11.02.2017 Views

Төлөвлөх

Төлөвлөх

Төлөвлөх

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

ТӨЛӨВЛӨХ<br />

8<br />

МОДУЛЬ<br />

ТӨЛӨВЛӨХ<br />

1<br />

“АМЬДРАХ УХААНЫ ЧАДВАР” БАГЦ ГАРЫН АВЛАГА


МОДУЛЬ<br />

8<br />

3 ДАХЬ ХЭВЛЭЛ<br />

ТӨЛӨВЛӨХ<br />

“АМЬДРАХ УХААНЫ ЧАДВАР” БАГЦ ГАРЫН АВЛАГА<br />

Шинэчлэн боловсруулсан:<br />

Сандуйн Эрдэнэцэцэг<br />

Хянан тохиолдуулсан:<br />

Зөвлөхөөр ажилласан:<br />

Эх бэлтгэсэн:<br />

Цамбын Түвшинтөгс<br />

Эрдэнэчулууны Мөнгөнтулга<br />

Жозефин Соварин<br />

Анандита Филипоз<br />

Уттара Бхарат Кумар<br />

Элбэгзаяагийн Ангараг<br />

Ганбаатарын Санчир<br />

Энд илэрхийлсэн үзэл санаа нь зохиогчдынх бөгөөд Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын Хүн амын сангийн албан ёсны<br />

байр суурийг илэрхийлэхгүй.<br />

Улаанбаатар хот. 2016 он


МОДУЛЬ 8<br />

ГАРЧИГ<br />

Өмнөх үг ................................................................................................................ 1<br />

Удиртгал ................................................................................................................ 2<br />

Үндсэн ойлголт ..................................................................................................... 3<br />

Сэдвийн танилцуулга ............................................................................................ 4<br />

Үнэлгээ.................................................................................................................. 5<br />

Сэдэв 1. Зорилгоо тодорхойлох ........................................................................ 8<br />

Сэдэв 2. Сайн зорилго дэвшүүлэх ...................................................................... 20<br />

Сэдэв 3. Үйл ажиллагааны төлөвлөгөө зохиох .................................................. 31<br />

Сэдэв 4. Тэргүүлэх ач холбогдолтой зүйлээ тодорхойлох ................................. 42<br />

Сэдэв 5. Ажил мэргэжлийн төлөвлөгөө............................................................... 58<br />

Сэдэв 6. Төлөвлөгөө хийхэд учрах саад бэрхшээл ............................................ 71<br />

4


ТӨЛӨВЛӨХ<br />

ӨМНӨХ ҮГ<br />

“Амьдрах ухааны чадвар” багц гарын авлагын найм дахь модуль нь “<strong>Төлөвлөх</strong>” юм. Энэ модулийн<br />

агуулгыг өсвөр үеийнхэн төдийгүй насанд хүрэгчид ч судалж болно. Үүнийг судалснаар аливаа<br />

асуудлыг хэрхэн зөв төлөвлөж, саад бэрхшээл, эрсдэлээс ангид байж, аз жаргалтай амьдрах<br />

чадвартай болно.<br />

Уг гарын авлагыг гурав дахь удаагаа хэвлэн гаргаж байна. Анхны хэвлэлийг англи хэл дээр<br />

Монгол дахь Энх тайвны корпусын сайн дурын ажилтан Ми Нгүин бичиж, Нэгдсэн Үндэстний<br />

Байгууллага (НҮБ)-ын Хүн амын сангийн Өсвөр үеийн нөхөн үржихүйн эрүүл мэндийн төслийн<br />

Олон улсын зөвлөх Андреа Ирвин, Питер Саймон нар хянан тохиолдуулжээ. Монгол хэл рүү<br />

Амгаабазарын Гэрэлмаа орчуулж, Балсангийн Энхбат, Төмөрбатын Баасанцэрэн нар хянан<br />

тохиолдуулж, зургийг Баасансүрэнгийн Болормаа зуржээ. Нэг дэх хэвлэлийг БСШУЯ, НҮБын<br />

Хүн амын сан, Монгол дахь Энх тайвны корпусын тусламжтайгаар 2003 онд англи, Монгол<br />

хэлнээ хэвлэсэн.<br />

Энэ гарын авлагын нэг дэх хэвлэлийг хот, аймаг, сумдын “Албан бус сургалтын төв“-д зөвхөн<br />

нэг ширхэгээр түгээсэн. Энэхүү гарын авлагын эрэлт хэрэгцээ жилээс жилд нэмэгдэж, дахин<br />

хэвлэх шаардлага урган гарсан тул НҮБ-ын Хүн амын сан болон Монгол дахь Энх тайвны<br />

корпус санаачлан, техник санхүүгийн тусламж үзүүлэн, 2007 онд хоёр дахь хэвлэлээ гаргажээ.<br />

“<strong>Төлөвлөх</strong>” модулийн хоёр дахь удаагийн хэвлэлийг Дашзэвэгийн Алтанцэцэг сайжруулан<br />

боловсруулж, Чулуунбаатарын Байгалмаа хянан тохиолдуулсан.<br />

Гурав дахь удаагийн хэвлэлийг НҮБ-ын Хүн амын сан, Швейцарийн хөгжлийн агентлагийн<br />

дэмжлэгтэйгээр НҮБ-ын Хүн амын сан, Монгол Улсын Засгийн газартай хамтран хэрэгжүүлж<br />

буй “Залуучуудын хөгжлийн хөтөлбөр (2013-2017)“-ийн хүрээнд дахин сайжруулан шинэчилж,<br />

хэвлэлээ.<br />

“<strong>Төлөвлөх</strong>” модулийн гурав дахь хэвлэлийг НҮБ-ын Хүн амын сангийн Ази номхон далайн<br />

бүсийн зөвлөх Жозефин Соварин, Анандита Филипоз, Жонс Хопкинсийн их сургуулийн зөвлөх<br />

мэргэжилтэн Уттара Бхарат Кумар, мөн гарын авлагыг ашиглаж хэрэглэдэг мэргэжилтэн,<br />

сургагч багш нарын санал зөвлөмжийн дагуу Сандуйн Эрдэнэцэцэг сайжруулан боловсруулсан<br />

ба НҮБ-ын Хүн амын сангийн редакцийн зөвлөлийн гишүүд болон Цамбын Түвшинтөгс,<br />

Эрдэнэчулууны Мөнгөнтулга нар хянан тохиолдуулсан. “<strong>Төлөвлөх</strong>” модулийг дахин хэвлэхэд<br />

өөрийн үнэтэй хувь нэмэр оруулсан бүх хүнд гүн талархал илэрхийлье.<br />

1


МОДУЛЬ 8<br />

УДИРТГАЛ<br />

ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ГЭЖ ЮУ ВЭ?<br />

Хүн бүр хүсэл мөрөөдөлтэй. Түүндээ хүрэх зорилго дэвшүүлж, хүрэх арга зам, цаг хугацаа,<br />

гарах үр ашиг, үр дүн зэргийг урьдчилан бодож төсөөлдөг. Үүнийг бодитой болгохын тулд<br />

өөрийн нөхцөл боломжид тулгуурлан, үйл ажиллагаагаа алхам алхмаар цаг хугацааны<br />

дараалалтай, хэзээ, юуг, яаж хийхээ эрэмбэлдэг. Үүнийг “төлөвлөгөө” гэнэ. Төлөвлөгөө нь<br />

зорилгоо хэрэгжүүлэхийг эрмэлзсэн хүмүүст үйл ажиллагаагаа илүү үр өгөөжтэй зохицуулан<br />

зохион байгуулах боломжийг олгодог. Сайн төлөвлөгөө нь тухайн хүний хүссэн үр дүндээ<br />

хэрхэн, яаж хүрэх арга замыг зааж өгдөг. Өөрөөр хэлбэл, сайн төлөвлөгөө нь очих газраа<br />

мэдэхгүй хүнд газрын зураг, луужин мэт хөтлөнө. Хүн өдөр тутмын амьдралдаа том ч бай,<br />

жижиг ч бай аливаа үйл хэрэг, асуудлаа төлөвлөх хэрэгтэй. Ингэснээр цаг хугацаа, хөдөлмөр<br />

гэх мэт олон зүйлийг хэмнэж, түүнийхээ үнэ цэнийг ойлгоно. Мөн аливаа үйл ажиллагааг үр<br />

ашигтай зохион байгуулж сурна. Энэ нь цаашид өөртөө итгэлтэй, үр дүнтэй ажиллаж амьдрах<br />

чиглэл болно. Төлөвлөгөө нь хүсэл мөрөөдлөө ойлгох, зорилгоо тодорхойлох, түүнд хүрэх<br />

арга замаа бодох, эргэцүүлэх, чухал ба чухал биш зүйлийг ялгах, юуг яаж хийвэл үр ашигтайг<br />

урьдчилан бодох, эрэмбэлэх, түүнийгээ хэрэгжүүлэх зэрэг үйлд суралцахад тусална.<br />

ТӨЛӨВЛӨХ ЧАДВАР ЯАГААД ЧУХАЛ ВЭ?<br />

<strong>Төлөвлөх</strong> чадвар нь хүмүүс амьдралынхаа зорилго болон хүсэл мөрөөдлийг бодит үйл<br />

ажиллагаа болгохын тулд ямар нэг санаа олж, түүнийг амьдралдаа хэрэгжүүлэх боломжийг<br />

хангахад туслана. Хүний өдөр тутмын амьдрал, ажил мэргэжил, боловсрол зэрэг бүхий л<br />

асуудалтай холбоотой ямар ч зорилгыг хэрэгжүүлэхэд төлөвлөх чадвар хэрэгтэй. Энэ нь<br />

амьдрах ухааны бусад чадварт нөлөөлдөг.<strong>Төлөвлөх</strong> чадваргүй хүмүүс өөрийн урт хугацааны<br />

зорилгуудыг биелүүлэхэд хүндрэл бэрхшээлтэй тулгарах магадлал ихтэй. Тэд өөрсдийн хүсэл<br />

мөрөөдлөө бодит зүйл болгон хэрэгжүүлэхдээ өөртөө байгаа цаг хугацаа, эрч хүчийг тодорхой<br />

зорилготойгоор чиглүүлэхийн оронд нөхцөл байдал, санаандгүй дайрах аз, боломжид найдаж<br />

хүлээдэг. <strong>Төлөвлөх</strong> чадвар муутай хүмүүс нь юунаас эхлэхээ мэдэхгүй, эсвэл томоохон<br />

зорилгоо хэрэгжүүлэх арай хялбар алхмуудад хувааж чадахгүйгээсээ болж санасандаа<br />

хүрэх боломжийг алдаж, зорилгоосоо ухрах нь элбэг тохиолдоно. Өдөр тутмын амьдралдаа<br />

ч хангалттай цаг зарцуулахгүй, эсвэл өөрт нь чухал бус зүйлийг хийж, хайран цагаа үрж<br />

байгаагаа хожуу ухаарахад хүргэдэг. Харин төлөвлөх чадвар сайтай хүмүүс нь зорилгоо<br />

оновчтой тодорхойлон, урт хугацааны юмуу томоохон зорилгуудаа биелүүлж болохуйц жижиг<br />

зорилтуудад хуваарилж чаддаг байна. Энэ байдал нь тухайн хүнд ажил амьдралаа төлөвлөхдөө<br />

сэтгэлийн зовнил эдлэхгүй байх, амжилт бүтээл, ахиц дэвшилд хүрэх зорилго тавих боломж<br />

олгоно. <strong>Төлөвлөх</strong> чадвар сайтай хүмүүс нь өмнөө тавьсан зорилгуудаа биелүүлэх магадлал,<br />

боломж өндөртэй байх ба түүнийгээ ч хурдан шуурхай гүйцэтгэж чаддаг. Тэд цаг хугацааг<br />

илүү сайн ашиглаж, өөрсдөд нь чухал зүйлсэд ихээхэн анхаарал, ач холбогдол өгч чаддаг.<br />

Түүнчлэн төлөвлөгөө хийж, өөртөө байгаа цаг хугацааг зохицуулж байдаг учраас тэд илүү<br />

их зүйлийг бүтээх магадлал ихтэй, өдөр тутмын жижиг сажиг зүйлийг төвөггүй амжуулдаг,<br />

өөрсдийн хүлээх ёстой үүрэг хариуцлагаа сайн мэдэж зохицуулдаг. Маш их зүйл хийх, өөрөөр<br />

хэлбэл, ажлын ачаалал ихтэй болсон тохиолдолд төлөвлөх чадвар сайтай хүмүүс сандарч<br />

үймэрдэггүй. Харин ч үүний оронд хийх ёстой зүйлсийн дотроос тэргүүлэх ач холбогдолтойг<br />

нь тодорхойлж, үйл ажиллагаандаа хяналт тавьж чаддаг.<br />

2


ТӨЛӨВЛӨХ<br />

ҮНДСЭН ОЙЛГОЛТ<br />

Зорилго<br />

Зорилго гэдэг нь тухайн хүний биелүүлэхийг хүсч байгаа аливаа зүйл, хүсэн хүлээж байгаа үр<br />

дүн юм. Энэ нь хүний хийх, эзэмшихийг хүсч байгаа зүйл, очихыг зорьж байгаа газар байж<br />

болно. Зорилго нь ерөнхий, богино ба урт хугацааны байж болно. Ерөнхий зорилго нь тухайн<br />

үйлийн хамрах хүрээ, хүний хүсэн хүлээж байгаа үр дүнг дүрслэн харуулдаг. Энэ төрлийн<br />

зорилго нь ихэвчлэн тодорхой биш, маш ерөнхий байдлаар төлөвлөгдсөн байдаг. Ерөнхий<br />

удирдамж, чиглэлийг тогтоож өгөх нь ашигтай боловч эцсийн цэг буюу хүрэх үр дүнг илүү тод<br />

илэрхийлж чадахгүй тал бий. Тухайн зорилгыг хэрэгжүүлэхэд шаардагдах цаг хугацаа, агуулгын<br />

хүрээнээс хамаарч богино ба урт хугацааны зорилго гэж ангилдаг. Богино хугацааны зорилгыг<br />

хэдхэн долоо хоног юмуу сард багтаан хэрэгжүүлж болдог ба цар хүрээ багатай, хянахад арай<br />

хялбар байдаг. Урт хугацааны зорилгыг хэрэгжүүлэхэд зургаан сараас дээш хэдэн ч жилийн<br />

хугацаа шаардагдаж болох ба ийм зорилго нь цар хүрээ багатай, богино хугацааны хэд хэдэн<br />

багц зорилгоос бүрдсэн байж болно.<br />

Зорилт<br />

Зорилтыг дэд зорилго гэж тодорхойлох нь хамгийн оновчтой юм. Том хэмжээний, урт<br />

хугацааны зорилгыг ихэнх тохиолдолд хэд хэдэн тулгуур санаа буюу зорилт болгон дэвшүүлж<br />

хэрэгжүүлнэ. Энэ сэдвийн хүрээнд суралцагчид шууд хэрэгжүүлэхэд хэтэрхий том буюу<br />

өргөн хүрээтэй зорилгыг таньж мэдэх, түүнийг хянаж болох зорилтуудад хуваарилах аргатай<br />

танилцах болно. Зорилт нь томоохон зорилгыг хэрэгжүүлэхэд арай хялбар болгохын зэрэгцээ<br />

түүнийг биелүүлэх төлөвлөгөөний үндсэн дээр ямар асуудалд анхаарах ёстойг зааж өгдөг.<br />

Үйл ажиллагааны төлөвлөгөө<br />

Үйл ажиллагааны төлөвлөгөө нь энгийн ба нарийвчилсан байх ба зорилго, зорилтуудыг<br />

хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай тодорхой алхам буюу үйлдлүүдийн жагсаалт болно. Үйлдлүүдийн<br />

энэхүү жагсаалт нь тухайн зорилго, зорилтуудыг биелүүлэхийн тулд тухайн хүн ямар зүйлийг,<br />

хэзээ хийх ёстойг маш тодорхой байдлаар нарийвчлан харуулдаг. Зорилго, зорилтоо<br />

хэрэгжүүлэхийн тулд нэгэнт боловсруулсан үйл ажиллагааны төлөвлөгөөний дагуу хийх ёстой<br />

үйлдлүүдийн жагсаалт гаргаж, түүнийг дагаж мөрдөх хэрэгтэй болно. Үйл ажиллагааны энгийн<br />

төлөвлөгөө нь хүсэн хүлээж байгаа үр дүнд хүрэх үйлдлүүдийн жирийн нэг жагсаалт юм. Үйл<br />

ажиллагааны нарийвчилсан төлөвлөгөөнд алхам бүрт нь тулгарч болох бэрхшээлийн тухай<br />

мэдээлэл болон эдгээрийг хэрхэн шийдвэрлэх боломжийг багтаасан байдаг.<br />

Тэргүүлэх ач холбогдол бүхий зүйлээ тодорхойлох<br />

Энэ нь аливаа асуудлыг шийдвэрлэхийн тулд ач холбогдлыг нь тодорхойлж шийдэх үйл явц<br />

юм. Хүн хийх ёстой зүйлийнхээ хэмжээ, түүнд зарцуулах хугацааг оновчтой тооцоолохгүй<br />

байх нь элбэг тохиолддог. Тиймээс тэргүүлэх ач холбогдол бүхий зүйлсээ тодорхойлохдоо<br />

тухайн хүний зүгээс өөртөө байгаа цагийг нэгдүгээрт, хоёрдугаарт, гуравдугаарт гэх мэтээр<br />

эрэмбэлээд, аль нь илүү чухал, аль нь арай бага ач холбогдолтой байгааг шийдэн хамгийн<br />

чухал зүйлийг эн тэргүүнд биелүүлсэн байхад анхаарах ёстой. Хүн ер нь өөрийн тогтоосон<br />

тэргүүлэх ач холбогдол бүхий зүйлд цагаа илүү зарцуулахад анхаарч сурах нь хамгийн зөв<br />

арга, сайн хэвшлийн нэг юм. Энэхүү сэдвүүд нь суралцагчдад цаг хугацааг ашиглах байдалдаа<br />

үнэлгээ дүгнэлт өгөх, мөн хийх ёстой зүйлдээ цагаа хэрхэн зарцуулж чадаж байгаа эсэхийг<br />

хянаж, үнэлэх талаар заах болно.<br />

3


МОДУЛЬ 8<br />

СЭДВИЙН ТАНИЛЦУУЛГА<br />

Сэдэв 1. Зорилгоо тодорхойлох.<br />

Энэ сэдвээр зорилго гэж юу болох, зорилгууд нь юугаараа чухал, ач холбогдолтой болохыг<br />

судална. Мөн урт болон богино хугацааны зорилгыг хооронд нь ялгаж сурах ба түүнийг<br />

өөрсдөө боловсруулж томъёолно.<br />

Сэдэв 2. Сайн зорилго дэвшүүлэх.<br />

Энэ сэдвээр тодорхой бөгөөд өөрт нь хамгийн ач холбогдолтой зорилгыг тодорхойлж<br />

дэвшүүлэхэд суралцана. Мөн зорилт гэж юу болох тухай танилцуулаад, урт хугацааны зорилгыг<br />

богино хугацааны багц зорилгууд буюу биелүүлж болохуйц зорилтууд болгон хуваарилах<br />

дасгалыг хийнэ. Суралцагч бүрийн хувьд сэтгэл ханамж, аз жаргал, амжилт ололт гэдэг нь<br />

ямар утга учиртай болохыг ухаарч, зорилго нь тодорхой байх зарчмуудыг тодорхойлох болно.<br />

Сэдэв 3. Үйл ажиллагааны төлөвлөгөө зохиох.<br />

Энэ сэдвээр маш энгийн үйл ажиллагааны төлөвлөгөө боловсруулахын тулд жижиг хэмжээний<br />

зорилго буюу зорилтыг нэгэн багц хэд хэдэн үйл ажиллагаа болгон задлахад суралцана. Мөн<br />

үйл ажиллагааны төлөвлөгөөтэй уялдан гарч болзошгүй бэрхшээл, хүндрэлийг урьдчилан<br />

харж, боломжийн шийдлийг боловсруулах дасгал хийх явцдаа үйл ажиллагааны нарийвчилсан<br />

төлөвлөгөөг зохионо.<br />

Сэдэв 4. Тэргүүлэх ач холбогдолтой зүйлээ тодорхойлох.<br />

Энэ сэдвээр цагаа хэрхэн зарцуулж байгааг авч үзээд, энэ нь өөрсдийнх нь хувьд тэргүүлэх<br />

ач холбогдолтой зүйлтэй зохицож байгаа эсэхийг үнэлж, нэгэнт тодорхойлсон тэргүүлэх<br />

чиглэлүүдээ тууштай баримтлахдаа хүмүүс яагаад бэрхшээлтэй тулгардаг тухай үзнэ. Мөн<br />

бэрхшээлээс урьдчилан сэргийлэх арга замыг судалж үзэх болно. Эцэст нь суралцагчид<br />

тэргүүлэх ач холбогдолтой зүйл дээрээ тулгуурлан гүйцэтгэх ажлын жагсаалтыг хэрхэн хийхээ<br />

бодож, түүнийг зохицуулан өөртөө байгаа цагийг төлөвлөх дасгал хийнэ.<br />

Сэдэв 5. Ажил мэргэжлийн төлөвлөгөө.<br />

Энэ сэдвээр өөрийн сонирхож байгаа ажил мэргэжилд ямар ямар үнэт зүйл чухал байгаа<br />

талаар эргэцүүлэн бодож, аль тохирохыг нь тодорхойлоод, өөрсдийн хийсэн анхны сонголтод<br />

дахин үнэлгээ өгөхдөө ажил мэргэжлийн төлөвлөгөөг ашиглана. Жендэрийн талаар нийгэмд<br />

хэвшсэн ойлголтууд нь ажил мэргэжлийн сонголтод хэрхэн нөлөөлдөг тухай болон тэдний<br />

өнөөдөр хийж байгаа сонголтууд нь өөрсдийнх нь урт хугацааны төлөвлөгөөнд хэрхэн нөлөөлж<br />

болох тухай авч үзнэ. Тухайлбал, өсвөр насны охидын жирэмслэлт нь тэдний урт хугацааны<br />

ажил мэргэжлийн төлөвлөгөөнд хэрхэн нөлөөлдөг тухай асуудлыг онцгойлон судална.<br />

Сэдэв 6. Төлөвлөгөө хийхэд учрах саад бэрхшээл.<br />

Хүмүүс ажил төрөл, мөнгө санхүү гэх мэт амьдралын бүх асуудлаа төлөвлөөд хэрэгжүүлэх<br />

явцад их бага хэмжээгээр саад бэрхшээл тулгардаг. Энэ нь гадаад болон дотоод хүчин зүйлээс<br />

хамаарч болно. Тиймээс эрсдэлд орохгүйн тулд анхнаасаа саад бэрхшээлийг тооцоолж, ажлаа<br />

зөв төлөвлөж сурахын давуу талыг ойлгож авах болно. Тодорхой зорилго, зорилт дэвшүүлэн,<br />

түүндээ хүрэхээр чармайж байх үед төрөл бүрийн саад бэрхшээл учирч болдог ч үүнийг анх<br />

ажлаа төлөвлөхдөө тусгаж байхын чухлыг ухааруулна. Саад бэрхшээл нь өвөрмөц ба энгийн,<br />

эсвэл нэлээд хүнд байж болно.<br />

4


ТӨЛӨВЛӨХ<br />

ҮНЭЛГЭЭ<br />

I хэсэг. Мэдлэг<br />

Заавар: Дараах өгөгдлийг уншаад зөв, бурууг нь тогтоож, тохирох нүдэнд чагтаар (√) тэмдэглэнэ.<br />

Хэрэв эргэлзэж байвал “мэдэхгүй” гэсэн баганад чагт тэмдэг тавина уу.<br />

№<br />

1.<br />

2.<br />

3.<br />

4.<br />

5.<br />

6.<br />

7.<br />

8.<br />

Өгөгдлүүд Зөв Буруу Мэдэхгүй<br />

Төлөвлөлт гэдэг нь хүн бүр хүсч байгаа үр дүн, зорилгодоо тасралтгүй<br />

хүрэх арга зам буюу эхний үеэс биелэх хүртэлх хугацаанд тохиолдож<br />

байгаа бүхий л зүйлсийг багтаана.<br />

Төлөвлөлт хийх чадвартай хүн өөрийн урт хугацааны зорилгуудаа<br />

биелүүлэхдээ хүндрэл бэрхшээлтэй тулгарах магадлалтай.<br />

Сайн төлөвлөлт нь хүссэн үр дүндээ хэрхэн, яаж хүрэх арга замыг<br />

хүмүүст зааж өгдөг.<br />

Зорилго гэдэг нь хүний биелүүлэхийг хүсч байгаа ямар нэг зүйл, хүсэн<br />

хүлээж байгаа үр дүн юм.<br />

Өсвөр насандаа хүүхдүүд өөрсдийн ирээдүйн талаар бодож, ирээдүйгээ<br />

төлөвлөж эхлэх нь маш чухал ач холбогдолтой.<br />

Зорилго дэвшүүлэх нь ирээдүйгээ төлөвлөх боломж олгож, цаашдын<br />

чиглэлийн талаар тодорхой мэдрэмжтэй болгодог.<br />

Нэг ба хоёр долоо хоног, эсвэл хэдэн сарын дотор биелүүлэх<br />

боломжтой, хэмжээний хувьд жижиг, зохион байгуулахад арай хялбар<br />

зэрэг шинжийг агуулсан байвал урт хугацааны зорилго гэнэ.<br />

Зорилгыг тухайн хүрэх гэж буй ажлын үр дүн болон асуудлын цар<br />

хэмжээнээс хамаарч урт ба богино хугацааны зорилго гэж ангилна.<br />

9. “Би амжилтад хүрэхийг хүсч байна” гэдэг нь тусгай зорилго юм.<br />

10<br />

11<br />

12<br />

13<br />

14<br />

Хүн ямар ажилд хэдэн цаг зарцуулах нь тийм чухал зүйл биш. Зөвхөн<br />

үр дүн л чухал.<br />

Ажлын үр дүнгээс үл хамааран олон ажлыг нэгэн зэрэг амжуулж сурах<br />

нь чухал.<br />

Үйл ажиллагааны төлөвлөгөө боловсруулан бичих нь тухайн хүнд ямар<br />

ажлаа хийх, эсвэл түр хойшлуулахаа шийдвэрлэхэд төдийлөн тус<br />

болохгүй.<br />

Ажлыг үр дүнтэй, чанартай, сайн хийж гүйцэтгэх нь тухайн хүний<br />

үнэлэмжийг нэмэгдүүлдэг.<br />

Ямар хүнтэй гэрлэж, хэзээ, хэдэн хүүхэд төрүүлж өсгөхөө төлөвлөх нь<br />

залуу гэр бүлийн хувьд маш чухал асуудал мөн<br />

15 Ажлаа сайн төлөвлөсөн хүнд ямар ч саад бэрхшээл тохиолдохгүй<br />

5


МОДУЛЬ 8<br />

II хэсэг. Чадвар<br />

1. <strong>Төлөвлөх</strong> чадварыг өөрийн үгээр тодорхойлж бичээд тайлбарлана уу?<br />

_____________________________________________________________________________________<br />

_____________________________________________________________________________________<br />

2. Амьдралынхаа зорилгыг тодорхойлж, зорилтуудыг дэвшүүлж дараах хүснэгтэд бичнэ үү?<br />

Ерөнхий зорилго<br />

1. ................................................<br />

................................................<br />

................................................<br />

Тусгай зорилго<br />

1. .....................................................<br />

2. .....................................................<br />

3. .....................................................<br />

Зорилт 1 Зорилт 1<br />

Зорилт 2 Зорилт 2<br />

Зорилт 3 Зорилт 3<br />

Зорилт 4 Зорилт 4<br />

...................................<br />

...................................<br />

..............................................<br />

..............................................<br />

1. Ойрын үед хийх ажлаа долоо хоногоор төлөвлөж хүснэгтийг бөглөнө үү?<br />

Гариг Даваа Мягмар Лхагва Пүрэв Баасан Бямба Ням<br />

Эхний долоо<br />

хоног<br />

II долоо хоног<br />

III долоо хоног<br />

IY долоо хоног<br />

6


ТӨЛӨВЛӨХ<br />

III хэсэг. Хандлага<br />

Заавар: Өгөгдлийг уншаад, тухайн өгөгдөлд дурдагдсан зүйлийн талаар өөрийн үзэл бодлоо<br />

тохирох нүдэнд чагт (√) тэмдгээр тэмдэглэнэ үү.<br />

№ Өгөгдөл<br />

Маш зөв<br />

Зөв<br />

Мэдэхгүй<br />

Зөвшөөрөхгүй<br />

Огт<br />

зөвшөөрөхгүй<br />

1<br />

2<br />

3<br />

4<br />

5<br />

6<br />

7<br />

8<br />

9<br />

10<br />

Бусдын гаргасан амжилтыг эвдэхийн тулд өөрийн хүсэл<br />

сонирхлоо үл харгалзан ирээдүйн мэргэжлээ сонгох<br />

хэрэггүй.<br />

Өөрийн үнэт зүйлийг үл харгалзан ирээдүйн амьдралаа<br />

төлөвлөх ёстой.<br />

Хүн зөвхөн өөрт таалагдсан ажил мэргэжлээ сонгох<br />

хэрэгтэй.<br />

Бусдыг аялдан дагахын оронд өөрөө хошуучлагч<br />

(лидер) байх нь чухал.<br />

Олон сайн найзтай байх нь миний хувьд чухал.<br />

Мөнгөтэй ажил юу юунаас ч илүү чухал.<br />

Ядуу буурай хүмүүст тусалж өглөг, дэмжлэг өгч байх<br />

хэрэгтэй.<br />

Уулын оройд гарахаасаа илүү буух нь хэцүү.<br />

“Долоо хэмжиж нэг огтол” гэсэн үг орчин үед<br />

нийцэхгүй.<br />

Ямарваа ажлыг хийж байх үед саад бэрхшээл<br />

тохиолдвол би шууд орхиод өөр шинэ ажлыг эхлүүлнэ.<br />

7


МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 1<br />

Сэдэв 1<br />

ЗОРИЛГОО ТОДОРХОЙЛОХ<br />

8


ЗОРИЛГОО ТОДОРХОЙЛОХ<br />

ЗОРИЛГО<br />

Суралцагчид зорилго гэж юу болох, зорилго тодорхойлох нь яагаад чухал, ач холбогдолтой<br />

байдаг тухай судалж, урт ба богино хугацааны зорилгыг хооронд нь зааглан ялгаж сурахаас<br />

гадна тэдгээрийг боловсруулна.<br />

ЗОРИЛТ<br />

Энэ сэдвийн эцэст суралцагчид дараах мэдлэг, чадвартай болсон байна.<br />

Үүнд:<br />

• Өөрийн хийдэг үйлдлээ эргэцүүлж үнэлэх<br />

• Урт ба богино хугацааны зорилгуудыг зааглаж ялгах<br />

• Энэ сэдвийн дараа биелүүлэхийг хүсч буй богино хугацааны гурван зорилгыг дэвшүүлэх<br />

• Энэ сэдвийн дагуу жилийн эцэс гэхэд биелүүлэхийг хүсч байгаа урт хугацааны хоёр<br />

зорилгыг дэвшүүлэх<br />

• Дараагийн таван жилийн хугацаанд хүрэхийг хүсч байгаа урт хугацааны хоёр зорилгыг<br />

дэвшүүлэх<br />

• Зорилго дэвшүүлэх нь яагаад чухал, ач холбогдолтой болохыг харуулсан хоёр<br />

шалтгааныг нэрлэх<br />

Бэлтгэх зүйл<br />

• Том цаас, эсвэл самбар<br />

• Самбарын үзэг, эсвэл шохой<br />

• Зургийн хэрэгслүүд (олон өнгийн шохой, самбарын үзэг, харандаа)<br />

• “Зааврын дагуу дүрслэн бодох дасгал” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 1.1)<br />

• Лаа–нэмэлт хэрэглэгдэхүүн (“Үйл ажиллагаа 3: Миний амьдрал: Өнгөрсөн, одоо,<br />

ирээдүй” хэсгийг үзнэ үү)<br />

• Нэмэлт материал: суралцагчдад үзүүлэх жишээ материал болгон ватум, эсвэл том<br />

цаасан дээр өөрийн амьдралын цаг хугацааны шугамыг зурж бэлдэнэ. Амьдралдаа<br />

тохиолдсон хэд хэдэн үйл явдлыг энэхүү шугам дээр бөглөж бичнэ (Өсвөр насны<br />

хүүхдийн амьдралтай холбоотой байж болох зүйлийг сонгон аваарай). Өөрийн<br />

амьдралтай холбоотой энэхүү шугам дээр урт хугацааны зорилгуудаас наад зах нь нэгийг<br />

заавал оруулсан байна.<br />

9


МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 1<br />

ТУХАЙН СЭДВИЙН ҮНДСЭН ОЙЛГОЛТ<br />

• Тухайн хүний биелүүлэхийг хүсч байгаа ямар нэг зүйл, хүсэн хүлээж байгаа үр дүнг зорилго<br />

гэнэ.<br />

• Зорилго дэвшүүлснээр ирээдүйгээ төлөвлөх боломжтой болж, цаашдын чиглэлийн талаар<br />

тодорхой мэдрэмжтэй болдог.<br />

• Зорилготой байснаар ирээдүйд хүрэх цэгээ тодорхойлж амьдралд нь тохиолдож болзошгүй<br />

зүйлд бэлтгэлтэй байх, тэдгээрийг даван туулах арга замыг төлөвлөхөд тустай. Хүн өөрийн<br />

зорилгоосоо ухрахгүй байхыг хичээх нь чухал.<br />

• Өмнөө тавьсан зорилго нь биелэх боломжгүй болохыг мэдсэн, эсвэл сонирхол өөрчлөгдсөн,<br />

нэг бол өөрийнх нь боловсруулсан төлөвлөгөөнд нөлөөлөхүйц шинэ мэдээлэлтэй болсон<br />

үед тухайн дэвшүүлсэн зорилгоо орхих, эсвэл өөрчлөх шаардлага гардаг.<br />

• Ойрын хугацаанд, тухайлбал, нэг, хоёр долоо хоног, эсвэл хэдэн сарын дотор биелүүлэх<br />

боломжтой, хэмжээний хувьд арай жижиг, зохион байгуулахад хялбар зэрэг шинжийг<br />

агуулсан байвал богино хугацааны зорилго гэх ба энэ нь урт хугацааны зорилгын нэгэн<br />

хэсэг байж болно.<br />

• Урт хугацааны зорилго гэдэг нь биелүүлэхийн тулд арай удаан хугацаа, тухайлбал, зургаан<br />

сараас нэг жил, түүнээс дээш хэдэн жилийн хугацаа шаардагдахыг хэлнэ. Ийм зорилгыг<br />

богино хугацааны багц зорилгуудад хувааж болно.<br />

СУРГАЛТЫН ЯВЦ<br />

“<strong>Төлөвлөх</strong> чадвар” модулийн хүрээнд судлах багц сэдвийн эхнийх нь болж байгааг<br />

суралцагчдад хэлээд зорилго гэж юу болох, зорилгоо тодорхойлж сурах нь ямар ач<br />

холбогдолтой талаар асууж ярилцана.<br />

ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 1<br />

Зорилго дэвшүүлэх тухай<br />

Дараах өгүүлбэрийг чангаар уншиж өгнө.<br />

--<br />

Сурагч “Б” бөхөөр хичээллэн, аварга болох хүсэлтэй байгаа.<br />

--<br />

Харин “С” ТОЕФЛ-ийн шалгалтаа амжилттай өгч, гадаадад суралцахыг хүсдэг.<br />

--<br />

“Т” Улаанбаатар хотод амьдрахыг хүсч байна.<br />

--<br />

“Б” шинэ дугуй авахаар мөнгө цуглуулж эхэлсэн.<br />

--<br />

“Н” Англи хэлний олимпиадад түрүүлэхийг хүсч байна.<br />

Өсвөр насныханд ямар нэг нийтлэг хүсэл эрмэлзлэл байгаа эсэхийг асууж ярилцана. Сурагч<br />

бүрийг сонсохыг хичээгээрэй.<br />

“Өсвөр насныханы хувьд дээрх тохиолдлоос аль нь нийтлэг байна вэ?”<br />

“Энэ бүгдийг нэгтгээд юу гэж хэлж болох вэ?” гэж асууна.<br />

Тэдний хариултыг авч, “Тэд бүгдээрээ л ямар нэг зүйлийг хүсч байна” гэсэн хариулт гарч иртэл<br />

ярилцана. Дараа нь “Хүсч байна” гэдэг нь ямар нэг “Зорилготой байна” гэсэн үг болохыг<br />

хэлээд самбарт “Зорилго” гэж бичин суралцагчдыг тодорхойлж хэлэхийг хүснэ. Тэдний хэлсэн<br />

хэлсэн үг болон санааг ашиглан, самбарт тодорхойлолт бичнэ. Зорилго гэдэг нь тухайн хүний<br />

биелүүлэхийг хүсч байгаа ямар нэг зүйл, хүсэн хүлээж байгаа үр дүн юм.<br />

Зорилго нь дараах зүйлийн аль нь ч байж болохыг тайлбарлаарай.<br />

10


ЗОРИЛГОО ТОДОРХОЙЛОХ<br />

Үүнд:<br />

--<br />

Ямар нэгэн зүйл хийж бүтээх, нэр алдартай хүн болох хүсэл. Жишээлбэл: “Б” - ын хувьд<br />

сайн бөх болох, эсвэл “Н” - ийн хувьд англи хэлний олимпиадад түрүүлэх гэх мэт.<br />

--<br />

Аль нэгэн газар руу явах, очиж үзэх гэсэн хүсэл. Жишээлбэл: Гадаад улс орон юмуу,<br />

байгалийн үзэсгэлэнт газар үзэх гэх мэт.<br />

--<br />

Ямар нэгэн зүйлийг эзэмших, эзэн нь болох гэсэн хүсэл. Жишээлбэл: Шинэ унадаг дугуй<br />

авах гэх мэт.<br />

Дараа нь хүсэл, зорилго, үр дүн гэсэн үгсийн холбоо хамаарлыг ярилцаарай.<br />

Дараах өгүүллийг суралцагчдад уншиж өгнө.<br />

Амьдралыг урсгал устай голоор жижиг завьтай хөвж явахтай зүйрлэж болох юм. Чи зүгээр<br />

л усны урсгалын аясаар хөвж болно. Усны урсгал чамайг хөвүүлсээр, урсгал уруудуулан<br />

аяндаа авч одно. Хааяа хааяахан чиний замд хэсэгхэн хуурай газар тааралдах ба тэр үед<br />

нь чи газар дээр гарч, буцаж завиндаа суухад бэлэн болтлоо амарч тухална. Зарим газар<br />

нь чамд маш их таалагдах боловч зарим нь ялаа шумуул ихтэй, сүүдэрт нь хоргодон амрах<br />

мод ч үгүй, гал асаах хуурай мөчир ч үгүй, үнэхээр хэцүүхэн газар байж мэдэх юм.<br />

Харин тэр голын нэг хэсэгт нь ямар ч аюул осолгүй, үзэсгэлэн төгөлдөр, мөн хоол хүнсээр<br />

баялаг гайхамшигтай сайхан газар бий гэж чи сонссон байжээ. Тэгээд тэнд очихыг хүссэн<br />

гэж бодъё. Гэтэл тэр газар замаас бага зэрэг хол учир голын урсгалын аясаар хөвөн явбал<br />

чи тэр газарт хүрч чадахгүй. Тиймээс чи хийх зүйлээ төлөвлөх шаардлагатай боллоо.<br />

Ингээд цаашдын үйл ажиллагаагаа төлөвлөж байтал нэг, хоёрын зэрэг салаа урсгалын<br />

аль нэгээр нь орох хэрэгтэй боллоо. Маш их хүч гарган сэлүүрдэж, заримдаа бүр урсгал<br />

сөрөн явах шаардлагатай болохыг олж мэдэрлээ. Түүнчлэн бул чулуу, эсвэл, шигүү ургасан<br />

бут сөөг гэх мэт зүйлийг тойрон гарах ёстойг мэдлээ. Яг тэр газарт очихын тулд голын<br />

урсгалын аясаар хөвж явахаас хамаагүй их хүндрэлийг даван туулах ёстой болохыг чи<br />

ойлголоо.<br />

Гэсэн хэдий ч тэнд хүрнэ гэж төлөвлөх нь тодорхой хэмжээнд үр ашигтай байх болно.<br />

Хүрэх зам нь хэцүү боловч урьдчилан харах, төлөвлөх нь тохиолдох саад бэрхшээлийг<br />

даван туулахад бэлтгэнэ. Магадгүй чамд үнэхээр хэцүү болоод ирэхийн цагт хичнээн сайхан<br />

газар очих гэж байгаа билээ гэж сэтгэлдээ төсөөлөн бодоход чиний эрч хүч нэмэгдэж,<br />

эхэлсэн ажлаа дуусгалгүй хаяхаас сэргийлэхэд тус болно. Замдаа буруу салаагаар орж,<br />

бага зэрэг төөрөхийг эс тооцвол чамд санаа зовоод байх шалтгаан алга. Чи төлөвлөгөөгөө<br />

урьдчилаад хийчихсэн учраас хүссэн газартаа хүрэх зам чинь баталгаатай газрын зураг<br />

мэт чамд бэлэн байх болно.<br />

Суралцагчдаас дараах асуултыг асууж ярилцна.<br />

Сая уншсан өгүүлэл нь амьдралыг хэрхэн, ямар арга замаар төлөөлөн харуулж байна гэж та<br />

нар бодож байна вэ? Энэ өгүүлэл нь зорилготой хэрхэн холбогдож байна вэ?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Зорилготой байна гэдэг нь аяллын эцэст хүрэх цэгээ тодорхойлсон байх, явах ёстой<br />

чиглэлээ мэдэж байх, тэр газарт хүрэхийн тулд хүчин чармайлт гарган ажиллахтай төстэй<br />

юм.<br />

--<br />

Энэ нь тодорхой нэгэн цэгт хүрэхийг хичээн, завиар аялж байгаа хүнтэй төстэй юм.<br />

Хүмүүс ер нь яагаад зорилго дэвшүүлдэг вэ?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Яагаад гэвэл тэд ямар нэгэн тодорхой зүйлийг биелүүлэхийг, амьдралаа тодорхой<br />

чиглэлээр залж, тодорхой утга учиртай болгохыг хүсч байгаа гэх мэт.<br />

11


МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 1<br />

Хэрвээ чамд зорилго байхгүй байвал яах бол?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Тэгвэл амьдралаа өөрөө хянах боломжгүй болно. Чамд зөвхөн аз дайрна гэж найдахаас<br />

өөр юу ч үлдэхгүй.<br />

Одоо та бүхэн амьдралдаа хүсч байгаа зүйлийн тухай эргэцүүлэн бодож, дэвтэртээ өөрийн<br />

өмнөө тавьсан таван зорилгыг бичих шаардлагатайг суралцагчдад хэлнэ.<br />

Суралцагчид энэ даалгаврыг гүйцэтгэсний дараа тэднээс дараах асуултыг асууна:<br />

Өөрсдийн хийхийг хүсч байгаа зүйлээс заримыг нь нэрлэнэ үү?<br />

Очихыг хүсч байгаа газруудаас заримыг нь нэрлэнэ үү?<br />

Өөрийн эзэмшихийг хүсч байгаа зүйлийнхээ заримыг нь нэрлэнэ үү?<br />

Дэвтэртээ бичсэн таван зорилгоос хэдийг чи урьд өмнө нь тодорхойлсон байсан бэ? Эдгээр<br />

зорилгоос хэдийг нь чи дөнгөж сая тодорхойлсон бэ?<br />

Хувийн зорилгыг тодорхойлох нь хялбар байв уу, бэрхшээлтэй байв уу?<br />

Юунаас болж энэ нь хялбар юмуу, бэрхшээлтэй байсан бэ?<br />

Чиний тодорхойлсон зорилго нь бусад суралцагчийн хэлсэн зорилгуудаас хэр ялгаатай, бас<br />

төсөөтэй байсан бэ?<br />

ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 2<br />

Урт ба богино хугацааны зорилго<br />

Суралцагчдад өөрсдийн бичсэн зорилгуудаас нь нэг нэгийг сонгуулаад босгож зогсооно.<br />

Суралцагч бүрээр өөрсдийнх нь сонгосон нэг зорилгыг нэрлүүлж тэр нь урт хугацааны<br />

зорилго бол өрөөний баруун талд, богино хугацааных байвал зүүн талд зогсооно (багш өөрөө<br />

шийдвэрлэнэ).<br />

Өрөөний хоёр талд хуваагдан зогссон суралцагчдаас дараах асуултыг асууна:<br />

Хоёр багийн хооронд ямар ялгаа байна вэ?<br />

Чамайг өөрийн чинь багийн гишүүдтэй төстэй болгохын зэрэгцээ нөгөө багийн гишүүдээс өөр<br />

болгож байгаа ямар зүйл байна вэ? гэх мэт.<br />

Суралцагчдын хариултыг сонсож бүгдийг нь хүлээж авсаар, нэг баг нь хурдан биелүүлж болох<br />

богино хугацааны зорилготой байхад нөгөө баг нь арай урт хугацаанд биелэгдэх зорилготой<br />

байгааг аль нэг суралцагчаар хэлүүлнэ. Энэ нь суралцагчдын түрүүнд хэлсэн зорилгуудтай<br />

холбоотой гэдгийг хэлэх юмуу эсвэл зорилгуудыг нь суралцагчдаар дахин хэлүүлэх аргаар<br />

багш тэдэнд тусалж болно. Ялгааг илүү тодорхой болгоход ашиглаж болдог нэгэн арга бол<br />

хоёр багаас ээлжлэн суралцагчдыг дуудан, зорилгоо чанга хэлэхийг хүсэх явдал юм.<br />

Суралцагчдыг эргээд байранд нь суулгана. Самбарт “Урт хугацааны зорилго”, “Богино<br />

хугацааны зорилго” гэж бичнэ. Суралцагчдаас эдгээр нэр томъёог хэрхэн тодорхойлох вэ гэж<br />

асуугаад, тэдний өгсөн тодорхойлолтыг самбарт бичнэ.<br />

Тодорхойлолт нь дараах санааг агуулсан байвал зохино.<br />

БАГШИД ӨГӨХ ЗӨВЛӨМЖ<br />

Одоо өөртөө туслах нэг суралцагчийг өөрийн хүсэлтээр сонгож аваад, самбарт бичсэн урт<br />

хугацааны зорилгуудыг нэг хуудас цаасан дээр хуулж өгөхийг хүснэ. Энэ жагсаалтыг та<br />

дараагийн хичээл дээр ашиглах шаардлагатай болно.<br />

12


ЗОРИЛГОО ТОДОРХОЙЛОХ<br />

Богино хугацааны зорилго: Богино хугацааны зорилгыг ойрын үед тодорхой хугацаанд багтаан<br />

биелүүлж болно.<br />

Урт хугацааны зорилго: Урт хугацааны зорилгыг биелүүлэхийн тулд арай илүү хугацаа<br />

шаардагдана.<br />

Дэвтэртээ бичсэн байгаа зорилгуудыг нь урт хугацааны ба богино хугацааны зорилго гэж<br />

ангилан бичүүлнэ.<br />

Суралцагчид даалгаврыг гүйцэтгэсний дараа урт хугацааны зорилгуудаас заримыг нь нэрлэн,<br />

ангийнхантайгаа санал солилцохыг хүсч байгаа суралцагчдыг дуудан асууна. Самбарын зайг<br />

хоёр хэсэг болгон хуваагаад, суралцагчдын нэрлэх урт хугацааны зорилгуудыг нэг талд нь,<br />

нөгөө талд нь богино хугацааны зорилгыг бичнэ.<br />

Самбарт бичсэн жагсаалтыг сайтар ажиглуулж дараах асуултын дагуу ярилцана.<br />

Богино хугацааны зорилгуудыг биелүүлэхэд ойролцоогоор хэдий хэрийн хугацаа шаардагдах<br />

вэ?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Нэг, хоёр долоо хоног; магадгүй сар.<br />

Урт хугацааны зорилгуудыг биелүүлэхэд ойролцоогоор хэдий хэрийн хугацаа шаардагдах вэ?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Дээрхээс арай урт буюу хагас жил, эсвэл, нэлээн хэдэн жилийн хугацаа байж болно.<br />

Богино хугацааны зорилгууд нь урт хугацааны зорилгуудтай уялдаа холбоотой байж болох уу?<br />

Хэрхэн уялдаж болох вэ?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Болно. Урт хугацааны нэг зорилгыг биелүүлэхэд дөхөмтэй болох богино хугацааны хэд<br />

хэдэн зорилгыг чи дэвшүүлж болно.<br />

Асуулт:<br />

Та нар сүүлийн үед богино хугацааны ямар ямар зорилгуудыг амжилттай биелүүлсэн бэ?<br />

Өнөөдрийг хүртэл тодорхой хугацааны туршид биелүүлэхээр зорьсон урт хугацааны зорилго<br />

чамд бий юу?<br />

Урьд өмнө нь амьдралдаа биелүүлж байсан урт хугацааны зорилгуудаасаа заримыг нь нэрлэнэ<br />

үү?<br />

Ямар тохиолдолд урт хугацааны зорилгоо өөрчлөх юмуу биелүүлэхээс татгалзаж болох вэ?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Өөрийн бодлоо өөрчилсөн бол, шинэ мэдээлэл олж авсан бол, тавьсан зорилгоо биелүүлэх<br />

боломжгүй зүйл гэдгийг мэдсэн бол гэх мэт.<br />

Ямар тохиолдолд урт хугацааны зорилгоо өөрчлөхгүй, эсвэл биелүүлэхээс татгалзахгүй байх<br />

хэрэгтэй вэ?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Чиний ашиг, сонирхлыг илүүд тавьж хандахгүй байгаа хүмүүс чамд “боль” гэж хэлэх, эсвэл<br />

саад болохыг оролдож байгаа тохиолдолд,<br />

--<br />

Зорилго чинь биелэх боломжгүй зүйл гэж бодсон хэдий ч чи тэрхүү зорилгыг биелүүлэхийн<br />

тулд өөрийн хамаг хүчийг дайчлан ажиллаж үзээгүй байгаа, эсвэл, байж болох боломжийн<br />

бүх арга замыг туршиж амжаагүй байна гэж бодож байгаа бол гэх мэт.<br />

13


МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 1<br />

ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 3<br />

Миний амьдрал: өнгөрсөн, одоо, ирээдүй<br />

Суралцагчдыг өөртөө эвтэйхэн байдлаар, сандлынхаа түшлэгийг налан, биеэ сул тавьж нүдээ<br />

аниад суухыг хүснэ. Багшийг нүдээ нээж болно гэж хэлтэл нүдээ нээхгүй байхыг сануулна.<br />

Суралцагчдад “Зааврын дагуу дүрслэн бодох дасгал” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 1.1) материалыг<br />

аажуухан уншиж өгнө.<br />

БАГШИД ӨГӨХ ЗӨВЛӨМЖ<br />

Илүү тайван нөхцөлийг бүрдүүлэхийн тулд ангийнхаа хөшгийг хааж, эсвэл, гэрэл чийдэнг<br />

унтрааж болно. Хэтэрхий харанхуй болох гээд байвал лаа асааж болох юм.<br />

Багшийн хяналтын доор дүрслэн бодох дасгалыг хийж гүйцэтгэсний дараа дөнгөж саяхан<br />

төсөөлөн бодсон зүйлийнхээ тухай эргэцүүлэн, санаа бодлоо дэвтэртээ бичихийг хүснэ.<br />

Эргэцүүлэн бодоход нь зориулж суралцагчдад таван минутийн хугацаа өгнө. Дараа нь дор<br />

дурдсан асуултыг асууна:<br />

Энэ дасгалыг хийхэд та нарт ямар сэтгэгдэл, мэдрэмж төрсөн бэ?<br />

Ямар зүйлийг төсөөлөн бодох нь та нарт таалагдсан бэ?<br />

Чиний ирээдүй аятай сайхнаар төсөөлөгдөж байна уу, эвгүйцэл төрөхөөр байна уу? Яагаад?<br />

Одоо өөрийн төрсөн цаг үеэс эхлүүлэн 30 настай болох хүртэл (эсвэл, өнөөдрөөс 10-15 жилийн<br />

дараах) үеийг хамруулсан цаг хугацааны шугамыг хийж бүтээх гэж байгаа тухай суралцагчдад<br />

хэлнэ.<br />

Самбарт хэд хэдэн хэрчлээс тэмдэгтэй урт шугам зурна. Энэхүү шугамын зүүн гар талын зах<br />

дээр нь “эхээс мэндлэх” гэж бичээд, дараагийн хэрчлээс дээр 5, 10, 15, 20, 25, 30, 35.... гэх<br />

мэтээр 45 нас хүртэл үеийг 5 жилийн зайтайгаар тэмдэглэсэн байна. Хэвтээ урт шугам нь<br />

тухайн суралцагчийн амьдралыг төлөөлөх ба харин хэрчлээсийн дээр байгаа тоо нь түүний<br />

амьдралын явц дахь янз бүрийн цаг үеийг нь төлөөлөх юм.<br />

Энэхүү цаг хугацааны шугамыг дэвтэртээ хуулж зурахыг суралцагчдаас хүсээд, суралцагч<br />

бүрийн амьдралд нь тохиолдчихоод байгаа онцгой үйл явдал болон тэмдэглэлт он, сар,<br />

өдрүүдийг энэ шугам дээрээ бичгээр юмуу зургаар тэмдэглэхийг хүснэ.<br />

Тухайлбал:<br />

--<br />

Сургуульд орсон анхны өдөр<br />

--<br />

Гэр бүлд нь тохиолдсон бусад үйл явдал (шинэ хүүхэд төрсөн, гэрлэлт, гэр бүл салалт,<br />

хүндээр өвдөх гэх мэт)<br />

--<br />

Өвөрмөц, онцлог нөхөрлөл<br />

--<br />

Шагнал, урамшуулал<br />

--<br />

Дурсан санах дуртай онцгой тохиолдол, адал явдал гэх мэт.<br />

Үүний дараа дараагийн таван жилийн дотор тохиолдох болов уу гэж бодсон наад зах нь гурван<br />

үйл явдлыг уг цаг хугацааны шугам дээрээ бичгээр, эсвэл зургаар дүрслэн тэмдэглэхийг<br />

суралцагчдаас хүснэ. Хэрвээ шаардлагатай бол зарим нэг жишээ хэлэхийг суралцагчдаас<br />

хүснэ.<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Дунд сургуулийн ахлах ангийг төгсөх, цэрэгт явах, дээд сургуульд элсэн орох, ажилд орох<br />

14


ЗОРИЛГОО ТОДОРХОЙЛОХ<br />

гэх мэт.<br />

Гурав орчим минутын дараа одоогоос 10-15 жилийн дотор тохиолдох болов уу гэж бодсон<br />

наад захын гурван үйл явдлыг уг цаг хугацааны шугам дээрээ бичгээр юмуу зургаар дүрслэн<br />

тэмдэглэхийг суралцагчдаас хүснэ. Тухайн үйл явдлыг аль үед нь тохиолдоосой гэж хүсч<br />

байгаагаа цаг хугацааны шугам дээр тодорхой тэмдэглэхийг суралцагчдад сануулна. Хэрвээ<br />

шаардлагатай бол энэ даалгаврыг гүйцэтгэж эхлэхээс өмнө зарим нэг жишээ хэлэхийг<br />

суралцагчдаас хүснэ.<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Сургуулиа дүүргэх, аяллаар явах, дуртай зүйлээ худалдан авахад хүрэлцэхүйц хэмжээний<br />

мөнгөтэй болох, гэрлэх, хүүхэдтэй болох гэх мэт.<br />

Энэ даалгаврыг гүйцэтгэсний дараа суралцагчдыг гурван хүнтэй багт хуваагаад, өөрсдийн<br />

боловсруулсан цаг хугацааны шугамыг бусадтайгаа харьцуулж үзэхийг хүснэ. Бие биеийнхээ<br />

дэвшүүлсэн зорилгыг юугаараа төстэй ба ялгаатай байгааг олоод, хоёр тусдаа жагсаалт<br />

болгон бичихийг хүснэ.<br />

Дараах асуултыг асууж ярилцана.<br />

Үүнд:<br />

Та нарын ирээдүйн зорилгод байгаа зарим нийтлэг, төстэй тал юу байна вэ? Нэрлэнэ үү?<br />

Та нарын ирээдүйн зорилгод байгаа зарим ялгаатай талыг нэрлэнэ үү?<br />

Юу хийхийг хүсч байгаа буюу ямар зорилготой байгаагаа та нар хэдэн наснаасаа бодож<br />

эхэлсэн байна вэ?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Олонх хүүхэд нэлээд бага наснаасаа, тодорхой хэлбэл гурван ойтойгоосоо юу хийхийг<br />

хүсч байгаа, ямар зорилготой байгаа тухайгаа бодож эхэлдэг.<br />

Өөрсдийнхөө хамгийн анхны зорилгуудаас заримыг нь санаж нэрлэнэ үү?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Ихэнх хүүхдүүд том болоод ямар хүн болох тухайгаа, жишээлбэл, багш, эмч, ээж юмуу<br />

аав болно гэх, эсвэл юу хийхийг хүсч байсан тухайгаа, жишээлбэл, сургуульд орно гэх мэт<br />

зүйлийн талаар бодох нь элбэг тохиолддог.<br />

Бага насны хүүхдийн зорилго хэр ул суурьтай байдаг вэ?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Ихэнхдээ нэг их ул суурьтай байдаггүй. Хүүхдүүд зорилгоо ойр ойрхон өөрчлөх явдал<br />

гардаг. Гэсэн хэдий ч зарим зорилго нь олон жил үргэлжилдэг.<br />

Хүүхэд байсан үеэс хойш чиний зорилгууд хэр өөрчлөгдсөн бэ? Одоо чамайг зорилгодоо<br />

хүрэхэд чинь ямар саад тохиолдож байна вэ?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Эцэг эх, сургууль, санхүүгийн бололцоо гэх мэт.<br />

Тэгвэл 10 жилийн дараа зорилгодоо хүрэх замд чинь ямар нэг саад тохиолдож болно гэж чи<br />

бодож байна уу?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Гэр бүлийн санаа бодол, байр суурь, хүүхдүүд, хэн нэгний өмнө хүлээсэн санхүүгийн үүрэг<br />

хариуцлага, ажил албан тушаалын хувьд хүлээсэн үүрэг, эхнэр/нөхөр гэх мэт.<br />

15


МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 1<br />

Зорилгодоо хүрэх замыг чинь улам бэрхшээлтэй болгож болох урьдчилан таамаглаж<br />

болохооргүй ямар ямар зүйл гарч болох вэ?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Сурахад нөлөөлөх гэнэтийн өвчин<br />

--<br />

Сурлагын юмуу спортын амжилтад нөлөөлөх гэмтэл, бэртэл<br />

--<br />

Гэр бүлийн хэн нэгэн хүний хагацал<br />

--<br />

Хүсээгүй жирэмслэлт гэх мэт.<br />

ДҮГНЭЛТ<br />

Дараах асуултыг суралцагчдаас асууж, энэ сэдвийн дүгнэлтийг хийнэ.<br />

--<br />

Зорилготой байх нь чиний амьдралыг хэрхэн өөрчлөх вэ?<br />

--<br />

Амьдралаа төлөвлөхөд аль насны он жилүүд хүндрэлтэй гэж бодогдсон бэ? 10-20 насны<br />

хоорондох үе үү, эсвэл 20-иос хойших үе үү? Яагаад?<br />

--<br />

Эцэг эх чинь чиний талаар ямар санал бодол, зорилготой байдаг бол?<br />

--<br />

Чи тэдэнтэйгээ яг адилхан зорилготой байгаа юу? Тийм бол яагаад? Үгүй бол яагаад?<br />

16


ЗОРИЛГОО ТОДОРХОЙЛОХ<br />

НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 1.1<br />

ЗААВРЫН ДАГУУ ДҮРСЛЭН БОДОХ ДАСГАЛ<br />

Өөрийгөө нялх хүүхэд байгаагаар төсөөлөн бод. Тэр үед чиний амьдарч байсан байшин байна.<br />

Өөрийн хэлсэн анхны үгийг чи санаж чадах нь уу? Өөрийн хийсэн анхны алхмуудыг санаж<br />

чадах уу? ....Одоо тэр нялх хүүхэд байсан үеэсээ өнөөдрийн хэмжээнд хүртэл хэрхэн өсөн<br />

бойжсоноо төсөөлөн бодоод, энэ замд чамд тохиолдсон онцгой юмуу өвөрмөц үйл явдлын<br />

тухай бод ... цэцэрлэгт байхад .... бага сургуульд байхад .... чиний зуны амралтууд .... хүүхэд<br />

насыг чинь өвөрмөц болгож байсан янз бүрийн үйл явдал .... . Чиний хувьд бэрхшээлтэй<br />

байсан, мөн чамд гуниг төрүүлж байсан үйл явдлын тухай бод .... итгэл алдран, гуниглаж<br />

байсан үеүд .... .<br />

Одоо өөрийгөө энэ цаг үед байгаа хэвээр нь ажигла. Чи хэдэн настай вэ? Чи өөрийгөө ямар<br />

үгээр, хэрхэн дүрслэх вэ? ........ Өөр хүн чамайг ямар үгээр, хэрхэн дүрслэх бол? ........ Чи юу<br />

хийх дуртай вэ? Чи чөлөөт цагаа хэрхэн өнгөрөөдөг вэ? ........ Чи өөрийгөө эдгээр зүйлийг<br />

хийж байгаагаар дүрслэн бод доо ........ Чиний хувьд чухал гэж тооцогдох ямар ямар зүйлс<br />

байна вэ? ....... Чиний найзууд ямар хүмүүс вэ? Найзуудаа төсөөлөн бод .......<br />

Одоо өөрийгөө унтаж байгаагаар төсөөл ... гэртээ орондоо орсон байгаагаар төсөөл. Энэ бол<br />

маш гүн нойр ба чи юу ч зүүдлэхгүй байна. Өөрийгөө орон дотроо байгаагаар төсөөлөх ба чи<br />

амьсгалаа авч байна ....гаргаж байна....дахиад амьсгалаа авч байна.... гаргаж байна. Одоо бүх<br />

зүйл харанхуйд дарагдан, юу ч харагдахаа болино.......<br />

Одоо өөрийгөө өглөө нойрноосоо сэрж байгаагаар төсөөл. Гэхдээ чамайг сэрэхэд одоогоос<br />

10 жилийн дараах цаг үе болсон байна! Чи одоо өсвөр насны хүүхэд биш, 20 гаруй насанд<br />

хүрсэн хүн болжээ........ Чи яг хэдэн настай байна вэ? Чи ямархуу дүр төрхтэй байна вэ? ........<br />

(Нүдээ аниастай чигээрээ өнөөдрөөс 10 жилийн дараа чиний амьдрал ямар байж болохыг<br />

төсөөлөн бодоорой) ..... Чи нойрноосоо сэрэхдээ хаана байна вэ? Чи одоо хаана амьдарч<br />

байна вэ? Унтаад сэрэхдээ ямар өрөөнд байгаагаа хар даа. Чамд юу юу харагдаж байна вэ?<br />

........ Ямархуу газар байна вэ? ........ Чи гэрт амьдарч байна уу, орон сууцны байранд амьдарч<br />

байна уу?........ Цонхоор шагайхад юу харагдаж байна вэ? ........ Чи хотын барилга, байшингуудыг<br />

харж байна уу, эсвэл ой мод, цэлгэр хоосон талбай, эсвэл өөр гэр, байшингуудыг харж байна<br />

уу? ........ Энд ямар төрлийн тавилга байна вэ? ........ Тэдгээрийн дотроос чиний эзэмшилд<br />

байгаад нь чи маш их баярлан, бахархаж байгаа зүйл байна уу? ........ Чамтай хамт ямар хүмүүс<br />

амьдарч байгааг бодоорой. Чиний хажууд эхнэр/ нөхөр байна уу? ........ Хүүхдүүд? ........ Эцэг<br />

эх чинь? ........ Чиний найз нөхөд ямар хүмүүс байна вэ? ........ Чи чөлөөт цагаараа юу хийдэг<br />

вэ? ........ Чи гадагшаа гарч, бусад хүмүүстэй нийлж цэнгэх дуртай юу эсвэл гэрээсээ гаралгүй<br />

телевиз үзэж суух дуртай юу? ........<br />

Одоо чи өөрийн мөрөөдөж байсан ажилдаа явах гэж байна гэж төсөөл. Энэ нь ямар ажил вэ?<br />

....... Чи ажилдаа явахаар гэрээсээ гарахдаа ямар хувцас өмссөн байна вэ? Чөлөөт байдлаар<br />

жинсэн өмдтэй байна уу, эсвэл бизнесмен шиг костюмтай/даашинзтай, ........ эсвэл дүрэмт<br />

хувцастай байна уу? ........ Чи ямархуу харагдаж байна вэ? ........ Чи ажилдаа юугаар явах<br />

гэж байна вэ? ........ (Өөрийн мөрөөдөж байсан ажилдаа очихоор явж байгаагаар өөрийгөө<br />

төсөөлөн бодоорой) ....... Чи машинаар явж байна уу, явган алхаж байна уу, эсвэл автобусаар<br />

явж байна уу? ....<br />

Одоо чи ажил дээрээ ирчихсэн байна. Энэ нь ямаршуухан газар байна вэ? ........ Жижиг<br />

компани байна уу, аварга том корпораци байна уу, эсвэл засгийн газрын агентлаг байна уу?<br />

........ Оффисын албан өрөө байна уу, сургуулийн барилга байна уу, эсвэл эмнэлэг, дэлгүүр,<br />

үйлдвэрийн газар байна уу? ........ Эсвэл чиний ажлын байр чинь байшин дотор биш гадаа,<br />

17


МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 1<br />

цэцэрлэгт хүрээлэн дотор, эсвэл шинэ барилга барьж байгаа талбай байна уу? ........ Чи тийм<br />

л газар ажиллах юмсан гэж хүсэж байгаа газраа сэтгэл дотроо дүрслэн хар даа. Ямаршуухан<br />

газар харагдаж байна вэ? ........ Чи юу хийж байна вэ?<br />

Одоо өөрийгөө гэртээ ирж байна гэж төсөөлөн бод. ........ Чи оройн хоолоо идээд, маш их<br />

ядарсан байгаагаа мэдлээ.... Чи унтахаар явлаа. Маш гүн, зүүдгүй нойр. Өөрийнхөө хэрхэн<br />

амьсгалахыг чагна ..... .... Амьсгалаа авлаа .... гаргалаа .... авлаа .... гаргалаа. Аажмаар<br />

төсөөлөн бодсон ертөнцөөсөө холдон холдсоор, өөрийн жинхэнэ бодит амьсгал дээр<br />

анхаарлаа төвлөрүүл. Чи одоо энэ танхим дотор сандал дээрээ суугаад амьсгалж байна.<br />

Амьсгалаа авлаа ....гаргалаа.... авлаа..гаргалаа... Удаанаар, маш удаанаар алгуурхан нүдээ<br />

нээгээрэй.<br />

18


САЙН ЗОРИЛГО ДЭВШҮҮЛЭХ<br />

Сэдэв 2<br />

САЙН ЗОРИЛГО ДЭВШҮҮЛЭХ<br />

19


МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 2<br />

ЗОРИЛГО<br />

Энэ сэдвийн хүрээнд суралцагчид өөртөө хэрэгтэй тодорхой зорилгыг тодорхойлж урт<br />

хугацааны зорилгоо богино хугацааны багц зорилго болон биелүүлж болохуйц зорилтуудад<br />

хуваарилах дасгалыг хийнэ.<br />

ЗОРИЛТ<br />

Энэ сэдвийн эцэст суралцагчид дараах мэдлэг, чадвартай болсон байна. Үүнд:<br />

• Зорилго нь тодорхой бөгөөд уялдаа холбоотой болж чадсан эсэхийг дүгнэх.<br />

• Ерөнхий зорилгын дотор багтаж байгаа урт хугацааны хоёроос доошгүй дэд зорилгыг<br />

боловсруулах.<br />

• Том, эсвэл урт хугацааны зорилгыг задлан, наад зах нь хоёр зорилтыг тодорхойлон<br />

бичих.<br />

• Өөрийн амьдралд сэтгэл хангалуун байхад нь тус нэмэр болох өөр ямар хоёр зүйл<br />

хийхийг хүсэж байгаагаа нэрлэх.<br />

• Амьдралдаа амжилт олж байна гэсэн мэдрэмжийг нь улам нэмэгдүүлэхэд тус нэмэр<br />

болох ямар хоёр зүйл хийхийг хүсэж байгаагаа нэрлэх.<br />

• Хүмүүс өөрсдийн өмнө тавьсан зорилгоосоо яагаад ухардаг болохыг тайлбарласан<br />

хоёроос доошгүй шалтгааныг нэрлэх<br />

Бэлтгэх зүйл<br />

• Том цаас, эсвэл самбар<br />

• Самбарын үзэг, эсвэл шохой<br />

• Хоосон карт буюу жижиг цааснууд– Суралцагч бүрт нэг ширхэг<br />

• “Газрын зураг” 1-3 (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 2.1-2.3) – Зураг тус бүрийг нэг том үзүүлэн<br />

хэлбэрээр бэлтгэх<br />

• “Чиглүүлэх асуултууд” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 2.4) – Том үзүүлэн хэлбэрээр бэлтгэх<br />

20


САЙН ЗОРИЛГО ДЭВШҮҮЛЭХ<br />

ТУХАЙН СЭДВИЙН ҮНДСЭН ОЙЛГОЛТ<br />

• Ерөнхий зорилго нь хүрэхийг хүсч байгаа өргөн хүрээтэй, үр дүнг нь харуулсан, тодорхой<br />

бус утгатай зорилго байж болно. Жишээлбэл: Би амжилтад хүрэхийг хүсч байна.<br />

• Тодорхой зорилго нь тодорхой байхын зэрэгцээ тухайн хүний хувийн үнэт зүйлс, хүсэл<br />

мөрөөдөл болон сонирхолтой холбоотой зорилго дэвшүүлэх нь түүний биелэх магадлалыг<br />

улам нэмэгдүүлдэг.<br />

• Хэрвээ өөрийг нь сэтгэл хангалуун болгодог, эсвэл амжилтад хүрлээ гэсэн мэдрэмж<br />

төрүүлдэг зүйлийг хүн өөрөө мэдэхгүй байгаагийн улмаас түүнд хүрэхсэн гэж тэмүүлж<br />

ажиллаж чадахгүй болно.<br />

• Өмнөө тавьсан зорилгыг биелүүлэхийн тулд гүйцэтгэх ёстой тодорхой алхам буюу үйл<br />

ажиллагааг зорилт гэх ба зорилтыг нөгөө төлөөс нь дэд зорилго, өөрөөр хэлбэл, чиний<br />

дэвшүүлсэн урт хугацааны зорилгыг биелүүлэхэд хувь нэмэр болох богино хугацааны<br />

зорилго гэж нэрлэж болно. Томоохон буюу урт хугацааны зорилгыг арай бага, хялбархан<br />

хянан зохицуулж болохуйц зорилго буюу зорилтууд болгон хуваавал биелүүлэхэд хамаагүй<br />

хялбар байх болно.<br />

СУРГАЛТЫН ЯВЦ<br />

Энэ сэдвийн хүрээнд суралцагчид биелэх магадлал, боломжтой сайн зорилгыг хэрхэн<br />

боловсруулах тухай судална.<br />

ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 1<br />

Газрын зураг<br />

Зорилго нь хүнд юугаараа ашигтай, хэрэг болдог тухай суралцагчдаас асууж, энэ дасгал<br />

ажлыг эхэлнэ.<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Зорилго нь хүнд ажил амьдралын чиглэл өгдөг. Өөрөөр хэлбэл, түүний хүрэх ёстой<br />

төгсгөлийн цэг (эсвэл хүсч байгаа үр дүн)-ийг нь зааж өгдөг,<br />

--<br />

Хүн өөрөө юу хүсч байгаагаа мэдэх ба түүндээ хүрэхэд нь тусалдаг,<br />

Хэрвээ бид аяллаар явахдаа газрын зураг авч явж байна гэж төсөөлбөл тэр газрын зураг дээр<br />

байгаа юу нь бидний зорилгыг төлөөлөх байсан бэ?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Бидний хүрэх ёстой эцсийн цэг нь бидний зорилгыг төлөөлнө.<br />

Одоо өмнө нь бэлдэж ирсэн “Газрын зураг 1-3” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 2.1-2.3) –ийг дэлгэн<br />

харуулаад, суралцагчдаас дараах асуултыг асууна.<br />

Аль нь хамгийн сайн хийгдсэн газрын зураг байна вэ? Яагаад?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

“Газрын зураг 3”. Энэ нь хамгийн тодорхой газрын зураг бөгөөд эцсийн цэгт хүрэх<br />

маршрутыг заасан байна.<br />

Хамгийн муу газрын зураг аль нь байна вэ? Яагаад?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

“Газрын зураг 1”. Энэ газрын зураг дээр ямар ч мэдээлэл байхгүй байна. Энэ зураг нь<br />

21


МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 2<br />

дэндүү ерөнхий, бүдэг болсон байна.<br />

“Газрын зураг 2”-ын давуу тал нь юундаа байна вэ?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Энэ газрын зураг нь эцсийн хүрэх цэгийг тодорхой харуулсан байна.<br />

Газрын зураг 2-ын дутагдалтай тал нь юундаа байна вэ?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Тэр эцсийн цэгт хүрэхдээ хаана зогсож, хаагуур дайрч гарахыг үзүүлээгүй байна.<br />

Хэрвээ тухайн хүний дэвшүүлсэн зорилгыг газрын зурагтай төстэй зүйл гэж үзвэл “сайн<br />

зорилго” (“Газрын зураг 3”) гэж ямар зорилгыг хэлэх вэ?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Зорилго нь тодорхой байх ёстой. Энэ зорилгод хэрхэн хүрэхийг харуулсан замыг маш тод<br />

гаргасан байх ёстой гэх мэт.<br />

ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 2<br />

Хүрэхийг хүссэн цэг буюу тодорхой, уялдаа холбоотой зорилго дэвшүүлэх нь<br />

Дараах хоёр өгүүлбэрийг самбарт бичнэ.<br />

Би амьдралдаа сэтгэл хангалуун байхыг хүсч байна.<br />

Би амжилт олохыг хүсч байна.<br />

Суралцагчдаас хэдэн хүн амьдралдаа сэтгэл хангалуун байх юмуу амжилт олохыг хүсч байна<br />

вэ гэж асууна (суралцагчид цөм гараа өргөх болов уу). Эдгээр нь ерөнхий утгаараа бол хүнд<br />

байвал зохих сайн зорилго мөн болохыг хэлээд, самбарт “Ерөнхий зорилго” гэж бичнэ.<br />

Түрүүчийн дасгал дээр ашигласан газрын зургуудыг эргэн санахыг суралцагчдаас хүсээд,<br />

тэдний анхаарлыг зорилгын үндсэн асуудалд чиглүүлнэ.<br />

Дээрх хоёр зорилгыг уншихад найруулгын хувьд ямар сул тал ажиглагдаж байгааг суралцагчдаас<br />

асууна.<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Энэ хоёр зорилго нь тодорхой бус найруулгатай байна. Зорилгодоо хэрхэн хүрэх<br />

маршрутыг тодорхой харуулж чадахгүй байна гэх мэт.<br />

Суралцагчдаас дараах асуултыг асууна.<br />

Сэтгэл хангалуун болох, эсвэл амжилт олоход хүргэх цорын ганц зам байх уу?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Үгүй. Энэ ойлголт нь хүн бүрийн хувьд өөр өөр утга агуулгатай байж болно.<br />

Гурван газрын зургийн аль нь “Би сэтгэл хангалуун байхыг хүсч байна”, “Би амжилт олохыг<br />

хүсч байна” гэсэн зорилгод нийцсэн байна вэ?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

“Газрын зураг-1”.<br />

Суралцагч бүрт нэг, нэг хоосон карт тарааж өгөөд тэднийг сэтгэл хангалуун болгох, эсвэл<br />

амжилт оллоо гэсэн мэдрэмжийн аль нэгийг төрүүлэх ямар нэгэн зүйлийг уг карт дээрээ<br />

бичихийг хүснэ. Суралцагч уг зүйлээ “...-ийг би хүсч байна” гэж өөрчлөн найруулж зорилго<br />

хэлбэрээр бичих ёстой. Өөрсдийнх нь шинээр найруулан бичсэн зорилго нь самбарт байгаа<br />

хоёр ерөнхий зорилгын алинд нь нийцэж байгааг харуулна. Суралцагчид энэ даалгаврыг<br />

гүйцэтгээд дуусахаар картуудыг хураан авч, хооронд нь холиод, дахин буцааж тараана. Одоо<br />

22


САЙН ЗОРИЛГО ДЭВШҮҮЛЭХ<br />

хэд хэдэн суралцагчаас өөрт нь оногдсон карт дээр бичсэн тодорхой зорилго болон ерөнхий<br />

зорилгыг чанга дуугаар уншиж өгөхийг хүснэ. Шинээр боловсруулсан эдгээр зорилго нь арай<br />

илүү тодорхой найруулгатай учраас арай гайгүй газрын зураг болж байгааг суралцагчдад<br />

хэлнэ. Эдгээр зорилго нь шинээр хүрэхээр зорьж байгаа хүссэн цэгийг арай илүү тод харуулж<br />

чадсан байхаас гадна хаашаа явж байгаа чиглэлийг мөн харуулжээ. Самбарт “тодорхой” гэдэг<br />

үгийг бичнэ.<br />

Шинээр найруулсан зорилго нь гурван газрын зурагны алинд нь нийцэж байгаа, яагаад гэдгийг<br />

суралцагчдаас асууна.<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

“Газрын зураг -2”. Учир нь эдгээр шинэ зорилго нь хүрэх гэж зорьж байгаа эцсийн цэгийг<br />

тод харуулж чадсан байх боловч тэр цэгт хэрхэн хүрэхийг сайн харуулж чадахгүй байна.<br />

--<br />

“Газрын зураг -3”-т тохирох зорилгыг яаж боловсруулахыг энэ сэдвийн явцад арай хожуу<br />

үзнэ гэдгийг суралцагчдад хэлнэ. Оногдсон зорилго нь түүний хэрэгжүүлэхээр зорьсон<br />

зорилготой нийцэхгүй байгаа бол гараа өргөхийг хүснэ.<br />

Сэтгэл хангалуун байх, амжилт олох гэх мэт ерөнхий зорилгын хувьд хоёр хүний хүсэл нийтлэг,<br />

адилхан байгаа хэрнээ тэдний өөрсдийнх нь хэрэгжүүлэхийг хүсэхгүй байгаа зүйлийг карт<br />

дээр бичсэн байгааг хэрхэн тайлбарлах вэ? Ийм байж болох уу? гэж гараа өргөж санал<br />

гаргасан суралцагчаас асууна.<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Сэтгэл хангалуун байх, амжилт олох зэрэг ойлголт нь хүн бүрийн хувьд өөр өөр утга<br />

агуулгатай байж болно.<br />

Хүмүүс зорилгын талаар юуг өгүүлж байгааг суралцагчдаас асууна.<br />

Өөртөө зориулж боловсруулсан зорилго чинь зөвхөн чамд тохирсон зүйл байдаг уу, эсвэл<br />

түүнийг бусад хүн ашиглаж болох уу?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Зорилго нь хүн бүрийн хувьд өвөрмөц байдаг.<br />

Самбарт байгаа “тодорхой” гэсэн үгийн доор “уялдаа холбоотой” гэж бичээд, суралцагчдад<br />

“тодорхой байх” нь зорилгын хувьд хангалттай шинж болж чадахгүй байна гэж хэлнэ.<br />

Зорилго нь тодорхой байхын зэрэгцээ чиний өөрийн амьдралд урьд гаргасан төлөвлөгөө,<br />

эрхэмлэдэг үнэт зүйл болон хүсэл эрмэлзэлтэй чинь холбоотой байх ёстой. Ингэж чадвал<br />

биелэгдэх магадлал нь ихсэнэ.<br />

Зорилго бичсэн картуудыг хурааж авна. Одоо өмнө нь бэлдэж ирсэн ”Чиглүүлэх асуултууд”<br />

(Нөөц хэрэглэгдэхүүн 2.4) үзүүлэнгээ дэлгэн харуулна. Ерөнхий зорилго тус бүрт нийцэж<br />

байгаа асуултыг уншаад, ерөнхий хоёр зорилгын тус бүрт нийцсэн өөрийн амьдралд<br />

хэрэгжүүлэх гурав, гурван тодорхой зорилгыг боловсруулаад, эдгээрийг дэвтэр дээрээ<br />

бичихийг суралцагчдаас хүснэ.<br />

Суралцагчдыг гурван хүнтэй багт хуваагаад, хүн бүрийн боловсруулсан зорилтуудыг багийн<br />

бусад гишүүдийнхтэй харьцуулахыг хүсээд таван минутийн дараа багуудаас дараах асуултыг<br />

асууна.<br />

Танай багийн гишүүдийн хувьд ижил төстэй ямар ямар зорилго гарсан бэ?<br />

Багийн зарим гишүүний хувьд чухал байгаа боловч бусад гишүүний хувьд чухал биш байгаа<br />

ямар ямар зорилго гарсан бэ?<br />

Өөрийгөө сэтгэл хангалуун болгох, эсвэл амжилттай байна гэсэн мэдрэмжийг өөртөө төрүүлэх<br />

нэгэн зорилгыг дэвшүүлчихсэн байтал хэсэг хугацааны дараа энэ нь чиний хувьд зөв зүйтэй<br />

23


МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 2<br />

зүйл биш болохыг олж мэдвэл чи яах ёстой вэ?<br />

Гарч болох хариулт.<br />

--<br />

Чи зорилгоо өөрчилж болно.<br />

ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 3<br />

Зорьсон цэгтээ хүрэх нь<br />

Дараах өгүүлбэрийг самбарт бичнэ.<br />

--<br />

Би ажилтай байхыг хүсч байна.<br />

--<br />

Би өөртөө таалагддаг газар амьдрахыг хүсч байна.<br />

--<br />

Би хөөрхөн болохыг хүсч байна.<br />

--<br />

Би ямар нэгэн зүйлийг маш сайн хийж чаддаг болохыг хүсч байна.<br />

Дээрх өгүүлбэр нь бүгдээрээ хүрэх эцсийн цэгээ тодорхой илэрхийлээгүй буюу яг л “Газрын<br />

зураг -1” шиг зорилго байгааг суралцагчдад хэлнэ. Дээрх зорилго тус бүрийг илүү тодорхой<br />

илэрхийлэх арга замын тухай бодоод, дэвтэр дээрээ найруулан бичихийг суралцагчдаас хүснэ.<br />

Хэдэн минутийн дараа жагсаалт доторх зорилгыг нэг нэгээр нь уншин, зорилго тус бүртэй<br />

холбоотой арай тодорхой илэрхийлсэн 3-4 зорилгын жишээг сонсоно.<br />

Гарч болох хариулт:<br />

Би сайн ажилтай байхыг хүсч байна гэдгийг:<br />

--<br />

Би их сургуулийн багш болохыг хүсч байна.<br />

--<br />

Би эмч болохыг хүсч байна.<br />

--<br />

Би хуульч болохыг хүсч байна.<br />

--<br />

Би олон улсын байгууллагад ажиллахыг хүсч байна.<br />

Би өөртөө таалагддаг газар амьдрахыг хүсч байна гэснийг:<br />

--<br />

Би Улаанбаатарт амьдрахыг хүсч байна.<br />

--<br />

Би өөрийн төрсөн нутагт амьдрахыг хүсч байна.<br />

--<br />

Би Англид амьдрахыг хүсч байна.<br />

Би хөөрхөн болохыг хүсч байна гэснийг:<br />

--<br />

Би таргалахыг хүсч байна.<br />

--<br />

Би турахыг хүсч байна.<br />

--<br />

Би үсээ өөрчлөн янзлахыг хүсч байна.<br />

Би ямар нэг зүйлийг маш сайн хийдэг болохыг хүсч байна гэдгийг:<br />

--<br />

Би сайн бөх болж, аварга болохыг хүсч байна.<br />

--<br />

Би морин хуур сайн тоглож сурахыг хүсч байна.<br />

--<br />

Би ..... хэлээр маш сайн ярьдаг болохыг хүсч байна.<br />

--<br />

Би сайн зурж сурахыг хүсч байна.<br />

Шинээр боловсруулсан эдгээр зорилго нь газрын зураг 2 шиг болсон байна гэдгийг<br />

суралцагчдад хэлнэ. Хэдийгээр шинээр найруулсан эдгээр зорилго нь ерөнхий зорилготой<br />

харьцуулахад арай илүү тодорхой болж чадсан ч гэсэн зарим нь хэрэгжүүлэхэд бэрхшээлтэй<br />

юмуу ойр дөт биш санагдаж байж болох юм. Тэгвэл урт хугацааны эдгээр зорилгыг илүү<br />

хэрэгжүүлэх боломжтой буюу “Газрын зураг 3”-тай илүү төстэй болгоход яах ёстой вэ? гэдэг<br />

талаар суралцагчдын бодлыг асууна.<br />

24


САЙН ЗОРИЛГО ДЭВШҮҮЛЭХ<br />

“Газрын зураг 2” ба “Газрын зураг 3”-ын хооронд ямар ялгаа байна вэ?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Урт хугацааны зорилгыг арай богино хугацааны хэд хэдэн зорилго болгон хуваах<br />

боломжоороо ялгаатай.<br />

“Би сайн бөх болж, аварга болохыг хүсч байна” гэсэн өгүүлбэрийг самбарт бичнэ. Дараа нь<br />

сайн бөх болж, аварга болохын тулд хүн юу хийх ёстойг харуулсан арай бага хэмжээний богино<br />

хугацааны зорилго нэрлэхийг суралцагчдаас хүснэ. Хэрвээ суралцагчдад нэмэлт туслалцаа<br />

шаардлагатай бол дор өгсөн хариултуудыг суралцагчдаар хэлүүлэхийн тулд асуулт асууж, мөн<br />

санал дэвшүүлж болно.<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Бөхийн дасгалжуулагч багш болох<br />

--<br />

Байнгын дасгал сургуулилтыг хуваарьтай хийх<br />

--<br />

Бөхийн сургууль, дугуйлан, багт элсэх<br />

--<br />

Булчингаа хөгжүүлэх, биеийнхээ хүчийг нэмэгдүүлэх<br />

--<br />

Бөхийн тэмцээнд байнга оролцон, өөрийгөө сорьдог байх<br />

--<br />

Орон нутгийн наадамд оролцох, сайн барилдах<br />

“Зорилт” гэдэг үгийг самбарт бичээд, богино хугацааны зорилгыг зорилт гэж нэрлэдэг<br />

болохыг суралцагчдад хэлээд одоо “зорилт” гэдэг үгийн тодорхойлолтыг хэлэхийг хүсээд,<br />

тэдний хэлсэн санааг самбарт үгийнх нь зэрэгцээ бичнэ. Суралцагчдын өгсөн тодорхойлолт<br />

нь доорх өгүүлбэрт байгаа санааг мөн агуулсан байх ёстой.<br />

Зорилт гэдэг нь зорилгоо биелүүлэхийн тулд хэрэгжүүлэх шаардлагатай арай тодорхой үйлдэл<br />

буюу алхмууд юм.<br />

Одоо самбарт байгаа “бөхийн аварга болно” гэсэн өгүүлбэрийн доор бичсэн зорилтуудын<br />

дараа “Тооны сэдвээр дүнгээ ахиулах” гэж бичээд, суралцагчдаас дараах асуултыг асууна.<br />

Самбарт бичсэн бусад зүйлийг харалгүйгээр, дээрх өгүүлбэр нь тодорхой зорилт болж чадаж<br />

байгаа эсэхийг суралцагчдаар хэлүүлнэ.<br />

Гарч болох хариулт:<br />

Тийм.<br />

Харин зорилготойгоо (бөхийн аварга болно) холбон харахад ямар санагдаж байна вэ? Энэхүү<br />

зорилт нь зорилготойгоо уялдаж байна уу?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Үгүй.<br />

Зорилтууд нь тодорхой байгаад зогсохгүй бас өөр шаардлага хангасан байх ёстой гэдгийг<br />

суралцагчдад хэлнэ. Зорилтууд нь тодорхой бөгөөд хэрэгжүүлэхийг хүсч байгаа зорилготой<br />

уялдаа холбоотой байх ёстой.<br />

Суралцагчдыг дэвтэр дээрээ бичсэн зүйлээ эргэн хараад, сэтгэл хангалуун байх, амжилт<br />

олох талаар өөрсдийн найруулан бичсэн урт хугацааны зорилго дотроос хоёрыг нь сонгохыг<br />

хүснэ. Хоёр зорилго тус бүрт нийцсэн 2-3 зорилтыг боловсруулан бичихийг суралцагч бүрээс<br />

хүснэ. Энэ даалгаврыг гүйцэтгэхэд суралцагчдад таван минутийн хугацаа өгнө. Суралцагчдыг<br />

дөрвөн хүнтэй багт хуваагаад, баг дотроо өөрсдийн боловсруулсан зорилго болон зорилтуудаа<br />

харьцуулан үзэхийг хүснэ. Хэрвээ нэг ижил зорилго дээр ажилласан хоёр ба түүнээс дээш<br />

тооны суралцагч байгаа бол эдгээр суралцагч өөрсдийн найруулан бичсэн зорилтуудыг<br />

хоорондоо харьцуулан үзэх болно. Хэрвээ бичсэн зорилго нь өөр өөр байгаа бол суралцагчид<br />

нэг нэгийнхээ зорилго болон зорилтуудыг уншаад, өөр нэмж багтаах зорилтуудыг санал<br />

болгоно. Энэ даалгаврыг гүйцэтгэхэд суралцагчдад найман минутийн хугацаа өгнө.<br />

25


МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 2<br />

Даалгаврыг гүйцэтгээд дуусахад суралцагчдаас дараах асуултыг асууна.<br />

Зорилгод нийцсэн зорилтуудтай байх нь юугаараа ашигтай вэ?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Энэ нь зорилгодоо хүрэх замыг зааж өгнө.<br />

--<br />

Энэ нь том хэмжээтэй, биелүүлэх боломжгүй мэт санагдаж байгаа бол арай бага хэмжээтэй,<br />

хэрэгжүүлж болохуйц алхмууд болгон хувиргадаг.<br />

Том зорилгод нийцсэн хэдэн зорилт байх ёстой вэ?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Энэ нь зорилгоосоо шалтгаална. Шаардлагатай зорилтуудыг боловсруулах ёстой боловч<br />

ихэнхдээ 2-3 зорилт байвал тохиромжтой.<br />

Чиний өмнөө тавьж байгаа зорилгод нийцсэн зорилтуудыг заавал боловсруулах шаардлагатай<br />

юу?<br />

--<br />

Гарч болох хариулт:<br />

Үгүй, зөвхөн том хэмжээтэй юмуу арай урт хугацаатай зорилгод л шаардлагатай болно.<br />

ДҮГНЭЛТ<br />

Суралцагчдаас дараах асуултыг асууна.<br />

Хүмүүс өмнөө тавьсан зорилгодоо хүрч чадахгүй байх нь элбэг тохиолддог зүйл үү?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Тийм, хүмүүс зор илго дэвшүүлчихээд түүндээ хүрч чадахгүй байх нь элбэг тохиолддог.<br />

Яагаад ингэдэг гэж та нар бодож байна вэ?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Тэд бодит амьдрал дээр хэрэгжүүлж болохооргүй зорилго тавьдаг.<br />

--<br />

Тэдэнд хангалттай цаг олддоггүй.<br />

--<br />

Тэд зорилгоо хэрэгжүүлэхээс ухран, бууж өгдөг.<br />

--<br />

Нөхцөл байдал өөрчлөгддөг.<br />

Газрын зургууд дотроос аль нь ерөнхий зорилгыг харуулж байна вэ?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Газрын зураг 1.<br />

Газрын зургууд дотроос аль нь тодорхой зорилгыг харуулж байна вэ?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Газрын зураг 2.<br />

Газрын зургууд дотроос аль нь тодорхой зорилгыг түүнтэй нийцсэн зорилтуудын хамт харуулж<br />

байна вэ?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Газрын зураг 3.<br />

Ерөнхий зорилго, тодорхой зорилго болон зорилтууд нь хоорондоо ямар холбоотой байна вэ?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

• Ерөнхий зорилго нь илүү өргөн хүрээг хамарсан, бүдэг бадаг, тодорхой бус хүсэл<br />

эрмэлзлийг илэрхийлсэн байж болно. Тодорхой зорилго нь ерөнхий зорилгыг биелүүлэхэд<br />

тус болохуйц тодорхой утгатай, бодит зорилтот зүйлс байдаг. Зорилтууд нь зорилгыг<br />

биелэгдэхэд хөтлөн дагуулах, хэмжээгээр бага, хугацаа богинотой зорилго болно.<br />

26


САЙН ЗОРИЛГО ДЭВШҮҮЛЭХ<br />

Зорилгодоо хүрсэн хүн хамгийн түрүүнд юуг мэдрэх бол?<br />

Зорилго зорилтууд нь биелэгдэж хүссэн үр дүндээ хүрэх нь хүнийг сэтгэл хангалуун болгодог<br />

төдийгүй түүнээс илүү их зүйлийг хийж бүтээх хүсэл эрмэлзлэл, аз жаргал бий болгодог. Мөн<br />

тэсвэр тэвчээр, хүссэндээ хүрэх гэсэн тэмүүлэл бий болгодог.<br />

Үүнд хүргэдэг хөтөлдөг газрын зураг бол тодорхой зорилго зорилт болно.<br />

27


МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 2<br />

НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 2.1<br />

Газрын зураг - 1<br />

28


САЙН ЗОРИЛГО ДЭВШҮҮЛЭХ<br />

НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 2.2<br />

Газрын зураг - 2<br />

29


МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 2<br />

НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 2.3<br />

Газрын зураг - 3<br />

Õ¿ðýõ<br />

Ýöñèéí öýã<br />

1-ð çîãñîëò<br />

2-ð<br />

çîãñîëò<br />

3-ð<br />

çîãñîëò<br />

30


САЙН ЗОРИЛГО ДЭВШҮҮЛЭХ<br />

НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 2.4<br />

--<br />

Сэтгэл хангалуун байх гэж юуг хэлэх вэ?<br />

Чиглүүлэх асуултууд:<br />

Чамайг сэтгэл хангалуун болгох ямар ямар зүйлс байна вэ?<br />

Эхнэр юмуу нөхөртэй байх нь чамайг сэтгэл хангалуун болгох уу?<br />

Хүүхэдтэй байх нь чамайг сэтгэл хангалуун болгох уу?<br />

Хэрвээ чи баян хүн байсан бол энэ нь чамайг сэтгэл хангалуун болгох уу? Хэрвээ тийм бол<br />

өөрийгөө баян хүн гэж мэдрэхийн тулд чамд хэдий хэмжээний мөнгө шаардлагатай байх<br />

вэ?<br />

Сэтгэл хангалуун байхад чинь чиний эхнэр/нөхөр ямар үүрэгтэй вэ? Хүүхдүүд чинь?<br />

Сэтгэл хангалуун байх мэдрэмж нь хаанаас үүсэлтэй вэ?<br />

--<br />

Амжилт гэж юу вэ?<br />

Мөнгөтэй байх нь чамд амжилттай байна гэсэн мэдрэмжийг төрүүлэх үү?<br />

Хэрвээ чи баян хүн байсан бол чи өөрийгөө амжилт олсон хүн гэж тооцох уу?<br />

Хэрвээ тийм бол өөрийгөө амжилттай байна гэсэн мэдрэмжтэй байхын тулд чамд хэдий<br />

хэмжээний мөнгө шаардагдах вэ?<br />

Алдар нэртэй байх нь чамд амжилттай байна гэсэн мэдрэмжийг төрүүлэх үү?<br />

Тэгвэл бусад хүнтэй холбоо сайтай байх нь чамд ийм мэдрэмж төрүүлэх үү?<br />

Өөрийгөө амжилттай байна гэсэн мэдрэмжийг чамд ямар зүйл төрүүлэх вэ?<br />

31


МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 3<br />

Сэдэв 3<br />

ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ<br />

ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ЗОХИОХ<br />

32


ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ЗОХИОХ<br />

ЗОРИЛГО<br />

Энэ сэдвээр суралцагчид үйл ажиллагааны маш энгийн төлөвлөгөө боловсруулахын тулд<br />

багахан зорилго буюу зорилтыг нэгэн багц хэд хэдэн үйл ажиллагаа болгон задлах аргад<br />

суралцахын зэрэгцээ үйл ажиллагааны төлөвлөгөө зохиоход тохиолдож болох бэрхшээл,<br />

зарим хүндрэлийг урьдчилан харж, боломжийн шийдлийг боловсруулах дасгал хийнэ.<br />

ЗОРИЛТ<br />

Энэ сэдвийн эцэст суралцагч дараах зүйлийг хийх чадвартай болсон байна. Үүнд:<br />

• Багахан зорилго буюу зорилтод тохирсон үйл ажиллагааны энгийн төлөвлөгөө зохион<br />

бичих<br />

• Багахан зорилго буюу зорилтод тохирсон үйл ажиллагааны нарийвчилсан төлөвлөгөө<br />

зохиох<br />

• Үйл ажиллагааны төлөвлөгөөг яагаад хийх ёстойг тайлбарласан гурван шалтгааныг<br />

нэрлэх<br />

• Хүмүүст түгээмэл тохиолддог ерөнхий утгатай хоёроос доошгүй бэрхшээлийг<br />

тодорхойлоод, эдгээрийг хэрхэн даван туулахыг хэлэх<br />

Бэлтгэх зүйл<br />

• Том цаас, эсвэл самбар<br />

• Самбарын үзэг, эсвэл шохой<br />

• Жижиг цаас (A4-ийн тал нь) – суралцагч бүрт нэг ширхэг<br />

• “Газрын зураг 4” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 3.1) – том үзүүлэн хэлбэрээр<br />

• “Үйл ажиллагааны энгийн төлөвлөгөөний жишээ” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 3.2)<br />

• Хайчилсан нарийн цаас – 3 суралцагч бүрийн дунд 10 ширхэг<br />

• “Янз бүрийн хөдөлгөгч хүч” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 3.3) – 3 суралцагч бүрийн дунд нэг хувь<br />

• “Газрын зураг 3” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 2.3, 2 дугаар сэдвийн)-ийг дэлгэн хадсан байна.<br />

33


МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 3<br />

ТУХАЙН СЭДВИЙН ҮНДСЭН ОЙЛГОЛТ<br />

• Үйл ажиллагааны энгийн төлөвлөгөө гэдэг нь зорилгодоо хүрэхийн тулд авч хэрэгжүүлэх<br />

шаардлагатай тодорхой алхам болон үйлдлийн жагсаалт буюу товчдоо алхам алхмаар<br />

зохион байгуулах удирдамж юм.<br />

• Үйл ажиллагааны төлөвлөгөө нь зорилгоо хэрэгжүүлэх явцын гол гарц бөгөөд түүний<br />

ахиц дэвшлийг хянах хөшүүрэг болдог учир хүмүүст хийх зүйлийг сануулан, мартахгүй<br />

байхад нь тусалдаг.<br />

• Үйл ажиллагааны нарийвчилсан төлөвлөгөө нь зорилгодоо хүрэх гэж тэмүүлэх явцад<br />

гарч болзошгүй хүндрэл бэрхшээл болон түүнийг даван туулах боломж, шийдэл<br />

зэргийг багтаасан байдаг. Өөрөөр хэлбэл, нарийвчилсан төлөвлөгөө нь гарч болзошгүй<br />

бэрхшээлийг урьдчилан харснаар түүнийг даван туулахад бэлтгэлтэй байхад тусална.<br />

СУРГАЛТЫН ЯВЦ<br />

Энэ сэдвээр зорьж байгаа хүссэн цэгтээ хүрэх замыг хэрхэн төлөвлөх тухай судалж, өмнөө<br />

тавьсан зорилгоо биелүүлэхэд шаардлагатай хамгийн сүүлийн алхмыг хэрхэн хийхийг<br />

суралцагчдад хэлж өгнө.<br />

ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 1<br />

Үйл ажиллагааны төлөвлөгөөг танилцуулах нь<br />

Суралцагчдын анхаарлыг “Газрын зураг 3” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 2.3, 2-р сэдвийн) материал<br />

руу хандуулаад, энэ газрын зураг юугаараа сайн болсон гэж үзсэнээ эргэж санахыг хүснэ.<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Энэ зураг нь хүрэхийг зорьж байгаа эцсийн цэгийг харуулсан.<br />

--<br />

Энэ зураг нь уг эцсийн цэгт хүрэх зам буюу багц зогсолтуудыг мөн харуулсан.<br />

Энэ газрын зургийг улам сайжруулах ямар нэгэн арга замыг нэрлэж чадах уу гэж суралцагчдаас<br />

асууна. Хэрвээ суралцагчид “тодорхой зам буюу чиглэлийг тэмдэглэн харуулах” гэсэн утгатай<br />

санал хэлбэл зөв хариултыг тааж чадсан тухайн суралцагчид баяр хүргэнэ.<br />

Хэрвээ суралцагчид дээрх хариултыг өгч чадахгүй бол урьдчилан бэлтгэсэн “Газрын зураг<br />

4” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 3.1) үзүүлэнг дэлгэн харуулаад, суралцагчдаас энэ газрын зураг нь<br />

түрүүчийнхээс юугаараа арай илүү болсныг асууна.<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Энэ газрын зураг нь түрүүчийнхээс бүр ч илүү тодорхой болсон байна. Үүний дээр<br />

зорилгодоо хүрэх тодорхой чиглэлийг харуулсан байна.<br />

“Үйл ажиллагааны төлөвлөгөө” гэж самбарт бичээд, энэ нь чухамхүү юу болохыг суралцагчдаас<br />

асууна. Доорх өгөгдөлтэй төстэй тодорхойлолтыг гаргаж ирэх нь суралцагчдын хувьд<br />

бэрхшээлтэй байвал тэдэнд тусална.<br />

Үйл ажиллагааны төлөвлөгөө: Зорилгодоо хүрэхийн тулд авч хэрэгжүүлэх шаардлагатай<br />

тодорхой алхам буюу үйлдлийн жагсаалт.<br />

“Газрын зураг 4” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 3.1) дээр байгаа янз бүрийн арлуудыг холбож зурсан<br />

маршрутыг заагаад, үйл ажиллагааны төлөвлөгөө нь хүрэх цэг (энэ нь зорилго ч бай, зорилт<br />

ч бай адилхан) болгон дээрээ хүрч очихын тулд яг юу хийх шаардлагатай болохыг хүнд зааж<br />

өгдөг тухай тайлбарлана.<br />

34


ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ЗОХИОХ<br />

ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 2<br />

Үйл ажиллагааны энгийн төлөвлөгөө<br />

Суралцагчид үйл ажиллагааны төлөвлөгөөг боловсруулахад суралцах дасгал хийнэ. Эхлээд<br />

багштайгаа хамт бүгдээрээ нийлэн нэгэн жишээг судалж үзнэ гэж суралцагчдад хэлнэ.<br />

Самбарт “Сургууль дундын шатрын шигшээ баг байгуулах” гэж бичээд, энэ нь бидний гол<br />

зорилго болохыг суралцагчдад тайлбарлана. Энэ зорилготой холбоотой зорилтуудыг<br />

боловсруулах шаардлагатай эсэх талаар суралцагчид ямар бодолтой байгааг асууна.<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Тийм, шаардлагатай. Энэ зорилгыг зорилтуудад хуваах юм бол биелүүлэхэд хялбар байх<br />

болно.<br />

Дараах зорилтыг нэг нэгээр нь самбарт бичнэ:<br />

--<br />

Сургууль тус бүрээс шатрын хорхойтой сурагчдыг цуглуулан, тогтмол уулзаж, шатрын<br />

хичээл хийх.<br />

--<br />

Өөр өөр сургуулийн сурагчдыг урьж, тус тусын сургууль дээр шатрын клуб байгуулах.<br />

--<br />

Шатрын клубүүдийн хооронд хоёр сар тутамд нэг удаа тэмцээн явуулах.<br />

Нэгдүгээр зорилтыг дугуйлаад, суралцагчдад хандан энэ үйл ажиллагаа дөнгөж эхлээд<br />

байгаа ба өөр өөр сургуулийн 10 шатарчныг цуглуулан, шатар тоглох нь бидний хамгийн анхны<br />

зорилт болж байгааг хэлнэ. Энэ зорилтыг биелүүлэхийн тулд үйл ажиллагааны төлөвлөгөө<br />

боловсруулж байгааг тайлбарлана.<br />

Самбарт бичсэн түрүүчийн зорилтыг арилгаад, “Өөр өөр сургуулийн 10 шатарчинг цуглуулан,<br />

шатар тоглох” гэж бичнэ. Самбарт үлдсэн хоосон зайг 6 том дөрвөлжин болгон хуваагаад,<br />

дөрвөлжин бүрт дараах асуултын нэгийг бичнэ.<br />

--<br />

Хэн?<br />

--<br />

Юу?<br />

--<br />

Хаана?<br />

--<br />

Яаж?<br />

--<br />

Бусад<br />

--<br />

Хэд?, Хэр их? гэх зэрэг Тийм/Үгүй гэсэн хариулт шаардах асуултууд<br />

Самбарын дээд хэсэгт бичсэн зорилтыг хэрэгжүүлэхийн тулд заавал хариулах шаардлагатай<br />

асуултын тухай хамгийн түрүүнд бодох хэрэгтэй гэдгийг суралцагчдад сануулна. Асуух үг<br />

болгоныг нэг нэгээр нь авч үзээд, суралцагчдаас жишээ хэлэхийг хүсээд түүнийг самбарт<br />

бичнэ.<br />

Суралцагчдыг таван баг болгон хуваагаад, баг болгонд нэг асуух үгийг оноон хуваарилна.<br />

Багаараа ажиллан, өөр өөр сургуулийн 10 шатарчин хүүхдийг цуглуулан, шатар тоглох ажлыг<br />

зохион байгуулахын тулд яах вэ? гэсэн заавал хариулт өгөх шаардлагатай асуух өгүүлбэр<br />

зохиож бичихийг суралцагчдаас хүснэ. Энэ даалгаврыг гүйцэтгэхэд зориулж гурван минутийн<br />

хугацаа өгнө.<br />

Үүний дараа баг бүр өөрсдийн боловсруулсан асуултаа танилцуулахад нь тэдний хэлснийг<br />

самбарт байгаа зохих дөрвөлжин дотор бичнэ. Багуудын гаргасан бүх асуултыг сонсож<br />

дуусаад нэмэх өөр асуулт байгаа эсэхийг бүх суралцагчаас асууна. “Хэзээ” гэдэг асуултыг нэг<br />

их анхаарахгүй байж болно гэж хэлнэ. Энэ асуултыг хэсэг хугацааны дараа авч үзэх юм.<br />

Суралцагчдын өгөх хариултыг чиглүүлэхийн тулд дор дурдсан жагсаалтыг ашиглаарай. Таны<br />

35


МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 3<br />

чухалд тооцож байгаа аль нэг хариултыг суралцагчид нэрлэхгүй өнгөрвөл эдгээрийг өөрөө<br />

нэмж хэлээрэй.<br />

--<br />

Хэн?<br />

--<br />

Энэ үйл ажиллагааг зохион байгуулах зөвшөөрлийг хэн өгөх вэ?<br />

--<br />

Хэнээс зөвшөөрөл хүсэх вэ?<br />

--<br />

Уулзалт хийх өрөөг гаргуулахын тулд би хэнд хандах ёстой вэ?<br />

--<br />

Шатар тоглох дуртай хэн хэнийг би мэдэх вэ?<br />

--<br />

Юу?<br />

--<br />

Бусад шатарчинтай холбоо тогтоох хамгийн шилдэг арга юу вэ?<br />

--<br />

Урилга/зарлал дээрээ би юу гэж бичих вэ?<br />

--<br />

Идэх, уух зүйлдээ би юу, юу авах вэ?<br />

--<br />

Шатарчдыг ирэхэд нь би юу гэж хэлэх вэ?<br />

--<br />

Хаана?<br />

--<br />

Бид хаана анх уулзаж, шатар тоглох вэ?<br />

--<br />

Шатрын хөлгүүдийг бид хаанаас олох вэ?<br />

--<br />

Энэ бүлэг маань дараагийн удаа хаана уулзах вэ?<br />

--<br />

Яаж?<br />

--<br />

Бусад шатарчдыг би яаж олох вэ?<br />

--<br />

Энэ уулзалтын тухай бусад шатарчдад би яаж мэдэгдэх вэ?<br />

--<br />

Шатрын хөлөг яаж олох вэ?<br />

--<br />

Бусад<br />

--<br />

Өөр өөр сургууль дээр зарлал, урилгаа байрлуулахын тулд би хэн нэгэн хүнээс зөвшөөрөл<br />

авах ёстой юу?<br />

--<br />

Уулзалт хийх өрөөг олохын тулд би хэн нэгэн хүнээс зөвшөөрөл хүсэх ёстой юу?<br />

--<br />

Идэх, уух зүйлс авчрах шаардлагатай юу?<br />

--<br />

Энэ бүлэг маань хэр ойрхон уулзах вэ?<br />

--<br />

Би хэдэн ширхэг зарлал хийх шаардлагатай вэ? гэх мэт.<br />

Ингээд эцэст нь самбарт байгаа жагсаалтыг дахин нэг уншиж үзээд, ижил утгатай асуулт<br />

байгаа эсэхийг шалгахыг хүснэ. Ижил утгатай асуултыг хөндлөн зураасаар дарна.<br />

Одоо суралцагчдыг гурван хүнтэй багт хуваагаад, самбарт хэдэн асуулт бичсэн байгаагаас<br />

шалтгаалан баг бүрт 10-15 ширхэг нарийхан жижиг цаас өгнө.<br />

Самбарт бичсэн байгаа бүх асуултад хариулт өгсөн, тэдгээрийг бүгдийг нь харгалзан үзсэн<br />

багц үйл ажиллагааг багаараа боловсруулах даалгавар өгнө. Үйл ажиллагаа бүрийг тусад нь<br />

нэг жижиг цаасан дээр бичнэ. Суралцагчид нэг асуултад нэгээс илүү үйл ажиллагааг төлөвлөж<br />

болохоос гадна ингэснээрээ мөн төдий тооны асуултад хариу өгч болно. Багийн ажил<br />

дуусахад багуудын боловсруулсан бүх үйл ажиллагаа нь уг зорилтыг биелүүлэхэд зайлшгүй<br />

шаардлагатай болох эсэх талаар асуудал хөндсөн байх ёстой. Энэ даалгаврыг гүйцэтгэхэд<br />

зориулж долоон минутийн хугацаа өгнө.<br />

Хэрвээ суралцагчид энэ даалгаврыг гүйцэтгэх явцдаа хүндрэл бэрхшээлтэй тулгарна гэж<br />

бодож байгаа бол эхлээд нэг жишээг авч үзээрэй. Суралцагчдаас “Хэрвээ бид өөр өөр<br />

сургуулиуд дээр зарлал, урилгаа байрлуулахын тулд хэн нэгэн хүнээс зөвшөөрөл авах ёстой<br />

юу?” гэсэн асуултыг авч үзэж байгаа бол ямар үйл ажиллагааг төлөвлөж болох вэ? гэж асууна<br />

36


ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ЗОХИОХ<br />

(жишээлбэл, “Бүх сургуулийн захиралтай уулзан, өөрийн хийхээр төлөвлөж байгаа зүйлийнхээ<br />

тухай мэдээлээд, тэднээс зөвшөөрөл хүсэх”).<br />

Суралцагчид энэ даалгаврыг гүйцэтгээд дуусахлаар одоо тэд “Хэзээ?” гэсэн асуултад хариулах<br />

гэж байгаа тухай хэлнэ. Юуны өмнө, хийх гэж байгаа үйл ажиллагааг логик дараалалд оруулахыг<br />

суралцагчдаас хүснэ. Үүний дараа үйл ажиллагаа бүрийг хэзээ гэхэд гүйцэтгэчихсэн байх<br />

ёстой вэ гэдэг асуултыг өөрсдөөсөө асуугаад, уг үйл ажиллагаа бүрийн гүйцэтгэх огноо буюу<br />

эцсийн хугацааг бичихийг суралцагчдаас хүснэ. Энэ даалгаврыг гүйцэтгэхэд зориулж гурван<br />

минутийн хугацаа өгнө.<br />

Үйл ажиллагааныхаа төлөвлөгөөг түрүүлж бэлэн болгосон суралцагчдад баяр хүргээрэй. Аль<br />

нэг багийг өөрийнх нь хүсэлтээр дуудан гаргаад, багаараа боловсруулсан үйл ажиллагааны<br />

төлөвлөгөөг нь самбарт бичүүлнэ. Энэ баг танилцуулгаа хийгээд дуусахлаар тэдэнд талархал<br />

илэрхийлээд, буцаж суулгана.<br />

Самбарт байгаа төлөвлөгөөнд тусаагүй хоцорсон чухал асуулт үлдсэн эсэхийг бусад<br />

суралцагчаас асууна. Хэрвээ байгаа бол тэр асуултыг хөндсөн үйл ажиллагаануудыг санал<br />

болгохыг суралцагчдаас хүснэ. “Үйл ажиллагааны энгийн төлөвлөгөөний жишээ” (Нөөц<br />

хэрэглэгдэхүүн 3.2) материалыг ашиглан самбарт байгаа үйл ажиллагааны төлөвлөгөөнд<br />

өөрчлөлтүүдийг оруулж болно.<br />

Багуудыг нэг нэгээр нь дуудан, самбарт бичсэн үйл ажиллагааны төлөвлөгөө нь тэдний багийн<br />

хийсэнтэй юугаараа төстэй ба ялгаатай байгааг асууна.<br />

БАГШИД ӨГӨХ ЗӨВЛӨМЖ<br />

Самбарт бичсэн үйл ажиллагааны төлөвлөгөөг арилгалгүй хадгалаарай. Энэ<br />

төлөвлөгөөг сэдвийн явцад хэсэг хугацааны дараа дахин ашиглах болно.<br />

Багууд бүгдээрээ өөр өөрсдийн тайлбарыг хэлээд дуусахад тэдэнд дараах асуултыг тавиарай.<br />

Үйл ажиллагааны төлөвлөгөө боловсруулахад орсон ерөнхий алхмуудыг нэрлэнэ үү?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Зорилтыг биелүүлэхийн тулд гүйцэтгэх шаардлагатай асуудлыг тодорхойлох (асуулт<br />

гаргаж ирэх)<br />

--<br />

Хийх шаардлагатай үйл ажиллагааг тодорхойлох (асуултад хариулт өгөх)<br />

--<br />

Үйл ажиллагаануудыг тодорхой дараалалд оруулаад, тус бүрийг нь гүйцэтгэх хугацааг<br />

шийдэх.<br />

Үйл ажиллагааны төлөвлөгөөг боловсруулах ажлын хамгийн эгзэгтэй, хүнд хэсэг нь аль байна<br />

вэ? Яагаад?<br />

Өөр өөр багуудын боловсруулсан төлөвлөгөө нь юуны учир ялгаатай байна вэ?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Дийлэнх зорилтын хувьд уг зорилтдоо хүрэх олон аргатай бөгөөд хүмүүс ч тухайн<br />

зорилтыг биелүүлэх өөр өөрийн арга замыг сонгосон.<br />

Төрөл бүрийн үйл ажиллагааг гүйцэтгэх ёстой огноо буюу эцсийн хугацааг төлөвлөгөөндөө<br />

багтаах нь яагаад чухал байдаг вэ?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Эдгээр нь үйл ажиллагаа явуулахад бидэнд сэдэл, түлхэц болдог.<br />

37


МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 3<br />

--<br />

Эдгээр нь төлөвлөгөөг маань тодорхой, бодитой болгодог.<br />

--<br />

Эдгээр нь өмнөө тавьсан зорилтдоо хүрэх чиглэлээр бидний ахицыг хэмжих арга зам<br />

болдог.<br />

Тухайн үйл ажиллагааг гүйцэтгэх хугацааг тодорхойлохгүй бол юу болох вэ?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Бид тухайн ажлаа ахицтай түргэн хийж чадахгүй байж мэднэ.<br />

--<br />

Зорилтоо биелүүлэх боломжоо алдвал зорилгоо биелүүлж чадахгүйд хүрч мэднэ.<br />

--<br />

Бидний итгэл алдарч, урам хугарч мэднэ.<br />

ДҮГНЭЛТ<br />

Суралцагчдаас дараах асуултыг асууна:<br />

--<br />

Үйл ажиллагааны төлөвлөгөөг хийх нь ямар ач холбогдолтой вэ?<br />

--<br />

Төлөвлөгөө хийхэд юу анхаарах вэ? гэх мэт.<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Стресс, итгэл алдралыг бууруулах.<br />

--<br />

Ямар алхам юмуу үйлдэл хийхийг тодорхой болгоно.<br />

--<br />

Гарч болох асуудлыг урьдчилан таамаглахад тусална.<br />

--<br />

Чухал алхмыг мартахгүй хийхийг бидэнд сануулна.<br />

--<br />

Амжилтад хүрэх хугацааг түргэн болгоно.<br />

Бүх зүйл бидний төлөвлөснөөр болно гэсэн баталгаа байгаа юу?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Үгүй<br />

--<br />

Тэгвэл төлөвлөгөө хийх гэж цаг зарцуулах ямар шаардлага байна вэ?<br />

--<br />

Бидний төлөвлөснөөр бүх үйл явдал болох нь элбэг байдаг. Төлөвлөгөө нь бидний юу<br />

хийх ёстойг мэдэж авахад чиглүүлж өгөхөөс гадна тохиолдох бэрхшээлийг давж гарах<br />

бэлтгэлтэй болоход тусалдаг. Бэрхшээл тохиолдохгүй ч байлаа гэсэн төлөвлөсөн зарим<br />

алхмаа хийх шаардлагагүй болгоно.<br />

Илүү нарийвчилсан төлөвлөгөө хийгээгүй бол чи ямар байдалд орж болох вэ?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Төөрсөн мэт санагдах, эсвэл юунаас эхлэхээ мэдэхгүй болж магадгүй.<br />

--<br />

Чухал бөгөөд заавал шаардлагатай зарим алхмыг тоолгүй өнгөрөх, эсвэл мартах.<br />

--<br />

Өөрийн эрч хүчийг эцсийн дүндээ хүргэх нэгэн зорилго руу чиглүүлж чадахгүй, хоорондоо<br />

нийлэхгүй хэд хэдэн өөр чиглэлд дэмий зарцуулах.<br />

--<br />

Байгаа боломжоо алдах.<br />

Төлөвлөгөө хийхэд юуг анхаарах хэрэгтэй вэ?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Урьдчилан сайтар бодох<br />

--<br />

Зорилго нь тодорхой, хүрч болохуйц байх<br />

--<br />

Цаг хугацааны бодит хязгаарт тохирсон байх<br />

--<br />

Үйл ажиллагаа нь эрэмбэ дэс дараатай, холбоо хамааралтай байх<br />

--<br />

Зөвхөн зорилгодоо хүрнэ гэж бодох нь өрөөсгөл, бас саад бэрхшээлийг сайтар<br />

тооцоолох хэрэгтэй<br />

--<br />

Тус болох бусад хүчин зүйлийг ч орхиж болохгүй<br />

--<br />

Төлөвлөгөөг нягт нямбай хийх тусам илүү нарийвчлагдана. Биелэх боломж нь дээшилнэ.<br />

38


ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ЗОХИОХ<br />

НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 3.1<br />

Газрын зураг - 4<br />

2-ð çîãñîëò<br />

3-ð çîãñîëò<br />

Õ¿ðýõ<br />

ýöñèéí öýã<br />

1-ð çîãñîëò<br />

4-ð çîãñîëò<br />

39


МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 3<br />

НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 3.2<br />

ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ЭНГИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨНИЙ ЖИШЭЭ<br />

Хийх зүйл<br />

Хугацаа<br />

Багш нартайгаа уулзан, шатрын баг байгуулах зорилгоо<br />

дэмжихийг хүснэ. Уулзалтаа хийхэд багш нарын өрөөг ашиглаж<br />

болох эсэхийг лавлана.<br />

Энэ долоо хоногийн<br />

Баасан гарагт<br />

Бусад сургуулийн захирлуудтай уулзан, төлөвлөгөөнийхөө тухай<br />

танилцуулна. Энэ сургууль дээр сурагчдад харагдахуйц ямар<br />

газруудад зарлал, урилгаа байрлуулж болохыг асууна.<br />

Дараа долоо хоногийн<br />

Баасан гарагт<br />

Урилга, зарлалын дизайныг хийж, сургууль бүрт таван ширхэг<br />

байрлуулахаар тооцож хэвлэх.<br />

Бямба, Ням гарагт<br />

Найз нар болон гэр бүлийнхнээсээ таван ширхэг шатрын хөлөг<br />

цуглуулах.<br />

Бямба, Ням гарагт<br />

Уулзалтын үеэр хэлэлцэх асуудлынхаа жагсаалтыг гаргах<br />

(жишээлбэл, сургууль дээрээ клуб байгуулахыг хэн хүсч байна<br />

вэ, сургууль хоорондын баг байгуулахыг хэн хүсч байна вэ,<br />

тодорхой ажлыг хэн хариуцаж хийх вэ гэх мэт)<br />

Бямба, Ням гарагт<br />

Зарлал/урилгуудаа хадах.<br />

Жигнэмэг ба ундаа худалдан авах.<br />

Даваа гарагт<br />

Лхагва гарагт<br />

Уулзалтаа зохион байгуулах. Шатар тоглох. Цаашдын ажлаа<br />

төлөвлөх<br />

Баасан гарагт<br />

Шатрын хөлгүүдээ буцааж өгөх.<br />

Бямба, Ням гарагт<br />

40


ТЭРГҮҮЛЭХ АЧ ХОЛБОГДОЛТОЙ ЗҮЙЛЭЭ ТОДОРХОЙЛОХ<br />

Сэдэв 4<br />

ТЭРГҮҮЛЭХ АЧ ХОЛБОГДОЛТОЙ<br />

ЗҮЙЛЭЭ ТОДОРХОЙЛОХ<br />

41


МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 4<br />

ЗОРИЛГО<br />

Энэ сэдвээр суралцагчид цагаа хэрхэн зөв зарцуулж, өөрт нь тэргүүлэх ач холбогдол бүхий<br />

зүйлээ хэрхэн оновчтой тодорхойлж, түүнийгээ тууштай баримтлахад тулгарч болох бэрхшээл,<br />

тэдгээрээс урьдчилан сэргийлэх арга замуудыг судлах болно.<br />

ЗОРИЛТ<br />

Энэ сэдвийг үзэж судалснаар суралцагчид дараах мэдлэг, чадвартай болсон байна.<br />

Үүнд:<br />

• Түрүүчийн долоо хоногт цагаа хэрхэн өнгөрүүлснийг харуулах хүснэгт хийх.<br />

• Цаг заваа зарцуулсан үйл ажиллагаануудаа ач холбогдлоор нь багцлан хуваагаад, үйл<br />

ажиллагаанд зарцуулсан нийт цагийн эзлэх хувийг тооцоолон гаргах.<br />

• Цагаа зарцуулсан байдал нь өөрсдийнх нь баримталж буй тэргүүлэх ач холбогдол бүхий<br />

зүйлд хэрхэн зохицож байгаад үнэлгээ дүгнэлт өгөх.<br />

• Арай их юмуу бага цаг зарцуулахыг хүсч байгаа зүйлийг тодорхойлох.<br />

• Хүмүүс өөрийнхөө тэргүүлэх ач холбогдол бүхий зүйлд яагаад анхаарч чаддаггүй болохыг<br />

тайлбарласан 3-4 шалтгааныг нэрлээд, эдгээрийг зохицуулах нэг нэг арга замыг хэлэх.<br />

• Тэргүүлэх ач холбогдол бүхий зүйл дээр тулгуурлаж хийх ажлынхаа жагсаалтыг гаргах.<br />

Бэлтгэх зүйл<br />

• Том цаас, эсвэл самбар<br />

• Самбарын үзэг, эсвэл шохой<br />

• Өнгийн харандаа, эсвэл самбарын үзэг – 3 суралцагч бүр дундаа өнгөний сонголттой<br />

байхад хүрэлцэхүйц байх<br />

• Тооны машин – 3 суралцагч бүрийн дунд 1 ширхэг<br />

• “Долоо хоногийн ажлын төлөвлөгөө” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 4.1) – хоёр суралцагч бүрт нэг<br />

хувь, эсвэл том үзүүлэн хэлбэрээр<br />

• “Чи цагаа хэрхэн зарцуулдаг вэ? (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 4.2) суралцагч бүрт нэг хувь,<br />

эсвэл том үзүүлэн хэлбэрээр<br />

• “Тэргүүлэх ач холбогдол бүхий зүйлдээ тууштай анхаарч чадахгүй байгаа нь” (Нөөц<br />

хэрэглэгдэхүүн 4.3)-Багшид зориулсан мэдээлэл<br />

• “Өдрийн төлөвлөгөө” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 4.4) – суралцагч бүрт хоёр хувь, эсвэл том<br />

үзүүлэн хэлбэрээр<br />

• “Бага хугацааг хамгийн ашигтайгаар зарцуулах нь: АВС арга” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 4.5) –<br />

хоёр суралцагч бүрийн дунд нэг хувь, эсвэл том үзүүлэн хэлбэрээр<br />

• “Сарын төлөвлөгөө” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 4.6)– суралцагч бүрт нэг хувь, эсвэл том<br />

үзүүлэн хэлбэрээр<br />

42


ТЭРГҮҮЛЭХ АЧ ХОЛБОГДОЛТОЙ ЗҮЙЛЭЭ ТОДОРХОЙЛОХ<br />

ТУХАЙН СЭДВИЙН ҮНДСЭН ОЙЛГОЛТ<br />

• Хүмүүс цагаа хэрхэн зарцуулж байгаад өөрөө үнэлгээ дүгнэлт өгөх нь өөрт хэрэгтэй,<br />

ашигтай байж болно. Ялангуяа тодорхой нэгэн үйл ажиллагаанд хангалттай цаг хугацааг<br />

зарцуулж чадаж байгаа эсэхийгээ үнэлж сурах чадвартай байвал зохино.<br />

• Хүмүүс долоо хоногт зарцуулсан нийт цагийнхаа тооцоог гаргаж үзэхээс нааш тодорхой<br />

үйл ажиллагаанд хэдий хэр цаг зарцуулж байгаагаа тооцож чадахгүй байх нь элбэг.<br />

Цагийн зарцуулалтыг үнэлж дүгнэж сурвал хүссэн үр дүндээ хүрэхэд тустай.<br />

• Хүмүүс олон янзын шалтгааны улмаас өөрийн тодорхойлсон тэргүүлэх ач холбогдол<br />

бүхий зүйлдээ нийцүүлэн цагаа зарцуулж чадахгүй байж болно. Харин АВС арга үүнийг<br />

шийдэхэд тусална. Бага цагийг хамгийн үр ашигтай зарцуулж сурах хэрэгтэй болно.<br />

• Өөрт нь ажлаа дуусгах хангалттай цаг гарахгүй байна гэж үзэж байгаа хүмүүс хэтэрхий<br />

олон төрлийн үүрэг хариуцлагыг өөртөө аваад байгаа эсэх, эсвэл тодорхой үйл<br />

ажиллагаанд хэдий хэр цаг зарцуулах шаардлагатай вэ гэдгээ буруу тооцоолоод байгаа<br />

эсэхдээ үнэлгээ дүгнэлт өгөх шаардлагатай.<br />

• Үйл ажиллагааны төлөвлөгөө боловсруулах нь тухайн хүнд ямар ажлаа түрүүлж хийх вэ?,<br />

хэрвээ хийлгүй хойш тависнаар ямар үр дагавар гарч болох вэ? зэрэг талаар урьдчилан<br />

бодож үр ашигтай ажиллах боломж олгоно.<br />

• Өөртөө шударга ба бодитойгоор хандах нь өөрөө үнэхээр биелүүлж чадахуйц<br />

зорилгуудыг дэвшүүлэн гаргах, тодорхой нэг үйл ажиллагааг гүйцэтгэхэд шаардагдах цаг<br />

хугацааг зөв төлөвлөх, мөн өөртөө үүрэг хариуцлага хүлээхдээ өөрийнхөө эрх ашгийг<br />

хөндөхгүй байх зэрэг олон талын ач холбогдолтой.<br />

• Тэргүүлэх ач холбогдол бүхий зүйл дээрээ тулгуурлан боловсруулсан хийх ажлын<br />

жагсаалт гаргаснаар өөртөө байгаа цаг хугацааг илүү их өгөөжтэйгөөр зохион байгуулж,<br />

зохицуулан хянахад тусалж чадна.<br />

СУРГАЛТЫН ЯВЦ<br />

Энэ сэдвээр суралцагчид өөрт байгаа цагаа хэрхэн үр өгөөжтэйгөөр зөв зарцуулах<br />

талаар бодож төлөвлөгөө хийх аргад суралцах болно.<br />

ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 1<br />

Чи цагаа хэрхэн зарцуулдаг вэ?<br />

Багш дараах хэдэн өгүүлбэрийг уншиж өгнө. Суралцагчид тухайн өгүүлбэрийг зөвшөөрч<br />

байвал босч зогсоод тайлбар хийнэ.<br />

--<br />

Би өдөрт хэдэн цагийг амарч өнгөрөөдөгөө хэлж мэдэхгүй байна.<br />

--<br />

Би өдөрт гэрийн даалгавар хийхэд яг хэдэн цаг зарцуулдагаа мэднэ.<br />

--<br />

Заримдаа надад бүх зүйлийг хийхэд цаг хүрэлцэхгүй байгаа мэт санагддаг.<br />

--<br />

Заримдаа би “Цаг ямар хурдан өнгөрдөг юм бэ” гэж гайхширдаг.<br />

--<br />

Би заавал хийх ёстой гэдгийг нь мэдэж байсан ч тэр зүйлийг хийхээсээ заримдаа<br />

зайлсхийдэг.<br />

Дасгал дууссаны дараа суралцагч бүрт “Долоо хоногийн төлөвлөгөө” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 4.1)-<br />

ний нэг хувийг тарааж өгөх, эсвэл бэлдэж ирсэн үзүүлэнгээ дэлгэн харуулаад, суралцагчдыг<br />

дэвтэр дээрээ хуулж авахыг хүснэ. Одоо энэ хүснэгтэд түрүүчийн долоо хоногт өөрсдийн<br />

хийсэн зүйлээ аль болох нарийвчлан, тодорхой бичиж бөглөхийг суралцагчдаас хүснэ.<br />

43


МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 4<br />

44<br />

Суралцагчдыг гурван хүнтэй багт хуваана. Баг бүрт өнгийн харандаа, эсвэл самбарын үзэг, нэг<br />

тооны машин байгаа эсэхийг нягтлаад, суралцагч бүрт “Чи цагаа хэрхэн зарцуулдаг вэ?” (Нөөц<br />

хэрэглэгдэхүүн 4.2) материалын нэг хувийг өгнө. Хэрвээ энэ материалыг та үзүүлэн хэлбэрээр<br />

бэлдэж ирсэн бол түүнийгээ дэлгэн харуулаад, өөрсдийн дэвтэр дээр хуулж буулгахыг<br />

суралцагчдаас хүснэ. “Чи цагаа хэрхэн зарцуулдаг вэ?” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 4.2) материалын<br />

зааврыг сайн уншаад, энэ даалгаврыг бие дааж хийнэ гэдгийг хэлнэ. Багш анги дундуур явж,<br />

суралцагчид даалгаврыг зөв биелүүлж байгаа эсэхийг хянаж, мөн тэдний асуултад хариулна.<br />

Дасгалыг 15 минутийн хугацаанд гүйцэтгэнэ.<br />

Суралцагчид даалгавраа гүйцэтгэсний дараа цагаа хэрхэн зарцуулж байгаа байдлаа багийнхаа<br />

бусад гишүүнтэй харьцуулан үзэхийг хүснэ.<br />

Үүнийг гүйцэтгэхэд гурав орчим минутийн хугацаа өгнө. Анги нийтэд нь дараах асуултыг асууж<br />

ярилцана.<br />

--<br />

Цагаа хэрхэн ашигладаг талаар урьд өмнө нь өөрөө ч мэдээгүй байсан ямар шинэ<br />

зүйлийг чи сая олж мэдсэн бэ?<br />

--<br />

“Үүнд би ямар их цаг зарцуулдаг юм бэ?” гэж гайхах сэтгэл төрсөн ямар нэг зүйл гарсан<br />

уу?<br />

--<br />

“Үүнд би ямар бага цагийг зарцуулдаг юм бэ?” гэж гайхах сэтгэл төрсөн тохиолдол<br />

гарсан уу?<br />

--<br />

Чиний болон танай багийнхны өгсөн хариултын хооронд ямар нэгэн сонирхол татсан<br />

ижил төстэй буюу ялгаатай зүйл байна уу?<br />

--<br />

Одоо зарцуулж байгаагаас арай илүү, эсвэл бага цаг зарцуулах шаардлагатай байна гэж<br />

бодогдохоор ямар нэгэн зүйл гарсан уу?<br />

--<br />

Чиний бодлоор, өөрт байгаа цагийг иймэрхүү байдлаар хянаж үзэхийн давуу тал нь юу<br />

вэ?<br />

--<br />

Цагаа хэрхэн зарцуулж байгаад үнэлгээ өгөх нь төлөвлөгөөтэй хэрхэн уялдаж байна вэ?<br />

ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 2<br />

Зорилгоо тууштай баримтлах нь<br />

“Чи цагаа хэрхэн зарцуулдаг вэ?” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 4.2) дасгал ажлын хуудсыг бөглөснөө<br />

эргэн хараад, тэнд бичсэн үйл ажиллагаануудаа тодорхой ангиллаар эрэмбэлэхдээ хамгийн<br />

ихээс нь бага цаг зориулдаг зүйлээ дараалуулан дэвтэрт нь бичүүлнэ.<br />

Суралцагчид үйл ажиллагаа бүрт тэргүүлэх ач холбогдлыг тодорхойлно. Хэрвээ маш их<br />

ач холбогдолтой гэж үзэх юм бол “1”, ач холбогдол нь дунд зэрэг гэж үзвэл “2”, харин ач<br />

холбогдол багатай гэж үзвэл “3” гэсэн тоогоор тэмдэглэнэ.<br />

Цагаа хэрхэн зарцуулж байгаа байдлыг өөрсдийн тэргүүлэх ач холбогдол бүхий зүййлтэйгээ<br />

харьцуулж харахыг суралцагчдаас хүснэ. Тэднээс дараах асуултыг асууна:<br />

--<br />

Энэ хоёр нь хоорондоо хэр сайн нийцэж байна вэ?<br />

--<br />

Чиний хийсэн жагсаалтын дээд хэсэгт байгаа үйлдлүүдийн ихэнх нь “1” гэсэн тоотой,<br />

харин жагсаалтын доод хэсэгт байгаа үйлдлүүдийн ихэнх нь “3” гэсэн тоотой байж<br />

чадсан уу?<br />

Цагаа зарцуулж байгаа байдал болон өөрсдийнх нь тэргүүлэх ач холбогдол бүхий зүйл нь<br />

хоорондоо нийцэж байгаа байдалд сэтгэл хангалуун байгаа суралцагчдыг нэгдүгээрт, сэтгэл<br />

дундуур байгаа суралцагчдыг дараа нь гараа өргөхийг хүснэ.<br />

Суралцагчдад хэдэн түүх уншиж өгөх ба эдгээр өгүүлэлд гарч байгаа баатрууд нь өөрсдийн<br />

тэргүүлэх ач холбогдол бүхий зүйлсдээ анхаарч чадахгүй байгаагийн шалтгааныг олж дэвтэрт<br />

нь бичүүлнэ.


ТЭРГҮҮЛЭХ АЧ ХОЛБОГДОЛТОЙ ЗҮЙЛЭЭ ТОДОРХОЙЛОХ<br />

“Тэргүүлэх ач холбогдол бүхий зүйлдээ тууштай анхаарч чадахгүй байх нь” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн<br />

4.3) нэртэй материал доторх хоёр түүхийг уншиж өгнө. Тунгаагийн хувьд тэргүүлэх ач холбогдол<br />

бүхий зүйлдээ тууштай анхаарахад нь саад болдог ямар асуудал байгааг суралцагчдаас асууж,<br />

тэдний нэрлэсэн зүйлийг самбарт бичнэ. Эдгээр хариултын дотор дараах зүйл багтсан байвал<br />

зохино.<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Хангалттай цаг гарахгүй байх<br />

--<br />

“Үгүй” гэж хэлэх чадваргүй байх<br />

--<br />

Хэт олон үүрэг хариуцлагыг өөртөө авах<br />

--<br />

Ямар нэг зүйл хийхийн тулд хэдий хэрийн цаг зарцуулахыг буруу тооцоолох<br />

--<br />

Өөрийнх нь өмнөөс төлөвлөгөө гаргах боломжийг бусдад олгох<br />

Одоо Болдын хувьд тэргүүлэх ач холбогдол бүхий зүйлсдээ тууштай анхаарахад нь саад<br />

болдог ямар асуудал байгааг суралцагчдаас асууна. Самбарт бичсэн жагсаалтад багтаагүй<br />

ямар нэг шинэ санааг суралцагчид нэрлэвэл түүнийг самбарт бичнэ. Эдгээр хариултын дотор<br />

дараах зүйлс багтана:<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Сонирхолгүй байх<br />

--<br />

Аливаа зүйлийг хийлгүй хойшлуулах<br />

--<br />

Үнэхээр хийе гэсэн сэтгэл дутах (жинхэнэ тэргүүлэх ач холбогдол бүхий зүйл биш)<br />

--<br />

Тодорхой төлөвлөгөөгүй байх<br />

Суралцагчдыг дөрвөн хүнтэй багт хуваан, самбарт бичсэн жагсаалтыг уншаад, эдгээрээс<br />

зайлсхийх, эсвэл тохиолдохоос нь урьдчилан сэргийлэх арга замыг багаараа боловсруулах<br />

даалгавар өгнө. Асуудлыг шийдвэрлэх цорын ганц, эсвэл нэгээс илүү шийдэл байж болохыг<br />

хэлээрэй. Суралцагчид өөрсдийн хувийн туршлагыг, мөн өөрсдөд нь өгөөжтэй байсан<br />

төрөл бүрийн арга тактикийн тухай бодох шаардлагатай болно. Багаараа хэлэлцэж гаргасан<br />

санаануудыг бичиж тэмдэглэх “нарийн бичгийн даргыг” баг бүр дотроо томилно. Энэ дасгалыг<br />

найман минут орчим хийнэ.<br />

Суралцагчид даалгавраа гүйцэтгэсний дараа ангиараа хамтран ярилцана. Нэг дэх асуудлаас<br />

эхлэн, аль нэг багаас өөрийн боловсруулсан саналыг уншуулна. Дараа нь бусад багаас нэмж,<br />

тайлбар хэлэхийг хүснэ. Суралцагчдын гаргасан саналуудыг самбар дахь тухайн асуудлын<br />

хажууд бичнэ.<br />

Дараа нь хоёр дахь асуудлыг дээрхтэй ижил арга замаар хэлэлцэх ба харин түрүүлж санаагаа<br />

хэлэх өөр нэг багийг сонгоод, дараа нь бусад багаас нэмэх саналыг нь сонсоно. Энэ<br />

байдлаар үргэлжлүүлэн боловсруулалт хийж, самбарт бичсэн бүх асуудлыг хэлэлцэнэ. Хэрвээ<br />

шаардлагатай бол чиглүүлэг болгон доорх хариултыг ашиглаж болно.<br />

Хангалттай цаг гарахгүй байх:<br />

--<br />

Хийх ажлын жагсаалт гаргаж, түүнийг ашиглах<br />

--<br />

Ийм олон зүйл хийхийг зөвшөөрөхгүй байх<br />

--<br />

Өөрт байгаа чөлөөт цагийн тухай тодорхой баримжаатай байхын тулд хуанли юмуу<br />

төлөвлөгөө ашиглах гэх мэт.<br />

“Үгүй” гэж хэлэх чадваргүй байх:<br />

--<br />

“Үгүй” гэж өөртөө итгэлтэйгээр хэлэх дасгал хийх<br />

Хэт олон үүрэг хариуцлагыг өөртөө авах:<br />

--<br />

“Үгүй” гэж өөртөө итгэлтэйгээр хэлэх дасгал хийх<br />

--<br />

Өөрийнхөө хэмжээ хязгаарыг мэдэж, бодитой ханддаг болох<br />

Ямар нэг зүйл хийхийн тулд хэдий хэр цаг шаардагдахыг буруу тооцоолох:<br />

45


МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 4<br />

--<br />

Цаг хугацааг тооцоолж байхдаа илүү бодитой хандах<br />

--<br />

Дутуу тооцоолсноос хэтрүүлсэн нь дээр гэх мэт.<br />

Өөрийнх нь өмнөөс асуудал төлөвлөх боломжийг бусдад олгох:<br />

--<br />

Өөртөө итгэлтэй байдалд суралцаж, шийдвэр гаргах эрхтэй асуудалд шийдэмгий хандах<br />

замаар амьдралаа гартаа авч, хянаж сурах гэх мэт.<br />

Сонирхолгүй байх:<br />

--<br />

Тухайн тэргүүлэх ач холбогдол бүхий зүйл нь өөрт нь хэр чухал болохыг шийдэх<br />

--<br />

Аливаа зүйлийг өөртөө сонирхолтой арга замаар хийх.<br />

--<br />

Өөртөө илүү санагдаж байгаа тэргүүлэх ач холбогдол бүхий зүйлийг олох.<br />

Аливаа зүйлийг хийлгүй хойшлуулах<br />

--<br />

Хийхийг хүсэхгүй байгаа ч гэсэн өөрийгөө албадан, эдгээр зүйлсийг хийх.<br />

--<br />

Ямар нэгэн зүйлийг хийх хэрэгтэй гэж бодсон тэр дороо л үүнийгээ хийж байх.<br />

--<br />

Багахан зорилгууд, тэдгээрийг даган гарах шагнал урамшууллыг төлөвлөх.<br />

Үнэхээр хийе гэсэн сэтгэл дутах<br />

--<br />

Уг зүйлийг хийхийг хэр их хүсч байгаагаа дахин нэг тунгаан бодох.<br />

Тодорхой төлөвлөгөөгүй байх:<br />

--<br />

Үйл ажиллагааны төлөвлөгөө боловсруулах<br />

Долоо хоногийн ажлын төлөвлөгөөний тухай эргэж бодоод, цагаа хэрхэн зарцуулсандаа<br />

дүн шинжилгээ хийхийг хүснэ. Самбарт байгаа жагсаалт дотроос өөртөө хэрэгтэй зүйлийг<br />

сонгоод, дэвтэртээ бичихийг хүснэ. Нийт суралцагчдаас дараах асуултыг асууна.<br />

--<br />

Самбарт буй ямар санаа, саналуудыг өөртөө чи ашигтай байж болох зүйлс гэж сонгон<br />

авч, дэвтэр дээрээ бичсэн бэ?<br />

--<br />

Урьд өмнө чиний огт бодоогүй байсан ямар ямар арга тактикууд гарсан бэ?<br />

--<br />

Цагаа зарцуулж байгаа байдал чинь чиний тэргүүлэх ач холбогдол бүхий зүйлтэй яв цав<br />

тохирно гэж тооцоолж болохгүйн учир юунд байна вэ?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Бодит амьдрал дээр хийж гүйцэтгэх зүйлээ өөрийн бүрэн хяналт доор байлгах боломж<br />

байхгүй.<br />

Өөрийн цагаа зориулж байгаа зүйл дотроос ямар зүйлийг нь бүрэн хянах боломжгүй байдаг<br />

вэ?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Сургууль ба хичээл сурлага<br />

--<br />

Өдөр тутмын жижиг сажиг зүйлс<br />

--<br />

Гэр бүлтэйгээ хамт өнгөрүүлэх цаг<br />

Ямар нэг зүйл хийлгүй, хамгийн сүүлийн мөч хүртэл хойшлуулахын зарим дутагдалтай талыг<br />

нэрлэнэ үү?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Удаан хугацаагаар үргэлжлэх стресс ба урам хугарах явдал<br />

--<br />

Цаг тулгаж яаруу сандруу хийх шаардлага<br />

--<br />

Чанарыг тодорхой хэмжээнд золиослох явдал гэх мэт.<br />

Эдгээрийн дотроос тэргүүлэх ач холбогдолтой нэгийг сонгож авна гэдэг нь ямар утгатай вэ?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Нэг нь нөгөөгөөсөө илүү чухал гэсэн үг бөгөөд үүнийг хийж гүйцэтгэхийн тулд ач<br />

холбогдол багатай гэж үзсэн зүйлээ хийхээс түр эсвэл бүр татгалзах (эсвэл бага цаг<br />

зарцуулах) хүсэлтэй байна гэсэн үг юм.<br />

46


ТЭРГҮҮЛЭХ АЧ ХОЛБОГДОЛТОЙ ЗҮЙЛЭЭ ТОДОРХОЙЛОХ<br />

ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 3<br />

Бага хугацааг хамгийн ашигтайгаар зарцуулах нь<br />

Хийх ажлын жагсаалт нь үйл ажиллагааны төлөвлөгөөний хамгийн энгийн<br />

хувилбар болох тухай суралцагчдад хэлнэ. Энэ бол маш өргөн хэрэглэгддэг цаг хугацааны<br />

менежментийн нэгэн арга юм. Одоо суралцагчид тэргүүлэх ач холбогдолтой ажлын<br />

жагсаалтыг гаргана. Энэ жагсаалт нь хязгаарлагдмал цагт багтаан олон ажлыг хийж<br />

гүйцэтгэх шаардлагатай болсон үед маш их өгөөжтэй байдаг нэгэн арга хэрэгсэл юм.<br />

Дараагийн долоо хоногт багтаан хийх шаардлагатай, мөн хийхийг хүсэж байгаа бүх ажлаа<br />

жагсаан бичихийг суралцагчдаас хүснэ. Энэ жагсаалт дотор том төсөл, үүрэгт ажлуудаас<br />

гадна жижигхэн даалгавар, хуваарьт ажил, мөн зугаа цэнгэлийн зорилгоор хийж байгаа ажил<br />

цөм багтсан байна. Энэ жагсаалтыг хийхэд суралцагчдад гурван минутийн хугацаа өгнө.<br />

Суралцагчид өөр өөрийн жагсаалтыг хийж дуусмагц энэ бүх ажлыг ганцхан өдрийн дотор<br />

багтаан хийх ёстой болоод байна гэж төсөөлөхийг тэднээс хүснэ. (Үүний үр дүнд тэдэнд<br />

хангалттай хэмжээний цаг гарахгүй байгаа нөхцөл үүснэ.)<br />

Суралцагч бүрт “Өдрийн төлөвлөгөө” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 4.4)-ний нэг хувийг<br />

тарааж өгөөд, дараа нь хоёр суралцагч бүрийн дунд “Бага хугацааг хамгийн ашигтайгаар<br />

зарцуулах нь: АВС арга” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 4.5) материалын нэг хувийг өгч, эсвэл бэлдэж<br />

ирсэн үзүүлэнгээ дэлгэн харуулна.<br />

Ингээд өөрсдийн жагсаалтад орсон үйл ажиллагаанаас тэргүүлэх ач холбогдолтойг нь<br />

тодорхойлох, мөн хийж гүйцэтгэх ёстой олон ажлаа хамгийн оновчтой арга хэлбэрээр нэг<br />

өдрийн хугацаанд багтаахын тулд “ABC арга”-ыг ашиглаарай гэж суралцагчдад хэлнэ. Үүнд<br />

зориулж долоон минутийн хугацаа өгнө. Суралцагчид энэ даалгаврыг гүйцэтгэж дуусмагц<br />

тэднээс дараах асуултыг асууна:<br />

Бүтэн долоо хоногийн ажлыг ганцхан өдөрт багтаан хийх шаардлагатай болоход та нарт анх<br />

ямар сэтгэгдэл төрсөн бэ?<br />

Үүнийг хийхэд “ABC арга” хэрхэн тусалсан бэ?<br />

Нэг өдрийн төлөвлөгөөндөө үнэхээр чухал бөгөөд заавал хийх шаардлагатай А зэрэглэлийн<br />

хэдэн ажлыг та нар яагаад багтааж чадаагүй вэ?<br />

Нийт хэдэн ажлыг багтааж чадаагүй вэ?<br />

Ерөнхийд нь авч үзвэл, хийх ажлын жагсаалт гаргах ямар үндэслэл, хэрэгцээ шаардлага<br />

байна вэ?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Хийх ёстой бүхий л зүйлийг мартахгүй байх.<br />

--<br />

Хэр олон зүйл хийх шаардлагатай байгааг яв цав мэдэх, үнэлэх.<br />

--<br />

Алийг нь нэгдүгээрт, юуг нь хоёрдугаарт хийх гэх мэтээр дарааллын шийдвэр гаргах.<br />

--<br />

Юуг хийчихсэн байх шаардлагатай вэ гэдгээ тодорхойлсноор өөрийн ажлаа хянаж<br />

байгаа гэсэн мэдрэмжийг төрүүлэх.<br />

Өөрийн хийх ажлынхаа тэргүүлэх ач холбогдлыг нь тогтоож сурахын шалтгааныг нэрлэнэ үү?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Заавал хийх шаардлагатай зүйлийн биелэлтийг хянах.<br />

--<br />

Жагсаалт дотроо байгаа ажлыг ямар дарааллаар хийхийг шийдэх.<br />

--<br />

Хэрвээ цаг шахуу бол жагсаалт доторх ажлаас юуг нь хийхгүй орхиж болохоо мэдэх.<br />

47


МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 4<br />

ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 4<br />

Долоо хоногийн төлөвлөгөө гаргах<br />

Суралцагч бүрт дараах материалаас нэг, нэг хувийг тарааж өгөх, эсвэл бэлдэж ирсэн<br />

үзүүлэнгүүдээ дэлгэн харуулна.<br />

--<br />

Долоо хоногийн төлөвлөгөө (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 4.1)<br />

--<br />

Өдрийн төлөвлөгөө (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 4.4)<br />

--<br />

Сарын төлөвлөгөө (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 4.6)<br />

Суралцагч бүрээр дараагийн долоо хоногийн төлөвлөгөө бичүүлнэ. Хэрвээ хийх ажлын<br />

төлөвлөгөөгөө илүү өргөн хүрээтэй харахыг хүсч байгаа бол суралцагч нь долоо хоногийн<br />

төлөвлөгөөний зэрэгцээ мөн сарын төлөвлөгөөг бөглөж болно. Мөн “Өдрийн төлөвлөгөө”<br />

(Нөөц хэрэглэгдэхүүн 4.4) хуудсыг өөрийн хүссэн арга хэлбэрээр дараа нь шаардлагатай<br />

үедээ ашиглаж болно гэдгийг хэлнэ. Долоо хоногийн төлөвлөгөөг бичиж байхдаа суралцагч<br />

нь цагийнхаа зарцуулалтад өгсөн өөрийн үнэлгээ дүгнэлтийн тухай бодож, дараах зүйлийг<br />

анхаарах шаардлагатай болно.<br />

Үүнд:<br />

--<br />

Чи ямар зүйлд одоогийнхоос илүү их цагийг зарцуулахыг хүсэж байна вэ? Үүний оронд<br />

ямар ямар зүйлд одоогийнхоос арай бага цаг зарцуулах вэ?<br />

--<br />

Чи юунд хэтэрхий их цаг зарцуулж байна вэ?<br />

--<br />

Ажлын төлөвлөгөө болон өөрийн тодорхойлсон тэргүүлэх ач холбогдол бүхий зүйлийн<br />

жагсаалт хоёрыг хооронд нь илүү нийцтэй, уялдаатай болгох талаар юу хийж болох вэ?<br />

Цагаа хэрхэн хуваарилах талаар шийдвэр гаргахдаа суралцагч дараах асуудлыг анхаарах<br />

шаардлагатай.<br />

Үүнд:<br />

--<br />

Биелүүлэхийн тулд одоогийнхоос арай идэвхтэй ажиллахыг шаардаж байгаа өөр ямар<br />

нэгэн зорилго бий юу?<br />

--<br />

Цаг хугацаа хүрэлцэхгүй байна гэсэн мэдрэмж төрж байна уу?<br />

--<br />

Найзууд, гэр бүлийнхэн, найз охин, найз хөвгүүн чинь чамтай одоогийнхоос илүү их<br />

хугацаагаа хамт байхыг хүсч байна уу?<br />

--<br />

Сурлагынхаа дүнг ахиулж, хичээл сурлагатай холбоотой үйл ажиллагаануудад илүү их цаг<br />

зарцуулах шаардлага чамд байгаа юу?<br />

--<br />

Эцэг эх, гэр бүлийнхэн чинь чамайг гэрийн ажилд сайн оролцохгүй байна гэж гомдоллож<br />

байна уу?<br />

48


ТЭРГҮҮЛЭХ АЧ ХОЛБОГДОЛТОЙ ЗҮЙЛЭЭ ТОДОРХОЙЛОХ<br />

ДҮГНЭЛТ<br />

Суралцагчдаас дараах асуултыг асууж хичээлээ дүгнэнэ:<br />

Цагаа төлөвлөж байх нь юугаараа чухал байдаг вэ?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Стрессийг бууруулах.<br />

--<br />

Өөрт байгаа цагийг хамгийн их үр бүтээлтэйгээр зарцуулах.<br />

--<br />

Өмнөө тавьсан зорилгодоо хүрэхэд туслах.<br />

--<br />

Заавал хийх шаардлагатай ажлын зэрэгцээ өөрийн хийхийг хүсч байгаа зүйлд зарцуулах<br />

цагийг гаргахад тус болох.<br />

Цагийг хэр үр ашигтай өнгөрөөдөг байдалдаа үнэлгээ дүгнэлт өгөх нь хэзээ чухал ач<br />

холбогдолтой болдог вэ?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Цагийг хэрхэн өнгөрүүлдэг байдалдаа өөрөө сэтгэл дундуур байгаа үед.<br />

--<br />

Хэн нэгэн хүн чамд асуудал үүсээд байгааг, эсвэл өөрчлөлт хийх шаардлагатай байгааг<br />

хэлсэн бол.<br />

--<br />

Шинэ төсөл, зорилго, эсвэл үүрэг хариуцлагыг өөртөө авах эсэхийг шийдэхээр оролдож<br />

байгаа үед.<br />

--<br />

Үе үехэн.<br />

Тэргүүлэх ач холбогдол бүхий зүйл, цаг хугацаа хоёр ямар холбоотой вэ?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Одоогоор тэргүүлэх ач холбогдолтой байгаа зүйл хэсэг хугацааны дараа хэрэггүй зүйл<br />

болж хувирна.<br />

--<br />

Цаг хугацаа нь хийх зүйлийн ач холбогдлыг тодорхойлж болно.<br />

--<br />

Цаг хугацаа үнэ цэнтэй учраас хийх үйлдлээ эрэмбэлэхэд нөлөөлж байна.<br />

Төлөвлөгөөнд цаг хугацааг тусгахын ач холбогдол юу вэ?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Төлөвлөгөө биелэх магадлал ихсэнэ.<br />

--<br />

Зорилгодоо түргэн хүрэхэд тусална.<br />

--<br />

Хариуцлагатай байхад сургана.<br />

--<br />

Цагийн юмыг цагт нь хийж хэвшинэ.<br />

49


МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 4<br />

НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 4.1<br />

ДОЛОО ХОНОГИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ<br />

Даваа Мягмар Лхагва Пүрэв Баасан Бямба Ням<br />

6:00<br />

8:00<br />

10:00<br />

12:00<br />

2:00<br />

4:00<br />

6:00<br />

8:00<br />

10:00<br />

12:00<br />

2:00<br />

50


ТЭРГҮҮЛЭХ АЧ ХОЛБОГДОЛТОЙ ЗҮЙЛЭЭ ТОДОРХОЙЛОХ<br />

НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 4.2<br />

Чи цагаа хэрхэн зарцуулдаг вэ?<br />

1. Долоо хоногийн төлөвлөгөөгөө хараад, сургууль дээр өнгөрүүлсэн бүх цагийг нэгэн адил<br />

өнгөөр буд.<br />

--<br />

Сургууль дээр өнгөрөөсөн нийт цагийг хооронд нь нэмнэ. Энэ бол чиний сургууль дээрх<br />

нийт цаг: __________________<br />

2. Одоо үлдэж байгаа үйл ажиллагааг хараад, хүснэгтийн доор өгсөн жагсаалтын дагуу ямар<br />

категорид тохирч байгаагаас нь хамааруулан өнгөөр ялган будна. Категори нэг бүрийг өөр<br />

өнгөөр ялган будахаа бүү мартаарай. Хэрвээ олон өнгийн харандаа, будаг хүрэлцэхгүй<br />

байгаа бол судалтай, цэгтэй гэх мэт янз бүрийн тэмдэглэгээг ашиглаад, цаг хугацааг<br />

заавал өөр өөр тэмдэглэгээтэй болгоорой.<br />

--<br />

Зарим үйл ажиллагаа нь нэгээс илүү төрлийн категорид таарах магадлалтай.<br />

Жишээлбэл: Гэрийнхэнтэйгээ хамт хувцсаа угаах (гэрийн ажил хийсэн ба гэр<br />

бүлийнхэнтэйгээ өнгөрөөсөн цаг), найзуудтайгаа хамт сургуулийн жүжигт бэлдэх<br />

(хичээлтэй холбоотой ба найзуудтайгаа зугаацах). Энэ үйл ажиллагааг ямар үндсэн<br />

шалтгааны улмаас хийж байгаагаа шийдээд, тохирох категори дотор нь байрлуулаарай.<br />

--<br />

Категори тус бүрт нийт хэдий хугацаа зарцуулсан болохыг нэмж бодоод, “Нийт цагийн<br />

хэмжээ” гэсэн хэсэг дотор бөглөж бичээрэй.<br />

Нийт цагийн<br />

хэмжээ<br />

Чөлөөт<br />

цагийн эзлэх<br />

хувь (Дараа<br />

бөглөнө)<br />

Гэрийн даалгавар юмуу хичээлтэй холбоотой<br />

Гэр бүлийнхэнтэйгээ өнгөрөөсөн цаг<br />

Найзуудтайгаа зугаацсан цаг<br />

Найз охин/найз хөвгүүнтэйгээ өнгөрүүлсэн цаг<br />

Хобби, сонирхол<br />

Гэрийн ажил/үүрэгт ажил<br />

Юу ч хийгээгүй<br />

3. Одоо чиний амьдралтай өвөрмөц буюу шууд холбоотой категориудын жагсаалтыг гаргана.<br />

Эдгээр нь дээр хийсэн категориудыг дотор нь задалсан дэд, эсвэл цоо шинэ категориуд<br />

байж болно (аль ч категорид багтааж чадаагүй цагууд). Зарим жишээний дотор зурагт<br />

үзэх, видео тоглоом тоглох, ном сонин унших зэрэг байж болно.<br />

--<br />

Тодорхой нэг категори бүрт чи хэдий хэрийн цаг зориулж байна гэдгээ үйл ажиллагаа<br />

бүрт зориулсан цагийг хооронд нь нэмэх замаар тооцоолоод, дараах хүснэгтийн “Нийт<br />

цагийн хэмжээ” гэсэн нүдэнд бичнэ.<br />

51


МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 4<br />

Нийт цагийн<br />

хэмжээ<br />

Чөлөөт цагийн<br />

эзлэх хувь<br />

(Дараа бөглөнө)<br />

1. Одоо энэ долоо хоногийн туршид өөрийн унтаагүй сэрүүн байсан<br />

үеийн бүх хугацааг хооронд нь нэмж, нийт цагийн хэмжээг тооцоолно.<br />

Энэ нь чиний нийт цаг болно: __________<br />

2. Одоо өөрийн нийт цагаас (4) сургууль дээрх нийт цагийг (1) хасна. Энэ бол чиний нийт<br />

чөлөөт цаг: _________<br />

3. Одоо сургууль дээрх нийт цагийг (1) өөрийнхөө нийт цагт (4) хуваагаад, 100-гаар үржүүлнэ.<br />

Энэ бол сургууль дээрээ өнгөрүүлж байгаа цагийн эзлэх хувь болно. ____________<br />

4. Дээрх хүснэгт дотор багтсан категори нэг бүрийн хувьд, тухайн категорийн нийт цагийг<br />

өөрийн нийт чөлөөт цагт (5) хуваагаад, 100-гаар үржүүлнэ. Энэ бол өөрийн чөлөөт цагаас<br />

тухайн үйл ажиллагааг хийхэд зориулж байгаа цагийн эзлэх хувь болно. Энэ гарсан<br />

үзүүлэлтийг хүснэгт дотор тэмдэглэнэ.<br />

52


ТЭРГҮҮЛЭХ АЧ ХОЛБОГДОЛТОЙ ЗҮЙЛЭЭ ТОДОРХОЙЛОХ<br />

НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 4.3<br />

Тунгаагийн түүх<br />

Тунгаа сүүлийн үед хамаг ажлаа цагт нь амжуулж чадахаа больжээ. Тэр өөртөө биеийн тамирын<br />

дасгал сургуулилт хийж эхэлнэ гэж амласан боловч амжаагүй л явж байна. Үнэн хэрэгтээ өөрт<br />

нь чухал биш зүйлд л хамаг цаг нь яваад байх шиг санагдана. Найз нар нь Тунгааг гадагшаа<br />

явъя гэж дуудах болгонд л өөрөө хүсээгүй байсан ч “за” хэмээн зөвшөөрөх ёстой юм шиг<br />

түүнд санагдана. Тунгаа сурлага сайтай учраас ангийнх нь хүүхдүүд голдуу түүнээс тусламж<br />

хүсдэг ба түүнд “үгүй” гэж хэлж болохгүй мэт санагдаад зөвшөөрдөг.<br />

Тунгаад чөлөөт цаг хангалттай гардаг байсан бол энэ бүгд түүний хувьд ийм том асуудал<br />

болохгүй байсан байх. Гэтэл хийх ёстой зүйлтэй харьцуулахад түүний нэг өдөр нь хангалтгүй<br />

санагдах болжээ. Тунгаа хичээлээсээ гадна хоёр ч дугуйланд бүртгүүлчихсэн байгаагаас гадна<br />

ангиараа хийх зугаалга зохион байгуулахад сайн дураараа тусална гээд саналаа өгчихсөн<br />

байгаа зэрэг нь түүний төлөвлөснөөс хамаагүй их цаг шаардах байв. Гэтэл ээж нь Тунгааг<br />

долоо хоногт хоёр удаа усан санд явуулахаар бүртгүүлсэн, мөн гэрийн ажлын хажуугаар<br />

түүнийг Бямба гараг болгонд авга эгчийнх рүү нь явуулж, гэрээ цэвэрлэхэд нь туслуулж байна<br />

хэмээн амласан нь бүр ч нэрмээс болох шиг санагдана. Ингээд л Тунгаа биеийн тамирын<br />

дасгал сургуулилтаа эхэлж амжаагүй байгаа нь нэг их гайхал төрүүлэхгүй байна.<br />

Болдын түүх<br />

ТЭРГҮҮЛЭХ АЧ ХОЛБОГДОЛ БҮХИЙ ЗҮЙЛДЭЭ<br />

ТУУШТАЙ АНХААРЧ ЧАДАХГҮЙ БАЙХ НЬ<br />

Түрүүчийн долоо хоногт тооны хичээлийн тест дээр Болд уначихсан. Гэхдээ бүтэн жилийн<br />

туршид тооны хичээл дээр олигтой дүн авч чадахгүй байсан учраас тестээ өгч чадаагүй нь нэг<br />

их гайхаад байх зүйл биш юм. Гэхдээ тэр тест нь Болдын хувьд яг л нойрноос сэрээх хонх шиг<br />

санагджээ. Эцэг эх нь түүнийг толгой түрүүгүй загнан зэмлэж, тооны сэдвээр олигтой дүн авах<br />

хүртэл зурагт үзүүлэхгүй гэж хэлжээ.<br />

Хэдийгээр Болд зурагт үзэж цаг алдахгүй байгаа ч гэсэн түүний тооны сэдвийн дүн огт ахихгүй<br />

байгаа мэт санагдаж байв. Түүнд цаг хангалттай байна. Үнэн хэрэгтээ бол тэр заримдаа<br />

ширээнийхээ ард зүгээр л сууж, юу ч хийхгүй цагийг барна. Энэ нь тооны хичээлээ хийнэ гэж<br />

бодонгуут л үүнийг хийх ямар ч хүсэлгүй байгаатай холбоотой юм. Харин тооны хичээл хийж<br />

суухын оронд найз нартайгаа уулзан, гол руу очиж, эсвэл зүгээр л унтсан нь дээр гэж бодно.<br />

Тоо гэдэг чинь маш уйтгартай зүйл шүү дээ.<br />

Яг одоо хичээлээ хийж эхэлье гэж тэр хэд хэдэн удаа өөртөө хэлсэн боловч цаг нь ирэхээр<br />

түүнийг хойш тавьж, хэсэг хугацааны дараа эхлэх нь дээр гэдгийг харуулсан аятайхан<br />

шалтгааныг бодож олж байлаа. Тэгээд ч хичээлээ давтахын тулд юунаас эхлэх вэ гэдгээ<br />

мэдэхгүй байгаа нь нөхцөл байдлыг улам хүндрүүлнэ. Тэрээр сурах бичгээ өдөр болгон уншаад<br />

л байх ёстой юм болов уу? Эсвэл хувийн багшаар заалгах уу? Эсвэл тоо бодоод л байх ёстой<br />

юм болов уу? Тэр тооны сэдвийн дүнгээ ахиулах ёстой гэдгээ мэдэж байгаа боловч хэрхэн<br />

ажиллахаа мэдэхгүй байлаа. Өөрийн хийхийг хүсч байгаа бусад ажлаа хойш тавьж, тооны<br />

хичээл давтахад зориулах нь түүнд маш их хүнд санагдаж байна.<br />

53


МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 4<br />

НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 4.4<br />

Өдрийн төлөвлөгөө<br />

Цаг<br />

Үйл ажиллагаа<br />

6:00<br />

7:00<br />

8:00<br />

9:00<br />

10:00<br />

11:00<br />

12:00<br />

13:00<br />

14:00<br />

15:00<br />

16:00<br />

17:00<br />

18:00<br />

19:00<br />

20:00<br />

21:00<br />

22:00<br />

23:00<br />

24:00<br />

54


ТЭРГҮҮЛЭХ АЧ ХОЛБОГДОЛТОЙ ЗҮЙЛЭЭ ТОДОРХОЙЛОХ<br />

НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 4.5<br />

БАГА ХУГАЦААГ ХАМГИЙН АШИГТАЙГААР ЗАРЦУУЛАХ НЬ: АВС АРГА<br />

Хийх ёстой үйл ажиллагааныхаа тэргүүлэх ач холбогдлыг тогтоох нь цаг хугацааг ашигтай<br />

зарцуулахын үндэс суурь нь болдог. Үүнийг хийх олон арга зам бий. Эдгээрийн нэгийг ABC<br />

арга гэж нэрлэдэг. Энэ аргыг хэрхэн ашиглаж болохыг харуулая.<br />

1. Өөрийн хийх ёстой болон хийхийг хүсч байгаа бүхий л зүйлийг багтаасан “Хийх ажлын<br />

жагсаалт” гаргана. Өмнөө тавьсан урт болон богино хугацааны зорилгуудын аль алийг<br />

нь хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай ажлуудыг багтаагаарай. Хэрвээ стресстэй байгаа бол<br />

түүнийг бууруулахад тус болох зүйлийг мөн оруулаарай.<br />

2. Жагсаалтад багтсан зүйл болгоныг дараах байдлаар тэмдэглэнэ. Үүнд: “A” нь маш чухал,<br />

заавал хийсэн байх ёстой, яаралтай ажил. “B” нь чухал боловч хойшлуулж болох ажил.<br />

“C” нь хийчихвэл зүгээр боловч яг одоо шаардлагатай бус зүйл. Хамгийн чухал юмуу хүнд<br />

ажлаа нэн түрүүнд хийгээрэй. Стресст орсон байгаагаа мэдвэл хийх ажлын жагсаалтад<br />

стрессийг бууруулах, тайвшрах дасгалуудыг багтааж, эдгээр зүйлийг A гэж тэмдэглэнэ.<br />

3. Ингээд бүх А, В, С-гээ тэмдэглээд дууссан бол одоо зөвхөн А-г дараалалд оруулна.<br />

Хамгийн чухал A зүйл нь A-1, дараагийнх нь A-2, гэх мэтээр тэмдэглэнэ. Дараа нь В-г<br />

дараалалд оруулах ба (B-1, B-2, гэх мэт) хамгийн сүүлд С-г мөн адилхан эрэмбэлнэ. Одоо<br />

чамд эн тэргүүний ач холбогдолтой ажлууд болон хэсэгхэн хугацаанд хүлээлгэж болох<br />

ажлыг багтаасан жагсаалт байна. А-г гүйцэтгээд дуусахаараа Б-г эхэлж болно.<br />

4. Дээрх эрэмбэлсэн системийг ашиглаад, нэг өдөр, долоо хоног, сарын төлөвлөгөөгөө<br />

зохиогоорой. Хэдийд хамгийн их үр бүтээлтэй ажилладгаа мэдэж аваад, тэр үедээ оюун<br />

ухаанаа дайчлахыг шаардсан хүнд ажлыг хийхээр төлөвлөөрэй.<br />

Тэргүүлэх ач холбогдлыг нь тодорхойлсон ажлын жагсаалт нь хүний цаашдын үйл ажиллагааны<br />

чиг баримжааг тогтоодог. Өөрийгөө хянаж, хийдэг ажилд анхаарлаа төвлөрүүлж чадаж<br />

байгаагаа мэдрэх болно.<br />

Марталгүй санаж явах ёстой зүйл:<br />

--<br />

Чиний зорилго бол уг жагсаалт доторх бүх зүйлийг хийж дуусгах явдал биш. Хэрвээ ингэж<br />

чадсан бол сайн байна. Гэхдээ ингэхийг зорьж, хэт их хүчлэх хэрэггүй. Зүгээр л байгаа<br />

цагтаа багтаагаад хийж чадах зүйлээ л хийчих. Ямар ч байсан хамгийн чухал зүйлийг<br />

хамгийн түрүүнд хийнэ.<br />

--<br />

Өдрөөс өдөрт, тэр ч бүү хэл цагаас цагт чиний тодорхойлсон тэргүүлэх ач холбогдол бүхий<br />

зүйл чинь өөрчлөгдвөл жагсаалтаа өөрчилж болно. Уян хатан байх хэрэгтэй.<br />

--<br />

Хийх ёстой ажлаа хойш тавихаас аль болох зайлсхий. Аливаа ажлыг, тэр ч бүү хэл хийхийг<br />

огт хүсэхгүй байгаа ажлаа ч гэсэн хийх шаардлага гарлаа гэдгийг мэдсэн дороо хийж байх<br />

хэрэгтэй.<br />

55


МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 4<br />

НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 4.6<br />

САРЫН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ<br />

Даваа Мягмар Лхагва Пүрэв Баасан Бямба Ням<br />

56


АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ<br />

Сэдэв 5<br />

АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН<br />

ТӨЛӨВЛӨГӨӨ<br />

57


МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 5<br />

ЗОРИЛГО<br />

Энэ сэдвээр суралцагчид өөрсдийн сонирхож байгаа ажил мэргэжил нь тэдний эрхэмлэдэг үнэт<br />

зүйлс болон өөрсдийнх нь урт хугацааны төлөвлөгөөтэй тохирч байгаа эсэхэд дүн шинжилгээ<br />

хийж, жендэрийн талаар нийгэмд хэвшсэн ойлголт, өсвөр насны охидын жирэмслэлт зэрэг нь<br />

тэдний цаашдын ажил мэргэжлийн төлөвлөгөөнд хэрхэн нөлөөлдөг тухай асуудлыг судална.<br />

ЗОРИЛТ<br />

Энэ сэдвийг үзсэний эцэст суралцагч дараах мэдлэг, чадвартай болсон байна. Үүнд:<br />

• Өөрийн эзэмшихийг хүсч байгаа хоёроос доошгүй ажил мэргэжлийг нэрлэх.<br />

• Эдгээр ажил мэргэжил нь тэдний хувийн үнэт зүйлстэй хэрхэн нийцэж байгааг<br />

тайлбарлах.<br />

• Тодорхой нэг ажил, эсвэл албан тушаалд орохоор шийдэхээсээ өмнө мэдэж байх ёстой<br />

гурваас доошгүй зүйлийг нэрлэх.<br />

• Ажил мэргэжлийн талаар сонголт хийх нь хожмын амьдралд нөлөө үзүүлэх томоохон<br />

хүчин зүйл гэдгийг тайлбарлах.<br />

Бэлтгэх зүйл<br />

• Том цаас, эсвэл самбар<br />

• Самбарын үзэг, эсвэл шохой<br />

• “Ажил мэргэжлүүдтэй холбоотойгоор үнэт зүйлийг товч дүрслэн өгүүлэх нь” (Нөөц<br />

хэрэглэгдэхүүн 5.1) – 3 суралцагч бүрийн дунд нэг хувь, эсвэл том үзүүлэн хэлбэрээр<br />

• Үнэт зүйлийг бичсэн том цаас – “Ажил мэргэжлүүдтэй холбоотойгоор үнэт зүйлийг товч<br />

дүрслэн өгүүлэх нь” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 5.1) дотор багтсан 13 үнэт зүйлийг нэг нэгээр<br />

нь цаасан дээр тусад нь бичсэн байна.<br />

• Ажил мэргэжлүүдийг бичсэн жижиг цаас –А4 цаасны талтай тэнцүү нийт 26 ширхэг<br />

цаас; Эдгээрээс 13 дээр нь “Тохирсон ажил/мэргэжил” гэж бичсэн байх ба үлдсэн 13<br />

дээр нь “Үл тохирсон ажил/мэргэжил” гэж бичсэн байна.<br />

• “Амьдралын төлөвлөгөө” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 5.2) – суралцагч бүрт нэг хувь, эсвэл том<br />

үзүүлэн хэлбэрээр<br />

• “Ажил мэргэжлийн холбоотой мэдээлэл цуглуулах нь” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 5.3) –<br />

суралцагч бүрт нэг хувь, эсвэл том үзүүлэн хэлбэрээр<br />

• “Ажил болон цалингийн тухай лавлагаа” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 5.4) – суралцагч бүрт нэг<br />

хувь, эсвэл том үзүүлэн хэлбэрээр<br />

• “Тодорхой ажил эрхэлж байгаа хүнээс ярилцлага авах нь” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 5.5) –<br />

суралцагч бүрт нэг хувь, эсвэл том үзүүлэн хэлбэрээр<br />

58


АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ<br />

ТУХАЙН СЭДВИЙН ҮНДСЭН ОЙЛГОЛТ<br />

• Хүн өөрийнхөө үнэт зүйлд шударгаар үнэлгээ өгөөд, эдгээр үнэт зүйлтэй зөрчилдөхгүй<br />

байгаа ажил мэргэжлүүдийг анхааралдаа авах ёстой. Тухайн ажил мэргэжлийн талаар<br />

аль болох их мэдээлэл цуглуулсан байх ёстой. Үүний дотор ажил, албан тушаалын орчин<br />

нөхцөл, өдөр тутам хийх шаардлагатай хуваарьт ажил, мөн тухайн ажил, албан тушаалын<br />

хүмүүст олгодог дундаж цалин зэрэг болно. Эдгээрээс баримжаалан өөрийн амьдралаа<br />

авч явахад тустай ажил мэргэжлийг сонгодог.<br />

• Эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүс ямар төрлийн ажилд илүү нийцэх талаар нийгэмд өөр өөр<br />

дүгнэлт, үнэлэлттэй байдаг.<br />

• Нийгэмд хэвшсэн үзэл баримтлалуудаас болж хүн өөрийн хүсэл, авьяас чадлаараа хийж<br />

чадах зүйлээсээ буцаж няцах ёсгүй.<br />

СУРГАЛТЫН ЯВЦ<br />

Өнөөдрийн сэдвээр суралцагчид нь өөрсдийн ажил мэргэжлээ төлөвлөх явцад мэдэх<br />

шаардлагатай зарим нэг зүйлийн тухай хэлж, шинэ сэдвийг эхэлнэ.<br />

ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 1<br />

Ажил мэргэжлээ сонгох нь<br />

Ямар мэргэжил сонгох вэ? гэдгийг шийдвэрлэхдээ харгалзан үзвэл зохих зүйлийг нэрлэхийг<br />

суралцагчдаас хүснэ. Суралцагчдын гаргасан санааг самбарт бичнэ.<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Чи ямар зүйл хийх дуртай вэ?<br />

--<br />

Чи ямар хичээлд илүү сайн бэ?<br />

--<br />

Тухайн мэргэжлээр өдөр тутам ямар зүйл хийх ёстой вэ?<br />

--<br />

Чи ямар орчин нөхцөлд ажиллахыг хүсдэг вэ?<br />

--<br />

Ямар төрлийн ажил нь чиний зан чанарт зохицох вэ?<br />

--<br />

Цалин нь хийх ажилдаа нийцсэн байна уу?<br />

--<br />

Энэ ажил нь чамд таатай сэтгэл төрүүлж чадах уу?<br />

--<br />

Чиний хувьд амьдралд юу чухал вэ?<br />

Хэрвээ суралцагч “Амьдралд чиний хувьд юу чухал вэ?” гэсэн санааг гаргаж ирэхгүй бол түүнийг<br />

нэмж бичнэ. Амьдралд чухал гэж тооцдог зүйлс буюу өөрөөр хэлбэл, тэдний эрхэмлэдэг үнэт<br />

зүйл нь ажил мэргэжлийг сонгоход хэрхэн нөлөөлдөг тухай авч үзэх гэж байгааг хэлнэ.<br />

Суралцагчдыг 3 хүнтэй багт хуваагаад, баг болгоныг нэг хуудас цаас гаргаж, дотроосоо<br />

“нарийн бичиг” болох хүнийг сонгуулна. Багуудын хооронд уралдаан зарлаж таван минутийн<br />

хугацаанд аль баг нь хамгийн олон ажил мэргэжил нэрлэж чадахыг харна.<br />

Таван минутийн дараа багуудаас хэдэн ажил мэргэжлийн нэрийг бичсэн байгааг асууна.<br />

Багийн гишүүдээс нэг нь босож багаараа хийсэн жагсаалтыг уншина. Энэ багийн нэрлэсэн<br />

ажил мэргэжлийг самбарт бичнэ. Дараа нь бусад багаас самбарт байгаа жагсаалтад ороогүй<br />

мэргэжлийг хэлүүлж нэмж бичнэ.<br />

Суралцагч бүрээс хамгийн сайхан таван ажил мэргэжлийг сонгож, дэвтэртээ бичихийг хүснэ.<br />

Баг бүрт “Ажил мэргэжлүүдтэй холбоотойгоор үнэт зүйлийг товч дүрслэн өгүүлэх нь” (Нөөц<br />

хэрэглэгдэхүүн 5.1) материалын нэг хувийг өгч уншуулна. Хамгийн чухал гэж тооцож байгаа<br />

гурван үнэт зүйлийг сонгуулж дэвтэрт нь ач холбогдлоор нь эрэмбэлүүлэн бичүүлнэ.<br />

59


МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 5<br />

Цаасан дээр бичсэн 13 үнэт зүйлийг багуудад хувааж өгөөд, баг болгонд оногдсон нэг үнэт<br />

зүйл болгонд хоёр хоосон цаас тарааж өгнө.<br />

Жишээлбэл: Хэрвээ нэг багт хоёр үнэт зүйл оногдсон бол энэ багт дөрвөн хуудас цаас өгнө.<br />

Баг бүр өөрт нь оногдсон үнэт зүйл бүрийн дагуу хоёр төрлийн жагсаалтыг хийх ёстой (үнэт<br />

зүйл бүрт зориулж өгсөн цаасан дээр) гэдгийг суралцагчдад тайлбарлаж өгнө. Баг нь нэг<br />

цаасан дээр тухайн үнэт зүйлийг хатуу эрхэмлэж байгаа хүнд маш сайн тохирно гэж бодож<br />

байгаа бүхий л төрлийн ажил мэргэжлийн нэрийг жагсаан бичнэ.<br />

Самбарт бичсэн жагсаалтыг ашиглаж болно. Харин нөгөө цаасан дээрээ тухайн үнэт зүйлийг<br />

эрхэмлэж байгаа хүнд огт зохихгүй гэж бодож байгаа ажил мэргэжлүүдийг бичих ёстой. Эдгээр<br />

нэрийг том үсгээр бичихийг суралцагчдад сануулна. Цаасны нөгөө тал дээр суралцагчид<br />

тухайн үнэт зүйл нь түүнийг эрхэмлэж байгаа хүний хувьд сайн ажил байх уу, муу ажил байх<br />

уу гэдгийг бичсэн байна. Энэ даалгаврыг гүйцэтгэхэд суралцагчдад найман минутийн хугацаа<br />

өгнө. Суралцагчдыг багаараа ажиллаж байх явцад анги дундуур явж шалгаад, үнэт зүйлсийн<br />

нэр бичсэн том цаасаа гаргаж байрлуулна. Том тэмдэг бүрийн доор ажил мэргэжлийн нэрийг<br />

бичсэн хоёр багц (нэг багц нь “тохирсон ажил мэргэжил”, нөгөө багц нь “Үл тохирсон ажил<br />

мэргэжил” гэсэн гарчигтай байгаа) жижиг тэмдэгнүү дээс нэг, нэгийг самбарт байрлуулна.<br />

Суралцагчид энэ даалгаврыг гүйцэтгээд дуусахаар багуудаас өөрсдийн хийсэн жагсаалтыг<br />

зохих үнэт зүйлийн нэрийн доор байрлуулахыг хүснэ.<br />

Тэднийг үнэт зүйлийн жагсаалттай уншиж танилцахыг хүснэ. Ингэж ажиллахдаа суралцагчид<br />

дараах хоёр зүйлийн тухай тунгааж, дэвтэртээ хариуг нь тэмдэглэх ёстой.<br />

Үүнд:<br />

--<br />

Чиний чухал гэж сонгосон үнэт зүйлийн доор ямар ямар ажил мэргэжлийг жагсаан<br />

бичсэн байна вэ? Эдгээр ажил мэргэжлийн талаар чи юу бодож байна вэ?<br />

--<br />

Чиний бичсэн ажил мэргэжлүүд нь ямар үнэт зүйлийн доор “үл тохирсон” гэсэн<br />

гарчигтайгаар байрласан байна вэ? Энэ үнэт зүйл нь чиний хувьд чухал зүйл мөн үү?<br />

Ханан дээр байрлуулсан жагсаалтыг уншиж танилцах хугацаа өгөн дараах асуултын дагуу<br />

ярилцана.<br />

--<br />

Өөрийн чинь эрхэмлэдэг үнэт зүйл болон сонирхож байгаа мэргэжил хоёр нь хоорондоо<br />

нийцэж байгаа тухай жишээ хэлэх хүн байна уу?<br />

--<br />

Өөрийн чинь эрхэмлэдэг үнэт зүйл болон сонирхож байгаа ажил мэргэжил нь хоорондоо<br />

зөрчилдөж байгааг харуулах жишээ хэлэх хүн байна уу?<br />

--<br />

Хэрвээ чиний эрхэмлэдэг үнэт зүйл болон сонирхож байгаа ажил мэргэжил нь<br />

хоорондоо зөрчилдөж байгаа бол чи юу хийж болох вэ?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Өөрийн эрхэмлэж байгаа үнэт зүйлийг тодорхойлохдоо үнэнч шударга хандаж чадсан<br />

эсэхээ бодож тунгаах. Энэ үнэт зүйл нь миний хувьд хэр чухал вэ гэдгээ эргэцүүлэн<br />

бодно.<br />

--<br />

Чи тухайн ажил мэргэжлийг яагаад сонирхож байгаа тухай эргэцүүлэн бодох.<br />

Өөрийн эрхэмлэж байгаа үнэт зүйлийн тухай тунгаан бодох нь урьд өмнө нь бодож байгаагүй<br />

ажил мэргэжлийн тухай бодож үзэхэд чамайг хүргэсэн үү? Жишээ хэлнэ үү.<br />

Өөрийн чинь эрхэмлэж байгаа үнэт зүйлтэй нийцэхгүй байгаа ажил мэргэжлийг сонгон авбал<br />

юу тохиолдож болох вэ?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Нэгэнт сонгосон ажлаа хийхэд бэрхшээлтэй санагдах.<br />

--<br />

Сэдэл сонирхол муутай байх.<br />

60


АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ<br />

--<br />

Амьдралынхаа чиг шугамын талаар сэтгэл дундуур болох.<br />

--<br />

Хийж байгаа ажил чинь утгагүй зүйл юм байна гэж бодох.<br />

--<br />

Хүсээгүй зүйлсээ хийж байгааг ойлгох.<br />

Ажил мэргэжлүүдийн талаар мэдээлэл олж авах хамгийн шилдэг ямар арга байна вэ?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Энэ төрлийн ажлыг одоо эрхэлж байгаа хүмүүсээс асууж лавлах.<br />

Та нарын бодлоор, тодорхой ажил мэргэжлийг сонгох шийдвэр гаргахдаа бодож үзэх ёстой<br />

хамгийн чухал зүйл нь юу вэ? Яагаад?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Энэ нь тухайн хүнээс шалтгаална. Зарим хүмүүс юу ч хамаагүй хийх хүсэлтэй байдаг.<br />

Жишээлбэл: Нэг хүн нь тэдэнд сайхан мэдрэмж төрүүлдэг юмуу өөрсдийнх нь эрхэмлэдэг<br />

үнэт зүйлтэй нийцсэн уйтгартай, залхуутай ажлыг хийхэд бэлэн байдаг. Харин зарим нь<br />

өндөр цалин авахын тулд алслагдсан бөглүү газарт ч амьдрахад бэлэн байдаг.<br />

ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 2<br />

Ажил мэргэжил ба жендэр<br />

Суралцагчдыг хүйсээр нь хоёр баг болгон хуваана. Өөрийн хүйсийн хүмүүст хамгийн сайн<br />

тохирно гэж бодож байгаа 10 шилдэг ажил мэргэжлийг жагсаан бичээд, дараа нь өөрсдийн<br />

сонголтын дагуу эдгээрийг эрэмбэлэн, дараалалд оруулахыг багуудаас хүснэ. Энэ даалгаврыг<br />

гүйцэтгэхэд суралцагчдад 4 орчим минутийн хугацаа өгнө. Дараа нь эсрэг хүйсийн хүмүүсийн<br />

хувьд хамгийн сайн нийцнэ гэж өөрсдийн бодож байгаа 10 ажил мэргэжлийг жагсаан бичээд,<br />

дугаарлахыг хүснэ. Хийж дууссаны дараа эхлээд охидоос, дараа нь хөвгүүдээс өөрсдөдөө<br />

зориулан хийсэн жагсаалтыг уншуулна. Хоёр багаас жагсаалтаа харьцуулж үзэхийг санал<br />

болгоно. Эдгээр хоёр жагсаалтын хооронд ямар ялгаатай болон төстэй талууд байна вэ?<br />

Хөвгүүдээс дараах асуултуудыг асууна:<br />

Эдгээр хоёр жагсаалтын хооронд ямар ялгаа байна вэ?<br />

Та нарт таалагдахгүй юмуу сонирхохгүй байгаа ажил мэргэжлүүдийг охид жасгаалт дотроо<br />

оруулсан байна уу?<br />

Хэрвээ тийм бол энэ ажил мэргэжлийг хөвгүүдэд тохирно гэж яагаад сонгож авах болсон<br />

тухай охидоос асуугаарай.<br />

Охидоос дараах асуултуудыг асууна:<br />

--<br />

Эдгээр хоёр жагсаалтын хооронд ямар ялгаа байна вэ?<br />

--<br />

Та нарт таалагдахгүй эсвэл сонирхохгүй байгаа ямар нэг ажил мэргэжлүүдийг хөвгүүд<br />

жагсаалт дотроо оруулсан байна уу? Хэрвээ тийм бол яагаад энэ ажил мэргэжлийг<br />

охидод тохирно гэж сонгож авснаа тайлбарлахыг хөвгүүдээс хүснэ.<br />

Нийт суралцагчдаас дараах асуултыг асууна.<br />

--<br />

Эсрэг хүйсийн суралцагчдад зориулан багуудын гаргасан хоёр жагсаалт хэр төстэй ба<br />

ялгаатай байна вэ? Яагаад?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Эдгээр жагсаалт нь өөрсдөдөө зориулан гаргасан нөгөө хоёр жагсаалтыг бодвол ялгаа<br />

ихтэй байх магадлалтай. Учир нь эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүс нь хоорондоо ялгаатай байдаг,<br />

эсвэл ялгаатай байх ёстой гэсэн хандлага давамгайлдаг.<br />

Эрэгтэй хүний хийж чадахгүй, эсвэл хийж болохгүй ажил байдаг уу? Яагаад? Хоёр өөр байр<br />

суурьтай байгаа талын аль алинаас нь саналыг асуугаад, суралцагчдад хоорондоо мэтгэлцэх<br />

61


МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 5<br />

боломж олгоно. Эмэгтэй хүний хийж чадахгүй, эсвэл болохгүй тийм ажил байдаг уу? Яагаад?<br />

Хоёр өөр байр суурьтай байгаа талын аль алинаас нь санал асууна. Аль нэг хүйс нь зарим<br />

хүний ажил мэргэжлийн сонголтод хэрхэн нөлөөлдөг вэ?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Өөрийн хүйсийн хүмүүс хийж чадахгүй, эсвэл хийж болохгүй гэсэн хандлага байдаг<br />

учраас ажил мэргэжлийн сонголтод нөлөөлдөг.<br />

Энэ нь зөв гэж бодож байна уу, буруу гэж бодож байна уу? Яагаад?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Энэ бол буруу. Учир нь хүний хүйс нь түүнийг аль нэг ажлыг сайн хийх чадваргүй болгоно<br />

гэж байхгүй. Хүн болгон л янз бүрийн чадвар, авъяастай байдаг бөгөөд эдгээр нь<br />

тодорхой нэг ажлыг хийх шалгууруудад нийцсэн, эсвэл нийцээгүй байж болно.<br />

Эмэгтэй хүмүүс нь эрчүүдийн нэгэн адилаар дарга, захирал болох, эрх мэдэл бүхий албан<br />

тушаалд хүрэх магадлалтай юу?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Магадлалтай. Гэхдээ өнөөгийн тогтолцоонд эмэгтэйчүүд нь эрчүүдтэй харьцуулахад эрх<br />

мэдэл бүхий албан тушаалд хүрэх магадлал багатай байгаа.<br />

Яагаад бага буюу бараг үгүй байна вэ? Энэ нь эмэгтэйчүүдийн чадвартай холбоотой юу?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Эмэгтэйчүүд нь эрчүүдтэй харьцуулахад эрх мэдэл бүхий албан тушаалд хүрэхгүй<br />

байгаагийн гол шалтгаан нь хүйсээр ялгаварлах үзлийн үр дагавар гэж болно. Энэ<br />

байдал нь эмэгтэйчүүдийн чадвартай огт холбоогүй. Тэд эрчүүдтэй нэгэн адил, заримдаа<br />

бүр илүү боловсролтой, ажиллах чадвараараа илүү, туршлагатай байдаг тул ялгаварлах<br />

бодит шалтгаан болохгүй.<br />

62


АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ<br />

ДҮГНЭЛТ<br />

Суралцагчдаас дараах асуултыг асууна:<br />

Ирээдүйн ажил мэргэжлээ хэзээнээс сонгож эхлэх ёстой вэ?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Одоо! Ирээдүйн ажил мэргэжлээ төлөвлөхөд хэзээ ч эртдэхгүй. Эрт эхлэх тусмаа үр<br />

дагавар сайтай.<br />

Ирээдүйн ажил мэргэжлээ төлөвлөхийн тулд бид одооноос юу хийх хэрэгтэй вэ?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Үндэслэл сайтай сонголт хийхийн тулд өөрийн сонирхлын дагуу төрөл бүрийн ажил<br />

мэргэжлийн талаар мэдээлэл цуглуулах.<br />

--<br />

Өөрийн эрхэмлэдэг үнэт зүйлийг судалж мэдээд, хийх ажилтайгаа холбоотой юу чухал<br />

байгааг төлөвлөх.<br />

--<br />

Өөрийн сонгох гэж байгаа ажил мэргэжлийн дагуу хийх шаардлагатай зүйлээ туршиж<br />

үзээд, энэ нь чамд таалагдаж байгаа эсэхийг мэдэх.<br />

Тодорхой нэг ажил мэргэжлийг сонгосныхоо дагуу ирээдүйн амьдралаа төлөвлөхөд юуг<br />

харгалзан үзэх вэ?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Чамд хэрэг болох боловсролын төрөл, хэлбэр ба түвшин.<br />

--<br />

Мэргэжлийн чиглэлийн дагуу сурлагын амжилт.<br />

--<br />

Авъяас чадвар.<br />

Хүн нэгэнт сонгосон ажил мэргэжлээ солих ямар шалтгаан гардаг вэ?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Үнэт зүйл нь өөрчлөгдөх.<br />

--<br />

Уг ажил нь өөрт нь таатай санагдахгүй байгааг олж мэдэх.<br />

--<br />

Нийгэм-эдийн засгийн нөхцөл байдал өөрчлөгдөх.<br />

--<br />

Авъяас чадвар, сонирхол өөрчлөгдөх.<br />

--<br />

Өөр төрлийн ажил мэргэжлээр ажиллах боломж олдох.<br />

63


МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 5<br />

НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 5.1<br />

“АЖИЛ МЭРГЭЖИЛТЭЙ ХОЛБООТОЙ ҮНЭТ ЗҮЙЛИЙГ ТОВЧ ДҮРСЛЭН ӨГҮҮЛЭХ НЬ”<br />

Гэр бүл<br />

Адал явдал<br />

Мэдлэг<br />

Эрх мэдэл<br />

--<br />

Гэр бүлийнхэнтэйгээ хангалттай цаг зарцуулах боломжийг надад олгох<br />

ажил хийхийг би хүсч байна.<br />

--<br />

Гэр бүлийнхэн маань хамтдаа ажиллах нь миний хувьд чухал.<br />

--<br />

Хүүхэдтэй болох нь миний хувьд чухал.<br />

--<br />

Гэр бүлийг санхүүгийн хувьд дэмжих өндөр цалин чухал.<br />

--<br />

Сэтгэл санаанд нийцэх сонирхолтой ажил хийхийг хүсч байна.<br />

--<br />

Урьд өмнө нь очиж үзээгүй газар оронд ажил олж чадна гэж би найдаж<br />

байна.<br />

--<br />

Урьд өмнө нь хийж үзээгүй зүйлийг турших дуртай.<br />

--<br />

Ажлынхаа шугамаар алс холын газарт аялж байхыг би их хүсч байна.<br />

--<br />

Аливаа зүйлийн учрыг ойлгохыг би хүсч байна.<br />

--<br />

Хүний зан үйлийн тухай мэдлэг мэдээлэл олж авахын тулд би ном унших<br />

дуртай.<br />

--<br />

Мэдлэгээ нэмэгдүүлж байх нь миний хувьд чухал.<br />

--<br />

Шинэ асуудал хөндөж, сурах зүйл ихтэй байдаг ажил мэргэжил миний<br />

хувьд чухал.<br />

--<br />

Би бусдыг дагахын оронд өөрөө хошуучлагч (лидер) байхыг хүсдэг.<br />

--<br />

Би ажилтан байхаасаа илүү дарга байхыг хүсч байна.<br />

--<br />

Багийн ажлыг удирдах дуртай.<br />

--<br />

Би юу хийх ёстойгоо өөрөө шийдэж байх дуртай.<br />

Ёс зүйн<br />

үнэлэмж<br />

ба хувийн<br />

шинж<br />

чанарууд<br />

Хөрөнгө<br />

чинээ буюу<br />

мөнгө<br />

Нөхөрлөл<br />

--<br />

Хийж байгаа зүйлээрээ бахархах нь миний хувьд чухал.<br />

--<br />

Миний буруу гэж бодож байгаа зүйлийг найз нар маань хийнэ гэвэл би<br />

оролцохгүй.<br />

--<br />

Миний баримталдаг зарчмуудыг зөрчсөн ямар нэгэн зүйл хийхийг дарга<br />

шаардвал намайг ажлаас халахад хүрсэн ч би түүний үгэнд орохгүй.<br />

--<br />

Өөрийн итгэл үнэмшлээ тууштай баримтлах нь мөнгө олохоос илүү<br />

чухал.<br />

--<br />

Би сонирхолтой боловч цалин багатай ажил хийхийн оронд сонирхолгүй<br />

боловч цалин ихтэй ажил хийнэ.<br />

--<br />

Би их үнэ цэнтэй олон зүйл эзэмшихийг хүсдэг.<br />

--<br />

Би өөрийн хүсч байгаа бүхий л зүйлийг хийх боломжтой байхын тулд<br />

хангалттай хэмжээний мөнгөтэй болмоор байна.<br />

--<br />

Би найзуудтайгаа янз бүрийн газраар явах дуртай.<br />

--<br />

Сайн найзуудтай байх нь миний хувьд чухал.<br />

--<br />

Би ганцаараа байх дургүй.<br />

--<br />

Би найзууддаа цаг зав гаргахыг хүсдэг.<br />

--<br />

Би хүмүүстэй ажиллахыг хүсч байна.<br />

64


АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ<br />

АЖИЛ МЭРГЭЖИЛТЭЙ ХОЛБООТОЙ ҮНЭТ ЗҮЙЛИЙГ ТОВЧ ДҮРСЛЭН ӨГҮҮЛЭХ НЬ<br />

Хүлээн<br />

зөвшөөрөгдөх<br />

Чөлөөт<br />

байдал<br />

Аюулгүй<br />

байдал<br />

Гоо зүй<br />

Бүтээлч<br />

байдал<br />

Бусад<br />

хүнд<br />

туслах<br />

--<br />

Миний бахархлыг төрүүлэх зүйлийг бусад хүн мэдэж байх нь миний<br />

хувьд чухал.<br />

--<br />

Би алдар нэртэй хүн болохыг хүсч байна.<br />

--<br />

Би нэрд гарах ямар нэгэн шинэ зүйл хийхийг хүсдэг.<br />

--<br />

Ямар нэгэн зүйлийг би сайн хийсэн гэдгийг бусад хүн мэдээсэй гэж<br />

хүсдэг.<br />

--<br />

Би багийн бүрэлдэхүүнд бус харин ганцаараа ажиллах дуртай.<br />

--<br />

Хэн нэгэн хүн надад юу хийхийг зааж зааварчлахад би дургүй.<br />

--<br />

Би юу хийхээ хүнээр хэлүүлдэг цалин сайтай ажлын оронд юу хийхээ<br />

өөрөө сонгох боломжтой цалин багатай ч хамаагүй ажил хийхийг<br />

илүүд үзнэ.<br />

--<br />

Даргадаа тайлан тавих шаардлагагүй байвал надад илүү.<br />

--<br />

Би өөрийн байр суурийг олж амжаагүй байгаа шинэ компанид биш<br />

харин өөрийн гэсэн байр суурьтай болчихсон компанид ажиллахыг<br />

хүсч байна.<br />

--<br />

Хийж чадна гэдгээ мэдэж байгаа тийм ажил хийх нь миний хувьд<br />

чухал.<br />

--<br />

Ирээдүйдээ зориулан мөнгө хуримтлуулах нь чухал.<br />

--<br />

Би мөнгөөрөө эрсдэл хийх дургүй.<br />

• Олон нийтийн барилга байгууламжийн өнгө будгийг засахын тулд<br />

хүмүүс бага багаар боловч мөнгө хандивлах ёстой.<br />

• Үзэсгэлэнт сайхан зүйлс байхгүй байсан бол дэлхий ертөнц гэж<br />

аймшгийн газар байх байсан.<br />

• Би гэртээ урлагийн бүтээлийн цуглуулгатай байхыг хүсч байна.<br />

• Үзэсгэлэнтэй сайхан орчинд амьдрах нь маш чухал.<br />

• Хөгжим ба зургийн хичээл сургуульд заавал орох ёстой.<br />

• Би янз бүрийн зүйл хийх, бүтээх, оролдох дуртай.<br />

• Би өгүүллэг, жүжиг, шүлэг бичих дуртай.<br />

• Би урьд өмнө нь хийгдэж байгаагүй зүйлийн тухай байнга бодох<br />

дуртай.<br />

--<br />

Ядуу буурай хүмүүст туслах, өглөг өгөх нь чухал гэж би боддог.<br />

--<br />

Хэрвээ би найздаа тулгарсан асуудлыг шийдвэрлэхэд нь тус болсон<br />

бол би өөрийгөө хүнд хэрэгтэй зүйл хийжээ гэдгээ мэдрэх болно.<br />

--<br />

Хэрвээ боломж байсан бол би хүмүүст шударга бус байдлыг<br />

мэдрүүлэх кино хийж, түүнд гарч байгаа нөхцөл байдлыг өөрчлөхөд<br />

тус болох байсан.<br />

65


МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 5<br />

НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 5.2<br />

АМЬДРАЛЫН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ<br />

Дараах өгүүлбэрийг санаанд хамгийн түрүүнд орсон зүйлээр нөхөн бичнэ үү.<br />

1. __________________________________________________-ийг хүсч байна.<br />

2. Би ________________________________________________________________<br />

______________________________-д хүрэх хэмжээний мөнгөтэй болмоор байна.<br />

3. Миний хувьд өөрчлөхийг хамгийн их хүсч байгаа зүйл бол ____________________________<br />

_________________________________________________________________________________<br />

______________________________ юм.<br />

4. Найзаасаа юмуу романтик хосоос миний хүсч байгаа нэг зүйл бол _____________________<br />

_________________________________________________________________________________<br />

______________________________________.<br />

5. Би ________________________________________________________________________<br />

___________________________________________________________________________<br />

_________________ найз байхыг хүсч байна.<br />

6. Туршаад үзэхийг хүсч байгаа нэг зүйл минь бол _____________________________________<br />

_________________________________________________________________________________<br />

_____<br />

7. Миний очиж үзэхийг хүсч байгаа нэгэн газар бол_____________________________________<br />

_____________________________________________________<br />

8. Миний сурахыг хүсч байгаа нэг зүйл бол ____________________________________________<br />

_________________________________________________________________________________<br />

______________________________________<br />

9. Цаашид улам хөгжүүлэхийг хүсч байгаа миний нэгэн сайн чанар бол ___________________<br />

_________________________________________________________________________________<br />

_______________________________________<br />

66


АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ<br />

НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 5.3<br />

Ажил/албан тушаалын нэр: ___________________________________<br />

Тухайн ажлын байранд ямар ямар тодорхой үйл ажиллагаа гүйцэтгэх ёстой болохыг жагсаан<br />

бичнэ. Зарим жишээ: Мужаан-хэмжилт хийх, хөрөөдөх, хадах, зүлгүүрдэх; Хуульч-хуулийг<br />

судлах, үйлчлүүлэгчтэй ярилцлага хийх, шүүхийн ажиллагаанд оролцож мэтгэлцэх гэх мэт.<br />

Ажлын орчин нь ямар байх вэ? Энэ ажлыг байшин дотор хийх үү, ил задгай газар хийх үү? Том<br />

албан тасалгаанд суух уу? Чимээ шуугиан ихтэй үйлдвэр дээр үү?<br />

Энэ ажил нь ямар давуу талтай вэ? Цалин өндөр үү? Ажлын цаг нь хэр вэ? Ажиллах орчин<br />

нөхцөл нь ямар вэ?<br />

Энэ ажил нь яагаад онцгой сэтгэгдэл төрүүлсэн бэ? Энэ асуултад хариулт өгөхийн тулд өөрийн<br />

баримталдаг үнэт зүйлс, сонирхол, амьдралын зорилгуудаа эргэн харах хэрэгтэй.<br />

Хэдий хэмжээний сургалт, ямар түвшний боловсрол шаардагдах вэ? Үүнийг би хаанаас олж<br />

болох вэ? Боломжтой бол чамд хэрэг болох тодорхой сургууль юмуу газруудын нэрийг жагсаан<br />

бичээрэй.<br />

Бие махбодын холбоотой ямар нэгэн шаардлага, хязгаарлалт тавигдаж байна уу? Хэрвээ<br />

байгаа бол ямар зүйлс байна вэ? (Хүч чадал, эрүүл мэндийн хувьд гэх мэт)<br />

Тухайн ажлын эхний үеийн цалин нь ямар байх вэ? Хэдэн жилийн дараа цалин нь хэр өсөх вэ?<br />

Уг ажлын хэтийн төлөв ямар байна вэ? Чамайг ажилд орох болсон үед ажлын байр элбэг<br />

олдох уу? Эсвэл цөөн хэдэн ажлын байрны төлөө хүчтэй өрсөлдөх шаардлага гарах болов уу?<br />

Ямар чадвар, хандлага, давуу тал, авьяастай байх шаардлагатай вэ?<br />

Энэ ажилд орохын тулд, эсвэл энэ мэргэжлийг эзэмшихийн тулд чи өнөөдрөөс эхлэн ямар<br />

алхам хийх вэ?<br />

Энэ ажлыг цаашид эрхлэхийн тулд чи дунд сургуульдаа ямар хичээлд илүү анхаарал тавих<br />

шаардлагатай вэ?<br />

67


МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 5<br />

НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 5.4<br />

ТОДОРХОЙ АЖИЛ ЭРХЭЛЖ БАЙГАА ХҮНЭЭС ЯРИЛЦЛАГА АВАХ<br />

Ярилцлагад орсон хүн: ________________________<br />

Ажил мэргэжил:____________<br />

Огноо:______________<br />

Та ажил үүргийнхээ дагуу ямар, ямар зүйл хийдэг вэ?<br />

Энэ төрлийн ажил хийхийн тулд ямар мэдлэг, боловсрол шаардлагатай вэ?<br />

Та энэ ажил мэргэжлийг яагаад сонгосон бэ? Та энэ ажилд яаж орсон бэ?<br />

Таны ажлын хамгийн сайхан тал нь юу вэ?<br />

Таны ажлын хамгийн онцгүй буюу урам хугармаар, сул тал нь юу вэ?<br />

Хэрвээ бүхнийг дахин эхлэх боломжтой байсан бол та энэ л ажлаа сонгох байсан уу?<br />

68


АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ<br />

НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 5.5<br />

Ажлын нэр: Сарын цалин Жилийн орлого/цалин<br />

Уран барилгачин ____________ ____________<br />

Зураач ____________ ____________<br />

Нягтлан бодогч ____________ ____________<br />

Жүжигчин ____________ ____________<br />

Мужаан ____________ ____________<br />

Химич ____________ ____________<br />

Жолооч ____________ ____________<br />

Арьс, гоо сайхны эмч ____________ ____________<br />

Бүжигчин ____________ ____________<br />

Шүдний техникч ____________ ____________<br />

Шүдний эмч ____________ ____________<br />

Зураглаач ____________ ____________<br />

Эдийн засагч ____________ ____________<br />

Цахилгаанчин ____________ ____________<br />

Инженер ____________ ____________<br />

Онгоцны үйлчлэгч ____________ ____________<br />

Хаалгач, цэвэрлэгч ____________ ____________<br />

Хуульч ____________ ____________<br />

Сэтгүүлч ____________ ____________<br />

Сувилагч ____________ ____________<br />

Зурагчин ____________ ____________<br />

Дотрын эмч ____________ ____________<br />

Нисэгч ____________ ____________<br />

Слесарь ____________ ____________<br />

Шуудангийн ажилтан ____________ ____________<br />

Зочид буудлын хүлээн авагч ____________ ____________<br />

Нарийн бичгийн дарга ____________ ____________<br />

Дуучин ____________ ____________<br />

Нийгмийн ажилтан ____________ ____________<br />

Багш ____________ ____________<br />

Зохиолч ____________ ____________<br />

69


МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 6<br />

Сэдэв 6<br />

ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ХИЙХЭД<br />

УЧРАХ СААД БЭРХШЭЭЛ<br />

70


ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ХИЙХЭД УЧРАХ СААД БЭРХШЭЭЛ<br />

ЗОРИЛГО<br />

Аливаа ажлыг төлөвлөөд хийх явцад саад бэрхшээл учирдаг бөгөөд түүнийг хэрхэн урьдчилан<br />

тооцоолж үйл ажиллагааны төлөвлөгөө хийх талаар ойлголт өгнө.<br />

ЗОРИЛТ<br />

Энэ сэдвийн эцэст суралцагчид дараах мэдлэг, чадвартай болсон байна. Үүнд:<br />

• Аливаа ажлыг төлөвлөхдөө учирч болзошгүй саад бэрхшээлийг урьдчилан тооцоолж<br />

байх<br />

• Саад бэрхшээлийг даван туулах арга замыг үйл ажиллагааны төлөвлөгөөндөө тусгадаг<br />

байх<br />

• Хүн бүрт тохиолдох саад бэрхшээл харилцан адилгүй байдгийг ухаарах<br />

• Бэрхшээлийг ерөнхий ба өвөрмөц гэж ангилдаг болохыг мэдэх<br />

Бэлтгэх зүйл<br />

• Том цаас, эсвэл самбар<br />

• Самбарын үзэг, эсвэл шохой<br />

• Өнгийн харандаа, эсвэл самбарын үзэг – 3 суралцагч бүр дундаа өнгөний өргөн<br />

сонголттой байхад хүрэлцэхүйц байх ёстой.<br />

• Үйл ажиллагааны нарийвчилсан төлөвлөгөөний жишээ (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 6.1)<br />

71


МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 6<br />

ТУХАЙН СЭДВИЙН ҮНДСЭН ОЙЛГОЛТ<br />

• Үйл ажиллагааны нарийвчилсан төлөвлөгөө нь зорилгодоо хүрэх гэж тэмүүлэх явцад<br />

тохиолдож болзошгүй хүндрэл бэрхшээл болон түүнийг даван туулах боломж, шийдэл<br />

зэргийг багтаасан байдаг. Өөрөөр хэлбэл, нарийвчилсан төлөвлөгөө нь болзошгүй<br />

бэрхшээлийг урьдчилан харснаар түүнийг даван туулахад бэлтгэлтэй байхад тусална.<br />

• Саад бэрхшээл нь тодорхой нэг зорилгыг биелүүлэхэд тус нэмэр болох, нөгөө талаас<br />

саад тотгор ч болох янз бүрийн хүчин зүйлийн талаар ерөнхийд нь бодож байх нь<br />

ашигтай.<br />

• Саад бэрхшээлийг ерөнхий буюу нийтлэг, тусгай буюу өвөрмөц гэж ангилж болно.<br />

• Нийгэмд хэвшсэн үзэл баримтлалуудаас болж хүн өөрийн хүсэл, авьяас чадлаараа хийж<br />

чадах зүйлээсээ буцаж няцах ёсгүй.<br />

• Заримдаа эцэг, эх хоёрын нэг нь, эсвэл хоёулаа хүүхдээсээ болж зарим нэг<br />

зорилгоо (жишээлбэл, боловсрол, нөхөрлөл гэх мэт) хойш тавих юмуу бүр золиослох<br />

шаардлагатай болдог.<br />

• Хүүхэдтэй болсны улмаас хүний эрхэмлэдэг үнэт зүйл ба зарим зорилго өөрчлөгдөж<br />

болно.<br />

СУРГАЛТЫН ЯВЦ<br />

ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 1<br />

Бэрхшээлийг урьдчилан харах нь<br />

Суралцагчдын анхаарлыг өмнө үзсэн “Газрын зураг: 4” руу хандуулаад, энэ зураг дээр “Үйл<br />

ажиллагааны төлөвлөгөө” гэсэн гарчиг тавина. Энэ газрын зураг нь зорьж байгаа цэгт<br />

хүрэхэд тус болох нэлээд сайн газрын зураг мөн боловч аяллаа амжилттай болгох магадлалыг<br />

улам нэмэгдүүлэхийн тулд өөр юу хийж болох талаар нэмэлт саналыг гаргаж чадах уу? гэж<br />

суралцагчдаас асууна. Хэрвээ суралцагчид “тулгарах магадлалтай хүндрэл, асуудал, саад<br />

бэрхшээлийг урьдчилан таамаглах” гэсэн хариултыг өгвөл 4-р алхам руу шууд орно. Хэрвээ<br />

ийм хариулт өгч чадахгүй бол 2-р алхмыг үргэлжлүүлэн хийнэ. Газрын зураг дээрх урьдчилан<br />

төлөвлөгдсөн маршрутын дагуу нэгэн завь аялж явна гэж төсөөлөн, энэ завины аяллыг дагаж<br />

явахдаа дараах хэсгийг суралцагчдаар уншуулна.<br />

Чи завинд суугаад, холын хол байгаа арал руу аялж явна гэж төсөөлөөрэй. Чи энэ аяллаа<br />

маш нарийн төлөвлөсөн учраас эргэлзэх зүйлгүй, их л итгэлтэй байна. Чи хаашаа явж<br />

байгаагаа болон замын дагуу хаана, хаана зогсолт хийхээ мэдэж байгаа. Үүний хажуугаар<br />

чи нэг зогсоолоос нөгөө рүү хэрхэн аялах чиглэлээ хүртэл төлөвлөчихсөн байгаа. Аялал<br />

чинь амжилттай болно гэдэгт чи итгэлтэй байна.<br />

Гэтэл хэдхэн өдрийн дараа чиний сэтгэл зовниж эхэллээ. Чи төлөвлөсөн хугацаанаасаа<br />

гурав хоногоор хоцорч яваа бөгөөд үүний шалтгаан нь завины чинь далбаа жижигдсэнээс<br />

болсныг дөнгөж сая олж мэдсэн. Хэрвээ чи үүнийг аялалд гарахаасаа өмнө тооцсон бол<br />

завиа арай хурдан явуулахын тулд хоёр далбаа босгож болох байлаа. Харин одоо чиний<br />

хоол хүнсний нөөц хүрэхгүй болов уу гэхээс санаа чинь зовно. Орны цагаан даавуугаараа<br />

нэмэлт далбаа хийх сайхан санаа чамд төрж, далбааны асуудлыг шийдчих шиг боллоо.<br />

Шөнийн цагаар чи бага зэрэг даарах боловч тэсээд өнгөрч чадна. Үүнээс хойш аялал<br />

чинь ямар ч бэрхшээлгүй боллоо.<br />

72


ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ХИЙХЭД УЧРАХ СААД БЭРХШЭЭЛ<br />

Гэтэл нэгэн арлын дундуур голоор хөндлөн гарч, замаа товчилж байх явцдаа завь чинь<br />

гэнэт зогсчихлоо. Эргэн тойрноо ажиглатал салхины урсгал уул, модонд хаагдсан нэгэн<br />

бөглүү газар ирчихсэн байгаагаа чи мэдлээ. Далбаанууд унаж, завь чинь зогсчихлоо. Чи<br />

өөрийгөө зэмлэн, хараана. Хэрвээ чи ийм юм болно гэдэг тухай өмнө нь бодсон бол завиа<br />

жолоодох нэмэлт сэлүүр хийх байсан. Ер нь арлын дундуур гарч, замаа товчлох оролдлого<br />

хийх нь элдэв хүндрэл үүсгэж болзошгүй гэдгийг мэдэж байх ёстой байсан биз ...<br />

Одоо энэ өгүүллийн тухай эргэцүүлэн бодоод үйл ажиллагааны төлөвлөгөөгөө илүү сайн<br />

болгохын тулд өөр юу хийж болох байсныг суралцагчдаас асууна. Хэрвээ суралцагчид доор<br />

өгсөн хариултыг гаргаж ирэхгүй бол тэднээс асуулт асууж, чиглүүлээрэй.<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Тулгарч болох асуудал, бэрхшээлийг урьдчилан таамаглахыг хичээж, эдгээрийг<br />

тохиолдвол юу хийх вэ гэдгээ төлөвлөх.<br />

”Газрын зураг: 4” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 3.1)-ийг дэлгэн харуулаад, энэ нь үйл ажиллагааг<br />

төлөвлөсөн хамгийн оновчтой хувилбар болохыг хэлнэ. Үзүүлэн дээр байгаа материалыг<br />

хамтдаа үзэж танилцах явцдаа газрын зургийн янз бүрийн хэсэгт тохиолдох бэрхшээл болон<br />

тэдгээрийн шийдлийг тэмдэглэснийг суралцагчдад анхааруулна.<br />

“Газрын зураг: 4” дээр “энгийн” гэдэг үгийг нэмж бичих ба одоо энэ газрын зураг нь “Үйл<br />

ажиллагааны энгийн төлөвлөгөө” гэсэн гарчигтай болсон байна. “Газрын зураг: 5” дээр “Үйл<br />

ажиллагааны нарийвчилсан төлөвлөгөө” гэсэн гарчгийг бичээд үүний тодорхойлолт гаргахыг<br />

хүснэ.<br />

БАГШИД ӨГӨХ ЗӨВЛӨМЖ<br />

Үйл ажиллагааны нарийвчилсан төлөвлөгөө гэдэг нь зорилгодоо хүрэх гэж тэмүүлэх явцад<br />

тохиолдож болшгүй хүндрэл бэрхшээл болон түүнийг даван туулах боломжит шийдэл зэргийг<br />

багтаасан нэлээд сайн бодож боловсруулсан төлөвлөгөө юм.<br />

Үйл ажиллагааны нарийвчилсан төлөвлөгөөг боловсруулах явцад урьдчилан харах хоёр<br />

төрлийн хүндрэл бэрхшээл байдгийг суралцагчдад тайлбарлана. Эхлээд дээрх өгүүллийг<br />

эргэж санахыг хүснэ. Эдгээр хоёр бэрхшээлийг тодруулахын тулд эхлээд суралцагчдаас<br />

“Дээрх өгүүллийн аль аль хэсэгт нь эдгээр бэрхшээл гарсан бэ? гэж асуугаад хариултыг доор<br />

өгсөн санаа руу чиглүүлээрэй.<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Ерөнхий бэрхшээл: Завиар аялах туршлага багатай.<br />

--<br />

Тодорхой үйл ажиллагаа юмуу үйл явдалтай холбоотой өвөрмөц бэрхшээл: Арлын<br />

дундуур гарах нь түр хугацаанд салхины урсгал багассаны улмаас саатахад хүрсэн.<br />

ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 2<br />

Өвөрмөц саад бэрхшээл<br />

Суралцагчдыг гурван хүнтэй багт хувааж багаар ажиллуулах ба аяллын явцад тохиолдож<br />

болох саад бэрхшээлийг урьдчилан харах замаар самбарт бичсэн үйл ажиллагааны энгийн<br />

төлөвлөгөөг нарийвчилсан төлөвлөгөө болгон хувиргах дасгал хийх гэж байгаа тухай хэлнэ.<br />

Суралцагчид үйл ажиллагаа бүрийг тусад нь авч үзээд, үүнтэй холбоотойгоор дараах зүйлсийг<br />

бодож боловсруулна.<br />

73


МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 6<br />

Үүнд:<br />

Тааралдаж болох хүндрэл, эсвэл асуудал.<br />

Эдгээр хүндрэл бэрхшээлээс урьдчилан сэргийлэх, эсвэл багасгахын тулд хийж болох зүйлс.<br />

Энэ даалгаврыг гүйцэтгэхэд долоон минутийн хугацаа өгч хугацаа дууссаны дараа самбарт<br />

бичсэн үйл ажиллагаа бүрийг тус тусад нь авч үзнэ. Тухайн үйл ажиллагаатай холбоотойгоор<br />

ямар хүндрэл бэрхшээл гарч болохыг суралцагчид урьдчилан таамагласан эсэх, мөн ямар<br />

шийдэл санал болгож байгааг нь асууна. Ерөнхий удирдамж болгон “Үйл ажиллагааны<br />

нарийвчилсан төлөвлөгөөний жишээ” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 6.1) материалыг ашиглана.<br />

Одоо нийт суралцагчдаас дараах асуултыг асууна:<br />

Чиний огт бодоогүй байсан ямар нэгэн асуудлыг хэн нэгэн нэрлэсэн үү? Энэ нь юуг илтгэж<br />

байна вэ?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Бүх асуудлыг чи урьдчилан таамаглаж чадахгүй.<br />

--<br />

Хэрвээ чи аль болох олон асуудал, бэрхшээлийг урьдчилан харахыг хүсч байгаа бол<br />

бусдаас тусламж авах шаардлагатай.<br />

Хүн болгон адилхан асуудалтай тулгарах болов уу? Хариултаа тайлбарлана уу.<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Үгүй. Учир нь хүн бүр өөр, өөрийн өвөрмөц онцлогтой байдаг. Гэнэтийн тохиолдолд янз<br />

бүрийн хариу үйлдэл үзүүлдэг. Бусад хүнтэй өөр өөрөөр холбоо тогтоодог учраас тухайн<br />

нэг үйл ажиллагаа нь хүн бүрийн хувьд ялгаатай хүндрэл бэрхшээлийг үүсгэж болно.<br />

Чиний урьдчилан таамагласан зарим бэрхшээл тулгарахгүй байж болох ч эдгээрийн тухай<br />

урьдчилан бодсон байх нь юугаараа ач холбогдолтой вэ?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Хэрвээ эдгээр бэрхшээл тохиолдвол чи асуудлаа шийдвэрлэх бэлтгэлтэй байх болно.<br />

ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 3<br />

Ерөнхий бэрхшээл<br />

Боловсруулсан төлөвлөгөөгөө хэрэгжүүлэх явцад учирч болох хүндрэлтэй асуудлыг<br />

тодорхойлохын зэрэгцээ өмнөө тавьсан зорилгодоо хүрэхэд сөргөөр нөлөөлж болох<br />

арай ерөнхий шинжтэй бэрхшээл буюу хүчин зүйлийг тодорхойлох нь мөн л чухал болохыг<br />

суралцагчдад хэлнэ.<br />

Ерөнхий бэрхшээлийн жишээ гаргахыг суралцагчдаас хүснэ.<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Чадвар дутмаг<br />

--<br />

Сул талууд<br />

--<br />

Өөрсдөө хянах боломжгүй зүйлс<br />

--<br />

Нөөц дутмаг байх<br />

Суралцагчдыг гурван хүнтэй багт хуваагаад “Өөр өөр сургуулийн 10 шатарчинг цуглуулан,<br />

шатрын тэмцээн зохиох” гэсэн зорилгыг жишээ болгон сонгож, түүнийг хэрэгжүүлэхэд тус<br />

болох хүчин зүйлийн жагсаалт гаргаж, түүнийгээ хуудасны зүүн гар талын хэсэгт бичихийг<br />

сануулна.<br />

Дараа нь суралцагчид уг зорилгыг биелүүлэхэд бэрхшээл учруулах хүчин зүйлсийг тодорхойлж<br />

74


ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ХИЙХЭД УЧРАХ СААД БЭРХШЭЭЛ<br />

тэдгээрийг хуудасны баруун гар талын хэсэгт бичих ёстой.<br />

Баг бүр өөрийн гаргаж бичсэн эерэг болон сөрөг хүчин зүйлийг бусдадаа танилцуулаад<br />

саналаа нэгтгэх боломж олгож, төгсгөлд нь тэдэнд тус болох, юмуу саад болох хүчин зүйлийн<br />

талаар асууж ярилцана.<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Тус болох зүйлийн хүчийг нь бууруулалгүй, боломжийн хэмжээнд байлгахыг хичээх ёстой.<br />

--<br />

Харин саад болох хүчин зүйлийг аль болох арилгахыг хичээж, хамгийн доод хэмжээнд<br />

байлгахыг хичээх ёстой.<br />

Өөрсдөд нь тус болох хүчин зүйлүүдийг улам бэхжүүлэх гурваас доошгүй арга зам, мөн<br />

өөрсдийнх нь эсрэг нөлөөлөлтэй байгаа хүчин зүйлүүдийг сулруулах гурваас доошгүй арга<br />

замыг ярилцах даалгавар өгнө.<br />

Дараах асуултыг асууна:<br />

Энэ даалгаврыг гүйцэтгэх нь ямар санагдсан бэ?<br />

Аливаа зорилгыг биелүүлэхэд саад болох ямар, ямар ерөнхий хүчин зүйл байж болох вэ?<br />

(Суралцагчдын хариултыг самбарт бичнэ)<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Залхуурах буюу ажлаа хойшлуулах<br />

--<br />

Сэдэл, хүсэл дутах<br />

--<br />

Итгэл алдрах, зориг мохох<br />

--<br />

Бэлтгэл дутах<br />

--<br />

Өөр зүйлд сатаарах<br />

Багууд дараах асуултын дагуу ярилцана. Хариултыг том цаасан дээр бичнэ.<br />

--<br />

Хүүхэдтэй болох нь эхийн урт хугацааны төлөвлөгөөнд ямар нөлөө үзүүлэх вэ?<br />

--<br />

Хүүхэдтэй болох нь эцгийн урт хугацааны төлөвлөгөөнд ямар нөлөө үзүүлэх вэ?<br />

Энэ даалгаврыг хийхэд суралцагчдад арван минутийн хугацаа өгнө. Багууд хийж дууссаны<br />

дараа нийт ангиар ярилцах ба дараах асуултыг ашиглана.<br />

--<br />

Эцэг эх болох нь эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүст хэрхэн өөрөөр тусах вэ?<br />

--<br />

Жирэмсэн болох, хүүхэдтэй болсны улмаас хүний үнэт зүйл буюу тэргүүлэх ач холбогдол<br />

өгөх зүйл нь хэрхэн өөрчлөгдөж болох вэ? Үүнээс урган гарах урт хугацааны үр<br />

дагавруудыг нэрлэнэ үү?<br />

--<br />

Хүүхэдтэй болох нь өсвөр насны хүүхэд залуучуудын амьдралыг хэрхэн өөрчлөхийг<br />

харуулсан гурваас доошгүй жишээ нэрлэнэ үү? (Хэрвээ та хүсч байгаа бол суралцагчдад<br />

“Маргааш өглөө чи сэрэхэд хүүхэдтэй болсон байна гэж бод. Чиний амьдралд юу юу<br />

өөрчлөгдөх вэ?” гэж асууж болно.)<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Эх, эцэг нь хүүхдээ асрах, эсвэл мөнгө олох шаардлагын улмаас сургуулиасаа гарах<br />

хэрэгтэй болж магадгүй.<br />

--<br />

Эх, эцэг нь дахиж сургуульд хэзээ ч сурахгүй байж мэднэ.<br />

--<br />

Тэр хоёр бие биедээ хайргүй юмуу хамтдаа амьдрахыг нэг их хүсэхгүй байгаа ч гэсэн<br />

хоорондоо гэрлэж, хамтдаа байх ёстой гэсэн бодол төрж болно.<br />

--<br />

Тэдний тогтоосон холбоо нь эцэг, эх болсны улмаас гарах стрессийг даван туулж<br />

чадахгүй байх магадлалтай.<br />

--<br />

Эцэг нь өөрийн нуруун дээр тохогдож байгаа үүрэг хариуцлагыг үүрч чадахгүй гэж<br />

бодоод, хаяад явчихаж магадгүй.<br />

--<br />

Тэр хоёрын хувьд найз нартайгаа гадагшаа гарах, эсвэл зугаацах цаг маш бага болно.<br />

--<br />

Нялх хүүхэдтэй учраас найз нар нь тэднийд ирэхээ больж магадгүй.<br />

75


МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 6<br />

Сургуульд сурч байх үедээ хүүхэдтэй болох нь чиний ирээдүйн ажил мэргэжлийн өсөлтөд<br />

хэрхэн нөлөөлж болох вэ?<br />

Гарч болох хариулт:<br />

--<br />

Боловсролоо дээшлүүлэх боломж чамд хэр олдохоос шалтгаалаад цааш сурах<br />

боломжгүй болж, шаардлагатай боловсролоо эзэмшиж чадахгүйд хүрч мэднэ.<br />

--<br />

Хүүхэд уйлж байгаа, эсвэл өвчтэй байгаа үед чи хичээлдээ анхаарлаа сайн төвлөрүүлж<br />

чадахгүй болж, сурлагын үзүүлэлт буурч магадгүй.<br />

--<br />

Чи ажил мэргэжлийн мэдлэг, чадвар олж авч амжаагүй байхдаа ажил эрхлэх<br />

шаардлагатай болж магадгүй.<br />

--<br />

Амьдралын боломж тааруугаас хүүхэд эрүүл өсөхөд бэрхшээл учирна.<br />

--<br />

Бэрхшээлийг даван туулж чадахгүй гэр бүлд зөрчил үүсч сална.<br />

76


ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ХИЙХЭД УЧРАХ СААД БЭРХШЭЭЛ<br />

НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 6.1<br />

ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ НАРИЙВЧИЛСАН ТӨЛӨВЛӨГӨӨНИЙ ЖИШЭЭ<br />

Хийх зүйл<br />

Багш нартай уулзан, шатрын лиг байгуулах хүсэлтэй байгаагаа хэлнэ.<br />

Уулзалтыг багш нарын өрөөнд хийж болох эсэхийг лавлана.<br />

Гарч болох асуудал: Өрөө олдохгүй байх.<br />

Шийдэл: Орон нутгийн номын сангаас асуух. Мөн орон нутгийн мэдээллийн<br />

болон соёлын төвөөс асуух.<br />

Бусад сургуулийн захирлуудтай уулзан, төлөвлөгөөгөө танилцуулна. Энэ<br />

сургууль дээр сурагчдад харагдахуйц ямар ямар газруудад зарлал, урилга<br />

байрлуулж болохыг асууна.<br />

Гарч болох асуудал: Захирал үүнийг зөвшөөрөхгүй; зарлал/урилгаа<br />

байрлуулах аятайхан газар байхгүй.<br />

Шийдэл: Таньдаг багшаасаа бусад сургуулийн багш нартай холбоо тогтооход<br />

туслалцаа хүсэх ба уулзалтын тухай сурагчиддаа мөн хэлж өгөхийг хүсэх.<br />

Урилга, зарлалын дизайныг хийж, сургууль нэг бүрт таван ширхэгийг<br />

байрлуулахаар тооцож хэвлэх.<br />

Гарч болох асуудал: Чи урилга/зарлал хийхдээ тийм сайн биш; эдгээрийг хийх<br />

материал чамд алга.<br />

Шийдэл: Зарлал/урилга сайн хийдэг нэг найзаасаа тусламж хүсэх.<br />

Шаардлагатай материалыг цуглуулахад туслахыг эцэг эхээсээ хүсэх.<br />

Найз нар болон гэр бүлийнхнээсээ таван ширхэг шатрын хөлөг цуглуулах.<br />

Гарч болох асуудал: Чамд таван ширхэг шатрын хөлөг олдохгүй байх.<br />

Шийдэл: Зарлал дээрээ “шатрын хөлгүүд” байвал авчрахыг хүсэх. Эсвэл<br />

таньдаг хүмүүсээсээ асууж өгөхийг багш нараасаа хүсэх.<br />

Уулзалтын үеэр хэлэлцэх асуудлынхаа жагсаалтыг гаргах (жишээлбэл,<br />

сургууль дээрээ клуб байгуулахыг хэн хүсч байна вэ, сургууль хоорондын лиг<br />

байгуулахыг хэн хүсч байна вэ, янз бүрийн ажлыг хариуцан ажиллах хүсэлтэй<br />

хэн байна вэ гэх мэт)<br />

Эцсийн<br />

хугацаа<br />

Энэ долоо<br />

хоногийн<br />

Баасан<br />

Дараа<br />

долоо<br />

хоногийн<br />

Баасан<br />

Бямба, Ням<br />

Бямба, Ням<br />

Бямба, Ням<br />

Даваа<br />

Лхагва<br />

Баасан<br />

Бямба, Ням<br />

Зарлал/урилгаа хадах.<br />

Жигнэмэг ба ундаа худалдан авах.<br />

Уулзалтаа зохион байгуулах. Шатар тоглох. Цаашдын ажлаа төлөвлөх<br />

Шатрын хөлгүүдээ буцааж өгөх.<br />

77


МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 6<br />

БАГЦ СЭДВИЙН ДҮГНЭЛТ<br />

Тухайн модулын хүрээнд заагдсан сэдвүүд болон чадварын талаар суралцагчид ямар бодолтой<br />

байгааг мэдэхийн тулд дараах асуултыг асууж ярилцана.<br />

--<br />

Уг багц сэдвийн ямар дасгал нь чамд хамгийн сонирхолтой санагдсан бэ? Яагаад?<br />

--<br />

Чиний хувьд шинэ, бас сонирхолтой санагдсан, эсвэл шинээр сурч авсан зүйлийнхээ<br />

заримыг нэрлэнэ үү?<br />

--<br />

Ямар зүйлийг ойлгоход хэцүү байсан бэ? Энэ багц сэдвийн агуулгатай холбоотой лавлах<br />

ямар нэгэн асуулт байна уу?<br />

--<br />

Чиний сурч авсан шинэ чадвараас аль нь хэрэглэхэд хүндрэлтэй байна гэж бодож байна<br />

вэ? Үүний талаар юу хийж болох вэ? Эдгээр шинэ чадварыг төлөвшүүлэхэд бие биедээ<br />

хэрхэн тусалж болох вэ?<br />

--<br />

Энэ багц сэдвээр заагдсан чадварыг эзэмшсэн байх нь яагаад чухал гэж та нар бодож<br />

байна вэ?<br />

--<br />

Энэ багц сэдвээр заагдсан чадварын заримыг нь та нар хэрэглэж үзсэн үү? Ямар үр дүн<br />

гарсан бэ?<br />

--<br />

Эдгээр чадвар нь та нарын цаашдын амьдралд ямар ач холбогдолтой гэж та нар бодож<br />

байна вэ?<br />

--<br />

Дээрх сэдвүүдээс хамгийн их сургамжтай, сонирхолтой нь аль нь байсан тухай ярина уу?<br />

--<br />

Чи өөрийн сурч мэдсэн зүйлээ хэн нэгэнд зааж өгөхийг хүсч байна уу? Яагаад?<br />

78


ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ХИЙХЭД УЧРАХ СААД БЭРХШЭЭЛ<br />

АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ<br />

--<br />

“Introduction to Goal-Setting” (Hunter-Geboy, 1995, pp. 209-211)<br />

--<br />

“Looking at My Life: Past and Future” (Hunter-Geboy, 1995, pp. 216-218)<br />

--<br />

“Guided Imagery: Future Employment” (Hunter-Geboy, 1995, p 487)<br />

--<br />

“Chapter 4: Values Survey” (Bingham, Edmondson and Stryker, 1993, pp. 93-100)<br />

--<br />

“Chapter 10: Gathering Job Information” (Bingham, Edmondson and Stryker, 1993, pp. 200-<br />

204)<br />

--<br />

“Chapter 9: Ask a Career Woman” (Bingham, Edmondson and Stryker, 1993, pp. 183)<br />

--<br />

Андерсон Ж., Биилс С., Пауэлл Д., (1994). “Эрүүл мэндтэй холбоотой амьдрах ур<br />

чадварууд” (Үндсэн 3-р үе). Walton-on-Thames Surrey, UK: Thomas Nelson and Sons Ltd.<br />

--<br />

Бингхем М., Эдмондсон Ж., Страйкер С. (1993). ”Сонголтууд: Өсвөр насны охидын<br />

өөрийгөө таньж мэдэх, хувийн төлөвлөлт хийхэд зориулсан тэмдэглэл”. Advocacy Press.<br />

--<br />

Хипп, Э. (1995). “Үл үзэгдэгч бартай тэмцэх нь: Стрессийг бууруулах өсвөр насныханд<br />

зориулсан удирдамж” (дахин редакторлаж, шинэчилсэн хувилбар). Minneapolis: Free Spirit<br />

Publishing.<br />

--<br />

Хантер-Жибой, С. (1995). “Амьдралаа төлөвлөх боловсрол: Залуучуудын хөгжлийн<br />

хөтөлбөр”. Washington, DC: Advocates for Youth.<br />

--<br />

Ми Нгүин. (2003). Амьдрах ухаан: Төлөвлөлт. Цуврал ном. БСШУЯ, НҮБ-ын Хүн амын<br />

сан, Монгол дахь Энх тайвны корпус. Шведийн хөгжил, хамтын ажиллагааны агентлаг.<br />

--<br />

Ми Нгүин., Алтанцэцэг,Д. (2007). Амьдрах ухааны чадварууд: Төлөвлөлт. Цуврал ном.<br />

БСШУЯ, НҮБ-ын Хүн амын сан, Монгол дахь Энх тайвны корпус.<br />

79


Энэхүү багц гарын авлага нь үнэгүй тараагдах бөгөөд<br />

зарж борлуулахыг хориглоно!<br />

ISBN:

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!