la prevención del absentismo en el lugar de trabajo - Egarsat
la prevención del absentismo en el lugar de trabajo - Egarsat
la prevención del absentismo en el lugar de trabajo - Egarsat
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
LA PREVENCIÓN DEL<br />
ABSENTISMO EN EL<br />
LUGAR DE TRABAJO<br />
RESUMEN<br />
✔✔✔✔✔✔✔✔<br />
✔✔✔✔✔✔✔✔<br />
✔✔✔✔✔✔✔✔<br />
✔✔✔✔✔✔✔✔<br />
✔✔✔✔✔✔✔✔<br />
FUNDACIÓN EUROPEA<br />
para <strong>la</strong> Mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Condiciones <strong>de</strong> Vida y <strong>de</strong> Trabajo<br />
/ /<br />
/ /<br />
/<br />
/ /<br />
/
LA PREVENCIÓN DEL<br />
ABSENTISMO EN EL<br />
LUGAR DE TRABAJO<br />
RESUMEN<br />
FUNDACIÓN EUROPEA<br />
para <strong>la</strong> Mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Condiciones <strong>de</strong> Vida y <strong>de</strong> Trabajo
Las publicaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> Fundación que se re<strong>la</strong>cionan <strong>en</strong> <strong>el</strong> pres<strong>en</strong>te informe pued<strong>en</strong><br />
adquirirse a través <strong>de</strong> los ag<strong>en</strong>tes oficiales <strong>de</strong> v<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE o <strong>de</strong> <strong>la</strong> Oficina <strong>de</strong><br />
Publicaciones Oficiales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s Europeas, L-2985, Luxemburgo.<br />
1. Prev<strong>en</strong>ting Abs<strong>en</strong>teeism at the Workp<strong>la</strong>ce - European Research Report.<br />
N˚ <strong>de</strong> cat. SX-05-97-422-EN-C, ISBN 92-828-0418-6. 34 ecus<br />
2. Prev<strong>en</strong>ting Abs<strong>en</strong>teeism at the Workp<strong>la</strong>ce - Portfolio of Good Practice.<br />
N˚ <strong>de</strong> cat. SX-05-97-430-EN-C, ISBN 92-828-0420-8. 30 ecus<br />
Al final <strong>de</strong> <strong>la</strong> obra figura una ficha bibliográfica.<br />
Luxemburgo: Oficina <strong>de</strong> Publicaciones Oficiales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s Europeas, 1997<br />
ISBN 92-828-0335-X<br />
© Fundación Europea para <strong>la</strong> Mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Condiciones <strong>de</strong> Vida y <strong>de</strong> Trabajo, 1997<br />
La solicitud <strong>de</strong> los <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> traducción o reproducción <strong>de</strong>be dirigirse al Director<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> Fundación Europea para <strong>la</strong> Mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Condiciones <strong>de</strong> Vida y <strong>de</strong> Trabajo,<br />
Wyattville Road, Loughlinstown, Co. Dublin, Ir<strong>la</strong>nda.<br />
Printed in Ire<strong>la</strong>nd
Índice<br />
Página<br />
Introducción 5<br />
1 Los costes <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por<br />
<strong>en</strong>fermedad 7<br />
2 El estudio europeo sobre<br />
<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y <strong>en</strong>fermedad 11<br />
3 Postura <strong>de</strong> los gobiernos nacionales<br />
y <strong>de</strong> los interlocutores sociales 13<br />
4 Normativas y estadísticas sobre <strong>el</strong><br />
<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral 15<br />
5 Estrategias para reducir <strong>el</strong><br />
<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral 19<br />
3
4<br />
La <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />
6 Mo<strong>d<strong>el</strong></strong>os <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>a práctica 23<br />
7 Conclusiones y recom<strong>en</strong>daciones 29
Introducción<br />
La pres<strong>en</strong>te publicación es un resum<strong>en</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> proyecto “Ma<strong>la</strong> salud<br />
y <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral: iniciativas para <strong>la</strong> <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong>” <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Fundación europea para <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> vida y <strong>de</strong><br />
<strong>trabajo</strong>, <strong>de</strong> Dublín. El objetivo <strong>d<strong>el</strong></strong> proyecto es docum<strong>en</strong>tar y<br />
evaluar <strong>la</strong>s iniciativas <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> organización, salud y<br />
rehabilitación, <strong>en</strong>tre otras, <strong>de</strong>stinadas a mejorar <strong>la</strong> salud <strong>de</strong> los<br />
trabajadores y <strong>la</strong> asist<strong>en</strong>cia al <strong>trabajo</strong>.<br />
En <strong>la</strong> primera fase <strong>d<strong>el</strong></strong> proyecto se e<strong>la</strong>boró un docum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> base<br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> que se analizaron los datos exist<strong>en</strong>tes sobre <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por<br />
<strong>en</strong>fermedad con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminar cuáles eran <strong>la</strong>s pautas <strong>en</strong> los<br />
difer<strong>en</strong>tes Estados miembros, sectores y grupos <strong>de</strong>mográficos.<br />
Una red <strong>de</strong> expertos facilitó información sobre sus respectivos<br />
países. Los resultados reve<strong>la</strong>ron difer<strong>en</strong>cias importantes <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
normativas y <strong>en</strong> <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas tanto <strong>en</strong>tre países,<br />
como d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> los mismos. A pesar <strong>de</strong> <strong>la</strong>s dificulta<strong>de</strong>s y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
c<strong>la</strong>ras <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> <strong>la</strong> metodología, <strong>el</strong> informe resalta <strong>la</strong>s causas<br />
y los costes <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> para los difer<strong>en</strong>tes grupos <strong>de</strong><br />
trabajadores y los distintos tipos <strong>de</strong> empresa.<br />
En <strong>la</strong> segunda fase <strong>d<strong>el</strong></strong> proyecto se e<strong>la</strong>boraron ocho informes<br />
nacionales, <strong>en</strong> los que se <strong>de</strong>scribe <strong>la</strong> situación <strong>en</strong> Alemania,<br />
Austria, Bélgica, Italia, Noruega, Países Bajos, Portugal y Reino<br />
Unido. Los informes se c<strong>en</strong>tran <strong>en</strong> <strong>la</strong>s estrategias para <strong>de</strong>tectar <strong>la</strong>s<br />
5
6<br />
La <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />
causas <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>. Incluy<strong>en</strong> una revisión <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y <strong>la</strong>s<br />
medidas que adopta cada uno <strong>de</strong> los Estados miembros para<br />
reducir sus índices. En estos informes nacionales se analiza,<br />
mediante estudios <strong>de</strong> casos, <strong>el</strong> <strong>la</strong>nzami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> iniciativas <strong>de</strong> este<br />
tipo <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> y <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> los difer<strong>en</strong>tes<br />
grupos que constituy<strong>en</strong> <strong>la</strong> fuerza <strong>la</strong>boral, así como los costes y los<br />
b<strong>en</strong>eficios.<br />
En <strong>el</strong> informe europeo <strong>de</strong> síntesis se ha actualizado <strong>la</strong> información<br />
proced<strong>en</strong>te <strong>de</strong> fases anteriores <strong>d<strong>el</strong></strong> proyecto y se han pres<strong>en</strong>tado <strong>la</strong>s<br />
conclusiones <strong>de</strong>rivadas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s iniciativas para reducir <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia<br />
<strong>de</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s y <strong>el</strong> correspondi<strong>en</strong>te <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral,<br />
ilustradas con ejemplos proced<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> estudios <strong>de</strong> casos<br />
nacionales. Se ha incluido información adicional, especialm<strong>en</strong>te <strong>la</strong><br />
re<strong>la</strong>tiva a los nuevos Estados miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE, con lo que <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
informe se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> los análisis proced<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> los<br />
corresponsales nacionales <strong>de</strong> todos los Estados miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
UE. Este resum<strong>en</strong> conti<strong>en</strong>e a<strong>de</strong>más información sobre <strong>el</strong> caso <strong>de</strong><br />
Noruega, que es uno <strong>de</strong> los países más innovadores <strong>de</strong> Europa <strong>en</strong><br />
<strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> reducción <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>.
1<br />
Los costes <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong><br />
por <strong>en</strong>fermedad<br />
■ Magnitud <strong>d<strong>el</strong></strong> problema<br />
El <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y <strong>la</strong> incapacidad <strong>la</strong>boral provocan costes directos e<br />
indirectos <strong>el</strong>evados, como por ejemplo:<br />
En <strong>el</strong> Reino Unido se perdieron 177 millones <strong>de</strong> días <strong>la</strong>borables<br />
<strong>en</strong> 1994 como resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong>s bajas por <strong>en</strong>fermedad; según <strong>la</strong>s<br />
estimaciones, <strong>el</strong>lo supuso unos costes <strong>de</strong> más <strong>de</strong> 11 000<br />
millones <strong>de</strong> libras esterlinas (13 200 millones <strong>de</strong> ecus) <strong>en</strong><br />
pérdida <strong>de</strong> productividad, lo que equivale a un coste <strong>de</strong> 525<br />
libras esterlinas (630 ecus) por empleado.<br />
En 1993 los empresarios alemanes pagaron 60 000 millones <strong>de</strong><br />
marcos (30 500 millones <strong>de</strong> ecus) <strong>en</strong> cotizaciones a <strong>la</strong><br />
Seguridad Social <strong>de</strong> sus trabajadores para cubrir los pagos<br />
durante su aus<strong>en</strong>cia <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>trabajo</strong>.<br />
Bélgica, con un índice <strong>de</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> próximo al 7%, pagó<br />
93 000 millones <strong>de</strong> francos b<strong>el</strong>gas (2 400 millones <strong>de</strong> ecus) <strong>en</strong><br />
prestaciones por <strong>en</strong>fermedad <strong>en</strong> 1995, y 21 000 millones <strong>de</strong><br />
francos b<strong>el</strong>gas (600 millones <strong>de</strong> ecus) <strong>en</strong> prestaciones por<br />
accid<strong>en</strong>tes <strong>la</strong>borales y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales, lo que<br />
sumado se <strong>el</strong>eva a unos 1 000 ecus por empleado.<br />
Las dos mil mayores empresas <strong>de</strong> Portugal perdieron 7,731<br />
milliones <strong>de</strong> días <strong>la</strong>borables por <strong>en</strong>fermedad y 1,665 millones<br />
<strong>de</strong> días <strong>la</strong>borables por accid<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> 1993. Ello supone <strong>el</strong> 5,5%<br />
<strong>d<strong>el</strong></strong> total <strong>de</strong> días <strong>la</strong>borables <strong>de</strong> dichas empresas.<br />
7
8<br />
La <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />
En los Países Bajos, <strong>el</strong> índice <strong>de</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>en</strong> 1993 fue <strong>d<strong>el</strong></strong><br />
8,3%, y <strong>el</strong> número <strong>de</strong> personas <strong>en</strong> situación <strong>de</strong> incapacidad se<br />
<strong>el</strong>evó hasta <strong>la</strong> cifra <strong>de</strong> 921 000 (<strong>el</strong> 14,2% <strong>de</strong> <strong>la</strong> fuerza <strong>la</strong>boral).<br />
El coste <strong>de</strong> <strong>la</strong>s prestaciones por estos motivos fue <strong>de</strong><br />
aproximadam<strong>en</strong>te 35 000 millones <strong>de</strong> florines (16 600 millones<br />
<strong>de</strong> ecus; 4 100 millones <strong>de</strong> ecus <strong>en</strong> prestaciones por <strong>en</strong>fermedad<br />
y 12 500 millones <strong>de</strong> ecus <strong>en</strong> prestaciones <strong>de</strong> incapacidad).<br />
Las cifras ofrecidas están basadas, salvo <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>d<strong>el</strong></strong> Reino<br />
Unido, <strong>en</strong> los datos sobre <strong>la</strong>s prestaciones pagadas a través <strong>de</strong> los<br />
regím<strong>en</strong>es <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social. Las cifras sobre los <strong>de</strong>más<br />
costes por <strong>en</strong>fermedad <strong>de</strong> los trabajadores resultan más difíciles <strong>de</strong><br />
obt<strong>en</strong>er. Disponemos <strong>de</strong> algunos datos sobre los costes que<br />
ocasionan <strong>la</strong>s <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s y los accid<strong>en</strong>tes <strong>la</strong>borales, que son los<br />
directam<strong>en</strong>te re<strong>la</strong>cionados con <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>la</strong>boral. Por ejemplo, <strong>en</strong><br />
Dinamarca, se ha estimado que <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>la</strong>boral es <strong>el</strong> causante<br />
<strong>d<strong>el</strong></strong> 15% <strong>d<strong>el</strong></strong> total <strong>de</strong> los casos <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermedad <strong>en</strong> <strong>la</strong>s personas <strong>de</strong><br />
<strong>en</strong>tre 15 y 66 años <strong>de</strong> edad, y <strong>d<strong>el</strong></strong> 20% si se ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta<br />
únicam<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s bajas por <strong>en</strong>fermedad: los costes socioeconómicos<br />
(incluidos, por ejemplo, los costes <strong>de</strong> <strong>la</strong>s bajas por <strong>en</strong>fermedad, los<br />
costes sanitarios y los costes <strong>de</strong> jubi<strong>la</strong>ción anticipada) <strong>de</strong> estas<br />
<strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s y accid<strong>en</strong>tes <strong>la</strong>borales <strong>en</strong> 1992 se estimaron <strong>en</strong>tre<br />
3 000 y 3 700 millones <strong>de</strong> ecus (sobre una pob<strong>la</strong>ción activa <strong>de</strong> 3<br />
millones). El coste total <strong>de</strong> accid<strong>en</strong>tes y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s <strong>la</strong>borales<br />
para <strong>la</strong> economía británica <strong>en</strong> 1990 se estimó <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> 2% y <strong>el</strong> 3%<br />
<strong>d<strong>el</strong></strong> producto interior bruto, lo que equivale al crecimi<strong>en</strong>to<br />
económico <strong>de</strong> un año típico. Dichos costes incluy<strong>en</strong> los daños<br />
materiales, <strong>la</strong> posible pérdida <strong>de</strong> producción como consecu<strong>en</strong>cia<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> reducción <strong>d<strong>el</strong></strong> personal disponible, los costes <strong>de</strong> <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción<br />
sanitaria y los gastos administrativos <strong>en</strong> los que incurr<strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
empresas, <strong>la</strong>s compañías <strong>de</strong> seguros y <strong>la</strong> Seguridad Social.<br />
A pesar <strong>de</strong> <strong>la</strong> diversidad <strong>de</strong> los métodos utilizados para calcu<strong>la</strong>r los<br />
costes por <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y <strong>en</strong>fermedad, es evid<strong>en</strong>te que podría<br />
economizarse mucho dinero incluso con una pequeña reducción<br />
<strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por <strong>en</strong>fermedad. En <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te apartado se<br />
explica que todas <strong>la</strong>s partes - gobiernos, empresarios, empleados,<br />
compañías <strong>de</strong> seguros y <strong>la</strong> sociedad <strong>en</strong> su conjunto - están<br />
interesadas <strong>en</strong> reducir <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral y <strong>la</strong>s <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s.<br />
Las consi<strong>de</strong>raciones <strong>de</strong> carácter ético son importantes, ya que
Los costes <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por <strong>en</strong>fermedad<br />
influy<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> s<strong>el</strong>ección <strong>de</strong> medidas específicas <strong>de</strong>stinadas a<br />
reducir <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>, así como <strong>en</strong> <strong>el</strong> propio proceso <strong>de</strong><br />
aplicación.<br />
■ ¿Qué intereses ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>la</strong>s distintas partes?<br />
Aunque <strong>la</strong> carga no se distribuye equitativam<strong>en</strong>te <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s<br />
difer<strong>en</strong>tes partes - gobiernos, empresarios, empleados, compañías<br />
<strong>de</strong> seguros y <strong>la</strong> sociedad <strong>en</strong> su conjunto -, todas <strong>el</strong><strong>la</strong>s soportan<br />
parte <strong>de</strong> los costes ocasionados por <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y <strong>la</strong> <strong>en</strong>fermedad.<br />
El trabajador individual (y <strong>la</strong>s personas que <strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>de</strong> él) ve<br />
reducidos a m<strong>en</strong>udo sus ingresos como resultado <strong>de</strong> su <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong><br />
por <strong>en</strong>fermedad, especialm<strong>en</strong>te cuando su baja <strong>la</strong>boral es<br />
prolongada. Pue<strong>de</strong> t<strong>en</strong>er que afrontar también otros gastos, como<br />
<strong>el</strong> pago <strong>de</strong> <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción médica o <strong>de</strong> medicam<strong>en</strong>tos, y sufrir una<br />
pérdida <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>estar <strong>en</strong> forma <strong>de</strong> dolor, aflicción y sufrimi<strong>en</strong>to.<br />
Por otra parte, <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> frecu<strong>en</strong>te o <strong>de</strong> <strong>la</strong>rga duración pue<strong>de</strong><br />
ocasionar <strong>la</strong> pérdida <strong>d<strong>el</strong></strong> puesto <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> o conflictos con los<br />
compañeros y los superiores.<br />
Los empresarios se v<strong>en</strong> afectados por <strong>la</strong> naturaleza imprevisible<br />
<strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral, que hace necesario ajustar cal<strong>en</strong>darios o<br />
tomar medidas para sustituir al trabajador aus<strong>en</strong>te. A<strong>de</strong>más, <strong>el</strong><br />
<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral increm<strong>en</strong>ta los costes <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa (subsidio<br />
por <strong>en</strong>fermedad, pagos atípicos, pérdida <strong>de</strong> productividad, calidad<br />
inferior, etc.), lo cual repercute negativam<strong>en</strong>te sobre <strong>la</strong> posición<br />
competitiva <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa.<br />
Las compañías <strong>de</strong> seguros su<strong>el</strong><strong>en</strong> cubrir tanto <strong>el</strong> riesgo <strong>de</strong><br />
<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> como <strong>la</strong> salud <strong>de</strong> los trabajadores y <strong>de</strong> sus familias.<br />
G<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te ti<strong>en</strong><strong>en</strong> que pagar subsidios <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y<br />
los costes sanitarios <strong>de</strong> los empleados <strong>en</strong>fermos.<br />
El <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral ti<strong>en</strong>e a<strong>de</strong>más un efecto negativo sobre <strong>la</strong><br />
economía nacional <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong> pérdida <strong>d<strong>el</strong></strong> pot<strong>en</strong>cial <strong>de</strong><br />
producción como consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> reducción <strong>d<strong>el</strong></strong> personal<br />
disponible y al increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los costes médicos y <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad<br />
Social. Por consigui<strong>en</strong>te, los gobiernos nacionales están<br />
interesados <strong>en</strong> mant<strong>en</strong>er bajo <strong>el</strong> índice <strong>de</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y <strong>en</strong> limitar<br />
los costes <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social y <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción sanitaria.<br />
9
10<br />
La <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />
Los gobiernos no pued<strong>en</strong> hacer fr<strong>en</strong>te a los <strong>el</strong>evados costes que<br />
llevan consigo <strong>la</strong> incapacidad y <strong>la</strong> jubi<strong>la</strong>ción anticipada. Para <strong>la</strong><br />
sociedad es importante que <strong>la</strong>s personas puedan trabajar <strong>en</strong> bu<strong>en</strong><br />
estado <strong>de</strong> salud hasta alcanzar <strong>la</strong> edad <strong>de</strong> <strong>la</strong> jubi<strong>la</strong>ción, y que<br />
puedan contribuir al producto nacional bruto.
2<br />
El estudio europeo sobre<br />
<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y <strong>en</strong>fermedad<br />
■ Objetivos <strong>d<strong>el</strong></strong> estudio<br />
Los objetivos <strong>de</strong> este estudio sobre <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral y<br />
<strong>en</strong>fermedad son:<br />
docum<strong>en</strong>tar y evaluar <strong>la</strong>s iniciativas <strong>en</strong> materia <strong>de</strong><br />
organización, salud y rehabilitación, <strong>en</strong>tre otras, <strong>de</strong>stinadas a<br />
mejorar <strong>la</strong> salud <strong>de</strong> los trabajadores y su asist<strong>en</strong>cia al <strong>trabajo</strong>;<br />
docum<strong>en</strong>tar los procesos y mecanismos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s iniciativas <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
<strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> para reducir <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>, id<strong>en</strong>tificando los<br />
métodos utilizados y <strong>el</strong> pap<strong>el</strong> que <strong>de</strong>sempeñan los distintos<br />
grupos;<br />
<strong>de</strong>finir los obstáculos y los factores <strong>de</strong> apoyo para que <strong>la</strong>s<br />
iniciativas t<strong>en</strong>gan éxito;<br />
establecer los costes y los b<strong>en</strong>eficios re<strong>la</strong>tivos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s<br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong>stinadas a reducir <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por<br />
<strong>en</strong>fermedad.<br />
■ Definición <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong><br />
En <strong>el</strong> pres<strong>en</strong>te estudio, <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> se <strong>de</strong>fine como: <strong>la</strong><br />
incapacidad temporal, prolongada o perman<strong>en</strong>te para trabajar<br />
como resultado <strong>de</strong> una <strong>en</strong>fermedad o dol<strong>en</strong>cia. La incapacidad<br />
temporal se refiere al primer período <strong>de</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>, que <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
mayoría <strong>de</strong> los países se limita a <strong>la</strong>s primeras 52 semanas <strong>de</strong><br />
incapacidad. La incapacidad prolongada o perman<strong>en</strong>te se refiere al<br />
11
12<br />
La <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />
régim<strong>en</strong> posterior al primer período <strong>de</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>, que <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
mayoría <strong>de</strong> los países abarca <strong>la</strong>s primeras 52 semanas <strong>de</strong><br />
incapacidad <strong>la</strong>boral. A<strong>de</strong>más, <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> temporal pue<strong>de</strong> ser <strong>de</strong><br />
corta duración (<strong>de</strong> 1 a 7 días), <strong>de</strong> duración media (<strong>de</strong> 8 a 42 días)<br />
o <strong>de</strong> <strong>la</strong>rga duración (más <strong>de</strong> 42 días).<br />
■ Abs<strong>en</strong>tismo <strong>la</strong>boral y <strong>en</strong>fermedad<br />
Aunque existe un cierto cinismo y escepticismo <strong>en</strong> torno a este<br />
asunto, está perfectam<strong>en</strong>te c<strong>la</strong>ro que <strong>la</strong> <strong>en</strong>fermedad es <strong>la</strong> principal<br />
causa que manti<strong>en</strong>e a los trabajadores alejados <strong>de</strong> sus puestos <strong>de</strong><br />
<strong>trabajo</strong>. No obstante, <strong>la</strong> ma<strong>la</strong> salud no significa necesariam<strong>en</strong>te <strong>la</strong><br />
aus<strong>en</strong>cia <strong>d<strong>el</strong></strong> puesto <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>. A pesar <strong>de</strong> que los empleados con<br />
problemas <strong>de</strong> salud se aus<strong>en</strong>tan con mayor frecu<strong>en</strong>cia y durante<br />
períodos más <strong>la</strong>rgos <strong>d<strong>el</strong></strong> puesto <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> que los empleados<br />
‘sanos’, hay empleados con problemas <strong>de</strong> salud que no se<br />
aus<strong>en</strong>tan más que los <strong>de</strong>más. A<strong>de</strong>más, no todas <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s<br />
<strong>de</strong>stinadas a reducir <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral afectan a <strong>la</strong> salud <strong>de</strong> los<br />
empleados. El <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral pue<strong>de</strong> reducirse también, por<br />
ejemplo, introduci<strong>en</strong>do modificaciones <strong>en</strong> <strong>la</strong>s disposiciones <strong>d<strong>el</strong></strong><br />
régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social. Una empresa pue<strong>de</strong> asimismo<br />
int<strong>en</strong>tar reducir <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral <strong>en</strong>dureci<strong>en</strong>do los<br />
procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> control e int<strong>en</strong>sificando los controles a los<br />
empleados aus<strong>en</strong>tes. No obstante, <strong>en</strong> <strong>el</strong> pres<strong>en</strong>te estudio se hace<br />
hincapié <strong>en</strong> <strong>la</strong>s iniciativas que han conducido a una disminución<br />
<strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral mediante medidas <strong>de</strong>stinadas a prev<strong>en</strong>ir los<br />
problemas <strong>de</strong> salud <strong>de</strong> los empleados y a atajar <strong>la</strong>s causas<br />
subyac<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> los problemas <strong>de</strong> salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>.
3<br />
Postura <strong>de</strong> los gobiernos<br />
nacionales y <strong>de</strong> los<br />
interlocutores sociales<br />
En los Estados miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión europea existe un creci<strong>en</strong>te<br />
interés <strong>en</strong> torno al <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral. Aunque los años och<strong>en</strong>ta se<br />
caracterizaron g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te por <strong>la</strong> pasividad <strong>de</strong> los principales<br />
ag<strong>en</strong>tes ante este problema <strong>en</strong> <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los países europeos,<br />
<strong>la</strong> situación cambió a finales <strong>de</strong> los años och<strong>en</strong>ta y durante los<br />
nov<strong>en</strong>ta. El proceso se inició <strong>en</strong> <strong>el</strong> Norte <strong>de</strong> Europa, aunque <strong>el</strong><br />
interés <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> también crece gradualm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>el</strong> Sur <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> UE. Entre los factores impulsores está <strong>el</strong> creci<strong>en</strong>te número <strong>de</strong><br />
trabajadores <strong>de</strong>sempleados, <strong>el</strong> aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> compet<strong>en</strong>cia a niv<strong>el</strong><br />
nacional e internacional y <strong>el</strong> <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> producción<br />
industrial hacia los países <strong>de</strong> Europa <strong>d<strong>el</strong></strong> Este y <strong>de</strong> Asia. Estos<br />
aspectos apuntan <strong>en</strong> <strong>la</strong> misma dirección: hay que reducir los costes<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> mano <strong>de</strong> obra para mant<strong>en</strong>er <strong>el</strong> empleo (industrial) <strong>en</strong><br />
Europa. Los gastos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social ti<strong>en</strong><strong>en</strong> una fuerte<br />
repercusión <strong>en</strong> los costes <strong>de</strong> personal y <strong>en</strong> <strong>el</strong> precio final <strong>de</strong> los<br />
productos. Los países con un gasto re<strong>la</strong>tivam<strong>en</strong>te alto <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social corr<strong>en</strong> p<strong>el</strong>igro <strong>de</strong> quedar excluidos <strong>d<strong>el</strong></strong><br />
mercado internacional por razón <strong>de</strong> los precios.<br />
Los problemas presupuestarios <strong>de</strong> los gobiernos también ti<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
repercusiones; dichos problemas surgieron durante los años<br />
set<strong>en</strong>ta y comi<strong>en</strong>zo <strong>de</strong> los och<strong>en</strong>ta, pero <strong>la</strong>s finanzas públicas están<br />
sometidas actualm<strong>en</strong>te a una presión creci<strong>en</strong>te <strong>de</strong>bida, <strong>en</strong> parte, a<br />
que nos acercamos a <strong>la</strong> introducción <strong>de</strong> <strong>la</strong> UEM. Ante esta<br />
13
14<br />
La <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />
situación, muchos gobiernos están modificando sus legis<strong>la</strong>ciones<br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y <strong>la</strong> incapacidad, y <strong>de</strong>sviando <strong>la</strong><br />
responsabilidad hacia los propios empresarios y empleados. Se<br />
están <strong>en</strong>dureci<strong>en</strong>do los requisitos para percibir subsidios y se está<br />
reduci<strong>en</strong>do <strong>la</strong> cuantía <strong>de</strong> los mismos. Los empresarios se v<strong>en</strong><br />
obligados, cada vez <strong>en</strong> mayor medida, a correr con los gastos <strong>d<strong>el</strong></strong><br />
<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y <strong>de</strong> <strong>la</strong> incapacidad <strong>en</strong> sus empresas. No obstante, es<br />
evid<strong>en</strong>te que no les <strong>en</strong>tusiasma <strong>la</strong> i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> asumir <strong>de</strong>masiadas<br />
responsabilida<strong>de</strong>s financieras. Los sindicatos muestran su<br />
preocupación por <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> los procesos <strong>de</strong> s<strong>el</strong>ección, que<br />
excluy<strong>en</strong> a los trabajadores que no gozan <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>a salud. A<strong>de</strong>más,<br />
hac<strong>en</strong> hincapié <strong>en</strong> que <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>la</strong>boral es <strong>la</strong> principal causa <strong>d<strong>el</strong></strong><br />
<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> (<strong>de</strong> <strong>la</strong>rga duración) y <strong>de</strong> <strong>la</strong> incapacidad.<br />
En algunos países europeos exist<strong>en</strong> programas (nacionales)<br />
conjuntos <strong>de</strong> empresarios y empleados - <strong>en</strong> los que g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te<br />
también participan los gobiernos nacionales - para combatir <strong>el</strong><br />
<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral y reducir los problemas <strong>de</strong> salud <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
empresas. Por ejemplo, <strong>en</strong> Fin<strong>la</strong>ndia, <strong>el</strong> Gobierno, <strong>la</strong> patronal y los<br />
sindicatos iniciaron <strong>en</strong> 1989 negociaciones para estudiar <strong>la</strong><br />
posibilidad <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>er <strong>en</strong> activo durante más tiempo a los<br />
trabajadores <strong>de</strong> edad avanzada. Dichas negociaciones condujeron<br />
a <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> un “programa <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad<br />
<strong>la</strong>boral”. En Dinamarca, <strong>el</strong> Gobierno <strong>la</strong>nzó una campaña <strong>en</strong> 1994<br />
con <strong>el</strong> nombre <strong>de</strong> “compromiso social <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas”. Su<br />
objetivo era promover y apoyar <strong>la</strong>s iniciativas <strong>la</strong>borales<br />
<strong>en</strong>caminadas a mejorar <strong>la</strong> situación <strong>de</strong> los trabajadores que<br />
hubieran estado <strong>de</strong> baja durante <strong>la</strong>rga tiempo y evitar <strong>la</strong> exclusión<br />
<strong>d<strong>el</strong></strong> mercado <strong>la</strong>boral asociada a <strong>la</strong> disminución <strong>de</strong> <strong>la</strong> capacidad <strong>de</strong><br />
<strong>trabajo</strong>. En Noruega, <strong>el</strong> Gobierno y los interlocutores sociales<br />
aprobaron <strong>en</strong> 1991 un programa nacional para reducir <strong>el</strong><br />
<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>. En Portugal, <strong>el</strong> Gobierno, <strong>la</strong> patronal y los sindicatos<br />
suscribieron un acuerdo histórico sobre <strong>la</strong> salud y <strong>la</strong> seguridad <strong>en</strong><br />
<strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> 1991. Dicho acuerdo incluye activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>stinadas<br />
a <strong>la</strong> <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales, así como a <strong>la</strong><br />
rehabilitación y <strong>la</strong> reinserción <strong>de</strong> los trabajadores <strong>en</strong> situación <strong>de</strong><br />
incapacidad.
4<br />
Normativas y estadísticas<br />
sobre <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong><br />
<strong>la</strong>boral<br />
■ Normativas sobre <strong>la</strong> incapacidad <strong>la</strong>boral temporal<br />
El Cuadro 1 pres<strong>en</strong>ta un resum<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s principales características<br />
<strong>de</strong> los regím<strong>en</strong>es <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social <strong>de</strong> los Estados miembros<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea y Noruega con respecto a <strong>la</strong> incapacidad<br />
<strong>la</strong>boral temporal. El cuadro hace refer<strong>en</strong>cia al primer período <strong>de</strong><br />
<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>, que <strong>en</strong> <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los países se limita a 52 semanas<br />
<strong>de</strong> aus<strong>en</strong>cia.<br />
Si examinamos <strong>la</strong>s normativas más <strong>de</strong>t<strong>en</strong>idam<strong>en</strong>te po<strong>de</strong>mos<br />
<strong>de</strong>ducir que:<br />
En trece países se exige un certificado médico para obt<strong>en</strong>er <strong>la</strong><br />
baja temporal por <strong>en</strong>fermedad.<br />
En once países, <strong>el</strong> empleado que está <strong>de</strong> baja temporal por<br />
<strong>en</strong>fermedad <strong>de</strong>be esperar uno o más días hasta com<strong>en</strong>zar a<br />
percibir <strong>el</strong> subsidio, es <strong>de</strong>cir, durante <strong>el</strong> primer o primeros días<br />
<strong>de</strong> baja no percibirá nada. No obstante, a veces <strong>en</strong> los conv<strong>en</strong>ios<br />
colectivos o los contratos <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> se prevé <strong>el</strong> pago <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
difer<strong>en</strong>cia por parte <strong>d<strong>el</strong></strong> empresario hasta cubrir <strong>el</strong> sa<strong>la</strong>rio total<br />
(véase <strong>la</strong> página 16).<br />
En once países existe oficialm<strong>en</strong>te una pérdida <strong>de</strong> ingresos <strong>en</strong><br />
<strong>el</strong> caso <strong>de</strong> baja temporal por <strong>en</strong>fermedad, <strong>en</strong> <strong>el</strong> s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> que<br />
los sa<strong>la</strong>rios o <strong>el</strong> porc<strong>en</strong>taje <strong>d<strong>el</strong></strong> subsidio no alcanzan <strong>el</strong> 100% <strong>d<strong>el</strong></strong><br />
último sa<strong>la</strong>rio percibido.<br />
Once países aplican un período máximo <strong>de</strong> incapacidad<br />
temporal para trabajar <strong>de</strong> aproximadam<strong>en</strong>te un año.<br />
15
16<br />
La <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />
Cuadro 1: Resum<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s principales características <strong>de</strong> los regím<strong>en</strong>es <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad<br />
Social <strong>de</strong> los Estados miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea y <strong>de</strong> Noruega con respecto a <strong>la</strong><br />
incapacidad temporal para trabajar.<br />
país se exige número <strong>de</strong> se manti<strong>en</strong>e <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> duración<br />
certificado médico días <strong>de</strong> espera sa<strong>la</strong>rio completo subsidio máxima<br />
Alemania sí ninguno 6 semanas 80% 78 semanas<br />
Austria sí ninguno 4-12 semanas 60% 78 semanas<br />
Bélgica sí 1 día 7/30 días 60% 52 semanas<br />
Dinamarca no ninguno no hasta <strong>el</strong> 100% 52 semanas<br />
España sí 3 días no 60/75% 12 meses<br />
Fin<strong>la</strong>ndia sí 9 días no 70% 300 días<br />
Francia sí 3 días no 50-66,66% 12 meses<br />
Grecia sí 3 días no 50-70% 360 días<br />
Ir<strong>la</strong>nda no 3 días no fijo 375 días<br />
Italia sí 3 días no 50/66,66% 26 semanas<br />
Luxemburgo sí ninguno 365 días 100% 52 semanas<br />
Noruega sí ninguno 365 días 100% 52 semanas<br />
Países Bajos no 2 días no 70% 52 semanas<br />
Portugal sí 3 días no 65% 365 días<br />
Reino Unido sí 3 días no fijo 28 semanas<br />
Suecia sí 1 día no 75% sin límite<br />
■ Normativas sobre <strong>la</strong> incapacidad <strong>la</strong>boral prolongada<br />
o perman<strong>en</strong>te<br />
El Cuadro 2 pres<strong>en</strong>ta un resum<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s principales características<br />
<strong>de</strong> los regím<strong>en</strong>es <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social <strong>de</strong> los Estados miembros<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea y <strong>de</strong> Noruega con respecto a <strong>la</strong> incapacidad<br />
<strong>la</strong>boral prolongada o perman<strong>en</strong>te. Se trata <strong>de</strong> <strong>la</strong>s disposiciones que<br />
rig<strong>en</strong> tras <strong>el</strong> primer período <strong>de</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> (que <strong>en</strong> <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong><br />
los países es <strong>de</strong> 52 semanas).<br />
Si examinamos <strong>la</strong>s normativas más <strong>de</strong>t<strong>en</strong>idam<strong>en</strong>te, cabe <strong>de</strong>ducir<br />
que:<br />
En ocho países, <strong>la</strong>s normativas sobre <strong>la</strong> incapacidad prolongada<br />
o perman<strong>en</strong>te están re<strong>la</strong>cionadas, <strong>en</strong> lo que a <strong>la</strong> duración se<br />
refiere, con aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>s otras por <strong>la</strong>s que se rige <strong>la</strong> baja temporal<br />
por <strong>en</strong>fermedad. En dichos países existe un período <strong>de</strong> car<strong>en</strong>cia<br />
para <strong>la</strong> incapacidad prolongada o perman<strong>en</strong>te que es<br />
equival<strong>en</strong>te al período máximo aplicable al supuesto <strong>de</strong> <strong>la</strong> baja<br />
temporal (<strong>de</strong> aproximadam<strong>en</strong>te 1 año <strong>en</strong> <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los<br />
casos);
Normativas y estadísticas sobre <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral<br />
Cuadro 2: Resum<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s principales características <strong>de</strong> los regím<strong>en</strong>es <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad<br />
Social <strong>de</strong> los Estados miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea y <strong>de</strong> Noruega con respecto a <strong>la</strong><br />
incapacidad <strong>la</strong>boral prolongada o perman<strong>en</strong>te.<br />
país período <strong>de</strong> pérdida sa<strong>la</strong>rial niv<strong>el</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> límite<br />
car<strong>en</strong>cia mínima subsidio <strong>de</strong> edad<br />
Alemania ninguno 50% p<strong>en</strong>sión ninguno<br />
Austria ninguno 20% hasta <strong>el</strong> 67% ninguno<br />
Bélgica 1 año 66,66% hasta <strong>el</strong> 65% 60/65 años<br />
Dinamarca ninguno 50% p<strong>en</strong>sión 67 años<br />
España 1 año 33% p<strong>en</strong>sión ninguno<br />
Fin<strong>la</strong>ndia 300 días 40% p<strong>en</strong>sión 65 años<br />
Francia ninguno 66,66% hasta <strong>el</strong> 90% 60 años<br />
Grecia ninguno 33% p<strong>en</strong>sión 60/65 años<br />
Ir<strong>la</strong>nda 1 año ninguna fijo ninguno<br />
Italia ninguno 74% p<strong>en</strong>sión 60/65 años<br />
Luxemburgo 1 año ninguna p<strong>en</strong>sión 65 años<br />
Noruega 1 año 50% p<strong>en</strong>sión 67 años<br />
Países Bajos 1 año 15% hasta <strong>el</strong> 70% 65 años<br />
Portugal 1 año 66,66% p<strong>en</strong>sión 62/65 años<br />
Reino Unido 52 semanas ninguna fijo 60/65 años<br />
Suecia ninguno 25% p<strong>en</strong>sión 65 años<br />
Las <strong>de</strong>finiciones y condiciones para percibir <strong>el</strong> subsidio difier<strong>en</strong><br />
bastante <strong>en</strong>tre sí. A m<strong>en</strong>udo están basadas <strong>en</strong> una pérdida<br />
mínima <strong>de</strong> capacidad sa<strong>la</strong>rial o <strong>en</strong> un porc<strong>en</strong>taje mínimo <strong>de</strong><br />
incapacidad para trabajar. Esto varía <strong>en</strong>tre un 1% (ningún<br />
mínimo) y un 74%. Es necesario evaluar esta pérdida antes <strong>de</strong><br />
hacer efectivo cualquier subsidio;<br />
En diez países se paga una p<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> invali<strong>de</strong>z <strong>en</strong> caso <strong>de</strong><br />
incapacidad perman<strong>en</strong>te;<br />
En g<strong>en</strong>eral, <strong>la</strong> edad máxima para obt<strong>en</strong>er un subsidio por<br />
incapacidad perman<strong>en</strong>te <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> edad prevista para<br />
com<strong>en</strong>zar a percibir <strong>la</strong> p<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> vejez. En cuatro países, <strong>el</strong><br />
subsidio por incapacidad se manti<strong>en</strong>e incluso <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> esa<br />
edad, pero incluye <strong>la</strong> p<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> vejez.<br />
Exist<strong>en</strong> gran<strong>de</strong>s difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s normativas por <strong>la</strong>s que se<br />
rig<strong>en</strong> <strong>la</strong>s bajas por <strong>en</strong>fermedad y por incapacidad <strong>en</strong> los distintos<br />
Estados miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea y Noruega. Al mismo<br />
tiempo existe una gran discrepancia <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s normativas formales<br />
y su aplicación <strong>en</strong> <strong>la</strong> práctica. En <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los países, <strong>la</strong><br />
práctica es mucho más favorable que <strong>la</strong>s normativas oficiales. En<br />
muchos países hay grupos <strong>de</strong> empleados que recib<strong>en</strong> una<br />
17
18<br />
La <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />
comp<strong>en</strong>sación económica <strong>de</strong> sus empresarios durante un período<br />
más o m<strong>en</strong>os <strong>la</strong>rgo <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> aus<strong>en</strong>cia por <strong>en</strong>fermedad.<br />
Es muy difícil establecer cifras comparables <strong>de</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> e<br />
incapacidad <strong>en</strong> los Estados miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea. Sólo<br />
once países dispon<strong>en</strong> <strong>de</strong> estadísticas nacionales <strong>de</strong> baja temporal<br />
por <strong>en</strong>fermedad. A<strong>de</strong>más, dichas estadísticas a m<strong>en</strong>udo no están<br />
completas ni son <strong>de</strong>masiado fiables. Aunque los datos sobre <strong>la</strong><br />
incapacidad perman<strong>en</strong>te son mejores, sigue si<strong>en</strong>do muy difícil<br />
establecer <strong>el</strong> número total <strong>de</strong> personas <strong>en</strong> situación <strong>de</strong> incapacidad<br />
ya que, <strong>en</strong> una serie <strong>de</strong> países, los empleados <strong>en</strong> tal situación<br />
pued<strong>en</strong> ser incluidos <strong>en</strong> difer<strong>en</strong>tes grupos <strong>de</strong> estadísticas al mismo<br />
tiempo.<br />
Los datos disponibles reflejan gran<strong>de</strong>s difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> los niv<strong>el</strong>es<br />
<strong>de</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> (<strong>el</strong> 3,5% <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> Dinamarca, y <strong>el</strong> 8% <strong>en</strong><br />
Portugal) y <strong>de</strong> incapacidad (<strong>en</strong>tre <strong>el</strong> 3% <strong>en</strong> Ir<strong>la</strong>nda y <strong>el</strong> 13,3% <strong>en</strong><br />
los Países Bajos). Estas cifras están re<strong>la</strong>cionadas con <strong>la</strong> proporción<br />
<strong>d<strong>el</strong></strong> personal que está <strong>de</strong> baja <strong>en</strong> un día <strong>de</strong>terminado por una<br />
incapacidad temporal o perman<strong>en</strong>te para trabajar. Resulta muy<br />
difícil explicar estas difer<strong>en</strong>cias. Cabe concluir que los<br />
trabajadores <strong>de</strong> países con un alto niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> gozan <strong>de</strong><br />
peor salud que los <strong>de</strong> países con índices <strong>de</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> más bajos.<br />
Eso pue<strong>de</strong> ser cierto, pero <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral es un f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o<br />
complejo y pue<strong>de</strong> obe<strong>de</strong>cer a múltiples causas, y a<strong>de</strong>más se ve<br />
influ<strong>en</strong>ciado por numerosos factores.
5<br />
Estrategias para reducir<br />
<strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral<br />
■ Marco subyac<strong>en</strong>te <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y proceso <strong>de</strong><br />
reincorporación<br />
En <strong>el</strong> pres<strong>en</strong>te estudio, <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermar, darse <strong>de</strong> baja,<br />
recuperarse y reanudar <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s se contemp<strong>la</strong> <strong>en</strong> términos<br />
<strong>de</strong> una falta <strong>de</strong> equilibrio <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> persona y su <strong>en</strong>torno. Esto<br />
significa que los problemas <strong>de</strong> salud pued<strong>en</strong> aparecer como<br />
resultado <strong>de</strong> una discrepancia <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> carga <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> (<strong>la</strong>s<br />
exig<strong>en</strong>cias y los requisitos) y <strong>la</strong> capacidad <strong>d<strong>el</strong></strong> trabajador (sus<br />
aptitu<strong>de</strong>s y conocimi<strong>en</strong>tos). Dep<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong> motivación y <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
presión para acudir al <strong>trabajo</strong> - que están re<strong>la</strong>cionadas con <strong>la</strong><br />
oportunidad y <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> -, los problemas <strong>de</strong><br />
salud <strong>de</strong>terminan <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> (<strong>la</strong> incapacidad <strong>de</strong> trabajar). Estos<br />
últimos factores se reflejan <strong>en</strong> <strong>la</strong> d<strong>en</strong>ominada “barrera <strong>de</strong><br />
<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>”. La vu<strong>el</strong>ta al <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> evolución <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>en</strong>fermedad y <strong>de</strong> <strong>la</strong> “barrera <strong>de</strong> reincorporación”. Por barrera <strong>de</strong><br />
reincorporación se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>la</strong> totalidad <strong>de</strong> los factores que<br />
influy<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> evolución <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>fermedad y <strong>la</strong> vu<strong>el</strong>ta al <strong>trabajo</strong>.<br />
Todo este proceso está influ<strong>en</strong>ciado, a su vez, por factores<br />
re<strong>la</strong>tivos al individuo, a <strong>la</strong> empresa y <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>, y a <strong>la</strong><br />
sociedad. Por ejemplo, a niv<strong>el</strong> individual, los factores biológicos<br />
y psicológicos como <strong>la</strong> constitución física y <strong>la</strong> resist<strong>en</strong>cia psíquica<br />
<strong>de</strong> un empleado influirán sobre su capacidad. Las <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s<br />
reales que no ti<strong>en</strong><strong>en</strong> su orig<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> son uno <strong>de</strong> los factores<br />
que disminuy<strong>en</strong> <strong>la</strong> capacidad <strong>de</strong> un empleado y provocan un<br />
<strong>de</strong>sajuste <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> carga <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> y <strong>la</strong> capacidad <strong>d<strong>el</strong></strong> individuo.<br />
19
20<br />
Este marco trata, por consigui<strong>en</strong>te, <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por<br />
<strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s re<strong>la</strong>cionadas con <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> y <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por<br />
problemas <strong>de</strong> salud que no guardan re<strong>la</strong>ción con <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>. En <strong>la</strong><br />
Figura 1 se repres<strong>en</strong>ta un esquema <strong>de</strong> dicho marco.<br />
Figura 1: El proceso <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermar, darse <strong>de</strong> baja, recuperarse y reincorporarse al <strong>trabajo</strong>.<br />
carga <strong>de</strong><br />
<strong>trabajo</strong><br />
La <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />
equilibrio problemas baja vu<strong>el</strong>ta al<br />
<strong>de</strong> salud <strong>la</strong>boral <strong>trabajo</strong><br />
capacidad barrera <strong>de</strong> barrera <strong>de</strong><br />
<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> reincorporación<br />
factores <strong>d<strong>el</strong></strong> individuo<br />
factores <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa/<br />
<strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />
factores sociales<br />
Se pued<strong>en</strong> distinguir cuatro tipos <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ciones que se refier<strong>en</strong><br />
a distintos <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>d<strong>el</strong></strong> marco:<br />
1. El primer tipo <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción consiste <strong>en</strong> medidas <strong>de</strong><br />
procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>stinadas a <strong>el</strong>evar <strong>la</strong> barrera <strong>de</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>; se<br />
trata <strong>de</strong> medidas <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia y control <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>.<br />
2. Medidas prev<strong>en</strong>tivas ori<strong>en</strong>tadas al <strong>trabajo</strong>, <strong>de</strong>stinadas a reducir<br />
<strong>la</strong> discrepancia <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> carga <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> y <strong>la</strong> capacidad mediante<br />
una reducción <strong>de</strong> <strong>la</strong> carga <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>. Ello se consigue<br />
<strong>el</strong>iminando <strong>la</strong>s causas re<strong>la</strong>cionadas con <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> los<br />
problemas <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> seguridad, <strong>la</strong> salud y <strong>el</strong> bi<strong>en</strong>estar.<br />
3. Medidas prev<strong>en</strong>tivas ori<strong>en</strong>tadas a <strong>la</strong> persona, que ayudan a los<br />
empleados a trabajar (y vivir) <strong>de</strong> manera sana y saludable. Estas<br />
medidas ori<strong>en</strong>tadas a <strong>la</strong> persona ti<strong>en</strong><strong>en</strong> como objetivo mejorar<br />
<strong>el</strong> equilibrio <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> carga <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> y <strong>la</strong> capacidad <strong>d<strong>el</strong></strong><br />
individuo mediante un increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> esta última.<br />
4. El último tipo <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción para reducir <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong><br />
<strong>la</strong>boral compr<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>la</strong>s medidas <strong>de</strong> reincorporación, cuyo
Estrategias para reducir <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral<br />
objetivo es bajar <strong>la</strong> barrera <strong>de</strong> reincorporación y ac<strong>el</strong>erar <strong>la</strong><br />
vu<strong>el</strong>ta al <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> los empleados <strong>en</strong>fermos.<br />
■ La práctica diaria <strong>de</strong> <strong>la</strong> reducción <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />
Sobre <strong>la</strong> base <strong>de</strong> estos cuatro tipos <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción po<strong>de</strong>mos<br />
<strong>de</strong>scribir <strong>la</strong> práctica g<strong>en</strong>eral re<strong>la</strong>tiva a <strong>la</strong> reducción <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong><br />
por <strong>en</strong>fermedad <strong>en</strong> los Estados miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE y Noruega. No<br />
obstante, <strong>la</strong> información disponible ofrece ap<strong>en</strong>as una i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
situación, ya que no se ha llevado a cabo una investigación<br />
sistemática sobre <strong>la</strong>s estrategias que se aplican para atajar <strong>el</strong><br />
<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por <strong>en</strong>fermedad <strong>en</strong> <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los países.<br />
La práctica totalidad <strong>de</strong> los países hace especial hincapié <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
medidas <strong>de</strong> procedimi<strong>en</strong>to para reducir <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral.<br />
Dichas medidas <strong>la</strong>s <strong>en</strong>contramos también <strong>en</strong> <strong>la</strong>s modificaciones,<br />
propuestas y aplicadas, <strong>de</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> subsidios<br />
por <strong>en</strong>fermedad y política <strong>de</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los<br />
Estados miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE.<br />
A pesar <strong>de</strong> que <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los Estados miembros han<br />
introducido <strong>la</strong> Directiva marco europea sobre <strong>la</strong> salud y <strong>la</strong><br />
seguridad, <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> se<br />
llevan a cabo a una esca<strong>la</strong> aún muy limitada <strong>en</strong> <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los<br />
países europeos. Parec<strong>en</strong> existir difer<strong>en</strong>cias regionales: por<br />
ejemplo, <strong>en</strong> los países <strong>d<strong>el</strong></strong> sur <strong>de</strong> Europa, <strong>la</strong>s medidas prev<strong>en</strong>tivas<br />
están más dirigidas hacia <strong>la</strong> mejora <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>en</strong>torno <strong>la</strong>boral <strong>en</strong> materia<br />
<strong>de</strong> salud y seguridad, mi<strong>en</strong>tras que <strong>en</strong> los países <strong>d<strong>el</strong></strong> norte <strong>de</strong><br />
Europa se presta mas at<strong>en</strong>ción al fom<strong>en</strong>to <strong>d<strong>el</strong></strong> bu<strong>en</strong> estado <strong>de</strong> salud<br />
y <strong>el</strong> bi<strong>en</strong>estar <strong>de</strong> los empleados. A<strong>de</strong>más, <strong>la</strong>s medidas prev<strong>en</strong>tivas<br />
se limitan, a m<strong>en</strong>udo, a activida<strong>de</strong>s ori<strong>en</strong>tadas a <strong>la</strong> persona y no<br />
están dirigidas a <strong>la</strong>s causas <strong>de</strong> los problemas <strong>de</strong> salud re<strong>la</strong>cionadas<br />
con <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />
Las activida<strong>de</strong>s dirigidas a <strong>la</strong> reincorporación no son muy<br />
habituales (aún) como estrategia <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción, pero <strong>la</strong><br />
experi<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> los países nórdicos <strong>de</strong>muestra que es mucho lo que<br />
pue<strong>de</strong> alcanzarse mediante <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> medidas <strong>de</strong><br />
reincorporación como medio para reducir <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>.<br />
21
6<br />
Mo<strong>d<strong>el</strong></strong>os <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>a<br />
práctica<br />
Se han analizado y <strong>de</strong>scrito ejemplos <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>a práctica <strong>de</strong> ocho<br />
países (véase <strong>el</strong> cuadro 3). Los <strong>lugar</strong>es <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> fueron <strong>el</strong>egidos<br />
porque trataban <strong>la</strong> problemática <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>de</strong> una manera<br />
más sistemática que otras empresas <strong>de</strong> su país. Por <strong>el</strong>lo, <strong>la</strong>s<br />
empresas que han sido objeto <strong>de</strong> este estudio no son ejemplos<br />
repres<strong>en</strong>tativos <strong>de</strong> iniciativas <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> para combatir<br />
<strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>. Entre los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve <strong>de</strong> “bu<strong>en</strong>a práctica” se<br />
incluy<strong>en</strong> un <strong>en</strong>foque sistemático, interv<strong>en</strong>ciones basadas <strong>en</strong> una<br />
evaluación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s, <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong> participación activa<br />
<strong>d<strong>el</strong></strong> trabajador y una evaluación regu<strong>la</strong>r.<br />
Cuadro 3: Descripción por países <strong>de</strong> los casos estudiados.<br />
Alemania<br />
Los ejemplos alemanes han sido tomados <strong>de</strong> una organización sin ánimo <strong>de</strong> lucro y <strong>de</strong><br />
dos empresas comerciales, a saber, <strong>la</strong> empresa municipal <strong>de</strong> transportes <strong>de</strong> Nuremberg<br />
(2 300 empleados, aproximadam<strong>en</strong>te), una sucursal <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa <strong>de</strong> productos<br />
químicos Beiersdorf AG <strong>de</strong> Hamburgo (5 500 empleados, aproximadam<strong>en</strong>te) y <strong>la</strong><br />
pequeña empresa <strong>de</strong> porce<strong>la</strong>na Sinterit GmbH, que ti<strong>en</strong>e una p<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong> <strong>de</strong> 125<br />
empleados. En los tres casos, <strong>la</strong> introducción <strong>de</strong> medidas estuvo precedida <strong>de</strong> un<br />
análisis exhaustivo. Beiersdorf y Sinterit recurrieron a “circulos <strong>de</strong> salud” (análisis y<br />
soluciones a los problemas <strong>de</strong> salud con <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> los empleados afectados).<br />
En ambas empresas, los “circulos <strong>de</strong> salud” hicieron posible <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminación y <strong>la</strong><br />
aplicación <strong>de</strong> nuevas medidas. Sólo <strong>la</strong> pequeña empresa <strong>de</strong> porce<strong>la</strong>na optó por c<strong>en</strong>trar<br />
su at<strong>en</strong>ción expresam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> un <strong>en</strong>foque procedimi<strong>en</strong>tal <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>, recurri<strong>en</strong>do a<br />
métodos <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia y a <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> los directivos <strong>en</strong> <strong>en</strong>trevistas sobre<br />
<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>. En <strong>la</strong> empresa <strong>de</strong> transportes se adoptaron, sobre todo, medidas <strong>de</strong><br />
reincorporación. Dicha empresa está sigui<strong>en</strong>do una política <strong>de</strong> reincorporación activa,<br />
y <strong>la</strong>s medidas adoptadas son únicam<strong>en</strong>te prev<strong>en</strong>tivas <strong>en</strong> <strong>el</strong> s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> evitar daños<br />
mayores mediante, por ejemplo, <strong>la</strong> reducción <strong>d<strong>el</strong></strong> tiempo <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> para empleados <strong>de</strong><br />
edad avanzada. No se han tomado medidas prev<strong>en</strong>tivas <strong>de</strong> otro tipo. Estas tres<br />
empresas tampoco prestan <strong>de</strong>masiada at<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s medidas <strong>de</strong> seguridad, porque <strong>la</strong><br />
seguridad ya no se consi<strong>de</strong>ra un problema <strong>en</strong> Alemania.<br />
23
24<br />
La <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />
Austria<br />
Los tres casos austríacos son: un <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> administración gran<strong>de</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> Banco <strong>de</strong><br />
Austria (1 700 empleados, <strong>de</strong> los que <strong>la</strong> mayoría son mujeres); <strong>la</strong> fábrica <strong>de</strong> materiales<br />
tipográficos y <strong>de</strong> <strong>en</strong>vasado Alfred Wall (570 empleados); y <strong>la</strong> empresa <strong>de</strong> tratami<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong> aguas negras y <strong>de</strong> residuos Entsorgungsbetriebe Simmering EBS (300 empleados).<br />
Los tres casos pert<strong>en</strong>ec<strong>en</strong> al sector privado. Los ejemplos no son específicam<strong>en</strong>te<br />
proyectos re<strong>la</strong>tivos al <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>. La iniciativa <strong>d<strong>el</strong></strong> Banco <strong>de</strong> Austria se inscribe <strong>en</strong> su<br />
política sanitaria y está re<strong>la</strong>cionada con un amplio programa <strong>de</strong> fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud <strong>en</strong><br />
<strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> dicha empresa. Las otras dos iniciativas forman parte <strong>de</strong> una<br />
actividad más g<strong>en</strong>eral sobre <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>, dirigida a reducir los problemas <strong>de</strong><br />
salud. EBS, por ejemplo, impuso <strong>la</strong> obligación <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tar un certificado médico<br />
incluso si se falta un solo día, a pesar <strong>de</strong> que <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa nacional, <strong>el</strong><br />
certificado médico <strong>de</strong>be pres<strong>en</strong>tarse únicam<strong>en</strong>te a partir <strong>d<strong>el</strong></strong> tercer día <strong>de</strong> baja. Pero<br />
a<strong>de</strong>más, EBS y <strong>la</strong> empresa Alfred Wall combinaron medidas <strong>de</strong> procedimi<strong>en</strong>to con<br />
medidas <strong>de</strong> <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> ori<strong>en</strong>tadas al <strong>trabajo</strong> y a <strong>la</strong>s personas.<br />
Bélgica<br />
Las empresas b<strong>el</strong>gas que participaron <strong>en</strong> <strong>el</strong> proyecto <strong>de</strong> investigación son dos filiales<br />
<strong>de</strong> s<strong>en</strong>das multinacionales, a saber, Du Pont <strong>de</strong> Nemours Bélgica NV, <strong>d<strong>el</strong></strong> sector<br />
químico, y <strong>la</strong> empresa <strong>de</strong> automóviles Volkswag<strong>en</strong> Bruse<strong>la</strong>s NV. En esta evaluación se<br />
incluyó a<strong>de</strong>más al servicio <strong>de</strong> limpieza <strong>d<strong>el</strong></strong> Ministerio <strong>de</strong> Trabajo b<strong>el</strong>ga. El tamaño <strong>de</strong><br />
estas organizaciones (unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> organización) varía consi<strong>de</strong>rablem<strong>en</strong>te, ya que sus<br />
p<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong>s son <strong>de</strong> 5 800, 950 y 66 personas respectivam<strong>en</strong>te. Las iniciativas <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong><br />
nuevas formas <strong>de</strong> estrategias contra <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>. En <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s dos filiales fue <strong>la</strong><br />
casa c<strong>en</strong>tral <strong>la</strong> que introdujo <strong>la</strong>s medidas. En <strong>la</strong> empresa química Du Pont <strong>de</strong> Nemours,<br />
<strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s se c<strong>en</strong>traron <strong>en</strong> fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>. En <strong>la</strong>s<br />
insta<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> Volkswag<strong>en</strong> se puso <strong>el</strong> ac<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>la</strong> reincorporación <strong>de</strong> los trabajadores<br />
que se <strong>en</strong>contraban <strong>de</strong> baja, a los que se ofreció un <strong>trabajo</strong> adaptado especialm<strong>en</strong>te para<br />
<strong>el</strong>los. El <strong>trabajo</strong> alternativo se introdujo inicialm<strong>en</strong>te para los casos <strong>de</strong> baja por<br />
accid<strong>en</strong>te <strong>la</strong>boral y, más tar<strong>de</strong>, también para los casos <strong>de</strong> baja por <strong>en</strong>fermedad. También<br />
se introdujo un sistema <strong>de</strong> primas por asist<strong>en</strong>cia. Aunque es cierto que <strong>en</strong> esta empresa<br />
<strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> ha <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>dido notablem<strong>en</strong>te, también es cierto que han aum<strong>en</strong>tado los<br />
conflictos sociales. En <strong>el</strong> servicio <strong>de</strong> limpieza <strong>d<strong>el</strong></strong> Ministerio, los empleados han<br />
participado <strong>en</strong> <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> un inv<strong>en</strong>tario <strong>de</strong> los problemas <strong>la</strong>borales y <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
búsqueda <strong>de</strong> soluciones. Sin embargo, <strong>la</strong>s soluciones <strong>el</strong>egidas no son muy radicales y<br />
se v<strong>en</strong> limitadas por obstáculos <strong>de</strong> carácter administrativo.<br />
Italia<br />
Los tres casos italianos son todos <strong>el</strong>los fábricas locales <strong>de</strong> empresas industriales, a<br />
saber, <strong>la</strong> fábrica <strong>de</strong> vidrios Bormioli Rocco Casa (300 empleados, aproximadam<strong>en</strong>te),<br />
<strong>la</strong> empresa <strong>de</strong> <strong>de</strong>rivados cárnicos Inalca (600 empleados, aproximadam<strong>en</strong>te) y <strong>la</strong><br />
fábrica <strong>de</strong> azulejos Ragno SpA (700 empleados, aproximadam<strong>en</strong>te). Los ejemplos<br />
<strong>de</strong>scritos no son proyectos específicos re<strong>la</strong>tivos al <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>. Los proyectos se han<br />
c<strong>en</strong>trado principalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales y <strong>de</strong> los<br />
accid<strong>en</strong>tes <strong>la</strong>borales. Se ha hecho especial hincapié <strong>en</strong> formar a los empleados <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
utilización <strong>de</strong> los equipos <strong>de</strong> protección personal (automatización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s operaciones <strong>de</strong><br />
levantami<strong>en</strong>to, equipos y máquinas más seguros, etc.). Las medidas no se basan <strong>en</strong> un<br />
exam<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> los empleados, sino <strong>en</strong> un análisis <strong>de</strong> los accid<strong>en</strong>tes (y<br />
<strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>). Sólo <strong>en</strong> <strong>la</strong> empresa <strong>de</strong> productos cárnicos Inalca participaron los<br />
empleados <strong>en</strong> los análisis <strong>de</strong> los riesgos. Aparte <strong>de</strong> eso, <strong>la</strong> participación directa <strong>de</strong> los<br />
empleados <strong>en</strong> los proyectos s<strong>el</strong>eccionados es escasa. G<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te se adopta un<br />
<strong>en</strong>foque jerárquico. Las empresas y los sindicatos manti<strong>en</strong><strong>en</strong> contactos regu<strong>la</strong>res que<br />
cu<strong>en</strong>tan con una amplia participación; <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones <strong>la</strong>borales son progresivas y<br />
permit<strong>en</strong> que los distintos problemas re<strong>la</strong>tivos a <strong>la</strong> protección <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud y <strong>la</strong> seguridad<br />
<strong>de</strong> los trabajadores sean gestionados <strong>en</strong> co<strong>la</strong>boración y mediante <strong>el</strong> intercambio <strong>de</strong><br />
información y <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>tos <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s partes interesadas.
Mo<strong>d<strong>el</strong></strong>os <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>a práctica<br />
Noruega<br />
Los participantes noruegos <strong>en</strong> <strong>el</strong> estudio <strong>de</strong> evaluación son <strong>el</strong> ayuntami<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />
Trondheim (7 700 empleados) y <strong>la</strong> fábrica <strong>de</strong> alim<strong>en</strong>tos As Rora Fabrikker (74<br />
empleados). En ambas organizaciones <strong>la</strong> mayor parte <strong>d<strong>el</strong></strong> personal son mujeres. Estos<br />
dos proyectos noruegos son bu<strong>en</strong>os ejemplos <strong>de</strong> cómo pue<strong>de</strong> reducirse <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong><br />
<strong>en</strong> una organización. No obstante, uno <strong>de</strong> los proyectos parece no haber alcanzado aún<br />
los resultados <strong>de</strong>seados. Ambos aplican un <strong>en</strong>foque sistemático, están<br />
(razonablem<strong>en</strong>te) equilibrados <strong>en</strong> su concepción y ti<strong>en</strong><strong>en</strong> una base participativa, con<br />
una fuerte pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> dirección, los sindicatos, <strong>el</strong> servicio médico y los mandos<br />
intermedios. Su gestión se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra c<strong>en</strong>tralizada <strong>en</strong> <strong>el</strong> ambito <strong>d<strong>el</strong></strong> proyecto nacional<br />
creado por <strong>la</strong>s principales asociaciones <strong>de</strong> empresarios y los sindicatos. Una<br />
característica sorpr<strong>en</strong>d<strong>en</strong>te es <strong>la</strong> <strong>en</strong>orme at<strong>en</strong>ción que se presta a <strong>la</strong>s medidas<br />
prev<strong>en</strong>tivas <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> para mejorar <strong>el</strong> bi<strong>en</strong>estar <strong>de</strong> los empleados. Ante <strong>el</strong><br />
<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> se adopta un <strong>en</strong>foque <strong>de</strong> procedimi<strong>en</strong>to, pero son escasas <strong>la</strong>s medidas<br />
<strong>en</strong>caminadas a mejorar <strong>la</strong> seguridad. En ambos proyectos, los efectos <strong>de</strong> este <strong>en</strong>foque<br />
<strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> sólo pued<strong>en</strong> indicarse <strong>en</strong> términos g<strong>en</strong>erales y no exist<strong>en</strong> cálculos<br />
<strong>de</strong>tal<strong>la</strong>dos sobre <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción coste-b<strong>en</strong>eficio.<br />
Países Bajos<br />
En <strong>la</strong> que respecta a los Países Bajos, se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> <strong>la</strong>s iniciativas <strong>d<strong>el</strong></strong> Hospital<br />
Water<strong>la</strong>nd (800 empleados, aproximadam<strong>en</strong>te), <strong>la</strong> empresa <strong>de</strong> construcción N<strong>el</strong>iss<strong>en</strong><br />
van Egter<strong>en</strong> Bouw (150 empleados, aproximadam<strong>en</strong>te) y <strong>la</strong> empresa metalúrgica<br />
Thomass<strong>en</strong> <strong>en</strong> Drijver Verblifa (375 trabajadores industriales, aproximadam<strong>en</strong>te). De<br />
<strong>la</strong>s <strong>de</strong>scripciones <strong>de</strong> estos tres casos ho<strong>la</strong>n<strong>de</strong>ses emerge un p<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>to común ante<br />
<strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral, que combina un <strong>en</strong>foque <strong>de</strong> procedimi<strong>en</strong>to <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> con<br />
medidas prev<strong>en</strong>tivas dirigidas tanto al <strong>trabajo</strong> como a <strong>la</strong> persona, y con medidas <strong>de</strong><br />
reincorporación para fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> vu<strong>el</strong>ta al <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> qui<strong>en</strong>es sufr<strong>en</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s<br />
prolongadas. Los tres proyectos están basados <strong>en</strong> <strong>la</strong> participación activa <strong>de</strong> los<br />
empleados, <strong>en</strong> un análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción coste-b<strong>en</strong>eficio, <strong>en</strong> un <strong>en</strong>foque sistemático<br />
(primero diagnóstico, <strong>de</strong>spués interv<strong>en</strong>ción) y <strong>en</strong> <strong>la</strong> comparación con otras empresas<br />
utilizadas como grupo <strong>de</strong> control. Los tres proyectos cu<strong>en</strong>tan con financiación externa<br />
y <strong>en</strong> <strong>el</strong>los, lo que resulta también sorpr<strong>en</strong>d<strong>en</strong>te, <strong>el</strong> personal está repres<strong>en</strong>tado por <strong>el</strong><br />
comité <strong>de</strong> empresa y no por <strong>el</strong> sindicato. De los tres proyectos se <strong>de</strong>spr<strong>en</strong><strong>de</strong> que <strong>la</strong><br />
participación <strong>de</strong> los mandos intermedios es problemática. No obstante, los tres son un<br />
éxito. El <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por <strong>en</strong>fermedad <strong>en</strong> <strong>la</strong>s tres empresas ha <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>dido visiblem<strong>en</strong>te<br />
y <strong>el</strong> análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción coste-b<strong>en</strong>eficio <strong>de</strong> estos tres int<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> reducir <strong>el</strong><br />
<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> arroja un saldo positivo.<br />
Portugal<br />
Los tres estudios portugueses se refier<strong>en</strong> a una mina <strong>de</strong> cobre (1 000 empleados), una<br />
administración local (1 300 personas, aproximadam<strong>en</strong>te) y una filial <strong>de</strong> una multinacional<br />
<strong>d<strong>el</strong></strong> sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>el</strong>ectrónica (350 empleados, aproximadam<strong>en</strong>te). Las<br />
activida<strong>de</strong>s empr<strong>en</strong>didas se c<strong>en</strong>tran <strong>en</strong> su mayor parte <strong>en</strong> <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong> seguridad<br />
(reducción <strong>de</strong> los accid<strong>en</strong>tes <strong>la</strong>borales y <strong>la</strong>s <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales) y <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud<br />
(chequeos periódicos, asist<strong>en</strong>cia médica). Se securre <strong>en</strong> mayor grado a <strong>la</strong>s medidas <strong>de</strong><br />
seguridad ori<strong>en</strong>tadas a <strong>la</strong> persona (equipo <strong>de</strong> protección personal) que a <strong>la</strong>s ori<strong>en</strong>tadas<br />
al <strong>trabajo</strong>. La mina <strong>de</strong> cobre y <strong>la</strong> administración local proporcionan servicios sanitarios<br />
básicos como parte integral <strong>de</strong> <strong>la</strong>s medidas. La administración local y <strong>la</strong> empresa<br />
<strong>el</strong>ectrónica prestan una at<strong>en</strong>ción consi<strong>de</strong>rable a <strong>la</strong> reincorporación. A<strong>de</strong>más, <strong>la</strong>s tres<br />
empresas aplican medidas <strong>de</strong> procedimi<strong>en</strong>to. La mina <strong>de</strong> cobre ofrece inc<strong>en</strong>tivos<br />
económicos <strong>en</strong> forma <strong>de</strong> primas por asist<strong>en</strong>cia, por ejemplo. La participación ti<strong>en</strong>e un<br />
alcance limitado <strong>en</strong> los estudios <strong>de</strong> caso portugueses, <strong>en</strong> los que predomina <strong>el</strong> <strong>en</strong>foque<br />
jerárquico.<br />
Reino Unido<br />
El <strong>en</strong>foque <strong>de</strong>scrito <strong>en</strong> los tres proyectos <strong>d<strong>el</strong></strong> Reino Unido parece ser característico <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s empresas británicas más mo<strong>de</strong>rnas. Las tres empresas comerciales <strong>de</strong> gran<strong>de</strong>s<br />
25
26<br />
La <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />
dim<strong>en</strong>siones consi<strong>de</strong>radas, <strong>la</strong> compañía <strong>de</strong> <strong>el</strong>ectricidad East Mid<strong>la</strong>nds Electricity<br />
(4 200 empleados), <strong>el</strong> Servicio <strong>de</strong> Correos (200 000 empleados) y <strong>la</strong> empresa <strong>de</strong> piezas<br />
para automóviles Unipart (1 800 empleados), adoptan todas <strong>el</strong><strong>la</strong>s medidas prev<strong>en</strong>tivas<br />
c<strong>en</strong>tradas <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> y <strong>de</strong>stinadas a mejorar <strong>la</strong> seguridad y <strong>la</strong> salud <strong>d<strong>el</strong></strong> personal.<br />
A<strong>de</strong>más, adoptan medidas prev<strong>en</strong>tivas dirigidas a increm<strong>en</strong>tar <strong>el</strong> bi<strong>en</strong>estar <strong>de</strong> los<br />
empleados c<strong>en</strong>tradas principalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>el</strong> individuo. En los proyectos no se <strong>de</strong>scribe<br />
prácticam<strong>en</strong>te ninguna medida que int<strong>en</strong>te reducir <strong>el</strong> estrés mediante un <strong>en</strong>foque<br />
ori<strong>en</strong>tado al <strong>trabajo</strong>. Las empresas parec<strong>en</strong> valorar más <strong>la</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud <strong>de</strong> sus<br />
empleados que <strong>la</strong> reducción <strong>d<strong>el</strong></strong> coste <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista <strong>d<strong>el</strong></strong><br />
r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to; no llevaron a cabo ningún análisis consi<strong>de</strong>rable <strong>de</strong> <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción costeb<strong>en</strong>eficio.<br />
Se ha llevado a cabo un análisis cualitativo <strong>d<strong>el</strong></strong> material cont<strong>en</strong>ido<br />
<strong>en</strong> los estudios <strong>de</strong> casos. Los requisitos para alcanzar <strong>el</strong> éxito se<br />
han <strong>de</strong>terminado a partir <strong>de</strong> <strong>la</strong>s experi<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> los <strong>lugar</strong>es <strong>de</strong><br />
<strong>trabajo</strong> y <strong>de</strong> su evaluación. Estos análisis ofrec<strong>en</strong> una imag<strong>en</strong><br />
bastante c<strong>la</strong>ra <strong>de</strong> los aspectos que <strong>de</strong>terminan <strong>el</strong> éxito <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
reducción <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por <strong>en</strong>fermedad.<br />
Enfoque sistemático<br />
Es conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te que <strong>la</strong>s iniciativas re<strong>la</strong>tivas al <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />
dirigidas a reducir <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por <strong>en</strong>fermedad no se limit<strong>en</strong> a<br />
dar una respuesta fragm<strong>en</strong>tada a los problemas <strong>de</strong> salud a medida<br />
que vayan surgi<strong>en</strong>do, sino que los afront<strong>en</strong> antes <strong>de</strong> que se vu<strong>el</strong>van<br />
graves adoptando un <strong>en</strong>foque sistemático e integral para mejorar<br />
<strong>la</strong> salud <strong>d<strong>el</strong></strong> personal. El <strong>en</strong>foque basado <strong>en</strong> <strong>el</strong> “ciclo <strong>de</strong> políticas<br />
para <strong>la</strong> solución <strong>de</strong> problemas” parece dar bu<strong>en</strong>os resultados <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
práctica. Dicho <strong>en</strong>foque incluye difer<strong>en</strong>tes pasos como: preparar<br />
<strong>el</strong> proyecto; investigar los problemas <strong>de</strong> salud; organizar<br />
soluciones antes <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ir y evaluar <strong>la</strong>s repercusiones.<br />
Coordinación <strong>d<strong>el</strong></strong> equipo <strong>d<strong>el</strong></strong> proyecto<br />
El éxito <strong>de</strong> un proyecto <strong>la</strong>boral sobre <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y <strong>en</strong>fermedad<br />
<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> una serie <strong>de</strong> factores, si<strong>en</strong>do <strong>el</strong> principal <strong>de</strong> <strong>el</strong>los <strong>la</strong><br />
creación <strong>de</strong> un equipo <strong>de</strong> proyecto que se si<strong>en</strong>ta comprometido<br />
con su tarea y que haya recibido instrucciones c<strong>la</strong>ras sobre cómo<br />
gestionar y ejecutar <strong>el</strong> proyecto. Se pue<strong>de</strong> crear dicho equipo<br />
adaptando <strong>la</strong>s estructuras <strong>la</strong>borales exist<strong>en</strong>tes o formando un<br />
grupo nuevo.<br />
Tareas y responsabilida<strong>de</strong>s c<strong>la</strong>ras<br />
Un compon<strong>en</strong>te fundam<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> cualquier actividad <strong>en</strong> <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro<br />
<strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> es un acuerdo explícito al comi<strong>en</strong>zo <strong>d<strong>el</strong></strong> proyecto
Mo<strong>d<strong>el</strong></strong>os <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>a práctica<br />
re<strong>la</strong>tivo al alcance <strong>d<strong>el</strong></strong> mismo, los recursos que precisa y <strong>la</strong>s tareas<br />
y responsabilida<strong>de</strong>s <strong>d<strong>el</strong></strong> equipo <strong>en</strong>cargado y <strong>de</strong> otros interesados.<br />
Dicho acuerdo pue<strong>de</strong> ser formal o informal, <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
tradición <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa.<br />
Apoyo <strong>de</strong> <strong>la</strong> dirección y <strong>de</strong> los superiores jerárquicos<br />
La c<strong>la</strong>ve <strong>d<strong>el</strong></strong> éxito <strong>de</strong> <strong>la</strong>s iniciativas <strong>la</strong>borales es <strong>la</strong> participación<br />
activa <strong>de</strong> <strong>la</strong> dirección, no sólo al comi<strong>en</strong>zo <strong>d<strong>el</strong></strong> proyecto, sino<br />
también <strong>en</strong> fases posteriores. Ello refuerza <strong>la</strong> id<strong>en</strong>tidad <strong>d<strong>el</strong></strong><br />
proyecto <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización, facilita <strong>la</strong> toma <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>cisiones y ti<strong>en</strong>e una importancia <strong>de</strong>cisiva para <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s medidas y <strong>la</strong> cooperación <strong>de</strong> los mandos intermedios y <strong>de</strong> los<br />
trabajadores.<br />
Participación activa <strong>de</strong> los trabajadores<br />
La participación <strong>de</strong> los empleados <strong>de</strong>be ser un objetivo explícito a<br />
<strong>la</strong> hora <strong>de</strong> diseñar un proyecto <strong>de</strong> <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong>, porque es un<br />
requisito para <strong>la</strong> eficacia <strong>d<strong>el</strong></strong> programa. Los trabajadores son los<br />
principales expertos <strong>en</strong> su <strong>trabajo</strong> y <strong>en</strong> su <strong>en</strong>torno <strong>la</strong>boral. Hacer<br />
uso <strong>de</strong> su creatividad y <strong>de</strong> su capacidad para solucionar problemas<br />
es una medida efici<strong>en</strong>te y eficaz. A<strong>de</strong>más, los b<strong>en</strong>eficios para <strong>la</strong><br />
salud - como objetivo <strong>d<strong>el</strong></strong> proyecto <strong>de</strong> <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> - sólo podrán<br />
lograrse con <strong>la</strong> participación <strong>d<strong>el</strong></strong> personal. La mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud<br />
no pue<strong>de</strong> ser impuesta a los empleados <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> dirección.<br />
Bu<strong>en</strong>a información y comunicación<br />
Exist<strong>en</strong> dos grupos que <strong>de</strong>berán ser informados <strong>de</strong> los avances <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> iniciativa sobre <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>. En primer <strong>lugar</strong> están los propios<br />
participantes que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser informados sobre <strong>el</strong> programa <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>sarrollo. En segundo <strong>lugar</strong> existe <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> comunicar los<br />
avances a <strong>la</strong>s estructuras directivas <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización. Unas<br />
comunicaciones fluidas son un requisito fundam<strong>en</strong>tal para integrar<br />
<strong>la</strong>s medidas <strong>en</strong>caminadas a <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud <strong>en</strong> <strong>la</strong> política y <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> práctica <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa.<br />
Participación activa <strong>de</strong> <strong>la</strong> dirección <strong>de</strong> personal, <strong>d<strong>el</strong></strong> servicio <strong>de</strong><br />
salud ocupacional y <strong>d<strong>el</strong></strong> asesorami<strong>en</strong>to externo<br />
La participación <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> personal y <strong>d<strong>el</strong></strong> servicio <strong>de</strong><br />
salud ocupacional pue<strong>de</strong> ayudar a los mandos intermedios a<br />
reducir <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por <strong>en</strong>fermedad, aunque no <strong>de</strong>be eximir a<br />
27
28<br />
La <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />
éstos <strong>de</strong> su responsabilidad <strong>de</strong> atajar <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>. La<br />
participación <strong>de</strong> terceros pue<strong>de</strong> increm<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> credibilidad <strong>d<strong>el</strong></strong><br />
proyecto y darle mayor objetividad. Tal participación facilita a<br />
m<strong>en</strong>udo <strong>la</strong> tarea <strong>de</strong> <strong>la</strong>nzar un proyecto y fom<strong>en</strong>ta una co<strong>la</strong>boración<br />
más estrecha <strong>en</strong>tre los difer<strong>en</strong>tes grupos integrantes <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
organización. Durante <strong>el</strong> proyecto los expertos externos <strong>de</strong>berán<br />
esforzarse, sin embargo, por mejorar los conocimi<strong>en</strong>tos técnicos<br />
exist<strong>en</strong>tes y por ayudar a <strong>la</strong> propia organización a id<strong>en</strong>tificar y<br />
resolver los problemas.<br />
Participación <strong>de</strong> los comités <strong>de</strong> empresa, <strong>de</strong> los comités<br />
responsables <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud y <strong>la</strong> seguridad y <strong>de</strong> los sindicatos<br />
Cabe <strong>de</strong>ducir que <strong>la</strong> participación <strong>d<strong>el</strong></strong> comité <strong>de</strong> empresa o <strong>de</strong> los<br />
miembros <strong>d<strong>el</strong></strong> comité responsable <strong>de</strong> <strong>la</strong> seguridad y <strong>la</strong> salud da<br />
bu<strong>en</strong>os resultados, mi<strong>en</strong>tras que <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> los sindicatos<br />
parece m<strong>en</strong>os importante para conseguir efectos positivos. Al<br />
parecer, los miembros <strong>d<strong>el</strong></strong> comité <strong>de</strong> empresa y <strong>d<strong>el</strong></strong> comité <strong>de</strong> salud<br />
y seguridad participan <strong>en</strong> mayor medida <strong>en</strong> cuestiones sustantivas,<br />
mi<strong>en</strong>tras que los sindicatos participan más como repres<strong>en</strong>tantes<br />
formales.<br />
Paquete <strong>de</strong> medidas equilibrado<br />
El éxito <strong>en</strong> <strong>la</strong> reducción <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral parece también<br />
estar re<strong>la</strong>cionado con <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> un paquete <strong>de</strong> medidas<br />
equilibrado. Un <strong>en</strong>foque equilibrado incluye medidas <strong>de</strong><br />
procedimi<strong>en</strong>to para <strong>el</strong>evar <strong>la</strong> barrera <strong>de</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y para que no<br />
resulte tan fácil darse <strong>de</strong> baja, pero incluye a<strong>de</strong>más medidas<br />
prev<strong>en</strong>tivas, c<strong>en</strong>tradas tanto <strong>en</strong> <strong>la</strong> persona como <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>, para<br />
reducir los problemas <strong>de</strong> salud. Por último, <strong>la</strong>s medidas <strong>de</strong><br />
reincorporación son importantes para reducir <strong>la</strong> barrera <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
reincorporación y para facilitar <strong>la</strong> vu<strong>el</strong>ta al <strong>trabajo</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> empleado<br />
<strong>en</strong>fermo.<br />
Tratami<strong>en</strong>to <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por <strong>en</strong>fermedad como f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o<br />
normal <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa<br />
Por último, <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y <strong>en</strong>fermedad son un f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o común a<br />
todos los puestos <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>. Pued<strong>en</strong> t<strong>en</strong>er gran<strong>de</strong>s repercusiones<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> productividad y <strong>la</strong> posición competitiva <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas. Es<br />
importante que <strong>la</strong>s empresas así lo reconozcan, y que incorpor<strong>en</strong><br />
medidas para reducir <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y <strong>la</strong> <strong>en</strong>fermedad a sus<br />
prácticas y políticas.
7<br />
■ Conclusiones<br />
Conclusiones y<br />
recom<strong>en</strong>daciones<br />
1. Existe una gran disparidad <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s repercusiones humanas y<br />
económicas <strong>d<strong>el</strong></strong> problema y <strong>la</strong> prioridad que le conced<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
práctica los ag<strong>en</strong>tes c<strong>la</strong>ve.<br />
Existe una paradoja <strong>en</strong> <strong>el</strong> fondo mismo <strong>de</strong> estos análisis <strong>d<strong>el</strong></strong><br />
<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral <strong>en</strong> Europa; a pesar <strong>de</strong> que <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por<br />
<strong>en</strong>fermedad supone <strong>el</strong> pago <strong>de</strong> <strong>en</strong>ormes sumas <strong>de</strong> dinero, los<br />
principales ag<strong>en</strong>tes han permanecido re<strong>la</strong>tivam<strong>en</strong>te inactivos<br />
durante mucho tiempo. En cada uno <strong>de</strong> los Estados miembros, los<br />
regím<strong>en</strong>es <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social <strong>de</strong>sembolsan cada año miles <strong>de</strong><br />
millones <strong>de</strong> ecus <strong>en</strong> prestaciones por <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> e incapacidad<br />
<strong>la</strong>boral. Actualm<strong>en</strong>te crece <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción que los gobiernos<br />
nacionales <strong>de</strong>dican a este problema, pero es un f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o bastante<br />
reci<strong>en</strong>te. D<strong>el</strong> mismo modo, hasta hace pocos años, <strong>la</strong> patronal y<br />
los sindicatos tampoco prestaban <strong>de</strong>masiada at<strong>en</strong>ción al problema.<br />
2. Los gobiernos comi<strong>en</strong>zan a <strong>de</strong>sviar esta responsabilidad.<br />
La situación ha cambiado <strong>de</strong>s<strong>de</strong> que los gobiernos han com<strong>en</strong>zado<br />
a prestar mayor at<strong>en</strong>ción al gasto público y a <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>de</strong>uda pública <strong>de</strong> sus respectivos países. Otros factores<br />
<strong>de</strong>terminantes son <strong>la</strong> creación <strong>d<strong>el</strong></strong> mercado único europeo, <strong>la</strong><br />
creci<strong>en</strong>te compet<strong>en</strong>cia internacional, <strong>el</strong> número cada vez mayor <strong>de</strong><br />
personas <strong>de</strong>sempleadas y <strong>la</strong> globalización <strong>d<strong>el</strong></strong> proceso <strong>de</strong><br />
29
30<br />
La <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />
producción, que supone que <strong>la</strong>s empresas (internacionales)<br />
tras<strong>la</strong>d<strong>en</strong> puestos <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> a países (más económicos) <strong>en</strong> vías <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>sarrollo. Ante semejante situación, se están realizando esfuerzos<br />
para reducir los costes <strong>de</strong> mano <strong>de</strong> obra con objeto <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>er <strong>la</strong><br />
competitividad y <strong>el</strong> empleo industrial <strong>en</strong> Europa.<br />
Los gobiernos están <strong>de</strong>sviando <strong>la</strong> responsabilidad financiera ante<br />
<strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y <strong>la</strong> incapacidad hacia los empresarios y los<br />
empleados. Esta política ti<strong>en</strong>e un efecto doble: alivia <strong>la</strong> presión<br />
sobre <strong>el</strong> presupuesto <strong>d<strong>el</strong></strong> sector público y sirve <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>tivo a los<br />
empresarios y a los trabajadores para reducir <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>.<br />
3. Las normativas sobre <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y <strong>la</strong> incapacidad varían<br />
consi<strong>de</strong>rablem<strong>en</strong>te <strong>en</strong>tre los distintos países europeos.<br />
Se han <strong>de</strong>tectado gran<strong>de</strong>s difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> <strong>la</strong>s normativas por <strong>la</strong>s que<br />
se rig<strong>en</strong> <strong>la</strong>s bajas por <strong>en</strong>fermedad e incapacidad <strong>en</strong> los distintos<br />
Estados miembros. Mi<strong>en</strong>tras que <strong>en</strong> un país una persona que no<br />
esté <strong>en</strong> condiciones <strong>de</strong> trabajar pue<strong>de</strong> recibir <strong>el</strong> sa<strong>la</strong>rio íntegro<br />
durante un cierto tiempo, <strong>en</strong> otro <strong>la</strong> incapacidad temporal para<br />
trabajar pue<strong>de</strong> significar una reducción <strong>d<strong>el</strong></strong> 50% <strong>de</strong> los ingresos.<br />
No obstante, los países que cu<strong>en</strong>tan con un sistema favorable <strong>de</strong><br />
prestaciones por baja temporal no cu<strong>en</strong>tan necesariam<strong>en</strong>te con<br />
normativas favorables <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso incapacidad prolongada o<br />
perman<strong>en</strong>te. Al mismo tiempo, existe una gran difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s<br />
normativas formales y <strong>la</strong> práctica real; <strong>la</strong> práctica <strong>en</strong> <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong><br />
los países es mucho más favorable que <strong>la</strong> normativa oficial.<br />
4. Faltan datos estadísticos.<br />
A pesar <strong>de</strong> <strong>la</strong>s repercusiones económicas <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y <strong>la</strong><br />
<strong>en</strong>fermedad, son re<strong>la</strong>tivam<strong>en</strong>te escasos los datos nacionales sobre<br />
los niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y sobre los factores que lo <strong>de</strong>terminan.<br />
Los datos nacionales sobre <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>de</strong> que disponemos<br />
ti<strong>en</strong><strong>en</strong> un alcance limitado. A<strong>de</strong>más, dichas estadísticas su<strong>el</strong><strong>en</strong><br />
referirse únicam<strong>en</strong>te a un sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción activa: por<br />
ejemplo, <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>la</strong>s estadísticas incluy<strong>en</strong> únicam<strong>en</strong>te a los<br />
trabajadores <strong>de</strong> <strong>la</strong>s gran<strong>de</strong>s empresas. Resulta difícil obt<strong>en</strong>er datos<br />
sobre <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s PYME, y a m<strong>en</strong>udo dichos datos no son<br />
completos. Este aspecto ti<strong>en</strong>e una importancia <strong>de</strong>cisiva habida
Conclusiones y recom<strong>en</strong>daciones<br />
cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> que <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los empleados europeos trabajan <strong>en</strong><br />
empresas con m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> 10 trabajadores.<br />
5. Resulta difícil interpretar <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong>tre países <strong>en</strong> los<br />
niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>.<br />
Los datos disponibles sobre los niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> e<br />
incapacidad pres<strong>en</strong>tan gran<strong>de</strong>s difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong>tre los distintos<br />
países. Resulta, sin embargo, muy difícil explicar <strong>la</strong>s causas <strong>de</strong><br />
dichas difer<strong>en</strong>cias. Cabe concluir que los trabajadores <strong>de</strong> un país<br />
con un alto índice <strong>de</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> ti<strong>en</strong><strong>en</strong> una salud peor - o una<br />
m<strong>en</strong>or esperanza <strong>de</strong> vida - que los trabajadores <strong>de</strong> otro país con<br />
índices más bajos <strong>de</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>, pero esto no es necesariam<strong>en</strong>te<br />
cierto. Los niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> e incapacidad no guardan una<br />
re<strong>la</strong>ción c<strong>la</strong>ra con <strong>la</strong>s características <strong>de</strong> <strong>la</strong>s normativas nacionales.<br />
Existe un problema fundam<strong>en</strong>tal, que radica <strong>en</strong> que los datos<br />
nacionales disponibles no se pres<strong>en</strong>tan <strong>de</strong> manera comparable o<br />
completa.<br />
6. Las empresas se c<strong>en</strong>tran <strong>en</strong> los procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> control <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s bajas para reducir <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y <strong>la</strong> <strong>en</strong>fermedad.<br />
En <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los países europeos, los empresarios int<strong>en</strong>tan<br />
reducir <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> mediante <strong>el</strong> <strong>en</strong>durecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los<br />
procedimi<strong>en</strong>tos y <strong>de</strong> los controles <strong>de</strong> los trabajadores que están <strong>de</strong><br />
baja (medidas reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tarias y disciplinarias). A pesar <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Directiva marco europea sobre <strong>la</strong> seguridad y <strong>la</strong><br />
salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>, <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas sigu<strong>en</strong> si<strong>en</strong>do poco<br />
comunes <strong>en</strong> <strong>la</strong>s empresas <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea. La mayoría <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas se limitan a medidas ori<strong>en</strong>tadas a <strong>la</strong>s<br />
personas <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> los accid<strong>en</strong>tes y <strong>la</strong>s <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s<br />
<strong>la</strong>borales - como son <strong>la</strong> formación y <strong>la</strong> información, <strong>la</strong> utilización<br />
<strong>de</strong> equipos <strong>de</strong> protección y <strong>la</strong> gestión <strong>d<strong>el</strong></strong> estrés - y no abordan <strong>la</strong>s<br />
causas re<strong>la</strong>cionadas con <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s y los<br />
accid<strong>en</strong>tes. Se diría a<strong>de</strong>más que, <strong>en</strong> estos mom<strong>en</strong>tos, los<br />
empresarios europeos tampoco aplican <strong>de</strong>masiado <strong>la</strong>s medidas <strong>de</strong><br />
reincorporación, dirigidas a <strong>la</strong> readaptación <strong>de</strong> los trabajadores<br />
que han estado <strong>de</strong> baja durante un período prolongado.<br />
31
32<br />
La <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />
7. Las empresas que han participado <strong>en</strong> <strong>el</strong> estudio <strong>de</strong> casos sirv<strong>en</strong><br />
para ilustrar un <strong>en</strong>foque alternativo.<br />
Las empresas <strong>d<strong>el</strong></strong> estudio <strong>de</strong> casos <strong>de</strong>muestran que un <strong>en</strong>foque<br />
alternativo es factible y fructífero. A pesar <strong>de</strong> que a m<strong>en</strong>udo faltan<br />
datos “incontestables” sobre repercusiones, los análisis ofrec<strong>en</strong><br />
una imag<strong>en</strong> bastante c<strong>la</strong>ra <strong>de</strong> los aspectos que <strong>de</strong>terminan <strong>el</strong> éxito<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> reducción <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>. Los factores <strong>de</strong> los que <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
dicho éxito son:<br />
un <strong>en</strong>foque sistemático;<br />
un equipo <strong>de</strong> proyecto <strong>en</strong>cargado <strong>de</strong> <strong>la</strong>bores <strong>de</strong> coordinación;<br />
tareas y responsabilida<strong>de</strong>s c<strong>la</strong>ras para <strong>la</strong>s personas que<br />
participan <strong>en</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s;<br />
<strong>el</strong> apoyo activo <strong>de</strong> <strong>la</strong> dirección y <strong>de</strong> los mandos directos;<br />
<strong>la</strong> participación activa <strong>de</strong> los empleados y <strong>el</strong> reconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />
su condición <strong>de</strong> expertos;<br />
una bu<strong>en</strong>a información y comunicación fluida con <strong>el</strong> personal;<br />
<strong>la</strong> participación <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> personal, <strong>d<strong>el</strong></strong> servicio<br />
médico <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa o <strong>de</strong> asesores externos;<br />
<strong>la</strong> participación <strong>de</strong> los comités <strong>de</strong> empresa, <strong>d<strong>el</strong></strong> comité<br />
responsable <strong>de</strong> <strong>la</strong> seguridad, <strong>la</strong> salud y <strong>el</strong> bi<strong>en</strong>estar <strong>d<strong>el</strong></strong> personal<br />
o <strong>de</strong> los sindicatos;<br />
un paquete <strong>de</strong> medidas equilibrado, y<br />
<strong>el</strong> tratami<strong>en</strong>to <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral como f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o normal<br />
<strong>de</strong> una empresa.<br />
Se han <strong>de</strong>tectado difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s distintas regiones <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE<br />
<strong>en</strong> lo que respecta a <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> un equipo <strong>de</strong> proyecto y al<br />
<strong>en</strong>foque <strong>de</strong> <strong>la</strong> participación. Estos dos aspectos eran m<strong>en</strong>os<br />
evid<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> los estudios <strong>de</strong> casos <strong>d<strong>el</strong></strong> sur <strong>de</strong> Europa. La creación<br />
<strong>de</strong> un equipo <strong>de</strong> proyecto para que se <strong>en</strong>cargue específicam<strong>en</strong>te <strong>de</strong><br />
coordinar <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s re<strong>la</strong>tivas al <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y <strong>la</strong> salud no es,<br />
al parecer, un requisito para conseguir bu<strong>en</strong>os resultados <strong>en</strong> los<br />
países meridionales. Las empresas <strong>d<strong>el</strong></strong> sur <strong>de</strong> Europa que han<br />
participado <strong>en</strong> <strong>el</strong> estudio <strong>de</strong> casos pres<strong>en</strong>taban asimismo mayor<br />
participación <strong>de</strong> los repres<strong>en</strong>tantes oficiales <strong>en</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s<br />
<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>das <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>, <strong>en</strong> <strong>de</strong>trim<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
participación directa. No obstante, y como conclusión, <strong>el</strong> éxito <strong>de</strong><br />
una iniciativa <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> sólo es posible cuando <strong>la</strong>s
Conclusiones y recom<strong>en</strong>daciones<br />
activida<strong>de</strong>s previstas abordan los problemas <strong>de</strong> salud específicos<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa y se ajustan a <strong>la</strong> tradición <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización y <strong>d<strong>el</strong></strong><br />
país.<br />
■ Recom<strong>en</strong>daciones<br />
1. El <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y sus causas <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ocupar un <strong>lugar</strong> más<br />
<strong>de</strong>stacado <strong>en</strong> <strong>la</strong> lista <strong>de</strong> priorida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea, <strong>de</strong><br />
los gobiernos nacionales, <strong>de</strong> <strong>la</strong>s asociaciones patronales y <strong>de</strong><br />
los sindicatos. Dicha at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>be ir más allá <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
repercusiones financieras y económicas, e incluir los aspectos<br />
sanitarios (trabajadores sanos y <strong>lugar</strong>es <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> seguros).<br />
El pres<strong>en</strong>te informe <strong>de</strong>be servir para situar <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y <strong>la</strong><br />
<strong>en</strong>fermedad <strong>en</strong> un <strong>lugar</strong> mucho más <strong>de</strong>stacado <strong>en</strong> los programas <strong>de</strong><br />
los principales ag<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> este ámbito. Es necesario impulsar <strong>el</strong><br />
reconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s gran<strong>de</strong>s repercusiones económicas y<br />
humanas <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por <strong>en</strong>fermedad. Al mismo tiempo, los<br />
ag<strong>en</strong>tes c<strong>la</strong>ve <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser consci<strong>en</strong>tes <strong>d<strong>el</strong></strong> pot<strong>en</strong>cial y <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
viabilidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s medidas para reducir <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>.<br />
2. Deb<strong>en</strong> difundirse datos normalizados sobre <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y<br />
<strong>en</strong>fermedad a niv<strong>el</strong> nacional y europeo. Ello permitirá realizar<br />
una a<strong>de</strong>cuada comparación <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y <strong>la</strong> <strong>en</strong>fermedad <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> UE, analizar <strong>la</strong>s t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cias nacionales <strong>en</strong> materia <strong>de</strong><br />
<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>, evaluar <strong>la</strong>s repercusiones <strong>de</strong> los cambios<br />
legis<strong>la</strong>tivos y sopesar los efectos <strong>de</strong> los programas <strong>de</strong> acción<br />
nacionales.<br />
Se necesitan datos más <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>dos y válidos sobre <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>en</strong><br />
los quince Estados miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea. El pres<strong>en</strong>te<br />
proyecto ha <strong>de</strong>mostrado <strong>la</strong> dificultad que conlleva <strong>la</strong> recogida y <strong>la</strong><br />
utilización <strong>de</strong> <strong>la</strong> información estadística exist<strong>en</strong>te sobre<br />
<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> e incapacidad. Los datos disponibles muestran gran<strong>de</strong>s<br />
difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> los niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> e incapacidad. Dichas<br />
difer<strong>en</strong>cias p<strong>la</strong>ntean interrogantes acerca <strong>de</strong> <strong>la</strong> influ<strong>en</strong>cia que<br />
ejerc<strong>en</strong> <strong>de</strong>terminadas características <strong>de</strong> los sistemas <strong>de</strong> seguridad<br />
social, así como sobre <strong>la</strong> influ<strong>en</strong>cia que ti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> composición <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
pob<strong>la</strong>ción activa <strong>en</strong> términos <strong>de</strong> edad, sexo, educación, sector<br />
33
34<br />
La <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />
industrial y tamaño <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa. No obstante, aún no es posible<br />
dar una respuesta <strong>de</strong>finitiva a estos interrogantes.<br />
3. Los gobiernos, <strong>la</strong>s organizaciones empresariales y los<br />
sindicatos <strong>de</strong>b<strong>en</strong> establecer, <strong>de</strong> común acuerdo, programas <strong>de</strong><br />
acción nacionales para atajar <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y <strong>la</strong> <strong>en</strong>fermedad.<br />
El objetivo <strong>de</strong> dichos programas <strong>de</strong>be ser al<strong>en</strong>tar a <strong>la</strong>s<br />
empresas y a los trabajadores a poner <strong>en</strong> marcha activida<strong>de</strong>s<br />
prev<strong>en</strong>tivas <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>, ampliar <strong>la</strong> participación<br />
activa <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> los trabajadores <strong>de</strong> más edad y<br />
reincorporar a los trabajadores que han estado aus<strong>en</strong>tes<br />
durante un período prolongado.<br />
Los cambios <strong>en</strong> <strong>el</strong> contexto socioeconómico exig<strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un diálogo a niv<strong>el</strong> nacional <strong>en</strong>tre los gobiernos,<br />
<strong>la</strong>s asociaciones patronales y los sindicatos. El objetivo <strong>de</strong> este<br />
diálogo es <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r un programa <strong>de</strong> acción para al<strong>en</strong>tar a <strong>la</strong>s<br />
empresas y a los trabajadores a empr<strong>en</strong><strong>de</strong>r iniciativas <strong>de</strong><br />
<strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>, ampliar <strong>la</strong> participación activa<br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> los trabajadores <strong>de</strong> más edad y reincorporar a los<br />
trabajadores que han estado aus<strong>en</strong>tes durante un período<br />
prolongado. Debe realizarse un esfuerzo especial para apoyar a <strong>la</strong>s<br />
PYME. A todas <strong>la</strong>s partes interesa y compete <strong>la</strong> adopción <strong>de</strong> un<br />
<strong>en</strong>foque integrado <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>, <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>la</strong>boral, <strong>la</strong> salud y <strong>la</strong><br />
seguridad, <strong>el</strong> <strong>en</strong>vejecimi<strong>en</strong>to y los costes económicos. Tal <strong>en</strong>foque<br />
integrado supone una ampliación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong><br />
dirigidas al individuo y al <strong>en</strong>torno <strong>la</strong>boral.<br />
4. Los empresarios y los empleados necesitan información sobre<br />
<strong>la</strong>s posibilida<strong>de</strong>s (metodología, herrami<strong>en</strong>tas y experi<strong>en</strong>cias<br />
prácticas) <strong>de</strong> reducir <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por <strong>en</strong>fermedad mediante<br />
activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas y <strong>la</strong> reincorporación <strong>de</strong> los<br />
trabajadores que han estado aus<strong>en</strong>tes por un <strong>la</strong>rgo tiempo.<br />
El pres<strong>en</strong>te informe pone <strong>de</strong> manifiesto que han sido numerosas<br />
<strong>la</strong>s iniciativas <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>das <strong>en</strong> <strong>lugar</strong>es <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> para reducir <strong>el</strong><br />
<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por <strong>en</strong>fermedad. Es evid<strong>en</strong>te que <strong>la</strong>s empresas pued<strong>en</strong><br />
apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r mucho <strong>de</strong> <strong>la</strong>s experi<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> otras empresas <strong>de</strong> d<strong>en</strong>tro y<br />
fuera <strong>de</strong> su propio país. No obstante, son escasos los ejemplos bi<strong>en</strong><br />
docum<strong>en</strong>tados <strong>de</strong> iniciativas que hayan combatido con éxito <strong>el</strong>
Conclusiones y recom<strong>en</strong>daciones<br />
<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>. Un problema adicional es que algunos <strong>de</strong> los mejores<br />
ejemplos están <strong>de</strong>scritos únicam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>el</strong> idioma <strong>d<strong>el</strong></strong> país y no<br />
resultan accesibles a un público internacional. Como resultado <strong>de</strong><br />
esta situación, muchas empresas <strong>de</strong>sconoc<strong>en</strong> los factores<br />
propiciatorios y <strong>la</strong>s barreras que <strong>en</strong>contrarán cuando inici<strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong>caminadas a reducir <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por motivos <strong>de</strong><br />
salud.<br />
5. Es necesario <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r módulos <strong>de</strong> formación sobre<br />
activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> dirigidas a reducir <strong>el</strong><br />
<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por <strong>en</strong>fermedad, <strong>de</strong>stinados a los médicos y al<br />
personal sanitario <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa.<br />
Las iniciativas <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> dirigidas a combatir <strong>el</strong><br />
<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> pued<strong>en</strong> ser adoptadas y puestas <strong>en</strong> práctica por una<br />
amplia serie <strong>de</strong> personas <strong>de</strong> d<strong>en</strong>tro o fuera <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización. El<br />
personal c<strong>la</strong>ve <strong>en</strong> <strong>el</strong> medio <strong>la</strong>boral podría ser un director <strong>de</strong><br />
recursos humanos, un mando directo, un especialista <strong>en</strong> salud y<br />
seguridad, un ATS o médico responsable <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud <strong>la</strong>boral o<br />
repres<strong>en</strong>tantes <strong>d<strong>el</strong></strong> personal o sindicales. En <strong>la</strong>s PYME, es posible<br />
que sean los propios empresarios o empleados los que <strong>de</strong>ban<br />
<strong>en</strong>cargarse <strong>de</strong> <strong>la</strong> tarea. Los asesores externos podrían ser<br />
organismos <strong>d<strong>el</strong></strong> área <strong>de</strong> salud y seguridad, servicios <strong>de</strong> salud <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
<strong>trabajo</strong>, autorida<strong>de</strong>s sanitarias locales o consultores <strong>de</strong> empresa.<br />
No obstante, <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los grupos necesitan formación<br />
adicional para gestionar con éxito un proyecto sobre <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong><br />
que no sólo repercuta <strong>en</strong> <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> empresa, sino<br />
también <strong>en</strong> <strong>la</strong> salud <strong>de</strong> los trabajadores.<br />
6. Es necesario al<strong>en</strong>tar y ayudar a <strong>la</strong>s PYME a reducir los<br />
problemas <strong>de</strong> salud re<strong>la</strong>cionados con <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y a<br />
empr<strong>en</strong><strong>de</strong>r activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />
Las PYME son mucho más vulnerables al <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral,<br />
sobre todo al <strong>de</strong> <strong>la</strong>rga duración, que <strong>la</strong>s gran<strong>de</strong>s empresas.<br />
A<strong>de</strong>más, su<strong>el</strong><strong>en</strong> carecer <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>tos técnicos a niv<strong>el</strong> interno<br />
para evitar <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral por <strong>en</strong>fermedad. La difusión <strong>de</strong><br />
activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> pro <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud y <strong>la</strong> seguridad <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pequeñas y<br />
medianas empresas ha sido y continúa si<strong>en</strong>do muy problemática<br />
<strong>en</strong> todos los Estados miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea. Entre los<br />
problemas típicos que <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>la</strong>s PYME se incluye <strong>la</strong> falta <strong>de</strong><br />
recursos y <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>tos. Es necesario ayudar a <strong>la</strong>s PYME a<br />
35
36<br />
La <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />
poner <strong>en</strong> marcha activida<strong>de</strong>s para reducir <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por<br />
<strong>en</strong>fermedad. Dicha ayuda incluye <strong>la</strong> difusión <strong>de</strong> información sobre<br />
mo<strong>d<strong>el</strong></strong>os pertin<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>a práctica, <strong>la</strong> adopción <strong>de</strong> medidas<br />
re<strong>la</strong>tivas a <strong>la</strong>s infraestructuras a niv<strong>el</strong> local o regional o para los<br />
sectores industriales, e inc<strong>en</strong>tivos financieros. Las soluciones para<br />
<strong>la</strong>s PYME <strong>de</strong>berán <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>rse <strong>en</strong> estrecha co<strong>la</strong>boración con los<br />
interlocutores sociales.<br />
7. Son precisas activida<strong>de</strong>s específicas <strong>de</strong> investigación <strong>en</strong> apoyo<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>s iniciativas nacionales <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>. Dichas<br />
investigaciones abarcarán, por ejemplo, <strong>el</strong> análisis <strong>de</strong> los<br />
procesos que pued<strong>en</strong> influir <strong>en</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s y <strong>el</strong><br />
<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> a niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> empresa, estudios sobre <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong><br />
transferir <strong>la</strong>s experi<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>la</strong>s gran<strong>de</strong>s empresas a <strong>la</strong>s<br />
pequeñas, y <strong>el</strong> análisis <strong>de</strong> los costes y b<strong>en</strong>eficios reales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>das <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> para reducir <strong>el</strong><br />
<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por <strong>en</strong>fermedad.<br />
A pesar <strong>de</strong> que se ha investigado mucho acerca <strong>de</strong> <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción que<br />
existe <strong>en</strong>tre aspectos <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud y <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>, por un <strong>la</strong>do, y <strong>el</strong><br />
<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y <strong>la</strong> incapacidad, por otro, quedan muchos<br />
interrogantes <strong>de</strong> tipo práctico que carec<strong>en</strong> aún <strong>de</strong> una respuesta<br />
satisfactoria. Uno <strong>de</strong> tales interrogantes se refiere al pap<strong>el</strong> <strong>de</strong> los<br />
<strong>en</strong>foques participativos <strong>en</strong> <strong>la</strong> práctica <strong>de</strong> los países <strong>d<strong>el</strong></strong> sur <strong>de</strong><br />
Europa. Asimismo, es necesario estudiar más a fondo <strong>la</strong><br />
posibilidad <strong>de</strong> utilizar <strong>la</strong>s experi<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>la</strong>s gran<strong>de</strong>s empresas<br />
para crear una metodología <strong>de</strong> utilidad para <strong>la</strong>s PYME. Otros<br />
temas <strong>de</strong> investigación que se <strong>de</strong>spr<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> pres<strong>en</strong>te estudio son<br />
los costes y los b<strong>en</strong>eficios reales (materiales y <strong>de</strong> otro tipo) <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
activida<strong>de</strong>s que se llevan a cabo <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> para reducir<br />
<strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por <strong>en</strong>fermedad, y <strong>el</strong> pot<strong>en</strong>cial pap<strong>el</strong> <strong>de</strong> los fondos<br />
<strong>d<strong>el</strong></strong> seguro <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermedad <strong>en</strong> <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s y<br />
<strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral. Las respuestas a estos interrogantes<br />
<strong>de</strong>berán contribuir a un mejor conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los procesos a<br />
través <strong>de</strong> los cuales se pue<strong>de</strong> influir <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y <strong>la</strong><br />
<strong>en</strong>fermedad <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />
8. Los empresarios y los trabajadores dispon<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> base <strong>de</strong><br />
conocimi<strong>en</strong>tos necesaria para poner <strong>en</strong> marcha <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong><br />
<strong>trabajo</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> y <strong>de</strong> reincorporación.<br />
Dichas activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>berán:
Conclusiones y recom<strong>en</strong>daciones<br />
– aplicar un <strong>en</strong>foque sistemático e integral;<br />
– estar basadas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>d<strong>el</strong></strong> personal;<br />
– aspirar a conseguir <strong>la</strong> participación activa <strong>de</strong> los<br />
empleados;<br />
– ser aplicadas a <strong>la</strong> totalidad <strong>d<strong>el</strong></strong> personal <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa.<br />
Aunque ésta es una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s últimas recom<strong>en</strong>daciones <strong>d<strong>el</strong></strong> pres<strong>en</strong>te<br />
informe, no por <strong>el</strong>lo es m<strong>en</strong>os importante. La mejora sost<strong>en</strong>ible <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> salud y <strong>la</strong> correspondi<strong>en</strong>te reducción <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> sólo<br />
pued<strong>en</strong> llevarse a cabo <strong>en</strong> <strong>el</strong> propio <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />
Los empresarios y los empleados pued<strong>en</strong> apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>d<strong>el</strong></strong> pres<strong>en</strong>te<br />
informe <strong>la</strong> manera <strong>de</strong> poner <strong>en</strong> marcha activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong><br />
y <strong>de</strong> reincorporación, y cómo reducir <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por<br />
<strong>en</strong>fermedad. Las experi<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>rivadas <strong>de</strong> los estudios <strong>de</strong> casos<br />
ofrec<strong>en</strong> una amplia panorámica <strong>d<strong>el</strong></strong> modo <strong>en</strong> que <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />
organizarse dichas activida<strong>de</strong>s y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s barreras y los factores<br />
favorables que pued<strong>en</strong> pres<strong>en</strong>tarse. Los factores <strong>de</strong> éxito son, <strong>de</strong><br />
hecho, los principios más importantes <strong>de</strong> dichas activida<strong>de</strong>s.<br />
9. Tar<strong>de</strong> o temprano, <strong>la</strong>s iniciativas para reducir <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong><br />
<strong>de</strong>berán incluirse <strong>en</strong> <strong>el</strong> día a día <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa. El personal<br />
responsable <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud <strong>la</strong>boral y <strong>la</strong> administración <strong>de</strong> recursos<br />
humanos <strong>de</strong>b<strong>en</strong> co<strong>la</strong>borar para integrar <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
gestión y para incluir <strong>la</strong>s iniciativas <strong>de</strong> fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> política y <strong>en</strong> <strong>la</strong> práctica <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización.<br />
El <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y los problemas <strong>de</strong> salud <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser, principalm<strong>en</strong>te,<br />
responsabilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> dirección. La administración <strong>de</strong> recursos<br />
humanos y <strong>el</strong> personal responsable <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud <strong>la</strong>boral podrían<br />
naturalm<strong>en</strong>te, ayudar a <strong>la</strong> dirección <strong>en</strong> este asunto. La dirección<br />
<strong>de</strong>bería hacer uso <strong>de</strong> sus conocimi<strong>en</strong>tos y experi<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong> hora <strong>de</strong><br />
poner <strong>en</strong> marcha activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> para reducir <strong>el</strong><br />
<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por <strong>en</strong>fermedad. Los mandos directos <strong>de</strong>b<strong>en</strong> hacerse<br />
responsables <strong>d<strong>el</strong></strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por <strong>en</strong>fermedad que se<br />
produzca <strong>en</strong> sus correspondi<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>tos. Mediante <strong>la</strong><br />
incorporación <strong>de</strong> medidas sobre <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> y <strong>en</strong>fermedad <strong>en</strong> los<br />
sistemas <strong>de</strong> calidad y <strong>de</strong> otro tipo, será posible integrar estos<br />
aspectos <strong>en</strong> <strong>la</strong> política y <strong>la</strong> práctica <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización.<br />
Por último, <strong>en</strong> <strong>el</strong> Cuadro 4, que aparece a continuación, se<br />
resum<strong>en</strong> <strong>la</strong>s principales recom<strong>en</strong>daciones a <strong>la</strong>s partes interesadas<br />
que se <strong>de</strong>rivan <strong>d<strong>el</strong></strong> pres<strong>en</strong>te estudio.<br />
37
38<br />
La <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />
Cuadro 4: Resum<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s principales recom<strong>en</strong>daciones a organismos específicos.<br />
Los gobiernos nacionales <strong>de</strong>berían:<br />
iniciar un diálogo con <strong>la</strong> patronal y los sindicatos para e<strong>la</strong>borar un<br />
programa <strong>de</strong> acción nacional <strong>en</strong>caminado a fom<strong>en</strong>tar y apoyar <strong>la</strong>s<br />
activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> ori<strong>en</strong>tadas a reducir <strong>el</strong><br />
<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por <strong>en</strong>fermedad, así como a impulsar <strong>la</strong> participación<br />
activa <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> los empleados mayores y <strong>la</strong> reincorporación<br />
<strong>de</strong> los trabajadores que hayan estado aus<strong>en</strong>tes por un tiempo<br />
prolongado;<br />
contribuir a <strong>la</strong> bu<strong>en</strong>a marcha <strong>de</strong> dicho programa a través <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
información, <strong>la</strong> difusión <strong>de</strong> ejemplos <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>a práctica, <strong>el</strong><br />
<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> programas <strong>de</strong> formación, <strong>la</strong> investigación, <strong>la</strong><br />
vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> los resultados y <strong>el</strong> establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> una legis<strong>la</strong>ción<br />
no discriminatoria <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> salud y edad;<br />
fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> recogida <strong>de</strong> datos nacionales sobre <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> e<br />
incapacidad <strong>de</strong> modo que puedan ser comparados con los datos <strong>de</strong><br />
otros países europeos.<br />
Las organizaciones patronales <strong>de</strong>berían:<br />
al<strong>en</strong>tar a <strong>la</strong>s empresas a que pongan <strong>en</strong> marcha iniciativas <strong>de</strong><br />
<strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> y a que abandon<strong>en</strong> <strong>la</strong> práctica <strong>de</strong><br />
s<strong>el</strong>eccionar al personal sobre <strong>la</strong> base <strong>de</strong> <strong>la</strong> edad o <strong>la</strong> salud;<br />
organizar proyectos <strong>de</strong> <strong>de</strong>mostración <strong>en</strong> sectores industriales<br />
específicos y difundir <strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> dichos proyectos <strong>en</strong><br />
manuales y vi<strong>de</strong>os;<br />
fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> cooperación <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s<br />
empresas más gran<strong>de</strong>s y <strong>la</strong>s PYME a niv<strong>el</strong> regional o sectorial, así<br />
como <strong>el</strong> intercambio <strong>de</strong> experi<strong>en</strong>cias prácticas.<br />
Las empresas a niv<strong>el</strong> individual <strong>de</strong>berían:<br />
utilizar los resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong>s evaluaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>en</strong><br />
materia <strong>de</strong> salud para organizar activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas, c<strong>en</strong>trar su<br />
at<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> <strong>la</strong> salud <strong>de</strong> los trabajadores y <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r una política<br />
<strong>de</strong> personal que t<strong>en</strong>ga <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta específicam<strong>en</strong>te <strong>el</strong> factor edad;<br />
exigir a sus proveedores pruebas <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>a práctica <strong>en</strong> materia <strong>de</strong><br />
salud y seguridad.<br />
Los sindicatos <strong>de</strong>berían:<br />
contribuir también a <strong>la</strong> promoción <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong><br />
<strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> salud, y a <strong>la</strong> difusión <strong>de</strong> información como<br />
aportación al programa nacional;<br />
formar a sus miembros para que puedan participar <strong>en</strong> dichas<br />
activida<strong>de</strong>s, asi como <strong>en</strong> un grupo <strong>de</strong> proyecto o un comité<br />
directivo;<br />
concluir acuerdos <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> inversiones <strong>en</strong> <strong>la</strong> seguridad y <strong>la</strong><br />
salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s negociaciones colectivas con <strong>la</strong><br />
patronal.
Conclusiones y recom<strong>en</strong>daciones<br />
Los comités <strong>de</strong> empresa y los trabajadores a niv<strong>el</strong> individual<br />
<strong>de</strong>berían:<br />
presionar a sus empresarios para que prest<strong>en</strong> mayor at<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong><br />
salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />
Los servicios responsables <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud <strong>la</strong>boral <strong>de</strong>berían:<br />
poner <strong>en</strong> marcha o apoyar <strong>la</strong> organización <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
<strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> dirigidas a <strong>la</strong> <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> y <strong>la</strong> reincorporación;<br />
ayudar a <strong>la</strong> dirección a integrar activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
salud <strong>en</strong> <strong>la</strong> política y <strong>la</strong> práctica <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización;<br />
int<strong>en</strong>sificar <strong>la</strong> cooperación con los profesionales <strong>de</strong> <strong>la</strong> medicina<br />
g<strong>en</strong>eral y otros especialistas pertin<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud para facilitar <strong>la</strong><br />
rehabilitación <strong>de</strong> los trabajadores que hayan estado aus<strong>en</strong>tes por un<br />
<strong>la</strong>rgo período.<br />
Las compañías <strong>de</strong> seguros y mutuas asist<strong>en</strong>ciales <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermedad<br />
ti<strong>en</strong><strong>en</strong> intereses económicos directos <strong>en</strong> <strong>el</strong> programa nacional para <strong>la</strong><br />
reducción <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por <strong>en</strong>fermedad y <strong>en</strong> <strong>la</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>. Dichas <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>berían:<br />
apoyar económicam<strong>en</strong>te <strong>el</strong> programa nacional y recomp<strong>en</strong>sar a los<br />
empresarios que empr<strong>en</strong>dan activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> salud <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
<strong>trabajo</strong>;<br />
contribuir al intercambio <strong>de</strong> información <strong>en</strong> b<strong>en</strong>eficio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
PYME y <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s mismas;<br />
financiar estudios sobre los costes y b<strong>en</strong>eficios <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ciones<br />
dirigidas a reducir <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> por <strong>en</strong>fermedad;<br />
apoyar <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> sistemas normalizados <strong>de</strong> registro <strong>d<strong>el</strong></strong><br />
<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>.<br />
La comunidad académica <strong>de</strong>bería:<br />
participar <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> nuevos mo<strong>d<strong>el</strong></strong>os y metodologías<br />
(especialm<strong>en</strong>te para <strong>la</strong>s PYME), <strong>en</strong> <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong> los programas<br />
<strong>de</strong> <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> exist<strong>en</strong>tes, <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> sistemas <strong>de</strong><br />
vigi<strong>la</strong>ncia, y <strong>en</strong> <strong>la</strong> investigación <strong>de</strong> aspectos tales como los costes<br />
y b<strong>en</strong>eficios <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ciones específicas <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />
La Unión Europea <strong>de</strong>be apoyar a niv<strong>el</strong> europeo <strong>la</strong>s iniciativas<br />
nacionales. Su contribución <strong>de</strong>bería incluir los aspectos sigui<strong>en</strong>tes:<br />
fom<strong>en</strong>tar <strong>el</strong> intercambio <strong>de</strong> experi<strong>en</strong>cias <strong>en</strong>tre países;<br />
difundir información sobre mo<strong>d<strong>el</strong></strong>os <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>a práctica;<br />
financiar <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> metodologías (especialm<strong>en</strong>te para <strong>la</strong>s<br />
PYME) y activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> investigación supranacionales;<br />
promover <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> módulos <strong>de</strong> formación para gestionar los<br />
proyectos <strong>de</strong> <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> y <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong>;<br />
fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> recogida <strong>de</strong> datos estadísticos comparables sobre<br />
<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> e incapacidad.<br />
39
40<br />
Abs<strong>en</strong>tismo Laboral y Enfermedad<br />
PUBLICACIONES DEL PROYECTO SOBRE MALA SALUD Y ABSENTISMO<br />
LABORAL DE LA FUNDACIÓN EUROPEA PARA LA MEJORA DE LAS<br />
CONDICIONES DE VIDA Y DE TRABAJO:<br />
Docum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> base:<br />
Grün<strong>de</strong>mann, R.W.M., Winter C.R. <strong>de</strong> & Smul<strong>de</strong>rs, P.G.W. (1994). Abs<strong>en</strong>teeism in<br />
the European Union. Fundación Europea para <strong>la</strong> Mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Condiciones <strong>de</strong> Vida y<br />
<strong>de</strong> Trabajo, Dublín (Docum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> nº WP/92/22/EN).<br />
Informes nacionales:<br />
Balcombe, J. & Tate, G. (1995). Ill-health and workp<strong>la</strong>ce abs<strong>en</strong>teeism in the United<br />
Kingdom: initiatives for prev<strong>en</strong>tion. Fundación Europea para <strong>la</strong> Mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
Condiciones <strong>de</strong> Vida y <strong>de</strong> Trabajo, Dublín (Docum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>).<br />
Damme, J. van (1995). Ill-health and workp<strong>la</strong>ce abs<strong>en</strong>teeism in B<strong>el</strong>gium: initiatives<br />
for prev<strong>en</strong>tion. Fundación Europea para <strong>la</strong> Mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Condiciones <strong>de</strong> Vida y <strong>de</strong><br />
Trabajo, Dublín (Docum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>).<br />
Doukmak, B. & Huber, B. (1995). Ill-health and workp<strong>la</strong>ce abs<strong>en</strong>teeism in the<br />
Fe<strong>de</strong>ral Republic of Germany: initiatives for prev<strong>en</strong>tion. Fundación Europea para <strong>la</strong><br />
Mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Condiciones <strong>de</strong> Vida y <strong>de</strong> Trabajo, Dublín (Docum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>).<br />
Graça, L. (1995). Ill-health and workp<strong>la</strong>ce abs<strong>en</strong>teeism in Portugal: initiatives for<br />
prev<strong>en</strong>tion. Fundación Europea para <strong>la</strong> Mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Condiciones <strong>de</strong> Vida y <strong>de</strong><br />
Trabajo, Dublín (Docum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>).<br />
Grün<strong>de</strong>mann, R.W.M. (1995). Ill-health and workp<strong>la</strong>ce abs<strong>en</strong>teeism in the<br />
Nether<strong>la</strong>nds: initiatives for prev<strong>en</strong>tion. Fundación Europea para <strong>la</strong> Mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
Condiciones <strong>de</strong> Vida y <strong>de</strong> Trabajo, Dublín (Docum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>).<br />
Mirabile, M.L. & Carrera, F. (1995). Ill-health and workp<strong>la</strong>ce abs<strong>en</strong>teeism in Italy:<br />
initiatives for prev<strong>en</strong>tion. Fundación Europea para <strong>la</strong> Mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Condiciones <strong>de</strong><br />
Vida y <strong>de</strong> Trabajo, Dublín (Docum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>).<br />
Noack, R.H. & Noack G. (1996). Ill-health and workp<strong>la</strong>ce abs<strong>en</strong>teeism in Austria:<br />
initiatives for prev<strong>en</strong>tion. Fundación Europea para <strong>la</strong> Mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Condiciones <strong>de</strong><br />
Vida y <strong>de</strong> Trabajo, Dublín (Docum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>).<br />
Nytrø, K. (1995). Ill-health and workp<strong>la</strong>ce abs<strong>en</strong>teeism in Norway: initiatives for<br />
prev<strong>en</strong>tion. Fundación Europea para <strong>la</strong> Mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Condiciones <strong>de</strong> Vida y <strong>de</strong><br />
Trabajo, Dublín (Docum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>).<br />
Informe <strong>de</strong> síntesis:<br />
Grün<strong>de</strong>mann, R.W.M., Vuur<strong>en</strong>, C.V. van (1997). Prev<strong>en</strong>ting abs<strong>en</strong>teeism at the<br />
workp<strong>la</strong>ce (European Research Report). Fundación Europea para <strong>la</strong> Mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
Condiciones <strong>de</strong> Vida y <strong>de</strong> Trabajo, Dublín.<br />
Recopi<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas<br />
Grün<strong>de</strong>mann, R.W.M., Vuur<strong>en</strong>, C.V. van (1997). Prev<strong>en</strong>ting abs<strong>en</strong>teeism at the<br />
workp<strong>la</strong>ce (Portfolio of Good Practice). Fundación Europea para <strong>la</strong> Mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
Condiciones <strong>de</strong> Vida y <strong>de</strong> Trabajo, Dublín.
Fundación Europea para <strong>la</strong> Mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Condiciones <strong>de</strong> Vida y <strong>de</strong> Trabajo<br />
La <strong>prev<strong>en</strong>ción</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>lugar</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />
Resum<strong>en</strong><br />
Luxemburgo: Oficina <strong>de</strong> Publicaciones Oficiales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s Europeas<br />
1997 – 42 pp. – 14.8 cm x 21 cm<br />
ISBN 92-828-0335-X
EF/97/15/ES
LA PREVENCIÓN DEL ABSENTISMO<br />
EN EL LUGAR DE TRABAJO<br />
L-2985 Luxembourg<br />
RESUMEN<br />
A medida que se int<strong>en</strong>sifican <strong>la</strong>s presiones sobre los<br />
presupuestos <strong>de</strong> los sistemas <strong>de</strong> protección social y sobre <strong>la</strong><br />
competitividad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas, aum<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción que se<br />
presta a <strong>la</strong>s medidas ori<strong>en</strong>tadas a reducir <strong>el</strong> <strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral<br />
y sus costes. En <strong>el</strong> pres<strong>en</strong>te folleto se reún<strong>en</strong> los principales<br />
resultados y conclusiones <strong>de</strong> un estudio, realizado <strong>en</strong> todos los<br />
países <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE y <strong>en</strong> Noruega, sobre los problemas <strong>de</strong> salud<br />
consi<strong>de</strong>rados como <strong>la</strong> causa principal <strong>de</strong> <strong>la</strong> inasist<strong>en</strong>cia al<br />
<strong>trabajo</strong>. En <strong>el</strong> mismo se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> distintas pautas <strong>de</strong><br />
<strong>abs<strong>en</strong>tismo</strong> <strong>la</strong>boral, así como estrategias para reducirlo, y se<br />
pres<strong>en</strong>tan mo<strong>d<strong>el</strong></strong>os concretos <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>a práctica. Las<br />
recom<strong>en</strong>daciones que se formu<strong>la</strong>n sobre políticas públicas,<br />
supervisión, formación y actuaciones están específicam<strong>en</strong>te<br />
dirigidas a todos aqu<strong>el</strong>los que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> mejorar<br />
<strong>la</strong> salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> y <strong>la</strong> asist<strong>en</strong>cia al mismo.<br />
OFICINA DE PUBLICACIONES OFICIALES<br />
DE LAS COMUNIDADES EUROPEAS<br />
ISBN 92-828-0335-X<br />
9 789282 803356<br />
4 5 SX-05-97-406-ES-C