03.06.2013 Views

i s t o r i a

i s t o r i a

i s t o r i a

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

nino kiRuraZe, giorgi sanikiZe, levan gordeziani,<br />

lali fircxalava, revaz gaCeCilaZe<br />

istoria<br />

moswavlis wigni<br />

11


4<br />

I<br />

II<br />

sarCevi<br />

uZvelesi adamiani. pirvelyofili sazogadoeba<br />

1.<br />

2.<br />

3.<br />

4.<br />

Teoriebi adamianis warmoSobis Sesaxeb<br />

(kreaciuli da evoluciuri)<br />

uZvelesi adamiani (ganviTarebis<br />

anTropologiuri safexurebi, dmanisis<br />

aRmoCenebi da maTi mniSvnebloba)<br />

socialuri struqturebi: gvari, Temi.<br />

pirvelyofili religia da xelovneba.<br />

`socialur-ekonomikuri~ sistema<br />

pirvelyofili sazogadoebis ganviTarebis<br />

etapebi msofliosa da saqarTveloSi<br />

Zveli msoflio<br />

5. saxelmwifos warmoSoba. Teoriebi<br />

saxelmwifos warmoSobis Sesaxeb<br />

26<br />

6. saxelmwifos ZiriTadi maxasiaTeblebi 31<br />

7. uZvelesi samdinaro civilizaciebi. egvipte 36<br />

8. uZvelesi samdinaro civilizaciebi.<br />

Sumeri da babiloni<br />

41<br />

9. asureTi, xeTebi, urartu<br />

44<br />

10. uZvelesi qarTuli saxelmwifoebrivi<br />

erTeulebi ZvelaRmosavlur xanaSi<br />

52<br />

11. saxmeleTo imperia. aqemenianTa irani<br />

(Zv.w. VI-IV ss.)<br />

58<br />

12. sazRvao-saqalaqo civilizaciebi. finikiuri<br />

qalaq-saxelmwifoebi da kolonizacia 66<br />

13. sazRvao-saqalaqo civilizaciebi.<br />

berZnuli polisebi, saxelmwifos<br />

mmarTvelobis formebi<br />

69<br />

14. sazRvao-saqalaqo civilizaciebi. didi<br />

berZnuli kolonizacia da misi Sedegebi 76<br />

15. sazRvao-saqalaqo civilizaciebi.<br />

berZen-sparselTa omebi<br />

84<br />

16. sazRvao-saqalaqo civilizaciebi.<br />

aTenis kavSiri - pirveli sazRvao `imperiis~<br />

Seqmnis mcdeloba<br />

88<br />

17. sazRvao-saqalaqo civilizaciebi.<br />

peloponesis omi<br />

92<br />

8<br />

12<br />

16<br />

21<br />

13<br />

33<br />

61<br />

79<br />

92<br />

27<br />

45<br />

70<br />

84


112<br />

145<br />

165<br />

218<br />

97<br />

124<br />

149<br />

174<br />

230<br />

18. aleqsandre makedonelis imperia, elinizmi da<br />

elinisturi saxelmwifoebi<br />

97<br />

19. qarTuli saxelmwifoebi elinistur xanaSi 104<br />

20. romis warmoSoba; romauli sazogadoeba,<br />

saxelmwifo wyoba - mefoba/respublika 109<br />

21. romauli dapyrobebi. respublikis dacema 113<br />

22. romi imperiis epoqaSi<br />

120<br />

23. romis imperia da saqarTvelo. romis urTier-<br />

Toba parTiasTan da sasanianTa iranTan 124<br />

Sua saukuneebi<br />

24. romi da `barbarosuli samyaro~, cvlilebebi<br />

evropasa da axlo aRmosavleTSi<br />

131<br />

25. dasavleT romis imperiis dacema.<br />

aRmosavleT romis imperia - bizantia 135<br />

26. qristianoba - msoflio religia.<br />

qristianobis Camoyalibeba da gavrceleba 145<br />

27. qristianobis damkvidreba saqarTveloSi.<br />

msoflio saeklesio krebebi da saqarTvelo 152<br />

28. qarTli V saukuneSi. vaxtang gorgasali 158<br />

29. bizantia da irani VI saukuneSi<br />

165<br />

30. saqarTvelo VI saukuneSi<br />

170<br />

31. feodalizmi evropaSi<br />

176<br />

32. papizmi. eklesia da Zalauflebis legitimacia 187<br />

33. Sua saukuneebis evropis qalaqebi da<br />

saqalaqo cxovreba<br />

195<br />

34. feodalizmi saqarTveloSi<br />

203<br />

35. ganaTleba da mecniereba. `universitetebis<br />

xana~ evropaSi. ganaTleba da mecniereba<br />

`oqros xanis~ saqarTveloSi<br />

211<br />

36. Sua saukuneebis wodebriv-warmomadgenlobiTi<br />

organoebi<br />

220<br />

37. brZola gavlenisTvis qristianul<br />

samyaroSi. bizantia VII-XII saukuneebSi 225<br />

38. brZola gavlenisTvis qristianul<br />

samyaroSi Sua saukuneebSi. `imperiis<br />

gadatana~<br />

231<br />

III<br />

5


6<br />

saqarTvelo da axlo aRmosavleTi<br />

VII-XV saukuneebSi<br />

IV 236<br />

V<br />

39. arabebi da islamuri saxalifo<br />

236<br />

40. saxalifos kultura da socialurekonomikuri<br />

ganviTareba<br />

248<br />

41. arabTa batonoba saqarTveloSi<br />

255<br />

42. saqarTvelos socialur-ekonomikuri<br />

ganviTareba da kultura VIII-IX saukuneebSi 259<br />

43. qarTuli samefo-samTavroebis gaerTianeba 266<br />

44. bizantia-saqarTvelos urTierTobebi 272<br />

45. Turq-selCukTa saxelmwifo<br />

276<br />

46. Turq-selCukebi da saqarTvelo<br />

286<br />

47. daviT aRmaSeneblis reformebi<br />

290<br />

48. didgoris brZola<br />

295<br />

49. Tamar mefis epoqa<br />

301<br />

50. saqarTvelos socialur-ekonomikuri<br />

ganviTareba Tamar mefis epoqaSi<br />

309<br />

51. jvarosnuli epoqa<br />

314<br />

52. monRolTa dapyrobebi da misi Sedegebi 325<br />

53. saqarTvelo XIII saukuneSi. monRolebi<br />

saqarTveloSi<br />

333<br />

54. qarTuli saxelmwifos daSla<br />

343<br />

55. konstantinopolis dacema<br />

349<br />

evropa axal droSi<br />

56. renesansi da humanizmi. aRorZinebis<br />

evropuli centrebi<br />

356<br />

57. axali samimosvlo gzebisa da kontinentebis<br />

aRmoCena<br />

362<br />

58. kolumbamdeli amerika<br />

367<br />

59. koloniuri epoqis dasawyisi<br />

373<br />

60. reformacia da kontrreformacia<br />

378<br />

61. religiuri omebi<br />

384<br />

62. holandiis revolucia da misi mniSvneloba 392<br />

63. XVII saukunis inglisis revolucia<br />

395<br />

64. absolutizmi<br />

402<br />

65. Svidwliani omi evropaSi<br />

410<br />

260<br />

327<br />

365<br />

382<br />

249<br />

286<br />

346<br />

371


411<br />

459<br />

489<br />

504<br />

398<br />

475<br />

495<br />

517<br />

66. ganmanaTlebloba<br />

415<br />

67. amerikis kolonizacia da aSS-is Seqmna 422<br />

68. safrangeTis didi revolucia. `Zveli<br />

reJimis~ krizisi da agonia<br />

427<br />

69. safrangeTis didi revolucia. revoluciis<br />

dasawyisi<br />

434<br />

70. safrangeTis didi revolucia. monarqiis<br />

damxoba da pirveli respublika<br />

444<br />

71. industriuli revolucia<br />

454<br />

saqarTvelo da misi mezoblebi<br />

XVI-XVIII saukuneebSi<br />

72. brZola osmaluri eqspansiis winaaRmdeg<br />

evropasa da aRmosavleTSi<br />

458<br />

73. sefianTa iranis saxelmwifo<br />

464<br />

74. ruseTis gamoCena msoflio asparezze da<br />

reC-pospolita<br />

468<br />

75. petre I-is sagareo politika da reformebi 474<br />

76. saqarTvelo XVI saukuneSi<br />

478<br />

77. aRmosavleT saqarTvelo Sah abas I-isa da misi<br />

memkvidreebis mmarTvelobis dros<br />

485<br />

78. saqarTvelo aRmosavleTsa da<br />

dasavleTs Soris XVII saukuneSi<br />

493<br />

79. saqarTvelo XVIII saukunis I naxevarSi 499<br />

80. saqarTvelo XVIII saukunis II naxevarSi.<br />

sagareo orientaciis sakiTxi<br />

505<br />

81. saqarTvelos urTierTobebi ruseTTan.<br />

georgievskis traqtati<br />

512<br />

VI<br />

7


Tavi pirveli<br />

8<br />

I uZvelesi adamiani. pirvelyofili<br />

sazogadoeba<br />

1.<br />

Teoriebi adamianis warmoSobis Sesaxeb<br />

(kreaciuli da evoluciuri)<br />

adamians yvela religia RmerTis qmnilebad miiCnevs. Zvel samyaros mraval<br />

religiaSi adamiani RmerTma (an RmerTebma) Seqmna Tavis damxmared da msaxurad.<br />

`Zveli aRTqma~ da is msoflio religiebi, romlebic mas efuZnebian, adamians<br />

RmerTis xatad, msgavsad miiCneven.<br />

`Zveli aRTqmiseuli~ samyarosa da adamianis Seqmnis ambavi jer kidev Zveli<br />

drois mecnierTa diskusiis sagnad iqca. cxadia, yvela droSi arsebobda<br />

teqstis sityvasityviT gagebis momxreebi. ax.w. I saukunis moRvawem, filon<br />

aleqsandrielma gamoTqva mosazreba, rom<br />

`bibliis~ zogi pasaJi amgvarad esmis im mkiwya­ro<br />

1<br />

Txvels, visac uWirs ufro Rrma arsis wvdoma.<br />

magaliTad mas mohyavs moses sityvebi Zvelegvipturi teqstidan sam-<br />

imis Sesaxeb, rom RmerTma samyaro eqvs dRe- yaros Seqmnis Sesaxeb:<br />

Si Seqmna, rac imiT iyo ganpirobebuli, rom<br />

`warmoiSva guliT da eniT<br />

Txroba gasagebi da mowesrigebuli yofili-<br />

atumis saxe. didia ptaxi, romeyo,<br />

xolo realurad es aRniSnavda Sesaqmis<br />

lic qmnis RmerTebs da maT kas<br />

erTdroul da yovlismomcvel aqts.<br />

(= RmerTebisa da adamianebis<br />

aqedan moyolebuli, saeklesio moRvawee-<br />

sulieri oreuli) am eniT, am<br />

bSi ar aris erTsulovneba Sesaqmis inter-<br />

guliT. warmoiSva xori misgan<br />

pretaciaSi. marTalia, isini aRiareben sam-<br />

– ptaxisgan, warmoiSva Toti<br />

yarosa da adamianis Seqmnas RmerTis mier,<br />

misgan – ptaxisgan, guli da ena<br />

magram RvTaebrivi Semoqmedebis Tanamimde-<br />

batonoben yvelaferze, radgan<br />

vrobas da eqvs dReze ganawilebas mravali<br />

ptaxi aris yovel sxeulSi, yo-<br />

maTgani, magaliTad origene (III s.) da basili<br />

vel RvTaebaSi, yovel adamiandidi<br />

(IV s.), erTgvar alegoriad miiCnevda.<br />

Si, yovel mwerSi, romlebic<br />

am pasaJis sityva-sityviTi gagebis momxreTa<br />

cocxloben misi ideiT da brZa-<br />

Soris iyvnen, magaliTad, reformaciis mamenebiT...<br />

ptaxi yoveli gadawyvebi<br />

– martin luTeri da Jan kalvini.<br />

tilebis mizezs warmoadgens...<br />

axali drois geografiulma aRmoCene-<br />

ena imeorebs gulis azrs. ase<br />

bma, agreTve codnam, romelic sabunebis-<br />

Seiqmna yvela RvTaeba... ase miemetyvelo<br />

mecnierebis sxvadasxva sferoSi<br />

ca sicocxle keTils da miezRo<br />

dagrovda, am Temebze diskusias axali suli<br />

sikvdili damnaSaves, ase Seiqm-<br />

STabera. Tumca, TiTqmis sayovelTaod iyo<br />

na samuSaoebi da xelovneba, xe-<br />

gaziarebuli mosazreba, rom RmerTma saTilis<br />

Sroma, fexis siaruli... man<br />

Taod Seqmna cocxal arsebaTa TiToeuli<br />

Seqmna RmerTebi, Seqmna qala-<br />

saxeoba. 1605 wels fransis bekonma gamoqebi,<br />

daaarsa nomebi, gaanawila<br />

Tqva azri, rom RmerTis qmnilebebi buneba-<br />

RmerTebi TavianT sakulto ad-<br />

Si gvaswavlis “bibliaSi” RmerTis sityvis<br />

gilebSi, daawesa maTi Sesawi-<br />

gagebas, rac ganmsazRvrel meTodad iqca<br />

ravi, daaarsa maTi taZrebi~.<br />

mis Tanamedrove mecnierebaSi. mecnierebi


wya­ro 2<br />

biblia. dabadeba 1. 26-31.<br />

26. Tqva RmerTma: gavaCinoT kaci Cvens xatad, Cvens msgavsebad. epatronos zRvaSi<br />

Tevzs, caSi frinvels, pirutyvs, mTels dedamiwas da yvela qvemZroms, rac ki miwaze<br />

daxoxavs.<br />

27. Seqmna RmerTma kaci, Tavis xatad Seqmna igi, mamakacad da dedakacad Seqmna isini.<br />

28. akurTxa RmerTma isini da uTxra: inayofiereT da imravleT, aavseT dedamiwa,<br />

daeufleT mas, epatroneT zRvaSi Tevzs, caSi frinvels, yovel cxovels, rac ki<br />

dedamiwaze daxoxavs.<br />

29 . Tqva RmerTma: aha, momicia TqvenTvis yoveli balaxi, Teslis mTesveli, rac<br />

ki dedamiwis zurgzea, da yoveli nayofieri xe, Teslis mTesveli. es iyos Tqveni<br />

sazrdo.<br />

30. miwis yvela mxecs, cis yvela frinvels, yvela qvemZroms, rasac ki sicocxlis suli<br />

udgas, mwvane balaxi hqondes saWmelad. da iqmna ase.<br />

31. dainaxa RmerTma yovelive, rac gaaCina, da aha, Zalian kargi iyo. iyo saRamo, iyo<br />

dila _ meeqvse dRe.<br />

bunebasa Tu warsulis naSTebSi eZebdnen “bibliaSi” aRweril movlenaTa, pirvel<br />

rigSi, warRvnisa da noes kidobanis dadasturebas.<br />

XIX saukunis dasawyisidan Cndeba ideebi saxeobaTa cvlilebis Sesaxeb. Carlz<br />

darvinma Camoayaliba Tavisi Teoria bunebrivi gadarCevis Sesaxeb. mis publikaciebs<br />

30-ian da 40-ian wlebSi didi gamoxmaureba, magram amasTanave samecniero<br />

wreebis kritika mohyva. 1859 wels man gamoaqveyna wigni `saxeobaTa warmoSobis<br />

Sesaxeb~, sadac sakmaod didi masala da argumentacia hqonda motanili saxeoba-<br />

Ta bunebrivi gadarCevis, evoluciuri gziT warmoSobis dasadastureblad.<br />

naSromma mniSvnelovani Zvra gamoiwvia sazogadoebriv<br />

azrSi da safuZveli Cauyara Widils evoluciur da kreaciul<br />

(an kreacionistur) Teoriebs Soris.<br />

uxeSad rom iTqvas, dava daiyvaneba kiTxvamde:<br />

`adamiani Seqmna RmerTma (zebunebrivma Zalam),<br />

Tu igi warmoiqmna maimunisagan, TavisiT, metnaklebad<br />

SemTxveviTi mizeziT gamowveuli<br />

cvlilebebis Sedegad?~<br />

dRemde arsebobs orive ukiduresi<br />

poziciis mimdevrebi. magram ukve XIX<br />

saukunis II naxevarSi mecnierebi dafiqrdnen<br />

maT erTgvar morigebaze. evolucionistTa<br />

erTi nawili miiCnevs,<br />

rom RvTaebriv nebas SeiZleboda mieca<br />

uZvelesi adamiani. pirvelyofili sazogadoeba<br />

9


Tavi pirveli<br />

10<br />

biZgi im procesebisaTvis, rac samyaroSi ganviTarda da risi aRwerac mecnierebam<br />

moaxerxa, maT Soris, adamianis warmoSobisTvisac. maTTvis es rCeba rwmenis<br />

sakiTxad, radganac ver gaizomeba mecnierisaTvis xelmisawvdomi saSualebebiT.<br />

saerTod, is dapirispireba, erTi mxriv, racionalur azrovnebas, mecnierebasa<br />

da, meore mxriv, religias, eklesias Soris, romelic XVIII-XIX saukuneebSi arsebobda<br />

da evropaSi revoluciuri xanis aTeizmis erTerTi masazrdovebeli<br />

gaxda, dRevandel civilizebul msoflioSi daZleulia da rwmena da azrovneba<br />

aramc Tu ar uSlian xels erTmaneTs, aramed erTgvarad avseben kidec, rogorc<br />

es, magaliTad, Tundac qristianobis gariJraJze iyo.<br />

agreTve maTTvisac, vinc uciloblad miiCnevs RvTaebriv Semoqmedebas,<br />

dRes mTlianad ugulebelyofili ar aris sabunebismetyvelo mecnierebaTa<br />

saSualebebiT dagrovili codna. ase magaliTad, kreacionistTa calkeuli<br />

skolis warmomadgenlebi aRiareben samyarosa da dedamiwis warmoSobas ramdenime<br />

miliardi wlis win, agreTve sxvadasxva saxeobisa da, maT Soris, adamianis<br />

garkveul evolucias.<br />

dRes kreacionistTa mravali skola arsebobs. isini gansxvavdebian erTmane-<br />

Tisagan met-naklebad principuli sakiTxebisadmi damokidebulebiT. ase magaliTad,<br />

`axalgazrda dedamiwis kreacionistebi~ faqtobrivad `bibliis~ sityvasityviTi<br />

gagebis poziciaze dganan. maT sapirispirod, `Teisturi evoluciis~<br />

mimdevrebi, faqtobrivad, srulad iziareben dRevandeli sabunebismetyvelo<br />

mecnierebebis miRwevebs da RmerTis rols samyaros Seqmnis iniciirebaSi xedaven.<br />

maT Soris aris kidev mravali Sualeduri mimdinareoba, romelic `bibliis~<br />

calkeuli pasaJisaTvis Tu bunebis ama Tu im movlenisaTvis gansxvavebul interpretacias<br />

gvTavazobs. mag., erTni Sesaqmis `erT dRes~ erT epoqad iazreben,<br />

ris saSualebasac iZleva ebrauli originalis Sesabamisi sityva; meoreni<br />

calkeuli saxeobis warmoSobas `gonivruli Canafiqris~ Sedegad warmoadgenen<br />

da Aase Semdeg.<br />

Tanamedrove samyaroSi am TeoriaTa miReba-gaziareba araTanabradaa gadanawilebuli.<br />

yvelaze meti momxre evolucionistebs – sxvadasxva gamokiTxviT,<br />

mosaxleobis 70-80% dasavleT evropis qveynebSi hyavs. dasavlur civilizacia-<br />

Tagan yvelaze meti dasayrdeni kreacionistul mimdinareobebs aqvs amerikis<br />

SeerTebul StatebSi. cxadia, im qveynebSic, sadac `biblia~ ar warmoadgens ZiriTad<br />

religiur wigns, agreTve vxvdebiT Widils evolucionistur Teoriasa<br />

da adgilobrivi religiis Sesabamis kreacionistul Teoriebs Soris.<br />

aSS didi xnis manZilze iyo am Teoriebs Soris mZafri brZolis arena, pirvel<br />

rigSi, skolaSi maTi swavlebis gamo. jer kidev XX saukunis dasawyisSi Zalze<br />

gaxmaurda e.w. `maimunis procesi~, romelzec sasamarTlo arkvevda, hqonda<br />

Tu ara axalgazrda bunebismetyvels skolaSi darvinis moZRvrebis swavlebis<br />

neba. arc Tu Soreul warsulSi agreTve sasamarTlos ganxilvis sagani gaxda<br />

sxvadasxva kreacionistuli moZRvrebis mecnieruloba da, Sesabamisad, misi<br />

skolaSi swavlebis ufleba.


klasSi samuSao<br />

1. SeadareT wyaroebi erTmaneTs. ipoveT gansxvavebebi da msgavsebebi.<br />

2. rogori axsna mouZebna samyaros Seqmnis Sesaxeb bibliidan pasaJs filon<br />

aleqsandrielma da ras saxis dava wamoiSva Semdgom saeklesio moRvaweebs<br />

Soris? daaxasiaTeT ori mimdinareobis warmomadgenelTa Sexedulebebi.<br />

3. ra aris evolucionizmi da rogor Caeyara mas safuZveli? romel sasamarTlo<br />

davas ewoda `maimunis procesi~ da ratom?<br />

RmerTis mier adamianis Seqmna. miqelanjelos freska<br />

saSinao­davaleba<br />

1. werilobiT CamoayalibeT adamianis warmoSobis Sesaxeb arsebuli Teoriebis<br />

ZiriTadi maxasiaTeblebi.<br />

uZvelesi adamiani. pirvelyofili sazogadoeba<br />

11


Tavi pirveli<br />

12<br />

2.<br />

uZvelesi adamiani (ganviTarebis<br />

anTropologiuri safexurebi, dmanisis<br />

aRmoCenebi da maTi mniSvnebloba)<br />

pirveli `adamianebi~<br />

evoluciuri Teoriis Tanaxmad, rasac<br />

kreacionistTa zogi mimdinareobac iziarebs,<br />

adamiani biologiurad primatebis<br />

rigs ganekuTvneba. misi uaxloesi naTesavebi<br />

arian adamianismagvari maimunebi,<br />

romlebic, adamianTan erTad dRes hominidebis<br />

ojaxSi erTiandebian. am ojaxis<br />

SigniT klasifikacia ukanasknel aTwleulebSi<br />

araerTxel Seicvala. es arcaa gasakviri,<br />

radganac mecnierebs xelT aqvT<br />

mxolod umniSvnelo naSTebi, romelTa<br />

Seswavla da erTmaneTTan Sedareba Zalze<br />

garTulebulia.<br />

tradiciulad, hominidebs uwodebdnen<br />

Tanamedrove adamianis uSualo winaprebs<br />

da maT monaTesave saxeobebs, romelTac<br />

dRes ufro xSirad hominidebad moixsenieben.<br />

maTgan yvela sxva saxeoba, Tanamedrove<br />

adamianis garda, gadaSenebulia.<br />

adamianis msgavsi arsebebi – hominidebi,<br />

an axali klasifikaciiT, hominidebi –<br />

afrikaSi ramdenime milioni wlis win ga-<br />

Cndnen.<br />

uZveles naSTad dRes zogierTi mec-<br />

leqsikoni<br />

r ekosistema – cocxali organizmebiTa<br />

da maTi sabinadro<br />

garemoTi warmoqmnili bunebrivi<br />

kompleqsi.<br />

r universaluri – sayovel-<br />

Tao, yvelgan miRebuli<br />

r diferenciacia – calkeuli<br />

nawilebis gamoyofa, danawevreba<br />

r rekonstruqcia – aRdgena<br />

r proto – wina, Zveli<br />

r genetikAAADFGGHGHGa<br />

– cocxali organizmebiTa<br />

da maTi sabinadro<br />

garemoTi warmoqmnili bunebrivi<br />

kompleqsi.<br />

r komponenti – Semadgeneli<br />

nawili<br />

r kombinirebuli – sxvadasxva<br />

nawilebis gaerTianebiT Seqmnili<br />

nieri miiCnevs 2001 wels CadSi, afrikaSi<br />

aRmoCenil 7 milioni wlis winandel `Cadis sahelanTropuss~, romelsac zedmetsaxeli<br />

`tumai~ misces. man CamoarTva pirveloba masze 3-4 milioni wliT<br />

ufro axalgazrda avstralopiTeks, zedmetsaxelad `liusi~.<br />

2,5 milioni wlisaa homo habilisi (homo habilis) – `marjve adamiani~, adamianTa<br />

(homo) gvaris CvenTvis cnobilTagan yvelaze adreuli warmomadgeneli, romelic<br />

adamianis uSualo winaprad SeiZleba CaiTvalos. mas adamianismagvari sxva<br />

arsebebisgan gamoarCevda, pirvel rigSi, tvinis zoma. igi ara marto iyenebda<br />

sxvadasxva sagnebs iaraRad, rasac zogi cxovelic axerxebs, aramed TviTon<br />

amzadebda qvis primitiul iaraRs. amitomac ewoda `marjve~.<br />

misi savaraudo STamomavali, homo ereqtusi (homo erectus) – `gamarTulad mosiarule<br />

adamiani~ daaxl. 2-1,8 milioni wlis win gaCnda da man TandaTan aiTvisa<br />

evrazia. zogi mecnieri am saxeobis mravali variaciis arsebobas varaudobs, zo-


gic mis gverdiT gamoyofs sxva saxeobebs – homo ergaster (homo ergaster), homo<br />

georgikus (homo georgicus), anu `qarTveli~, misi aRmoCenis adgilis mixedviT.<br />

adamianis uZvelesi sadgomebi afrikis farglebs gareT aRmoCnda saqarTveloSi,<br />

dmanisSi (daaxl. 1,8 milioni wlis winandeli), agreTve espaneTSi, indoeT-<br />

Si, CineTSi, indoneziaSi.<br />

dmaniseli adamiani<br />

dmanisel adamians zogi mkvlevari homo ereqtusis saxeobas miakuTvnebda,<br />

zogi – homo ergasterisas, zogic calke gamohyofs homo georgikuss, rogorc<br />

gardamaval saxeobas homo habilissa da homo ereqtuss Soris.<br />

dmanisSi araerTi adamianis naSTebia aRmoCenili. ori yvelaze kargad Senaxuli<br />

Tavis qalis patronebs saxelad mzia da zezva daarqves. am aRmoCenam didad<br />

gazarda saqarTvelos mniSvneloba kacobriobis saerTo warsulis Seswavlis<br />

saqmeSi da qarTveli mecnierebic CaerTnen am sakiTxebis Semswavlel saer-<br />

TaSoriso qselSi.<br />

ganviTarebis am etapze adamianma SedarebiT daxvewa qvis iaraRi, Seqmna kombinirebuli<br />

iaraRi qvis, xis, Zvlis komponentebis gamoyenebiT. homo ereqtusma<br />

pirvelma `moaTviniera~ da sakuTar samsaxurSi Caayena cecxli.<br />

mogvianebiT, kvlav afrikidan gavrceldnen adamianis sxva, ufro maRalganviTarebuli<br />

saxeobebi – `haidelbergeli adamiani~, neandertaleli da Tanamedrove<br />

adamiani – homo sapiens (homo sapiens), `gonieri an moazrovne adamiani~.<br />

homo sapiensi<br />

homo sapiensi daaxl. 200-150 aTasi wlis win gaCnda da daaxl. 50 aTasi wlis<br />

win man sabolood Camoyalibebuli saxe miiRo (homo sapiensis ganviTarebis<br />

Sedegad Camoyalibebul Tanamedrove adamians homo sapiens sapiensadac moixse-<br />

homo habilisi homo ereqtusi<br />

uZvelesi adamiani. pirvelyofili sazogadoeba<br />

13


Tavi pirveli<br />

14<br />

nieben). dRes homo sapiensi adamianis erTaderTi saxeobaa, sxvebma ver gauZles<br />

masTan konkurencias, ver moaxerxes klimatur cvlilebebTan Tu bunebis sxva<br />

gamowvevebTan adaptacia da gadaSendnen, gonierma adamianma ki TiTqmis mTeli<br />

planeta aiTvisa. daaxl. 50 aTasi wlis win is gamoCnda evraziaSi, 40 aTasi wlis<br />

win – okeaniaSi da bolos, 14 aTasi wlis win amerikasac miaRwia.<br />

garkveuli drois manZilze evropaSi neandertaleli da homo sapiensi Tanaarsebobdnen.<br />

mecnierebi dRes intensiurad swavloben am saxeobaTa Tanaarsebobas,<br />

maT urTierTdamokidebulebas, Sejvarebis SesaZleblobas. calkeuli<br />

naSTebidan moxerxda dnm-is analizis aReba. am analizebis safuZvelze naTeli<br />

gaxda, rom neandertalelsa da homo sapienss saerTo winapari daaxl. 500 aTasi<br />

wlis win unda hyolodaT da isini arc erT saxeobas, arc uSualo winaparsa da<br />

mis memkvidres ar warmoadgendnen. genetikurma analizma Searyia aseve erT<br />

dros sakmaod popularuli Teoria imis Sesaxeb, rom adamianis warmoSoba planetaze<br />

sxvadasxva adgilas erTdroulad mimdinareobda. dRes mecnierebs gamoTvlili<br />

aqvT, rom mitoqondriebis mixedviT homo sapiensis saxeobis yvela<br />

qals erTi winapari qali hyavda – e.w. “mitoqondriuli eva”, xolo yvela kacs,<br />

qromosomis mixedviT, erTi winapari kaci – “adami”. sainteresoa, rom es adami<br />

da eva ramdenime aTeuli aTasi wliT arian erTmaneTisagan daSorebuli, magram<br />

orive afrikelia da swored aqedan unda momxdariyo adamianis xelaxali gansaxleba<br />

planetaze. H<br />

uZvelesi adamiani moixmarda imas, rasac mas buneba sTavazobda – agrovebda<br />

sakvebad vargis mcenareebsa Tu mis nayofs, nadirobda, Tevzaobda. igi sxvadasxva<br />

masalisgan – qvisgan, Zvlisgan, xisgan, amzadebda iaraRs, romelsac iyenebda,<br />

pirvel rigSi, sakvebis mosapoveblad. cxovelis tyavisa da mcenareuli masalisgan<br />

igi amzadebda agreTve tansacmels, romelic mas sicivigan, mcxunvare<br />

mzisgan an cxovelis kbenisgan icavda.<br />

Tavdapirvelad adamianTa mcire jgufebi – jogebi uvlidnen mozrdil teritorias<br />

sakvebis mopovebisa da usafrTxo droebiTi sadgomis moZebnis mizniT.<br />

saukeTeso sanadiro da sacxovrebeli adgilebis Ziebam adamiani miiyvana<br />

Cveni planetis yvela kuTxeSi, sadac cxovrebisaTvis metnaklebad Sesaferisi<br />

pirobebi iyo. gaazrebuli koleqtiuri qmedebebi da damatebiT saSualebaTa<br />

gamoyeneba garemo pirobebTan adaptaciisas zrdida adamianis warmatebis SesaZleblobas<br />

sruliad gansxvavebul bunebriv pirobebSi. swored garemosTan<br />

adaptaciis Sedegia is rasobrivi gansxvavebebi, rac dRes sxvadasxva kontinentis<br />

mkvidr mosaxleobas Soris SeimCneva.<br />

daaxl. 70 aTasi wlis win, savaraudod, kunZul sumatraze tobas vulkanuri<br />

superamofrqvevis Semdeg daiwyo intensifikacia procesisa, romelsac “didi<br />

gamyinvareba” ewodeba da romelmac planetaze mosaxle adamianebis didi nawili<br />

Seiwira, magram gadarCenilebi gamoawrTo da Semdgomi warmatebebisTvis<br />

Seamzada.<br />

yinulis ukan daxevis Semdeg, daaxl. 12 aTasi wlis win iqmneba xelSemwyobi<br />

pirobebi demografiuli zrdisa da axali miwebis aTvisebisaTvis.


homo sapiensi<br />

klasSi samuSao<br />

1. CamoTvaleT adamianis Camoyalibebis anTropologiuri safexurebi. daaxasiaTeT<br />

isini.<br />

2. ram gamoarCia adamianis msgavsi pirveli arsebebi cxovelTa samyarosagan?<br />

3. ra SeiZleba miviCnioT homo ereqtusis `did gamarjvebad~?<br />

4. ratom sWirdebodaT adamianebs koleqtiuri moqmedeba?<br />

saSinao­davaleba<br />

1. ewvieT saqarTvelos erovnul muzeums. moiZieT aseve masalebi muzeumis vebgverdze<br />

da klasisTvis moamzadeT prezentacia Temaze: `pirveli adamianebi<br />

saqarTveloSi~.<br />

uZvelesi adamiani. pirvelyofili sazogadoeba<br />

15


Tavi pirveli<br />

16<br />

3.<br />

socialuri struqturebi: gvari, Temi.<br />

pirvelyofili religia da xelovneba.<br />

`socialur-ekonomikuri~ sistema<br />

pirvelyofili jogi<br />

Tavdapirvelad adamiani mcire jogebad cxovrobda. am jogSi, iseve, rogorc<br />

sxva cocxal arsebaTa nebismier erTad mcxovreb jgufSi, arsebobda garkveuli<br />

socialuri organizacia, ierarqia da funqciaTa danawileba. mecnierebs ar<br />

aqvT zusti warmodgena am urTierTobaTa Sesaxeb da maT Seswavlas sxvadasxva<br />

saSualebiT cdiloben: dRes arsebuli primitiuli tomebis, cxovelTa, pirvel<br />

rigSi, primatebis sociumebis, arqeologiuri masalis SeswavliT da am monacemTa<br />

urTierTSepirispirebiT. cxadia, ikveTeba garkveuli kanonzomierebebi,<br />

romlebic adamianTa nebismieri sazogadoebisaTvis saerTo Cans, magram agreTve<br />

sakmao gansxvavebebic, romlebic ganpirobebulia garemo pirobebiTa Tu sxva<br />

racionaluri an jerac amoucnobi mizezebiT.<br />

adamianTa jogebSi maTi raodenobis zrda, iaraRis daxvewa, yoveldRiuri<br />

saqmianobis gamravalferovneba iwvevda socialuri organizaciis, adamianebs<br />

Soris urTierTobaTa sistemis garTulebas. ukve dmaniseli homo georgikusi,<br />

rogorc es mecnierebma calkeuli naSTebis Seswavlis Sedegad daadgines, zrunavda<br />

ara marto sakuTari Tavisa da STamomavlobis gamokvebaze, e.i. gadarCenasa<br />

da gamravlebaze, aramed sazogadoebis umweo, moxuc wevrebzec.<br />

gansakuTrebuli mniSvneloba adamianTa Soris urTierTobebSi komunikaciis<br />

saSualebas – enas eniWeba. dRes mecnierebi intensiurad swavloben sxvadasxva<br />

cxovelis “enas” – emociisa da informaciis gadacemas, ZiriTadad, xmovani<br />

signalis meSveobiT. cxadia, amgvari komunikaciis saSualeba hominidebsa da<br />

adamiansac uZvelesi droidan moyolebuli hqonda. magram danawevrebuli<br />

metyveleba, romlis saSualebiTac martivi emociebisa da informaciis garda,<br />

abstraqtuli cnebebis, azrebis, dagrovili codnis gadacema da ganzogadebaa<br />

SesaZlebeli, savaraudod, homo sapienss ukavSirdeba da es unari aTaswleulebis<br />

manZilze ixveweboda.<br />

rogorc irkveva, cxovelebs esmiT ara marto sakuTari saxeobis, aramed ekosistemaSi<br />

mcxovrebi sxva cxovelis signalebic. aseve adamianis Zvel saxeobebsac<br />

ar unda hqonodaT komunikaciis Tu “urTierTgagebis” problema sakuTari<br />

saxeobis farglebSi an mis gareT. Sesabamisad, jogi SeiZleba met-naklebad<br />

mdgradic yofiliyo da sakmaod cvalebadic, romelSic mcire jgufebi mcire<br />

xniT erTiandebodnen arsebobisaTvis erToblivad brZolis mizniT.<br />

gvari da Temi<br />

komunikaciis saSualebis, enis daxvewa-ganviTareba da sociumSi urTierTobaTa<br />

gaRrmaveba-garTuleba paraleluri procesebia, romlebsac mivyavarT<br />

axlo naTesavTa myari gaerTianebis, gvaris warmoqmnisaken. erT teritoriaze<br />

mcxovreb ramdenime gvars SeiZleba hqonoda erTmaneTTan naTesauri kavSirebi,


erToblivi interesebi: teritoriis ucxoTagan dacva, did cxovelebze erToblivi<br />

nadiroba. binadar cxovrebaze gadasvlasTan erTad, izrdeba calkeul<br />

sociums Soris mWidro TanamSromlobis aucilebloba, rogorc TavdacviTi,<br />

aseve sameurneo mizniT. ramdenime monaTesave an mezobeli gvari qmnida Tems.<br />

garemo pirobebisa da sxvadasxva mosazrebis gamo, Tems SeiZleboda erT mWidro<br />

dasaxlebaSi ecxovra, an gafantulad, mTel mis mier kontrolirebul<br />

teritoriaze. erTi an zogjer ramdenime Temis wevrebs, saerTo interesebis<br />

garda, aerTianebda komunikaciis saSualeba – saerTo ena. amgvar gaerTianebas<br />

SeiZleba tomi vuwodoT.<br />

garTulebul socialur urTierTobebs Tan axlda sazogadoebis wevrebs<br />

Soris ierarqiis daxvewa da funqciaTa ganawileba. gvars Taobda zrdasruli,<br />

Zlieri da gamocdili individi. sxvadasxva drosa Tu regionSi, meTauri Sei-<br />

Zleba qalic yofiliyo da kacic.<br />

matriarqati da patriarqati<br />

mecnierebi miiCnevdnen, rom “qalis batonobis” periodi, matriarqati kacobriobis<br />

ganviTarebis universaluri safexuri iyo, romelsac mosdevda aseve<br />

universaluri safexuri “kacis batonobisa” – patriarqati. dRes es aRaraa<br />

sayovelTaod gaziarebuli. marTalia, arsebobs calkeuli SemTxveva, sadac qalis<br />

pirveloba met-naklebad dasturdeba, magram ZiriTadad sociumis lideri<br />

kaci iyo. sxva sakiTxia, rom naTesaobis dadgena qalis xaziT ufro ioli iyo da,<br />

Sesabamisad, pirveloba memkvidreobiT matrilinearulad, e.i. qalis meSveobiT<br />

gadaecemoda. mamidan Svilze Zalauflebis gadacema mxolod mas Semdeg gaxda<br />

SesaZlebeli, rac qorwinebasa da ojaxTan dakavSirebulma wesebma met-naklebad<br />

ucilobeli gaxades mamobis dadgena.<br />

odiTganve qalsa da kacs Soris funqciebi<br />

danawilebuli iyo. kaci, ZiriTadad, nadirobda<br />

da orfexa Tu oTxfexa mters igeriebda, qali ki<br />

bavSvebs zrdida, mcenareul sakvebs agrovebda<br />

da sxvadasxva Sinaur saqmes akeTebda.<br />

binadar cxovrebasa da warmoebiT meurneobaze<br />

gadasvlasTan erTad kacma SeinarCuna<br />

garesamyarosTan urTierTobis funqcia, xolo<br />

meurneobaSi ZiriTadad iseT saqmes akeTebda,<br />

rasac uxeSi fizikuri Zala metad sWirdeboda.<br />

qali kidev ufro Caiketa saxlSi da SinameurneobaSi.<br />

soflis meurneobisa da xelosnobis dargebis<br />

gaCenam gamoiwvia erTgvari specializacia gvarisa<br />

Tu Temis wevrebs Soris, gaRrmavda Sromis<br />

danawileba. Temsa da tomSi gaCnda fena, beladi<br />

da uxucesebi, romlebic ZiriTadad gamoTavisufldnen<br />

yoveldRiuri Sromisagan da sazogadoebis<br />

dacvisa da marTvis funqcia itvirTes. deda-RvTaeba<br />

uZvelesi adamiani. pirvelyofili sazogadoeba<br />

17


Tavi pirveli<br />

18<br />

cxadia, rom Tavdapirvelad mterTan dapirispirebaSi Tu koleqtiur nadirobaSi<br />

Tavkacobas fizikuri ZaliTa da Wkua-gonebiT, gamocdilebiT gamor-<br />

Ceul kacs andobdnen. qonebrivi diferenciaciis gaCenis Semdeg, mdidari da<br />

warCinebuli gvarebi axerxebdnen Zalauflebis SedarebiT didi xniT, TaobaTa<br />

manZilze dapatronebas, radgan maT hqondaT meti saSualeba, rom pirvelobis<br />

pretendenti gamoewrToT da sazogadoebrivi saqmeebisTvis moemzadebinaT.<br />

TandaTanobiT xelisufleba memkvidreobiTad iqca, jer ojaxis farglebSi<br />

gadadioda uxucesze, Semdeg ki mamidan ufros vaJze.<br />

tomisa Tu Temis Tavkacsa da uxucesebs mravali funqcia hqondaT. garda<br />

omSi winamZRolobisa, isini arCevdnen davebs sazogadoebis wevrebs Soris,<br />

aRasrulebdnen samarTals, maTve ekisrebodaT sxvadasxva ritualis Catareba.<br />

uZvelesi rwmena-warmodgenebi da xelovneba<br />

dRes gadaWriT verafers vityviT uZvelesi adamianismagvari arsebebis religiurobis<br />

Sesaxeb, Tumca gamoTqmulia eWvi, rom maTac SeiZleba hqonodaT<br />

garkveuli rwmena-warmodgenebi garemomcveli samyarosa Tu erTmaneTs Soris<br />

urTierTobaTa wesebis Sesaxeb. “gonier adamians”, homo sapienss misi arsebobis<br />

adreul xanaSive Camouyalibda rwmena-warmodgenaTa erTgvari kompleqsi,<br />

romelic aiZulebda Caetarebina ritualebi, daekrZala Tavisi micvalebuli,<br />

daexata Tu gamoeZerwa adamianebisa da cxovelebis gamosaxulebebi.<br />

adamianis uZvelesi warmodgenebis rekonstruqcia dRes mxolod pirobiT<br />

xerxdeba, sxvadasxva saxis masalisa da analogiebis kompleqsuri SeswavliT.<br />

cxadia, rom adamiani ar grZnobda samyaroSi Tavs marto da mas intensiuri ur-<br />

TierToba hqonda rogorc xorciel arsebebTan, ise sulebTan. gardacvlili<br />

winaprebisa da axloblebis sulebis keTilganwyoba da Tanadgoma maT yoveldRiurad<br />

sWirdebodaT. cxovelebisa Tu bunebis movlenebis sulebTan kontaqti<br />

maT warmatebuli nadirobis, kargi amindis Tu usafrTxoebis imeds aZlevda.<br />

ama Tu im nivTs an gamosaxulebas aseve hqonda Zala, raTa adamians daxmareboda,<br />

an misTvis evno.<br />

axali drois eTnografiuli kvleva, romelic dRevandeli msoflios naklebad<br />

civilizebuli, “veluri” xalxebis cxovrebas swavlobs, saintereso masalas<br />

gvaZlevs Cveni Soreuli winaprebis azrebisa da ocnebebis amosacnobad. aseTi<br />

tomebis Seswavlis Sedegad dadginda primitiul religiaTa nairsaxeobebi<br />

(fetiSizmi, totemizmi, Samanizmi da sxv.), agreTve maTi, rogorc universaluri<br />

stadiebis Tanamimdevroba. dRes mecnierebs ukve eWvi eparebaT imaSi, rom garda<br />

zogadi kanonzomierebebisa, arsebobda universaluri stadiebi Zveli religiebis<br />

ganviTarebaSi. mravalferovani adgilobrivi Taviseburebebi SeiZleba warmoqmnides<br />

garkveul saazrovno stereotipebs, romlebic Zalze myaria da metnaklebad<br />

ucvlelad darCa aTaswleulebis manZilze, ama Tu im xalxis maRal<br />

civilizaciebTan ziarebis Semdegac ki. sxva SemTxvevaSi rwmena-warmodgenaTa<br />

sxvadasxva elementebis kanonzomieri Tu SemTxveviTi kombinaciebi gvaZlevs<br />

SesaZlo Sedegebis did siWreles, romlis klasifikacia yovelTvis ar xerxdeba.<br />

mecnierebs Soris sadavod rCeba sakiTxi, rodis gaCnda adamianebSi Rmer-<br />

Tis – maradiuli, gonieri da Tu ara yovlisSemZle, Zlieri arsebis cneba. zogs


miaCnia, rom es xdeba mxolod religiur warmodgenaTa SedarebiT gviandel<br />

etapze, civilizaciis zRurblze. sxvani ki fiqroben, rom uZvelesi adamiani<br />

ara mxolod icnobda am cnebas, aramed mas bevrad ufro uSualo kontaqti<br />

hqonda RmerTTan da sulier samyarosTan, vidre es civilizaciis pirobebSia<br />

da amis sabuTs Zvel religiur gadmocemebSi xedaven – adami da eva “bibliur”<br />

samoTxeSi, hesiodes “oqros xana” da sxv.<br />

adamianis rwmena-warmodgenebTan mWidrodaa dakavSirebuli uZvelesi xelovneba.<br />

naxatebi gamoqvabulebis kedlebze, qvisa da Zvlisgan gamoTlili an<br />

Tixisgan gamoZerwili figurebi, savaraudod, Zveli ritualebis ganuyofel<br />

nawils warmoadgendnen. aseve ritualis Semadgeneli unda yofiliyo cekva da<br />

simRera. magram maT adamianis gaxaliseba da misTvis esTetikuri siamovnebis<br />

miniWebac SeeZloT. ritualuris garda, esTetikuri, anu samkaulis funqcia<br />

SeiZleboda hqonoda mZivebs, samajurebsa Tu sxva aqsesuarebs, romlebsac<br />

gonieri adamiani aTeulaTasobiT wlis win amzadebda.<br />

rogorc vnaxeT, uZvelesi droidan adamianis sazogadoebrivi cxovreba<br />

mWidrod iyo dakavSirebuli mis meurneobis formasTan, rac sazogadoebis<br />

kompleqsuri Seswavlis saWiroebas ganapirobebs. zogi mecnieruli mimdinareoba,<br />

gansakuTrebiT ki, marqsizmi ekonomikas adamianis cxovrebis ZiriTad,<br />

gamsazRvrel sferod miiCnevs da, Sesabamisad, kacobriobis istorias hyofs<br />

periodebad “social-ekonomikuri formaciebis” mixedviT, rasac sabWoTa dros<br />

gamocemul araerT wignSi waawydebiT. marqsizms mimdevrebi dResac hyavs,<br />

gansakuTrebiT maT Soris, vinc Zveli samyaros sazogadoebriv da ekonomikur<br />

istorias swavlobs.<br />

uZvelesi adamiani am klasifikaciiT eqceva “pirvelyofili formaciis” an<br />

“wyobis” safexurze, romelsac agreTve “gvarovnulsac” uwodeben, radgan Semgroveblobidan<br />

warmoebaze gadasvlis Semdeg adamianuri sazogadoebis Ziri-<br />

Tad ujreds gvari warmoadgens. am etapisaTvis damaxasiaTebelia met-naklebad<br />

Tanasworuflebiani, erTmaneTTan naTesaobiT dakavSirebuli adamianebis<br />

erToblivi cxovreba da Sroma.<br />

pirvelyofili adamianis naxati gamoqvabulis kedelze<br />

uZvelesi adamiani. pirvelyofili sazogadoeba<br />

19


Tavi pirveli<br />

20<br />

damatebiTi­cnoba<br />

matriarqati<br />

mecnierebi miiCneven, rom yvelaze tipur matriarquli TemSi erTiandeboda 200-300<br />

naTesavi qalis xaziT. mas saTaveSi edga `ufrosi~ qali, zogjer ki misi Zma. Temis<br />

SigniT arsebobda mravali mcire jgufi, romlebic Sedgeboda qalis, misi Svilebisa<br />

da SviliSvilebisagan. am `ojaxebisgan~ iqmneboda `dedis~ Temi, romelsac erToblivad<br />

ekuTvnoda miwis nakveTi. sxva saxis sakuTreba ki dedisgan qaliSvilebs gadaecemodaT.<br />

arsebobda matriarqalur-patriarqaluri wesrigis saxeobac: tomi orad iyo gayofili<br />

– qalebad da kacebad. TiToeuli maTgani damoukidebeli iyo meorisgan.<br />

matriarqalur sazogadoebebSi araerT qalRmerTs scemdnen Tayvans. umaRles RvTaebad<br />

ki iTvleboda deda-RvTaeba.<br />

matriarquli wyobis calkeul niSan-Tvisebebi dRemde SemorCa zogierT primitiul<br />

toms.<br />

klasSi samuSao<br />

1. isaubreT enis mniSvnelobis Sesaxeb pirvelyofil sazogadoebebSi.<br />

2. ra gamaerTianebeli faqtorebi arsebobda gvarisaTvis? ris safuZvelze<br />

iqmneboda tomi?<br />

3. ra pirobebSi Caeyara safuZveli xelisuflebis memkvidreobiT gadacemas?<br />

4. ra mniSvneloba aqvs dRevandeli `aracivilizebuli~ xalxebis eTnografiul<br />

Seswavlas?<br />

5. gaecaniT damatebiT cnobas. teqstisa da wyaros mixedviT daaxasiaTeT matriarqati.<br />

Tqveni azriT, ris gamo Seicvala matriarqati patriarqatiT?


4.<br />

pirvelyofili sazogadoebis ganviTarebis<br />

etapebi msofliosa da saqarTveloSi<br />

istoria uZvelesi, winaistoriuli xanis<br />

periodizaciisaTvis iyenebs arqeologebis<br />

mier miRebul terminologias,<br />

romelic emyareba adamianis mier iaraRis<br />

dasamzadeblad gamoyenebul ZiriTad masalas,<br />

kerZod, qvis xana, brinjaos xana,<br />

rkinis xana.<br />

qvis xana<br />

qvis xana, Tavis mxriv, iyofa samad – Zveli<br />

qvis xana, paleoliTi; Sua qvis xana, mezoliTi<br />

da axali qvis xana, neoliTi.<br />

adamianis arsebobis udidesi periodia Zveli qvis xana, paleoliTi, romelic<br />

qvis sakmaod primitiuli iaraRiT xasiaTdeba. uxeSad damuSavebul qvas<br />

daumuSaveblisgan specialistis Tvali Tu gaarCevs. qvis damuSavebis teqnikis<br />

mixedviT gamoyofen qveda, Sua da zemo paleoliTs.<br />

qveda da Sua paleoliTi adamianis Zveli saxeobebis arsebobis xanaa. zeda<br />

paleoliTSi ki “gonieri adamiani” gamodis asparezze.<br />

paleoliTi moicavs kacobriobis istoriis 99%-s, drois monakveTs adamianis<br />

gaCenidan da daaxl. 20-12 aTasi wlis win sxvadasxva regionSi icvleba mezoli-<br />

TiT, Sua qvis xaniT, romelic ramdenime aTasi weli gagrZelda.<br />

momdevno periodi – neoliTi (axali qvis xana) formalurad xasiaTdeba qvis<br />

damuSavebis axali teqnikiT, adamianma iswavla qvis gaxvreta, gaprialeba, mis-<br />

Tvis sasurveli, sakmaod daxvewili formis micema. am niSniT arqeologi Seucdomlad<br />

miakuTvnebs Tavis aRmoCenas neoliTs. magram am periodSi moxda sxva<br />

umniSvnelovanesi, revoluciuri Zvrebi adamianis cxovrebaSi.<br />

`neoliTuri revolucia~<br />

leqsikoni<br />

r pleistoceni – dedamiwis<br />

arsebobis `meoTxeuli~ periodi.<br />

iwyeba daaxl. 2,6 mln<br />

wlis win da sruldeba 11,7<br />

aTasi wlis win.<br />

r proto (berZn. protos - pirveli)<br />

– pirveladi, sawyisi<br />

“neoliTuri revolucia” aris erTerTi umniSvnelovanesi texili kacobriobis<br />

istoriaSi, rodesac adamiani nadirobasa da Semgroveblobas sakuTari<br />

sakvebis warmoebiTa (miwismoqmedeba, mesaqonleoba) da binadari cxovrebiT<br />

anacvlebs. sxvadasxva mcenarisa da cxovelis moSinaurebis kvali mecnierebs<br />

msoflios mraval kuTxeSi aRmouCeniaT. axlo aRmosavleTSi mdebareobda<br />

yvelaze Zveli (daaxl. 10 000 wlis winandeli) da mniSvnelovani kera, romelic<br />

“nayofieri naxevarmTvaris” saxeliTaa cnobili.<br />

miuxedavad saxelisa “revolucia”, rac Cven cnobierebaSi swraf da radikalur<br />

cvlilebasTan aris dakavSirebuli, es procesi sakmaod xangrZlivi iyo<br />

da aTaswleulebs moicavda.<br />

uZvelesi adamiani. pirvelyofili sazogadoeba<br />

21


Tavi pirveli<br />

22<br />

Zvlis iaraRebi<br />

Tavad saxeli “neoliTuri revolucia” gordon Caildma gamoiyena gasuli<br />

saukunis 20-ian wlebSi axlo aRmosavleTis agrokulturuli (samiwaTmoqmedo)<br />

revoluciis aRsaniSnavad.<br />

mainc ram aiZula adamiani planetis sxvadasxva wertilSi sakvebis mopovebidan<br />

mis warmoebaze gadasuliyo? am kiTxvaze mecnierebs ar aqvT erTi pasuxi.<br />

Tavad gordon Caildi emxroboda `oazisis Teorias~, romlis Tanaxmadac<br />

mSrali klimatis dasadgurebam gamoiwvia adamianebisa da cxovelebis didi<br />

koncentracia sicocxlis momcemi wyaroebis garSemo, sadac moxda kidec cxovelebisa<br />

da mcenareebis moSinaureba. dRes neoliTis xanaSi amgvari klimaturi<br />

cvlilebebi TiTqos ar dasturdeba. Tumca klimati ama Tu im formiT SeiZleba<br />

am revoluciis faqtori yofiliyo. SesaZloa, gamyinvarebis Semdgom didi<br />

cxovelebis gawyvetam aiZula adamiani, sakvebis axali wyaro eZebna. klimatis<br />

cvlilebasTan dakavSirebuli dRevandeli SiSis fonze gaCnda azri, rom neoliTis<br />

xanaSi stabilurma klimatma ganapiroba miwaTmoqmedebis gaCena.<br />

mniSvnelovani faqtori unda yofiliyo demografiuli – adamianebis ricxvis<br />

mkveTri zrda garkveul teritoriaze.<br />

miwaTmoqmedeba SeiZleboda Casaxuliyo axlo aRmosavleTSi tavrosisa da<br />

zagrosis mTebis nayofier ferdobebze, sadac mravlad iyo iolad moSinaurebadi<br />

cxovelebi da mcenareebi. moSinaurebis procesi, SesaZloa, evoluciuric<br />

(TandaTanobiTi, bunebrivi ganviTarebis Sedegi) yofiliyo. nayofier adgileb-<br />

Si sakvebad vargisi mcenareebis dacva da movla TandaTanobiT miwaTmoqmedebis<br />

saxes iZenda. uZvelesi kulturuli mcenareebia xorbali da qeri. neoliTis<br />

xanas ganekuTvneba vazis moSinaurebac. Sinauri yurZnis dReisaTvis cnobili<br />

uZvelesi naSTebi samxreT saqarTveloSia aRmoCenili.<br />

jer kidev mezoliTSi, daaxl. 15 aTasi wlis win unda damegobrebuliyvnen<br />

adamiani da ZaRli – pirveli moSinaurebuli cxoveli.


ukanaskneli gamokvlevebis fonze ZaRlis gaCenis, anu mglis moSinaurebis<br />

procesi mecnierebs amgvarad warmoudgeniaT:<br />

adamianTa ricxvis zrda da met-naklebad stabiluri dasaxlebebis gaCena<br />

gaxda nagavsayrelis warmoSobis mizezi. es ukanaskneli ki gareuli cxovelebisaTvis<br />

sakvebis SedarebiT iolad mopovebis saSualebas iZleoda da qmnida<br />

axal garemos, romelSic SedarebiT Tvinier da adamianTan Semguebel individebs<br />

meti perspeqtiva hqondaT. SedarebiT mokle droSi amgvari gadarCevis<br />

Sedegad mglebis erTma jgufma ganicada transformacia da proto-ZaRlad<br />

iqca. genetikuri kvlevis mixedviT, es procesi CineTis teritoriaze unda<br />

warmarTuliyo. ZaRlebis jiSebis mTeli dRevandeli mravalferovneba am Cinuri<br />

proto-ZaRlidan unda iyos warmomdgari. adamianisa da ZaRlis megobroba<br />

aRmoCnda uaRresad produqtiuli adamianisaTvis – man ganapiroba axali teritoriebis<br />

aTviseba, meurneobis axali dargebis, maT Soris, mecxvareobis gaCena.<br />

saqarTvelos teritoriazec neoliTis xanaSi xdeba gadasvla mwarmoeblur<br />

meurneobaze. dasavleT saqarTveloSi adreul neoliTSi viTardeba mesaqonleoba,<br />

arqeologiur masalaSi saqarTvelos sxvadasxva regionSi Cndeba<br />

marcvleuli kulturebis – fetvis, xorblis, qeris, agreTve yurZnis warmoebis<br />

niSnebi.<br />

sakvebis mopovebis wesis Secvlas mniSvnelovani Zvrebi mohyva sazogadoeba-<br />

Si. Tanasworuflebian adamianTa mcire da mobiluri jgufebi, romlebic<br />

aTaswleulTa manZilze imiT ikvebebodnen, rasac maT buneba sTavazobda, iwyeben<br />

soflebisa da qalaqebis Senebas. maT garSemo icvleba bunebrivi garemoc.<br />

miwaTmoqmedeba da masTan dakavSirebuli sxvadasxva saqmianoba, mag., irigacia<br />

(sarwyavi sistemebis mowyoba) iZleoda zedmeti produqtis Seqmnis saSualebas.<br />

aman, Tavis mxriv, xeli Seuwyo mosaxleobis zrdas, Sromis danawilebas,<br />

xelosnobisa da vaWrobis gaCenas. viTardeboda xelovneba, arqiteqtura, sazogadoebrivi<br />

Tu politikuri struqturebi, gaCnda kerZo sakuTreba da damwerloba.<br />

am yovelives vxvdebiT samxreT SuamdinareTis (mdinareebi – evfratisa<br />

da tigrosis auzebSi, dRevandeli erayis teritoria) Sumerul qalaqebSi ukve<br />

5-6 aTasi wlis win. swored aq mTavrdeba preistoriuli (winareistoriuli) xana<br />

da iwyeba istoriuli dro.<br />

Zvlis savarcxlebi. xramis didi<br />

gora, Zv. w. VI aTaswleuli<br />

uZvelesi adamiani. pirvelyofili sazogadoeba<br />

23


Tavi pirveli<br />

24<br />

epoqa maxasiaTeblebi<br />

Zveli qvis xana,<br />

paleoliTi<br />

Sua qvis xana,<br />

mezoliTi<br />

axali qvis xana,<br />

neoliTi<br />

monadireTa da SemgrovebelTa<br />

xana. kaJisgan iaraRis<br />

damzadeba<br />

iwyeba pleistocenis dasasruli<br />

evropaSi. monadireebma<br />

da Semgroveblebma iswavles<br />

ufro daxvewili iaraRebis<br />

damzadeba qvisa da Zvlisagan,<br />

aseve daiwyes mSvild-isris<br />

gamoyeneba.<br />

`neoliTuri revoluciis~<br />

dros axlo aRmosavleTSi<br />

Cndeba keremikis pirveli<br />

nakeTobebi (daaxl. Zv 12000).<br />

yalibdeba meurneobis<br />

warmarTvis axali xerxebi<br />

– miwaTmoqmedeba, mesaqonleoba,<br />

romelic ufro gvian<br />

evropaSic vrceldeba. gvian<br />

neoliTs erwymis spilenZis<br />

xana, halkoliTi anu eneoliTi.<br />

es ukanaskneli xasiaTdeba<br />

sawarmoo revoluciiT,<br />

romlis umTavresi niSania<br />

liTonis iaraRebis gaCena.<br />

brinjaos xana metalurgiis gavrceleba<br />

iZleva liTonebis (oqro,<br />

vercxli, brinjao) mopovebisa<br />

da damuSavebis saSualebas.<br />

iqmneba pirveli werilobiTi<br />

Zeglebi wina aziasa da<br />

egeosis zRvis auzSi.<br />

adamianis<br />

saxeobebi<br />

hominidebi: homo habilisi,<br />

homo ereqtusi, homo sapiensi.<br />

Sua paleoliTSi homo neandertalensisi<br />

da homo sapiens<br />

sapiensi<br />

homo sapiens<br />

sapiensi<br />

homo sapiens<br />

sapiensi<br />

homo sapiens<br />

sapiensi<br />

rkinis xana homo sapiens<br />

sapiensi


klasSi samuSao<br />

1. ra mniSvneloba hqonda Zveli adamianisaTvis qvis damuSavebis srulyofas?<br />

2. ra warmoadgens `oazisuri Teoria~?<br />

3. ra saxis cvlilebebi mohyva sakvebis mopovebis axali wesis damkvidrebas?<br />

4. gaecaniT cxrils da moawyveT diskusia adamianis ganviTarebis Sesaxeb.<br />

saSinao­davaleba<br />

saojaxo WurWeli<br />

1. moiZieT damatebiTi masalebi da dawereT Tema: `neoliTuri revoluciis~<br />

Sesaxeb.<br />

uZvelesi adamiani. pirvelyofili sazogadoeba<br />

25

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!