04.08.2013 Views

da qarTuli kultura

da qarTuli kultura

da qarTuli kultura

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

a<strong>da</strong>mianis uflebebi<br />

<strong>da</strong> <strong>qarTuli</strong> <strong>kultura</strong><br />

Tbilisi<br />

2004 weli<br />

1


a<strong>da</strong>mianis uflebebi <strong>da</strong> <strong>qarTuli</strong> <strong>kultura</strong><br />

avtorebi:<br />

levan berZeniSvili, zurab bragvaZe, giorgi gvaxaria,<br />

zaza <strong>da</strong>raselia, levan TaqTaqiSvili, fridon sayvareliZe<br />

gamocemis mTavari re<strong>da</strong>qtori: levan berZeniSvili<br />

dizaini <strong>da</strong> <strong>da</strong>kabadoneba: kaxa baxtaZe<br />

gamocemulia aSS-is saerTaSoriso ganviTarebis saagentos (USAID) <strong>da</strong><br />

merilendis universitetis IRIS Center-is finansuri mxar<strong>da</strong>WeriT (kontraqti<br />

#114-C-00-01-11136-00). gamocemaSi gamoTqmuli mosazrebebi ekuTvniT maT<br />

avtorebs <strong>da</strong> SesaZloa ar emTxveodes USAID-is Tvalsazriss.<br />

© ganviTarebisa <strong>da</strong> TanamSromlobis centri _ pluralizmis centri,<br />

Tbilisi, saqarTvelo<br />

HUMAN RIGHTS AND GEORGIAN CULTURE<br />

Authors:<br />

Levan Berdzenishvili, Zurab Bragvadze, Giorgi Gvakharia, Zaza Daraselia, Levan Taktakishvili,<br />

Fridon Sakvarelidze<br />

Editor in chief: Levan Berdzenishvili<br />

Published with the financial support of the United States Agency for International<br />

Development (USAID) through the IRIS Center at the University of Maryland (contract #114-C-<br />

00-01-11136-00). Any opinions expressed in this publication are those of authors(s) and do<br />

not necessarily reflect the views of the USAID.<br />

© Center for Development and Cooperation – Center for Pluralism, Tbilisi, Georgia<br />

2


Sinaarsi<br />

Sesavali 4<br />

<strong>qarTuli</strong> saxelmwifos istoria<br />

<strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianis uflebebi<br />

zurab bragvaZe 7<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebebi <strong>da</strong><br />

<strong>qarTuli</strong> samarTlis Zeglebi<br />

fridon sayvareliZe 36<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebebi qarTul literaturaSi<br />

levan berZeniSvili 60<br />

`kavkasiuri kosmopolitizmi~ _<br />

<strong>qarTuli</strong> kinoavangardis arCevani<br />

giorgi gvaxaria 83<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebebi<br />

<strong>qarTuli</strong> periodikis saTaveebTan<br />

levan TaqTaqiSvili 104<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebebi qarTul ritorikaSi<br />

zaza <strong>da</strong>raselia 126<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebebi qarTul yofiT <strong>kultura</strong>Si<br />

levan berZeniSvili 159<br />

3


Sesavali<br />

ukanasknel xanebSi qarTul samoqalaqo sazogadoebasa <strong>da</strong><br />

politikur wreebSi seriozulad dgeba sakiTxi <strong>qarTuli</strong><br />

kulturisa <strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianis uflebebis umaRlesi Rirebulebebis<br />

Tavsebadobis Sesaxeb. qarTul inteleqtualur, ZiriTa<strong>da</strong>d<br />

ki humanitarul <strong>da</strong> akademiur wreebSi, araerTgzis gamoTqmula<br />

mosazreba, rom unikaluri <strong>da</strong> ZirZveli <strong>qarTuli</strong><br />

<strong>kultura</strong> `ver hguobs~ axal <strong>da</strong> ucxo Rirebulebebs <strong>da</strong> rom<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebebi <strong>da</strong> liberaluri Rirebulebebi Tavisi<br />

arsiT SesaZloa miuRebeli iyos saukuneTa ganmavlobaSi Camoyalibebuli<br />

<strong>qarTuli</strong> mentalobisaTvis. amave dros, saqarTvelos,<br />

rogorc gaeros wevr <strong>da</strong>moukidebel qveyanas,<br />

deklarirebuli aqvs <strong>da</strong>savluri arCevani, qveyana gax<strong>da</strong> evrosabWos<br />

wevri, rac TavisTavad gulisxmobs a<strong>da</strong>mianis uflebaTa<br />

<strong>da</strong> liberalur RirebulebaTa upirobo aRiarebas.<br />

xom ar gvaqvs aq Rirebulebebisa <strong>da</strong> arCevanis kolizia, Sinagani<br />

konfliqti, romelmac sazogadoebrivi rRveva SeiZleba<br />

gamoiwvios?<br />

winamdebare krebulis mizania, warmoaCinos a<strong>da</strong>mianis uflebebi<br />

rogorc <strong>qarTuli</strong> kulturisTvis sruliad misaRebi<br />

fenomeni <strong>da</strong> misi bunebrivi <strong>da</strong> aucilebeli Semadgeneli nawili.<br />

am TvalsazrisiT, avtorTa koleqtivis mier detalurad<br />

aris Seswavlili <strong>qarTuli</strong> istoria, samarTlis Zeglebi, literaturuli<br />

nawarmoebebi, kino, publicistika, ritorika <strong>da</strong><br />

yofiTi <strong>kultura</strong>. avtorebi sargeblobdnen sxva<strong>da</strong>sxvagvari<br />

masaliT, romelSic liberaluri Rirebulebebi gansxvavebuli<br />

intensivobiT aris asaxuli; avtorebi, bunebrivia,<br />

iyenebdnen kvlevis gansxvavebul meTodebs, magram yvela avtori<br />

mainc mivi<strong>da</strong> msgavs <strong>da</strong>skvnamde, rom miuxe<strong>da</strong>vad kulturis<br />

fenomenis garkveuli unikalurobisa, a<strong>da</strong>mianis uflebebi<br />

principulad Tavsebadia <strong>qarTuli</strong> kulturis TiToeuli<br />

ganakveTisaTvis.<br />

4


nebismieri donis pirvelive miaxloeba qarTul <strong>kultura</strong>sTan<br />

avlens mis aSkarad Ria, liberalur, humanistur <strong>da</strong><br />

evropul xasiaTs, mis erTgulebas liberaluri Rirebulebebisadmi,<br />

mis samoqalaqoobas <strong>da</strong> swrafvas individualuri Tavisuflebisadmi.<br />

am SemTxvevaSi bunebrivad ismis kiTxva: maS,<br />

sai<strong>da</strong>n modis zemoxsenebuli skefsisi <strong>da</strong> moaruli azrebi<br />

TiTqos<strong>da</strong> <strong>qarTuli</strong> kulturis ara<strong>da</strong>savluri <strong>da</strong> araliberaluri<br />

xasiaTis Sesaxeb? SevecdebiT, pasuxi gavceT Cveni<br />

drois am erT-erT mniSvnelovan axal kiTxvas.<br />

<strong>qarTuli</strong> kulturis kvlevisas gansakuTrebuli<br />

yuradReba <strong>da</strong>imsaxura `ucxos~ fenomenma. ucxo gaxlavT<br />

sarke, romelSic Cven vCanvarT. ucxos uflebebis <strong>da</strong>cva aris<br />

uflebaTa <strong>da</strong>cva par exellence. am saqmes gansakuTrebuli<br />

gaazreba sWirdeba, aq ki gvaqvs kidev erTi mniSvnelovani<br />

problema, es gaxlavT aqtiuri moqalaqeobis inteleqtualuri<br />

mxar<strong>da</strong>Weris problema ganaTlebuli sazogadoebis<br />

mxri<strong>da</strong>n. sayovelTaod cnobilia, rom Cveni inteleqtualebi<br />

sabWoTa droSi <strong>da</strong>adgnen ara disentis, aramed Sinagani<br />

emigraciis gzas. es gansakuTrebiT iTqmis Cvens humanitarul<br />

<strong>da</strong> teqnikur inteligenciaze, bunebrivia, im xalxis gar<strong>da</strong>,<br />

vinc pirveli mdivnebis e. w. `amala~ Seadgina <strong>da</strong> xan<strong>da</strong>xan<br />

maTzec ki. saukeTeso SemTxvevaSi Cveni inteleqtualebi<br />

SeZlebis<strong>da</strong>gvarad ar monawileobdnen tyuilSi, magram<br />

yvelanairad gaurbodnen sajaro protestis formebs. am<br />

wreebSi Cveni disidentebis saqmianoba ar sargeblob<strong>da</strong><br />

ramenairi mxar<strong>da</strong>WeriT. es inercia grZeldeba dResac:<br />

ufleba<strong>da</strong>cviTi saqmianoba Cveni inteleqtualebis udidesi<br />

nawilisaTvis kvlav rCeba cxovrebis gaugebar <strong>da</strong> miuRebel<br />

stilad, Tumca isic un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom amgvari saqmianobiT<br />

ZiriTa<strong>da</strong>d mainc `axali~ inteleqtualebi arian <strong>da</strong>kavebuli,<br />

magram isinic miu-Rebeli arian Cveni inteleqtualebis,<br />

ZiriTa<strong>da</strong>d `namdvili~ universitetis profesurisTvis.<br />

Cveni krebulis ZiriTadi amocana iyo miaxloeba <strong>qarTuli</strong><br />

kulturis RirebulebiT struqturasTan, rac man, metnaklebi<br />

warmatebiT mokrZalebulad Seasrula.<br />

levan berZeniSvili<br />

5


<strong>qarTuli</strong> saxelmwifos istoria<br />

<strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianis uflebebi<br />

zurab bragvaZe<br />

sakiTxi, romlis ganxilvasac vapirebT, uaRresad sayuradReboa,<br />

radgan saqarTvelos istoria aseTi kuTxiT TiTqmis<br />

aravis ukvlevia. am viTarebas SeiZleba hqondes obieqturi<br />

pirobebi. Tema imdenad rTuli <strong>da</strong> sapasuxismgebloa,<br />

rom misi Seswavla mravali aspeqtis gaTvaliswinebas moiTxovs.<br />

upirveles yovlisa, saWiroa arsebobdes myari wyaroTmcodneobiTi<br />

baza, radgan amosavali istoriul analebSi Semonaxuli<br />

cnobebi un<strong>da</strong> iyos. sayovelTaod cnobilia, rom<br />

saqarTvelos istoriis uZvelesi periodis Sesaxeb sakmaod<br />

mwiri werilobiTi cnobebi moipoveba. gansakuTrebiT mZafrad<br />

wyaroebis ukmarisoba igrZnoba antikuri <strong>da</strong> adre Sua saukuneebis<br />

istoriasTan <strong>da</strong>kavSirebiT, sa<strong>da</strong>c mxolod TiTebze<br />

CamosaTvleli sarwmuno dokumentebi mogvepoveba. erTaderTi<br />

werilobiTi wyaro, romelSic gadmocemulia winaqristianuli<br />

xanis saqarTvelos istoriis met-naklebad<br />

mwyobri suraTi, aris leonti mrovelis `cxovreba qar-<br />

TuelTa mefeTasa <strong>da</strong> pirvelTaganTa mamaTa <strong>da</strong> naTesavTa~ <strong>da</strong><br />

isic Tanadrouli movlenebi<strong>da</strong>n sakmaod gvian, XI saukuneSia<br />

Seqmnili <strong>da</strong> cxadia, zustad ver asaxavs im obieqtur<br />

realobas, rac xdebo<strong>da</strong> antikuri xanis qarTlisa <strong>da</strong><br />

kolxeTis samefoebSi; magram erTi ram ki aSkaraa, rom qveynis<br />

ganviTarebis zogadi istoriuli suraTi leonti mrovels<br />

sworad aqvs gadmocemuli <strong>da</strong> amitomac vendobiT mas,<br />

rodesac aseT Soreul warsulze vmsjelobT. Tumca, am<br />

naSromis Seswavlisas mainc rCeba ukmarisobis ganc<strong>da</strong>,<br />

radgan masSi yuradReba gamaxvilebulia sazogadoebis<br />

warCinebul fenebze (samefo dinastiaze, erisTavTa <strong>da</strong><br />

spaspetTa socialur institutebze <strong>da</strong> sxv.) <strong>da</strong> xalxi,<br />

zoga<strong>da</strong>d sociumi avtors TiTqmis ar ainteresebs. amitom<br />

verc erT konkretul SemTxvevas ver vipoviT, sa<strong>da</strong>c saubari<br />

iqneba zoga<strong>da</strong>d a<strong>da</strong>mianze, Tu igi mefe, erisTavi an spaspeti<br />

ar aris, magram es garemoeba ar gviSlis xels, mTlianobaSi<br />

6


gaviazroT, ra tipis sazogadoeba arsebob<strong>da</strong> antikuri xanis<br />

qarTlis samefoSi <strong>da</strong> ra prioritetebs aniWeb<strong>da</strong> upiratesobas<br />

<strong>qarTuli</strong> saxelmwifo, rodesac is imyofebo<strong>da</strong> jer<br />

kidev CanasaxSi <strong>da</strong> ganviTarebis adreul safexurze.<br />

I.<br />

sayovelTaod aRiarebulia, rom nebismier xalxs aqvs<br />

TviTgamorkvevisa <strong>da</strong> politikuri statusis arCevanis saSualeba.<br />

es a<strong>da</strong>mianTa erT-erTi upirvelesi uflebaa <strong>da</strong> igi istoriul<br />

WrilSi Tanabrad exeba dRemde arsebul yvela saxelmwifos.<br />

leonti mroveli gadmogvcems, rom es ufleba<br />

Tavis droze qarTvelTa Soreul winaprebsac gamouyenebiaT.<br />

Zv. w. IV-III saukuneebis mijnaze qarTlis teritoria aleqsandre<br />

makedonelis erT-erTma sar<strong>da</strong>lma azom <strong>da</strong>ipyro. misi<br />

tirania TiTqmis ori aTeuli weli gagrZel<strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong>srul<strong>da</strong><br />

qarTvelTa sayovelTao ajanyebiT, romelsac saTaveSi farnavazi<br />

edga. es ajanyeba SeiZleba ganvixiloT, rogorc<br />

qarTlis mcxovrebTa uflebebis demonstrireba ucxo Zalis<br />

winaSe, rac miznad isaxav<strong>da</strong> erovnul saxelmwifoebriobasa<br />

<strong>da</strong> TviTgamorkvevis miRwevas. e.i. qarTvelma xalxma moipova<br />

saxelmwifos Seqmnis ufleba <strong>da</strong> axla sainteresoa gavarkvioT,<br />

ras warmoadgen<strong>da</strong> es saxelmwifo CvenTvis saintereso<br />

kuTxiT.<br />

Cans, rom uZvelesi <strong>qarTuli</strong> saxelmwifo xels ar uSli<strong>da</strong><br />

sakuTar teritoriaze ucxotomelTa gansaxlebas <strong>da</strong> garkveul<br />

situaciasac qmni<strong>da</strong>, raTa maT erovnuli TviTmyofadobis<br />

SenarCunebis pirobebi hqono<strong>da</strong>T. rodesac nabuqodonosor<br />

meorem israelis samefo <strong>da</strong>ipyro, am movlenas mohyva ebraeli<br />

xalxis ayra ZirZveli miwebi<strong>da</strong>n <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>saxleba sxva<strong>da</strong>sxva<br />

qveynebSi. erTi aseTi nakadi qarTlsac moadga <strong>da</strong><br />

mcxeTis mamasaxlisisgan TavSesafari moiTxova. qarTlis xelisufalT<br />

isini mcxeTaSi, aragvTan axlos, adgil zanavSi<br />

<strong>da</strong>usaxlebiaT. istorikosTa garkveuli nawili eWvis qveS<br />

ayenebs leonti mrovelis aRniSnuli cnobis siswores <strong>da</strong> miiCnevs,<br />

rom Zv.w. VI saukuneSi saqarTvelos teritoriaze ar<br />

momx<strong>da</strong>ra ebraelTa migracia, radgan es faqti ar <strong>da</strong>sturde-<br />

7


a ara<strong>qarTuli</strong> werilobiTi wyaroebiTa <strong>da</strong> arqeologiuri<br />

monacemebiT. amJamad am movlenis zusti TariRis gansaz-<br />

Rvras ar eniWeba ga<strong>da</strong>mwyveti mniSvneloba, radgan jer erTi,<br />

Cven gvainteresebs ara ebraelTa saqarTveloSi Semosvlis<br />

konkretuli TariRis <strong>da</strong>dgena, aramed <strong>qarTuli</strong> saxelmwifos<br />

<strong>da</strong>mokidebuleba zoga<strong>da</strong>d aRniSnuli problemis mimarT <strong>da</strong><br />

meorec _ aravin eWvobs, rom ebrauli nakadis Semosvla namdvilad<br />

mox<strong>da</strong> <strong>da</strong> am movlenis arc qve<strong>da</strong> <strong>da</strong> arc ze<strong>da</strong> qronologiuri<br />

zRvari ar scildeba antikur xanas. karga<strong>da</strong>a cnobili<br />

is faqtic, rom I saukuneSi sakuTari qveyana ebraelTa<br />

kidev erTma didma nakadma <strong>da</strong>tova. qarTulma saxelmwifom<br />

kari ar <strong>da</strong>uxSo israeli<strong>da</strong>n ltolvilebs <strong>da</strong> rogorc leonti<br />

mroveli gadmogvcems, `muniT otebulni uriani movides<br />

mcxeTas <strong>da</strong> <strong>da</strong>sxdes ZuelTave uriaTa Tana~ (leonti mroveli,<br />

1955. gv. 36).<br />

saqarTvelo Tavi<strong>da</strong>nve warmoadgen<strong>da</strong> polieTnikur saxelmwifos.<br />

aq SeiZleba erTi arqeologiuri faqtic movixmoT.<br />

qobuleTis mimdebare teritoriaze, adgil fiWvnarSi, Seswavlilia<br />

samarxebi, romlebic eTnikuri TvalsazrisiT ar<br />

miekuTvneba adgilobriv, kolxur garemos. maTSi <strong>da</strong>krZaluli<br />

arian berZnebi. aq berZnul samarxTa raodenoba iseTi<br />

TvalSisacemia, rom aravin uaryofs berZnuli <strong>da</strong>saxlebis<br />

arsebobas. fiWvnaris samarovani imiTac aris mniSvnelovani,<br />

rom berZnuli samarxebis gverdiT gvxvdeba adgilobrivi,<br />

kolxuri samarxebic. e. i. fiWvnarSi araTu erTad cxovrobs<br />

es ori eTnosi, aramed Zv. w. VI-III saukuneebSi maT sasaflaoc ki<br />

erTi aqvT. (kaxiZe, baTumi, 1972). fiWvnaris gar<strong>da</strong> Sereuli<br />

mosaxleobis arseboba ivaraudeba SavizRvispireTis sxva qalaqebSic<br />

(fazisi, gienosi, dioskuria). naTelia, rom Sereuli<br />

mosaxleobis arseboba TavisTavad gulisxmobs mosuli<br />

eTnosis enis, tradiciebisa <strong>da</strong> zoga<strong>da</strong>d kulturis Semotana<strong>da</strong>mkvidrebasac.<br />

`qarTlis cxovrebiseuli~ versiiT, aramkvidri<br />

eTnosi saxelmwifos mxri<strong>da</strong>n sargeblob<strong>da</strong> mxar<strong>da</strong>WeriT<br />

<strong>da</strong> faqtiurad, maTi uflebebi di<strong>da</strong>d ar gansxvavdebo<strong>da</strong><br />

adgilobrivi mosaxleobis socialur-politikuri mdgomareobisagan.<br />

naTqvamis pir<strong>da</strong>piri <strong>da</strong>sturia leonti mrovelis<br />

erTi cnoba: `iyvnes qarTlsa Sina aRreul yovelni naTesavni<br />

8


<strong>da</strong> izraxebo<strong>da</strong> qarTlsa Sina equsi ena: somxuri, <strong>qarTuli</strong>,<br />

xazaruli, asuruli, ebrauli <strong>da</strong> berZnuli. ese enani icodes<br />

yovelTa mefeTa qarTlisaTa, mamaTa <strong>da</strong> de<strong>da</strong>Ta~ (leonti<br />

mroveli, 1955. gv. 16). es metad sagulisxmo cnobaa, radgan<br />

zustad asaxavs antikuri xanis saqarTveloSi Seqmnil realur<br />

istoriul suraTs. Znelia <strong>da</strong>bejiTebiT mtkiceba, rom<br />

CamoTvlil xalxebs hqon<strong>da</strong>T sakuTari kulturisa <strong>da</strong> TviTmyofadobis<br />

SenarCunebisa <strong>da</strong> ganviTarebis absoluturi pirobebi,<br />

magram sruli safuZvelia vivaraudoT, rom aRniSnuli<br />

gadmocema realuri istoriuli sinamdvilis gamoZaxilia.<br />

leonti mrovelis zemoT naxseneb cnobas garkveulwilad<br />

amagrebs <strong>da</strong> avsebs arqeologiuri faqtebi. antikuri xanis<br />

saqarTvelos araerT arqeologiur obieqtzea <strong>da</strong>fiqsirebuli<br />

epigrafikuli Zeglebi, romlebic Sesrulebulia<br />

berZnul, arameul, ebraul <strong>da</strong> falaur enebze. gansakuTrebiT<br />

mravlad aseTi warwerebi Tavmoyrilia mcxeTasa <strong>da</strong> sxva<br />

did saqalaqo centrebSi (mcxeTa I, 1955). es garemoeba ki im<br />

viTarebis pir<strong>da</strong>piri <strong>da</strong><strong>da</strong>sturebaa, rom am periodis <strong>qarTuli</strong><br />

saxelmwifo raRac kulturuli avtonomiis msgavs pirobebs<br />

uqmni<strong>da</strong> mis farglebSi mcxovreb sxva<strong>da</strong>sxva eTnosebs.<br />

yovel SemTxvevaSi, istorikosis fraza, rom `ese enani icodes<br />

yovelTa mefeTa, mamaTa <strong>da</strong> de<strong>da</strong>Ta~ niSnavs, rom<br />

qarTlis mefeebi <strong>da</strong> zoga<strong>da</strong>d qarTvelebi eqvs enaze ki ar<br />

saubrobdnen, aramed es eqvsive ena imyofebo<strong>da</strong> Tanabar<br />

uflebeb-Si <strong>da</strong> am eqvsive enaze molaparake xalxs hqon<strong>da</strong><br />

ganviTarebis Tanabari SesaZloblebebi. farnavazis<br />

reformis Semdeg, rodesac man erovnuli <strong>da</strong>mwerloba<br />

SemoiRo, leonti mrovelis Tanaxmad, <strong>qarTuli</strong> upiratesi<br />

ena gamx<strong>da</strong>ra, <strong>da</strong> `arRara izraxebo<strong>da</strong> sxua ena~ (leonti<br />

mroveli, 1955. gv. 26), magram antikuri xanis qarTlis<br />

arqeologiuri monapovari, rogorc aRiniSna, a<strong>da</strong>sturebs,<br />

rom mTeli winaqristianuli epoqis ganmavlobaSi falauri,<br />

berZnuli, ebrauli <strong>da</strong> asiriuli <strong>da</strong>mwerlobebi <strong>da</strong> aqe<strong>da</strong>n<br />

gamomdinare, Sesabamisi enebi, farTod <strong>da</strong> SeuzRu<strong>da</strong>vad<br />

`izraxebo<strong>da</strong> qarTlsa Sina~. rogorc vnaxeT, qarTveli <strong>da</strong><br />

mosuli xalxis umTavresi ufleba, rac mdgomareob<strong>da</strong><br />

erovnuli saxelmwifos Seqmnasa <strong>da</strong> mcire eTnosTa<br />

9


TavisTavadobis SenarCunebaSi, antikuri xanis qarTul<br />

saxelmwifoSi realurad xorcieldebo<strong>da</strong>.<br />

aranakleb mniSvnelovania isic, Tu ras akeTeb<strong>da</strong> sakuTriv<br />

<strong>qarTuli</strong> saxelmwifo calkeuli a<strong>da</strong>mianebis uflebebis <strong>da</strong>sacavad.<br />

ra Tqma un<strong>da</strong>, antikuri sazogadoebis despotizmis<br />

pirobebSi uaRresad Znelia aRniSnuli sakiTxis win wamoweva,<br />

magram sayovelTao<strong>da</strong>a cnobili, rom antikurma samarTalma,<br />

gansakuTrebiT romaulma samarTalma, cal-calke <strong>da</strong>ayena<br />

sazogadoeba <strong>da</strong> a<strong>da</strong>miani <strong>da</strong> isic <strong>da</strong>adgina, ra ufleba-movaleobani<br />

hqon<strong>da</strong> a<strong>da</strong>mians sazogadoebis winaSe <strong>da</strong> Sesabamisad,<br />

ranair pirobebs uqmni<strong>da</strong> sazogadoeba a<strong>da</strong>mians misi uflebamovaleobebis<br />

Sesrulebis saqmeSi. dReisTvis Cvens gankargulebaSi<br />

myofi naratiuli wyaroebi a<strong>da</strong>stureben, rom<br />

antikuri xanis saqarTveloSi iurisprudencia <strong>da</strong> Sesabamisad,<br />

<strong>da</strong>werili samarTali ar arsebob<strong>da</strong>, amitomac SeuZlebelia<br />

msjeloba imasTan <strong>da</strong>kavSirebiT, konkretulad ra ufleba-movalebebzea<br />

saubari. aRniSnuli problemis Seswavlas<br />

kidev ufro arTulebs ukve naxsenebi viTarebac _ rodesac am<br />

periodis garSemo <strong>da</strong>grovil werilobiT ZeglebSi xalxi <strong>da</strong><br />

misi moRvaweobis prioriteti konkretulad ar Cans.<br />

CvenTvis saintereso kiTxvaze pasuxi ki isev <strong>da</strong> isev<br />

`qarTlis cxovrebaSia~ Semonaxuli <strong>da</strong> ukve religiis sferos<br />

exeba. u<strong>da</strong>oa, rom poliTeisturi religia demokratiis<br />

gacilebiT met niSnebs Seicavs, vidre monoTeisturi.<br />

poliTeisturi religia a<strong>da</strong>mians aZlevs arCevanis<br />

saSualebas, magram am pirobebSic ki xSiri iyo SemTxvevebi,<br />

rodesac xdebo<strong>da</strong> calkeuli RvTaebebisa <strong>da</strong> kultebis<br />

akrZalva, an maTi SeerTeba ama Tu im gabatonebul<br />

RvTaebasTan. amis magaliTebi bevri icis rogorc antikurma,<br />

aseve ufro adrindelma istoriam. gansakuTrebiT xSiri iyo<br />

SemTxvevebi, rodesac gamarjvebuli Zala sakuTar mfarvel<br />

RvTaebas Zal<strong>da</strong>tanebiT abatoneb<strong>da</strong> <strong>da</strong>narCen kultebze <strong>da</strong> es<br />

meTodi gansxvavebuli kultebis mimdevarTa <strong>da</strong>morCilebis<br />

saukeTeso saSualebac iyo. rodesac azo qarTlSi movi<strong>da</strong>, man<br />

aq ori kultic moitana. gacisa <strong>da</strong> gaimis kerpebi mcxeTaSi<br />

aRmarTa <strong>da</strong> qarTvelebs maTi Tayvaniscemac ubrZana.<br />

sainteresoa, rom gamarjvebuli farnavazi gacisa <strong>da</strong> gaimis<br />

10


kerpebs xeluxlebels tovebs <strong>da</strong> maT Soris dgams sakuTar,<br />

armazis RvTaebas, romelsac acxadebs kidec samefos mTavar<br />

mfarvel RvTaebad. e.i. farnavazi, am SemTxvevaSi, icavs<br />

gacisa <strong>da</strong> gaimis mimdevarTa uflebebs <strong>da</strong> erTi SexedviT, am<br />

ori RvTaebis Tayvanismcemlebs arafers erCis. armazi<br />

meomari RvTaeba iyo <strong>da</strong> am rigis sxva kultebis <strong>da</strong>rad<br />

msxverplad iwirav<strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianebs. a<strong>da</strong>mianTa msxverplad<br />

Sewirva III saukuneSi akrZala mefe revma, risTvisac igi<br />

`marTlis~ TikuniT Seamkes. `qarTlis cxovreba~ revis saqciels<br />

xsnis qristianobis gavleniT <strong>da</strong> ise warmoaCens, TiTqos<br />

warmarTma mefem kargad ico<strong>da</strong> qristianobis arsi <strong>da</strong> misi<br />

mxri<strong>da</strong>n es humanuri ga<strong>da</strong>wyvetilebac swored aqe<strong>da</strong>n iyo<br />

nakarnaxevi (leonti mroveli, 1955. gv. 58). ra Tqma un<strong>da</strong>, rev<br />

marTalis reformas sxva mxarec aqvs. am SemTxvevaSi ki mTavaria<br />

is, rom qarTlis samefo kari auqmebs dromoWmul <strong>da</strong> Semzarav<br />

tradicias <strong>da</strong> nebsiT Tu uneblieT icavs iseT maradiul<br />

Rirebulebas, rogoricaa a<strong>da</strong>mianis sicocxlis ufleba.<br />

kidev SeiZlebo<strong>da</strong> calkeuli magaliTebis moxmoba, magram<br />

vfiqrobT, rom ganxiluli SemTxvevebi sakmarisia saimisod,<br />

raTa vivaraudoT, rom saxelmwifoebriobis Tav<strong>da</strong>pirvel<br />

etapzeve humanisturi idealebi sulac ar iyo ucxo <strong>qarTuli</strong><br />

saxelmwifosTvis <strong>da</strong> swored antikuri xani<strong>da</strong>n iRebs saTaves<br />

ara marto <strong>qarTuli</strong> saxelmwifoebriobis, aramed samoqalaqo<br />

sazogadoebisTvis moZraobis istoriac.<br />

II.<br />

antikuri epoqis Semdgom xanaSi, adre <strong>da</strong> ganviTarebul Sua<br />

saukuneebSi, ufro meti cnoba mogvepoveba saqarTvelos<br />

samarTlebrivi cxovrebis Sesaxeb. SeiZleba iTqvas, rom am<br />

dros saxezea TiTqmis yvela is ZiriTadi principi, rac <strong>da</strong>kavSirebulia<br />

zoga<strong>da</strong>d sazogadoebisa Tu konkretulad<br />

calkeuli pirovnebis uflebebis <strong>da</strong>cvisa Tu am uflebebis<br />

<strong>da</strong>rRvevis sferosTan.<br />

umTavresi momenti, romelic am periodis saqarTvelos istorii<strong>da</strong>n<br />

Cvens interess warmoadgens, aris qarTul saistorio<br />

wyaroebSi Camoyalibebuli koncefcia, Tu vin SeiZleba<br />

11


iyos qarTveli <strong>da</strong> hqondes ufleba ixseniebodes qarTvelad.<br />

am mxriv metad sainteresoa codna imisa, Tu rogor esmo<strong>da</strong>T<br />

cneba `qarTveli~ Sua saukuneebis moRvaweebs. amasTan<br />

<strong>da</strong>kavSirebiT niSandobliv koncefcias gvTavazobs leonti<br />

mroveli, romelic gadmogvcems, rom pirveli qristiani mefe<br />

miriani warmoSobiT iyo iraneli, magram qarTlSi gamefebis<br />

Semdeg, man `Seiyvarna qarTvelni, <strong>da</strong> <strong>da</strong>iviwya ena sparsuli<br />

<strong>da</strong> iswava ena <strong>qarTuli</strong> <strong>da</strong> hmata Semkoba kerpTa <strong>da</strong> bomonTa,<br />

keTilad ipyrna qurumni kerpTani <strong>da</strong> yovelTa mefeTa<br />

qarTlisaTa umetes aRasruleb<strong>da</strong> msaxurebasa mas kerpTasa<br />

<strong>da</strong> Seamko saflavi farnavazisi, xolo ese yoveli qarTvelTa<br />

saTnoebisaTvis qmna <strong>da</strong> keTilad ipyrna qarTvelni niWiTa <strong>da</strong><br />

yovliTa didebiTa~ (leonti mroveli, 1955. gv. 65). e. i. aq gadmocemulia<br />

Tvalsazrisi, Tu vin iyo uflebamosili wodebuliyo<br />

qarTvelad: is vinc flob<strong>da</strong> qarTul enas, eziarebo<strong>da</strong><br />

qarTul <strong>kultura</strong>s, iqnebo<strong>da</strong> <strong>qarTuli</strong> saxelmwifos istoriis<br />

pativismcemeli, emsaxurebo<strong>da</strong> qarTveli xalxis keTildReobas.<br />

amrigad, XI s-is saqarTveloSi miaCn<strong>da</strong>T, rom sisxlismier<br />

warmomavlobas ga<strong>da</strong>mwyveti mniSvneloba ar hqon<strong>da</strong><br />

imisaTvis, raTa ama Tu im pirovnebis ufleba Tavi mieCnia<br />

qarTvelad, realurad <strong>da</strong>culi yofiliyo. es umTavresi<br />

principi <strong>da</strong>maxasiaTebeli iyo mTeli Sua saukuneebis ganmavlobaSi<br />

<strong>da</strong> religiur-konfesiuri momentic Se<strong>da</strong>rebiT ukana<br />

planze iyo ga<strong>da</strong>weuli. problemisadmi amgvari midgoma TavisTavad<br />

win wamoswev<strong>da</strong> sakiTxs imis Sesaxeb, Tu ra teritoriaze<br />

un<strong>da</strong> ganxorcielebuliyo qarTvelobis ufleba. X s-is<br />

moRvawis giorgi merCules azriT, `qarTlad friadi queyanai<br />

aRiricxebis, romelsaca Sina <strong>qarTuli</strong>T eniTa Jami Seiwirvis <strong>da</strong><br />

locvai yoveli aResrulebis~ (giorgi merCule, 1987. gv. 563).<br />

amdenad, qarTvelis ufleba ifareba im arealiT, sa<strong>da</strong>c<br />

qarTulad laparakoben <strong>da</strong> qarTulad loculoben. amrigad, X-<br />

XI ss-Si qarTvelma moRvaweebma zustad gansazRvres qarTvelTa<br />

saxelmwifosa <strong>da</strong> am saxelmwifoSi mcxovreb eTnosTa umTavresi<br />

ufleba _ gansazRvrul miwawyalze arsebuliyo garkveuli<br />

eTnikuri jgufebiT <strong>da</strong>saxlebuli saxelmwifo, romlis<br />

politikur <strong>da</strong> kulturul sarbielze moRvawe nebismier<br />

a<strong>da</strong>mians hqono<strong>da</strong> ufleba wodebuliyo qarTvelad.<br />

12


ase rom, rogorc aRiniSna, qarTveloba ar iyo mxolod<br />

sisxlismieri cneba <strong>da</strong> Sesabamisad, erTi romelime agnaturi<br />

jgufis ufleba. igi gacilebiT farTo sazogadoebrivi <strong>da</strong>tvirTvis<br />

matarebel termins warmoadgen<strong>da</strong>. albaT, sainteresoa<br />

Tvali gavadevnoT im istoriul process, Tu rogor mivi<strong>da</strong><br />

<strong>qarTuli</strong> sazogadoeba aRniSnul Segnebamde.<br />

Qqristianobis saxelmwifo religiad gamocxadebam didi<br />

<strong>da</strong>pirispireba gamoiwvia tradiciul, qarTul warmarTul<br />

religiis mimdevarTa <strong>da</strong> qristianTa Soris. es globaluri<br />

antagonizmi, rogorc cnobilia, am ukanasknelis gamarjvebiT<br />

<strong>da</strong>mTavr<strong>da</strong>, magram Tav<strong>da</strong>pirvel etapze (IV-Vss) qristianobam<br />

mainc ver moipova gabatonebuli mdgomareoba <strong>da</strong> axla<br />

ukve am religiis maRali samRvdeloebis winaaRmdeg qarTlis<br />

samefo kari gamovi<strong>da</strong> vaxtang gorgaslis meTaurobiT. istorikos<br />

juanSeris TxzulebaSi, romelic vaxtangis moRvaweobas<br />

exeba, gadmocemulia erTi sagulisxmo detali. mefis<br />

brZolam qarTlis eklesiis avtokefaliis mopovebisaTvis<br />

sapirispiro mxareebze <strong>da</strong>ayena erTi mxriv, vaxtang gorgasali<br />

<strong>da</strong> meore mxriv, qarTlis eklesiis meTauri, mTavarepiskiposi<br />

miqaeli. cxadia, miqaels xels ar aZlev<strong>da</strong> eklesiis <strong>da</strong>moukidebloba,<br />

radgan am SemTxvevaSi igi gavlenas kargav<strong>da</strong>.<br />

amitom mTeli SesaZleblobebi gamoiyena, raTa mefes es aqti<br />

ar ganexorcielebina. vaxtangs erTi SexedviT logikuri resursebi<br />

amoewura <strong>da</strong> miqaeli korufciaSi <strong>da</strong>a<strong>da</strong>naSaula, rodesac<br />

saeklesio qonebis miTvisebaSi amxila. mTavarepiskoposma<br />

miiCnia, rom misi a<strong>da</strong>mianuri uflebebi uxeSad<br />

<strong>da</strong>arRvies <strong>da</strong> masTan misul mefes saxeSi fexi Caartya <strong>da</strong><br />

kbilebi Caumtvria (juanSeri, 1955. gv. 148). am gadmocemaSi<br />

sagulisxmo is aris, rom ukve V s-Si kargad icodnen, rom<br />

mefes ufleba ar hqon<strong>da</strong> sakuTari TavisaTvis yvelafris neba<br />

mieca <strong>da</strong> mtkicebulebebis gareSe vinmesTvis brali<br />

waeyenebina. marTalia, es brZola mefis gamarjvebiT<br />

<strong>da</strong>srul<strong>da</strong>, magram mTavari aq, cxadia, es momenti ar aris.<br />

vaxtang gorgaslis Semdeg qarTlSi mZime viTarebam <strong>da</strong>isadgura.<br />

523 wels mefe gurgens iranis Sahma kavad II SemouTvala,<br />

rom qarTvelebs uari eTqvaT sakuTar sarwmunoebasa<br />

<strong>da</strong> tradiciebze <strong>da</strong> yvelaferSi ise moqceuliyvnen, rogorc<br />

13


iranelebi iqceodnen. micvalebulebic miwaSi ki ar <strong>da</strong>emarxaT,<br />

aramed, mazdeanuri wesis Tanaxmad, cxovelebisa <strong>da</strong><br />

frinvelebisaTvis ga<strong>da</strong>eyaraT. ra Tqma un<strong>da</strong>, am pirobis Sesruleba<br />

qristiani mefisagan SeuZlebeli iyo <strong>da</strong> qarTvelebmac<br />

sakuTari uflebebis <strong>da</strong>sacavad ajanyeba <strong>da</strong>iwyes. brZolebi<br />

iranis gamarjvebiT <strong>da</strong>srul<strong>da</strong>. rasac Sedegad mohyva is,<br />

rom Sahma kavadma qarTlis samefo gaauqma <strong>da</strong> is gamoacxa<strong>da</strong><br />

iranis satrapiad (prokopi kesarieli, 1965. gv. 49). farnavazis<br />

droi<strong>da</strong>n moyolebuli saqarTvelos istoriaSi es iyo<br />

pirveli SemTxveva, rodesac <strong>da</strong>irRva qarTvelTa yvelaze<br />

didi ufleba, rac gamoixata erovnuli saxelmwifoebriobis<br />

gauqmebiT. es viTareba 571 wlamde grZeldebo<strong>da</strong>. swored am<br />

wels qarTli moicva sayovelTao ajanyebam, romelsac saTaveSi<br />

edga guaram bagrationi. brZola sasurveli SedegiT<br />

<strong>da</strong>mTavr<strong>da</strong> <strong>da</strong> qarTli iranis batonobisagan ganTavisufl<strong>da</strong>.<br />

qarTvelebs xelaxla moux<strong>da</strong>T saxelmwifos Seqmna <strong>da</strong> es ufleba<br />

Cvenma Soreulma winaprebma brZoliT moipoves. aRdgenili<br />

saxelmwifos meTauri gax<strong>da</strong> guarami, romelmac saTave<br />

<strong>da</strong>udo qarTlis erismTavarTa dinastias. erismTavris uflebebi<br />

SezRuduli iyo. mas ar hqon<strong>da</strong> mefis uflebebi,<br />

magram realurad igi samefos pirvel pirs warmoadgen<strong>da</strong>.<br />

`moqcevai qarTlisais~ qronikaSi am movlenebTan<br />

<strong>da</strong>kavSireviT <strong>da</strong>culia cnoba, romlis mniSvnelobac<br />

ganuzomlad didia. saqme exeba imas, Tu rogor movi<strong>da</strong><br />

guarami xelisuflebis saTaveSi. matiane gadmogvcems, rom<br />

571 wlis qarTlSi Catarebula sayovelTao arCevnebi <strong>da</strong> am<br />

gziT moupovebia guarams qveynis marTvis ufleba. `neladre<br />

Sekrba qarTli <strong>da</strong> ganaCines erismTavrad guaram~ (moqcevai<br />

qarTlisai, 1959. gv.95). `moqcevai qarTlisais~ es cnoba aris<br />

ara marto qarTlSi, aramed mTel maSindel adre Sua<br />

saukuneebis msoflioSi ar-Cevnebis gamarTvis erTaderTi<br />

precedenti. sxva analogiuri SemTxveva am periodis<br />

istoriam ar icis. cxadia, am viTarebam axal qarTul<br />

saxelmwifos Seuqmna myari samarTlebrivi bazisi, ramac<br />

ganapiroba iseTi Rirebulebebis win wamoweva, rogoricaa<br />

qalisa <strong>da</strong> mamakacis Tanasworuflebianoba, piradi qonebis<br />

xelSeuxebloba <strong>da</strong> misi anderZiT ga<strong>da</strong>cemis ufleba.<br />

14


yovelive amis <strong>da</strong><strong>da</strong>sturebas vxvdebiT basili zarzmelis<br />

`serapion zarzmelis cxovrebaSi~.<br />

basili zarzmelis gadmocemiT, feo<strong>da</strong>li giorgi CorCaneli<br />

uSvilo iyo <strong>da</strong> sikvdilis win mTeli qoneba <strong>da</strong>s <strong>da</strong> disSvilebs<br />

uanderZa; magram misma disSvilebma sulam, beSqenma <strong>da</strong><br />

laklakma ga<strong>da</strong>wyvites wili ar miecaT sakuTari disTvis <strong>da</strong><br />

siZe mokles. mkvlelobis motivi martivi iyo. siZe wils iTxov<strong>da</strong><br />

CorCanelebis qonebi<strong>da</strong>n; Tan sakuTar uflebas imiT<br />

asabuTeb<strong>da</strong>, rom qalsac ergeba wili, radgan es qoneba de<strong>da</strong>Tqvens<br />

ergo <strong>da</strong> Tqvenc misi meSveobiT miiReT igio (basili<br />

zarzmeli, 1959. gv. 340). es viTareba a<strong>da</strong>sturebs, rom qals<br />

mSoblebis qonebaSi hqon<strong>da</strong> memkvidreobis miRebis ufleba.<br />

Gganxilul epizodSi kidev erTi detalia uaRresad<br />

saintereso. KkerZod, irkveva, rom adre Sua saukuneebis<br />

saqarTveloSi a<strong>da</strong>mians piradi qonebis sruli<br />

xelSeuxeblobis garantia hqon<strong>da</strong> <strong>da</strong> Tu igi uSvilo iyo,<br />

werilobiTi anderZiT SeeZlo qonebis ganawileba uaxloes<br />

naTesavebze. am sakiTxze imitom vamaxvilebT yuradRebas,<br />

rom sakuTrebis ganyenebuli cneba sxva feo<strong>da</strong>lur<br />

saxelmwifoebSi gvian SemuSav<strong>da</strong>. <strong>da</strong>savleT evropaSi mxolod<br />

XIII-XIV ss-<strong>da</strong>n vxvdebiT dominiumis gamomxatvel termins,<br />

ruseTSi ki ufro gvian XVIII s-<strong>da</strong>n.<br />

aRniSnul periodSi saintereso movlenebs hqon<strong>da</strong> adgili<br />

egrisis samefoSic. rogorc cnobilia, 554 wels bizantielma<br />

sardlebma veragulad mokles mefe gubaz II. am qmedebam<br />

mosaxleobis ukiduresi aRSfoTeba gamoiwvia <strong>da</strong> Seikriba didi<br />

saxalxo kreba (ix. zaza <strong>da</strong>raselias statia amave krebulSi).<br />

rogorc vnaxeT, istoriuli viTarebis sirTulis miuxe<strong>da</strong>vad,<br />

adre Suasaukuneebis saqarTveloSi ufro maRal safexurzea<br />

asuli brZola a<strong>da</strong>mianis uflebebis <strong>da</strong>rRvevebis winaaRmdeg<br />

<strong>da</strong> eWvsgareSea, rom am mxriv VI-X ss-ebi warmoadgens<br />

antikur xanasTan Se<strong>da</strong>rebiT aSkarad win ga<strong>da</strong>dgmul nabijs.<br />

swored am periodma Seasrula erTgvari <strong>da</strong>makavSirebeli<br />

roli antikur xanasa <strong>da</strong> ganviTarebul Sua saukuneebs Soris,<br />

rodesac CvenTvis saintereso problemebma kidev ufro Rrma<br />

ganviTareba hpova, ramac saqarTvelo im drois yvelaze<br />

mowinave <strong>da</strong> civilizebul saxelmwifoTa Soris Caayena.<br />

15


III.<br />

X-XI saukuneebi aris erTiani saqarTvelos Camoyalibebis<br />

xana. aRniSnuli periodis gansakuTrebul mniSvnelobasac<br />

swored es garemoeba gansazRvravs. ra Tqma un<strong>da</strong>, gaerTianebuli<br />

saxelmwifos arsebobas esaWiroebo<strong>da</strong> myari iuridiuli<br />

safuZveli, romelic Tavis mxriv, saxelmwifos mxri<strong>da</strong>n<br />

moiTxov<strong>da</strong> mTeli rigi reformebis gatarebas <strong>da</strong> cxadia,<br />

rom es reformebi srul SesabamisobaSi un<strong>da</strong> yofiliyo<br />

maSindeli msoflios wamyvan qveynebSi miRebul <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>mkvidrebul iuridiul normebTan (mag. bizantia). am<br />

TvalsazrisiT gansakuTrebul interess iwvevs <strong>da</strong>viT<br />

aRmaSenebelis, giorgi III-isa <strong>da</strong> Tamaris epoqa.<br />

saqarTvelos reformator politikosTa Soris, jer-jerobiT<br />

mainc, yvelaze did interess iwvevs <strong>da</strong>viT IV moRvaweoba.<br />

axla ar SevudgebiT mis mier ganxorcielebuli yvela<br />

reformis mniSvnelobis Sefasebas. Cveni interesi mxolod<br />

ori maTganiT Semoifargleba; esenia sasamarTlo reforma <strong>da</strong><br />

mstovarTa institutis Seqmna. werilobiTi wyaroebi<br />

a<strong>da</strong>stureben, rom qarTul samefo karze <strong>da</strong>viT IV perio<strong>da</strong>mdec<br />

arsebob<strong>da</strong> sasamarTlo, sa<strong>da</strong>c yvela saqmis garCeva iyo<br />

mefis prerogativa. <strong>da</strong>viT aRmaSenebeli pirveli qarTveli<br />

politikosia, romelmac erTmaneTisagan gamijna sasamarTlo<br />

<strong>da</strong> aRmasrulebeli xelisufleba, Seqmna ra umaRlesi<br />

saapelacio sasamarTlo `saajo kari~, romlis muSaobis warmarTvac<br />

mwignobarTuxucess <strong>da</strong>evala.<br />

`saajo kari~ <strong>qarTuli</strong> feo<strong>da</strong>luri saxelmwifos Sinagani<br />

wesrigis <strong>da</strong>cvis umTavresi sa<strong>da</strong>rajo iyo. <strong>da</strong>viT aRmaSeneblis<br />

istorikosi gadmogvcems, rom mis mizans warmoadgen<strong>da</strong><br />

momCivanTa, <strong>da</strong>WirvebulTa <strong>da</strong> mimZlavrebulTa gankiTxva <strong>da</strong><br />

kurneba. xSiri iyo SemTxvevebi, rodesac `saajo kari~ ixilav<strong>da</strong><br />

a<strong>da</strong>mianis uflebebis <strong>da</strong>rRvevis iseT SemTxvevebs, rogoricaa<br />

di<strong>da</strong>znaurTa, did moxele erisTavTa, ga<strong>da</strong>saxadebis<br />

amkrefTa TviTneboba <strong>da</strong> Zaladoba. aseve xSiri iyo<br />

SemTxvevebi, rodesac `saajo karis~ meSveobiT sazogadoebis<br />

<strong>da</strong>bali fenis warmomadgenlebi poulobdnen <strong>da</strong> icavdnen sakuTar<br />

a<strong>da</strong>mianur uflebebs. SesaZlebelia vifiqroT, rom<br />

`saajo karis~ Seqmnis aucileblobac swored im garemoebiT<br />

16


iyo nakarnaxevi, rom a<strong>da</strong>mianis uflebebi maqsimalurad yofiliyo<br />

<strong>da</strong>culi saxelmwifos mxri<strong>da</strong>n, radgan mefemde misvlis<br />

saSualeba, bunebrivia, sazogadoebis mxolod warCinebul<br />

nawils xelewifebo<strong>da</strong>. amasTan <strong>da</strong>kavSirebiT sainteresod<br />

gadmogvcems <strong>da</strong>viT aRmaSeneblis istorikosi: `slvaTa<br />

Sina TvisTa samefoTasa <strong>da</strong> simravliTa spaTaTa <strong>da</strong> simaliTa<br />

slavisasa ver advilad miemTxueodian momCivani <strong>da</strong> <strong>da</strong>Wirvebulni<br />

<strong>da</strong> mimZlavrebulni <strong>da</strong> visac esaWiroebo<strong>da</strong> gankiTxva<br />

<strong>da</strong> Sewevna mefobrivi, nuukue <strong>da</strong> vinme aRvidis borcusa ze<strong>da</strong><br />

rasame, gzisa maxlobelsa, anu kldesa, gina Tu xesa, viTarca<br />

zaqe. UukeT Tu oden epovis eseviTari rame <strong>da</strong> muniT sacnaur<br />

yves Wrtinva Tvisi~ (<strong>da</strong>viT aRmaSeneblis istorikosi, 1959,<br />

gv. 354).<br />

rogorc aRiniSna, <strong>da</strong>viT IV gatarebuli RonisZiebebi<strong>da</strong>n<br />

erT-erTi yvelaze mniSvnelovani iyo mstovarTa institutis<br />

Seqmna, romelic warmoadgen<strong>da</strong> sameTvalyureo-sa<strong>da</strong>zvervo<br />

organizacias <strong>da</strong> miznad isaxav<strong>da</strong> saxelmwifos usafrTxoebas.<br />

am instituts, cxadia didi mniSvneloba hqon<strong>da</strong><br />

saxelmwifos gaZlierebis saqmeSi, magram Cvenamde<br />

moRweuli istoriuli wyaroebi imasac a<strong>da</strong>sturebs, rom<br />

igi mizanmimar-Tulad arRvev<strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianis uflebebs. saqme<br />

isaa, rom mstovarTa didi nawils warmoadgen<strong>da</strong><br />

samRvdeloeba, romelic yvelaze did informacias<br />

flob<strong>da</strong> qveynis SigniT Tu qveynis gareT mimdinare<br />

procesebis Sesaxeb <strong>da</strong> am informaciis miRebis wyaro iyo<br />

aRsareba. samRvdeloebis saxelmwifo samsaxurSi Cayeneba<br />

maTgan moiTxov<strong>da</strong> aRsarebis saidumlos <strong>da</strong>rRvevas <strong>da</strong> am<br />

gziT miRebuli informaciis samefo karisaTvis miwodebas.<br />

sainteresoa, rom swored amgvari saSualebebiT Seityo<br />

mefem liparit baRvaSis ori SeTqmulebis Sesaxeb. Tumca,<br />

<strong>da</strong>viT aRmaSenebelis istorikosi mefis aseT nabijs<br />

gamarTlebulad miiCnevs <strong>da</strong> aRniSnavs, rom calkeuli<br />

a<strong>da</strong>mianebis uflebebis Selaxvis miuxe<strong>da</strong>vad, mstovarTa<br />

saqmianoba mainc gamarTlebuli iyo, radgan <strong>qarTuli</strong><br />

saxelmwifo ver gaZlierdebo<strong>da</strong> <strong>da</strong> am SemTxvevaSi TviT<br />

religiis msaxurnic valdebulni iyvnen jer saxelmwifo<br />

interesebisaTvis emoRvawaT <strong>da</strong> rodesac idga<br />

17


saqarTvelosa <strong>da</strong> qarTveli eris yofna-aryofnis sakiTxi,<br />

konfesiuri saidumloebis <strong>da</strong>cvas meorexarisxovani<br />

mniSvnloba eniWebo<strong>da</strong>.<br />

<strong>da</strong>viT aRmaSeneblis Semdgom xanaSi a<strong>da</strong>mianTa uflebebis<br />

<strong>da</strong>rRvevebma kidev ufro sistematuri xasiaTi miiRo. am moments<br />

myari biZgi misca jer demetre I, rodesac taxtis memkvidred<br />

gamoacxa<strong>da</strong> ara ufrosi Svili <strong>da</strong>viTi, aramed umcrosi<br />

_ giorgi, riTac <strong>da</strong>arRvia mefed kurTxevis tradiciuli<br />

wesi, xolo Semdeg TviT giorgi III, romelmac, SeiZleba<br />

iTqvas, taxti waarTva sakuTar ZmisSvil demnas, romelic<br />

<strong>da</strong>viT mexuTis gar<strong>da</strong>cvalebis Semdeg mefobis kanonier pretendentad<br />

iTvlebo<strong>da</strong>. giorgi III taxtze regentobis uflebiT<br />

avi<strong>da</strong>. es cxadia, gulisxmob<strong>da</strong> demnas srulwlovnad gaxdomisTanave<br />

am ukanasknelis gamefebas. magram gairkva, rom<br />

giorgi ar apireb<strong>da</strong> ga<strong>da</strong>dgomas <strong>da</strong> taxtis <strong>da</strong>brunebas kanonieri<br />

memkvidrisaTvis, rasac mohyva demnas momxreTa didi<br />

ajanyeba. ajanyebis meTauri, amirspasalari ivane orbeli samarTlianad<br />

asabuTeb<strong>da</strong>, rom giorgi uzurpatori iyo <strong>da</strong><br />

erTaderT kanonier memkvidres demna warmoadgen<strong>da</strong>. brZola,<br />

rogorc cnobilia, giorgis gamarjvebiT <strong>da</strong>srul<strong>da</strong> <strong>da</strong> saqarTveloSi<br />

demnas momxreTa umagaliTo devna <strong>da</strong>iwyo. TviT<br />

ufliswuls Tvalebi <strong>da</strong>Txares <strong>da</strong> <strong>da</strong>asaWurises, ris Sedega<strong>da</strong>c<br />

igi Wkui<strong>da</strong>n SeiSala <strong>da</strong> gar<strong>da</strong>icvala, ivane orbeli <strong>da</strong> misi<br />

ojaxi sikvdiliT <strong>da</strong>sajes, orbelTa mTel sagvareulos<br />

qoneba CamoarTves <strong>da</strong> qveyni<strong>da</strong>n gaaZeves.<br />

aRsaniSnavia, rom giorgim uxeSad <strong>da</strong>arRvia u<strong>da</strong>naSaulobis<br />

prezumpcia orbelTa sagvareulos mimarT <strong>da</strong> yvela maTgans,<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, monawileob<strong>da</strong> Tu ara ajanyebaSi, gamoutana<br />

saerTo ganaCeni (istoriani <strong>da</strong> azmani SaravandedTani,<br />

1959. gv. 30_31).<br />

a<strong>da</strong>mianTa uflebebis aseT Selaxvas, cxadia, ar SeeZlo ar<br />

gaemwvavebina samoqalaqo <strong>da</strong>pirispireba <strong>da</strong> gaamwvava kidec.<br />

saqarTvelos mTeli istoriis ganmavlobaSi Si<strong>da</strong> saxelmwifo<br />

<strong>da</strong>pirispirebas iseTi masStabi arasodes miuRia, rogorc<br />

giorgi mesamisa <strong>da</strong> gansakuTrebiT Tamaris mefobaSi.<br />

swored am procesis ganmuxtvasa <strong>da</strong> saxelmwifos marTvagamgeobis<br />

mowesrigebas isaxav<strong>da</strong> miznad is didi <strong>da</strong><br />

18


umagaliTo moZraoba, romelic yuTlu arslanis <strong>da</strong>sis<br />

saxeliTaa cnobili.<br />

samecniero literaturaSi yuTlu arslanisa <strong>da</strong> misi momxreebis<br />

socialuri determinaciisa <strong>da</strong> maTi politikuri<br />

moTxovnebis Sesaxeb araerTgvarovani <strong>da</strong>, xSir SemTxvevaSi,<br />

urTierTsawinaaRmdego Sexedulebebia gamoTqmuli. yuTlu<br />

arslanis umTavresi moTxovna, rom saxelmwifos marTvis<br />

procesSi monawileobis ufleba hqono<strong>da</strong>T sazogadoebis<br />

sxva<strong>da</strong>sxva fenebis warmomadgenlebs, romlebsac un<strong>da</strong> SeeqmnaT<br />

arCeviTobis principze <strong>da</strong>myarebuli organo, karavi, ra<br />

Tqma un<strong>da</strong>, safuZvelSive miuRebeli iyo absoluturi monarqizmis<br />

pirobebSi <strong>da</strong> sruliad bunebrivia, rom Tamari <strong>da</strong> zoga<strong>da</strong>d,<br />

samefo kari am moTxovnis <strong>da</strong>kmayofilebis SemTxvevaSi<br />

xe<strong>da</strong>vdnen absolutizmis <strong>da</strong>sasrulis <strong>da</strong>sawyiss.<br />

saqarTvelos istorii<strong>da</strong>n viciT, rom arCeviTobis ufleba<br />

sulac ar iyo ucxo movlena <strong>qarTuli</strong> realobisaTvis<br />

(swored ase gax<strong>da</strong> guaram kurapalati erismTavari VI s-Si),<br />

magram yuTlus programa aSkarad zRu<strong>da</strong>v<strong>da</strong> mefis<br />

ganusazRvrel uflebebs <strong>da</strong> mas utoveb<strong>da</strong> mxolod<br />

aRmasrulebel xelisuflebas, Tanac wamyvan Tanamdebobebze<br />

kandi<strong>da</strong>turebi karavs un<strong>da</strong> ganexila <strong>da</strong> <strong>da</strong>eniSna, xolo<br />

mefes ki un<strong>da</strong> <strong>da</strong>emtkicebina isini. yuTlu arslani<br />

imedovneb<strong>da</strong>, rom saxelmwifos marTvis aseTi modelis<br />

SemTxvevaSi Tavi<strong>da</strong>n iqnebo<strong>da</strong> acilebuli jer kidev demetre I<br />

dros <strong>da</strong>wyebuli sazogadoebis gaTiSvisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>pirispirebis<br />

Semdgomi gaRrmavebis safrTxe.<br />

YyuTlu arslanis momxred gamodiodnen rogorc<br />

warCinebuli feo<strong>da</strong>lebi, aseve <strong>da</strong>bali socialuri wris<br />

warmomadgenlebic. yovel SemTxvevaSi, Tamaris<br />

istorikosebi aRniSnaven, rom yuTlus mxars uWer<strong>da</strong><br />

laSqaric. karavis arCevis momxreTa gamosvla im periodSi<br />

mox<strong>da</strong>, rodesac <strong>da</strong>pirispireba sazogadoebis maRal <strong>da</strong> <strong>da</strong>bal<br />

fenebs Soris ukiduresad gamwvav<strong>da</strong>. cnobilia, rom giorgi III<br />

demnas ajanyebis Semdeg maRal Tanamdebobaze <strong>da</strong>niSna<br />

ugvaro, ara aristokratuli warmomavlobis pirovnebebi<br />

(amirspasalari yubasari, msaxurTuxucesi afridoni),<br />

romlebic Tamaris dros didgvarovanTa <strong>da</strong>rtymis obieqtebi<br />

19


gaxdnen. swored maTi zewolis Sedegad Tamarma Tanamdebobi<br />

<strong>da</strong>atovebina yubasarsa <strong>da</strong> afridons <strong>da</strong> ver SeZlo maTi<br />

uflebebis <strong>da</strong>cva. aseT situaciaSi yuTlu arslanisa <strong>da</strong> misi<br />

momxreebis miCneva m<strong>da</strong>bioTa wri<strong>da</strong>n gamosul a<strong>da</strong>mianebad<br />

cota saeWvoa, radgan yuTlu am dros meWurWleTuxucesi<br />

iyo <strong>da</strong> didgvarovnebi mis ga<strong>da</strong>yenebas ar moiTxovdnen. e. i.<br />

irkveva, rom isic maTi wris a<strong>da</strong>miania, xolo Tamaris<br />

istorikosTa mxri<strong>da</strong>n yuTlu arslanisa <strong>da</strong> misi momxreebis<br />

m<strong>da</strong>bioebad warmoCena mxolod <strong>da</strong> mxolod ideologiuri<br />

momentiTaa ganpirobebuli. ase rom, Tamaris istorikosebi<br />

Segnebulad malaven simarTles, riTac am a<strong>da</strong>mianTa<br />

uflebebsac laxaven.<br />

XII s-is 80-iani wlebis saqarTveloSi <strong>da</strong>ikarga istoriuli<br />

Sansi. YyuTlu arslanis programis ganxorcielebis SemTxvevaSi<br />

saqarTvelo xdebo<strong>da</strong> im epoqis erTaderTi qveyana, sa<strong>da</strong>c<br />

Seiqmnebo<strong>da</strong> pirveli sakanonmdeblo organo, xolo es<br />

viTareba Sua saukuneebis partikularizmis pirobebSi, qveyanas<br />

Seuqmni<strong>da</strong> ganviTarebis manamde arnaxul SesaZleblobebs.Y<br />

yovel SemTxvevaSi, Semdgomdroindelma istoriulma<br />

realobam TvalnaTliv aCvena, rom erTi SexedviT didebis<br />

zenitSi myofma qveyanam veraviTari, metic, odnavi winaaRmdegobac<br />

ver gauwia monRolebs <strong>da</strong> maT faqtobrivad, ubrZolvelad<br />

<strong>da</strong>neb<strong>da</strong>. am viTarebaSi sulac ar iyo meorexarisxovani<br />

momenti qveynis Si<strong>da</strong> <strong>da</strong>pirispireba, romlis Tavi<strong>da</strong>n<br />

asacileblad verc Tamarma, verc giorgi-laSam <strong>da</strong> verc<br />

rusu<strong>da</strong>nma qmediTi nabijebi ver ga<strong>da</strong>dges. yuTlu arslanis<br />

programis ganxorcieleba, Cveni azriT, TavisTavad moxsni<strong>da</strong><br />

am problemas, radgan karavi <strong>da</strong>akmayofileb<strong>da</strong> sazogadoebis<br />

yvela fenis warmomadgenelTa politikur Tu pirovnul<br />

ambiciebs.<br />

cnobilia, rom Sua saukuneebis evropis saxelmwifoebma<br />

sakanonmdeblo organoebis meSveobiT aiciles Tavi<strong>da</strong>n<br />

samoqalaqo <strong>da</strong>pirispirebebi <strong>da</strong> Seqmnes samarTlebrivad<br />

mowesrigebuli sazogadoebrivi urTierTobebi<br />

(parlamenti inglisSi XIII s-<strong>da</strong>n, generaluri Statebi safrangeTSi,<br />

respublikuri sabWoebi genuasa <strong>da</strong> florenciaSi<br />

<strong>da</strong> sxv.).<br />

20


miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom Tamaris epoqis saqarTvelo mzad ar<br />

aRmoCn<strong>da</strong> aseTi progresuli nabijisaTvis, am periodSic ki<br />

saxelmwifos mxri<strong>da</strong>n zrunva a<strong>da</strong>mianis uflebebis <strong>da</strong>sacavad<br />

mainc xorcieldebo<strong>da</strong>. yvelaze didi miRweva, romliTac Sua<br />

saukuneebis saqarTvelos istoriam SeiZleba iamayos, aris XII<br />

s-is 80-ian wlebSi sikvdiliT <strong>da</strong>sjis gauqmeba. am droisaTvis<br />

sikvdiliT <strong>da</strong>sjasTan erTad gauqmebula <strong>da</strong>masaxiCrebeli <strong>da</strong><br />

a<strong>da</strong>mianis Rirsebis <strong>da</strong>mamcirebeli sasjelebic. basili<br />

ezosmoZRvari gadmogvcems: `mowyalebiTa ieso RmrTisa<br />

msgavsiTa <strong>da</strong> samarTlisa misisa mibaZviTa dReTa Sina<br />

TamarisaTa aravin gamoCn<strong>da</strong> momZlavrebuli mecnierebaTa<br />

misiTa, arca vin <strong>da</strong>sjili, TvT arca vis Rirss sikudilisasa<br />

<strong>da</strong> arca patiJisasa miexa<strong>da</strong> Tananadebi, arca vin brZanebiTa<br />

misiTa asomokveTil iqmna, arca sibrmaviT <strong>da</strong>isaja~ (basili<br />

ezoismoZRuari, 1959, gv. 144).<br />

Sua saukuneebis msoflio istoriaSi saqarTvelo, bizantiis<br />

Semdgom, meore qveyanaa, sa<strong>da</strong>c araTu sikvdiliT <strong>da</strong>sja<br />

gauqm<strong>da</strong>, aramed aikrZala a<strong>da</strong>mianis <strong>da</strong>masaxiCrebeli <strong>da</strong> Rirsebis<br />

Semlaxavi sasjelebi.<br />

IV.<br />

XV s-Si, kerZod, 1490 wels saqarTvelo iuridiulad <strong>da</strong>iSala<br />

sam (kaxeTis, qarTlis, imereTis) samefod <strong>da</strong> ramdenime<br />

(afxazeTi, guria, odiSi, samcxe) samTavrod. qveyanaSi <strong>da</strong>ikarga<br />

erTiani azri, aRar arsebob<strong>da</strong> saerTo idea, romelic<br />

gamsWvaluli iqnebo<strong>da</strong> erTiani samefos aRdgenis surviliT<br />

<strong>da</strong> Sesabamisad, ase mcire nawilebad <strong>da</strong>glejili qveyanac xan<br />

osmalebis, xan iranelebis, xan Crdilo kavkasieli tomebisa<br />

<strong>da</strong> xanac SinaaSlilobis ganuwyvelel asparezad iqca. es iyo<br />

logikuri <strong>da</strong>sasruli im tendenciebisa, rac gamoikveTa jer<br />

kidev XII saukuni<strong>da</strong>n, rodesac saxelmwifos SigniT Seqmnilma<br />

mZafrma <strong>da</strong>pirispirebam qveyana <strong>da</strong>ayena ganadgurebis safrTxis<br />

winaSe. ra Tqma un<strong>da</strong>, iyo araerTi mcdeloba saqarTvelos<br />

erTianobis aRsadgenad, magram yvela maTgani sruli<br />

kraxiT <strong>da</strong>mTavr<strong>da</strong> <strong>da</strong> saqarTvelom ise <strong>da</strong>asrula istoriuli<br />

ganviTarebis Sua saukuneebrivi etapi, rom erTian politikur<br />

organizmad veRar Camoyalib<strong>da</strong>. Gga<strong>da</strong>Warbebuli ar iqne-<br />

21


a imis aRniSvnac, rom gviani Sua saukuneebis (XIV-XVIII ss) saqarTvelo<br />

iyo arSemdgari sazogadoebrivi konglomerati,<br />

sa<strong>da</strong>c upirveles adgilze wamoweuli iyo gancalkevebis, ga-<br />

TiTokacebis tendenciebi <strong>da</strong> saxelmwifos interesebze maRla<br />

idga calkeuli saTavadoebisa <strong>da</strong> samTavroTa interesebi,<br />

rac kidev ufro zRu<strong>da</strong>v<strong>da</strong> ganviTarebis SesaZleblobebs <strong>da</strong><br />

erT dros mowinave samyarosagan ganuyofeli xalxi aRmoCn<strong>da</strong><br />

srul izolaciaSi. saqarTvelos imJamindeli mdgomareobis<br />

Sefasebis TvalsazrisiT, albaT, gazviadebuli ar iqneba imis<br />

aRniSvnac, rom qarTulma samefo-samTavroebma veRar SeZles<br />

(Tu ar SeZles) im liberaluri <strong>da</strong> maradiuli Rirebulebebis<br />

<strong>da</strong>cva, rac esoden iyo <strong>da</strong>maxasiaTebeli gacilebiT adreuli<br />

epoqebisaTvis <strong>da</strong> erTi xelis mosmiT wyalSi Cayares<br />

yvelaferi is, rac wina saukuneebma memkvidreobiT <strong>da</strong>utoves<br />

qarTvel xalxs. XIV-XVIII ss-ebis saqarTvelo sakmaod CamorCa<br />

drois dinebas <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>uWarbeblad SeiZleba iTqvas, rom es<br />

xana iyo yvelaze didi ukusvla Cveni qveynis istoriaSi.<br />

politikuri ganviTareba, politikuri ganswavluloba<br />

pir<strong>da</strong>pir asaxavs ama Tu im sazogadoebaSi humanisturi ideebisa<br />

<strong>da</strong> maradiuli Rirebulebebis <strong>da</strong>mkvidrebis xarisxs, yoveli<br />

eri imdenad aris tolerantuli <strong>da</strong> mswrafi liberaluri<br />

idealebisadmi, ramdena<strong>da</strong>c mas amis saSualebas aZlevs is<br />

politikuri viTareba <strong>da</strong>, zoga<strong>da</strong>d, sazogadoebrivi garemo,<br />

romelSic esa Tu is sociumi imyofeba. gviani Sua saukuneebis<br />

<strong>qarTuli</strong> sazogadoeba gaxleCili iyo Svid, rva <strong>da</strong> zogjer aT<br />

nawila<strong>da</strong>c. amitom, bunebrivia, aseT viTarebaSi calkeuli<br />

pirovnebisa Tu zoga<strong>da</strong>d a<strong>da</strong>mianis uflebebis <strong>da</strong>cvac adrindeliviT<br />

aRar warmoadgen<strong>da</strong> saxelmwifos mxri<strong>da</strong>n gansakuTrebuli<br />

zrunvis sagans <strong>da</strong> Tamamad SeiZleba vaRiaroT,<br />

rom am periodSi aRniSnuli uflebebis <strong>da</strong>rRvevaze ufro mizanSewonili<br />

iqnebo<strong>da</strong> msjeloba, vidre mis <strong>da</strong>cvaze.<br />

iranisa <strong>da</strong> TurqeTis gabatonebam saqarTvelos samxreTaRmosavleT<br />

<strong>da</strong> samxreT-<strong>da</strong>savleTis sazRvrebze Cveni qveyana<br />

moaqcia srul politikur, ekonomikur <strong>da</strong> informaciul<br />

izolaciaSi, ramac farTo gasaqani misca a<strong>da</strong>mianTa uflebebis<br />

<strong>da</strong>rRvevis iseT amazrzen formas, rogoricaa a<strong>da</strong>mianebiT<br />

vaWroba, anu `tyveTa syidva~. frangi mogzauris Jan Sardenis<br />

22


cnobiT, a<strong>da</strong>mianTa vaWrobiT gansakuTrebiT iyvnen <strong>da</strong>interesebuli<br />

Turqebi. zogjer TiTo qalSi 300-400 cexins<br />

iZleodnen, mamakaci 25-40 wlamde 15 ekiud fasob<strong>da</strong>, ufrosebi<br />

_ 8-10 ekiud, lamazi gogonebi 13-18 wlisani _ 20 ekiud,<br />

bavSvebi _ 3-4 ekiud (Jan Sardeni, 1935. gv.108). `tyveTa syidva~<br />

moedo sazogadoebis TiTqmis yvela fenas. <strong>da</strong>savleT saqarTvelos<br />

TiTqmis yvela mTavari, Tavadi, aznauri, Tu saeklesio<br />

moRvawe aqtiurad aRmoCn<strong>da</strong> CarTuli am procesSi.<br />

Ddon juzepe judiCe milanelis gadmocemis Tanaxmad, mxolod<br />

samegrelo<strong>da</strong>n XVII s-is Sua xanebisTvis yovelwliurad<br />

sami aTasi monadqceuli glexi iyidebo<strong>da</strong> (don juzepe<br />

judiCe milaneli, 1968. gv. 119). analogiuri viTareba iyo<br />

Seqmnili aRmosavleT saqarTveloSic. ai, rogor aRwers<br />

mematiane sacicianoSi arsebul situacias: `<strong>da</strong>saxoci<br />

<strong>da</strong>xoces, gasayidi gayides, naxevari osmalos mihyides <strong>da</strong><br />

naxevaric imerlebsa. rac Cvili ymawvili iyo, rom aravin<br />

iyi<strong>da</strong> cixi<strong>da</strong>n ga<strong>da</strong>yares <strong>da</strong> nadir-frinvelma SeWama, rac<br />

monazoni <strong>da</strong> beri iyo, rom ar gaiyidebo<strong>da</strong>, sul erT saxlSi<br />

Seyares, boZebi gamouyares, saxli zed <strong>da</strong>aqcies <strong>da</strong> ise<br />

uziareblad <strong>da</strong>xoces~ (gvritiSvili, 1962. gv. 230).<br />

saxelmwifos mxri<strong>da</strong>n sakmao popularoba moipova<br />

mosaxleobisadmi e.w. `avad mokidebam~. am qmedebis arsi<br />

SemdegSi mdgomareob<strong>da</strong>: Tu esa Tu is pirovneba (ZiriTa<strong>da</strong>d<br />

glexoba) uars ityo<strong>da</strong> saxelmwifo ga<strong>da</strong>saxadebis ga<strong>da</strong>x<strong>da</strong>ze,<br />

mebatone, mefis miTiTebiT, aseT a<strong>da</strong>mians col-Svils<br />

<strong>da</strong>uWer<strong>da</strong> <strong>da</strong> gauyid<strong>da</strong>. elementaruli uflebis <strong>da</strong>sacavad<br />

xalxis did nawils an batonis mokvla uwev<strong>da</strong>, an ajanyeba, an<br />

sakuTari miwa-wyli<strong>da</strong>n ga<strong>da</strong>xvewa. Zaladobis erTi forma<br />

ebrZo<strong>da</strong> Zaladobis meore Fformas, magram bunebrivia,<br />

imarjveb<strong>da</strong> is, visac Zaladobis gatarebis meti SesaZlebloba<br />

hqon<strong>da</strong>.<br />

mokled rom aRvniSnoT, a<strong>da</strong>mianoba <strong>da</strong> pirovnuli Rirseba<br />

sazogadoebis mxolod viwro nawilis ufleba gax<strong>da</strong> <strong>da</strong> am<br />

kuTxiT XVII-XVIII saukuneebis saqarTvelo aSkarad mahmadianur<br />

samyarosTan iCens ufro met siaxloves, vidre xsenebuli<br />

periodis evropasTan. raRa Tqma un<strong>da</strong>, Sors varT im<br />

azrisgan, rom XVII-XVIII ss-ebis evropaSi a<strong>da</strong>mianTa uflebebis<br />

23


<strong>da</strong>cvis TvalsazrisiT yvelaferi wesrigSi iyo, magram isic<br />

cxadia, rom es periodi evropisTvis warmoadgen<strong>da</strong> didi<br />

reformaciis epoqas, ramac Tavis mxriv, <strong>da</strong>sabami misca axali<br />

istoriis, kapitalizmis eras, romelmac a<strong>da</strong>mianis uflebebis<br />

<strong>da</strong>cva, Tun<strong>da</strong>c deklaraciis doneze mainc, manamde arnaxul<br />

simaRlemde aiyvana. amitom, rodesac Cven vmsjelobT gviani<br />

Sua saukuneebis saqarTvelos CamorCenilobis Sesaxeb,<br />

mxedvelobaSi upirvelesad swored am moments vgulisxmobT.<br />

TumcaRa, yovlad antimecnieruli iqnebo<strong>da</strong> mtkiceba imisa,<br />

TiTqos am periodis saqarTveloSi ar iyo calkeuli Sem-<br />

Txvevebi <strong>da</strong> ar ibrZodnen mdgomareobis gasakeTilSobilebelad.<br />

vaxtang VI sakanomdeblo moRvaweoba am mxriv marTlac<br />

kargi magaliTia. SesaniSnavi iyo sulxan-saba orbelianis<br />

mTeli saqmianobac. sulxan-sabas <strong>da</strong>savleT evropuli<br />

vizitic miznad isaxav<strong>da</strong> ara mxolod vaxtangis gamoxsnas<br />

iranis samefo karisagan, aramed mas ufro farTo <strong>da</strong> Sors mimavali<br />

gegmebi hqon<strong>da</strong>. kerZod, ki is, rom saqarTvelo kvlav<br />

moqceuliyo <strong>da</strong>savleT evropis saxelmwifoTa interesebSi,<br />

rac iqnebo<strong>da</strong> saqarTvelos bunebriv-istoriuli ganviTarebis<br />

wiaRSi <strong>da</strong>brunebisa <strong>da</strong> aq liberaluri Rirebulebebis<br />

aRorZinebis umTavresi piroba.<br />

samwuxarod, es mcdeloba marcxiT <strong>da</strong>mTavr<strong>da</strong> xolo ra<br />

bedi ewia <strong>da</strong>savluri orientaciis mimdevar sulxan-sabas, es<br />

sayovelTao<strong>da</strong>a cnobili. vaxtang VI <strong>da</strong> sulxan-sabas<br />

orbelianis politikuri mimarTulebis marcxi kargad<br />

warmoaCens, rom am periodis saqarTvelo namdvilad ar iyo<br />

mzad, raTa igi <strong>da</strong>brunebo<strong>da</strong> <strong>da</strong>savlur samyaros <strong>da</strong><br />

Sesabamisad, adgili epova mowinave, progresuli mimarTulebis<br />

saxelmwifoTa Soris. aseTi viTarebis fonze<br />

arc imis <strong>da</strong>viwyeba SeiZleba, rom XVIII s-is <strong>qarTuli</strong> saxelmwifoebi<br />

_ qarTl-kaxeTi, imereTi _ sakuTari, Zalze mokrZalebuli<br />

SesaZleblobis farglebSi mainc cdilobdnen<br />

<strong>da</strong>ecvaT a<strong>da</strong>mianis uflebebi <strong>da</strong> upirveles yovlisa, SeemsubuqebinaT<br />

uSualo mwarmoebeli fenis, glexebisa <strong>da</strong> xelosanTa<br />

autaneli pirobebi. am mxriv gamorCeulia erekle II <strong>da</strong><br />

solomon I Rvawli. erT-erTi kaxeli batoni erekles swer<strong>da</strong>:<br />

24


`Tqveni wyenis uRono gaxlavarT, Torem Cems ymas rogor ver<br />

<strong>da</strong>vimorCileb~ (scssa f. 299. <strong>da</strong>v. 24. sab. 2063).<br />

moxmobili magaliTiT kargad Cans, rom mefis SiSiT<br />

feo<strong>da</strong>lebi ver be<strong>da</strong>vdnen a<strong>da</strong>mianTa TviTnebur <strong>da</strong>sjas.<br />

erekles mxri<strong>da</strong>n, ra Tqma un<strong>da</strong>, iyo mcdeloba, <strong>da</strong>ecva<br />

sakuTari qveSevrdomebi, magram cxadia, es ar iyo<br />

problemisadmi saxelmwifoebrivi midgoma. miuxe<strong>da</strong>vad imisa,<br />

rom erekle Tavadebs afrTxileb<strong>da</strong>: `Sens sargos aiRebde <strong>da</strong><br />

usamarTlos nu aiReb, nurc aras usamarTlos moindomeb~<br />

(scssa f. 299 <strong>da</strong>v. 24 sab. 109). rodesac migvaCnia, rom<br />

a<strong>da</strong>mianTa uflebebis <strong>da</strong>cvis sferoSi erekles ar gaaCn<strong>da</strong><br />

saxelmwifoebrivi midgoma, amovdivarT im martivi<br />

postulati<strong>da</strong>n, rom mxolod SegonebebiTa <strong>da</strong> epistolaruli<br />

mimarTvebiT es problema ver ga<strong>da</strong>iWrebo<strong>da</strong> <strong>da</strong> verc mogvardebo<strong>da</strong>.<br />

Zalian gaWirdeba <strong>da</strong>vasaxeloT XVIII s-is meore<br />

naxevris Tun<strong>da</strong>c erTi sakanonmdeblo aqti mainc, romelSic<br />

aRniSnuli sakiTxebi iqnebo<strong>da</strong> aqcentirebuli. 1770 Tu 1787<br />

wels gamocemuli brZanebebi ymaTa umamulod gayidvis akrZalvis<br />

Sesaxeb sul sxva xasiaTis dokumentebia <strong>da</strong> saTvalavSi<br />

misaRebic ar aris.<br />

TiTqmis imaves Tqma SeiZleba solomon I mimarTac. Tumca,<br />

am mefis mravalmxrivi moRvaweobis erTgvari gvirgvini SeiZleba<br />

iyos 1759 wlis saeklesio kreba, romelmac mkacri<br />

ganaCeni gamoutana `tyveTa msyidvelebs~. am krebaze<br />

imereTis, guriisa <strong>da</strong> samegrelos saero <strong>da</strong> sasuliero<br />

xelisuflebma <strong>da</strong>des `tyveTa syidvis~ akrZalvis piroba.<br />

saeklesio xelisuflebam tyveTa msyidvelni SeaCvena, xolo<br />

saero xelisufleba ki maT sikvdiliT <strong>da</strong>sjiT <strong>da</strong>emuqra.<br />

Tanamedroveobam marTlac rom <strong>da</strong>ufasa mefes a<strong>da</strong>mianTa<br />

uflebebis Semlaxavi RonisZiebebis akrZalva <strong>da</strong> solomoni<br />

erovnul gmira<strong>da</strong>c moinaTla. xalxis xatovani TqmiT, Tu<br />

solomon pirvelis gamefebis dros `imereTi koWlic<br />

gaxl<strong>da</strong>T, yruc, brmac <strong>da</strong> kbilebCacvenilic, dRes<br />

yvelaferi kargad esmis, Sors xe<strong>da</strong>vs, fexebze magrad dgas<br />

<strong>da</strong> kbilebic amouvi<strong>da</strong>… mTeli samefo gamobrun<strong>da</strong> <strong>da</strong> gamokeT<strong>da</strong><br />

~ (<strong>qarTuli</strong> xalxuri saistorio sityviereba, 1964. gv.<br />

147).<br />

25


imis Sesaxeb, Tu rogor zrunav<strong>da</strong> solomon I sakuTari<br />

mosaxleobis uflebebis <strong>da</strong>sacavad, kargad gadmogvcems<br />

erTi leqsic:<br />

`amis avi kaci viyav,<br />

tyve arvis vayidvineo,<br />

mwyemsi vasuqe, vadide,<br />

Ceros qveS <strong>da</strong>vaZineo~<br />

besiki, 1962. gv. 224<br />

amrigad, gviani Sua saukuneebi SeiZleba Semdegnairad <strong>da</strong>vaxasiaToT;<br />

a<strong>da</strong>mianTa uflebebis <strong>da</strong>cvis TvalsazrisiT igi<br />

ver Seedreba verc antikur xanas, verc adreul <strong>da</strong> verc ganviTarebul<br />

Sua saukuneebs. yvelaze didi xelisSemSleli <strong>da</strong><br />

Semaferxebeli piroba iyo ramdenime samefo-samTavrod <strong>da</strong><br />

saTavadod <strong>da</strong>nawevrebuli qveynis faqtori. am periodSi SemoRebuli<br />

iqna, ufro sworad, aRdgenil iqna, sikvdiliT<br />

<strong>da</strong>sja, `tyveTa syidva~ faqtobrivad niSnav<strong>da</strong> monaTmflobelobisaken<br />

<strong>da</strong>brunebas, uxeSad <strong>da</strong> sistematurad irRveo<strong>da</strong><br />

sakuTrebis xelSeuxebloba, gviani Sua saukuneebis<br />

saqarTvelos istoriam ar icis arc erTi arCeviTi organos<br />

arseboba.<br />

kidev ufro mZime viTareba Seiqmna 1801 wlis Semdeg,<br />

rodesac ruseTTan jer aRmosavleT, xolo SemdgomSi <strong>da</strong>savleT<br />

saqarTvelos mierTebiT, qarTvelma xalxma erovnebis<br />

uflebac <strong>da</strong>karga. am dros cnebebi `saqarTvelo~ <strong>da</strong> `qarTveli~<br />

saerTod iqna gauqmebuli <strong>da</strong> ruseTis politikur rukaze<br />

saqarTvelo quTaisis <strong>da</strong> Tbilisis guberniebis saxeliT<br />

aRiniSnebo<strong>da</strong>.<br />

Cveni qveynis istoriaSi meored <strong>da</strong>fiqsir<strong>da</strong> SemTxveva,<br />

rodesac <strong>da</strong>mpyrobelma saerTod mospo <strong>da</strong> gaauqma <strong>qarTuli</strong><br />

saxelmwifoebrioba (pirvelad es iranelebma moimoqmedes<br />

523 wels). mTiuleTis, kaxeTis, imereTis ajanyebebi, 1832<br />

wlis SeTqmuleba, Terg<strong>da</strong>leulTa moRvaweoba _ ai is<br />

ZiriTadi momentebi, romlebic gamoxatav<strong>da</strong> qarTveli<br />

xalxis brZolas sakuTari uflebebis aRsadgenad. am<br />

brZolis uzenaesi mizani, ki ra Tqma un<strong>da</strong>,<br />

saxelmwifoebriobis xelaxali mopoveba iyo.<br />

26


aseTi rTuli realobiTa <strong>da</strong> mZime memkvidreobiT xvdebo<strong>da</strong><br />

qarTveli xalxi XX saukunes, konkretulad ki, 1918 wlis<br />

26 maiss.<br />

V.<br />

ruseTis imperiis transformaciam saSualeba misca qarTvel<br />

politikosebs aRedginaT 1801 wels <strong>da</strong>karguli saxelmwifoebrioba<br />

<strong>da</strong> es misia wilad xv<strong>da</strong> social-demokratiul<br />

(menSevikur) partias. 1918 wels, amierkavkasiis seimis <strong>da</strong>Slis<br />

Semdeg, gamocxad<strong>da</strong> saqarTvelos demokratiuli respublika.<br />

es marTlac didmniSvnelovani aqti iyo saqarTvelos<br />

istoriaSi, radgan ga<strong>da</strong>uWarbeblad SeiZleba iTqvas,<br />

rom qarTveli xalxi mTeli istoriis manZilze arasdros yofila<br />

ase didxans saxelmwifoebriobis gareSe.<br />

imperiis <strong>da</strong>namati<strong>da</strong>n, Cveulebrivi koloniis statusi<strong>da</strong>n<br />

saqarTvelo aRsdga rogorc saerTaSoriso samarTlis wevri<br />

qveyana <strong>da</strong> rogorc sruliad gansxvavebuli tipis<br />

saxelmwifo, radgan respublikuri wyoba manamde ucxo<br />

movlena iyo saqarTvelos istoriisaTvis. monarqiisagan<br />

gansxvavebiT, respublikuri mmarTvelobis forma<br />

moiTxov<strong>da</strong> erTi mxriv, qarTveli xalxis Seguebas axali<br />

realobisadmi <strong>da</strong> meore mxriv, liberaluri RonisZiebebis<br />

Tvisobrivad axal safexurze ayvanas. am periodSi<br />

saqarTvelos politikur <strong>da</strong> samarTlebriv cxovrebaSi bevri<br />

iseTi ram mox<strong>da</strong>, rac sruliad ucxo <strong>da</strong> SeuZlebeli iyo<br />

adrindel istoriul realobaSi.<br />

saqarTvelos demokratiuli respublika warmoadgen<strong>da</strong><br />

saxelmwifos, romlis arsebobis safuZvels gansazRvrav<strong>da</strong><br />

Sesabamisi samarTlebrivi aqtebiTa <strong>da</strong> kanonmdeblobebiT<br />

mowesrigebuli sazogadoebrivi urTierTobebi <strong>da</strong> am pirobebSi<br />

farTo gasaqani eZleo<strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianTa uflebebis <strong>da</strong>cvis<br />

iseT prioritetul sferoebs, rogoricaa: arCeviTobis<br />

principi, qalisa <strong>da</strong> mamakacis Tanasworuflebianoba, religiuri<br />

Tavisufleba, politikuri partiebis arseboba, rasobrivi<br />

diskriminaciis akrZalva, moqalaqeobis ufleba,<br />

Sromisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>svenebis ufleba, erovnuli umciresobebis uflebebis<br />

<strong>da</strong>cva, kerZo sakuTrebis xelSeuxebloba, cenzuris<br />

27


gauqmeba, presis Tavisufleba, sasamarTlos <strong>da</strong>moukidebloba,<br />

sikvdiliT <strong>da</strong>sjis gauqmeba. anu, Tamamad SegviZlia vaRiaroT,<br />

rom axalgazr<strong>da</strong> <strong>qarTuli</strong> saxelmwifo Tavisi arsebobis<br />

xanmokle periodis ganmavlobaSi icav<strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianis yvela im<br />

uflebas, rac Se<strong>da</strong>rebiT gvian aisaxa `a<strong>da</strong>mianis uflebebis<br />

sayovelTao deklaraciaSi~.<br />

saqarTvelos demokratiuli respublika, ra Tqma un<strong>da</strong>,<br />

iyo qarTveli xalxis didi monapovari. erT-erT umTavres <strong>da</strong><br />

Tvisobrivad gansxvavebul movlenas warmoadgen<strong>da</strong> 1921 wlis<br />

21 Tebervalis konstitucia. ra Tqma un<strong>da</strong>, esec pirveli<br />

SemTxveva iyo saqarTveloSi, rodesac saxelmwifos arsebobas<br />

safuZvlad <strong>da</strong>edo ZiriTadi kanoni. samwuxaro mxolod<br />

is faqtia, rom pirvelma konstituciam ver imuSava,<br />

radgan cnobilia, rom igi faqtobrivi saomari moqmedebebis<br />

pirobebSi iqna miRebuli; magram es mis Rirsebas cxadia,<br />

Crdils ver ayenebs, radgan konstituciam asaxa yvela is mTavari<br />

niuansi, romelic warmoadgen<strong>da</strong> demokratiuli respublikis<br />

zrunvis sagans <strong>da</strong> romelic manamde araerTxel iyo<br />

deklarirebuli <strong>da</strong>moukideblobis aqtsa <strong>da</strong> moqalaqeobis<br />

Sesaxeb kanonSi.<br />

<strong>da</strong>moukideblobis aqtis proeqti momzad<strong>da</strong> 1918 wlis 20-<br />

21 maiss baTumSi z. avaliSvilis, a. Cxenkelis, n. nikolaZis<br />

<strong>da</strong> p. surgulaZis mier <strong>da</strong> gansaxilvelad waredgina 1917<br />

wlis 22 noembers arCeul erovnuli sabWos aRmasrulebel<br />

komitets, xolo 26 maiss man iuridiuli Zalac SeiZina. Cveni<br />

amJamindeli interesi <strong>da</strong>moukideblobis aqtis 1, 2, 5 <strong>da</strong> 6<br />

muxlebs Seexeba. pirveli muxlis Tanaxmad, saqarTvelo<br />

cxaddebo<strong>da</strong> <strong>da</strong>moukidebel, sruluflebian saxelmwifod,<br />

meore muxli gansazRvrav<strong>da</strong> politikuri wyobis formas.<br />

saqveynod cxaddebo<strong>da</strong> saqarTvelos politikuri wyobis<br />

forma _ demokratiuli respublika. mexuTe muxlis<br />

Tanaxmad, saqarTvelos demokratiuli respublika Tavis<br />

farglebSi Tanasworad uzrunvelyof<strong>da</strong> yvela moqalaqis<br />

samoqalaqo <strong>da</strong> politikur uflebebs, ganurCevlad<br />

erovnebisa, sarwmunoebisa, socialuri mdgomareobisa <strong>da</strong><br />

sqesisa. meeqvse muxlSi Camoyalibebuli debulebis<br />

Tanaxmad, saqarTvelos demokratiuli respublika<br />

28


ganviTarebis Tavisufal asparezs uxsni<strong>da</strong> mis teritoriaze<br />

mcxovreb yvela ers (saqarTvelos <strong>da</strong>moukideblobis aqti,<br />

1991. gv.198).<br />

<strong>da</strong>moukideblobis aqtiT deklarirebuli debulebebis<br />

Sesruleba rom saqarTvelos saxelmwifos ganuxreli zrunvis<br />

sagani iyo, kargad Cans saqarTvelos parlamentis magaliTzec,<br />

sa<strong>da</strong>c adgilebis arcTu mcire raodenoba ergoT<br />

erovnuli umciresobebis warmomadgenlebs. saqarTveloSi<br />

mcxovreb somxobas hyav<strong>da</strong> 10 deputati, azerbajianelebs _ 4,<br />

afxazebs _ 3, rusebs _ 2, osebs _ 2, qarTvel ebraelebs _ 2,<br />

berZnebs _ 1, ebraelebs _ 1, germanelebs _ 1. umaRles<br />

sakanonmdeblo organoSi aseve TvalSisacemi iyo politikur<br />

partiaTa siWrelec, arsebob<strong>da</strong> eqvsi fraqcia: social-demokratebi<br />

(umravlesoba), erovnul-demokratebi, socialist-federalistebi,<br />

socialist-revolucionerebi, `sxvisistebi~<br />

<strong>da</strong> upartioebi (a. surgulaZe, p. surgulaZe, 1991. gv.<br />

205). marTalia, parlamentis samuSao ena <strong>qarTuli</strong> iyo, magram<br />

saxelmwifo enis armcodne deputatisaTvis moixsna<br />

yovelgvari enobrivi barieri, maT SeeZloT sityvis warmoTqma<br />

mSobliur enaze.<br />

1920 wels parlamentma SeimuSava `afxazeTis avtonomiuri<br />

mmarTvelobis debulebis~ proeqti, rac niSnav<strong>da</strong>, rom<br />

saqarTvelos saxelmwifo afxazeTs saSinao <strong>da</strong> kulturul<br />

saqmianobaSi aniWeb<strong>da</strong> srul TviTgamorkvevas. sxvaTa Soris,<br />

konstituciis Tanaxmad, Sinagan saqmeebSi sruli<br />

avtonomiuri uflebebi, afxazeTis gar<strong>da</strong>, eZleo<strong>da</strong><br />

samusulmano saqarTvelosac (zaqaTalisa <strong>da</strong> baTumis<br />

olqebs).<br />

bunebrivia, rom konstituciis momzadebasa <strong>da</strong> miRebas<br />

garkveuli dro <strong>da</strong> procedurebis gavla sWirdebo<strong>da</strong>, amitom<br />

saqarTvelos parlamenti am sicarieles avseb<strong>da</strong> sxva mniSvnelovani<br />

kanonebiT. erTi aseTi umniSvnelovanesi aqti iyo<br />

<strong>da</strong>mfuZnebeli krebis (parlamentis) mier 1919 wels miRebuli<br />

kanoni moqalaqeobis Sesaxeb. aRar SevudgebiT imis mtkicebas,<br />

rom saqarTvelos istoriaSi esec pirvel <strong>da</strong> sruliad<br />

uprecedento SemTxvevas warmoadgen<strong>da</strong>. mokled SevexebiT<br />

aRniSnul kanons CvenTvis saintereso kuTxiT.<br />

29


saqarTvelos moqalaqed iTvlebo<strong>da</strong> yvela is piri, romelic<br />

saqarTveloSi cxovrob<strong>da</strong> 1914 wlis 19 ivlisis aRweris<br />

mixedviT. moqalaqeobis ufleba eZleo<strong>da</strong> agreTve imas, vinc<br />

aranakleb sami weli cxovrob<strong>da</strong> saqarTvelos teritoriaze,<br />

hqon<strong>da</strong> uZravi qoneba <strong>da</strong> kanonis miRebi<strong>da</strong>n sami Tvis va<strong>da</strong>Si<br />

ganacxadeb<strong>da</strong> moqalaqeobis miRebis survils. saqarTvelos<br />

farglebSi kanonieri Tu ukanono qorwinebis Sedegad <strong>da</strong>badebuli<br />

a<strong>da</strong>miani avtomaturad iReb<strong>da</strong> moqalaqis statuss.<br />

amave statusiT SeeZloT esargeblaT saqarTvelos moqalaqis<br />

cols, an qvrivs, saqarTvelos moqalaqis mier kanonieri<br />

wesiT Svilad ayvanil pirovnebas, ucxoel mcirewlovan<br />

bavSvs, romlis mSoblebi miiRebdnen saqarTvelos<br />

moqalaqeobas. moqalaqeobis miReba xdebo<strong>da</strong> agreTve<br />

naturalizaciis wesiT. <strong>da</strong>uSvebeli iyo ormagi moqalaqeoba<br />

<strong>da</strong> mxolod saqarTvelos moqalaqes SeeZlo monawileoba<br />

mieRo qveynis politikur cxovrebaSi. aseve nebismier<br />

a<strong>da</strong>mians SeeZlo uari eTqva saqarTvelos moqalaqeobaze,<br />

saWiro iyo mxolod amis Sesaxeb saTanado gancxadeba<br />

samarTal<strong>da</strong>mcav organoebSi (saqarTvelos moqalaqeobis<br />

kanoni, 1991, gv. 334-336).<br />

<strong>da</strong>moukideblobis aqti <strong>da</strong> moqalaqeobis kanoni, ra Tqma<br />

un<strong>da</strong>, a<strong>da</strong>mianis uflebebis <strong>da</strong>cvis TvalsazrisiT umniSvnelovanesi<br />

dokumentebi iyo, magram, isic cxadia, rom am uflebebis<br />

<strong>da</strong>cvisa <strong>da</strong> xelSeuxeblobis umTavres garants warmoadgen<strong>da</strong><br />

1921 wlis konstitucia. Gga<strong>da</strong>Warbebuli Sefaseba<br />

ar iqneba Tu aRvniSnavT, rom a<strong>da</strong>mianTa uflebebisa <strong>da</strong> liberaluri<br />

Rirebulebebis <strong>da</strong>cvis sferoSi saqarTvelos konstitucia<br />

srulad akmayofileb<strong>da</strong> XX saukunis pirveli naxevrisaTvis<br />

aRiarebul saerTaSoriso normebs. ukve iTqva,<br />

rom 1921 wlis konstitucia exmaureba <strong>da</strong> garkveulwilad Seesabameba<br />

1948 wels miRebul `a<strong>da</strong>mianis uflebebis sayovel-<br />

Tao deklaracias~. cxadia, Cveni mizani ar aris konstituciis<br />

sruli ganxilva, magram mainc sasurvelia, zemoT Tqmulis<br />

<strong>da</strong>samtkiceblad movaxdinoT misi calkeuli muxlebis konstatacia:<br />

muxli 16 _ moqalaqeni kanonis winaSe Tanasworni arian.<br />

muxli 17 _ wodebrivi gansxvaveba ar arsebobs.<br />

30


muxli 18 _ xarisxis miniWeba gar<strong>da</strong> akademiurisa akrZalulia.<br />

muxli 19 _ sikvdiliT <strong>da</strong>sja gauqmebulia.<br />

muxli 20 _ ar SeiZleba <strong>da</strong>sjil iqnes vinme sxvafriv, Tu<br />

ara sasamarTlo wesiT.<br />

muxli 21 _ yvela moqalaqe un<strong>da</strong> gasamarTldes<br />

sasamarTlo wesiT.<br />

muxli 22 _ pirovneba xelSeuxebelia. ar SeiZleba Sepyrobili<br />

an sxvafriv Tavisuflebas moklebul <strong>da</strong> pira<strong>da</strong>d gaCxrekil<br />

iqnes vinme, Tu ara sasamarTlos an sagamoZiebo organos<br />

<strong>da</strong>sabuTebuli brZanebis saxiT.<br />

muxli 26 _ sasarTlo valdebulia wardgenili piri <strong>da</strong>uyovnebliv,<br />

ara ugvianes 24 saaTisa, <strong>da</strong>hkiTxos, xolo Semdgom<br />

brZaneba gasces an misi Sepyrobis an <strong>da</strong>uyovnebliv gasaTavisufleblad.<br />

muxli 28 _ yoveli moqalaqis bina Seuvalia, misi gaCxreka<br />

SeiZleba mxolod sasamarTlo <strong>da</strong>dgenilebiT.<br />

muxli 29 _ yoveli moqalaqe mimosvlasa <strong>da</strong> binadrobis<br />

arCevaSi sruliad Tavisufalia.<br />

muxli 31 _ yoveli moqalaqe sargeblobs sindisis sruli<br />

TavisuflebiT. moqalaqis devna, misi politikuri Tu samoqalaqo<br />

uflebaTa SezRudva sarwmunoebis an rwmenis gamo ar<br />

SeiZleba. yvelas SeuZlia aRiaros is sarwmunoeba, romelic<br />

surs, an sarwmunoeba gamoicvalos, an <strong>da</strong> arc erT kults ar<br />

ekuTvnodes.<br />

muxli 32 _ yovel moqalaqes aqvs sityviT, beWdviT an sxva<br />

ram RonisZiebiT Tavisi azrebi gamoTqvas <strong>da</strong> gaavrcelos<br />

mTavrobis winaswar neba<strong>da</strong>urTvelad. yoveli <strong>da</strong>naSaulisaTvis,<br />

romelsac igi aseT SemTxvevaSi Caidens, pasuxs agebs mxolod<br />

sasamarTlos winaSe.<br />

muxli 33 _ saqarTvelos moqalaqeT ufleba aqvT mTavrobis<br />

neba<strong>da</strong>urTvelad Seikribon sajarod <strong>da</strong> uiaraRod, rogorc<br />

WerqveS ise gareT.<br />

muxli 35 _ saqarTvelos respublikis moqalaqeebs ufleba<br />

aqvT mTavrobis winaswar neba<strong>da</strong>urTvelad <strong>da</strong>arson profesiuli<br />

<strong>da</strong> sxva yovelgvari kavSiri.<br />

muxli 37 _ piradi <strong>da</strong> koleqtiuri peticiis ufleba uzrunvelyofilia.<br />

31


muxli 38 _ muSaTa gaficva Tavisufalia.<br />

muxli 39 _ orive sqesis moqalaqe Tanasworia, rogorc<br />

politikur ise samoqalaqo ekonomiur Tu saojaxo uflebiT.<br />

muxli 40 _ qorwineba emyareba uflebriv Tanasworobasa<br />

<strong>da</strong> nebayoflobas. Qqorwinebis gareSe <strong>da</strong> qorwinebiT Sobili<br />

uflebiTa <strong>da</strong> movaleobiT Tanasworni arian.<br />

muxli 41 _ politikuri devnili, respublikis teritoriaze<br />

Semoxiznuli, sxva saxelmwifos ar ga<strong>da</strong>ecema.<br />

muxli 42 _ moqalaqis uflebaTa <strong>da</strong>rRvevisaTvis, rogorc<br />

Tanamdebobis, aseve kerZo piri miecema pasuxisgebaSi,<br />

sisxlis samarTlis kanonebis Tanaxmad.<br />

muxli 109 _ xelovneba, mecniereba <strong>da</strong> maTi swavla Tavisufalia.<br />

saxelmwifo valdebulia mfarveloba gauwios <strong>da</strong> xeli<br />

Seuwyos mis ganviTarebas.<br />

muxli 113 _ respublika zrunavs Tavis moqalaqeTa Rirseuli<br />

arsebobisaTvis.<br />

muxli 129 _ ar SeiZleba SeizRudos saqarTvelos respublikis<br />

romelime erovnuli umciresobis Tavisufali socialur-ekonomikuri<br />

<strong>da</strong> kulturuli ganviTareba. Yyvelas aqvs<br />

ufleba weros, beWdos <strong>da</strong> ilaparakos de<strong>da</strong>enaze.<br />

muxli 131 _ ar SeiZleba SeizRudos visime politikuri <strong>da</strong><br />

moqalaqeobrivi ufleba erovnul kavSirSi monawileobisaTvis.<br />

muxli 133 _ yvela moqalaqes aqvs Tanabari ufleba miiRos<br />

saxelmwifo, samoqalaqo, samxedro <strong>da</strong> saqalaqo Tu saerobo<br />

samsaxuri.<br />

muxli 143 _ arc erT sarwmunoebas ar aqvs upiratesoba.<br />

saqarTvelos demokratiuli respublika ara marto aRiareb<strong>da</strong><br />

a<strong>da</strong>mianis uflebebis uzenaes kanonebs, aramed zrunav<strong>da</strong><br />

kidec maTi <strong>da</strong>cvisaTvis. pirvelma respublikam ise <strong>da</strong>asrula<br />

arseboba, rom sakuTari moqalaqeebisaTvis ar SeuzRu<strong>da</strong>vs<br />

erovnuli, politikuri, socialuri, ekonomikuri Tu<br />

kulturuli uflebebi.<br />

am mxriv niSandoblivad gamoiyureba mTavrobis<br />

Tavmjdomaris n. Jor<strong>da</strong>niasa <strong>da</strong> kavkasiaSi didi britaneTis<br />

jarebis sar<strong>da</strong>l general uokeris dialogi:<br />

32


uokeri: TqvenSi arsebuli socializaciis pirobebSi, mokavSireTa<br />

kapitali aq ver mova.<br />

n. Jor<strong>da</strong>nia: mrewveluri <strong>da</strong> savaWro sawarmoebi socializacias<br />

ar eqvemdebarebian, es CvenSi ar xdeba.<br />

uokeri: Cven amaSi mtkiced <strong>da</strong>rwmunebulebi ara varT.<br />

n. Jor<strong>da</strong>nia: un<strong>da</strong> iyoT. es rom ase ar iyos, Cven<br />

bolSevikebi viqnebodiT <strong>da</strong> ara saqarTvelo (scssa f.1878 saq.<br />

48 furc. 20).<br />

SegveZlo gagvexila kidev araerTi movlena, romelic <strong>da</strong>kavSirebuli<br />

iqnebo<strong>da</strong> saTaurSi wamoWril problemasTan.<br />

Cven Sors varT im azrisagan, rom amomwuravad SeviswavleT<br />

ganviTarebis calkeul etapebze <strong>qarTuli</strong> saxelmwifos <strong>da</strong>mokidebuleba<br />

zoga<strong>da</strong>d liberaluri Rirebulebebisadmi,<br />

magram imis mtkiceba ki <strong>da</strong>namdvilebiT SeiZleba, rom<br />

saqarTveloSi yovelTvis iyo swrafva aRniSnuli<br />

faseulobebisken <strong>da</strong> saqarTvelos istoriac, iseve rogorc<br />

sxva nebismieri qveynis istoria, imavdroulad aris<br />

a<strong>da</strong>mianTa uflebis <strong>da</strong>cvisa Tu am uflebebis <strong>da</strong>rRvevis<br />

matiane.<br />

33


literatura<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebaTa sayovelTao deklaracia, a<strong>da</strong>mianis uflebaTa<br />

saerTaSoriso bili, wigni II, Tb.1999, gv.4_12 (saias gamocema)<br />

agaTia sqolastikosi, georgika II, Tb. 1967<br />

basili zarzmeli, serapion zarzmelis cxovreba, Zveli <strong>qarTuli</strong><br />

agiografiuli literaturis Zeglebi, Tb.1959<br />

basili ezoismoZRuari, cxovreba mefeT-mefe Tamarisi, qarTlis<br />

cxovreba, II. Tb. 1959<br />

besiki, Txzulebani, Tb. 1962. gv. 224<br />

d. gvritiSvili, feo<strong>da</strong>luri saqarTvelos socialuri urTierTobebis<br />

istorii<strong>da</strong>n, Tb. 1962<br />

giorgi merCule, grigol xanZTelis cxovreba, <strong>qarTuli</strong> mwerloba, t. I. Tb.<br />

1987<br />

<strong>da</strong>viT aRmaSeneblis istorikosi, cxovreba mefeT-mefe <strong>da</strong>viTisi, qarTlis<br />

cxovreba, I, Tb.1959<br />

don juzepe judiCe milaneli, werilebi saqarTveloze, Tb.1968<br />

istoriani <strong>da</strong> azmani SaravandedTani, qarTlis cxovreba, II, Tb.1959<br />

a. kaxiZe, aRmosavleT SavizRvispireTis antikuri xanis qalaqebi, bT.1972<br />

leonti mroveli, cxovreba qarTuelTa mefeTasa <strong>da</strong> pirvelTaganTa<br />

mamaTa <strong>da</strong> naTesavTa, qarTlis cxovreba, I, Tb. 1955 moqcevai qarTlisai,<br />

Zveli <strong>qarTuli</strong> agiografiuli literaturis Zeglebi, I, Tb.1959 mcxeTa<br />

I. armazisxevis arqeologiuri Zeglebi. Tb.Q prokopi kesarieli,<br />

georgika, II, Tb.1965 Jan Sardeni, mogzauroba saqarTveloSi, Tb.1935<br />

saqarTvelos centraluri saxelmwifo saistorio arqivi saqarTvelos<br />

<strong>da</strong>moukideblobis aqti, wignSi a. surgulaZe,<br />

p. surgulaZe, saqarTvelos istoria (1783_1990), Tb.1991<br />

saqarTvelos <strong>da</strong>mfuZnebeli krebis mier 1919 wels SemuSavebuli kanoni<br />

moqalaqeobis, wignSi a. surgulaZe, p. surgulaZe, saqarTvelos<br />

istoria (1783_1990), Tb.1991<br />

saqarTvelos konstitucia, miRebuli saqarTvelos <strong>da</strong>mfuZnebeli krebis<br />

mier 1921 wlis 21 Tebervals, wignSi a. surgulaZe, p. surgulaZe,<br />

saqarTvelos istoria (1783_1990), Tb.1991<br />

a. surgulaZe, p. surgulaZe, saqarTvelos istoria (1783_1990), Tb.1991<br />

<strong>qarTuli</strong> xalxuri saistorio sityviereba, t. II. Tb.1964<br />

juanSeri, cxovreba vaxtang gorgasalisa, qarTlis cxovreba, I. Tb.1955<br />

34


a<strong>da</strong>mianis uflebebi <strong>da</strong><br />

<strong>qarTuli</strong> samarTlis Zeglebi<br />

fridon sayvareliZe<br />

`...arc mtyuansa <strong>da</strong> arc marTalze qrTami ar aris,<br />

<strong>da</strong> arc un<strong>da</strong> mosamarTlem indomos <strong>da</strong> aiRos,<br />

Torem Zneli tvirTi <strong>da</strong>uc aRsakidebelad beWTa<br />

TvisTaTvis~.<br />

samarTali batoniSvilis vaxtangisa<br />

dRes saqarTveloSi iseTi cnebebi, rogoricaa a<strong>da</strong>mianis<br />

uflebebi, samarTlebrivi saxelmwifo, samoqalaqo sazogadoeba<br />

Tu demokratia sazogadoebis mxolod mcire nawilis<br />

mier aris miCneuli <strong>qarTuli</strong> kulturis ganuyofel nawilad.<br />

saqarTvelos moqalaqeTa umravlesoba ki, Cven<strong>da</strong> samwuxarod,<br />

miiCnevs rom es cnebebi ar warmoadgens erovnul Rirebulebas<br />

<strong>da</strong> ucxoa <strong>qarTuli</strong> kulturisaTvis. isini gare<strong>da</strong>n<br />

(<strong>da</strong>savleTi<strong>da</strong>n) Semotanilad <strong>da</strong> iZulebiT Tavsmoxveulad<br />

miiCneva <strong>da</strong> xSir SemTxveveaSi ara Tu maTi ganxorcielebisaken<br />

mimarTuli konkretuli RonisZiebebi, aramed maTi xsenebac<br />

ki sazogadoebis garkveuli <strong>da</strong> arcTu mcire nawilis ga-<br />

Rizianebas <strong>da</strong> zogjer agresiasac ki iwvevs. ara<strong>da</strong>, a<strong>da</strong>mianis<br />

uflebebsa <strong>da</strong> erovnul Rirebulebebs Soris konfliqti ar<br />

arsebobs. am werilis mizanic swored amis Cvenebaa. vinai<strong>da</strong>n<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebebi mWidrod aris <strong>da</strong>kavSirebuli iuridiul<br />

mecnierebebTan, ga<strong>da</strong>vwyviteT am kuTxiT Segveswavla <strong>qarTuli</strong><br />

samarTlis Zeglebi, gveZebna analogiebi <strong>da</strong> gansxvavebebi<br />

am ZeglebSi a<strong>da</strong>mianis uflebebTan <strong>da</strong>kavSirebul sakiTxebsa<br />

<strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianis uflebaTa Tanamedrove dokumentebs Soris.<br />

isic un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom amgvari kvleva saqarTveloSi jer<br />

ar Catarebula. Tavad proeqtis moculobac SeuZlebels<br />

xdis <strong>qarTuli</strong> samarTlis Zeglebis srulfasovan Seswavlas<br />

am mimarTulebiT. Cven vecadeT <strong>qarTuli</strong> samarTlis zogierT<br />

Zeglze <strong>da</strong>yrdnobiT gveCvenebina sazogadoebisaTvis, rom<br />

<strong>da</strong>savluri Rirebulebebi srulia<strong>da</strong>c ar aris ucxo <strong>qarTuli</strong><br />

kulturisaTvis.<br />

35


a<strong>da</strong>mianis uflebebi <strong>da</strong> misi wyaroebi<br />

orasi wlis win Tavisi saxelmwifos <strong>da</strong>arsebisas amerikelebma<br />

<strong>da</strong>moukideblobis deklaraciis preambulaSi aRiares:<br />

`Cven gvesmis rogorc TavisTavadi WeSmariteba, rom yvela<br />

a<strong>da</strong>miani aris Tanaswori <strong>da</strong> <strong>da</strong>jildoebulia RmerTis mier<br />

xelSeuxebeli uflebebiT. am uflebaTa uzrunvelsayofad<br />

xalxi ayalibebs mTavrobas, romlis kanonieri Zalauflebac<br />

gamomdinareobs marTulTa Tanxmobi<strong>da</strong>n. Tuki rodesme esa<br />

Tu is mmarTvelobis forma saSiSi aRmoCndeba am miznebisaTvis,<br />

xalxs ufleba aqvs <strong>da</strong>amxos xelisufleba <strong>da</strong> Seqmnas axali,<br />

romelic safuZvlad iseT principebs aiRebs <strong>da</strong> ise moaxdens<br />

sakuTari xelisuflebis organizebas, rogorsac xalxi<br />

miiCnevs ufro xelsayrelad <strong>da</strong> sasargeblod usafrTxoebisa<br />

<strong>da</strong> keTildReobis uzrunvelsayofad~.<br />

diax, es orasi wlis winaT iyo, magram a<strong>da</strong>mianis<br />

uflebebis pirvelwyaroebi uZveles xanaSi un<strong>da</strong> veZioT.<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebebi codnis is <strong>da</strong>rgia, romelic mWidro<strong>da</strong>a<br />

<strong>da</strong>kavSirebuli religiasTan, filosofiasTan, pirvel<br />

rigSi ki _ eTikasTan, iuridiul <strong>da</strong> politikur<br />

mecnierebebTan. codnis es <strong>da</strong>rgi Tanamedrove saxiT meore<br />

msoflio omis Semdeg warmoiSva, Tumca misi saTaveebi<br />

mkafiod SeiniSneba Zvel epoqaSi, Sua saukuneebSi, <strong>da</strong>, ra<br />

Tqma un<strong>da</strong>, ganmanaTleblobis epoqaSi. komunistur epoqaSi<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebebi ar warmoadgen<strong>da</strong> kvlevis sagans <strong>da</strong><br />

arsad iswavlebo<strong>da</strong>. Tumca, Tavad gamoTqma _`a<strong>da</strong>mianis<br />

uflebebi~, gasagebi mizezebis gamo, zedsarTavi `socialisturiT~<br />

Sevsebuli, samoc<strong>da</strong>aTiani wlebis bolos<br />

gaCn<strong>da</strong> <strong>da</strong> Segnebulad amaxinjeb<strong>da</strong> <strong>da</strong>savleTi<strong>da</strong>n mosul<br />

ideebs, romlebsac Cvens qveynebSi `a<strong>da</strong>mianis burJuaziul<br />

uflebebs~ uwodebdnen.<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebaTa ZiriTad Tanamedrove wyaroebs miekuTvneba:<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebaTa deklaracia, saerTaSoriso<br />

paqti samoqalaqo <strong>da</strong> politikur uflebaTa Sesaxeb,<br />

saerTaSoriso paqti ekonomikur, socialur <strong>da</strong> kulturul<br />

uflebaTa Sesaxeb, samoqalaqo <strong>da</strong> politikur uflebaTa<br />

saerTaSoriso paqtis Tan<strong>da</strong>rTuli fakultaturi<br />

protokolebi (zemoT CamoTvlili dokumentebi gaeros<br />

36


mieraa miRebuli <strong>da</strong> maT a<strong>da</strong>mianis uflebaTa saerTaSoriso<br />

bils uwodeben). sxva dokumentebTan erTad mniSvnelovani<br />

regionuli tipis dokumentebia: a<strong>da</strong>mianis uflebaTa <strong>da</strong><br />

ZiriTad TavisuflebaTa evropis konvencia, evropis<br />

socialuri qartia <strong>da</strong> a. S.<br />

mkafiod un<strong>da</strong> iTqvas, rom a<strong>da</strong>mianis uflebebi saxelmwifosagan<br />

<strong>da</strong>moukideblad arsebobs, misi wyaro ar aris saxelmwifo,<br />

kanonmdebloba an sazogadoeba. es uflebebi Tan<strong>da</strong>yolilia.<br />

isini gvekuTvnis Cven swored imitom, rom a<strong>da</strong>mianebad<br />

<strong>da</strong>vibadeT. aqe<strong>da</strong>n gamomdinare, araviTari mniSvneloba<br />

ara aqvs, <strong>da</strong>fiqsirebulia Tu ara es uflebebi konstituciaSi<br />

Tu sxva sakanonmdeblo aqtebSi, vinai<strong>da</strong>n Cveni kuTvnili<br />

uflebebi <strong>da</strong> Tavisuflebebi yvela konstituciasa <strong>da</strong> kanonmdeblobaze<br />

maRla dgas.<br />

amasTan erTad, saxelmwifos movaleobaa a<strong>da</strong>mianis uflebaTa<br />

<strong>da</strong> TavisuflebaTa <strong>da</strong>cva. maSasa<strong>da</strong>me, saxelmwifo arsebobs<br />

xalxisagan <strong>da</strong> xalxisaTvis.<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebebi <strong>da</strong> Tavisuflebebi waruvali <strong>da</strong> uzenaesi<br />

a<strong>da</strong>mianuri Rirebulebebia, rac imas niSnavs, rom am uflebaTa<br />

<strong>da</strong> TavisuflebaTa arseboba ar SeiZleba Semoifarglos<br />

drois romelime monakveTiT <strong>da</strong> Seilaxos sxva RirebulebebiT.<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebebi <strong>da</strong> Tavisuflebebi zRu<strong>da</strong>vs saxelmwifosa<br />

<strong>da</strong> xalxs xelisuflebis ganxorcielebisas. maSasa<strong>da</strong>me,<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebebisa <strong>da</strong> Tavisuflebebis <strong>da</strong>cvis amgvari garantiis<br />

SeqmniT pirovneba <strong>da</strong>culia xalxisa <strong>da</strong> saxelmwifos<br />

TviTnebobisagan.<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebebi ar aris kavSirSi politikur procesebTan<br />

(sxva saqmea, Tu rogor iyeneben amas politikosebi),<br />

isini politikuri procesis gareT arsebul Rirebulebebs<br />

exeba. miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom a<strong>da</strong>mianis uflebebi ar aris yvela<br />

sxva Rirebulebis tolfasi, am ukanasknelTan Sejaxebisas<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebebi wamyvan rols asrulebs. swored amaSi<br />

vlindeba a<strong>da</strong>mianis uflebaTa fun<strong>da</strong>mentalizmi.<br />

fun<strong>da</strong>menturobis miuxe<strong>da</strong>vad a<strong>da</strong>mianis uflebebi ar aris<br />

absoluturi. SeiZleba xdebodes <strong>da</strong> xdeba kidec maTi ignorireba<br />

sxva RirebulebaTa sanacvlod. patimroba pirad Ta-<br />

37


visuflebas ewinaaRmdegeba, rasizmis propagandis akrZalva<br />

ki _ azris gamoTqmis Tavisuflebas; policielTa <strong>da</strong><br />

gamomZiebelTa zogi qmedeba piradi cxovrebis<br />

xelSeuxeblobis uflebas arRvevs <strong>da</strong> a. S. magram mTavari is<br />

aris, rom a<strong>da</strong>mianis uflebaTa sferoSi SeWra TviTneburad<br />

ar xdeba <strong>da</strong> winaswar gansazRvruli viTarebiTa <strong>da</strong> Sesabamisi<br />

samarTlebrivi proceduriTaa SezRuduli.<br />

isic un<strong>da</strong> iTqvas, rom a<strong>da</strong>mianis uflebebi <strong>da</strong> demokratia<br />

erTi <strong>da</strong> igive ar aris. a<strong>da</strong>mianis uflebebi arc Tanasworuflebianobas<br />

niSnavs <strong>da</strong> namdvilad ar aris samarTlianoba. miT<br />

umetes, a<strong>da</strong>mianis uflebebi ar aris igive, rac Tavisufleba,<br />

Tumca Tavisuflebis cneba yvelaze axlos aris a<strong>da</strong>mianis<br />

uflebebis cnebasTan.<br />

<strong>qarTuli</strong> samarTlis wyaroebi<br />

cnobilia, rom rac ufro maRalia xalxis marTlSegneba, miT<br />

ufro ganviTarebulia misi samarTlebrivi institutebi <strong>da</strong><br />

piriqiT, primitiuli <strong>da</strong> ganuviTarebeli samarTali<br />

yovelTvis <strong>da</strong>bali <strong>da</strong> CamorCenili uflebrivi Segnebis<br />

nayofi iyo.<br />

cnobilia, rom <strong>qarTuli</strong> saxelmwifosa <strong>da</strong> samarTlis arsebobas<br />

didi xnis istoria aqvs. <strong>qarTuli</strong> samarTlis ZeglebSi<br />

asaxulia Sesabamisi epoqis sazogadoebaSi arsebuli warmodgenebi<br />

Rirsebaze, Tavisuflebaze <strong>da</strong> Tanasworobaze, romlebic<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebebis qvakuTxedia. gasaTvaliswinebelia, rom<br />

saqarTveloSi samarTlis sferoSi, iseve rogorc saxelmwifos<br />

mowyobaSi, erTis mxriv saxelmwifo xelisufleba moqmedeb<strong>da</strong>,<br />

meores mxriv ki eklesia, romelic saxelmwifo yofa-cxovrebis<br />

Zlier faqtorad iTvlebo<strong>da</strong> <strong>da</strong> gansakuTrebuli gavlena<br />

hqon<strong>da</strong> masze. amis gamo samarTlis Zeglebic orgvari iyo _<br />

saero <strong>da</strong> saeklesio. amasTan erTad, mkvlevarisaTvis metad<br />

sainteresoa naTargmni samarTlis Zeglebic (rogorc<br />

saeklesio, ise saero). maT Soris saqristiano msoflioSi<br />

moqmedi samarTlis umniSvnelovanesi Zeglebi _ didi sjulis<br />

kanoni, siriul-romauli, bizantiuri <strong>da</strong> somxuri kanonebi,<br />

romlebic saqarTveloSi maT Targmnamde didi xniT adre<br />

moqmedeb<strong>da</strong>. isic aRsaniSnavia, rom es kanonebi imdenad<br />

38


ga<strong>da</strong>muSavebuli saxiTaa Targmnili, rom isini Sesabamisi<br />

Zeglebis Tavisebur qarTul versiad SeiZleba CaiTvalos.<br />

aq, mokled CamovTvliT <strong>qarTuli</strong> samarTlis im Zeglebs,<br />

romlebsac mniSvnelovani adgili uWiravT <strong>qarTuli</strong><br />

samarTlis istoriaSi <strong>da</strong> romlebic, amasTan erTad, friad<br />

sainteresoa sakvlevi sakiTxisaTvis.<br />

naTargmni saeklesio Zeglebi<br />

`didi sjulis kanoni~ _ Targmna arsen iyalToelma, Tumca,<br />

rogorc Cans, manamdec iyo naTargmni;<br />

`wesi <strong>da</strong> gangeba <strong>da</strong> sjulis kanoni meequsisa krebisa~ _<br />

Targmna eqvTime mTawmindelma.<br />

`kanonni SecodebulTani~ _ Targmna eqvTime<br />

mTawmindelma.<br />

sakuTriv <strong>qarTuli</strong> saeklesio Zeglebi<br />

ruiss-urbnisis 1103w. krebis Zegliswera.<br />

1263 wlis `saqarTvelos saeklesio krebis moxseneba <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>dgenileba~ _ eZRvnebo<strong>da</strong> ulu-<strong>da</strong>viTis mier saeklesio mamulebis<br />

gasxvisebas.<br />

`samarTali kaTalikozTa <strong>da</strong> krebisa mier~ _ XVI saukunis<br />

Zeglia.<br />

1767-68ww. `ganCineba~ _ Seadgines <strong>da</strong> <strong>da</strong>amtkices anton ka-<br />

Talikosma <strong>da</strong> erekle mefem _ sagulisxmo cnobebi moipoveba<br />

qarTul-xalxur zne-CveulebaTa, warmarTobis naSTisa <strong>da</strong><br />

sisxlis samarTlis zogierTi <strong>da</strong>naSaulis Sesaxeb, iseve rogorc<br />

sasjelTa Sesaxebac.<br />

saero kanonmdeblobis Zeglebi<br />

maT Soris:<br />

saxelmwifo samarTlis Zeglebi<br />

`garigeba xelmwifis karisa~ _ e. TayaiSvilis azriT, giorgi<br />

brwyinvalis epoqaSi un<strong>da</strong> iyos Sedgenili. Zegli<br />

saqarTvelos saxelmwifo wes-wyobilebis, kulturuli <strong>da</strong><br />

ekonomikuri istoriis bevr mniSvnelovan sakiTxs Seicavs.<br />

`wesi <strong>da</strong> gangebai mefeTa kurTxevisai~ _ ivane javaxiSvilis<br />

azriT, XV saukuneze adre ar un<strong>da</strong> iyos Sedgenili.<br />

39


`<strong>da</strong>sturlamali~ _ vaxtang VI Seadgina XVIII saukunis <strong>da</strong>sawyisSi.<br />

<strong>da</strong>sturlamali anu <strong>da</strong>sturi moqmedebisa vaxtang VI<br />

sityvebiT warmoadgens `sjulisdebasa saxelmwifoTasa~, anu<br />

<strong>qarTuli</strong> saxelmwifo samarTlis Zeglia, magram Sinaarsi<br />

gacilebiT farTo <strong>da</strong> mravalmxrivia. masSi aris cnobebi mosaxleobis<br />

aRweris, Semosavlis <strong>da</strong>vTrebis Sedgenis wesis,<br />

ga<strong>da</strong>saxadebis akrefis, gzebis movla-patronobis <strong>da</strong> a.S. Sesaxeb.<br />

sisxlis <strong>da</strong> samoqalaqo samarTlis Zeglebi<br />

`Zeglis <strong>da</strong>deba giorgi brwyinvalesi~ <strong>qarTuli</strong> samarTlis<br />

erT-erTi uZvelesi Zeglia, romelic Se<strong>da</strong>rebiT sruli saxiT<br />

aris Semonaxuli <strong>da</strong> sisxlis <strong>da</strong> samoqalaqo samarTals exeba.<br />

Tumca, Cvenamde moaRwia sxva sakanonmdeblo ZeglebSi<br />

gafantulma zogierTma fragmentma, romlebic, ivane javaxiSvilis<br />

azriT, bagrat III xanas (978-1014) miekuTvneba. eWvs ar<br />

un<strong>da</strong> iwvevdes isic, rom <strong>da</strong>viT aRmaSeneblis, giorgi III <strong>da</strong><br />

Tamar mefis drosac iqnebo<strong>da</strong> gamocemuli kanonebi, romlebmac,<br />

rogorc Cans, Cvenamde ver moaRwia.<br />

`beqa-aRbuRas samarTlis wigni~ Seadgines samcxejavaxeTis<br />

aTabagma beqa I jayelma (<strong>da</strong>axloebiT 1240-1306 ww.)<br />

<strong>da</strong> samcxis aTabagma aRbuRa I jayelma (XIV saukunis I naxevari).<br />

es Zegli gvawvdis metad sagulisxmo cnobebs imdroindeli<br />

samxreT saqarTvelos politikur wyobaze, samarTlebriv<br />

mdgomareobaze, <strong>da</strong>naSaulTa saxeebze, saojaxo samarTalze<br />

<strong>da</strong> a.S.<br />

`vaxtangis samarTlis wigni <strong>da</strong> kodiko~. krebuli Sedgenilia<br />

XVIII saukunis <strong>da</strong>sawyisSi (1705-1708 ww.). batoniSvilma<br />

vaxtangma `igula <strong>da</strong> igulismodgina <strong>da</strong> Semokribna yovelni<br />

wigni samarTlisani, romelni JamTa viTarebiTa TviToeulad<br />

mimo<strong>da</strong>bneul iyo~.<br />

krebuli Seicavs sakuTriv <strong>qarTuli</strong> samarTlis Zeglebs _<br />

`samarTali mefisa giorgisa~, `samarTali beqasi <strong>da</strong><br />

aRbuRasi~, `bagrat kurapalatis samarTali~, `kanonikuri<br />

samarTali~ <strong>da</strong> Tavad vaxtang mefis Sedgenil Zegls _<br />

`samarTali batoniSvilis vaxtangisa~. krebuli Seicavs<br />

agreTve saqristiano msoflioSi moqmed samarTlis<br />

40


umniSvnelovanes Zeglebs _ moses Sjuls, siriul-romaul,<br />

bizantiur <strong>da</strong> somxur kanonebs, romelnic saqarTveloSi<br />

krebulis Sedgenamde didi xniT adre moqmedeb<strong>da</strong>.<br />

monoba saqarTveloSi<br />

saerTaSoriso samarTali monobas ganmartavs, rogorc im<br />

a<strong>da</strong>mianis cxovrebis pirobebs, an statuss, romelic ar aris<br />

Tavisufali samuSaos mimcemis arCevaSi, romelsac eqcevian<br />

rogorc sagans, an sakuTrebas <strong>da</strong> romelic SeiZleba gaiyidos<br />

bazarze.<br />

monobis sawinaaRmdego pirveli saerTaSoriso konvencia<br />

erTa ligam 1926 wels JenevaSi miiRo. gaeros mier 1948 wels<br />

miRebuli a<strong>da</strong>mianis uflebaTa sayovelTao deklaraciis me-4<br />

muxlis mixedviT akrZalulia monobis yvela forma:<br />

`aravin un<strong>da</strong> imyofebodes monobaSi an ZalmomreobiTi<br />

morCilebis mdgomareobaSi, yvela saxis monoba <strong>da</strong> monaTvaWroba<br />

akrZalulia~. 1<br />

1956 wels JenevaSi 59 qveynis warmomadgenlebma miiRes <strong>da</strong>matebiTi<br />

konvencia, romliTac gauqnebulia monoba, monebiT<br />

vaWroba <strong>da</strong> yvela instituti <strong>da</strong> a<strong>da</strong>Ti, romelic monobasTanaa<br />

<strong>da</strong>kavSirebuli.<br />

strabonis aRwerilobi<strong>da</strong>n Cans, rom saqarTveloSi, Cveni<br />

welTaRricxvis I saukuneSi marto mefesa hyav<strong>da</strong> monebi, xolo<br />

sazogadod monaTmflobelobaze straboni arafers<br />

ambobs. monebi maSin aRmosavleT saqarTveloSi<br />

mravalricxovanni ar un<strong>da</strong> yofiliyvnen. amgvarad<br />

socialuri uTanasworobis mxolod Canasaxi Cans <strong>da</strong> iberiis<br />

mosaxleobis udidesi nawili Tavisufali <strong>da</strong><br />

Tanasworuflebiani yofila. sxva suraTi gvaqvs V-VI<br />

saukuneebis saqarTveloSi, rodesac monamxevlebi<br />

saqarTveloSi aramarto mefesa <strong>da</strong> aznaurebs hyoliaT,<br />

aramed ufro <strong>da</strong>bali fenis warmomadgenlebsac ki, magaliTad<br />

xelosnebs. iakob xucesis sityvebiT momakv<strong>da</strong>vi<br />

SuSanikis sanaxavad 472 wels sxvebTan erTad mosulan<br />

`aznaurni <strong>da</strong> uaznoni soflisa qarTlisani~. cxadia, rom am<br />

1 `a<strong>da</strong>mianis uflebaTa <strong>da</strong> TavisuflebaTa safuZvlebi~ gv. 8. Tbilisi, 2000.<br />

41


SemTxvevaSi aznauri mxolod wodebis aRmniSvneli termini ki<br />

ar aris, aramed gvaris warmomadgenels, gvaris Svils niSnavs<br />

<strong>da</strong> amasTan <strong>da</strong>kavSirebiT `Tavisufalis~ mniSvnelobac<br />

hqon<strong>da</strong> (Tu qarTul termins `Tavisufali~ CavukvirdebiT, am<br />

sityvis Tav<strong>da</strong>pirveli mniSvneloba gviCvenebs, rom<br />

Tavisufali is iyo, visac Tavisi Tavis uflad an batonad<br />

miaCn<strong>da</strong> Tavi, anu visac batoni <strong>da</strong> ufali ar hyav<strong>da</strong> <strong>da</strong> batons<br />

ar emorCilebo<strong>da</strong>). Tavisufali mxolod is iyo, vinc<br />

romelime gvars ekuTvno<strong>da</strong>. is ki vinc uazno anu ugvaro iyo,<br />

sxva qveyni<strong>da</strong>n iyo Semoxiznuli, an tyved wamoyvanili <strong>da</strong><br />

Tavisufali ar yofila. <strong>qarTuli</strong> saistorio,<br />

literaturuli <strong>da</strong> samarTlis Zeglebis Seswavlis<br />

safuZvelze ivane javaxiSvili <strong>da</strong>askvnis _ `sruli sicxadiT<br />

irkveva, rom saqarTveloSi I-VII ss-Si mxolod monoba iyo,<br />

patronymoba maSin ar arsebob<strong>da</strong>.<br />

X s-is meore naxevriTgan ki saqarTveloSi marto<br />

patronymobaRa iyo, monoba, rogorc sazogado movlena ukve<br />

aRar arsebob<strong>da</strong>. VII-IX ss-Si monobis xseneba qreba, magram<br />

patronymoba jer ar aris. am xanas gar<strong>da</strong>mavali xanis<br />

Tvisebebi aqvs <strong>da</strong> jer kidev gamosarkvevia, ranairi<br />

socialuri <strong>da</strong>mokidebuleba sufev<strong>da</strong> maSin ufalTa <strong>da</strong> im<br />

msaxurTa, an saxleulTa Soris, romelnic am dros ZeglebSi<br />

moxseniebulni arian~ 2.<br />

ra Tqma un<strong>da</strong>, Cven kargad gvesmis, rom es ar niSnav<strong>da</strong> monobis<br />

yvela formis gauqmebas, aramed monobis mxolod ZiriTadi,<br />

pirvelyofili formis gauqmebas, monobis sxva saxeebi ki<br />

(magaliTad batonymoba, savalo valdebuleba) didxans SemorCa<br />

saqarTveloSi. miuxe<strong>da</strong>vad amisa, monobis ZiriTadi<br />

formis gauqmeba mainc un<strong>da</strong> Sefasdes, rogorc im droisaTvis<br />

progresuli movlena.<br />

paralelisaTvis aRvniSnavT, rom safrangeTSi monoba<br />

didi revoluciis dros gauqm<strong>da</strong>, magram faqtobrivad is<br />

SenarCunebuli iyo safrangeTis koloniebSi me-19 saukunis<br />

40-ian wlebamde. didma britaneTma monoba 1807 wels gaauqma,<br />

magram britanul koloniebSi es instituti 1833 wlebamde<br />

2 ivane javaxiSvili, Txzulebani, t. 6, gv. 176, Tbilisi 1982.<br />

42


moqmedeb<strong>da</strong>. me-19 saukunis 50-ian wlebSi monoba gaauqmes<br />

portugaliaSi, 60-ian wlebSi ki is gauqm<strong>da</strong> amerikis<br />

kontinentis saxelmwifoTa umravlesobaSi. kerZod aSS-m<br />

monoba 1861-65 wlebis samoqalaqo omis Semdeg gaauqma.<br />

eTiopiaSi, nigeriaSi <strong>da</strong> a.S monoba me-20 saukunis 50-ian<br />

wlebamde moqmedeb<strong>da</strong>. miuxe<strong>da</strong>vad monobis sawinaaRmdego<br />

oraswliani brZolisa, monoba kvlav arsebobs. gaeros<br />

monacemebiT, <strong>da</strong>axloebiT 12 milioni a<strong>da</strong>miani cxovrobs<br />

monobaSi _ laTinur amerikaSi, afrikasa <strong>da</strong> samxreT aziaSi.<br />

sasamarTlo xelisufleba<br />

zemoT patronymoba vaxseneT, romelic Zlier waagav<strong>da</strong> <strong>da</strong>savleT<br />

evropis saSualo saukuneebis feo<strong>da</strong>lur weswyobilebas,<br />

e. w. feo<strong>da</strong>lizms. am werilis mizani ar gaxlavT am<br />

metad Taviseburi <strong>da</strong> saqarTvelos saxelmwifo wes-wyobilebaze<br />

didi gavlenis mqone <strong>da</strong> misi socialuri <strong>da</strong> ekonomikuri<br />

mowyobis <strong>da</strong>maxasiaTebeli institutis aRwera. aq mxolod imas<br />

aRvniSnavT, rom qarTul patronymobasa <strong>da</strong> <strong>da</strong>savleT evropis<br />

feo<strong>da</strong>lur weswyobilebas Soris mravali msgavsebis gar<strong>da</strong><br />

erTi friad mniSvnelovani <strong>da</strong> sxva<strong>da</strong>sxva saxelmwifoebrivi<br />

azrovnebis gamomxatveli gansxvaveba iyo. <strong>da</strong>savleT evropeli<br />

patroni anu feo<strong>da</strong>li Tavisi safeo<strong>da</strong>los umaRlesi<br />

gamgebelic iyo <strong>da</strong> misi avtonomiuri kompetencia gulisxmob<strong>da</strong><br />

saxelmwifos marTvisaTvis umniSvnelovanesi ori<br />

funqciis ganxorcilebas _ ga<strong>da</strong>saxadebis akrefas <strong>da</strong><br />

marTlmsajulebas. feo<strong>da</strong>lis xelT iyo rogorc sisxlis, ise<br />

samoqalaqo samarTali <strong>da</strong> sasamarTlo. mis sapatrono<br />

qveyanaSi samefo sasamarTlo ar moqmedeb<strong>da</strong>, misi ymebi mefis<br />

msajulebs ar eqvemdebarebodnen, maTTvis samefo samarTlis<br />

<strong>da</strong> sasamarTlos karebi <strong>da</strong>xSuli iyo. ymas Tu glexs samarTali<br />

isev imasTan un<strong>da</strong> eZebna, vinc misi uflebebi Selaxa. yovelive<br />

es sruliad cxa<strong>da</strong>d gvaZlevs safuZvels seriozuli eWvi<br />

SevitanoT am sasamarTloebis <strong>da</strong>moukideblobaSi, miukerZoeblobasa<br />

<strong>da</strong> obieqturobaSi. <strong>da</strong>, rac kidev ufro mniSvnelovania,<br />

feo<strong>da</strong>lizmi saxelmwifos mravali kerZo meurneobis<br />

elfers aZlev<strong>da</strong> <strong>da</strong> amiT Zirs uTxri<strong>da</strong> saxelmwifos mTlianobas.<br />

43


im periodSi, rodesac patronymobis instituti moqmedeb<strong>da</strong>,<br />

saqarTveloSi msgavsi araferi yofila. patronebs ar<br />

hqon<strong>da</strong>T TavianTi ymebis gasamarTlebis ufleba, aramed ymebic<br />

samefo sasamarTlos eqvemdebarebodnen <strong>da</strong> maTTvis saxelmwifo<br />

sasamarTlos kari mu<strong>da</strong>m Ria iyo (samarTlianoba<br />

moiTxovs aRiniSnos, rom mxolod saqarTvelos eklesias<br />

hqon<strong>da</strong> e.w. sasamarTlo Seuvalobis ufleba, rac imas niSnav<strong>da</strong>,<br />

rom saeklesio marTlmsajulebaSi veravin Caereo<strong>da</strong> <strong>da</strong><br />

eklesiis ymebi mxolod saeklesio sasamarTlos emorCilebodnen).<br />

zemoTqmuli<strong>da</strong>n cxadi xdeba, rom imdroindel saqarTveloSi<br />

saxelmwifoebrivi azrovneba <strong>da</strong> samarTali safuZvlianad<br />

gansxvavdebo<strong>da</strong> Sua saukuneebis <strong>da</strong>savleT evropuli samarTlisagan<br />

<strong>da</strong> Se<strong>da</strong>rebiTi samarTlis gamoyenebisas un<strong>da</strong><br />

vaRiaroT, rom aSkarad progresuli iyo, vinai<strong>da</strong>n saxelmwifoebrivi<br />

azrovnebis matarebel niSan-Tvisebebs Seicav<strong>da</strong>.<br />

sasamarTlo sistemis mniSvnelovani reforma ganaxorciela<br />

<strong>da</strong>viT aRmaSenebelma. mis saxelTanaa <strong>da</strong>kavSirebuli sasamarTlo<br />

<strong>da</strong>wesebulebis _ `saajo karis~ reforma, romelic<br />

umaRles sasamarTlo instancias warmoadgen<strong>da</strong> <strong>da</strong> romelsac<br />

Wyondidel mwignobarTuxucesi xelmZRvanelob<strong>da</strong>. misi kari<br />

mu<strong>da</strong>m Ria iyo maTTvis, vinc qve<strong>da</strong> donis sasamarTlos ga<strong>da</strong>wyvetilebiT<br />

ukmayofilo iyo <strong>da</strong> Sesabamisi `aja~ Sehqon<strong>da</strong>.<br />

orSabaTobiT Wyondideli Tavad iyo msajuli, sxva dReebSi<br />

ki saqmeebs sxva mosamarTleni ganixilavdnen. samarTlis axali<br />

institutis Seqmna <strong>da</strong> marTlmsajulebis saxelmwifos<br />

marTva-gamgeobisagan gamoyofa im droisaTvis u<strong>da</strong>od progresuli<br />

nabiji iyo.<br />

gvianfeo<strong>da</strong>lur saqarTveloSic qveynis uzenaesi<br />

mosamarTle mefe iyo. vaxtang VI `ganaCina wigni samarTlisa,<br />

oTxSabaTsa <strong>da</strong> paraskevsa <strong>da</strong>jdis samdivnos saxlsa, ganageb<strong>da</strong><br />

samarTalsa mcireTa <strong>da</strong> didebulT Tana~. sxva dReebSi<br />

saqmeebs mdivanbegi arCev<strong>da</strong> (am periodSi sasamarTlo <strong>da</strong>wesebulebas<br />

`divans~ uwodebdnen, rac sparsulad saxelmwifo<br />

krebas, kancelarias niSnav<strong>da</strong>, mdivanbegad ki ufrosi<br />

mosamarTle iwodebo<strong>da</strong>). es instituti saqarTveloSi XV<br />

saukunis meore naxevri<strong>da</strong>n arsebobs. SemdgomSi erekle II<br />

44


gaafarTova mdivanbegis uflebamosileba. es centraluri<br />

xelisuflebis gaZlierebis maCvenebelic iyo. ereklem<br />

SezRu<strong>da</strong> TavadTa uflebebi <strong>da</strong> aqtiurad ereo<strong>da</strong> saTavados<br />

saSinao saqmeebSi. cnobilia, rom erekle II sistematurad<br />

arCev<strong>da</strong> samoqalaqo <strong>da</strong> sisxlis samarTlis saqmeebs, amasTan,<br />

angariSs ar uwev<strong>da</strong> saqmis sirTules, an mo<strong>da</strong>ve mxareTa<br />

socialur mdgomareobas. mis mier gamotanili ganaCenebi<br />

samarTlianobiT gamoirCeo<strong>da</strong> <strong>da</strong> gasaCivrebas ar<br />

eqvemdebarebo<strong>da</strong>. sakuTari an sxva sasamarTlos mier<br />

miRebuli ga<strong>da</strong>wyvetilebis Secvla, aRsrulebis SeCereba an<br />

gauqmeba mxolod mefes xelewifebo<strong>da</strong>.<br />

<strong>qarTuli</strong> samarTlis ZeglebSi didi yuradReba eqceva rogorc<br />

mosamarTleTa miukerZoeblobas, patiosnebas, arakorumpirebulobas,<br />

profesionalizms, aseve samarTliani sasamarTlo<br />

procesis uflebasa <strong>da</strong> SejibrebiTobis princips sasamarTlo<br />

procesis dros.<br />

ai, rogor aris aRwerili is Tvisebebi, romliTac un<strong>da</strong><br />

iyos Semkuli mosamarTle batoniSvil vaxtangis samarTlis<br />

wignis me-3 muxlis mixedviT:<br />

`pirvel ese, rome mosamarTle di<strong>da</strong>d mCxrekeli, mimxu<strong>da</strong>ri,<br />

gamomeZiebeli, gonebaauCqarebeli, <strong>da</strong>wynarebuli, gamgone,<br />

saCivris yuris mimgdebi, gamsinjavi, moCivris moadis momcdeli<br />

<strong>da</strong> sxvisac mkiTxveli, Tu amisi samarTali Tgvengan rogor<br />

isinjvis, mowmis maZebari un<strong>da</strong> iyos, uqrTamo RvTis moSiSi.<br />

...marto moCivars samarTali ar un<strong>da</strong> uyos, meorec <strong>da</strong>ibaros<br />

<strong>da</strong> orniv erTad alaparakos. mowmiT, kiTxviT <strong>da</strong> gamoZiebiT<br />

maTis saCivris marTlad Setyobas ecados. rac ficxlav<br />

samarTali qnas _ un<strong>da</strong> orjel, samjer, xan erTad <strong>da</strong> xan<br />

calcalke alaparakos.<br />

...arc mtyuansa <strong>da</strong> arc marTalze qrTami ar aris, <strong>da</strong> arc<br />

un<strong>da</strong> mosamarTlem indomos <strong>da</strong> aiRos, Torem Zneli tvirTi<br />

<strong>da</strong>uc aRsakidebelad beWTa TvisTaTvis~ 3.<br />

iqve 215-e muxlSi CamoTvlilia is moTxovnebi, romelic<br />

savaldebuloa mosamarTlis Tanamdebobis misaRebad:<br />

3 <strong>qarTuli</strong> samarTlis Zeglebi, i. doliZis gamocema, t. 1, gv. 480-481, Tbilisi<br />

1963<br />

45


`ormocs weliwads iqiT iyos <strong>da</strong> arc, diaR, siRaribe awuxebdes,<br />

Torem motyuvdeba; RvTismoSiSi iyos~.<br />

Se<strong>da</strong>rebisTvis ukomentarod GgTavazobT Sesabamis amonaridebs<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebaTa ZiriTadi dokumentebi<strong>da</strong>n:<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebaTa deklaracia, muxli 8<br />

`yovel a<strong>da</strong>mians ufleba aqvs efeqtianad aRidginos Tavisi<br />

uflebebi kompetentur erovnul sasamarTloSi im<br />

SemTxvevaSi, roca <strong>da</strong>rRveulia misi konstituciuri Tu<br />

kanoniT miniWebuli ZiriTadi uflebebi~.<br />

muxli 10<br />

`yovel a<strong>da</strong>mians mis ufleba-movaleobaTa gansazRvrisaTvis<br />

<strong>da</strong> misTvis wayenebuli sisxlissamarTlebrivi braldebis<br />

safuZvlianobis <strong>da</strong>sadgenad, sruli Tanasworobis safuZvelze,<br />

ufleba aqvs, rom misi saqme sajarod <strong>da</strong> samarTlianobis<br />

yvela moTxovnis <strong>da</strong>cviT gaarCios <strong>da</strong>moukidebelma <strong>da</strong> miukerZoebelma<br />

sasamarTlom~ 4<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebaTa <strong>da</strong> ZiriTad TavisuflebaTa evropis<br />

konvencia, muxli 6.1 _ samarTliani marTlmsajulebis ufleba:<br />

`samoqalaqo uflebebis <strong>da</strong> movaleobebis an nebismieri<br />

sisxlis samarTlebrivi braldebis gansazRvrisas yvelas<br />

aqvs ufleba misi saqmis samarTlian <strong>da</strong> sajaro mosmenaze kanonis<br />

mier Seqmnili <strong>da</strong>moukidebeli <strong>da</strong> miukerZoebeli sasa-<br />

5<br />

marTlos mier drois gansazRvrul va<strong>da</strong>Si~ .<br />

samarTlebrivi saxelmwifo, Tanasworoba kanonis winaSe <strong>da</strong><br />

kanonis uzenaesoba<br />

termini _ samarTlebrivi saxelmwifo _ germanelebis Semotanilia.<br />

samarTlebrivi saxelmwifos cneba a<strong>da</strong>mianis uflebaTa<br />

sferoSi erT-erTi sakvanZoa. samarTlebrivia iseTi saxelmwifo,<br />

romelSic a<strong>da</strong>miansa <strong>da</strong> xelisuflebas Soris mkafio,<br />

stabiluri <strong>da</strong> yvelasaTvis cnobili TamaSis wesebi arsebobs.<br />

es is saxelmwifoa, romelSic a<strong>da</strong>mians SeuZlia sakma-<br />

4<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebaTa <strong>da</strong> TavisuflebaTa safuZvlebi, gv 8-9, Tbilisi, 2000<br />

5<br />

`a<strong>da</strong>mianis uflebaTa sferoSi ZiriTadi samarTlebrivi aqtebis krebuli,<br />

nawili 2, gv. 29, Tbilisi 2001<br />

46


od zustad gamoicnos xelisuflebis reaqcia mis qmedebaze.<br />

a<strong>da</strong>mianma zustad icis, Tu ra sasjeli mohyveba ama Tu im <strong>da</strong>naSauls,<br />

isic icis, rom mas ar Casvamen cixeSi sxvis nacvlad,<br />

vinai<strong>da</strong>n am saxelmwifos marTaven ara Tavneba Cinovnikebi <strong>da</strong><br />

Tanamdebobis pirebi, aramed mkafio kanonebi.<br />

bunebrivia, rom samarTlebrivi saxelmwifo sulac ar<br />

aris yovelTvis demokratiuli (aseT saxelmwifoSi SeiZleba<br />

kanoniT iyos <strong>da</strong>wesebuli a<strong>da</strong>mianis pativisa <strong>da</strong> Rirsebis Semlaxveli<br />

romelime norma, magaliTad fizikuri sasjeli), xolo<br />

demokratiuli _ samarTlebrivi (es gansakuTrebiT<br />

axlad Seqmnil demokratiebze iTqmis, sa<strong>da</strong>c xSirad icvleba<br />

kanonebi <strong>da</strong> moqalaqe ver aswrebs maT gaazrebas. amitom TamaSis<br />

wesebis Camoyalibebac Zneldeba).<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebaTa deklaraciis me-7 muxlSi kanonis winaSe<br />

Tanasworobis, kanonis uzenaesobisa <strong>da</strong> samarTlebrivi<br />

saxelmwifos Sesaxeb naTqvamia:<br />

`yoveli a<strong>da</strong>miani Tanasworia kanonis winaSe <strong>da</strong><br />

ganurCevlad raime gansxvavebisa, ufleba aqvs Tanabrad<br />

iyos <strong>da</strong>culi kanoniT. yovel a<strong>da</strong>mians ufleba aqvs<br />

Tanabrad iyos <strong>da</strong>culi nebismieri diskriminaciisagan,<br />

romelic arRvevs am deklaracias <strong>da</strong> aseTi diskriminaciis<br />

yovelgvari waqezebisagan~ 6 .<br />

<strong>qarTuli</strong> samarTlis erT-erT ZeglSi _ samarTali batoniSvilis<br />

vaxtangisa, romelsac zemoTac movuxmeT, aRwerilia<br />

ganaCenis Sedgenis wesi _ `viTar Jams <strong>da</strong>wera ganaCenisa~,<br />

sa<strong>da</strong>c aRniSnulia, rom mdivanbegisagan <strong>da</strong>beWdili<br />

samarTlis wigni salaroSi iyo Cabarebuli. procesis<br />

<strong>da</strong>wyebisas mdivanbegi gamoitan<strong>da</strong> <strong>da</strong> gaxsni<strong>da</strong> wigns. mdivans<br />

wigni win edo <strong>da</strong> kiTxulob<strong>da</strong>. ganaCenSi un<strong>da</strong> aRniSnuliyo,<br />

Tu romeli muxlis safuZvelze iyo is gamotanili. amis<br />

aucileblobad sxva mizezTa Soris isicaa aRniSnuli, rom Tu<br />

momCivani mosamarTles qrTamis aRebaSi an araobieqturobaSi<br />

<strong>da</strong>a<strong>da</strong>naSauleb<strong>da</strong> am wigns gaxsnidnen <strong>da</strong> ganaCenis siswores<br />

Seamowmebdnen. Tu momCivani marTali aRmoCndebo<strong>da</strong>,<br />

mosamarTles mefisagan sasjeli <strong>da</strong>edebo<strong>da</strong>.<br />

6 `a<strong>da</strong>mianis uflebaTa <strong>da</strong> TavisuflebaTa safuZvlebi~, gv. 8 Tbilisi, 2000<br />

47


<strong>da</strong> bolos: `<strong>da</strong> verc es mosamarTleni, Tu ara am wignSi<br />

werebuls, sxvas mogonebuls samarTals ver gaaCenen~ 7.<br />

marTalia, am formulirebis demokratiulobis xarisxi <strong>da</strong><br />

samarTlebrivi done ar aris a<strong>da</strong>mianis uflebaTa Tanamedrove<br />

dokumentebSi moyvanili formulirebebis identuri,<br />

magram isic un<strong>da</strong> iTqvas, rom masSi aris rogorc samarTlebrivi<br />

saxelmwifos elementebi (mogonil, ararsebul<br />

samarTals veravin gaaCens, anu veravin momisjis sasjels, Tu<br />

is kanoniT ar aris <strong>da</strong>wesebuli, sasjelis misjis uflebac<br />

mxolod mosamarTles aqvs), aseve, imave mizeziT, kanonis<br />

uzenaesobis elementebic. rac Seexeba kanonis winaSe<br />

Tanasworobas, is araTu imdroindel saqarTveloSi, aramed<br />

Tanamedrove msoflioSic jer kidev ocnebad (zogis azriT,<br />

iluzia<strong>da</strong>c ki) rCeba.<br />

un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom XVIII saukunis pirveli naxevari<br />

marTlac gasaocari xana iyo. mefe vaxtang meeqvsem Sekriba<br />

Cveni qveynis warsulisa <strong>da</strong> matianeebis mcodne pirebi, erTad<br />

mouyara Tavi saistorio masalebs, Seavso Zveli <strong>da</strong> Seaswora.<br />

manve Seagrova <strong>qarTuli</strong> samarTlis Zveli naSTebi <strong>da</strong> Zeglebi<br />

<strong>da</strong> <strong>qarTuli</strong> samarTlis kodiko Seadgina. aqve <strong>qarTuli</strong><br />

saxelmwifo samarTlis axali wigni _ `<strong>da</strong>sturlamali~ <strong>da</strong><br />

sisxlis <strong>da</strong> samoqalaqo samarTlis Zegli _ `samarTali<br />

batoniSvilis vaxtangisa~ Seqmna. <strong>qarTuli</strong> samarTlis<br />

istoriis mkvlevaris profesor i. doliZis sityvebiT _<br />

`vaxtangis samarTlis wignTa krebuli aris Cveni Corpus<br />

juris civilis <strong>da</strong> Cvens sjulmdebelsac samarTlianad<br />

SeiZleba qarTveli iustiniane ewodos~.<br />

amaze cota xnis winaT sulxan-saba orbeliani oc<strong>da</strong>aTi<br />

wlis ganmavlobaSi agroveb<strong>da</strong> masalebs <strong>qarTuli</strong> leqsikonisaTvis.<br />

amave xanaSi vaxtang VI Svilma vaxuSti batoniSvilma<br />

Seadgina saqarTvelos istoria <strong>da</strong> gasaocari geografiuli<br />

aRweriloba, xolo anton kaTalikosma <strong>qarTuli</strong> gramatika,<br />

manve Seagrova cnobebi qarTveli moRvaweebis Sesaxeb.<br />

7 <strong>qarTuli</strong> samarTlis Zeglebi, i. doliZis gamocema, t. 1, gv. 533 Tbilisi<br />

1963<br />

48


marTlac enciklopediuri xana iyo <strong>da</strong> mraval sasikeTo<br />

Zvrasa <strong>da</strong> ganaxlebas pirdebo<strong>da</strong> qveyanas, politikur<br />

garemoebebs <strong>da</strong> mtrebis Semosevas rom ar <strong>da</strong>ebrkolebina.<br />

isic un<strong>da</strong> vTqvaT, rom amgvari mdgomareoba, samarTlis<br />

sakiTxebisadmi gamoCenili interesi <strong>da</strong> Sesabamisi maRali samarTlebrivi<br />

donec yvela epoqisaTvis rodi iyo<br />

<strong>da</strong>maxasiaTebeli, sxva mdgomareoba iyo XVI-XVII saukuneebSi,<br />

rodesac, vaxtangis sityvebiT, mosamarTleni `vieTnime<br />

moyusobiT, vieTnime megobrobiT, vieTnime moridebiT,<br />

vieTnieme RvTis uridvelobiT <strong>da</strong> vieTnime miRebiTa<br />

qrTamiTa, viTarca enebaT egre hsjiden~ 8.<br />

pirovnebis xelSeuxebloba<br />

`yovel a<strong>da</strong>mians aqvs sicocxlis, Tavisuflebisa <strong>da</strong> piradi<br />

9<br />

xelSeuxeblobis ufleba~ .<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebaTa deklaracia, muxli 3<br />

es ki magaliTia vaxtang batoniSvilis samarTli<strong>da</strong>n, muxli 95:<br />

`Tu kacma Tavisi yma an moklas, an gaaxeibros, Tu <strong>da</strong>naSaulzed<br />

uqnia, miT batonisagan <strong>da</strong> kaTalikozisagan sawyenis<br />

ari, amitom rome uxelmwifos kacs Tavisis ymis sikudili <strong>da</strong><br />

gaxeibreba aravis xelewifebis, romelic magvari sasikudilo<br />

<strong>da</strong> gasaxeibrebeli <strong>da</strong>naSauli qondes, xelmwifes moaxsenos<br />

10<br />

<strong>da</strong> misis <strong>da</strong>sturiT uyos~ .<br />

marTalia, es muxli ar krZalavs sikvdiliT <strong>da</strong>sjas,<br />

magram, miuxe<strong>da</strong>vad amisa, batonis mier sakuTari ymis<br />

TviTneburi <strong>da</strong>sjis winaaRmdeg aris mimarTuli. ver <strong>da</strong>sjis<br />

is, visac ar xelewifebis, anu kompetenturi ar aris.<br />

xelmwife xom sruluflebiani xelisuflebis mqonebels<br />

ewodeba, anu, rogorc Tavad sityva migvaniSnebs, iseT pirs<br />

niSnavs, visac `xeli~, e.i. ufleba `mwife~, anu sruli aqvs.<br />

8 CubiniSvili, qrestomatia, pirveli gamocema; gv .394<br />

9 `a<strong>da</strong>mianis uflebaTa <strong>da</strong> TavisuflebaTa safuZvlebi~, gv. 8, Tbilisi, 2000<br />

10 <strong>qarTuli</strong> samarTlis Zeglebi, i .doliZis gamocema, t. 1, gv. 505, Tbilisi<br />

49


a<strong>da</strong>mianis gataceba gamosasyidis miRebis mizniT<br />

bavSvis, an mozrdilis motaceba gamosasyidis, an sxva sargeblis<br />

miRebis mizniT a<strong>da</strong>mianis uflebaTa umZimes <strong>da</strong>rRveva<strong>da</strong>a<br />

miCneuli.<br />

ai, citata <strong>qarTuli</strong> samarTlis XVI saukunis saeklesio<br />

Zegli<strong>da</strong>n:<br />

samarTali kaTalikozTa, muxli 1 11.<br />

`kacis syidvisa ase gavaCineT:<br />

ramanc kacman kaci gayidos, anu didman, anu mcireman, anu<br />

Tavadman, anu aznaurman <strong>da</strong> an glexman, wmi<strong>da</strong>Ta krebulTagan<br />

12<br />

SeCvenebuli iyos <strong>da</strong> ganxdili .<br />

rasac kacs marTliT gankiTxviTa <strong>da</strong> gamoZiebiTa kacis<br />

syidva gamoaCndes, Tu is kaci <strong>da</strong>ixsnas <strong>da</strong> moiyuanos, missa<br />

say<strong>da</strong>rsa <strong>da</strong> episkoposs <strong>da</strong>uurvos, ra erTic Zal edvas, <strong>da</strong>mklebica<br />

ufalsaca <strong>da</strong>uurvos.<br />

<strong>da</strong> Tu ver moiyuanos, vin gin<strong>da</strong> iyos, TavadiSvili un<strong>da</strong> aznauriSvili,<br />

un<strong>da</strong> glexi, maSinc veram saqmem ver ixsnas, uka-<br />

13<br />

nonodca ars, _ Zelsa mieces~ .<br />

kaTalikosTa samarTali 1543-1549 wlebSi Seiqmna. aRniSnuli<br />

kanonmdeblobis moqmedebis asparezi TviT ZeglSi<br />

miTiTebuli ar aris, Tumca boloSi <strong>da</strong>rTuli<br />

mRvdelmTavarTa xelmowerebi cxadyofs, rom miwawyali <strong>da</strong><br />

mosaxleoba, romlisTvisac es samarTlis wigni iyo<br />

gankuTvnili Semofargluli un<strong>da</strong> yofiliyo imereTis<br />

samefoTi <strong>da</strong> samegrelo-afxazeTis sazRvrebiT. im<br />

periodisaTvis <strong>da</strong>savleT saqarTvelo osmaleTis gavlenis<br />

sferoSi iyo moqceuli. mefemTavrebi, romlebmac ver<br />

SesZles garTianeba cdilobdnen cal-calke garigebodnen<br />

<strong>da</strong>myroblebs <strong>da</strong> sakuTari usafrTxoebis garantiebi mieRoT.<br />

am viTarebaSi gaxSir<strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianis motaceba, qurdoba <strong>da</strong><br />

yaCaRoba. gansakuTrebiT masobrivi xasiaTi miiRo tyveebis<br />

gayidvam sazRvargareTis bazrebze. osmalebis gar<strong>da</strong>,<br />

11<br />

<strong>qarTuli</strong> samarTlis Zeglebi, i. doliZis gamocema, t.1, gv. 394, Tbilisi<br />

1963<br />

12<br />

ganxdili (mokveTili, gaZevebuli)<br />

13 Zelsa micema _ CamoxrCoba<br />

50


omlebisTvisac es soliduri Semosavlebis wyaro gax<strong>da</strong> am<br />

saqmianobaSi aqtiurad iyvnen Cabmuli adgilobrivi<br />

qarTveli feo<strong>da</strong>lebic. faqtiurad kiTxvis qveS <strong>da</strong>dga TviT<br />

<strong>qarTuli</strong> feo<strong>da</strong>luri sazogadoebis arsebobis sakiTxi.<br />

progresulma politikurma <strong>da</strong> saeklesio moRvaweebma<br />

saeklesio kreba moiwvies `kaTalikozTa samarTali~<br />

SeimuSaves <strong>da</strong>, amasTan erTad, saero sakiTxebsac Seexnen. amgvarad,<br />

eklesiam sakuTar Tavze aiRo sasjelis <strong>da</strong>weseba kacis<br />

gatacebisaTvis <strong>da</strong>, rogorc zemoT vnaxeT, sastiki sasjelic<br />

<strong>da</strong>awesa.<br />

sakuTrebis ufleba<br />

`yovel a<strong>da</strong>mians ufleba aqvs flobdes qonebas rogorc<br />

erTpirovnulad, aseve sxvebTan erTad. aravis un<strong>da</strong><br />

CamoerTvas misi qoneba TviTneburad~ 14.<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebaTa deklaracia, muxli 17.1<br />

sakuTrebis uflebas ganmartaven, rogorc yoveli fizikuri<br />

Tu iuridiul piris uflebas, flobdes <strong>da</strong> gankargavdes<br />

qonebas. <strong>da</strong>uSvebelia sakuTrebaSi arsebuli qonebis<br />

TviTneburad CamorTmeva.<br />

saerTaSoriso samarTlis normebis mixedviT, sakuTrebis<br />

uflebis gauqmeba <strong>da</strong>uSvebelia. sakuTrebis ufleba sami<br />

elementisagan Sedgeba: mflobeloba, sargebloba <strong>da</strong><br />

gankargva.<br />

sakuTrebis sawyiss qarTul samarTalSi moZravi <strong>da</strong> uZravi<br />

qoneba Seadgen<strong>da</strong>. uZravis mTavari Semadgeneli iyo miwa,<br />

romelic or Semadgenel nawilad iyofo<strong>da</strong>: `mamulni~ <strong>da</strong> `adgili<br />

umamuloni <strong>da</strong> umkvidroni~. IX-X saukuneebis samarTlis<br />

ZeglebSi `mamuli~ memkvidreobiT miRebul uZrav qonebas<br />

niSnav<strong>da</strong>. miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom termini `mamuli~ sxva<strong>da</strong>sxva<br />

pirobebSi <strong>da</strong> epoqaSi sxva<strong>da</strong>sxva gagebiT ixmarebo<strong>da</strong>, igi<br />

mainc gamoxatav<strong>da</strong> feo<strong>da</strong>luri sakuTrebis yvelaze<br />

gavrcelebul formas, e.i. memkvidreobiT miwis sakuTrebas.<br />

`adgili umamuloni <strong>da</strong> umkvidroni~ ki niSnav<strong>da</strong> iseT miwas,<br />

14 `a<strong>da</strong>mianis uflebaTa <strong>da</strong> TavisuflebaTa safuZvlebi~, gv. 15, Tbilisi, 2000<br />

51


omelsac memkvidreobiTi mesakuTre ar hyav<strong>da</strong>, anu aravis<br />

sakuTrebasa <strong>da</strong> mamuls ar Seadgen<strong>da</strong>.<br />

miwis sakuTreba feo<strong>da</strong>lizmis safuZveli iyo.<br />

sainteresoa aseve termini `agaraki~, romelic wvril miwis<br />

naWers niSnav<strong>da</strong>, sasoflo miwebis gareT iyo moqceuli <strong>da</strong><br />

individualuri kerZo sakuTrebis yidva-gayidvis sagans<br />

warmoadgen<strong>da</strong>.<br />

simon janaSia samefo memamuleobaSi or Semadgenel nawils<br />

asxvavebs: samefo domens, romelic Sedgeba `samamasaxliso<br />

samsaxurebisagan~ <strong>da</strong> <strong>da</strong>pyrobili teritoriebisagan <strong>da</strong><br />

samefos <strong>da</strong>narCen miwa-wyals (agarakebis gamoklebiT).<br />

memkvidreobis ufleba<br />

samemkvidreo samarTali, rogorc Cans, saqarTveloSi im<br />

periodSi warmoiSva, rodesac sagvareulo saxli calkeul<br />

mcire nawilebad <strong>da</strong>iyo. qarTul samarTalSi cnobilia, rom<br />

mSoblebi Svilebs wils asakis mixedviT aZlevdnen _ ufross<br />

meti wili ekuTvno<strong>da</strong> <strong>da</strong> mas `sauxuceso~ ewodebo<strong>da</strong>. wili gauTxovar<br />

qalebsac eZleo<strong>da</strong>T. Tu ojaxs mamrobiTi sqesis memkvidre<br />

ar hyav<strong>da</strong>, memkvidreoba qals rCebo<strong>da</strong> <strong>da</strong> mis STamomavlobaze<br />

ga<strong>da</strong>dio<strong>da</strong>. Tuki ojaxi saerTod uSvilod ga<strong>da</strong>vido<strong>da</strong>,<br />

aseTi ojaxis qoneba saxelmwifo sakuTrebad rCebo<strong>da</strong>.<br />

qarTul samemkvidreo samarTlisaTvis cnobili iyo anderZis<br />

meSveobiT qonebis ga<strong>da</strong>cema. anderZis ori forma arsebob<strong>da</strong>.<br />

zepiri <strong>da</strong> werilobiTi. orive saxis anderZs erTnairi<br />

samarTlebrivi Zala hqon<strong>da</strong>. Tu saqme did qonebas<br />

exebo<strong>da</strong>, anderZi wesisa <strong>da</strong> kanonis mixedviT un<strong>da</strong><br />

Sedgeniliyo. un<strong>da</strong> gamocxadebuliyo moanderZis sruli<br />

vinaoba, anderZis Sedgenis momentSi igi `suliTa cnobiTa~<br />

un<strong>da</strong> yofiliyo aRWurvili `simarTlisa Sina tanisa~, es imas<br />

niSnav<strong>da</strong>, rom anderZis <strong>da</strong>mtovebeli saR gonebaze iyo <strong>da</strong> ar<br />

iyo grZnoba <strong>da</strong> cnobamixdili, anu Tanamedrove<br />

terminologiiT rom vTqvaT, qmedunariani un<strong>da</strong> yofiliyo.<br />

Tu wera SeeZlo, anderZi Tavad un<strong>da</strong> Seedgina, Tu ara _ mis<br />

karnaxs mowmeebi eswrebodnen <strong>da</strong> anderZis siswores xelis<br />

moweriT a<strong>da</strong>sturebdnen. werilobiTi anderZi xSirad<br />

sulier moZRvars ga<strong>da</strong>ecemo<strong>da</strong>.<br />

52


ai, erTi magaliTi _ samarTali batoniSvilis vaxtangisa,<br />

muxli 233:<br />

`Tu kacman moku<strong>da</strong>vma, Tavis alali saqoneli Tavis suls<br />

<strong>da</strong>aklo <strong>da</strong> visac uanderZa miecemis. mamuli Tu nasyidi aqvs<br />

isic miecemis. sxva mamuli mis patronzed hkidia~ 15.<br />

amgvarad, SegviZlia <strong>da</strong>vaskvnaT, rom saqarTveloSi memkvidreobiTi<br />

samarTali sakmaod ganviTarebuli <strong>da</strong>, amasTan<br />

erTad, evropul qveynebTan mimsgavsebuli yofila.<br />

a<strong>da</strong>mianis pativi <strong>da</strong> Rirseba, sasjelis saxeebi<br />

`aravis mimarT ar un<strong>da</strong> iyos gamoyenebuli wameba an sastiki,<br />

araa<strong>da</strong>mianuri Tu misi Rirsebis Semlaxavi mopyroba <strong>da</strong><br />

16<br />

sasjeli..~<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebaTa deklaracia, muxli 5<br />

saqarTvelos samarTlis Zeglebi sxva<strong>da</strong>sxva epoqaSi sasjelis<br />

sxva<strong>da</strong>sxva saxeebs icnobs _ erTi SexedviT Zlier humanuriT<br />

<strong>da</strong>wyebulsa <strong>da</strong> sasjelis sastiki saxeebiT <strong>da</strong>mTavrebuls.<br />

pirvelis magaliTia beqa-aRbuRas samarTlis 62-e<br />

muxli gatacebuli qonebis anu naparavis Sesaxeb:<br />

`naparevisa pirvel asre gaCenila <strong>da</strong> asre iqnas aw-ca, rome<br />

Tu cxeni Tu ragin<strong>da</strong>ra kacman moiparos, Tu xelTave aqvdes<br />

Tavis naparevi, igi misces <strong>da</strong> erTi ezomi sxva, <strong>da</strong>, Tu ara aqvdes,<br />

aficos saqonlis patronman, rogorca <strong>da</strong>ificos igi<br />

17<br />

misces <strong>da</strong> erTi zomi sxva~ .<br />

marTlac<strong>da</strong> humanuria sasjelis es forma, vinai<strong>da</strong>n ar iTvaliswinebs<br />

fizikur sasjels an Tavisuflebis xelyofas <strong>da</strong><br />

mparavisaTvis mxolod zaralis ormagi sazRauriT kmayofildeba.<br />

gacilebiT mkacri <strong>da</strong> sastikia kanonikuri samarTlis 168e<br />

muxli _ .,,romelmanca kacman ra gin<strong>da</strong> ra moiparos <strong>da</strong> ga-<br />

15<br />

<strong>qarTuli</strong> samarTlis Zeglebi, i. doliZis gamocema, t. 1, gv. 541, Tbilisi<br />

1963<br />

16<br />

`a<strong>da</strong>mianis uflebaTa <strong>da</strong> TavisuflebaTa safuZvlebi~, gv. 8, Tbilisi, 2000<br />

17<br />

<strong>qarTuli</strong> samarTlis Zeglebi, i. doliZis gamocema, t. 1, gv. 448, Tbilisi<br />

1963<br />

53


moCndes, ornive Tvali <strong>da</strong>ewunen <strong>da</strong> anu xel-fexi <strong>da</strong>eWras. Tu<br />

sapatiJo adgilsa (bagrat kurapalatis samarTalSi ganmartebulia,<br />

Tu ra iTvlebo<strong>da</strong> sapatiJod _ an didi salaro, an<br />

eklesia, an jogi) ara moeparos, vin iyiddes, viTaca <strong>da</strong>afason,<br />

egre mihyidon <strong>da</strong> naparevi <strong>da</strong>uklebliv missa patronsa<br />

miscen. <strong>da</strong> krul, wyeul <strong>da</strong> SeCuenebul iyavn~ 18.<br />

rogorc vxe<strong>da</strong>vT, kanonmdebeli ar jerdeba fizikuri sasjelis<br />

iseT sastik formebs, rogoricaa Tvalebis amowva <strong>da</strong><br />

xel-fexis <strong>da</strong>Wra <strong>da</strong> <strong>da</strong>matebiT wyevla-krulvasac ar aklebs<br />

mparavs. wyevla-krulva <strong>da</strong> SeCveneba gansakuTrebul sasjelebs<br />

miekuTvnebo<strong>da</strong> <strong>da</strong> saeklesio sasjelebis yvelaze mZime<br />

formad iTvlebo<strong>da</strong>.<br />

es muxli, rogorc Cans, gacilebiT Zvelia, vidre beqas kanoni.<br />

Tamar mefis mematiane ambobs, rom TvalTa <strong>da</strong>wva <strong>da</strong><br />

xel-fexis moWra gansakuTrebiT Tamaris win scodniaT. Tamars<br />

ki es kanonebi gauuqmebia (ix. qarTveli eris istoria, II,<br />

kari meoTxe). bagrat kurapalatis samarTlis 152 muxlSi aRniSnulia,<br />

rom TvalTa <strong>da</strong>wva mxolod sapatiJo adgilas moparvisaTvis<br />

SeiZlebo<strong>da</strong> miesajaT, magram mematiane iqve aRniSnavs,<br />

rom aseTi sasjelis <strong>da</strong>wesebisTvis mefis Tanxmoba<br />

iyoo saWiro. swored am uflebiT sargeblob<strong>da</strong> Turme Tamari<br />

<strong>da</strong> sasjels ar amtkiceb<strong>da</strong>.<br />

beqa-aRbuRas samarTali icnobs a<strong>da</strong>mianis pativisa <strong>da</strong><br />

Rirsebis SembRalavi sasjelis sxva<strong>da</strong>sxva saxes. isini <strong>da</strong>mamcirebeli<br />

xasiaTisa iyo. ase mag: `CaTreva~ _ qve<strong>da</strong> sacvlis<br />

amara sanexveze CaTreva. colSviliani kacis qmarSvilian<br />

qalTan mruSobisas _ `gaSiSvleba <strong>da</strong> gaaupativeba~.<br />

gviani saSualo saukuneebis imereTis samefoSi xSirad iyenebdnen<br />

sasjelis umaRles zomas _ sikvdiliT <strong>da</strong>sjas. solomon<br />

II dros `vinc gulSi ganzraxviT mohklav<strong>da</strong> kacsa, mas <strong>da</strong>swvavdnen<br />

grova SeSaze, an quabSi Cakiramden, an cocxals <strong>da</strong>marxavdnen<br />

<strong>da</strong> amis gar<strong>da</strong> mkv<strong>da</strong>ris patronis sasargeblod<br />

19<br />

azRvevinebdnen fulsa~ .<br />

18<br />

<strong>qarTuli</strong> samarTlis Zeglebi, i. doliZis gamocema, t. 1, gv. 472, Tbilisi 1963<br />

19<br />

givi lobJaniZe, <strong>qarTuli</strong> saxelmwifosa <strong>da</strong> samarTlis istoria, gv. 406,<br />

Tbilisi, 2001<br />

54


sasjelis gansakuTrebul saxes warmoadgen<strong>da</strong> `xelTa micema~,<br />

anu borotmoqmedis <strong>da</strong>zaralebuli pirisaTvis ga<strong>da</strong>cema<br />

adgil-mamuliT (beqa-aRbuRas samarTali, vaxtang VI samarTlis<br />

wigni).<br />

erekle mefis droindel kanonmdeblobaSi xSirad ixsenieba<br />

`joxis <strong>da</strong>kvra~, rogorc sasjelis saxe. termini `sasjelic~<br />

erekle meoris droindel ZeglebSi mkvidrdeba sabolood.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad zogierTi zemoT moyvanili sasjelis sisastikisa,<br />

mainc un<strong>da</strong> iTqvas, rom <strong>qarTuli</strong> sisxlis samarTali evropisa<br />

<strong>da</strong> ruseTis imdroindel sisxlis samarTalTan Se<strong>da</strong>rebiT<br />

gacilebiT lmobieri iyo. misTvis ucxoa braldebulis<br />

wamebiT gamotexis is saSineli xerxebi <strong>da</strong>, agreTve, sikvdiliT<br />

<strong>da</strong>sjis Semzaravi saxeebi, romlebic <strong>da</strong>kanonebuli iyo sxva<br />

qveynebis samarTlis ZeglebSi (aq gavufrTxildebiT<br />

mkiTxvelis nervul sistemas, ar SevudgebiT sasjelis saxeebis<br />

aRweras <strong>da</strong> mxolod zogierTi maTganis saxelwodebebis<br />

CamoTvlas vikmarebT _ `espanuri Ceqma~, `iudeebis savarZeli~,<br />

`katis TaTi anu espanuri Ritini~, `msxali~, `eretikosis<br />

Cangali~, wyliT, cecxliT, gaWimviT wameba, koconze <strong>da</strong>wva,<br />

Sebolva, kldi<strong>da</strong>n gadmogdeba <strong>da</strong> a.S.).<br />

qalTa uflebebi<br />

rogorc zemoT ukve aRvniSneT, `samarTali kaTalikozTa~<br />

saero sakiTxebsac Seexebo<strong>da</strong>. maT Soris aucileblad un<strong>da</strong><br />

movixsenioT am Zeglis 23-e muxli, romlis mixedviTac vinc<br />

umizezod gaeyrebo<strong>da</strong> Tavis kanonier cols, igi sikvdiliT<br />

una <strong>da</strong>sjiliyo, Tumca isic un<strong>da</strong> vTqvaT, rom am normis gamoyenebis<br />

arc erTi SemTxveva <strong>da</strong>fiqsirebula saqarTveloSi.<br />

`romelman ubralod coli <strong>da</strong>agdos, SeCvenebulimca aris<br />

wmi<strong>da</strong>Ta mociqulTagan <strong>da</strong> sikudiliTa ganipatiJos~ 20.<br />

ar un<strong>da</strong> <strong>da</strong>gvaviwydes, rom es XVI saukuneSia <strong>da</strong>werili,<br />

isic un<strong>da</strong> gvaxsovdes, rom am epoqaSi evropasa <strong>da</strong> ruseTSi<br />

Znelad mosapovebeli iqneba imgvari samarTlis Zegli,<br />

romelic, marTalia, ar aris zogadi, qalis cxovrebis erT<br />

20 <strong>qarTuli</strong> samarTlis Zeglebi, i. doliZis gamocema, t. 1, gv. 397, Tbilisi 1963<br />

55


konkretul periodSi mis uflebriv mdgomareobas exeba<br />

(gaTxovebis Semdgoms), magram, amasTan erTad, meti rom ar<br />

vTqvaT, Zalzed mtkiced <strong>da</strong> erTmniSvnelovnad icavs mas.<br />

kanonmdebeli mamakacs sikvdilsac ar akmarebs <strong>da</strong> SeCvenebas<br />

uTvlis mas, riTac morwmuneebs imqveyna<strong>da</strong>c ki ar utovebs<br />

ga<strong>da</strong>rCenis Sanss.<br />

<strong>da</strong>skvna<br />

zemoT moyvanili masala mkafiod gvaCvenebs, rom a<strong>da</strong>mianis<br />

uflebebi ar iyo ucxo <strong>qarTuli</strong> kulturisaTvis <strong>da</strong> rom<br />

qarTul erovnul Rirebulebebsa <strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianis uflebebs<br />

Soris konfliqti ar arsebobs. zogierTi am<br />

RirebulebaTagani saqarTveloSi uZvelesi droi<strong>da</strong>n iTvlebo<strong>da</strong><br />

waruval Rirebulebad. Cven ar vapirebT imis mtkicebas,<br />

rom qarTul samarTlis ZeglebSi Camoyalibebuli calkeuli<br />

normebi idealuria, an kidev gacilebiT sjobs sxva<br />

qveynebisas. droisa <strong>da</strong> epoqis mixedviT <strong>qarTuli</strong> samarTlis<br />

zogierTi norma a<strong>da</strong>mianis uflebebis kuTxiT bevrad<br />

CamorCeba Sesabamisi drois <strong>da</strong>savleT evropuli samarTlis<br />

normebs, zogierTi ki mniSvnelovnad win uswrebs maT. Cven<br />

Zlier gansxvavdebodiT <strong>da</strong> ganvsxvavdebiT, maT Soris<br />

samarTlis sakiTxebSi <strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianis uflebebTan<br />

<strong>da</strong>mokidebulebaSi. amave dros, Cven Zlier vgavarT<br />

erTmaneTs.<br />

vfiqrob, rom yvelaze mniSvnelovani <strong>da</strong>skvna SeiZleba<br />

swored es iyos.<br />

56


literatura<br />

ivane javaxiSvili, Txzulebani, tomi 6, Tbilisi, 1982<br />

<strong>qarTuli</strong> samarTlis Zeglebi, i. doliZis gamocema, tomi 1-8, Tbilisi<br />

1963<br />

givi lobJaniZe, <strong>qarTuli</strong> saxelmwifosa <strong>da</strong> samarTlis istoria,<br />

Tbilisi, 2001<br />

giorgi <strong>da</strong>viTaSvili, sasamarTlo organizacia <strong>da</strong> procesi Zvel<br />

qarTul samarTalSi, Tbilisi 2002<br />

CubiniSvili, qrestomatia, pirveli gamocema, Tbilisi, 1955<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebaTa <strong>da</strong> TavisuflebaTa safuZvlebi, ganviTarebisa <strong>da</strong><br />

TanamSromlobis centri, Tbilisi, 2000<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebaTa sferoSi ZiriTadi samarTlebrivi aqtebis<br />

krebuli, saxalxo <strong>da</strong>mcvelis biblioTeka, Tbilisi, 2001<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebaTa monitoringi _ marek novicki, zuzana fialova<br />

poloneTis a<strong>da</strong>mianis uflebaTa helsinkis fondi<br />

Tbilisi, ganviTarebisa <strong>da</strong> TanamSromlobis centri, 2002<br />

SeniSvnebi a<strong>da</strong>mianis uflebaTa <strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianis uflebaTa monitoringis<br />

Sesaxeb _ marek novicki, poloneTis a<strong>da</strong>mianis uflebaTa helsinkis<br />

fondi, Tbilisi, <strong>da</strong>si, 1998<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebaTa leqsikoni _ fridon sayvareliZe, Tbilisi, <strong>da</strong>si,<br />

1998 saqarTvelos konstitucia (safuZvlebisa <strong>da</strong> Sinaarsis mimoxilva),<br />

Tbilisi, saqarTvelos konstituciis <strong>da</strong>cvis liga, 1997w.<br />

http://www:hri.ca/<br />

Human Rights Internet<br />

http://www.amnesty.org/aisect/links.htm<br />

Human Rights on the Internet<br />

http://www.amnesty.org/<br />

Amnesty International on-line<br />

http://www.dhdirhr.coe.fr/<br />

Council of Europe, Human Rights Web<br />

http://www.un.org/rights/<br />

United Nations Documentation Research Guide: Special Section on Human Rights<br />

http://www.dhcour.coe.fr/<br />

European Committee for the prevention of Torture and Inhuman or Degrading<br />

Treatment or Punishment<br />

Vocabulary on Human Rights_ Albert Jey Jongman , Alex Pi Shmid<br />

Department of Social Sciences,<br />

57


Leiden University, Netherlands, 1994<br />

aw Dictionary - Steven H. Gifis<br />

The State University of New Jersey, School of Law<br />

New York, 1991<br />

The Rights to Religious Liberty - Barry Lynn, Marc D. Stern, Oliver S. Thomas. Southern<br />

Illinois University Press, 1997<br />

The Rights of Prisoners - David Rudovsky, Alvin J. Bronstein, Edward I. Koren, Julia Cade<br />

Southern Illinois University Press, 1996<br />

Human Rights and The Judiciary _ A Collection of International Documents _ Edited by<br />

Frederick Quinn and Andrzei Rzeplinswki, OSCE, 1997<br />

The Challenge of Democracy _ Jan<strong>da</strong>, Berry, Goldman. 1992, USA<br />

Basic Reading in U.S. Democracy _ edited by Melvin I.Urofsky, published by the United<br />

States Information Agency, Washington, D.C. 1994<br />

Õåëñèíêñêèé Ôîíä ïî Ïðàâàì ×åëîâåêà Ñáîðíèê Äîêóìåíòîâ, Âàðøàâà, 1997<br />

Õåëñèíêñêèé Ôîíä ïî Ïðàâàì ×åëîâåêà Ñáîðíèê Äîêóìåíòîâ, Âàðøàâà, 1998<br />

58


a<strong>da</strong>mianis uflebebi qarTul literaturaSi<br />

levan berZeniSvili<br />

literaturis ganviTarebis procesisTvis bunebrivia, rom<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebebi <strong>da</strong> Tavisuflebebi qarTul literaturaSi,<br />

iseve rogorc nebismieri xalxis literaturaSi, specialuri<br />

Seswavlis sagani ar yofila. raime sagangebo literaturuli<br />

nawarmoebi, romelSic ufleba<strong>da</strong>cviTi saqmianoba<br />

iqnebo<strong>da</strong> asaxuli, qarTul literaturaSi ar <strong>da</strong>werila.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad amisa, a<strong>da</strong>mianis uflebebma <strong>da</strong> Tavisuflebebma<br />

sxva<strong>da</strong>sxva dros sxva<strong>da</strong>sxva intensiobiT asaxva mainc hpova<br />

mravalsaukunovan qarTul literaturaSi.<br />

Cven gamovyaviT ramdenime aseTi cneba, ufleba an<br />

Rirebuleba, rogorc umaRlesi a<strong>da</strong>mianuri fenomeni.<br />

kerZod, qvemoT saubari iqneba Zmobis, Tanasworobis,<br />

sicocxlis, monobis, patimrobis, Tavisuflebisa <strong>da</strong><br />

Tavisufali sityvis fenomenebis Sesaxeb. Cven SevecadeT<br />

gveCvenebina, Tu rogor aisaxa es fenomenebi <strong>qarTuli</strong><br />

literaturis iseTi fun<strong>da</strong>mentaluri mniSvnelobis<br />

ZeglebSi, rogorebicaa SoTa rusTavelis `vefxistyaosani~,<br />

sulxan-saba orbelianis `sibrZne sicruisa~, <strong>da</strong>viT guramiSvilis<br />

`<strong>da</strong>viTiani~, vaJa-fSavelas poemebi `alu<strong>da</strong> qeTelauri~<br />

<strong>da</strong> `stumar-maspinZeli~, ilias poeturi <strong>da</strong> prozauli<br />

Semoqmedeba <strong>da</strong> akakis poezia.<br />

1. Zmoba<br />

„yvela a<strong>da</strong>miani ibadeba Tavisufali <strong>da</strong> Tavisi RirsebiTa <strong>da</strong><br />

uflebebiT Tanaswori. a<strong>da</strong>mianebs momadlebuli aqvT goneba<br />

<strong>da</strong> sindisi <strong>da</strong> isini erTmaneTs Zmobis suliskveTebiT un<strong>da</strong><br />

epyrobodnen“.<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebaTa sayovelTao deklaracia, muxli 1<br />

<strong>qarTuli</strong> kulturis yvelaze ufro ze<strong>da</strong>piruli gacnobac, am<br />

kulturis ZeglebisTvis Tvalis ga<strong>da</strong>vlebac ki sakmarisia, rom<br />

a<strong>da</strong>mianebs Soris Zmuri suliskveTebiT <strong>da</strong>mokidebulebis<br />

idealebze warmodgena Segeqmnas. amgvari <strong>da</strong>mokidebuleba<br />

59


mTavari Temaa „vefxistyaosnisaTvis~, romelSic a<strong>da</strong>mianuri<br />

megobroba warmodgenilia rogorc RvTaebrivi bunebis fenomeni.<br />

megobrobis xati aris avTandili. a<strong>da</strong>mianis uflebebisa <strong>da</strong><br />

Tavisuflebebis es poeturi xati faqtobrivad iqca umaRlesi<br />

zogadsakacobrio idealebis matarebel erovnul simbolod.<br />

am personaJSi ganxorciel<strong>da</strong> mTavari a<strong>da</strong>mianuri ideali<br />

_ „moyvrisagan moyvrobisa gamoCena~ („ndoma siaxlisa, si-<br />

Sorisa ver-moTmena, micema <strong>da</strong> aras Suri, Cuqebisa armowyena,<br />

gavlena <strong>da</strong> moxmareba, misad rgebad velTa rbena~).<br />

a<strong>da</strong>mianebs Soris <strong>da</strong>mokidebulebis, siyvarulisa <strong>da</strong> megobrobis<br />

mTavari sibrZne gadmocemulia <strong>qarTuli</strong> literaturis<br />

erT-erT umaRles mwvervalSi, „vefxistyaosanSi~ <strong>da</strong><br />

kerZod, am poemis centralur teqstSi, avTandilis ander-<br />

ZSi. aq naTqvamia, rom yovelgvari Teoriuli codna (maT Soris,<br />

uflebaTa codna) umaqnisia am codnis praqtikuli gamoyenebis<br />

gareSe. a<strong>da</strong>miani Teoriul codnas iRebs ara esTetikuri<br />

ganaTlebis mizniT, aramed semantikuri mniSvnelobiT,<br />

anu konkretul sasicocxlo situaciebSi codnis elementebis<br />

sworad SerCevisa <strong>da</strong> gamoyenebis mizniT. a<strong>da</strong>miani, romelic<br />

SeZlebs filosofosTa codna (uzenaesi Rirebulebebi<br />

<strong>da</strong> kanonebi) cxovrebis situaciebs miusa<strong>da</strong>gos, samyaros<br />

harmoniulad uerTdeba:<br />

raTgan Tavia sicrue yovlisa ubedobisa, me rad gavwiro<br />

moyvare, Zma umtkicesi Zmobisa?! ara viqm, codna ras margebs<br />

filosofosTa brZnobisa! miT viswavlebiT, mogveces SerTva<br />

zesT mwyobrTa wyobisa.<br />

qarTul literaturaSi, Tu SeiZleba iTqvas, qrestomaTiuli<br />

magaliTebia motanili imisa, Tu ras niSnavs erTmaneTisadmi<br />

Zmobis suliskveTebiT mopyroba. sakmarisia avTandilisa<br />

<strong>da</strong> tarielis megobroba <strong>da</strong>vasaxeloT, razec agebulia<br />

„vefxistyaosnis~ qarga. gar<strong>da</strong> amisa, qarTvelebi bavSvobi<strong>da</strong>n<br />

ecnobian amgvari <strong>da</strong>mokidebulebis magaliTs sulxan-sabas<br />

„sibrZne sicruisas~ erT-erT arakSi:<br />

„orni Zmani iyvnen. uxucess col-Svili hyva <strong>da</strong> mrwemi<br />

ucolo iyo. gaiyarnen Zmobisagan <strong>da</strong> erTad veRar <strong>da</strong>dgnen.<br />

yovelive ganiyves, rac hqon<strong>da</strong>T. ra puri gaiyves, erTis ormo<br />

kalos aqeT iyo <strong>da</strong> meorisa iqiT.<br />

60


uxucesi moiparevdis Tavis ormo<strong>da</strong>ma pursa <strong>da</strong> ZmisaSi Cayridis<br />

<strong>da</strong> ityodis: „me RmerTman coli <strong>da</strong> Svili miboZa, momgebelni<br />

myvanan. mas Zmas arara hyavs. es misi iyos <strong>da</strong> man Wamos~.<br />

<strong>da</strong> igi umrwemesi Zma moiparevdis Tavisis ormo<strong>da</strong>m <strong>da</strong> uxucesisaSi<br />

Cahyridis: „me marto var <strong>da</strong> Cemi sarCo, sa<strong>da</strong>c mival,<br />

advil ars; igi Zma wvrilSvil ars <strong>da</strong> mas ufrosi undeba <strong>da</strong><br />

misi iyos~.<br />

egre <strong>da</strong>hyves yovelni dReni <strong>da</strong> RmerTman orTave ganumravla<br />

yoveli <strong>da</strong> ara moakl<strong>da</strong> sazrdo maT~.<br />

Zmebis gayra bunebrivia <strong>da</strong> cal-calke meurneobis warmar-<br />

Tva normaluria, radgan „yovel a<strong>da</strong>mians aqvs ufleba flobdes<br />

qonebas rogorc erTpirovnulad, ise sxvebTan erTad~<br />

(a<strong>da</strong>mianis uflebaTa sayovelTao deklaracia, muxli 17, punqti<br />

1). sakuTari qonebis ganawileba <strong>da</strong> sxvisTvis ga<strong>da</strong>cema,<br />

qvelmoqmedeba savaldebulo ar aris, magram a<strong>da</strong>mianebs Soris<br />

Zmuri suliskveTebis <strong>da</strong>mkvidreba savaldebuloa <strong>da</strong> es<br />

valdebuleba am arakSi swored faruli qvelmoqmedebiT aisaxa.<br />

rogorc cnobilia, am araks jumberi hyveba <strong>da</strong> moralsac<br />

<strong>da</strong>urTavs: „madlisa <strong>da</strong> keTilis saqme RvTisagan ganmravldebiso~.<br />

aq sulxan-saba, rogorc didostati xelovani egreT<br />

wodebuli „simultanuri gaocebis~ xerxs mimarTavs, mkiTxvelis<br />

fizikur dros <strong>da</strong>amTxvevs ambis dros, rodesac imave<br />

kiTxvas <strong>da</strong>asmevinebs mefes, ra kiTxvac mkiTxvels aReZvreba:<br />

„malviT ar moeparaT <strong>da</strong> ormoSi ar CaeyaraT, cxa<strong>da</strong>d miecaT,<br />

vin <strong>da</strong>uSli<strong>da</strong>o?~<br />

jumberis ganmarteba metad Rrmaa. misi azriT,<br />

qvelmoqmedeba faruli un<strong>da</strong> iyos, raTa qvelmoqmedma ar<br />

SezRudos imis Tavisufleba, visac sikeTes ukeTebs:<br />

„kacman Senze samsaxuri qmnas, ikvexdes <strong>da</strong> zvaobdes _<br />

gewyineba!~ bunebrivia, es azri sayovelTaod gaziarebuli<br />

ar aris. Tuki gaviTvaliswinebT qvelmoqmedebisadmi<br />

Tanamedrove moTxovnebs, maT Soris fondebis Riaobas,<br />

qvelmoqmedebis procesis gam-Wvirvalobas, monitoringis<br />

aucileblobas, angariSgebisa <strong>da</strong> auditis amocanebs,<br />

gasagebi gaxdeba, rom sulxan-saba orbelianis personaJis<br />

es sakmaod romantikuli warmodgena uangaro <strong>da</strong><br />

„uavtoro~ qvelmoqmedebaze bunebrivad Segvecvleba.<br />

61


Zmur suliskveTebas qarTul literaturaSi kidev ufro<br />

genialuri gamoxmaurebac hqon<strong>da</strong>. didi poetis, nikoloz baraTaSvilis<br />

SedevrSi „merani~ es uZlieresi suliskveTeba<br />

miemarTeba ara Zmas, ara megobars, ara axlobels, <strong>da</strong> saerTod<br />

ara romelime konkretul arsebas, aramed jer kidev ucnob<br />

kacs, „moZmes~:<br />

cu<strong>da</strong>d xom mainc ar Caivlis es ganwirulis sulis kveTeba,<br />

<strong>da</strong> gza uvali, Sengan Telili, merano Cemo, mainc <strong>da</strong>rCeba; <strong>da</strong><br />

Cems Semdgomad moZmesa Cemsa siZnele gzisa gauadvildes, <strong>da</strong><br />

Seupovrad mas hune Tvisi Savis bedis win gamouqroldes!<br />

2. Tanasworoba<br />

„am deklaraciiT gamocxadebuli yvela ufleba <strong>da</strong> yvela<br />

Tavisufleba miniWebuli un<strong>da</strong> hqondes yvela a<strong>da</strong>mians ganurCevlad<br />

raime gansxvavebisa, saxeldobr, rasis, kanis feris,<br />

sqesis, enis, religiis, politikuri Tu sxva mrwamsis,<br />

erovnuli Tu socialuri warmomavlobis, qonebrivi, wodebrivi<br />

Tu sxva mdgomareobisa. gar<strong>da</strong> amisa, <strong>da</strong>uSvebelia raime<br />

gansxvaveba im qveynis Tu teritoriis politikuri,<br />

samarTlebrivi an saerTaSoriso statusis safuZvelze,<br />

romelsac a<strong>da</strong>miani ekuTvnis, miuxe<strong>da</strong>vad imisa, Tu rogoria<br />

es teritoria _ <strong>da</strong>moukidebeli, sameurveo, araTviTmmarTveli<br />

Tu sxvagvarad SezRuduli Tavis suverenitetSi“.<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebaTa sayovelTao deklaracia, muxli 2<br />

Tanasworoba, SeiZleba Tamamad iTqvas, erT-erTi yvelaze<br />

maRali Rirebulebaa „vefxistyaosanSi~. gansakuTrebiT<br />

TvalSisacemia Tanasworoba umaRles socialur doneze _<br />

mefobis doneze. „vefxistyaosnis~ pirvelive strofi gvamcnobs<br />

mefeTa warmomavlobas:<br />

romelman Seqmna samyaro ZaliTa mis ZlieriTa...<br />

misgan ars yovli xelmwife saxiTa mis mieriTa (1).<br />

anu: RmerTma Seqmna Tavisi Zlieri ZaliT samyaro, mTeli<br />

msoflio <strong>da</strong> RmrTisagan aris yoveli xelmwife, misi saxis, xa-<br />

62


tis msgavsi. RvTiuri warmoSoba <strong>da</strong> RmerTTan Tanasworoba,<br />

RmrTisa wyalobiT („dei gracia~) mefoba aramc Tu „vefxistyaosanSi~,<br />

aramed Tanamedrove, dRevandel samefoebs Soris<br />

swavlaSic arsebobs. swored aRniSnul Sexedulebas iziareben<br />

vazirebic, rodesac isini rostevan mefes urCeven:<br />

Tavisi asuli TinaTini xelmwifed <strong>da</strong>svas <strong>da</strong> am rCevas Semdegnairad<br />

asabuTeben:<br />

Tuca qalia, xelmwifed marT RvTisa <strong>da</strong>nabadia<br />

ar gaTnevT, icis mefoba, uTqvenod gviTqvams kvla dia;<br />

SuqTa misTaebr saqmeca misi mzebr ganacxadia.<br />

lekvi lomisa sworia, Zu iyos, Tun<strong>da</strong> xvadia (39).<br />

sruliad aSkaraa, rom vazirTa SexedulebiT TinaTini<br />

aris xelmwifed RvTisgan <strong>da</strong>nabadi <strong>da</strong> misganve, misive nebiT<br />

aris gamx<strong>da</strong>ri mefed, rogorc amas avTandilic amowmebs _<br />

Cemi mze taxtsa ze<strong>da</strong> zis morWmuli RmrTisa nebiT (1474).<br />

ukve Sumerul-aqaduri uZvelesi xani<strong>da</strong>n cnobilia Sexeduleba,<br />

rom CrdiloeTis polusze mdebare msoflio taxtze _<br />

uzurgo skamze RmerTi zis <strong>da</strong> samyaros ganagebs. swored<br />

RvTisSviloba aTanabrebs mefeebs, miuxe<strong>da</strong>vad sqesisa.<br />

qali zis taxtze qajeTSic:<br />

dularduxt aris diaci, magra klde, viTa lodia,<br />

visca ar <strong>da</strong>hkods, yma misi veravis <strong>da</strong>ukodia,<br />

aw igi qajeTs xelmwifed qve zis morWmuli wodia (1221).<br />

3. sicocxle<br />

„yovel a<strong>da</strong>mians aqvs sicocxlis, Tavisuflebisa <strong>da</strong> piradi<br />

xelSeuxeblobis ufleba“.<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebaTa sayovelTao deklaracia, muxli 3<br />

samoqalaqo ganviTarebis TvalsazrisiT im saamayo ambebs<br />

Soris, romlebiTac qarTvelebi Tavs viwonebT xolme, erTerT<br />

umniSvnelovanes ambad miiCneva isic, rom ruseTis saxelmwifo<br />

sabWoSi am organos wevrobisas ilia WavWavaZem<br />

63


sikvdiliT <strong>da</strong>sjis gauqmeba moiTxova. es ar iyo axali droebisTvis<br />

xarkis mox<strong>da</strong>. am tragikul sakiTxze didi qarTveli<br />

moazrovne jer kidev 1879 wels gamoqveynebul <strong>qarTuli</strong><br />

prozis erT patara SedevrSi msjelob<strong>da</strong>; esaa ilias cnobili<br />

moTxroba „sarCobelazed~.<br />

iliam ise aago ambis kolizia, rom sofleli kaci, saxelad<br />

petre qalaqSi sikvdilis <strong>da</strong>sjas <strong>da</strong>aswro. petre ki eswreba<br />

axalgazr<strong>da</strong> kacis CamoxrCobas, magram momx<strong>da</strong>ris namdviloba<br />

ar sjera, hgonia, rom yvelam piri SeiTqva <strong>da</strong> mas, rogorc<br />

soflels, atyueben:<br />

„ai usaqmur xalxs rom ityvian, es qalaqelebi arian: <strong>da</strong>swyevlos<br />

RmerTma, yvelam Cemzed ar moicala!<br />

ambob<strong>da</strong> amas Tavis gulSi petre <strong>da</strong> egona, rom marTla <strong>da</strong><br />

es xalxi amisTvis aris moclili, soflelia <strong>da</strong> gavabriyvo-<br />

To. amaTac gaeqca <strong>da</strong> xelaxlad gadinacvla adgili. Zneli<br />

ram aris, roca guneba TavSi gamwev cxensaviT <strong>da</strong>Rojavs Wkuis<br />

lagams <strong>da</strong> calmxriv gaiwevs.~<br />

a<strong>da</strong>miani ise CamoaxrCves, rom soflelma petrem ar <strong>da</strong>ijera<br />

<strong>da</strong> Tumca eWvi ki awuxeb<strong>da</strong>, magram Teatraloba <strong>da</strong> „jambazoba~<br />

ambisa ufro sjero<strong>da</strong>, vidre namdviloba. samagierod<br />

CamomxrCvalis Zmam ar <strong>da</strong>ijera, rom petrem ar <strong>da</strong>ijera. ambavs,<br />

rogorc WeSmarit mxatvrul nawarmoebs, winaistoria<br />

aRmoaCndeba: oTxi wlis win orma Zmam Tavi Seaco<strong>da</strong> meurme<br />

petres <strong>da</strong> miamiti kaci RamiT mZinare gaqurdes. swored erTerTi<br />

Zma CamoaxrCves petres Tvalwin, meore ki werils wers,<br />

moparul fuls erTiaTad ubrunebs <strong>da</strong> Tavis ubedurebaSi<br />

mTel msoflios, maT Soris petresac a<strong>da</strong>naSaulebs.<br />

ilias am nawarmoebSi naCvenebia, rogor mihyavs a<strong>da</strong>miani<br />

sazogadoebas <strong>da</strong>naSaulamde <strong>da</strong> ra sastikia igive sazogadoeba<br />

Tavisi gzasacdenili Svilebis mimarT. mwerlis paTosi aSkarad<br />

mimarTulia sikvdilis <strong>da</strong>sjis winaaRmdeg <strong>da</strong> icavs yoveli<br />

a<strong>da</strong>mianis sicocxlis, Tavisuflebisa <strong>da</strong> piradi xelSeuxeblobis<br />

uflebas. aqve un<strong>da</strong> aRiniSnos is socialuri siiole,<br />

romliTac <strong>qarTuli</strong> sazogadoeba Sexv<strong>da</strong> sikvdiliT <strong>da</strong>sjis<br />

gauqmebas ukve meoce saukunis <strong>da</strong>sasruls.<br />

64


4. monoba<br />

„aravin un<strong>da</strong> imyofebodes monobaSi an ZalmomreobiTi<br />

morCilebis mdgomareobaSi, yvela saxis monoba <strong>da</strong> monaTvaWroba<br />

akrZalulia“.<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebaTa sayovelTao deklaracia, muxli 4<br />

4.1. monobis ambavi<br />

<strong>qarTuli</strong> sityva „mona~ momdinareobs arabuli<strong>da</strong>n „mu’anna~<br />

_ „tyve, <strong>da</strong>morCilebuli~. mona <strong>da</strong> monoba kacobriobis istoriis<br />

<strong>da</strong>sawyisi<strong>da</strong>nve modis: gamarjvebulebi <strong>da</strong>marcxebulebs<br />

xocavdnen <strong>da</strong> Jletdnen, SemdgomSi ki gamarjvebuls<br />

<strong>da</strong>marcxebuli tyved mihyav<strong>da</strong> <strong>da</strong> Tavis sakuTrebad miiCnev<strong>da</strong>.<br />

Sromis mZime uReli <strong>da</strong>awva monebs <strong>da</strong> sameurneo cxovrebaSi<br />

monobam ekonomikuri fenomenis mniSvneloba SeiZina.<br />

aman axali impulsi misca omebis warmoebas _ omebs ukve eweodnen<br />

tyveTa <strong>da</strong> monaTa, rogorc ukiduresad iafi muSaxelis<br />

mosapoveblad. Semdgom xanebSi, roca gaWir<strong>da</strong> monaTa<br />

samxedro gziT mopoveba, gavrcel<strong>da</strong> monebiT vaWroba, romelmac<br />

mecxramete saukunis meore naxevramde miaRwia. qristianoba<br />

<strong>da</strong> mahmadianoba monobas ebrZo<strong>da</strong>, magram iZulebuli<br />

iyo TamaSis wesebs Seguebo<strong>da</strong>, radgan sameurneo <strong>da</strong> sazogadoebrivi<br />

cxovreba monobaze iyo <strong>da</strong>fuZnebuli. amis gamo religia<br />

monobis Serbilebas cdilob<strong>da</strong>. samwuxarod, sanam monoba<br />

ekonomikurad usargeblo ar aRmoCn<strong>da</strong>, igi ar ga<strong>da</strong>vardnila.<br />

rusTavelis xanaSi monobas ekonomikur cxovrebaSi<br />

didi mniSvneloba hqon<strong>da</strong>, monebi gawvrTnili iyvnen<br />

sxva<strong>da</strong>sxva xelobaSi, amis Sesaxeb cnobebi moipoveba ali<br />

mazaheris narkvevSi musulmanTa yoveldRiuri cxovrebis<br />

Sesaxeb. omis dros tyved Cavardnili <strong>da</strong> Tav<strong>da</strong>sxmaTa dros<br />

motacebulebi mihyav<strong>da</strong>T gasayi<strong>da</strong>d; vaWrebi ZiriTa<strong>da</strong>d<br />

ebraelebi iyvnen. monaTvaWrobis ZiriTadi centrebi<br />

ganlagebuli iyo centralur evropaSi (praRa, aaxeni,<br />

Jeneva, venecia, genua). aqe<strong>da</strong>n monebi mihyav<strong>da</strong>T espaneTSi<br />

<strong>da</strong> iqi<strong>da</strong>n aRmosavleTSi.<br />

65


4.2. monoba aRmosavleTSi<br />

musulmanebs akrZaluli hqon<strong>da</strong>T Tavisi Svilis gayidva an<br />

musulmanis yidva, magram yarmatebi amas yuradRebas ar aqcevdnen,<br />

magaliTad, rodesac meqas mimaval qaravans <strong>da</strong>esxnen<br />

Tavs, 2000 musulmani mamakaci <strong>da</strong> 500 de<strong>da</strong>kaci Caigdes tyved.<br />

kerZo pirebi monebs yidulobdnen Sina mosamsaxureebad,<br />

mcvelad, mekared, saWurisad <strong>da</strong> xelosnad. zogi yidulob<strong>da</strong><br />

monas, raTa Semdeg igi gaeqiravebina. magaliTad, gaqiravebul<br />

mkerav monas patronisTvis dReSi ori dinari un<strong>da</strong><br />

ga<strong>da</strong>exa<strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong>narCeni mas rCebo<strong>da</strong>. zanzibareli monebi<br />

soflis meurneobisa <strong>da</strong> qalaqis Sav muSebad iyvnen cnobili.<br />

bizantieli <strong>da</strong> indoeli monebi TiTqmis yovelTvis xelosnebi<br />

iyvnen. qalebs moaxleebad, ZiZebad <strong>da</strong> mzareulebad asaqmebdnen.<br />

saxelmwifoebi yidulobdnen monebs <strong>da</strong> molaSqreebad<br />

wvrTnidnen.<br />

aRmosavleTis yvela qalaqSi iyo monaTa bazari. yovel bazarSi<br />

imyofebo<strong>da</strong> meTvalyure, ze<strong>da</strong>mxedveli monaTa fasisa<br />

<strong>da</strong> xelSekrulebisa. yvelaze Zviri monebi iyvnen centraluri<br />

azii<strong>da</strong>n Camoyvanili Turquli warmomavlobis monebi <strong>da</strong><br />

slavebi, romlebic Cveulebriv, laSqrisTvis gamoiyenebodnen<br />

<strong>da</strong> gansakuTrebiT cnobili iyvnen rogorc kargi kavaleristebi.<br />

924 wels abisineli (abaSeli) mona Rir<strong>da</strong> 18 dinari, magram<br />

amave dros, omanSi lamazi Savi nubieli monaqali Rir<strong>da</strong> 300<br />

dinari, xolo TeTri mona de<strong>da</strong>kaci, romelmac aranairi xeloba<br />

ar ico<strong>da</strong>, aTasi dinari <strong>da</strong> xan<strong>da</strong>xan metic. monis fasis<br />

momateba xdebo<strong>da</strong> specialuri programiT, roomelic moicav<strong>da</strong><br />

sicilis, Rimilis, galobis, instrumentebze <strong>da</strong>kvrisa<br />

<strong>da</strong> cekvis swavlebas. am xelovnebaSi ganswavlas monaqalis<br />

fasi SeiZlebo<strong>da</strong> Zalian gaezar<strong>da</strong>. magaliTad, 912 wels erTi<br />

momRerali monaqali 13000 dinarad gaiyi<strong>da</strong>, xolo meoreSi<br />

14000 dinari gaimetes (am fuliT monaTa mTeli aTasoraskaciani<br />

armiis SeZena SeiZlebo<strong>da</strong>). amgvar monaqalebs maSindel<br />

sazogadoebaSi didi adgili ekavaT <strong>da</strong> Tavis mesakuTreTa<br />

colobamdec ki miuRweviaT.<br />

monaTa Sefaseba xdebo<strong>da</strong> eTnikuri niSnis mixedviTac: indoeli<br />

mona qalebi saukeTeso ZiZebi iyvnen, xolo mamakacebi _<br />

66


kargi xelosnebi. medineli monaqalebi iTvlebodnen<br />

saukeTeso momRerlebad. u<strong>da</strong>rdeli Savkaniani monebi cekviT<br />

fasdebodnen, abisiniel monaqalebs fuls ar andobdnen,<br />

radgan xelmrudobaSi iyvnen SemCneulni; Turqi monaqalebi<br />

iTvlebodnen lamazebad <strong>da</strong> Tavazianebad, magram momWirneni<br />

ar yofilan; bizantieli monaqalebi arian gamWriaxi <strong>da</strong><br />

morCilni, magram uyuradReboni, bizantieli mamakacebi ki<br />

kargi mouravebi; yvelaze cud TeTr monebad miiCneodnen<br />

somxebi, xolo SavTagan _ zanzibarelebi. monebisadmi<br />

<strong>da</strong>mokidebuleba sakmaod Tbili iyo. bevri patroni anderZiT<br />

aTavisufleb<strong>da</strong> monebs. zogierTi mdi<strong>da</strong>ri monebs<br />

specialurad yidulob<strong>da</strong>, rom Semdeg gaeTavisuflebina,<br />

radgan siqvele religiis mixedviT did keTil saqmed<br />

iTvlebo<strong>da</strong>, xolo sazogadoeba amas rogorc qvelmoqmedebas,<br />

di<strong>da</strong>d afaseb<strong>da</strong>.<br />

monoba iyo qristianul bizantiur samyaroSic, magram<br />

romTan Se<strong>da</strong>rebiT igi gacilebiT Serbilebuli iyo. monaTa<br />

ganTavisufleba qristianobaSic keTil saqmed iTvlebo<strong>da</strong>.<br />

wmin<strong>da</strong> mama grigol nazianzelma yvela Tavisi mona gaaTavisufla.<br />

avTandili anderZSi rostevans swers, Tu <strong>da</strong>viRupoo _<br />

maqvs saqoneli uricxvi, vervisgan anawonebi,<br />

miec glaxakTa saWurWle, aTavisufle monebi (803).<br />

monaTa ganTavisufleba rogorc qristianuli, ise mahmadianuri<br />

rwmenis mixedviT keTil saqmed iTvlebo<strong>da</strong> <strong>da</strong> Cveulebriv<br />

mas orive religia aqezeb<strong>da</strong>. monaTa ganTavisufleba<br />

ara marto keTili saqme iyo TavisTavad, aramed mas Tavisi<br />

uSualo Sedegic un<strong>da</strong> hqono<strong>da</strong>: monani ganmaTavisuflebels<br />

locviTa <strong>da</strong> kurTxeviT moixseneben, rogorc TviTon avTandili<br />

aRniSnavs: miRwvian, momigoneben, <strong>da</strong>mlocven,<br />

movegonebi (803).<br />

67


5. patimroba<br />

„aravis <strong>da</strong>patimreba, <strong>da</strong>Wera an gaZeveba ar SeiZleba TviTneburad“.<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebaTa sayovelTao deklaracia, muxli 9<br />

„yovel a<strong>da</strong>mians aqvs ufleba eZios devnisgan TavSesafari<br />

sxva qveynebSi <strong>da</strong> isargeblos am TavSesafriT“.<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebaTa sayovelTao deklaracia, muxli 14, punqti 1<br />

kacobriobis sindiss dRemde aRaSfoTebs iseTi saSineli<br />

<strong>da</strong>naSauli, rogoricaa a<strong>da</strong>mianis gataceba gamosasyidis mi-<br />

Rebis mizniT, an misi motaceba <strong>da</strong>monebisa <strong>da</strong> iZulebiTi Sromis<br />

mizniT. Tavisufleba a<strong>da</strong>mianisTvis RvTisgan boZebuli<br />

erT-erTi udidesi sikeTea, romlis ukanonod aRkveTis ufleba<br />

arvis ar gaaCnia. ukanono patimrobis yvela saSineleba,<br />

devnisa <strong>da</strong> TavSesafris Ziebis koSmari maRalmxatvrulad<br />

aris aRwerili qarTul literaturaSi, kerZod <strong>da</strong>viT guramiSvilis<br />

SemoqmedebaSi.<br />

rogorc WeSmariti qriastiani, <strong>da</strong>viT guramiSvili yvela<br />

Tavisi ubedurebis mizezsa <strong>da</strong> safuZvels sakuTar TavSi<br />

eZebs. guramiSvili Tavisi droisaTvis Cveulebrivi lekianobis<br />

msxverpli Seiqna, magram am <strong>da</strong>tyvevebasac <strong>da</strong> TviT lekianobasac<br />

man sxva, moraluri axsna mouZebna. misi azriT,<br />

qarTvelebis zneobrivma <strong>da</strong>cemam <strong>da</strong> RvTis sityvis <strong>da</strong>viwyebam,<br />

anu, Tanamedrove terminebiT rom vTqvaT, maRali Rirebulebebis<br />

uaryofam gamoiwvia yvela maSindeli ubedureba:<br />

osmalo Tiflis Sevi<strong>da</strong>, karebi <strong>da</strong>xv<strong>da</strong> Ria ra,<br />

iese mefe maT SerCa, maTs moZRvars man aRiara;<br />

vaxtang ruseTsa wabrZan<strong>da</strong>, raWazed gar<strong>da</strong>iara.<br />

sxvas imis ambavs kvlav getyvi, jer ara gamigia ra.<br />

guramiSvilis TqmiT, qarTvelTa ubedureba maTive codvilianobis<br />

Sedegia, Sedegia imisi, rom „qarTvelT madls<br />

codvam <strong>da</strong>sZliao~. Tavisi <strong>da</strong>tyveveba guramiSvilma uaRresad<br />

dinamikuri suraTiT warmoadgina:<br />

68


Semipyres, wamomiyvanes, xel-fexs momidves genia,<br />

gardmomatares asi mTa, mindori cxra imdenia;<br />

mu<strong>da</strong>mad TvalTa nakadi mduRare cremlTa mdenia,<br />

maWames duma <strong>da</strong> xali, maxvripes xinklis wvenia.<br />

faqtobrivad <strong>da</strong>monebul a<strong>da</strong>mians ahyares pativi <strong>da</strong> Camoayalibes<br />

tyvisadmi sastiki mopyrobis samagaliTo suraTi:<br />

mamiyvanes, ara RirsTa Rirseulad mimsaxures,<br />

arc masves <strong>da</strong> arc maWames, arc Camacves, arc <strong>da</strong>mxures.<br />

usasyidlod miRebuli gasasyidlad <strong>da</strong>maSures.<br />

gavepare, <strong>da</strong>miWires, rad waxvelo, <strong>da</strong>mpanRures.<br />

meored gaqceuli <strong>da</strong> uamrav safrTxes ga<strong>da</strong>rCenili guramiSvili<br />

xangrZlivi wvalebisa <strong>da</strong> xetialis Semdeg samSvidobos<br />

gavi<strong>da</strong>, ucnob a<strong>da</strong>mianebTan mivi<strong>da</strong>, romlebic Tavisianebad<br />

cno yelze Camokidebuli jvrebiT:<br />

miucxoes <strong>da</strong> Semokrben mun Cemi gamSinjvarebi,<br />

Semomexvivnen garSamo kacTa <strong>da</strong> qalTa jarebi;<br />

marto perangiT mosilTa yelzed eki<strong>da</strong>T jvarebi;<br />

mivel <strong>da</strong> jvarsa vemTxvive, viwere zed pirjvarebi.<br />

rogorc vxe<strong>da</strong>vT, aq jvari aris ara mxolod qristianobis<br />

simbolo, aramed simbolo Tavisuflebisa <strong>da</strong> uzenaesi a<strong>da</strong>mianuri<br />

Rirebulebebisa, romelTa <strong>da</strong>cva ubralo a<strong>da</strong>mianebis<br />

mier ase amaRelvebla<strong>da</strong>a aRwerili „<strong>da</strong>viTianSi~:<br />

erTman miuTxra meores: „<strong>da</strong>i xlebao, lazari!~<br />

„xleba~ ra mesma, <strong>da</strong>meca me sixaruliT Tavzari;<br />

muxlebma ryeva <strong>da</strong>miwyes, ze tanma Seqna zanzari,<br />

veRar <strong>da</strong>ignes svetebma <strong>da</strong> gar<strong>da</strong>iqca tazari.<br />

„<strong>da</strong>viTianis~ pirvel leqsSi („am wignis gamleqsavis gvarisa<br />

<strong>da</strong> saxelis gamocxadeba~) Cans poetis pirovnuli „me~. amas<br />

69


Seesabameba „<strong>da</strong>viTianis~ sul bolo leqsi („am wignis gamleqsavis<br />

sulis moxseneba~). meore leqsSi („qarTvelT ufalTa<br />

megvartomobis igavi~) d. guramiSvilis erovnuli „me~ Cans,<br />

momdevno leqsebSi ki _ zoga<strong>da</strong><strong>da</strong>mianuri „me~. sainteresoa,<br />

rom guramiSvilma erTmaneTs amgvarad <strong>da</strong>ukavSira pirovnuli,<br />

erovnuli <strong>da</strong> zoga<strong>da</strong><strong>da</strong>mianuri1. 6. Tavisufleba<br />

„yovel a<strong>da</strong>mians aqvs sicocxlis, Tavisuflebisa <strong>da</strong> piradi<br />

xelSeuxeblobis ufleba“.<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebaTa sayovelTao deklaracia, muxli 3<br />

„yovel a<strong>da</strong>mians aqvs azris, sindisisa <strong>da</strong> religiis Tavisufleba,<br />

es ufleba moicavs Tavisuflebas sakuTari religiis<br />

Tu rwmenis Secvlisa <strong>da</strong> Tavisuflebas sakuTari religiis<br />

Tu rwmenis aRmsareblobisa, rogorc erTpirovnulad,<br />

aseve sxvebTan erTad, moZRvrebaSi, RvTismsaxurebaSi <strong>da</strong> religiur<br />

<strong>da</strong> ritualur wes-CveulebaTa SesrulebaSi, sajaro<br />

Tu kerZo wesiT“.<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebaTa sayovelTao deklaracia, muxli 18<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebebis <strong>da</strong>cva <strong>da</strong> am uflebebze Tav<strong>da</strong>sxma<br />

gansakuTrebuli simZafriT igrZnobo<strong>da</strong> qarTul literaturaSi<br />

mecxramete saukunis ganmavlobaSi.<br />

„roca ilia WavWavaZe ocnebob<strong>da</strong> _ „xalxi azvirT<strong>da</strong>, xalxi<br />

aRsdga, xalxi moqmedobs, kaspiis zRvi<strong>da</strong>m Sav zRvamdina<br />

erTs fiqrsa fiqrobs, _ <strong>da</strong> eg fiqria mTel kavkasis<br />

Tavisufleba!~ _ giorgi muxranbatoni stambav<strong>da</strong> wigns _<br />

„erovnul individualobaTa arsisa <strong>da</strong> did saxalxo<br />

erTeulTa saganmanaTleblo mniSvnelobis Sesaxeb~, sa<strong>da</strong>c<br />

qa<strong>da</strong>geb<strong>da</strong>, rom mcirericxovani erebis enebs<br />

1<br />

Sdr. revaz siraZe, <strong>qarTuli</strong> mwerlobis sami didi Zegli, wignSi: SoTa<br />

rusaveli, sulxan-saba orbeliani, <strong>da</strong>viT guramiSvili, Tbilisi, „nakaduli~,<br />

1990, gv. 25.<br />

70


saganmanaTleblo mniSvneloba ara aqvs, maT maradiuli CamorCeniloba<br />

eliT, Tu ar <strong>da</strong>iviwyeben mSobliur enas <strong>da</strong> ar<br />

ametyveldebiano mravalricxovani xalxebis enebze 2”.<br />

roca vaJa-fSavela gvarwmuneb<strong>da</strong> _ „eRirsebao luxumsa<br />

laSaris gorze Sadgoma!~, ivane jaba<strong>da</strong>ri aqveyneb<strong>da</strong> „werilebs<br />

saqarTveloze~, romelSic qarTul <strong>kultura</strong>s ganixilav<strong>da</strong>,<br />

rogorc sparsuli kulturis Crdilsa <strong>da</strong> anarekls.<br />

araferi originaluri <strong>da</strong> TavisTavadi qarTvel xalxs ar Seuqmniao,<br />

_ akeTeb<strong>da</strong> <strong>da</strong>skvnas iv. jaba<strong>da</strong>ri.<br />

rogorc Cans, <strong>qarTuli</strong> sazogadoebis gvarianma nawilma<br />

uari Tqva Tavisuflebaze, rogorc umaRles Rirebulebaze;<br />

magram rogorc es mkafiod ganmarta generalma ivane afxazma<br />

grigol orbelianTan saubarSi, „... nu ggonia romel ese iyos<br />

bunebiTi Tviseba qarTvelTa. ara! ese ars mxolod nayofi<br />

oc<strong>da</strong>aTis wlis morCilebisa~. morCilebas ki upirispirdeba<br />

<strong>da</strong>umorCilebloba <strong>da</strong> brZola TavisuflebisTvis. swored es<br />

paTosi JRers nikoloz baraTaSvilis poemis, „bedi qarTlisas~<br />

personaJis, solomon lioniZis piriT qarTveli xalxis<br />

mier Tavisi sayvareli mefis, erekle meoris mimarT <strong>da</strong>smul<br />

dramatul SekiTxvaSi:<br />

magram Sen, mefev, vin mogca neba _<br />

sxvas ganuboZo Sen ymaT cxovreba,<br />

misdevde Sensa guliskveTebas<br />

3<br />

<strong>da</strong> uTrgunvide Tavisuflebas?<br />

xangrZliv kamaTSi mefe ereklesa <strong>da</strong> mis msajuls, solomon<br />

lioniZes Soris, ZiriTadi Rirebuleba, romliTac xelmZRvanelobs<br />

erekle, aris mSvidoba:<br />

2 akaki baqraZe, mecxramete saukune, wignSi: <strong>qarTuli</strong> mwerloba, t. 9, Tbilisi<br />

1992, gv. 6.<br />

3 akaki baqraZis sityvebiT, „amitom ikiTxa, nikoloz baraTaSvilis piriT,<br />

gagulisebulma me-19 saukunem... kiTxva <strong>da</strong>gvianebuli iyo. igi, Tu ufro<br />

adre ara, me-18 saukuneSi mainc un<strong>da</strong> <strong>da</strong>smuliyo. _ akaki baqraZe, mecxramete<br />

saukune, wignSi: <strong>qarTuli</strong> mwerloba, t. 9, Tbilisi 1992, gv. 7.<br />

71


axla ki droa, solomon, roma<br />

mSvidoba naxos saqarTveloma.<br />

man safars qveSe mxolod ruseTis<br />

amoiyaros javri sparseTis,<br />

<strong>da</strong> mxolod maSin ueWvod gvrwamdes<br />

rom qristeanT xma marad ismodes<br />

saflavT zed CvenTa mama-papaTa,<br />

<strong>da</strong> ganisvenon aCrdilTa maTTa!<br />

<strong>qarTuli</strong> istoriis ukuRmarTobis gamo, samwuxarod,<br />

TiToeulma qarTvelma kargad icis mSvidobis fasi.<br />

SesaZloa, es erT-erTi unikaluri qveyana iyos de<strong>da</strong>miwis<br />

zurgze, sa<strong>da</strong>c saukuneTa manZilze arc erT Taobas ar<br />

ucxovria mSvidobaSi, <strong>da</strong>mangreveli <strong>da</strong> maoxrebeli omis<br />

gareSe. miuxe<strong>da</strong>vad zemoTqmulisa, RirebulebaTa WidilSi<br />

mSvidobasa <strong>da</strong> Tavisuflebas Soris solomon lioniZe<br />

<strong>da</strong>ufiqreblad ir-Cevs Tavisuflebas:<br />

veRar gauZlo msajulsa gulman<br />

<strong>da</strong> hkadra mefes aRSfoTebulman:<br />

„ganzraxva Seni, mefev, makvirvebs!<br />

iraklim icis, rome qarTvelebs<br />

arad miaCniT ubedureba,<br />

Tu aqvT TvisT WerT qveS Tavisufleba!~<br />

Tavisuflebaze msjeloba <strong>da</strong> misi mxatvrul sityvaSi xorcSesxma<br />

mravalsaukunovani <strong>qarTuli</strong> literaturis erT-er-<br />

Ti umaRlesi miRwevaa, am miRwevis avtori vaJa-fSavela ki _<br />

msoflio humanizmis erT-erTi umniSvnelovanesi figura. va-<br />

Jas poemebis erT-erTi ZiriTadi problemaa ucxos sulSi<br />

Cawvdoma, ucxos gageba, misi uflebebis aRiareba. es ltolva<br />

Zalian reliefurad gamoixata <strong>qarTuli</strong> literaturis umaRlesi<br />

raindis, alu<strong>da</strong> qeTelauris sityvebiT:<br />

Cven vityviT, kacni Cvena varT,<br />

martoT Cven gvzrdian de<strong>da</strong>ni;<br />

72


Cvena vscxondebiT, urjuloT<br />

kuprSi moeliT qSenani.<br />

amis TqmiT vwaramaraobT,<br />

RvTisSvilT ukeTes ician;<br />

yvelani marTals amboben,<br />

gana vinaca hfician?!<br />

rogorc cnobilia, alu<strong>da</strong> qeTelauri ara mxolod Cawv<strong>da</strong><br />

mucalis samyaros arsebobis uflebas, anu ara mxolod gamoavlina<br />

maRali civilizaciisaTvis bunebrivi tolerantoba,<br />

aramed gacilebiT ufro Sors wavi<strong>da</strong>, <strong>da</strong>uZinebel mters<br />

msxverpli Seswira <strong>da</strong> sakuTar socialur wesrigs, Sinaur<br />

samyaros <strong>da</strong>upirispir<strong>da</strong>.<br />

rodesac sauflo Jami movi<strong>da</strong>, xalxi xatobas Sesawiravi<br />

cxvriTa <strong>da</strong> xariT miadga. maT Sorisaa alu<strong>da</strong>c, romelsac Savi<br />

kurati hyavs Sesawiravad. wesis mixedviT, xevisberi kiTxulobs<br />

im a<strong>da</strong>mianis saxels, visac un<strong>da</strong> Seewiros mozveri.<br />

alu<strong>da</strong>s pasuxi aseTia:<br />

eg samxvewroa, berdiav,<br />

ZoRan moklulis qistisa,<br />

mucals etyodnen saxelad,<br />

mounaTlavis Svilisa.<br />

karga<strong>da</strong>c <strong>da</strong>mimwyalobne,<br />

gamimetebav misTvina,<br />

rogorc undomlad moklulis<br />

Tavis lamazis ZmisTvina.<br />

alu<strong>da</strong>s pozicia miuRebelia xevisberisTvisac <strong>da</strong> mTeli<br />

TemisTvisac. maTTvis esaa religiuri oqsimoroni, „gaurjulebulis<br />

garjuleba~, anu ucxo religiis aRmsareblis mSobliur<br />

religiur wesrigSi moqceva, rac, maTi azriT, avtomaturad<br />

iwvevs TviT alu<strong>da</strong>s gaurjuloebas, qristianobi<strong>da</strong>n<br />

gasvlas. xevisberi erTdroulad warmoadgens rogorc politikur,<br />

ise religiur avtoritets <strong>da</strong> masTan <strong>da</strong>pirispireba<br />

niSnavs ara mxolod TemTan, anu sazogadoebasTan, aramed<br />

73


saxelmwifosTan <strong>da</strong>pirispirebasac. amgvari <strong>da</strong>pirispirebis<br />

Sedegi winaswar aris cnobili: calkeuli a<strong>da</strong>miani uZluria<br />

sazogadoebasTan <strong>da</strong> saxelmwifosTan <strong>da</strong>pirispirebaSi, igi<br />

aucileblad <strong>da</strong>marcxdeba. am konkretul SemTxvevaSi alu<strong>da</strong>s<br />

<strong>da</strong>marcxeba misi Temi<strong>da</strong>n mokveTiT aRiniSneba: Temi mas<br />

icilebs, rogorc tradiciuli sazogadoebisTvis mavne Tavisuflebis<br />

bacilas, rogorc pirovnebas, romelic<br />

TemisTvis ucxo zogadsakacobrio moralis simaRli<strong>da</strong>n<br />

saukuneTa ganmavlobaSi Camoyalibebul wesrigs<br />

upirispirdeba.<br />

alu<strong>da</strong>sTvis mucalis mounaTlaoba, ucxooba Semaferxebeli<br />

ar aris. igi xevisberi berdias funqciebSi SeiWreba <strong>da</strong><br />

TviTon Seswiravs samsxverplos.<br />

gajavr<strong>da</strong> qeTelauri,<br />

feri <strong>da</strong>idva mglisao,<br />

xeli <strong>da</strong>ikra frangulsa,<br />

Suqi amox<strong>da</strong> mzisao.<br />

uqniva mozvers qedze<strong>da</strong>,<br />

Tavi migoravs Zirsao.<br />

Tan Saexvewa batonsa:<br />

„ _ nu Samicodeb Svilsao.<br />

alla<strong>da</strong> hqondes mucalsa,<br />

mag mounaTlav gmirsao!~<br />

alu<strong>da</strong>m gumaniT „icis~ a<strong>da</strong>mianis uflebaTa sayovelTao<br />

deklaraciis meoTxe muxlis debuleba. amitom igi Tamamad<br />

arRvevs lokalur wesebs globaluri wesrigis saxeliT. SeiZleba<br />

iTqvas, rom saxezea konfliqti zneobriobis lokalur<br />

<strong>da</strong> globalur gaazrebebs Soris, rac SeiZleba Seva<strong>da</strong>roT<br />

konfliqts erovnul <strong>da</strong> saerTaSoriso kanonmdeblobebs<br />

Soris, rodesac saerTaSoriso kanonmdeblobas eniWeba<br />

upiratesoba.<br />

icis Tu ara alu<strong>da</strong> qeTelaurma, rom mis mier individualurad<br />

napovni uzarmazari simarTle ramdenime xnis Semdeg<br />

kacobriobis erT-erT fun<strong>da</strong>mentur dokumentSi hpovebs<br />

74


asaxvas <strong>da</strong> civilizebuli samyaros kanonad iqceva? Tuki poemis<br />

im adgils gavixsenebT, sa<strong>da</strong>c is de<strong>da</strong>kacebs Temis wyevlas<br />

ukrZalavs, SeiZleba <strong>da</strong>vaskvnaT, rom icis. alu<strong>da</strong>m icis,<br />

rom gauswro im dros, romelSic misi Temi cxovrobs <strong>da</strong> <strong>da</strong>ewia<br />

im dros, romelSic kacobrioba un<strong>da</strong> cxovrobdes. „alu<strong>da</strong><br />

qeTelaurSi~ erTaderT a<strong>da</strong>mians, mindias aqvs Sansi, alu<strong>da</strong>s<br />

gaugos, magram am SansiT igi ver isargeblebs, radgan Temisa<br />

<strong>da</strong> misi kanonebis winaaRdeg amboxebuli alu<strong>da</strong>s <strong>da</strong>cva misi<br />

moralisTvisac SeuZlebeli xdeba. mindias sjera alu<strong>da</strong>si,<br />

sjera misi vaJkacobisa, magram mindias ar esmis alu<strong>da</strong>si,<br />

misTvis gaugebaria qeTelauris moqmedebis motivacia,<br />

gaugebaria alu<strong>da</strong>s <strong>da</strong>umorCilebloba xevisberisadmi, mamapapaTa<br />

a<strong>da</strong>Tebisadmi.<br />

un<strong>da</strong> iTqvas, rom sindisis TavisuflebisTvis mebrZoli,<br />

msoflio literaturis erT-erTi pirveli disidentis, alu<strong>da</strong><br />

qeTelauris sakuTar saxelSic ki konnotirebulia misi<br />

ufleba<strong>da</strong>mcvelobiTi arsi. rogorc zurab WumburiZis gamokvleviTac<br />

<strong>da</strong>sturdeba, vaJas personaJis saxeli momdinareobs<br />

aRmosavlur samyaroSi kargad cnobili pirovnebis saxeli<strong>da</strong>n<br />

aladini, romelic warmoSobiT arabulia <strong>da</strong> misi<br />

pirveladi formaa alauddin, rac „simaRles, rwmenis zeobas~<br />

niSnavs 4.<br />

swored sakuTar Tavze amaRlebi<strong>da</strong>n, axali zneobrivi<br />

simaRli<strong>da</strong>n mosCans ase kargad sxvisi samyaro.<br />

sxvisi religiuri Tu ideologiuri samyaros arsebobis<br />

uflebis aRiareba, SeiZleba iTqvas, saerTo adgilia vaJafSavelas<br />

SemoqmedebaSi. SeiZleba gavixsenoT epizodi „stumar-maspinZli<strong>da</strong>n~,<br />

sa<strong>da</strong>c xevsuri zvia<strong>da</strong>uri sikvdils ar Seudrka<br />

<strong>da</strong> mTielTa warmodgeniT msxverplad „ar Seewira~ anu<br />

ver gaukeTes Tavis mkv<strong>da</strong>rs<br />

mis Sesaferi sadili.<br />

<strong>da</strong>klulma <strong>da</strong>kla maT guli<br />

<strong>da</strong> gaucrua qadili.<br />

4<br />

zurab WumburiZe, alu<strong>da</strong>s etimologiisTvis, gelaTis mecnierebaTa<br />

akademiis Jurnali, 8, gamomcemloba „inteleqti~, 2003.<br />

75


Seuracxyofil qistebs sur<strong>da</strong>T xanjlebi <strong>da</strong>eZroT <strong>da</strong><br />

„mkvdris gvamze sisxliT naRebi fanjrebi~ gaeRoT, magram<br />

ver hbedven, scxvenianT:<br />

„codvaa!~ _ yvela hfiqrob<strong>da</strong>,<br />

xalxis guli <strong>da</strong> goneba<br />

sasinanulod mihqro<strong>da</strong>.<br />

kargi vaJkaci yofila,<br />

yvela allaxsa hficav<strong>da</strong>.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom qistebSi aSkarad Camoyalib<strong>da</strong> azri,<br />

rom zvia<strong>da</strong>uri <strong>da</strong> misi vaJkacoba pativiscemas imsaxurebs,<br />

isini ver maRldebian sakuTar Tavze, sakuTar <strong>kultura</strong>ze <strong>da</strong><br />

ver xe<strong>da</strong>ven sxvis <strong>kultura</strong>s, ufro sworad, sxvis uflebas<br />

sakuTar <strong>kultura</strong>ze. samagierod, amas cal-calke axerxeben<br />

joyola <strong>da</strong> aRaza, rac orivesTvis tragikulad sruldeba.<br />

specialur literaturaSi araerTgzis aRniSnula, rom<br />

„stumar-maspinZlis~ finali uaRresad „Zneli gasagebia~. gacilebiT<br />

ufro samarTliani iqnebo<strong>da</strong> aRgveniSna, rom es finali,<br />

sa<strong>da</strong>c sxva<strong>da</strong>sxva kulturisa <strong>da</strong> konfesiis a<strong>da</strong>mianebs<br />

Soris RvTaebrivi konsensusi <strong>da</strong> harmoniaa gadmocemuli,<br />

Zneli misaRebia Tun<strong>da</strong>c Tanamedrove sazogadoebisTvis,<br />

romelic mxolod uaxlovdeba a<strong>da</strong>mianis uflebaTa <strong>da</strong> TavisuflebaTa<br />

gaTavisebis axal etaps. miuxe<strong>da</strong>vad am sirTulisa,<br />

sruliad aSkaraa, rom geniosi poetis SemoqmedebaSi a<strong>da</strong>mianis<br />

uflebaTa fun<strong>da</strong>mentaluri debuleba sindisisa <strong>da</strong><br />

aRmsareblobis Tavisuflebis Sesaxeb aris <strong>qarTuli</strong> kulturisaTvis<br />

organuli <strong>da</strong> bunebrivi debuleba.<br />

Cven sruliad veTanxmebiT vaJa-fSavelas saukeTeso<br />

mkvlevars, grigol kiknaZes, rodesac is aRniSnavs, rom vaJas „...<br />

personaJebi romelime a<strong>da</strong>Tis <strong>da</strong>rRvevisaken ar miiswrafvian,<br />

maSasa<strong>da</strong>me, ar SeiZleba gaviziaroT gavrcelebuli mosazreba,<br />

rom vaJas gmirebi Temis aTaswlovani tradiciebis winaaRmdeg<br />

ibrZvian. amaSi sulac ar mdgomareobs maTi tragedia~ 5.<br />

5 grigol kiknaZe, vaJa-fSavelas Semoqmedeba, wignSi: vaJas krebuli,<br />

Tbilisis saxelmwifo universitetis gamomcemloba, Tbilisi 1991, gv. 49.<br />

76


saqme is aris, rom TviT Temi Seicavs erTmaneTisadmi <strong>da</strong>pirispirebul,<br />

SeuTanxmebel tradicia-a<strong>da</strong>Tebs. TviT sazogadoebaSia<br />

Sinagani winaaRmdegoba. vaJa-fSavela mkiTxvelis<br />

winaSe mTeli simZafriT ayenebs ori simarTlis, mravali WeSmaritebis<br />

problemas <strong>da</strong>, rogorc avtori, gulSematkivrobs<br />

WeSmaritebis im mxares, romelic a<strong>da</strong>mianis uflebebs sazogadoebis<br />

uflebebze maRla ayenebs. amitom sargebloben avtoris<br />

aseTi Rrma simpaTiiT iseTi gmirebi, rogorebic arian<br />

alu<strong>da</strong>, joyola, aRaza, gogoTuri.<br />

rogorc vxe<strong>da</strong>vT, vaJa-fSavelas mixedviT, calkeul movlenaze<br />

arsebobs ori urTierTgamomricxavi met-naklebad<br />

TanabarZalovani a<strong>da</strong>Ti an tradicia (erTis mxriv, mtris<br />

mtrobisa <strong>da</strong>, meores mxriv, vaJkacobis <strong>da</strong>fasebis tradicia;<br />

erTis mxriv, mterze SurisZiebisa <strong>da</strong>, meores mxriv, stumarmaspinZlobis<br />

tradicia <strong>da</strong> a.S.). problema is aris, Tu romeli<br />

tradiciiT operirebs sazogadoeba <strong>da</strong> romliT _ pirovneba.<br />

faqtobrivad, brZola mimdinareobs pirovnuli arCevanis<br />

uflebisTvis, anu TavisuflebisTvis.<br />

am TvalsazrisiT, SeiZleba iTqvas, vaJa-fSavela qarTul<br />

<strong>kultura</strong>sTan erTad erT-erTi Tanaavtoria a<strong>da</strong>mianis uflebaTa<br />

sayovelTao deklaraciisa, romelmac am rTuli sakiTxisadmi<br />

swored pirovnebis primatis aseTi midgoma <strong>da</strong>akanona.<br />

7. Tavisufali sityva<br />

„yovel a<strong>da</strong>mians aqvs ufleba hqondes mrwamsi <strong>da</strong> Tavisuflad<br />

gamoxatos igi; es debuleba moicavs a<strong>da</strong>mianis uflebas<br />

<strong>da</strong>ubrkoleblad misdevdes Tavis mrwamss <strong>da</strong> moiZios, miiRos<br />

<strong>da</strong> gaavrcelos informacia <strong>da</strong> ideebi nebismieri saSualebebiT<br />

<strong>da</strong> saxelmwifo sazRvrebis miuxe<strong>da</strong>vad“.<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebaTa sayovelTao deklaracia, muxli 19<br />

marTali sityva <strong>da</strong> kritikuli azrovneba <strong>qarTuli</strong> kulturis<br />

bunebrivi Semadgeneli nawilia. aq SeiZleba ramdenime<br />

didi saxeli gaixseno, magram yvelas <strong>da</strong>Crdilavs yvelaze didi<br />

qarTveli, vinc ki odesme <strong>da</strong>badebula _ eris sulieri li-<br />

77


deri, qarTveli xalxis gmiri, ilia WavWavaZe. siTamame, romliTac<br />

ilia WavWavaZe qarTvelobaze <strong>da</strong> qarTul sinamdvileze<br />

mxatvrulad laparakob<strong>da</strong>, dRemde samoqalaqo gmirobisa<br />

<strong>da</strong> vaJkacobis magaliTebad rCeba.<br />

CvenisTana bednieri<br />

gana aris sadme eri?<br />

mZime yalniT,<br />

lamaz falniT<br />

morTuli <strong>da</strong> mSvenieri;<br />

uwyinari,<br />

uCivari,<br />

qeddrekili, madlieri;<br />

uSfoTveli,<br />

qvemZromeli,<br />

rigiani, wesieri;<br />

yovlad mTmeni,<br />

viT jor-cxeni,<br />

naxedni <strong>da</strong> Ronieri.<br />

bunebrivia, msgavsi siTamame yvelas ar aRafrTovaneb<strong>da</strong>.<br />

erovnuli Rirebulebebisadmi <strong>da</strong> cxovrebiseuli amocanebisadmi<br />

sxva<strong>da</strong>sxvagvarma <strong>da</strong>mokidebulebam warmoSva mTeli<br />

epoqa qarTul literaturaSi, azrovnebasa <strong>da</strong> cxovrebaSi mamaTa<br />

<strong>da</strong> SvilTa brZolis saxiT. erTmaneTs <strong>da</strong>upirispirdnen<br />

ara mxolod ufrosi <strong>da</strong> umcrosi Taobebis warmomadgenlebi,<br />

ara mxolod Zveli <strong>da</strong> axali qarTvelebi, aramed a<strong>da</strong>mianis<br />

uflebebis gaazrebisa <strong>da</strong> cxovrebis demokratiuli mowyobis<br />

sruliad gansxvavebuli <strong>da</strong> diametralurad <strong>da</strong>pirispirebuli<br />

sxva<strong>da</strong>sxva koncefciebi. pirvandeli literaturuli<br />

<strong>da</strong>pirispireba sagazeTo <strong>da</strong> saJurnalo polemikis sferos<br />

gac<strong>da</strong> <strong>da</strong> aSkara personaluri mtrobis saxe miiRo.<br />

xSiri iyo urTierTbraldebebi yvelaze ufro mZime<br />

codvebSi. magali-Tad, ilias brali edebo<strong>da</strong>, TiTqos<strong>da</strong> mis<br />

mier mware simar-Tlis Tqmas ara WeSmariti patriotis<br />

gulistikivili, aramed mSobeli xalxis <strong>da</strong>uZinebeli<br />

siZulvili edo safuZvlad. am absurdul braldebas iliam<br />

78


gulistkiviliT mouZebna metad gonebamaxviluri, maRalpoeturi<br />

pasuxi:<br />

Cemzed amboben: „is siaves qarTlisas ambobs,<br />

Cvens cuds ar malavs, eg xom cxadi siZulvilia!~<br />

briyvni amboben, kargi guli ki maSinve scnobs,<br />

am siZulvilSi raodenic siyvarulia!<br />

sityvis Tavisuflebis gansakuTrebuli gamovlinebaa<br />

ilias „gamocanebi~, romlebmac ar <strong>da</strong>indo yvelaze mniSvnelovani<br />

<strong>da</strong> Rirseuli moqalaqeebic ki, rodesac maT saqveyno<br />

saqmes uRalates6; sul rva gamocana iyo, romlebSic mkiTxvelebs<br />

un<strong>da</strong> amoecnoT revaz andronikaSvili, giorgi muxran-batoni,<br />

ivane muxran-batoni, platon ioseliani, dimitri<br />

jorjaZe, iase WavWavaZe, besarion RoRoberiZe <strong>da</strong> grigol<br />

orbeliani, xolo<br />

mecxre gamocanad iTqmis:<br />

es vis <strong>da</strong>uweriao?<br />

nu gawuxebT <strong>da</strong> nurc ityviT:<br />

igi Cveni mteriao.<br />

Tu gawyrebiT, ra menaRvlis?!<br />

me ar maqvs Tqveni ridia,<br />

viT Tqven qveyana, mec wyroma<br />

Tqveni fexebze mkidia.<br />

6<br />

uSualo mizezi gamocanebis <strong>da</strong>werisa _ es yofila Tava<strong>da</strong>znaurobis<br />

kamariliis moqmedeba imperatoris aleqsandre II-is Camosvlis dros<br />

saqarTveloSi 1871 wels. Tava<strong>da</strong>znauroba amzadeb<strong>da</strong> adress<br />

imperatorisaTvis misarTmevad. Tav<strong>da</strong>pirvelad ganzraxuli iyo moeTxovaT<br />

universitetis gaxsna TbilisSi, magram Tava<strong>da</strong>znaurobis marSalma revaz<br />

andronikaSvilma mefisnacvlisa <strong>da</strong> Tavadebis survilis Tanaxmad gverdi<br />

auara Tava<strong>da</strong>znaurTa yrilobis am <strong>da</strong>dgenilebas <strong>da</strong> waradgina sxva adresi,<br />

sa<strong>da</strong>c nacvlad universitetisa moTxovnili iyo kadetTa korpusis gaxsna<br />

TbilisSi. ix. ilia WavWavaZe, TxzulebaTa sruli krebuli, I, pavle<br />

ingoroyvas sare<strong>da</strong>qcio SeniSvnebi, gv. 388.<br />

79


<strong>da</strong> mainc sityvisa <strong>da</strong> mrwamsis Tavisuflebis simbolod<br />

qarTul literaturaSi SeiZleba CaiTvalos ilias genialuri<br />

moTxroba `kacia a<strong>da</strong>miani?!~ <strong>qarTuli</strong> erovnuli Tvisebebis<br />

es metismetad <strong>da</strong>undobeli kritika, rogorc cnobilia,<br />

avtobiografiis elementebsac ki Seicavs7 . erovnuli, pirovnuli<br />

<strong>da</strong> wodebrivi TviTironiis <strong>da</strong>xvewiloba am nawarmoebSi<br />

gansakuTrebul mxatvrul simaRles aRwevs 8.<br />

aseve samagaliTod rCeba akaki wereTlis mware simarTle.<br />

albaT, me-19 saukunis arc erT qarTvel mwerals ar uTqvams<br />

imdeni mware sityva saqarTveloze, ramdenic akaki were-<br />

Tels. upirveles yovlisa, mas ekuTvnis saxelganTqmuli<br />

„furTxis Rirsi xar Sen, saqarTvelo!~ misive sityvebia:<br />

„Tu gSia, patriotob,<br />

Sen moZmesac uwyrebi;<br />

magram maSin ki sxva xar,<br />

rodesac gamoZRebi;<br />

Tavi qoniT gaqvs savse<br />

<strong>da</strong> tviniT ki _ fexebi~.<br />

masve ekuTvnis cnobili sayveduri:<br />

gamtania Cemi eri,<br />

gareganad mSvenieri...<br />

ise uyvars qvriv-oxeri,<br />

rom hsurs CvenSi iyos bevri...<br />

7<br />

igulisxmeba luarsab TaTqariZis garegnuli portreti, luarsabisa <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>rejanis uSviloba <strong>da</strong> sxva detalebi.<br />

8<br />

cnobilia, rom Wola lomTaTiZe miiCnev<strong>da</strong>, rom luarsab TaTqariZe zis<br />

TiToeul qarTvel a<strong>da</strong>mianSi. qarTul literaturaSi Znelad Tu moiZebneba<br />

sxva iseTi zogaderovnuli tipaJi, rogoric luarsab TaTqariZea. SesaZloa,<br />

swored amitom sargeblobs es, avtoris CanafiqriT, sruliad odiozuri<br />

personaJi aseTi aSkara simpaTiiT Zvel <strong>da</strong> axal qarTvel mkiTxvelebSi.<br />

80


axali drois saqarTvelom ki Caibara akaki wereTlis anderZi:<br />

monas rad un<strong>da</strong> kruli sicocxle?<br />

visTvis aanTos wmin<strong>da</strong> lampari?<br />

sjobs monobaSi gadidkacebuls<br />

Tavisuflebis ZebnaSi mkv<strong>da</strong>ri!<br />

81


`kavkasiuri kosmopolitizmi~ _<br />

<strong>qarTuli</strong> kinoavangardis arCevani<br />

giorgi gvaxaria<br />

`Tqven poetebo!.../gagacliT RmerTebs/rusTavelis Tan<strong>da</strong>matebiT/<br />

an<strong>da</strong>mativiT saflavebSi rom geqaCebaT/vefxvis<br />

tyavi<strong>da</strong>n/sakuTaric aRar <strong>da</strong>grCebaT.../Sarvlebi<strong>da</strong>n ga<strong>da</strong>Svebul/sqeli<br />

muclebiT/ poeziaSi gaqanebas rom<br />

gve<strong>da</strong>vebiT/samzareulos raindebi/Tqven xarT<br />

uZlevi/gastronomiis vitrinebSi RorisTaviviT~.<br />

nikoloz Sengelaia `saTauri~ 1<br />

`moqalaqeno!/gamoicvala paradi/wvrilSviliani<br />

poezia/karrSi/ ALLE/(orkestrs)/samgloviaro<br />

marSi/arbitri;/nikoloz Sengelaia~.<br />

nikoloz Sengelaia `iubilarebo!~<br />

esaa nikoloz Sengelaias leqsebi, romelic momavalma kinoreJisorma<br />

1924 wels <strong>da</strong>beW<strong>da</strong> futuristebis Jurnal<br />

„H SO “-Si. misTvis nebismieri axirebis uaryofa, barierebis<br />

2 4<br />

msxvreva, stabiluri faseulobebisa <strong>da</strong> sivrcis garRveva _<br />

Tavisuflebis piroba iyo. `stabiluri sivrcis~ garRvevis<br />

mizniT qarTveli avangardisti-kinoreJisori mxolod leqsebis<br />

gamoqveynebas ar <strong>da</strong>sjer<strong>da</strong>; rusTavelis prospeqtze,<br />

dRisiT-mzisiT xeze aZvra <strong>da</strong> iqi<strong>da</strong>n <strong>da</strong>iwyo `wvrilSvilian<br />

poeziaze~ qiliki. sxvagvarad rom vTqvaT, namdvili modernistiviT<br />

iqceo<strong>da</strong>, cdilob<strong>da</strong> warmoedgina Tavi `atraqcionis~<br />

saxiT.<br />

iTvleba, rom `atraqcionis~, anu eizenSteinis Teorias Tu<br />

<strong>da</strong>vesesxebiT, sazogadoebis `Sokiseburi~ provocirebis, es<br />

vneba nikoloz Sengelaias rus-sabWoTa avangardistebTan<br />

1 `kinoxelovnebis problemebi~. Tbilisis unიversitetis gamomcemloba.<br />

Tbilisi. 1992. gv.144<br />

2<br />

iqve, gv. 145<br />

82<br />

2


megobrobam gauRviZa. Tumca nu <strong>da</strong>gvaviwydeba, rom kinoxelovneba<br />

Tavi<strong>da</strong>nve `tramvis efeqtze~ aRmocen<strong>da</strong>; Zmebi liumierebis<br />

`matareblis Semosvlam~ ise <strong>da</strong>afrTxo pirveli kinomayurebeli,<br />

rom sanaxaobis moyvarulebma panta-puntiT<br />

<strong>da</strong>toves kino<strong>da</strong>rbazi. 20-iani wlebis <strong>da</strong>sawyisSi, roca gaCndnen<br />

pirveli kinoTeoretikosebi, TiTqmis yvela SeTanxm<strong>da</strong>,<br />

rom sinematografis agresiuli `atraqcioni~ miZinebuli<br />

sazogadoebis gamofxizlebas emsaxurebo<strong>da</strong>, rom es iyo<br />

`axali religia~, romelsac xelovnebis yvela <strong>da</strong>rgze metad<br />

SeeZlo masebze uSualo zemoqmedeba, rom liumirebis seansze<br />

`skamis <strong>da</strong>toveba~, anu erTi mdgomareobi<strong>da</strong>n meoreSi ga<strong>da</strong>svla,<br />

aris `eqs-stazi~ _ stabiluri sivrcis garRveva. kinematografisti<br />

ki, romelic am misias asrulebs, upirispirdeba<br />

`samzareulos raindebs~, `wvrilSvilian poezias~, atyobinebs<br />

samyaros, rom `paradi gamoicvala~.<br />

amboben, rom deklamaciis im formam, romelic nikoloz<br />

Sengelaiam airCia, Zalian gaaRiziana rusTavelze moseirne<br />

sazogadoeba. igi maSinve `giJad~ Seracxes, anu uwodes nebismieri<br />

avangardistisTvis sasurveli saxeli. Tumca 20-ian<br />

wlebSi Tu frangs, magaliTad, SeeZlo ekekluca am saxeliT,<br />

<strong>da</strong>ewera siurealistTa manifestebi <strong>da</strong> elaparaka avangardul<br />

eqscentrizmze, rogorc momavali samyaros winaswarmetyvelebaze,<br />

`zerealobaze~, qarTvelisTvis `giJ-poetoba~<br />

mainc mZime xvedri un<strong>da</strong> yofiliyo. 20-iani wlebis <strong>da</strong>sawyisis<br />

qarTul <strong>kultura</strong>s jer kidev marTvadnen `wvrilSviliani<br />

poeziis~ mexotbeni <strong>da</strong> marTalia `paradi gamoicvala~,<br />

rusTavelze gamvleli obivateli nikoloz Sengelaias `atraqcions~<br />

Znelad Tu Seurigdebo<strong>da</strong>. miuxe<strong>da</strong>vad amisa nikoloz<br />

Sengelaiam mainc moipova viRac-viRaceebis simpatia _<br />

poets yuradReba miaqcia kote marjaniSvilma, romelic imxanad<br />

kinoSi muSaobas apireb<strong>da</strong> <strong>da</strong> asistentad aiyvana Tavis<br />

filmze `qariSxlis win~.<br />

rogorc mosalodneli iyo, <strong>qarTuli</strong> xelovnebis `memarcxene<br />

frontis~ erT-erTma liderma, nikoloz Sengelaiam<br />

marjaniSvilis `salonur kinosTan~ urTierToba didxans ver<br />

SeZlo _ miatova maestro <strong>da</strong> <strong>da</strong>moukideblad <strong>da</strong>iwyo ga<strong>da</strong>Reba.<br />

83


1927 wels ekranebze gamovi<strong>da</strong> nikoloz Sengelaias pirveli<br />

filmi `giuli~ (scenaris Tanaavtori <strong>da</strong> operatori mixeil<br />

kalatoziSvili), romelsac Sio aragvispirelis moTxroba<br />

<strong>da</strong>edo safuZvlad. ambavi azerbaijaneli qalis, giulis <strong>da</strong><br />

qarTveli ymawvilis, mituas tragikul siyvarulze, aragvispirelTan<br />

sruliad moklebulia kinematografiulobas _<br />

moqmedebis naklebobiT <strong>da</strong> dialogebis siWarbiT xasiaTdeba,<br />

magram religiuri <strong>da</strong> eTnikuri Seuwynareblobis Tema poetavangardists<br />

etyoba imdenad awuxeb<strong>da</strong>, rom Tavad ver gaizra,<br />

rogor gatexa avangardistebis fici _ ga<strong>da</strong>iRo salonuri<br />

melodrama vnebaze, fizikur ltolvaze, romelmac ukan miatova<br />

SiSi, pasuxismgeblobis grZnoba (koleqtivis mimarT) <strong>da</strong><br />

religiuri fanatizmi. pirvelad qarTul kinoSi gmiri <strong>da</strong>upirispir<strong>da</strong><br />

`koleqtiur fsiqologias~ (erovnuls, religiurs),<br />

pirvelad qarTul kinoSi a<strong>da</strong>mianis ufleba, `siyvarulis<br />

ufleba~ ufro mniSvnelovnad gamocxad<strong>da</strong>, vidre tradicia;<br />

magram qarTvelma avangardistebma am filmSi mxolod<br />

kalatoziSvilis namuSevari moiwones... rac bunebrivia _ individualizmis<br />

yvelanairi gamovlena `memarcxeneobisTvis~<br />

reaqciulad iTvlebo<strong>da</strong>.<br />

aleqsandre yazbegis moTxrobaSi `eliso~, romlis ekranizaciaze<br />

muSaoba Sengelaiam `giulis~ <strong>da</strong>srulebisTanave <strong>da</strong>iwyo,<br />

faqtobrivad igive Tema meordeba. aqac upirispirdeba<br />

erTmaneTs siyvaruli (amjerad gmirebi qarTveli vaJi <strong>da</strong> Ce-<br />

Ceni qali arian) <strong>da</strong> Tanamemamuleebis mimarT gamoxatuli soli<strong>da</strong>roba,<br />

piradi bedniereba <strong>da</strong> xalxis winaSe pasuxismgeblobis<br />

grZnoba. Tumca `giulisgan~ gansxvavebiT, `elisoSi~<br />

gaCn<strong>da</strong> xalxis bedis Tema, xalxisa, romelsac sakuTari miwawyli<strong>da</strong>n<br />

asaxleben, riTac kidev ufro gamZafr<strong>da</strong> elisosa <strong>da</strong><br />

vaJias siyvarulis dramatizmi.<br />

SesaZlebelia, sergei tretiakovi rom ara, romelmac<br />

`elisosTvis~ scenari <strong>da</strong>wera <strong>da</strong> is cvlilebebi, romelic<br />

filmSi yazbegis moTxrobam ganica<strong>da</strong>, oficialur xelisuflebas<br />

ar <strong>da</strong>eSva im moTxrobis ekranizacia, romelSic ruse-<br />

Tis mier mcire xalxebis devna iyo asaxuli; magram tretiakovma<br />

<strong>da</strong> Sengelaiam ara marto Secvales yazbegis moTxrobis<br />

finali, aramed garkveul polemikasac mimarTes yazbegTan<br />

84


20-iani wlebis sabWoTa avangardis ideebis <strong>da</strong>samkvidreblad.<br />

reJisori, romelmac erTi wlis win <strong>da</strong>asrula filmi `giuli~<br />

_ siyvarulze, rogorc umaRles zneobriv kategoriaze,<br />

iRebs `elisos~, sa<strong>da</strong>c siyvaruli gagebulia, rogorc `kerZo<br />

grZnoba~, romelmac `koleqtiur fsiqologias~ un<strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>uTmos adgili.<br />

moTxrobis <strong>da</strong>sawyisSi yazbegi wers: `es mamulis mosiyvarule,<br />

imisTvis Tavganwiruli CeCnebi, esalmebodnen Tavis<br />

samSoblos, romlis SesarCenad <strong>da</strong> asaRorZineblad mamas Svili<br />

ar Seuwyalebia, cols _qmari...~ 3 sul ramdenime abzacis<br />

Semdeg ki <strong>da</strong>sZens: `am ga<strong>da</strong>saxlebulT saerTo godebas<br />

moSorebo<strong>da</strong> erTi ymawvili qali... imas TiTqos sakmaod ar<br />

<strong>da</strong>enaxa saerTo godeba <strong>da</strong> mwuxareba~ 4.<br />

gamodis, rom yazbegis moTxrobaSi eliso Tavi<strong>da</strong>nve gamocalkevebulia<br />

`saerTo godebisgan~, SeiZleba iTqvas pirovnebaa,<br />

romelsac axireba, cduneba tanjavs _ sxva rjulis kaci<br />

uyvars <strong>da</strong> Tavisi xalxis beds ar iziarebs. Sesabamisad<br />

cocxldebian totemisa <strong>da</strong> tabus simboloebi _ mama, anzori,<br />

gamoxatavs Zalauflebas <strong>da</strong> tradiciebs, romelsac aumxedrdeba<br />

eliso.<br />

nikoloz Sengelaia qarTveli `60-ianelebis~ warmomadgeneli<br />

rom yofiliyo, araviTar SemTxvevaSi ar Secvli<strong>da</strong> yazbegis<br />

moTxrobis siuJets. gavixsenoT, rom am Taobis erT-er-<br />

Tma liderma, Tengiz abulaZem swored `koleqtiurisa~ <strong>da</strong><br />

`individualuris~ konfliqtze aago Tavisi filmis, `vedrebis~<br />

dramaturgia. `natvris xisa~ <strong>da</strong> `monaniebis~ avtorma<br />

vaJa fSavelas nawarmoebebis ekranizaciaSi `koleqtiuri<br />

fsiqologia~ faqtobrivad totalitarizmis winapirobad<br />

warmoaCina; magram nikoloz Sengelaia sxva Taobis qarTveli<br />

re-Jisori iyo <strong>da</strong>, rac mTavaria, `elisos~ gansxvavebul<br />

`istoriul situaciaSi~ iReb<strong>da</strong>. warumatebloba filmisa<br />

`giuli~, romelSic pirovneba koleqtivze maRla dgas,<br />

avangardistebisTvis <strong>da</strong>maxasiaTebeli melodramatizmis<br />

3 <strong>qarTuli</strong> proza. X1 wigni, `sabWoTa saqarTvelo~ Tbilisi.1986, gv.128<br />

4 iqve, gv.429<br />

85


SiSi, literaturuli pirvelwyaros transformaciis erTerTi<br />

mizezia, magram ara mTavari. im erTi wlis manZilze, rac<br />

`elisos~ <strong>da</strong> `giulis~ erTamaneTisgan hyofT, saqarTveloSi,<br />

iseve rogorc mTel sabWoTa kavSirSi, situacia Seicvala.<br />

swored im dros qarTulma sabWoTa cenzuram akrZala mixeil<br />

kalatoziSvilis `usinaTlo~, mogvianebiT ki socialisturi<br />

biurokratizmis parodia -kote miqaberiZis `Cemi bebia~.<br />

socialisturi saxelmwifo ga<strong>da</strong>iqca unitarul organizmad,<br />

romelSic a<strong>da</strong>miani ukve aRaraferia koleqtivTan Se<strong>da</strong>rebiT.<br />

Seicvala `nacionaluri politikac~. 1926 wels rsfsr<br />

ierTebs ruse-Tis yofili imperiis mniSvnelovan<br />

teritoriebs <strong>da</strong> gar<strong>da</strong>iqmneba `socialisturi<br />

respublikebis kavSirad~. nikoloz Sengelaias filmi ki<br />

swore<strong>da</strong>c rom ruseTis imperiis winaaRmdeg iyo mimarTuli,<br />

ruseTis `nacionaluri politikis~ winaaRmdeg. rogorc Cans,<br />

tretiakovisa <strong>da</strong> SengelaiasTvis es Tema ufro aqtualuri<br />

iyo, vidre `kerZo~ sasiyvarulo istoria.<br />

gavixsenoT, ras wers yazbegi «elisoSi»: `uwindel droSi<br />

rom momx<strong>da</strong>riyo aseTi SemTxveva <strong>da</strong> mahmadians `mTieli qristiani~<br />

Sehyvarebo<strong>da</strong>, maSindelis iqauris CveulebiT, sarwmunoeba<br />

<strong>da</strong>mabrkolebel mizezad ver Seiqmnebo<strong>da</strong> imaT SeerTebisTvis;<br />

magram exla, rodesac qarTvelebi, e.i. qristianebi<br />

`giaurebs~ anu rusebs win miuZRvodnen <strong>da</strong> gzebs uCvenebdnen,<br />

rodesac isini giaurebTan erTad ebrZodnen <strong>da</strong>moyvarebuls<br />

mezoblebs, - exla sul sxva iyo~ 5.<br />

CeCnebi aq TiTqos ori mxri<strong>da</strong>n iCagrebian. maT marTlmadidebeli<br />

xalxi Cagravs (marTlmadidebeli qveynebi)... sainteresoa,<br />

rogor meordeba istoria. 90-ian wlebSi, eduard SevardnaZe<br />

dsT-s qveynebis erTaderTi lideri aRmoCn<strong>da</strong>, romelmac<br />

Riad <strong>da</strong>uWira mxari ruseTis intervencias CeCneTSi.<br />

gamodis, rom nikoloz Sengelaias filmSi, situaciaSi,<br />

roca qarTvelebma Riad <strong>da</strong>uWires mxari TavianT `erTmorwmune<br />

mezobels~ CeCeni xalxis ganadgurebaSi, Tavisi xalxisgan<br />

(eTnosisgan) gandgomilis rolSi gvevlineba ara CeCeni<br />

eliso (rogorc yazbegTan), ramdena<strong>da</strong>c qarTveli vaJia. swo-<br />

5 <strong>qarTuli</strong> proza. XI wigni, `sabWoTa saqarTvelo~ Tbilisi.1986, gv. 431<br />

86


ed vaJiaa gaucxoebuli `jvarosnuli omisgan~ barbarosebis<br />

winaaRmdeg. poeti, futuristi, romelmac Tavis leqseb-Si<br />

karga magrad iqilika yvelanair avtoritarizmze, mixeil<br />

kalatoziSvilis msgavsad, romelic imxanad `jim SvanTes~<br />

ga<strong>da</strong>RebisTvis emzadeba, miemarTeba maRla, mTebSi, sakuTari<br />

identurobis saZebnelad. igi TiTqos grZnobs, rom kavkasiis<br />

`aramarTlmadidebel xalxebs~ ramdenime weliwadSi kidev<br />

erTxel Seracxaven `ucxoebad~ <strong>da</strong> `barbarosebad~ (,,mtris<br />

agentebad~).<br />

20-iani wlebis qarTveli avangardistebis xelovneba `er-<br />

Tian kacobriobasTan~ ziarebis saSualebaa. kinos kosmopolitur<br />

enaze wer<strong>da</strong> jer kidev devid uork grifiti: `fineli<br />

iseve iolad amoicnobs cxenis gamosaxulebas, rogorc Turqi.<br />

gamosaxuleba universaluri simboloa, xolo moZravi gamosaxuleba<br />

universaluri ena. viRacam Tqva, `SesaZlebelia<br />

kinom babilonis godolis mier <strong>da</strong>yenebuli problema ga<strong>da</strong>wyvitoso~<br />

6.<br />

eizenSteinma swored grifits mibaZa, roca kinomontaJi<br />

`universalur enad~ gamoacxa<strong>da</strong>. nikoloz Sengelaias ki,<br />

`elisos~ ekranebze gamosvlis Semdeg, `qarTveli eizenSteini~<br />

uwodes (eizenSteinia avtori `atraqcionebis~ <strong>da</strong> `inteleqtualuri~<br />

montaJis ideisa, romliTac STagonebulia<br />

Sengelaia `elisoSi~).<br />

kavkasia iqca Tavisebur `multinacionalur wiaRad~, eqscentrikuli<br />

<strong>da</strong> infantiluri kinoavangardis Tavis ga<strong>da</strong>r-<br />

Cenis saSualebad... ga<strong>da</strong>rCenisa pirvel rigSi mama-patriarqisgan<br />

(erovnebiT qarTvelisgan), romelic cota xanSi Tavs<br />

`msoflio proletariatis mamad~ gamoacxadebs. qarTveli<br />

kinematografistebi, rogorc Cans, `egzotikad~ aRiqvamdnen<br />

mTis xalxebisTvis Cveul warmarTul ritualebs <strong>da</strong> imasac<br />

amCnevdnen, rom miuxe<strong>da</strong>vad gansxvavebuli enisa, kavkasieli<br />

xalxebis `jgufuri cnobiereba~ di<strong>da</strong>d ar gansxvavdebo<strong>da</strong><br />

erTmaneTisgan <strong>da</strong> Tuki mainc iyo gansxvaveba, is arasdros<br />

ga<strong>da</strong>zrdila mezoblis mimarT mtrul <strong>da</strong>mokidebulebaSi;<br />

magram erovnuli Cagvra xom gamoixateba ara marto imperiis<br />

6 D.W.Griffith. „Cinema, miracle de la photographie moderne“, Cahiers du cine<br />

87


mier `mcire xalxebis~ <strong>da</strong>pyrobaSi. erovnuli Cagvra iTvaliswinebs<br />

Zaladobis `SeWras~ Tavad xalxebs Soris urTier-<br />

TobaSi. ara<strong>da</strong> urTierToba, kontaqti, Sexvedra, urTier-<br />

Tgavlena, gamTlianeba, erToba _ msoflio kinoavangardis<br />

mTavari Temaa. <strong>qarTuli</strong> xelovnebisTvis ki, romelic ganuwyvetliv<br />

`exebo<strong>da</strong>~ erTis mxriv, qristianul samyaros, meores<br />

mxriv ki, aRmosavleTis qveynebs, kontrapunqti, gansxvavebuli<br />

`xmebis~ erToblioba iyo `generaluri xazi~ (eizen-<br />

Steinis filmis saTaurs Tu gavixsenebT), romelsac gansakuTrebiT<br />

Seutevs stalinuri klasicizmi.<br />

`eliso~ _ qarTveli kinoavangardistebis erT-erTi<br />

ukanaskneli c<strong>da</strong>a, rogorme ga<strong>da</strong>arCinon avangardistebis<br />

sayvareli saxe _ `mSvidobiani qaosis~, Tu `mSvidobiani<br />

mravalferovnebis~ utopia, ga<strong>da</strong>arCinon `patriarqalurstalinuri~<br />

(Tu `orTodoqsul-stalinuri~) esTetikisgan,<br />

ikonografiuli socializmisgan <strong>da</strong> Sesabamisad,<br />

personalizaciisgan... swored amitom Seicvala filmSi<br />

yazbegis nawarmoebis siuJeti, amitom ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> meore planze<br />

piradi drama <strong>da</strong> samoqalaqo soli<strong>da</strong>robis idea wamyvani<br />

gax<strong>da</strong>. yazbegis moTxrobisgan gansxvavebiT, filmSi eliso<br />

<strong>da</strong>rCa Tavis xalxTan, koleqtiur gmirTan, romelic zeimobs,<br />

aSenebs, <strong>da</strong>stiris micvalebuls <strong>da</strong> amarcxebs sikvdils.<br />

Sengelaiam, ra Tqma un<strong>da</strong>, ico<strong>da</strong>, rom mcire eTnikur<br />

jgufebs, gansakuTrebiT diskriminaciis pirobebSi, did<br />

naciebze ufro advilad SeuZliaT gaerTianeba. Tumca<br />

moTxrobis transformaciis mizezi ara imdenad CeCeni<br />

xalxis fsiqologia, ramdena<strong>da</strong>c kinoavangardis mxatvruli<br />

meTodi un<strong>da</strong> iyos. sergei tretiakovi eizenSteinis pirveli<br />

filmis, `brZenis~ scenaris avtori iyo. sicocxlis `estafeturobis~,<br />

memkvidreobis idea ki erT-erTi wamyvania<br />

rogorc eizenSteinTan, aseve nikoloz SengelaiasTan (CeCen<br />

obol bavSvs mozdokSi waiyvans swored vaJia, romelsac aqamde<br />

CeCnebi TavianT mtrad moiazrebdnen)... wamyvania<br />

eizenSteinisTvis Cveuli `dramaturgiuli samkuTxedi~<br />

(,,elisoSi~ _ `qarTveli~, `rusi~ <strong>da</strong> `CeCeni~), eizenSteinis<br />

esTetikisTvis tipuri `gaxsnili wris~ saxe, romelsac<br />

mTlianad eyrdnoba nikoloz Sengelaias filmis saxviTi<br />

88


ga<strong>da</strong>wyveta. <strong>da</strong> bolos, sabWoTa <strong>da</strong> SesaZlebelia, msoflio<br />

kinoavangardis lideris pir<strong>da</strong>piri gavlena, kerZod,<br />

`xatovani montaJis~ eizenSteiniseburi idea igrZnoba<br />

`doluris~ saxelganTqmul epizodSi.<br />

amboben, rom am scenis montaJis procesSi reJisori TviT<br />

asruleb<strong>da</strong> dolurs Cveulebriv skamze <strong>da</strong> memontaJe vasil<br />

dolenko cekvis taqtis mixedviT zomav<strong>da</strong> kinofirs. <strong>qarTuli</strong><br />

cekvebis, `ferxulis~, `<strong>qarTuli</strong>sa~ <strong>da</strong> `farikaobis~ ritmiTaa<br />

<strong>da</strong>montaJebuli mSeneblobis, vaJiasa <strong>da</strong> rusi generlis<br />

Setakebis, finaluri cekvis epizodebi. yvelaferi agebulia<br />

ritmul kontrapunqtze, amitom ritms aq TiTqos aqvs xma,<br />

ufro swored, gar<strong>da</strong>iqmneba xmad. realurad uxmo saxeebis<br />

ritmuli vizualizacia, tipuri 20-iani wlebis evropuli kinoavangardisTvis,<br />

kulminacias aRwevs <strong>da</strong>tirebisa <strong>da</strong> cekvis<br />

epizodebSi _ arqaul cekvaSi, romelic <strong>da</strong>maxasiaTebelia<br />

kavkasiis yvela xalxisaTvis _ qristianebisTvisac, warmar-<br />

TebisTvisac, musulmanebisTvisac... es epizodi Tavi<strong>da</strong>n bolomde<br />

eyrdnoba e. w. `eqstazis formulas~. eqstatikuri<br />

efeqti miRweulia erTi mdgomareobis ga<strong>da</strong>svliT meore, mis<br />

sawinaaRmdego mdgomareobaSi... roca mxatvruli saxe iqmneba<br />

ara ritmiT, aramed tempiT, roca kontrastuli e.w. `kadri<br />

ganwyobilebebis~ SejaxebiT mayureblis cnobierebaSi ibadeba<br />

axali azri _ glova <strong>da</strong> <strong>da</strong>tireba icvleba cekviTa <strong>da</strong><br />

imediT. sikvdili <strong>da</strong> sicocxle ganuyofel antinomiebad<br />

cxaddeba. oRond ara ekranze, aramed mayureblis cnobierebaSi.<br />

esaa `inteleqtualuri montaJis~ Teoria, romlis avtori,<br />

sergei eizenSteini montaJs adreistoriul, arqaul faqtorebs<br />

ukavSireb<strong>da</strong>. eizenSteinis mkvlevari, frangi mwerali<br />

dominik fernandesi amtkicebs, rom `montaJi _ sublimaciis<br />

kinematografiuli variantia, anu <strong>da</strong>srulebuli sinTezi<br />

eqspresiisa (yvelafris Tqma) <strong>da</strong> represiisa (yvelafris<br />

<strong>da</strong>malva)~ 7.<br />

fernandesi gvaxsenebs, rom eizenSteini xelovnebis<br />

nawarmoebs `organizms~ uwodeb<strong>da</strong>. `ra aris es erTi<br />

mdgomareobi<strong>da</strong>n ga<strong>da</strong>svla meoreSi, `sakuTari Tavi<strong>da</strong>n ga-<br />

7 „ma“, n.187, 1967, p.18 Dominique Fernandez „Eizenstein“. ed. „Grasset“ Paris, 1975, p.168<br />

89


mosvla~, naxtomi sapirispiro sivrceSi, Tu ara raRac erotikuli~?<br />

8 _ kiTxulobs fernandesi. <strong>da</strong> marTlac, montaJuri<br />

epizodebis ageba `afeTqebis~, `gafurCqvnis~ motivebze, neli<br />

<strong>da</strong> swrafi moZraobebis Serwyma, <strong>da</strong>cema <strong>da</strong> zeasvla, sawinaaRmdego<br />

mimarTulebebiT moZraoba, <strong>da</strong>pirispireba, romelic<br />

SerwymiT mTavrdeba _ `avangardistuli eqstazi~ garkveuli<br />

TvalsazrisiT seqsualuri sublimaciacaa, Tu gnebavT<br />

ara `organizmi~, aramed `orgazmi~.<br />

montaJuri atraqcionebis mimarT ltolva nikoloz Sengelaiam<br />

Tavis leqsebSic gamoavlina. sityvis (Semdeg ki kadris)<br />

`amoRebiT~ Tavisi konteqsti<strong>da</strong>n, igi cdilob<strong>da</strong> moewyvita<br />

sagani Tavisi `istoriisgan~, gaeTavisuflebina<br />

yvelanairi mijaWvulobisgan... <strong>da</strong>, ra Tqma un<strong>da</strong>, a<strong>da</strong>mianic<br />

gaeTavisuflebina, raTa misTvis `kuTvnili~ sivrce ufro<br />

advilad gaerRvia. imave fernandess 20-iani wlebis<br />

avangardistTa vneba _ `Seiswavlon buneba~, an `gaiqcnen<br />

bunebaSi~ zigmund froidis mier aRweril leonardo <strong>da</strong><br />

vinCis cxovrebas agonebs. froidTan es procesi mamis<br />

prestiJis <strong>da</strong>cemiT, `mama-RmerTis~ uaryofiTa <strong>da</strong><br />

bunebasTan (dedis alersTan) <strong>da</strong>axlovebiT mTavrdeba.<br />

sabWoTa, maT Soris qarTvel kinoavangardistebTan ki<br />

bolSevikuri revoluciis mimarT soli<strong>da</strong>robiT (,,mamis~<br />

sikvdili) <strong>da</strong> axal samoTxeSi `livlivis~ utopiiT.<br />

am TvalsazrisiT `sikvdilisa~ <strong>da</strong> `sicocxlis~ saxeebis<br />

ganuwyveteli Sejaxeba qarTul `mTis filmebSi~, romelsac<br />

stalinuri socrealizmis <strong>da</strong>badebamde gatacebiT iRebdnen<br />

Cveni kinematografistebi, gansakuTrebiT `elisosa~ <strong>da</strong> `jim<br />

SvanTeSi~, prologikur formebTan avtorebis <strong>da</strong>axloebis<br />

survils gamoxatavs. esaa `bunebis mibaZva~ <strong>da</strong> stiqiasTan<br />

Serwyma, rasac akeTebs mixeil kalatoziSvili... kalatoziSvili,<br />

magaliTad, asaxavs mdgomareobas a<strong>da</strong>mianisa, romelsac<br />

Tavbru esxmis, subieqturi <strong>da</strong> moZravi kameris im epoqis-Tvis<br />

warmoudgenlad Tamami gamoyenebiT. `jim SvanTeSi~ kadris<br />

CarCos ngreviT, igi ara marto gamoxatavs personaJis gamosvlas<br />

`sakuTari sivrci<strong>da</strong>n~, aramed cdilobs `adgili<strong>da</strong>n<br />

8 „ma“, n.187, 1967, p.18 Dominique Fernandez „Eizenstein“. ed. „Grasset“ Paris, 1975, p .79<br />

90


<strong>da</strong>Zras~, Searyios svaneTis mTebi, raTa sabolood gauqmdes<br />

<strong>da</strong>mTrgunveli Zliereba, gauqmdes yvela sazRvari. axali<br />

gza, romelic aq civilizaciisgan gamijnul svaneTSi gahyavT,<br />

aerTianebs Zvel <strong>da</strong> axal samyaros. ar angrevs Zvels.<br />

mxolod <strong>da</strong> mxolod erwymis mas.<br />

Serwymis es utopia, sabWoTa, maT Soris qarTveli kinoavangardistebis<br />

`generaluri xazia~. am epoqaSi maT gulwrfelad<br />

swamT, rom komunizmi gaauqmebs `yvelafris safuZvels~<br />

_ kerZo sakuTrebas. es idea, miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom qar-<br />

Tvel kinematografistTa es Taoba Tavis Tavs `aTeistad~ miiCnev<strong>da</strong>,<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom mTebisken <strong>da</strong>, Sesabamisad,<br />

warmarTuli ritualebisken miuwev<strong>da</strong> guli, raRa Tqma un<strong>da</strong>,<br />

<strong>qarTuli</strong> marTlmadidebluri kulturi<strong>da</strong>n iSva. marTlmadidebloba<br />

yovelTvis ampartavnobad, siamayed miiCnev<strong>da</strong> <strong>da</strong>savluri<br />

qristianobis erT-erT ZiriTad princips _ a<strong>da</strong>miani<br />

TviTon qmnis Tavis cxovrebas, Tava<strong>da</strong>a pasuxismgebeli im<br />

cxovrebis wesze, romelsac irCevs, TviTonaa Tavisi cxovrebis<br />

patroni. 20-ian wlebSi ingreo<strong>da</strong> tradiciuli faseulobebi,<br />

magram `taZrulobis~, e. i. erTianobis ideaze uari aravis<br />

uTqvams. ufro metic, avangardistebTan igi iqca `sufTa<br />

idead~, Tavisebur absolutad. yvelaferi, rac xels uSlis<br />

ideas, iyos `mxolod idea~, e. i. mas garkveul sazRvrebSi Aaqcevs,<br />

avangardistebisTvis miuReblad cxaddebo<strong>da</strong>. 1931<br />

wels `mTis Temas~ mimarTa siko doliZem filmSi `zvavTa mxareSi~,<br />

romlis gmiri, fSavi kulaki Zarcvavs glexebs, Tumca<br />

arwmunebs maT, rom fuls religiuri ritualis Sesasruleblad<br />

agrovebs. komkavSirlebi fSavi glexebis ganTavisuflebas<br />

barSi maTi ga<strong>da</strong>saxlebiT cdiloben, iq, sa<strong>da</strong>c SesaZlebeli<br />

gaxdeba maTi gaerTianeba komunebSi _ iq maT traqtorebi,<br />

sasoflo-sameurneo teqnikis ukanaskneli miRwevebi, kulturis<br />

saxli elodebaT. mas Semdeg rac kvdeba soflis Tavkaci<br />

<strong>da</strong> fSavebs patriarqi aRara hyavT, barSi gasvlis survili<br />

ukve yvelas uCndeba. Zveli <strong>da</strong> axali, mTa <strong>da</strong> bari mTliandeba<br />

<strong>da</strong> faqtobrivad myardeba is, rasac 20-iani wlebis kinoavangardistebi<br />

`komunizms~ uwodebdnen.<br />

siko doliZis Semdeg filmSi `ukanaskneli jvarosnebi~<br />

(1934) es Tema odnav gansxvavebulad viTardeba. aq axalgaz-<br />

91


<strong>da</strong> TorRvai, gaunaTlebeli, `bneli~ glexi kolmeurneobis<br />

organizatori xdeba <strong>da</strong>, rac gansakurebiT mniSvnelovania,<br />

yofili mtrebis, CeCnebisa <strong>da</strong> xevsurebis socialuri cxovrebis<br />

erTianoba mSeneblobis, Semoqmedebis piroba xdeba. winaaRmdegoba<br />

individsa <strong>da</strong> Tems Soris, a<strong>da</strong>mianis arsebobasa<br />

<strong>da</strong> mis arss Soris, is winaaRmdegoba, romelic araerTxel gamovlenila<br />

vaJa fSavelas nawarmoebebSi, `ukanasknel jvarosnebSi~<br />

TiTqos saboloo<strong>da</strong>a ga<strong>da</strong>laxuli.<br />

`ukanasknel jvarosnebs~, premieri<strong>da</strong>n ramdenime dRis<br />

Semdeg gamoexmaura didi ungreli kinomcodne bela balaSi,<br />

romelic wer<strong>da</strong> _ doliZesTan xalxuri stili mxatvrul<br />

stilSi ga<strong>da</strong>izrdebao... rac imas niSnavs, rom `ukanasknel<br />

jvarosnebSi~ <strong>kultura</strong>c <strong>da</strong>pirispirebuli xalxebis gaerTianebis<br />

saSualebad cxaddeba. <strong>kultura</strong> `biologiur a<strong>da</strong>mians~<br />

ga<strong>da</strong>aqcevs `istoriul a<strong>da</strong>mianad~... civilizacia a<strong>da</strong>mianTa<br />

Semrigeblis rolSi gvevlineba.<br />

magram mTaSi ga<strong>da</strong>xvewiT qarTveli avangardistebi mainc<br />

ver SeZleben `mama-patriarqisgan~ Tavis <strong>da</strong>Rwevas. rac ufro<br />

gamalebiT, swrafad ga<strong>da</strong>adgildebodnen sivrceSi qarTveli<br />

`kinoeqscentrikosebi~, rac ufro Cqarobdnen centri<strong>da</strong>n _<br />

`napirisken~ gaqcevas, kidiT kidemde moZraobas - patriarqi<strong>da</strong>n<br />

_ komunisken, rac ufro kargavdnen sayrdens, miT ufro<br />

enatrebo<strong>da</strong>T `wesrigi~. kidiT kidemde moZraoba sabolood<br />

<strong>da</strong>srul<strong>da</strong> uZRebi Svilis <strong>da</strong>brunebiT `axal centrTan~, `yvela<br />

mSromelis mamasTan~. `elisos~ avtori iRebs stalinis<br />

sayvarel films `narinjis veli~ (1937), sa<strong>da</strong>c koleqtivi _<br />

ukve yvelaferia, pirovneba ki _ araferi.<br />

am TvalsazrisiT gansakuTrebiT sainteresoa mixeil<br />

Wiaurelis SemoqmedebiTi evolucia. kinoSi mosvlamde<br />

mixeil Wiaureli SesaniSnavi moqan<strong>da</strong>ke iyo, monumentalisti.<br />

Tumca misi monumenturi qan<strong>da</strong>keba Tayvaniscemis obieqtad<br />

arasdros qceula. 20-ian wlebSi qvis kerpebis Seqmna<br />

arakoreqtul saqcielad iTvlebo<strong>da</strong>. aba risTvis mox<strong>da</strong><br />

bolSevikuri revolucia, risTvis Camoagdes mefe, risTvis<br />

<strong>da</strong>xvrites misi memkvidreebi, Tu xalxi isev kerpebis Seqmnas<br />

moindomeb<strong>da</strong>? swored maSin, roca Wiaurelma qan<strong>da</strong>kebas Tavi<br />

<strong>da</strong>aneba <strong>da</strong> kinoSi <strong>da</strong>iwyo muSaoba, misma sayvarelma<br />

92


eJisorma, sergei eizenSteinma, Tavis saxelganTqmul<br />

filmSi `oqtomberi~ uCveulo kinematografiul triuks<br />

mimarTa: revolucionerebi aq aleqsandre mesamis<br />

mooqrovili qan<strong>da</strong>kebis Camogdebas cdiloben _ jer Tavs<br />

aWrian `oqros kerps~, mere fexebs, bolos cxenis jeric<br />

dgeba; magram Zlevamosili kerpi revolucionerebs arafriT<br />

emorCileba _ qan<strong>da</strong>kebis nawilebi ganuwyvetliv `cdiloben~<br />

<strong>da</strong>ubrundnen sawyis mdgomareobas _ mefis Tavi pir<strong>da</strong>pir<br />

fexebze `jdeba~, xelebi cxenis sasqeso organoze. qan<strong>da</strong>kebis<br />

Camogdebisa <strong>da</strong> misi xelaxla `awyobis~ procesi karga xans<br />

grZeldeba <strong>da</strong> istoriuli faqti farsad gar<strong>da</strong>iqmneba<br />

yvelaferi, rac eizenSteinma Tavis erT filmSi asaxa, mixeil<br />

Wiaurelis Semoqmedebis mcire monakveTSi warmoCin<strong>da</strong>.<br />

1929 wels ga<strong>da</strong>Rebul mis erT-erT pirvel filmSi `saba~<br />

ojaxis wevrebi agreTve <strong>da</strong>upirispirdebian mama-marCenals,<br />

ufro sworad, mamas, romelic marCenlis funqcias veRar<br />

asrulebs, radgan dResa <strong>da</strong> Rames Tbilisis duqnebSi, aryis<br />

smaSi atarebs. `alkoholizmi~, miT umetes, arayTan<br />

<strong>da</strong>megobreba, saqarTveloSi aqtualuri problema arasdros<br />

yofila _ Wiaurelma am mxrivac aSkarad mibaZa rusebs _ man<br />

20-iani wlebis sabWoTa kavSirSi popularuli saagitacio<br />

suraTi ga<strong>da</strong>iRo; magram `sabam~ qarTul <strong>kultura</strong>Si<br />

tabu<strong>da</strong>debuli, Tumca yovelTvis aqtualuri problemac<br />

warmoaCiana _ es iyo warsulTan urTierToba, qalis <strong>da</strong><br />

Svilebis survili ganTavisufldnen mama-warsulis, Tu<br />

qmari-warsulis mier <strong>da</strong>debuli borkilebisgan.<br />

`sabas~ premieri<strong>da</strong>n ramdenime Tvis Semdeg mixeil<br />

Wiaurelma saswrafod <strong>da</strong>iwyo axal suraTze, `xabar<strong>da</strong>ze~<br />

muSaoba. Zalian Cqarob<strong>da</strong>, TiTqos grZnob<strong>da</strong>, rom qveyanaSi<br />

situacia Zireulad SeiZlebo<strong>da</strong> Secvliliyo... ara imitom,<br />

rom aTeisturi propagandis mizniT, eklesiebis <strong>da</strong>ngreva<br />

saqarTveloSi sul male Sewydebo<strong>da</strong> (,,xabar<strong>da</strong>s~ siuJeti ki<br />

swored taZrebis afeTqeba-ngrevis process asaxavs),<br />

Wiaurels guli ugrZnob<strong>da</strong> albaT, rom <strong>da</strong>ngreul taZrebs<br />

sul male Sromis sasaxleebi <strong>da</strong> muSebisa <strong>da</strong> glexebis-Tvis<br />

gankuTvnili sacurao auzebi Secvli<strong>da</strong>, <strong>da</strong>ngreul qvis kerps<br />

mama-beladis axali qan<strong>da</strong>keba Caenacvlebo<strong>da</strong>, warsulis<br />

93


adikaluri uaryofis Semdeg sicarieleSi <strong>da</strong>rCenili<br />

sazogadoeba axali sayrdenis Ziebas <strong>da</strong>iwyeb<strong>da</strong>.<br />

`xabar<strong>da</strong>s~ premiera 1931 wels gaimarTa _ erTi wliT adre,<br />

sanam socialisturi realizmi oficialurad <strong>da</strong>kanondebo<strong>da</strong><br />

sabWoTa kavSirSi, anu sanam xelisufleba mosTxov<strong>da</strong><br />

mxatvars <strong>da</strong>debiT gmirs, romlisTvisac publikas un<strong>da</strong> miebaZa.<br />

aseTi, egreT wodebuli `<strong>da</strong>debiTi gmirebi~, anu socializmis<br />

mSeneblebi, `xabar<strong>da</strong>Sic~ gamoCndebian _ teqnikosi,<br />

muSa <strong>da</strong> a.S; magram Sinaarsobrivad <strong>da</strong> mxatvruli ga<strong>da</strong>wyvetis<br />

doniT, am personaJebis mayurebelze zemoqmedeba minimaluria.<br />

mTavari personaJebi aq _ antigmirebi arian _ im Zveli<br />

eklesiis <strong>da</strong>mcvelebi, romelic nangreveba<strong>da</strong>a qceuli <strong>da</strong> sa-<br />

SiSroebas uqmnis a<strong>da</strong>mianebis sicocxles. sxvaTa Soris gairkveva,<br />

rom <strong>da</strong>ngreul taZars aranairi mxatvruli Rirebuleba<br />

ara aqvs _ <strong>da</strong> arc ise Zvelia, mxolod <strong>da</strong> mxolod aleqsandre<br />

mesamis drosaa aSenebuli. satirul personaJebs diomide<br />

<strong>da</strong> luarsabi hqviaT. isini `patriotebs~ <strong>da</strong> qveynis warsulis<br />

<strong>da</strong>mcvelebs TamaSoben. diomide erT epizodSi taZris Camongreul<br />

qvas Caixutebs. Wiaurelma aqac eizenSteins, amjerad<br />

`javSnosan potiomkins~ gaugzavna `mokiTxva~ _ iq, qvis<br />

lomebma gaiRviZes, `RaRadi <strong>da</strong>iwyes~ <strong>da</strong> warsulis Zalauflebis<br />

<strong>da</strong>mcvelebs gaaxsenes, rom am samyaroSi yvelaferi<br />

moZravia <strong>da</strong> cvalebadi, maT Soris qvis kerpebi. aq, `xabar<strong>da</strong>-<br />

Si~, <strong>qarTuli</strong> xelovnebis mondomebuli <strong>da</strong>mcveli, luarsabi,<br />

moqan<strong>da</strong>keebs Tavisi Tavis ukv<strong>da</strong>vsayofad <strong>da</strong>iqiravebs. igi<br />

tanmorCilia, magram sizmarSi Tavis Tavs xe<strong>da</strong>vs, rogorc<br />

didsa <strong>da</strong> monumenturs, romelsac yvela Tayvans scems. mas<br />

esizmreba sakuTari sikvdili, magram es sasiamovno sizmaria,<br />

radgan xalxi mas, rogorc patriots, qveynis warsulisa <strong>da</strong><br />

tradiciebis erTguls, mTawmindis panTeonisken miasvenebs.<br />

luarsabs Tayvans scems aramarto qarTveli xalxi, sizmarSi<br />

igi xe<strong>da</strong>vs, rogor <strong>da</strong>stirian saerTaSoriso ligis warmomadgenlebic<br />

_ <strong>da</strong>stiris mTeli samyaro, <strong>da</strong>stiris siZveles,<br />

qvebs, kerps mijaWvul belads, romelsac WiriviT sZul<strong>da</strong><br />

progresi.<br />

`xabar<strong>da</strong>Si~ kerpis <strong>da</strong>krZalvis procesi mxatvruli karikaturis<br />

JanrSi ga<strong>da</strong>wy<strong>da</strong>. 1953 wels mixeil Wiaureli, rome-<br />

94


lic imxanad sabWoTa kavSiris nomer pirvel, anu stalinis<br />

sayvarel kinoreJisorad iTvlebo<strong>da</strong>, ga<strong>da</strong>iRebs dokumentur<br />

films, romelic aseve asaxavs <strong>da</strong>krZalvas. oRond ara<br />

luarsabis, aramed realuri, istoriuli gmiris _ ioseb stalinis<br />

<strong>da</strong>krZalva-<strong>da</strong>tirebas. mxatvruli karikatura aq paTetikuri<br />

tragediiT Seicvleba, romelic Caikovskis meeqvse<br />

simfoniiT iqneba gaformebuli, magram kinos moyvarulebs<br />

`xabar<strong>da</strong>~ mainc gaaxsendebaT _ luarsabisa ar iyos, stalins<br />

aq <strong>da</strong>stirian ara marto sabWoTa patrioti-mSromelebi, aramed<br />

ucxoeli proletarebic, <strong>da</strong>stiris mTeli msoflio.<br />

Tumca qarTveli reJisorebi stalinis epoqaSic ki axerxebdnen<br />

`mavne ideologiis~ <strong>da</strong>mkvidrebas kinoSi. Zalze sainteresoa<br />

am mxriv konstantine pipinaSvilis filmi `qajana~,<br />

romelic ekranebze 1940 wels gamovi<strong>da</strong>, e. i. maSin, roca<br />

SiSisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>bezRebis atmosfero sabWoTa cxovrebis wess<br />

gansazRvrav<strong>da</strong>. pipinaSvilma SiSisgan marTlac rom<br />

<strong>da</strong>munjebul sazogadoebas fsiqoTerapiis kinematografiuli<br />

seansi Cautara _ xmis amoRebis, Tun<strong>da</strong>c yvirilis<br />

survili ara marto qajanas, aramed mayurebelsac un<strong>da</strong><br />

gaCeno<strong>da</strong>. globusi, romelic filmis finalSi gamoCndeba,<br />

Semecnebisa <strong>da</strong> Riaobis es Taviseburi simbolo, wyvdiadi<strong>da</strong>n<br />

Tavis <strong>da</strong>Rwevis mxatvruli saxe gax<strong>da</strong>.<br />

`qajanas~ scenaris avtori karlo gogoZe iyo, a<strong>da</strong>miani,<br />

romelmac pipinaSvilis filmis premieri<strong>da</strong>n 15 wlis Semdeg,<br />

rezo CxeiZesa <strong>da</strong> Tengiz abulaZes `mag<strong>da</strong>nas lurjas~<br />

scenari <strong>da</strong>uwera <strong>da</strong> mTel msoflios axali <strong>qarTuli</strong> kinos,<br />

`Tavisufali kinos~ <strong>da</strong>badeba amcno. bavSvebi _ `qajanaSic~ <strong>da</strong><br />

`mag<strong>da</strong>nas lurjaSic~ mozrdilTa samyaros ganuyofel nawilad<br />

aRiqmebian. `qajanaSi~ maTi erTianoba ufrosebis samyarosTan<br />

imdenad xazgasmulia, rom Tavad mozrdilebi emsgavsebian<br />

bavSvebs. miT umetes, rom karCaketil sivrceSi, sa<strong>da</strong>c<br />

globusic ki raRac jadod aRiqmeba, mozrdilebs ganviTarebis,<br />

zrdis saSualeba ara aqvT.<br />

karCaketil sivrceSi crurwmena gamefebula _ Wiakokona,<br />

romelsac sibnele <strong>da</strong> umecreba ganagebs; magram bavSvebSi<br />

sicocxlis wyurvili metia, vidre SeSinebul ufrosebSi.<br />

95


avSvebi TamaSoben <strong>da</strong> TamaSiT acocxleben erTmaneTs.<br />

`SeSinebiT _ SiSis <strong>da</strong>mTrgunveli~ leila abaSiZis kato<br />

pipinaSvilis filmSi sazogadoebis gamococxlebis ime<strong>da</strong>d<br />

gvexateba. imxanad leila abaSiZe mxolod aTi wlis iyo. cota<br />

xanSi, roca sazogadoeba marTlac gamococxldeba, roca<br />

SesaZlebeli gaxdeba im a<strong>da</strong>mianebis reabilitacia, romlebic<br />

SiSis epoqam <strong>da</strong>amunja an sicocxle waarTva, leila abaSiZe<br />

<strong>qarTuli</strong> kinos varskvlavi gaxdeba. istoriis dRevandeli<br />

ga<strong>da</strong>saxedi<strong>da</strong>n es faqtic simboluria.<br />

magram <strong>da</strong>vubrundeT 30-iani wlebis qarTul kinos, romelSic<br />

avangardistebis sayvareli ,,,mTis Tema~ <strong>da</strong>viwyebas<br />

mieca; TiTqos `mTis Svilebi~, yvela erTad, `narinjis velze~<br />

ga<strong>da</strong>saxldnen. nacionalursa <strong>da</strong> internacionalurs Soris<br />

fardobiToba (Tu proporcia) <strong>da</strong>irRva Tun<strong>da</strong>c imitom, rom<br />

internacionalizmis `<strong>da</strong><strong>da</strong>sturebad~ CaiTvala mxolod<br />

rusi (an ukraineli) <strong>da</strong> qarTveli xalxis megobroba.<br />

Tbilisis kinostudiaSi TiTqmis yovelwliurad iRebdnen<br />

istoriul filmebs rusebisa <strong>da</strong> qarTvelebis<br />

`marTlmadideblur Zmobaze~. erT-erTi aseTi filmia<br />

pira<strong>da</strong>d stalinis <strong>da</strong>kveTiT ga<strong>da</strong>Rebuli `modernis stilis~<br />

antimusulmanuri freska _ `giorgi saakaZe~. simboluria,<br />

rom filmis ekranebze gamosvla CeCnebis deportaciasa <strong>da</strong><br />

musulmani mesxebis saqar-Tvelo<strong>da</strong>n gandevnas <strong>da</strong>emTxva. am<br />

qarTul filmebSi rusi ga<strong>da</strong>iqca mesiad, romelmac qarTveli<br />

xalxi `urjuloebisgan~ un<strong>da</strong> ixsnas. rac Seexeba rusi<br />

reJisorebis filmebs, stalinis epoqis `folklorizebul<br />

maskaradSi~ qarTvelebs, rogorc wesi, epizoduri rolebi<br />

ergebaT. qarTveli mxolod `ZmaTa ojaxis~ erT-erTi wevria,<br />

romelic mSobliur enaze mReris `iavnanas~ <strong>da</strong> stalinis<br />

sadRegrZelos svams kremlSi. qarTveli im drois rusul<br />

filmebSi, ZiriTa<strong>da</strong>d, ulvaSiani maCos rols TamaSobs, aqvs<br />

Zlieri aqcenti <strong>da</strong> cotaTi Camogavs stalins.<br />

`sabWoTa ZmaTa kavSirSi~ mayurebels yovelTvis axsov<strong>da</strong>,<br />

rom ekranze, Tun<strong>da</strong>c erTi wamiT `gaelvebuli~ seqsualuri<br />

qarTveli mamakaci _ beladis Tanamemamulea, e.i. mesiisa,<br />

romlis mimarT vnebas ganicdis am epoqis yvela kinogmiriqalbatoni.<br />

magaliTad, maswavlebeli qali mixeil Wiaurelis<br />

96


filmSi `berlinis <strong>da</strong>cema~. es qalbatoni moxsenebas kiTxulobs<br />

kulturis saxlSi, moxsenebas Tavisi satrfos, cnobili<br />

mefoladis SromiT gmirobebze. mefolade <strong>da</strong>rbazSi zis.<br />

maswavlebeli faqtobrivad siyvaruls uxsnis mas tribuni<strong>da</strong>n;<br />

magram sxvagan iyureba _ umzers kedelze <strong>da</strong>kidebul<br />

stalinis portrets. umzers rogorc xats.<br />

poststalinuri epoqis sabWoTa kinoSi `seqsualuri kavkasielis~<br />

kliSe sul ufro aqtiurad mkvidrdeba. iseve rogorc<br />

stalinis mmarTvelobis wlebSi, qarTveli qalebi TiTqmis<br />

arasdros Cndebian rusul filmebSi. qarTul filmebSi<br />

ki popularuli xdeba `seqsualuri rusi qalis~ saxe. 80-ian,<br />

90-iani wlebis qarTul kinoSi, im SemTxvevaSic ki Tu filmis<br />

gmiri qarTveli qalbatonia <strong>da</strong> saWiro xdeba `pikantur scenaSi~<br />

misi ga<strong>da</strong>Reba, qarTvel msaxiobs dublioriT cvlian<br />

griboedovis saxelobis rusuli Teatri<strong>da</strong>n.<br />

80-iani wlebis miwuruls, sabWoTa kavSiris <strong>da</strong>ngrevasTan<br />

erTad, roca e.w. `Cernuxa~ qarTul kinoSic aqtiurad<br />

mkvidrdeba, <strong>da</strong>, Sesabamisad, qalis SiSveli sxeuli sul ufro<br />

xSirad Cndeba qar-Tul filmebSi, rogorc wesi, esaa _ rusi<br />

qalis sxeuli. yvelaferi sinqronulad xdeba; rusul kinoSi _<br />

„ëèöà êàâêàçñêîé íàöèîíàëüíîñòè“, romlebic Tav<strong>da</strong>pirvelad<br />

yvavilebs yidian bazarSi, Semdeg mafiozuri jgufebis<br />

wevrebi arian <strong>da</strong> bolos, teroristebi; qarTul kinoSi _<br />

`msubuqi yofaqcevis~ rusis qalebi <strong>da</strong> spirtianis moyvaruli<br />

mamakacebi, romel-Tac qarTvelebi <strong>da</strong>scinian (es kliSe<br />

yvelaze niWierad oTar ioselianis `giorgobisTveSi~<br />

TamaSdeba). Tanac, ruseTsa <strong>da</strong> saqarTvelos Soris<br />

urTierTobis gauaresebis dros es stereotipebi mZafrdeba<br />

xolme. agresiuloba mxolod aZlierebs erotikul vnebas<br />

`erTmorwmune xalxs~ Soris. saqarTvelosTvis es gansakuTrebuli<br />

problemaa <strong>da</strong> SesaZloa ukavSirdebodes iracionalur<br />

qalTmoZuleobas, roca seqsualuri vnebis obieqti<br />

xdeba ara Tanamemamule qalbatoni (igi yovelTvis `dedis~<br />

simbolod aRiqmebo<strong>da</strong>), aramed ucxo qali, romelic, mtris<br />

banakis wevria. sabWoTa epoqaSi qarTveli mamakacebis<br />

umravlesoba aTasobiT `sasiamovno kilometrs~ gadis<br />

97


useTis mimarTulebiT, zogjer mxolod <strong>da</strong> mxolod<br />

seqsualuri moTxovnilebebis <strong>da</strong>sakmayofileblad, maSin,<br />

rodesac qarTveli qalbatonebi Sin rCebian <strong>da</strong> msoflio<br />

Cempionebi xdebian WadrakSi.<br />

am anegdotur situacias dRes xSirad ixseneben qarTveli<br />

fsiqologebi. kinomcodneebs ki agondebaT el<strong>da</strong>r Sengelaias<br />

filmi `araCveulebrivi gamofena~ (1968), romlis gmiri<br />

uiRblo moqan<strong>da</strong>ke, rusis qals irTavs colad. misi es nabiji<br />

aRiqmeba, rogorc `Serekili gmiris~ morigi marcxi <strong>da</strong><br />

warumatebloba. meores mxriv, qarTveli mamakaci, romelic<br />

patriarqalur ojaxSi aRizar<strong>da</strong> <strong>da</strong> samSobloSi seqsualuri<br />

realizeba ver SeZlo, ruseTSi seqsualur simbolod<br />

aRiqmeba (saukeTeso magaliTia mimino-kikabiZe). es<br />

seqsualuroba yovelTvis gaJRenTilia SerekilobiT,<br />

WkuasustobiT. 70-ian wlebSi ruseTSi gansakuTrebiT<br />

popularuli iyo <strong>qarTuli</strong> moklemetraJiani filmebi,<br />

romlis gmiri mamakacebi xan peplebze nadiroben <strong>da</strong> xan bav-<br />

SvebiviT kinklaoben.<br />

bolo dros, ruseTSi goderZi Coxelis primitiuli<br />

filmebis popularoba (sxvaTa Soris, kinointeleqtualTa<br />

wreebSic) cxadyofs, rom aseTi <strong>qarTuli</strong> kinos siyvaruli<br />

mxolod niRabia, romlis miRma agresia boboqrobs.<br />

SesaZlebelia es swored im kavkasieli mamakacis tipia,<br />

romelic misaRebia ruseTisaTvis _ `morcxvi kavkasielisa~,<br />

romelsac eSinia realobis <strong>da</strong> problemebs gaurbis; infantiluri,<br />

gulkeTili kavkasielisa, romlis motyueba advilia<br />

<strong>da</strong> romelic arasdros gaxdeba teroristi. Tumca es mxolod<br />

survilia; „ëèöà êàâêàçñêîé íàöèîíàëüíîñòè“ kvlavac gulisxmobs<br />

seqsualuri temperamentis mozRvavebiT gamorCeul xalxs,<br />

romlebic saSiSroebas uqmnian ruseTs.<br />

faqtia, rom kulturuli kliSeebi <strong>da</strong> stereotipebi xels<br />

uSlis sazogadoebas, ufro swored, sazogadoebis wevrebs<br />

igrZnon Tavi Tavisuflad <strong>da</strong> icxovron Rirseulad. sabWoTa<br />

sistemam gazar<strong>da</strong> am stereotipebis maStabebi <strong>da</strong> Rrmad <strong>da</strong>amkvidra<br />

qarTvelTa yofa-cxovrebaSi. avangardizmi ki yovel-<br />

Tvis kulturuli stereotipebis winaaRmdeg iyo mimarTuli,<br />

98


ac qarTul kinoSi yvelaze TvalsaCinod vlindeba arcTu<br />

ise `tipuri kavkasielis~ _ sergo farajanovis Semoqmedeba-<br />

Si, romelic, amave dros, kavkasiuri kulturis ganuyofeli<br />

nawilia.<br />

farajanovi, SesaZloa, Tanamedrove <strong>qarTuli</strong> kinos<br />

erTaderTi warmomadgenelia, romelmac moaxerxa nacionalursa<br />

<strong>da</strong> zenacionalurs Soris Tanafardobis <strong>da</strong>cva, gaemijna,<br />

rogorc `taZrulobis~, aseve sabWoTa internacionalizmis<br />

tradiciebs. farajanovi _ kavkasiuri kulturebis<br />

Semrigebelia. igi uars ambobs kavkasiis multinacionaluri<br />

sivrcis sinTezze _ gansxvavebuli kulturebi mis filmebSi<br />

erTmaneTis gverdiT arseboben, mxolod exebian erTmaneTs,<br />

ise, rogorc xaliCaze. Sesabamisad, ekleqtika mis filmebSi<br />

mxatvrul saxed iqceva.<br />

am xaliCiseburi kadrebis `detalizacia~ mxolod<br />

sivrceSi (ufro swored, sibrtyeSi) xdeba, magram arasdros<br />

moZraobaSi. am samyaroSi yvelafrisTvis <strong>da</strong> yvelasTvis aris<br />

adgili. farajanovis filmebSi moZraobis uaryofa, SeiZleba<br />

iTqvas istoriis, rogorc qaosisa <strong>da</strong> sisatikis SiSi _ 20-iani<br />

wlebis qarTveli kinoavangardistebisTvis <strong>da</strong>maxasiaTebel<br />

`pirveladi mdgomareobis~ nostalgias gvaxsenebs.<br />

aqe<strong>da</strong>n iqmneba kinos pioneris, Jorj meliesis filmebis<br />

asociaciac, gansakuTrebiT saqarTveloSi ga<strong>da</strong>Rebul<br />

farajanovis ukanasknel filmSi `aSuR yaribi~, romelSic<br />

ornamentuli primitivizmi kulminacias aRwevs.<br />

meliesis filmebis msgavsad, farajanovis frontalurekleqtikuri<br />

kompoziciebi TiTqos gamoxatavs samyaros<br />

sawyis mdgomareobas, im samyarosi, romelic aq<br />

gansxvavebulad gamoiyureba, vidre dRes, roca de<strong>da</strong>miwa<br />

<strong>da</strong>Slilia <strong>da</strong> <strong>da</strong>qucmacebuli.<br />

farajanovis samyaros <strong>da</strong>Sla <strong>da</strong> <strong>da</strong>ngreva SeuZlebelia,<br />

radgan es samyaro saerTod ar aris awyobili. farajanovi<br />

uars ambobs iyos `axali RmerTi~, uars ambobs axleburad<br />

moawyos qaosi, radganac yvela stils, yvela <strong>kultura</strong>s<br />

erTnairad scems pativs. misi `kavkasiuri filmebi~ <strong>da</strong>yofilia<br />

Tavebad, romelTa Soris saerTod ar aris kavSiri. kavSiri<br />

ar aris _ mere ra? ratom un<strong>da</strong> iyos? cxovreba xom karna-<br />

99


valia, TamaSia. yovel SemTxvevaSi farajanovisTvis, romelic<br />

mTeli cxovreba kintos rols TamaSob<strong>da</strong>. kintos arc<br />

samSoblo aqvs, arc saxli, misTvis arc dro arsebobs. misi<br />

samSoblo _ adreistoriul epoqaSia, roca jer kidev qaosi<br />

sufev<strong>da</strong>, roca suli <strong>da</strong> sxeuli erTmaneTisgan ar gamoyofila,<br />

arc feri, arc sinaTle, arc Crdili.<br />

yvelaferi es farajanovis kazusia _ plastikuri simdidre,<br />

uSreti fantazia, xazgasmuli narcisizmi, rasac ganuwyvetliv<br />

miuTiTeben xolme farajanovis Tayvansmcemlebi,<br />

misi xelovnebis mxolod ze<strong>da</strong>piruli mxarea, romlis miRma<br />

saocari Tavm<strong>da</strong>bloba SeimCneva. es aris `Seuxeblobis erotika~,<br />

gansxvavebul sqesTa Tanaarsebobis erotika, e. i. stilisa<br />

<strong>da</strong> sqesis ekleqtika, androgenuli samyaro, romelic<br />

Zalian uyvarT postmodernistebs.<br />

`saiaTnovaSi~ es ori sqesi sofiko Wiaurelis saxeSi<br />

ixateba _ ori saxe, saxe axalgazr<strong>da</strong> poetisa <strong>da</strong> saxe misi<br />

Seyvarebulisa Tanaarseboben, exebian erTmaneTs, maqmanad<br />

iqcevian. manamde aq qurTi qalebi xaliCebs recxaven, maT<br />

fonze ki somxuri eklesiis mkacri geometriuli formebi<br />

<strong>da</strong> musulmanuri abanoebis gumbaTebi erT kadrSi<br />

gamoCndeba, Semdeg ki _ sparsuli xaliCebi <strong>da</strong> qristianuli<br />

miniaturebi _ erTmaneTs ejaxeba xorcieli samyaro <strong>da</strong><br />

sulierebis simboloebi. farajanovi arc erTs aniWebs<br />

upiratesobas, arc meores _ mas yvela <strong>da</strong> yvelaferi uyvars.<br />

rac Seexeba `60-ianelTa~ kvazidokumenturi esTetikis<br />

demonstratiul uaryofas, rac pirvelad farajanovma SeZlo...<br />

es, raRa Tqma un<strong>da</strong>, farajanovis `antimontaJur kinoSi~<br />

20-iani wlebis avangardis `atraqcionebis~ aRdgenis mcdelobaa.<br />

aseTi `atraqcionebi~ mayureblisgan moiTxovs yuradRebiT<br />

Caacqerdes kulturis TiToeul am `natexs~ (Tu<br />

`narCens~?), TiToeul ieroglifs, romelic Tan<strong>da</strong>Tan mravldeba<br />

mis filmebSi. eizenSteinma kulturisa <strong>da</strong> niSnebis am<br />

samyaroSi Sesvlas `ÏÐÎÐÛÂ~ <strong>da</strong>arqva.<br />

Tavisi ganuxorcielebeli proeqtis, `intermecos~ scenarSi<br />

farajanovi mixail kociubinskis citirebas mimarTavs<br />

(kociubinskis mixedviTaa ga<strong>da</strong>Rebuli farajanovis ukrainuli<br />

filmi `miviwyebul winaparTa aCrdilebi~ _ ukrainuli<br />

100


`romeo <strong>da</strong> julieta~, an, Tu gnebavT, ukrainuli `giuli~ <strong>da</strong><br />

`eliso~): `bolos <strong>da</strong> bolos me xom ar vici sad mTavrdeba Cemi<br />

<strong>da</strong> sad iwyeba sxvisi cxovreba? vgrZnob, rogor Semodis<br />

sxvisi yofa Cems yofaSi, rogorc haeri kar-fanjri<strong>da</strong>n, rogorc<br />

wyalis Senakadebi mdinareSi. ver gavemijnebi a<strong>da</strong>mians,<br />

marto ver <strong>da</strong>vrCebi~.<br />

aq farajanovi principulad scildeba `60-ianelebis~ ZiriTad<br />

principebs `simarTle <strong>da</strong> mxolod simarTle~ <strong>da</strong> `pirovneba<br />

upirveles yovlisa~. am TvalsazrisiT «kavkasieli<br />

postmodernisti» Tavisi `erTmorwmune Zmis~, andre tarkovskis<br />

antipo<strong>da</strong>d gvevlineba.<br />

`miviwyebul winaparTa aCrdilebis~ finalur novelas farajanovma<br />

`pieta~ <strong>da</strong>arqva. is qalebi, romlebmac cota xnis<br />

win ivanisa <strong>da</strong> palangas qorwilze moilxines, axla mkv<strong>da</strong>r<br />

ivans abanaveben. qorwilis rituali TiTqos bunebrivad, logikurad<br />

icvleba <strong>da</strong>saflavebis ritualiT. iseve rogorc<br />

qorwilze, aqac cviva vaSlebi, aqac cekvaven qalebi <strong>da</strong> cekvacekvaSi<br />

iryeva ivanis mkv<strong>da</strong>ri sxeuli. `elisos~ msgavsad, sikvdili<br />

ixateba rogorc `ferxuli-misteria~, <strong>da</strong>tireba ki<br />

odnav mankieri, cxovelmyofeli dResaswauli, romelSic Tan<br />

<strong>da</strong>stirian micvalebuls <strong>da</strong> Tanac, sjeraT, rom sikvdili ar<br />

aris <strong>da</strong>sasruli.<br />

sicocxlis miwuruls farajanovi qmnis Tojinas, romelic<br />

tarkovskis xsovnas uZRvnis, ufro sworad kompozicias,<br />

romelic ori Tojinisgan Sedgeba <strong>da</strong> Tavis erT-erT ukanasknel<br />

namuSevars isev `pietas~ arqmevs. RvTisSoblis rol-<br />

Si farajanovs gamohyavs jambaziviT Cacmuli arlekini,<br />

mtrediT Tavze, Savi saTvaliT. jambazi <strong>da</strong>stiris patarZaliviT,<br />

TeTr, gamWvirvale mosasxamiT Semosil husars, romelsac<br />

Tvali Ria aqvs, mzera- mankieri, <strong>da</strong>, rac gansakuTrebiT<br />

sainteresoa, episkoposis maqmanebiT morTuli feloni<br />

acvia. sabWoTa kavSiris ngrevis epoqaSi Seqmnili es Tojina<br />

imxanad yvelam aRiqva rogorc `husari-ruseTis~ <strong>da</strong>tireba,<br />

gamomSvidobeba `erTmorwmune jariskacTan~, romelic Tavis<br />

Tavs umanko qalwulad asaRebs, TiTqos<strong>da</strong> mkv<strong>da</strong>ria, uZluri<br />

(ramdenime wliT adre farajanovma tarkovskis kidev erTi<br />

Tojina Seqmna _ rusi reJisori umanko biWunas saxiT warmog-<br />

101


vidgina). ar aris, albaT, SemTxveviTi, rom ruseTis simbolod<br />

farajanovma swored tarkovski moiazra _ reJisorixatmweri,<br />

romelic amtkiceb<strong>da</strong>, rom kinom ,,aRbeWdili dro~,<br />

`aRbeWdili sivrce~ un<strong>da</strong> gamoxatos.<br />

jambazi, kintosi ar iyos, iseve rogorc saiaTnova, aSuR<br />

yaribi, dros ar miekuTvneba. mas ara aqvs saxe <strong>da</strong> farajanovis<br />

TojinaSi <strong>da</strong>stiris (<strong>da</strong> ar mistiris) swored SeCerebul,<br />

aRbeWdil dros, personalizaciis mankierebas, Caketilobas,<br />

SezRudulobas, mesianurobas (kidev erTi paraleli qarTul<br />

kinoSi _ el<strong>da</strong>r Sengelaias `Serekilebi~), nacionalur stereotipebs<br />

_ yvelafers, rac avangardis epoqis <strong>da</strong>srulebis<br />

Semdeg, mniSvnelovnad abrkoleb<strong>da</strong> <strong>qarTuli</strong> kinos ganviTarebas,<br />

saerTod, <strong>qarTuli</strong> cnobierebis ganviTarebas. es stereotipebi<br />

ganuwyvetliv Tavs iCens dRevandel kavkasiaSi,<br />

sa<strong>da</strong>c konfliqtis mudmiv safrTxes ganapirobebs gansxvavebuli<br />

interesebi, `istoriuli ganawyeneba~, klanuri <strong>da</strong>pirispireba<br />

<strong>da</strong> teritoriuli pretenziebi. imisaTvis, rom aq<br />

mSvidoba aRdges, kavkasia un<strong>da</strong> gaemijnos <strong>kultura</strong>s, romelic<br />

ganuwyvetliv muSaob<strong>da</strong> am stereotipebze... isev nikoloz<br />

Sengelaias Tu <strong>da</strong>vesesxebiT, `samgloviaro marSiT~ un<strong>da</strong><br />

moicilos mesianizmis idea, romelic dRemde xels uSlis<br />

samoqalaqo sazogadoebis Seqmnas.<br />

102


a<strong>da</strong>mianis uflebebi<br />

<strong>qarTuli</strong> periodikis saTaveebTan<br />

levan TaqTaqiSvili<br />

rogorc viciT, termini `a<strong>da</strong>mianis uflebebi~ aerTianebs im<br />

uflebebs, romelTa gareSe a<strong>da</strong>mians ar SeuZlia sruli<br />

ganviTareba <strong>da</strong> Tavisi individualuri Tvisebebis, inteleqtis,<br />

talantis gamovlena. am uflebebis gareSe igi ver <strong>da</strong>ikmayofilebs<br />

Tavis religiur <strong>da</strong> sxva moTxovnilebebs.<br />

saqarTveloSi a<strong>da</strong>mianis uflebebis <strong>da</strong>cvis saqmeSi gansakuTrebuli<br />

adgili uWiravs publicistikas, xolo <strong>qarTuli</strong><br />

publicistikis Sesaxeb suraTis Seqmna SeuZlebelia presis<br />

masalebis ganxilvis gareSe. aRniSnul statiaSi vixilavT<br />

<strong>qarTuli</strong> periodikis rols <strong>qarTuli</strong> demokratiuli masmediis<br />

Camoyalibebis procesSi, vaCvenebT, ramdenad <strong>da</strong>culi<br />

iyo a<strong>da</strong>mianis uflebebi <strong>qarTuli</strong> gazeTebis _`droebis~ <strong>da</strong><br />

`iveriis~ furclebze .<br />

rogorc viciT, publicistika (publicus _ sazogadoebrivi)<br />

aris nawarmoebi, romelic ganixilavs sazogadoebis<br />

mimdinare cxovrebis aqtualur sakiTxebs <strong>da</strong> movlenebs, Seicavs<br />

didZal faqtobriv masalas <strong>da</strong> Sefasebebs avtoris socialuri<br />

poziciis Sesabamisad.<br />

beWdvis gamogonebam publicistika gaxa<strong>da</strong> sazogadoebis<br />

mrisxane iaraRad mmarTveli fenebis winaaRmdeg brZolaSi.<br />

pirveli qarTveli publicisti, romlis <strong>da</strong>beWdili nawarmoebic<br />

cenzuris brWyalebSi moeqca, iyo aleqsandre amilaxvari.<br />

es wigni _ `Èñòîðèÿ Ãåîðãèàíñêàÿ î þíîøå Êíÿçüå Àìèëàõîðîâå~ _<br />

gamocemuli 1779 wels peterburgSi _ saSi-Si aRmoCn<strong>da</strong><br />

erekle II-Tvis <strong>da</strong> is erekle mefis TxovniT ruseTis<br />

imperatorma ekaterine II akrZala.<br />

platon ioseliani mogviTxrobs: `moaxsenes mefis Zesa (giorgi<br />

meTormetes) wignisaTvis amilaxvarisa, <strong>da</strong>beWdilisa<br />

ruseTsa. ineba mefis Zeman Targmnilisa qarTulad warkiTxva.<br />

sTxova mTargmnelsa missa, warukiTxos mas igi. mTargmnelman<br />

petre yizlarelman kotievman moaxsena, ara qonva<br />

- 103 -


misi qarTulad. Targmnili mivarTvi mefesao (erekle meores).<br />

mefis Zeman ver gabe<strong>da</strong> Txovna misi <strong>da</strong> ubrZana petresa,<br />

xelaxlad sTargmnos qarTulad. maSin gardmoiRo qarTulad<br />

ara mTeli wigni, aramed 14 adgili sagiobeli mefis iraklisa<br />

<strong>da</strong> sxvani qebiTni sityvani mefis Zisa giorgisaTvis. ubrZana<br />

madloba mas, garna irakli mcnobman, romel <strong>da</strong>ar-Rvia<br />

brZaneba misi, raTa ara visTvisme eCvenebina igi, gauwyra mas<br />

<strong>da</strong> ganaZia TfilisiT. esreTi iyo kavSiri Soris mamisa <strong>da</strong><br />

Svilisa. mterTa ganixares <strong>da</strong> ganZlierden winaaRmdegni <strong>da</strong><br />

metoqni giorgisa! _ eseni ravdennime wignisa amis furcelni<br />

cu<strong>da</strong>T naTargmni <strong>da</strong> somexTa enisad miqceuli meca minaxvian<br />

(sCans iyo mTargmneli somexi), vnaxe <strong>da</strong> warvikiTxe nikolooz<br />

<strong>da</strong>viTis Zes Cubinovisa wignTa sacavsa. vgoneb gamosTxova<br />

Semdeg igi amas mTavarman megreliisa <strong>da</strong>viT leonis Zeman <strong>da</strong>dianman,<br />

- di<strong>da</strong>d moyvareman qarTvelTa mwignobrobisa.~<br />

aleqsandre amilaxvari sikvdiliT <strong>da</strong>sjis winaaRmdeg<br />

ilaSqrebs: `vinai<strong>da</strong>n cocxlisa sikvdili yovlisa kacisa SesaZlebeli<br />

ars, <strong>da</strong> aRdginebai aravisagan~.<br />

amilaxvari iyo avtori Semdegi sityvebisa: `Tanasworad<br />

vSobilvarT <strong>da</strong> aravin ars umjobes erTisa, arca vin uares<br />

meorisa, garna yovelive erTisa gvamisa saerTosa asod~ an<br />

Semdegi:<br />

`sanatrel mefe, romelmac icis ufleba Tvisi ara<br />

usamZRvrod, <strong>da</strong> romeli miiCnevs maTca Tanasworad Tavis<br />

kacTa, romelTa mihsces mas ufleba Tavsa ze<strong>da</strong> Tvissa, <strong>da</strong><br />

iqcevis maTTana umetes mhsgavsad uxucesisa Zmisa, vidre<br />

Tavmoyvarisa mefisa~<br />

samwuxarod, erekle meore araTu Tavis moxeles, aramed<br />

sakuTar Svils, taxtis memkvidres ar akiTxeb<strong>da</strong> misTvis<br />

miu-Rebel informacias. aqe<strong>da</strong>n Cans, Tu rogor uyureb<strong>da</strong><br />

sityvis Tavisuflebas saqarTvelos erT-erTi ukanaskneli<br />

mefe. aseve Cans, Tu ratom ar <strong>da</strong>beWdila erekles<br />

gamarTul stambaSi arc mxatvruli <strong>da</strong> arc politikuri<br />

literatura.<br />

un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom saqarTveloSi stambis gamarTvamde<br />

<strong>da</strong> mis Semdegac nawarmoebTa tiraJireba (xelnaweris Seqmna,<br />

<strong>da</strong>beWdva) mmarTveli fenis kontrolis qveS mimdinareob<strong>da</strong>.<br />

- 104 -


literatura umetesad religiuri xasiaTis iyo <strong>da</strong> igi sazogadoebis<br />

uflebebis <strong>da</strong>cvis saqmes ar emsaxurebo<strong>da</strong>.<br />

arareligiuri Sinaarsis pirveli wigni, romelic vaxtang<br />

VI-is mier <strong>da</strong>arsebul qarTul stambaSi <strong>da</strong>ibeW<strong>da</strong>, iyo `vefxistyaosani~,<br />

romelic maSinve sasuliero pirTa devnis sagani<br />

gax<strong>da</strong>. miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom wigni TviT mefis mier iyo <strong>da</strong>beWdili,<br />

sazogadoebis erTi fena _ kerZod samRvdeloeba _<br />

win aRudga mis gavrcelebas xalxSi.<br />

`anton kaTalikosma… mravali <strong>da</strong>beWdilni mefis<br />

vaxtangis droisa vefxistyaosani <strong>da</strong>swuna <strong>da</strong> STaayrevina<br />

mtkuarSi <strong>da</strong> aRukrZala kiTxua wignisa amis qarTuelTa~.<br />

anton kaTalikosis saqmes agrZelebdnen sxva sasuliero<br />

moRvaweni, magaliTad: qarTlis mTavarepiskoposi timoTe<br />

maSindel sasuliero mwerlobaSi gabatonebul azrs<br />

gamoTqvam<strong>da</strong>: `SoTa iyo mTqmeli leqsTa borotTa, romelman<br />

aswavla qarTvelTa siwmidisa wil boroti bilweba <strong>da</strong><br />

ganhryuna qristianoba~.<br />

metic, igive timoTe mefe vaxtan meeqvses umecars uwodebs:<br />

`uwinares CuenTa umecarTa, saRuTod Targmnes boroti<br />

leqsi misio..~<br />

aqve aRvniSnavT, rom `vefxistyaosnis~ beWdvam maSindeli<br />

saqarTvelos mmarTveli ori fenis <strong>da</strong>pirispireba gamoiwvia<br />

<strong>da</strong> miuxe<strong>da</strong>vad samRvdeloebis mkacri poziciisa, wignma<br />

mfarveli naxa qarTveli xalxis saxiT. erma <strong>da</strong>gmo anton<br />

kaTalikosis saqcieli, metic _ legendis saxiT gaazvia<strong>da</strong>,<br />

rom TiTqos antonma tiraJis nawili gaanadgura. un<strong>da</strong> vivaraudoT,<br />

rom sinamdvileSi samRvdeloebam, albaT, ramdenime<br />

aTeuli cali <strong>da</strong>wva sajarod. am varauds amtkicebs isic, rom<br />

`vefxistyaosani~ vaxtangis stambis wignebTan Se<strong>da</strong>rebiT<br />

yvelaze bevri egzemplaria (20 cali) SemorCenili.<br />

mecxramete saukunemde <strong>qarTuli</strong> wigni saqarTveloSi umetes<br />

wilad ibeWdebo<strong>da</strong> `brZanebaTa mefisa <strong>da</strong> kurTxeviTa<br />

patriarqisa~, ruseTTan SeerTebis Semdeg patriarqi `uwmindesma<br />

sinodma~ Secvala <strong>da</strong> <strong>qarTuli</strong> wigni moeqca carizmis<br />

cenzuris marwuxebSi.<br />

marTalia, saqarTveloSi <strong>da</strong> saerTod kavkasiaSi gamocemuli<br />

pirveli perioduli organo TbilisSi <strong>da</strong>ibeW<strong>da</strong><br />

- 105 -


(saqarTvelos gazeTi; <strong>da</strong>ibeW<strong>da</strong> 1819 wels), magram am gazeTs<br />

<strong>qarTuli</strong> publicistikis ganviTarebis saqmeSi araviTari<br />

wvlili ar miuZRvis.<br />

am gazeTis gamocemamde saqarTveloSi perioduli gamocemis<br />

Seqmnis arc tradicia <strong>da</strong> arc moTxovnileba ar arsebob<strong>da</strong>.<br />

marTalia, paata guguSvilis azriT, `saqarTveloSi msgavsad<br />

sxva qveynebisa, Jurnal-gazeTebis warmoSobas win uswreb<strong>da</strong><br />

e. w. `zepiri gazeTi~, romelic zepirsityvierebis saxiT<br />

avrceleb<strong>da</strong> xalxSi axal ambebs, magram `zepiri gazeTi~,<br />

vfiqrobT, <strong>qarTuli</strong> publicistikis istoriis nawilia <strong>da</strong> mas<br />

araviTari kavSiri ar aqvs <strong>qarTuli</strong> periodikis istoriasTan.<br />

modiT realurad SevxedoT istorias:<br />

arc 1828-32 wlebSi gamomaval yovelkvireul gazeT `tfilisis<br />

uwyebans~, iseve rogorc `saqarTvelos gazeTs~,<br />

<strong>qarTuli</strong> publicistikis ganviTarebis saqmeSi araferi<br />

gaukeTebia. am gamocemebma qarTvel xalxs mxolod gaacno<br />

evropaSi <strong>da</strong>nergili gamocemis iseTi saxeebi, romelsac<br />

Jurnali <strong>da</strong> gazeTi ewodebo<strong>da</strong>.<br />

metic, cnobili mkvlevaris <strong>da</strong> sazogado moRvawis zaqaria<br />

WiWinaZis zepiri cnoba, rom Turme saqarTveloSi mefe erekles<br />

dros ibeWdebo<strong>da</strong> perioduli organo _ `leporti~, imis<br />

<strong>da</strong>ma<strong>da</strong>sturebelia, rom XIX saukunis <strong>da</strong>sawyisSi sazogadoeba<br />

ver arCev<strong>da</strong> ruseTis mTavrobis mier periodulad beWduri<br />

saxiT gamocemul `Ðàïîðò~-ebs, romelsac moednebze acnobdnen<br />

qarTvel mosaxleobas. aseTi movlenis momswris mier<br />

verbalurad naTqvamma cnobam zaqaria WiWinaZe <strong>da</strong> zogierTi<br />

`vai mecnieri~ miiyvana im <strong>da</strong>skvnamde, rom erekle mefis<br />

dros gazeTi gamoicemo<strong>da</strong> saqarTveloSi!!!<br />

Cvenis azriT, aseTi ram ar momx<strong>da</strong>ra. aris mxolod erTi<br />

cnoba, rom erekle II-is Svils, cnobil ganmanaTlebel ioane<br />

batoniSvils warudgenia mefisaTvis proeqti, sa<strong>da</strong>c ewera:<br />

`ibeWdebodes gazeTi TveSi orjer, aqe<strong>da</strong>mac iqneba Semosavali<br />

<strong>da</strong> xalxnic Seeqcevian~ _ es aris <strong>da</strong> es.<br />

ruseTis SemadgenlobaSi saqarTvelos Sesvlis Semdeg<br />

batoniSvilebi ruseTSi ga<strong>da</strong>asaxles <strong>da</strong> <strong>qarTuli</strong><br />

perioduli gamocemis <strong>da</strong>beWdvis saqmec <strong>da</strong>viwyebas mieca<br />

- 106 -


(romc ar ga<strong>da</strong>esaxlebiaT, Cemi azriT, mainc ar <strong>da</strong>ibeWdebo<strong>da</strong>.<br />

_ l. T.).<br />

XIX saukunis <strong>da</strong>sawyisis <strong>qarTuli</strong> publicistikis meTaurad<br />

warmogvidgeba solomon do<strong>da</strong>Svili, romlis re<strong>da</strong>qtorobiTac<br />

1832 wels gamoica pirveli <strong>qarTuli</strong> Jurnali `saliteraturo<br />

nawilni tfilisis uwyebaTani~, romelic gazeT<br />

`tfilisis uwyebanis~ <strong>da</strong>mateba iyo.<br />

JurnalSi solomon do<strong>da</strong>Svili wer<strong>da</strong>: `<strong>da</strong>iwyo qarTuls<br />

enasa ze<strong>da</strong> gamocemama tfilisis uwyebaTaman awindelsa<br />

amas welsa, umetes amisTvis, raTamca ese guarsa<br />

sasargeblosa saqmesa miscemo<strong>da</strong> mtkice safuZveli<br />

Seawevnelad ganaTlebisa ganvrcelebisaTvis bunebiTisa<br />

enisa Cvenisa, miaxloebisaTvis gamobrZnobilTa mcxovebTa<br />

evropiisaTa, TumcaRa… jereT ara ixilvebis miRebuli ese<br />

sagani~...… Jurnali 1832 wlis SeTqmulebis win <strong>da</strong>ixura.<br />

solomon do<strong>da</strong>Svili, rogorc SeTqmulebis monawile,<br />

gasamarTlebul iqna <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>asaxles viatkaSi, sa<strong>da</strong>c<br />

WleqiT gar<strong>da</strong>icvala.<br />

<strong>qarTuli</strong> Jurnalistikis istoriis II tomSi vkiTxulobT:<br />

`ruseTis mTavrobisaTvis Jurnal _ `saliteraturo nawilni<br />

tfilisis uwyebaTanis~ <strong>da</strong>beWdviT qarTvelTa erovnuli<br />

TviTSegnebis amaRleba magaliTad iqca, ris gamoc 40 wlis<br />

ganmavlobaSi qarTul enaze kavkasiaSi arc erTi perioduli<br />

organo ar gamocemula (Tu ar CavTvliT `kavkasiis mxareTa<br />

uwyebans~ _ rusulenovani `zakavkazni vestnikis <strong>da</strong>matebas<br />

qarTul enaze, romlis mxolod erTi nomeria moRweuli Cvenamde)~.<br />

vfiqrobT, es azri gazviadebulia. mizezi ki is iyo,<br />

rom qarTveli xalxisTvis perioduli gamocemebis moTxovnileba<br />

mcire iyo, xolo maTi <strong>da</strong>beWdva _ ararentabeluri.<br />

solomon do<strong>da</strong>Svilma im droisaTvis arnaxuli ram SeZlo:<br />

man Tavis organoSi wamoiwyo polemika im statiaze, romelic<br />

`tfilisis uwyebanSi~ <strong>da</strong>ibeW<strong>da</strong>, im JurnalSi, romlis <strong>da</strong>matebasac<br />

TviTon re<strong>da</strong>qtorob<strong>da</strong>.<br />

`ufali gordeevi (statiis avtori) _ wers do<strong>da</strong>Svili, armcodne<br />

qarTlisa erisa <strong>da</strong> arc zneobaTa <strong>da</strong> yofaqcevaTa saqarTvelos<br />

erTa, hswers mravalsa tyuilsa <strong>da</strong> gamoCenilsa<br />

sicruesa~...<br />

- 107 -


mecnierTa erT wreSi aris mosazreba, rom `tfilisis uwyebani~<br />

ruseTis mTavrobis mier iqna <strong>da</strong>xuruli. am azrs aZlierebs<br />

is faqtic, rom es gazeTi swored 1832 wlis SeTqmulebis<br />

dros <strong>da</strong>ixura. sinamdvileSi gazeTi ar iyidebo<strong>da</strong>, maSindeli<br />

qarTveli inteligencia inertuli iyo periodikis gavrcelebis<br />

saqmeSi. aseve gagrZel<strong>da</strong> momavalSi.<br />

1852 wels cnobilma sazogado moRvawem _ giorgi eris-<br />

Tavma SeZlo mieRo nebarTva ruseTis mTavrobisagan <strong>da</strong><br />

gamoeca nanatri <strong>qarTuli</strong> Jurnali, romelsac `ciskari~<br />

<strong>da</strong>arqves, magram erT weliwadSi Jurnali <strong>da</strong>ixura. cnobili<br />

mwerali lavrenti ar<strong>da</strong>ziani wers: `...(giorgi erisTavma)<br />

<strong>da</strong>afuZna Jurnali `ciskari~, aRadgina <strong>da</strong>cemuli <strong>qarTuli</strong><br />

ena, mravali keTili SesZina saqarTvelos <strong>da</strong> ufro mets<br />

SesZineb<strong>da</strong>, ukeTu Cven gar<strong>da</strong>gvexa<strong>da</strong> madloba<br />

<strong>da</strong>mfuZneblisaTvis. magram ara magodeni sindisi aris<br />

CvenSi. nacvlad madlobisa xSirad <strong>da</strong>mRereba ismo<strong>da</strong> aseT<br />

kaczed... g. erisTavi, rom ver gaawyo Tavisi grZnoba<br />

Cvenzed, amoxvriT <strong>da</strong>aneba Tavi Jurnals...~<br />

giorgi erisTavi, solomon do<strong>da</strong>Svilis msgavsad, marto<br />

<strong>da</strong>rCa periodikis gamocemis saqmeSi!!!<br />

`ciskari~ sami weli ar gamodio<strong>da</strong>. ivane kereseliZem _<br />

axalgazr<strong>da</strong> kacma miznad <strong>da</strong>isaxa Jurnal `ciskris~ aRdgena.<br />

kanonis mixedviT, Tu perioduli organo erT welze meti ar<br />

gamodio<strong>da</strong>, maSin igi gauqmebuli iyo, magram i. kereseliZem<br />

SeZlo, mieRo nebarTva `ciskris~ gamocemisa.<br />

1857 wels kavkasiis mTavarmarTebelma bariatinskim samxedro<br />

sagangebo gankarguleba miiRo adgilobrivi cenzuris<br />

gaZlierebis Sesaxeb. am gankargulebis miRebamde ramdenime<br />

TviT adre, 1857 wlis ianvarSi, aRdga Jurnali `ciskari~.<br />

1863 wlis 31 agvistos bolo gankargulebis safuZvelze<br />

baron nikalaim kavkasiaSi gamocemul periodikaSi sastikad<br />

akrZala politikuri Txzulebebis gamoqveyneba, ucxoeTis<br />

raime upiratesobaze wera, evropis qveynebSi momx<strong>da</strong>ri<br />

samoqalaqo moZraobebis, maT Soris poloneTis moZraobis<br />

xseneba, administraciis gakritikeba, raime mxileba <strong>da</strong> sxv.<br />

ikrZalebo<strong>da</strong> statiebi, romlebic mkveTri toniT<br />

gamoirCeodnen.<br />

- 108 -


cenzura akontoleb<strong>da</strong> ara marto beWdur produqcias,<br />

aramed mowafeTa xelnawer Jurnalebsac ; aikrZala<br />

gimnazielTa xelnaweri Jurnali `Taiguli~.<br />

Seqmnilma situaciam kvali <strong>da</strong>atyo `ciskarsac~. ivane kereseliZes<br />

cenzuris problemasTan erTad ekonomikuri problemebic<br />

hqon<strong>da</strong>, miuxe<strong>da</strong>vad amisa, igi cdilob<strong>da</strong> demokratiuli<br />

ideebs rac SeiZleba meti adgili <strong>da</strong>Tmobo<strong>da</strong> Jurnalis<br />

furclebze. man gabe<strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong>beW<strong>da</strong> nikoloz baraTaSvilis<br />

`bedi qarTlisa~. cenzormac ar <strong>da</strong>axana <strong>da</strong> amoiRo solomon<br />

leoniZis kamaTi mefesTan saqarTvelos orientaciaze.<br />

aseve <strong>da</strong>asaxiCra cenzorma grigol orbelianis <strong>da</strong> akaki<br />

wereTlis araerTi leqsi. leqsSi `vedreba~ poetma <strong>da</strong><br />

re<strong>da</strong>qtorma erTgvar xerxs mimarTes _ winaswar<br />

gaiTvaliswines, rom cenzori <strong>da</strong>asaxiCreb<strong>da</strong> leqss <strong>da</strong> am<br />

leqsSi poetma CaurTo:<br />

`Semdegi azri sTqvas aq wertilma,<br />

(amoWrili teqstis magivrad wertilebs beW<strong>da</strong>vdnen)<br />

Torem Cems kalams ara aqvs neba.<br />

un<strong>da</strong> monebiT Caviwyvito xma,<br />

Torem batons Cems es ewyineba~.<br />

ai, brwyinvale magaliTi TviTcenzurisa (TviTcenzura<br />

aris cenzuris saxe, romelic simarTlis bolomde arTqmiT<br />

gamoixateba <strong>da</strong> romelsac sxva<strong>da</strong>sxva mosazrebiT, am<br />

SemTxvevaSi cenzuris SiSiT, axorcielebs ara saxelmwifo,<br />

aramed Tavad cenzuris obieqtis avtori). Jurnal `ciskarSi~<br />

TviTcenzuris araerTi magaliTia.<br />

`ciskari~ 18 wlis ganmavlobaSi gamoicemo<strong>da</strong> <strong>da</strong> sul 180mde<br />

nomeri gamovi<strong>da</strong>. mis gamocemas Seewira ivane kereseliZis<br />

mTeli qoneba, magram Jurnalma <strong>qarTuli</strong> publicistikis<br />

istoriaSi udidesi kvali <strong>da</strong>tova.<br />

1862 wlis seqtemberSi `ciskris~ re<strong>da</strong>qciam axara mkiTxvels,<br />

rom momavali 1863 wlis ianvramde gamoicemo<strong>da</strong> axali<br />

<strong>qarTuli</strong> Jurnali saxelwodebiT `saqarTvelos moambe~. ra<br />

mizani <strong>da</strong>isaxa axalma Jurnalma? es Cans misi epigrafi<strong>da</strong>n,<br />

romelic markozis saxarebi<strong>da</strong>n aris aRebuli:<br />

- 109 -


`xolo leRvisagan iswavleT igavi ese: raJams igi rtoni<br />

<strong>da</strong>CCvian <strong>da</strong> gamovaln furcelni, uwyodeT, rameTu axlo ars<br />

zafxuli~.<br />

`saqarTvelos moambem~ axali sicocxle Seitana imdroindel<br />

qarTul publicistikaSi. Jurnali <strong>da</strong>upirispir<strong>da</strong> Jurnal<br />

`ciskris~ re<strong>da</strong>qcias mas Semdeg, rac am re<strong>da</strong>qciam jer kidev<br />

`saqarTvelos moambis~ pirveli nomris gamosvlamde <strong>da</strong><br />

Semdgom sastiki kritikis qarcecxlSi Caagdo axlad <strong>da</strong>arsebuli<br />

Jurnali. Jurnalis re<strong>da</strong>qtori ilia WavWavaZe pirvelive<br />

nomerSi aviTarebs azrs, rom `azris ukv<strong>da</strong>vebaSi aris<br />

mTeli imedi kacobriobis ukv<strong>da</strong>vebisa, imitom, rom grexili<br />

azrisa gauwyvetelia... moambem Tavis miznad <strong>da</strong>isaxa qarTveli<br />

xalxis socialuri uflebebis <strong>da</strong>cva. Cveni saqme saqar-<br />

Tvelos xalxis cxovrebaa, misi gamjobineba Cveni pirveli <strong>da</strong><br />

ukanaskneli survilia~.<br />

JurnalSi pirvelad <strong>da</strong>isva sakiTxi a<strong>da</strong>mianis uflebaTa<br />

<strong>da</strong>cvis Sesaxeb. iyo mcdeloba iseTi aqtualuri sakiTxebis<br />

ganxilvisa, rogoricaa batonymoba <strong>da</strong> saglexo reformis sakiTxi,<br />

magram cenzura mas gasaqans ar aZlev<strong>da</strong>.<br />

mag.: `saqarTvelos moambis~ #5-Si vkiTxulobT: `am cota<br />

xanSi bevri iseTi ambavi mox<strong>da</strong> qveyanaze, rogorc sxvagan, ise<br />

Cvens mxareSiac _ romelic Cven sazogadoebasac un<strong>da</strong> Sexebodes<br />

<strong>da</strong>, maSasa<strong>da</strong>me, mTeli qarTvelobisaTvisac saintereso<br />

un<strong>da</strong> iyos, imaTi mboba visurve SenTvisa, mkiTxvelo, magram<br />

am survilis aRsrulebis SeuZlebloba maSinve warmomidga<br />

fiqrSi <strong>da</strong> Zalian Sevwuxdi... magram sad aris SeZleba<br />

Cveni survilis aRsrulebisa? amisa mousvenrobad miiReben<br />

<strong>da</strong> Segvimusraven xolme yovels amgvar survilsa~.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom Jurnals ilia WavWavaZe arc dros<br />

<strong>da</strong> arc energias ar akleb<strong>da</strong>, miuxe<strong>da</strong>vad misi pirveli nomrebSi<br />

warmodgenili mdi<strong>da</strong>ri masalisa, 1864 wlis ianvarSi<br />

Jurnali `saqarTvelos moambe~ <strong>da</strong>ixura. igi arc cenzuras<br />

<strong>da</strong>uxuravs <strong>da</strong> arc raime <strong>da</strong>pirispirebis gamo SeCerebula. misi<br />

<strong>da</strong>xurvis mizezad zogi imas asaxeleb<strong>da</strong>, rom mkiTxvelTa<br />

raodenoba Zalze mcire iyo, zogierTi masalebiTac <strong>qarTuli</strong><br />

sazogadoebrioba Jurnals ar amarTleb<strong>da</strong>. ilia WavWava-Zis<br />

biografis gr. yifSiZis azriT, mizezi is iyo, rom ilias<br />

- 110 -


Seuyvar<strong>da</strong> guramianT qali olRa <strong>da</strong> Tavis sakuTar saqmeebi-<br />

Ta <strong>da</strong> samsaxurSi Sesvlis fiqriT garTulma, Seswyvita misi<br />

beWdva (ix.: i. WavWavaZe. Txzulebani, 1914 w. t. I. gv. 18).<br />

rac Seexeba mkvlevarTa azrs, rom `saqarTvelos moambe~<br />

sacenzuro komitetis ga<strong>da</strong>wyvetilebiT <strong>da</strong>ixura _es absurdia.<br />

`saqarTvelos moambis~ ukanaskneli sare<strong>da</strong>qtoro gancxadebi<strong>da</strong>n<br />

Cans, rom `zogierTis mizezisa gamo `saqarTvelos<br />

moambe~ dromde ver gamova~. rogorc Cans, Jurnalis gamocema<br />

TviT re<strong>da</strong>qciam SeaCera <strong>da</strong> ara sacenzuro komitetma.<br />

vfiqrobT, zemoT CamoTvlil mizezebSi ar aris is ZiriTadi<br />

mizezi, romlis gamoc `saqarTvelos moambe~ <strong>da</strong>ixura.<br />

ra iyo es mizezi?<br />

gavixsenoT `saqarTvelos moambis~ I nomris epigrafis bolo<br />

sami sityva, `axlo ars zafxuli~. am zafxulSi, vfiqrobT,<br />

ilia WavWavaZe `<strong>qarTuli</strong> sapolemiko <strong>da</strong> saliteraturo gazeTis~<br />

gamocemas gulisxmob<strong>da</strong>.<br />

ilias azriT, <strong>qarTuli</strong> publicistikis ganviTarebis saqmes<br />

swored gazeTi esaWiroebo<strong>da</strong>. aseTi gazeTis I nomeri ki<br />

ramdenime weliwadSi 1866 wlis 4 marts <strong>da</strong>ibeW<strong>da</strong>. es iyo gaze-<br />

Ti `droeba~.<br />

fr. engelsi wer<strong>da</strong> e. bernSteins, `Tu gin<strong>da</strong>T, gqondeT masebze<br />

gavlena, saWiroa yoveldRiuri gazeTi~. saqarTveloSi<br />

aseTi gazeTis roli ki `droebas~ un<strong>da</strong> <strong>da</strong>eWira. Ggax<strong>da</strong> ki gazeTi<br />

`droeba~ sazogadoebis Wir-varamis gamziarebeli?<br />

dReisaTvis CvenTvis kargad cnobili a<strong>da</strong>mianis romeli uflebebis<br />

<strong>da</strong>cva airCia gazeTma?<br />

mag.: a<strong>da</strong>mianuri Rirseba (erT-erTi fuZemdebluri koncefciaa,<br />

romelsac a<strong>da</strong>mianis uflebaTa <strong>da</strong>cva eyrdnoba). miuxe<strong>da</strong>vad<br />

imisa, rom gazeTma `droebam~ miznad <strong>da</strong>isaxa qar-<br />

Tveli eris Rirsebis <strong>da</strong>cva, es koncefcia calkeul SemTxvevebSi<br />

gaz. `droebis~ <strong>da</strong> gazeT `iveriis~ furclebze, araer-<br />

Txel sastikad irRveva. mag: 1893 wlis `iveriaSi~ statiis avtorma<br />

fsevdonimiT `amier-imereli~ Seuracxyofa miayena<br />

iseT sasuliero moRvawes, rogoric iyo mixeil sabinini. statiaSi<br />

vkiTxulobT: `[martvilis taZarSi] RvTismSoblis xati<br />

yofila Zalian Zvirfasis Tval-margalitiT <strong>da</strong> minanqriT<br />

Semkuli. es xati rogorc miambo mRvdel-monazonma martvi-<br />

- 111 -


lis u<strong>da</strong>bnosaman, mama sofronman, wauRia ruseTs baton sabinins,<br />

viTom<strong>da</strong> gasakeTeblad. xats cota ram hqonia gasakeTebeli,<br />

wauRia, SemouZarcvavs mTeli samkauli... Causvams ubralo<br />

vercxlSi <strong>da</strong> ise <strong>da</strong>ubrunebia.~ am <strong>da</strong> aseT ciliswamebebze<br />

wer<strong>da</strong> Tedo Jor<strong>da</strong>nia: `mTelma gundma im viTom<strong>da</strong><br />

patriotTa meWoreTa, romelTac cisliswamebis iaraRiT bolo<br />

mouRes sabininis moRvaweobas, ver Segviqmnes aCrdilica<br />

esreTis Sromisa.~ sayuradReboa, zaqaria WiWinaZis cnoba,<br />

rom cnobili sazogado moRvawe ivane maCabelis Tavis <strong>da</strong>xrCoba<br />

mox<strong>da</strong> im dRis meore dRes, roca `iveriaSi~ gamoqveyn<strong>da</strong><br />

Semdegi gancxadeba: `rom Tu iv. maCabeli skolis komitetSi<br />

dReis Semdeg fexs Semoadgams kidevao, maSin me iq aRar<br />

Sevalo~. zaqaria WiWinaZis cnobiT, qarTul gimnaziasTan arsebob<strong>da</strong><br />

Rarib moswavleTa <strong>da</strong>mxmare komiteti. ivane maCabeli<br />

imave komitetSi iyo Tavmjdomaris xelqveiTad, ese igi meore<br />

pirad. am komitetis Tavmjdomare gaxl<strong>da</strong>T erTi war-<br />

Cinebuli qarTveli moRvawe mandilosani, <strong>qarTuli</strong>s maRalis<br />

aristokratiulis ojaxis wevri <strong>da</strong>, amasTanave, di<strong>da</strong>d saxelovani<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong>msaxurebuli piri, romelmac erT dRes qarTul<br />

gazeTebSi gamoacxa<strong>da</strong> eseTi ambavi: `pativcemuls qarTuls<br />

sazogadoebas un<strong>da</strong> vacnobo, rom dReis Semdeg ivane maCabeli<br />

Cveni <strong>qarTuli</strong> gimnaziis komitetSi Tu kidev fexs Semoadgams,<br />

maSin me am xsenebul komitetSi veRar Semoval... amitom<br />

saWiroebad miviRe, rom es <strong>qarTuli</strong> gazeTebis saSualebad<br />

gamomecxadebina~. am ambis gamocxadebis dRes vnaxe ivane<br />

maCabeli. igi sololaki<strong>da</strong>n modio<strong>da</strong>... Zriel <strong>da</strong>Ronebuli<br />

iyo <strong>da</strong> ferwasuli... amis Semdeg ra mox<strong>da</strong> mis Tavze <strong>da</strong> cxovrebaSi,<br />

me es ar vici, mxolod am ambis gamocxadebis Semdeg<br />

ivane maCabeli sadRac miikarga~. (ix. <strong>qarTuli</strong> literaturis<br />

muzemis xelnawerTa fondi. xelnaweri #13654). vfiqrobT, es<br />

ori magaliTi sakmarisia, rom warmovidginoT rogori <strong>da</strong>mokidebuleba<br />

hqon<strong>da</strong> re<strong>da</strong>qcias pirovnebis Rirsebis Selaxvis<br />

sakiTxTan, aseve <strong>da</strong>vinaxoT <strong>da</strong>zaralebulis uZlureba Rirsebis<br />

<strong>da</strong>cvis saqmeSi.<br />

aris eTnikuri niSniT a<strong>da</strong>mianis Rirsebis Semlaxveli magaliTebic.<br />

Tun<strong>da</strong>c es erTi magaliTi:<br />

`droebis~ 1875 wlis #80 nomerSi vkiTxulobT:<br />

- 112 -


`uriebs CveulebrivaT aqvsT kanoni, rom vinc mzis amosvlamde<br />

mokvdeba, mzis Casvlamdin un<strong>da</strong> <strong>da</strong>marxon <strong>da</strong> vinc<br />

mzis Casvlisas, uTuod mzis amosvlamdin, ase rom zogjer<br />

gaucielebel mkv<strong>da</strong>rsac CauZaxeben xolme samareSi...~ Semdeg<br />

moTxrobilia, rom Turme erTi ebraeli <strong>da</strong>umarxavT <strong>da</strong> Semdeg<br />

amouTxriaT. `saflavi<strong>da</strong>n amoRebul~ kacs mouxsnia su<strong>da</strong>ra,<br />

Tvalebi amoufSvtenia <strong>da</strong> gancvifrebuli, ra min<strong>da</strong> sasaflaozeo,<br />

wasula Tavis saxlSi, aqac bevri <strong>da</strong>ufurTxia,<br />

magram mere ucvniaT <strong>da</strong> SeuyvaniaT saxlSi~. am statiis avtori<br />

Teof. kandelaki sxva araerT nomerSi aTavseb<strong>da</strong><br />

araqarTvelebze gasakilav cnobebs.<br />

swored Rirsebis Selaxvis zemoT <strong>da</strong>saxelebulma faqtebma<br />

moiyvanes gaz. `droebis~ re<strong>da</strong>qtori iqamde, rom man meTauri<br />

werilis saxiT gamoaqveyna: `aTi weliwadi arsebobs gaze-<br />

Ti <strong>da</strong> jer kidev kargaT ver SeutyviaT, rom gazeTi mxolod<br />

iseT saqmeebs exeba, romelsac raime sazogado mniSvneloba<br />

aqvs, ver gaugiaT, rom mezoblebis uTanxmoebaSi, ojaxis wevrebis<br />

ukmayofilebaSi, rZal-de<strong>da</strong>mTilis CxubSi is araviTar<br />

sazogado interess ara xe<strong>da</strong>vs <strong>da</strong> arc ereva. gansakuTrebiT<br />

imerlebi arian gamoCenilni amgvar saqmeebSi <strong>da</strong> imerlebSi<br />

kidev yvelaze kidev yvelaze ufro iqauri mRvdlebi <strong>da</strong> sasuliero<br />

moRvaweni~. gazeTis re<strong>da</strong>qtoris am werilSic Cans,<br />

rom TviTon s. mesxic ramdenime a<strong>da</strong>mianis qcevas mTels kuTxeze<br />

(imereTze) ganazogadebs, gazeTSic araerTi Wori <strong>da</strong> <strong>da</strong>u<strong>da</strong>stu-rebeli<br />

faqtia mocemuli.<br />

ai, kidev erTi magaliTi:<br />

`droebis~ 1882 wlis #11 nomerSi vkiTxulobT:<br />

`axalcixeSi 8 ianvars, naTlisRebis Rames ramdenime kaci<br />

avazakebi <strong>da</strong>ecnen erTs ebrael-zarafs, nakuw-nakuwad<br />

<strong>da</strong>Wres, waarTves oras Tumnamdin oqros fuli <strong>da</strong> gaiqcnen.<br />

yuradRebis Rirsi am SemTxvevaSi TviT es avazakoba rodia,<br />

radgan es yvelgan SeiZleba momx<strong>da</strong>riyo, aramed Semdegi<br />

garemoeba: axalcixeSi cxovrobs erTi cimbiri<strong>da</strong>n<br />

<strong>da</strong>brunebuli somexi, saxelad farseRa, romelsac rogorc am<br />

SemTxvevas, agreTve, yvela amgvar avazakobas abralebs<br />

mTeli qveyana, mTelma axalcixem icis, rom mas hyavs Tavis<br />

Saika, magram ramdenjerme <strong>da</strong>iWires <strong>da</strong> isev gamouSves,<br />

- 113 -


adgan gasamtyunebel sabuTebs ver mohkides xeli~. aseTi<br />

<strong>da</strong>u<strong>da</strong>sturebel informaciebi araerTia `droebis~<br />

furclebze.<br />

cenzorebisaTvis ar aris mniSvnelovani sazogadoebis<br />

erTi nawilis (araCinovnikTa) Rirsebis Selaxvis faqti,<br />

magram gaze-Tis re<strong>da</strong>qciisTvis tabu<strong>da</strong>debulia iseTi<br />

uflebebis moTxovna, rogoricaa moqalaqeobis, Sromis,<br />

ganaTlebis, azris, sindisis, gansakuTrebiT cenzuris<br />

akrZalvis moTxovnebi.<br />

`droebis~ furclebze yvelas SeeZlo gaekritikebina eklesia,<br />

soflis mamasaxlisi, nebismieri sazogado moRvawe <strong>da</strong><br />

ara sinodi, saxelmwifo moxele, cenzori, saxelmwifo <strong>da</strong>wesebulebebi<br />

<strong>da</strong> a. S.<br />

gazeTebis `droebis~ <strong>da</strong> `iveriis~ furclebze asaxuli informaciis<br />

gacnobiT am gazeTebis re<strong>da</strong>qciebi dReisaTvis<br />

`xelSeuxebel uflebebad~ cnobili uflebebi<strong>da</strong>n yuradRebas<br />

Semdeg uflebebze amaxvilebdnen: 1. `sicocxlis ufleba~,<br />

2. monobis, monobiT vaWrobis <strong>da</strong> <strong>da</strong>monebis sxva formebis<br />

akrZalva, 3. religiis Tavisufleba.<br />

a<strong>da</strong>mianis politikur uflebebze wera imdroindel presa-<br />

Si tabu<strong>da</strong>debuli Tema iyo. gamonakliss warmoadgen<strong>da</strong> qalTa<br />

uflebebi, razec gazeTis TiTqmis yovel nomerSi SegeZloT<br />

wagekiTxaT.<br />

gazeT `droebis~ <strong>da</strong>arsebisTanave re<strong>da</strong>qtori giorgi wereTeli<br />

miznad isaxavs qalTa politikuri uflebebis Sesaxeb<br />

<strong>qarTuli</strong> sazogadoebisaTvis informaciis miwodebas. ukve<br />

me-5 nomerSi aqveynebs `amerikis qalebis peticias maTTvis<br />

politikuri uflebebis miniWebis Sesaxeb~. masala momzadebulia<br />

aSS-s indroindeli presis masalebis mixedviT. iqvea<br />

statia `qalebis samoqalaqo uflebebi SveciaSi~.<br />

#7 nomerSi, pirvel gverdze `droeba~ aqveynebs<br />

informacias aSS-Si monobis gauqmebis Sesaxeb. swored qalTa<br />

uflebebi <strong>da</strong> monobis gauqmeba aSS-Si gax<strong>da</strong> araerTi statiis<br />

Tema `droebis~ Semdgom nomrebSi. imave nomerSi <strong>da</strong>beWdilia<br />

statia `xalxis ganaTleba amerikaSi~, sa<strong>da</strong>c mocemulia<br />

informacia amerikelTa ganaTlebis uflebis Sesaxeb.<br />

statiis avtori aRtacebiT wers, rom msoflioSi mxolod 4<br />

- 114 -


saxelmwifoa, sa<strong>da</strong>c TiToeulma icis kiTxva. es saxelmwifoebia:<br />

germania, norvegia, Sveicaria <strong>da</strong> aSS~. iqve<br />

vkiTxulobT, rom<br />

`TviT bunebas miucia qalisaTvis aRzrdis niWi. amerikaSi<br />

yvelani <strong>da</strong>rwmunebulni arian, rom Tu qalsa <strong>da</strong> kacs Tanaswori<br />

codna aqvT, de<strong>da</strong>kacs mamakaczed ukeT SeuZliaT swavleba...<br />

amerikaSi sityva aris Zala <strong>da</strong> amisTvisac yvelas un<strong>da</strong> SeeZlos<br />

karga gamosTqvas Tavisi azri <strong>da</strong> kidevac <strong>da</strong>amtkicos<br />

is... sarwmunoeba imaT eCvenebaT samZimod <strong>da</strong> Tavis mosawyenad...<br />

yvela amerikis skola ufasoa...~.<br />

am werili<strong>da</strong>n moyolebuli, araerTi statia <strong>da</strong>ibeW<strong>da</strong><br />

qalTa uflebebis <strong>da</strong>cvaze. mag:<br />

anglia. aRmorCeviTi simarTlis miniWeba qalTaTvis<br />

(`droeba~, 1868 w., 24 maisi, #21, gv. 1).<br />

anglia. qalebisaTvis saarCevno uflebis miniWebis moTxovna<br />

(`droeba~. 1866, 16 dekemberi, #42, gv. 1).<br />

inglisi. qalTa uflebebze msjeloba parlamentSi (`droeba~,<br />

1870, 21 maisi, #20, gv. 2).<br />

am statiebs mohyva qarTveli qalebis gamoxmaureba statiaSi<br />

saTauriT `Rirs qalebze laparaki~ ( gaz. „droeba“, # 21,<br />

gv. 1-3, ) sa<strong>da</strong>c vkiTxulobT: `qals dRes sazizRari<br />

mdgomareoba aqvs ojaxSi. aq qals pataraobiTve exuWeba<br />

Tvalebi, ekvreba xelebi, uClundgeba goneba, sustdeba<br />

janiTa <strong>da</strong> sabolood xdeba sazogadoebis gamousadegar<br />

arsebaTa... rom hqondes (qals) Zala, mainc Znelia susti<br />

qalisaTvis brZola. vai im qals, romelic ar aRasrulebs<br />

raime mizeziT mSoblebis yvela <strong>da</strong>rigebas~. statias xels<br />

awers vinme `maRaroeli qali~.<br />

qalTa uflebebis <strong>da</strong>cvis Sesaxeb sazRvargareTuli presis<br />

masalebis beWdvam Sedegi gamoiRo: gazeT `droebis~ re<strong>da</strong>qciam<br />

<strong>da</strong>iwyo korespondenciebis miReba sxva<strong>da</strong>sxva regionebi<strong>da</strong>n.<br />

ai, erT-erTi maTgani yvelaze amazrzeni faqtis Sesaxeb:<br />

sofel dvalTa<strong>da</strong>n (dRes TeTriwyaros raioni) miRebul<br />

korespondenciaSi vkiTxulobT: (ix. `droeba~ #12, 1877<br />

w. gv. 4).<br />

- 115 -


`ufalo re<strong>da</strong>qtoro... Cvens sofelSi ganxlaven saco<strong>da</strong>vi<br />

qvrivebi, am sofelSi gamoCn<strong>da</strong> erTi zne<strong>da</strong>cemuli kaci, romelmac<br />

Seiyvara erTi qvrivi <strong>da</strong> wlis Tavzed <strong>da</strong>gviorsula es<br />

qvrivi... Seityves Tu ara es soflis mamasaxlisma <strong>da</strong> sudiebma,<br />

Seyares xalxi <strong>da</strong>... Seadgines Semdegi ganCineba: kacs waarTves<br />

oTxi Tumani fuli <strong>da</strong> de<strong>da</strong>kacs ki 25 maneTi eklesiis<br />

sasargebloT. amas gar<strong>da</strong> de<strong>da</strong>kacs Seugzavnes ramdenime<br />

soflis biWi, gamoayvanines <strong>da</strong> 3 dRis <strong>da</strong>loginebuli qali<br />

Sesves virzed, fexebi gaukres ze<strong>da</strong> <strong>da</strong> erTi Tabaxi lafi <strong>da</strong>asxes<br />

Tavzed.<br />

es cocxal-mkv<strong>da</strong>ri de<strong>da</strong>kaci ise <strong>da</strong>icala sisxlisagan,<br />

rom soflis quCebi morwyuli iyo...~<br />

zemoT moyvanili magaliTi gviCvenebs, Tu ra fonze ibeWdebo<strong>da</strong><br />

gazeT `droebaSi~ qalTa politikuri uflebebis<br />

moTxovnis werilebi, romlebic umetesad ucxouri presis<br />

masalebze iyo <strong>da</strong>yrdnobili.<br />

1877-84 wlebSi qalTa uflebebis Sesaxeb araerTi werili<br />

<strong>da</strong>ibeW<strong>da</strong> `droebaSi~, magram miuxe<strong>da</strong>vad amisa, qalTa uflebebis<br />

<strong>da</strong>cvis saqme saqarTveloSi kvlav ara<strong>da</strong>makmayofilebeli<br />

iyo, mag.: 1884 wlis `droebaSi~ (#160. gv. 2) vkiTxulobT:<br />

`gansacvifrebelia is Tavawyvetili saqcieli zogierTi pirebisa,<br />

romlebsac TiTqmis yovel nabijzed SexvdebiT: ai,<br />

Tun<strong>da</strong>c aiReT am Tvis 20-Si momx<strong>da</strong>ri saqme, saRamos 5 saaTze<br />

Sua qalaqSi, sazogado baRis win, rodesac mTeli qveyana gareT<br />

iyo <strong>da</strong> mowmed <strong>da</strong>eswro.<br />

saqme is aris, rom saqalaqo baRis pir<strong>da</strong>pir gamarTuli<br />

rZis gasayidi duqani uWiravs erTs sindisian imerels.<br />

saRamos, 5 saaTs coli am duqnis patronisa gamovi<strong>da</strong> quCa-<br />

Si <strong>da</strong> fanjris <strong>da</strong>xurva <strong>da</strong>iwyo. gamoCndnen quCaSi sami kaci,<br />

sakmaod Seqeifianebulebi. erT-erTi gamoqan<strong>da</strong> <strong>da</strong> kocna <strong>da</strong>uwyo.<br />

Seuracxyofils SeeSin<strong>da</strong> <strong>da</strong> yvirili <strong>da</strong>iwyo. iqve myofi<br />

policieli uZravad idga <strong>da</strong> am sazizRar suraTs RimiliT<br />

uyureb<strong>da</strong>. yvirilma miaRwia iqve mezoblad stambis mqone xelaZamde,<br />

romelmac ixsna ubeduri qali gamxecebulis kacis<br />

xelidgan~.<br />

yvelaze aRmaSfoTebeli ki ramdenime dRis Semdeg imave<br />

droebaSi gamoqveynebuli werilia, sa<strong>da</strong>c weria, rom xsene-<br />

- 116 -


ul Cinovniks qalisaTvis ki ar ukocnia, mxolod xeli wauvliao!<br />

ai, ase!<br />

1875 wlis #40 `droebis~ meTaur statiaSi sergi mesxi<br />

ilaSqrebs qalTa uuflebobis <strong>da</strong> Cagvris winaaRmdeg.<br />

`miixed-moixedeT Tqvens garSemo <strong>da</strong> <strong>da</strong>rwmundebiT, rom<br />

asSi erTi ar epyroba Tavis cols rigianaT. aba miCveneT ise-<br />

Ti qmari, romelmac sTqvas, rom coli Cemi toliao! romelic<br />

ar ambobdes, rom de<strong>da</strong>kacs TmaSi aqvs Wkuao...<br />

TviT kanonma <strong>da</strong> sazogadoebam imisTana xarisxze un<strong>da</strong> <strong>da</strong>ayenos<br />

qali, rom is Tavis araraobas, Tavis sisustes ar<br />

grZnobdes, mieciT qals ganaTleba, rom namdvili a<strong>da</strong>mianis<br />

Rirseba esmodes, mieciT imis saSualeba, rom lukma-puris<br />

mopoveba TviTonve SeeZlos <strong>da</strong> mu<strong>da</strong>m sxvisagan ar iyos <strong>da</strong>mokidebuli<br />

_ <strong>da</strong> maSin naxavT, <strong>da</strong>rCeba is yurmoWril-<strong>da</strong>Cagrul<br />

monad Tu ara~.<br />

ra miviReT am werilis gamoqveynebi<strong>da</strong>n 22 wlis Semdeg?<br />

gaz. `droeba~ ukve istorias Cabar<strong>da</strong>. misi adgili <strong>da</strong>ikava saqarTveloSi<br />

yvelaze cnobilma gazeTma `iveriam~, sa<strong>da</strong>c 22<br />

wlis Semdeg, samwuxarod, kvlav saqarTveloSi, araerTi werili<br />

iwereba qalTa uflebebis Sesaxeb. vinme e. vaSakiZe Jurnal<br />

`moambeSi (#11) aqveynebs statias (romelsac<br />

`samecniero werils~ uwodebs) saTauriT `de<strong>da</strong>Ta kiTxva~.<br />

avtori amtkicebs, rom `fizikuri sisuste qalisa,<br />

warmomdgari sqesobrivi gansxvavebisagan, uSlis qals,<br />

miaRwios im gonebis ganviTarebamdis, romlamdisac aRwevs<br />

mamakacis goneba. Tu qali Tavis pir<strong>da</strong>pir movaleobas zurgs<br />

uqcevs, maSin SeiZleba goneba amaRldes, magram mesame sqesad<br />

gar<strong>da</strong>iqmneba (!!!) `moambis~ am werils upasuxa gazeT<br />

`iveriaSi~ Seuracxyofilma qar-Tvelma qalma, romelmac<br />

fsevdonimiT _ `vinc un<strong>da</strong> viyo~ warmoadgina Tavi. `iveriaSi~<br />

<strong>da</strong>beWdil werilSi vkiTxulobT: `e. vaSakiZis azriT<br />

qarTveli Tanamedrove qalebi, uzomo mflangvelni arian,<br />

usaqmod moxetialeni, enis Semlaxvelni <strong>da</strong> ekonomiurad<br />

ojaxis <strong>da</strong>mcemni.<br />

romel qalebis gamoa aq laparaki? romelic axalma cxovrebam<br />

<strong>da</strong>hba<strong>da</strong>, Tu Zvel, <strong>da</strong>xavsebul nia<strong>da</strong>gzed aRmocenebuli<br />

kneinebi?<br />

- 117 -


...Tanamedrove cxovrebam Sehqmna iseTi qalebi, romelTac<br />

usaqmoba ara sCveviaT <strong>da</strong>, maSasa<strong>da</strong>me, arc flangva. hflangavs<br />

is, vinc ar icis ra aris Sroma, visac sxvisgan mopovebuli<br />

qoneba aqvs, vinc ar Careula ferxulSi...! gana Cveni axali<br />

qalebi ara hSromoben?<br />

...rodesac araraobas amtkicebs avtori, Semdeg idealurad<br />

gvisaxavs Zvel qarTvel qalebs. es axali ar aris Cven-<br />

Tvis. ar aris arc erTi qarTveli mwerali, romelic Tvalcremliani<br />

ara hgodebdes Cvens araraobasa <strong>da</strong> idealad Zvel<br />

qalebas ar gvisaxavdes.<br />

nuTu erTi brwyinvale ram ar ipoveba Cvens awmyoSi momavlis<br />

saimedod, rom aRniSnon igi?! gvargia ki idealad Cven<br />

Zveli qalebi? cxovreba icvala maSin, rodesac yvela win,<br />

mermisisaken icqireba <strong>da</strong> miiswrafeba, Cven gveubnebian: `nangrevebs<br />

CaaSterdiTo, warsuls CaukvirdiT, iq ipoviT qalis<br />

idealso~. drois moTxovnileba ki gamoicvala. Zveli qar-<br />

Tveli de<strong>da</strong> xmals aZlev<strong>da</strong> Svils xelSi, dro amas Txoulob<strong>da</strong>,<br />

kargad ico<strong>da</strong> xmlis miwodeba. Cven ki Tanamedrove iara-<br />

Ri un<strong>da</strong> mivceT Cvens Svilebs xelSi... amitom nangrevebSi ki<br />

ar un<strong>da</strong> viqeqoT Cveni ideali, Cadri ki ar un<strong>da</strong> wamovisxaT,<br />

idealad un<strong>da</strong> <strong>da</strong>visaxoT evropel qalTa saukeTeso warmomadgenlebi...<br />

<strong>da</strong> Cvenc imaTsaviT un<strong>da</strong> aRvmaRldeT gonebiT~.<br />

ai Sedegi 30-wliani qalTa uflebebis moTxovnisa.<br />

ra pasuxi gasca gazeTma `iveriam~ am werils? iqve<br />

SeniSvnis saxiT miawera: `qalbaton `vinc un<strong>da</strong> viyos~ ZvelTa<br />

de<strong>da</strong>Ta sikeTe <strong>da</strong> Rirseba marto xmlis miwodebaSi <strong>da</strong>unaxavs<br />

<strong>da</strong> axalis Taobis qalebi ki yovlad unaklod miaCnia.<br />

vbeW<strong>da</strong>vT am axalTaobis momxre qalis werils <strong>da</strong> aRviarebT,<br />

rom di<strong>da</strong>d samwuxaroa, Tu yvela misis xnis qalni am azrisa<br />

arian~. _ red.<br />

rogorc Cans, `iveriis~ re<strong>da</strong>qcia, romelic did adgils<br />

uTmob<strong>da</strong> qalTa uflebebis <strong>da</strong>cvis saqmes, am SemTxvevaSi ganawyen<strong>da</strong><br />

qalTa sqesis warmomadgenlis kategoriuli<br />

toniT, ver <strong>da</strong>imorCila subieqturi, saukuneebis<br />

ganmavlobaSi sisxlSi gamj<strong>da</strong>ri mentaliteti <strong>da</strong> aseTi<br />

minaweri gaakeTa.<br />

- 118 -


un<strong>da</strong> aRvniSnoT, rom gazeTma `iveriam~ qalTa uflebebis<br />

<strong>da</strong>cvis fonze <strong>da</strong>ayena ukanonod SobilTa uflebebic.<br />

1898 wels ruseTSi ga<strong>da</strong>wy<strong>da</strong> mieRoT kanoni ukanonod SobilTa<br />

uflebebis Sesaxeb. am kanonis mixedviT mSoblebis ufleba<br />

eZleo<strong>da</strong> de<strong>da</strong>s _ mTlad <strong>da</strong> ganuyoflad, <strong>da</strong> ara mamas.<br />

ukanono Svils eZleo<strong>da</strong> ufleba samarTliT <strong>da</strong>emtkicebina<br />

Tavisi STamomavloba. mas dedis qonebasa <strong>da</strong> mamulSi iseTive<br />

monawileoba eZleo<strong>da</strong>, rogorc kanonier Svils.<br />

mama ukanono Svilisa movale xdebo<strong>da</strong>, etvirTa xarji ukanono<br />

Svilis gazrdisa <strong>da</strong> a. S.<br />

ilia WavWavaZe am kanonproeqtTan <strong>da</strong>avSirebiT gaz. `iveriis~<br />

1898 wlis #248 nomerSi wer<strong>da</strong>:<br />

`...[ukanonod SobilTaTvis] arc saxelia, arc gvaria, arc<br />

de<strong>da</strong>, arc mama, arc mameuli, arc dedeuli qoneba, arc mama-<br />

Sviluri <strong>da</strong> de<strong>da</strong>Sviluri ganwyobileba... ase uwyalod yofna<br />

ubedurad <strong>da</strong>rCenilisa swored ulmoblobaa, gulqveobaa,<br />

cocxal-mkvdrad <strong>da</strong>marxva u<strong>da</strong>naSaulo <strong>da</strong> ucodvelis a<strong>da</strong>mianisa.<br />

`droebis~ <strong>da</strong> `iveriis~ re<strong>da</strong>qciebisaTvis ucxo aris rasobrivi<br />

diskriminacia. marTalia, ramdenime SemTxvevaSi<br />

araqarTvelTa cxovrebis aRwera moyvanilia xumrobis toniT,<br />

magram samagierod aris meTauri statiebi, sa<strong>da</strong>c gakicxulia<br />

germanelebis, ingliselebis mier sxva erebis Cagvra<br />

(<strong>da</strong> ara rusebis).<br />

am mxriv gansakuTrebiT aRsaniSnavia gaz. `droebaSi~ 1883<br />

wlis 21 seqtembris (#186) nomerSi gamoqveynebuli meTauri<br />

werili: `ebraelebis saqme CvenSi~.<br />

avtori ixilavs ebraelTa istorias, maT Camosaxlebas saqarTveloSi,<br />

maT mZime beds <strong>da</strong> wers: `yvelam icis, Tu... ras ar<br />

swamebdnen, ra gvarad ar stanjavdnen am ebraelis ubedur<br />

Svilebs, viTomc mama-papis raRac codvisaTvis! ... ebraeli<br />

iCagreba <strong>da</strong> kanoni mas ar esarCleba, rac un<strong>da</strong> didis niWisa<br />

<strong>da</strong> mSvenieris xasiaTis patroni iyos, mxolod imitom, rom<br />

ebraelad <strong>da</strong>badebula qveyanaze.<br />

aRsaniSnavia, rom `droebis~ <strong>da</strong> `iveriis~ furclebze ar<br />

ganxilula a<strong>da</strong>mianis uflebebTan uSualod <strong>da</strong>kavSirebuli<br />

iseTi Temebi, rogoricaa samarTlebrivi saxelmwifo, av-<br />

- 119 -


toritarizmi, diqtatura, cenzura, Sekrebis Tavisufleba,<br />

<strong>da</strong>saqmebis politika.<br />

maTgan zogi, im droisaTvis saerTod ucnobi iyo sazogadoebisaTvis,<br />

zogi ki (cenzura, Sekrebis <strong>da</strong> informaciis Tavisufleba,<br />

diqtatura, <strong>da</strong>kavebul an <strong>da</strong>patimrebul pirTa<br />

uflebebi) tabu<strong>da</strong>debuli Tema iyo.<br />

gansakuTrebiT aqtualuri iyo ltolvilTa <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>adgilebul<br />

pirTa uflebebis <strong>da</strong>cvis sakiTxi.<br />

mogexsenebaT, ruseT-TurqeTis omis Sedegebis mixedviT<br />

saqarTvelos SemouerT<strong>da</strong> aWara, xolo afxazebis mohajiroba<br />

imave periodSi did tkivilad aisaxa qarTveli xalxis<br />

gulSi.<br />

ebraelTa yofas ganicdis gazeTis re<strong>da</strong>qcia maSin, roca<br />

Tavisi qveynis _ saqarTvelos Svilebi aranakleb dReSi<br />

arian.<br />

1. aWarlebis ga<strong>da</strong>saxleba <strong>da</strong> misi mizezebi _ (`droeba~,<br />

1879, 7 ivnisi, #118, gv. 1-2).<br />

2. or miwas Sua ga<strong>da</strong>saxlebulad ayril afxazTa gaWirveba<br />

(`droeba~, 1880, IX, 20. #199. gv. 1-2).<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom gazeTi `droeba~ <strong>da</strong> gazeTi `iveria~<br />

qarTveli xalxis erovnul uflebebs <strong>da</strong> interesebs icavdnen,<br />

aucilebeli iyo sazogadoebrivi organizaciis Seqmna,<br />

romelsac miznad un<strong>da</strong> <strong>da</strong>esaxa qarTveli xalxis ganaTlebis<br />

uflebis <strong>da</strong>cva. aseT sazogadoebad 1879 wels Camoyalibebuli<br />

`qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavarcelebeli sazogadoeba~<br />

(qSwkg) mogvevlina.<br />

dRes ganaTlebis ufleba Semdeg principebs gulisxmobs:<br />

<strong>da</strong>wyebiTi ganaTleba savaldebulo <strong>da</strong> ufaso un<strong>da</strong> iyos, teqnikuri,<br />

profesiuli <strong>da</strong> umaRlesi ganaTleba xelmisawvdomi<br />

un<strong>da</strong> iyos yvelasaTvis, mSoblebs ufleba aqvT, SeurCion Svilebs<br />

ganaTlebis nebismieri forma, Tu is Seesabameba minimalur<br />

stan<strong>da</strong>rtebs. yoveli a<strong>da</strong>mianis uflebaa, <strong>da</strong>afuZnos saganmanaTleblo<br />

<strong>da</strong>wesebuleba <strong>da</strong> uxelmZRvanelos mas.<br />

ra iyo qSwkg sazogadoebis <strong>da</strong>arsebis mizani? sazogadoebis<br />

wesdebis erT-erT paragrafSi aRniSnulia: `sazogadoeba Tavis<br />

mizans miaRwevs imiT, rom saxalxo skolebSi swavlebas<br />

- 120 -


SemoiRebs samSoblo, bavSvebisaTvis gasageb enaze~. es punqti<br />

iakob gogebaSvilis ideiT <strong>da</strong> <strong>da</strong>Jinebuli TxovniT SeutaniaT.<br />

TviT wesdebis Semdgenlebs imedi ar hqon<strong>da</strong>T rom es punqti<br />

<strong>da</strong>mtkicebuli iqnebo<strong>da</strong>, magram iakob gogebaSvilma gamoiyena<br />

ruseTis mefe aleqsandre II-is 1864 wlis agvistos reskripti,<br />

romliTac is akanoneb<strong>da</strong> ararusTa saxalxo skolebSi<br />

de<strong>da</strong>enaze swavlebas. wesdebaSi qSwkg sazogadoebis mizani<br />

sakmaod farTod iyo moxazuli. mas evalebo<strong>da</strong> werakiTxva <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>wyebiTi skola gaevrcelebina kavkasiis samefisnacvloSi,<br />

sa<strong>da</strong>c qarTvelebi mosaxleobdnen. ufleba hqon<strong>da</strong> gaexsna<br />

skolebi, biblioTekebi, samkiTxveloebi, gamoeca wignebi.<br />

imdroindeli mdgomareoba ganaTlebis miRebis saqmeSi<br />

aseTi iyo: 1879 wels, roca Seiqmna qSwkg sazogadoeba, TbilisSi<br />

ar arsebob<strong>da</strong> arc erTi saxalxo <strong>qarTuli</strong> skola. iyo e.<br />

w. `<strong>da</strong>bali~ skolebi, magram isini an rusuli iyo, an somxuri.<br />

qSwkg sazogadoebam moaxerxa skolebis gaxsna sofel winarexSi,<br />

ToneTsa <strong>da</strong> xelTubanSi 1882-84 wlebSi. am periodSi<br />

gamwvav<strong>da</strong> brZola saswavlo uwyebebsa <strong>da</strong> wk sazogadoebas<br />

Soris skolebis gaxsnis garSemo. 1881 wels amierkavkasiis<br />

saswavlo olqis mzrunvelma ianovskim mefis nacvals kavkasiaSi<br />

mixeil romanovs <strong>da</strong>amtkicebina axali saswavlo gegma,<br />

romlis mixedviTac rusuli ena <strong>da</strong>wyebiT skolaSi swavlebis<br />

pirveli wli<strong>da</strong>nve un<strong>da</strong> <strong>da</strong>wyebuliyo. 1882 wlis 1 ianvars wk<br />

sazogadoebam skola gaxsna sof. winarexSi, Tanaxmad winarexis<br />

mosaxleobis Txovnisa skolis gaxsnaze, saswavlo olqis<br />

mzrunveli winaaRmdegi aRmoCn<strong>da</strong>, magram qSwkg sazogadoebam<br />

skola mainc gaxsna.<br />

1883 wlis Semodgomaze mTavrobis gankargulebiT skola<br />

<strong>da</strong>ixura.<br />

brZola winarexis skolis garSemo gamwvav<strong>da</strong>. saxalxo skolaTa<br />

direqtori (rusi moxele) 1882 wlis seqtemberSi iwerebo<strong>da</strong>,<br />

rom sazogadoebas ar aqvs ufleba Tavisi programa SemoiRos<br />

sazogadoebis mier gaxsnil skolaSi. vidre mzrunvelis<br />

ianovskis Sedgenil programas ar miiRebT, winarexis<br />

skolis gaxsnis nebarTvas ar mogcemTo.<br />

rodesac skolaTa direqtorma morigi gafrTxileba gaugzavna<br />

wk gamgeobas _ Tu skolas ar <strong>da</strong>ketavT, gubernators<br />

- 121 -


movaxseneb <strong>da</strong> <strong>da</strong>gaketinebTo, gamgeobam <strong>da</strong>adgina: `mieweros,<br />

rom Cven sakuTar wesdebasac vasrulebT <strong>da</strong> sazogado kanonsac<br />

<strong>da</strong> amitom Cven ver gavauqmebT winarexis skolaso~. (ix.<br />

cent. saist. arqivi. f. 481, saq. #42, f. 101).<br />

sazogadoebis gamgeobis wevrebs Soris uTanxmoeba mox<strong>da</strong>.<br />

iakob gogebaSvili <strong>da</strong>Tmobis politikis momxre iyo, ilia<br />

WavWavaZis azriT ki `paWiWas rom Tavi moarRvioT, bolomdis<br />

rRveviT wava, Tu erTxel <strong>da</strong>uTmeT, meoreTac mogixdebaT<br />

<strong>da</strong>Tmoba. Cven, imedia, gavmarTldebiT umaRlesi mTavrobis<br />

winaSe… Tu kanonierad iTxov, rasac iTxov, magas veravin <strong>da</strong>gaTmobinebs~.<br />

1884 wlis 11 dekembers rusuli Cinovnikuri saswavlo<br />

olqis mmarTveloba <strong>da</strong>Tmobaze ar wavi<strong>da</strong> _ sazogadoebas<br />

mosTxova, rom <strong>qarTuli</strong> enis swavlasTan erTad rusuli enis<br />

swavlac <strong>da</strong>awyebineT bavSvebs <strong>da</strong> skolis gaxsnis nebas <strong>da</strong>grTavTo.<br />

ilia WavWavaZis xelmoweriT sazogadoebam miswera:<br />

`swavla rusulisa <strong>da</strong>awyebinos maSin, roca ymawvilebs<br />

SeeZlebaT rigianad Seswavla <strong>da</strong> ara marto gazepireba<br />

oriode sityvisa~.<br />

ilia WavWavaZem sxva saSualebasac mimarTa, rom qSwkg<br />

sazogadoebis skolebSi <strong>da</strong>culiyo qarTvelTaTvis<br />

umniSvnelovanesi ufleba _ mSobliur qarTul enaze<br />

swavlis ufleba. ilia WavWavaZem sTxova sofel vejinis<br />

maswavlebels n. naTiZes, rom Sekrebiliyvnen sasoflo<br />

skolis maswavleblebi <strong>da</strong> molaparakebuliyvnen rusuli<br />

enis programaze, <strong>da</strong>esabuTebinaT rusuli enis programis<br />

usargebloba <strong>da</strong> mieweraT Txovna qSwkg sazogadoebisaTvis,<br />

eSuamdgomla mTavrobasTan rusuli enis Semcirebaze,<br />

magram naTiZem ver moaxerxa mazris<br />

maswavleblebis erTad Sekreba.<br />

marTalia, sazogadoeba <strong>da</strong>marcx<strong>da</strong> rusul saswavlo uwyebasTan<br />

brZolis sakiTxSi, magram sabolood TviT rusuli<br />

saswavlo uwyebac ar aRmoCn<strong>da</strong> kmayofili misive miRebuli<br />

gegmiT <strong>da</strong> man is oficialurad gaauqma.<br />

un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom mecxramete saukunis <strong>qarTuli</strong> mowinave<br />

sazogadoeba a<strong>da</strong>mianis uflebaTa <strong>da</strong>cvis saqmeSi upira-<br />

- 122 -


tesobas enis <strong>da</strong>cvis problemas aniWeb<strong>da</strong>. mag: cenzuris mier<br />

gaz. `droebis~ <strong>da</strong>xurvis dReebSi gazeTis re<strong>da</strong>qciis<br />

upirvelesi problema sityvis Tavisufleba ki ar iyo,<br />

aramed is, rom qarTulenovani yoveldRiuri gazeTi<br />

<strong>da</strong>ixurebo<strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>qarTuli</strong> enis ganviTarebas problema<br />

Seeqmnebo<strong>da</strong>.<br />

qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli<br />

sazogadoeba iyo pirveli <strong>qarTuli</strong> arasamTavrobo<br />

organizacia, romelic viwro erovnuli interesebis gar<strong>da</strong><br />

saqarTveloSi mcxovrebi yvela erovnebis a<strong>da</strong>mianis<br />

ganaTlebazec zrunav<strong>da</strong>.<br />

<strong>da</strong>arsebis pirvelive yrilobaze, roca kamaTi iyo sazogadoebis<br />

saxelwodebis Sesaxeb, dimitri yifiani _ pirveli<br />

Tavmjdomare sazogadoebisa winaaRmdegi iyo sazogadoebis<br />

saxelwodebaSi sityva `qarTvelTas~ xsenebisa.<br />

krebis momswre vaxtang TulaSvili gadmogvcems:<br />

`wesdebis proeqtis ganxilvis Semdeg didxans iyo baasi imis<br />

gamo, Tu ra saxeli gvewodebina sazogadoebisaTvis. Tavadi<br />

grigol orbeliani im azrisa iyo, rom is saxeli gvewodebina,<br />

romelsac amJamad vuwodebT. amaze dimitri yifianma<br />

upasuxa, rom eg saxeli ver gamova rigianio, radganac<br />

somexT, am CvenTa moZmeTa <strong>da</strong> mezobelTa, wili aRar <strong>da</strong>edebaT<br />

imaTSi, romelTa Sorisac un<strong>da</strong> vrceldebodes wera-kiTxva<br />

<strong>da</strong> es, Cemis azriT, ar aris sasurvelio. grigol orbelianma<br />

sTqva, rom eg <strong>da</strong>samalavi ar aris, yvelam gavigeT, SevityeT<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong>vrwmundiT, rom somexni, Tumca Cveni mezobelni arian,<br />

mainc imaTgan mtrobis mets aras un<strong>da</strong> movelodeTo,<br />

radganac am bolo dros aSkarad gamoiCines <strong>da</strong> <strong>da</strong>amtkices<br />

aseTi Tvisi ganzraxvao. Tavadma giorgi erisTavma dimitri<br />

yifianis mxare <strong>da</strong>iWira <strong>da</strong> grigol orbelians upasuxa, rom<br />

Cven magas ar un<strong>da</strong> gamovudgeTo; Cven rogorc aqamde<br />

vyofilvarT, somexTaTvis erTgulni mezobelni <strong>da</strong> amxanagni,<br />

lxinsa <strong>da</strong> WirSi, isev ise un<strong>da</strong> <strong>da</strong>vrCeT, xolo somxebs,<br />

rogorca surdeT ise moiqcneno.<br />

Semdeg amisa, krebam isurva, rom somxebsac SeeZloT monawileobis<br />

miReba sazogadoebaSio. amis gamo sazogadoebis<br />

<strong>da</strong>mfuZnebel wevrTa Soris iricxebian: grafi m. t. loris-me-<br />

- 123 -


liqovi, Tavadni: is. SioSis Ze TumaniSvili, iason TumaniSvili,<br />

al. st. ananovi, s. Sah-parnianci <strong>da</strong> sxv.~. sazogadoebas ki<br />

mainc `qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavarcelebeli sazogadoeba~<br />

uwodes.<br />

ramdenad samarcxvinoa, rom oc<strong>da</strong>meerTe saukunis<br />

<strong>da</strong>sawyisSic qarTveli eri, romelsac aRdgenili aqvs<br />

saxelmwifoebrioba, aRar aqvs SiSi garusebisa, aris WeSmaritad<br />

Tavis `ufali~, kvlav moiTxovs saxelmwifo pasportSi<br />

erovnul grafas, maSin, roca dimitri yifiani qarTvel-<br />

Ta Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli saqmis ganmaxorcielebeli<br />

organizaciis saxelwodebaSi `qarTvelis~ aRniSvnis<br />

winaaRmdegi iyo.<br />

zemoT CamoTvlili yvela magaliTi<strong>da</strong>n erTi <strong>da</strong>skvnis gakeTeba<br />

SeiZleba: `a<strong>da</strong>mianis uflebebis~ terminiT gaerTianebuli<br />

uflebebi <strong>qarTuli</strong> kulturis bunebrivi <strong>da</strong> ganuyofeli<br />

nawilia, magram saukuneebis manZilze qarTveli eris Tavze<br />

<strong>da</strong>trialebulma ubedurebam, qarTveli eris uflebis<br />

araerTma <strong>da</strong>rRvevam, uimedobam <strong>da</strong> sxva faqtorebma, maT Soris<br />

<strong>da</strong>mpyrobelTa mentalitetma uaryofiTi gavlena moaxdina<br />

eris moTxovnilebebze. ruseTis imperiaSi <strong>da</strong>savluri<br />

tradiciebis <strong>da</strong>mkvidrebam am tradiciaTa gancdis ufleba<br />

qarTvel ersac arguna (amis magaliTia periodul gamocema-<br />

Ta beWdva saqarTveloSi). <strong>qarTuli</strong> gazeTis Seqmnam (`droeba~,<br />

`iveria~) dRis wesrigSi <strong>da</strong>ayena a<strong>da</strong>mianis uflebaTa gacnobis<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong>cvis sakiTxi saqarTveloSi.<br />

gazeTma `droebam~ pirvelma gaacno qarTvel ers<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebaTa mcire nawili, gaz. `iveriam~ ganavrco es<br />

uflebebi. <strong>qarTuli</strong> sazogadoebis erTi nawili (maT Soris<br />

Tava<strong>da</strong>znaurobac) ahyva <strong>da</strong>savluri civilizaciis im sios,<br />

romelic presis beWdvam Semoitana. qalTa uflebaTa <strong>da</strong>cva<br />

upirveles movaleobad <strong>da</strong>isaxa, Tumca Zveli mentalitetis<br />

rRveva mZime <strong>da</strong> Zneli aRmoCn<strong>da</strong>. presis moTxovnilebam<br />

<strong>da</strong>ba<strong>da</strong> axali ufleba saqarTveloSi _ ganaTlebis ufleba <strong>da</strong><br />

masTan erTad kulturis ufleba, am fonze qarTvelma xalxma<br />

miiRo samoqalaqo sazogadoebis Seqmnis uflebac _ Seiqmna<br />

pirveli arasamTavrobo WeSmaritad erovnuli samoqalaqo<br />

- 124 -


sazogadoeba _ „qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli<br />

sazogadoeba“, romelmac <strong>da</strong>udo saTave qarTveli<br />

erisaTvis upirvelesi uflebis _ TviTgamorkvevis uflebis<br />

mopovebas.<br />

- 125 -


a<strong>da</strong>mianis uflebebi qarTul ritorikaSi<br />

zaza <strong>da</strong>raselia<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebebis ganviTarebam msoflios yvela did<br />

movlenaSi Rrma istoriuli kvali <strong>da</strong>tova <strong>da</strong> yvelgan mxari<br />

<strong>da</strong>uWira Tavisuflebisa <strong>da</strong> TanasworobisaTvis brZolas.<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebebis ZiriTadi safuZvlebi, rogorebicaa<br />

a<strong>da</strong>mianis sicocxle, pativi <strong>da</strong> Rirseba, gvxvdeba msoflios<br />

umravles religiasa <strong>da</strong> filosofiaSi.<br />

termini `a<strong>da</strong>mianis uflebebi~ axali aRmocenebulia. mas<br />

win uswreb<strong>da</strong> XVII s-is filosofosTa <strong>da</strong> politikur moRvawe-<br />

Ta Soris farTod gavrcelebuli `bunebiTi uflebebis~ cneba,<br />

romelic antikuri xanis moazrovneTa mier SemuSavebul<br />

`bunebiTi samarTlis~ Teorias ukavSirdeba. bunebiTi uflebebis<br />

sinonimad `ganuyofeli~, anu `xelSeuvali uflebebi~<br />

ixmarebo<strong>da</strong>.<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebebi, rogorc politikur-samarTlebrivi<br />

movlena, warmoadgens axali <strong>da</strong> uaxlesi istoriis nayofs. mis<br />

aTvlis saTaved SeiZleba 1776 w. miviCnioT, rodesac miRebul<br />

iqna virjiniis bili. Tumca <strong>da</strong>axloebiT 550 wliT adre,<br />

1215 w. inglisSi miRebul iqna `Tavisuflebis didi qartia~ _<br />

agna Charta, romelic msoflio istoriaSi Sevi<strong>da</strong> rogorc<br />

TavisuflebisaTvis brZolis mniSvnelovani samarTlebrivi<br />

safuZveli. a<strong>da</strong>mianis uflebebma Semdgomi ganviTareba hpova<br />

`a<strong>da</strong>mianisa <strong>da</strong> moqalaqeTa uflebaTa deklaraciis~ (1789 w.)<br />

meSveobiT. magram a<strong>da</strong>mianis uflebebis ganviTarebam Tavis<br />

piks 1948 wlis 10 dekembers miaRwia, rodesac gaero-s generalurma<br />

asambleam `a<strong>da</strong>mianis uflebaTa sayovelTao deklaracia~<br />

miiRo, ramac safuZveli Cauyara a<strong>da</strong>mianis uflebebis<br />

momwesrigebeli <strong>da</strong> <strong>da</strong>mcavi sxva saerTaSoriso dokumentebis<br />

SemuSavebasa <strong>da</strong> miRebas.<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebebi warmoadgens zogadsakacobrio<br />

faseulobas. maT formirebaSi mniSvnelovani wvlili<br />

miuZRviT kulturul-istoriul epoqebs, civilizaciisa <strong>da</strong><br />

politikur Zalebs. swored amitom aravis aqvs a<strong>da</strong>mianis<br />

uflebebis uaryofis <strong>da</strong> maTi ganmartebisas <strong>da</strong> gamoyenebisas<br />

raime upiratesobiT sargeblobis ufleba.<br />

- 126 -


Zv. w. I saukunis mwerali dionisos halikarnaseli aRniSnavs<br />

qarTvelTa tomebis, barbarosebis, maRal <strong>kultura</strong>s,<br />

romelic Zlier gavlenas axden<strong>da</strong> berZnebze <strong>da</strong> miuTiTebs,<br />

rom aqaiebi <strong>da</strong> agreTve `bevrni sxvani, romlebic barbarosTa<br />

Soris cxovroben, cota xnis gavlis Semdeg yvelafers elinurs<br />

iviwyeben, ise, rom aRarc elinur enaze laparakoben,<br />

aRarc elinTa Cvevebs misdeven, aRarc imave RmerTebs miiCneven<br />

<strong>da</strong> aRarc samarTlian kanonebs, riTac gansakuTrebiT<br />

gansxvavdeba elinuri buneba barbarosulisagan, aRarc sxvas<br />

rasme (scnoben), rac (sayofacxovrebo) urTierTobebs exeba<br />

<strong>da</strong> arc sxvas msgavss. am azrisaTvis sakmarisi sabuTia (moxsenieba)<br />

aqaiebisa, romlebic pontosTan cxovroben, xolo eleelebi<br />

ki, romlebic warmoSobiT namdvili elinebi arian, yvela<br />

im barbarosebze, romlebic axla arseboben, ufro metad<br />

velurebi arian~.<br />

qveynis socialur-ekonomikuri ganviTarebis Sedegad<br />

saqarTvelos teritoriaze arsebul saxelmwifoebSi am<br />

kulturis bazaze ax. w. IV saukuneSi Tan<strong>da</strong>TanobiT fexs<br />

ikidebs feo<strong>da</strong>lizmi. qarTveli xalxis istoriaSi es epoqa<br />

cnobilia adrindeli feo<strong>da</strong>luri monarqiis<br />

saxelwodebiT, igi moicavs IV-X saukuneebs. adrindeli<br />

feo<strong>da</strong>luri monarqiis <strong>da</strong>sasruls qveyanaSi sabolood<br />

imarjvebs feo<strong>da</strong>luri urTierTobani, viTardeba <strong>da</strong><br />

icvleba ekonomikuri <strong>da</strong> politikuri wyobileba.<br />

saqarTvelos teritoriaze, marTalia, arsebobs<br />

gancalkevebuli saxelmwifoebi, kerZod, Tav<strong>da</strong>pirvelad<br />

qarTlis (iberiis) <strong>da</strong> egrisis (kolxeTis) saxelmwifoebi,<br />

mogvianebiT ki iqmneba axali feo<strong>da</strong>luri samTavroebic<br />

(kaxeTi, hereTi, egris-afxazeTi, Tbilisis saamiro),<br />

magram adrindeli feo<strong>da</strong>luri monarqiis <strong>da</strong>sasruls<br />

qveyanaSi ukve Camoyalib<strong>da</strong> <strong>qarTuli</strong> saxelmwifoebis<br />

gaerTianebis safuZvlebi.<br />

adreuli feo<strong>da</strong>luri monarqiis epoqis saqarTvelos teritoria<br />

warmoadgens iranisa <strong>da</strong> bizantiis urTierTbrZolis<br />

asparezs, mogvianebiT ki arab <strong>da</strong>mpyrobelTa samflobelos.<br />

am periodSi qarTveli xalxis cxovrebaSi didi socialur-politikuri<br />

<strong>da</strong> ekonomikuri cvlilebebi xdeba, ker-<br />

- 127 -


Zod, qarTvelTa cxovrebaSi didi movlena iyo `qristianobis<br />

saxelmwifo sarwmunoebad gamocxadeba, mefobis gauqmeba,<br />

erismTavris xelisuflebis warmoqmna, adrefeo<strong>da</strong>luri <strong>da</strong>qucmacebuloba,<br />

feo<strong>da</strong>luri samefo-samTavroebis warmoSoba<br />

<strong>da</strong> brZola am axal feo<strong>da</strong>lur erTeulTa gafarToeba-ganmtkicebisaTvis~.<br />

adrefeo<strong>da</strong>luri monarqiis epoqaSi saqarTvelos teritoriaze<br />

ucxoel <strong>da</strong>mpyrobTa urTierTbrZola <strong>da</strong> am brZolaSi<br />

<strong>qarTuli</strong> saxelmwifoebis monawileoba ganapirobebs saxelmwifosa<br />

<strong>da</strong> samarTlis Sesaxeb SinaarsiT mravalferovani<br />

moZRvrebebis Camoyalibebas. gansakuTrebiT maRal dones<br />

aRwevs saxelmwifosa <strong>da</strong> samarTlis moZRvrebebi kolxeTis<br />

saxelmwifoSi, sa<strong>da</strong>c am periodSi arsebob<strong>da</strong> imdroindel<br />

msoflioSi kargad cnobili kolxeTis akademia, romlis Sesaxeb<br />

IV saukunis berZeni filosofosi <strong>da</strong> ritori (iuristi)<br />

Temisteosi wers:<br />

`mec, Cemo kargo axalgazr<strong>da</strong>v, ritorikis nayofni<br />

movwyvite gacilebiT ufro uCinar adgilas, vidre es Cveni<br />

adgilia, ara wynarsa <strong>da</strong> elinur adgilas, aramed pontos<br />

boloSi, fazisis maxloblad, sa<strong>da</strong>c argom Tesalii<strong>da</strong>n<br />

wamosulma, <strong>da</strong>isadgura, – rasac poetebi gakvirvebiT mogvi-<br />

Txroben, – <strong>da</strong> cam igi aRitaca, iq, sa<strong>da</strong>c cnobilia Termodonti,<br />

amaZonT saomari saqmeebi <strong>da</strong> Temiskviri, <strong>da</strong> ai, ase-<br />

Ti barbarosuli <strong>da</strong> pirquSi adgili erTi kacis sibrZnem <strong>da</strong><br />

saTnoebam gaxades elinuri <strong>da</strong> aqcies muzebis taZrad, im er-<br />

Ti kacis, romelic <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> kolxebis <strong>da</strong> armenelebis qveyanaSi<br />

<strong>da</strong> aswavli<strong>da</strong> ara isarT tyorcnas <strong>da</strong> orolTa srolas<br />

an jiriTs, mezobel barbarosTa wesebis <strong>da</strong> mixedviT, aramed<br />

imas, Tu rogor gaiwvrTna ritorikul xelovnebaSi <strong>da</strong> rogor<br />

brwyinavTa elinTa dReobebze. marTalia Tu ara is, rasac<br />

vambob, cxadi gaxdeba exlave, Tu <strong>da</strong>vZen Semdegsac: iq Cavedi<br />

me ara sakuTari miswrafebebiTa <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>wyvetilebiT,<br />

aramed me gamgzavna iq iseTma keTilmosurne kacma, rogoric<br />

SeiZleba iyos mama, <strong>da</strong> iseTma marTebulad moazrovnem, rogoric<br />

SeiZleba iyos filosofosi. iqneb Sen is sruliad <strong>da</strong>hgmo<br />

imisaTvis, rom man TviTonac Tavisi ganTqmuli filoso-<br />

- 128 -


fia swored iq SeiZina, an ufro metad <strong>da</strong>mgmo me, romelic filosofiis<br />

saidumloebas bavSvobi<strong>da</strong>nve var naziarebi~.<br />

Cvenamde moRweuli ucxouri wyaroebiT viciT, rom kolxeTis<br />

akademiaSi iswavlebo<strong>da</strong> mecnierebis sxva<strong>da</strong>sxva <strong>da</strong>rgebi,<br />

romelTagan gansakuTrebuli yuradReba eqceo<strong>da</strong> ritorikas,<br />

anu iuridiul mecnierebas, romelsac, albaT, swavlobdnen<br />

aristoteles wignebis - `ritorikisa~ <strong>da</strong> `politikis~<br />

mixedviT. un<strong>da</strong> vivaraudoT, rom kolxeTis akademiaSi, aq<br />

arsebul mecnierul tradiciebze, aRizardnen iseTi cnobili<br />

politikosebi, iuristebi, oratorebi, rogorebic iyvnen<br />

aieti, fartaZi <strong>da</strong> gubaz mefis mkvlelobis gamo mowyobil<br />

sasamarTlo procesze erovnuli interesebis <strong>da</strong>mcvelad gamosuli<br />

anonimi qarTveli swavluli iuristebi.<br />

am periodSi saxelmwifosa <strong>da</strong> samarTlis problemebiT<br />

qarTveli xalxis <strong>da</strong>intereseba imiT un<strong>da</strong> aixsnas, rom saqar-<br />

Tvelos teritoria, kerZod kolxeTi, gax<strong>da</strong> bizantiisa <strong>da</strong><br />

sparseTis politikuri <strong>da</strong> saomari moqmedebebis asparezi.<br />

kolxeTis samefo xelisuflebas uxdebo<strong>da</strong> sazogadoebis<br />

ganviTarebis sxva<strong>da</strong>sxva safexurze bizantia-sparseTis<br />

omebSi qarTveli xalxis interesebis Sesabamisad politikuri<br />

kursis SemuSaveba.<br />

aietis, fartaZis <strong>da</strong> kolxeTis mefis _ gubazis mkvlelobis<br />

Taobaze gamarTul sasamarTlo procesze gamosuli ucnobi<br />

kolxi swavluli-iuristebis Sesaxeb cnobebi, samwuxarod,<br />

qarTul wyaroebs ar Semounaxavs. yvela zemoT aRniSnul<br />

qarTvel moazrovneze farTod msjelobs berZeni istorikosi<br />

agaTia sqolastikosi, romelic bizantiis imperator<br />

iustinianes sasaxlis didi moxele iyo. angariSgasawevia Semdegi<br />

garemoeba: ramdena<strong>da</strong>c cnobilia, berZnebSic ganTqmuli un<strong>da</strong><br />

yofiliyo qarTveli moazrovneebis _ aietis, fartaZis, mefe<br />

gubazis mkvlelobis sasamarTlo procesSi monawile anonimi<br />

qarTveli swavluli politikosebisa <strong>da</strong> iuristebis saxelebi,<br />

rom ucxoel istorikoss, berZen agaTia sqolastikoss<br />

sagul<strong>da</strong>gulod gadmoeca maTi naazrevi <strong>da</strong> xSir SemTxvevaSi<br />

maTi ganswavlulobis gamo aRfrTovanebac ki gamoeTqva.<br />

berZeni istorikosi agaTia sqolastikosi (536-582 ww) Tavis<br />

naSromSi aRwers bizantiis imperatoris iustinianes (527-<br />

- 129 -


565 ww) <strong>da</strong> kolxeTis mefis gubazis (VI s-is Sua periodi)<br />

droindeli epoqis istoriul movlenebs.<br />

agaTia sqolastikosis naSromSi moTxrobilia bizantiisa<br />

<strong>da</strong> sparseTis urTierTbrZolebi, romlebSic kolxeTi <strong>da</strong><br />

iberiac gulxel<strong>da</strong>krefili ar yofilan, fxizlad icavdnen<br />

sakuTar erovnul TviTmyofobas <strong>da</strong> am agresiul saxelmwifoebTan<br />

urTierTobaSi samSoblos interesebs yvelaze maRla<br />

ayenebdnen. amitom qarTul saxelmwifoebs xan bizantiisa<br />

<strong>da</strong> xan sparseTis mxareze uxdebo<strong>da</strong>T gamosvla. VI saukunis<br />

Sua wlebSi warmoebul bizantia-sparseTis omSi kolxeTis<br />

saxelmwifo bizantiis mokavSired gamodis. 551 wels telefisis<br />

cixesTan bizantiel <strong>da</strong> sparsel <strong>da</strong>mpyrobTa brZola<br />

sparselTa gamarjvebiT <strong>da</strong>mTavr<strong>da</strong>. <strong>da</strong>marcxebis mTavar mizezad<br />

kolxeTis mefes _ gubazs bizantiel mxe<strong>da</strong>rTmTavar-<br />

Ta uniWoba miaCn<strong>da</strong> <strong>da</strong> amas arc malav<strong>da</strong>. gubaz mefisadmi piradi<br />

SuriTa <strong>da</strong> mtrobiT gamsWvalulma bizantielma sardlebma<br />

554 wels moawyves gubaz mefis mkvleloba.<br />

mokavSire bizantielebis am veragulma moqmedebam kolxe-<br />

Tis samefoSi didi ukmayofileba gamoiwvia, kolxeTis mkvidrni<br />

aRSfoTebas ar malavdnen <strong>da</strong> <strong>da</strong>bejiTebiT moiTxovdnen<br />

qveynis sagareo politikis ga<strong>da</strong>sinjvas. berZen istorikoss<br />

agaTia sqolastikoss moTxrobili aqvs gubaz mefis mkvlelobiT<br />

gamowveuli ambebi, romelTa momswre, rogorc Cans,<br />

TviTon yofila <strong>da</strong> xelT hqonia sarwmuno cnobebic, romlebic<br />

iustinianes sasaxleSi iyri<strong>da</strong> Tavs. am ambebi<strong>da</strong>n agaTia<br />

sqolastikosi sagangebod gamoyofs gubaz mefis mkvlelobiT<br />

Seqmnil viTarebas <strong>da</strong> bizantiis imperatoris iustinianes<br />

mier miRebul RonisZiebebs. yvela am sakiTxTan <strong>da</strong>kavSirebiT<br />

agaTia sqolastikosis cnobebs didi mniSvneloba aqvs,<br />

isini warmodgenas gvaZlevs kolxeTis saxelmwifos sulier<br />

<strong>da</strong> materialur cxovrebaze, bizantiis saxelmwifos sagareopolitikuri<br />

saqmianobis Taviseburebebze, <strong>qarTuli</strong> kulturis<br />

manamde ucnob kolx politikosebze <strong>da</strong> swavlul iuristebze.<br />

agaTia sqolastikosi wers, rom bizantieli mxe<strong>da</strong>rTmTavrebis<br />

mier kolxeTis mefis gubazis veragulma mkvlelobam<br />

Selaxa amayi kolxebis erovnuli interesebi, amitom `qveynis<br />

- 130 -


mmarTvelebi yvelani <strong>da</strong>mafiqrebel mdgomareobaSi iyvnen, ar<br />

icodnen ra eqnaT, risTvis miemarTaT. <strong>da</strong> ai, kavkasiis erT<br />

xeobaSi Seyares didZali xalxi CumaT, rom romaelebs ar SeetyoT,<br />

rasac aq moagvarebdnen, <strong>da</strong> <strong>da</strong>sves sakiTxi _ sparselebis<br />

mxareze ga<strong>da</strong>videT, Tu isev romaelebTan <strong>da</strong>vrCeTo~.<br />

cnobilia, rom kolxeTis saxelmwifo monarqiuli iyo, mis<br />

saTaveSi idga mefe, romelic saxelmwifos marTav<strong>da</strong> aq moxseniebuli<br />

`qveynis mmarTvelebiT~, magram agaTia sqolastikosis<br />

cnobi<strong>da</strong>n Cans, rom samefo xelisuflebis gar<strong>da</strong> kolxeTis<br />

samefoSi arsebob<strong>da</strong> saxalxo kreba <strong>da</strong> saxalxo sabWo,<br />

romelTac iwvevdnen qveyanaSi Seqmnili sagangebo mdgomareobis<br />

dros. saxalxo krebas <strong>da</strong> saxalxo sabWos iwvevdnen qveynis<br />

didebulebi im SemTxvevaSi, rodesac mefe adgilze ar<br />

iyo, an<strong>da</strong> samefo taxti saerTod Tavisufali iyo. aseT Sem-<br />

TxvevaSi umaRles suverenul xelisuflebas saxalxo kreba<br />

<strong>da</strong> saxalxo sabWo axorcieleb<strong>da</strong> (mux. 20).<br />

qveynis mmarTvelebi adgendnen krebis dRis wesrigs <strong>da</strong><br />

amave dros xelmZRvanelobdnen mis msvlelobas. saxalxo<br />

krebaze monawileob<strong>da</strong> yvela _ didebulebic <strong>da</strong> m<strong>da</strong>bionic.<br />

sakiTxis ganxilvaSi monawileobis ufleba hqon<strong>da</strong> krebis<br />

yvela monawiles (mux. 21.1 naw.).<br />

agaTia sqolastikosi wers, rom gubazis mkvlelobis<br />

ganxilvas krebaze didi aurzauri gamouwvevia _ `kaci<br />

naTlad ver gaarkvev<strong>da</strong> verc imas, Tu vin laparakob<strong>da</strong>, verc<br />

imas, Tu ras ambob<strong>da</strong>: maSin didebulebma mouwodes xalxs<br />

siwynare <strong>da</strong>ecvaT. yoveli msurveli, vinc ar un<strong>da</strong> yofiliyo,<br />

wynarad gamosuliyo <strong>da</strong> eTqva Tavisi wina<strong>da</strong>deba, rogorc<br />

SeeZlo~. sityviT gamosuli valdebuli iyo SuaSi<br />

<strong>da</strong>mdgariyo <strong>da</strong> yvelasTvis gasagebad xmamaRla <strong>da</strong>ewyo<br />

laparaki. magaliTad, rogorc agaTia sqolastikosi wers,<br />

warCinebulTa warmomadgeneli aieti `SuaSi gavi<strong>da</strong> <strong>da</strong> ilaparaka<br />

ise, rogorc saxalxo sabWoSi laparakoben~.<br />

Cvenamde moRweuli cnobebi<strong>da</strong>n naTlad Cans, rom saxalxo<br />

krebis funqcionirebam mniSvnelovnad gansazRvra kolxeTis<br />

saxelmwifos politikuri cxovrebis maRali done, mosaxleobis<br />

aqtiuri monawileoba sazogadoebriv saqmianobaSi. sa-<br />

- 131 -


xalxo krebaze qarTvel politikos-iuristTa _ aietisa <strong>da</strong><br />

fartaZis mier maRali oratoruli xelovnebiT warmoTqmuli<br />

sityvebis Sinaarsobrivi siRrme, urTules politikur <strong>da</strong><br />

samarTlebriv institutebze maTi msjelobis sabuTianoba,<br />

urTierT<strong>da</strong>pirispirebul SexedulebaTa brZolaSi marTebuli<br />

ga<strong>da</strong>wyvetilebisaken miswrafeba cxadyofs kolxeTis saxelmwifoSi<br />

iuridiuli azris maRal dones.<br />

sagangebod un<strong>da</strong> aRiniSnos isic, rom kolxeTis saxelmwifoSi<br />

azris Tavisufleba batonobs. saxalxo krebebze, romelTac<br />

gansakuTrebuli mniSvnelobis saqmeebis ga<strong>da</strong>sawyvetad<br />

iwveven xalxis farTo masebis monawileobiT, adgili<br />

aqvs urTierT<strong>da</strong>pirispirebul SexedulebaTa Soris brZolas,<br />

kerZod, politikur <strong>da</strong>vaSi kreba iRebs yvelaze gonivrul<br />

<strong>da</strong> qveynisaTvis sasargeblo ga<strong>da</strong>wyvetilebebs<br />

(mux.19,18). amis naTel magaliTs warmoadgens kolxeTSi mowveuli<br />

saxalxo kreba gubaz mefis mkvlelobasTan <strong>da</strong>kavSirebiT.<br />

am krebi<strong>da</strong>n isic naTlad Cans, rom kolxeTis saxelmwifos<br />

suvereniteti mniSvnelovnad Selaxulia bizantiis mier,<br />

amitom kolxeTis xelisuflebma `kavkasiis erT xeobaSi Seyares<br />

didZali xalxi Cumad, rom romaelebs ar SeetyoT, rasac<br />

iq moagvarebdnen~ (mux. 2).<br />

Cans, krebaze sityvis warmoTqma yvelas SeeZlo<br />

gansxvavebul SexedulebaTa gamosaTqmelad. agaTia<br />

sqolastikosi wers, rom krebaze `mravalma warmoTqva<br />

sityva; zogi erT wina<strong>da</strong>debas iZleo<strong>da</strong>, zogi kidev sxvas~<br />

(mux.18), magram aSkarad Cans, rom sazogadoebis aristokratiuli<br />

nawili xelmZRvanelobs krebas, icavs wesrigs <strong>da</strong> a.S.<br />

agaTia sagangebod miuTiTebs, rom Tav<strong>da</strong>pirvelad krebaze<br />

`iyo uTavbolo <strong>da</strong> areuli yvirili. kaci naTlad ver gaarkvev<strong>da</strong><br />

verc imas, Tu vin laparakob<strong>da</strong>, verc imas, Tu ras ambob<strong>da</strong>~.<br />

aseT viTarebaSi didebulebma mouwodes xalxs, siwynare<br />

<strong>da</strong>ecvaT.<br />

<strong>da</strong>maxasiaTebelia, rom warCinebulebTan erTad Se<strong>da</strong>rebiT<br />

m<strong>da</strong>bioebsac aqvT sityvis warmoTqmis ufleba, magram saxalxo<br />

kreba sxva<strong>da</strong>sxva socialuri warmoSobis oratorebis<br />

mier wamoyenebuli wina<strong>da</strong>debi<strong>da</strong>n iRebs mxolod imas, romelic<br />

mas ufro gonivrulad <strong>da</strong> sasargeblod miaCnia.<br />

- 132 -


kolxeTSi mowveul zemoaRniSnul krebaze pirvelad sityviT<br />

gamosula `warCinebulTa Soris erTi, saxelad aieti~. mis<br />

mier warmoTqmulma sityvam didi zegavlena moaxdina xalxze,<br />

ara imitom, rom aieti warCinebuli iyo, aramed imis gamo, rom<br />

kolxebi aietis sityvam `dids gancvifrebaSi moiyvana~.<br />

warCinebul aiets saxalxo krebaze <strong>da</strong>upirispir<strong>da</strong> `metad<br />

m<strong>da</strong>biuri qcevisa <strong>da</strong> warmoSobis~, magram `kolxTa Soris gavleniani<br />

<strong>da</strong> gonieri~ fartaZi, romelmac SeZlo aietis mier<br />

krebisaTvis SeTavazebuli wina<strong>da</strong>debis uaryofa <strong>da</strong> sakuTari<br />

mosazrebis <strong>da</strong>majereblad <strong>da</strong>sabuTeba. cxadia, kolxeTSi,<br />

azris Tavisuflebis arsebobis pirobebSi, SesaZlebeli iyo<br />

saxalxo krebas mieRo WeSmariti <strong>da</strong> xalxisaTvis sasargeblo<br />

ga<strong>da</strong>wyvetileba, imis miuxe<strong>da</strong>vad, Tu visgan iyo igi SemoTavazebuli.<br />

saxalxo krebaze yvela sakiTxi ar ixilebo<strong>da</strong>, Cans,<br />

aseT krebebs xSirad arc iwvevdnen. gansakuTrebiT mniSvnelovan<br />

qveynis sagareo <strong>da</strong> saSinao sakiTxebs mxolod xalxi<br />

wyvet<strong>da</strong>. mefe gubazis mkvlelobiT Seqmnili mZime mdgomareobis<br />

gasarkvevad saxalxo kreba moiwvies qveynis mmarTvelebma<br />

<strong>da</strong> `<strong>da</strong>sves sakiTxi _ sparselebis mxareze ga<strong>da</strong>videT,<br />

Tu isev romaelebTan <strong>da</strong>vrCeTo~. qveynisaTvis am metad mniSvnelovani<br />

sakiTxis ga<strong>da</strong>Wrisas saxalxo krebaze naTeli gax<strong>da</strong>,<br />

rom kolxeTis mosaxleobas saerTo azri ar gaaCn<strong>da</strong>, er-<br />

Tsulovneba ar arsebob<strong>da</strong> TviT gabatonebuli klasis warmomadgenelTa<br />

Soris.<br />

saxalxo krebaze naTlad gamoCn<strong>da</strong> aSkara winaaRmdegoba,<br />

erTi mxriv, warCinebulTa <strong>da</strong>, meore mxriv, Se<strong>da</strong>rebiT <strong>da</strong>bal,<br />

m<strong>da</strong>bio warmoSobis mosaxleobas Soris. saxalxo krebis<br />

demokratiul xelisuflebaze warmodgenas gvaZlevs isic,<br />

rom saxalxo krebaze qveynis mmarTvelTa mier <strong>da</strong>smul<br />

zemoaRniSnuli sakiTxis ganxilvisas gaimarjva ara<br />

warCinebulTa, aramed Se<strong>da</strong>rebiT <strong>da</strong>bali, m<strong>da</strong>biuri warmoSobis<br />

mosaxleobis azrma. saxalxo krebaze pirvelad war-<br />

CinebulTa politikuri programa xalxs moaxsena romaelTa<br />

moZule <strong>da</strong> sparselTa momxre aietma. Semdeg gansxvavebuli<br />

programiT gamovi<strong>da</strong> `erTi vinme, saxelad fartaZi. kaci<br />

kolxTa Soris gavleniani, gonieri <strong>da</strong> Tavisi qceviT metad<br />

m<strong>da</strong>biuri~.<br />

- 133 -


kolxeTis saxelmwifos saxalxo krebaze aRZruli sakiTxi _<br />

gubaz mefis mkvlelTa saqmis gamoZieba, <strong>da</strong>mnaSaveTa gasamarTleba<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong>sja imperatorma iustinianem Tavisi didmoxelis<br />

aTanasis TavmjdomareobiT sasamarTlos <strong>da</strong>avala. <strong>da</strong>naSauli<br />

berZenma sardlebma Caidines kolxeTis saxelmwifos<br />

teritoriaze, sasamarTloc kolxeTSi moewyo, magram igi<br />

Catar<strong>da</strong> romauli samarTlis mixedviT. agaTia sqolastikosis<br />

cnobiT, barbarosTa qveynebis <strong>da</strong>, maSasa<strong>da</strong>me, kolxe-<br />

Tis samarTali _ <strong>da</strong>mnaSaveTa saqmeebis sasamarTlo wesiT<br />

ganxilva <strong>da</strong> sasjelis aRsruleba ara sajarod, aramed saidumlod<br />

xdebo<strong>da</strong>. iustinianes brZaneba gubazis mkvlelTa<br />

sasamarTlo procesis romauli samarTlis mixedviT Catarebis<br />

Sesaxeb miznad isaxav<strong>da</strong> ara marto imas, rom `sasamarTlo<br />

sxdomaze myof barbarosebisaTvis kvexniT eCvenebina romauli<br />

wesebi <strong>da</strong> gaekvirvebina isini amiT, raTa isini ufro metad<br />

SeCveodnen romaelTa mmarTvelobas, aramed imitomac, rom<br />

Tu <strong>da</strong>mtkicdebo<strong>da</strong>, rom gubazi samarTlianad iqna mokluli,<br />

rogorc sparselebis momxre, kolxebs Tavi <strong>da</strong>enebebinaT<br />

mwuxarebisaTvis <strong>da</strong> aRar yofiliyvnen aRelvebulni... xolo<br />

Tu aRmoCndebo<strong>da</strong>, rom mkvlelebma... usamarTlod Caidines<br />

mkvleloba <strong>da</strong>, amrigad, isini gamtyunebulni iqnebodnen, maT<br />

Sua jarSi Caatarebdnen mauwyeblis TanmxlebiT, Semdeg yvelas<br />

Tan<strong>da</strong>swrebiT Tavebs mohkveTdnen sasikvdilo maxviliT<br />

<strong>da</strong> maSin barbarosebs saqmis <strong>da</strong>sasrulic ufro mniSvnelovnad<br />

moeCvenebo<strong>da</strong>T <strong>da</strong> sasjelic gaorkecdebo<strong>da</strong>~.<br />

agaTia sqolastikoss <strong>da</strong>wvrilebiT ara aqvs <strong>da</strong>xasiaTebuli<br />

Zveli <strong>qarTuli</strong> sasamarTlo procesi, magram bizantiis<br />

saxelmwifoSi arsebuli samarTlis mixedviT mowyobil sasamarTlo<br />

process igi aSkarad upirispirebs barbarosuls <strong>da</strong><br />

miuTiTebs, rom bizantiaSi sasamarTlo saqmeebis ganxilva xdeba<br />

sajarod, procesi SejibrebiTia, mimdinareobs kamaTi mxareebs<br />

Soris, sasamarTlo moxeleebi wesrigs icaven <strong>da</strong> sasamarTlo<br />

procesis monawileTa mWermetyveluri sityvebis mosmenis<br />

SesaZlebloba aqvs yvelas, vinc eswreba saqmis ganxilvas.<br />

kolxeTSi gabatonebuli wesis Tanaxmad ki, sasamar-Tlo sxdoma<br />

tardebo<strong>da</strong> saidumlod <strong>da</strong> barbarosebi bizantiaSi moqmedi<br />

sasamarTlo procesis Catarebis wesebs `Cveuli ar iyvnen~.<br />

- 134 -


agaTia sqolastikosis mier bizantiuri samarTliT <strong>da</strong>dgenili<br />

wesebis <strong>da</strong>xasiaTebisas aSkarad Cans qedmaRloba, bizantiuri<br />

kulturis gandidebis <strong>da</strong> araberZnulis <strong>da</strong>mcirebis<br />

c<strong>da</strong>. agaTia sqolastikosi, marTalia, Zvel qarTul <strong>da</strong> bizantiur<br />

samarTals <strong>da</strong> sasamarTlo process asxvavebs er-<br />

TmaneTisagan, magram am gansxvavebis srulad warmodgenisaTvis<br />

sagangebod un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom Zveli <strong>qarTuli</strong> sasamar-<br />

Tlo procesi humanistur sawyisebs emyarebo<strong>da</strong>, berZnuli<br />

samarTlis Tanaxmad ki saqmis gamoZiebisa <strong>da</strong> sasamarTlo<br />

ganxilvisas mimarTavdnen wamebas, e.i. sasamarTlo procesSi<br />

inkviziciuri elementebic iyo. berZnul <strong>da</strong> Zvel qarTul sasamarTlo<br />

process Soris am gansxvavebaze agaTia arafers<br />

ambobs, magram miuTiTebs, rom imperator iustines mier gubazis<br />

mkvlelTa saqmis gamosaZieblad <strong>da</strong> gasasamarTleblad<br />

<strong>da</strong>niSnuli mosamarTle `aTanasi Tavisi Rirsebis SegnebiT<br />

<strong>da</strong>j<strong>da</strong> erT maRal savarZelze, qlamidSi gamowyobili, rogorc<br />

es sCveviaT brwyinvale mTavrebs. masTanve iyvnen kacni,<br />

romelTac icodnen swrafi wera <strong>da</strong> <strong>da</strong>werilis wakiTxva sxapasxupiT,<br />

iyvnen agreTve sxva mosamsaxureebic, mkacrni <strong>da</strong><br />

amayni, <strong>da</strong> sasamarTlos xlarTebis saukeTeso mcodneni, boxxmiani<br />

mauwyebelni <strong>da</strong> gammaTraxebelni. eseni yvelani bizantii<strong>da</strong>n<br />

iyvnen mTavrobis mier gamogzavnilni. imaT, visac es<br />

<strong>da</strong>valebuli hqon<strong>da</strong>T, moitanes rkinis jaWvebi, kiserze <strong>da</strong>sadebi,<br />

agreTve badesakravebi <strong>da</strong> borkilebi <strong>da</strong> sxva iaraRebi<br />

sawameblad~.<br />

kolxebi aRzrdilni iyvnen humanisturi samarTalSegnebiT<br />

<strong>da</strong> maTTvis marTlac ucxo iyo berZnuli<br />

inkviziciuri sasamarTlo procesi. berZnebisa <strong>da</strong> kolxebis<br />

marTlSegnebas Soris am principulma gansxvavebam aSkarad<br />

iCina Tavi am sasamarTlo procesze <strong>da</strong>mnaSaveTa mimarT<br />

mosamarTlis mier gamotanili sasjelis, kerZod,<br />

sikvdiliT <strong>da</strong>sjis aRsrulebisas (mux.5). agaTia<br />

sqolastikosi wers, rom <strong>da</strong>mnaSaveTa sikvdiliT <strong>da</strong>sjis<br />

aRsruleba `udides <strong>da</strong> amave dros SiSis momgvrel<br />

sanaxaobas warmoadgen<strong>da</strong> kolxebisaTvis. gancvifrebaSi<br />

moiyvana isini gzirmac, romelic Semzaravi xmiT gahkio<strong>da</strong><br />

<strong>da</strong> rCevas iZleo<strong>da</strong>: geSinodeT kanonebisa <strong>da</strong> Tavi SeikaveT<br />

- 135 -


usamarTlo mkvlelobaTa gamo. rodesac maT yelebi<br />

ga<strong>da</strong>sWres, maSin yvelani sibraluliT aRivsnen <strong>da</strong> brazobas<br />

Tavi <strong>da</strong>anebes~.<br />

rogorc zemoT aRvniSneT, gubaz mefis mkvlelTa saqme imperator<br />

iustines brZanebiT <strong>da</strong> kolxTa TanxmobiT Catar<strong>da</strong><br />

kolxeTSi romauli kanonebis mixedviT. mxareebs warmoadgendnen,<br />

erTi mxriv, braldebulebi (berZeni samxedro pirebi)<br />

<strong>da</strong>, meore mxriv, bralmdeblebi (kolxi swavluli iuristebi):<br />

`rustike <strong>da</strong> ioane moiyvanes satusaRo<strong>da</strong>n <strong>da</strong> <strong>da</strong>ayenes<br />

marcxniv, rogorc braldebulni. meore mxareze <strong>da</strong>dgnen<br />

bralmdeblebi, <strong>da</strong>rbaiseli kolxebi, romelTac ukve karga<br />

xania SeeswavlaT elinTa ena~.<br />

sasmarTlo sxdomaze kolxi bralmdeblebis Suamdgomloba<br />

saqmis ganxilvis Tanmimdevrobis Taobaze bizantielTa<br />

mosamarTle aTanasim <strong>da</strong>akmayofila. amas ga<strong>da</strong>mwyveti mniSvneloba<br />

aqvs ara marto sasamarTlo sxdomis obieqturobis,<br />

Cadenili <strong>da</strong>naSaulis Sinaarsisa <strong>da</strong> braldebulTa bralis<br />

<strong>da</strong>dgenisaTvis, aramed bralmdeblebis, e.i. kolxi swavluli<br />

iuristebis samarTlebrivi codnis SefasebisaTvis. naTlad<br />

Cans, rom kolxi iuristebi SesaniSnavad floben samarTlebriv<br />

mecnierebasa <strong>da</strong> praqtikas, kargad xe<strong>da</strong>ven sasamarTlo<br />

procesis arsebiT <strong>da</strong> araarsebiT mxareebs <strong>da</strong> procesis <strong>da</strong>wyebisTanave<br />

mosamarTlis yuradRebas miapyroben im faqtorebs,<br />

romelTa Tavi<strong>da</strong>nve warmouCenlad saqmis sasamarTlo<br />

ganxilva SeiZleba ascdeno<strong>da</strong> swor gzas. kolxi bralmdeblebis<br />

mtkicebiT gubazis mkvlelobis iuridiuli kvalifikaciisaTvis<br />

arsebiT, saxelmZRvanelo dokuments warmoadgens<br />

imperator iustinianes werili, romelic am ukanasknelma gamougzavna<br />

ioanes xeliT berZen sardlebs. es werili Seicavs<br />

miTiTebebs imis Sesaxeb, Tu rogor moeqcnen imperatorTan<br />

moRalateobis braldebiT <strong>da</strong>bezRebul gubaz mefes.<br />

Tavisi sardlebis bezRi imis Sesaxeb, rom gubazi Ralatobs<br />

`mamapapis a<strong>da</strong>Ts~, erTmorwmune romaelebs <strong>da</strong> ganzraxuli<br />

aqvs ga<strong>da</strong>vides ucxo <strong>da</strong> sruliad sxva sarwmunoebis mimdevar<br />

sparselTa mxareze, imperator iustinianes saeWvod <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>ujereblad miaCnia, radgan gubazs berZnebisagan usiamovno<br />

araferi Sexvedria; magram yovelgvari moulodnelo-<br />

- 136 -


is Tavi<strong>da</strong>n acilebis mizniT, wers iustiniane, `gavalebT gamogzavnoT<br />

is rac SeiZleba male, nebiT an ZaliT, magram Tu<br />

ki is ganzraxvas migixvdebaT, winaaRmdegobas gagiwevT <strong>da</strong> wamosvlaze<br />

uars ganacxadebs, SeipyariT <strong>da</strong> wamoaTrieT (amis<br />

nebasac gaZlevT me Tqven am SemTxvevaSi), xolo Tu is gagisxltebaT<br />

<strong>da</strong> Tqvenze ieriSs moitans <strong>da</strong>, maSasa<strong>da</strong>me, ama Tu im<br />

saxiT xelebs aRmarTavs Tqven winaaRmdeg, maSin Cven aSkara<br />

sabuTebi gveqneba mis ganzraxvaTa Sesaxeb <strong>da</strong> amieri<strong>da</strong>n SegviZlia<br />

CavTvaloT mtrad, ise rom, Tu mas, ase gaTavxedebuls,<br />

vinme kidevac mohklavs, amas ukanono saqcielad ar<br />

CavTvliT. am saqmisaTvis ara Tu <strong>da</strong>sjili ar iqneba is, rogorc<br />

mkvlelobis Camdeni, aramed qebis Rirsic iqneba, rogorc<br />

tiranis momspobi~.<br />

kolxi swavluli iuristebis moTxovniT, sasamarTlo<br />

sxdomaze iustinianes werilis sajarod wakiTxvam didi STabeWdileba<br />

moaxdina. berZeni sardlebis mier Cadenili <strong>da</strong>na-<br />

Sauli naTeli gax<strong>da</strong>, amitom sagangebo bralmdeblebad <strong>da</strong>niSnul<br />

kolx swavlul iuristebs mosamarTlem sTxova pasuxisgebaSi<br />

micemuli berZeni sardlebis mimarT, Tuki amis<br />

survili hqon<strong>da</strong>T, CamoeyalibebinaT TavianTi braldebebi.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom kolx bralmdeblebs mTavari saqme ukve<br />

gakeTebuli hqon<strong>da</strong>T, kerZod, maTi moTxovniT yvelam,<br />

vinc sasamarTlo process eswrebo<strong>da</strong>, moismina imperator<br />

iustinianes werili, romelmac naTeli mohfina berZen sar<strong>da</strong>lTa<br />

Cadenil <strong>da</strong>naSauls, TavianTi poziciis gasamtkiceblad<br />

maT es SesaZleblobac ar gauSviaT xeli<strong>da</strong>n <strong>da</strong><br />

sasamarTlos ganucxades, rom mkvlelebi, romlebmac es<br />

saSineli borotmoqmedeba Caidines, mkacrad un<strong>da</strong> <strong>da</strong>isajon.<br />

kolxi swavluli iuristebi amJRavneben farTo iuridiul<br />

ganaTlebas, isini Rrmad arian <strong>da</strong>uflebulni ara marto<br />

erovnul, kolxeTis saxelmwifos samarTlis mecnierebas,<br />

aramed sxva qveynebis <strong>da</strong> pirvel rigSi bizantiaSi moqmed<br />

berZnul (romaul) samarTals. isini miuTiTeben, rom<br />

radganac sasamarTlo <strong>da</strong>mnaSaveTa saqmes ixilavs ara<br />

kolxeTis, aramed bizantiuri kanonebis mixedviT, Tavs<br />

movaled Tvlian pativi scen <strong>da</strong> <strong>da</strong>emorCilon am kanonebis<br />

moTxovnebs. kolxi bralmdeblebi mimarTaven mosamarTles:<br />

- 137 -


`Tqveni kanonebis mixedviT, TviT aSkara <strong>da</strong> udides ukanono<br />

moqmedebaTa Sesaxebac ki miRebulia, rom ganaCeni ar iqnes<br />

gamotanili, sanam saqme ar iqneba garCeuli sityvieri<br />

paeqrobis saSualebiT, <strong>da</strong> amitom Cven SevudgebiT saqmis<br />

viTarebis ganmartebas. amrigad, Cven mier Sesrulebuli<br />

iqneba kanoniT <strong>da</strong>wesebuli~.<br />

kolxi swavluli iuristebi pasuxisgebaSi micemuli ber-<br />

Zeni sardlebis Sesaxeb sasamarTlos moaxseneben Semdeg<br />

braldebebs: berZenma strategosebma mokles bizantiis megobari<br />

<strong>da</strong> mokeTe, mokavSire omianobisa <strong>da</strong> zavis dros, uzenaesis<br />

Sesaxebac Tqvennairad moazrovne <strong>da</strong> Tqveni wesebis<br />

mimdevari; gubazis mkvlelebma Cadenili <strong>da</strong>naSauliT bizantiis<br />

mimarT mtroba gamoamJRavnes <strong>da</strong> mis mtrebs samsaxuri<br />

gauwies. mkvlelebma veragulad gamoasalmes sicocxles mefe<br />

<strong>da</strong> ara <strong>da</strong>bali gvariSvilobis warmomadgeneli, romelic<br />

romaelTa interesebis erTguli iyo braldebulebze ufro<br />

metad. am saSineli <strong>da</strong>naSaulis gamo `ukuRma <strong>da</strong>trial<strong>da</strong><br />

kolxTa saqmeebi <strong>da</strong> <strong>da</strong>ingra, gansakuTrebiT saxelmwifo saqmeebi,<br />

Tumca Cven qveSevrdomi saxelmwifos erT, ara umniSvnelo<br />

nawils SevadgenT. Tqvenc aRara gaqvT Tavisufali <strong>da</strong><br />

uryevi mdgomareoba <strong>da</strong> sagrZnoblad <strong>da</strong>gisust<strong>da</strong>T sakuTari<br />

ZalRone~.<br />

zemoaRniSnuli braldebebi kolx swavlul iuristebs ganmtkicebuli<br />

aqvT Teoriuli debulebebiT. isini miuTiTeben,<br />

rom bizantiasTan <strong>da</strong>debuli xelSekrulebiT kolxeTi Tumca<br />

misi mokavSirea, magram mainc bizantiis saxelmwifos angariSgasawevi<br />

qveSevrdomia, romlis <strong>da</strong>susteba zians ayenebs<br />

ara marto kolxebs, aramed aryevs TviT bizantiis Tavisufal<br />

<strong>da</strong> mtkice mdgomareobas, asustebs mis Zlierebas. radgan<br />

kolxeTi samokavSireo xelSekrulebiT qveSevrdomi qveyanaa,<br />

igi qmnis bizantiis saxelmwifo mTlianobas, romlis<br />

ganmtkicebaze un<strong>da</strong> zrunavdnen ara marto kolxebi, aramed,<br />

pirvel yovlisa, berZnebi. saxelmwifos umTavres niSans, romelic<br />

gansazRvravs mis saxelwodebas, warmoadgens misi Tavisufali<br />

mdgomareoba <strong>da</strong> mTlianoba. kolxi swavluli iuristebi<br />

aRniSnaven: `Tu saxelmwifo yovelmxriv ar aris gamagrebuli<br />

<strong>da</strong> erTs romelsame nawilSi modunebulia, veRar<br />

- 138 -


iarsebebs wesierad; piriqiT, is Tavis saxelwodebasac tyuila<br />

atarebs, vinai<strong>da</strong>n is moklebulia Tavisufali arsebobis<br />

saSualebas~.<br />

gar<strong>da</strong> amisa, kolxi swavluli iuristebis mosazrebiT, saxelmwifoTa<br />

Soris urTierTobaSi gansakuTrebuli mniSvneloba<br />

aqvs erTsulovnebasa <strong>da</strong> azrTa erTianobas, romelic<br />

mu<strong>da</strong>m un<strong>da</strong> arsebobdes maT Soris rogorc omis, aseve mSvidobis<br />

dros. mokavSireTa Soris SexedulebaTa erTianobis<br />

umTavresi safuZvelia, maTi sarwmunoebrivi mdgomareoba.<br />

qristianuli rwmenis saxelmwifoebs, iseve rogorc sxva<br />

rwmenis mimdevar qveynebs, erTnairi warmodgena aqvT Rmer-<br />

Tis, uzenaesis Sesaxeb, amitom erTmorwmune saxelmwifoebs<br />

Soris mtkice megobruli urTierToba SeiZleba yovelTvis<br />

arsebobdes, ukeTu qveynis calkeuli moRvaweni saxelmwifoze<br />

maRla ar <strong>da</strong>ayeneben pirad interesebs <strong>da</strong> amiT ar xelyofen<br />

mis mTlianobas. sxvaTa Soris, sarwmunoebriv mdgomareobaze<br />

msjelobisas anonimi kolxi swavluli iuristebi, roca<br />

iyeneben termins `uzenaesi~, yovelTvis gulisxmoben<br />

RmerTs qristianuli warmodgeniT. kolxeTis saxelmwifos<br />

sarwmunoebrivi mdgomareobis <strong>da</strong>xasiaTebisas, isini sagangebod<br />

miapyroben berZeni mosamarTlis yuradRebas imas, rom<br />

kolxebi `uzenaesis Sesaxebac Tqvennairad moazrovne <strong>da</strong><br />

Tqveni wesebis mimdevari~ ariano.<br />

mZimea berZeni sardlebis mier Cadenili <strong>da</strong>naSauli, radgan<br />

igi ara marto bizantiis mokavSire kolxeTis saxelmwifos<br />

mefis, gubazis mkvlelobaSi gamoixateba, aramed man<br />

ariv-<strong>da</strong>ria <strong>da</strong> <strong>da</strong>angria saxelmwifoTa saqmeebi. anonimi kolxi<br />

bralmdeblebi mxareTa paeqrobaze sagangebod aRniSnaven,<br />

rom gubazis mkvlelebi sasamarTlo sxdomis <strong>da</strong>niSvnamde<br />

yalbi iuridiuli konstruqciiT cdilobdnen sazogadoebis<br />

winaSe Tavis marTlebas, ara sworad warmogvidgendnen ganzraxvis<br />

cnebas, erTmaneTTan aigivebdnen ganzraxvasa <strong>da</strong> motivs.<br />

gubazis mkvlelebi amtkiceben: `am _ Tumca saSinels _<br />

saqmes ki nu uyurebT, aramed mxolod is ganzraxva un<strong>da</strong> gamoikvlioT<br />

<strong>da</strong> mxedvelobaSi miiRoT, romliTac vxelmZRvanelobdiTo;<br />

<strong>da</strong> ufro amjobineben zogierTi bundovani _<br />

TiTqos sinamdvilis Sesaferisi _ sabuTebis saSualebiT <strong>da</strong>-<br />

- 139 -


gisaxon Tavisi moqmedeba, rogorc Tqven sakeTildReod Cadenili,<br />

vidre aRiaron aSkara zarali, saqmisaTvis miyenebuli,<br />

aseT tyuilebs ybedoben isini xSirad sasamarTlos <strong>da</strong>niSvnamde<br />

<strong>da</strong> fiqroben, Tuki isini saqmis garCevis drosac<br />

aseTsave mosazrebas wamoayeneben, de icodnen maT, msajulo,<br />

rom arc romaels <strong>da</strong> arc samarTlianobas sCvevia aseTi cxadi<br />

<strong>da</strong> aSkarad Cadenili usamarTloba uyuradRebod <strong>da</strong>stovos<br />

<strong>da</strong> Tavi moatyuebinos bundovan mizezebs, romlebic usafuZvlo<strong>da</strong>a<br />

mkvlelebis mier SeTxzuli~.<br />

anonimi kolxi bralmdeblebi miuTiTeben, rom swored `is<br />

ganzraxva un<strong>da</strong> gamovikvlioT~, romliTac xelmZRvanelobdnen<br />

berZeni sardlebi gubazis mkvlelobisas, faqtebi ki<br />

mowmoben, rom <strong>da</strong>mnaSave mkvlelTa ganzraxva <strong>da</strong> motivi iyo<br />

mxolod piradi Surisa <strong>da</strong> mtrobis gamo gubazis mospoba <strong>da</strong><br />

ara bizantiis saxelmwifos interesebis <strong>da</strong>cva. berZenma sardlebma<br />

mokles bizantiis saxelmwifos mokavSire, misi megobari<br />

<strong>da</strong> erTguli mokavSire sparselebis winaaRmdeg brZola-<br />

Si <strong>da</strong> amave dros amtkiceben, rom ganzraxva hqon<strong>da</strong>T sargebloba<br />

moetanaT bizantiisaTvis.<br />

kolxi bralmdeblebi aaSkaraveben <strong>da</strong>mnaSaveTa mtkicebis<br />

usafuZvlobas <strong>da</strong> Seurigebel winaaRmdegobas maT msjelobebSi.<br />

isini miuTiTeben, rom sargebloba moaqvs kanonier<br />

moqmedebas, radgan saxelmwifo adgens mxolod iseT kanonebs,<br />

romelTa mizania a<strong>da</strong>mianebisaTvis sargeblobisa <strong>da</strong><br />

bednierebis motana, amitomac `imTaviTve xom sargebloba <strong>da</strong><br />

ukanonoba erTmaneTis sawinaaRmdego cnebebs warmoadgenen,<br />

simxece <strong>da</strong> samarTlianoba erTimeores <strong>da</strong>Sorebuli iyvnen <strong>da</strong><br />

maTi erTad arseboba arasodes ar yofila SesaZlebeli...<br />

rogor Tavsdeba maT TavSi es winaaRmdegoba, an rogor SegviZlia<br />

Cven, romlebic am saqciels sazizRars vuwodebT, SevaqoT<br />

misi Camdeni <strong>da</strong> vTqvaT, rom misi mizani iyo saxelmwifosaTvis<br />

sargebloba moetana~.<br />

kolxi swavluli iuristebi mosamarTles moaxseneben, rom<br />

ganzraxva, romelzec laparakoben pasuxisgebaSi micemuli<br />

berZeni sardlebi <strong>da</strong> romlis mixedviTac xelmZRvaneloben<br />

gubaz mefis mkvlelobisas, Tu mas gavaanalizebT <strong>da</strong> gamovikvlevT,<br />

arsebiTad aris ganzraxva, romelic emsaxureba ara<br />

- 140 -


izantiisa <strong>da</strong> kolxeTis saxelmwifoebis interesebsa <strong>da</strong><br />

urTierTmegobrobis ganmtkicebas, aramed igi maTi saerTo<br />

mtris, sparseTis sasargeblo ganzraxvaa. braldebulebs ki<br />

hyofniT gambe<strong>da</strong>oba amtkicon, rom `mokles ara megobari, ara<br />

mefe, aramed mteri, tirani, sparselebis momxre~. gubazis<br />

interesebis <strong>da</strong>mcveli bralmdeblebi mosamarTlis<br />

yuradRebas miapyroben imas, rom `mowinaaRmdegesa <strong>da</strong> mters<br />

xom saqmis mixedviT gamoicnob a<strong>da</strong>miani <strong>da</strong> ara siSoris mixedviT.<br />

cxadia, mtrad un<strong>da</strong> CaiTvalos is, vinc imas akeTebs<br />

xalisiT, rac mowinaaRmdegeebs esiamovnebaT, Tun<strong>da</strong>c is Sen-<br />

Tan iyos <strong>da</strong> SenTan erTad laSqrobdes <strong>da</strong> axlo naTesaur kav-<br />

SirSi iyos SenTan~.<br />

amrigad, gubazi ki ar yofila berZnebis mteri, aramed<br />

berZnebTan `naTesaur kavSirSi~ myofi rustike <strong>da</strong> ioane Canan<br />

WeSmarit mtrad. kolxi swavluli iuristebis mtkicebiT,<br />

sruliad <strong>da</strong>usabuTebulia mkvlelTa mier gubazis mimarT<br />

wayenebuli braldeba, rom is TiTqos moRalate iyo. sasamar-<br />

Tlo pasuxisgebaSi micemulma <strong>da</strong>mnaSaveebma veragulad mokles<br />

kolxeTis mefe <strong>da</strong> amis Semdeg mas brali <strong>da</strong>sdes moRalateobaSi.<br />

verc erTi qveynis iuridiuli mecniereba ver gaamarTlebs<br />

am uazrobas: `romeli kanoni _ Tqveni an barbarosebisa<br />

_ moiwonebs aseT mdgomareobas, rom jer ganaCeni gamoutanos<br />

a<strong>da</strong>mians <strong>da</strong> mere wauyenos braldeba? isini TviTon<br />

arian msajulebic, mtrebic <strong>da</strong> bralmdeblebic. yvelaferi<br />

erTad Seasrules <strong>da</strong> saqmis gaurCevlad sruliad u<strong>da</strong>naSaulo<br />

kacs iseTi sasjeli argunes, rogoric Seeferebo<strong>da</strong> tiranobaSi<br />

gamtyunebuls. axla ki, rodesac Tavis marTleba<br />

sWirdebaT, modian <strong>da</strong> bralsa sdeben usamarTlod <strong>da</strong>sjil<br />

kacs. sanam mas mohklavdnen, saWiro iyo, Tuki isini <strong>da</strong>rwmunebuli<br />

iyvnen braldebaTa sisworeSi saqveynod miecaT is samarTalSi<br />

<strong>da</strong> TviT pirvelni gamosuliyvnen bralmdeblad~(mux.11).<br />

kolxi bralmdeblebi miuTiTeben, rom sayovelTaod aRiarebuli<br />

iuridiuli wesebis <strong>da</strong>rRveva akrZalulia, miuxe<strong>da</strong>vad<br />

imisa, rom Cven <strong>da</strong>zaralebul mxares warmovadgenT <strong>da</strong><br />

usamarTlod mokluli gubazis interesebs vicavT. mkvlelebisaTvis<br />

rom migvebaZa, SegveZlo gubazis sicocxlis xel-<br />

- 141 -


myofi berZeni sardlebisaTvis samagiero migvezRo, sasamar-<br />

Tlos mier saqmis ganxilvamde <strong>da</strong>gvexoca isini <strong>da</strong> maT winaaRmdeg<br />

sasamarTlo Semdeg mogvewyo. kolxi swavluli iuristebi<br />

ga<strong>da</strong>WriT gmoben TviTgasworebis gziT samagieros miz-<br />

Rvas. isini miuTiTeben, rom mas Semdeg, rac samarTl<strong>da</strong>rRvevebis<br />

ganxilva sasamarTlo kompetencias <strong>da</strong>eqvemdebara,<br />

TviTgasworeba <strong>da</strong> samagieros mizRva <strong>da</strong>uSvebelia, mas ubedureba<br />

moaqvs a<strong>da</strong>mianebisaTvis: `arc Cven <strong>da</strong> arc sxvebma amgvari<br />

ram ar un<strong>da</strong> gavbedoT, Tu saxelmwifo kanonebis safuZvelze<br />

vapirebT cxovrebas. warmoidgineT Tu yovel<br />

msurvels ase erTbaSad SeeZleba sakuTari mtrebis mokvla,<br />

amgvari saqcielis xSirad Cadena migviyvan<strong>da</strong> usazRvro<br />

TviTnebobamde, <strong>da</strong> rogorRa SegrCebo<strong>da</strong>T Tqven SesaZlebloba<br />

Tavisufali <strong>da</strong> <strong>da</strong>ubrkolebeli gansjisa? yvela rom<br />

Jletas <strong>da</strong>iwyebs <strong>da</strong> gaJletili iqneba <strong>da</strong> Tamamad mimarTavs<br />

erTamneTis winaaRmdeg maxis <strong>da</strong>gebas, Tqven veRar SesZlebT<br />

sasjelis <strong>da</strong>debas <strong>da</strong> gamoZiebis saSualebas winaswar mospobs<br />

imaTi ukanono saqcieli, romlebic yovelTvis samagieros<br />

ga<strong>da</strong>x<strong>da</strong>s mimarTaven~(mux. 9).<br />

samagieros ga<strong>da</strong>x<strong>da</strong> ewinaaRmdegeba marTlmsajulebasa <strong>da</strong><br />

samarTlianobas. yoveli <strong>da</strong>naSauli gamoZiebuli <strong>da</strong> <strong>da</strong>mtkicebuli<br />

un<strong>da</strong> iqnes. mkvlelobis braldebiT araa ubedureba<br />

erTi, isic moRalated miCneuli kacis mokvla, radgan SeiZleba<br />

amis Semdeg yvela mokavSire gafrTxildes <strong>da</strong> SemdegSi<br />

gonivrulad moiqces. mefes bralad sdeben moRalateobas,<br />

megobruli kavSiris <strong>da</strong>rRvevas, moRalateoba ki <strong>da</strong>mtkicebuli<br />

araa <strong>da</strong> miuxe<strong>da</strong>vad amisa, mas mainc klaven. aseT Sem-<br />

TxvevaSi gaugebaria, `ranairad Seuwyobs es xels imas, rom<br />

mokavSireebi Tqven ufro gonierad mogeqcnen? iqneb maT ufro<br />

xelSekrulebis <strong>da</strong>rRveva <strong>da</strong>iwyon, raxan ifiqreben, rom<br />

Tqven am borotmoqmedebis monawileni xarT~?. sinamdvileSi<br />

ki gubazi mokles uRirsebma <strong>da</strong> mis mkvlelobaSi monawileoba<br />

ar miuRia `mTel romael xalxs <strong>da</strong> calkeul uRirsTa~. `veraguli<br />

saqcieli verc Tqvens Sesaxeb winaT arsebul azrs<br />

mospobs saxeldobr, rom Tqven erTguli xarT Tqveni qceviT<br />

<strong>da</strong> uryevni <strong>da</strong> samarTliani kanonebiTac. msajulo, rodesac<br />

Seni msjavris mixedviT isini male mokluli iqnebian, ufro<br />

- 142 -


gasagebi Seiqneba, rom Tqven (romaelebi) Tavisianebis moRalateni<br />

ki ara xarT, aramed usamarTlod moqmedTa momTvinierebelni~.<br />

pasuxisgebaSi micemuli berZeni sardlebi _ miu-<br />

TiTeben kolxi bralmdeblebi _ sityviT icaven Tavs, magram<br />

saqmeebi cxadyofen maT sicrues. imperator iustinianes werili<br />

ubrZanebs sardlebs, mihgvaron mas bizantiaSi gubazi,<br />

ra saSualebiTac un<strong>da</strong> yofiliyo es. gubazis mokvlis Tanxmobas<br />

iustiniane mxolod im SemTxvevaSi iZleo<strong>da</strong>, Tu gubazi<br />

sabolood ga<strong>da</strong>udgebo<strong>da</strong> romaelebs <strong>da</strong> maT mimarT aSkarad<br />

mtrul moqmedebas <strong>da</strong>iwyeb<strong>da</strong>. sardlebma ki mZime <strong>da</strong>naSauli<br />

Caidines, mokles gubazi ise, rom `arc ki aCvenes mefis<br />

werili, rom is gacnobo<strong>da</strong> mis Sinaarss <strong>da</strong> moqceuliyo saWiroebisamebr...<br />

rac yvelaze ufro ukanonod un<strong>da</strong> CaiTvalos~.<br />

gubazi erTgulad asruleb<strong>da</strong> berZnebTan <strong>da</strong>debul samokavSireo<br />

xelSekrulebas, icav<strong>da</strong> bizantiis saxelmwifos interesebs,<br />

Tavis Tavsa <strong>da</strong> ojaxsac amis gamo xSirad ayeneb<strong>da</strong><br />

safrTxeSi. kategoriulad uars ambob<strong>da</strong> sparselTa mier SemoTavazebul<br />

macdur saCuqrebze <strong>da</strong> amjobineb<strong>da</strong> berZneb-<br />

Tan keTil ganwyobilebas <strong>da</strong> a.S. didi STabeWdileba moaxdina<br />

<strong>da</strong>mswreebze kolxi iuristebis mier berZnebis misamarTiT<br />

<strong>da</strong>smulma kiTxvebma, romlebzec pasuxis mTeli sisruliT<br />

gacema SeuZlebeli iyo gubazis <strong>da</strong>msaxurebis gaxsenebis gareSe:<br />

`vin iyo, rom sparselTagan <strong>da</strong>napireb simdidresa <strong>da</strong><br />

yovelnair sikeTes amjobina Tqven<strong>da</strong>mi keTili ganwyobileba?<br />

vin iyo, rom xosros megobroba ukuagdo <strong>da</strong>, im dros rodesac<br />

is megobroba udides simdidres umzadeb<strong>da</strong> mas Tqvengan<br />

mciredsac <strong>da</strong>sjer<strong>da</strong>? vin iyo winaT, rodesac es qveyana<br />

didi xnis ganmavlobaSi midielebTa saTareSod iyo gamx<strong>da</strong>ri<br />

<strong>da</strong> Tqveni <strong>da</strong>mxmare jarebi igvianebdnen, maSinve gamoicvala<br />

sacxovrebeli adgili <strong>da</strong> TviT kavkasionis mwvervalebze ga<strong>da</strong>saxl<strong>da</strong>,<br />

sa<strong>da</strong>c TiTqmis velur cxovrebas eweo<strong>da</strong>, <strong>da</strong> man es<br />

ufro amjobina, vidre mtris megobroba gamoeyenebina, Sin<br />

misuliyo <strong>da</strong> gancxromiT ecxovra? vin iyo es? es iyo gubazi,<br />

romelic ar uSindebo<strong>da</strong> araviTar gaWirvebas, Tuki Tqveni<br />

gulisaTvis iyo es aucilebeli~. kolxi bralmdebeli iuristebi<br />

sasamarTlos yuradRebas amaxvileben kiTxvaze, ra mii-<br />

Ro gubazma samagierod? aqac pasuxs TviTon iZlevian, ker-<br />

- 143 -


Zod rustikem <strong>da</strong> ioanem TviTneburad, kanonieri sabuTis gareSe<br />

gamoacxades igi moRalated <strong>da</strong> veragulad mokles. am<br />

aRmaSfoTebeli usamarTlobis iuridiul kvalifikacias<br />

kolxi swavluli iuristebi romaul samarTalSi sayovelTaod<br />

gavrcelebuli samarTlebrivi sentenciiT gamoxataven:<br />

`sad xarT, kanonebo, sad aris samarTali~.<br />

berZenma sardlebma, winaswarganzraxviT <strong>da</strong> piradi Suris-<br />

ZiebiT Sepyrobilebma, didi ziani miayenes TavianT qveyanas _<br />

bizantias, mokles gubazi, kolxTa mefe, ise, rom `arc drois<br />

viTarebas miaqcies yuradReba, arc kargad moifiqres, radgan<br />

iseT mZime omSi viyaviT gaxveuli, gonier kacs moeTxovebo<strong>da</strong><br />

ezruna imaze, rom kargi mopyrobis saSualebiT Tavisken<br />

miezi<strong>da</strong> ucxo <strong>da</strong> jer kidev ucnobi erebi. amaT ki isinic<br />

romaelebis mtrebad ga<strong>da</strong>aqcies, romlebic winaT maTi maxlobeli<br />

megobrebi iyvnen <strong>da</strong> maTi bralia, rom Cven mtris mxareze<br />

ga<strong>da</strong>vediT, Zvel megobrebs mzakvrulad vepyrobiT, rom<br />

es qveyana sparselebis xelSia <strong>da</strong> mSobliuri wesebi miviwyebulia.<br />

erTi sityviT, yvelaferi uwesrigod mimdinareobs,<br />

ramdeni zar<strong>da</strong>mcemi niSania ajanyebisa <strong>da</strong> Sinauri areulobisa~.<br />

kolxma bralmdeblebma, romlebic braldebuli rustikesa<br />

<strong>da</strong> ioanes pirispir idgnen, TavianTi sityva moTxovniT<br />

<strong>da</strong>amTavres. bizantia-kolxeTis megobruli urTierTobis<br />

aRsadgenad <strong>da</strong> gansamtkiceblad nuravin isargeblebs Cveni<br />

gulmaviwyobiT <strong>da</strong> gubazis mkvlelebs imaze nakleb sasjels<br />

nu Seufardebs, `vidre maT mier Cadenil saqciels<br />

Seefereba~.<br />

qarTveli bralmdeblebis mier gonivrulad <strong>da</strong> didi ostatobiT<br />

warmarTulma sasamarTlo procesma, gubazis mkvlelobis<br />

yvela detalis <strong>da</strong>majerebelma iuridiulma kvalifikaciam,<br />

romaul _ <strong>qarTuli</strong> samarTlis normebis unaklo axsna-ganmartebam,<br />

mowinave samarTlebrivi cnebebisa <strong>da</strong> institutebis<br />

moxerxebulma misa<strong>da</strong>gebam konkretuli samarTlebrivi<br />

movlenebisadmi, samarTlis filosofiisa <strong>da</strong> sociologiis<br />

Rrma codnam didi zegavlena moaxdina sasamarTloze <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>mswreebze. qarTveli swavluli iuristebis sityva imdenad<br />

naTeli <strong>da</strong> <strong>da</strong>majerebeli iyo, rom kolxebis laSqarma <strong>da</strong><br />

- 144 -


xalxmac, rodesac bralmdeblebma `laparaki <strong>da</strong>amTavres <strong>da</strong><br />

msajuli cota xniT SeCer<strong>da</strong> <strong>da</strong>fiqrebuli, Cumad <strong>da</strong>iwyes<br />

buzRuni <strong>da</strong> ukmayofilebis gamocxadeba, ratom exlave ar<br />

mihyavT mtrebi <strong>da</strong>sasjelado, xolo, rodesac msajulma mouwo<strong>da</strong><br />

braldebulebs eTqvaT, risi Tqmac sur<strong>da</strong>T, maSin xalxma<br />

aSkarad iwyo yvirili <strong>da</strong> buzRuni <strong>da</strong> es xmebi kidev ufro<br />

naTlad ismo<strong>da</strong>~.<br />

sasamarTlo procesis erTi mxaris, bralmdeblebis sityvis<br />

Semdeg paeqrobaSi Caeba mopir<strong>da</strong>pire mxare, braldebulebi,<br />

Zmebi rustike <strong>da</strong> ioane.<br />

magram bralmdebelTa mier wamoyenebuli braldebis Seryeva<br />

<strong>da</strong> misgan Tavis <strong>da</strong>cvis is iuridiuli pozicia, romelic<br />

maT airCies, mc<strong>da</strong>ri aRmoCn<strong>da</strong>, radgan igi ewinaaRmdegebo<strong>da</strong><br />

bizantiis imperatoris sagareo politikur kurss, bizantiakolxeTis<br />

urTierTobis oficialurad aRiarebul iuridiul<br />

safuZvlebs, am or saxelmwifos Soris <strong>da</strong>debuli megobruli<br />

samokavSireo xelSekrulebis mTavar pirobebs, ker-Zod,<br />

megobruli TanamSromlobisa <strong>da</strong> Tanasworobis safuZvelze<br />

urTierT<strong>da</strong>xmarebas saerTo mtris winaaRmdeg brZolaSi.<br />

rustikes sapasuxo sityvaSi Can<strong>da</strong> mxolod berZenTa didmpyrobeluri<br />

politika <strong>da</strong> qedmaRloba kolxi xalxis mimarT,<br />

ramac di<strong>da</strong>d Seuracxyo <strong>da</strong> gaaRiziana sasamarTloze<br />

<strong>da</strong>mswre kolxebi <strong>da</strong> misi laSqari. rustikem Tavisi sityva ase<br />

<strong>da</strong>iwyo: - `un<strong>da</strong> <strong>da</strong>vmtkbariyaviT udidesi saCuqrebiT <strong>da</strong> amis<br />

nacvlad sikvdiliT <strong>da</strong>sja mogvelis. Tumca CvenTvis Zalian<br />

sasiamovnoa es samsjavro <strong>da</strong> udidesi siamayis momgvreli:<br />

amiT yvela gaigebs, rom mxolod Cveni wyalobiT moxerx<strong>da</strong><br />

moRalatisa <strong>da</strong> tiranis mospoba... ase, rom kidevac rom sikvdili<br />

Segvxvdes, siamovnebiT mivegebebiT mas... vinai<strong>da</strong>n gzaze<br />

wagvyveba imis Segneba, rom kolxebis batonebad romaelebi<br />

<strong>da</strong>vtoveT~. rustikes es didmpyrobeluri sityva politikurad<br />

sruliad Seuferebeli iyo kolxeTis mefis gubazis<br />

mkvlelobiT garTulebuli bizantia-kolxeTis urTierTobisaTvis.<br />

is am situaciaSi miuRebeli iyo rogorc bizantiis,<br />

aseve kolxeTisaTvis.<br />

iuridiuli TvalsazrisiT wamgebiani iyo rustikes sityvis<br />

sxva nawilic, romelic faqtobrivad wayenebuli bral-<br />

- 145 -


debisagan Tavis <strong>da</strong>cvas ki ar isaxav<strong>da</strong> miznad, aramed warmoadgen<strong>da</strong><br />

kolxebis <strong>da</strong>, saerTod, romaelebisagan gansxvavebuli<br />

yvela xalxis <strong>da</strong>cinvas. rustike eTanxmeba kolx bralmdeblebs<br />

mtris cnebis gansazRvraSi, igi miuTiTebs: `bralmdeblebi<br />

samarTlianad amboben, rom mtris saxelwodeba Seefereba<br />

ara imas, vinc moSorebiT ucxoeTSi cxovrobs, aramed<br />

imas vinc Tumca Tvistomia, magram mtrisaTvis sasiamovno<br />

saqmes akeTebs... gubazi Cveni mteri iyo, xolo Tu es <strong>da</strong>mtkicebuli<br />

iqneba am gziT, naTelyofili iqneba isic, rom is<br />

mokluli iqna sruliad marTebulad~.<br />

magaram rustikes es mosazreba iuridiuli TvalsazrisiT<br />

uazrobas warmoadgens. imis <strong>da</strong>samtkiceblad, rom gubazi<br />

mteri iyo, rustike exeba ara TviT gubazs, rogorc am Sem-<br />

TxvevaSi samarTlis konkretul subieqts, romlis mier Cadenili<br />

moqmedebis mixedviT igi SeiZleba mtrad iqnes miCneuli,<br />

aramed mTel kolx xalxs, rogorc barbaross, romelic,<br />

rustikes azriT, yovelTvis `iswrafvis ga<strong>da</strong>trialebisa <strong>da</strong><br />

ajanyebisaken…. gubazi yvela am TvisebiT iyo aRWurvili; is<br />

xom warmoSobiT barbarosi iyo <strong>da</strong> am modgmisaTvis <strong>da</strong>maxasiaTebeli<br />

mzakvrobiT iyo <strong>da</strong>sneulebuli~.<br />

gar<strong>da</strong> amisa, gubazi rom mtrad warmoaCinos, rustike bralad<br />

sdebs moklul mefes, rom mas romaelTa mimarT mtruli<br />

ganzraxvebi hqon<strong>da</strong>, rac imaSi gamoixateba, rom rodesac Cven<br />

mtrebs vebrZodiT, gubazi amjobineb<strong>da</strong> Sin mj<strong>da</strong>riyo TvistomebTan,<br />

Tvalyurs adevneb<strong>da</strong> Cvens brZolas mtrebTan <strong>da</strong><br />

aintereseb<strong>da</strong>, rogor <strong>da</strong>mTavrdebo<strong>da</strong> igi. Cvens gamarjvebas<br />

xSirad bedisweras miawer<strong>da</strong>, barbarosebSi avrceleb<strong>da</strong> xmas,<br />

rom `romaelebi cudi meomrebi arian, barbarosebi maT amarcxeben~<br />

<strong>da</strong> a. S. gubazi Cvens gankargulebas ar emorCilebo<strong>da</strong>,<br />

metic, `man warmoidgina Tavi TiTqos marTlac mefe yofiliyo<br />

<strong>da</strong> TiTqos mis xelT yofiliyos Tavisi nebisaebr emarTa~.<br />

rustikes es mtkiceba aSkarad laxav<strong>da</strong> kolxTa erovnul<br />

Rirsebas. man sasamarTlos sxdomaze romaelebi, romlebsac<br />

xelSekruleba hqon<strong>da</strong>T kolxebTan, rogorc <strong>da</strong>moukidebel<br />

saxelmwifosTan, warmoaCina <strong>da</strong>mpyroblebad, rac ewinaaRmdegebo<strong>da</strong><br />

bizantiis samefo xelisuflebis oficialur ideologias.<br />

- 146 -


ufro didi uaryofiTi emociebi mohyva sasamarTloze<br />

rustikes mtkicebas, TiTqos saqmis ganxilvisa <strong>da</strong> braldebis<br />

iuridiuli Sefasebis dros mniSvneloba ara aqvs <strong>da</strong>mamtkicebel<br />

sabuTebs <strong>da</strong> amitom un<strong>da</strong> `Tavi <strong>da</strong>vaneboT sabuTebs,<br />

miTiTebebs <strong>da</strong> saeWvo mtkicebebs; yuradReba mivaqcioT mxolod<br />

saqmeTa viTarebas~.<br />

qarTveli bralmdeblebis mier gubazis mkvlelobisadmi<br />

wayenebuli mTavari braldeba rustikem Tavi<strong>da</strong>nve pasuxgaucemeli<br />

<strong>da</strong>tova, TiTqos ar arsebob<strong>da</strong>, <strong>da</strong> Seeca<strong>da</strong> `braldebis<br />

wonis~ (onus probandi), razec sagangebod laparakobs<br />

agaTia sqolastikosi, Semsubuqebas. am mTavar braldebas<br />

warmoadgen<strong>da</strong> berZeni sardlebis mier bizantiis imperatoris<br />

iustinianes werilobiTi gankargulebis uxeSi <strong>da</strong>rRveva.<br />

brZanebis Tanaxmad, sardlebs wina<strong>da</strong>deba un<strong>da</strong> miecaT gubazisaTvis,<br />

rom pira<strong>da</strong>d xlebo<strong>da</strong> bizantiis imperators. im<br />

SemTxvevaSi, Tu gubazi xeli<strong>da</strong>n gausxltebo<strong>da</strong>T <strong>da</strong> ieriSs<br />

miitan<strong>da</strong> berZeni strategosebis winaaRmdeg, es iqnebo<strong>da</strong> <strong>da</strong>mamtkicebeli<br />

sabuTi misi mtruli ganzraxvisa. amis Semdeg<br />

SeiZlebo<strong>da</strong> gubazi CaTvliliyo mtrad <strong>da</strong> misi mokvla, rogorc<br />

mtrisa, ukanono aqtad ar CaiTvlebo<strong>da</strong>. rustikem ki<br />

zedmetad CaTvala imperatoris werilis Cveneba gubazisaTvis<br />

<strong>da</strong>, rogorc TviTon ambobs, <strong>da</strong>rwmun<strong>da</strong> ra gubazis veragul<br />

ganzraxvaSi, mokla kolxeTis mefe, riTac bolo mouRo<br />

`mTel rig aseT ubedurebas, arsebulsa <strong>da</strong> mosalodnels~.<br />

imperator iustinianes werilSi naTqvami iyo, rom gubazi<br />

moeklaT ara im SemTxvevaSi, roca sardlebi <strong>da</strong>rwmundebodnen<br />

mis moRalatur ganzraxvaSi, aramed mxolod maSin, rodesac<br />

gubazis mtruli, moRalaturi ganzraxva Sesabamisi moqmedebiT<br />

iqnebo<strong>da</strong> gamoxatuli, magram gubazs ar <strong>da</strong>uwyia amgvari<br />

moqmedeba <strong>da</strong> cxadia, marto ganzraxviT <strong>da</strong> isic <strong>da</strong>usabuTebeli<br />

ganzraxvis arsebobisas iustinianes gankarguleba<br />

gamoricxav<strong>da</strong> gubazis mokvlis nebarTvas berZeni sardlebis<br />

mier. rustikem kargad ico<strong>da</strong>, rom gubazis ukanono mkvelelobis<br />

iuridiuli kvalifikaciis dros arc gamocdil ber-<br />

Zen mosamarTles aTanasis <strong>da</strong> arc maRali iuridiuli ganaTlebis<br />

mqone kolx swavlul iuristebs mxedvelobi<strong>da</strong>n ar gamoeparebo<strong>da</strong>T<br />

werilSi gadmocemuli iustinianes sagangebo<br />

- 147 -


gankarguleba, romelic gansazRvrav<strong>da</strong> imas, Tu ra viTareba-<br />

Si SeeZlo berZen sardlebs gubazis mokvla. rogorc zemoT<br />

aRvniSneT, iustiniane nebas iZleo<strong>da</strong>, gubazi moeklaT berZen<br />

sardlebs mxolod erT SemTxvevaSi, kerZod Tuki gubazi<br />

uars ganacxadeb<strong>da</strong> xlebo<strong>da</strong> bizantiaSi iustinianes, sardlebs<br />

xeli<strong>da</strong>n gausxltebo<strong>da</strong> <strong>da</strong> metic, winaaRmdegobas gauwev<strong>da</strong>,<br />

Seutev<strong>da</strong> berZen sardlebs. gubazis amgvari moqmedebis<br />

iuridiuli kvalifikacia am SemTxvevaSi safuZvels Seqmni<strong>da</strong><br />

mtkicebisaTvis, rom mas aqvs <strong>da</strong>naSaulebrivi ganzraxva<br />

<strong>da</strong> igi bizantiis aSkara mteria.<br />

iustinianes am gankargulebis Seusruleblobis gamo,<br />

rustikem mosamarTles ganucxa<strong>da</strong>, rom nu <strong>da</strong>gvZraxav Tuki<br />

ver SevasruleT werilSi moxseniebuli <strong>da</strong>valeba. imTaviTve<br />

CvenTvis cnobili gax<strong>da</strong>, rom werili iustinianes gamogzavnili<br />

hqon<strong>da</strong> gubazis gamosacdelad, kerZod, Seasruleb<strong>da</strong><br />

Tu ara igi `Tavisi nebiT brZanebas <strong>da</strong> kanonierad<br />

moiqceo<strong>da</strong>~.<br />

gamocdilebiT vicodiT, ganagrZobs rustike, rom gubazi<br />

Cvens araviTar moTxovnas ar asruleb<strong>da</strong>. `qarTveli bralmdeblebi<br />

gvisayvedureben, rom aucilebeli iyo samarTalSi<br />

migveca gubazi, magram amis saSualebas ar iZleo<strong>da</strong> Seqmnili<br />

kritikuli mdgomareoba. saqme isaa, rom sparselebi aqve iyvnen<br />

<strong>da</strong>razmulni <strong>da</strong> gamzadebulni imisaTvis, rom mTeli<br />

kolxeTi egdoT xelT imis ( gubazis) <strong>da</strong>xmarebiT~.<br />

rustike kvlav imeorebs, rom gubazi iyo bizantiis mteri<br />

<strong>da</strong> radgan igi moRalate iyo, sul erTi ar aris `kolxebisaTvis,<br />

Cven movklavdiT mas, Tu sxvebi? gonieri mosazreba marto<br />

xelisuflebis mqoneT ki ar ebadebaT <strong>da</strong> moudiT xolme,<br />

aramed yovel msurvels, Cemis azriT, ufleba aqvs <strong>da</strong> SeuZlia<br />

gamoeqomagos saxelmwifos, romelSiac is moRvaweobs <strong>da</strong><br />

SeZlebisamebr izrunos sazogado keTildReobisaTvis~. rogorc<br />

Cans, rustikem imperatoris werili formalur dokumentad<br />

aqcia <strong>da</strong> gubazis moRalateobis <strong>da</strong>sasabuTeblad Semdeg<br />

garemoebaze miapyro mosamarTlis yuradReba: `sparselebs<br />

hqon<strong>da</strong>T <strong>da</strong>pyrobili onogurisis cixe, romelic maT<br />

CamoeglijaT arqeopolisis mi<strong>da</strong>moebi<strong>da</strong>n, <strong>da</strong> CvenTvis autanel<br />

sircxvils warmoadgen<strong>da</strong> is, rom mtris jari mtkiced<br />

- 148 -


Camj<strong>da</strong>riyo zRudis SigniT Cvens miwa-wyalze~. sardlebma<br />

moviTaTbireT, ganagrZobs rustike, rom mTeli Cveni armiiT<br />

gagvedevna sparselebi, amis misaRwevad ki saWiro iyo gubazis<br />

xelmZRvanelobiT kolxebis <strong>da</strong>xmareba. magram aseT kritikul<br />

momentSi man ukmexi uari SemogviTvala <strong>da</strong> saWiro<strong>da</strong>c<br />

ar CaTvala misi <strong>da</strong>sabuTeba. rustike askvnis: `yvelaferi<br />

amis Semdeg gana saWiro iyo metis <strong>da</strong>yovneba Cveni mxriT? gana<br />

gveca<strong>da</strong> ufro meti sabuTebisaTvis <strong>da</strong> gveCvenebina mefis<br />

werili, raTa bizantionSi wasuliyo im dros, rodesac saku-<br />

Tari miwa-wylis farglebSi raRac mokle manZilis gamovlasac<br />

ki ar kadrulob<strong>da</strong>? mere <strong>da</strong>, gana SesaZlebeli iqnebo<strong>da</strong><br />

mogvexerxebina agrerigad Cvens winaaRmdeg ganwyobili gubazis<br />

gagzavna bizantionSi ise, rom amas ar gamoewvia aTasnairi<br />

Sinauri ajanyeba, mravali xocva-Jleta, aSkara ga<strong>da</strong>dgoma,<br />

sparselTa moulodneli SemoWra?~.<br />

kolxis swavluli iuristebis mier berZeni sardlebis sawinaaRmdegod<br />

wamoyenebul braldebaTa <strong>da</strong>majereblobisa <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>sabuTebulobis miuxe<strong>da</strong>vad, rustikes sityvam Caafiqra<br />

mosamarTle <strong>da</strong> `aTanasi... kargad Sexv<strong>da</strong> rustikes sityvebs~.<br />

WeSmaritebis <strong>da</strong>sadgenad saWiro gax<strong>da</strong> orive mxaris monawileobiT<br />

ganmeorebiTi sasamarTlo sja _ paeqroba, mosamarTlis<br />

mier sxva garemoebebis gamokvleva <strong>da</strong> maTi iuridiuli<br />

Sefaseba. samwuxarod, arc kolxi bralmdeblebis, arc berZen<br />

strategosTa sityvebi <strong>da</strong> arc TviT agaTia sqolastikosis<br />

cnobebi imis Sesaxeb, Tu ris safuZvelze `gamoikvlia yvelaferi<br />

<strong>da</strong> aswon-<strong>da</strong>swona~ mosamarTlem, CvenTvis cnobili ar aris. arc<br />

is viciT, rogor warimarTa mxareTa ganmeorebiTi sasamarTlo<br />

paeqroba <strong>da</strong> a. S. magram <strong>da</strong>bejiTebiT viciT, rom CvenTvis kargad<br />

cnobilma masalebma <strong>da</strong>, pirvel rigSi, kolx swavlul iuristTa<br />

braldebebma naTeli gaxa<strong>da</strong>, rom `mkvleloba Cadenili iyo<br />

usamarTlod <strong>da</strong> kanonis winaaRmdeg~. rac Seexeba rustikes<br />

braldebebs gubazis moRalateobisa <strong>da</strong> tiranobis Sesaxeb, is ar<br />

<strong>da</strong>mtkic<strong>da</strong>. sasamarTlo sja _ paeqrobis Sedegad gairkva, rom<br />

`onogurisze laSqrobaSi monawileobis miRebaze medizmis gamo<br />

ki ar ambob<strong>da</strong> uars gubazi, aramed imitom, rom gajavrebuli iyo<br />

strategosebze imis gamo, rom maT <strong>da</strong>karges onogurisi Tavisi<br />

ugunurobisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>udevrobis wyalobiT~.<br />

- 149 -


sasamarTlom sikvdiliT <strong>da</strong>saja mkvlelebi <strong>da</strong> sxva <strong>da</strong>mna-<br />

Saveni ise, rogorc amis Sesaxeb imperator iustinianes werilSi<br />

iyo miTiTebuli.<br />

anonimma qarTvelma swavlulma iuristebma warmatebiT Seasrules<br />

bralmdeblis movaleoba. maT imperator iustinianes<br />

mier <strong>da</strong>niSnuli didmoxelis aTanases xelmZRvanelobiT<br />

Catarebul sasamarTloze, romelic gubazis mkvlelTa saqmes<br />

ixilav<strong>da</strong>, ara erovnuli, aramed romauli samarTlis mixedviT,<br />

Tavi gaarTves urTules saqmes, kerZod, iuridiuli<br />

mecnierebis ganviTarebis imdroindeli donis mixedviT na-<br />

Telyves kolxeTis saxelmwifoSi imperatur iustinianes mier<br />

strategosebad <strong>da</strong>niSnuli berZnebis _ rustikesa <strong>da</strong> ioanes<br />

mier Cadenili mZime <strong>da</strong>naSauli <strong>da</strong> misi Znelad gamosakvlevi<br />

mxareebi, samarTlis mecnierebis urTulesi institutebi<br />

<strong>da</strong> kategoriebi miusa<strong>da</strong>ges <strong>da</strong> gamoiyenes <strong>da</strong>mnaSaveTa<br />

bralis <strong>da</strong>sadgenad. imperatorma iustinianem berZeni sardlebis<br />

gasamarTleba kolxeTSi romauli samarTlis `wesiTa<br />

<strong>da</strong> garegnuli morTulobiT brZana... imitom, rom aq myof<br />

barbarosebisaTvis kvexniT eCvenebina romauli wesebi <strong>da</strong> gaekvirvebina<br />

isini amiT~. sasamarTlos sxdoma marTlac garegnulad<br />

SiSismomgvrel sanaxaobas warmoadgen<strong>da</strong>. sasamar-<br />

Tlos moxeleebma (boxxmiani mauwyebelni, gammaTraxebelni)<br />

moitanes <strong>da</strong>mnaSaveTa sawamebeli iaraRebi (rkinis jaWvebi,<br />

borkilebi, badesakravebi <strong>da</strong> a. S.). SeiZleba sasamarTlos amgvari<br />

garegnuli forma STabeWdilebas axden<strong>da</strong> sxdomis zogierT<br />

monawileze, magram kolxi swavluli iuristebi <strong>da</strong><br />

kolxebi ar gaukvirvebia romis samarTals <strong>da</strong> misi wesebiT<br />

mowyobil sasamarTlo process, piriqiT, inkviziciuri sasamarTlo<br />

procesis wesebis Sesabamisad, rodesac sikvdilmisjilebs<br />

`yelebi ga<strong>da</strong>uWres, maSin yvelani sibraluliT aRivsen<br />

<strong>da</strong> brazobas Tavi <strong>da</strong>anebes~. rac Seexeba kolx swavlul<br />

iuristebs, maT sasamarTlo procesze gamoamJRavnes romis<br />

samarTlis romael strategosebze ufro Rrma codna <strong>da</strong> misi<br />

SemoqmedebiTi gamoyenebis unari.<br />

kolxi swavluli iuristebi ufro jansaRad afaseben sasamarTlos<br />

Catarebas ara kolxeTis samarTlis, aramed romis<br />

samarTlis mixedviT. kolxi swavluli iuristebi, berZnebi-<br />

- 150 -


sagan gansxvavebiT, sasamarTlos miuTiTeben: `Cven vfiqrobT,<br />

rom axlandeli samsjavroc xalxis saerTo didebisaTvis<br />

moawyveT, raTa yvelas gaego, rom Tqven arasdros ar<br />

gdomebiaT, kolxebs aseTi saSineli Zaladoba ganeca<strong>da</strong>T~.<br />

kolxi swavluli iuristebi safuZvlianad icnoben imdroindeli<br />

msoflios samarTlis sistemebs, erTmaneTisagan asxvaveben<br />

sxva<strong>da</strong>sxva qveynis samarTals <strong>da</strong> mis Taviseburebebs,<br />

gvaZleven samarTlis normebis mecnierul klasifikacias <strong>da</strong><br />

mis kriteriumebs. samarTlis sistemaSi arsebuli<br />

gansxvavebis warmosaCenad, isini miuTiTeben normebis klasifikaciis<br />

Semdeg or kriteriumze: pirveli, samarTlis normebi<br />

maTi erovnuli kuTvnilebis mixedviT; meore, samar-<br />

Tlis normebi maTi bunebis, Sinaarsisa <strong>da</strong> gadmocemis formebis<br />

mixedviT.<br />

erovnuli kuTvnilebis mixedviT samarTlis normebi iyofa<br />

or kategoriad: pirveli _ romis samarTali <strong>da</strong> meore _<br />

barbarosTa samarTali, anu mamapapuri samarTlis normebi.<br />

samarTlis am klasifikaciaze laparakoben ara marto kolxi<br />

swavluli iuristebi, aramed berZnebic. kolxi swavluli iuristebi<br />

berZeni mosamarTlis yuradRebas amaxvileben romaul<br />

samarTalsa <strong>da</strong> barbarosTa samarTals Soris gansxvavebaze,<br />

kerZod, isini amboben: `kanoni Tqveni an barbarosebisa~.<br />

agaTia sqolastikosi wers, rom imperatori iustiniane<br />

swored am gansxvavebas emyarebo<strong>da</strong>, roca gasca brZaneba ber-Zeni<br />

sardlebis saqme garCeuliyo romauli samarTlis mixedviT; am<br />

gansxvavebaze warmodgenas gvaZlevs pirvel rigSi TviT agaTia<br />

sqolastikosis, <strong>da</strong>, agreTve, kolxi swavluli iuristebis<br />

miTiTebebi, sai<strong>da</strong>nac Cans, rom romauli (berZnuli) sasamarTlo<br />

procesi aris inkviziciuri (gamoiyeneba wameba) <strong>da</strong> amasTan<br />

SejibrebiTi, sajaro. kerZod, `orive mxriT kamaTi<br />

gaimarTebo<strong>da</strong>, romlis drosac sasamarTlos mosamsaxureebi<br />

aqeT-iqiT ivlidnen, moawesrigebdnen, raTa TiToeul<br />

momTxovnTagans wesrigi <strong>da</strong>ecva~. kolxeTSi sasamarTlo procesi<br />

ki imarTebo<strong>da</strong> `saidumlod, barbarosTa wesiT~. gar<strong>da</strong> amisa,<br />

romis samarTali, romlis <strong>da</strong>muSaveba saukuneebis ganmavlobaSi<br />

xdebo<strong>da</strong> gamoirCeo<strong>da</strong> mwyobri sistemiT. `romaelTa kanonebis<br />

simwyobre~ ganasxvavebs mas barbarosTa a<strong>da</strong>Twesebisagan.<br />

- 151 -


izantiis saxelmwifo cdilobs samarTlebrivi zemoqmedeba<br />

moaxdinos kolxeTze, miaRwios imas, rom sazogadoebrivi<br />

urTierTobebi wesrigdebodes ara kolxuri, aramed romauli<br />

samarTlis mixedviT. am nia<strong>da</strong>gze mimdinareobs brZola<br />

erovnul, qarTul <strong>da</strong> bizantiur samarTals Soris. bizantia<br />

cdilob<strong>da</strong> zemoqmedeba moexdina kolxTa sazogadoebriv<br />

cxovrebaze <strong>da</strong> yvela zomas iReb<strong>da</strong> imisaTvis, rom `isini ufro<br />

metad SeCveodnen romaelTa mmarTvelobas~. Tavisuflebismoyvare<br />

kolxebisaTvis Zneli Sesaguebelia ucxo samar-<br />

Tlis mixedviT cxovreba, amitom isini cdiloben Tavi <strong>da</strong>aRwion<br />

ucxoelTa batonobas, awyoben ajanyebebs <strong>da</strong> a. S. agaTia<br />

sqolastikosi, gadmoscems ra kolxTa am ganwyobilebas,<br />

wers: `mTeli es barbarosuli modgma, Tumca is romaelTa<br />

qveSevrdomia, magram Tavisi SexedulebiT Zalian <strong>da</strong>Sorebulia<br />

maT... is iswrafvis ga<strong>da</strong>trialebisa <strong>da</strong> ajanyebisaken. sanam<br />

sxvis xelqveiT aris, mas ar SeuZlia mSvi<strong>da</strong>d cxovreba~.<br />

kolxi swavluli iuristebi kargad erkvevian romis samarTlis<br />

niuansebSi, moxerxebulad iyeneben romis samar-<br />

Tlis <strong>da</strong>dgenilebebs <strong>da</strong> wesebs rustikesa <strong>da</strong> ioanes braldebis<br />

<strong>da</strong>sasabuTeblad. kolxi swavluli iuristebi sasamar-<br />

Tlo procesze acxadeben, rom `Cven mier Sesrulebuli iqneba<br />

kanoniT <strong>da</strong>wesebuli... magram Tqveni kanonebis mixedviT<br />

TviT aSkara <strong>da</strong> udides ukanono moqmedebaTa Sesaxebac ki miuRebelia,<br />

rom ganaCeni ar iqnes gamotanili, sanam saqme ar<br />

iqneba garCeuli sityvieri paeqrobis mixedviT~.<br />

amrigad, kolxi swavluli iuristebis SexedulebiT, samarTlis<br />

klasifikaciis pirveli kriteriumis, e. i. erovnuli<br />

kuTvnilebis mixedviT samarTali <strong>da</strong>yofili un<strong>da</strong> iyos Semdegnairad:<br />

pirveli, romauli samarTali, romelic moqmedebs<br />

kolxeTis saxelmwifosTan politikurad <strong>da</strong>kavSirebul<br />

bizantiaSi <strong>da</strong>, meore, sxva qveynebis samarTali, anu, bizantiis<br />

didmpyrobeluri ideologiis mixedviT, <strong>da</strong>narCeni barbarosuli<br />

qveynebis <strong>da</strong>, kerZod, kolxeTis samarTali, anu mamapapuri<br />

a<strong>da</strong>T _ wesebi. samarTlis am or saxes, romis samar-<br />

Talsa <strong>da</strong> erovnuls, am SemTxvevaSi kolxeTis samarTals Soris<br />

urTierT<strong>da</strong>mokidebulebis gansazRvrisas, TiToeuli<br />

xalxisaTvis ga<strong>da</strong>mwyveti mniSvneloba aqvs erovnul, mamapa-<br />

- 152 -


pur samarTals, radgan igi Camoyalibebulia mocemuli qveynis<br />

sazogadoebriv-politikuri <strong>da</strong> ekonomikuri mdgomareobis<br />

safuZvelze, asaxavs am qveynis xalxis Sexedulebebs <strong>da</strong><br />

warmodgenebs <strong>da</strong> a. S. kolxis swavluli iuristebi miuTiTeben,<br />

rom iq, sa<strong>da</strong>c `mSobliuri wesebi miviwyebulia,... yvelaferi<br />

uwesrigod mimdinareobs~.<br />

zemoaRniSnuli samarTlis orive sistema mu<strong>da</strong>m viTardeba<br />

<strong>da</strong> srulyofili xdeba. mis ganviTarebaze zegavlenas ax-dens<br />

ara marto mocemuli qveynis saSinao faqtorebi, aramed<br />

mezobeli qveynis samarTali <strong>da</strong> misi progresuli institutebi.<br />

amitom, yvela qveynis samarTals, kerZod, romaul <strong>da</strong><br />

kolxur samarTals Soris yovelTvis SeimCneva saerTo niSnebi,<br />

kerZod, erTnairi institutebis arseboba. yvela saxis samarTalSi<br />

gvxvdeba iuridiuli aqsiomebi, romelTa moTxovnebs<br />

aRiareben <strong>da</strong> icaven xalxebi. am iuridiul aqsiomebze miuTiTeben<br />

anonimi kolxi iuristebi: `romeli kanoni _ Tqveni<br />

an barbarosebisa moiwonebs aseT mdgomareobas, rom jer ganaCeni<br />

gamoutano a<strong>da</strong>mians, <strong>da</strong> mere wauyeno braldeba?~<br />

aseTive iuridiul aqsiomas warmoadgens <strong>da</strong>naSaulisa <strong>da</strong><br />

sasjelis Tanabarzomiereba, romelzec sagangebod miuTi-<br />

Teben kolxi iuristebi. ar SeiZleba <strong>da</strong>naSauli <strong>da</strong>usjeli<br />

<strong>da</strong>rCes, magram <strong>da</strong>mnaSaves un<strong>da</strong> Seefardos mxolod is sasjeli,<br />

romelic kanonSia miTiTebuli, <strong>da</strong>, saerTod, sasjelis<br />

gansazRvrisas un<strong>da</strong> gamovideT Cadenili <strong>da</strong>naSaulis sazogadoebrivi<br />

saSiSroebi<strong>da</strong>n. sasamarTlo procesze isini mosamarTlis<br />

yuradRebas miapyroben imas, rom gubazis mkvlelebs<br />

sasamarTlom un<strong>da</strong> Seufardos `Rirseuli sasjeli~,<br />

usamarTloba iqneba <strong>da</strong>mnaSaveebma `Cveni Cvili xasiaTiT<br />

isargeblon <strong>da</strong> ufro naklebi sasjeli miiRon, vidre maT mier<br />

Cadenil saqciels Seefereba~ (mux. 11).<br />

kolxi swavluli iuristebi sasamarTlo procesze iyeneben<br />

ara marto sayovelTaod gavrcelebul iuridiul aqsiomebs,<br />

aramed sasamarTlo sja _ paeqrobaSi konkretuli Sem-<br />

Txvevis samarTlebrivi kvalifikaciisas aviTareben cnobili<br />

institutebis Sinaarss <strong>da</strong> am institutTa Taobaze mowinaaRmdegeTa<br />

mier Camoyalibebul Sexedulebebs kritikulad<br />

- 153 -


afaseben. zemoT Tqmulis naTelsayofad sakmarisia SevCerdeT<br />

iseT samarTlebriv institutze, rogoricaa ganzraxva.<br />

bizantiis imperatoris iustinianes werilSi laparakia <strong>da</strong>na-<br />

Saulebriv ganzraxvaze, romelic vlindeba Sesabamis kanonsawinaaRmdego<br />

moqmedebaSi, kerZod, ganzraxvis kanonsawinaaRmdego<br />

Sinaarsis kriteriums warmoadgens <strong>da</strong>naSaulebrivi<br />

moqmedeba. mxolod ganzraxva ar iZleva piris <strong>da</strong>sjis safuZvels,<br />

igi un<strong>da</strong> gamoixatos mis moqmedebaSi, romelic moqmedi<br />

kanonmdeblobiT <strong>da</strong>naSaula<strong>da</strong>a <strong>da</strong>dgenili.<br />

braldebulebi rustike <strong>da</strong> ioane amtkiceben, rom Cvens mier<br />

gubazis mokvlis faqts ki nu aZlevT mniSvnelobas, mTavaria<br />

is ganzraxva, romliTac vxelmZRvanelobdiT, kerZod,<br />

bizantiis saxelmwifos ganmtkicebis surviliTo.<br />

kolxi swavluli iuristebis mtkicebiT, maSin, rodesac<br />

SeuZlebelia WeSmariti ganzraxvis Sinaarsis <strong>da</strong>dgena piris<br />

mier Cadenili <strong>da</strong>naSaulebrivi qmedebiT, berZeni sardlebis<br />

mier gubazis mokvlis WeSmariti ganzraxvis <strong>da</strong>dgena un<strong>da</strong><br />

moxdes sxva kategoriebis <strong>da</strong>xmarebiT, kerZod imis<br />

garkveviT, Tu visTvis moaqvs sargebloba gubazis mokvlas _<br />

bizantiisa Tu bizantiis mtrebisaTvis. aseTi kategoria aris<br />

sargeblianoba _ un<strong>da</strong> <strong>da</strong>dgindes, gubazis mokvla visTvis<br />

aris sasargeblo.<br />

sparseTis winaaRmdeg mZime omSi `gonier kacs moeTxovebo<strong>da</strong><br />

ezruna imaze, rom kargi mopyrobis saSualebiT Tavisken<br />

miezi<strong>da</strong> ucxo <strong>da</strong> jer kidev ucnobi erebi. amaT ki isinic<br />

romaelebis mtrebad ga<strong>da</strong>aqcies, romlebic winaT maTi maxlobeli<br />

megobrebi iyvnen~. kolxi bralmdeblebi miuTiTeben,<br />

rom swored rustikes <strong>da</strong> ioanes bralia, rom gubazis veragulad<br />

mokvliT kolxebi uars amboben bizantiis mokavSireobaze.<br />

amdenad, askvnian kolxi swavluli iuristebi, Tu<br />

rustikes <strong>da</strong> ioanes ganzraxvas `gavaSiSvlebT <strong>da</strong> gamovikvlevT,<br />

isini gamoCndebian uborotes mtrebad, sparselTa sasargeblo<br />

ganzraxvebis mqoneebad~.<br />

berZeni sardlebis _ rustikesa <strong>da</strong> ioanes mier Cadenili<br />

kanonsawinaaRmdego moqmedebis kvalifikaciis dros kolx<br />

iuristebs arc is iuridiuli aqsioma gamorCeniaT mxedvelobi<strong>da</strong>n,<br />

rom ar SeiZleba jer sikvdilis ganaCeni gamoutano<br />

- 154 -


a<strong>da</strong>mians, sisruleSi moiyvano igi <strong>da</strong> braldeba wauyeno mas<br />

Semdeg, rodesac igi ukve aRar aris cocxalTa Soris. kolxma<br />

swavlulma iuristebma sasamarTlos yuradReba miaqcies<br />

imas, rom berZeni sardlebi swored ase moiqcnen. isini iyvnen<br />

gubazis mtrebi <strong>da</strong> amave dros bralmdeblebi <strong>da</strong> mosamar-<br />

Tlenic. sayovelTaod aRiarebuli aRniSnuli iuridiuli<br />

aqsiomis Tanaxmad, berZeni sardlebi `sanam gubazs mohklavdnen,<br />

saWiro iyo, Tuki isini <strong>da</strong>rwmunebulni iyvnen braldebaTa<br />

sisworeSi, saqveynod miecaT is sasamarTloSi~. rogorc<br />

zemoT aRvniSneT, samarTlis klasifikaciis meore kriteriums<br />

warmoadgens normebis <strong>da</strong>yofa misi <strong>da</strong>dgenisa <strong>da</strong> gadmocemis<br />

formisa <strong>da</strong> iuridiuli Zalis mixedviT. kolxi swavluli<br />

iuristebis mtkicebiT, am safuZvlis mixedviT samarTali<br />

iyofa Semdeg ZiriTad saxeebad: bunebiT samarTlad <strong>da</strong> pozitiur<br />

samarTlad.<br />

bunebiTi samarTali, romelic agaTia sqolastikosis naSromis<br />

qarTul TargmanSi yvelgan moixsenieba, rogorc bunebis<br />

kanoni, emyareba a<strong>da</strong>mianTa bunebisaTvis <strong>da</strong>maxasiaTebel<br />

Tvisebebs. bunebiTi samarTlis moZRvrebis erT-erTi variantis<br />

mixedviT, romelmac axal droSi sruli ganviTareba<br />

hpova T. hofsis naSromebSi, a<strong>da</strong>mians bunebiT aqvs Tan<strong>da</strong>yolili<br />

SiSis grZnoba <strong>da</strong> igi eWvis TvaliT uyurebs mis garSemo<br />

myofT. a<strong>da</strong>mianisaTvis <strong>da</strong>maxasiaTebeli am Tvisebis gamo<br />

`mtkiced veravis <strong>da</strong>eyrdnobi <strong>da</strong> mu<strong>da</strong>m eWviTa <strong>da</strong> SiSiT un<strong>da</strong><br />

iyo aRvsili TviT Zalian kargi maxlobelebis mimarTac ki~.<br />

kolxi swavluli iuristebi sasamarTlo procesze iurudiul<br />

Sefasebas aZleven ra berZeni sardlebis mier Cadenil <strong>da</strong>naSaulebriv<br />

moqmedebas, mosamarTlis yuradRebas miapyroben<br />

a<strong>da</strong>mianis bunebisaTvis <strong>da</strong>maxasiaTebel im Tvisebas, romelsac<br />

emyareba bunebiTi samarTali <strong>da</strong> miuTiTeben, rom gubazis<br />

mkvlelebi rustike <strong>da</strong> ioane `un<strong>da</strong> CavTvaloT ukidures<br />

mtrebad, romlebic Cvengan gamoTiSa bunebis kanonma,<br />

Tumca es kanoni Tqvengan xelmowerili araa~. qarTveli swavluli<br />

iuristebi mtris cnebas gansazRvraven bunebiTi kanonis<br />

Sesaxeb im dros arsebuli moZRvrebiT <strong>da</strong> sayuradReboa,<br />

rom isini miuTiTeben bunebiTi samarTlis axal mxareebze.<br />

kerZod, maTi mtkicebiT, bunebiTi samarTliT <strong>da</strong>dgenili<br />

- 155 -


qcevis wesebi a<strong>da</strong>mianTa mier araa <strong>da</strong>dgenili; isini moqmedeben<br />

imisgan <strong>da</strong>moukideblad, aRiarebuli, <strong>da</strong><strong>da</strong>sturebuli <strong>da</strong><br />

`xelmowerilia~ Tu ara igi a<strong>da</strong>mianTa mier. bunebiTi samar-<br />

Tali a<strong>da</strong>mianTa nebisagan <strong>da</strong>moukideblad arsebobs, iurudiuli<br />

Zalis mixedviT igi umaRlesia, amitomac a<strong>da</strong>mianebi asruleben<br />

<strong>da</strong> mihyvebian mis wesebs, romlebic a<strong>da</strong>mianebis mier<br />

<strong>da</strong>dgenili araa, magram `Cven mainc mivyvebiT bunebis kanons<br />

<strong>da</strong> es aris, rom yvelaferSi imarjvebs~.<br />

bunebiTi samarTlis umaRlesi iuridiuli Zalis gamo a<strong>da</strong>mianebi<br />

xelmZRvaneloben mis mier <strong>da</strong>dgenili qcevis wesebiT,<br />

rac gamoixateba misi moTxovnebis mixedviT saxelmwifos mier<br />

pozitiuri samarTlis normebis <strong>da</strong>dgenaSi.<br />

samarTlis meore saxe, kolxi swavluli iuristebis miTi-<br />

TebiT, saxelmwifos mier <strong>da</strong>dgenili samarTalia. misi brZanebebis<br />

Sesruleba aucilebelia sazogadoebis arsebobisaTvis,<br />

aravis aqvs ufleba, sakuTari Sexedulebis mixedviT moagvaros<br />

sa<strong>da</strong>vo sakiTxebi: `arc Cven, arc sxvebma amgvari ram<br />

ar un<strong>da</strong> gavbedoT, Tu saxelmwifo kanonebis safuZvelze vapirebT<br />

cxovrebas~. saxelmwifo kanonebi, anu pozitiuri samarTali,<br />

miuTiTebs saxelmwifo xelisuflebis umaRlesobaze,<br />

kerZod, mxolod saxelmwifo xelisufleba aris uflebamosili<br />

samarTlebrivi gziT moagvaros sazogadoebrivi<br />

urTierTobebi. igi ukanonod acxadebs imaT moqmedebas, romlebic<br />

cdiloben samagieros ga<strong>da</strong>x<strong>da</strong>s sakuTari ZalebiT.<br />

yvela saxelmwifos, romelic adgens samarTals, igi miaCnia<br />

samarTlian samarTlad. kolxi iuristebi mimarTaven mosamarTles,<br />

rom Tqven saxelmwifos `erTgulni xarT Tqveni<br />

qceviT <strong>da</strong> uryevni, <strong>da</strong> samarTliani kanonebiTac xelmZRvanelobT~.<br />

samarTali, romliTac bizantielebi xelmZRvaneloben,<br />

aris romis samarTali. igi, rogorc berZnebi miuTiTeben aga-<br />

Tia sqolastikosis naSromSi, gamoirCeva mwyobri sistemiT.<br />

yvela <strong>da</strong>narCeni samarTali barbarosTa samarTalia. kolxe-<br />

Tis saxelmwifoSi arsebuli samarTalic barbarosulia, magram<br />

mas zogjer mamapapuri a<strong>da</strong>Tis, zogjer ki mSobliuri wesebis<br />

saxeliT moixsenieben. iustiniane Tavis werilSi kolxeTis<br />

samarTals mama-papis a<strong>da</strong>Ts uwodebs: `<strong>da</strong>ujerebeli <strong>da</strong><br />

- 156 -


ucnauria is, rac Tqvn macnobeT, saxeldobr, TiTqos gubazs<br />

surdes ga<strong>da</strong>udges mama-papis a<strong>da</strong>Ts <strong>da</strong> Tavis Zvel, yvelafer-<br />

Si erTazrovne winamZRolebs, e.i. romaelebs, <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>vides<br />

mis<strong>da</strong>mi mtrulad ganwyobil, sruliad ucxo <strong>da</strong> sxva sarwmunoebis<br />

mimdevar sparselTa mxareze~. rustike <strong>da</strong> ioane qedmaRlurad<br />

upirispireben romis samarTals kolxurs <strong>da</strong> mas<br />

barbarosuls uwodeben. kolxi swavluli iuristebi ki saTanadod<br />

afaseben romis samarTals, miuTiTeben mis maRal Teoriul<br />

doneze, srulebiTac ar miaCniaT misi normebis Sesruleba<br />

erovnuli Rirsebis <strong>da</strong>mcirebad, magram amasTan, sa-<br />

Tanado pativs scemen <strong>da</strong> TiToeuli qveynis xalxTa cxovrebaSi<br />

ga<strong>da</strong>mwyvet mniSvelobas aniWeben mSobliur, mamapapur<br />

wesebs. humanisti kolxi swavluli iuristebi gamodian xalxTa<br />

<strong>da</strong> saxelmwifoTa samarTlebrivi Tanasworobis poziciebi<strong>da</strong>n<br />

<strong>da</strong> socialuri urTierTobis sferoSi wamoWrili sakiTxebis<br />

ga<strong>da</strong>Wrisas umTavres mniSvnelobas aniWeben a<strong>da</strong>mianTa<br />

bunebas <strong>da</strong> misTvis <strong>da</strong>maxasiaTebel rogorc Tan<strong>da</strong>yolil,<br />

aseve sazogadoebrivi cxovrebis TaviseburebaTa Sesabamisad<br />

SeZenil Tvisebebs.<br />

Sua saukuneebSi gabatonebuli religiuri warmodgenebi,<br />

ra Tqma un<strong>da</strong>, Seadgens maTi msoflmxedvelobis ganmsaz-<br />

Rvrel mniSvnelovan nawils, magram sazogadoebrivi movlenebis<br />

axsnisas isini aranakleb mniSvnelobas aniWeben a<strong>da</strong>mianis<br />

gonebas. humanizmi kolxi swavlulebis msoflmxedvelobis<br />

ganmsazRvrelia.<br />

- 157 -


literatura<br />

T. yauxCiSvili, berZeni mwerlebis cnobebi saqarTvelos Sesaxeb, Tb,<br />

1977.<br />

saqarTvelos istoriis narkvevebi, t. 2, 1973.<br />

s. yauxCiSvili, georgika, 1. misive ritorikuli ganaTlebis centrebi<br />

Zvel kolxeTSi. georgika.<br />

bizantieli mwerlebis cnobebi saqarTvelos Sesaxeb, t. 3, berZnuli<br />

teqsti <strong>qarTuli</strong> TargmaniTurT gamosca <strong>da</strong> ganmartebebi <strong>da</strong>urTo<br />

simon yauxCiSvilma, Tbilisi, 1936.<br />

- 158 -


a<strong>da</strong>mianis uflebebi qarTul yofiT <strong>kultura</strong>Si<br />

levan berZeniSvili<br />

ukanasknel xanebSi praqtikulad aRaravin <strong>da</strong>obs dRevandeli<br />

<strong>qarTuli</strong> sazogadoebisa <strong>da</strong> Tanamedrove <strong>qarTuli</strong> saxelmwifos<br />

principulad <strong>da</strong>savluri arCevanis Taobaze1 .<br />

amave dros, ukve aranair eWvs ar iwvevs is garemoebac, rom<br />

demokratiis gzaze, ukanaskneli aTwleulis manZilze<br />

ga<strong>da</strong>dgmuli mokrZalebuli nabijebis miuxe<strong>da</strong>vad,<br />

samoqalaqo ganviTarebisa <strong>da</strong> samoqalaqo mSeneblobis<br />

sferoSi saqarTvelo mowinave qveynad ver CaiTvleba2 .<br />

Sesabamisad, Cvens winaSe dRes iseTive aqtualobiT dgas<br />

saxelmwifo mSeneblobisa <strong>da</strong> samoqalaqo ganviTarebis<br />

saerTo-saxelmwifoebrivi amocana, rogorc es idga meoce<br />

saukunis <strong>da</strong>sasruls saqarTvelos mier <strong>da</strong>moukideblobis<br />

meoce saukuneSi kidev erTxel deklarirebis dros. rac<br />

mTavaria, sabolood mox<strong>da</strong> im faqtis aRiareba, rom amgvari<br />

mSenebloba Cvens sazogadoebaSi sruliad SesaZlebelia, e.i.<br />

Teoriulad aRiarebulia, rom amgvari mSeneblobisaTvis<br />

saqarTveloSi arsebobs myari istoriuli, kulturuli <strong>da</strong><br />

yofiTi safuZveli3. amave dros, jerjerobiT ar<br />

mimdinareobs am fenomenis specialuri Seswavla.<br />

1<br />

gansxvavebebi Tavs iCenen mxolod terminologiis doneze, vinai<strong>da</strong>n<br />

moixmareba terminebi „<strong>da</strong>savleTi~, „<strong>da</strong>savluri mimarTuleba~, „evropuli<br />

integracia~, „evro-atlantikuri sivrce~, „aSS, rogorc strategiuli<br />

partniori~ <strong>da</strong> a. S. es gansxvavebebi mxolod <strong>da</strong>savleTis lokalizebas exeba<br />

<strong>da</strong> ara principul arCevans, romelic erTxel <strong>da</strong> samu<strong>da</strong>mod ukve<br />

gakeTebulia <strong>da</strong> revizias axlo momavalSi ar eqvemdebareba.<br />

2<br />

es, ra Tqma un<strong>da</strong>, evfemizmia, radgan saqarTvelo araTu mowinave qveynad<br />

ver CaiTvleba, aramed sayovelTaod aRiarebulia, rogorc „nawilobriv<br />

Tavisufali qveyana~ <strong>da</strong> aSkarad CamorCeba aRmosavleT evropis qveynebs<br />

Tavisi sazogadoebrivi <strong>da</strong> samoaqalo ganviTarebis donis mixedviT.<br />

3<br />

amgvari <strong>da</strong>skvna sul cota xnis winac ki ga<strong>da</strong>Warbebulad optimisturad<br />

miiCneo<strong>da</strong>, magram evropuli tipis xaverdovani, vardebis revoluciis<br />

Semdeg igi aRiqmeba rogorc truizmi.


dRes ukve bevri Cveni TanamemamulisaTvis <strong>da</strong> zogierTi<br />

ucxoeli keTilis msurvelisaTvis eWvs aRar iwvevs is garemoeba,<br />

rom momavali <strong>qarTuli</strong> sazogadoebis Senoba <strong>da</strong>efuZneba<br />

istoriulad Camoyalibebul, ukve arsebul realur<br />

kulturul-socialur <strong>da</strong> samoqalaqo-politikur fun<strong>da</strong>ments.<br />

amave dros, isic cxa<strong>da</strong>d aris cnobili, rom samoqalaqo sazogadoebis<br />

mSenebloba SeuZlebelia cariel adgilze, Tun<strong>da</strong>c<br />

im ubralo mizeziT, rom dRevandel samyaroSi socialur<br />

sferoSi carieli adgilebi principulad aRar arsebobs.<br />

Sesabamisad, samoqalaqo sazogadoebis mSeneblobas saqarTveloSic<br />

SeiZleba Sexvdes obieqturi winaaRmdegoba,<br />

rogorc es momx<strong>da</strong>ra sxva qveynebSi, magaliTad, Soreuli aRmosavleTisa<br />

<strong>da</strong>, gansakuTrebiT, axlo aRmosavleTis qveynebSi.<br />

gamocdileba gvaCvenebs, rom es winaaRmdegoba gansakuTrebiT<br />

mZafria, Tu mas kulturuli <strong>da</strong> istoriuli miu-<br />

Reblobis xasiaTi axlavs. un<strong>da</strong> vaRiaroT, rom miuxe<strong>da</strong>vad<br />

mravali Teoretikosis optimisturi koncefciisa, yvela<br />

<strong>kultura</strong> erTnair pirobebs ver uqmnis samoqalaqo sazogadoebis<br />

mSeneblobis process4. 4<br />

aq ar SeiZleba ar gavixsenoT futurologiuri konteqsti. meoce saukunis<br />

ukanaskneli wlebi aRiniSna momavali samyaros ori diametrulad<br />

gansxvavebuli koncefciis CamoyalibebiT. pirveli Tavis programul<br />

SromaSi „istoriis <strong>da</strong>sasruli~ warmoadgina frensis fukuiamam (arsebobs am<br />

wignis mSvenieri <strong>qarTuli</strong> Targmani), meore ki Tavis statiaSi<br />

„civilizaciaTa Setakeba~ Camoayaliba semuel hantingtonma. orive es<br />

naSromi imdenjer iyo komentirebuli, gaazrebuli <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>azrebuli, rom<br />

maT Tavis<strong>da</strong>uneburad bipolaruli opoziciis xasiaTi SeiZines. fukuiamas<br />

azri imdenad na-Teli <strong>da</strong> gamWvirvale iyo, rom imTaviTve etyobo<strong>da</strong>, rom<br />

absoluturad swori ver iqnebo<strong>da</strong>; am koncefciis mixedviT, liberalur<br />

RirebulebaTa <strong>da</strong>savluri sistema aris universaluri <strong>da</strong> saboloo, radgan<br />

socialuri mowyobis yvela sxva alternativam, faSizmma, komunizmma <strong>da</strong><br />

Teokratiulma saxelmwifom ideur plastSi amowures Tavisi Tavi.<br />

Tanamedrove istoria <strong>da</strong>srul<strong>da</strong> franguli <strong>da</strong> amerikuli revoluciebiT,<br />

rodesac <strong>da</strong>iba<strong>da</strong> liberaluri demokratiis idea. amis Semdeg <strong>da</strong>iwyo<br />

„postistoria~, romelSic qveynebis nawili rCebo<strong>da</strong> „Zvel~ istoriaSi, xolo<br />

ganviTarebuli nawili ukve „postistoriaSi~. rac Seexeba hantingtons, man<br />

160


socialuri kapitali<br />

demokratiuli procesis warmatebuli mimdinareobisaTvis<br />

aucilebelia arsebobdes sazogadoeba, romelSic istoriuli<br />

ganviTarebis Sedegad <strong>da</strong>grovilia e.w. „socialuri kapitali~.<br />

socialuri kapitali gulisxmobs socialuri organizaciis<br />

(principebis, normebis, struqturebis) im Taviseburebebs,<br />

romelTac SeuZliaT ganamtkicon sazogadoebis<br />

mier ganxorcielebul koordinirebul moqmedebaTa efeqtianoba.<br />

kapitalis sxva formebis msgavsad socialuri kapitalic<br />

sawarmoo kapitalia, romelic saSualebas gvaZlevs ganvaxorcieloT<br />

garkveuli miznebi, romlebic miuRwevelia misi<br />

ararsebobis SemTxvevaSi; magaliTad, jgufs, romlis wevrebic<br />

erTmaneTs endobian, gacilebiT ufro metis gakeTeba<br />

SeuZlia, vidre jgufs, romelSic aseTi ndoba ar arsebobs.<br />

Cveni statiis mizania swored amgvari socialuri kapitalis<br />

„aRmoCena~ qarTul yofiT <strong>kultura</strong>Si, sa<strong>da</strong>c igi istoriulad<br />

<strong>da</strong> stiqiurad Camoyalib<strong>da</strong>.<br />

socialuri kapitali badebs TanamSromlobisken<br />

ltolvas. misi formebis nairsaxeobas warmoadgens e. w. „moraluri<br />

resursebi~, romelTa moculoba moxmarebis pro-<br />

Tavisi naSromi gamoaqveyna 1993 wels. misi koncefciis mixedviT<br />

saxelmwifo-naciebi, rogorebic arian germania, didi britaneTi,<br />

safrangeTi, aSS, CineTi, ruse-Ti ga<strong>da</strong>va meore planze <strong>da</strong> Sin wamoiweven<br />

civilizaciebi anu saxelmwifoTa blokebi, gaerTianebuli religiuri <strong>da</strong><br />

kulturuli memkvidreobis principebiT. <strong>da</strong> iqneba mudmivi omi<br />

civilizaciebs Soris. hantingtonis azriT, saxezea konfucianuri,<br />

islamuri, induisturi, <strong>da</strong>savluri <strong>da</strong> marTlmadidebluri blokebi. kamaTi<br />

am or did mecniersa <strong>da</strong> maT mimdevrebs Soris erTbaSad <strong>da</strong> moulodnelad<br />

Sewy<strong>da</strong> 2001 wlis 11 seqtembers <strong>da</strong> hantingtonis, rogorc istoriis winaswar<br />

marTlad mWvretelis, reputacia Seuryeveli gax<strong>da</strong>. magram istoriam,<br />

romelic cnobilia Tavisi ironiulobiT, koreqtivebi Seitana hantingtonis<br />

mwyobr TeoriaSi: swored amis Semdeg mox<strong>da</strong> „vardebis revolucia~<br />

saqarTveloSi, romelmac sinamdvileSi saxelmwifo-naciebis Camoyalibebis<br />

procesisa <strong>da</strong> civilizaciis blokebs Soris moZraobis (marTlmadidebulur<strong>da</strong>savluri<br />

„ga<strong>da</strong>svlis~) ideis sicocxlisunarianoba <strong>da</strong>a<strong>da</strong>s-tura.<br />

161


cesSi ki ar mcirdeba, aramed izrdeba; es resursebi amoiwureba<br />

mxolod im SemTxvevaSi, Tuki isini ar gamoiyeneba. rac<br />

ufro eyrdnobian a<strong>da</strong>mianebi erTmaneTs, miT ufro maRalia<br />

urTierTndobis xarisxi.<br />

socialuri kapitalis sxva formebic, rogoricaa socialuri<br />

normebi <strong>da</strong> urTierTkavSirebi, aseve Zlierdebian maTi<br />

gamoyenebis SemTxvevaSi <strong>da</strong> dnebian gamouyeneblobis<br />

SemTxvevaSi.<br />

socialuri kapitalis erT-erTi specifikuri niSani isaa,<br />

rom igi Cveulebriv warmoadgens saerTo qonebas, maSin roca<br />

kapitali fuladi saxiT, rogorc wesi, kerZo pirebs ekuTvniT.<br />

rogorc atributi socialuri struqturisa,<br />

romelSic <strong>da</strong>mkvidrebulia a<strong>da</strong>miani, socialuri kapitali ar<br />

warmoadgens mis mosargeble pirTa kerZo sakuTrebas. sxva<br />

sajaro sikeTis msgavsad, socialuri kapitali xSirad ar<br />

aris <strong>da</strong>culi <strong>da</strong> Senaxuli a<strong>da</strong>mianTa mier.<br />

ndoba, romelic aucilebelia sazogadoebrivi integraciisa<br />

<strong>da</strong> TanamSromlobisaTvis, sulac ar aris brma. igi Tavis<br />

TavSi moicavs moqmedi pirebis saqcielis prognozs.<br />

mcirericxovan sazogadoebebSi, romelTa magaliTsac<br />

warmoadgens saqarTvelos sazogadoebac, aseTi prognozi<br />

ZiriTa<strong>da</strong>d pirad nacnobobas <strong>da</strong> „uSualo ndobas~ emyareba;<br />

did <strong>da</strong> ufro garTulebul sazogadoebriv sistemebSi<br />

(rogoric SeiZleba aRmoCndes Cveni sazogadoebac) saWiro<br />

xdeba ndobis iseTi „arapersonaluri~ anu „iribi~ formebis<br />

amoqmedebac, romlebic ar eyrdnoba pirad nacnobobas.<br />

sazogadoebrivi integraciisaTvis principuli mniSvneloba<br />

aqvs im process, romelSic piradi ndoba socialur ndobad<br />

iqceva.<br />

rTul socialur sistemebSi ndoba aRiZvreba ori urTierT<strong>da</strong>kavSirebuli<br />

wyaro<strong>da</strong>n _ urTierT<strong>da</strong>mokidebulebis<br />

normebi-<strong>da</strong>n <strong>da</strong> samoqalaqo CarTulobis struqturebi<strong>da</strong>n.<br />

balansirebuli urTierT<strong>da</strong>mokidebuleba gulisxmobs TanabarZalovani<br />

momsaxurebebis erTdroul gacvlas. megobroba,<br />

magaliTad, eyrdnoba saerTo urTierT<strong>da</strong>mokidebulebas _ jer<br />

kidev ciceroni aRniSnav<strong>da</strong>, rom „ar arsebobs ufro<br />

mniSvnelovani vali, vidre sikeTis <strong>da</strong>brunebaa~.<br />

162


sazogadoebris integraciaSi gansakuTrebul rols asrulebs<br />

sanaTesao kavSirebi. garkveuli TvalsazrisiT, sisxlis<br />

naTesaoba SeiZleba Se<strong>da</strong>rdes samoqalaqo monawileobis<br />

horizontalur kavSirebs, magram ojaxi, rogorc socialuri<br />

movlena, gacilebiT ufro universaluria. amave dros,<br />

samoqalaqo monawileobis struqturebi Tavis TavSi moicavs<br />

sazogadoebis ufro vrcel segmentebs <strong>da</strong> amiT ganamtkiceben<br />

TanamSromlobas Temis doneze. ironia imaSi mdgomareobs,<br />

rom koleqtiur moqmedebaTa pirobebis uzrunvelsayofad<br />

„Zlieri~ pirovnebaTaSorisi kavSirebi (naTesaoba, moyvroba,<br />

axlo megobroba) naklebad mniSvnelovania, vidre „susti~<br />

kavSirebi (nacnoboba <strong>da</strong> organizaciaTa erToblivi wevroba).<br />

susti kavSirebi ufro meti xarisxiT aaxloeben sxva<strong>da</strong>sxva<br />

mcire jgufebis wevrebs, maSin roca Zlieri jgufebi<br />

aerTianeben a<strong>da</strong>mianebs erTi konkretuli jgufis CarCoebSi5. <strong>qarTuli</strong> mentalitetis problemebi<br />

samoqalaqo sazogadoeba, rogorc aseTi, ar aris ucxo saqarTvelosTvis,<br />

raki misi <strong>kultura</strong> <strong>da</strong> gabatonebuli cxovrebis<br />

wesi efuZneba im civilizacias <strong>da</strong> tradicias, romlis<br />

wiaRSic Camoyalib<strong>da</strong> samoqalaqo sazogadoebis idea. amave<br />

dros, aravisTvis saidumlo ar aris, rom Cvens<br />

sazogadoebaSi arsebobs warmodgenaTa <strong>da</strong> iluziaTa mTeli<br />

sistema, romlis mixedviTac samoqalaqo sazogadoebis<br />

Rirebulebebi, SesaZloa, ucxo ar iyos elitaruli <strong>qarTuli</strong><br />

kulturisaTvis, magram is, TiTqos<strong>da</strong>, miuRebelia qarTvelebisaTvis,<br />

Tu SeiZleba ase iTqvas, yofiT doneze.<br />

winamdebare statia am mizansac isaxavs, am Tezisis<br />

ganmartebasac gulisxobs: swored qarTvelobis yofiT<br />

doneze Cans, rom a<strong>da</strong>mianis uflebebi <strong>da</strong> samoqalaqo<br />

sazogadoebis sxva struqturuli elementebi warmoadgenen<br />

Cveni cxovrebis ara atributul, aramed substanciur <strong>da</strong><br />

arsebiTad bunebriv Semadgenel nawils.<br />

5 samoqalaqo sazogadoeba, krebuli, re<strong>da</strong>qtorebi levan berZeniSvili <strong>da</strong><br />

giga bokeria, Tbilisi 1998, gv. 56.<br />

163


upirveles yovlisa, ganvixiloT is winaaRmdegoba, rac arsebobs<br />

Cvens sazogadoebaSi <strong>da</strong>weril <strong>da</strong> <strong>da</strong>uwerel normebs,<br />

kanonsa <strong>da</strong> cxovrebas Soris. Zalian sainteresoa, rom qveyanaSi,<br />

romelsac, sul cota, ax. w. V saukuni<strong>da</strong>n ukve moepoveba<br />

maRalxarisxovani rogorc Targmnili, ise originaluri literaturuli<br />

werilobiTi Zeglebi, <strong>da</strong>weril teqstsa an kanonTan<br />

Se<strong>da</strong>rebiT principuli upiratesoba, zepir metyvelebas<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong>uwerel normas eniWeba.<br />

es Tavisebureba kulturisa imdenad TvalSi sacemia, rom<br />

Cveni sazogadoebisTvis sapatio bevri a<strong>da</strong>miani, romelsac<br />

Tamamad SeiZleba Tanamedrove termini „opinionmeikeri~<br />

(sazogadoebrivi azris Camomyalibebeli) mivusa<strong>da</strong>goT,<br />

mxolod laparakobs <strong>da</strong> ar wers _ saxezea Cveni kulturis<br />

Tavisebureba, misi artistuli, ironiuli <strong>da</strong> sokratuli<br />

xasiaTi.<br />

<strong>da</strong>werilis <strong>da</strong> <strong>da</strong>uwerelis cnebebis gamosakveTad Cveni<br />

kulturis erT Taviseburebas un<strong>da</strong> gavusvaT xazi. es<br />

Tavisebureba, yovel SemTxvevaSi, dRevandel sinqronul<br />

WrilSi mdgomareobs Cveni kulturis mier Tavis utyuar<br />

liderad mxatvruli literaturis (sakuTari, „Si<strong>da</strong>~<br />

terminiT _ „mwerlobis~), xolo eris sulier moZRvrebad<br />

mwerlebis aRiarebaSi, Tu SeiZleba ase iTqvas, Cveni<br />

kulturis literaturacentrizmSi.<br />

Semoqmedeba, ufro zustad ki, mxatvrulliteraturuli<br />

artefaqtebi, Tavisi mniSvnelobiT<br />

saqarTveloSi imdenad aSkarad aRemateba <strong>da</strong>weril<br />

samoqalaqo kanonebs, rom amaze msjelobac ki cota xnis<br />

win arapatriotulad iTvlebo<strong>da</strong>.<br />

zemoTqmuls ramdenime Sedegi aqvs <strong>da</strong> xuTaskaciani mweralTa<br />

kavSiri <strong>da</strong> mweralTa mravalricxovani<br />

alternatiuli gaerTianebebi mxolod erT-erTi Sedegia.<br />

ufro mniSvnelovani Sedegi ki is aris, rom saqarTveloSi<br />

yvela srulwlovan a<strong>da</strong>mians moeTxoveba „ninos<br />

cxovrebis~, „SuSanikis wamebis~ <strong>da</strong> „vefxistyaosnis~<br />

sakmaod safuZvliani, me vityodi, viwro filologiuri <strong>da</strong><br />

164


profesiuli codna6, magram mTel qveyanaSi arc aravis<br />

moeTxoveba <strong>da</strong> specialistebis gar<strong>da</strong> arc aravin icis<br />

<strong>qarTuli</strong> kanonmdeblobis arc erTi met-naklebad<br />

mniSvnelovani Zegli. gar<strong>da</strong> amisa, qveyana savsea<br />

avtomoyvarulebiT, romlebmac saerTod ar ician sagzao<br />

moZraobis wesebi <strong>da</strong> a. S.<br />

ganvixiloT ukanaskneli SemTxveva avtomoyvarulebisa <strong>da</strong><br />

sagzao moZraobis wesebis Sesaxeb. am, erTi SexedviT, martiv<br />

faqtSi kondensirebulia uzarmazari <strong>da</strong> mravalferovani informacia<br />

<strong>qarTuli</strong> yofiTi kulturisa <strong>da</strong> saxelmwifo mowyobis<br />

Sesaxeb. am faqti<strong>da</strong>n gamomdinare, upirveles yovlisa, Cans, rom<br />

kanonisadmi <strong>da</strong>mokidebuleba normaluri ar aris; gar<strong>da</strong> amisa,<br />

Cans, rom qveyanaSi korufciam miaRwia ukontrolo masStabebs,<br />

raki SesaZlebelia sagzao moZraobis wesebis elementarul<br />

doneze arcodnis SemTxvevaSic ki masobrivad gaices marTvis<br />

mowmobebi; gar<strong>da</strong> amisa, Cans, rom a<strong>da</strong>mianebs arafrad uRirT<br />

sakuTari usafrTxoeba (amis erT-erTi niSania usafrTxoebis<br />

qamrebisadmi agdebuli „erovnuli~ <strong>da</strong>mokidebulebac,<br />

gaumarTavi manqanebiT moZraobis siyvarulic <strong>da</strong> a. S.); Cans, rom<br />

a<strong>da</strong>mianebs arafrad miaCniaT sxvisi usafrTxoeba; Cans, rom<br />

a<strong>da</strong>mianebi mzad arian ukanono gziT ga<strong>da</strong>ixadon fuli imaSi, rom<br />

sakuTar <strong>da</strong> sxvis sicocxles safrTxe Seuqmnan, anu Tavi<br />

safrTxeSi Caigdon <strong>da</strong> korufciis gamoyenebiT maqsimalurad<br />

moiswrafon sicocxle <strong>da</strong> „SeiZinon sikvdili~.<br />

anu, Tuki Semoqmedebis sferoSi mxatvruli nawarmoebis<br />

teqsti aRzrdisa <strong>da</strong> socializaciis procesSi aqtiurad monawileobs,<br />

samoqalaqo kanonebs socializaciis procesSi<br />

7<br />

aranairi an TiTqmis aranairi mniSvneloba ar eniWeba . Tuki<br />

6<br />

magaliTad, moswavlem un<strong>da</strong> icodes, Tu ratom ver <strong>da</strong>iwerebo<strong>da</strong> „SuSanikis<br />

wameba~ ama Tu im wlamde an ama Tu im wlis Semdeg, anu termini ante non et<br />

post non. aqve aRvniSnavT, rom didi mecnieruli aplombiT axalgazrdebs<br />

Caagoneben, rom es Zegli ver iqneba pirveli <strong>qarTuli</strong> nawarmoebi, radgan igi<br />

maRali xarisxisaa _ am ideebis avtorebs „ilia<strong>da</strong>~ <strong>da</strong> „odisea~ aSkarad<br />

<strong>da</strong>bali xarisxis nawarmoebebi hgoniaT.<br />

7<br />

emzar jgerenaia, Tavisufleba wesrigis winaaRmdeg qarTul<br />

sazogadoebaSi, Tbilisi 2004 (xelnaweri).<br />

165


gaviziarebT maqs veberis mosazrebas, rom „nacionaluri xasiaTis<br />

formirebaSi religia erT-erT ga<strong>da</strong>mwyvet rols asrulebs~<br />

8 , maSin Cveni sazogadoebis dRevandeli yofisTvisac<br />

marTlmadideblobis erTgvar „uformobas~ <strong>da</strong> socialur<br />

filosofiaSi mis „ganufenlobas~ arsebiTi mniSvneloba<br />

un<strong>da</strong> hqondes9. Cveni samoqalaqo cxovrebis Tavisebureba, upirveles<br />

yovlisa, imaSi mdgomareobs, rom Cveni xelisufleba Tavis<br />

mierve miRebul kanonebs principulad ar asrulebs <strong>da</strong> arc<br />

apirebs Seasrulos; metic, rodesac igi amzadebs, wers <strong>da</strong><br />

bolos procedurebis <strong>da</strong>cviT an amgvarTa <strong>da</strong>ucvelad iRebs<br />

ama Tu im kanons, man ukve kargad icis, rom am kanonebs ar Seasrulebs.<br />

saxezea Cveni sazogadoebis mTavari Tavisebureba,<br />

misi farisevloba, romelic istoriulad Camoyalib<strong>da</strong>, rogorc<br />

sruliad gasagebi Tav<strong>da</strong>cviTi meqanizmi.<br />

me <strong>da</strong>rwmunebuli var, rom am movlenas mxolod sabWoTa<br />

axsna ar gaaCnia. arc mxolod rusuli imperializmia sakmarisi<br />

argumenti <strong>qarTuli</strong> farisevlobis gasagebad. swored ise,<br />

rogorc winaresabWoTa <strong>da</strong> winarerusul epoqaSi, magaliTad,<br />

Cveni ganaTlebuli mefis, vaxtang meeqvsis epoqaSi, dResac<br />

qveynis biurokratiuli marTva efuZneba ara formalur wesebs,<br />

aramed am wesebis uwesobaSi transformirebas, maTi Sinaarsi<strong>da</strong>n<br />

wesrigis ideis gamodevnas, maT gapoeturebas, gamiTebas,<br />

verbalizacias, „gasityvebas~, „gamowesebas~, „ga<strong>da</strong>azrebas~,<br />

maT miTopoetur ga<strong>da</strong>tanas iseT formatSi, romel-<br />

8<br />

Cemi azriT, es debuleba aris istoriuli, anu TavisTavad swori, magram ara<br />

universaluri. evropeli xalxebis nacionaluri xasiaTis formirebaSi<br />

religiam marTlac Seasrula erT-erTi ga<strong>da</strong>mwyveti roli, rodesac es<br />

xasiaTi droulad Camoyalib<strong>da</strong>; magram igive debuleba aSkarad usafuZvlo<br />

SiSs unergavs e.w. „<strong>da</strong>gvianebul~ sazogadoebebs, romlebic, rogorc<br />

meaTerTmete Jamis muSakni, mainc ewevian demokratiis sasufevelsa cisasa.<br />

9<br />

iqve. e. jgerenaias es moxseneba Cafiqrebulia rogorc proeqtis nawili,<br />

romlis mizans Seadgens Tavisuflebisa <strong>da</strong> wesrigis Sesaxeb Cvens<br />

sazogadoebaSi arsebuli narativebis <strong>da</strong> diskursuli praqtikebis kvleva.<br />

Tavad is faqti, rom am sakiTxs aseTi seriozuli sociologiuri kvleva<br />

eZRvneba mis gansakuTrebul mniSvnelobaze metyvelebs.<br />

166


Sic formalur wesebs ukve ara aqvT ga<strong>da</strong>mwyveti mniSvneloba<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong>vebi wydeba „vieTTame moyvrobiT, vieTTame megobrobiT,<br />

vieTTame moridebiT, vieTTame RvTis uridvelobiT, vieTTame<br />

miRebiTa qrTamiTa~.<br />

axla ufro gasagebi xdeba, poeturi, samwerlobo, Teatraluri,<br />

metaforuli, anu ufro ganzogadebulad rom vTqvaT,<br />

iracionaluri diskursi ratom iyo dRemde erTaderTi SesaZlebeli<br />

diskursi saqarTveloSi.<br />

swored zemoTqmulis gamo mTavari <strong>qarTuli</strong> saazrovno<br />

formati aris literaturuli Tema, romelsac xangrZlivi<br />

mecadineobiT rogorc mTavar nacionalur yalibs unergaven<br />

aRsazrdelebs formalurad <strong>qarTuli</strong> enisa <strong>da</strong> literaturis,<br />

sinamdvileSi ki Zveli <strong>qarTuli</strong> ideologiis (kanonebisadmi<br />

<strong>da</strong>umorCileblobisa <strong>da</strong> nacionaluri gamorCeulobis)<br />

maswavleblebi. Cven araerTgzis gvinaxavs, Tu rogor asrulebdnen<br />

am <strong>da</strong>usrulebel „Tematur~ variaciebs Cveni <strong>da</strong>rgobrivi<br />

<strong>da</strong> saxelmwifo ministrebi Cvenive aw ukve yofili<br />

prezidentis meTaurobiT e. w. mTavrobis oTxSabaTis sxdomebze.<br />

<strong>qarTuli</strong> yofiTi kulturis <strong>da</strong>xasiaTebisas gasaTvaliswinebelia,<br />

rom saskolo <strong>da</strong> sauniversiteto ganaTlebis kerebi<strong>da</strong>n<br />

aTvisebuli saliteraturo Tema, rogorc azrovnebis<br />

wesi, seriozul rols asrulebs saxelmwifo <strong>da</strong> zogier-<br />

Ti kerZo mediis diskursSi, romelSic esTetikuri <strong>da</strong> subieqturi<br />

informacia mniSvnelovnad aRemateba semantikursa<br />

<strong>da</strong> obieqturs10. am SemTxvevaSi gansakuTrebiT TvalSisacemia<br />

diskursebis aRreva; magaliTad, saxelmwifo televizii-<br />

10<br />

igulisxeba esTetikuri <strong>da</strong> semantikuri informaciis <strong>da</strong>yofa, romelic<br />

SemogvTavaza frangma mecnierma a. molma. molis mixedviT, semantikuria is<br />

informacia, romelic informaciis mimRebSi moqmedebas aRZravs, xolo<br />

esTetikuri _ is, romelic mxolod emociebs aRZravs; magaliTad, amindis<br />

prognozi safrangeTSi frangisTvis semantikuri informaciaa (wvimiani<br />

amindis prognozirebisas parizeli sawvimars Caicvams <strong>da</strong> qolgiT<br />

SeiaraRdeba), xolo qarTvelisTvis _ esTetikuri (SeuZlia warmoidginos<br />

kapucinebis bulvari wvimaSi).<br />

167


saTvis Cveulebrivi movlenaa axali ambebisa (niusis diskursi)<br />

<strong>da</strong> maradiuli Temebis (religiuri diskursi) aRreva.<br />

yovelive zemoTqmulma Tanamedrove saqarTvelos istoriis<br />

matarebelze erTgvari „<strong>da</strong>gvianeba~ gamoiwvia. Tuki gaviziarebT<br />

o. kontis Tvalsazriss, romlis Tanaxma<strong>da</strong>c yvela<br />

sazogadoeba evropuli tipis sazogadoebisken miiswrafvis,<br />

Cvenma sazogadoebam am mimarTulebiT swrafi nabijebi un<strong>da</strong><br />

ga<strong>da</strong>dgas <strong>da</strong> „<strong>da</strong>Cqareba~ <strong>da</strong> „<strong>da</strong>weva~ Cveni qveynis ga<strong>da</strong>rCenis<br />

erTaderTi saSualebaa.<br />

ganaTlebuli kaci<br />

mravalgzis aRniSnula, rom saqarTveloSi ganaTleba rCeba<br />

erT-erT umniSvnelovanes erovnul Rirebulebad. „ganaTlebuli<br />

kaci~ Cvens sazogadoebaSi moqalaqisaTvis SesaZlebeli<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong>saSvebi statusia. garkveuli gagebiT, „ganaTlebuli<br />

kaci~ konkurenciasac ki uwevs erovnul RirebulebaTa<br />

skalaze erT-erT yvelaze maRal statuss, „kacur kacs~ (xSirad<br />

aRniSnavs swored imas, rom a<strong>da</strong>miani megobrobas, naTesaobas,<br />

nacnobobas <strong>da</strong>, ubralod, iracionalur „kacobas~ <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>uwerel „gagebas~ <strong>da</strong>weril kanonebze <strong>da</strong> saxelmwifoze<br />

maRla ayenebs).<br />

gar<strong>da</strong> imisa, rom <strong>qarTuli</strong> sazogadoeba a<strong>da</strong>sturebs ganaTlebuli<br />

a<strong>da</strong>mianisadmi Tavis pativiscemas, igi mza<strong>da</strong>a, ganaTlebaSi<br />

Tavisi finansebic <strong>da</strong>abandos. cnobilia, rom Cvens<br />

sazogadoebas fulis ga<strong>da</strong>x<strong>da</strong> saerTod ar uyvars, Tuki moqmedeba<br />

restoranSi ar xdeba, magram ganaTleba is sferoa, sa<strong>da</strong>c<br />

aseTi ram principulad SesaZlebelia: utyuari faqtia,<br />

rom qarTveli mSoblebi solidur Tanxebs ixdian Svilebis<br />

ganaTlebaSi. es xdeba zogad-saganmanaTleblo skolaSi, <strong>da</strong>qiravebul<br />

repetitorebTan, umaRles saswavleblebSi.<br />

sazogadoebis mdgomareobis safuZvlianad gasaanalizeblad<br />

gansakuTrebiT tevadia is informacia, rom mSoblebis<br />

didi nawili mza<strong>da</strong>a ara mxolod <strong>da</strong>afinansos swavla, anu ga<strong>da</strong>ixados<br />

swavlis qira, aramed fuli ga<strong>da</strong>ixados Svilebis<br />

umaRles saswavlebelSi „mowyobaSic~. metic, umaRles saswavlebelSi<br />

swavlis gagrZeleba saqarTveloSi ara imdenad<br />

abiturientis, ramdena<strong>da</strong>c abiturientis mSoblis Rirsebisa<br />

168


<strong>da</strong> kacobis (sazogadoebrivi reitingis) saqmea. Svilisadmi<br />

siyvarulisa <strong>da</strong> mamaSviluri an de<strong>da</strong>Sviluri movaleobis<br />

Sesrulebis motiviT mSobeli <strong>da</strong>naSauls Cadis <strong>da</strong> fuls uxdis<br />

ganaTlebis korumpirebul muSaks im mizniT, rom am ukanasknelma<br />

codnis xarisxi ki ar Seamowmos, aramed fuli <strong>da</strong>iTvalos<br />

<strong>da</strong> „bavSvi~ universitetSi (kolejSi, institutSi,<br />

prestiJul skolaSi, sabavSvo baRSi) Caricxos. Sesabamisad,<br />

paradoqsia, magram faqtia, rom mSobeli uxvad afinansebs sakuTari<br />

Svilis gaunaTleblobas <strong>da</strong> farulad ebrZvis erovnul<br />

sibrZnes, romelic RaRadebs, rom „is urCevnia mamulsa,<br />

rom Svili sjobdes mamasa~.<br />

ukanaskneli ormoci wlis manZilze korufciam umaRles<br />

saswavleblebSi arnaxul gaqanebas miaRwia11 . am saganmanaTleblo<br />

diskursSi Camoyalib<strong>da</strong> sruliad axali terminologia,<br />

romelmac sazogadoebis „arainicirebuli~ wevri SeiZleba<br />

<strong>da</strong>abnios kidec: „reqtoris sia~ (profanebisTvis: es<br />

aris abiturientebis sia, romelic garkveuli angarebiTi an<br />

uangaro „kacuri~ motiviT Seadgina umaRlesi saswavleblis<br />

reqtorma; es abiturientebi raRac manqanebiT, magari an rbili<br />

korufciuli meqanizmebis amoqmedebiT aucileblad gaxdebian<br />

studentebi); „paroli~ (profanebisTvis: es aris teqsti12<br />

, an teqnikuri miniSneba 13 , romlis mixedviTac mosyidulma<br />

gamsworebelma mravalTagan14 un<strong>da</strong> amoicnos sasur-<br />

11<br />

sagamocdo korufciis maRali done mxatvrul literatura-Si<br />

samoc<strong>da</strong>aTiani wlebis <strong>da</strong>sawyisSi <strong>da</strong>a<strong>da</strong>stura no<strong>da</strong>r dumbaZem romanSi „nu<br />

geSinia, de<strong>da</strong>~. kerZod aq popularuli eniTaa axsnili, ras niSnavs didi<br />

fuli (Svi<strong>da</strong>si maneTi) samedicino institutis abiturientisTvis (mag<br />

fuliTo, erTi personaJi uxsnis abiturientis sofli<strong>da</strong>n Camosul babuas,<br />

stadionTan mzesumzira iyideo. ese igio, Svi<strong>da</strong>si maneTi sasacilod cotaao<br />

ganaTlebis sistemis korumpirebuli muSakebisTviso). sainteresoa, rom am<br />

„antisabWoTa~ gamoxtomisTvis mwerals Tavs <strong>da</strong>eca momavali parlamentari<br />

<strong>da</strong> ukve maSin mwerali revaz miSvelaZe <strong>da</strong> Tavis „kritikul~ opusSi no<strong>da</strong>r<br />

dumbaZe SesaniSnavi sabWoTa sinamdvilis borot <strong>da</strong>maxinjeba-Si „amxila~.<br />

12<br />

magaliTad, „ar arsebobs mwerali, romelic...~<br />

13 magaliTad, meore striqonis mesame sityvaSi ga<strong>da</strong>xazuli aso „a~.<br />

14 teqnikur enaze maT ewodebaT „upatrono~ Temebi.<br />

169


veli abiturientis naSromi); „kidev vis ecodineba<br />

komisiaSi?~ (am kiTxvas mSoblis mier mosyidvis procesSi<br />

aucileblad svams komisiis wevri, rom Tanabrad <strong>da</strong><br />

„samarTlianad~ gaanawilos korufciuli Sroma sagnobriv<br />

komisiaSi); „<strong>qarTuli</strong> <strong>da</strong> istoria ki, magram<br />

samarTalmcodneoba?~ (teqstis mixedviT, es sagani ufro<br />

Zneli Casawyobia, magram mainc ewyoba); „Cemamde moitanon~<br />

(mosyiduli komisiis wevri ver uzrunvelyofs parolis<br />

meSveobiT teqstis amocnobas, magram Tuki am Sromas vinme<br />

sxva wevri gaswevs, is mza<strong>da</strong>a, teqstze „imuSaos~) „igive<br />

pasta~ (abiturientma Tavisi pasta un<strong>da</strong> <strong>da</strong>utovos<br />

gamsworebels, romlis arsenalSi am saweri kalmis gar<strong>da</strong><br />

aucileblad Sedis Txeli samarTebeli, e. w. „britva~ <strong>da</strong><br />

teqstTan muSaobis xangrZlivi gamocdileba).<br />

miuxe<strong>da</strong>vad zemoTqmulisa, bolo xanebSi aSkarad gamoikveTa<br />

principuli cvlilebebic am sferoSi. im socialuri<br />

fenebis warmomadgenlebSi, romelTac sxva<strong>da</strong>sxva, maT Soris<br />

aSkarad korufciuli saSualebiT, gauCn<strong>da</strong>T fuli, sul ufro<br />

popularuli xdeba SvilebisTvis namdvili ganaTlebis<br />

micemis idea: bevri aseTi moqalaqis Svili sakmaod maRali xarisxis<br />

ganaTlebas ucxoeTis umaRles saswavleblebSi iRebs<br />

yovelgvari „Cawyobisa~ <strong>da</strong> pe<strong>da</strong>gogiuri korufciis gareSe.<br />

gar<strong>da</strong> amisa, icvleba ganaTlebisadmi <strong>da</strong>mokidebuleba<br />

axalgazrdebSic. sabWoTa droSi ganaTlebulad, upirveles<br />

yovlisa, miiCneo<strong>da</strong> a<strong>da</strong>miani, romelsac zogadi ganaTleba<br />

hqon<strong>da</strong>, anu cot-cota ico<strong>da</strong> yvelaferze, Tumca am „yvelaferSi~<br />

aSkarad Warbob<strong>da</strong> msoflio codnis humanitaruli nawili.<br />

amave dros, bevri, sabWouri gagebiT ganaTlebuli a<strong>da</strong>miani,<br />

rogorc wesi, sakuTar <strong>da</strong>rgSi saSualo Tanrigis profesiul<br />

codnasac ar flob<strong>da</strong>. Sesabamisad, Tqven SeiZleba<br />

mogmsaxurebo<strong>da</strong>T taqsis mZRoli, romelmac ico<strong>da</strong> vefxistyaosani,<br />

magram kargad ver erkveo<strong>da</strong> qalaqis geografiaSi<br />

<strong>da</strong> ver agneb<strong>da</strong> TqvenTvis sasurvel quCas. me pira<strong>da</strong>d kargad<br />

vicnobdi filologiis mecnierebaTa doqtors <strong>da</strong> profesors,<br />

romelic brwyinvaled erkveo<strong>da</strong> msoflio sportSi,<br />

magram realuri warmodgena ar hqon<strong>da</strong> im saganze, romelsac<br />

wlebis manZilze aswavli<strong>da</strong>. amJamad amgvari <strong>da</strong>mokidebuleba<br />

170


gacilebiT ufro pragmatulad ganwyobil axalgazrdebSi<br />

icvleba profesiuli codnis sasargeblod, rasac TavisTavad<br />

axlavs zogadi gaunaTleblobis axali paradoqsebic,<br />

magram mTlianobaSi un<strong>da</strong> vaRiaroT, rom sazogadoeba am<br />

TvalsazrisiT ganviTarebis swor gzaze dgas. aseve umniSvnelo<br />

ar un<strong>da</strong> iyos, rom im Rirebulebebs Soris, romelic politikosebs<br />

un<strong>da</strong> axasiaTebdes mravali gamokiTxvis mixedviT<br />

sazogadoebam ganaTlebac <strong>da</strong>asaxela.<br />

ukanasknel xanebSi icvlebo<strong>da</strong> ganaTlebis miRebis miznebic<br />

<strong>da</strong> saSualebebic. gansakuTrebiT TvalSi mosaxvedria<br />

rusuli enis rolis <strong>da</strong>knineba <strong>da</strong> inglisuri enis rolis „ganuxreli~<br />

(komunistebis sayvareli termini iyo) zr<strong>da</strong>.<br />

ganviTarebis erT etapze, romelic saqarTvelom,<br />

sabednierod, ukve gaiara, inglisurisa <strong>da</strong> kompiuteris<br />

codna (ra Tqma un<strong>da</strong>, orive SemTxvevaSi igulisxmebo<strong>da</strong><br />

minimaluri codna) ganaTlebulobis erTaderT<br />

kriteriuma<strong>da</strong>c iqca. sabolood Camoyalib<strong>da</strong> azri, rom<br />

inglisuri enac <strong>da</strong> kompiuteruli, qseluri <strong>da</strong><br />

sakomunikacio <strong>da</strong> teqnologiebic mxolod saSualebaa<br />

namdvili ganaTlebis <strong>da</strong>saufleblad.<br />

Zalian saintereso cvlilebebi xdeba ganaTlebis sferoSi<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebebis SeWris TvalsazrisiT. rogorc cnobilia,<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebaTa deklaraciis 26-e muxlis sami punqti<br />

asea Camoyalibebuli: 1) yovel a<strong>da</strong>mians aqvs ganaTlebis<br />

ufleba. ganaTleba ufaso un<strong>da</strong> iyos sul mcire, <strong>da</strong>wyebiT <strong>da</strong><br />

zogad doneze. <strong>da</strong>wyebiTi ganaTleba un<strong>da</strong> iyos savaldebulo.<br />

teqnikuri <strong>da</strong> profesiuli ganaTleba un<strong>da</strong> iyos sayovelTaod<br />

xelmisawvdomi, umaRlesi ganaTleba ki _ erTnairad<br />

xelmisawvdomi yvelasaTvis maTi unaris Sesabamisad. 2)<br />

ganaTleba mimarTuli un<strong>da</strong> iyos a<strong>da</strong>mianis pirovnebis sruli<br />

ganviTarebisa <strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianis uflebaTa <strong>da</strong> ZiriTad TavisuflebaTa<br />

pativiscemis gaZlierebisaken. ganaTlebam xeli<br />

un<strong>da</strong> Seuwyos yvela xalxis, yvela rasobrivi Tu religiuri<br />

jgufis urTierTgagebas, Semwynareblobasa <strong>da</strong> megobrobas<br />

<strong>da</strong> gaerTianebuli erebis organizaciis moRvaweobas mSvidobis<br />

SesanarCuneblad. 3) mSoblebs aqvT TavianTi mcirewlovani<br />

SvilebisaTvis ganaTlebis arCevis prioriteti.<br />

171


Cvenma sazogadoebam rogorc politikosebis, ise sazogado<br />

moRvaweebis aqtiobis Sedegad miaRwia imas, rom ganaTleba<br />

formalurad ufasoa <strong>da</strong>wyebiT <strong>da</strong> zogad doneze15. ra Tqma un<strong>da</strong>, dRevandel saqarTveloSi umaRlesi ganaTleba<br />

erTnairad xelmisawvdomi ar aris yvelasaTvis maTi<br />

unaris Sesabamisad, magram sazogadoebrivi azri Cvens qveyanaSi<br />

swored amgvar stan<strong>da</strong>rts moiTxovs, anu yofiTi kulturis<br />

doneze <strong>da</strong>fiqsirebulia swored is stan<strong>da</strong>rti, romelic<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebaTa sayovelTao deklaraciiT aris<br />

moTxovnili.<br />

ukanasknel xanebSi qarTul yofiT <strong>kultura</strong>Si mkvidrdeba<br />

azri, rom mSoblebma meti monawileoba un<strong>da</strong> miiRon Svilebis<br />

ganaTlebis saqmeSi. yalibdeba mSobelTa <strong>da</strong> maswavlebelTa<br />

asociaciebi, mSoblebi cdiloben meti gavlena moaxdinon<br />

skolis marTvaze <strong>da</strong> a. S. zemoTqmuli ormag mogebas pirdeba<br />

sazogadoebas: upirveles yovlisa, umjobesdeba ganaTlebis<br />

sitema masSi realurad <strong>da</strong>interesebuli mSoblebis fenis<br />

CarTviT <strong>da</strong>, meorec, mSoblebi Tavisi aqtiobiT samoqalaqo<br />

ganaTlebis ufro maRal statuss aRweven.<br />

<strong>qarTuli</strong> sufris fenomeni<br />

yofiTi kulturis Tavisebureba kargad vlindeba im fenomenebSi,<br />

romlebic met-naklebi regularobiT vlindeba <strong>da</strong>,<br />

faqtobrivad, aSenebs am <strong>kultura</strong>s. qarTveli a<strong>da</strong>mianis yofaSi<br />

seriozulad mniSvnelovani dro <strong>da</strong> adgili uWiravs<br />

sufras, rogorc erovnuli yofierebis aucilebel Semadgenel<br />

nawils.<br />

ara mgonia, romelime xalxis yofiT <strong>kultura</strong>Si iseTi<br />

mniSvneloba hqondes sufras, rogorc es qarTul yofiT<br />

15<br />

formalurobaSi igulisxmeba is, rom sinamdvileSi Svilebis swavla<br />

saSualo zogadsaganmanaTleblo skolaSi mSoblebis biujets mZime<br />

tvirTad awveba. aq erTdroulad moqmedebs rogorc sa-Sualo ganaTlebis<br />

sistemis realuri finansuri kraxi, ise korufciuli garemo, romelic am<br />

sferoSi Camoyalib<strong>da</strong> <strong>da</strong> mZime kvals am-Cnevs rogorc aRmzrdelebis, ise<br />

aRsazrdelebis zneobas.<br />

172


<strong>kultura</strong>Sia. qarTul sufras, kacma rom Tqvas, TiTqmis araferi<br />

aqvs saerTo sakvebis miRebis procesTan, romelic mTavari<br />

komponentia nebismieri xalxis sufris sistemaSi.<br />

qarTul sufras aqvs pretenzia aRematebodes ara mxolod<br />

Wamas, rogorc m<strong>da</strong>bal fiziologiur process, aseve smas,<br />

Tuki mas saTanado, „mravalsaukunovani~ wesrigi ar axlavs.<br />

<strong>qarTuli</strong> yofiTi kulturis zepirmetyvelebiTi, oraluri<br />

orientacia imaSic vlindeba, rom `sufra~, `magi<strong>da</strong>sTan<br />

jdoma~, `drois mokvla~ dResac did siqveled miiCneva.<br />

`sufra~ Cvens SemTxvevaSi garkveuli tipis `mnemoteqnikaa~,<br />

gaxsenebisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>maxsovrebis adgilia. `sufraze~ un<strong>da</strong> gamovlindes<br />

<strong>da</strong>mswreebis sruli `ganswavluloba~ <strong>da</strong> `ganaTlebuloba~.<br />

moaruli fraza, rom <strong>qarTuli</strong> sufra aris akademia,<br />

swored amaze mianiSnebs.<br />

<strong>qarTuli</strong> sufrisadmi sazogadoebis <strong>da</strong>mokidebuleba<br />

dRes, Tu SeiZleba ase iTqvas, ambivalenturia. rogorc calkeulma<br />

mecnierebma <strong>da</strong> sazogado moRvaweebma, aseve samoqalaqo<br />

sazogadoebis warmomadgenlebma urTierTgamomricxavi<br />

mosazrebebi gamoTqves am sakiTxTan <strong>da</strong>kavSirebiT, rac,<br />

TavisTavad, am fenomenis maRal sazogadoebriv <strong>da</strong> erovnul<br />

mniSvnelobaze miuTiTebs. mSvidobis, demokratiisa <strong>da</strong> ganviTarebis<br />

kavkasiuri institutis TaosnobiT Catar<strong>da</strong><br />

<strong>qarTuli</strong> arasamTavrobo organizaciebis sakmaod<br />

warmomadgenlobiTi Sekrebac, romelic specialurad<br />

mieZRvna am sakiTxs. Zalian rom gavamartivoT mecnierTa <strong>da</strong><br />

analitikosTa sakmaod rTuli <strong>da</strong> safuZvliani <strong>da</strong>skvnebi,<br />

sul cota, ori Tvalsazrisi Camoyalib<strong>da</strong>: 1) <strong>qarTuli</strong> sufra<br />

xels uSlis samoqalaqo Rirebulebebis Camoyalibebas; 2)<br />

qarTulma sufram istoriuli roli Seasrula<br />

saxelmwifoebriobisa <strong>da</strong> liberaluri Rirebulebebis<br />

Camoyalibebis saqmeSi.<br />

bevri mkvlevrisTvis sruliad aSkaraa, rom qarTul sufraze<br />

xdebo<strong>da</strong> gauqmebuli saxelmwifoebrivi instituciebisa<br />

<strong>da</strong> politikuri cxovrebis uawmyoo nostalgiur-imediani<br />

simulireba. mniSvnelovani mgonia, rom sufra Zalian xSirad<br />

korelirebs drosTan. sufra aris dro, romelic un<strong>da</strong> mokvdes.<br />

<strong>qarTuli</strong> sufris dro sinamdvileSi aris „uJamo Jami~,<br />

173


anu dro, romelic ar aris awmyo. swored amitom <strong>qarTuli</strong><br />

sufris iseTi substanciuri xasiaTis struqturuli Semadgeneli<br />

elementi, rogoricaa sadRegrZelo, arasodes ar miemarTeba<br />

awmyos, samagierod zRapruli simsubuqiT apelirebs<br />

warsuliT an momavliT.<br />

gansakuTrebul mniSvnelobas qarTul sufraze iZens<br />

mTlianad <strong>da</strong> mkacrad determinebuli diskursi, romelSic<br />

<strong>da</strong>dgenil mosawyen raobas (sadRegrZeloTa mimdevrobaSi,<br />

rogorc wesi, informatiuloba nulovania; magaliTad, kargad<br />

aris cnobili, rom mSvidobis sadRegrZelos mohyveba<br />

mSoblebisa <strong>da</strong> dedmamisSvilebis sadRegrZeloebi, xolo wasulebis<br />

sadRegrZelos swrafad mohyveba metaforuli sicocxlis,<br />

magaliTad, bavSvebis sadRegrZelo <strong>da</strong> a.S.) feradovnebas<br />

aniWebs Tamadis mWevrmetyveluri rogoroba.<br />

Tama<strong>da</strong> <strong>qarTuli</strong> sufris umniSvnelovanesi struqturuli<br />

elementia. Tamadoba a<strong>da</strong>mians un<strong>da</strong> „sTxovon~. mkacrad aris<br />

<strong>da</strong>dgenili kontingenti, romelmac es Txovna un<strong>da</strong> ganaxorcielos.<br />

aseve kargad aris cnobili im a<strong>da</strong>mianTa wre, romel-<br />

Ta Soris SeiZleba moiZebnos Tama<strong>da</strong>. seriozul sufrebze,<br />

rogorc wesi, Tamadis arCeva-<strong>da</strong>niSvna winaswar SeTanxmebulia<br />

asarCev-<strong>da</strong>saniSnav pirovnebasTan, romelic saTamado<br />

dRisTvis specialur momzadebas gadis16 . momzadeba gulisxmobs<br />

rogorc fizikur momzadebas organizmisTvis misayenebeli<br />

rTuli fiziologiuri stresis Se<strong>da</strong>rebiT iolad ga<strong>da</strong>satanad,<br />

ise sainformacio trenings17 (gansakuTrebul<br />

mniSvnelobas iZenen sadRegrZelebeli pirovnebebis saxelebi,<br />

biografiis reliefuri detalebi), musikalur <strong>da</strong> deklamatorul<br />

gavarjiSebas, <strong>da</strong>, ra Tqma un<strong>da</strong>, mWevrmetyvelur<br />

momzadebas, romelSic Tamadis arsenalSi ukve arsebul mravalricxovan<br />

lirikul Sedevrebs, istoriul aluziebs, ena-<br />

16<br />

aq aseve igulisxmeba bevri Rvinis <strong>da</strong>levisa <strong>da</strong> ar<strong>da</strong>TrobisaTvis saWiro<br />

fiziologiuri teqnikuri arsenalis amoqmedeba.<br />

17<br />

bunebrivia, bevri Tama<strong>da</strong> muSaobs mnemoteqnikis saocrebis, e. w.<br />

Spargalkis gamoyenebiT, magram Tamadisadmi apriori kritikulad<br />

ganwyobil potenciur Tama<strong>da</strong>Ta sazogadoebaSi es gansakuTrebuli<br />

mowonebiT ar aRiqmeba.<br />

174


moswrebul xumrobebs, TiTqos<strong>da</strong> uneblie wamocdenebs <strong>da</strong><br />

poetur formulebs emateba axali, swored am sufrisTvis<br />

momzadebuli specifikuri metaforistika.<br />

rogorc vxe<strong>da</strong>vT, es uaRresad erovnuli fenomeni Tavis<br />

TavSi aSkarad atarebs „saSinao <strong>da</strong>valebis~ („houmvorkis~)<br />

niSnebs, romelic TiTqos<strong>da</strong> spontanur <strong>da</strong> eqspromtul garemos<br />

gaazrebul <strong>da</strong> racionalizebul Sinaarss aniWebs.<br />

iseve rogorc qcevis normebi, kerZebis raoba <strong>da</strong> rogoroba,<br />

iseve rogorc maTi sufraze gamoCenis drouloba<br />

winaswar umkacresad aris gansazRvruli. materialuri<br />

mosazrebi<strong>da</strong>n gamomdinare, sufras SeiZleba <strong>da</strong>akldes<br />

romelime komponenti (principulad rom vTqvaT, nebismieri<br />

komponenti puris, Rvinisa <strong>da</strong> marilis gar<strong>da</strong>), magram<br />

moiZebnebian kritikosebi, romlebic am garemoebas ara<br />

mxolod simultanurad, aramed mravali wlis Semdegac<br />

aRniSnaven, rogorc struqturulad mniSvnelovans<br />

(magaliTad, ama Tu im disertantis „desertaciaze~ ar iyo<br />

warmodgenili Semwvari goWis xorci, an, rac kidev ufro<br />

dramatuli <strong>da</strong> Tavzar<strong>da</strong>mcemia, xaWapuri).<br />

iseve rogorc Cinur sufraze moxarSuli „carieli~ brinjis<br />

jami aris sufrisa <strong>da</strong> stumrobis <strong>da</strong>sasrulis niSani, qar-<br />

Tuli sufris <strong>da</strong>sasrulis konotireba xdeba tkbileulisa<br />

<strong>da</strong> xilis intensiuri SemosvliT. am process, bunebrivia, Tama<strong>da</strong><br />

aregulirebs18. yvelaferTan erTad <strong>qarTuli</strong> sufra aris sanaxaoba, Taviseburi<br />

koncerti, romelsac xSirad axlavs momReralTa mier<br />

xmebis Sewyobis, mocekvaveTa mier idealuri partniorebis<br />

gamovlenis, Tavis gamoCenisa <strong>da</strong> saerTo harmoniis Ziebis<br />

procesi.<br />

imis gamo, rom Rvino <strong>da</strong> simTvrale a<strong>da</strong>mians SiSisgan aTavisuflebs,<br />

<strong>qarTuli</strong> sufra xSirad qceula sajarod gamoTqmuli<br />

gmiruli <strong>da</strong> Tavisufali sityvis asparezad. am TvalsazrisiT<br />

erovnuli cxovrebis es aucilebeli <strong>da</strong>, xSir<br />

18<br />

sufris <strong>da</strong>sasrulis niSnad tortis gamoCenisas SeiZleba moxdes warsulis<br />

gamoCenili Tamadebis pir<strong>da</strong>piri an iribi citireba: „sufram tortmani<br />

<strong>da</strong>iwyo~.<br />

175


SemTxvevaSi, TiTqmis sakmarisi komponenti istoriulad<br />

di<strong>da</strong>d uwyob<strong>da</strong> xels liberaluri Rirebulebebis<br />

Camoyalibebas. amave dros, kargi Tama<strong>da</strong> aucileblad ar<br />

ikaveb<strong>da</strong> „saTanado~ adgils socialur ierarqiaSi <strong>da</strong> misi<br />

ufrosoba, sufris gaZRola <strong>da</strong> Tamadoba xSirad axden<strong>da</strong> misi<br />

socialuri kompleqsebis neitralizacias, anu <strong>qarTuli</strong><br />

sufra garkveul rols asruleb<strong>da</strong> faruli Tu Ria<br />

konfliqtebis <strong>da</strong>regulirebis saqmeSi, Tumca, amave dros,<br />

Tavad warmoadgen<strong>da</strong> uamravi konfliqtisa <strong>da</strong> gaugebrobis<br />

saTavesac19. ukanasknel xanebSi SeimCneva <strong>qarTuli</strong> sufris desakralizaciis<br />

tendencia. mxedvelobaSi maqvs ara mxolod TviT<br />

sufris <strong>da</strong>Cixuloba, kulturis `alafurSetizacia~, aramed<br />

sufris miaxloeba saWmlis miRebis fiziologiur<br />

procesTan: nebismier maRalxarisxian restoranSi moiZebneba<br />

gulmokluli oficianti, romelic aRniSnavs, rom<br />

alkoholuri sasmeli saTanado raodenobiT ar ismeba, an<br />

saerTo<strong>da</strong>c ar ismeba. qarTul kulinarul <strong>da</strong> gastronomiul<br />

<strong>kultura</strong>Si adgils imkvidrebs swrafi kvebis<br />

fiziologiurad Se<strong>da</strong>rebiT mavne, magram socialurad<br />

demokratiuli institutebi. Zalian sainteresoa, rom<br />

swrafi kvebis („fast fudis~) idea ar <strong>da</strong>rCa makdonaldsis an<br />

romelime misi magvari ucxouri institutis doneze <strong>da</strong> man<br />

SeiZina erovnuli xasiaTi. big makisa <strong>da</strong> analogiuri kerZebis<br />

gverdiT gastronomiul cxovrebaSi adgili <strong>da</strong>imkvidres<br />

xaWapurma <strong>da</strong> sxva erovnulma kerZebma.<br />

<strong>qarTuli</strong> sufris desakralizaciaSi Tavisi wvlili Seaqvs<br />

sasmelis Tavisufal arCevans. sruliad SesaZlebeli gax<strong>da</strong><br />

sufrebi, romlebic mxolod aryis, mxolod ludis, an ludisa<br />

<strong>da</strong> aryis kombinaciiT aRiniSneba <strong>da</strong> romelzec Rvino<br />

saerTod ar aris warmodgenili. arsebobs alkoholuri<br />

pluralizmis gamovlinebac, sa<strong>da</strong>c sufraze mravali<br />

saxeobis alkoholuri <strong>da</strong> ualkoholo sasmelia<br />

19<br />

cnobilia, rom bevr Cvens Tanamemamules sufraze gamovlenili es<br />

Tavisufleba Zvirad <strong>da</strong>sjdomia. magaliTisTvis tician tabiZis bedis<br />

gaxsenebac ikmareb<strong>da</strong>.<br />

176


warmodgenili. gar<strong>da</strong> amisa, restornebSi meinaxeTa sul<br />

ufro meti nawili iRebs monawileobas momavali trapezis<br />

profilis gansazRvraSi. Cndeba meniusTan urTierTobisa <strong>da</strong><br />

kelnerTan gabaasebis axali sasiamovno <strong>kultura</strong>. aSkarad<br />

icvleba <strong>da</strong>mokidebuleba kelnerebisa Tu oficiantebis<br />

mimarT. zogierT restoranSi <strong>da</strong> swrafi kvebis punqtSi<br />

izrdeba kerZebis xarisxic <strong>da</strong> klientis momsaxurebis<br />

<strong>kultura</strong>c.<br />

<strong>qarTuli</strong> sufrisa <strong>da</strong> mTeli nacionaluri azrovnebis desakralizaciaSi<br />

mniSvnelovani wvlili Seaqvs ama Tu im<br />

TariRiT markirebuli kerZebis desakralizacias. aq<br />

SeiZleba ganvixiloT e.w. saSobao guruli Rvezelis<br />

SemTxveva. rogorc cnobilia, naxevarmTvaris formis es<br />

kerZi, romelic imeruli xaWapuris nairsaxeobas<br />

warmoadgens _ mis SigTavsSi yvelTan erTad figurirebs<br />

moxarSuli kvercxic, adre mxolod saSobaod mzaddebo<strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>savleT saqarTvelos tradiciul qarTul ojaxebSi. misi,<br />

Tu SuiZleba ase iTqvas, unikaluri <strong>da</strong> sakulto xasiaTi<br />

gansazRvruli iyo sxva periodSi misi <strong>da</strong>mzadebisa <strong>da</strong><br />

mirTmevis akrZalvis <strong>da</strong>uwereli kanoniT. amJamad sxva<strong>da</strong>sxva<br />

xarisxisa <strong>da</strong> zomis es Rvezeli uamrav saxaWapureSi<br />

SegiZliaT SeiZinoT lari<strong>da</strong>n larnaxevris farglebSi. igive<br />

bedi ewia Semwvar goWs, romelic ukve naWrebad <strong>da</strong>Wrili <strong>da</strong><br />

vakuumian celofanSi gaxveuli SegiZliaT SeiZinoT<br />

nebismier met-naklebad mniSvnelovan supermarketSi.<br />

zemoTqmulis gar<strong>da</strong>, am <strong>da</strong>rgis desakralizacia <strong>da</strong> aSkara<br />

demokratizacia SeimCneva gamarTlebul <strong>da</strong> gaumarTlebel<br />

kulinarul eqsperimentebSi. magaliTad, farTo bazarze arsebobs<br />

aWaruli xaWapuri20 winaswar moxarSuli <strong>da</strong> ara CaxarSuli<br />

kvercxiT, aseve arsebobs aWaruli xaWapuri ara imeruli<br />

yveliT, aramed sulguniT <strong>da</strong> metic, zogierT SemTxvevaSi,<br />

Sebolili sulguniTac ki. Cveulebrivi movlenaa sufris<br />

saxel<strong>da</strong>xelo gawyoba supermarketi<strong>da</strong>n motanili kerZe-<br />

20<br />

maRalmTiani aWara saerTod ar icnobs e.w. „aWarul~ xaWapurs; iq misi<br />

adgili ra xania uWiravs fenovan xaWapurs „aCma-makarinas~.<br />

177


iT (faqtobrivad, karg supermarketSi SegiZliaT SeiZinoT<br />

<strong>qarTuli</strong> sufrisTvis aucilebeli yvela kerZi xaWapuriT,<br />

mWadiTa <strong>da</strong> RomiT <strong>da</strong>wyebuli, saciviT <strong>da</strong> mxaliT gagrZelebuli<br />

<strong>da</strong> swrafi <strong>da</strong>mzadebis gayinuli xinkliTa <strong>da</strong> didi nairferovnebis<br />

tkbileuliT <strong>da</strong>mTavrebuli).<br />

Zneli ar aris imis <strong>da</strong>naxva, rom yofiT <strong>kultura</strong>Si liberaluri<br />

Rirebulebebis <strong>da</strong>mkvidreba SeuZlebeli iqnebo<strong>da</strong>, amgvar<br />

cvlilebebs rom arsebul <strong>kultura</strong>Si marTlac seriozuli<br />

safuZveli ar hqono<strong>da</strong>. msoflio liberalur <strong>da</strong><br />

qarTul erovnul Rirebulebebs Soris met-naklebad<br />

mniSvnelovani konfliqti saqarTveloSi ukanasknel xanebSi<br />

ar <strong>da</strong>fiqsirebula, radgan sinamdvileSi amJamad Cvens<br />

qveyanaSi mimdinareobs ukve arsebuli istoriuli procesis<br />

<strong>da</strong>Cqarebuli ganviTareba <strong>da</strong> ara sruliad axali procesis<br />

inicireba21. SemiZlia moviyvano sakmaod safuZvliani<br />

argumenti isev erovnuli kulinariis sfero<strong>da</strong>n: cnobilia,<br />

ra konservatiulia kulinariuli sfero saqarTveloSi.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad amisa, mxolod meoce saukuneSi baTumSi<br />

Camoyalib<strong>da</strong> e. w. „aWaruli~ Ria xaWapuri, rogorc inovacia<br />

<strong>da</strong> saerTo-qar-Tveluri xaWapuris ganviTareba.<br />

Sesabamisad, is struqturuli cvlilebebi, romlebic sinqronul<br />

WrilSi xdeba <strong>qarTuli</strong> sufris sferoSi, miuTiTebs<br />

liberaluri Rirebulebebis gaZlierebasa <strong>da</strong> am RirebulebebTan<br />

<strong>qarTuli</strong> nacionaluri Rirebulebebis harmonizaciisa<br />

<strong>da</strong> erovnuli <strong>da</strong> zogadsakacobrio RirebulebaTa ioli,<br />

ukonfliqto Tavsebadobis procesze.<br />

Tbili demokratia<br />

demokratia imdenad rTuli sistemaa, rom misi zoga<strong>da</strong>d <strong>da</strong><br />

ama Tu im qveynis yofierebisgan mowyvetilad <strong>da</strong>xasiaTeba<br />

xSir SemTxvevaSi SeuZlebelia. amave dros, yofiT doneze<br />

21<br />

aq ar vgulisxmobT calkeul TviTinicirebul <strong>da</strong> umniSvnelo<br />

mikrokonfliqtebs, magaliTad, parlamentar guram SaraZis usaxelo<br />

„galaSqrebas~ makdonaldsis Senobis rusTavelis Zeglis maxloblad<br />

aSenebis winaaRmdeg.<br />

178


demokratia ufro xSirad vlindeba, vidre es erTi SexedviT<br />

SeiZleba warmoidginos a<strong>da</strong>mianma. gansakuTrebuli mniSvneloba<br />

aqvs <strong>da</strong>savleT-evropuli demokratiuli sistemebis Se<strong>da</strong>rebiT<br />

analizs Tun<strong>da</strong>c yofiTi kulturis doneze.<br />

rogorc cnobilia, politikuri mosazrebebisa <strong>da</strong> saer-<br />

Toevropuli struqturebis masSi ganlagebis gamo xSirad<br />

evropis de<strong>da</strong>qalaqad monaTluli safrangeTis ulamazesi<br />

qalaqi strasburgi safrangeT-germaniis sazRvarze mdebareobs.<br />

regularulad moZravi saqalaqo transportiT, ker-<br />

Zod ki erT-erTi saavtobuso marSrutiT SegiZliaT umtkivneulod,<br />

yovelgvari sabaJo <strong>da</strong> sasazRvro kontrolis gare-<br />

Se ga<strong>da</strong>xvideT mdinare rainze gadebul xidze, romelsac „evropis<br />

xidi~ ewodeba <strong>da</strong> aRmoCndeT patara germanul qalaq<br />

kelSi.<br />

amgvari mogzaurobisas SegiZliaT aRmoaCinoT, rom,<br />

marTalia, evropa erTiania, formaluri sazRvrebi saxelmwifoebs<br />

Soris ar aris, magram demokratiis yofiTi<br />

portreti ukiduresad gansxvavebulia. asiode metri<br />

aSorebs erTmaneTisgan puris or maRazias, romliTac<br />

vsargeblobdi strasburgsa <strong>da</strong> kelSi. puri erTmaneTs<br />

hgav<strong>da</strong>, magram puris yidvis procesi ukiduresad<br />

gansxvavebuli iyo. germanul nawilSi Sevdiodi maRaziaSi <strong>da</strong><br />

vambobdi, Tu SeiZleba, puri momyideT-meTqi. wina<strong>da</strong>deba<br />

<strong>da</strong>mTavrebuli ar mqon<strong>da</strong>, rodesac saTanadod SefuTuli<br />

puri xelSi meWira <strong>da</strong> maRazii<strong>da</strong>n gamovdiodi. anu germanul<br />

yofiT <strong>kultura</strong>Si puris yidva es aris procesi, rodesac<br />

gin<strong>da</strong> puri <strong>da</strong> yidulob mas. swrafad <strong>da</strong> mowesrigebulad.<br />

problemebis gareSe. amave dros, puris gamyidveli Cqarobs,<br />

<strong>da</strong>Zabulia <strong>da</strong> odnav nerviulobs. bunebrivia, purs rom<br />

SeiZen, Senc grZnob, rom raRac sasargeblo saqme gaakeTe <strong>da</strong><br />

movaleobis moxdis grZnoba ar gtovebs Tan. puris yidva<br />

xdeba erT-erTi saqme dRes gasakeTebel saqmeTa sistemaSi,<br />

romelsac aqvs sazrisi <strong>da</strong> es sazrisi aris wesrigis saTave.<br />

frangul puris maRaziaSi sul sxvagvari wesebi moqmedebs.<br />

aq principulad SeuZlebelia Sexvide, moiTxovo puri, miiRo<br />

<strong>da</strong> gamoxvide. aq puris yidva iwyeba a<strong>da</strong>mianuri urTierTobebis<br />

CamoyalibebiT, urTierTndobis faqtoris Tan<strong>da</strong>TanobiT<br />

179


gaZlierebiT <strong>da</strong> Sesabamisi savaWro nia<strong>da</strong>gis safuZvliani<br />

gamzadebiT. SedixarT <strong>da</strong> ambobT, „dila mSvidobisa, ma<strong>da</strong>m~.<br />

pasuxad iRebT: „o! dila mSvidobisa, mesie. rogor<br />

brZandebiT?~ sasiamovno dialogi usasrulod grZeldeba <strong>da</strong><br />

grZeldeba <strong>da</strong> puris SeZenac, sxvaTa Soris, am dialogSi aRmoCndeba,<br />

rogorc a<strong>da</strong>mianebs Soris Camoyalibebuli urTierTobis<br />

erT-erTi, magram ara erTaderTi obieqti. roca ukve<br />

puri SeZenilia, SefuTulia TqvenTan Tavazianad SeTanxmebul<br />

SesafuTav qaRaldSi, iwyeba gamomSvidobebis xangrZlivi<br />

<strong>da</strong> aseve sasiamovno rituali, romelsac maRaziaSi<br />

sxva klientis Semosvlac ki ver sZens nervul elfers.<br />

franguli demokratia SeiZleba <strong>da</strong>xasiaTdes, rogorc Tavaziani<br />

demokratia, xolo germanuli, rogorc wesieri demokratia.<br />

didi frangi poeti pol valeri ambob<strong>da</strong>, Tavazianoba<br />

SeniRbuli gulgrilobaao, magram, miuxe<strong>da</strong>vad imisa, Tu<br />

ramdenad gulwrfelia igi, franguli (Tun<strong>da</strong>c marTla organizebuli)<br />

Tavazianoba rom <strong>da</strong>debiTad moqmedebs a<strong>da</strong>mianis<br />

fsiqologiaze, esec didi xania gamokvleulia <strong>da</strong> obieqturad<br />

<strong>da</strong>sabuTebuli.<br />

bunebrivia, yvela xvdeba, zemoT aRweril idiliur sura-<br />

TebTan Se<strong>da</strong>rebiT ra saSineli suraTi elodeba Tbilisis ma-<br />

RaziebSi a<strong>da</strong>mians. cnobilia, rom yofili sabWoTa vaWrobis<br />

sferoSi xSirad Tavs iyris uaRresad maRali agresiuli muxti;<br />

magram am SemTxvevaSi me yuradRebis miRma <strong>da</strong>vtovebdi<br />

yvelasaTvis kargad cnobil Tavazianobis deficits, romelic,<br />

eqspertebis azriT, nel-nela Seivseba mzardi konkurenciis<br />

gamo <strong>da</strong> yuradRebas mivaqcevdi im garemoebas, rom<br />

myidvelsa <strong>da</strong> gamyidvels Soris, saqarTveloSi, rogorc wesi,<br />

Zalian xSirad aRiZvreba arc Tu seriozuli <strong>da</strong> xan<strong>da</strong>xan<br />

saxumaro dialogi, romelic Sors cdeba vaWrobis „m<strong>da</strong>bal~<br />

sferos <strong>da</strong> qveynis saWirboroto sakiTxebs exmianeba. magali-<br />

Tad, metnaklebad cnobil sajaro pirebs araerTgzis <strong>da</strong>ufiqsirebiaT<br />

puris yidvis procesSi guliTadi SekiTxva _<br />

„gveSveleba rame?~<br />

Zalian sainteresoa, rom <strong>da</strong>bal <strong>da</strong> Se<strong>da</strong>rebiT maRal<br />

socialur fenebs Soris saqarTveloSi mudmivad<br />

mimdinareobs erTi SexedviT SemTxveviTi, magram Tbili<br />

180


dialogebi. Zneli saTqmelia, asrulebs Tu ara amgvari<br />

kontaqtebi socialuri amortizaciis funqciebs, Tu<br />

warmoadgens „qveyanaze zrunvis~ diskursis simulacias.<br />

amgvari urTierTobebis saukeTeso magaliTad gamodgeba<br />

urTierToba avtomanqanebis mflobelebsa <strong>da</strong><br />

avtosadgomebis momsaxureebs, e. w. „mejoxeebs~ Soris. es<br />

a<strong>da</strong>mianebi, Tu SeiZleba ase iTqvas, Tavs iolad „uyadreben~<br />

erTmaneTs. „maRal~ socialur fenebSi ar iTvleba karg<br />

tonad Se<strong>da</strong>rebiT <strong>da</strong>bali socialuri fenebisadmi<br />

aristokratuli gaucxoeba. ubraloeba rCeba erT-erT<br />

yvelaze maRal Rirebulebad qarTul yofiT <strong>kultura</strong>Si.<br />

dialogi sxva<strong>da</strong>sxva socialuri fenebis warmomadgenlebs<br />

Soris aucileblad amaRlebul politikur <strong>da</strong> zneobriv<br />

sakiTxebs exeba, riTic xazgasmulia Cveni mSenebare<br />

demokratiis Tbili xasiaTi.<br />

ukanasknel xanebSi qarTul yofiT <strong>kultura</strong>Si mniSvnelovani<br />

roli SeiZina swored am siTbom <strong>da</strong> ubraloebam. cnobilia,<br />

rom politikuri <strong>da</strong> sazogadoebrivi moRvaweeebis <strong>da</strong>xasiaTebisas<br />

xalxi bolo xanebSi swored am Tvisebebs gansakuTrebul<br />

yuradRebas aqcevs. ama Tu im politikosis reitingsac<br />

xSir SemTxvevaSi mniSvnelovanwilad gansazRvravs<br />

swored es, erTi SexedviT, „arapolitikuri~ kriteriumebi.<br />

arsebuli viTarebiT stiqiurad sargeblobs Camoyalibebadi<br />

<strong>da</strong> ganviTarebadi Sou biznesi, romlisTvisac Cveulebrivi<br />

gax<strong>da</strong> politikosebis warmodgena ara mxolod saojaxo garemoSi,<br />

<strong>da</strong>intereseba maTi meuRleebiT <strong>da</strong> Sinauri cxovelebiT,<br />

aramed maTi `amRereba~, `acekveba~, `Ramis SouSi~ gamoyvana<br />

<strong>da</strong> a. S. mZimewoniani sazogado <strong>da</strong> politikuri figurebi<br />

teleekranebze sul ufro xSirad Cndebian `msubuq~ Janreb-<br />

Si, magaliTad, exmarebian sazogadoebas saintereso egzotikuri<br />

an originaluri kerZebis <strong>da</strong>mzadebaSi, monawileoben<br />

popularuli musikosebis klipebSi <strong>da</strong> a.S. mimdinareobs politikuri<br />

<strong>da</strong> sazogadoebrivi elitis `moSinaureba~, rac Tanamedrove<br />

saqarTvelos yofiTi kulturis demokratizaciis<br />

utyuari niSania.<br />

181


<strong>qarTuli</strong> paradoqsi<br />

amave dros, paradoqsuli faqtia, rom Cveni sazogadoebis<br />

realuri Zala swored iq mdebareobs, sa<strong>da</strong>c obieqturi <strong>da</strong> miukerZoebeli<br />

<strong>da</strong>mkvirveblebi mxolod sisustes xe<strong>da</strong>ven. saukuneebis<br />

manZilze <strong>da</strong>mpyroblebisa <strong>da</strong> metropoliebis kanonebisadmi<br />

xazgasmulma <strong>da</strong>umorCileblobam, maT<strong>da</strong>mi agdebulma<br />

<strong>da</strong>mokidebulebam marTlac Camoayaliba kanonmorCilebis<br />

<strong>da</strong>bali <strong>kultura</strong>, magram imave garemoebebma gaaZlieres<br />

rogorc Tavisuflebis xarisxi, ise <strong>qarTuli</strong> individualizmis<br />

waruSleli Rirebuleba. am TvalsazrisiT, Tanamedrove<br />

<strong>qarTuli</strong> sazogadoeba aSkarad ar aris evropuli sazogadoeba<br />

(kanonmorCilebis <strong>da</strong>bali xarisxi, intensiuri Sromis<br />

kulturis <strong>da</strong>bali xarisxi, <strong>da</strong>bali samoqalaqo ganaTleba<br />

<strong>da</strong> a.S.), magram es ar aris arc aziuri sazogadoeba (uSiSari<br />

<strong>da</strong>mokidebuleba xelisuflebisadmi, gamokveTili individualizmi,<br />

sakmaod myari desakralizacia <strong>da</strong> a. S.). Sesabamisad,<br />

<strong>qarTuli</strong> sazogadoebis lokalizeba sivrceSi (orientirebi<br />

aRmosavleTi/<strong>da</strong>savleTi) SeuZlebelia, igi mxolod droSi<br />

lokalizdeba, rogorc, pesimistebis azriT, <strong>da</strong>gvianebuli<br />

an, optimistebis azriT, kinaRam <strong>da</strong>gvianebuli sazogadoeba22. 22<br />

SeiZleba iTqvas, rom jer kidev guSin Tanamedrove, dRes ki ukve<br />

revoluciamdeli <strong>qarTuli</strong> sazogadoebis simbolod gamodgebo<strong>da</strong> <strong>qarTuli</strong><br />

kinos erT-erTi Sedevris, „iyo SaSvi mgalobelis~ mTavari personaJi,<br />

romelic yvelgan TiTqos agvianebs, magram mainc „aswrebs~ (Tumca swored<br />

amgvari moswrebis surviliT cu<strong>da</strong>d amTavrebs <strong>qarTuli</strong> kinosTvis<br />

miTologiur adgilas, wignis maRazia „saunjis~ win, operis pir<strong>da</strong>pir).<br />

182

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!