08.01.2013 Views

veli qarTuli asomTavruli damwerlobis

veli qarTuli asomTavruli damwerlobis

veli qarTuli asomTavruli damwerlobis

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

saqarTvelos eTnografiuli memkvidreobis dacvis fondi<br />

seria: qarT<strong>veli</strong> xalxis tradiciuli kultura<br />

Tamaz gamyreliZe<br />

Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong><br />

<strong>asomTavruli</strong><br />

damwerloba<br />

Tbilisi<br />

2011


UDC(uak) 003.334.2<br />

g-198<br />

sa qarTve los eTnografiuli memkvidreobis dacvis fondi agrZelebs<br />

mecnierul­popularuli seriis gamocemas: `qarT<strong>veli</strong><br />

xalxis tradiciuli kultura~. seriis ga mo cemis mizania<br />

farTo sazo ga doebisaTvis <strong>qarTuli</strong> erovnuli mecnierebis<br />

miRwevebis warmoCena.<br />

proeqtis avtori: Tamila cagareiSvili<br />

prof., ist. mecn. doqt.<br />

seria gamodis saxalxo mxatvar, akad. zurab wereTlis<br />

finansuri mxardaWeriT.<br />

kompiuteruli uzrunvelyofa: paata qorqia<br />

ISSN 1987-9725<br />

ISBN 978-9941-0-3387-2 © saqarTvelos eTnografiuli<br />

memkvidreobis dacvis fondi, 2011


akademikosi Tamaz gamyreliZe saxelganTqmuli mkvlevaria.<br />

man Sors gaitana erovnuli mecnierebisa da <strong>qarTuli</strong><br />

kulturis saxeli. misi Sromebi gamocemulia qarTul da<br />

ucxour enebze da farTod aris cnobili msoflios samecniero<br />

wreebSi.<br />

Tamaz gamyreliZis fundamenturi naSromi `weris anbanuri<br />

sistema da Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> damwerloba. anbanuri<br />

weris tipologia da warmomavloba~ ak. SaniZis redaqciiTa<br />

da winasityvaobiT, gamoica orjer: 1989 w. da 1990 w. da<br />

imTaviTve miiqcia yuradReba qarTvel da ucxoel specialistTa<br />

wreebSi.<br />

am gamocemebidan sami aTwleulia gasuli da ukve bibliografiul<br />

iSviaTobad iqca. sazogadoebis interesi ki<br />

<strong>qarTuli</strong> anbanuri <strong>damwerlobis</strong> mimarT kvlavac didia.<br />

`Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> <strong>asomTavruli</strong> damwerloba~ mecnierul-popularuli<br />

naSromia da pir<strong>veli</strong> ori gamocemebisagan<br />

arsebiTad gansxvavdeba. igi aRniSnuli monografiis<br />

Semoklebuli variantia, gamdidrebuli uaxlesi literaturiT,<br />

moxsnili aqvs sqolio, bibliografia da ZiriTadad<br />

asaxavs avtoris mravalwliani kvlevis Sedegebs. gamocemas<br />

winasityvaobad erTvis akad. akaki SaniZis werili (ibeWdeba<br />

SemoklebiT), romelic dResac Tanadroulia Tavisi mecnieruli<br />

mniSvnelobis daskvnebiT.<br />

naSromSi ganxilulia <strong>damwerlobis</strong> warmomavloba,<br />

misi adgili da erovnuli Rirebuleba uZveles werilobiT<br />

sistemaTa tipologiaSi.<br />

pativad viRebT akad. Tamaz gamyreliZis yuradRebas<br />

da Tanadgomas axladdaarsebuli seriis mimarT, ramac sa-<br />

Sualeba mogvca, kidev erTxel, farTo sazogadoebisaTvis<br />

migvewodebina mecnierulad dasabuTebuli uZvelesi<br />

<strong>qarTuli</strong> <strong>damwerlobis</strong> Seqmnis realuri istoria _ esoden<br />

sanukvari Tema dRes qarT<strong>veli</strong> xalxisaTvis.<br />

Tamila cagareiSvili<br />

3


4<br />

winasityvaoba<br />

qarTvelebs ornairi wera gvaqvs: erTi Z<strong>veli</strong>, meore<br />

axali. isini imdenad gansxvavdebian erTurTisagan, rom<br />

kacs egoneba, es ori sxvadasxva eris wera ariso. magram<br />

utyuari faqtia, rom axali <strong>qarTuli</strong> wera Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong><br />

weris ganviTarebis Sedegad aris miRebuli.<br />

pirvelad Seiqmna is Z<strong>veli</strong> anbani, romelic asomTavru -<br />

lis saxeliT aris cnobili. misi asoebis naxevarze mets<br />

mrgvali an momrgvalo nawilebi aqvT, da amis gamo mas<br />

mrgvlovani daerqva. am asoebiT aris Sesrulebuli uZvele si<br />

<strong>qarTuli</strong> warwerebi: bolnisisa, mcxeTis jvrisa, urbnisisa,<br />

palestinis <strong>qarTuli</strong> monastrisa (beTlems axlos) da sxv.<br />

amave asoebiT aris dawerili uZvelesi <strong>qarTuli</strong> xelnawerebi,<br />

romlebic palimfsestebis saxiT aris moRweuli da<br />

egreTwodebul xanmet teqstebs Seicaven...<br />

raki <strong>qarTuli</strong> anbani Tavdapirvelad im saxiT Seiqmna,<br />

rogorc es uZveles warwerebsa da uZveles xelnawe reb Sia<br />

warmodgenili, romelTa asoebi mrgvlovnis anu <strong>asomTavruli</strong>s<br />

saxeliT aris cnobili, amitom cxadia, rom roca<br />

<strong>qarTuli</strong> anbanis warmoSobaze vmsjelobT, mxedvelobaSi<br />

unda gvqondes mxolod es Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> wera, mrgvlovani<br />

asoebiT anu <strong>asomTavruli</strong>T Sesrulebuli.<br />

swored am sakiTxisadmia miZRvnili Tamaz gamyreliZis<br />

monografia, sadac sakiTxi ganxilulia semituri werisa<br />

da berZnuli anbanis ganviTarebis fonze. Sesadareblad<br />

moxmobilia berZnulisagan damokidebuli sxva Sriftebi<br />

(kopturi, goTuri, slavuri, somxuri), dawvrilebiT<br />

aris ganxiluli <strong>qarTuli</strong> anbani da miRebulia daskvna,<br />

rom <strong>qarTuli</strong> anbani, romelic damoukidebeli erovnuli<br />

anbania, dalagebulia berZnuli anbanis mixedviT da


ueWvelad atarebs mis gavlenas. avtoris azriT, <strong>qarTuli</strong><br />

anbanis Seqmnis dro aris qristianobis gavrcelebisa da<br />

ganmtkicebis xana saqarTveloSi. <strong>qarTuli</strong> anbani Seiqmna,<br />

rom Targmniliyo axali sarwmunoebisaTvis saWiro wignebi.<br />

marTlac, metad damaxasiaTebelia is garemoeba,<br />

rom saqarTvelos uZveles dedaqalaq mcxeTaSi da mis<br />

midamoebSi aRmoCenilia berZnuli da arameuli warwerebi,<br />

romlebic qristianobis wina xanas ganekuTvnebian, magram<br />

jerjero biT ar Cans <strong>qarTuli</strong> warwerebi imave xanisa.<br />

ramdenadme esec mxars uWers im debulebas, rom <strong>qarTuli</strong><br />

mwerloba qristianobis xanaSi aris Seqmnili da misi<br />

saWiroebisaTvis...<br />

Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> wera rom berZnulis gavleniT Seiqmna,<br />

pirvelad T.gamyreliZis winamdebare gamokvlevaSia dasabu-<br />

Tebuli vrclad da sistemebr. amasTanave erTad avtori<br />

adgens Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> dawerilobis tipologiur adgils<br />

sxva anbanur dawerilobaTa Soris.<br />

T.gamyreliZis mier warmodgenili debulebani misaRebia<br />

da gasaziarebeli. dRes, rodesac sxvadasxva `Teoriebs~<br />

Txzaven <strong>qarTuli</strong> anbanis Sesaxeb, T. gamyreliZis gamokvleva,<br />

saTanado mecnierul meTodze damyarebuli da farTo SedarebiT<br />

_ tipologiuri masaliT ganmtkicebuli, gansakuTrebul<br />

mniSvnelobasa da mecnierul Rirebulebas iZens.<br />

<strong>qarTuli</strong> anbanis warmoSobis Sesaxeb bevri dawerila da<br />

kvlavac daiwereba. zogi ramis gamokvleva momavlis saqmea.<br />

amJamad ki T. gamyreliZis kvleva-Ziebis nayofi mniSvnelovani<br />

monapovaria da igi garkveul etaps warmoadgens <strong>qarTuli</strong><br />

anbanis warmoSobis kvlevis saqmeSi.<br />

ix. Tamaz gamyreliZe, weris anbanuri sistema da Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> damwerloba.<br />

anbanuri weris tipologia da warmomavloba. akaki SaniZis redaqcii-<br />

Ta da winasityvaobiT (iv. javaxiSvilis sax. Tbilisis universitetis<br />

gamomcemloba, Tbilisi, 1990 [meore gamocema] ). (ibeWdeba mniSvnelovani<br />

SemoklebebiT _ T.c.).<br />

5


6<br />

Sesavali<br />

Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> <strong>asomTavruli</strong> <strong>damwerlobis</strong> Seqmna<br />

udidesi mniSvnelobis movlena iyo qarTvelTa<br />

kulturul da sazogadoebriv cxovrebaSi. am <strong>damwerlobis</strong><br />

saxiT warmoiSva erovnuli <strong>qarTuli</strong> weriTi<br />

sistema, romlis saSualebiTac SesaZlebeli gaxda<br />

<strong>qarTuli</strong> enis zusti werilobiTi fiqsireba da erovnul<br />

enaze mwerlobis Seqmna.<br />

weriTi sistema sazogadod warmoadgens grafikul<br />

ni SanTa garkveuli azriT mowesrigebul, dalagebul<br />

sim ravles da es `mowesrigeba~, `dalageba~ gamoixateba<br />

sis temaSi niSanTa garkveuli TanmimdevrobiT, garkveuli<br />

ri giT warmodgenaSi. weriT sistemaSi amgvar `rigs~<br />

Sesa Zlebelia niSanTa (anu sistemis) p a r a d i g m a t i k a<br />

ewodos. werilobiTi sistemis paradigmatikis Seswavla<br />

gulisxmobs grafikul simboloTa urTierTmimarTebis<br />

ganxilvas mi mdev robaSi, werilobiT niSanTa Tanmimdevrobis<br />

Seswavlas sistemaSi; amisagan gansxvavebiT,<br />

weri lobiTi sistemis s i n t a g m a t i k a gulisxmobs<br />

niSanTa SeerTebis wesebs sityvebSi, weriT simboloTa<br />

urTierTmimarTebebs si tyvis farglebSi da sazo gadod<br />

weris mimarTulebasTan dakavSirebul ka non zomierebebs.<br />

sityvis p a r a d i g m a t u l i da s i n t a -<br />

g m a t u r i planis eqsplicituri gamijvna, rac enaTmecnierebaSi<br />

f. d e s o s i u r m a Semoitana, un da<br />

gaxdes aucilebeli principi weriTi sistemis analizisa<br />

`damwerlobaTmcodneobaSic~, anu <strong>damwerlobis</strong>


zo gad TeoriaSi, romelsac Tanamedrove mecnierebaSi<br />

«g r a m a t o l o g i a s » uwodeben.<br />

am TvalsazrisiT tra diciuli p a l e o g r a f i a ganixileba ro gorc<br />

`damwer lobiTmcodneobis~ anu `gramatologiis~ kerZo dargi, ro melsac<br />

saqme aqvs weriTi sistemis mxolod grafikul simboloTa gamo xatulebasTan<br />

da Seiswavlis maT grafikul cvlilebebs drosa da sivrceSi.<br />

weriTi sistema SeiZleba ganvixiloT rogorc struqtu<br />

ra, romelsac ori mxare, ori plani aqvs: `g a -<br />

m o x a t u l e b i s p l a n i ~ da ~S i n a a r s i s p l a n i ~.<br />

weriTi sistemis gamoxatulebis plania niSan-simboloTa<br />

grafikuli mxare anu moxazuloba, maTi grafikuli<br />

forma. sistemis gamoxatulebis plania agreTve grafikul<br />

simboloTa specifikuri saxelwodebebi. weriTi<br />

sistemis gamoxatulebis planis analizi, amdenad, gulisxmobs<br />

niSan-simboloTa grafikul analizs, maT<br />

urTierT Sedareba-Sepirispirebas da saTanado saxelwodebaTa<br />

struqturisa da warmomavlobis garkvevas.<br />

weriTi sistemis g a m o x a t u l e b i s p l a n s ganeku-<br />

Tv neba sistemis paradigmatuli struqtura, anu niSan-<br />

Ta Tanmimdevroba, sistemaSi niSanTa `dalagebis~<br />

prin cipi. sistemis gamoxatulebis plania agreTve<br />

weris ise Ti sintagmaturi maxasiaTebeli, rogoricaa<br />

weris mi marTuleba, razedac xSirad damokidebulia<br />

n i S a n T a e s a Tu is grafikuli forma da mTeli<br />

rigi grafikuli Taviseburebani (niSanTa grafikul<br />

cvlilebaTa tendencia da sxv.).<br />

weriTi sistemis S i n a a r s i s p l a n i a s i s t e m i s n i -<br />

S a n - s i m b o l o T a f o n e t i k u r i , erTi mxriT, da<br />

ricxvi Ti mniSvnelobebi. meore mxriT. sistemis Sinaarsis<br />

planis analizi gulisxmobs niSanTa fonetikur<br />

mniSvnelobaTa xasiaTis garkvavas, rac arsebiTad mTeli<br />

sistemis struqturasa da bunebas gansazRvravs.<br />

7


weriTi sistemis amgvari gageba safuZvels gvaZlevs CavTvaloT igi<br />

semiotikur sistemad da Sesabamisad ganvixiloT damwerlobaTmcodneoba,<br />

anu gramatologia, rogorc semiotikuri disciplina. <strong>damwerlobis</strong><br />

analogiuri gageba rogorc semiotikuri sistemisa mocemuli hqonda<br />

ukve f e r d i n a n d d e s o s i u r s .<br />

sistemis simboloTa ricxviTi mniSvnelobebi da mokide<br />

bulia sistemis p a r a d i g m a t i k a z e , niSanTa<br />

rigze an Tan mimdevrobaze, romelic damaxasiaTebelia<br />

konkretuli weriTi sistemisaTvis. weriTi sistemis es<br />

arsebiTi ma xa siaTebeli iqmneba originalur sistemebSi<br />

sxvadasxva faqtorebis zegavleniT.<br />

istoriulad pirvel nimuSs Tanmimdevruli anbanuri <strong>damwerlobis</strong>as,<br />

sadac konsonanturi da funqciurad tolfasi<br />

vokaluri niSnebi erTian avtonomiur sistemas qmnian,<br />

warmoadgens Z<strong>veli</strong> berZnuli weriTi sistema, romelic<br />

Zvel semitur weriT sistemas emyareba da Zve li finikiuri<br />

<strong>damwerlobis</strong>agan momdinareobs. am Tval sazrisiT berZnuli<br />

damwerloba semiturisagan Tvi seb rivad gansxvavebul<br />

we riT sistemas warmoadgens, warmoqmnils semituri sistemis<br />

modificirebiT xmovan fo nemaTaTvis specialuri<br />

niSne bis Camoyalibebis Sedegad.<br />

berZnuli anbanuri <strong>damwerlobis</strong> saxeliT cnobili<br />

we riTi sistema, romelic safuZvlad daedo mraval<br />

ganStoebas, maT Soris laTinur damwerlobas, da<br />

amiT dasabami misca msoflioSi amJamad yvelaze gavrcelebul<br />

weriT sistemebs, ar warmoadgens berZnu li<br />

enis grafikuli fiqsaciis uZve les nimuSs. qronologiurad<br />

berZnul anbanur damwerlobas win uswrebs<br />

silaburi xasiaTis kretuli (mikenuri) damwerlo ba (e.w.<br />

B-xazovani damwerloba), romliTac Sesrulebulia Zv.<br />

welTaRricxvis meore aTaswleulis Sua saukuneebis<br />

mTeli rigi mikenuri berZnuli war werebi.<br />

8


erZnuli anbanuri <strong>damwerlobis</strong> uZvelesi nimuSebi TariR<br />

deba Zv. welTaRricxvis VIII-VII saukuneebiT. magram<br />

sxvadasxva paleografiuli mosazrebis safuZvelze<br />

SesaZlebelia berZnuli anbanuri <strong>damwerlobis</strong> warmo<br />

Soba pir<strong>veli</strong> aTaswleulis dasawyisisaTvis vivaraudoT.<br />

antikuri tradicias berZnuli damwerloba Z<strong>veli</strong> se mi -<br />

turi, ufro zustad Z<strong>veli</strong> finikiuri, werisagan warmo<br />

mdgarad miaCnia. mTeli berZnuli weriTi siste misa-<br />

Tvis ukve Z<strong>veli</strong> welTaRricxvis III saukunidan ixmare<br />

ba gamoTqma ‡lfa kaì b¤ta da tÙ …lf„bhton, an kidev<br />

×, ¡ ‚lf„bhtoc. arqauli berZnuli anbanuri <strong>damwerlobis</strong><br />

anu `alfabetis~ warmoSoba Z<strong>veli</strong> finikiuri (resp. Z<strong>veli</strong><br />

semituri) <strong>damwerlobis</strong>agan amJamad yvelaze gavrce<br />

lebuli da dasabuTebuli Tvalsazrisia berZnu li<br />

weriTi sistemis warmomavlobis Sesaxeb. Z<strong>veli</strong>s berZ nuli<br />

<strong>damwerlobis</strong> Z<strong>veli</strong> finikiuridan (resp. Zve li semituridan)<br />

momdinareobas mowmobs Semdegi monacemebi:<br />

1. arqauli berZnuli <strong>damwerlobis</strong> niSnebi grafikulad<br />

emTxveva Z<strong>veli</strong> semituri weris Sesabamis grafikul<br />

simboloebs;<br />

2. berZnuli sistemis paradigmatika anu niSanTmimde<br />

vroba arsebiTad igivea, rac Zvel semitur<br />

siste maSi. amas Tanaa dakavSirebuli berZnul niSanTa<br />

ricxviTi mni Svnelobebi;<br />

3. arqauli berZnuli weris mimarTuleba marjvnidan<br />

marcxniv igivea, rac semitur sistemaSi.<br />

4. berZnul asoTa saxelebi warmoadgens saTanado<br />

Z<strong>veli</strong> semituri niSnebis saxelwodebaTa modifikacias.<br />

berZnuli niSansaxelebi mxolod umniSvnelod gansxvavdeba<br />

im saxelwodebebisagan, romlebic saTanado asoTa<br />

uZveles semitur saxelebadaa miCneuli.<br />

9


ogorc aRiniSna, Z<strong>veli</strong> berZnuli anbanuri damwerloba<br />

gaxda wyaro mravali sxva weriTi sistemisaTvis, romlebic<br />

aRmo savleTsa da dasavleTSi gavrcelda; berZnuli<br />

dam wer lobisagan momdinare yvela sistemis ZiriTadi<br />

struqturuli maxasiaTebelia maTi a n b a n u r o b a ,<br />

e.i. sistemaSi rogorc konstanturi, ise vokaluri<br />

niS nebis arseboba, romlebic erTian paradigmatikas<br />

qmnian. sxvadasxva sistemis anbanur damwerlobaTa SedarebiTi<br />

Seswavla aRgvidgens anbanis Seqmnis process<br />

nimuSad aRebuli sawyisi weriTi sistemis mixedviT,<br />

warmogvidgens <strong>damwerlobis</strong> w a r m o q m n i s t i p o -<br />

logias.<br />

pir<strong>veli</strong> ZiriTadi etapi am procesisa aris enis danawevreba<br />

calkeul bgeriT erTeulebad, romlebic unda<br />

gamoisaxos damwerlobaSi grafikuli simboloebiT; es<br />

aris arsebiTad enis bgeriTi, fonemuri analizi, raSic<br />

vlindeba <strong>damwerlobis</strong> Semqmnelis lingvisturi alRo<br />

da intuicia: igi winaswar anawevrebs enas umcires<br />

bge riT erTeulebad, romelTa erToblioba enis bgeriT<br />

sistemas qmnis. amdenad, yo<strong>veli</strong> weriTi sistema<br />

da gansakuTrebiT anbanuri damwerloba gulisxmobs<br />

implitciturad Catarebul sakmaod maRali donis<br />

fonemur analizs, da Sesabamisad yo<strong>veli</strong> damwerloba<br />

warmoadgens saTanado enis l i n g v i s t u r i k v l e v i s<br />

pirvel nimuSs.<br />

SesaZlebelia saerTod vamtkicoT, rom mecnierebis dasabami sazogadod<br />

(da, kerZod, enaT mecnieruli kvlevisa) ama Tu im xalxis kulturul<br />

isto riaSi modis saTanado enisaTvis <strong>damwerlobis</strong> Seqmnis periodze;<br />

10<br />

a nbanur damwerlobaTa Seqmnis tipologia


<strong>damwerlobis</strong> Seqmna sazogadod mecnieruli kvlevis dasawyiss unda<br />

gulisxmobdes.<br />

romelime B enisaTvis <strong>damwerlobis</strong> Seqmnisas am enis<br />

bgeriT erTeulebs upirispireben nimuSad aRebuli A<br />

enis bgeriT sistemas, romelic warmodgenilia anbanSi<br />

gar kveuli TanmimdevrobiT gawyobili da Sesabamisi<br />

gra fi kuli simboloebiT gamoxatuli bgerebis saxiT.<br />

nimuSad aRebuli A enis a n b a n i s mixedviT ganlagdeba B<br />

enis fo netikurad msgavsi bgerebi, romlebic saTanado<br />

grafikul gamosaxulebas iZenen. sxva sityvebiT rom<br />

vTqvaT, xdeba S e s a b a m i s o b i s dadgena fonetikuri<br />

msgavsebis safuZvelze B enis bgerebsa da nimuSad<br />

aRebuli A enis bgerebs Soris, romlebic garkveuli<br />

Tan mimdevrobiT warmodgenilia anbanTrigSi. amgvarad,<br />

Sesadarebeli A enis prototipuli <strong>damwerlobis</strong> paradigmatika<br />

`gadaisaxeba~ B enis axlad Seqmnili <strong>damwerlobis</strong><br />

paradigmatikaze: es ukanaskneli g a n i s a z -<br />

R v r e b a sanimuSod aRebuli A enis weriTi sistemis<br />

paradigmatikiT. Tu B enaSi, romlisTvisac iqmneba<br />

damwerloba, aRmoCnda ufro didi raodenoba bgeriTi<br />

erTeulebisa, vidre Sesadarebel A enaSia, B enis <strong>damwerlobis</strong>aTvis<br />

saWiro iqneba m e t i grafikuli simbolos<br />

Seqmna saTanado damatebiTi bgerebis gamosaxatavad.<br />

aseTi danarTi grafikuli niSnebi, gamomxat<strong>veli</strong> Sesadarebeli<br />

enis TvalsazrisiT `damatebiTi~ bgerebisa,<br />

e m a t e b a simboloTa Z i r i T a d nawils, romelic<br />

nimu Sad aRebuli enis anbanTrigis Sesabamisad aris<br />

gawyobili, an CarTulia ZiriTad nawilSi, riTac<br />

arse biTad irRveva nimuSad aRebuli A enis anbanis aq<br />

asaxuli paradigmatika.<br />

11


piruku viTarebis SemTxvevaSi, e.i. Tu nimuSad aRe buli<br />

A enis bgeraTa raodenoba a R e m a t e b a B enis bgeraTraodenobas,<br />

romlisTvisac iqmneba anbani, prototi pul<br />

damwerlobaSi rCeba mTeli rigi `W a r b i ~ simbolo ebi,<br />

romlebic aq B enis TvalsazrisiT `zedmet~ bgeriT<br />

erTeulebs gamoxataven. magram praqtikulad iSviaTia<br />

SemTxveva, rodesac enis bgeriTi simravle m T l i a n a d<br />

faravs meore enis bgeriT simravles, e.i. rodesac<br />

erT-erTi enis bgerebi mTlianad emTxveva meore<br />

enis bgerebs. Cveulebriv, Sesadarebel enebSi, garda<br />

fonetikurad msgavsi bgerebisa, arsebobs bgeraTa<br />

raRac jgufi, romelic `specifikuria~ TiToeuli<br />

enisaTvis. aseT SemTxvevaSi sawyisi, nimuSad aRebuli<br />

anbanis paradigmatikaSi xdeba saTanado niSnebis<br />

bgeraTmniSvnelobaTa Senacvleba moce muli enisaTvis<br />

specifikuri mniSvnelobebiT, rogorc wesi, im adgilebis<br />

SenarCunebiT, romlebic saTanado niSnebs prototipul<br />

anbanSi hqondaT. fonetikur mniSvnelobaTa amgvari<br />

Senacvlebebi sawyisi sistemis garkveul simbo loebTan<br />

(da ara simboloTa amoReba sistemidan) nakarna xevia<br />

midrekilebiT prototipuli sistemis paradigmatikis<br />

maqsimaluri SenarCunebisadmi axlad Seqmnil anbanTsistemaSi,<br />

razedac arsebiTad damokidebulia sistemis<br />

ricxviT mniSvnelobaTa adekvaturoba sawyisi sistemis<br />

ricxviTi mniSvnelobebisadmi.<br />

mxolod gamonaklis SemTxvevaSi Tu xdeba sistemaSi<br />

fonetikurad araadekvaturi niSnis amogdeba da anbanis<br />

erTgvari `SemWidroeba~ sawyis sistemasTan SedarebiT,<br />

rac axali sistemis ricxviT mniSvnelobaTa erTgvar<br />

modifikacias iwvevs. nimuSad aRebuli A enis weriTi<br />

sistemis mixedviT mocemuli B enis bgeriT erTeulTa<br />

12


gawyoba gulisxmobs amave dros am bgeraTaTvis<br />

specialuri grafikuli simboloebis d a d g e n a -<br />

S e T x z v a s , romelTa saSualebiT es bgerebi unda<br />

gamoixatos. es o r i p r o c e s i _ mocemul B enaSi<br />

nimuSad aRebuli A enis mixedviT bgeriTi erTeulebis<br />

gamoyofa-dalageba da maTi gamomxat<strong>veli</strong> grafikuli<br />

simboloebis Seqmna _ erTmaneTTan dakavSirebul<br />

pro ceduras asaxavs da erTmaneTs gulisxmobs;<br />

<strong>damwerlobis</strong> rogorc Sinaarsis, ise gamoxatulebis<br />

planis Seqmna originaluri Semoqmedebis erTian<br />

process warmoadgens.<br />

yo<strong>veli</strong> <strong>damwerlobis</strong> saTaveSi, iqneba es Z<strong>veli</strong> semituri, arqauli<br />

berZnuli, kopturi, goTuri Tu romelime sxva, dgas konkretuli<br />

pirovneba an, SesaZlebelia pirovnebaTa jgufi, am <strong>damwerlobis</strong><br />

Semqmneli, romelic erTiani gegmis mixedviT adgens axal weriT sistemas<br />

garkveuli werilobiTi prototipis safuZvelze. nimuSad aRebuli am<br />

prototipis Tanaxmad gamoiyofa bgeriTi erTeulebi sakuTar enaSi,<br />

gamoixateba saTanado grafikuli simboloebiT da gaiwyoba garkveuli<br />

wesis mixedviT axlad Seqmnil weriT sistemaSi.<br />

amave dros, axali <strong>damwerlobis</strong> Seqmna konkretuli werilobiTi prototipis<br />

mixedviT e r T d r o u l S e m o q m e d e b i T a q t s warmoadgens;<br />

iqmneba axali <strong>damwerlobis</strong> mTliani sistema, romlis droTa viTarebaSi<br />

mxolod erTgvari modificireba da srulyofa Tu SeiZleba, rac garkveuli<br />

niSnebis mimatebasa, gamoklebasa Tu gardaqmnaSi gamoixateba.<br />

Cven ar unda warmovidginoT saqmis viTareba ise, TiTqos Tavdapirvelad<br />

iqmneba ramdenime niSani, romlebsac Semdgom kidev ramdenime emateba;<br />

amas kidev raRac raodenoba erTvis da a.S., sanam xangrZlivi evoluciis<br />

procesSi ar miiReba sakmaod sruli sistema, romlis saSualebiTac xerxdeba<br />

ama Tu im enaze teqstis Cawera. werilobiTi sistema, ramdenadac<br />

igi damwerlobas warmoadgens, imTaviTve sruli sistemis saxiT yalibdeba,<br />

romelic Seicavs ama Tu im enis adekvaturi werilobiTi gamosaxvisaTvis<br />

saWiro da aucilebeli ZiriTadi grafikuli simboloebis raodenobas,<br />

da am azriT aris swored werilobiTi sistemis Seqmna `erTdrouli<br />

aqti~, ganxorcielebuli konkretuli pirovnebis Tu pirovnebaTa<br />

jgufis erTiani Semoqmedebis Sedegad.<br />

13


am TvalsazrisiT nebismieri werilobiTi sistemis mimarT unda<br />

daisvas kiTxva ara imis Sesaxeb, aris Tu ara igi e r T d r o u l a d<br />

SemoqmedebiTi aqtis p r o d u q t i (<strong>damwerlobis</strong> konkretuli Semqmneli<br />

yo<strong>veli</strong>s istoriulad arsebuli werilobiTi sistemis SemTxvevaSi<br />

unda vivaraudoT); kiTxva SeiZleba daisvas imis Taobaze, aris Tu ara<br />

garkveuli weriTi sistema CvenTvis cnobili im saxiT, ra saxiTac igi<br />

gamovida misi Semqmnelis xelidan, Tu Cvenamde moRweuli damwerloba<br />

warmoadgens pirvandeli sistemis evoluciisa da ganviTarebis Sedegad<br />

grafikulad Secvlil da Sedgenilobis TvalsazrisiT modificirebul<br />

variants.<br />

yvelaze martivi gza <strong>damwerlobis</strong> gamoxatulebis<br />

planis gaformebisa da enis bgeriTi erTeulebisaTvis<br />

grafikuli simboloebis Seqmnisa iqneboda, bunebrivia,<br />

Sesaqmnel anbanSi sanimuSod aRebuli damwerlobidan<br />

im niSnebis grafikuli formis gadmoReba, romlebic<br />

sawyis enaSi fonetikurad msgavs bgerebs gamoxataven,<br />

da Seqmnil sistemaSi maTi saTanado, sawyisi sistemisadmi<br />

Sesabamisi, ganlageba. damatebiTi niSnebi,<br />

gamo mxat<strong>veli</strong> mocemuli enisaTvis specifikuri bgerebisa,<br />

SesaZlebelia warmoiqmnas sawyisi sistemidan<br />

gadmoRebuli niSnebis g r a f i k u l i m o d i f i k a c i i T<br />

an sxva werilobiTi wyaroebidan s e s x e b i s gziT,<br />

sadac SesaZlebelia aRmoCndes mocemuli enisaTvis<br />

damaxasiaTebel damatebiT bgeraTa fonetikurad<br />

analogiuri bgerebis gamomxat<strong>veli</strong> niSnebi.<br />

<strong>damwerlobis</strong> Seqmnis aRwerili procesis amsax<strong>veli</strong>a<br />

swored a r q a u l i b e r Z n u l i anbani, romelic arsebiTad<br />

imeorebs Z<strong>veli</strong> Crdilo-semituri <strong>damwerlobis</strong><br />

niSanTa moxazulobas, xolo danarTi niSnebi iqmneba<br />

ZiriTad niSanTa grafikuli modifikaciiT an romelime<br />

sxva werilobiTi wyaroebidan sesxebis gziT.<br />

14


Z<strong>veli</strong> berZnuli damwerloba<br />

15


analogiuri xasiaTisaa sistemis gamoxatulebis planis<br />

TvalsazrisiT k o p t u r i da g o T u r i anbanebi da<br />

slavuri `k i r i l i c a ~, romlebic berZnuli weriT<br />

sistemas emyarebian ara marto Sinagani struqturis<br />

TvalsazrisiT, aramed Sesabamis werilobiT niSanTa<br />

grafikuli moxazulobiTac, rac berZnuli uncialuri<br />

<strong>damwerlobis</strong> mrgvlovan duqtuss asaxavs. damatebiT<br />

niSnebi am sistemebSi iqmneba arsebul ZiriTad niSanTa<br />

grafikuli modifikaciiT an calkeul niSanTa sxva<br />

wyaroebidan sesxebiT (zog SemTxvevaSi amave enebze<br />

arsebul ufro adrindeli weriTi sistemidan, Sdr.<br />

d e m o t u r i niSnebi k o p t u r damwerlobaSi, r u n u l i<br />

niSnebi g o T u r S i , g l a g o l i c u r i niSnebi slavur<br />

`k i r i l i c a S i ~ (ix. qvemoT saTanado tabulebi).<br />

<strong>damwerlobis</strong> `gamoxatulebis planis~ Seqmnis aRwerilisagan<br />

arsebiTad gansxvavebul gzas warmoadgens<br />

SemTxve va, rodesac sawyisi, nimuSad aRebuli damwer<br />

lobis niSnebi, romlebic msesxebeli enis saTanado<br />

fonetikurad msgavs bgerebs gamoxataven,<br />

gad mo dian axal damwerlobaSi ara grafikulad<br />

ucvleli saxiT, aramed garkveuli grafikuli, Sesa-<br />

Zlebelia S e g n e b u l a d ganxorcielebuli, modifikaciebiT,<br />

rac mniSvnelovnad cvlis saTanado niSnebis<br />

grafikul formas prototipuli sistemis<br />

simboloebTan SedarebiT, ise rom iCrdileba saTanado<br />

simboloTa erTma neTTan formaluri kavSiri (Sdr.<br />

slavuri `glagolica~ sapirispirod berZnuli<br />

m i n u s k u l u r i <strong>damwerlobis</strong>a).<br />

sawyisi sistemebis amgvari grafikuli modifikaciebi<br />

SeiZleba ganxorcielebuliyo mocemuli <strong>damwerlobis</strong>aTvis<br />

nimuSad aRebul weriT sistemebTan k a v S i r i s<br />

16


d a f a r v i s mizniT, rasac SesaZlebelia garkveuli<br />

politikur-ideologiuri safuZvlebi hqonoda.<br />

am tendenciis ukidures gamovlenas warmogvidgens<br />

Z v e l i s o m x u r i damwerloba, romelic aseve berZnul<br />

werilobiT sistemas emyareba, magram ro melsac<br />

arsebiTad gardaqmnili aqvs sistemis `gamoxatulebis<br />

plani~. berZnul bgeriT sistemasTan Sefar<br />

debiT dadgenili da ganlagebuli somxuri bgeriTi<br />

erTeulebi gamoixata ara Sesabamis berZnul<br />

simboloebze damyarebuli niSnebiT, aramed mTlianad<br />

berZnuli grafikisagan damoukideblad SeiTxza, Sesa-<br />

Zlebelia, originalur niadagze an sxvadasxva grafikuli<br />

nimuSebis gamoyenebiT. am TvalsazrisiT Z<strong>veli</strong><br />

somxuri damwerloba berZnul weriT sistemaze<br />

damyarebul damwerlobaTa Soris metad Tavisebur<br />

sistemas warmoadgens, romelic upirispirdeba am mxriv<br />

berZnuli sistemis gamoxatulebis planis amsaxvel<br />

damwerlobebs: k o p t u r s , g o T u r s , slavur `k i -<br />

r i l i c a s ~ da sxv. es weriTi sistemebi berZnuli<br />

<strong>damwerlobis</strong>agan warmomdgar anbanur damwerlobaTa<br />

tipologiaSi ukidures polusebs qmnian. amaT Soris<br />

moTavsdeba tipologiurad slavuri `g l a g o l i c a ~,<br />

romelic ar wyvets mTlianad grafikul kavSirs prototipuli<br />

<strong>damwerlobis</strong> gamoxatulebasTan, mag ram<br />

warmogvidgens berZnuli sistemis grafikul simbloebs<br />

uaRresad modificirebuli da grafikulad<br />

stilizebuli werilobiTi niSnebis saxiT.<br />

amave jgufSi unda moTavsdes tipologiurad kidev<br />

erTi weriTi sistema, romelic berZnul damwerlobas<br />

emyareba. es aris Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> `a s o m T a v r u l i<br />

d a m w e r l o b a ~.<br />

17


<strong>qarTuli</strong> anbanis berZnuli prototipis mixedviT Seqmna,<br />

berZnuli weriTi nimuSisagan momdinareoba vlindeba<br />

Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> <strong>damwerlobis</strong> mTeli rigi Sinagani<br />

struqturuli monacemebis safuZvelze, <strong>qarTuli</strong> weriTi<br />

sistemis S i n a g a n i w y o b i s a da p a r a d i g m a t i k i s<br />

mixedviT:<br />

18<br />

<strong>qarTuli</strong> <strong>asomTavruli</strong> damwerloba


Z<br />

<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> <strong>asomTavruli</strong> anbanis<br />

SesaZlebeli weriTi prototipebi<br />

rogorc aRiniSna, yo<strong>veli</strong> <strong>damwerlobis</strong> da gansa kuTrebiT<br />

a n b a n u r i weriTi sistemis Seqmnis p i r v e l<br />

da a u c i l e b e l etaps warmoadgens enis bgeriTi<br />

sistemis w i n a s w a r i s e g m e n t i r e b a calkeul<br />

bge riT erTeulebad, romlebic unda gamoisaxos<br />

gra fikuli simboloebis saSuale biT; ama Tu im enisaTvis<br />

anbanuri <strong>damwerlobis</strong> Seqmna gu lisxmobs<br />

imavdroulad am enis bgeriT erTeulTa sakmaod sruli<br />

da amomwuravi sistemis winaswar mocemulobas; enis<br />

bgeriTi sistemis am winaswar analizzea arsebiTad<br />

damokidebuli mis Sesabamisad Seqmnili <strong>damwerlobis</strong><br />

xasia Ti da funqciuri srulyofilebis xarisxi:<br />

rac ufro Tanmimdevruli, sruli da enis bgeriTi<br />

Sedgenilobisadmi adekvaturia anbanis Semdgenlis<br />

mier Catarebuli amgvari w i n a s w a r i f o n e m u r -<br />

f o n e t i k u r i a n a l i z i , miT ufro srulyofilia<br />

enis bgeriTi Sedgenilobis amsax<strong>veli</strong> damwerloba,<br />

miT ufro Seesabameba igi enis grafikuli fiqsirebis<br />

miznebs.<br />

irkveva, rom q a r T u l i a n b a n i s Semqmnels zedmiwev<br />

niT sisruliT aqvs warmodgenili Tanadrouli<br />

<strong>qarTuli</strong> enis bgeriTi sistema: igi srulad da<br />

amomwuravad iTva liswinebs <strong>qarTuli</strong> enis bgeraTa<br />

(`fonemaTa~) inventars, romelTa grafikuli gamoxatva<br />

aucilebelia <strong>qarTuli</strong> enis adekvaturi werilobiTi<br />

gadmocemebisaTvis. <strong>qarTuli</strong> enis bgeriTi inventari<br />

imdenad srulad da Tanmimdevrulad aris asaxuli<br />

Zvel qarTul asomTavrul damwerlobaSi, rom<br />

19


mas am TvalsazrisiT (e.i. niSanTa Semadgenlobisa<br />

da maT fonetikur mniSvnelobaTa mxriv) Semdgom<br />

arsebiTi cvlilebebi arc ki ganucdia. Tanamedrove<br />

<strong>qarTuli</strong> damwerloba Tavisi Sinagani struqturuli<br />

maxasiaTeblebis mixedviT asaxavs ZiriTadad Zvel<br />

qarTul weriT sistemas (ramdenime niSnis amoRebiT: À,<br />

Á da Ã, romelnic gamoxatavdnen Zvel sistemaSi axali<br />

saliteraturo <strong>qarTuli</strong>saTvis arasaWiro bgerebs).<br />

magram romeli weriTi sistema aqvs aRebuli <strong>qarTuli</strong><br />

anbanis Semqmnels nimuSad, werilobiT `prototipad~,<br />

romel damwerlobas ufardebs igi qarTul bgeraTa<br />

inventars, <strong>qarTuli</strong> enis bgeraTa simravles, raTa<br />

moaxdinos sistemaSi mocemul bgeraTa garkveuli wesiT<br />

dalageba da gamoxatos isini Sesabamisi grafikuli<br />

simboloebiT? sxva sityvebiT rom vTqvaT, nimuSad<br />

aRebuli r o m e l i d a m w e r l o b i s m i x e d v i T unda<br />

yofiliyo gawyobili axlad Seqmnili <strong>qarTuli</strong> anbani,<br />

romeli weriTi sistema u d e v s mas s a f u Z v l a d ?<br />

es aris arsebiTad p r o b l e m a Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> dam werlobis<br />

warmoSobisa, dayvanili sruliad konkretul<br />

amocanaze, saxeldobr imis garkvevaze, Tu romel w e -<br />

r i l o b i T s i s t e m a s e m y a r e b a <strong>qarTuli</strong> damwerloba<br />

rogorc nimuSs, rogorc `prototipul models~,<br />

romelic gansazRvravs mis wyobasa da paradigmatikas.<br />

am TvalsazrisiT Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> anbanis SesaZlebel<br />

prototipebad warmo gvidgeba pirvel rigSi Z v e l i<br />

s e m i t u r i d a m w e r l o b a (an misgan warmomdgari<br />

romelime sxva, magaliTad, b e r Z n u l i w e r i T i<br />

s i s t e m a ).<br />

yvela SemTxvevaSi (e.i. <strong>qarTuli</strong> <strong>damwerlobis</strong> semituri<br />

Tu berZnuli weriTi sistemisagan warmomavlobis<br />

20


daSvebiT) erTi ram winaswar cxadia: rogorc semitur,<br />

ise berZnul sistemasTan SedarebiT <strong>qarTuli</strong> bgeriTi<br />

siste ma xasiaTdeba bgeraTa (kerZod, Tanxmovan fonemaTa)<br />

ufro di di raodenobiT. maSasadame, orive am<br />

sistemasTan Sefardebisas qarTulSi darCeba erTi<br />

jgufi Tanxmovnebisa, romlebic ver poveben fonetikur<br />

ekvivalentebs Sesadarebel sistemebSi. es <strong>qarTuli</strong><br />

Tanxmovnebi am TvalsazrisiT `d a n a r T ~, `d a m a -<br />

t e b i T ~ bgerebad SeiZleba CaiTvalos Sesadarebel siste<br />

mebTan SefardebiT; es `damatebiTi~ Tanxmovnebi qar-<br />

TulisaTvis `specifikuri~ Tanxmovnebia Sesadarebel<br />

sistemaTa TvalsazrisiT.<br />

amgvarad, <strong>qarTuli</strong> <strong>damwerlobis</strong> Seqmnis procesSi<br />

nimu Sad aRebul sistemebTan qarTul bgeraTa Se fardebis<br />

damya rebisas, mTeli simravle <strong>qarTuli</strong> bgeriTi<br />

erTeulebisa or jgufad unda gayofiliyo,<br />

romelTagan p i r v e l i da Z i r i T a d i jgufi ga nisa<br />

zRvreboda Sesadarebeli sis temis bgeriTi erTeulebiT<br />

da am ukanasknelis anbanT rigis mixedviT gaiwyoboda,<br />

xolo m e o r e j g u f i bgere bisa iqneboda<br />

<strong>qarTuli</strong>saTvis Sesadarebeli sistemis Tval saz risiT<br />

`s p e c i f i k u r i ~ da am azriT igi damatebiT bgeraTa<br />

simravles Seqmnida, romelic anbanSi `d a n a r T b g e -<br />

r a T a ~ saxiT daemateboda garkveuli wesis mixedviT<br />

gawyobil ZiriTad bgerebs.<br />

amdenad, Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> <strong>damwerlobis</strong> warmoSobis<br />

prob lema o r i ZiriTadi aspeqtiT xasiaTdeba: es aris,<br />

uwinares yovlisa, garkveva im w e r i l o b i T i p r o -<br />

t o t i p i s a , rom lis mixedviTac unda gawyobiliyo<br />

<strong>qarTuli</strong> anbanis `Z i r i T a d i n a w i l i ~ da meore:<br />

21


gamo vlena im weriTi wyaroebisa (Tu ki aseTi arsebobs)<br />

da principebisa, romelTa mixedviT anbanis `d a n a r T i<br />

n a w i l i ~ unda Seqmniliyo da dahmateboda ZiriTad<br />

na wils e r T i a n i q a r T u l i a n b a n T s i s t e m i s sawar<br />

moeblad.<br />

maSasadame, Cveni amocana _ `Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> <strong>damwerlobis</strong>~<br />

warmomavlobis garkveva _ kidev ufro konkretul<br />

saxes iZens da daiyvaneba imis garkvevaze, Tu romeli<br />

werilobiTi nimuSis mixedviT iqna gawyobili <strong>qarTuli</strong><br />

anbanis ZiriTadi nawili, an ufro zustad rom vTqvaT,<br />

romeli weriTi prototipi _ semituri Tu berZnuli _<br />

gansazRvravs <strong>qarTuli</strong> anbanis ZiriTadi da damatebiTi<br />

nawilebis Sinagan struqturasa da Sedgenilobas.<br />

gasagebia, rom sxvadasxva damwerlobaTa sawyis nimu<br />

Sad, `prototipad~ an `weriT modelad~ aReba<br />

sxvadasxvagvarad gansazRvravs axlad Seqmnili<br />

<strong>damwerlobis</strong> `Z i r i T a d ~ da `d a n a r T ~ nawi lebs;<br />

sxvadasxva weriTi prototipis mixedviT sxvadasxva<br />

gvarad ganawildeba bgeriTi erTeulebi da<br />

maTi gamomxat<strong>veli</strong> simboloebi anbanis `ZiriTad~ da<br />

`damatebiT~ nawilSi.<br />

am TvalsazrisiT semituri da berZnuli <strong>damwerlobis</strong><br />

Sefardeba Zvel qarTul anbanur damwerlobasTan<br />

gamoricxavs am ukanasknelis momdinareobas semituri<br />

weriTi sistemisagan da avlens mis genetikur kavSirs<br />

b e r Z n u l damwerlobasTan.<br />

<strong>qarTuli</strong> anbanis warmomavloba semiturisagan naklebad<br />

savaraudoa ukve imis gamo, rom Z<strong>veli</strong> semituri<br />

weriTi sistema (da misgan warmomdgari sxva semituri<br />

damwerlobani) narevi `konsonantur-silaburi~ tipis<br />

22


damwerlobaa, ma Sin rodesac qarTul damwerlobaSi<br />

mkacrad da Tan mimdevruladaa gatarebuli weris<br />

`anbanuri principi~, rac pirvelad damwerlobaTa<br />

istoriaSi swored berZnul weriT sistemaSi gan xorcielda,<br />

Z<strong>veli</strong> semituri sistemis saTanado struqturuli<br />

gardaqmnebis Sedegad.<br />

amave dros, <strong>qarTuli</strong> anbanis Seqmnisas weriT nimuSad<br />

semituri sistemis aRebis SemTxvevaSi, qarTul anbans<br />

sul sxva wyoba da struqtura eqneboda, anbanis<br />

`ZiriTadi~ da `damatebiTi~ nawilebi sul sxvagvari<br />

Sedgenilobisa iqneboda, vidre es Zvel qarTul<br />

damwerlobaSia dadasturebuli. <strong>qarTuli</strong> anbanis<br />

Seqmnisas swored berZnuli (da ara semituri) weriTi<br />

sistema unda yofiliyo gamoyenebuli rogorc<br />

weriTi nimuSi, rogorc p r o t o t i p i , romlis mixed<br />

viTac gamoiyo bgeriTi erTeulebi qarTulSi,<br />

gaiwyo anbani da ganisazRvra misi `ZiriTadi~ da<br />

`danarTi~ nawilebis Sedgeniloba da struqtura.<br />

Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> anbanis SeqmnisaTvis sayrden nimuSad<br />

berZnuli <strong>damwerlobis</strong> miCneva savsebiT gasagebs xdis<br />

<strong>qarTuli</strong> sistemis struqturisa da paradigmatikas,<br />

misi `ZiriTadi~ da `damatebiTi~ nawilebis xasiaTsa<br />

da bgeriT Sedgenilobas. amasTanave sagulisxmoa, rom<br />

yvela is Tavisebureba berZnuli <strong>damwerlobis</strong>a, riTac<br />

es ukanaskneli gansxvavdeba Z<strong>veli</strong> semiturisagan,<br />

yvela is specifikuri, sakuTriv berZnulisaTvis<br />

damaxasiaTebeli struqturuli niSani, warmoqmnili<br />

berZnul anbanSi misi Seqmnisas semi turisagan da<br />

agreTve misi Semdgomi ganviTarebis procesSi, asaxulia<br />

srulad qarTul anbanSi, rac naTlad mowmobs Z<strong>veli</strong><br />

<strong>qarTuli</strong> <strong>damwerlobis</strong> b e r Z n u l i (da ara uSualod<br />

23


24<br />

<strong>qarTuli</strong> anbanis paradigmatika semiturTan<br />

da berZnulTan SepirispirebiT


s e m i t u r i ) sistemisagan warmomavlobas. Z<strong>veli</strong><br />

qar Tu li <strong>damwerlobis</strong> mTeli rigi struqturuli<br />

Taviseburebani aixsneba berZnuli <strong>damwerlobis</strong><br />

saSualebiT; isini berZnuli <strong>damwerlobis</strong> struqturul<br />

maxasiaTeblebs imeoreben.<br />

amgvarad, Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> anbanis Sepirispireba Zvel<br />

semitur sistemasa da berZnul damwerlobasTan avlens<br />

<strong>qarTuli</strong> sistemis semiturisagan gansxvavebul wyobas<br />

da <strong>qarTuli</strong> bgerebis anbanTrigSi ganawilebas swored<br />

fonetikurad msgavsi berZnuli bgerebis anbanuri<br />

wyobis mixedviT.<br />

25


26<br />

a somTavruli <strong>damwerlobis</strong> grafikul<br />

simboloTa warmomavloba<br />

Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> <strong>asomTavruli</strong> <strong>damwerlobis</strong> aso-niSanTa<br />

SedarebiTi grafemuli analizi semituri da berZnuli<br />

wris damwerlobebTan avlens <strong>qarTuli</strong> <strong>damwerlobis</strong><br />

o r i g i n a l o b a s , mis erTgvar d a m o u k i d e b l o b a s<br />

isto riulad cnobil damwerlobaTa grafikisagan.<br />

Z<strong>veli</strong> qarTu li <strong>asomTavruli</strong> <strong>damwerlobis</strong> grafika ver<br />

daiyvaneba mTlianad romelime konkretul istoriulad<br />

cnobil grafikul sistemaze.<br />

<strong>qarTuli</strong> <strong>asomTavruli</strong> <strong>damwerlobis</strong> grafemebis Seda<br />

rebiTma Seswavlam cxadyo is metad mniSvnelovani<br />

garemoeba Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> <strong>damwerlobis</strong> warmoSobisa da<br />

istoriis TvalsazrisiT, rom es niSnebi ver CaiTvleba<br />

erTi romelime weriTi sistemis (b e r Z n u l i s an<br />

s e m i t u r i s ) bunebriv grafikul ganviTarebad (ra<br />

azriTac, magaliTad, arqauli berZnuli grafika Z v e l i<br />

s e m i t u r i grafikis amsax<strong>veli</strong>a, an mcire aziis Z<strong>veli</strong><br />

damwerlobani da etrus kuli _ b e r Z n u l i s a , aseve<br />

kopturi da goTuri uncialuri _ b e r Z n u l i s a da<br />

sxv.). da Tumca calkeul qarTul asomTavrul niSnebs<br />

SeiZleba daeZebnos sxvadasxva xasiaTis grafikuli<br />

analogebi sxvadasxva weriT sistemebSi (rogoricaa,<br />

magaliTad, f i n i k i u r - b e r Z n u l i , a r a m e u l i ,<br />

f a l a u r i , p a l m i r u l i da sxv. grafikuli sis temebi),<br />

es arafers metyvelebs <strong>qarTuli</strong> <strong>damwerlobis</strong><br />

grafikuli prototipis Sesaxeb, Tu romeli konkretuli<br />

weriTi sistemis grafikul niSanTa mixedviT unda Seqmniliyo<br />

Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> mrgvlovani <strong>damwerlobis</strong> asoniSanTa<br />

moxazuloba, miT umetes ver avlens imas, Tu<br />

romeli sistemis g r a f i k u l g a g r Z e l e b a s , e v o -


l u c i a s Se i Z leba warmoadgendes uZvelesi <strong>qarTuli</strong><br />

aso mTavruli niS nebi (Tu isini saerTod romelime<br />

calkeuli sistemis amgvari grafikuli evoluciis<br />

produqtad SeiZleba iqnes miCneuli).<br />

Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> <strong>asomTavruli</strong> <strong>damwerlobis</strong> niSanTa<br />

grafika ufro x e l o v n u r a d S e q m n i l i grafemebis<br />

STa beWdi le bas tovebs, romlebic iwarmova sxvadasxva<br />

tipis swori xazebisa da wrexazis grafikuli kombinaciiT.<br />

am gziT iqmneba grafikuli TvalsazrisiT metad<br />

ekonomikuri sis tema grafemebisa, romlebic<br />

formalurad gansxvavdebian erTmaneTisagan (resp. upirispirdebian<br />

grafikul sistemaSi erTmaneTs) minimaluri<br />

raodenobis damatebiTi xazebis saSualebiT.<br />

SedarebiT iSviaTia grafikul sistemaSi Se mTxveviTi<br />

niSnebi amgvari damatebiTi xazebis ufunqcio gamoyenebisa.<br />

bunebrivia amasTanave vivaraudoT, rom Z<strong>veli</strong><br />

<strong>qarTuli</strong> <strong>damwerlobis</strong> grafikul niSanTa Sedgena-<br />

SeTxzvisas romelime sxva grafikuli sistema yofiliyo<br />

safuZvlad aRebuli, <strong>qarTuli</strong> <strong>damwerlobis</strong> niSanTa grafi<br />

kuli modelireba momxdariyo romelime sxva weriTi<br />

sistemis (an sistemebis) grafikuli nimuSebis mixedviT<br />

rogorc es, magaliTad, Z<strong>veli</strong> somxuri <strong>damwerlobis</strong> Seqmnisas aris<br />

savaraudebeli, sadac berZnuli sistemis mixedviT Sedgenili anbanis<br />

niSanTa garkveuli nawilis grafikuli gaformebisas, rogorc Cans,<br />

e T i o p i u r i grafikuli niSnebi da principebi iqna gamoyenebuli.<br />

Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> werilobiTi sistemis warmomavloba<br />

berZnuli <strong>damwerlobis</strong>agan, an, ufro zustad, Z<strong>veli</strong><br />

qarTul i anbanis Seqmnisas werilobiT nimuSad da<br />

modelad berZnuli anbanis gamoyeneba gvavaraudebinebs<br />

qarTul gra fikul niSanTa Sedgena-SeTxzvisas pirvel<br />

rigSi b e r Z n u l i g r a f i k u l i s i s t e m i s aRebas,<br />

qarTul aso-niSanTa grafikul safuZvlad Sesabamis<br />

b e r Z n u l niSanTa moxazulobis gamoyenebas.<br />

27


<strong>qarTuli</strong> anbanis Sinagani struqturuli maxasiaTeblebi, magaliTad,<br />

semitur weriT sistemas rom ukavSirdebodes (rogori kavSiric berZnul<br />

sistemasTan vlindeba), maSin bunebrivi iqneboda qarTul grafikul<br />

niSanTa Sesadareblad semituri niSnebi mogvexmo, romelime semitur<br />

sistemasTan dagvenaxa qarTul aso-niSanTa grafikuli msgavseba.<br />

arsebiTad, g r a f i k u l i m s g a v s e b a erTi sistemisa Sesa Zlebelia<br />

mraval sxva sistemasTan aRmoCndes. bunebrivia aseT viTarebaSi<br />

S e s a d a r e b l a d swored is grafikuli sistema dav saxoT, romelTanac<br />

mocemuli weriTi sistema mWidro Si nagan struqturul kavSirs avlens.<br />

aseT sistemad Z<strong>veli</strong> qarTu li <strong>asomTavruli</strong> anbanis SemTxvevaSi Z v e l i<br />

b e r Z n u l i damwerloba gvevlineba, da swored b e r Z n u l i g r a f i k a<br />

unda vivaraudoT pirvel rigSi <strong>qarTuli</strong> grafikis sayrdenad).<br />

<strong>qarTuli</strong> werilobiTi sistema imeorebs berZnul<br />

sistemas, upirveles yovlisa, gamoxatulebis planis<br />

erT-erT ZiriTad maxasiaTebelSi _ weris mimarTulebaSi<br />

m a r c x n i d a n m a r j v n i v (sapirispirod semitur<br />

siste maTa m a r c x n i v mimarTuli werisa). am saerTo<br />

monumenturi stilisa da niSanTa geometriuli xasiaTis<br />

garda, nimuSad aRebuli berZnuli werilobiTi sistemis<br />

gavlena qarTul aso mTav rul grafikaze Tavs iCens<br />

agreT ve mTeli rigi aso mTavruli niSnebis konkretul<br />

moxazulobaSi, romelTa grafikuli forma msgavsia<br />

saTanado berZnuli grafemebis formisa. aseTi grafikuli<br />

msgavseba berZnulTan vlindeba gansakuTrebiT <strong>qarTuli</strong><br />

<strong>asomTavruli</strong> <strong>damwerlobis</strong> `Zi riTad~, berZnulisadmi<br />

Sesabamis nawilSi. am nawilis ni SanTa umravlesobis moxazuloba<br />

SesaZlebelia ganxilul iqnes rogorc saTanado<br />

berZnul niSanTa grafikaze dam yarebuli formebi;<br />

am niSanTa grafikuli formebi unda asa xavdes<br />

saTanado berZnuli asoebis moxazulobas, ga rTulebuls<br />

qarTul sistemaSi damatebiTi xazebiT an gra fikulad<br />

gamartivebuls garkveuli xazebis mocilebiT. Z<strong>veli</strong><br />

<strong>qarTuli</strong> <strong>asomTavruli</strong> <strong>damwerlobis</strong> `ZiriTadi~,<br />

berZnulisadmi Sesabamisi nawilis es grafemebi<br />

SesaZlebelia berZnuli <strong>damwerlobis</strong> Sesabamis erTeulTa<br />

grafikuli modifikaciis Sedegad yofiliyo miRebuli.<br />

28


q arTuli <strong>asomTavruli</strong> damwerloba SedarebiT<br />

kopturTan, goTurTan, somxurTan da<br />

slavurTan<br />

Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> <strong>asomTavruli</strong> anbanis gansazRvra<br />

rogorc berZnuli weriTi sistemis safuZvelze<br />

Seqmnili qristianuli xanis <strong>damwerlobis</strong>a bunebrivad<br />

ayenebs tipologiurad am ukanasknels berZnulze<br />

damyarebul sxva qristianul damwerlobaTa rigSi:<br />

k o p t u r , g o T u r , s o m x u r da Z v e l s l a v u r<br />

damwerlobebTan.<br />

k o p t u r T a n da g o T u r T a n qarTul asomTavrul<br />

damwer lobas aerTianebs prototipuli berZnuli anbani<br />

sadmi paradigmatuli damokidebulebis principi; am<br />

Tval sazrisiT Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> damwerloba eTanxmeba<br />

k o p t u r s a da g o T u r s da upirispirdeba s o m -<br />

xurs.<br />

Zvel qarTul damwerlobaSi, iseve rogorc koptursa<br />

da goTurSi, asaxulia uklebliv da srulad mTeli<br />

prototipuli berZnuli paradigmatika; yvela 9 ×<br />

3 = 27 niSani berZnuli anbanisa, romlebic rogorc<br />

fonetikuri, ise ricxviTi mniSvnelobebiT _ ˜ stëgma,<br />

ð kØppa da ô s„mpi niSanTa SemTxvevaSi _ gadatanilia<br />

am anbanebSi imave TanmimdevrobiT da saTanado<br />

fonetikuri da ricxviTi mniSvnelobebiT.<br />

berZnuli e p i s e m o n e b i (mxolod ricxviTi mniSvnelo<br />

bis mqone grafikuli simboloebi) gadmodis aq<br />

amave funqciiT (e.i. mxolod saTanado ricxviT mni-<br />

SvnelobaTa gamomxatvel simboloebad, Sdr. kopturi<br />

ricxv-niSnebi `6~ da `900~, goTuri ricxv-niSnebi `90~<br />

29


da `900~), an isini iZenen axal sistemebSi saTanado<br />

enaTaTvis damaxasiaTebel `specifikur~ fonetikur<br />

mniSvnelobebs (Sdr. fāj niSa ni kopturSi _ fonetikuri<br />

mniSvneloba [f], ricxviTi mniSvne loba `90~; niSani<br />

goTurSi _ fonetikuri mniSvneloba [q w ], ricxviTi<br />

mniSvneloba `6~; v `vin~, `Jan~, da ¸ `Sin~ niSnebi<br />

qarTulSi _ fonetikuri mniSvneloba Sesabamisad [v],<br />

[ž] da [š], ricxviTi mniSvneloba `6~, `90~ da `900~).<br />

berZnuli niSnebi, berZnulisaTvis `specifikuri~ fone<br />

tikuri mniSvnelobebiT: [ks], [ps], [ō] da sxv., romlebic<br />

ar aris damaxasiaTebeli saTanado enebisaTvis, gadmo<br />

dis aq axali, am enaTaTvis `specifikuri~ fonetikuri<br />

mniSvnelobiT (Sdr. goTuri niSnebi<br />

_ fonetikuri mniSvneloba Sesabamisad [t], [j], [h w ],<br />

ricxviTi mniSvneloba _ `9~, `60~, `700~, <strong>qarTuli</strong> y<br />

`Áe~, ¬ `Ran~, `yar~ niSnebi _ fonetikuri mniSvneloba<br />

Sesabamisad [j], [γ], [q’], ricxviTi mniSvneloba _ `60~,<br />

`700~, `800~).<br />

axlad Seqmnil anbanebSi angvari fonetikuri Senacvlebebis<br />

ganxorcielebiT da berZnuli anbanis<br />

e p i s e m o n e b i s (ricxv-simboloTa) saTanado adgileb<br />

ze SenarCu nebiT (Sesa Zlebelia, `specifikuri~ fonetikuri<br />

mniSvnelobis miweriT) arsebiTad Semoinaxeba<br />

prototipuli anbanis p a r a d i g m a t i k a da saTanado<br />

ricxviTi mniSvnelobebi; am principiT gawyobili<br />

anbanebis paradigmatika mTlianad prototipuli<br />

anbanis paradigmatikaze `gadaisaxeba~.<br />

es pirvel rigSi Seexeba g o T u r s , sadac amgvari<br />

fo ne ti kuri Senacvlebebis Sedegad amoiwura yvela<br />

is berZnul Tan SedarebiTi `specifikuri~ bgera,<br />

30


omlebic unda gamoxatuliyo anbanSi specialuri<br />

grafikuli simboloebis saSualebiT. amitom goTuri<br />

anbani grafikul simboloTa imave 9 × 3 =27 raodenobas<br />

Seicavs, rasac prototipuli berZnuli; amaTgan pir<strong>veli</strong><br />

cxra simbolo anbanTrigSi gamo xatavs `erTeulebs~,<br />

momdevno cxra simbolo _ `aTeulebs~, xolo anbanis<br />

damasrulebeli cxra simbolo _ `aseulebs~.<br />

k o p t u r s a da q a r T u l anbanebSi berZnulis Se sabamis<br />

nawilSi Catarebuli amgvari fonetikuri `Senacvlebebis~<br />

Semdegac rCeba mTeli rigi berZnulTan<br />

SedarebiT `spe cifikuri~ bgerebi, romlebic unda<br />

gamoixatos anban Si; aseTi bgerebi, saTanado grafikuli<br />

simboloebiT warmodgenili, daerTvis koptur da<br />

qarTul anbanebSi `ZiriTad~, berZnulisadmi Sesabamis<br />

nawils da awarmoebs anbanis specifikur damasrulebel<br />

jgufs. amgvari `dama tebiTi~ simboloebis saSualebiT<br />

SesaZlebeli xdeba ricxv-mniSvnelobaTa damatebiTi<br />

jgufis _ `aTaseulebis~ _ gamoxatva.<br />

arsebiTad g a n s x v a v e b u l i paradigmatuli principia<br />

gamoyenebuli Z<strong>veli</strong> somxuri anbanis Sedgenisas,<br />

rac am ukanasknels tipologiurad k o p t u r , g o T u r<br />

da q a r T u l anbanebs upirispirebs.<br />

Z<strong>veli</strong> somxuri anbanis Sedgenisas prototipuli ber-<br />

Znuli anbanidan amogdebulia yvela e p i s e m o n i<br />

(anu mxo lod ricxviTi mniSvnelobis gamomxat<strong>veli</strong><br />

niSnebi _ e.i. ˜ stëgma, ð kØppa da ô s„mpi), agreTve<br />

yve la is aso-niSani, romlebic specifikur berZnul,<br />

somxurisaTvis aradamaxasiaTebel bgerebs gamoxataven:<br />

X xí (fonetikuri mniSvneloba [ks]), Y psí (fonetikuri<br />

mni Svneloba [ps]) da W ¾ mÐgaα (fonetikuri mniSvneloba<br />

[ō]).<br />

31


32<br />

kopturi damwerloba goTuri damwerloba


amdenad, Zvel somxur anbanSi momxdaria ara<br />

`specifikur~ berZnul mniSvnelobaTa f o n e t i k u r i<br />

S e n a c v l e b a , rogorc es k o p t u r , g o T u r da<br />

q a r T u l anbanebSi gvaqvs, aramed prototipuli<br />

berZnuli anbani w i n a s w a r d a y v a n i l i a im nawilze,<br />

romelic Seicavs somxurisaTvis damaxasiaTebel<br />

bgeriT erTeulTa gamomxatvel simboloebs. amgvarad,<br />

berZnuli prototipuli anbanis es nawili, mTel rig<br />

`specifikur~ berZnul simboloTa amogdebiT miRebuli,<br />

warmoadgens im C o n C x s , razedac aigo Z<strong>veli</strong> somxuri<br />

weriTi sistema.<br />

`specifikuri~ somxuri, berZnulisagan gansxvavebuli<br />

bge rebis gamomxat<strong>veli</strong> aso-niSnebi moTavsebulia ara<br />

berZnuli nawilis m o m d e v n o d , rogorc es koptur<br />

da qarTul anbanebSi gvaqvs, aramed g a f a n t u l i a<br />

berZnulis Sesabamisi nawilis simboloebs Soris, rac<br />

arsebiTad a r R v e v s somxuri anbanis berZnulisadmi<br />

Sesabamis paradigmatikas da mTlianad cvlis berZnulis<br />

Sesa bamisi simboloebis ricxv-mniSvnelobaTa sistemas.<br />

prototipuli berZnuli anbanis ricxv-mniSvnelobaTa<br />

SenarCunebis principi, rac ase mkafiod aris gatarebuli<br />

k o p t u r , g o T u r da q a r T u l anbanebSi, mTlianad<br />

u k u g d e b u l i a somxuri anbanis Semqmnelis mier,<br />

romelic iyenebs berZnul damwerlobas rogorc<br />

sayrden sistemas mxolod saTanado somxuri bgeriT<br />

erTeulTa gamosayofad. amiT unda aixsnebodes is,<br />

rom somxuri anbanis Semqmneli berZnul anbanSi ar<br />

iTvaliswinebs im simboloebs, romelTac ar gaaCniaT<br />

fonetikuri mniSvneloba da arc im simboloebs,<br />

romlebic `zedmetia~ somxurisaTvis maTTvis dama-<br />

33


xa siaTebel `specifikur~ berZnul fonetikur mni-<br />

SvnelobaTa gamo. amitomaa swored, rom berZnuli anbanis<br />

C o n C x i , romelic safuZvlad udevs somxurs,<br />

iwyeba A ‡lfa da mTavrdeba X qí aso-niSniT, romlebic<br />

saTanadod aisaxa somxurSi Sesabamisad A ayb da ² khē<br />

niSnebiT; amaT Soris moTavsda sxvadasxva adgilas,<br />

yovelgvari SesamCnevi kanonzomierebis gareSe, mTeli<br />

rigi danarTi simboloebi, romelTac `spe cifikuri~<br />

somxuri, berZnulisagan gansxvavebuli fone tikuri<br />

mniSvnelobebi mieweraT.<br />

¸ š niSani somxurSi (ricxviTi mniSvneloba `500~) berZnuli<br />

X xí niSnis adgilas ki ar zis, mis `substituts~ ki ar warmoadgens,<br />

aramed `danarTi~ nawilis simboloa, romelic moTavsda somxur anbanSi<br />

berZnuli N næ da O Û mikrØn simboloebis Sesabamisi N n da O o niSnebs<br />

Soris. egeve Seexeba somxur Z j niSans (ricxviTi mniSvneloba `900~),<br />

romelic anbanSi berZnuli ð kØppa niSnis adgils ki ar ikavebs, aramed<br />

SemTxveviT xvdeba anbanTrigSi berZnuli P pí da R r» niSnebis Sesabamis<br />

somxur P p da · r . simboloebs Soris.<br />

amis Sedegad mTlianad irRveva Sesabamisoba prototipul<br />

berZnulsa da somxur anbanebs Soris asoniSanTa<br />

ricxv-mniSvnelobebis Tval sazrisiT. amiT<br />

som xuri anbani mkveTrad upirispirdeba k o p t u r ,<br />

g o T u r da q a r T u l weriT sistemebs, romlebic am<br />

TvalsazrisiT saerTo tipologiur jgufs qmnian.<br />

garda prototipuli berZnuli anbanisadmi paradigmatuli<br />

damokidebulebis erTiani principisa aRniSnul<br />

tipologiur jgufSi Semaval weriT sistemebs rigi sxva<br />

specifikuri maxasiaTeblebic aerTianebs. sagulisxmoa<br />

am TvalsazrisiT is msgavsebani, rac Zvel g o T u r da<br />

q a r T u l weriT sistemebSi iCens Tavs; Zvel qarTul<br />

damwerlobas aerTianebs g o T u r T a n ara mxolod<br />

zogadi principi specifikur berZnul bgeraTa<br />

34


saTanado fonetikuri mniSvnelobebiT Senacvlebisa,<br />

aramed erT SemTxvevaSi sistemaSi Senacvlebuli<br />

fonetikuri mniSvnelobis damTxvevac.<br />

goTur anbanSi, ise rogorc Zvel qarTulSi,<br />

berZnu li X xí niSani (fonetikuri mniSvneloba [ks],<br />

ricxviTi mniSvneloba `60~) Senacvlebulia erTi da<br />

imave j-fonetikuri mniSvne lo bis mqone saTanado<br />

simboloebiT (ricxviTi mniSvneloba `60~), romlebic<br />

amave dros grafikul msgavsebasac amJRavneben: Sdr.<br />

goTuri j ~ Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> Ó Á.<br />

rogor moxda, rom or erTmaneTisagan damoukidebel<br />

sistemaSi, erTi da imave berZnuli mniSvnelobis<br />

Sena cvleba ganxorcielda identuri fonetikuri<br />

mniSvnelobiT [j], rasac araferi aqvs saerTo<br />

fonetikurad Tavdapirvel berZnul mniSvnelobasTan?<br />

metad mcirea albaToba imisa, rom amgvari damTxveva,<br />

rac gamoixata j-fonetikuri SenacvlebiT erTi da<br />

imave berZnuli niSnisa orive am sistemaSi, wminda<br />

SemTxveviToba iyos; ufro SesaZlebelia am sistemebs<br />

Soris garkveuli istoriuli urTierToba vivaraudoT:<br />

Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> anbanis Semqmneli icnobs mis Tanadroul<br />

sxvadasxva weriT sistemebs, maT Soris g o T u r<br />

anbansac, romlis monacemebs igi axali <strong>damwerlobis</strong><br />

Seqmnisas iTvaliswinebs.<br />

cnobilia, rom g o T e b i me-3 saukunis Sua xanisaTvis mosaxleobdnen<br />

Savi zRvis CrdiloeT da dasavleT napirebze. aqedan isini gadadian<br />

istoriuli yirimis teritoriaze, t a v r i s naxevarkunZulze. aq goTebi<br />

ipyroben bosforis samefos da euflebian mis xomaldebs, romelTa<br />

saSualebiTac mTel rig gabedul reidebs awarmoeben Savi zRvis<br />

aRmosavleT sanapiroze (biWvinTa) da egeosisa da xmelTaSua zRvis<br />

kunZulebsac aRweven. t a v r i s naxevarkunZulze yirimeli g o T e b i<br />

iReben me-3 saukunis bolos aRmosavlur, berZnul qristianobas da<br />

35


sakuTar enaze awarmoeben RvTismsaxurebas; maT hyavT sakuTari episkoposi<br />

_ u n i l a (gard. 404w.). moRweulia cnoba imis Sesaxeb, rom am periodSi<br />

konstantinopolSi, wminda pavles eklesiaSi goTurad iqna wakiTxuli<br />

erTi Tavi saxarebidan. yo<strong>veli</strong>ve es mowmobs yirimis goTebSi v u l f i l a s<br />

mier Targmnili goTuri saxarebis arsebobas, romelic Sesrulebuli<br />

iyo mis mierve Seqmnili originaluri goTuri damwerlobiT. ar aris<br />

gamoricxuli, rom qarTvelebi goTur damwerlobas swored yirimeli<br />

goTebisagan icnobdnen).<br />

am TvalsazrisiT SesaZlebelia arc is iyos SemTxvevi Ti,<br />

rom ramdenime <strong>qarTuli</strong> aso-niSnis saxelwodeba Sesa bamis<br />

goTur niSanTa saxelebs emTxveva: <strong>qarTuli</strong> l niSnis<br />

`las~ saxeli, romelic fonetikurad gancalkavebiT<br />

dgas danarCen saxelwodebebTan SedarebiT, metad<br />

emsgavseba goTuri [l] niSnis `laaz~ saxels; Sdr. agreTve<br />

<strong>qarTuli</strong> V v `vin~ da goTuri `uuinne~ ([w]), qarT. m m<br />

`man~ da goT. `manna~ ([m]). berZnul weriT sistemaze<br />

damyarebul qristianuli xanis damwerlobaTa istoriuli<br />

urTierTobis TvalsazrisiT sagulisxmoa agreT<br />

ve amave tipologiur jgufSi Semavali Z v e l i<br />

s l a v u r i <strong>damwerlobis</strong> monacemebi.<br />

slavur `glagolicaSi~ arsebiTad igive principia<br />

ganxorcielebuli prototipuli berZnuli sistemisadmi<br />

paradigmatuli damokidebulebisa, rac k o p t u r ,<br />

g o T u r da q a r T u l anbanebSi.<br />

`glagolicas~ ZiriTadad, berZnulis Sesabamisi nawi li<br />

gawyobilia berZnuli anbanis mixedviT masSi ganxorci<br />

elebuli saTanado `fonetikuri SenacvlebebiT~.<br />

`spe cifikuri~, berZnulisagan gansxvavebuli slavuri<br />

bgerebi, warmodgenili aq `danarTi~ nawilis saxiT,<br />

romelic agrZe lebs ZiriTad, berZnulisadmi Sesabamis<br />

nawils da asrulebs mTel sistemas `aTaseulTa~<br />

gamomxat<strong>veli</strong> ricxviTi mniSvnelobebiT.<br />

36


Z<strong>veli</strong> slavuri damwerloba<br />

37


`glagolicas~ danarTi (`aTaseulebis~ gamomxat<strong>veli</strong>)<br />

jgu fis niSanTa anbanTrigSi ganawilebisas Z<strong>veli</strong><br />

slavuri anbanis Semdgeneli iTvaliswinebs, rogorc<br />

Cans, sxva monacemebsac, maT Soris Z<strong>veli</strong> q a r T u l i<br />

<strong>damwerlobis</strong> anbanTrigs.<br />

sla vuri `glagolicas~ Semqmneli konstantine-ki ri les mier<br />

Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> <strong>damwerlobis</strong> codna dasturdeba misi cxovrebis<br />

aRwerilobiTac: Vita Cyrilli. konstantine-kiriles biografosi<br />

aRgviwers mis gamosvlas maRali wodebis sasuliero pirTa Sekrebilobaze,<br />

sadac igi `saRmrTo werilis~ moS<strong>veli</strong>ebiT TavgamodebiT icavs debulebas<br />

RvTismsaxurebis SesaZleblobis Sesaxeb sxvadasxva enebze, maT Soris<br />

slavurad: yovel ers unda mieces ufleba RmerTi Tavis mSobliur<br />

enaze adidos. amasTan dakavSirebiT igi imowmebs, Tu ramden ers, garda<br />

ebraelebisa, berZnebisa da laTinebisa, moepoveba sakuTari anbani; am<br />

xalxTa Soris konstantine-kirile `qarTvelebsac~ ixseniebs).<br />

es vlindeba rogorc `aTaseulTa~ jgufis č niSniT<br />

da wyebaSi (ricxviTi mniSvneloba `1.000~), Sdr.<br />

<strong>qarTuli</strong> aso mTavruli ¨, romelic `aTaseulTa~<br />

jgufs iwyebs (fonetikuri mniSvneloba [č], ricxviTi<br />

mniSvneloba `1.000~), aseve am jgufis meeqvse x 1<br />

niSnis `6.000~ ricxviTi mni SvnelobiT gamoyenebaSi<br />

(Sdr. <strong>qarTuli</strong> <strong>asomTavruli</strong> X niS nis _ mxedruli x<br />

_ fonetikuri mniSvneloba [x], ricxviTi mni Svneloba<br />

`6.000~). amgvari gavlena Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> <strong>damwerlobis</strong>a<br />

slavur `glagolicaze~ SesaZleblad aris miCneuli.<br />

sagulisxmoa agreTve `glagolicaSi~ с `900~ ~ č `1.000~<br />

~ š `2.000~ niSanTa mimdevroba (Sdr. <strong>qarTuli</strong> anbanis ¸ š<br />

`900~ ~ ¨ č `1.000~ ~ Ã с `2.000~ mimdevroba), rac asaxulia<br />

`kirilicaSic~ Ц с ~ Ч č ~ Ш š mimdevrobis saxiT.<br />

paradigmatuli struqturis msgavsebis garda Zvel<br />

qarTul asomTavrul damwerlobasa da slavur<br />

`glagolicas~ aerTianebs agreTve zogadi grafikuli<br />

principi axlad Seqmnili <strong>damwerlobis</strong> prototipuli<br />

38


sistemis grafikisagan daSorebisa, raTa am gziT<br />

warmoSobiliyo `originaluri~ erovnuli damwerloba,<br />

garegnulad damoukidebeli yo<strong>veli</strong>ve ucxouri weriTi<br />

sistemisagan.<br />

am principis ukidures gamovlinebas warmoadgens m e s -<br />

r o p - m a S T o c i s Z<strong>veli</strong> somxuri anbani berZnulisagan<br />

sru liad gansxvavebuli grafikiT. m e s r o p - m a S T o c i ,<br />

romelic somxuri anbanis Sedgenisas sayrdenad berZnul<br />

weriT sistemas iRebs, mTlianad cvlis berZnul niSanTa<br />

moxazulobas da saTanado somxuri aso-niSnebisaTvis<br />

qmnis originalur da Tavisebur grafikul sistemas,<br />

raTa am gziT gawyvetiliyo kavSiri prototipul<br />

berZnul damwerlobasTan da ganmtkicebuliyo axlad<br />

Seqmnili anbanis damoukideblobis STabeWdileba.<br />

<strong>qarTuli</strong> <strong>asomTavruli</strong> anbanis Semqmneli amave mizniT<br />

axdens prototipuli berZnuli grafikuli sistemis<br />

S e g n e b u l m o d i f i c i r e b a s ; igi ar wyvets axlad<br />

Seqmnil anbanSi kavSirs berZnul grafikasTan.<br />

igi mxolod gardaqmnis mas sistemis modifikaciisa da<br />

saTanado niSanTa grafikuli cvlilebebis ganxorcielebis<br />

Sedegad.<br />

amaSi vlindeba qarTul <strong>asomTavruli</strong> anbanis Semqmnelis uaRresad farTo<br />

filologiuri erudicia, romelic moicavda imdroindeli berZnuli<br />

lin gvisturi Teoriisa da berZnuli grafikuli sistemebis codnas.<br />

sagu lisxmoa am TvalsazrisiT agreTve <strong>qarTuli</strong> anbanis `specifikuri~<br />

<strong>qarTuli</strong> nawilis TanxmovanTa dalageba berZnuli fonetikuri Teoriis<br />

Sesabamisad.<br />

amiT Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> <strong>asomTavruli</strong> anbanis Semqmneli<br />

aRwevs arsebiTad imave Sedegs originaluri erovnuli<br />

<strong>damwerlobis</strong> Sedgenis TvalsazrisiT, rasac m e s r o m -<br />

m a S T o c i Z<strong>veli</strong> somxuri <strong>damwerlobis</strong> berZnulisagan<br />

39


sruliad gansxvavebul grafikul niadagze agebiT<br />

iRebs.<br />

amgvari tendenciebi aRmosavlur-qristianul samyaro<br />

Si, rac imdroindeli politikur-erovnuli da<br />

religiuri motivebiT unda yofiliyo gamowveuli,<br />

dasabams aZlevs berZnulze damyarebuli ramdenime<br />

grafikulad erTmaneTisagan gansxvavebuli weriTi<br />

sistemis Seqmnas, romlebic amave dros grafikul<br />

damoukideblobas avlenen prototipul berZnul<br />

sistemasTan SedarebiT.<br />

40<br />

somxuri anbani berZnulTan SepirispirebiT


q arTuli <strong>asomTavruli</strong> anbani rogorc berZnuli<br />

<strong>damwerlobis</strong> grafikuli stilizaciis Sedegad<br />

Seqmnili axali erovnuli damwerloba<br />

rogor unda aixsnas Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> <strong>asomTavruli</strong><br />

damwer lobis aso-niSanTa SedarebiTi analiziT<br />

gamovlenili grafikuli sxvaoba saTanado berZnul<br />

niSanTa moxazulo basTan? aris Tu ara es grafikuli<br />

sxvaoba Sedegi berZnu li weriTi sistemisagan warmomdgari<br />

Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> aso mTavruli <strong>damwerlobis</strong><br />

bunebrivi ganviTarebisa da grafikuli evoluciis,<br />

romlis procesSi igi unda daSo reboda prototipuli<br />

berZnuli <strong>damwerlobis</strong> niSanTa moxazulobas?<br />

am varaudis daSvebiT Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> <strong>asomTavruli</strong><br />

damwer lobis Seqmna berZnuli anbanis mixedviT unda<br />

gadagvetana im epoqaSi, rodesac arqauli berZnuli<br />

weriTi sistema iyo gavrcelebuli marcxniv mimarTuli<br />

weriT da Sesabamisad marcxniv miqceuli aso-niSnebiT;<br />

fonetikuri mniSvnelobis mqone [υ] bgeris gamomxat<strong>veli</strong><br />

F digamma niSniT da mTeli rigi sxva arqauli grafikuli<br />

da fonetikuri TaviseburebebiT, romlebic berZnul<br />

weriT sistemas Z<strong>veli</strong> welTaRricxvis VIII-VII saukuneebSi<br />

axasiaTebda.<br />

amasTanave, Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> <strong>asomTavruli</strong> damwerloba<br />

avlens berZnuli weriTi sistemisagan momdinare iseT<br />

grafikul da fonetikur Taviseburebebs, romlebic<br />

berZnul sistemaSi SedarebiT ufro gvian periodSi<br />

warmoiqmna, rodesac ukve marjvniv mimarTuli wera<br />

iyo gavrcelebuli, ϒ 8 yilØn niSniT palataluri [ü]<br />

xmovani gamoixata, xolo Tavdapirvelad [ow] difTongis<br />

41


gamomxat<strong>veli</strong> Οϒ niSanTa kombinaciis sa SualebiT [ū]<br />

xmovani aRiniSna; semituri ���� niSnisagan momdinare<br />

simbolo anbanidan amovarda da berZnulisaTvis<br />

damaxasiaTebeli bgerebis gamomxat<strong>veli</strong> damatebiTi<br />

niSnebi gaCnda.<br />

<strong>qarTuli</strong> <strong>asomTavruli</strong> <strong>damwerlobis</strong> Z<strong>veli</strong> welTaRricxvis<br />

VII-VI saukuneebSi gavrcelebuli arqauli<br />

berZnuli weriTi sistemisagan warmomavlobis miRebis<br />

SemTxvevaSi (rac TavisTavad ukve <strong>qarTuli</strong><br />

<strong>damwerlobis</strong>aTvis metad adreuli qronologiiT<br />

Sepirobebul kulturl-istoriuli xasiaTis sirTuleebs<br />

badebs) unda dagveSva, rom qarTul damwerlobaSi<br />

aisaxa yvela is ZiriTadi cvlileba da gardaqmna,<br />

romlebic berZnulma weriTma sistemam Semdgom<br />

ganicada, rac, rasakvir<strong>veli</strong>a, Zneli safiqrebelia.<br />

maSasadame, unda davuSvaT, rom <strong>qarTuli</strong> anbanis Seqmnisas<br />

weriT nimuSad aRebuli iyo Z<strong>veli</strong> berZnuli anbani im<br />

g r a f i k u l i da f o n e t i k u r i c v l i l e b e b i s<br />

gaTva liswi nebiT, romlebic berZnul werilobiT<br />

sistemaSi mo mdevno periodSi warmoiqmna.<br />

yo<strong>veli</strong>ve es gvavaraudebinebs Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> <strong>asomTavruli</strong><br />

<strong>damwerlobis</strong> xelovnurad Seqmnas nimuSad<br />

aRebuli berZnuli grafikuli sistemis g a r d a q m n i s a<br />

da s t i l i z a c i i s Sedegad.<br />

Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> <strong>asomTavruli</strong> anbanis Semqmneli weriT<br />

nimuSad, grafikul prototipad da modelad iRebs mis<br />

Tanadroul monumentur b e r Z n u l weriT sistemas da<br />

axdens mis stilizebul `arqaizacias~, rac gamoixata<br />

ZiriTadad saTanado berZnul grafikul simboloTa<br />

pirmarcxniv SebrunebaSi.<br />

42


amasTanave, igi S e g n e b u l a d c v l i s Sesabamis<br />

berZnul grafikul simboloTa moxazulobas sxvadasxva<br />

grafikuli xerxis gamoyenebiT: asos ZiriTadi<br />

xazisaTvis damatebiTi xazebis mimatebiT an gamoklebiT,<br />

riTac garkveuli grafikuli prototipis<br />

safuZvelze Seqmnili niSani am ukanasknels scildeba<br />

da originalur grafikul iers iZens.<br />

magram amisda miuxedavad, prototipul berZnul damwerlo<br />

basTan grafikuli kavSiri <strong>qarTuli</strong> <strong>asomTavruli</strong><br />

<strong>damwerlobis</strong> m o n u m e n t u r o b a s a da mis<br />

m r g v l o v a n duqtusSi gamoixata, rac Tanadrouli<br />

berZnuli uncialuri <strong>damwerlobis</strong> ZiriTadi grafikuli<br />

maxasiaTeblis amsa xve lia.<br />

amasTan dakavSirebiT bunebrivad ibadeba kiTxva: ratom<br />

ar iqna aRebuli Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> <strong>asomTavruli</strong> anbanis<br />

Semqmnelis mier nimuSad berZnuli werilobiTi sistema<br />

im grafikuli saxiT, ra saxiTac igi <strong>qarTuli</strong> anbanis<br />

Seqmnisas arsebobda; ratom ar iqna gamoyenebuli axlad<br />

Seqmnil anbanSi saTanado berZnul niSanTa moxazuloba,<br />

rogorc es, magaliTad, k o p t u r i an g o T u r i<br />

anbanebis Seqmnisas moxda, rogorc es b e r Z n u l i s a<br />

an s e m i t u r i s a g a n warmomdgar sxva damwerlobaTa<br />

SemTxvevaSi gvaqvs?<br />

am movlenis erT-erTi SesaZlebeli axsna iqneboda<br />

daSveba imisa, rom <strong>asomTavruli</strong> <strong>damwerlobis</strong> Semqmneli<br />

cdilobs am gziT d a f a r o s axlad Seqmnili <strong>qarTuli</strong><br />

anbanis damokidebuleba da kavSiri misi drois berZnul<br />

weriT sistemasTan. igi am mizniT axdens berZnul<br />

grafikul simboloTa iseT m o d i f i k a c i a s qarTulSi,<br />

rom saTanado berZnul da qarTul aso-niSnebs Soris<br />

43


ikargeba yovelgvari formalur-grafikuli kavSiri,<br />

romlis gamovlena mxolod specialuri grafikuli<br />

analizis saSualebiT Tu xerxdeba. Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong><br />

<strong>asomTavruli</strong> <strong>damwerlobis</strong> niSnebi saTanado berZnuli<br />

weriTi simboloebis S e g n e b u l g r a f i k u l stilizacias<br />

warmoadgens.<br />

Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> <strong>asomTavruli</strong> anbanis Semdgeneli<br />

qmnis e r o v n u l damwerlobas erovnul enaze teqstebis<br />

Ca sawerad, xolo erovnuli damwerloba d a m o -<br />

u k i d e b e l i unda iyos, amgvari warmodgenebis mixedviT,<br />

yo<strong>veli</strong> sxva <strong>damwerlobis</strong>agan, ar unda imeorebdes<br />

romelime sxva <strong>damwerlobis</strong> grafikul formas.<br />

egeve mosazrebebi edo safuZvlad m e s r o p - m a S -<br />

T o c i s e u l i somxuri <strong>damwerlobis</strong> berZnuli<br />

prototipisagan sru liad gansxvavebuli moxazulobis<br />

Seqmnas; amave mi ze ziT xdeba s l a v u r `glagolicaSi~<br />

berZnul mi nusku larul aso­niSanTa moxazulobis<br />

stilizacia da mo difikacia, rac maT sruliad<br />

gansxvavebul duqtuss ani Webs. am gziT xerxdeba axlad<br />

Seqmnili <strong>damwerlobis</strong> erov nuli T v i T m y o f a d o b i s<br />

ganmtkiceba da misi sxva damwerlobaTagan d a m o -<br />

u k i d e b l o b i s demonstrireba.<br />

am tendenciam somxuri anbanis Semqmneli miiyvana<br />

berZnul niSanTa moxazulobis srul ukugdebamde<br />

da saTanado grafikuli simboloebis originalur<br />

niadagze SeTxzvamde sxvadasxva grafikuli xerxisa da<br />

nimuSebis gamoyenebiT.<br />

<strong>qarTuli</strong> anbanis Semqmneli analogiuri tendenciis<br />

gansa xorcieleblad sxva gzas irCevs: igi ar wyvets<br />

yovelgvar kavSirs nimuSad aRebuli <strong>damwerlobis</strong><br />

44


gamoxatulebis planTan, prototipuli anbanis niSan-<br />

Ta moxazulobasTan; igi mxolod axdens prototipul<br />

niSanTa g r a f i k u l s t i l i z a c i a s sxvadasxva grafikuli<br />

meTodebis gamoye nebiT. mizani orive am anbanis<br />

SemdgenelT erTi da igive aqvT, am miznis grafikuli<br />

ganxorcielebis gza _ arsebiTad gansxvavebuli.<br />

ramdenadac Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> <strong>asomTavruli</strong> damwerloba warmoadgens<br />

originaluri Semoqmedebis nayofs, Cveni varaudebi konkretul niSanTa<br />

warmomavlobis, maTi SeTxzvis Sesaxeb sxvadasxva grafikuli xerxis<br />

gamoyenebiT uaRresad pirobiTi da hipoTeturia.<br />

yovelTvis unda gvaxsovdes, rom SeuZlebelia zustad d a d g e n a imisa,<br />

Tu ra grafikuli asociaciebi SeiZleba gasCenoda anbanis Semqmnels ama<br />

Tu im niSnis SeTxzvisas; xSirad aseTi daskvnebi mkvlevris subieqtur<br />

STabeWdilebebs ufro warmogvidgens, vidre im procesebis obieqtur<br />

asaxvas, rasac adgili unda hqonoda ama Tu im anbanis Semqmnelis `SemoqmedebiT<br />

laboratoriaSi~.<br />

Cven SegviZlia mxolod ama Tu im damwerlobiTi niSnebis s i n q r o n u l<br />

grafikul urTierTmimarTebaTa erTgvari modelireba, magram es<br />

srule biTac ar niSnavs im grafikuli proceduris a R d g e n a s ,<br />

romelic ganaxorciela am <strong>damwerlobis</strong> Semoqmedma aso-niSnebis<br />

SeTxzvi sa da grafikuli gaformebis dros; miT ufro gaumarTlebelia<br />

meTodologiurad calkeuli weriT simboloTa amgvari g r a f i k u l i<br />

analizis safuZvelze Sorsmimavali istoriuli daskvnebis gakeTeba<br />

mTlian werilobiT sistemaTa warmomavlobisa da Seqmnis Sesaxeb).<br />

amgvari n a c i o n a l u r i t e n d e n c i e b i damaxasiaTebeli<br />

unda yofiliyo aRmosavluri qristianobisaTvis,<br />

rome lic acxadebs RvTismsaxurebis TvalsazrisiT<br />

enaTa T a n a s w o r u f l e b i a n o b i s p r i n c i p s da<br />

miiswrafvis axali qristianuli kulturis Seqmnisaken<br />

erovnuli enisa da erovnuli <strong>damwerlobis</strong><br />

safuZvelze.<br />

aRmosavluri, berZnuli qristianoba am TvalsazrisiT mkveTrad emijneba<br />

romis eklesias, romelic avrcelebda qristianul sarwmu noebas dasavlur<br />

45


samyaroSi laTinuri enisa da <strong>damwerlobis</strong> safuZvelze, erovnuli enisa<br />

da erovnuli kulturis gauTvaliswineblad.<br />

qveyanaSi qristianobis gavrceleba gulisxmobda amave<br />

dros farTo muSaobis gaSlas e r o v n u l e n a z e<br />

saRmrTo wignebis saTargmnelad specialurad am<br />

miznebisaTvis axlad Seqmnili e r o v n u l i d a m w e r -<br />

l o b i s saSualebiT.<br />

ase moxda es koptur, somxur da slavur damwerlobaTa<br />

Seqmnis SemTxvevaSi. egeve unda yofiliyo ZiriTadi<br />

safuZ<strong>veli</strong> Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> `<strong>asomTavruli</strong> <strong>damwerlobis</strong>~<br />

Seqmnisa, da mwer lobisa, romelic Tavdapirvelad<br />

gamoyenebuli unda yofiliyo qristianuli saeklesio<br />

wignebis qarTulad gadmo RebisaTvis da agreTve<br />

erovnul enaze originaluri qristianuli werilobiTi<br />

Zeglebis Sesaqmnelad.<br />

RvTis winaSe enaTa Tanasworuflebianobis ideas aRmosavlur-qristianuli<br />

eklesiis doqtrinaSi, ramac<br />

warmoSva Tavdapirvelad aRmosavlur-qristianul<br />

samyaroSi mTeli rigi axali damwerlobani da<br />

dasabami misca werilobiT fiqsirebuli qristianuli<br />

literaturis Seqmnas erov nul enebze, mohyva am enaTa<br />

socialuri funqciisa da mni Svnelobis zrda, erovnuli<br />

enisa da <strong>damwerlobis</strong> gadaqceva xalxTa erovnuli<br />

identifikaciisa da kulturuli TviTdamkvid rebis<br />

erT-erT ZiriTad saSualebad.<br />

berZnul enasTan da eklesiis sxva oficialur eneb-<br />

Tan axladgaqristianebuli erebis enaTa T a n a s w o r -<br />

u f l e b i a n o b i s principi TandaTan erovnul enaTa<br />

p r i m a t i s a da Tvisebrivi a R m a t e b u l o b i s<br />

ideiT icvleba, rac, magaliTad, X saukunis qarTvel<br />

mwignobars i o a n e - z o s i m e s <strong>qarTuli</strong> enis `qebasa da<br />

46


didebas~ aTqmevinebs da acxadebinebs, rom `meored<br />

mosvlis~ Jams `yovelsa enasa RmerTman amxilos amiT<br />

eniTa~, anda XIII saukunis somex moRvawes v a r d a n<br />

a r e v e l c i s somxur enas warmoadgeninebs rogorc<br />

`gvirgvins yovelTa enaTa qveyanasa zeda~.<br />

yo<strong>veli</strong>ve es erTi da imave tendenciis gamovlinebaa<br />

aRmosavlur-qristianul samyaroSi _ mSobliuri enis<br />

gandidebisa da aRzevebis, am epoqaSi gabatonebuli<br />

berZnu li enis sapirispirod; am warmodgenebis<br />

Tanaxmad, mSobliuri ena berZnulis Tanaswori da<br />

toli enaa, `ese arian orni dani~; amgvari tendenciebi<br />

albaT mniSvnelovnad ufro adre daiwyo<br />

aRmosavlur-qristianul samyaroSi, riTac unda<br />

aixsnebodes swored aseTi swrafva adreqristianul<br />

epoqaSi, rom axlad Seqmnil damwerlobaSi berZnuli<br />

weriTi niSnebis nacvlad sruliad originaluri da<br />

xelovnurad SeTxzuli weriTi simboloebis gamoyenebis<br />

saSualebiT dafaruliyo erovnuli anbanis berZnulze<br />

damokidebuleba da berZnulisagan warmomavloba.<br />

Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> `<strong>asomTavruli</strong> <strong>damwerlobis</strong>~ qristianul<br />

damwerlobad miCneva da misi warmomavlobis<br />

drois gansazRvra qarTul saxelmwifoSi qristianobis<br />

gavrcelebis xaniT agreTve gasagebs xdis Zvel qarTul<br />

anbanSi `jvris~ moxazulobis j `jan~ asos moTavsebas<br />

anbanis boloSi fonetikuri mniSvnelobis mqone<br />

ukanasknel niSnad, rasac am TvalsazrisiT gasagebi<br />

simboluri mniSvneloba unda hqonoda.<br />

amiTve unda aixsnebodes rigi msgavsi struqturuli<br />

niSnebi, rasac Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> <strong>asomTavruli</strong> damwerloba<br />

amave epoqaSi Seqmnil berZnul anbanze damyarebul sxva<br />

qristianul damwerlobebTan avlens.<br />

47


48<br />

Z <strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> <strong>asomTavruli</strong> <strong>damwerlobis</strong><br />

Semqmnelis vinaoba<br />

Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> <strong>asomTavruli</strong> anbanis qristianuli<br />

epoqis damwerlobad miCneva, romelic unda Seqmniliyo<br />

berZnuli weriTi sistemis safuZvelze garkveuli<br />

piris originaluri Semoqmedebis Sedegad, bunebrivad<br />

svams kiTxvas <strong>qarTuli</strong> anbanis Semqmnelis vinaobis<br />

Sesaxeb: vin iyo is pirovneba, romelmac Tanadrouli<br />

b e r Z n u l i uncialuri <strong>damwerlobis</strong> safuZvelze<br />

sruliad originaluri monumenturi stilis <strong>qarTuli</strong><br />

mrgvlovani damwerloba Seqmna prototipuli berZnuli<br />

grafikis Segnebuli modifikaciis Sedegad?<br />

istoriam Semogvinaxa qristianuli g o T u r i da<br />

s o m x u r i anbanebisa da s l a v u r i ` glagolicas~<br />

SemqmnelTa saxelebi: esenia vulfila, mesropmaSToci<br />

da konstantine­kirile; magram Cven<br />

dRemde ar viciT danamdvilebiT saxeli Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong><br />

<strong>asomTavruli</strong> <strong>damwerlobis</strong> Semoqmedisa, rogorc ar<br />

vicnobT qristianuli kopturi anbanis Semqmnelis<br />

vinaobas.<br />

somxuri istoriuli wyaroebi Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> anbanis<br />

Seqmnas (somxurTan da kavkasiis albanur damwerlobasTan<br />

erTad) imave m e s r o p - m a S T o c s miawers; magram amave<br />

cnobebis mixedviT irkveva, rom m e s r o p - m a S T o c i<br />

TviT ar iyo dauflebuli qarTuls, rac sruliad<br />

g a m o r i c x a v s SesaZleblobas mis mier <strong>qarTuli</strong><br />

anbanis Seqmnisas: axali <strong>damwerlobis</strong> Seqmna axali<br />

grafikuli simboloebis g a m o g o n e b a - S e T x z v a s ki


ar niSnavs mxolod; igi gu lisxmobs uwinares yovlisa<br />

enis Rrma l i n g v i s t u r i a n a l i z i s C a t a r e b a s ,<br />

sametyvelo teqstis d a n a w e v r e b a s calkeul bgeriT<br />

erTeulebad, romlebic unda gamoixaton saTanado<br />

grafikuli niSnebiT; es aris swored axali <strong>damwerlobis</strong><br />

Seqmnis procesSi logikurad p i r v e l i da Z i r i T a d i<br />

etapi, rasac arsebiTad emyareba mTeli Semdgomi<br />

procedura bgeraTa grafikuli gamoxatvisa da maTi<br />

anbanTrigSi gawyobis. yo<strong>veli</strong>ve es S e u Z l e b e l s<br />

x d i s konkretuli enisaTvis <strong>damwerlobis</strong> Seqmnas<br />

iseTi piris mier, romelic am enas Rrmad ar aris<br />

dauflebuli, romelsac winaswar am enis Taviseburi<br />

lingvisturi analizi ar Cautarebia.<br />

49


50<br />

Z <strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> <strong>asomTavruli</strong> <strong>damwerlobis</strong><br />

Seqmnis TariRi<br />

`...qarTlad friadi qveyanaÁ aRiracxebis, romelsaca<br />

Sina <strong>qarTuli</strong>Ta eniTa Jami Seiwirvis da locvaÁ<br />

yo<strong>veli</strong> aResrulebis~<br />

giorgi merCule, «grigol xanZTelis cxovreba»<br />

Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> <strong>asomTavruli</strong> <strong>damwerlobis</strong> `sruli<br />

Ca mo nakveTiloba~ da savsebiT Camoyalibebuli<br />

grafi kuli xasiaTi, rac ukve uZveles istoriulad<br />

dadasturebul qarTul warwerebSi SeiniSneba,<br />

mowmobs swored mis xelovnur xasiaTs, am <strong>damwerlobis</strong><br />

Seqmnas erTdrouli SemoqmedebiTi aqtis Sedegad;<br />

<strong>damwerlobis</strong> Seqmna gulisxmobs mTliani werilobiTi<br />

sistemis Camoyalibebas, romelsac garkveuli azriT<br />

dasrulebuli xasiaTi aqvs, da ara sxvadasxva epoqaSi<br />

Seqmnili nawilebis saerTo sistemaSi gaerTianebas;<br />

rac ufro srulyofilia axlad Seqmnili damwerloba,<br />

rac ufro adekvaturad asaxavs igi enis bgeriT mxares,<br />

miT ufro naklebi damatebebi da Sesworebebi SeaqvT<br />

masSi, miT ufro stabiluria igi Tavisi xasiaTiT.<br />

swored amgvari srulyofileba axasiaTebs Zvel<br />

qarTul `asomTavrul damwerlobas~ da misi savsebiT<br />

Camoyalibebuli da `CamonakvTili~ xasiaTi ukve V<br />

saukunis warwerebSi ar gulisxmobs aucileblobiT<br />

am konkretuli weriTi sistemis xangrZliv winare<br />

istorias.<br />

Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> <strong>asomTavruli</strong> <strong>damwerlobis</strong> Seqmna<br />

qristianobis xanaSi, rodesac unda dawyebuliyo


erovnuli anbaniT `saRmrTo werilis~ qarTul<br />

enaze gadmoReba, advilad gasagebs xdis im werilobiTi<br />

da literaturuli tradiciebis arsebobasac, rac<br />

Cven <strong>qarTuli</strong> enisaTvis ukve V saukunis bolos unda<br />

vivaraudoT, rodesac iqmneba iseTi rangis originaluri<br />

Txzuleba, rogoricaa `SuSanikis martviloba~.<br />

qristianoba imTaviTve iyo m w i g n o b r u l i r e l i g i a<br />

da amitom xalxi, romelic am sarwmunoebas eziareboda,<br />

sakuTar mwignobrobas qmnida da iviTarebda; amas-<br />

Ta nave, gansxvavebiT dasavluri qristianobisagan,<br />

a R m o s a v l u r i q r i s t i a n o b a xels uwyobda mwignobrobisa<br />

da mwerlobis ganviTarebas sakuTar, erovnul<br />

enaze, erovnuli enisaTvis axali <strong>damwerlobis</strong><br />

Seqmnas da am enaze naTargmni Tu originaluri Zeglebis<br />

SeTxzvas.<br />

amdenad, q r i s t i a n o b a s mniSvnelovnad unda Seewyo<br />

xeli erovnuli literaturuli tradiciebis<br />

swrafi ganviTarebisaTvis saqarTveloSi; swored am<br />

sarwmunoebis safuZvelze iqmneba a x a l i q a r T u l i<br />

k u l t u r a da m w i g n o b r o b a , yalibdeba q a r T -<br />

v e l T a e r o v n u l i e r T i a n o b i s Segneba...<br />

amasTanave gasaTvaliswinebelia isic, rom Z<strong>veli</strong><br />

qarTu li a s o m T a v r u l i damwerloba SesaZlebelia<br />

arc warmo adgendes <strong>qarTuli</strong> enisaTvis <strong>damwerlobis</strong><br />

Seqmnis pirvel cdas, da qristianobamdel saqarTveloSi<br />

savaraudoa arsebuliyo kidev ufro Z<strong>veli</strong> werilobiTi<br />

tradiciebi.<br />

ar aris gamoricxuli, a s o m T a v r u l i damwerloba<br />

qristia nobis xanis a x a l i q a r T u l i e r o v n u l i<br />

51


d a m w e r l o b a iyos, romelmac Secvala (an gamoaZeva)<br />

manmade arsebuli, warmarTuli epoqis werilobiTi<br />

sistema; da Tumca (Tu ar CavTvliT l e o n t i<br />

m r o v e l i s cnobas f a r n a v a z m e f i s mier `<strong>qarTuli</strong><br />

mwignobrobis SemoRebis Sesaxeb) Cven amis pirdapiri<br />

miTiTebebi ar mogvepoveba, magram sxvadasxva zogadi<br />

mosazrebebis safuZvelze SesaZlebelia garkveuli<br />

albaTobiT vivaraudoT arqaul qarTul saxelmwifoSi<br />

<strong>qarTuli</strong> werilobiTi tradiciebis arseboba jer kidev<br />

qristianobis xanamde.<br />

52


m wignobroba <strong>qarTuli</strong>» da <strong>qarTuli</strong><br />

«aloglotografia»<br />

`ese farnavaz iyo pir<strong>veli</strong> mefe qarTlsa Sina qarTlosisa<br />

naTesavTagani; aman ganavrco ena <strong>qarTuli</strong> da arRara<br />

izraxeboda sxva ena qarTlsa Sina Tvinier <strong>qarTuli</strong>sa da<br />

aman Seqmna mwignobroba <strong>qarTuli</strong>~.<br />

leonti mro<strong>veli</strong><br />

f a r n a v a z i s droindeli an ufro gviandeli warmar-<br />

Tuli saqarTvelosaTvis `mwignobroba <strong>qarTuli</strong>~<br />

SeiZleba niSnavdes am dros <strong>qarTuli</strong>s werilobiTi xmarebis<br />

SemoRebas `heterografiis~ saxiT, e.i. romelime<br />

gavrcelebul ucxour enaze, magaliTad a r a m e u l a d ,<br />

Sedgenili teqstis wakiTxviT adgilobrivi enis<br />

safuZvelze. `arameuli heterografia~ weris gavrcelebuli<br />

xerxi xdeba iranulenovan samyaroSi saSualo<br />

sparsulze teqstebis Casawerad.<br />

ufro adre iranul samyaroSi gavrcelebuli<br />

iyo weris, anu `mwignobrobis~, wesi, romelsac<br />

`aloglotografias~, anu `sxva­enaze­weras~ uwodeben.<br />

weris, `mwignobrobis~ amgvari wesis dros teqsti,<br />

romelsac garkveul enaze karnaxoben, magaliTad,<br />

Zvelsparsulad, iTargmneba sin qro nulad specialist-<br />

Camweris mier da Caiwereba <strong>damwerlobis</strong> mqone sxva<br />

romelime enaze, am SemTxvevaSi e l a m u r a d , da<br />

waikiTxeba an amoikiTxeba adresatis mier specialist-<br />

Tarjimnis daxmarebiT ara e l a m u r a d , aramed T a v -<br />

d a p i r v e l e n a z e , romelzedac nakarnaxevi iyo<br />

es teqsti an Setyobineba, e.i. Z v e l s p a r s u l a d ;<br />

elamuri ena da damwerloba gamodis am SemTxvevaSi<br />

53


`Suamavali enis~ rolSi, romlis saSualebiTac xdeba<br />

zepirad Zvelsparsulad Sedgenili Tavdapir<strong>veli</strong><br />

teqstis kodireba (sakuTriv Zvelsparsuli solisebri<br />

damwerloba mxolod ufro mogvianebiT<br />

iqna SemoRebuli uSualod Zvelsparsuli teqstis<br />

werilobiTi fiqsaciisaTvis).<br />

saSualo sparsuli epoqisaTvis amgvar `Suamaval<br />

enad~ ukve ara e l a m u r i , aramed im xanad far-<br />

Tod gavrcelebuli a r a m e u l i ena gvevlineba<br />

`konstantur­silaburi~ da mwer lobiT. `elamografia~,<br />

rac Zvelsparsuli `mwignobro bisaTvis~ iyo<br />

damaxasiaTebeli, saSualo sparsul epoqaSi `arameografiiT~<br />

icvleba, rasac SemdgomSi saSualo sparsuli<br />

werisaTvis damaxasiaTebel i d e o g r a f i a m d e an<br />

h e t e r o g r a f i a m d e mivyavarT.<br />

amasTanave, adgilobriv enebze <strong>damwerlobis</strong> arqona da<br />

`weris~ a l o g l o t o g r a f i u l i wesi, e.i. wera-kiTxvis<br />

faqtiuri codna mxolod specialist-TarjimanTa viwro<br />

wris mier, ar niSnavda sxvaTa `gaunaTleblobas~ an<br />

qveyanaSi l i t e r a t u r u l i tradiciebis uqonlobas;<br />

ase Ti daSveba iqneboda Cveni dRevandeli warmodgenebis<br />

gadatana Zvel epoqebze, rodesac `aloglotografia~<br />

da wera-kiTxva sazogadod viwro, SesaZlebelia, arc<br />

Tu ise p r e s t i J u l specialobas warmoadgenda (rogorc,<br />

magaliTad, stenografia Cvens epoqaSi) da ar<br />

gansazRvravda adamianis ganaTlebis dones; sazogadoebis<br />

`ganaTlebuloba~ ganisazRvreboda sazo ga dod codnis im<br />

maragiT, romelic z e p i r a d , z e p i r s i t y v i e r e b i s<br />

gziT Taobidan Taobaze gadaicemoda.<br />

qristianobamdel samxreT kavkasiaSi weris erT-erTi<br />

ZiriTadi meTodi, rogorc Cans, `aloglotografia~<br />

54


unda yofiliyo, riTac aixsneba aq a r a m e u l<br />

warweraTa gansakuTrebuli gavrceleba. warmarTul<br />

i b e r i a s a da s o m x e T S i `saSinao moxmarebisaTvis~<br />

teqstebi sakuTar, adgilobriv enebze, albaT, swored<br />

arameuli a l o g l o t o g r a f i i s wesiT iwereboda,<br />

rac gasagebs xdis cnobas qarTlSi mefe f a r n a v a z i s<br />

dros `<strong>qarTuli</strong> mwignobrobis~ SemoRebis Sesaxeb:<br />

`<strong>qarTuli</strong> mwignobroba~ SeiZleba, gavigoT rogorc<br />

`<strong>qarTuli</strong> aloglotografia~ arameulis safuZvelze,<br />

romelzedac weram am epoqaSi specifikuri, `armazul<br />

arameulad~ wodebuli saxeoba miiRo. maSasadame,<br />

teqsts karnaxobdnen q a r T u l a d , igi sinqronulad<br />

iTargmneboda da Caiwereboda specialist-Camweris<br />

mier a r a m e u l a d da amoikiTxeboda q a r T u l a d v e ;<br />

es unda yofiliyo <strong>qarTuli</strong> zepiri teqstis Caweris<br />

wesi arameuli enisa da <strong>damwerlobis</strong> SuamavlobiT.<br />

qristianobamdel qarTul saxelmwifoSi `mwignobrobis~<br />

ar seboba Tundac mxolod `aloglotografiis~ saxiT<br />

mniSvnelovnad Seuwyobda xels mSobliur enaze<br />

l i t e r a t u r u l i tradiciebis swraf ganviTarebas<br />

erovnuli <strong>damwerlobis</strong> SemoRebis Semdgom; `mwignobroba~<br />

mSobliur enaze erTgvari gagrZeleba iqneboda<br />

manamde arsebuli a l o g l o t o g r a f i u l i mwignobruli<br />

tradiciebisa.<br />

amasTanave gasaTvaliswinebelia agreTve SesaZlebloba<br />

qristianobamdel qarTul samyaroSi `literaturuli~<br />

tradiciebis arsebobisa z e p i r s i t y v i e r e b i s saxi-<br />

Tac. cnobilia, rom literaturuli enis Camoyalibeba<br />

ama Tu im kulturaSi ar iwyeba aucileblad enis<br />

w e r i l o b i T fiqsaciasTan er Tad, am enaze d a m w e r -<br />

l o b i s gaCenasTan erTad; `literaturuli~ tradi-<br />

55


ciebi da `literaturuli ena~ SesaZlebelia ar sebob<br />

des xangrZlivi periodis ganmavlobaSi z e p i r -<br />

s i t y v i e r e b i s saxiT am enaze specifikuri <strong>damwerlobis</strong><br />

arsebobis gareSec.<br />

weris SemoReba mxolod grafikul fiqsacias axdens<br />

amgvari tradiciebisa da xels uwyobs literaturuli<br />

enis Semdgom ganmtkicebasa da ganviTarebas. ase,<br />

magaliTad, Z v e l i i n d u r i literaturuli Zeglebi _<br />

veduri himnebi _ xangrZlivi drois ganmavlobaSi mxolod<br />

z e p i r s i t y v i e r e b i s Zeglebs warmoadgenda; isini<br />

zepirad gadaicemoda da vrceldeboda; h o m e r o s i s<br />

poemebi Seiqmna mniSvnelovnad ufro adre, vidre misi<br />

w e r i l o b i T i f i q s a c i a da C a w e r a ganxorcielda;<br />

egeve Seexeba sxvadasxva e v r o p u l literaturul<br />

tradiciebs...<br />

z e p i r s i t y v i e r e b i s amgvar tradiciebs aZlierebs<br />

agreTve axlad gaqristianebul aRmosavlur sam yaro<br />

Si (maT Soris, albaT, saqarTveloSic) s a R m r -<br />

T o w i g n e b i s Targmnis iseTi wesi, rasac `a l o -<br />

g l o t o e p i a ~, anu `sxva-enaze-Tqma~, SeiZleba ewodos,<br />

rodesac xalxSi mSobliur enaze qadageba da religiuri<br />

teqstebis (Z<strong>veli</strong> da gansakuTrebiT axali aRTqmis)<br />

wakiTxva xdeboda maTi uSualod z e p i r a d gadmoReba-<br />

Targmanebis saSualebiT; aseT viTarebaSi ixveweboda<br />

da mdidrdeboda leqsikurad da terminologiurad<br />

TviT is enac, romelzec qadagebdnen da zepirad<br />

gadmoscemdnen k a n o n i k u r r e l i g i u r t e q s t e b s ,<br />

ama sac unda Seeqmna winapiroba imisa, rom <strong>qarTuli</strong> ena<br />

ganviTarebul da daxvewil l i t e r a t u r u l e n a d<br />

Camoyalibebuliyo sakuTriv <strong>qarTuli</strong> qristianuli<br />

<strong>damwerlobis</strong> Seqmnisa da enis werilobiTi fiqsaciis<br />

droisaTvis.<br />

56


a somTavruli», «nusxa-xucuri», «mxedruli»<br />

Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> <strong>damwerlobis</strong> `<strong>asomTavruli</strong>~ saxeobis<br />

garda, rogorc cnobilia, arsebobs `nusxa-xucuri~<br />

da `mxedruli~ saxeobani. Tavis droze n i k o<br />

marma gamoTqva Tvalsazrisi <strong>qarTuli</strong> `mxedruli<br />

<strong>damwerlobis</strong>~ arqaulobis Sesaxeb; am Tvalsazrisis<br />

Tanaxmad, <strong>qarTuli</strong> <strong>damwerlobis</strong> es saxeoba asomTavrul<br />

damwerlobaze uwinaresia qronologiurad da<br />

warmarTuli epoqidan unda momdinareobdes... jer<br />

kidev m.brosem da Semdgom iv.javaxiSvilma<br />

sruliad eWvmiutanlad cxadyves, rom `<strong>qarTuli</strong><br />

<strong>damwerlobis</strong>~ e.w. `nusxa­xucuri~ da `mxedruli~<br />

saxeobani Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> <strong>asomTavruli</strong> <strong>damwerlobis</strong><br />

uSualo gagrZelebas warmoadgenen, <strong>qarTuli</strong><br />

<strong>asomTavruli</strong>sagan warmomdgar qronologiurad<br />

momdevno grafikul etapebs asaxaven.<br />

ramdenadac IX saukuneSi n u s x a - x u c u r i ukve savsebiT<br />

Camoyalibebuli damwerlobaa, misi Casaxva gacilebiT<br />

ufro adreul xanas unda miekuTvnos. <strong>qarTuli</strong> weris<br />

am saxeobis Camoyalibebis procesi qveda qronologiur<br />

zRvrad VII-VIII ss. unda miviCnioT, rodesac asomTavrul<br />

damwerlobaSi Tavgaxsnili b `ban~, w `Uie~ da `yar~<br />

aso-niSnebi yalibdeba, rac saTanadod aisaxeba nusxaxucuri<br />

<strong>damwerlobis</strong> Tavgaxsnil ¸, w da ç niSnebSi.<br />

nusxa-xucuri damwerloba <strong>asomTavruli</strong> gakruli da<br />

gadabmuli <strong>damwerlobis</strong>agan unda iyos TandaTanobiT<br />

warmomdgari.<br />

57


`nusxa­xucuri <strong>damwerlobis</strong>~ mrgvlovani saxesxvaoba<br />

dasabams aZlevs <strong>qarTuli</strong> <strong>damwerlobis</strong> axal saxeobas<br />

_ e.w. `mxedrul damwerlobas~, romelic arsebiTad<br />

X-XI ss. mdivan-mwignobruli nusxa-xucuri <strong>damwerlobis</strong><br />

gagrZelebas warmoadgens. nusxuridan mxedrulze<br />

TandaTanobiT gada svlis weriT nimuSad atenis sionis<br />

warwerebi iTvleba, romlebic X saukuniT TariRdeba;<br />

Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> weris es ukanaskneli saxeoba, umniSvnelo<br />

grafikuli cvlilebebiT, Tanamedrove <strong>qarTuli</strong> <strong>damwerlobis</strong><br />

beWdviTsa da werilobiT sistemas qmnis.<br />

58<br />

<strong>qarTuli</strong> <strong>damwerlobis</strong> grafikuli ganviTareba


Sinaarsi<br />

winasityvaoba 4<br />

Sesavali 6<br />

anbanur damwerlobaTa Seqmnis tipologia 10<br />

Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> <strong>asomTavruli</strong> anbanis SesaZlebeli<br />

weriTi prototipebi 19<br />

<strong>asomTavruli</strong> <strong>damwerlobis</strong> grafikul simboloTa<br />

warmomavloba 26<br />

<strong>qarTuli</strong> <strong>asomTavruli</strong> damwerloba SedarebiT<br />

kopturTan, goTurTan, somxurTan da<br />

slavurTan 29<br />

<strong>qarTuli</strong> <strong>asomTavruli</strong> anbani rogorc berZnuli<br />

<strong>damwerlobis</strong> grafikuli stilizaciis Sedegad<br />

Seqmnili axali erovnuli damwerloba 41<br />

Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> <strong>asomTavruli</strong> <strong>damwerlobis</strong><br />

Semqmnelis vinaoba 48<br />

Z<strong>veli</strong> <strong>qarTuli</strong> <strong>asomTavruli</strong> <strong>damwerlobis</strong> Seqmnis<br />

TariRi 50<br />

«wignobroba <strong>qarTuli</strong>» da <strong>qarTuli</strong><br />

«aloglotografia» 53<br />

«<strong>asomTavruli</strong>», «nusxa-xucuri», «mxedruli» 57<br />

garekanze: bolnisis sionis warwera (V s.).<br />

naSromi gaformebulia mRvimevis eklesiis ornamen tu li motivebiT<br />

(XIII s.).<br />

59


saqarTvelos eTnografiuli memkvidreobis<br />

dacvis fondi<br />

qarT<strong>veli</strong> xalxis ier-saxes, kulturas yofiTi<br />

tradiciebi da eTnografiuli Taviseburebebi ganapirobebs.<br />

Tanamedrove periodSi Seirya tradiciuli cxovrebis<br />

wesi, saukuneebis manZilze Camoyalibebuli <strong>qarTuli</strong><br />

eTnikurobis maxasiaTebeli TviTmyofadoba, zneoba, eTika.<br />

gaivlis xani da `qarTveluri yofidan~ araferi darCeba.<br />

es ki eris sasicocxlo Zalebis, misi TviTSegnebisa da<br />

Sinagani buneba-Tvisebebis ganadgurebis tolfasia.<br />

saqarTvelos eTnografiuli memkvidreobis dacvis<br />

fondis mizania Tavi mouyaros, daicvas, popularizacia<br />

gaukeTos saqarTvelos yvela kuTxis eTnografiul<br />

monapovars, mdidar qarTul kulturas, qarT<strong>veli</strong> kacis<br />

niWiTa da xelovnebiT Seqmnil materialur da sulieri<br />

kulturis Zeglebs, romlebic warmoaCens qarT<strong>veli</strong> eTnosis<br />

nacionalur simdidres, miRwevebsa da adgils msoflio<br />

kulturis saganZurSi.<br />

q. Tbilisi, i. gogebaSvilis q. #33<br />

tel.: (+995 32) 25-10-36

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!