Descendanten - Fragment

Descendanten
de nalatenschap van Jan Hendrik
Julino Willem Anthony

Dit is een fragment uit het boek.
Bestel de paperback:
http://www.boekenbestellen.nl/boek/descendanten/17426
Esaki ta un fragmento di den e buki.
THIS A LOOK INSIDE THIS BOOK.
Order the paperback version
https://www.amazon.com/dp/1533192359/

Geredigeerd door: Daan Nijssen
Copyright © 2016 William Anthony
All rights reserved.
ISBN-10:
ISBN-13:

DEDICATIE
Opgedragen aan mijn voorgeslacht

INDEX
Erkentelijkheid
Inleiding
i
ii
01 Strafkolonie Pg # 01
02 Te Huur Pg # 09
03 Rijksambtenaren Pg # 15
04 Kerk versus Staat Pg # 21
05 Driehoek Pg # 29
06 What’s In A Name Pg # 39
07 Een Preek Pg # 48
08 Het Gezin Pg # 54
09 Dat Lapje Grond Pg # 64
10 Deal Pg # 71
11 Verwantschap Pg # 78
12 De Naamdrager Pg # 85
13 Tot Slot Pg # 96
Literatuuropgave Pg # 102
Over De Auteur Pg # 104

ERKENTELIJKHEID
Nelson Anthony voor zijn uitleg van de satellietachtige plattegronden,
Walt Robbins, Jr. voor het toesturen van het Gracie Mansion Historic
Report, Geertruida van Arneman voor het verfrissen van mijn
geheugen, mijn eigen geduld en de Rinconeros voor de hulp,
Stichting Kadaster & Hypotheekwezen Bonaire en Nationaal
Archief Curaçao.
Een bijzonder dankwoord aan: Son Macaya, ex-collega bij Shell
Curaçao N.V. voor het gladstrijken van het persbericht in
Papiamento, Geerhard Bolte voor zijn tips en begeleiding bij het
formuleren van de flaptekst.
.
i

INLEIDING
Dit verhaal wordt ingeleid met een vertelling over een aantal
gebeurtenissen die van enige betekenis zijn voor het verhaal. Nee,
het is geen verhaal over slavernij, al komt mijn familienaam wel
uit die periode. Vandaar die link. Hoewel de neiging er was om een
leemte te vullen met gissen, heb ik dit zoveel mogelijk achterwege
gelaten. Dit laat meer ruimte over voor een eigen fantasie. Op mijn
zoektocht naar de achtergrond van mijn familienaam bleef ik
stilstaan bij een discussie tussen de kerk en de staat over het
huwelijk van slaven, de wettelijk erkenning van hun kinderen en
het genot van de voordelen van het burgerrecht. Ik had geen flauw
idee waar de zoektocht uit zou komen: op een kunuku of in een
landhuis.
Mijn belangstelling voor de geschiedenis van mijn
familienaam werd al in 1998 opgewekt. Ik was op Bonaire, maar
bracht een nacht door op Curaçao. Daar kreeg ik een blad waarop
een korte stamboom was getekend. De naam Inias stond er op.
Nooit eerder had ik van die achternaam gehoord. Het heeft me
benieuwd gemaakt. In 2008 was ik weer op Bonaire. Veel mensen
hielden zich destijds bezig met het uitzoeken van hun verleden.
Aan mij werd de naam van een website gegeven om de naam na te
zoeken. Terug in Nederland ben ik gaan kijken of er over Inias iets
te vinden was en ja hoor, ik vond het: Anthony en de naam Inias.
De samensteller heeft de hele familie bij elkaar geplaatst. Dat
scheelde mij veel tijd. Toen kwamen ook de vragen. Wie waren ze,
hoe waren ze op Bonaire beland en wat deden ze? Zo ben ik
geïnteresseerd geraakt in de geschiedenis van mijn familienaam.
Daarnaast rees ook de vraag op welke wijze de familie aan de
eigendommen is gekomen. Dit heb ik uitgezocht. Het verhaal is
gekoppeld aan de omstandigheden uit die tijd, maar ik kan er niet
echt met plezier over spreken. Het was geen vrolijke periode, maar
het maakte mijn ommetje in het verleden, ondanks alle ellende, een
helder en aangenaam uitstapje. Persoonlijk houd ik me niet druk
bezig met het verleden. Voorbij is voorbij, denk ik. Maar
helderheid en duidelijkheid kunnen soms verfrissend zijn. Ik ben
zorgvuldig met de gevonden informatie omgegaan, doch dit biedt
geen garantie op volledigheid.
ii

1. STRAFKOLONIE
Een kind komt niet uit de wolken vallen, maar wordt geboren
door menselijke handelingen. Het ontbreken van de naam van de
vader op een geboorteakte, van de geboorteakte zelf, van een
aantekening of van een huwelijksakte, was in die tijd gewoon. Niet
omdat de vader onbekend zou zijn. Er was geen burgerlijke stand.
Hier en daar konden aantekeningen worden gemaakt, zij het dat die
wettelijk gezien niet geldig waren. Er woonden niet zoveel mensen
op het eiland en in zo’n kleine gemeenschap wist iedereen wie bij
wie hoorde. Het was Jan van Dora, vervolgens was Dora van
Dorin. Uiteindelijk werd het Jan van Dora van Dorin di Flaku. Ook
Mario di Pechi Bomba of Helena van Flora van Martha.
Op de website bonairefamily.com schreef drs. John Gerard
Schermer - geboren in Rincón, Bonaire in het jaar 1935 - over de
ontwikkeling van voor- en achternamen op Bonaire. De genealogie
van het Bonaireaanse volk wordt door hem onderverdeeld in vier
categorieën van families, namelijk:
A. Slaven van de West-Indische Compagnie (WIC) 1700-1791
B. Gouvernementsslaven 1800-1863
C. Particuliere slaven 1800-1863
D. Vrije personen 1800-1900
De naam van Stefanus Martien Anthony vond ik in categorie D.
Het heeft enige tijd geduurd voordat ik me heb gerealiseerd dat ik
op een interessant spoor zat. Op basis daarvan begon ik mijn
zoektocht naar de achtergrond van mijn familienaam Anthony.
John Schermer: “In 1816 vinden we een veelvoud van nieuwe
1

Julino Willem Anthony
dat dit bezigheid uitgroeide en ertoe heeft geleid dat Bonaire een
soort strafkolonie werd. De Laet merkte op dat op 20 Januari 1630
admiraal Pieter Adriaansz op Bonaire aankwam in het dorp
Rincon. Het werd geheel verlaten aangetroffen. Een Hollandse
schipper was onderweg naar het dorp, maar dwaalde af. Hij werd
doodgeslagen, een andere raakte zwaar gewond. Daarom liet de
admiraal de boel in de fik steken en verwoesten. “De bewoners van
het dorp dachten het terugweg te kunnen smoren door de mondi
waar de troepen doorheen moesten trekken, in brand te steken.
Maar zij namen een ander weg, leden in het geheel geen schade en
vertrokken op de 24 ste uit Bonaire.”, zei De Laet met een grijns op
zijn gezicht.
Van Meeteren gaat verder met vertellen:
“Zo werden twee valse munters op 21 Januari 1800 veroordeeld
tot .... ‘en twintig Jaaren op Aruba of Bonaire gebannen om daar
met haar han .... ten dienste van den Lande hun kost te verdienen’.
Deze praktijk werd voortgezet. Ook militairen, die wat misdreven
hadden, werden naar Bonaire gestuurd.”
In het journaal van de kapitein der Indianen onder dagtekening
van 11 Mei 1817 constateert hij onder meer dat bij het arriveren
van Zr. Ms. gollet de Kolonist, schipp A. Degorter twee militairen
mede gebracht waren om voor 't Land te werken. De ene was
Duys en de andere Freudenthijn. Onder datum 19 juni van
hetzelfde jaar (1817) constateert hij: "hier gearriveerd de vrije
lieden de gewissen soldaat in Engelsche dienst was; met de
Nederlandsche gollet Saley; schipp: Eduard Bisschop". En zo ging
het door. Eveneens werden gedurende meer dan zes jaren
veroordeelden uit Nederland naar Bonaire getransporteerd. Daar
moesten ze de meer aanhoudende en zwaardere arbeid verrichten,
zoals de zoutwerken, het branden van kalk, het bakken van pannen
en stenen, het kappen van hout, enz.
Na 1800 ontwikkelde zich langzamerhand ook een blanke
bevolkingsgroep, bestaande uit nakomelingen van ambtenaren,
militairen en een paar anderen, die zich òf met een speciale
vergunning òf clandestien op het eiland hadden gevestigd.
In 1840 kwam er een nieuw WIC-slavenregelement. Daarin
stond dat men nooit langer dan 8 jaar te werk mocht worden
4

Nalatenschap van Jan Hendrik
gesteld in de Bonaireaanse zoutpannen. Na het uitzitten van hun
straf kregen de slaven de vrijheid om te gaan wonen en werken in
Rincon. De veroordeelden bleven, nadat hun straftijd was
afgelopen, daar wonen, trouwden of leefden in concubinaat,
vormden een gezin en werden de stamvaders. Hun hutten hadden
ze tussen die van de slaven in gebouwd en ze leefden vrolijk met
elkaar samen. De hutten waren gemaakt van stro en takken en
hadden lemen muren. Hier en daar stond een huis gemaakt van
stenen. Ook op deze geïntegreerde wijze konden familienamen op
Bonaire zijn gekomen. Naast de personen die hun straf op het
eiland moesten gaan uitdienen mochten in principe alleen de
militairen - die op de plantages en de detentiehuizen toezicht
moesten houden - op het eiland, maar met speciale toestemming
van de regering mochten andere personen zich daar vestigen om
landbouw of veeteelt uit te oefenen. Ondanks het vestigingsverbod
lukte het veel mensen om daar te blijven. De controle op naleving
van de regels was niet zo streng en vaak werd het langdurige
verblijf van personen gedoogd. Uiteindelijk werd de maatregel
helemaal ingetrokken omdat die niet meer te handhaven was. In
1863 kwam er in ieder geval een einde aan. Sommigen mensen zijn
voorgoed op het eiland gebleven.
Opvallend is dat bij veel huizen in Rincon de voordeuren zich
aan de noord- of zuidzijde bevinden. Is dat niet opvallend?
Misschien heeft het te maken met de wind en de zon.
De drager van mijn familienaam Anthony moest voet aan wal
hebben gezet rond het jaar 1780. Volgens pater Nooijen komt die
familienaam van een familie die vóór de Engelse periode op
Bonaire woonde. Dat zou de vader van Stefanus Martien Anthony
kunnen zijn. Van Stefanus zelf is weinig bekend. Het werd dus een
ingewikkeld operatie. In ieder geval waren zijn ouders ten minste 9
maanden vóór zijn geboorte op het eiland.
Schema A. laat zien hoe de namen door elkaar lopen.
5

Nalatenschap van Jan Hendrik
Enveloppe van een brief vanuit de interneringskamp Bonaire, met
datum poststempel 30 juni 1940.
7

Julino Willem Anthony
Op de foto zijn een Nederlandse officier en een inlandse soldaat te zien in
een van de uitkijkposten. Vanwege de prikkeldraadomheiningen was het zeer
moeilijk hier vandaan te ontsnappen. Cactus groeide tussen de hekken.
8

2. TE HUUR
Het waren roerige tijden op Bonaire. De eerste jaren van de
negentiende eeuw stonden veelal in het teken van politiek en
revoluties, de Napoleontische oorlogstijd. De Britten namen tot
twee keer toe het gezag over het eiland af van Nederland. Eerst van
1800 tot 1802 en daarna nog een keer in 1804, om in datzelfde jaar
weer te vertrekken. De nieuwe vice-commandeur van Bonaire,
Johannes de Palm Hzn., kondigde bij zijn aankomst op het eiland
een aantal impopulaire maatregelen aan. In een brief van 22
december 1805 schreef Johannes Palm aan Gouverneur P.J.
Changuion dat de bewoners van Bonaire allen in haat en nijd
leven. "Dat onchristelijk is voor menschen, die anders moesten
leven om Gods zegen te genieten", was de boodschap. Hij kreeg
als antwoord dat de mensen leven als echte kinderen van de
catechismus. De mensen hadden honger en misschien hadden ze
daardoor ruzie met elkaar. Changuion installeerde een commissie
om te onderzoeken hoe de situatie verbeterd kon worden. Pater
R.H. Nooyen noemt in zijn boek Cornelis Marten, i cien anja di
Bonaire, 1959, een aantal maatregelen die voorgesteld waren door
Johannes de Palm. Het betrof een besluit over de vrije teelt van
ezels, paarden, cabrieten en klein vee. Het besluit ontving verzet
bij de Indiaanse inwoners. Bij request gedagtekend 4 januari 1806
hebben de Indianen een klacht ingediend. Deze werd met behulp
van pastoor J.J. Pirovano afgehandeld. De kabrietenteelt werd
oogluikend toegelaten, maar gouverneur Lauffer stelde een
tegenprestatie voor om bij provisie hun genot van aloude privilegie
9

Julino Willem Anthony
toe te staan, maar dat was niet alles. De Indianen eisten ook hun
gelijke rechten op. Ze hebben geklaagd dat de vroegere slaven, die
door geld of anderszins vrij waren geworden en op het eiland
woonden zelf het recht op veefokkerij hadden toegeëigend en
koralen bezaten die groter waren dan die van de Indianen. Het
grootste gedeelte van de kabrieten die naar Curaçao werden
vervoerd behoorde aan de slaven die op het eiland toegelaten
waren. Waarom zij wel en wij niet? Daar komt het op neer.
Overigens, daarbij valt te vermelden dat uit het ingelaste
onderzoek naar aanleiding van het verzoekschrift is gebleken dat
onder de ondertekenaars geen 20 zuiver Indianen waren, maar wel
veel bastaarden. Dit kwam door de vermenging met negers,
mulatten, mestiezen, enz. De vader van één van de ondertekenaar,
Jacob Gomes, was een mesties van het eiland. Een schoolmeester
uit Curaçao genaamd Buskop, die een mesties Indianin van
Bonaire tot bijzit had, stelde het verzoekschrift op. (B. d. G. F..
“Geschiedkundige Sprokkelingen: De Indianen Op Bonaire”. De
West-Indische Gids 24 (1942): 251–256).
Van januari 1807 tot 27 mei 1815 was Jean François du Briel
British superintendent op het eiland en van 29 oktober 1805 tot 27
mei 1815 was Johannes Hzn. Palm interim.
Na het vertrek van de Engelsen werd hij als vice-commandeur
van Bonaire aangesteld. Palm woonde in Rincon. Lang is hij niet
gebleven, want hij werd ongeveer een jaar later ontslagen. Hij is de
vader van de bekende Jan Gerard Palm van de danza Erani Ta
Malu Shon.
Beetje bij beetje naderen we het geboortejaar van Stefanus
Martien Anthony. Het was in de periode dat de Engelsen op
Bonaire zaten. Het eiland viel wederom in handen van de
Engelsen, die daarmee de macht van Frankrijk in Europa
probeerden te beperken. De bezetting van het eiland volgde kort op
de verovering van Curaçao, onder commando van Sir Charles
Brisbane op Nieuwjaarsdag 1807. Het gehele eiland, met de daarop
wonende gouvernementsslaven, werd aan Joseph Foulke verhuurd
voor een vaste jaarlijkse huurprijs van 4000 guldens. Voor dat
bedrag kreeg hij genot van alles wat het eiland te bieden had,
inclusief 300 slaven. Het enige wat hij had te doen, was goed voor
de slaven zorgen. Foulke had werkers nodig op het eiland. Er
waren mensen die graag naar Bonaire wilde gaan om daar voor
10

Julino Willem Anthony
van 7 november 1843 leverde in oktober 1843 het schip Sehr Sage,
Kirbv, 25 ds fm Bonaire, salt to Joseph Foulke & Son.
Joseph stierf op 20 februari 1852 in New York City. Op
woensdag l februari 1860 werd In Scharloo, op de
Scheepstimmerwerf die bekend stond als ”de Werf van den Heer
Joseph Foulke”, in publieke veiling zijn huis en een van zijn
loodsen verkocht.
In veel opzichten waren de praktijken van Foulke op Bonaire
een voorbode van latere gebeurtenissen die zich in de loop van de
negentiende eeuw zouden afspelen. “Overheden en particuliere
ondernemingen pikten overzeese gebieden in zonder dat zij de
soevereiniteit verkregen, louter met het oog op snel geld
verdienen”, hoorde ik iemand vanuit een steeg roepen.
Om even terug te komen op die kwestie van honger in 1805:
waarom Changuion vond dat de mensen honger leden is mij niet
duidelijk geworden. Zelf kan ik alleen maar denken dat men toen
al bewust of onbewust een behoefte aan het kweken was.
Wisselbrief ondertekend op 8 september 1863, met het bedrag op
de brief van 7.790 gulden die werd uitgeschreven en ondertekend
door de Gouvereur van Curaçao en onderhoorigheden dienende
als compensatie voor de "Opheffing der slavernij".
Bij de overname van het eiland door het Koloniale Bestuur
stond in de “Instructie voor de overname” uitdrukkelijk vermeld
dat het rapport moest worden uitgebracht over de "echte
12

Nalatenschap van Jan Hendrik
Indianen", die zich op het eiland mochten bevinden. Deze schenen
Bonaire echter al ten tijde van de overname te hebben verlaten. De
exodus zou hebben plaatsgevonden kort vóór of nog onder het
Engels bewind. Volgens de legende waren de indianen die de
uittocht waagden boos, omdat het bestuur van hun diensten gebruik
wilde maken zonder enige vergoeding en omdat er een beperking
kwam op het houden van eigen veekuddes. Op een dag voerden ze
ergens op het strand een krijgsdans uit om daarna in koorgezang in
hun kano’s te stappen, deze te water te laten en weg te pagaaien
om nooit terug te keren. Het vermoeden was dat zij de vaste kust
hebben bereikt. Als zij de Nederlandse, Franse en Engelse piraten,
avonturiers, ballingen en ontsnapte Afrikaanse slaven die
rondzwierven in de Caribische Zee op zoek naar buit om in hun
onderhoud te voorzien, op zee niet zijn tegengekomen.
13

3. RIJKSAMBTENAREN
In het jaar van Stefanus’ geboorte - in 1814 - heeft koning
Willem van Nederland officieel de Nederlandse deelname aan de
Afrikaanse slavenhandel verboden. Een feitelijke ingangsdatum
voor afschaffing werd niet bepaald. Het was een decreet van de
Soevereine Prins van Nederland Guillaume, houdende bepalingen
tot bestrijding van de slavenhandel, gedateerd 15 juni 1814. Het
verbod betrof het transporteren van zwarten vanuit de kust van
Afrika, of eilanden behorende tot dit deel van de wereld, naar het
vasteland of Amerikaanse eilanden via een haven op het
grondgebied de Verenigde Provinciën van Nederland, en het
gebruik van gebouwen of schepen daarvoor. Het ging hierbij alleen
om de bestrijding van de zwarte mensenhandel. De afschaffing van
slavenarbeid kwam pas veel later. Economische belangen zullen
waarschijnlijk een rol hebben gespeeld.
Met het uitvaardigen van een proclamatie op 4 maart 1816 door
de Engelsman J.C. Stuart, depy secy & Reg., op bevel van His
Honor Major General John LeCouteur, Lieutenant Governor and
Commander in Chief in and over the Island of Curaçao and its
Dependencies, Bonaire and Aruba, Vice Admiral and President of
the Courts ..., werd Curaçao nog op diezelfde dag door het Engels
bestuur aan de Nederlandse gouverneur generaal overgedragen.
Direct na de vestiging van Hollands bestuur tekende de
Gouverneur Generaal een instructie, waaraan de commissie zich
had te houden bij de overdracht om vertraging te voorkomen.
Bonaire werd pas later, op 7 mei in hetzelfde jaar, door de
15

Nalatenschap van Jan Hendrik
met Bernardus Eisenbeil uit Nederland op 11 november 1824. Op
27 augustus 1824 lagen ze al voor de kust van Bonaire, maar ze
bleven op het schip “Zeemeeuw”. Stefanus zou in zijn jeugd met
hen te maken krijgen. Niet persoonlijk, maar met de boodschap.
Pastoor Niewindt werd benoemd tot Perfecto Apostolico van de
missie op Curaçao. Hij keerde terug naar Bonaire en in dat jaar
heeft Nieuwindt een aantal kinderen gedoopt. Hij legde een
doopregister aan op Bonaire. Stefanus Martien was toen ongeveer
10 jaar oud. Nooijen zei dat er in dat jaar een zekere Johan
Anthony in Rincon was die vaak als peetvader werd gevraagd. Zijn
leeftijd heeft de pater niet genoemd en ook niet zijn beroep. Je zou
kunnen veronderstellen dat hij een aanknopingspunt naar Stefanus
Martien zou kunnen zijn. Het was überhaupt niet bekend of hij in
Rincon woonde. Johan zou zeker wel ouder zijn dan hij.
Natuurlijk. Om gevraagd te worden als peetvader moet je al
volwassen genoeg zijn. Stefanus was nog niet zo ver met zijn 10
jaar. Misschien was hij niet eens op Bonaire. Tot nu toe was
Stefanus Martien nog niet op de radar verschenen. Zijn naam viel
me op bij de geboorte van een kind. Op de website
bonairefamily.com zag ik dat hij een relatie zou hebben gehad met
een meisje. Uit die relatie is een kind op Curaçao geboren: een
gouvernementsslavenmeisje met de naam Amalia Ogenia (Amalia
Nicomeda Georgius). Toen zij op 5 september 1839 werd
vrijgekocht, was zij 9 jaar en 6 maanden oud. Ik pakte een
rekenmachine, pen en papier bij de hand. Amalia was dus geboren
in het jaar 1831. Stefanus Martien was ongeveer 17 jaar oud en
Janga, Martha van Catharina Jarig (van Flora) was nog jonger toen
hun eerste kind geboren werd. Dus meneer zat op Curaçao en
begon vroeg een gezin op te bouwen, dacht ik.
Hoe Stefanus op Curaçao terecht is gekomen zullen we
waarschijnlijk nooit weten. Na de eerste kind volgde nog een
andere geboren op Curaçao.
Op mijn wandelroute keek ik hier en daar of er nog een
bijzonder souvenir te vinden was. Dit kwam ik tegen:
"In de 18e eeuw wordt de groep der meer ontwikkelden die zich
om allerlei redenen er tegen verzetten, groter. Vooral de
Spectatoriale Geschriften bevatten protesten tegen “den
onchristelijken koophandel der zoonen Chams” en hierbij richtten
de schrijvers bijna voortdurend het oog op West-Indië, al moet
17

Julino Willem Anthony
worden toegegeven dat vooral Suriname wordt bedoeld. Er
verschenen zelfs toneelstukken met de slaaf als hoofdpersoon, b.v.
“Monzongo of de Koninklijke slaaf” van Nicolaas Simon van
Winter, die de slavernij vooral als antichristelijk bestrijdt. Pioniers
van het verzet tegen de slavenhandel en de slavernij waren tegen
het einde der achttiende eeuw in Nederland behalve genoemde Van
Winter o.a. Hondius, een anonieme schrijver uit “De Denker”, en
Dirk van Hogendorp, die ook een toneelstuk schreef genaamd
“Kraspoekol of de slavernij”. Later trad baron Van Hoëvell op de
voorgrond. Een jaarlijks discussie die zich al een lange tijd
afspeelt.
18

Julino Willem Anthony
20

4. KERK VERSUS STAAT
Uit de literatuur is op te maken dat de Spanjaarden als eerste de
voet aan wal zetten op Bonaire en het dorp Rincon stichtten - de
oudste nederzetting op het eiland. Een geschikte plaats gelegen in
een dal. De plaats bood goede bescherming tegen rovers die langs
de kust vaarden op zoek naar leven op het land om te plunderen.
De autochtone bevolking waren de indianen, maar zij kregen er
nieuwe gasten bij. De bezetting van Bonaire door de West-Indische
Compagnie (WIC) vond plaats op 23 maart 1636. Evenals in de
tijd van de Spanjaarden was het eiland – samen met Aruba –
“staatrechtelijke onderhoorigheden en aeconomische
dependenties” van Curaçao. Daar op Curaçao was het
hoofdkantoor van de WIC. Op Bonaire werd nabij de hoofdstad
Kralendijk een uitkijktorentje gebouwd. Er kwam een kleine
militaire bezetting. De mensen die daar gelegerd waren hadden het
opdracht om vanaf een heuveltop op het eiland met rook- en
vuursignalen Curaçao te waarschuwen wanneer vijandelijke
oorlogsschepen de kust naderden. Ook op Aruba was er een kleine
uitkijkpost. Vanuit het moederland (Nederland) kreeg van
Waalbeeck de instructie de bezetting van Curaçao voort te zetten
en er een marinesteunpunt van de WIC in de Caribische Zee van de
maken. Na de Vrede van Munster op 30 januari 1648 hield
Curaçao op een marinebasis te zijn. Het eiland werd opengesteld
voor het wereldverkeer en buitenlandse handel. Bonaire bleef voor
het buitenland echter gesloten en het vestigingsverbod bleef van
kracht.
21

Julino Willem Anthony
Voor het werk werden aanvankelijk de Indiaanse
eilandbewoners ingezet, maar al snel werd duidelijk dat het werk
fysiek te zwaar voor hen was. De WIC importeerde vanuit Curaçao
negerslaven om het zware werk te doen. De nieuwe
eilandbewoners werden in Anteriol en Rincon ondergebracht.
Rincon kreeg de naam ‘het slavendorp’ en in de Vaderlandsche
Letteroefeningen Jaargang 1824 wordt het ‘een plaats waar het
Gouvernement een slavenfokkerij had’ genoemd. Ik denk niet dat
dit alleen op Bonaire was, maar goed, dat is weer een ander
verhaal.
Als voorbereiding op mijn trip naar het verleden heb ik pater
Nooijen geraadpleegd. Het ging daarbij vooral over het dopen,
huwelijken en familienamen van de eerste uur op Bonaire. Dit zijn
namen die zij hebben geregistreerd, vooral in verband met hun
religieuze activiteiten. Hij had het echter ook over de Indianen en
vertelde een verhaal over Bonaireaanse meisjes voor koningin
Isabella van Spanje.
De Spanjaarden waren in het Caribische gebied op zoek naar
goud. Al snel viel hun oog echter ook op de Indianen. Die namen
ze mee naar Spanje, waar ze als slaven werden verkocht. Drie
broers van de familie Guerra reisden vaak naar de Caribische
gebied. Zij woonden in de buurt van Sevilla, in het zuiden van
Spanje. Eén van hen, Cristobal Guerra, ging voor de tweede keer
mee naar de Cariben in het gezelschap van ene Diego Rodriques de
Grajeda. Met twee schepen zetten ze koers naar Bonaire. Daar
aangekomen kreeg Cristobal Guerra ruzie met de Indianen. De
Spanjaarden hadden een aantal Indianen gevangen genomen en op
de schepen gezet. Daarna vertrokken ze vanuit Bonaire naar
Spanje. Daar aangekomen presenteerden ze met trots aan de
koningin in Sevilla een Indiaans meisje uit Bonaire. Het meisje
bleef een paar dagen bij de koningin logeren. De dagen daarna had
Cristobal Guerra het druk met het verkopen van zijn Bonaireaanse
Indianen als slaven. Dit gebeurde in de steden in het zuiden van
Spanje: Sevilla, Cadiz, Cordova en Jerez. Maar dit ging tegen de
bedoeling van koningin Isabella in. Ze gaf de zeelieden de
opdracht om de Indianen in het Caribische gebied niet lastig te
vallen. De koningin zelf woonde in Ejica, vlak bij Sevilla. Zij
vaardigde een decreet uit, het identiteitsbewijs van Ejica, en
besloot dat de Indianen op kosten van Cristobal Guerres terug
22

Nalatenschap van Jan Hendrik
moesten worden gebracht naar Bonaire. Ze hadden immers geen
identiteitsbewijs van Ejica. Een pater Fernandez heeft zich ingezet
om de Indianen naar Bonaire terug te brengen. Daarna was
Cristobal Guerra weer in de buurt van Zuid-Amerika. Dit keer met
zijn broer Luis. In de buurt van Cartagena verloor hij zijn leven.
De Indianen hebben een pijl dwars door zijn hals geschoten.
In het jaar 1816 was pastoor Stöppel vanuit Nederland
onderweg naar Curaçao. Het schip maakte een tussenstop op
Bonaire en Stöppel ging aan wal om kennis te maken met het
eiland en de commandeur Samuel Bartholomeus van den Broek.
Hij kreeg een warm ontvangst. Op 26 september liet het schip het
anker vallen in de haven van Bonaire. In de maneschijn kon
Stöppel vanaf de schip “het kasteel van Bonaire” zien, het fort in
Kralendijk. De reis vervolgde naar Curaçao. Kort daarop verbleef
Stöppel een paar maanden op Bonaire. Hij zou hebben gezegd dat
hij op een ezel langs de kust en een heuvel op moest om in Rincon
te komen. Hij meende dat nergens ter wereld onder de hete zon een
land zo arm was als Bonaire. Tsja, in die tijd was er geen
Chevrolet of een lelijke eend. Een ezel was een luxe.
Amper een jaar na zijn komst brak er een felle discussie uit
tussen de Kerk en de Kolonie met betrekking op dopen, onderwijs,
zedelijkheid en huwelijk bij de slaven. Dat laatste zat de
economische belangen van de slavenhouders in de weg. Het
verkopen van de slaven zou hierdoor bemoeilijkt worden en
bovendien behoren wettelijk getrouwde stellen samen met elkaar te
wonen. Voor de gouvernementsslaven waren een aantal
uitzonderingen gemaakt. Zij mochten onderling wel met elkaar
trouwen. Later werd het hen toegestaan om ook met vrije personen
te trouwen, maar dat huwelijk werd wettelijk niet erkend. Het werd
‘het clandestiene huwelijk’ genoemd. Die kwestie is hoog
opgelopen, tot aan de koning toe. In een missive van pater Stöppel
gericht tot koning Willem I verzonden in oktober 1817 klaagde de
pater over wat er gaande was in de Kolonie. De brief was
verzonden zonder medeweten van zijn superieuren. Deze
veroorzaakte flinke opschudding en zelfs na zijn overlijden op 10
oktober 1818 kreeg de klokkenluider een schop na. De missive van
Stöppel heeft voor veel commotie gezorgd bij de Raad van Politie.
Hij rapporteerde geen wettige huwelijken te kunnen sluiten,
kinderen niet te kunnen wettigen, en godsdienst en de zedenleer
23

Nalatenschap van Jan Hendrik
over het geloof. Het argument van het gouvernement was dat de
kolonie van Nederland vanaf het begin af aan al protestants was
geweest en ook zo zou blijven. De ruzie was al enige tijd gaande
op Curaçao en bereikte een hoogtepunt op Bonaire toen een groep
opgefokte dronken mensen de kerk bestormden tijdens de viering
van de Oud & Nieuw mis. Pater Nooijen was aan de hoek van de
tafel en vertelde me dat. Enigszins is het begrijpelijk, want de
Missie had ook tot doel zoveel mogelijk mensen katholiek te
dopen. Blijkbaar verliep dit moeizaam. De meeste eigenaars van de
slaven waren joden of protestanten en vaak werden de slaven
gedwarsboomd of gehinderd wanneer zij voor zichzelf of hun
kinderen de doop begeerden. Later hebben Monseigneur Niewindt
en andere paters hierover wederom geklaagd. De wrijving tussen
de overheid en de kerk bestond vanaf het begin al. Ene pater
Schabel begon in de achttiende eeuw al te piepen. Hij hield een
dagboek bij. De houding van het gouvernement was dat de pastoor
niet vrijelijk elke slaaf die daartoe de wens te kennen gaf kon
dopen, of diens kinderen het Sacrament kon toedienen. Het was
zaken doen. En wat voor zaken? Mensenhandel. Dit bezorgde
Curaçao tegen het einde van de zeventiende eeuw een zeer slechte
naam. Thomas Lynch, de Engelse Gouverneur van Jamaica, riep
dat er op Curaçao een spreekwoord bestaat: “Jezus Christus is
goed, maar de handel is beter” (Paula Keijser, Suikerriet,
suikerverdriet. Slavernij in enkele 18e-eeuwse teksten. Educaboek,
Culemborg 1985).
Van Goslinga is het te begrijpen dat het de Rooms-Katholieke
priesters onder zekere restricties en met speciale vergunning van
het gouvernement werd toegestaan op de Antillen hun Missie te
verrichten. Ook voor het sluiten van de z.g. “matrimonia
clandestina” kwam er toestemming. Dit zijn huwelijken die door
de slaven in particulier werden gesloten, tot geruststelling van het
geweten.
Door de medewerking van regeringscommissaris Van den
Bosch was het recht aan slaven toegekend om met elkaar te
trouwen. Daarna werd dit recht uitgebreid. Gouvernementsslaven
kregen het recht op verlof om ook met vrije personen een huwelijk
aan te gaan; voor de kerk maar niet bij wet, welteverstaan.
Ondanks alles was de verhouding tussen dominee en pastoor echter
niet altijd slecht.
27

Julino Willem Anthony
Pater Stöppel sloeg hoe dan ook een hit and run in de Kolonie.
28

5. DE DRIEHOEK
De Britten hadden het op het eiland voor het zeggen toen
Stefanus op 26 december 1813 werd geboren. Die datum staat
vermeld op een registratiedocument. Blijkens de huwelijksakte is
Martha Angela zijn moeder. Van zijn vader is niets bekend en
evenmin van wie zijn familienaam afkomstig is. Toen de Engelsen
in 1816 vertrokken was hij 3 jaar oud. Nederland bestond toen drie
jaar als zelfstandige eenheidsstaat. Verwijzend naar zijn publicatie
De gouverneurs van de Nederlandse Antillen: taken, omgeving en
profiel sinds 1815, zei Gert Oostindie:
“De WIC ging in 1792 failliet. Kort daarop braken er in Europa
oorlogen uit waarin Nederland een speelbal werd. Tussen 1795 en
1813 was Nederland een protectoraat en vervolgens een
gebiedsdeel van Frankrijk en werden de koloniën soms door
staatsinstellingen bestuurd, maar langdurig door de Britten bezet.
Na de Napoleontische oorlogen werd Nederland weer een
zelfstandige staat, nu voor het eerst een Koninkrijk. In de Caraïben
kregen de Nederlanden Suriname en de Antillen terug – Berbice,
Demerara en Essequibo, samen het hedendaagse Guyana, bleven
Brits.” Ik zei: “Oh, was het zo. In de koloniën zwaaiden de
Engelsen met de scepter dus”.
Bij het verdrag waarin het teruggeven van Suriname en de
Antillen is vastgelegd, hebben de Hoge Verdragsluitende Partijen
hun wens uitgesproken de onenigheid die Europa heeft opgeschud
te begraven in volledige vergetelheid. Zij verklaarden en beloofden
dat geen enkel individu van welke rang of conditie dan ook in de
29

Julino Willem Anthony
herstelde landen, en de landen die door het verdrag werden
afgestaan, in hun persoon of eigendom verstoord of gemolesteerd
zouden worden, onder welk voorwendsel dan ook, hetzij wegens
zijn gedrag of politieke overtuiging, zijn gehechtheid hetzij voor
één van de partijen, of een regering die heeft opgehouden te
bestaan, of om een andere reden met uitzondering van de schulden
jegens personen of handelingen vóór de datum van het huidige
Verdrag. Joseph Foulke was gedekt want, hij had het eiland van de
Britten gehuurd.
Fragment van het verdrag van 13 augustus 1814 tussen Groot-Brittannië
en Nederland, getekend in Londen. Alle Nederlandse kolonies genomen
door de Britten sinds 1803 werden hersteld, met uitzondering van de
Kaapkolonie en de Zuid-Amerikaanse provincies Demerara, Essequibo
en Berbice (Guyana).
Voor wat betreft Stefanus lijkt het er aan de hand van de
informatie op bonairefamily.com op dat hij op Curaçao Martha
Flora heeft ontmoet. Er ontstond een innige vriendschap tussen
twee jeugdige tieners. Hoe beiden op Curaçao terecht zijn
gekomen is niet duidelijk. Uit een bijlage van De West-Indische
Gids XXX is het te begrijpen dat sommige slaven niet veel te doen
hadden op Bonaire. Zij werden geleidelijk naar Curaçao
overgebracht. Anna Cathalina van Flora (Jarig) Janga (1780), met
haar dochter Martha Flora, zou wellicht één daarvan kunnen zijn.
Uit die relatie van Stefanus met Janga, Martha van Catharina
Jarig (van Flora) zijn kinderen op Curaçao geboren, waaronder
Amalia Ogenia (Nicomeda). Onder het tabblad Gouvernements
slaven te Bonaire vond ik de naam Janga, Martha Francisca. Deze
30

Nalatenschap van Jan Hendrik
Anna Cicilia Inias. De broer van Anna Cicilia, Martis Flores Inias,
trouwde met Mercera, Geertruida Martilia. Ook zij, samen met de
anderen, zorgden voor nakomelingen met de familienaam Inias.
Hun dochter Johanna Juliette Inias trouwde met Reinier Arzenius
Manuela. Zij waren destijds winkeliers in Rincon op #82. Anna
Cicilia, alleenstaande moeder, heeft nog meer kinderen, waaronder
een zoon genaamd Leonardus Adolff. Hij stierf op 22 september
1905 op de leeftijd van 57 jaar, vermoedelijk ongehuwd. Haar zus
Inias, Lodowika Geertruida trouwde met Pourier, Phelipi Anthony
(Phelipi Anthony Porier, zoon van Pierre Porier en Dianora Sint
Jago). Die tak heeft zich door het huwelijk van hun dochter Anna
Bregita Porier, weduwe van Pieter Frans overleden op 28 mei
1885, met Felix Everon geboren op Aruba, uitgebreid met de
families Everon en Morel van Aruba. Ze zijn op Curaçao
getrouwd. Felix was eerder getrouwd met Claudina Susanna
Tromp. Op 23 november 1952 overleed Anna Bregita met de
leeftijd van 87 jaar. Felix Everon ging het eerst heen.
Terug bij Inias. De moeder van Anna Cicilia Inias is de zuster
van Anna Cathalina van Flora (Jarig) Janga. Jan Hendrik Anthony
is een kleinzoon van Anna Cathalina van Flora (Jarig) Janga, de
moeder van Martha Francisca. Het leeftijdsverschil tussen Stefanus
Martien en Anna Cicilia is maar 10 jaar. Toen zij 20 jaar was kreeg
zij haar dochter Johanna. Jan Hendrik is geboren toen Stefanus 27
jaar oud was. Johanna Juliana Elisabeth was twee jaar ouder dan
Jan Hendrik. Een samengaan in de derde en vierde generatie van
Regina Janga, generatiehuwelijk. Is het nog te volgen? Hier is ie
dan nog een keer.
“Mijn man is de zoon van de dochter van de zus van mijn
grootmoeder, de zoon van mijn groottante dus. Mijn achterneef is
mijn man. Hij is buiten het huw geboren, maar vlak voor zijn
huwelijk met Martha op de 23 ste juli 1841 heeft zijn vader hem bij
Jan Schotborgh Claas zoon gekwalificeerde ambtenaar van de
Burgerlijke stand ingeschreven. En Phelipa Nero heeft hem
geassisteerd.”, zo legde Johanna het uit. “Als ik het zo goed bekijk,
heeft Anna Cathalina het niet slecht gedaan. Zij heeft iemand aan
de haak geslagen en heeft een koraal vol met kabrieten
overgehouden. Eén van haar dochters trouwde met een Haïtiaan en
de andere, Martha Francisca, trouwde met een totaal vrije man,
mijn schoonvader, met de familienaam Anthony. Maar straks
33

Julino Willem Anthony
hebben we daarover. Nu heb ik de was buiten te hangen. Er schijnt
iemand rond te lopen vragen te stellen over de vader van mijn man
en ze maken ruzie over eigendomsgronden van Jan.”, zei ze. “Oh
trouwens, mijn groottante Anna Catharina (Jarig) Janga, de moeder
van Martha, had ook een zoon, Jarig, (Janga), Martis William en
hij had een relatie met Calvo (Jansen), Johanna geboren op
Curaçao. Haar moeder was Anna Martina Jansen. Zij kwamen in
1834 via curaçao naar Bonaire uit Suriname. Mijn schoonvader
was toen rond 21 jaar oud en ik was nog niet geboren.”
Van achter een hek zei een stem:
“Laat ze maar zoeken in de buurt van Rozentak, want in die tijd
was Joseph Foulke druk bezig met Bonairianen. Veel mensen
werden heen en weer door hem vervoerd. Misschien is één van zijn
kornuiten de vader van jouw man. Als ik wat hoor laat ik het
weten.” De stem mompelde wat in de zin van: “Dit kan op Ser’i
Diabel een goede Bari hit worden.”
Hoewel Martis en Johanna het naar hun zin hadden in
Suriname, keerden ze terug naar Curaçao. Hun zoon is daar
geboren op 31 december 1844. Net als Frits keerde ook Etienne
Celestijn Jarig terug naar zijn roots. Hij kreeg een relatie met
Catharina Regina Trinidad en stierf op Bonaire in 1924.
34

Nalatenschap van Jan Hendrik
35

Julino Willem Anthony
36

Julino Willem Anthony
rechten had. Om die reden konden hun kinderen de familienaam
Marten niet dragen, maar droegen zij de naam Janga. Ze hadden 11
kinderen. Pietje stierf als ongehuwd bij wet.
Ongetwijfeld waren er nog meer gevallen die tegen dat
instituut van de kerk en de staat aanliepen. De naam “di Flora
Janga” zag ik hier en daar staan in verband met huwelijk. Verder
dan voor de kerk zou dat huwelijk niet zijn gekomen.
In de loop van het jaar 1844 kwam er voor de landsslaven op
Bonaire, die reeds onder elkaar een huwelijk mochten aangaan, een
belangrijke maatregel: zij mochten voor de kerk ook met vrije
personen trouwen. Dit huwelijk werd echter niet ingeschreven in
de bestaande burgerlijke stand. Niewindt liet het aan de pastoor op
Bonaire weten. Stefanus Martien was toen al bij de wet getrouwd
met Martha Francisca.
De zoon van haar zus Geertruida genaamd Vriend (Janga)
(Jarig), Jan Hendrik van Geertruida (1845) trouwde met Mercera,
Rosa Ricalda. Uit een online publicatie van Franklin Dominico
Antoin is te lezen dat na het opheffen van de slavernij in 1863 een
zekere Philipe Rotjes een contract gedateerd 18 april 1874 heeft
getekend met een aantal Bonaireaanse arbeiders om in Venezuela
te gaan werken. Jan Hendrik Vriend was daar één van en zijn broer
Jarig (Janga), Geert, Nicolaas (1846) wellicht ook. Hij is getrouwd
met Mercera, Julietta. In het contract zijn de werkzaamheden
omschreven als "het bolsteren van mangelhout en alles wat
daarmee in verband staat."
38

6. WHAT’S IN A NAME
Met uitzondering van zijn inschrijving met geboortedatum en
overlijdensakte was er verder op mijn wandelroute geen spoor te
bekennen van Stefanus Martien Anthony. Tussen zijn geboortejaar
en die van zijn eerste kind, geboren buiten het huw, was niets te
vinden. Op zijn geboorteakte zou ten minste de naam van zijn
moeder staan en eventueel van zijn vader. Dan zou de afkomst van
zijn familienaam Anthony duidelijk zijn. De geboorteakte was
echter niet te vinden. Op Bonairefamily.com zag ik dat zijn moeder
Martha Angela zou zijn. Bij Gouvernements Slaven zag ik een
Angela Martha staan bij Angela/Anthony Bomba, Anna Angela
van Martha van Anthony Bomba (~1770). Die Anthony Bomba
zag ik echter ook staan bij Margaritha, Helena van Sebel,
Merselina van Luis, Florentia van Martha, Catharina di Florencia
Anthony Bomba en nog een paar anderen. Hij was blijkbaar zeer
actief bezig met de slavinnen. Zijn echte naam schijnt Dok of Dop
(Domacasse), Fabias te zijn. Dus dat bracht geen turf aan de wal.
Er schoot iets bij mij in gedachte. Een geval uit de jaren negentig
met de viering van 200 jaar slavenopstand op Curaçao;
“Emancipatie toen en nu”. Misschien was het een goed idee om
tussen eigen spullen te zoeken of er iets te vinden was met de
achternaam Anthony.
Een commissie in de Bijlmer wilde op 17 augustus 1997 de
expositie van het beeld houden met daar omheen een cultureel
programma. Ze hebben veel documentatie verzameld over de
slavenopstand van 1795 op Curaçao. De commissie was van plan
39

Julino Willem Anthony
het standbeeld van Tula in de Bijlmer ten toon te stellen. Een ander
verhaal op zichzelf. Het standbeeld was onderwerp van discussie
vanaf het moment dat het werd gemaakt. Mensen uit alle
geledingen op Curaçao hielden zich ermee bezig en brachten
stemmen uit. Zijdelings was ik destijds betrokken bij een
ceremonie langs het water bij Motet. Ik was daar om het volkslied
van Curaçao te zingen bij de opening van de
herdenkingsceremonie. Deze was georganiseerd door Guillermo
Rosario. Ik denk dat het in 1975 was. Errol `El Toro´ Colina zou
met een orkest met kleine bezetting zijn arrangement van het
volkslied van Curaçao gaan spelen en ik zou het gaan zingen. Er
ontstond echter een discussie tussen Guillermo en Colina over
waar het muzikale accent aan het einde moest komen; “DI ta joe di
Korsou” of “di TA joe di Korsou”. Discussies waren ook gaande
over waar het beeld zou komen te staan. Het beeld was naakt.
Sommigen vonden dat het geslachtdeel van Tula te groot was en
dus moest worden aangekleed. Het beeld heeft nooit een plek
gevonden op Curaçao en werd naar Nederland teruggestuurd.
In de papieren trof ik een bladzijde aan van het boek “De
Geschiedenis van Curaçao”. Daar las ik de naam van ene Marcus
Anthony. Hij was luitenant der vrije negers en zou zich bij de
troepen van het garnizoen hebben aangesloten om tegen de slaven
te vechten. Nadat de slavenopstand op Curaçao werd onderdrukt
kreeg Marcus 100 gulden geschonken en werd hij vrijgesteld van
alle persoonlijke diensten bij het negerkorps. Voor die periode was
dit een grote eer en veel geld. Zou hij met zijn pensioen naar
Bonaire zijn verhuisd om daar van zijn 100 gulden te genieten en
voor nakomelingen zorgen?
Regest
negerin Maria Galinha door Clara Jeudah Leon weduwe van
Isaac Haim Parera, voor 250 peso, betaald door de vrije
neger Marcus Anthony. Met kwitantie van 7 december 1780.
Datum
20-12-1780
Marcus Anthony heeft voor de vrijheid van een negerin betaald.
40

Nalatenschap van Jan Hendrik
41

Julino Willem Anthony
Op Bonaire hielden geestelijken zich bezig met het dopen en
huwen van de mensen om de vrijheid in te gaan. Ze hadden het er
druk mee.
Naast godsdienstige onderwijzing werden de mensen op het gebied
van zedelijkheid voorbereid op de Emancipatie. Uit een verklaring
van Van Langsberge blijkt dat de Missie geslaagd was: "Het
succes mag dan niet geheel aan de welsprekendheid der priesters te
danken zijn geweest en de cholera moge een handje hebben
geholpen bij de plotseling in vrees voor de dood verkerende
bevolking, die in ontucht leefde en daarom o.a. spoedig huwelijken
afsloot ..." Ten aanzien van die gedragingen deed ook bisschop
Niewindt een boekje open en gaf enige voorbeelden van
losbandigheden en buitensporigheden met de kerstdagen door
slaven en vrijen, negers en blanken begaan. Hij beweerde dat het
bestuur van de koloniën deze openbare liederlijkheid, ontucht en
dronkenschap beschermt en opzettelijk blind blijft om daarvoor
populariteit te kopen. Het klinkt als een politiek statement.
42

Nalatenschap van Jan Hendrik
In de aanloop naar de Emancipatie werd eerder bij
gouverneursbesluit van 31 december 1823 een reglement van
administratie voor Bonaire en een instructie voor de commandeur
van Bonaire vastgesteld (PB 1823 nr. 66). Bonaire werd
"aangemerkt" als een gouvernementsplantage. Het gouvernement
van Curaçao had het alleenrecht op het fokken van vee en de
exploitatie van de zoutpannen en de bossen. Akten van transport
van onroerend goed en van hypotheken konden alleen te Curaçao
worden gepasseerd. Men was verplicht bij het bestuur aangifte te
doen van geboorte en overlijden (Bron: gahetna.nl). In de jaren
daarna werden nog meer maatregelen ingevoerd nadat deze waren
aangekondigd door de Gouverneur:
Bij publicatie 1824 No. 78 van de Schout-bij-Nacht Gouverneur
en Raden van Politie van Curaçao en Onderhoorige eilanden werd
een aantal publicaties, waaronder die van 8 december 1812,
herzien en samengevoegd tot een verordening. Daarin werden het
rantsoen, de werktijden, de rusttijden, de vrije dagen en de
werkdagen geregeld. De verordening gold voor iedereen
(gouvernementsslaven), met hier en daar een uitzondering voor
gewone slaven. Ook de slavenhouders kregen met verplichtingen
te maken. Hen werd verboden hun slaven vrije dagen te geven of
uit te zenden om hun eigen kost ergens anders op te zoeken. Hen
werd verplicht om ten allen tijde het rantsoen ten volle te
verstrekken en kleding aan hun slaven te geven, tot behoorlijke
dekking hunner naaktheid.
Bij besluit van 7 februari 1828 heeft de commissaris-generaal
van de Nederlands West-Indische Bezittingen Van den Bosch een
"Reglement op het beleid van de Regeering, het Justitiewezen, den
Handel en de Scheepvaart op Curaçao en onderhoorige eilanden"
vastgesteld, dat op 1 maart 1828 van kracht werd. Spoedig daarop
volgde het algemene "Reglement op het beleid der Regeering van
de Nederlandsche Westindische Bezittingen", dat bij zijn besluit
van 21 juli 1828 no. 222 was vastgesteld en op 1 augustus van
hetzelfde jaar in werking trad. Het recht op openbaar onderwijs
werd geregeld en daarin werd opgenomen dat de slavenhandel en
de invoer van slaven verboden bleven. De als slaven aangevoerde
personen kwamen vrij zodra zij zich op Nederlandsch West-
Indisch grondgebied bevinden. In geval van overtreding zal de
gezaghebber onder de nadere goedkeuring van het Gouvernement
43

Julino Willem Anthony
de meest gepaste maatregelen nemen om de aangebrachte slaven te
doen verzorgen en in vrijheid te stellen.
Het reeds in 1828 aangekondigde nieuwe Reglement op het
beleid van de Regering, verschenen in mei 1834, omhelst onder
meer de toestand van de slaven te verbeteren en aan hun welzijn
bevorderlijk te zijn.
Publicatie 1857 No. 2 benadrukt nog een keer dat het een
verplichting is van de meesters om te zorgen dat hun slaven
behoorlijk gevoed, gekleed, verpleegd en gehuisvest worden. Ook
de kwestie van rantsoen kwam aan de orde. Aan de slaveneigenaar
werden wederom nog meer verplichtingen opgelegd. Zij hadden
niet alleen hun slaven van een behoorlijke genees- en heelkundige
behandeling te verzekeren, maar moesten ook zorg dragen dat zij
op geschikte plaatsen verpleegd konden worden, met afscheiding
tussen mannen en vrouwen. Zij mochten ook niet beletten dat de
slaven in hun vrije tijd godsdienstig of ander onderwijs konden
genieten. Kinderen beneden de 14 jaren moesten in de gelegenheid
gesteld worden om minstens twee uren per dag onderwijs te
genieten. De stampij van pater Stöpel heeft gewerkt.
In publicatie 1862, no. 15 kondigde de Gouverneur aan dat de
slavernij in de kolonie Curaçao en Onderhoorigheden is opgeheven
op den eersten juli 1863.
Die blijde dag was aangebroken; de dag van de Emancipatie.
Vanaf die dag werd het gewoon burgerlyk- en strafregt op
iedereen die te maken had met de slavernijregime toepasselijk.
Deze dag heeft Stefanus Martien niet meer meegemaakt. Hij
stierf tien jaar eerder op een relatief jonge leeftijd.
44

Nalatenschap van Jan Hendrik
Ontwerp van wet afschaffing slavernij
45

46

Nalatenschap van Jan Hendrik
47

Julino Willem Anthony
7. EEN PREEK
Op mijn wandeling werd mijn aandacht getrokken door een
video op het Internet waarin een jeugdig jongeman een toespraak
hield. Hij vroeg waarom Bonaireanen elkaar het daglicht niet
gunnen, maar meer waardering hebben voor anderen van buitenaf.
Het deed me denken aan de brief van 22 december 1805,
geschreven door Johannes Palm aan Gouverneur P.J. Changuion.
Het was nadat de Engelsen in 1804 het eiland hadden ingenomen
en in datzelfde jaar weer vertrokken waren.
De Engelsen hadden het eiland in bezit van 1800 tot 1802. Het
lijkt me sterk dat zulke gevoelens in zo’n korte tijd gekweekt kon
worden. De gevoelens van haat en nijd werden in verband gebracht
met honger. Het zou toen opgelost zijn door meer veeteelt en
beplanting toe te staan, zodat de mensen meer te eten zouden
hebben. Johan Hartog had het erover dat er na het vertrek van de
Engelsen in september 1805 op Bonaire evenwel honger heerste
wegens een gebrekkige aanvoer van levensmiddelen vanuit
Curaçao. Daarna meldde Neerlandia. Jaargang 11. Morks &
Geuze, Dordrecht 1907 dat “de honger nijpt en de nood dwingt
haar niet zelden deze wet te overtreden”. Het had te maken met het
bij wet verboden, zelfs op straffe van boete en gevangenis,
afplukken van nog onrijpe en groene peulen van de divi-divi, de
wátapána. Aan deze peul werd omstreeks 1836 een onschatbare
waarde voor de arme eilandbewoners toegekend. Zelf denk ik dat
er sprake kan zijn van het aankweken van behoefte, maar die heeft
zich blijkbaar diep in de Bonaireaan genesteld. Wie heeft het
48

Nalatenschap van Jan Hendrik
gedaan? Ik heb de rede van de jongeman aangehoord en kon niets
anders bedenken. Nu ik toch al die straat was ingeslagen, nam ik
echter een kijkje of er iets te vinden was op dat gebied. In mijn
herinnering had ik nog een artikel, geschreven door Trix van
Bennekom op haar weblog van woensdag 10 oktober 2012. Ze
schreef dat het wel lijkt alsof Bonaire van binnen minder mooi en
lieflijk is dan het aan het de buitenkant lijkt. Ook Belkis Osepa
schreef in haar online column iets over de klaagcultuur op Bonaire,
maar vond dat die van oudsher dezelfde is. Altijd maar klagen over
van alles, maar geen actie ondernemen. Altijd aan de zijlijn staan
schreeuwen. Ze vroeg of het te maken heeft met het Bonaireaan
zijn. Persoonlijk herkende ik me niet in die teksten. Aan de andere
kant ben ik ook weer op een jonge leeftijd weggegaan uit Bonaire.
Ik was toen een jaar of 12, dus die eigenschap heeft geen tijd gehad
om zich goed in mij te nestelen. Het lijkt te gaan om een
hardnekkig aangekoekte volkseigenaardigheid.
Volgens de tekst van N. van Meeteren in de West-Indische Gids
XXX genoten de mensen, naar de maatstaf van die tijd en hun
behoeften in aanmerking genomen, een betrekkelijke welvaart. Hij
had het over de slaven: “Hoewel van sommige zijden graag anders
wordt voorgesteld, hadden de slaven op Bonaire het niet zo kwaad,
ten minste niet gedurende het tijdvak, dat wij hier behandelen. Het
wil ons voorkomen dat zij, hun behoeften, hun beschavingspeil en
hun physieke uithoudingsvermogen bij zwaar werk in aanmerking
genomen, het veel beter hadden dan menige Europese of
Amerikaanse fabrieksarbeider van een vijftigtal jaren later.”
Telkens en telkens werd de vice-commandeurs op het hart
gedrukt om de gouvernementsslaven onder zijn immediate orders
met alle zachtzinnigheid en menslievendheid te bejegenen, zorg
dragende dat de rantsoenen van mondkost en dergelijke wekelijks
aan hen werden toebedeeld. Dus waar kwam die honger vandaan?
Onderweg vond ik iets. Misschien kon dat het gedrag deels
verklaren.
Na de Emancipatie verscheen een aantal publicaties. In “Enige
bijzonderheden omtrent het eiland Bonaire”, Paramaribo, 16 Maart
1868, geschreven door S. Van Dissel en de bijlagen van A. D. van
der Gon Netscher, las ik dit: “Alle benoodigdheden tot voeding,
gemak en weelde worden van Curaçao aangebragt; zelfs wordt er
niet altijd genoeg mais geteeld, om allen te kunnen voeden, en al
49

8. HET GEZIN
Iemand zou kunnen vragen wat deze tak van genealogie van
Anthony te maken heeft met slavernij en de slaventijd. Nou, heel
simpel. Ik ben toch aan wandelen, dus hier en daar sta ik even stil
in die periode. Mijn voorouders hebben in die periode geleefd. Dat
maakt het makkelijker om het gezinsleven en ook de achtergrond
van mijn familienaam Anthony te begrijpen.
We zijn nu aangekomen bij de familie Anthony en zullen hier
nog even bivakkeren. Stefanus Martien stichtte dus een gezin. Hij
trouwde bij wet met Martha F. Janga op 23 juli 1841. Officieel,
volgens het Nationaal Archief op Curaçao, hebben zij in totaal 7
kinderen gekregen, waarvan het eerste - Jan Hendrik - buiten de
echt is geboren op 17 april 1841. Maar bonairefamily.com telt nog
meer. Daar zegt men dat Amalia eerst was. Zij werd in 1831
geboren op Curaçao. Het stel schijnt op jonge leeftijd nog een
ander kind op Curaçao te hebben gekregen. Vanaf de geboorte van
Stefanus in 1813 of 1814 tot 1831 is er niets over hem bekend.
Pater Nooijen zei dat de bevolking van Bonaire in 1806 bestond uit
1217 personen en in 1818 uit 1135 personen. Op 29 juli 1833 komt
Stefanus weer in beeld. Hij werd ingeschreven in een register als
geboren op Bonaire op 26 december 1813 en ongehuwd. Wanneer
hij in de kolonie aankwam en zijn laatste woonplaats vóór
aankomst in de kolonie zijn niet ingevuld. Hij moet toen 20 jaar
oud zijn geweest. In datzelfde jaar is Poulina Begilia Genie
geboren op Bonaire, in 1833. Op Bonairefamily.com wordt ze als
kind van Stefanus Martien aangemerkt. Poulina trouwde op
54

Dit is een fragment uit het boek.
Bestel de paperback:
http://www.boekenbestellen.nl/boek/descendanten/17426
Esaki ta un fragmento di den e buki.
THIS A LOOK INSIDE THIS BOOK.
Order the paperback version
https://www.amazon.com/dp/1533192359/