15.06.2015 Views

SJS BibleSudy - Zulu FINAL - Diakonia Council of Churches

SJS BibleSudy - Zulu FINAL - Diakonia Council of Churches

SJS BibleSudy - Zulu FINAL - Diakonia Council of Churches

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Lomhlaba: Yikhaya Lethu,<br />

Yisipho Esivela Kumdali<br />

Izifundo zebhayibheli nezinkonzo zalomkhosi<br />

zixhumanisa ukholo nezemvelo


LOMHLABA:<br />

YIKHAYA LETHU, YISIPHO<br />

ESIVELA KUMDALI<br />

Izifundo zebhayibheli nezinkonzo zalomkhosi zixhumanisa<br />

ukholo nezemvelo<br />

Social Justice Season 2003<br />

<strong>Diakonia</strong> <strong>Council</strong> <strong>of</strong> <strong>Churches</strong>


AMAZWI OKUBONGA<br />

Sifisa ukudlulisa ukubonga kwethu kubo bonke abasixhasile ekubhalweni<br />

kwalelibhukwana. Sibonga imikhuleko yabo nokuzinikela kwabo<br />

kulomsebenzi. Ikakhulu sibonga abophiko lokubhekela ubulungiswa<br />

kwezendalo i-Environmental Justice Desk ngaphansi kwenhlangano<br />

yababhishobhi bamaKhatholika i-Southern African Catholic Bishops’<br />

Conference (SACBC) – uBrother Lewis Tsuro, uDawn Linder, uFr. Efrem<br />

Tresoldi kanye no Fr. Donal O’Mahony, okuyibona abasihlanganisele<br />

lencwadi. Sifisa futhi ukubonga uSue Brittion wenhlangano yamabandla i-<br />

<strong>Diakonia</strong> <strong>Council</strong> <strong>of</strong> <strong>Churches</strong> ngomsebenzi awenzile wokuhlela incwadi.<br />

Singelibale yiqhaza elibanjwe amalungu eqembu lokulungiselela lomkhosi<br />

walonyaka, elisebenze ngokuzinikela liyifunda liphindelela incwadi<br />

ukuqinisekisa ukuthi amaphutha amaningi ayalungiseka.<br />

Siphinde sibonge kakhulu kulamabandla angezansi, ngeqhaza alibambile<br />

ekusebenziseni lencwadi ngenhloso yokuhlaziya nokuhlola ukuthi ngabe<br />

ikulungele yini ukusetshenziswa emabandleni.<br />

Christ the King Catholic Church (Wentworth); Dutch Reformed Church<br />

(Amanzimtoti); Uniting Reformed Church (KwaMakhutha); Evangelical<br />

Lutheran Church (Ntuzuma); St. John the Baptist Anglican Church (Pinetown)<br />

and Trinity Methodist Church (La Lucia).<br />

Sibonga uNicholas Sibisi owenze umsebenzi omkhulu ekuhumusheni<br />

incwadi ngolimi lwesi<strong>Zulu</strong>, kanti umsebenzi wokuqinisekisa ukuthi<br />

ihumusheke kahle wenziwe ngu Zolile Machi no Siyanda Mkhulisi.<br />

Okokugcina sibonga abephephandaba i-Independent Newspapers<br />

ngokusivumela ukusebenzisa isithombe sabo esisekhasini 20.<br />

August 2003<br />

<strong>Diakonia</strong> <strong>Council</strong> <strong>of</strong> <strong>Churches</strong><br />

PO Box 61341 Bishopsgate 4008 South Africa


OKUPHAKATHI<br />

ISINGENISO 5<br />

AMAZWI ABHEKISWE KUBAHOLI BAMAQEMBU 7<br />

UHLELO LWENKONZO 8<br />

Uhlelo lwezinkonzo kanye nezifundo<br />

zebhayibheli<br />

ISAHLUKO 1<br />

■ Ubuhle, nokwahlukahlukana kanye<br />

nezimangaliso zendalo 9<br />

ISAHLUKO 2<br />

■ Izinselelo zomhlaba wonke ngezemvelo 18<br />

ISAHLUKO 3<br />

■ Izinselelo zezemvelo ezindaweni zethu 28<br />

ISAHLUKO 4<br />

■ Ukwakha uhlelo 38<br />

Okokwengezela<br />

Uhlelo lwezinkonzo nezifundo zebhayibheli<br />

ISAHLUKO 1<br />

■ Ubuhle, nokwahlukahlukana kanye<br />

nezimangaliso zendalo 45<br />

ISAHLUKO 2<br />

■ Ukungcola nenkunkuma 49<br />

IZINHLANGANO NEZINCWADI EZINOSIZO 60


UMYALEZO OVELA KUSIHLALO WE DIAKONIA<br />

Ubudlelwane bethu nezendalo kubandakanya ubudlelwane bethu<br />

nabanye abantu kanye noMdali. Kumele sivume ukuthi asiwenzanga<br />

ngokuphelele umsebenzi wethu wokukhuthaza ukunakekelwa<br />

kwazo zonke izidalwa ezisemhlabeni. Eqinisweni thina sisonke,<br />

omunye nomunye, sibe nesandla ekucekelweni phansi kwendalo.<br />

Lokhu kube ngenxa yezenzo zethu kanti nangakho ukungenzi lutho.<br />

Sishaye sengathi asiboni lapho kwenziwa izinto eziyingozi<br />

emphakathini kanye nendalo yonke.<br />

Isikhathi sesifikile sokuba sizinikele ngokuphelele emsebenzini<br />

wethu wokunakekela indalo. Umkhosi walonyaka wokwenza<br />

ubulungiswa (Social Justice Season) usinika inselelo yokuba<br />

singagcini nje ngokuzindla ngezinkinga esibhekene nazo, kepha<br />

sisukume senze okuthize ukuguqula isimo. Lomkhosi<br />

uyasikhumbuza ukuthi konke okulapha emhlabeni kungcwele,<br />

ngakho ke kudinga ukuphathwa ngenhlonipho.<br />

Siyanibonga futhi sinihalalisela nina kanye namabandla enu<br />

ngokuyamukela lenselelo. Sikhulekela ukuthi ukuzinikela kwenu<br />

nemisebenzi enizoyisungula kungaba yisibonelo esihle kuwo wonke<br />

umphakathi wamakholwa waseThekwini.<br />

Sengathi uNkulunkulu anganibusisa aniphe ukuqonda<br />

ngesikhathi nisebenzisa lelibhuku, ukuqonda ukuthi ‘Lomhlaba,<br />

yikhaya lethu eliyisipho esivela kuMdali’.<br />

Bishop Rubin Phillip<br />

USIHLALO<br />

We-<strong>Diakonia</strong> <strong>Council</strong> <strong>of</strong> <strong>Churches</strong><br />

4


ISINGENISO<br />

Zine izinto ezincane emhlabeni,<br />

kepha ezihlakaniphe kakhulu:<br />

izintuthwane ziyisizwe esingenamandla,<br />

kepha zikwazi ukuzibekela ukudla kwazo ehlobo;<br />

izimbila ziyisizwe esibuthakathaka,<br />

kepha zikwazi ukwakha izindlu zazo emadwaleni;<br />

izinkumbi azinankosi,<br />

kepha ziphuma zonke ngamaviyo;<br />

isibankwa ungasibamba ngesandla,<br />

kepha sitholakala ngisho ezindlini zamakhosi. – Izaga 30:24–28<br />

Lezizifundo zebhayibheli kanye nezinkonzo zilungiselelwe ukusetshenziswa<br />

emabandleni aseThekwini ngesikhathi somkhosi wobulungiswa<br />

(Social Justice Season) ngenyanga ka Agasti ku 2003. Nokho<br />

lezizifundo zikulungele ukusetshenziswa yinoma yiliphi iqembu<br />

elifisa ukwenza okuthile ngezinkinga zemvelo. Lokhu lingakwenza<br />

ligxile okholweni nokulalela ukuthi uNkulunkulu uliholela ukuba<br />

lenzeni.<br />

Isiqubulo salomkhosi sisikhumbuza ukuthi ngempela lomhlaba<br />

esihleli kuwo asizakhelanga wona kepha uyisipho esivela kuMdali.<br />

Leli yikhaya lethu, okungukuphela kwalo.<br />

Esahlukweni sokuqala sizogxila siveze ubuhle, izinhlobonhlobo<br />

zendalo kanye nezimangaliso zayo. Isisekelo salezizihloko kuzobe<br />

kungukholo lwethu lobuKhristu.<br />

Esahlukweni sesibili sizovumbulula ezinye zezinselelo umhlaba<br />

obhekene nazo, ezingacekela phansi ubuhle bendalo kaNkulunkulu.<br />

Sizohlola imikhakha ethile efana nokwenyuka kwezinga lokushisa<br />

emhlabeni, ukungcoliseka kwamanzi nezinye izindlela abantu abacekela<br />

ngazo phansi balimaze imvelo. Kuliqiniso ukuthi abanye<br />

abantu abaqondi ngengozi abayenzayo endalweni. Nokho abaningi<br />

bazi kahle kepha ngenxa yomona kwezomnotho, ukuphangelana<br />

ngezikhundla noma uqondo wokuthi “anginandaba”, bayaqhubeka<br />

nokucekela phansi imvelo.<br />

Isahluko sesithathu sincike esiqubulweni esithi “lapho ucabanga,<br />

bhekelela izwe lonke, kepha uma wenza okuthile, yenze izinhlelo<br />

zendawo yangakini”. Sizobheka izihloko ezithile eziyinselelo ngokwezindawo<br />

zethu bese sibheka ukuthi ngabe umuntu ngamunye<br />

5


ubophezeleke kanjani kwimvelo kusukela ezintweni ezincane kuya<br />

kwezinkulu.<br />

Esahlukweni sokugcina sizohlolisisa izindlela ezingabangcono<br />

ukuzisebenzisa ekuzibophezeleni nokubhekana nalezizinkinga ebesizindla<br />

ngazo ezahlukweni ezintathu ezedlule. Lokhu kuzosiza ekubhekaneni<br />

nezinkinga zemiphakathi yethu ngempumelelo.<br />

Lezizifundo zebhayibheli nezinkonzo zibandakanya ukuxoxisana<br />

kwamalungu eqembu ngokolwazi lwawo, ukubonisana ngemininingwane<br />

ewubufakazi bezinto ezenzekayo, ukucobelelana ngezindatshana<br />

abazaziyo, ukwabelana ngezahluko zebhayibheli, ukucobelelana<br />

ngemibhalo yamanye amaKrestu. Kanti akugcini lapho amalungu<br />

anikwa nenselelo yokwenza okuthile ngezinkinga akade exoxisana<br />

ngazo.<br />

Kukhona nezibonelo zezindlela ezinokusetshenziswa ukugubha<br />

izinkonzo amabandleni ukusiza ukugqamisa izinto zemvelo.<br />

Emuva kwesahluko sokugcina, sizothola eminye imininingwane<br />

nemibono eyengeziwe ngezinto zemvelo. Lemininingwane eyisengezo<br />

inokusetshenziswa nanoma nini ngenkathi yalomkhosi wobulungiswa<br />

kulesisiqubulo esithi: “Lomhlaba: Yikhaya lethu, yisipho esivela<br />

kumdali”.<br />

Kunezinye izibonelo zokugujwa kwezinkonzo ezifakwe njengesengezo<br />

ukuze zisetshenziswe yibandla eliphelele noma ngamaqembu<br />

amancane agxile kulesisiqubulo salomkhosi.<br />

6


AMAZWI ABHEKISWE KUBAHOLI BAMAQEMBU<br />

Uma uhola iqembu elisha, kubalulekile ukuthi uchithe isikhashana<br />

emhlanganweni wokuqala usiza amalungu eqembu ukuthi azane.<br />

Lapho umema abantu eqenjini, ubacele baphathe amabhukwana<br />

abo okubhala amaphuzu abalulekile, amapeni kanye namabhayibheli.<br />

Ukufunda indima yebhayibheli noma isahluko esithathwe ezincwadini<br />

ezahlukene kuvame ukunikeza ulwazi olusha.<br />

Isahluko ngasinye sihlelelwe ukuthatha amahora amabili. Izikhathi<br />

ezibekiwe zengxenye ngayinye yezahluko, zizoya ngokuthi<br />

iqembu lingakanani nokuthi lidinga isikhathi esingakanani.<br />

Izigaba zesahluko ngasinye zimiselwe ukusetshenziswa njengezibonelo<br />

zezingxoxo. Amaqembu awalindelekile ukuthi azenze zonke<br />

izigaba ngobunjalo bazo. Ibhukwana leli lizosetshenziswa njengesisekelo<br />

sokwelekelela amabandla ukuveza eyawo imibono.<br />

Indlela yokukhuthaza ukuthi wonke umuntu abambe iqhaza ezingxoxweni,<br />

kungaba ukuthi amaqembu angabi nabantu abangaphezu<br />

kwesikhombisa. Uma iqembu lakho linabantu abangu 13, kungabangcono<br />

ulehlukanise amaqenjana amancane.<br />

Khuthaza wonke umuntu ukuthi akhulume ngokuthi ubajwayeze<br />

ukuthi baxoxisane emaqenjini amancane, babe ngababili noma ngabathathu.<br />

Azikho izimpendulo okuthiwa “ezifanele”. Njengoba umuntu<br />

ngamunye ebaluleke ngendlela yakhe yedwa, futhi ngamunye enolwazi<br />

olwehlukile, ngokunjalo nendlela aqonda ngayo ukholo lwakhe<br />

yehlukile. Ngakho ke:<br />

• Lalelisisa ngenhlonipho umuntu ngamunye.<br />

• Vumela bonke abantu ukuthi bakhulume ngalokho abafuna<br />

ukukusho, noma ngabe akukuphathi kahle noma ungavumelani<br />

nakho.<br />

• Amanye amaphuzu nemibono ingashuba kakhulu ize ithikameze<br />

imimoya yabanye abantu, zama ukwehlisa umoya,<br />

ukhuthaze iqembu ukubhekana nomsebenzi ophambi kwalo.<br />

• Yamukela imibono yabanye, uNkulunkulu angakumangaza<br />

ngemibono emisha.<br />

7


UHLELO LWENKONZO<br />

Inkonzo iyisicongo lapho yonke imisebenzi yabantu bakaNkulunkulu<br />

ibhekiswe khona. Futhi ingumthombo lapho kugcwele khona amandla<br />

okomoya. Inkonzo yenza abantu bazizwele izimangaliso zika-<br />

Nkulunkulu, yenza bazwakalise ubunye babo kuJesu kanye nokujula<br />

ngomsebenzi wokusabalalisa umbuso kaNkulunkulu emhlabeni.<br />

“Kungabe angigcwalisanga izulu nomhlaba na?” Kusho iNkosi.<br />

(Jeremiya 23:24). Kungalesisizathu imvelo nendalo yonke kumqoka<br />

ekugujweni kwenkonzo.<br />

Ngesikhathi senkonzo abantu kufanele bakhohlwe yizo zonke<br />

izikhundla nezigaba zempilo. Okusemqoka enkonzweni ukuhlanganyela<br />

ngokuphelele. UNkulunkulu akayidingi inkonzo, kepha ngabantu<br />

abayidingayo. Inkonzo kufanele yakhe ukuhlanganyela kwabantu<br />

noNkulunkulu, ukuhlanganyela omunye nomunye kanye<br />

nendalo kaNkulunkulu. Sifanelwe ukwakha isimo esamukela wonke<br />

umuntu.<br />

Kulezizinkonzo zalomkhosi, sifisa ukusiza abantu ukuthi bazihlanganise<br />

nendalo kaNkulunkulu, kanye nokuthi bamukele umsebenzi<br />

wabo wokuthunywa nguNkulunkulu wokuba yizinceku nezithunywa<br />

zendalo. Sibizelwe ukuhlonipha umhlaba.<br />

Kungasiza ukuthi iqembu noma amabili ayingxenye yalezizifundo<br />

acelwe ukusiza ekuhleleni izinkonzo zeSonto ngalinye elilandelayo,<br />

esebenzisa izibonelo zezinkonzo ezisekugcineni kwaleso naleso sahluko,<br />

noma eziyisengezo ekugcineni kwalelibhukwana, noma eyabo<br />

imibono ngokwambulelwa ulwazi ngendalo kaNkulunkulu kanye<br />

neqhaza labo kuyona. Izifundo zangamaSonto ezifakwe lapha zikulungele<br />

ukusetshenziswa ezinkonzweni kodwa ibandla lingaziqokela<br />

ezinye izifundo ezihambisana nesihloko salelo nalelo Sonto. Amaculo<br />

afakwe ekugcineni kwesahluko ngasinye ayizibonelo nje eningazisebenzisa<br />

ngesikhathi senkonzo.<br />

8


isahluko<br />

1 NEZIMANGALISO<br />

UBUHLE, NOKWAHLUKA-<br />

HLUKANA KANYE<br />

ISINGENISO<br />

Ukuthembeka kwakho kukhulu, Nkulunkulu baba,<br />

Konke ebengikweswele, isandla sakho singiphile.<br />

Ihlobo nobusika, intwasahlobo nekwindla,<br />

ilanga, inyanga nezinkanyezi emkhathini,<br />

zikanye nendalo yonke zifakazela<br />

ukwethembeka kwakho okukhulu, isihe nothando.<br />

. .<br />

.<br />

.<br />

.<br />

. .<br />

.<br />

.<br />

imizuzu<br />

elishumi<br />

ZENDALO<br />

– Thomas O. Chisholm 1866-1960<br />

Umholi<br />

Lezizifundo zebhayibheli kanye nezinkonzo zilungiselelwe ukusetshenziswa<br />

emabandleni aseThekwini ngesikhathi somkhosi wobulungiswa<br />

(Social Justice Season) ngenyanga ka Agasti ku 2003. Nokho<br />

lezizifundo zikulungele ukusetshenziswa yinoma yiliphi iqembu<br />

elifisa ukwenza okuthile ngezinkinga zemvelo. Lokhu lingakwenza<br />

ligxile okholweni nokulalela ukuthi uNkulunkulu uliholela ukuba<br />

lenzeni.<br />

Isiqubulo salomkhosi sisikhumbuza ukuthi ngempela lomhlaba<br />

esihleli kuwo asizakhelanga wetshenziswa kwezindlela zokulima<br />

ezingadala ukuguguleka ngesivinini esikhulu komhlabathi ovundile?<br />

Abezolimo basitshela ukuthi kuthatha iminyaka engamakhulu amahlanu<br />

ukubuyela kweyintshi elilodwa lomhlabathi ovundile ongaphezulu,<br />

uma kade sewonakele.<br />

Lokho okwashiwo nguNkulunkulu ngompr<strong>of</strong>ethi uJeremiya eminyakeni<br />

engaphezu kwezinkulungwane ezimbili nohhafu edlule<br />

kuyafakazelwa ezikhathini zethu:<br />

9


.<br />

.<br />

.<br />

. . . .<br />

.<br />

.<br />

imizuzu<br />

engu-15<br />

. . . .<br />

.<br />

. .<br />

.<br />

imizuzu<br />

. .<br />

UKUJULA NGOMCABANGO<br />

Ngamunye fundani futhi nizindle ngalemibuzo engezansi<br />

UJesu uvamise ukuchaza ngobuhle kanye nezimangaliso zemvelo<br />

lapho ekhuluma ngoNkulunkulu. Umzwilili awuwi ngaphandle<br />

kolwazi lukaBaba (Mathewu 10:29). Izimbali zasendle zembethe<br />

kangcono kunoSolomoni nobukhazikhazi bakhe (Mathewu 6:25-33).<br />

Imvula nelanga kuvela kuNkulunkulu (Mathewu 5:45). Umoya kanye<br />

namanzi kuphethwe nguNkulunkulu (Luka 8:22-25).<br />

Mhlawumbe singathola ingcebo enkulu yodumo lukaNkulunkulu<br />

ngezemvelo encwadini yamaHubo. Inkondlo ngayinye kulezi zama-<br />

Hubo, ineminyaka engaphezu kwezinkulungwane ezimbili ikhona,<br />

kanti sezibe umgogodla ekudumiseni uNkulunkulu emakhulwini<br />

eminyaka eyedlule. Lezizinkondlo ziwumongo wokudumisa emphakathini<br />

wamaJuda lapho zavela khona ngokunjalo nasemiphakathini<br />

yamaKrestu. Bheka amaHubo 104, akunikeza isithombe somhlaba<br />

ekwakhiweni kwawo: ubuhle bezintaba zawo, imihosha, imifula<br />

kanye nezilwandle. Yonke into inendawo yayo kanti okumilayo, izilwane<br />

kanye nabantu kwanelisekile. Akumangalisi ukumemeza<br />

komhlabeleli lapho ethi: “O Nkosi, uyababazeka umehluko owenzile,<br />

ngokuhlela zonke izinto ngokubuhlakani!”<br />

1. Zama ukubheka ukuxhumana phakathi kwalokhu okulandelayo:<br />

amanzi, umhlaba, umoya, izinyoni, izilwane kanye nabantu. Uma<br />

okunye kwakho kulimazeka kanzima, ngabe kukukhinyabeza<br />

kanjani okunye?<br />

2. Kungayiphi indlela ozibona uyingxenye, noma ungesiyona ingxenye<br />

yomhlaba? Cabangisisa ukuthi kungani kukanjalo.<br />

Eqenjini lilonke<br />

Xoxani ngalokho enikwaziyo okwenzeka endaweni yangakini ngaphansi<br />

kwaloludaba olungenhla.<br />

engu-15<br />

10


.<br />

.<br />

.<br />

. . . .<br />

.<br />

.<br />

imizuzu<br />

engu-5<br />

. .<br />

.<br />

. .<br />

.<br />

imizuzu<br />

. .<br />

INDATSHANA<br />

Ilungu leqembu linokufunda kakhulu indaba elandelayo.<br />

Bese kunikezwa imibuzo ekuqhubeni ingxoxo<br />

Busuku bumbe ngenyanga ka-Okthoba u-Clive wayehamba ehla ngomgwaqo<br />

ogudle ulwandle, uhambo lwakhe kwakungelona olobuhle.<br />

Wayevakashela umngani wakhe omkhulu owayegula kakhulu.<br />

Inyanga yayigcwele, u-Clive wezwa ukukhazimula kwayo kumupha<br />

ukuthula enhliziyweni yakhe. Umhlaba wawukhazimula; izihlahla<br />

namatshe kukuhle. Umoyana ohelezayo wawuqhamuka olwandle<br />

unephunga lomswakama. Lapho efika kumngani wakhe ogulayo<br />

wathola kuyena ukuthi naye wayebuzwa lobobuhle bangalobobusuku.<br />

Ngefasitela wayebona ukukhazimula okwakulethwa<br />

ukukhanya phezu kolwandle maqede kuthumele imisebe emhlophe<br />

phakathi kwezihlahla. Ngenkathi u-Clive ehlezi eceleni komngani<br />

wakhe ogulayo, kwabe sekuzwakala inyoni icula ekukhanyeni<br />

konyezi. Emuva kwezinyangana, umngani kaClive wathi kuyena,<br />

“Ngangicabanga ukuthi lobuya busuku babungobokugcina kimina.<br />

Kepha ngenkathi ngizwa umculo wenyoni ungena ngefasitela,<br />

kwangikhanyela ukuthi ngizokuba ngcono”. “Angikhulumi kakhulu<br />

ngezinto ezinjena, kepha, ngazizwela ukuthi bonke lobuya buhle<br />

kanye nokuthula kwakuluthando lukaNkulunkulu. Bonke ubuhle<br />

thina bantu esibuthokozela kakhulu nangokukhululeka ukwedlula<br />

imvelo, buyikhethini nje emuva kwalo okunguNkulunkulu wesihawu<br />

nothando”.<br />

Ukuzindla umuntu ngamunye<br />

. . imizuzu<br />

.<br />

.<br />

.<br />

engu-5<br />

. . . .<br />

.<br />

.<br />

engu-15<br />

Eqenjini elikhulu<br />

1. Xoxa nganoma isiphi isehlakalo lapho owake wabuzwa khona<br />

ubukhulu nobukhona bukaNkulunkulu endalweni.<br />

2. Bhala ezinye zezindawo lapho uJesu ekhuluma khona ngezinto<br />

zemvelo:Izihlahla, izulu, izimbali nokunye. Kungabe ngalobubufakazi<br />

ubona ukuthi sinokuqonda imicabango kaJesu ngezemvelo?<br />

Uma kunjalo, ungakubonisa kanjani ukucabanga kwakhe?<br />

Kungabe kusemqoka ngani lokhu emhlabeni wanamuhla?<br />

11


.<br />

.<br />

.<br />

. . . .<br />

.<br />

.<br />

imizuzu<br />

engu-5<br />

UKUJULA NGOMCABANGO<br />

Umuntu ngamunye akafunde futhi azindle ngalokhu<br />

okulandelayo<br />

Abantu kanyenendalo yonke kuxhumene kakhulu. Ulwazi lwezesayensi<br />

yesimanje selwenze okuningi ekwakheni kabusha umlando<br />

womhlaba – okubonakala kungumsebenzi osuqhubeke iminyaka<br />

eyizigidigidi; nokungumsebenzi odidiyela umhlaba, impilo kanye<br />

nabantu, sengathi kwakuyizahluko ezintathu zancwadi yinye.<br />

Umongameli we-Queen’s College e-Cambridge, eNgilandi, kanye<br />

nosomaqhuzu kwezolwazi lwezesayensi, u-John Polkinhorne usanda<br />

kuthola umklomelo wamadola ayisigidi ngolwazi lwakhe olujulile<br />

ngobudlelwane obuphakathi kwesayensi nezenkolo. Ebhala ngenqubo<br />

yokudalwa komhlaba, u-Polkinhorne uphawula ukuthi uNkulunkulu<br />

ukhona kuzo zonke izinto ezisemhlabeni. “Umoya ka-<br />

Nkulunkulu ongashabalali ukhona ezintweni zonke” (Wisdom-iZazi<br />

12:1 etholakala ebhayibhelini elibhalwe ukuthi ngelaseJerusalema).<br />

Sinokubona futhi lokhu kuxhumana ehubeni elikhulu labaseKolose.<br />

Akukona nje kuphela ukuthi zonke izinto zidalwe ngoJesu, kepha<br />

zonke izinto kufanele zibuyisane ngaye. NguKristu kuphela: uyikho<br />

konke futhi usezintweni zonke (abaseKolose 3:11).<br />

Kepha imvelo ayinakufaniswa noNkulunkulu. Imvelo inomkhawulo<br />

futhi iyaguquguquka. ‘Kunesikhathi sokuzalwa, nesikhathi<br />

sokufa, isikhathi sokutshala nesikhathi sokuvuna” (Umshumayeli<br />

3:2). Nomakunjalo, siyasho ukuthi uNkulunkulu ukuyona yonke<br />

imvelo, futhi yonke imvelo ikuNkulunkulu.<br />

Ngalokhoke lapho thina bantu sicekela phansi izinto zemvelo,<br />

umphumela wokuqala owokuthi sibulala ubukhona buka-<br />

Nkulunkulu (Thomas Berry). Lokhu kusenza siqiniseke ngokuphelele<br />

futhi samukele ukuthi impilo yabantu esizukulwaneni esizayo<br />

izoshabalala uma singavikeli sisimamise impilo yezinye izinto zemvelo;<br />

nokuthi kungeke kwabakhona ukuthula emhlabeni ngaphandle<br />

kokuba siqale sibuyisane nendalo.<br />

Kulenkathi yanamuhla sifanele ukucabanga ngezinto ezithinta<br />

umhlaba wonke. Kufanele sihlole izenzo zethu negalelo lazo ezintweni<br />

zemvelo. Siyophendula phambi kukaNkulunkulu ngokunakekelwa<br />

komhlaba. Kungumsebenzi wethu ukuzama ukulungisa umonakalo<br />

osuwenzekile, nokuvikela indalo sibuyisele amanoni omhlaba.<br />

12


.<br />

.<br />

.<br />

.<br />

.<br />

.<br />

. . . .<br />

.<br />

.<br />

. . . .<br />

.<br />

.<br />

imizuzu<br />

imizuzu engu-10<br />

engu-30<br />

Eqenjini lonke<br />

Xoxisanani ngalokho okunithintile kulesifundo esingenhla.<br />

OKUFANELE SIKWENZE<br />

Kunombhalo owaziwa kakhulu othi<br />

‘UNeru wayebamba eyeka, akenza lutho ngenkathi idolobhakazi lase-<br />

Roma lisha lingqongqa’. Abanye bangathi inkinga ka-Neru kuseyinkinga<br />

ebhekene nemiphakathi eminingi yabazalwane banamuhla.<br />

Abantu bayazi ukuthi kunenkinga malungana nezemvelo, kepha<br />

kuncane abakwenzayo. Yebo, bonke bangavuma ukuthi kufanele<br />

kunikezwe imiyalo: “Landela indlela yemvelo”; “Ungazikhi izimbali<br />

zasendle”; “Akungabaswa umlilo; akumiswa amatende”; “Ungabhukudi<br />

lapho kumi iduku elibomvu”; ‘Ungangcolisi; ‘Qaphela lapho<br />

usebenzisa amanzi’ nokunye. Kepha, akukho migomo ecacile yokuzibophezela<br />

kwebandla noma komphakathi kulezizinto.<br />

Njengamabandla kufanele sifunde ukuhlalisana ngokuzwana<br />

omunye nomunye kanye nendalo kaNkulunkulu.<br />

1. Singakujulisa kanjani ukuqonda kwethu ngezendalo, sibuye sizimisele<br />

ukufunda ebuhlakanini babantu bezinkolo namasiko<br />

ehlukene?<br />

2. Singayisebenzisa futhi siyikhuthaze kanjani inkolelo yobunye<br />

nokubaluleka kwemvelo engasiza ekujuliseni ulwazi lwethu<br />

ngobungcwele yonke indalo?<br />

3. Singaqinisekisa kanjani ukuthi njalo sihlale siba nezinkonzo<br />

zokudumisa zikhuthaze ukunakekelwa kwemvelo?<br />

4. Singakukhulekela kanjani ukuthula, ubulungiswa kanye nokusebenzisa<br />

ngobuhlakani izimfanelo ezilusizo kanye nebandla<br />

noma neqembu lethu, ukukhuthaza ubunceku obunokunakekela<br />

umhlaba wethu?<br />

Umhlahlandlela<br />

1. Ukwenza ucwaningo ngezemvelo mayelana nempahla noma<br />

umhlaba okusetshenziswa yibandla. Ngabe kusetshenziswa ngendlela<br />

ekukhuthaza ukunakekelwa nobuhle bemvelo?<br />

2. Ukuhlanganyela nabanye-intsha, amaqembu ezemvelo esifundeni<br />

sakithi nakuzwelonke, ososayensi, ochwepheshe bezomnotho,<br />

13


abezenhlalakahle bemikhakha ehlukene kanye namabandla,<br />

bonke abasebenzela ukulondoloza ukulingana kwendalo.<br />

.<br />

.<br />

.<br />

. . . .<br />

.<br />

.<br />

imizuzu<br />

elishumi<br />

Ukuvala<br />

Umholi<br />

Njengoba sesiqedile isahluko sokuqala lapho besigxile ebuhleni,<br />

izinhlobo ezehlukene zendalo kanye nezimangaliso zayo, sethemba<br />

ukuthi sizogubha ngokujabula konke lokhu enkonzweni yangeSonto.<br />

Kulapho sizokwazi ukusho kakhulu ngokungahlonizi sithi “Yebo”<br />

kuNkulunkulu ngendalo yonke. Kuyisipho esihle kakhulu asiphe<br />

sona uNkulunkulu njengabantu. UNkulunkulu ukhona kuyona yonke<br />

indalo. Ngalokhoke umuntu ngamunye kumele azinikele ukusebenzela<br />

ukuvikela nokonga imvelo, hhayi kuphela ukuthi kusizakale<br />

thina kepha nezizukulwane ezizayo.<br />

Hlanganyelani emkhulekweni nihube ihubo lokugubha<br />

inkonzo<br />

(Uma ninesikhathi ningasebenzisa isibonelo senkonzo esingemuva<br />

kwalelibhukwana).<br />

UHLELO LWENKONZO<br />

Yenzani umdladlwana ngendaba yomuntu enimazi njengomngani<br />

omkhulu wezilwane nendalo. (Kungakuhle ukuyibhala phansi ukulungiselela<br />

labo abazodlala kulomdlalo).<br />

Isibonelo: indaba ka Francis Ocwebileyo wase-Assisi, lendaba<br />

ningayilingisa.<br />

Ufrancis wayengumngani omkhulu wendalo, kanti futhi ungocwebileyo<br />

(uSanti) odumile kwabadala nabancane bezinkolo zonke.<br />

Izindaba ezinigni zokuzwana kwakhe nezilwane, nokusondelana<br />

kwakhe nendalo, uthando lwakhe loMdali kwamenza abize zonke<br />

izinto zemvelo ngodadewabo nabafowabo, isibonelo, umfowethu<br />

uLanga; udadewethu uNyanga; umfowethu uMlilo; udadewethu<br />

uManzi njalonjalo.<br />

Ezehlakalweni eziningi zobudlelwane bakhe kanye nezinyoni<br />

nezilwane, sikhethe indaba eyodwa ekhuluma ngoFrancis oCwebileyo<br />

nempisi yase-Gubbio.<br />

Ningakhetha umuntu ozoxoxa lendaba. Abanye baqokelwe ukulingisa,<br />

isibonelo, ozolingisa uFrancis, owesimame owamholela empisini,<br />

iqulu labantu, impisi, izibukeli enkundleni njalonjalo. Izinto<br />

14


ezingasiza kungaba imidwebo yelanga nenyanga nezinkanyezi,<br />

ikhophi yomkhuleko ka FrancisoCwebileyo: “Ngenze ngibe ithuluzi<br />

lakho loxolo” noma umkhuleko wakhe wokudumisa owaziwa<br />

ngokuthi “Ihubo lezidalwa” (The Canticle <strong>of</strong> the Creatures). Ningavala<br />

ngomdanso noma ngeculo lokujabula.<br />

Indaba ka-Francis oCwebileyo nempisi yase-Gubbio<br />

Ngolunye usuku uFrancis wasuka e-Assisi ehamba ngomgwaqo omkhulu<br />

obheke e-Gubbio. Ekufikeni kwakhe edolobheni wezwa ngamahlebezi okuthi<br />

kukhona impisi edume ngokweba edolobheni futhi ebulala izingane ezincane.<br />

U-Francis wabuza kubantu ukuthi ukuphi umhume wayo. Abantu bendawo<br />

ngokwesaba bamangala. Ubani owayengaphuma aye emhumeni wempisi?<br />

Ekugcineni, kwavela owesimame owathi uzohamba no-Francis ayomkhombisa<br />

umhume wempisi.<br />

Bobabili banqamula phakathi kwequlu labantu elalimangele baze bayophuma<br />

ngamasango edolobha. Iqulu nalo lalandela kancane buqamama.<br />

Bathi lapho befika ejikeni lomgwaqo owesimame wakhomba idwala elilengayo<br />

elaliphakeme kakhulu lisebuqamamana. Wathi “ngaphansi kwalaphaya”<br />

wasesondela ku-Francis. Ngenkathi besondela edwaleni, bengazelele<br />

bezwa ukugwavuma kanye nokugidizela komhlabathi. U-Francis wabona<br />

impisi iza ngolaka iqonde ngqo kubona. U-Francis wenza uphawu lwesiphambano<br />

elubhekise ngakuyo impisi. Wabe esedonsa umoya kakhulu wasuka<br />

waya kuyo impisi.<br />

Impisi yehlisa ijubane yagcina ngokuma nse. U-Francis wama bude buduze<br />

nempisi wayibuka ngothando. Kwaphazima intukuthelo emehlweni empisi<br />

yaqala yalungisa imihlathi yayo isiconsa namathe. U-Francis wakhuluma wathi:<br />

“Mpisi mfowethu, egameni likaJesu, uMnewethu, ngizokulanda. Siyakudinga<br />

edolobheni. Laba bantu bafike nami ukuzocela wena owesabekayo, ukuba<br />

uzokuba ngumvikeli we-Gubbio. Ngalokho sizokuhlonipha sikunikeze indawo<br />

yokukhosela isikhathi sonke sokuphila kwakho. Njengophawu lokuzibophezela<br />

kulesisethembiso ngikunikeza isandla sami”.<br />

Impisi yehlisa umdlwenga, yabheka phansi ngamehlo ayo ayebomvu<br />

okwegazi. Yabe seyisondela kancane iya kuFrancis maqede yaphakamisa isadladla<br />

sayo yasibeka esandleni sikaFrancis. Bobabili uFrancisi nempisi bama<br />

bebambene kanjalo isikhathi eside. Ekugcineni, u-Francis wafola wayigona<br />

impisi. Emuva kwalokho basuka bobabili nomnewbo omusha babuyela equlwini<br />

labantu kunye nowesimame. Bobathathu bahola iqulu labantu elishaqekile<br />

babuyela e-Gubbio.<br />

Isifundo ngendaba yeMpisi yase-Gubbio kanye no-Francis<br />

U-Francis wayuzwela impisi. Kwakukhona okuthile ngempisi okuyizimpawu<br />

zayo yonke imvelo, indlala exakile, ukushabasheka inga-<br />

15


phumuli, ukuhhahhama isineka ngezingxavula zamazinyo, konke<br />

lokhu kuyizimpawu zobulwane nobungozi kithina Bantu. Kepha<br />

uFrancis lempisi akayibonanga njengesitha esizingela abantu kepha<br />

njengesilwane esizingelwayo. Emehlweni ayo wabona ukwesaba,<br />

ukukhathazeka, ulunya nentukuthelo yokufuna ukushwabadela konke<br />

okuphambi kwayo wakubona njengendlela yokufuna ukuziphindiselela<br />

ngenxa yokuhlukumezeka kwayo. Akukhumbuleke<br />

ukuthi izimpisi zifana nabantu. Uma uzibheka ngokwesaba bese uyazibandlulula,<br />

ziphenduka lokho obusaba ukuthi ziyikhona.<br />

Isifundo:<br />

nguMholi<br />

1. Nimfune owenza isiLimela neMpambano. Ophendula ithunzi<br />

lokufa libe-ngukusa, ayenze imini ibe- mnyama njengobusuku.<br />

Obiza amanzi olwandle, awathululele ebusweni bomhlaba. Ngu-<br />

Jehova igama lakhe. (uAmose 5: 8)<br />

ISIKHASHANA SOKUZINDLA<br />

2. Funani okuhle, hhayi okubi, ukuze niphile. Abenani uJehova<br />

uNkulunkulu-Sebawoti, njengalokhu nisho. Zondani okubi,<br />

nithande okuhle nimise ukwahlulela esangweni. Mhlawumbe<br />

uJehova uNkulunkulu-Sebawoti uyakuba Nomusa kuyo insali<br />

yakwaJosefa (uAmose 5: 14 – 15)<br />

ISIKHASHANA SOKUZINDLA<br />

3. Kepha ukwahlulela makugobhoze njengamanzi nokulunga njengomfula<br />

onganqamukiyo (uAmose 5: 24)<br />

ISIKHASHANA SOKUZINDLA<br />

Umuntu ngamunye ufunda umbhalo olandelayo:<br />

Ezolimo nomhlaba: Udumo malube kuwena Nkosi, ngoMama wethu<br />

onguMhlaba, osiphilisayo nosilawulayo. Okhiqiza izithelo ezingefani<br />

nezimbali ezinemibala kanye namakhambi.<br />

– Francis <strong>of</strong> Assisi, The Canticle <strong>of</strong> Brother Sun<br />

Isenanelo seqembu: UDUMO ALUBE KUWE NKOSI YAMI<br />

Amanzi: Udumo alube kuwena Nkosi ngoDadewethu ongaManzi, olusizo<br />

kakhulu, unokuzithoba nobugugu futhi umsulwa.<br />

– Francis <strong>of</strong> Assisi: The Canticle <strong>of</strong> Brother Sun<br />

Isenanelo seqembu: UDUMO ALUBE KUWE NKOSI YAMI<br />

16


Umoya: Udumo alube kuwena Nkosi ngoDadewethu ongaManzi, olusizo<br />

kakhulu, unokuzithoba nobugugu futhi umsulwa.<br />

– Francis <strong>of</strong> Assisi: The Canticle <strong>of</strong> Brother Sun<br />

Isenanelo seqembu: UDUMO ALUBE KUWE NKOSI YAMI<br />

NGESIMANGA SENDALO NEZINHLOBO ZAYO<br />

Bebonke<br />

Ufanelwe inkazimulo, udumo namandla. Ngokuba wadala izinto zonke,<br />

futhi ngentando yakho zanikezwa ukuphila.<br />

– Isambulo 4:11<br />

SIYAKUDUMISA<br />

Ngalomhlaba onezinkanyezi ezingabaleki ochichima impilo ngezilwandle<br />

nezidalwa zazo nezingwadule nempilo yazo engalindelekile ngezintaba<br />

nezimpophoma ngamathafa, ngotshani nezimbali ngamahlathi nempilo<br />

yawo engefani, ngobuhle bezinyoni nesimanga sempilo yasendle, ngezilwane<br />

esizifuyayo nangomunye nomunye – abantu esiphila nabo.<br />

KONKE OKUPHEFUMULAYO AKUDUMISE UJEHOVA ,HALELUYA<br />

– AmaHubo 150:6<br />

.<br />

.<br />

.<br />

. . . .<br />

.<br />

.<br />

Isikhathi: sincike<br />

esibalweni<br />

sabantu abaseqenjini<br />

kanye<br />

nokuzinikela<br />

kwabo<br />

UKUZINIKELA<br />

Nikhumbula izimpawu ezilethwe emhlanganweni, nemicabango<br />

evelile kujuliwe futhi kudunyiswa, abafundi bacelwa ukuthi bazinikele<br />

ekusebenzeleni ubulungiswa bezemvelo ikakhulu ngophawu<br />

abalukhethile. Abantu abehlukene bangasebenzisa uphawu olufanayo.<br />

Ukuzinikela kufanele kwenziwe ngesimo somkhuleko.<br />

Isiphetho<br />

Umkhuleko wokugcina ohlelwe ngumholi noma iqembu lohlelo<br />

lwenkonzo (Litheji).<br />

Amaculo angasetshenziswa<br />

1. Wazidala izinto zonke (iculo laseWeseli no: 16)<br />

2. Thixo ulilanga lethu (elaseWeseli no: 18)<br />

3. Bongani igama leNkosi enkulu (icilongo: 42)<br />

4. Themba eNkosini (icilongo no: 112)<br />

5. Hubelani uMsindisi (elaseRoma-no: 92)<br />

6. Yehlanini ziNgelosi (elaseRoma-no: 97)<br />

17


isahluko<br />

2<br />

IZINSELELO ZOMHLABA WONKE<br />

NGEZEMVELO<br />

.<br />

.<br />

.<br />

. . . .<br />

.<br />

.<br />

imizuzu<br />

engu-5<br />

ISINGENISO<br />

Umkhuleko wokuvula<br />

Leader<br />

Esahlukweni sokuqala kulomkhosi sibonise ubuhle, indalo ngokwehlukana<br />

kwayo kanye nezimangaliso zayo.<br />

Situse futhi sabonga uNkulunkulu ngesipho sendalo esimangalisayo<br />

asinikeze sona.<br />

• Samukele isibopho sethu sokunakekela konke okwayo.<br />

• Sixoxe ngokuxhumana phakathi kwezemvelo nobulungiswa<br />

benhlalo nezomnotho.<br />

Ngenkathi uNkulunkulu edala umhlaba wabona konke asekwenzile,<br />

futhi empeleni kwaku kuhle kakhulu (uGenesise 1:31). Kepha<br />

konke akusekuhle manje. Izindlela esenza ngazo kanye nokufuna<br />

ukukhula kwezomnotho kunegalelo elibhubhisayo kwezemvelo<br />

nasezimpilweni zeningi labantu emhlabeni.<br />

Kulesisahluko sizobheka ezinye zezinselelo ezibhekene nomhlaba<br />

ngenxa yokucekela phansi kwabantu izinto zemvelo. Nazi izihloko<br />

esizozibheka: ukufudumala komhlaba kanye nokungcola okunhlobonhlobo.<br />

IMIBONO NOLWAZI OLUBANZI NGESIMO<br />

SAMANJE<br />

(Ngaphambi kwalesisahluko, namathiselani obondeni imibhalo yamaphephandaba/<br />

izithombe/nokunye okumalungana nokungcolisa kwezimboni<br />

noma izikhukhula).<br />

EThekwini, mhlaka 4 Apreli 2001 –<br />

“ Ingane yase-Settlers’Primary School e-Merebank yelashelwa izinkinga<br />

18


zokuphefumula kanzima ngenxa yamakhemikhali avela kwa-Engen.”<br />

EThekwini, mhlaka 14 Septhemba 2001 –<br />

“Inkinga yakwa-SAPREF yadala intuthu enkulu emnyama eyasibekela<br />

indawo yase-Merebank nase-Bluff okuyizindawo ezihlala abantu.”<br />

Udaka olubulalayo – e-Jakarta –<br />

“Loludaka oluqutshulwe yizikhukhula eMpumalanga Indonesia selubulale<br />

abantu abangu-27, nabahlanu okubikwa ukuthi abakatholakali”.<br />

eMaputo –<br />

“Izimvula ezinkulu eNyakatho Mozambique zibhubhise imizi, imigwaqo<br />

zawisa nezintambo zikagesi. Isifunda saseNampula sisale singenagesi futhi<br />

izivunguvungu zivimbe ukuhamba kwezindiza”.<br />

Imvula nomoya kusokolise imiphakathi yaseKapa –<br />

“Iziphepho nozamcolo kudale umonakalo kusuka e-Garden Route kuya<br />

edolobheni lase-Little Karoo eMontagu nezindawo ezizungezile. E-Knysna,<br />

uMxolisi Njokeni (34) ufe ngenkathi isihlahla siwela phezu komjondolo<br />

wakhe. E-Fiverside, abantu abangaphezu kuka-200 basemijondolo<br />

bagudluzulwe enfaweni yemidlalo emuva kokuba izindlu zabo zibhubhiswe<br />

yimvula nomoya”.<br />

E-Blantyre –<br />

“Uzamcolo washiya abantu abaningi bengenamakhaya eMozambique<br />

naseMalawi.”<br />

.<br />

.<br />

.<br />

. . . .<br />

.<br />

.<br />

imizuzu<br />

engu-10<br />

Umholi<br />

Kuleminyakana edlule iNingizimu Afrika kanye namanye amazwe<br />

amaningi emhlabeni abenezinkinga ngesimo sezulu ezaba nemiphumela<br />

emibi ezimpilweni zabantu abanigi.<br />

Kusukela ngabo-1950 indawo yaseNingizimu yeTheku yaba<br />

yisizinda sokuthuthukiswa kwezimboni nokwaholela ekufudukisweni/ukugudluzwa<br />

kwemiphakathi yabantu abansundu, amaNdiya<br />

kanye namaKhaladi ngaphansi komthetho wezindawo zokuhlala<br />

(Group Areas Act). Izindawo zokuhlala eNingizimu yeTheku zinokungcoliseka<br />

okukhulu komoya namanzi kanye nenhlabathi ngenxa<br />

yokuthi zincikene nezimboni ezimbili zikawoyela kanye nezikaphethiloli.<br />

Amalungu eqembu awasukume azungeze efunda lemibhalo<br />

ebeniyifake obondeni ngaphambi komhlangano.<br />

19


Esithombeni-yimboni yakwa-Engen esendaweni ehlala umphakathi<br />

eWentworth-isithombe sithathwe kwabephephandaba i-Independent.<br />

.<br />

.<br />

.<br />

. . . .<br />

.<br />

.<br />

imizuzu<br />

engu-20<br />

. . . .<br />

.<br />

. .<br />

.<br />

imizuzu<br />

. .<br />

engu-10<br />

Emaqenjini abantu abangu 6-7 xoxani ngemibuzo<br />

elandelayo<br />

1. Kube yimiphi imicabango yakho lapho ufunda imibhalo?<br />

2. Usuke wezwa noma wafunda ngomunye uzamcolo eminyakeni<br />

edlule? Noma sewake wangenelwa yizikhukhula endlini? Chaza.<br />

3. Ucabanga ukuthi kungani kunozamcolo abaningi kangaka emhlabeni?<br />

4. Kungabe zikhona izinguquko ezithile ozibonayo kwisimo sezulu<br />

esifundeni sakini? (Uma kunjalo, zichaze).<br />

5. Kungabe uyazi ukuthi zingaki izimboni zikaphethiloli endaweni<br />

yakini? Kungabe zidala izinkinga ezithile<br />

6. Yiziphi ezinye izinhlobo zokungcoliseka kwemvelo ezikhona<br />

endaweni yakini?<br />

INCAZELO NOLWAZI OLUBANZI<br />

Akhani amaqembu abantu abangu 4-5. Fundani umbhalo olandeleyo<br />

abantu abahlukene bafunde indima umuntu ngamunye bese nixoxisana<br />

ngemibuzo.<br />

20


Kuyini ukufudumala komhlaba?<br />

Kunamagesi afana ne-‘carbon dioxide’ kanye ne-‘methane’, abuye<br />

aziwe ngokuthi yi-‘greenhouse’. Lamagesi akha untwentwesi emkhathini<br />

olube seluvalela ukushisa emhlabeni kungadluleli emkhathini.<br />

Lokhu kube sekwenza umhlaba ushise kakhulu – bese kudaleka<br />

lokhu esithi ukufudumala komhlaba. Ngenxa yalokhukushisa kuba<br />

sekushintsha nezikhathi zemvula kube nozamcolo ezindaweni eziningi.<br />

Igesi i-‘carbon dioxide’ yiyona enomthelela omkhulu ekufudumaleni<br />

komhlaba. Kanti ke legesi iqhamuka kakhulukazi ezimbonini<br />

nokushiswa kwemikhiqizo kawoyela. Ukubulawa kwamahlathi<br />

nakho kwakha lamagesi ayingozi. Lokhu kungenxa yokuthi izihlahla<br />

phela zinciphisa inani lalegesi ‘carbon dioxide’, ngokuyisebenzisa<br />

ekukhiqizeni umoya lona esiwuphefumulayo i-‘oxygen’, ukushatshalaliswa<br />

kwezihlahla eziningi kusho ukwanda kwalegesi.<br />

Kunobufakazi bokuthi izinto ezenziwa ngabantu nazo zinegalelo<br />

ekushintsheni kwesimo sezulu. Abantu bamazwe athuthukile bangu-<br />

20% nje kuphela wenani labantu emhlabeni, kepha basebenzisa u-<br />

80% wezimfanelo nezidingo zomhlaba jikelele. Ngenxa yalempilo<br />

yokunethezeka, lamazwe ayathinteka kakhulu ekungcoliseni indalo<br />

okudala ukufudumala komhlaba.<br />

Kwamanye amazwe asathuthukayo afana neNingizimu Afrika<br />

abantu balingisa imikhuba yaseNyakatho. INingizimu Afrika ingeyesithathu<br />

emazweni akhiqiza kakhulu amagesi ayingozi. Kulamazwe<br />

kanye nezwe lethu, umuntu ngamunye ukhiqiza amathani alishumi e-<br />

‘carbon dioxide’ ngonyaka. Lokhu kulenza izwe lethu likhiqize legesi<br />

ngokuphindiwe kunamanye asathuthukayo.<br />

Ukufudumala komhlaba kanye nezinguquko ezidalekayo kwisimo<br />

sezulu kuyinselelo ekhathaza kakhulu esibhekene nazo kulenkathi.<br />

UKUNGCOLISEKA KWEMVELO<br />

Ukungcoliseka kwemvelo kuwukungcola (kwamanzi, inhlabathi<br />

kanye nomoya) okudalwa udoti wabantu. Emhlabeni wonke sikhiqiza<br />

ukungcola ngesivinini esiphezulu uma kuqhathaniswa nemizamo<br />

yokukukhuculula. Siphila emhlabeni wokudla ukudla okusheshayo<br />

maqede kulahlwe udoti nanoma yikanjani. Kuliqiniso ukuthi amazwe<br />

athuthuke kakhulu yiwona angcolisa kakhulu imvelo kepha namanye<br />

asathuthukayo njengeNingizimu Afrika nawo awazibekile phansi.<br />

21


.<br />

.<br />

.<br />

. . . .<br />

.<br />

.<br />

imizuzu<br />

engu-20<br />

. . . .<br />

.<br />

. .<br />

.<br />

imizuzu<br />

. .<br />

• Singcolisa umoya ngamagesi avela ezimbonini kanye nasezimotweni,<br />

nokushiswa kukawoyela.<br />

• Ugesi wethu uvela emalahleni avuthayo, akhiqiza igesi ebizwa<br />

nge ‘sulphur dioxide’ edala imvula enamakhemikhali amaningi.<br />

• Uthuli lwetsheboya ‘asbestos’ oluvela ezimbonini ludala isifo<br />

esibulalayo esibizwa nge-asbestosis ne-mesotheloma.<br />

• Singcolisa umhlabathi namanzi ngamakhemikhali asetshenziswa<br />

kwezolimo.<br />

• Singcolisa izilwandle zethu – ingxenye engaphezu kuka-80%<br />

wokungcola okusolwandle kuvela emapayipini achithela khona<br />

udoti.<br />

Ngaphandle kokuba sonke sizame ukuyeka ukuba ngumphakathi<br />

othenga izinto esicabanga ukuthi zenza impilo yethu ibelula, nokulahla<br />

izinto esingasazidingi, konke esiyokushiyela izizukulwane<br />

zenkathi ezayo kuyoba yizindunduma zikadoti, umoya namanzi<br />

angcolile kanye nomhlabathi olugwadule.<br />

Xoxisanani ngalemibuzo elandelayo<br />

1. Yiziphi izindlela thina njengesizwe noma abantu base Ningizimu<br />

Afrika esenezezela ngazo ekudaleni ukufudumala komhlaba?<br />

2. Ungasiza kanjani ukuqinisekisa ukuthi umasipala wangakini<br />

uyabhekana nezimboni ezidala ukungcola endaweni yangakini<br />

futhi uyazixazulula ngendlela efanele?<br />

3. Yiziphi izindlela esingazisebenzisa ukunciphisa inkunkuma esiyidalayo<br />

ezimbonini, emakhaya nanoma kuphi lapho sihamba<br />

khona?<br />

4. Zikhona izinto ongazicabanga ozisebenzisa maqede uzilahle kodwa<br />

ongase ukwazi ukuzishintsha usebenzise ezingeke zingcolise<br />

imvelo?<br />

Eqenjini lonke, xoxisanani kafushane ngemibono yeqembu<br />

ngalinye<br />

engu-10<br />

22


.<br />

.<br />

.<br />

. . . .<br />

.<br />

.<br />

imizuzu<br />

engu-5<br />

. . . .<br />

.<br />

. .<br />

.<br />

imizuzu<br />

engu-10<br />

. . . .<br />

.<br />

. .<br />

.<br />

imizuzu<br />

. .<br />

. .<br />

engu-10<br />

UMBONO WEBHAYIBHELI<br />

Amalungu amabili eqembu afunda isahluko esilandelayo<br />

ezincwadini ezehlukene:<br />

Isaya 24:4-6 Inselelo yokusebenzela ubulungiswa bezemvelo<br />

Umhlaba uyalila ubune, izwe liyaphela amandla, linyamalale. Umhlaba wonakalisiwe<br />

ngabakhile kuwona; ngokuba beqile imithetho, badlulile ezimisweni,<br />

baphulile isivumelwano esiphakade. Ngalokho isiqalekiso sidlile umhlaba;<br />

nabakhileyo kuwo batholiswa icala. Ngalokho bayashiswa, kusale abantu<br />

abayingcosana.<br />

Emuva kwesikhashana sokuthula, xoxisanani<br />

1. Yibuphi ubudlelwane umbhalo weBhayibheli onabo ngesimo<br />

somhlaba wethu wanamuhla kanye nezinkinga ezikhona?<br />

2. Kungaziphi izindlela esingcolisa ngazo umhlaba?<br />

3. Ukwenza lokho okufanele nokulungile akulula futhi kuvame<br />

ukuba yingozi. Yikuphi okungasikhuthaza lapho silwela ubulungiswa<br />

bezemvelo?<br />

Abantu abehlukene mabafunde umbhalo olandelayo,<br />

umuntu afunde isigaba ngasinye<br />

Inselelo edalwa ukucelwa phansi kwemvelo idinga ukuthi sihlole kabusha<br />

ukholo lwethu. Kufanele sivume ukuthi asizange sethembeke evangelini<br />

ngalokhu. Asizange sibe nokuqonda ngezokholo ukuze siqaphele izimpawu<br />

zokushintsha kwezinto.<br />

Samukela umbono wokuthi siyizinceku njengegunya lokubhozomela<br />

zonke izinto zomhlaba. Njengaba bhasobhi bomhlaba kufanele sifunde<br />

ukuthi asibona abanikazi bomhlaba, futhi asifanele ukuwusebenzisa noma<br />

siwuphathe noma yikanjani ukufeza izinjongo zethu.<br />

Sithathe amandla kaNkulunkulu sazenza abamqoka endalweni. Sibone<br />

konke okudaliwe kufanele ukusiza abantu kuphela. Sizibone singamakhosi<br />

phezu kwendalo kepha sidale usizi, kunokuba silethe injabulo emhlabeni.<br />

Kufanele siqonde ukuthi ukuthunywa kwethu kusho ukuba yisikhonzi sayo<br />

yonke indalo, hhayi ukuyengamela.<br />

Sivumele izimfundiso zenkolo zehlukanisa uNkulunkulu nomhlaba, izimfundiso<br />

zenkolo ezigxile ekubhekeleni insindiso yomphefumulo kuphela zakhohlwa<br />

okwenyama, ezifuna ukusindiswa emhlabeni hhayi ukusindiswa komhlaba,<br />

ezilangazelela okwasezulwini kodwa zikhohlwa ukubona umhlaba njengesipho<br />

esiyigugu. Kufanele sifunde ukuhlanganisa imfundiso yobuKrestu ngendalo,<br />

isono, ukuhlinzekela, insindiso kanye nekusasa lendalo konke ndawonye.<br />

Okucashunwe encwadini ka-Pope John Paul II. 1987, Sollicitudo Rei Socilis<br />

(Umsebenzi webandla wokubhekelela inhlalakahle yomphakathi<br />

23


.<br />

.<br />

.<br />

. . . .<br />

.<br />

.<br />

. . . .<br />

.<br />

. .<br />

.<br />

imizuzu<br />

imizuzu engu 5<br />

. .<br />

engu-15<br />

Xoxisanani ngababili<br />

1. Yimuphi umyalezo owutholile kulesisitatimende?<br />

OKUMELE UKWENZIWA<br />

Ilungu leqembu liyafunda kakhulu bese nixoxisana<br />

Njengabantu bokholo sikholwa ukuthi umhlaba nezinto zawo zonke<br />

okukaJehova. Umhlaba nabo bonke abaphila kuwo abakaJehova (ama-<br />

Hubo 24:1). Akusiwona owethu ukuze siwucekele phansi. Kufanele<br />

sazi ukuthi siyophendula kuNkulunkulu ngokuphila kwethu nokuziphatha<br />

kwethu okuthinta abanye abantu kanye nendalo (uGenesise 9:5).<br />

Iningi lezinto esizithengayo asizidingi ngempela futhi zivame<br />

ukufika sezisongiwe bese sithatha loku obekusongwe ngako sikulahle.<br />

Singumphakathi olahlayo. Izimpilo zethu zibuswa ukubheka okulungele<br />

thina kanye nokusebenzisa izinto. Ngaphambi kokuhlela lokho<br />

esingakwenza akesizindle isikhashana ngokuthi inqubo yethu yokulahla<br />

inamthelela muni ekucekeleni phansi imvelo kanye nempilo<br />

yezizukulwane zenkathi ezayo.<br />

Ukusebenzisa kwethu izimfanelo zomhlaba akufanele kulimaze<br />

imvelo nezimpilo zabantu.<br />

Kungani sifuna ukwenza okuthile ngokufudumala komhlaba<br />

nokungcoliswa kwendalo? Lona ngumsebenzi omqoka wokuletha<br />

ubulungiswa.<br />

Kungani sifuna ukwenza okuthile ngokufudumala komhlaba<br />

nokungcoliswa kwendalo? Lona ngumsebenzi omqoka wokuletha<br />

ubulungiswa.:<br />

Ubulungiswa kubantu abamp<strong>of</strong>u nokuyibona abazothinteka kakhulu<br />

ngokuguquka kwesimo sezulu nezilwandle ezikhulayo futhi abangenamandla<br />

okumelana nalokhu.<br />

Ubulungiswa bezizukulwane zakusasa eziyobhekana nesimo sezulu<br />

esibi kanye nengozi yokuphakama kolwandle, ukusabalala kwezifo<br />

kanye nokonakala komkhiqizo wezolimo.<br />

Ubulungiswa bayo yonke indalo obuthikamezwa ukuguquka kwesimo<br />

sezulu, ubugovu kanye nokungcoliswa komhlaba.<br />

1. Yikuphi okungenziwa yibandla ekuguquleni izindlela zokudla<br />

emhlabeni?<br />

2. 2. Singabakha kanjani ubudlelwane nemvelo, ubudlelwane<br />

obuliqiniso esikweni lethu lobuKrestu?<br />

24


Ukuxoxisana<br />

Eminye imibono yalokho esingankwenza:<br />

1. Asincibilikise sakhe kabusha amaphepha, amakhalibhodi, izingilazi<br />

kanye nezinsimbi futhi siyeke ukusonga ngokweqile, kunalokho<br />

siphathe izikhwama noma obhasikidi lapho siyothenga<br />

ezitolo.<br />

2. Uma unemoto, yigcine isesimeni esilungile futhi amathayi ahlale<br />

egcwele umoya, okungasiza ukunqanda ukuphuma kwegesi yekhabhoni.<br />

3. Asitshale izihlahla ukuze sithole umthunzi ngoba zona zimunca<br />

ikhabhoni.<br />

.<br />

.<br />

.<br />

. . . .<br />

.<br />

.<br />

imizuzu<br />

engu-5<br />

UKUVALA<br />

Umholi<br />

Sibonile ngezinye zezinselelo zemvelo esibhekene nazo kanye neqhaza<br />

esilindeleke ukulibamba njengamaKrestu ekusimamiseni<br />

imvelo okungesiyona eyethu, kepha esenziwe NguNkulunkulu ukuba<br />

yizithunywa zayo. Asivale ngomkhuleko.<br />

Hlanganyelani emkhulekweni<br />

UHLELO LWENKONZO<br />

Ihubo lokuvula<br />

Ukubingelela nokwamukelana<br />

Umholi wamukela abantu futhi uyachaza ukuthi lena yinkonzo eyisipesheli<br />

ngesiqubulo sobulungiswa bezemvelo nokufudumala komhlaba.<br />

Umkhuleko wokuvula<br />

Umholi uqala umgubho wenkonzo ngomkhuleko owakha isimo<br />

sokwamukela iZwi likaNkulunkulu kanye nesiko lobuKrestu ukuze<br />

siphendule ngothando ekusebenzeleni ubulungiswa bemvelo. Indalo<br />

ngokwayo iyokhululeka ebugqilini ngolunye usuku. Akufanele silahle<br />

ithemba nanoma ngabe inselelo esibhekene nayo inkulu kangakanani.<br />

25


IZIFUNDO ZEBHAYIBHELINI NOKUZINDLA<br />

Isifundo sokuqala: AbaseRoma 8: 21-28<br />

Ethembeni lokuthi nakho okudaliweyo kuyakukhululwa ebugqileni bokubhubha,<br />

kube –ngukukhululeka kwenkazimulo yabantwana bakaNkulunkulu.<br />

Ngokuba siyazi ukuthi konke okudaliweyo kuyabubula kanye kanye kunezinseka<br />

kuze kube manje; akusikho lokho kuphela kepha nathi uqobo lwethu<br />

esinolibo lukaMoya siyabubula phakathi kwethu, silindele isimo sobuntwana,<br />

ukukhululwa komzimba wethu.<br />

Ngokuba ethembeni sisindisiwe; kepha ithemba elibonwayo alisilo<br />

ithemba; ngokuba lokhu umuntu akubonayo usakwethembelani na? Kodwa<br />

uma sethemba lokho esingakuboniyo, siyakulindela ngokubekezela. Ngokunjalo<br />

noMoya uyasisiza ebuthakathakeni bethu; ngokubasikwazi esingakucela<br />

ngokufaneleyo, kodwa uMoya uqobo usikhulumela ngokububula<br />

okungenakuphinyiselwa; kepha yena ohlola izinhliziyo uyakwazi okuqondwa<br />

nguMoya, ngokuba ukhulumela abangcwele ngokwentando kaNkulunkulu.<br />

Siyazi ukuthi kwabamthandayo uNkulunkulu konke kusebenzelana kube<br />

ngokuhle, kulabo ababiziweyo ngecebo lakhe.<br />

Ukuzindla ngokufundiwe<br />

Kunikezwe imibono ngezansi ezokusiza ekuhleleni inkulumo yakho.<br />

1. Umoya kaJehova uhlale unathi futhi kufanele siwethembe ekusiholeni.<br />

2. Nanoma kunganzima kangakanani, akufanele siyeke ukusebenzela<br />

lokho okulungile. Kunjengoba kusho uPawula encwadini<br />

yakhe, asingalahli ithemba ngoba imiphumela yokwenza kwethu<br />

ingabonakali kithina, kepha kumele sibekezele.<br />

Isifundo sesibili AmaHubo 19: 7-11<br />

Umthetho kaJehova uphelele, uvusa umphefumulo.Ukufakaza kukaJehova<br />

kuqinisile, kuhlakaniphisa oyisiwula. Imiyalo kaJehova ilungile, ijabulisa<br />

inhliziyo. Imiyalezo kaJehova ihlanzekile futhi inikeza ulwazi emqondweni.<br />

Ukumesaba uJehova kuhlanzekile, kumi kuze kube phakade; Imithetho<br />

kaJehova iyiqiniso, ilungile yonke. Inxanelekile kunegolide; imnandi njengoju<br />

lwezinyosi.<br />

Inginikeza ulwazi, mina nceku yakho, ngiyoba nomvuzo ngokuyigcina.<br />

26


IMIKHULEKO YOKUPHETHA<br />

Unokufisa ukwengeza okuthile kwiLitheji ngokwesiko lebandla<br />

lakho emuva kokufunda umbhalo ongcwele, noma unokuphetha<br />

ngemikhuleko embalwa yokuhawukela kanye nomkhuleko wokugcina.<br />

Kokunye ningakhetha ukusho umkhuleko omkhulu (‘uBaba<br />

Wethu’).<br />

AMACULO<br />

1. Wena obusa ezulwini (elaseSheshi no: 217)<br />

2. Oko kwanga kulumkile (elaseWeseli no: 218)<br />

3. Kanye nawe Nkosi yami (icilongo no: 77)<br />

4. Kulamagumbi amane, thuma mina (elaseSheshi no: 26)<br />

5. Ubumnyama buyadlula (elaseSheshi no: 26)<br />

27


isahluko<br />

3<br />

IZINSELELO ZEZEMVELO<br />

EZINDAWENI ZETHU<br />

ISINGENISO<br />

.<br />

.<br />

.<br />

. . . .<br />

.<br />

.<br />

imizuzu<br />

engu-5<br />

.<br />

.<br />

.<br />

. . . .<br />

.<br />

.<br />

imizuzu engu 15<br />

Umkhuleko wokuvula<br />

Umholi<br />

Ukuhweba ngokusezingeni lomhlaba kube nemiphumela eyehlukehlukene<br />

emhlabeni. Kwenze abantu bakwazi ukuxhumana kalula<br />

emhlabeni. Kanti ngakolunye uhlangothi kwenze amazwe amp<strong>of</strong>u<br />

abamp<strong>of</strong>u ngokwedlulele futhi kwawashiya esezikweletini ezinkulu,<br />

kanti futhi kukhuthaze ukululazeka komhlaba ngenhloso yokuzuzela<br />

abanothileyo omunye umnotho.<br />

Njengenjwayelo, lokhu kwenziwa egameni lezentuthuko. Yebo<br />

intuthuko iyadingeka, kepha ke ngubani futhi yikuphi okuthuthukiswayo<br />

uma leyontuthuko idala izikhukhula, ukungcola, izifo eziningi<br />

kanye nendlala?<br />

Esahlukweni sethu sokugcina sibheke izinkinga ezimbili eziyinkinga<br />

yomhlaba ezidalwe ukwanda kwezimfuno zokuhweba<br />

ngokwezinga lomhlaba: ukufudumala komhlaba kanye nokungcola.<br />

Njengoba sibonile, alikho ilizwe eliphephile kulezizinkinga.<br />

Kulesisahluko sizohlola amanye amaphuzu abucayi ngokwezindawo<br />

esiphila kuzona: umhlaba nokusetshenziswa kwawo, amanzi<br />

kanye nokuvikelwa noma ukukhiqizwa kokudla.<br />

UKUBONISANA NGOKWEMPILO YETHU<br />

YASENINGIZIMU AFRIKA<br />

Emaqenjini amancane abantu abathathu, xoxisanani<br />

ngalokhu<br />

1. Kungabe ngihlala ekhaya elinjani? Kungabe sikhona isivande noma<br />

isiqeshana somhlaba kulona? Yini etshalwe kulowo mhlaba?<br />

28


2. Ngiwathola kanjani amanzi? Ngiwasebenzisa kuziphi izinto?<br />

Yiluphi uhlobo lokuhlanzeka esinalo ekhaya?<br />

3. Ngikuthola kuphi ukudla? Kungabe kukhona engikulimayo<br />

ekhaya, noma konke ngikuthenga ezitolo? Kungabe sengake ngashodelwa<br />

wukudla? Uma kunjalo, kungabe yini eyadala lokho?<br />

4. Kungabe umndeni noma abangani bami bahlala epulazini?<br />

Yiziphi izinto abazilimayo lapho? Kungabe izitshalo zabo bayazidla<br />

noma bayazithengisa? Yiziphi izindlela zokulima abazisebenzisayo?<br />

Kungabe bayakwazi ukondla imindeni yabo<br />

ngokulima? Kungabe bayaluthola usizo kuhulumeni? Kungabe<br />

basebenzisa imbewu yokuzakhela?<br />

UKUCUBUNGULA<br />

Eqenjini lonke:<br />

.<br />

.<br />

.<br />

. . . .<br />

.<br />

.<br />

imizuzu<br />

engu-10<br />

AFRA – eyinhlangano<br />

ebhekelele ukuthuthukiswa<br />

kwemiphakathi<br />

yasemaphandleni<br />

kwa<strong>Zulu</strong>-Natal<br />

ngamalungelo<br />

ezomhlaba<br />

Umhlaba<br />

Umholi<br />

Indaba yomhlaba, ukuvikeleka noma ukukhiqizwa kokudla, namanzi<br />

kuyizinto ezixhumene kakhulu.<br />

ENingizimu Afrika iningi labantu belingenawo umhlaba okuyinto<br />

esanda kushintsha. Izigidigidi zabantu abamnyama zaxoshwa ezindaweni<br />

zazo ngaphansi kwemithetho yobandlululo baphoqwa ukuthi<br />

bayohlala emijondolo lapho kungekho ndawo yokulima ukudla noma<br />

yokufuya izinkomo ukuze baziphilise. Kusukela ngo-1994 sekwenziwe<br />

imizamo yokuguqula lokhu, kepha kubonakala kungumsebenzi onzima.<br />

Ilungu leqembu lifunda umbhalo olandelayo ovela embikweni<br />

wonyaka ka 2003 wakwa AFRA:<br />

“Ubuph<strong>of</strong>u ezindaweni zasemaphandleni busemazingeni angemukeleki.<br />

Ukuntuleka komhlaba namalungelo obunikazi bawo bungenye<br />

yezinkinga ezimqoka futhi enegalelo elikhulu uma kubhekwa<br />

ubuph<strong>of</strong>u obusemaphandleni. Inqubo yokuthengiselana ukuzama<br />

ukuguqula ezomhlaba kanye namaphuzu aqondene nalokhu kunciphisa<br />

amathuba okwabiwa kabusha komhlaba kanye nokuqedwa<br />

kobuph<strong>of</strong>u emaphandleni. Abantu abamp<strong>of</strong>u bayaqhubeka nokuhlupheka<br />

befana nezinqibi ezicela ubulungiswa, kanti uvo lwabo<br />

alufinyeleli kahle kahle lapho kwenziwa khona izinqumo.”<br />

“Ngo-1994 i-AFRA yagunyaza u-Cheryl Walker ukuthi enze ucwaningo<br />

mayelana namalungelo obunikazi bomhlaba kwabesimame,<br />

29


nokwavumbulula izinto eziningi ngokuguqulwa kwezomhlaba.<br />

Ngababili<br />

Xoxisanani ngalokho okunithinte kakhulu ngalombhalo.<br />

Amanzi nezidingo ngqangi<br />

. . . .<br />

.<br />

.<br />

.<br />

.<br />

.<br />

imizuzu<br />

engu-10<br />

Lokhu kubandakanya isidingo sentuthuko yezindawo kanye nenhlalakahle<br />

yomphakathi, isidingo sokucophelela lapho kubhekwa<br />

ukuthi ngobani izinhloko zamakhaya kanye nesidingo sokuthi abesimame<br />

babe nelungelo lokuba ngabanikazi bomhlaba nokuba<br />

ngamalungu ezinhlangano zemihlaba.”<br />

Umholi<br />

Ukutholakala kwamanzi ahlanzekile kuyisidingo ngqangi kwezempilo<br />

nenhlalakahle. Kepha iningi lemifula nemihosha eNingizimu<br />

Afrika kungcoliswa yizimboni kanti kunjalo nje ukungabikhona<br />

kwamanzi ahamba ngamapayipi emaphandleni nasemijondolo emadolobheni,<br />

kuphoqa abantu ukuba basebenzise amanzi asemifuleni<br />

ukuze bathole amanzi okuphuza, awokupheka kanye nokuwasha.<br />

Kanti ukungabibikho kwezidingo ngqangi njengokukhucululwa<br />

kwendle kusho ukuthi yona lemifula nemihosha ingcoliswa yindle.<br />

Zonke lezizimo zidala ingozi yokuhlaselwa izifo ezifana nekholera<br />

kanti futhi ziba negalelo ekukhuthazeni igciwane leNgculazi okube<br />

sekukhulisa izinga lokufa kwalabo abanalesisifo.<br />

Emizameni yokutholela abantu abaningi amanzi ahlanzekile<br />

nahamba ngamapayipi, ukwelekelela emizameni kahulumeni kube<br />

sekuzanywa ukuba kudayiselwe izinkampani zaphesheya umsebenzi<br />

wokunikezwa kwamanzi. Lokhu kuchaza ukukhokhisa abantu ngamanzi.<br />

Abantu abamp<strong>of</strong>u ngeke bakwazi ukubhekana nalezizindleko,<br />

uma bephoqwa ngalokhu kuzodaleka umonakalo.<br />

Ilungu leqembu liz<strong>of</strong>unda umbhalo olandelayo wephephandaba<br />

i-Mail & Guardian 11-16 Apreli 2003:<br />

“Isivumelwano seminyaka emithathu senkampani yase-Brithani i-<br />

BiWater esasayinwa e-Nelspruit eMpumalanga ngo-1999 kwakufanele<br />

sandise ngokushesha usizo lokutholakala kwamanzi emiphakathini<br />

ehluphekayo kulendawo ngaphandle kokwenezela ubunzima kubakhokhi<br />

bentela.<br />

“Kepha abantu okwakufanele basizakale kakhulu,izakhamizi ezingu-<br />

300 000 zasemaphandleni nasemalokishini abakunambithisisanga<br />

lokhu, bancamela ukungalukhokheli usizo lokutholakala kwamanzi.<br />

30


U-Henry Nkuna okhulumela abenhlangano ephikisana nokudayiswa<br />

kosizo lokutholakala kwamanzi (Anti-Privatisation) wathi izakhamizi<br />

zasemaphandleni nasemalokishini zazilindeleke ukukhokha u-R14<br />

nje kuphela ngenyanga wokukhokhela amanzi ngenkathi yobandlulo.<br />

Lemali yenyuka yaba u-R88 ngenyanga emuva kuka-1994, ngaphambi<br />

kokuthi yenyukele ku-R500 ngenyanga emuva kokuthatha kwe-<br />

Greater Nelspruit Utility Co. – GNUC) ngo-1999 okungozakwabo be-<br />

Biwater.<br />

“Lokhu kuyinqubo yokwenza inzuzo nje kuphela. Ingxenye yezakhamizi<br />

zasemalokishini ayisebenzi. Bangalindeleka kanjani ukukhokha<br />

u-R500 ngenyanga?” kubuza uNkuna.<br />

Ningababili<br />

Xoxisanani ngokuthi yikuphi okunithinte kakhulu ngalombhalo.<br />

.<br />

.<br />

.<br />

. . . .<br />

.<br />

.<br />

imizuzu<br />

engu-15<br />

Ukuvikeleka kokudla<br />

Umholi<br />

Ukuvikeleka kokudla kuchaza ukutholakala kokudla ngendlela<br />

efanele kubantu bonke ukuze baphile kahle futhi bazi ukuthi izingane<br />

zabo ziyokuthola ukudla.<br />

Ezinye zezinto ezithikameza ukuvikeleka kokudla eNingizimu Afrika:<br />

• Ukuntuleka kwemisebenzi kanye nobuph<strong>of</strong>u – okwenza abantu<br />

bangakwazi ukuzithengela ukudla ezitolo.<br />

• Ukungabi namhlaba wokuzilimela ukudla.<br />

• Ukusetshenziswa komhlaba ukulima ukudla kokuletha inzuzo<br />

okufana nomoba, kunokuba kulinywe ukudla okufana nommbila,<br />

imifino kanye nezithelo okungatholakala kangcono kubantu bonke.<br />

• Inqubo engalungile yohwebo emhlabeni ephoqa amazwe ukuthi<br />

athengise noma athenge ukudla kwawo kwamanye amazwe, kunokuba<br />

azilimele wona ukudla ukuze asimame kwezolimo.<br />

• Ukukhula kokusetshenziswa kokudla kwembewu yokuzakhela,<br />

okuthikameza impilo kanye nomsebenzi wabalimi, kanti futhi ekugcineni<br />

kulimaza izitshalo ezifana nombila.<br />

Ilungu leqembu liz<strong>of</strong>unda umbhalo ongezansi:<br />

Izinto eziphilayo zinezinto ezingumfuziselo (genes) wohlobo ngalunye lwaleyonto,<br />

okuyizona eziyinkomba yezimpawu ezenza into ngayinye ephilayo<br />

31


yehluke kwenye nenye nokuyizinkomba zokuthi iyini. Ukulumbanisa lezizinto<br />

(genetic engineering) kusho ukwengezwa noma kususwe lemifuziselo<br />

entweni ephilayo ukuze kushintshwe ezinye zezimpawu zayo. Lokhu kwenziwa<br />

ezizindeni zokucwaninga ngezesayensi kanti kwehluke kakhulu kwinqubo<br />

yokulumbanisa ngokwemvelo.<br />

Lokhu kulumbanisa kwenziwa ezintweni ezifanayo, isibonelo, umfuziselo<br />

othile othathwe egilebhisini bese ufakwa kwelinye igilebhisi. Kanti futhi<br />

lokhu kuyenziwa nasentweni ezingahlobene, njengokuthatha umfuziselo<br />

wesilokazana (bacteria) esikhiqiza ubuthi obubulala izilwanyana ezicekela<br />

phansi ukotini njengomswenya obizwa nge-‘boll worm’ uwufake esitshalweni<br />

sikakotini. Lowokotini ube sewuba wubuthi ezilwanyazaneni eziwudlayo<br />

ngaleyondlela awube usadliwa yizilwanyana. Lokhu kungasiza kakhulu<br />

abalimi ngokuthi akube kusadingeka ukuba bangachelele izitshalo zabo<br />

ngamakhemikhali ayingozi. Abalimi abancane eMakhathini Flats eNyakatho<br />

yaKwa<strong>Zulu</strong>-Natali basohlelweni olubakhuthaza ukuthi batshale izitshalo<br />

zikakotini owenziwe ngalendlela.<br />

Kepha, ososayensi baxwayise ngokuthi lenqubo yembewu yokuzenzela<br />

ingubuchwepheshe obungacacile futhi obunemiphumela engakaziwa, eminye<br />

yayo engabayingozi kubantu nakwezemvelo. Ngo-2002 izwe laseZambia<br />

lenqaba ukwamukela usizo lokudla okwakukade kukhiqizwe ngembewu<br />

yalokukulumbanisa, phezu kokuba libhuqabhuqwa yindlala. Ososayensi<br />

bakhona baveza ukuthi lokhu kudla kungadala ubuthi obusha ekudleni futhi<br />

kungaveza nezifo ezahlukene, kuthene amandla ezivikela mzimba kanti futhi<br />

kungehliza nezinga lomsoco ekudleni. Baphinde baxwayise ngokuthi lokhu<br />

kudla kungonakalisa ukudla kwemvelo futhi kukhinyabeze ukuhwebelana<br />

kwabo nezimakethe zokudla emazweni aseYurophu lapho abathengi<br />

bengakufuni khona ukudla kwembewu yokuzenzela (GM seeds).<br />

Ngenkathi yokulima ku-2002/3 iNingizimu Afrika yatshala ingxenye engu-<br />

70% yembewu kakotini elumbanisiwe, kwaba ngu-12% wesoya, kwaba ngu-<br />

20% wommbila obomvu kanye no-3% wombila omhlophe. Umbila omhlophe<br />

ungukudla okumgogodla kuleli, kanti ukulumbaniswa kwawo sekudale<br />

ukukhathazeka kwabaningi, ikakhulu ngenxa yokwenyuka kobhubhane<br />

lwegciwane leNgculazi kulelizwe kanye nesidingo sokudla okunomsoco<br />

nokusezingeni eliphakeme kulabo bantu abagulayo.<br />

Ukudla kwembewu yokuzenzela (GM seeds) kuvikelwa futhi kukhuthazwa<br />

yizinkampani zamazwe omhlaba ngesizathu sokuthi kuyokwandisa isivuno<br />

sokudla, kunciphise ukusetshenziswa kwemithi eyingozi ebulala izilwanyana<br />

ezidla izitshalo kanti futhi kuyoxazulula inkinga yendlala e-Afrika. Yonke<br />

lemibono ikhombisa ukungabi yiqiniso. Ukudla kwalolu hlobo akuqinisekisi<br />

ukwanda kwesivuno zikhathi zonke, isibonelo, isoya yembewu yokuzenzela<br />

ikhiqiza kusukela ku-5-10% ngaphansi kwesivuno sembewu ejwayelekile.<br />

Kanti izilwanyazana nazo seziphenduke zaba namandla okumelana nobuthi<br />

32


obufakwa kulezizitshalo okusho ukuthi sekudinga kubuye kusetshenziswe<br />

wona futhi amakhemikhali ukuzibulala. Kanti futhi ukwenza abalimi abancane<br />

base-Afrika bathenge imbewu yokuzenzela edulayo nephethwe amazwe<br />

athile minyaka yonke, kuyoyiqhubela phambili indlala e-Afrika. Lokhu<br />

kungenxa yokuthi phela abalimi abavumelekile ukuyigcina lembewu ukuze<br />

babuye bayitshali enyakeni olandelayo. Abalimi baphinde baphoqwe<br />

ukusebenzisa izikhuthazakhaba (umanyolo) walezizinkampani abethenga<br />

kuzo imbewu kuphela. Ekugcineni yizinkampani zembewu ezisizakalayo<br />

nezizuzayo ngalembewu yokuzenzela. Ukudla kwalembewu sikudla nsukuzonke<br />

ngesinqumo sikahulumeni kepha ngaphandle kwemvume yabantu<br />

okuchaza ukungahlanganyeli komphakathi.<br />

.<br />

.<br />

.<br />

. .<br />

.<br />

.<br />

imizuzu<br />

engu-20<br />

Ngababili<br />

Xoxisanani ngokuthi yikuphi okunithinte kakhulu kulombhalo.<br />

Emaqenjini amancane. Xoxisanani ngalokhu:<br />

1. Ukungatholakali komhlaba kuyikhinyabeza kanjani intuthuko?<br />

2. Yikuphi okulusizo nokungelona okudalwa ukunikezwa kwezinkampani<br />

ezizimele umsebenzi wokufakela nokuhlanzwa kwamanzi,<br />

kanye nemisebenzi yentuthuko eyizidingo ngqangi e-<br />

Ningizimu Afrika?<br />

3. Nicabangani ngenqubo yokuzidalela izinto eziphilayo njengokulumbaniswa<br />

kwembewu? Ngabe lokhu kusho ukuthini ngombhalo<br />

othi uNkulunkulu ungu Mdali wempilo?<br />

. . imizuzu<br />

.<br />

.<br />

.<br />

. . . .<br />

.<br />

.<br />

engu 5<br />

IMFUNDISO YOBUKRESTU KANYE<br />

NOKUZIBOPHEZELEKA<br />

Amalungu amabili eqembu awafunde lesisifundo esilandelayo,<br />

kungabakuhle ukuba sifundwe ezincwadini ezahlukene. :<br />

U-Marku 6: 34 –44: Wonke umuntu unelungelo lokudla<br />

Ngenkathi uJesu ephuma esikebheni, wabona isixuku sabantu, waba nesihe<br />

ngabo, ngoba babefana nezimvu ezingenamelusi. Waqala ukubafundisa<br />

okuningi. Kwathi isikhathi sesihambile, abafundi bakhe beza kuye, bathi<br />

‘Isikhathi sesihambile, futhi lendawo ilihlane. Bamukise baye emaphandleni<br />

nasemizaneni ezungezile bazithengele ukudla.<br />

Wathi kubo ‘bapheni nina ukudla.’ Bathi kuye ‘Sihambe yini , siyothenga<br />

izinkwa zawodenariyu abangamakhulu amabili, sibaphe badle na? Wathi<br />

kubo ‘Ninezinkwa ezingaki na? Hambani nibone. Sebazi bathi ‘Ziyisihlanu,<br />

nezinhlanzi ezimbili.’<br />

33


UJesu watshela abafundi bakhe ukuthi bahlukanise abantu amaqembu<br />

Emuva kwesikhashana sokuzindla, abanye abantu ababili mabafunde<br />

umbhalo olandelayo ezincwadini ezehlukene:<br />

. . . AbaseRoma 13:1–7: Inselelo yokubhekana nabaholi bethu<br />

. lapho kufanelekile, kepha sibambisane nabo lapho kuzosizakala<br />

abantu bonke.<br />

.<br />

.<br />

.<br />

.<br />

.<br />

imizuzu<br />

engu-5<br />

angamakhulu namashumi amahlanu. Wathatha izinkwa ezinhlanu nezinhlanzi<br />

ezimbili, wabheka ngesezulwini, wazibusisa, wazihlephula wazinika<br />

abafundi ukuba baphe abantu; nezinhlanzi ezimbili wababela bonke ngazo.<br />

Badla bonke basutha. Abafundi bathatha iziqebetho ezilishumi nambili<br />

ezigcwele imvuthuluka yezinkwa neyezinhlanzi. Abantu abadla babeyizinkulungwane<br />

ezinhlanu.<br />

Akube yilowo nalowo azithobe phansi kwamandla ombuso, ngokuba akukho<br />

mandla ombuso angaveli kuNkulunkulu; lawa akhona amiswe nguNkulunkulu.<br />

Ngakho ke omelana namandla ombuso umelana nesimiso sika-<br />

Nkulunkulu; kepha abamelana nakho bayakwamukeliswa ukulahlwa. Ngukuba<br />

ababusi abesabeki kwavenza okuhle, kodwa kwabenza okubi. Kepha<br />

uyathanda yini ukungesabi amandla ombuso na? Yenza okuhle, uyakubongwa<br />

yiwo; ngokuba uyisikhonzi sikaNkulunkulu, kube kuhle kuwe. Kepha<br />

uma wenza okubi, yesaba; ngokuba awuyiphatheli ize inkemba; ngokuba<br />

uyisikhonzi sikaNkulunkulu, umphindiseli wokwehlisela ulaka kownza okubi.<br />

Ngalokho kuswelekile ukuwuthobela, kungabi kuphela ngenxa yolaka kodwa<br />

nangenxa kanembeza.<br />

Ngokuba ngenxa yalokho nikhipha intela; ngokuba bayizikhonzi zika-<br />

Nkulunkulu ezikhuthalela khona lokho. Nikani bonke okubafaneleyo: intela<br />

k<strong>of</strong>anele intela, inkokhiso k<strong>of</strong>anele inkokhiso, ukwesaba k<strong>of</strong>anele ukwesatshwa,<br />

udumo k<strong>of</strong>anele udumo.<br />

.<br />

.<br />

.<br />

. . . .<br />

.<br />

.<br />

imizuzu<br />

engu-10<br />

Emuva kwesikhasha sokuthula, omunye weqembu makafunde<br />

umbhalo olandelayo:<br />

Emakhasini okuqala ombhalo ongcwele sifunda lamazwi: “Gcwalisani umhlaba<br />

futhi niwunqobe” (uGenesise 1:28) Lokhu kusifundisa ukuthi indalo yonke<br />

ngeyabantu, ngokuba banikezwa umyalelo wokuthi bawenze ube muhle<br />

ngemisebenzi yabo yobuhlakani, bawuphelelise ngemizamo yabo nang<strong>of</strong>isa<br />

kwabo.<br />

Manje uma umhlaba wawudalelwe ukunikeza abantu izidingo zokuphila<br />

kanye nalokho kokubathuthukisa, kusho ukuthi wonke umuntu unelungelo<br />

lokuzitapela lokho akudingayo emhlabeni. “UNkulunkulu wayehlose ukuthi<br />

umhlaba nakho konke onakho kusetshenziswe ngabantu. Umkhandlu webandla<br />

lamaRoma engqungqutheleni yawo yesibili uphinde wawucubungu-<br />

34


.<br />

.<br />

.<br />

. . . .<br />

.<br />

.<br />

.ịmizuzu<br />

engu-10<br />

.<br />

.<br />

.<br />

. .<br />

.<br />

.<br />

imizuzu<br />

engu-20<br />

lisisa lombhalo: ” Ngakho-ke, phansi kobuholi obunobulungiswa kanye nokunakekela,<br />

kumele zonke izimpahla ezikhiqizwayo zabelwe wonke umuntu<br />

ngendlela efanele.”<br />

Kucashunwe embikweni othi: Inqubekela phambili yabantu<br />

(Pope Paul VI March 1967)<br />

Emuva kwesikhashana sokuthula, xoxisanani:<br />

Kungabe lemibhalo ithini kithina ngodaba lomhlaba nokutholakala<br />

kwawo, amanzi kanye nokudla?<br />

OKUMELE KWENZIWE<br />

Eqembini lonke, xoxisanani:<br />

1. Kungabe yikuphi esibona kufanele kwenziwe ukuqinisekisa<br />

ukutholakala komhlaba okulingile kulabo abawudingela ukuziphilisa<br />

nemindeni yabo? Kungaba yiliphi iqhaza lethu kulokhu?<br />

2. Yiziphi izindlela esingasiza ngazo uHulumeni emizameni yakhe<br />

yokunikeza usizo lwamanzi ukuhlanzwa kwawo nokuletha izidingo<br />

ngqangi emiphakathini yethu?<br />

3. Thina ke njengamaKrestu singenze njani ukusiza ekutheni abantu<br />

balelizwe bathole ukudla?<br />

Xoxisanani:<br />

Eminye yemizamo esingayenza<br />

1. Ukuhlolisisa ukuthi impahla kanye nomhlaba webandla kusetshenziswa<br />

kanjani endaweni yethu uma kuqhathaniswa nenkolelo<br />

yethu yokubambisana komphakathi kanye nokupheleliswa<br />

kwendalo.<br />

2. Cabanga ukuthi umhlaba webandla lenu kanye nasemakhaya enu<br />

ningawusebenzisa kanjani ukukhombisa abantu inkolelo yenu<br />

ngomhlaba kanye namanzi njengezipho ezivela kuMdali okufanele<br />

zisetshenziswe ngokucophelela ukulungisela ikusasa kanye<br />

nenkathi yamanje.<br />

3. Khokhani intela yamanzi kanye nogesi futhi nikhuthaze nabanye<br />

ukuthi benze kanjalo.<br />

4. Xoxisanani ngemibuzo enifisa ukuyibuza uMnyango wezoLimo,<br />

owezeMpilo kanye nowezeMvelo malungana nokudla kwembewu<br />

yokuzenzela (GM food) futhi ninqume ukuthi nizoyibuza kanjani<br />

futhi nixoxisane nangezimpendulo.<br />

35


.<br />

.<br />

.<br />

UKUVALA<br />

. . . Umholi<br />

.<br />

.<br />

.<br />

imizuzu<br />

engu-5<br />

Sihlolisise izinto ezintathu eziyizinkinga okumele sibhekane nazo<br />

eNingizimu Afrika. Asikhulekele ukuthi uNkulunkulu asisize ekuthobeleni<br />

izwi lakhe kanye nenqubo yobuKrestu, ukuze sisebenze ngothando<br />

kanye nobulungiswa.<br />

Hlanganyelani emkhulekweni<br />

UHLELO LWENKONZO<br />

Ihubo lokuvula<br />

Ukubingelela nokwamukela abantu<br />

Umholi wamukela abantu asebehlangene bese echaza ukuthi lena<br />

yinkonzo eqondene nodaba lwamanzi.<br />

Umkhuleko wokuvula<br />

Umholi uqala inkonzo ngomkhuleko owakha isimo sokwamukelana<br />

nobunye egameni likaNkulunkulu kanye nenqubo yobuKrestu ukuze<br />

sisebenze ngothando kanye nobulungiswa. Ngolunye usuku indalo ngokwayo<br />

iyokhululwa ebugqilini. Akufanele silahle ithemba noma ngabe inselelo<br />

esibhekene nayo inkulu kangakanani.<br />

“Ngingu Alfa ngingu Omega, isiqalo nesiphetho. Owomileyo ngiyakumphuzisa<br />

ngesihle emthonjeni wamanzi okuphila”. (Isambulo 21:6)<br />

IZIFUNDO ZEBHAYIBHELI KANYE NOKUZINDLA<br />

Isifundo sokuqala: uJoweli 1:14-20<br />

Ngcwelisani ukuzila ukudla; nibize umhlangano! Buthani abaholi kanye<br />

nabantu bakwaJuda bahlangane eThempelini likaNkulunkulu futhi nikhale<br />

kuyena. Usuku lukaJehova lusondele; usuku lapho uSomandla ehlisa incithakalo.<br />

Incithakalo eyolethwa yilolo suku! Sibona abantu bethithibele njengoba<br />

ukudla kwethu kucekeleka phansi. Ayikho intokozo endlini kaJehova. Imbewu<br />

iyabola phansi kwagade ayo. Izinqolobane zidiliziwe.<br />

Imihlambi yezinkomo ikhungathekile ngokuba ayinadlelo; imihlambi yezimvu<br />

izithwese icala. Ngikhala kuwe Jehova ngokuba amadlelo asehlane adliwe<br />

ngumlilo. Nezilwane zasendle zikhalela wena ngokuba imifula ishile.<br />

36


Ukuzindla ngombhalo:<br />

Kunezibonelo ezinikezwe lapha ngezansi ezingakusiza ukulungiselela<br />

inkulumo yakho:<br />

• Amanzi amqoka kuzo zonke izidalwa eziphilayo.<br />

• Amanzi ayisipho esivela kuMdali, okufanele siwenze igugu futhi<br />

atholwe ngabantu bonke.<br />

• Akekho onelungelo lokuthengisa amanzi ukuthola inzuzo.<br />

Isifundo sesibili: AmaHubo 65:9 –13<br />

Uhambela umhlaba, unisa imvula, uwuvundisa kakhulu. Ugcwalisa imifula<br />

ngamanzi; unikeza umhlaba izitshalo. Unisa imvula eningi emasimini; uthambisa<br />

umhlabathi ngamanzi futhi izitshalo ezincane zikhule. Umusa wakho<br />

unikeza isivuno esinothile! Lapho uhamba khona kugcwele, yonke into.<br />

Amadlelo ambethe izimvu; izintaba ziyajabula; izigodi zisibekelwe ngamabele.<br />

Konke kuyajabula futhi kuyahlabelela.<br />

IMIKHULEKO YOKUPHETHA<br />

Ninokufisa ukwengeza okunye enkonzweni ngokwesiko lebandla<br />

lenu emuva kokufunda imibhalo engcwele.<br />

Suggested Hymns:<br />

1. Siyatata amageja (elaseSheshi no: 81)<br />

2. Inqaba yami (icilongo no: 43)<br />

3. Thuma umlilo ongcwele (icilongo no: 70)<br />

4. Sebenzani ngenyameko (elaseWeseli no: 312)<br />

5. Siqonda ekhaya nithini na? (icilongo no: 121)<br />

37


isahluko<br />

4<br />

UKWAKHA UHLELO<br />

Umkhuleko wokuvula<br />

Umholi<br />

Umkhuleko olandelayo kufanele ufundwe ngabantu abehlukene<br />

umuntu ngamunye afunde indima eyodwa. Izindima ezimbili zokugcina<br />

kufanele zifundwe yiqembu lonke.<br />

Ilungu 1<br />

Siyakubonga Nkosi,<br />

ngomusa wendalo yakho eyisimangaliso.<br />

Siletha ukubonga kuWe Mdali wethu,<br />

ngelanga, inyanga nezinkanyezi,<br />

ngemvula, ngamazolo kanye nomoya,<br />

ngobusika obubandayo kanye nokushisa kwehlobo.<br />

Ilungu 2<br />

Siyakudumisa Nkosi yethu<br />

ngezintaba kanye namagquma,<br />

ngemithombo kanye namaqele,<br />

ngemifula kanye nezilwandle.<br />

Ilungu 3<br />

Siyakudumisa Nkosi yethu,<br />

ngezitshalo ezimila emhlabeni nasemanzini,<br />

ngezilwane ezihlala emachibini nasolwandle,<br />

ngezilokazanyana ezihuquzela emhlabathini,<br />

ngezilwanyana eziphila emaxhaphozini nasemanzini,<br />

ngezilwane ezindiza phezu komhlaba nolwandle,<br />

nangezilwane eziphila ehlane.<br />

38


Ilungu 4<br />

Iyamangalisa imisebenzi yakho Nkosi yethu!<br />

Ngobuhlakani uyenzile yonke!<br />

Kepha siyavuma Nkosi yethu,<br />

njengezidalwa ezikhethekile ukuba zinakekele<br />

futhi zivikele indalo yakho,<br />

siyavuma ukuthi sihlukumeze izipho osiphe zona<br />

zendalo ngenxa yokunganaki kanye nomhobholo.<br />

Ilungu 5<br />

Siyavuma ukuthi sidale umonakalo ongasoze waphela kwindalo yakho,<br />

siyavuma ukuthi sikhinyabeze amandla endalo yakho okuba<br />

ikudumise.<br />

Kepha siyavuma ukuthi indalo yakho ibonisa inkazimulo yakho, esenza<br />

sonke singabi nazo izaba kodwa yenze ukuba sikuqonde sikwazi.<br />

Ilungu 6<br />

Siyavuma ukuthi indalo yakho<br />

inikeza ingqikithi yokuphila kwethu;<br />

iyikhaya lethu, ingumbuso<br />

esiphila kuwona impilo yombuso wakho.<br />

Ilungu 7<br />

Nkulunkulu Mdali wethu,<br />

usinikeze zonke izizathu<br />

zokuba sifunde ukuphilisana sihlalisane kahle nayo yonke indalo yakho.<br />

Bonke<br />

Sengathi thina njengezinceku zakho singasiza abanye,<br />

sithande indalo yakho njengoba sikuthanda,<br />

ngoKristu iNkosi yethu. Ameni<br />

39


ISINGENISO<br />

Emasontweni amathathu adlule sifunde futhi sabonisana ngobuhle<br />

bendalo kanye nezinkinga zemvelo ezibhekene nemiphakathi yethu.<br />

Kungenzeka ukuthi sithole nezinye izinkinga noma izinto esidinga<br />

ukuzixazulula ezisikhungethe ezindaweni esiphila kuyona.<br />

Kulelisonto sizophinda sicubungule sibonisane ngalezizinto esixoxe<br />

ngazo ezahlukweni ezedlule ngenhloso yokwenza uhlelo (plan) lwendlela<br />

esizosebenza ngayo ekubhekaneni nokuxazulula lezizinkinga.<br />

Cubungulani isinyathelo ngasinye ningaxhamazeli ukuze ekugcineni<br />

niqhamuke nohlelo (plan) enizosebenza ngalo olunesesekelo<br />

sobuKrestu futhi esizoba nempumelelo. Sebenzisani<br />

lomhlahlandlela esahlukweni ngasinye kwezedlule.<br />

1. Khethani inkinga<br />

Chazani ngamagama amafuphi injongo okuyiyona esemqoka<br />

nezokwazi ukubhekana nayo. Ibhaleni phansi.<br />

2. Tholani imibono<br />

Cabangani izixazululo eziningi noma ngabe zizwakala zingeke<br />

zezenzeke noma ziwubulima! Ningaqali nixoxisane ngazo.<br />

3. Hlelani izisombuloko ngokubaluleka kwazo<br />

Xoxisanani ngezixazululo ezimbalwa bese nikhetha lezo enizibona<br />

zinobuKrestu futhi ezizokwazi ukubhekana nazo.<br />

Xoxisanani ngokuba yikuphi okuhle ngazo kanti nokubi<br />

ningakulibali.<br />

4. Xoxisanani<br />

Xoxisanani ngesixazululo esisodwa enifisa ukusebenza ngaso.<br />

5. Qokani<br />

Qokani ukuthi ngubani ozokwenzani, nini, kanjani futhi kuphi.<br />

Sebenzani ngokucophelela. Bhalani phansi lokho okuvunyelwene<br />

ngakho.<br />

6. Buyekezani<br />

Hlelani isikhathi nendawo lapho nizobuye nihlangane khona<br />

ukwethula imibiko ngomsebenzi eniwenzile. Uma niphumelele,<br />

xoxani ngokuthi nenze kanjani futhi kungani nenze kanjalo. Uma<br />

ningaphumelelanga xoxisanani ngokuthi yikuphi okungahambanga<br />

kahle nokuthi ningaluguqula kanjani uhlelo lwenu<br />

ngokuzayo. Ningalahli ithemba.<br />

40


LOMHLABA: YIKHAYA LETHU,<br />

YISIPHO ESIVELA KUMDALI<br />

Okokwengezela<br />

Uhlelo lwezinkonzo nezifundo zebhayibheli


isahluko<br />

1<br />

.<br />

.<br />

.<br />

. .<br />

.<br />

.<br />

imizuzu<br />

engu-20<br />

UBUHLE, NOKWAHLUKA-<br />

HLUKANA KANYE<br />

NEZIMANGALISO ZENDALO<br />

AMAPHUZU OKUZINDLA<br />

Cabanga nganoma yikuphi okulandelayo ukugxilisa ulwazi<br />

lwakho:<br />

1. Namuhla, abantu abaningi babona ubuhle, indalo kokwehlukana<br />

kwayo kanye nezimangaliso zayo njengento eyithafa/indawo<br />

lapho abantu bezibusisa khona ngempilo. Indalo bayibona njengesilwanekazi<br />

esiziphilela ngokwaso, esiyingxenye nje yempilo.<br />

Umhlabathi wona ufana nomgudu wokudla wesilwanekazi lapho<br />

zonke izinto zimimilitwa khona, zigaywe maqede zakhiwe<br />

kabusha. Izilwandle nemifula kusebenza njengezithuthi eziphakela<br />

zonke izingxenye zalesisilwanekazi. Izitshalo nezihlahla<br />

kona kungumdudu wokuphefumula. Izilwane zona zifana<br />

nemizwa. Abantu ke bona yibo abenza kube nempilo kulelithafakazi.<br />

Konke kubonakala kuyinto eyodwa noNkulunkulu.<br />

AmaKrestu akholwa ukuthi uNkulunkulu wamukela umhlaba<br />

ngoJesu waseNazaretha, kanti nomhlaba wamukela uNkulunkulu<br />

ngaye.<br />

2. Ngezinye izikhathi kuyaye kuthi lapho sibuyela ezindaweni<br />

esakhulela kuzona ezazingamadlelo namahlathi, kodwa esezonakaliswa<br />

yintuthuko, noma kambe siphosa amehlo emathafeni<br />

asegcwele izindunduma zenkunkuma, kufika umuntu nenhlungu<br />

kube sengathi sephucwe okuthile okuyigugu. Kanjalo njengoba<br />

sibizelwe ukuhlonipha insimu yendalo, sibizelwe futhi ukuhlonipha<br />

bonke abantu abaphila kulensimu.<br />

3. Kudala abantu imvelo bebeyithatha kancane. Abanye bethi<br />

‘imvelo yakhiwe izinto ezifile; ayinamphefumulo; akusho lutho<br />

ukuthi isetshenziswa kanjani’. Kokunye abanye babone imvelo<br />

imqoka kakhulu kangabgoba abantu beza isibili kuyona futhi<br />

abekho mqoka. Ibhayibheli alichemile kulokhu.<br />

4. Ibhayibheli libuka indalo ngokucophelela. Libuka imvelo njengento<br />

ejabulisayo futhi enhle; kepha futhi inokungaqondakali.<br />

. . 45


Kusobala ukuthi kunesibopho sokuthi wonke umuntu kufanele<br />

UKUZINDLA: Ucabanga ukuthi yiliphi iqhaza ongalibamba<br />

kulesisimo<br />

. . . INKONZO<br />

.<br />

Kungaba kuhle ukuba lenkonzo yenzelwe ngaphandle engadini.<br />

.<br />

.<br />

.<br />

.<br />

.<br />

imizuzu<br />

engu-45<br />

ahloniphe imvelo, kepha futhi kunelungelo labantu lokuyengamela<br />

ngandlela thize. Ngaphandle kwezitshalo nezinambuzane<br />

ngabe azikho izivande. Ngaphandle kwabalimi bokubhekelela<br />

izitshalo nezinambuzane, ngabe azikho izivande. Ngalokhoke<br />

imvelo inokungaqondakali njengabo abantu. Imvelo ayinazo izilwane<br />

ezinokugonwa ezidla izitshalo.<br />

5. Imibhalo engcwele ithi indalo inesibonakaliso sayo yodwa.<br />

KwiZaga sifunda ukuthi ‘uMoya weNhlakanipho’ awuhlali nje<br />

kubantu kuphela kodwa ngaphezu komhlaba wonke nakuyo<br />

yonke indalo (Izaga 8:22-31). Kanti kuMshumayeli sifunda<br />

ukuthi “Inkambo yabantu nezilwane iyefana…kokubili kunomphefumulo<br />

munye.” (Umshumayeli 3:19). Kungalesizathu konke<br />

okwendalo kufanele kunakekelwe hhayi ukuthi kutuselwe<br />

ubumqoka bakho kubantu. Eqinisweni, uthando lukaNkulunkulu<br />

oluhlanganisa konke, lwabantu nokungebona abantu,<br />

kuyisimo sendalo esihlanganisayo.<br />

6. Ibhayibheli lithi uma abantu benakisisa ubuhle bemvelo, abayikugcina<br />

nje ngokubona injabulo yoMdali ngobuhle bendalo,<br />

kepha bayokwazi futhi bazizwele ubukho bukaNkulunkulu<br />

endalweni. “Mawubuze izilwane, ziyakukufundisa; nezinyoni<br />

zezulu, ziyakukutshela. Khuluma kuwo umhlaba, uyakukufundisa”<br />

(uJobe 12:7-8). “Amazulu ayalanda ngenkazimula ka-<br />

Jehova…nsuku zonke kuyakhuluma” (Amahubo 19:1-2).<br />

Amalungiselelo:<br />

Qala ngokubhala zonke izidingo zalenkonzo: okufana nebhayibheli,<br />

amakhandlela, izinkondlo, umculo, izindwangu, itafula, izihlalo,<br />

ubhasikidi nokunye. Kulenkonzo kudingeka usebenzise izinto zemvelo<br />

ezifana nenhlabathi, amatshe, amanzi, amagobolondo, amahlamvu,<br />

izimbali, izithelo, izimpande nokunye, ukuze kwakheke<br />

isimo esifanelekile ekwakheni lenkonzo.<br />

46


Iqembu livumelekile ukuzenzela eyalo iLitheji noma ukwamukela<br />

izibonelo ezilandelayo ngezidingo zalo luthathelwa elwazini lwakuqala<br />

ezifundweni zeqembu).<br />

Beka ikhandlela elivuthayo phakathi nendawo endlini noma esontweni<br />

kunye nezimpawu zendalo, ihlamvu, igobolondo, ucezu lwesithelo,<br />

amanzi, amatshe, nenhlabathi okukokelezele ikhandlela.<br />

Umholi<br />

Vula inkonzo engadini ngomkhuleko omfishane. Umuntu ngamunye<br />

anikezwe imizuzu engu-10 yokuzixhumanisa nemvelo mgomkhuleko.<br />

Kungasiza bakhulume ngento ethile (umucu wotshani, isinambuzane,<br />

ukukhanya kwelanga noma ithunzi eliphansi endlini nokunye).<br />

Umuntu ngamunye ubuyela endlini nento ezobonisa akutholile<br />

ensimini, okufana nembali, ihlamvu njalonjalo. Bendawonye baqala<br />

ngeculo noma ngehubo elinesiqubulo semvelo.<br />

Bese kufundwa umbhalo <strong>of</strong>anelekile ebhayibhelini (Isibonelo,<br />

AmaHubo 104.<br />

Bengababili,<br />

abantu baletha izimpawu zabo etafuleni eliphakathi nendawo endlini.<br />

Umuntu uphethe into ethile, omunye ikhandlela elikhanyayo. U-<br />

muntu ophethe uphawu ukhuluma kuqala: Uphawu lokuqala kungaba<br />

yihlamvu:<br />

Umuntu wokuqala…<br />

■ Umuntu wokuqala: Nkosi siyakudumisa ngezihlahla ezisehlathini.<br />

Siyabonga ngobuhle bazo, usizo lwazo kubantu negalelo elinazo<br />

empilweni yethu kanye nesimo sezulu ezifundeni zethu<br />

■ Umuntu wesibili: Sibasa lelikhandlela njengomkhuleko wokuvikelwa<br />

kwamahlathi omhlaba nabantu bonke, izilwane nezinambuzane<br />

ezihlala khona (ukhanyisa ikhandlela).<br />

Iqembu lonke liphendula ngokucula: u-‘Amen, Amen…’ noma ke<br />

esinye isiphendulo enizikhethele sona.<br />

47


Uphawu lwesibili okungaba yigobolondo<br />

■ Umuntu wokuqala: Nkosi, siyakudumisa ngezinhlanzi zonke nezitshalo<br />

eziphila olwandle (ubeka igobolondo etafuleni).<br />

■ Umuntu wesibili: Sibasa lelikhandlela njengomkhuleko wokuvikelwa<br />

komhlaba namanzi kanye nabantu abethembele kukho (ubasa<br />

ikhandlela).<br />

ISIPHENDULO<br />

Inhlabathi<br />

■ Umuntu wokuqala: Nkosi, siyakudumisa ngenhlabathi okumila<br />

kuyo zonke izitshalo (ubeka inhlabathi etafuleni).<br />

■ Umuntu wesibili: Sibasa lelikhandlela njengomkhuleko wenhlabathi<br />

yase-Afrika evame ukuba nesomiso noma nokuguguleka (ubasa<br />

ikhandlela).<br />

ISIPHENDULO<br />

Isitsha<br />

■ Umuntu wokuqala: Nkosi, siyakudumisa ngomoya esiwuphefumulayo<br />

(ubeka isitsha etafuleni).<br />

■ Umuntu wesibili: Sibasa lelikhandlela njengomkhuleko wokuthi<br />

ukudla komhlaba kwabelwane ngakho nabantu bonke futhi kuphele<br />

indlala (ubasa ikhandlela).<br />

ISIPHENDULO<br />

Ningaqhubeka nezinye izimpawu zendalo amalungu<br />

eqemba azikhethele zona...<br />

48


isahluko<br />

2<br />

UKUNGCOLA NENKUNKUMA<br />

Yakhani isimo esinomkhuleko ngokubeka ikhandlela elibasiwe<br />

phakathi neqembu. Fundani umbhalo ongcwele olandelayo kabili<br />

noma nicele umuntu oz<strong>of</strong>unda. Thulani isikhashana emuva kokufunda<br />

okukodwa.<br />

Mathewu 23:23–28: Inselelo yokwenza lokho esikushumayelayo!<br />

Maye kinina babhali nabaFarisi, bazenzisi, ngokuba nihlambulula ingaphandle<br />

lenkezo nesitsha, kepha ngaphakathi kugcwele impango nokuhuheka!<br />

Mfarisi oyimpumputhe, hlanza kuqala ingaphakathi lenkezo, ukuze<br />

kuhlanzeke ingaphandle layo!<br />

Maye kinina babhali nabaFarisi, bazenzisi, ngokuba nifana namaliba acakiweyo<br />

abonakala emahle ngaphandle, kanti ngaphakathi agcwele amathambo<br />

abafileyo nokungcola konke!<br />

Emuva kokufunda umbhalo nizindle ngamunye isikhashana<br />

ngegama elikuthintile. Bheka imibuzo ngezansi bese nixoxa eqenjini.<br />

Bhalani phansi izimpendulo zenu nixoxe ngazo nihlangene.<br />

• Chaza ingozi edalwa ukungcoliseka komoya ezimpilweni zabantu<br />

kanye nakwezemvelo esifundeni sakini?<br />

• Ngabe sikugxeka kangakanani okubi okwenziwa ngabanye<br />

abantu?<br />

• Kungakanani ukungcoliseka komoya osukwenzile?<br />

Umbhalo kufanele ufundwe nihlangene<br />

Ngeke siwusekele umbono wentuthuko enokusimama uma ubukela phansi<br />

umhlaba kanye nabantu abamp<strong>of</strong>u. Ukuzinikela kwethu kufanele kube<br />

sekusimamiseni imiphakathi yomhlaba kanye nomhlaba kaNkulunkulu futhi<br />

esiwunikezwe nguNkulunkulu ukuze siphile. Lona ngumbono ophilise abantu<br />

bakaNkulunkului eminyakeni eminingi ezimeni eziningi ezehlukene. Kungumbono<br />

ovela ekuhlonipheni uNkulunkulu wokuphila. Ukutshelile, wena<br />

49


<strong>of</strong>ayo, lokho okuhle, uNkulunkulu udinga nje ukuba usebenzele ubulungiswa,<br />

nokuthanda umusa, nokuhamba noNkulunkulu wakho ngokuzithoba.<br />

“Lona ngumhlaba kaNkulunkulu”<br />

(Isitatimende se SACC mayelana ne WSSD 2002)<br />

Kungenzeka sikwazi ukubonisa ngezindlela ezahlukene isibopho sethu<br />

kwezemvelo. Akesibheke udaba lwenkunkuma: Okokuqala nje inkunkuma<br />

yinto ejwayelekile kithi sonke. Siyayazi futhi ukuthi iyini, ngokunjalo futhi<br />

siyazi ukuthi kukhona esingakwenza ukubhekana nalenkinga, nanoma ngabe<br />

kuncane kangakanani. Kepha inkunkuma ineminye imixhantela. Udaleke<br />

ngenxa yobungxiwankulu, nokuba isizwe esikhonze ukuthenga maqede<br />

silahle, idalwa nayizinto zobuchwepheshe obuthile ezakhiwa ngaphandle<br />

kokubhekelela imiphumela yazo ekuhambeni kwesikhathi eside.<br />

Ngaphandle kwalesidingo sokuhlanganyela ndawonye ekusebenzeleni<br />

ukuthola isixazululo ngenkinga yenkunkuma, ukwenza komuntu ngamunye<br />

nakho kumqoka kakhulu. Emazweni enqubo yentando yeningi umbono<br />

womphakathi unokwenza uguquko. Siyakubona lokhu ekwakhiweni kabusha<br />

kwamaphepha nemithetho yokusetshenziswa kwezinto ezingenabungozi<br />

emvelweni njengezikhwama zokuphatha (plastic packets), kanye nolwazi<br />

ngezifundo zokunciphisa inkunkuma.<br />

Kuthathwe enkulumeni yango 21 October 1993 – eyayenzelwe iqembu le-Pontifical<br />

Academy <strong>of</strong> Sciences on Chemical Hazards in Developing Countries<br />

Nansi eminye imibono yomnyakazo ongenziwa malungana<br />

nesihloko esikhulume ngaso kulesifundo.<br />

• Thola kumasipala wakho ukuthi ungenzani ngamaphepha, izingilazi,<br />

amathini, amalahle kanye nemithi engasebenzanga.<br />

• Qalani iqembu lokuqoqa izinto ezilahliwe emphakathii wenu.<br />

• Thenga lokho okudingayo.<br />

• Iningi labenzi bemisebenzi yezandla lisebenzisa izinto ezilahliwe.<br />

Thola ukuthi bangobani futhi zinto zini abazisebenzisayo futhi<br />

ubaqoqele zona.<br />

50


AMANZI<br />

Sicela nifunde loku okulandelayo:<br />

Kuthathwe encwadini ye EMG – ‘Trading the Summit’ –<br />

umdwebo ngu: Carlos Arnato<br />

51


Emaqenjini amancane xoxisanani ngalemibuzo:<br />

• Nicabangani ngombhalo othi “amanzi ayisidingo sakho konke”?<br />

• Ngabe zikhona izinkinga enihlangabezana nazo ngokutholakala<br />

kwamanzi endaweni yakini?<br />

• Nicabanga ukuthi kulungile yini ukunikezelwa kokuphakelwa<br />

nokuhlanzwa kwamanzi ezinkampanini ezizimele? Chaza.<br />

• Ake nixoxisane ngezinto enisebenzisa ngazo amanzi?<br />

Xoxisanani nibhale izimpendulo zenu ephepheni elikhulu<br />

ukuze nibike eqenjini elikhulu.<br />

Yakhani amaqembu abantu abangu 4–5 nifunde lokhu<br />

okulandelayo bese nixoxisana niphendule imibuzo.<br />

Inhlangano yezizwe (United Nations -UN) isimemezele unyaka ka 2003 njengonyaka<br />

wamanzi ahlanzekile emhlabeni wonke. Ngaphandle kwamanzi<br />

akukho ukuphila. Amanzi siwasebenzisela ukuphuza, ukugeza, ukupheka<br />

nokuphakela imfuyo yethu. Kodwa akuyena wonke umuntu okwazi ukuthola<br />

amanzi ahlanzekile ingasaphathwa eyamanzi okwenza ezinye izinto njengalezi<br />

esezibaliwe. Abantu abaningi kusadingeka bahambe amabanga<br />

amade ukuyokukha amanzi. Izibalo ezikhishwe inhlangano yezizwe zikhomba<br />

ukuthi abantu bamazwe athuthukile basebenzisa amalitha alinganiselwa ku<br />

400-500 wamanzi ngosuku. Kanti abantu bamazwe asakhulayo kuyaye<br />

kuthiwe bayakwazi ukuthola amanzi ahlanzekile uma nje bethola amalitha<br />

angu 20 umuntu ngamunye ngosuku. Kanti ke ezindaweni eziningi abantu<br />

abawutholi kwawona lo 20 wamalitha okukhulunywa ngawo.<br />

Emhlabeni wonke, amanzi asephenduke ibhizinisi. Omunye wemiphumela<br />

yokuhwebelana ngokwezinga lomhlaba, yingcindezi ekhula ngamandla<br />

kokunye engenasidingo yokunikezela imisebenzi kahulumeni ezinkampanini<br />

ezizimele, njengophakelwa kwamanzi nemisebenzi yomasipala.<br />

Abantu abasina bededelana kulomkhakha wamanzi emhlabeni wonke,<br />

yizikhondlakhondla zezinkampani zamazwe athuthukile ezibona lokhu<br />

njengethuba elihle kuzo lokwenza imali. Inkampani ebizwa ngokuthi yi-<br />

‘Bretton Woods Institutions’ inikezela ngoxhaso lwezimali kwezinye zalezizinhlelo,<br />

nokho ke loluxhaso luhambisana nemigomo ethize egcina ngokufaka<br />

ingcindezi kulawo mazwe athole uxhaso. Esinye isikhondlakhondla<br />

kulomsebenzi wamanzi yinhlangano yokuhweba yamazwe omhlaba (World<br />

Trade Organisation-WTO) esebenzisa umgomo wayo kwezamanzi obizwa<br />

ngokuthi yi-(General Agreement on Trade in Services-GATS). Lesivumelwano<br />

noma lomgomo ubandakanye kona ukuhlanzwa nokuphakelwa kwamanzi<br />

nezidingo ngqangi emiphakathini.<br />

NjengamaKrestu nezishoshovu zokulwela ubulungiswa, kumele siqhubeke<br />

52


nomkhankaso wokuqinisekisa ukuthi amanzi ahlanzekile nezidingo ngqangi<br />

zentuthuko ziqhubeka nokunikezwa ngendlela efanele.<br />

Uhulumeni omusha wentando yeningi eNingizimu Afrika useshayelwe<br />

ihlombe ngemizamo ayenzile yokunikezela amanzi ahlanzekile kubantu<br />

abalinganiselwa ezigidini ezingu 7 kusukela ngonyaka ka 1994. Noma kunjalo<br />

lempi ayikanqontshwa, kusekuningi okumele kwenziwe. Imindeni engaphezu<br />

kuka 70% ayinabo ngisho ompompi ezindlini zawo. Kanti futhi kusamele<br />

kuthathwe izinyathelo ezinqala ngenhlanzeko emiphakathini ukuvikela ukubheduka<br />

kwezifo ezitholakala emanzini angahlanzekile. Umnyango kahulumeni<br />

obhekene nezamanzi namahlathi (The Department <strong>of</strong> Water Affairs &<br />

Forestry-DWAF), sewukhiphe iphepha lemibono (white paper) echaza ngemisebenzi<br />

yokuphakelwa kwamanzi. Loluhlelo lokuphakelwa kwamanzi<br />

luyosebenza kuphela uma bonke abantu bebamba iqhaza ekuhlaziyweni<br />

nasekusebetshenzisweni kwalo.<br />

• Ngubani noma iyiphi inkampani eniphakela amanzi endaweni yakini?<br />

• Ngabe zikhona izindawo ozaziyo lapho amanzi esalandwa emifuleni<br />

nasemihosheni?<br />

• Yiziphi ezinye izindlela zokukhuculula ezisetshenziswayo endaweni<br />

yakini ngaphandle kwezindlu zangasese ezinamanzi ashaywayo<br />

ukuhambisa indle?<br />

• Ngabe yiluphi ushintsho olubonakalayo emisebenzini yokuphakelwa<br />

kwamanzi endaweni yakini uma niqhathanisa nesikhathi<br />

esingaphambi kuka 1994?<br />

Xoxisanani ngezimpendulo zenu eqenjini elikhulu nizibhale<br />

phansi<br />

• Amanzi ayisidingo esikhulu sazozonke izinto. Ngabe lokhu kusinikeza<br />

yiphi inselelo kumuntu ngamunye nasemphakathini?<br />

Fundani umbhalo olandelayo nihlangene<br />

NjengamaKrestu ukuqonda kwethu umzabalazo wenhlalakahle nentuthuthuko<br />

kufanele kuqale ngokwamukela ukuthi umhlaba ungoka-<br />

Nkulunkulu, nokuthi konke esikwenza kuwo kufanele kwenziwe ngokukhumbula<br />

ukuthi ungokaNkulunkulu. Lokhu kusho ukuthi ukuphila kwabantu<br />

bonke, yizinto zonke eziphilayo nemvelo yonke ngokugcwala kwayo,<br />

kuyizipho ezevela kuMdali okumele zibe yigugu, zihlonishwe futhi zijatshulelwe.<br />

Ilungelo lokuba nempahla engeyakho, kumele lisetshenziswe<br />

ngokuqonda ukuthi uNkulunkulu nguye onelungelo namandla obunikazi<br />

kuleyompahla nakuzozonke izinto. Ngakho ke wonke umuntu kumele<br />

53


akhumbule lesisivumelwano, okusho ukuthi impahla kumele inakekelwe<br />

hhayi nje kuphela ukwanelisa umnikazi kepha nokusiza abanye.<br />

Ngakho ke singeze sazibandakanya nanoma yiziphi izinhlelo ezisebenzisa<br />

noma ziphathe indalo njengento yokuhwebelana. Singezibandakanye futhi<br />

nezinhlelo ezingahambisani neqiniso lokuthi wonke umuntu unelungelo<br />

elifanayo ekuhlumuleni ezintweni zemvelo lokhu okubuye kubizwe ngokuthi<br />

yi-‘global commons’ izinto zomhlaba wonke.<br />

“Lona ngumhlaba kaNkulunkulu”<br />

(Isitatimende se SACC mayelana ne WSSD 2002)<br />

Buyelani emaqenjini enu nixoxe ngalokhu okulandelayo:<br />

• Yimuphi umyalezo owutholile kulezizitatimende?<br />

• Bala izinto ezimbalwa ocabanga ukuthi zifanelwe ukuba zibe ngezomhlaba<br />

wonke (global commons)?<br />

Emasikweni amaningi amanzi athathwa njengento enobungcwele.<br />

Amanzi anikeza impilo, ayisidingo nakwezempilo. Ayisiqalo sayo yonke<br />

imisebenzi yomuntu ophilayo.<br />

“Amanzi kufanele aphathwe njengesidingo esimqoka ngokwezenhlalakahle<br />

ngokunjalo nangokwamasiko, hhayi njengento yokwenza<br />

inzuzo.” Uma sibheka iNtshumayelo yaseNtabeni siyakhumbula<br />

ukuthi uJesu wabakhuthaza kanjani abantu ukuba baphakele abanye<br />

ngokuba babelane ngalokho abanakho (Mark 6:35). Ngobudlelwane<br />

nje nokwabelana ngezinto eziyidingo, singaqiniseka ukuthi zonke<br />

izidingo zempilo ziyatholakala ngoba izidingo zanele ukuba wonke<br />

umuntu ahlomule. Ukusetshenziswa kwamanzi emindenini kuyilungelo<br />

lawo wonke umuntu okungafanele lithengiswe. Sizokhumbula<br />

ukuthi imiphakathi yamaKrestu asendulo ayephila ngokwabelana<br />

nobudlelwane kanti kwakungekho muntu onegunya lobunikazi ezintweni<br />

njengoba zonke izinto abanazo kwakungezomuntu wonke<br />

(Izenzo 4:32).<br />

IZITSHALO ZOKWENZIWA<br />

“Kungakuhle bakhumbule labo abangeke bakwazi ukuzithiba ekuhungekeni<br />

okuyingozi kwezitshalo zokwenziwa, ukuthi isisho esidala saseZambia sithi:<br />

‘uma ufuna ukuhlola ukujula kwamanzi, ungafaki imilenze yakho emanzini.’ ”<br />

(Chinsembo and Kanbikambi 2001)<br />

54


Biowatch SA – South African People and Environments<br />

in the Global Market Booklet 4 – August 2002<br />

Emaqenjini abantu abangu 4–5 xoxani ngemibuzo<br />

elandelayo<br />

• Ucabanga ukuthi yini umehluko phakathi kwezitshalo zokuzenzela<br />

kanye nelezo ezitshalwe ngokwemvelo?<br />

• Yikuphi okucabangayo lapho ubheka ibalazwe elingenhla kanye<br />

nencazelo ekulona?<br />

• Wake wakudla ukudla kwezitshalo zokuzenzela?<br />

Xoxani ngezimpendulo nihlangene futhi nizibhale ephepheni.<br />

Yenzani amaqembu abantu abangu 4 – 5, fundani umbhalo<br />

olandelayo bese nixoxa ngemibuzo<br />

Izilimo zokuzenzela sezilinywe iminyaka engabalishumi. Ngaphandle kwemibuzo<br />

yokuthi ngabe kulungile yini lokhu ngokwezinkolelo, kunemibuzo<br />

ngegalelo lazizilimo kwezemvelo, igalelo lazo kwezomnotho, kubalimi abancane<br />

kanye nasezimpilweni yalabo abazidlayo, yonke lemibuza igcina<br />

ingaphendulekile.<br />

Abesekeli bezilimo zokuzenzela bathi lezizilimo ziyisixazululo enkingeni<br />

yokutholakala kokudla emazweni asacathulayo. Iqiniso ukuthi izinkampani<br />

zezolimo emhlabeni, ezikhiqiza imbewu yezilimo zokuzenzela, zinokuvikelwa<br />

kwezilimo zonke ezizikhiqizayo. Lokhu kuyizimo zamalungelo obunikazi<br />

55


empahla, ezinikeza abasunguli baleyompahla amalungelo aphelele ngezinhloso<br />

zohwebo esikhathini esithize. Kuhulumeni wethu kanye nabalimi<br />

lokhu kuchaza ukwethembela ezinkampanini zomhlaba ezikhiqiza imbewu,<br />

lokhu okuyodonsa isikhathi eside.<br />

Ukuze isizwe sizimele, kufanele siziphathele ukunikezwa kokudla<br />

kubantu. Ukutholakala kokudla nokuvikelwa kwakho kuyokwnzeka uma<br />

bonke abantu, ngezikhathi zonke, bekwazi ukufinyelela ezindaweni<br />

zokuthola ukudla futhi benawo namandla (imali) yokukuthenga lokho kudla.<br />

Ukudla abakutholayo kube okunomsoco nokuphephile ukuze babhekele<br />

izidingo zabo zokuphila kanye nokuzikhethela ukudla okuzobanika amandla<br />

nempilo efanelekile<br />

World Food Forum 1996<br />

• Kungabe ilungelo lokudla lihlanganisa ukutholakala kolwazi<br />

ngokudla esikunikezwayo na? Chazani.<br />

• Chaza ulwazi oluthile olunganikezwa ngokudla esikudlayo?<br />

• Bangaki abalimi abancane obaziyo esifundeni sakini?<br />

• Yiziphi izindlela zokulima abazisebenzisayo? (Ukonga imbewuyezilimo<br />

zabo ukwenzela isikhathi sokulima esilandelayo, ukuthenga<br />

imbewu, ukushintshana ngembewu nabanye, ukulima ngaphandle<br />

komanyolo wokwenziwa?<br />

Xoxani ngezimpendulo nihlangene futhi nizibhale<br />

ephepheni<br />

Bheka imibuzo engezansi bese nixoxa eqenjini. Bhalani phansi izimpendulo<br />

zenu bese nixoxa nihlangene<br />

1. Kungabe ilungelo lokudla liyinto umuntu ngamunye angase<br />

akwazi ukulithola ngokwakhe zikhathi zonke na?<br />

2. Ngobani obona ukuthi bafanele ukuqinisekisa ukuthi wonke<br />

umuntu kulelizwe uyakuthola ukudla?<br />

3. Thina njengamaKrestu yikuphi esingakwenza ukuze kutholakale<br />

ukudla kubantu besifunda sakithi?<br />

Umbhalo wokufundwa kuhlangenwe<br />

Umuntu ozibona enamandla okuguqula umhlaba ngomsebenzi wakhe,<br />

uyakhohlwa ukuthi lokhu kuyisipho sikaNkulunkulu sezinto zonke ezikhona.<br />

Abantu bacabanga ukuthi bangenza nanoma yini ngomhlaba, okungaba<br />

ukuwuthuthukisa ngokwezifiso zabo, okungathi azikho ezinye izinto uNkulunkulu<br />

ayewudalele zona. Abantu yebo bangawuthuthukisa umhlaba kodwa<br />

hhayi ukuwucekela phansi. Kunokuba babambisane noNkulunkulu emsebenzini<br />

wendalo, bazibeka endaweni kaNkulunkulu bese begcina belwisana<br />

56


nemvelo. Ngalokhoke abantu kufanele bahambisane nemvelo futhi bayihole<br />

ukuze kubekhona intuthuko, kepha kufanele benze njengoMdali, ngenhlakanipho<br />

nothando, kanye nokuhlonipha imvelo.<br />

UPhapha uJohn Paul II, Centesimus Annus, 37<br />

Impahla yomuntu ayisilona ilungelo eliphelele, kepha ngokwalo kufanele<br />

lisetshenziswe ngokulinganayo kubantu bonke balomhlaba. NgokobuKrestu<br />

sinokuthi, ukulinywa komhlaba kanye nokwengamela kwabantu imvelo<br />

kufanele kuthathwe njengendlela yokunikeza ukudla kubantu kanye<br />

nokuguqula umhlaba ubeyisinkwa somuntu wonke, ikakhulu abamp<strong>of</strong>u.<br />

Ngalokhoke sibizelwe kwizimo ezahlukene zepolitiki, zenhlalo nezomnotho –<br />

ukuchaza esizukulwaneni samanje nesenkathi ezayo ngokusebenzisa kwethu<br />

umhlaba okufanelekile.<br />

Umbiko we Day <strong>of</strong> Thanksgiving for the Gifts <strong>of</strong> Creation<br />

yango Novemba 2000<br />

Buyelani emaqenjini nixoxe ngokulandelayo<br />

• Yimuphi umbiko owutholile emazwini acashuniwe?<br />

• NjengamaKrestu kungabe sikholwa ukuthi nanoma yiziphi izinto<br />

noma izindlela zentuntutho zikulungele ukusetshenziswa ukuqiniseka<br />

ukuthi bonke abantu bayakuthola ukudla?<br />

• Yikuphi ocabanga ukuthi kufanele kube ngumhlahlandlela ezinokulunga<br />

olungile, okufanele kulandelwe lapho kusetshenziswa<br />

nanoma yibuphi ubuchwepheshe?<br />

Siyazi ukuthi umbuso esiwunikwe nguMdali awusiwona amandla<br />

aphelele okusebenzisa izinto zemvelo ngokuthanda kwethu. UNkulunkulu<br />

wabeka umuntu ensimini yase-Edene ukuba ayilime futhi ayigcine<br />

(uGenesise 2: 15). Lapho sibhekene nodaba lwezilimo zokuzenzela<br />

kumele sikhumbule ukuthi asiphethwe kuphela yimithetho<br />

yezemvelo, kepha neyezokulunga engeke yephulwa. Kunemibuzo<br />

eminingi ngezilimo kanye nokudla kokuzenzela,okuyimibuzo esadingidwayo.<br />

Kumele sijoyine abathengi, abalimi, ososayensi nezazi<br />

zemvelo abanokukhathazeka ngobuchwepheshe obungahloliwe ngokwanele<br />

obusetshenziswa kulezizilimo. Futhi kumele sikhumbule<br />

ukuthi sinikezwe umsebenzi wokulima umhlaba futhi siwunakekele.<br />

Sonke kufanele sinakekele imikhiqizo yomhlaba njengoba kwenza<br />

uNkulunkulu.<br />

Ukulima ngokusebenzisa umanyolo wemvelo hhayi owokuzakhela<br />

kungcono ngoba kubhekela imvelo kanye nezimpilo zabalimi abancane.<br />

Lokhu kufanele kuhlolisiswe futhi kukhuthazwe ngomfutho<br />

<strong>of</strong>anayo.<br />

57


Inkonzo: Ukuhlela<br />

Emuva kokujula ndawonye, kuhle ukukhuleka ndawonye njengesiko<br />

lethu lobuKrestu. Inselelo esibhekene nayo inzima. Asikhulekele<br />

uMoya oNgcwele kaNkulunkulu ukuthi ufike usisize emkhulekweni.<br />

Inkonzo elandelayo ingalusizo ekuhleleni umgubho wangeSonto<br />

ngaphansi kwesiqubulo sokudla kokuzenzela.<br />

Ezinsukwini ezimbalwa ngaphambi kweSonto lokugubha iLitheji,<br />

iqembu labagqugquzeli kufanele lizilungiselele endlini yesonto lapho<br />

bezobonisa khona ngeSonto.<br />

Futhi kumele lihlobise indlu yesonto ngezingwembe, amafulegi,<br />

izimbali, izimpawu ezithile, umbukiso webhalo esikwe kumaphephandaba<br />

kanye nokukhetha amahubo afanele iLitheji.<br />

INKONZO<br />

Ihubo lokuvula<br />

Ukubingelela nesandulelo<br />

Umholi wamukela abantu abakhona futhi uyachaza ukuthi lena<br />

yiLitheji eyisipesheli ngesiqubulo sobulungiswa bezemvelo.<br />

Umkhuleko wokuvula<br />

Umholi uqala umgubho weLitheji ngomkhuleko owakha isimo<br />

sokwamukelana eGameni likaNkulunkulu nasesikweni lobuKrestu<br />

ukuze sibhekelele ngothando nobulungiswa. Sikhulekela ukuthi<br />

sisebenzise izimfanelo zomhlaba ngokuthi kusizakale abantu futhi<br />

kuvikeleke ezemvelo.<br />

IZIFUNDO ZEBHAYIBHELI<br />

Isifundo: Mathewu 7:15 –20<br />

Xwayani abapr<strong>of</strong>ethi bamanga; abeza kini bembathise okwezimvu,<br />

kepha ngaphakathi bayizimpisi eziphangayo. Niyokubazi ngezithelo<br />

zabo. Kungakhiwa yini izithelo zomvini emeveni noma amakhiwane<br />

ekhakhasini na? Kunjalo yilowo nalowo muthi uthela izithalo ezinhle,<br />

kepha umuthi omubi uthela izithelo ezimbi. Yilowo nalowo muthi<br />

ongatheli izithelo ezinhle uyanqunywa uphonswe emlilweni. Njaloke<br />

niyakubazi ngezithelo zabo.<br />

58


Ukuzindla ngokufundiwe<br />

Amaphuzu omholi – Bheka nansi eminye imibono inikezwe ngezansi<br />

ukuze ulungiselele inkulumo yakho.<br />

1. Ngoba asazi ukuthi kungadaleka ingozi engakanani kwimvelo<br />

noma ezimpilweni zabantu ngalobubuchwepheshe, ukukhiqiza<br />

ukudla kokuzakhela sikubona kungenakho ukulunga.<br />

2. Akusikhona konke okucwebezelayo okuligolide.<br />

3. Ningabesabi abantu; ngokuba akukho okumboziwe okungayikwambulwa<br />

nokufihliweyo okungayikwaziwa (Mathewu 10:26).<br />

AmaHubo 91:1–3<br />

Yena owakhile ekusithekeni koPhezukonke, nohlezi emthinzini kaSomandla<br />

uthi uJehova: Uyisiphephelo sami nenqaba yami noNkulunkulu wami engimethembayo.<br />

Ngokuba yena uyakukhipha ogibeni lomcuphi nasobhadaneni olubhubhisayo.<br />

Imikhuleko yokuphetha<br />

Unokufisa ukuzifakela okwakho kwiLitheji ngokwesiko lomphakathi<br />

webandla lakho emuva kokufunda imibhalo engcwele, noma ungaphetha<br />

ngemikhuleko embalwa yokuhawukela kanye nomkhuleko<br />

wokugcina.<br />

59


IZINHLANGANO NEZINCWADI EZINOSIZO<br />

IZINHLANGANO EZINGABANOSIZO<br />

Izinhlangano ezilandelayo zingaba lusizo emizamweni yenu:<br />

1. Wildlife & Environment Society <strong>of</strong> South Africa (WESSA)<br />

100 Brand Road, Glenwood, 4001<br />

Tel: 031 201-3126<br />

E-mail: wlskzn@saol.com<br />

Website: http://www.wessa.org.za<br />

2. WESSA Umhlanga Branch<br />

Contact: Alastair Carnegie<br />

Tel: 031 566-4018<br />

E-mail: alph.car@mweb.co.za<br />

WESSA Umhlanga Branch also has its own website:<br />

http://www.wessa-umhlanga.org.za<br />

3. Coastwatch – Project <strong>of</strong> WESSA<br />

Contact: Grant Trebble<br />

Tel: 031 201-3126<br />

E-mail: gtrebble@iafrica.com<br />

Coastwatch deals with all marine and coastal issues.<br />

4. Bergwatch – Project <strong>of</strong> WESSA<br />

Contact: Meridy Pfotenhauer<br />

Tel: 033 394-4064<br />

E-mail: bergwatch@futurenet.co.za<br />

5. Treasure Beach Project<br />

P.O. Box 16126, Brighton Beach, 4009<br />

Tel: 031 467-8507/8<br />

6. Wilderness Action Group<br />

P.O. Box 1098,Westville, 3630<br />

Tel: 031 267-1822 Fax: 031 267-1838<br />

E-mail: wrbainbr@iafrica.com<br />

7. GroundWork<br />

Contact: Bobby Peek<br />

Tel: 033 342-5662<br />

E-mail:bobby@groundwork.org.za<br />

Website: http://www.groundwork.org.za<br />

Groundwork deals with pollution issues in general but mostly<br />

concentrates on air emissions.<br />

8. Durban Natural Science Museum<br />

Contact: Dr. Brett Hendey<br />

Tel: 031 311-7645 Fax: 031 311-7509<br />

E-mail: bretth@crsu.Durban.gov<br />

60


9. South Durban Community Environmental Alliance (SDCEA)<br />

Contact: Desmond D’Sa<br />

Tel: 031 461-1991<br />

E-mail: sdcea@sn.apc.org<br />

SDCEA deals with pollution issues in the Durban South Area.<br />

10. Earthlife Africa eThekwini<br />

Contact: Bryan Ashe<br />

Tel: 082 652-1533<br />

E-mail: bryan@earthlife.org.za<br />

Website: http://www.earthlife.org.za<br />

Earthlife deals with pollution issues especially nuclear power and<br />

incineration and Genetic Engineering to some extent, with a<br />

strong community component.<br />

11. SA Freeze Alliance on Genetic Engeneering (SAFeAGE)<br />

P.O. Box 18977, Wynberg, 7824<br />

Tel: 021 761 0549 Fax: 021 762-2238<br />

E-mail: safeage@mweb.co.za<br />

Website: http://www.safeage.org.za<br />

Tollfree: 0800-221330<br />

Durban contact: Dulcie Krige:<br />

dulciekrige@cybertrade.co.za<br />

SAFeAGE is an alliance <strong>of</strong> organisations and individuals<br />

concerned about the effects <strong>of</strong> genetic engineering on our health,<br />

farmers and society.<br />

12. Association for Rural Advancement (AFRA)<br />

Tel: 033 345-7607 or 345-8319 /8007<br />

Fax: 033 345-5106<br />

E-mail: afra@wn.apc.org<br />

Website: http://www.afra.co.za<br />

13. Environment Branch, Durban Physical Service Unit<br />

P.O. Box 680, Durban, 4000<br />

Tel: 031 300-2697<br />

14. Botanical Society <strong>of</strong> South Africa<br />

Contact: Wally Menne<br />

Tel: 031 201-4648<br />

E-mail: plantnet@iafrica.com<br />

Website: http://www.botanicalsociety.org.za<br />

15. Mountain Club<br />

Contact: Steve Cooke<br />

Tel: 031 701-0155<br />

E-mail: steve@cookeandson.co.za<br />

16. Food Gardens Foundation<br />

P.O. Box 41250, Craighall, 2024<br />

Tel: 011 880-5956 or 442-6835 or fax 442-7642<br />

Sells good, fresh seed cheaply to members – also produces good<br />

newsletter and planting tips<br />

61


17. Environmental Monitoring Group (EMG)<br />

P.O. Box 18977, Wynberg, 7824<br />

Tel: 021 761-0549<br />

Website: http://www.emg.org.za<br />

18. Keep Durban Beautiful Association<br />

P.O. Box 1535, Durban 4000<br />

Tel: 031 303-1665<br />

19. Environmental Justice Desk South African Catholic Bishops’<br />

Conference (SACBC)<br />

Contact: Ms. Dawn Linder<br />

Tel: 012 323-6458<br />

E-mail: dlinder@sacbc.org.za<br />

20. Network <strong>of</strong> Earthkeeping Christian Communities in South<br />

Africa (NECCSA)<br />

Contact: Pr<strong>of</strong>. Ernest Conradie<br />

Tel: 021 959-2206<br />

E-mail: econradie@uwc.ac.za<br />

Website: http://www.neccsa.org.za<br />

21. Crane Foundation<br />

Contact: Janis O’Grady<br />

E-mail: janis@futurenet.co.za<br />

22. Centre for the Rehabilitation <strong>of</strong> Wildlife (CROW)<br />

Tel: 031 462-1127<br />

Wild Animal Rescue<br />

23. FALCON<br />

Contact: Mandy Crerar/Steve Smit<br />

Tel: 031 763-4530<br />

Animal rescue and the rights <strong>of</strong> animal activists<br />

24. Tortoise Society<br />

Contact: Terri Moore<br />

Tel:031-765-3002<br />

25. Clivia Club (Natal Branch)<br />

P.O. 126, Eston, 3740<br />

26. Fitzsimons Snake Park<br />

P.O. Box 10457, Marine Parade, 4056<br />

Tel: 031 307-6456<br />

27. Natal Bird Club<br />

P.O. Box 1218, Durban, 4000<br />

Tel: 031 203-4340 or 031 806-5045<br />

28. Umgeni River Bird Park<br />

Tel: 031 831-733/4<br />

62


EZAMANZI<br />

1. Umgeni Water<br />

P.O. Box 9, Pietermaritzburg, 3200<br />

Tel: 033 341-1111<br />

Website: http://www.umgeni.co.za<br />

2. Department <strong>of</strong> Water Affairs and Forestry<br />

Private Bag X313, Pretoria, 0001<br />

Tel: 012 299-9111<br />

UKUDLA NOMHLABA<br />

1. Food and Trees for Africa<br />

P.O. Box 2035, 2052 Gallo Manor<br />

Tel: 011 803-9750<br />

Email: trees@cis.co.za<br />

Website: www.trees.co.za or www.eduplant.org<br />

2. Valley Trust<br />

P.O. Box 33, Bothas Hill, 3660<br />

Tel: 031 777-1955<br />

USELELWA KWENKUNKUMA (RECYCLING)<br />

1. Mondi Recycling<br />

P.O. Box 29074, Maydon Wharf, 4057<br />

Tel: 031 206-0650<br />

(Mondi in Merebank 031 451-2111)<br />

2. Reclamation Group (Jacobs)<br />

Tel: 031 465-2080<br />

Paper and plastics<br />

3. Collect-a-Can<br />

Tel: 031 700-5935 or Toll free: 0800 111 232 (Westmead)<br />

4. The Can Man<br />

Tel: 031 701-3902<br />

5. Enviro Plastics<br />

Tel: 031 700-8126 (Westmead)<br />

6. Nampak Paper Recycling<br />

Tel: 031 507-1763<br />

7. Natal Waste Paper<br />

Tel: 031 902-8339<br />

8. Will Gro Recycling<br />

Tel: 031 205-2777 For paper, plastics and cans<br />

Tel: 031 205-3865 For glass<br />

63


9. Sappi Waste Paper<br />

Tel: 031 462-2033<br />

Recycling <strong>of</strong>fice: 031 303-1665<br />

10. Recycling plastics<br />

Tel: 031 465-3961<br />

11. Recycling Coordinator: Durban Solid Waste<br />

P.O. Box 1038, Durban, 4000<br />

Tel: 031 302-4841/2<br />

AMAQEMBU ANGABA NOSIZO<br />

(ningathina nenhlangana yamabandla i<strong>Diakonia</strong> <strong>Council</strong> <strong>of</strong> <strong>Churches</strong>)<br />

1. A Rainbow over the Land: A South African Guide on the<br />

Church and Environmental Justice in South Africa<br />

Edited by: Ernst Conradie & David Field.<br />

2000, Western Cape Provincial <strong>Council</strong> <strong>of</strong> <strong>Churches</strong><br />

2. The Land is Crying for Justice: A Discussion Document on<br />

Christianity and Environmental Justice in South Africa<br />

June 2002, Ecumenical Foundation <strong>of</strong> Southern Africa (EFSA)<br />

3. Ecotheology: Voices from South & North<br />

1994, Edited by: David G. Hallman, WCC: Geneva<br />

4. Earth Community, Earth Ethics<br />

1996, Larry Rasmussen, WCC: Geneva<br />

E Lelibhukwana lishicilelwe ngamaphepha ancibilikisiwe<br />

ase ephinda esetshenziswa<br />

Lilungiselwe ukushicilelwa ngabakwa Graphicos<br />

64


<strong>Diakonia</strong> <strong>Council</strong> <strong>of</strong> <strong>Churches</strong><br />

P.O. Box 61341<br />

Bishopsgate<br />

4008 South Africa<br />

ISBN 1-874985-59-6

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!