کی٠یا

کيميانهم ‏!ولگى

د پوهن‎3‎ وزارتد تعليمي نصاب د پراختيا،‏ د ‏*وونکو دروزن‎3‎ او د ساينس د مرکز معينيتد تعليمي نصاب د پراختيا او درسيکتابونو د تاليف لوى رياستکيمياC h e m i s t r yنهم‏!ولگىد چاپ كال:‏ 1390 ه . شالف

ملي سروددا وطن افغانستان دىکور د سول‎3‎ کور د تورېدا وطن د ‏!ولو کور دىد پ+تون او هزاره ووورسره عرب،‏ ‏-وجر ديبراهوي دي،‏ قزلباش ديدا هيواد به تل ‏$لي‎8‎يپه سينه ک‎3‎ د آسيا بهنوم د حق مو دى رهبردا عزت د هر افغان دىهر بچی ي‎3‎ قهرمان دىد بلو'و د ازبکود ترکمنو د تاجکوپاميريان،‏ نورستانيانهم ايماق،‏ هم پشه ‎4‎انلکه لمر پر شنه آسمانلکه زړه وي جاويدانوايو االله اکبر وايو االله اکبرد

بسم االله الرحمن الرحيمد پوهن‎3‎ د وزير پ‎5‎غامگرانو ‏*وونکو او زده کوونکو،‏‏*وونه او روزنه د هر ه‎5‎واد د پراختيا او پرمختگ بنس جوړوي.‏ تعليمي نصاب د ‏*وون‎3‎ او روزن‎3‎مهم توکى دى چ‎3‎ د معا 請 ر علمي پرمختگ او ‏!ولن‎3‎ د اړتياوو له مخ‎3‎ رامن%ته ک‎85‎ي.‏ ‏'رگنده ده چ‎3‎علمي پرمختگ او ‏!ولنيزې اړتياوې تل د بدلون په حال ک‎3‎ وي.‏ له دې امله لازمه ده چ‎3‎ تعليمي نصابهم علمي او رغنده انکشاف ومومي.‏ البته نه ‏*ايي چ‎3‎ تعليمي نصاب د سياسي بدلونونو او د اشخا 請 و دنظريو او هيلو تابع شي.‏دا کتاب چ‎3‎ نن ستاسو په لاس ک‎3‎ دى،‏ پر همدې ارز*تونو چمتو او ترتيب شوى دى.‏ علمي گ"ورېموضوعگان‎3‎ پک‎3‎ زيات‎3‎ شوې دي.‏ د زده ک‎7‎ې په بهير ک‎3‎ د زده کوونکو فعال ساتل د تدريسي پلان برخهگر$‏‎5‎دل‎3‎ ده.‏هيله من يم دا کتاب له لار*وونو او تعليمي پلان سره سم د فعال‎3‎ زده ک‎7‎ې د ميتودونو د کارولو له لارېتدريس شي او د زده کوونکو ميندې او پلرونه هم د خپلو لو‎1‎و او زامنو په باکيفيته ‏*وونه او روزنه ک‎3‎ پرلهپس‎3‎ گ‎6‎ه مرسته وک‎7‎ي چ‎3‎ د پوهن‎3‎ د نظام هيل‎3‎ ترسره شي او زده کوونکو او ه‎5‎واد ته *3 برياوې ور پهبرخه ک‎7‎ي.‏پر دې ‏!کي پوره باور لرم چ‎3‎ زموږ گران ‏*وونکي د تعليمي نصاب په رغنده پلي کولو ک‎3‎ خپلمسؤوليت په ري+توني توگه سرته رسوي.‏د پوهن‎3‎ وزارت تل زيار کاږي چ‎3‎ د پوهن‎3‎ تعليمي نصاب د اسلام د سپ‎5‎‏)لي دين له بنس"ونو،‏ دوطندوست‎9‎ د پاک حس په ساتلو او علمي معيارونو سره سم د ‏!ولن‎3‎ د ‏'رگندو اړتياوو له مخ‎3‎ پراختيا ومومي.‏په دې ډگر ک‎3‎ د ه‎5‎واد له ‏!ولو علمي شخصيتونو،‏ د ‏*وون‎3‎ او روزن‎3‎ له پوهانو او د زده کوونکو له ميندواو پلرونو ‏'خه هيله لرم چ‎3‎ د خپلو نظريو او رغنده وړانديزونو له لارې زموږ له مؤلفانو سره د درسي کتابونوپه لا ‏*ه تاليف ک‎3‎ مرسته وک‎7‎ي.‏له ‏!ولو هغو پوهانو ‏'خه چ‎3‎ د دې کتاب په چمتو کولو او ترتيب ک‎3‎ ي‎3‎ مرسته ک‎7‎ې،‏ له ملي او ن‎7‎يوالودرنو مؤسسو او نورو دوستو ه‎5‎وادونو ‏'خه چ‎3‎ د نوي تعليمي نصاب په چمتو کولو او تدوين او د درسيکتابونو په چاپ او و‎4‎ش ک‎3‎ ي‎3‎ مرسته ک‎7‎ې ده،‏ مننه او درناوى کوم.‏ومن االله التوفيقفاروق وردگد افغانستان د اسلامي جمهوريت د پوهن‎3‎ وزيره

ل‎7‎ ليکگ‎2‎ه سرليک١ سريزه٢ لوم‎7‎ى ‏'پرکى:‏ عضوي مرکبونه٣ په عضوي مرکبونو ک‎3‎ کيمياوي اړيک‎3‎د لوم‎7‎ي ‏'پرکي لن‎6‎يز او پو*تن‎3‎٤ دوهم ‏'پرکی:‏ هايدور کاربنونه٥ الکانونه يا د ميتان د فاميل هايدور کاربنونه٦ ميتان٧ سايکلو الکانونه٨ غير مشبوع هايدرو کاربنونه٩ اروماتيک هايدور کاربنونه١٠ د دويم ‏'پرکي لن‎6‎يز١١ دريم ‏'پرکى:‏ وظيفوي گروپونه په عضوي مرکبونو ک‎3‎ او 請 نفونه ي‎3‎١٢ الکولونه١٣ ايتر١٤ الديهايدونه١٥ کيتونونه١٦ عضوي تيزابونه١٧ ايسترونه١٨ 請 ابون١٩ کاربو هايدرونونه٢٠ ‏'و قيمته قندونه٢١ د دريم ‏'پرکي لن‎6‎يز او پو*تن‎3‎٢٢ ‏'لورم ‏'پرکى:‏ د عضوي مرکبونو تعاملونه٢٣ د عضوي مرکبونو د تعاملونو ډولونه٢٤ ٢٥ د ‏'لورم ‏'پرکي لن‎6‎يز او پو*تن‎3‎ومخ12911121922233033353642434646515557606163647374

سريزهد مادې د مهمو شکلونو ‏'خه يو مرکبونه دي چ‎3‎ په دوه برخو(عضوي او غير عضوي)‏ ويشلشوي دي د غير عضوي مرکبونو په اړه په اتم ‏!ولگي ک‎3‎ په لن‎6‎ ډول معلومات وړاندې شوي ديپه دې ‏!ولگي ک‎3‎ د عضوي مرکبونو په اړه معلومات وړاندې شوي دي.‏په لوم‎7‎ي ‏'پرکي ک‎3‎ عضوي مرکبونه تعريف او د عضوي او غير عضوي مرکبونو تر من#‏ توپير؛په عضوي مرکبونو ک‎3‎ د عنصرونو پ‎5‎ژندل او په عضوي مرکبونو ک‎3‎ د اړيکو پ‎5‎ژندل توضيح شويدي.‏د دې کتاب په دويم ‏'پرکي ک‎3‎ د هايدورکاربنونو په اړه معلومات وړاندې شوي دي،‏ الکانونهد ‏!ولو مشخصاتو سره توضيح کوي او همدارنگه د ميتان،‏ طبيعي گاز او سايکلو الکانونو په اړهمعلومات وړاندې شوي دي.‏ الکينونه،‏ الکاينونه او اروماتونه هم په دې فصل ک‎3‎ مطالعه شوي دياو د هغوى مشخصات توضيح شوي دي د دې کتاب په در‎4‎م ‏'پرکي ک‎3‎ په عضوي مرکبونو ک‎3‎و ظيفوي ‏-روپونه او د هغوى 請 نف بندي توضيح شوى ده د الکولو،‏ ايترو،‏ الديهايدونو،‏ کيتونونو،‏تيزابونو،‏ شحمي تيزابونو،‏ ايسترونو،‏ وازدې او غوړيو،‏ 請 ابون او کاربوهايدريتونو په اړه معلوماتورکول شوي دي.‏په ‏'لورم ‏'پرکي ک‎3‎ د عضوي مرکبونو تعاملونه توضيح شوي دي او د هغوى د ډولونو په اړههراړخيز معلومات ورکول شوي دي.‏د هر ‏'پرکي په متن ک‎3‎ ذکر شوي مطالب،‏ د زده کوونکو زده ک‎7‎ې په غرض فعاليتونه وړاند‎3ᆭشوي دي تر ‏'و زده کوونکي د هغو په سرته رسولو ک‎3‎ د *3 زده ک‎7‎ې ‏'خه گ"ه واخلي؛همدارنگه د هر ‏'پرکي په پای ک‎3‎ د مطالبو لن‎6‎يز،‏ او نا حل شوي پو*تن‎3‎ ليکل شوي دي چ‎3‎ دزده کوونکو سره د درسي موضوعگانو په پوه‎5‎دلو ک‎3‎ کومک کوي.‏ په دې کتاب ک‎3‎ د ډ‎4‎رو سادهاو د ‏!ولو لپاره د پوه‎5‎دو وړ ‏!کو ‏'خه د مطلبونو په ليکلو ک‎3‎ استفاده شوى ده چ‎3‎ د زده کوونکوپه زده ک‎7‎ه ک‎3‎ د هغوى د پوه‎3‎ سطحه لوړوي او د هغو د وړتيا سبب گر$ي.‏ز

لوم‎7‎ى ‏'پرکىشكل ‏(‏‎1-1‎‏)يكتعدادمركبات عضويعضوي مرکبونهډير هغه وسايل چ‎3‎ تاس‎3‎ په خپل چاپ‎5‎ريال محيط ک‎3‎ ‏-ورئ،‏ له عضويمرکبونو ‏'خه جوړ شوي دي؛ لکه:‏ پلاستيکي فرشونه،غال‎9‎‏،‏ بو!ونه،‏ دسون ‏-از،‏ د ډبرو سکاره د خوړلو پلاستيکي لو*ي،‏ تردي چ‎3‎ ډوډۍجام‎3‎ مو ‏!ول عضوي مواد دي.‏عضوي مرکبونه په ور$يني ژوند ک‎3‎ ډير زيات ارز*ت لري.‏ پرته لهدغو موادو ‏'خه ژوند مشکل دى،‏ نو$که د دغو مرکبونو د خوا 請 و او‏'رن/والي پيژندل هم ضروري دي.‏په دې ‏'پرکي ک‎3‎ به تاس‎3‎ پوه شئ چ‎3‎ عضوي مرکبونه په ژوند ک‎3‎ ‏'هاهميت لري؟ د عضوي او غير عضوي مرکبونو ترمن#‏ ‏'ه توپير موجوددى؟ په عضوي مرکبونو ک‎3‎ ‏'رن/ه عنا 請 ر پيژندل ک‎5‎‎8‎ي؟ په عضويمرکبونو ک‎3‎ کوم‎3‎ کيمياوي اړيک‎3‎ شتون لري؟2

د عضوي مرکبونو تعريفعضوي مرکبونه هغه مواد دي چ‎3‎ د کاربن،‏ هايدروجن،‏ اکسيجناو نورو عنصرونو لرونکي دي.‏ د عضوي ا 請 طلاح هغه وختمن%ته راغله چ‎3‎ د کيميا علم په لوم‎7‎ي پ‎7‎اوونه تر سره کول اوداس‎3‎ عقيده موجوده وه چ‎3‎ عضوي مرکبونه يوازې د ژونديواجسامو په ب‎2‎ه ک‎3‎ جوړ او من%ته را$ي،‏ په ‎١٨٠٧‎م کال ک‎3‎سوي‎6‎ني عالم برزيليوس (Berzelius) خپله عقيده ‏'ر-نده ک‎7‎هچ‎3‎ عضوي مرکبونه په ژونديو موجوداتو ک‎3‎ د ‏$ان/‏‎7‎ې حياتيقوې Force) (Vital په مرسته جوړ‎4‎داى شي.‏په ١٨٢٨ کال ک‎3‎ جرمني عالم وهلر ) په لوم‎7‎ي‏$ل يوريا چ‎3‎ عضوي مرکب دى له غير عضوي مادې ‏'خه چيدامونيم سيانيت په نامه يادي‎8‎ي،‏ تر لاسه ک‎7‎‏:‏..(W o hlerNH4OCN⎯→(NH2)2CO⎯ Δپه لابراتوار ک‎3‎ د وهلر په واسطه د لوم‎7‎ي عضوي مرکب په من%تهرا تلو سره عضوي کيميا په چ"ک‎9‎ وده وک‎7‎ه او په ميليونو عضويمرکبونه ترکيب شول.‏زيات شمير عضوي مرکبونه په مختلفو ‏'ان/و؛ لکه:‏ طب،‏کره‎32‎‏،‏ 請 نعت او نورو ک‎3‎ کارول ک‎85‎ي؛ نو$که عضوي کيميا دانسانانو په ور$يني ژوند ک‎3‎ د پام وړ ارز*ت لري.‏(١-١) شکل د اړتيا وړ عضوي مرکبونه.‏ک‎7‎نهزده کوونکي دې په ‏'و ډلو وويشل شي او هره ډله دې لس،‏ لس عضوي مواد چ‎3‎ په خپل چاپيريال ک‎3‎ ‏-وري،‏ لست ک‎7‎ياو بيادې د هغوى د استعمال ‏$ايونه په ‏-وته ک‎7‎ي.‏فکر وک‎7‎ئ!‏د پوهانو؛ لکه:‏ د برزيليوس او وهلر نظري‎3‎ د عضوي مرکبونو د پرمخت,‏ په لاره ک‎3‎ ‏'ه ډول رول لوبولي دى؟3

(١-١) جدول د عضوي او غير عضوي مرکبونو ترمن#‏ توپيرعضويغير عضوي١- په عضوي مرکبونو ک‎3‎ په لوم‎7‎ۍ درجه ک‎3‎ کاربن او په دويمهدرجه ک‎3‎ هايدروجن شتون لري.‏ همدارن/ه په يو شمير عضويمرکبونو ک‎3‎ اکسيجن او په ‏$ين‎3‎ نورو ک‎3‎ د نايتروجن،‏ سلفر،‏فاسفورس،‏ اوسپنه،‏ مس،‏ م/نيزيم او ‏$يني نور شتون لري.‏بايد وويل شي هغه عضوي مرکبونه چ‎3‎ د کاربن،‏ هايدروجن،‏اکسيجن،‏ او نايتروجن عنصرونه لري ډير زيات پيدا ک‎85‎ياو هغه چ‎3‎ د هلوجنونو،‏ سلفرو،‏ فاسفورسو او ‏$ين‎3‎ فلزيعنصرونو لرونکي دي،‏ په طبيعت ک‎3‎ ډير ل‎8‎ پيدا ک‎85‎ي.‏1- ډير غير عضوي مرکبونه په خپل ترکيب ک‎3‎ د کاربن اوهايدروجن عنصرونه نه لرى.‏ ‏$ين‎3‎ غير عضوي مرکبونو چيياد شوي عنصرونه هم لري،‏ د عضوي مرکبونو خواص نه ‏*کارهکوي؛ لکه:‏ اوبه (2،(CO ٢O) ، H کاربن ډاى اکساي‎6‎ )( Ca(HCO3)2,NaHCO3,کاربوني"ونه 3) Na2CO 3,CaCOاو نور.‏2- عضوي مرکبونه د کاربن-‏ کاربن د اشتراکي اړيکو ددرلودلو له امله په زيات شمير پيدا کي‎8‎ي چ‎3‎ د عضوي مرکبونود ماليکولو اتومونه د اشتراکي رابط‎3‎ په واسطه يو له بل سرهن+تي دي.‏ عضوي مرکبونه د ٢٠ ميليونو په شاوخوا ک‎3‎ شم‎5‎رلشوي دي.‏3- په عمومي ډول عضوي مرکبونه د سو$يدو وړ دياو د زيات‎3‎ تودوخ‎3‎ په اثر تجزيه ک‎5‎‎8‎ي.‏ د ايشيدو او ويل‎3‎کيدو!کي ي‎3‎ !5 دي.‏4- د عضوي مرکبونو تعاملونه ورو دي،‏ کتلست ته ضرورتلري.‏5- په عمومي تو-ه د عضوي مرکبونو ماليکولي کتله زياته ده.‏6- عضوي مرکبونه په عمومي ډول اشتراکي رابطي لري.‏7- عضوي مرکبونه بر‎4‎‏+نا نه تيروي.‏2- د غير عضوي مرکبونو شمير ل‎8‎ دى،‏ د اتو سوو زرو پهشاواخواک‎3‎ دي.‏3- په عمومي ډول غير عضوي مرکبونه د سو$‏‎5‎دو وړتيا نهلري.‏ ډير ل‎8‎ شيمر غير عضوي مرکبونه سو$ي اما زياتره ي‎3‎نه سو$ي.‏ د غير عضوي مرکبونو دويلي کيدو او ايشيدو ‏!کيلوړ دي.‏4- په معمولي تو-ه د غير عضوي مرکبونو تعاملونه ‏-‏‎7‎ندي دياو زياتره پرته له تودوخ‎3‎ او کتلست ‏'خه سرته رس‎85‎ي.‏5- د غيرعضوي مرکبونو ماليکولي کتله کمه ده.‏6- غير عضوي مرکبونه ايونيکي قطبي اشتراکي اړيکه لري.‏7- ډيرغير عضوي مرکبونه بر‎4‎‏+نا تيروونکي دې.‏4

ک‎7‎نهد عضوي او غير عضوي مرکبونو د بري+نا تيروني مقايسهد غير عضوي مرکب ‏(خوړو مال/‏‎3‎‏)‏ او د عضوي مرکب(بورې)‏ د بري+نا ت‎5‎رولو خواص د هغوى په اوبلنو محلولونو ک‎3‎تجربه ک‎7‎ئ.‏اړوند مواد او لو*ي:‏ مقطرى اوبه،‏ بوره،‏ د خوړو مال/ه،‏ بيکر،‏ د کاربن الکترودونه،‏ مسي سيم،‏ ‏-روپ او ٩ ول"هبترۍ.‏ک‎7‎نلاره:‏ په يو بيکر ک‎3‎ ل‎8‎ه د خوړو مال/ه په اوبو ک‎3‎ حل ک‎7‎ئ او له (١-٢) شکل سره سم د بر‎4‎‏+نا جريان ور ‏'خهت‎5‎ر ک‎7‎ئ،‏ و-ورئ چ‎3‎ ‏-روپ رو*انه ک‎85‎ي که نه،‏ علت ي‎3‎ پيدا ک‎7‎ئ.‏ په بل بيکر ک‎3‎ يوه کاچوغه بوره واچوئ او په اوبوک‎3‎ ي‎3‎ حل ک‎7‎ئ،‏ بيا د بر‎4‎‏+نا جريان ور ‏'خه ت‎5‎ر ک‎7‎ئ.‏ اوس و واياست چ‎3‎ د مال/‏‎3‎ او بورې په محلولونو ک‎3‎ د بري+ناپه ت‎5‎رولو ‏'ه توپير شتون لري؟(١-٢) شکل د بر‎4‎‏+نا ت‎5‎رولو دست/اهد عضوي مرکبونو د تشکيلونکو عنصرونو پيژندنهمخک‎3‎ موولوستل چ‎3‎ ‏!ول عضوي مرکبونه د کاربن او هايدروجن عنصرونهاو همدارن/ه يو شمير عضوي مرکبونه،‏ اکسيجن،‏ نايتروجن او نور عنصرونههم په خپل ترکيب ک‎3‎ لري.‏موږ په دې ‏!ول/ي ک‎3‎ يوازې د کاربن او هايدروجن پيژندنه په عضوي مرکبونوک‎3‎ مطالعه کوو.‏په عضوي مرکبونو ک‎3‎ د کاربن او هايدروجن پيژندنهپه عضوي مرکبونو ک‎3‎ د کاربن او هايدروجن پيژندنه د لاندې فعاليت په واسطهرو*انه کي‎8‎ې.‏5

ک‎7‎نهد کاربن او هايدروجن پيژندنه په عضويمرکبونو ک‎3‎‏:‏د اړتيا وړ لوازم او مواد:‏ ازماي+تي نل،‏ دبنسن ‏'راغ،‏ استند له ‏-يرا سره،‏ مقطرې اوبه اوبوره.‏ک‎7‎نلاره:‏ يو ازماي+تي نل واخلئ او په اوبو ي‎3‎پريمن%ئ چ‎3‎ ‏*ه پاک شي،‏ بيا ل‎8‎ه تودوخه ورک‎7‎ئچ‎3‎ د ازمي+تي نل د من#‏ اوبه ب‎7‎اس او ‏*ه وچشي.‏ بيا ل‎8‎ مقدار بوره په ازمي+تي نل ک‎3‎ واچوئله (١-٣) شکل سره سم تودوخه ورک‎7‎ئ؛ نو و بهوينئ چ‎3‎ د ازمي+تي نل په من%ن‎9‎ خواکي ک‎3‎ داوبو کوچني ‏'ا'کي من%ته را‎3$‎ او هم تور رن/هماده د آزماي+تي نل په من#‏ کي ليدل کي‎8‎ي.‏لاندي سوالونو ته ‏$وابونه ورک‎7‎ئ.‏1- د اوبو ‏'ا'ک‎3‎ په اوبو ک‎3‎ د کوم عنصر شتواليپه بورې ک‎3‎ ‏'ر-ندوي؟2- توربخونه ماده چ‎3‎ په ازماي+تي نل کي وينئ دکوم عنصر شتون په بورې ک‎3‎ را*ي؟(١-٣) شکل د کاربن او هايدروجن د پيژندن‎3‎ دست/اه(١-٤) شکل د کاربن اتومي مودلپه عضوي مرکبونو ک‎3‎ کيمياوي اړيک‎3‎د عضوي مرکبونو د کيمياوي اړيکو د ‏'رن/والي لپاره،‏ لازمه ده چ‎3‎ پهلوم‎7‎ي سر ک‎3‎ د کاربن د خوا 請 و او الکتروني جوړ*ت په اړه معلوماتلاسته راوړو.‏‏'رن/ه چ‎3‎ کاربن د عضوي مرکباتو په ترکيب ک‎3‎ د اساسي عنصر په تو-هشتون لري؛ نو په دې دليل عضوي کيميا د کاربن دکيميا په نوم هم يادي‎8‎ي.‏د کاربن سمبول د C تورى دى.‏ د عنصرونو د دوراني جدول په ‏'لورم‏-روپ او دوهمه دوره ک‎3‎ ‏$اى لري.‏ د کتل‎3‎ نمبر ي‎3‎ ١٢ او اتومي نمبر ي‎3‎٦ دى،‏ کاربن په خپل داتوم الکتروني قشرونو ک‎3‎ ٦ الکترونه لري،‏ ٦پروتونه او ٦ نيوترونه ي‎3‎ په هسته ک‎3‎ شتون لري.‏د کاربن اتومي مودل په (١-٤) شکل ک‎3‎ و-ورئ او د قشرونو شمير ي‎3‎معلوم ک‎7‎ئ.‏n6

H⋅⋅H : C : H⋅⋅HHH − C − HH‏'ن/ه چ‎3‎ په (4-1) شکل ک‎3‎ ليدل ک‎85‎ي د کاربن الکتروني ترتيب دارن/هدى چ‎3‎ په اول قشر ک‎3‎ ٢ الکترونه او په وروستي قشر ‏(ولانسي قشر)‏ ک‎3‎ ٤الکترونونه لري.‏ د کاربن اتوم د خپل ولانسي قشر الکترونونه د بل کاربن اويا نورو عنصرونو د اتومونو ترمن#‏ شريکوي چ‎3‎ په پايله ک‎3‎ خپل وروستىقشر په ٨ الکترونونو ډکوي او اکتيت ي‎3‎ پوره ک‎85‎ي.‏په دې بنس په عضوي مرکبونو ک‎3‎ کيمياوي اړيک‎3‎ اشتراکي دي.‏ اشتراکياړيک‎3‎ په عمومي ډول د دوو غير فلزو ترمن#‏ ليدل کي‎8‎ي.‏ اشتراکي اړيک‎3‎د دو يا زياتو الکترونو د شريکولو په واسطه د اتومونو ترمن#‏ تشکيل‎85‎ي.‏د کاربن اتوم ‏'لور اشتراکي اړيک‎3‎ جوړوي چ‎3‎ د ميتان په ماليکول په(١-٥) شکل ک‎3‎ ليدل ک‎85‎ي.‏په دې فورمول ک‎3‎ هر الکترون د (٠) او جوړه الکترونونه د خط(-)‏ په واسطه‏*ودل ک‎85‎ي.‏ ‏'رن/ه چ‎3‎ هايدروجن يو ولانسي الکترون په لوم‎7‎ي قشرک‎3‎چ‎3‎ وروستى قشر ي‎3‎ هم دى،‏ لري او د ولانسي الکترون په شريکولو سرهمشبوع ک‎85‎ي؛ يعن‎3‎ خپل ولانسي قشر په دوو الکترونونو ډ کوي.‏ د کاربناتومونه زيات عضوي مرکبونه په زن%يري او حلقوي شکل جوړولاى شي؛لکه:‏د ليويس فورمولساختماني فورمول(١-٥) شكل د ميتان مودلپنتانسايکلو پنتانH H H H HH − C − C − C − C − C − HH H H H H7

د ليويس فورمولساختماني فورمول(6-1) دميتان مودلد ليويس فورمولد کاربن د اتومونو ترمن#‏ د اشتراکي اړيکو ډولونهکاربن د نورو عنصرونو په پرتله،‏ ‏$ان/‏‎7‎ى خا 請 يت لري؛ ‏$که چ‎3‎ کاربن کولاىشي تر'لورو پورې اشتراکي اړيکو جوړې ک‎7‎ي.‏ د دې ‏'لورو اشتراکي اړيک‎3‎جوړ‎4‎دل په دې معنا دي چ‎3‎ کاربن کولاى شي د مختلفو عنصرونو له ‏'لورواتومونو سره يا د کاربن له ‏'لورو نورو اتومونو سره اړيک‎3‎ جوړې ک‎7‎ي،‏ خو دغهشرايط هغه وخت من%ته را$ي چ‎3‎ ‏!ول‎3‎ جوړې شوې اشتراکي اړيک‎3‎ يو-ون‎3‎اشتراکي اړيک‎3‎ وي.‏ د کاربن مهم خا 請 يت دا دى چ‎3‎ ددې عنصر اتومونه يو لهبل سره اړيک‎3‎ ت‎7‎ى،‏ زن%يرونه او ک‎7‎ۍ لرونکي مرکبونو جوړوي.‏د کاربن-‏ کاربن د اتومونو ترمن#‏ د اړيک‎3‎ شتون او د يو ‏-وني،‏ دوه ‏-وني او درې‏-وني اړيکو له کبله او هم د زن%ير او حلقو له امله دي چ‎3‎ په ن‎7‎ۍ ک‎3‎ عضويمرکبونه زيات دي.‏يو-ون‎3‎ اشتراکي اړيکه:ددوو اتومونو ترمن#‏ ديوه جوړه الکترونونو پهشريکولو سره من%ته را$ي او ديوې کر*‏‎3‎‏(-)پواسطه ‏*ودل ک‎85‎ي.‏ لکه:دايتانماليکول ک‎3‎د کاربن–کاربناتومونه اود کاربن-هايدروجن اتومونو ترمن#‏ يوه ‏-ون‎3‎اړيکه ليدل کي‎8‎ي.‏ (5-1) شکلدوه ‏-ون‎3‎ اشتراکي اړيکه:‏ هغه اړيکه ده چ‎3‎ د دوو اتومونو ترمن#‏ د دووجوړو الکترونونو په شريکولو سره من#‏ ته را$ي.‏ دا اړيکه د دوو کر*و (=) پهواسطه ‏*ودل ک‎85‎ي چ‎3‎ د ايتلين په ماليکول ک‎3‎ د کاربن ددوو اتومونو ترمن#‏ پهلاندې (١-٧) شکل ک‎3‎ ليدل ک‎85‎ي.‏درې ‏-ون‎3‎ اشتراکي اړيکه:‏ هغه اړيکه ده چ‎3‎ د دو اتومو ترمن#‏ د درېجوړې الکترونونو په شريکولو سره من#‏ ته را$ي او د درې کر*و (≡) په واسطه‏*ودل ک‎85‎ي.‏ دا اړيکه د استلين په ماليکول ک‎3‎ چ‎3‎ په (١-٨) شکل ک‎3‎ ليدلک‎85‎ي،‏ د کاربن د دوو اتومونو ترمن#‏ شتون لري.‏ساختماني فورمولليويس فورمولساختماني فورمولC 2 H 2(1-7) شكل د ايتلين مودل(8-1) شكل د استلين ساختماني مودل8

فعاليتد هايدروجن د اتومونو په زياتولو سره د کاربن د اتومونو اړيک‎3‎ په لاندې جوړ*تونو ک‎3‎ تکميل ک‎7‎ئ.‏C|CCCC|CC − C − C−C|CC − C − C = CC − C − C − C ≡ CC − C − C − C − C−C−C − C − CCC − C = C − CC − C ≡ C − CCCCCC9

د لوم‎7‎ي ‏'پرکي لن‎6‎يزعضوي کيميا د هايدرو کاربنونو او د هغو د مشتقاتو کيميا ده.‏په عضوي مرکبونو ک‎3‎ د کاربن،‏ هايدروجن،‏ اکسيجن،‏ نايتروجن او ‏$ين‎3‎ نورو عنصرونو اړيکياشتراکي دي.‏د عضوي مرکبونو محلولونه په عمومي ډول د بر‎4‎‏+نا هادې نه دي او د غير عضوي ‏(ايونيکي)‏ مرکبونومحلولونه د بر‎4‎‏+نا هادي او په آيونونو جلا ک‎85‎ي.‏په عضوي مرکبونو ک‎3‎ اشتراکي اړيکي درې ډوله دي.‏ چ‎3‎ عبارت له يو-ون‎3‎ اشتراکي اړيکه،‏ دوه‏-ون‎3‎ اشتراکي اړيکه او درې ‏-ون‎3‎ اشتراکي اړيکه ده.‏لوم‎7‎ۍ عضوي ماده يوريا په ١٨٢٨ کال ک‎3‎ د وهلر په واسطه د غير عضوي مادى ‏(امونيم سيانيت)‏‏'خه په لابراتوار ک‎3‎ جوړه شوه.‏د عضوي مرکبونو تعاملونه ورو ‏(بطي)‏ دي او کتلست ته اړتيا لري.‏عضوي مرکبونه سو$ي چ‎3‎ د سو$يدو په پايله ک‎3‎ ي‎3‎ اوبه،‏ کاربن ډاى اکسايد او تودوخه لاس ته را$ي.‏د لوم‎7‎ي ‏'پرکي پو*تن‎3‎د لاندې جملو تش ‏$ايونه په اړوندو کلمو ډک ک‎7‎ئ.‏1- د کاربن مرکبونه پرته د کاربن د اکسايدونو او کاربوني"ونو ................... په نامه يادي‎8‎ي.‏2- د عضوي مرکباتو شمير نسبت غير عضوي مرکباتو ته ..................... دى.‏3- هي&‏ يو عضوي مرکب نه ليدل ک‎85‎ي چ‎3‎ د ........................ عنصر ونه ولري.‏4- د لوم‎7‎ي ‏$ل لپاره د .................... په واسطه يوريا له غير عضوي مادې ‏'خه لاس ته راغله.‏په لاندې کر*و ک‎3‎ سم‎3‎ جمل‎3‎ په ‏(س)‏ او ناسمى جمل‎3‎ په ‏(نا)‏ د هرې پو*تن‎3‎په پاى ک‎3‎ په ل‎5‎نديو ک‎3‎ په ن+ه ک‎7‎ئ.‏5- په عمومي تو-ه د عضوي مرکبونو جوړونکي اتومونه اشتراکي اړيکو په واسطه ن+تي دي.(‏ (6- عضوى مرکبونه د اکسيجن په شتون ک‎3‎ سو$ي.‏ )7- ک‎7‎ه ييز مرکبونه عضوي مواد دي خو د ژونديو موجوداتو په وجود ک‎3‎ شتون نه لرى .( (8- د غير عضوي مرکبونو شم‎5‎ر د ٢٠ ميلونو په شاوخوا ک‎3‎ دي.‏ )9- عضوي مرکبونه هغه مواد دي چ‎3‎ د کاربن،‏ هايدروجن،‏ اکسيجن او نورو عنصرونو لرونکي وي.‏ ) (10- د عضوي مرکبونو ماليکولي کتله نسبت د غير عضوي مرکبونو ماليکولي کتل‎3‎ ته کمه ده.(‏ (((10

لاندې هره پو*تنه ‏'لور ‏$وابه لري چ‎3‎ يو ‏$واب ي‎3‎ سم دى،‏ هغه په ن+ه ک‎7‎ئ.‏11- که چ‎5‎ري بورې ته چ‎3‎ يو عضوي مرکب دى،‏ لوړه تودوخه ورک‎7‎ئ،‏ په يوه توره ماده بدل‎85‎ي چ‎3‎دغه توره ماده عبارت ده له:‏الف:‏ سلفر ب:‏ نايتروجنج:‏ هايدروجن د:‏ کاربن( ) ‏'خه پرته د کاربن مرکبونه له لاندې212- د کاربن له اکسايدونومونو ‏'خه په يوه نوم يادي‎8‎ي:‏ب:‏ عضوي مرکبونهالف:‏ شبه فلزاتد:‏ غيرعضوي مرکبونهج:‏ غير عضوي مال/‏‎3‎13- د ژوندانه د قواوو په درشل ک‎3‎ عضوي مرکبونه من#‏ ته راغل‎3‎ دي،‏ دا نظريه د کوم عالم ده؟ب:‏ برزيليوسالف:‏ نيوتن د:‏ فارادىج:‏ وهلر14- دوه ‏-ون‎3‎ اشتراکي اړيکه په لاندې مرکب ک‎3‎ شتون لري.‏( CO3=) CO,CO او کاربوني"ونوب:‏ NaClH 2د:‏ OC 2H 4الف:‏CaCO 3ج:‏لاندې پو*تن‎3‎ شرح او رو*انه ک‎7‎ئ:‏15- يو ‏-ون‎3‎ او دوه ‏-ون‎3‎ اشتراک‎3‎ اړيکي د مثال په ورکولو سره رو*انه ک‎7‎ئ.‏16- برزيليوس د حياتي قوې په باره ک‎3‎ ‏'ه نظر درلود؟17- د کاربن اتومي مودل د يوه شکل په واسطه رو*انه ک‎7‎ئ.‏18- کاربن او هايدروجن په يو عضوي مرکب ک‎3‎ ‏'رنگه پيژندل کيداى شي؟ رو*انه ي‎3‎ ک‎7‎ئ.‏19- عضوي کيميا د انسانانو په ور$يني ژوند ک‎3‎ ‏'ه ارز*ت لري؟20- د ايتلين او استلين جوړ*تونه سره مقايسه ک‎7‎ئ،‏ د هغو ورته والى او توپير توضيح ک‎7‎ئ.‏21- يو مشبوع زن%ير د کاربن او هايدروجن له اتومونو ‏'خه جوړ ک‎7‎ئ چ‎3‎ ٦ اتومه کاربن ولري،‏ پهدې ترکيب ک‎3‎ ‏'و اتومه هايدروجن شتون لري؟ په نوموړي مرکب ک‎3‎ د کاربن د اتومونو اړيک‎3‎ يوه‏-ون‎3‎ دي.‏11

دوهم ‏'پرکىهايدروکاربونونهپه لوم‎7‎ي ‏'پرکي ک‎3‎ مو د عضوي مرکبونو په هکله معلومات تر لاسهک‎7‎ل،‏ په دې ‏'پرکي ک‎3‎ د هايدروکاربونو په هکله چ‎3‎ عضوي مرکبونهدي،‏ معلومات ترلاسه کوو،‏ پتروليم،‏ طبيعي غاز او داس‎3‎ نور عضويمواد دي چ‎3‎ د هايدرو کاربنونو د مخلوطونو ‏'خه جوړ شوي دي نو$کههايدروکاربنونو ته د پتروليم ‏(اومه نفت)‏ د 請 نعت نسبت ورکول ک‎85‎ي.‏همدارن/ه ‏$ين‎3‎ له دغو مرکبونو ‏'خه په لابراتوارونو ک‎3‎ په مصنوعيډول هم جوړي‎8‎ي،‏ هايدروکاربونونه عضوي مرکبونه دي چي د کاربن اوهايدروجن ‏'خه د اشتراکي اړيکو په جوړولو من#‏ ته راغل‎3‎ دې.‏په دې ‏'پرکي ک‎3‎ به تاس‎3‎ زده ک‎7‎ئ چ‎3‎ هايدروکاربنونه کوم مرکبونهدي؟ او ‏'ه ډول ساختماني فورمولونه لري؟نوم ا‎4‎‏+ودنه ي‎3‎ ‏'رن/ه ده؟ايزوميرونه ‏'ه شي دي؟ ‏'رن/ه به د هايدروکاربنونو په اهميت په ور$ينيژوند ک‎3‎ پوه شو؟12

هايدروکاربنونه د جوړ*ت په بنس په دوه ډلو اليفاتيک او اروماتيک ويشل شويدې.‏ اليفاتيک هايدروکاربنونه،‏ په الکانونو الکينونو،‏ الکاينونو او سايکلو الکانونوويشل شوي چ‎3‎ په لاندې ديا-رام ک‎3‎ ليدل ک‎85‎ي:‏هايدرو كاربنونهاليفاتيکاروماتيکالکانونه الکينونه الکاينونه سايکلو الکانونهالکانونه يا د ميتان د فاميل هايدروکاربنونهپه عمومي ډول الکانونه هغه عضوي مرکبونه دې چ‎3‎ د ور$يني ژوندپه ډيرو برخو ک‎3‎ په کار وړل ک‎8‎ي؛ د بيل/‏‎3‎ په تو-ه:تيل،‏ ‏-اسولين(Gasoline) پترول،‏ طبيعي غاز،‏ شمع او داس‎3‎ نور له الکانونو ‏'خهجوړ شوي دي.‏الکانونه مشبوع هايدروکاربنونه دي چ‎3‎ د هغوى د کاربن د اتومونو ترمن#‏يو ‏-ون‎3‎ اشتراکي اړيکه شته ده؛ لکه:‏H H H HH − C − C − C − C − HH H H Hبيوتان(2-1) شكل شمع13

الکانونه د پارافين (Paraffin) په نامه هم يادي‎8‎ي چ‎3‎ د ل‎8‎ ميل لرونکيمعنا لري.‏ د الکانونو عمومي فورمول C H دي چ‎3‎ په دې فورمولn 2n+2ک‎3‎ n تورى د کاربن د اتومونو شم‎5‎ر ‏*يي.‏که چ‎5‎رې ١=n وي،‏ د مربوطه الکان فورمول په دې ډول لاس ته را$ي:‏n = 1 , C 1H 2(1)+2, CH ,CH 2+2 4CH 4 دى.‏د ياد شوي مشبوع هايدروکاربن فورمولک‎7‎نهدا لاندې جدول مطالعه او په خپلو کتابچو ک‎3‎ ي‎3‎ وليکي او بياي‎3‎ تکميل ک‎7‎ئ.‏شم‎5‎رهد هايدروکاربن جوړ*تيز فورمولد کاربند اتومونو شم‎5‎ردد اتومونو شم‎5‎رهايدروجنماليکولي فورمولHH − C − HH1H HH − C − C − HH H2H H HH − C − C − C − HH H H3H H H HH −C−C−C−C−HH H H H4H H H H HH − C − C − C − C − C − HH H H H H514

CH 4C 2H 6C 3H 8C 4H 10C 5H 12C 6H 14C 7H 16C 8H 18C 9H 20C 10H 22-183- 172- 190- 135- 130- 94- 90- 57- 54- 30- 162- 80- 42- 0.5366998126151174CH 4CH3 − CH 3CHCHCHCHCHCHCHCH‏'لور لوم‎7‎ني مشبوع هايدروکاربنونه ‏(الکانونه)‏ په معمولي نومونو يادي‎8‎ى.‏ چ‎3‎3− CH2− CH33− CH2− CH2− CH3 ساختماني فورمولد ايشيدو دويلي کيدو ما ليکو لي‏!کى ‏!کي فورمولنوم(propane) C H ،(3 8 Ethane ) C 2H ، (Methane) ،6 CH 4Bu taneC نوم )( دي،‏ د نورو الکانونو نوم ا‎4‎‏+ودنه داسي ده چ‎3‎ داوهغوي د کاربن شم‎5‎ر په لاتين نوم ليکل ک‎85‎ي او ane ورستاړى پر هغه اضافه ک‎85‎ي؛12 چ‎3‎ ٥ اتومه کاربن لري،‏ ٥ په لاتين ک‎3‎ penta دي.‏ که چ‎5‎رې aneپرې زيات ش‎3‎ pentane لاس ته را$ي چ‎3‎ د CH 5 12 نوم دئ:‏(١-٢) جدول د لس الکانونو نوم او ‏$يني فزيکي خواص ي‎3‎3− CH2− CH2− CH2− CH33− CH2− CH2− CH2− CH2− CH33− CH2− CH2− CH2− CH2− CH2− CH33− CH2− CH2− CH2− CH2− CH2− CH2− CH34 H 10لکه:‏ C H 53− CH2− CH2− CH2− CH2− CH2− CH2− CH2− CH33− CH2− CH2− CH2− CH2− CH2− CH2− CH2− CH2− CH3CHپه الکانونو ک‎3‎ د همولوګ سلسله موجوده ده،‏ هغه مرکبونه چ‎3‎ په اندازه د يو متلين گروپ يو لهبل سره توپير ولري،‏ د هومولوگ سلسل‎3‎ په نوم يادي‎8‎ې او يو د بل هومولوگ دي؛ لکه:‏( − CH 2 − ), CH 3− CH 3CH3 CH CH− 2−3 CH3 − CH2− CH2− CH3ک‎7‎نهلاندې فورمولونه و ‏-ورئ او په هغوى ک‎3‎ د الکانونو هومولوګ معلوم ک‎7‎ئ.‏CHCH33− CH2− CH− CH = CH23,,CHCH33− CH2− CH− C ≡ CH ,2− CH3CH,CH2CH2− CH32− CH − CHCH32− CH315

الکانونه چ‎3‎ په (١-٢) جدول ک‎3‎ ليکل شوي دي،‏ هغه الکانونه دي چ‎3‎نيغ زن%يري جوړ*ت لري.‏ په دې الکانونو ک‎3‎ د کاربن يو اتوم د کاربن لهبل اتوم سره يوه اشتراکي اړيکه لري.‏ نور ساختمانونه هم شته چ‎3‎ په هغوک‎3‎ د کاربن يو اتوم له دوو،‏ دريو يا ‏'لورو د کاربن له نورو اتومونو سرهاشتراکي اړيکي جوړوي.‏ دې ډول جوړ*ت ته ‏*اخ لرونکي الکانونه وايي؛د بيل/ي په تو-ه:پنتان کولاى شو چ‎3‎ په مستقيم زن%ير ‏(نارمل پنتان)‏ او‏*اخ لرونکي زن%ير ايزو او نيوپنتان په شکل په لاندې ډول وليکو:‏H H H H HH − C − C − C − C − C − HH H H H Hنارمل پنتانH H HH − C − C − CH H − C − H HHH− C − HHايزو پنتانHH − CHHH − C − H H− C − C − HH − C − H HHنيو پنتانCد الکايل ‏-روپکه چ‎5‎رې يو اتوم هايدروجن له يو ماليکول الکان ‏'خه لرې شي،‏ په دې請 ورت ک‎3‎ د الکايل ‏-روپ ترلاسه ک‎85‎ي . د الکايل د ‏-روپونو عموميهومولوگ فورمول دى.‏ د الکايلونو د ‏-روپونو نوم اي+ودنه په دې1ډول ده چ‎3‎ د اړوند الکان د نوم (ane) وروستاړى له (yl) وروستاړي سرهتعويض ک‎85‎ي چ‎3‎ په پايله ک‎3‎ د اړوند الکايل نوم په لاس را$ي:‏nH 2n +16

لکه:‏CnHAlkaneHH − C − H ⎯⎯→ H − C − H−HHHMethane Methyl (٢-٢) جدول الکانونه او د هغوي اړوند الکايل ‏-روپونه ي‎3‎‏:‏ د الکايل ساختمانيفورمولد الکانونو نوم اي+ودنهالکانونه په دوو طريقو نومول ک‎85‎ي،‏ يوه ي‎3‎ معمولي او بله ي‎3‎ د IUPAC طريقه ده.‏‏'رن/ه چ‎3‎ مو ولوستل ‏'لور لوم‎7‎ني مشبوع الکانونه ‏(ميتان،‏ ايتان،‏ پروپان اوبيوتان)‏ په معمولي نومونو سره ياد شوي دي او د کاربن له ‏'لورو اتومونو ‏'خهپورته په معمولي طريقه داس‎3‎ نومول ک‎85‎ي چ‎3‎ د کاربن د اتومونو شم‎5‎ر له لاتينيا 請 طلاح سره د ane وروستاړي زياتي‎8‎ي؛ لکه:‏ شپ‎8‎و ته په لاتين ک‎3‎ Hexaوايي او د شپ‎8‎کاربنه الکان نوم Hexane ک‎85‎ي.‏د IUPACپه طريقي نوم اي+ودنه:‏ په دې ‏!ول/ي ک‎3‎ دالکانو نوم اي+ودنه پهساده شکل لاندې توضيح ک‎85‎ي.‏١- د الکانو هغه زن%ير چ‎3‎ ‏*اخ ونه لري يعن‎3‎ مستقيم زن%ير وي،‏ نارمل الکانونهدي او د نوم په سر ک‎3‎ ي‎3‎ د n تورى را$ي؛ لکه:‏(٢-٤) شکل د ميتان او ميتايل موډلونه 123CH 4CH3 − CH 3CH3− CH2− CH32 n+ 2 n n+− CH 3− CH2 − CH 3− CHH H H H H HH H H HH − C − C − C − C − C − C − HH − C − C − C − C − HH H H H H HH H H Hn-Hexane n-Butane C H2 1alkyl2− CH2− CH3الکايلد الکان ساختمانيفورمولد کاربن د اتوموشم‎5‎رالکانونه17

٢- د کاربن د اتومونو اوږد زن%ير ‏!اکل،‏ چ‎3‎ ا 請 لي زن%ير شم‎5‎رل ک‎85‎ي؛لکه:‏ هغه مرکب چ‎3‎ ماليکولي فورمول ي‎3‎ C دى،‏ اوږد زن%ير ي‎3‎ ٥14اتومه کاربن لري چ‎3‎ يو ‏*اخ لرونکي زن%ير دى،‏ داس‎3‎ نومول ک‎85‎ي:‏6 HCH3-CH2-CH2-CH2-CH2-CH3n- Hexane3222313‏*اخ لرونکي ايزو هگزان فورمول د نارمل هگزان مشرح فورمول.‏3- د کاربن د اتومونو نمبر وهل په هايدروکاربنونو ک‎3‎ د اوږد زن%ير له هغه خوا نه تر سرهک‎85‎ي:‏ چ‎3‎ ‏*اخ ورته نيز دي وې.‏4- د اوږد زن%ير له نمبر وهلو ‏'خه وروسته،‏ په لوم‎7‎ي سر ک‎3‎‏،‏ د ‏*اخ لرونکي کاربنلمبر ليکل ک‎85‎ي او د هغه تر'ن,‏ د کوچني او غ"‏‎3‎ معاوض‎3‎ نوم او په آخر ک‎3‎ ي‎3‎ داوږد زن%ير د کاربن د اتومونو لاتيني شم‎5‎ر ته د ane وروستاړى علاوه ک‎85‎ي؛لکه:‏534CH− CH2− C H− CHCHCH - CH - CH3 2− CH٢- Methyl PentaneCH -CHCH32 32 − Methyl hexanکه چ‎5‎رې د هايدروکاربنونو په زن%ير ک‎3‎ د معاوضو شم‎5‎ر له يو ‏'خه زياتوي،‏ د داس‎3‎ مرکبونو نوم اي+ودنه په دولسم ‏!ول/ي ک‎3‎ لوستل کي‎8‎ي.‏-2ک‎7‎نهپخپلو کتابچو ک‎3‎ په لاندې زن%يري ساختمانونو ک‎3‎ دکاربن داتومونو اړيک‎3‎ دهايدروجن داتومونو د ليکلو په واسطه بشپ‎7‎ې ک‎7‎ئاونوم ي‎3‎ وليکئ:‏C − C − C − C-3C − C − C − C − CCC − C − CC- 1په عضوي مرکبونو ک‎3‎ ايزوميريد عضوي مرکبونو د زياتوالي يو لامل د ايزوميري شته والي په دې مرکبونوک‎3‎ دى.‏ هغه عضوي مرکبونه چ‎3‎ ماليکولي فورمول يي يو شان اوساختماني فورمولونه،‏ فزيکي او کيمياوي خواص ي‎3‎ سره توپير ولري،‏ يوC ٤ دوه ډوله مختلف مرکبونه چ‎3‎ يوH ١٠د بل ايزومير بلل ک‎85‎ي؛ لکه:‏ دي‎3‎ نارمل بيوتان او بل ي‎3‎ ايزوبيوتان دي،‏ يو د بل ايزومير دي چ‎3‎ فورمولونهي‎3‎ په لاندې ډول دي:‏18

H H HH − C − C − C − HH H − C − HHHايزوبيوتانIso-butane (Isobutane)2-methyl propaneHH − C −HButaneHHHC − C − C − HH H Hنارمل بيوتان (n-Butane)الف-‏ نارمل بيوتان ب-‏ ايزوبيوتان(٥-٢) شکل د بيوتان ايزوميرونو مودلونهک‎7‎نهلاندې مرکبونه په ‏$ير سره و-ورئ،‏ آيا يو د بل ايزومير دي او که نه؟ که ايزومير وي نوعلت ي‎3‎ بيان ک‎7‎ئ.‏HH H − C − H3 2H − C − C −HH− C − HHH1C − HH19

د الکانونو فزيکي خواص١- الکانونه کولي شي چ‎3‎ د ‏$ان/‏‎7‎و شرايطو په درشل ک‎3‎ جامد،‏ مايع او يا گاز حالت‏$انته غوره ک‎7‎ي.‏٢- د الکانونو ‏'لور لوم‎7‎ي مرکبونه د غاز حالت او هغه مرکبونه چ‎3‎ دکاربن د اتومو شمير ي‎3‎ له پن%و ‏'خه تر اوولسو پورې وى،‏ د مايع حالت اوله اوولسو ‏'خه پورته د جامد حالت لري.‏٣- د الکانونو دا‎4‎شيدو ‏!کى د کاربن د اتومونو له زياتوالي سره اړ‎4‎کهلري،‏ د هغو الکانونو چ‎3‎ د کاربن د اتومونو شم‎5‎ر او کثافت ي‎3‎ زيات ويدا‎4‎شيدو ‏!کى ي‎3‎ هم زيات دى،‏ د دې مرکبونو کثافت تل د اوبو له کثافت‏'خه ل‎8‎ وي.‏٤- ‏!ول الکانونه په هوا ک‎3‎ د اوبو په رن,‏ لمبى سو$ي.‏٥- الکانونه په اوبو ک‎3‎ غير منحل خو په عضوي محللو؛ لکه:‏ بنزين اوکاربن تتراکلورايد ک‎3‎ منحل دي . لآندې د الکانونو ډ‎4‎ر سادهمرکب يعن‎3‎ ميتان مطالعه کوو.‏ميتان Methaneپه ت‎5‎رو درسونو ک‎3‎ د ميتان له نوم او فورمول سره مو آشنايي پيداک‎7‎ه چ‎3‎ د الکانونو لوم‎7‎نى مرکب دى.جمعي فورمول يي CHدى.‏4HHC − HH(٦-٢) شکل د ميتان مودلاو ساختماني فورمول ي‎3‎ −زياتي معلوماتکه چيرې د ميتان د ماليکول يو اتوم هايدروجن د کلورينله يو اتوم سره عوض شي،‏ ميتايل کلورايد لاس ته را$يچ‎3‎ د ميتان د هلوجني مشتقاتو په نامه هم ياد‎84‎ي.‏کلورو فام-‏ د ميتان يو له کلورين لرونکي مشتقاتو‏'خه دى چ‎3‎ درې اتومه هايدروجن ي‎3‎ د کلوريند درې اتومو په واسطه تعويض شوي دى،‏ ماليکوليدى.‏H.H − C − ClHفورمول ي‎3‎ CHCl320(٧-٢) شکل د ميتايل کلورايد مودل

د نوموړي مرکب له فورمول ‏'خه معلومي‎8‎ي چ‎3‎ د ميتان د هايدروجن درې اتومونهد کلورين له درې اتومونو سره تعويض شوي دي او دريو ته په لاتيني ک‎3‎ (Tri) وايينو په دې بنس د نوموړي مرکب نوم تراى کلورو ميتان او يا تجارتي نوم ي‎3‎ کلوروفارمدي.‏ دا مرکب يو ب‎3‎ رن/ه،‏ دروند او خوږ خوند لرونک‎3‎ مايع ده.‏احتياط دې وشي چ‎3‎ کلورو فارم و نه ‏'+ل شي.‏ کلوروفارم په اوبو ک‎3‎ په سخت‎9‎ او پهالکولو ک‎3‎ په آسان‎9‎ حل ک‎85‎ي،‏ له دې مرکب ‏'خه د يو ‏*ه محلل په تو-ه ‏-"ه اخيستلک‎85‎ي.‏کلوروفارم يو شم‎5‎ر مواد لکه ايودين،‏ غوړي او رب‎7‎ په ‏$ان ک‎3‎ حل کولاى شي.‏ داچ‎3‎ کلوروفارم د ر‎1‎ا په شتون ک‎3‎ تجزيه ک‎85‎ي،‏ نو په دې بنس هغه په تيارو توررن/ه بوتلونو ک‎3‎ ساتل ک‎85‎ي.‏له دې مرکب ‏'خه پخوا د ب‎3‎ هو*ه کوونک‎3‎ مادې په تو-ه کار اخيستلک‎5‎ده چ‎3‎ د جراحي د عملياتو په وخت ک‎3‎ ي‎3‎ خطر درلود.‏ نو ‏$که اوسله مرکب ‏'خه د کلوروفارم او ايتر په ‏$اى استفادهد هلوتانک‎85‎ي.‏(٨-٢) شکل د کلورو فارم مودلFF−CFHC−ClBrد هلوتان مركب فورمولC2HBrF3Clطبيعي غاز‏'رن/ه چ‎3‎ له طبيعي غاز ‏'خه په تيرو لوستونو ک‎3‎ يادونه وشوه او پوه شوئچ‎3‎ طبيعي غاز،‏ يوه عضوي ماده او د هايدروکاربنونو يوه ‏*ه منبع ده،‏ زمون‎8‎د ه‎5‎واد په شمالي سيمو ‏(شبرغان)‏ ک‎3‎ د طبيعي غاز *3 ز‎4‎رم‎3‎ شتون لرېچ‎3‎ د برمه کارۍ او ‏'اه کيندولو په واسطه راا‎4‎ستل ک‎85‎ي.‏ په اکثرو ‏$ايونوک‎3‎ طبيعي غاز له اومو تيلو سره يو ‏$اي پيدا ک‎85‎ي.‏ په طبيعي غاز ک‎3‎ ٩٠فيصده ميتان شتون لري او پاتى برخه ي‎3‎ ايتان،‏ پروپان،‏ بيوتان،‏ نايتروجناو نور تشکيلوي.‏ د ‏$ينو علماوو په عقيده،‏ طبيعي غاز تر ‏$مک‎3‎ لاندېد عضوي موادو له ورست‎5‎دو او خراب‎5‎دو ‏'خه د هوا په نشتوالي ک‎3‎ من#‏ تهرا$ي.‏ له طبيعي غاز ‏'خه د سون د موادو په تو-ه هم استفاده ک‎85‎ي چ‎3‎ دH ٢ او تودوخه لاس ته را$ي:‏O،CO ٢سو$‏‎5‎دو په وخت له هغه ‏'خهتودوخه(2-9) شکل د طبيعي غاز سو$يدلCH + 2O2⎯→CO2+ 2H2O4+Q21

له طبيعي غاز ‏'خه داس‎3‎ ‏-"ه اخيستل ک‎85‎ي چ‎3‎ طبيعي غاز د پايپ لينونوپه واسطه له زيرمو ‏'خه تر لوړ فشار لاندې ‏*ارونو ته نقلوي او په فابريکواو کورونو ک‎3‎ د سون د مادې په تو-ه تري ‏-"ه اخيستل ک‎85‎ي،‏ همدارن/ه دنورو عضوي مرکبونو په جوړولو ک‎3‎ ترې استفاده ک‎85‎ي.‏زياتي معلوماتاومه نفت يا پتروليمداس‎3‎ نظريه هم شته چ‎3‎ اومه نفت يا پتروليم ميليونونه کالونه پخوا د ‏$مک‎3‎ په ب‎5‎لابيلو طبقاتو او سمندرونو ک‎3‎ د لوړ فشار اوتودوخ‎3‎ په اثر د هوا په نشتوالي ک‎3‎ د حيواناتو او نباتاتو له پات‎3‎ شويو جسدونو ‏'خه تشکيل شوي دي او يوه توره نصواري رن/همايع ده،‏ د پتروليم ا 請 طلاح له دوو لاتيني کلمو Petra ‏(د ت‎85‎ې ‏$مکه)‏ او Olium ‏(تيل)‏ ‏'خه ترکيب شوې ده.‏ يعن‎3‎ هغهتيل چ‎3‎ د ‏$مک‎3‎ د لاندينو ت‎85‎و له طبقو ‏'خه لاس ته را$ي.‏نفت يا پتروليم مايع حالت لري او بنزينو ته ورته بوى لري چ‎3‎ د مختلفو مايعاتو؛ لکه:‏ الکانونو،‏ سايکلو الکانونو او عطري‏(ارومايتک)‏ هايدروکاربنونو مخلوط دى،‏ چ‎3‎ د دې مخلوطو موادو نسبت په راايستل شويو نفتو ک‎3‎ د ‏$مک‎3‎ له مختلفو نقطو‏'خه توپير لري او د ب‎5‎لابيلو د ايشيدو تکى په درلودلو سره په طبيعت ک‎3‎ د ‏$مکي د ش/و طبقو پر من#‏ ک‎3‎ موجود دئ.‏نفت يا پتروليم چ‎3‎ له ز‎4‎رمو ‏'خه را ايستل شوي وي،‏ د استفادې وړ نه دي،‏ ‏$که چ‎3‎ د سلفرو،‏ نايتروجن او اکسيجن لهعنصرونو مرکبونه او همدارن/ه ت‎85‎ي،‏ خاورې اونور مواد ور سره مخلوط وي.‏غازونهبنزينديزلد تقطير ستنسپين نفتد الوتكيسون موادد چاپ غوړي?請 نعتى غوړىكورهاوم نفتقير(١١-٢) د نفتو د تصفي‎3‎ دست/اه(١٠-٢) شکل د نفتو ايستلو د برمه کارۍ دست/اهکله چ‎3‎ نفت له ‏'اه ‏'خه را ايستل ک‎85‎ي هغه په لويو ‏!انکو ک‎3‎ اچوي تر'و درانده او معدني موادي‎3‎ د ‏!انک په لاندن‎3‎ برخ‎3‎ک‎3‎ ک+ين‎3‎ او سپک موادي‎3‎ پاسن‎9‎ سطح‎3‎ ته راج,‏ شي،‏ وروسته غير منحل موادي‎3‎ ور ‏'خه جلا ک‎85‎ي او اومه نفت دتدريجي تقطير تر عملي‎3‎ لاندې نيسي چ‎3‎ په پايله ک‎3‎ هغه مواد لاس ته را$ي کوم چ‎3‎ په پورته شکل ک‎3‎ ي‎3‎ ‏-ورئ.‏22

ک‎7‎نهپه ‏*ي+ه يي سلندرنو ک‎3‎ د خاورو تيل،‏ ديزل او مايع غوړي جلا جلا واچووئ،‏ پام وک‎7‎ئ چ‎3‎ ‏'و طبق‎3‎ وينئ او علت ي‎3‎‏'ه شى دى؟يوه ‏!و!ه کاغذ يا تاري پلته د خاورو په تيلو غوړه ک‎7‎ئ،‏ يوه بله ‏!و!ه کاغذ په ډيزلو غوړ ک‎7‎ئ او يوه بله ‏!و!ه ي‎3‎ په مايع غوړيو غوړهک‎7‎ئ،‏ وروسته د کاغذ ‏!و!‏‎3‎ وسو$وئ او د ليدو پايله مووليکئ.‏احتياط:‏ پام وک‎7‎ئ چ‎3‎ د کاغذ د سو$ولو په وخت د تيلو او غوړيو لو*ي بايد ت‎7‎لي وي او د تجربي له ‏$اى ‏'خه دې لرىوساتل شي.‏مايع غوړيد ديزلو تيلد خاورو تيلسايکلو الکانونهد الکانونو کاربن اتومونه چ‎3‎ د حلق‎3‎ په ب‎2‎ه و 請 ل وي،‏ د سايکلو الکانو په نامهياد‎84‎ي.‏ ساده مرکب د سايکلو الکانونو،‏ سايکلو پروپان دى چ‎3‎ درې اتومهکاربن لري،‏ د هومولوگ سلسل‎3‎ عمومي فورمول ي‎3‎ C دئ.‏ سايکلوپروپان او$ين‎3‎ هومولو-ونه ي‎3‎ د مثال په ډول لاندې ليکل شوي دي:‏د سايکلو الکانونو د نوم ا‎5+4‎دونو طريقه داس‎3‎ ده چ‎3‎ د اړونده الکان په نامهک‎3‎ د Cyclo مختاړى ليکل ک‎85‎ې.‏CH 2CH 2CH 2 Cyclo propaneCH 2CH 2CH2CH2CH 2 Cyclo hexaneCH 2H n 2nCH2CH2CH 2CH 2CH 2 Cyclo pentaneCH CH22CH CH22 Cyclo butane23

غير مشبوع هايدروکاربنونه:‏غيرمشبوع هايدروکاربنونه هغه مرکبونه دي چ‎3‎ په خپل جوړ*ت ک‎3‎دکاربن - کاربن داتومونو ترمن#‏ يوه دوه ‏-ون‎3‎ يا درې ‏-ون‎3‎ اشتراکي اړيکهلري؛ لکه:‏− C ≡ C − ,C = Cغير مشبوع هايدروکاربنونه په دوه برخو ويشل شوي دي چ‎3‎ د الکينو اوالکاينو يا د ايتلين او استلين د سلسل‎3‎ په نامه ياد‎84‎ي.‏غير مشبوع هايدروکاربنونه په عمومي ډول جمعي تعاملونه ترسره کوي اوپه پايله کي نوي مرکبونه من#‏ ته راوړي،‏ حال دا چ‎3‎ مشبوع هايدروکاربنونهيوازې تعويضي تعاملونه سرته رسوي.‏د غير مشبوع هايدروکاربنونو د نوم اي+ودن‎3‎ لپاره د مربوطه مشبوعهايدروکاربن د نوم د ane دوروستاړي په عوض ene د الکينو لپارهاو د yne وروستاړى د الکاينونو په نوموک‎3‎ ليکل ک‎5‎‎8‎ي؛ لکه:‏ لاندېمرکبونه.‏H HH − C − C − HH HH HC = CH HH − C ≡ C − Hethane Ethene ethyneايتين ايتانايتاين‏(استلين)‏ ‏(ايتلين)‏24

‏(‏‎٢-٣‎‏)جدول د هايدرو کاربنونو د سلسلو ‏$انگ‎7‎تيا وې په حقيقي ډول:‏هايدروکاربنونه‏$ان/‏‎7‎ې مشخصاتد اشتراکي رابطو ډولونهالکان الكاند دوو کاربنونو د اتومونوترمن#‏ يو ‏-ون‎3‎ اشتراکياړيکه شتون لريالکاين الكاينالکين الكيند دوو کاربنونو د اتومونو د دووکاربنونو د اتومونوترمن#‏ يوه دوه ‏-ون‎3‎ ترمن#‏ يوه درې ‏-ون‎3‎ اړيکهاشتراکي اړيکه شته ده.‏ شته ده.‏د تعاملونو د سرته رسولوډولونهnتعويضي تعاملونه سرتهرسويCnH 2n+2الکينونه يا د ايتلين د سلسل‎3‎ هايدروکاربنونهالکينونه د دوو کاربن - کاربن د اتومونو ترمن#‏ د يوې دوه ‏-ون‎3‎ اشتراکياړيک‎3‎ په درلودلو سره فعال عضوي مرکبونه له الکانونو ‏'خه دي.‏ الکينونهد اولفين (Olefin) په نامه هم ياد‎84‎ي چ‎3‎ د اولفين معنى تيلو جوړونکىدى.‏د الکينو د عمومي فورمول C دى چ‎3‎ په دې فورمول ک‎3‎ n د کاربند اتومونو شم‎5‎ر او ٢n د هايدروجن د اتومونو شم‎5‎ر ‏*يي.‏په پام ک‎3‎ ولرئ چ‎3‎ د دې سلسل‎3‎ له مرکبونو ‏'خه ساده مرکب ايتلين دىچ‎3‎ دوه اتومه کاربن لري.‏ که چيري ٢=n وي نو د هايدروجن د اتومونوشم‎5‎ر به ‏'لورو ته ورسي‎8‎ې.‏nH 2زياتره جمعي تعاملونهسرته رسويCnH 2nزياتره جمعي تعاملاتسرته رسويعمومي فورمولد مرکبونو ترمن#‏ هومولوګ له يو مرکب ‏'خه تر بل له يو مرکب ‏'خه تر بل له يو مرکب ‏'خه تر بلمرکب پورې د - - په مرکب پورې د-‏ - په مرکب پورې د - - پهک‎3‎ توپيراندازه توپير لري اندازه توپير لري اندازه توپير لريCH 2n CnH 2− 2CH 2CH 2C HnC H2C H22n2(2)4HC = CHHHPropene25

C HnC H3C H32n2(3)6که ٣=n وي مربوطه مرکب ي‎3‎ د Propene په نامه ياد‎84‎ي.‏H H HC = C − C − HHHEthenePr openeButenePenteneHexeneHepteneOctene 2345678(٤-٢) جدول د الکينو د سلسل‎3‎ ‏$ين‎3‎ مرکبونهC 2 H 4C 3H 6C 4H 8C 5H 10C 6H 12C 7H 14C 8H 16CH2= CH 2CHCHCHCHCHCH= CH −2CH 32= CH − CH2− CH3 ساختماني فورمولماليکوليفورمولد کاربن داتومونو شم‎5‎رنوم2= CH − CH2− CH2− CH32= CH − CH2− CH2− CH2− CH32= CH − CH2− CH2− CH2− CH2− CH32= CH − CH2− CH2− CH2− CH2− CH2− CH3ک‎7‎نهد کاربن لاندې زن%يري جوړ*تونه دهايدروجن د اتومونو په زياتولو سره بشپ‎7‎ ک‎7‎ئ،‏ بياي‎3‎ ماليکولي فورمولونه په خپلو کتابچوک‎3‎ وليکئ او وواياست چ‎3‎ دغه مرکبونه يو له بل سره هومولوګ دي که نه؟C = C − CC = C − C − CC − C = C − C − CC − C = C − C26

١- د لوى زن%ير انتخاب چ‎3‎ د دوه ‏-ون‎3‎ اړيک‎3‎ لرونکى وي.‏٢- په زن%ير ک‎3‎ د کاربنونو د شمير نمبر له هغ‎3‎ خوا ‏'خه ليکل ک‎85‎يچ‎3‎ دوه ‏-ون‎3‎ رابطه ورته نيز دې وي؛ لکه:‏H H H H H5 4 3 2H − C − C − C − C = CH H H H1H H H H H1 2 3 4 5H − C − C = C − C − C − HHH H٣- د نوم اخيستن‎3‎ په وخت ک‎3‎ لوم‎7‎ى د هغه کاربن نمبر چ‎3‎ دوه ‏-ون‎3‎اړيکه پک‎3‎ شته،‏ ذکر ک‎85‎ي او وروسته د اوږد زن%ير د اتومونو شم‎5‎ر ورتهچ‎3‎ په لاتين ليکل ک‎85‎ي د ene وروستاړى ورسره زيات‎85‎ي،‏ په دي 請 ورتد ‏!اکل شوي مرکب نوم لاسته را$ي:‏H H H H5 4 3 2H − C − C − C − C = CH H H H1-pentene1− HH H H H1 2 3 4H − C − C = C − CHHH− CH52-pentene− Hد زن%يري منشعب نه ډک شوى هايدروکاربونو نوم اي+ودنه چ‎3‎ مغلق شکللري په دولسم ‏!ول/ي ک‎3‎ لوستل ک‎85‎ي.‏د الکينو فزيکي خواص١- د دې سلسل‎3‎ لوم‎7‎ي درې مرکبه چ‎3‎ د کاربن د اتومونو شمير ي‎3‎ له(٢-٤) پورې دى،‏ د غاز په حالت اوله (٥-17) کاربن پورې د مايع په حالتاوله هغه د وروستيو ‏'خه لوړ د جامد په حالت پيدا ک‎85‎ي.‏٢- د دې مرکبونو د جوش ‏!ک‎3‎ د کاربن د اتومونو د زيات‎5‎دو ‏(ماليکولي وزنزياتيدل)‏ په تناسب په پر له پس‎3‎ تو-ه لوړ‎84‎ي.‏27

زياتي معلوماتد ايتلين استعمال:‏ د ايتلين ماليکولونه د تيتانيم او المونيم په شتون ک‎3‎ سره يو ‏$اي ک‎85‎ي او د پولي ايتلين ماليکولونه جوړويچ‎3‎ دغه طريقه د پولي ميرايزيشن(‏Polymarization‏)‏ په نامه ياد‎84‎ي . په لاتينى ژبه ک‎3‎ پولي د'و يا ډيرو معنا لري.‏له پولي ايتلينو ‏'خه په پلاستيک جوړولو او په مصنوعي ډول د خامو ميوو په پخولو او د عضوي مرکبونو په جوړولو ک‎3‎ کاراخيستل ک‎85‎ي.‏پولي ايتلينتودوخهTi / Al= CH ⎯⎯⎯→(−CH− CH ) nايتلينnCH2 2⎯(2 2−28(١٣-٢) شکل:‏ پلاستيکى لو*ي (١٤-٢) شکل:‏ د رومي بادنجانو پخولالکاينونه(‏Alkynes‏)‏الکاينونه ډک شوي هايدروکاربنونه دي چ‎3‎ له اړونده ډک شويهايدروکاربنو ‏'خه ‏'لور اتومه هايدروجن ل‎8‎ لري.‏ په دې هايدروکاربنونوک‎3‎ د دوو کاربن - کاربن د اتومونو ترمن#‏ يوه درې ‏-ون‎3‎ اشتراکي اړيکهC n دى چ‎3‎ n کيداى شي‎٢‎ ياH ٢n-٢شتون لرې.‏ عمومي فورمول ي‎3‎له دوو ‏'خه زيات قيمت واخلي.‏ لوم‎7‎ى مرکب د دې سلسل‎3‎ ethyneيا استلين دى.‏n = 2 , CH − C ≡ C − H2H2(2)−2C2H2 استليناو يا ‏(ايتاين)‏الکاينونه داس‎3‎ نومول ک‎85‎ي چ‎3‎ د هغوى د اړونده الکانونو د نومونو دane وروستاړى په yne وروستاړي تعويض ک‎85‎ي،‏ په پاى ک‎3‎ د الکايننوم لاس ته را$ي.‏

ک‎7‎نه١- لاندې زن%يري جوړ*تونه دهايدروجن د اتومونو په زياتولو سره بشپ‎7‎ ک‎7‎ئ،‏ وروسته بيا ماليکولي فورمول ي‎3‎ په خپلوکتابچو ک‎3‎ وليکئ.‏C ≡ C − C , C ≡ C − C − C , C − C ≡ C − C٢- د محيطي موادو لکه:‏ خ"‏‎3‎‏،‏ لمدو اوړو،‏ او-و ‏-‏‎7‎و د لر-يو ‏'خه په استفادې د پورتنيو مرکبونو مودلونه جوړ ک‎7‎ئ.‏د ايوپک (IUPAC) په طريق‎3‎ سره د الکاينونو نوم اي+ودنه١- د لوى زن%ير انتخاب چ‎3‎ د درې ‏-ون‎3‎ اړيک‎3‎ لرونکي وي.‏٢- د کاربن د اتومونو نمبر وهل له هغ‎3‎ خوا ‏'خه پيل ک‎85‎ي چ‎3‎ درې‏-ون‎3‎ اړيکه ورته نژدې وي؛ لکه:‏H H5H − C − CH H4H3− CH− C21≡ C − HH1H − C − CH2الف-‏ب-‏≡ C3H H4 5− C − CH H− H٣- د نوم اي+ودن‎3‎ په وخت ک‎3‎ لوم‎7‎ى د هغه کاربن نمبر چ‎3‎ درې ‏-ون‎3‎اړيکه پک‎3‎ موجوده ده،‏ ذکر ک‎85‎ي،‏ وروسته اوږد زن%ير چ‎3‎ درې ‏-ون‎3‎اړيکه لري،‏ د کاربن د لاتيني شم‎5‎ر ته ي‎3‎ د yne وروستاړى ورزيات‎85‎ينو په دې بنس د الف د مرکب نوم ٢-Pentyne او د ب د مرکب نوم-١ Pentyne دى.‏ د منشعبو زن%يرونو لرونکو مرکبونو نوم اي+ودنه به په١٢ ‏!ول/ي ک‎3‎ مطالعه ک‎85‎ي.‏استلين ) 2 (C 2 Hاستلين د الکاين د سلسل‎3‎ لوم‎7‎نى مرکب دى.‏ دا مرکب يو ب‎3‎ رن/ه،‏ زهريغاز دى.‏ د اکسيجن په شتون ک‎3‎ د استلين د سو$يدو ‏'خه اوبه،‏ کاربنډاى اکسايد او تودوخه لاس ته را$ي.‏تودوخه22CH ≡ CH + 5O2 ⎯→4CO2+ 2H O + Q29

د استلين ‏'خه په اکسي استلين ‏'راغونو ک‎3‎ چ‎3‎ زياته تودوخه(C ٣٣٠٠) o توليدوي،‏ د فلزاتو د پرې کولو او ليم کولو له پاره ترې ‏-"هاخيستل ک‎85‎ي.‏د درې ‏-ون‎3‎ اړيک‎3‎ شتون له کبله استلين يو غير ثابت غاز دى،‏ د فشار پهاثر چوي،‏ نو له دې کبله هغه په فولادي اسيتون لرونکو ‏!انکونو ک‎3‎ له يو(١٥ _ ٢) شکل د فلزاتو ول‎6‎ينگ کول ‏$اى ‏'خه بل ‏$اى ته وړل ک‎85‎ي.‏ک‎7‎نهد استلين استحصال:‏د ضرورت وړ لوازم او مواد:‏ کلسيم کاربايدتي‎8‎ه،‏ اورل/يد،‏ ايرلين ماير ‏(فلاسک)،‏‏*ي+ه يي نل،‏ سوري لرونکى دکارک دلر-ي سر پوښ،‏ قيف او اوبه.‏ک‎7‎نلاره:‏ د کلسيم کاربايد تي‎8‎ې وړېک‎7‎ئ.‏ هغه په ايرلين ماير ک‎3‎ د لاندېشکل په ‏'ير واچوئ او ايرلين مايرخوله د کارک د لر-ي سر پوښ پهواسطه چ‎3‎ ‏*ي+ه يي نل ور ‏'خه تيرشوى وي،‏ کلک وت‎7‎ئ او د قيف پهواسطه ل‎8‎ې اوبه په ک‎3‎ واچوئ وروستهبيا اورلگيد ول/وئ او د نل پاسن‎9‎برخ‎3‎ ته ي‎3‎ نيزدې ک‎7‎ئ د استلين د غازلمبه به و-ورئ.‏احتياط دې وشي چ‎3‎ ايرلين ماير ته‏!کان ورنک‎7‎ئ ‏$که چ‎3‎ استلين يو غيرثابت غاز دى،‏ چوي او بد بوى لري.‏(2-16) شکل د استلين لاس ته راوړلاوسو$يدل ي‎3‎30

اروماتيک هايدروکاربنونه:‏د اروماتيک د مرکبونو نوم له لاتيني کلم‎3‎ اروما ‏(*ه بوى يا عطري بوى)‏‏'خه اخيستل شوى دى.‏ دا مرکبونه ډول،‏ ډول بويونه لري.‏ بنزين لوم‎7‎نىاروماتيک مرکب دى.‏ د بنزين ب‎7‎اسونه زهري دي،‏ د ‏$يگر او پ+تور-و دسرطاني ناروغيو سبب ‏-ر$ي.‏ ‏$ين‎3‎ اروماتيک مرکبونه چ‎3‎ په تنباکو ک‎3‎شته دي،‏ د سرطاني ناروغيو سبب ‏-ر$ي.‏ يو شم‎5‎ر اروماتيک مرکبونه ډ‎4‎راهميت لري؛ ‏$که چ‎3‎ د دوا جوړولو،‏ رن,‏ جوړولو او نساجي په 請 نعتک‎3‎ ترې کار اخيستل ک‎85‎ي؛ لکه:‏ اسپرين چ‎3‎ د دردونو د ارام تيا لپاره،‏ اوتتراسکلين چ‎3‎ د انتي بيوتيک په ډول استعمال‎85‎ي،‏ اروما.‏ د اروماتيک دمرکبونو مهم‎3‎ سرچين‎3‎ د ډبرو سکاره او پتروليم دي.‏ يو له هغو موادو ‏'خهچ‎3‎ د ډبرو سکارو له تدريجي تقطير ‏'خه لاس ته را$ي د ډبرو د سکارو قيردى.‏ د ډبرو د سکارو قير تور رن/ه مايع ده چ‎3‎ د اروماتيک هايدروکاربنونوله مخلوط ‏'خه جوړه شوې ده،‏ که چ‎5‎رې د تدريجي تقطير تر عملي‎3‎(١٧-٢) شکل ډ‎4‎ر درملونه له عضويمرکباتو ‏'خه.‏31

لاندې ونيول شي،‏ لههغه ‏'خه اروماتيکها يد ر و کا ر بنو نه ؛ لکه :تولوين،‏ بنزين،‏ نفتالين اوانتراسين لاس ته را$ي.‏(١٨-٢) شکل اسپرينبنزينبنزين يوه بي رن/ه زهري مايع ده چ‎3‎ مخصوص بوى لري،‏ په ٨٠ o C ک‎3‎ په ايشيدو را$ي او په عضوي محللو؛ لکه:‏ ايتر،‏الکول،‏ اسيتون او استيک اسيد ک‎3‎ په ‏*ه تو-ه حل ک‎85‎ي.‏ همدارن/ه بنزين د عضوي مرکبونو لپاره يو ‏*ه محلل دى او دشحمياتو،‏ رب‎7‎‏،‏ آيودين او سلفرو د حلولو لپاره په کاروړل ک‎85‎ي.‏بنزين د هوا د اکسيجن په شتون ک‎3‎ د کاربن د اتومونو د زياتوالي له کبله په ژ‎74‎ لو-ى لرونک‎3‎ لمبه سو$ي:‏12CC 6H6+ 15O2⎯→12CO2+ 6H2O‏(تودوخه)‏ + Qد بنزينو ‏$ينو د مشتقاتو فورمولونه اونومونه په لاندې ډول دي.‏H COHCCHH CCHOCCHHCCOOHCCHHCCHC HHCCHC HHCCHC Hبنزويئك اسيد بنزالديهايد فينول32

نفتاليننفتالين هغه مرکب دى چ‎3‎ فورمول ي‎3‎ د بنزين د دوو ک‎7‎يو له يو ‏$اي ک‎5‎دو‏'خه داس‎3‎ جوړ شوى دى چ‎3‎ د دواړو ک‎7‎يو ترمن#‏ يوه گ‎6‎ه ضلع موجودهده.‏ ماليکولي فورمول او ساختماني فورمول ي‎3‎ په لاندې ډول دي.‏ساختماني فورمولC 10H 8C HH C CHCCHCHCCHC HCHماليکولي فورمولنفتالين د ډبرو سکارو له پر له پس‎3‎ تقطير ‏'خه د سپين رن,‏ کرستلونوپه ب‎2‎ه من#‏ ته را$ي چ‎3‎ يو خاص بوى لري،‏ د ويل‎3‎ ک‎5‎دو ‏!کى ي‎3‎ ٨٠، oدايشيدو ‏!کي ي‎3‎ ٢١٨ o او په آساني سره په غاز بدلي‎8‎ي.‏ دا مرکب د کوييلاروا له من%ه وړي او په تشنابونو ک‎3‎ د بدبوى د لرې کولو له پاره هماستعمال‎85‎ي.‏(١٩-٢) شکل نفتالين اروماتيکهايدروکاربن په حيث33

د دويم ‏'پرکي لن‎6‎يزهايدورکاربنونه عضوي مرکبونه دي چ‎3‎ له کاربن او هايدروجن ‏'خه د اشتراکي اړيک‎3‎ په ت‎7‎لو سره جوړ شويدي.‏الکانونه هغه هايدروکاربنونه دي چ‎3‎ دکاربن داتومونو ترمن#‏ ي‎3‎ يو ‏-ون‎3‎ اشتراکي اړيکه شته ده.‏که چ‎5‎رې يو اتوم هايدروجن د الکان له يو ماليکول ‏'خه کم شي په هغه 請 ورت ک‎3‎ دالکايل ‏-روپ جوړوي.‏هغه عضوي مرکبونه چي ماليکولي فورمول ي‎3‎ يو شان او ساختماني فورمول او خواص ي‎3‎ سره توپير ولري،‏ يو دبل ايزومير بلل ک‎85‎ي.‏الکينونه يوه دو ه ‏-ون‎3‎ اړيکه او الکاينونه يوه درې ‏-ون‎3‎ اړيکه په خپل ماليکول ک‎3‎ لري او د غيرمشبوعهايدروکاربنونو په سلسل‎3‎ پورې اړه لري.‏په مشبوع هايدروکاربنونو ک‎3‎ تعويضي تعاملونه او په غير مشبوع هايدرکاربنونو ک‎3‎ زياتره جمعي تعاملونه ترسرهک‎85‎ي.‏اروماتيک مرکبونه هغه عضوي ترکيبونه دي چ‎3‎ د ډبرو له سکارو اونفتو ‏'خه لاس ته را$ي.‏اروماتيک مرکبونه په ژي‎7‎ رن/ه لو-ي لرونک‎3‎ لمبه سو$ي.‏اروماتيک مرکبونه په مختلفو 請 نايعو؛ لکه:‏ درمل جوړولو،‏ رن,‏ جوړولو او په نورو ک‎3‎ کار وړل ک‎85‎ي.‏د دويم ‏'پرکي پو*تن‎3‎دا لاندې پو*تن‎3‎ ‏'لور ‏$وابه لري چ‎3‎ يو ي‎3‎ سم او درې نور ي‎3‎ نا سم‎3‎ دي،‏ تاس‎3‎ ي‎3‎ سم ‏$واب په خپلو کتابچوک‎3‎ وليکي.‏1- زن%يري يا اليفاتيک هايدروکاربنونه په لاندې کومو سلسلو ويشل شوي دي؟.‏ب:‏ الکين او الکاينالف:‏ الکان او سايکلو الکاند:‏ الکان،‏ الکين،‏ الکاين او سايکلو الکانج:‏ سايکلو الکان او اروماتيک2- که چ‎5‎رې يو اتوم هايدروجن د ميتان په ماليکول ک‎3‎ د يوه اتوم کلورين په واسطه تعويض شى،‏ کوم لاندې مرکبلاس ته راشي؟ب-‏ ج-‏ د-‏C Cl 4الف - CH CH Cl 32−Cl2CH 3−Cl3- د الکاين عمومي فورمول عبارت دي له:‏C nH 2n+1C n ب)‏H 2nالف)‏C nH 2n+2C n د)‏H 2n-2ج)‏4- د الکين د سلسل‎3‎ د هايدروکاربنو مرکبونو يوازې د دوو اتومونو ترمن#‏ يوه لاندې اشتراکي اړيک‎3‎ شتون لري.‏ب:‏ دوه ‏-ون‎3‎ رابطهالف:‏ يو-ون‎3‎ رابطه34

د:‏ ‏'لور ‏-ون‎3‎ رابطهج:‏ درې ‏-ون‎3‎ رابطه5- د الکاين د سلسل‎3‎ لوم‎7‎نى مرکب کوم دى؟الف:‏ ميتان ب:‏ پروپاند:‏ ايتلينج:‏ استليند پا‎31‎ د مخ ‏*ي خوا ته پو*تن‎3‎ او کي‎32‎ خوا ته ‏$وابونه ليکل شوي دي،‏ تاسي د سم ‏$واب نمبر د مربوطهپو*تن‎3‎ د ل‎5‎نديو په من#‏ ک‎3‎ په خپلو کتابچو ک‎3‎ وليکي.‏پو*تن‎3‎‏$وابونه6- غير مشبوع هايدروکاربنونه ‏'ه ډول مرکبونه دي؟( )7- د مرکب نوم عبارت دئ له:(‏ (8- په مشبوع هايدروکاربنونو ک‎3‎ د کاربن د دو مجاورواتومونو ترمنح ‏'ه اړيکه شتون لري؟ ) (-9 H C ‏'ه ډول هايدروکاربن دى؟ ) (٨ ١٦١_ د بنزين بوى لري.‏٢_ تعويضي تعامل دى.‏٣_ بوى ي‎3‎ تند دى.‏٤_ سايکلو الکانC H n 2 _٥ n + 2٦_ درې گون‎3‎٧_ يو ‏$اى کوونکى٨- هغه مرکبونه دي چ‎3‎ د کاربن د اتومونو ولانس دهايدروجن د اتومونو په واسطه ډک شوي نه وې.‏pentene -٩C 5H 10HHHHدا لاندې جمل‎3‎ په *3 پاملرن‎3‎ سره ولولئ سم ي‎3‎ په ‏(س)‏ او ناسم ي‎3‎ په ‏(نا)‏ ن+ه ک‎7‎ي.‏C 2 دئ.‏ ) (H 210- د استلين د مرکب کيمياوى فورمولC 7 يو د الکانونو د سلسل‎3‎ د مرکبونو ‏'خه دى.‏ ) (H 12-1112- پروپان يو جامد هايدروکاربن دي.(‏ (C 6 د بنزين فورمول دئ.‏ ) (H 6-1314- د اتلين په واسطه ميوي په مصنوعي ډول پخوى .( (تشريحى پو*تن‎3‎‏:‏15- له ډبرو سکارو ‏'خه کوم ډول غاز لاسته را$ئ؟16- د ډبرو سکرو قير د کومو ډولو مرکبونو لرونکي دئ؟17- د ډبرو سکارو له تدريجى تقطير ‏'خه کوم مرکبونه لاسته را$ئ؟18- په لاندينو فومولونو ک‎3‎ کوم يو د بنزين فورمول دئ؟H HCCCCCHHCH HHH C HC C HHHCCC − HHHHCCHCC HC HCH35

در‎4‎م ‏'پرکىوظيفوي ‏-روپونه په عضوي مرکبونو ک‎3‎ او 請 نفونه ي‎3‎خوږ چاى به مو ‏'+لى وې او خوږې ميوې؛ لکه:‏ ان/ور او هندوا‎31‎ موهم خوړلي دي.‏د دې ميوو خوږوالى په کوم ډول مرکباتو پورې اړه لري؟ همدارن/ه تروېميوې؛ لکه:‏ ليمو او نارنج مو هم خوړلي دي،‏ د دې ميوو تريو والى هم يوډول عضوي مرکبونو ته اړه لري.‏په دې ‏'پرکي ک‎3‎ غواړو د عضوي مرکبونو ډولونه شرحه ک‎7‎و چ‎3‎ هريو ي‎3‎ خپل ‏$ان/‏‎7‎ي فزيکي او کيمياوي خواص لري او دغه خا 請 يت دهغوى د ماليکول په يوه برخه ک‎3‎ د وظيفوي ‏-روپ د شتون له امله پيداکي‎8‎ي.‏ الکولونه،‏ ايترونه،‏ الديهايدونه،‏ کيتونونه او کاربو کسليک اسيدونه لهعضوي مرکبونو ‏'خه دي چ‎3‎ هر يو ي‎3‎ ‏$ان/‏‎7‎ې وظيفوي ‏-روپ لري.‏ په‏$ينو نورو عضوي مرکبونو ک‎3‎ د وظيفوي ‏-روپونو شمير زيات دى.‏ غوړي‏(شحميات)‏ او کاربو هايدريتونه له دغو مرکباتو ‏'خه دي.‏د دې ‏'پرکي په لوستلو به د لاندې پو*تنو ‏$وابونه زده ک‎7‎ئ،‏ وظيفوي‏-روپونه ‏'و ډوله دي؟ وظيفوي ‏-روپونه د عضوي مرکبونو په خا 請 يت ‏'هاغيزه لري او د مايع غوړيو او وازدې توپير ‏'ه دى؟کاربوهايدريتونه ‏'و ډوله دي؟ او د ژوند مهم قندونه کوم دي؟36

وظᄃفوي ‏-روپونههغه ‏-روپونه چ‎3‎ د عضوي مرکب په ماليکول ک‎3‎ له مشخصو اتومونو ‏'خهجوړ شوى دى او عضوي مرکب ته ي‎3‎ ‏$ان/‏‎7‎ي فزيکي او کيمياوي خواصوربخ+لي او په هايدروکاربنونو ک‎3‎ زياتره د کيمياوي تعاملونو لامل ‏-ر$ي،‏د وظيفوي ‏-روپونو په نامه يادي‎8‎ي.‏ ددې گروپونو په ترکيب ک‎3‎ ‏$ن‎3‎ مختلفعنا 請 ر شتون لري.‏لاندي د آکسيجن لرونکي وظيفوي گروپونه او د هغوي مرکبونه د ‏'ي‎7‎ن‎3‎لاندې نيسو.‏(١-٣) جدول وظيفوي ‏-روپونه په عضوي مرکبونو ک‎3‎د مرکبونو فورمولونه او نومونه ي‎3‎عمومي فورمولوظيفوي ‏-روپونهد مرکب نوم- OH الكولR- OHCH 3-CH 2ايتايل الكول -OHايتر-O-R- O- RCH 3-CH 2-O-CH 2-CH 3داي ايتايل ايتر-CHO الديهايدRCHOCH 3اسيت الديهايد -CHOكيتونCO-R-CO-RCH 3-CO-CH 3داي ميتايل كيتون-- COOH تيزابR-COOHCH 3استيك اسيد -COOHايسترO− C − O −R-COO-CH 3-COO-CH 3داي ميتايل ايسترالکولونهالکولونه د هايدروکاربنونو هغه آکسيجني مشتقات دي چ‎3‎ د هغو يو يا ‏'واتومه هايدروجنونه د هايدروکسيل (-OH) له يوه يا ‏'و ‏-روپونو په واسطهتعويض شوي دي،‏ په دې مرکبونو ک‎3‎ -OH گروپ د الکولونو وظيفويگروپ دئ.‏ عمومي فورمول ي‎3‎ R-O-H دئ.‏او ميتانول د دې سلسل‎3‎ لوم‎7‎ي ساده مرکب دى.‏37

لاندى فورمولونو ته ‏$‏‎5‎رشيالكولالكانR-H R –OHCH 3 –H CH 3 –OHميتانول ميتان+OHCH 3 –H -H CH 3 -OHميتانول ميتانMethane Methanol(١-٣) شکل د ميتانول مودل+OHCH 3 – CH 2 –H CH-H 3 – CH 2 – OHايتانول ايتانEthane Ethanol(٢-٣) شکل د ايتانول مودل38

د الکولو نوم اي+ودنهالکولونه په دوو طريقو سره نومول کي‎8‎ي چ‎3‎ يوه ي‎3‎ د ايوپک (IUPAC)او بله ي‎3‎ معمولي طريقه ده.‏د الکولونو نوم اي+ودونه د آيوپک په طريق‎3‎ سره داس‎3‎ تر سره ک‎85‎ي چ‎3‎وروستي تورى (e) د هايدروکاربنونو په (ol) ورستاړي بدلي‎8‎ي.‏د الکولو نوم اي+ودنه په معمولي طريق‎3‎ سره داس‎3‎ ده چ‎3‎ لوم‎7‎ى د الکايلنوم اخيستل کي‎8‎ي،‏ وروسته بيا د الکول کلمه ورزياتي‎8‎ې؛ لکه:‏CH 3− OH Methyl Alchoholد يو شم‎5‎ر الکولو نوم اي+ودنه د IUPAC په طريقي سره په ٢-٣ جدولک‎3‎ ترسره شوي ده.‏(٢-٣) جدول د الکولو نوم اي+ودنه او د هغو د مربوطه الکانونو نومونه را*يي:‏IUPAC نومد الکولو د ايشيدلوo‏!کى په Cپه پ+تو نومميتانولد الکول فورمولد هايدروکاربن نومدهايدروکاربنونوفورمولCH 4MethaneCH 3 - OHMethanol65EthaneCH 3 –CH 2 - OH78 ايتانول EthanolC 3 H 8PropaneC 2H 697CH 3 –CH 2 – CH 2 - OHپروپانول Propanolميتانول ‏(ميتايل الکول):‏ دا الکول يوه ب‎3‎ رن/ه زهري ماده ده.‏ کثافت ي‎3‎ 0 97 ‏-رام في سانتيمتر مکعب دى،‏ په 65 o ک‎3‎ په ايشيدو را$ي،‏ پخوا به ي‎3‎ ميتايل الکول د ارچي د وچو لر-يو د پرلهپس‎3‎ تقطير په واسطه لاس ته راوړل،‏ له دې کبله ي‎3‎ هغه د لر-يو د الکول په نامه ياد ک‎7‎ي دي.‏په ١٩٢٣ کال په آلمان ک‎3‎ يوه بله طريقه د ميتانول د استحصال لپاره طرح شوه،‏ په دې طريقه ک‎3‎ميتانول د هايدورجن او کاربن مونو اکسايد ‏'خه ديو کتلست ‏(د جست يا کروم اکسايد)‏ په درشلک‎3‎ له لاندې معادل‎3‎ سره سم لاس ته راغي:‏,o2−nO,Cr O3(400 C)2H2+ CO ⎯⎯⎯⎯⎯⎯→CH3OHCله ميتايل الکولو ‏'خه د محلل په تو-ه په ورنسو،‏ رن/ونو،‏ د بو!انو په ‏$لا ورکوونکي رن/ونواو لاکو ک‎3‎ ‏-"ه اخيستل کي‎8‎ي.‏ د ميتايل الکولو ل‎8‎ مقدار ‏'+ل دړوندوالي لامل ‏-ر$ي او کهمقداريي ٢٥ ‏-رامو ته ورسي‎8‎ي،‏ د انسان د م‎7‎ين‎3‎ لامل ‏-ر$ي.‏ د دې لپاره چ‎3‎ د ايتايل الکولو د‏'+لو مخنيوى وشي،‏ ل‎8‎ مقدار ميتايل الکول ورسره مخلوطوى،‏ له ميتايل الکولو ‏'خه په نقليهوسايطو ک‎3‎ د محلولو په شکل د يخ ضد مادې په تو-ه ‏-"ه اخيستل ک‎85‎ي.‏39

‏'و قميته الکولونههغه الکولونه چ‎3‎ تر اوسه پورې وپيژندل شول،‏ د هايدروکسيل(−OH) يو ‏-روپ لرونکي دي،‏ دې ډول الکولو ته يو قيمته الکولونه‏(مونو هايدريک)‏ وايي که الکولونه له يوه ‏'خه زيات د هايدروکسيلOH) ولرى هغو ته ‏'و قيمته الکولونه ‏(پولى هايدريک)‏ وايي؛لکه:‏‏-روپونه −)CH 2 -CH 2 CH 2 -CH- CH 2OH OH OH OH OH1،2-Ethane iol1،2،3-propane triol-----ايتلين گلايكولگليسرينايتلين ‏-لايکول چ‎3‎ يو دوه قميته الکول دى،‏ دانتي فريز ‏(د انجماد ضد)‏مادې په تو-ه په نقليه وسايطو ک‎3‎ کارول کي‎8‎ي،‏ دا ماده يوه ب‎3‎ بويه ماده ده،‏په مايع حالت پيدا کي‎8‎ي،‏ په اوبو ک‎3‎ حل کي‎8‎ي.‏ محلول ي‎3‎ د اوبو د انجماد‏!کى ‏!ي راولي.‏(٣-٣) شکل ايتلين ‏-لايکول محلول د انتي فريز مادې په تو-ه‏-ليسرين چ‎3‎ يو درې قيمته الکول دى،‏ ‏!ين/ه او ب‎3‎ رن/ه مايع ده،‏ خوږخوندلري.‏ په اوبو ک‎3‎ حل کي‎8‎ي.‏ له ‏-ليسرين ‏'خه د انتي فريز مادې،‏ دپوستکى ملهم او د چاپ د رن/ونو په جوړولو ک‎3‎ ‏-"ه اخيستل کي‎8‎ي.‏40

ک‎7‎نهد ‏-ليسرين او ايتلين ‏-لايکول دخوا 請 و پرتلهد اړتياوړ لوازم او مواد:‏ درجه لرونکى سلندر،‏ اوبه،‏ ‏-ليسرين،‏ ايتلين ‏-لايکول او بيکرک‎7‎نلارهل‎8‎ ايتلين ‏-لايکول په يو بيکر ک‎3‎ واچوئ،‏ کومه بوى او رن,‏ به ولري؟ل‎8‎ ايتلين ‏-لايکول په درجه دار سلندر ک‎3‎ واچوى چ‎3‎ نيمايي له اوبو ‏'خه ډک وي او ‏*ᄁ ي‎3‎ و*وروئ،‏ آيا د اوبو اوالکولو بيلا بيل‎3‎ طبق‎3‎ په سلندر ک‎3‎ جوړ‎84‎ي يا نه؟پورتنى تجربه د ‏-ليسرين په برخه ک‎3‎ هم تر سره ک‎7‎ى او پايلي ي‎3‎ په خپلو کتابچو ک‎3‎ وليکي.‏د الکولو ډولونهد کاربن د نوعيت او د هايدروکسيل ‏-روپ د اړيکو پام ک‎3‎ نيولو سره،‏ الکولونهپه لوم‎7‎ني الکولو alcohol) ،(Primary دويم الکولو Secondary)(alcohol" او در‎4‎م‎3‎ الکولو alcohol) (Tertiary ويشلکي‎8‎ي.‏هغه کاربن چ‎3‎ (-OH) ور پورې و 請 ل وي د کاربينول −کاربن په نامه يادي‎8‎ي.‏په لوم‎7‎ينو الکولو ک‎3‎ د کاربينول کاربن له يو الکايل سره اړيکه لري چ‎3‎عمومي فورمول ي‎3‎ په لاندې ډول دى:‏(1C− OH )1HR – C – OHHکه د الکولو د کاربينول کاربن له دوو ‏-روپونو الکايلو سره اړيکه ولري،‏ داالکول د دويمو الکولو په نامه يادي‎8‎ي چ‎3‎ عمومي فورمول ي‎3‎ په لاندې ډولدي:‏که د الکولو د کاربينول کاربن له دريو الکايلو ‏-روپونو سره و 請 ل وي،‏ داالکول د ر‎4‎مو الکولو په نامه يادي‎8‎ي چ‎3‎ عمومي فورمول ي‎3‎ په لاندې ډولدي:‏-HR – C – OHR 1R 2R – C – OHR 141

ک‎7‎نهلاندې فورمولونو په پام ک‎3‎ نيولو سره لاندي پو*تنو ته ‏$واب ورک‎7‎ئ.‏١- د لاندينيو الکولو قيمت و!اکئ.‏٢- د لاندينيو الکولو نوعيت ‏'ر-ند ک‎7‎ئCH − C − CH3CHOH33CH3 − CH − CH3OHCH − 2CH2OH OHCH − CH23−OHCH 3− OHايتانول(ايتايل الکول)‏ايتايل الکول يوه رو*انه مايع ده چ‎3‎ تيز ‏$ان/‏‎7‎ي بوي لري.‏ د ايشيدو ‏!کى ي‎3‎د سانت‎3‎ ‏-ريد ٧٨ درج‎3‎ دى او هغه له حبوباتو،‏ نشايست‎3‎ او قندي موادو؛لکه:‏ ان/ورو ‏'خه لاس ته راوړي؛ نو$که ورته د حبوباتو الکول هم وايي.‏ايتايل الکول د قندي موادو د شيرې ‏'خه د زايمز (Zymase) کتلستيانزايم دعمل په اغيزو له لاندې معادل‎3‎ سره سم لاس ته را$ي:‏C H O ⎯⎯⎯⎯→ 2C H OH + 2COymase6 12 6 2 5 2GlucoseEthanolهمدارن/ه ايتايل الکول د ايتلين او اوبو له تعامل ‏'خه د کتلستو لکه:‏ د‏-و-‏‎7‎و تيزابو په شتون ک‎3‎ هم حا 請 لي‎8‎ي:‏H SO4CH2= CH2+ H2O⎯⎯⎯→CH3− CH22 −OHله ايتايل الکولو ‏'خه د تينچر ايودينو،‏ ورنسو،‏ پلاستيکونو،‏ رن/ونو،‏درملو،‏ انيلين جوړولو او هم په طبابت ک‎3‎ د ضد عفوني مادې په تو-هور'خه کار اخيستل کي‎8‎ي.‏ ايتايل الکول يو ‏*ه محلل دى،‏ په ‏$ينو هيوادوک‎3‎ د سون او د انجماد ضد مادې په تو-ه کارول کي‎8‎ئ.‏ ايتايل الکول په ډيروالکولي مشروباتو ک‎3‎ شتون لري او ‏'+ل ي‎3‎ عصبي،‏ عضلاتي او هضمي42

سيستمونه خرابوي او انسان د ن‎5‎ش‎3‎ په حالت ک‎3‎ وي،‏ له دې کبله د اسلام پهسپي)لي دين ک‎3‎ د ايتايل الکولو ‏(شرابو)‏ ‏'+ل قطعي حرام ‏-ر$ول شويدي (٩٠ ايه د مائده سوره)‏زياتي معلوماتفينول:‏ خالص فينول يوه جامده بلورى ب‎3‎ رن/ه ماده ده،‏ که چيرې فينول ديو ‏'ه وخت لپارهد هوا اکسيجن او ر‎1‎ا په مقابل ک‎3‎ ک‎5‎‏+ودل شي،‏ بنفش رن,‏ ‏$انته غوره کوي.‏ فينول زهري اوضد عفوني بوى لري او په طبابت ک‎3‎ ترې کار اخيستل ک‎85‎ې.‏ايتر(٤-٣) شکل د فينول مودلکله چ‎3‎ د الکولو د هايدروکسيل د ‏-روپ هايدروجن د الکايل له يوه ‏-روپسره تعويض شي،‏ هغه مرکب چ‎3‎ لاس ته را$ي،‏ ايتر په نامه يادي‎8‎ي:‏− OH + ( − ) ⎯⎯→ − O −Hايتر−الكول43

د (٥-٣) شکل د داى ايتايل ايترو ماليکول مودلايتر يوه بى رن/ه او دسوزيدو وړ مايع ده چ‎3‎ خاص بوى لري.‏ پخوا په جراح‎9‎ک‎3‎ له ايترو ‏'خه د ب‎3‎ هو*ه کوونک‎3‎ مادې په تو-ه کار اخيستل کيده.‏د ايترونو نوم ا‎4‎‏+ودنه داس‎3‎ ده چ‎3‎ په لوم‎7‎ي سر ک‎3‎ د کوچن‎9‎ بقي‎3‎ نوم اوبيا د غ"‏‎3‎ بقي‎3‎ نوم اخيستل ک‎85‎ي او د ايتر کلمه پرې زيات‎85‎ي.‏که چ‎5‎رې په ايترونو ک‎3‎ دواړو خاوې بقي‎3‎ يو شان وي د بقي‎3‎ نوم ته ډاىکلمه ورزياتي‎8‎ي او د ايتر کلمه په آخر ک‎3‎ ليکل ک‎5‎‎8‎ي.‏ د ‏$ينو ايترونوفورمولونه او نومونه لاندې ليکل شوي دې:‏CH 3 - O -CH 3CH 3 – CH 2 –O – CH 2 - CH 3داي ايتايل ايتر داي ميتايل ايتر(Dimethyl ether) (Diethyl ether)CH3− CH2− O − CH3الديهايدونهالديهايدونه د هايدروکاربونونو اکسيجني مشتقات دي،‏ يا په بل عبارت که−د يوه هايدروکاربن هايدروجن اتوم د الديهايد له وظيفوي ‏-روپکاربونيل ‏-روپ سره تعويض شي،‏ الديهايد لاس ته را$ي چ‎3‎ عموميفورمول ي‎3‎ R-CHO دى.‏د ساري په ډول:‏ که د ميتان يو اتوم هايدروجن د الديهايد ‏-روپ سره تعويضشي له لاندې معادل‎3‎ سره سم په اسيت الديهايد بدلي‎8‎ي:‏OC − HCHMCHO⎯ + (⎯− )4⎯⎯ →CH− H3Methyl ethyl ether− CHOاسيت الديهايد ميتاند الديهايدونو نوم ا‎4‎‏+ودنه داس‎3‎ ده چ‎3‎ د اړونده هايدروکاربن د نوم وروستيتوره (e) په al ورستاړي بدلي‎8‎ي.‏ په لاندې جدول ک‎3‎ د ‏$ينو الديهايدونوفورمولونه او نومونه ليکل شوي دې:‏44

(٣-٣) جدول د الديهايدونو نومونه،‏ فورمولونه او ‏$ين‎3‎ فزيکي خواص يي:‏شم‎5‎رهک‎7‎نه:‏ د لاندې الديهادونو نومونه وليک‎3‎ميتانل ‏(فارم الديهايد)‏فارم الديهايد يا ميتانل،‏ هغه غاز دى چ‎3‎ تيز بوى لري او په سلو ک‎3‎ ٤٠ غلظت لرونکي محلولي‎3‎ د فارملين په نامه يادي‎8‎ي چ‎3‎ له دغي مادې ‏'خه په لابراتوارونو ک‎3‎ د م‎7‎و د جسدونو د ساتن‎3‎لپاره او هم په 請 نعت ک‎3‎ دپلاستيکو او رن/و په جوړولو ک‎3‎ کار اخيستل ک‎85‎ې.‏په 請 نعت ک‎3‎ فارم الديهايد داس‎3‎ لاس ته راوړي چ‎3‎ د ميتانول غاز او هوا ب‎7‎اسونه له سره شوي ‏(قوغ شوى)‏مس ‏'خه تيروي،‏ په پايله ک‎3‎ ميتانل لاس ته را$ي،‏ دلته مس د کتلست رول لوبوي:‏ک‎7‎نهد ايتانل استحصالد اړتيا وړ لوازم او مواد:‏ بيکر،‏ جالى،‏ د تودوخي سر چينه،‏ مسی مزى،‏ ايتايل الکول.‏ک‎7‎نلاره:‏ د ٢٠ ملي ليترو په اندازه ايتايل الکول په يو بيکر ک‎3‎ واچوئ.‏ د هغه بوى ته پام وک‎7‎ئ.‏ مسي مزي د فنر په شکلجوړ ک‎7‎ئ،‏ بيکر تود ک‎7‎ئ او فلزي مسي سيم هم د اور په لمبه تود ک‎7‎ئ.‏ او ژري‎3‎ د بيکر خول‎3‎ ته ونيسئ چ‎3‎ د الکولوب‎7‎اس ورسره تماس و مومي.‏ په دغه حالت ک‎3‎ د فلز پر مخ ‏'ه بدلون ليدل کي‎8‎ي؟فنري سيم په پاملرن‎3‎ سره له بيکر ‏'خه راوباسئ او بوي ي‎3‎ ک‎7‎ئ،‏ تاسي به غير عادى بوى حس ک‎7‎ئ.‏ دا بوي داسيت الديهايد دي.‏ د تعامل معادله ي‎3‎ په لاندې ډول ده:‏45/100mlد ويل‎3‎دا‎4‎شيدو‏!کى( o C)کيدو!کى( o C)12345زياد منحلزياد منحلزياد منحلمنحل دىل‎8‎ منحل-21-92پ+تو نومميتانلبين المللى نومMethanal20-123ايتانلEthanal49-81پروپانلPropanal75-97بيوتانلButanal104-92پنتانلPentanal6انحلاليتل‎8‎ منحل178-26بنزالديهايدBenz--aldehydeد الديهايدونو فورمولH − CHOCH3− CHOCH −CH −CHO3 2CH −(CH) −CHO3 2CH3−CH2 −CH2 −CH2−CHOCH6 5− CHOCH3 − CH2− CHO ، CH3− CH2− CH2CHOH 2OCu2CH3 − OH + O2⎯⎯→ H − C−H + 2H2O

OCu2 CH − CH − OH + O ⎯⎯→ 2CH− C − H +=3 2232H2O(٦-٣) شکل د اسيت ا لديهايد مودل (٧-٣) شکل د تجرب‎3‎ دست/اهزياتي معلوماتبنزالديهايد:‏ بنزالديهايد يوه ب‎3‎ رن/ه غوړ بخنه مايع ده او تر ‏!ولو ساده اروماتيکي الديهايد دىچ‎3‎ فورمول ي‎3‎ دى.‏ دا مرکب د ترخو بادامو په غوړيو ک‎3‎ شتون لري؛ نو$که6 5د ترخو بادامو د غوړيو په نامه شهرت لري.‏ له دغ‎3‎ مادې ‏'خه د رن,‏ او عطرو جوړولو په請 نعت ک‎3‎ کار اخيستل ک‎85‎ې.‏CH− CHO(٨-٣) شکل د بنز الديهايد مودل(٩-٣) شکل ترخه بادام46

كيتونونهکيتونونه د هايدروکاربنونو اکسيجني مشتقات دي چ‎3‎ د کاربونيل ‏-روپ د الکايلله دوو ‏-روپونو سره ت‎7‎ل‎3‎ دي او عمومي فورمول ي‎3‎ په لاندې ډول دى:‏Oياپه دې فورمولونو ک‎3‎ R او'‏R کيداى شي چ‎3‎ يو شان يا مختلف قيمت ولري.‏ هغهکيتونونه چ‎3‎ ماليکول‎3‎ وزن ي‎3‎ کوچني وي،‏ د مايع په حالت او هغه کيتونونه چ‎3‎ پهترکيب ک‎3‎ ي‎3‎ له يو ولسو ‏'خه زيات کاربن ولري،‏ د جامد په حالت دي.‏ کيتونونهد رن/ه کيمياوي موادو په استحصال ک‎3‎ د محلل په تو-ه کارول کي‎8‎ئ.‏د کيتونو نوم ا‎4‎‏+ودنه د آيوپک په طريقه داس‎3‎ ده چ‎3‎ د اړونده هايدروکاربن د نوموروست‎9‎ e تورى په one ورستاړى بدلي‎8‎ي.‏په معمولي طريق‎3‎ د کيتونو نوم ا‎4‎‏+ودونه داس‎3‎ ده چ‎3‎ لوم‎7‎ي د کوچني بقي‎3‎ نوم اوور پس‎3‎ ي‎3‎ د غ"‏‎3‎ بقي‎3‎ نوم او په پاي ک‎3‎ د کيتون کلمه ذکر ک‎85‎ي.‏ که چ‎5‎رې بقي‎3‎ي‎3‎ متناظرې وي دکيتونو پاتي شونود نوم پرسرک‎3‎ داي ورزيات ک‎85‎ي او د کيتونکلمه ور سره ليکل کي‎8‎ى.‏(٤-٣) جدول ‏$ني کيتونونه او د هغوي خواص:‏− C −O− C − ′حل ک‎5‎دلپه هر نسبتډير منحلغير منحلعضوي تيزابونهعضوي تيزابونه هغه مرکبونه دي چ‎3‎ د کار بوکسيل گروپ ي‎3‎ په ترکيبک‎3‎ شتون لري،‏ هغه مرکبات چ‎3‎ د کاربوکسيل ‏-روپ لرونکي وي دکاربوکسليک اسيدونو acid) (Carboxylic په نامه يادي‎8‎ي چ‎3‎عمومي فورمول ي‎3‎ دي.‏د ا‎4‎شيدو‏!کى C) ( oO− C − OHد ويلي ک‎5‎دو‏!کى C) ( oIUPAC سيستم نوممعمولي نومفورمولCH3COCH 3CH3COCH2CH3C6H5COCH3PropanonebutanonePhenylethanone-95-86216580202داي ميتايل كيتونايتايل ميتايلكيتونميتايل فينايلكيتون47

د عضوي تيزابونو په پورتني عمومي فورمول ک‎3‎ R مختلف قيمتونه؛لکه:‏- C 2 ‏)او داس‎3‎ نور اخيستلاي شي،‏ د ساريH 5،(- CH 3 ايتايل )ميتايل )په تو-ه:‏ په فارميک اسيد ک‎3‎ د R قيمت يو هايدروجن دى (HCOOH)،CH 3 او په(CH 3 ک‎3‎ د R قيمت -او په استيک اسيد -COOH)( −C2H5) قيمت R ک‎3‎ د (C 2H 5پروپانوئيک اسيد -COOH)دى.‏ همدارن/ه د R قيمت کيداى شي چ‎3‎ اروماتيک وي:‏ بنزويک اسيدC) 6 چ‎3‎ يو عضوي تيزاب دى،‏ تيزابي خواص ي‎3‎ نسبتH 5-COOH)معدني تيزابو ته ضعيف دي.‏عضوي تيزابونه په ډيرو پخوانيو زمانو ک‎3‎ پيژندل شوي دې او نوم اي+ودنهي‎3‎ د هغوى د اړونده سرچينو له مخ‎3‎ عملي شوې ده؛ لکه فارميک اسيد-COOH) H) چ‎3‎ د لاتين‎3‎ ا 請 طلاح formica ‏'خه اخيستل شوې(CH 3دي چ‎3‎ د مي‎8‎ي معني لري ‏(د مي‎8‎ي تيزاب)‏ او د سرک‎3‎ -COOH)نوم له لاتينيAcetum ‏'خه اخيستل شوى دي چ‎3‎ د سرک‎3‎ معنا لري.‏د ايوپک په سيستم د مشبوع هايدروکاربن د نوم په پاي ک‎3‎ د e توري په‏$اى د oic وروستاړي راوړل کي‎8‎ي او د اسيد کلمه ورسره زيات‎85‎ي؛ لکه:‏OH − COOH , CH − C − OH , CH3− CH23−COOHMethanoic acide، ethanoic acide ، Propanoic acidپروپانوئيک اسيد استيک اسيد(تيزاب سرکه)‏ فارميک اسيد ‏(د م‎85‎ي تيزاب)‏په رواشو ک‎3‎ ا-زاليک اسيد،‏ په ترووشيدو ک‎3‎ لکتيک اسيد او په ليمو او نارنج ک‎3‎ستريک اسيد شته دي،‏ دا نومونه له هغو د سرچينو ‏'خه اخيستل شوي دى.‏(١٠-٣) شکل الف-لکتيک اسيدب-ستريک اسيدبالف48

ميتانوئيک اسيد ‏(فارميک اسيد):‏ د کاربوکسليک تيزابو د مشبوعهايدروکاربنونو د سلسل‎3‎ لوم‎7‎نى مرکب فارميک اسيد دى چ‎3‎ يوه ب‎3‎رن/ه مايع او تخريش کوونکي بوى لري.‏ دا تيزاب د سرو مي‎8‎يانو د وجوددمخ کن‎9‎ برخ‎3‎ له ‏$ان/‏‎7‎و غدو ‏'خه ترشح ک‎85‎ي او هم د غومبسو اومچيو په ني+ونو ک‎3‎ او په ‏$ينو شنو نباتاتو ک‎3‎ لکه:‏ په پالکو ک‎3‎ شتونلرې.‏(١١-٣) شکل فارميک اسيد لرونکي مي‎8‎يانفارميک اسيد په کيميا وي 請 نايعو ‏(نساجي او ‏'رمنو جوړولو)‏ ک‎3‎د مکروبونو د لرې کولو مادې په تو-ه کارول کي‎8‎ي.‏ په کورونو ک‎3‎ دلو*و من,‏ د لرې کولو لپاره استعمالي‎8‎ي.‏ د فارميک اسيد د لاس تهراوړلو مهمه طريقه د سوديم فارميت او د ‏-و-‎7‎و تيزابو ترمن#‏ تعاملدى:‏CO +aOHHCOO a + H→HCOO a2O4⎯→HCOOH + aH O4سوديم باي سلفيت فارميك اسيد سوديم فارميتاستيك اسيد:‏ ب‎3‎ رن/ه مايع ده،‏ تخريش کوونکى بوى لري،‏ د سانتي‏-راد په ١١٨ درجو ک‎3‎ په ا‎4‎ش‎5‎دو را$ي او د سانتي ‏-راد په ١٦.٥ درجوCH 3ک‎3‎ ديخ په ډول کرستلونه جوړوي.‏ کيمياوي فورمول ي‎3‎ COOHدى.‏ د سرک‎3‎ تيزاب له لاندې معادل‎3‎ سره سم دايتايل الکول له ضعيفاکسيديشن ‏'خه لاس ته را$ي:‏CH3 − CH2− OH + O2⎯⎯→CH3− COOH + H2O49

د سرک‎3‎ تيزابو ‏'خه په رن/ونو،‏ مصنوعي ور‎4‎‏+مو،‏استيت سلولوز او پلاستيک جوړولو ک‎3‎ کار اخستلکي‎8‎ي او هم د يو عضوي محلل په تو-ه استعمالي‎8‎ي.‏(١٢-٣) شکل د استيک اسيد ساتنه په پلاستيکي لو*و ک‎3‎زياتي معلوماتاگزاليك اسيد:‏ ا-زاليک اسيد يوه سپين رن/‏‎3‎ جامده ماده ده چ‎3‎ مال/‏‎3‎ ي‎3‎ په ‏$ينو شنونباتاتو؛ لکه روم‎3‎ بانجانو،‏ مليو،‏ پالکو او نورو موادو ک‎3‎ شتون لري.‏ ا-زاليک تيزاب د کاربوکسيلله دوو ‏-روپونو ‏'خه جوړ شوي دي:‏(١٣-٣) شکل ا-زاليک اسيد په سابو ک‎3‎بنزوئيک اسيد:‏ د بنزينو له اکسيجن لرونکو مشتقاتو ‏'خه يو هم بنزوئيکاسيد دى.‏بنزوئيک اسيد د اروماتيک عضوي تيزابونو له ډل‎3‎ ‏'خه دي.‏ د ويل‎3‎ک‎5‎دو ‏!کي ي‎3‎ د سانتي ‏-راد ١١٢ درج‎3‎ دى.‏ دغه تيزاب د خوراکي توکوپه ذخيرو ک‎3‎ د خوړو د خرابيدو د مخ نيوى په منظور استعمالي‎8‎ي،‏ ‏$کهچ‎3‎ د پوپنکو او خمير ماي‎3‎ د ودې او تکثر مخ نيوي کوي،‏ همدارن/هبنزوئيک اسيد د سوديم بنزوئيت د لاس ته راوړلو لپاره هم کارول ک‎85‎ي:‏C6 H5− COOH + NaOH ⎯⎯→C6H5− COONa + H2Oسوديم بنزوئيب يوه سپين بخونه ماده ده چ‎3‎ د خوړلو موادو د ساتلو لپارهاستعمالي‎8‎ې.‏COOHCOOHد ا-زاليک اسيد دجوړ*ت فورمولسوديم بنزوئيت بنزوئيك اسيد− COOHساختماني فورمولد بنزوئيک اسيد50

− COONaد سوديم بنزوئيب فورمول(3-14) شکل سوديم بنزوئيت مال/هزياتي معلوماتد سليسليک تيزاب چ‎3‎ په مصنوعي تو-ه لاس ته را$ي،‏ د دوا جوړولو په 請 نعت ک‎3‎ د اسپرين پهجوړولو ک‎3‎ د لوم‎7‎نيو موادو په تو-ه کارول کي‎8‎ي.‏دا تيزاب د اروماتيک عضوي تيزابونو له ډل‎3‎ ‏'خه دي چ‎3‎ يوه سپينه بلوري ماده ده.‏ اسپرين چ‎3‎ دبنزين له اړوندو مشتقاتو ‏'خه دي،‏ زيات خوړل ي‎3‎ د معدې د ناروغيو لامل ‏-ر$ي.‏بايد د اسپرين له زياتو خوړلو ‏'خه ډده وشي.‏د اسپرين فورمولشحمي تيزابونهشحمي تيزابونه هغه تيزابونه دي چ‎3‎ په خپل ترکيب ک‎3‎ د کاربوکسيل او د هايدروکاربناوږد زن%ير لرونک‎3‎ عضوي ‏-روپ لري،‏ د دوى په ماليکول ک‎3‎ د کاربن د اتوموتعداد 4 او يا اضافه له ‏'لورو کاربنونو ‏'خه دي،‏ شحمي تيزابونه له ‏-ليسرين سرهتعامل کوي او د گليسرول ايستر تشکيلوي،‏ تر ‏!ولو ساده شحمي تيزاب بيوتاريک اسيد( دئ چ‎3‎ د کاربن ‏'لور اتومه لري.‏ لاندې د در‎4‎و مهمو شحميتيزابونو نوم او فورمول ليکلي شوي دي.‏(3-15) شکل د اسپرين تابليتC 15H 31− COOHC H35COOHC H3317−COOH17−C 73H COOH)ستاريك اسيداولئيك اسيدپالمتيكاسيد51

ستياريک اسيد مشبوع شحمي تيزاب دي چ‎3‎ په 70 0 C ويلي کي‎8‎ي اوساختماني فورمول ي‎3‎ ( دئ.‏اولئيک اسيد غير مشبوع شحمي تيزاب دي چ‎3‎ په ايسترو او الکولو ک‎3‎حلي‎8‎ي د ويلى ک‎5‎دو ‏!کي ي‎3‎ 13 او ساختماني فورمول ي‎3‎ دا دئ:‏CHCH− CH2 163)− COOH0 C− ( CH2)7−CH= CH − ( CH2 73)−COOHالفب(١٦-٣) شكل ‏(الف)‏ د اولئيک اسيد فضايي فورمول ‏*ودل ‏(ب)‏ ستياريک اسيدايستر ونهOايسترونه د عضوي تيزابونو آکسيجني مشتقات دي چ‎3‎ د عضوي تيزابو دهايدروکسل د گروپ (-OH) د بدل‎5‎دو د الکا اوکسي گروپ (-OR) پهواسطه لاسته را$ى.‏ دا مرکبونه د عضوي تيزابو د مال/و په نامه هم يادي‎8‎ي.‏عمومي فورمول ي‎3‎ دى.‏د ايسترونو وظيفوي گروپ ) دئ چ‎3‎ د الکايل دوو گروپو سره اړيک‎3‎لري.‏ پرته د ميتايل فارميت ) − چ‎3‎ د وظيفوي گروپ کاربن ي‎3‎ لههايدروجن سره اړيکه لرې.‏( −C−O−O( H C −O−CH3OR − C − O − R′(١٧-٣) شکل ايتايل فارميت مودلهغه ايسترونه چ‎3‎ د الکايل ‏-روپونه ي‎3‎ کوچني دي،‏ ب‎3‎ رن/ه مايع او ‏*هبوى لري.‏ سرچينه ي‎3‎ نباتاتو ‏-ل او ميوې دي چ‎3‎ بوى ي‎3‎ د ايستر شتون په‏-ل دارو ميو ک‎3‎ ور*يي.‏52

ايسترونه د عضوي تيزابونو او الکولو له تعامل ‏'خه لاس ته را$ي چ‎3‎ دا تعامل د ايستريفيکيشن(Esteryfication) په نامه يادي‎8‎ي:‏− O=CH3 − C − OH + CH3− CH2OH⎯⎯→CH3− C − O − C2H5+ H2O− O=د ايسترونو نوم اي+ودنه(١٨-٣) شکل ايستر لرونک‎3‎ ميوېد ايسترونو نوم اي+ودنه په لاندې ډول تر سره کي‎8‎ي:‏په لوم‎7‎ي سر ک‎3‎ د هغه الکايل ‏-روپو نوم چ‎3‎ د کاربوکسيل له اکسيجن سرهد هايدروجن پر ‏$اي ن+تى دى،‏ اخيستل کي‎8‎ي او وروسته بيا د کاربوکسيلد پات‎3‎ برخ‎3‎ نوم چ‎3‎ ic acid وروستاړى يي - په -oate بدلي‎8‎ي،‏ ليکلکي‎8‎ي؛ لکه:‏3− COOC2H5, CH3COOCH3, H − COOCH3ميتايل فارميت ميتايل استيت ايتايل استيتوازدې او غوړيوازدي او غوړي د ‏-ليسرول او شحمي تيزابو ايسترونه دي چ‎3‎ له حيوانياو نباتي موادو ‏'خه لاس ته را$ي.‏CHPropanoate methyl ethanoate methyl methanoate53

زياتي معلوماتحيواني وازدې په عمومي ډول ‏(لکه:‏ ستيارين او بيوتارين ‏(کوچ))‏ جامد او نيمه جامد دي،‏ خو دنباتو غوړيو يوه برخه؛ لکه:‏ د زيتونو،‏ پنبه دانو،‏ د کون%لو،‏ زغرو،‏ ش‎7‎شمو او نور تيل مايع حالتلري.‏که شحمي تيزاب چ‎3‎ د ايسترو د جوړ‎4‎دو لامل ‏-ر$ي،‏ غير مشبوع وي غوړي ب‎3‎ مايع وي؛ يعن‎3‎مايع غوړي غير مشبوع دي.‏د حيواني غوړيو (fat) د کو!‏‎3‎ د تودوخ‎3‎ په درجه ک‎3‎ جامد او نباتي غوړي (Oil) مايع وي.‏ستيارين،‏ پالمتين،‏ اولئين غوړي او وازدې د ‏-ليسرايل ايسترونه دي،‏ که چ‎5‎رې گلسرين د دروهايدروکسيلو گروپونو د هايدروجن اتومونه د تيزابونو د اسايل گروپشي،‏ گلسرايل ايسترونه لاس ته را$ي:‏O−) −C ( R په واسطه تعويضCH2− OHCH − OH + 3CCH − OHHاوبه + شحم شحمي تيزاب + گليسرين21735CHO2− O − CO − C17H35− C − OH ⎯→CH − O − CO − C17 H35+ 3H2OCH2− O − CO − C17H35شحمياتو نوم اي+ودنه داس‎3‎ ده چ‎3‎ لوم‎7‎ى د ‏-ليسرايل کلمه او ورپس‎3‎ د شحمي تيزابو الکايلد ‏-روپو نوم اخيستل کي‎8‎ي.‏ ‏'رن/ه چ‎3‎ پوه‎85‎ي د عضوي تيزابونو پاتي شوي نوم داس‎3‎ لوستلکي‎8‎ي چ‎3‎ د عضوي تيزابونو د نوم پاي oicacid) -) په (-oate) بدلي‎8‎ي،‏ له دې کبله د ستيارينوازده د ‏-ليسرايل تراى ستياريت په نوم يادي‎8‎ي.‏د پالمتين شحم د ‏-ليسرين او پالمتيک اسيد له تعامل ‏'خه له لاندې معادل‎3‎ سره سم لاس تهرا$ي چ‎3‎ د گليسرايل تراي پالمتيت په نامه ياد‎84‎ې:‏CH −OH HO OH −C −C HO2 15 31CH− OH + OH HO −C−C15H31⎯⎯→OOCH −OH HO OH−C−C H2 15 31CHCHO2− O − C − C15H31OCH − O − C − C15 H31+ 3H2OO2− O − C − C15H3154

اوليين غوړي:‏ دا غوړي مايع دي.‏ د غير مشبوع شحمي تيزابو يعن‎3‎چ‎3‎ دوه ‏-ون‎3‎ اشتراکي رابطه لري او17اولييک اسيد )د ‏-ليسرين له تعامل ‏'خه لاس ته را$ي.‏ مايع غوړي په پخلي ک‎3‎ د کارولولپاره له مهمو غوړيو ‏'خه شميرل کي‎8‎ي او د روغتيا لپاره ډير ‏-"ور دي.‏مايع غوړي د ل‎85‎دون‎3‎ او ‏*ي ساتن‎3‎ په خاطر جامد کوي.‏ مايع نباتي غوړيد هايدروجنيشن د عملي‎3‎ په واسط د نکلو(‏Ni‏)‏ د کتلست په شتون ک‎3‎په جامدو او نيمه جامدو ايسترونو بدلوي؛ د مثال په توگه Margarine:غوړي په همدې طريقه جامد شوي دي او همد رن,‏ او ‏*ه بوى په خاطر اضافي مواد په ک‎3‎ورزياتوي.‏ د مارجرين زيات مصرف د انسان پهبدن ک‎3‎ د وريدونو د بنديدو لامل ‏-ر$ي،‏ له ديکبله د داس‎3‎ غوړيو استعمال د روغتيا لپاره مضردي او د زړه د ناروغيو لامل کي‎8‎ي.‏کوچ د اولين او پالمتين ‏'خه سربيره،‏ د بيوتارين( C H33COOHوازده هم لري.‏ د ‏*%و پوستکى د اولين د شتونله کبله نرم دى.‏د مالوچو دان‎3‎ غوړيد لمر گلي غوړي(١٩-٣) شکل دوه نباتي غوړي(٢٠-٣) شکل ا وليينپالميتن غواړى په جواروکى55

請 ابون請 ابون د شحمي تيزابونو سوديم يا پتاسيم مال/ه ده،‏ 請 ابون يو مهمه ماده دهچ‎3‎ د ‏$ان،‏ کاليو او د کور سامانونو د مين%لو لپاره استعمالي‎8‎ي.‏ که حيوانيوازده يا نباتي غوړيو ته له سوديم هايدروکسايد يا پتاسيم هايدروکسايد سرهيو ‏$اي تودوخه ورک‎7‎و.‏ دکيمياوي تعامل په پايله ک‎3‎‏،‏ ‏-ليسرين او 請 ابونلاس ته را$ي:‏CHCH2CH − O − C − C2OO− O − C − C17− O − C − C17H17H35H35+ 3NaOH ⎯→CH − OH + 3C35CHCH22− OH− OH17H35COONa‏(سوديم ستياريت)صابونگليسرينOoشحم گلسرايل ستياريت(٢١-٣) شکل د 請 ابون يو ډولد 請 ابون د بوى له من%ه وړلو لپاره،‏ عطري مواد او رن,‏ پک‎3‎ورزياتوي.‏د ‏$ان مين%لو اوکاليو مين%لو 請 ابونونو تر من#‏ توپيرد لاس او$ان مين%لو 請 ابون له *3 وازدې ‏'خه جوړوي،‏ قيمتي عطر همپک‎3‎ ‏-‏‎6‎وي،‏ په دې 請 ابون ک‎3‎ د NaOH و KOH مقدار معين وي دکاليو مين%لو 請 ابون ک‎3‎ ارزان قيمته عطر استعمالوى او د NaOH مقدار56

ورزياتوي چ‎3‎ د کاليو خيري اوناپاکي په آسانه ليرې ک‎7‎ي.‏(٢٢-٣) شکل 請 ابونو ډولونهک‎7‎نه請 ابون جوړولد اړتيا وړ لوازم او مواد:‏ بيکر،‏ د تودوخ‎3‎ سرچينه،‏ کاچوغه،‏ وازده،‏ سوديم کلورايد،‏ سوديم هايدروکسايد او عطر.‏ک‎7‎نلاره 50mL مايع وازده په يو بيکر ک‎3‎ واچوئ،‏ 15mL د سوديم هايدروکسايد ‏!ين,‏ ‏(غليظ)‏ محلول (٤٠ فيصده)‏پرې ور زيات ک‎7‎ي،‏ مخلوط ته په کراره تودوخه ورک‎7‎ى او په عين وخت ک‎3‎ ي‎3‎ په کاچوغه ول‎7‎ئ،‏ تر ‏'و يوه ‏!ين/ه خميرهجوړه شي.‏ ‏'رن/ه چ‎3‎ د 請 ابون جوړولو په عمليه ک‎3‎ ‏-ليسرين هم لاسته را$ي او 請 ابون د ‏-ليسرين په شتون ک‎3‎ نرم وي.‏په بل لو*ي ک‎3‎ 150mL اوبه د ايشيدو ترحده تودي ک‎7‎ئ او د جوړې خميرې برخه په ک‎3‎ واچوئ 50mL د خوړو دمال/‏‎3‎ مشبوع محلول ور زيات ک‎7‎ئ د ‏'و ‏'ا'کو عطرو له زياتو لو وروسته بيا لو*ي په يخو اوبو ک‎3‎ کي‎8‎دئ چ‎3‎ سوړ شي،‏請 ابون په قالب ک‎3‎ واچوئ،‏ د دې عملي‎3‎ د سرته رسولو په پاى ک‎3‎ جوړ شوى 請 ابون امتحان ک‎7‎ئ.‏(٢٣-٣) شکل د 請 ابون جوړولو پ‎7‎اونه57

(٢٤-٣) شکل ډوډۍ‏'و قيمته قندونهکاربو هايدريتونهد کاربو هايدريتونو ا 請 طلاح هغو مرکبونو ته کارول کي‎8‎ي چ‎3‎ له کاربن،‏هايدروجن او اکسيجن خخه تشکيل شوي دي،‏ عمومي فورمول ي‎3‎،C 12 دH 22O 11C 6 او بورهH 12OC n دې؛ لکه : ‏-لوکوز 6(H 2O) mO) 6 ، C 6 (H 2 بورهعمومي فورمول په ب‎2‎ه ي‎3‎ داس‎3‎ هم ليکلى شو:‏ ‏-لوکوز. C12 (H2O)11دا فورمولونه د دې لامل ‏-ر$يدلي وو،‏ فکرو شي چ‎3‎ کاربوهايدريتونه د کاربن اوبهلرونکي مرکبونه دي،‏ دا 請 حيح نوم نه دي؛ خو دا نوم ورته په کار وړل شوى دى.‏کاربو هايدريتونه د استعمال ډير ‏$ايونه لري ‏$ين‎3‎ ي‎3‎ د خوړو په تو-ه د انرژيد توليد لپاره استعمال کي‎8‎ي همدارن/ه د کاليو او د کورونو د لوازمو؛ لکه ميز،‏‏'وک‎9‎‏،‏ دروازې او کاغذ په جوړولو ک‎3‎ ور ‏'خه ‏-"ه اخيستل کي‎8‎ي.‏کاربوهايدريتونه په نباتاتو ک‎3‎ د ضيائي ترکيب ‏(فوتوسنتيز)‏ د عمل‎3‎ محصولاتدي چ‎3‎ د نباتاتو شن‎3‎ پا‎31‎ CO له هوا ‏'خه او اوبه د ري+و په واسطه اخلي او2په ‏-لوکوز باندې ي‎3‎ بدلوي:‏قند په وجود ک‎3‎ د انرژۍ د توليد لپاره په لاندې ډول سوزي.‏د کاربوهايدريتونو ډولونه١- يو قيمته قندونه:يو قيمته قندونه هغه کاربوهايدريتونه دي چ‎3‎ په سادهکاربوهايدريتونو تبديل او هايدروليز نه شي،‏ يا هغه کاربوهايدريتونه چ‎3‎ د نريوتيزابو په شتون ک‎3‎ د هايدروليز په واسطه په ساده موادو نه تجزيه کي‎8‎ي؛ لکه:‏‏-لوکوز،‏ فرکتوز او ‏-لکتوز،‏ يو قيمته قندونه دي.‏٢- دوه قيمته قندونه:‏ هغه قندونه چ‎3‎ د تيزابو په شتون ک‎3‎ په ساده يايو قيمته قندونو هايدروليز کي‎8‎ي،‏ د دوه قيمته قندونو په نامه يادي‎8‎ي.‏ دا چ‎3‎ ددوه قيمته قندونو هر ماليکول د يو قيمته قندونو دوه ماليکولونه لري،‏ په دېاساس دوه قيمته قندونو ته داى سکرايدونه هم وايي.‏ د دې ‏-روپ مهم قندونهسکروز(بوره)‏ لکتوز(د شيدو قند)‏ او مالتوز ‏(د اوربشو قند)‏ دي.‏٣- ‏'و قيمته قندونه:‏ هغه قندونه چ‎3‎ د يو قيمته قندونو په ‏'و ماليکولوسره هايدروليز کيداى شي،‏ د ‏'و قيمته قندونو په نامه يادي‎8‎ي؛ لکه:‏ نشايسته اوسلولوز.‏CH6 12O6 + 6O2 → 6CO2 + 6HO2E حرارت(انرژي)+‏دوه قيمته قندونهيو قيمته قندونهC H O6 12 6C H O12 22 11ضيايي ترکيب6 CO+2+ 6H2O⎯⎯⎯→C6H12O66O2(C6 H10 O5)n58سلولوز نشايسته مالتوز لكتوز سكروز گلكتوز فركتوز گلوكوز

‏-لوکوزC 6 او يو قيمته مهم قند دي،‏ د ان/ورو په اوبو اوشاتوH 12O 6‏-لوکوز چ‎3‎ ماليکولي فورمول ي‎3‎ک‎3‎ په لوړه کچه موندل کي‎8‎ي.‏ په همدې دليل د ان/ورو قند په نامه هم يادي‎8‎ي.‏ بوره او نور قندونهد انسان په بدن ک‎3‎ مخک‎3‎ له دې چ‎3‎ انرژۍ توليد ک‎7‎ي،هايدروليز او په ‏-لوکوز او فرکتوزبدلي‎8‎ي:‏C12H22O11 + H2 O⎯⎯→ C6H12O6 + C6 H12O6فرکتوز + گلوکوز آب + بورههمدارن/ه ‏-لوکوز په نباتاتو ک‎3‎ د فوتوسنتيز د عملي‎3‎په واسطه جوړي‎8‎ي:‏د فوتوسنتيز عمليهکلوروفيلد فوتوسنتيز عمليه6CO + 6H O ⎯⎯⎯⎯⎯→ C H O + 6OO⎯⎯⎯⎯⎯→C2 2 6 12 6 2(٢٥-٣) شکل ان/ور د کاربوهايدريتوسرچينهاكسيجن + گلوکوز اوبه + کاربن داى اکسايدکلوروفيل‏-لوکوز سپين بخنه بلوري ماده ده او خوږ خوند لري خو خوږوالي ي‎3‎ له بورې ‏'خه ل‎8‎ دى.‏ داقند دوين‎3‎ د جريان په واسطه ‏!ول بدن ته رسول کي‎8‎ي.‏ ‏-لوکوز د مغز د حجرو د انرژۍ د پورهکولو ا 請 لي منبع ‏-‏‎2‎ل کي‎8‎ي.‏له ‏-لوکوز ‏'خه په شريني جوړولو ‏(قنادى)،‏ د کوچينيانو خوړو،‏ طبابت او د مشروباتو پهجوړولو ک‎3‎ ‏-"ه اخيستل کي‎8‎ي.‏ تر ‏'و چ‎3‎ کاربو هايدريتونه په ‏-لوکوز بدل نشي،‏ د بدن دننه نهجذبي‎8‎ي.‏فركتوز:‏ د فرکتوز ماليکولي فورمول د ‏-لوکوز په شانC 6 دي،‏ فرکتوز،‏ شاتو،‏ پخو ميوو او د ‏-لا نو پهH 12O 6شيره ک‎3‎ له ‏-لوکوز سره يو ‏$اي پيدا کي‎8‎ي اوله ‏-لوکوز نهزيات خوږ دى.‏ په اوبو ک‎3‎ د حل کيدو وړ دي.‏(٢٦-٣) شکل د ‏$مکي توتد فرکتوز سرچينه59

سکروز(بوره):‏ سکروز د چغندر يا ‏-ني په قند مشهور دى،‏ دا يو دوهقيمته قند د يو ماليکول ‏-لوکوز او يو ماليکول فرکتوز ‏'خه جوړ شوى دي.‏سکروز يوه سپينه بلوري او خوږه ماده ده چ‎3‎ د تيزابو يا انزايمونو په شتونک‎3‎ په دوو ماليکولونو ‏(-لوکوز او فرکتوز)‏ هايدروليز ک‎85‎ي.‏CHCl12H22O11+ H2O⎯⎯→C6H12O6+ C6H12O6 ⎯⎯⎯ →فرکتوز + گلوکوز اوبه+‏ سکروزبوره له ‏-نيو او چغندرو ‏'خه داس‎3‎ لاس ته را$ي،‏ چ‎3‎ د ‏-نيو او چغندرو اوبهد فشار په واسطه باسي،‏ بيا په ک+‏‎3‎ اوبه نه رسيدلي چونه اچوي چ‎3‎ فاضلهمواد ‏(پروتيني مواد)‏ ي‎3‎ لاندې کيني اوپات‎3‎ محلول ي‎3‎ فلتر کوي،‏ فلتر شويمحلول په هوا نه لرونکو دي/ونو ک‎3‎ اچوي او د تودوخ‎3‎ په واسطه ي‎3‎ اوبهتبخير وي.‏ هغه اومه قند چ‎3‎ په دې ډول لاس ته را$ي سپين رن,‏ نه لري ؛نو د دې لپاره چ‎3‎ سپين قند لاس ته راوړلي شي،‏ د رن/ه موادو د جذب لپارههغه بيا په اوبو ک‎3‎ حل کوي او د فعالو سکارو له فلتر ‏'خه ي‎3‎ تيروي،‏ فلترشوي مايع د دويم ‏$ل لپاره په هوا نه لرونکو دي/ونو ک‎3‎ اچول کي‎8‎ي او اوبهي‎3‎ تبخيري‎8‎ي.‏ په پايله ک‎3‎ د استعمال وړ سپين سکروز حا 請 لي‎8‎ي.‏بوره په کورونو ک‎3‎ په ډول،‏ ډول خوړو ک‎3‎ کارول کي‎8‎ي.‏ له سکروز ‏'خه داکزاليک تيزاب جوړوي.‏ که سکروز د سرک‎3‎ له تيزابو يا د ميوو اوبو سره ديوه وخت لپاره ا‎4‎شول شي،‏ د سکروزو يوه برخه؛ لکه ‏'ن/ه چ‎3‎ مخک‎3‎وويل شول،‏ په يو قيمته قند بدلي‎8‎ي چ‎3‎ ډير خوږ دى او نه متبلور کي‎8‎ي؛ نو‏$که د مربا،‏ چاکليت اوشريني په جوړولو ک‎3‎ ترې کار اخيستل کي‎8‎ى.‏لکتوز:‏ لکتوز يو دوه قيمته قند دى چ‎3‎ دشيدو د قند په نامه هم يادي‎8‎ي.‏ د ا قندد ‏!ولو حيواناتو په شيدو ک‎3‎ موندل کي‎8‎ي.‏ د انسان شيدې په سلو ک‎3‎ 6% ، د غواشيدى په سلو ک‎4%3‎ لکتوز لري.‏ د لکتوز خوږ والي نسبت بورې ته ل‎8‎ دى.‏ لکتوزد انزايم او اوبو په اغيزه په يو ماليکول ‏-لوکوز او يو ماليکول ‏-لکتوز هايدروليزکي‎8‎ي.‏(٢٧-٣) د بورې جوړول له د مال/‏‎3‎ تيزاب ⎯(٢٨-٣) شکل د بوري استعمال په چاکليت جوړولو ک‎3‎چغندرو ‏'خه60

6126‏'و قيمته قندونهدا قندونه د هايدروليز د عملي‎3‎ په واسطه د يو قيمته قندونو په ‏'و ماليکولوله لاندې معادل‎3‎ سره سم تجزيه کي‎8‎ي:‏( Cn+ nH O ⎯→nC H O6H10O5)2يو قيمته قندونه آب + ‏'و قيمته قندونهد ‏'و قيمته قندونو له ډل‎3‎ ‏'خه نشايسته او سلولوز مهم قندونه دي.‏نشايسته:‏ نشايسته په يخو اوبو ک‎3‎ حل کي‎8‎ي او په ‏-رمو اوبو ک‎3‎ نه حلکي‎8‎ي،‏ کله چ‎3‎ نشايست‎3‎ ته له اوبو او تيزابونو سره تودوخه ورک‎7‎ل شي دکاربو هايدريتونو په ساده ماليکولونو تجزيه کي‎8‎ي.‏د نشايست‎3‎ مهم‎3‎ سرچين‎3‎ جوار،‏ غنم،‏ وريج‎3‎‏،‏ لوبيا،‏ نخود او کچالو دي.‏اوم‎3‎ ميوې هم نشايسته لري.‏⎯→ک‎7‎نهد نشايستي پ‎5‎ژندنهد اړتيا وړ لوازم او مواد:‏ د ايودينو نرىمحلول،‏ کچالو،‏ چاقو.‏ک‎7‎نلار:‏ د چاقو په واسطه د کچالو پوستکيلري ک‎7‎ئ،‏ وروسته بيا پر نوموړي کچالو يو يا دوه‏'ا'کي د ايودينو محلول واچوئ د محلول اغيزهو-ورئ چ‎3‎ کچالو ‏'ه ډول رن,‏ ‏$انته غوره کوي.‏د تجرب‎3‎ پايله وواياست.‏(٢٩-٣) شکل د آيودين اغيزه په کچالو باندېسلولوز:‏ د سلولوز ماليکولونه له نشايست‎3‎ د ماليکولونو ‏'خه غ دي او پهطبيعت ک‎3‎ نسبت نشايست‎3‎ ته زيات پيدا کي‎8‎ي.‏ د نباتاتو د حجرو ديوالونه لهسلولوز ‏'خه جوړ شوي دي،‏ لر-ي او مالوچ ‏(پنبه)‏ د سلولوز دوه مهم‎3‎ سرچين‎3‎دي.‏ د فلتر کاغذ خالص سلولوز دى.‏ سلولوز د پوډرو او هم د ري+و په شکلوجود لري.‏ په اوبو او عضوي حل ک‎5‎دونکو ک‎3‎ نه حل کي‎8‎ي.‏61

د در‎4‎م ‏'پرکي پو*تن‎3‎62د در‎4‎م ‏'پرکي لن‎6‎يزله ايتايل الکولو ‏'خه په روغتيا ک‎3‎ د ضد عفوني مادې په تو-ه ‏-"ه اخيستل کي‎8‎ي.‏که چيرې د اکسيجن اتوم له دوو عضوي بقيو(‏R‏)‏ سره اړيک‎3‎ ولري،‏ مرکب ي‎3‎ د ايتر په نامه ياد‎84‎يالديهايدونه او کيتونونه اکسيجن لرونکي عضوي مرکبونه دي چ‎3‎ په الديهايد ک‎3‎ وظيفوي گروپدي.‏−COاو د کيتون)هغه عضوي مرکبونه چ‎3‎ يو ډول وظيفوي ‏-روپونه لري،‏ تقريباً‏ مشابه فزيکي او کيمياوي خواص لري.‏د عضوي تيزابونو او الکولونو له تعامل ‏'خه اوبه او ايستر لاس ته را$ي.‏وازدي د مشبوع شحمي تيزابونو او ‏-ليسرينو ايسترونه دي.‏ستياريک اسيد مشبوع شحمي تيزاب دى.‏مايع غوړي د کتلست په شتون ک‎3‎ د هايدروجنيشن د عملي‎3‎ په واسطه په جامدو غوړيو بدلي‎8‎ي.‏請 ابون د شحم‎3‎ تيزابونو د سوديم يا پوتاشيم مال/ه ده.‏کاربو هايدريتونه په يو قيمته،‏ دوه قيمته او ‏'و قيمته قندونو ويشل شوي دي.‏‏-لوکوز د مغز د حجرو د انرژي ا 請 لي پوره کوونکى دى.‏نشايسته او سلولوز د ‏'و قيمته قندونو له ډل‎3‎ ‏'خه مهم قندونه دي.‏( −)O( −C− Hهره پو*تنه ‏'لور ‏$وابه لري چ‎3‎ يو ي‎3‎ سم دى.‏ تاس‎3‎ سم ‏$واب په ن+ه ک‎7‎ئ.‏1- په لاندې فورمولو ک‎3‎ کوم يو د الکولو فورمول دي؟الف)‏ ب)‏ ج)‏ د)‏2- په لاندې فورمولونو ک‎3‎ کوم يو د ايتانول فورمول دى؟الف)‏ ب)‏ ج)‏ د)‏3- د ميتايل الکولو د لاس ته راوړلو لپاره له لاندې کومو دوو مرکبونو ‏'خه کار اخيستل کي‎8‎ي؟الف)‏ او ب)‏ او ج)‏ او د)‏ او4- ايتلين ‏-لايکول الکول . . . دى.‏الف)‏ يو قيمته دى ب)‏ دوه قميته دى ج)‏ درې قيمته دى د)‏ ‏'و قيمته دي5- د عضوي تيزابونو عمومي فورمول عبارت ................ دى:‏CH2 5− COOH− OH− OH− CH 3CHCO3− OH− OHH O2 2CH3− CHO− COOHHO2COالف)‏ ب)‏ ج)‏ د)‏6- بنزالديهايد د لاندينو کومو موادو د غوړيو په نامه شهرت لري:‏الف)‏ پنبه دان‎3‎ ب)کون%لو ج)‏ تر خو بادمو د)‏ ش‎7‎ شمو−O−HCO2 2H− HO2CO− OH− COOH

7- د کيتونونو وظيفوي ‏-روپ عبارت دى له:‏الف)‏ ب)‏ ج)‏ د)‏لاندې جمل‎3‎ په ‏$ير سره و-ورئ؛ سمه جمله ي‎3‎ د ‏(س)‏ په تورې او ناسمه ي‎3‎ د ‏(نا)‏ په تورين+ه ک‎7‎ئ:‏8- ميتايل الکول د لر-ي د الکول په نامه يادي‎8‎ي9- د ميتايل الکولو ‏'+ل د ړند‎4‎دو او مرګ سبب ‏-ر$ي ) (10- ‏-ليسرين يودوه قيمته الکول دي.‏11- د ايسترو عمومي فورمول COOR دى.‏() 12- د فارم الديهايد ٤٠٪ محلول د فارملين په نامه يادي‎8‎ي لاندې د پا‎31‎ پرمخ ‏*ي لوري ته پو*تن‎3‎ اوکي‎0‎ لوري ته ډ‎4‎ر ‏$وابونه لکيل شوي دي،‏ تاسيد پو*تن‎3‎ ‏$واب پيدا ک‎7‎ئ او شم‎5‎ره ي‎3‎ د پو*تن‎3‎ د پاى د ل‎5‎نديو په من#‏ ک‎3‎ وليکي.‏پو*تن‎3‎13- د ايترو وظيفوي ‏-روپ دى.‏ ) (14- کوم الکول د دوه قيمته الکولو په نوم يادي‎8‎ي ) (15- کيتون ‏'ه شي دى؟ ) (16- د اسيتون په واسطه کوم مواد حل کيداي شي؟ ) (17- د اسيت الديهايد فورمول ‏'ه شي دي؟ ) (18- د H-CHO بين المللى نوم ‏'ه شي دى؟ ) (19- د بين المللى نوم ‏'ه شي دى؟ ) (CO( )( )( )لاندې جمل‎3‎ په ‏'ير سره ولولي،‏ تش ‏$ايونه ي‎3‎ په مناسبو کلمو ډک ک‎7‎ئ:‏20- ايتر هغه عضوي مرکب دي چ‎3‎ د ......................................... وظيفوي ‏-روپ لري.‏- C 2 د ......................................... په نامه يادي‎8‎ي.‏H 5-2122- د ايترو لوم‎7‎ي مرکب ......................................... دى.‏CH 3 مركب IUPAC نوم....دى.‏-CO- CH 323- د‏$وابونهCH -13-CHO2- هغه مرکبونه دي چ‎3‎ کاربونيل وظيفوي‏-روپ ولري.‏-O- -34- ميتانل5- الديهايد او عضوي تيزاب6- چ‎3‎ دوه ‏-روپه هايدروکسيل ولري.‏7- عضوي مواد ورنس او رن,‏C = O8- ايتانول−COOH−CO H−CHOCH3− CH2− OH24- CHO - د ......................................... وظيفوي ‏-روپ دى.‏لاندې پو*تن‎3‎ تشريح ک‎7‎ي:‏25- وظيفوي ‏-روپونه د ب‎5‎ل/‏‎3‎ سره رو*انه ک‎7‎ئ.‏26- د الکولو طبقه بندې هغو د ډولونو او د OH د گروپونو د شمير پر بنس له ب‎5‎ل/‏‎3‎ سره رو*انه ک‎7‎ئ.‏27- ايستر تعريف او ب‎5‎ل/ه ي‎3‎ وړاندې ک‎7‎ئ.‏28- شحمي تيزابونه له بيل/‏‎3‎ سره وسپ‎7‎ئ.‏29- د اوليين غوړي رو*انه ک‎7‎ئ.‏30- يو قيمته،‏ دوه قميته او ‏'و قميته قندونه له ب‎5‎ل/و سره شرحه ک‎7‎ئ.‏63

‏'لورم ‏'پرکىد عضوي مرکبونو تعاملونهلکه ‏'ن/ه چ‎3‎ د مخه مو د عضوي مرکبونو فزيکي خواص او ډولونه ولوستل،‏دهغو په باره ک‎3‎ مو معلومات ترلاسه ک‎7‎ل،‏ عضوي مرکبونه د فزيکي خوا 請 وسرب‎5‎ره کيمياوي خواص هم لري.‏که چيرې يوه م‎2‎ه يا يوه کيله په آزاده هوا ک‎3‎ پري ک‎7‎و،‏ وروسته له ل‎8‎ وخت‏'خه يي رن,‏ بدلون مومي چ‎3‎ دغه بدلون د موجودو عضوي موادو دکيمياوي تعاملونو له کبله من%ته را$ي.‏ زيات شم‎5‎ر داس‎3‎ عضوي مرکبونه همشته چ‎3‎ په 請 نعت ک‎3‎ د ډيرو ‏-"ورو موادو په تو-ه کارول ک‎85‎ي؛ لکه الکولونه،‏دارودرمل،‏ پلاستيکونه او نور چ‎3‎ دا ‏!ول د کيمياوي تعاملونو په پايله ک‎3‎ من%تهراغلي دي.‏د عضوي مرکبونو د کيمياوي خوا 請 و په مطالعي سره به دا زده ک‎7‎ئ چ‎3‎عضوي مرکبونه کوم ډول کيمياوي تعاملونه سرته رسولى شي او دکومو شرايطولاندې کيمياوي تعاملونه سرته رسوي؟ د عضوي مرکبونو تعاملونه زمون‎8‎ پهور$يني ژوند او 請 نعت ک‎3‎ ‏$ه اهميت لري؟ په دې ‏'پرکي ک‎3‎ به دعضويمرکبونو د تعاملونو ډولونه زده ک‎7‎ئ او پورتنيو پو*تنو ته به ‏$واب ورک‎7‎ئ.‏64

د عضوي مرکبونو تعاملونو ډولونهعضوي مرکبونه يو شم‎5‎ر کيمياوي تعاملونه سرته رسوي چه عبارت دىله تعويضي تعاملونو،جمعي تعاملونو او نور،‏ هريوي‎3‎ په لاندې تو-ه مطالعهکوو:‏تعويضي تعاملونه Reactions) (Substitutionهغه تعاملونو ته وايي چ‎3‎ ديو مرکب دماليکول يو يا ‏'و اتومه د نورو اتومونوپه واسطه عوض شي.‏ بايد وويل شي چ‎3‎ په مشبوع هايدروکاربنونو ک‎3‎تعويضي تعاملونه تر سره ک‎85‎ي چ‎3‎ بيل/‏‎3‎ ي‎3‎ په لاندي ډول دي:‏HH −C − H + Cl −Cl ⎯⎯→H −C − Cl + HClHHHر‎1‎ا‏'رن/ه چ‎3‎ ليدل ک‎85‎ي،‏ ميتان د ر‎1‎ا په شتون ک‎3‎ د کلورين غاز سره چ‎3‎يو هلوجن دئ،‏ تعامل کوي،‏ په پورتن‎9‎ کيمياوي معادله ک‎3‎ د ميتان يو اتومهايدروجن د کلورين د يوه اتوم سره تعويض شوي دئ،‏ ميتايل کلورايد اوهايدروجن کلورايد ي‎3‎ جوړ ک‎7‎ي دي.‏ د پورتن‎3‎ تعويضي تعامل دوام لاندېليدلي شو:‏CH Cl + Cl−Cl⎯⎯→ CHCl + HCl3 2 2ميتلين كلورايد كلورين ميتايل كلورايدCH Cl + Cl−Cl⎯⎯→CHCl + HCl2 2 3كلوروفارمر‎1‎اCHCl + Cl−Cl ⎯⎯→ CCl + HCl3 4كاربن تتراكلورايدر‎1‎اCl ⎯⎯→ Cر‎1‎ا+65

ک‎7‎نهC) 2 تعويضي تعامل له يو ماليکول برومينو سره د يوې کيمياوي معادلي په واسطه و*يئ،‏ حا 請 ل شوي مرکبونهH 6د ايتان )ي‎3‎ و نوموئ.‏د بنزين تعويضي تعاملونه:‏ بنزين هغه مرکب دى چ‎3‎ د مشبوعهايدروکاربنونو په ‏'‏‎5‎ر تعويضي تعاملونه سرته رسوي،‏ د ساري په تو-ه دامرکب د ‏-و-‏‎7‎و د تيزابو په شتون ک‎3‎ له ‏*ورې تيزابو سره تعامل کوي اونايتروبنزين جوړوي:‏HHH HHH+HH NO 2H O2 4H−O− O ⎯⎯⎯⎯→ + H2 2OH HHنايترو بنزينپه پورتني تعامل ک‎3‎ د بنزين د ماليکول يو اتوم هايدروجن په نايترو گروپ) NO − ( تعويض شوى دى،‏ نايتروبنزين او اوبه ي‎3‎ تشکيل ک‎7‎ي دي.‏2نايتروبنزين چ‎3‎ د بنزينو له نايتروجني مشتقاتو ‏'خه دي،‏ د رن/ه موادو په請 نعت ک‎3‎ د لوم‎7‎نيو موادو په تو-ه استعمال‎85‎ي.‏بنزين له هلوجنو سره هم تعويضي تعامل سرته رسوي اود بنزين هلوجنيمرکبونه جوړوي؛ لکه:‏HHH H HHH ClFe+ Cl − Cl ⎯⎯→+ HClHH HH(Addation Reactionجمعي تعاملونه Reactions) (Additionجمعي تعاملونه هغه تعاملونه دي چ‎3‎ د بيلا بيلو موادو دوه يا ‏'و ماليکولونهسره تعامل کوى او په پايله ک‎3‎ د نوي مرکب ماليکولونه جوړ وي؛لکه:‏CH2 = CH2+ Br −Br ⎯⎯→ ne 1CH2Br− CH2Br1, 2 − ibromoethane Cاوبه +‏-و-‏‎7‎وتيزابكلورو بنزينشوره تيزاب +بنزينبنزين66

د يادون‎3‎ وړ ده چ‎3‎ په غيرمشبوع هايدروکاربنونو ‏(الکينو او الکاينو)‏ ک‎3‎ دجمعى تعاملونو د فعاليت مرکز د دوه ‏-ون‎3‎ او درې ‏-ون‎3‎ رابطو شته والىپه هغو ک‎3‎ دى؛ لکه:‏ الکينونه د کتلست په شتون ک‎3‎ له هايدروجن سرهجمعي تعامل ترسره او مشبوع هايدروکاربنونه جوړوي:‏CH = CH + H ⎯⎯⎯→ i CH −CH2 2 2 3 3په همدې ترتيب الکينونه له هلوجنو سره هم جمعي تعامل تر سره کوي؛د ساري په تو-ه:‏ د پروپينو جمعي تعامل له آيودينو سره نوى مرکب1,2-di iodo propane د لاندې معادلي سره سم جوړوي:‏CH3− CH = CH2 + I2 ⎯⎯→CH3−CHI −CH2Iک‎7‎نه(Cl 2 سره تعامل وک‎7‎ي،‏ کوم مرکب لاسته را$ي؟ معادله ي‎3‎ په خپلو کتابچو ک‎3‎(C 2 له کلورين )H 4که چ‎5‎رې ايتلين )وليکئ او نوم ي‎3‎ دايوپک په طريق‎3‎ سره کي‎8‎دئ.‏الکينونه له هلوجني تيزابو سره هم جمعي تعاملونه سرته رسوي چ‎3‎ پهپايله ک‎3‎ ي‎3‎ نوي مرکبونه جوړ‎84‎ي؛ لکه:‏ د ايتلين تعامل له HCl سره نويمرکب د ايتايل کلورايد په نامه ، له لاندې معادلي سره سم لاس ته را$ي:‏CH2 = CH2 + HCl ⎯⎯→CH3−CH2Clهمدارن/ه الکينونه له اوبو سره د ‏-و-‏‎7‎و تيزابو په شتون ک‎3‎ جمعي تعاملترسره کوي؛ د بيل/‏‎3‎ په تو-ه:‏ ايتلين له اوبو سره د ‏-و-‏‎7‎و تيزابو د کتلست پهشتون ک‎3‎ تعامل کوي،‏ د ايتانول مرکب جوړوي:‏H OCH = CH + H O⎯⎯⎯⎯→CH −CHOH2 42 2 2 3 2پورتن‎9‎ تعامل د هايدريشن (Hydration) د تعامل په نامه هم ياد‎84‎ي.‏الکاينونه هم جمعي تعاملونه ترسره کولاى شي.‏الکاينونه له هلوجنو ‏(کلورينو،‏ برومينو،‏ او آيودينو)‏ سره جمعي تعاملونهتر سره کوي.‏67

که چ‎5‎رې پروپاين له برومينو سره تعامل وک‎7‎ي،‏propene 1,2-dibromoحا 請 ل‎85‎ي.‏CH3 − C ≡ CH + Br − Br ⎯⎯→CH3− CBr = CHBr1,2-dibromo propeneهمدارن/ه د استلينو او د کلورينو جمعي تعامل د کاربن تيترا کلورايدCCl‏)محلل 4 په شتون ک‎3‎ په دوو پ‎7‎اوونو ک‎3‎ سرته رس‎85‎ي چ‎3‎ وروستي)مرکب تتراکلوروايتان جوړوي،‏ د کيمياوي تعامل معادله ي‎3‎ په لاندې ډولده:‏١)CClCH≡ CH + Cl−Cl⎯⎯⎯→ 4CHCl=CHCl1.2-dichloroethene( CCl )2) CHCl = CH Cl + Cl −Cl ⎯⎯⎯⎯→ 4 CHCl −CHCl2 21,2-dichloroethelene 1,1,2,2-tetrachloroethaneک‎7‎نهکه چ‎5‎رې استلين له برومينو سره د کاربن تتراکلورايد محلل په شتون ک‎3‎ تعامل وک‎7‎ي کوم مرکب حا 請 ل‎85‎ي؟ کيمياوي معادلهيي په کتابچوک‎3‎ وليکئ.‏هايدروجنيشن (Hydrogenation)کله چ‎3‎ غيرمشبوع هايدروکاربنونه ‏(الکينونه او الکاينونه)‏ د هايدروجن پهواسطه د Pd, Pt ,Ni کتلست په شتون ک‎3‎ مشبوع شي او الکان حا 請 لشي،‏ دا ډول تعامل د هايدروجنيشن د تعامل په نامه ياد‎84‎ي؛ لکه:‏CH − CH = CH + H ⎯⎯⎯→ P CH −CH −CHPropaneiCH≡ CH + 2H ⎯⎯⎯→CH −CH3 2 2 3 2 32 3 368

دي هايدريشن (Dehydration)له يوه عضوي مرکب ‏'خه ديوې اوبه جذبوونک‎3‎ مادي په واسطه د اوبوماليکولونو ايستلو ته د دي هايدريشن تعامل وايي:‏H OCH −CH −OH⎯⎯⎯⎯→ CH = CH + H O2 43 2 2 2 2که چ‎5‎رې ديوې اوبه جذبوونک‎3‎ مادې په واسطه د ايتايل الکولو له دووماليکولونو ‏'خه يو ماليکول اوبه وايستل شي،‏ په پايله ک‎3‎ داى ايتايل ايترلاس ته را$ي:‏H O2CH −CH −OH ⎯⎯⎯⎯→CH −CH −O −CH − CH + H O2 43 2 3 2 2 3 2داى ايتايل ايتر ايتانولپه ت‎5‎رو کلونو ک‎3‎ له داي ايتايل ايتر ‏'خه د ب‎3‎ هو*ى مادې په توگه کار اخيستلک‎5‎ده.‏(١-٤) شکل رن%ور د ب‎3‎ هو*ى پهحالت ک‎3‎ د ايتر په واسطهک‎7‎نهد دې هايدريشن تعامل په واسطه له ميتانول د دوو ماليکولونو ‏'خه کوم ايترلاس ته را$ي؟ د تعامل معادله ي‎3‎ په خپلوکتابچوک‎3‎ وليکئ او هم د تعامل د محصول نوم وليکئ.‏هايدروليز (Hydrolysis)که چ‎5‎رې يوه عضوي او يا غير غضوى ماده د اوبو په واسطه په آيونونو ‏!و!هاو د اوبو له آيونونو سره متقابل عمل تر سره ک‎7‎ي،‏ دې تعامل ته هايدروليزوايي؛لکه:‏ د ميتايل استيت تعامل له اوبو سره چ‎3‎ د سرک‎3‎ تيزاب او ميتانولور'خه لاس ته را$ي.‏69

د هايدروليز له تعامل ‏'خه په 請 نعت ک‎3‎ ‏-"ه اخ‎5‎ستل ک‎85‎ي،‏ وازده چ‎3‎يو ايستر دى د NaOH د محلول په واسطه هايدروليز ک‎85‎ي او 請 ابونلاس ته را$ي.‏سوديم ستياريت‏(صابون)‏OCH3−O −C −C17H35 CH2−OHOCH−O−C− C17H35 + 3 aOH⎯⎯→CH− OH+3C17H35COO aOCH −O−C−C H CH −OH2 17 35 2Oتحمض (Oxidation)يوې مادي ته اکسيجن ور کول او له هغ‎3‎ ‏'خه د هايدروجن اخ‎5‎ستلوعمليي ته تحمض وايي.‏همدارن/ه کله چ‎3‎ د يوه عنصر اتومونه په يوه کيمياوي تعامل ک‎3‎ الکترونله لاسه ورک‎7‎ي،‏ مثبت چارج ي‎3‎ لوړي‎8‎ي نو د مثبت چارچ لوړيدلو عملي‎3‎ته تحمض يا اکسيديشن وايي؛ لکه:‏ لاندې تعامل ک‎3‎ چ‎3‎ CuO په ک‎3‎د اکسيدانت وظيفه په غاړه لري،‏ د اکسيديشن تعامل ترسره کي‎8‎ئ:‏CuO3 2 3 2CH −CH −OH ⎯⎯⎯→CH −C − H + H O + Cuسون (Combustion)هغه کيمياوي تعامل چ‎3‎ د چ"ک اکسيديشن عملي‎3‎ په واسطه تر سرهشي،‏ تودوخه او ر‎1‎ا توليد ک‎7‎ي،‏ د سون ‏(احتراق)‏ په نامه سره ياد‎84‎ي.‏ ډيرعضوي مرکبونه د سو$يدو په واسطه په کاربن داى اکسايد،‏ اوبو او تودوخ‎3‎بدل‎85‎ي.‏ لکه:‏ ميتان چ‎3‎ په شين بخونه لمب‎3‎ سو$ي:‏تودوخهO OCH −C−O − CH + H O ⎯⎯→CH −C − OH + CH −OH3 3 2 3 3تودوخه⎯→ميتانول + اسيتيک اسيد اوبه + ميتايل اسيتتپه پورتني تعامل ک‎3‎ مس ارجاع شوي دي او عنصري مس من#‏ ته راغليدي،‏ د کاربن اتومونه د الکول مرکب په ماليکول ک‎3‎ اکسيدى او په پايله ک‎3‎اسيت الديهايد لاسته راغلي دي.‏CH4+ 2O2 ⎯⎯→ CO2 + 2H2O+CH3−CH2− OH + 3O2⎯⎯→ 2CO2+ 3H2O+70

ک‎7‎نهد سون آزمي+تد اړتيا وړ لوازم او مواد:‏ تولوين،‏ ايتانول،‏ هگزان،‏ د پنب‎3‎ پلته او اورلگ‎5‎د.‏ک‎7‎نلار:‏ يوه پلته په تالوين،‏ بله پلته په ايتانول او بله پلته په هگزان باندې غوړه ک‎7‎ئ،‏ بيا هرې يوې ته ي‎3‎ اور ولگوئ،‏ د لمبورن,‏ ډول ي‎3‎ په خپلو کتابچو ک‎3‎ وليکئ.‏ارجاع (Reduction)ارجاع د تحمض سرچپه عمليه ده،‏ يعن‎3‎ پر يو عضوي مرکب باندې دهايدروجن د اتومونو نصبول يا له عضوي مرکب ‏'خه د اکسيجن اخ‎5‎ستلوعملي‎3‎ ته ارجاع وايي؛ يا په بل عبارت،‏ د عنصرونو داتومونو د منفي چارجلوړيدلو ته په يو کيمياوى تعامل ک‎3‎ ارجاع ويل کي‎8‎ى.‏د بيل/‎3‎ په تو-ه:‏ پروپين چ‎3‎ دوه ‏-ون‎3‎ اړيکه لري،‏ د يو ماليکول هايدروجنپه نصب کيدو سره دوه ‏-ون‎3‎ اړيکه په يو ‏-ون‎3‎ اړيک‎3‎ بدل‎85‎ي او مشبوعهايدروکاربن جوړوي:‏N3− CH = CH2+ H2⎯⎯→CH3− CH2− CH3دا ډول تعامل د هايدروجنيشن په نامه هم ياد‎84‎ي.‏CHک‎7‎نهلاندې معادل‎3‎ بشپ‎7‎ې ک‎7‎ئ:‏i3− = −3+ 2⎯⎯→a)CH CH CH CH HOi3− −3+ 2⎯⎯→i3 2b)CH C CH Hc)CH −C≡C− H+ H ⎯⎯→71

د انشقاق عمليه (Cracking)د غ"و ماليکولونو ‏!و!ه کول او د وړو ماليکولونو لاس ته راوړل د تودوخ‎3‎ اوکتلست په تودوخي واسطه د انشقاق عملي‎3‎ په نامه ياد‎84‎ي.‏ په ‎١٩١٣‎م کال ک‎3‎کيميا پوهانو د انشقاق عملي‎3‎ په واسطه د لوړې تودوخ‎3‎ او کتلست په شتون دالکانونو غ ماليکولونه مات ک‎7‎ل،‏ او د کوچنيو مرکبونو په ماليکولونو ‏(د پترولود ماليکولونو)‏ ي‎3‎ بدل ک‎7‎ل د انشقاق له عملي‎3‎ ‏'خه د تيلو په 請 نعت ک‎3‎ کارC 16 H 34 مرکب چ‎3‎ غ ماليکول لري،‏ داخيستل کي‎8‎ئ؛ د بيل/‏‎3‎ په تو-ه:‏C 8 په ماليکولونو ‏!و!ه کي‎8‎ئ:‏H 18C 8 اوH 16انشقاق د عملي‎3‎ په واسطه د700 oC H ⎯⎯⎯⎯→ C C H + C H16 34 8 16 8 1872اوكتان + اوكتين هگزاديكان⎯→زياتي معلوماتپه 請 نعت ک‎3‎ کولاي شو،‏ کوچني ماليکولونه چ‎3‎ د کاربن د اتومو شم‎5‎ري‎3‎ له ١ ‏'خه تر ١٤ يااضافه وي له غ"و ماليکولونو ‏'خه د انشقاق د عملي‎3‎ په واسطه لاس ته راوړ.‏ هغه ماليکولونهچ‎3‎ د کاربن د اتومونو شم‎5‎ري‎3‎ له ٥ ‏'خه تر ١٢ پورې وي په پترولو ک‎3‎ د استفادي لپاره کارولک‎85‎ي.‏ د تصفي‎3‎ په دست/اه ک‎3‎ يو شم‎5‎ر ماليکولونه چ‎3‎ د کاربن د اتومو شم‎5‎ري‎3‎ له ١ ‏'خه تر ٤پورې وي د انشقاق په عمليه ک‎3‎ تشکيل‎85‎ي،‏ چ‎3‎ ب‎3‎ له ‏$ن‎6‎ ‏'خه سو$ي،‏ په دې ډول د انشقاقد عملي‎3‎ تودوخه پوره کوي.‏SiO ٢ د کتلست په تو-ه استعمال‎85‎ي،‏ تاس‎3‎ پوه‎85‎ئ چ‎3‎Al 2 اوO 3د انشقاق په عمليه ک‎3‎کتلست د کيمياوي تعامل سرعت ‏(دلته د انشقاق عمليه)‏ زياتوي خو پخپله نه مصرف ک‎85‎ي.‏ دکتلستي انشقاق عمليه د انرژي د مصرف له مخ‎3‎ د کارولو ‏*ه ‏$اى لري؛ ‏$که چ‎3‎ د انشقاقعمليه د 700 o C د تودوخ‎3‎ پر ‏$اى په 500 o C تودوخه ک‎3‎ سرته رس‎85‎ي.‏پوليمرايزيشن (Polymerization)هغه عمليه چ‎3‎ د يو ‏!اکلي فشار،‏ تودوخ‎3‎ او کتل‎5‎ست په شتون ک‎3‎ د عضوي مرکب د‏'و ماليکولونو يو ‏$اى کيدوته چ‎3‎ په پايله ک‎3‎ ي‎3‎ يو نوي مغلق ماليکول لاس ته را$يداس‎3‎ چ‎3‎ له لوم‎7‎نيو موادو ‏'خه خواص ي‎3‎ توپير ولري،‏ د پوليمرايزيشن عملي په نامهيادي‎8‎ي ، د ايتلين د ماليکولونو دپوليمرايزيشن ‏'خه پولي ايتلين حا 請 ل کي‎8‎ې:‏nCH2= CH2⎯→( CH − CHEthene Polyethelene2 2)n

پلاستيکي لو*ي د ايتلين د پوليمير ‏'خه جوړې شوې دي.‏(٢-٤) شکل پلاستيکي بوتلونهزياتي معلوماتپولي وينايل كلورايد :(PVC) يو مصنوعي پولمير دي چ‎3‎ د وينايل کلورايد ‏(کلوروايتين)‏د ‏'و ماليکولونو له پوليمرازيشن ‏'خه حا 請 ل‎85‎ي.‏ په لوم‎7‎ى سر ک‎3‎ وينايل کلورايد د ايتلين اوکلورين له تعامل ‏'خه لاس ته راوړي،‏ بيا له وينايل کلورايد له پوليمرازيشن ک‎5‎دو ‏'خه پوليوينايل کلورايد (PVC) حا 請 ل‎85‎ي:‏ClCH2= CH2⎯⎯→+ CH2− CH2⎯⎯⎯→CH−HC2Cl ClnCHC l2=2= CH ⎯→( CH2− CHCl )nCHClدا پولمير په ور$يني ژوند ک‎3‎ د مختلفو مقصدونو لپاره لکه د کو!و فرش،‏ د اور*ت جام‎3‎‏،‏پلاستيکي پايپونه،‏ مصنوعي ‏'رمن‎3‎ په جوړولو ک‎3‎ په کار وړل کي‎8‎ئ.‏(٣-٤) شکل د PVC ‏$ني توليدات73

د ‏'لورم ‏'پرکي لن‎6‎يزهغه تعاملونه چ‎3‎ د يو مرکب د ماليکول يو يا ‏'و اتومه د نورو اتومونو په واسطه عوض شي،‏ دتعويضي تعاملونو په نامه ياد‎84‎ي.‏هغه تعاملونه چ‎3‎ د دوو يا ‏'و موادو ماليکولونه يا د عنصرونو اتومونه سره يو ‏$اي شي،‏ د جمعيتعاملونو په نامه ياد‎84‎ي.‏الکانونه مشبوع هايدروکاربنونه دي چ‎3‎ تعويضي تعاملونه سرته رسوي.‏غيرمشبوع هايدروکاربنونه ‏(الکينونه او الکاينونه)‏ جمعي تعاملات ترسره کوي.‏د موادو تعامل له اکسيجن سره يا په يوه تعامل ک‎3‎ د الکترون له لاسه ورکولو عملي‎3‎ ته اکسيديشن وايي.‏پر يوه عضوي مرکب باندې د اوبو د ماليکولو ن+لول د هايدريشن په نامه ياد‎84‎ي.‏هغه تعامل چ‎3‎ د يو مرکب ‏'و ماليکولونه تر خا 請 و شرايطو لاندې تعامل وک‎7‎ي او په پايله ک‎3‎ يونوى مرکب جوړک‎7‎ي،‏ د پوليمرايزيشن عملي‎3‎ په نامه ياد‎84‎ي.‏هغه عمليه چ‎3‎ د تودوخي،‏ فشار او کتلست په واسطه غ ماليکولونه د عضوي مرکباتو په کوچنيوماليکولو بدل‎85‎ي،‏ د انشقاق په نامه ياد‎84‎ي.‏74

د ‏'لورم ‏'پرکي پو*تن‎3‎لاندې هره پو*تنه ‏'لور ‏$وابه لري چ‎3‎ يو ي‎3‎ سم دى تاس‎3‎ سم ‏$واب په ن+هک‎7‎ئ.‏1- که چ‎5‎رې يوه عضوي ماده وسو$ي،‏ لاندې کوم مرکبونه ترې لاس ته را$ي.؟الف)‏ اوبه ب)‏ ‏:کاربن داي اکسايد ج)‏ اوبه او کارب‎0‎ ډاي اکسايد د)هي#‏ يو2- د دې هايدريشن تعامل د ... تعامل معکوس دي.‏الف)سو$يدلي ب)‏ تعويضي تعامل ج)‏ هايدروليز د)هايدريشن3- دميتان او د کلورين ‏'لور ماليکولونو د تعامل په پايله ک‎3‎ کم لاندې مرکب لاس ته را$ي؟ ‏(د ر‎1‎ا پهشتون ک‎3‎‏)‏CH 3Cl د)‏ CH 2Cl 2CCl 4 ج)‏CHCl 3 ب)‏الف)‏لاندې جمل‎3‎ په ‏$ير سره ولولئ په خپلو کتابچو ک‎3‎ ي‎3‎ سم‎3‎ جمل‎3‎ د ‏(س)‏ پهتوري او ناسم‎3‎ د ‏(نا)‏ په توري په لينديو ک‎3‎ په ن+ه ک‎7‎ي.‏4- الکانونه جمعي تعاملونه تر سره کوي ) (5- د بنزينو سو$يدو ‏'خه کاربن داي اکسايد،‏ اوبه اوانرژى حا 請 لي‎8‎ي.‏ ) (6- 請 ابون د عضوي تيزابو کلسيمي مال/ه ده.‏ ) (7- د هايدروکابنونو د اکسيديشن په پايله ک‎3‎ د هغوى اکسيجني مشتقات تشکيل‎85‎ي.‏ ) (8- که چ‎5‎رې استلين هايدروجنيشن شي،‏ ايتلين حا 請 ل‎85‎ي.‏ ) (لاندې معادل‎3‎ بشپ‎7‎ه ک‎7‎ئ.‏CH2= CH2+ H2O⎯→CH3COOH+ −OH⎯⎯→C 6H 5COOH + aOH ⎯⎯→CH 4+ Cl2⎯→CH ≡ CH + H2⎯⎯⎯⎯→iC H ⎯⎯→2 2+ O 2CH −CH − CH= CH + H ⎯⎯→3 2 2 2H2 O43 2 2 2 2CH −CH −CH − CH= CH + H O⎯⎯⎯⎯→Pt-9-10-11-12-13-14-15-1675