20.11.2013 Aufrufe

Zur Geschichte der Einfuhrung der jetzigen Ziffern in Europa durch ...

Zur Geschichte der Einfuhrung der jetzigen Ziffern in Europa durch ...

Zur Geschichte der Einfuhrung der jetzigen Ziffern in Europa durch ...

MEHR ANZEIGEN
WENIGER ANZEIGEN

Erfolgreiche ePaper selbst erstellen

Machen Sie aus Ihren PDF Publikationen ein blätterbares Flipbook mit unserer einzigartigen Google optimierten e-Paper Software.

<strong>Zur</strong><br />

cesckke <strong>der</strong> E <strong>der</strong> <strong>jetzigen</strong><br />

Ne<strong>in</strong> <strong>in</strong> hop Éà Gerbert,<br />

E<strong>in</strong>e Studio<br />

von<br />

Professor Dr. H. Weissenborn.<br />

Berl<strong>in</strong>.<br />

Mayer & Millier.<br />

1892.<br />

-<br />

Document<br />

l l II II<br />

0000005900954


sir<br />

storax<br />

*<br />

r'<br />

T s<br />

X Mi<br />

ÏiV3ilth<br />

k<br />

- - -, ^;y-m'V<br />

y<br />

L


Vo r w O r t.<br />

Ais ich vor mehr ais fUnf Jahren me<strong>in</strong>e 'Schrift:<br />

,,Gerbert. Beitrge zur Kenntnis <strong>der</strong> Mathematik (les<br />

Mittelalters" verfasste, hatte ich ke<strong>in</strong>e Ahnung davon,<br />

dass <strong>in</strong> zwei weit von e<strong>in</strong>an<strong>der</strong> entfèrnten Gegenden, <strong>in</strong><br />

Russiand und <strong>in</strong> Frankreich, zwei Forseher zwei wiehtige<br />

Fragen: liber die Reihenfoige von Gerberts Briefen und<br />

über die rtseihaften und unlesbaren Stellen <strong>in</strong> denselben,<br />

zu beantworten und vu itisen bemiiht waren. Dasseibe<br />

Bestreben, etwas beizutragen zu e<strong>in</strong>er richtigen und auf<br />

Thatsachen begri<strong>in</strong>deten Wiirdigung semer Verdienste,<br />

hatte ja auch mich bestimmt, <strong>der</strong> Me<strong>in</strong>ung, die Gerberts<br />

Namen tragende. Geometrie ktiuiue c<strong>in</strong>em und demselben<br />

Verfasser zugeschrieben werden und <strong>der</strong>seibe kt<strong>in</strong>ne Gerbert<br />

gewesen se<strong>in</strong>, entgegenzutret.en, obsehon ich daran zweifelte,<br />

dass c<strong>in</strong>e Absteilung fast 200 Jalire alter, tief greifen<strong>der</strong>,<br />

<strong>durch</strong> dcii TJruck gieichsarn geheiiigter lrrtiimer auf e<strong>in</strong>mal<br />

werde bewirkt werden kt<strong>in</strong>nen. Uni so melir aber auch<br />

hielt joli es fUr Pflieht eiues jeden, die Gri<strong>in</strong>de geltend<br />

zu maehon, die ihn veranlasst haben, diese.r vor <strong>der</strong> Rand<br />

ke<strong>in</strong>en .Lohn verspreehendeii Arbeit sicli zuiii Besten <strong>der</strong><br />

Wissensehaft zu unterziehen, demi nur wenn sic bekirnpft<br />

werden, und alimihlich, nieht aber von selbst, schw<strong>in</strong>deii<br />

soiche irrige Ansichten. Es gereiclite mir daher zu grosser<br />

Freude, nicht nur <strong>in</strong> e<strong>in</strong>er deutschenZeitschrift (<strong>in</strong> Zarneke's<br />

Literarisehem Centralblatt. 1888. Nr. 30. p. 1010-1012),<br />

son<strong>der</strong>n auch <strong>in</strong> Gerberts Vaterland Zustimmung gefunden<br />

zu haben. Denn die Annales du Midi. Toulouse. 1889.<br />

Nr, 2. schreiben <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em H. A." unterzeichneten Artikei


p. 238: L'auteur fait remarquer que depuis longtemps<br />

011eris et Friedle<strong>in</strong> avaient émis des doutes sur l'authenticité<br />

(le la Géométrie de Gerbert. Il aurait pu ajouter que<br />

dans un article <strong>in</strong>séré dans les Mélanges d'arcltéoiogie et<br />

d'histoire, publiés par l'Ecoie française de Rorne (avril<br />

1885), et <strong>in</strong>titulé: ,,Note sur une collection décrits mathématiques<br />

du moyen âge, d'après deux manuscrits du Vatican",<br />

M. André Berthelot était déjà arrivé â des conclusions<br />

identiques aux siennes." und p. 240: Si l'oit<br />

remarque ma<strong>in</strong>tenant qu'aux onzième et douzième siècles.<br />

• . . l'op<strong>in</strong>ion universelle était qu'il (Gerbert) avait puisé<br />

sa science chez les Maures. pendant son voyage en Espagne,<br />

il semble bien naturel que le copiste de Salzbourg, ou<br />

quelque autre avant lui, se trouvant en possession d'une<br />

collection d'ouvrages mathématiques sans nom d'auteur,<br />

les ait réunis sous le nom de Géométrie de Gerbert, sans<br />

faire autrement attention aux différences qu'ils présentent<br />

et qui empêchent de les attribuer â un même auteur".<br />

(Vergi. Gerbert. p. 95).<br />

Die Er6rterung e<strong>in</strong>er andren, ebenfails Gerbert bebetreffendeii,<br />

Frage - diejenige nach <strong>der</strong> Achtheit <strong>der</strong><br />

Geometrie des Boetius und liejenige aach <strong>der</strong> Aehtheit<br />

<strong>der</strong> Geometrie Gerberts s<strong>in</strong>d ja, wie ich schon auf p. IV.<br />

bis V. des Vorwort.es zu ,.Gerbert" gesagt liabe, cia Paar<br />

<strong>der</strong> wichtigsten Streitpi<strong>in</strong> kte, und <strong>durch</strong> (lie Entscheidung<br />

iihei dieselben <strong>in</strong> dem e<strong>in</strong>eii o<strong>der</strong> 4cm andreii S<strong>in</strong>ne wird<br />

das lirteil iiber die Geomet.rie des Mittelalters vornehmlich<br />

bestimmt - ist die, wo Gerbert das Rechnen gelernt<br />

habe. Der Beantwortung <strong>der</strong>sebeii ist das vorliegende<br />

Schriftchen gewidmet. Sic ist zwar schon mehrmals versucht<br />

worden, alle<strong>in</strong> man bat die Frage meist iiur oberflc.h1ich<br />

gestreift und eiiie e<strong>in</strong>gehende Uiitersuchung gescheut,<br />

offenbar, weil man ke<strong>in</strong>en Weg sah, 4cm Gegenstande<br />

beizukommen. Zuni rpeil auch frugen irrige Ansichten,<br />

von deiien man ausg<strong>in</strong>g, mo<strong>der</strong>ne Anschauungen,<br />

von denen man sich jetzt nur schwer losmacht. Me<strong>in</strong>u]lgen,<br />

die gegenw.rtig ais selbstverstndiich ersche.<strong>in</strong>en, und


hiiijehtiich dcrtii niaii Miihe hat sicli vorzustelien, dass<br />

es chie Ztit gih, da sic iioch nicht vol'iLariden waren, <strong>der</strong><br />

uft iiicht geliii'ig T tii'ksiclitigte TJ<strong>in</strong>staiid, dass (i-eiberts<br />

Briefe <strong>in</strong>cistns iiiciit l.estirnmt waren von •Je<strong>der</strong>rnai<strong>in</strong>,<br />

sundiii nui vo<strong>in</strong> Empt<strong>in</strong>ger verstanden zu wcrden, ungentig-iidc<br />

Kt'ïiiitnjs <strong>der</strong> Zusti<strong>in</strong>de iuid Verbiiltijisse im<br />

10. Jalirhundcite, dies Ailes und An<strong>der</strong>es trug dazu bei,<br />

<strong>der</strong> Beantwortung jener Frage e<strong>in</strong>e Schwierigkeit beizu-<br />

Iegeii, die sic f(ir die damais Lebenden nicht batte.<br />

I)urcli zalil tiiche und aiisfiu]rrliclie Anmerkungen,<br />

Nvelche dazu dicueit solldn, teils das Ausgespioehene zu<br />

belegeii, teils dasselbe <strong>durch</strong> H<strong>in</strong>zutiiguiig von Verwaiidte<strong>in</strong><br />

und Nahestehendem zu eiklren, sowie <strong>durch</strong> Mitteilung<br />

von E<strong>in</strong>zcUieit'ii <strong>der</strong> verscliiedeiisten Natur &aube icii<br />

dcii Leser <strong>in</strong> den Stand gesetzt zu haben, sicli von <strong>der</strong><br />

Anc]iauungs- und 1)eiikweise des M. .Taiirliun<strong>der</strong>ts eiiie<br />

dcutliehe \Torsteihuig zu lïladlIelI. T)a*i ci hier ibersichtlich<br />

und <strong>in</strong> e<strong>in</strong>eni kle<strong>in</strong>en Biiihleiii vei<strong>in</strong>igt f<strong>in</strong>det, was<br />

er soiist aus sc.hwercn Folianten <strong>in</strong>iilisalil zlIsanh<strong>in</strong>ensII4iieIl<br />

imiss, diii'fte ehent'aiis <strong>in</strong> Bctraciit komnien.<br />

Sehiiessiieli bliibt. mir noL ii]ig. dci \7erva.ltung<br />

<strong>der</strong> (iro.s1ierzogli1icii Car Alexan<strong>der</strong> .. Ehhuiot}ic1 zu Eisenach.<br />

<strong>der</strong> Herzoglultcii Bililiothek <strong>in</strong> (. ot.lia. <strong>der</strong> Stadtbihliot.lwk<br />

zu Leipzig, und <strong>der</strong> KSnigluhen ITuiversituits-<br />

Bitiliothek <strong>in</strong> GUtt<strong>in</strong>gen, weiclie mir au! Jas Fieunillichste<br />

'Werke <strong>der</strong> von iltiicu geleitct.cii Biitlieieicii zu bi-nutzi-n<br />

gestat.teteii. Ine<strong>in</strong>en scliuldigen und wrmsten T)ank ausziispiechen.<br />

Eiseiiacli, am 1. A1)1il 189.<br />

H. \\T( issenborn.


Nr. 1. Wer die vieleit TJnterneh<strong>in</strong>ungen, welche gegenvrtig<br />

auf allen Gebieten mensc.hliclier Thtigkeit ausgefiilirt<br />

worden s<strong>in</strong>d und fur die Zukuuft geplant werden,<br />

iiberbliekt, <strong>der</strong> kann und wird sicli gewiss <strong>der</strong> Erkenutniss<br />

nicht verschliessen, dass, weun aucli nicht <strong>der</strong> eiiizige,<br />

SU (loch e<strong>in</strong> G-riiitd fffr die MSglichkeit, manches Werk<br />

<strong>der</strong> Neuzeit herzustelien, was eliemals auf i<strong>in</strong>iiberw<strong>in</strong>dliche<br />

Schwierigkeiten gestossen se<strong>in</strong> wiirde, <strong>in</strong> <strong>der</strong> Leichtigkeit<br />

zu sucheit ist. mit weleber miser jetziges Rec1iiverfabren<br />

aueh grosse Zahlen zu behandeln und zu beberrsehen<br />

gestattet. Re<strong>in</strong> )Vun<strong>der</strong> daher, dass Ailes,<br />

was sich auf die Entwiekung und Ausbreitung des<br />

Reclitièns hezieht, gewias se<strong>in</strong> darf, <strong>in</strong> weiten Kreiseii Bealitung<br />

zu f<strong>in</strong>den. Dass aber bei aller Auerkei<strong>in</strong>ung des<br />

Wei-tes itiid des Nutzens del- Beschifftigung mit den<br />

Zahleii Aile <strong>in</strong> gleicher Weise <strong>der</strong>selben htten G-eschniack<br />

abgewi i<strong>in</strong>en kiiiiieii, kann nicht behauptet werden. Bedenke<br />

n wir ferner noch, dass Zalil en auf versehiedene Weise, an<br />

Gegeiisttideii <strong>der</strong> Natur o<strong>der</strong> Kunst 0(1er durcli die Schrift<br />

anscliauli(l1 gemaclit und dass die Handluiigen (les Rechiiens<br />

auf verschiedene Arteti ausgefiihrt werden k<strong>in</strong>nen, so<br />

werden wir es begreiflicli f<strong>in</strong>den, dass c<strong>in</strong>e <strong>Geschichte</strong> <strong>der</strong><br />

Entwieklung und Ausbreituiig des Rechnens zu geben,<br />

ke<strong>in</strong>e leieht zu 1isejide Aufgabe ist und dass uiisere Keuntnisse<br />

auf (lesem Gebiete an manchen Stelleii liickenhaft<br />

shid, sogar an solehen, wo wir es iiicht erwarten soliten.<br />

2. Su s<strong>in</strong>d seit Jahrhun<strong>der</strong>ten die Schriften <strong>der</strong> fur<br />

uns wichtigsten Vilker des Altertums, <strong>der</strong> Griecheii und<br />

Riwer, iiacli alleii Richti<strong>in</strong>gen auf (las Sorgfiidtigste und<br />

E<strong>in</strong>geli en ciste diirclifirselit, und <strong>in</strong>an solite wobi me<strong>in</strong>en,<br />

wir wi.rcu mit ihren \Vissenschaftcn, Kiiiiste.n und F'ertig-


keiteii, sowie mit ihreii Anscliauuiigeii, Sitteit und G-ebriiuclieri<br />

iiacii allen Seiteit und bei allen Vorkoiiiriuiissen<br />

des hiiusiichen und ffentheheii Lebeiis aitf (las Genaueste<br />

vertraiit: und docli wissen wir iiber die Art, wie sie geiechiict,<br />

wie sre aso e<strong>in</strong>e <strong>der</strong> hiufigsten Haiidluiigen alisgeUbt<br />

haben, wenig Sicheres. Es ist uns allerd<strong>in</strong>gs bekannt,<br />

dass Griechen sowolil ais Rimer die Zahien <strong>durch</strong><br />

die nacli e<strong>in</strong>e<strong>in</strong> best<strong>in</strong>imten Plane ausgeffflirten Stellmigeii<br />

<strong>der</strong> F<strong>in</strong>ger (larstc.11e]i 1), die s. g. F<strong>in</strong>gerrechnung (mi (iruiid<br />

diirfte diesc.lbe weniger dazu gedient haben, mit Zuliiltenah<strong>in</strong>e<br />

<strong>der</strong> Fiuger zu reelmen ? ais die Zahleii durcli sic<br />

darzustelleim, was freilicli, tiaitientiieli wenn es seime11 geschehen<br />

soute, eiiie unglaubliclie F<strong>in</strong>gerfertigkeit und ciii<br />

bewiiu<strong>der</strong>nswertes Gedâclitiits voraussetzen wiiide,j, und<br />

ès' ist uns ebenfalis bekannt, dass (4iieehii umul Ramer<br />

sicli ciimes Recheiibrettes, cfjcyao,, abacus, mit Rechen-<br />

Ma.rkeii, meFq<strong>in</strong>, calculi, bedienten ; wir s<strong>in</strong>(l aber imi(ht geiiaiier<br />

iibei manche wesentliche Punkte unterrichtet, oh<br />

die gemianhiten Vilker ausser ehieni Hcchenbrette mit ioseti<br />

i1arkeii nicTit etwa ciii an<strong>der</strong>s c<strong>in</strong>gerbiitetes gebrauchten,<br />

oh die ileihemi <strong>der</strong> Reehen-Ma.rken parallei mit dciii Rechner<br />

o<strong>der</strong> senkreeht gegen denselben gericiitet waren ), muid es<br />

ist dies uni so auffiiliiger, da ans denselimeit Wortemi Herodots<br />

3), die E<strong>in</strong>eii auf (lit F<strong>in</strong>e, die Aimdren auf die<br />

andre E<strong>in</strong>richtung schiiessen, e<strong>in</strong> Beweis, wie scliwierig<br />

es ist, so zu beschreibeti, dass ke<strong>in</strong> Missverstndnis eutsteheim<br />

kann. Jedenfalis aber ward bei tien Aiten, falis<br />

grssere Zalilen <strong>in</strong>. Betraclit kamen, welche ha Kopfe<br />

nieht mehi bew1t.igt werdeim konten, das Reci<strong>in</strong>en iiiitei<br />

An\vendllng e<strong>in</strong>es iusserlichen Hi1±smittels, eben des getianuten<br />

Abakus, volizogeim, und dies haVre zur Folge, dass<br />

es mi Altert.iun miter den Wissenschaften mid Ki<strong>in</strong>sten<br />

eiiie an<strong>der</strong>e Stelluiig e<strong>in</strong>nalim, ais gegenwrtig. I)enii die<br />

Griechen iiimd itach ihnen die Riimer, saheii <strong>in</strong> il<strong>in</strong>i oftiibar<br />

eiiie, alleidimigs Uberlegung und Verstand erfor<strong>der</strong>ude<br />

wid daher von ihnen mit deni Namen ,Logistik" bezeicimuete,<br />

Kunst o<strong>der</strong> Fertigkeit, untei Anweitdung chies


3<br />

Werkzeugs Aufgaben des gevhidichen Lehens zu Uisen.<br />

Aber eben deswegcn, weil das Rechnen e<strong>in</strong> <strong>in</strong>strumentales<br />

Hflfs<strong>in</strong>ittei ntig maehte, verrnoehte mati <strong>in</strong> de<strong>in</strong>selben<br />

wohl e<strong>in</strong>e Thiitigkeit des Verstandcs (yo), a]ie<strong>in</strong> nicht<br />

e<strong>in</strong>e \Vissenschaft (c{ha) zu erkennen. I)enii miter e<strong>in</strong>er<br />

soichen verstand man mir dcii G-egenstand und das Ergebiiis<br />

des re<strong>in</strong>en IJenkcns, ohne Atiwendung <strong>der</strong> Erfahiuiig<br />

und besuii<strong>der</strong>cr Werkzeuge. Gelten docli aueh<br />

<strong>in</strong> <strong>der</strong> Geumetrie mir das L<strong>in</strong>eal und <strong>der</strong> Zirkel ais erlaubte<br />

I{ilfsmittel, und Archytas von rf.fff iiiid Meiihmus,<br />

welche die \Terdopplung des \\Tiiifels (hircli ciii Instrument<br />

ausfiilirten, wurden von Liato (obsclion <strong>der</strong>selbe<br />

(iii Gleiches that) herbe getadeit, weil sie Mecliaiiib- und<br />

Geometrie vermcngten, und su das liohe und helire 'Wesen<br />

dci' le.tzteren heiabzgeii 4). Man kami sicil daller nieht<br />

aflzu sehr vei\vun<strong>der</strong>ji, wenn die Griechen im Recliiieii<br />

al lerdiiigs wolil ci tic den Verstaiid <strong>in</strong> Anspriich iteh<strong>in</strong>ende,<br />

<strong>in</strong> Iiherem Grade aber dock <strong>in</strong>strumentale, Fertigkeit erblickten,<br />

etwa wie ha Klavierspieleii u. a. Erst sp'ter<br />

f<strong>in</strong>den wir bei ihnen, na<strong>in</strong>eittiicli bei 1-leron, geonietiisclie<br />

Aufgalieii , welche Rec<strong>in</strong>iung beansprucbeii, unc( diesei<br />

Zweig <strong>der</strong> Geometrie faiid naturgemiiss se<strong>in</strong>e Verbreitung<br />

zu den rimisclien Feidmessera. Mun wird sicli vielleiclut<br />

wun<strong>der</strong>n, dass ich ais eiiie \Vissenschaft. bci <strong>der</strong> das<br />

Recl<strong>in</strong>en zur Anwendnng geiangt nui die Geometrie und<br />

nicht die Arit<strong>in</strong>netik, nènne. da doch Rechnen und Arithmetik<br />

imcli mo<strong>der</strong>neu Begriffen su verwandte l)iuige s<strong>in</strong>d,<br />

dass sic hufig gar nicht getreniit werden k-0- mien. Allerdiuugs,<br />

itack ni o d e r ii e n Begriffeit aber nielit riach dcii<br />

AuischaiuLngen <strong>der</strong> Alten. 1"iir die (:hiechen 1111(1 ltniei'<br />

vareii praktisches Rechuien, iiibeson<strong>der</strong>e TJbuiig mi Gebraucli<br />

des Abakus, und Aritluuetik ganz versehiedene<br />

G-egenstiiuidc, die niclits mit eiaan<strong>der</strong> geniciut hatten. Dent<br />

miter .. Àrith<strong>in</strong>etik o<strong>der</strong> .. Lemire von dcii Zahien" (im 7.<br />

bis 10. Buche <strong>der</strong> Eleniente Euklids werden sic durci<br />

I iiuien (largestelit) verstand man die Lelire von dcii Proportionen<br />

(d. h. geometriscli die Lehre von <strong>der</strong> Al<strong>in</strong>iiclu-<br />

1


4<br />

keit <strong>der</strong> Figuren), Spekiilationen iiber die Natur de-r<br />

Zahien, welche zur Lehre von <strong>der</strong> Summierung <strong>der</strong> arithmetisehen<br />

Progression fithrte. und etwa noch Kenntnis von<br />

Polygonal- o<strong>der</strong> Vieleeks-Zahlen. Man sieht, dass wenn<br />

man ..Arithrnetik" <strong>in</strong> diesem beschrrikteii S<strong>in</strong>ne auffasst.<br />

wie es die Alten thaten. allercl<strong>in</strong>gs <strong>der</strong> Beriihrungspunkte<br />

mit <strong>der</strong> Logistik mir wenige siud, dass vielmehr die Lehre<br />

von den Proportionen und \Terhltzissen die Arithrnetik<br />

<strong>der</strong> Musik nhei stehend ersche<strong>in</strong>en liess ais dem praktisehen<br />

Rechneu, dass h<strong>in</strong>gegen dieses weit rnehr <strong>in</strong> <strong>der</strong><br />

G-eomefrie, und zwar 111 (1cm rechnenden Teile <strong>der</strong>selben,<br />

zur Verwendung gelangt, so dass es iur eigeiitliIien<br />

WTisenschaft, <strong>der</strong> Mathematik, mit welehem Namen man<br />

vorzugsweise die Geonietrie Euki ids bezeichnete, kaum geziihit<br />

ward. Und, frage icli, wird jetzt das praktiselie<br />

Rechnen <strong>in</strong> <strong>der</strong> q'Iiat aligeme<strong>in</strong> zu deii Wissenschaften gezh1t,<br />

und ais a<strong>in</strong>e scdehe , o<strong>der</strong> ais chi Teil e<strong>in</strong>er solulien<br />

geschiitzt? Von vielen geschieht dies ol<strong>in</strong>e Zweifei, daruntei'<br />

aucli von tiichtigen und iiamhaften Mathematikerii,<br />

aber f<strong>in</strong>den sich unter den Matliematikern niclit auch<br />

sohhe, welche die s. g. Zahieniehre, die Lelire von dcii<br />

Eigenschaften <strong>der</strong> Zahleii, allerd<strong>in</strong>gs ais e<strong>in</strong>en Zweig ihrer<br />

\\Tjsse ii sei iaft anseheii und aeliteii, (las Ziflerrechnen aber,<br />

welches mit dem Lesen und Sciireiben den G-egenstand<br />

des Anfarigs-TJnterrichts bildet, und aucli von Andreii iiur<br />

ais c<strong>in</strong>e niitzliche Fertigkt4t angesehen wird, ais etwas<br />

Untergeordnetes betracliten?<br />

1\re1i11 wir nun a]so bei denjenigen Vi1kern, iiber<br />

welche wir uns wobi fur a<strong>in</strong> e<strong>in</strong>geliendsten i<strong>in</strong>terriehtet<br />

halten diirfen, <strong>in</strong> Beziig auf (las von ibnen bei<strong>in</strong> Ziif'errecl<strong>in</strong>e.n<br />

geuibt.e Verfahren, iiber niclit unwesentliche Punkte<br />

im Tlngewisseri bleiben, uni viel mehr mass dies dci<br />

Fali se<strong>in</strong> bei VdIkern, iibei welche wir wenige Nachriebteri<br />

besitzeii. So wisseii wir woki, dass aueh die alteii Agypter<br />

sieh e<strong>in</strong>es Recheiibrettes bedienten 5), aile<strong>in</strong> iiber die Eiiiriciitung<br />

desselben gelieri die Auslegungen de y Worte Herodots<br />

5 ) eheiiso nuse<strong>in</strong>an<strong>der</strong> w-je bei den Uriechen.


o<br />

Bei den In<strong>der</strong>n f<strong>in</strong>det sich, so lange wir Kunde von<br />

ihiieii haben, ke<strong>in</strong> F<strong>in</strong>ger- und ke<strong>in</strong> <strong>in</strong>strumentales Rechneri,<br />

sei es, da.ss sic e<strong>in</strong> soiches nie getibt, o<strong>der</strong>, was<br />

wahrsche<strong>in</strong>lieher ist, dus es schon seit iangei Zeit <strong>in</strong> vi]Iige<br />

Vergessenheit geraten wor. Ehi arabisciier Schriftsteller<br />

(les 10. Jahrhun<strong>der</strong>ts, Massudi, spricht von 9 Zeichen, mit<br />

denen die ln<strong>der</strong> rechneten zu ihnen war seit 400 n. Clii.<br />

die Nuil gekommen 6), Sie schrie.ben beim Rec}iiien mit<br />

e<strong>in</strong>em Schreiherohr auf sehwarze H1ztfelch(,,,n o<strong>der</strong> auf<br />

e<strong>in</strong>e weisse mit rotem Mehi bestreute Tafel; die astrononiisehen<br />

Rechnungen aber volizogèn sic und voUzieheti sic<br />

wohl no(h, ohne eiiie Ziffer zu schreiben, <strong>in</strong>deni sic Muschelii<br />

auf den Erdboden odei e<strong>in</strong>en Tisch h<strong>in</strong>legen tiird<br />

gelie.imriisvolle Verse dazu vol sicli h<strong>in</strong>niurme<strong>in</strong> 7). 'Von<br />

den In<strong>der</strong>n kani Astronomie i<strong>in</strong>d Rechenkunst zu den<br />

A raberu S)<br />

Ais diese nmlich mis dem bisherigen Dunkel hervortrat.eii,<br />

uni <strong>in</strong> die Geschic.ke an<strong>der</strong>er V1ker e<strong>in</strong>ziigreifen.<br />

waren sic des Schreibens weriig kundig; sic liessen daher<br />

dieses, wo es iiiclit zu umgelieiu war, von Christ(-n uuid .Juden<br />

bcsnrgen, und <strong>der</strong> Khalif WaIid o<strong>der</strong> We]id (705 - 715<br />

n. ( 1hr.), welchei anf den Amtern (lie arabis(ebe Spraclic<br />

angewandt wissen wolite, mnsste dodu den G ebraiich anshndischer<br />

Zahizeiclieti gestatteii.°) IJ)a itiso (las Volk,<br />

welches wir mi engeril und cigentiiclien S<strong>in</strong>ne Arabei<br />

nennen, des Schreibens wenig kuiidig war. koonte es ofliibar<br />

Anfangs auch von dciii <strong>in</strong>dischen Verfahren, welches<br />

die .fiarstellmig von Zahien <strong>durch</strong> Schreiben auf chie nuit<br />

Sand bedecktc Tafel voraiissetzte, nieht sogleieh Gebrauch<br />

machen, um so weniger, du sich bei dcii In<strong>der</strong>n verschie-<br />

(lene Formen (lei , Zaliizeichen fande.n, iuul aueh die Rechnungsweise<br />

mochte Scliwierigkeiten bereiten, du diescibe<br />

bei astrononiischen Reehnurigen eiue aii<strong>der</strong>e (sexagesiuiiale)<br />

war, ais bei an<strong>der</strong>en Gelegenheiteri (». Auf ke<strong>in</strong>eii Fali<br />

aber darf ans dem Umstand, dass wir hei dcii Àrabern<br />

e<strong>in</strong> Rechenbrett nieht erwiihnt f<strong>in</strong>den, gesehlossen werden.<br />

dus sic e<strong>in</strong> soiches niebt gekannt hitteui il), deun wir


mflssen, worauf seLon obea h<strong>in</strong>gewiesen woiden ist, 'bedenken,<br />

eil<strong>in</strong>ia], dus aucli lui Vil1erii, Uber clic wir wohI<br />

unterriclitet zu se<strong>in</strong> glauben diii'fen, unsere Kcnnt.nis <strong>in</strong><br />

dieser Beziehiuig doeh schr niangelhaft ist, feriier, dass<br />

si(h fur die Besclireibung so ailtag<strong>in</strong>her .IJ<strong>in</strong>ge, vie des<br />

Rechnens bu gemeiiien 1-landel und Wandel am splt.pnsten<br />

Vcranlassung bietet, die Riieksicht auf eitie Beleh rang<br />

e<strong>in</strong>er feriien Zulunft dem iiatiirlichen Menschcn ganz abgelit,<br />

und endLich, dus das arabische Volk e<strong>in</strong> iiusscrst<br />

sturnpfs<strong>in</strong>niges iuid wenig geweckfes gcwe.sen se<strong>in</strong> miisste,<br />

wenn es nielit das Bediirfeis enipfunden hutte, fur die<br />

Rechrmngeii (les gewuhiiliclien Lebeiis cia Hilfsniittel zu<br />

ers<strong>in</strong>neii aiid auf diese Weise auf die lf<strong>in</strong>gerrechniiiig und<br />

dcii Abakus <strong>in</strong> <strong>der</strong> c<strong>in</strong>cti o<strong>der</strong> andren Forii verfallen<br />

wire. M'as aber die iibrigen Vuilker angeht, clic von dcii<br />

Arabern unterworfen waren, 50 waren vicie (le1)sell)en,<br />

svenigsfeiis Anfangs, an Kenntnissen iiberlegeii, sie Lesasseti<br />

ilire eigne Art und Weise zu rechrieii, (lie sic nicht<br />

sogl(ielI aufgcben rnoi.hten, nia so weriiger, (la (lie Sièger<br />

selbst ihiien nichts Bc.sserès zu liieten vcrmochten. I )ass<br />

flan hci <strong>der</strong> grossen Ausdel<strong>in</strong>i<strong>in</strong>g (les arabisehen Reiches<br />

1111(1<br />

bei <strong>der</strong> Versehje<strong>der</strong>i}ieji; tier unterworfeiicn Vilkcr,<br />

die, worauf I-Taiik-e1 12 mit. Recht aufmerksam geniaclit hat,<br />

vornehiidicli (lurch die Religion und <strong>durch</strong> die Sprache<br />

znsammengehalten wiuden, <strong>in</strong> Bezng auf die Bezeichnung<br />

<strong>der</strong> Zahien 1111(1 das Ree.hnen c<strong>in</strong>e Verwirrnng e<strong>in</strong>trcten<br />

mu.sste, die geraunie Zeit hiii<strong>durch</strong> daucrte, wird man<br />

lcicht elniessen. '\Venn (laher attcb friihe Sehriften erseliicn<br />

en (1urch Welche das <strong>in</strong>dische Reehenverfahreri gelehrt<br />

werden soute 13) , mie konntc dies von Erfolg se<strong>in</strong><br />

entsve<strong>der</strong> Lei Solchen, die ihr eigenes Ve.rfahreii hesassen<br />

imd e<strong>in</strong> nettes zii lernèn ke<strong>in</strong>e .Lust liatten o<strong>der</strong> Lei Sol chen,<br />

die nicht selireiben uiul dalier Geschrieheiic.s nicht lesen<br />

koatiten P 'Unter soichen TJmsti<strong>in</strong>den wird es erk1rlicli,<br />

dus unter den eigciitiichen Arabern G-elehrtc, welehe iibe.r<br />

das Reehneii schrieben, noch geraurne Zeit, naehdem die<br />

Sclireibekunst sich rnehr verbreitet 'batte, darauf verzich-


7<br />

teten, Ziffcrn anzuvenden, uiid dass sic, uni iliri . Schriftt'il<br />

nigiie1ist weiten Ki'eiseii zugiitiglicli zu maclieii, lieber <strong>in</strong><br />

rccht iirnsff<strong>in</strong>dliciter, sehwerfii.lhger und iiist.iger Wcise<br />

die Zablen (iiiid (lie Araber gebrancheii wie die lii<strong>der</strong> mit<br />

Vorliebe rec.ht grosse) mit dcii Zaii1wSrtern iiiid Buchstaben<br />

selirieben 14) Su verfiihrt noch dci Verfasser e<strong>in</strong>er<br />

<strong>in</strong> dcii J ahren 1010 -- 1016 ii. Chr. <strong>in</strong> Bagdad gesehiiebenen<br />

.Abhandiung i[ber das Recl<strong>in</strong>en, <strong>in</strong> welelier Ziflbrn iiberhaupt<br />

gar nicht vorko<strong>in</strong>men' 5). Dass aber die .Aegypter,<br />

die spater (loch auch zu den ..Xrabern" ge.zihit vurclen.<br />

nacli (1cm Zeugnisse des He<strong>in</strong>dot enien Abakus besassen,<br />

ist, sehon erwiihnt \vorden. Zudeni berichtet ciii Chronist,<br />

<strong>der</strong> lit Niitte des 12. .iahriiun<strong>der</strong>ts lebte, William von<br />

Malnicshui-, (icibert liabe den Abakus dcii Araberii entrissen,<br />

woraus zu entnchmen, dass diese sieh eiiies soichcii<br />

bedient liabeii und wei<strong>in</strong> iiun aueh William, ais K<strong>in</strong>d<br />

semer Zeit, iikiit frei ist von Abergiaubcii, n nd <strong>in</strong> gescbichtlichen<br />

D<strong>in</strong>gen irrigen Me<strong>in</strong>ungen hiildigt. (su hi1t er z. B. den<br />

Papst .J uliann XVi. iiiid dcii Papst Silvester II., friiher Gerbert,<br />

fur c<strong>in</strong>e und dieseihe Person), die er, wie es seliejiit, aus<br />

e<strong>in</strong>em <strong>in</strong> se<strong>in</strong>e Tiiiiide gekomnienen Buclie geschipft liat,<br />

so reieht dies doch iiicht li<strong>in</strong>, se<strong>in</strong> bestimmtes Zeugnis <strong>in</strong><br />

Zweitel zu ziehen 16). .fa, icli giaube, miter den voit<br />

angeffihrten Sciiriften des ais Arzt, P]iilosopii und Mathematiker<br />

beriilimten .A.leiiiiidi, Alkiiidi o<strong>der</strong> Alciiendi 7<br />

c<strong>in</strong>e Stelle (Yefunden zu Iiabeii, die aiif (lei! Gebrauch eiiies<br />

Reilieubrettes li<strong>in</strong>weist. Ais ziir Abteilung Arithmetica"<br />

geiiiirigc Wecke Alchiiidis fii1rt iiiimlicii Casiri S) foigende<br />

auf, die icli <strong>der</strong> TJbersic1tiichkeit wegen mit Nuiiuuern<br />

vtisehe: 1) Opus isagogidum <strong>in</strong> Niuneroruni diseipl<strong>in</strong>am,<br />

Liber 1. 2) De Aritiunetica Tiidica Liber 1. 3) De. Nunieris<br />

liarmoiticis â Platone <strong>in</strong> Timaco <strong>in</strong>emoratis Liber I<br />

1) ])e Numerorum eo<strong>in</strong>jiositioiie Liber 1. 5) De Vuitate<br />

ni<strong>in</strong>ierali Liber f. 6) 1)c Numerb» abdit.is extralietidis<br />

Liber 1. 7) De Om<strong>in</strong>e ex Numeroruni suppntatione Liber I.<br />

S) De. Numeris per l<strong>in</strong>eas & grana 1iordeaea niultiplica.n-<br />

(lis Liber I. 9) De Quantitate relativa (id est de nume-


8<br />

ralibus Fiactionibus, ne de earum ad <strong>in</strong>tegriirn reductione,<br />

juarn Arabes posterions aevi Algebra<strong>in</strong> voeit,avei'unt<br />

Liber 1. 10) De rebus Genealogicis & Chronologicis Lih. I.<br />

11) De. Àrithrneticae nidustria & areams. Von diesen<br />

Schriften A leh<strong>in</strong>dis wnrzelt augensche<strong>in</strong>lich eiii T-d1 <strong>in</strong><br />

<strong>in</strong>discher, c<strong>in</strong> an<strong>der</strong>er <strong>in</strong> griechiseher Wissenschaft und<br />

L'bung 19). Unter ihnen fiflt mir tiameiitli(.h die t<strong>in</strong>ter )<br />

genanute auf. I)enn vas sol! (lie Multiplikation <strong>der</strong> Zahlen<br />

mit ifil te von L<strong>in</strong>ieii und Gerstenkrnern 1ieileu1ii ? Wie<br />

sou <strong>durch</strong> Anwendung von Mitte<strong>in</strong> und 1)<strong>in</strong>gen so versehiedener<br />

Xatur, wie Liiiien und Gerstenkrticr, e<strong>in</strong>e<br />

Mult.iplikation ausgefiilirt wer<strong>der</strong>i? bi gestehe, dass ich<br />

diese Stelle nicht an<strong>der</strong>s zu eik1iren weiss, ais <strong>durch</strong> (lie<br />

Armahme, bei wenigstens e<strong>in</strong>eni Tel <strong>der</strong> Araber sei e<strong>in</strong>e<br />

(vielleicht mit Sand hestreiite) r11(f1 iiblich geweseli, amif<br />

welcher, naehdem auf jhr Liimien gezogen wordeii waren,<br />

unter Anwendniig von (]e.rstenkirnern an Stdlle <strong>der</strong> an<strong>der</strong>swo<br />

gebrauchten ,,calculi" gerecl<strong>in</strong>et wor(len sei. Es w(iL(le<br />

danim durcit diese \Voite (las besttigt werdemi, was kit<br />

a. a. 0.20) gesagt liabe, imm1ic1i dass weiiigstens nntei<br />

e<strong>in</strong>em Teil <strong>der</strong> Araber und auf eillige Zeit. aucli nach-<br />

(1cm sic schon mit <strong>der</strong> iiidischen Methode bekaimnt goworden<br />

waren, c<strong>in</strong> Reclienbrett o<strong>der</strong> Abakus gel)Iauchlich<br />

gewesen soi. Uenn es war mir schori friiher niclit glaitbhaft,<br />

dass die Araber (sic hitten ja sonst wohl t<strong>in</strong>ter alleri<br />

V1kenmi alle<strong>in</strong> gestand en vom Kopf- und F<strong>in</strong>gerrechn en<br />

i<strong>in</strong>mittelbar zutri schriftlicheii Reci<strong>in</strong>en iibergegangen se<strong>in</strong><br />

soilten), uluic, wenigstens eiiie, wenn aucli tiur kurze,<br />

Zeit h<strong>in</strong><strong>durch</strong>, cm Recheiibrett zn benutzen. Freiiich<br />

fehite friiher von Sciten arabiseher Schniftsteller noch<br />

Io<strong>der</strong> Beweis fur (las Vorhandense<strong>in</strong> e<strong>in</strong>es Ahakmis, und<br />

e<strong>in</strong> soicher ward dalier das Zeugnis des William von<br />

Malmesbur y soute ja niehts ge]t.en -- allenthalben <strong>in</strong> Ahrede<br />

gestelit; jetzt glaube job, so lange nieht e<strong>in</strong>e an<strong>der</strong>e,<br />

Vertranen verdienendo, Erkhirung <strong>der</strong> <strong>in</strong> 8) angefiihrten<br />

\Vorte gegeben ist, die Ric.1itigkeit me<strong>in</strong>er danialigen Vermutung<br />

ais <strong>durch</strong> (lie Worte c<strong>in</strong>es Arabers selhst ausser


9<br />

Frage gestelit b€rac1itcn zu dfirfun. Ebenso, wie von<br />

<strong>der</strong> Art imd Weise <strong>der</strong> Ausfiihrung von Rechnungen wird<br />

mari wohl auch voit Stelluiig <strong>der</strong> Rechenkunst zur<br />

Arithmetik bei dcii Arabern a.nneiimen diirfen, dass dieselbe<br />

iii dent weiten manriseheii Reiche tijcht an allen<br />

Orteir mid zu aflen Zeiten dieselbe gewesen sei.<br />

\Ven<strong>der</strong>i wir urisere Blicke nuri nach <strong>Europa</strong>, iim zu<br />

seheri. wie etwa um (las jahr 1000 n. Chr. hier (las<br />

Rechnen liesehaffen war. Wir f<strong>in</strong>den uni genairnte<br />

Zeit zwar das aite R6rnerrcich zertriimmert und zerseMagen,<br />

alle<strong>in</strong> die freilich vicifacli rohen, grausarnen und<br />

abergiihibisehen, zugleich aber tba.tkriiftigen, zielbewussten<br />

mit besori<strong>der</strong>em S<strong>in</strong>tie fur Kriegswesen, Redit und Staatse<strong>in</strong>richtungen<br />

hegabten alten Humer hatten es verstanden,<br />

ihrem Staate c<strong>in</strong>e solehe Festigkeit zu geben, dass er den<br />

Stiirmeri <strong>der</strong> Jahrhun<strong>der</strong>te trotzeii konnte, und dass<br />

Bruchstiicke alter (1-ebrihiche, aiteri Reehtes, alter G-ewohnheiten<br />

und Ansichten sich eben su lange erhieIten,<br />

ais die Triimmer ibrer Amphitheater. Wasserleitungen<br />

und iHeerstrasseii, Su kôi<strong>in</strong>eii wir uns denn nicht wUr1(Ie.rIi,<br />

wenn \vii', itoch <strong>in</strong> <strong>der</strong>i Zeiten <strong>der</strong> Macht des Rejoues<br />

liber dits Ilecl<strong>in</strong>eii nur mangelhaft ituterriciitet, beim E<strong>in</strong>triLte<br />

(les Verfails und dei die fernsten Provjnzen am<br />

stiirksten betreffenden Erschlitterungen uns <strong>in</strong> iioch undtirohdr<strong>in</strong>gliciierer<br />

F<strong>in</strong>st.ernis und f)urrkeliieit 1)eflhlden.<br />

Su hesitzen wir von doit Zustihiden Spaniens zu den<br />

Zeiten <strong>der</strong> Ureiriwohner, <strong>der</strong> Iberer, Celtiberer, Lusitaner,<br />

Vaseoneri, u. n. su gut wie ke<strong>in</strong>e Kmide, wenig mehr ans<br />

spteren ,Jahren, ais Phnizier, Karthager, Gricelren sich<br />

hier nie<strong>der</strong>liessen, worauf die Rirner sich des landes bemiichtigten;<br />

wir kennen mir e<strong>in</strong>ige Namen und Ereignisse<br />

ans don auf den Verfail des R5merreiches folgenden Jahrhuii<strong>der</strong>ten,<br />

ais Alanen, Sueven, Vandalen, West.gothen<br />

Spanien <strong>in</strong> Besitz nahmen, bis <strong>der</strong> E<strong>in</strong>fail <strong>der</strong> Araher<br />

dasseibe t<strong>in</strong>ter maurisclie Herrschaft brachte und es zum<br />

Ànsgangspunkte e<strong>in</strong>er neueu Bildung erhob. Insbeson<strong>der</strong>c<br />

trat jetzt auf ciumal vllig unvermitteit und unerwartet


:10<br />

(las Zifferrechnen, iiber welches wir bis dah<strong>in</strong> bei allen<br />

Vilkern mir geIegentlieh uiizusa<strong>in</strong>m eiihi%ugetide Mittei I ungeti<br />

erhalten hatten, <strong>in</strong> den Vor<strong>der</strong>grund wissenschaffliclier<br />

BescIiiftigung hier und im henaclibarteit Fraiikreich. In<br />

<strong>der</strong> zweiten }liUfte des 10. Jahrliuii<strong>der</strong>ts nii<strong>in</strong>Iic1i wirkte<br />

miter Erzbiseliof Adalbero ais Vorsteher <strong>der</strong> Klostersc.hiile<br />

<strong>in</strong> Rheims <strong>der</strong> nachrnalige iapst Silvester II., Gerbert,<br />

<strong>der</strong> <strong>in</strong>! Kioster zu Aurillac <strong>in</strong> Frankreicii erzogen var,<br />

sicli zur Vervoilkomrnriung semer Stuclien niit dem (-'Trafen<br />

Borrefl von Barzeiona <strong>in</strong> die Spanisclie Mark begeben<br />

iuid skli hier drei .Jahre lang aufgehaiten hatte'). E<strong>in</strong>er<br />

se<strong>in</strong>el Schiiler, Rieher, <strong>der</strong> sich naehmals <strong>der</strong> Mediz<strong>in</strong><br />

znwandte, giebt uns <strong>in</strong> chier von ihm vcrfassteii G-e.seiiiehte<br />

semer Zeit Naehrichten iiber die Art und Weise, wie<br />

@erTert seilien Unterrielit betrieb 2). Indem ieh nielit<br />

erst aiiszufUhren braticlie. dass (lerselbe das rirriviulu und<br />

Q uadriviurn zum G-egenstand batte, hebe ich nui dus liervor,<br />

worauf es hier ankommt, wie niimli(-h das Rcchnen<br />

be]iandelt ward. Bics gesehali naeh Riche.rs i)arstellung<br />

folgen<strong>der</strong>masseii G-erbert lies von e<strong>in</strong>e.ni Schiidmacher<br />

v<strong>in</strong>e (le<strong>der</strong>ne) Rechentafel ariferfigen, welche <strong>in</strong> 27 Columnen<br />

gefeilt wurde und ferner wurden 1iirneriie Rechen-<br />

Mauken, ,.apices'. hergestelit, welehen die Ze.ichen fur<br />

die ersten 9 Zahien von 1 bis 9 ciii- 0(1er (wenn mati<br />

will) aufgepriigt wareu, und zwar iiess Gerbert <strong>der</strong>en im<br />

(;anzeii 100() Stiick herstellen. Bas Bemerkenswerte hiehei<br />

ist nun Folgeiales: 1) Ehi Abakuis mit Columnen,<br />

welche, wie es bei (erl.erts \achfolger <strong>der</strong> FaIl ist, nuf<br />

den Rechner zu (nicht <strong>der</strong>nseiben parallel-) laufeit, ist,<br />

mit Sicherlieit wenigstens, vo r Gerbert nicht uachweisbar;<br />

2) Es siuid uns wohl Rechenhretter hekannf., bei<br />

w(lclien an cime bestimmte Stelle gesetzt.c Maiken dei]<br />

\Vert 5, aile iibrigen dcii Wert 1 liaben, aber niclit so1ch,<br />

hei welchen smt1iche Rechenmarken je e<strong>in</strong>en <strong>der</strong> Wei-te<br />

1 bis 9 be.sitzen. 3\ Wir knnen nic.ht an<strong>der</strong>s schiiessen,<br />

ais dass die Form <strong>der</strong> den .Reehenmarken aufgepriigten<br />

Zahizeichen, ,,characteres', keune an<strong>der</strong>e war, ais die-


li<br />

jenige, welclier sich Cierberts Xachfoger im Verlaufe<br />

mehrerer Jahrliunclerte bedienten, die wir auch <strong>in</strong> <strong>der</strong> angeblichen<br />

Geo<strong>in</strong>etrie des Botius fluiden, nil<strong>in</strong>lich die westarahischeii<br />

Gobarziffcrn, aus we]cher si(h diejeuiige nnserer<br />

<strong>jetzigen</strong> ZiÏhrn entwickelt hat 23). 4) Pie Nui! ist Gerbert<br />

unhckanuit, o<strong>der</strong> er rnauht wenigstens ke.<strong>in</strong>en Gebrauch<br />

von <strong>der</strong>selben. 5) Gerbert lelirt <strong>in</strong> semer Schrift : Libellas<br />

de numerorum £[ivisione e<strong>in</strong> ganz eigenes rnittelst se<strong>in</strong>es<br />

Ahacus auszufflhiren(les i)ivisions -Vcrfahren, die sg, coInplementiire<br />

Division, <strong>der</strong>en Ursprung <strong>in</strong> 1)unkel gehiillt<br />

ist. 6) Das Rechnen endiicli betrachtet Rieher, wahrclue<strong>in</strong>1ich<br />

nach dem Vorbilde se<strong>in</strong>es Lehrers Gerbert,<br />

uuicht etwa Wie wii' Moclerneru es thuui. ais Teil <strong>der</strong> Arithmetik,<br />

son<strong>der</strong>n <strong>der</strong> wie Verfasset <strong>der</strong> sg. Boêtius-<br />

('&'cornetrie 24), ais E<strong>in</strong>leitung ziir Geometrie [s. Anrn. 24),<br />

Cap. 54.], e<strong>in</strong> rieuer Beweiss, dass die Boêtius-Geo<strong>in</strong>etrie<br />

von e<strong>in</strong>ern Schriftstefler nieht des 5. bis 6. Jahrhun<strong>der</strong>ts,<br />

son<strong>der</strong>n friihestens des 10. bis 11. herriihrt. Diese Art,<br />

anf dem Abacus zu reclunen, <strong>der</strong> wir zuerst bei Gerbert<br />

begegnen, ward nun 2 Jahrhiui<strong>der</strong>t.e huui<strong>durch</strong> weiter ansgehildet<br />

und rniiglichst vere<strong>in</strong>facht, wobei von Bernel<strong>in</strong>us<br />

ii ani cii tlich die Fertigkeit <strong>der</strong> Lotiir<strong>in</strong>ger liervorgehoben<br />

wir(1 25); auch treteii fir die <strong>Ziffern</strong> eigene fre<strong>in</strong>dartige<br />

Na<strong>in</strong>eri auf, ais fur 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8. 9, beziglich:<br />

Ig<strong>in</strong>, Andras, Ormis, Arbas, Qu<strong>in</strong>as, Caictis. Zenis. Ternenias,<br />

(*clentis, und fuir 'Nul]: Sipos, jedoh ersehe<strong>in</strong>t dieses<br />

Zeichen 1111(1 dieser Na<strong>in</strong>e noch niclit bei Berneli nus,<br />

son<strong>der</strong>n erst bei Rudolph von Laon l<strong>in</strong> 12. •Jalirhuui<strong>der</strong>t;<br />

<strong>der</strong> Ursprnng dieser Narnen ist noch nieht mit Sicherhe.it<br />

aufgekliirt, doch sche<strong>in</strong>t so vie] festzustehen, dass sic <strong>in</strong><br />

semitisehen Sprachen wurzeln. Whrend so im christlichen<br />

Abendiande das .Rechenbrett nnbediugt herrschte,<br />

sche<strong>in</strong>t sich bei den Arabern e<strong>in</strong>erseits die Schreibekunst<br />

weiter ausgebildet, an<strong>der</strong>erseits e<strong>in</strong>e Festset.zung <strong>der</strong><br />

Ziffer-Formen voUzogen zu haben, so dass nunmehr dem<br />

Gebrauche des von Alkliârizniî aus Indien e<strong>in</strong>gefiihrten<br />

schriftlichen Rechen -Verfahrens niebts mi Wege stand.


12<br />

Pie oben genanuiten Namen: Ig<strong>in</strong> u. s. w. kamen wie<strong>der</strong><br />

ausser Gebrauch, und statt des ,.Sipos" ffi die Xnll ersche<strong>in</strong>t<br />

jetzt: Ciphra. Zephira, Zephirum U. a. im<strong>in</strong>er<br />

aber ersclie<strong>in</strong>t die Nuil ais etwas Beson<strong>der</strong>cs und von dcii<br />

iibrigeuu Zahizeicheju Verschiedenes, und wir lesen von<br />

dcii ,,n o y e ni figurac hndorum" ; so <strong>in</strong> dem mn das Jahr<br />

1200 gesehiiebenen Codex des Kiosters Salem' 2I): Hujus<br />

artis scientia plurirnum est utilis et necessaria, bis<br />

maxime qui volunt <strong>in</strong> quadruvio proficere. Novem itaque<br />

<strong>in</strong>ventac sunt figurac, ut pio(IamniOdo per fiuiitum comprehetidatur<br />

<strong>in</strong>f<strong>in</strong>itum. Nam omne., quod dici aut cxcogitari<br />

potest (le numeris, scribi et legi potest his IX<br />

figuris, a(ldita ista O, quae cifra vocatut nichfl habens<br />

significare, praeter locum absque nu<strong>in</strong>ero demonst.rare, und<br />

<strong>in</strong> dem von dom Fiirsten Bouicompagni herausgege.beneui<br />

mi •Jahre 1202 gesehriebeiien Liber Abbaci 27): De eognitiouie<br />

noiiem figurarum yndoru<strong>in</strong>, et i 1ualiter cmii eis<br />

omnis numerus scribatur; und ebenda: Nouem figure iiidorum<br />

lie suit 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Cviii his itaque nouem<br />

figuris, et eum hoc signo 0, quod araldce ze1)hirum appellatur,<br />

scribitur qui I ibet numerus, ut <strong>in</strong>ferius dom ii nstraittur.<br />

Immer also erschcunt die Nul] ais etwas von dcii iibrigeui<br />

<strong>Ziffern</strong> Verschiedcnes, ob dies aber schon die Meiimng<br />

<strong>der</strong> Araber o<strong>der</strong> erst <strong>der</strong> spterenn cliristiiehen Ubersetzer<br />

und Bearbeiter ist, vermag ich nicht mit Sicherheit zu<br />

entscheiden Jedenfails ward Anfangs die Nuil gewissermassen<br />

mit Misstrauen angesehen, fast nocli mehi' ais die<br />

E<strong>in</strong>s.(s. meune Schrift iiber Gerbert 28) u erst al1mh1ich<br />

brach sich die Erkeniutuuis Bahn, dass sie den tibrigen<br />

<strong>Ziffern</strong> beizuziihle.n sei, ja, <strong>der</strong> lJmsch'wung war eiri sa<br />

volistiudiger, dass mati die 9 Zaliizeichen, die man<br />

chemals als etwas von <strong>der</strong> Nul], ciphra, Versehiedene.s mit<br />

flgurae bezeiehnet hatte, jetzt ebenfails, und ohuie e<strong>in</strong>eui<br />

llTnterschied zu machen, mit (lem Namen Z j ff e r n (cifrae)<br />

helegte. Su thut ilies, wenn aueh nicht dureligehend, schon<br />

Adam Riese <strong>in</strong> <strong>der</strong> orsteru Hi1fte (les 16. Jahrhun(lerts29).<br />

1\Tir seheui also hier eunen ganz hnuicheu Vorgauig wie


13<br />

(Ie1eInge ist, den wir bci Leonardo Pisano bemerkeii.<br />

1)ena obsehon <strong>der</strong>selbe, wie er selbst sagt, das <strong>in</strong>disehe,<br />

dureh Alkhârizrnî zu den Arabern gebrachte, sehriftlic<br />

1 e Rechnen ais dem <strong>in</strong>stru<strong>in</strong>entaleji weit vorzuziehen<br />

erkannt hatte. nenut er doch se<strong>in</strong> Wei-k: Liber Abbaci,<br />

iridem er offetibar ,,Abacus" fur ,,Rechnen" Uberhaupt<br />

gebraucht30), wie wir noch jetzt den Ausdruck: ,.calculieren".<br />

die Redensart ,.hebt sich" u. a. anwenden, <strong>in</strong> Er<strong>in</strong>nerang<br />

an das ehemalige Reehenbrett des Mittelalters. ]Irn<br />

Abendiande freilieh faiid (las sehriftliche Rechnen aucb<br />

jetzt noeh nicht sogleicli ailgerne<strong>in</strong>e Yerbreitung. Denn,<br />

wer sich noeh <strong>der</strong> Zeit cr<strong>in</strong>nern kann, \vo man nieht<br />

selten von schon damais âlteren Leuten h6ren konnte,<br />

eutwe<strong>der</strong> sic hiitten iesen und schreiben nie gelernt, o<strong>der</strong>.<br />

sic h.tten es zwar gelerut, aber lngst wie<strong>der</strong> verleriït<br />

und vergessen. o<strong>der</strong>, sic kftnnten wohl iesen und selireiben,<br />

aber nichts von e<strong>in</strong>ern Ari<strong>der</strong>u G-eschriebenes 1€sen, o<strong>der</strong>,<br />

sic knnten wohl lesen, aber nicbt selireiben, u. <strong>der</strong>gL,<br />

wer solehes und ihnliches noch <strong>in</strong> diesem Jabrhuii<strong>der</strong>t<br />

eriebt bat, <strong>der</strong> wird auoh wolti begreifen, dass cm<br />

Recl<strong>in</strong>en. welches die sehwierige Kunst des Sciireibciis<br />

zui unbcd<strong>in</strong>gten Voraussetz1]1g bat sicli bu Abendiaiide<br />

ebeiisowenig schnell e<strong>in</strong>biirgern konnte, und auf ebciisoiche<br />

Schwierigkeiten stiess, ais friiher bei dcii Araberu 1m<br />

Morgeniande. und dass irian zu uwc]ianischen ITiifsniitteln,<br />

die <strong>der</strong> Miihe des Schreibens iibcrheben soilten se<strong>in</strong>e<br />

Zufluclit nahni. Nui das ist befremdlich, dass <strong>der</strong> alte<br />

von Gerbert e<strong>in</strong>gefiihrte Colu<strong>in</strong>rien - Abacus mit Marken<br />

von 9 versehiedenen Formen verlassen wird und statt dessen<br />

gauz unvermitteit e<strong>in</strong> R.echenbrett auftritt mit liorizontalen<br />

L<strong>in</strong>ien iixd mit Reehenrnarken von e<strong>in</strong>erlei Gestalt, die,<br />

auf e<strong>in</strong>er Li ni e stehend, die Zahien 1, 2. 3, 4, 10, 20,<br />

30, 40, 100, 200, 300, 400 u. s. w., <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em von zwei<br />

l<strong>in</strong>ien e<strong>in</strong>gesclilossenen Z wisch en raum stehend, die<br />

Zahit-n 5. 50. 500. u. s. w. bezeichiieten, Wanit, wie<br />

und vo dieses Reehenbrett aufekommeii ist, ist, wie so<br />

vicies auf itas Rechnemi Beziigliche. <strong>in</strong> Dunkei gehiilit.


'<br />

14<br />

Ditsei Stand dei D<strong>in</strong>ge daiierte das ganze Mit.telalter<br />

h<strong>in</strong>durcli. und bis ziir Zeit Adani Riese's vard Jas Rechnen<br />

auf <strong>der</strong> L<strong>in</strong>ie uebeii deiti Rechiien mit Zitlern o<strong>der</strong> mit<br />

<strong>der</strong> Fe<strong>der</strong> geiibt, bis von da an mit Verbreituug <strong>der</strong><br />

Bilduuig, beson<strong>der</strong>s dci' Iiribekunst, lctzteres imnier<strong>in</strong>elit<br />

dcii Vorrang gewanhl3 ).<br />

3. wir die <strong>in</strong> vor. Nr, kuirz dargesteilte<br />

Entwic.kelung unseres lieutigen Zifferrechnimis, so werden<br />

wir nicht zweifelhaft dariiber se<strong>in</strong>, dass, wenii aucil lInsieherlicit.<br />

und Ungewissheit mioch an mehreren Steliem<br />

besteht, doch sowohi deni G-ebihleten mi Aligemne<strong>in</strong>en ais<br />

Jeun Matheniatiker ha Besomi<strong>der</strong>n genauere A.ufkiiirung<br />

iiber ke<strong>in</strong>eii Punkt erwi<strong>in</strong>se}mter erselme<strong>in</strong>t., ais tiber dcii<br />

Urspruumg des 80 pUtzlieli und unvermitteit auttretendeui<br />

Verihhreiis <strong>der</strong> komplemnemmffircn Division auJ iiber deum<br />

Tiergang des <strong>in</strong> die gleiclue Zeit fallemiden Ersehe<strong>in</strong>ens<br />

u<strong>in</strong>serer hnntigen ZifFerformeum iii1 cli ristiichen Abendi onde.<br />

Narneutiich witre also chie Beantwortung <strong>der</strong> Fragen erwf<strong>in</strong>selit,<br />

ob Gerbert die von ibm aufgestellten Rechemi-,<br />

<strong>in</strong>sbeson<strong>der</strong>e Divisions-Regeiii, selbst iiiid aile<strong>in</strong> gefundium,<br />

o<strong>der</strong> oh er tlie Anregi<strong>in</strong>g '<strong>in</strong> ilircu Aufsteliuiig von Ami<strong>der</strong>emi<br />

erhalten luabe. und von ment? oh er demi Abakus, dessen<br />

er siclu bedientè, <strong>in</strong> dieser For<strong>in</strong> schon vorgefuuiden, o<strong>der</strong><br />

sic ihm erst gegeben hat, und oh er Iuierbei vilhig selbstiiuidig<br />

vtrfkhren sei, o<strong>der</strong> oh et sieh dabei aiif Vorarbeiten<br />

Aiideiei gestiitzt lmabe, und atif welche,? Woher er die<br />

Formn <strong>der</strong> von iliimi den 1irnernemm Marken aufgeprigteii<br />

.c1maracteres erhalteii liabe, und 80 noclu e<strong>in</strong>iges Amidre.<br />

flwr diese i)<strong>in</strong>ge aile aber bkibeui wir un tngewisseum.<br />

nur das E<strong>in</strong>e ist ans Gerberts Briefeii zu entume<strong>in</strong>nen, dass<br />

ju<strong>in</strong> ni<strong>in</strong>mlich die von e<strong>in</strong>eni gewissen, tibrigeims viIig unbekannten<br />

,,Joseph sapiens" o<strong>der</strong> ,,J osepli Hispanus verfasste<br />

Sclirift: Libelius de unultiplicatione et divisione<br />

numnerorum, welche ihreni Titel mmach zu urteilen, fast genau<br />

deuiselbeim Gegeuistand behandeit liaben niuss, wic Gerberts:<br />

"Libellas de divisione numerorum ," wenigstens iliielu<br />

Vorhandense<strong>in</strong> imd ilurem Titel nach bekau<strong>in</strong>t gewesea


1)<br />

se<strong>in</strong> <strong>in</strong>iiss. Bcdauerlichei Weise m<strong>in</strong> ist diese Àbhandlung,<br />

<strong>der</strong>eii Kenntnis mis wohl iiber dcii Ursprung von Gerberts<br />

ReIlenverfahren Aiifscliiuss geben kiuite, un Laufe <strong>der</strong><br />

Jahrliun<strong>der</strong>te verioreic gegangen und auch die Xachforscliuiigen<br />

naeh ihreni Ve.rfasser, welche angestelit<br />

wordeii s<strong>in</strong>d, uni auf dieseiii Wege etwas G-enaueres tiber<br />

sie zu erfb.iiren, liaben zu ke<strong>in</strong>em Ziele gefiihrt. So bat<br />

es demi den Ansehe<strong>in</strong>, ais sei <strong>in</strong> <strong>der</strong> That ke<strong>in</strong>e Aussicht,<br />

dass. wemgsteiis <strong>in</strong> absehbarer Zeit, das iiber diesei Angeiegenlieit<br />

sehwebende Duiikei aufgeheilt werden wirde.<br />

G-leiehwohl irabe ieli nie die Hoffnung aufgegeben, dass<br />

(lies <strong>der</strong>eiiist dccii gesehehen wcrde, 1111(1 icli schrieb daher,<br />

ais icli mo<strong>in</strong>e Sclirift Über Gerbert verfasste, <strong>in</strong> <strong>der</strong>sclben<br />

p. 238 bis p. 239 ,,wo und miter welchen TJrnsthideii<br />

Sufl5t z!! beiden (nrnlieh zu <strong>der</strong> co<strong>in</strong>p1ementreii Muitipiikation<br />

und Division) <strong>der</strong> Giund gelegt woideii, dariber<br />

sitid wir gegdnwitig nocli im iliigewissen, liirfen aber<br />

'o1i1 iiolfeii, dass eiii gliickliclier Fuiid o<strong>der</strong> <strong>der</strong> Spiirs<strong>in</strong>ii<br />

1-ii- Forseher aucli iiieriber <strong>der</strong>e<strong>in</strong>st Aufk11irung<br />

sciialfen wird." .Ja, ais mir c<strong>in</strong>ige Zcit nacli Vollendung<br />

des Buclies diese Stelle wie<strong>der</strong> e<strong>in</strong><strong>in</strong>al <strong>in</strong> die Augen fiel<br />

uiiil icli (lie niihereii Unistiitule nochmais elwog, da bereute<br />

ich fast., so geschrieben, und die <strong>der</strong>ciiistige 14(Jsung dieser<br />

Frage, wenn auch iikiit ais hoffnungslos, so docli mimerhiri<br />

ais erst <strong>in</strong> we.iter und l<strong>in</strong>gewisser Zuknnft zu erwartend<br />

li<strong>in</strong>gestelit zu liaben. T)enji, wenn icli aucli <strong>der</strong><br />

\Feiiiung lui, dass e<strong>in</strong> (+esehleeht c<strong>in</strong>em ki<strong>in</strong>ft.igen die<br />

Lsung mancler Aufgabe zusehieben darf, su balte jeu<br />

duel dafiir. dass von dieser Berechtigung nui cia nig-<br />

Iieiist euigesc1irnkter Gebraiich gemaeht werdeii darf,<br />

dass vieImehr das, was <strong>in</strong> <strong>der</strong> G-egeiiwart gethan werden<br />

kann, <strong>in</strong>cht auf die ZukILnft versclioben, und. (laSS e<strong>in</strong>e<br />

IJntersuchung soweit gefiilirt werden soute, bis entwe<strong>der</strong><br />

thatsc1iiic1je LTmstihlcle o<strong>der</strong> Gri<strong>in</strong>de (les Veistandes und<br />

<strong>der</strong> Vernunft e<strong>in</strong>e w&tere Forsehung zuiichst uniiiuiguieli<br />

<strong>in</strong>achen. Die hier vorliegeude Frage aber wenn auch nicht<br />

zu lien su docli (lei , Liisung niiher zu br<strong>in</strong>gen, erschien


le<br />

mir zwar he<strong>in</strong> leichtes, aber doch aueh ke<strong>in</strong> so ausichts<br />

loses Tjnternehnien, dass man Urache h'.tte, sie ganz aufzugeben,<br />

mi (irunde bios deswegen, weil sic den ge<strong>in</strong>aehten<br />

Versuehen. sie zu beantworten, bisher wi<strong>der</strong>stan<strong>der</strong>i hat.<br />

E<strong>in</strong> Blick auf die gegeriwiirtige Lage (ter Sache mag dieses<br />

besttigen. Bevor ich dieselbe aber (larstelle, rnuss jeu<br />

mit wenigen Worten Folgewies vorausehicken<br />

4. Von Scliriften, die sich aut irgend c<strong>in</strong>e Weise auf<br />

Gerbert bezogen. wurdeii am frihesten die von ibm geschriehenen<br />

o<strong>der</strong> an gerichteten Briefe lierausgegebeii, und<br />

zwar zuerst von .Jean Le Masson 1611, hierauf uni 56<br />

Briefe vermehit, vo l) Andr dii Chesne 1636; im I Aaufe<br />

<strong>der</strong> Zeit wurde.n dann von verschiedeneii Andren noch<br />

an<strong>der</strong>e Schriften Gerberts verftffentliclit. Rille vol1stndige<br />

Ausgabe semer Werke besorgte erst (ulleris 32), und <strong>in</strong> dcii<br />

letzte,n J abren erseliienen ijoelimals Ausgaben semer Briefe,<br />

je von Nicolaus Bubnov S3) und Julicim Havet 54), 1)a miter<br />

deii Herausgebern versehiedene Meiimungen iiber die Zeit<br />

<strong>der</strong> Alifassung mehi'erer Briefe besteheu, so dass e<strong>in</strong> und<br />

<strong>der</strong>selbe Brief vol, (1cm eiimeii <strong>in</strong> dieses, von dent andreim<br />

<strong>in</strong> ciii andres Jalir gesetzt wird, so bat Olieris, mim die<br />

nus dieser Verseliiedenimeit entstelienden Ube1st<strong>in</strong>de zu<br />

beseitigeii <strong>der</strong> von ibm selbst <strong>in</strong> semer Ausgabe den ciiizeliien<br />

gegebenen Nimmnwr auc.li diejenige 1)u C1,esnes <strong>in</strong><br />

Lareiithese und mit rmisc1ier Zilfer vorg€setzt. leu werd.e<br />

un Folgenden ebenso verfahreri. nll.mlich 011eris Nummern<br />

<strong>in</strong> iKianunerim e<strong>in</strong>scliliesseii, und diejenigen }Tavet's, dciii<br />

ivli mich aucli im Texte aiischliessen werde, ol<strong>in</strong>e Parenthèse<br />

und oliime Khunmer folgen lassen, so dass z. B. eiiie<br />

Epistola (XIX). f72j. 19: e<strong>in</strong>en Brief bezeichiiet, <strong>der</strong> bei<br />

Du Chesne <strong>der</strong> XIX.. hei Oileris <strong>der</strong> 72., bei Havet wie<strong>der</strong><br />

dci' 19. jst 5), u. s. w Die beiden Stelien nuii, an weleheii<br />

des <strong>in</strong> voriger Nr. genannten Josef Erwiilmni<strong>in</strong>g gesc'iiiebf,<br />

bef<strong>in</strong>den sieli <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em <strong>in</strong> demi ersten drei Monaten (les<br />

Jahres 984 an miemi Abt Gerald des Kiosters von Aurillac,<br />

und e<strong>in</strong>em nahezu gleiclizeitigen, ami den Bisehof Boniiiiiiis<br />

von Gerona o<strong>der</strong> Girona gerichteten Briefe, und lauten


17<br />

Epistoa (XVII). [63 1. 17. Geraldo Abbati Aurelia..<br />

ensi ... De miiltiphcatione et divisione nurneroru<strong>in</strong><br />

libcllmn n Joseph Ispano edituiii abbas Warnerius ) pes<br />

vos rchqmt, ejus exe<strong>in</strong>plar <strong>in</strong> commune rogamus.<br />

Epistoa (XXV). 25. Bonitiiio Geruiidiiiensi<br />

Episcopo . . . De rnulti1)ii(at.ione et divisione tiumerorum<br />

.Jose1)h sa1)iens sententias quasdmn edidit, eas pater meus<br />

Adaibero Reniorum arelupiscopus vestro stuilti> habere<br />

(U1)it.<br />

Naclideni job dies fur dus Versti<strong>in</strong>dnis des Folgenden<br />

Erfbrdirliclie vorausges(-hie]tt, wen(le ich midi nun <strong>der</strong><br />

nui Ende <strong>der</strong> vorigen Nr. <strong>in</strong> Aussicht gestellteii BesdlIreil)uhig<br />

<strong>der</strong> gegeiiwiirtigen Lige <strong>der</strong> Sache zu.<br />

3. Per erste, welelier auf die <strong>in</strong> voriger Nu<strong>in</strong>mer erwiihnt.en<br />

Stellen <strong>in</strong> (4erla-rts Biiefcn Bezug nalim . war<br />

John un Wallis, welcher sieb iii semer Algebra . Cap.<br />

TV. p. 16. so ausspridnt:<br />

Quodc1ue speciati<strong>in</strong> Abaci sen Algorismi euriosus erat<br />

(G erbertus), hoc est, pvaxeos Anthmeticae per lias notas<br />

numerarias (die Ziflrn) liquet ex .Ep. 17: De iliultipf iratimu.<br />

et Dirisione nunierorum libelium. et Joseph I/pa,io<br />

(-(lilum Abbas uarneriuis J)(fle5 rot r-liquit: jus excniplar<br />

commune gam net. Et Ep. 25 1)e ilTuitijdica lion e et<br />

i)iii.one Unit(iOïUm Joseph SO))ieJiS Snte/a.s (jll(fSdafli<br />

ednlil; ea.' pater nieus Arialbero Jttiorunt tircliiepiscopus<br />

studio restro lirthere cupit. Qui c1uideiii Josephus iTispanus<br />

seii Josep/i.us sapiens videtur aut lIiaurus fuisse, aut alius<br />

quis <strong>in</strong> Ilispania., liarum rerum pentus.<br />

(-hnuieres ais \VaIlis, <strong>der</strong> uns, glauhiiaft gdnhlg, versielwil,<br />

dei <strong>in</strong> Rede stelieiide J osef sei entwe(ler cm<br />

).Eauie gewesen o<strong>der</strong> ciii an<strong>der</strong>er, <strong>der</strong> Zalilen Kundiger, j11<br />

Spani'ii, I)erichtet <strong>in</strong> c<strong>in</strong>eru Artikel iiber GerbertFal<strong>in</strong>ivius )<br />

<strong>in</strong> den \\To1,teli:<br />

[)e studio scientiarum Mathematicarum quo G<br />

tus pro illa aetate ad miraculiim effloruit, Joan Wal]isius<br />

cal). 4. .Algebrae suae Tom. 2. ()pp. p. 16. sequ., nUi etiam<br />

de iU ius A b a co atque A lg o ri tl ni o, sive de libro de<br />

2


18<br />

num erorum divis j o ne quem scripsif. Magistro <strong>in</strong> His.<br />

pallia usus Josepho sapiente, qui et ipse libelium de<br />

<strong>in</strong> ultiplicatione et divisione composuerat.<br />

Nacli ihni also ist <strong>der</strong> Josepli Sapiens (erberts Lebrer<br />

gewesen, iiiaii erftihrt allerd<strong>in</strong>gs nicht, oh daniit genie<strong>in</strong>t<br />

ist: <strong>der</strong> persiiliclie Lehrer, welcher c<strong>in</strong>em Andren mi<strong>in</strong>(llich<br />

Uuterrichtcrt.eilt, o<strong>der</strong>Jemaiid, <strong>der</strong> dureh seiueSchriften<br />

c<strong>in</strong>en Ati<strong>der</strong>en. m5glieher \Veise spter Lebenden, belehrt<br />

und zu se<strong>in</strong>em Aii1<strong>in</strong>ger niacht.<br />

Yïelleivbt cal) diese Stelle des F'abricius die Veranlassung,<br />

dass Hock und Gfirer <strong>in</strong> dem Spanier •Josef<br />

,,Gerberts Le1irrneister' sehen zu diirfen o<strong>der</strong> zu miisseu<br />

glauben, e<strong>in</strong>e Ausieht, fflr welche nach Biid<strong>in</strong>ger 1. c. p. 7.<br />

Aiim. 24, ke<strong>in</strong> (rund vorliegen sou. Freilich ist ebenso<br />

wenig Ursache vorhanden, vie letzterer, ibid p. 15 thut,<br />

leii . lVeisen" .Josef fur eiuen Maureii zu halten, wenn<br />

niclit etwa c<strong>in</strong>e Stelle hei Middeldoipfl hiezii beigetragen<br />

bat, (lent] Biid<strong>in</strong>ger bernerkt, 1. e. Anm. 55): ,,Vielleielit<br />

ist er (Joseph) e<strong>in</strong>e Person mit dem hei MiddeldorplF<br />

(p. 35) erwhnteii -Joseph heu Omar Algialieri. w(leller<br />

zwar erst 1043 starb. aber ciii sehr houes Alter erreicht<br />

zu haben sche<strong>in</strong>t, da er sich dreissig Jalire b<strong>in</strong>g mit <strong>der</strong><br />

A.nfertigung astrononils(her Tafe<strong>in</strong> besehii.ftigte."<br />

E<strong>in</strong>e aii<strong>der</strong>e Arisielis spricht Gerhardt ans"»: .,TTiiter<br />

wesseii sl)e(ieller Leitung dies (das TJnte.rrhliten Girherts)<br />

gesehali, wird nicht erwiii<strong>in</strong>t, <strong>in</strong>dcss gedeiikt G-erlert <strong>in</strong><br />

sptren Briefen e<strong>in</strong>es gewisseri .T o s ep li . den er cit<strong>in</strong>ial<br />

(lei) Spiriier, ciii an<strong>der</strong>es Mal dcii Weisen nennt, ii titI<br />

dessen Sehrft iiber Multiplication 1111(1 1 )ivisioii er von<br />

tien Miitielien des Klosteis Aurillac zu liabeii wi<strong>in</strong>seht.<br />

Die Vermutniig liegt Halle dass (kihert denselben iii <strong>der</strong><br />

spanischcn Mark keniien gelerut i<strong>in</strong>ti von ihm unterriclitet<br />

wor<strong>der</strong>i seL Mati weiss niehts Niiheres iiber diesen Manu:<br />

ilocli sehe<strong>in</strong>t <strong>der</strong> Name Joseph auf eiiien .Tudeii hiuzudeute.n,<br />

und <strong>der</strong> Umgang ejiies Mnehs mit e<strong>in</strong>eiii .Tudeii<br />

dai'f lsoftri! iii lolrtiiideii, Ils iii den spr<strong>in</strong>isidnti liiiden


die JU(iefl eiac weit hhere Stellung, ais an<strong>der</strong>swo im<br />

birger1 i cln-n Leben e<strong>in</strong>nalurien.<br />

E<strong>in</strong>cii Grurid fur Hock's ohen angeffihirte Nle<strong>in</strong>ung<br />

giebt C autor, Mut.Iiem. Beitr. p. 314--315, <strong>in</strong>de<strong>in</strong> er sagt:<br />

..Tioek daclite um1ich sieherlieh an e<strong>in</strong> Manuseript <strong>der</strong><br />

Abtei St. Emmeran <strong>in</strong> Regensburg, <strong>in</strong> dessen Widrnung<br />

<strong>der</strong> Verfasser G. se<strong>in</strong>eii Vater den G-otte.sgeielirten<br />

J. a n r e det (Theosopiio J. G. fihius ejus; lieet m<strong>in</strong>us<br />

idonciis, quidquid salutis <strong>in</strong> Christo patri fihius)". Rock<br />

liabe nur, wie friihei Pez und Anfitngs aueh Chasles unter<br />

(le]1 hier mit J. und G. hezeichneten Personen beziiglich<br />

.Joseph und Gerbert verstanden, spter aber hahe skh lierausgesteflt.,<br />

dass mit de<strong>in</strong> G-, nicht. Gerbert, son<strong>der</strong>n Gerland,<br />

<strong>der</strong> e<strong>in</strong> Jahrl<strong>in</strong>n<strong>der</strong>t spt.er lebte, geme<strong>in</strong>t sel. In<br />

Bezug auf Biidiugers oben aiigefiilirte Meit<strong>in</strong>ng, unser<br />

J oset .,sei vielleicht identiseli mit ejoem arabiseheji Astroiio<strong>in</strong>eii<br />

Joseph bon Omar .Algialieri, welcher zwar erst<br />

1043 starb, aber iiiiglic1ier \Veise sehr ait wurde, bemerld<br />

Cantor: .1 )ieses se<strong>in</strong>' alt wiiide nui allcidiiigs 1m<br />

$uperlativ voriiaxidcn se<strong>in</strong>, wenn Cl 70 Jabre vor seijiem<br />

rp(i(Ie (le1 weisv Josephus" genaunt wurde" zugleicli spnclit<br />

el ' lie VetllllltIilg ans, dieser •Tosef sei wohl gar ke<strong>in</strong><br />

Avaler, son<strong>der</strong>a V ailejelit ciii spanischer Jude, vielleiclit<br />

amli von. Geburt (<strong>in</strong> Maure, aber <strong>in</strong> den spanisclien<br />

Mark erzogen, daller des IAat.e<strong>in</strong>isclien kundig und im<br />

Stand. t<strong>in</strong>e late<strong>in</strong>iselie Ablia.iidlmig zu verliissen.<br />

Iii <strong>der</strong> SchliiiiIeh'si1ieii Zeit.schrift ) fiihrt Friedieju<br />

chien •jiidiseJien Sehriftstelier Abu Salil i)una.sch heu Tam<strong>in</strong>i<br />

an, <strong>der</strong> (allerdiiigs niciit <strong>in</strong> de<strong>in</strong> heutigen 51)a1Ii(t))<br />

ta. 845— 933 gelebt und iiber die <strong>in</strong>disehe Rechnung gesel<strong>in</strong>iebeii<br />

bat.<br />

In e<strong>in</strong>c<strong>in</strong> an<strong>der</strong>u Jaiirgaug <strong>der</strong>seiben Zeitselnift 41)<br />

eri<strong>in</strong>iert M. Ste<strong>in</strong>sehnei<strong>der</strong>, <strong>der</strong> oben genaiiiite Oniar licisse<br />

nilitAlgialieri, son<strong>der</strong>a Algiiheui, ziigleicli eik1iit er,<br />

iiler den .J usef sci ibm kejiie Quelle bekanni und <strong>der</strong> von<br />

Ca iitoi gc .iisserteii Meiitung gegeniiber, spricht er sicii<br />

daliiii nus: .. \Vciiii Cantor sng'ilr an ei ne.n .1 mIen deiiken


20<br />

rneht.e, so kami ivh wenigstena bezeugen, dass naeh<br />

zwanzigjiihrigen Specialforschungeii auf dem Gebiete <strong>der</strong><br />

,jidischen lAitclatur und <strong>in</strong>sbesoii<strong>der</strong>e dei' arabischeri<br />

cIiriften <strong>der</strong> .Juden, und ga.nz beson<strong>der</strong>s im Bereiche (lei,<br />

externen (d. h. vohI <strong>der</strong> sich iiicht auf die (4laiibeiis-<br />

Satzi<strong>in</strong>gen, Gebriuche und iiametitlicli auf den Talmud<br />

beziehenden) Wissensehaften mir keiii jiidischer Verfasser<br />

e<strong>in</strong>er rnathernatischen Schrift vor (leu! XI. Jahrhmulert <strong>in</strong><br />

Spariien bekannt geworden" (ist).<br />

In semer Auisgabe zo Gerberts Werkcn macht 011eris<br />

auf p. 514 zu Epist. (XXV). [5 1 . 25. (lie Bemeikuiig:<br />

Peut-être dit M. Bfid<strong>in</strong>ger, ce .Joseph est-il -Joseph heu<br />

Omar Aigiaheri, qui est mort vers l'an 1003, dans un<br />

age fort avancé, après avoir consacré trente années, ii la<br />

confection de tobles astronomiques. Son longévité amurait,<br />

en effet, été fort grande, réplique M. Tu. H. Mut<strong>in</strong>,<br />

puisque soixante ans environ avant sa mort il avait <strong>in</strong>é<br />

rité le titre de Sapiens. Alle<strong>in</strong> hier Iiegt olme Zweifel<br />

entwe<strong>der</strong> Ciii Vcrsehen, etwa e<strong>in</strong>e Ve.rwechselung voit<br />

Todesjahr 1043 mit <strong>der</strong>njenigen G erherts 1003,<br />

odet e<strong>in</strong> Rechenfehier, vor. Demi setzt mail, vie ja aucli<br />

011eris thut, dits Jahr <strong>der</strong> Abfassurug <strong>der</strong> heiden, den<br />

Spanier o<strong>der</strong> den Weisen, Josef l)etretfn1deuI Briefe. ais 984<br />

fest. 80 ergielut sichu 1043-984 59, also nahe 60, wie<br />

Mart<strong>in</strong> sagt., wdhrend (lie Annahnie 1003 ais Todesjalir<br />

Algialieris nichts Beftemdliehes haben wiirde.<br />

liber das obengeniau<strong>in</strong>te Manuscript von St. Emmeraui<br />

endlich, <strong>in</strong> Betreif dessen uiachi Préface se<strong>in</strong>el Gerbert-<br />

Ausgabe 011eris sich ait iii Mihuchen gewendt. teilt<br />

er auf p. 588-589 <strong>der</strong>selben Halms Antwort unit: ,, . . . Sur<br />

les Manuscrits de St. E<strong>in</strong>meraumn it Ratisbonne, notre<br />

Bibliothèque possède un catalogue très-détaillé par le Savant<br />

Saumftl; celui-ci remarque dans la description dit<br />

Liftera G. Gerbertum siyoificari, huncrj ue esse<br />

auCtore7n, COjiCU(flt Pezius, Thesaur. aflCCdO. t. 1. diss.<br />

isaq. p. XXX Viii et auctores Ilistor. Lift. Franc, tom.<br />

VI. 57,1,.. I'er J. vero <strong>in</strong>dicari puto Josephum sapieotenu,


21<br />

cujus ut supra dixi. Gerbe)-tus <strong>in</strong> epistolis X V II et XX V<br />

(55. 63). mem<strong>in</strong>it, et quo maçjistro iii llispcuila uses est,<br />

ut suit Fabricius ut Bibi. mcd. et <strong>in</strong>f. aetat. roce Gerberlus<br />

\T011<br />

weitereii Bemiihungeii, iiber die <strong>in</strong> Rede stehende<br />

Frage und iiber diesen Josef Niieres und (-eiiaue.res zu<br />

ermittelii, ist mir nichts bekannt geworden. Pas aber,<br />

glaube ich, wird mir naeh (lem Bisherigen je<strong>der</strong> c<strong>in</strong>liiti<strong>in</strong>en,<br />

dass ci ugehende und sorgfiltige EJntei'suchungcn bi sher<br />

nicht vorliegen, dass iiur Vermntuiigeri aufgestellt wordeu<br />

s<strong>in</strong>d, und dass he<strong>in</strong> (irund voriiegt, deswegeu, weil sich<br />

dieselben nieht l)estitIgt 1iihen, aUc Hoffiiuiig aufzugcbeii,<br />

und c<strong>in</strong>e TJntersuehnng, die allerd<strong>in</strong>gs nul' ciii Ver su cli<br />

aloi' (loch e<strong>in</strong> eni st h aft er se<strong>in</strong> sou, von -orii hereiii<br />

fur aussichts10 zi erkliiren.<br />

6. hie Schwierigkeitcn. die sich e<strong>in</strong>em soichen entgcgi'iis€'L'.en,<br />

liegen eiiimal dar<strong>in</strong>, dass mail lange Zeit<br />

h<strong>in</strong><strong>durch</strong>i dariiber im Zweifel war, welchcr Wi*anschaft<br />

maii das Recliiten beizh1en soute. Der }Iauptsaclie nach<br />

noch unter dom li<strong>in</strong>flusse i'misch-griechischer Anscliaiuuig<br />

stehend, glaubte <strong>in</strong>an bis zur Zeit (--erbert.s dasselbe iiicht<br />

ais e<strong>in</strong>en Teil <strong>der</strong> Mat.heniatil betrachtcn zu diirfen, liehstens<br />

(Lass man es ais Eiiileituiig <strong>in</strong> die (4eometrie aiisah.<br />

licun uutei' (leu Xachfolgern lierons hatte man im Abend-<br />

\vie mi iMorgenlan(Ie zwei Arten von (Ten<strong>in</strong>etrie miter-<br />

Schei(1e]1 zu miissen gcglauht, die ic<strong>in</strong> wissensehaftliehe,<br />

mir auf die Anschauuiig und (lie Gesetze des 1)enkeiis gegri<strong>in</strong>dete,<br />

mit dcii .,subtilitatilms Euclidis geometricae<br />

artjs, wie Leonardo Pisano <strong>in</strong> se<strong>in</strong>em 1202 verfassten<br />

Liber Abbaei 30) sagt, fur ,,hi qui secunduni demoiistrationec<br />

geometricas iii dimetisionibus uolueriiit operari, und<br />

dieser gegeniiber die auf die Lisung von Aufgaben des<br />

gewhn1icheii Leberis <strong>durch</strong> Messen nu d Bei'eehn en h<strong>in</strong>zielende,<br />

von demselben Leonardo um 1220-1225 verfitsste<br />

Practica Gcoxnet.riae 42) fur jii qui secundum valgarem<br />

consuetll(h<strong>in</strong>cm, quasi laicalj more, <strong>in</strong> (hmensioml)us<br />

uoluer<strong>in</strong>t operari; letztere stiitzte sich namentlich auf


22<br />

arahischc Schriften. l)ass aber schon friihcr, bevor solehe<br />

un Abendlandc bckannt gewordeii waren, (heselI)en A n-<br />

sehauungeri, Von Italien ausgcgangen, hier hierrschten, das<br />

zeigt c<strong>in</strong>e vor .Jahren von mir verfasste Schrift 43) an<br />

e<strong>in</strong>er Stelle, an dey ich darauf auf<strong>in</strong>erksam maclie, dass<br />

ejo Geda.nke <strong>der</strong> vernic<strong>in</strong>ti iheii (-eo<strong>in</strong>etrie. (les Roths.<br />

nmIieh die Worte: Sert iam te<strong>in</strong>pus est. ad geornetricai is<br />

Inensac traditioiie<strong>in</strong> ah Arehita, lion SOl(hdo hittiits (liScipl<strong>in</strong>ac<br />

auctore, Latio aceo<strong>in</strong>modatam venire, si pi<strong>in</strong>s pracmisero,<br />

qiiof s<strong>in</strong>t geliera angulot<strong>in</strong>u 44) nitr danu versti.trtIlich<br />

i<strong>in</strong>d crk]ir1i('h wird, wenu mari ann<strong>in</strong>imt, hier hahe<br />

a.nstatt ,,Lat.io" odci ., Lacio urspri<strong>in</strong>glich gestanden<br />

liano" und <strong>der</strong> unwisscnde, uni die Zeit Ucrbiit.s 1(iielide<br />

Fiilseher hiabe nicht mir dcii Elemeiiteiisclirejlwr Ewial,<br />

tim 300 y . Clir., mit dem Philosop<strong>in</strong>n Euchid von Megara,<br />

uni 400 y . ( hr. v(,,rwechelt iuid diii genannten ;\ichitas<br />

zum X ac h tu I g e i Eiiklids geniac!it, 4.) son<strong>der</strong>ir auchi <strong>durch</strong>i<br />

die iirtiiiulichie llnistellung <strong>der</strong> Buclistaben î und C<br />

,,Laico (hiotor veianlasst, <strong>in</strong> deni h Bof.ius vurkori<strong>in</strong>i<strong>in</strong>dcn<br />

.Archvtas zwti versehiie<strong>der</strong>ie Personcti zu irbiiciari, den<br />

ohen gcnannten Philosophe11 1111(1 MathcmatiIer A reliytas<br />

von Tarent und c<strong>in</strong>en Architas Lat<strong>in</strong>us, e<strong>in</strong>eri late<strong>in</strong>isch<br />

schieibenden Areli ytas. von dciii Nieniand et.wa.s weiss,<br />

und <strong>der</strong> <strong>in</strong> <strong>der</strong> Beiii'feilung <strong>der</strong> Verhiiiltnisse friilicier Zeiten<br />

die bedaiierlichste Ycrwirrung aniichtet.<br />

E<strong>in</strong>e zweite Schwierigkcit., die e<strong>in</strong>eni klarcn E<strong>in</strong>bliek<br />

iii die uns .E<strong>in</strong>dr<strong>in</strong>geii <strong>der</strong> neueii <strong>Ziffern</strong> <strong>in</strong> (las christililie<br />

Abendlaiid I regleitenden Umstiiiide entgegensteht. bat ihru'n<br />

(iurid <strong>in</strong> (1er Mangelhaftigkeit unserer Kei<strong>in</strong>tiiis dur damaligeti<br />

\Terhiidtnisse. Dieselbc macht sich narncnthicfi<br />

fiihlhiar wci<strong>in</strong> wir etwas Niflieres zu erfa.hireii wiiiisuhen<br />

iilrcr dcii <strong>in</strong> Nr. 4 geiiannten Biscliof voir Bonifil<strong>in</strong>s.<br />

Penri <strong>der</strong> gcnannte Britf (XXV)<br />

1 55 25. ist die<br />

1<br />

e<strong>in</strong>zige Stehie . an welchei diesei Bisehof Boiuifih<strong>in</strong>s ais<br />

Bekan nter von Gerbert e.rsche<strong>in</strong>t und iibcrhau 1ut eiwiihiit<br />

Wir(1 [ri <strong>der</strong> ,,Marca Hisivanja werden wohi meliiere<br />

Bonitihius" angefiihirt 46) , aber ke<strong>in</strong>er ais Bischof von


23<br />

O'rirmia. iid iimgek(A rt wird e<strong>in</strong>e Reihe von Bischfen<br />

von (iroiia genaniit. alleiii ke<strong>in</strong>er miter il<strong>in</strong>en fiihrt den<br />

Na<strong>in</strong>eii Boiiiilius 4) 011eris <strong>in</strong> semer Ansgabe von Gerberts<br />

Werken, p. 514, verwaist auf Biid<strong>in</strong>ger, P 21 Aiim.<br />

79), naeh welchem <strong>in</strong> dei' Reihenfoige <strong>der</strong> Biscliofe von<br />

Girona zwiseheii Miro und God<strong>in</strong>ar e<strong>in</strong>e I iieke von ungefiihi<br />

eiueni Jahrc sci. die vielleicht gerade dnrch (lie<br />

À<strong>in</strong>tsdauer (les Bomfihius ausgefiillt werde. Und <strong>in</strong> <strong>der</strong><br />

Tliat fade kil Biid<strong>in</strong>gers Angahe besttigt, iiur (lass <strong>der</strong><br />

von ihni ais .,Gudmar Iii" bezeichnete Bisehof hier mir<br />

,God<strong>in</strong>ariis Episeopus G-eruu<strong>der</strong>isis genaniit wird. Auch<br />

im .. Index Marene }-Iispamcae" f<strong>in</strong>det si(h cia Verzeicl<strong>in</strong>is<br />

dci .,G-erundenses E1iiscopi: Es zeigt ke<strong>in</strong>e 14ficke und sche<strong>in</strong>t<br />

vo11stiiidig, Iiei naiici-'r Betrachtung aber erkennt mao,<br />

(lass die R.eihenfolge, <strong>in</strong> <strong>der</strong> die Risciit'c angcfiihrt werden,<br />

lie alphahet]Sch(( ist., woi'auf dci' L ser nirgeiids aufmcrksam<br />

geniacht wiid. Der Name,,Boiiiflu<strong>in</strong>s fiadet sieii<br />

iiieht untei' il<strong>in</strong>cii aiigegebeii, auch [jel)eIls- 0(1er Anitiiauer<br />

dci' ait fgefiihrten suchen wir vergeblich. Biid<strong>in</strong>ger<br />

lntt. (licses Verzeiciiiiis wohl iibersehen , wenigsteiis ge-<br />

(leiikt el desselben iiirgends.<br />

Eirie dritte Schwierigkeit liegt dariit, (las- nicht al]e<strong>in</strong><br />

die. von G-ei'bert genai<strong>in</strong>t.e Sclirift des .1 oseph Jsiaiius'<br />

odei' ,.Joseph Sa1iens vflUig uiibeka.nnt o<strong>der</strong> (loch versciiollen<br />

, sui1(lerIl tilCll se<strong>in</strong>e Mitteihi<strong>in</strong>gen iiher (lieseih)e,<br />

die Zeit ihrei À1)fassllflg titul jures Verfiissei's su i<strong>in</strong>klar<br />

iiitd iii je(lcr Beziehung uiigèniigeiid Sill(l. Pies zeigt<br />

sich zuhiiiAlist <strong>in</strong> (leu beiden mehrfaeli geliaii iten Brieten,<br />

17 Ufl(l 2.5. l)el]11 ticr Lesci', bleibt <strong>in</strong> v1Iigei TTngewissheit<br />

dariiber, hi w'icher Zeit diesei Joseph gc]eht habe.<br />

Per erste E<strong>in</strong>druek, dcii er, (lei' leser, er1iJt. ist gewiss<br />

d(rjeliige, ais preche Gerbert von e<strong>in</strong>ern Zeitgenossen,<br />

bei gelia!iel'er lJberieguiig aber kami er an dieser Aimalime<br />

leicht wie<strong>der</strong> irre werden. T)enn, wenn auch ke<strong>in</strong>e Partikel,<br />

ctwa ciii ol<strong>in</strong>i o<strong>der</strong> q'fondalfl, auf cHie friihere Zeit<br />

hiiiweist, su felilt (loch aueh jede an<strong>der</strong>e A1lgal)(, Vie cm<br />

miper o<strong>der</strong> e<strong>in</strong>e âbnlichf à, die àuf ciixe sptere. <strong>der</strong> Lehens.


24<br />

zcit Gerbeits tihere, schiiesseit liesse. Wie sich (l<strong>in</strong>s<br />

aber auch verhalten niige, so viel it gewiss, dass dienr<br />

von e<strong>in</strong>em Manne redet, (lei-, weno er aiieh wirldiuh nicht<br />

mchr se<strong>in</strong> Zeitgeiosse gewesen se<strong>in</strong> soute doch nicht<br />

alizu lange vorher gelebt hat, und dessen Andetiken iih<br />

fris eh war.<br />

In gleicher Ungewissheit bet<strong>in</strong>deti wir uns <strong>in</strong> Beziig<br />

auf die Frage, welchem Voike gehrte dieser Joscph ait<br />

Wir hahen oben <strong>in</strong> Nr. 4 gesehen, dass Gerhardt bereits<br />

ans dem Namen auf ji(lische Abstammung, ais aiif das<br />

Niehst I iegeiidc, gesehiossen, Cantor aber die Vi 'rniut ung<br />

ausgesprocheii bat., <strong>der</strong>seibe sci vieilewht gar ki<strong>in</strong> Araber,<br />

son(lerli niiglicher Weise cia spanischer .Jude, o<strong>der</strong> nui<br />

<strong>in</strong> <strong>der</strong> Spanichnn Mark erzogenel, und des Lateitiiselti-ti<br />

kundige.r Matiti, dass andejerseits M. te<strong>in</strong>schIIci(ler ciiiwirft.,<br />

ihni soi naeh zvanzig ,jihriger Forsc.hung auf dieseiïi<br />

Gehiete he<strong>in</strong> jiidiseher Verfasser eiiier matlie<strong>in</strong>al:.ischen<br />

Schrift. zu Gerberts Zeit bekannt, worauf rae<strong>in</strong>.:s Wissens<br />

die F'rage lu(Ilt wie<strong>der</strong> erirtcrt wordeii ist. I3ei genanerer<br />

LJberlegung aber erkei<strong>in</strong>en wir, (Iass Ste<strong>in</strong>sclii<strong>in</strong>id.e.rs Eutwan(l<br />

sicli aiif die allcrd<strong>in</strong>gs wnitverbreitete, bei uns Mo<strong>der</strong>neit<br />

gleichsam seubstveisti<strong>in</strong>dliehe, aber <strong>der</strong> friher herrschenden<br />

zuwideilaufende, Ànsicht stiftzt, ais knne mir<br />

cm anti <strong>der</strong> Wissenscliatt, <strong>der</strong> e.igentliehen M a t h e mati<br />

k, iiber da Rechnen gesnhrieben haben, w'hrend man<br />

iloch damais <strong>in</strong> demselhen nur e<strong>in</strong>e freic Kunst erbliektc,<br />

<strong>der</strong>en Nutzcn man wohl eiusah mal welche zu lernen<br />

die Verhiiitiiisse des genie<strong>in</strong>en Lebeus Je<strong>der</strong><strong>in</strong>anti gebieterisch<br />

zwangen, ehe er noeh Zeit gehabt hatte, dariibei<br />

nachzugriibe<strong>in</strong>, ob das Rechnen chie .,Wissenschaft 0(1er<br />

e<strong>in</strong> Teil e<strong>in</strong>er soicheti , urnE welcher?, sci. Wir kmmnnen<br />

aiso <strong>in</strong> soichen Bedeiiken ke<strong>in</strong>eti Grund erbiicken , die<br />

weitere Untersucliung hierniit f iir aussichtslos niai abgeschlosse.n<br />

auzuselien.<br />

Ebeiiso wenig aber auch, wie <strong>der</strong> Vcrfasser e<strong>in</strong>er<br />

Schrift iiber das Rechnen notwendig e<strong>in</strong> Mathematiker<br />

se<strong>in</strong> muss, braucht cia den Namen ,,.Josef' tragen<strong>der</strong> un-


25<br />

hid<strong>in</strong>gt ciii Jude zu se<strong>in</strong>. AHerdiiigs ist dies ciii nieht<br />

bios bibiiseher, sondent speeidll 1wLrischer Name, alle<strong>in</strong><br />

<strong>der</strong>selbe komrnt nicht irni' im alten Testamente, ais <strong>der</strong><br />

des Erzvaters, son<strong>der</strong>a auch im neuen vor, 1111(1 <strong>der</strong>artige<br />

Xame.n siiid ja zu versehiedenen Zeiten versehieden h<strong>in</strong>fig<br />

aiich von Christen gefihrt worden, und zwar <strong>in</strong> um su<br />

gi'sserer Verbreitung, e<strong>in</strong>e je gr6ssere Wichtigkeit mati<br />

ihrem Trger <strong>in</strong> <strong>der</strong> Bibel beimass. Sehen wir m<strong>in</strong> das<br />

Werk von 011eris iii beson<strong>der</strong>er Rtieksicht auf die Na<strong>in</strong>en<br />

<strong>der</strong>jenigen ans irgend welche.rn Grun dc bemerkenswertc n<br />

Persotieti tlurch, welche nia die Zeit Gerberts gelebt unil<br />

mit ibm <strong>in</strong> irgend welcher Bezieliung gestanden liaheti,<br />

so zeigt sieh, dass diesellwn griechisch o<strong>der</strong> late<strong>in</strong>isch, <strong>in</strong><br />

iiberwiegen<strong>der</strong> Zahi aber altdeutsch, gothiscli, ange1s(!,hsisch<br />

48) s<strong>in</strong>d. IJnter den 150 von mir eriiiittelteii Persoiteit<br />

fiiideii wir von solc.hen, die hebi'i%isclie Namen gefiihit<br />

liabeti - und Gerbert ver<strong>in</strong>eidet es, wie ieh beme.rkt<br />

zu haben glaube, solehe zu lat<strong>in</strong>isicren und zu ile.ktiereii<br />

- 1 Lazarus, wic es sche<strong>in</strong>t Erzbisehof, 1 Zacharias,<br />

Pap1, 2 Jolianiies, <strong>der</strong> e<strong>in</strong>e Papst, <strong>der</strong> andre Bisehof und<br />

.Bibhothekar, <strong>der</strong> Na<strong>in</strong>e josef aber kommt iiicht vor,<br />

ausser <strong>in</strong> don beiden Briefen 17. itiid 25., und an ciiter<br />

atidreti Stille, wo <strong>der</strong> ,.patiiaieha Joseph' erwiihnt wird.<br />

J )esgleichen f<strong>in</strong>de ici <strong>in</strong> ciller Schrift voit Werner 4) <strong>in</strong><br />

dem Verzeicliiiisse. dci' Na<strong>in</strong>eii miter 281 (laselbst angefiihrtcii<br />

mir 2 ,Josef," beides Bischfe, <strong>der</strong> c<strong>in</strong>e <strong>in</strong> Tours,<br />

<strong>der</strong> andre <strong>in</strong> Evreux. und <strong>in</strong> dem c<strong>in</strong>es aiidreii Werkes<br />

von demseihen Verthsscr 5o) t<strong>in</strong>ter 810 daselbst angefiihrten<br />

Namen 17 ..Johanii, von deiten 9 Ppste, aber ausser<br />

deni hier <strong>in</strong> lictracht kommejiden ke<strong>in</strong>en e<strong>in</strong>zigell ,,Josef.'<br />

Es scheitit daher dieser Na<strong>in</strong>e (lamais <strong>in</strong> Siid-Frankreich<br />

iitid Spaiiieii miter deit Christeti wenigstens nicht alizuhufig<br />

gewesen zu se<strong>in</strong>.<br />

Aiif <strong>der</strong> andreti Seite 1sst nichts vermuten, die <strong>in</strong><br />

Brief 17 und 25 crwhnte Schrift iiloer Multiplikation<br />

und Division dci' Zahien sei eiiie lJbersetzung. Wir<br />

ntiissen also wohl ai<strong>in</strong>ehmen, •das Late<strong>in</strong>isehe sei die Ur-


26<br />

sprache l ilii Verfasei' dalier eiii (el.eltrteu u<strong>der</strong> mit<br />

an(II'en 'SXTurt.en e<strong>in</strong> Geistiieher, demi mir bèi diesen waren<br />

danials miter den Christ en Kenntnisse anzutreffeu, Aber<br />

soute dci' Re<strong>in</strong>a<strong>in</strong>e ..apiens'' iii dei Reiiirrselii<strong>in</strong>g (LI'<br />

]ate<strong>in</strong>ischen Sprache ihren Giund haben? Musste iiicht<br />

eue soiclie liN elliem thristlic.lieii (T'eistlicheii selhstver-<br />

Sti<strong>in</strong>(Ili(h, e<strong>in</strong> ]Iangc1 <strong>in</strong> dieer .Reziehung -i1s Bc'weis von<br />

[nfiiliigkeit ersehe<strong>in</strong>en P Soute niciit Gerbert dureh H<br />

zufiigung des Ranges iuid Standes e<strong>in</strong>en Amtsliru<strong>der</strong> mehr<br />

geehrt liaben, ais durcli die diiikhar kiiizeste Bezeichiiung<br />

desselben ais c<strong>in</strong>es homo sapions O<strong>der</strong> soileti wir vo11-<br />

ends annehnien. e<strong>in</strong>eni chiistiichen (-eist1iehn lIai)e Geschiklichkeit<br />

mi Rechiien den Be<strong>in</strong>amen -apiens" \'eI'-<br />

seliafit P Wir wiissten iiicht, veni vor (I ibert wir e<strong>in</strong>e<br />

solehe zutrauen ki<strong>in</strong>ten.<br />

[Xiid doeh kana diesei Josef ke<strong>in</strong> su unbokai<strong>in</strong>ter iuid<br />

unbedeutendei' Manu gwesen se<strong>in</strong>, demi Gerbert glaubt<br />

uffeiibar sich iiberzeugt halt.en zu diiifen, dass iiicht alir<strong>in</strong><br />

Bonililius <strong>in</strong> Uiroiia <strong>in</strong> ilci' Spanischen Marl, so?<strong>der</strong>n<br />

nul! (erald <strong>in</strong> Aurillac 11(11 Adaibero <strong>in</strong> Rheims. und<br />

W()lll xioch .Aiidre <strong>in</strong> Irankreuh Ki<strong>in</strong>de von ihni l)esitzen,<br />

uiul dass die Eiiipfi<strong>in</strong>gei <strong>der</strong> heiden, kurz nach v<strong>in</strong>an<strong>der</strong>,<br />

beide <strong>in</strong> den ersteii Mnnateii 981 geschriebenen Briefe sogleich<br />

wissen, von weleheni ,Josef die Rede ist. Von se<strong>in</strong>e!'<br />

Religion, seiiier Beschiiftigung. se<strong>in</strong>em St.ande erfa.hren<br />

wir iiiclits, mit ,j oseph Ispaitus" und .J oseph sapions"<br />

glanl)t tcrbert (lie Persnlichkeit, nia die es sich handeit,<br />

h<strong>in</strong>liiiiglich eikennbai' gemac.ht zu habên. Da dieselbe<br />

nur zwei \Tal erwiihnt wird, liisst sicli wohl vermuten,<br />

ilass (las ,Tspaiius'' <strong>in</strong> Aurillac geuiigte, ibn zu bezeiehnen,<br />

(lie andi'e, (1cm Biseliof Boiiifiuius von (4iroiia gegebene<br />

(liarakterisiri<strong>in</strong>g ais .Joseph sapiens" aber 1sst es<br />

zweifeliiaft erscheirien , oh di s aut cia nur augenblickliches<br />

Frteil Geiherts zuriickzufiilircn ist, von dem <strong>der</strong>selbe<br />

iiberzeugt war, dass es fur Bonifihius liittreichen<br />

wiirde, uni MissverstUncliiissen voizubeugen, o<strong>der</strong> oh dieses<br />

Beiwort e<strong>in</strong> <strong>in</strong> weitereii Kreisen gehruchliches und fest-


27<br />

stPlif'ndes war, wi wir e1w., sage, : ..Nathan dci' fisc."<br />

,,Salomo <strong>der</strong> \Vcise," ..Alexan<strong>der</strong> <strong>der</strong> Grosse," ..Karl <strong>der</strong><br />

Gisso." u. s. ii.. 0(1er cnillich ol.> nielit dic Bezcic.hniiiig<br />

<strong>der</strong> weise .Josef` lialb und Iiah e<strong>in</strong> Neck- iuid<br />

Spottna<strong>in</strong>e gewesen.<br />

W Tir bleibeti dalior iillsti-<strong>in</strong>dig mi Zweifol, unter don<br />

.gehrigcn wc]chci' Religion wir don ,,Joeph sapions''<br />

o<strong>der</strong> ,,.Josepli Ispanus' siichen solloli , untcr don (2h riste n,<br />

o<strong>der</strong> unter den M n Ii n ni e d n ii e r n , 0(1er noter den<br />

J ii d o il?<br />

7. Von ch ri stlie.h e n •rose.f's s<strong>in</strong>d mir beim 1)w'chsuelien<br />

<strong>der</strong> Monvm. G erman. Script. folgendo Yu (i-csi('hte<br />

gol


wohl angegebeti, <strong>der</strong> Ort aber ganz uhigewiss ist, urid<br />

p. 449, f<strong>in</strong>deii wir zum Jahre 1042 bernerkt: Novaliciciise<br />

rrioiiasterium tune regebat .Josepli abbas: quo temjiorc qui -<br />

dam Aynio <strong>der</strong>icus, Filius ITgonis, lege Romana se vivere<br />

protessus, niulta pi(lem monasterio (ontuht. Wir tiiiden<br />

aiso hier wolil eiiie Auzalil Joseph's, alle<strong>in</strong> bei don rneist.eii<br />

verbietet Zeit. odei' Ort 0(1er <strong>der</strong> Beiriame, <strong>in</strong> e<strong>in</strong>ern von<br />

ihnen den gesuehtcn zu erkenncii o<strong>der</strong> wir eifahren iiiw<br />

den Narnen ohne ii'gè.fl(I chien Anhaltepunkt ob dies die<br />

fragliche Person ist. Aueh die Bibliotheca Hispana Vetus 51)<br />

giebt 1ei]10 _1.uskiiiitt. 1)enii e<strong>in</strong>rnal ist <strong>der</strong>jeuige Teil <strong>der</strong>selben,<br />

auf vekdreii sich <strong>der</strong> Verfasscr an niehreren Stellen<br />

sclbst bezieht, 1)m1ich <strong>der</strong> die maurischen U]id J iidiu1i en<br />

Sehriftsteller enthaltciide, lei<strong>der</strong> herausgerisseu, spurlos<br />

verschwuli(len und zum Kuckuk gegangen (' xri , xa aijiit,<br />

wie <strong>der</strong> Herausgeher <strong>in</strong> <strong>der</strong> Vorrede sagt), so dass mir<br />

diejeiiigeii Erwiih nuiig ge.fundeii haben, welche zuni Christouturne<br />

iibergegangen s<strong>in</strong>d, Tiflhl s(Jdann ist dci Standpiuikt,<br />

von dom ans dci' \Vert <strong>der</strong> Schriftstellei beurteilt wird,<br />

ciii alizu iibei'wiegend kirehiicher. So werden <strong>in</strong> 10<br />

Biichern, von (lenen 6 auf dcii 1., 4 auf den 2. Baud<br />

kommen, aile spaiiischeii (noch heidnisc.hen 0(1er) christlichen<br />

Schriftsteller angefiihrt von Octavianus Augustus<br />

bis zu<strong>in</strong> Jahre 1500 n. Chr. Der erste, <strong>der</strong> auf p. 1 im<br />

Liber I. Caput prirnum, erwilmt wirci, ist .IJiilius 1-Lyg<strong>in</strong>us.<br />

Der Liber V[.: De scriptoribus sacculorum octavi, noiui,<br />

ne decimi enthiilt die Schriftsteller des 8., 9., und, worauf<br />

es hier vor Allem aiikomrnt, des 10. Jahrhmi<strong>der</strong>ts. Wir<br />

lesen <strong>in</strong> diesei H<strong>in</strong>sieht, p. 378, Col. 1. Liber VI, Caput XiV,<br />

ais Ueberschrift: 1)c scriptoribus decunt seculi. Raguci<br />

preshytcr oiartyris lkla.gii historiens.' quod d' praestiti Ros-<br />

;citha virgo Sa.eouiuu. I'etrs de .Monsou io (?npOstcii(thit(S<br />

..Episcopus un auctor orationis Salve Reg<strong>in</strong>a. Jni.bcciilibus<br />

argurn.entis id conten<strong>der</strong>e D. Laurentium Rwniroziu<strong>in</strong> (t<br />

.Prato. S. J rnadus wljunxit ô cicmcns, ô pia etc. D.<br />

Prtrus (rannoa monachus S. Acmdiani. ,Sai vus a1bas<br />

Aihaldensis. Ich theie nus dieseni Kapitel iiur mit:


29<br />

Illl1stre fecere hoc decimum saeculum non tam vjctoriae<br />

})Itlres a1)erto campo Sarracenis areptac, 1]lIiLm (i'orduhensis<br />

triumphus almi pue.ri Pelagii iiiartyris si-il) Hlab<strong>der</strong>raghmaile<br />

Rege die i)oni<strong>in</strong>ica sexto Kal. Julias erae CMLXIII.<br />

qui annus est Christianus vicesi<strong>in</strong>us (1u<strong>in</strong>tus supra nongentes<strong>in</strong>mrn,<br />

roportatus... Sed <strong>in</strong>victi Martyris eneomiasten<br />

alium peregri<strong>in</strong>im licèt, hue advertere non extra l<strong>in</strong>eam<br />

erit saltare. Roswitham sive Roswidarn <strong>in</strong>telligimus, à<br />

Saxonia c.larissirnam virgilleni, <strong>in</strong> Can<strong>der</strong>sheimensi, aliâs<br />

Gan<strong>der</strong>siiemensi, non longè ah I{ildeshei<strong>in</strong>. coenobjo Deo<br />

sacram, quac martyris almi agoneni eleganti carm<strong>in</strong>e cirea<br />

haec ipsa, tempora compreliendit, docens se ab lis, qui<br />

affiuisseiit, en quae <strong>in</strong> versus fideliter conjecerat, didicisse.<br />

I)as folgende Kapitet p. 381, Col. I. Liber VI. Caput XV.<br />

handeit: De connuntitiis saecuii 1ujus decimi scriptoribus,<br />

Joanne Servo - 1)ei f lilasio, praesuiibus Toletanis.<br />

Pseu(lo-Luitprandi ridieulus lapsus <strong>in</strong> Ambrosii Moralis<br />

eapienflo sensu. Eugeniac martyris ('ordubensis epitaphium.<br />

De IIlasio altero ïiIetano Episcopo et (jUS quadam epistola.<br />

Kurx wir <strong>in</strong>den hier ke<strong>in</strong>en ..Jos(,ph". Ebenso wenig <strong>in</strong><br />

<strong>der</strong> Biblioteca Espaiiola des 1). Joseph Rodriguez de<br />

Castro Tonto Segundo. ) o) b). Auch hier wird, vie beim<br />

vorigen Wïerke, mit de y Namhnftivacliung <strong>der</strong> liciduiselien<br />

Scltriftsteller <strong>der</strong> Imeide,i ersteii J alirlian<strong>der</strong>te <strong>der</strong> christlichen<br />

Kirche begonnen; miter den Escritores Gentiles<br />

Espanoles qUEl florecieron en cl siglo primert) de la yglesia<br />

werden genannt : Cayo Jul<strong>in</strong> F{vg<strong>in</strong>o, Lucio C 1 omnelio Baum,<br />

Luen) Anneo Seneca, M. Annaco I ucano, Pomponio MeIa,<br />

-Marco Valerio Marcial muid <strong>der</strong> Kaiser Trajan. T<strong>in</strong> tiritten<br />

Jalirliun<strong>der</strong>t virc1 ke<strong>in</strong> Scbriftsteller, we<strong>der</strong> cia lieidniscloer<br />

norh cia christi<strong>in</strong>lier, aufgeffihirt; <strong>in</strong> dem vierten werdcti<br />

eliristliehe Autoren besproehen, be<strong>in</strong>i 10. Jalirhun<strong>der</strong>t.<br />

welches aiif nur vier Seiten, p. 475 mcl. - 478 mcl. <strong>in</strong>hmandeit<br />

wird, ticten clic uns vom vorher erwhnten Wer!<br />

bekammnten Namemi wie<strong>der</strong> auf: Hiiguel Preshitero, imatiiri1<br />

de Cordova. Pedro de G-ranon, moilge benedict<strong>in</strong>o, Sal vi.<br />

abad del monasterio de Alvelda, auch die .,erudita Momija


30<br />

_Ala.iiiana ilaniada iosvitha, die sih g1seii Ajisehens erfreut<br />

zu haben scheînt. zeigt sieh we<strong>der</strong>, von de<strong>in</strong> gcsuchteii<br />

,,.Tosepli" aber ist nichts zu benierken. Mit (1cm VIII. Il alirliuntert<br />

sch1iest <strong>der</strong> Tomo segundo des \Verkes. l,\Te1lde)(<br />

wir uns nun zu <strong>der</strong> Marca Hipanica :up u). so wird uns <strong>der</strong> bei<br />

dcii Verhaiidl tulgen, die dam Absclilusse des Pyrenilisehen<br />

Frièdens vorausg<strong>in</strong>gen betefligte Àbgeordiiete .1 OsepliuS<br />

Jtomeus F'eri'erius a<strong>in</strong>fallen, <strong>der</strong> aucli mi Index <strong>der</strong> N arca<br />

I{isj.aiiica erwiihnt wird, ami eiiier s 1diteren Zeit angehrt,<br />

(lasselbe ist dai Fali mit e<strong>in</strong>em ebenf11s mi <strong>in</strong>dex gena<strong>in</strong>iten<br />

Joseplius \[arga ritiis ( ataloniae gubertiatur<br />

\T011 e<strong>in</strong>em an enter aiidren Stalle <strong>der</strong> Marca 1-lispanica<br />

erwbtiteii arabisclien Joseph wird weiter antan (lie Rade<br />

se<strong>in</strong>. Ausser dem letzteren aber und tien heiden mi Index<br />

angefii1irteri ist nue, obsehon icli sorgialtig darauf g a('htet<br />

itabe. ke<strong>in</strong> a<strong>in</strong>ziger ..Juseph' <strong>in</strong> <strong>der</strong> Marea Hispanica vergeko<strong>in</strong>men,<br />

vas lift se itulir Reaehtuiig verdient, ais <strong>in</strong><br />

e<strong>in</strong>em .,Appendix iMarcae Hispanicac" iiberschriebenen Aluschnitte<br />

<strong>der</strong>saihen die UrInnden e<strong>in</strong>er Menge von Zuwendungeti<br />

und $chenkungen an K1ster, voit rpestalliellteil<br />

<strong>in</strong> den sic bedacht werden, u <strong>der</strong>gi, mitget.ei]t, und die<br />

Xa<strong>in</strong>eii <strong>der</strong> oft zaliiraieheti Zeugen a.ngegehen werdtn. Wir<br />

erlialteit hier also a<strong>in</strong>e Sanmuluiig von <strong>der</strong> iii <strong>der</strong> Spanisclieti<br />

Mark bis zur Mitte des 13. .Jalirhun<strong>der</strong>ts jibliehen Nameit.<br />

Tch teile aus amer Anzahl von Urkmuleri, die ivh iii angefilir<br />

gleicher Zahi (le<strong>in</strong> Àirfang, <strong>der</strong> \Iitte und dam Ende<br />

des 10. Jabrliuii<strong>der</strong>ts entnoni<strong>in</strong>en habe (von 893 e<strong>in</strong>s(Ail<br />

bis 1007 citiselil.), die s ii. mm t] i eh von mir nachgeselien<br />

s<strong>in</strong>d, Namen dur Uriterzeiebneten (natui(remss grsstentIteils<br />

Mi<strong>in</strong>nar) mit. auch denselbeit Nameim, wenn ce mtIirniaIs<br />

<strong>in</strong> verschiedener Fo<strong>in</strong>i ersehe<strong>in</strong>t 53) , und kanit ver-<br />

.sichtrn, dass mir ausser an den drei genannten Stellen und<br />

rotz aller aneli atif (lieseit Punkt gericliteteti Auftnerksa<strong>in</strong>keit,<br />

nie <strong>der</strong> Na<strong>in</strong>e .,Joseph" t vorgekoriunen ist. Dusgleichun<br />

habe ich <strong>in</strong> <strong>der</strong> Histoire générale de Languedoc.<br />

Tom. Ii, welcher die Geseliichte von 877 mcl. -- 11 G5<br />

zu<strong>in</strong> (tgtntaniie liif, iuid w1el<strong>in</strong>i 53:1 TTrknndtn.


81<br />

die Jahre 88() <strong>in</strong>c]. --- iiicl. betreffend. ais Belege<br />

beigegeben s<strong>in</strong>d, den Namen ,,.[oseph" nirgends, dcii Namen<br />

,.Juilith' zwei Mal, ais den cilier Abtiss<strong>in</strong> uiid chier<br />

Gri<strong>in</strong> <strong>in</strong> <strong>der</strong> Table des noms & des matieres, und die<br />

son<strong>der</strong>baren Nanien Bonissjrnus und Ronafuisse (Preuves.<br />

XVII & CcvrT) getrnffen .Aus aile J)em sciiliesse i1b,<br />

dass <strong>der</strong> Nanie ,,Josepli" wenigsteus zur Zeit. Gerherts<br />

bei iler christlic.hen Bevilkerung Siid-Frankreichs und <strong>der</strong><br />

\Iarca }isI)an iea nieht gebriiuchlicli war, wiihrend er<br />

sI)tcr, wie <strong>der</strong> des Herausgehers, Joseph Saenz, <strong>der</strong> Bibiiotlieca<br />

Hispana Vetus <strong>in</strong> 51), und des Verfassers Joseph<br />

Rodriguez de Castro <strong>der</strong> Bibiioteca Espaûoia <strong>in</strong> 52) zeigt,<br />

nichtso selteri ist.<br />

S. Ais erstei <strong>der</strong> muliamedan j aclien Josef's sei<br />

erwiihnt. melir <strong>der</strong> Voflsti<strong>in</strong>digkeit ]ialber, ais weil man<br />

1m Eruste da.ran (leiikeii wirde, <strong>in</strong> ibm den zweiliun<strong>der</strong>t<br />

Jalire spitt.eren Zeitgenossen Gerberts zu sehen, e<strong>in</strong> kurz<br />

und veiworren angezeigter Josef.<br />

i'Irl ii nvtn. G cr<strong>in</strong> ai t. Scriptor. Tom 1 <strong>in</strong> den . .Annales<br />

Lauiissenses et Eiiiliardi'' lesen wii p. 157 bei <strong>der</strong> Enzltluiig<br />

<strong>der</strong> Begebeniiciten des Jaiires 777: Eo (<strong>in</strong> Saxoitiam)<br />

cum rex (Karl <strong>der</strong> Gosse) venisset. totum perfidatgeittis<br />

senatum ac pop11lim, quem ad se venire jusserat.<br />

luoligerunt a-e faltaciter silo devuti<strong>in</strong>i <strong>in</strong>viliit. Na il, cuneti<br />

id ciitu venerunt piaeter W i(liciiirldum . utiuni ex<br />

ribus 'Vestfa1oruni, qui miiltorniii tibi faeiiiorum (Otisejus.<br />

et oh id tegeni veritus, ad Sigifnidum I)iuiormii de partibus<br />

Nordnia.nniae confugium fecit una cuni sociis suis Et imun<br />

mil eundem piiuit.uiii vene<strong>in</strong>ut Sarraeeiii de partibus<br />

llispariiae, liii saut lbiriaiarahi (woitl Ibn al Arabi, dey<br />

Sol<strong>in</strong> des Arabers, o<strong>der</strong> <strong>der</strong> Araber) et huas fleiizeli, qui<br />

et. lat<strong>in</strong>e Joseph nom<strong>in</strong>atur, similiter et gener eius, ibique<br />

<strong>in</strong>ultitudo Saxonum baptizati surit. I)eiitlicher spricht<br />

mcli nus die<br />

Marna Hispauiica: Liber rCeltiiis col. 24G.Cap. VI.<br />

Acci<strong>der</strong>at ea tenipestate <strong>in</strong> Hispania per civilia bela &<br />

pieruni fantn.mues ut à gmiim ('ordiibeimsi picrique prae-


fectorum deficerciit et dynastias speziales <strong>in</strong>stituerent <strong>in</strong><br />

(ivitatil)us sibi colil<strong>in</strong>iSSiS. I h<strong>in</strong>alarabi Caesaiaugustae<br />

praeses datus t Rege Cordubae, ai) oftieio discessit,<br />

& statua u civitate pulsas est. Itaque ut se tutuiii praestaret<br />

i viribus laesi primdpis et erimeil uleisti panantis, et si<strong>in</strong>u1<br />

ut <strong>in</strong> praefecturani suam restitueretur, ad Karoli ilientelam<br />

eniifugit. altero Sarraeeno Dive co<strong>in</strong>itatus, qui fil<strong>in</strong>s<br />

.Josephi dicebatiir, atque genero silo, -lit. alu vetusti annales<br />

docent. <strong>in</strong>jecta Regi non vana spe religionis universae cis<br />

Iberum occupaiidae, ahi ex partibus Pip])<strong>in</strong>uS jamdiu ,jecerat<br />

fundamenta. dom<strong>in</strong>at.iotiis Friuiciae. V<strong>in</strong>l<br />

Marca Hispanica. Liber Qvaitvs. col. 342. Anno<br />

DCCLXXVII. ib<strong>in</strong>alarabius Sarracenus ex Hispaiiia<br />

venit <strong>in</strong> Gallia.m ad Karolum <strong>in</strong> Pa(Ierburna civitate<br />

Gernianiac tune agendo conve ntiii <strong>in</strong>tentum, eique se ac<br />

eivitates dedidit 1iiihiis eum Rex Sarracenorum pra.efecerat<br />

ut ait Egiithartus, hi est Caesarauguistaui et Oscilla ac<br />

fortasse alias quasdam. 1uae <strong>in</strong> vic<strong>in</strong>i) erant. Ta<strong>in</strong> anno<br />

sequenti capta Po<strong>in</strong>pelø 'L Karolo & Caesaraugusta recepta.<br />

.Ili i rial araldus, qui sub regiis signis nieruerat ., ut Suiita ait?<br />

à Rege praepositus est Caesaraugiistanis.<br />

Selieii vir weiter zut, 01) miter den bei Casiri angefiihrten<br />

Josef's sieh soiche f<strong>in</strong>deti , (lereli IJebere<strong>in</strong>stimmung<br />

mit dem J osef Gerberts vir fur ru3glicli odei<br />

sogal fui walirselieiiilich lialteii kr<strong>in</strong>cii O<strong>der</strong> niiissen. Du<br />

Casiri deti Nameit ,,i osef' teils wie Gerbert. uiiveriiitdeit<br />

1isst, teils mit <strong>der</strong> lateitiisehen Endung us versielit, und<br />

(lu, wie <strong>in</strong> Alun. 8) <strong>in</strong>itgetbeilt wurde. <strong>der</strong> Index nicht<br />

voit ibm selbst, son<strong>der</strong>a voir Paar an<strong>der</strong>tr Bildiotheks-<br />

Beamten aufgestellt wuide, (lie skli nuit ausseiorileiitlicliei<br />

Genauigkeit an Casiiis Text liielten, so diirfen wir uns uicht<br />

wnn<strong>der</strong>ti, venn wir zwei Gruppeii von •Josef's begegnen,<br />

die e<strong>in</strong>e mit ,Josef,'' die andre mit .,Josefus" bezeichiiet.<br />

Die Auzalil <strong>der</strong> iii den erstercn aufgefiihrten betidgt 13,<br />

(lie Auzalil <strong>der</strong> die letztere Abtheilung ausmachenden 15.<br />

Zu den ersteren ge1irt aucli dei- <strong>in</strong> Xi. 5 melirfach erwiilitite<br />

Algialietti. Bei dreicit von ilijien ver<strong>in</strong>isst niait


33<br />

die Aiigabe <strong>der</strong> Lebeiiszeit o<strong>der</strong> die Angabe des Ortes,<br />

wo er gelebt, und <strong>der</strong> Lebenszeit: sie k5nnen daller nicht<br />

iii Betracht gezogen werden. Fiiiif haben erst nach (ehert<br />

gelebt, noter il<strong>in</strong>en eiiier, desseii Geburtsjalir allerd<strong>in</strong>gs<br />

nicht angegehen, <strong>der</strong> aber erst 1082 nacli Christus gestorl)en<br />

ist. Diese fi<strong>in</strong>f ftilire ici aucli nicht mit auf, wolil<br />

aber den mehrfach genannten Algiaheni. Ais frtilieste<br />

Grenze sehe ici die Zeit Karl des Grosseii an. So bleihen<br />

von den <strong>in</strong> l?rage kommenden ,josephs iibrig 13-3-5 5.<br />

Von dcii 15 ,,Joseplius" falleii 2 weg, <strong>der</strong>en Lebenszeit<br />

nielit arigegebeii ist, vier an<strong>der</strong>e, nimlich Joephus<br />

Patriarcha, und J osephus cognoniento A<strong>in</strong>ru, Lier Anno<br />

Egirae 88, Christi 706, <strong>in</strong> Mokka (las Papier erfand, und<br />

Iloeli zwei atidre, cm im .Jalire 140 uiid ciii 142 <strong>der</strong> Egira<br />

(also 757 und 759 n. Chr.) ermordeter Prorex und Khalife,<br />

liabeii vor Karl tieni Grossen, und von dcii 9 iibrigen<br />

haben 8 ersl spiter geiei)t (darunter Josephus Abu Amer<br />

A imutamenus, Caesaraugustae Rex rileltitis dessen t eI)urtsjalir<br />

7war unhekaimt, dessen Todesjahr aber 478 <strong>der</strong> Egira,<br />

also 1085 il. Christ.) ist, aile andren iioch spter. Es bleibt<br />

also vol, Lien 15 ,,.Josep1m8' nur chier, <strong>der</strong> <strong>in</strong> Fragc<br />

komnit. So s<strong>in</strong>d also zu untersuclien 5 ,,Josepli'' und<br />

I ,,.Joseplius''; zu Grunde gelegt ist (labei bald <strong>der</strong> Index,<br />

bah! <strong>der</strong> Text, welclier sicli <strong>in</strong> erstereni meist kurz zusaiii<strong>in</strong>engefisst<br />

f<strong>in</strong>det. Nur ljei Algiaheni s<strong>in</strong>d Index un Li<br />

Text angegeben, damit man sielit, wie sich beide unterseheiden.<br />

So f<strong>in</strong>den vir demi nach Casiri ans Lier Gruppe<br />

<strong>der</strong> ,,.Josepli :"<br />

1) Joseph Ben •Jahia Abu Omar Alazadita, vulgô<br />

A<strong>in</strong>eïyami, Toletanus ex loco lIlagama. Grammaticus paeclams.<br />

Oljiit anno Egirac 183 (aLso 799 n. Chr.) Il. p. 139.<br />

col. 2.<br />

2) Joseph Ben Haruii Alk<strong>in</strong>di Abu Amr, vnlgô<br />

Alraoadj, ita dictus à loco Ranuda <strong>in</strong> Mauritania. unde<br />

orig<strong>in</strong>em duxisse fertur, ortu (Je lulenis, Potaruiii facile<br />

pr<strong>in</strong>ceps . . opus praestant.issî<strong>in</strong>iun, carmen conseriptuni.<br />

De arbus. Vixit anno Egirae 333 (aiso 944 n. Chr.) II.<br />

3


34<br />

p. 139, col. 2. T)abei wird im Index auf den folge.nden,<br />

ais tait dieseiii ideiitisch verwiesen.<br />

J os e p h Bon 1{aron Alrarnadi, vulgô Jannes Abu<br />

Aniu, Potaiiirn Cordubensium facile pr<strong>in</strong>ceps, plura<br />

varus de rebus, pruesertim de Re equestri, ae de Vnatione<br />

carm<strong>in</strong>a conscripsit. Oh elo(1uentiae dulced<strong>in</strong>ern Fr<strong>in</strong>cipum<br />

virorum Deliciac appeilabatur. 1 s (.'ordubae obiit mm<br />

senior <strong>in</strong> summa roi familiaris <strong>in</strong>opia antio Egirae 403<br />

(1012 n, Chi'.) Il. p. 148, col. 1.<br />

3) .J o se p h Boit Abraharni Àbulhagiagaeus, vuigô<br />

AUkogliri, Murciat<strong>in</strong>s, J tiriseonsultus <strong>in</strong>sigiuis Jura praelegit<br />

<strong>in</strong> Collegio ( alioscitac vol Caiioxae, (jiiod oppidum est <strong>in</strong><br />

ditione UrihwJae. Floruit sceulo Egirae quarto (41. h. ca.<br />

910- -1010 n. (lir.) II. pag. 139, vol. 2.<br />

4) J o se p li .Beii Àbdalia Abulcassenius Ben Abdelhar<br />

vulgô Abu Amru. Corduhensis, Jiirisconsultus et Historicus<br />

celeberrimus. E nuniero operum suorum sunt Pandeclue<br />

Jiispani, partes XC, historia Scholarum, Historia (ordubensis<br />

tûm Naturalis tùiii Litterariae. Natus anno Egirae<br />

369 (978 n. Chr.) Cordubae ohiisse fertur anno Egirae 463<br />

(1070 n. Chr.) H. pag. 148, col. 1-2.<br />

5). Joseph Bon Ornai Algialietti. a1is Ebn Ahi<br />

T hait a, Toietanus. Jurisperitus iitid Astronomus clarissi<strong>in</strong>us.<br />

Egregios composuit de Tabulis Astronomicis libi'os.<br />

Obiit anito Egirae 435 (also 1043 n. Chr.) II. p. 148.<br />

col. 1. So <strong>der</strong> Index an <strong>der</strong> genauntdn Stelle sèlbst, p•<br />

148. col. 1 lesen wir:<br />

Josepli Beji Omar Algiaheni, aliàs Ebu Ahi Thalta<br />

dictas, Toictanus, qui praeter litteras humatiiores .Juriscjue<br />

peritiam, Astrormu cognitione <strong>in</strong>axiiui' ciaruit. Falo furietus<br />

eft anno Egirae 435. relictiài egregiis libi'is, rf.tl)uIas<br />

Astronomicas comj)lectentibus novis ol)servatlonibus illustratas,<br />

quas ipso XXX annoruni spatio accuratissimè<br />

fecerat.<br />

Ans <strong>der</strong> Gruppe <strong>der</strong> ,,Josephus" endlich war noeh,<br />

ais <strong>in</strong> Frage kommend, aitzuseheii <strong>der</strong> e<strong>in</strong>zige<br />

1). J osephus Sacerdos, Co<strong>in</strong>ureatarium a Senano


35<br />

Ben Titabet Ben Cori-ah <strong>in</strong> Librum Archi<strong>in</strong>edis de Figuris<br />

tnangularibus, conoidibus, &c conscriptum ex Syriaco<br />

sel<strong>in</strong>one iii Arabicum traristulit, quam versionem Seiianus<br />

etiam castigavit 1. p. 438. ed. 1.<br />

Betrachten wir nuit miter den Josepli's Angefiiirteu,<br />

so seheii wir, dass zwar dent nach zu<br />

urteilen, und weil aile Genannten Spanier s<strong>in</strong>d, die M i g-<br />

lic h k ci t, e<strong>in</strong>er t<strong>in</strong>ter iiiieii sei <strong>der</strong> Verfasser des ,,Libellus<br />

de niultiplicatione et ilivisione numerorum" iiicht<br />

abzuweisen ist; wir niiissen aucli bedenken, dass bei dent<br />

Hange <strong>der</strong> Araber zur Vielwisserei und ihrer Neigung<br />

sich mit aflen mgIiciieii Zweigen <strong>der</strong> Wissenschaften zu<br />

beseliiiftigen, die Verschiedeulieit zwisclien Rechiien eiiierund<br />

I )ichtkunst o<strong>der</strong> Iurisprudenz andrerseits ke<strong>in</strong> Grund<br />

se<strong>in</strong> wiirde zu me<strong>in</strong>en, wer (las eiiie Facli betreibe, werde<br />

seb werlieh auch dent Geschrnack abge.w<strong>in</strong>neii<br />

k;i<strong>in</strong>eii; gleiehwoiil aber wird mit. mir Je<strong>der</strong> <strong>der</strong> Aiisieht<br />

se<strong>in</strong>, es feule ait .A.iihaltspunkten, uni diese Mg1ieiikeit,<br />

die ebenso gut se<strong>in</strong>, ais iiiclit se<strong>in</strong> kaun , aueii nur<br />

zu e<strong>in</strong> er Wahrsciiei niiciikeit zu en ieben.<br />

\Vas (leu noch ilbrigen Joseplius Sacerdos angelit, so<br />

lauteii die <strong>der</strong> obigen Stelle oriwrgehen<strong>der</strong>i \Vorte bei<br />

(1as<strong>in</strong>i p. 437 col. 2. Senaii Ben Thahet ( 1orrali ifarranita,<br />

Medicus, per<strong>in</strong>de, ac eus pater, praestaiitissiiiius, primûni<br />

apud l[octa<strong>der</strong>um, (le<strong>in</strong>de apud Alcah.rum, ea tempestate<br />

Imperat.ores, Medici munere funetus est. Quurn autem Aical(erus<br />

Senaniun eadeni religione sibi adstnictuiu (tiperet,<br />

Isia.1iism.unl suasit amplecti quod ilie abnuit, acriter,<br />

diwjue reluctatus. Verûm Aicuheri ni<strong>in</strong>itantis i<strong>in</strong>manitatem<br />

J)ertunesceus, irae tandem concessit, nomenque Maliometo<br />

(ledit. Ceter<strong>in</strong>u Caiiphae sevenitatem niagis, magisquc<br />

<strong>in</strong> dies expertus, <strong>in</strong> Chorasanam. profiigit. Al ilenno<br />

iiagcladum redux, il» Maliomet.anus obiit anno Egirae 331<br />

(J. L. 942 n. Cl<strong>in</strong>.), worauf daim auf tien niichsten Seite<br />

die Worte folgen: Nihilom<strong>in</strong>ûs ex Senani operu<strong>in</strong> Catalogo<br />

9UCni Almose<strong>in</strong>ius, Abrahami Fil<strong>in</strong>s Ben Helal Sahueus ol<strong>in</strong>i<br />

1Iit, 11t11 mit exeipta . . . ( ) ii ' nIaris i ii Librum. Aï-<br />

34


36<br />

c/iimedis (le Fige ris irianyular?bus, crnwidibus &c. quem<br />

Joseplius Sacerdos ex Syriaco sermone <strong>in</strong> Arabicu<strong>in</strong> transtulit;<br />

quam versionem Seiianus etiam castigavit. Hiernach<br />

a]so starn<strong>in</strong>t Senan Ben Thabet nus Harran <strong>in</strong> Xlesopotaniien<br />

und ist <strong>in</strong> Bagdad 942 ri. Chr. gestorben, bat also<br />

iii Kle<strong>in</strong>-Asien gelei)t und ebenso wahrsche<strong>in</strong>lich <strong>der</strong> genannte<br />

,.Joseplius Sacerdos," <strong>der</strong> Senans Commentar zu<br />

eiiier Selirift (les Arclii<strong>in</strong>edes t<strong>in</strong>ter Senans Augen ans dciii<br />

Syrischen <strong>in</strong> dits Arabisehe iibertrng. Dieser ,,.Joseplius<br />

Sacerdos' kami daher dei' von Gerbert ais ,joseph Ispanus"<br />

bezeichnete nicht se<strong>in</strong>. - Der hier genannte Senan<br />

Ben Titabet Beir Corrah ist also <strong>der</strong> Sol<strong>in</strong> des von Hankel<br />

<strong>in</strong> semer Gescbiclite <strong>der</strong> Matheniatik p. 233, Aimi.<br />

angeffihrten Thabet Ben Corrah, <strong>der</strong> bei Casiri ais Tliabet<br />

Beri Corra, Tabet Ben Corraha Thabetus Ben Coriah<br />

Ebii Mervan Ben Keraia Ben Abrah<strong>in</strong>i Be.ii Mar<strong>in</strong>os, Ben<br />

Salarnanos, Abnlliassan ersehe<strong>in</strong>t, I. p. 305. col. 1, P, 324.<br />

col. 2., P. 339. col. 2., p, 340. coi. 1., P. 349. col 1, p.<br />

385. col. 2.. p. 386. col. 2—p. 399. col. 1., und dci' vom<br />

Jalire <strong>der</strong> Egira 221-28 <strong>der</strong>selben also von 835 - 900<br />

n. Clir.) gelebt batte. Casiri iuiterscheidet also mi <strong>in</strong>dex<br />

zwei Cora, nrniicii Thabet Ben Cora seu Corra liarrarrensis<br />

und Seime Beii Tirabet Ben Corrali Harraiiita,<br />

ebenso Abul Pharadsch 1. e. p. 192, 197, 198, 208. (-X'artz55)<br />

aber drei, Vater, Sohu und Enke. Per erstere heisst bei<br />

ihrn, p. 37 Tliabet Ben ( lori-ah Ebir Mervati Ben Keraja<br />

lieu Ibrahim Ben Mar<strong>in</strong>os Ben Salo<strong>in</strong>onos Ami] Hassani,<br />

und p. 38. lesen vir : Eraiit Thabeto nostro fil<strong>in</strong>s Senen<br />

Ben 2habet Bee Corrah et nepos Titabel lien Sen an J<strong>in</strong><br />

Tliabet iisdem aitibus clan, qui ne ciim fluo confi<strong>in</strong>dantur,<br />

cavenduni est<br />

Man ki<strong>in</strong>nte endlich nocli versucht se<strong>in</strong>. den <strong>in</strong> Aiim,<br />

77) d) genannten Aich<strong>in</strong>di zu dcii J oseph's, von denen<br />

hier die Rede ist, zu rechnen; alle<strong>in</strong> <strong>der</strong> beriihmte Aichiudi<br />

liiess iiicht selbst Josef, son<strong>der</strong>n Jacob, und se<strong>in</strong>,<br />

nicht weiter bekaniiter, Soue, Josef, sowie se<strong>in</strong>, ebenfails<br />

iihlit tt'eiter bekaunter, Vater, Isaac: Jacobus Ben Isaac


37<br />

Ahii Joseph d. h. Jacob, <strong>der</strong> Sohn des [saac. <strong>der</strong> Vater<br />

des ,Josef, aus <strong>der</strong> Familie <strong>der</strong> Aleb<strong>in</strong>di.<br />

ft Wir weiideii uns zu <strong>der</strong>i J u de n, iim e<strong>in</strong>en ,,Josef"<br />

zu f<strong>in</strong>den, welelier <strong>der</strong> gesuchte se<strong>in</strong> k<strong>in</strong>nf.e. E<strong>in</strong> soicher<br />

f<strong>in</strong>det sich mir allerd<strong>in</strong>gs, aber sehon miter dem aegyptischen<br />

Kiiiig Ptoiernacus Eucrgctes (246-221 y . Chr.)<br />

Demi wir lesen bei Abul-iFaradsch: 55<br />

p. 64. 110e tempore floruit Timoc'hares sapiens<br />

Mathematiciis, reru<strong>in</strong> Sphaericarum, et <strong>in</strong>strmnentorum<br />

ad observationes faciendas e.onficiendorutn peiitts. Me<strong>in</strong><strong>in</strong>it<br />

Ptolenwcs sapiens <strong>in</strong> libro Ai Magesti, ilium se annis<br />

quadr<strong>in</strong>gentis vig<strong>in</strong>ti praeeessisse.<br />

p, 65, Ptolcmaeus Energetes i. (soviel wie L e.) Bene.-<br />

factor. Regnavit a.nnos vig<strong>in</strong>ti sex. Ejus tempore conditae<br />

sunt Iaresiae, & Kalonicus, quae codem Ji-J?aklca<br />

est.. Ifoid Sacerdotu<strong>in</strong> Judaicoruni pr<strong>in</strong>cipe trihutum,<br />

quod Aeggp(i Regibus peiilere solebat, det<strong>in</strong>ente, iratus<br />

Rex Judacorum extirpationem <strong>in</strong>editabatur. Miss-us autem<br />

adipsum Josephus Sapiens Ju(laeus, cura pacavit, panataeque<br />

sunt res Judaeorum.<br />

Tber die Sache selbst vergL Ersch & Gruber: Eiicyclopiidie<br />

).<br />

Fast k<strong>in</strong>nte mail glauben. hier den fraglichen Verfasser<br />

des Libellus de multiplicatione et thvisione numeroriun<br />

gefuuiden zu haben, alle<strong>in</strong> e<strong>in</strong>mal ist die J 4ebenszeit<br />

des hier genannten e<strong>in</strong>e aflzufriihe, und sodami ist<br />

(las Attribut Sapiens" auch (10m T<strong>in</strong>iochares und dem<br />

Knig Pto1eniius beigelegt, iiicht bios de<strong>in</strong> .Joseph, und<br />

endlich fuilirt e<strong>in</strong>e Anzahl ,,Joseplis", wie man schou gese.hen<br />

hat, und ira Folgenden iioch rnehr sche.n wird, die<br />

Bezeichnung ,,Sapiens', ,,Prudens", und hiu1ic1ie, auf?al-<br />

\Veise aber iiicht diejenige., <strong>durch</strong> welche <strong>der</strong> aegyptische<br />

Joseph beriihrnt und sprichwrt1ich gewurden ist.<br />

Nunmehr grif ich zu de<strong>in</strong> oft und von Vielen erprobten<br />

Mitte.1, da .Iilcher'sche Gelehrten Lexicon zu Rate<br />

zu ziehen, welches icli (die hiesige CarI-Alexan<strong>der</strong>-Bihliothek,<br />

welche dasselbe, wie joli nachmals erfulir, ebenfalis


he.sitzt, vard damais fur die Bentitziiiig des Piiblikums<br />

e.rst e<strong>in</strong>gerichtet), welches ich auf <strong>der</strong> Herzoglichen Bibliothek<br />

zu Gotha vorfaitd. Freilicli wagte ich nicht mehr<br />

zu hoWen, ais mi g<strong>in</strong>stigen Faile e<strong>in</strong>en ,,Josef" zu f<strong>in</strong>den,<br />

weieh er weiiigstens mit e<strong>in</strong>iger Wah rsch e<strong>in</strong>lichkeit <strong>der</strong><br />

fragliche hutte se<strong>in</strong> kiitnen. ITtn so mehr war ich daller<br />

iherrascht, aIs ich an <strong>der</strong> genannten Steile 5S) t<strong>in</strong>ter 74<br />

versehiedenen Josef's e<strong>in</strong>en traf, <strong>der</strong> mit den Worien angefiilirt<br />

war:<br />

,,Joseph Sapiens, o<strong>in</strong> Rabb<strong>in</strong>e voir Karaiten-Sekte<br />

im lU. Saeculo, hat wi<strong>der</strong> Saadia Gaon e<strong>in</strong> luch, liber<br />

mm<strong>in</strong>is be.titelt, gesclirieben. W."<br />

Da jede 'weitcre Aiigabe fehite, 1itte ieh mit dieseit<br />

mir danials rutselhaften und un verstuIIdli( lien Wort,eii zunii.ehst<br />

ilorli nichts anfangeit k6nnen, WC]ln nicht Herr<br />

Bihiiothekar !)r. Georges, dciii ich nuch deshalh ziim verh<strong>in</strong>dhichsteii<br />

1I)anke verpflichtet fihie, die grosse Gite gohabt<br />

hutte, midi auf das Zedier'sche Ili iversal-Lexicon<br />

aufnicrksani zu machen , ans we]cheni Jchcrs Angaben<br />

zu<strong>in</strong>eist gcschpft se<strong>in</strong>. I)eni erhialte.ncii \V<strong>in</strong>kc gern<br />

foigend, sali ici1 (las mir genannte Wet'k riaeh, url faiid<br />

(da ieh des Hehriiischeii nicit kundig un , bezeit'hn e<br />

ich eiri hebriisches \Vort durci e.<strong>in</strong> Kreuzeheii ) folgende<br />

Angahe 59).<br />

.,Joseph Ohacham o<strong>der</strong> Sapiens, e<strong>in</strong> Rabt<strong>in</strong>e, war <strong>der</strong><br />

Karuisehen Sckte zugethan. Et schrirb (las Buch ocler<br />

Lum<strong>in</strong>is gegen Saadja Gaon, <strong>der</strong> mit ihm zu gleicher Zeit<br />

lebte. Triglandius I)is5. (le Karaeis. p, 188. Wolif. Bibi.<br />

Ebr. Tom. 1. n. 887. P. 530".<br />

Zwar war ich auch clurch diese Worte iii me<strong>in</strong>er<br />

Kenntuis no(4) nicht wesentlich gefr<strong>der</strong>t, <strong>in</strong>an wird es<br />

aber hegreiflich (loden, dass ici durcit das hisher Erfahrene<br />

<strong>in</strong> me<strong>in</strong>er auf die <strong>in</strong> Nr. 6 angcfiihi'tcn Grihicle gestiitzteii<br />

Me<strong>in</strong>ung bestirkt wurde, dass bel <strong>der</strong> Beaiitwortung <strong>der</strong><br />

<strong>der</strong> vorliegenden Frage die Kenntnis fiidischer Personen<br />

und VerhiUtnisse <strong>in</strong> Betraeht komme und dass ici mir die<br />

Schwierigkeit <strong>der</strong> Aufgabe daraus erk1'rte, dass jerie


Kenntnis ni Gerherts Zeiteii <strong>in</strong> grsseren Kreisen vorhanden<br />

gewesen sei, jetzt aber, ebenso wie mir, auch<br />

An<strong>der</strong>en mangele. Indessen verhehlte ich mir auch jctzt<br />

nicii, dass, wei<strong>in</strong> auch die Zeit und <strong>der</strong> Na<strong>in</strong>e : Joseph<br />

Sapiens" mit iiherraselieiï<strong>der</strong> Geiiauigkeit a.uf den von<br />

Jucher und Zedier Genaniiten passen, doch die Erledigung<br />

(ter Frage, oh <strong>der</strong>selbe auch ais Josef Isl)anus" bezeichnet<br />

werden ki<strong>in</strong>ne, Scliwierigkeiten hereiten, la, oh sich nicht<br />

die Spiir vielleicht trotz ihrer ansehe<strong>in</strong>enden Richtigkeit<br />

ais ejiic verfelilte und falsche erweisen werde. Es Wir(l<br />

sich zeigeil, dass letzteres allerd<strong>in</strong>gs <strong>der</strong> Fali ist. Gleic.hwohl<br />

aber glatibe ieh, wenn aiich natiirlich so kurz ais<br />

mg1ic1i, auf die Sache c<strong>in</strong>gehen zu solleti, nicht etwa<br />

deswegen. weil ich se]bst Zeit und Miihe auf jure Er-<br />

]drung verwandt habe, son<strong>der</strong>a weil <strong>der</strong> von mir betretene<br />

Weg so ausserordentlich nahe iiegt, und se<br />

verlockend ist, dass ieicht auch Andre verleitet wei'dcn<br />

k<strong>in</strong>nten, diese Fiihrte ni verfoigen. Bevor ich aber die<br />

Sache selbst behandie, <strong>in</strong>uss ich auf c<strong>in</strong>ige Fragen cmgeheii,<br />

welche die Artikel im .3c1ier'schen und Zedler'schen<br />

Lexicoii, wie damais bei mir, vermutlich ebenso ])ci mnamiciic<strong>in</strong><br />

hervorrufeii werden, und ohne <strong>der</strong>en .Ilea n twortu 1g wir<br />

viillig l<strong>in</strong> Duakien bleiben.<br />

10. Diese Fragen 5111(1 : 1) Was ist w)t r eiiumn<br />

Gaon ni vcrstehen? 2) Wer war Saadia? 3) Was <strong>in</strong>d<br />

Karier o<strong>der</strong> Karaiten 4) Was hedeutet Chacham?<br />

5) Wer war Trigland? (i) Wer war Wolff? Die Antworten<br />

s<strong>in</strong>d:<br />

1) Gaon (Plural: (honim o<strong>der</strong> Geouim), e.igeiitlicli<br />

Herrlichkeit, Excellenz, war <strong>der</strong> Amtstitel <strong>der</strong> religisen<br />

Schulhihipter <strong>der</strong> jiidisehen Akademien, welche vo<strong>in</strong><br />

7. Jahrhun<strong>der</strong>t bis 1040 <strong>in</strong> Babylonien <strong>in</strong> dcii Stiidten<br />

Sera o<strong>der</strong> Sura, mal Anbar 0(1er Pumpaditha, belle mu<br />

Enphrat, bestanden, naclideni die Sdhule von Tiberias<br />

mit <strong>der</strong> Stadt gleichen Namens zu Grunde gegamigen war,<br />

Zugleich hatten die Gaonen die Gesetzgehung und die<br />

Entscheidung <strong>in</strong> Rechtsfragen; sic hatten (lie immera An-


40<br />

gelegenheiten zu leiten. Die Besorgung <strong>der</strong> iiiisseren, die<br />

Vollziehurig <strong>der</strong> Gesetze, die Regelung <strong>der</strong> Steuern und<br />

Abgaben, die Reprisentation, war Sache des Resch-(-x'lutha<br />

(Emigranten-Chef, Aechmalotarch).<br />

2) Saadia aus Al-Fiumi 0(1er Pithon <strong>in</strong> Aegypten,<br />

lebte 802-942 n. Chr.; e<strong>in</strong>er <strong>der</strong> beriilmitesten und<br />

gclehrtesten Gaonen <strong>in</strong> Sora. Er schrieb ausser seirien<br />

Schriften polemisehen Inhaits, noeh vicie an<strong>der</strong>e, auch<br />

c<strong>in</strong>e hebrische G-ram<strong>in</strong>atik, vicies auch <strong>in</strong> arabiseher<br />

Sprache, die er volikommen beherrsehte.<br />

3) \Vie bekanritiich untet den Chiisten verseliiedene<br />

Ansichteii un d Me<strong>in</strong>ungen aufgetel1t wurden (Mon opliysiteii<br />

und flyoj hysiten, Arianer und Athanasianei u, n.), die<br />

skh so lange bek<strong>in</strong>pftcn, bis endlich eiiie den Sieg davon<br />

trug, so auch bei ait<strong>der</strong>en Reiigioncn, dem Islam Scliiiten<br />

iuid Suniiiten) iiiid dem Judentuni. IJass es aucli im<br />

letzteren versehiedene Sekten gab; Esser, Saducer, u. a.<br />

ist bekannt. Na<strong>in</strong>entlicli letzfgennante, welche auch l<strong>in</strong><br />

TIMiCn Testamente, bei dcii Syiioptikern und <strong>in</strong> <strong>der</strong><br />

Apostelgescliichte, erwhiit werden, konimen hier <strong>in</strong> Betracht.<br />

Sic erkenne.n he<strong>in</strong> Fatum, son<strong>der</strong>n nehnien eiiieii<br />

freien Wilien an, leugnen die TJnsterblichkeit, die Auferstehung,<br />

Lohii und Strafe bu Jenseits, und -erwerfen<br />

die Tradition, <strong>in</strong>dem sic sich an die streiige 1111(1 buc.hstiibi<br />

iche Befolgung (les mosaischen Gesetzes, halten.<br />

(anz iihnliche Lehren wurden mi 8. Jahrlu<strong>in</strong><strong>der</strong>t, mn<br />

740 n. Chr, aueh miter dcii Arabern <strong>in</strong> Basra o<strong>der</strong><br />

Bazora von e<strong>in</strong>em gewissen )Vazil aufgestellt. lhre Anhnger<br />

nannten sich Mutazihten. Ihrer gedenkt Abul-<br />

Faradsch flO) und ('asiri'); die Verbreitung dieser, l<strong>in</strong> wesentlichen<br />

sadiiciischen Lehren bei dcii Arahern steigerte das<br />

Ansehen auch bei dcii Juden. Schon bei <strong>der</strong> Aufsteilung<br />

<strong>der</strong> Leimre <strong>der</strong> Mutaziliten, mit Ausnahrne <strong>der</strong>jeiiigen des<br />

Leugnens <strong>der</strong> Unsterhlichkeit und <strong>der</strong> Aufersteliung, hatte<br />

sich <strong>in</strong> Basra e<strong>in</strong> daselbst geborenerJude, Anan, beteiligt(;2).<br />

J)erselbe for<strong>der</strong>te auf zu freier Forschung <strong>in</strong> <strong>der</strong> Schrift,<br />

und bewirkte, dass <strong>durch</strong> begeisterte, nach ailen Orten


41<br />

gesan(Ite Boten diese Leliren mglicIist weit vcrbreitet<br />

wurdeti. Die Anb<strong>in</strong>ger <strong>der</strong>selben wurden Kar'er. Karaiten,<br />

Karaimen genanut. Infolge <strong>der</strong> fir die Ausle.gung<br />

<strong>der</strong> Schrift notwendigen freien Forschuiig mussteii sie<br />

ich beson<strong>der</strong>s mit gramniatisclien Stulien beschftigen;<br />

ferner hatte bereits Arian e<strong>in</strong>e von <strong>der</strong> bisherigen ahweicliende<br />

Kalen<strong>der</strong>-Ordnung fcstge.setzt, <strong>in</strong>dexa er 13estimniungen<br />

traf, iiach welchen sieh die Feier des Pesaeh<br />

(Passali) und an<strong>der</strong>er Festc richtete. Zugleich verbot er<br />

nach ilem Bibelvers Ex. 35.3: IL: solit nicht Feuer<br />

anzi<strong>in</strong>den am Tage des Sabath', an (hesem Tage Aller<br />

und Licht anzuzilndeii, Speise zu hxreiteu u. n., und<br />

endlich legte er die Bestim<strong>in</strong>ungen iibcr verbotene Verwandtschaftsgrade<br />

bei<strong>in</strong> Eiiigehen von Eliexi sehr streng<br />

ans, n<strong>in</strong>i se<strong>in</strong>e Naclifolger del<strong>in</strong>ten diese Verbote se wcit<br />

ails, dass nach soichen Grundstzeii fast jede Ehe ais<br />

unerlaubt ange.fochtcn werden kounte. Die (-regner<br />

<strong>der</strong> Karier wurden mit dem Namen ,.Rahbaniten" bezeichnet.<br />

4) Chacham (im Plural: Chachaniim), bedeutet urspri<strong>in</strong>ghch<br />

soviel wie sapiens; ist <strong>der</strong> Titel des Vorstehers<br />

e<strong>in</strong>er Karier-Geme<strong>in</strong>(le, und sche<strong>in</strong>t spter iiberhaupt <strong>der</strong><br />

Titel e<strong>in</strong>es jiidisclien Geme<strong>in</strong>devorstandes zu se<strong>in</strong>, wenigstens<br />

f<strong>in</strong>de ieh ihn hufig <strong>in</strong> <strong>der</strong> Form ,,Iiaharn" <strong>in</strong> <strong>der</strong><br />

Anm. 52). b) genaunten, Sclirift von Kayserl<strong>in</strong>g, z. B. •<br />

2. Coi. 1. Abendana de Brito, Yshac Haji<strong>in</strong>, Haham de la<br />

communauté israélite portugaise d'Amsterdam; p. 3. Col. 1.<br />

Aboab, .Jacob de Semuel, successeur de son père comme<br />

Haiiaxn à Venise; p. 46. Col. 1. Fonseca, Jacob Lopez<br />

de Haham à Curaçao; p. 53. Coi. 2. Jesurun (Yesuri<strong>in</strong>),<br />

Yshae de Abraham Hav<strong>in</strong>i. 1-Laham de la communauté<br />

israélite portugaise de Hambuurg; u. s w.<br />

5) Über aile diese, <strong>in</strong> 3) und 4) angegebenen Ver-<br />

IiiItnisse und (lie Lebre <strong>der</strong> Kar.er haben wir nacli Fiirst<br />

erst genaixeres eifahren seit dem Anfange und narn:ntlich<br />

seit <strong>der</strong> Mitte des 17. Jahrhun<strong>der</strong>ts, ais sich Theologen und<br />

Orientalisten <strong>in</strong> den Nie<strong>der</strong>landen, England, <strong>der</strong> Sehweiz,


42<br />

Deutschland, Schweden mit den jfidisdien Sekten <strong>der</strong> Pharisiier,<br />

Saduciier und Ess'âer zii beschftigen hegannen,<br />

ich branche mir an Josef Scahiger, .Johannes Seiden, ,Jo!i.<br />

B. Btixdorf, N icol ans Serrarius, J oliann Sep1ia n R itta 11go1.<br />

Jan van Dricsc.he (1 )rusius), •Johann He<strong>in</strong>rioh Hott<strong>in</strong>ger,<br />

Augnst Pfeiffer, Lew<strong>in</strong> Warner, Daniel Lund, •Johann<br />

Christoph Wagcnseil und E. Pocock , dcii He.iausgcher<br />

chies Auszuges aus Abul Pliaragius Historia compendiosa<br />

1)vnastiarum, zu nemwn. Zn diesen gehirt auch <strong>der</strong><br />

I'rofessor <strong>der</strong> Theologic au <strong>der</strong> Uiiivcrsitiit zu Leyden,<br />

J a e oh Tr ig land. Je Genaucres man, namentiieli i<strong>in</strong>terstiitzt<br />

dureli die <strong>in</strong> die Levdeiier Bibi jot.liek iibergegangeni'<br />

Sam<strong>in</strong>lung karischer Randschriftcn \Variiers iibrr die<br />

Kar3icr erfulir, uni so gr5sscrc Beaclitung schetiktc mail<br />

ihnen <strong>in</strong> <strong>der</strong> Zeit nach cle<strong>in</strong> 3Ojhrigcii Kriogc, U_lfl 80<br />

grsserc Teilnahnie waiïdte man il<strong>in</strong>on zu, da man <strong>in</strong><br />

ihiien die um des Glaubens wilien Bedriickten und Vergewaltigfen<br />

zu sehen me<strong>in</strong>te (und solehe I]abehl ja zu allen<br />

Zeiten die Edlereii und semer F(iIi1ndcn auf ihrer Seite<br />

geliabt), und <strong>in</strong> dcii nicht-lkatholischen L<strong>in</strong>dtrii <strong>Europa</strong>s<br />

moc.hte iiiaii wolil. Vergleiche anstellen zwischcn li<strong>in</strong>gst<br />

Verschohlenen und Solehen, welche neuern Zeiten angeh6rten,<br />

und manche triibe. Er<strong>in</strong>iicrung rnochte wachgerufen<br />

werden. Se kanu es demi nicht Wun<strong>der</strong> nehmen, wenn<br />

sieh die Teil nahnie lied Bcachtung, lie mail <strong>der</strong> Sache<br />

<strong>der</strong> Karier, ais <strong>der</strong>jenigen <strong>der</strong> Protestaiitii des •Judcntu<strong>in</strong>s,<br />

wie Fiirst mi Vorwort zu Teil II semer Schrift p.<br />

VII sagt, hie und da fast bis ziir Begeisterung fur die.-<br />

seihe steigerte. Daher hiess <strong>der</strong> Ki<strong>in</strong>ig von Schweden<br />

.KIarl Xi. (wohl <strong>in</strong> Er<strong>in</strong>iwrung an s(-.<strong>in</strong>eii Ahnen Gustav<br />

Adoif) dcii Professor <strong>der</strong> oriciitalisclieti Spracheii an <strong>der</strong><br />

ITniversitiit zu Upsala, Periiigei, 1690 nach Litthauen<br />

reisen, mn die Karier <strong>in</strong> ibren Wohnorten Birs, Torok.<br />

u. s. w., anfzusuchen und sich persnlich nacli ihrdn<br />

G laubeiisi chren und den Unterscheidungspniikten zwischen<br />

ihiwn und deii Rabbaniten zu unterrichten und ka.risclie<br />

Handschriften zu samme<strong>in</strong>, und sieben Jahre spiiter, 197,


43<br />

reisten zwii an<strong>der</strong>e schwcdisehe (e1e1irte zn demsellen<br />

Zweck naeh Litthatwn und Samogitien. Bei ilirer Riiekreise<br />

wur<strong>der</strong>i sie von zwei Kariteru begleitet, die <strong>in</strong> Upsala.<br />

5(111' ehrenvoli aufgenommen wnrdeit und <strong>der</strong><strong>in</strong> e<strong>in</strong>er<br />

hier e<strong>in</strong>e Selirif€ vcrfaste, <strong>in</strong> welcher or den lJnterschiecl<br />

<strong>der</strong> Lebre dci' Kariier vol) <strong>der</strong>jenigen <strong>der</strong> Rabbaniten ansc<strong>in</strong>an<br />

<strong>der</strong>setzte.<br />

6) Pass endlich <strong>in</strong> deni un Zedler'schcn Tjniversal-<br />

Lexicon angezuge.nen ,.Wolff" -Joli. Christoph Wolf, 1683<br />

bis 179. zu vrrstelien ist, bemerkt, n w bald. In Wittenherg<br />

gehoren, 1715-1739 Prediger an <strong>der</strong> Katiiar<strong>in</strong>en-<br />

Kirclie <strong>in</strong> Hamloirg, ais Bibliograpli bekaunt. s(lIri ph er<br />

1715 se<strong>in</strong>e Bihliotheca Uebraea" (l)(i Zedl er:.. Bibi. Ebr.').<br />

zu wticher dann iioeh 3 weitcre Bi<strong>in</strong>de, <strong>der</strong> letzt( , (4.)<br />

1733 h<strong>in</strong>znka<strong>in</strong>eii, vas, wie es sche<strong>in</strong>t, urspr<strong>in</strong>g1ieh nicht<br />

lwabsiehtigt war. ) Zugleicli gab <strong>der</strong>selbe (lie VOU Zedier<br />

mit .Trig1and<strong>in</strong>s 1)iss, De Karaeis" hezeichnete Schrift<br />

heraus. 4)<br />

11 1)ieselbe, arich ..Notitia Karaeorum' genannt, istjedeiifaits<br />

eiues <strong>der</strong> selt .samstcn Bâcher, (IJ( mir je vorgekomnien<br />

s<strong>in</strong>d, dean es besteht cigcntlieh auo 3 Biicliern und euthuit<br />

3 Vorreden. Nachdim nii<strong>in</strong>lich Joh. Cliristopli Wolf<br />

dem Prediger ail<strong>der</strong> Nicolai-Kirche <strong>in</strong> Hauuburg Joh.<br />

Friedrieh W<strong>in</strong>c}<strong>der</strong> das Buch gewidmet hat, bericlitet er<br />

<strong>in</strong> e<strong>in</strong>er ,, [jectori Benevulo' iiherc11rw1)eneI1 Vorrede:<br />

Der iProfessur <strong>der</strong> Theologic ail Universitiit Zll Leyden,<br />

.iaeolu Triglami, habe, (la er sic]) VOil <strong>der</strong> Lehrc <strong>der</strong><br />

Karer angezogen gefiih1t., iiber e<strong>in</strong>ige Pnuukte <strong>der</strong>selben<br />

aber genanere Auskmift gewi<strong>in</strong>scht liabe, <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em <strong>in</strong> hehi'ischer<br />

Spraclie a.bgefa.ssten Briefe sicli an e<strong>in</strong>eii ibm<br />

(lem Namen naclu unhekaunten Cliacham <strong>der</strong> karïtisclien<br />

Geme<strong>in</strong>cle <strong>in</strong> Litthanen gewwdt, und ais Antwort c<strong>in</strong>e<br />

von e<strong>in</strong>em sonat unbekannten Kariier, Mardochiiiis ben<br />

Nisan, und zwar e1)elufalls hebriiseh, geschrie.bene Ahhandiung<br />

erhalten. Diese haije Triglaiid zu eiuuer eigeuien<br />

Schrift iiber (lie IKaruer beauf zt, welche zugl(ich mit soichen<br />

von Sealiger, Serrarius, Drusius iiber (lie jiidisclien Sekten


44<br />

1703 zu 1)cift gedruekt wordeii seL 1)iese Sehriftcn, diejenige<br />

des Kar<strong>der</strong>s iiiid diejenige Triglands erstere zum<br />

ersten, letztere zum zweiten Male gebe er, Wolf, jetzt<br />

heraus. Nach Triclands r1 fltle iidrnlich, zu Anfang des<br />

18. Jahr<strong>in</strong>iii<strong>der</strong>ts, ,ci se<strong>in</strong>e Biljliothek sub basta versteigert,<br />

se<strong>in</strong>e Haridselirifteii und die Briefe grsstenteils zerstreut<br />

worden, die Abhandluiig des Karers aber sei <strong>in</strong> die<br />

H<strong>in</strong>de des Hamburger Pfariers Joli. Friedr. W<strong>in</strong>ckler gekommen,<br />

und dieser liabe sie ibm, Wolf, zur Veriffentlichung<br />

iibergehen. 1)iese Scltrift des i(ariiers Mardoc1i'us<br />

also maclit Wolf bekaimt, <strong>in</strong>dem er dem hehrischen<br />

Texte die lateiiiische Ubersetzung uiicl er1iiut€rn(lo Anmcrkuiigen<br />

beitiigt. ilir Titel lautet <strong>in</strong> <strong>der</strong> Uebersetzung<br />

Arnicas Mardoehai; sic beg<strong>in</strong>iit mit e<strong>in</strong>er Vorrede und ist<br />

<strong>in</strong> 12 Kapitel e<strong>in</strong>gcteiit, <strong>der</strong>en jedes ais TJberscbrift den<br />

Narnen e<strong>in</strong>es <strong>der</strong> 12 jiidisclien Stiimme triigt. Dann folgt<br />

die Ai)handlung Triglaiids, welche, \vie Wil• luiS eriiiiwrfl,<br />

auf dem (jesarni-Titel: ,,Dissertatio de Karis" heisst;<br />

<strong>in</strong>nerhall) (les Buches aber, auf c<strong>in</strong>em beson<strong>der</strong>en Blatte<br />

lautet <strong>der</strong> Titel: Jacobi rrjigiaflclii J. F. J N. <strong>in</strong> Academia<br />

Lugduno - Batava S. S. Theol. Doet. Theologiae et<br />

Ânthjiiitatum Hebraicarum Professons Diatribe de Secta<br />

Karneoriun, Quae hic enivarratur et illustris .Jos Sealigeri<br />

(le iis Op<strong>in</strong>io v<strong>in</strong>cicatur. Auf 3 weitereii (nicht pag<strong>in</strong>irten)<br />

Bliittern folgt m<strong>in</strong> e<strong>in</strong>e ,.Lectoni Benevolo et q ,?. S. 19ar<br />

h<br />

iiberschniebene Praefatio Triglands, <strong>in</strong> welelier <strong>der</strong>seibe<br />

erzh1t, ais c<strong>in</strong>e neuere und bessere Ausgabe <strong>der</strong> Schiiften:<br />

de tribus Jiulaeouiun Sectis von Joseph Scaliger urni Johannes<br />

Drusius iahe veraustaltet werdeii solien, sei <strong>der</strong><br />

I)riucker zu ibm, Trigiand, gekomrnen und liabe ihu ge.<br />

beten h<strong>in</strong>zuzufiigen, was er von <strong>der</strong> auch von Scaliger<br />

erwhnten Secte <strong>der</strong> Karaim (Mehrzahl von Karer) wisse,<br />

und mi Interesse <strong>der</strong> Wisseiischaft sci er (ilesem Wunsehe<br />

nachgekomrnen Daim folgt auf p. 161 - 317 die Abhaiidlung<br />

Triglauids, Sic ist <strong>in</strong> 11 Kapite] getheilt, und Wolf<br />

hat, wie es <strong>in</strong> semer Vorrede rnitteilt, die Seitenzahlen <strong>der</strong><br />

Delftei Ausgabe vont J alune 1703 beigesetzt; ich werde


45<br />

sie, <strong>in</strong> Kianimern [ ] gesehiossen, den durehgehenden<br />

Seitenzahlen beifiigen. Auf sie bezieheti sicfi auch die <strong>in</strong><br />

Zedhrs Lexicnn angefiihrten Zahien. [eh erwihne (lazu<br />

iioch: Wie man nus eiriem Artikel <strong>der</strong> Bibi. Hehr. IIL<br />

p. 722. MCDXCITX. R. Mordechai Karaeus ersielit, ist<br />

die Abliandiung des Kaiers bu Jahre 1721 noch eiiirnai,<br />

uni 4 Seiten verrnehrt iuul iiiit <strong>Zur</strong>iiekweisung <strong>der</strong> von<br />

e<strong>in</strong>e<strong>in</strong> unbekannten Gelehrten erhobenen Bedeiiken gedruckt<br />

worden. .I)em 3. Teile des Fiirst'schen Buehes p. 68 zufoge<br />

ist Triglands Diatribe <strong>in</strong> Blasio Ugul<strong>in</strong>os Thesaurus<br />

A ntir 1uitatnm sacrarn<strong>in</strong> hebraicarum. J ahrg. 1751 abgedruckt<br />

niai von Fürst im Litteraturblatt des Orients nuszugsweise<br />

<strong>in</strong> das Deutsche iibersctzt worden. - Der<br />

Na<strong>in</strong>e Mardechai f<strong>in</strong>det skh, wie icli hiiizusetzen will,<br />

sehr verscliiedenartig gesebrieben, Mardoehius, Mardocliai,<br />

Mordeeliai <strong>in</strong> Wolfs Bibi. llebr., Mardecliai bei Triglands<br />

etc.<br />

Ans dey Vorrede des Kariiers Mardoehius au Trigland<br />

liche ich folgende Stefle ais bezeichnend hervor:<br />

itiuic et.iank Deus periiiovit animuni Sapientis ex<strong>in</strong>uil, Pr<strong>in</strong>cipis<br />

magni, ducis celsissimi, qui docet legem & Sapientia<strong>in</strong><br />

<strong>in</strong> Acadeunia celeberrirna, quae est <strong>in</strong> urbe Lugduiuo-<br />

Batavorum. Dieser, Jacobus TrighLndiuIs, Sapiens, <strong>in</strong>ter<br />

Sapientes Cliristianos celeberri<strong>in</strong>us" ....,,scri1)sit auno 459<br />

COifl1)Uti m<strong>in</strong>olIS ab O. C. (L e. At<strong>in</strong>o A. C. 1699) ad fratres<br />

nostros coetusque riostri asseclas & Scripturae iflios, ut<br />

teuIlJ)US quo dissensio illa orta est, & causam ex jus requireret"<br />

.........opterea cum alii Viii deessent, liteiis<br />

aestumatissirnis, una eum i1uaestioiiibus lauudati Sapientis<br />

ad maiius mens perlatis, m<strong>in</strong>imus ego, qui lento gradu<br />

vestigia eonim sequor, an. 459 compati m<strong>in</strong>ons, prout<br />

conilihonem quaestioiium Sapieuitis illius coetuis nostri<br />

Sapientibus, qui vic<strong>in</strong>i mihi habitant, propouere potui, ita<br />

illis retuli, & petii, ut respomierent ipsi. Construxerunt<br />

itaque Sapientes, quicquid <strong>in</strong>prornptui ipsis fuit, & animo<br />

suecurrit. Sic & ego animo lubenti <strong>in</strong>vestigare conatus<br />

sum, ut desi<strong>der</strong>ium Sapientis explere possem, & ex siilgu-


4<br />

laii studio voluntati ejus respoiiclendi, laboravi & <strong>in</strong>veni<br />

iioniiulla, quoa(l per vires <strong>in</strong>cas exiguas licuit, eademque<br />

<strong>in</strong>star rnaiiipuli ad liorretim complexus su<strong>in</strong> (Jci. LX. 21)<br />

libro s<strong>in</strong>gulari, tan(lemque <strong>in</strong> brevem dissertationem retu]i,<br />

cui titulum feci Amicus Mardochaei.... . . . Nunc itaque<br />

accipe, Dom<strong>in</strong>e, hoc quoda manu <strong>in</strong>ca proficistur <strong>in</strong>star<br />

muiieris cujusda<strong>in</strong>, quod Inetum tuu<strong>in</strong> vulium miiji poliicitus,<br />

iidsi accipe, <strong>in</strong>qua<strong>in</strong>, & benevolus sis servo tun, qui me,<br />

& annis & <strong>in</strong>gemo, <strong>in</strong>i<strong>in</strong>iiius ex omnibus coetus nostri<br />

karaitici asseclis prositel)1'. Miiiimus ego sum & abjectus<br />

& relictus a v<strong>in</strong>s (Jes. L III. 3) hahitaiis <strong>in</strong> loco tenebroso,<br />

iiubiio & (aligmoso prac stuititia & contemtu"<br />

1,Misellus ego su<strong>in</strong>, & prae ternenitud<strong>in</strong>e cxspirans (Ps.<br />

LXXXVIII, 16), servus Sapientum promtissimus, Clii<br />

pulvere peduni eorum, qui deuni t<strong>in</strong>icut, volutani volupe<br />

est, conteiiitus <strong>in</strong> oduhis eorurn (Ps, XV, 4) & spietus, 31ar-<br />

(loel1aeus fil. Doniiid Pttnis mci &c. Çisan. L1)istiiiximus<br />

igitur liane dissertatitiiiem <strong>in</strong> duodecim capita, seeuiidu<strong>in</strong><br />

duodec<strong>in</strong>i tribus filiormii •Jacobi, quorum s<strong>in</strong>guli accedeiit<br />

& sei'<strong>in</strong>oiies siios coram Patre suo <strong>in</strong>terrogante edissereiit."<br />

12 Sicberlich , und <strong>in</strong> <strong>der</strong> Meiiiung, <strong>der</strong> Joseph Sapicas<br />

sei hier zu f<strong>in</strong>deit, dcii Lescr bcstiirkcnd, und an<br />

Abul-Faradscli <strong>in</strong> Nr. 9. en<strong>in</strong>iiernd, ist <strong>der</strong> liiiufige Gebraucli<br />

(les Wortes Sapiens" dem Leser aufgefailen, und<br />

icli fiilire nur iioch zwei Stelien an, wo das'selbe Wort<br />

,.Lelner des Gesctzes bedeutet. So<br />

p. 73. Regebatitur itaque omnes us legibus, pas<br />

proponebant Sapientes Legis Doctores, qui illo tempore<br />

vivebant, und<br />

i. 74. liii itaque duci patiebaiitur per legem senipta<strong>in</strong>,<br />

prout docebant illis Levitae aut SapiwLtes, Legis<br />

Doctores.<br />

Sodariii aber lasse icli diejenigeit Stellen <strong>der</strong> Sehrift<br />

folgen, welche mit Bnnutzuiig <strong>der</strong> Bibi. Hebr 1. die Aufnaliule<br />

des Artikels iiber Josepli Chacham o<strong>der</strong> Sapieus<br />

<strong>in</strong> das Zedler'sehc Universal iiiid douer auch <strong>in</strong> das Jclwrsche<br />

Gelelirten-Lexicon bewirkt haben und, wie sehou er-


47<br />

wiihnt, auch die Frage itadi dem ,Joseph Sapiens" <strong>in</strong><br />

irrige Bahneii leitcii k5nnteii. Es s<strong>in</strong>d solc.he Stt11en, die<br />

sich auf glas Alter <strong>der</strong> Sekte <strong>der</strong> Ranier ])ezlehen, welches<br />

fiir e<strong>in</strong>e mgliclist fniihe Zeit. <strong>in</strong> Ànsprue1i zu iiehmen, diese<br />

e<strong>in</strong> Interesse hatten. Zu diesem Zwecke steliten sie an<br />

mehreren Stellen e<strong>in</strong>e Reihe, catena, <strong>der</strong> Nameii <strong>der</strong>jeriigen<br />

Mitglie<strong>der</strong> auf, die sieb uni Ausbau und Verbreitung <strong>der</strong><br />

Sekte beson<strong>der</strong>s verdient gemac1it hahen. I)ie Na<strong>in</strong>en<br />

s<strong>in</strong>d meist diejenigen von Orten, mit dciii hebrischen<br />

Artikel ha. I)ieser wird dem Ortsnamen vorgesetzt,<br />

und weim dei' Anfangs-Buehstabe eiii Consonant ist, wird<br />

<strong>der</strong>seibe verdoppeit; z. B. Benjam<strong>in</strong> Haoiidi Benjam<strong>in</strong> (<strong>der</strong>)<br />

ans ()ndi, Daniel Haceo<strong>in</strong>tzi Daniel (<strong>der</strong>) aits Cornzi, Jitzeback<br />

}Iabbotzeni - Isaak (<strong>der</strong>) ans Bozrah, Saadias Rappidomi<br />

r- Saadias <strong>der</strong>) aus Pito<strong>in</strong>i o<strong>der</strong> Faiju<strong>in</strong>i u. s. w.<br />

Naelidem jeu dits vorausgeschickt, gebe ich eiiie soiche<br />

Uberlieferungskette, catena, o<strong>der</strong> wenigstens e<strong>in</strong> Stiick<br />

e<strong>in</strong>er soichen, naeh deiii T(ariier und iiaeh Trigland:<br />

p. 114. Benjam<strong>in</strong> Haondi detulit (doctr<strong>in</strong>am, doctrim<strong>in</strong>i<br />

scilicet Scnipturaniorumn) ad Rab Daniel Haceomntzi<br />

& Rab Jitzschack Habbotzeri, & Rab 1)avid Hammikaniatz<br />

Proselytum justitiae. liii transtulerunt ad Rab Noaeh,<br />

iste, ad R. Schelomno ben .Jerucham & R. Joseph lii. Noacli,<br />

& ad Rab Jacob fiijum jitschack Karkasiiii, & ad Rab<br />

Chafur lwiiMasehiach & ad Rab Abraham ben.Jitzseliack Rai)-<br />

botzni. El orum aetate fuit Rab Saadias Gaon p. m. Rappitomni:<br />

hic fuit discipulus R. Schalmon lien Jerucliam L),<br />

Atque R. •Joseph istius (Saadiae) tempora attigit ., ita ut<br />

aeijuales fuer<strong>in</strong>t, & Rab Joseph, illi se opponens, aigumentis<br />

suis negotium faeessive.rit, icut commemorat <strong>in</strong> libre<br />

sue Maon, quem composuit Anno 49() post O(rbem) C(onditu<strong>in</strong>)<br />

(i. è. A. C. 930). III transtiilerunt. ad Rab ]David<br />

iii. Boaz fil. Ja.hoschaphat, fihium ,Josiae Pn<strong>in</strong>cipis, & ad<br />

Rai) Ahouli & ad Rab Amram & ad Rab Saadia Bagi ben<br />

Abraham Habbotzni. & ad Rab Jacob ben R. .Joseph ben<br />

R. Abraham Habbotzri, & ad R. Joseph Videntenm heu<br />

R. Jacob Hakkarkeseni; ille est (lui composuit magnum


48<br />

Tibram praeceptoru .m, ubi descendit etiam ad s<strong>in</strong>guiaria &<br />

subtilia piaeque paicherri<strong>in</strong>o modo. lue t.raiistulit<br />

ad Salornoneni îr<strong>in</strong>eip<strong>in</strong> &. R. Aaron Aboual Pirga etc.<br />

1) Vixit itaquc <strong>in</strong>itio Saeculi X. ail quod Saadiaia<br />

referendum esse apparet ex Zemacli David . . . Ceterum<br />

liujus Joseplu, et libri ejus de<strong>in</strong>de corumernorati non video<br />

alibi factam mentionem<br />

mil €<strong>in</strong>ige Seiten weiter:<br />

p. 128. Sic si <strong>in</strong>spici<strong>in</strong>his temporum rationes, quibus<br />

mem<strong>in</strong>erunt R. Saadiae Gaon sui, de quo R. (edalias<br />

Abeti Jechija <strong>in</strong> Hhro Sc/ialscheicth hakl.abala tradit, t1uod<br />

chient auno 47O. dcprehendemus, eodem modo majores<br />

miostros memizdsse R. Saadiae ejusdemn, quod fuerit hscj<br />

pulus Schabnoa is ben Jenehtnn, sapieiitis iiostiiitis et<br />

vixenit eadem actate, qua Joseplius Sapiens ex nost.ra.tibus,<br />

qui etiam animnativersiommes quasdam contra meditatioiies<br />

R. Saadiae exaravit., edito contra euni libi'o Ilammaor.<br />

Iiiiiiv vero Sapientes nostri amio 496() ah O. C. exaratum<br />

esse tradunt, sicut observavimus superius ipso lioc capite IX.<br />

Pro<strong>in</strong>de consentiunt illi <strong>in</strong>ter se, et maxime respt<strong>in</strong>dent<br />

seuteiitiis Majoruiii nostrorum, quia comnputus Rabhamtarmii<br />

et majorum nostrorum de R. Saadia <strong>in</strong> idem tempus cadit.<br />

Fast ebenso Trigland:<br />

P. 311 [183] : (R. Benjam<strong>in</strong> IJaon(h) detulit doctr<strong>in</strong>am<br />

ail Rab I)aniei IÏaIkmutzi, cl Rab Jiizschack Ilabholzeri,<br />

et Rab David llamnukaniatz Frosclylum justiiwe, liii<br />

tra.uStUlerU)?1 ail Rob .N'ach, isle ail Salmon lien Jeroucham.,<br />

et Rab Joseph. [ilium Noaeb, atque ail Rab Jacob, fihium<br />

,Tilsclwk X7r1'eseni dc, Eorvm acta te fuit Rab Soadiob Gaon<br />

lfappilo?m. Fuilqac hic disczpu?us Rab Sehahuon .Lkn<br />

Jeroucluan. Al que R. Joseph istius (Saadiah) tenapora attigit,<br />

eousque ut vixer<strong>in</strong>t simul, et ilhi oijiciens, clan vthementer<br />

urserit suis argumen fis quemadmodumn commemorat <strong>in</strong> libro<br />

suo .ilfaor, composito Ao. qu.a.termiliesimo sexcentesimo et<br />

noflayeSimO (cOmputL Judaici) post creationeni. Ili trunstulerunt<br />

ail Rab David tilium Boaz, fliium Jelwsc/wphaf,<br />

filium Josiae .Pr<strong>in</strong>cipis, ci Rab Abouvali, d Rab Joseph


I ,(frld'n. /)1?uni Iu/i .Jcob Ilakk'irkezeni, 'ille est, qui com-<br />

Jn)sujt Magnum hbruIll Praeceptorum, ubi descendit etiam<br />

OUI sirtgviaria et particula.ria. quae que, pulclierrimo modo.<br />

p. 311 [1831. Accedit, quod Lace series (<strong>der</strong> Doctoren)<br />

<strong>in</strong>venta et observata sit <strong>in</strong> Aegy,pfo; <strong>in</strong> qua regione Judaei<br />

pacata satis, et tolerabili cotiditione, multoruni saeculorum<br />

dedursu degerunt; hoc practextu gioriarite.s, ( 1uod <strong>in</strong> pelle<br />

piscis cujiisdani, qvae maxime durabilis, descriptaiti habeant<br />

,enealogiam et seriem ab act aie <strong>in</strong> aclatem cum cura servatam<br />

Invenitur Iwec recensio <strong>in</strong> urbe ('airo <strong>in</strong> regno Aegypti,<br />

obi luit locus habilationis Pr<strong>in</strong>cipum Karaeorum a tempore<br />

J00 CU))ta fut Ilierosolyma.<br />

p. 314 [1871. Ipsius Ananis, Karaitici dogmatis<br />

Restitutoris, nulius, (Jiiu(l sciam, liber su1)erste g est, nisi<br />

laudata b<strong>in</strong>e iiliiie ab alus fragmenta. Sud qui ex<br />

piliqilo (Jus a.etatem sequebaiitur, magna euiii voluptate<br />

mihi lectus est, <strong>in</strong>genio & eiegaiitia praestantissi<strong>in</strong>iis R.<br />

clwlmon Ben Jerouchani, qui cum A. $aadwh II(iJ)JOfOflhi<br />

disputais, degenerem d]sclpulmn ad <strong>in</strong>citas redegit. H uus<br />

itidem tenipora attigit R. Joseph Sapiciis, qvi , uiuhii<br />

ititenlioiie R. SUa(liU probe peeepta, etiam contra ipsum<br />

librum ifanimaor exaravit.<br />

13. Die <strong>in</strong> <strong>der</strong> voligeil Nun<strong>in</strong>ier angefiihrten Stellen<br />

niai 5111(1 die c<strong>in</strong>zi gen <strong>in</strong> <strong>der</strong> Sclirift des Karaeers, welche<br />

gi an d Veranlassung gelieli koii iiteii, von c<strong>in</strong>em ,,i oseph<br />

Sapieis" zu spreelien. E<strong>in</strong> soleher jose1iIi,' <strong>der</strong> die Buzeichnung<br />

,Sapiens" ais ausseliliessiiches Beiwort fihrte,<br />

konmit bei dieseni nicht vôr, demi an <strong>der</strong> Steile p. 114<br />

iicgt he<strong>in</strong> Grund vor, dem Joseph, <strong>der</strong> zur Zeit Saadias<br />

lelite, die beson<strong>der</strong>e Bezeichnung ,,des Wciseuu beizulegen,<br />

auf p, 125 aber steht nicht .J ose1)lIuS Sapiens, suji<strong>der</strong>n<br />

,,.J oSeplius Sapiens ex nostratibus," also nicht ,,J oseph <strong>der</strong><br />

Weise" son<strong>der</strong>a ,,Joseph, e<strong>in</strong> Weiser unter den Tlnsrigen."<br />

Tiigland freliicli bat iii <strong>der</strong> That, vie p. 314. L187i zeigt,<br />

von eiiieni .,.Joseph <strong>der</strong> Weise" gesprochexi. Uazu ko<strong>in</strong>mt<br />

uoch, ilass <strong>der</strong> Joseph, von dem hier die Rede ist, nicht<br />

ais cia Glied <strong>in</strong> <strong>der</strong> lberlieferungskette, son<strong>der</strong>u ais<br />

4


u<br />

n 'h e n <strong>der</strong>selben steliend h<strong>in</strong>geu1h wiil. F-iiui itiL::<br />

vr offenhar im Zwe.ifel bleibeii. ob <strong>der</strong> unrnittelhar hiit<br />

Rab Schul<strong>in</strong>on Jerouelia<strong>in</strong> genannte B. .Joseph fil. Xoai<br />

und (Ter hiiifer j) mit deni blosseri Namen ,,R. Josepi<br />

ol<strong>in</strong>e niihere Bezeiehnung angefiihrte Joseph cille und diselbe<br />

Person seien. Letzterer Ansicht ist Trigiand, wie<br />

wir salien, und Wolf, obsehon er iii <strong>der</strong> oben erwi1Il1tet]<br />

Anmerkung j) zugestelit, den .T0Se1)h und dos Rucli Maoi<br />

nirgeiids wie<strong>der</strong> genannt gefuirden zu hahen. In se<strong>in</strong>e.r<br />

Bibi. Il ebi. T fiilirt er il<strong>in</strong> an p. 530 Xr. 887 mit den<br />

Woiten: R. Joseph Sapiens, Karaeus, vixit Saeculo X.<br />

Saalwe Garni ae 1ualis, contra queiii librum * j. e. lum<strong>in</strong>is<br />

exaravit, eo consil<strong>in</strong>, ut ilius arguiiientis, (1mbus tradlit<strong>in</strong>ues<br />

adstruere eonatus erat, respun<strong>der</strong>et. Mem<strong>in</strong>it e,jus<br />

Ac.Trig1andiu. <strong>in</strong> diss. de Karaeis p 188. <strong>in</strong> Bibi.<br />

T-Tebr. ITT aber kornmt Wolf tiiclit wie<strong>der</strong> auf ihn zurick.<br />

Erstercr Ansicht, dass Joseph fil. Noaeli und .Josep]i<br />

Sapiens c<strong>in</strong>e und dieselbe Person seieii, ist, wenri aucli<br />

zweife.<strong>in</strong>d, •1ost 55). Viillig an<strong>der</strong>s Fiirst; ilim ziifolge bat<br />

Tiepli ben Noacli mit se<strong>in</strong>em Bru<strong>der</strong> Nissi heu Noach<br />

tim 780 ge1ebt(; ), ehmen joseph Sapiens" aber siicht mon<br />

bei ibm vergebeiis; vielmehr kommemi SO e<strong>in</strong>falic Namen<br />

lei Fflrst gar nicht vor, son<strong>der</strong>ii imaeh Art iTir A <strong>in</strong>her<br />

iecht lange, so dass man sich be<strong>in</strong>i lAesen se<strong>in</strong>es Buehes<br />

unwillkiirlich uiacli dem orient uiid Pabist<strong>in</strong>a versetzt<br />

tiiluif. Ais Bekii.uuipfer Saadias und Verfasser ciuies Werkes<br />

IXIaor o<strong>der</strong> 1-la-Maor vird hier angefiflirt e<strong>in</strong> ,.el Selteicli<br />

.Abu-.Jacuh ,Juisuf ben Ibrahim el Bazir, liebriisch hald<br />

,Joseph Ha-Roelu (ha-Roeh ist die [bersetzung VOii el-Bazii),<br />

balcT ÀhlL-.JacIib o<strong>der</strong> ,Iosef lia-Maor, von sehieuui Werke<br />

MulOt, o<strong>der</strong> en(ilieli iiloss el-Scheicli od(r ha-Saken henaulnt<br />

7 )". Zugieich ist die Lebenszeit <strong>der</strong> hier miter dciii<br />

Namen .Jusuf ha-loch vorkornmeuden .Josef, Salmon heu<br />

•Jerochim, Saudia cille etwas au<strong>der</strong>e, ais man nacli Trigland<br />

von J oseph Sapietis, Scha<strong>in</strong>ion Ben Jeroucha.m, und<br />

Saadia erwarten soilte sic haben niimiicli uiaeli Fiiists<br />

Angaben geiebt <strong>der</strong> erste ca. 870-940, <strong>der</strong> zweite


.51<br />

<strong>in</strong>s ,dur diitit S2 - 942 (Fiirst II. p. 50-53; p . 76<br />

bis 7; p. 20 und 92). Der erste, i11 <strong>der</strong> Tjmgegend von<br />

Rai (dits alte Raga, geboren habe, so berichtet Fürst, die<br />

1hulosophisclien $yste<strong>in</strong>e <strong>der</strong> Araber und <strong>der</strong> Philosoplienseltulen<br />

(lei- G-rieelieii studiert und habe sich bei <strong>der</strong> AUfassung<br />

semer zaliireicheti \Verke meist <strong>der</strong> arahisclien<br />

prac1ie bedient. Inter diesen wird aiigefiihrt das Kitmb<br />

el-Schira (hebr.iscli: Sefes Mizwot), das Bueh <strong>der</strong> (4ebote,<br />

ca. 895 (Fürst Il. p. 56); Kitb el-Sirg (hebriscli: Sefer<br />

ha-Maor), das Bucli des Liehtes, 910 (Fürst II. p. 57);<br />

und e<strong>in</strong>e philosophisehe T)ogmatik, die er iii Rai geselirieben<br />

111)11 dent dortigen Statthalter Marisiir ibri Isaak (914-918)<br />

untei de<strong>in</strong> Titel Kitb el-MiitiiviiYi 916 gewidmet haïe<br />

(Fiirst II. p. 50-53), ebenso wie se<strong>in</strong> Landsmamt Abu<br />

Bekr Muham<strong>in</strong>eci ben Sakarija el-Rasi, <strong>der</strong> beriilt<strong>in</strong>te Arzt<br />

Rasi, nia dieselbe Zeit de<strong>in</strong>selben Ma.nsor e<strong>in</strong> meditiiselies<br />

\ rei l Kitiib el-Tliabh gewid<strong>in</strong>et liabe. Dariiber aber, wie<br />

die ohen genatiiiteii Zweifel zu lisen, und wor<strong>in</strong> <strong>der</strong><br />

Maiigel au I 1)ereiulst<strong>in</strong>nnung <strong>der</strong> rfriglalldsc.11ell Diatribe<br />

niul <strong>der</strong> 1)arstelluuig Fii'sf's se<strong>in</strong>en (-rund bat, spricht<br />

sicli letzterer bcdauerlieli4r Weise mit ke<strong>in</strong>er Silbe ans,<br />

obscbon t , i, doeli, wie wir uns nus Nr. 11 er<strong>in</strong>iieru, die<br />

genannte Seliiift Triglands <strong>in</strong> das Deutsche iibersetzt bat.<br />

T)as grsste Hedeuikeut aber, liber welches wir ebenfafis<br />

im Ungewissen gelassen werden, ist. <strong>der</strong> Be<strong>in</strong>a<strong>in</strong>e ha-Roeli.<br />

Fiirst sagt liber den Naitieii iiur 68) , ,Der Be<strong>in</strong>a<strong>in</strong>e<br />

e-Bazir, liebi.iiiscli ha - Roc h, ist wie je<strong>der</strong> an<strong>der</strong>e<br />

Beiiiame h<strong>in</strong>zuuielimeui niai dei Zunanie nach se<strong>in</strong>em 1,Verke<br />

Ma or (Josef ha .Maor) ist aucli <strong>in</strong> <strong>der</strong> jlidisc1ten Literatur<br />

gewhnlicii. '\Volil die Wenigstcn aber werden sieh mit<br />

dieserEi]dirung beruhigen. Bei Abul-P1taradseh 69) niii_<br />

Ihit liest niait: Dunique illi (iiiimlicb Saul, <strong>der</strong> Sohii Kis,<br />

uuid ilesseit ..puer") hoc agererit (im Begritlb varen, don<br />

Propheten Santuel aufziisuchen, uni von ju<strong>in</strong> zu erfabren,<br />

wuhiii Tis verlorene Esel<strong>in</strong>uieui gekommen seien), prodiit<br />

us ol)viaI) Samuel; ciii illi, Indica iiobis domum Videntis<br />

i1lo eiiiiii tempore Prophetae vocabantur Videntes]. Re-<br />

.t.


spoiidit ilii, E4) stuii Vien (\t1LI, I. Sillimul 1:'<br />

Cap. ). Vis 3, 5, 6. 11. 1 , 19), man sieht also, da Wui1<br />

Roeh bedeutet .,Sehen1l" <strong>in</strong> iilwrtragciier, hildiiehci I-<br />

4leutung, daier ha - Roih: <strong>der</strong> Seliende, <strong>der</strong> Sehei'. li<br />

Lrophet , iiilireiid ,,seheiid" <strong>in</strong> nattirlielier BedcutluI!.!<br />

,,Cllosi - . 4. hie lateiiiisehe Lherset.zung Vo!]<br />

ist nun eigeiitlicli, Videns. se dass Joseph <strong>der</strong> Seher J osepli<br />

ha-Roeh lieist uiid tiitigekelirt. In <strong>der</strong> im Anfange diesel<br />

Nuimiici aus <strong>der</strong> Notifia 1aiaeoiuiii mitgcteilteii iTherlieferi<strong>in</strong>gskette<br />

(catena) nun viid aueli eiii ,, j oseph Videus''<br />

erw.liut (dessen fibrigens auck im Index gedL(lit iviril,<br />

wl[IeIi(l wir e<strong>in</strong>en ...Joseph Sapiens' <strong>in</strong> dcmselhen verge]ilich<br />

stwheti), iii-iiiilich gegen chas Ende (les ails p. 114<br />

und p 311 [183] iiiitgeteilten Stiickes, wo wir von e<strong>in</strong>em<br />

,,.Josepli, Sol<strong>in</strong> des Jacob aus Circesium" lesen, <strong>der</strong> auch<br />

ais heriilimter Manu dargestelit wird, <strong>der</strong> el)enfhils e<strong>in</strong><br />

grosses und beriih<strong>in</strong>tes Sefer Mizwot., Biich <strong>der</strong> Gehote,<br />

liber pite€totttiii seliijeli und mn 990 lebte 7l). I )iizu<br />

kouimt endiicli ehi glei(!hfalls ,,.l oseph" gelieissener Verfiisser<br />

c<strong>in</strong>es Buclis <strong>der</strong> (-jebote, Sefer Mizwot, <strong>der</strong> zwai<br />

lei Bh<strong>in</strong>de,' ,ia-Sonie,' gena<strong>in</strong>it wurde, esaucli wolil<br />

war 72), aber docli (las Bueli, vielleiclit mit 1 lute chies<br />

A ndren und vitassi uni e, 930 lebte. I)ass miter solciien<br />

ITmsti<strong>in</strong>deii Verweelisel uligen <strong>der</strong> B .1 osef's, des ,,Sapiens,''<br />

,,\7 idens," und selbst des ,,Some" voikoitiiiieii ko<strong>in</strong>iten, liegt<br />

auf <strong>der</strong> hand. Vielleiciit komuit bei dcii ersteren l)eiddn<br />

iioeii e<strong>in</strong> Uwistand dazu. <strong>der</strong> e<strong>in</strong>en Irrtum herbeifiihite.<br />

Wir lesen niimiicli <strong>in</strong> <strong>der</strong> Notifia Karaeorum:<br />

p. 121, J'oile)n modo ait Lumen il<strong>in</strong>d u!aynum : secta<br />

Sadducaeorum & Baifl<strong>in</strong>siicoituit haeretica est, & resarieCtiOli(-ill<br />

fliOitUl)iIlfli itificiatur. Iices(/ 'u.r(rba Lion jais<br />

maya i. Josefi J olentis ,.super qneio Sit<br />

\%rir sehen hier aIse, dass <strong>der</strong> joseph Videiis' aucli<br />

dcii Be<strong>in</strong>amen ,.(lasgr Tie1it' batte, ais cia grosser<br />

und berfihmter Mani. hit nic.bt vielleicht ..Maor" die-<br />

Sell)e Bedeu ong, So ili ha-IIaor jiiclit <strong>der</strong> rlitel eities<br />

Buches, son<strong>der</strong>n chien .Ehreu-Namen des verme<strong>in</strong>tiichen


\CiI1Si hezeili:ict I )ic ?P)g1ichkeit. (len Joseph Sapicas<br />

uiid und Joseph Videns zu verweeliseln luge dana<br />

riii1ier.<br />

Pas-on aber, dass sicli die kariische TAehre sciion im<br />

10 ten J abr<strong>in</strong><strong>in</strong>(lert, o<strong>der</strong> uiocli voiher midi Spmicn ausge-<br />

}ireitet liahe, dass also <strong>der</strong> -Joseph Sapiens Triglands, wenn<br />

ItIsell)e iiberhaupt nicht auf e<strong>in</strong>cr Vcrwccliselung bcruht,<br />

auteli dcii Nanien .-Joseph. Ispanu54" tragen knnte, cifahren<br />

wir uiichts. Zwar erwi1<strong>in</strong>t Fflrst ) e<strong>in</strong>es gewisscn<br />

ELdaul, ulcr weit gereist, zti Ende des 9ten Jahrl<strong>in</strong>n<strong>der</strong>ts<br />

na (.11 Kid rvan (dciii alieui Kvrenc an <strong>der</strong> nordafril nisehen<br />

Kistc) gekomnieui iiuid von da uuacii Spanien i[lnigesetzt<br />

sci, cr sagt auch , class uiiauiclie semer Lclireii dcii Kariiis(-hen<br />

nalie stehen, er bestreitet aber, dass er ciii Karcr<br />

gewescn sci; und ebensoweiiig weiss G-riUz 74) <strong>der</strong> ilun c<strong>in</strong>en<br />

Ahenteurer rnud Aufschnei<strong>der</strong> nenn±, etwas von se<strong>in</strong>euu<br />

ka.riiischcii Ansieliten. \VoliI al.icu erfahrcn wir aiis c<strong>in</strong>er<br />

s})iitereui Zeit, aus (lem 12 ten Jahrhuuuiert, von kariischeui<br />

(-e<strong>in</strong>eiuideuj <strong>in</strong> Spauiien. und zuglei(-li davoii, wie selli. sic<br />

angefejiidet wur(Ieul. So crzuililt Jiirst 7 ) und,<br />

mit au<strong>der</strong>en Nanan .J nst 76): ,,Abraham ben I )awid <strong>in</strong><br />

Toledo (geb. 1110 u<strong>in</strong>d aAs Miirtyrer gestorben 11 S()), <strong>der</strong><br />

wiii'dige und gewisseiiliafte rabbamtische. CIiionogia.plu, horichtet<br />

iiber die Karer <strong>in</strong> se<strong>in</strong>em um 1161 veiIssten<br />

Buche ,,die Reihenfolge <strong>der</strong> Uberlieferurig' . . . <strong>in</strong> folgen<strong>der</strong><br />

Weise: ..Von don Karerui 1)a1st.iiias (.Jerusalems)<br />

ist cl Scheich Abu'I Farâg' Furkan Ibn Asad,<br />

dessen (4ehe<strong>in</strong>e <strong>in</strong> <strong>der</strong> H5l1e zerrnalmt werdeui uidgeri.<br />

hcrvorzuheben : Doitluiii zii ihni wan<strong>der</strong>te (cil. 1100) cia<br />

verstocktcr Si<strong>in</strong><strong>der</strong> nus Kastilieui, genannt lb n e 1 rp râ s.<br />

Dieser hesnchte. jenen Ketzer (<strong>in</strong> Jerusalem) und wurde<br />

zur v1ligeui Ketzerei verfiihrt und verlockt. Iba cl Tarâs<br />

sclirieb daselbst (und fibersetzte) (las verfi1irende und. zur<br />

Ketzerei verloekende Buch se<strong>in</strong>es Lehrers A h u'l Farâg,<br />

hrachte es <strong>in</strong> se<strong>in</strong>e }Teirnat Kastilien (e. 1110) uiid verleitete<br />

sodaun Vide zum Kariirtuim. Ihii al - r1, a r â s verendete<br />

eiidlich <strong>in</strong> Kastilien (C. 1126) und fuhi zur Hdlle,


aber es bileb se<strong>in</strong> verfluehtes Wcib zi1l'i('k .-- • ,<br />

richtet <strong>der</strong> ,wiirdigc und gewissenhafte rabbatiitisch (.hn<br />

nograph", und mati wird sich wohl vorstelleii, von weicii<br />

teuflisehern Hasse gegeri (lie Karer die Rabbaititen besecit<br />

waren. So kam es dei<strong>in</strong>, wic Fiirst an <strong>der</strong> angegeberlfn<br />

Stelle, II. p. 194--196, weiter herichtet, dass, ais nab<br />

Ibn e I - T a r â s Tode se<strong>in</strong>e Witwe die Verbreit.ung<br />

des Kariierturns fortsetzte <strong>der</strong> rabbanitiehe G<strong>in</strong>stiiug<br />

iuid M<strong>in</strong>istt'r des da.maHgen K5iiigs Alfons VII. von Kastilien,<br />

Joscf Ibn el-Farâg ci-Cabri sicli semer Ges<strong>in</strong>ntiiigsgenossen<br />

annabm und eiiie Verfolgiutg <strong>der</strong> Kaijier 1130<br />

veranstaltete, und dass, ais sic sich wie<strong>der</strong> erhoit hatten,<br />

se<strong>in</strong> Nachfoiger, <strong>der</strong> ebenfails rabbanitische Giiiist.iiiig Ibn<br />

Esra 1150 e<strong>in</strong>e zweite nocli st'rkere Verfolgung verhibigtc,<br />

von <strong>der</strong> sic sich zur Zeit <strong>der</strong> Àbfassung von Abialia<strong>in</strong><br />

ben I)a\vid's Bach: ,,die Reilienfolge <strong>der</strong> UherIiefeiuiig<br />

1161 noch nicht wie<strong>der</strong> crliolt hatten. Bckanittlieh wurden<br />

(laun 1492 Rabbaititen wie Karer von dci' pvreiiiiisehen<br />

Flalbmscl vertritheti. Fast itocli scMim<strong>in</strong>cr, al.-,<br />

diese (lurch Anwcndung roher (iesvait hervorgcrnfenen<br />

Bedr<strong>in</strong>gnisse, ist aber die abgefcimte, li<strong>in</strong>terlist.igc 1111(1<br />

scharniose Filschung kariiischer Schiif'l:eii. Wir lesmi<br />

hierfiijer hei Fi[rst III. p. 105: .,Dic alten karitisehen Werkr'<br />

von Bedeutung hatten das Missgcschick, von dcii eigencn<br />

Bckenritnisgeriosse.ii vcrna.eliliissigt und unbeaehtet wordcn<br />

zu se<strong>in</strong>. Die Drangsalo dci' karitisehen Geme<strong>in</strong>den, flic<br />

Veifolgi<strong>in</strong>giit, veclie sic feus von den Rabbaniteii, teils von<br />

dcii (iiristlieilell und islaniitischeiiMachtliabcrn erlitteii habcii,<br />

ffihrtcii tiiese Verkiimmerr<strong>in</strong>g herhei. T)ic Babbaniten, <strong>in</strong><br />

<strong>der</strong>en Mitte die Kariter gewohnt, fiberholtcn diese und<br />

verstaIl(leIt bald besser die alten karitiseheti Werkc, ais<br />

die verkommeiien Rekemier <strong>der</strong> Sehriften und schrichen<br />

sic daher fit sich ah. Es war daller die ganz natiirliehe<br />

Folge, dass sehr hitnfig die spittereii Kariier, wenn (lie<br />

Sehnsuc}it bei ihnen etwachte, die Schrifteii ihicr Ahnen<br />

zu kopieren, sic nui' rabbanitische Schriften vorfanden und<br />

zurBeschitmung eiiisehen <strong>in</strong>ussten, wie <strong>der</strong>Sektenhass sic zu-


iiclitet hat. Die rahbanitischen Abschreiber niimlich }aben<br />

ald die Schnihungeii imd Liisterungen gegen die flerli<br />

ferimg und vi<strong>der</strong> die Gegner ganz wegge.lassen o<strong>der</strong><br />

niodiflcirt , hEdd die LObCsSpeii(leii auf die kariiischeii<br />

rossen, die rihmuiehen Epitiieta iiiid Panegyriken weggeschnitten<br />

o<strong>der</strong> <strong>in</strong>s Gegentcii iirngvaiïdelt, so dass die<br />

Ahschriften, welche nun zu Origirialen gevorclen, cia veriiri<strong>der</strong>tes<br />

Àiissehen erliaiten liaben. [ii dieser Lage<br />

haben die Kariier, beim Kopicten ilirer alteii \Verke nach<br />

rabbanitischen Absehriften, bald rabbanitisehe Aiidcrungen<br />

beihehalten, wdll sic <strong>in</strong> ihrer schwaclieii Erkci<strong>in</strong>tnis die<br />

F'1schung nieht bernerkt haben, bald iia&Ii dcii ilrspri<strong>in</strong>glichen<br />

Lesarten <strong>der</strong> Tjrschriften geforc1it ... und daher<br />

ausgehessert unci ergii.nzt, vas jedocli ihneii iiieht mimer<br />

gelungen war.' \Venn freilieh, wie wir ol>e1i gesehen<br />

ha.ben, zu iiahezu gleicher Zeit diei Mijijiier gleichen Namens<br />

Über deiiselben Gegenstand miter gicielielil Titel<br />

schreiben , so h'dtte es merkwirdig gliickiicli zugeheti<br />

niiissen, venn nieht grosse Verwirruiig c<strong>in</strong>getieten mire,<br />

uiid es hitte, uni solche, herbeiziifiihren, gai nicht soleher<br />

Iitte1, wie wir eben gelesen, bedurft: .Jedenthlls kai<strong>in</strong> es<br />

iiic!it Wim<strong>der</strong> ne<strong>in</strong>uen, wenn ans <strong>der</strong> <strong>in</strong> neuerer Zeit von<br />

Firkowitsch zusanirnengebraehteii, fur clic kaiseilielw Bibliothtk<br />

<strong>in</strong> Petersburg angekaiifteii, von P<strong>in</strong>skcr Learbeiteten<br />

Sarnmh<strong>in</strong>g kariiscber Haiidscliriften, von di aucli<br />

lFUrst mi Vorwort zu II, uud. 111 zehntcr Ahscliiiitt spriclit,<br />

<strong>der</strong> Wisseiisehaft Ili(-lit <strong>der</strong> Nutzeri erwaehseii ist, wechen<br />

man wohl gehofft liatte. So sagt Steiiischiiei<strong>der</strong>, wel cher<br />

iibrigens dcii ,Josepli haroeh und desseit Scliiilcr Jeselivah<br />

ben Jehuclah <strong>in</strong> das lite J ahrhun<strong>der</strong>t versetzt uiid sic<br />

ais Mutaziliten bezeithiiet 77), <strong>in</strong> deniselben Autsatze ).<br />

,,Der Erforsehung (lei Litteratur ist <strong>in</strong> (lei,<br />

letzten Jahrzehnten, beson<strong>der</strong>s uni <strong>der</strong> Anfi<strong>in</strong>ge dci Massorah,<br />

Exegese, Grammatik und 1 )ogmatik wiflen e<strong>in</strong>e<br />

soi che Aufmerksa<strong>in</strong>keit entgegengeliraeht word€rn, dass Jahrzehnte<br />

hieriiber cille reichere FUIIe von Aufkliirung gebracht<br />

baben, ais friihere Jahrhun<strong>der</strong>te. Nicht nui wur-


den hekanute Besitzst.nde an Kir ;nt wit: iiairuitli<br />

die L e y de n er Bibliothek, durci gediegene TJntersnchun<br />

Beschreibuiig 111111 tejiweise aiich Mitteilung <strong>in</strong> e<strong>in</strong> vollci.<br />

wissenschaftliches Liclit gesteHt, sondent auch uiigcali rit e<br />

Schiitze des Orients ersehiossen <strong>in</strong> <strong>der</strong> Wisseiischaft., viiiiehmlich<br />

dit reh die Ver<strong>in</strong>ittelung Ah r ha ni Fi rkowits e li.<br />

Alle<strong>in</strong> mit dciii Offenbarwerden cures iiberreichen, handschriftlichen,<br />

epigraphisclicit 1111(1 epitaphisclieii Materii I<br />

kamen neben vielen glauhwiirdigeii Aufschiiisseii aiieli si,<br />

vicie Befrernden erweekeiide, den ganzen <strong>jetzigen</strong> Stand<br />

nicht alle<strong>in</strong> <strong>der</strong> j iidi s clic ii, son<strong>der</strong>n auch <strong>der</strong> a 1 g''-<br />

m e<strong>in</strong>e n Gescliielits- iuid Litteraturkuiide unist:ossn,1,'<br />

und umkehrende Naehnichteii zu Tage, dass <strong>in</strong> dcii letztrn<br />

zwan zig J ahren eiri ansehiil icher Teil wissenschaftl ii lier<br />

Arhejt auf das Naehweisen von F1scliuiigcii iruf (liesem<br />

(-ebiete verwaiidt sveiden nnisste." \Vir selien also, dass<br />

<strong>der</strong> I(arisnius mit <strong>der</strong> E<strong>in</strong>fiihrung <strong>der</strong> arabisehen <strong>Ziffern</strong><br />

<strong>in</strong> <strong>Europa</strong> irwlits zu thun bat, wir sehen, wie die Figur<br />

des r1rrigIaEids(hpi1 ,Joseph Sapiens", so sehr ski<br />

auch durci hlosse Riicksichtiiahme auf die Zeit, die Mc<strong>in</strong>ung<br />

zu empfelilen sche<strong>in</strong>t, wir diirften <strong>in</strong> ilun dcii .Joseph<br />

Sapiens" Gerbert's erkennen , sieli doeh i<strong>in</strong>tcr unscrn<br />

M<strong>in</strong>den, veriluielitigt und zerbrrkelt, wenn mail fragt:<br />

Liegt irgeiid ciii Grund vor, dicseii Josef aueh ais ,Josef<br />

Tspanus" zu bezeichnen? Ist es niclit ais ciii wahrcs Guick<br />

zu bctrachteri, dass die angeflihrten Stellen im Zedierschen<br />

Universal- und •Tcher'schen Geiehrtcn-1 4cxikoii, <strong>der</strong>en<br />

Ursprung und I-Ierkunft im Vorigeti iiacligewiesen ist,<br />

dem spfirenden Auge des Gcschichtsforschers entgangen<br />

s<strong>in</strong>d, bevor sic noch Zeit gehabt, Verwirri<strong>in</strong>g zu st.iften<br />

und den Argiosen auf eiiie falsehe Fiihrte zu loeken<br />

Kcliren wir daher wie<strong>der</strong> zu unserer <strong>in</strong> Nr. 9 abgebroeheneii<br />

Untersuc<strong>in</strong><strong>in</strong>g ziiriick , und wer<strong>der</strong>i uns den<br />

Ver1iitnisscii <strong>der</strong> •J mien <strong>in</strong> Frankreich und Spanien au!<br />

14 Freilich s<strong>in</strong>d dieseben wenig bekannt, und die<br />

\achrichteii, die wir von ihncn hahen, s<strong>in</strong>d sehr diirftig.<br />

\ir wissen bios, dass jiidische Kaufleute schon <strong>in</strong> friher


Il<br />

/»iI III 1P . ltjviiizen des rmischeti Reie1i'<br />

lamen, hier Handel triebeii und Nie<strong>der</strong>lassungen gr<strong>in</strong>-<br />

(leten, und ebenso, dass jiidiselie Krieger, ais Gefat1g!R.<br />

(lie die Kaiser Ves1asiaii 1111(1 rlljtflS erbeutet liatten, eliit'alls<br />

nacli Gallien und Spariieii geffihrt und hier von ihreii<br />

Glaubcnsge!IosseIl iosgekauft wurden, im T.hrigen aber (iii<br />

lUitiier, und nielit fur e<strong>in</strong>e zurickgesetzfc. \Tolksklasse<br />

ialteti. Auch spiiter, ais die Frauken (las Christentum<br />

an ?lahrnetl. bliehen die .Juden zuiuieiist unbe]ulligt, demi<br />

('liiodwig batte zwar 496 das athaiiasianische o<strong>der</strong> katliolisehe<br />

Glaubcnsbeken ntnis abgelegf, aber e<strong>in</strong>erseits war<br />

dies rnehr ans Politik, ais ans Fberzeiiguitg geschehen, 50<br />

(iass die Fratiken noch ii<strong>in</strong>gere. Zeit hitidurcli haib und<br />

liai1) Heiden blieben, an(lrenteils i)rauehte Chlodwig, (la<br />

die Erbihige semer Si hne gesiehert war, <strong>in</strong> dieser H <strong>in</strong>sicht.<br />

die Ililfe <strong>der</strong> Geistiichkeit. nicht <strong>in</strong> Anspruch zu<br />

nehmen, und sich duich Riicksicht auf sic iiiclit etwa zu<br />

,judenfe<strong>in</strong>dliclien Massrcgeln bestimmeit zu lassen. Ais<br />

aber die Macht <strong>der</strong> merow<strong>in</strong>gisehen Kuhiige sauk, begane<br />

fir die Juden <strong>in</strong> Frankreicii auch enie Zeit <strong>der</strong> Bedriickung.<br />

Den Chrisl:en vard uritersagt, an jiidisehen (astmiih1ern<br />

teil zu nebrneii. <strong>Zur</strong> Osterzeit durften sieb (lie Juden auf<br />

Strassen uiid PItzen nieht sehen lassen, zu eiiiem obrigheitliclieii<br />

Amte und zum Kriegsdicn ste wtu'deii sic n ieht<br />

zuge]assen u. s. w. Mit dem Regierungsantritt <strong>der</strong> harol<strong>in</strong>ger<br />

trat lïir sic wie<strong>der</strong> eiiie bessere Zeit cm, Karl <strong>der</strong><br />

Grosse begiiistigte die Judeti und heseliri<strong>in</strong>kte nur ihren<br />

Rancie! mit Getride iitid We<strong>in</strong>, wil el. (leu ans (1cm<br />

Fiandel mit .1 4ebensrnittelii gezogeneii Gew<strong>in</strong> n fur unrecht<br />

ansah seiuier an den Khalifeui Barun ais liascliid abgeschickten<br />

(-esandschaft. (Teren Auifiihrer zwei Edeileute,<br />

.Landfried und Siegismuncl, wareiu. war cm Jade lsaak<br />

heigegeben, anfangs mir ais ]iolmetscher, ais aber die<br />

beiden eigentlichen Bcauftragten auf <strong>der</strong> Riickreisc gestorben<br />

wareui, ais Trger <strong>der</strong> Gesa]1dL51'llaft. 1)a (las<br />

Schiif, aiif weichem er sic.h befaiid, und welches die Geschenke<br />

Ha.run al Raschids e,itluielt, <strong>durch</strong> e<strong>in</strong>eii Sturm


von den iihiigen getrennt. ward. miii erst, iiiigeMniiatt<br />

spi ter, ais (lie an<strong>der</strong>en an das Land gelangte, begah sicL<br />

Jsaak aile<strong>in</strong> nach Aacheii zur Aiulienz, iim hier 13eric1i<br />

zu erstatten. Noch gisse.ren E<strong>in</strong>flnss er1aiigtn (lie Juden<br />

i<strong>in</strong>ter LU(l\vig (lo<strong>in</strong> IFrornrncn und dessen Fran Jndit]i.<br />

Ludwig biiligte ihnen c<strong>in</strong>e A..nzahl 1Er] eiehteruiigeii.<br />

liciten und Vergiritigungcn zu und setzte c<strong>in</strong>en eigneii Beamten<br />

ciii, <strong>der</strong> (lariiber wachen musste, da *i jute Privilegien<br />

tiielit geschiidigt wiirden. Se<strong>in</strong> Tite] war Juden -<br />

meitti, miigister Iudaeornni, se<strong>in</strong> Na<strong>in</strong>e Eberliard. Pie<br />

•Iiiilen (lurftAa gatiz frei mi Aushiifflf- Sklaveii aufiçaufeii<br />

niid im <strong>in</strong>lande verkaufeii, ihnen zu Liebe wurden die<br />

Wocheii<strong>in</strong>irkte 'voni Sabbat aiif don Soi<strong>in</strong>tag vericgt, von<br />

<strong>der</strong> Feuer- und Wasserprobe ais Beweis ciller Schuld,<br />

wareti sic befreit, sic duift.cn niiheschrnIteii Handel ti'eilien.<br />

iiur musstcn sic an don Fiscus e<strong>in</strong>e Steucr daffir<br />

zahieti; Juden wareii die Steuerpicitt.er iuid hatten dadiu'eh<br />

gegen ausdriicldiulie Bestimmungen des Kanonisciien<br />

Rechtes cule gewisse (ewalt iiher die christiichen Steuerzaliier.<br />

Es ist uiiter solohen F<strong>in</strong>st3i.nden iiielit zii verwnii<strong>der</strong>ii.<br />

dass sieli (lie Christeii. <strong>in</strong>sheson<strong>der</strong>e die christliche<br />

Geist.hiehkcit, durci soiche Bevorziiguiig heschwert<br />

fiihiten, 111(1 dass Agobard, Erzbischof von L yon, mit<br />

bittern Kiagen hervortrat. Die, Jiiden, beschwort or sic!1<br />

de<strong>in</strong> Kaiser gegeniiber, selidigt.i.ii miter dcii obw'alltenden<br />

'V'erhItiiissen don christiiclien G<strong>in</strong>iiben, sie reilet.en ciiifiilt.igeii<br />

Christen ciii, <strong>der</strong> Kaiser sei il<strong>in</strong>eit <strong>der</strong> Patriarelie.n<br />

wegen gewogen, sic 1itteii froien iuid elirenvollen Zutritt<br />

bei Hofe, die vornehnisten Mi<strong>in</strong>iier erbllen sic]1 iliren<br />

Segen, sie zeigteri prchtige Klei<strong>der</strong>, die ihren Wciberim<br />

von 1-b fherreu verehrt worden sciemi. unerfahrene Christen<br />

spr'iiehen offen aiis, dass ihnen jiidisehe Kanzcrcclner bessor<br />

gefielen, ais christiiche (reistliche U. S. w. 70 ) Und dabei<br />

blieb es nieht; kurz ver se<strong>in</strong>em Tode. 839, musste. es Ludwig<br />

iioch erieberi, dass e<strong>in</strong> vornehmer Hofdiaeonus, Naniens<br />

Bodo, nachdem or zu e<strong>in</strong>er Reise nach Rom c<strong>in</strong>e Ge.Id-<br />

T Tnterstiitzung erbeten und erhalten batte, zu<strong>in</strong> Judemitum


ÎE<br />

Liherg<strong>in</strong>g, den NnLIRI L Eleazar annahm, nach Sai'agossa<br />

tloh, sich heschne.iden liess und 847 die Sarazenen auf<br />

)or<strong>der</strong>te, die unter ihnen lebenden Christen entwe<strong>der</strong> zii<br />

tMten o<strong>der</strong> zur Annahme entwe<strong>der</strong> des Judentums o<strong>der</strong><br />

les Islam zu nitigeii so• Es verdient iibrigens bemerkt<br />

m wer<strong>der</strong>i, dass t<strong>in</strong>ter dem ebenfa.11s wegen semer Frmn<br />

Ligkeit geprieselien Kdnig He<strong>in</strong>ricli II. o<strong>der</strong> deni 1-Iciligen,<br />

e<strong>in</strong> iihnlicher F'afl vorkani, dass iiii<strong>in</strong>licli e<strong>in</strong> gewisser<br />

Wezel<strong>in</strong>, Cleriker e<strong>in</strong>es Herzogs Konrad, zum Judentunie<br />

i1erg<strong>in</strong>g81). Ais aber die Macht des karolilLgischen 1-fauses<br />

sehwand, (lie Barone iiberrniitig und ungehorsa<strong>in</strong> wurden<br />

und machten, vas sic woliten, da war(l auch die Stelli<strong>in</strong>g<br />

<strong>der</strong> .Juden eiiie seliwierigere. Deiiti Allodialgiiter zu erwerhen<br />

und zu hehaupten, war jetzt fur sic nicht leicht,<br />

da die KSnige iiicht rnehr wagten, sic von <strong>der</strong> Pflicht (1er<br />

Àllodiaigutsherrn, Jem Heerbann Foige zu leisten, zu liefreien.<br />

Sic zogen es daller von, sicli gegen Zahiung e<strong>in</strong>er<br />

Gejdsummc <strong>in</strong> dcii Schutz e<strong>in</strong>es Herzogs, Grafen u. s. w.,<br />

<strong>der</strong> die Macht besass, soichen zu gewiihren, zu begehen,<br />

s. g. Schutzjuden. Zugleich war es fur sic schwer, Geld<br />

zu erwerbeii, denn Han dwerke wurdeti rneist von Hôrigen<br />

he.trieben, die sic doch nicht waren, die spii.ter entstandenen<br />

Zi<strong>in</strong>fte schiossen sic ans und so blieb ihnen demi,<br />

wenn aie nicht Aerzte waren, nichts iibrig, ais Handel<br />

und Geldgeschfte <strong>in</strong> irgend e<strong>in</strong>er Form, Handel mit<br />

Spczereien, mit Gold- und Silber-Arbeiten, ferner Bescii,ftigung<br />

<strong>in</strong> Mi<strong>in</strong>zen 2), Besorgung dci' Geld-An<br />

e<strong>in</strong>es Grossen ais Scbatzmeister u. <strong>der</strong>gi. Vor aflem aber<br />

war es <strong>der</strong> Handel und zwar <strong>der</strong> Sklavenhandel, <strong>der</strong> fast<br />

ganz <strong>in</strong> ihren Hiiiiden war. In jenen kriegeric.lien, rohen<br />

ruhelosen, gewalttliàtigen Zeiten hatten, seitdem die Araber<br />

bei Xerez de la Frontera die Westgotheii unter ihrern<br />

Knig Ro<strong>der</strong>ich 711 b€'siegt und die Unterwerfung Spaniens<br />

he.gonnen hatten, Kriege und Fehden nicht aufgehdrt,<br />

Kriege zwischen Muhamedanern und Christen. zwischen<br />

Heiden und Christen. die Sachsenkriege Karis des Grossen,<br />

die wie<strong>der</strong>holten E<strong>in</strong>fdile <strong>der</strong> Sarazenen <strong>in</strong> christ-liches


(-chiet, <strong>in</strong> den Jahren 92083). S5. wlj UuI'zliIJna gestiirrnt<br />

und e<strong>in</strong> daselhst l)estehelides, dem Skt. Peter geweihtes,<br />

Xoiunenkloster zerstrt ward, so (lass Graf Bore]].<br />

ais er Barzellona wiedei crobert Latte, es wie<strong>der</strong>herstelIt,<br />

und se<strong>in</strong>e Tochter Bonutilia ais Aljtiss<strong>in</strong> eunsetzte 84 1. 1018,<br />

die Rau}izige <strong>der</strong> NornianncnsG). die E<strong>in</strong>briiehe <strong>der</strong> Fitgarn87),<br />

liatten G-eiegenheit gegeben, (Tefangene ,j edcr Ai-1<br />

zu erbeuten. 1)ass diese von dcii Siegerii, mocliten<br />

CI iristen, .J uden, Muliamcdaner o<strong>der</strong> Heide ii se<strong>in</strong>, nivIII<br />

an<strong>der</strong>s ais Vieh behandeit, versclienkt und verkauft wnl'(h-ii.<br />

dass man ihre dciii Sieger i<strong>in</strong>verstiid1ic1ie Sprache mit<br />

(1cm Schnappeii und Heulen von Hunden vergiieli, liaben<br />

wir <strong>in</strong> .Anni. 85) gelesen. Solehe Gefangene m<strong>in</strong> zu kaufiii,<br />

war (lallials beson<strong>der</strong>s dits Gesciiiift <strong>der</strong> ,Judeii. Sie Insasseti<br />

weit ausgedehiite Verh<strong>in</strong>dnngeii, wareii am hesten<br />

im Stande. die (Tefangeiten nia ()rte <strong>der</strong> Schlaelit, -,vo sie.<br />

dcii Siegern 1stig werd.en nitissteri. uni e<strong>in</strong> Billiges zu<br />

erstchen, wussten. wo sie Abiielirner zu fiiidn hoft'en<br />

diirftcn und woliun <strong>der</strong> Transport ani vorteilhaftcsten zu<br />

lenken var. Die <strong>in</strong>oralisclie Seite (heses Sklaveiihandeis<br />

zn hedenken, var man <strong>in</strong> jeneii rohen Zeiten nieht fe<strong>in</strong>fiihlig<br />

genug 88). Bevor wir zu den Verhiiltnissen auf<br />

<strong>der</strong> Pyrenilischen li-lalbunsel iibergehen, miissen wir e<strong>in</strong>en,<br />

wcnn auch iiur iliielitigen Bliek werfen auf jene Liiii<strong>der</strong>,<br />

die, auf <strong>der</strong> Greuze (les lieutigen Fi'aiikreieh und Spanien<br />

gciegen, zu versc!iiedenen Zeiten dciii eitien iiiid dciii ail<strong>der</strong>en<br />

dieser IReiche zugez'âlilt wurden. Das beste Mittel,<br />

dies darziistellcii, wiirdc freilich eiiie Karte jener Li<strong>in</strong><strong>der</strong><br />

se<strong>in</strong>, <strong>in</strong> Ermangeli<strong>in</strong>g e<strong>in</strong>cr soichen aber nigen ciii Paar<br />

Worte. ans \Verkcii stehen, die jene Zeit und ,jcne Gegenden<br />

betreffen. So f<strong>in</strong>den wir <strong>in</strong> friiherer Zcit, <strong>in</strong> <strong>der</strong> <strong>der</strong> \Vestgothen<br />

und Pipuns, zwar die Beiieniiung: Beide Spanien, iiihn-<br />

Iich das ,jenseitige o<strong>der</strong> eigentliche Spanien, und Septirnanien,<br />

welches <strong>in</strong> Gallien auch (las diesseitige, jenseits <strong>der</strong> Pyrenien<br />

das jenseitige Spanieii geiiannt wurde (aucli <strong>der</strong><br />

Name ('l'othien fur Septimanieii wird gebraucht); aile<strong>in</strong><br />

die Xameii: Spanische Mark o<strong>der</strong> Catalonien konimen vor


U I<br />

I\Iil uni noci, iiiclit vor 89). son<strong>der</strong>a ersclie<strong>in</strong>en<br />

ist s1ditcr 90). I)esglcieheii ist es von W whtigkeit eiiieii<br />

zii \ver!eli aut U i'i'Iit und Spraehe <strong>in</strong> jelien (irdnz-<br />

LeI)iCteI1, woriihcr wir an <strong>der</strong>seiLeii Stelle A.ufs( .hl liss erlndten<br />

91), <strong>in</strong>dem \VIF dus Gebief, des iimischeit Redits,<br />

iitsbesoii<strong>der</strong>e des rIheo (1osia Iiis( I tI , I1 Codex sjch hunier rnelir<br />

rweiterxi, dus dei deutsehen S1)rache aber sieli verengerit<br />

ehn. Bedenken mir mut, dass geiade (lei- Sklavenliandei<br />

<strong>in</strong>c Menge und Gesetze Bestimmungen ntig marhte, je<br />

îiaclideiii <strong>der</strong> Sklavc Reide, Muhanteilaner, Jude o<strong>der</strong> Christ<br />

war, dass beson<strong>der</strong>e Verordnuiigen bestehen <strong>in</strong>ussten fur<br />

tien Fult dass cia heidnischer, muha<strong>in</strong>edaniseher, u. s. w.<br />

Sklnve dent Judentum o<strong>der</strong> Chii'istcntmn beizutreten<br />

wi<strong>in</strong>sciite, wenhi, vas aiieh vorkam. cia maitriseher o<strong>der</strong><br />

jiidischier Herr, se<strong>in</strong>eil Sklaven mit otier gegen se<strong>in</strong>en<br />

\Vil len beschnitt, ciwiigen wir fera ci, dass aueh aitiiere,<br />

ais nus deiu Haiidei hervorgeliende, die Juden angehende,<br />

Bestit<strong>in</strong>nungen vielfachi weciiseiteii, baid Geitnng besassen,<br />

bald SOl(1IC verloien hatteit, dass eudlich die Besehliisse<br />

<strong>der</strong> Concilien zu Meaux und Paris unter Ludwig dem<br />

Frommen den Judeii hekaunt se<strong>in</strong> mussteii, so sielit mua<br />

sofoit, dass sie die Kenntnis des Late<strong>in</strong>isehen nieht etitbeltreit<br />

koniiteii, wenu es auchi nicht gerade ihre S 1irnelie war,<br />

und dass sic stets <strong>der</strong> lute<strong>in</strong>iseheji Spra('iie Kiuidige ais<br />

Berater miter sali habeii <strong>in</strong>ussten, wel<strong>in</strong> sic sich iiielit an<br />

den aiten Satz : ,,Tgnorantia juris nocet" auf uniiebsanie<br />

\\rejse eri<strong>in</strong>iert selien woliten.<br />

Xl<strong>in</strong>iieh lageit die Verhiiltnisse <strong>in</strong> Spanien. na.clitlem<br />

87 dci' Westgothen-Knig Reccared das Ariatiiselie UIaubeiisbekenntnis<br />

abgeschworen und die athanasianisehe odei'<br />

katholischie Lelire angenonimen hutte. Dii wiirde dcii Juden<br />

ï<strong>in</strong>tersagt, christiiclie Sklaven zu erweilien, Ehiebi<strong>in</strong>dnisse<br />

mit Chris't<strong>in</strong>neii e<strong>in</strong>zugeheri, f?entiiehè Aniter zu bekleideii,<br />

u. u,, vas Ailes sic damais ais clac Bedriiekung empfanden.<br />

Da zudemii d'as West.gothiische Reicit cia Wahlreich war,<br />

und die Grosseii des Landes dalier Gesetze nur <strong>in</strong> soweit


152<br />

beaehteten, ais ihnen heliebte, su ri huld vllige \i<br />

wirrung eiri, bis sich eiidlich die •Juden mit den Arabero<br />

<strong>in</strong> Atrika verbanden un(1 sie hei <strong>der</strong> Eroberung Spaniens<br />

uiiterstiitzten. Dadui'li zogen sie sicli treilicli den Vur<br />

wtirf des Laiidesveriats zu. <strong>der</strong> melirnials wie<strong>der</strong>kehrt<br />

obsrlion es <strong>in</strong> vielen FiLilen seliwer zu entselieiden<br />

wiilLIe. wer seit lngerer Zet im Lande iebte, die Judi<br />

o<strong>der</strong> die sie des Verrats Ankiagenden. Bei den Sarazeiui:<br />

faiiden sie fieundiiches Entgegenkommeit, erhielten Bel i-<br />

giorisfreiheit, durften G ericlitsbarkeit iiber G-iaubensgeiiossen<br />

iibeii i<strong>in</strong>il hatten nur gleich dcii unterw(,Ifenen Christen<br />

ChiC Kopfstiier zu zahleii. i)enn dam aucli dieseii gegeniiber<br />

die Muhame(Ianer 1)uidung iibteii und besteliende<br />

E<strong>in</strong>ricliti<strong>in</strong>gen niclit aiitasteten, er±ahien 'wir von Niernand<br />

aii<strong>der</strong>s ais von dem piipstlichen (esaiidten Len, <strong>der</strong> uni<br />

dcii Vorwnrf Gerberts und (Ter franzisisclien Biselife. die<br />

rihnisehe Kirc.lie liaI (e dureli das s<strong>in</strong>dhiafte Leben dei,<br />

Pipste aile Aclitung iiiid ailes Anseh]1 verloren, zu eut-<br />

Iuiiiteii, <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em an Hiigu Capet und se<strong>in</strong>eil Soliii Robert<br />

geriehteten Briefe anfiiliit., erst neuerd<strong>in</strong>gs seieii deni<br />

I'a])ste von de<strong>in</strong> Erzbiseliol Theodorus von Agypten, }[orestus<br />

von •J erusalem, und Juliajius von Cordoha Beweise<br />

<strong>der</strong> Hocliaclitung zugeko<strong>in</strong>men. Wir ersehen also, dass<br />

die Sarazenen (las Fortbeste.hen cilles Erzliistu<strong>in</strong>s an (leu<br />

genannten Orii fe, <strong>in</strong>sbesonele.re <strong>in</strong> Cordoba, (iuideten 93). Wie<br />

von Fraiikreicli g<strong>in</strong>gen anch voti Spanien ans iifter Anfragen<br />

au clic beiden jiidiseben il-I ochseliuleui zu Soia (1(1er<br />

Sura, ituni Pu<strong>in</strong>paditlia o<strong>der</strong> Anbar, beide am Eiiplurat<br />

gelegen , mu iiber Fragen des Dogmas o<strong>der</strong> (les Ritus<br />

Bescheid eiuizuliolcn , Aitern seliickten ibre Sal<strong>in</strong>e dahu,<br />

damit sic dcii Talmud kennen leruiten und ais Talmudkuuidige<br />

zUriickkehit(ui. Dit (las Aiabischc im maurisclien<br />

Rei(lle clic oftizieile Spraclie war, welche von Allen verstandea<br />

werden <strong>in</strong>usste, verstehen wir, vie es mdgiieli<br />

var, dass damais, ais cler Danipf noch nicht bekauuuit wal,<br />

so weit.e Reiseui unte<strong>in</strong>onu<strong>in</strong>en werden konnteuu, wir verstelien<br />

aber aucli, dass die J uden die Kostspieligkeit und Be-


1&lhui1 erkannfen, und dass sic, ais sie<br />

lie uiaurischen }lerrscher sieh vont Mutterlande <strong>in</strong>niler<br />

itielir losrnachen, und <strong>in</strong> Cordoba eiue 4 kademie gri<strong>in</strong>den<br />

aIieti, sieh ebenfails von dèii IToclischuleii des Ostetis unabhi-<strong>in</strong>gig<br />

zu <strong>in</strong>achen bestrebten. Uiid <strong>in</strong> <strong>der</strong> Titat, die<br />

Gelegenheit dazu zeigte skli bah!.<br />

15. Miter den spanisehen Juden lebte 915-970 Abu<br />

•h»of Chasdai Ben Isaak Ibn Schaprut, aus ciller seit<br />

langer Zeit <strong>in</strong> Spanien anslssigen jfidiselien Familie. Er<br />

sche<strong>in</strong>t nacli alleni, was mai) ilber ihn hurt, ciii iiusserst<br />

hedeuten<strong>der</strong> und gewandter Manu gewesen zu se<strong>in</strong>. Se<strong>in</strong><br />

Vater Isaak war wohIhaben[ und liess se<strong>in</strong>em Sol<strong>in</strong>e eiiie<br />

sorgf3i1tige Erziehung zu Teil werden. I nsbeson<strong>der</strong>e trieb<br />

<strong>der</strong>selbe Arzrieikunde i<strong>in</strong>d Spraehwissenschafteii 94). I)iese<br />

Kei<strong>in</strong>tnisse und se<strong>in</strong>e G esch<strong>in</strong>eidigkeit. befliigten Cliasdai<br />

ijeson<strong>der</strong>s, diplomatiselie Gesehfte mit Erfolg (IUIelI'/.Ufiilircn.<br />

So gelammgte l<strong>in</strong> Jalire 944 .-- 949 e<strong>in</strong>e (csaiiiltscimait,<br />

(les byzantiuisehen Kaisers Konstant<strong>in</strong> VIII. an dcii<br />

Ili;tIifn von Spatiien, Ab<strong>der</strong>rali<strong>in</strong>an III., 912-901, uni<br />

au ilun e<strong>in</strong>en Biudesgenossen gegen (las morgeiiliiii ilisclie<br />

Khalifat zu gew<strong>in</strong>neli. iDiese Gesaudtsehaft brachte viele,<br />

reiclie Geseheimke mit sich, dariumter mmcli cia scliSiies<br />

Exemiiplar chies griecliisclien <strong>in</strong>ediz<strong>in</strong>isehen Scliriftstellers<br />

l)ioskorides. Da aber Niemnand uni I lofe Ab<strong>der</strong>ralimaiis<br />

Gricliisc1i verstand, so wanilte shim <strong>der</strong> Khalif ait den<br />

byzant<strong>in</strong>isehen Kaiser und bat uni Zusendung e<strong>in</strong>es Mamies,<br />

<strong>der</strong> neben dciii Griecliisclien auch des Late<strong>in</strong>isehen miiclitig<br />

sei. So wurde eiii Mmieh, Nicolaus, geschickt, <strong>der</strong> iTeim<br />

T)ioskoriiles <strong>in</strong> (las Late<strong>in</strong>isehe ffbertrug. T<strong>in</strong>ter demi<br />

Àrzteii Cordol)as war aber nehen ilem Arabischemi alleimi<br />

Chmmsdai auch (les fateimiisclieii kuiidig; er iiberset.zte da-<br />

114m die von Nicolaus gernaclite ]ate<strong>in</strong>isehe Tlebersetzung<br />

ni das Arabisclie 55j. flerselbe Chasdai war aueli e<strong>in</strong>e<br />

wiclitige Persoim bei eiiier Gesandtscliaft, die Kaiser Otto T.<br />

956 - 959 an denselben Kha1iIii Ab<strong>der</strong>ralmnman scliickte.<br />

Letzterer Imatte niimljch dem Kaiser Otto dureli e<strong>in</strong>en<br />

Botsehafter bei irgend culer Gelegenheit ciii Sehreiben


herreieheii lassen, welches e<strong>in</strong>igt iï i t 'Iiiit itwiï b'.-<br />

ei(1igetn1e Stellen eiithi1 t. Lan ge beriet man aiii Hot".<br />

Ottos. man vus thun sol le. iuid lieseliloss axa Ende, zwci<br />

Miiiiiiei, A ilgilianlilus und Vvido an den Ehalifexi zi I<br />

sendeii • uni den Resiich und das Sebreiben bei Àb<strong>der</strong>ral<br />

niaxi zit erwi<strong>der</strong>n. Eue aber die Reise niigelit, benimii<br />

sieli Vvido (von Angil x'amnus ist iii(-ht mehr die Rede) sû<br />

dass el' IILL-3 dem Moster gjugt virtI, uiid es handeit sicli<br />

mm daru<strong>in</strong> an se<strong>in</strong>e Stelle e<strong>in</strong>en Andren fuir die gefiirlhlie<br />

Fahrt zu f<strong>in</strong>den. Endlich erliiel:et si(-Ii Joliannes,<br />

Abt von (iùrze (hei Metz), dcii Auftrag zu uibernehmen<br />

und bi'<strong>in</strong>gt mit }Iilie Cliasdais die etwas heikie Angelegenheit<br />

gliickiich zu Ende Uurch solehe 1111(1 Jiuu1ic1ie<br />

I )ienste stieg natiirlic.li dessen Ansehu, er ward zugleich<br />

Handels- iiiid F<strong>in</strong>anzm<strong>in</strong>istei, durcli se<strong>in</strong>e IT<strong>in</strong>dc Ilossen<br />

die Abgaben und 711e <strong>in</strong> die Staatskasse, kurz ci iiali<strong>in</strong> mîe<br />

bei dcii Juden des Orients die Stellung e<strong>in</strong>es Resch-<br />

Glutha, Exilarchexi o<strong>der</strong> A chmalotarchen cm, weiuzi er<br />

aucli diesen Titel nicbt fiilirte. 1)iese Stellung batte er<br />

tuiclit iiur t<strong>in</strong>ter Alj<strong>der</strong>ia]<strong>in</strong>ian, son<strong>der</strong>n ci behielt sic aucli<br />

miter dessen Sol<strong>in</strong> und Xaeuifidgt. r. dcxii wegen semer<br />

Verdienste Um (lie Wissenscliaften und Kiuiste gleich<br />

se<strong>in</strong>em Vater bcriilnnten Alliakem II, 961-976. Wie<br />

diesé Beiden beniiiht waren, das a.rabische Voik niclit nui<br />

durcli dcii Erfolg <strong>der</strong> Walfen sonulern aucli d_nrcli<br />

Lcistitngeii auf geistigem Gehiete zu heben, so war aucli<br />

C liasdai bestrel it, se<strong>in</strong>e Glaubensgen ossen <strong>in</strong> j e<strong>der</strong> Hiiisielit<br />

zu fr<strong>der</strong>xi. So riclitete ci an dcxi Cliagan J osef <strong>der</strong><br />

Chazaren am Scliwarzeii Meere, <strong>der</strong>en Fiirst ilen jiidisehen<br />

(ilaubeii angenommeil halle, ciii Sc.hre.iben und liess es<br />

durci zwei Auden, die sieli mit e<strong>in</strong>er Gesandtschaft des<br />

siaviselten Knigs Tiunu o<strong>der</strong> J)ukii, ail <strong>der</strong> uuutereui I)onau,<br />

<strong>in</strong> Cotilova enigefuuidexi hatten, an iliie Adresse gelangen,<br />

(Ter bald darauf crfolgcnde Z usai) mien bruch des Cliazareiireichs<br />

aber verb<strong>in</strong><strong>der</strong>te, dass Cliasdais Be<strong>in</strong>iihuuigeii ciii<br />

greifbares Resiiltat hatteit. flagegen werdeii se<strong>in</strong>e Bestrebungen<br />

gerUhmt, die hebraiselie Poi.sie, <strong>der</strong> sieli zu


iiei, Zii ttiItciidcii arabiseheii gegeniiber zu fr<strong>der</strong>ii,<br />

ie damais lehenden Gra<strong>in</strong>niatiker und Iflichter Menachem<br />

Leii Saruk und r)uiiasch Ben-Labrat zu unterstiitzen und.<br />

die Iiebriische Sprache von dem aiif ihr iastendeii Banne<br />

1er Starrljeit und lJnl)ehuilfhcllkeit zu befreien. Vor Alleiii<br />

ther war Chasdai bestrebt. das Judentum des Westens<br />

unahln<strong>in</strong>gig zu maclien von dem des Usteiis, und da die<br />

ltberUhmten Hoelisci<strong>in</strong>ien zu Sora und Atibar aus Mangel<br />

mi Mitte!ui offeni)ar ilireni Verfalle entgegeng<strong>in</strong>gen , an<br />

jurer Steile e<strong>in</strong>e soiehe <strong>in</strong>) \Vesten. <strong>in</strong> Spanien zu er-<br />

'i'hten. 1)er Zufail unt.erstiitzte ihn dabei. Es waren<br />

im1ie1i vier Raijbiiieii aiisgesandt wordeui, uni Geidbeitriigc<br />

ffir Sora e<strong>in</strong>zusanimen. An <strong>der</strong> Kiiste italiens hatten<br />

aile vier dits i\Jissgeschick , ciuue<strong>in</strong> maurisch-spanis elle ui<br />

Seeriiuber, Nameuis ibu Rumaluis, <strong>in</strong> due Hi<strong>in</strong>de zu failea,<br />

i<strong>in</strong>d iii die Sklaverei veikaulï; zu wcrden, und zwar <strong>der</strong><br />

eiiie, walirsclie<strong>in</strong>iich Ben Isaak Cohen, naeh Narbonne,<br />

cler zweite, }Iuehiei, an die iKilste von Afrika. von wo<br />

ci nacli Kaii'wan gelaiigte. dci' dritte, Sciiexiiaria Heu-<br />

Elclianaui nach Alexandr<strong>in</strong>, und (leu' vierte, Muses mit<br />

se<strong>in</strong>em Si<strong>in</strong>chen Chanoeli o<strong>der</strong> ilenoch, nach Cordova,<br />

948 il. (In. i?) Hier begab er skh <strong>in</strong> se<strong>in</strong>en Sklaveukleideuui<br />

<strong>in</strong> dits Leiirz<strong>in</strong>nuicr (les Gottesliauses und 1irte<br />

die Vet<strong>in</strong>uidiung iibcr e<strong>in</strong>eui Reclitsfall mit an. Ais hier<br />

manches aui<strong>der</strong>s, ais er es von Sora lier gewol<strong>in</strong>t WiLr,<br />

dargestelit wurde, maciite er E<strong>in</strong>wendungen, dits zuhi3rende<br />

Voik ward auf ihut aufmerksam und wiildte ihn seliliesslicli<br />

zum C)bcrluaupte <strong>der</strong> .1 udengemeiiule. Ais <strong>der</strong> Kapitiiui<br />

lhn Runnuhuis hie-von Kuuide erhuieit, verlangte er chien<br />

luiiluereii Picis, ais <strong>der</strong> \var, fur dcii er Moses h<strong>in</strong>gegelwn<br />

batte. Alleiii <strong>der</strong> Klialif Ab<strong>der</strong>ralnnaiu bedeutete ilun. siehu<br />

zu I)eruhiigen. So gelangte dci' Talmud nach Spanieui.<br />

Xaciu Ai<strong>der</strong>ralunans Tode ijusserte seiui So<strong>in</strong>i nuni Nachfolger<br />

Aihakem II den Wunscii, e<strong>in</strong>e Ubersetzung des<br />

Talmud odei dci' Misehnah <strong>in</strong> das Arabisehe zu besitzen<br />

und eiuier dei, Sehiiler des Muses erfiilite se<strong>in</strong> Verlangen;<br />

es war <strong>der</strong> dem Sohne des Muses, dem <strong>in</strong>zwischen heranu


66<br />

gcwaclisc<strong>in</strong>-u }Tt-noli. an TaluIi-i\iiI i- gh !i,<br />

an4lreIn \Visseii aber, namentlich ais i)ichter <strong>in</strong> hebriiscL r<br />

Spracbe, überlegene •Tosepii Ben-Isaak Ibii Abitur Bn<br />

Stn n as, aus c<strong>in</strong>er alten angesehenen andalusischen Famili.<br />

Es war dalier he<strong>in</strong> Wun<strong>der</strong>, wenn er sich nicht nur duit<br />

Khalifen, dessen Wunsch er erfiillte, son<strong>der</strong>n iioeh aiidre<br />

Freunde erwarh. und wenn niaii iha anstatt des Soiiiws<br />

(les verehrteii Moses bei desseii Tode uni 968 n. Chr.<br />

zum Xachfblger ernannt zu sehen witiselite. So lange<br />

•jedocli Chasdai lebte. bis 970, blieb Henolis Rabb<strong>in</strong>at<br />

unangefocliten, dan ii aber traten die Bestrebungen dey<br />

ibm abhoid ( isii<strong>in</strong>ten im<strong>in</strong>er deittiielier zii Tage. Aihakem<br />

jedoch rieht etc si(-Ii nacb deni Wunsciie <strong>der</strong> Mehrlieit <strong>der</strong><br />

Geme<strong>in</strong>di- lwstiitigte dcii T-Ienoch ais Naeht'olger se<strong>in</strong>es<br />

Va.ters. iiiid ais sic-li •J osepli Ben-Abittir pershili(-Ii au ihu<br />

wan(ltc und mi Vertrauen auf se<strong>in</strong>e Kenntnis <strong>der</strong> araliisclien<br />

Literatur. se<strong>in</strong> Talent mir i)icbtkunst und den ibm dureb<br />

die T.bersctzung <strong>der</strong> Mischnah geleisteten T)ienst (lie <strong>Zur</strong>iicknalume<br />

dieses Beschlusses zu erwirken hofft.c, sali er siel)<br />

bitter getiuscht, demi dci' Rhalif erwi<strong>der</strong>te: ,,Weim me<strong>in</strong>e<br />

Araber midi se vei'seIimi1iten. vie Dich f)e<strong>in</strong>e GlalTbensgeno.ssen,<br />

.n \viirde ich mciii Heidi ve.rlassen, Teb kann<br />

Dir nui' dcii I at erteflen, auszuwau<strong>der</strong>ii. So gescliali es<br />

aueh. Josef Ben Abit.ur riiaclite von dci' Prov<strong>in</strong>z Bagiana<br />

()<strong>der</strong> Begiana iuii G-ebie.t von Murcia ails e<strong>in</strong>eii Versuch,<br />

Moses Stelluiig mi err<strong>in</strong>geli, ba.id aber uiiusste ci' sieh<br />

iiberzeiigetu, dass dies vergeblicli se<strong>in</strong> wiirde, ci' ga.h dalier<br />

se<strong>in</strong>e Beniiiliungen auf, schifite sieh naeh Nord-Afrika cia<br />

und begab sich von da liber Agypten nacli dciii Morgcnlande.<br />

o('hma1s schleu losef's Reit Abitur Sterii zu<br />

leucliten, demi ais 976 Alhiak-em mit Hiiiterlassung e<strong>in</strong>es<br />

unmi<strong>in</strong>digen Sohues 1-lisclia<strong>in</strong> II starb, fur welelien <strong>der</strong><br />

beriilimtc und thatkriiftige Vezier Muhame(l Aluna nsor<br />

von dci' g1'itiel1 Insel 98) die Regieruiig fiihrte, <strong>der</strong>selbe,<br />

dci' 985 Barzeloiia erstiirmte, gelangte cia Paar Auihnger<br />

Abiturs, <strong>der</strong> Seideuifalirikant (Seide war damais etwas sehr<br />

Seltenes, sic w-urW nuit Gold anfgewogen und Seiden-


F7<br />

1ihiik:ii gaL <strong>in</strong> Spanien wolil nitr an <strong>der</strong> siidiichen<br />

Kiiste <strong>in</strong> Ameria) Jacob Uni G'au und se<strong>in</strong> Biu<strong>der</strong> Josef<br />

zu Ansebu und Guiist, und <strong>der</strong> â1tere Bra<strong>der</strong> ward (mil<br />

zum Oterriehter iiber snit1ic1ie jiidische Geme<strong>in</strong>den<br />

diesseits i<strong>in</strong>djenseits <strong>der</strong> Mee.renge von Gibraltar (Anda<strong>in</strong>s<br />

und Maghreb: fUr die natiirlichen G-reiizeu hatte mail<br />

damais wcdcr G-efiihl rioch Verstn(luis) ernaiitit die Cordovaner<br />

Gerneiiide erkannte ihu ais ()berhaitpt an und<br />

huldigte ihm. Das ente, was er that, war, diss er T-Ienoch<br />

aiizeigte, er habe sich <strong>der</strong> rabbiiiisehen IFunktiunen gân7-<br />

licli zu enthalten. Zugleich ward Josef Abitur dureh e<strong>in</strong><br />

scii<strong>in</strong>eiclielhaftes Schreiben, welches aueh ehemalige G-egtier<br />

mit umitersebrieben, e<strong>in</strong>gela(len, sich wie<strong>der</strong> <strong>in</strong> ('ordova<br />

ciuzul<strong>in</strong>demi und das Rabb<strong>in</strong>at zu iihernel<strong>in</strong>ien. T)och ais<br />

scion Vorbereiti<strong>in</strong>gemi zu se<strong>in</strong>em Empfange getroffen<br />

wurdemi, traf cia Sehreibcn von ihm cia, <strong>in</strong> dciii ci l-Jenoeh<br />

fur den des Rabb<strong>in</strong>ats wuircligsten Manu erkliirtc, und ihn<br />

wie<strong>der</strong> e<strong>in</strong>zusetzen net. Baid (larauf hatte ,Jaeob G'au<br />

dits .Missgeschiek. clic Uuiist Aliiiaiisors zu verlieren iuid<br />

<strong>in</strong> (las (.-efiiignis gevorfen zu wcrdcn. En vard jedoeli<br />

itacli eiiie<strong>in</strong> ,Jaiire durcii den Rliaittii Tiiseham, den Sol<strong>in</strong><br />

Alhakeuiis, wiedem hefieii, (111(1 <strong>in</strong> se<strong>in</strong>e Steilung ais Oberrichter<br />

wie<strong>der</strong> e<strong>in</strong>gesetzt, wiilireud I Ieiiucli ais Rahbiuer<br />

abgesetzt biieb, docli starb en Laid darauf, und ebeiiso<br />

staib Henoeli uni 10 14, <strong>in</strong>dem ibm cia e<strong>in</strong>l)recilendes Geiiist,<br />

von dciii nus er am r1lagc des Lanhiiuttciifcstes (lie<br />

Biiebei Mosi voizuiesen pflegte , ersehlug. Man sielit<br />

i<strong>der</strong>aus deutlich, dass die Spanischeii Juden, su sehr sic<br />

sicli auch <strong>in</strong> andremi l)iiigeii von dcii .J uden an<strong>der</strong>er I i<strong>in</strong>den<br />

untersehieden, damais niciit gesonneim waren, gegen den<br />

Talmud, dcii sic ja soeben kennen gelernt hatteim, auzueffi,rn,<br />

dass aiso die damalige Beweguuig, die sic eigiiffeii<br />

leitteri, fli(i1t mit dci Absielit dci Ausbieituiig kanjiisclier<br />

Aiisiciiteii <strong>in</strong> Verbiiiduiig stand, wie man zu <strong>in</strong>e<strong>in</strong>en geneigt<br />

suiti kte. \\,rolll aber erkeimt flan deutlielj, wie tief<br />

die Fiage die Gemiiter bewegte, ver das Amt c<strong>in</strong>es Rabb<strong>in</strong>ers<br />

<strong>in</strong> Cordova fibennehmen soute, <strong>der</strong> Sol<strong>in</strong> des ver-


dienten Moses, dei un alteii Aiisiiihtiii f ti ilttul, I[eioih.<br />

oiler <strong>der</strong> <strong>in</strong> 1 )iiigeii, die mit dem Glauben iiu1,ts zu fluiti<br />

hatten, freier deiikeade Josef Beii Abitui; wir erkeniieii<br />

dies daraus, dass dieser Streit, riachdem er vom Toile<br />

des geiiannten Moses 965 bis zur Entscheidung <strong>durch</strong><br />

Alliakem gedanert bat, nach dessen Tode wie<strong>der</strong> erneiwrt<br />

\vii(1 und mati kaun sicli c<strong>in</strong>é Vorstelluiig davon i,iacheti.<br />

w'ie vici Staub ilerseihe aufgewirbclt lia.ln-'ii mag.<br />

16. Die araluseheii Khaliteii Ab<strong>der</strong>rahman III. uniT<br />

Alliakeni II., die ja ohit ZwoitT bedetitetide Miiiier giweseii<br />

suni, f<strong>in</strong>den wii doua auch bei arabisehea Selur ittstellern<br />

nach (;ehihi gelobt iuoi gepriesen 99), alleitu cii<strong>in</strong>iai<br />

haberu iiahoi d.och arge Ubertreibungeui stattgefuiidéii.<br />

wennja auclu an arabische Ziistnde <strong>in</strong> <strong>in</strong>aneher Bezieliurig<br />

e<strong>in</strong> besonulerer Maassstab angelegt werden <strong>in</strong>uss, und soda<strong>in</strong>i<br />

haben unvorsiclitige Leser Manches h<strong>in</strong>e<strong>in</strong>- o<strong>der</strong><br />

herausgelesen, was gar nicht dariit stelit. So wird von<br />

Aihakem erziihlt, ci' sèi ciii so eifriger Musehnanii gewesen,<br />

dass or die We<strong>in</strong>reben mit dci' Wurzel habe<br />

nus spanisehe<strong>in</strong> Boden reissen lassen, whreiid die 1)etreffende<br />

Stelle nur besagt, e r h n b e si e h mitI; il e m<br />

G cd a nk e n g e tr age n, dies zu thun, ohue h<strong>in</strong>ziizufiigen,<br />

oh <strong>der</strong>seTbe auch zur Ausfiihrung gekommen. Wirkliche<br />

tbertreibuiigeii liabeii aber <strong>in</strong> dci' That stattgefuiden.<br />

Demi wie wiire es 11lglicl1, dass zu €<strong>in</strong>er Zeit, ais die<br />

Entwickelung <strong>der</strong> arabischen iiteratiir durcli hesti.ndige<br />

1(riege gehenunt var, i<strong>in</strong>d noch nicht ibren Hi1iepunkt<br />

erreiclit hatte, sehoit dus Verzeichniss <strong>der</strong> Titel e<strong>in</strong>er<br />

e<strong>in</strong>zigen Bibliothek 44 Bl<strong>in</strong>de, was man sieli niicli unter<br />

eirieni Band' voistelleti uhiige, ausgeunacht luiitt.e ; wie cross<br />

lu.tte alsdanui die Aiizahl dci' <strong>in</strong> e<strong>in</strong>er s1)iiter gegri<strong>in</strong>(IeteuI<br />

BibliotIuek vorliandenen Werkc se<strong>in</strong> ittiissen. Ariffiiilig ist<br />

es auch, dass wir die Na<strong>in</strong>eti <strong>der</strong> arabisclien (ieheimeuuund<br />

1TofTiiite Ab(1elraiimans erfahren 100), von ('Iiasdai<br />

aber, se<strong>in</strong>eti Venhensten und semer Stelhuig, desgleichen<br />

Über, -Joseph Beit Abitur, fiber se<strong>in</strong>e Tahiiud-Vbersetzung<br />

nichts hiiren, und bei Casiri e<strong>in</strong>en ,.Chasdai" o<strong>der</strong>


n<strong>der</strong> w1er ,,Hiclai" e.benso vergeblicli<br />

.uchen. auch im Index, ais e<strong>in</strong>eii ..Àhitur, .,Abitliur'<br />

<strong>der</strong> ,,Staiias", worans hervorzngelien sche<strong>in</strong>t, dass die<br />

Judeii bei dei nuiselrniiiiischcn Bevi1kerung Spaniens<br />

(1QCII nielit sc iwliel)t und geachtt waien, ais, man wobi<br />

denken soute. Nitr nnttelhar erlulit(n xvii' Uher Chasdai<br />

genauere Xaciiricht. Ibii !bi-( )eibia nii.miic}i <strong>in</strong> semer<br />

.,Geseliiehte <strong>der</strong> Arzte i'iihrt nach \Iunlc 10 ') e<strong>in</strong>e lie<br />

Ubersetzi<strong>in</strong>g des 1)ioseuride lfl (las A rabisehe betreffende<br />

Sielle e<strong>in</strong>es unter Alliakems Sol<strong>in</strong> 1-Tes(!ham H. (976—I00I)<br />

leben(len arabisehen Arztes lbii 1 ),joldjoi, (wahrsche<strong>in</strong>lich<br />

desselben, dem xvii' <strong>in</strong> .A.nm. 17) 1) he.gegnet s<strong>in</strong>d), an,<br />

wo sicli <strong>der</strong>seihe iiber Chasdai folgeii<strong>der</strong>masseii ansspri(ht:<br />

..( 1hadai ben Isaak, <strong>in</strong> <strong>der</strong> }Teiiknnst bewan<strong>der</strong>t<br />

war im Ï)ienstc Al-Hakems, Sohn (les Abd-al-Rhaman<br />

(genaniit) Al -Nacir, Lecl<strong>in</strong>-allah. C 1hasdai lien Isaak ge-<br />

Ii'rte zu dcii jfldisehen G-elehrten, die iii Keiiiitnis ihrcs<br />

Ge.setzes im eistea Rang sta<strong>in</strong>len et' iffnet.e seitien<br />

Glaubensgenossen <strong>in</strong> Anda<strong>in</strong>sien clic Pfirte <strong>der</strong> Erkenntnis<br />

<strong>in</strong> dei' religisen Rechtslehre (fikh), Chronologie<br />

u, s. w. Vorher <strong>in</strong>ussten sic sich <strong>in</strong> Reclitssacheii, wegen<br />

Kenntnis des Kalen<strong>der</strong>s und <strong>der</strong> Festzeiten ail die •Juden<br />

<strong>in</strong> Bagdad wenden und liessen sieh die Berechiiung chier<br />

gewissen Ànzahl .Jahre behufs <strong>der</strong> Kalen<strong>der</strong>-Prozcdur und<br />

<strong>der</strong> Jaliresantiiiige von jenen kom<strong>in</strong>en. Ais aber Chasdai<br />

hci Al-Hakem angestelit wurde und c<strong>in</strong>e sehr hohe Stellung<br />

bei ibm erhaiten hatte, gelangte er dazu. sieb Ailes,<br />

,vas er an Biiche.rn wt<strong>in</strong>chte, von den •Jud'n des Orients<br />

zu versehaffen. Seit<strong>der</strong>n wussten die Juden <strong>in</strong> Audahisien<br />

vas sic vorhei nicht kannteiu, und wurdcn<br />

<strong>der</strong> Mtihe, clic sie sich vorher zu geben hatten, liberhoben."<br />

17. Es blcibt uns nun noch iibrig, uns unter den<br />

jidlischen Josefs nach c<strong>in</strong>em soichen u<strong>in</strong>zusehen, welcher,<br />

dcii liber ihn gemachten Angaben iiach, dei' von Gerbert<br />

erw'hnte se<strong>in</strong> kiii<strong>in</strong>te. 1ass dies mit dem <strong>in</strong> Nr. 9. von<br />

Abul Pharadsch genannten, <strong>der</strong> im 3. ,Jahrhi<strong>in</strong><strong>der</strong>t y . Chr.


lebte, niclit <strong>der</strong> Fali ist, ist ottn1nri (Lus Glci&1i gi Lt<br />

von (lem an mehrereii Steflen <strong>der</strong> M o n y m. Germa ri<br />

Script; z. B. T o ni. II, VI. Vii, X, etc. angefiiliitii<br />

jii(liSCIicfl Geschichtssehreihr Flaviariris .Josephus odr<br />

Josephus historiograplius. Wir eriunr<strong>in</strong> t<strong>in</strong>s, dass net<br />

Herausgeher <strong>der</strong> <strong>in</strong> Nr. 7. geirannten Bi] niiotiipra 1-fispania,<br />

Vetus, <strong>in</strong> <strong>der</strong> Vorrede don Verlust des (lie. .Juden 1)etreffeiiden<br />

Tous <strong>in</strong>edauert. Oh sieh (lerselbe spter wit<strong>der</strong> gefi<strong>in</strong><strong>der</strong>i<br />

hat, odei auf welche 1Vcise sonst <strong>der</strong> entstaiirlene<br />

Mangel erse.tzt worden ist, vermag icli iiicht zu sagen;<br />

jedenfails enth'àlt <strong>der</strong> 1. Teil des <strong>in</strong> Nr. 7. Aiun. 52 ce<br />

angefiihiten Werkes eirte nacli Jalirhtui<strong>der</strong>ten grordiiete<br />

Anfiili rang j iiriisrIier (-ele1irter bis ziim XVII. •Taii llliLIideL't<br />

(Siglo XVII de la Iglesia), aiso urigefiJir bis l<strong>in</strong>ndnrt<br />

•Tahre vor dom Ersche<strong>in</strong>eri des betreffeiiden 'Werkes. l<strong>in</strong><br />

Prologe dessiiben f<strong>in</strong>deti wir don ,,Rabi Moseli, ti<strong>in</strong>o de<br />

ios mas fhniosos sabios (le <strong>in</strong> Persia Con tut hijo suyo<br />

ilamado I. I I anoc" erwhiit., sowie auf Nicolas Antonio<br />

und dcii Card<strong>in</strong>al Agiiirre Bezi ig got ommen. P ei, A iifai g<br />

des eigentlichen Wcrkes triigt die Uebeischrift: ..Escritores<br />

rab<strong>in</strong>os espafioles (les (le la pl<strong>in</strong>wi'a edad de los Sahios<br />

rabanim." Hierauf wird aiif p. 2. Col. 2. wiedcr erwiliitt:<br />

..R. Mosib , uiio de ]os mas famosos Sâbios (le Pombidita",<br />

und <strong>in</strong>ieraiif folgen ans (lerselberi Zeit R. Menachem Bon<br />

Sarue t<strong>in</strong>d 1)onasc, jedenlalis Punaseh Bon Labrat, <strong>der</strong>en<br />

wir uns ans Nr. 15 er<strong>in</strong>nern, beide ais Gram<strong>in</strong>at.iker angefiihrt<br />

aber <strong>in</strong> (las Jalir 836 vcrsetzt. lias X. Saeeulurn<br />

wird gai' nicht erviiliiit, son<strong>der</strong>n aiif das vorlier Mitgeteiite<br />

folgt sogleic<strong>in</strong> e<strong>in</strong> Abcl<strong>in</strong>itt. iibcrschrieheii .. Escritores<br />

rab<strong>in</strong>os espanrnlos. Siglo XI de. la Iglesia', den .. Samuel R.<br />

Bon ( iop<strong>in</strong>ni Hacohen" <strong>in</strong> Cordova ,,en aflo (la niundo<br />

4794, (le Christe 1034 hetreft'end, Von soicheri, die dcii<br />

Namen Chasdai fiihrteii, von denen auch <strong>in</strong> Wolfs Bibi,<br />

Hehr. T. und III. nielirere genai<strong>in</strong>t werdeu, wrrrden hier<br />

bei Bodrigiiez de Castro mu' aufgefflhirt: E<strong>in</strong> Abraham<br />

Ben Schentuel Chasdai ans dem XII., und cia Chasdai<br />

Qresquas von Zaragoza aus de<strong>in</strong> XV. Siglo. E<strong>in</strong> Joseph


1wii I .utk 11w \i et ai' kon<strong>in</strong>it nirgerids vor und <strong>in</strong> ei.nem<br />

Abscliiiitt endlich, <strong>der</strong> iberschriehen ist: .. Rali<strong>in</strong>os eSpaflOi's<br />

(le e1a(i <strong>in</strong>cierta, y (le quiches setienen noticias escasas<br />

Y alguilos Arabes espa.fioles que han ese.rito en He.breu,<br />

o cuvas (_)bras han sido traducidas en Hcbreo pur Rabiiius<br />

Espauoles" werden ei'vhnt eiii R. Josepli Hac.ohen, e<strong>in</strong><br />

R. Joseph Ben Moseb Beiibenista (le Segovia, clii .Joseph<br />

(le Vega, ciii R. Joseph Barzeloni, cia R. Joseph Penso,<br />

iiad cia R. Joseph Bueno Silva, aber riirgend cia Josepli<br />

nipiens o<strong>der</strong> •Joseph Ispanus. Erwhuit sei mir iioch,<br />

dass ani hiiufigste)t <strong>der</strong> Na<strong>in</strong>e Abraham ersehe<strong>in</strong>t, ii.niIichi<br />

33 Mal, daim folgt: Moseli 2(i Mal, hieiauf Joseph '25 Mal,<br />

(Iann Izcha1 (Isaak) 23 Mal, ferner Jahiu1nob (Jacob)<br />

20 Mal u. s. w. Per Na<strong>in</strong>e .Josef ist als(j bei dcii Juden<br />

e<strong>in</strong>er <strong>der</strong> hufigsten.<br />

18. liideni wir soniit am Schiusse uiiserer Uiitersueliung<br />

aiigehangt siiid, sei es, l)evor wir das Ergebnis <strong>der</strong>selbeti<br />

<strong>in</strong>itteilezi, gestattet, ituf ilie <strong>in</strong> Sj)àfli(ii ZU •jOhl(1 Zeit<br />

herrschenden Zustânde e<strong>in</strong>eii Blick zu werfeii. Betraehtcn<br />

wir die obigeii Aiimerkuiigeii 83), 84), 85). 86), 87), 92).<br />

so erkennen wir, (lass <strong>der</strong>jenige .<strong>in</strong>c sehr liTige Ansiclit<br />

von <strong>der</strong> Lage <strong>der</strong> i.)iiige luiben \virde, <strong>der</strong> me<strong>in</strong>en wollte,<br />

jrn 10. .Jahrhun<strong>der</strong>t sèieii die Bewoliiier <strong>der</strong> PyreILischen<br />

Halbiiisel und <strong>der</strong> angrerizeiiden (iebiel.e zur Rulie go-<br />

Iangt. I)enn vir ersehen nus dcii genaiiiiteii Stellen, dass<br />

1'rankreich und Spanieii von den Nor<strong>in</strong>a.imneii, LTngarn und<br />

Sarazenen, von letzteren namenthidi die Spanisclie Mark,<br />

Sept<strong>in</strong>ianien und die Provence, bedrngt wuideii. Wir<br />

f<strong>in</strong>deii dies auch besttigt <strong>durch</strong> Liutpraiids Antapodosis<br />

und Floi[oards Annalen 10 ). Doeli (las Zusa<strong>in</strong>nientreffiii<br />

<strong>der</strong> verschiedeneii 'VWker war iticlit immor ciii foiiidlic.hcs.<br />

Handel und Wandel fi1irten auch friediiche Begegiiungen<br />

herbei, das e<strong>in</strong>e le<strong>in</strong>te die Sprache des aiidren, frèilich<br />

nicht sogleicli iiach tien Regelii <strong>der</strong> Gra<strong>in</strong>niat .ik, son<strong>der</strong>n<br />

man spraeh die fremden Worte bios nach deni (ieidh' und<br />

Kiang, schrieh sic auch wohl (natiù1ich mir diejenigen.<br />

(lie ilbcrhailpt des Schreibens kundig waren), aber mit den


7<br />

gewohiiten Schrift.zeichii, w<strong>in</strong>lurvh ti'i eh die gi,teii<br />

Irrtirner entstaiuTeri. 'Man verweehselt z. B. die <strong>in</strong> Nr. 13<br />

genanrite alte Stacit Rai, lat<strong>in</strong>isiert Raja, am Caspiscllî<br />

Meere, mit <strong>der</strong> Stadt Roja <strong>in</strong> Spanieii unweit Malaka iIII<br />

1sst den ,,Alrazi, Hispaims Cordubensis, orig<strong>in</strong>e ta<strong>in</strong> ii<br />

ex urbe Ra ja (wide ortiis etiam est alter Philosophas \:<br />

medicus .....Moharnaci Bon Zacharia Hazi dictas)<br />

Cordubac Historiam & Geographiam ad <strong>in</strong>star Bagdadeiii<br />

IlistOi'iae schreiben 103). Auch die iNarnen geberi vielfiiehi<br />

Zeiignis von <strong>der</strong> Misclii<strong>in</strong>g <strong>der</strong> verschiedcnen Vlkcr.<br />

er<strong>in</strong>iiert (tcr <strong>in</strong> Nr. 7 bei Rodiilfus Gla.ber vorkonimeiid<br />

Name Maurigenensis, eberiso wie <strong>der</strong> <strong>in</strong> Anm. 36 b) augefiihrte<br />

Maurogenus (<strong>der</strong> Abkimrnliiig (les Mauren) an<br />

die maurisclie TIeikniift des Betreff'enden, Oui iii <strong>der</strong> Appeti-<br />

(lix Marcae His1janicae (Acta detlicationis Ec.elesiae sancti<br />

Stephani Baliicolejisis An. 88). Ex archivo monasterii Balneolensis<br />

col. 821-822 angefiihrtcr ,,A i'ald Presbvter" 04)<br />

mahnt an e<strong>in</strong>en Geistiiehen, <strong>der</strong> von arabiseher Ahkunft<br />

war, ,,des .Tnalaralii" (L Ii. .,Sol<strong>in</strong> des Arabers, <strong>der</strong> A rahet'<br />

wnrde schun <strong>in</strong> Nr. $ gec[acht; <strong>der</strong> auch <strong>in</strong> Deutschland<br />

vorkoxnniende Fami I ien n a<strong>in</strong>e ,, Sarraziii" er<strong>in</strong>i rert an zii -<br />

gleich frauzisische und sarazenisehe Ahki<strong>in</strong>ft; das am E<strong>in</strong>fiasse<br />

des Taro <strong>in</strong> die Garonne gelegene ,,Castel Sarraz<strong>in</strong>"<br />

beweist diirch se<strong>in</strong>en Narnen, dass vor Àlters hier ciii eutwe<strong>der</strong><br />

za<strong>in</strong> Schutze vor (leu Sarazenen o<strong>der</strong> ciii von (IOn<br />

Sarazenen angelegtes Fest.uiigswerk sich befand. Ebenso<br />

wie die Verrnischi<strong>in</strong>g <strong>der</strong> V1kerschafteii war auch miter<br />

dcii drei monotlieistischeii Religionen <strong>der</strong> tebertril.t aus<br />

<strong>der</strong> e<strong>in</strong>eii mir andren iiichts Seltenes. Wir haben hier<br />

soeben <strong>in</strong> ,,Arabi Presbyter" e<strong>in</strong>en Priester kennen gebrut,<br />

<strong>der</strong> zu se<strong>in</strong>en Ahnen chien arahiscIicn Re.negateii<br />

zihltc, <strong>in</strong> de<strong>in</strong> <strong>in</strong>ehrfach angcfiihrteii Werke Mabillons<br />

Annal. Beiiedict, IV. Liber L. p. 53, wird clic Bekebrung<br />

cmos Juden, Theodol<strong>in</strong>, bei'ichtet, des Tiiacoiius Bodo und<br />

des Clerikers Wezel<strong>in</strong> ist <strong>in</strong> Nr. 14 bereits gedacht worden,<br />

hier mag mir noch h<strong>in</strong>zugefiigt werden, dass auch e<strong>in</strong>er<br />

von Gerherts Schiilern von jfldischer Herkunft . war. Bei


ÎR<br />

)iii, tiii1ih wii. Fuihert avait pour condisciple<br />

Ierbert, juif d'orig<strong>in</strong>e, que son <strong>in</strong>struction et sa piété firent<br />

iommer abbé du monastere de Lagny;" Bid<strong>in</strong>ger aber<br />

vcrwcist 106) mit den Worten: ,Herbert, <strong>der</strong> sptere Abt<br />

von Latigny auf die Ol)clI iii Anni. 36 e) geiiaiiiiten Aniialeti<br />

\[abilioiis 107). Zugieieh bcriehtet Biidiiigei' 108), dass xii <strong>der</strong><br />

Zeit, ais Gerbert an tien Hof Hattos gekommen sei dieser<br />

dcii Bischofsstuhl von Vie, Vi jucs (Viens, Viens Ausotiensis,<br />

Ausa) <strong>in</strong>ne gehabt, zugleich die Geschiifte e<strong>in</strong>es Erz-<br />

Lischofs des damais <strong>in</strong> sarazeiiischen Hi<strong>in</strong>(len heu n diichen<br />

rral.rago lla mit besorgt liabe und bald darauf auch Biséhof<br />

von Girona geworde.n, <strong>in</strong> <strong>der</strong>nselben Jahre 971 aber iioch<br />

rmordet wordèn seL Dasselbe berichtet die Marca His-<br />

1Ja11ica' 0 ), und, <strong>in</strong> etwas andrer \Veise, die Histoire generale<br />

(le Langiie(loc 10) . •'\\rir seiie.ii dcii damais niicht.igen,<br />

hochfahren dcii und hochstrehen dell Grafen von Barzelona<br />

III) die R.echte e<strong>in</strong>es souve .riicn Fiirsteii ausflben<br />

und eigne M<strong>in</strong>zen prgen, was iibrigcns auch dcii Bischfeii<br />

von Girona und von Vie odei' Ausa gestattet war'12).<br />

Benierkenswert erscheiiieii endlich noch die Unterschriften<br />

rnehrerer, e<strong>in</strong>ige Pyren.eiiklister und <strong>der</strong>en Angelegenheiten<br />

betreffenden Verordnungen des Kiiiiigs Lot.Iiar von<br />

Frankreich 3). W'ir erker<strong>in</strong>en aus diesen TJnterschriften,<br />

<strong>in</strong> denen sich ciii gewisser Arnulf bald as Notar, bald<br />

ais Kauzier Adalljeru's. Erzbiscliofs von Rheims und Grossk-anzlers,<br />

unterzeieluiet, dass cille Anzahl <strong>der</strong> Pyrenenk1ster<br />

miter <strong>der</strong> obersten Gerichtsbarkeit des Gro8kanz-<br />

1ers Adalbero von Fraiikreic.h stand, mir sehen ferner, da<br />

letzterer mit Gerbert sehr befrei<strong>in</strong>det war, vie dieser<br />

von Aflem, was sich jenseits <strong>der</strong> Pyreneii zutrug, unterrichtet<br />

se<strong>in</strong> konute., und schiiessen aus (1cm Tmstande,<br />

dass <strong>der</strong> Ort <strong>der</strong> TJnterzeichnuiig nicht immer <strong>der</strong>selbe ist,<br />

son<strong>der</strong>n wechselt, dass <strong>der</strong> Sitz dieses, den Grosskanzler<br />

ertretenden Notars o<strong>der</strong> Kanzlers ke<strong>in</strong> stndiger war,<br />

son<strong>der</strong>n dass er iiur erfor<strong>der</strong>lic.hen Falls 1)ienstreisen dah<strong>in</strong><br />

unternahm, woh<strong>in</strong> ihu Geschifte riefen. I)ieser mit<br />

,,Arnulf" Unterzeiehnete aber [wobi aueh <strong>der</strong>selbe, <strong>der</strong> <strong>in</strong>


74<br />

<strong>der</strong> Trkunde e<strong>in</strong>er vont (-rafen M<strong>in</strong>,j (1(1<br />

Kirche von Girona. gernacliten Schenkung vom .Jahre 968<br />

genarnit wird (Marca Uispanica col. 889)] is wahrschc<strong>in</strong>lich<br />

he<strong>in</strong> Andrer, ais <strong>der</strong> iiat[irliclie $oliii Lothars vor<br />

.Frankreich <strong>der</strong> nach Adalbero's r1i11 989 auf Hu<br />

Capet's Betrieb zu dessen Nachfolge.r ei'wiihlt, hieianf r<br />

eiiier Synode fr iizsivhrr BLrhfe abzudanki'ii g€zwuiig î I<br />

und endhrli vii (hiil. I>: \vi1i 1 •irisetzt<br />

WlU'(lt.<br />

wiv iiiîiiLi' \\'i ii1ii (tir ...lo1li<br />

Isl) a!llis" uri(r .,J osepli Sapiens', ciesseli (rbert <strong>in</strong> seii<strong>in</strong><br />

<strong>in</strong> Nr. 4 erwi'ihnteti Briefen, Ejiistola ((VII) 163117. iiiiil<br />

pisto1a (XXiV) F 5 i 25 gedfnikt, so kir<strong>in</strong>te man, (lit aucli<br />

die <strong>in</strong> Ni'. 17 genai<strong>in</strong>t€' Biblioteea Espafiola. Tomo pi'imero<br />

des Joseph Rodriguez de Castro, Aiim. 52 (t), hieriihci'<br />

ke<strong>in</strong>e Auskunft giebt, versnclit se<strong>in</strong>, tien <strong>in</strong> Nr, 15<br />

crw'iil<strong>in</strong>t.en Josoph Ibn Abitur fur tien fragliclien zu lialten.<br />

1Jfl(l <strong>in</strong> (Ter Tliat, ejiien Spanier durfte man ihui wohl mit<br />

Recht nennen, und dass ci' aueh dcii Zuna<strong>in</strong>emi ,,<strong>der</strong> 'SVeise"<br />

verciente, wird man Angesichts <strong>der</strong> Tliatsache, dass er<br />

(le!! Talmud o<strong>der</strong> die Miscl<strong>in</strong>ah <strong>in</strong> das Arahische iiberst'tzti',<br />

iuid mi H<strong>in</strong>bliek auf se<strong>in</strong>e dicliterisclie Begabi<strong>in</strong>g<br />

(s. oben Nr. 15) iiimht bet.reiteii. Freiich iiiideii wir bei<br />

Casiri davon iiielits, ja wir suclieti hier sogar se<strong>in</strong>en Nanien<br />

vergebens ; und auch dci' Lm8t4IJid, dass diesel' Joseph<br />

Àbitur, clic el, Spanien verliess, sich citie Zeil: lang <strong>in</strong><br />

<strong>der</strong> Bagiiiaischen o<strong>der</strong> Begianiseheit Prov<strong>in</strong>z, \Viè von tien<br />

Arabern dits Gebiet von Miircia genannt wurde 4), aufhielt,<br />

kann unseren Glaubemi nieht bestrken. E<strong>in</strong> An<strong>der</strong>es<br />

wiirde es se<strong>in</strong>, we!m wir tîi'fiihi'en, dass er eiiie Zeit lang<br />

m <strong>der</strong> Spanisehen Mark gelebt hutte; docli davon ist nirgends<br />

die Rede.<br />

20. So bef<strong>in</strong>den wir uns demi trotz <strong>der</strong> sorgfiultigsten<br />

Nachforschungen humer noch <strong>in</strong> Zweifel dariiber, wer<br />

wohl <strong>der</strong> von Gerbert so kmu'z mit tien Worten ,,Joseph<br />

Ispanus", ,,Joseph Sapiens" Bezeichnete gewesen se<strong>in</strong><br />

mage, und warum <strong>der</strong>selbe sich i[ber ihu <strong>in</strong> den heiden


XXVII 17, und (XXV). 53. 23 SO <strong>in</strong>ildar<br />

ausgcsprocheii hale'. 1 ie A ntwort ist. Es konrite Gerbert.<br />

vI1ig ge.nflgeii, W(>1111 ! or clic Empfi<strong>in</strong>ger <strong>der</strong>seihen ver-<br />

,taiiden, von weni die ilede war, vor dcii Ebrigeii aber<br />

s gelie<strong>in</strong>i zu lialtengebot die Kluglieit, falis tiieser Joseph<br />

ivorauf auch <strong>der</strong> Na<strong>in</strong>e hi nweist, wirklich (iii Judewa r;<br />

von jeneli, deni A.bt Gcrald von Aurillac und de.ni Bisehof<br />

Bonitilius <strong>in</strong> G-irona, koniite er wohi wissen, ilss sic, 'wie<br />

('r e1bst, voriirteilsfrci genug wai'en, 11111 (1CI1 •Veikelir<br />

eiiies eliristhchen Geistiichen und nic.hiiiaIigeii Papstes<br />

toit e<strong>in</strong>eni Juden niclit ansti3ssig zii l<strong>in</strong>deti. Wir hahe.ii<br />

aber nus Aiim. 92) uns iibei'zeugt, dass HaSS und Verachtung<br />

<strong>der</strong> lctzteren die ich auf die rolicste Weisc<br />

kuitd gab, weit verbreitet gewesen se<strong>in</strong> <strong>in</strong>'issen, w(I.nn<br />

seiche G-cbriiuche, vie <strong>der</strong> doit beschriebeiie, anfkommeii<br />

nul sich JaIii'liuii<strong>der</strong>te iaiig erhalteii koi<strong>in</strong>ten. Ahnhi('he<br />

Erwiguîigeii sche<strong>in</strong>en aucli Geiherts Schiiler Richerus besti<strong>in</strong>mt<br />

zu haben, <strong>in</strong> 5410cr Gescliiclite dessen Aufentludt.<br />

<strong>in</strong> <strong>der</strong> S1euiisclien Mark, fails or iibcr (lenselben genaner<br />

uiiteri'iclitet war, mir kiuz zu heriehten. Se<strong>in</strong>e Worte<br />

hirriiher. Aiim. 22). Cap. 43 s<strong>in</strong>d .,1)ux (t-iorrellus) itaque<br />

non abnuens petenti liberaliter favit, ac fratrum consensu<br />

(4orbertum assu<strong>in</strong>ptum tiuxit, itaque }{att:uii epiScO1)O<br />

ii istruendum con<strong>in</strong>nit.. A1m1 (l11c'm e.tiani <strong>in</strong> ni athési pluri<strong>in</strong>u,m<br />

et officaciter studuit," Hier lesen wir ja deuthch<br />

genllg, dass Gerbert vom Grafeii BorreU von Barcelona<br />

1cm Biscliof von Vie, Hatto. Aiun. 1OS). 109) iiberwieseii<br />

wurde, 1er ., damais oft'cnbai' <strong>in</strong> freundliclistom Ve<strong>in</strong>ehiiien<br />

mit se<strong>in</strong>ern Gehieter Boireli" I stand Du nun Hatto<br />

wohl schweilicli selbst sich <strong>der</strong> ?iîiihe des TTnterrichtcns<br />

itnterzogen haben wird, so liegt <strong>der</strong> Gedanke itahe, dass<br />

(lies, wenigstens zmn Teil, nament.lich mi Recl<strong>in</strong>en, wozu<br />

ja von jehor die Jiulen ais beson<strong>der</strong>s beanlagt gegoltenhaheri,<br />

<strong>der</strong> genannte Joseph ge.than haben mag. Zwar kami ich lem<br />

nicht lieisti<strong>in</strong>men , was Gerhardt 116) sagt: ,,Der lTmgang<br />

c<strong>in</strong>es Mtichs mit e<strong>in</strong>em .Tuden darf<strong>in</strong>sofern nicht hefremde.n,<br />

ais <strong>in</strong> leu spanisehen Landen die Juden e<strong>in</strong>e weit 1iere


76<br />

Stellung ais andcrssvo mi btirgirlih Lt-bunHi ialwieii.<br />

demi mit diesen Worten k5iiiien offenbar mir die im nianrisehen<br />

Spanien lebenden J uden gerne<strong>in</strong>t se<strong>in</strong> hier aber<br />

kommen nur die iii <strong>der</strong> Spaiiischen Mark, die ja zu Fran<br />

reieh gerechiiet ward , wohnenden <strong>in</strong> Betracht; diesi<br />

aber unterschiednn sich von dcii fraiizsisc.heii niclit s<br />

wesentlich. .Der Grund fur den freieii Verkehr eiw<br />

Gcistlichen mit e<strong>in</strong>eni Jiiden lag vielmehr an<strong>der</strong>sivo. Mil'<br />

lesen ni<strong>in</strong>ilich bei IRicher nur, dass (+erbert aiis (1Cm<br />

Kioster zu Aurillac ausgetreten . nicht aber. dass cr <strong>in</strong><br />

e<strong>in</strong> an<strong>der</strong>es, etwa <strong>in</strong> Vie, wie<strong>der</strong> e<strong>in</strong>getreten ist. Fii<br />

ihii war also (lie khisteriiche Ordiiung, die afierd<strong>in</strong>gs W{)1i I<br />

c<strong>in</strong>em solehen U<strong>in</strong>gang hui<strong>der</strong>lich hitfe <strong>in</strong> dcii Wcg<br />

treten knnen , nicht niehr b<strong>in</strong>dend. Hatto, <strong>der</strong> wahrscheiiilich<br />

selbst nieht so iiiigstlicli dachte, batte dafir<br />

e<strong>in</strong>zustehen, dass das, was er anordnete, den kirchiichen<br />

Gesetzen ik1it wi<strong>der</strong>spraeh. Wir }iabeii ferner <strong>in</strong> Nr. iS<br />

gesehen, dass mm, 111), <strong>der</strong> damalige Graf Borreil von<br />

Barcelona zwar ciii hoehfalireii<strong>der</strong>, aiimassen<strong>der</strong>, stoizer<br />

und rn.c1iI iger, licute wiirde man sagen schneidigr. I-1 err<br />

war, <strong>der</strong> sich mit (hwait <strong>in</strong> dcii Besitz <strong>der</strong> Grafsthaft<br />

Rareciona gesetzt hatte 117), dass er aber auch se<strong>in</strong>en IJutergebenen<br />

imcl den Juden, die se<strong>in</strong>en Schutz gesucht<br />

hatten, (icnseibcII nachdriicklich il<strong>in</strong>i wirksam aiige(leihen<br />

zu lassen wobi <strong>in</strong> <strong>der</strong> Lage war. Auch die sonstigen<br />

VcrhiiIt.nisse se<strong>in</strong>es Gebietes waren ganz geeignet, ietztere<br />

anziiiockcn, sich hier nie<strong>der</strong>zuiassen, wie (Teun anch <strong>in</strong><br />

Barce.lena seit aiten Zeiten vicie Juden lebte.n, so dass<br />

ciii <strong>in</strong> <strong>der</strong> Niihe gelegener Berg wegen <strong>der</strong> vi&eii daselbst<br />

befi iidliclien Grabdenkrniiier mit hebriiischen Àufschriften<br />

Mons Judaicus hiess. 118) Pie immerwJirenden Kriege<br />

im<strong>in</strong>i Fehden koniiten (lem Hamidel, namentlich dem Skiavenilandel<br />

nur erwi<strong>in</strong>scht se<strong>in</strong>. A n Kriegsgefangenen, Christeii,<br />

Sarazenen, Heiclen ais Norniannen imd Ungaru, fehite es nieht<br />

und Orte, wo dieselben verkauft werden konnten, lagen nicht<br />

weit entfcrnt. 1m Faile chies demi Juden drohendenllnghicks<br />

aber kounte es nicht sehwer se<strong>in</strong>, die nahe Grenze des


7<br />

Kha ittts o<strong>der</strong> die Wistu des Mitt elmeers zu erreiclien,<br />

it<strong>in</strong> exitwe<strong>der</strong> fur ji<strong>in</strong>ner zu entfliclicn o<strong>der</strong> abzuwarten,<br />

bis sicli dits (Irohende Fnheil verzogen haben wiirde. Wir<br />

itaben <strong>in</strong> Nr. 18 Aiim. 112) gesehen dass <strong>in</strong> Barcelona,<br />

Vie iiiid Giioiia Mi<strong>in</strong>zsttteii vorhanden waren und er.<br />

<strong>in</strong>nern uns aitXr. 14 Aiim. 82), dass (lie Judeti beson<strong>der</strong>s<br />

gern an solchen BeschiiStiguiig sue tcn und iiiiideui. Erw.grt1<br />

wir dies Alles,, so ki<strong>in</strong>iieii wii', iiiid allerd<strong>in</strong>gs mit<br />

c<strong>in</strong>iger Wahrsche<strong>in</strong>liehkeit, sagen, dass <strong>der</strong> fragliclie J oseph<br />

Sapiens e<strong>in</strong> s. g. Schutz-Jude, N i. 14., des (-rafen von<br />

Barzellona, unit <strong>der</strong> Verwaltuiig des Vermgeiis desselben<br />

lmeauftragt, o<strong>der</strong> an eier <strong>der</strong> Mi<strong>in</strong>zstitten <strong>in</strong> Baiceilona,<br />

Vie o<strong>der</strong> Girona besc1iftigt gewesdn ist. Verni titi licb<br />

geniigte e<strong>in</strong> \Vimmk des (irafen Boireli, ihn zu veranlassen,<br />

dass er den juilgen Gerbert im Reci<strong>in</strong>en uiiterwies, Jedenfails<br />

war er he<strong>in</strong> Gelelirter, Rabb<strong>in</strong>er o<strong>der</strong> Arzt, demi<br />

das wuirde bemerkbar gemaeht se<strong>in</strong>, sondent, was man damals<br />

bei. e<strong>in</strong>em .Judèn. oh mit Recht o<strong>der</strong> Unrecht, mnag<br />

dah<strong>in</strong> gestelit bleiben , ais selbstverstïnidlicli annahm,<br />

,,J<strong>in</strong>1en 1111(1 an<strong>der</strong>e Kaufleute" sagte Kaiser Otto 1119)<br />

KalLf- und Geschiiftsmanmm t<strong>in</strong>ter irgeiid e<strong>in</strong>ei, vielleiclit<br />

mebreren, Formen. Mit (lem Namen ,,Cliaeiiam", Sapiens"<br />

<strong>der</strong> iiberliaupt bei den Judeut, vieiieieht aiieli bei dcii Arabern,<br />

ke<strong>in</strong> sehr seltener gewesemi zit se<strong>in</strong> sclie<strong>in</strong>t, ameute<br />

er bei se<strong>in</strong>emi Glaubensgenosseii genau<strong>in</strong>t werden, weil er<br />

<strong>der</strong> late<strong>in</strong>isehen Spraelie, und z'war njeht mir voni Spreehen1iren,<br />

son<strong>der</strong>iu soweit kumidig war, dass er ene late<strong>in</strong>iseli<br />

gesehriebene Verordimung. Nr. 14, zu veistehen und<br />

e<strong>in</strong>e Sclirift uihcr (las Reeliuien iate<strong>in</strong>isch ahzufassen im<br />

Staude var, mmd Gerbert mochte , uni un von Anilreii<br />

gleieiieii Na<strong>in</strong>eiis zu uuitersclieiden, diese Benei<strong>in</strong>uiig Ucibehaiteui.<br />

Jedeuiiblis wurden die beiden nmehrfaeh erwhiiteii<br />

Bncfe (XVII) I6. 17 und (XXV) [551. 25, und <strong>der</strong> an<br />

Lupitus <strong>in</strong> Baruelona gerichtete(XXfV) [601 24, <strong>in</strong> weleliem<br />

er hesen hifi cille VOfl ili<strong>in</strong> nus dent Arabisclmeii uibersetzte<br />

Astronomie bittet, bald nach e<strong>in</strong>an<strong>der</strong> und ehi ,lahr<br />

vor dem Sarazenen-li<strong>in</strong>fail und <strong>der</strong> Erstiirmung voit


celona im •Tahre 985 geschrieben. \\ iit-ii 1i t Kricg<br />

tuiruhen sciic<strong>in</strong>t <strong>der</strong> \Terkehr des Notars und Kanz1er<br />

A<strong>in</strong>ulf mit Jeu Pvreiien-Kldstcrn unterhrochen ge\vesei I<br />

zu se<strong>in</strong>, (lenu nach 985 f<strong>in</strong>det sich erst wie<strong>der</strong> mi .JaIii.<br />

988, ais die kriegerisclien Wirreii die docli wolil li<strong>in</strong>g.-i<br />

atiitielten, ais man zu glauben geneigt ist, tiocli niclit I<br />

eiidigt %varefi, e<strong>in</strong> Se1iIeil)en desselben. Wahrselic<strong>in</strong>h<br />

hat <strong>der</strong> iKriegsstiirm Jeu I upitus Bareli<strong>in</strong>oiiensis, dcii RischofBonitihus<br />

von Girona, den Joseph Sapiens und lessen<br />

1fi&li1e<strong>in</strong>, den libellas de mulhplicatioiie et divisione numerorum,<br />

h<strong>in</strong>weggefegt. Penn ke<strong>in</strong>e dei genannteii dii<br />

['ersotien zeigt skli <strong>in</strong> Geibeits Briefen wie<strong>der</strong>, und die<br />

Sclirift sche<strong>in</strong>t ver.seliolleit mUgiieli aber auch, dass sic<br />

<strong>in</strong> Rarcelona, 'Narbonne odcr auf c<strong>in</strong>er <strong>der</strong> Bibliotheken<br />

(les \Tatikaus. o<strong>der</strong> von Toulouse, wiedr zurti Vorsche<strong>in</strong><br />

ko<strong>in</strong>iut. Voti Gerl)eIts Briefen geben mir Epistola (LXXT)<br />

92]. 70 niai (CXII . [1201. 112. Xachrieht von jenet,<br />

nueli fur die Wisscnseliaft uiilieilvollen Begebenlicit. Per<br />

cistere ist ati dcii AM (-eiaId (les Klosters von Aurillac bu<br />

•Jaltre 986. de<strong>in</strong>jenigen se<strong>in</strong>es TOJCS, gesclirieben dci<br />

letztere, von G erbert mi Naiiteii des K<strong>in</strong>igs Hugo ('apet<br />

(Ex Persona Regis 1-lugeais Rorello Ma.rcbioiii" ) art de<strong>in</strong><br />

Grafcn Borrel 988 geriehtet, vciheisst. il<strong>in</strong>i Hilfe zu br<strong>in</strong>geii,<br />

aber mit dciii bedeutungsvollen Zusatze, de y ln-weisst,<br />

wesscn man sicim auf Hugo Capefs Seite von Borrefl verselmen<br />

zu k<strong>in</strong>neii glaiibt. das s er (la ,, (el6bnis <strong>der</strong> Treue<br />

erneuere, und sicli voilier iiberzeuge, dass es fur ihti (loch<br />

iiitlielier sci, deni Kiitiige von Frankreicli zu gelwrehen,<br />

ais dcii ..}iismaelitis" (Sarazenen). I Si ergo fidem tociens<br />

tiobis iiostrispie antecessomibus pi <strong>in</strong>ternuntios oblatam<br />

Coiiservare vultis, . <strong>in</strong>ox ut exercitum nostrum per Aqiiitaxiiam<br />

diffusum cognoveritis, cmn 1)aucis ad t<strong>in</strong>s usque<br />

propeiate, ut et fidem proissani m eonf<strong>in</strong>netis, et vias,<br />

exercitui necessarias doeeatis. Qua <strong>in</strong> parte si fore mavuitis<br />

tiobispie pot<strong>in</strong>s obaedire delegistis quam His<strong>in</strong>aelitis<br />

legatos ad nos usque <strong>in</strong> Pascha dirigite, qui et nos dc<br />

vestra fidelitate laetificeiit, et vos de uost.ro adventu ter-


ii.ssiiixos teddant. Fiagen wir endlich noe.h, oh Geiberts<br />

I )arstellung <strong>in</strong> den Briefeii (-",Vil) I 31• 17 itiid (XXV)<br />

V.2i <strong>der</strong> Art nnd Weise, \vie ex zu se<strong>in</strong>e!! Leisti<strong>in</strong>geii<br />

auf dem (ebiete des Reclijiens gelangte, mit seiiiem Charakter<br />

iiiid semer Natur iibere<strong>in</strong>,stimnic, und daller e<strong>in</strong>e<br />

j !lnere '\VaInselie<strong>in</strong>lichkeit fui si(b liabe, wiillreu(I sich<br />

gieif- und fassbare Beweise ffii die Riehtigkeit <strong>der</strong> oben<br />

ousgesprochenen Ansicht unserer Keixntniss entziehcn, so<br />

knnen wir nui- sagen, dass diese se<strong>in</strong>e l)arstellung mit<br />

semer sonst geiibteii Art, etwas zu bericht.en, auf das<br />

Reste iil)ere<strong>in</strong>stirnmt, Es ist schon oben darauf aufmerksa<strong>in</strong><br />

ge<strong>in</strong>acht worden, dass die Schwierigkeit und Unsicherheit<br />

des 1)riefhcheii Verkehrs <strong>in</strong> jener Zeit, na<strong>in</strong>entiicli<br />

wenn sicli <strong>der</strong> Sthreiber <strong>in</strong> e<strong>in</strong>er liedenklicheii Stellung<br />

und Lage befand, Gerberts Mitteilungen selir oft ais <strong>in</strong><br />

gelieimnissvolles I )uiikel geiii1it, woitkarg iuid knapp cische<strong>in</strong>en<br />

lasseix, und stets mit <strong>der</strong> grssten Vorsicht ohgefasst<br />

s<strong>in</strong>d. leli er<strong>in</strong>nere nur an dus <strong>in</strong> Aniii. 33) iuid<br />

34) beriehtete Ergebnis (Ter Forsclmngen von Bulrnov<br />

und Havet, nach welchen Gerbert von se<strong>in</strong>en Briefen<br />

e<strong>in</strong>en Entwurf zuriiekzubelialten, sich eiiier <strong>in</strong> Ttalien gelernten<br />

Geheimsehrift zu bedienen pfiegte, u. n. Oft aber<br />

auch ist das, was er sclireibt, uns mir deshaib unverstnd1ic1i,<br />

veiI von Personen, die uns unhekannt O<strong>der</strong><br />

vomi Verh1tiiissen mit demi Kennt.nis wir iiicht melir<br />

vertraut s<strong>in</strong>d, die Rede ist. kb <strong>in</strong>auche nur ami die StellllIig<br />

<strong>der</strong> Juden, ailden Skiavenliandel, u. a. zu eriu<strong>in</strong>eru,<br />

Über die <strong>in</strong> Nr. 3. gestellteui Fragen aber, auf welche wir<br />

friher Antwort zu erlialteii huilen durften, sowie iil)er die,<br />

oh das von •Josef Sapiens und Gerbert gelehrte Rechen-<br />

Verfahremi <strong>der</strong> <strong>in</strong> Cordoba hestehenden maurisehen o<strong>der</strong><br />

<strong>der</strong> daselhst von Chasdai begrt<strong>in</strong>deten jiidisehen TToehseumuue<br />

entstammt, 0(1er euidiieh, oh se<strong>in</strong>e Wiege zu suchen<br />

ist nicht ail Sttte <strong>der</strong> Wissenschaft, son<strong>der</strong>ui<br />

des Han d cl s, etwa <strong>in</strong> deni (lamaus bedeutenden Tiandelsumxd<br />

Sta1w1-Platz Narbonne, dariiber lileiben wir 1ei<strong>der</strong><br />

ohue Aufkliirung. Die sehon friihe, von Bernel<strong>in</strong>us, lier-


vorgehobene l Thung ira Gebrauchc dos À t ii<br />

<strong>der</strong> J othr<strong>in</strong>ger, sclie<strong>in</strong>t fast fur Letzteres zu spreche i.<br />

liiid 111 (le p Tliat zeigt Js.11es, dass man ira Recli ni<br />

iiur die Kunst , Aufgaben iiiid Fragen des praktmc1n<br />

Lebens, <strong>in</strong>sbesondcre des }fandels. zu 1sen und zu beaii<br />

worten, erh]ickte, vhreiid man von dem wissenschaft1ie1n:<br />

Werte desselben, ja mir von <strong>der</strong> Miglwlikeit, dass c<br />

soicher vorhanden se<strong>in</strong> kniie, ke<strong>in</strong>e Abnung hutte, wi<br />

ja jede \Visseiihaft zuniiclist nus <strong>der</strong> Notvendigkeit, dcii<br />

l3edtiifiuisseii des Lebens gerccht zu w'erden, hervorggangen<br />

ist. rfl,otz des surgf1tigste.n Sucliens aber hat chu<br />

keiji gelelirter J\Iaiiti, keiii lien , orragen<strong>der</strong> Àstronu<strong>in</strong>, keit<br />

namliafter Mathematikur gefund.eii, <strong>in</strong> dciii wir Gerbert-<br />

.Joseph Ispanus o<strong>der</strong> J use 1ili Sapiens wie<strong>der</strong> f<strong>in</strong>deii,<br />

und dciii wir c<strong>in</strong>en À nteil an <strong>der</strong> E<strong>in</strong>fiihiung t<strong>in</strong>serer<br />

<strong>jetzigen</strong> <strong>Ziffern</strong> (aber oliiie die Nuil) <strong>in</strong> <strong>Europa</strong> zuschreiben<br />

kh<strong>in</strong>ten. Ich branche nur an dcii <strong>in</strong> Airai. 13). angefiilirten<br />

,, Tiuctatus DeXumcrorum i'uetu, ad mereaturarii<br />

pertitietis, Elispaiiis usitatissimus von (erheits Zeitgeiiosswi<br />

iMoslema i\Iatiitciisis zu er<strong>in</strong>nerri, (le p , ol;seliùii Astronom<br />

von Facli, Anfertiger astrononiischer Tafi1n, docli weit duvon<br />

entfernt isf, an die \Terwendung des Reoliiiens <strong>in</strong> <strong>der</strong><br />

Astronomie, die sicli allcrd<strong>in</strong>gs vorzugsweise auf Beobaehteii<br />

besc1iriikte iiiid atif geonietiisehe Vorkeu iitnisse<br />

stitzte, zu detiken, wiihreiid vv se<strong>in</strong>e Verweiidbarkeit ira<br />

1-landel anerkamite. Eju. mclii durcli natiirliehen Verstand<br />

aIs durcli heson<strong>der</strong>e Keniitnisse liervortreten<strong>der</strong>, gewl<strong>in</strong>1ieher,<br />

gleieh so vicieii Àiidieii Handel, vielleicht<br />

Ski avenhamle], treiben<strong>der</strong> Jude, bat dcii Wert iiiid die<br />

Rraiiclibarkeit <strong>der</strong> damais neuen <strong>Ziffern</strong> fur (las R ec ha en<br />

mit Zalilen, iiielit bios (las A lise hi ci b cii von Zalilen,<br />

crkanrit, und cia christiiclier Geistiicher hat dcii Giund<br />

ziir weiteren Ausbildung und Vcrvollkommnung (lCSSelI)cIl<br />

gelegt, bis endlich <strong>der</strong> gieiehfalls zuniichst auf ilas iNiitzliche<br />

bedaelite 1ianf<strong>in</strong>ann Leonardo Pisano 120) durnli Eiufiihruiig<br />

<strong>der</strong> Nul] dus <strong>in</strong>strumentale Itechnen <strong>in</strong> cia sehriftliches<br />

verwandelte, die Anwendung <strong>der</strong> Schreibekunst au.f


Jltlnun Iuvijkt, uni dasseibe auf diese Weise den<br />

I n \Vjsseihaften gieichstellte.<br />

! ( ,Ii haLe im Risherige.n me<strong>in</strong>e Ansicht über den lier-<br />

1, p Verbreitung unserer <strong>jetzigen</strong> ZifFern <strong>in</strong> <strong>Europa</strong><br />

!aigeicgt. Zwar kann icb fur die Richtigkeit <strong>der</strong>selbeii<br />

k<strong>in</strong>e zw<strong>in</strong>gendeii Beweise beibr<strong>in</strong>gen, und kann sic dalier<br />

tiur ais chie, allerd]ngs sehr wahrsclie<strong>in</strong>lielie, auf die<br />

Worte von Riehers <strong>Geschichte</strong> gegri<strong>in</strong>dete, Vermutung Leeiehnen;<br />

aile<strong>in</strong> ailes erk1rt sich aus dcii damaligen Zcitverli1tnissen<br />

auf das E<strong>in</strong>fichste und Natiirlicliste, dus<br />

spuilose Ve.rseliw<strong>in</strong>deii des Libellus de numerorum multi-<br />

1(lieati(.me et divisione, (les Bisehols Boiufihus, des Lupilits<br />

Bareh<strong>in</strong>c<strong>in</strong>ensis und des Joseph Sapiens, die kurze<br />

I LZei(lulUllg (les letztereti, das geheiiunisvolle I)unkei,<br />

welilies <strong>der</strong> l])(] l{erkuiift 'voit Gerbeits R.echen-Verfahren<br />

seliwelit. 1111(1 manches .Au<strong>der</strong>e. Se<strong>in</strong> unermiidiiches Bestielieii<br />

aber, etwas ais niitzlith Anerkanntes zu ]ernen,<br />

\vo un(1 vo1ier es aticli sei, liisst den meikwiirdigrn Matiti<br />

iii eiiieixi itenen. l)ezeichneltden l4iclite e1i(IIeiIIe1l


Aniiierk tuigen.<br />

I) a). Scritti di Leonardo Pisano, pubblicati da Baldassorre Boneonipagni<br />

40<br />

\rOlUfl. 0 I. Leonardo Pisani Liber Abbaei. b<strong>in</strong>a MDCCCLVII.<br />

Volume II. Leonardi Pisani Practi-a 6eometriae Fil I )1jnscoli.<br />

borna. 1862.<br />

Vol. I. Liber Ahhaei p. 5,<br />

b) G. Friedic<strong>in</strong>: Die Zahlzeichen und das elernentare Rechnen <strong>der</strong><br />

Griechen und blnier urni des liristIiehen Abetidiaudes voni 7. bis 13.<br />

Jahrliun<strong>der</strong>t. Erlangen. V(crlag von A. J)eichert. 1869. 8 11 . P. 6-7, p. 26.<br />

c) 11. Stoy : <strong>Zur</strong> (SesoFLiehte des Rechenuiitorrichtes. Erstir Teil.<br />

Inaugural-Dissertation. Jena. Druck von Ed. Froni<strong>in</strong>aun. 1876. 80. p.<br />

33, nebst den zugelidrigon Tafe<strong>in</strong>.<br />

d) F. \ rjlli ( u. das Zah]nnwesen dci- Vijlker im Altertu<strong>in</strong>e und die<br />

Entwiekelung des Zifforrechii€'ris. Jaliresboricht <strong>der</strong> K. K. $taat.-FeaIschule<br />

und <strong>der</strong> Foitbilduiigsscliule am Schott"nfolde. fOr dus $tuilienjalir.<br />

bezOglicli 1879 —1880, 1880-1881. 1 8B1-182. Veriiffentiidit vou den]<br />

liirector .iu,o'r Karl Sne<strong>in</strong>z. Wien. 1880, 1881. 1882. il<strong>in</strong>:hdruekerei<br />

L. W. Sei(iel & Sol<strong>in</strong>. Selbstverlag <strong>der</strong> Direction. lleft I. p. 12 4;<br />

lleft H. P. 5-6.<br />

2) a) M. Cantor: Mathernatisehe Beitriiga aiim Kulturleben lei<br />

VOlkei-. halle, bd Il. W. Schmidt. 1863. 80. p 132; p. 138.<br />

b) M. Cantor: Vorlesungen tiber (lescliiehte dei' Mathe<strong>in</strong>atik.<br />

ENter Band. Von don iiltesten Zeiten bis zu<strong>in</strong> ,Jaliie 1200 n. Chi. Leipzig,<br />

bd Teubner. 1880. 8. p. 109-111, p. 444--450.<br />

C) Z(,.it,sehi-ift fOr Mathomalik und Chvsik von O. $elildmileh.<br />

E. Raid und M. Cantor. .Iahrgaiig IX. 184. p. 299. Tut. V. <strong>in</strong> ciriem<br />

ALLfSiitZe von G. Friedle<strong>in</strong>.<br />

3) llerodiiti historiai-uni libri LX. Jili. 11. Cap. 36;<br />

503 ).oïi oYraI fl'0lUt 'Î l7U ci?ii TdV (i()(UTU()IY 1rù<br />

(YUIa (fiE0i'T5 Tr/ V I()X, .i(7iTtt0l 0T0 T(frY iif')Y 5T1 T(Z<br />

x& T0?61i( tt aroi 1110' (f001 & ( eia 1r0u,v, "Ellyn tb<br />

dQtaro,d.. lçaai'owi -()ci11uaa1 x''"" r& ft?U air y 'ci, rà N<br />

auortx iw).*Irw.<br />

\rèrgl . M. Cantor; Matiieniat. Beitr. z. Kuituri. d. VOlk. Anm. 21.<br />

Fernet. G. Friedie<strong>in</strong>: Zahizeichen, p. 74.


83<br />

I : \hiii \i liatid[uiig l<strong>in</strong> Programme des Realgyn<strong>in</strong>asiums zu<br />

L Oste<strong>in</strong> 1877: Die Entwickeiung des Zifferrechnens,L , 3•<br />

4) C. A. Bi'etsehnei<strong>der</strong>: Die Gaornetrie und die Geometer ver<br />

I'uklides, Leipzig, Teuhner. 1870. 8 0. p. 141-143.<br />

5) M. liantor: Oesehiclite dci' Math(,matik. p. 43-46.<br />

0) Ibid. p. 512, 51, 52.<br />

7) a) II. ilaukel: <strong>Zur</strong> Oeschichto de' Mathomatik <strong>in</strong> Altertu<strong>in</strong> mal<br />

Mittolalter. Leipzig. Toubner. 1874. 8 1). p. 174; p. 186.<br />

b) Pas Rechenljuch des Maximus Planudes. Herausgegeben ver<br />

C. J. Gerhardt. Halle bei Il. W. Schmidt. 1865. 40, p. 1V<br />

8) Ich halte mich iiai,iendich an Casiri. Da dieses fOr die<br />

Keuntnis arabischer \Visseusehaft hiichst wiehtige Wo,'k zwar von Stemschnei<strong>der</strong><br />

<strong>in</strong> se<strong>in</strong>en Abliandiungen, <strong>in</strong> Schlhmilch's Zeitschrift Bd. 10,<br />

11, 12. und sonst, von Libri <strong>in</strong> semer Histoire des sciences mathématiques<br />

en Italie, von Heiberg <strong>in</strong> sehien Studien über Euklid. von Haukol<br />

<strong>in</strong> se<strong>in</strong>er (ieschichte d2r Mathematik, und von noch o<strong>in</strong>igeii Andren, wic<br />

uir selien wnrdeu, lci'iicksichtigt. ire (h<strong>in</strong>zen mal Orosseti aber doch<br />

silfener bwiutzt worien ist. ais mati <strong>der</strong>iken colite, se sc]iieu es mir<br />

tiiclit unpassend, wean ich <strong>in</strong> Bozug auf dasselbe ciwas ausfiilulitlier<br />

but, ais hit const se<strong>in</strong> wtirde. Freilicli musc jeu , des Amahiselien weriig<br />

kundig, imiieli an die late<strong>in</strong>isch geschrieheaen Stellen halten. Dci' Titel<br />

des lietreffenden Werkes lautet:<br />

Ribliotheca Arabico-lEispana E.scuriaiensis sive Libroriim omnium<br />

M$$. quos Araijicé ah auctoribus mrignem partem Ai'abo-llispanis co<strong>in</strong>positoc<br />

11i1.liuthoca Coenobii Escu'iaicusis complectitui' Ht'ierisio & Evlianati<br />

tjuia & Studio Michaeiis Ua.sïm'i Syro-Afaroniiae . . . 'dita Mat riti.<br />

Toniu ow. A iiiio M. DCC. LX; Tomas pasteiier. Aimo M. 1)(V. IX X. l'al.<br />

Nach I raofat. p. IV. liess schon <strong>der</strong> I iegrii n<strong>der</strong> des Escurial- K lest ers<br />

Ihili pp 1f. cille Sa<strong>in</strong>te] uu g voit Biiche<strong>in</strong> aller Spr'achen (oie ils li iio:uac<br />

hronm <strong>in</strong> Bibliothee:u ii) an legou, und se<strong>in</strong> Sal<strong>in</strong> urid Nachl'olger Phil ipp<br />

M. veigrhsrte diesi'lbe, <strong>in</strong>dem or von arabisehen Schrifteu uoch 3000<br />

bis über 4000 Werk Medizirt . Philosophie, Politik und Erkliir'ung dos<br />

Koran h<strong>in</strong>zufiigte. Die genaue Zahl les iu'sprOngbclien Bostandes kaun<br />

lehici' nilit tiichr er<strong>in</strong>ittelt werden, denn, vie Casii'i. 1. e. p. V., weitor<br />

lerichtct, ist des Laurentius-Xlostei' aie 7. Juli 1671 von eijiem' geivnitJgIii<br />

l'tuersli'nnst heimngccucht worden, bel welihei' <strong>der</strong> griissto Teil dot' <strong>in</strong><br />

1 ii O1Xi1'Oii )iiUhiIei I iufgespeiclierteii Il aiidcclniften verbrannte, se dass<br />

ter ungofiiln 1300 arahisclie Codices. c<strong>in</strong>ige syriseho, pei'sischc, tiirkische,<br />

Suivie latoiriisehe bersetznngen miii Àusziige gcr'ettet wurden. Casiri<br />

selbst liat <strong>in</strong> sehr dankeiiswerter \Vcise soiclie (bersetznngen um]<br />

Ausziigo goliefert, demi or }oi'ielitet 1. e. p. Vi: Pari studio, diligoittia,<br />

lide couc<strong>in</strong>uata nobis oIt Lat<strong>in</strong>a ex Ai'abico <strong>in</strong>torpretatlo. Ilaoc iutordum<br />

ad verijuni, <strong>in</strong>teidnmn ad sententiam, modù priosioi', modù fusior, ex utriusque<br />

liilguaevi acpt'opri'tuto: alter alteri itaeonuuoddaptat, utlrabutu hom<strong>in</strong>em<br />

6"


Romana non dedeeeret toa. Beson<strong>der</strong>s berieksiehtigt s<strong>in</strong>d (egenstAndc<br />

und 1msti<strong>in</strong>de, welche Spanièn angehu, demi, lesen wir ibid. p. XVIII:<br />

<strong>in</strong>ilii . . nihil autiquiim fuit qum ut ex ipsis Auctorum Aiabum foutibu<br />

s haurirem . . . q uaecunhlue ad Ai'tium & Scica ttiaru<strong>in</strong> oognitionelll,<br />

piaeserti<strong>in</strong> I1uma,i%at,s, Geo,çraphiae, /lalura/is ae Civilis h'isto,-iae, Docorurn<br />

1'irorum, Znvenio,um mrnorihi/iun:, Pei Lilierariac proçressui4ni<br />

atque ad ZJisaaiarn <strong>in</strong> primis pert<strong>in</strong>entium conduccie quovis modo<br />

poissent. I)iese Handschriften m<strong>in</strong> <strong>der</strong> Reihe nach mit rhitiisehen<br />

<strong>Ziffern</strong> hezeichuet., dom <strong>in</strong>halte na&h <strong>in</strong> gewisse Abteilungen geliracht,<br />

und nach de<strong>in</strong> Formate georduet, besciireibt ('asiri, giebt ihren Inhait an.<br />

fiigt oft Zusbtze bei, ua<strong>in</strong>e.ntlich arabisilie Stelion, liefert Ausziige. <strong>in</strong>acht<br />

Benierkungen, die zum besseren \erati<strong>in</strong>diiise diiic,i soIIu, u. s. w,<br />

80 umfasst Toni. J. Grajumatici, Rhetorici. l'oitici. I '<strong>in</strong>lologici & Miscei-<br />

]anei. Lexicographi, Phiiosophici, Ethici k Politici, Madici. Ad historiam<br />

natui'alem peit<strong>in</strong>entes, Matlieiriatici . A jurisprudeutia<strong>in</strong> pert<strong>in</strong>entes,<br />

Theologici Tom. 11. ('ograpIiii, Ilistorici, und c<strong>in</strong>en ais ,,Appendix"<br />

bezeichueten Anhang und Naelitrag: ciii 210 Seiten starkes, ais ,,Index"<br />

bezeichnetes pagiaiertes, Inhait.sverzeiohnis bildet dcii Sc]iluss. .Jede<br />

Seite ist <strong>in</strong> 2 Colonnen ge.spalteii, die ais ,coi. L",,coi. 2" unteniiiiedeti<br />

werden sollen. Tom. 1. hesitzt e<strong>in</strong>e ..Praefatio"; Tom U. e<strong>in</strong> Moiiitu<strong>in</strong><br />

ad Lectorem". Ans Ietzterem ersieht man <strong>in</strong>sheson<strong>der</strong>e. dass <strong>der</strong> Index<br />

nieht von casiri, dci' <strong>in</strong>zwischen mit e<strong>in</strong>er an<strong>der</strong>n À rbeit beauftragt<br />

worden war, selhst, son<strong>der</strong>n von 3 Unter-Bibliot.h ekaren, Franciscus<br />

Moran, Joseph Rôdrquez de CasIro, unil 7ohaaw il"ernandez de Qeo<br />

welch iiitzterer wllhrend <strong>der</strong> Arbeit vertar}, aiigefertigt worden ist.<br />

Es ist vielleieht Miuiche<strong>in</strong> nieht unerwi<strong>in</strong>scht, wenn job die Anzahl <strong>der</strong><br />

fOr Iodes I"aeh vorhandeneu Randsehrifteii mitteile, Freiheli ki<strong>in</strong>nen<br />

diese Zahien mir anniihe<strong>in</strong>d se<strong>in</strong> veil heim Nummorieten di'isciben<br />

<strong>in</strong>tiimer und Fehier vorgekommen s<strong>in</strong>d. Es niiifassen also die<br />

Theologici ungefiihr 3x9. T[dscln; Matheniatici. ungeralir 0 1Idshr.<br />

Ad juneprudent pert<strong>in</strong> 274. ,. Philol. & Miscollanei . Po.tici ....... 221. ,, ; Ethici & Politiei .... . 79<br />

Uiamniatici ..... . 204. •. Rhetorici .............1<br />

ITistorici ...... 182. Lexicograihi ...... . 44<br />

Xledici ....... 108.., Ail Iiift. natui. pci-t<strong>in</strong> 12<br />

Phi1os1,hi ..... . 100... Geogruphici....... . S<br />

zusam<strong>in</strong>on 1843 FlaIlds(iI riften.<br />

E<strong>in</strong> zu Hdselii. (MLXX. gehilrigor Abschnitt. Tom, I. . 402.<br />

col. 2.-1). 444. <strong>in</strong>sheson<strong>der</strong>e ist iiherschrieben: Catalogue Mathe<strong>in</strong>aticorum,<br />

qui Aiabic' sei'ipsere, ex Arabica Phuiosophorum Bibliotheca excerpius<br />

ac per iiberos distributue. lliei' aiso Iosen wir:<br />

I. p. 426. col. 2: Katka, iiatione Indus, longé vetiistissimue, Iiidoi'u<strong>in</strong><br />

uiiiuiu<strong>in</strong> Astioiogorum faei1' pr<strong>in</strong>cels est habit us: cujus ii alla sel<br />

aetati,, viii retiiiii Ilotiti:i 11111 pripter iot.iiii<strong>in</strong> distautiam. tùiii proIlcr


85<br />

it il,•1 lita ad nos pervenit. f<strong>in</strong>e factum, ut<br />

n Inruui scripta vix aliqua acueperimu. Enirn vero tria illorum, cf juilem<br />

ir,tiss<strong>in</strong>ia, Systemata À strologica rcccnsentur. videlicet S<strong>in</strong>dum. Jndu?n,<br />

hçebahrum, atque Arkandum: ex quilus mmm dumtaxat S<strong>in</strong>dum <strong>in</strong>dum<br />

LI nos ol<strong>in</strong>i perhtum est, quod pleriqito Mahometani Doctores sequuti.<br />

Tabulas Asriono<strong>in</strong>ica.s condi<strong>der</strong>unt. t<strong>in</strong>nipe Mohiunad 1km Abrahi<strong>in</strong><br />

A1j5/za:ataeus, Ilabs l-leu Abdalla Bagdadensis, Mollama Ben Musa<br />

Xhua,tzmita, Hosse<strong>in</strong> Heu Mohamad. diotuR Heu Aladami. aliique. Porr<br />

S<strong>in</strong>dum Indum sonat Per!eluum, uelernîemqiie: ita quidam i'fert <strong>in</strong> suis<br />

Tabulis Aihosa<strong>in</strong>us Ben Alaniadi. (uod aute<strong>in</strong> ad cum<strong>in</strong> Sciiptoru<strong>in</strong><br />

opera spectat, <strong>in</strong> manus nostras iuciilit Liber Musicus, lndicâ l<strong>in</strong>guti<br />

Jlaiftfior dictu, id est Sapientîao Fruclus, Musicac et Har<strong>in</strong>onicac Artis<br />

elemetita complectens; Liber Ethicoru<strong>in</strong>, JCa/ila & Dimna <strong>in</strong>seriptus<br />

Liber Anis Logisliene, là Moha<strong>in</strong>ado l3eri Musa Alkhuarezniita exornatus.<br />

qui ceteros omnes brevitate <strong>in</strong>ethodi ar facilitate puiestat. Jndorumque<br />

<strong>in</strong> ptaeclaiissniis Inventis <strong>in</strong>geniu<strong>in</strong> et acumen ostendit. Ex Katkae igitur<br />

operibus nobis hactenus notis sont: Liber De Actatu<strong>in</strong> tciupore, titulo<br />

A<strong>in</strong>amuzar Liber De A.riroioiae genei/tiiacae secretis; Liber coujunctionum<br />

Major'. Liber Conj<strong>in</strong>c1ionu.n M<strong>in</strong>or.<br />

L p. 128. col. I: .\Iohantad Ben Abmahu<strong>in</strong> Alphazati, Asti-01u<strong>in</strong><br />

scientb & puritià <strong>in</strong>signis, h ujus discipl<strong>in</strong>ae stiidi uni <strong>in</strong> Mahonietatioru<strong>in</strong><br />

artimus, regnantihus .4hb.sids, <strong>in</strong>duit pr<strong>in</strong>ceps. Anno Egirac 156 (1. h.<br />

uugeE'dir 772 n. Chr,) Almansoris pr<strong>in</strong>cipatu advenisse tmadit Aihosa<strong>in</strong>us<br />

[km Noha<strong>in</strong><strong>in</strong>ad Ben Alacla<strong>in</strong>i <strong>in</strong> suis 7abuiis MzjoniIns, qItas i.1argari-<br />

(aruai 5-je yj itiscripsit, Astronijiti fui 1 uc<strong>in</strong>daiii I udui ii si bu-ails scientiac<br />

peiit:ss<strong>in</strong>iuiii. eùni Tabulis Acquationu<strong>in</strong> secundi<strong>in</strong>i Illeuit glIli :uleulu<strong>in</strong><br />

•.ligst s, tutu alus ( )liservationihus de dupli:i E:l ipsi, Signouuuuuijuw asceulsiotuibus<br />

<strong>in</strong>structuni. FEasce Tabulas Indus ipso retulit se ex Tabous â<br />

Phigaro Indoruni Rege ohm confectis exeerpsissi. (uiai}1 ob icet liuperator<br />

.4<strong>in</strong>un,,sor hujus modi Libmunl & Àrabici converti &. Araijiujus tut<br />

us. quas ad Si<strong>der</strong>u<strong>in</strong> motus pert<strong>in</strong>ent. veluti nor<strong>in</strong>atil vouom jussit.<br />

Provnteia liaee Mohaniedo Beti Abralu<strong>in</strong> Aiphazari dêunamlata eujus<br />

Arahicam versionoun Ast.runonii Librum S<strong>in</strong>du,n <strong>in</strong>dum .lfajorem appellant,<br />

qua picrique ad Aimai,nonis risque tempora usi sunt. l-Lune etia<strong>in</strong> Librum<br />

Abu (iaphau' Mohaivad Ben Musa Je/suarezrni/a <strong>in</strong> iluitonien ad Aimai.<br />

,IIO,JiS USUfli contraxit. & ad ejus <strong>in</strong>star Tabulas suas Mahometanis celebratissima<br />

condidit; <strong>in</strong> ( 1ulbus tamen Indurons Tabulas. 1uoad luotuïn<br />

uuicdiuun, tut iui<strong>in</strong>ùs accuratas repreluenilit. 1.'nde ab illututu Systematè,<br />

<strong>in</strong> us niax nu' quae ad aequationem & lecl<strong>in</strong>atione<strong>in</strong> att<strong>in</strong>eut, discedens.<br />

Ae(luationem secuundùm Persarum Svstetna, 1)ecl<strong>in</strong>ationem verô Sous ad<br />

Ptolemaci menteun <strong>in</strong>stitit additis etiatut de suo Inventis sans non :OfltemnenJ1s.<br />

Egregiuni home opus Indis Astrotuomis ea tempostate aurisit,<br />

ac toto tel-rarum orbe ad hune diem Iongè latéque pererebruit. Postea<br />

verù .ibdali'a Almaimon, Ualipha creatus, nobilissima ejusmodi studia magno


quidem aniore atque honore (iohito prOsCie .i arii 10 j<br />

ut viras <strong>in</strong> primis (iOCt.US, 41 L 11 Alrnaesii Obsorvaticuies cliiigeiitor ree' y-<br />

noscerent et Instrumenta novis speculationihus pararenr., a(hiu000d<br />

curavit. 1)e quituis s<strong>in</strong>gulis iterum <strong>in</strong>fra sua boa, uhi oorum enai'ralumus<br />

Vilas.<br />

%fan sieht ans dom hier Mitgcteilten (o<strong>in</strong>ts freie deutsche lI,i -<br />

sef.ztttig cmos Toits dosselben f<strong>in</strong>det sicli <strong>in</strong> llankels Gosciuchto t1ri<br />

Matiiemat.ik P. 229 und Caiitors (esehichte <strong>der</strong> Mathetnatik. p. 517.<br />

dass man, wenn (las Casirisci:e \Vork friilier mchr Beaclitung gelund:n<br />

hâte, über das \%rOrt ..Algorithtnus', ila <strong>der</strong> Na<strong>in</strong>e Khuarezmita niuhi<br />

bios an <strong>der</strong> angefiihrten Stdlle, son<strong>der</strong>n ifter erwiihnt wird, tiielit sa<br />

lange im Ungowissen gebliuhen se<strong>in</strong> wiirde, ais es cler Fali gewe.serl ist.<br />

[eh fdge h<strong>in</strong>zu dams Bezeichnung ,,Perlenselmnur", ,.Margatitarum<br />

Sonos". ..Margaritaru<strong>in</strong> Ordo".. ,,Margaiitarum Piseatits" uni ihnli,l,u,<br />

sowie ,,larganita" mit c<strong>in</strong>em Attribut, ais: .Margarita Gralnn,atic.a1isL,<br />

Margarita Mi1ionaria'. u. s. w, hdufig ais Titel arahiseh,:r \Vcrke e,-<br />

:che<strong>in</strong>t (Vergi. ausser <strong>der</strong> obigen Stelie as<strong>in</strong>i : (1. . 428. oit!. 1; 1. p.<br />

21, col. 1; 1. p. 45. col. 1.; I. P. 52. col. 1; 1. p. 89. coi. I 1. p. 135.<br />

col, 1; I. p. :lfl. col. 2; I. p. 430. col. 1; 1. li. 496. col. 1; 11. p. 84.<br />

col. 2; 11. p. 90. col. 2) unit wahrsclie<strong>in</strong>lich ist <strong>der</strong> Titcl [iii (las l<strong>in</strong><br />

Anfange des 16. Jahrhnndorts t.'rscliienene Sam<strong>in</strong>elwei'k des 6regonius<br />

hcisch : ,,Margarita phulosophica" im ll<strong>in</strong>hlick auf diose Gcwohuil,eit dci'<br />

Araber gewiihit .Aiso <strong>der</strong> Titei c<strong>in</strong>es dci' ersten gedruckten deutschon<br />

RO(,her, und zwar cilles se<strong>in</strong> viol gelosenen, nacli arahische<strong>in</strong> Vorlild<br />

9) z) .M, Cantor; ;e .eluchte <strong>der</strong> Matlie<strong>in</strong>atik , p. 595, 1300,<br />

606, 608.<br />

H. llankel Zut <strong>Geschichte</strong> <strong>der</strong> Mathcntatik ira Allertum unit<br />

Mittelali ir ,. 254.<br />

U. libii : Histoire des sciences mathématiques en Italie, depuis<br />

la renaissance des lettres jusqu'i'i la f<strong>in</strong> du dix-septième siècle. 1)enxiè<strong>in</strong>e<br />

édition. 4 Teilo. Ratio. H. W. Schmidt, 1865. 8°. tom. 1. p. 375.<br />

10) 11. lla,ikcl. 1. e. p. 255.<br />

11) a) Zeitschr. Jahrg. X. 1S5 <strong>in</strong> ci ric<strong>in</strong> Autsatz von Fniedic<strong>in</strong>.<br />

p. 27 S-279.<br />

f) Il. iTa,,kel. 1. u. p. 328.<br />

e) 1'. Tieutbc<strong>in</strong>: Geseliiclit(3 unsetor Zahizeichen mal Entwickelutig<br />

<strong>der</strong> Ansichtcn über dieseibe. 1875. 50• p36, p. 65.<br />

12) 11. Hankel. 1. e. p. 247.<br />

13) lob lasse hierhber 2 Stellen aus t asir'i foigen, niimlich: 1. p.<br />

378 col. 1 t<strong>in</strong>ter <strong>der</strong> thersd<strong>in</strong>ift : Moslemao Magritensis. sive Matrit.erisis<br />

vita u. scripta: Mosierna Bon AiIt!:cd Abulcassom. (wahrsohe<strong>in</strong>lieh identisch<br />

mit dom p. 112 me<strong>in</strong>ies ,.Gethert" ) erwhhnten ..las1<strong>in</strong>ia ci ?tledschriti,<br />

o<strong>der</strong> kurz Maslem, ortu Matriensi.ç", (lotniuilio corduhePti'i.i', Mathematicorum<br />

& Astronomorum, qui alite ilium <strong>in</strong> Hispariia floruerunt,


87<br />

lSuIUIRIfl UfltIII & smfliunl <strong>in</strong> Astiis ,tservandis.<br />

tù<strong>in</strong> iii A1mag'sti Libre <strong>in</strong>teliigendo coilocavit. Adscril,itui' ei<br />

regius Tiactatus De .\u,nersrum lructu, ad <strong>in</strong>ercaturam pert<strong>in</strong>ens,<br />

I lispani. usitatissirnus: item Compendium Tabulas Astronomicas ex Tabulis<br />

xlbategni excerptas compiecteus. Ta] nias quoque A.stronomicas Moha<strong>in</strong>eti<br />

Ben Musa Kuarezmitae illustravit, nec non e ,jusdem Tabulas Chronolugicas<br />

Persicas, 1uas ad Arabicaruni norniam exegit. Epochac Egii ianae<br />

<strong>in</strong>itium <strong>in</strong>stituit ieeund<strong>in</strong>i <strong>in</strong>otum Sideni<strong>in</strong> medium adjunctis praeelaris<br />

Tabuii, quas r 1uid<strong>in</strong> accuratas condidit, e ,jnsdem vestigia, non erreres<br />

sc'juutus. ()Iiiit tandem Moslema anno Egirae 393, CIni5ti 1007. egregios<br />

ac'.ioljilcs discipuios iel<strong>in</strong>r1uen. lilius tarne]i oliitu<strong>in</strong> Ebu Pasi 1ual &<br />

Ebn Aiphardi, Sciiptoies Tiispani al at<strong>in</strong>um Egirae 353 (ungelalir 964<br />

n. Chr.) referendum censnt; ferner:<br />

1. P. 411. coi. 1. Ail BejiAlunai Abuicasset" Àluiogctabi Antioche-<br />

JIIeS, urlieni /$agdaa'um, 1ionee decessit. <strong>in</strong>co<strong>in</strong>it. Ex praccipuls quideni<br />

1egis h/ad/ieIdauia1i Buidita<strong>in</strong> Fanuliarihus fuit Aiithmeticae & Geo<strong>in</strong>etriae<br />

peritià Iiaud ignobilis. Praeelara de utraque scientia edidit opera<br />

ii sanè cù<strong>in</strong> seiluonis cloquentii'i, hi ni styli elegantht eou<strong>in</strong>ieitdaiitlus,<br />

u1Uiilfl efficax<br />

iileln 4iue <strong>in</strong> Hes1ionsisi,d Quaesita nuli ni<strong>in</strong>ùs peispicUus<br />

'jnod cert€ egregia ejus scripta salis. SilpeI1L. testantur. Quorum<br />

nu<strong>in</strong>oro sunt : Tiactatus fusior de Indica Nu<strong>in</strong>e<strong>in</strong>ru<strong>in</strong> Aite, ïbbuia rnioc<strong>in</strong>aloria<br />

<strong>in</strong>scriptuS; Liber De Arle <strong>in</strong> Tabulis s<strong>in</strong>e litura numerandi Jlrra-<br />

/'hraiis Arithmetica. Liber 1. £'ommentarius <strong>in</strong> 1:11cfidzs Ijbros, Liber 1.<br />

Liber De Grij/iis Aritbméticis extrahtn.dis, aique <strong>in</strong>feriretandis; Liber /c<br />

supp fotonibuI; Liber De .4rfe cak,elatoria, manu &' j<strong>in</strong>e 'Izhubi<br />

e,eyce,zda. JIch,Ius veli, Ben A&eham Sabans <strong>in</strong> sua L/iroiwlogia proilidit<br />

_lbu/casn,mum Ail Ben Àh<strong>in</strong>ad Antiocbenn,n, <strong>in</strong> Anthmetiuis & Geonietricis<br />

disci1,liuis versatissimum, decessisse fend 6. die 13 nienSis I )iihagiae an,w<br />

Egivai 376 (Christi: 986). Hier aiso l<strong>in</strong>don w<strong>in</strong> ciii lleeliiien auf ciller<br />

lechcn-Tafel : talubi ratioc<strong>in</strong>atoria mit uiid uhnc Ausvischeit: hmm;<br />

F<strong>in</strong>gerrechnung: ars caici/atoria, manu s<strong>in</strong>e 7bbnla t.ircc,:da.<br />

14) a M. Cantor. Geseh. d. Math. p. 607.<br />

b) H. Ilankei. 1. e. p. 253.<br />

13) (Kdti fil Hisiib (geniigendes iiben Adthmetik.) des Aloi ]Jckr<br />

Jluhammed Ben AhJzura<strong>in</strong> .4/karkhi. Il erausgegeben von A. lloehheim. 1.<br />

11, 111; Halle a. S. lie.i Neberh j88.. 1879.. 1880. 4 0. I. p. 2-3 und<br />

1. p. 9,.,. Wisse fornei, dass die E<strong>in</strong>heit bis <strong>in</strong>s Uriendiiche geteilt<br />

weidcn kann, aber die Leute teilen die Uniissen, mit welchen sic im<br />

Verkeiu xii thun habeii, <strong>in</strong> (e<strong>in</strong>e Anzahi) von hestimmten Teiien, uni<br />

sich dadtueh die llecliiiuug au enieichtern, und begniigen sich 'la,<br />

vo ihrc Bezeichnung iiïlit ausreicht, mit <strong>der</strong> Annhenung. Iliese iE<strong>in</strong>teilung)<br />

ist <strong>in</strong> je<strong>der</strong> Gegend an<strong>der</strong>s. Ici aber lasse mich au! l)erartiges<br />

niht cm. . . Da nun dieses me<strong>in</strong> Buch fOr Aile verfa.sst ist, so fubre ici<br />

<strong>in</strong> uni nicit dits Specielle an, aus genommwn das was IOr die Stadt de


Fridiri.s (Bagdad) giit, <strong>in</strong> w'elclier mb [uh .. Isst lcib'.<br />

-- VeigI. <strong>in</strong>e<strong>in</strong>e Schriff.Über: (eiheif. Berl<strong>in</strong> 1888. 1Ui.<br />

16) Ich citiere die gante Stelle ans Peitz: Mffllv metita (ei<strong>in</strong>aiiiai<br />

Historica. Scri plorvm Tomes X. 1852. Fol. In v<strong>in</strong>en i .%ufsatz-. iilerschriehen<br />

,,Ex \Vilhelnu Malmeshuriensis scriptis hitorieïs. Edente \Vaitz.<br />

Il. 449-485" lesen wir p. 4(11 <strong>in</strong> c<strong>in</strong>em ,. 167. De Gt-rhr1o" betiteltem<br />

Abscl<strong>in</strong>itte 167. 1* Gerbc'rt . Ducedente hoc Johanne succcSSit (iregorius.<br />

Ei item Joliannes scxtus ileci<strong>in</strong>us. De hoc situe Johanne, qui<br />

et Gerhei'tus dietns est, non abstuduit urit, ut op<strong>in</strong>or, si litteris <strong>in</strong>andemus<br />

rIuat umniutu ora volibmt. Er Gallia natus. monacbus a puero<br />

apud F1oiacum a'1o1evit <strong>in</strong>ox cat<strong>in</strong> Pitagorieum hivium attigissr't. sen taedio<br />

<strong>in</strong>onachatns sen gloriac cupiclitate captus, nocte profugit I [isjianiaui,<br />

anime praocipue <strong>in</strong>teiidwis ut astrologiam et deteras id genus ai-tes a<br />

Sanai-nis edisceret. I hspania, ol<strong>in</strong>i moitis annis a Romanis possessa,<br />

tempore llonoi-ii imperatoris iii jus (icI lioruni concessorat. (<strong>in</strong>thi UllUe<br />

ad tempora hati Gr€'gori Arriani, f<strong>in</strong>ie pet' Leandrum episcoitun II k-<br />

pafls et lier iicareduni regeni, fiati-eni lierm<strong>in</strong>igildi, quem paterr urit<br />

paschali ioo fidei confessione <strong>in</strong>terfecerat. catboliço ehorti uttiti sunt.<br />

Succesit Leandro Isidorus, doctr<strong>in</strong>a et sanctitate nobilis, cuius cirpus<br />

nostra aetate Aldefonsus rex Galatiac Toletuni transtulit, ad jondunuro<br />

co<strong>in</strong>jaratu<strong>in</strong> . Sari-aceni eni<strong>in</strong>. qui U otiios suiiugarant, i lcai quoyle s<br />

Karolo Magne vi-ii. Galatiam rit Lu'itaniant, titaxi<strong>in</strong>as IIi .. pariiat' l irov<strong>in</strong>cias<br />

uiuserunt. POsSjllOtlt us'[ue hoilie sujeliores regiones. Et sicut cliristiani<br />

Toictuni, ita ipsi II ispal <strong>in</strong> quant Si hiliant vuigatitor vocant. caput rrigni<br />

halent. -divitiatiunibus et <strong>in</strong>cantation ibus <strong>in</strong>ca -e gentis fanuliari tilde tes.<br />

AI l<strong>in</strong>s igitur% ut lixi, (iorbertus perveniens, clesidcrio satisfecit. lIn<br />

vit-if sientia Ptholorneu,n <strong>in</strong> astrolalie, Alaudracum iii astrorum <strong>in</strong>teratitio,<br />

J nu uni Firmicu<strong>in</strong> <strong>in</strong> fit.->. liii quiti catitus et volatus aviu<strong>in</strong> pottendant<br />

didicit, ihi excire tenues ex <strong>in</strong>fruo figuras, i hi pu- tremo qiucquid<br />

rioxittni vel salubre curiositas hu<strong>in</strong>ano deprehendit. Na<strong>in</strong> (le licitis aPiluis,<br />

arithmetica. musica et astrononua et geometi-ia, tiilul att<strong>in</strong>et (liccri<br />

uas ita chihit, ut <strong>in</strong>feriorcs i ngeiuo sno osten<strong>der</strong>et. et magna <strong>in</strong>dustrie<br />

revocaret <strong>in</strong> Gallia<strong>in</strong> omn<strong>in</strong>o ibi iani iride<strong>in</strong> obsol-tas. Âh<strong>in</strong>u<strong>in</strong> ecrte<br />

lir<strong>in</strong>ius Sarracenis rap<strong>in</strong>s. régulas iIdit. mac n sulari tifus abat-istis vix<br />

<strong>in</strong>teiliguntur. Non folgt rite Ei'ziihlung lei Spuli- und Zuherer-(ieschh-hte<br />

und dur Flucht Uerberts. worauf fortgefalu'cti wird Tiuu Uerbertus via,'i<br />

celerans, levenit ad male. [hi per <strong>in</strong>cautafiones diabolo rocersits,, p-<br />

petuutn paiscitar hom<strong>in</strong>i uni, si se ah illo, 'lui dcii u t <strong>in</strong>sequc bafur dcl'ensatuiii,<br />

tilt,, pelagus eveheiet. Et factum est. Sed liaet' vulgaritet- licta<br />

'aeili<strong>der</strong>it aliquis, quod soleat populos litterafou-um fautant lae<strong>der</strong>e, dicens<br />

ilium loqui co<strong>in</strong> de<strong>in</strong>one quem <strong>in</strong> aliquo vi<strong>der</strong><strong>in</strong>t oxcellentem opere.<br />

Pndti I iot-tius <strong>in</strong> Iibi-o de tonsolattonu Philosophiae jucritur, se proptor<br />

stucliunt safientiae de talibus notatu<strong>in</strong>, quasi consuientia<strong>in</strong> suatri sacrilegio<br />

poiluisset ob ambitnm d ignitatia......liaec Boctius. Mihi veto lide<strong>in</strong>


l<br />

lu<br />

H IL5tis Cur exc'iitLrii. eflilli Hi II<br />

il postea diceimis, exearnilieai'c't ipse sui corporis horrenclus laitista. nisi<br />

Havi seeleris consr.'ius esset? Unie <strong>in</strong> vetusto voluni<strong>in</strong>e, quoi1 <strong>in</strong> manus<br />

ea.s <strong>in</strong>eidit, ubi onuuurn apostolicuiuiii nom<strong>in</strong>a cont<strong>in</strong>ehantw' et auhii,<br />

it seriptiim vidi : ,,Johannes qui et Gerbertus, menses docem. 11k terrer<br />

vitani suam l<strong>in</strong>ivit.'<br />

17) e) 1k. C. Gerhardt: 1)io Entdeckung <strong>der</strong> hôheren Analysis.<br />

C ilagi' I. ('ber die Entitohung unci Ausbreitung des dekadCelien<br />

Zalmlerisysteiims. (l'rogramm <strong>der</strong> Schule <strong>in</strong> Saiuiveclel 1853). Halle. II. W.<br />

iliiiiidt 1855. 80 i . 111 rienut ibn. Atkciidi, und setut ibn titi' die<br />

j tto des 9. J alirhuim<strong>der</strong>ts."<br />

b) JE. Jlaukel. 1. e. p. 240. Anmn. *). uenut ihn al K<strong>in</strong>di O<strong>in</strong>t<br />

sagt voit ibm. ci' halte ,,etiva 813-873"<br />

') historia cu<strong>in</strong>pendiosa Dynast arum , toit tore Gi'egorio À butl'iiai:ijim.i.<br />

iIati jnsi (Eedjco, 1-Iïsbii'iatu coni piecteits un ivci'saleiit. à III tmulo<br />

cormdito, maque tel Te<strong>in</strong>pora Autl<strong>in</strong>i'is, i'es Orien(aliuiii aecuratissiiime<br />

bons. Arabioc edita, & Lat<strong>in</strong>e versa, ab Edvurilo Pocockio l.mtieiiac<br />

lh'lrakae <strong>in</strong> Acadeimiia Oxoniensi Piofessore ltegio Oxoniac MDCLX III.<br />

40• lk'r angezogoiw Uregorius Abul Pliarajius otier Abulphai'agius, o<strong>der</strong><br />

aui'h Abut-Pliara)ius EUn Harun Bar Ebrai, odL'l' gewohnlich kuru Ikir<br />

I Eeht'aeus genatmnt. 1212G-1286 n. Chi'., geb. un Melitone <strong>in</strong> Ai'menien,<br />

seli rieh t<strong>in</strong> ('hï thon syliacu<strong>in</strong>, chie Weltgesdmtelmte bis 123G, von<br />

,rm,IIimer Pucuok 1663 e<strong>in</strong>'m Auszng, arabiseR mit late<strong>in</strong>iscliei' (T botsetu<br />

uiig, lierausg: tlt. 1) \\r 'k e nthult, z uerst den arabisehe ri Titi I. von<br />

Soue 565 riikwhrts bis <strong>in</strong> Seite I, mml aud'autr die late<strong>in</strong>isc'he i:l,er-<br />

.sctztmng, vorwiirts bis p. 368. 1ttmg<strong>in</strong>iert. (lotztoi'e wird im Folgerulon don<br />

N tu'lm ivoiseim z mi t i'uimde gelegt wenle tu. Daim folgt cm •.l und nde.x"<br />

lu imtr'r dmiimmsul bon die Iietiierkung Monend us caL I atotot' eam esse plupriment<br />

N (IiIiiUUIIi itt 1100 Indice dis1tositiouomi, rit A1ipellativornni, exquilmits<br />

sao j e conipomuntum', via tilla hic ratio Imabeatur, qualia snnt. Abu<br />

lbtcr, Lbn Iiiius, Ba<strong>in</strong>, Pilli, Al Malec Ra-, Al Soltan idem, Al Emil'<br />

Dur vel Pr<strong>in</strong>emps, Sclmoich Dodo,', Max Dovmi;ws. Al E<strong>in</strong>am ,4n/istes, Bal,<br />

et quoci idem Pei'sir'e souat. l)ci',vaze, lirla, & siqua hujusniodi oceurreiut.<br />

euh cum Am'ticulo Al. Daran schliesst sich c<strong>in</strong>e dankenswerte<br />

Anweisung, die <strong>in</strong>, Wei-L3 vork'oniuienden .Jahre dci' lledsclira <strong>in</strong> Jahre<br />

dci' cbristhchen Zeitreehntmg urnzusetzen, nebst chier Tabelle. die ich<br />

gcrn henutzt halte. Ami Endo des mir von dci' Herzoglichen Bibliothek<br />

un Gotha gelielmi'nen Exe<strong>in</strong>plai's angobunden l<strong>in</strong>det sieh (sclbstt<strong>in</strong>dig<br />

1tag<strong>in</strong>ieit) : Supplernentum Ilistoriac Pynastiarum <strong>in</strong> qt o llistoriae Orientalis<br />

Ser<strong>in</strong>s a Gregorii .&bui Fai'agii Exitu ad nostra usque tempora<br />

compendius deducitm'. Ah Edwardo Pocock<strong>in</strong>. Oxoniae 1663. 4".<br />

Ahiit Faradseh, dciii J3e<strong>in</strong>amen Bai' Hebraeus naeh zu urteilen, vol,<br />

jiidiseher .bst.ariimun g. war e<strong>in</strong> iler Sekte <strong>der</strong> Jacobiten aiigehhriger<br />

rnormiphysitiseliei' Christ. Er ,elh,t sagt <strong>in</strong> se<strong>in</strong>eni Werke p. 93: Lais


vu<br />

autel ii <strong>in</strong>ter Arabes et Roman.,' causa iiii j.<br />

refui' Patios. (1u1 una<strong>in</strong> nturam a.ssei'ci'ent, cùm Arabes Christiani titi<br />

temporis 11011 alià<strong>in</strong> quai ii Jacol ilai'u<strong>in</strong> cunfessioneni ample ctei'entui' I li<br />

ebenso Casiri, II. p. 19. col. 1 imbus von') Christiani sunt acebitz,<br />

de quibus Abuipharagius p. 93., una<strong>in</strong> <strong>in</strong> Christo Dom<strong>in</strong>o adstruenti*<br />

-naturam, ex div<strong>in</strong>a et humana conflatani. 1)cniijue Arabes Mohamotsuif<br />

tieculiari nom<strong>in</strong>e 1.-Jistoricis Eai'opiwis Sarzccni dieti sont, vai'ium iiemu<br />

istuil iiiisfuni ae turhulentwu genus honi<strong>in</strong>iun. At1uc ii prulècto sont<br />

Sarace'zi, quos Comrnw:icanies. vol fOed/re t-enjzmctos , uro ilixelis, lUosq1.le<br />

<strong>in</strong>eiiurat I'tol(!maeus. I'hotius, Isidorus, etc. Ahu1-Farad,cli. also I<br />

zeichnet tien hier <strong>in</strong> Eh'de ste]ienden Aikiirli islur ulkendi mit Al. Ccii.<br />

d) Casii'i nel<strong>in</strong>t dcnselbcn baH Aicheidus. Y. B. I. p. 339. ool.<br />

Euclides ergo, ut rel'ert Jacobus lsaaci filius Aichundus. Ueoiiictra ai\<br />

sui pi'aeclaiissiiiius, 0w.. hald. und Iiiiufiger, Akliiridi, so <strong>in</strong>shesondrc 'ri<br />

01110m <strong>in</strong> (1er Abteilung ..Matliciiiatici" se<strong>in</strong>es \'s'orkcs enthalteii'ri<br />

,,Alelnudi Vita & Scripta" ilbei'scliricl,eneii Aufsatz. 1. p. 353. col. 1 --<br />

356. col. 2. In demseftc'n lesen lir; 7coo6us Ben Isaac &n Alsa/'a/<br />

vulgd A/'v ,7ost'jih Alchi,zdus omnigente discipl<strong>in</strong>ae Graecae, I'ersica:,<br />

<strong>in</strong>dicat peritiù :i nter Moha<strong>in</strong>etuios. ut. & I-Hgia Akh<strong>in</strong> (orum stipe clarwi<br />

Aiclundus, <strong>in</strong>quit Heu Giolgiol, scriiitor ibspenus, illusfii tut genelu.<br />

Ba.soia<strong>in</strong> se contulit, <strong>in</strong>de Bagdadu<strong>in</strong>, uhi litei'is est iiistitutus. kdi'ifuit<br />

et I'hilosophus. Arithmcticae etiam 'ac Diahtcticac. Musicac. (Je<br />

metriac. atquc Astrouumiae Scions. Plorosiue philosophorum librillustrandos<br />

susecpit. Illius scriptorum tititius qua t'as est, brevitat<br />

reeoiisebi<strong>in</strong>u,s. Nun folgt auf fi<strong>in</strong>f Folio-Seitttn 1. p. 352. col. 1 md.<br />

p. 336. col. 2. md. die Mittcilung semer Sirhrittcn. nii.nilich 0pora<br />

Pluloso1ihica. Logica, À ritit<strong>in</strong>etica. Sphaei'ica. Miisica. .tsti'ologiea, (Je ' '-<br />

<strong>in</strong>etrica, 1)e Orbe Coelesti O1iera, Medica. Astrologica, l'roblematica, I (r<br />

Anima. Politica, Meteorologica, Optica, Prolegomena. Miscellanea. Casir<br />

iehhesst mit dcii IVorten, 1. p. 356 col. 2: Abnipharagius <strong>in</strong> Dyuast.<br />

Ilist. p. 179 (<strong>der</strong> late<strong>in</strong>isehen (bersetzung) Ad boum CCLXXIX (soU<br />

boisson 179: crg1. Hankel p, 240. Anm. +) haoc de Aleh<strong>in</strong>do habet:<br />

Quod ad •Jleobum Ak'h<strong>in</strong>dium autem, illustris pt'osapiae fuit, J(,sorcnsi,n<br />

Pater ipsius fit Isaac Aicofac nom<strong>in</strong>e. ,4hnohdi &" Airascliidi praofectus.<br />

Yeieobus vei'd Medic<strong>in</strong>ae. Plulosophiac. Arith.meticae, T)ialecticae. Musicac,<br />

Geome€i'iae & Asti'ono<strong>in</strong>iae leritus luit, au <strong>in</strong> plerisque liarum seiciifiamm<br />

Lihi'os celebres &, uhei'ioi'es Ti'actatus composuit ; nec fuit <strong>in</strong>ter<br />

)lahomtnetanos, qui Plulosophiac studio apud honi<strong>in</strong>cs adeo claritit. ut<br />

I'hifosophus no<strong>in</strong>nu-etur, praotel' Jacohum istuur. Uni <strong>in</strong> 1er r1hat<br />

stimmen diese Worte fast ganz genau mit denjenigen des Ahul-Fai'adsch<br />

an dci' aiigegehoneri Stalle dbere<strong>in</strong>, tir setzt diesot' riocli h<strong>in</strong>zu: ,.Coaetaneus<br />

fuit (Aleh<strong>in</strong>li odet' Al Cendi) Jtoftae Ebu Luca BaItacossiu und<br />

giebt daniit wenigstens c<strong>in</strong>e ungofiihro Andeutung semer Lehensze.it1<br />

w'dhrend chie soiclie auffallenier W'eise bci Casii'i viillig fehlt.


O I<br />

I. p- 2j.:. I. . ;51. col. 1.<br />

9) Man soue mo<strong>in</strong>e Schrift: ,,Gerbert. Beitrige zur K onntnis<br />

ior Matliematik des Mit.tc!alten. Meyer il. _Nkiller. BrI<strong>in</strong>. 888'. .<br />

207. Donn von zvei Seiten, von don iircclwn und vol ' den In(lorn<br />

rrirntcn don _&rabern Bil(lungsstoff unit 1(enntnisse, Z. T. gauz i'i-<br />

Iiiedner Natar1 au, die sie verschnielzen und au e<strong>in</strong>em gIoiehn.sig'u<br />

Gauzen zusammonai'heiten iiiusstcn.<br />

20) Elunda. p. 235. p. 238.<br />

21) o) Max Biid<strong>in</strong>ger: 1hcr Gcrbort.s wissensehartlb'lie und politisehe<br />

Stellung. E<strong>in</strong>e llaliilitationsscln'ift. Kassel. Kriogur'sche Bnchhandiung.<br />

1851. p. 1G-p. 21.<br />

b) Moiiv<strong>in</strong>. Ger<strong>in</strong>an. Script. Tom. IV. Ademari Histoiiarum Lihri<br />

111. Edmit D. G. \Vaitz. p. 1OG—p. 118 berichtet p. 130. lib. 11E.<br />

(cap). 31 Ailumar vol, (,habonnis (irido<strong>in</strong> er die llaupt.stadt mit dciii<br />

Lande vorivecliseit) Girbertus vero nationelquitanus, <strong>in</strong>onacus Aureliaconsis<br />

saneti Geraldi ecclesiac, causa sopiiiae primo Frar.ciam. de<strong>in</strong>de<br />

Cordobam lustrans. cogaitus ail iruporatore, archiopiscopatu Ravetiac<br />

donatus est. l'mcedenti temporu cour (; regorius papa, frater imperatoris,<br />

doccasissot, idem (;irbertus ai) <strong>in</strong>iporatore p:ipa Ronianorn<strong>in</strong> sulil<strong>in</strong>iatus<br />

est projiter piulosophiae gratiam, niutatumque est nomen dus prist<strong>in</strong>um,<br />

et vocatus i'f Silvestor.<br />

22) Monvni. Ger<strong>in</strong>aii, Script. Tom. 111. p. 561-657: ha-lied Ijistoriarum<br />

Libri TV, ii. 448-995 iiiiil p. 6.57: Richeri Annales. a. 999<br />

bis 998, erfasst bozugl. 093 nid 006. 996--008. p. 562-563. I-li<br />

toile hier dirige \Vorte dci' (von Pertz herriibrenden) E<strong>in</strong>leitung, uni<br />

dann die Gorberts Lehrplan, dot' se<strong>in</strong>em 1_Tntorrichte an dci' Kiosterre'hule<br />

zu Reims zu Gronde Iag. I.mti'u:lîeuden Capitel, 43-55 des Liber<br />

111 mit. In dot ersteren lesen wil':<br />

p. 961: 111e (Richerus), sa ipso tradente disci,nus, Sancti Rcmiçz'i<br />

extra 'aurez Rc,nnss monachus, Jafrcm Jiabuit A'oduifnm, I.ndowici Transmae<strong>in</strong>i<br />

(Ludwig ut'Outt'e<strong>in</strong>er) reçis ,nllhlem et consiliarium . . . . Riclicrus<br />

iilur bonifate cf <strong>in</strong>genio amicifiam Gcrhcrti sihi com,5aravit, ,,viri, ut dus<br />

verbis sitar, rnagi:i ac miri clo,juii, 'no lofa Gallia acsi lueer,:a ardente<br />

ne) 'nis ii". Qui quwu <strong>in</strong>fimis Adaibérôni anchiepiscoto u cansiliis esset, atque<br />

it<strong>in</strong>erihus, ejlistûlri et magistcnio scimmis is Gtzilia, Germania et Italia<br />

familiaritate iungeretur, opfimaon <strong>in</strong>v,nj rerum sf1 temporis cognoscendau'um<br />

et perspiciendarun Jaculfalc<strong>in</strong> 1iedit. ilfcdias ionien <strong>in</strong>ter turbos. qune Aura-<br />

Iorum casum et novi ?.egni <strong>in</strong>itia comitabantur, A'ieherus ara niedicac se<br />

dedil, qziam quo studio sit ampiexus, ex piunimis morl,oruni descriptianihus<br />

oJeri <strong>in</strong>u'€rtis colligir'ur, (Richers Geburts- und Todesjahr ist lei<strong>der</strong> nicht<br />

angegeben.<br />

p. 616. Lib. III. 43. Coi (metropolitano) etiam cum apud sese super<br />

hue alii 1ua detiberaret, ah ipsa 1)iv<strong>in</strong>itate direetu.s est Gerbertus, magni<br />

<strong>in</strong>genii et miii eloquii vir, quo postmodutn tota Gallia acsi tucerna ar-


!12<br />

(iiut_, \I 1 '1altll,lt »u1i. tui A 1 iiLirL)N 11-1. III<br />

'orifessoiis Geroldi a puero altus, et gra<strong>in</strong><strong>in</strong>atica edoctus est. In (Jilo ut -<br />

pott adolescens eutit adliue ititentus <strong>in</strong>orarotur, , Borrelium , eiteriork<br />

llispariiae duec<strong>in</strong> orandi grat<strong>in</strong> ml idem coenubiun contigit devenisse. Qui<br />

n Joui abbate humanisime oxueptus, post sermones quotiibet, an <strong>in</strong> a-<br />

tibus perfecti <strong>in</strong> liispanhis haha<strong>in</strong>tur, sciscitatut. Quod co<strong>in</strong> proniJitissime<br />

asseteret, ei <strong>in</strong>ox ai, abhate persuasuni est, ut suoru<strong>in</strong> aliqueni susuiperet<br />

seoumr1ue <strong>in</strong> arfihus docendum duceret. Dux itw 1ue non ahuneits. petenti<br />

lilcialitor favit, ac fratruni conse.nsu Gerhertu<strong>in</strong> assumptuni duxit, atque<br />

ilattoni episcopo (.&usune.nsi, .kn<strong>in</strong>. von lèrtz) <strong>in</strong>struendum con<strong>in</strong>iisit.<br />

pud que<strong>in</strong> etiam <strong>in</strong> <strong>in</strong>athesi plurimum et efficaciter studuit. Sud eu.<strong>in</strong><br />

l)ivitiita.s Galliam m<strong>in</strong> caligantem magne lu<strong>in</strong><strong>in</strong>e ieluceie voluit. plaelictis<br />

duci et episcopo <strong>in</strong>entem (ledit ut Roma<strong>in</strong> oraturi peterent. l'aratislue<br />

necessariis, itoi , carpunt, au adolescente<strong>in</strong> commissumn secum eleduomit.<br />

bide Urhe<strong>in</strong> post <strong>in</strong>grssi. prames anti , apostolos effusas.<br />

heatac recordaliunis Jp» (.Johannam Xlii. qui aniii 96.5 Oct. - 972.<br />

Sept. 5, salit. Amun, von lertz) ....oleummt, au sese ci <strong>in</strong>dicant, quodque<br />

visumn est de suo iocuiidissimnmi impertiunt.<br />

44. Nec <strong>in</strong>tuit papamn adolescentis <strong>in</strong>dutria. sirnuh1ue ac discendi<br />

vrlunta. Et quia musiun et a.tiononna <strong>in</strong> italia tuno penitus ignorahaut<strong>in</strong>,<br />

<strong>in</strong>ox papa Otioni mugi i;eniianiae et lta]iao ir legatuni <strong>in</strong>dicavit.<br />

illuc hutius niodi advcnisse iuveneimm, qui <strong>in</strong>athe<strong>in</strong> optime imoaset. suosque<br />

strenue doecre v;deiet. Mox etiali ah loge papao suggest.uimi est, ut<br />

iuuveneni ret<strong>in</strong>eret, nulliunque regrediendi aditumn ci nue mut<strong>in</strong> praoberet.<br />

Sed et duci et opiscopu qui ah Jlisiranis convencrant n papa mudestissime<br />

<strong>in</strong>clicitur, regelu veI1 sibi iuvenemn nul tempus iot<strong>in</strong>ere, au<br />

1.<br />

non mut<strong>in</strong> post ou» sese cum honore remissurun ; iruSuper eliam grat<strong>in</strong>s<br />

imite reoomn1,ensaturum. l<strong>in</strong>gue duel au episeopo Id Ilersuasum est, ut<br />

hou pauto juvene dimisso, i!si <strong>in</strong> llispauias iter retoruiuerent. Invenis<br />

igitur apud papani relictius. ab eu regi oblatu.s est. Qui de alto sua<br />

<strong>in</strong>terrogatus, <strong>in</strong> mathesi se satis posse, logicac voie scientiamn se addiscere<br />

voile respondit. Id quamn guis provenire moliehatur, non adeo <strong>in</strong><br />

docendo ibi <strong>in</strong>oratus est.<br />

45. Quo tempore C. (Biid<strong>in</strong>ger. I. e. p. 44. An<strong>in</strong>. 119. Vt'Fi]llLtCt<br />

nicht mit Tnrecht Gatatunus) lemensiumn arehidiaconus <strong>in</strong> logha ciariss<strong>in</strong>ius<br />

imabcbatnr. Qui otiam n n tharlo Francoru In rego ,adenm tel»-<br />

postate Ottoni, regi Italiac, legatus direotus est. Cuius advem,tu iuvenis<br />

cxhdaratus. regeni adiit, atiuc' ut G. . . . o co<strong>in</strong>mniticietur opt<strong>in</strong>uit.<br />

E G. . . . o per aliquot twnpoia haosit, Remosquc ah en doductus est.<br />

A que etiam iogicac sciontiam accipiens , <strong>in</strong> brevi admoduni pmofec.it,<br />

G. . . . s vero co<strong>in</strong> rnathtsi oporarn daret, anis diflicultate vi,,tus, a<br />

musica reiectus est. Gerbertus <strong>in</strong>terca studiorum nobilitate piaeilicto<br />

<strong>in</strong>etropolitano cornmendatns, eius gratiam plae omnibus pro<strong>in</strong>eruit. tJnde<br />

et a ;u u atu- •ii! J ui_oui u, tuiva art, »5 uj;trunta ci adhibuit.


<strong>in</strong>c j i! librorum pe<strong>in</strong>rrens, dilueidis sentenv<br />

lis enodait. Juprimis ctia<strong>in</strong> Porphirii ysagiigas id est <strong>in</strong>troitiitiones<br />

secundu<strong>in</strong> Victorirti rliethoris traiislatione<strong>in</strong>, bide etiani easdeni<br />

.tUti.lUfli Manhiu<strong>in</strong> explanavit. (i'athegoriaruiti. id est proedica<strong>in</strong>entoru<strong>in</strong><br />

!ilrum Aristotelis cousequentor euucleans. Periermonias vol-0, id est du<br />

itifeipretatione libruru, cuius labotis sit, aptissime monstiavit. bide etiatu<br />

iplua, id est argumentoruni sedes, a TuIlio de tiraeco <strong>in</strong> Lat<strong>in</strong>um trans-<br />

I:ita, et a Manlio consule sex co<strong>in</strong> rnentar<strong>in</strong>rum libris dilueirlata suis<br />

utditoribus <strong>in</strong>t<strong>in</strong>iavit.<br />

47. Necnon et quatuor de topicis differentiis libres, de sillogisniis<br />

cat.hegoricis duos, de ypotheticis tres, diff<strong>in</strong>itionunique libru<strong>in</strong> utium,<br />

divisionu<strong>in</strong> aequo unum, utiliter legit et expressif. Post uorwn laborelu,<br />

eum ad rhethoricam sues provehere rellet, id sibi suspectuni erat,<br />

quod s<strong>in</strong>e Iocutionuni modis, qui <strong>in</strong> poetis discendi sont, ad oiatoriani<br />

arteni tonte perveniri tien r1uèat. Poetes igitur adhibtiit. puhusassuescents<br />

arijitrabatur. Legit itaque ac dotuit Maioneiu et Statium<br />

Tui-entiumque poelas. .1 uvenalem ilimilie oc Persiu<strong>in</strong> Hotatiunique<br />

satiricos, Lucanum crions historiographu<strong>in</strong>. Quihus assuefactos, locutionuniqiic<br />

modis cotupositos, ad rhetiioticuns transdnxit.<br />

48. Qua itistructis sophictam adhibuit, apud queiti <strong>in</strong> cOtitiover.0<br />

ex rurritur, ac sic ex arte agerent, ut praeter arte<strong>in</strong> agent videtentur,<br />

quod otaforis maximum videfur. Sed haec de Iogica. In mathesi veto<br />

(Ilailtiis sudor expensus sit, non <strong>in</strong>congnlum ditere videtur. Atithuieticatit<br />

en<strong>in</strong>i, quae est niatheseos prima, <strong>in</strong>primis disposifis acco<strong>in</strong>nodavit.<br />

49. bide etia<strong>in</strong> <strong>in</strong>usicam, <strong>in</strong>ulto t<strong>in</strong>te ( hilli s ig<strong>in</strong> dam, notissi niant<br />

eflecit. ('nies genuro <strong>in</strong> nsoiiocord disponens . euruiti <strong>in</strong>souti utias sive<br />

siitipliunias <strong>in</strong> tutUs ac semitoniis, ditonis quoque toc diesibus dist<strong>in</strong>gueits,<br />

tu110s1 tic <strong>in</strong> Sois rat.ionabiliter distribuons, <strong>in</strong> pleniss<strong>in</strong>iam itt fitiam<br />

redegit.<br />

50. Ratio veto actrono<strong>in</strong>ica 1uanto sudore collecta sit, dicere<br />

<strong>in</strong>utile non cd, ut et tant.i viii sagacitas advertatur, et artis efficacia<br />

lector commodissime capiatur. Quais cons paene iiitelleetibilis sit, tanne<br />

non s<strong>in</strong>e admiratione quibusdam <strong>in</strong>strumentis ad cognitionefli adduxit.<br />

Jnprittis enim mundi speram ex solide ac rotnndo ligno argunientatus.<br />

ni<strong>in</strong>cris si<strong>in</strong>ilitud<strong>in</strong>e. maiore<strong>in</strong> expressif. Quant eum duobus polis <strong>in</strong><br />

,iizonto obliquaret, signa septentrionalia polo nuectiori dedit, aush-alia<br />

Ver) deiectiori adhibuit. Uu.ius 1iositione<strong>in</strong> eo circule rexit, qui a (iaecis<br />

otii.t<strong>in</strong>, n Lat<strong>in</strong>is limitaus cive detenn<strong>in</strong>ans appullatur, eo 1uod iii o<br />

signa quae vitientur ab bis t iiae [loir dist<strong>in</strong>guat ne l<strong>in</strong>tifet. Qua<br />

<strong>in</strong> cl izonte sic collucata, ut ut ortwn et oceasu<strong>in</strong> signoruns utiliter ai<br />

proltabiliter d <strong>in</strong>itiistraret. reluni naturas dispositis <strong>in</strong>s<strong>in</strong>uavit, iiistitnitjue<br />

iii sigiioru <strong>in</strong> coi u pièhoit siot e. Na<strong>in</strong> teni pote tiocturno aidti itibus steil iS<br />

upeluni tiabat ogebati1ne ut cas <strong>in</strong> niundi regionibus dii cisis obliquatas,<br />

tant <strong>in</strong> ortu quant <strong>in</strong> occasu notarent.


51. Circuli quoque qui n Graeuis par;IRii.<br />

dic.untui', quos etiani <strong>in</strong>corporales esse dubiuui non est, bac ab ce art<br />

comprehensi tioscuntur. Effocit. semicirculuiu recta diametro divisuir.<br />

Sed hanc dianietriux fistulam constituit, <strong>in</strong> cuius cacumitubus duos poio<br />

boret<strong>in</strong>t et austronothum notandos esse <strong>in</strong>stituit. Seitticirculum vero<br />

polo ad polu<strong>in</strong> 30 partibus divisit. Quarurti sex n polo dist<strong>in</strong>ctis listemm<br />

aifliibuit, per '1uatn cit-cularis l<strong>in</strong>on arctiei signaretur. Post r 1u:ietiani<br />

qu<strong>in</strong>que diductb., listula<strong>in</strong> quoIue adiecit, quae aestivalern circulatiooetn<br />

<strong>in</strong>diearet. Ab<strong>in</strong>ile (uoiiie quatuor divisis, fistulatit identide<strong>in</strong><br />

addidit, unde aerju<strong>in</strong>octialis rotunditas co<strong>in</strong><strong>in</strong>etidaretur. Retiqautu vet<br />

spatiutn usque ad uotiutn polunt, ois<strong>der</strong>n lituensionibus dist<strong>in</strong>xit. Cule<strong>in</strong>strunienti<br />

ratio <strong>in</strong> tantani valuit, ut ad polu<strong>in</strong> sua diameti'o directa, e-<br />

semicirc.uli productione superius versa, circulos visihus <strong>in</strong>ex per tos, scientiac<br />

daret, at1ue alta <strong>in</strong>e<strong>in</strong>oria recon<strong>der</strong>et.<br />

52. Errantiumque ai<strong>der</strong>um circuli eum <strong>in</strong>tra niunduni t'erantui', et<br />

contra contendant, quo tanien artifii'io vi<strong>der</strong>entur scrutanti non desuit:.<br />

Jnpritnis oui ni spetam cii'cularem effecit ; hoc est ex sous circulis constauteni.<br />

In qua circulos duos qui s (raeeis coluri, a Lat<strong>in</strong>is <strong>in</strong>cidentes<br />

dicuntur, co moU <strong>in</strong> sese meulant coniplicavit ; <strong>in</strong> quorum extremitatibus<br />

polos fi x it. Mies veto qu<strong>in</strong>qite circules, qui paralleli d<strong>in</strong>untur, coluris<br />

tiansposuit, ita ut n polo ad polunt 30 partes, s1ierae niedietatetti divi<strong>der</strong><strong>in</strong>it.<br />

idque non vulgo neque confise. Nam de 30 dimidiae sperae partibus n<br />

polo ad primitttl Cit'Uu1, sox constituit; at primo ad socundum 1u<strong>in</strong>quo<br />

; n iecundu ad tert<strong>in</strong>m, quatuor; n tertio ad quarto ni, itidc ni I uat ocr<br />

a quarto ad 1 u<strong>in</strong>tum. i 1u<strong>in</strong>que: a qu<strong>in</strong>to osque ad polun. sx. Per Itos<br />

quol lue ciroulos eum cii'culum oliliquavif, qui n (lraecis Ioxos, vol zoo,<br />

a Lat<strong>in</strong>is obliquus vol vitalis tlicitit r, eu 1uod iuti<strong>in</strong>aliu n figuras <strong>in</strong> steli <strong>in</strong><br />

cont<strong>in</strong>ent. I titra hune ohlit1u uni, erratitiunt ciriulos miro artiticie suspendit,<br />

Quorum absidas, et altitud<strong>in</strong>es t sese Miaiii distaittitis, eflicacissirtie<br />

suis denroitetravit. Quod (lue ttiudmotittlit fuerit, oh jtrolixit,at.c<strong>in</strong> trio pollen,<br />

comnitidu<strong>in</strong> uon est, ne idmis n proposito discediire videa<strong>in</strong>us.<br />

53. Fecit planter baec Spera<strong>in</strong> alterani eircularem, i titra quam ciicolos<br />

quido<strong>in</strong> non colloiavit. sid desuper rerreis abr1ue nereis luis signorom<br />

figuras cotupiicavit. Axisque loco, fistulam traiecit. lei' quant polos<br />

i:oiilestis notarettir, ut ce 1terspeeto, mach<strong>in</strong>a coeloaiitaretnr. Enfle et<br />

factum est, ut siriguloruni sigiiortun stellae, sitigulis lut<strong>in</strong>s sperne sigriis<br />

claudoiontnr. IIlud juoque <strong>in</strong> l<strong>in</strong> dlviii t<strong>in</strong> fut, quod cum aliquis artem<br />

igiiorai'et, si un utu ci signu <strong>in</strong> deniuti tiatun t foret, absque niagisti'o cotera<br />

per sper:itti cognoseei'et. Inde otiani suos libej'aliter <strong>in</strong>struxit. Ati1ue<br />

haec aefenus de astronom<strong>in</strong>.<br />

54. ]il veto non <strong>in</strong>itio] <strong>in</strong> docendo labor oxuensus est.<br />

Cuius <strong>in</strong>ti'oductioiri. abacu<strong>in</strong> id est tabulatti di<strong>in</strong>etisiotubus aptatu opore<br />

seutarii effeeit. Cuitis longituditti. <strong>in</strong> 27 partibus diductac., itove<strong>in</strong> nuniero<br />

notas omnem nunterum signititantos disposuit. Ad quaru<strong>in</strong> etiani


efïcicit characteres. (lui per 27 ahaci paies<br />

'<strong>in</strong>tuati, cuiusque numoti <strong>in</strong>ultiplicationem sive divisionem desigirnrent.;<br />

tnto cornpendio nu<strong>in</strong>erorum niultitud<strong>in</strong>eni dividentes vel niultiplicantes.<br />

iii nae nimia nnniei'ositate pot<strong>in</strong>s iritelligi quarn vorbis valerent ostendi.<br />

uorum scientiam ( lui ail pienniit scire desi<strong>der</strong>at, legat oius librum, quem<br />

-ioribit ait C. grtunrnaticum (ait Constant<strong>in</strong>um de divisione muneroruni.<br />

\11111. von Pertz) ibi enim hace satis liabundaitterque tractata <strong>in</strong>veniet.<br />

55. Fervohtat studiis numerusque discipuloru<strong>in</strong> <strong>in</strong> dies accrescebat.<br />

Nomon etiam tanti doctoris ferebatur non solum lier<br />

I allias sed etiam<br />

per (hrmartiae populos dilatahatur. Tiansiitque per Alpes, ac diffunditur<br />

<strong>in</strong> Italia<strong>in</strong> USqUO Thirrenu<strong>in</strong> et Adriatici<strong>in</strong>i. Quo te]flOti Otricus <strong>in</strong><br />

Saxonia itisignis habebatur. etc.<br />

lell fiige <strong>der</strong> hier mitgeteilten, auf Gerberts be<strong>in</strong>i lJnterrichte voit<br />

ihm eittgeschlagenen Verfahren beziiglichen Stelle noeli Folgendes bei<br />

Ei'stens: Ans Cap. 48 ersehen wir, la.ss, worauf schon Biid<strong>in</strong>gei<br />

L e. p. 49 aufmitksam gemacht hat, Gerbert e<strong>in</strong>en cigenen Leu ici, leu<br />

er t<strong>in</strong>t dciii Ni.tition e<strong>in</strong>es Sophisteti hozeichnet, hielt, diutiit. ilerselbe<br />

Fisputiei- o<strong>der</strong> richtiger r rhetorisehe iTbungen <strong>der</strong> Sciibler leito. Dass<br />

htzteres <strong>der</strong> wiehtigsto Zwcek i st. ersieht clan ans den beigefiigteit<br />

\Vorteri: ..ai' si ex acte agerent, ut practer artern agere vi<strong>der</strong>entur, quod<br />

oratoiis maximum videtur". .1iehcr sagt also, <strong>der</strong> Reduer musse danach<br />

strebèit, dass ci ganz kunstios unit vatiirlich zu sprechen seluc<strong>in</strong>e, unit<br />

die auf se<strong>in</strong>en Vortrag verwandte Miihe und Ktntst nicht nierkcn lasse.<br />

Das sci las hitebste Zie]. Man sielit sol<strong>in</strong> hicraus, eiiien w'io grossen<br />

Wert tirbort au! die Rlletorjk unit die I"or<strong>in</strong> 1 egtc. Erwiigen wir nuit<br />

vergi. das untou iit)(;Ii au erwiih tende \Vork voit llavet, lntioditit.ion<br />

p. XIV; P. XXJX—XLI). dass se<strong>in</strong>e Fe<strong>der</strong> weit unit 111-vit gesuclil ival,<br />

dase er chien ausgebritct.ett Brefweclisel lulitte, nuit nidjt bIos <strong>in</strong><br />

set tient cigoneti \aiiiett, sondei'n dass ci autit fi i' An<strong>der</strong>e ( I e.rliortus ex<br />

persorta N. N. . . .) schiieb. unit dass or mit den hitcltsteit Personnit,<br />

Raisoru unit Kittiigen <strong>in</strong> Verkehr stand, so kann niait nui sagen, dass<br />

man sieh an dent Aitde.nken des Mannes goradezu versi<strong>in</strong>digen wiirde.<br />

wiiiii mail ibm die Urhebetscltalt eitier die ersteti Itegelit dci' Stilistik<br />

ii ilotzenden, gauz zusaiunietihanglosen Geonwtrie zuschreilion wollh.<br />

Zweiteiis. Da, wie Ricbern.s <strong>in</strong> Cap. 44 unit 49 beiiclitut, Musik<br />

und Astronommiic <strong>in</strong> Italien zu Oeil,erts Zeiton gauz <strong>in</strong> Vergossenheit<br />

geraten wat'mti, dii rfe t vi r wohl veiiiiutwi, dass de r Crund von ( erberts<br />

1 J nterricht <strong>in</strong> <strong>der</strong> Astronontie (Cap. 5(1-53), dent liclierus offonhar mit<br />

besoi<strong>der</strong>er Auftnetksa<strong>in</strong>keit unit Teilnahnie gefolgt ist, wiilirend or Aritltimieti<br />

k (rtiLht aber das Zifferrechnen Unit Geoiiiefrie nur hehaudelt,<br />

au suchen ist lu doit astioriûuutisiIien Keitiit nissen, die terbert aus dci<br />

l'bersetzuug chies, jedetifails rabisehen, Buches gescliitpft hutte, die<br />

Lupitus von Barzelloua augefeitigt, tutd uni die ur, Gerbert, iliti 1m


Brief (XXIV). [60]. 24. geboten hatte. H igL t;t . . HI .L1tI. î.<br />

35, :03 zu orwbnende Wcrk von Havet. Introduction. p. VII. Note. 1).<br />

1)rittens Es mass hefremden. dass <strong>in</strong> t<strong>in</strong> Ka1titeln 51. 52, 54 iii<br />

Zahien 30 und 27 mit den heutigen, <strong>in</strong>o<strong>der</strong>nen Ziflern, und noch dazu<br />

die e<strong>in</strong>e. die 30, mit Zuzieltung 1er Nul I gedruckt ist, dio dccli, tu<strong>in</strong>desten<br />

selir wahnche<strong>in</strong>1icIc, Uerbrt und dnher auch se<strong>in</strong> Schiller licher nici.i<br />

gokantit, jedenlalis iciclit aiigevan '1t bat. Sollteli iticit <strong>in</strong> ducr Handsthrl<br />

ft Hie hetrffucnden Zahi en mit Won rn, w cc das ,.c 1uatuor'', ,q uillq ne".<br />

,,sex" <strong>in</strong> 51. 52, das ..novemL. <strong>in</strong> .,mille 54, o<strong>der</strong> mit rdmisehen <strong>Ziffern</strong><br />

gcsehriebeu se<strong>in</strong>?<br />

Viertens. Es wan vielleiclit nicht chue 4 rand, dass Gerbet t g rade<br />

10(x) Marli-cil atifertigen liess. Ha et niliuilich dcii Ahakus iii 2î Hi-<br />

Itiitiitèn feilte, so kOiifltetL <strong>in</strong> e<strong>in</strong>e Horizontairoihe :3 Mal die Ziftcrn I<br />

bis il gccsuctzt werdeci. utid da 10131 - 27.37 -j- 1 ist, so liisseti sieli<br />

37 sclelier I Iorizoritaliei l<strong>in</strong> biklc<strong>in</strong>, und 1 Marke 1 ilieb 0hni. W ahieliiti<br />

[toit aise ljess (nlcit von jecier duir Zitîern 1. 2. 3. . . . 1, gliieli<br />

vicie, tiiiul ic,li 3.27 = 111 Exemplare acifertigucu, und nnch ci tic unbeau:ltrii,hetie,<br />

etwa wie bei dent hekanntcii 1/Jttospiel hit Kiiidur ,i(,Ii<br />

aucli a<strong>in</strong>e cHer ("iutige nicht beachrieb<strong>in</strong>e I I olzmarken beli ndeti, tua itil<br />

Falle dass icitie Xutnmer verlor<strong>in</strong> gelit, sic wio<strong>der</strong> ersetzen zu kiit<strong>in</strong>eti,<br />

23) H. ilatikel. 1. t. p. 325__p. 326.<br />

24) Anicii Manlii Ton 1 uati Sever<strong>in</strong>i Boefii : Duc iuistitnfioit arOlitiitica<br />

libri duo. 'Je <strong>in</strong>sfitutione musica libri quitiqn cc. Accedit Oeotm'-<br />

tria quae fertur Boetii. Edidit- O. Fricdle<strong>in</strong>. T.eirzig. Toubner.<br />

MfO'((IXVIJ. 80. p. 400, 2 --30: Ifaee veto brevi ititrciducticuie prae-<br />

IiI ai I tes'' .....diligentis ex eruitio tuctccu'is ce ncunitti j nu'.<br />

25) Liber Abaci. Incipit p1ac fade Iii ri abac'i, I IUC nu JUniOr Bertic]<br />

titis edidit I 'arisiis. I)om<strong>in</strong>o Auwlifi Bertieh<strong>in</strong>us anus aicternac fi 'Iiei -<br />

tatis munus <strong>in</strong> A. 011eris Oeuvres de Oei'beut. Paris 1867. 40 p 357.<br />

Quod si tibi taodium non esset, ..... Loti jarietises epttut'e.<br />

(1ttOS <strong>in</strong> li k ut cuni maxime espertus sum bière.<br />

26) Zeitschr. Jahrg. X. 1365. <strong>in</strong> c<strong>in</strong>eni Aufsatze voit Cantor:<br />

l'[ceu chien Codex des Kiusters 3:ilem, p. 2.<br />

27) Sci-itti di Leonardo Pisano. Vol. I. Liber Abbaci. p. 2.<br />

28) 1; c'rbett. Beitriigi' zut Kccr<strong>in</strong>ttiis tler Matluetnafik dN M ittelalt-ers.<br />

Berl<strong>in</strong>. Meyer & Millier. 1388. 3 0. p. 219-226.<br />

29) 1m dieseli.ce Zeit sche<strong>in</strong>t aucli die lti'utige Beiictttiutig Nuli<br />

ait l'gekom mon au so<strong>in</strong> vtuigstet s sagt Kuekce.'k iii semer Soit ii t ,,Pie<br />

]licchenkunsti lit Si 'ohjzc'Ij tttt]i ,Tait rh il nde rt. Berl<strong>in</strong>, Wi'idniantisohe Buehhatidiung.<br />

1874" p. 7. An<strong>in</strong>. , daas <strong>in</strong> c<strong>in</strong>cm von Johann Albrecht,<br />

Iecheuuneiccter an 011))X Wittenberg XIH1 ,.jm jar" hioi'ausgegehietten<br />

Reclionluch das Zeicheut O mit dent Natuen ,,Nulia" hezeii'hntt wird.<br />

30 Stritti di I .eonardo l'isanu. Vol. 1. Liber .Aljliaci. ,,. 1. (viii<br />

geutitor MOUS a : ii ria 1culdio us soriba <strong>in</strong> duana Liugec pro piatti s iller-


97<br />

atoiibus ad eanl conflueritihus eonstitufus praeesset. me <strong>in</strong> pueritia mea<br />

ad se uenire faciens, <strong>in</strong>specta utilitate et commodifate future, ibi mu<br />

studio ahbaei per aliquot dies store volait et doceri. Vbi ex mirabili<br />

niagisterio <strong>in</strong> arte pci' noue<strong>in</strong> figuras <strong>in</strong>dorwn <strong>in</strong>tiodtictus, scient.ia art.i<br />

<strong>in</strong> taiifum <strong>in</strong>ihi pre ceteris placuit. et <strong>in</strong>tdllexi ad illam, qund quicquid<br />

studelatur ex ea apud ogyptum, svria<strong>in</strong>, greciam. siciliam et pron<strong>in</strong>cia<strong>in</strong><br />

(uni suis iiriis modi, cd que Inca negationis tam postea pemgrani per<br />

meittun stndium et disputationis didici contlictum. Sed hoc fotum etiam<br />

et algoris<strong>in</strong>u<strong>in</strong> atque ai-eus pictagore quasi errorem computaul respectu<br />

modi <strong>in</strong>doruni. Quare amplectens strictias ipsum modum <strong>in</strong>dorum, et<br />

fIttentiue sttnIns <strong>in</strong> eo, ex proprio sensu quedam arlilens, et 1ucdaiu<br />

efiam ex subtilitatibus imclidis geornetrice ai'tis apponens, su<strong>in</strong>maui huius<br />

libri, quam <strong>in</strong>telligibilius potui, <strong>in</strong>. XV. capitulis dist<strong>in</strong>ctam eomFonel'e<br />

lahorani, fere omnia que <strong>in</strong>serui, enta prohatione ostendens, ut extra,<br />

perfecto pre ceteris mode. haie seientiflm appetentes <strong>in</strong>struantur, et gens<br />

lat<strong>in</strong>a de cetero, sieut h:oteiius, aIsque dia m<strong>in</strong>ime <strong>in</strong>ueniatur. Si quid<br />

forte m<strong>in</strong>us aut plus juste ui ne'ossai'io <strong>in</strong>termisi , mihi 'lepiecor<br />

md ulgeat tir; cutis nemo titj qui nifio careaf, et <strong>in</strong> omnibus undi1ue sit<br />

cireumspeetus.<br />

31) Per Titel me<strong>in</strong>es Exemplars Von Adam Riese lautet (das Rheli-<br />

1cm isf i.ibrigens durehwog tilt dentaehen Buolistaben gs'1riokf:<br />

.,Rechenijueh . AntI L<strong>in</strong>ien vnd Ziphron . mn alIerl 1 Inndtierung,<br />

Geschefften vnd Kaulltuaunschafft. Durci Aulani Rysen. Mit noweti<br />

kil istiichen Rege<strong>in</strong> vund Exeni pe<strong>in</strong> gemeliret , h<strong>in</strong>hait fiirgu 'steltetu<br />

[egisteis. Visier und \Veclisclruton kiiustlïeh uni gerecht au icuhen,<br />

a1i . s d'ut Quadrat, Durci die Arith metie vnd ('ometri. V é, ii i' hait<br />

I lei n Matliomafju'o aU Frflh1(kfl11't hu'srhriben. Zu Franc, lud I lir.<br />

Egenolfi". 80. P<strong>in</strong> Angbe des .iahros fehlt. Auf dci' Riicksoito des<br />

Tit'lblatt.s fo]gt dot ..lnhalt di hechenbiirtileiis". Pas Iliiclile<strong>in</strong> 1sf<br />

nach Art dci' llandsehrilteu nicht Se if en - son<strong>der</strong>n BI att wcis' juag<strong>in</strong>iert,<br />

Auf Foi. 6.3. dei , s. g. Regula falsi, ist au les's .,Nacii<br />

diser vnuiorrichtung kanst du auffs beheudest aile Exempel 11111 .1er F'alsi<br />

maclien. Wuillest solich Biielile<strong>in</strong> vund kurtze erkiirutig jetzt. w'lehes<br />

mii zu<strong>in</strong> an<strong>der</strong>u niai iflSsC aussgelieu, au danck n nnemen, w il] ii li verdiciteri<br />

vnd dir auffs eliest ich mag, die Practica nacli aliwa lleiss berauss<br />

sti'eiehcn. Datons auff Sanet Annaberg, I)<strong>in</strong>tag naci Martial mi jar<br />

M. P. XXV." 1)as vorliegonde Biichleiu ist aise die andie, d. li.<br />

zweite. Autiage. o<strong>der</strong> e<strong>in</strong> unveri<strong>in</strong><strong>der</strong>ter Abdruck deunliuon. Aut<br />

t<strong>in</strong>s genannte Biatt foigt auf tiem niichst.eu, Fol. 64. e. rioch : E<strong>in</strong>e kurtz'<br />

vnd gevisse Regel, Wie manu soll ]Sil'lICn den vmbki'eyss, wio vil Mcii<br />

wegs die Eiden ger<strong>in</strong>gs v<strong>in</strong>bhoi', nid strack vberzwerch, halte". Es ci'-<br />

giu'lit sich ais tmfang 540) ..teut.schor <strong>in</strong>eii" und ais Durclimesser (liii<br />

<strong>der</strong> A n uahm e r - "_) 172S . Moiie I. Pat n folgt u ute r l"ertsel 'Ii iig<br />

dci' bisherigen Pag<strong>in</strong>ierung die Abhcndluug von Ei'hart H'Ini tiber die<br />

7


Ausfiihrung von Mes.sungen, bis Fol, R4. . Mit 'nrr!irirt En!.<br />

zu Franekfurt bei Chi'. Egenolif, Ar<strong>in</strong>o 1551. 1m Merben L . Es ist vi'lloieht<br />

Manehem orw<strong>in</strong>seht, anch die Vorrede des alf.en Rechen rit eist.ors<br />

zu verneh<strong>in</strong>en. Sic ist Uborsehriehen ,Xorred <strong>in</strong> dis IèClieiihLitlL,<br />

Adam fliscn und laut.'t .,Wie hoeh vol] nilten soi A nthmetice, vi<strong>in</strong>d<br />

<strong>der</strong> gantzen Mathernatisehen Kunat, kan mar<strong>in</strong> hiorauss Ieichtlicli ci'-<br />

messen, da.ss niehts hest'hen niag, so aicht <strong>in</strong>if. gewisser zal und ruas<br />

veleynt ist. Dass auch keyn fi'ie Kunsf, on gewisse Mensuren vnd Proportion<br />

<strong>der</strong> zalen se<strong>in</strong> mag, Derlialben hillii'h Plato, ils ciii haupt <strong>der</strong><br />

Philosophen, ke. y iien mu se<strong>in</strong>e ehiiI o<strong>der</strong> andcrn ki<strong>in</strong>sten ziigelasson.<br />

de y de y rail nit orfarea were, aLs dem nicilit mii g! ieh, irgent lan e<strong>in</strong>e r<br />

Kunra zrizunvitien, Ï)ispatirt vnd bestendiglich besehleust, dass on A rittimetiea<strong>in</strong>,<br />

\1risieani vnl Geonietriarn , welehe mn dci' zal gegri<strong>in</strong>det,<br />

niemand weise rnôg priantwerden. I)ann dise kunst, wie .Josephus<br />

schi'eibet, nit von menselien, son<strong>der</strong> von G.tt olien lierai) gegeben ist.<br />

Welehes wol besunnen hahen die Greei, 50 sic mn e<strong>in</strong>e<strong>in</strong> sprichwort<br />

ii'gcnds chiera groas lob aller ki<strong>in</strong>sfn zumesseri wolten, spi'aehen Er :<br />

Ianri zelen. Auch obgcnannter Plato zu c<strong>in</strong>er zeyt gefiagi- ward, -'vo<br />

dureh ohm mnenseh andre Tliiei- vberfi'ette, geantwortet t<strong>in</strong>t: Dass ci'<br />

recl<strong>in</strong>en kali, viii verstand de y zalo hab : Âlsir dass Recl<strong>in</strong>en ciii fnndanient<br />

vund s-rouit aller kiiiist ist, Dann on zal rnag keyn Musieus<br />

se<strong>in</strong>en gesang. hoyri Geometer se<strong>in</strong> niensur volibritigen . Àneh keyn<br />

Astronomnus den lanif des lli<strong>in</strong>iiiels erlenrien. Dergieii'hen an<strong>der</strong>e ki<strong>in</strong>st.<br />

Isiclorus sprieht ha hirt die zal von dcii d<strong>in</strong>gen, so vei'goheri sic. Vncl<br />

es sei keyn un<strong>der</strong>scheyd zwischen menschen und unverri!<strong>in</strong>lîrigen t.hieren.<br />

danri erkrrntnus <strong>der</strong> zal. Derbalben die k-unst des flèchens :uidvreii<br />

froien kt<strong>in</strong>sten hillieh fiirgesatzt wiirt, Angeseh<strong>in</strong> das :<strong>in</strong>ilcrr ki<strong>in</strong>st diser<br />

nit <strong>in</strong>ange<strong>in</strong> miigeii . Derhalbcn balle ici ci ri geniry n leieht Dii :11 lei n<br />

zusaruengelesen Cii r .1 011go anliehendo Sc'!iiilei , auff di L<strong>in</strong>ien uni<br />

F'dei'u, ni i t. anluangenden 'lu <strong>in</strong>eri Regeluu und Exe<strong>in</strong> poli u". N a 'h dey<br />

Vu-redû konunit die Piemerkiung ..Anfengliclu volgen ilil , Aigoristi.eluen<br />

Spec'ies", uni zwar ist die oiste (las: .,Xu<strong>in</strong>erirn". wobei clic Erkli.rung<br />

gugelien wird ,.Tlevst zelen, T.eret wic manu iogliche zal schreibu'uu viii<br />

aussspreehen sol, Dai'zu gcluireiu zolien figuien also besehi'eibeuu. 1. 12. 3.<br />

4. 5. 6. 7. S. 9. 0." Auch llurt A. lise das Rechneru auf dciii Reohonbrette,<br />

jedoeh mir k urz. Tu <strong>der</strong> Vourede f<strong>in</strong>ie! na<strong>in</strong> alt ciii iugs an ver'-<br />

soi iedenen (itou Bezug geni hmm en an C t'4! ellen dvr Aiten und begei<strong>in</strong> t<br />

AiikIi<strong>in</strong>gcui an clas Pr000mi ion zur A rilli <strong>in</strong>otik les Boit iris und die Lehru<br />

vo<strong>in</strong> Quacirivium. Zugleicli aber aucli stellt Vise das ]teoluien ais eiuen<br />

Teil dci' ganzen Mathemiutik, uni ais zur Aritliaetik gi.luiirig. un, iva.,<br />

die Grieci I ni nioht t.liaten. Die NulI i-echnet or hoi'eit.s zu den iilirigent<br />

ZahIzeiclion e<strong>in</strong>en leson<strong>der</strong>en Namen fur sic neniit or mdci!, sondei'n<br />

hilft sich auf an<strong>der</strong>i' W'eise. Die e<strong>in</strong>zige hierlier gehiirige Stelle. Fol.<br />

:i. &, mute! ni<strong>in</strong>ilicl ,,Koiuipt dii' dra<strong>in</strong> Ciii' '-ille zal zu soluiiben. 80


99<br />

chtei rLi Irivst ZLIIO eir.n wrt aber aussgolasseo das tausent,<br />

hundeit. zehen oer eiiis, So setz an die soibige stat e<strong>in</strong> O. vie hie<br />

zuschreibeu, fi<strong>in</strong>f irnd zveutzig tausent vrid siben md dreissig, satz<br />

25037. Aise wiirt fOr das hui'<strong>der</strong>t cm O. gesehreihen", Mie Zahireiclien<br />

hezeichnet et- aniser auf (lem 'ritel zwar ais ziphren und<br />

zwe<strong>in</strong>ial. auf Fol. 3. e. und Fol. 8. P. ais ,ziffern", sonst aber stets ais<br />

.Jigurn", <strong>der</strong>en er aise (mit <strong>der</strong> Nuit) zehn annirnmt.<br />

tionnéesvivestre 32 Oeuvres de Gerbert, pape sous Il, le nom collationes<br />

sur les manuscrits, précédées de sa biographie, suivies de notes<br />

de critiques & historiques par A. 011eris. Clermont - Pd. Thibaud, i<strong>in</strong>pr.<br />

- Libr. - editeut und Paris Cii. 1)unioul<strong>in</strong>, libraire. 1807. 40.<br />

33) Eut Vierteljahr, nachdeut mo<strong>in</strong>e <strong>in</strong> 28) erwiihnte Sehrift orsehieiien<br />

war, erhielt icli aus Petersburg ciii (erborts 1-iv efe behaudeludes.<br />

<strong>in</strong> russiseher Sprache verfasites Werk zugesandt. Des Pussiselien<br />

au Ineilleni Bediujerti unkundig, wiirde ich nicht e<strong>in</strong>unal doit Nauten des<br />

Vt.rfasseis habeit entzifferu kniieji, iveun midi nicht e<strong>in</strong> beiliegemi<strong>der</strong><br />

deutseh gescliriebener Brief dahiu anfgcklmirt hhttc, da.ss ich demi damnais<br />

soeben erachienenen ersten Teil dues von Nicoiaus Bubnov <strong>in</strong> Petersburg<br />

verfaïsteti Werkes iiber Gerberts Briefe ver ciir h)itte. Der z'veite<br />

und (Iritte Toil iblgten iiii n i0hsten Jahie miacli, aile<strong>in</strong> vieiliieiit wii lic<br />

itit noeh uvule über don Zweck des Wei-Les ha 1)unkdti se<strong>in</strong>, i.umiti<br />

du e<strong>in</strong> t<strong>in</strong>ter (lo<strong>in</strong> 7. Jaunir 1891 an Herrn Bnbnov t<strong>in</strong>ter Semer mir<br />

188 angegolionen Adresse von mir abgesandter Brief ais unbesteiihar<br />

zuriictkam, woun mir miieht au! andre \Veis Aufklhrung au Teii geworden<br />

'ware. l)ureh chie mir ha .Tah vo 1800 zu I j esichte gekonii an.<br />

K.--u nt.erzeichneto Rezension <strong>in</strong> Zarwkes Lii mrarischemn ( ''ii -dblatt<br />

Ni. 13 ara 22. Mirz 1800. Spaite 428-49 niuiuhch wiri Oh<br />

aufiticrksani auf L-iii laid nacli dent iii I htiovschwi erieliienones FrauzhsisrlI<br />

verfasstes Werk hier denseihen egenstaitd:<br />

34) Lettres de ( emIiert (983-997), 1 iljIie avec une <strong>in</strong>trohwtion<br />

et des notes par Julien }lavt. P<strong>in</strong>s, Aiplic<strong>in</strong>se Piemni. éditeur, 1889.<br />

80. In <strong>der</strong> ,,Introduetion'. p. X LIT-1. LVI. beriehtet hier liavet:<br />

whlimwid se<strong>in</strong> eigenes hier vorhegeimdes lluch siuh aoeh unter <strong>der</strong> l'us e<br />

l.iofunden haie, cci das t<strong>in</strong>ter :13) angeliihrte cisehienen obgleiehi dusseibe<br />

<strong>in</strong> russiseher Sprache abgefasst soi, haie or docli ke<strong>in</strong>e MOIte goscheut,<br />

es au verstehen, er zolit dci» Fleisse und dom Scharlii<strong>in</strong>c des<br />

russisehen Verfassers aile Anem'kennnng, et- eralhit, liabe lait dent cibon<br />

brieflieh verkehrt und erkliiri offen, <strong>in</strong> den wichtigsten t(iken stim<strong>in</strong>e<br />

or mit dieseni imbere<strong>in</strong>, <strong>in</strong> nianehen jedocli sei ev ami<strong>der</strong>cr Mi<strong>in</strong>ung. Ici<br />

glaubo nichts l'ber!liussiges au thun, wenn joli eiiiige Eigelaisso dei<br />

heiden neuesten Forsehutigen, wolclie erst Licht au! Uenbents Briefe<br />

vcrtcii und vicie Dutikehheifen aufliejien. tuer <strong>in</strong>iticiie. Dii ito be<br />

stout dar<strong>in</strong>, dais man nioht p<strong>in</strong>siolit. ivli ii mnïglioh goivisen. zumn<br />

Zwecke <strong>der</strong> versehiedenen von durnselben nach leu y ;o1iiedeusten<br />

7*


Oo<br />

L<strong>in</strong><strong>der</strong>ii, Frankreieh, Deutschla'd. JtaP:i. Spanicit. ni-l1tf1ten <strong>in</strong>i<br />

Narrion e<strong>in</strong>es An<strong>der</strong>en gesehriehonen Briefe zu samnietri. Havet, und<br />

mi \Vesentlicheri mit ilim iibere<strong>in</strong>stimmerid Bubnov, sagdn nun hierüber:<br />

cia solclies V orfahreii wiii'de allei'd<strong>in</strong>gs unausfiihrbar gewesiii<br />

se<strong>in</strong>, alle<strong>in</strong> (ierhç,rt. (lOfli liej rien ViOlCi) mitunter wielitigon, Angelegenheiten,<br />

iiher welche or sioh zu husse<strong>in</strong> batte, dai'an gelogen se<strong>in</strong> musate,<br />

zu wisse-ti. Was or den Eiiizetnen mitg-eteilt hatt.o. '<strong>in</strong>tretenden Faits<br />

aueh diesen gegenfiher sicli zu rechtfertigen, hehi'lt, worauf aneh dnze<strong>in</strong>o<br />

Stellen ti<strong>in</strong>weisn, von se<strong>in</strong>en Briefen je eiIIPn Entwnrf rurGek<br />

und howahrto diee o<strong>in</strong>zelnen BIiit.ter. natiirlieli <strong>der</strong> ZeitTolge mcli ge_<br />

ordimet, aoL Diese Sammnlung hat (erhert wahrshe<strong>in</strong>lich nachdemn ur<br />

Papet geworrien, se<strong>in</strong>em Freunde Constant<strong>in</strong>, damais iiodi lioIasta'n-.<br />

<strong>in</strong> St. Benedict ait dom Loire, spitter Alt des Kiostors St. Mu'smu<strong>in</strong> (Munastoriuni<br />

Mieiacense) bel Orleans, iibe,ehickt. ulemselhcn Uomistantimu,<br />

dciii or se<strong>in</strong>en Libellas de numeroruni divisione, und seirien Bi'ief iiher<br />

die Horstelluimg e<strong>in</strong>er }Iimmolskugel, zusandte (Olberis. p. 349— -p. :1r6<br />

p. 479--p. 480) odet' zugesandt batte, und dieser Imat, bevor cm das Orig<strong>in</strong>al<br />

znriieksanclte, doc Abschrift diesel- Sa<strong>in</strong>mlung niachen lassen und<br />

zurdckbehalten. Dies'è Abschi-ift, ist, wiihrend as Orig<strong>in</strong>al vorloi'en gogangen,<br />

w-ahrsehe<strong>in</strong>tich auf unm-echtniiissige Weiso <strong>in</strong> <strong>der</strong> 2. Iliitfte des<br />

1G. Jahrlmumm<strong>der</strong>ts von St. Mesmn<strong>in</strong> weg und nach vcrsclmi pdpimen Besitzemn<br />

sehiiesslicli an die Universitiit L'den gekonimon. Bei dcii schwierigen<br />

und svceliselvollen Vei-hiltnissen. mit cnen Gerbert se<strong>in</strong> ganzes Lehen<br />

L<strong>in</strong>g zu r<strong>in</strong>gemu InitIe, wi i-d mali es wolil begreiflich f<strong>in</strong>den, dace or Voi'-<br />

kchmnngen traf. mes geuisse Paiiere c<strong>in</strong>geseimoim weiden konnten. chue<br />

ihn ljloszustelIen, und dace et , zu iliesoni Z'veeke die 01100 'rwithnton<br />

utiviirfe semer Bride iiberarireitete uni miter se<strong>in</strong>en Augen ablhesen<br />

liess. en dass sic 4cm jungen Kaiser Otto III. vorgelegt werden konnten.<br />

l)ahei wandte ci' an manchon Stolleuu e-<strong>in</strong>c Goheim- odor Sehnell-Sehrift<br />

mn. il. h. nii'lut etwa die sonst t<strong>in</strong>ter dciii Namen ,.Tironisehe Notea"<br />

uckannte, eonr'i-n eiue an<strong>der</strong>e, mir <strong>in</strong> Italian, ivac allerd<strong>in</strong>gs, wie Havet<br />

eagt, Buhnov besti'eitet, und mir <strong>in</strong> <strong>der</strong> zweiterm Htill'te des 10. Jalir-<br />

Imun<strong>der</strong>tsangewandte und vectandene $ilben-Selirift. Die Entzifl'ei'umig<br />

<strong>der</strong>selben, die clac \"ei'sti<strong>in</strong>dnis dci' Gei-l'i't'sc'heim Briefe amisseroi'dummtlich<br />

ei'schwei'to, iet dcii heiden Gelehrten bis anf wemiige zveifethaft gohuiebene<br />

Punkte gr'lungcn. Auch cliese zweitc', von (erbei't selhst vorgenomnwim&',<br />

'hei-arbeitung semer Briefe ist voiloien gegangen, ehenso<br />

e<strong>in</strong>e ,-},eilmrift (lm'i'scilJei), dli' fji u' don Uni-huai und Hibliothekar Ciisar<br />

Barormius von s<strong>in</strong>e-ni t"i'eunJe. 4cm Letirei' Louis' NUI, Nie-clac Le<br />

Fevre zwischen 1602 1111(1 1605 augel'em'dgt und ihmrm von Pais nacim<br />

Rom zugescliiokt van1; e<strong>in</strong>e dritte Ahehrift und Collation aber siud ci'-<br />

halte; erstere f<strong>in</strong>det sich <strong>in</strong> Bom. M'as endlieh die Reihenfolge dci'<br />

Briefu beti'ifft, so weiss man lucrùber nichts Sichei'es. 'la sic nie-lit clatiert<br />

sud, alle<strong>in</strong>, wh' au-li liai-et 15il1l0l'lt : ist CY scion von Aumfang an raimi'-


101<br />

il, da-se <strong>der</strong> Zeit nacli <strong>in</strong> dci sel heu Urduuug auf e<strong>in</strong>an<strong>der</strong><br />

Igen. die ie ili ( erbeits Verzeili nis niugeilomniori haben. wid <strong>in</strong> <strong>der</strong><br />

That zoigt, naeh haret, c<strong>in</strong>e genauere ljntersuchung, &lass von den 180<br />

iten Brieïen je<strong>der</strong> jauger se<strong>in</strong> mussais <strong>der</strong> vorhergehende, aber hltei<br />

aIs (1er naehfotgcncie. Von ila an jedoch trifft dies nieht mulir zu, alle<strong>in</strong><br />

die ganze Abweiehnng erklhrt sich, wenn man siøhen auf c<strong>in</strong>an<strong>der</strong> folgende<br />

Briefe art due an<strong>der</strong>e Stelle setzt; es liegt daher die Annahmo<br />

iralie, dass diese dureh irgend e<strong>in</strong>en Zufail an c<strong>in</strong>e an<strong>der</strong>e Stelie goko<strong>in</strong>men<br />

s<strong>in</strong>d, ais an velche sic gehiiren. Die Willkiir aiso, mit wolchcr<br />

<strong>in</strong> don rersehiedenen Ausgaben die Anordnuiig dur Briefé getroffon ist<br />

ist jetzt <strong>durch</strong> die acuesten Foischungeii beseitigt und die Zeit <strong>der</strong> Ah-'<br />

fassung <strong>der</strong>seihen mit geniigen<strong>der</strong> Sieherheit festgestellt. Picas mag<br />

IL<strong>in</strong>reiclien, uni (lie Auf<strong>in</strong>ei'ksa<strong>in</strong>keit auf die beiden ne,rern Werke au<br />

leuken.<br />

35) Jeh bed<strong>in</strong>ne midi absichtlich gerade dieses BeispieLs, weii <strong>der</strong><br />

airgefiihite Biief die \Voite enth1t: ,.ljnius anni tria (iivera imperia<br />

super te, doceat lune vides fallacia et <strong>in</strong>constantia", ans doue ilavet.<br />

p. XII und p. 15. An<strong>in</strong>, 4. mit Recht, wie mir sche<strong>in</strong>t, pgen Bili(l<strong>in</strong>ger<br />

Il. 70--71. Awn. 218) folgert, dass Oerberts Aufenthalt <strong>in</strong> Bobbio niclit<br />

gana I .iahr gedauei't habe. Zug!eich begreift es sieli bei se kurzeiu<br />

\rerweilcn da.selbst und bei su schwiorigon Vorhiiltnisen, vie sic Gerbert<br />

dasolhst vorfand, ieicht dass <strong>der</strong>selbe <strong>der</strong> dortigen Bibliothek, lalla sic<br />

iiberliaupt schon vorhauden war. SO get<strong>in</strong>ge Beachtnng sehenkte (vergi.<br />

<strong>in</strong>e<strong>in</strong>e Schrift: .,Gerbert". p. 75.)<br />

An<strong>der</strong>s aber liegt die Sache luit dom Briefe (VIII). [701. 8. Perselbe<br />

ist n'aeh 11avet gegen Ende 1 uni 988 Von Boijliio aus an don Erzhisehof<br />

Adalbcro von Reiius geschrieheu uni torboit teilt deniseihen<br />

hier mit, er habe iii ?,fantua ,,praueiarissima quoqUe figurai-uni goometriac"<br />

gefunden. Havet setzt. mn hitizu p. 7. \ nui. 1: ,,Gerbert désigne<br />

sans doute bi le mnusenpt des agr:menere. lat<strong>in</strong>s, au j nrd'hui sous le<br />

nom d'A,ceianus. Ce manuscrit ....appart<strong>in</strong>t jus'm 1 u'au XVe siècle<br />

l'abbaye le Bobbimm, wobei ci sicli auf die Seiiriften <strong>der</strong> rimmisehen FelUmusser<br />

von lilumo. Lachmaun und Itudorif hezielit. Ailuiti venn scion<br />

keiu triftiger I runcl Jafiir vorliegt, vie ici un Piogramni des Reaigylunasiums<br />

au Eisenach. 1880 <strong>in</strong> <strong>der</strong> Abhandlung: zut' Boetius-Frage.<br />

p. 2 ause<strong>in</strong>arimler gesetzt habe, ans den Woi'teu, welche den oben go-<br />

I]almion unmittelbar vorhergehen, auf dits Vorliandense<strong>in</strong> c<strong>in</strong>er voit<br />

Boctius verfa.ssten (ièo<strong>in</strong>etrie au schiiessea, \vie Cantor, math. Beitr.<br />

p. 183. Gescim. d. Math. ]J. 740 thut; su liegt voliends ke<strong>in</strong>e IJrsachc<br />

ver. diese \\Tom.t , seibst auf don Arcerianus au beziehen. 8ie s<strong>in</strong>d eben<br />

su nukiar muid uudentlieh. dass titan ans ihiien ailes MJghche folgern<br />

karmn. liL LIre<strong>in</strong>elil Uci'bei't". p. 47-80, <strong>der</strong>m Haret p. Vil. Aiim. 1•<br />

citiert, f<strong>in</strong>dlet man die Frage, oh ilem' Arcerianus scion zur Zeit (erImerts<br />

<strong>der</strong> Bibliothek des Kiosters Bobbio angehi$rt habe, oh ci hei <strong>der</strong> an-


102<br />

gel thit von I ' tjrhwt herri Itrenleni (iconietrie, vorausgesetzt, dass diese<br />

dberliaupt ciiten e<strong>in</strong>heitlieheii Verfasser habe, virk1ieh sel b s t benutzt<br />

worden soi, o<strong>der</strong> oh nicht etwa c<strong>in</strong>e Variante n, an cire Le s a r te n<br />

u. s. w. o n t h al te n do Recension zu Grande golegen babe, ibid. p.<br />

fit, 63, auf da-: E<strong>in</strong>gehernlste erdetert. \rpflJi aber wirklirh die fraglicite<br />

Hatids':ltrift nier Arcerianus witro, soUte ibm Iann Gerbert niclit<br />

licher an Adaihoro, an don er ja soehen sehrieb, nach Rheims, wo se<strong>in</strong>e<br />

Bi.icher <strong>in</strong> versehiossannen Ka.sten lagon, Epist.. (VIII) [76]. 8. Aiim. (i<br />

geschiekt haben, ais class tir ihn etwa <strong>der</strong> Bibliothok zu Bobbio geschnrikt<br />

!littte, von wo or e<strong>in</strong> halhes .iahr spitter flbchteii <strong>in</strong>usste Und welter<br />

kommt es, dass mari ihn <strong>in</strong> item alten Katalogo nier Bohhiensur Hihhothek,<br />

don aueh lEavet erwithnt, nicht genannt f<strong>in</strong>det? p. 69 70, 75-7(j.<br />

36) In eiuor Artnwikung 5. setzt Havet. de<strong>in</strong> Namen \Varneriu<br />

zu ..Personnage <strong>in</strong>connu. Nuit siud nacit B.d<strong>in</strong>ger 1. e. p. 22. wie<br />

ans se<strong>in</strong>en Worten .,Uuar<strong>in</strong> iGuarner. Warner)" hervorgeht. (uarïrn,<br />

Guarner, und \Varner nur verachie<strong>der</strong>ie Formen les Nameits e<strong>in</strong>es unit<br />

desseilen Mannes, Derseibe Guar<strong>in</strong> vir1 auch <strong>in</strong> E1n. (XXVII). [2V II.<br />

28. Anm. 3 und (XLV). 15 7 1. 15 urwiihrit, Indetit also Havet hier au<br />

Warnerius h<strong>in</strong>zuselzt ,,Personnage <strong>in</strong>connu" giebt or au verstehod, dass<br />

ibm Bcidrigeis Etymologie niclit ric:htig erseheitit. ])ie Iledeutung des<br />

Mannes aber, uni don es sich handeit. rnag es entseliu1dig<strong>in</strong>, venn ich<br />

hier otwas ausffihriielier l'<strong>in</strong>, ais ieh sornt se<strong>in</strong> wiir(lo. lch sI(itze <strong>in</strong>ich<br />

dalici auf foigende Werku:<br />

e) \Faiea Ilispanica, sive limes Ilispanicus, Autore iliustrhsimo viro<br />

Pitru de Mai-es. I'arisiis MDCLXXXVIII. (heransgegehn von Hamac).<br />

Fi:!. Mit o<strong>in</strong>r Karte <strong>der</strong> 81 animh, n Mark Ais nutmiïeh, Si) lautet die<br />

Vonede, die Zeiwcirfnis.se zwis,licn F'rankreiult unit Spanien he<strong>in</strong>diet<br />

waren und M. sg. Pyrn'niiisc.he) Friedo den 7. Novenihor 169 vom<br />

Marquis de haro von spanisoher unit de<strong>in</strong> Card<strong>in</strong>al Mazar<strong>in</strong> von Iranzôsisoher<br />

Seite auf e<strong>in</strong>er <strong>in</strong>sol des i"liisschens Bidassoa gesehiossen<br />

wurde, wai-en Verhaudluna-en über di' Grenais vorhergegangen zsvischeit<br />

don Abgeoidneten ,tosct Romeus F'errerius und Michael Saiha de Valpillera<br />

voit ISeiten Spaniens, uiicl dom 13isn!rof Iiiaevntiius Serronius und<br />

Erzhiseliof von Toulouse I'etïus de Marea von S itn Frank.ieiehs, whIi<br />

letztsaier von 1644-1651 don wichtigstcn Vieil <strong>der</strong> spanischen Mark.<br />

clic L'rov<strong>in</strong>z Catalonien. verwaltct batte. Se<strong>in</strong>e Aufzekhrungen vuiden<br />

lauri 16h8 von Baluz. demi Bihliofhmnkar von Nazar<strong>in</strong>s Xaclifolger,<br />

(.'clbert. lterausgegehen. - lia <strong>in</strong> diese.jn Werke jede Seite <strong>in</strong> awel<br />

besonul,nrs pag<strong>in</strong>ierte Coloriitua gespalton ist, citicre ic'h nuch diesei'.<br />

Ii) Acta Sanctoruni (ird<strong>in</strong>is S. Bonedic.ti, <strong>in</strong> saoculorum classes distribrita<br />

Sanjenluni V. ( uod est ai) Christo CM. ail M. 1). .Johauries<br />

Malit iloji absolvit. illustrant. .'lirfltque eutn <strong>in</strong>dicihus necessariis. Lutotiae<br />

Patisiorum M. DCLXxxV. Fol.<br />

c) Annales Ird<strong>in</strong>is S. Jienedicti. Auctore 1)omno Johann


il: J l etc- lii tU -. cieplectens tes gostas ah anno Christi<br />

'(XI XX li. ad annuni MLXVI. mcl. Luteciac Parisioruni MDCC.<br />

\I. Fol.<br />

Ich lasse zuniclist e<strong>in</strong> Paai SteJien über (a.s Kioster Cusan. su-<br />

'Lu<strong>in</strong> über ivar<strong>in</strong> und die verschiedenen F'ormen so<strong>in</strong>es Naniens folgeri.<br />

Zunhchst licst man <strong>in</strong> dent mit a) bezeicl<strong>in</strong>eten Werke<br />

col. 302. Es tempestate (n8rnh(;li Aune DCCCLXXVI), si ruiquam<br />

ttlià. experti stuit iiicolao valus Conflueutitiac vers esse. juse de Toti<br />

fïitvio prodidit Mols, larvu<strong>in</strong> tiurnen, ubi accrevit , esse persaevuln.<br />

Cires annu<strong>in</strong> eni<strong>in</strong> DCCCLXXVIII adeo <strong>in</strong>tumuit, ut tien solum se ipso<br />

non eaperot, sed etiam cunctani subnieigeiet av<strong>in</strong>e vastaret regione<strong>in</strong>. Unde<br />

votera temiioru<strong>in</strong> illoi'u<strong>in</strong> acta hanu Tetis exundatiutte<strong>in</strong> vocate soient di-<br />

Iuviuni;...Tum ergu destnietuni est monasturiulu Exalatetise<br />

monachi superstites decreverunt se suaque <strong>in</strong> alium locum transferie, oiegoruntque<br />

prolitelea villam Cuxatiani - . . . Haec sunt <strong>in</strong>itia & piimordia<br />

monasterii Cuxaneusis.<br />

col. 900. Acta cmsccra/ionis Ecciccsiac mm,astcrii cusancnsis<br />

Pio<strong>in</strong>de igitur Pr<strong>in</strong>ceps 1uondani Soniefredus divjiw aftlatus spiraru<strong>in</strong>o<br />

<strong>in</strong>ter cetetus specialiter eiegit quendam coenobioluiti . . . . <strong>in</strong> valle Ccii-<br />

Iluentana <strong>in</strong> louent quem Coxanu<strong>in</strong> dudurn vomit vocitare vetustas sitwu<br />

* . . locavit ihi Abbatoui egiegiu<strong>in</strong> no<strong>in</strong>e m Uuar<strong>in</strong>uui, qui ecu ut sydris<br />

lueidu<strong>in</strong> affut<strong>in</strong>i vibrai-e satagit COSmUIII.<br />

col. 1072— col. 1082. Gariae mena clii Ca.vancnsis cpi.rtela ad<br />

Oiitam Episcapum .4uscusem (lc <strong>in</strong>itiis Cuxan<strong>in</strong>sis - dc sacris rcliqy.iis<br />

<strong>in</strong> co custdtis . . . . Licous \rvari iills ejusdaui fuirdi religiosus Abbas<br />

.jus <strong>in</strong> IOCO nempe ra]Jitur, ut decuit, angelus vel caelestis homo<br />

Vvai<strong>in</strong>us.<br />

Die bi Hiidiuger p. 24. Anni. t) und 9) citierte Stelie <strong>der</strong><br />

Monv<strong>in</strong>. tierni. Tom. VI, iiiimuich Monvm. Ger<strong>in</strong>an. S cii t. Tout. 1V <strong>in</strong><br />

dom Aufsatze: Ex vita S. Romualdi . Auctore I'etro Damiaiti. Edente<br />

Waita. p. 346--p. 854 lautet:<br />

p. 848. Zeile 20-22. 32-36. Quidam aute<strong>in</strong> venoraliilis abbas,<br />

uar<strong>in</strong>us eo<strong>in</strong><strong>in</strong>e ex ulterioris (;alliae 8) J<strong>in</strong>ihus orationis gratia per diversas<br />

mundi reg<strong>in</strong> tes peiegi<strong>in</strong>nre solitus est .....I pst autem post<br />

coniugem remaitemie. Lis de suis thesauiis quac sibi videbautur ablatis<br />

co<strong>in</strong> quodam suc, fa<strong>in</strong>iliari Jolianne Urautlenico qui itaefatae cutiuratiojiis<br />

conscius fuerat et co<strong>in</strong> tribus illis beatis juos Pl50110sui1110s navent<br />

ascenulit. de<strong>in</strong>de Gallia<strong>in</strong> ad monasterium abliatis Uuar<strong>in</strong>i 9) tuagnus conversus<br />

aufugit, mit den An<strong>in</strong>erkungeu von Peitz:<br />

) Nempe ex mnonasterio Coxanense <strong>in</strong> Catalonia. ut ex praedieta<br />

I'ctri [iseoli v<strong>in</strong>t constat.M AB. cfr. Acta V. p. 533. cfr. Clir. Sagoru<br />

p. 72. ubi Il uuai<strong>in</strong>us vene<strong>in</strong>hiha abbas saticti Michaulis monasterii, quod<br />

<strong>in</strong> Aeu1uitaiiae partibu <strong>in</strong> loi o qui vocal tir usarium situ iii mnacere deoernitur",<br />

appèllattu.


1ft1<br />

) cfr. <strong>in</strong>fra. o. 11. .4iiv. qu; ' w w , L'(,1;! u <strong>in</strong><br />

demi Gaiiizrm partibus era1 s/, cniu.s <strong>in</strong>re ,nonasttriurn quoque Jraedicli<br />

Guar<strong>in</strong>i fuerat osium. Et de ipso idura u. 15 narrat.<br />

In dom oben mit b) hezeichnoten Werko !ahil1ons Ibide ich ni Iii<br />

bios wio he.i Iluditiger I. u. p. 4. Aiim. 8) angegriben ist., an ci ne r Stili.<br />

sonclern an violon andoieri erwji.hnr. : fr. 458. Ni. 82. oiiwii Vveiiiiliariii<br />

abbas: p. 49. Ni. 83. chien Vei<strong>in</strong>harius advocatus: p. 552.N i. 2.<br />

Abhates Vvar<strong>in</strong>us & Benedietus; y . 761. Nr. 3. Vvarnerius & Vvarennerius;<br />

p. 876. Ni. 4. Guar<strong>in</strong>us. Johannes Maurocenus (jedonfaik<br />

Maurogenus); un Index historiens c<strong>in</strong>eri Guar<strong>in</strong>us Abba.s Cuxanensis.<br />

e<strong>in</strong>en Gitar<strong>in</strong>us Abbas lJticensis, c<strong>in</strong>en Vva<strong>in</strong>erius Episoop. L<strong>in</strong>gonensis.<br />

etc.<br />

<strong>in</strong> (lciii mit e) ljzoichnetn \Verke Mal,illons enillicli leseii wir<br />

Il. 13. XXVI.W'er<strong>in</strong>harius sen \Veriiheru Fuldensis Abbas; Il. lb. XLII.<br />

War<strong>in</strong>us Coloniensis archiepiscupus bu Liber LIV. Il. 269. e<strong>in</strong>eii %Var<strong>in</strong>u,<br />

suii Guari nus episcopus Redonensis. 6. h. joui mdix peculiaris. p. 839.<br />

zufoIgre Rischof z ii Rennes, dom mdcx eneialk iiauh aber Ehachof <strong>in</strong><br />

Englamul. Alic<strong>in</strong>, dieser suhe<strong>in</strong>baie WiiLeistreit eikliirt dcli. wuiiii imian<br />

don Ii,toi'isehon Sehul-Atias von I'utzgcr, fi<strong>in</strong>izel<strong>in</strong>te Autiage. iiielefeld<br />

und Leipzig, Vullucen und Klas<strong>in</strong>g 1889, Kaite il, zu Rak zieht,<br />

woliui <strong>in</strong>an sich u] e rzuugt, dass Rennes <strong>in</strong> 6cr dai ii ais m iritkilwn MaiL<br />

liegt ; l<strong>in</strong> I nilux gene ialis treffen wir wuit,cr p. (7). chien ( unr<strong>in</strong>us vide<br />

(jarirrus Gai ucri us vide U uarnemius. \\'arnerius; Waririus vide (iarn us.<br />

Guar<strong>in</strong>iis; etc. etc.<br />

i'ilan sielit also -Mabillon iotiaulitet uaIi1ius, ( u r<strong>in</strong>us, Wai nus<br />

ai u l,.ntisch. und G uarnurius. (Jarniiri us, Wari ieiius anilororseits 14 10 j 011<br />

-fiiis.tii ii1entich, aber ais von don cisteren verse<strong>in</strong>edon, nnd ibm folgt<br />

ii avi , uni] wie mir .sehe<strong>in</strong>t. nul Redit. Die crstcri 1'or111 ist niimniicli<br />

die e iii f n e li e : War<strong>in</strong>. \Vor<strong>in</strong>. ro<strong>in</strong>anisiert G uam'<strong>in</strong> Weiirendoi,<br />

Suhiitzer, e<strong>in</strong> ahi. Mannsnanie; die lotatere ans dieseni und '1cm ahi,<br />

han, honi herr z u sa<strong>in</strong> ni en ge st zt , (s, I)eutsches \\r,iteri,tii]i<br />

von Karl W ei ga n il. (Jiessn. 1860. Zveiter Band, A.itiLei: Weiuer.<br />

Arieli stht iiiami niclit chi, vcsIiaIb <strong>der</strong>seibe Gerbent don Na<strong>in</strong>im obier<br />

und dorseih<strong>in</strong> Poison, dciii Ahte 4jerald 'les Kiosters Autillac l gegwiiiiier<br />

<strong>in</strong> Epist. (XV Il . [63]. 17 nut \\r a] .flcj.ius.. dciii Mdnohe 12i'<strong>in</strong>ii<strong>in</strong>d dessoihen<br />

Kiosters gegeniiber <strong>in</strong> ,<strong>in</strong>e<strong>in</strong> ungeflilir eimi .laiir spbtei geuchnielierien<br />

lnief,.' abor XLV). 157]. 45 mit ,.0 uar<strong>in</strong>us lat<strong>in</strong>isiert haben soute,<br />

su wilhkiirli,:h niait soust aiwh mit Eigennamnen veifu.hr.<br />

37) Jo1maiimms Wallis S. T. I) . . . . lue Algebra Tiuctatus<br />

Ihisli<strong>in</strong>icus & Practicus. Aniio 1685 Anglice editus, Nunc aufem<br />

Lat<strong>in</strong>e. ( )jierumn Mathcmaticorurmi Volunien alterum. ixuniac 31I)UXU11I.<br />

Cap. 1V. P. 16.<br />

38) Joli. AIlioitj Fabiieii Bibliotheca lat<strong>in</strong>a mecliac et iufimae


C).5<br />

i.iwi 'lwettgeuii. l'atavii 17. Vi.<br />

IIL P. 46.<br />

39) C. J. ( tirliaitit Diià Eiitd kutig dor î, fiIiùron Àualysi. Halle.<br />

H. W. SchmiIt. 1855. 80 p. 112. (le lilag I. welche das l'rograitnn<br />

lei Sehute au Salaweilel 18.,53 enthillt;.<br />

40) Zcitsuhr. Jahrgang IX. 161. lit ci icni Aufsatze von Friedli<br />

ii .. I tas Rechnen mit Colu<strong>in</strong>net t y et de<strong>in</strong> zehnten J ah rh utele r'<br />

_ .•\ttm.<br />

I Zeitsehr. Jahigang XI. 1866. In cillent t ufsatze von M.<br />

iii-' 111it•ji.1j': 1-larili. Soitit ilus Zeid und (arih. Sol<strong>in</strong> des Saut.<br />

u 36 237.<br />

42) Sci'itti di Leonanlo Pisano . puhbhcati ila Baldassarro lIon-<br />

(0m pagni.<br />

Volumen Il. Leonardi Pi-ani Prie-tics Geometriac Ed.<br />

liomna 1862.<br />

p. 1. I1ogasti a<strong>in</strong>ice dom<strong>in</strong>ice et revoienle tmiagisI . t. ut tibi libretti<br />

<strong>in</strong> ifratica geometrian conscribemem igitur ammeit.ia tua coactus. tuis<br />

ihus condescendons, opus jani dudum <strong>in</strong>ueptuimi taliter tua grat<strong>in</strong> ediili.<br />

ut hi pu secundwim demoristrationes geo<strong>in</strong>etri-as: et lii qui secunduni<br />

uulgaieni cousuetud<strong>in</strong>e<strong>in</strong>, quasi laicalj more. <strong>in</strong> diimiensioni}tu.s uolucririt<br />

operari super: VIlj. hujus artis dist<strong>in</strong>otiones, qua <strong>in</strong>ferius explicantur,<br />

perfet-tu<strong>in</strong> irmueniant ciocumnentum.<br />

p. 2- 3. S<strong>in</strong>e lus omnibus, et s<strong>in</strong>e radiciun <strong>in</strong>iientiomme, ipsi qui<br />

secunduni uulgareni moi mm pi-oce<strong>der</strong>e uoi ucr<strong>in</strong>t: eutit his que ostenriam<br />

<strong>in</strong>ferius, iunttenienh ioeo poterutit sitfficieiiter itroce<strong>der</strong>c.<br />

p. 95. Sed hue talis <strong>in</strong>uestigatio non est operanda al agi musotibus,<br />

qui secundutti uulgaro<strong>in</strong> modu<strong>in</strong> proce<strong>der</strong>e uoiunt . . Sed ut<br />

i1tsi. qui secundum geometricani scientiaul operarj desi<strong>der</strong>ant leiuus quamn<br />

ilictuimi sit per notas cordas arecs ipsarum repuriri usl(-ant, sequentes<br />

tabulas tomuposci, <strong>in</strong> 1 nibus ord<strong>in</strong>ate arcus 66 notes proposai.<br />

43; S. mo<strong>in</strong>e Alihandiung: ,.Zu.r Boetius-Fiage' im Progra<strong>in</strong><strong>in</strong> des<br />

;rosslmerzogi. Realgymnimasiumus ait Eisenach. l80. p. 2-4.<br />

41) Bodtius, cd. Friedle<strong>in</strong>. p. 393 1. 5:1 ta<strong>in</strong> tempus est, ad<br />

geotuetriutiis mensac traditiommeiti ah Aichita. non erdido huius diseipl<strong>in</strong>ae<br />

auctore, Latio aeeomnoatam veimime, si prias praemmmmsemo. i 1uot s<strong>in</strong>t genima<br />

angulorum.<br />

45) Ebenda, p. 412, 20-23: ijnu<strong>in</strong> etiam, quod Atthitae iudieio<br />

<strong>in</strong> hou codent orthogonio approbatum est, ut Euelidis diligentissima pet'-<br />

scrutatione prias est tationabilitet' ad<strong>in</strong>uentuni opelae precium duxiitiu<br />

non esse praoternuttendum.<br />

46) Marca Hispatiica. i-uI. 425.. 435,, 439. 1 998,, 1002., 1027.<br />

47) Ehenda, col. 413. Aurmo DCCCCLXXXVII. prilie Non. Januar.<br />

Borrellus Co<strong>in</strong>es Bare<strong>in</strong>onensis dedit Ecelesiae Ausonensi <strong>in</strong>edietatem<br />

castri de Miralias <strong>in</strong> comitatu Bare<strong>in</strong>onensi sive Menresensi. Huic


106<br />

(loilati oit i subscipscriiiit Iai<strong>in</strong>uitius ui<br />

on<strong>in</strong> fuit ('onies Baiciiionwisis. & 3onde<strong>in</strong>aru, Episcoptvs lit roor.<br />

Gerunrionsis.<br />

Eodom anno VII. Kal. Jul. juuIn iileni Borrullus Comu.s cum a-<br />

sorihus suis suduret <strong>in</strong> mallo ad causas judicanda, adessentquc ut H<br />

God<strong>in</strong>arus Episcopus Geruwiensis & Seniofredius Vicocomos, ad liuno riventu<strong>in</strong><br />

liildus<strong>in</strong>dus Episco3itis ilekiionsis & Abhar, sancti Petri ho1r11H<br />

(lucrelani detulit adversus huas cujusdaiu Uirebeigac. quac dicebantiir<br />

<strong>in</strong>juste possi<strong>der</strong>e alodem queildani <strong>in</strong> co<strong>in</strong>itatu Gert<strong>in</strong>denso vocatum<br />

Olivares.<br />

Ebenda, col. 03. CXXXII. (hurla dci dans quac Jfiro Ei.cojius<br />

Gerundep,sjs dcdjl ,,,anas/er jo ('uxanCosi, Iii Bel nom<strong>in</strong>e. Ego Teui!eri:us<br />

Abba & Miro Pi'csbvte.r etc. Aus c<strong>in</strong>cus Cliartular dus Kiosters zu CuNari.<br />

rom Jalire 9314.<br />

lui Iud.x dci' Marca Ilispanica: Geruiukuic Episcopi •.Arualdus<br />

de iifonterotuado, Ariiulfus, antea Abbas Rivipullensis, Berengarius de<br />

castdllo episiopali. Berengarius l)alniatii. Ikrengaiius Guifrudi. (;aufre<strong>in</strong>s,<br />

(li,ilniarus sive G oiideiiiarus. tiluhIel<strong>in</strong> u. Ilermemirus. Miro.<br />

11k vii ()tto. Petrus. ilairnunilus. Servtis-Dei. Swiifredus. TIiootatns,<br />

V ii. \viIller.<br />

48) Z. B. Phulipus, Tiieodoius. Chiistophorus, lionifacius. Bone-<br />

LiJ.us, Bonifihius, August<strong>in</strong>u s. u. s. w. Ra<strong>in</strong>erus. Ieniorti. Re<strong>in</strong>harius,<br />

IHtialierius. Ro(uiI'us. 1atolritiu. Goteliidus. \Villegisus, 1 Iciitrieus, lienfl(Us,<br />

Gue<strong>in</strong>iicus, Gibuw<strong>in</strong>us, Geiru<strong>in</strong>us, Sigifiedu, Sigilbertus, Sigu<strong>in</strong>us,<br />

lioiii nICu, lotIifrr1us , Uohertus Rothoniagus . Rottiardus. Otto, Ode,<br />

riplto, Hugo, Azo, Ilerzilo, Guide, Dudo, Ilaldo. liatto. Gûzilo, Thankrnar.<br />

F'ri<strong>der</strong>icus, Fritlteri(:or. Foliiiarus. Iliuk<strong>in</strong>arus u. S. W.<br />

41)) \Vrnr' r : ,tI kuiri urici so<strong>in</strong> Jalirh un<strong>der</strong>t. Wiwi, bei Bi'au.<br />

,nullei. 1581.<br />

50; \r<strong>in</strong>i erbeit iiiid se<strong>in</strong> .Iahrli uri<strong>der</strong>t. Wien. liii Biaumtiller.<br />

1*l1.<br />

51) Bibuiothurca Hispana V('Lus. Auctore 1). Nieolao Antonio liispaleriru<br />

J. C. 0pu postumuni. .Nunc priiidnii 111 .0dit jussu & expensis<br />

1). JoepIti S euz. Card<strong>in</strong>alis deAguirre. Romae 11396. 2 llt<strong>in</strong>do. Foi.<br />

Wie dio Vorrede bes.tgt, luit d ieser Nicolaus Aritonius ode.] . Nicolas<br />

Antonio, gtiboreii iii SitvilIa 1617. auf <strong>der</strong> Uiiivei'sitiit au Salamanca mit<br />

se<strong>in</strong>oni Co<strong>in</strong>ilitoneii. dent nach<strong>in</strong>ahgen Card<strong>in</strong>al de Aguirre. die Redite<br />

stwlit'rL hat sich dailii <strong>in</strong> Sevilla wissenscliaftlicli besciihiftigt, ist vo<strong>in</strong><br />

Ki<strong>in</strong>ig Philipp nauli Roui geschickt wordetr. uni bol <strong>der</strong> dortigen Inquisition<br />

die Redite Spaniens waln'zunehmon und hat se<strong>in</strong>e Studieri fortgesetzt,<br />

e<strong>in</strong>o Tiibliothek voit 000 \Verken zusanmiengebracht uni! iii<br />

Rom chie Schrift .,Billi'jtheca Hisparia Nova. vei'fassf.. Nacli Sitanien<br />

zuriiekgekehrt, und mit dci' Vollendung des vorliegenden Buches hoschftlgt,<br />

ist er im Frkhl<strong>in</strong>g 1684 gestorben. Letzteres Ht danu liegen


1 Vrv;tiiitcu entsch!ossen liahen, don e<strong>in</strong>stign<br />

Studiengenossen und tiunniclirigun Card<strong>in</strong>al de Aguirru mit <strong>der</strong> Bitte anzugclieu.<br />

ci' <strong>in</strong>))ge die Vcrïtfl'eutlichung iihmnehmen. 1)ieser hat sieli<br />

Lazu auuh loreit erklirt und die Arlwif fle<strong>in</strong> <strong>in</strong> Rom wegen semer<br />

Kenntnissc holianuten D. E<strong>in</strong>nialiuel Marti ans Valetioia <strong>in</strong> Spanien ithcrtragttt..<br />

- 1)a <strong>in</strong> diesem Werke, <strong>in</strong> deseii \'nrrede u. n. suc!i dci'<br />

rlui'eli die reuersbrunst im Lait rentius-K1oser (.Ann. 8) vu rttrsnclite<br />

Veriust beklagt wird, jede Seite <strong>in</strong> 2 Colonneti gtcilt iSt, wic hei Casiri<br />

und <strong>in</strong> <strong>der</strong> Marca Hispanica ci tiere joli nach (' I macH.<br />

2) ) Bililioteca Espaiioia, su noter I). Joseph Rodriguez de<br />

asti. En Madrid en la Im1jrcnta Real. Fol.<br />

Tiitu !'r<strong>in</strong>lero, pic comiene la noticia i les Escritores liah<strong>in</strong>os<br />

lsjrariolc desde la i poca conocida de u hasts el 1i'usente. Afio.<br />

'LX XX J.<br />

Tonili S ,,guud(lî. que cantiene la noticia le les Escritores Gcntilcs<br />

1h' . y lit de les t liristianos ha.sta rifleS (ici sigle Xl IF do La iglesia.<br />

Aijo. MI)tYi.XXXVI.<br />

) Uihlitei Es1iiola-l'ortugueza-.Judak'a. Pur M. Kayserliiug (<strong>in</strong><br />

I iuidi j est . S1rahourg. Charles J. Triibner, 1890. 50•<br />

Die tvjrogra1his'che E<strong>in</strong>riuIutung aie bei Casiri. lui 3t)i. n) und bei<br />

51. Ans iler <strong>in</strong> 12) u) hef<strong>in</strong>diichea Wid<strong>in</strong>uiig Al n'y nuestro Setier"<br />

t<strong>in</strong>t! <strong>der</strong>eri Unterschrift: ...Jùeph Rodrigucz de Castro" ersieht mail, (issu<br />

mi Titel des <strong>in</strong> 52) 6) auf p. 36 col. 1 angefiilirten Werkes <strong>der</strong> Vorliame<br />

.,.Juan' su beiiehtigen ist <strong>in</strong> ,,Josejh": zugle.ieti ist del- Vertasscr<br />

jfli -Registre de Personnes" ais ciii citristiioltuir luezeichnot. Vur<strong>in</strong>ujlich<br />

ut diee'r Joseph Rodriguez le Castro <strong>der</strong>seihe, dci' 13--18 Juhre fi'uhor,<br />

ularnais imuili Unter-Ribliothekai, die Ant'ertigung des Iriile.x sont Ca,sivisCli(ttl<br />

Werke (Anm. S) mit besorgt hatte.<br />

53)<br />

Adalbertus, BelIns. Biadila. Ekiericus. Fauvanes.<br />

Aetius. .Bencione. Bremueidus. Emerig. l"erraiius.<br />

Almetadus. Benedictus. Ch<strong>in</strong>tila. Ennego. F'erruz.<br />

Aniairicus. Beta. Constantius. Enornus. Franous.<br />

Anuelius. Bei'anes. Daniel. Erifons. Fredatius,<br />

Amie. Beruuar'Lu;. 1)ela. Er<strong>in</strong>engodo. Fruga.<br />

Antereeo. Blaehet. Dcusdedit. Ernienisclit. Frugifer.<br />

Antunga. Boncfatiu_. Doda. Ei'noeiuila. (ac1vi'ious.<br />

A riultus. Bouuiruiia. Domenieus. Ermes<strong>in</strong>dis. Pal<strong>in</strong>done.<br />

A rnaiLus Bonitilius. Dou<strong>in</strong>u, Ermessendis. (;ai-iuius.<br />

A miii fus. Bonus-hento. Duran. Erovus. tiaubertus.<br />

Ato Bonus homo. 1)ut'ando. Eiradus. (auzfredus.<br />

Ausei'ig. Bonushonio. Ebriarius. Ervigius. tJeiïiedus.<br />

Bogila. Boi'rellus. Edral. Esegudus. Geribertus.<br />

Bal<strong>der</strong>icua. Boso. Eidefredns. Fauva. Girbertus.


1( e<br />

(i5c.laiiliF le. Ju ilit il,. I ui reiu. u . \ (aH<br />

t io<strong>der</strong>us. lgitza. rus. S<strong>in</strong>uefietius. V <strong>in</strong>a' li<br />

oltiedus. lltleiuiis. l'i,viziiis. Sonifridus. VitalH,<br />

Gotofredu ..Jol<strong>in</strong>nt. tui xi lu. Stepltaiius. Vi vu<br />

Gotefredus. lsnarlus. haguita. Steteftedu, Vire<br />

Gonisiiiius. Latidiig. U.aimon. tiatarius. Vndi<br />

(i nada<strong>in</strong>irus. Langoaidus. I a( <strong>in</strong> undus, Suniari us. VniI<br />

(ivanta. Laiireni.ius. iliculfus. Suniefretius. Voiia.<br />

G uat<strong>in</strong>us. Ledgardis. 1oclbalilus. Sunirdus. Voluerad u..<br />

Guifredus. Lepardus. Hodbertus. Sunvaldus. Vvaclarniii<br />

Guillara. I eutariu . . lodoI,eîtus. Tedu<strong>in</strong>iro. V videfic ii.<br />

Guillolmo. Libanus. I,odulfus. Teodisecliis, Vvifredu.<br />

Guillo<strong>in</strong>ius. Lotigoardits. Sala<strong>in</strong>un, 'l'euclosius. Vvigila.<br />

Gui<strong>in</strong>ei'a. Lopardiis. Salla. Tu<strong>der</strong>odu'.. Vvigo.<br />

Guisado. Lubo. Sanha. T<strong>in</strong>dimus, Vvilimus.<br />

Guisadu.s. Marcuta. Saporellus. T'tndehitus. Vvil!ernius.<br />

Guisuafledus. Menaidus. Seco<strong>in</strong>us, Tondolendes. Vvi<strong>in</strong>ar.<br />

tiiscliafre lui, Miro. Segariits. Tra.sfer. Vvisaridus.<br />

Guitardus. Ubba. Selva, Tii<strong>der</strong>icus, Vviselo.<br />

Guitita. (Jdonci'us. Sendeiedus. Vularius. V,viskafi'cdus.<br />

Giiitiza. Odolardus. Seniofreclus, Vaui(ertu. Vvis<strong>in</strong>oda.<br />

1-laofredus. Oliha. Senriullus. Vcttsandus. V itaul(ts.<br />

I lel<strong>in</strong>et alus. Ijiibane. Seui'ibertus. Vdulgarius. Vvitiza.<br />

Tiiogarius. Oriolus Sicardus. Vgo. Ysolus.<br />

54) lIistuIVC genetalu' de Languedoc. Arec des Notes et les Pieces<br />

jnstilicativc's 'flJllpcsee sur les Auteurs & les titres orig<strong>in</strong>aux. & enrichie<br />

de diver, Monumeus. l'av deux Religieux Bemûdictiris de la Cougregation<br />

do S. Tonte second. A Paris. ('liez Jacques V<strong>in</strong>cent.<br />

M PCt'.X XX lJJ. Mit oirier Karte, li*'titelt: Royaume et Duché de Septimanie<br />

avec iiiie partie des Royaumes et Dnehez vois<strong>in</strong>s. Dessigné par<br />

J. B. Sol<strong>in</strong>. Vol. 13cr Inhait diesos zweiton Teils des gauzen Wc'ikes<br />

umfasst <strong>in</strong> S Jiichern (Lire onzi!lne ejnscluliessl. - Livre dix-huitk'uie<br />

e<strong>in</strong>se]ilicssl die <strong>Geschichte</strong> dot Jalire 577 ita'!. - 1163 mcl.<br />

3) J C. Gattz: De ititeipretibus et explanatrnihus Euclidis arabicis,<br />

Ilalac ad Salam. .Ml)t 'XXII } 4 1). p. 37. p. 38.<br />

36). Àluul Faradsch (Abul Pluai-ajius). I. u. p. 61--435.<br />

57). Erseli und Gruber Enevolopiidic <strong>der</strong> Wisscnscliaften und<br />

Ki<strong>in</strong>stc. 1. Section. 11.N. Ilerausgegeben von A. G. Hoffuivann. 23.<br />

Teil. 1844. 40 p, 166 <strong>in</strong> e<strong>in</strong>e<strong>in</strong> V011 M. lieuss heuiiïhren(len Artikel:<br />

..JOsellll,..<br />

58). Jdehers: Geleluten-Lexicou. Teil 11. 1750. 8°. p. 1974.<br />

59). Grosses Universal - Lexicon. Leipzig uud halle. Verlag:<br />

Johann Heiurich Zedier. Fol. Bd. 14. Anno 1735. p. 1185.<br />

60) Abul Faradsch. 1, e. p. 104-107.


ÏU9<br />

• •, 2 und. H. p. 343. col. 1. wo von o<strong>in</strong>er<br />

IIkuhrift gesagt wird: Uodx nitidè exaratus die 9. Gemadi ploris.<br />

qu:unt<strong>in</strong>ctur Tornns secundus & ultimes opens Dogmatici, cul titulus<br />

fuse f)oetr<strong>in</strong>a .Scciarurn, uhi auctor Mohamad Ail Ben Ah <strong>in</strong>ad Bon<br />

I lzam, i'eligiune Sunita. bi est. Oi'tho'ioxus. Motazelitas, lui <strong>in</strong>ter Moka-<br />

''' T aUOS haeretwi halentur. multis s l futilibus argu<strong>in</strong>entis rafaliere<br />

•sritur. Motazelitae contra Sunitas doi,ent henni pe(-cata. put:l liaures<strong>in</strong>,<br />

.'eliilteriu<strong>in</strong> m<strong>in</strong>imè velie; ca ver hommes hbero arhiti'io piw1ttos p'<br />

erpetrare coutendunt.<br />

62) Fürst: (ieschiebte des Karbertums. Leipzig. bel Le<strong>in</strong>er, 1862.<br />

I 'i15. 869. Das Werk ist <strong>in</strong> dom von Philippsohn, Ooldschmidt und<br />

il rzfeld <strong>in</strong> Leipzig ersehoirienden Institute mur Fdr<strong>der</strong>ung <strong>der</strong> israelitisciien<br />

Lit.eratnr heransgegeben und zwar un 7., 10., 14.. Jahrgang.<br />

I )bschon dicsn drei Schrilten auf de<strong>in</strong> Titel n<strong>in</strong>ht ais Toile desselben<br />

\Varkes genannt wei'den, werden 51e Ào(, l1 von Fiirst selhst beziiglieh<br />

;tls 1., 2., 3. Tei1 bezeicitiiet. - Dci' 1. Teil dieses Voi'kos ist aueh <strong>in</strong><br />

Z e i ts eh r, .lahig. f). 14. Il.32),Antn. von Friedic<strong>in</strong> angezogen<br />

w rden.<br />

03) .Jo. ('li itopIioi'i \Vollii, l'ots. Pub!. L<strong>in</strong>gvaruni (Ii rientt. &<br />

li .a.('<strong>in</strong>iitasii Rect.oris Iib!iotheea ilebraea. IEaniluii'gi & Lipsiae.<br />

nijierisis ( hristiaui Lieis'zuit. Anno i. S. MD(CX V. 4°. l)er Titel des<br />

8. Teils mulet:<br />

Je. (Ihrist.'phori sVollii. Pastois ad. d. (atliai'. lla<strong>in</strong>iluI'g. et Sel<strong>in</strong>larchac,<br />

Bibli this'ae Hehraeae Volurnen 111, complectens accessiones et<br />

ciendat<strong>in</strong>es TiIJ Vr,lunien pr<strong>in</strong>ium totem. et partem secundi, (Iuu:ul de<br />

scriptis anonyluis exponit, pert<strong>in</strong>entes. I la<strong>in</strong>burj & Lipsiac. A pud B.<br />

Thaod. (hristo1jh. Foigneri Viduam. Anno M1)C'CXX Ii. 4°.<br />

64) Notifia Karaooru<strong>in</strong> ex Mardochaei. Karaei ri'cerlt.ioris, t.ractatn<br />

hanrienda. que<strong>in</strong> ex Ms',. en<strong>in</strong> version.- lat<strong>in</strong>a nofis et pi'aefation&' de<br />

Karaeoiutu robes scriptis l ii' lAidit Johannes thristophoi'ns \Volflus, hebr.<br />

't oriental. l<strong>in</strong>gg. prof. publ. Accedit <strong>in</strong> 'ahi' ,laeoli Triglanlii : Pisserlat<strong>in</strong><br />

de Karacis 'n<strong>in</strong> Indicibus varus ris'uisa. Jiamburgi & Lipsie'. Irepnis<br />

Christiaru Liehezeit. Anno R. S. I. MUII't XIV. 4'.<br />

(15) Jost: <strong>Geschichte</strong> <strong>der</strong> Israeliten soit dci' Zeit dci' Maccahiier<br />

bis auf unsi're Tage. Berl<strong>in</strong>. Sehlcs<strong>in</strong>ger'sche Builihand1i<strong>in</strong>. Ç) Telle.<br />

1820-1828. 80. 8. Teii 1828 7 p. 1311. lue!, p. 140. mcl. p. 146. S. accu<br />

Iaselbmf 6, 'I'eil. 1828. Anhang zum 19. Bnch Sr. 3) & 4). -_ l)or auch<br />

von lest hhufig angeftihrt.c \Vo1f heisst, wie im ZedIorschen ('niversal<br />

Lr'xicon, bai ihni fast lurnhgeitend ,, \VoltT".<br />

(16) l"iirst : (es'lichte des Kariiertunis. 1. ii. GO., p. (1-2..<br />

bis 68.. 1.1. p. 54.<br />

6) Ehenda. 11. p. 50. folgg.<br />

US Ebeudiz. 11. p. 53.


11 'J<br />

09t ÀbuI Faiadch. I.e. p. 28. 1, wiiH. q'. .<br />

9-12. 18-19.<br />

70) Wolf: Bibi. Heur. J. p. 5(31. F. ,itsiqi[t Viden : 1.j.<br />

Àbraham Vidons aber i 575 : Elieser Iio.se, 1reilich w<br />

Astrologo, SO dass uich die erstei'e BO(Ieutiiiig m5clich wiir.<br />

7F! Fiirst I. . [r. p. 140- i-1 I<br />

7) F1endzi. II. ii. 9S und A n<strong>in</strong>eikungen und N:i'lio s! ii<br />

drittr<strong>in</strong> Abscl<strong>in</strong>itr.. p. 35. Anmerkuiig 440,<br />

73) Eljt'nila. I. p. 101 --106.<br />

74) Dr. 11. (Jrdtz: Vol kstuniliehe <strong>Geschichte</strong> (loi- .Ju<strong>der</strong>i <strong>in</strong> dei<br />

M<strong>in</strong>den. Hand If. Leipzig. Verlag von Oskar Le<strong>in</strong>er. 1888. 80.<br />

p. 351.<br />

75) I'iirst 1. (-. il. p. 104.<br />

76) Jost: Ueschiehte <strong>der</strong>- Israeiiten. G. Toil. p. 153-157.<br />

77) Erseli tnid (iiubor. 2. $oefiori. 11.-N. IIoiansgegeben von<br />

Auust Leskien. 33. Tu. i83 Artikel : ,,Kat-uit*n odtr KarSer" Von<br />

M. St,'iriscliri p i (le r. p. 11 ..24. p. 16.<br />

7811 Elenda. p. 11.<br />

79) e) Ji)-.,t: Oeschichte <strong>der</strong> Ismeliten. 43. Toit. j. 15 - 435.<br />

) (hiitz Volkstii<strong>in</strong>liche Uoseliielif.e <strong>der</strong> Judeit. Hart] 11. p.<br />

lOS-p. 314.<br />

c'i \Vei'ner: Aleuiri uiid se<strong>in</strong> .Jahrhun<strong>der</strong>t..<br />

80) e) (jrittz : Volkstiitnlic]te <strong>Geschichte</strong> dci' Juden. Hand II. i<br />

314- 31(3,<br />

1) Werner: Aleu<strong>in</strong> ami se<strong>in</strong> Jahrhun<strong>der</strong>t. p. 332. W,iiiui'<br />

nenitt. auffalleni<strong>der</strong> 'Veise tr'otzden<strong>in</strong>, dass er ich auf 1w Annale, Bert<strong>in</strong>ianti<br />

hezieht. don l-IotUiakonus: Dodo.<br />

C) Mouv<strong>in</strong>. Germai). 3crilitor. Tonnvs 1. Annales Bert<strong>in</strong>ianti.<br />

p 419 •. p. SIS, und zwar <strong>in</strong> don .JaIuen 339, p. 433. 847, ii. 4•<br />

81) Mouvai. Germait. Seriptor. Tuiliv., 1V. Alpe]-Gis: 1)e divc'rsitate<br />

te<strong>in</strong>pomunn. p. 704. lits I.: Istis etia<strong>in</strong> 4 lobas, videlii:nt ile<strong>in</strong>i'iei rogis,<br />

qui postea benedictione apostolica <strong>in</strong>niperator Oictus est, quidam<br />

\V:liiius, qui fucrat Cuonradi ducis elericus, i11uione Diabollea se-<br />

Iluttus errori .Jiidaeoriim consentit. Da im W'1i ris A nfwort p. 720<br />

lis 723. Fil). Il.<br />

3..lion fiUli l<strong>in</strong>den wir sic <strong>in</strong> S0ICIIiJIL t1iitig. Se leuiclitet ta.siii<br />

11. 174, eøl. 2: Moavia I lori A hi Sophian L (pri mus O,nmiadife rie t alipli e'<br />

anno Egirac 43 (aIse 663 n. Chr.)) nuhnimnOs amens signavit iii<br />

enat ejus ulligies expressa, virum gladio e<strong>in</strong>etunn referens. Situ Lit r<br />

anmno 43rae 76 (093 n. Chr.) Calipha Abclelmalecus, praoside Ilagiturnu.<br />

artifice VOL ô Juilaco quodam, nom<strong>in</strong>e Sa<strong>in</strong>ir, nunimos & aureos & argontees<br />

71-arae culit symbole, effigieu jue signatos, ex quorum altera parte<br />

legere crat : Deus anus; exaltera: .\n evi J)u' n! -»--. <strong>in</strong> priori<br />

VISU : cusa si JJ.neia Isoec <strong>in</strong> ente; <strong>in</strong> alt€ru: sWohameiu Do A,/sus//us,


111<br />

i /ri. iYc u u.. 'cto efiam nom<strong>in</strong>e Hagiagaci. Peuique<br />

-.Illial pkvs Àldliahor Rvkvedd<strong>in</strong>vs B ibars Alhondokdari Alsalehi Alnege<strong>in</strong>i<br />

\'gvpti Rex anno Egirne 658 (1-259 n. ti'ltr.)) nit<strong>in</strong>nios, quos voaut<br />

/'hiheiia. leonis effigia signant.<br />

$3) histoire generale de Languedoc. Tutu, II. p.54 : Ces <strong>der</strong>nier<br />

(nffluI41L les Sara.s<strong>in</strong>s d'Espagne), tien contons de fortifiez dans lus<br />

montagnes du Provence, d'on ils u'ommettoient une <strong>in</strong>f<strong>in</strong>ité de desoruires,<br />

& <strong>in</strong>teiroiiipnierit le commerce avec Italie, entreprirent en 920 une<br />

iouvclhu irruption en ileca des Pyrenées sous la conduite da leur roi<br />

Ahudurrame 1V. Ce pr<strong>in</strong>ce <strong>in</strong>fidele après avoir défait Ùi'donius roi do<br />

Leuri, & Oarcias roi de Navarra. qui avoient voulu s'opposer â ses<br />

courses, passa ces montagnes. ravagea toute la Gascoigne, & savançil<br />

jusqu' aux portes de Toulouse sans trouver la mo<strong>in</strong>dre resistance.<br />

84) Marca Hispanica. COI, 411. Eodem mao (niimiicli Aune<br />

DCCCt 'LXX X V.) Sairnueni obse<strong>der</strong>uut civitatem lhar'<strong>in</strong>ouenseni Kalendis<br />

Juliis, feria quarta. & priulie Nouas en<strong>in</strong> vi ceperunt, ac depopulati surit<br />

ferro igiliquc giassautes. Tutu verà etiam emnes l'S'elesiaruni privatoru<strong>in</strong>-<br />

'' eli:trtae aut eonsu<strong>in</strong>tae a barbaris suit, aut <strong>in</strong> I lispaniani asliortatae,<br />

quac tes un nensum ca<strong>in</strong> urbu'm afflixit. hlac eldu consumptu<strong>in</strong> est muna,stcriu<strong>in</strong><br />

piiellaic saucti Petri, quod supià vidimus â Suniario fuisse<br />

fundatiu<strong>in</strong>. hllud postea Borrellus, ii<strong>in</strong>i civitateui recuperasset reparavit<br />

<strong>in</strong> enque coustituit ancillas Dei vekia: ru'gu/aris habi/vs nar,.v. quihus<br />

 hliatissa<strong>in</strong> praefecit filia<strong>in</strong> suant clictamn Bu uni huant.<br />

85) histoire gonerale de Languedoc. Terne H. p. 150. JIs (les<br />

$aiasiIls) coniptoient de surprendre cette ville, sur lassureacui que leurs<br />

dev<strong>in</strong>s leur donnée qu'ils s 'er rendroient facilement les maîtres; ils<br />

l'<strong>in</strong>vestirent de grand mat<strong>in</strong>: tuais ils furent bien trompez dans leurs<br />

attente. Les liabifaus s' voyant assiegez eurent recours â la tricie,<br />

& ayant fait une communion generale, ils tirent une sortie si vigoureuse<br />

sur les assiegeane, qu'ils passerent les uns au lii de l'u'ipée, emmenerunt<br />

les autres piisonniei, et se saisirent de tous lent' bagage. Ayant en<br />

suite partagé le but<strong>in</strong> et les prisonniers ils exposeront ces <strong>der</strong>niers iii<br />

vent. à la t esurve d'une v<strong>in</strong>gta<strong>in</strong>e qui utoient d'une taille tr's-avaiitayeuse,<br />

et dont ils firent présent ii .Josfrad abbé de sa<strong>in</strong>t Martial de I.iuioges,<br />

lequel en ret<strong>in</strong>t deux à sou service. & donna les autres j plusieurs pr<strong>in</strong>ces<br />

étrangers qui se trouvoiemit alors cii cette ville. Nous apprenons toutes ces<br />

circonstances (mn historien contempora<strong>in</strong> (Adentar von ('habonnais) t1iii<br />

remarque que ces captifs ne pailuien t pas la langue propre des Sara_s<strong>in</strong>s, niais<br />

une espece dc harragou<strong>in</strong>, et qu'eu parlant ils jappoitnt comme de petits<br />

'biens , . . , les Sarias<strong>in</strong>s firent leur tentative sur Narbonne ou vers la<br />

l<strong>in</strong> de l'an 101$. ou au conuneucement de Faunue suivante.<br />

86) Ibid. p. 28. La cra<strong>in</strong>t. qu'avoient les i'rovencaux d'une ii'-<br />

iUI'tion de La part. des Not'nians, n'était pas tout-â-fait sans fondement:<br />

Car un assure qu' ils étendirent leurs courses l'année suivante (ail


11 1-J<br />

890) jusques sur les côtes de la Meditteri'c. & r rt 1eu .' liir:'<br />

<strong>in</strong> Rhône, ce qui exposa la Septimanie de nouveaux revages de In<br />

part de es pirates ils ;rvOient riea fait une autre imrlrtion rlrrirs eet<br />

prov<strong>in</strong>ce en 89. dur<strong>in</strong>t ils avoient, piIl les villes t Avic,\<br />

de Nisuies.<br />

7) Marra ilisp:rniru. d. 84.A nue [il 'I 'CCXXIV. Il iii ai' s<br />

vaslasse ( ni hiani Fn,loar'd lis i,bservat <strong>in</strong> ehron ica. flue; çari, mi1 t. q '<br />

Gotijiam vaslahant, pestem quandam peipessi, ca,jliIzem i,:fialioae a'<br />

feria peni cunefi, , aucis cvadeulzhns, nue rianfur esse consumtfi. Vertetant<br />

autern ex I talia, ri ride parilr anté prilsi frrer'ant d Rodrilfo Rege<br />

Gallu p cisalp<strong>in</strong>ac, rit ideni tracit. T)ubium est autem i und<br />

heu' let f;othjanr <strong>in</strong>telligat l"lndoardus, Septirnanian<strong>in</strong>re .rrlam, air (,tiam<br />

nia ria <strong>in</strong> Hispan am<br />

88) Wie lange sic-11 iibrigens das Sklavenhaitenr aneli lrei don<br />

( hi'irrten ei'halte,ii bat, darii ber s. (' Arr ni, 9) c). I .i I ri : I Iistrrrie des<br />

c'ivnicr's nrath"miitiqrres en Italie. Tom. Il. Note VIF. p. (IR--51G.<br />

89fl Airégé de l'histoire gi'nér:n!e de Lanigriedoc Pat' l)orri •Jrrseph<br />

Religieux do la Congrégation di' Sa<strong>in</strong>t Maur. Chez<br />

,1ai' 1 11rs V<strong>in</strong>rent, ln<strong>in</strong>irr'<strong>in</strong>rieui' des États de Langnredoc_ À Paris. M.(('.XLTX.<br />

120 tom. I et iL Mit v<strong>in</strong>er Karte <strong>in</strong> Tom. T. iretiteit : Carte dii Languedoe.Avec<br />

les Prov<strong>in</strong>ces vois<strong>in</strong>es. Oit l'on à marqué la division (lit<br />

Rovrne et Duché. de Septimanie. Et celles des tr'oir S en ecltaussees.<br />

Anciennement comprises soirs le Nom de Languedoc. Fui liée le 8 Mars<br />

1749. Dies 'W'ei'k ist v<strong>in</strong> hrandiicherer Auszug nus dent <strong>in</strong> Mire, 54)<br />

angvzogene.rr lIauptw'er'l. hier ir]so leseri wir:<br />

Tom. L p. 289. À 1irAs la mort rie Liuva roi des Visigots, arrivée<br />

Pl] 572 Leuvigilde son fret' rit soir collegrie, qui régnoif dja au de l<br />

des Pvrenr'res. r'eunit la Septimanie a sa couronne; (lu sort qiril n'eut<br />

plus désormais ri u'un seul roi 1)0111' CC 9U 'Ofl appelloit aluns les h ri x<br />

Espagnes, sçavoir l'ultér'ie rire ou proprement dite, et la Septimanie, à<br />

laquelle on donoit claris les Gaules le nom d'Espagne citérieure, tandis<br />

iii_Iii l'appelloit ultérieure au de la des Pyrénees.<br />

Ibid. p. 452. Au reste ou doit entendre par les Gots qui traite-<br />

"rit avec Iris François pour les <strong>in</strong>troduire rions Narborrnrri, & qui ri'-<br />

r'orrnum'enir Pep<strong>in</strong> pour leur souvera<strong>in</strong>, non scurlenient lis Gcts d'orig<strong>in</strong>e<br />

rirais aussi les Roma<strong>in</strong>s 011 anciens habitaris dii pirys. En 'fief, les ('cri-<br />

Va<strong>in</strong>s rie ce temps-là comprennent <strong>in</strong>diff'remucnt suris le rieur g<strong>in</strong>éral dis<br />

(iots, tous les habitans de cette iii'ovirrre pour les dist<strong>in</strong>guer des Sanasius:<br />

avec lesquels ils vivoient, de mémo que des Fr'ançoi. des Gascons,<br />

ries Aquita<strong>in</strong>s & des peuples des pays vois<strong>in</strong>s. C'est p' la même raison<br />

1rfoni doniroit le nom de Gothie à la Septimanie. Il n'y a donc pa lieu<br />

de rloufer, que le roi Pep<strong>in</strong> en eomrfirmnarrt Ie.e Gals de la Sepli<strong>in</strong>anie dans<br />

'usage do leurs loix. n'ait également (-il cri vire les loi Roma<strong>in</strong>es, comme<br />

1s lix Gothiques.


11.,;<br />

II o I g'neral du Languedoc. 'lo<strong>in</strong> 11. p. 41. Cette charte<br />

usai que le royaume de Gothie. ou de Septimanie dont il est<br />

dots divers autres <strong>in</strong>onu<strong>in</strong>ens du X siecle s'étendoit en deça et<br />

'n delà des I'yreuées. et qu'il comprenoit non-seulement la Septimanie<br />

ou partie du Languedoc avec le Roussillon, mais encore la<br />

Marche (l'Espagne ou Catalogne, contre le sentiment d'un mo<strong>der</strong>ne (am<br />

iaude lieigedruekt : Baluz.) qui paroit soi'itenir que le seul dionôse<br />

lUrgel dans la Marche d'Espagne, ttoit compris dans <strong>in</strong> royaume.<br />

(Ici benterke, da.ss hier die Rode ist von) Jabre 904).<br />

91) Ibid. Tom. Il. p. 111. La prov<strong>in</strong>ce étoit encore habitee dans ce<br />

siecle {am Rande ist die Jahreszahl 975 angegeben) par difl'eren.s peuples<br />

dist<strong>in</strong>guez entr'eux, sçavoir les Roma<strong>in</strong>s, les Gots, et les François,<br />

& chacun de ces peuples suivoit la loi qui lui dtoit propre; c'est ce<br />

qu'on voit dans divers plaids tenus dans le pais ou aux environs en<br />

918. 933 et 908. et où assisteront des juges iii la loi Roma<strong>in</strong>e, de lu<br />

Gothique, cl de la Salique ou Françoise. Ces actes, et quelquas autres<br />

prouvent que la loi Roma<strong>in</strong>e fut en usage dans le Languedoc pendant<br />

to t ce .secle, du mo<strong>in</strong>s pour les anciens habitans du pais qui se conformoient<br />

au code 'I'lieodoien, comme il est maiqué expresse<strong>in</strong>eut dans<br />

une charte de Louis l'Aveugle roi de Provenue de l'an 894. Quant â<br />

la lui Gothique, il y a des preuves qu'elle éfoit encore en vigueur dans<br />

la prov<strong>in</strong>ce à la t<strong>in</strong> du X. siecle, ou au commencement du suivant.<br />

De Li vient sans doute iU'Ofl Y` ciicore alors l'usage de dater<br />

quelquefois les chattes suivant l'ère espagnole.<br />

Les Roma<strong>in</strong>s, les Got_s & les François d'orig<strong>in</strong>e (lui liabiroiemit la<br />

prov<strong>in</strong>ce, y furent donc encore dist<strong>in</strong>guez entr'eux pendant la seconde<br />

ace de ros vois; mais il paroit l<strong>in</strong>o depuis ht c<strong>in</strong><strong>in</strong>encenient de la<br />

tm'oisie<strong>in</strong>e ces trois peuples se mt'1crcnt & se conloudirent pour n'en faire<br />

qu'un seul, qui ne suivit quo la seule loi ruiiuune. à quelques usages<br />

particiiliitis prés, qui s'<strong>in</strong>troduisirent dans chaque canton, ou qu'on ret<strong>in</strong>t<br />

des mix larbai'es. Tel l'ut liai' exemple, celui du duel permis alors par<br />

les loix aux parties, au défaut de i''<br />

Ibid. 'lo<strong>in</strong>. li. p 112. ()il aussi i la l<strong>in</strong> du IX siecle la<br />

monarchie J',ance Lat<strong>in</strong>e & I''a,,ce Tudesque, par l'apport au différentes<br />

langues qu'on y l :arl o it, ensorte qu'on se servoit de la Roma<strong>in</strong>e ou d'uit<br />

lat<strong>in</strong> corrompu dans la pl'nnkiom'e qui renfermoit le Lan guedoc, & de 1<br />

Allemande dans l'autre. 11 iaroit que mies rois parloient encore cette<br />

<strong>der</strong>niere au milieu du X. siccle.<br />

92) Abrégé de l'histoire générale de Languedoc. Tom. U. p. 107.<br />

Les Nom'muands se rendirent (mm Jahi'u 848) cependant neutres de Beurdeaux<br />

é la faveur (le loiR, qui étoient d'<strong>in</strong>telligence avec eux.<br />

Marco 11i5 1 aiéu cl. 325. l'est oppressos rebelles & perfides<br />

marcae liispanicac procerea, pacenique cum Eee Abdei'raniane consti-


114<br />

tutani, non videbatur t<strong>in</strong>ieiiila esse Mauturutii iii ha artes irruptio. Et<br />

tamen <strong>in</strong> annalihus Bert<strong>in</strong>ianis proditu<strong>in</strong> est eos anno DCCCLII Barci-<br />

Bone<strong>in</strong> <strong>in</strong>vasisse ac vastasse, Sic enim illie legitur: Mauri Borc<strong>in</strong>onam<br />

idaeis rodnIibus eapisont,' <strong>in</strong>lerjeclisque pene omnibus Clirisi'ianis &<br />

urbe vastala, imune redeunt. Itaque oportet aut rursum bel<strong>in</strong><strong>in</strong> fuisse<br />

eum Manne, aut referenda ista surit ad irruptionem Mnzae <strong>in</strong> marcam<br />

Ilispanica<strong>in</strong> vel denique ad Mauros Italicae orae domitores.<br />

Histoire gerierale de Languedoc. Tom. 11. p. 151. L'historien qui<br />

rapporte l'entreprise des Saras<strong>in</strong>s sur la ville de Narbonne, fait mention<br />

quelques lignes auparavant d'un fait s<strong>in</strong>gulier (lui arriva vers le meule<br />

te<strong>in</strong>s (nuihich uni à Toulouse. Il raconte ,,qu'Àymerio vicomte<br />

do Bochecliouard ayant fait un voyage dans cette ville, accompagné<br />

d'Hugues son Chapela<strong>in</strong>, celui-ci fut chargé de faire la cerenionie de<br />

donner un soufrt à un 7uif à la lite de Pâques, comme il avait toujours<br />

été /'usage. Il ajoute que le coup l'ut si violent, qu'il fit tomber i-<br />

tei'i'o la cervelle & les yeux du Juif, (lui expira sur le chaitipe, & que<br />

la synagogue de 'Iou/ose enleva rie la cathedrale de sa<strong>in</strong>t Etienne pour<br />

l'<strong>in</strong>humer dans son cimetiere." Ce fait, qui prouve, qu'il y avoit alois<br />

un grand nombre de Juifs à Toulouse, semble confirmer celui qui est<br />

rapporté par l'auteur de fa vie de S. Theodard archevque de Narbonne,<br />

sçnviii' que l'empereur Charlemagne avoit condamné de soit temps les<br />

JuiFs de Toulouse i tre souffletez les trois pr<strong>in</strong>cipales fêtes de l'année<br />

devant la porte te la cathedrale. pour avoir autrefois livré In ville aux<br />

Sarasius: mais outre ( 1 11e cette vie est remplie 'le fables & ilanaelu'oniIuee,<br />

il est faux d'ailleurs que les Saras<strong>in</strong>s se soient jamais rendus<br />

niaitl't'S de Toulouse. L'usage établi dans cette ville ait<br />

du Msieele de donner un soufflet les tous ans ' titi le ,ju<strong>in</strong>' de<br />

I'ues. n donc quelque autre orig<strong>in</strong>e lue nous ignorons. Cette pe<strong>in</strong>e<br />

étoit déjim connue au con<strong>in</strong>ionçe<strong>in</strong>ent du XII. siecle eu une leude ou aiage,<br />

(lue les Juifs étaient obligez de payer dans le l'ouxbourg de Toulouse,<br />

au profit des chano<strong>in</strong>es de sa<strong>in</strong>t Saturn<strong>in</strong>, depuis la fête de tous les<br />

Sa<strong>in</strong>te, jusqu' h celle de cc sa<strong>in</strong>t martyr, qui tombe à la f<strong>in</strong> du Novembre,<br />

l.i'.luil's (le Toulouse payoient aussi sans doute pal' la uime raison,<br />

un la f<strong>in</strong> de ce siec'le & au couimencemenit du XIV. mute redde --<br />

value de quarante-quatre livres de cire à la t'athicdrale de sa<strong>in</strong>t Etienne,<br />

qu'elle e<strong>in</strong>ployoit pour le cierge pasehal. Vei'gl. (rhtz : Volksthi.imliche<br />

<strong>der</strong> Juden. Baud il. p. SiS.<br />

1)3) t)lleris. Oeuvres de Gerbert. p. 237-243. Leonis ahhatis et<br />

legnti epistola ad Hugonieun et Rofiertum reges. p. 242. Simuu!que do llispiutia<br />

ternporibus Johannis papa(!, Mii Alberici l quam vos iuucu,nmgrue <strong>der</strong>ogastis,<br />

Juliujus (.'orduhensis ai'chiopiscopus de multis et difficilioi'ibus ('TU1SS<br />

epistula<strong>in</strong> cum legatis mittens, consil<strong>in</strong>un petens. non <strong>in</strong>terrogans, cuis<br />

aut qualis fuiset, sed Vien eratiunem praebens apostolicae sedi, quod sihi<br />

utile erat, quacaivit. Ex qua i'ecognoseite £omanam ecclesiamn adhuo ab


il t. 't cnciiri, solcumuodo a vobis detii et<br />

ICt'_'Titii.<br />

.1 est Oesc}iichte dii' 1moliten 6. Teil. p. 10G-111 : p. 121-133.<br />

't atx. Volkstiirnliche Gcsehichte <strong>der</strong> Juden. Baud 11. p. 341-369.<br />

15) Zeitschr. Jahrg. XI. 186G <strong>in</strong> eiaeni Aufsatze von Ste<strong>in</strong>schnei<strong>der</strong>:<br />

Rarj1. Sol<strong>in</strong> clos Zeid und Garib. Sohn des Seid. p. 242-243<br />

96) Mabillon: Acta Sanetorum S. Benedicti: Vita Saneti Johantus<br />

Abbatis i3orziensis, p. .104. Nr. 115 mcl. - p. 412. Xi. 136 md. Cu<strong>in</strong><br />

diu is (ciii an<strong>der</strong>er ais Vviiio) qwiereretur, p. 405. No. 117, ornuos'ptc<br />

prorsils refugerent, nec <strong>in</strong> tanta congregationo (juisquam <strong>in</strong>veniri possot<br />

qui se id aggrcdi ullo modo fatei'etur, •Johannes repente nihil euiieta-<br />

Itutidus se ultroneus offert. E<strong>in</strong> .Jude (Judacorum jue<strong>in</strong>dam, cui nomen<br />

lTa.sdeu, p. 406. Nr. 121, uffenhar Cha.sdai; die Stelle ist liickenhaft)<br />

maolit. don Vermittier. 'acluleiii Ab<strong>der</strong>rahmann veigehens versucht hat.<br />

Johaiutes von Uorzc eiuzuschiiehtern, wird bestimrnt, dass nochnmals cm<br />

Gesandter za<strong>in</strong> Kaiser Otto gehen, und c<strong>in</strong>e wenigcr bedenkliehe Fassung<br />

tics Sehreibens Iierbeifiihi'en soute. Dazu wird gewiihit <strong>der</strong> Bisehof<br />

Recemundus. p. 409. Xi. 128. nie! e<strong>in</strong>e Anmn. dazu lautet: Recomnundum<br />

hune Bollandus esse censet Raitnundum sivit Hege<strong>in</strong>unduni, Liberitantun<br />

sen llliheritanunm Episcopum. coi suam historiant reruni a/ Enroae 1mperaforihus<br />

& Re'i:is gestai'wn dodicavit Liut!ntIidus Ticiicensis ecclesiae<br />

Diaconus, (lui tune <strong>in</strong> Ucrumania apud t)ttuneni exsuiabat, cura Recemanclus<br />

cd a Maure Logatus venit. u. s. w.<br />

Die t ita Sancti Johannis Abbatis (iorziolisis ist aue.h abgedruckt <strong>in</strong><br />

den Monvrn. Oer<strong>in</strong>aîi. Seriptor. N. p. 335-477.<br />

Dass iihrigens ml Otto 1, verschiedene arabisehe Gesandtachaften<br />

algegangen s<strong>in</strong>d, erfabren wir nus dent Schi'iftc:hen: ..E<strong>in</strong> arabischer<br />

Berichterstatter nus dom 10. Jahrhun<strong>der</strong>t über Fulda, Schie.swig, Soest,<br />

Pa<strong>der</strong>born und an<strong>der</strong>e deutsche Stiidte. Vol) Di'. Ueorg Jacob. 2. Ausgahe<br />

Berl<strong>in</strong>. Mayer & Müller. 1891." I)asselbc enthJlt (s. p. 5, 6, 7, 10 1 21.<br />

23), Stiicko aus Ibn Fadiân bel .iâ( l ùt und dcm Kosmographen Qazw-<strong>in</strong>i<br />

13. Jahrhun<strong>der</strong>t) und sus Ibrdhi<strong>in</strong> ibn .Ja'qûh bel al-Beiri. Ais Quelien<br />

nennt Qazw<strong>in</strong>i die (jetmtt verlorne) Geogi'aphie e<strong>in</strong>es Spaniers Ahmad<br />

ibn 'Omar aI-ITdrî und e<strong>in</strong>en gewissen Tai'tui e. Mann aus Tortosa).<br />

1)ieser war verrnuthlieh Mitghed '1er maurischen Gesancitschaft die<br />

Otto 1. 973 <strong>in</strong> Merseburg e<strong>in</strong>pl<strong>in</strong>g, und hei <strong>der</strong> sich huichst wahrsche<strong>in</strong>lieh<br />

auch Ibriiii<strong>in</strong> ibn Ja'qùb befand.<br />

97) Jost: Ueschiohte <strong>der</strong> Israeliten, 6. Teil, p. 108, giebt ais Jahr<br />

an 990.<br />

Wiihelni Presse!: Die Zeisti'euung des Voikes Israel. Heft 3.<br />

Per Talmud. Berl<strong>in</strong>, Reuthent iiur'iiiianIlung. 1886. 8 0. P. 70, nennt 900.<br />

Ersch mal Grubet'. 2, Section, 27. Teil. 1850 <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em Artikel:<br />

,,Jnden' von Seelig Cassel. p. 207., und <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em an<strong>der</strong>n Artikel:<br />

8*


i l fl<br />

Jiidisehe Litterafur von 11. Ste<strong>in</strong>ciiier wii'i »<strong>in</strong> etiInrntes<br />

genannt; ,,Chasdai" heissi hier ,,Chisdai.'<br />

\Vo!f. Ilihi. Hehr. I, p. 53(1 (Soli heissen 538). Ni-, 910. nennf <strong>in</strong><br />

dem Artikel: .,R. Joseph f. isaae Satanas vol $atanes" den mer vorkofllni Pflden<br />

Moses: .,Moses captivus" und se<strong>in</strong> hier geriannter Sehiiler w<strong>in</strong>l ici i1w,<br />

.Jahr 990, dci' R. Moses, pater Flenochi aber <strong>in</strong><br />

Wolf- Bihi. Hebr. 1. p. 823. Nr. 1554 <strong>in</strong> clac XI Jahrh. gesetzt.,<br />

Wolf. Bibi. Hehr. III. eiwhhnt diesen ,.Moses eapfivus" nicht wie<strong>der</strong><br />

98) Ca.siri. II. p. S0.uol. 1. Ferunt, <strong>in</strong>ter ailes reru<strong>in</strong> Ilispanarucic S'riptores<br />

laudatus Ben Halancis & Alho<strong>in</strong>aiclaeus, Ahnansoreni huis' iii f,ssula<br />

liridi, quarn Arabes A4'ei'a1 Akhadra vocacit. patre nolliisci<strong>in</strong>o esse<br />

precreatum, labente Egirac aune 327 (aise 038 n. Chr2. Oe<strong>in</strong>c<strong>in</strong>t ist<br />

jedenfalis nicht Cap Verde oûer die Cap-Verdischen Inse<strong>in</strong>, sonde<strong>in</strong> die<br />

Stadt Aigesiras, <strong>in</strong> <strong>der</strong> Nhhe von Gibraltar, die erste, die 713 von cen<br />

Mauren genomnien wurde.<br />

99) Casiri. II. p. 37. vol. 2. Abcielrah<strong>in</strong>anuc. hujus nom<strong>in</strong>is fort<strong>in</strong>s,<br />

i<strong>der</strong>nque liispaniarum Rc'x i, stirpe ()nimialitaruni octavus. A <strong>in</strong>asse<strong>in</strong>s<br />

Led<strong>in</strong>ella d ictes,.ordubao Rex reniiriciatus aune Eirae 300. Christi<br />

912. fcrià qu<strong>in</strong>ta clic 1. mouds Rahii prions, excessif S vita amie 350.<br />

(d. h. 961 n. Chr.) clic 3 Bamadani, postquam annos qu<strong>in</strong>qua<strong>in</strong>ta &<br />

menses fer' ccx i<strong>in</strong>perasset. flic Arabuni factiones & boita civilia<br />

(le<strong>in</strong>vit ext<strong>in</strong>xifijue : adco ut, ce Bege , Impei'iwn . . . quam maxime<br />

fluniierit ac' pro<strong>in</strong>ie Liftera.. ... non parum oeper<strong>in</strong>t <strong>in</strong>ci'ementi_<br />

In Regnurn sic pacatuni sucoeccsit ejus filiL[s Aihakemus hujiic riom<strong>in</strong>is<br />

secundus. Aimostanserus Buis nuneupatus, qui fate fun'tue est<br />

aune Egirae 366 (ni<strong>in</strong>ilich 976 il, Chr.), die 2. mensis Saphari.<br />

impera.sset aunes qu<strong>in</strong>decitn et menses qu<strong>in</strong>quu. Aihake<strong>in</strong>iis, testa Airazaco<br />

k Ebn I taiaiio omnj sujolitiaruni gelli'l'e fuit excultissi<strong>in</strong>us : it.'l ut<br />

surnniani <strong>in</strong> ou .lurisperitiam. nec vulgareni cnliciitionenl facilé agnoscores.<br />

ufluiic enquam evolvif hbrum, <strong>in</strong> (lue doutas annotationes manu sua<br />

exalatas non reiiquerit. Bonarum Artium <strong>in</strong> Hispania augendarum <strong>in</strong><br />

primis stucliosus, eruditos quosque vires ex Oriente summis praepositis<br />

praeruiis evocandos; Codices praeterec't omni doctr<strong>in</strong>a refertos im<strong>in</strong>ensis<br />

pecuniac largitionibus undique conf luirendos curavit. ilo]'wn fauta confluxerat,<br />

copia, ut, Si Snriptoi'ibus JOies, Bibiiotheca lOg<strong>in</strong> illo aevo ad<br />

sexcenta volii<strong>in</strong><strong>in</strong>um nililia exoroverit: qiiao non nisi quairag<strong>in</strong>ta quatuor<br />

<strong>in</strong>genti mole (.'aralogis 1'eu-'nselantur. Celebeni'ima Ccrduhcusis Academia<br />

tanti Pi<strong>in</strong>cipis auspiciis condita, eomplura etia<strong>in</strong> Collegia studioru<strong>in</strong> eausà<br />

extructa compiures per uruversam Hispaniam Bihiiothecac eonflatae: nec<br />

pauci Scriptorns, podem iOg fluetore, viru'urn doc.tr<strong>in</strong>;'i & erudifione<br />

<strong>in</strong>ter ffispanos exceilentiuni l'acta ]iftenis cOnSignarunt.<br />

Ibid 11. p. 201 col. 2. Alhakemus quadrag<strong>in</strong>ta & septem annoi'um<br />

cum regnai" i - coepit. Quo Rege, quanti'im <strong>in</strong> 1-lispania flomuerjut


117<br />

r j t ri xiter<strong>in</strong>t. hand facile dicta pst. 111e o<strong>in</strong>iiiittil<br />

pr<strong>in</strong>1u,taiTiquisitis undique lihris 1ntiosissi<strong>in</strong>is. Fogiaui Bihuiotheca<strong>in</strong><br />

<strong>in</strong>stituit; nec pauca condidit G y<strong>in</strong>na.sia. arcessitis v<strong>in</strong>s doctr<strong>in</strong>a lau&Ie<br />

praestantihus. qui discipl<strong>in</strong>as loceront scriptisque illustrarent. Pr<strong>in</strong>ceps<br />

Iongiiiie vita dignus, brevi tarnen non s<strong>in</strong>e magno 1ei1iub1icac litteistac<br />

detrimento rebus hu<strong>in</strong>anis ereptus est. A v<strong>in</strong>o sic ahlioi'ruit; ut vites ex<br />

Ilispano solo i'adiiitus eve1let meilitaretui'. Air supp/e .nenlo Aihôniaidi.<br />

Alhakemiisniiiio XLVII. vel, ut allis placet. XLVIIT & ultro natus,<br />

Tmpei'iurn auspioatu st anno Egir;io 35() (d. h. 901 n. (_hr.) furia 5.<br />

die 5. 1anidaiii ; ubiit anno 306 j1. h. 0713 n. (Ilhr.) die 2. Saphani. postquani<br />

ai<strong>in</strong>os X V. & menses fer qu<strong>in</strong>quc reguasset. Pr<strong>in</strong>ceps liumanitate,<br />

erudition e, alu ire <strong>in</strong> litteras n ulli posi habendos. Cujus roi aigu<strong>in</strong>ento<br />

sit I h hiiotheca acico <strong>in</strong>sttueta se n unierosa ut ejus lilirorum<br />

J ilex volutn<strong>in</strong>a quaihag<strong>in</strong>ta & quatuor mi pluverit. Nullus erat Sive<br />

l'anis, Sivo uxtiflius ('odix, que<strong>in</strong> noir vOl exsenihi saltem ,jubont.<br />

Virus omni scientiarum genero praecelleutes undeqitaque accitO( <strong>in</strong> prirnis<br />

cal-os hahuif 1racnirs, honorilius a<strong>in</strong>plissimis cuiuulavit ; quot'U.m nOns<br />

i'enu<strong>in</strong> Hispanaru<strong>in</strong> A r<strong>in</strong>alibiis, alios 1-listot<strong>in</strong>e ant Naturali, sut Litterariao<br />

conscrihendac k'ligelat. Id qiiS acc<strong>in</strong>'atius Goret. unhium Praefectis<br />

cacteroru<strong>in</strong>que louoruui Roctoribus 11e.otiui1i daliat ut certiores quasque<br />

notitias chut ad Antiquitatum monuments Cuit toi Faniiliantun orig<strong>in</strong>es<br />

& st(mirnata pert<strong>in</strong>entes ex <strong>in</strong>colis diligent-ci- exquirercnt, niittendasque<br />

curarent. Ebu Alaharus.<br />

100) Casiri 11. p. Io:. cul. 1. Ahdalrahnianvs Hispuiiarum Rex,<br />

huj us noniiriis lirtius. ex Ommiadileuzim St<strong>in</strong>le, Amasser Led<strong>in</strong>alla flanrupatiis,<br />

patreni habuit ilegeni Moha,nduw, ruatte<strong>in</strong> verb iWaranafam<br />

..ilios genuit decem l ô quorum numerO sutitA//zakernns cJUs<br />

Successor, AI,nnndcrus, AidaI/a & .4/uicçiahr. liii ililtClfl & Scretis<br />

fuci mut j?ad, d usa )?n A'/,ajr; A ulac ver; Praefecti Aslemus Ben<br />

J!/d5l7Z/Z, .Jhietus fie,: JlÉa, i Mon<strong>der</strong>us hue Liii Althuti. 4jbiit die<br />

1. b'amd;u ni. RI] 110 Egirae :iso c1. h, 0(j1 n. Clii.) postq ua<strong>in</strong> pacatiss<strong>in</strong>hilm<br />

felieissimi<strong>in</strong>iquo pr<strong>in</strong>cipatum rju<strong>in</strong>quag<strong>in</strong>ta foi-ô annorum spatic tenuerat.<br />

101) Philosophie und philosophisehe Schniften don mdcc. Eirie<br />

historisehe Skizze. Aus dciii 1'ranzbsisclien des S.Munk-. Mit ei'lhuterndec<br />

und orghnzenden Aiunerkungcn VOfl 1)1. B. Beer. Leipzig 1852.<br />

Verlag von llunger. 80. p 102.<br />

Ver-l. aucli hicniihen <strong>in</strong> <strong>der</strong> Eucyc1opxlie von Ersch und Gruher<br />

. Section. 11-N. 23. lei!. 1844. p. 160. Artikel ,.Jtidisclie Gelehrte.<br />

2. Section, 27. Teil. 1850. Artikel ,,Juden von Seelig, Cassel.<br />

p. 206; 207.<br />

Ebenda. Artikel ,,Jiidische Litetatur' von M. $te<strong>in</strong>schnei<strong>der</strong>.<br />

p. 387; 388.<br />

2. Section, 31. Teil. 1845. Ai'tiket ,Joseph bon t.hitliui' bec Isaac<br />

bec Stanas von D. Casse! p. 44-45.


118.<br />

102) Monvm. German. Script. Tom, lir. p. 329. iii Liudprands<br />

,,Arrlapodisis" lesen wir Du<strong>in</strong> liaec aguntur, montana quibus occiclua<br />

seu sepl<strong>in</strong>trionali Italia c<strong>in</strong>gitur parte. a Saraceijis Fiaxenetum <strong>in</strong>habitantihus<br />

depopulantur, und<br />

Ibid. p. 379 l,emei'kt Flodoard <strong>in</strong> se<strong>in</strong>en Annalen: Graeci Sarracenos<br />

per mare <strong>in</strong>sequentes usquo <strong>in</strong> l'raxiiiide<strong>in</strong> saltwn, ubi erat<br />

refugiu<strong>in</strong> ipsorutu, et unde ugredientes italia<strong>in</strong> suluIis praodabantur <strong>in</strong>cursibus,<br />

Alpihus eciani occupatis. celeri Dec propitio iiiternetione proterunt,<br />

quietam reddentcs Alpibus italia<strong>in</strong>.<br />

Ma billon: Acta Sanctor. Ord. Benedict. Saec. V. p. 760 iii.<br />

p. 610 <strong>in</strong>ul. Salirti Maioli Ahhati.s Uluniacensis Quarli Elogiu<strong>in</strong> Ilistoi-iciirii.<br />

p. 765. Nr. 13. Quunam veri, sil iii0 clades. ,fe îuà hc agit .vrus, /z,z,jd<br />

usqueqluzqne cxploratzpn. Dien /zastiiey ensra Zi-cv5zci,zm per id temples <strong>in</strong>fes/arwit,<br />

11wz.çari el Sayaenj. /ii Jfra/ico more ex Iii.ania <strong>in</strong> italiam<br />

Jortc del,,ii, J"rax<strong>in</strong>eftem arcem ad Aip's Cos'ias oceupczrun: auna DCCCXCI,<br />

- a,,zec JIu halas Rex ,narjjj,,w tas as ftrres tri e.rcrcih, adorlus, iliorum<br />

,savibus gracia içut co,nb-zu'tii', pierosque P)-ax<strong>in</strong>ctum rel<strong>in</strong>qucre, C-' <strong>in</strong> .ifntem-<br />

,naurnm se rec/'cre coesit. DCCCCX/J.<br />

\\rojjn wir die <strong>in</strong> Anrn. M. erwbhnte Kaite <strong>in</strong> I'utzgers Schulatlas<br />

1889 au Rate ziehu, f<strong>in</strong>deii wir das alte Wnier-Uastc1! Frax<strong>in</strong>etuni.<br />

das heutige Fra<strong>in</strong>ut. <strong>in</strong> k;allia Narbonnonsis, iialie am Mittelmeor.<br />

zwischen Nizza tiret Toulon, mit d,r lie igudrucitcn Benierkung ,,(ca. 890<br />

saraz.)"<br />

Ici lie<strong>in</strong>crko la<strong>in</strong>er, da.ss ici <strong>in</strong> genannfem Werke Mabillons<br />

p. 681, p. 706 e<strong>in</strong>em ,,Bernel<strong>in</strong>ns" ('a<strong>in</strong> 1)audo dtuieben gedruckt: al<br />

Ileornel<strong>in</strong>u...) alla <strong>der</strong> Zcjt Dunstans (909 --988) begeanet hiti, da.ss ich<br />

aber augetiblickiicli nielit <strong>in</strong> dur lige var, atwas tiber se<strong>in</strong>e Identitkt<br />

o<strong>der</strong> Nicht-Iilentitt mit dom Vei'fa.aser dus Liber Abbaci (s. Ocuores<br />

de Gerbert par 011eria. p. 223-227) festzuatellen. S. im Index ltistoriens:<br />

..}Ieorneliiius Scottorum I'ontifex 681 ni. 706 <strong>in</strong>." Aucli chien<br />

,Anie1ius" cilet ,Amel<strong>in</strong>us" habe icli biter <strong>in</strong> <strong>der</strong> andren Schrift Mabillons:<br />

,,Annales Ord<strong>in</strong>is S, Benedicti. Tom. 1V. p. 76, 349, 381, 427,<br />

439 1 731. Col. 2 mi Index'. sowit: <strong>in</strong> <strong>der</strong> Histoire generale de Languedoc<br />

gefunden.<br />

103) ('a.siri. 11. p. 329. ce]. 2: cet-g!. ibid. 11. p. 105. col. 1 und<br />

11. p. 137 col. J.<br />

104) Marca Hispanica. Appeud.ix. col. 821.<br />

105) (juans Oeuvres de Geibert. Vie de Gerbent. p. XLVI.<br />

106) Btid<strong>in</strong>ger. 1. e. p. 65.<br />

107) Mabillon Annales Ord<strong>in</strong>is S. Benedicti. Tom. 1V. Liber L.<br />

(Kali.) LXXI. p. 78: 1)el-ve]isiunl (Monasterium ist <strong>der</strong> Munster von<br />

Montier-en-Der mie-unis patronus & benefactor en tenipore (ann. 992)<br />

exstitit .1-lerbertiis Trecensis Cornes, eo nom<strong>in</strong>e secundus, uti testantiir<br />

complures donationcs eide<strong>in</strong> loco factae, quaru<strong>in</strong> nonnulla.s <strong>in</strong> superiorihus


119<br />

retulimus. Idem cornes se maxime munilicit<strong>in</strong> etiam praeisrifit <strong>in</strong> Lat<strong>in</strong>iaoense<br />

agri Parisiensis rnonaste,iuni. ab Ereh<strong>in</strong>oaldo conditum saoculo<br />

sept<strong>in</strong>Lo, sid post annos ducetitos a paganis, est Nortmannis destructum,<br />

&. <strong>in</strong> solitud<strong>in</strong>em redactu<strong>in</strong>. quod Herbertus <strong>in</strong>staumuduni curant .....<br />

Quo praecise anno hace <strong>in</strong>stauratio tacta sit. 1uive piituns ab <strong>in</strong>staurationu<br />

ahbas fuerit. <strong>in</strong>certum. Cette non videtur fr<strong>in</strong>ius fuisse lierbertus<br />

ejus loci abbas, qui sancti Bonedicti regularilius diipl<strong>in</strong>is <strong>in</strong> motiastedo<br />

Lattiacense (Kioster zu La,-1 11y. s, Index peculians p. 831. col. 2.) se<br />

submisisse dicitur <strong>in</strong> libre de nuraculis sancti Wulfrau<strong>in</strong>i opiscopi Senonensis.<br />

Iarn ergo ante ejus istuc <strong>in</strong>gressum, at certo paullo ante, ibidem<br />

restituta erat discipl<strong>in</strong>a s<strong>in</strong>gularis. Ilic est Herbertus ex Judaeis ortus,<br />

sed a puero cIiistiantis, qui <strong>in</strong> orniii div<strong>in</strong>a & huniana philosopha <strong>in</strong>tei'<br />

Frtmcos nulli <strong>in</strong>ferior fuisse dicitur, & cantaudi aite vocislue excellentia<br />

<strong>in</strong>ter ceteros maxime excelluisse , Gerberti auditor <strong>in</strong> urbe He<strong>in</strong>onsi,<br />

ac Hotbei'ti Fraucotum regis, nec non Fulborti, postea Carnutensis episcopi<br />

eondiscipulus."<br />

Ex lis <strong>in</strong>telligitur, propagatiunem doctruae lire tenipore potiss<strong>in</strong>tum<br />

factam fuisse ah ecelesia Rerniisi. obi Rernigius Autisiodorensis (d ' Auxerre)<br />

& Iluebaldus li<strong>in</strong>onensis (de Si. Amand) u monjuhi sub ilecimi saeuuli<br />

<strong>in</strong>itia restituerant: 4gitte a Flodoardo de<strong>in</strong> exculta, ac demum a Cerberto<br />

excitairt: quo praeveptore usus est Fulbertus, a quo de<strong>in</strong>ceps ceteil fere<br />

omnes <strong>in</strong>stituti sont. Ah eodeni poque Gerberto ei'uditiis est Abho,<br />

lui iliriaci studia littornium persecntus, eadem etiani <strong>in</strong> Angles traustulit.<br />

iI,id. Liber Liv. (lap.) LXIII. p. 264 Ja<strong>in</strong> anime dec<strong>in</strong>ius uipnus<br />

capta millesirniun <strong>in</strong>ehoatus erat , cum Sfephanus t ampaiiiae & Brie-ii<br />

fil<strong>in</strong>s Herberti cortiitis. qui Lat<strong>in</strong> iacum monasteri uni <strong>in</strong>stan raverat.<br />

paterna ductus aemulatioxie, eide<strong>in</strong> loco amplificando studiuni sutun contulit.<br />

108) Biid<strong>in</strong>ger. 1. e. p. 19--p. 21.<br />

109) Marca Ilispanica col. 403. Anno eodem [ni<strong>in</strong>ilicli: Anno<br />

l)CCCI'l.XX] Borrellus Cornes Barc<strong>in</strong>onensis oi'ationis & redemptionis suae<br />

causa ni Apostolotum Petri & Pauli lim<strong>in</strong>a profectue cuni Hattone<br />

Epi'opu Ausonensi & Gerberto monauho Auriliaceasi à .Joanne XIII<br />

impctravit ut luoniam Tarraco ploviIxiao metropolis <strong>in</strong> potestate erat<br />

Sarracenoruni, nullaque spes affulgebat ejus recuperandac, jus illius metropoliticu<strong>in</strong><br />

transferretur ad Ausoneusem, & ut Episcopi suffraganei<br />

Ecclesiae Tarrauonnnsis Ausonenseni colerent ut Metropolitanum; deeretoque<br />

eudem, adduetis exeniplis ex beato Gregoriu, uuitae sunt Ecclesiac<br />

Ausnencis & Tarraconensis, ut color huic noyau <strong>in</strong>stitutioni quaereretur<br />

hutte itaque Ausononsis Episcopus iisdetn literia èveetus est ad dignitatem<br />

Archiepiscopi.<br />

110) Histoire generale de Languedoc. Tout. II. p. 100. L'usage de<br />

doter les eglises à la curemonie de leur consécration étoit religieusement<br />

observée dans ce siec]e ou trouve la-dessus, entre autres. un dutail tréscurieux<br />

dans plusieurs chastes du Roussillon & de la Marche d' Espagne;


120<br />

<strong>in</strong>ounnieus me<strong>in</strong>orables de la pieté des comtes du pays. & Pn particulier<br />

de Borrel comte de Barcellone. Comme ce pr<strong>in</strong>ce dont la doma<strong>in</strong>e était<br />

très-utendu, & qui soi duc de la Gothique, ports son autorité<br />

beaucoup plus lo<strong>in</strong> qu'aucum de ses predecesseurs; il souffroit avec pe<strong>in</strong>e<br />

l'assujettisenient des évôques de son doma<strong>in</strong>e é l'archevèque de Narbonne<br />

qu'il regardoit commue étranger, depuis nue par l'usurpation des droits régaliens,<br />

chacun 'les grands vassaux s'étoit formé un état <strong>in</strong>dopenilant<br />

l'un de l'autre. Boirel sollicité à ce qu'il paroît par lévè lilme (f Ausor<strong>in</strong>e<br />

k déja porte de lui mntne à établir un archevèclié dans ses états, résolut<br />

de retablir l'ancienne metropole de Tarragone qui aroit été détruite par<br />

les Sarasius. Un voyage de dévotion qu'il lit à Re<strong>in</strong>e sur le l<strong>in</strong> de<br />

lait 970 lui donna heu de proposer ce desse<strong>in</strong> au pape Jeau XIII, â<br />

qui il ropresenta que la ville de Tarragone étant détruite & sans évéque,<br />

& Jue n'y ayant aucune osperance de pouvoir reprendre le pays sur les<br />

<strong>in</strong>tidellits, il conviendroit d'en unit' larcheveohé ,i'Ansonne ou de Vie.<br />

Le pape Sur ce seul exposé, & sans appeller l'archevèque de Narbunne<br />

qui avoit (iii trés-grand iutorét dans cette affaire, accorda au ce<strong>in</strong>te de<br />

Barcelomimie ce qu'il de<strong>in</strong>andoit. li fit expedier une bulle au mois de<br />

Yauvier, <strong>in</strong>h'ciion XI1 e' est à dire l'un 971. l'adressa aux ézx'ques des<br />

Gaules & ordonna (JUC tous les anciens echèvez qu avoient nité Soumis<br />

auuuf<strong>in</strong>is à la metropole de Tanagone, le seroient à l'avenir é Aton<br />

éveque d'Ausonne, comme à leur métropolita<strong>in</strong>. Jean XIII, pal' une secomldft<br />

bulle commit l'oxeeution de la premniere aux eveques Wisode d'<br />

Urge!, Pierre de Barcelonne, & Suniarius d'Elne, Ce projet denieura<br />

cependant sans execution; par l'tpposition sans doute dAvitierie archevèque<br />

de Narbonne, qui dans une affaire si nporuiute polir les droits<br />

du sou église, u'avoit été ni apjellé mmi oui, & en effet lits évèjues de<br />

la Marche d'Espagne cont<strong>in</strong>uerent du recom<strong>in</strong>oîtru la jurisdic'tion & celle<br />

de ses successeurs jusqu'au pontificat d'l'm'baiu il. qui m'établit l'ancien<br />

arcliuvêche de Tarragone.<br />

111) ibid. p. 87. La plûpart des con -mtez (le la Marche (lEspagmie.<br />

& quelques-uns de la Septimani appartenoient doue en ce te<strong>in</strong>s-lé é la<br />

maison de Barceloune, ('cliii d'Urgel étoit aussi alors dans cette immaisun,<br />

& Souai'ius oncle paternel du nième Sun.'fmed, qui l'avoit ou pour soit<br />

partage, étant djù mort en 954. liichulde sa veuve confirma la donation<br />

qu'il avoit faite à l'abbaye de la (im'assc' de diverses terres situées dans<br />

les comtez tic Buzalu & À usonne, Soniarius ent trois fils de cette<br />

comtesse, Erniengaud, Borrol & Miron. Le second lui succeda dans le<br />

comté d'Urge], & dans la suite â Suilifreol soit cous<strong>in</strong> dans celui de<br />

liarcelonne, qu'il transmit à ses descendaus,<br />

112) Ibid. d. 110, On voit, par ce que nous venons de m'apporter,<br />

qu'avant le milieu du X suitée les grands vassaux jouissoient du droit<br />

regalien de battre niunmoye. Les ce<strong>in</strong>tes de la \1wc}me d'Espagne cii<br />

étoient en effet en possession dès l'an 934. & Wifm'ed U, ce<strong>in</strong>te de


121<br />

To,tament de 1 <strong>in</strong> 9il que je roi lui azOil<br />

<strong>in</strong>né la rnonoye de Vic ou d'AusonnC: on voit d'ailleurs qu'en 965 il<br />

ut des deniers & de la Jnonnoye de cette ville, & de celles de Bai-<br />

:t-Jn<strong>in</strong>e & de Gironne. C'est donc au regne de Charles le Simple qui<br />

It rapporter l'ori,<strong>in</strong>e des monnoyes des seigneurs, car encore sur la<br />

liii (je celui de Charles le Chauve le droit de taire battre monnoye étit<br />

au seul souvera<strong>in</strong>s. Il est vrai, qu'on prétend que l'emperèui<br />

Charles le (Iras l'accorda à l'abbasse de <strong>Zur</strong>ich, & suivant deux diplonnH<br />

qui nous restent, le roy Endos donna li l'abbaye de Turnus le privileg<br />

d'avoir une monnoye, ce que le roy (harles le Simple confirma, mais<br />

suivant ces concessions » les especes devoient être frappêe au co<strong>in</strong> du ici.<br />

La monnoye seigneuriale, qui fut plus en usage dans la prov<strong>in</strong>ce<br />

fut la Melgorienno, a<strong>in</strong>si appellée des comtes de Melgueil ou de Maugiu,<br />

qui la faiseaient battre dans un chateau de no nons où ils avoient fix'<br />

leur pr<strong>in</strong>cipale demeure. il est fait mention des sols Melgoriens dati<br />

deux actes du X. siecle. l'un du 12. dumois de Mai la XII] année du regiic<br />

de Louis d'Outremer, ou de l'an 949. & l'autre de l'ait Les co1nte,<br />

de Melmrucil , jouissoient donc dès-lors de ce droit. Il est fait mentie,,<br />

aussi sur la f<strong>in</strong> du même siecle des deniers Narbonnois. Nous parltions<br />

aillcus de la rnonnoyc des comtes de Toulouse, & des autres mon<br />

noyes des seigneurs de la prov<strong>in</strong>ce.<br />

113) Marca liispaisica. Appemidix. col. 925. CXXVIJI. A. 981.<br />

Er clmariulario S. Feire Rodnsis, i.olkarii Regis ,tranorum praecqii'nm<br />

pro G'uifredo Comité Â'usc<strong>in</strong>onensi ...Am'nulfus canoellarius ad vicom dot,-<br />

ni Adalberonis Archiepiscopi sumnmique cancellarii recognovit & subscripsit,<br />

Ibid. col. 925 mcl. - 927 immel CXXIX. A. 981 Ex archiva S.<br />

Genesji de Fontanli: Ejusdem LoMarii praeceptum pro monastsrio. S. G-<br />

nesii de Fontanis . . . Aruulfus caucellarius ad viçem donmni Adalberomil-<br />

Arehiepiscopi su<strong>in</strong>niique cancellarii recognovit, & subscripsit.<br />

Ibid. col. 927 iucl. - 929 mcl. ( !XXX. An. 982. Ex ehartula, i<br />

S. Pétri Rodensjr. Ejsdem .Lothariae praeceptum pro monaster jo S. Pei,<br />

Rodensis ......nulfus Notarius ad vice<strong>in</strong> domni Adalberouis Reiaioruiii<br />

Archiepiscopi relegit. Actum Borciaco villa sita <strong>in</strong> comitatu Arvernem<br />

super Iluvium Helerium aimno dom<strong>in</strong>ie.ae <strong>in</strong>carnationis I)( t t t IX X X Il<br />

regnanto lElotario anno XXVIii felicitor.<br />

Ibid. col 929 mcl. -. 931 mcl. CXXXI. An. 982 1_! ïh.z-tula,io<br />

monasterii Rivipullensis. 4iusdem paecettum pro rnnasterio /lk1p0/Jc,25i<br />

Am-nulfus Notarius ad vicem domnni Adalberonis Remoi'um Archiepiscopi<br />

relegi. Actum apud Par<strong>in</strong>taniacuni vila<strong>in</strong> sitamn <strong>in</strong> comitatu Arvcriiensi<br />

sulitus enstium Vie auno doni<strong>in</strong>iene <strong>in</strong>carnationis DCCCCLXXXJI resnante<br />

domno Lothai'io aimno XXVIIII feliciter.<br />

Ibid. col. 937 hici. - col. 940 mcl. CXXXVII, An. 988. 1


122<br />

tr/t san-Ii i-v,js .': :...-i i"arci,w/ n-i ... Arnitifus Notarius ad<br />

vieem domni Adalberonis Archiepiscopi & su<strong>in</strong>wi Cancellaiii recognovit.<br />

114. Casiri II. p. 48. col. 1. Alrazaeus, ilispanis Rasis, . haec<br />

prodit . .....judo e,cereitùs Rispalciisis Dnce<strong>in</strong> creatiuii Mureimam Ptov<strong>in</strong>(jani<br />

(Arahihus &igiana ... dietam). . . . suljeeisse,"<br />

flid. 11. p. 59. col. 5. Ah. . . . Re-ni Gienniensis Prorex, ta<strong>in</strong> provi<br />

nciae Berianae,<br />

Ibid. lI. p. 117. col. 2. Jaltia . . . Jans scientM adù claruit, ut<br />

Praetnras 7liiberis, Baçiana, 7aen & Toleti obt<strong>in</strong>uerit.<br />

115) Bilih<strong>in</strong>ger. L e p. 20.<br />

116) Gerhardt. 1. e. p. 112.<br />

117) Marca 1-lispanica. col. 399. [Aniio DCCCC'LXVI]. $eniofredus<br />

Cornes Banc<strong>in</strong>onensis de (ujils tè.starnento <strong>in</strong>ox dictum est, vitani ultra<br />

baectompora non adnioduni produxit. .Mortuus cairn est auno 1)CCCCLX Vi E.<br />

s<strong>in</strong>e libenis. <strong>in</strong> Ecclesia <strong>in</strong>ona.stenii Rivipullensis sepulfus. Post ilium<br />

Cornes Bare<strong>in</strong>onensis fuit Borrellus fil<strong>in</strong>s Suniani Cornitis Vrgelli'nsis,<br />

fanion et.si trial viveret Oliba Cornes Cerdaniensis & Miro Levita fiattes<br />

Seniofiedi. Multùni auteni <strong>in</strong> bac loco anxii surit seniptores Hispani dam<br />

'junernnt causas ob pas Jloi-rehlus Olibac praelatus est <strong>in</strong> successione<br />

Comiratus Bare<strong>in</strong>onensis. Non vident autem ideo delatum ei fuisse<br />

successionens non sani per electionem civ<strong>in</strong>m Baic<strong>in</strong>onensium & nobihiuru<br />

Vi101uili, neque <strong>in</strong> vi<strong>in</strong> testanienti Seniofredi, ut falso sibi persuasert<strong>in</strong>t<br />

Ilispani, sed quia manu prornptus & hliaiidi peiitus stati<strong>in</strong> <strong>in</strong>va.sit <strong>in</strong> norneii<br />

potcstatornquo Comitis Baic<strong>in</strong>oriensis. Pon, id tiietum esse citra bellum<br />

h<strong>in</strong>e 'juoqne colligi potest, juôd utilla Olibae , riulla Y[ironis fratris ejns<br />

contra(tictio ftusse iepei-itur. Qua<strong>in</strong>qua<strong>in</strong> valde puto conditiones aliquas<br />

<strong>in</strong>ter eus <strong>in</strong>tercessisse. Etenim <strong>in</strong> gestis Cornituni Bare<strong>in</strong>onensium reperla<br />

Boiicllwn tradidisse eornitatus b'isuiduni & Ceritan<strong>in</strong>e Otibano Cabretat.<br />

Sani quoad conntatuni Bisu.Idunensem, certu<strong>in</strong> est enia ah <strong>in</strong>itio non<br />

peiiuuisse ad Olibamn, sed ad Vvifredtun fratiem ejus. - Ob vielloicht<br />

Borreli dureh se<strong>in</strong>eri <strong>in</strong> col. 415 und col. 936 erwhuten Schwiegersohri,<br />

,,Genibertus Vicecomns Barc<strong>in</strong>onensis", den Manu semer (Borrell's)<br />

Tochter Ei-rnengaid. mit Gerbent vei-svandt gewesen ist, k-ana ich nicht<br />

eutschoiden.<br />

118) Ibid. col. 151. Sita est illa (Rarc<strong>in</strong>ona o<strong>der</strong> Bareilona) <strong>in</strong><br />

litore maris, modico <strong>in</strong>tervalle à colle quodampiaeiupto . . . ., ubi speculator<br />

perpetuô exeubat, qui advenientes vel praoternavigantes naves atque<br />

ttiremes diveisis signis prolatis denuntiat. A/<strong>in</strong>iig vulgô clicitur, & <strong>in</strong><br />

actis vetenibus Mens 7uduicus j Judacorum sepuleris, quse ihi CUUI <strong>in</strong>scriptionibus<br />

Hebiaicis, iict temporuni <strong>in</strong>juria detritis, visutitur, quorum<br />

en est vetustas, ut alun MLIX locus ille vocaretur nions Judaicus, ut<br />

antea monui, & <strong>in</strong> sententia lata à judice Miione auno MXCI zetres


I 2:<br />

:/iIrr??/ I Ii//,iraç p10 limite ito poiiantnr terrant <strong>in</strong> il ime i n oa r0mtnmo-<br />

:affl:tr. Nonnulli tamen. & <strong>in</strong>ter lies laudatus pau1r aritè Ilïeionynius<br />

I 'aulus , volunt colle<strong>in</strong> iturn ii Mela dietum eSSO Jovis nionteni , quod<br />

1URTItUt1 distet à "010 agnoscet lector ex his que di(turi su<strong>in</strong>us <strong>in</strong>frà.<br />

119) Oriitz: Vo!std pnliche (ioschichte <strong>der</strong> Juden. II. P. 370.<br />

120) M. Cantor: Matlie<strong>in</strong>at. Beitr. z. Kulturi. d. V.ilk. p. 341, 343.


Druck von ki. Zthu II. 3ttendi, Kir*hhiii N.-L.

Hurra! Ihre Datei wurde hochgeladen und ist bereit für die Veröffentlichung.

Erfolgreich gespeichert!

Leider ist etwas schief gelaufen!