Clár Forbartha Tuaithe CAP 2007-2013

Éire 

Clár Forbartha Tuaithe CAP 

2007-2013 

Ar fáil trí 

RANNÓG FORBARTHA TUAITHE CAP, 

Ionad 4, 

An tÁras Talmhaíochta, 

Sráid Chill Dara, 

BAILE ÁTHA CLIATH 2 

- 1 -

CLÁR ÁBHAIR 

Alt Ábhar Leathanach 

1 & 2 Teideal an Chlár Forbartha Tuaithe agus clúdach ar an RDP 4 

3 Anailís ar an staid 5 

3.1 - Réamhrá 5 

3.1.1 -Comhthéacs ginearálta na socheacnamaíocha 6 

3.1.2 - Feidhmhiú Earnálacha na Talmhaíochta, na Foraoiseachta agus 12 

an bhia 

3.1.3 - An Comhshaol agus Bainistiú Talún 15 

3.1.4 – An Geilleagar Tuaithe agus Caighdeán Beatha 27 

3.1.5 – Grúpaí Gnímh Áitiúla (LEADER) 29 

3.2 - Straitéis a roghnaíodh chun freastal ar láidreachtaí agus laigí 35 

3.3 - Meastóireacht Ex-Ante 43 

3.4 - Tionchar ó Chláreagrú Tréimhsí Roimhe seo agus Eolas Eile 44 

4 Na Tosaíochtaí (ar a n-áirítear achoimrí ar fhreagairtí mheastóireachta 

Ex-Ante agus SEA). 

49 

4.1 Fírinniú na dtosaíochtaí a roghnaíodh ag cur treoirlínte 

straitéiseacha an Chomhphobail agus an phlean straitéise 

náisiúnta san áireamh. 

4.2 Na tionchair a bhfuil coinne leo ag éirí as an meastóireacht 

ex-ante maidir leis na tosaíochtaí a roghnaíodh 

5 Eolas ar Thosaíochtaí, ar Aiseanna agus ar Bhearta 69 

5.1 - Ais 1: Iomaíochas na hearnála talmhaíochta a fheabhsú 71 

- Oiliúint ghairme agus gníomhartha faisnéise 72 

- Feirmeoirí óga á mbunú 75 

- Luathscor feirmeoirí agus oibrithe feirme 78 

- Nuachóiriú feirme ar ghabháltais thalmhaíochta 82 

5.2 - Ais 2: An comhshaol agus an tuath a fheabhsú 87 

- Íocaíocht le feirmeoirí i limistéir atá faoi mhíbhuntáiste, seachas limistéir 

shléibhe 

88 

- Íocaíochtaí Natura 2000 agus íocaíochtaí a bhfuil baint acu le Treoir 

2000/60/CE 

91 

- Íocaíochtaí comhshaoil talmhaíochta 99 

5.3 - Ais 3: Caighdeáin beatha i gceantair thuaithe agus éagsúlú an 

gheilleagar tuaithe 

152 

- Éagsúlú i ngníomhaíochtaí neamh-thalmhaíochta 

153 

- Tacaíocht do chruthú agus d’fhorbairt gnó 157 

- Gníomhaíochtaí turasóireachta a spreagadh 160 

- Seirbhísí bunúsacha don gheilleagar agus do phobal na tuaithe 163 

- Athnuachan agus forbairt sráidbhailte 166 

- 2 - 

49 

50

- Caomhnú agus uasghrádú na hoidhreachta tuaithe 168 

- Beart oiliúna agus faisnéis d’fhachtóirí geilleagracha sna réimsí atá 

clúdaithe faoi Ais 3 

171 

5.4 - Ais 4: Cur Chuige LEADER a Chur i bhFeidhm 174 

- Sraitéisí forbartha áitiúla a chur i bhfeidhm 174 

- Tionscadal comhoibrithe a chur i bhfeidhm 177 

- Ag reáchtáil an ghrúpa gnímh áitiúil 183 

6, 7, 8 Pleananna Airgeadais 

- Ranníocaíocht bhliantúil ón EAFRD 185 

- Caiteachas foriomlán cómhaoinithe an AE 

- Caiteachas cómhaoinithe AE de réir aise agus birt 

- Maoiniú náisiúnta breise de réir aise agus beart 

9 Meastóireacht ar an iomaíocht Cúnamh Stáit 188 

10 Comhlántacht le hionstraimí CAP agus polasaí AE eile 190 

11 Ainmniú na n-údarás inniúil agus na gcomhlachtaí a bheidh freagrach 194 

12 Córas monatóireachta agus meastóireachta 195 

13 Plean cumarsáide ar fhaisnéis agus ar phoiblíocht 196 

14 Próiseas comhairliúcháin agus torthaí 200 

15 Comhionannas idir fir agus mná agus neamh-idirdhealú 214 

16 Oibríochtaí chúnamh teicniúil 215 

Aguisín 1: Táblaí Staitisticiúla maidir le limistéir thuaithe, talmhaíochta 

agus bia 1 go 11, agus léarscáil ar dhlús tuaithe agus uirbeach 

Aguisín 2: Limistéir Natura 2000 231 

Aguisín 3: Costálacha comhshaoil talmhaíochta (REPS agus Feirmeoireacht 

Orgánach ) 

Aguisín 4: Reachtaíocht náisiúnta 292 

Aguisín 5: Eolas forlíontach ar chúnamh stáit 297 

Aguisín 6: Fíorú costas 322 

Aguisín 7: Eagra-ghram struchtúir bhainistíochta agus rialaithe don RPD 323 

Aguisín 8: Gluais giorruithe 324 

Aguisín 9: Meastóireacht Ex-Ante an RDP 2007 - 2013 326 

- 3 - 

218 

259

Aguisín 10: Measúnú comhshaoil straitéiseach (SEA) ar an Dréacht RDP 

2007 - 2013 

- 4 - 

412

1. Teideal 

An Clár Forbartha Tuaithe, Éire 2007-2013. 

2. An ceantar geógrafach a chlúdaíonn an plean 

Clúdaíonn an clár limistéar na hÉireann ar fad. 

- 5 -

3. Anailís ar an gcás i dtéarmaí laigí agus láidreachtaí, an 

straitéis atá roghnaithe chun freastal orthu agus 

meastóireacht ex-ante 

3.1 Réamhrá 

Tá an clár seo bunaithe ar Chreat an AE d'fhorbairt tuaithe agus ar an straitéis 

náisiúnta forbartha tuaithe atá leagtha amach agus atá ag teacht leis an gCreat. 

Leagann an Creat amach trí phríomh-thosaíocht: 

• Feabhsú iomaíochais na talmhaíochta; 

• Feabhsú an chomhsaoil agus na tuaithe trí thacaíocht a thabhairt do 

bhainistiú talún; 

• Feabhsú ar chaighdeáin bheatha i gceantair thuaithe agus éagsúlú a 

spreagadh i ngníomhaíocht geilleagair. 

Tá an dá chéad thosaíocht dírithe go príomha ar an talmhaíochta. Léiríonn a bhfócas 

iomaíochais agus comhsaoil nádúr ilfheidhmeach na n-earnálacha. Tá an téama seo le 

feiceáil freisin i bPlean Gnímh AgraFhís 2015 d'earnáil an agraibhia. Tá an plean sin 

bunaithe ar an bhfís "tionscail ag baint amach na leibhéil is airde éifeachtúlachta, 

iomaíochais agus freagrachta don mhargadh agus ag an am céanna ag feabhsú agus ag 

tabhairt omóis don chomhshaol". Tá bearta an chláir seo ag teacht go hiomlán leis an 

bhfís seo. 

Ní talmhaíocht amháin atá i gceist le forbairt tuaithe. Breathnaíonn 40 faoin gcéad den 

daonra orthu féin mar chónaitheoirí tuaithe agus níl baint ag an gcuid is mó acu le 

feirmeoireacht. Aithníonn tríú tosaíocht AE – éagsúlú agus caighdeán beatha é seo. 

Baineann sé le cónaitheoirí ar fad na tuaithe ar a n-áirítear feirmeoirí, go háirithe i 

bhfianaise an fháis atá ag teacht ar fheirmeoireacht pháirtaimseartha. Áirítear ar na 

dúshláin i gcomhthéacs níos leithne soláthar deiseanna eile fostaíochta atá níos 

oiriúnaí do dhaoine atá ina gcónaí i gceantair thuaithe agus réimse seirbhísí a 

theastaíonn ó dhaoine anois agus a bhfuil siad ag súil leo a bheith ar fáil go háitiúil. Sa 

chlár seo déanfar seachadadh ar ghníomhaíochtaí atá dírithe ar an bpobal tuaithe níos 

leithne ar nós fhorbairt fiontair thuath-bhunaithe, ar acmhainní nádúrtha áitiúla, 

turasóireacht, tionscadail le feabhas a chur ar shráidbhailte agus comhshaol, ar 

bhealach a fhreastalóidh ar na dúshláin seo agus a chomhlánaíonn bearta ar an 

bhfeirm. Tagann na bearta le Páipéar Bán 1999 ar Fhorbairt Tuaithe agus a thiomantas 

i leith leasa geilleagair agus sóisialta pobail tuaithe. 

Baineann an pointe réamhléirithe deiridh le formáid agus anailís atá úsáidte sa chlár 

seo. Tá an fhormáid bunaithe air sin atá leagtha síos ag reachtaíocht an AE. Tá an 

anailís seo bunaithe cuid mhaith, agus leagann amach an athuair, an seasamh atá 

leagtha síos i straitéis fhorbartha tuaithe na hÉireann. Léiríonn sé seo go bhfuil Éire 

ag glacadh chuici cur chuige cláir amháin dá limistéar ar fad. 

- 6 -

3.1.1 Comhthéacs Socheacnamaíocha an Cheantair Gheógrafaigh: 

Sainmhíniu ar Cheantar Tuaithe 

Is é bunús agus réasúnaíocht an tsainmhínithe do cheantair thuaithe mar atá imlínithe 

sa Phlean Straitéise Náisiúnta (NSP) an Straitéis Spáis Náisiúnta (NSS) ar glacadh léi 

in 2002 mar chuid den Phlean Forbartha Náisiúnta 2002 - 2006. Is creat pleanála fiche 

bliain é an NSS atá deartha chun forbairt fhisiciúil geilleagair agus shóisialta níos 

cothroime a chothú trasna réigiún agus ceantar. Dírítear ar infheistíochtaí 

infrastruchtúir agus geilleagair faoin NSS a fhorbairt do chathracha agus bailte 

príomhgheataí agus mol sna réigiúin dhifriúla. Áirítear ar thosaíochtaí atá aitheanta sa 

NSS do cheantair thuaithe an riachtanas d'infrastruchtúir phobal cuí, soláthar 

deiseanna geilleagair agus an riachtanas tuilleadh forbartha a dhéanamh ar áiseanna 

cultúrtha agus áineasa. 

Comhlánóidh an Clár Forbartha Tuaithe Náisiúnta an NSS seo, trí dhíriú ar cheantair 

atá lasmuigh de sprioc réigiúnach uirbeach an NSS. Tá 59 faoin gcéad den daonra 

náisiúnta áirithe sna ceantair seo (féach Tábla 2a, Aguisín 1). Beidh líon breise de 

bhailte beaga ar mheánmhéid nach dtagann le sainmhíniú an OECD ar cheantair 

thuaithe i.e. níos lú ná 150 duine/cm 2 (féach léarscáil Aguisín1) fós san áireamh sna 

cláir thuaithe. Tá go leor de na bailte seo suite gar do Mhórlimistéar Bhaile Átha 

Cliath agus mar sin tá siad faoi bhagairt shuntasach ó shraoilleáil uirbeach. Tá an 

chuid eile suite i bpríomhcheantair réigiúnacha a bhfuil chobhsú daonra mar 

phríomhthosaíocht. 

Léiríonn cúig chatagóir leathana na gceantar tuaithe atá aitheanta sa NSP riachtanais 

agus sonraí tuaithe difriúla. Ach le pictiúr iomlán a fháil den tuath in Éirinn ní mór 

catagóir eile a aithint viz. ceantair pheiri-uirbeacha. Tá na ceantair seo in aice agus 

faoi thionchar na bpríomhionad uirbeach. Áirítear ar na gnéithe sin dlús ard daonra 

agus leibhéil ard taistil chun oibre agus gan mórán daoine ag brath ar 

fheirmeoireacht 1 . 

Is iad seo a leanas na cúig chineál ceantar tuaithe in Éirinn mar a thuairiscíonn an 

NSS: 

1. Ceantair atá láidir – ó Dheas agus san Oirthear go príomha, áit a bhfanfaidh an 

talmhaíocht láidir, faoi láthair tá os cionn 30 faoin gcéad den lucht oibre 

bainteach le talmhaíocht go príomhúil, ach áit a bhfuil an brú ó fhorbairt ard 

agus tá roinnt lonnaíochtaí tuaithe faoi bhrú. Tá roinnt de na lonnaíochtaí seo 

ina gceantair pheirí-uirbeacha de réir nádúir agus tá an dlús is airde daonra don 

chineál seo ceantar os cionn 40 duine/ cm 2 . 

2. Ceantair atá ag athrú – ar a n-áirítear go leor páirteanna i Lár Tíre, ag an 

Teorainn, sa Deisceart agus san Iarthar, áit a bhfuil meath ag teacht ar an daonra 

agus ar fhostaíocht talmhaíochta agus áit a bhfuil malairt fostaíochta 

riachtanach. Tá an leibhéal is ísle féinfhostaíochta taobh amuigh den 

talmhaíocht sna ceantair seo, 13 faoin gcéad den fhórsa oibre. 

1 Tuairisc - Struchtúr Tuaithe na hÉireann ullmhaithe don NSS 2002 ag NUI Maigh Nuat agus Brady Shipman Martin 

- 7 -

3. Ceantair atá lag – ar a n-áirítear páirteanna de Lár Tíre atá níos faide siar, 

roinnt páirteanna den Teorainn agus ceantair atá isteach faoin tír san Iarthar, áit 

ar tháinig ísliú mór ar an daonra leis an gcóimheas díobh siúd 65 agus os a 

chionn ag níos mó ná 15 faoin gcéad de dhaonra iomlán an cheantair. 

4. Ceantair atá iargúlta – ar a n-áirítear páirteanna den chósta Thiar agus na 

hoileáin. Gné a bhaineann leis na ceantair seo go bhfuil an líon is mó oibrithe 

ban páirtaimseartha ag 29 faoin gcéad de dhaonra iomlán na mban atá ag obair 

iontu. 

5. Ceantair atá leithleach ó thaobh cultúir – ar a n-áirítear páirteanna den chósta 

thiar agus an Ghaeltacht, a bhfuil cultúr oidhreachta leithligh acu. De bharr a 

ndáileadh forleathan trasna na gceantar eile, bíonn éagsúlacht sna riachtanais 

shocheacnamaíocha ó bhrú a bheith scoite amach go brú peiri-uirbeach. 

Tábla 3.1: Tíopeolaíocht agus Próifíl Ceantar Tuaithe 

Cineál 

Ceantair 

Céatadán 

de 

dhaonra 

tuaithe 

Dlús 

Daonra 

Daoine/c 

m 2 

Cóimheas 

aoise is 

cleithiúnais 

- 8 - 

Céatadán den 

Fhórsa Saothair 

a oibríonn sa 

déantúsaíocht 

Mná a 

oibríonn 

páirtaimseartha 

mar céatadán 

de na mná ar 

fad a oibríonn 

Peiriuirbeach 

29 41 193 19 25 

An-Láidir 26 28 174 22 24 

Láidir, ag dul 

in oiriúint 

14 15 246 14 24 

Lag ó thaobh 

struchtúir de 

16 15 266 20 20 

Imeallach 8 17 261 21 29 

Ceantair ardéagsúlachta 

agus ceantair 

atá sainiúil ó 

thaobh 

cultúir 

7 16 240 11 27 

Anailís ar Struchtúr Aoise agus Inscne 

Thaifeadaigh an daonáireamh 2 deireanach ardú ó 3.6 milliún in 1996 go 4.2 milliún in 

2006 nó ardú de 17 faoin gcéad. Bhí an ráta fáis níos airde i gceantair uirbeacha thart 

faoi chósta an oirthir. D'eascair an fás seo as daoine a bheith ag cur fúthu thart ar 

chonairí tráchta uasghrádaithe idir cathracha móra agus bailte réigiúnacha 

mórthimpeall orthu. 

2 An Phríomh-Oifig Staidrimh, Daonáireamh 2006

Tábla 3.2: 2006 Daonra de réir struchtúr Aoise agus Inscne (céatadán) 

Aoisghrúpa Faoi 

15 

bliain 

15 - 19 

bliain 

20 – 24 

bliain 

- 9 - 

25 – 64 

bliain 

65 bliain agus 

os a chionn 

Iomlán 

Fir 10.5 3.5 4.1 27.1 4.9 50.1 

Mná 9.9 3.4 4.0 26.5 6.1 49.9 

Iomlán 20.4 6.9 8.1 53.6 11.0 100.0 

Tá próifíl dhéimeagrafach na tíre láidir ar an iomlán nuair a bhreathnaítear ar i 

dtéarmaí aoise. Tá difríocht sa phróifíl seo ó réigiún go réigiun, áfach. (Féach Aguisín 

1, Tábla 1). 

Tá daonra náisiúnta de 5 milliún réamh-mheasta ag an bPríomh-Oifig Staidrimh 

(CSO) faoi 2021. Ciallóidh sé seo ardú de 19 faoin gcéad ar an daonra a taifeadadh in 

2006. Tá éagsúlacht tuartha san fhás seo agus meastar gur thart ar chósta an oirthir a 

tharlóidh 45 faoin gcéad den fhás agus nach dtarlóidh ach 12 faoin gcéad den fhás 

tuartha thart faoi Réigiún an Iarthair (NUTS 111). 

Imirce isteach agus amach agus fadhbanna a eascraíonn as brú agus iargúlacht 

peiri-uirbeach 

Go traidisiúnta b’imirce dhearfach a raibh taithí uirthi a bhíodh i mBaile Átha Cliath 

agus i réigiún an Oirthir, tráth gur imirce dhiúltach a bhíodh a taifeadadh i ngach 

réigiún eile. De thoradh sraith sonraí le gairid measann an CSO gur patrún imirce 

diúltaí atá i ndán do Bhaile Átha Cliath go háirithe, sa todhchaí, agus gur patrún 

dearfach atá i ndán do réigiúin NUTS III, go háirithe sa Lár-Thoir 3 . De réir na samhla 

seo is eisceacht a bheidh sa Lár-Thoir agus leanfar le taifeadadh imirce dearfaí sa 

mheántéarma. 

Tá ról suntasach ag eisimirce i dtéarmaí daonra réigiúnaigh. Is d’imirce isteach de 

bhreis is 0.5 milliún duine sa tréimhse 19 bliain go 2021 an teilgean atá ag CSO. Arís 

beidh na huimhreacha seo scaipthe ar fud na n-ocht réigiún, beagnach leath i mBaile 

Átha Cliath agus an líon is ísle lonnaithe i Lár Tíre (Féach Aguisín 1, Tábla 2). 

Ceantair le Struchtúr Lag Daonra 

Tosaíocht eile stop a chur leis an meath atá ag teacht ar an daonra i gceantair iargúlta 

tuaithe. Thuairisc líon suntasach de cheantair thuaithe ag leibhéal riaracháin áitiúil 

meath de níos mó na 50 faoin gcéad ar an daonra in 18 as 26 contae sa tréimhse 1926 

- 2002. Léiríonn taighde a rinneadh le gairid i bpatrúin daonra in Éirinn gur féidir a rá 

go bhfuil thart ar 30 faoin gcéad de chónaitheoirí tuaithe ina gcónaí i gceantair ina 

bhfuil struchtúr lag daonra iontu agus dá bharr sin go bhfuil bonn geilleagair iontu atá 

ag dul i laige 4 . 

Patrúin Gheilleagair Tuaithe agus Fostaíocht 

Is tuath den chuid is mó réigiúin na hÉireann – a bhfuil tréithe bailte meánmhéide go 

bailte beaga margaidh, sráidbhailte agus tuath oscailte ag baint leo. Ceann de na 

dúshláin is bunúsaí atá i ndán do gheilleagair na tuaithe ná tionchar athstruchtúrú na 

talmhaíochta agus tionscail thraidisiúnta agus an riachtanas a bhaineann le héagsúlú 

3 An Phríomh-Oifig Staidrimh, Bealtaine 2005, Teilgin Réigiúnacha Daonra 2006 -2021 

4 Kearney, B 2005, An tEolas is deireanaí ar Cheantair Thuaithe ó foilsíodh an Páipéar Bán ar Fhorbhairt Tuaithe in 1999

agus fás i ngeilleagar neamhfheirme. Tá an fhostaíocht déantúsaíochta níos tábhachtaí 

i gceantair thuaithe, fostaíocht atá tuartha go mbeidh meath ag teacht uirthi sna blianta 

atá romhainn – 12 faoin gcéad den fhostaíocht i gceantair neamhthuaithe i gcomparáid 

le 17 faoin gcéad i gceantair thuaithe, bunaithe ar shonraí ó Dhaonáireamh 2002. 

Bhí earnáil shuntasach na déantúsaíochta sa gheilleagar tuaithe i bhfad níos moille ag 

teacht i dtír ar thimpeallacht dhearfach na heacnamaíochta. Ciallaíonn sin in éineacht 

le nádúr seala a bhaineann leis an mborradh i dtionscal na tógála nach mór cur le 

inbhuanacht fhadtéarmach fáis an gheilleagair tuaithe trí níos mó tionscadal cruthaithe 

fostaíochta a sholáthar. Tá dúshláin tromchúiseacha i ndán don turasóireacht tuaithe a 

bhíodh go traidisiúnta mar chrann taca ag an bhfostaíocht tuaithe. Léiríonn an 

claonadh atá ann i leith turasóirí a bheith ag fanacht mórthimpeall Bhaile Átha Cliath 

agus san Oirthear an riachtanas atá turasóireacht a bheith níos cothroime de réir 

réigiún de 5 . 

Agus scrúdú á dhéanamh ar an éagothromaíocht réigiúnach faoin oll-luach breise 

(GVA) per capita tháinig leathnú gach bliain le linn na tréimhse ó 1996 go 2002 ar an 

mbearna sa GVA in aghaidh an duine idir réigiúin an Réigiún na Teorainn, Lártíre 

agus an Iarthair (BMW) agus an Deiscirt agus an Oirthir (SagusE). In 2002, bhí an 

GVA i réigiún an BMW ag 69 faoin gcéad den mheán ag leibhéal stáit, síos ó 76 faoin 

gcéad in 1996 agus cé gur thóg an réigiún san áireamh 5 faoin gcéad de dhaoine ag an 

obair, ní raibh ann ach 18 faoin gcéad den GVA. 

Patrúin Fostaíochta den Fheirm 

Is gné atá ag dul i méid i bpatrúin feirmeoireachta an t-ardú atá ag teacht ar líon na 

"bhfeirmeoirí páirtaimseartha". Rinne 73.4 faoin gcéad d'fheirmeoirí in 1991, cur síos 

ar "obair fheirme" mar a bpríomhshlí bheatha leis an 26.6 faoin gcéad eile le slí 

bheatha eile (príomhfhostaíocht nó fofhostaíocht). Tá an claonadh i dtreo na tréithe a 

aithnítear mar “fheirmeoireacht pháirtaimseartha” léirithe ag sonraí sealadacha an 

CSO do 2005, a chiallaíonn gurb í an fheirmeoireacht príomhfhostaíocht 74,200, nó 

56 faoin gcéad, de shealbhóirí. Bhí príomhfhostaíocht nó fofhostaíocht ag 57,100 

feirmeoir (44 faoin gcéad) eile. 

Tá an cinneadh a bheith mar fheirmeoir páirtaimseartha níos coitianta i measc daoine 

óga. Níl sé coitianta d'fheirmeoirí níos sine athrú chuig post páirtaimseartha den 

fheirm. Tá impleachtaí aige seo do thodhchaí inmharthana cheantair thuaithe atá níos 

iargúlta, le pobal feirmeoireachta atá ag dul in aois ag brath go hiomlán ar an ioncam 

ón talmhaíocht. 

Léiríonn an Daonáireamh Talmhaíochta is cothroime le dáta agus a rinneadh in 2000, 

go raibh díreach faoi 5 faoin gcéad d'fheirmeacha (7,507) bainteach le gníomhaíocht 

neamhthalmhaíochta ar an bhfeirm. Tá briseadh síos ar an bhfigiúr seo imlínithe thíos: 

• Foraoiseacht 2,849 feirm 

• Turasóireacht Feirme 1,240 feirm 

• Gníomhaíochtaí Áineasa 374 feirm 

• Ceardaíocht Bhaile 173 feirm 

• Eile 2,871 feirm 

5 Grúpa Feidhmithe Phlean Gnímh Turasóireachta 

- 10 -

Áirítear iad seo a leanas ar roinnt de na tascairí cuí a bhaineann leis an ngeilleagar 

sóisialta tuaithe: 

• Tá fostaíocht eile ag daichead a ceathair faoin gcéad d'fheirmeoirí 

(príomhfhostaíocht nó fofhostaíocht) sa gheilleagar tuaithe níos leithne 

• Is díol suntais go bhfuil glacadh náisiúnta an leathanbhanda DSL díreach 

faoi 4 faoin gcéad den daonra i bhfad níos ísle ná meán an AE 

• Tá deis ag earnáil na seirbhísí le GVA de 56 faoin gcéad den mheán 

náisiúnta cur leis an ngeilleagar tuaithe. 

Struchtúir Thalmhaíochta 

Tá an limisteár iomlán talún in Éirinn thart ar 6.9 milliún heicteár agus úsáidtear 4.3 

milliún heicteár nó 62 faoin gcéad den talmhaíocht agus thart ar 710,000 heicteár 

d'fhoraoiseacht nó thart ar 10 faoin gcéad den talamh iomlán. Tá 79 faoin gcéad den 

limistéar talmhaíochta leithroinnte d'fhéarach, 11 faoin gcéad d'fhéarach garbh, 7 

faoin gcéad do ghránaigh agus 3 faoin gcéad do bharraí (prátaí, biatais siúcra srl). 

Mar a bhaineann sé le struchtúr aoise, tá 8 faoin gcéad d'fheirmeoirí na hÉireann faoi 

35 bliain d'aois agus 48 faoin gcéad d'fheirmeoirí na hÉireann os cionn 55 bliain 

d'aois. Soláthraíonn Figiúr 3.1 thíos cur síos níos sonraithe ar phróifíl aoise 

fheirmeoirí na hÉireann in 2005. 

Figiúr 3.1 

Próifíl Aoise Feirmeoirí na hÉireann, 2005 

>65 

24% 

55-64 

24% 

- 11 - 

méid feirmeacha tráth a raibh 131,400 feirm in Éirinn 6 . Tá thart ar 4 faoin gcéad 

d'fheirmeacha os cionn 100 heicteár i méid le péire i ngach cúig feirm os cionn 30 

heicteár i méid. Ba í meánmhéid feirme in 2005 ná 33.2 heicteár. Soláthraíonn Figiúr 

3.2 cur síos sonrach ar mhéid na bhfeirmeacha in Éirinn in 2005. 

Figiúr 3.2 

50-100ha 

15% 

30-50ha 

21% 

Struchtúr Mhéid na Feirme in Éirinn, 2005 

>100ha 

4% 

20-30ha 

16% 

Talmhaíochta 2000 leibhéal ard mionú feirme tráth nach raibh ach 28 faoin gcéad 

d'fheirmeacha i ndáileacht talún amháin agus 18 faoin gcéad d'fheirmeacha i níos mó 

ná 5 dháileacht. Tá gluaiseacht talún, comhdhlúthú agus luath-aistriú talún, agus 

bainistíu cuóta solúbtha ina ngnéithe tábhachtacha chun athrú struchtúir a éascú ag 

leibhéal feirme. 

3.1.2 Feidhmiú Earnálacha na Talmhaíochta, na Foraoiseachta agus an Bhia 

Leanann earnáil an agraibhia a bheith ar cheann de na gnéithe dúchasacha is 

tábhachtaí agus is diminicí i ngeilleagar na hÉireann. Tá os cionn 131,000 feirm 

theaghlaigh inti agus thart ar 800 aonad tionsclaíochta ar fud na tíre. In 2006 b'ionann 

an earnáil agus beagnach os cionn 8 faoin gcéad de GDP agus fostaíocht 7 agus 

beagnach 10 faoin gcéad d'onnmhairithe. De bharr an chlaonadh onnmhairithe anláidir 

atá ann agus an méid íseal allmhairithe, tá an earnáil freagrach as cion níos airde 

de ghlanthuillimh coigríche. Cé go bhfuil laghdú tagtha ar a tábhacht sa gheilleagar de 

bharr an fháis thapa a tháinig ar earnálacha eile le roinnt blianta anuas tá sí fós mar 

chuid riachtanach den rath náisiúnta. 

Bia – Táirgeadh, Allmhairithe agus Struchtúr 

In 2006 bhí aschuir earraí ag praghsanna táirgóirí de €5.2bn, bainne an príomhcheann 

(28.5 faoin gcéad), beithigh agus laonta (27.1 faoin gcéad), plandaí foráiste (12.8 

faoin gcéad) agus muca (6.1 faoin gcéad). 

I dtéarmaí féindhóthanachta, tá a dóthain féin mairteola (820 faoin gcéad), 

muiceola(163 faoin gcéad), caoireola (303 faoin gcéad), feoil éanlathe (101 faoin 

gcéad), im (1054 faoin gcéad), cáis (354 faoin gcéad) agus púdar bainne (1088 faoin 

gcéad) ag Éirinn. I gcás gránaigh is leibhéal féindhóthanachta de 90 faoin gcéad atá 

ag Éirinn. 

Bhí onnmhairithe agraibhia thart ar €8.1bn in 2006. Bhí mairteoil, táirgí déiríochta 

agus comhábhair san áireamh in os cionn 45 faoin gcéad de seo. Áiríonn an AE-15 de 

thart ar 75 faoin gcéad d'onnmhairithe agraibhia na hÉireann. Laistigh de seo is í an 

Bhreatain an margadh aonair is mó atá ag Éirinn a léiríonn 46 faoin gcéad den 

díolachán. Is léirscaoileadh trádála an toradh a bheidh ar athbhreithniú CAP a 

rinneadh le déanaí agus beidh timpeallacht níos iomaíche ann d'onnmhairithe 

talmhaíochta na hÉireann de bharr Babhta Doha de na cainteanna Trádála Domhanda. 

Ag tógáil san áireamh tábhacht onnmhairithe mairteola agus táirgí déiríochta 

onnmhairithe iomlána agraibhia na hÉirinn, beidh gnéithe ar nós iomaíochais agus 

scála na n-earnálacha seo fós ina bhfachtóirí criticiúla. 

Tá an earnáil orgánach atá laistigh d'earnáil an Agraibhia beag i gcomparáid le 

caighdeáin AE. Tá díreach os cionn 1,270 oibritheoir orgánach in Éirinn i láthair na 

huaire agus díreach faoi bhun 40,000 heicteár á úsáid do tháirgeadh orgánach, níos lú 

ná 1 faoin gcéad dár gcuid talamh talmhaíochta. Tá fás láidir tagtha ar mhargadh an 

bhia orgánaigh le roinnt blianta anuas. Meastar gurbh fhiú €38 milliún an margadh 

orgánach Éireannach ag deireadh 2003. Shroich an figiúr €66 millún an bhliain seo 

caite. 

7 Áirítear ansin talmhaíocht phríomha, bia, deochanna agus tobac 

- 13 -

Tá an chuid is mó de na cuideachtaí bia sa chatagóir beag go meánmhéid. Ar an 

iomlán tá scaipeadh réasúnta geógrafach ag an tionscal agus is foinse thábhachtach 

fostaíochta ar fud na tíre é. Tá tionscal na feola níos láidre i gceantar na teorann, san 

oirthear láir agus sa taobh thoir theas den tír, tá tionscal na déiríochta níos láidre san 

oirdheisceart agus san iardheisceart. 

Tá tuilleadh mionsonraí leagtha amach i dTáblaí 3 – 10 in Aguisín 1 ar an staid atá 

coimrithe sa chuid seo. 

Ag Féachaint chun Cinn 

Is é cuspóir foriomlán earnáil an agraibhia earnáil a fhorbairt a bheidh dírithe ar 

thomhaltóirí agus a bheidh iomaíoch a fhorbairt a chuirfidh le geilleagar, le sochaí 

agus le comhshaol tuaithe bríomhar. Is léir go bhfuil tuilleadh athruithe ollmhóra ar an 

mbealach i bpolasaí idirnáisiúnta agus i bpolasaí an AE agus i dtreochtaí an 

mhargaidh. Cruthóidh na hathruithe seo margaí tráchtearraí AE agus domhanda atá 

níos iomaíche agus margaí táirgí bia atá níos casta agus níos nuálaí. Tá an margadh 

atá dúshlánach agus dian cheana féin ag éirí níos dúshlánaí agus níos déine fós. 

Treiseofar na treochtaí seo trí léirscaoileadh méadaithe trádála a thiocfaidh ó 

chomhaontú WTO a d'fhéadfadh tarlú. 

Teastóidh athruithe a dhéanamh ag gach leibhéal sa tionscal talmhaíochta agus bia le 

go n-éireoidh linn sa timpeallacht nua seo. Caithfidh Éire go háirithe: 

• Leas a bhaint as 'an saoirse a bheith i mbun feirmeoireachta' don mhargadh 

a eascraíonn as díchúpláil íocaíochtaí díreacha feirme, 

• Díriú ar riachtanais na dtomaltóirí ag gach céim sa slabhra luacha, go 

háirithe na caighdeáin is airde i dtaobh sábháilteachta bia a chinntiú, 

• Leanúint ar aghaidh ag cur leis an bpróiseas athrú struchtúir ag leibhéal 

feirme agus ag leibhéal an phróiseálaí chun na struchtúir is iomaíche agus 

is féidir a bhaint amach, 

• A chinntiú go ndéanfar forbairt ar bhonn eolais agus scileanna teicniúla na 

hearnála ionas go mbeidh tús áite aici go domhanda, 

• Na hinniúlachtaí seo a mheaitseáil le fócas fiontraíochta chun leas a bhaint 

as deiseanna margaíochta. 

• An earnáil talmhaíochta a spreagadh chun glacadh le teicnící atá deartha 

chun maolú a dhéanamh ar athrú aeráide agus laghdú a dhéanamh ar na 

hastuithe gáis ag dul san atmaisféar. 

• Tionchair athrú aeráide a d'fhéadfadh a bheith ann sa todhchaí a aithint 

mar aon leis an tionchar seo is dóigh a tharlóidh agus straitéis a ullmhú 

chun cuidiú le hearnáil na talmhaíochta in Éirinn dul in oiriúint do na 

hathruithe seo. 

Foraoiseacht 

Ní amháin gur earnáil í earnáil na foraoiseachta in Éirinn atá ag fás agus ag leathnú 

ach is tionscal bríomhar foraoise agus earnáil iompair agus bainte nua-aimseartha í. 

Tá earnáil an fháis déanta suas de go leor fiontair bheaga agus mheánmhéide a 

thugann seirbhís do choillte agus d'fhoraoisí na hÉireann ar a n-áirítear, naíolanna 

foraoise, comhairleoirí cuideachtaí féinmheasúnaithe agus conraitheoirí foraoise. Is 

feirmeoirí a dhéanann os cionn 90 faoin gcéad den phlandáil nua ar fad anois atá ag 

cur athrú suntasach ar struchtúr úinéireachta foraoise in Éirinn agus tá 16,000 

- 14 -

plandálacha príobháideacha bunaithe anois. Sholáthraigh an fhoraoiseacht malairt 

fiontar d'fheirmeoirí a bhí ag lorg agus a bheidh ag lorg éagsúlú ó phatrúin 

thraidisiúnta talmhaíochta. 

Áirítear in earnáil na próiseála sábh-mhuilte buaircíneach agus sábh-mhuilte cruaadhmaid 

atá ag brath ar an earnáil fáis mar fhoinse amhábhair. Áirithe anseo chomh 

maith tá muilte painéil a úsáideann meascán d'iomáin chruinne bheaga, adhmad 

athchúrsáilte agus dramhaíl adhmaid. Ansin tá an earnáil bainte agus iompair a 

chruthaíonn na naisc bhunúsacha idir na hearnálacha fáis agus próiseála. 

Seo a leanas achoimre ar an gcuidiú a thugann an fhoraoiseacht i dtéarmaí geilleagair 

agus fostaíochta: 

• Is ionann an earnáil agus 0.3 faoin gcéad den GDP. 

• Tá os cionn 2,000 duine fostaithe go díreach faoi láthair san fhoraoiseacht 

(ní áirítear anseo ionchur saothair 15,000 feirmeoir a bhfuil plandálacha 

príobháideacha ina seilbh); 

• Tá 6,300 duine eile fostaithe i dtionscail síos le sruth ar nós 

sábhmhuilleoireachta agus déantúsaíocht táirgí cláir adhmaid; 

• Tá os cionn 17,000 duine go díreach i mbun fáis nó úsáid táirgí foraoise nó 

i mbun earnálacha lena mbaineann; 

• In aghaidh gach cúig phost breise a cruthófar san fhoraoiseacht cruthófar 

trí phost eile áit éigin eile sa gheilleagar. 

• B’ionann táirgeadh saothair san fhoraoiseacht agus oll-luach breise (GVA) 

de €49,047 agus €54,691 in aghaidh an duine a bhí fhostaithe san earnáil 

phróiseála adhmaid 

• Sheas ollfhoirmiú caipitil sheasta san fhoraoiseacht ag €33.8m (ar a náirítear 

logáil) in 2004. 

Ag breathnú chun cinn is í an aidhm fhoriomlán ná an earnáil a fhorbairt chuig 

leibhéal agus ar bhealach a thabharfaidh an cúiteamh is fearr don gheilleagar náisiúnta 

agus don dea-bhraisint shóisialta ar bhonn inbhuanaithe agus ar bhealach atá 

comhoiriúnach do chosaint an chomhshaoil. An limistéar talún atá faoi fhoraoiseacht 

a mhéadú ó 10 faoin gcéad go 17 faoin gcéad an sprioc reatha. Tá sin faoi 

athbhreithniú agus is ar éigean go dtiocfaidh méadú air. Ar aon bhealach tá dhá 

chuspóir ghaolmhara ag an gclár coillteoireachta (a) táirgeadh adhmaid, agus (b) 

seachadadh earraí poiblí. Beidh an clár bunaithe ar critéir MCPFE 8 do Bhainistiú 

Inbhuanaithe Foraoise agus beidh sé deartha mar sin le spriocanna geilleagair, 

sóisialta agus comhshaoil a sheachadadh. Chomh maith leis sin tá staidéar ar bun leis 

na tailte is oiriúnaí d'fhás crann a aithint agus déanfar na torthaí a mheas. 

Cé nach dtacófar leis an bhforaoiseacht faoin gclár seo geobhaidh sí cúnamh 

maoinithe comhlántach ón státchiste faoin bPlean Forbartha Náisiúnta. Is lasmuigh 

den chlár a dhéanfar maoiniú ar Fhoraoiseacht toisc go bhféadfar níos mó maoinithe a 

fháil leis an gcur chuige sin agus meastar go gcuirfidh sé sin leis an dóchúlacht atá 

ann go mbainfear amach an sprioc reatha maidir le cur leis an méid talún atá faoi 

fhoraois. Beidh an tacaíocht a bheifear a thabhairt don fhoraoiseacht faoin bPlean 

Forbartha Náisiúnta ag teacht go mór le haidhmeanna an chláir. Cé go mbeidh 

8 Comhdháil Airí ar Chosaint Foraoisí san Eoraip 

- 15 -

cúnamh ar fáil do bhreis iomaíochais is ar an gcuidíu a thabhafaidh an choillteoireacht 

don chomhshaol a bheidh an fócas. Sa chomhthéacs sin tá na fachtóirí seo a leanas 

ábhartha:- 

• Is féidir leis an bhforaoiseacht go háirithe an fhoraoiseacht atá pleanáilte 

go maith cúnamh dearfach a thabhairt don bhithéagsúlacht. Déanann 

Treoirlínte atá ann cheana cur síos ar bhearta praiticiúla chun cuspóirí 

bithéagsúlachta a bhaint amach. Orthu seo áirítear an riachtanas atá ann 

gnáthóga agus ainmhithe atá ann agus a bhfuil leas ar leith ag baint leo a 

aithint; an tábhacht a bhaineann le roghnú speiceas; agus limistéir oscailte 

a thabhairt isteach agus gnáthóga a choinneáil san fhoraois. Tá patrún na 

foraoise in Éirinn ag athrú go foraoisí níos lú le níos mó éagsúlachta 

speiceas, atá neadaithe i dtírdhreacha measctha de thalamh curadóireachta, 

féaraigh, bogaigh agus talamh ard. Cruthaíonn sé seo mósáic de 

chineálacha difriúla gnáthóg. Ag tógáil san áireamh an taighde a rinneadh 

le gairid ar an mbithéagsúlacht, déanfaidh an NDP forbairt ar an ngné seo 

agus tabharfaidh sí aghaidh ar bhealaí chun tacú le foraoiseacht le cuspóirí 

feabhsaithe comhshaoil ar nós conair fhiadhúlra a leathnú, plandáil 

bhruachánach agus scéim atá dírithe ar sholáthar íocaíochtaí foraoisecomhshaoil. 

• Tá ról suntasach ag an bhforaoiseacht le cur in aghaidh athrú aeráide le 

sprioc leagtha síos sa Straitéis Náisiúnta um Athrú Aeráide na hÉireann 

forlámhú a dhéanamh ar 1.01 milliún tonna in aghaidh na bliana de dhéocsáid 

charbóin faoi 2010. Léiríonn na meastacháin is deireanaí go 

sroichfidh an leibheál forlámhais sna foraoisí atá incháilite faoi Kyoto go 

príomha iad siúd a cuireadh i bhfeidhm ó 1990, thart ar 2.1 milliún tonna 

de CO2 sa bhliain i rith chéad tréimhse tiomantais Kyoto 2008-2012. Is 

foinse fuinnimh inathnuaite gur féidir brath uirthi an fhoraoiseacht agus is 

féidir léi ár spléachas ar ola allmhairithe a laghdú leis an mbuntáiste a 

bheith neodrach ó thaobh carbóin de. 

• Bunaithe ar leibhéal na coillteoireachta ó lár na 1980í, ardóidh an cúnamh 

a thugann tanú foraoise don slabhra náisiúnta soláthar fuinnimh ó 0.8 PJ 

(Peta Joules) in 2006 go 2.6 PJ in 2020. Léiríonn sé seo freisin an cúnamh 

a d'fhéadfadh an fhoraoiseacht a thabhairt do riachtanais fuinnimh sa 

todhchaí. 

3.1.3 An Comhshaol agus Bainistiú Talún 

Tá an talmhaíocht in Éirinn leathan agus féarbhunaithe den chuid is mó. Tá thart ar 10 

faoin gcéad den limistéar talmhaíochta (UAA) inúsáidte tógtha le curaíocht; agus tá 

an chuid is mó den chuid atá fanta a úsáid d'fheirmeoireacht eallach agus caorach. Tá 

seachtó cúig faoin gcéad den UAA catagóirithe faoi láthair mar thalamh atá faoi 

mhíbhuntáiste, agus cáilíonn 77 faoin gcéad d'fheirmeoirí d'íocaíochtaí Limistéir 

Mhídheisiúla (LFAanna). 

Tá díchúpláil iomlán íocaíochtaí díreacha ó tháirgeacht roghnaithe ag Éire le héifeacht 

ón 1 Eanáir 2005. Mar thoradh air sin, bhíothas á thuar go dtiocfadh laghdú ar leibhéil 

stoc agus b’amhlaidh a bhí; go deimhin, ba mhó an laghdú a tháinig ar líon na 

- 16 -

gcaoirigh, go mór is go fada, ná mar a bhíothas a thuar 9 . Cé nach bhfuil treochtaí 

soiléir fós, tá laghdú ginearálta ar leibhéal stocála tuartha. Tá an chosúlacht ann mar 

sin go gcuirfidh earnáil atá leathan den chuid is mó cheana féin níos lú brú ar an 

gcomhshaol agus ar an mbithéagsúlacht. (Mar shampla, déanfaidh an laghdú a 

bhfuiltear ag súil leis ar líon an bheostoic agus an laghdú dá réir sin in úsáid an 

mhianra N laghduithe suntasacha in astuithe gáis cheaptha teasa on earnáil). Tá an 

seans ann, áfach, go n-éireoidh mionlach feirmeoirí go príomha níos déine ina 

bhfeirmeoireacht in earnálacha na déiríochta agus na curaíochta de bharr deiseanna sa 

mhargadh. Laghdú i líon an eallaigh agus na gcaorach ón mbliain 2000 i leith 10 

Tábla 3.3: 

Cineál 

Beostoc 

Eallach (X 

1,000) 

Caoirigh 

(X 1,000) 

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 

7,037 7,049 6,992 6,999 7,015 6,982 6,9150 

7,555 7,330 7,209 6,848 6,777 6,392 5,973 

Tá an staid maidir le gnéithe éagsúla comhshaoil leagtha amach thíos. 

Caighdeán Uisce 

Cé go bhfuil an fhianaise ann go bhfuil roinnt truaillithe nó beagán truaillithe in 

aibhneacha agus i lochanna áirithe, tá caighdeán uisce na hÉireann go maith nuair a 

chuirtear i gcomparáid é le go leor tíortha eile san AE. Cuireann an Ghníomhaireacht 

um Chaomhnú Comhshaoil (EPA) i láthair an léargas is deireanaí sa tuairisc náisiúnta 

ar chaighdeán uisce don tréimhse 2003-2005, ar an riocht ina bhfuil aibhneacha agus 

uisce an stáit. Thaispeáin tuairisc an EPA don tréimhse 2001–2003 feabhas i 

gcomparáid le tréimhse thuairiscithe 1995–1997 agus d'athraigh treocht an mhaolaithe 

sa chaighdeán uisce a ba léir nuair a tháinig an chuid sin den chanáil chun cinn ar dtús 

go luath sna 1980í. Léiríonn an tuairisc is deireanaí go bhfuil uisce na hÉireann fós ar 

ardchaighdeán. 

Tháinig an tuairisc ar fheidhmiú náisiúnta Rialacháin Fosfair a d'fhoilsigh an EPA in 

2005 ar an tátal gur chloígh 401 loch (80.8 faoin gcéad) den 496 loch leis an eolas 

stadas trófach suas go dáta leis na spriocanna a bhí leagtha síos. Mheas an EPA gur 

gníomhaíochtaí talmhaíochta ba chúis leis an saibhriú cothaitheacht a chur as do 

lochanna nár chloígh agus bhí foinsí eile i gceist freisin ar nós scaoileadh séarachais i 

gcásanna eile. 

Tá Éire ag feidhmiú faoi láthair de réir spriocanna chun cloí lena geallantas faoin 

gCreat-Treoir Uisce (WFD). Tá roinnt feabhsúchán áitiúil ar chaighdeán uisce de 

bharr fheidhmiú cláir bhearta na gcomhairlí áitiúla faoi na Rialacháin Fosfair cé nach 

bhfuil na feabhsúcháin uilíoch. Beidh ról lárnach ag comhairlí áitiúla i bhfeidhmiú an 

Chreat-Treoir Uisce in Éirinn, ar a n-áirítear bearta feidhmiúcháin agus forbartha. 

Soláthróidh tionscadail Bhainistiú Abhantracha atá bunaithe le héascú a dhéanamh ar 

an Treoir, an t-eolas atá riachtanach ionas go mbeidh comhairlí áitiúla in ann an 

caighdeán uisce a chosaint agus a fheabhsú laistigh dá limistéir fheidhme. 

9 An Phríomhoifig Staidrimh, suirbhé ar bheostoc um Mheitheamh 

10 Sa bhliain 2003 bhí FAPRI Ireland ag tuar go dtiocfadh laghdú de 23 faoin gcéad ar líon na gcaorach faoin mbliain 2012 mar 

thoradh ar dhíchúpláil; faoi cheann dheireadh na bliana 2006 is amhlaidh go bhfuil laghdú de 28 faoin gcéad ann. 

- 17 -

Aistríodh isteach sa dlí náisiúnta An Creat-Treoir Uisce (2000/60/CE) in 2003. Tá an 

feidhmiú faoi chúram na n-údarás inniúil, go háirithe an Ghníomhaireacht um 

Chaomhnú Comhshaoil (EPA) agus comhairlí áitiúla. Bhunaigh comhairlí áitiúla 

Tionscadail Cheantair Abhantrach (RBD) in 2003/2004 le tacú le feidhmiú na 

Treorach. Eisíodh Tuarascáil Saintréithe do gach RBD i Nollaig 2004. Tháinig cláir 

mhonatóireachta i bhfeidhm (faoi chúram an EPA) i Nollaig 2006. Foilseoidh 

comhairlí áitiúla forbhreathnú achomair de ghnéithe suntasacha bhainistiú uisce i 

ngach RBD i Meitheamh 2007, ar mhaithe le comhairliúchán poiblí chun dréacht 

phleananna bainistithe a ullmhú do na RBDanna. Foilseoidh comhairlí áitiúla dréacht 

Phlean Bhainistiú Abhantrach do gach RBD i Meitheamh 2008, ar mhaithe le 

comhairliúchán poiblí. I Meitheamh 2009, glacfaidh agus foilseoidh comhairlí áitiúla 

an Plean Bhainistiú Abhantrach deiridh (ar a n-áireofar cuspóirí na réimsí uisce agus 

cláir bheart chun freastal ar na cuspóirí sin) tar éis comhairliúcháin agus leasuithe cuí. 

Beidh gnéithe uile na gclár beart á bhfeidhmiú ag na húdaráis chuí faoi 2012 ar a 

dheireanaí; agus i Meitheamh 2015 agus gach sé bliana ina dhiaidh sin 

athbhreithneoidh agus tabharfar an Plean Bhainistiú Abhantraí agus na cláir bheart 

cothrom le dáta mas cuí. 

Chinn Rialtas na hÉireann in 2003 glacadh le cur chuige limistéar iomlán d'fheidhmiú 

an Treoir um Níotráití agus rinneadh na rialacháin a bhí riachtanach chun an limistéar 

iomlán náisiúnta a aithint mar limistéar ar a mbunófai clár gnímh agus a gcuirfidh i 

bhfeidhm é de réir na Treorach. Aistríodh an Treoir féin isteach sa dlí náisiúnta i 

bhFeabhra 2006. Soláthraíonn scéim athbhreithnithe bhainistiú dramhaíola feirme, a 

tugadh isteach i Márta 2006 tar éis cead an AE a fháil do chúnamh stáit a bhí 

riachtanach, cúnamh deontais d'fheirmeoirí chun infheistíocht a dhéanamh inter alia, 

breis áiseanna stórála dramhaíola má theastaíonn sin uathu chun cloí leis na 

Rialacháin a thugann éifeacht don Treoir. Soláthraíonn scéim eile cúnamh deontas, ar 

bhonn trialach, do theicneolaíocht nua chun aoileach ainmhithe a phróiseáil agus a 

leathadh ar bhealach atá báúil don chomhshaol. Tháinig deireadh le tréimhse iarratais 

don dá scéim ag deireadh 2006. 

Ceapadh cur chuige limistéar iomlán lena chinntiú go mbeadh cur chuige 

cuimsitheach ann chun truailliú ó gach foinse talmhaíochta, ó fhosfar chomh maith le 

nítrigin a chosc. 

Maidir le clós na feirme agus seachaint truaillithe a eascraíonn as sin, beidh sé de 

dhualgas dlíthiúíl ar na feirmoirí ar fad faoin Rialachán: 

• Laghdú a dhéanamh ar an méid uisce salach a tháirgítear ar an ngabháltas 

agus na céimeanna cuí ar fad a thógáil lena chinntiú go n-athstiúrófar an tuisce 

báistí ó dhíonta, ceantair phábháilte nach bhfuil salach agus ó 

thalamh ard chuig sruth éalaithe uisce glan agus go gcuirfear cosc ar dul 

isteach ar cheantair phábháilte atá salach, srl. 

• A chinntiú go ndéantar cothabháil ar áiseanna stórála d'aoileach beostoic, 

leasúchán orgánach, uisce salach agus eisiltigh ó charnán aoiligh, carnáin 

aoiligh agus sadhlais ar chlós na feirme agus go bhfuileadar saor ó locht 

struchtúrtha agus ar chaighdeán atá riachtanach le rith chun srutha nó 

púscadh isteach sa talamh nó in uisce dromchla a sheachaint. 

• A chinntiú go bhfreastalaíonn na háiseanna nua stórála ar an gcritéar thuas. 

- 18 -

• Freastal d’íosacmhainn stórála d'aoileach beostoic a tháirgeann eallaigh 

16, 18, 20 nó 22 de sheachtaine, ag brath ar an láthair. Baineann riachtanas 

ginearálta de 26 seachtaine le haonaid mhuca agus éanlaith. 

I dtaca le stóráil agus le truailliú a sheachaint cuireann na Rialacháin riachtanais 

dhéine ar na gabháltais feirme ar fad i dtéarmaí leasúcháin orgánacha nó ceimiceacha 

a leathadh ar an talamh: 

• Teorainn a chur le leathadh leasúcháin ag brath ar riachtanais an chineál 

ithreach agus barra 

• Am agus an modh leata, ar a n-áirítear tréimhsí atá dúnta do leathadh 

orgánach agus ceimiceach 

• Criosanna bufair sainiúla do thoibreacha, d’uiscechúrsaí agus do lochanna, 

a bhfuil cosc ar leathadh leasúcháin laistigh díobh. 

Cé go léiríonn an tuairisc is deireanaí de chuid an EPA go bhfuil caighdeán uisce in 

Éirinn fós ar ardchaighdeán go ginearálta, tapóidh Éire an deis faoin gClár Forbartha 

Tuaithe le bearta deonacha atá deartha chun caighdeán uisce i roinnt réimsí a thabhairt 

isteach: go speisialta, aibhneacha bradán agus gnáthóga diúilicíní péarla áirithe, agus 

dobharcheantair lochanna áirithe san iarthar. Déanfar na bearta seo a sheachadadh ar 

bhealach a chomhlánóidh an dá idirghabháil atá molta faoi Chláir Oibríochtaí na 

dTionól Réigiúnach a bhaineann le beart cosanta foinsí uisce agus clár cóireála do 

ghrúpscéimeanna uisce áitiúla. 

Fuair Éire cinneadh fabhrach ó Choiste Nítrigín an AE faoi Shamhain 2006, ar 

iarratas ar shocruithe maolaithe a cheadóidh d'fheirmeoirí feidhmiú ag leibhéal go 

250cg NORG an heicteár faoina choinníollacha agus na srianta cuí. 

Caighdeán aeir 

Tugann an tríú staid de thuairisc comhshaoil an EPA, “Comhshaol na hÉireann 2004”, 

le chéile an t-eolas is deireanaí ar chaighdeán an chomhshaoil in Éirinn. Déanann sé 

measúnú ar na fachtóirí a chuireann isteach ar an gcomhshaol agus pléann polasaithe 

cosanta go náisiúnta agus go hidirnáisiúnta araon. Sa tuairisc seo deir an EPA ‘nach 

bhfuil fadhbanna tromchúiseacha cáilíochtaí aeir lasmuigh in Éirinn. Tá na fadhbanna 

a bhain le toitcheo an gheimhridh i roinnt de na cathracha móra sna 1980aí agus i dtús 

na 1990aí a d'eascraíodh as dóchan guail díothaithe’. Tugann sé ar aird freisin ‘de 

thoradh rathúlacht na srianta truaillithe, a bhaineann le foinsí do-aistrithe gur iad na 

hastuithe ón trácht ar bhóithre atá anois ina bpríomhbhagairt don chaighdeáin aeir in 

Éirinn’. 

Áirítear an chuid is mó d'astuithe amóinia laistigh de gheilleagar na hÉireainn leis an 

talmhaíocht, a eascraíonn go príomha as aoileach ainmhithe agus as leasúcháin atá 

bunaithe ar nítrigín. Tugann na Rialacháin éifeacht don Treoir Níotráití teorainneacha 

leasúcháin a leagan síos a thugann dreasacht eacnamaíochta d'fheirmeoirí cothaithigh 

a úsáid chomh héifeachtach agus is féidir trí roghnú cúramach a dhéanamh ar 

thréimhsí leata agus úsáid a bhaint as teicneolaíocht leata a laghdaíonn nochtadh don 

aer, araon. Tá laghduithe in astuithe amóinia ó dhramhaíl orgánach ag tarlú de bharr 

laghdú a bheith ag teacht ar líon na n-ainmhithe. Is dócha go leanfadh laghduithe líon 

- 19 -

an bheostoic de bharr na díchúplála atá ag tarlú faoin gComhbheartas Talmhaíochta in 

Éirinn agus de bharr go bhfuil na teorainneacha astuithe amóinia de 116,000 tonna atá 

leagtha síos ag an Treoir um Uasteorainneacha Náisiúnta Astúchán an AE 

2001/81/CE bainte amach cheana (Léiríonn figiúirí do 2005 astuithe ag 112.67 Kt); is 

dóigh go mbeidh sé i bhfad níos fearr ná sin faoin spriocdháta. 

D’fhéadfadh leibhéal níos airde d’fhosuithe amóinia a bheith ann go háitiúil mar 

thoradh ar astuithe amóinia tiubhaithe a thagann as dianfhearais éanlaith chlóis agus 

muc. Tugtar aird ar leith ar an gceist maidir le fosú amóinia a d’fhéadfadh a bheith 

ann i limistéir ina bhfuil láithreáin Natura trí rannpháirtíocht na n-údarás chomhshaoil 

iomchuí i gcinntí pleanála maidir le fearais bheostoc sna limistéir sin nó lena n-ais. 

Tugann an Straitéis Náisiúnta um Athrú Aeráide 2007–2013 ar aird go n-aithníonn an 

Rialtas gur dóigh go soláthróidh meicníochtaí atá margadhbhunaithe an scóip le 

haghaidh astuithe breise a sheachadadh. Sa chás sin is eol don Roinn Talmhaíochta 

agus Bia na buntáistí dúbailte comhshaoil a bheidh ag teicneolaíocht leata aoiligh an 

chúlchrú (i.e. laghdú GHG agus astuithe amóinia araon). Dá réir sin, cuirfidh an 

Roinn chun cinn úsáid na teicneolaíochta seo i measc feirmeoirí (trí REPS go 

háirithe). Táthar ag breathnú ar dhreasacht airgeadais agus lámhaltas fabhrach cánach 

a sholáthar do chonraitheoirí talmhaíochta a cheannaíonn cúlchrúnna. 

Athrú aeráide 

Soláthraíonn an chéad Straitéis Náisiúnta um Athrú Aeráide de chuid na hÉireann a 

foilsíodh in 2000, laghdú in astuithe meatáin ón tréad náisiúnta gur ionann é agus 

laghdú leibhéil teilgthe de 10 faoi gcéad faoi 2010 den líon beostoic. Soláthraíonn an 

Straitéis go gcoinneofar an coimheá cuí idir laghduithe díreacha sa líon stoic agus 

diansaothrú beart eile ar a n-áirítear clár taighde tosaíochta le bealaí laghduithe 

astuithe a aithint. Soláthraíonn sé freisin laghduithe in astuithe N2O a thagann ó 

leathadh leasúcháin nítrigineacha 10 faoin gcéad faoi na leibhéil a bhfuiltear ag súil 

leis faoi 2010, a dtacóidh bearta eile leis chun astuithe N2O ó ithreacha a laghdú. 

Tá sé tuartha go dtiocfaidh titim mhór ar astuithe le linn thréimhse thiomanta Kyoto 

2008–2012 go meán 17.644 mt sa bhliain — thart ar 12 faoin gcéad faoi leibhéil 

1990. Glacann na teilgin seo leis go ndéanfaidh díchúpláil iomlán na tacaíochta 

talmhaíochta ón táirgeacht, ar cuireadh tús léi ar 1 Eanáir 2005, laghduithe suntasacha 

ar líon na n-ainmhithe ar fheirmeacha in Éirinn, agus dá bharr sin laghduithe ar 

astuithe. Thuairiscigh an Ghníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil gur tháinig 

laghdú 20.07 Mt in 2003 go 19.88 Mt in 2004 ar astuithe ón talmhaíocht, de bharr 

laghduithe astuithe ó ocsáid níotrach ó úsáid leasúcháin, go príomha. Tá an 

talmhaíocht fós ar an rannpháirtí is mó den fhoriomlán astuithe, tráth a bhfuil astuithe 

meatáin agus ocsáid níotrach ag beagnach 29 faoin gcéad den choibhéis iomlán 

náisiúnta CO2. Tá sé seo síos go suntasach ó 1990, áfach, tráth a raibh an talmhaíocht 

ag 35.9 faoin gcéad den iomlán. 

Cé gur trí bhearta foraoiseachta na hÉireann a chruthófar poill charbóin den chuid is 

mó, bearta nach n-áirítear sa chlár seo, comhlánófar go mór iad trí thacú le fálta 

sceach a chur agus a chothú tríd an scéim REPS: áirítear ar an gclár 4,800 ciliméadar 

de fhálta sceach nua a chur agus athnuachan a dhéanamh ar 3,200 ciliméadar eile. 

Cuirfidh an beart um bainistiú cothaitheach, atá ar cheann d’aon cheann déag de 

phríomhchúraimí REPS, pleanáil ar bhainistiú cothaitheach réimse-ar-réimse i gcrích, 

bunaithe ar thástálacha ithreach agus ar leibhéal na ngníomhaíochtaí feirmeoireachta, 

- 20 -

agus bainfear an leas is mó is féidir as úsáid leasachán agus íoslaghdófar astuithe ón 

bhfoinse sin dá bharr. Maidir le hastuithe, cuirfear tuilleadh laghduithe i gcrích trí 

íosmhéid curaíochta agus íosmhéid fhéaraigh clóbhair a chur chun cinn, leis an scéim 

REPS, agus laghdófar an gá a bheidh le leasachán nítrigineach. 

Dhírigh an polasaí náisiúnta go príomha go dtí seo ar mhaolú ar astuithe gáis cheaptha 

teasa, i.e. ag laghdú nó ag teorainniú astuithe ag teacht le geallantas na hÉireann i 

leith chuspóirí Phrótocal Kyoto agus Coinbhinsiún na Náisiún Aontaithe ar Athrú 

Aeráide. Cé go bhfuil gníomh maolaithe tábhachtach i dtéarmaí moille nó laghdú a 

dheánamh ar thionchar athrú aeráide, is dóigh go bhfuil méid éigin athrú aeráide 

tarlaithe cheana féin, de bharr leibhéil reatha agus leibhéil stairiúla astuithe gáis 

cheaptha teasa. (Is é an príomhthionchar intuartha ganntanais uisce in Oirdheisceart 

na hÉireann). Fiú má dhéantar dul chun cinn suntasach i laghdú astuithe domhanda 

gáis cheapta teasa sa ghearrtéarma agus sa mheántéarma, leanfaidh astuithe reatha 

agus stairiúla le hathruithe aeráide a dhéanamh sa todhchaí. Tá an riachtanas gníomhú 

ar fheabhsúchán thar a bheith tábhachtach agus aithníonn Éire é sin. 

Tá clár suntasach taighde ar athrú aeráide curtha ar bun ag údaráis in Éirinn i limistéir 

mhaolaithe, oiriúnú, tuairimí agus in eolaíocht bhunúsach. Áirítear ar chuspóirí 

sonracha d'infheistíocht i dtaighde ar fheabhsú athrú aeráide, soláthar anailíse d'athrú 

aeráide réamh-mheasta agus a thionchar d'Éirinn agus forbairt acmhainn anailíseach 

sa réimse seo. Bunaíodh tionscadal Cuibhreannais Pobail Athrú Aeráide d’Éirinn 

(C4i) in 2003. Is é an príomh-chuspóir atá aige an obair náistiúnta i dtaighde athrú 

aeráide a bheith níos déine agus níos daingnithe trí thógáil ar acmhainneacht do 

mhúnlóireacht réigiúnach aeráide in Éirinn agus cúnamh a sholáthar d'eolaithe 

Éireannacha atá ag baint úsáide as aschur samhla aeráide dá gcuid anailíse. Is iad an 

Ghníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil, Met Éireann, Fuinneamh Inbhuanaithe 

Éireann, agus an tÚdarás um Ard-Oideachais, atá ag maoiniú Thionscadal C4i (faoin 

bPlean Forbartha Náisiúnta). Chuidigh C4i le saoráid réigiúnach múnlóireachta 

aeráide a fhorbairt ó shaoráid réigiúnach mhúnlóireachta aeráide i Met Éireann. 

Cuideoidh an tsaoráid nua leis na hiarrachtaí náisiunta sa taighde ar athrú aeráide, 

tacóidh sí leis an bpobal eolaithe comhshaoil agus cuideoidh sí le déantóirí polasaí i 

bpleanáil chun dul in oiriúint d'athrú aeráide. 

Tá tuilleadh anailíse ar chásanna aeráide á stiúradh faoi choimirce C4i, a scrúdóidh na 

tionchair don talmhaíocht agus do bhainistiú uisce, ag díriú ar cheantair abhantrach. 

Déanfar tuilleadh forbartha ar an anailís seo atá faoi stiúir Met Éireann agus Ollscoil 

Náisiúnta na hÉireann (Maigh Nuad) sna blianta atá romhainn. 

Tá níos mó aird a thabhairt anois ar rudaí aisteacha a tharlaíonn. Tá súil á coinnéail go 

domhanda le roinnt blianta anuas ar thionchar báistí, stoirmeacha, agus teas aisteach. 

D'fhéadfadh siad seo níos mó damáiste a dhéanamh ná meán-athrúite a tharlaíonn de 

réir a chéile agus a bhfuil samhail aeráide in ann iad a thuar níos éasca. Tá cur cuige 

nua á fhorbairt maidir le hanailís staitisticiúil agus dóchúlacht ar rudaí aisteacha a 

tharlaíonn le cinneadh níos fearr a dhéanamh maidir leis na baoil agus leis na 

tionchair a d'fhéadfadh a bheith ag gabháil leo. 

D'aithin tuairisc 2004 an Ghrúpa Athbreithnithe ar Pholasaí Tuilte an riachtanas atá 

ann réadtiomnú a dhéanamh ar chur chuige polasaí soiléir cuimsitheach do thuilte ar 

bhonn náisiúnta agus sainmhíniú soiléir a thabhairt ar ról agus ar fhreagrachtaí na 

ngeallsealbhóirí a mbaineann sé leo. Aithníonn an tuairisc go bhfuil athrú aeráide ar 

cheann de na gnéithe is tábhachtaí gur chóir díriú orthu nuair atá bearta faoisimh tuilte 

- 21 -

in Éirinn á meas. D'ainmnigh an Rialtas Oifig na nOibreacha Poiblí (OPW) mar 

cheann-ghníomhaireacht le polasaí tuilte a feidhmiú in Éirinn tar éis na tuairisce. Tá 

an OPW faoi láthair ag forbairt straitéise i gcomhar leis na gníomhaireachtaí stáit lena 

mbaineann sé chun baol ó thuilte a bhainistiú. 

Tá an OPW ag comhordú corás bhainistiú tuilte (trí thionscnamh Chaladh na 

Sionainne) le cuidiú le feabhas a chur ar stádas Chaladh na Sionainne, go háirithe mar 

go gcuireann tuilte samhraidh isteach air, a 

• éileoidh ar Uiscebhealaí Éireann pleananna bainistithe so-iniúchta a 

sholáthar síos le sruth ón gcaladh do struchtúir (bualchomhlaí) smachtaithe 

tuilte Chaladh na Sionainne a ndearnadh athchóiriú/réiteach orthu le 

gairid; 

• chuirfidh ar iachall ar an OPW crainn a ghlanadh/a bhaint a dhéanfaidh 

athchóiriú agus a chuirfidh le cumas na gcainéal faoisimh tuilte, le 

breithniú tugtha freisin tuilleadh méide a chur ar chumas na gcainéal trí 

bhruacha lathaí a ghlanadh; 

• measúnú tionchar comhshaoil a áireamh freisin chun an cur chuige is fearr 

a aimsiú le lathach mhóna a bhaint as na cainéil bheaga sna calaí féin atá 

dúnta agus a bhíodh á nglanadh ag Bord na Móna [PEAT] go dtí le cúig 

bhliana déag ó shin. 

Díreofar ar thuilte troma in Éirinn ag teacht le Treoir AE ar mheasúnú agus ar 

bhainistiú an bhaoil atá ann ó thuilte atá molta a luaithe agus a ghlactar leis go 

foirmiúil. Tá réamh-mheasúnú déanta cheana féin ag Éirinn ar thrí abhantrach atá i 

mbaol ó thuilte agus táthar ag súil le teimpléad a fhorbairt do pleananna bainistithe 

tuilte d'abhrantacha aibhneacha. De réir théarmaí na Treorach nua, cuirfear béim 

shuntasach ar ról na dtuilemhánna agus ar chleachtais úsáide talún níos oiriúnaí. 

Breithneofar freisin feabhsú in athrú aeráide sa chéad sraith feidhmithe, a thosóidh in 

2011 le réamh-mheasúnú ar an mbaol ó thuilte. 

Tá maoiniú leithroinnte do thaighde 11 ag an Roinn Talmhaíochta agus Bia faoin gClár 

um Spreagadh Taighde, le feabhas a chur ar thuiscint na dtionchar a bheidh ag athrú 

aeráide ar tháirgeadh talmhaíochta ag leibhéal feirme. Úsáidfidh an clár taighde seo 

múnla meicníochta le táirgeacht barraí agus feárach in Éirinn a aimsiú i gcásanna 

roghnaithe athraithe aeráide. Cé gurb é an príomhchuspóir a bheidh aige a fháil amach 

cén chaoi a gcuirfidh sé seo isteach ar tháirgeadh ag leibhéal feirme in Éirinn, 

scrúdóidh se freisin na tionchair agus na roghanna d'fheirmeoirí in Éirinn. Beidh na 

haschuir ó na múnlaí seo á n-úsáid ag Ionad Taighde na hEacnamaíochta Tuaithe 

(RERC) le tuilleadh fiosruithe a dhéanamh maidir le tionchair athrú aeráide agus le 

malairtí inbhuanaithe a aithint ag scála feirme. Maidir le foraoiseacht, cheadaigh 

COFORD cómholadh Éireann - An Ríocht Aontaithe a bhaineann le húsáid suíomh 

rangaithe éicea-eolaíochta (ESC) maidir le múnlú a dhéanamh ar thionchair chásanna 

athruithe aeráide a bheidh ar fhoraoisí in Éirinn agus an mbealach ina bhféadfaimis 

feabhas a chur ar an gcaoi a roghnaímid ár speicis agus cleachtais eile le feabhas a 

chur ar aeráidí sa todhchaí. Féachfar arís air sin agus ar thaighde ábhartha eile in 

athbhreithniú lár théarma an Chláir Fhorbartha Tuaithe. 

11 

Le Coláiste na Trionóide Baile Átha Cliath, i gcomhar le hIonad Taighde na hEacnamaíochta Tuaithe, Teagasc, Baile Átha an 

Rí, Co. na Gaillimhe 

- 22 -

• Cuideoidh na gníomhartha faoi ais 3, atá dírithe ar an bpobal a spreagadh 

glacadh le teicneolaíocht fuinnimh inathnuaite ag leibhéal pobail, chomh 

maith le tionscnaimh cur chun cinn feasachta pobail ar an mbuntáiste a 

bheidh ina leithéid de theicneolaíochtaí, go díreach le spriocanna na 

Straitéise Náisiúnta um Athrú Aeráide (NCCS) 2000 a bhaint amach. 

Léireofar na tionscnaimh seo in athbhreithniú an NCCS atá ar an mbealach 

faoi láthair. 

Caighdeán ithreach 

Is ionann achar iomlán na talún in Éirinn agus 6.9 milliún heicteár agus tá 4.3 milliún 

heicteár de sin arna úsáid mar thalamh talmhaíochta agus tá 0.7 milliún heicteár eile 

faoi fhoraois. Úsáidtear nócha faoin gcéad de thalamh talmhaíochta mar thalamh 

féaraigh agus bíonn 10 faoin gcéad eile tugtha do thalmhaíocht arúil. Is ionann 

ithreacha mianraí na n-ísealchríocha tirime agus tuairim is 62 faoin gcéad den 

limistéar talmhaíochta agus is ionann ithreacha mianraí réasúnta fliuch agus tuairim is 

20 faoin gcéad agus is ionann ithreacha mianraí neamhscagacha fliucha agus tuairim 

is 17 faoin gcéad. Rangaítear 50 faoin gcéad de limistéar talún na tíre mar thalamh 

maith talmhaíochta. 

Is faoin Scéim um Chosaint na Timpeallachta Tuaithe a shaothraítear 36 faoin gcéad 

den limistéar iomlán arúil agus féaraigh, saothraítear 47 faoin gcéad eile go fairsing 

lasmuigh den Scéim REPS, déantar dianshaothrú (déiríocht den chuid is mó) ar 7 

faoin gcéad agus is le haghaidh talmhaíocht arúil é an 10 faoin gcéad atá fágtha. 

Bíonn rátaí stoc íseal go leor i gcás an chéatadáin de thalamh feirmeoireachta arna 

rangú mar thalamh fairsing agus bíonn ionchur leasacháin íseal go leor freisin. Bhí 

ráta ard íocaíochta a bhí á fháil ag formhór na bhfeirmeoirí a bhí i mbun táirgeadh 

fairsing, faoin Scéim um Fhairsingiú Préimheanna i 2004. Is i mbun táirgeadh 

mairteola agus caoireola a bhíonn na feirmeacha REPS agus na feirmeacha fairsinge 

den chuid is mó, le líon beag d’fhiontair déiríocht-mheasctha agus d’fhiontair 

déiríochta. Déiríocht agus déiríocht-mheasctha is mó a bhíonn ar bun sa 7 faoin gcéad 

sin de thalamh feirmeoireachta na hÉireann a ndéantar dianshaothrú air. 

Ceapadh REPS d’fhonn luach saothair a thabhairt d’fheirmeoirí a théann i mbun a 

gcuid gníomhaíochtaí ar shlí nach ndéanann dochar don chomhshaol agus d’fhonn 

feabhas a chur ar fheirmeacha ó thaobh comhshaoil de. Tá sé ar cheann de na 

príomhchuspóirí cleachtais feirmeoireachta agus modhanna táirgíochta a chur ar bun a 

léireodh an imní i ndáil le caomhnú, le cosaint tírdhreacha agus le fadhbanna 

comhshaoil níos forleithne, imní atá ag dul i méid i gcónaí. Áirítear ar an scéim bearta 

a bhaineann go díreach nó go neamhdhíreach le cosaint na n-ithreach a chur chun 

cinn. 

Is ionann talamh féaraigh agus 90 faoin gcéad de thalamh talmhaíochta, agus is modh 

cosanta maith é i gcás na hithreach mar go mbíonn leibhéal ard d’ábhar orgánach san 

ithir, agus mar go ngabhann dlúthstruchtúr leis chomh maith le hard-bhithéagsúlacht 

ithreach agus araile. Meastar, de ghnáth, gur nithe mar chreimeadh, laghdú ar ábhar 

orgánach agus laghdú ar bhalcadh ithreach a d’fhéadfadh a bheith mar bhagairt ar an 

ithir. Cé go bhféadfadh aon cheann acu sin a bheith mar bhaol go háitiúil don fheirm 

aonair, ní bheidís mar bhaol go forleathan i gcomhthéacs na hÉireann. Bíonn 

gníomhaíochtaí talmhaíochta faoi réir ag réimse leathan de reachtaíocht comhshaoil 

- 23 -

agus/nó faoi réir ag ceanglais thras-chomhlíonta, a thugann aghaidh ar 

shaincheisteanna comhshaoil araon, lena n-áirítear cosaint ithreach. Mar sin, i gcás go 

mbíonn baol ann le hithir i gcás na feirme aonair, is le reachtaíocht nó mar chuid de 

cheanglais thras-chomlíonta faoin Scéim Íocaíochta Aonair a thugtar aghaidh air. Leis 

an gceanglas maidir le talamh a choimeád i nDea-Bhail ó thaobh Talmhaíochta agus 

Comhshaoil, tugtar aghaidh, go sonrach, ar chosaint ithreach agus cabhraíonn 

ceanglais eile, mar Rialacháin Níotráite, go neamhdhíreach le cosaint ithreach. 

Lasmuigh de leibhéal na feirme aonair, aithníodh go bhféadfadh coimíní ina mbíonn 

ró-innilt ag tarlú iontu agus a bhíonn tugtha do dhochar ó thaobh comhshaoil, lena náirítear 

creimeadh a bheith mar bhagairt. Mar thoradh air sin, cuireadh clár 

cuimsitheach i gcrích maidir le creatphleananna i gcás choimíní a sholáthar agus a 

chur i bhfeidhm agus cuireadh socruithe i gcrích freisin maidir le líon na stoc a laghdú 

de réir mar is gá. 

• Le Creat-Treoir um Ithir an AE atá molta, leagfar amach comhphrionsabail 

agus modheolaíochtaí coitianta d’fhonn bagairtí ar ithir a aithint agus 

aghaidh a thabhairt orthu, lena n-áirítear éilliú, séalú, creimeadh, meath i 

líon na n-ábhar orgánach, salandú, balcadh agus scriorrthaí talún. In 

Éirinn, tá ról ceannasach á ghlacadh ag an Roinn Comhshaoil, Oidhreachta 

agus Rialtais Áitiúil maidir leis an ábhar sin agus tá a gcabhair á dtabhairt 

ag Ranna Rialtais eile, lena n-áirítear an Roinn Talmhaíochta, Iascaigh 

agus Bia. Leanfaidh an dá Roinn orthu ag comhoibriú go dlúth lena chéile 

maidir le cosaint ithreach. 

Bithéagsúlacht 

Faoi láthair tá dhá chlár idirnasctha gnímh rialtais ann atá deartha lenár n-oidhreacht 

nádurtha a chosaint i.e. Natura 2000. Tá tuilleadh sonraí maidir leo seo leagtha amach 

in Aguisín 2. Is 650,000 heicteár de limistéar iomlán an cheantair atá ainmnithe faoi 

na Treoracha um Éin Fhiáine agus Gnáthóga, agus 15 faoin gcéad de thalamh 

talmhaíochta. Foilsíodh Plean Bithéagsúlachta Náisiúnta na hÉireann in 2002 agus 

foilsíodh Athbhreithniú Eatramhach in 2006. Samhlaíonn an Plean ról ollmhór don 

talmhaíocht agus don fhoraoiseacht agus déanann an tAthbhreithniú Eatramhach 

taifeadadh ar ghníomhartha atá déanta cheana féin. Áirítear orthu seo: 

• Leathnú amach REPS 3 - an Scéim um Chosaint na Timpeallachta Tuaithe 

– in 2004, ar a n-áirítear anois i bhfad níos mó béime ar bhithéagsúlacht 

agus a bhfuil, mar shampla, bearta sonracha ann do chaomhnú agus do 

chothabháil fálta sceach, le roghanna athnuachan a dhéanamhh ar fhálta 

sceach atá ann cheana agus cinn nua a chruthú: 

• Feidhmiú an chláir chomhordaithe ag an Roinn Talmhaíochta agus Bia do 

chaomhnú agus d'úsáid gach acmhainn ghéiniteach talmhaíochta, bia agus 

foraoiseachta, faoi mhaoirseacht an Choiste Náisiúnta Comhairleach ar 

Acmhainní Ghéiniteacha Plandaí agus Ainmhithe; 

• D'fhostaigh Coillte agus Seirbhís Foraoiseachta na Roinne Talmhaíochta 

agus Bia éiceolaithe foraoise; 

• Críochnaíodh os cionn 4,000 Creatphlean Coimíní - le deireadh a chur le 

ró-innilt caorach ar thalamh coimín; 

- 24 -

Léiríonn tírdhreacha traidisiúnta in Éirinn gur féarbhunaithe agus fairsing atá 

talmhaíocht na hÉireann. Cé go bhféadfadh cuid bheag d'fheirmeoirí atá níos déine ó 

thaobh déiríochta agus curaíochta, éirí níos déine fós, tá líon factóirí ann a 

chaomhnóidh an tírdhreach traidisiúnta: 

• Spreagfaidh díchúpláil feirmeoirí lena gcuid táirgeachta a choinneáil ag an 

leibhéal a bhfuil sé cheana nó é a ísliú fiú; 

• Leanúint leis an leibhéal ard rannpháirtíochta atá sa Scéim um Chosaint na 

Timpeallachta Tuaithe agus i Scéim na Limistéir Mhídheisiúla Liúntais 

Chúitimh; 

• Fás leanúnach na feirmeoireachta páirtaimseartha. 

Tréigean na talún de thoradh na díchúplála agus an claonadh atá i dtreo na 

feirmeoireachta páirtaimseartha an baol is mó a d'fhéadfadh a bheith ann do 

chaomhnú an tírdhreacha thraidisiúnta. Cuirfear in aghaidh na contúirte sin le dualgas 

Scéim na hAon-Íocaíochta talamh a choinneáil i gcaoi mhaith ó thaobh na 

talmhaíochta agus an chomhshaoil de, ach déanfaidh an Scéim um Chosaint na 

Timpeallachta Tuaithe forlíonadh air seo trí riachtanas leibhéal íseal gníomhaíochtaí 

feirmeoireachta a éileamh. 

Is Limistéir Mhídheisiúla 75 faoin gcéad dár dtalamh talmhaíochta agus tá an líon sin 

arís de limistéir Ardluacha Nádúrthha lonnaithe iontu. Mar sin tá cothabháil na 

feirmeoireachta thar a bheith tábhachtach sna ceantair seo ó thaobh na bithéagsúlachta 

de. 

Déanann Cairde Éanlaith Éireann monatóireacht ar threochtaí na bithéagsúlachta i 

saol na n-éan. Ní léiríonn Suirbhé Éan Tuaithe 2005 aon athruithe móra sa daonra éan. 

Rinne BWI monatóireacht ar threocht 57 speiceas dom tréimhse 1998–2004. Ar an 

iomlán bhí méaduithe suntasacha in 18 speiceas agus maoluithe in 10. Déanann siad 

achoimriú ar an Suirbhé mar a leanas: 

‘Léirigh an CBS gur fhan na daonraí éan is coitianta seasmhach le seacht séasúr 

anuas. Is beag speiceas a thaispeáin maolú, agus breathnaíonn sé go bhfuil 

comhsheasmhacht idir speicis a bhfuil gnáthóga den chineál céanna áitithe acu. Is ar 

sheacht shéasúr atá na torthaí seo bunaithe, áfach, tréimshe ama atá gearr. Mar sin 

féin is bunús maith é do chomparáidí sa todhchaí. Cuideoidh na torthaí seo go mór le 

feidhmiú beart chun cosaint a thabhairt do dhaonraí éan póraithe in Éirinn.” 12 

Cosnaíonn REPS, an beart comhshaoil talmhaíochta de chuid na hÉireann atá ann 

cheana, daonraí éin fhiáine agus ainmhithe, trí roinnt dá ghnéithe, go háirithe an 

riachtanas fálta sceacha agus gnáthóga a choinneáil agus a bhainistiú agus bearta 

forlíontacha atá deartha go sonrach le daonraí éan a chaomhnú, ar nós bheart cosanta 

na traonach agus d'fhás bia d'éin fhiáine trí thionscadal LINNET 13 . 

Tá buntáiste i mbearta eile REPS, atá dírithe ar an mbithéagsúlacht a fheabhsú agus a 

chosaint go ginearálta, do dhaonraí éan trí ghnáthóga agus an biashlabhra a 

chaomhnú: e.g. ar nós beart a dhéileálann le fálta sceach, gnáthóga, imeall páirceanna, 

12 Tá sonraí an tSuirbhé Éan Tuaithe le fáil ar láithréan gréasáin BWI ag 

http://www.birdwatchireland.ie/bwi/pages092003/consvwork/surveys/countrybs.html 

13 “Talamh Infheistithe sa Nádúr, Éic-churaíocht Nádúrtha” 

- 25 -

agus roghanna bithéagsúlachta ar nós chonair nádúir, féaraigh atá saibhir ó thaobh 

speiceas de, cur crann agus bainistiú comhshaoil a chur i leataobh. Leanfar leis an 

mbéim ar an mbithéagsúlacht sna bearta comhshaoil talmhaíochta agus Natura i rith 

Thréimhse an Chláir nua. 

Seo a leanas roinnt táscairí cuí a bhaineann le bithéagsúlacht: 

• Tá 1.1m ha den UAA rangaithe mar cheantair thalamh feirme Ardluacha 

Nádúrtha mar a shainmhínitear d’Éirinn mar, ‘ na ceantair sin gurb í an 

talmhaíocht (atá i mbarr réime) agus áit a dtacaíonn córais feirme nó a 

mbaineann siad le bitheolaíocht na bithéagsúlachta’. 

• Go bhfuil níos lú ná 1 faoin gcéad de UAA tugtha d'fheirmeoireacht 

orgánach 

• Caighdeán uisce - tá an t-ollmheá cothaitheach a thomhaistear trí 

fharasbarr nítrigín i kg/ha-ag 44kg/ha i gcomparáid leis an méan AE - 15 

de 55kg/ha. 

Fuinnimh inathnuaite 

Tá réimse polasaithe agus beart á bhfeidhmiú ag Ranna Rialtais agus ag 

gníomhaireachtaí éagsúla lena chinntiú go ndéanfar forbairt rathúil ar thionscal an 

bhithfhuinnimh in Éirinn. Ar thaobh an éilimh de, d'fhógair an Roinn Cumarsáide, 

Mara agus Acmhainní, Scéim Faoisimh Cánach d'Ola Mianraí, a thabharfaidh thart ar 

163 milliún lítear ola de bhithbreosla agus í faoi lán seoil in 2008. Áirítear i measc 

beart eile i limistéar an fhuinnimh inathnuaite, Scéim um Thithe níos Glaise agus 

Scéim Cúnamh Deontais do choirí tráchtála bithmhaise. Tá an Roinn Talmhaíochta 

agus Bia ag feidhmiú le tacaíocht a thabhairt don mhargadh soláthair le nascadh leis 

na bearta éilimh trí dhreasachtaí a dhíriú ar tháirgeoirí. 

De bharr gur fiontar atá sách nua fós in Éirinn iad na barraí fuinnimh, tá an Roinn 

Talmhaíochta agus Bia ag tabhairt isteach bearta le táirgeadh a spreagadh ag leibhéal 

feirme ar chostas measta de €14 milliún thar an tréimse 2007–2009. Áirítear 

íocaíochtaí nua náisiúnta de €80 an heicteár sa bheart le táirgeadh barraí fuinnimh a 

spreagadh. Is féidir le feirmeoirí préimh AE €45 in aghaidh an heicteáir a fháil faoi 

láthair faoi Scéim Barraí Fuinnimh an AE, le barraí fuinnimh a fhás chun iad a úsáid 

le bithbreosla agus bithmhais a tháirgeadh. Rinneadh éileamh ar thart 2,000 heicteár 

faoi seo in 2006. Mar dhreasacht íocfar íocaíocht nua náisiúnta €80 sa bhreis ar an 

€45 de phréimh AE atá ann faoi láthair agus tugann sé seo an phréimh fhoriomlán 

chuig €125 an heicteár. Tá sé beartaithe go mbeidh an íocaíocht sin de €80 ann ar 

feadh trí bliana agus go mbeidh sé faoi réir uasíocaíocht cheadaithe in aghaidh an 

táirgeora thar na trí bliana. Tá €6 milliún leithroinnte don bheart seo thar an tréimhse 

2007–2009. Léiríonn Tábla 3.4 na limistéir a rinneadh soláthar dóibh go 2009. 

Tábla 3.4: Limistéar arna maoiniú chun barraí fuinnimh a fhás 

Bliain Leithroinnt € Limistéar (heicteár) 

2007 1.0m 12,500 

2008 2.5m 31,250 

2009 2.5m 31,250 

Iomlán 6.0m 75,000 

- 26 -

Tá póitinseal as cuimse ag baint le barraí bithmhaise ar nós féar saileach agus 

miscanthus le teas agus leictreachas a ghiniúint. Níl dóthain táirgeadh déanta in Éirinn 

de bharr costais ard bhunaithe, a meastar a bheith €2,900 an heicteár. Tá Scéim 

Bithfhuinnimh nua tugtha isteach chun deontais bhunaithe suas go 50 faoin gcéad a 

thabhairt d'fheirmeoirí ar mhaithe le costais a bhaineann le féar saileach agus 

miscanthus a chur ag fás. Soláthraíonn an scéim uasráta íocaíocht de suas le €1,450 an 

heicteár. Is 4 heicteár íosméid an cheantair a cheadófar i leith an iarratasóra. Tá an 

scéim á píolótú in 2007 agus meastar go dtabharfar cúnamh deontais de suas le 1,400 

heicteár d'fhéar saileach agus miscanthus. Tá €8 milliún á leithroinnt don scéim seo 

thar thréimshe 2007–2009. Léiríonn Tábla 3.5 an limistéar a bhfuil soláthar déanta dó 

go dtí 2009. 

Tábla 3.5: Limistéir arna maoiniú chun saileach agus miscanthus a fhás 

Bliain Leithroinnt € Limistéar (heicteár) 

2007 2.0m 1 400 

2008 2.5m 1,800 

2009 3.5m 2,500 

Iomlán 8.0m 5,700 

Tá leathnú déanta ar Chlár an Chiste um Spreagadh Taighde, atá á riaradh ag an 

Roinn Talmhaíochta agus Bia chun taighde bithbhreoslaí a chlúdach. Éascaíonn an 

clár taighde a thacaíonn le cleachtais táirgeadh talmhaíochta agus le polasaithe atá 

inbhuanaithe agus iomaíoch agus a chuireann le cumas taighde eolaíoch na hearnála 

talmhaíochta. Roghnaíodh cúig tionscadal faoi nglaoch le haghaidh mholtaí 2005 agus 

2006 a raibh baint dhíreach acu le bithbhreoslaí agus barraí fuinnimh agus fuaireadar 

cúnamh iomlán deontais de €1.5 milliún. Tá €2.5m breise á sholáthar faoi Straitéis 

Eolaíochta, Teicneolaíochta agus Nuála 2006–2013 Rialtas na hÉireann do thaighde 

ar na gnéithe feirmeoireachta de tháirgeadh na bithbhreosla. 

3.1.4 An Geilleagar Tuaithe agus Caighdeán Beatha 

Struchtúr an gheilleagair tuaithe 

Tá an tsonraíocht atá sna míreanna seo a leanas ar an ngeilleagar tuaithe agus ar 

chaighdeán beatha, bunaithe chomh fada agus is féidir é ar shainmhíniú ceantair 

thuaithe ar baineadh úsáid astu le gairid sa staidéar Athbhreithnithe ar Thacaíocht 

d'Fhiontair i gCeantair Thuaithe a rinneadh thar ceann na Roinne Pobail, Tuaithe agus 

Gaeltachta 14 . D'fhág an staidéar amach Mórlimistéar Bhaile Átha Cliath (GDA) agus 

bailte Geataí agus Mol na Straitéise Spáis Náisiúnta (NSS). 

Próifíl oideachais 

Mar go bhfuil an phróifíl oideachais mar phríomhtháscaire do phoitéinseal 

acmhainneacht daonna ceantair is pointe tosaithe lárnach é. 

Is é is dóichí go bhfágann 21 faoin gcéad d'áititheoirí tuaithe an scoil ag leibhéal 

bunscoile i gcomparáid le 15 faoin gcéad den phobal uirbeach. 15 Leanann an 

14 

Athbhreithniú tacaíocht fiontair i gceantair thuaithe, Fitzpatrick Associates, 2004 

15 

An Daonáireamh CSO 2002 

- 27 -

éagothromaíocht isteach sa dara leibhéal nuair nach dtéann ach 17 faoin gcéad den 

phobal tuaithe ar aghaidh chuig oideachas tríú leibhéal i gcomparáid le 23 faoin gcéad 

i limistéar uirbeach nó limistéar neamh-staidéir. Tá comhréir an lucht fágála scoile 

tuaithe a théann ar aghaidh chuig tríú leibhéal níos airde i gceantair thuaithe (48 faoin 

gcéad) i gcomparáid le (41 faoin gcéad) i limistéir neamh-staidéir de réir an Údaráis 

um Ard-Oideachais. 16 D'fhéadfadh próifil oideachais tríú leibhéal áithitheoirí tuaithe a 

bheith níos dearfaí arís ach amháin nach raibh an deis eacnamaíochta ann go 

traidisiúnta do mhic léinn le cáilíochtaí tríú leibhéal filleadh ar a bpobail tuaithe agus 

oibriú agus maireachtáil ansin. 

Próifíl Fostaíochta i gceantair thuaithe 

Aithníodh treochtaí ginearálta fostaíochta i gceantair thuaithe sa Straitéis Spáis 

Náisiúnta agus déantar scrúdú breise orthu anseo. Tá an tsonraíocht atá ann bunaithe 

níos mó ar láthair na n-oibrithe ná ar an áit a bhfuil an obair suite. Tá brath throm ar 

an bhfostaíocht in earnálacha atá bunaithe ar acmhainní nádúrtha (Tábla 3.6). Tá an 

sciar fostaíochta de 17 faoin gcéad i ndéantúsaíocht thraidisiúnta i gceantair thuaithe i 

bhfad níos airde ná an figiúr de 12 faoin gcéad a taifeadadh i gceantair nach ceantair 

thuaithe iad. Is cóir a thabhairt ar aird go bhfuil líon mór d'áititheoirí tuaithe fostaithe 

i dtionscal na tógála mar gheall ar dhá údar. Sa chéad áit mar go bhfuil an chuid is mó 

den tógáil ar siúl i gceantair uirbeacha agus mar sin líon mór oibrithe ag taisteal ón 

tuath. Sa dara háit, is drochsheans go leanfar leis an leibhéal ard gníomhaíocht tógála 

sa mhéantéarma. Tá an chomhréir de na leibhéil is ísle fostaíochta tuaithe sna 

hearnálacha seirbhíse mar sheirbhísí airgeadais, eastát réadach, iompar srl. 

Tábla 3.6: Céatadáin d’fhostaíocht de réir earnála, tuath agus stát 

Earnáil Céatadán Limistéar Staidéir Céatadán an chuid eile 

Thuaithe 

den Stát 

Déantúsaíocht 16.9 11.9 

Mórdhíol/Miondhíol 12.6 12.5 

Acmhainní Nádúrtha 11.9 1.6 

Tógáil 11.1 6.7 

Sláinte/Obair Shóisialta 8.8 7.8 

Fóntais 7.4 5.9 

Oideachas 6.6 6.0 

Riarachán Poiblí 5.2 5.6 

Tionscail Eile 5.0 6.4 

Ostáin/Bialanna 4.9 4.5 

Eastát Réadach/Gnó 5.9 10.7 

Airgeadas/Baincéireacht 

Foinse: An Daonáireamh , 2002 

2.5 5.2 

Tá difríocht mhór idir méid agus nádúr fiontar i gceantair thuaithe agus i gceantair 

uirbeacha. Ta daichead a trí faoin gcéad den líon fostóirí iomlán lonnaithe i LMB 

agus i gCorcaigh le 57 faoin gcéad dáilithe ar an gcuid eile den stát. 17 Tá an scála 

fostóirí i bhfad níos lú i gceantair thuaithe tráth go bhféadfaí a rá gur mion-fhiontair 

iad 65 faoin gcéad de na fiontair ar fad i.e. níos lú ná 10 bhfostaí. Fiontair ar scála 

beag is mó atá i gceantair thuaithe le fócas suntasach ar earnálacha níos traidisiúnta. 

(Féach Tábla 7, Aguisín 1) 

16 

An ceathrú suirbhé, an tÚdarás um Ard-Oideachais, Fócas ar Iontráil go Coláiste, 1998 

17 

Na Coimisinéirí Ioncaim, 2003 

- 28 -

Mion-ghnó agus turasóireacht 

Struchtúir thacaíochta do mhion-fhiontair 

Cé go bhfuil roinnt gníomhaireachtaí náisiúnta tacaíochta fiontair ar a n-áirítear cinn 

náisiúnta, réigiúnacha, earnálacha agus áitiúla ann, tá an tacaíocht is mó do mhionfhiontair 

ar scála beag á ndíriú trí na gníomhaireachtaí seo atá pléite sa mhír seo. 

Na Boird Fiontair Chontae 

Bunaíodh na Boird Fiontair Chontae agus Cathrach (CEBnna) in 1993 le tacaíocht a 

sholáthar do mhion-fhiontair. Tá 35 Bord ann ar an iomlán, le ceann ag feidhmiú i 

ngach cathair nó ceantar tuaithe. 

Is é ról na CEBnna féidearthacht fiontair dhúchasacha a fhorbairt (ar a n-áirítear 

fiontair thurasóireachta dhúchasacha), gníomhaíocht geilleagair a spreagadh ag 

leibhéal áitiúil agus cothú mion-fhiontar a chur chun cinn. Chuige sin tá na Boird 

páirteach sna gníomhaíochtaí seo a leanas: 

• Pleananna fiontair dá gcontaetha nó dá gceantair riaracháin a fhorbairt; 

• Cultúr na fiontraíochta a chur chun cinn ina gceantair; 

• Eolas gnó agus comhairle, agus tacaíocht comhairleoireachta agus 

mheantóireachta a sholáthar; 

• Cúnamh airgid agus tacaíochtaí eile a thairiscint do dhaoine aonair, 

fiontair bheaga agus do ghrúpaí pobail áitiúla le cuidiú le tionscadail atá 

inmharthana go tráchtálach; 

• Forbairt scileanna bainistithe i mion-fhiontair. 

Cuidíonn na CEBnna freisin le réimse níos leithne fiontar ná cuid de na 

gníomhaireachtaí fiontar eile. Níl cuidiú airgid na CEBnna teoranta do dhéantúsaíocht 

agus do sheirbhísí fiontar trádála idirnáisiúnta, mar shampla, mar atá i gcás 

Fiontaíocht Éireann. 

3.1.5 Grúpaí gnímh áitiúla (LEADER) 

Is é cuspóir LEADER, Tionscnamh Comhphobail an AE d'fhorbairt tuaithe, forbairt 

ceantar tuaithe a chothu trí fheidhmiú straitéisí forbartha atá nuálach, bunaithe go 

háitiúil, ón mbonn aníos, atá deartha ag grúpaí áitiúla/comhlachtaí comhdhéanta 

d'aisteoirí áitiúla (reachtúil nó neamhreachtúil). Feidhmíonn a leithéid sin de ghrúpaí i 

mbailte agus i gceantair thuaithe le daonra suas go 100,000, a fheictear ag déanamh 

ionadaíochta ar 'réigiún' nádúrtha tuaithe i dtéarmaí socheacnamaíocha agus 

geografach de. 

Ceadaítear do ghrúpaí faoi LEADER+ agus National LEADER araon, tacaíochtaí a 

sholáthar do 'ghnólachtaí beaga nuálacha, fiontair cheardaíochta agus seirbhísí áitiúla', 

ar a n-áirítear turasóireacht, ag brath ar cháilíochtaí ginearálta agus rialacha ‘de 

minimis’. Tá comhaontuithe earnála i bhfeidhm leis na CEBnna. Áirítear i measc 

gníomhaíochtaí LEADER: 

• Tacaíocht, treoir, agus soláthar seirbhís chomhairliúcháin; 

• Soláthar réimse cineálacha cuidithe d'fhiontair thosaithe; 

- 29 -

• Leathnú ar fhiontair atá ann cheana ar a n-áirítear glacadh le 

nuatheicneolaíochtaí; 

• Forbairt ar tháirgí nuálacha agus ar sheirbhísí áitiúla; 

• Soláthar cineálacha cuidithe le breis luacha a chur le táirgí áitiúla ar a náirítear 

tacaíocht do ghréasain ghnó, comh-mhargaíocht, tionscnaimh 

bhrandála áitiúla, caighdeán agus forbairt áiseanna próiseála a fheabhsú. 

Tugann eagraíochtaí eile ar nós Údarás na Gaeltachta agus Comhairle Ceardaíochta 

na hÉireann réimse tacaíochtaí atá dírithe ar leibhéal earnálach agus teorainn. 

Próifíl turasóireachta 

I gcuid mhaith ceantair thuaithe is cuid lárnach d'fhiontar tuaithe í an turasóireacht 

agus ba chóir go ndéanfaí forbairt orthu araon ar bhealach lánpháirtithe más féidir. Tá 

sé deacair fostaíocht ón turasóireacht a mheas mar go mbíonn sí áirithe in aschuir ó 

earnálacha eile ar nós iompair agus lónadóireachta srl. 

Léiríonn sonraíocht go bhfuil an scaipeadh réigiúnach ó thurasóireacht ó thar lear ar 

nós na bpatrúin talmhaíochta i gceantair thuaithe. Léiríonn sonraíocht atá ar fáil ar 

mheastacháin GVA do thurasóireacht agus do thalmhaíocht ó 2000 18 gur tuilleadh 63 

faoin gcéad den ioncam náisiúnta ón turasóireacht i gceantair lasmuigh de Bhaile 

Átha Cliath agus den Lár-Oirthear. Tagann sé le tuilleamh de 88 faoin gcéad ón 

talmhaíocht sna ceantair chéanna. Bhí tuilleamh ó sheirbhísí sna ceantair chéanna i 

bhfad níos ísle ag 45 faoin gcéad. Is léiriú soiléir é seo ar thábhacht na talmhaíochta 

agus na turasóireachta araon do cheantair thuaithe. 

Cé go léiríonn tuilleamh ón turasóireacht sna ceantair thuaithe gné áirithe 

cothromaíochta ó thaobh na turasóíreachta, tá dúshlán mór ann de bharr go bhfuil an 

chuid is mó den turasóireacht dírithe ar líon teoranta ceantar. Mheall cúig cinn de na 

príomhchontaetha do thurasóireacht, ar a n-áirítear Baile Átha Cliath, Gaillimh agus 

Ciarraí 69 faoin gcéad den ioncam ar fad ón turasóireacht ó thar lear sa tréimhse, tráth 

nár thuill na cúig chontae a bhí ag an mbun, ar a n-áirítear roinnt den chuid is laige nó 

sna catagóirí tíopeolaíochta tuaithe idirthréimhseach ach díreach 2 faoin gcéad den 

ioncam ar fad ó thar lear – difear mór a léiríonn an gá atá le forbairt chóimheáite 

turasóireachta i gceantair thuaithe. 

Straitéis Áineasa Tuaithe 

Ní mór don fhócas tuaithe cuimsiú a dhéanamh ar an tuath ina hiomláine ní hamháin 

mar sholáthróir deiseanna turasóireachta ach freisin ó thaobh sholáthar saoráidí 

áineasa éagsúla do phobail tuaithe agus uirbeacha. 

Baineann áineas tuaithe le himeachtaí spóirt, áineasa agus saoire atá bunaithe ar úsáid 

acmhainní na tuaithe agus a chuidíonn le saol gníomhach sláintiúil. Áirítear i dtéarma 

tuaithe talamh, uisce agus aer. Baineann áineas sa chomhthéacs seo le spórt agus 

gníomaíochtaí áineasa, a fheidhmíonn faoin tuath mar atá sainmhínithe thuas. Ní 

bhaineann sé le gníomhaíochtaí spóirt a bhíonn ar siúl ar chúrsaí nó ar pháirceanna atá 

deartha agus tógtha go sonrach don chineál sin spóirt e.g. gailf, peil, seóléimneach srl. 

18 Failte Ireland agus an CSO 

- 30 -

Tá glactha leis an Straitéis Náisiúnta um Áineas Tuaithe. Is é cuspóir na straitéise seo 

scóip agus fís Áineasa Tuaithe a shainmhíniú mar atá aontaithe ag Comhairle na 

Tuaithe. Leagann sé amach prionsabail leathana don bhealach ar chóir áineas tuaithe 

inbhuanaithe a bhainistiú. Áirítear ar na prionsabail seo: cóimheas idir úsáideoirí agus 

úinéirí talún; meas ar chomhshaol na tuaithe agus cur chuige rochtain bhainistíochta a 

aithníonn nádúr uathúil úinéireachta talún in Éirinn. Déanann sé iarracht freisin 

sainmhíniú a dhéanamh ar na róil ar cheart a bheith ag na heagraíochtaí éagsúla i 

bhforbairt agus i bhfeidhmiú na straitéise sin. 

Deiseanna fostaíochta eile 

Ceann de na dúshláin is bunúsaí atá i ndán don gheilleagar tuaithe ná tionchar an 

athstruchtúraithe ar an talmhaíocht agus sa tionscal traidisiúnta agus an riachtanas a 

bhaineann le héagsúlú agus le fás an gheilleagair tuaithe nach mbaineann leis an 

bhfeirm. 19 Ní raibh tionchar diúltach fós de bharr a bheith ag brath an iomarca ar na 

hearnálacha traidisiúnta (acmhainní nádúrtha, déantúsaíocht agus tógáil), do beagnach 

40 faoin gcéad d'fhostaíocht tuaithe, de bharr an chuma mhaith atá le gairid ar an 

ngealleagar náisiúnta. 

Léiríonn treochtaí i bhfás daonra agus i dtaithí Choimisiún Forbartha an Iarthair 

(WDC) lena thionscnamh Ciste Infheistíochta an Iarthair Trends agus Look West 20 

araon, go bhfuil gnólachtaí agus daoine sásta athlonnú i gceantair thuaithe agus cuidiú 

le geilleagar na tuaithe. Beidh sé seo ag brath cuid mhaith ar dheiseanna fostaíochta, 

ionchais gnó agus ar shaincheisteanna a bhaineann le caighdeán beatha. 

Treisíonn staidéir éagsúla agus meastóireachtaí a rinneadh le gairid 21 an riachtanas 

práinneach a bhaineann le cur ar chumas cheantair thuaithe dul in iomaíocht go 

héifeachtacht le hinfheistíocht isteach agus díriú ar an tionscal agus ar an struchtúr 

fiontraíochta atá iontu. Is féidir é seo a bhaint amach trí thacú le nuálaíocht sa tionscal 

dúchasach (traidisiúnta agus ardteicniúil araon) agus bunú gnó a spreagadh i réigiúin 

tuaithe le cur ar a gcumas cuidiú le geilleagar an eolais. Ní mór d'earnálacha atá 

bunaithe ar thurasóireacht, agraibhia agus ar riachtanais mhara a bheith dírithe ar 

straitéisí cruthaitheacha agus nuálacha. 

Soláthar seirbhísí i gceantair thuaithe 

Is léir ó na míreanna roimhe seo a rinne scrúdú ar staid leathan socheacnamaíoch 

cheantair thuaithe go bhfuil sraith d’fhreagrachtaí comhtháite riachtanach ar fud ranna 

Rialtais éagsúla. Is léir freisin cé go bhfuil an Straitéis Spáis Náisiúnta dírithe ar 

chothromaíocht réigiúnach a láidriú, go bhfuil tacaíocht chomhfhreagrach riachtanach 

don gheilleagair tuaithe máguaird sula n-imíonn daoine agus gníomhaíocht geilleagair 

chuig cathair geataí nó go dtí an baile is gaire. 

Aithnítear ag leibhéal rialtais an gá atá le freagracht chomhtháite dírithe ar riachtanais 

cheantair thuaithe agus áirítear caibidil atá dírithe ar thacaíocht gheilleagar tuaithe sa 

Phlean Forbartha Náisiúnta 2007 – 2013. Aithníonn an NDP go mbeidh tionchar 

suntasach ag roinnt ceisteanna criticiúla ar fhorbairt an gheilleagair tuaithe sna blianta 

19 

Aighneacht ón WDC chuig comhchomhairle ar Phlean Forbartha Náisiúnta na hÉireann 2007-2013, Aibreán 2006 

20 

Cuireann tionscadal Look West an WDC chun cinn Réigiún an Iarthair mar cheantar le gnó a dhéanamh agus 

le maireachtáil ann 

21 

An Grúpa Straitéise Fiontraíochta (2004), Ahead of the Curve: Ireland’ Place in the Global Economy; An Chomhairle 

Náisiúnta Eacnamaíoch agus Sóisialach (NESC) (2005), Straitéis NESC 2006: People, Productivity and Purpose; OÉ Magh 

Nuad, UCD agus Teagasc (2005), Rural Ireland 2025: Foresight Perspectives 

- 31 -

atá romhainn. Beidh an Clár Náisiúnta Forbartha Tuaithe mar chomhchuid 

chomhlántach laistigh de fhreagairt rialtais leathan. 

Forbairt Fiontar 

De bharr laghdú in earnálacha príomha, traidisiúnta agus déantúsaíochta agus an tardú 

atá tagtha ar thuilleamaí ar thionscal na tógála, is saincheist a gcaithfear díriú 

uirthi í an fhostaíocht inbhuanaithe i gceantair thuaithe. Tá acmhainneacht á tairiscint 

sa chás seo ag na hearnálacha nideoige seo a leanas: 

• Forbairt ar mhion-fhiontair thuaithe – Is réimse lárnach í forbairt mionfhiontar 

do dheiseanna fostaíochta inbhuanaithe i gceantair thuaithe. Is 

sruth buan de bhunú mion-fhiontar a theastaíonn thar thréimhse ama. 

• Forbairt ar ghnólachtaí dúchasacha Éireannacha in earnálaíocha níos 

traidisiúnta - Tá roinnt earnálacha déantúsaíochta traidisiúnta ag éirí níos 

nuálaí agus níos iomaíche agus tá ar chumas na gnólachtaí sin cuidiú 

shuntasach a thabhairt don gheilleagair réigiúnach. 

• Forbairt ar gheilleagar na faisnéise agus ar thionscail ardteicniúla - Ní 

bhraitheann tionscail atá bunaithe ar eolas i gcónaí ar shuíomh - cé go 

bhfeictear gur maith le cuid acu lárionaid mhóra daonra agus a bheith gar 

d'fhorais tríú leibhéal agus d'infrastruchtúr maith. Tá méadú ag teacht ar an 

líon gnólachtaí ardteicniúla Éireannacha atá tábhachtach do thodhchaí 

eacnamaíocht eolais na hÉireann agus ba chóir iad a spreagadh agus éascú 

a dhéanamh dóibh le suímh régiúnacha a bhunú san áit gur féidir é sin a 

dhéanamh. 

Forbairt infrastruchtúir 

Leathanbhanda – Ag tógáil san áireamh saincheisteanna iomaíochais agus táirgeadh 

atá ann don gheilleagar in Éirinn, tá sé tábhachtach go mbeadh Éire i measc na 

dtíortha atá chun tosaigh i rochtain ar infrastruchtúr leathanbhanda. In 2005, bhí ráta 

cur i bhfeidhm leathanbhanda in Éirinn ag thart ar aon cheathrú i gcomparáid le 

tíortha a bhí in iomaíocht linn agus thit an rangú náisiúnta ón 18ú go 19ú háit. Ba 

chóir breathnú ar leathanbhanda mar uirlis bhunúsach agus ba chóir a chinntiú go 

mbeidh rochtain uilíoch ar leathanbhanda mar eochairthosaíocht don chéad NDP eile. 

Infrastruchtúr Iompair – Tá sé chomh tábhachtach céanna do phobail tuaithe go 

ndíreofaí ar laigí infrastruchtúir bóithre agus iarnróid sa chéad NDP eile. Cé go raibh 

feabhsúcháin shuntasacha ann le roinnt blianta anuas, ar nós an Tionscnaimh Iompair 

Tuaithe a bhí dírithe ar phobail tuaithe, teastaíonn tuilleadh infheistíochta i gcuid 

mhaith ceantair thuaithe ionas gur féidir cur lena bpoitéinseal fáis. 

Forbairt turasóireachta 

Cur chun cinn scaipeadh réigiúnach níos leithne gnó an príomhchuspóir atá ag polasaí 

turasóireachta agus tá réimse clár agus tionscnamh á mbunú le tabhairt faoin dúshlán 

seo. Tá an treocht idirnáisiúnta mar sin féin ag dul i dtreo sosanna saoire gearra agus 

níos minicí i bhfabhar suímh uirbeacha le rochtain mhaith le tairiscintí táirgí níos 

éagsúlaithe. Ina theannta sin léiríonn forbairtí ó thaobh sholáthar cóiríocht 

turasóireachta go bhfuil óstáin ag fáil níos mó de sciar an mhargaidh agus gur iad na 

cóiríochtaí bheaga tuaithe atá siar leis. 

- 32 -

Beidh spreagadh soláthróirí turasóireachta tuaithe chun glacadh le hathrú i dtreochtaí 

tomhaltóirí agus oibriú le chéile i ngréasáin le feabhas a chur ar dhoimhneacht agus 

éagsúlacht taithí turasóireachta sna réigiúin, tábhachtach. Tá na Gníomhaireachtaí 

Stáit Turasóireachta, lena gceart a thabhairt dóibh ag déanamh athleagan amach ar a 

gcuid struchtúr ag leibhéal réigiúnach, ionas gur féidir leo seachadadh a dhéanamh ar 

sheirbhísí áitiúla a bheidh níos spriocdhírithe, le bearta tacaíochta leathana 

infrastruchtúir a aithint agus le comhtháthú a chinntiú i ngníomhaíocht margaíochta 

fo-náisiúnta. Ní mór iniúchadh agus tuilleadh forbartha a dhéanamh ar shainréimse 

turasóireachta ar nós Éiceathurasóireachta. Tá rochtain aeir idirnáisíunta agus feabhsú 

an chórais iompair áitiúil an-tábhachtach sa chomhthéacs seo, mar atá uasgrádú ar an 

ngréasán aerfort réigiúnach. 

Seirbhísí 

Tá soláthar agus rochtain ar chúram sláinte mar eochairthosaíocht i mbaint amach 

caighdeán beatha pobail tuaithe agus i bhforbairt gheilleagair agus shóisialta cheantair 

thuaithe. Ag an am céanna, cruthaíonn ceantair thuaithe dúshláin uathúla do bhainistiú 

agus d'úsáid seirbhísí, go háirithe iad siúd le daonra scaipthe. Tá gá freisin feabhas 

suntasach a chur ar struchtúir thacaíocha pobail do grúpaí leochaileacha, ar nós daoine 

scothaosta, go háirithe iad siúd atá ina gcónaí in áiteanna atá scoite amach. 

Tá rochtain ar oideachas chomh tábhachtach céanna sa chomhthéacs seo. Bíonn 

iarmhairtí tábhachtacha ann do phróifíl daonra cheantair thuaithe go mbeadh ar 

chumas daoine óga oideachas agus oiliúint a fháil gan a bheith orthu a gceantair féin a 

fhágáil. Éascaíonn fáil a bheith ar fhórsa oibre éagsúlú geilleagair agus meallann 

ioncam agus deiseanna cruthaithe fostaíochta go ceantair thuaithe. 

LEADER 

Daonra agus limistéar a chlúdaíonn LEADER+ agus an NRDP le linn thréimhse 

chlár 2000 – 2006. 

Bhí Éire rannpháirteach i dtrí chlár LEADER go dtí seo. Ceapadh seacht ngrúpa déag 

Grúpaí Gnímh Áitiúla (LAGs) faoi LEADER I, chun an clár a chur i bhfeidhm. Faoi 

LEADER II, ceapadh iad seo freisin chomh maith le 17 LAGs nua (agus trí “chomhchomhlacht”). 

Chuir sé seo síneadh leis an gclár le ceantair thuaithe na tíre ar fad a 

chlúdach. 

Ceapadh 22 LAGs faoi LEADER+, a raibh LEADER II ag gach ceann acu ina 

gceantair áirithe féin. Sna ceantair nár roghnaíodh faoi LEADER+, tugadh isteach clár 

náisiúnta forbartha tuaithe (NRDP). Feidhmíonn an clár seo atá cosúil le LEADER, 

agus atá cómhaoinithe freisin ag EAGGF, faoi Chláir Oibríochtaí Réigiúnacha an 

Phlean Forbartha Náisiúnta 2000 – 2006. Tá 13 LAG breise páirteach i bhfeidhmiú an 

chláir seo. 

I rith na tréimhse suas go 2006, bhí polasaí náisiúnta tuaithe leagtha amach laistigh de 

théarmaí an Pháipéar Bháin ar Fhorbairt Thuaithe 1999. Shainmhínigh an Páipéar Bán 

ceantair thuaithe chomh maith le ceantair lasmuigh de cúig phríomhionad uirbeacha, 

ba iad sin Baile Átha Cliath, Corcaigh, Gaillimh, Luimneach agus Port Láirge. Shín 

téarmaí tagartha na 35 LAGs a bhí ag feidhmiú an dá chineál clár Leader leis an 

- 33 -

gceantar tuaithe seo ar fad a chlúdach, thart ar 99 faoin gcéad den limistéar náisiúnta 

le dlús daonra de thart ar a meán de níos lú ná 40 duine/cm 2 . 

Bhí an meán mhéid a chlúdaigh gach LAG faoi 2,000 km 2 le meán dhaonra de thart ar 

70,000 duine. Chlúdaigh an LAG ba lú daonra de thart ar 3,000, ach bhí seo 

eisceachtúil mar go raibh an LAG tiomanta go sainiúil chun an LEADER a fheidhmiú 

ar na hoileáin amháin. Is 9 nduine/cm 2 an dlús daonra ba lú a chlúdaigh LAG gan na 

hoileáin san áireamh. Ar an láimh eile bhí 164,000 duine sa cheantar LAG ba mhó 

daonra, láthair peiri-uirbeach le dlús daonra de 96 duine/cm 2 . D'fhreastail 10 as 35 

grúpa, ar an iomlán, ar dhaonraí níos mó ná 100,000. 

Rinneadh maoiniú ar thrí scátheagraíocht faoi chlár an NRDP in 2000 – 2006. 

D'fheidhmigh Irish Country Holidays agus Irish Farmhouse Holidays sna hearnálacha 

tuaithe agus san agrathurasóireacht, agus sholáthraigh an eagraíocht phobail Muintir 

na Tíre seirbhís tacaíochta do 1,400 grúpa pobail ar fud na tíre. 

- 34 -

3.2 An straitéis a roghnaíodh chun freastal ar láidreachtaí agus ar laigí 

Tá fís na hÉireann don earnáil talmhaíochta bunaithe ar fhís a bhfuil bunús maith léi 

gur féidir leis an eárnáil dul in iomaíocht leis an gcuid is fearr ar domhan ach an fócas 

ceart, teacht aniar agus scil a bheith aici. 

D'aithin tuarascáil Choiste AgraFhís 2015 roinnt saincheisteanna a bhí ríthábhachtach 

d'earnáil agraibhia na hÉireann agus ar an mbonn sin rinne siad roinnt moltaí le 

tabhairt faoi na cásanna sin. Léirigh an tuarascáil féin gurbh iad moltaí an Choiste i 

measc rudaí eile ná: 

• Éascú agus spreagadh a dhéanamh ar fhorbairtí na hearnála atá faoi 

thionchar an mhargaidh; 

• Soláthar cuí agus leordóthanach do ról na talmhaíochta i dtáirgeadh earraí 

comhshaoil; 

• Creatlach cuí a sholáthar le cur chuige fhorbairt tuaithe a spreagadh a 

thógann san áireamh réadúlacht geilleagair agus sóisialta na tuaithe in 

Éirinn inniu. 

Ullmhaíodh plean gnímh mar fhreagra ar na moltaí sin a leag amach fís nua don 

earnáil i bhfianaise na n-athruithe móra a bhfuil tionchar acu uirthí. Tá na bearta sa 

chlár seo airdeallach ar an bplean gnímh, a thagann le cuspóirí an AE d'fhorbairt 

tuaithe agus don straitéis náisiúnta forbartha tuaithe. Measann Éire go bhfuil 

tosaíochtaí an AE i leith iomaíochais, inbhuanaitheacht comhshaoil agus caighdeán 

beatha níos fearr /éagsúlú ag teacht go hiomlán leis na haidhmeanna náisiúnta agus go 

bhfuil ról ríthábhachtach ag an gclár seo ina mbaint amach. 

Sula measfar na bearta tacaíochta cuí ní mór breathnú ar staid reatha agus ar 

thodhchaí an chomhshaoil maidir le talmhaíocht agus leis an ngeilleagair tuaithe níos 

leithne. Déanfar é sin tríd an anailís SWOT atá leagtha amach thíos - tá seo ordaithe 

ag aiseanna nó tosaíochtaí ag leibhéal AE. 

Láidreachtaí agus Laigí 

Láidreachtaí 

Ais 1 (Iomaíochas) 

• Is earnáil dhúchasach déantúsaíochta, thábhachtach agus dhinimiciúil i earnáil an 

agraibhia a chuidíonn go mór le hinsreabhadh cistí go hÉirinn 

• Táirgíonn an earnáil táirgí d'ardchaighdeán/ardluacha 

• Soláthraíonn sí soláthar cinnte amhábhair do thionscal an bhia 

• Tá gréasán comhairleach ann cheana 

• Tá buntáiste comparáideach sa táirgeacht ag tionscal na mairteola agus na déiríochta 

araon 

Ais 2 (Comhshaol) 

• Cuidíonn tírdhreach den scoth na tuaithe in Éirinn lena híomhá ghlan ghlas 

• Tá an t-aitheantas do ról ilfheidhmeach na talmhaíochta ag dul i méid 

• Tá buntáiste go ginearálta ag leibheál ard rannpháirtíochta agus rathúlachta sna 

- 35 -

scéimeanna comhshaoil talmhaíochta d'fheirmeoirí agus don tsochaí araon trí 

chaomhnú an chomhshaoil, feabhsú an chaighdeáin uisce agus cosaint na 

bithéagsúlachta. 

• Laghdóidh ísliú an líon beostoic agus ísliú iarmharthach úsáid leasúcháin ó 

dhíchúpláil iomlán astuithe gáis cheaptha teasa go suntasach. 

• Tugann stádas na hÉireann a bheith saor ó ghalar buntáiste iomaíoch di sna margaí 

ardluacha Eorpacha 

• Tá leibhéal ard géilliúntais AE maidir le hinriantach, lipéadú, sláinte ainmhithe, agus 

caighdeáin leasa agus sláinteachais 

• Tá an poitéinseal ann do mhalairt úsáidí talún ar nós foraoiseacht 

• Is foinse mhór acmhainní nádúrtha agus bithéagsúlachta í an tuath 

Aiseanna 3 agus 4 (Caighdeán beatha níos fearr/éagsúlú) 

Laigí 

• Tá cur chuige Leader ar fhorbairt tuaithe bunaithe go hiomlán agus clúdaíonn sé 

limistéar na tuaithe ar fad. 

• Tá daonra le hardoideachas le próifíl dhiminiciúil aoise agus geilleagair 

• Tá bonn maith d'fhorbairt fiontar acmhainní nádúrtha 

• Tá feabhas ag teacht go mear ar infrastruchtúr ag an macraileibhéal 

• Tá sainiúlacht láidir turasóireachta agus cultúrtha ann 


• Cuireann táirgeacht íseal as do cheantair/earnálacha áirithe feirmeoireachta in Éirinn 

de bharr a struchtúir aoise agus leibhéil íseal oideachais 

• Feidhmíonn luachanna arda talamh talmhaíochta mar bhac ar rannpháirtithe óga/nua 

• Mar sin d'fhéadfadh tionchar diúltach a bheith ag luachanna arda talún ar ghluaiseacht 

teideal talún a choscann feirmeoirí ó bhaint amach barrainneacht mórscála agus dá 

réir sin tionchar dhiúltach a bheith acu ar a n-inmharthanacht tráchtála 

• Ní mór d'Éirinn a cuid iomaíochais choibhneasta a chothabháil agus a fheabhsú lena 

chinntiú go gcothaíonn gach earnáil a margaí onnmhairithe. 


• Cé go bhfuil an fhadhb beag i gcomparáid leis an Eoraip tá bagairt ann i gcónaí ó 

dhamáiste truaillithe ón talmhaíocht agus ó lotnaidicídí 

• Tá an fhéidearthacht ann go dtarlóidh tréigean talún tar éis na díchúplála i gceantair 

áirithe tuaithe 

• I gcomórtas le rudaí eile tá ísliú ag teacht ar thábhacht na talún sna pobail tuaithe 

• Talamh caillte d'uirbiú agus d'infrastruchtúr 


• Leibhéal íseal glactha ICT agus úsáid i measc pobail tuaithe 

• De bharr imirce amach ó cheantair thuaithe níos iargúlta go bailte móra agus 

cathracha bíonn daoine faoin tuath gearrtha amach 

• An iomarca spleáchais ar earnálacha fostaíochta níos traidisiúnta 

- 36 -

Deiseanna agus Bagairtí 

Deiseanna 


• Tá deiseanna ann d'fheirmeoirí na hÉireann ó dhíchúpláil íocaíochtaí díreacha ó 

thalmhaíocht atá in ann freastal don margadh trí chaighdeán agus táirgeacht a 

fheabhsú 

• Tá deiseanna margaíochta cruthaithe ag méadú an AE d'onnmhaireoirí na 

hÉireann. Tá méadú tagtha ar na margaí domhanda de bharr domhandaithe, 

méadú ar éilimh dhomhanda, agus aeráid fhabhrach na maicreacnamaíocha. 

• Soláthraíonn an earnáil orgánach deiseanna i margaí nideoige, cé gur do líon beag 

táirgeoirí é seo 

• Ta an poitéinseal ann freisin iomaíochas gabháltas a fheabhsú tríd an scála a 

mhéadú 

• Soláthraíonn foraoiseacht malairt fiontar d'fheirmeoirí atá ag éagsúlú ó phatrúin 

thraidisiúnta talmhaíochta 


• Soláthraíonn an méid atá ag teacht ar aitheantas ról ilfheidhmeach na 

talmhaíochta mar tháirgeoir bia d'ardchaighdeán agus mar sholáthróir earraí 

pobail chomhshaoil an t-údar maith atá taobh thiar de thacaíocht an phobail don 

talmhaíocht 

• Cuidíonn stádas leanúnach sláinte agus leasa ár dtréid náisiúnta le forbairt earnáil 

inbhuanaithe an agraibhia agus le hearnáil bhríomhar onnmhairithe 

• Tagann íomhá ghlas na hÉireann le rogha an tomhaltóra d'earraí sábháilte 

d'ardchaighdeán a tháirgtear ar bhealach atá inbhuanaithe ó thaobh an 

chomhshaoil de 

• Tá tóir an tomhaltóra ag dul i méid maidir le hearraí atá sábháilte agus atá ar 

ardchaighdeán agus a táirgítear ar bhealach atá inbhuanaithe ó thaobh an 

chomhshaoil de 

• Tar éis díchúpláil iomlán na n-íocaíochtaí díreacha ó tháirgeadh tá an poitéinseal 

ann do mhalairt úsáid talún, ar a n-áirítear foraoiseacht, barraí fuinnimh 

inathnuaite agus agrathurasóireacht atá inbhuanaithe ó thaobh na turasóireachta 

agus an chomhshaoil agus a bhfuil an poitéinseal acu maolú a dhéanamh ar athrú 

aeráide trí thuilleadh laghduithe a dhéanamh ar astuithe gáis cheaptha teasa in 

Éirinn. 

• Tá an cumas ann leithliseoireacht carbóin a ardú go suntasach agus maolú a 

dhéanamh ar athrú aeráide leis an bhfás sa choilltiú nua 

Aiseana 3 agus 4 (Caighdeán beatha níos fearr/éagsúlú) 

• Soláthraíonn an borradh sa gheilleagar agus an feabhas atá ar infrastruchtúr 

deiseanna níos fearr chun maireachtáil agus oibriú i bpobail tuaithe 

• Rochtain níos fearr ar fhostaíocht den-fheirm 

• Scóip níos mó d'éagsúlú ar an bhfeirm 

• Tá roghanna níos mó ann d'áititheoirí tuaithe ioncam breise a bhaint as 

turasóireacht tuaithe, éiceathurasóireacht agus as acmhainní nádúrtha eile 

- 37 -

• Soláthraíonn ICT agus leathanbhanda an deis constaicí iargúltachta a shárú agus 

tacú le fiontar atá bunaithe ar sheirbhísí ardluacha nideoige 

• Acmhainneacht bhreise chun fuinneamh inathnuaite pobalbhunaithe a 

fhorbairt agus bearta eile chun ardluacha nádúrtha tírdhreaca tuaithe a 

chosaint. 

Bagairtí 


• Cruthaíonn leasuithe ar CAP faoi Chomhaontú Lucsamburg agus an méadú atá ag 

teacht ar léirscaoileadh na hearnála dúshláin iomaíochta substaintiúla do thionscal 

na talmhaíochta in Éirinn a gcaithfear díriú orthu lena chinntiú go gcuirfidh an 

talmhaíocht leis an ngeilleagar 

• Fad is a bhí fás láidir ag teacht ar earnálacha eile an gheilleagair le deich mbliana 

anuas, d'fhan aschur príomhúil na talmhaíochta mar a bhí sé rud a chiallaigh gur 

tháinig meath ar thábhacht na hearnála 

• Tá meath tagtha ar leibhéal coilltithe le blianta beaga anuas 


• Tá bagairt leanúnach ann don bhithéagsúlacht agus do ghnáthóga as a dtiocfaidh 

tionchar díreach don fhiadhúlra agus tionchar neamhdhíreach do mhargadh na 

turasóireachta 

• Tá laghdú ar an líon gabháltas talmhaíochta ag cur isteach ar cheantair thuaithe, 

ar an tsochaí agus ar an tírdhreach 

• Tá bagairt shuntasach don chomhshaol i ró-úsáid leasúchán agus lotnaidicídí. 


• Tarraingt isteach gheilleagair na nGeataí agus na Mol 

• Aitheantas pobail síos leis mar gheall ar an ardú atá tagtha ar 

ghníomhaíocht taistil agus ar an imirce amach 

• Laghdú ar sheirbhísí agus ar dheiseanna fiontair mar gheall ar thionchar 

díréireach costais iompair/breosla. 

Ní mór roinnt pointí ginearálta a thabhairt ar aird i mbreithniú na hanailíse seo: 

• Is gné thábhachtach í an fheirmeoireacht den gheilleagar tuaithe agus den 

gheilleagar ina iomláine a sholáthraíonn fostaíocht dhíreach agus 

neamhdhíreach chomh maith le bheith ina cnámh droma cuid mhaith 

ceantar tuaithe. Tá roinnt mhaith láidreachtaí san earnáil a chruthaíonn 

deiseanna fáis agus forbartha le himeacht ama. Lena chinntíu go ndéantar 

forbairt ar an tionscal sa tslí cheart tá sé rí-thábhachtach go gceanglaítear 

na láidreachtaí leis na deiseanna atá sa tionscal, agus iarrachtaí á 

ndéanamh le díriú ar na bagairtí atá léirithe agus le tuilleadh forbartha a 

dhéanamh i gceantair ina n-aithnítear laigí. 

• Bhí tionchar ag teacht isteach na díchúplála ar an talmhaíocht in Éirinn. 

Léiríonn Táblaí 8 agus 9 faoi Aguisín 1 athruithe in aonaid bheocstoic 

agus in úsáid leasúcháin ó 1990. Ó tugadh an díchúpláil isteach leis an 

athrú ón modh ríofa íocaíochtaí cinn sraithe go modh íocaíochtaí atá 

ceantarbhunaithe, thit an líon eallach ó 6.408 milliún in 2001 go 6.191 

milliún in 2005 ísliú de 3.3 faoin gcéad. Is iad na figiúirí do chaoirigh ná 

- 38 -

4.807 milliún in 2001 agus 4.257 milliún in 2005, ísliú de 11.4 faoin 

gcéad. 

• Mar a chéile le hearnáil na feirmeoireachta, tá athrú i ndán don gheilleagar 

tuaithe níos leithne freisin. Tá sé riachtanach go mbeadh ar chumas 

ceantair thuaithe tabhairt faoi na dúshláin a bheidh ann do na struchtúir 

phobail áitiúla agus do nádúr athraithe ghníomhaíocht geilleagair sa 

todhchaí. 

• Tá ról suntasach ag an talmhaíocht i dtáirgeadh earraí poiblí éagsúla. Tá 

maoiniú na hearnála talmhaíochta dírithe níos mó ar íoc ar tháirgeadh 

earraí poiblí, seachas sin ní 

• bheadh dóthain soláthair ann. Éilíonn glacadh poiblí an ról sin dearbhú 

leanúnach don tomhaltóir agus don cháiníocóir faoi na fíorbhuntáistí a 

sheachadaíonn sé. Tá sé tábhachtach sa chás seo go mbíonn earraí poiblí 

feabhsaithe agus ní caomhnaithe agus sin amháin. 

D'aithin anailís SWOT roinnt deiseanna atá in earnáil an agraibhia, go háirithe chomh 

fada agus a bhaineann sé le hardú ar dheiseanna margaíochta atá ag eascairt tar éis 

leasuithe CAP an AE, tuilleadh léirscaoileadh margaí domhanda agus ardú ar éilimh 

bhia atá sábháilte agus ar ardchaighdeán. Chomh maith leis sin, soláthraíonn na 

coinníollacha fabhracha atá in earnálacha na déiríochta agus an bheostoic in Éirinn 

agus an poitéinseal go bhféadfadh malairt tionscail cur le hioncam feirme, deiseanna 

suntasacha ioncaim d'fheirmeoirí in Éirinn. Ag tógáil san áireamh éilimh dhomhanda 

seo ar tháirgí talmhaíochta d'ardchaighdeán agus d'ardluach, tá sláinte mhaith agus 

stádas leasa leanúnach an tréid náisiúnta fós mar láidreacht thábhachtach, go háirithe 

nuair a thógtar san áireamh láidreacht na margaí onnmhairíochta. Tá roghanna ann 

anois foinsí eile ioncaim a fhorbairt ar an bhfeirm agus den-fheirm nach raibh ann 

cheana. Tá deiseanna freisin i bhforbairt shóisialta agus geilleagair sa gheilleagair 

tuaithe níos leithne. 

D'aithin an anailís freisin roinnt bagairtí a d'fhéadfadh a bheith ina ndrochthionchar ar 

fheidhmiú na hearnála sa todhchaí, mura ndírítear orthu. Mar gheall ar an iomaíochas 

breise atá i ndán don earnáil de bharr léirscaoileadh trádála, cé go bhfuil deiseanna ag 

baint leis, tá sé ríthábhactach ag an am céanna go leanfaidh feirmeoirí na hÉireann ag 

díriú ar shaincheisteanna caighdeán agus iomaíochais. Tá tionchar tarraingeach 

gheilleagar na n-ionad uirbeach chomh maith le harduithe i gcostais bhreosla agus 

iompair ina bhfíorbhagairtí d'fhorbairt shóisialta agus gheilleagair na bpobal tuaithe. 

Dá réir sin díreofar ar na laigí agus ar na láidreachtaí atá aitheanta trí fheidhmiú na 

mbeart atá leagtha amach thíos. Is macasamhlú den chuid is mó an tráchtaireacht de 

sin atá imlínithe cheana sa straitéis forbartha tuaithe náisiúnta a léirionn go bhfuil Éire 

ag feidhmiú clár forbartha tuaithe amháin. Tá cuntas tógtha d'fhiúntas agus den 

mhaoiniú atá ar fáil agus na bearta seo á bhforbairt. 


Ag tógáil san áireamh na brúnna iomaíochais a bhfuil tionchar acu ar earnáil an 

agraibhia tá sé ríthábhachtach go gcuireann an earnáil le luach agus go bhfuil sí 

- 39 -

nuálach agus dírithe ar an tomhaltóir le go mbeidh rath ag teacht uirthi. Le díriú ar na 

saincheisteanna iomaíochais tá sé tábhachtach go ndíreofaí na bearta atá imlínithe sa 

phlean seo ar na príomhshaincheisteanna ar nós feabhsúcháin struchtúrtha agus 

infheistiú caipitil ar an bhfeirm. 

Feabhsúcháin struchtúrtha 

Tá an drochstruchtúr aoise chomh maith le leibhéal íseal oideachais chuí cuid maith 

feirmeoirí mar fhachtóirí a d'fhéadfadh a bheith ag cur as d'fhorbairt feirmeoireachta 

in Éirinn. Ionas gur féidir leanúint le cur chun cinn leasuithe struchtúrtha in earnáil na 

talmhaíochta agus le díriú ar na saincheisteanna seo, agus ar an mbealach sin ag 

feabhsú iomaíochais agus cothabháil inmharthanachta na feirme, leagfaidh an clár seo 

síos scéim cúnaimh shuiteála chun feirmeoirí óga oilte a mhealladh isteach sa 

phroifisiún. Nasctha leis an tacaíocht seo feidhmeoidh an clár scéim luathscoir le 

héascú a dhéanamh do luathscor d'fheirmeoirí níos sine le haidhm deiseanna a chruthú 

d'fheirmeoirí óga le dul le feirmeoireacht nó méid/comhdhlúthú a dhéanamh ar a 

gcuid gabháltas. 

Infheistíocht chaipitil ar an bhfeirm 

Soláthrófar tacaíocht d'fheabhsúcháin chaipitil struchtúir feirme lena chinntiú go 

mbeidh an talmhaíocht phríomha níos iomaíche agus margadh-dhírithe. Cuideoidh 

scéim feabhsúcháin feirme le costais chaipitil nuachóirithe. Soláthrófar tacaíocht 

d'infheistíochtaí a fheabhsóidh feidhmíocht fhoriomlán na ngabháltas talmhaíochta 

agus a léiríonn go bhfuil meas acu ar chaighdeáin infheidhmithe AE agus ar 

chaighdeáin náisiúnta. Soláthróidh an scéim cuidiú freisin do tháirgeoirí freastal ar 

chaigdeáin leasanna muc agus tacóidh le hinfheistíochtaí i malairt fiontar, e.g., capaill, 

fianna, coiníní, gabhair agus speicis eile mar iad, le tuilleadh cuidithe a thabhairt 

d'éagsúlú earnáil na talmhaíochta in Éirinn. Soláthrófar cúnamh sa scéim freisin 

d'fheabhsúcháin sláinteachais déiríochta, cóiríocht d'ainmhithe agus stóráil sciodair. 

Soláthrófar tacaíocht freisin faoin Ais d'oiliúint atá bainteach leis an mbeart 

comhshaoil talmhaíochta faoi Ais 2. 

Comhlánófar na bearta atá imlínithe thuas le bearta atá maoinithe ón státchiste sa 

Phlean Forbartha Náisiúnta (NDP) a dhíreoidh ar oiliúint, infheistíocht chaipitl 

earnálach, (gortóireacht, prátaí agus earnálacha orgánacha) agus feabhsúchán 

iomaíochais in earnáil na foraoiseachta. 


Ní féidir leis an gcomhshaol agus an tuath a bheith siar leis an mbéim atá ar earnáil an 

agraibhia a bheith iomaíoch agus dírithe ar an tomhaltóir. Tá ról tábhachtach ag an 

talmhaíocht i soláthar “earraí poiblí” nach mbeadh a ndóthain soláthair ann gan í agus 

tá sé riachtanach dá bhrí sin tacaíocht a sholáthar do bhearta a chuideoidh le buntáistí 

comhshaoil. Go deimhin cuireann múnla talmhaíochta na hEorpa béim ar a ról 

ilfheidhmeach agus go gcaithfear forbairt a dhéanamh ar bhealach atá bunaithe ar 

inbhuanaitheacht. Tacaíonn Éire leis an dearcadh sin agus cinnteoidh go mbeidh aon 

ghníomhaíochtaí atá tuartha faoi Ais 2 bunaithe orthu siúd atá ceadaithe in áiteanna 

eile sa chreat forbartha tuaithe. 

Tá maoiniú Ais 2 dírithe ar fheabhsú a chur ar an gcomhshaol ach tá gné geilleagair 

ann freisin a bhaineann le réimsí eile. Tá sé tábhachtach mar ardán do 

- 40 -

ghníomhaíochtaí i réimsí eile ar nós éagsúlú, agrathurasóireacht srl. Tugann siad seo a 

leanas achoimre ar na bearta: 

Limistéir mhídheisiúla - liúntais chúitimh 

Le leanúint le húsáid inbhuanaithe talamh talmhaíochta i limistéir mhídheisiúla agus 

ag an am céanna ag tógáil san áireamh riachtanais chosanta comhshaoil agus 

cothabhála na tuaithe, leanfaidh an clár le feidhmiú na scéime Liúntais Chúitimh. 

Cuirfidh an scéim tuilleadh le cosaint an chomhshaoil, feabhsú na tuaithe chomh 

maith le caighdeáin arda ó thaobh sábháilteacht bia agus sláinte agus leas ainmhithe a 

bhaint amach. 

Comhshaol talmhaíocht – An Scéim um Chosaint na Timpeallachta Tuaithe 

(REPS) 

Mar a léiríodh tá aitheantas ról ilfheidhmeach na talmhaíochta ag dul i méid mar 

tháirgeoir bia d'ardchaighdeán agus mar sholáthróir earraí poiblí comhshaoil. Tá 

rogha an tomhaltóra i leith bia d'ardchaighdeán agus táirgí sábháilte a tháirgtear ar 

bhealach inbhuanaithe atá fabhrach don chomhshaol ag dul i méid freisin. 

Tá sé tábhachtach mar sin go soláthraíonn an clár seo maoiniú d'fheirmeoirí a 

ngníomhaíochtaí feirme a dhéanamh ar bhealach atá fabhrach don chomhshaol agus 

feabhsúcháin comhsaoil a dhéanamh ar fheirmeacha atá ann cheana. Sa chás sin, 

soláthróidh an clár do scéim le tacaíocht a thabhairt d'fheirmeoirí a dhéanann 

tiomantais comhshaoil talmhaíochta ar bhonn deonach a sháraíonn riachtanais 

náisiúnta agus riachtanais AE atá éigeantach (ar a n-áirítear riachtanais trascomhlíonta 

ar fad na Scéime Íocaíochta Aonair). 

Natura 2000 

Le cuidiú le bainistiú comhshaoil dearfach láithreán agus abhantracha aibhneacha 

feirme Natura 2000 i bhfeidhmiú Threoir na nÉan, Treoir na nGnáthóg agus an Creat- 

Threoir Uisce, soláthróidh an clár tacaíocht d'fheirmeoirí atá rannpháirteach i REPS. 

Soláthrófar tacaíocht do rannpháirtithe faoi REPs le cosaint foirgnimh oidhreachta 

feirme a spreagadh. 

Feirmeoireacht orgánach 

Soláthróidh an clár tacaíocht le hathrú go feirmeoireacht orgánach a chur chun cinn, 

agus go háirithe táirgeadh glasraí agus gránaigh orgánacha a spreagadh. 

Déanfar comhlánú ar na bearta faoin Ais seo trí thacaíocht a thabhairt d'fhoraoiseacht 

agus do leas ainmhithe ón státchiste faoin NDP. 


Cinnteoidh na grúpaí gnímh áitiúla atá roghnaithe chun aiseanna 3 agus 4 a fheidhmiú 

scóip agus comhdhéanamh na mbeart atá roghnaithe le díriú ar thosaíochtaí áitiúla. 

Beidh difríocht shuntasach i rangú na dtosaíochtaí ó cheantair pheiri-uirbeacha agus 

ceantair thuaithe atá níos iargúlta. Tá an chothromaíocht idir idirghabhálacha 

geilleagair agus caighdeáin bheatha níos fearr nasctha go láidir leis na bearta 

tacaíochta náisiúnta tuaithe atá ann cheana féin sa Scéim Sóisialta Tuaithe agus sa 

- 41 -

chlár CLAR. Ag teacht leis an méid thuas, tabharfar tosaíocht i gcomhar maoinithe do 

na grúpaí idirghabhálacha seo a leanas: 

Fiontar tuaithe 

Díreoidh an beart seo ar chruthú mionfhiontar nua tuaithe agus ar fhorbairt 

tionscnamh atá ann cheana. I measc samplaí, áirítear, forbairt acmhainní dúchasacha 

tuaithe ar nós bia artisan, foraoiseacht, cúrsaí mara, turasóireacht 

tuaithe/agrathurasóireacht, turasóireacht chultúrtha agus cur chun cinn fiontair 

phobal-bhunaithe. Tagann gníomhaíocht le taighde/anailís a chur chun cinn agus chun 

táirgí a chuirtear ar fáil faoin tuath agus seirbhísí pobail nuálácha a fhorbairt, faoin 

teideal seo. 

Cuimsíonn an tosaíocht seo an gá atá le tacaíocht a thabhairt do theaghlaigh feirme 

chun tuilleadh éagsúlaithe a dhéanamh isteach i ngníomhaíochtaí nach mbaineann leis 

an bhfeirm, leathnú tionscnamh turasóireachta tuaithe ionas go n-áireofar an soláthar 

infrastruchtúir chuí agus fócas níos soiléire ar fhorbairt gníomhaíochtaí oidhreachta 

áitiúla. 

Forbairt infrastruchtúir áitiúil agus seirbhísí ata riachtanach do leas an phobail 

Is constaic thromchúiseach ar fhorbairt phobail tuaithe an easpa áiseanna cultúrtha 

agus caitheamh aimsire i bpobail tuaithe. Cé go bhféadfadh difríocht a bheith idir 

riachtanais cheantair pheiri-uirbeacha agus pobail tuaithe níos iargúlta díreoidh na 

tionscnaimh ar sholáthar leathan áiseanna taitneamhachta agus caitheamh aimsire, 

áiseanna ealaíne, spóirt áitiúil, infrastruchtúr pobail agus caitheamh aimsire. 

Feabhsú sráidbhailte agus an taobh tíre 

Is pointe fócasach do chuid mhaith do phobail tuaithe sraidbhailte agus bailte agus dá 

bhrí sin ba chóir iad a bheith chun tosaigh agus infrastruchtúr á fheabhsú. Is ar 

sholáthar infrastruchtúir ar scála beag atá dírithe ar fheabhsú an chomhshaoil, 

taithneamhachtaí agus ar ghnéithe struchtúrtha dromchla na bpobal sin a bheidh an 

fócas. 

Tionscnaimh nach ndéanann dochar don chomhshaol agus caomhnú cheantair 

ardluacha nádúrtha agus cultúrtha 

Áirítear ar thosaíochtaí athnuachan struchtúir arsa, pleananna áiteanna cónaithe agus 

cosanta do cheantair ardluacha nádúrtha ar nós láithreacha tábhachtacha áitiúla 

gheolaíocha agus éiceolaíochta. Ba chóir díriú ar fhorbairt na láithreacha seo i 

gcomhair le forbairt táirgí turasóireachta áitiúla. 

Is cuspóir tábhachtach faoin teideal seo glacadh le foinsí eile fuinnimh inbhuanaithe 

oiriúnach do riachtanais ar leith phobail tuaithe. 

Oiliúint, gnóthú scileanna agus beochana 

Tabharfar tosaíocht do bhearta atá dírithe ar leibhéil oiliúna agus acmhainn scileanna 

áititheoirí tuaithe a fheabhsú. Cuimsíonn na bearta seo an riachtanas atá ann oiliúint 

phobail a sholáthar maidir le forbairt fiontair, feasach ICT agus teacht ar sheirbhísí 

poiblí leictreonacha, chomh maith le bearta a thógann san áireamh áititheoirí tuaithe 

eile mar is gá, ar a n-áirítear imircigh agus grúpaí mionlaigh eile i ngníomhaíocht 

phobail. Díreofar ar fheabhsú an chumais áitiúil agus ar an bpoitéinseal nuálach trí 

aistriú eolais a spreagadh idir grúpaí áitiúla agus geallsealbhóirí. 

- 42 -

Tá an straitéis atá imlínithe thuas bunaithe ar an leithroinnt acmhainní cómhaoinithe 

AE idir trí thosaíocht leathana - 10 faoin gcéad iomaíochas, 80 faoin gcéad 

comhshaoil, 10 faoin gcéad caighdeán beatha is fearr/éagsúlú. Tugann an leithroinnt 

seo an méid seo a leanas ar aird: 

• Léiríonn an bhunlíne anailíse an chaoi a gcuireann an talmhaíocht agus an 

fhoraoiseacht leis an gcomhshaol. Tá sé tábhachtach tógáil ar an gcuidiú 

sin agus cúiteamh a thabhairt d'fheirmeoirí as na gnéithe maithe coiteann a 

thagann óna gcuid fiontar. Táthar ag súil le tógáil ar rath na mbeart 

iomchuí reatha agus torthaí a sheachadadh i limistéir athruithe aeráide 

(foraoiseacht), caighdeán uisce (comhshaol talmhaíocht) agus 

bithéagsúlacht (comhshaol talmhaíocht, foraoiseacht, liúntais chúitimh i 

limistéir mhídheisiúla.) 

• Cuireann an múnla Eorpach talmhaíochta béim ar a ról ilfheidhmeach agus 

nach mór d’fhorbairt tacú le hinbhuanaitheacht. Tacaíonn Éire leis an 

dearcadh sin agus breithneoidh go dtacóidh na gníomhaíochtaí atá tuartha 

faoi Ais 2 leo siúd atá ceadaithe in áiteanna eile sa chreat forbartha tuaithe. 

• Tá a bhfiúntas cruthaithe ag na bearta faoi Ais 2 agus tá siad cómhaoinithe 

ag an AE cheana féin. Déanann sé ciall ó dhearcadh bhainistiú airgeadais 

agus rialú maoiniú AE a dhíriú orthu. Beidh méid suntasach tiomantais a 

thabhairt ar aghaidh go hAis 2 ón mbabhta reatha. 

• Tá maoiniú Ais 2 dírithe ar fheabhsú an chomhshaoil, ach tá gné 

eacnamaíochta ag baint leis áfach, a bhaineann le maolú ar athrú aeráide 

agus réimsí eile. Tá sé tábhachtach mar ardán do ghníomhaíochtaí i réimsí 

eile ar nós éagsúlú, agrathurasóireacht srl., 

• Is faoin straitéis seo is mó a mbeidh an tacaíocht “comhshaoil” 

d'fheirmeoirí 

fad is a gheobhaidh tosaíochtaí eile leas as polasaithe arna nglacadh 

lasmuigh de dhualgas forbartha tuaithe AE sonracha a chuideoidh go mór 

le leas sóisialach agus eacnamaíocht limistéar tuaithe. 

Tá forléargas tugtha ag an alt seo ar na bearta tacaíochta. Tá cur síos níos sonraithe in 

Alt 5. 

3.3 Meastóireacht ex-ante 

Is iad AfCon Management Consultants i gcomhair le Jim Dorgan Associates agus 

Circa Group Ireland Ltd a rinne an Mheastóíreacht ex-ante. Glactar san áireamh 

tuairisc comhshaoil ag teacht le Treoir 2001/42/CE ó Pharlaimint na hEorpa agus ón 

gComhairle – An Treoir Measúnú Comhshaoil Straitéisigh (S.E.A.). 

Tá an Mheastóireacht iomlán ex-ante in Aguisín 9 den chlár seo. Tá achoimre den 

tuairisc leagtha amach in alt 4.2 thíos chomh maith le freagraí ar na moltaí. 

- 43 -

3.4 Tionchar ó chláreagrú tréimhsí roimhe seo agus eolas eile 

In 2000-2006, fuair Éire buntáiste ó Ráthaíocht EAGGF agus ó Threoir EAGGF 

araon. Chómhaoinigh an eilimint ráthaithe na ceithre bheart a bhí i bPlean Forbartha 

Tuaithe CAP na hÉireann – comhshaol talmhaíocht, liúntais chúitimh, (limistéir 

mhídheisiúla), luathscor agus coilltiú. Mhaoinigh an eilimint threorach bearta áirithe i 

dhá chlár réigiúnacha na hÉireann. Léiríonn tábla 3.7 thíos caiteachas do 2000-2006. 

Tá an tábla teoranta d'idirghabhálacha chómhaoinithe. 

• Bhí tionchar suntasach ag na bearta seo ar an talmhaíocht agus ar an 

ngeilleagar tuaithe níos leithne. Is iad seo a leanas na príomhmhórghníomhartha: 

• Béim níos mó ar ghné an chomhshaoil den talmhaíocht le rannpháirtíocht 

na Scéime um Chosaint na Timpeallachta Tuaithe ag 60,000. 

• Curtha go mór le leanúint le feirmeoireacht inbhuanaithe i limistéir 

thalmhaíochta atá faoi mhíbhuntáiste. In 2000-2006, tugadh tacaíocht do 

108,000 feirmeoir faoin scéim liúntais chúitimh. 

• Leathnú an eastáit náisiúnta foraoiseachta ó 634,000 heicteár in 1999 go 

709,000 heicteár ag deireadh 2005. Tá an sprioc go mbeidh 30 faoi gcéad 

de phlandálacha nua ar fad leathandhuilleach faoi 2006 bainte amach. 

• Cruthaíodh 3,100 post nua faoi chlár LEADER agus tá 3,900 post a bhí 

ann cheana coinnithe. Chuidigh cuideachtaí LEADER le 8,000 fiontar 

agus chuir siad oiliúint ar os cionn 30,000 duine. 

- 44 -

Táble 3.7 Caiteachas 2000-2006 

Clár Fo-Chlár/Beart/Fo-Bheart 

Maoinithe faoi 

Ráthaíocht an 

Chláir Forbartha 

Tuaithe 

Tionscnamh 

Comhphobail an 

AE 

Rinneadh meastóireacht lárthéarma ar Phlean Forbartha Tuaithe CAP agus ar na Cláir 

Réigiúnacha in 2003. Rinneadh Meastóireacht ar leith ar thionscnamh LEADER + in 

2003/2005. Seo a leanas achoimre ar na torthaí: 

Plean Forbartha Tuaithe CAP 

Ba é dearcadh foriomlán na meastóirí, AFCon, go raibh an plean ag dul ar aghaidh go 

sásúil cé is moite go raibh sí deireanach ag tosú agus an bealach gur chuir an galar 

crúb is béil in 2001 moill ar rudaí. 

Ó thaobh na Scéime um Chosaint na Timpeallachta Tuaithe (REPS), d'aithin na 

meastóirí a tábhacht ó thaobh an chomhshaoil talmhaíochta de. Thugadar ar aird, 

áfach, go raibh leibhéal na rannpháirtíochta níos ísle ná mar bhíothas ag súil leis agus 

go mb'fhéidir go mbeadh athruithe riachtanach le héifeacht na scéime a mhéadú. 

- 45 - 

Caiteachas 

2000-2006 

€m 

Eilimint AE 

€m 

REPS 1,379.8 1,050.4 

Liúntais Chúitimh 1,337.6 736.9 

Luathscor 515.7 292.8 

Foraoiseacht 468.5 350.8 

Iomlán Plean Forbartha Tuaithe CAP 

(Talmhaíocht) 

3,701.7 2,430.9 

Cláir Oibríochtúil Réigiúnacha don BMW + an SE * 

Beart: Feabhsú Struchtúrtha Ginearálta 

Cúnamh Suiteála d’Fheirmeoirí Óga 21.915 12.703 

Bainistiú Dramhaíola Feirmeacha 82.363 50.628 

Caighdeáin Sláinteachais Déiríochta a 

Fheabhsú 

18.079 10.282 

Beart: Forbairt ar Fhiontair Áitiúla 

Coillearnacha a Fheabhsú 26.628 17.779 

Beart: Forbairt Tuaithe Ginearálta 

Tionscnamh Forbairt Tuaithe 

Ceantarbhunaithe 

Iomlán 

37.250 26.000 

186.235 117.392 

Beart: An Clár Leader+ 75.000 48.750 

3,962.935 2,597.042 

Iomlán 

* BMW = Clár Oibríochtúil Réigiún na Teorann, Lártíre agus an Iarthair 

* SE = Clár Oibríochtúil Réigiún an Deiscirt agus an Oirthir

Maidir leis an Scéim Luathscoir mhothaigh na meastóirí gur laghdaigh an leibhéal 

íseal glactha a tionchar. Bhí seo díomách, mar, dar leo, gurb é seo an t-aon bheart 

amháin sa phlean a chuir chun cinn leasuithe struchtúrtha in earnáil na talmhaíochta. I 

measc athruithe eile a moladh, mheas na meastóirí go ndéanfadh pinsin innéacsnasctha 

sa todhchaí an scéim níos tarraingtí. 

Shonraigh na meastóirí gur beart thar a bheith fadtéarmach agus polasaí 

uaillmhianach a bhí sa bheart foraoiseachta a bhí dírithe ar úsáid talamh náisiúnta ar 

bhealach suntasach ar chostas suntasach. Mholadar athbhreithniú cúramach a 

dhéanamh ar an mbeart lena chinntiú go bhfuil sé fós ábhartha agus éifeachtach ó 

thaobh costais. 

Maidir leis an Scéim Liúntais Chúitimh, aithnítear a luach agus a tábhacht i limistéir 

mhídheisiúla, cé gur hardaíodh ceisteanna ar cheart go mbainfeadh an scéim le 

rannpháirithe a bhí os cionn 66 bliain d'aois amháin. 

Mar thoradh ar an meastóireacht seo rinneadh athruithe ar REPS agus tá leibhéil na 

rannpháirtíochta méadaithe anois go thart ar 60,000 feirmeoir. Níor leanadh suas an 

moladh go mbeadh pinsin luathscor innéacs-nasctha mar nach raibh sé seo mar rogha 

faoi chreat reachtúil rialaithe an AE. Maidir le liúntais chúitimh cinneadh gan 

uasteorainn aoise a thabhairt isteach mar go bhféadfadh sé a bheith idirdhealaitheach. 

Rinneadh athbhreithniú ar an straitéis d'earnáil na foraoiseachta in 2004 agus tá 

mionphlé a dhéanamh air idir an dá linn. Tógann na bearta foraoiseachta sa Phlean 

Forbartha Náisiúnta ar bord an breithniú sin. 

Cláir réigiúnacha 

I gcás na mbeart forbartha tuaithe dhírigh na meastóirí (Farrell Grant Sparks and 

Fitzpatrick Associates faoi seach) ar na bearta ba mhó – cúnamh suiteála agus 

bainistiú dramhaíola feirme. 

D'aithin na meastóirí tábhacht an chúnaimh shuiteála mar bhealach chun feirmeoirí 

óga oilte/feirmeoirí oilte a spreagadh le teacht isteach. Thugadar ar aird, áfach, an 

glacadh mall a bhí leis an scéim ach bhíodar sásta go raibh seo bainteach le tionchar 

diúltach an ghalair chrúib agus béil in 2001. 

Thuigeadar tábhacht scéim bhainistiú dramhaíola feirme ó thaobh an chomhshaoil de. 

Mar an chéile leis an gcúnamh suiteála, thosaigh an scéim go mall ach léiríonn na 

meastóirí go bhfuil a tábhacht ag dul i méid mar gheall ar an mbaint atá aici leis an 

Treoir Níotráití. 

Tugadh isteach téarmaí agus coinníollacha athbhreithnithe don Scéim Bhainistiú 

Dramhaíola Feirme in 2004 – bhaineadar seo le comhdhlúthú ráta deontais 40 faoin 

gcéad d'fheirmeoirí ar fad, méadú san aonad uasteorann ioncam ó 200 go 450 agus 

méadaíodh an uasteorainn infheistíochta go €75,000 an gabháltas. Tá méadú ar rátaí 

tacaíochta (a bhaineann le cúnamh stáit breise), i measc rudaí eile, ar tairiscint ó 2006. 

Tá tionchar an-dearfach ar ghlacadh ag na hathruithe seo. 

Bhí tionchar ag staid an ghalair chrúb agus béil go háirithe ar leathadh amach an 

Tionscnaimh Forbartha Tuaithe Ceantar-Bhunaithe. Mhothaigh na meastóirí go 

- 46 -

ndéanfadh an Tionscnamh suas an t-am agus go mbainfeadh sé amach a chuid 

cuspóirí sa dara leath den tréimhse cláreagraithe. B’shin an toradh a bhí air go 

deimhin. 

LEADER + 

Léiríodh agus seachadaíodh aidhmeanna agus cuspóirí Thionscnamh LEADER an AE 

ar fad sa chlár náisiúnta LEADER+, go háirithe chomh fada agus a bhain sé le forbairt 

straitéisí áitiúla. 

Bhí feidhmiú mhodheolaíocht chur chuige téamach ó thaobh fhorbairt críche ag an 

roghnú tionscadal ina dhiaidh sin leanúnach agus bhí dul chun cinn maith fisiciúil 

trasna na mbeart iomlán. Thit an caiteachas airgeadais taobh thiar beagán, áfach, agus 

bhí sé mall faoi bhearta áirithe, go háirithe ceann na talmhaíochta. Phioc caiteachas 

airgeadais suas go maith ina dhiaidh sin, trasna na ngníomhaíochtaí ar fad agus tá sé 

ag teacht leis an sprioc do dheireadh an chláir. 

Dhírigh an clár go mór ar shainghrúpaí, go háirithe mná agus daoine óga – dhá ghrúpa 

tosaíochta ag leibhéal AE. Ag teacht le taithí ó thionscnaimh i réimsí eile, leanann 

rannpháirtíocht daoine óga i ngníomhaíochtaí LEADER a bheith ina dhúshlán. 

Tá Aonad Tacaíochta Líonra ceaptha ó foilsíodh an mheastóireacht lárthéarma in 

2003, agus tá méid tagtha ar ghníomhaíocht agus ar mhalartú eolais dá bharr sin. Tá 

moltaí sa tuairisc lárthéarma tógtha ar bord maidir le forbairt táscairí atá níos beartbhunaithe 

tugtha isteach. Ar deireadh, bhí an maoiniú ar fad faoin gclár tiomanta 

faoin Nollaig 2006. 

Tá na fobhearta seo a leanas ábhartha freisin i mbreithniú tionchair ar fhorbairt tuaithe 

in 2000-2006. 

An Scéim Shóisialta Tuaithe 

Thug an Roinn Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta an Scéim Shóisialta Tuaithe 

(RSS) isteach in 2004. Ba iad aidhmeanna na scéime tacaíocht ioncaim a sholáthar 

d'fheirmeoirí agus d'iascairí atá ag fáil íocaíochtaí fadtéarmacha Leasa Shóisialaigh 

faoi láthair agus seirbhísí áirithe a bhfuil buntáiste iontu do phobail tuaithe a 

sholáthar. Áirítear i measc gníomhaíochtaí cuí obair chothabhála comhshaoil, cúram 

sóisialta agus cothabháil áiseanna pobail. 

Tionchar an chláir 

• Soláthraíonn an RSS acmhainní breise suntasacha le cothabháil agus 

feabhas a chur ar thaitneamhachtaí agus ar áiseanna áitiúla i bpobail 

tuaithe. 

• Tá buntáiste ann do phobail ó scileanna agus ó bhuanna feirmeoirí agus 

iascairí áitiúla. 

• Tá na chéad 2,500 áit atá ar an scéim líonta agus tá áiteanna breise á 

soláthar. 

Clár CLÁR 

- 47 -

Is clár spriocdhírithe infheistíochta do cheantair thuaithe é CLÁR ar tháinig meath de 

níos mó ná 35 faoin gcéad ar an daonra ann ó bunaíodh an Stát. Tá ceantair i 23 

contae cáilithe dó. Tá réimse bearta ag CLÁR le forbairt infrastruchtúir fhisiciúil, 

pobail agus sóisialta a bhrostú. Áirítear ina measc seo, bailte, pobail agus feabhsúchán 

ar scoileanna, oiriúnú leictreachais, leathanbhanda, bóithre, soláthar uisce agus 

diúscairt séarachais. 

Tionchar an chláir 

Tá tionchar mór ag an gclár ar mhaoiniú eile a ghiaráil. As an maoiniú de €151.7 

milliún, tiomanta don chlár ó 2002 – go hEarrach 2006: sholáthair an Roinn Gnóthaí 

Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta 47 faoin gcéad, agus giarálú an 53 faoin gcéad eile ó 

fhoinsí poiblí agus pobail eile. 

- 48 -

4. Fírinniú na dtosaíochtaí a roghnaíodh agus treoirlínte 

straitéiseacha an Chomhphobail agus an plean straitéise 

náisiúnta á gcur san áireamh chomh maith leis an tionchar 

ionchais de réir na meastóireachta ex-ante. 

4. 1 Fírinniú na dtosaíochtaí a roghnaíodh ag cur treoirlínte straitéiseacha an 

Chomhphobail agus an phlean straitéise náisiúnta san áireamh. 

Tá tosaíochtaí na hÉireann faoin bplean straitéise náisiúnta ag teacht go hiomlán leo 

siúd a socraíodh ag leibhéal an AE. Ó thaobh an agrabhia de is é cuspóir na hÉireann 

earnáil iomaíoch dírithe ar an tomhaltóir a fhorbairt a chuirfidh le geilleagar tuaithe, 

sochaí agus comhshaol atá beo. Bainfear é seo amach ar an iomlán tríd an uasleibhéal 

éifeachtachta, iomaíochais agus sofhreagrachta d’éilimh an mhargaidh a spreagadh 

agus urraim á thabhairt don timpeallacht fhisiceach agus í á neartú. 

Tá an cur chuige seo ailínithe go dlúth leis an bhfócas ag leibhéal an AE, agus is é sin, 

i gcás na talmhaíochta, earnáil iomaíoch agus inbhuanaithe a fhorbairt. Chomh fada 

agus a bhaineann leis an iomaíochas beidh an bhéim sa Chlár ar an acmhainneacht 

dhaonna a fheabhsú trí bhearta athstruchtúraithe (luathscor agus tacaíocht thosaithe 

amach). Beidh tacaíocht d’infheistíocht chaipitiúil ar an bhfeirm mar chúltaca aige. 

Cuideoidh an tacaíocht athstruchtúraithe le hiontrálaithe nua san earnáil agus 

cuideoidh an tacaíocht d’infheistíocht chaipitiúil le nuachóiriú ar an bhfeirm agus 

oiriúnú do riachtanais an mhargaidh. 

I gcomhthéacs na hinbhuanaitheachta, leagann treoirlíne straitéiseach ábhartha an AE 

i leith an chuspóir thimpeallachta béim ar thrí shaincheist – cáilíocht an uisce, 

bithéagsúlacht agus athrú aeráide. Is ríthábhachtach le hÉirinn na cúrsaí seo agus 

tógfaidh sí ar rathúlacht na mbeart atá ann faoi láthair – comhshaol talmhaíocht, 

Natura, limistéir faoi mhíbhuntáiste – chun béim a chur ar ghné na leasa coiteann den 

talmhaíocht agus chun tacú leis. Mar a mhínítear sa phlean straitéise náisiúnta, beidh 

formhór an mhaoinithe faoin gclár seo dírithe ar an tosaíocht seo agus is fiú na 

fáthanna a luaitear leis a thabhairt arís: 

• Léiríonn an anailís bhunlíne an méid a chuireann an talmhaíocht leis an 

timpeallacht. Tá sé tábhachtach go ndéanfaí uasmhéadú ar an méid sin 

agus go gcúiteofaí feirmeoirí as na gnéithe sin dá gcuid fiontar atá ar 

mhaithe leis an bpobal. Táthar ag súil go dtógfar ar rathúlacht bhearta 

iomchuí reatha agus go seachadfar torthaí i réimsí athrú aeráide, cháilíocht 

an uisce agus na bithéagsúlachta. 

• Leagann samhail Eorpach na talmhaíochta béim ar a ról ilfheidhmeach 

agus ní mór an inbhuanaitheacht a bheith mar thaca leis. Tacaíonn Éire leis 

an dearcadh seo agus ceapann sí go gcaithfidh na gníomhartha a bhfuil 

coinne leo faoin gcuspóir timpeallachta tacú leo siúd a cheadaítear in 

áiteanna eile sa chreat forbartha tuaithe. 

• Chruthaigh na bearta faoin gcuspóir timpeallachta a bhfiúntas agus tá siad 

cómhaoinithe cheana ag an AE. Ó thaobh bainistiú airgeadais agus 

- 49 -

ialaithe de tá sé ciallmhar maoiniú AE a dhíriú orthu. Tabharfar cuid 

mhór geallantas ón mbabhta reatha ar aghaidh freisin faoin ais/cuspóir seo. 

• Tá maoiniú Ais 2 dírithe ar chur leis an timpeallacht ach tá gné 

eacnamaíoch aige freisin atá bainteach le réimsí eile. Tá tábhacht ag baint 

leis mar ardán do ghníomhartha i réimsí eile mar iomaíochas, éagsúlú, 

agrathurasóireacht etc. 

• Beidh an tacaíocht “timpeallachta” d’fheirmeoirí comhchruinnithe faoin 

gclár seo cé go mbainfidh na tosaíochtaí eile leas as polasaithe ar glacadh 

leo lasmuigh de théarmaí tagartha forbartha tuaithe sainiúla an AE a 

chuirfidh go mór le leas eacnamaíoch agus sóisialta cheantar tuaithe. 

Is é an cuspóir atá ag Ais 3 go leor gníomhaíochta eacnamaíocha a sholáthar i 

gceantair thuaithe chun cúlú sna earnálacha eacnamaíocha traidisiúnta a laghdú agus 

infrastruchtúr sráidbhaile agus caitheamh aimsire a fheabhsú chun cur le caighdeán 

beatha do chónaitheoirí tuaithe. Aithníodh na tosaíochtaí seo agus rinneadh cainníocht 

orthu sa Phlean Straitéise Náisiúnta agus tá na bearta chun iad a sheachadadh 

roghnaithe go sainiúil chun cur le heasnaimh struchtúraithe agus shóisialta tuaithe a 

bhfuil tosaíocht tugtha dóibh do ghníomh níos leithne rialtais sa PFN. Roghnaíodh na 

bearta freisin chun tionchar breise clár comhlántach a uasmhéadú sa Roinn Gnóthaí 

Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta mar Chláir Fhorbartha Phobail, Tionscnamh do 

Shealbhóirí Beaga Feirme, an Scéim Shóisialta Tuaithe, clár infrastruchtúir CLÁR 

agus tionscnaimh Roinne a thacaíonn leis an nGaeltacht agus leis na hOileáin. 

4.2 Na tionchair a bhfuil coinne leo ag éirí as an meastóireacht ex-ante maidir 

leis na tosaíochtaí a roghnaíodh 

Leagann an chuid seo amach achoimre den mheastóireacht ex-ante agus na freagairtí 

do na moltaí atá ann. Tá eolas faoin measúnú timpeallachta straitéiseach (SEA) agus 

na freagairtí a tugadh dó san áireamh freisin. Leathnaíodh an mheastóireacht agus an 

SEA araon go dtí bearta nach bhfuil sa chlár seo ach atá á saothrú astu féin faoin PFN. 

Ina dhiaidh sin tá an t-eolas faoi na bearta sin tugtha arís anseo mar gur bearta 

comhlántacha ar an gclár atá i gceist. 

Achoimre ar an meastóireacht ex-ante 

Is é seo a leanas an achoimre fheidhmeach ar an meastóireacht neamhspleách. Tá an 

tuairisc iomlán ar fáil in Aguisín 9. 

Réamhrá 

Tá an mheastóireacht ex-ante ar an bPlean Forbartha Tuaithe (RDP) náisiúnta don 

tréimhse chláreagraithe 2007-2013 bunaithe ar Phlean Straitéise Náisiúnta Forbartha 

Tuaithe na hÉireann (2007-2013) agus Rialachán 1698/2005 ón gComhairle (an 

‘Rialachán’) ar thacaíocht d’fhorbairt tuaithe ón gCiste Talmhaíochta Eorpach don 

Fhorbairt Thuaithe (EAFRD), agus cuireann sé leo. Tá meastóireacht ex-ante agus 

measúnú timpeallachta straitéiseach déanta anois ar an dréachtphlean a chlúdaíonn: 

• Anailís ar na fadhbanna a bhfuil an clár atá beartaithe ag iarraidh díriú 

orthu. 

- 50 -

• An fhreagairt bheartaithe (bearta). 

• Torthaí agus tionchar réamh-mheasta an chláir 

• An méid a cuireadh tosaíochtaí an Chomhphobail san áireamh sa chlár. 

• Cáilíocht nósanna imeachta do bhainistiú cláir lena n-áirítear 

monatóireacht agus meastóireacht. 

Is plean é an RDP atá ag iarraidh fadhbanna sainiúla a bhaineann leis an ngeilleagar 

tuaithe agus an timpeallacht thuaithe a aithint agus freagairt do na fadhbanna sin le 

bearta atá cuí, éifeachtach agus ag teacht le riachtanais an Rialacháin. Ní plean 

forbartha tuaithe cuimsitheach atá sa phlean agus ní thugann sé aghaidh ar gach uile 

shaincheist fhorbartha tuaithe, go háirithe ar easnaimh infrastruchtúir. 

Comhréir RDP le Rialachán 1698/2005 

Tá an dréachtphlean i gcomhréir le riachtanais Rialacháin (CE) 1698/2005 ón 

gComhairle agus tagann sé leis na tosaíochtaí a shainítear faoi “Treoirlínte 

Straitéiseacha an Chomhphobail do Pholasaí Forbartha Tuaithe”. Léiríonn sé freisin 

na tosaíochtaí a shainítear faoin bPlean Straitéise Náisiúnta um Fhorbairt Thuaithe 

agus tosaíochtaí rialtais d’fhorbairt talmhaíochta agus bia chomh maith le cosaint na 

timpeallachta tuaithe. Tá sé ag teacht le doiciméid straitéiseacha iomchuí eile mar 

dhoiciméad na Roinne Talmhaíochta agus Bia (DAF), AgraiFís 2015 agus an Páipéar 

Bán ar Fhorbairt Tuaithe. Scrúdaíonn an dréachtphlean na saincheisteanna agus na 

fadhbanna reatha atá roimh an talmhaíocht agus an gheilleagair thuaithe amach anseo 

(Caibidil 3) mar chuid den díriú ar anailís SWOT. 

Bunaithe ar anailís SWOT moltar raon bearta faoi gach Ais a thugann aghaidh ar na 

fadhbanna atá aitheanta. Déantar cur síos níos mó ar na cuspóirí, ar an réasúnaíocht 

agus ar na gníomhartha a bhaineann le gach beart, mar a dhéantar leis an 

leithdháileadh airgeadais atá beartaithe. Cloíonn struchtúr agus ábhar foriomlán an 

phlean go dlúth le forálacha an Rialacháin agus léiríonn riachtanas an Rialacháin go 

ngabhfadh polasaí forbartha le polasaithe tacaíochta ioncaim agus margaidh an 

chomhpholasaí talmhaíochta agus go gcuirfeadh sé leo, agus go gcuirfeadh polasaí 

forbartha tuaithe san áireamh freisin na cuspóirí ginearálta do pholasaí eacnamaíoch 

agus sóisialta comhtháite atá leagtha amach sa Chonradh agus go gcuideoidís lena 

mbaint amach agus tosaíochtaí polasaithe móra á gcomhtháthú mar a leagtar síos i 

gcinneadh Chomhairlí Eorpacha Lisbon agus Göteborg ar an iomaíochas agus ar 

fhorbairt inbhuanaithe. 

Fadhbanna a Aithint 

Soláthraíonn an dréachtphlean anailís shuntasach chúlra den chomhshaol 

socheacnamaíoch a chuireann buntaca ar fáil don phlean agus bíonn tionchar aige seo 

ar aithint na faidhbe ina dhiaidh sin. Is féidir coimriú a dhéanamh ar na fadhbanna ar 

ghá aghaidh a thabhairt orthu i dtéarmaí trí ais sa RDP: tá iomaíochas thalmhaíocht na 

hÉireann i mbaol ó líon foinsí, tá gá le dreasachtaí chun an timpeallacht tuaithe agus 

an taobh tíre a chaomhnú agus a fheabhsú, agus tá gá le tacaíochtaí chun fostaíocht a 

chruthú agus gníomhaíochtaí eacnamaíocha agus sóisialta agus infrastruchtúr a 

ghiniúint i gceantair thuaithe. 

- 51 -

Eascraíonn na fadhbanna iomaíocha ó dhá fhoinse, ar thaobh amháin ón laghdú ar 

chúnamh agus ar thacaíocht mhargaidh agus margadh níos oscailte an AE don 

talmhaíocht. Ar an taobh eile tá an t-éileamh ar thalamh chun críche 

neamhthalmhaíochta agus malairt fostaíochta ag ardú costas na bpríomh-ionchur do 

thalmhaíocht tráchtála. Leagtar na fadhbanna seo anuas ar struchtúir feirme ilroinnte 

agus fórsa oibre talmhaíochta atá ag dul in aois ar an iomlán. 

Beidh claonadh ag an laghdú ar thacaíochtaí praghsanna don talmhaíocht agus 

tabhairt isteach íocaíochtaí díchúpláilte, gníomhaíocht talmhaíochta a laghdú agus 

beidh ualach talmhaíochta ar an timpeallacht dá bharr. Mura ndéanfar rud éigin 

d’fhéadfadh go dtréigfí talamh dá bharr, rud a chruthódh fadhbanna timpeallachta 

eile. Idir an dá linn beidh croílár feirmeacha gníomhacha ann a ghineann astuithe agus 

ardóidh an Treoir Níotráite na caighdeáin a chaithfidh feirmeacha cloí leo. 

Maidir leis an sochaí tuaithe go ginearálta, bíonn cuid mhaith ceantar thíos leis ó 

thaobh struchtúir déimeagrafaigh bhoicht agus ó infrastruchtúr, áiseanna sóisialta agus 

deiseanna fostaíochta neamhdhóthanacha. Ní thugann polasaithe ‘príomhshrutha’ na 

n-eintiteas náisiúnta agus rialtais áitiúla aghaidh ar chuid mhór de na fadhbanna seo. 

Cuspóirí 

Ais 1 Tá céad Ais an RDP dírithe ar iomaíochas fiontar feirme agus foraoise a 

fheabhsú trí thacaíocht don athstruchtúrú agus don nuáil. Áirítear leis an ais seo 

tacaíocht don oiliúint, cúnamh don suiteáil, luathscor, cáilíocht bhia agus 

gníomhaíochtaí foraoise agus bia foghabhálacha. Tá sé de chuspóir ag bearta faoin ais 

seo athruithe struchtúrtha a chur chun cinn ag leibhéal na feirme chomh maith leis an 

infheistíocht sna príomhearnálacha. Tacaíonn bearta oiliúna leis seo a meastar atá 

riachtanach agus aghaidh á thabhairt ar na dúshláin ó thimpeallacht iomaíoch atá ag 

méadú i gcónaí. Freagraíonn na bearta comhcheangailte faoi Ais 1 do 

shaincheisteanna aitheanta a mbíonn tionchar acu ar iomaíochas na n-earnálacha bia 

agus talmhaíochta agus tugann siad faoi athstruchtúrú agus infheistíocht a chur chun 

cinn don ré dúshlánach atá romhainn amach. 

Ais 2 Tá an dara Ais de chuid an RDP dírithe ar chaomhnú agus ar fheabhsú, más 

féidir, luachanna timpeallachta, bithéagsúlachta agus taitneamhachtaí na tuaithe. Tá 

díchúpláil déanta ar na Suimeanna Cúitimh (CAanna) a íocadh roimhe seo ar bhonn 

cinn sna LFAanna. D’fhéadfadh go laghdódh feirmeoirí áirithe an talmhaíocht go dtí 

an t-íosmhéid mar fhreagra air seo ach beidh caighdeán na timpeallachta ina 

choinníoll chun an íocaíocht a choinneáil agus ba cheart go gcoiscfeadh sé seo 

tréigean na tuaithe ar a laghad. Sa mheántéarma is dóigh go leanfaidh formhór na 

bhfeirmeoirí le saothrú fairsing ar an talmhaíocht agus ba cheart go dtabharfadh na 

CAanna tacaíocht dóibh chun é seo a dhéanamh. Ar an taobh eile is ról na Scéime um 

Chosant na Timpeallachta Tuaithe (REPS) agus na mbeart foraoiseachta é 

mórfheabhsú ar bhainistiú na tuaithe. Cuirfear feabhas ar scéim REPS rud a 

d’fhágfadh gur cheart go mbeadh sé níos tarraingtí d’fheirmeoirí agus go mbeadh sé 

níos ábalta sochair thimpeallachta a sholáthar. Tá sé mar aidhm ag na bearta 

foraoiseachta an fhoraoiseacht a leathnú ach faoi réir choinníollacha a chinnteoidh 

feabhsú na tuaithe. Tabharfar cúnamh do scéimeanna gur dóigh go mbeidh luacháil 

ard orthu ó thaobh dealraimh, timpeallachta nó taitneamhachtaí. 

- 52 -

Ais 3 Is iad na cuspóirí leathana atá ag Ais 3 caighdeán beatha i gceantair thuaithe a 

fheabhsú agus éagsúlú i ngníomhaíocht eacnamaíoch i gceantair thuaithe a spreagadh, 

éagsúlú i ngníomhaíochtaí neamhthalmhaíochta san áireamh. Cuimsíonn na bearta 

faoi Ais 3 raon tionscnamh atá ceaptha gníomhaíocht eacnamaíoch a chur chun cinn i 

gceantair thuaithe agus freisin tionscnaimh phobail níos leithne a spreagadh dírithe ar 

cháilíocht fhoriomlán na beatha a fheabhsú do chónaitheoirí tuaithe. Cuirfear na 

bearta i bhfeidhm trí úsáid a bhaint as cur chuige LEADER a leagann béim ar chur 

chuige “ón mbonn aníos” agus straitéisí forbartha áitiúla bunaithe ar cheantar. 

Bearta 

Molann an dréacht RDP caiteachas €7.055 billiún thar thréimhse seacht mbliana, 

€2.339 billiún ón EAFRD agus €4.716 billiún ón Státchiste Náisiúnta. Ag teacht le 

riachtanais Rialachán 1698/2005 ón gComhairle tá an plean seo tógtha thart ar thrí 

chroíchuspóir, iomaíochas a fheabhsú, an timpeallacht a fheabhsú agus caighdeán 

beatha a fheabhsú i gceantair thuaithe. Léirítear é seo sa phlean agus bearta ag teacht 

leis na cuspóirí thuas leithdháilte ar na trí ais. Is iad seo a leanas na haiseanna agus na 

leithdháiltí airgeadais: 

Ais 1 Caiteachas iomlán €665 milliún atá á bheartú faoin iomaíochas, €234 milliún ag 

teacht ó EAFRD. Faoin Ais seo tugtar aghaidh ar shaincheisteanna a bhaineann le 

hiomaíochas an tionscail thalmhaíochta agus bia, go háirithe fadhbanna struchtúraithe. 

Is leanúnachas iad na bearta molta don chuid is mó ó na bearta atá san áireamh san 

RDP ach le roinnt athruithe sa chur chuige agus sa dearadh. Tá an chuid is mó den 

mhaoiniú leithdháilte ar an Scéim Luathscoir (€418) agus ar scéim chomhlántach de 

Chúnamh Tosaigh d’Fheirmeoirí Óga (€63). Is fiú 72 faoin gcéad den chaiteachas 

iomlán atá beartaithe faoin ais an dá bheart seo le chéile. Ar na bearta eile atá 

beartaithe faoin ais seo áirítear feabhsú feirme – ceaptha chun infheistíocht in 

áiseanna nua-aimseartha i bpríomhearnálacha a chur chun cinn agus tacaíocht don 

earnáil fhoraoise. 

Ais 2 Tá caiteachas €5,965 milliún beartaithe chun feabhas a chur ar an timpeallacht, 

€1,871 a thiocfaidh ó EAFRD. Díríonn bearta faoin Ais seo ar bhealaí chun feabhas a 

chur ar an timpeallacht a mbeadh feirmeoirí agus feirmeacha go lárnach iontu. Is 

bearta iad na bearta atá molta a n-áirítear sa RDP reatha ach le hathruithe agus le 

feabhsúcháin atá bunaithe ar anailís ar fhadhbanna atá cothrom le dáta. Is é an 

príomhbheart atá molta ná leanúint de bheart REPS/Natura 2000 a bhfuil €2,982 

leithdháilte lena aghaidh ar ionann agus 50 faoin gcéad den chaiteachas faoin ais. Is é 

an beart is tábhachtaí ina dhiaidh sin ó thaobh leibhéal caiteachais ná an beart Liúntais 

Chúitimh agus caiteachas €1,799 milliún nó 30 faoin gcéad de chaiteachas faoin ais 

beartaithe. Cuimsíonn na bearta eile tionscnaimh fhoraoisithe a bhfuil fócas 

timpeallachta go príomha acu agus €934 milliún curtha ar fáil dóibh, agus leas 

ainmhithe a bhfuil leithdháileadh €250 milliún ag dul dó. 

Ais 3 Chun caighdeán beatha a fheabhsú i gceantair thuaithe áirítear raon beart atá 

dírithe ar gheilleagar tuaithe níos inbhuanaithe a bheith ann agus caighdéan beatha 

níos fearr. Tógann na bearta ar bhearta den chineál céanna a feidhmíodh faoin gclár 

LEADER i gcláir roimhe seo agus tá leithdháileadh iomlán €425 milliún acu, €234 

milliún ón EAFRD. Cé go bhfuil na bearta anseo dírithe go príomha ar chaighdeán 

beatha i gceantair thuaithe a fheabhsú tugann siad tacaíocht freisin do chuspóirí Ais 1 

agus Ais 2 agus comhlánann siad iad. 

- 53 -

Measúnú Tionchair 

Ais 1 Tá anailís mhaith déanta ar shaincheist an iomaíochais sa phlean ach d’fhéadfaí 

an nasc idir na bearta molta agus na fadhbanna aitheanta a neartú. Déantar 

leithdháileadh ar seachtó a dó faoi gcéad den chaiteachas ar fhadhb struchtúir aoise 

agus méid na feirme ach ní léir ón anailís an é seo an saincheist iomaíochais is mó atá 

i ndán don earnáil talmhaíochta agus bia. Cé gur dóigh go n-éireoidh leis an Scéim 

Cabhair Shuiteála (IAS) ó thaobh feirmeoirí óga a mhealladh tá fadhbanna ag baint le 

leanúnachas an Scéim Liúntais Luathscoir (ERS) agus is ábhar imní é an tarraingt 

íseal ar an scéim reatha. Cé gur le dea-mhéin a ceapadh an beart seo d’fhéadfadh sé 

go mbeadh glacadh faille leis ag brath ar chúinsí aonair feirmeoirí a bhí ag 

cuimhneamh ar éirí as b’fhéidir. 

Tá an beart feabhsú feirme go maith ar an iomlán agus ba chóir go mbeadh toradh air, 

cé go mb’fhéidir go mbeadh fadhb le marbh-ualach i réimsí áirithe. D’fhéadfaí méadú 

ar an leithdháileadh d’fheirmeoireacht orgánach a bhreithniú. Maidir leis an 

bhforaoiseacht tá na bearta atá molta dírithe ar ghníomhartha a spreagadh atá 

tábhachtach chun glacadh na foraoisithe a fhíorú, iad ag teacht le cuspóirí foriomlána 

an Dréacht-RDP agus comhlántach leis na bearta foraoiseachta in Ais 2. Ach ní mór 

tuilleadh taighde a dhéanamh ar cheist rátaí ísle fáschoille a bhfuil taifead á dhéanamh 

orthu faoi láthair féachaint an féidir leo tacú le tionscal iomaíoch. 

Ais 2 Agus 80 faoin gcéad den chaiteachas faoi Ais 2 aige is plean é an RDP go 

príomha chun aghaidh a thabhairt ar thosaíochtaí timpeallachta go speisialta mar gur 

bearta timpeallachta ó nádúr iad cuid de na bearta faoi Ais 1 agus Ais 3 freisin. Cé go 

bhfuil na bearta faoi Ais 2 dírithe ar an timpeallacht cuireann siad go suntasach freisin 

le hioncaim fheirme agus ar an mbealach seo le cothabháil phobal feirme. Is cúnamh 

luachmhar iad na CAanna d’ioncaim fheirme sna Limistéir Mhídheisiúla (LFAanna) 

agus is dá bharr seo a thugann siad cúnamh chun cuspóirí náisiúnta agus 

Comhphobail tábhachtacha d’fhorbairt na tuaithe a bhaint amach lena n-áirítear 

cobhsaíocht dhaonra agus cothú thalamh feirme le go mbeidh caoi mhaith 

timpeallachta uirthi. Ach ní mór monatóireacht chúramach a dhéanamh ar fhreagairt 

feirmeoirí do riachtanais dhíchúplála agus d’fhéadfadh go mbeadh an scéim 

iomarcach ar fheirmeacha a bhfuil an ghníomhaíocht laghdaithe go dtí na híosleibhéil 

iontu. Faoi mar atá is scéim chomhlántach í don íocaíocht feirme aonair (SFP) agus 

tagann sí le formhór na dtionscnamh polasaí eile ar nós REPS. Níl sí ag teacht leis an 

ERS nó leis an gclár foraoiseachta, cé gur dóigh go mbeadh an tionchar diúltach beag 

sa dá chás. 

Tógann an beart REPS atá molta ar rathúlacht agus ar thaithí bearta REPS roimhe seo 

ach ní leanúnachas simplí amháin ón gclár roimhe seo atá ann. Cuirfear i bhfeidhm é 

le cúlra de Cholún 1 de (CAP) atá athraithe go hiomlán agus de chóras nua 

feirmeoireachta. Tá ceachtanna a foghlaimíodh ó bhearta roimhe seo curtha san 

áireamh i ndearadh an bhirt reatha agus áirítear go bhfuil an dearadh reatha 

tarraingteach ó thaobh solúbthachta agus luaíochta airgeadais araon. 

Tá an clár foraoiseachta náisiúnta ag teacht le cuspóirí an AE maidir leis an 

bhforaoiseacht agus tacaíonn sé le polasaí forbartha tuaithe náisiúnta agus malairt 

ioncaim agus fostaíochta i gceantair thuaithe á sholáthar. Cuireann an fhoraoiseacht 

forlámhú tábhachtach carbóin agus acmhainn fuinnimh éagsúil ar fáil freisin agus 

nuair a dhéantar é a bhainistiú go cúramach, féadfaidh sé luachanna taitneamhachta 

- 54 -

tábhachtacha agus bithéagsúlacht a chruthú. Cuirfidh bearta foraoiseachta le méid na 

foraoise náisiúnta atá íseal de réir chaighdeán Eorpach, agus tabharfaidh siad aghaidh 

ar easnaimh áirithe i bhforaoiseacha na hÉireann agus cuirfidh siad le deiseanna 

áirithe trí idirghabhálacha spriocdhírithe. Tá na scéimeanna foraoiseachta casta agus 

costasach ach níl aon mhalairt ar fhóirdheontas trom á dheonú, agus maoirseacht 

chúramach mar thaca leis, mar atá beartaithe sa dréacht-RDP. Is í an deacracht mhór a 

bhaineann leis an gclár faoi láthair ná an ráta íseal glactha a bhfuil tionchar ag an ardú 

atá le teacht ar na táillí air b’fhéidir, mar aon le heasnamh éigin ar bhainistiú an eastáit 

fhoraoise atá ann faoi láthair. Ba chóir aon mhaoiniú breise don fhoraoiseacht a 

d’fhéadfadh a bheith ar fáil a dhíriú ar bhearta atá ceaptha chun cur le luach tráchtála 

na bhforaoisí, ar nós athbhunaithe agus na bearta in Ais 1. 

Ais 3 Léiríonn comhiomlán na mbeart faoi Ais 3 iarracht clár forbartha tuaithe 

pobalbhunaithe suntasach a sheachadadh agus úsáid á baint as cur chuige LEADER. 

Tá Ais 3 nuálaíoch agus dúshlánach go maith, ní hionann agus an dá ais eile a 

chuimsíonn go príomha bearta atá ann faoi láthair agus bearta a chruthaigh go maith. 

Bhainfeadh an sainmhíniú ginearálta ar Ais 3, agus aithint faidhbe san áireamh, leas 

as tuilleadh anailíse agus breac-chuntas níos soiléire ar an bhfadhb a rabhthas ag 

tabhairt aghaidh uirthi agus ar na cuspóirí foriomlána. Chomh maith leis seo ní 

chlúdaíonn na ceisteanna agus na bearta atá clúdaithe faoi Ais 3 agus 4 ach cuid de 

thacaíocht fhoriomlán an phobail don fhorbairt i gceantair thuaithe agus cuid freisin 

de na riachtanais. I gcomhthéacs an Phlean Forbartha Náisiúnta nua 2007-13 bheadh 

sé inmhianaithe doiciméad a fheiceáil a raibh na moltaí go léir a bhain le forbairt 

thuaithe le chéile ann, agus iad á measúnú le chéile. 

Tá na moltaí sonracha faoi Ais 3 agus Ais 4 go maith ar an iomlán, ach measaimid go 

bhféadfaí na naisc idir anailís, aithint faidhbe agus bearta molta chun freagairt 

d’fhadhbanna a dhéanamh níos soiléire. 

Luach breise an chomhphobail 

Tá coinne le ranníocaíocht €2.339 billiún a léiríonn thart ar 33 faoin gcéad de chostas 

foriomlán an chláir. Ach is fiú níos mó ná an maoiniú atá ar fáil an luach breise a 

eascraíonn as rannpháirtíocht an Chomhphobail sa chlár. Tá an clár á threorú ag cur 

chuige foriomlán an Chomhphobail don fhorbairt thuaithe a dhéanann iarracht 

comhcheangal a chruthú idir na cuspóirí iomaíochais, feabhsú na timpeallachta agus 

feabhsú chaighdeán beatha fhoriomlán i gceantair thuaithe. 

Socruithe feidhmiúcháin agus monatóireacht agus meastóireacht 

Cé go bhfuil na socruithe feidhmiúcháin atá molta sásúil tríd is tríd agus nach 

dteastaíonn athruithe, tá imní suntasach ann faoin aithint agus faoi roghnú táscairí. Is 

cosúil go bhfuil an réimse seo den phlean easnamhach go maith agus go dteastaíonn 

cur chuige sistéamach i leith sainmhíniú a thabhairt ar tháscairí úsáideacha agus aontú 

ar cén chaoi ar féidir táscairí dá leithéid a thiomsú. D’fheadfadh sé go háirithe go 

gcaithfí úsáid suirbhéanna speisialta a bhreithniú maidir le tionchar a mheas. 

Moltaí Sonracha 

• Chuideodh Achoimre ar an RDP, ag leagan amach comhthéacs, fadhbanna 

a aithníodh, freagairtí molta, go suntasach leis an léamh ar an bplean ina 

dhiaidh sin. Cé go bhfuil anailís sonraithe go maith sa chlár, níl an 

- 55 -

ghluaiseacht ó aithint faidhbe go dtí freagairt mholta ar bhonn foriomlán 

agus ag leibhéil Aise chomh soiléir agus a d’fhéadfadh a bheith. 

• Cuireann an dréacht-RTDP cuid mhór anailíse ar fáil ag 3.1 ach 

d’fhéadfadh an anailís SWOT agus aithint faidhbe (fadhbanna) a thagann 

ina dhiaidh a bheith níos cuimsithithe. Ba chóir go n-aithneofaí fadhbanna 

a aithníodh go soiléir faoi gach ais sa chaoi gur féidir oiriúnacht na mbeart 

mar fhreagairtí ag leibhéal aise a mheasúnú níos fearr. 

• Ba chóir athbhreithniú a dhéanamh ar chaiteachas ar ghnéithe áirithe den 

Bheart Feabhsú Feirme lena chinntiú nach raibh marbh-ualach ann. 

• Ba chóir an Beart Feabhsú Feirme agus an leibhéal maoinithe a mheas in 

athuair ag an staid lárthéarma i bhfianaise an leibhéil ghlactha. Is dóigh go 

mbeidh éileamh ar an mbeart agus an bhéim ar athstruchtúrú ag leibhéal na 

feirme á cur san áireamh. 

• Ba chóir go mbeadh fírinniú níos iomláine déanta ar thionchar ionchais 

iarbhír an ERS ar iomaíochas. 

• Ainneoin díchúplála is dóigh go n-oibríonnn CAanna i gcónaí chun tacú 

leis an bhfeirmeoireacht sna LFAanna agus ar an mbealach seo chun 

cuidiú le cothabháil na tuaithe. Ní mór athbhreithniú a dhéanamh ar chuid 

de na coinníollacha chun cáiliú don íocaíocht. Ní dóigh go mbeidh 

tionchar dearfach ag an CA ar chothabháil na tuaithe i gcásanna ina 

laghdaíonn feirmeoirí gníomhaíocht go dtí na híosleibhéil. 

• Ba chóir formhíniú níos soiléire a dhéanamh ar chuspóir foriomlán Ais 3 

agus ar an gcaoi a chuireann bearta faoin ais seo leis an gcuspóir sin. 

• D’fhéadfadh sé gur chóir breithniú ar roinnt mhórcheisteanna nach 

ndéileáiltear leo faoin gclár. 

• Ní mór tuilleadh sainmhínithe a dhéanamh ar tháscairí aschur, torthaí agus 

tionchair do gach ceann de na bearta atá molta sa RDP. Teastóidh cur 

chuige agus comhordú struchtúraithe idir an Roinn Talmhaíochta agus Bia 

agus na rannáin a chuireann i bhfeidhm iad. 

Freagairt don Mheasúnú Ex-Ante 

Tugann an méid seo a leanas aghaidh ar na príomhphointí: 

• Cé go n-ardaíonn an measúnú ceisteanna faoi bhearta agus ghnéithe ar 

leith, tugtar ar aird go bhformhuiníonn sé cur chuige foriomlán an chláir 

agus leithdháileadh an mhaoinithe idir na trí thosaíocht. Ba chóir a 

thabhairt ar aird go gclúdaíonn an measúnú bearta áirithe agus maoiniú 

gaolmhar a leanfar lasmuigh de shainchúram an chláir. Tá sé seo amhlaidh 

mar gurb é an Státchiste amháin a dhéanfaidh maoiniú orthu. 

• Maidir leis an imní faoi rátaí ísle fáschoille ní mór a choimeád i gcuimhne 

gur tionscadal fadtéarmach í an fhoraoiseacht agus gur féidir go mbeadh 

athrú suntasach ar rátaí coillteoireachta ó bhliain go bliain. Cuideoidh an 

meascán de bhearta sa chlár seo leis an iomaíochas agus le feabhsú na 

timpeallachta. Déanfar athbhreithniú leanúnach orthu agus molfar 

athruithe de réir an dul chun cinn agus an mhaoinithe atá ar fáil de réir mar 

a bheidh gá leis. Ba chóir a bheith airdeallach faoin moladh gur cheart aon 

mhaoiniú breise a dhíriú ar bhearta Ais 1. Tá cur chuige cothrom ag 

teastáil, ag cur na príomhsprice san áireamh, is é sin leibhéal inbhuanaithe 

coillteoireachta a bhaint amach agus a chothú. 

- 56 -

• Maidir leis an Scéim Luathscoir is é aidhm na scéime seo aghaidh a 

thabhairt ar na saincheisteanna a aithníodh mar bhac ar an iomaíochas 

(easpa inmharthanacht tráchtála de bharr méid beag na feirme, táirgíocht ar 

leibhéal íseal ag éirí as drochstruchtúr aoise, leibhéal íseal oideachais agus 

easpa soghluaiseachta talún) trí aistriú talún go feirmeoirí oilte atá níos 

óige nó go dtí feirmeoirí seanbhunaithe atá ag iarraidh a ngabháltais a 

mhéadú. Léirigh Athbhreithniú Caiteachais a rinne an Roinn Talmhaíochta 

agus Bia i 2004 go raibh fiúntas sa scéim, mar bheart athstruchtúraithe, go 

háirithe sna ceantair is déine feirmeoireachta sa deisceart agus san oirthear. 

Bhí an glacadh leis an scéim reatha sna ceantair sin níos airde go 

comhréireach. Ach íslíodh glacadh na scéime reatha ar fud na tíre leis an 

éiginnteacht faoi mhionsonraí agus faoi thorthaí dichúplála, agus conspóid 

faoi leibhéal pinsin. 

Anois go bhfuil staid na feirmeoireachta cobhsaí tar éis díchúplála, agus go bhfuil 

ráta pinsin níos airde á mholadh do thréimhse an chláir, is féidir a bheith ag súil go 

mbeidh ardú arís ar an nglacadh, cé nach go leibhéil na scéime 1994-99 a bheidh ann, 

a mheall breis agus 10,500 rannpháirtí. Thug an clár aitheantas do dhifríochtaí 

réigiúnacha sa ghlacadh agus gabháltas níos lú riachtanach i limistéir mhídheisiúla 

(LFAnna). 

• Tuigtear an moladh gur chóir achoimre den chlár a chur ar fáil. Cé gur 

ullmhaíodh an clár de réir teimpléid fhorordaithe, tá sé i gceist achoimre a 

chur ar fáil a luaithe a bheidh glactha leis. Baineann an straitéis fhorbartha 

tuaithe náisiúnta le hábhar freisin mar go gcuireann sé léargas ginearálta ar 

chomhthéacs agus ar ábhar an chláir ar fáil. 

• Cuireadh go substainteach le hanailís agus le haithint faidhbe SWOT ag 

Mír 3.2, ag teacht le moladh na meastóirí. Rinneadh an anailís ar bhonn na 

dtrí ais a leagadh amach sa rialachán ar fhorbairt na tuaithe. 

• Mar a tharlóidh le gach beart, déanfar athbhreithniú leanúnach ar an 

mbeart infheistíochta ar an bhfeirm – an Scéim Feabhsú Feirme san 

áireamh. Maidir le haon mharbh-ualach a d’fhéadfadh a bheith ann 

coinneofar é seo in aigne cé gur chóir go mba chosaint iad téarmaí na 

scéime feabhsú feirme agus a rátaí deontais teoranta, ina aghaidh seo. 

• Cuireadh argóint na meastóirí an áireamh nach gá go mbeadh tionchar 

dearfach ag Liúntais Chúitimh i Limistéir Mhídheisiúla ar chothabháil na 

tuaithe nuair a laghdaítear gníomhaíocht fheirme go dtí íosleibhéal. 

Leasaíodh an beart chun soláthar d’íosdhlús stócála 0.15 aonad beostoic in 

aghaidh an heicteáir. 

• Formhíníodh an seasamh maidir le hAis 3 agus a bearta mar chuid 

d’anailís leathnaithe SWOT a cuireadh ar fáil i Mír 3.2. 

• Ag teacht le moladh na meastóirí rinneadh tuilleadh soiléiriú ar na táscairí 

feidhmiúcháin do na haiseanna agus dá mbearta chomh fada agus ab 

fhéidir ón eolas reatha. Rachaidh an t-údarás bainistithe i dteagmháil leis 

na rannáin fheidhmiúcháin agus le comhlachtaí iomchuí eile chun soláthar 

tráthúil sonraí táscaire a chinntiú de réir mar a théann an clár chun cinn. 

- 57 -

Achoimre an Mheasúnú Comhshaoil Straitéiseach (SEA) 

Cúlra 

Thrasaigh Ionstraim Reachtúil (I.R.) Uimh. 435 de 2004 an Treoir SEA i ndlí na 

hÉireann. Is iad seo na húdaráis timpeallachta atá sonraithe san ionstraim seo: 

• An Ghníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (EPA), 

• An tAire Comhshaoil, Oidhreachta agus Rialtais Áitiúil (DEHLG) áit a 

bhféadfadh tionchar suntasach a bheith ar oidhreacht ailtireachta nó 

seandálaíochta nó ar chaomhnú an nádúir, 

• An tAire Cumarsáide, Mara agus Acmhainní Nádúrtha (DCMNR) áit a 

bhféadfadh tionchar suntasach a bheith ar iascach nó ar thimpeallacht na 

mara. 

Forordaíonn an ionstraim reachtúil nósanna imeachta an SEA agus na scálaí ama 

gaolmhara. 

Scagadh ar an gClár Forbartha Tuaithe 

Cheap an scagadh foirmiúil seo go raibh measúnú riachtanach agus inmhianaithe. 

Tagann an clár faoi théarmaí tagartha Airteagail 9(1) de I.R. Uimh. 435 de 2004 – a 

leagann síos na cúinsí ginearálta ina bhfuil measúnú éigeantach. Ina theannta sin mhol 

Coimisiún an AE go raibh measúnú riachtanach. 

Le linn an phróisis chomhairligh ar an gclár forbartha tuaithe agus ar straitéis 

ghaolmhar cuireadh in iúl do gheallsealbhóirí go raibh gá le measúnú timpeallachta 

straitéiseach. Tugadh faoin SEA mar chuid lárnach den chomhairliúchán agus den 

ullmhúchán don chlár, an measúnú ex-ante agus an tuarascáil thimpeallachta á 

ndéanamh i ndiaidh a chéile ag an SEA/foireann an phlean. 

Cuimsiú an SEA 

I Lúnasa 2006, cuireadh in iúl do na trí údarás timpeallachta go raibh sé i gceist go 

ndéanfaí measúnú timpeallachta neamhspleách ar an gclár forbartha tuaithe. Insíodh 

dóibh go raibh dearcadh sealadach ann gur chóir go gclúdódh sé seo na 

saincheisteanna a luadh i dTreoir SEA (Iarscríbhinn 1 a ghabhann le 2001/42/CE) 

dírithe go háirithe ar cháilíocht uisce agus aeir, ar athrú aeráide, ar an mbithéagsúlacht 

agus ar dhaonra. 

Chuir DEHLG moltaí ar fáil faoin chlúdach a d’fhéadfaí a dhéanamh ar cheisteanna 

ailtireachta agus oidhreachta agus chuir an EPA comhairle ghinearálta ar fáil faoi 

ghnéithe a chlúdófaí i dtuarascáil thimpeallachta. 

Bunaithe ar an gcleachtadh cuimsithe agus ar bhreithniú inmheánach socraíodh go 

ndéanfadh raon an mheasúnaithe timpeallachta iarracht na saincheisteanna go léir a 

luadh san Iarscríbhinn a ghabhann le Treoir SEA a chlúdach, gan ualú ar bith a chur 

leo. 

- 58 -

Tuarascáil mheastóireachta (SEA) 

Rinneadh an measúnú timpeallachta comhthreomhar leis an meastóireacht ex-ante ar 

an gclár forbartha tuaithe. Tá cóip den tuarascáil le fáil in Aguisín 10. Tógadh an tábhar 

seo a leanas ón Achoimre Fheidhmeach agus déanann sé achoimre ar an 

tionchar agus ar na torthaí timpeallachta a d’fhéadfadh a bheith ann: 

Tionchar timpeallachta réamh-mheasta a eascraíonn as bearta faoi Ais 1 

Tá sé i gceist go gcuirfeadh na bearta faoi Ais 1 le hiomaíochas na bhfeirmeacha a 

thairbhíonn agus d’fhéadfadh go gcuirfeadh sé seo le drochthionchar timpeallachta ar 

na feirmeacha seo. Agus cleachtais thalmhaíochta níos éifeachtaí agus níos táirgiúla 

ag teacht anois in áit feirmeoireachta “traidisiúnta” de dhéine íseal agus ionchuir níos 

lú, d’fhéadfadh go mbeadh méadú éigin ar dhrochthionchar a thiocfadh a bheith ann. 

Ach ba chóir go mbeadh sochair dhearfacha ann ag éirí as cuspóir Ais 1 pobal feirme 

níos oilte agus níos óige a bheith ann de bhrí go bhfuil seans níos fearr go mbeidís 

feasach ó thaobh na timpeallachta agus go mbeadh na scileanna agus an cumas 

bainistiú feirme riachtanach acu chun aon tionchar timpeallachta suntasach (diúltach) 

a d’fhéadfadh a bheith ann de thoradh táirgeadh breise feirme a laghdú nó deireadh a 

chur leis. 

Is é lárthéama na mBeart um Fheabhsú Feirme ná éagsúlú gníomhaíochtaí feirme a 

chur chun cinn a bhfuil tacaíocht acu ar bhealach a chothaíonn caighdeáin níos airde 

do chosaint na timpeallachta, sláinte, sábháilteacht agus leas ainmhí. Bíonn tionchar 

freisin ag cothabháil éagsúlú ar úsáid talún ar chothabháil agus ar chosaint 

thírdhreacha bhunaithe. Bíonn tionchar timpeallachta dearfach ionchais acu seo go 

léir a bhfuil tábhacht éagsúil ag baint leo. 

Tá sé i gceist ag an gclár freisin déantúsaíocht táirgí foraoise breis luacha 

forghabhálacha a spreagadh. I bprionsabal féadfaidh tionchar timpeallachta a bheith 

ag próiseáil adhmaid fhoghabhálaigh, ach níl tábhacht ró-mhór le scála na mbeart seo. 

Rialóidh an gnáthphróiseas pleanála drochthionchar timpeallachta ionchais, más ann 

dó. Déanfaidh Cigirí Foraoise monatóireacht ar bhearta foraoise eile. Nuair a bheidh 

saoráidí táirgthe i gceist beidh siad faoi réir chead forbartha ón údarás áitiúil a bhfuil 

an fiontar le bunú ina gceantar riaracháin. 

Tionchar timpeallachta réamh-mheasta a eascraíonn as bearta in Ais 2 

(a) An Timpeallacht agus an Tuath a Fheabhsú (bearta a bhaineann le 

caomhnú an nádúir go príomha) 

Tá sé i gceist ag an gclár seo leanúint le raon tacaíochtaí leathan do chaomhnú 

gnáthóige agus speicis. Áirítear ar na bearta seo neartú na Scéime um Chosaint na 

Timpeallachta Tuaithe (REPS), íocaíochtaí Natura 2000 agus íocaíochtaí atá 

ceangailte leis an Treoir um Chreat Uisce a chuireann cleachtais fheirme chun cinn 

atá íogair agus inbhuanaithe ó thaobh na timpeallachta, agus a thacaíonn leo. Faoin 

gclár nua tá sé i gceist anois an scéim a leathnú le cáilitheacht a chur san áireamh, rud 

a thabharfaidh cosaint bithéagsúlachta níos mó agus níos leithne, agus cosaint 

thimpeallachta go ginearálta, ná mar a bhí i gceist roimhe seo. 

Mar atá ceaptha, cuirfidh na bearta go “suntasach” le caomhnú gnáthóg nádúrtha agus 

le caomhnú na speiceas fásra agus ainmhithe go dtacaíonn na gnáthóga seo leo. Is 

- 59 -

earta um chaomhnú na timpeallachta iad REPS agus bearta Natura 2000 do chosaint 

suíomh ainmnithe (tá liostáil iomlán díobh seo curtha ar fáil in Aguisín 2 den RDP) 

agus léiríonn siad an gné aonair is tábhachtaí den Dréacht-RDP maidir le cosaint 

bhithéagsúlachta. Má bhíonn a ndóthain maoinithe agus feidhmithe acu ba chóir go 

mbeadh na bearta seo ábalta stop a chur leis an ráta titime sa bhithéagsúlacht sna 

réimsí seo ar a laghad le linn dóibh díriú ar an bhféidearthacht speicis nach bhfuil in 

Éirinn níos mó a fháil ar ais agus stádas speiceas eile a neartú. Beidh tionchar 

dearfach ag na bearta freisin ar an mbithéagsúlacht lasmuigh de theorainneacha 

náisiúnta sa mhéid is go gcuireann siad cosaint ar fáil do raon speiceas imirceach agus 

go ngníomhaíonn siad le gnáthóga a úsáideann speicis dá leithéid don chuid sin dá 

saolré a chaitheann siad in Éirinn a chaomhnú. 

(b) An Timpeallacht agus an Tuath a Fheabhsú (Bearta a bhaineann le 

coillteoireacht) 

Agus an choillteoireacht á cur chun cinn, lena n-áirítear coillearnacha 

leathanduilleacha, tabharfaidh na bearta an deis d’éagsúlú níos mó in úsáid talún agus 

don bhithéagsúlacht níos mó a leanfadh le himeacht ama. Sa mhéid is go bhfuil sé 

ceaptha na foraoisí agus na coillearnacha a chur chun cinn freisin mar shochair 

thaitneamhacha, tá ar a gcumas sochair a bhfuil tábhacht leo a sholáthar chun nós 

maireachtála gníomhach a spreagadh mar aon leis an sochar do shláinte an duine a 

thiocfadh dá bharr. 

Fabhróidh sochair aeráide de réir mar a fhorlámhfaidh fás crainn carbón a chuirfidh 

ábhar ionadach ar fáil ag an am céanna do raon leathan táirgí lena n-áirítear táirgí 

tógála mar thithíocht chreata adhmaid, é seo ar fad á dhéanamh ar bhealach atá 

carbón-neodrach go bunúsach. 

Beidh breosla adhmaid san áireamh in aschur foraoise. Tá Éire ag déanamh dul chun 

cinn mór, mar atá á dhéanamh in áiteanna eile san Eoraip, in úsáid adhmaid atá 

carbón-neodrach mar fhoinse breosla in áit hiodracarbóin allmhairithe. 

Baineann príomh-dhrochthionchar ionchais na foraoise le huiscechúrsa. Caithfear cloí 

go dlúth le cleachtais phlandála chuí mar dhruidim siar dóthanach ó uiscechúrsaí atá 

riachtanach le sioltachán, cur isteach ar ithir, aigéadú uiscí agus rith chun srutha 

cothaithigh a sheachaint. Tugtar ar aird ina dhiaidh sin go dtugann Cód an Chleachtais 

Fhoraoise is Fearr aghaidh ar cheist chosaint cháilíocht an uisce go háirithe agus 

ceisteanna seandálaíochta (cur isteach domhain ar ithir) a ardófaí. 

Tionchar timpeallachta réamh-mheasta a eascraíonn as bearta ó Ais 3 agus 4. 

Is í an tosaíocht fhoriomlán do bhearta Ais 3 agus 4 gníomhaíocht eacnamaíoch agus 

shóisialta a spreagadh i ngach ceantar tuaithe. Roghnaíodh an raon gníomhaíochtaí 

leis an tosaíocht seo a sheachadadh chun tionchar sóisialta agus eacnamaíoch 

barrmhaitheasa a sheachadadh agus comhlántacht inmheánach agus seachtrach á léiriú 

ag leibhéal Aise. 

Is é cuspóir bunúsach na mbeart éagsúil cur go húsáideach le cothabháil dhaonra 

tuaithe inmharthana, agus caighdéan beatha á cothabháil i dtimpeallacht tuaithe a 

bhfuil meas uirthi. Ar an mbonn seo cuideoidh bearta Ais 3 agus 4 go dearfach leis an 

daonra agus le cúrsaí sláinte. Ar an dóigh céanna trí thacú le coinneáil agus le forbairt 

- 60 -

phobail thuaithe inmharthana féadfar gnéithe ar nós na timpeallachta tógtha atá ann 

faoi láthair agus an tírdhreach tuaithe, a chothabháil agus a fheabhsú. Is féidir 

drochthionchar timpeallachta mar thréigean suntasach talún agus caillteanas 

sócmhainní ábhartha ag éirí as an tréigean sin, a laghdú nó a sheachaint. 

Tá fás dosheachanta tráchta de thoradh phobal tuaithe níos beoga ar an 

bpríomhthionchar diúltach a aithníodh. Ach mar chothromú air seo tuigtear gur féidir 

an gá atá le cianchomaitéireacht a laghdú go mór trí phostanna agus infrastruchtúr 

sóisialta a fhréamhú go háitiúil. 

Beidh tionchar timpeallachta a bhaineann le forbairt na saoráidí turasóireachta 

éagsúla, foirgnimh chaithimh aimsire, áitribh do ghnólachtaí beaga etc. faoi réir chead 

pleanála roimh thógáil mar a riarann an t-údarás áitiúil cuí i ngach ceantar. Tugann sé 

seo an deis na “Coinníollacha” pleanála cuí (mar a dhéantar de ghnáth) a fheidhmiú 

chun aon drochthionchar a laghdú. 

Malairt Roghanna don chlár 

Tugann scrúdú ar an Dréacht-RDP le fios go ndéanfaidh na Bearta atá molta, i 

dteannta a chéile, cuid mhór le forbairt na tuaithe a chur chun cinn ar bhealach a 

bheidh inmharthana ó thaobh na heacnamaíochta agus na timpeallachta. Is é an 

phríomh-mhalairt rogha don Dréacht-RDP gan an clár a chur i bhfeidhm (ar a dtugtar 

“Cás Gan-Faic-a-Dhéanamh), nó gnéithe substainteacha de a ligean ar lár. Mura 

mbeadh an clár ann bheadh imní ar leith ann faoi thréigean forleathan talamh feirme 

agus an cheantair mórthimpeall de thoradh athrú níos treise go gníomhaíocht ioncaim 

lasmuigh den fheirm mar fhreagra ar an titim in aschur agus in ioncam níos 

traidisiúnta feirme. Is léir ann féin nach dóigh go mbeadh de thoradh ar an gCás Gan- 

Faic-a-Dhéanamh ach drochthionchar suntasach timpeallachta thar raon leathan de 

pharaiméadair thimpeallachta (bithéagsúlacht, daonra, aeráid etc.). 

Monatóireacht ar thionchar timpeallachta an chláir atá beartaithe 

Is riachtanas é faoi SEA go ndéantar soláthar do mhonatóireacht ar thionchar 

timpeallachta plean nó cláir thar a shaolré. Tá sé seo lárnach chun a chinntiú go naithnítear 

agus go gcainníochtaítear drochthionchar timpeallachta agus go dtugtar 

aghaidh orthu ar bhealach tráthúil éifeachtúil. Déanann an Tuarascáil Comhshaoil mar 

sin roinnt moltaí maidir le monatóireacht. Is é an príomh-mholadh go mbunódh an 

Roinn Talmhaíochta agus Bia clár monatóireachta timpeallachta comhtháite, 

cuimsitheach agus go ndéanfadh an Roinn maoirsiú air. Ba cheart go mbeadh an clár 

sin bunaithe ar chóras faisnéise geografaigh (GIS) sofaisticiúil.” 

- 61 -

Comhairliúchán ar thuarascáil mheastóireachta (SEA) 

Cuireadh tús leis an bpróiseas comhairliúcháin ar an 7 Samhain 2006 nuair a cuireadh 

fógraí sna nuachtáin náisiúnta agus ar shuímh ghréasáin na Ranna. Tugadh an t-eolas 

seo d’Údaráis Thuaisceart Éireann freisin. 

Seo leanas achoimre de na freagairtí: 

An Ghníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (EPA) 

• Scrúdaigh an tuarascáil cás rogha amháin/dhá rogha. D’fhéadfaí roghanna 

eile a bhreithniú a bheadh úsáideach freisin. 

• Teastaíonn breithniú mionsonraithe ón gclár monatóireachta atá beartaithe. 

Moltar go gcuirfí cláir monatóireachta atá ann cheana, mar shampla cláir 

dhromchla agus screamhuisce náisiúnta, san áireamh freisin. Ba chóir go 

mbeadh idirdhealú soiléir idir cuspóirí an chláir agus na cuspóirí 

timpeallachta atá leagtha amach i dTreoir SEA. 

• Ba chóir go ndéanfaí tagairt don Treoir um Chreat Uisce agus do na 

pleananna agus bearta a ghabhann leis sa chlár. B’fhiú screamhuisce, uisce 

dromchla agus timpeallachtaí cósta agus inbhearacha a lua freisin. 

• Déanann an tuarascáil tagairt do na riachtanais do mheasúnuithe tionchar 

timpeallachta d’fhorbairtí foraoise aonair. D’fhéadfadh nach mbeadh 

aghaidh leordhóthanach á thabhairt ag na measúnuithe seo ar thionchar 

carnach forbairtí foraoise tadhlacha. 

• Ó thaobh caomhnú tírdhreach tuaithe agus tírdhreach talmhaíochta 

traidisiúnta, d’fhéadfadh go mb’fhiú measúnú píolótach a dhéanamh ar 

thírdhreacha dá leithéid. 

• Is féidir go mbeadh amhras faoi dhearcadh an mheastóra ar cheisteanna 

áirithe. I roinnt cásanna, bíodh an tionchar dearfach nó diúltach, is baol 

dáiríre é baol tuillte do thalamh talmhaíochta ata íseal. 

An Roinn Comhshaoil, Oidhreachta agus Rialtais Áitiúil 

• Fáiltíonn an Roinn roimh na forálacha a chuireann cosaint na timpeallachta 

uiscí chun cinn, go háirithe na bearta nua i REPS agus in Ais 4 do chosaint 

agus d’fheabhsú réimsí uisce atá i mbaol. 

• I gcás na foraoiseachta an poitéinseal do thionchar diúltach suntasach ar 

chaighdeán an uisce a ngabhfadh na cineálacha crann a cuireadh agus na 

cineálacha ithreacha a roghnaíodh i gcionn air. Ar na hábhair imní áirítear 

aigéadú, rith chun srutha cothaitheach, dríodrú agus substaintí 

contúirteacha. 

• Dhá bheart rialaithe lárnacha a bhaineann le coillteoireacht a bhfuil an 

cumas acu maolú a dhéanamh ar ghiniúint aon drochthionchair 

timpeallachta shuntasaí ag éirí as na bearta atá molta. Is iad seo: an “Cód 

ar an gCleachtas is Fearr Foraoise” agus an Treoir um Mheasúnú Tionchar 

- 62 -

Comhshaoil 85/337/CEE. D’fhéadfadh go mbeadh tuilleadh rialaithe ar 

fhoraoiseacht i réigiúin íogair ag éirí as obair atá ar siúl ag tionscadal 

Cheantar Abhantraí an Iarthair. 

• Ní mór do phlandáil fhoraoise gach tionchar ionchais ar cháilíocht an uisce 

agus ar an mbithéagsúlacht a chur san áireamh. 

An Roinn Cumarsáide, Mara agus Acmhainní Nádúrtha 

• Tá scóip ann plean níos mionsonraithe a thabhairt isteach le go dtapódh 

níos mó aibhneacha agus locha an deis a chuireann an Clár Forbartha 

Tuaithe nua ar fáil chun bearta deonacha a thabhairt isteach a bheadh 

dírithe ar chaighdeán an uisce a fheabhsú i roinnt réimsí: go sonrach 

aibhneacha bradáin áirithe agus gnáthóga diúilicíní péarla, agus 

dobharcheantair locha áirithe san iarthar. 

• Is cosúil go ndéantar tagairt mhór do chosaint éan agus fál sceacha faoin 

na codanna ar an mBithéagsúlacht ach nach ndéantar aon tagairt don 

riachtanas gnáthóga uisceacha a chosaint, go háirithe gnáthóga bradáin 

(speiceas cosanta) nó don buntáiste gur féidir leis an gconair bhruachánach 

uisceach a chur ar fáil mar ghnáthóg agus mar chontanaim d’fhásra nó 

d’ainmhithe. 

Grúpaí comhshaoil/talmhaíochta 

• Tá an sprioc 30 faoin gcéad de phlandáil leathanduilleogach ligthe ar lár de 

bhrí nach bhfuil aon spriocanna leagtha síos chun an meascán speicis a 

athrú ón samhail de speiceas mearfháis atá ann faoi láthair. 

• Tá na ‘Riachtanais’ do ghníomhaíochtaí foraoise a mbíonn tionchar acu ar 

chaighdeán an uisce a eascraíonn, inter alia, as aithint eolaíoch scaoileadh 

fosfáite agus siolta, teoranta do SACanna agus is cinn deonacha agus ní 

cinn reachtúla iad. 

• Ní thugann an sainmhíniú ar ithreacha móna a úsáideann an tSeirbhís 

Fhoraoise aghaidh ar ábhar orgánach na n-ithreacha, mar a aithnítear iad i 

Rialachán Níotráite 2006, agus bíonn tionchar aige seo ar thionchar 

timpeallachta agus ar áireamh luach na foraoiseachta d’fhorlámhú carbóin. 

• Tugann SEA meas faoina luach ar thionchar timpeallachta an pholasaí 

fhoraoiseachta ar phlandáil tionsclaíoch reatha atá i réim in Éirinn, nó 

déanann sé neamhshuim den tionchar seo. 

• Léirítear imní faoi rogha ionaid, ithreacha agus speicis. 

• Ní thugtar aon chosaint d’Achmainn Choillearnaí Dúchasaí. 

• Spleáchas ar mhonashaothrú atá dírithe ar speiceas mearfháis ar 

chaighdeán íseal agus plandáil leathanduilleogach d’ardchaighdeán agus 

úsáid ardchaighdeáin deiridh thíos leis. 

• Spleáchas ard ar úsáid shuntasach agus leanúnach lotnaidicídí, luibhicídí 

agus leasachán. 

• Gan aon bheart san áireamh le feidhmiú cothrom rialúchán ar athfhoraoisiú 

a chinntiú. 

Freagairt do mheasúnú comhshaoil straitéiseach 

- 63 -

Leagfar amach an fhreagairt chinntitheach, mar a cheanglaítear go dleathach, nuair a 

ghlactar leis an gclár. Tugann an méid a leanas léiriú soiléir, cé nach mór dó a bheith 

sealadach, ar an bhfreagairt sin agus ar an gcaoi a cuireadh an SEA san áireamh agus 

an clár á ullmhú: 

• Tar éis malairt de chur chuige a d’fhéadfadh a bheith ann a mheas, glactar 

leis gur theorannaigh an tuarascáil comhshaoil í féin go cás amháin nó 

péire. Ach ní mór dhá thoisc thábhachtacha agus ghaolmhara a choinneáil 

in intinn. Ar dtús, soláthraíonn an rialachán roghchlár cinnte de bhearta 

tacaíochta a d’fhéadfadh a bheith i gceist faoi gach ceann dá chuspóirí. Ar 

an dara dul síos soláthraíonn an clár seo do 80 faoin gcéad de chaiteachas 

cómhaoinithe iomlán faoin gcuspóir “comhshaoil” – an t-uasmhéid a 

cheadaítear. Is é an comhthoradh go laghdaítear an scóip do roghanna eile. 

• Cé go laghdaíonn na srianta san eang thuas an poitéinseal do roghanna eile 

ag macraleibhéal, tuigtear nach dtoirmeascann siad measúnú ar roghanna 

eile a d’fhéadfadh a bheith ann ag leibhéal an mhiosúir leis an mbuntáiste 

ionchais a uasmhéadú. Bunaithe ar chainteanna leis an EPA agus ar 

mholtaí eile cuireadh bearta áirithe in oiriúint chun na críche seo. I gcás an 

chomhshaoil talmaíochta leanfaidh na bearta atá molta faoi REPS, Natura 

2000 agus faoi Fheirmeoireacht Orgánach ag forbairt sraith ghnéithe 

réamhghníomhacha chun cur leis an timpeallacht agus leis an 

mbithéagsúlacht agus chun iad a athchóiriú agus chun freastal d’fhorbairtí 

i bpolasaí talmhaíochta agus do shaincheisteanna timpeallachta a bheidh 

ag teacht chun cinn. 

• Ardaíodh roinnt saincheisteanna a bhain go sonrach le foraoiseacht mar 

chuid de phróiseas comhairleach an SEA i.e. caighdeán an uisce, roghnú 

speicis, úsáid leasachán agus luibhicídí, athfhoraoisiú agus sainmhínithe ar 

ithreacha. Tá gach iarratas faoi réir ag scagadh iomlán EIA (má tá siad faoi 

bhun 50 heicteár) nó EIA iomlán (má tá siad os cionn 50 heicteár nó má 

éilítear é). Is fiú cuimhneamh freisin go bhfuil méid na bhfáschoillte aonair 

beag go leor anois – níos lú ná 10 heicteár ar an meán. Is cuid den 

phróiseas ceadaithe an comhairliúchán reachtúil le heagraíochtaí 

forordaithe, comhairliúchán poiblí iomlán ina lán cásanna. Chomh maith 

leis seo úsáidfear bunús mapa nua an GIS ní hamháin leis na moltaí a 

mheas in aghaidh raon deiseanna agus srianta, ach chun ullmhú agus 

aighneachtaí iarrachtaí dá leithéid a threorú sa chéad áit. Cuideoidh an 

córas GIS chun infheistíocht a dhíriú ar limistéir mhórscéimhe 

íogaireachta agus chun foraoisí bunaithe a athrú le go mbeidís in oiriúint 

níos fearr don tírdhreach. 

• Maidir leis an bhforaoiseacht tá treoirlínte ullmhaithe a bhaineann le 

caomhnú cháilíocht an uisce chun riachtanais shonracha do chosaint 

diúilicíní péarla fionnuisce a thabhairt isteach. Ar ndóigh déanfar aon 

riachtanais eile a aithneofar mar chuid d’fheidhmiú an Treoir um Chreat 

Uisce a ionchorprú. 

• Maidir le roghnú speicis tá sé i gceist an sprioc 30 faoin gcéad 

coillteoireachta leathanduilleogaí a choinneáil do thréimhse nua an 

chláreagraithe, agus scéimeanna ar leith ann á chur seo chun cinn agus 

rátaí níos fearr préimhe i bhfeidhm. Leanfar le cosaint agus le leathnú 

acmhainní coillearnaí dúchasaí trí Scéim Choillearnaí Dhúchasaí tiomanta. 

- 64 -

• Tá úsáid leasachán agus luibhicídí i mbunú foraoise an-íseal ar fad de réir 

chaighdeán talmhaíochta agus is minic nach dteastaíonn ach riaradh 

amháin nó dhó thar rothlú iomlán 40-100 bliain. Tugadh Ionstraim 

Reachtúil nua isteach le deireanaí le húsáid leasacháin aeir i bhforaoiseacht 

bhunaithe a shrianadh. 

• Ní fhaigheann athfhoraoisiú aon deontas agus ní haon chuid den chlár í. 

Déantar coinníollacha a bhaineann le hathfhoraoisiú de réir na nAchtanna 

Foraoiseachta (a bhfuil athbhreithniú á dhéanamh orthu faoi láthair). 

• Maidir le sainmhínithe ar ithreacha is í an cheist mhór cén chaoi ar chóir 

sainmhíniú a dhéanamh ar ithir “móna”. Tá an cur chuige a úsáidtear i 

bhforaoiseacht na hÉireann seanbhunaithe go hidirnáisiúnta agus, ar 

iarratas an Choimisiúin, tá alt nua curtha isteach sa RDP ag tabhairt 

mionsonraí an cháis. 

• Reáchtáladh cainteanna tosaigh le Bord na Móna faoi fhreagairt 

iomlánaíoch ar lagphortaigh, a mbeidh ról tábhachtach ag plandáil 

chúramach coillearnaí iontu. Déanfar iniúchadh freisin ar an bpoitéinseal 

baol tuile a mhaolú ar an gcuma seo (amach sa tSionainn, mar shampla). 

Spreagfar plandáil bhruachánach faoin scéim Agra-fhoraoise nua ag 

leibhéal ‘áitiúil’ agus d’fhéadfadh sé seo tionchar dearfach a bheith aige ar 

thuile logánta agus ar chreimeadh ithreach. 

• Aithnítear an gá atá le córas monatóireachta atá éifeachtach agus solúbtha. 

Agus béim an chláir ar bhearta timpeallachta tá a chuspóirí agus cuspóirí 

an Treoir um SEA comhoiriúnach go méid suntasach. Bainfear úsáid as 

foinsí sonraí atá ann faoi láthair agus monatóireacht á déanamh ar an dul 

chun cinn. Bainfear úsáid astu seo freisin le tionchar gan choinne a 

d’fhéadfadh a bheith ann a aithint agus leis an ngá atá le freagairt iomchuí. 

Is gné bhunúsach de thuarascálacha bliantúla etc. den chlár a bheidh i 

measúnú ar an dul chun cinn “timpeallachta”. Ó thaobh leibhéal níos 

leithne monatóireachta tá an Fardal Foraoise Náisiúnta tar éis obair 

allamuigh a chríochnú a chuirfidh eolas bunlíne den scoth ar fáil, ní 

hamháin i dtéarmaí táirgthe ach i dtéarmaí sláinte foraoise agus 

éiceolaíochta freisin. Anuas ar a ábharthacht don chlár reatha cuirfidh an 

córas monatóireachta aon chlár leantach ar an eolas freisin. 

• Beidh bailiú sonraí timpeallachta faoi gach gabháltas i gceist i mbearta 

REPS agus Natura agus is bunús pleananna feirme aonair mionsonraithe a 

bheidh anseo. Cuirfear an bailiúchán sonraí seo san áireamh in anailís 

leanúnach ar thionchar na mbeart. 

• Cuirfear na pleananna agus na bearta a nglactar leo faoin Treoir um Chreat 

Uisce san áireamh de réir mar a théann an clár chun cinn. Tá Beart 

Forlíontach nua i REPS ceaptha aghaidh a thabhairt ar cheisteanna 

cháilíocht an uisce, go háirithe i ndobharcheantair locha. Os rud é nach 

bhfuil san fheirmeoireacht ach gné amháin de na fachtóirí a mbíonn 

tionchar acu ar cháilíocht an uisce sna ceantair seo déanfar Beart 

Forlíontach REPS a chomhlánú le gníomhartha faoi Ais 3. 

• Tar éis tuarascáil 2004 ón nGrúpa Athbhreithnithe ar Pholasaí Tuilte 

ceapadh Oifig na nOibreacha Poiblí (OPW) mar an 

phríomhghníomhaireacht le polasaí tuilte a fheidhmiú in Éirinn. Tá 

straitéis á hullmhú ag an OPW faoi láthair le bainistiú a dhéanamh ar bhaol 

tuilte i gcomhar le gníomhaireachtaí stáit iomchuí eile. Is é is dóigh go 

mbeidh bearta neamhstruchtúracha i gceist mar stóráil agus réamhaisnéis 

- 65 -

agus rabhadh níos fearr tuilte, ach beidh oibreacha struchtúracha san 

áireamh freisin go háirithe in áiteanna a bhfuil fadhb tuilte ann cheana. 

Déanfar monatóireacht mhion ar fhorbairtí anseo agus nuair a bheidh gá 

leis léireofar iad i mbearta an chláir. 

I gcomhthéacs an SEA agus tionchar comhshaoil bhearta Ais 2 atá beartaithe measann 

an Roinn Talmhaíochta agus Bia go bhfuil an achoimre seo a leanas den méid a 

baineadh amach go dtí seo agus de na meastacháin neamhspleácha iomchuí freisin;- 

(A) Beart comhshaoil talmhaíochta (REPS) 

Feabhsúcháin – ó cuireadh tús le scéim REPS i 1994 

• Tá beagnach 60,000 feirmeoir, atá i mbun feirmeoireachta ar 2m heicteár, 

sa scéim agus iad ag feirmeoireacht faoi phleananna feirme aonair a 

d’ullmhaigh duine proifisiúnta. 

• 4,000km d’fhál sceach nua a conraíodh lena bhunú 

• 2,700km d’fhál sceach a conraíodh lena athnuachan 

• 13,700 heicteár a conraíodh do chruthú gnáthóige nua ar an bhfeirm 

• Shocraigh 17,000 feirmeoir conairí dúlra a sholáthar trí gach ciumhais a 

mhéadú ó 1.5m go 2.5m 

• 7,000 heicteár a conraíodh do bhunú móinéir thirime thraidisiúnta 

• 12,000 heicteár a conraíodh do bhunú féaraigh atá saibhir ó thaobh speicis 

Tuarascáil mheasúnaithe ar REPS i 1999 

Is é Fitzpatrick Teo. a rinne measúnú 1999 agus cinneadh go bhfuil mórán airíonna ag 

an Scéim, mar a dearadh. Cuireann an scéim sraith riachtanas timpeallachta 

caighdeánach ar fáil, a chaithfidh feirmeacha atá rannpháirteach freastal orthu, a 

dhéanann cuid mhór chun inbhuanaitheacht timpeallachta optamach a bhaint amach ar 

aonad feirme. Clúdaítear raon réimsí a chinntíonn fíorfheabhsúcháin ar fheirmeacha 

atá rannpháirteach cé go mbraitheann nádúr na bhfeabhsúchán, mar is cóir, ar nádúr 

na bhfeirmeacha aonair. Ina dhiaidh sin cinntíonn an scéim go leanfar leis an dul chun 

cinn seo ar feadh tréimhse amach anseo. 

Tuarascáil mheasúnaithe mheántéarma 2003 

Is iad na comhairleoirí neamhspleácha AFCon a chuir an tuarascáil seo le chéile agus 

cinneadh: 

• Thug pleanáil bhainistiú cothaitheach agus bainistiú féaraigh cosaint do 

chaighdeán na hithreach. 

• Cuireadh cosc ar thruailliú ceimiceach ithreacha, nó laghdaíodh é trí 

theorainneacha a chur ar ionchur cothaitheach a chuir pleananna 

bainistithe cothaitheach i bhfeidhm. 

• An bhithéagsúlacht – d’éirigh leis an mbeart gnáthóga a chosaint a bheadh 

caillte b’fhéidir dá uireasa. 

- 66 -

• Tá cáilíocht na bhfál sceach luaite le héagsúlacht éan ar thalamh feirme go 

ginearálta. 

• Bhí tionchar dearfach ag cuma na feirme ó shúl, cothabháil ballaí cloiche 

agus coinneáil fhálta sceach ar an tírdhreach. 

• Léirigh taighde a rinne Teagasc gur cothaíodh níos mó gnéithe 

seandálaíochta ar fheirmeacha de bharr REPS – roimhe seo scriosadh cuid 

acu seo ag éirí as feabhsúchán ar an talamh a raibh baint aige le 

feirmeoireacht níos déine. 

Shocraigh an tuarascáil go raibh tionchar dearfach ag REPS ar an tírdhreach trí chuma 

níos fearr ó shúl, bainistiú níos fearr ar cheantair shonraithe a raibh luach ard nádúir 

ag baint leo, agus meas ar luacha cultúrtha agus stairiúla. 

Tuarascáil Fondazione Eni Enrico Mattei (FEEM) 2006: 

Is iad Danny Cambell, W. George Hutchinson agus Riccardo Scarpa a rinne an 

staidéar seo ar REPS agus shocraigh siad go seachadann an scéim: 

• Feabhsúchán ar ghnáthóga fiadhúlra, fálta sceach, slacht ar an gclós feirme 

agus oidhreacht chultúrtha. 

• Feabhsúcháin ar bhithéagsúlacht, deiseanna caithimh aimsire feabhsaithe, 

forbairt thuaithe agus ranníocaíochtaí d’ioncaim fheirmeoirí agus don 

gheilleagar tuaithe níos leithne. 

Shocraigh an tuarascáil freisin gur dóigh gur mó na buntáistí iomlána a chuir Scéim 

REPS ar fáil ná na costais a bhain léi, agus ar an mbonn seo is cosúil go mb’fhiú an 

scéim. 

(B) Limistéir mhídheisiúla (LFAanna) 

Leagann an scéim béim ar an bpobal tuaithe a choinneáil i limistéir mhídheisiúla 

(LFAanna), trí chur chuige cairdiúil a dhíríonn ar bhainistiú ceart ar chórais fhéaraigh 

lagdhéine, i.e. dianfheirmeoireacht. Maidir leis an bhforluí idir REPS agus LFAanna 

(meán 100,000 iarratasóir incháilithe in aghaidh na bliana) tá sé tábhachtach a 

thabhairt ar aird go raibh 27,000 d’iarratasóirí REPS a cháiligh freisin faoi na 

LFAanna – 27 faoin gcéad. Faoi 2006, bhí an figiúr méadaithe go 41,000 – 41 faoin 

gcéad. 

Tá 5.15 milliún heicteár den achar talún dá dtagraítear thuas ceaptha mar limistéar 

mídheisiúil, agus iomlán 3.67 milliún heicteár d’achar talmhaíochta atá in úsáid 

(UAA). Is ionann é seo agus beagnach 75 faoin gcéad de thalamh talmhaíochta ar 

bhonn náisiúnta. B’éigean d’iarratasóirí cloí le dea-chleachtas feirme (GFP) ar feadh 

thréimhse an Phlean a leag síos na riachtanais timpeallachta don scéim. Is ionann deachleachtas 

feirmeoireachta agus feirmeoireacht chiallmhar agus déantar cur síos air 

mar an caighdeán feirmeoireachta a leanfadh feirmeoir réasúnta sa réigiún atá i gceist. 

Is cuid lárnach de GFP é cúram na timpeallachta, agus béim ar leith ar bhainistiú 

thalamh féaraigh agus cothaithigh. Bhí ceisteanna timpeallachta lárnach freisin do 

Straitéis Náisiúnta 1997 um Fhorbairt Inbhuanaithe, e.g. bainistiú cothaithigh trí 

laghdú ar rátaí riartha leasúcháin agus ar dhéine stocála. Agus ar na príomhdhúshláin 

- 67 -

timpeallachta a d’aithin an Roinn Comhshaoil bhí an meath ar cháilíocht an uisce a 

chosc trí bhainistiú ceart cothaithigh. 

Tugtar aghaidh ar na ceisteanna timpeallachta a luadh san alt thuas trí na LFAanna 

toisc dualgas íosdéine stócála 0.15 aonad beostoic in aghaidh an heicteáir fhoráiste a 

bheith ann. D’eascair an príomhthionchar tairbhiúil trí laghdú dá réir ar leibhéil 

stocála inchurtha i leith chealú an naisc fhoriomláin idir táirgeadh ainmhithe agus fáil 

liúntais chúitimh. D’fhág seo go raibh laghdú ar úsáid leasachán saorga agus ar an 

líon dramhaíola ainmhí a úsáideadh, rud a chuir feabhas ansin ar cháilíocht na 

hithreach agus an uisce araon. Cuireann sonraí beostoic náisiúnta fianaise eimpíreach 

mar seo a leanas ar fáil: 

• Laghdaigh líon na n-eallaí 4.8 faoin gcéad le linn shaolré an Phlean ó 

6.408 milliún go thart ar 6.100 milliún. 

• Tháinig laghdú 14.7 faoin gcéad ar líon na gcaorach ó 4.807 milliún go 

thart ar 4.1 milliún. 

• Laghdaigh úsáid leasacháin 3 faoin gcéad ó 1.545 milliún tonna go thart ar 

1.5 milliún tonna. 

Cé gur chuir an laghdú ar líon na n-eallaí agus ar leasachán go suntasach le baint 

amach spriocanna na hÉireann chun astuithe ceaptha teasa a laghdú tuilleadh ag teacht 

le tiomantais Kyoto, tá baol ann go bhfágfadh tuilleadh laghdaithe ar líon na gcaorach 

go mbeadh caillteanas éagsúlachta agus tírdhreacha traidisiúnta in áiteanna áirithe. Tá 

monatóireacht dhlúth á dhéanamh mar sin agus tá Éire ag moladh gníomhaíochtaí 

comhshaoil talmhaíochta chun cosc a chur ar thitim na leibhéal stocála faoi bhun 

leibhéal inbhuanaithe. 

- 68 -

5. Cur síos ar Aiseanna agus ar Bhearta atá molta do gach 

Ais 

Bearta atá molta do gach Ais 

Mar atá leagtha amach i Straitéis Náisiúnta Forbartha Tuaithe na hÉireann 2007-2013, 

cuirfidh an clár le gach ceann de na trí chuspóir a bhfuil cur síos mion orthu in Alt 4 

de Rialachán (CE) Uimh 1698/2005 ón gComhairle, is iad sin, 

• Iomaíochas talmhaíochta a fheabhsú trí thacú le hathstruchtúrú, le forbairt 

agus le nuáil (Ais 1); 

• An timpeallacht agus an dúiche a fheabhsú trí thacú le bainistiú talún (Ais 

2); agus 

• Caighdeán beatha i gceantair thuaithe a fheabhsú agus éagsúlú i 

ngníomhaíocht eacnamaíochta a spreagadh (Ais 3). 

Beidh na tairbhithe teoranta dóibh siúd a chomhlíonann, más cuí, an reachtaíocht a 

bhaineann le híosphá. 

Cuirfidh an clár tacaíocht ar fáil trí na Bearta seo a leanas: 

Ais 1 – Iomaíochas na hearnála talmhaíochta agus foraoiseachta a fheabhsú 

CÓD AN 

BHIRT 

AN BEART 

111 Oiliúint ghairme agus gníomhartha faisnéise 

112 Tús á thabhairt d’fheirmeoirí óga 

113 Luathscor feirmeoirí agus oibrithe feirme 

121 Nuachóiriú ghabháltas talmhaíochta 

Ais 2 – An timpeallacht agus an dúiche a fheabhsú 

CÓD AN 

AN BEART 

BHIRT 

212 Íocaíochtaí d’fheirmeoirí i gceantair faoi mhíbhuntáistí, seachas ceantair 

shléibhe 

213 Íocaíochtaí Natura 2000 agus íocaíochtaí atá nasctha le Treoir 2000/60/CE 

214 Íocaíochtaí Comhshaoil Talmhaíochta 

Ais 3 – Caighdéan beatha i gceantair thuaithe agus éagsúlú sa gheilleagar tuaithe 

CÓD AN 

BHIRT 

AN BEART 

311 Éagsúlú go gníomhaíochtaí neamhthalmhaíochta 

312 Cruthú agus forbairt ghnóthais 

313 Gníomhaíochtaí turasóireachta a spreagadh 

321 Seirbhísí Bunúsacha don gheilleagar agus do phobal na tuaithe 

322 Athnuachan agus forbairt sráidbhailte 

323 Caomhnú agus uasghrádú oidhreacht na tuaithe 

331 Oiliúint agus eolas d’fhachtóirí eacnamaíocha faoi Ais 3 

Ais 3 – LEADER 

CÓD AN 

BHIRT 

AN BEART 

341 Beart um ghnóthú scileanna agus beochana 

41 Feidhmiú straitéisí forbartha áitiúla 

- 69 -

421 Feidhmiú tionscadail chomhoibrithe 

431 Reáchtáil an Ghrúpa um Ghníomhaíocht Áitiúil 

Tá an seasamh maidir leis na táscairí cothrománacha leagtha amach sa tábla 

thíos: 

Táscaire 

Forbairt 

Eacnamaíoch 

An ráta 

Fostaíochta 

TÁSCAIRÍ COTHROMÁNACHA 

Tomhas 

GDP in aghaidh an duine, á 

léiriú i PPS (EU-25=100) 

Daoine fostaithe in aois a 15- 

64 mar chéatadán den daonra 

san aoisghrúpa céanna 

Dífhostaíocht An ráta dífhostaíochta i.e. 

daoine dífhostaithe mar 

chéatadán den daonra atá 

gníomhach go heacnamaíoch 

Bunlíne 

Teilgean 

138.9 140.7 (2008) 

67.6 faoin gcéad 70 faoin gcéad faoi 2010 

4.3 faoin gcéad den 

fhórsa saothair 

- 70 - 

Coinnigh

5.1 Ais 1: Iomaíochas na hearnála talmhaíochta a fheabhsú 

Achoimre ar ghníomhartha 

Tá Bearta faoin Ais seo ceaptha freastal ar an gcuspóir iomaíochas na hearnála 

talmhaíochta a fheabhsú trí: 

• Aistriú talún go feirmeoirí oilte óga a bhaint amach a mbeidh ar a gcumas 

déileáil níos fearr leis na dúshláin nua atá i ndán do talmhaíocht na 

hÉireann 

• Oiliúint a chur ar fáil do thairbhithe faoi Bheart NATURA 2000 (beart 

213) agus faoi Bheart Comhshaoil Talmhaíochta (beart 214) faoi Ais 2 le 

seachadadh na ngeallantas a gealladh a bharrfheabhsú. 

• Aistriú gabháltas ó fheirmeoirí níos sine go feirmeoirí óga atá ag dul i 

mbun na feirmeoireachta a spreagadh 

• Tacú le feabhsuithe caipitiúla i struchtúir fheirme, go mbeidh talmhaíocht 

phríomha iomaíoch agus dírithe ar an margadh 

Déanann an tábla seo a leanas achoimre ar an gcás bunlíne agus ar na spriocanna 

d’Ais 1. 

Táscaire 

Oiliúint agus 

oideachas sa 

talmhaíocht 

Struchtúr aoise sa 

talmhaíocht 

Táirgiúlacht saothair 

sa talmhaíocht 


i dtionscal an bhia 


i dtionscal na 

foraoiseachta 

Tomhas 

Céatadán d’fheirmeoirí a 

bhfuil oideachas bunúsach 

agus lán-oideachas acu sa 

talmhaíocht 

Cóimheas: feirmeoirí faoi 

bhun 35 bliain/feirmeoirí in 

aois a 55 bliain nó os a 

chionn 

Oll-bhreisluach in aghaidh 

an aonaid oibre bhliantúil 

(GVA/AWU) 


an duine atá fostaithe i 

dtionscal an bhia, na dí agus 

an tobac 


an duine atá fostaithe i 

dtionscal na foraoiseachta 

- 71 - 

Bunlíne Sprioc 

Bíonn meán nó 

ardghnóthachtáil oideachais ag 

35.9 faoin gcéad d’oibrithe 

feirme, iascaigh agus 

foraoiseachta 

Bíonn oideachas tríú leibhéal 

de chineál éigin déanta ag 10 

faoin gcéad d’oibrithe feirme, 

iascaigh agus foraoiseachta 

38 faoin 

gcéad 

14 faoin 

gcéad 

0.26 0.15 

€19,515 GVA in aghaidh an 

AWU 

Méadaigh 

€156,224 Méadaigh 

€49,047 Méadaigh

Oiliúint Ghairme agus Gníomhartha Faisnéise 

(Oiliúint REPS) 

Bonn Dlíthiúil: 

Airteagail 20(a)(i) agus 21 de Rialachán 1698/2005. 

Pointe 5.3.1.1.1 d’Iarscríbhinn II a ghabhann le Rialachán (CE) Uimh 1974/2006 

Cód an Bhirt: 111 

An Réasúnaíocht maidir le hidirghabháil: 

Cuirfear oiliúint ar fáil do thairbhithe faoi Bheart NATURA 2000 (beart 213) agus 

faoin Bheart Comhshaoil Talmhaíochta (beart 214) faoi Ais 2 le seachadadh a 

bharrfheabhsú. 

Cuspóirí an bhirt: 

Is é an cuspóir rannpháirtithe a chur ar an eolas faoi thairbhí timpeallachta ag éirí as 

na Bearta Comhshaoil Talmhaíochta agus Natura 2000, faoi shoiléiriú ar gach 

riachtanas iomchuí a bhaineann leis an mbeart ag leibhéal na feirme aonair agus 

feirmeoirí a réiteach leis an eolas agus na scileanna atá riachtanach chun gníomhartha 

timpeallachta cuimsitheacha a fheidhmiú. 

Scóip agus gníomhartha: 

Is riachtanas tábhachtach den scéim é soláthar oiliúna i gcórais fheirme atá ag teacht 

le dea-chleachtas timpeallachta. Faoin scéim beidh ar thairbhithe faoi Bhearta Ais 2 

Comhshaoil Talmhaíochta agus Natura 2000 freastal ar chúrsaí oideachais faofa. 

Beidh ar thairbhithe nár fhreastail ar chúrsa oiliúna sa tréimhse chláreagraithe 2000 go 

2006 freastal ar mhodúl Oiliúna measúnaithe. Caithfidh an modúl measúnaithe teacht 

le sraith chritéir chaighdeánach, lena n-áirítear tréimhse 10 n-uair a chloig ar a laghad. 

Anuas air seo tabharfar spreagadh do gach tairbhí freastal ar mhodúil aon lae 

oiliúna/taispeántais eile i mbliain a haon agus a dó den chonradh chúig bliana Natura 

2000 nó Comhshaoil Talmhaíochta. 

Is é €1.25m in aghaidh na bliana an caiteachas measta don lucht freastail. 

Cosnaíonn sé thart ar €1,500 an cúrsa, cúrsaí measúnaithe a sheachadadh agus 

meastar go reáchtálfaí 300 cúrsa in aghaidh na bliana ar chostas measta iomlán de 

€450,000. Chomh maith leis seo cosnóidh 600 cúrsa modúlach in aghaidh na bliana, 

ar €750 in aghaidh an chúrsa, €450,000. Ar an iomlán cosnóidh cúrsaí oiliúna 

€900,000 in aghaidh na bliana. 

Tairbhithe 

Feirmeoirí atá rannpháirteach sa Bheart Comhshaoil Talmhaíochta agus sa Bheart 

NATURA 2000 faoi Ais 2 

Cur síos ar na gníomhaíochtaí (lena n-áirítear cineálacha oiliúna) 

Tá na cúrsaí seo ceaptha tairbhithe nua nó tairbhithe ionchais a chur ar fáil faoi 

Bhearta 213 agus 214 

- 72 -

• Réamhléiriú ar Bhearta 213 agus 214 agus tuiscint ar a gcuspóirí agus ar a 

mbearta 

• Riachtanais mhínithe i gcoitinne agus riachtanais faoi na bearta aonair, ag 

clúdach réimsí mar bhainistiú cothaitheach, cleachtais fheirme, coinneáil 

thaifead etc. 

• Eolal ginearálta ar nós seiceáil comhlíonta agus forálacha pionóis 

• Oideachas ar iarmhairtí thruailliú talmhaíochta agus seachaint na truaillithe 

sin (lena n-áirítear tagairt d’fheasacht ar athrú aeráide, agus maolú ar a 

thionchar nó oiriúnú dó) 

• Tuiscint ar thábhacht agus ar chaomhnú Cheantair Oidhreachta Náisiúnta, 

suímh Natura 2000, gnéithe seandálaíochta, gnáthóga fiadhúlra etc. 

• Taispeántas praiticiúil ina mbeadh cuairt ar fheirm thaispeána faofa ag 

REPS. 

Tugann feirmeacha taispeána deiseanna do rannpháirtithe sa scéim an chaoi a ritear 

eiseamláir d’fheirm atá neamhdhíobhálach don timpeallacht a bhreathnú agus a 

scrúdú. Is cuid lárnach de chláir oideachais cuairteanna ar na feirmeacha seo. 

Bunófar thart ar 60 feirm thaispeána scaipthe go geografach ar fud na tíre ar chostas 

bliantúil measta de €200,000. 

Mionsonraí ar chlúdach tacaíochta: 

Beidh an tacaíocht ar fáil do gach rannpháirtí de na Bearta Natura 2000 agus 

Comhshaoil Talmhaíochta faoi Ais 2. Tá ráta íocaíochta €130 molta don fhreastal ar 

an modúl measúnaithe 10 n-uair a chloig. 

Tá íocaíocht bhreise de €100 ar a mhéid in aghaidh na bliana molta do mhodúil 

oiliúna/taispeántais a ndéantar freastal orthu sa bhliain chonartha Comhshaoil 

Talmhaíochta iomchuí. 

Cuimsíonn an oiliúint atá beartaithe cúrsaí nach bhfuil ar fáil in aon ghnáthchóras 

oideachais nó in aon chlár atá ann. 

Sainmhíniú ar chomhlachtaí a sholáthraíonn an oiliúint agus na gníomhartha 

eolais (féadfaidh údaráis phoiblí a bheith i gceist nó comhlachtaí príobháideacha a 

roghnaítear trí iarratas ar mholtaí): 

Is talmhaíochtaithe proifisiúnta atá faofa ag an Roinn Talmhaíochta agus Bia chun 

críocha pleananna feirme a ullmhú faoi Bhearta NATURA 2000 agus Comhshaoil 

Talmhaíochta faoi Ais 2 a chuirfidh an oiliúint ar fáil. Caithfidh an Roinn 

Talmhaíochta agus Bia faomhadh a thabhairt do na cúrsaí go léir roimh ré agus ní mór 

mionsonraí iomlána faoi oidí cúrsaí, faoi rannpháirtithe agus faoin siollabas a chur ar 

fáil. 

Scéimeanna Státchabhracha a úsáidtear don chómhaoiniú: 

Ráta tacaíochta (suas go 100 faoin gcéad: 100 faoin gcéad. 

Ról deighilte le hionstraim airgeadais eile de chuid an AE 

Tá an beart nasctha le gníomhartha faoi gclár seo amháin agus ní dhúblann sé nó ní 

thagann sé trasna ar ghníomhartha oiliúna ionchais eile. 

- 73 -

Maoiniú 

- Costas Iomlán: €14m 

- Caiteachas Poiblí: €14m 

Socruithe Idirlinne (lena n-áirítear an méid measta) 

Ní bhaineann le hábhar 

Spriocanna cainníochtaithe do chomh-tháscairí AE 

An cineál táscaire Táscaire Sprioc 

Aschur 

Líon na rannpháirtithe don oiliúint 60,000 

Líon na laethanta oiliúna a fuarthas 

Lion na bhfeirmeoirí nó gabhálaithe 

180,000 

Toradh 

foraoise a thug gníomhaíocht oiliúna 

chun críche go sásúil 60,000 

Tionchar 

Athrú ar oll-bhreisluacha in aghaidh 

an aonaid oibre bhliantúil Ní bhaineann le hábhar 

- 74 -

Feirmeoirí Óga á mBunú 

(Scéim Shuiteála d’Fheirmeoirí Óga) 

Bonn Dlíthiúil 

Airteagail 20(a)(ii) agus 22 de Rialachán (CE) 1698/2005 ón gComhairle 

Airteagail 13 agus 14, Iarscríbhinn II, pointe 5.3.1.1.2 a ghabhann le Rialachán (CE) 

Uimh 1974/2006 


Réasúnaíocht maidir le hidirghabháil 

Is ceann de thosaíochtaí pholasaí talmhaíochta na hÉireann é athnuachan leantach 

earnáil fheirmeoireachta na hÉireann. Cuideoidh an scéim seo leo siúd ar suim leo dul 

i mbun feirmeoireachta mar shlí bheatha trí na costais a bhaineann le bunú dá leithéid 

a fhrithchúiteamh agus chun meicníocht a chur ar fáil le hinfheistíocht a spreagadh ar 

fheirmeacha dá leithéid. 

Cuspóirí an bhirt 

Is iad cuspóirí na scéime (i) aistriú talún go feirmeoirí oilte óga a bhaint amach a 

mbeidh ar a gcumas freastal ar na dúshláin nua atá i ndán do thalmhaíocht na 

hÉireann, (ii) na costais thosaigh a bhaineann lena mbunú san fheirmeoireacht a 

fhritháireamh do dhaoine óga agus (iii) cúnamh a chur ar fáil do na hinfheistíochtaí 

atá riachtanach ar ghabháltais dá leithéid. 

Scóip agus gníomhartha 

Cuimseoidh an scéim íocaíocht aonair d’iarratasóirí incháilithe chun na 

príomchuspóirí atá leagtha amach thuas a bhaint amach. Beidh plean gnó ag teastáil ó 

gach iarratasóir. Beidh ar rannpháirtithe leanúint leis an bhfeirmeoireacht ar feadh 

cúig bliana ón dáta tosaigh agus an talamh a aistríodh nó a coibhéis a shaothrú le linn 

na tréimhse sin. 

Tairbhithe 

Iarratasóirí idir 18 agus 35 bliana d’aois ag tosú amach san fheirmeoireacht don chéad 

uair ar an 1 Eanáir 2007 nó ina dhiaidh agus ní níos deireanaí ná 31 Nollaig 2013 agus 

faoi réir uasteorainn ioncaim lasmuigh den fheirm a bheith comhlíonta. 

Sainmhíniú ar thosú amach 

Ní mór don iarratasóir a bheith ag tosú amach ar 20 heicteár ar a laghad (limistéar 

nach limistéar mídheisiúil é) nó 15 heicteár (limistéar mídheisiúil) ar feadh 

íosthréimhse seacht mbliana agus ní mór dó bheith ina iarratasóir ar uimhir thréada nó 

ar aitheantóir Roinne eile. Tá an tréimhse seacht mbliana ceaptha lena chinntiú go 

bhfuil seilbh fhadtéarmach ag an iarratasóir ar an talamh atá i gceist. Ach ní bheidh 

feidhm leis na coinníollacha maidir le ceantair thalún íosta i gcás dianfhiontar. 

Sainmhinítear dianfhiontair mar na gabháltais sin lena mbaineann táirgeadh muc, 

éanlaith, muisiriúin, coiníní, barraí gortóireachta cosanta nó stoc naíolainne. I 

gcásanna den sórt sin measfar iarrthóirí a bheith tosaithe nuair a bheidh siad bunaithe 

ar ghabháltais le saoráidí táirgeachta de ar a laghad 20 aonad táirgthe (i gcodarsnacht 

leis an méid talún is infheidhme chuig fiontair neamhdhiana). Sa chás go mbaineann 

dianfhiontair le táirgeadh muc nó éanlaith beidh ar iarratasóirí a dheimhniú go bhfuil 

na gabháltais de réir riachtanais leathadh amach talún de Rialacháin Níotráite 2006 

- 75 -

Achoimre de riachtanais an phlean gnó 

Áirítear leis seo, i gcás infheistíochtaí, caighdeáin Comhphobail reatha a 

chomhlíonadh laistigh de thréimhse chairde 36 mí, agus mionsonraí ar mhinicíocht 

agus ar dhéileáil le hathbhreithnithe ar an bplean gnó. 

Beidh na nithe seo a leanas riachtanach sa phlean gnó:- 

• cur síos ar staid láithreach an ghabháltais thalmhaíochta lena n-áirítear an 

t-aschur talmhaíochta agus clocha míle agus spriocanna sainiúla 

d’fhorbairt ghníomhaíochta an ghabháltais nua; 

• mionsonraí infheistíochtaí, oiliúna, comhairle nó aon ghníomh eile a 

theastóidh d’fhorbairt ghníomhaíochtaí an ghabháltais thalmhaíochta; 

• léiriú ar thrí rogha forbartha atá roghnaithe ag an iarratasóir as liosta de 

roghanna dá leithéid. Beidh ar an iarratasóir dhá cheann de na roghanna 

seo a thabhairt chun críche laistigh de dhá bhliain ón dáta tosaithe agus an 

rogha deiridh laistigh de cheithre bhliana ón dáta tosaithe. 

Caithfear iarratas tosaigh, plean gnó san áireamh, a chur isteach laistigh de thréimhse 

áirithe ón dáta tosaithe. Beidh pionós infheidhme i gcás go mbíonn iarratais 

deireanach ag dul isteach nó nuair nach dtugtar roghanna forbartha chun críche 

laistigh de na tréimhsí a shonraítear thuas. Caillfear an teidlíocht ar chúnamh i gcás 

nach bhfaightear an t-iarratas laistigh de shé mhí dhéag ón dáta tosaithe. 

Déanfaidh an Roinn athbhreithniú sa chúigiú bliain tar éis an dáta tosaithe. Déanfar an 

deontas a chúiteamh mura mbíonn an t-iarratasóir ag saothrú na talún a aistríodh, nó a 

coibhéis, tráth an athbhreithnithe 

Úsáid na féidearthachta maidir le leas a bhaint as an tréimhse cairde chun riachtanais 

scileanna ceirde agus cumais a bhaint amach. Beidh ar an iarratasóir riachtanais 

scileanna ceirde agus cumais a chomhlíonadh laistigh de dhá bhliain ón dáta tosaithe. 

Úsáid na féidearthachta maidir le bearta éagsúla a chur le chéile tríd an bplean gnó ag 

tabhairt rochtain d’fheirmeoirí óga ar na bearta seo. Beidh iarratasóirí incháilithe in 

ann cur isteach ar dheontais infheistíochta faoin mbeart um nuachóiriú feirme. 

Méid na tacaíochta: 

€15,000 iníoctha ar chomhlíonadh na riachtanais oideachais, maoine agus ioncaim. 

An rogha íocaíochta: 

Préimh aonair. 

Spriocanna cainníochtaithe: 

4,200 feirmeoir 

Maoiniú 

− Costas Iomlán: €63.00m 

− Caiteachas Poiblí: €63.00m 

Socruithe Idirlinne (lena n-áirítear an méid iomlán measta) 

Ní bhaineann le hábhar. 

- 76 -

Spriocanna Cainníochtaithe do Chomh-tháscairí AE: 

An cineál táscaire Táscaire Sprioc 

Aschur 

Líon na bhfeirmeoirí óga a fuair 

cúnamh 4,200 

Toradh 

Tionchar 

Méadú ar oll-bhreisluacha i 

bhfeirmeacha a fuair tacaíocht €8.5m in aghaidh na bliana 

€1.5 milliún in aghaidh na 

Breisluach glan breise á léiriú i PPS bliana 

Athrú ar bhreisluacha glan in aghaidh 

an aonaid oibre bhliantúil 

Táscairí sonracha cláir agus spriocanna cainníochtaithe breise: 

(1) Líon na dtairbhithe: 4,200 

(2) An réimse talún a aistríodh: 1,890,00 heicteár 22 

(3) Méid fheirm an iarratasóra: 50 heicteár 

(4) Aoiseanna na n-aistrithe:

Luathscor Feirmeoirí agus Oibrithe Feirme 

(Scéim Luathscoir) 


Airteagail 20 (a) agus 23 de Rialachán (CE) Uimh 1698/2005 ón gComhairle 

Airteagal 14 agus pointe 5.3.1.1.3 d’Iarscríbhinn II a ghabhann le Rialachán (CE) 

Uimh 1974/2006. 

Cod an Bhirt: 113 


Soláthraíonn an straitéis d’fhorbairt struchtúir thalmhaíochta iomaíoch sna blianta atá 

romhainn do thabhairt isteach polasaithe a dhíreoidh ar athrú struchtúrach agus a 

chuideoidh le forbairt ghabháltas talmhaíochta. D’aithin tuarascáil an Choiste 

Agrabhia 2010 laigí i dTalmhaíocht na hÉireann lena n-áirítear easpa inmharthanachta 

tráchtála de thoradh achair bhig, leibhéal íseal táirgiúlachta ag éirí as struchtúr bocht 

aoise agus leibhéal íseal oideachais agus easpa soghluaiseachta talún. Tá sé d’aidhm 

ag an scéim seo aghaidh a thabhairt ar na saincheisteanna seo trí chuidiú leo siúd ar 

suim leo éirí go luath as an bhfeirmeoireacht a gcuid talún a aistriú go feirmeoirí oilte 

óga a thugann geallantas d’fhorbairt a ngabháltas. Ag éirí as an taithí a fuarthas agus 

scéimeanna luathscoir roimhe seo á bhfeidhmiú, méadaíodh teorainn aoise an aistrithe 

go dtí 50 i gcásanna áirithe. Aithníodh difríochtaí réigiúnacha freisin agus tá laghdú ar 

achar an ghabháltais thalmhaíochta atá riachtanach i limistéir mhídheisiúla. Tá líon 

measta na ndaoine faoin scéim seo níos ísle ag éirí as athruithe a rinneadh le deireanaí 

ar thalmhaíocht na hÉireann, tionchar thabhairt isteach na Scéime Íocaíochta Aonair 

san áireamh. 

Cuspóir an Bhirt 

Is iad cuspóirí an bhirt seo beart Tosú amach d’Fheirmeoirí Óga [Scéim Shuiteála 

d’Fheirmeoirí Óga (2007 – 2013)] a chomhlánú trí aistriú gabháltas ó fheirmeoirí níos 

sine go feirmeoirí óga oilte atá ag tosú amach san fheirmeoireacht faoin Scéim a 

spreagadh agus talamh ó fheirmeoirí atá ag éirí as a athdháileadh ar fheirmeoirí 

bunaithe ar mian leo a ngabháltais a mhéadú. 


Cuimseoidh an scéim íocaíocht phinsin bhliantúil d’iarratasóirí incháilithe 

d’uasthréimhse 10 mbliana chun na cuspóirí atá leagtha amach thuas a bhaint amach. 

Tairbhithe 

Na tairbhithe: Tugtar sainmhíniú mar seo a leanas ar aistreoirí, oibrithe feirme agus 

aistrithe:— 

Ní mór d’aistreoir: 

• A bheith idir 55 agus 66 bliain d’aois ar an dáta iontrála sa scéim; ní íocfar 

íocaíochtaí pinsin tar éis lá breithe an rannpháirtí agus 66 bliain sroichte 

aige/aici 

• A bheith ag saothrú na feirmeoireachta ar feadh deich mbliana ar a laghad 

díreach roimh dhul ar scor luath 

- 78 -

• A bheith ag feirmeoireacht i gceantar nach lú ná 5 heicteár de thalamh 

talmhaíochta, ach amháin i gcás dianfhiontar (e.g. muca, éanlaith nó 

gairneoireacht) 

• Gealladh go n-éireoidh sé as gach gníomhaíocht talmhaíochta. 

Ar dháta aighneachta iarratais bhailí ón aistreoir, ní mór don aistrí: 

(1) a bheith faofa d’íocaíocht faoin Scéim Shuiteála d’Fheirmeoirí Óga (2007 – 

2013)[YFIS] nó a bheith tar éis iarratas ar íocaíocht dara céime (YFIS2) a chur isteach 

a mbíonn de thoradh air go n-eisítear faomhadh ar íocaíocht agus go gcomhlíontar 

coinníollacha na scéime sin lena n-áirítear an méid seo a leanas: 

(a) A bheith faoi bhun 35 bliana d’aois 

(b) Teacht i gcomharbacht ar an aistreoir/úinéir mar cheann ghabháltais 

talmhaíochta a bhfuil 20 heicteár ar a laghad de thalamh talmhaíochta ann 

(nach limistéar mídheisiúil é) nó 15 heicteár ar a laghad (limistéar 

mídheisiúil) de thalamh talmhaíochta, ach amháin i gcás dianfhiontar. 

(2)(i) a bheith ina fheirmeoir a chomhlíonann na coinníollacha seo a leanas: 

(a) A bheith faoi bhun 45 bliana d’aois 

(b) A bheith i mbun feirmeoireachta ar íosmhéid 5 heicteár de thalamh 

talmhaíochta agus cur leis an ngabháltas sin trí bheith ina aistrí 

(c) Ar aistriú nó méadú talún a thabhairt chun críche a bheith ag saothrú 

feirme ar ghabháltas talmhaíochta a bhfuil 20 heicteár ar a laghad de 

thalamh talmhaíochta ann (nach limistéar mídheisiúil é) nó 15 heicteár ar 

a laghad (limistéar mídheisiúil) de thalamh talmhaíochta, ach amháin i 

gcás dianfhiontar 

(d) An uasteorainn ioncaim €50,000 lasmuigh den fheirm a chomhlíonadh atá 

leagtha amach le díriú ar na scéimeanna ar na feirmeoirí óga sin atá níos 

spleáí ar fheirmeoireacht agus is dóichí a d’fhanfadh leis an 

bhfeirmeoireacht. 

(e) Freastal do na riachtanais oideachasúla 

(2)(ii) a bheith ina fheirmeoir a chomhlíonann na coinníollacha seo a leanas: 

a) A bheith faofa mar Aistrí faoi Scéim Luathscoir roimhe seo (ERS1 nó 

ERS2) 

b) A bheith idir 45 agus 50 bliana d’aois 

c) A bheith i mbun feirmeoireachta ar íosmhéid 5 heicteár de thalamh 

talmhaíochta agus cur leis an ngabháltas sin trí bheith ina aistrí 

d) Ar aistriú nó méadú talún a thabhairt chun críche a bheith ag saothrú 

feirme ar ghabháltas talmhaíochta a bhfuil 20 heicteár ar a laghad de 

thalamh talmhaíochta ann (nach limistéar mídheisiúil é) nó 15 heicteár ar 

a laghad (limistéar mídheisiúil) de thalamh talmhaíochta, ach amháin i 

gcás dianfhiontar sa chás go mbeadh íosleibhéal táirgthe á éileamh. 

Ní mór d’oibrí feirme ar an dáta a chuireann an t-aistreoir iarratas bailí isteach: 

Nó 

Nó 

- 79 -

• A bheith idir 55 agus 66 bliana d’aois 

• A bheith tar éis leath a chuid/cuid ama oibre ar a laghad a thabhairt d’obair 

fheirme le linn na cúig bliana roimhe sin, mar chúntóir teaghlaigh nó mar 

oibrí feirme 

• A bheith ag obair ar ghabháltas talmhaíochta an aistreora ar feadh coibhéis 

dhá bhliain lánaimseartha le linn na tréimhse cheithre bliana roimh 

luathscor an aistreora 

• A bheith páirteach i scéim leasa shóisialaigh. 

Cur síos ar an nasc le scéimeanna luathscoir náisiúnta 

Deonófar tacaíocht Luathscoir mar fhordheontas ag cur méid aon phinsin luathscoir 

náisiúnta a bhfuil an t-aistreoir ina theideal san áireamh. Caithfidh gach iarratasóir ar 

scéim luathscoir, iad siúd atá i gcomhbhainistíocht san áireamh (cé go bhféadfadh 

nach mbeadh ach pinsean amháin iníoctha), a bheith tar éis cur isteach ar aon 

ghnáthphinsean luathscoir a íocann an Stát a d’fhéadfaidís a bheith ina theideal agus 

caithfidh siad toradh a n-iarratas a chur in iúl. Má bhíonn siad i dteideal pinsean dá 

leithéid tar éis dóibh dul isteach sa Scéim Luathscoir, caithfidh siad cur isteach air 

agus toradh a n-iarratas a chur in iúl. 

Nasc leis an mbeart do thosú amach feirmeoirí óga 

Is aistrithe incháilithe faoi Scéim Luathscoir iad feirmeoirí atá incháilithe agus faofa 

d’íocaíocht faoi Scéim Shuiteála d’Fheirmeoirí Óga (2007–2013). 

Fad an chúnaimh 

Ní féidir le fad iomlán na tacaíochta luathscoir dul thar 10 mbliana don aistreoir agus 

don oibrí feirme. Ní ghabhfaidh sé thar 66ú lá breithe an aistreora agus gnáth-aois 

scoir an oibrí feirme. 

Úsáid na féidearthachta talamh atá scaoilte a aistriú go comhlacht a thugann 

gealltanas é a athdháileadh ag dáta níos deireanaí 

Níl sé seo á mholadh. 

An cineál cúnaimh 

Is pinsean bunráta €9,300 in aghaidh na bliana a bheidh ann don chéad 5 heicteár agus 

€300 an heicteár ina dhiaidh sin go huasmhéid 24 heicteár. Tabharfaidh sé sin ráta 

pinsin mar seo a leanas (Tábla chun críocha léiriúcháin): 

Achar na Feirme a Aistríodh Pinsean 

(Heicteár) 

(€) 

5 €9,300 

10 €10,800 

12 €11,400 

16 €12,600 

20 €13,800 

24 €15,000 

D’fhéadfadh oibrithe feirme a bheith incháilithe do phinsean €4,000 in aghaidh na 

bliana. 

- 80 -

Méid na n-íocaíochtaí 

Is é €15,000 an t-uasmhéid in aghaidh an fheirmeora go bliantúil agus €150,000 in 

iomlán. Nuair a aistríonn roinnt aistreoirí feirm beidh an tacaíocht fhoriomlán don 

luathscor teoranta do na suimeanna a chuirtear ar fáil d’aistreoir amháin. Is é €4,000 

an t-uasmhéid in aghaidh an oibrí feirme go bliantúil agus €40,000 in iomlán (níl aon 

uasteorainn ar líon na n-oibrithe). 

I gcás aistreora, nuair a íocann Ballstát pinsean scoir, deonófar tacaíocht luathscoir 

mar fhordheontas ag cur méid an phinsin scoir náisiúnta san áireamh. 

Maoiniú 

− Costas Iomlán: € 418m 

− Caiteachas Poiblí € 418m 

Socruithe idirlinne (lena n-áirítear méid iomlán measta) 

Beidh caiteachas a bhaineann le tiomantais – leis na téarmaí agus na coinníollacha 

céanna – a rinneadh sna tréimhsí cláreagraithe 1994-1999 agus 2000-2006 agus 

íocaíochtaí le déanamh tar éis 31 Nollaig 2006, incháilithe sa tréimhse cláreagraithe 

2007–2013. Is é €53m an caiteachas poiblí iomlán measta i leith na tréimhse 1994- 

1999 agus €200m eile i leith na tréimhse 2000-2006. 


An cineál táscaire Táscaire Sprioc 2007-2013 

500 in aghaidh na bliana 

(2007–2013); 

Líon na bhfeirmeoirí luathscortha 3,500 in iomlán 

1 in aghaidh na bliana 

Aschur 

(2007–2013); 

Líon na n-oibrithe feirme luathscortha 7 in iomlán 

16,500 heicteár in aghaidh 

na bliana (2007-2013); 

115,500 in iomlán 

Toradh 

Tionchar 

Líon na heicteár a scaoileadh 

Méadú ar oll-bhreisluacha 

talmhaíochta i bhfeirmeacha ar 

tugadh tacaíocht dóibh 

Glan-bhreisluacha léirithe i PPS 

Athrú ar oll-bhreisluacha in aghaidh 

coibhéise lánaimseartha 

Táscairí sainiúla clár agus spriocanna cainníochtaithe breise 

1) Líon na nAistreoirí: 3,500 

2) Líon na nAistrithe: 4,100 

3) Aoiseanna Aistreoirí: >=55 

4) Aoiseanna Aistrithe:

Leibhéal oiliúna an Aistrí: 

Catagóir A – FETAC Leibhéal 6 nó a choibhéis, 

Catagóir B – cúrsa 180 uair a chloig nó a choibhéis nó íosmhéid taithí 

feirmeoireachta cúig bliana, ag brath ar chúrsaí aoise. 

- 82 -

Nuachóiriú Gabháltas Talmhaíochta 

(Infheistíocht ar an bhFeirm) 


Airteagail 20(b)(i) agus 26 de Rialachán (CE) 1698/2005 

Airteagal 17 and pointe 5.3.1.2.1 d’Iarscríbhinn II de Rialachán (CE) Uimh. 

1974/2006 ón gComhairle 

Cód an Bhirt : 121 


Tá deiseanna agus bagairtí móra amach roimh an tionscal agraibia. Caithfear díriú ar 

chlaonadh an mhargaidh agus ar an iomaíochas ag gach leibhéal. Caithfear sin a 

dhéanamh ar shlí a chinntíonn an leibhéal is airde sábháilteachta bia agus ag féachaint 

do leas ainmhithe agus an chomhshaoil. Tugann an beart seo aghaidh ar an ngá atá le 

hinfheistíocht caipitil bhainteach ag leibhéal na feirme. 


Is iad na haidhmeanna (i) a chinntiú go n-éireoidh an earnáil talmhaíochta in Éirinn 

níos iomaíche agus níos dírí ar an margadh; (ii) cáilíocht níos airde a chur chun cinn 

agus éifeachtacht níos fearr i dtáirgeacht ar fheirmeacha na hÉireann; (iii) éagsúlacht 

a chur chun cinn ó thaobh gníomhaíochtaí mar shampla pórú capall ar fheirmeacha na 

hÉireann; agus (iv) caighdeáin níos airde a chur chun cinn maidir le leas ainmhithe 

agus cosaint sláinte agus sábháilteachta ar fheirmeacha na hÉireann; agus (v) a 

chinntiú go mbeidh caighdeáin níos airde comhshaoil ann ar fheirmeacha na hÉireann 

agus laghdú a dhéanamh tríd is tríd ar gháis cheaptha teasa agus astuithe gáis 

trasteorainneacha ón earnáil talmhaíochta. 


Mura mbeidh siad clúdaithe ag beart maoinithe sonrach státchiste eile faoin NDP 

beidh feirmeoirí i ngach earnáil feirmeoireachta incháilithe a bheith páirteach is cuma 

cén leibhéal ioncaim atá acu. Tá an cineál infheistíochta atá i gceist leagtha amach 

thíos. Gheobhaidh stóráil gránach ar-fheirm agus trealamh foghabhálacha bainteach 

tacaíocht. Áireofar sa bheart seo freisin cúnamh d’infheistíochtaí a spreagfaidh 

forbairt agus úsáid trealaimh agus saoráidí a bheidh sainiúil, costaséifeachtach agus a 

shábhálfaidh obair. Mar shampla tá gá le saoráidí láimhseála lena n-áirítear aonaid 

shoghluaiste ina mbeidh scálaí agus fáltacht (le cuidiú le bainistiú féarach níos fearr 

agus féarach ar mhóinéir) a bhaineann go sonrach le hearnáil na gcaorach chomh 

maith le saoráidí láimhseála, láithreacha aclaíochta agus fálú do chapaill/fhianna. 

Chomh maith leis sin tabharfar isteach saoráidí próiseála aolaigh ag féachaint inter 

alia do thionchar dearfach a bheadh ag a leithéid de phróiseáil ar cháilíocht an aeir in 

Éirinn. 

Tabharfar aird ar fhoráil Airteagal 2(3) de Rialachán 1974/2006 ón gCoimisiún ó 

thaobh fheidhmiú an bhirt sin. Maidir leis sin tá sé cuí go bhfuil glactha ag Éirinn le 

cur chuige iomlán díchúplála maidir le tacaíocht dhíreach faoi Philéar 1. 

Tairbhithe 

Gach feirmeoir incháilithe faoi réir chomhlíonadh riachtanais íosta oideachais agus 

taithí feirmeoireachta. 

- 83 -

Tuairisc ar riachtanais agus spriocanna maidir le feabhas a chur ar 

fheidhmíocht fhoriomlán gabháltas feirmeoireachta 

Áireofar sna táscairí feidhmíochta don scéim bearta comhshaoil agus cáilíochta i 

dteannta le spriocanna maidir leis an gcineál infheistíochta a bheidh déanta (féach 

thíos). 

Earnálacha táirgthe príomha 

Gach earnáil atá incháilithe 

Cineál infheistíochta (inláimhsithe/neamh-inláimhsithe) 

(a) Tithíocht agus láimhseáil saoráidí gaolmhara ainmhithe (lena n-áirítear 

saoráidí sainiúla sciodair/scaraidh); 

(b) Saoráidí láimhseála agus meá caorach, lena n-áirítear aonaid shoghluaiste, 

saintrealamh agus fálú tiomanta inmheánach agus seachtrach; 

(c) Infheistíochtaí maidir le héagsúlú fiontar feirme lena n-áirítear saoráidí 

láimhseála, láithreacha aclaíochta agus fálú do phórú capall/phórú fianna agus 

táirgeadh; 

(d) Infheistíochtaí maidir le feabhas a chur ar shláinteachas déiríochta; 

(e) Infheistíochtaí a chuireann feabhas ar chaighdeán leasa ainmhithe lena náirítear 

athrú tithíochta cránach chun freastal ar chaighdeáin leasa ainmhithe 

AE (féach thíos), mataí rubair a chur isteach ar shlataí/leapacha cillíní etc. 

(f) Trealamh stórála uisce a chur isteach ar fheirmeacha le huiscí báistí a 

athchúrsáil; 

(g) Suiteáil a dhéanamh ar threalamh atá leagtha amach chun feabhas a chur ar 

shábháilteacht ceirde; 

(h) Stóráil gránach ar-fheirm agus trealamh foghabhálach; 

(i) Teicneolaíocht nua agus forbartha do phróiseáil aolaigh. 

Ainmniúchán na gcaighdeán nua Comhphobail atá tugtha isteach (agus na 

gcaighdeán atá ann i gcás feirmeoirí óga a fhaigheann tacaíocht tosú suas) a 

bhféadfaí deontas a thabhairt dóibh, an chúis mhaith a bhaineann leis na 

fadhbanna sonracha a bhaineann le comhlíonadh na gcaighdeán sin agus achar 

agus cúis mhaith le tréimhse cairde in aghaidh an chaighdeáin lena mbaineann. 

Treoracha 2001/88/CE agus 2001/93/CE ón gCoimisiún ag leasú Threoir 91/630/CE 

ag leagan síos íoschaighdeáin do chosaint muc (éileamh ar fheirmeoirí caighdeáin a 

fheidhmiú faoin 1 Eanáir 2013). Tháinig na ceanglais sin sa dlí i gcás gach saoráide 

nuathógtha nó a tugadh chun úsáide i ndiaidh an 1 Eanáir 2003 agus bainfidh siad le 

saoráidí nua tar éis 2013. 

Cinéal cúnaimh 

Deontas bunaithe ar chéatadán de chaiteachas incháilithe ag feirmeoir faoi réir shíleáil 

uasinfheistíochta agus faoi réir fheidhmiú costais chaighdeánacha na Roinne nuair is 

cuí. Déanfar athbhreithniú ar na costais sin ar bhonn bliantúil. 

- 84 -

Déine cúnaimh 

(a) Feabhsúchán feirme 

(i) Daichead faoin gcéad ráta deontais caighdeánach le barrdheontas d’fheirmeoirí 

óga de 10 faoin gcéad faoi réir uasmhéid fhoriomlán síleáil infheistíochta 

incháilithe de €120,000 in aghaidh an ghabháltais, le síleáil infheistíochta ar 

leithligh de €120,000 in aghaidh an ghabháltais d’infheistíochtaí maidir le 

sláinteachas déiríochta. Bunóidh an scéim liostaí d’itímí incháilithe chun na 

críche seo. Beidh gach gabháltas i dteideal cúnamh deontais go huasmhéid gach 

síleáil infheistíochta ar leithligh le linn oibriú na scéime. 

(ii) Ráta deontais fiche nó 40 faoin gcéad do threalamh soghluaiste ag brath ar 

chineál an trealaimh. 

(b) Saoráidí próiseála aolaigh 

Ráta deontais daichead faoin gcéad do shuiteáil saoráidí próiseála aolaigh faoi réir 

uasmhéid de shíleáil infheistíochta incháilithe de €1millíun in aghaidh an ghabháltais 

le súil inter alia feabhas a chur ar cháilíocht aeir in Éirinn. 

Beidh trí phríomhaidhm leis an scéim, eadhon 

• Feabhas a chur ar cháilíocht an aeir in Éirnn, 

• Cuidiú le laghdú a dhéanamh ar astuithe gáis ceaptha teasa agus 

• Spreagadh a thabhairt do thabhairt isteach teicneolaíochta nua agus 

forbartha do phróiseáil aolaigh. 

Ní bheidh iarratais nach gcomhlíonfaidh na trí chritéar thuas incháilithe do mhaoiniú. 

Le comhlíonadh leis an gcur chuige a chinntiú beidh gach iarratas faoi réir 

mheasúnaithe comhlíonta dian maidir leis na haidhmeanna thuas. Ní chomhlíonfadh 

iarratais nach mbeadh ach díuscairt nitrigin iomarcach i gceist leo na critéir 

mheasúnaithe agus ní bheidís mar sin incháilithe do chúnamh deontais. 

(c) Leas muc 

Ráta deontais daichead faoin gcéad faoi réir uas-síleáil infheistíochta incháilithe de 

€300,000 in aghaidh an ghabháltais d’fheabhsúcháín maidir le cosaint muc (tithíocht 

cránach). 

D’fhéadfadh roinnt ítimí seasta a bheith faoi réir uas-síleálacha infheistíochta 

incháilithe freisin. 

Maoiniú 

− Costas iomlán: €163m 

− Caiteachas poiblí: €85m 

Socruithe idirlinne (lena n-áirítear tacaíocht mheasta) 

Is scéim nua í seo. 

Comhleanúnachas le Piléar 1 

Ní cháilíonn agus ní cháileoidh oibríochtaí faoin mbeart seo do thacaíocht in Éirinn 

faoi na scéimeanna atá liostaithe in Iarscríbhinn 1 de Rialachán Uimh. 1974/2006 

(CE). 

- 85 -

Spriocanna cainníochtaithe do tháscairí AE 

Cineál Táscaire Táscaire 

Líon gabháltas talmhaíochta a fuair 

Sprioc 

Aschur 

cúnamh 10,000 

Méid iomlán infheistíochta €205 milliún 

Toradh 

Líon na ngabháltas ag tabhairt isteach 

táirgí nó teicníochtaí nua 8,000 

Glanluach breise arna shloinneadh i 

PPS €5 milliún sa bhliain 

Tionchar Athrú i luach comhlán breise in 

aghaidh aonaid oibre bliantúil 

€1,500 sa bhliain 

Clár breise táscairí sonracha agus spriocanna cainníochtaithe 

(1) Líon tairbhithe; 10,000 

(2) Meándeontas íoctha; €8,500 

(3) Leibhéal infheistíochta déanta; €205 milliún 

(4) Tithíocht beostoic a fuair cúnamh deontais; 5,500 méadar cearnach 

(5) Acmhainn stórail fodair a fuair cúnamh deontais; 25,000 tonna 

(6) Líon gabháltas ag feabhsú stóráil/scaradh ar thalamh aolach feirme a fuair 

cúnamh; 100 

(7) Acmhainn stórála do dhramhaíl ainmhithe a fuair cúnamh deontais; 12,500 

méadar ciúbach 

(8) Líon gabháltas a chomhlíon caighdeáin leasa nua ainmhithe; 50 

(9) Líon gabháltas a laghdaigh nochtadh do shubstaintí díobhálacha, bolaidh, 

dusta, coinníollacha diana aimsire istigh/amuigh, crochadh ualaí troma, 

uaireanta oibre neamhréireacha nó feabhas a chur ar chaighdeáin 

sábháilteachta; 9,950 

(10) Líon iarratasóirí ag foirgniú/uasghrádú déiríochtaí nó áitribh bhleáin; 200 

(11) Treocht bhliantúil i dtruailliú uiscechúrsaí; ní bhaineann 

(12) Treocht bhliantúil i gcáilíocht bainne amh (TBC agus SCC). Ní bhaineann 

- 86 -

5. 2 Ais 2: An Comhshaol agus an tuath a fheabhsú 

Achoimre ar ghníomhartha 

Faoin Ais seo, ceaptar Bearta chun acmhainní nádúrtha agus tírdhreacha i limistéir 

thuaithe a chosaint agus cur leo. Agus sin á dhéanamh, cuirfidh siad le réimsí 

tosaíochta an AE maidir le: 

• Bithéagsúlacht agus córais feirmeoireachta agus foraoiseacha ardluacha 

agus tírdhreacha talmhaíochta traidisiúnta a chaomhnú agus a fhorbairt 

• Uisce 

• Athrú aeráide 

Cuirfidh na Bearta le cur i bhfeidhm líonra Natura 2000, le geallantas Gotebörg 

maidir le meath bithéagsúlachta a chúlú faoi 2010, leis na cuspóirí leagtha síos sa 

Treoir 2000/60/EC a bhunaíonn creat do ghníomh Pobail sa réimse polasaí uisce agus 

le spriocanna Phrótacal Kyoto maidir le maolú athrú aeráide. 

Tá na Bearta a roghnaíodh leagtha amach chun cuspóir Ais 2 a chomhlíonadh trí: 

• A chinntiú go n-úsáidfear talamh talmhaíochta go leanúnach, agus mar sin 

ag cur le sochaí tuaithe inmharthana a chothabháil 

• Cleachtais feirmeoireachta nach ndéanann dochar don chomhshaol a chur 

chun cinn 

• An tírdhreach feirme a chaomhnú 

Tugann an tábla seo a leanas achoimre ar an staid bunlíne agus ar na spriocanna 

maidir le hAis 2. 

Táscaire 

Bithéagsúlacht: daonra éan 

feirme 

Bithéagsúlacht: limistéir 

feirme ardluacha nádúrtha 

Cáilíocht uisce: 

iarmhéideanna cothaithigh 

comhlána 

Athrú aeráide: Táirgeadh 

fuinnimh inathnuaite ó 

thalmhaíocht agus ó 

fhoraoiseachas 

Coilltiú: Limistéar a 

chinneadh faoi fhoraoiseachas 

Ithir: Limistéir i mbaol 

creimeadh ar an ithir 

Ithir: Feirmeoireacht 

Orgánach 

Athrú aeráide: astaíochtaí 

GHG ó thalmhaíocht 

Tomhas 

- 87 - 

Bunlíne Sprioc 

Treocht innéacs an daonra 

éan feirme 

95.9 

Innéacs 2000=100 

100 

UAA maidir le limistéir 1.1m heicteár 1.1m 

feirme ardluacha nádúrtha 

heicteár 

Barrachas nítrigine in kg/ha 83kg/ha 75kg/ha 

Táirgeadh fuinnimh 

inathnuaite ó bhithmheas 

145 kToe 370kToe 

Heicteáir crann curtha 10.29 faoin gcéad de limistéar 

talún 

11.29 faoin 

gcéad de 

limistéar 

talún 

Tonna/ha/bliain 0.16 *0.16 

UAA faoi fheirmeoireacht 

orgánach (míle ha) 

Astaíochtaí meatáin agus 

ocsaíd nítriúil ó 

thalmhaíocht arna dtomhas 

i 1000t d’iontamhail CO2 

37.5 220 

Meatán: 11,398 

Ocsaíd Nítriúil: 7,584 

9,791 

6,625

Bearta Ais 2 

Íocaíochtaí le Feirmeoirí i Limistéir atá faoi Mhíbhuntáiste seachas Limistéir 

Shléibhe (Scéim Liúntas Cúitimh Limistéir Mhídheisiúla) 


Airteagal36(a)(ii) de Rialachán (CE) Uimh. 1698/2005 

Cód an Bhirt : 212 


Le tréigean talún a sheachaint déanann liúntais chúitimh iarracht cúiteamh a thabhairt 

dóibh sin a bhíonn ag feirmeoireacht in áiteanna atá faoi mhíbhuntáiste ó thaobh na 

talmhaíochta de. Spreagann an Scéim Liúntais Chúitimh úsáid inbhuanaithe talamh 

talmhaíochta i limistéir mhídheisiúla agus tugann aird ar riachtanais cosanta 

comhshaoil. Cinntíonn an scéim go n-úsáidfear talamh talmhaíochta agus ar an 

mbealach sin cuidítear leis an tuath a chothabháil. 

Cuspóir an Bhirt 

Bíonn cruacháis mhóra roimh fheirmeoirí i limistéir mhídheisiúla ag teacht ó 

fhachtóirí mar iargúlachta, toipeografaíocht dheacair agus drochithir. De ghnáth 

baineann táirgiúlacht níos lú leo agus costais táirgiúlachta níos airde in aghaidh an 

aonaid i gcomparáid le feirmeoirí in áiteanna eile. Gan tacaíocht airgeadais 

d’fhéadfadh na torthaí níos ísle sin ó fheirmeoireacht bagairt mhór a dhéanamh 

d’inmharthanacht na bpobal feirmeoireachta sin amach anseo. 

Cuideoidh tacaíocht faoin scéim mar sin: 

• Lena chinntiú go n-úsáidfear an talamh agus ar an mbealach sin cuidiú le 

pobal tuaithe inmharthana a chinnitú 

• Leis an tuath a choinneáil 

• Le córais fheirmeoireachta inbhuanaithe a choinneáil agus a chur chun 

cinn a thugann aird go háirithe ar riachtanais cosanta comhshaoil. 

Cineál Tacaíochta 

Tabharfaidh an scéim tacaíocht d’fheirmeoirí i limistéir mhídheisiúla mar chúiteamh 

as costais bhreise agus ioncam a bheidh caillte de bharr táirgeadh talmhaíochta a 

chothabháil i limistéir den sórt sin. 

Oibreoidh an scéim ar bhonn bliantúil agus le cáiliú don chúiteamh ní mór 

d’fheirmeoirí: 

• A gheallúint go gcloífidh siad le riachtanais chosanta comhshaoil ag teacht 

lena n-oibleagáidí reachtúla 

• A gheallúint go ndéanfaidh siad feirmeoireacht sa LFA go ceann cúig 

bliana ó chéad íocaíocht an liúntais chúitimh 

• A gheallúint go gcloífidh siad le riachtanais Rialacháin Uimh. 1782/2003 

(CE) ón gComhairle maidir le traschomhlíonadh a chlúdaíonn 18 

Riachtanais Reachtúla bainistithe maidir leis an gComhshaol: Sláinte 

Phoiblí, Ainmhithe agus Plandaí Fógra ar Ghalair agus Leas Ainmhithe; 

• A gheallúint go ndéanfaidh siad feirmeoireacht ar 3 heicteár nó níos mó de 

thalamh LFA; 

- 88 -

• A gheallúint go gcoinneoidh siad ar a laghad leibhéal stoic de 0.15 aonad 

beostoic is comhionann le heicteár foráiste ar feadh ar a laghad trí mhí 

leanúnacha den bhliain. 

Leibhéal Tacaíochta 

Leanfar sa difear sa tacaíocht leis na leibhéil éagsúla míbhuntáistí buana a bhaineann 

le LFAnna a léiriú. Foroinntear tailte LFAnna i dtrí chatagóir talaimh mar seo a 

leanas: 

• Faoi mhíbhuntáiste ollmhór (ísealtalamh) 

• Faoi mhíbhuntáiste measartha (ísealtalamh) 

• Talamh ar chineál sléibhe 

Tríd is tríd beidh leibhéal íocaíochta bunaithe ar limistéar foráiste incháilithe a bheidh 

dearbhaithe ag an Roinn Talmhaícohta agus Bia faoin gCóras Rialaithe agus 

Riaracháin (IACS). Seo a leanas na rátaí íocaíochta: 

Faoi mhíbhuntáiste ollmhór (isealtalamh) 

• €95.99 an heicteáir suas go 45 heicteár 

• 

Faoi mhíbhuntáiste measartha (isealtalmh) 

€82.27 an heicteáir suas go 45 heicteár 

Talamh ar chineál sléibhe é 

€109.71 in aghaidh an heicteár ar an gcéad 10 heicteár nó cuid de agus €95.99 an 

heicteár ar an gcuid eile de na heicteáir faoi réir síleáil fhoriomlán íocaíochta de 45 

heicteár. 

Spriocghrúpa 

Beidh ar iarratasóirí ar liúntais chúitimh : 

• A bheith ina n-úinéir tréada cláraithe i.e duine a bhfuil uimhir tréid arna 

heisiúint ag an Roinn Talmhaíochta agus Bia aige nó aici 

• Áitriú agus feirmeoireacht á dhéanamh ar a laghad trí heictéar de thalamh 

foráiste in áit atá faoi mhíbhuntáiste 

• Geallúint a thabhairt go bhfanfaidh sé nó sí ag feirmeoireacht go ceann 

cúig bliana ó chéad íocaíocht liúntais cúitimh. 

• Comhlíonadh a dhéanamh ar choinníollacha comhshaoil agus talmhaíocht 

maithe. 

Déanfar íocaíochtaí maidir le talamh faoi bharraí fuinnimh faoi réir na gcoinníollacha 

seo a leanas: 

• Gurb é an t-uasmhéid talaimh incháilithe faoi bharraí fuinnimh ná 10 

heicteár 

• Beidh gá leis an íosmhéid de 3 heicteár foráiste 

• Beidh ar an iarratasóir comhlíonadh a dhéanamh ar íosdlús stoic de 0.15 

aonad beostoic in aghaidh heicteáir foráiste dearbhaithe. 

I gcás iarratas a chlúdaíonn talamh faoi bharraí fuinnimh beidh na rátaí coigeartaithe 

seo a leanas a bhfeidhm: 

- 89 -

• €37.27 an heicteár d’ísealthalamh atá faoi mhíbhuntáiste measartha (lena 

n-áirítear ceantair chósta a bhfuil míbhuntáistí sainiúla ag baint leo) 

• €50.99 an heicteár d’ísealthalamh atá faoi mhíbhuntáiste ollmhór 

• €64.71 an heicteár d’inniltí de chineál sléibhe (an chéad 10 heicteár nó 

cuid de) agus 

• €50.99 an heicteáir don chuid eile. 

Sprioc-Limistéar 

• Bainfidh an scéim seo le Limistéir Mhídheisiúla in Éirinn mar a liostaíodh ar 

dtús i dTreoir 75/272/ECE ón gComhairle le hathbhreithnithe ina dhiaidh 

sin atá in Iarscríbhinní a ghabhann le Treoir 85/350/CE, Treoir 91/466/CE 

agus Treoir /96/52/CE arna leasú go deireanach le Cinneadh C (1999) 709 

de 23 Márta 1999 ón gCoimisiún. Beidh feidhm leis an ainmniúchán sin 

go 2010 ar a laghad. 

Maoiniú 

− Costas Iomlán : €1,799m 

− Caiteachas Poiblí: €1,799m 

Socruithe Idirlinne 

Le cáiliú d’aon chómhaoiniú faoi EAFRD caithfidh gach íocaíocht a bhain le Scéim 

2006 nó blianta roimhe sin a dhéanfar tar éis 31 Nollaig 2008 comhlíonadh a 

dhéanamh ar théarmaí agus coinníollacha na scéime seo lena n-áirítear cloí le 

ceanglais Rialachán ón gComhairle (CE) Uimh. 1782/2003 ar thraschomhlíonadh. 


Táscaire Sprioc ag 2010 

Ionchur Méid caiteachais phoiblí 

réadaithe: 

• Iomlán 

• EAFRD 

Aschur Líon gabháltas a fuair 

tacaíocht i limistéir atá faoi 

mhíbhuntáistí 

• Faoi mhíbhuntáiste 

ollmhór 


measartha 

Talamh talmhaíochta a fuair 

tacaíocht: 


ollmhór 


measartha 

- 90 - 

771m 

210m 

• 

• 

• 

• 80,000 

• 

• 20,000 

4.075 milliún Heicteár 

1.080 milliún Heicteár 

Líon na bhfeirmeoirí LFA i 

REPS 

50,000 

Torthaí Limistéar faoi bhainistiú Laghdú ar an ráta

maith talún a chuidigh le : 

• Feabhsú ar 

bhithéagsúlacht 

• Feabhsú ar cháilíocht 

uisce 

• Athrú aeráide 

• Feabhsú ar cháilíocht na 

hithreach 

• Seachaint imeallú agus 

tréigean talún 

Tionchar Meath bithéagsúlachta a chur 

ar cúl 

Cothabháil fheirmeoireacht 

ardleibhéal luacha nádúir 

agus áiteanna foraoiseachta. 

- 91 - 

laghdaithe sa líon 

feirmeoirí sna limistéir 

ainmnithe. Feabhsú 

leanúnach san fhás agus sa 

choimín. Feabhas ar ithear, 

ar cháilíocht uisce agus 

bainistiú talún tríd an 

riachtanas comhlíonadh a 

dhéanamh ar 

thraschomhlíonadh agus 

coinníollacha maithe 

talmhaíochta agus 

comhshaoil. 

Taobh tíre tuaithe le 

ardleibhéal luach 

taitneamhachtaí a choinneáil 

amach anseo. 

Feirmeoirí in ann fanacht san 

fheirmeoireacht agus 

bithéagsúlacht a chaomhnú.

Íocaíochtaí Natura 2000 agus íocaíochtaí a bhfuil baint acu le Treoir 

2000/60/CE 


Airteagail 36 (a)(iii) agus 38 de Rialachán ón gComhairle (CE) Uimh. 1698/2005 

Pointe 5.3.2.1.5 d’Iarscríbhinn II de Rialachán 1974/2006. 


Réasúnaíocht maidir le hIdirghabháil: 

Is iad Treoir 79/409/CEE ón gComhairle an 2 Aibreán 1979 agus Treoir 92/43/CEE 

ón gComhairle an 21 Bealtaine 1992 an bhonn dlíthiúil do roghnú agus ainmniú 

suímh Natura 2000. Forálann siad sin do bhunú ghréasán cheantair chosanta ar fud an 

Chomhphobail Eorpaigh. Roghnaíonn agus ainmníonn Seirbhís na bPáirceanna 

Náisiúnta agus Fiadhúlra (NPWS) na Roinne Comhshaoil, Oidhreachta agus Rialtais 

Áitiúil na suímh sin in Éirinn. Aistríodh na Treoracha sin isteach go dlí na hÉireann 

trí Rialacháin na gComhphobal Eorpach (Gnáthóga Nádúrtha) 1997. Is é an tAcht um 

Fhiadhúlra 1997 (arna leasú i 2001) an príomhreacht a rialaíonn cosaint an fhiadhúlra 

in Éirinn agus a chuireann Treoracha na nÉan agus na nGnáthóg san áireamh. 

Mar chuid den phróiseas ainmniúcháin, rinneadh sraith gníomhartha infhógartha a 

fhorbairt lena n-áirítear liosta gníomhaíochtaí a d’fhéadfadh ionracas an tsuímh a 

athrú, damáiste a dhéanamh dó, a scrios nó cur isteach air. Cuireadh úinéirí talaimh ar 

an eolas maidir leis na gníomhartha infhógartha sin, agus ní mór dóibh na srianta atá 

orthu a chomhlíonadh mar chuid de thraschomhlíonadh faoi SMR1 agus SMR5. 

Forbraíonn NPWS Pleananna Caomhnaithe do na suímh Natura sin, a imlíníonn 

saincheisteanna caomhnaithe agus cuspóirí maidir le bainistiú an tsuímh. Ní 

fhorordaíonn na Pleananna Caomhnaithe gníomhaíochtaí feirmeoireachta leis na 

cuspóirí feirmeoireachta a bhaint amach, ach baintear úsáid astu mar threoir nuair a 

bhíonn pleananna feirme a ullmhú faoi bhearta Natura agus faoi bhearta comhshaoil 

talmhaíochta. 

Tá tacaíocht d’fheirmeoirí riachtanach d’fhonn díriú ar mhíbhuntáistí sainiúla sna 

ceantair a bhaineann le feidhmiú Treorach 79/409/CEE ón gComhairle an 2 Aibreán 

1979 ar chaomhnú éan fiáin agus le feidhmiú Treoir 92/43/CEE ón gComhairle an 21 

Bealtaine 1992 ar chaomhnú gnáthóg nadúrtha agus ar chaomhnú ainmhithe agus 

fásra fiáine 23 sa dóigh is gur féidir cur le bainistiú éifeachtach shuímh Natura 2000 

Cuspóirí an bhirt: 

Chun cur le bainistiú dearfach comhshaoil shuímh Natura 2000 a bhfuil 

feirmeoireacht déanta orthu agus leis na habhantracha i bhfeidhmiú na Treorach 

maidir leis na hÉin, na Treorach maidir leis na Gnáthóga agus na Treorach maidir leis 

an gCreat-uisce. 

Na Tairbhithe 

Feirmeoirí a dhéanann feirmeoireacht ghníomhach ar shuímh Natura 2000 ainmnithe. 

23 

OJ L 206, 22.7.1992, lth 7. Treoir arna leasú le deireanaí ag Rialachán (CE) Uimh 1882/2003 ó Pharlaimint na hEorpa agus ón 

gComhairle (OJ L 284, 31.10.2003, lth 1) 

- 92 -


Chun cúiteamh ar na srianta éigéantacha a bhaineann leis an ainmniú a thabhairt 

d’fheirmeoirí a bhfuil talamh talmhaíochta inúsáidte acu i suímh Natura 2000 

ainmnithe. Chun plean bainistithe a chur i bhfeidhm a imlíneoidh gníomhaíochtaí 

feirmeoireachta a bheidh comhoiriúnach le cosaint an tsuímh. 

Rangaítear Natura de réir dhá chineál talaimh in Éirinn agus beidh sé á sheachadadh 

faoi dhá théama: 

(1) Talamh faoi úinéireacht phríobháideach a bhfuil ainmniú SAC agus/nó SPA 

aige 

(2) Tailte a ndéantar feirmeoireacht orthu i gCoimín (Talamh Coimíneachta) a 

bhfuil ainmniú SAC agus/nó SPA acu. 

Beidh íosdhlús stocála de 0.15 aonad beostoic an heicteáir ag teastáil mar choinníoll 

incháilitheachta. Is féidir an ceanglas íosdhlús stocála sin a ligean thar ceal in 

imthosca eisceachtúla nuair a bheidh sin riachtanach ar fhoras inbhuanaitheachta 

comhshaoil. 

1. Talamh faoi úinéireacht phríobháideach a bhfuil ainmniú Natura aige 

Cuspóir 

Cur chuige cuimsitheach a chur ar fáil maidir le suímh ainmnithe Natura 2000 atá faoi 

úinéireacht phríobháideach. 


Tá an íocaíocht seo inchosanta ag na ceanglais éigeantacha a chuirtear ar an 

bhfeirmeoir mar thoradh ar an ainmniú Natura, i.e na srianta ar ghníomhartha 

infhógartha a chomhlíonadh mar a sainíodh thuas. Le bheith i dteideal na híocaíochta 

sin, ní mór d’fheirmeoirí ceangaltais dheonacha bhreise a ghlacadh faoin mbeart 

comhshaoil talmhaíochta, REPS, a fhoráiltear dó faoi Airteagal 39. Tá na srianta ar 

ghníomhartha infhógartha mar thoradh ar ainmniú Natura ar leithligh agus sainiúil ó 

cheangaltais dheonacha chomhshaoil talmhaíochta, agus ní cháileoidh aon bheart don 

dá íocaíocht. 

An bhunlíne ábhartha 

Éilíonn GAEC/traschomhlíonadh ar fheirmeoir gníomhartha infhógartha éigeantacha 

do shuímh Natura 2000 atá ainmnithe faoi Threoracha 79/409/CEE agus 92/43/CEE a 

chomhlíonadh. Cé go gcuireann na gníomhartha infhógartha sin srian ar athruithe 

maidir le húsáid talaimh ar an suíomh, ní chuireann siad síos ar na cleachtais 

bhainistithe a bheidh riachtanach chun an suíomh a chaomhnú. Ní éilíonn GAEC gur 

gá comhshaolaí a fhostú chun bainistiú a dhéanamh ar na suímh sin. 

Gníomhartha lárnacha 

• Ní mór go gcomhlíonfaidh rannpháirtithe sa Bheart seo ceanglais 

éigeantacha shuímh Natura 2000, lena n-áireofar gníomhartha infhógartha 

(Sonraí leagtha amach in Aguisín 2) a cuireadh in iúl don fheirmeoir le 

linn an phróisis ainmniúcháin. 

• Chomh maith leis sin, chun freastal ar na ceanglais faoin mBeart seo, ní 

mór d’fheirmeoirí comhshaolaí a fhostú le comhairle a chur ar fáil ar 

- 93 -

chleachtais fheirmeoireachta cuí a bheidh comhoiriúnach le caomhnú an 

tsuímh. Beidh comhlíonadh srianta ar na gníomhartha infhógartha sin sa 

bhreis ar cheanglais an bhirt comhshaoil talmhaíochta faoi airteagal 39 (a) 

(iv). 

(Ní dhéantar na suímh Natura ainmnithe sin a fheirmeoireacht ina n-aonar ach is cuid 

den ghabháltas feirme agus de chleachtais bainistithe na feirme iomláine iad. 

Teastaíonn plean feirme lánpháirteach ina gcuimseofar ceanglais Natura 2000 agus 

ceanglais Comhshaoil talmhaíochta ó Éirinn). 

Chun cur chuige aonfhoirmeach maidir le mír Natura de phleananna na feirme a 

thugann éifeacht do na srianta ar ghníomhartha infhógartha a sheachadadh, forbraíodh 

coinníollacha feirmeoireachta do na cinéalacha gnáthóg seo a leanas agus ní mór go 

gcomhlíonfar iad: 

• Coinníollacha do chaomhnú na Boirne 

• Bratphortaigh, fraochmhánna, agus ardfhéarach 

• Dumhcha agus limistéir mhachaire 

• Calaí na Sionainne, Talamh Féarach Fliuch agus Gnáthóg Traonaigh. 

Maidir le cinéalacha eile gnáthóg i gceantair ainmnithe nár forbraíodh coinníollacha 

feirmeoireachta sonracha lena n-aghaidh go fóill, ní mór don phleanálaí teagmháil a 

dhéanamh le Seirbhís Páirceanna Náisiúnta agus Fiadhúlra na Roinne Comhshaoil, 

Oidhreachta agus Rialtais Áitiúil le treoracha a fháil ar aon choinníollacha a 

bhaineann leis an suíomh, agus ní mór aon choinníollacha mar sin a chur san áireamh 

i mír Natura an phlean feirme. 

Mura bhfuil coinníollacha sonracha leagtha síos ag an NPWS do chineálacha gnáthóg 

sonrach, ní mór don phleanálaí coinníollacha comhshaoil cuí a leagan síos sa phlean 

feirme aonair, i gcomhar leis an gcomhshaolaí. 

Suim 

€77 an heictéar suas go 40 heictéar; €29 an heictéar ar an gcéad 40 heictéar eile; €22 

an heictéar ar an gcéad 40 heictéar ina dhiaidh sin agus €5 an heictéar ar gach heictéar 

os cionn 120 heictéar. 

Tá an struchtúr íocaíochta don Bheart seo, agus do Bhearta Fheirmeoireachta 

Orgánach agus Comhshaoil talmhaíochta céimlaghdaithe. Tá sin mar thréith 

inghlactha de na cláir a bhí in Éirinn roimhe seo agus tá sé deartha chun an úsáid is 

fearr a bhaint as maoiniú atá teoranta ach suntasach, agus chun an méid is mó agus is 

féidir den daonra feirmeoireachta a mhealladh chuig cleachtais fheirmeoireachta nach 

ndéanfaidh dochar don chomhshaol. Léiríonn an struchtúr íocaíochta go mbeidh an 

costas agus an iarracht imeallach a bheidh ag teastáil le ceanglais na scéime a 

chomhlíonadh íslithe de réir méid na feirme (eacnamaíochtaí scála) mar a bheidh na 

leasanna comhshaoil an heictéar (torthaí laghduithe i dtéarmaí iarracht comhshaoil). 

Breithneoidh meastóireacht meántéarma an chláir, inter alia, tionchar an struchtúir 

íocaíochta seo ar éileamh na mBeart seo i measc feirmeoirí a bhfuil gabháltais níos 

mó acu. 

Ní mór go gcomhlíonfaidh rannpháirtithe an réimse iomlán Gníomhartha atá leagtha 

amach sa bheart comhshaoil talmhaíochta (Beart 214) ar na dáileachtaí talaimh 

- 94 -

chéanna. Dá réir sin beidh an íocaíocht Natura carnaithe le híocaíochtaí comhshaoil 


Iarghníomh 

Déanfar iniúchtaí ar an bhfeirm le comhlíonadh á seiceáil, agus gearrfar pionóis ar 

neamhchomhlíonadh. Beidh suímh Natura 2000 faoi réir monatóireachta agus seiceála 

breise de réir fhorálacha traschomhlíonta a bhaineann le Treoracha na nÉan agus na 

nGnáthóg. 

2. Tailte a ndéantar feirmeoireacht orthu i gCoimín (Talamh Coimíneachta) a 

bhfuil ainmniú Natura acu 

Cuspóir 

Cur chuige cuimsitheach a chur ar fáil maidir le caomhnú agus/athnuachan talaimh 

coimíneachta ainmnithe 


Tá an íocaíocht seo inchosanta ag ceanglais éigeantacha a chuirtear ar an bhfeirmeoir 

mar thoradh ar an ainmniú Natura, i.e comhlíonadh théarmaí na gCreat-Phlean(anna) 

Coimíneachta a bhaineann lena gabháltas/ghabháltas. Tar éis treoir a fháil ón 

gCoimisiún Eorpach i 1997 nuair a d’ainmnigh Éire laigí i mbainistiú talamh 

coimíneachta, lena n-áirítear ró-innilt chaorach don chuid is mó, ullmhaíodh creatphlean 

do gach coimín sa stát – thart ar 4,300 plean ar an iomlán. Rinne foirne a raibh 

oiliúint shainiúil orthu suirbhé ar thart ar 450,000 heictéar de thalamh coimíneachta le 

cuma an talaimh a ainmniú agus leis na gníomhartha riachtanacha a fhorordú 

d’inbhuanaitheacht comhshaoil. Áireofar iad seo a leanas i ngach gCreat-Phlean: - 

• Cur síos ginearálta an tsuímh agus an úsáid reatha a bhaintear as an talamh 

a imlíniú 

• Na cineálacha gnáthóg ar an suíomh agus an riocht ina bhfuil siad faoi 

láthair a mhapáil 

• Laghduithe riachtanacha in uimhreacha caorach 

• Cuspóir foriomlán maidir le caomhnú. 

Tá comhlíonadh iomlán théarmaí an Chreat-Phlean éigeantach ar choimíneacht 

Natura. Faoin mBeart Natura, ní mór don fheirmeoir pleanálaí agus comhshaolaí faofa 

araon a fháil leis an bplean feirme do choimíneacht Natura 2000 a ullmhú. Leagann 

an creat-phlean riocht comhshaoil na coimíneachta agus an gníomhaíocht talmhaíocht 

chuí amach le hinbhuanaitheacht comhshaoil a chinntiú, lena n-áirítear, laghdú sa 

bhrú innilte a bheidh le baint amach trí uimhreacha caorach a laghdú, nuair a bheidh 

sin ag teastáil. 

Beidh thart ar 60 faoin gcéad den talamh coimíneachta atá ainmnithe faoi Natura 2000 

faoi réir shrianta éigéantacha Natura 2000 ar ghníomhartha infhógartha. 

Chun cosaint a thabhairt i gcoinne éilimh ar íocaíochtaí a d’fhéadfaí a fháil maidir le 

scaireanna coimíneachta díomhaoin, beidh incháilitheacht íocaíocht teoranta de 

ghnáth go scaireanna coimíneachta a fógraíodh ar IACS sa chúig bhliana roimh dháta 

an iarratais REPS (beidh eisceachtaí i gceist i gcás oidhreachta, feirmeoirí óga a 

bhunú suas agus aistrithe faoin Scéim Luathscoir). 

- 95 -

Bunlíne ábhartha 

Ní mór d’fheirmeoirí cloí leis na srianta ar ghníomhartha infhógartha do choinneáil 

gnáthóg Natura 2000. Cuireann GAEC teorainn leis an líon stoc ar féidir le feirmeoir 

coinneáil ag teacht le heolas a leagadh amach sa Chreat-Plean Coimíneachta ábhartha. 

Ní bhíonn réisím bainistithe ag teastáil d’innilt ainmhithe, áfach, e.g. tréimhsí innilte 

agus teorainneacha ar líon na n-ainmhithe a bhíonn ag innilt ar shuíomh faoi leith. 

Gníomhartha Lárnacha 

Laistigh den gcreat-phlean foriomlán, leithdháiltear teidhlíocht innilte ar gach 

scairshealbhóir gníomhach, pro-rata i ndáil leis an scair a bhí á úsáid go gníomhach 

aige/aici ar an gcoimíneacht. 

• Ní féidir le scairshealbhóirí cearta scairshealbhóir eile a fheidhmiú. 

• Rachaidh gach scairshealbhóir coimíneachta gníomhaíoch i mbun srianta 

oibreacha agus innilte ar choimíneachtaí i gcomhréir leis an scair ar leis/léi 

féin sa choimíneacht. 

Ní mór go gcomhlíonfaidh feirmeoirí na srianta ar ghníomhartha infhógartha (féach 

aguisín 2) maidir le coinneáil gnáthóg Natura 2000, ar chostais incháilitheacha iad 

faoi Bheart 213. 

Chomh maith leis an gceanglas GAEC a chomhlíonadh i leith fheidhmiú an 

cheanglais stocála laghdaithe atá leagtha amach sa Chreat-Phlean Coimíneachta 

ábhartha, ní mór d’fheirmeoirí cleachtais fheirmeoireachta inbhuanaitheacha a chur i 

bhfeidhm, ullmhaithe ag pleanálaí agus comhshaolaí faofa, a chuirfidh le cothabháil 

na gnáthóige agus le tréigean talaimh a sheachaint. D’fhéadfadh sé go n-éileodh sin ar 

fheirmeoir tréad caorach a choinneáil nach mbeidh inmharthana go heacnamúil. 

Siocair nach ndéantar feirmeoireacht ar na suímh choimíneachta Natura ainmnithe sin 

ina n-aonar, ach gur chuid den ghabháltas feirme níos mó agus de chleachtais 

bainistithe don fheirm iomlán iad, éilíonn Éire go mbeidh plean feirm lánpháirteach 

ag rannpháirtithe ina gcuimseofar ceanglais Natura 2000 agus ceanglais chomhshaoil 

talmhaíochta ar limistéar neamh-ainmnithe na feirme. 

Chun cur chuige aonfhoirmeach maidir le mír Natura de phleananna na feirme a 

thugann éifeacht do na srianta ar ghníomhartha infhógartha a sheachadadh, forbraíodh 

coinníollacha feirmeoireachta do na cinéalacha gnáthóg seo a leanas ar 

choimíneachtaí agus ní mór go gcomhlíonfar iad: 

• Coinníollacha do chaomhnú na Boirne 

• Bratphortaigh, fraochmhánna, agus ardfhéarach 

• Dumhcha agus limistéir mhachaire. 

Suim 

€282 an heictéar suas go 40 heictéar, €29 an heictéar ar an gcéad 40 heictéar eile. €22 

an heictéar ar an gcéad 40 heictéar ina dhiaidh sin agus €5 an heictéar ar gach heictéar 

os cionn 120 heictéar. Saraíonn an íocaíocht sa chéad 40 heictéar an tsuim san 

Iarscríbhinn agus beidh sé inchosanta ar an mbonn nach féidir íocaíochtaí comhshaoil 

talmhaíochta a charnadh leis an íocaíocht Coimíneachta Natura 2000 ar an ndáileacht 

talaimh chéanna agus gur bunaíodh na coinníollacha feirmeoireacht ar ghá don 

fheirmeoir cloí leo roimh thús an tréimhse cláir seo trí mheasúnú a rinne daoine 

gairmiúla cáilithe talmhaíochta agus comhshaoil ar an talamh coimíneachta (na creat- 

- 96 -

phleananna coimíneachta). Beidh údar maith leis an íocaíocht chomh maith le cosaint 

a thabhairt in éadán tréigean talaimh sna ceantair imeallacha sin ina bhfuil 

coimíneachtaí. 

Iarghníomh 

Déanfar iniúchtaí ar an bhfeirm le comhlíonadh a sheiceáil, agus gearrfar pionóis ar 

neamhchomhlíonadh. Beidh na suímh Natura 2000 faoi réir monatóireachta agus 

seiceála breise de réir fhorálacha traschomhlíonta a bhaineann le Treoracha na nÉan 

agus na nGnáthóg. 

Cur síos ar an mhodheolaíocht agus ar na foshuímh gheilleagracha agus 

talmhaíochta a úsáideadh mar phointe tagartha le haghaidh na n-áireamh a 

fhíréanaíonn na costais bhreise agus an teacht isteach a ligeadh ar ceal mar 

thoradh ar mhíbhuntáistí sa cheantar áirithe a bhaineann le feidhmiú Treoracha 

79/409/CEE agus 92/43/CEE: 

Níor áirítear aon ghné costais idirbheartaíochta agus íocaíocht Natura 2000, atá 

leagtha amach in Aguisín 3, á ríomh. 

In imthosca inchosanta, nuair a léirítear chun sástacht an údaráis inniúil nach dtugann 

an íocaíocht Natura 2000 cúiteamh iomlán don fheirmeoir ar chaillteanais iarbhír agus 

ar chostas comhlíonta, is féidir íocaíocht bhreise a dhéanamh faoin Scéim Náisiúnta 

atá á feidhmiú ag Seirbhís Pháirceanna Náisiúnta agus Fiadhúlra na Roinne 

Comhshaoil, Oidhreachta agus Rialtais Áitiúil i bhfoirm cúnamh stáit. 

Fianaise dá dtagraítear in airteagal 45(2) de na rialacha cur chun feidhme a 

cheadaíonn don Choimisiún seasmhacht agus inchreideacht na n-áireamh a 

sheiceáil: 

D’fhíoraigh Teagasc na costálacha go neamhspleách. 

Maoiniú 

− Costas Iomlán: €465m 

− Caiteachas Poiblí: €465m 

Socruithe Idirlinne (lena n-áirítear suim measta) 

Níl aon socruithe idirlinne i gceist 

Spriocanna Cainníochtaithe do Chomh-tháscairí AE 

Cineál 

Táscaire Táscaire 

Méid gabháltas 

caomhnaithe i 

Sprioc 

Aschur 

gceantair Natura 

2000/ faoin 

gCreat-Treoir 

Uisce (WFD) 

• 10,000 

- 97 -

Toradh 

Tionchar 

Talamh 

talmhaíochta 

caomhnaithe faoi 

Natura 2000/faoin 

gCreat-Treoir 

Uisce (WFD) 

Ceantair faoi 

bhainistíocht 

talaimh ráthúil 

Malartú i meath 

bithéagsúlachta 

Cothabháil 

talaimh feirme ar 

ardluach nádúrtha 

Feabhas i 

gcaighdeán an 

uisce 

Cabhrú dul i 

ngleic le hathrú 

aeráide 

300,000ha 

300,000ha 

Feabhas a chur ar chreat-phleananna (FP) trí 

chatagóir damáiste amháin 

300,000ha 

Nasc indhíreach le sprioc d’fhonn creat-phleananna 

(FP) a fheabhsú trí chatagóir damáiste amháin 

Chun tionscnaimh trasrannán a chomhlánú 

Táscairí Natura Breise 

Líon rannpháirtithe a bhfuil talamh 

Coimíneachta/Natura acu 

DAF 17,200 20,000 

Líon rannpháirtithe REPS a bhfuil 

coimíneacht acu 

DAF 8,390 10,000 

Meán-achar Coimíneachta an 

rannpháirtithe REPS 

DAF 25ha 25ha 

Comhthéacs – Líon iomlán na 

CSO 11,800 11,800 

bhfeirmeacha a bhaineann úsáid as 

coimíneacht 

2000 

Líon na rannpháirtithe REPS a bhfuil 

talamh Natura iata acu 

DAF 11,100 12,500 

Líon na bhfeirmeoirí a bhaineann leas as DAF 47 1000 

caomhnú gnáthóige éan fiáin 

2006 

Líon na bhfeirmeacha de réir chontae atá páirteach i Natura 

Líon iomlán na bhfeirmeacha de réir chontae a bhfuil coimíneacht acu 

Meán-achar coimíneachta de réir feirme a rinne éileamh ar Natura 

Meán-achar coimíneachta ainmnithe go náisiúnta 

Líon na bhfeirmeacha ar ghá dóibh a líon stoc a laghdú faoi Natura 

Meán laghdú caorach de réir feirme faoi Natura 

Líon iomlán feirmeacha a bhfuil SAC príobháideach orthu a rinne 

éileamh ar Natura 

 

Meán-achar SAC príobháideach de réir feirme a rinne éileamh ar Natura 

Líon iomlán na bhfeirmeacha a bhfuil SPA príobháideach orthu a rinne 

éileamh ar Natura 

 

Meán-achar SPA príobháideach de réir feirme a rinne éileamh ar Natura 

- 98 -

Íocaíochtaí Comhshaoil Talmhaíochta 

(An Scéim um Chosaint na Timpeallachta Tuaithe (REPS), 

Feirmeoireacht Orgánach, Foirgnimh Oidhreachta Fheirme agus an Chuma atá 

ar Chlós na Feirme ó Shúil a Cothabháil ) 


Airteagail 36(a) (iv) agus 39 de Rialachán 1698/2005. 

Airteagal 27 agus pointe 5.3.2.1.4 d’Iarscríbhinn II de Rialachán 1974/2006. 


Beart Lánpháirtithe 

De réir Airteagail 70 (7) de Rialachán 1698/2005 agus Airteagail 42 de Rialachán 

1974/2006 beidh beart lánpháirteach sa bheart comhshaoil talmhaíochta. 

Rangaítear an beart forlíontach maidir le Foirgnimh Oidhreachta Feirme faoi chód birt 

323 Ais 3 [Airteagal 52(b)(iii) de Rial. (CE) uimh. 1698/2005 + Pointe 5.3.3.2.3 

d’Iarscríbhinn II de Rial. (CE) Uimh 1974/2006]. Luafar an caiteachas i ndáil leis an 

mbeart forlíontach seo le Ais 2 mar an ais cheannasach. 

Rangaítear Gníomh 8 den bheart comhshaoil talmhaíochta faoin gcód birt 323 d’Ais 

3. Cé go n-éileofar comhlíonadh na ngníomhartha sin faoin mbeart REPS, ní mholtar 

go ndéanfar íocaíochtaí. Laghdófar an leibhéal tacaíochta do ghníomhaíochtaí 

éigéantacha dá réir in Aguisín 3 den Chlár, ach is féidir leis an iarratasóir tabhairt faoi 

roghanna bithéagsúlachta breise. 

Tagann an beart bithéagsúlachta breise faoi Ghníomh 8 (Úlloird Traidisiúnta) faoi Ais 

2. 


Tá ról tábhachtach ag íocaíochtaí comhshaoil talmhaíochta maidir le tacaíocht a 

thabhairt d’fhorbairt inbhuanaithe i gceantair tuaithe agus le freagra a thabhairt ar 

éilimh bhreise na sochaí ar sheirbhísí chomhshaoil. Ba chóir go spreagfadh an beart 

sin feirmeoirí chun modhanna táirgeachta talmhaíochta a bheidh comhoiriúnach le 

caomhnú na timpeallachta, an tírdhreacha agus a thréithe a thabhairt isteach nó chun 

leanúint leo. 

Cuspóirí an Bhirt 

• Cur chun cinn 

- bealaí le talamh talmhaíochta a úsáid a bheidh comhoiriúnach le 

caomhnú agus le feabhsú na timpeallachta, na bithéagsúlachta, an 

tírdhreacha agus a thréithe, an athrú aeráide, na n-acmhainní nádúrtha, 

chaighdeán an uisce, na hithreach agus na héagsúlachta géinitigh 

- córais fheirmeoireachta nach ndéanfaidh dochar don chomhshaol 

- caomhnú timpeallachtaí saothraithe ardluacha nádúrtha atá i mbaol 

- cothabháil tréithe stairiúla ar thalamh talmhaíochta 

- úsáid phleanáil comhshaoil i gcleachtas feirmeoireachta 

• Cosaint a thabhairt in éadan tréigean talaimh 

• An t-inneach sóisialta a chaomhnú i bpobail tuaithe 

• Athrú go caighdeáin táirgeachta orgánacha a chur chun cinn 

- 99 -


Cuireann an scéim atá molta le chomh maith agus a d’éirigh le bearta le linn 

thréimhse cláir 2000-2006, agus breis béime a leagan ar chuspóirí forghníomhacha 

bithéagsúlachta agus comhshaoil. 

Beidh ar fheirmeoirí a ngníomhaíochtaí feirmeoireachta a chomhlíonadh de réir na 

gcoinníollacha feirmeoireachta a bhaineann le rangú talaimh ar feadh íosthréimhse de 

chúig bliana. 

Nuair a bhíonn tailte faoi Threoir ón gComhairle 79/409/CEE an 2 Aibreán 1979 ar 

chaomhnú éan fiáin, faoi Threoir ón gComhairle 92/43/CEE an 21 Bealtaine 1992 ar 

chaomhnú gnáthóg nádúrtha agus ainmhithe agus fásra fiáine agus ceantair 

talmhaíochta a áirítear i bpleananna bainistithe abhantrachta de bhun Treorach 

2000/60/CE ainmnithe mar chuid de ghabháltas, tabharfaidh ceangaltais chomhshaoil 

talmhaíochta aird ar na coinníollacha a leagadh síos le haghaidh tacaíochta sna 

ceantair a bhaineann leo, nuair is cuí. 

Beidh sé mar thosaíocht líon na bhfeirmeoirí á mhealladh chuig modhanna táirgeachta 

orgánacha. Beidh feirmeoirí a chomhlíonann Rialachán ón gComhairle 2029/91 arna 

leasú ar Fheirmeoireacht Orgánach i dteideal tacaíocht airgeadais a fháil trí fho-bheart 

orgánach astu féin. 

Beidh ar rannpháirtithe sa chlárscéim ghineáralta plean bainistithe cothaitheach 

feirme a ullmhú. In imthosca ina dtugtar maolú óna Rialacháin náisiúnta a chuireann 

an Treoir Níotráite 24 i bhfeidhm, beidh plean bainistithe cothaitheach REPS a 

ullmhaíodh de réir an mhaolaithe inghlactha le linn na tréimhse ina mbeidh an maolú i 

bhfeidhm. 

Beidh íosdhlús stocála de 0.15 aonad beostoic an heicteáir ag teastáil mar choinníoll 

incháilitheachta. Is féidir an ceanglas íosdhlús stocála sin a ligean thar ceal in 

imthosca eisceachtúla nuair a bheidh sin riachtanach ar fhoras inbhuanaitheachta 

comhshaoil. 

Nuair a bheidh leasú déanta ar na caighdeáin nó riachtanais éigeantacha cuí, a 

bunaíodh de bhun Airteagail 4 agus 5 de Rialachán (CE) Uimh 1782/2003 agus 

Iarscríbhinní III agus VI a ghabhann leis, chomh maith leis na bunriachtanais ar 

leasachán agus ar úsáid táirge cosanta planda agus na riachtanais ábhartha éigeantacha 

eile a bunaíodh de réir reachtaíocht náisiúnta 25 beidh an conradh comhshaoil 

talmhaíochta leasaithe le haon athruithe reachtúla a chur san áireamh. Mura nglacann 

an tairbhí le leasú mar sin, rachaidh an ceangaltas in éag agus ní bheidh aisíoc 

riachtanach. 

Nuair a dhéanfar iarratas ar REPS d’fheirmeacha a bhaineann tairbhe as maoluithe 

faoin treoir níotráití, beidh na hiarratais sin faoi réir scúdaithe shonraigh leis an tslí 

ina mbeidh gach feirm ábalta gach ceann de cheanglais na gníomhaíochta éigéantacha 

a chomhlíonadh a dhéanamh amach. Nuair a bheidh ceanglas riachtanach faoi 

théarmaí an mhaolaithe nó mura féidir é a chomhlíonadh mar gheall ar chleachtais 

24 

Treoir 91/676/CEE ón gComhairle an 12 Nollaig 1991 a bhaineann le cosaint uiscí ó thruailliú a dhéanann niotráití ó fhoinsí 

talmhaíochta 

25 

Féach Aguisín 4 ar liostáil na reachtaíochta náisiúnta 

- 100 -

hainistithe a bhaineann le talamh féarach nó le heaspa nó laghdú mór i dtréithe ar 

nós teorainneacha páirce inmheánacha, gnáthóga fiadhúlra nó suímh a mbaineann leas 

stairiúil agus/nó seandálaíochta leo, laghdófar an leibhéal tacaíochta do 

ghníomhaíochtaí éigéantacha dá réir ach beidh an t-iarratasóir ábalta tabhairt faoi 

roghanna bithéagsúlachta breise. 

Gníomharthaí sainiúla 

Clár Gineáralta do na iarratasóirí ina mbeidh 

• Liosta de ghealltanais éigeantacha maidir lena ngabháltais fheirme iomlán, 

faoi mar a léirítear thíos; 

• Bearta Forlíontacha (sonraithe thíos) a bhféadfadh tairbhithe íocaíocht 

bhreise a tharraingt orthu de réir charnadh fhorálacha an chláir chúnaimh; 

agus fo-bheart tiomnaithe Feirmeoireacht Orgánach as féin 

Riachtanais éigeantacha an chláir ghineáralta 

Beidh ar rannpháirtithe an Chláir Ghineáralta bearta lárnacha a chur i bhfeidhm 

maidir le hachar iomlán a ngabháltais ar feadh tréimhse chúig bliana maraon le ar a 

laghad dhá ghnóthas breise a roghnófar ó tháblaí roghanna atá liostaithe thíos. 

Tarraingníonn pleanálaithe cáilithe 26 gairmiúla faofa ag an Roinn Talmhaíochta agus 

Bia pleananna aonair feirme. 

CUR SÍOS AR GHNÍMH LÁRNACHA 

GNÍOMH 1 Plean bainistithe cothaitheach feirme a bheidh ullmhaithe d’achar 

iomlán na feirme a leanúint 

GNÍOMH 2 Plean bainistithe talaimh fhéaraigh agus ithreach cuí a ghlacadh 

d’achar iomlán na feirme 

GNÍOMH 3 Uiscechúrsaí, réimsí uisce agus toibreacha a chosaint agus a 

chothabháil 

GNÍOMH 4 Gnáthóga fiadhúlra a choimeád 

GNÍOMH 5 Teorainneacha Feirme agus Páirce a chothabháil 

GNÍOMH 6 Srian a chur ar úsáid leasachán agus lotnaidicídí i bhfálta sceach, 

lochanna, locháin, aibhneacha agus srutháin agus thart timpeall orthu 

GNÍOMH 7 Stráicí bufair bithéagsúlachta a bhunú timpeall ar na tréithe a 

mbaineann leas stairiúil agus seandálaíochta leo 

GNÍOMH 8 Cuma na feirme agus an chlóis feirme ó shúil a chothabháil agus a 

fheabhsú 

GNÍOMH 9 Barra curaíochta a tháirgeadh ag tabhairt aird ar phrionsabail 

chomhshaoil 

26 Beidh céim ollscoile oiriúnach in Eolaíocht Talmhaíochta ag teastáil, agus ní mór do phleanálaithe pleananna trialacha ar 

chaighdeán inghlactha a chur faoi bhráid sula gceadaítear iad. 

- 101 -

GNÍOMH 10 Oiliúint a ghlacadh faoi Ais 1 mar a fhoráiltear faoi Bheart 111 

GNÍOMH 11 Plean comhshaoil talmhaíochta a ullmhú, agus monatóireacht agus 

nuashonrú a dhéanamh air i gcomhairle leis an bpleanalaí agus taifid 

fheirme agus chomhshaoil den sórt sin a choinneáil, a fhorordóidh an 

tAire 

Bonn dlíthiúil do ghníomhartha 

Gníomh Cód an Bhirt Bonn Dlíthiúil 

GNÍOMH 1 

Plean bainistithe cothaitheach feirme 

ullmhaithe d’achar iomlán na feirme a 

leanúint 

GNÍOMH 2 

Plean cuí bainistithe talaimh fhéaraigh 

agus ithreach a ghlacadh d’achar 

iomlán na feirme 

Roghanna 

2A Móinéir Thirime Thraidisiúnta 

2B Talamh féarach ina bhfuil a lán 

Speiceas 

2C Fiontair Bheostoc Measctha 

2D Úsáid Clóbhar i mBáinseacha 

2E Úsáid Cúlchrú 

2F Rialú Speiceas Ionracha 

GNÍOMH 3 

Uiscechúrsaí, réimsí uisce agus toibreacha 

a chosaint agus a chothabháil. 

Roghanna 

3A Imeall uiscechúrsa breise 

3B Gan teacht ag bólacht ar 

uiscechúrsaí 

3C Criosanna Bufair Curtha a Úsáid 

GNÍOMH 4 

Gnáthóga Fiadhúlra a Choimeád 

Roghanna 

4A Gnáthóg Nua a Chruthú 

4B Cur Crann 

4C Conairí dúlra 

4D Coillearnach Feirme a Bhunú 

214 

214 

- 102 - 

Airteagail 36(a) (iv) agus 39 de 

Rialachán 1698/2005 

Airteagal 27 agus pointe 5.3.2.1.4 

d’Iarscríbhinn II de Rialachán 

1974/2006. 





1974/2006. 

214 Airteagail 36(a) (iv) agus 39 de 



d’Iarscríbhinn II de Rialachán 1974/2006 

214* 

214* 

216# 

214* 

216# 

*Airteagail 36(a) (iv) agus 39 de 




# Airteagail 41(a) de Rialachán 

1698/2005 


d’Iarscríbhinn II de Rialachán 1974/2006

GNÍOMH 5 

Teorainneacha feirmeacha agus páirceanna 

a chothabháil 

Roghanna 

5A Barrscoitheadh ar Fhálta Sceach 

5B Leagan Fálta Sceach 

5C Fálta Sceach Nua a Chur 

5D Breis Chothabhála ar Bhallaí Cloiche 

GNÍOMH 6 

Srian a chur ar úsáid leasachán agus 

lotnaidicídí i bhfálta sceach, lochanna, 

locháin, aibhneacha agus srutháin agus 

thart timpeall orthu. 

GNÍOMH 7 

Stráicí bufair bithéagsúlachta a bhunú 

timpeall ar thréithe a bhaineann leas 

stairiúil nó seandálaíochta leo 

Roghanna 

7A Imill bhreise suíomh seandálaíochta 

GNÍOMH 8 

Cuma na feirme agus an chlóis feirme ó 

shúil a chothabháil agus a fheabhsú 

Roghanna 

8A Ullórd Traidisiúnta de chineálacha 

sonracha a tháinig as Éirinn a bhunú 

(neamh-thráchtála) 

8B Boscaí Éan nó Iatóg a shuiteáil 

GNÍOMH 9 

Barraí a fhás ag tabhairt aird ar 

phrionsabail chomhshaoil 

Roghanna 

9A Clúdach Glas a Bhunú 

9B Bainistiú Comhshaoil ar Thalamh a 

Chuirtear ar Leataobh 

9C Imill Bhreise Arúla 

9D Barraí Gránaigh/Meacain Íseal- 

214 

214* 

214* 

216# 

214* 

- 103 - 

* Airteagail 36(a) (iv) agus 39 de 




# Airteagal 41(a) de Rialachán 

1698/2005 



214 Airteagail 36(a) (iv) agus 39 de 




214 

323 

216 

214 





Airteagal 57 de Rialachán 1698/2005 

agus pointe 5.3.3.2.3 d’Iarscríbhinn II de 


Airteagal 41(a) de Rialachán 1698/2005 







1974/2006

ionchuir 

9E Íosbharraí curaíochta 

GNÍOMH 10 Dul faoi Oiliúint 

Dul faoi oiliúint i gcleachtais 

feirmeoireachta nach ndéanann dochar don 

chomhshaol 

GNÍOMH 11 

An plean comhshaoil talmhaíochta a 

ullmhú agus monatóireacht agus 

nuashonrú a dhéanamh air i gcomhair le 

pleanálaí, agus cibé taifid feirme agus 

chomhshaoil a fhorodóidh an tAire a 

choimeád. 

Beart Forlíontach 

Úlloird Traidisiúnta 


Acmhainní Géineachtacha Ainmhithe a 

Chaomhnú 


Criosanna Bruachánacha 


Gnáthóga LINNET (Talamh 

Infheistithe sa Nádúr, Éic-churaíocht 

Nádúrtha) 


Barraí Curaíochta Íseal-ionchuir 


Íoschuraíocht 


Féaránaigh Traidisiúnta 


Báinseacha Clóbhair 


Caomhnú Gnáthóg Éan Fiáin 


Dobharcheantair Locha 

214 

nasctha le cód birt 

111 

214 

214* 

214* 

214* 

214* 

214* 

214* 

214* 

214* 

214* 

214* 

- 104 - 

Airteagail 36(a) (iv) agus 39 agus 

Airteagal 20(a)(i) de Rialachán 

1698/2005 



1974/2006. 





1974/2006. 

* Airteagail 36(a) (iv) agus 39 de 




1974/2006. 


Féarach Measctha 

214* 

Beart Forlíontach 323 do Airteagal 57 de Rialachán 1698/2005

Foirgnimh Oidhreachta ghníomhartha mar 

chuid de bheart 

comhshaoil 

talmhaíochta 

lánpháirteach 

- 105 - 

agus pointe 5.3.3.2.3 d’Iarscríbhinn II 

de Rialachán 1974/2006.

Gnóthais Bhithéagsúlachta 

Molfar feabhsú ar na haon bunbheart déag chun bithéagsúlacht níos fearr a bhaint 

amach ag leibhéal na feirme. Trí rogha a thabhairt d’fheirmeoirí as sraith gnóthas 

roghnach tugtar deis do gach feirmeoir na hoibreacha is mó a fheilfidh do ghnéithe 

tírdhreacha nó comhshaoil na feirme a bheidh i gceist a roghnú. Ní mór go n-áireofar 

dhá rogha bithéagsúlachta ar a laghad sa phlean feirme, arna mbeidh rogha amháin 

acu sin as catagóir 1. (Tá an difríocht idir an dá rogha catagóirí nasctha go díreach le 

costas na mbeart a chur i bhfeidhm ag leibhéal na feirme. Beidh costas níos airde ag 

baint le cur i gcrích rogha chatagóir 1 thar a bhainfidh cur i gcrích rogha chatagóir 2. 

Nuair a bheidh an beart céanna ar fáil mar rogha chatagóir 1 agus catagóir 2, bainfidh 

an difríocht leis an achar a bheidh dírithe ar an mbeart. Mar shampla, beidh achar na 

móinéar tirim traidisiúnta a cháileoidh do rogha catagóir 2 ionann agus aon tríú den 

méid a bheidh ag teastáil faoi chatagóir 1). 

Beidh sé mar chuspóir ag na gnóthais éigeantacha sin bithéagsúlachat ar fheirmeacha 

a chur chun cinn a thuilleadh trí fheirmeoirí a spreagadh chun na roghanna 

comhshaoil is fearr a oireann dá bhfeirmeacha féin a ghlacadh. 

Bearta Lárnacha Roghanna Chatagóir 1 Roghanna Chatagóir 2 

1 Bainistiú Cothaitheach 

2 Bainistiú Talaimh 

Fhéaraigh 

3 Uiscechúrsaí a 

chosaint 

4 Gnáthóga fiadhúlra a 

choimeád 

5 Teorainneacha feirme 

agus páirce a 

chothabháil 

6 Srian a chur ar úsáid 

leasachán agus 

lotnaidicídí i bhfálta 

sceach, lochanna, 

2A Móinéir Thirime 

Thraidisiúnta 

2B Talamh Féarach 

a bhfuil a lán 

Speiceas Orthu 

2D Úsáid Clóbhar i 

mBáinseacha 

4A Gnáthóg Nua a 

Chruthú 

4B Cur Crann 

4D Coillearnach 

Feirme a Bhunú 

5A Barrscoitheadh ar 

Fhálta Sceach 

5B Leagan Fálta 

Sceach 

5C Fálta Sceach Nua a 

Chur 

5D Breis Cothabhála ar 

Bhallaí Cloiche 

Níl aon roghanna 

bithéagsúlachta ann 

maidir le Beart 6 

- 106 - 

2A Móinéir Thirime 

Thraidisiúnta 

2B Talamh Féarach ina bhfuil a 

lán Speiceas 

2C Fiontair Bheostoc Measctha 

2E Úsáid Chúlchrú 

2F Rialú Speiceas Ionrach 

3A Imeall Breise Uiscechúrsa 

3B Gan Teacht ag Bólacht ar 

Uiscechúrsaí 

3C Criosanna Bufair Curtha a 

Úsáid 

4B Cur Crann 

4C Conairí Dúlra 

5A Barrscoitheadh ar Fhálta 

Sceach 

5B Leagan Fálta Sceach 

5C Fálta Sceach Nua a Chur 

5D Breis Cothabhála ar Bhallaí 

Cloiche

locháin, aibhneacha 

agus srutháin agus 

thart timpeall orthu 

7 Criosanna bufair 

bithéagsúlachta a 

bhunú timpeall ar 

ghnéithe a bhfuil leas 

stairiúla 

/seandálaíochta ag 

baint leo 

8 Cuma na feirme agus 

an chlós feirme ó shúil 

9 Barraí a fhás ag 

tabhairt aird ar 

Phrionsabail 

comhshaoil 

9A Clúdach Glas a 

bhunú 

9B Bainistiú 

Comhshaoil ar 

Thalamh a 

chuirtear ar 

Leataobh 


9D Barraí meacain 

/gránaigh íseal-ionchuir 

9E Íos-bharraí 

curaíochta 

- 107 - 

7A Criosanna Bufair 

bithéagsúlachta breise timpeall ar 

ghnéithe a bhfuil leas 

stairiúil/seandálaíochta ag baint 

leo 

8A Ullóird Traidisiúnta de 

chineálacha sonracha a tháinig as 

Éirinn a bhunú 

8B Boscaí éan/ialtóg a shuiteáil 

9A Clúdach Glas a Bhunú 


9D Barraí meacain 

/gránaigh íseal-ionchuir 

In imthosca a mheastar nach n-oirfidh na roghanna a bheidh ar fáil don ghabháltas ar 

chúinsí comhshaoil, sonrófar ceangalais chomhshaoil eile ar bhonn cás ar chás, agus 

áireofar sa phlean feirme iad. 

Bearta Forlíontacha 

Beart Forlíontach Úlloird Traidisiúnta 

Beart Forlíontach Caomhnú Acmhainní Géiniteacha Ainmhithe 

Beart Forlíontach Criosanna Bruachánacha 

Beart Forlíontach Gnáthóga LINNET (Talamh Infheistithe sa Nádúr, Éicchuraíocht 

Nádúrtha) 

Beart Forlíontach Barraí Curaíochta Íseal-Ionchuir 

Beart Forlíontach Íoschuraíocht 

Beart Forlíontach Féaránaigh Traidisiúnta 

Beart Forlíontach Báinseacha Clóbhair 

Beart Forlíontach Caomhnú Gnáthóg Éan Fiáin

Beart Forlíontach Dobharcheantair Locha 

Beart Forlíontach Féarach Measctha 

Beart Forlíontach Foirgnimh Oidhreachta 

- 108 -

Fo-Bheart Íocaíochtaí Comhshaoil Talmhaíochta – Feirmeoireacht 

Orgánach 

Ní mór — 

• Go mbeidh táirgeacht orgánach ainmhithe a bheartaítear mar bhia don duine 

ar bun ag rannpháirtithe 

agus/nó 

• Go mbeidh táirgeacht barraí orgánacha a bheartaítear mar bhia don duine 

agus/nó mar chothú ainmhithe ar bun ag rannpháirtithe 

• Go gcomhlíonfaidh rannpháirtithe coinníollacha Rialacháin ón gComhairle 

(CEE) Uimh. 2092/91 arna leasú, agus go gcláróidh siad leis an Roinn 

Talmhaíochta agus Bia mar oibritheoir orgánach, faoi réir iniúchadh 

bliantúil 

Dearbhú go bhfuil na riachtanais thraschomhlíonta comhionann leo siúd dá 

bhforálann Rialachán (CE) uimh. 1782/2003 

Beidh na ceanglais thraschomhlíonta a bhaineann le feidhmiú an bhirt seo 

comhionann leo siúd dá bhforálann Rialachán (CE) Uimh. 1782/2003. 

Cur síos agus fírinniú na gcineálacha éagsúla ceanglas, bunaithe ar a dtionchar 

measta ar an gcomhshaol maidir le riachtanais agus tosaíochtaí comhshaoil: 

GNÍOMH 1 – Plean bainistithe cothaitheach feirme ullmhaithe d’achar iomlán 

na feirme a leanúint. 

Cuireann an beart sin úsáid éifeachtach cothaithigh chun cinn ar dhóigh nach 

ndéanann dochar don timpeallacht. Baineann sé le meastóireacht chorásach ar na 

foinsí cothaitheacha go léir a bheidh ar fáil agus a bheidh riachtanach ar an bhfeirm 

agus leagann sé amach teorainneacha ar na rátaí iarratais do leasacháin cheimiceacha, 

leasacháin orgánacha agus d’fhoinsí chothaitheach eile. 

Cuspóir: Cuireann an beart seo úsáid éifeachtach cothaitheach chun cinn ar dhóigh 

nach ndéanann dochar don timpeallacht agus comhlánaíonn sé bearta éigéantacha le 

hacmhainní uisce a chosaint ar thruailliú talmhaíochta. 


D’fheirmeacha neamh-mhaolaithe 27 , meastóireacht chórasach ar na foinsí 

cothaitheach iomlán a bheidh ar fáil agus ag teastáil ar an bhfeirm. Leagan an beart 

síos teorainneacha ar na rátaí feidhmithe do leasacháin cheimiceacha, do leasacháin 

orgánacha agus d’fhoinsí cothaitheach eile. Áirítear anailís agus léirmhíniú ar 

shampláil ithreach a bhaineann le torthúlacht shonrach na gcineálacha ithreach eile ar 

an ngabháltas sa bheart. 

Nuair a dhámhfar maolú níotráití, glacfar leis an bplean bainistithe cothaitheach le 

páirt a ghlacadh i REPS. Beidh ceangaltais bhithéagsúlachta Chatagóir 1 breise ag 

teastáil do na feirmeoirí go léir a bhíonn ag feirmeoireacht de réir maolaithe ón treoir 

níotráití. (Siocair nach mbeidh an maolú ar fáil ach d’fheirmeoirí a bhfuil ar a laghad 

80 faoin gcéad de thalamh féarach acu amháin, beidh an breithniú sin ábhartha 

d’fheirmeoirí talaimh fhéaraigh agus dóibh siúd amháin.) 

27 Na feirmeacha sin nach bhfuair maolú ón teorainn ghinearálta de 170 NORG a leagadh síos sa Treoir ón gComhairle 

91/676/CEE an 12 Nollag 1991 a bhaineann leis na huiscí a chosaint ó thruailliú níotráití ó fhoinsí talmhaíochta. 

- 109 -

Bunlíne ábhartha: Nach mbeidh líon iomlán na leasachán a bheidh a úsáid níos mó 

ná an líon a bheidh ag teastáil ó na barraí. Ní mór go gcomhlíonfaidh an feirmeoir na 

ceanglais maidir le bainistiú aoiligh ainmhithe, le rialacháin pleanála agus tógála, le 

huisce agus le haer. Ní mór go mbeidh meas ag feirmeoirí a úsáideann níos lú ná 

170kg N orgánach/ha ar an teorainn sin faoi mar atá leagtha síos sa Rialachán 

Níotráití ar bhonn na feirme iomláine. Ní mór go mbeidh meas ag feirmeoirí a 

úsáideann níos mó ná 170kg N orgánach/ha ar na teorainneacha atá leagtha síos ina 

bPlean Bheart Cothaitheach ar bhonn páirc ar pháirc. 

Gníomhartha Lárnacha: d’fheirmeoirí talaimh fhéaraigh 

Ní bheidh sampláil agus anailís ithreach mar cheanglais GAEC ar aon fheirmeoir a 

oibríonn ag nó faoi 170kg N orgánach/ha. Cuireann an tsampláil ithreach, an anailís 

agus an léirmhíniú a dhéanann an pleanálaí REPS sonraí na bunlíne ar thorthúlacht 

shonrach na gcineálacha ithreach éagsúla ar an bhfeirm aonar ar fáil, agus is féidir 

díriú ansin, ar bhonn pháirc ar pháirc, ar fheidhmiú cothaitheach lena n-áirítear an 

athchúrsáil is mó agus is féidir a dhéanamh ar leasacháin orgánacha feirm-ghinithe. 

Beidh buntáistí bithéagsúlachta mar thoradh ar an mbeart sin trí shrian a chur lena 

úsáid ar cheapacha a bhfuil leasanna caomhnaithe ag baint leo. Ní mór d’fheirmeoirí 

maolaithe rogha ábhartha catagóir 1 a roghnú ón liosta. 

Gníomhartha Lárnacha: d’fheirmeoirí arúla 

Ní bheidh sampláil agus anailís ithreach mar cheanglais GAEC ar aon fheirmeoir a 

oibríonn ag nó faoi 170kg N orgánach/ha. Cuireann an tsampláil ithreach, an anailís 

agus an léirmhíniú a dhéanann an pleanálaí REPS sonraí na bunlíne ar thorthúlacht 

shonrach na gcineálacha ithreach éagsúla ar an bhfeirm aonar ar fáil, agus is féidir 

díriú ansin, ar bhonn pháirc ar pháirc, ar fheidhmiú cothaitheach lena n-áirítear an 

athchúrsáil is mó agus is féidir a dhéanamh ar leasacháin orgánacha feirm-ghinithe. 

D’fhéadfadh sé go roghnódh feirmeoirí arúla laghdú de 30 faoi gcéad a dhéanamh ar 

ionchuir chothaitheach ó na rátaí toirchithe barraí molta nó mar rogha ar sin, 

d’fhéadfadh siad tabhairt faoi ghníomhartha ar 6 faoi gcéad d’achar curaíochta an 

ghabháltais de réir cheanglais an bhirt fhorlíontaigh LINNET thíos, ach bheadh sin 

mar chuid dá ngníomhaíocht bhunúsach agus ní bheadh íocaíocht i gceist mar atá ar 

an mbeart forlíontach atá ar fáil d’fheirmeoirí talaimh fhéaraigh. (Beidh laghdú de 

100 faoin gcéad ar úsáid leasacháin ar an limistéar a bheidh dírithe ar ghníomh 

LINNET. Ní sháróidh úsáid leasacháin riachtanais bharraí ar an gcuid eile den 

ghabháltas faoi mar atá leagtha amach sa phlean bainistithe cothaitheach). 

Suim/ha: €25 (feirmeoirí talaimh fhéaraigh); €60.2 (feirmeoirí arúla) 

Iarghníomh: Cinnteofar go gcomhlíonfar na teorainneacha sin le linn iniúchtaí ar an 

bhfeirm, agus beidh píonóis i gceist mura gcloífear leo. Má sháraíonn feirmeoir an 

ráta stocála atá leagtha síos nó má sháraíonn sé an táirgiúlacht talún, beidh píonós i 

gceist. Gearrfar píonóis ar fheirmeoirí chomh maith má sháraíonn siad an lamháltas 

ceimiceach Nítrigine agus fosfair atá leagtha síos. 

Roghanna bithéagsúlachta breise: Níl aon cheann ann 

GNÍOMH 2 – Plean bainistithe talaimh fhéaraigh agus ithreach cuí a ghlacadh 

d’achar iomlán na feirme 

- 110 -

D’fhéadfadh sé go mbeadh sioltachán agus saibhriú cothaitheach sna huiscí dromchla 

mar thoradh ar ró-phóitseáil agus ró-innilt talaimh fhéaraigh. Cinnteoidh 

rannpháirtithe ar fheirmeoirí iad cothromaíocht idir éilimh thalmhaíochta agus 

chomhshaoil má ghlacann siad le plean bainistithe ithreach agus talaimh fhéaraigh 

sonrach. 

Cuspóir: Plean bainistithe talaimh fhéaraigh agus ithreach inbhuanaithe a chosnaíonn 

gnáthóga agus a laghdaíonn póitseáil, ró-innilt agus cuimriú ithreach a chur chun cinn. 

Scóip agus gníomhartha: Ní bhaineann ach le feirmeacha talaimh fhéaraigh. 

Leagfaidh pleanálaithe amach agus iad ag ullmhú gníomhartha do chothabháil 

gnáthóg talaimh fhéaraigh a bheidh íogaireacht de bharr póitseála nó dochar déanta 

dóibh aici, ag ró-innilt, ag tuilte agus ag cuimriú ithreach. Déanfaidh an pleanálaí 

measúnú freisin ar bhail struchtúr na créafóige agus molfaidh réimeas bainistithe cuí a 

rachaidh thar riachtanais GAEC. 

Bunlíne ábhartha: An tAcht Fiadhúlra 1976/2001. Riachtanais reachtúla do 

bhainistiú dramhaíola agus uisce. Caithfear foráiste a chaomhnú ar bhealach a 

chuirfidh le toradh agus cáilíocht. Ní mór cloí leis na riachtanais cothaitheacha 

d’fhoráiste. Caithfear ró-innilt agus tearc-innilt a sheachaint. Le linn an gheimhridh 

ceadaíonn GAEC don fheirmeoir eallach a fhágáil amuigh sa gheimhreadh ag ráta 

dlúis stoic de dhá aonad beostoic in aghaidh an heicteáir. Éilíonn GAEC rialú ar 

speicis dhíobhálacha chun go bhféadfaí an talamh a úsáid ar mhaithe le táirgeadh 


Gníomhartha lárnacha: Caithfidh feirmeoirí cloí le plean cúig bliana do chothabháil 

thalaimh fhéarach agus cáilíocht ithreach. Aithnítear an lárthréimhse geimhridh le linn 

an tréimhse geimhridh nach ceadmhach beostoc a fhágáil amuigh thar aon aonad 

beostoic in aghaidh an heicteáir. Leagfaidh an plean amach go sonrach cén áit agus 

cén chaoi a mbeidh na hainmhithe amuigh don gheimhreadh. 

Suim/heic: €10.20 maidir le feirmeoirí talaimh fhéaraigh 

Iarghníomh: Ní mór comhlíonadh dlús stoic lárnach don gheimhreadh a sheiceáil le 

linn iniúchtaí ar-fheirm agus gearrfar pionóis as neamhchomhlíonadh. 

Roghanna bithéagsúlacha breise 

Móinéir thirime thraidisiúnta 

Cuspóir: Tá sé d’aidhm ag an mbeart seo níos mó bithéagsúlachta a sholáthar trí 

dheis a thabhairt d’fhéir agus do bhláthanna fiáine éirí aibí agus dul chun síl in situ. 

Gníomh Lárnach: Roghnú agus cothabháil a dhéanamh ar 0.4 heicteár nó 8 faoin 

gcéad de ghabháltas (cibé ceann is mó), faoi réir uasmheid de 1.6 heicteár mar 

mhóinéar tirim traidisiúnta. 

Suim: €7/heic 28 

28 Níl an íocaíocht seo agus íocaíochtaí eile a éilíonn gníomh ar chodanna den fheirm go huasmhéid, bunaithe ar uasachar ann 

féin ach meánaithe ar bhonn heicteáir ar an gcéad 20 heicteár den ghabháltas. 

- 111 -

Bunlíne: Foráiste curtha ar fáil agus caomhnaithe ar shlí a chuireann le cáilíocht agus 

toradh. 

Talamh féarach a bhfuil a lán speiceas orthu 

Cuspóir: Tá sé de chuspóir ag an mbeart seo níos mó bithéagsúlachta a chur ar fáil trí 

phlean innilte sonrach a chuireann le bithéagsúlacht in áit tháirgeadh foráiste. 

Gníomh lárnach: Roghnú agus cothabháil a dhéanamh ar 0.4 heicteár nó 8 faoin 

gcéad de ghabháltas (cibé acu is mó) faoi réir uasmhéid de 1.6 heicteár de thalamh 

féarach saibhir ó thaobh speiceas. 

Suim: €7 an heicteár 

Bunlíne : Talamh féarach a innilt ar bhealach a sheachnaíonn ró-innilt agus tearcinnilt. 

Úsáid clóbhar i mbáinseacha 

Athsíolú talún chun leibhéil arda clóbhair a choinneáil. 

Cuspóir: Laghdú a dhéanamh ar leasúcháin nítringineacha trí chlóbhar bán a chur i 

mbáinseacha talaimh fhéaraigh. 

Gníomh lárnach: Clóbhar a chur in 25 faoin gcéad nó 5 heicteár cibé acu is lú de 

bháinseacha talaimh fhéaraigh ar fheirmeacha. 


Bunlíne : Níl aon riachtanas faoi GAEC clóbhar bán a choinneáil mar chomhpháirt i 

dtalamh féarach. 

Úsáid teicneolaíochta cúlchrú (leas a bhaint as an teicneolaíocht is déanaí chun cur 

le héifeachtach athchúrsála N) 

Cuspóir: Chun feabhas a chur ar athchúrsáil nítrigin orgánach gabháltas beostoic 

agus cuidiú le laghdú a dhéanamh ar ocsáid níotrach, astuithe amóinia agus bolaidh. 

Gníomh lárnach: Gach sciodar a scaradh agus teicneolaíocht cúlchrú á úsáid. 


Bunlíne: Gan aon riachtanas faoi GAEC an teicneolaíocht seo a úsáid. 

Rialú roghnaithe ar speicis ionracha 

Cuspóir: Feabhas a chur ar ghnáthóga nach gnáthóga Nature 2000 aitheanta iad ar 

mhaithe le bithéagsúlacht trí bhainistiú ar luachra ard, raithneach, fraoch, coll agus 

- 112 -

draighneán i ngnáthóga tailte féarach ag baint leasa as modhanna sprioctha 

ceimiceacha/láimhe. Daonra scaipthe na speiceas sin a bheidh bainistithe go cúramach 

a choinneáil sna gnáthóga sin le cur le bithéagsúlacht. 

Gníomh lárnach: Roghnú agus cothabháil a dhéanamh ar 0.5 heicteár nó 10 faoin 

gcéad de ghabháltas (cibé acu is mó) faoi réir uasmhéid de dhá heicteár mar mhósáic 

scrobarnaigh. Beidh gá le deireadh a chur le speicis roghnaithe lena mbaint le grafán 

nó spotchóireáil le lotnaidicídí roghnaithe. 


Bunlíne : Ceadaíonn GAEC rialú neamhroghnaíoch (grafánú meicniúil) na speiceas 

seo gan aon ghá féachaint ar bhithéagsúlacht. Ní éilíonn GAEC bainistiú daonra 

scrobarnach atá ann. Is é an ní a éilítear ná nach leathnaíonn na daonraí atá ann/nó 

nach gcuireann siad isteach ar thalamh talmhaíochta is féidir a úsáid a mhéid agus is 

nach bhféadfaí é a úsáid do chríocha talmhaíochta. Díríonn an gníomh seo ar 

bhainistiú limistéar ina mbíonn dlús ard de speicis scrobarnaigh ann chun cur le deis 

bithéagsúlachta agus níl sé dírithe ar rialú a dhéanamh ar speicis a bhíonn ag brú 

isteach ó fhálta sceach. 

GNÍOMH 3 - Uiscechúrsaí, réimsí uiscí agus toibreacha a chosaint agus a 

chothabháil 

Is gnáthóga tábhachtacha iad na himill bhruachánacha do réimse leathan fásra agus 

ainmhithe. Neartaíonn forbairt fhásra chois sruthán na bruachbhealaí agus feidhmíonn 

sé mar stráic bufair chun na cothaithigh a ritheann le sruth thar talaimh a ghabháil. 

Cuidíonn criosanna bufair thart ar thoibreacha caighdeán an uisce a chosaint fosta. 

Cuspóir: Cáilíocht uisce a chosaint agus cur le bithéagsúlacht feadh chúrsaí uisce trí 

shaibhriú cothaitheach a sheachaint agus síltiú uisce ó thalmhaíocht agus deis a 

thabhairt d’fhás nádúrtha feadh sruthán. 

Scóip agus gníomhartha: Aithneoidh pleanálaithe agus iad ag ullmhú pleananna 

aonair gach uiscechúrsa agus tobar ar an ngabháltas, déanfar aithint ar chleachtais 

reatha agus leagfar amach sceideal oibre do chosaint agus d’fheabhsú na nuiscechúrsaí, 

do na réimsí uisce agus do thoibreacha. 

Bunlíne ábhartha: Ní cheadaítear leasúcháin a scaradh sna criosanna bufair ag 

síneadh le réimsí uisce. Féadfaidh feirmeoiri eallach a chur ar féarach chomh fada le 

himeall na n-uiscechúrsaí. Ní gá fál a chur suas nó sioltachán atá cruinnithe a chur as 

an áit. 

Gníomhartha lárnacha: Tá ar fheirmeoirí talaimh fhéaraigh fál a chur le 

huiscechúrsaí agus toibreacha, ag fágáil imeall de 1.5 méadar. Éilítear ar fheirmeoirí 

arúla stráice 3m ar leithead a fhágáil gan chur feadh uiscechúrsaí. 

Tá ar gach feirmeoir sioltachán a chur san uiscechúrsa agus an tóin agus na taobhanna 

a scríobadh go dtí an doimhneacht a bhí ann ó thús de réir a bplean bainistithe. 

Suim: €29.3 (feirmeoirí talaimh fhéaraigh ); €20.5 (feirmeoiri arúla) an heicteár 

- 113 -

Roghanna bithéagsúlachta breise 

Cur le himeall uiscechúrsa 

Cuspóir: Imeall níos leithne a chruthú ag síneadh le réimsí uisce in aghaidh báthadh 

cothaitheach agus cur le bithéagsúlacht 

Gníomhartha lárnacha: Méadú a chur ar leithead imeall uiscechúrsaí faoi fhálta go 

2.5 méadar. 


Bunlíne: Ní cheadaítear leasúcháin a scaradh sna criosanna bufair atá ag síneadh le 

réimsí uisce. Féadfaidh feirmeoiri beostoc a chur ar féarach chomh fada le himeall na 

n-uiscechúrsaí. Ní gá fál a chur suas nó sioltachán atá cruinnithe a chur as an áit. 

Gan Teacht ag bólacht ar uiscechúrsaí 

Cuspóir: Le cosaint a thabhairt do cháilíocht an uisce agus le damáiste fisiciúil a 

sheachaint don uiscechúrsa tríd an mbólacht a stopadh ó dhul chomh fada leis an 

uiscechúrsa. 

Gníomh lárnach: Malairt foinse uisce le hól a sholáthar don bhólacht. 


Bunlíne: Faoi GAEC níl aon srian ann ag cur cosc ar bhólacht ól as uiscechúrsaí. 

Úsáid criosanna bufair churtha 

Cuspóir: An riosca a laghdú ó thaobh cothaitheacha a chailliúint amach in 

uiscebhealaí agus cosaint a thabhairt d’ithreacha leochaileacha agus d’abhantracha 

Gníomh lárnach: Plandáil a dhéanamh ar 500 méadar cearnach nó 1 faoin gcéad den 

ghabháltas (cibé acu is mó) go huasmhéid de 2,000 méadar cearnach de stráicí bufair 

shaileach/ fearnóige de chúig mhéadar ar a laghad ar leithead, ag síneadh leis na 

huiscechúrsaí aitheanta. 

Suim: €8.5 an heicteár 

Bunlíne : Ní ceanglas de chuid GAEC criosanna bufair churtha 

GNÍOMH 4: Gnáthóga fiadhúlra a choimeád 

D’fhéadfadh sé go mbeadh gnáthóga fiadhúlra ar aon chuid d’fheirm, ach go minic is 

ceantair imeallacha maidir le gnáthoibríochtaí feirme na cinn is tábhachtaí. Den chuid 

is mó, ní bhíonn na ceantair sin as riocht ag cúrsaí draenála, treafa, athshíoluithe nó 

faoi réir úsáide leasacháin throm nó luibhicíde agus coinníonn siad a dtréithe uathúla. 

D’fhorbair roinnt gnáthóg go nádúrtha le linn na 10,000 bliain ón Oighearaois deiridh 

agus ní féidir a gcomhshamhail a sholáthar, agus d’fhorbair gnáthóga eile mar thoradh 

ar na céadta bliain de chleachtais fheirmeoireachta traidisiúnta agus braitheann siad ar 

leanúint na bainistithe sin. Ní mór go mbeidh caoi maith ar an talamh a chuirfear in 

áirithe d’úsáid gnáthóg fiadhúlra. Is iad na gnáthóga fiadhúlra atá ainmnithe faoi 

threoracha na n-éan agus na ngnáthóg, coimíneachtaí a rialaíonn creatphlean 

- 114 -

coimíneachta agus ceantair oidhreachta nádúrtha atá ainmnithe go náisiúnta na cinn 

atá cosanta faoi GAEC. Ar an taobh eile, éilíonn gníomharthaí comhshaoil 

talmhaíochta, go gcoinneofar agus go ndéanfar bainistiú ar ghnáthóga a ainmníodh ar 

fheirmeacha seachas iadsan a dtéann GAEC i bhfeidhm orthu chomh maith. Cuireann 

coinneáil na gceantar sin faoi REPS, ceantair a d’fhéadfadh a bheith caillte murach é, 

go mór le tírdhreach na hÉireann agus le fásra agus le hainmhithe fiáin. Ní mór gach 

gnáthóg a ainmnítear ar fheirm a mharcáil go soiléir ar an léarscáil feirme a 

ulllmhaíonn an pleanálaí. Tá éagsúlacht réimse ag baint leis na gnáthóga atá le 

coinneáil, ó locháin bheaga go ceantair mhóra bratphortaigh. 

Cuspóir: Gnáthóga fiadhúlra a choinneáil agus teorainneacha feirme traidisiúnta, 

agus cleachtais feirme a chur chun cinn a dhéanann leas don fhiadhúlra agus do 

chaomhnú. 

Scóip agus gníomhartha: Ní mór don phleanálaí na gnáthóga go léir ar an bhfeirm a 

aithint seachas iad sin lena mbaineann GAEC (limistéir oidhreachta náisiúnta; coimín 

faoin bPlean Creatoibre Coimíneachta agus Natura). Ní mór don phleanálaí sonrú a 

dhéanamh conas a choinneofar agus a mbainisteofar na gnáthóga sin. 

Bunlíne chuí: Comhlíonadh le ceanglais is infheidhme do Limistéir Oidhreachta 

Nádúrtha, suímh Natura agus an tAcht Fiadhúlra 2001. Níl aon cheanglais 

shainordaithe chun gnáthóga a choinneáil lasmuigh de na hainmniúcháin sin. 

Gníomhartha lárnacha: Ní mór gach limistéir gnáthóg a aithint agus a phleanáil le 

linn phróiseas pleanála REPS. Éilíonn sin ainmniú ar a laghad 3 faoin gcéad d’fheirm 

i gcás feirmeoirí talaimh fhéaraigh agus 2 faoin gcéad d’fheirm i gcás feirmeoirí arúla 

do ghnáthóg fiadhúlra. Sonróidh an plean an tslí a gcoinneofar agus a mbainisteofar 

na gnáthóga. Cuireann sin srian ar an bhfeirmeoir úsáid a bhaint as an talamh chomh 

mór lena póitinseal talmhaíochta iomlán. 

Suim: €21.5 an heicteár i gcás feirmeoirí talaimh fhéaraigh; €19.2an heicteár 

d’fheirmeoirí arúla. 

Iarghníomh: Seiceálfar comhlíonadh le linn iniúchtaí ar-fheirm agus gearrfar pionóis 

i gcás neamh-chomhlíonaidh. 

Roghanna breise bithéagsúlachta: 

Gnáthóga nua a chruthú 

Cuspóir: Gnáthóga nua a chruthú ar fheirmeacha, agus méadú a chur ar an mbealach 

sin ar an méid den fheirm a bhíonn faoi chosaint gnáthóg agus cur le bithéagsúlacht. 

Gníomh lárnach: Fálta agus cothabhábáil i leith 2 heicteár nó 4 faoin gcéad den 

ghabháltas, cibé acu is mó, faoi réir uasmhéid de 0.8 heicteár mar ghnáthóg. 

Suim : €23 an heicteár 

Bunlíne : Ní éilíonn GAEC go gcruthófaí gnáthóg nua. Téann an beart seo thar 

riachtanas gnímh lárnaigh chun gnáthóga fiadhúlra a choinneáil. 

- 115 -

Ag cur crann 

Níl aon táirgiúlacht ag baint le gníomhartha faoin mbeart seo agus tá siad ag cloí le 

ceanglais Bheart 216. Tá an gníomh ceangailte le gnóthachtáil tiomantais faoin Bheart 

Comhshaoil Talmhaíochta 214 agus áirítear é mar bheart lánpháirtithe 

Cuspóir: Chun cur crann leathanduilleach dúchasach a spreagadh a mbíonn tionchar 

mór acu ar bhithéagsúlacht agus ar an tírdhreach. 

Gníomh lárnach: Crann amháin an heicteár a chur go huasmhéid 40 heicteár. 

Caithfidh na crainn cosaint a bheith acu ó bheostoc trí fhálta oiriúnacha. 

Suim: €13 an heicteár sa bhliain go huasmhéid de 20 heicteár thar chúig bliana. 

Bunlíne : Ní éilíonn GAEC crainn a chur. 

Conairí dúlra a bhunú 

Cuspóir: Ár gcuid imeallacha páirce fairsing a chosaint mar gur foinse thábhachtach 

bithéagsúlacht plandaí iad. Tugann an gníomh seo deis na himeallacha páirceanna a 

mhéadú go 2.5m agus ceanglaíonn a gcosaint le cosaint gnáthóg. Déanfaidh an 

tsinéirgíocht a thiocfaidh as an dá ghníomh sin seachadadh ar bhithéagsúlacht níos 

fearr agus tabharfaidh deis d’fhiadhúlra athrú idir na gnáthóga aitheanta. 

Gníomh Lárnach: Méadú a chur ar imeallacha páirceanna de 1 méadar ar an bhfeirm 

ar fad. Cosc ar leasúcháin a chur amach agus lotnaidicídí laistigh de 2.5 méadar de 

fhálta agus de bhallaí cloiche. 


Bunlíne: Ní éilíonn GAEC go mbunófaí conairí dúlra. 

Coillearnach feirme a bhunú 

Níl aon táirgiúlacht ag baint le gníomhartha faoin mbeart seo agus tá sé ag cloí le 

ceanglais Bheart 216. Tá an rogha ceangailte le gnóthachtáil tiomantais faoin Bheart 

Comhshaoil Talmhaíochta 214 agus áirítear é mar bheart lánpháirtithe. 

Cuspóir: Coillearnacha beaga a chruthú ar fheirmeacha agus méadú a chur ar an 

mbealach sin ar bhithéagsúlacht agus cur freisin le trídhreach súil. 

Gníomhartha Lárnacha: Coillearnach feirme le speicis chrann dúchasach a bhunú 

agus a chothabháil d’íosmhéid 1,000 méadar cearnach nó 2 faoin gcéad den 

ghabháltas, faoi réir uasmhéid de 4,000 méadar cearnach. 


Bunlíne: Ní éilíonn GAEC go mbunófaí coillearnacha feirme. 

GNÍOMH 5 –Teorainneacha feirme agus páirce a chothabháil 

Faigheann tírdhreach na hÉirinn a phátrún páirce agus tréithe so-aitheanta ó 

theorainneacha líneacha lena n-áirítear ballaí cloiche, bruachanna cloiche nó ithreach, 

fálta agus crainn fásta. Cuireann siad seo gnáthóga tábhachtacha ar fáil d’fhásra agus 

- 116 -

d’ainmhithe agus feidhmíonn siad mar chonairí líneacha a ligeann don fhiadhúlra 

gluaiseacht idir gnáthóga éagsúla ar nós coillearnacha, bogaidh, etc. Tá formhór mór 

na roinnteán páirce in Éirinn comhdhéanta de charnáin ithreacha, ballaí cloiche, fálta 

sceach agus teorainneacha nádúrtha comhchosúla eile agus cuireann siad go mór le 

tírdhreach ar ardchaighdeán. Is sain-riachtanas den scéim Chomhshaoil Talmhaíochta 

é go ndéanfar na gnéithe sin a chothabháil fhad a mbeidh fheirmeoirí rannpháirteach. 

Cuspóirí: Fálta soghluaiste teorainneacha a thaifeadadh, a chothabháil agus a 

fheabhsú chomh maith le ballaí cloiche agus fálta sceach ar mhaithe le rialú stoic, 

bithshlándáil, fiadhúlra, agus an chuma atá ar an áit le breathnú air. 

Scóip: Aithneoidh agus mapálfaidh an pleanálaí gach gné shoghluaiste teorann 

(inmheánach agus seachtrach) ar an bhfeirm. Sonróidh an plean sceideal bliantúil na 

n-oibreacha do chothabháil na ngnéithe sin ar maithe le rialú stoic, bithshlándáil, 

fiadhúlra, agus an chuma atá ar an áit le breathnú air. Tá an chuid is mó de roinnt 

páirceanna á ndéanamh as créfoirt, ballaí cloiche, fálta agus teorainneacha nádúrtha 

eile den sórt sin. 

Bunlíne ábhartha: Ní chuireann GAEC cosc le hathrú gnéithe soghluaiste 

teorainneacha ná cinn eile a chur ina n-áit. Éilíonn GAEC go mbeadh teorainneacha 

seachtracha go maith in aghaidh stoic nuair a bhíonn beostoc sa pháirc. Coscann foráil 

san Acht Fiadhúlra (Leasú) 2001 gearradh fálta, le linn shéasúr neadracha éan – 1 

Márta go 31 Lúnasa. 

Gníomhartha lárnacha: Caithfear gach gné shoghluaiste teorainneacha a choinneáil 

agus a chothabháil de réir chlár oibre bliantúil sonrach. Sínfidh an chothabháil sin 

chuig 140 méadar de heicteár fálta faoi réir uasmhéid de 5,600 méadar an fheirm. I 

gcás cothabháil ballaí cloiche sínfidh sé go 70 méadar an heicteár le huasmhéid 

fhoriomlán de 2,800 méadar. Sa chás gur meascán d’fhálta agus de bhallaí cloiche a 

bheidh ann ar fheirm féadar meascán pro-rata acu a roghnú le cothabháil. 

Caithfear teorainneacha seachtracha a dhaingniú in aghaidh stoic i gcónaí. 

Suim: €30.20 an heicteár do thalamh féarach agus €10 an heicteár do churaíocht. 

Iarghníomh: Seiceálfar comhlíonadh le linn iniuchtaí ar-fheirm agus gearrfar pionóis 

i gcás neamhchomhlíonaidh. 

Roghanna breise bithéagsúlacha 

Barrscoitheadh ar fálta sceach 

Cuspóir: Athbhorradh a dhéanamh ar fhálta ar mhaithe le bithéagsúlacht agus an 

tírdhreach súl. 

Gníomh lárnach Aithint agus gearradh a dhéanamh ar a laghad trí mhéadar d’fhálta 

in aghaidh na bliana faoi réir uasmhéid iomlán de 300 méadar d’fhálta gearrtha in 

aghaidh an ghabháltais. Caithfear fál a chur thart ar an bhfál sceach sin le hainmhithe 

a bhíonn ag fánaíocht a choinneáil amach. 

Suim: €31.5 an heicteár 

- 117 -

Bunlíne : Ní éilíonn GAEC gearradh fálta 

Fálta a leagan 

Cuspóir: le hathbhorradh a chur faoi fhálta roghnaithe trí fhálta sceach a leagan ar 

mhaithe le bithéagsúlacht agus tírdhreach súil. 

Gníomh lárnach: Aithint a dhéanamh ar ar a laghad dhá mhéadar d’fhálta sceach an 

heicteár in aghaidh na bliana faoi réir uasmhéid iomlán de 200 méadar d’fhálta sceach 

leagtha in aghaidh an ghabháltais. Caithfear fál a chur thart ar na fálta sceach le 

hainmhithe a bhíonn ag fánaíocht a choinneáil amach. 


Bunlíne : Ní éilíonn GAEC go leagfaí fálta sceach. 

Fálta sceach nua a chur 

Níl aon táirgiúlacht ag baint le gníomhartha faoin mbeart seo agus tá sin ag cloí le 

ceanglais Bheart 216. Tá an rogha ceangailte le gnóthachtáil tiomantais faoin Bheart 

Comhshaoil Talmhaíochta 214 agus áirítear é mar bheart lánpháirtithe. 

Cuspóir: Fálta sceach nua a bhunú ar mhaithe le teorainneacha soghluaiste a chruthú, 

le bithéagsúlacht agus an tírdhreach súil. 

Gníomh lárnach: Íosmhéid de thrí mhéadar fálta sceach an heicteár in aghaidh na 

bliana faoi réir uasmhéid de 300 méadar d’fhálta nua a bhunú in aghaidh an 

ghabháltais. Caithfidh fál a bheith ar na fálta sceach le hainmhithe a bhíonn ag 

fánaíocht a choinneáil amach. 


Bunlíne : Ní eilíonn GAEC go gcuirfí fálta sceach nua. 

Cothabháil bhreise ballaí cloiche 

Cuspóir: Chun deis a thabhairt cothabháil a dhéanamh ar bhallaí cloiche traidisiúnta 

breise ar an bhfeirm os cionn an íosriachtanas de 70 méadar an heicteár. 

Gníomh lárnach: Cothabháil/deisiú a dhéanamh ar thrí mhéadar breise an heicteár ar 

bhallaí cloiche in aghaidh na bliana go huasmhéid de 300 méadar thar an tréimhse 

conartha. 


Bunlíne: Ní éilíonn GAEC go gcothábhálfaí ná go gcoinneofaí ballaí cloiche. Éilíonn 

GAEC teorainn sheachtrach daingean in aghaidh stoic. Tá an ceanglas seo mar bhreis 

ar an ngníomh lárnach teorainneacha feirme agus páirceanna a chothabháil. 

- 118 -

GNÍOMH 6 – Srian a chur le húsáid lotnaidicídí agus leasachán ar fhálta sceach, 

i lochanna, i locháin, in aibhneacha agus i srutháin, agus timpeall orthu 

Féadfaidh úsáid mhícheart agus/nó mhíchuí lotnaidicídí agus leasachán cur isteach go 

mór ar chothromaíocht fhásra agus ainmhithe agus d’fhéadfadh mar thoradh air sin go 

mbeadh laghdú mór ar bhithéagsúlacht. Féadann lotnaidicídí iarmhair a dhéanann 

dochar do dhaoine agus d’ainmhithe a fhágáil in uisce, chomh maith le bithéagsúlacht 

a laghdú. Má théann leasachán amach i réimsí uisce cuirtear le saibhriú cothaitheach, 

agus tarlaíonn eotrófú agus fás plandaí nach dteastaíonn agus a chuireann bac ar 

shruthanna uisce dá bharr. Baineann an beart seo go sonrach le caillteanas táirgeachta 

i gcás imeall na ngort taobh le fálta sceach agus teorainneacha bhallaí cloiche. 

Cuspóir: Acmhainní uisce agus gnáthóga a chosaint 

Scóip & gníomhartha: Caithfidh an pleanálaí na háiteanna ar an bhfeirm nach féidir 

leasacháin agus lotnaidicídí a úsáid a aithint ar mhapa den fheirm agus sceideal oibre 

a chur ar fáil chun ró-fhásra taobh le huiscechúrsaí a rialú. 

Bunlíne ábhartha: Éilíonn traschomhlíonadh/GAEC nach féidir leasachán a úsáid 

laistigh de 1.5m d’aon uiscechúrsa. Níl aon srian Traschomhlíonta/GAEC maidir le 

leasacháin a leathadh taobh le fálta sceach agus ballaí cloiche. Éilíonn 

traschomhlíonadh/GAEC go gcaithfear lotnaidicídí a stóráil agus a úsáid go sábháilte, 

de réir threoracha na ndéantúsóirí. Caithfear cloí leis na huasteorainneacha iarmhair 

reachtúla. 

Gníomhartha lárnacha: Ní féidir lotnaidicídí a úsáid laistigh de 1.5m de 

theorainneacha páirce agus d’fhálta sceach. Ní féidir leasacháin agus aoileach a úsáid 

laistigh de 1.5m de theorainneacha páirce agus d’fhálta sceach. Caithfear ró-fhásra a 

ghlanadh ó uiscechúrsaí de réir sonraíochtaí comhshaoil. 

Suim: €10 in aghaidh an heicteáir (feirmeoirí talaimh fhéaraigh); €10.50 in aghaidh 

an heicteáir (feirmeoirí arúla) 

Iarghníomh: Déanfar comhlíonadh a sheiceáil i rith iniúchtaí ar fheirmeacha agus 

cuirfear pionóis i bhfeidhm mar thoradh ar neamhchomhlíonadh. 

Níl aon roghanna bithéagsúlachta breise ann maidir leis an ngníomh seo. 

GNÍOMH 7: Stráicí bufair bithéagsúlachta a bhunú timpeall ar ghnéithe ar díol 

spéise iad ó thaobh staire agus seandálaíochta 

Tá oidhreacht shaibhir séadchomharthaí stairiúla agus seandálaíochta amuigh faoin 

tuath in Éirinn agus mar gheall ar mhodhanna feirmeoireachta traidisiúnta tá 

bithéagsúlacht shaibhir sa talamh timpeall orthu sin. Féadann cleachtais 

feirmeoireachta mheicnithe agus athruithe ar úsáid talún an tírdhreach ársa sin a chur i 

mbaol. 

Cuspóir: An bhithéagsúlacht timpeall ar aon ghnéithe ar díol spéise iad ó thaobh 

staire nó seandálaíochta nach bhfuil liostaithe sna taifid Náisiúnta a choinneáil agus a 

chothabháil (i.e. áitheanna aoil agus fothracha theaghaisí traidisiúnta). 

- 119 -

Scóip & gníomhartha: Caithfidh an pleanálaí na gnéithe ar fad ar díol spéise iad ó 

thaobh staire agus/nó seandálaíochta ar an bhfeirm a aithint agus a mhapáil agus na 

limistéir a bheidh le bunú mar stráicí bufair timpeall orthu a shonrú. 

Bunlíne ábhartha: Níl riachtanas GAEC ann maidir le crios bufair do 

bhithéagsúlacht a bhunú timpeall ar ghnéithe den sórt sin. Is éard atá i gceist le 

riachtanas GAEC ná cloí leis an Acht um Shéadchomharthaí Náisiúnta 1994 — gan 

séadchomharthaí ná suímh atá liostaithe sa Taifead Séadchomharthaí agus Áiteanna a 

bhaint ná dochar a dhéanamh dóibh. 

Gníomh lárnach: Déanfar an stráice bufair sin (20m ar thalamh féarach (5m ar 

thalamh arúil)) timpeall ar an suíomh a bhainistiú chun leasa bithéagsúlachta agus 

chosaint tírdhreacha. 

Suim: €8 in aghaidh an heicteáir ar fheirmeacha talaimh fhéaraigh; €1.30 in aghaidh 

an heicteáir ar fheirmeacha arúla 




Stráicí bufair bithéagsúlachta níos mó timpeall ar ghnéithe ar díol spéise iad ó thaobh 

staire agus seandálaíochta 

Cuspóir: Bithéagsúlacht timpeall ar aon ghnéithe ar díol spéise iad ó thaobh staire nó 

seandálaíochta nach bhfuil liostaithe sna taifid Náisiúnta a choinneáil agus a 

chothabháil tuilleadh. 

Gníomh lárnach: 50 faoin gcéad breise a chur leis an gcrios bufair 

Suim: €10 in aghaidh an heicteáir 

Bunlíne : Is éard atá i ceist le riachtanas GAEC ná cloí leis an Acht um 

Shéadchomharthaí Náisiúnta 1994 — gan séadchomharthaí ná suímh atá liostaithe sa 

Taifead Séadchomharthaí agus Áiteanna a bhaint ná dochar a dhéanamh dóibh. 

GNÍOMH 8: Cuma na feirme ó shúil agus cuma chlós na feirme ó shúil a 

chothabháil agus a fheabhsú 

Tá taifead tábhachtach ar stair na hÉireann i dtuath na hÉireann — oidhreacht 

shaibhir séadchomharthaí stairiúla agus seandálaíochta. Féadann cleachtais 

feirmeoireachta mheicnithe agus athruithe ar úsáid talún an tírdhreach ársa sin a chur i 

mbaol. 

Cuspóir: Foirgnimh fheirme thraidisiúnta a choinneáil, tionchar na feirme ó shúil a 

chomhchuibhiú leis an tuath timpeall uirthi 

Scóip & gníomhartha: Caithfidh an pleanálaí na foirgnimh fheirme thraidisiúnta 

(déanta as aolchloch, as eibhear nó as gaineamhchloch agus/nó le díonta sclátaí) ar an 

bhfeirm a aithint agus an tslí a bhfuil siad le cothabháil a fhorordú. Caithfidh an 

- 120 -

pleanálaí na gníomhartha sin a íoslaghdóidh tionchar na bhfoirgneamh feirme agus an 

chlóis sa tírdhreach a leagan amach freisin. 

Bunlíne ábhartha: Níl riachtanas GAEC ann maidir le foirgnimh fheirme a 

chothabháil ná iad a lánpháirtiú isteach sa tírdhreach. An tAcht um Thruailliú 

Bruscair, GAEC: ní mholtar foirgnimh fheirme cloiche thraidisiúnta, geataí, cuaillí 

geata agus piaraí a bhaint. 

Gníomhartha lárnacha: Caithfidh an feirmeoir foirgnimh fheirme thraidisiúnta a 

choinneáil agus a chothabháil de réir an chláir oibre bhliantúil. Tagraíonn ‘cothabháil’ 

don obair a theastaíonn chun comhdhéanamh foirgnimh a chosaint agus é a choinneáil 

síondíonach. Ní áirítear leis aon obair chun lochtanna suntasacha ná lobhadh a 

réiteach, ná aon rud a theastódh chun dea-bhail a chur ar fhoirgneamh a bhfuil drochbhail 

air. Beidh roinnt oibreacha cothabhála riachtanach ar bhonn bliantúil. 

D’fhéadfadh go mbeadh gá tabhairt faoi oibreacha eile – mar gháitéir agus fásra a 

ghlanadh – roinnt uaireanta i rith na bliana. Chuir an Chomhairle Oidhreachta in iúl 

go bhfuil cothabháil níos iomchuí i bplean oibre bliantúil. 

Foirgnimh fheirme eile a chothabháil trí ábhair oiriúnacha a úsáid, ábhair a léiríonn 

traidisiúin an limistéir agus a íoslaghdóidh a dtionchar ar an tírdhreach. 

Caithfear tabhairt faoi phlandáil iomchuí timpeall an chlóis feirme freisin chun na 

foirgnimh a lánpháirtiú isteach sa tírdhreach agus chun cur le bithéagsúlacht. 

Suim: Níl éileamh ann; is riachtanas leibhéil iontrála é seo 

Gníomhartha bithéagsúlachta breise 

Úllord traidisiúnta a bhunú 

Is gníomhartha neamhtháirgiúla iad na gníomhartha faoin mbeart seo agus tá siad ag 

teacht le riachtanais Bheart 216. Tá nasc idir an rogha agus na gealltanais a baineadh 

amach faoi Bheart Comhshaoil Talmhaíochta 214 agus áirítear é mar bheart 

lánpháirtithe. 

Cuspóir: Úlloird a bhunú agus a chothabháil agus cineálacha dúchasacha 

Éireannacha á n-úsáid. Cosnóidh sin ár n-acmhainn ghéiniteach, cuirfidh sé le 

bithéagsúlacht an tírdhreacha áitiúil agus soláthróidh sé gnáthóga breise d’fhiadhúlra 

ar an bhfeirm. 

Gníomh lárnach: Úllord traidisiúnta 500 méadar cearnach a chur ina mbeidh 

cineálacha dúchasacha sonracha Éireannacha. Ní táirgí tráchtála iad na táirgí ón 

gceapach seo. 


Bunlíne: Níl riachtanas ann faoi GAEC acmhainní géiniteacha na hÉireann a 

chaomhnú. 

- 121 -

Boscaí d’éin nó d’ialtóga a shuiteáil 

Cuspóir: Daonraí ialtóg agus éan sa chlós feirme agus timpeall air a spreagadh agus a 

chothabháil. 

Gníomhartha lárnacha: ocht mbosca neide nó a gcomhionann a chur in airde agus a 

chothabháil in áiteanna oiriúnacha timpeall ar chlós na feirme. 

Suim: € 11 in aghaidh an heicteáir 

GNÍOMH 9: Barraí curaíochta a tháirgeadh le meas ar phrionsabail 

chomhshaoil 

Soláthraíonn talamh curaíochta, go háirithe nuair a bhíonn sé measctha le talamh 

féarach, gnáthóg thábhachtach do go leor éan a itheann síolta, mar shampla fuiseoga 

agus glasáin agus is gnáthóg shábháilte é d’éin a mbíonn neadacha ar an talamh acu. 

Cuspóir: Cleachtais feirmeoireachta curaíochta agus modhanna táirgiúlachta, a 

léiríonn an imní atá ag fás maidir le caomhnú, cosaint tírdhreacha agus fadhbanna 

comhshaoil níos leithne, a spreagadh. 

Scóip & gníomhartha: Is gnáthóg thábhachtach é talamh curaíochta do go leor éan a 

itheann síolta, e.g. fuiseoga agus glasáin, agus éin a mbíonn neadacha ar an talamh 

acu. 

Caithfidh an pleanálaí na teicnící bainistíochta reatha maidir leis na barraí a fhástar ar 

an bhfeirm a mheas agus caithfidh sé/sí an tslí a gcaithfear féar agus coinleach a 

bhainistiú a fhorordú chomh maith le forordú a dhéanamh d’imill gan saothrú. 

Bunlíne ábhartha : Cuireann GAEC cosc ar ábhar orgánach ithreach a ídiú, ar 

chreimeadh ar ithreacha agus ar dhamáiste do struchtúr ithreach. Ní éilíonn GAEC 

cothabháil a dhéanamh ar imeall gan saothrú. 

Gníomhartha lárnacha: Tá cosc ar fhéar agus ar choinleach a dhó. Caithfidh 

feirmeoirí imeall páirce gan saothrú a fhágáil 1.5 méadar ó gach teorainn páirce buan 

agus trí mhéadar ó uiscechúrsaí. Monatóireacht a dhéanamh ar an bplean bainistithe 

ithreach. 

Suim: €38.20 in aghaidh an heicteáir maidir le feirmeacha arúla – ní bhaineann 

gníomh lárnach le feirmeacha talaimh fhéaraigh; mar sin níl éileamh ann 




Clúdach Glas a bhunú 

Cuspóir: Clúdach barraí thar gheimhreadh a sholáthar, a úsáidfidh cothaithigh 

ithreacha iarmharacha tar éis barra síolta gránbhairr nó ola a shábháil 

- 122 -

Gníomh Lárnach: Barr clúdaigh glas curtha a bhunú, a threabhtar isteach mar leasú 

glas san earrach. 

• 14 heicteár nó níos mó de chlúdach glas atá i riachtanas Chatagóir 1. 

• 7 heicteár nó níos mó de chlúdach glas atá i riachtanas Chatagóir 2. 

Suim : € 25 in aghaidh an heicteáir 

Bunlíne: Faoi GAEC, is féidir clúdach glas a bhunú trí athghiniúint nádúrtha nó trí 

fhéar nó barr gráin gheimhridh a chur, rud is féidir a bhaint ina dhiaidh sin. 

Bainistíocht chomhshaoil ar thalamh a chuirtear ar leataobh 

Cuspóir: Bia agus suímh neadaithe sábháilte a sholáthar d’éin a mbíonn neadacha ar 

an talamh acu. 

Gníomh lárnach: Íosmhéid de 0.3 heicteár nó 10 faoin gcéad den fheirm, pé acu is 

mó, a choinneáil mar thalamh a chuirtear ar leataobh, faoi réir ag uasmhéid de ceithre 

heicteár. Caithfear íosmhéid de 25 faoin gcéad den limistéar a chuirtear ar leataobh a 

fhágáil gan lomadh gach bliain, agus an limistéar gan lomadh a rothlú gach bliain. Ní 

mór talamh a chuirtear ar leataobh a lomadh ar shlí nach ndéanann dochar d’éin i.e. 

ón lár amach, agus tá úsáid lotnaidicídí teoranta go dtí cóireáil ar an spota a chur ar 

fhiailí ilbhliantúla dianseasmhacha. Ní cheadaítear leasacháin a úsáid. 

Suim € 23 in aghaidh an heicteáir 

Bunlíne: Faoi GAEC, is féidir gach píosa talún a chuirtear ar leataobh a lomadh agus 

gnáth-theicnící agus gnáthchleachtais lomtha á n-úsáid. Is féidir leasacháin a úsáid de 

réir riachtanas barraí. Is féidir leasacháin a úsáid de réir mar is gá. 

Imill bhreis arúla 

Cuspóir: Cineálacha éagsúla imeall barraí nach ndéanann dochar don chomhshaol a 

chruthú, ionas go gcruthófaí níos mó spáis do ghnáthphlandaí agus do 

ghnáthainmhithe na bhfeirmeacha arúla ina bhféadfaidís mairiúint. 

Gníomh lárnach: Caithfidh feirmeoirí imill chaomhnaithe trí mhéadar (i.e. 1.5 

méadar níos leithne ná ceanglas an bhirt lárnaigh) a choinneáil ar pháirceanna arúla 

áirithe arna n-aithint sa phlean REPS. Caithfidh na himill sin fanacht ann fad a 

mhairfidh an conradh. 

• 14 heicteár nó níos mó leis na himill sin atá i riachtanas Chatagóir 1. 

• 7 heicteár nó níos mó leis na himill sin atá i riachtanas Chatagóir 2. 


Bunlíne: Níl aon riachtanas ann faoi GAEC maidir le himill páirceanna gan saothrú a 

bhunú nó a choinneáil i mbarraí curaíochta. 

Gránaigh íseal-ionchuir 

Cuspóir: Cur le caomhnú speiceas éan a itheann síolta trí tháirgeadh gránach earraigh 

íseal-ionchuir a spreagadh ar fheirmeacha a bhfuil níos mó talamh féarach ná eile 

iontu. 

- 123 -

Gníomh lárnach: Caithfidh feirmeoirí barra gránaigh earraigh a bhunú ar 10 faoin 

gcéad den ghabháltas faoi réir ag uasmhéid de dhá heicteár. Ní féidir an barra a fhochur 

le féar nó clóbhar, ná ní féidir é a bhaint mar shadhlais bairr iomlán. 


Bunlíne: Is éard atá i riachtanas GAEC leibhéal íosta gníomhaíochta talún a 

choinneáil a thabharfaidh deis do tháirgeadh talmhaíochta leanúint ar aghaidh. Níl aon 

riachtanas GAEC ann maidir le gránaigh earraigh a bhunú ar fheirmeacha talaimh 

fhéaraigh. Níl an rogha sin ar fáil ach amháin maidir le feirmeacha talaimh fhéaraigh 

nach mbaineann aon fhiontar curaíochta leo cheana féin. 


Cuspóir: Úsáid chleachtais íoschuraíochta a spreagadh agus mar sin struchtúr 

ithreach a fheabhsú agus ábhar orgánach san ithir a mhéadú. Cuideoidh sin le beathra 

san ithir a chosaint chomh maith. 

Gníomh lárnach: Caithfidh feirmeoirí gránaigh a bhunú agus teicnící íoschuraíochta 

á n-úsáid acu. 

• 14 heicteár nó níos mó atá i riachtanas Chatagóir 1. 

• 7 heicteár nó níos mó atá i riachtanas Chatagóir 2. 


Bunlíne: Faoi choinníollacha na hÉireann níl teicnící saothraithe íosta riachtanach 

chun riachtanais GAEC a chomhlíonadh. 

GNÍOMH 10: Tabhairt faoi oiliúint i gcleachtais feirmeoireachta nach ndéanann 

dochar don chomhshaol 

Cuspóir: Eolas faoi na buntáistí comhshaoil a eascraíonn as gníomhartha comhshaoil 

talmhaíochta agus soiléiriú maidir leis na riachtanais scéime iomchuí go léir a 

thabhairt do rannpháirtithe. 

Scóip and gníomhartha: Éilítear ar rannpháirtithe iad féin a chur ar an eolas maidir 

le riachtanais na scéime comhshaoil talmhaíochta ar bhonn leanúnach. Cuirtear 

doiciméid mhionsonraithe ar fáil do rannpháirtithe agus iad ag iontráil na scéime agus 

tá ceanglas ar gach rannpháirtí iad féin a chur ar an eolas maidir le haon athruithe sna 

rialacháin a rialaíonn GAEC nó Riachtanais Bhainistíochta Reachtúla den Scéim 

Íocaíochta Aonair a d’fhéadfadh leasú ar phleananna feirme aonair a éileamh. 

Bunlíne ábhartha: Níl aon riachtanas GAEC ann maidir le freastal ar oiliúint 

éigeantach a bhaineann le rannpháirtíocht i mbearta comhshaoil talmhaíochta. 

- 124 -

Gníomhartha lárnacha: An t-eolas agus na scileanna a fháil chun ceanglais lárnacha 

REPS a chomhlíonadh. Caithfidh rannpháirtithe freastal ar chúrsa oiliúna foirmiúil a 

ndéantar foráil dó faoi Bheart 111 an RDP roimh dheireadh bhliain 2 dá gconradh 

REPS. 

Suim: €4.40 in aghaidh an heicteáir chun eolas agus scileanna a thabhairt cothrom le 

dáta ar bhonn leanúnach chun páirt éifeachtach a ghlacadh sa scéim 

Iarghníomh: Déanfar freastal ar chúrsa oiliúna éigeantach faoi Bheart 111 a sheiceáil 

sula ndéanfar íocaíocht. Mura bhfreastalófar ar an gcúrsa, reofar an íocaíocht go dtí 

go gcomhlíonfar an gealltanas. 

GNÍOMH 11: An plean comhshaoil talmhaíochta a ullmhú agus monatóireacht 

agus nuashonrú a dhéanamh air, i gcomhar leis an bpleanálaí agus na taifid 

feirme agus chomhshaoil sin a d’fhéadfadh a bheith forordaithe a choinneáil 

Cuspóirí: Eolas bainistíochta agus cleachtais a dtugtar fúthu le linn gach bliana den 

chonradh REPS a thaifeadadh sna Bileoga Taifeadta Comhshaoil Talmhaíochta 

forordaithe. 

Scóip & gníomhartha: Meastar le fada gurb é taifead tráthúil a dhéanamh ar eolas 

bainistíochta iomchuí an bhunchloch maidir le bainistíocht feirme éifeachtach. Beidh 

mar thoradh ar thaifid a úsáid mar uirlis bainistíochta go dtiocfaidh feabhas dá bharr 

ar éifeachtúlacht agus inmharthanacht an aonaid feirme. Is é costas feidhmithe an 

ghealltanais sin don fheirmeoir an t-am agus an costas a bhaineann le plean feirmshonraithe 

a ullmhú agus taifid a sháraíonn riachtanais SPS a choinneáil. Is cuid 

lárnach de chigireachtaí comhlíonta feirme é taifid chomhshaoil talmhaíochta a bheith 

á gcoinneáil agus á dtáirgeadh ag an bhfeirmeoir. 

Bunlíne Ábhartha: Cloí le coinneáil taifead bliantúil faoi GAEC. 

Gníomhartha lárnacha: Caithfidh rannpháirtithe REPS taifid chomhshaoil 

talmhaíochta a choinneáil trí mhionsonraí ar na gníomhartha lárnacha agus na 

gealltanais riachtanacha faoin bplean feirme comhshaoil talmhaíochta a thaifeadadh. 

Áirítear ar na taifid riachtanacha: 

• Mionsonraí páirc-ar-pháirc faoi dhramhaíl ainmhí nó eile, bíodh sin 

stóráilte nó allmhairithe, a leathadh ar thalamh 

• Mionsonraí maidir leis an tslí a gcoinnítear ainmhithe sa gheimhreadh 

• Saoráidí nua-thógtha 

• Cleachtais feirme a leantar chun póitseáil agus ró-innilt a sheachaint. 

• Oibreacha a déantar ar mhaithe le huiscechúrsaí a chosaint agus a 

chothabháil. 

• Oibreacha a dtugtar fúthu chun gnáthóga neamh-ainmnithe a choinneáil. 

• Fad na hoibre deisiúcháin agus cothabhála a dhéantar ar theorainneacha 

feirme agus páirce 

• Mionsonraí faoin tslí a rialaíodh fiailí dochracha 

• Mionsonraí faoi oibreacha a dhéantar ar ghnéithe seandálaíochta/stairiúla 

- 125 -

• Dátaí agus mionsonraí eile maidir le hoibreacha feabhsúcháin/cothabhála 

arna ndéanamh chun cuma na feirme agus chlós na feirme a chothabháil. 

• Mionsonraí faoin gcóras táirgthe bharraí curaíochta. 

• Mionsonraí faoi chúrsaí oiliúna nó taispeántais a ndearnadh freastal orthu. 

• Mionsonraí faoi aon oibreacha comhshaoil nach raibh pleanáilte a 

rinneadh. 

• Gealltanais/córas innilte/bearta caomhnaithe arna leanúint chun talamh 

Natura 2000 agus limistéir ainmnithe náisiúnta eile a chosaint. 

• Oibreacha arna ndéanamh faoi bhearta forlíontacha 

Suim: €16.50 in aghaidh an heicteáir 



Beart Forlíontach - Úlloird Thraidisiúnta 

Is iomaí cineál crann torthaí Éireannach dúchasach ann atá beagnach imithe in éag 

agus nach bhfuil á gcaomhnú ach amháin i mbainc shíolta. Cuirfidh an beart seo 

dreasacht ar fáil a chinnteoidh go mairfidh an acmhainn uathúil seo. D’fhéadfadh 

cineálacha dúchasacha crann torthaí cabhrú le saothróga torthaí nua a fhorbairt, nó cur 

le gnéithe frithsheasmhacha galair na gcineálacha comhaimseartha, trí theicnící 

póraithe plandaí. 

Cuspóir: Úlloird a bhunú ina mbeidh cineálacha traidisiúnta de chrainn torthaí 

dúchasacha. Cuirfidh sin lenár n-acmhainn ghéiniteach planda a chosaint agus 

cuirfidh sé le bithéagsúlacht an tírdhreacha áitiúil agus soláthróidh sé gnáthóg 

d’fhiadhúlra ar an bhfeirm. 

Scóip and gníomhartha: Tá an beart forlíontach seo ar fáil ar fud na tíre agus éilíonn 

sé ar rannpháirtithe cineálacha áirithe crann torthaí dúchasach a roghnú chun úllord a 

bhunú. Caithfidh an t-úllord a bheith 500 méadar cearnach ar a laghad. 

Bunlíne ábhartha: Níl aon riachtanas GAEC ann maidir le húlloird a chur. 

Suim: €300 in aghaidh an úlloird in aghaidh na bliana 



Beart Forlíontach – Acmhainní Géiniteacha Ainmhithe a Chaomhnú 

Tá ról suntasach ag pórtha ainmhithe áitiúla maidir leis an gcomhshaol tuaithe a 

chothabháil. Trí thacú leis na hacmhainní géiniteacha sin a chaomhnú, tabharfar deis 

d’fhadmharthain an ábhair ghéinitigh luachmhair seo, ábhar a d’fhéadfadh dul in éag 

murach sin. Is ionann na hacmhainní géiniteacha sin agus gné shuntasach 

d’oidhreacht chultúrtha na feirmeoireachta in Éirinn. 

Tugann costáil ar ainmhithe a thógáil (bólacht, caoirigh agus eacha) de phórtha áitiúla 

le fios go bhfuil séanadh deise (ioncam) suntasach tarscaoilte maidir le póir 

neamhthráchtála den chineál sin a thógáil. Baineann costais riaracháin bhreise leis na 

hainmhithe a chlárú le Cumainn Póir etc. 

- 126 -

Bólacht Caoirigh Eacha 

An séanadh deise tarscaoilte (in 

aghaidh an LU) 

€658 €154 €80 

Costais riaracháin (in aghaidh €100 

an LU) 

e.g. ballraíocht i gcumann, clárú 

€90 €120 

Costas Idirbheartaíochta nialas nialas €40 

Is é cuspóir an bhirt fhorlíontaigh seo cabhrú le feirmeoirí a bhíonn rannpháirteach i 

REPS ainmhithe feirme de phórtha áitiúla a thógáil, ainmhithe dúchasacha don 

cheantar a bhfuil an baol ann go gcaillfear ón bhfeirmeoireacht iad. 

Beart Forlíontach – Criosanna Bruachánacha 

Is gnáthóga do speicis uisce (lena n-áirítear iasc bhradánach agus speiceas Dúilicín 

Péarla) iad go leor d’aibhneacha na hÉireann agus a gcuid fo-aibhneacha, speicis atá 

tábhachtach go náisiúnta agus i gcomhthéacs na hEorpa. Trí chriosanna bruachánacha 

a fhorbairt, soláthraítear gnáthóg oiriúnach d’fhásra agus d’ainmhithe a chothaíonn 

gréasáin bhia thábhachtacha in éiceachóras na habhann. 

Is é cuspóir an bhirt fhorlíontaigh seo scáth a sholáthar do chainéil aibhneacha agus 

réimsí uisce ainmnithe atá ró-oscailte, chun bruacha aibhneacha a chobhsú agus chun 

teacht roimh chothaithigh arna n-iompar i sreabhadh thar thalamh. 

Beart Forlíontach – Gnáthóga LINNET 29 

Le blianta anuas, tá fiontair feirmeoireachta ag éirí níos speisialaithe mar fhreagairt ar 

éilimh an mhargaidh. Tháinig laghdú ar chórais feirmeoireachta measctha traidisiúnta 

mar thoradh air sin. Chuir na hathruithe sin, chomh maith le níos lú acraíochta do 

ghránaigh earraigh, brú níos mó ar dhaonraí speicis éan feirme mar gheall ar sholáthar 

bia níos lú sa gheimhreadh. 

Is é cuspóir an bhirt fhorlíontaigh seo an treocht maidir le homaiginiú agus simpliú 

tírdhreacha a mhaolú trí tháirgeadh cheapacha gránach ar scála beag a spreagadh, go 

háirithe i limistéir ina bhfuil go leor talamh féarach. 

Beart Forlíontach – Barraí Curaíochta Íseal-Ionchuir 

Is costas suntasach é an barr gránaigh nó an barr fréimhe a chothabháil do thréimhse 

cúig bliana chonradh REPS maidir le cloí leis na cleachtais bhainistíochta forordaithe 

sa bheart seo. Cuirfidh sin le húsáid níos éifeachtaí i gcás leasachán orgánach ar 

fheirmeacha. 

Is é cuspóir an bhirt fhorlíontaigh seo an treocht maidir le homaiginiú agus simpliú 

tírdhreacha a mhaolú trí tháirgeadh cheapacha gránach ar scála beag a spreagadh, go 

háirithe i limistéir ina bhfuil go leor talamh féarach. 

Beart Forlíontach – Íoschuraíocht 

29 Is acrainm é LINNET ar Thalamh Infheistithe i Nádúr, Éiceachuraíocht Nádúrtha 

- 127 -

Féadfaidh táirgeadh arúil leanúnach ábhar orgánach ithreach (carbón) a ídiú agus mar 

sin struchtúr na hithreach a lagú agus an poitéinseal i ndáil le creimeadh ithreach, rith 

chun srutha agus an caillteanas bheathra ithreach a bhaineann leis sin a mhéadú. 

Laghdóidh íoschuraíocht astaíochtaí gáis cheaptha teasa freisin ó éifeacht laghdaithe 

ar an ithir agus ó laghdú i dtomhaltas breosla ar fheirmeacha araon. 

Beart Forlíontach – Innilt Inbhuanaithe Thraidisiúnta 

Leis an mbeart forlíontach seo, spreagtar cleachtais innilte inbhuanaitheacha i 

limistéir nach ndéantar mórán feirmeoireachta iontu agus cuirtear le caomhnú fásra 

agus ainmhithe ar gnáthóga sonracha. Tá gá le feirmeoireacht ghníomhach leanúnach 

a dhéanamh ar thírdhreach feirme na hÉireann le go mairfidh an tírdhreach agus an 

fásra agus na hainmhithe a bhaineann leis. 

Is é cuspóir an bhirt fhorlíontaigh seo cur leis an bPlean Náisiúnta Bithéagsúlachta trí 

ghnáthóga sonracha do chaomhnú fásra agus ainmhithe a chothabháil agus trí na 

pórtha innilte is oiriúnaí do thalamh imeallach a fhorordú agus trí fheirmeoireacht ar 

an talamh is mó i mbaol tréigthe a chothabháil. 

Beart Forlíontach – Báinseacha Clóbhair 

Is é cuspóir an bhirt fhorlíontaigh seo cur le seachadadh chaighdeán uisce, tríd an 

gcleachtas maidir le clóbhar a chur isteach i dtalamh féarach oiriúnach a chur chun 

cinn agus a spreagadh, d’fhonn an spleáchas ar leasacháin nítrigineacha a laghdú. Trí 

chlóbhar a chur i mbáinseacha oiriúnacha is féidir an spleáchas ar nítrigin 

cheimiceach a laghdú go mór, rud a laghdóidh astaíochtaí gáis cheaptha teasa ón 

bhfoinse sin. 

Beart Forlíontach – Gnáthóg Éan Fiáin a Chaomhnú 

Is éan imirceach atá i mbaol ar fud an domhain é an traonach, éan a d’fhaightí go 

forleathan i móinéir thirime ar fud na hÉireann roimhe seo. Leis na déaga de bhlianta 

anuas tá sé teoranta do bhogaigh agus do dhrochthalamh feirme, mar gheall ar 

chleachtais feirmeoireachta atá ag athrú, seans. 

Is é cuspóir an bhirt fhorlíontaigh seo cur leis an struchtúr gnáthóg agus leis an bhfáil 

ar láithreáin phóraithe don traonach. 

Beidh baint dhíreach ag Cairde Éanlaith Éireann le seachadadh an bhirt fhorlíontaigh 

seo. 

Beart Forlíontach – Dobharcheantair Lochanna 

Maidir leis na srianta ar úsáid leasacháin gar do réimsí uisce faoi fhorálacha ginearálta 

na scéime, cuireann siad go dearfach le caighdeán uisce. Mar sin féin, féadfaidh 

bainistíocht comhshaoil bhreise i roinnt ceantar lochanna sonracha cur le caighdeán 

uisce níos fearr. Féadann caighdeán uisce níos fearr cur le beocht shóisialta agus 

eacnamaíochta phobail thuaithe trí phoitéinseal áineasa agus taitneamhachta a 

fhorbairt. 

Tá beart molta faoi Ais 4 a úsáideann cur chuige ón mbonn aníos agus a chuireann na 

geallsealbhóirí go léir san áireamh maidir le straitéisí áitiúla a fhorbairt chun 

dobharcheantair lochanna a bhainistiú. Nuair a bheidh straitéisí bainistíochta forbartha 

- 128 -

go hiomlán beidh sé éigeantach do REPS cloí leis an straitéis faoi chomhshaol 

talmhaíochta (d’fhéadfadh go mbeadh athrú beag ar chur i láthair reatha an bhirt 

forlíontaigh seo mar thoradh air sin). Idir an dá linn, chun cabhrú le forbairt straitéisí 

bainistíochta don earnáil talmhaíochta agus chun sin a chomhlánú, beartaítear beart 

forlíontach deonach a chur ar fáil i ndobharcheantair lochanna faoi leith mar chuid 

den scéim REPS. Is ar bhonn teoranta agus ar bhonn deonach a bheidh an beart 

forlíontach seo ar fáil agus abharfar isteach ar dtús é ar bhonn phíolótach i 

ndobharcheantar na Coiribe in Iarthar na hÉireann. 

Gníomhartha lárnacha: Aithneoidh an pleanálaí limistéir den fheirm ina gcuirfidh 

bainistíocht bhreise go dearfach le caighdeán an uisce a fheabhsú. Go dtí go mbeidh 

forbairt iomlán ar straitéisí bainistíochta don dobharcheantar locha, aithneoidh agus 

mapálfaidh an plean feirme na limistéir san fheirm lena mbaineann an beart agus 

cuirfidh ceann amháin nó níos mó de na gníomhartha seo a leanas san áireamh ann: 

• Laghdú N Orgánach ar fud na feirme tríd an líon stoic a laghdú – An ráta 

stocála a laghdú le 30kg N Orgánach ón ráta stocála sa bhliain sula 

ndeachthas isteach sa scéim. 

• Móinéir thirime thraidisiúnta 

• Tailte féarach atá saibhir ó thaobh speiceas 

• Imeall uiscechúrsa a mhéadú 

• Pointí óil eile – cosc a chur ar bhólacht a bheith ag ól go díreach ó aon 

uiscechúrsa ar an ngabháltas 

• Criosanna bufair curtha. 

Tá na gníomhartha sin sa bhreis ar na riachtanais faoin mbeart comhshaoil 

talmhaíochta lárnach chun dhá rogha bithéagsúlachta a roghnú. Ní shárófar 

teorainneacha leasachán bunlíne na Treorach Níotráití go deo ar an bhfeirm agus ní 

dhéanfar cúiteamh faoi dhó ar an ngníomh céanna ar chúinse ar bith faoin bplean 

forbartha tuaithe. 

Íocfar na gníomhartha a bhaineann le móinéir thirime thraidisiúnta agus tailte féarach 

ar mhórán speiceas de réir an limistéir ar a dtugtar fúthu — mar shampla, €60 a 

bheidh san íocaíocht iomlán ar 0.5heic agus €180 a bheidh san íocaíocht ar 1.5heic. (I 

gcomparáid leis sin, déantar íocaíocht do ghníomhartha cosúil le Roghanna 

Bithéagsúlachta mar mheáníocaíocht in aghaidh an heicteáir ar fud an ghabháltais.) 

Déanfar an beart seo a sheachadadh ar shlí a chomhlánóidh, ach nach dtagann trasna 

ar, an dá idirghabháil bheartaithe faoi Chláir Oibríochta na gComhthionól Réigiúnach 

maidir le beart cosanta d’uiscechúrsa agus le clár cóireála do ghrúpscéimeanna uisce 

áitiúla. Ní dhéanfar aon íocaíochtaí le haon duine aonair maidir le hidirghabhálacha 

faoi Ais 4. 

Is é cuspóir an bhirt fhorlíontaigh seo cur le gníomhartha tras-earnálacha a bheidh 

dírithe ar chaighdeán uisce a fheabhsú. 

Beart Forlíontach – Féarach Measctha 

Cuirtear le bithéagsúlacht go leor gnáthóg talaimh fhéaraigh trí chóras innilte éagsúil a 

chothabháil nó a thabhairt isteach le meascán luibhiteoirí. Soláthraíonn féaraigh a 

ndéanann speicis mheasctha innilt orthu báinseach níos éagsúla ó thaobh struchtúir agus 

- 129 -

ó thaobh airde de. Aithnítear go forleathan an tsineirgíocht idir nósanna innilte eallaí 

agus caorach agus soláthraíonn an struchtúr báinsí a leanann as sin deis comhshaoil 

d’fhásra agus d’ainmhithe leas a bhaint as, cibé acu éin, inveirteabraigh, speicis féir nó 

bláthanna fiáine. Faightear an traidisiún sin d’innilt mheasctha go príomha i measc na 

mórfheirmeoirí talaimh fhéaraigh. 

Is é cuspóir an bhirt seo bithéagsúlacht ar thalamh féarach a chothabháil agus a mhéadú 

trí innilt mheasctha a spreagadh. Tá an beart ar fáil d’fheirmeoirí a chuireann idir 

bhólacht agus chaoirigh ar innilt ar shlí struchtúrtha a bhíonn dírithe ar bháinseacha 

éagsúla a sheachadadh. 

Mar sin, beidh an beart forlíontach seo ar fáil d’fheirmeoirí a mbíonn fiontar measctha 

eallaí/caorach ar bun acu ina mbeidh ar a laghad 20 faoin gcéad de na haonaid 

bheostoic (ar an meán) a dhéanann innilt ar an ngabháltas comhdhéanta den dara cineál 

beostoic. Caithfidh an beostoc an bháinseach chéanna a innilt le chéile nó i gcóras 

innilte LEADER. Cé go n-éilíonn an beart meascán de bhólacht agus de chaoirigh, 

ríomhtar an leibhéal íocaíochta ar bhonn an limistéir talún a theastaíonn don líon 

caorach ar an ngabháltas. 

Tá cuspóir an bhirt seo bunaithe ar sheachadadh sochair chomhshaoil amháin agus ní 

bhaineann sé le táirgiúlacht. Chun cosaint a dhéanamh in aghaidh mhéadú ar 

tháirgiúlacht, déanfar monatóireacht in Éirinn ar an líon caorach go bliantúil. Má 

bhíonn sin gar do 95 faoin gcéad den mheánmhéid i rith na tréimhse tagartha don 

Scéim Íocaíochta Aonair, dúnfar an beart seo d’iontrálaithe nua. 

Suim: €50 in aghaidh an heicteáir suas go limistéar uasta de 20 heicteár 

Beart Forlíontach – Foirgnimh Oidhreachta Fheirme 

Réasúnacht d’idirghabháil 

Féadfaidh foirgnimh fheirme thraidisiúnta cur go mór le tírdhreach na hÉireann. 

Rinneadh go leor de na foirgnimh níos sine agus ábhair áitiúla á n-úsáid, agus tógadh 

iad le patrúin agus socruithe a bhain an leas ab fhearr as acmhainní. Mhair siad agus 

coinníodh iad trí ábhair shimplí agus deisiúcháin chliste a úsáid, rud a thugann le fios 

go raibh cultúr ag na feirmeoirí cúram a thabhairt dóibh go bródúil agus go seiftiúil. 

Comhlíonann na gníomhartha a theastaíonn faoin mbeart seo critéir Bheart 323 faoi 

Ais 3 ach áireofar iad mar chuid de bheart comhshaoil talmhaíochta lánpháirtithe faoi 

Ais 2, arb í an ais cheannasach í. 


Is é cuspóir an bhirt a chinntiú go ndéanfar roinnt foirgneamh feirme traidisiúnta, a 

chuireann le cuma an tírdhreacha agus lena mbaineann luach stairiúil/ailtireachta, a 

chothabháil amach anseo. 


Tá go leor foirgneamh feirme traidisiúnta á gcailliúint trína ligean i bhfaillí. Má 

dheisítear foirgnimh fheirme thraidisiúnta go tráthúil (nó, ar a laghad, má chosnaítear 

ón aimsir iad), cuirtear cosc ar throchlú agus ar fhadhbanna struchtúrtha 

tromchúiseacha teacht orthu, rudaí a bhféadfadh athchóiriú costasach leanúint astu sa 

todhchaí. Mar sin, i gcomhpháirtíocht leis an Roinn Talmhaíochta agus Bia, riarfaidh 

- 130 -

an Chomhairle Oidhreachta scéim deontas do rannpháirtithe REPS 4 maidir le 

foirgnimh fheirme thraidisiúnta a chaomhnú agus a dheisiú. 

Sainmhíniú ar oibríochtaí a mbeifear ag tacú leo 

Beidh deontais suas le €25,000 ar fáil chun oibreacha caomhnaithe ceadaithe a 

dhéanamh ar an taobh seachtrach d’fho-fhoirgnimh fheirme (díon, dromchla bhallaí, 

fhuinneoga agus dhoirse ar an taobh amuigh) agus de na struchtúir a bhaineann leo 

(dromchlaí clóis stairiúla, gnéithe tírdhreacha timpeall an chlóis feirme e.g. ballaí, 

cuaillí geata). Caithfidh na foirgnimh fheirme thraidisiúnta carachtar oidhreachta 

ailtireachta nó dúchasach a bheith acu, caithfidh siad cur leis an áit ina bhfuil siad 

agus ní féidir foirgnimh móra nua-aimseartha a bheith buailte leo. Ní bheidh tithe 

cónaithe cáilithe faoin mbeart forlíontach seo. 

Breithneofar foirgnimh fheirme thraidisiúnta, a tógadh chun críche áirithe, a 

bhaineann le talmhaíocht agus ar féidir iad a úsáid i gcónaí chun críche talmhaíochta, 

maidir le tacaíocht a thabhairt dóibh faoin mbeart seo. 

Caithfidh riocht mheasartha a bheith ar na foirgnimh, is é sin, caithfidh go mbeidh 

ábhair fós iontu a chuireann lena gcarachtar agus ar féidir a dheisiú. Déanfaidh 

tairbhithe oibreacha cothabhála agus deisiúcháin ar bhonn ‘mar a chéile’ agus ábhair 

agus modhanna traidisiúnta á n-úsáid acu, chun carachtar an fhoirgnimh a chaomhnú 

ina shuíomh áitiúil. Féadfaidh conraitheoir nó an feirmeoir na hoibreacha a chur i 

gcrích, ach caithfidh comhairleoir caomhnaithe inniúil maoirseoireacht a dhéanamh 

orthu. 

Caithfidh rannpháirtithe leanúint orthu na foirgnimh fheirme thraidisiúnta sonraithe, 

lena n-áirítear fearais agus feistis agus na gnéithe a bhaineann leo, mar bhloic shuite, 

nó bonnchruacha/stoic a chosaint agus a chothabháil agus iad a chosaint ón aimsir. 

Cuirfear isteach grianghraif de gach ingearchló den fhoirgneamh a bhfuil maoiniú á 

lorg ina leith mar fhianaise ar riocht an fhoirgnimh ag an gcéim iarratais. 

Déanfaidh Comhairle Oidhreachta na hÉireann na hiarratais go léir a mheas agus 

roghnóidh siad na tionscadail a cháileoidh do chúnamh deontais faoin mbeart seo. 

Beidh baint ag an gComhairle Oidhreachta le gach céim seachadta agus ní eiseofar 

íocaíocht go dtí go ndeimhneofar go mbeidh oibreacha curtha i gcrích go sásúil. 



An líon gabháltas feirme agus 

Sprioc 

Aschur 

gabháltas bhainisteoirí talún eile a 

fhaigheann tacaíocht 300 

Méid iomlán infheistíochta €7 milliún 

300 foirgneamh feirme 

Toradh 

Limistéir ina n-éiríonn le bainistiú 

ailtireachta agus/nó 

stairiúil athchóirithe ar 

talún 

an tírdhreach. 

- 131 -

Tionchar 

Cúlú ar an meath ar 

bhithéagsúlacht 

Talamh feirme agus foraoiseachas 

lena mbaineann ardluach ó thaobh 

an nádúir a chothabháil 

An chabhair a tugadh chun cur in 

aghaidh athrú aeráide 

- 132 - 

An baol maidir le 

homaiginiú tírdhreachú 

a mhaolú 

Cosaint ar chuma an 

tírdhreacha ó shúil

Comhshaol Talmhaíochta 

Feirmeoireacht Orgánach 

(Beart neamhspleách) 

Is bia d’ardchaighdeán é bia orgánach a tháirgtear de réir chaighdeán dian atá aitheanta 

go hidirnáisiúnta agus a bhfuil bonn dlíthiúil leo. Léiríonn feirmeoireacht orgánach 

dearcadh éagsúil ar chórais feirmeoireachta a leagann béim láidir ar chleachtais atá 

neamhdhíobhálach don timpeallacht, agus aird ar leith á thabhairt ar leas ainmhithe. 

Cuireann na prionsabail agus na modhanna oibre a mbaintear úsáid astu sa 

bhfeirmeoireacht orgánach cleachtais chun cinn a mhaireann in éineacht le córais 

nádúrtha agus a chuidíonn chun an timpeallacht a chosaint agus a fheabhsú. 

Tá sé d’aidhm ag an mbeart seo iompú ar mhodhanna táirgthe orgánacha a chur chun 

cinn agus tríd sin sochair bhreisithe timpeallachta a sheachadadh agus freagairt 

d’easnaimh soláthairtí agus d’éilimh ón bpobal ar tháirge orgánach. 

Ní mór do rannpháirtithe an bhirt seo ceadúnas a bheith acu arna eisiúint ag ceann de 

na Comhlachtaí Deimhnithe atá faofa ag an Roinn Talmhaíochta agus Bia, a bheith 

cláraithe mar tháirgeoir orgánach le hAonad Orgánach na Roinne, forálacha Rialachán 

2092/91 ón gComhairle (arna leasú) ar cheantar táirgthe orgánaigh an ghabháltais a 

chomhlíonadh agus a bheith faoi réir iniúchta bliantúil. 

Féadfaidh feirmeoirí an rogha a dhéanamh an gabháltas go léir nó cuid de a athrú agus 

féadfaidh siad a bheith rannpháirteach sa bheart seo ar bhonn neamhspleách taobh 

amuigh de chlár ginearálta REPS. I gcás nach n-athraítear ach cuid den ghabháltas ní 

mór Dea-Choinníollacha Talmhaíochta agus Comhshaoil agus Ceanglais Bhainistithe 

Reachtúla na Scéime Íocaíochta Aonair a urramú ar an ngabháltas iomlán. 

Ar mhaithe le huainíocht na mbarr agus leis an aschur a uasmhéadú, féadfaidh 

táirgeoirí orgánacha iarratas a dhéanamh chun dáileachtaí a bhfuil stádas iomlán 

orgánach acu a mhalartú. 

Ardófar an ráta íocaíochta don tréimhse athraithe do tháirgeoirí curaíochta traidisiúnta 

gan stoc a ghlacann páirt sa bheart orgánach neamhspleách amháin, agus a fhásann 

leasú glas le linn próiseas dhá bhliain an athraithe. Seastar leis an íocaíocht seo ar an 

mbonn nach mbíonn aon bhrabach margaidh le déanamh ar an gceantar le linn 

athraithe. Tá sé d’aidhm aige seo ionchorprú ábhair orgánaigh a uasmhéadú mar 

ullmhú don táirgeadh orgánach. 

Is iad na ceantair a dhearbhaítear ar an gCóras Riaracháin agus Rialaithe Comhtháite 

(IACS) amháin a bhreithneofar le haghaidh íocaíochta. 

- 133 -

Talamh Coimín lasmuigh de Ghréasán Natura 2000 

Cuspóir 

Cur chuige cuimsitheach a sholáthar maidir le caomhnú agus/nó athnuachan thalamh 

coimín nach talamh coimín ainmnithe é. 


Leagtar amach na coinníollacha feirmeoireachta do thalamh coimín i 

gCreatphleananna na gCoimíneachtaí. Leagann na pleananna seo amach coinníoll 

timpeallachta an choimín agus an ghníomhaíocht talmhaíochta chuí le 

hinbhuanaitheacht timpeallachta a chinntiú, lena n-áirítear, nuair is gá, laghdú ar an 

mbrú féarach a bhainfear amach trí dhístocáil caorach. 

Cé nach n-ainmnítear tuairim is 40 faoin gcéad de thalamh coimín faoi Natura 2000, 

bíonn sé faoi réir ag na srianta céanna is a bhíonn coimín ainmnithe. Bíonn ceangal de 

réir dlí ag na srianta i gcás choimíní Natura – na saintreoracha bainistíochta i 

gCreatphleananna na gCoimíneachtaí- ach is amhlaidh nach mbíonn ceangal de réir dlí 

ag na srianta i gcás choimíní nach coimíní Natura iad (ach amháin i gcás uasmhéid na 

stocleibhéil atá leagtha amach sna Creatphleananna). 

Mar sin, in éagmais saoráide chun íocaíochtaí Natura 2000 a dhéanamh maidir leis an 

talamh sin, déantar an ráta comhshaoil talmhaíochta a shocrú ar an gcuma chéanna is a 

déantar i gcás íocaíochtaí talamh coimín Natura 2000. Tá rátaí na n-íocaíochtaí atá 

beartaithe agus an míniú a ghabhann leo leagtha amach sa tábla iomchuí in Aguisín 3. 


Leis an GAEC, beidh ceanglas ar fheirmeoir cloí leis an líon stoic atá leagtha amach i 

gCreatphlean na gCoimíneachtaí. Ní éilítear, leis an GAEC, córas bainistithe 

d’ainmhithe ar féarach. Ní ann d’aon cheanglas sainordaitheach maidir le gnáthóga a 

choimeád ar thalamh coimín nach talamh coimín Natura 2000 é. 


Ní mór gnáthóga ar na tailte coimín sin nach tailte coimín Natura iad a chothú faoi 

ghealltanais chomhshaoil talmhaíochta deonacha. Ní féidir le feirmeoirí a bhfuil 

coimín acu nach cuid de Natura é, inter alia, foraois a chur ar na tailte, obair 

fheabhsúcháin de chineál ar bith a dhéanamh, draenáil san áireamh, ná móin a bhaint 

ar bhonn tráchtála. Chomh maith le seasamh le ceanglas GAEC an riachtanas stocála 

laghdaithe, mar atá leagtha amach i gCreatphlean cuí na gCoimíneachtaí, a chur i 

bhfeidhm, ní mór d’fheirmeoirí córas féarach inbhuanaithe a fheidhmiú chun cur le 

cothabháil na gnáthóige agus le tréigean talún a sheachaint. D’fhéadfadh sé go mbeadh 

ar fheirmeoir tréad caorach a choinneáil nach bhfuil inmharthana ó thaobh na 

heacnamaíochta. 

Mar chosaint in aghaidh an bhaoil go gcuirfí isteach éilimh ar íocaíocht i leith 

scaireanna coimín neamhghníomhacha, beidh cáilitheacht ar íocaíocht srianta ar an 

ngnáthshlí do scaireanna coimín a dearbhaíodh ar IACS sna cúig bliana roimh dháta 

an iarratais REPS (ach amháin i gcás oidhreachta, i gcás cabhrú le feirmeoirí óga agus 

i gcás aistrithe a bhunú faoin Scéim Luathscoir). 

- 134 -

Suim: €282 in aghaidh an heicteáir suas go 40 heicteár, €29 in aghaidh an heicteáir 

don chéad 40 heicteár eile. €22 in aghaidh an heicteáir don chéad 40 heicteár eile agus 

€5 in aghaidh an heicteár do gach heicteár os cionn 120 heicteár. 


cuirfear pínóis i bhfeidhm mar thoradh ar neamhchomhlíonadh. 

- 135 -

Ceantair Oidhreachta Nádúrtha (NHAnna) lasmuigh de Ghréasán Natura 2000 

Cuspóir 

Cur chuige cuimsitheach a sholáthar maidir le caomhnú agus/nó athnuachan láithreán 

ainmnithe náisiúnta lasmuigh de ghréasán Natura 2000. 


Is é an Ceantar Oidhreachta Nádúrtha an t-ainmniú bunaidh don fhiadhúlra in Éirinn. 

Is ainmniú náisiúnta é seo agus tá ainmniú forluite Natura 2000 ag cuid mhór de 

láithreáin NHA freisin. Ina dhiaidh sin tá roinnt láithreán NHA nach bhfuil ainmnithe 

faoi Natura 2000 ach atá tábhachtach sa chomhthéacs náisiúnta agus ceapadh an beart 

seo chun aghaidh a thabhairt ar na láithreáin sin. Éilítear, le hullmhú phlean REPS, 

ionchur ó imshaolaí gairmiúil maidir le measúnú a dhéanamh ar staid an láithreáin i 

gcás an chomhshaoil agus cleachtais bhainistíochta iomchuí a fhorordú chun an 

ghnáthóg a choinneáil. 


Éilítear, leis an GAEC, go gcoinneofar an talamh i mbail a cheadódh táirgeadh 

talmhaíochta ar bhonn leanúnach. 


Chomh maith leis na bunbhearta lárnacha a chomhlíonadh, ní mór d’fheirmeoirí an 

córas bainistithe maidir leis an ngnáthóg a chothú agus tréigean talún a sheachaint a 

chur i bhfeidhm. D’fhéadfadh sé go mbeadh ar fheirmeoirí beostoc a choinneáil nach 

bhfuil inmharthana ó thaobh na heacnamaíochta. 

Suim: €282 in aghaidh an heicteáir suas go 40 heicteár, €29 in aghaidh an heicteáir 

don chéad 40 heicteár eile €22 in aghaidh an heicteáir don chéad 40 heicteár eile agus 

€5 in aghaidh an heicteár do gach heicteár os cionn 120 heicteár 


cuirfear pínóis i bhfeidhm mar thoradh ar neamhchomhlíonadh. 

Cur síos ar an modheolaíocht agus ar na toimhdí agus na paraméadair agranamacha 

(lena n-áirítear cur síos ar na riachtanais bhunlíne atá iomchuí do gach cineál 

gealltanais) a úsáidtear mar phointe tagartha do ríomhaireachtaí a thugann údar maith 

le: (a) costais bhreise; (b) ioncam tarscaoilte ag éirí as an ngealltanas a tugadh; agus 

(c) leibhéal costas na hidirbheartaíochta. Más cuí, ba chóir don mhodheolaíocht seo an 

cúnamh a deonaíodh faoi Rialachán (CE) Uimh. 1782/2003 a chur san áireamh. Más 

iomchuí, ba chóir gur ionann an modh iompaithe agus an modh iompaithe a úsáideadh 

d’aonaid eile de réir Airteagal 27.9 de na rialacha feidhmiúcháin. 

Tá cur síos mion ar an modheolaíocht, ar na toimhdí agus ar pharaméadair chostas 

incháilitheachta agus déine an chúnaimh i dtábla na costála in Aguisín 3. 

Na riachtanais íosta do tháirgí leasacháin agus cosaint plandaí a úsáideadh agus 

riachtanais éigeantacha eile; ní mór, inter alia, na Cóid Dea-Chleachtais a tugadh 

isteach faoin Treoir Níotráite d’fheirmeacha lasmuigh de na Criosanna Níotráite 

Leochaileacha a bheith san áireamh sna riachtanais íosta mar aon le riachtanais maidir 

le truailliú fosfair. Ní mór a áireamh ar na riachtanais íosta do tháirgí cosanta plandaí, 

- 136 -

inter alia, riachtanais maidir le ceadúnas chun na táirgí cosanta a úsáid agus 

riachtanais maidir le dualgais oiliúna a chomhlíonadh, riachtanais ar stóráil shábháilte, 

seiceáil innealra feidhme agus rialacha maidir le húsáid lotnaidicídí gar d’uisce agus 

do láithreáin leochaileacha eile. 

Ceanglais bhunlíne ar gach feirmeoir a mbíonn táirgí cosanta plandaí agus táirgí 

biocidal á n-úsáid aige 30 

• Ní féidir ach táirgí cosanta plandaí agus táirgí biocidal a bhíonn údaraithe 

nó cláraithe a úsáid. 

• Ní mór táirgí cosanta plandaí agus táirgí biocidal a stóráil, a láimhseáil 

agus a úsáid i gceart mar a shonraítear ar lipéid tháirgí reatha cheadaithe. 

• Ní mór táirgí cosanta plandaí a úsáid, nuair is cuí, de réir phrionsabail 

rialaithe chomhtháite. 

• Ní mór táirgí cosanta plandaí a úsáid de réir phrionsabail dea-chleachtais i 

ndáil le cosaint phlandaí. 

• Ní mór taifid maidir le fáil, le húsáid agus le diúscairt tháirgí cosanta 

plandaí agus tháirgí biocidal a choimeád agus ní mór iad a chur ar fáil 

chun iniúchta. 

• Níor chóir táirgí cosanta plandaí ná táirgí biocidal nach bhfuil ceadú acu 

níos mó a choimeád. 

30 Tá ceanglais mhionsonraithe ar iniúchadh bunlíne leagtha amach i Single Farm Payment Scheme Guide to Crosscompliance 

Requirements arna fhoilsiú ag an Roinn Talmhaíochta agus Bia i Lúnasa 2006. 

- 137 -

Dea-choinníollacha Talmhaíochta agus Comhshaoil a ndéantar tagairt dóibh in 

Airteagal 5 agus in Iarscríbhinn IV de Rialachán ón gComhairle (CE) Uimh 

1782/2003 

Saincheist Caighdeáin 

Creimeadh Ithreach: Ithir a chosaint le 

bearta iomchuí 

Ábhar orgánach san ithir: Leibhéal na nábhar 

orgánach san ithir a chothú le 

cleachtais iomchuí 

Struchtúr ithreach: Struchtúr na hithreach 

a chothú le bearta iomchuí 

Íosleibhéal cothabhála: Le cinntiú go 

mbíonn íosleibhéal cothabhála i gceist 

agus go seachnaítear meath na ngnáthóg 

- 138 - 

- Íoschlúdach ithreach 

- Íosbhainistiú talún a léireodh 

coinníollacha a bheadh sonrach don 

láithreán 

- Leibhinn a choimeád 

- Caighdeáin maidir le huainíocht 

bharraí nuair is infheidhme 

- Coinleach arúil a bhainistiú 

- Innealra a úsáid mar is cuí 

- Íosrátaí stocála beostoic nó/agus 

córais iomchuí 

- Talamh féarach buan a chosaint 

- Gnéithe tírdhreacha a choinneáil 

- Cúngrach fhásra gan mhaith a 

sheachaint i gcás talamh 

talmhaíochta 

I 2003, ghlac Éire le cur chuige ilchríche i leith fheidhmiú na Treorach Níotráite ag 

éirí as cinneadh Rialtais. Ceapadh an cur chuige limistéar-iomlán lena chinntiú go 

mbeadh cur chuige cuimsitheach ann chun truailliú ó gach foinse talmhaíochta a 

laghdú agus a chosc. Ag teacht le cinntí Chúirt Bhreithiúnais na hEorpa i gcásanna a 

d’eascair i mBallstáit eile, tugann Clár Gníomhaíochta Níotráite na hÉireann aghaidh 

ar laghdú/cosc ar thruailliú ó fhosfar chomh maith le nítrigin. 

Tugann Rialachán IR Uimh. 378 ó 2006 éifeacht dhlíthiúil don Chlár Gnímh. 

Na bearta, cuspóirí agus critéir a fheidhmítear i gcás roghnú tairbhithe trí ghlaonna ar 

thairiscintí de réir an dara fo-mhír d’Airteagal 39.4 de Rialachán 1698/2005 

Is féidir le gach feirmeoir cur isteach ar an scéim agus dá réir sin ní bhainfidh 

forálacha maidir le glaonna ar thairiscintí le hábhar.

Fianaise dá dtagraítear in Airteagal 45(2) de na rialacha feidhmiúcháin a cheadaíonn 

don Choimisiún comhsheasmhacht agus sochreidtheacht na ríomhanna a sheiceáil. Tá 

Teagasc tar éis fíorú neamhspleách a dhéanamh ar na costálacha. 

Suimeanna tacaíochta 

Suim 

Clár Ginearálta REPS 

€234 /heic suas go 20heic 

(Bearta lárnacha móide roghanna) €205 /heic don chéad 20heic eile suas go 

40 heic 

€82 /heic don chéad 15heic eile suas go 

55heic 

€10 /heic ina dhiaidh sin 

Coimín nach Coimín Natura 2000 é €282/heic suas go 40heic, €29 /heic don 

agus talamh NHA 

chéad 40heic eile suas go 80heic; €22 

/heic don chéad 40heic eile suas 

go120heic; agus €5/heic ina dhiaidh sin 

Bearta Forlíontacha Suim 

Pórtha Tearca €234 in aghaidh an aonaid beostoic atá 

cláraithe leis an gcumann pórtha 

Criosanna Bruachánacha €850 /heic suas go huasmhéid 

- 4 heic i leith láithreán salmonoideum 

agus gliomach fionnuisce agus 

- 4 heic i leith láithreán Diúilicín Péarla 

Rannpháirtíocht i dTionscadal LINNET An chéad heicteár €700 

Ó 1 go 2.5 heic €400 in aghaidh an 

heicteáir 

Barra curaíochta íseal-ionchuir €370/heic suas go huasmhéid 2.5heic 

Íoschuraíocht €25/heic suas go huasmhéid 40heic 

Úlloird Thraidisiúnta €300 in aghaidh an ghabháltais 

Féarach Traidisiúnta Inbhuanaithe €50/heic suas go huas-achar 20heic 


Dobharcheantair Locha 

€50/heic suas go huas-achar 20heic 

• Laghdú N Orgánach ar an bhFeirm 

Iomlán trí laghdú ar an Líon Stoic 

• Móinéir Thirime Thraidisiúnta 

• Tailte Féaraigh ar Mhórán 

Speiceas 

• Imeall Breise Uiscechúrsa 

• Pointí Óil Eile 

• Criosanna Bufair 

- 139 - 

€80/heic 

€120/heic suas go 2.5heic 

€120/heic suas go 2.5heic 

€3 in aghaidh 100m 

€5 in aghaidh an aonaid 

€200/heic suas go huasmhéid 2.5heic 

Báinseacha Clóbhair €30 /heic suas go huasmhéid 40heic 

Caomhnú Éan Fiáin — Rannpháirtíocht i 

dTionscadal an Traonaigh 

€100 /heic

Feirmeoireacht Orgánach Suim 

Feirmeoireacht Orgánach (55 heic) €212 /heic le linn athraithe suas go 55 

heic agus €30/heic ina dhiaidh sin 

€106 /heic agus lánstádas orgánach ann 

suas go 55 heic agus €15/heic ina dhiaidh 

sin 

Feirmeoireacht Orgánach (≤ 6ha) €283/heic le linn athraithe 

€142 /heic stádas orgánach 

Rogha breise Fheirmeoireacht 

Orgánach 

Iarratasóirí (feirmeoirí neamh-REPS gan 

stoc) agus clúdach glas á fheidhmiú i rith 

na tréimhse athraithe 

€240/heic in aghaidh na bliana suas go 

huasmhéid 40 heic don dá bhliain 

athraithe 

- 140 -

Bíonn costais bhreise ar fheirmeoirí na n-oileán mar gheall ar an áit ina mbíonn 

siad lonnaithe. Mar sin, tá sé beartaithe freisin go bhfaighidh talamh a 

shaothraítear ar oileáin amach ón gcósta 15 faoin gcéad breise le costais 

mhéadaithe agus rochtain shrianta ar mhargaí a chur i gcuntas. 

Cnuasach Cúnaimh 

Íocaíocht Orgánach Móide REPS bunaidh Móide Natura faoi úinéireacht nó 

Ceann ar bith acu seo 

LINNET 

Pórtha Tearca 

Úlloird Thraidisiúnta 

Crios Bruachánach 

Íocaíocht bhunaidh REPS 

Móide 

Íocaíocht bhunaidh REPS 

Móide 

Ceann acu seo Móide 

LINNET 

Bruachánach 

Báinseacha Clóbhair 


Gránaigh Íseal-Ionchuir 

Féaránaigh Mheasctha 

Féarach Traidisiúnta 

Natura2000 Móide 

Agus/nó 

NeamhNatura 2000 

NHA 

Agus/nó 

Coimín Neamh Natura 

2000 - 

Agus/nó 

Bruachánach 1 

- 141 - 

Ceann acu seo 



Gnáthóg Éan Fiáin 

# Dobharcheantar Locha 

Ceann acu seo 

LINNET* 

Báinseacha Clóbhair* 

Íoschuraíocht* 

Gránaigh Íseal-Ionchuir* 

Féaránaigh Thraidisiúnta* 

Féarach Measctha* 



Gnáthóg Éan Fiáin 

# Dobharcheantar Locha 

1 

I gcás go roghnaítear Bruachánach ní féidir aon cheann de na SManna a bhfuil* 

orthu i gcolún 3 a roghnú. 

#Beidh feidhm theoranta do locha sonracha ag Dobharcheantar Locha SM. 

Le haghaidh acmhainní géiniteacha planda atá i mbaol creimthe géinitigh, ní 

bhaineann fianaise faoi chreimeadh géiniteach bunaithe ar thorthaí eolaíochta 

agus táscairí tarlaithe lánrásach/ cineálacha bunaidh (áitiúla), a n-ilchineálacht 

daonra agus na cleachtais talmhaíochta atá i réim ag an leibhéal áitiúil le hábhar. 

Chun acmhainní géiniteacha sa talmhaíocht a chaomhnú: cineálacha tairbhithe, 

gníomhaíochtaí agus mionsonraí faoi chostais incháilithe 

Tairbhithe: Feirmeoirí a bhíonn rannpháirteach i mbeart comhshaoil talmhaíochta

Liosta de phórtha áitiúla atá i mbaol a gcaillte don fheirmeoireacht agus líon na nainmhithe 

pórúcháin baineann atá i gceist. Ní mór do chomhlacht teicniúil– nó 

eagraíocht/comhlachas póraithe – a bhfuil aitheantas cuí aige, an líon seo a dheimhniú 

agus ní mór na leabhair thréada don phór a chlárú agus a choinneáil cothrom le dáta. 

Ní mór don chomhlacht atá i gceist na scileanna agus an t-eolas riachtanach a bheith 

aige chun ainmhithe ó na pórtha atá i mbaol a aithint. 

Pórtha agus líon na n-ainmhithe 

Eallach Bó Chiarraí 613 

Bollatach 2,053 

Maol Éireannach (nó Maoilín) 392 

Eacha Capaillíní Chonamara 1728 

Capall Tarraingthe Éireannach 1038 

Capaillín Portaigh Chiarraí 49 

Caoirigh na Gaillimhe 707 

Maoiniú 

- Costas Iomlán: €2,503,298,800 

- Caiteachas Poiblí: €2,503,298,800 

Socruithe Idirlinne (suim mheasta san áireamh) 

Féadfaidh rannpháirtithe le ceangaltais leanúnacha ón tréimhse chláir 2000–2006 a 

ngnóthais a aistriú go ceangaltais nua faoin gclár reatha. Léirítear an leibhéal glactha a 

bhfuil súil leis sa tiomantas leanúnach €890 milliún. 

- 142 -


An Cineál Táscaire Táscaire Sprioc 

Líon na ngabháltas feirme agus gabháltais 

bhainisteoirí talún eile atá ag fáil tacaíochta 

64,000 

An limistéar iomlán a fhaigheann tacaíocht 

chomhshaol talmhaíochta 

2.25m heicteár 

Aschur 

Líon iomlán conarthaí 

An limistéar fisiciúil a fhaigheann tacaíocht 

chomhshaol talmhaíochta 

64,000 


Líon na ngníomhartha a bhaineann le 

hacmhainní géiniteacha 

10 gníomh 

Toradh Limistéir a bhfuil bainistiú talún rathúil á 

dhéanamh orthu 


Tionchar 

• Aisiompú sa mheath ar an 

mbithéagsúlacht 

• Méadú ar innéacs éan thalamh feirme 

• Méadú ar fhad neamhthruaillithe 

aibhneacha 

• Meán líon gnáthóga i limistéar 

neamhsprice 

• Cothabháil talamh feirme agus foraoise 

d’ardluach nádúir. 

• Cothabháil foirgneamh feirme ar 

ardchaighdeán 

• Cosaint gnéithe seandálaíochta 

• Líon gnéithe nua a aimsíodh 

• Measúnú tírdhreacha Likert 

• Feabhas ar chaighdeán uisce: 

• Méadú ar fhad neamhthruaillithe 

aibhneacha 

• Laghdú ar fhad a bhfuil beagán de 

thruailliú nó truailliú measartha air 

• Innéacs ithreach P 

• 

• Úsáid Leasachán P 

• Laghdú ar úsáid an Cheimiceáin N 

An chabhair a tugadh chun cur in aghaidh 

athrú aeráide 

- 143 - 

• Stop leis an meath 

• 100 

• 72 faoin gcéad 

den fhad 

• cothaigh 1in 

aghaidh na feirme 

• 750,000heic 

• 1 in aghaidh na 

feirme 

• 1 in aghaidh na 

feirme 

• Méadú 10 faoin 

gcéad 

• 0.75 nó níos airde 

• Méadú 

• Fad 72 faoin 

gcéad 

• Fad 31 faoin 

gcéad 

• 75 faoin gcéad de 

shamplaí @ 2/3 

• 5kg/heic 

• ↓ 20 faoin gcéad i 

gcomparáid le 

neamh REPS 

Dearfach

Táscairí Sonrach don Chlár 

Critéir REPS 

(ríomh-REPS* = córas mapála leictreonach) 

- 144 - 

REPS 

(DAF) 

ríomh-REPS* 

Gníomh 1: Bainistiú Cothaitheach 

Meán-achar saothraithe (heic) 

Meánmhéid Nitrigíne orgánaí beartaithe in aghaidh an heicteáir 

Miondealú ar fhiontar feirme de réir chatagóire 

An t-achar conartha REPS atá le bainistiú de réir shonraíochta REPS 

(heic.) 

 

Comhréir na bhfeirmeacha ar chuid de NHA iad 

Meán-íocaíocht a fuarthas (Euro) 

An meán-achar talún aitheanta ar féidir dramhaíl ainmhithe/eile a chur air 

(heic) 

 

Meán-fhéidearthacht thalamh féaraigh chun dramhaíl ainmhithe agus 

dramhaíl eile a thógáil (Kg/heic) 

 

Comhréir na n-áiseanna d’eisilteach farae /sadhlais a shásaíonn REPS 

Comhréir na bhfeirmeacha ina sásaíonn cóiríocht ainmhithe REPS 

Líon na bhfoirgneamh a dteastaíonn obair leasúcháin uathu do chóiríocht 

ainmhithe 

 

Líon na bhfoirgneamh nua a theastaíonn do chóiríocht ainmhithe 

Comhréir na bhfeirmeacha ina sásaíonn stóráil dramhaíl feirme REPS 

Líon na bhfoirgneamh a dteastaíonn obair leasúcháin uathu do dhramhaíl 

feirme 

 

Comhréir na bhfeirmeacha a bhfuil réimsí féaraigh acu atá íogair do 

dhamáiste ón bpóitseáil 

Gníomh 2: Bainistiú Féaraigh 

 

Dlús stócála inmholta chun póitseáil a sheachaint (Ha/aonad beostoic) 

Achar tiomnaithe do mhóinéir thirime thraidisiúnta 

Achar tiomnaithe do thalamh féaraigh ar mhórán speiceas 

Achar feirme (heic) agus clóbhair i mbáinseacha air 

Líon na bhfeirmeacha agus fiontair beostoic mheasctha orthu 

Líon na bhfeirmeacha agus modh an Chúlchrú á úsáid chun sciodar a 

leathadh 

 

Lítir sciodair a leatar agus modh an chúlchrú á úsáid 

Líon na bhfeirmeacha ina n-úsáidtear modh an chúlchrú chun sciodar a 

leathadh 

 

Líon na bhfeirmeacha ina sriantar speiceas ionrach 

Gníomh 3: Cosaint Uiscechúrsaí 

Líon na bhfeirmeacha a bhfuil toibreacha/uiscechúrsaí orthu ar ghá a 

chosaint 

Meánfhad uiscechúrsa in aghaidh an rannpháirtí (m) 

Meánfhad fálta uiscechúrsaí a theastaíonn in aghaidh an rannpháirtí (m) 

Meánfhad cothabhála uiscechúrsa in aghaidh an rannpháirtí (m) 

An glacadh le Rogha 3A in aghaidh an chontae (imeall breise 

uiscechúrsa) 

 

Fad (m) an imill bhreise uiscechúrsa 

An glacadh le Rogha 3B in aghaidh an chontae 

 

An glacadh le Rogha 3C in aghaidh an chontae (Ionchuir cothaitheach a 

laghdú agus ithreacha leochaileacha a chosaint i ndobharcheantair)

Achar (heic) do Rogha 3C 

Gníomh 4: Gnáthóga Fiadhúlra a Choinneáil 

Líon na bhfeirmeacha a bhfuil gnáthóga fiadhúlra neamhsprice le 

coinneáil orthu 

- 145 - 

REPS 

DAF 

Ríomh-REPS 

Achar (heic) gnáthóg neamhsprice a aithníodh le haghaidh cosanta ar 

fheirm 

 

Cineál agus achar (heic) gnáthóg aitheanta neamhsprice 

An glacadh le Rogha 4A (gnáthóg nua a chruthú) in aghaidh an chontae. 

Meán-achar (heic) Rogha 4A in aghaidh an rannpháirtí. 

An glacadh le Rogha 4B (cur crann) in aghaidh an chontae 

Meánlíon na gcrann a cuireadh in aghaidh an rannpháirtí. 

An glacadh le Rogha 4C (conairí dúlra) in aghaidh an chontae 

An glacadh le Rogha 4D (coillearnach feirme a bhunú) in aghaidh an 

chontae 

 

An t-achar (heic) de choillearnach feirme a bunaíodh 

Gníomh 5: Teorainneacha Feirme agus Páirce a 

Chothabháil 

Meánfhad (m) fálta sceach ar theorainneacha feirme le coinneáil in 

 

aghaidh na feirme 

Meánfhad (m) teorainneacha ballaí cloiche feirme le coinneáil in aghaidh 

na feirme 

 

Meánfhad (m) teorainneacha ‘eile’ feirme le coinneáil in aghaidh na 

feirme 

 

Meánfhad (m) fálta sceach inmheánacha le coinneáil in aghaidh na feirme 

Meánfhad (m) ballaí cloiche inmheánacha le coinneáil in aghaidh na 

feirme 

 

Meánfhad (m) teorainneacha inmheánacha ‘eile’ le coinneáil in aghaidh 

na feirme 

 

Meánfhad (m) fálta sceach le cothabháil in aghaidh na feirme le linn an 

phlean 

 

Meánfhad (m) ballaí cloiche le deisiú in aghaidh na feirme le linn an 

phlean 

 

An glacadh le Rogha 5A (barrscoitheadh fálta sceach) in aghaidh an 

chontae 

 

Meánfhad (m) fálta sceach a scoitheadh in aghaidh an rannpháirtí 

An glacadh le Rogha 5B (fálta sceach a chur ag fás) in aghaidh an 

chontae 

 

Meánfhad (m) fálta sceach a cuireadh ag fás in aghaidh an rannpháirtí 

An glacadh le Rogha 5C (fálta sceach nua a chur) in aghaidh an chontae 

Meánfhad (m) fálta sceach nua a cuireadh in aghaidh an rannpháirtí 

An glacadh le Rogha 5D (cothabháil bhreise ar bhallaí cloiche) in aghaidh 

an chontae 

 

Meánfhad (m) ballaí cloiche breise a cothaíodh in aghaidh na feirme 

Gníomh 6: Úsáid srianta maidir le lotnaidicídí agus

le leasacháin 

Is ó tháscairí bhearta 3, 4 agus 5 a thángthas ar tháscairí an bhirt seo 

Gníomh 7: Stráicí bufair bithéagsúlachta a bhunú 

mórthimpeall ar ghnéithe ar díol spéise iad ó thaobh 

staire/seandálaíochta de 

Líon na bhfeirmeacha a bhfuil gnéithe ar díol spéise iad ó thaobh 

staire/seandálaíochta orthu 

Líon na ngnéithe nua seandálaíochta neamhthaifeadta a aithníodh in 

aghaidh an chontae 

 

An glacadh le Rogha 7A (imill bhreise ar láithreáin seandálaíochta) in 

aghaidh an chontae 

 

Líon na láithreán in aghaidh an iarratasóra faoi rogha 7A 

Líon na láithreán atá á mbainistiú faoi rogha 7B 

Gníomh 8: Cuma na Feirme agus Chlós na Feirme ó 

Shúil 

Céatadán feirmeacha in aghaidh an chontae agus foirgnimh fheirme 

d’ardchaighdeán orthu le coinneáil 

- 146 - 

REPS 

DAF 

An glacadh le Rogha 8A (úlloird thraidisiúnta) in aghaidh an chontae 

Gníomh 9: Curaíocht 

Líon na bhfeirmeacha in aghaidh an chontae a bhfuil an churaíocht 

dearbhaithe acu 

 

Ríomh-REPS 

Líon na bhfeirmeacha in aghaidh an chontae a bhfuil Rogha 9A acu 

(clúdach glas a bhunú) 

 

Achar (heic) rogha 9A in aghaidh na feirme 

Líon na bhfeirmeacha in aghaidh an chontae a bhfuil Rogha 9B acu 

(bainistiú timpeallachta an chur i leataobh) 

 

Achar (heic) rogha 9B in aghaidh na feirme 

Líon na bhfeirmeacha in aghaidh an chontae a bhfuil Rogha 9C acu (imill 

bhreise arúla) 

 

Fad (m) na n-imeall breise arúla in aghaidh na feirme 

Líon na bhfeirmeacha in aghaidh an chontae agus Rogha 9D acu (barra 

gránacha/fréimhe íseal-ionchuir) 

 

Achar (heic) rogha 9D in aghaidh na feirme 

Líon na bhfeirmeacha in aghaidh an chontae agus Rogha 9E acu (barra 

bithfhuinnimh) 

 

Achar (heic) rogha 9E in aghaidh na feirme 

Líon na bhfeirmeacha in aghaidh an chontae agus Rogha 9F acu (Íosbharraí 

curaíochta) 

 

Achar (heic) rogha 9F in aghaidh na feirme 

Caomhnú Acmhainní Géiniteacha Ainmhithe 

Líon na bhfeirmeoirí atá ag baint leas as Beart Forlíontach – Caomhnú 

 

acmhainní géiniteacha ainmhithe 

Meáníocaíocht bhliantúil SM in aghaidh na feirme

Líon na n-ainmhithe ar tugadh tacaíocht dóibh (de réir phóir) 

Criosanna Bruachánacha 

Líon na bhfeirmeoirí atá ag baint leas as SM – criosanna bruachánacha 

 

(de réir speiceas) 

Achar (heic) talún i gcriosanna bruachánacha de réir chontae 

- 147 - 

REPS 

DAF 

ríomh- 

REPS 

LINNET 

Líon na bhfeirmeoirí atá ag baint leas as SM- Linnet 

Achar (heic) talún i SM– Linnet 

Barra Curaíochta Íseal-Ionchuir 

Líon na bhfeirmeoirí atá ag baint leas as SM – Barra curaíochta ísealionchuir 

Achar (heic) talún i SM – barra curaíochta íseal- ionchuir 


Líon na bhfeirmeoirí atá ag baint leas as SM – íoschuraíocht 

Achar (heic) talún i SM – íoschuraíocht 

Fiontair Thraidisiúnta Feirme 

Líon na bhfeirmeacha a bhfuil úlloird thraidisiúnta athchruthaithe acu 

Líon na bhfeirmeacha a bhfuil boscaí éan/ialtóg acu 

Féaránaigh Thraidisiúnta 

Líon na bhfeirmeoirí atá ag baint leas as SM – féaránaigh thraidisiúnta 


Líon na bhfeirmeoirí atá ag baint leas as SM – féarach measctha 

LU agus íocaíocht á fáil faoi SM 

Achar talún arna shaothrú faoi SM 

 

Báinseach clóbhair 

Líon na bhfeirmeoirí atá ag baint leas as SM – báinseach clóbhair 

Achar (ha) talún i SM – báinseach clóbhair 

Caomhnú Ghnáthóg Éan Fiáin 

Líon na rannpháirtithe i SM – caomhnú ghnáthóg éan fiáin 

Meánmhéid SM – caomhnú ghnáthóg éan fiáin 

Foirgnimh Oidhreachta 

Líon na bhfeirmeoirí atá ag baint leas as SM – foirgnimh oidhreachta

Líon na bhfoirgneamh feirme traidisiúnta a caomhnaíodh 

Feirmeoireacht Orgánach 

Líon na bhfeirmeacha atá ag plé le feirmeoireacht orgánach 

Líon na bhfeirmeacha a bhfuil athrú i bpáirt déanta ar an ngabháltas 

Meánmhéid N orgánach an heicteáir in aghaidh an rannpháirtí 

Achar (heic) thalamh féaraigh á shaothrú go horgánach 

Achar (heic) thalamh arúil á shaothrú go horgánach 

Achar (heic) gairneoireachta á shaothrú go horgánach 

- 148 -

Bunlíne Táscairí 

Táscaire Foinse 

Sonraí/Bliain Bunlíne Sprioc 2013 

Ithirshampla REPS @ P Innéacs 1 (faoin gcéad) Teagasc 2006 15 12 




Meán-ithir REPS P (mg/l) Teagasc 2006 7.67 6.5 

Ithirshampla neamhREPS @ P Innéacs 1 (faoin gcéad) Teagasc 2006 15 15 




Meán-ithir NeamhREPS P (mg/l) Teagasc 2006 9.16 8.0 

N Orgánach/heic UAA (leath.) NFS 30 2005 97.3kg 90.0kg 

N Ceimiceach/heic UAA NFS 2005 94.8kg 60.0kg 

P Orgánach/heic UAA NFS 2005 14.9kg 15.0kg 

P Ceimiceach /heic UAA NFS 2005 12.3kg 7.0kg 

Díolachán Náisiúnta N Ceimiceach (tonna) DAF 2005/06 345,154 320,000 

Díolachán Náisiúnta P Ceimiceach (tonna) DAF 2005/06 37,209 30,000 

Meánriachtanas aoil (t/heic) Teagasc 2006 4.4 4.0 

Meánfhad uiscechúrsa in aghaidh na feirme (m/heic) ríomh-REPS 27 27 

Meánlíon gnáthóg neamhainmnithe/feirme ríomh-REPS 2 2 

Meánmhéid gnáthóige (heic) ríomh-REPS 2.24 2.5 

Meánfhad iomlán fálta sceach/feirme (m/heic) ríomh-REPS 110 112 

Meánfhad iomlán ballaí cloiche/feirme (m/heic) ríomh-REPS 16 17 

Meánfhad iomlán aon rud eile/feirme (m/heic) ríomh-REPS 80 80 

Líon na bhfeirmeacha curaíochta féarach ríomh-REPS 4,000 5,000 

Achar gránach earraigh (náisiúnta – heic) DAF 187,000 192,000 

Meánlíon na bhfoirgneamh cloiche traidisiúnta/feirme DAF 1 1 

Meánlíon gnéithe/feirme ar SMR DAF 1 1 

Meánlíon gnéithe nua nár taifeadadh cheana ríomh-REPS 4000 1500 

Líon na bhfeirmeoirí ag baint leasa as an mbeart 

Forlíontach– caomhnú acmhainní géiniteacha 

ainmhithe 

Líon na nAonad Beostoic faoin mbeart Forlíontach– 

caomhnú acmhainní géiniteacha ainmhithe 

DAF 2006 560 650 

- Bó Chiarraí DAF 2006 235 350 

- Bollatach DAF 2006 0 10 

- Maol Éireannach DAF 2006 0 15 

- Capall Tarraingthe Éireannach DAF 2006 129 140 

- Capaillín Chonamara DAF 2006 300 330 

- Capaillín portaigh Chiarraí DAF 2006 0 20 

- Caora na Gaillimhe DAF 2006 45 80 

Meáníocaíocht in aghaidh an rannpháirtí DAF 2006 €850 (194 6 LU 

íocaíocht) 

i.e. 4.25 

LU 

Líon na bhfeirmeoirí ag baint leasa as SM an chreasa 

bhruachánaigh 

DAF 2006 260 400 

30 An Suirbhé Náisiúnta ar Fheirmeacha 

- 149 -

Táscaire Foinse 

sonraí/Bliain 

Bunlíne Sprioc 2013 

Achar talún faoi bhainistiú bruachánach DAF 2006 427 heic 800 heic 

Líon na bhfeirmeoirí ag baint leasa as SM – LINNET DAF 2006 1,378 3,000 

Achar (heic) talún i SM – Linnet DAF 2006 2,112 heic 5,000 heic 

Líon na bhfeirmeoirí ag baint leasa as Úlloird 

thraidisiúnta 

DAF 2006 150 500 

Líon na bhfeirmeoirí ag baint leasa as bheart 

forlíontach an fhéaraigh thraidisiúnta 

DAF 0 3000 

Achar na mbáinseach clóbhair DAF N/a 110,000 heic 

Achar ghránaigh íseal-ionchuir DAF 0 9,000 heic 

Achar choillearnach feirme DAF N/a 1,300 heic 

Fad fheabhsú fhálta sceach DAF N/a 3,200 km 

Fad bhunú fhálta sceach DAF N/a 4,800 km 

Fad chothabháil bhallaí cloiche traidisiúnta DAF N/a 1,500 km 

Crainn leathanduilleacha á gcur (líon na gcrann) DAF N/a 400,000 

Móinéir thirime thraidisiúnta DAF N/a 20,000 heic 

Barra bithmhaise N/a 1,000 heic 

Córas feirmeoireachta measctha N/a 220,000 heic 

Úsáid á baint as cúlchrú N/a 6,000 feirmeoir 

Úsáid á baint as chriosanna bufair atá curtha N/a 500 heic 

Íoschuraíocht N/a 10,000 heic 

Boscaí Neide N/a 1000 feirmeoir 

Gnáthóg nua á cruthú N/a 3,800 heic 

Clúdach glas á bhunú 910 ha 1,000 heic 

Bainistiú comhshaoil i ndáil le cur i leataobh N/a 3,300 heic 

Imill bhreise arúla N/a 38,000 m 

Imill bhreise uiscechúrsaí N/a 55,000 m 

Conairí dúlra DAF 2006 16,000 16,000 

feirmeoir feirmeoir 

Méadú ar chrios bufair bithéagsúlachta N/a 7,000 láithreán 

Feirmeoireacht Orgánach – Rannpháirtithe 

féar (heic) 

gránaigh (heic) 

gairneoireacht (heic) 

DAF 2006 1,100 

feirmeoir 

4,000 feirmeoir 

70,000 heic 

2,200 heic 

1,300 heic 

- 150 -

Spriocanna Rannpháirtíochta/Achair, ábharthacht do chaighdeán uisce, athrú 

aeráide, tírdhreach agus bithéagsúlacht á léiriú 

Beart* U A T B Táscaire Sprioc 

Caomhnú Éan Fiáin Forl. ● ● ● Glacadh le bearta éagsúla 1,000 feirmeoir 

Pórtha Tearca Forl. ● ● 1,000 feirmeoir 

Criosanna Bruachánacha Forl. ● ● ● ● 400 feirmeoir 

Gnáthóg LINNET Forl. ● ● ● 3,000 feirmeoir 

Féaránaigh Thraidisiúnta Forl. ● ● ● 3,000 feirmeoir 

Féarach Measctha Forl. ● ● 10,000 feirmeoir 

Úlloird Thraidisiúnta Forl. ● ● ● ● 500 feirmeoir 

Báinseacha Clóbhair Forl/Rogha ● ● ● 110,000heic 

Barra Gráin Íseal- 

Ionchuir/Fréimhe etc. 

Forl/Rogha ● ● ● ● 9,000heic 

Coillearnach/Foraoiseacht Rogha ● ● ● ● 1,300heic 

Feabhsú Fálta Sceach Rogha ● ● 3,200km 

Bunú Fál Sceach Nua Rogha ● ● ● 4,800km 

Cothabháil Bhreise Bhallaí 

Cloiche 

Rogha ● 1,500km 

Crainn Leathanduilleacha á gCur Rogha ● ● ● ● 400,000 crann 

Móinéir Thirime Thraidisiúnta Rogha ● ● ● 20,000heic 

Talamh Féarach ar Mhórán 

Speiceas 

Rogha ● ● ● 20,000heic 

Bithmhais amháin Rogha ● ● ● 1,000heic 

Córas Feirmeoireachta Measctha a Rogha 

thabhairt isteach 

● ● ● 220,000heic 

Úsáid a bhaint as cúlchrú Rogha ● ● 6,000 feirmeoir 

Laghdú ar Fhosfar san Ithir Rogha ● 500heic 

Íoschuraíocht Rogha ● 10,000heic 

Boscaí Neide Rogha ● 1,000 feirmeoir 

Cruthú Gnáthóige Nua Rogha ● ● ● 3,800heic 

Clúdach Glas a Bhunú Rogha ● ● ● 1000heic 

Bainistiú Timpeallachta chur i 

leataobh 

Rogha ● 3,300 heic 

Imill Bhreise Arúla Rogha ● 38,000m 

Imeall Breise Uiscechúrsa Rogha ● ● ● 55,000m 

Conairí Dúlra Rogha ● ● ● 16,000 feirmeoir 

An Crios Bufair Seandálaíochta a 

mhéadú * 

Rogha ● 7,000 láithreán 

Feirmeoireacht Orgánach ● ● ● 

Féar 216,500,000heic 

Gránaigh 2,200heic 

Gairneoireacht 1,300heic 

* U = Caighdeán an Uisce A = Athrú Aeráide T = Tírdhreach B = Bithéagsúlacht 

- 151 -

5.3 Ais 3: Caighdeán Beatha i gceantair thuaithe agus éagsúlú an 

gheilleagair tuaithe 

Achoimre ar ghníomhaíochtaí 

Déanfar gach beart in Ais 3 a sheachadadh le cur chuige LEADER. Déanfaidh na 

bearta sin freastal ar chuspóir Ais 3 maidir le caighdeán beatha i gceantair thuaithe a 

fheabhsú agus maidir le héagsúlú an gheilleagair thuaithe a chur chun cinn trí: 

• Ghníomhaíocht eacnamaíoch agus rátaí fostaíochta sa gheilleagar tuaithe 

a mhéadú trí éagsúlú ar an bhfeirm go gníomhaíochtaí 

neamhthalmhaíochta 

• Thacaíocht a thabhairt do chruthú agus d’fhorbairt mionfhiontraíochta sa 

gheilleagar tuaithe níos leithne 

• Thurasóireacht tuaithe, tógtha ar fhorbairt inbhuanaithe acmhainní 

nádúrtha, agus oidhreacht nádúrtha agus cultúrtha na hÉireann, a 

spreagadh 

• Rochtain cónaitheoirí faoin tuath ar sheirbhísí bunaidh a fheabhsú trí 

aghaidh a thabhairt, mar shampla, ar shaoráidí áineasa neamhleora 

• Shráidbhailte agus a gceantair máguaird a athnuachan trí fheabhas a chur 

ar a bhfuil in ann dóibh san eacnamaíocht agus ar chaighdeán beatha 

• An oidhreacht nádúrtha agus tógtha a choinneáil, a athchóiriú agus a 

uasghrádú. 

Déanann an tábla seo a leanas achoimre ar an staid bunlíne agus ar na spriocanna 

d’Ais 3. 

Táscaire Tomhas Bunlíne Sprioc 

Tábhacht ceantar tuaithe Céatadán den daonra i gceantair thuaithe 59 faoin gcéad 59 faoin 

gcéad 

Feirmeoirí a bhfuil Sealbhóirí-bainisteoirí aonair a bhfuil Is feirmeoirí páirt- 50 faoin 

gníomhaíocht 

bhrabúsach eile acu 

gníomhaíocht bhrabúsach eile acu mar aimseartha iad 42 

chéatadán de líon iomlán na sealbhóirí faoin gcéad 

feirme (sealbhóirí-bainisteoirí aonair) d’fheirmeoirí 

gcéad 

Forbairt fostaíochta na Fostaíocht in earnálacha tánaisteacha Tá 93 faoin gcéad 

hearnála 

agus treasacha 

dóibh siúd atá 

neamhthalmhaíochta - 

fostaithe sna 

hearnálacha 

tánaisteacha agus 

treasacha 

96 

gcéad 

faoin 

Forbairt eacnamaíoch na GVA in earnálacha tánaisteacha agus 97.4 faoin gcéad 

hearnála 

treasacha 

GVA 

neamhthalmhaíochta 

98 faoin 

gcéad 

Forbairt 

fhéinfhostaíochta 

Daoine féinfhostaithe Rangaítear 16.9 

faoin gcéad de 

dhaoine atá ag obair 

mar fhostóir nó oibrí 

ar a shon féin 

20 faoin 

gcéad 

Infrastruchtúr Méid an infrastruchtúir don siúl mar 8,300 km de 

turasóireachta i gceantar chaitheamh aimsire 

shiúlbhealach 

tuaithe 

Uasghrádú 

10 faoin 

gcéad go 

caighdeáin 

- 152 -

an Ghréasáin 

Náisiúnta 

Slite 

Slímharcáilte 

Glacadh leis an Idirlíon i Daoine a chuaigh leis an idirlíon DSL Níos lú ná 5 faoin 20 faoin 

gceantair thuaithe mar chéatadán den daonra iomlán gcéad 

gcéad 

Forbairt in earnáil na GVA i seirbhísí mar chéatadán de GVA 56 faoin gcéad 60 faoin 

seirbhísí 

iomlán 

gcéad 

Imirce glan Imirce glan isteach sa Stát 53,400 duine Coinnigh 

Foghlaim ar feadh an céatadán na n-aosach (25-64 bliain) atá 8 faoin gcéad (figiúr 12 faoin 

tsaoil i gceantair thuaithe rannpháirteach in oideachas agus in náisiúnta) gcéad 

oiliúint 

- 153 -

BEARTA AIS 3 

Éagsúlú i nGníomhaíochtaí Neamh-Thalmhaíochta 

Bonn dlíthiúil 

Airteagal 52 (a) (i) de Rial. (CE) Uimh 1698/2005 

Airteagal 53 agus pointe 5.3.3.1.1 d’Iarscríbhinn II de Rial. (CE) Uimh 1974/2006 



Is é príomhfhócas an bhirt seo deiseanna fostaíochta eile ar an bhfeirm a chruthú i 

ngníomhaíochtaí agus i seirbhísí neamhthalmhaíochta. Is gné den fheirmeoireacht é an 

méadú ar líon na bhfeirmeacha nach bhfuil ábalta teaghlaigh feirme a choinneáil níos 

mó gan forlíonadh ioncam breise ar an bhfeirm, gné atá ag dul i méid. Ach níl ach 

b’fhéidir 3 faoin gcéad d’fheirmeacha a bhfuil baint acu faoi láthair le cineál éigin 

gníomhaíochta neamhthalmhaíochta nó foraoiseachta. Is sampla é an 

agrathurasóireacht de ghníomhaíocht chomhlántach a nascann go maith le 

gníomhaíocht feirme agus ar féidir leis freisin deis a thabhairt do mhórán teaghlach 

feirme fiontar inmharthana eile ar fheirm a fhorbairt. 

Cuspóir an bhirt 

Méadú suntasach a dhéanamh ar chéatadán na ngabháltas ina n-úsáideann ball den 

teaghlach feirme sócmhainní seasta na feirme in aon ghníomhaíocht 

neamhthalmhaíochta chun brabach eacnamaíoch a dhéanamh. 

Ábhar 

Cé go gcuimsíonn scóip an bhirt gach gníomhaíocht neamhthalmhaíochta, áireofar ar 

na gníomhartha coiteann: 

• Soláthar saoráidí turasóireachta. Ar na cineálacha saoráidí atá beartaithe 

bheadh athchóiriú ar fhoirgnimh fheirme chun críocha turasóireachta, siúl, 

iascach, fálróid ar chapaillíní, fairtheoireacht éan etc. 

• Forbairt a dhéanamh ar thurasóireacht nideoige agus ar sheirbhísí 

oideachasúla mar ealaíona agus ceardaíocht, soláthar speisialtachta bia, 

feirmeacha oscailte etc. 

• Forbairt a dhéanamh ar shiopaí feirme a dhíolann táirgí dúchais agus táirgí 

a rinneadh sa bhaile/go háitiúil 

Spriocghrúpa 

Duine den teaghlach feirme. 

Sprioc-cheantar 

Gach gabháltas talmhaíochta 

Maoiniú 

- Costas Iomlán: €30.16m 

- Caiteachas Poiblí: €16.66m 

- 154 -



Aschur 

Líon na dtairbhithe 

Méid iomlán infheistíochta 

Méadú ar GVA 

Féach thíos 

€30.16 milliún 

Toradh neamhthalmhaíochta i ngnóthais a 

fuair tacaíocht 

Féach thíos 

Oll-líon na bpost a cruthaíodh Féach thíos 

Glanluach breise a nochtar i PPS Féach thíos 

Tionchar Glanlíon na bpost breise 

lánaimseartha coibhéiseacha a 

cruthaíodh 

Féach thíos 

Aschur: 

Líon na dtairbhithe: 800 

Iomlán: 

Fir 

Mná 

Catagóir Aoise: 

An cineál gníomhaíochta neamhthalmhaíochta: 

- Gníomhaíocht Turasóireachta 

- Gníomhaíocht Ceirde 

- Gníomhaíocht Trádála/Miondíola 

- Eile 

- 155 - 

Líon na dtairbhithe 

800 

600 

200 

< 25 bliain – 50 

> 25 bliain – 750 

250 

200 

50 

300 

Toradh: 

Méadú ar GVA neamhthalmhaíochta i ngnóthais a fuair tacaíocht agus 2006 á úsáid 

mar fhigiúr bunlíne agus pleanáil incriminte bliantúil ina dhiaidh sin. 

Oll-líon na bpost a cruthaíodh: 1,250 lánaimseartha 

Inscne Aois Ar Fheirm Eisfheirm 

Oll-líon na Fir: 750 < 25 bliain – 200 1,050 

bpost a 

100 

cruthaíodh Mná: 500 

> 25 bliain – 

1,150 

Líon breise Méadú 10,000 maidir le cuairteoirí agrathurasóireachta in aghaidh na 

turasóirí bliana 

Tionchar:

Glanluach breise a nochtar i PPS €5.66m 

Cruthú Fostaíochta: 1,500 lánaimseartha coibhéiseach 


Glanchruthú Fir: 900 < 25 bliain - 150 250 1,250 

Fostaíochta: Mná: 600 > 25 bliain - 1,350 

- 156 -

Tacaíocht do Chruthú agus d’Fhorbairt Gnó 


Airteagal 52 (a) (ii) de Rial. (CE) Uimh 1698/2005 

Pointe 5.3.3.1.2 d’Iarscríbhinn II de Rialachán (CE) Uimh 1974/2006 



Fágann athrú leanúnach ar phatrúin feirmeoireachta mar aon leis an riachtanas 

fostaíocht agus roghanna fiontraíochta eile a sholáthar do chónaitheoirí faoin tuath go 

bhfuil gá díriú ar fhorbairt eacnamaíoch acmhainní tuaithe. Caithfear díriú ar 

earnálacha a bhaineann leas as acmhainní nádúrtha trí bhearta nuálaíocha. Tá forbairt 

mionfhiontair faoin gceannteideal seo nasctha go dlúth le gníomhartha eacnamaíocha 

faoi cheannteidil eile san ais mar thurasóireacht tuaithe/agrathurasóireacht, 

tionscnaimh atá neamhdhíobhálach don timpeallacht agus rogha fuinnimh. Ní mór do 

ghníomhartha anseo freisin, nuair is cuí, tacú le tionchar eacnamaíoch idirghabhálacha 

comhchosúla eacnamaíocha faoi na haiseanna eile, agus iad a neartú. 


Ceantair thuaithe a chur sa riocht chun gníomhaíocht eacnamaíoch dhóthanach a 

sholáthar le daoine a mhealladh chun cónaí ansin agus obair ansin, agus ar an 

mbealach seo cothromaíocht a chur ar fáil do mhealladh eacnamaíoch bailte Geataí a 

mbeifear ag díriú orthu chun forbartha faoin Straitéis Spáis Náisiúnta. 

Ábhar: 

• Infheistíocht roghnaithe i spás beag fiontair thuaithe 

• Soláthar réimse cineálacha cúnaimh d’fhiontair ag tosú amach agus do 

leathnú fiontar atá ann cheana, glacadh le teicneolaíochtaí nua san 

áireamh 

• Forbairt táirgí agus gníomhaíochtaí nuálaíocha 

• Soláthar réimse cineálacha cúnaimh chun cur le luach táirgí áitiúla, lena 

n-áirítear tacaíocht do ghréasáin ghnó, margaíocht comhchoiteann, 

tioncnaimh bhrandáil áitiúil, agus feabhas ar chaighdeán agus ar fhorbairt 

shaoráidí próiseála do cheardaithe 

• Tabharfar tacaíocht freisin do chumas-úsáide áitiúil ICT, próiseáil 

lárnaithe ar-líne maidir le gníomhaíochtaí riaracháin mionfhiontair mar 

shampla 

• Gníomhartha chun fiontraíocht tuaithe a chothú, go háirithe i gcomhar le 

tacaíocht do thaighde mionscála, d’anailís agus d’fhorbairt. 

Is riachtanas é faoin mbeart seo go mbeadh comhaontú earnála ann idir an Grúpa 

Gnímh Áitiúil agus an Bord Fiontair Contae cuí. Is féidir, más cuí agus má 

chomhthoilítear é, gur leanúint a bheadh anseo de chomhaontú a bhí i bhfeidhm faoi 

chlár LEADER 2000 - 2006 

Spriocghrúpa 

- 157 -

Gach cónaitheoir tuaithe atá ag plé faoi láthair le gníomhaíocht mionfhiontair tuaithe 

nó ar mian leo mionfhiontar a bhunú 


Gach ceantar tuaithe 

Maoiniú: 

- Costas Iomlán: €93.36 m 

- Caiteachas Poiblí €48.26 m 



Aschur 

Líon na mionfhiontar ar tacaíodh 

leo 

Féach thíos 

Oll-líon na bpost a cruthaíodh Féach thíos 

Toradh Méadú ar GVA 

neamhthalmhaíochta i ngnóthais a 

dtugtar tacaíocht dóibh 

Féach thíos 

Glanluach breise a nochtar i PPS Féach thíos 

Tionchar Glanlíon na bpost lánaimseartha 

coibhéiseacha breise a cruthaíodh Féach thíos 

Aschur 

Líon na mionfhiontar nua nó atá ann cheana a fuair tacaíocht: 10,000 

Stádas Mionfhiontair Catagóir Aoise Cineál Mionfhiontair 

Nua – 3,500 * * 

Ann cheana – 6,500 * * 

Toradh 

Oll-líon na bpost a cruthaíodh: 7,000 


Oll-líon na 

bpost a 

cruthaíodh 

Fir: 4,200 

Mná: 2,800 

< 25 bliain – 1,000 

> 25 bliain-6,000 

- 158 - 

700 6,300 

Fás eacnamaíoch á nochtadh i GVA neamhthalmhaíochta de réir réigiúin, ó bhunlíne 

2006 

Tionchar 

Glanluach breise á nochtadh i PPS €16.40m

Cruthú fostaíochta: 8,000 Glanlíon post FTE 

Líon na bpost 

FTE a 

cruthaíodh 

Inscne Aois Ar Eisfheirm 

Fheirm 

Fir: 4,800 < 25 bliain– 1,200 800 7,200 

Mná: 3200 > 25 bliain – 6,800 

- 159 -

Gníomhaíochtaí Turasóireachta a Spreagadh 


Airteagal 52 (a) (iii) de Rial. (CE) Uimh 1698/2005 

Pointe 5.3.3.1.3 d’Iarscríbhinn II de Rialachán (CE) Uimh 1974/2006 



Is cuid dhílis d’fhiontar níos leithne tuaithe í an turasóireacht i bhformhór na gceantar 

tuaithe agus ba chóir an dá rud sin a fhorbairt ar bhealach comhtháite nuair is féidir. Tá 

dlúthbhaint ag turasóireacht tuaithe le gníomhaíocht talmhaíochta freisin. Is dúshlán é 

an easpa cothromaíochta réigiúnaí d’inmharthanacht turasóireachta tuaithe amach 

anseo. Caithfear fócas an bhirt seo a leathnú amach chun gnéithe eile den áineas 

tuaithe a chuimsiú, lena n-áirítear riachtanais infrastruchtúir agus sineirgíocht leis an 

Straitéis Áineasa Tuaithe. Mar gheall ar nádúr leathan an bhirt seo ní mór do 

ghníomhartha ag an leibhéal teorann comhtháiteacht fhoriomlán a léiriú trí 

ghníomhartha cuí a bhaineann le hagrathurasóireacht, fiontar tuaithe agus caomhnú 

oidhreachta agus cultúir náisiúnta. Ní mór go mbeadh tuiscint agus cosaint 

timpeallachta ina ngnéithe intreacha den bheart seo. 


Acmhainneacht turasóireachta inbhuanaithe, cothrom ó thaobh réigiúin, gach ceantar 

tuaithe a uasmhéadú trí infrastruchtúr riachtanach a sholáthar agus tríd an tuath a 

fhorbairt mar acmhainn áineasa do chách. 

Ábhar 

• Anailís agus soláthar riachtanas infrastruchtúir don turasóireacht agus 

d’áineas tuaithe i gceantar sainithe 

• Cothabháil ghnéithe dúchais– ar bhealach a chosnaíonn oidhreacht na 

ngnéithe– mar shampla línte traenach, cosáin tarraingthe canálach, 

bóithre portaigh etc. nach bhfuil in úsáid níos mó. 

• Forbairt úsáid foraoise don chaitheamh aimsire faoin dtuath 

• Forbairt turasóireachta nideoige mar ealaíona agus ceardaíocht, soláthar 

bia speisialtachta, éiceathurasóireacht, ginealach, seandálaíocht etc. 

• Forbairt úsáid saoráidí an idirlín agus ríomhthráchtála go ginearálta le 

seirbhísí áirithinte agus seirbhísí eolais a chur ar fáil do thurasóirí. 

Spriocghrúpa 

Gach cónaitheoir tuaithe 



Maoiniú 


- Caiteachas poiblí €45.40m 

- 160 -


An cineál táscaire Táscaire 

Líon na ngníomhartha nua 

Sprioc 2007-2013 

Aschur turasóireachta ar tacaíodh leo Féach thíos 

Méid iomlán infheistíochta €69.0 milliún 

Toradh 

Líon breise cuairteanna turasóirí 

Oll-líon na bpost a cruthaíodh 

Féach thíos 

1,500 

Tionchar 

Glanluach breise á nochtadh i PPS Féach thíos 

Glanlíon na bpost nua 

lánaimseartha breise coibhéiseacha 

a cruthaíodh 

500 

Aschur 

Líon na ngníomhartha 

nua turasóireachta ar 

tacaíodh leo 

Toradh 

Líon na gcuairteanna breise ó 

thurasóirí in aghaidh na bliana 

Tionchar 

Infrastruchtúr ar 

Mhionscála 

- 161 - 

Infrastruchtúr 

Áineasa 

500 500 1,225 

Forbairt agus/nó 

margaíocht 

seirbhísí 

turasóireachta a 

bhaineann le 

turasóireacht 

tuaithe 

Fanacht Thar 

Oíche 

Líon na gcuairteoirí lae 

5,000 15,000 

Glanluach breise á nochtadh i PPS €15.43m 

Glanlíon na bpost breise lánaimseartha coibhéiseacha 

a cruthaíodh 

Cruthú fostaíochta 


Líon na bpost Fir: 250 < 25 bliain – 100 150 350 

a cruthaíodh Mná: 250 > 25 bliain – 400 

Táscaire feidhmíochta breise 

500

Líon lucht saoire ón iasacht a chaitheann a saoire go príomha faoin dtuath 

Bunlíne: 1.2 milliún 

Sprioc: 1.8 milliún 

Táscaire feidhmíochta breise 

Líon na gcuairteoirí ón iasacht a bhíonn ag plé le rothaíocht, fánaíocht agus siúl 

Bunlíne: 0.3 milliún 

Sprioc: 0.6 milliún 

- 162 -

Seirbhísí Bunúsacha don Gheilleagar agus do Phobal na Tuaithe 


Airteagal 52 (b) (i) de Rial. (CE) Uimh 1698/2005 

Pointe 5.3.3.2.1 d’Iarscríbhinn II de rialachán (CE) Uimh 1974/2006 



Bíonn tionchar suntasach ag saincheisteanna chaighdeán beatha, lena n-áirítear 

infhaighteacht seirbhísí agus cúinsí maireachtála, ar chomh mór agus a thoilíonn 

daoine filleadh nó athlonnú go ceantair thuaithe chun cur fúthu nó dul ag obair. Cé go 

dtugann seirbhísí príomhshrutha rialtais aghaidh ar sholáthar príomhsheirbhísí trí 

ghníomhartha comhtháite, is féidir aghaidh a thabhairt faoin mbeart seo ar 

thionscnaimh chaighdeán beatha áirithe a bhíonn dírithe go sonrach ar phobail 

thuaithe. Caithfidh tionscnaimh dá leithéid comhlántacht a léiriú agus dúbailt a 

sheachaint, le soláthar seirbhíse níos leithne, mar a bhfuil cur síos air sa chaibidil 

shonrach ar an ngeilleagar tuaithe sa Phlean Forbartha Náisiúnta 2007 – 2013. Sa 

chomhthéacs seo is bac suntasach é easpa saoráidí dóthanacha cultúir agus fóillíochta 

ar a bhforbairt tuilleadh. 


Saoráidí cultúir agus fóillíochta cuí a aithint agus a sholáthar do phobail áitiúla, 

saoráidí nach bhfuil ar fáil acu ar dhóigh eile. 

Ábhar 

Cé go bhféadfadh go mbeadh mórdhifríochtaí idir riachtanais daonra níos iargúlta 

tuaithe agus ceantair pheiri-uirbeacha, tabharfaidh tionscnaimh aghaidh go ginearálta 

ar sholáthar na nithe seo a leanas: 

• Saoráidí taitneamhachta agus fóillíochta 

• Tacaíocht do ghníomhaíochtaí cultúrtha 

• Saoráidí áirithe ealaíona 

• Infrastruchtúr ginearálta pobail agus infrastruchtúr áineasa 

• Gníomhaíochtaí nuálaíocha i bpobail áitiúla mar líonraí sóisialta agus 

eolais etc. 

Ba chóir gach measúnú agus gach gníomh a chur i gcrích i gcomhairle leis na húdaráis 

áitiúla cuí agus lena gcomhaontú. Caithfidh aon trealamh, ghníomhaíocht nó 

infrastruchtúr a chuirtear ar fáil a bheith inrochtana ag gach grúpa aoise agus sóisialta 

sa phobal atá i gceist. Déanfar gníomhaíochtaí príomhshrutha eagraíochtaí agus 

comhlachtaí spóirt a eisiamh ó thacaíocht faoin mbeart seo. 

An cineál costais a chlúdaítear: Costais chaipitil amháin mar sholáthar 

infrastruchtúir, trealamh agus tacaíocht agus forbairt speisialaithe maidir le fáil ar 

shraith scileanna speisialaithe. 

Socruithe Idirlinne: Ní thagann siad i gceist mar nach gcuirtear gníomhartha faoin 

mbeart seo in áit bearta atá ann cheana a sheachadtar trí údaráis áitiúla atá maoinithe 

go náisiúnta, ach comhlántar na bearta seo. 

- 163 -

Spriocghrúpa 

Gach grúpa pobail tuaithe 



Maoiniú 





Líon na ngníomhartha ar tugadh 


Aschur tacaíocht dóibh 

Féach thíos 

Méid iomlán infheistíochta 

An daonra i gceantair thuaithe a 

bhaineann tairbhe as seirbhísí 

€66.00m 

Toradh feabhsaithe 

Féach thíos 

Méadú ar dhul i bhfeidhm an idirlín Ní thugtar tacaíocht dó 

i gceantair thuaithe 

faoin mbeart seo 

Tionchar 


Glanlíon na bpost breise 


cruthaíodh 

Féach thíos 

Aschur 

Líon na 

ngníomhartha 

ar tugadh 

tacaíocht dóibh 

Toradh 

Líon na bPobal a 

bhain tairbhe as na 

gníomhartha 

Saoráidí 

Saoráidí Infrastruchtúr 

Taitneamhachta/Fóillíochta Ealaíon/Cultúir Áineasa 

500 500 500 

Saoráidí 

Saoráidí Infrastruchtúr 

Taitneamhachta/Fóillíochta Ealaíon/Cultúir Áineasa 

300 300 300 

Ní thugtar tacaíocht do dhul i bhfeidhm breise an idirlín faoin mbeart seo. 

Tionchar 

- 164 -


Glanlíon na bpost breise lánaimseartha 

coibhéiseacha a cruthaíodh 

- 165 - 

750 

An líon a bhain tairbhe as saoráidí de réir chatagóire (táscaire nua) 

Infrastruchtúr Fir: 15,000 

Mná: 15,000 

Inscne Aois Grúpa Sóisialta 

< 25 bliain – 10,000 

> 25 bliain – 20,000

Athnuachan agus Forbairt Shráidbhailte 


Airteagal 52 (b) (ii) de Rial. (CE) Uimh 1698/2005 




Is pointí fócais iad sráidbhailte agus bailte beaga do chuid shuntasach de phobal na 

tuaithe agus dá réir sin is tosaíocht iad d’fhorbairt infrastruchtúir. Leathnóidh an fócas 

ar fheabhsú go feabhas a chur ar shráidbhailte, ar bhailte beaga agus ar an tuath 

mórthimpeall. Tabharfaidh gníomhartha aghaidh ar chur le gnéithe timpeallachta, 

taitneamhachta agus struchtúr dromchla na bpobal seo agus dá réir beidh comhlántacht 

acu le bearta eile de chuid Ais 3, go háirithe le turasóireacht agus le caomhnú na 

hoidhreachta áitiúla. Caithfear gach gníomh faoin mbeart seo a bhaineann le 

hinfrastruchtúr poiblí a aontú leis an údarás áitiúil cuí. 


Infrastruchtúr cuí ar mhionscála a sholáthar chun cur le taitneamhacht eacnamaíoch 

agus shóisialta sráidbhailte, bailte beaga agus na dúiche mórthimpeall 

Ábhar 

• Uasghrádú timpeallachta e.g. uasghrádú páirceanna, ceantair chathartha, 

cosáin cois abhann etc. 

• Saoráidí rochtana ar thaitneamhachtaí 

• Fóntais phoiblí mar shoilsiú sráide etc. 

• Uasghrádú ginearálta dromchla agus athchóiriú foirgneamh tréigthe 

iomchuí gan foirgnimh fheirme thraidisiúnta a áireamh a bheidh i dteideal 

tacaíochta faoi Ais 2. 

• Margaí Feirmeora 

• Gníomhartha eile ar mhionscála 

Líne Dheighilte 

Beidh bearta athnuachana uirbeacha, a dtugann an ERDF tacaíocht dóibh, teoranta do 

bhailte Geataí agus Mol amháin. Ní bheidh fáil ar an mbeart athnuachana sráidbhaile 

faoin EAFRD i mbailte Geataí agus Mol agus tabharfar aird iomlán ar shainmhíniú 

ceantair thuaithe sa chlár seo 

Spriocghrúpa 



An tuath, sráidbhailte agus bailte beaga 

Maoiniú 




- 166 -


Líon na sráidbhailte inar cuireadh 


Aschur gníomhartha i bhfeidhm 

Féach thíos 

Méid iomlán infheistíochtaí 

An daonra i gceantair thuaithe ag 

€72.0 milliún 

Toradh baint tairbhe as seirbhísí feabhsaithe Féach thíos 

Méadú ar dhul i bhfeidhm an idirlín 

i gceantair thuaithe 

Féach Thíos 

Tionchar 

Glan luach breise á nochtadh i PPS Féach thíos 



cruthaíodh 

Féach thíos 

Aschur 

Gníomhaíocht Líon na sráidbhailte agus na bpobal a 

bhain tairbhe as feabhsú 

Athnuachan Foirgneamh 1,000 

Uasghrádú Timpeallachta 1,000 

Margaí Feirmeoirí 175 

Feabhsuithe dromchla agus 

taitneamhachtaí 

2,000 

Infrastruchtúr mionscála eile 1,000 

Toradh 

An daonra i gceantair thuaithe ag baint tairbhe as gníomhartha feabhsaithe: tairbhe 

eacnamaíoch, sóisialta, tomhaltóra agus súl san áireamh 

An daonra a 

bhain tairbhe 

Athchóiriú Uasghrádú Margaí Dromchla Eile 

Bailte beaga 200,000 300,000 40,000 800,000 100,000 

Sráidbhailte 30,000 100,000 50,000 300,000 100,000 

An Tuath 20,000 100,000 10,000 50,000 20,000 

Tionchar 




- 167 - 

1,000

Caomhnú agus Uasghrádú na hOidhreachta Tuaithe 


Airteagal 52 (b) (iii) de Rial. (CE) Uimh 1698/2005 




Caithfear acmhainní oidhreachta tuaithe, bídís nádúrtha, tógtha nó cultúrtha, a 

fhorbairt agus a úsáid ar bhealach inbhuanaithe do leas an phobail agus ar son an leasa 

sin. Faoin mbeart seo ba chóir gníomhartha caomhnaithe a leathnú ní hamháin le 

gníomhartha caomhnaithe agus cosanta don oidhreacht nádúrtha, cultúrtha, sóisialta 

agus na teanga dúchais a áireamh, ach le tionscnaimh réamhghníomhacha maidir le 

húsáid acmhainní áitiúla a chuimsiú freisin chun roghanna fuinnimh inbhuanaithe agus 

inathnuaite a sholáthar do phobail thuaithe. Ar an gcaoi chéanna, ba chóir go mbeadh 

gníomhartha a bhaineann le feasacht ar thimpeallacht agus le timpeallacht a fheabhsú 

comhlántach leis na gníomhartha faoi roinn an Chomhshaoil talmhaíochta den chlár go 

háirithe. Ba chóir go mbeadh gné láidir pobail áitiúil ag baint le gníomhartha den sórt 

sin agus ba chóir dóibh aghaidh a thabhairt ar chosaint na timpeallachta nádúrtha, go 

háirithe maidir le caighdeán an uisce agus díghrádú taitneamhachtaí nádúrtha lena náirítear 

tránna áitiúla agus ceantair chósta eile a bhfuil luach ard timpeallachta agus 

eacnamaíochta acu do phobail áitiúla. 

Beidh céim ard comhlántachta in éineacht le gníomhartha fuinnimh inathnuaite faoi 

Ais 1 agus gníomhartha comhshaoil talmhaíochta faoi Ais 2 éigeantach faoi mbeart 

seo. Díreoidh gníomhartha, arna maoiniú faoin EAFRD d’fhonn réimsí uisce áitiúla a 

chosaint, ar luach taitneamhachta agus áineasa acmhainní den sórt sin agus tabharfaidh 

idirghabhálacha a fhaigheann tacaíocht ón ERDF aghaidh ar chaighdeáin cáilíochta i 

ndáil le cóireáil uisce agus i ndáil le huisce le n-ól. Ar an gcuma chéanna is faoi Ais 2, 

den chuid is mó, a bheifear ag tacú le gníomhartha ag leibhéal na feirme maidir le 

hacmhainní uisce a chosaint agus ní bheidh gníomhartha den sórt sin i dteideal 

tacaíochta faoin mbeart seo. 


Cur chuige comhtháite a sholáthar do chosaint na hoidhreachta áitiúla trí shraith 

ghníomhartha caomhnaithe bainteach le chéile, comhlánaithe le raon tionscnamh a 

ceapadh chun cabhair eacnamaíoch inbhuanaithe na hoidhreachta nádúrtha a fhorbairt. 

Ábhar 

• Gníomhartha chun ailtireacht dhúchasach, ceirdeanna, seandálaíocht, 

traidisiúin chultúrtha etc a chaomhnú agus a fhorbairt 

• Pleananna comhtháite d’athchóiriú agus d’fhorbairt ceantar nádúrtha atá 

suntasach go háitiúil, gnéithe agus ceantair a bhfuil tábhacht 

timpeallachta leo 

• Gníomhartha timpeallachta pobail chun luach áineasa acmhainní uisce 

áitiúil agus ceantair a bhfuil ardluach dúlra acu a chosaint agus a 

athchóiriú 

• Tionscnaimh thimpeallachta eile dírithe ar laghdú dramhaíola 

- 168 -

• Gníomhartha fuinneamh eile nó gníomhartha fhuinneamh inathnuaite ag 

tabhairt aghaidh ar oiriúnacht teicneolaíochtaí nua chun freastal ar 

riachtanais fuinnimh pobail; gníomhartha feasachta do ghrúpaí pobail 

agus, faoi chúinsí áirithe, cúnamh caipitil do ghrúpaí pobail a théann i 

muinín teicneolaíocht den sórt sin. 

Maidir leis sin ní mór do Thionscnaimh Fuinnimh Inathnuaite a bheith dírithe ar an 

bpobal ach béim chomh mór céanna ar chosaint timpeallachta don cheantar tuaithe atá 

i gceist. Beidh cuid mhór de thionscnaimh fuinnimh inbhuanaithe den sórt sin, ó 

thaobh a nádúir féin, lonnaithe i gceantair d’ardluach dúlra rud a fhágann go bhfuil 

nasc nádúrtha eatarthu faoin gceannteideal seo. 

Caithfear gníomhartha, go háirithe i réimse an fhuinnimh inathnuaite agus a bhfuil gné 

timpeallachta ag baint leo, a aontú leis na gníomhaireachtaí stáit cuí agus caithfidh 

siad urraim a bheith acu don reachtaíocht timpeallachta go léir agus teacht leis na 

caighdeáin chleachtas is fearr. 

Spriocghrúpa 

Daonra na tuaithe 



Maoiniú: 




An cineál táscaire 

Táscaire 

Líon na ngníomhartha oidhreachta 


Aschur tuaithe ar tacaíodh leo 

Féach thíos 

Méid iomlán infheistíochtaí 

An daonra i gceantair thuaithe a 

Féach thíos 

Toradh bhain tairbhe as seirbhísí 

feabhsaithe 

Féach thíos 

Tionchar 




cruthaíodh 

Féach thíos 

Aschur 

- 169 -

Líon na 

ngníomhartha 

oidhreachta 

tuaithe ar 

tacaíodh leo 

Méid iomlán 

infheistíochtaí 

Toradh 

Catagóir pobal 

de réir dhaonra 

Oidhreacht Oidhreacht Tionscnaimh Fuinneamh 

Nádúrtha/Dhúchasach Chultúrtha Timpeallachta Inathnuaite 

1,000 1,000 1,000 500 

€15m €15m €15m €29m 

Oidhreacht Oidhreacht 

Nádúrtha/Dhúchasach Chultúrtha 

Baile Beag 10 faoin Baile 30 

gcéad 

faoin gcéad 

- 170 - 

Tionscnaimh Fuinneamh 

Timpeallachta Inathnuaite 

Baile 20 faoin Baile 30 

gcéad faoin gcéad 

Sráidbhaile 20 faoin Sráidbhaile Sráidbhaile 25 Sráidbhaile 

gcéad 

40 faoin faoin gcéad 50 faoin 

gcéad 

gcéad 

An Tuath 70 faoin 

An Tuath 55 

gcéad 

An Tuath 30 faoin gcéad An Tuath 20 

faoin gcéad 

faoin gcéad * 

Líon iomlán na 800,000 

ndaoine a bhain 

tairbhe 

500,000 500,000 700,000 

Tionchar 

Glanluach breise á nochtadh i PPS €17.60 milliún 



750

Beart Oiliúna agus Faisnéise do Fhachtóirí Geilleagracha sna Réimsí atá 

Clúdaithe Faoi Ais 3 


Airteagal 52 (c) de Rial. (CE) Uimh 1698/2005 

Pointe 5.3.3.3 d’Iarscríbhinn II de rialachán (CE) Uimh 1974/2006 



Tá sé mar thosaíocht fhoriomlán ag an ais gníomhaíocht eacnamaíoch agus shóisialta 

a spreagadh i gceantair thuaithe. Roghnaíodh raon gníomhaíochtaí chun an tosaíocht 

sin a chur a gcrích leis an uastionchar eacnamaíoch agus sóisialta a sheachadadh agus 

ag an am céanna comhlántacht inmheánach agus sheachtrach a léiriú ag leibhéal aise. 

Chun go n-éireoidh go maith le feidhmiú na mbeart sin áfach, éilítear oiliúint i 

scileanna nua agus oiriúnaithe do na cónaitheoirí agus do na pobail tuaithe go léir 

chomh maith. Is tosaíocht é an beart sin ann féin siocair go bhfuil oiliúint chomh 

tábhachtach ó thaobh fhorbairt phearsanta de agus ní mór comhlántacht shoiléir a 

léiriú maidir le haon ghníomhaíochtaí oiliúna faoi Ais 1. 


An raon cuí scileanna agus oiliúna a chur ar fáil do chónaitheoirí tuaithe ionas gur 

féidir an leas sóisialach agus eacnamaíoch is mó a fháil as na tionscnaimh atá ar fáil 

faoin ais sin. 

Ábhar 

• Cúrsaí oiliúna speisialacha/ginearálta a chur ar fáil i saoráidí 

seasta/soghluaiste chomh maith le forbairt intí a dhéanamh ar shaoráidí 

oiliúna cuí a bhaineann le níos mó úsáide a bhaint as fios feasa agus as 

teicneolaíochtaí nua sa dóigh is go mbeidh na táirgí agus na seirbhísí i 

gceantair thuaithe níos iomaíche 

• Deiseanna foghlama solúbtha i dteicneolaíocht nua a chur ar fáil do mhná, 

do dhaoine óga agus do ghrúpaí mionlaigh ach go háirithe 

• Saoráidí oiliúna a fhorbairt i gceantair thuaithe (seasta/soghluaiste) 

• Cianfhoghlaim a éascú (gnáthchúrsaí nó cúrsaí saincheaptha) trí 

theicneolaíochtaí nua a úsáid 

• Cúrsaí oiliúna ábhartha a chur ar fáil dóibh siúd ar mhian leo luach a chur 

le táirgí áitiúla, go háirithe trí fháil ar mhargaí a éascú d’aonaid tairgíochta 

beaga trí chomhghníomhaíochtaí 

• Inniúlacht na gcónaitheoirí tuaithe a fhorbairt ionas go mbeidh siad in ann 

ICT a úsáid, lena n-áirítear an tIdirlíon agus leathanbhanda, chun teacht ar 

ríomhsheirbhísí agus ar fheidhmchláir leictreonacha tráchtála/poiblí eile. 

Tá an beart sin deartha mar chomhlánú ar an idirghabháil 

teileachumarsáide atá molta faoin dá Chlár Oibríochta Réigiúnacha atá 

dírithe ar sholáthar agus ar chumhdach leathanbhanda a leathnú ar bhonn 

críche. 

Deighilt 

Tabharfaidh Ciste Sóisialach na hEorpa (ESF) aghaidh ar chláir ghairmoideachais 

agus oiliúna príomhshrutha a bheidh dírithe go sonrach ar an margadh saothair 

- 171 -

ginearálta. Bainfear úsáid as an EAFRD go díreach chun freastal ar riachtanais 

nideoige an phobail áitiúil a bheidh sainiúil do na bearta atá sa chlár seo e.g. ag 

foghlaim cén dóigh le húsáid a bhaint as ICT le cur le táirge turasóireachta tuaithe. 

Tacaíocht theicniúil 

Beidh airgeadais ar fáil laistigh den bheart sin do Ghrúpaí Gnímh Áitiúla le tacaíocht 

a thabhairt do chur ar fáil ionchur teicniúil sainiúil. Áireofar fáil ar acmhainní 

teicniúla speisialacha, fios nó scileanna nach mbeadh ar fáil de ghnáth laistigh den 

ghrúpa nó a bhaineann le bearta nó gníomhaíochtaí sainiúla amháin ar thacaíocht 

theicniúil den chineál sin. Bheifí ag tacú le malartú faisnéise, fios feasa nó deachleachtais 

speisialach faoin mbeart sin chomh maith. Cuirfear teorainn de €7.90m ar 

thacaíocht airgeadais faoin mbeart sin le tacaíocht theicniúil a éascú. 

Spriocghrúpa 




Maoiniú 



Spriocanna cainníochtaithe do chomh-tháscairí an AE 


Líon na ngníomhartha 

eacnamaíocha rannpháirteach i 


Aschur 

leith gníomhaíochtaí faoi 

thacaíocht 

Líon laethanta oiliúna a fuair na 

Féach thíos 

rannpháirtithe 

Líon na rannpháirtithe ar éirigh leo 

Féach thíos 

Toradh gníomhaíocht oiliúna a chur i 

gcrích Féach thíos 

Aschur 

Líon na gcónaitheoirí tuaithe a fuair oiliúint: 100,000 

Cineál na gníomhaíochta a tugadh faoi 

Catagóir Ríomhfhoghlaim/ceird/ICT/Margaíocht 

etc. 

Inscne: 

Fir 

Mná 

Aoisghrúpa: 

< 25 bliain 

25 – 44 bliain 

Os Cionn 44 bliain 

- 172 - 

50,000 

50,000 

20,000 

50,000 

30,000 

Grúpa Sóisialta Grúpaí a dtugtar tosaíocht dóibh faoin

An líon laethanta oiliúna a fuair na 

rannpháirtithe 

Toradh 

- 173 - 

Straitéis Oiliúna Náisiúnta 

250,000 

Catagóir An líon rannpháirtithe a chríochnaigh 

gníomhaíocht oiliúna 

Inscne: 

Fir 

Mná 

Aoisghrúpa: 

< 25 bliain 


Os cionn 44 bliain 

45,000 

45,000 

18,000 

45,000 

27,000 

Grúpa Sóisialta Grúpaí a dtugtar tosaíocht dóibh faoin 

Straitéis Oiliúna Náisiúnta

Beart Sealbhaithe-Scileanna agus Beochana 

d’fhonn Straitéis Forbartha Áitiúil a Ullmhú agus a chur i bhFeidhm 


Airteagal 52 (d) de Rial. (CE) Uimh 1698/2005 




Taispeánann an taithí a fuarthas ó chláir LEADER a bhí ann roimhe seo go 

dtairiscíonn Straitéisí Forbartha Áitiúla samhail chuí le raon beart eacnamaíoch 

tuaithe a sheachadadh. Neartaíonn meicníocht sheachadta mar sin soiléiriú críche agus 

cuireann sí tionchar clár comhchruinnithe ar fáil. Ó tharla go mbeidh bearta Ais 3 á 

seachadadh ag Grúpaí Gnímh Áitiúla trí mhodheolaíocht LEADER, beidh riachtanais 

na críche tuaithe ó thaobh beochana agus acmhainn an phobail a fhorbairt lárnach do 

chomh maith agus a ghlacfar leis an gclár sna ceantair thuaithe go léir. 


Struchtúir mhodheolaíochta LEADER ón mbonn aníos a úsáid le feasacht, tuiscint 

agus spreagadh a chruthú i bpobail tuaithe sa dóigh is gur féidir a rannpháirtíocht agus 

ionchur iomlán a chumasú agus na straitéisí forbartha áitiúla á n-ullmhú. 

Ábhar 

Áireofar ar ghníomhartha: 

• Gníomhaíochtaí beochana ag leibhéal grúpa agus an duine aonair le 

rannpháirtíocht an phobail a spreagadh i raon leathan gníomhaíochtaí 

sóisialacha agus eacnamaíocha 

• Bearta maidir le hacmhainn an phobail a fhorbairt a dhíriú ar ghrúpaí 

pobail agus ar ghrúpaí mionlaigh chun spiorad an chaipitil shóisialaigh 

agus féinchabhair a chothú 

• Tionscnaimh a bheidh dírithe ar phobail atá faoi mhíbhuntáiste go 

geografach nó orthusan nach bhfuil a ndóthain acu ann chun cur le 

comhtháthú agus nach bhfuil a ndóthain acmhainne acu chun forbairt a 

dhéanamh 

• Tionscnaimh le grúpaí sainleasmhara nó grúpaí imeallacha a bheochan 

chun leas a bhaint as cumas uathúil 

Deighilt 

Is chun acmhainn an phobail a fhorbairt maidir le bheith rannpháirteach i nGrúpaí 

Gnímh Áitiúla agus chun cur leo a bheidh scileanna agus gníomhaíochtaí beochana 

dírithe agus air sin amháin. Níor chóir go n-eascródh saincheisteanna deighilte. 

Spriocghrúpa 

Grúpaí pobail agus gach cineál comhpháirtíochta áitiúla 



- 174 -

Maoiniú 





Líon na ngníomhartha sealbhú scile 


agus beochana 

Líon na rannpháirtithe sna 

Féach thíos 

Aschur 

Toradh 

gníomhartha Féach thíos 

Líon na gcomhpháirtíochtaí 

poiblí/príobháideacha faoi 

thacaíocht Féach thíos 

Líon na rannpháirtithe ar éirigh leo 

gníomhaíocht oiliúna a chur i gcrích Féach thíos 

Aschur 

Líon na ngníomhartha sealbhaithe scileanna agus beochana a comhlíonadh: 50,000 

Cineál na gníomhaíochta 

Catagóir Sealbhú scileanna/Beochan 

Inscne: 

Fir 

Mná 

Aoisghrúpa: 

< 25 bliain 



- 175 - 

25,000 

25,000 

10,000 

25,000 

15,000 

Catagóir grúpa Iadsan a ainmníodh i bpleananna gnó na 

nGrúpaí Gnímh Áitiúla 

Líon na gcomhpháirtíochtaí 

Beidh Ais 3 á sheachadadh ag Grúpaí 

poiblí/príobháideacha faoi thacaíocht Gnímh Áitiúla amháin; ní bheidh aon 

Chomhpháirtíochtaí Poiblí 

Príobháideacha páirteach ag leibhéal 

seachadta oifigiúil.

Inscne 

Fir 

Mná 

Aoisghrúpa: 

< 25 bliain 



Toradh 

- 176 - 

An líon rannpháirtithe a chríochnaigh 

gníomhaíocht 

25,000 

25,000 

10,000 

25,000 

15,000 

Grúpa sóisialta Iadsan a dtugtar tosaíocht dóibh i 

bpleananna gnó na nGrúpaí Gnímh 

Áitiúla

Straitéisí Forbartha Áitiúil a Chur i bhFeidhm 


Dá dtagraítear in Airteagal 62 (1)(a) d’fhonn cuspóirí ceann amháin nó níos mó de na 

trí ais eile a shainítear in alt 1, 2 agus 3 (Airteagal 63 (a) de Rial. (CE) Uimh 

1698/2005) a bhaint amach 

Airteagal 37 go 39 agus pointe 5.3.4.1 d’Iarscríbhinn II de Rialachán an Choimisiúin 

(CE) Uimh 1974/2006 



Trí bhabhtaí comhleantacha den chlár LEADER, d’fhorbair grúpaí gnímh áitiúla cur 

chuige ón mbonn aníos ar shlí is go bhfuil straitéis forbartha áitiúil á seachadadh ag 

LEADER i ngach ceantar tuaithe anois. Chun go ndéanfaí cláreagrú a chomhtháthú 

tuilleadh sa phobal tuaithe níos leithne agus chun go seachnófaí dúbailt i gcás 

ghníomhartha, bheadh sé oiriúnach go dtabharfaí modheolaíocht LEADER isteach le 

príomhshruthú a dhéanamh ar chlár forbartha tuaithe chun na bearta go léir faoi 

Aiseanna 3 agus 4 a sheachadadh. Déanfar cur chuige an-nuálach LEADER a 

fhorbairt, áfach, chun aghaidh a thabhairt ar riachtanais tuaithe i réimsí lasmuigh de 

theorainn bhearta Ais 3 chomh maith. 


Chun bearta breisluacha comhtháite a sheachadadh sa chríoch tuaithe iomlán trí Ais 3. 

Nós imeachta agus amchlár chun grúpaí gnímh áitiúla (LAGanna) a roghnú 

Cuirfear tús leis an bpróiseas róghnúcháin do ghrúpaí gnímh áitiúla nuair a chuirfear 

dréachtchlár náisiúnta forbartha tuaithe faoi bhráid Choimisiún an AE lena 

fhormheas. Ba chóir go gcuirfí an próiseas roghnúcháin, lena n-áirítear moltaí a lorg, 

iarratais a dhéanamh le plean gnó iniata, measúnú agus roghnúcháin deiridh grúpaí, i 

gcrích in am sa dóigh is go bhféadfar an clár a chur i bhfeidhm go tráthúil. 

Beidh na nósanna imeachta le grúpaí a roghnú ar fáil do na ceantair thuaithe go léir, 

do na grúpaí agus na comhpháirtíochtaí go léir atá ann cheana, arna bhforbairt tríd an 

bpróiseas Comhtháite atá ar siúl faoi láthair. 

Áireofar ar an gcritéar roghnúcháin: 

• Soiléiriú an phlean maidir leis an gcríoch, go háirithe i dtéarmaí 

socheacnamaíocha. Ní mór go gcruthófaí a inmharthanacht eacnamaíoch, a 

nualaíocht dhúchasach agus a inbhuanaitheacht sa treo is go mbeidh 

acmhainní á n-úsáid ar dhóigh nach gcuirfear as do na roghanna a bheidh 

ar fáil do na glúine atá le teacht 

• An méid tacaíochta atá sa phlean, a fhéachann chun cur le deiseanna 

fostaíochta agus/nó le gníomhaíochtaí do mhná agus do dhaoine óga 

• An leibhéal gníomhaíochta gnó a léirítear sna gníomhartha atá molta 

• Doimhneacht agus déine an mheasúnaithe ar riachtanais agus na naisc a 

thuairiscítear idir measúnú ar riachtanais, an próiseas agus toradh chuspóirí 

áitiúla a leagan amach, gníomhaíochtaí, gníomhartha agus tionscadail, 

agus ar a gcaidreamh le cuspóirí bheartas náisiúnta agus AE 

- 177 -

• An oiread tiomantais agus inniúlachta a léirítear maidir le comhoibriú ar 

an talamh a chinntiú le gníomhaireachtaí eile atá páirteach i bhforbairt 

áitiúil agus fairsinge na modhanna atá molta le sin a dhéanamh 

• Solúbhtacht iomlán na bpleananna maidir le riachtanais áitiúla leanúnacha 

agus athbhreithniú polasaí, chomh maith le forbairt beartais níos leithne 

chomhthéacsúil (e.g. an straitéis spáis náisiúnta agus/nó an próiseas 

pleanála Forbartha Contae) 

• Struchtúr bainistíochta, cumas riaracháin agus stadás airgeadais an ghrúpa 

• Méid agus daonra na críche, chomh tuathúil agus atá sé agus tréithe 

dhaonra an cheantair 

• An méid agus a bheidh comhoibriú comhtháite sa straitéis forbartha áitiúla 

• Ionadaíocht ó chrainn taca an phobail sa cheantar lena mbaineann (agus 

cleachtadh an phrionsabail ‘ón mbonn aníos’) 

Líon táscadh na LAGanna 

Ní féidir an próiseas roghnúcháin oibiachtúil don chlár a thuar ach beidh clúdach 

reatha na críche tuaithe iomlán á chur ar fáil ag 35 críoch LAG agus ag trí eagraíocht 

ionadaíocha. 

Clúdóidh Modheolaíocht LEADER/na LAGanna agus Aiseanna 3 agus 4 an chríoch 

tuaithe iomlán faoi mar atá léirithe faoi bhearta 41/421/431. 

Níl sé mar chritéar go gcuirfí méid fisiciúil isteach ach is tréith é ar chóir tagairt a 

dhéanamh de i bpleananna gnó na LAGanna. 

Réimsí ina dtiteann an daonra lasmuigh de theorainneacha mhéid 5,000 agus 

150,000 

Sa chlár LEADER+ reatha déanann beagnach aon tríú de na LAGanna go léir freastal 

ar chríoch ina bhfuil daonra níos mó ná 100,000. Ní sháraíonn ach grúpa amháin, le 

daonra peirea-uirbeach den chuid is mó, ar imeall Mhórcheantar Bhaile Átha Cliath, 

teorainn méide de 150,000 cónaitheoir. Déanfar aon iarratas a mholann na 

teorainneacha méide a shárú a mheas de réir méid fisiciúil agus geografach na críche, 

chomh tuathúil agus atá an ceantar agus tréithe an daonra atá ina gcónaí ansin. Ní 

chinnfear go mbeidh ceart le moltaí chun grúpaí a chlúdaíonn daonra le níos lú ná 

5,000 a bhunú ach i gcás scoilteadh geografach e.g. oileáin nó dlús daonra iontach 

íseal e.g. níos lú ná 10 duine/km 2 . 

Roghnú oibríochtaí ag LAGanna 

Beidh an plean gnó a fhormheastar go foirmeálta agus a chuirfear faoi bhráid mar 

chuid den phróiseas formheasta agus conartha deiridh mar bhuntheimpléad ag rialú 

ghníomhaíochtaí na LAGanna lena n-áirítear an bhéim ar an gcineál oibríochta. 

Socróidh an leithroinnt airgeadais do na grúpaí, na gníomhaíochtaí incháilithe mar a 

shainíonn bearta an chláir agus na rialacha oibríochta náisiúnta mionsonracha ina 

dhiaidh sin a shocraíonn incháilíocht bearta agus caiteachais cothromaíocht bhreise na 

gníomhaíochta. Neartófar roghnú tionscadail tuilleadh trí úsáid a bhaint as sainchoistí 

measúnaithe tionscadail bunaithe laistigh de struchtúr an ghrúpa. 

Timthriallacha airgeadais a bheidh infheidhme do LAGanna 

Feidhmeoidh Grúpaí Gnímh Áitiúla mar chomhlachtaí idirmheánacha d’eisíocaíochtaí 

ó mhaoiniú an sciar náisiúnta den chlár poiblí d’iarratasóirí tionscadail a n-éireoidh 

- 178 -

leo. Tarmligfidh an Ghníomhaireacht Íocaíochta an fheidhm sin ar na LAGanna, mar 

a fhoráiltear faoi airteagal 6(1) de Rialacháin (CE) Uimh 1290/2005 ón gComhairle. 

Nuair a bheidh na tionscadail incháilithe críochnaithe agus na doiciméid curtha faoi 

bhráid, is féidir leis na LAGanna iarratas a dhéanamh chuig an nGníomhaireacht 

Íocaíochta d’aisíocaíocht ar sciar na gcostais tionscadail atá á maoiniú ag an AE a 

d’íoc siad féin ar a son cheana. 

Critéir dheighilte le maoiniú cistí struchtúrtha 

Tá teorainn le scóip na ngníomhartha faoi Ais 3 agus 4 atá leagtha amach sa chlár seo 

ionas go dtiocfaidh siad faoin EAFRD agus nach gcuirfidh siad as do réimsí atá curtha 

ar leith do na Cláir Oibríochta 2007 –2013 a bheidh faoi thacaíocht an ERDF agus an 

ESF. Má bhristear sin síos tuilleadh, beidh freagracht rialtais ar Bhoird Forbartha 

Contae maidir le comhordú a dhéanamh ar bhearta a sheachadadh go háitiúil trí 

údaráis áitiúla agus grúpaí forbartha ceantair. Ós fios dóibh an gá atá ann dúbailt 

maidir le hidirghabháil a sheachaint, beidh sé riachtanach go mbeidh socruithe trasuiríll 

ag Grúpaí Gnímh Áitiúla le Boird Forbartha Contae agus go mbeidh a 

bpleananna gnó daingnithe ag na Boird. 

EFF: Beidh tacaíocht faoin EAFRD teorannaithe go gníomhartha in-situ ag pobail 

chósta agus beidh gníomhartha á seachadadh nó á gcomhlánú acu faoi Ais 4 den EFF 

nuair a ghlacfar leis go foirmeálta. 

Deighilt le tionscnaimh pobail áitiúla eile 

Leag an Roinn Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta critéar sonrach amach do 

Ghrúpaí Gnímh Áitiúla a mbeidh tionscnaimh pobail áitiúla, faoi mhaoiniú náisiúnta, 

á seachadadh acu ar a son. Cinnteoidh na rialacha oibríochta a rialaíonn an clár 

forbartha tuaithe nach dtagann sé trasna ar thionscnaimh pobail ar bith eile a bheidh ar 

siúl. 

Maoiniú 





Líon na ngrúpaí gnímh áitiúla faoi 

Sprioc 

thacaíocht 

Méid iomlán cheantar na 

Uasmhéid 39 

LAGanna (i km 2 Aschur 

) 

Líon na dtionscadal atá á maoiniú 

Iomlán na críche tuaithe 

ag na LAGanna 5,000 

Líon comhlán na bpost a 

7,750 (FT+PT) 

Toradh 

cruthaíodh 

Líon na dtorthaí oiliúna ar éirigh 1,500 cúrsa agus 

leo 

40,000 duine 

- 179 -

Glanluach breise á nochtadh i PPS €4.0 milliún 

Tionchar Líon glan na bpost breise 

fostaíochta lánaimseartha a 

cruthaíodh 8,000 

- 180 -

Cur i bhFeidhm Thionscadail Chomhoibrithe i leith an Chuspóra Roghnaithe 

Faoi Phointe (A) 



Airteagal 63(b) de Rial. (CE) Uimh 1698/2005 


Tabharfar tacaíocht do chomhoibriú trasnáisiúnta agus idirchríocha faoin mbeart seo. 

Ceadófar comhoibriú idir grúpaí LEADER agus grúpaí nach grúpaí LEADER iad ar 

choinníoll go mbeidh an tionscadal atá i gceist á stiúradh agus á chomhordú ag grúpa 

LEADER. Beidh tacaíocht ar fáil do thionscadail a thagann faoi Ais 3 agus do chur 

chuige nuálach agus trialach maidir le cur chun cinn comhfhiontair a thugann aghaidh 

ar shaincheisteanna coitianta. Cáileoidh an comhthéacs, an réamh-ghníomhaíocht, an 

comhordú agus an beochan sin do mhaoiniú. Cé go bhféadfadh grúpaí ó thríú tíortha a 

bheith páirteach i gcomhghníomhartha, gníomhaíochtaí a bheidh ar siúl san AE 

amháin a cháileoidh le haghaidh maoinithe. Ní mór go gcuirfear na tionscadail 

trasteorann go léir ina mbeidh LAGanna ó Thuaisceart Éireann páirteach iontu faoi 

bhráid an Údaráis Bainistíochta iomchuí agus go mbeidh sé daingnithe ag an Bord 

Stiúrtha Trasteorann d’Fhorbairt Tuaithe. 

Tá sé d’aidhm ag comhoibriú idirchríocha go mbainfear amach an t-íosmhéid a 

bheidh riachtanach ionas go mbeidh comhthionscadal inmharthana agus tá sé d’aidhm 

aige chomh maith gníomhartha comhlántacha a mholadh sna LAGanna atá buailte leo. 

Ní mór go n-áireofar cur i bhfeidhm comhthionscadail – faoi thacaíocht 

chomhstruchtúr más féidir, i gcomhoibriú, agus nach malartuithe taithí amháin a 

bheidh i gceist. Cuirfear béim speisialta ar chomhoibriú ag leibhéal réigiúnach, go 

háirithe maidir le tionscnaimh turasóireachta agus comhshaoil a thrasnaíonn cúpla 

críoch LAG go nádúrtha. 

Nós imeachta, amchlár agus critéar oibiachtúil chun tionscadail chomhoibriú 

idirchríocha agus trasnáisiúnta a roghnú 

Ní mór go mbeidh modheolaíocht comhoibrithe comhtháite i bpleananna gnó na 

LAGanna ó thús an chláir. Ní mór go gcomhlíonfar roghnú agus ceadú na dtionscadal 

sa dóigh chéanna a roghnaítear agus a cheadaítear tionscadail eile i.e. trí phróiseas 

choiste measúnaithe tionscadail. Ní mór go mbeidh leas breisluacha na dtionscadal go 

léir léirithe go soiléir agus trédhearcach. Chun béim a chur ar thábhacht an 

chomhoibrithe, ní mór do gach LAG íosmhéid de 3 faoin gcéad de na suimeanna 

maoinithe poiblí bliantúla a dháilfear orthu a chur i gciste don bheart sin. 

Maoiniú 

- Costas Iomlán: €10.70 m 

- Caiteachas Poiblí: €10.70 m 

- 181 -


Cineál táscaire Táscaire Sprioc 

Líon na dtionscadal comhoibrithe 

Aschur 

Toradh 

Tionchar 

faoi thacaíocht 150 

Líon na LAGanna atá ag 

comhoibriú Go léir 

Líon comhlán na bpost a 

cruthaíodh 200 

Líon na bpost lánaimseartha breise 

a cruthaíodh 100 

- 182 -

Ag Reáchtáil an Ghrúpa Gnímh Áitiúil, ag Sealbhú Scileanna agus ag Cur 

Beochta sa Chríoch 


Airteagal 59 (Airteagal 63(c) de Rial. (CE) Uimh 1698/2005) 


Réasúnaíocht an bhirt 

Siocair go mbeidh úsáid á baint as modheolaíocht LEADER le clár forbartha 

comhtháite níos leithne a chur i bhfeidhm don phobal tuaithe sna ceantair thuaithe go 

léir, beidh riaracháin éifeachtach mar phríomhsprioc ag an nGrúpa Gnímh Áitiúil le 

tacaíocht a fháil faoin mbeart sin. Go gineáralta, leathnófar an beart sealbhaithe 

scileanna agus beochana faoi Ais 3 le haon ghníomhartha dá samhail a bheidh 

riachtanach faoin mbeart sin a chlúdach. Beidh méid áirithe gníomhaíochta oiliúna 

riachtanach, áfach, do chomhaltaí boird agus d’fhoireann LAG araon. Áireofar an 

oiliúint sin faoin mbuiséad riaracháin ginearálta. 


Dóthain acmhainní agus saineolas a chur ar fáil do LAGanna chun na bearta go léir 

faoi Ais 3 agus 4 a riaradh go héifeachtach ar fud na críche tuaithe. 

Teorainn a chur i bhfeidhm ar sciar bhuiséad LAG d’fhorchostais: 

An buiséad riaracháin do gach LAG a shocrú ag 20 faoin gcéad den mhaoiniú poiblí, 

ag leibhéal cláir agus grúpa. 

Maoiniú 

− Costas Iomlán €80.73m 



Cineál táscaire Táscaire 

Líon na ngníomhartha sealbhaithe 

Sprioc 

Aschur 

scileanna agus beochana 

Líon na rannpháirtithe i 

200 

ngníomhartha 1200 

1,200 duine a 

Toradh 

Líon na dtorthaí oiliúna ar éirigh 

chríochnaigh cúrsa 

sealbhaithe scileanna nó 

leo 

beochana 

- 183 -

Rátaí cúnaimh a bhaineann le LEADER/Ais 3 

Ní féidir le rátaí cúnaimh na rátaí a bheidh ar fáil do thionscadail inchomparáideacha 

faoi scéimeanna tacaíochta deontais eile atá á riaradh ag na Ranna Rialtais agus ag na 

gníomhaireachtaí Stáit a shárú. Faoi réir an bhunphrionsabail sin mar riail ghinearalta 

is é 50 faoin gcéad an t-uasráta maoiniú poiblí a bheidh ann, leis na heisceachtaí seo a 

leanas i bhfeidhm: 

• Suas go 100 faoin gcéad do riarachán 

• Suas go 100 faoin gcéad do bheochan 

• Suas go 100 faoin gcéad d’oiliúint 

• Suas go 90 faoin gcéad do thionscadail anailíse agus forbartha 

pobalbhunaithe agus suas go 75 faoin gcéad do thionscnóirí 

príobháideacha, faoi réir uasmhéid de €30,000 an tionscadail i ngach cás 

• Beidh grúpaí pobail i dteideal ráta cúnaimh níos airde de 75 faoin gcéad a 

fháil, áit nach ndéanfadh an ráta deontais níos airde sin leithcheal ar leasa 

príobháideacha nó ar thionscnóirí sa réimse gníomhaíochta chéanna. 

Ní mór go gcloífidh cúnamh deontais le forálacha na reachtaíochta de minimis cé is 

moite dhá bheart i.e. Seirbhísí Bunúsacha (321) agus Athnuachan Sráidbhailte (322). Ní 

hionann maoiniú poiblí do na bearta sin agus Cúnamh Stáit, agus mar sin socrófar an tuasráta 

ag €500,000, faoi réir fhormheasa na Roinne roimh ré. Sna cásanna eile go léir is 

é €150,000 an uasteorainn chaighdeánach a bheidh ann do chúnamh deontais agus beidh 

formheas na Roinne ag teastáil roimh ré do leibhéil níos airde suas go huasteorainn an de 

minimis. 

- 184 -

6,7 agus 8 Plean Maoinithe 

Ranníocaíocht Bhliantúil ó EAFRD (in EURO) 

Tábla

Clár Forbartha Tuaithe CAP 2007-2013

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles