Ocena jakości projektów systemowych

Ocena jakości projektów systemowychrealizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 PO KLRaport końcowy27 lipca 2011

This page is intentionally blank

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLOcena jakości projektów systemowychrealizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 PO KLBadanie współfinansowane ze środków Unii Europejskiej w ramachEuropejskiego Funduszu SpołecznegoMarcin BudzewskiAleksandra DudaMaciej GruzaKarolina Jakubowska (kierownik badania)Agnieszka MakulecŁukasz Widła-DomaradzkiGHK Polska Sp. z o. o.Centrum Biznesowe Aurumul. Walicow 1100-851 WarszawaT: +48 22 583 95 34F: + 48 22 583 95 01warsaw@ghkint.comwww.ghkint.comRaport końcowy 3

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLStreszczenie..................................................................................................................... 6Executive summary .......................................................................................................131 Wprowadzenie ................................................................................................. 201.1 Cele i zakres badania .......................................................................................201.2 Przebieg procesu badawczego .........................................................................20Moduł 1 Metaanaliza wyników badań, zleconych przez powiatowe urzędy pracy .............................. 20Moduł 2 Analiza kontekstowa sytuacji społeczno-gospodarczej......................................................... 241.3 Struktura raportu ............................................................................................ 252 Sytuacja na rynku pracy w latach 2007-2010................................................. 262.1 Polski rynek pracy ........................................................................................... 262.2 Perspektywy polskiego rynku pracy................................................................ 272.3 Struktura bezrobocia w latach 2007-2010...................................................... 292.3 Analiza porównawcza poziomu i struktury bezrobocia rejestrowanego orazliczonego wg metodologii BAEL................................................................................... 382.3.1 Wpływ dynamiki PKB na poziom bezrobocia......................................................................... 402.4 Wpływ istotnych punktów zwrotnych na poziom bezrobociarejestrowanego.............................................................................................................. 433 Projekty systemowe Poddziałania 6.1.3 PO KL............................................... 463.1 Charakterystyka projektów systemowych urzędów pracy .............................. 463.2 Zarządzanie projektami....................................................................................513.3 Współpraca z innymi instytucjami przy realizacji projektów systemowych .. 543.4 Problemy w trakcie realizacji projektów oraz sposoby ich rozwiązywania .... 563.4.1 Problemy wynikające z systemu realizacji projektów systemowych...................................... 563.4.2 Rekomendacje dotyczące sposobu realizacji projektu systemowego ................................... 613.5 Ewaluacja projektów systemowych................................................................. 673.5.1 Alternatywne formy realizacji ewaluacji projektów systemowych PO KL .............................. 703.5.2 Modyfikacje narzędzi badawczych......................................................................................... 734 Charakterystyka społeczno-demograficzna uczestników projektówsystemowych oraz udzielonego im wsparcia....................................................814.1 Struktura uczestników projektów systemowych............................................. 814.1.1 Rotacja uczestników .............................................................................................................. 914.2 Charakterystyka udzielonego wsparcia........................................................... 924.2.1 StaŜe ...................................................................................................................................... 944.2.2 Szkolenia................................................................................................................................ 964.2.3 Jednorazowe środki na rozpoczęcie działalności gospodarczej ........................................... 984.2.4 Przygotowanie zawodowe dorosłych ................................................................................... 1014.2.5 Prace interwencyjne oraz doposaŜenie/ wyposaŜenie stanowiska pracy ........................... 1014.2.6 Inne formy wsparcia ............................................................................................................. 1024.3 Grupy uczestników ........................................................................................ 1025 Rezultaty projektów systemowych ................................................................. 1135.1 Sytuacja zawodowa uczestników projektów .................................................. 1135.2 Skuteczność wybranych instrumentów rynku pracy ..................................... 117Raport końcowy 4

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLStreszczenieW okresie od kwietnia do sierpnia 2011 r. firma GHK zrealizowała na zlecenie DepartamentuZarządzania Europejskiego Funduszu Społecznego (DZF) w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego(MRR) badanie jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 ProgramuOperacyjnego Kapitał Ludzki (PO KL).Badanie miało charakter metaewaluacji, podsumowujący wyniki ilościowe i jakościowe oraz wnioskii rekomendacje płynące z badań projektów Poddziałania 6.1.3, które zlecane były przez PowiatoweUrzędy Pracy w 2010 r.W ramach badania zastosowano następujące metody badawcze:▪ analiza wniosków i rekomendacji z raportów ewaluacyjnych projektów Poddziałania 6.1.3(N=2170);▪ analiza baz z wynikami badania CATI na próbie uczestników projektów (N=323);▪ analiza treści raportów ewaluacyjnych projektów Poddziałania 6.1.3 (N=15);▪ analiza danych ze statystyki publicznej oraz innych analiz efektywności aktywnych polityk rynkupracy (APRP);▪ wywiad pogłębiony (face-to-face) z przedstawicielami Departamentu Rynku Pracy w MinisterstwiePracy i Polityki Społecznej (triada);▪ wywiady pogłębione za pośrednictwem telefonu z przedstawicielami Wojewódzkich UrzędówPracy (N=3);▪ badanie ankietowe realizowane za pośrednictwem Internetu skierowane do PUP-ów (CAWI)(N=80);▪ studia przypadków projektów (CS, N=3).Przy interpretacji połączonych wyników naleŜy mieć na uwadze, Ŝe badania prowadzone byływ róŜnych miesiącach 2010 r., niekiedy z wykorzystaniem róŜnych technik (CATI, PAPI). Czynniki temogą mieć wpływ na ocenę skuteczności poszczególnych projektów. RównieŜ struktura przebadanejw projektach próby moŜe odbiegać od rzeczywistej struktury populacji. Na poziomie zagregowanychdanych w niniejszym raporcie nie moŜna skorygować tego błędu, poniewaŜ nie ma wiarygodnychdanych na temat całej populacji. Podsumowując, pomimo przebadania ponad 90 tys. uczestnikówPoddziałania 6.1.3, zastosowanie róŜnorodnych technik badawczych, brak pewności kim sąprzebadani (czy zakończyli udział we wsparciu zgodnie ze ścieŜką, czy teŜ nie) oraz róŜny okresrealizacji poszczególnych badań sprawiają, Ŝe zagregowane dane na poziomie województw i krajuzwierają niemoŜliwy do oszacowania margines błędu.PoniŜej przedstawiono syntetyczne odpowiedzi na pytania postawione w badaniu.Jak wyglądała sytuacja na rynku pracy w 2009 r. na poziomie całego kraju oraz w przekroju regionalnym?Bezrobocie rejestrowane w Polsce zmniejszało się sukcesywnie do roku 2008, osiągając najniŜszypo transformacji poziom 9,5%. W roku 2009 (w momencie zakończenia udziału badanychw projektach Poddziałania 6.1.3) negatywne skutki spowolnienia gospodarczego i wiąŜące sięz tym załamanie eksportu w istotny sposób wpłynęło na zwiększenie bezrobocia, do poziomu11,9%. W momencie prowadzenia badań zleconych przez urzędy pracy (2010 r.) poziombezrobocia wyniósł 12,3%.Najmniejsze oddziaływanie spowolnienia gospodarczego na rynek pracy miało miejscew województwach o względnie niskim poziomie rozwoju gospodarczego i małym powiązaniulokalnych gospodarek z odbiorcami zagranicznymi (lubelskie i świętokrzyskie), najwyŜsze zaśw województwach połoŜonych przy zachodniej granicy (dolnośląskie, lubuskiei zachodniopomorskie).W jaki sposób projekty systemowe PUP, współfinansowane z EFS w ramach Poddziałania 6.1.3 PO KL różnią sięod pozostałych działań PUP podejmowanych w obszarze aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych?Projekty systemowe PUP zasadniczo nie róŜnią się od pozostałych działań urzędów pracypodejmowanych w obszarze aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych. Wsparcie udzielanew ramach projektów ograniczone jest do form do wymienionych w ustawie z dnia 20 kwietnia 2004r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (tekst jednolity Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz.415 z późn. zm.). Środki EFS pozwalają natomiast na realizację zadań statutowych dla szerszejgrupy bezrobotnych. Dzięki nim zwiększa się skala działań, ale świadczone są te same, określoneRaport końcowy 6

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLw ustawie formy wsparcia. To, co wyróŜnia projekty współfinansowane z EFS to większeukierunkowanie środków na wybrane grupy określone w ustawie (osoby poniŜej 25 roku Ŝycia,powyŜej 50 roku Ŝycia, osoby niepełnosprawne, pochodzące z obszarów wiejskich) oraz nacisk naefektywność zatrudnieniową, czyli określanie minimalnego odsetka uczestników, którzy podejmązatrudnienie w wyniku udzielonego wsparcia.Jaki odsetek bezrobotnych (na poziomie całego kraju oraz w przekroju regionalnym) stanowili klienci PUP,objęci projektami systemowymi w ramach Poddziałania 6.1.3 PO KL?Jedynie w latach 2009 i 2010 udział w projektach systemowych urzędów pracy rozpoczęło łącznie314 928 osób. W skali kraju w 2009 roku projektami systemowymi objętych zostało 7,08%zarejestrowanych bezrobotnych, podczas gdy w 2010 roku ten wskaźnik zwiększył się do 9,26%.W 2009 roku największy udział uczestników Poddziałania 6.1.3 wśród ogółu bezrobotnychodnotowany został w województwie świętokrzyskim (12,74%), podczas gdy najmniejszyw województwach lubuskim (3,28%) oraz pomorskim (3,33%). Warto zauwaŜyć, Ŝe te ostatniewojewództwo zanotowało równieŜ jeden z najsłabszych wyników w roku 2010 (6,48%), mniejszyudział bezrobotnych miał miejsce jedynie w województwie mazowieckim (5,27%).Jakie są słabe i mocne strony projektów systemowych PUP z punktu widzenia ich uczestników orazkoordynatorów?W jakim stopniu projekty systemowe w Poddziałaniu 6.1.3 PO KL były skutecznie zarządzane?W zrealizowanych badaniach nie stwierdzono znaczących uchybień w zarządzaniu projektamisystemowymi. Naturalnie w trakcie realizacji projektów pojawiają się trudności - opóźnieniaw stosunku do harmonogramu, rezygnacje uczestników z udziału w projekcie, trudnościw realizacji wszystkich załoŜonych wskaźników, niespójności w systemach sprawozdawczych,brak określenia rezultatów miękkich lub brak ich monitorowania. Zidentyfikowane uchybienia niezagraŜają jednak realizacji całego Poddziałania 6.1.3.Jakiego rodzaju problemów doświadczali beneficjenci systemowi w trakcie realizacji projektów systemowychw ramach Poddziałania 6.1.3 PO KL w 2009 r.?Zgłaszane problemy dotyczą zarówno całego systemu wdraŜania projektów systemowych,sposobu realizacji projektu w danym urzędzie, jak i wybranych instrumentów rynku pracy, grupdocelowych oraz ogólnej natury rynku pracy (np. wysokie opodatkowanie pracy w Polsce).Z punktu widzenia pracowników urzędów pracy jako uciąŜliwe określane są wysokie kosztydostosowywania się do ciągle wprowadzanych zmian w sposobie realizacji projektówsystemowych. Pomimo tej dodatkowej pracy związanej z realizacją działań finansowanych z EFSpracownicy urzędów pracy nie są za nią dodatkowo wynagradzani.Raport końcowy 7

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLObciąŜenia administracyjne wynikają równieŜ z konieczności dostosowania się urzędów pracy dowymogów dwóch systemów sprawozdawczości MPiPS (środki Funduszu Pracy) i MRR (środkiEFS).W poszczególnych projektach pojawiały się problemy dotyczące sposobu zarządzania projektem(brak współfinansowania kosztów zarządzania projektami, zakłócania w komunikacji zespołuprojektowego), warunków lokalowych świadczenia wsparcia (IPD, poradnictwo zawodowe),zakresu działań informacyjnych (np. gorszy zasięg działań promocyjnych na obszarach wiejskich),braku określenia wartości docelowych wskaźników miękkich, braku celów szczegółowych projektu,rozbieŜności danych na temat uczestników pomiędzy danymi zawartymi w załączniku nr 2 downiosku o płatność a ewidencją PEFS 2007.Jakie działania podejmowali beneficjenci systemowi w celu rozwiązania pojawiających się problemów? Z kimsię kontaktowali? Jakie metody i sposoby wykorzystywali w celu rozwiązania problemów? Gdzie poszukiwaliinformacji? Od kogo uzyskiwali ewentualną pomoc?Urzędy pracy większość pojawiających się problemów starają się rozwiązywać samodzielnie.Natomiast ze strony IP/IP2 oczekują porad i interpretacji pewnych zasad realizacji Programu.Jak beneficjenci systemowi, realizujący projekty w ramach Poddziałania 6.1.3 PO KL oceniali współpracę przyrealizacji projektów z innymi instytucjami lokalnymi, organizacjami pozarządowymi, a także IP/IP2 PO KL?Współpraca z instytucjami, takimi jak: ośrodki pomocy społecznej, urzędy gmin, lokalneorganizacje pozarządowe, organizatorzy staŜy i szkoleń, a nawet kościoły, sprowadza się dopromocji projektów wśród osób korzystających z usług tych instytucji. Beneficjenci systemowibardzo dobrze oceniają współpracę z tymi instytucjami.Zdaniem koordynatorów współpraca z IP układała się dobrze. Polepszeniu natomiast mogłobyulec szybkość i jednoznaczność interpretacji kwestii problemowych.Jakie trudności pojawiły się przy realizacji badań?śadnych trudności podczas realizacji badań nie napotkało 38% badanych projektodawców.Pozostali mieli główne problemy związane z wyborem (30%) lub współpracą (24%) z wykonawcą.Większość opracowanych raportów to szablon uwzględniającym jedynie inne dane. W przypadkuwielu badań pojawił się problem ze zrealizowaniem wyznaczonej w „ZałoŜeniach […]” próby.Jaka jest użyteczność badań ewaluacyjnych projektów systemowych PO KL dla różnych grup odbiorców -projektodawców, Instytucji Zarządzającej?Ocena korzyści wynikających ze zleconych badań w stosunku do obciąŜeń związanych z ichzleceniem jest niejednoznaczna (18% badanych pracowników urzędów pracy nie ma zdania w tejkwestii): 31% uwaŜa, Ŝe korzyści zdecydowanie lub raczej przewaŜają nad obciąŜeniami, 26% jestprzeciwnego zdania. Wynikać to moŜe ze „sztampowości” raportów („zdarzały się sytuacje, ŜePUP otrzymywał raport z danymi innego PUP-u”), rekomendacji jakie zostały sformułowane napodstawie przeprowadzonych badań oraz postrzegania całego procesu ewaluacyjnego jakokolejnego obowiązku nałoŜonego na projektodawców.Między innymi ze względu na brak moŜliwości przewaŜenia zagregowanych danych uŜytecznośćpołączonych danych na poziomie województwa (dla IP/IP2) czy całego kraju (dla IZ) jest raczejwątpliwa, gdyŜ wyniki te zawierają niemoŜliwy do oszacowania zakres błędu.Jakie mogą być alternatywne formy realizacji ewaluacji projektów systemowych PO KL?Bezpośredni odbiorcy badań są sceptyczni co do obecnego sposobu organizacji badań. Coprawda co drugi projektodawca uwaŜa, Ŝe obecny sposób realizacji badań „ma raczej sens”, tojednak jedynie co czwarty zgodziłby się ze zdaniem, Ŝe badania powinny być kontynuowanew obecnym kształcie. 46% projektodawców, którzy wypełnili ankietę internetową jest zdania, Ŝe toraczej Wojewódzkie Urzędy Pracy powinny zlecać tego typu analizy.W raporcie rozwaŜone zostały następujące alternatywne scenariusze realizacji badań:0 - Zaprzestanie realizacji ewaluacji projektów systemowych; 1 - Kontynuacja obecnego sposoburealizacji badań z niewielkimi modyfikacjami dotyczącymi narzędzi; 2 - Zlecanie badańewaluacyjnych projektów systemowych przez Wojewódzkie Urzędy Pracy; 3 - Zlecanie badańewaluacyjnych projektów systemowych przez IZ; 4 - Wykorzystanie metodologii mierzenia efektówzatrudnieniowych w ewaluacji projektów systemowych.Raport końcowy 8

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLJakie modyfikacje narzędzi badawczych powinny zostać przeprowadzone w celu zwiększenia użytecznościzebranych wyników?W przypadku kontynuacji badań projektów systemowy w obecnej formule, niezbędne jestwprowadzenie modyfikacji do kwestionariusza. Po pierwsze, pytania powinny być jednoznaczne,a kategorie odpowiedzi rozłączne. NaleŜy jasno oznaczyć, czy pytanie jest jednokrotnego czywielokrotnego wyboru. Ankieta mogłaby ulec skróceniu m.in. poprzez zamknięcie pytań otwartych.Natomiast naleŜałoby ją poszerzyć o pytanie dotyczące oczekiwań uczestników („JeŜeli danaosoba nadal pozostaje w ewidencji PUP, jakiego rodzaju wsparcia oczekuje?”). Zmodyfikowanąankietę moŜna poszerzyć o zestaw pytań diagnozujących jakość zatrudnienia uzyskanego przezuczestników projektów.W jaki sposób można zdefiniować i mierzyć „jakość zatrudnienia” otrzymanego przez uczestników projektówwspółfinansowanych z ESF?▪▪▪▪▪▪Analizowane koncepcje oceny jakości miejsc pracy opierają się na róŜnorodnych załoŜeniach,jednak moŜna wśród nich zauwaŜyć liczne cechy wspólne. Jest to przede wszystkim oparcie sięna wskaźnikach o charakterze jakościowym, związanych najczęściej z procesami zarządzaniazasobami ludzkimi. Wśród tych wskaźników naleŜy wymienić:wynagrodzenie - postrzegane jako adekwatne do wykonywanej pracy, sprawiedliwe (zgodnez zasadami równouprawnienia) oraz przyznawane na przejrzystych i zrozumiałych zasadach;rozwój zawodowy - praca dająca moŜliwość rozwoju zawodowego w róŜnorodnych formach, jaknauka na stanowisku pracy, szkolenia, doradztwo, rotacja;bezpieczeństwo i higiena pracy - postrzeganie kwestii zapewnienia bezpieczeństwa na stanowiskupracy jako kluczowej;kultura organizacyjna - rozumiana jako dąŜenie do włączania pracowników w procesy decyzyjne,promowanie współpracy i koleŜeństwa, likwidowania wszelkich przejawów dyskryminacji,docenianie wysiłku pracowników oraz zapewnianie uczciwości i bezstronności przy podejmowaniudecyzji;równowaga między pracą a Ŝyciem - godzenie róŜnych ról społecznych pełnionych przezpracowników;duma z miejsca pracy - postrzeganie wykonywanej pracy jako waŜnej, mającej znaczenie nie tylkodla firmy, ale równieŜ dla otoczenia.Taki zestaw wskaźników mógłby stać się podstawą do stworzenia uniwersalnego narzędziapomiaru jakości miejsc pracy. Stworzenie takiego narzędzia powinno jednak zostać poprzedzonebadaniem pilotaŜowym, które pozwoliłoby na weryfikację statystycznej istotności poszczególnychelementów składowych proponowanego narzędzia.W jakim stopniu realizowane w projektach systemowych z Poddziałania 6.1.3 działania przyczyniły się dorealizacji celów i wskaźników oraz Działania 6.1 i Priorytetu VI PO KL oraz rozwiązania problemów lokalnegorynku pracy?Projekty systemowe urzędów pracy w zdecydowanej większości przyczyniają się realizacjiwyznaczonych w Priorytecie VI wskaźników produktu 1 . Ponadto Poddziałanie 6.1.3 w znaczniejmierze przyczyna się do realizacji załoŜonych w Programie wskaźników rezultatu. Wskaźnik„udział osób bezrobotnych i poszukujących pracy, które podjęły pracę w okresie do 6 miesięcy pozakończeniu udziału w projekcie” w 2010 r. w Poddziałaniu 6.1.3 wyniósł 47% i był wyŜszy niŜogółem w całym Priorytecie VI (45%) 2 . W momencie prowadzenia badań zleconych przez urzędypracy, pracuje lub prowadzi własną firmę 54% osób, które w 2009 r. zakończyły udział wewsparciu (w tym 18% badanych prowadzi działalność gospodarczą). Odsetek zatrudnionych jestwyŜszy niŜ w „Badaniu osiągniętych wartości wskaźników rezultatu komponentu regionalnego1 PAG Uniconsult (2010). Badanie osiągniętych wartości wskaźników komponentu regionalnego PO KL. Osoby, którezakończyły udział w projektach w 2009 r., s. 13-14.2 PAG Uniconsult (2010). Badanie osiągniętych wartości wskaźników komponentu regionalnego PO KL. Osoby, którezakończyły udział w projektach w 2009 r., s. 48.Raport końcowy 9

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLPO KL” 3 , wytłumaczenia tych róŜnic naleŜy szukać w zastosowaniu odmiennych metodologii wobu badaniach oraz inaczej sformułowanych pytaniach.Wykonawcy badań ewaluacyjnych projektów systemowych wskazywali, Ŝe struktura społecznodemograficznabezrobotnych wspartych w projektach nie zawsze odzwierciedla strukturębezrobotnych na danym terenie. Wskazywano na niedoreprezentowanie osób starszych,długotrwale bezrobotnych, niepełnosprawnych oraz nadreprezentację osób młodych, z wyŜszymwykształceniem.Jak wygląda charakterystyka „przeciętnego” uczestnika projektów systemowych PUP, współfinansowanychz EFS w ramach Poddziałania 6.1.3 PO KL?Od momentu pełnego uruchomienia wśród uczestników dominują kobiety (58%). Wśróduczestników projektów widać wyraźną dominację osób młodych (44% uczestników ma do 25 lat).Przeciętny uczestnik Poddziałania 6.1.3 ma 20 lat. Wykształcenie uczestników projektów jestwyŜsze niŜ przeciętne wśród ludności Polski i zdecydowanie wyŜsze niŜ w grupie bezrobotnychzarejestrowanych w urzędach pracy. 63% uczestników ma wykształcenie ponadgimnazjalne.Jednak w stosunku do struktury ogółu bezrobotnych wśród uczestników Poddziałania 6.1.3obserwuje się nadreprezentację osób z wyŜszym wykształceniem (17% uczestników Poddziałania6.1.3). Dla porównania w 2009 udział bezrobotnych posiadających wyŜsze wykształcenie wynosił9,42%. 24% uczestników projektów systemowych była długotrwale bezrobotna w momencieprzystąpienia do projektu.Jaki jest sposób doboru uczestników do projektu systemowego? Czy uwzględnia on grupy, znajdujące sięw szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy, zgodnie z dyspozycją art. 49 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r.o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415, z późn. zm.)?▪W analizowanych raportach wielokrotnie sygnalizowano problem niedostatecznej reprezentacjiosób z niŜszym wykształceniem, bez kwalifikacji zawodowych, osób starszych czy długotrwalebezrobotnych. Przyczyn niskiego udziału wyŜej wymienionych kategorii upatrywano w strategiachrekrutacyjnych przyjętych przez projektodawców, którzy koncentrują wsparcie na osobachmłodych, łatwiejszych do zrekrutowania, gwarantujących realizację wyznaczonych wskaźnikówproduktu czy rezultatu.Na podstawie danych zawartych w systemie PEFS 2007 moŜna zidentyfikować następujące grupyznajdujące się w szczególnej sytuacji na rynku pracy:bezrobotnych do 25 roku Ŝycia (222 387 - 44% ogółu uczestników; udział załoŜony w PriorytecieVI - 26,3%),▪ długotrwale bezrobotnych (121 217 - 24% ogółu uczestników; udział załoŜony w Priorytecie VI -10,5%),▪ bezrobotnych powyŜej 50 roku Ŝycia (46 156 - 9% ogółu uczestników; udział załoŜonyw Priorytecie VI -15,8%),▪ bezrobotnych bez wykształcenia, z wykształceniem podstawowym lub gimnazjalnym (69 333 -14% ogółu uczestników),bezrobotnych mających pod swoją opieką osobę zaleŜną (22 067 - 4% ogółu uczestników).▪Osoby, które spełniają przynajmniej jeden z wyŜej wymienionych warunków stanowią ogółemprawie 3/4 uczestników Poddziałania 6.1.3 PO KL (74%). Dodatkowo w Programie za osobyw szczególnej sytuacji na rynku pracy uznawane są kobiety oraz osoby bezrobotne zamieszkująceobszary wiejskie. W projektach realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 PO KL 92%uczestników spełnia przynajmniej jeden z tak szeroko zdefiniowanych warunków.Jacy uczestnicy wycofują się z udziału w projektach?Częstym problemem podnoszonym w raportach ewaluacyjnych jest rotacja uczestników.Rezygnacja ze wsparcia stwarza trudności dla projektodawców, którzy zobowiązali się doosiągnięcia określonych wskaźników produktu. W latach 2007-2011 odsetek uczestników, którzynie zakończyli udziału w projekcie zgodnie z zaplanowaną dla nich ścieŜką wyniósł 7%.Najczęściej wycofują się osoby młode do 25 lat (9%), następnie osoby powyŜej 50 roku Ŝycia3 por. PAG Uniconsult (2010). Badanie osiągniętych wartości wskaźników komponentu regionalnego PO KL. Osoby, którezakończyły udział w projektach w 2009 r.Raport końcowy 10

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKL(6%). ZauwaŜalne są znaczące róŜnice w wykształceniu osób bezrobotnych wycofujących sięz projektu. Znacznie częściej ze wsparcia wycofują się osoby bez wykształcenia (12%),z wykształceniem podstawowym (10%) i gimnazjalnym (15%) niŜ osoby z wykształceniemwyŜszym (4%) lub pomaturalnym (5%).Jakie kategorie uczestników można wyróżnić - które osoby bezrobotne, dlaczego akurat te i w jakim stopniuotrzymały wsparcie?StaŜe stanowią najpopularniejszą formę aktywizacji stosowaną w projektach systemowych.NiemalŜe co drugi badany skorzystał z tej formy wsparcia. StaŜ jest instrumentem stosowanymw przypadku osób, które mają formalne wykształcenie, lecz nie nabyły jeszcze praktycznegodoświadczenia w pracy, dlatego teŜ na tę formę wsparcia kierowane są przede wszystkim osobymłode, z wykształceniem ogólnokształcącym (60%) lub wyŜszym (58%). Częściej na staŜekierowane są kobiety (57%) niŜ męŜczyźni. Zgodnie z celem istnienia tego instrumentu, staŜemają być okazją do nabycia doświadczenia zawodowego, dlatego teŜ nie dziwi wysoki odsetekosób młodych korzystających z tej formy wsparcia (72% osób w wieku 15-24 lata).Drugą pod względem popularności stosowaną formą wsparcia są szkolenia, z których skorzystało36% bezrobotnych uczestników projektów systemowych. Na szkolenia częściej kierowani sąmęŜczyźni (43% w porównaniu do 31% kobiet), osoby powyŜej 45 roku Ŝycia, z wykształceniempodstawowym lub zasadniczym zawodowym (45%). Starsi bezrobotni, mają często wieloletniedoświadczenie na rynku pracy natomiast potrzebują nabyć nowe lub zaktualizować swojeumiejętności, dlatego teŜ kierowani są na kursy zawodowe. W ten sposób redukowane są deficytykompetencyjne utrudniające im skuteczne poruszanie się po rynku pracy.Osoby, które mają juŜ pewne doświadczenie na rynku pracy oraz praktyczne umiejętnościpozwalające im na prowadzenie własnej działalności gospodarczej starają się o jednorazoweśrodki na rozpoczęcie działalności gospodarczej. Blisko co piąty uczestnik Poddziałania 6.1.3otrzymał środki na rozpoczęcie działalności gospodarczej - częściej męŜczyźni (29%) niŜ kobiety(13%).Jak uczestnicy oceniają uzyskane wsparcie?Obecnie świadczona pomoc w projektach nie do końca odpowiada na potrzeby osób starszych -im wyŜszy wiek uczestnika tym niŜszy udział osób gotowych zgodzić się, Ŝe pomoc udzielonaw projekcie była wystarczająca. RównieŜ w zidentyfikowanych segmentach uczestników występujągrupy „zniechęconych” i „pogodzonych z losem”, które najrzadziej ze wszystkich segmentówtwierdzą, Ŝe po zakończeniu uczestnictwa w projekcie lepiej radzą sobie na rynku pracy, oraz Ŝeprojekt przyczynił się do zmian w ich Ŝyciu zawodowym. Natomiast grupy te częściej stwierdzająŜe pomoc w projekcie nie była wystarczająca.Jaka była efektywność zatrudnieniowa projektów?W momencie prowadzenia badań zleconych przez urzędy pracy, pracuje lub prowadzi własnąfirmę 54% osób, które w 2009 r. zakończyły udział we wsparciu (w tym 18% badanych prowadzidziałalność gospodarczą).W jakim stopniu działania, współfinansowane w ramach projektów systemowych z Poddziałania 6.1.3 PO KLpoprawiły / zwiększyły zdolność do podejmowania zatrudnienia osób bezrobotnych - uczestników tychprojektów?41% osób które w momencie badania pracowało lub prowadziło działalność gospodarczą jestzdania, Ŝe to projekt przyczynił się do zmian w ich Ŝyciu zawodowym.Czy i w jakim zakresie wsparcie udzielone uczestnikom w ramach projektów systemowych w ramachPoddziałania 6.1.3 PO KL w 2009 r. przyczyniło się do zmiany ich statusu na rynku pracy (uzyskali niezbędnekwalifikacje zawodowe, znaleźli i zdobyli zatrudnienie, podjęli dalsze kształcenie lub szkolenie w celu znalezieniapracy)?Porównaniu z sytuacją sprzed udziału w projekcie, obecna sytuacja zawodowa uległa poprawieu 53% badanych (w tym 21% widzi zdecydowaną poprawę). 62% osób po zakończeniu udziałuw projekcie lepiej radzi sobie w Ŝyciu zawodowym niŜ przed przystąpieniem do niego.W momencie prowadzenia badań uczy się lub studiuje 4% badanych.Jakie były potrzeby i oczekiwania uczestników projektów systemowych?Raport końcowy 11

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLDla uczestników największe znaczenie w projekcie miała moŜliwość podniesienia własnychkwalifikacji i umiejętności (39%). Dla 17% badanych najwaŜniejsza w projekcie była moŜliwośćzdobycia środków finansowych na załoŜenie firmy. Co dziesiąty badany docenia w projektachmoŜliwość nawiązania kontaktów z pracodawcami. Jednak postrzeganie staŜy jako wstępu dozatrudnienia u danego pracodawcy sprawia, Ŝe uczestnicy niekiedy czują się rozgoryczeni, gdy pozakończeniu staŜu nie otrzymują zatrudnienia. Udział w projekcie pozwala równieŜ zwiększyćwiarę bezrobotnych we własne siły oraz nawiązać nowe znajomości.Co osiągnęli dzięki udziałowi w projekcie systemowym? W jakim obszarze odczuwają największe zmianywłasnej sytuacji społeczno-zawodowej?Zdaniem badanych udział w projekcie pozwolił przede wszystkim podwyŜszyć kwalifikacje (74%).46% badanych jest zdania, Ŝe dzięki udziałowi w projekcie nauczyli się samodzielnie poszukiwaćpracy. Umiejętności poruszania się na rynku pracy nabyła co druga kobieta i osoba do 25 rokuŜycia.Jakie formy wsparcia (tj. szkolenia, staż, doradztwo etc.) oraz cechy wspieranych osób (tj. płeć, wiek, miejscezamieszkania, wykształcenie etc.) zwiększają prawdopodobieństwo osiągnięcia zatrudnienia w przypadkuróżnych kategorii uczestników projektów?MęŜczyźni mają o 33% większą szansę znalezienia pracy. Spośród grup wiekowych największąszansę znalezienia pracy mają osoby w wieku 25-34 lat (+74%). NiŜsze wykształcenie wpływanegatywnie na szansę znalezienia pracy: najmniejsze szanse mają osoby z wykształceniempodstawowym lub gimnazjalnym (-45%). Czynnikiem silnie wpływającym na powodzeniew szukaniu pracy miał fakt, czy respondent zdecydował się na udział w programie osobiście(+24%). Wszelka pomoc zewnętrzna, skłaniająca badanego do wzięcia udziału w projekcie osłabiawskaźnik sukcesu. Innymi słowy, pracę znajdują częściej ci badani, którzy sami doszli do wniosku,Ŝe uczestnictwo w Poddziałaniu 6.1.3 PO KL jest dla nich korzystne.Otrzymanie środków na załoŜenie firmy równieŜ wpływa pozytywnie (+120,1%), obserwowalny jestrównieŜ pozytywny wpływ „moŜliwości zdobycia dyplomu lub certyfikatu” (+17%). Spośród cechprojektu, pozytywnie wpływa „właściwy termin realizacji projektu” (+11%). Osoby, które twierdzą,Ŝe zaoferowana pomoc była wystarczająca średnio znajdują pracę częściej o +12%.Dzięki zastosowaniu jakich instrumentów rynku pracy wsparcie udzielone w ramach projektów przyczyniło siędo zmiany sytuacji społeczno-zawodowej uczestników projektów? Które z instrumentów są najskuteczniejsze?Największy wpływ na zmianę sytuacji zawodowej ma przyznanie środków na prowadzenie własnejdziałalności gospodarczej, w dalszej kolejności staŜe oraz szkolenia.Które instrumenty rynku pracy, zastosowane w projektach systemowych w 2009 r. są najbardziej skuteczne(najlepiej przyczyniają się do realizacji celów, rezultatów i wskaźników projektów)?W ocenie skuteczności poszczególnych instrumentów wsparcia nie naleŜy koncentrować sięjedynie na analizie wskaźnika efektywności zatrudnieniowej mierzonej w krótkim okresie poukończeniu udziału w projekcie Poddziałania 6.1.3. Oferowane w Poddziałaniu 6.1.3 wsparciepowinno być dostosowane do indywidualnych oczekiwań i moŜliwości osób bezrobotnych.Dopasowanie usług powinno wynikać z diagnozy predyspozycji zawodowych przeprowadzonejprzez doradcę zawodowego. Wśród uczestników Poddziałania 6.1.3 jest grupa, dla której obecnieświadczone w projektach usługi nie są wystarczające. Z tego względu w nowej perspektywiefinansowej naleŜałoby wprowadzić większą elastyczność doboru form wsparcia w projektachurzędów pracy.Raport końcowy 12

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLExecutive summaryIn the period from April to August 2011 GHK conducted for the Department for European Social FundManagement (ESFM) in the Ministry of Regional Development (MRD) the study of quality of systemicprojects implemented under Sub-measure 6.1.3 of Human Capital Operational Programme (HC OP).The study had a character of meta-evaluation, summarizing the quantitative and qualitative outputs, aswell as conclusions and recommendations following from the studies of Sub-measure 6.1.3 projectscommissioned by Poviat Offices of Employment (POE) in 2010.Within the study the following study methods were implemented:▪ analysis of conclusions and recommendations from Sub-measure 6.1.3 projects’ evaluationreports (N=2170);▪ analysis of databases with CATI study outputs on the sample of projects’ participants (N=323);▪ analysis of content of Sub-measure 6.1.3 projects’ evaluation reports (N=15);▪ analysis of data from public statistics as well as other analyses of effectiveness of active policies oflabour market (ALMPs);▪ in-depth interviews (face-to-face) with representatives of Labour Market Department in the Ministryof Labour and Social Policy (triada);▪ in-depth interviews (via phone) with representatives of Voivodeship Offices of Employment (N=3);▪ questionnaire study conducted via Internet aimed at Poviat Offices of Employment (CAWI) (N=80);▪ projects’ case studies (CS, N=3).While interpreting the combined outputs it should be remembered that the studies were conducted indifferent months of 2010, sometimes using different techniques (CATI, PAPI). These factors can haveimpact on evaluation of particular projects’ efficiency. Also, the structure of the sample studied in theprojects may vary from the actual structure of the population. At the level of aggregated data in thepresent report this error cannot be corrected since there is no reliable data concerning the wholepopulation. To sum up, despite studying over 90 thousand participants of Sub-measure 6.1.3, suchfactors like applying different study techniques, lack of certainty who the respondents are (did theycomplete participation in the support according to the path or not), as well as different time ofimplementation of particular studies contribute to the fact that the aggregated data at the voivodeshipand country level comprise the margin of error which is difficult to assess.Below are presented synthesized answers to the questions posed in the study.What was the situation in the labour market like in 2009 at the national level and in the regional section?Unemployment registered in Poland was gradually decreasing from 2008, reaching the lowestlevel since transformation at 9.5%. In the year 2009 (as of the moment of completing participationin Sub-measure 6.1.3 projects) the negative impact of economic slowdown and related exportslump significantly influenced increase in the unemployment level, which grew to 11.9%. As of themoment of commissioning the studies (2010) by the offices of employment, the unemploymentlevel stood at 12.3%.The lowest impact of economic slowdown on the labour market was recorded in voivideships withrelatively low level of economic development and relatively weak links of local economies withforeign partners (Lubelskie and Świętokrzyskie), while the highest was in voivodeships located onthe western border (Dolnośląskie, Lubuskie and Zachodniopomorskie).In what way do systemic projects of Poviat Offices of Employment, co-funded under European Social Fund withinHC OP Sub-measure 6.1.3 differ from other Poviat Offices of Employment activities undertaken in the area ofincreasing the level of professional activity of the unemployed?Poviat Offices of Employment’s systemic projects in principle do not differ from other activities ofemployment offices undertaken in the area of increasing the level of professional activity of theunemployed. The support granted under the projects is limited to the forms listed in the Act of 20April 2004 on employment promotion and labour market institutions (Journal of Laws of 2008 NoRaport końcowy 13

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKL69, item 415, as amended). ESF funds allow, at the same time, to implement statutory activities fora bigger group of the unemployed. Thanks to them the scale of activities is increasing, while thesame, specified by the Act forms of support are provided. What makes project co-funded by theEFS different is targeting the funds more at selected groups, specified in the Act (persons below25 years of age, over 50 years of age, disabled persons, persons from rural areas), as well asemphasis on employment effectiveness, i.e. specifying the minimum percentage of participantswho find employment as a result of granted support.What percentage of the unemployed (at the national level and in the regional section) was the Poviat Offices ofEmployment’s clients, covered by the systemic projects within HC OP Sub-measure 6.1.3?In the years 2009 and 2010 alone, altogether 314 928 people started participation in the offices ofemployment’s systemic projects. In the scale of the country in the year 2009, 7.08% of theregistered unemployed were covered by the systemic projects, while in 2010 this ratio increased to9.26%.In the year 2009 the biggest share of Sub-measure 6.1.3 participants in the whole group of theunemployed was registered in Świętokrzyskie voivodeship (12.74%), while the lowest in Lubuskie(3.28%) and Pomorskie (3.33%) voivodeships. It is worth pointing out that the latter voivodeshiprecorded also one of the lowest results in the year 2010 (6.48%), as lower participation of theunemployed was only in Mazowieckie voivodeship (5.27%).What are the strengths and weaknesses of Poviat Offices of Employment’s systemic projects from the point ofview of their participants and coordinators.?To what extent were the systemic projects under HC OP Sub-measure 6.1.3 efficiently managed?In the conducted studies no major negligence in managing systemic projects was detected.Naturally, over the course of projects’ implementation some difficulties occur – falling behind thetime schedule, resignations of participants from taking part in the project, difficulties inimplementation of all assumed indicators, discrepancies in reporting systems, lack of specifyingsoft oucomes and lack of their monitoring. However, the identified negligence does not threatenimplementation of the whole Sub-measure 6.1.3.What kind of problems did system beneficiaries encounter during implementation of systemic projects under HCOP Sub-measure 6.1.3 in 2009?Signalled problems regard both the whole system of systemic projects’ implementation, the way ofimplementing the project in a particular office, as well as selected instruments of labour market,target groups and general nature of labour market (e.g. high taxation of labour in Poland).Raport końcowy 14

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLFrom the point of view employment offices’ clerks as burdensome are indicated high costs ofadjustment to constantly introduced changes in the way systemic projects are implemented.Despite additional work connected with implementation of activities funded under ESF,employment offices’ clerks are not additionally paid for extra work effort.Administrative burden result also from the necessity of employment offices to adjust torequirements of two reporting systems – that of the Ministry of Labour and Social Policy (LabourFund) and the one of the Ministry of Regional Development (ESF).In particular projects some problems occurred regarding the way of their managing (lack of cofundingof managing the projects, communication breakdowns within the project team), inadequateoffice space of support activities (IPD, labour counselling), the scope of information activities (e.g.poorer range of promotional activities in rural areas), lack of specification regarding target valuesof soft indicators, lack of specific project’s objectives, discrepancies of data regarding participantsincluded in annex 2 to payment application and Systems of Monitoring and Evaluation of ESFassistance (PEFS 2007) statistics.What activities were undertaken by the system beneficiaries in order to resolve occurring problems? Who did theycontact? What methods and ways did they use in order to resolve the problems? Where did they seekinformation? Where did they get potential help?Offices of employment try to resolve majority of occurring problems themselves. While from theIntermediate Body (IP and IP2) they expect some advice and interpretation of certain rules ofProgramme implementation.How did the system beneficiaries, implementing projects under HC OP Sub-measure 6.1.3 evaluate cooperationduring project implementation with local institutions, NGOs as well as HC OP Intermediate Body (IP and IP2)?Co-operation with institutions such as: social welfare centres, municipal offices, local NGOs,organisers of apprenticeships and trainings and even churches consists in promotion of projectsamong people using the services of these institutions. System beneficiaries evaluate co-operationwith these institutions very well.In the opinion of co-ordinators co-operation with Intermediate Body IP was successful. One areawhich could be improved, however, is speed and explicitness of interpretation of problematicissues.What difficulties were encountered during implementation of the studies?38% of studied institutions responsible for project selection did not encounter any difficulties duringimplementation of the studies. The remaining group had mainly problems connected with selecting(30%) or co-operating (24%) with the contractor. Majority of prepared reports were templatestaking into account only different data. In case of many studies occurred the problem withimplementing specified in the „Assumptions […]” sample.What is the utility of evaluation studies of HC OP systemic projects for different groups of recipients – institutionsresponsible for project selection, Management Authority?The evaluation of benefits resulting from commissioned studies as compared to the burdensconnected with their commissioning is ambiguous (18% of studied workers of Offices ofEmployment have no opinion in this matter); 31% consider that benefits significantly or ratheroutnumber burdens, 26% have a contrary opinion. This can result from the „template” character ofthe reports („there were some situations when Poviat Office of Employment received the reportwith the data from other POE”), recommendations which were formulated on the basis ofconducted studies and perceiving the whole evaluation process as additional duty imposed oninstitutions responsible for project selection.Due to, including other things, the lack of possibility of weighing the aggregated data the utility ofcombined data at the level of voivodeship (for IP/IP2) or the national level (for Managing Authority)is rather doubtful, since the outputs include impossible to evaluate level of error margin.What can be the alternative forms of HC OP systemic projects’ implementation evaluation?Direct recipients of the studies are sceptical as for the current way of organising the studies.Although every second institution responsible for project selection claimed that the current way ofconducting studies „rather has a point”, still only every fourth would agree with the statement thatRaport końcowy 15

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLthe studies should be continued in the present form. 46% of institutions responsible for projectselection who filled in an Internet questionnaire claim that the Voivodeship Offices of Employmentshould commission these kinds of analyses.In the report the following alternative scenarios of conducting studies were considered:0 – Resigning from implementation of systemic projects’ evaluation; 1 – Continuation of thepresent format of conducting studies with slight modifications regarding the tools; 2 –Commissioning of systemic projects’ evaluation studies by the Voivodeship Offices ofEmployment; 3 – Commissioning of systemic projects’ evaluation studies by ManagementAuthority; 4 – Using methodology of measuring employment outcomes in systemic projects’evaluation.What modifications of study tools should be introduced in order to increase the utility of collected outputs?In case of continuation of systemic projects’ studies in the present format, it is necessary tointroduce modifications in the questionnaire. Firstly, the questions should be explicit andunambiguous, and the answer categories disjunctive. It should be clearly marked whether thequestion is a single or multiple choice question. The questionnaire could be made shorter by, forexample, closing open questions. But at the same time the questionnaire should be extended bythe question regarding expectations of participants („If the person still remains in the Poviat Officeof Employment records, what kind of support does s/he expect?”). Modified questionnaire can beextended by a set of questions testing the quality of employment obtained by the project’sparticipants.In what way can be defined and measured „quality of employment” obtained by participants of the projects cofundedby ESF?▪▪▪▪▪▪Analysed concepts of the quality of employment evaluations are based on various assumptions.However, numerous common features can be pointed out. This is first of all basing on qualitativeindicators, connected most frequently with the processes of human resources management.Among these indicators should be mentioned:remuneration – perceived as adequate to work done, fair (according to the principles of equalrights) and awarded according to clear and understandable rules;professional development – work giving the opportunity of professional development in variousforms, such as learning by doing, training, professional counselling, rotation;safety and health security – perceiving the issues regarding providing work safety as key ones;organisational culture – understood as striving to include workers in the decision-making process,promoting co-operation and camaraderie, eliminating any forms of discrimination, appreciatingworkers’ effort as well as guaranteeing honesty and impartiality while making decisions.;work-life balance – combining various social roles served by employees;workplace pride – perceiving work done as important, meaningful not only for the company butalso for the environment.Such set of indicators could form the basis for creating universal tool for measuring the quality ofworkplaces. Creating such a tool should be, however, preceded by a pilot study, which would allowto verify statistical meaning of particular components of the proposed tool.To what extent did activities implemented within systemic projects under Sub-measure 6.1.3 contribute tofulfilment of objectives and indicators, as well as Measure 6.1 and HC OP Priority VI and solving the problems oflocal labour market?Offices of employment systemic projects in majority of cases contribute to fulfilment of productindicators 4 specified in Priority VI. Moreover, Sub-measure 6.1.3 to a large extent contributes tofulfilment of output indicators assumed in the Programme. Indicator „share of the unemployed andjob-seekers who undertook work in the period up to 6 months after completing participation in theproject” in 2010 in Sub-measure 6.1.3 stood at 47% and was higher than total number in the whole4 PAG Uniconsult (2010). Study of achieved values of HC OP regional component indicators. Persons who completedparticipation in the projects in 2009, pp. 13-14.Raport końcowy 16

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLPriority VI (45%) 5 . As of the moment of conducting studies commissioned by the offices ofemployment, 54% of people who in 2009 completed participation in the support work or run ownbusiness (including 18% of respondents who are self-employed). The percentage of the employedis higher than in „Study of achieved values of HC OP regional component output indicators ” 6 . Theexplanation of such discrepancies consists in applying different methodologies in both studies, aswell as formulating questions differently.The contractors of systemic projects’ evaluation studies pointed out that the socio-demographicstructure of the unemployed supported in the projects does not always reflect the structure of theunemployed in a given area. It was also indicated that there is under-representation of olderpeople, the long-term unemployed, the disabled, as well as over-representation of the young, withhigher education.What is the characteristics of the „average” participant of the systemic projects of Poviat Offices of Employment,co-funded under ESF within HC OP Sub-measure 6.1.3?Since the moment of full implementation of the project majority of participants have been women(58%). Among projects’ participants there is visible domination of young people (44% ofparticipants are below 25 years of age). The average participant of Sub-measure 6.1.3 is 20 yearsof age. Education of projects’ participants is higher than average among Polish population andmuch higher than in the group of the unemployed registered in offices of employment. 63% ofparticipants have post-gimnazjum (lower secondary) education. However, in comparison with theoverall structure of the unemployed among Sub-measure 6.1.3 participants there is visible overrepresentationof people with higher education (17% of Sub-measure 6.1.3 participants). Incomparison, in 2009 the share of the unemployed with higher education was 9.42%. 24% ofsystemic projects’ participants had been unemployed for a long time as of the moment of joiningthe project.How are participants of systemic projects selected? Does selection take into account groups having particularlydifficult position in the labour market, according to provisions of art. 49 of the Act dated 20 April 2004 onemployment promotion and labour market institutions (Journal of Laws 2008 No 69, item 415, as amended)?In analysed reports the problem of under-representation of people with lower level of education,without professional skills, older people or the long-term unemployed was indicated many times.The reasons of low representation of the above mentioned groups of participants were explainedby recruitment strategies of institutions responsible project selection which focus on youngerpeople, easier to recruit, who guarantee fulfilment of specified product indicators or outputs.On the basis of data included in Systems of Monitoring and Evaluation of ESF assistance (PEFS2007) statistics, the following groups can be identified with a particular situation in the labourmarket:▪ unemployed below 25 years of age (222 387 - 44% of all participants; share assumed in Priority VI– 26.3%),▪ long-term unemployed (121 217 - 24% of all participants; share assumed in Priority VI – 10.5%),▪ unemployed over 50 years of age (46 156 - 9% of all participants; share assumed in Priority VI –▪▪15.8%),unemployed without education, with primary education only or with gimnazjum education (lowersecondary) (69 333 - 14% of all participants),unemployed with a dependent person (22 067 - 4% of all participants).People who fall into at least one of the above mentioned categories constitute in total almost 3/4 ofHC OP Sub-measure 6.1.3 participants (74%). Additionally, in the Programme as people with aparticular situation in the labour market are considered women and the unemployed from ruralareas. In projects implemented under HC OP Sub-measure 6.1.3 92% of participants fall into atleast one of such broadly defined categories.5 PAG Uniconsult (2010). Study of achieved values of HC OP regional component indicators. Persons who completedparticipation in the projects in 2009, p. 48.6 Compare: PAG Uniconsult (2010). Study of achieved values of HC OP regional component indicators. Persons who completedparticipation in the projects in 2009.Raport końcowy 17

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLWhich participants back out from the projects?Frequent problem raised in evaluation reports is participants’ turnover. Resignation from supportposes difficulties for institutions responsible project selection who committed themselves toachieving specified product indicators. In the years 2007-2011 the percentage of participants whodid not complete the projects according to pathway planned for them stood at 7%. Those whomost frequently back out from the projects are young people under 25 years of age (9%) andpeople over 50 years of age (6%). There are visible significant differences in education of theunemployed who back out from the project. People without education (12%), with primaryeducation only (10%) or gimnazjum education (lower secondary) (15%) back out from the supportmuch more frequently than people with higher education (4%) or post-secondary education (5%).What categories of participants can be distinguished – which groups of unemployed people, why these ones andto what extent did they receive support?Apprenticeship is the most popular form of increasing professional activity used in systemicprojects. Almost every second respondent used this form of support. Apprenticeship is a tool usedin case of people who have formal education but have not acquired the practical job experienceyet. That is why this form of support is aimed first of all at young people with general (60%) orhigher education (58%). More frequently this form of support is used by women (57%) than men.According to the objective of this tool, apprenticeships are supposed to be an opportunity toacquire professional experience, that is why high percentage of young people using this form ofsupport (72% of people from 15 to 24 years of age) comes as no surprise.The second in terms of popularity form of support is the trainings, used by 36% of unemployedparticipants of systemic projects. More frequently are sent for trainings men (43% as compared to31% of women), people over 45 years of age, with primary or secondary vocational education(45%). Older unemployed often have many-years experience in the labour market but they need toacquire new or update their current skills. That is why they are sent for professional courses. Inthis way deficits in competencies, which hamper their efficient functioning in the labour market arereduced.People who have some experience in the labour market, as well as practical skills allowing them torun own business activity apply for one-time financial support to start business activity. Almostevery fifth participant of Sub-measure 6.1.3 received funds for starting own business activity –more frequently men (29%) than women (13%).How do participants evaluate provided support?Currently support provided in the projects does not quite satisfy the needs of older people – thehigher the age of a participant the lower the share of people ready to agree that support providedin the project was sufficient. Also in identified segments of participants are the groups of „thediscouraged” and „the resigned”, who least frequently of all segments claim that after completionof participation in the project they function better in the labour market and that the projectcontributed to the change in their professional life. At the same time these groups more frequentlyclaim that the support in the project was not sufficient.What was employment effectiveness of the projects?As of moment of conducting studies commissioned by the offices of employment 54% of peoplewho in 2009 completed participation in the support work or run own business (including 18% ofrespondents who are self-employed).To what extent did activities co-funded under HC OP Sub-measure 6.1.3 systemic projects increase the ability toundertake employment of the unemployed – participants of these projects?41% of people who as of the moment of study worked or were self-employed claim that the projectcontributed to changes in their professional life.Did, and to what extent, support given to participants under HC OP Sub-measure 6.1.3 in 2009 contribute to thechange in their status in the labour market (they acquired necessary professional skills, found employment,undertook further education or training in order to find a job)?As compared with the situation prior to participation in the project, current professional situationimproved in case of 53% of respondents (including 21% who noticed significant improvement).Raport końcowy 18

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKL62% of people after completing participation in the project manage their professional life betterthan before joining the project. As of the moment of conducting studies 4% of respondents arelearning or studying.What were the needs and expectations of systemic projects’ participants?For participants the most important in the project was the opportunity to raise own qualificationsand skills (39%). For 17% of respondents the most important in the project was the possibility toobtain funds for setting up own business. Every tenth respondent appreciates in the projects theopportunity to establish contacts with employers. However, perceiving apprenticeship as anopportunity to start employment with a given employer makes some participants embittered whenafter completion of apprenticeship they are not offered employment. Participation in the projectallows also to boost confidence of the unemployed people, as well as establish new contacts.What did the participants achieve thanks to the systemic project? In what area do they feel biggest changes ofown socio-professional situation?According to respondents participation in the project allowed first of all to raise qualifications(74%). 46% of respondents claim that thanks to participation in the project they learned to seek jobindependently. The ability to function in the labour market was gained by every second womanand person under 25 years of age.Which forms of support (i.e. trainings, apprenticeship, professional counselling, etc.) and features of supportedpeople (i.e. gender, age, place of living, education, etc.) increase the likelihood of finding employment in case ofvarious participants of the projects?Men are 33% more likely to find employment. From the age groups, the most likely to find the jobare people at the age 25-34 (+74%). Lower education has negative impact on possibility to findemployment: the least likely to find a job are people with primary or gimnazjum (lower secondary)education (-45%). The fact which significantly influences the chances of finding a job is whetherthe respondents made the decision of participating in the project themselves (+24%). All externalhelp, encouraging the respondent to participate in the project weakened the success indicator. Itmeans that these respondents who themselves came to a conclusion that participation in HC OPSub-measure 6.1.3 is beneficial for them find employment more frequently.Receiving funds for establishing own business has also positive impact (+120,1%). Visible is alsopositive impact of the „possibility to get a diploma or certificate” (+17%). From the project features,positive impact has „appropriate time of project fulfilment” (+11%). People who claim that offeredhelp was sufficient on average find a job by +12% more frequently.Thanks to using what instruments of labour market did support provided under the projects contribute to thechange of socio-professional situation of projects’ participants? Which of the instruments are most efficient?The biggest impact on the change of professional situation has providing funds for running ownbusiness activity. Next are apprenticeships and trainings.Which instruments of labour market, used in systemic projects in 2009 are the most efficient (they contribute themost to fulfilment of projects’ objectives, outputs and indicators)?In the evaluation of efficiency of particular support instruments one should not focus only on theanalysis of employment efficiency indicator measured in short term after completion ofparticipation in Sub-measure 6.1.3. project. Support offered in Sub-measure 6.1.3 should beadjusted to individual expectations and possibilities of the unemployed. Adjustment of servicesshould result from the diagnosis of professional disposition conducted by employment counselor.Among participants of Sub-measure 6.1.3 is the group for whom services provided currently underthe projects are not sufficient. Due to that fact, in new financial perspective should be introducedbigger flexibility of selecting forms of support in offices of employment projects.Raport końcowy 19

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKL1 Wprowadzenie1.1 Cele i zakres badaniaW okresie od kwietnia do sierpnia 2011 r. firma GHK zrealizowała na zlecenie DepartamentuZarządzania Europejskiego Funduszu Społecznego (DZF) w Ministerstwie RozwojuRegionalnego (MRR) badanie jakości projektów systemowych realizowanych w ramachPoddziałania 6.1.3 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (PO KL).Cel badania:Dokonanie analizy i oceny wyników uzyskanych w ramach badań ewaluacyjnych,przeprowadzonych na zlecenie PUP w 2010 r., przygotowanie spójnych wniosków orazwynikających z nich rekomendacji.Badanie miało charakter metaewaluacji, podsumowujący wyniki - ilościowe i jakościowe,wnioski i rekomendacje płynące z badań projektów Poddziałania 6.1.3 zleconych przezPowiatowe Urzędy Pracy w 2010 r. Analiza została przeprowadzona na poziomieogólnopolskim oraz regionalnym, pokazując kontekstowo sytuację na rynku pracyi ewentualny wpływ projektów EFS na zmiany w nim zachodzące.W ramach badania zastosowano następujące metody badawcze:▪ analiza wniosków i rekomendacji z raportów ewaluacyjnych projektów Poddziałania 6.1.3(N=2170);▪ analiza baz z wynikami badania CATI na próbie uczestników projektów (N=323);▪ analiza treści raportów ewaluacyjnych projektów Poddziałania 6.1.3 (N=15);▪ analiza danych ze statystyki publicznej oraz innych analiz efektywności APRP;▪ wywiad pogłębiony (face-to-face) z przedstawicielami Departamentu Rynku PracyMinisterstwa Pracy i Polityki Społecznej (triada);▪ wywiady pogłębione za pośrednictwem telefonu z przedstawicielami WojewódzkichUrzędów Pracy (N=3);▪ badanie ankietowe za pośrednictwem Internetu skierowane do Powiatowych UrzędówPracy (CAWI) (N=80);studia przypadków projektów (CS, N=3).▪Projekt został podzielony na kilka równolegle prowadzonych ścieŜek badawczych.1.2 Przebieg procesu badawczegoModuł 1 Metaanaliza wyników badań, zleconych przez powiatowe urzędy pracyW ramach Modułu 1 przeprowadzona została metaanaliza, polegająca na synteziei uogólnieniu informacji zawartych w badaniach, zrealizowanych przez beneficjentówPoddziałania 6.1.3 PO KL. Analiza miała charakter ilościowy w przypadku analizy danychpozyskanych z wywiadów realizowanych techniką CATI), oraz jakościowy w przypadkuanalizy treści raportów końcowych, zawartych w nich wniosków i rekomendacji.Zadanie 1.1 Baza informacji o badaniachW pierwszej kolejności sporządzona została baza informacji o badaniach zleconych przezPowiatowe Urzędy Pracy, która usystematyzowała pracę z 345 7 dokumentami.7 W przypadku dwóch projektów PUP w Kartuzach opracowano jeden raport, dlatego liczba przeanalizowanych raportów orazzłączonych baz jest mniejsza o jeden niŜ całkowita liczba projektów systemowych.Raport końcowy 20

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLZadanie 1.2 Analiza ilościowa wyników badań CATIW ramach projektu dokonana została analiza wyników badań ilościowych przeprowadzonychwśród osób, które w 2009 zakończyły udział projektach Poddziałania 6.1.3. Przyinterpretacji połączonych wyników naleŜy mieć na uwadze, Ŝe badania prowadzonebyły w róŜnych miesiącach 2010 r., niekiedy z wykorzystaniem róŜnych technik (CATI,PAPI). Czynniki te mogą mieć wpływ na ocenę skuteczności poszczególnychprojektów. Badania zrealizowane w okresie letnim mogą mieć wyŜsze wskaźnikiskuteczności udzielnego wsparcia niŜ badania zrealizowane np. w grudniu, ze względu nasezonową dostępność ofert pracy 8 .Prace związane z łączeniem baz z wynikami badań zleconych przez urzędy pracy trwałypółtora miesiąca. Ostatecznie w badaniu wykorzystano 93% baz zawierających wynikiz przeprowadzonych badań. Jakość baz danych była bardzo zróŜnicowana. Od wzorcowych,zawierających wszystkie dane zakodowane właściwie i opisane zgodnie z ankietą, poprzeztakie, które zawierały wszystkie dane, lecz kodowane w mało przejrzysty sposób,a skończywszy na takich, które prezentowały sobą róŜne poziomy braków danych: brakującepytania, braki danych wynikające z niezrozumienia ankiety (np. 0/1 kodowanie pytania P9,czy kodowanie pojedynczym kodem pytań P14 lub P15). Zdarzył się równieŜ przypadek,w którym ankiety w ogóle nie zostały zakodowane.W trakcie realizacji wyŜej opisanego zadania napotkano na następujące trudności:1. W przypadku 22 projektów 9 , pomimo kontaktu zarówno z urzędami pracy, jaki wykonawcami badań, nie uzyskano baz w formacie moŜliwym do dalszegowykorzystania. Wykonawcy tych badań nie sporządzili bazy z wynikami badań,przekazali tabele wynikowe zamiast danych surowych lub przekazali bazy bez kluczakodowego i właściwej numeracji pytań.2. Występowały przypadki baz nie zawierających nagłówków identyfikujących pytanie.W takiej sytuacji często było niemoŜliwe zweryfikowanie, czy dana kolumna dotyczypytania X czy juŜ pytania Y.3. Zidentyfikowano róŜne sposoby kodowania odpowiedzi (tekstowe i numeryczne).W przypadku cyfr występowały następujące kody zmiennych zerojedynkowych: (0-nie;1-tak), (1-nie; 2-tak), (1-tak; puste miejsce-nie), (1-tak; 999-nie). Ze względu na tozróŜnicowanie, podczas łączenia baz zdecydowanie łatwiejsza jest praca z kodamitekstowymi, przy czym równieŜ w przypadku kodów tekstowych w realizowanychbadaniach występuje szeroka gama opisów począwszy od „tak/nie”, a skończywszy nakodach typu „TRUE/#ZERO!”.4. W bazach wynikowych stosowane były równieŜ róŜne sposoby kodowania brakówdanych, co wydłuŜa czas pracy podczas łączenia baz.5. Występowały róŜne sposoby kodowania zmiennych jednowyborowych. W przypadku,gdy respondent ma do wyboru jedną odpowiedź z kafeterii, naleŜy zakodować jednąodpowiedź w jednej zmiennej. Bazy, w których odpowiedzi na takie pytania kodowane sąw wielu kolumnach (spotkano się z kodowaniem w ten sposób nawet pytań na skali"zdecydowanie tak - zdecydowanie nie") wymagają duŜych nakładów czasowychpodczas ich łączenia.6. Tworzący bazy najczęściej korzystali w przypadku zmiennych jednowyborowych ze skal0-x, gdzie x oznaczało maksymalną liczbę poziomów. Dla przykładu pytanie P10kodowane było od 0 - "zdecydowanie pogorszyła się" do 5 - "trudno powiedzieć". Jest too tyle złe rozwiązanie, Ŝe kod 0 zazwyczaj jest rozumiany jako kod specjalny - częstozastępujący brak danych. Kody "0" powinny pojawiać się raczej w przypadku zmiennychzerojedynkowych.7. Niektórzy wykonawcy kaŜdą odpowiedź kodują innym kodem co znacznie wydłuŜaproces łączenia baz.8 W badaniu starano się zebrać informację o terminie realizacji badań terenowych. Jednak ze względu na wysoki odsetekbraków danych zrezygnowano z analiz w tym zakresie.9 Nie było moŜliwości wykorzystania baz z badań zleconych przez urzędy pracy w: Ustrzykach Dolnych, Braniewie, JanowieLubelskim, Łęcznej, Częstochowie, Kielcach, Sandomierzu, Miechowie, Nysie, Świdniku, Busku-Zdroju, Włocławku, Gostynie,Nowym Tomyślu, Chojnowie, Legnicy, Świeciu, Ostródzie, Złotowie, Szczecinku, Brzozowie, LeŜajsku.Raport końcowy 21

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKL8. Część baz danych zawierała odpowiedzi na dodatkowe pytania, będące uzupełnieniemobowiązkowego zestawu pytań ze wzoru ankiety przygotowanej przez IZ PO KL,w rezultacie czego np. pytanie P10 stawało się pytaniem P23. Samo w sobierozwiązanie to nie jest złe, o ile jest zachowana oryginalna numeracja z podstawowejankiety.Na podstawie złączonych wyników przygotowano kilka rodzajów analiz:▪▪▪▪Analizy korelacyjne. Korzystano z analizy tablic korelacyjnych z zaleŜnościądwustronną oraz współczynnikiem R Pearsona mierzącym kierunek korelacji orazwspółczynnikiem R 2 mierzącym siłę związku między zmiennymi.Analiza segmentacyjna. Wykorzystano dwukrokową analizę segmentacyjną. Napotrzeby analizy segmentacyjnej skorzystano z analizy czynnikowej, grupującej pytaniadotyczące silnych i słabych stron programu (Pytania P14 i P15 z ankiety) orazstwierdzenia dotyczące wpływu projektu na zmiany w Ŝyciu zawodowym i kwestiidotyczących poszukiwania pracy (P17), w wyniku której uzyskano sześć ortogonalnychczynników. Sześć czynników oraz zmienne metryczkowe (płeć, wiek, wielkośćmiejscowości oraz wykształcenie) były podstawą analizy segmentacyjnej.Analiza drzewa klasyfikacyjnego. Wykorzystano algorytm CRT (Classification andRegression Tree) z zadeklarowanymi sześcioma poziomami rozwoju drzewa. Do analizyuŜyto zdychotomizowanej zmiennej dotyczącej obecnej sytuacji zawodowej (1: mampracę / prowadzę własną firmę vs. 0: pozostałe sytuacje), zaś jako zmienne niezaleŜneuŜyto:– jakości otrzymanej pomocy,– osobiste/nieosobiste podjęcie decyzji o przystąpieniu do projektu,– czas uczestnictwa w projekcie.Drzewo budowane metodą CRT umoŜliwia łączenie przyległych kategorii zmiennych,dzięki czemu moŜna zdiagnozować, czy np. kategorie „zdecydowanie dobrze” i „dobrze”łączą się w jeden wymiar (wówczas moŜna podjąć decyzję, by utrzymywać wysoką - leczniekoniecznie bardzo wysoką - jakość kursów), czy teŜ stanowią odrębne gałęzie drzewa- wówczas jest to silny sygnał mówiący o tym, Ŝe tylko kursy najwyŜszej jakości odnosząskutek.Model regresji logistycznej. Model regresji logistycznej pozwala przewidywać, napodstawie wartości zmiennych niezaleŜnych prawdopodobieństwo sukcesu (w tymprzypadku uzyskania pracy / załoŜenia własnej firmy). Skonstruowany model regresjilogistycznej korzystał z modułu MLR (ang. Multinomial Logistic Regression) obecnegow pakiecie SPSS. Model budowany tą metodą moŜe pokazać, jak poszczególne wartościzmiennej niezaleŜnej (a nie, jak w przypadku klasycznego modelu regresji liniowej - całazmienna) wpływają na podniesienie, bądź obniŜenie wskaźnika sukcesu.Zadanie 1.3 Analiza jakościowa raportów z badańW ramach badania zebrane i przeanalizowane zostały wszystkie wnioskii rekomendacje płynące z ewaluacji 346 projektów systemowych. Łącznie w ramachewaluacji poszczególnych projektów systemowych opracowano 2170 rekomendacji,czyli średnio 6 na projekt systemowy. Największa liczba wniosków przygotowanychw ramach jednego badania to 21. W przypadku 2 badań nie wypracowano Ŝadnychrekomendacji, gdyŜ zdaniem wykonawcy (ten sam wykonawca w obu badaniach) projekty teosiągnęły zakładane cele i wskaźniki, a takŜe poprawiły sytuację uczestników na rynkupracy, w związku z czym nie istniała potrzeba podejmowania jakichkolwiek działańusprawniających ich realizację.Wykonawcy badań bardzo często wyciągali te same wnioski i rekomendacje z ewaluacjiróŜnych projektów systemowych. Niejednokrotnie opracowane raporty róŜniły sięmiędzy sobą jedynie nazwą urzędu pracy i częstościami odpowiedzi udzielonych naposzczególne pytania ankiety CATI, natomiast treść rekomendacji jest pomimo to,niemal taka sama w róŜnych raportach. Zatem częstość występowania danejRaport końcowy 22

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLrekomendacji nie zaleŜy od skali danego problemu wśród projektów systemowych, ale jestwypadkową liczby raportów ewaluacyjnych opracowanych przez danego wykonawcę.Podczas realizacji zadania napotkano następujące trudności:▪▪▪▪▪▪Raporty końcowe w postaci plików PDF, zabezpieczone hasłami, wymagały większegonakładu pracy w celu wprowadzenia wniosków i rekomendacji z nich płynących.W miejsce treści wniosku w tabeli wniosków i rekomendacji niektórzy wykonawcywprowadzali jedynie numery stron w raporcie. Bardzo często numer strony był równieŜbłędny, co wymagało szukania wniosków w całym tekście raportu.Raporty z badań przeprowadzonych przez jednego wykonawcę stanowiły bardzo częstoszablon, w którym zmieniają się jedynie odsetki, a wnioski i rekomendacje pozostają bezzmian.Tabele rekomendacji w części raportów odbiegały nieco od wzoru przedstawionegow „ZałoŜeniach do ewaluacji […]” (niewłaściwa kolejność kolumn i/lub brak niektórychz nich).Cena badania była moŜliwa do ustalenia jedynie w przypadku badań, dla którychsporządzono „Karty oceny badania”.Jedynie 7% projektodawców wypełniło „Karty oceny badania”. Część oceniających niewypełniła rubryki „ocena wykonana przez”. Oceniający zazwyczaj zaznaczali, Ŝe całebadanie zrealizowane zostało dobrze i nie uzupełniali karty o własne komentarze.Rekomendacja 1: Zmiany w Założeniach ewaluacji…JeŜeli w kolejnej edycji badań zlecanych przez projektodawców systemowych Poddziałania6.1.3 planuje się podsumowywanie wyników badań na poziomie województwa lub kraju,sugeruje się wprowadzenie do „ZałoŜeń do ewaluacji projektów systemowych powiatowychurzędów pracy, realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 PO KL” minimalnych wymogówdotyczących baz danych przekazywanych przez wykonawców badań:1. Zobowiązanie wykonawców do przygotowywania baz z przeprowadzonych badańilościowych.2. Zobowiązanie wykonawców do przekazywania „surowych” wyników a nie opracowanychzestawień udzielonych odpowiedzi.3. Ujednolicenie systemu kodowania odpowiedzi (w ostateczności przekazywanie baz wrazz kluczem kodowym).4. Zachowanie oryginalnej numeracji pytań ze wzoru ankiety.5. Ujednolicenie systemu kodowania braków danych, np. kod 99 lub 97 (w ostatecznościpuste miejsce powinno oznaczać brak danych).6. Wprowadzenie informacji o dacie przeprowadzenia wywiadu.7. Wprowadzenie informacji o zastosowanej technice badawczej (CATI/PAPI).8. Przekazanie danych na temat struktury badanej populacji.Ponadto tabela wniosków i rekomendacji powinna być zapisywana w oddzielnym pliku (np.w Excelu, tak jak ma to miejsce w Zintegrowanym Systemie Zarządzania Wnioskamii rekomendacjami). Plik ten nie powinien być zabezpieczony hasłem. Powinien zawierać treśćwniosków i rekomendacji, a nie jedynie odwołanie do strony w raporcie.Zadanie 1.4 Wywiady indywidualne z przedstawicielami MPiPS i WUPWywiady przeprowadzone z kierownictwem Departamentu Rynku Pracy Ministerstwa Pracyi Polityki Społecznej (triada) i pracownikami 3 WUP miały na celu przedyskutowanieniektórych wniosków płynących z badań, ale równieŜ zdiagnozowanie alternatywnychmoŜliwości badania i oceny skuteczności aktywnych polityk rynku pracy,współfinansowanych ze środków EFS. Rozmowa z przedstawicielami Ministerstwa i WUPmiała równieŜ na celu określenie dodatkowych efektów Poddziałania 6.1.3 PO KL.W ramach badania zrealizowany został 1 wywiad (triada) z przedstawicielami kierownictwaDepartamentu Rynku Pracy oraz 3 wywiady z przedstawicielami WUP, odpowiedzialnymi zaRaport końcowy 23

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLrealizację projektów systemowych w województwach: dolnośląskim, mazowieckimi opolskim.Zadanie 1.5 Badanie ankietowe powiatowych urzędów pracy (CAWI)Ankieta CAWI rozesłana została do wszystkich beneficjentów systemowych, którzyprzeprowadzili badania ewaluacyjne swoich projektów.Kwestionariusz poruszał tematy takie jak:▪▪▪▪Ocena uŜyteczność przeprowadzonych badań ewaluacyjnych z punktu widzeniainstytucji. Trudności w realizacji badań ewaluacyjnych projektów systemowych;RóŜnice pomiędzy projektami współfinansowanym z ESF a FP w zakresie typów działańi grup docelowych wsparcia;Ocena zbiorczych wniosków płynących z badań dotyczących sposobu realizacjiprojektów systemowych;Stosowane dotychczas w PUP sposoby badania skuteczności APRP.Zadanie 1.6 Studia przypadkówAnaliza wyników badań ilościowych wśród uczestników oraz zawartości bazy PEFS 2007posłuŜyła do zidentyfikowania przykładów dobrych praktyk: projektów charakteryzujących sięwysoką skutecznością i trafnością oferowanego wsparcia. Analiza dobrych praktyk miała nacelu pogłębienie wniosków płynących z wcześniejszych analiz oraz identyfikację czynnikówstymulujących wysoką skuteczność projektów.W ramach badania zrealizowane zostały trzy studia przypadków - projektów realizowanychw ramach Poddziałania 6.1.3.Dobra praktyka zdefiniowana została w następujący sposób:▪▪▪▪Projekt cechuje się wysoką skutecznością: odsetek osób posiadających pracę(odpowiedzi „pracuję” / „prowadzę własną firmę” na pytanie P3);Uczestnicy subiektywnie zauwaŜają wpływ projektu na zmiany, jakie zaszły w ich Ŝyciu(odp. „tak” na pytanie P8);Projekt trafia do grup znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy,zgodnie z dyspozycją art. 49 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnieniai instytucjach rynku pracy na podstawie dostępnych danych:– wykształcenie (niepełne podstawowe lub brak, podstawowe lub gimnazjalne - napodstawie wyników badania CATI),– opieka nad dzieckiem (na podstawie bazy PEFS 2007),– długotrwałe bezrobocie (na podstawie bazy PEFS 2007),– wiek powyŜej 50 roku Ŝycia;Projekt oferuje kompleksowe wsparcie, składające się z kilku elementów: średnia liczbaform pomocy (na podstawie bazy PEFS 2007).W rezultacie zastosowania powyŜszych kryteriów powstał ranking, w którym projekt mógłmaksymalnie uzyskać 600 punktów, minimalnie zaś 0.Dodatkowo, na podstawie wcześniej przeprowadzonej analizy wniosków i rekomendacjipłynących z badań zleconych przez urzędy pracy, starano się wybrać te projekty, w którychzastosowano przykład ciekawej praktyki.Moduł 2 Analiza kontekstowa sytuacji społeczno-gospodarczejBadanie zawierało równieŜ komponent analizy statystycznej wskaźników rynku pracy, w tympoziomu i struktury zatrudnienia oraz bezrobocia.Zadanie 2.1 Analiza danych dotyczących projektów i grup docelowych Poddziałania 6.1.3Istotnym źródłem informacji na temat uczestników projektów była baza PEFS 2007, którejzawartość pozwala scharakteryzować profil uczestników projektów i udzielić podstawowychinformacji na temat zaoferowanego im wsparcia. W ramach badania przeanalizowano danezawarte w Bazach Lokalnych PEFS 2007 (udostępnionych przez IP/IP2 PO KL).Raport końcowy 24

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLPrzeprowadzona analiza danych róŜni się od analiz przedstawianych w ramachsprawozdawczości Programu z kilku względów. Po pierwsze, system PEFS 2007 zostałzaprojektowany głównie do celów ewaluacyjnych a nie sprawozdawczych. RóŜnice wynikająz faktu, Ŝe formularz PEFS 2007 został udostępniony dopiero w połowie 2008 r. Niewszystkie instytucje uzupełniały dane osób, które uczestniczyły w początkowym okresierealizacji Programu. Po drugie, w przekazanej bazie nie zostały zawarte dane uczestnikówjednego projektu. O rozbieŜności tej świadczy równieŜ fakt, iŜ w przypadku 2 projektówliczba przebadanych uczestników przekracza liczbę osób, które uczestniczyły w projekcie.W przypadku 24 projektów systemowych liczba respondentów w badaniach ewaluacyjnych(wywiadach CATI) przekracza liczbę osób, która zgodnie z bazą PEFS 2007 zakończyłaudział we wsparciu w 2009 r. RóŜnice w przekazanej na potrzeby badania bazy PEFS 2007od danych wykorzystywanych na potrzeby poszczególnych ewaluacji projektów w ramachPoddziałania 6.1.3 mogą wynikać z rotacji uczestników - przerwania i powrotu do udziałuw projekcie, co sprawia, Ŝe w momencie analizy bazy (kwiecień 2011) pole z datązakończenia udziału jest puste (osoba kontynuuje wsparcie) lub zawiera datę późniejszą.Zadanie 2.2 Analiza danych ze statystyki publicznejW ramach badania Wykonawca uwzględnił kontekst społeczno-gospodarczy, poprzezpowiązanie wyników metaanalizy z modułu 1 z sytuacją na rynku pracy (w ujęciu krajowymi w podziale na województwa). W analizie sytuacji na rynku pracy w latach 2007-2010wykorzystano wyniki Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL) oraz danedostępne w Banku Danych Lokalnych GUS.1.3 Struktura raportuNiniejszy raport składa się z:▪▪Rozdziału 1 - opisującego metodologię zastosowaną w badaniu.Rozdziałów prezentujących wyniki badań ilościowych i jakościowych. Rozdziały teodpowiadają na następujące pytania:KIEDY?JAK?KTO, CO?JAKI EFEKT?Rozdział 2 przedstawia kontekst w jakim realizowane są projektysystemowe, czyli sytuację na rynku pracy w latach 2007-2010.Rozdział 3 zawiera charakterystykę projektów realizowanych przezurzędy pracy. W tej części opisano problemy, z jakimi spotykają sięprojektodawcy systemowi oraz dokonano metaewaluacji badańzleconych przez urzędy pracy w 2010 r.Rozdział 4 przedstawia charakterystykę społeczno-demograficzną grupobjętych wsparciem, a takŜe opisuje wsparcie udzielone w ramachPoddziałania 6.1.3 PO KL. W rozdziale tym wykorzystano dane zawartew bazie PEFS 2007 oraz wyniki badań przeprowadzonych przezpowiatowe urzędy pracy na próbie uczestników projektów Poddziałania6.1.3 PO KL.Rozdział 5 przedstawia osiągnięte wartości wskaźników Priorytetu VI POKL. Prezentuje opinie uczestników na temat wpływu projektówPoddziałania 6.1.3 PO KL na zmiany jakie zaszły w ich Ŝyciu.Raport końcowy 25

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKL2 Sytuacja na rynku pracy w latach 2007-2010Rozdział przedstawia sytuację na rynku pracy w latach 2007-2010 na poziomie całego krajuoraz w przekroju regionalnym jako kontekst, w jakim realizowane było wsparcie ze środkówEFS w ramach projektów systemowych PUP. Rozdział odpowiada na pytanie:▪Jak wyglądała sytuacja na rynku pracy w 2009 r. na poziomie całego kraju orazw przekroju regionalnym?2.1 Polski rynek pracyW ciągu ostatnich kilkunastu lat zmiany w gospodarce światowej i polskiej ulegają duŜemuprzyśpieszeniu. Unia Europejska przywiązuje duŜe znaczenie do przewidywania zmianw długim okresie czasu. Coraz głębsze i szybsze zmiany w oczywisty sposób wpływają napostrzeganie zasobów ludzkich zarówno na poziomie organizacji, jak i kraju.Z badania przeprowadzonego w grudniu 2007 r. przez TNS OBOP dla Ministerstwa Naukii Szkolnictwa WyŜszego, na próbie 300 średnich i duŜych przedsiębiorstw z branŜyprzemysłowej wynika, Ŝe znalezienie właściwego kandydata do pracy jest obecnietrudniejsze niŜ kilka lat temu. Jedna trzecia badanych uwaŜa, Ŝe jedną z waŜniejszychprzyczyn takiego stanu rzeczy jest mały nacisk kładziony na praktyczne przygotowanieabsolwentów. Restrukturyzacja polskiej gospodarki powinna dokonywać się w kierunkustruktur przyjaznych transferowi nowoczesnych technologii i innowacji oraz w kierunkutworzenia społeczeństwa informacyjnego. Takie przemiany wymagają budowania przewagiw oparciu o kapitał ludzki. 10Głównymi czynnikami po stronie podaŜy pracy, decydującymi o niedostatecznej absorpcjinowych pracowników i względnie wysokiej stopie bezrobocia (zwłaszcza wśródabsolwentów), są: niska jakość kapitału ludzkiego, skutkująca niską mobilnością zawodowąi przestrzenną, niewielki stopień uczestnictwa w kształceniu ustawicznym osób znajdującychsię na rynku pracy oraz zbyt wysokie opodatkowanie pracy względem opodatkowaniakapitału i konsumpcji.Niska jakość kapitału ludzkiego i niedopasowanie kwalifikacji do potrzeb rynku pracysą główną barierą dla wzrostu liczby pracujących. Poziom kwalifikacji jest niski,zwłaszcza wśród osób po 45 roku Ŝycia - to przede wszystkim spośród tej grupy rekrutują siębezrobotni długookresowo. Niemniej jednak, we wszystkich grupach wiekowych moŜnazidentyfikować osoby, które ze względu na zbyt niskie lub nieadekwatne kwalifikacjezawodowe i kompetencje mają zasadnicze problemy ze znalezieniem jakiegokolwiekzatrudnienia.W nowoczesnej, szybko zmieniającej się gospodarce, kształcenie ustawiczne jest waŜnymczynnikiem ułatwiającym pozostawanie w zatrudnieniu. Obecnie stopień zaangaŜowaniapracowników w kształcenie ustawiczne jest niewielki i niewystarczający dlazapobiegania deprecjacji kapitału ludzkiego.Zbyt wysokie opodatkowanie pracy względem opodatkowania kapitału dotyka przedewszystkim osoby najmniej produktywne, ograniczając zarówno ich motywację dopracy, jak i skłonność pracodawców do ich zatrudniania. Opodatkowanie pracy utrudniasytuację na rynku osób, które i tak - ze względu na wiek, umiejętności, niepełnosprawnośćczy inne czynniki zmniejszające produktywność - mają trudności ze znalezieniemzatrudnienia.10 TNS OBOP, Zapotrzebowanie przedsiębiorstw na wykwalifikowaną kadrę inŜynierską oraz ocena przygotowania do pracyabsolwentów studiów technicznych, grudzień 2007, ekspertyza zlecona przez Ministerstwo Naukii Szkolnictwa WyŜszego. Ekspertyza była przeprowadzona na próbie 300 przedsiębiorstw. Badanie dotyczyłozapotrzebowania na absolwentów kierunków technicznych w okresie roku, dwóch i pięciu lat oraz oceny ichwiedzy i umiejętności przez pracodawców. Deficyt specjalistów-inŜynierów stanowi największą przeszkodę dlainnowacyjności firm. Ekspertyza ta i dane z GUS były podstawą wyłonienia przez resort nauki kierunków studiówistotnych dla rozwoju gospodarczego.Raport końcowy 26

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLZwiększona dezaktywizacja zawodowa osób starszych, w sytuacji napływu na rynekpracy licznych pokoleń osób młodszych, prowadziła do utrzymywania się liczby osóbaktywnych zawodowo na niezmienionym poziomie, przy spadku wskaźnikaaktywności zawodowej i zmniejszaniu się stosunku liczby pracujących doniepracujących w całej populacji 11 . Dezaktywizacja ta jest przede wszystkim skutkiemrealizacji pasywnych polityk rynku pracy, takich jak moŜliwość przechodzenia nawcześniejsze emerytury, umoŜliwiających wczesne wycofanie się z rynku pracy wielu osóbmających szansę na powrót do zatrudnienia.Nierównomierny poziom rozwoju społeczno-gospodarczego w poszczególnychpowiatach oraz róŜna absorpcja absolwentów opuszczających system szkolnictwapowoduje znaczne terytorialne zróŜnicowanie sytuacji na rynku pracy. W szczególnościprzyczynia się do tego niewielka mobilność geograficzna siły roboczej, będąca jednaknajprawdopodobniej funkcją międzyregionalnych róŜnic w kwalifikacjach. W pewnym stopniumigracje są takŜe ograniczane przez bariery infrastrukturalne (braki w sieci transportowejw połączeniu z niedostateczną dostępnością mieszkań).2.2 Perspektywy polskiego rynku pracyDuŜa liczba osób młodych, wchodzących na rynek pracy, jest szansą dla polskiejgospodarki. Stosunkowo wysoki wskaźnik bezrobocia wśród osób młodych jest wynikiemdziałania czynników koniunkturalnych, wydłuŜających czas potrzebny na znalezieniepierwszej pracy. W roku 2010 było zarejestrowane 428 296 bezrobotnych w wieku poniŜej25 lat, co stanowi 21,9% ogółu bezrobotnych, jest to wzrost w porównaniu z rokiem 2007o 95 672 osób (w 2007 roku było to 332 669, co stanowiło 19% ogółu bezrobotnych. 12Jednocześnie większość młodych ludzi pracę znajduje w okresie krótszym niŜ jeden rok odchwili wejścia na rynek pracy.W ciągu ostatnich lat dokonał się skokowy wzrost skolaryzacji w szkolnictwie wyŜszym, przyczym wciąŜ wzrasta zarówno liczba studentów w wieku do 25 roku Ŝycia, jak i osóbstarszych, uzupełniających własne kwalifikacje. Liczba studentów szkół wyŜszychw wieku 19-24 lata na 10 tys. ludności wzrosła w latach 2002-2010 z 4 599 do 5 372, 13natomiast udział osób w wieku 25-64 lata uczących się i dokształcających się w ludnościogółem w tej samej grupie wieku w latach 2007-2010 wzrósł z 5,1% do 5,3% 14 . Jest tozjawisko pozytywne, niemniej jednak problemem jednak pozostaje przeciętnie niska jakośćkształcenia i jego struktura, niedopasowana do potrzeb nowoczesnej gospodarki i samegorynku pracy. W porównaniu z innymi krajami członkowskimi UE, wyjątkowo mało osóbw Polsce studiuje na kierunkach ścisłych 15 , co w dłuŜszym okresie czasu prawdopodobniebędzie mieć negatywne konsekwencje takŜe dla rynku pracy.Osoby starsze są w zdecydowanie najgorszej sytuacji na rynku pracy. Liczba osóbbezrobotnych w wieku 55-64 pozostający bez pracy przez okres dłuŜszy niŜ 1 rok wzrosław latach 2007-2010 z 67 022 do 85 856 16 . Do pewnego stopnia wysoki stopieńdezaktywizacji zawodowej osób powyŜej 50 roku Ŝycia jest w Polsce problemem zasobów,a nie problemem napływów: w ciągu ostatnich lat większość moŜliwości wcześniejszejdezaktywizacji została znacznie ograniczona.11 Według danych GUS, w latach 1995-2007 odsetek ludności aktywnej zawodowo spadał (od 58,8% w roku 1995 do 53,7%w roku 2007, w kolejnych latach odsetek ten wzrósł, osiągając w roku 2010 wartość 55,8% (wg BAEL).12 Główny Urząd Statystyczny (2011). Bank Danych Lokalnych: Bezrobotni zarejestrowani wg wieku i płci. Pobrano 10.05.2011z http://www.stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks.13 Główny Urząd Statystyczny (2011). Bank Danych Lokalnych: Studenci szkół wyŜszych na 10 tys. ludności. Pobrano10.05.2011 z http://www.stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks.14 Główny Urząd Statystyczny (2011). Bank Danych Lokalnych: Kształcenie ustawiczne osób w wieku 25-64 lata. Pobrano10.05.2011 z http://www.stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks.15 por. Główny Urząd Statystyczny (2008). Studenci szkół wyŜszych w Polsce w roku akademickim 2007/2008. Pobrano10.05.2011 z www.stat.gov.pl.16 Główny Urząd Statystyczny (2011). Bank Danych Lokalnych: Bezrobotni zarejestrowani wg wieku i czasu pozostawania bezpracy. Pobrano 10.05.2011 z http://www.stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks.Raport końcowy 27

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLRozwój gospodarczy i lepsza sytuacja na rynku pracy automatycznie przełoŜą się napoprawę sytuacji osób młodych. Istnieją jednak grupy młodych osób wykluczonych, przedewszystkim słabo wykształconych męŜczyzn z małych i średnich miast, które z punktuwiedzenia pracodawców są mało atrakcyjnymi pracownikami.Sytuacja zawodowa kobiet na rynku pracy jest gorsza niŜ męŜczyzn, warto jednakzauwaŜyć, Ŝe na poziomie wskaźników kobiety są, w stosunku do męŜczyzn,w znacznie lepszej sytuacji niŜ w większości państw tzw. „starej UE”. W okresie 2007-2010 udział kobiet w ogóle bezrobotnych spadł z 58,25% do 51,92%. 17 Oznacza to, ŜewęŜsza jest luka pomiędzy zatrudnieniem męŜczyzn a zatrudnieniem kobiet. Niemniejkonieczne są dalsze działania, zmierzające do eliminacji dyskryminacji ze względu na płećna rynku pracy, w szczególności w kwestiach awansów i wynagrodzeń. W dłuŜszym okresiespadek dzietności moŜe przełoŜyć się na negatywne zjawiska związane ze starzeniem sięspołeczeństwa. Znaczną barierą we wzroście dzietności są trudności w łączeniumacierzyństwa z pracą zawodową. Niewystarczający jest dostęp do usług opiekuńczychi tradycyjne obciąŜanie obowiązkami wychowawczymi głównie kobiet.Modernizacja polskiego rolnictwa będzie musiała oznaczać zmniejszenie liczbyzatrudnionych w tym sektorze (od 1 do 2 mln osób). Choć dokona się to w znacznymstopniu na skutek działania czynników demograficznych, stworzy jednak dodatkową presjęna rynek pracy na wsi. Z jednej strony moŜe dojść do przejściowego pogorszenia sytuacji narynku pracy, z drugiej zaś strony wzrost pozarolniczego zatrudnienia na obszarach wiejskichbędzie sprzyjał rozwojowi społecznemu i gospodarczemu tych obszarów i zmniejszaniuregionalnych róŜnic rozwojowych.Polskie prawo pracy jest juŜ w duŜym stopniu przystosowane do wymagańnowoczesnego i elastycznego rynku pracy. Problemem jest w tym wypadku nie tylejakość prawa pracy, co przede wszystkim jego przestrzeganie i ograniczona moŜliwośćweryfikacji stopnia jego przestrzegania, zwłaszcza w zakresie nietradycyjnych stosunkówpracy, w tym m.in. pracy tymczasowej. Ponadto samo zatrudnienie pracownika związanejest z duŜymi obciąŜeniami biurokratycznymi dla pracodawcy. Obecnie najistotniejsze jestpromowanie juŜ istniejących rozwiązań oraz eliminowanie pozostałych wad systemowych,jak na przykład względnie niewielkie moŜliwości działania Państwowej Inspekcji Pracy.W sytuacji wysokiego bezrobocia, alternatywą dla trudno osiągalnej pracy najemnejmoŜe być tworzenie własnych firm. Wspieranie takiego wyboru drogi zawodowej jestbardzo waŜne z makroekonomicznego punktu widzenia: nowe firmy nie tylko odciąŜają rynekpracy, ale teŜ ich wzrost przekłada się na rozwój całej gospodarki. Młode pokolenie z szansytej nie korzysta jednak zbyt często. Z badań GUS 18 wynika, Ŝe tylko około 13%przedsiębiorców to osoby poniŜej 30 roku Ŝycia. Tak niewielki odsetek moŜe dziwić,zazwyczaj młodym ludziom przypisuje się bowiem cechy uznawane za przydatne przyprowadzeniu własnej działalności gospodarczej, na przykład otwartość na nowedoświadczenia, pragnienie niezaleŜności, skłonność do podejmowania ryzyka,przedsiębiorczość. Pobudzenie przedsiębiorczości wśród młodzieŜy moŜe być istotnymczynnikiem zmniejszającym bezrobocie w grupie osób aktywnych zawodowo.Prowadzone badania i dostępne analizy wskazują, Ŝe jedną z głównych barier rozwojupolskich przedsiębiorstw, w szczególności z sektora MŚP, jest brak odpowiedniowykwalifikowanych pracowników. Tymczasem, w obserwowanych obecnie zmianachwynikających z procesów globalizacji, to właśnie kompetentne i posiadające odpowiednieumiejętności kadry mogą stać się nowym i najbardziej efektywnym czynnikiem rozwojuprzedsiębiorstw. Stąd teŜ niezwykle istotne wydaje się szybkie i właściwe rozpoznaniezapotrzebowania na pracowników, ich kwalifikacje i kompetencje. Niezbędne jest takŜeskuteczne przewidywanie trendów, jakie będą miały miejsce w polskiej i światowej17 Główny Urząd Statystyczny (2011). Bank Danych Lokalnych: Bezrobotni zarejestrowani wg płci. Pobrano 10.05.2011z http://www.stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks.18 por. Główny Urząd Statystyczny (2010). Działalność gospodarcza przedsiębiorstw o liczbie pracujących do 9 osób w 2009 r.Pobrano 10.05.2011 z www.stat.gov.pl.Raport końcowy 28

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLgospodarce oraz przygotowanie scenariuszy rozwoju poszczególnych sektorów w zaleŜnościod dostępności i jakości zasobów ludzkich. 192.3 Struktura bezrobocia w latach 2007-2010Bezrobocie rejestrowane wynika z definicji osoby bezrobotnej przyjętej w statystyce urzędówpracy, która zgodnie z ustawą z dnia 20 IV 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjachrynku pracy, obowiązuje od 1 VI 2004 r. (Dz. U. Nr 99, poz. 1001 z późniejszymi zmianami).Do bezrobotnych zarejestrowanych zalicza się osoby niezatrudnione i niewykonujące innejpracy zarobkowej, zdolne i gotowe do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy(bądź jeśli są to osoby niepełnosprawne - zdolne i gotowe do podjęcia zatrudnienia conajmniej w połowie tego wymiaru czasu pracy), nieuczące się w szkole, z wyjątkiem szkółdla dorosłych lub szkół wyŜszych w systemie wieczorowym albo zaocznym, zarejestrowanewe właściwym dla miejsca zameldowania (stałego lub czasowego) powiatowym urzędziepracy oraz poszukujące zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, jeŜeli m.in.:▪ ukończyły 18 lat i jednocześnie nie ukończyły: kobiety - 60 lat, a męŜczyźni - 65 lat;▪ nie nabyły prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, rentyszkoleniowej, renty socjalnej, nie pobierają świadczenia rehabilitacyjnego, świadczenialub zasiłku przedemerytalnego, zasiłku chorobowego lub macierzyńskiego;▪ nie są właścicielami lub posiadaczami (samoistnymi lub zaleŜnymi) nieruchomościrolnej o powierzchni uŜytków rolnych powyŜej 2 ha przeliczeniowych, nie podlegająubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu z tytułu stałej pracy jako współmałŜonek lubdomownik w gospodarstwie rolnym o analogicznej powierzchni;▪ nie uzyskują miesięcznego przychodu w wysokości przekraczającej połowęminimalnego wynagrodzenia za pracę, z wyłączeniem przychodów od środkówpienięŜnych zgromadzonych na rachunkach bankowych;▪ nie pobierają, na podstawie przepisów o świadczeniach rodzinnych, świadczeniapielęgnacyjnego lub dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywaniadziecka.Liczba i struktura bezrobotnych na podstawie badania aktywności ekonomicznej ludności(BAEL) róŜni się od bezrobocia rejestrowanego (statystyka urzędów pracy), a rozbieŜnośćliczb wynika z róŜnicy w definicjach osoby bezrobotnej, zastosowanych w wyŜejwymienionych badaniach.Bezrobocie rejestrowane w Polsce zmniejszało się sukcesywnie do roku 2008, osiągającnajniŜszy po transformacji poziom 9,5%. W roku 2009 negatywne skutki spowolnieniagospodarczego i wiąŜące się z tym załamanie eksportu, w istotny sposób wpłynęło nazwiększenie bezrobocia, do poziomu 11,9%. W roku 2010 obserwowane byłowyhamowywanie dynamiki wzrostu bezrobocia, jednak nadal obserwowany jest jegoniewielki wzrost do poziomu 12,3%. W styczniu 2011 r. bezrobocie rejestrowane wynosiło13%, jednak juŜ w maju br. spadło do poziomu 12,2% 20 .19 Orłowska J. (2010). Kompetencje kadr i zawody przyszłości w świetle badań foresight. [w:] Raport o stanie sektora małychi średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2008-2009, PARP, s. 149-161.20 Główny Urząd Statystyczny (2011). Bezrobotni oraz stopa bezrobocia wg województw, podregionów i powiatów [Stan nakoniec maja 2011 r.]. Pobrano 10.07.2011 z www.stat.gov.pl.Raport końcowy 29

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLTabela 2.1 Bezrobocie rejestrowane w latach 2007-2010 (dane w %)2007 2008 2009 2010Dolnośląskie 11,4 10,0 12,5 13,0Kujawsko-pomorskie 14,9 13,3 15,8 16,6Lubelskie 13,0 11,2 12,8 13,0Lubuskie 14,0 12,5 15,9 15,6Łódzkie 11,2 9,2 11,6 12,1Małopolskie 9,0 7,3 9,0 10,4Mazowieckie 8,7 7,5 9,7 9,4Opolskie 11,9 9,8 12,6 13,1Podkarpackie 14,2 13,0 15,5 15,8Podlaskie 10,4 9,7 12,6 13,2Pomorskie 10,7 8,4 12,0 12,2Śląskie 9,2 6,9 9,2 9,9Świętokrzyskie 14,9 13,7 14,7 14,7Warmińsko-mazurskie 18,7 16,8 20,2 20,0Wielkopolskie 7,8 6,4 9,1 9,2Zachodniopomorskie 16,4 13,3 16,5 17,4Polska 11,2 9,5 11,9 12,3Źródło: GUS, BDL, Stopa bezrobocia rejestrowanego, dane za 2010: Bezrobotni oraz stopa bezrobociawg województw, podregionów i powiatów (stan w końcu grudnia 2010 r.)W ujęciu wojewódzkim dynamika poziomu bezrobocia była bardzo zbliŜona do przeciętnejdla kraju, chociaŜ zauwaŜalne jest, Ŝe najmniejsze oddziaływanie spowolnieniagospodarczego na rynek pracy miało miejsce w województwach o względnie niskimpoziomie rozwoju gospodarczego i małym powiązaniu lokalnych gospodarek z odbiorcamizagranicznymi (lubelskie i świętokrzyskie). Skutki spowolnienia najboleśniej dały o sobieznać w przypadku województw połoŜonych przy zachodniej granicy, w przypadku którychistotna część aktywności gospodarczej związana była z handlem i usługami nakierowanymina Niemcy (dolnośląskie, lubuskie i zachodniopomorskie). Pod względem poziomubezrobocia w rozwaŜanym okresie najkorzystniejsza sytuacja występuje w województwiewielkopolskim (w maju 2011 roku zanotowano wynik na poziomie 9,1%). Najgorsza sytuacjapanuje w województwie warmińsko-mazurskim, w którym oprócz względnie niskiegopoziomu rozwoju gospodarczego, dodatkowym negatywnym bodźcem dla rynku pracy jestsilne występowanie trendów sezonowych, szczególnie istotnych w przypadku branŜyturystycznej i budowlanej.Raport końcowy 30

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLWykres 2.1 Bezrobocie rejestrowane w latach 2007-2010 w ujęciu kwartalnym (dane w %)Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS, BDL, Stopa bezrobocia rejestrowanego (dla czytelnościwykresu wybrano tylko niektóre województwa)PowyŜsze zestawienie wskazuje na silnie zaznaczającą się sezonowość zjawiskabezrobocia. Z wyjątkiem roku 2007 i pierwszej połowy 2008 roku, w których toobserwowane jest co najwyŜej okresowe obniŜenie dynamiki spadku bezrobocia, zaznaczasię silny trend do wzrostu bezrobocia w ostatnim i pierwszym kwartale roku. Warto przy tymzauwaŜyć, Ŝe trend ten jest powszechny, to znaczy występuje w kaŜdym województwie, bezwzględu na jego specyfikę. Obserwowaną sezonowość tłumaczyć moŜna co najmniejczterema czynnikami:▪▪▪▪okresowym wzrostem zapotrzebowania na pracowników w przemyśle turystycznymw miesiącach letnich;ograniczaniem produkcji montaŜowo-budowlanej w okresie zimy;okresowym wzrostem zapotrzebowania na robotników sezonowych do prac polowychoraz w powiązanym przemyśle rolno-spoŜywczym;okresowym wzrostem zapotrzebowania na pracowników do prac interwencyjnych.Warto zauwaŜyć, Ŝe notowany w ostatnich latach wzrost bezrobocia przy jednoczesnymdodatnim wzroście gospodarczym wskazuje na dąŜenie pracodawców do zwiększeniaproduktywności swoich pracowników. Z jednej strony jest to zjawisko bardzo korzystne,prowadzi bowiem do podnoszenia konkurencyjności polskiej gospodarki, a tym samymprzyczynia się do zwiększenia jej odporności na niekorzystne zjawiska zewnętrzne. Jednakz drugiej, strony szybkiemu wzrostowi produktywności towarzyszy zbyt niski wzrostgospodarczy, w wyniku czego globalne zapotrzebowanie na pracowników zmniejsza się.Wśród osób bezrobotnych kobiety nadal stanowią większość, jednak ich udział w badanymokresie jest coraz mniejszy (spadek z 58,25% w 2007 roku do 51,92% w roku 2010, w maju2011 udział kobiet w ogóle bezrobotnych zwiększył się do 52,69% 21 ). To swoistewyrównywanie struktury bezrobotnych jest w duŜej mierze skutkiem spowolnienia z lat 2008-2009, w trakcie którego likwidacji uległa spora liczba miejsc pracy w zakładachprodukcyjnych, gdzie dość łatwo było osiągnąć korzyści wynikające ze wzrostu wydajności„wymuszonego” redukcją załogi. W przypadku usług, w których wśród zatrudnionychprzewaŜają kobiety, takie metody zwiększania wydajności są duŜo trudniejsze, przy czymdają często negatywne efekty. Trzeba teŜ zauwaŜyć, Ŝe negatywne zjawiska na rynku pracynie dotknęły praktycznie sfery administracji i szkolnictwa, gdzie kobiety stanowią większośćpracowników.21 Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej (2011), Statystyki strukturalne maj 2011. Pobrano 25.07.2011 z www.psz.gov.pl.Raport końcowy 31

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLWykres 2.2 Udział kobiet i mężczyzn w ogóle bezrobotnych w latach 2007-2009 (% ogółubezrobotnych)Źródło: obliczenia własne na podstawie danych GUS, BDL, Bezrobotni zarejestrowani wg płciZaobserwowane wyrównywanie struktury bezrobotnych występowało z podobną siłą wewszystkich województwach. Udział kobiet w ogóle zarejestrowanych bezrobotnych spadłw 2010 roku poniŜej 50% w trzech województwach: lubelskim, mazowieckim i podlaskim.W liczbach bezwzględnych w badanym okresie liczba bezrobotnych kobiet w stosunku doliczby zarejestrowanych męŜczyzn uległa zmniejszeniu, chociaŜ w latach 2009 i 2010nastąpił ogólny wzrost liczby bezrobotnych. Nadal w relatywnie najbardziej niekorzystnejsytuacji znajdują się kobiety w województwach: wielkopolskim, śląskim, kujawskopomorskimoraz małopolskim. Pomimo obserwowanych trendów w skali kraju nadal wśródosób bezrobotnych przewaŜają kobiety, w 2010 roku było ich o 74 878 więcej niŜ męŜczyzn.Biorąc pod uwagę krótszy okres aktywności zawodowej kobiet (relatywnie wyŜszy poziomwykształcenia, tym samym późniejsze wejście na rynek pracy niŜ męŜczyźni orazwcześniejszy wiek nabycia uprawnień do świadczeń emerytalnych - 60 lat) naleŜy stwierdzić,Ŝe sytuacja kobiet na rynku pracy nadal jest niekorzystna w stopniu większym, niŜ by towynikało z prostego porównania danych statystycznych. PoniŜsze zestawienie ilustrujeomawianą tendencję:Raport końcowy 32

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLTabela 2.2Różnica pomiędzy liczbą zarejestrowanych bezrobotnych kobiet a mężczyzn(osoby)2007 2008 2009 2010Dolnośląskie 18 065 12 866 2 378 5 118Kujawsko-pomorskie 28 891 21 672 10 083 11 991Lubelskie 7 402 6 375 -2 319 22 -939Lubuskie 8 689 5 565 2 172 3 989Łódzkie 7 966 5 987 -1 287 897Małopolskie 25 422 17 581 5 233 8 813Mazowieckie 14 960 9 272 -8 580 -8 183Opolskie 9 044 5 976 1 341 2 827Podkarpackie 19 894 12 677 372 4 455Podlaskie 3 388 369 -4 871 -3 341Pomorskie 25 430 16 837 5 607 6 884Śląskie 37 118 23 394 11 381 15 140Świętokrzyskie 8 631 7 610 -43 257Warmińsko-mazurskie 17 795 11 994 3 487 6 314Wielkopolskie 35 557 21 687 12 515 16 250Zachodniopomorskie 19 871 13 256 2 693 4 406Polska 288 123 193 118 40 162 74 878Źródło: GUS, BDL, Bezrobotni zarejestrowani wg płciDo zdecydowanie pozytywnych zjawisk naleŜy zaliczyć znaczne ograniczenie zjawiskabezrobocia długotrwałego. W 2007 roku dłuŜej niŜ 1 rok pozostawało bez pracy 45,07%ogółu bezrobotnych, podczas gdy w roku 2010 wartość ta spadła do poziomu 29,09%. WartozauwaŜyć, Ŝe w ostatnim roku nastąpiło tu pewne pogorszenie wskaźnika, gdyŜ w 2009 rokuwynosił on 25,83%. Na tej podstawie moŜna się pokusić o hipotezę, Ŝe dynamika PKB oboksamej wartości wskaźnika bezrobocia ma teŜ wpływ na długotrwałość przebywania nabezrobociu, chociaŜ jest to tylko jeden z wielu czynników tego zjawiska. Pod względemdługotrwałości przebywania na bezrobociu najmniej korzystna w 2010 roku jest sytuacjaw województwach lubelskim, mazowieckim, podkarpackim, podlaskim, świętokrzyskimi kujawsko-pomorskim, w których wskaźnik ten przekracza 30%. Stosunkowo najlepszasytuacja jest w województwach lubuskim, opolskim, pomorskim, śląskim i wielkopolskim,gdzie wskaźnik wynosi poniŜej 25%. Warto zauwaŜyć, Ŝe okres przebywania nadługotrwałym bezrobociu nie jest praktycznie skorelowany z ogólnym poziomem bezrobociaczy teŜ stopniem rozwoju gospodarczego danego województwa. Na tej podstawie nasuwasię tłumaczenie tego zjawiska poprzez dwa zasadnicze czynniki: niedopasowaniestrukturalne kwalifikacji zawodowych osób długotrwale bezrobotnych do potrzebpracodawców na regionalnych rynkach pracy oraz względnie wysoka rotacja osób pomiędzystatusem bezrobotnego i zatrudnionego w województwach o szczególnie wysokiej stopiebezrobocia rejestrowanego. Udział osób bezrobotnych dłuŜej niŜ 1 rok w ogóle bezrobotnychilustruje poniŜsze zestawienie:22 Wartości ujemne oznaczają, Ŝe w wśród zarejestrowanych bezrobotnych większość stanowią męŜczyźni.Raport końcowy 33

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLTabela 2.3 Bezrobotni zarejestrowani pozostający bez pracy dłużej niż 1 rok(% bezrobotnych ogółem)2007 2008 2009 2010Dolnośląskie 40,49 29,25 23,02 26,26Kujawsko-pomorskie 45,20 35,24 28,56 30,06Lubelskie 48,82 39,92 31,76 32,22Lubuskie 37,32 26,83 21,27 23,89Łódzkie 45,59 33,28 24,75 29,66Małopolskie 45,88 34,07 26,67 29,65Mazowieckie 50,22 40,81 30,78 34,56Opolskie 40,18 26,47 20,17 24,00Podkarpackie 49,37 39,85 33,60 37,39Podlaskie 43,53 32,57 27,81 34,04Pomorskie 43,17 28,11 18,49 24,02Śląskie 44,27 29,95 20,04 23,58Świętokrzyskie 49,65 43,22 31,68 30,71Warmińsko-mazurskie 42,69 31,54 26,14 28,06Wielkopolskie 41,48 26,88 19,71 24,13Zachodniopomorskie 40,70 30,57 22,01 26,34Polska 45,07 34,02 25,83 29,09Źródło: GUS, BDL, Bezrobotni zarejestrowani pozostający bez pracy dłużej niż 1 rokAnaliza czasu pozostawania bez pracy pokazuje, Ŝe przeciętny okres pozostania w staniebezrobocia w badanym okresie znacząco się skrócił. Szczególnie widoczne jestzmniejszenie liczby bezrobotnych pozostających bez pracy dłuŜej niŜ 2 lata, zarównow grupie kobiet jak i męŜczyzn. Trzeba jednak zauwaŜyć, Ŝe w 2010 roku zwiększył sięznacząco udział osób bezrobotnych w okresie od 12 do 24 miesięcy, co zapewne jestwynikiem trwającego od 2009 spowolnienia gospodarczego. MoŜna przyjąć, Ŝe w przypadkubraku widocznych czynników pozwalających odwrócić ten trend, w 2011 roku będziewidoczne zwiększenie liczby osób bezrobotnych powyŜej 24 miesięcy. Ogólny trend doskrócenia okresu przebywania na bezrobociu moŜna tłumaczyć poprzez następującehipotezy:▪▪▪▪▪▪Jest to przejaw skuteczności działań podejmowanych przez publiczne słuŜbyzatrudnienia, zwłaszcza aktywnych programów rynku pracy;Jest to przejaw bardziej restrykcyjnego podejścia do osób długotrwale bezrobotnych,które z przyczyn administracyjnych usuwane są z ewidencji i trafiają do systemu pomocyspołecznej;Jest to przejaw działania pracodawców, którzy nauczyli się skutecznie wykorzystywaćinstrumenty nakierowane na efektywne subsydiowanie zatrudnienia;Jest to skutek emigracji zarobkowych;Jest to efekt bardziej skutecznego niŜ dotychczas wchłaniania przez gospodarkęzasobów pracy;Jest to efekt działania szarej strefy i jednocześnie „uszczelnienia” systemu,powodującego trudniejsze ukrywanie faktu wykonywania pracy nierejestrowanej;Raport końcowy 34

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLObserwowane zjawisko moŜe być efektem albo jednej albo wiązki opisanych przyczyn.Wykres 2.3 Struktura osób bezrobotnych wg czasu pozostawania bez pracy w latach 2007-2010 (bezrobocie rejestrowane, udział danej kategorii w % w ogóle osóbbezrobotnych)Źródło: obliczenia własne na podstawie danych GUS, BDL, Bezrobotni zarejestrowani wg czasupozostawania bez pracyDane obrazujące poziom wykształcenia osób bezrobotnych pokazują korelację międzybezrobociem a poziomem wykształcenia. Wśród osób bezrobotnych dominują osobyz wykształceniem niŜszym, a im wyŜszy poziom wykształcenia tym mniejszeprawdopodobieństwo zostania osobą bezrobotną. W ostatnich latach widać jednak pewnezmiany w tej tendencji. Przejawia się to tym, Ŝe najszybszy przyrost liczby osóbbezrobotnych występuje wśród osób z wykształceniem wyŜszym oraz w mniejszym stopniuz wykształceniem średnim ogólnokształcącym. To niekorzystne zjawisko jest skutkiemzłoŜenia się dwóch przyczyn. Po pierwsze, zmienia się struktura wykształcenia ludności,Młodsze pokolenia charakteryzują się wyŜszym przeciętnym poziomem wykształcenia niŜpokolenia starsze i ta zmiana ma swoje odzwierciedlenie w statystykach bezrobocia. Podrugie, jest to równieŜ swoista negatywna weryfikacja jakości kształcenia wyŜszego jakotakiego. Wiele szkół wyŜszych, w szczególności dotyczy to programów realizowanych nazasadach komercyjnych, stawia nacisk na ilość studentów, a nie na jakość kształcenia.Ponadto, szkoły wyŜsze oferują kierunki kształcenia najczęściej bez jakiegokolwiekpowiązania ich z faktycznymi wymogami rynku pracy. O uruchomieniu danego kierunkudecydują najczęściej dwa czynniki - dostępność kadry naukowo-dydaktycznej oraz niskikoszt uruchomienia kształcenia w danym kierunku (stąd preferowane kierunkihumanistyczne i społeczne).Raport końcowy 35

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLWykres 2.4 Struktura bezrobotnych wg poziomu wykształcenia w latach 2007-2009(bezrobocie rejestrowane, % danej kategorii w ogóle bezrobotnych)Źródło: obliczenia własne na podstawie danych GUS, BDL, Bezrobotni zarejestrowani wg wykształceniai płciW badanym okresie spadek liczby osób bezrobotnych zanotowano w latach 2007 i 2008,podczas gdy w roku 2009 miał miejsce skokowy przyrost liczby bezrobotnych bez względuna ich poziom wykształcenia. Charakterystyczne jest, Ŝe bezrobocie rosło szybciej wśródmęŜczyzn niŜ wśród kobiet bez względu na poziom wykształcenia. Najsilniej ta tendencjawystępowała w roku 2009. W roku 2010 ta niekorzystna tendencja uległa wyhamowaniu,nadal jednak jest obserwowana. Ilustruje to poniŜsze zastawienie:Tabela 2.4Bezrobotni zarejestrowania według poziomu wykształcenia i płci (rok poprzedni= 100%)ogółem kobiety mężczyźni2007 2008 2009 2010 2007 2008 2009 2010 2007 2008 2009 2010wyŜsze -14,6 3,8 42,8 14,8 -15,2 7,1 51,2 7,5 -14,3 2,3 38,6 18,7policealne i średnie zawodowe -24,1 -15,0 27,4 2,7 -27,0 -9,4 51,1 -0,3 -22,5 -17,7 14,4 4,9średnie ogólnokształcące -18,4 -5,6 35,8 4,6 -12,8 2,6 65,1 0,9 -18,3 -8,4 24,3 6,5zasadnicze zawodowe -27,6 -18,3 29,8 1,5 -30,3 -13,5 46,1 1,0 -25,0 -22,8 12,8 2,2gimnazjalne i poniŜej -24,8 -20,6 21,5 1,2 -27,4 -17,3 34,9 1,8 -22,3 -23,6 7,9 0,4Źródło: obliczenia własne na podstawie danych GUS, BDL Bezrobotni zarejestrowania według poziomuwykształcenia i płciStruktura wiekowa osób bezrobotnych uległa w badanym okresie nieznacznym zmianom.W latach 2007-2008 nastąpił spadek udziału wśród bezrobotnych osób w wieku 45 i więcejlat. W kolejnych latach ta tendencja uległa odwróceniu, w wyniku czego w roku 2010 ogólnaliczba osób bezrobotnych w tej kategorii wiekowej wzrosła w stosunku do roku 2007. Taniekorzystna tendencja dotyczy w większym stopniu męŜczyzn niŜ kobiet i jest obserwowanawe wszystkich województwach. W tej konkretnej sytuacji na korzyść kobiet działa niŜszyo 5 lat wiek uzyskania uprawnień emerytalnych. Z kolei wśród osób bezrobotnych wzrósłodsetek osób młodych, w wieku poniŜej 25 lat. W wypadku kobiet był to wzrost z 19,68%w roku 2007 do 22,82% w 2010 roku, natomiast w przypadku męŜczyzn w tym samymokresie zanotowano wzrost z 18,16% do 20,93%. Na poziomie województw sytuacjawyglądała podobnie. Zjawisko rosnącego bezrobocia osób młodych naleŜy ocenićnegatywnie. Wskazuje ono na fakt, Ŝe pracodawcy poszukują na rynku pracy osóbz doświadczeniem zawodowym, a raczej starają się unikać absolwentów, w szczególnościnie posiadających przygotowania zawodowego lub umiejętności istotnych z punktu widzeniaprzyszłej pracy. MoŜe to wynikać z dwóch przyczyn. Po pierwsze, pracodawcy szukającRaport końcowy 36

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLoszczędności poszukują osób wykwalifikowanych, w przypadku których okres adaptacjizawodowej jest bardzo krótki. Druga moŜliwa przyczyna to słaba ocena przez pracodawcówprzygotowania zawodowego osób młodych, co jest swoistą oceną jakości kształcenia,przede wszystkim zawodowego, które moŜe nie odpowiadać rzeczywistym potrzebom rynkupracy.Tabela 2.5Bezrobotni zarejestrowania według wieku i płci (osoby)poniżej 25 latwiek 45 lat i więcejkobiety mężczyźni kobiety mężczyźni2007 2008 2009 2010 2007 2008 2009 2010 2007 2008 2009 2010 2007 2008 2009 2010Dolnośląskie 12 050 11 994 14 731 15 614 7 589 7 768 12 663 11 479 25 357 20 490 22 494 22 935 27 097 23 595 30 441 31 749Kujawsko-pomorskie 15 008 14 416 16 387 17 282 9 332 9 391 14 296 13 901 21 017 17 214 17 903 18 579 17 912 16 454 20 493 21 393Lubelskie 15 658 13 717 14 956 15 028 12 503 10 658 15 185 14 502 13 781 11 830 11 913 12 360 17 988 15 306 17 447 18 142Lubuskie 5 964 5 542 6 822 6 801 3 616 3 758 5 628 5 104 9 177 7 392 8 729 8 431 9 577 8 493 11 496 10 942Łódzkie 11 513 10 416 12 995 13 717 8 439 7 227 11 955 11 610 21 433 16 228 18 664 19 366 26 275 20 424 25 352 26 198Małopolskie 15 458 15 101 18 869 21 156 10 303 10 104 17 371 18 157 17 279 13 267 14 748 16 203 15 942 13 505 18 636 20 394Mazowieckie 21 510 17 682 22 188 23 447 17 327 14 901 23 235 23 912 34 895 27 422 29 599 31 509 42 895 33 689 42 105 45 612Opolskie 5 157 4 654 5 784 6 226 2 931 2 614 4 743 4 602 8 028 5 967 6 522 6 867 8 083 6 827 9 298 9 552Podkarpackie 15 754 14 666 17 305 17 613 11 387 11 585 18 612 17 224 15 622 13 527 14 740 15 436 17 224 15 880 20 096 20 214Podlaskie 5 894 5 521 7 224 7 681 4 324 4 549 7 722 7 569 7 351 6 462 7 292 7 793 9 520 9 054 11 790 11 984Pomorskie 11 052 9 439 12 696 13 253 5 935 5 265 10 666 10 470 16 730 11 669 13 657 14 104 13 429 10 513 16 825 17 736Śląskie 17 171 13 953 19 382 20 302 9 951 8 180 15 813 15 593 33 022 22 321 25 171 27 339 28 885 21 340 29 154 31 250Świętokrzyskie 9 399 9 281 9 277 9 403 7 054 6 953 9 107 8 877 11 954 10 917 10 240 9 577 14 080 12 900 14 097 13 773Warmińsko-mazurskie 11 242 10 620 12 709 12 653 7 538 7 569 11 613 10 339 17 096 13 630 15 048 14 602 16 295 14 227 18 358 17 785Wielkopolskie 16 252 14 105 19 535 19 993 7 487 7 777 15 584 14 154 19 778 13 977 16 472 17 165 15 931 12 666 19 266 19 837Zachodniopomorskie 11 152 9 217 11 176 11 415 6 719 5 930 9 640 9 219 19 347 14 298 15 341 16 478 18 841 15 109 20 194 21 445Polska 200 234 180 324 222 036 231 584 132 435 124 229 203 833 196 712 291 867 226 611 248 533 258 744 299 974 249 982 325 048 338 006Źródło: GUS, BDL Bezrobotni zarejestrowania według wieku i płciRaport końcowy 37

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKL2.3 Analiza porównawcza poziomu i struktury bezrobocia rejestrowanego orazliczonego wg metodologii BAELObok bezrobocia rejestrowanego drugim istotnym wskaźnikiem pokazującym skalę zjawiskabezrobocia na rynku pracy jest Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL).Tabela 2.6 Stopa bezrobocia według płci (aktywność ekonomiczna ludności, dane w %)ogółem kobiety mężczyźniwykształcenie: 2007 2008 2009 2010 2007 2008 2009 2010 2007 2008 2009 2010Dolnośląskie 12,7 9,1 10,1 11,3 14,1 10,3 10,3 11,4 11,6 8,1 9,9 11,2Kujawsko-pomorskie 11,3 9,1 10,4 10,6 12,8 10,1 10,6 11,9 10,1 8,3 10,2 9,7Lubelskie 9,5 8,8 9,7 9,9 9,4 8,7 9,3 9,5 9,6 8,9 10,0 10,2Lubuskie 9,8 6,5 9,6 10,5 10,4 7,1 9,4 10,8 9,2 6,0 10,1 10,3Łódzkie 9,3 6,7 7,6 9,2 9,2 7,5 8,1 9,5 9,3 6,1 7,1 9,0Małopolskie 8,5 6,2 8,0 9,1 9,5 7,1 8,4 9,8 7,6 5,2 7,6 8,5Mazowieckie 9,1 6,0 6,0 7,4 9,4 6,4 6,2 7,2 8,7 5,7 5,8 7,7Opolskie 9,3 6,6 9,8 9,7 10,5 7,3 10,6 10,6 8,5 6,0 9,2 9,1Podkarpackie 9,6 8,2 10,0 11,6 9,9 9,1 11,1 12,3 9,3 7,5 9,3 11,2Podlaskie 8,9 6,4 7,1 10,3 9,0 6,7 7,0 9,3 8,9 6,2 7,2 10,7Pomorskie 9,5 5,5 6,4 9,3 9,4 6,8 6,6 9,5 9,5 4,4 6,2 9,3Śląskie 8,1 6,6 6,7 9,1 8,9 7,5 7,7 10,4 7,4 5,8 5,9 7,9Świętokrzyskie 12,1 8,8 10,9 12,0 12,2 8,6 10,2 12,1 12,0 8,7 11,4 12,2Warmińsko-mazurskie 10,5 7,5 8,5 9,7 12,3 9,0 9,9 10,8 9,1 6,0 7,3 8,9Wielkopolskie 8,3 6,1 7,5 8,8 10,3 8,0 9,5 10,1 6,6 4,6 5,8 7,7Zachodniopomorskie 11,5 9,6 10,3 12,3 12,5 10,2 10,6 11,6 10,7 9,1 10,1 13,0Polska 9,6 7,1 8,2 9,6 10,3 8,0 8,7 10,0 9,0 6,4 7,8 9,3Źródło: GUS, BDL Stopa bezrobocia według wieku i płci (BAEL)Jest charakterystyczne, Ŝe bez względu na metodologię liczenia bezrobocia, zawsze wyŜszastopa bezrobocia występuje wśród kobiet. Odwrócenie tej tendencji widoczne jest dopierow roku 2010, gdzie stopa bezrobocia kobiet zbliŜyła się do wartości wskaźnika dlamęŜczyzn, natomiast w niektórych województwach (lubelskie, mazowieckie, podlaskie,świętokrzyskie i zachodniopomorskie) bezrobocie było wyŜsze wśród męŜczyzn niŜ wśródkobiet. Stopa bezrobocia liczona według metodyki BAEL kształtuje się przewaŜnie na nieconiŜszym poziomie niŜ bezrobocie rejestrowane. Przez cały badany okres w skali krajuróŜnica ta oscyluje w granicach 2,3-3,6 punktu procentowego, co odpowiada nieco poniŜej1/4 ogółu osób zarejestrowanych jako bezrobotne. Znaczne róŜnice w obserwowanejrozbieŜności widoczne są teŜ na poziomie regionów. Obserwowane zaleŜności prowadzą dointeresującego wniosku - największe róŜnice pomiędzy bezrobociem rejestrowanyma liczonym według BAEL występują w województwach o największej stopie bezrobociarejestrowanego. W czwartym kwartale 2010 r. są to następujące województwa: warmińskomazurskie(róŜnica 10 punktów procentowych), lubuskie (6,3 punktu procentowego),kujawsko-pomorskie 6,1 punktu procentowego), zachodniopomorskie (6 punktówprocentowych) oraz podkarpackie (5 punktów procentowych). Warto zauwaŜyć, Ŝe tendencjado występowania takiej rozbieŜności jest w tych regionach względnie stała. Na drugimRaport końcowy 38

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLbiegunie znajduje się województwo wielkopolskie (róŜnica 0,6 punktu procentowego),w którym ta rozbieŜność była najmniejsza w całym okresie 2007-2010. Omawiane róŜniceilustruje poniŜsze zastawienie:Tabela 2.7Różnice pomiędzy stopą bezrobocia rejestrowanego a stopą bezrobocia wg BAEL(dane w punktach procentowych)2007 2008 2009 2010kwartały: I II III IV I II III IV I II III IV I II III IVDolnośląskie 1,1 0,3 0,5 -0,1 0,8 1,5 0,5 1,0 1,6 1,7 0,8 3,3 2,0 1,1 1,1 2,9Kujawsko-pomorskie 5,6 3,5 3,8 6,8 5,5 3,2 2,9 5,3 6,4 3,7 3,3 5,3 5,7 5,6 4,7 6,1Lubelskie 4,1 5,4 3,6 3,3 3,8 2,2 1,5 2,8 2,7 3,1 1,9 2,4 2,5 2,5 2,7 3,4Lubuskie 6,2 6,4 5,7 5,0 5,4 4,6 5,4 7,7 6,5 3,8 4,9 6,7 4,3 4,0 6,1 6,3Łódzkie 2,3 2,0 4,5 3,7 2,9 3,0 3,0 3,2 3,5 3,5 2,3 4,2 3,4 2,5 2,4 3,0Małopolskie 1,1 1,4 0,7 0,8 1,3 1,2 1,2 2,0 1,2 0,5 0,6 2,2 1,2 0,7 1,1 1,0Mazowieckie 1,2 1,3 -0,1 1,4 0,7 1,5 2,8 1,7 1,1 2,9 3,3 2,7 1,5 1,4 2,3 2,1Opolskie 3,7 5,3 3,8 2,5 2,6 3,1 3,6 4,2 1,7 -0,2 1,7 3,9 1,6 3,9 3,9 4,1Podkarpackie 5,1 4,4 4,2 6,1 6,1 2,9 4,4 5,8 4,3 3,8 4,9 5,7 3,4 2,7 4,2 5,0Podlaskie 3,3 1,7 2,2 2,1 3,0 2,9 3,6 2,8 3,2 3,8 4,9 6,4 2,1 1,4 2,4 4,2Pomorskie 3,1 3,2 3,4 2,2 3,1 2,4 3,1 4,5 5,3 4,2 3,5 4,1 3,9 2,6 2,3 2,6Śląskie 3,1 2,4 2,7 1,1 1,7 1,5 -0,1 0,1 2,0 1,9 1,4 2,2 0,8 1,2 -0,3 1,1Świętokrzyskie 1,3 3,9 4,0 4,8 4,7 5,9 4,9 4,1 2,7 2,8 4,6 4,5 2,7 2,2 3,5 3,0Warmińsko-mazurskie 9,3 9,1 10,7 8,6 9,1 8,6 9,4 9,6 10,4 9,0 10,6 12,2 10,3 9,4 10,6 10,0Wielkopolskie 2,3 1,0 -0,3 0,4 1,2 0,3 -0,3 0,1 0,8 0,3 1,5 0,6 0,4 0,9 -0,3 0,6Zachodniopomorskie 6,4 6,4 6,3 6,8 6,2 3,0 2,8 4,7 5,2 3,8 5,2 5,3 4,2 3,2 4,8 6,0Polska 3,0 2,7 2,6 2,7 2,8 2,3 2,3 2,8 2,8 2,7 2,8 3,6 2,4 2,2 2,4 3,0Źródło: obliczenia własne na podstawie: GUS, BDL, Stopa bezrobocia wg płci wg BAEL, Stopabezrobocia rejestrowanegoObserwowana rozbieŜność moŜe być zinterpretowana jako skala zjawiska rejestrowania sięjako bezrobotne przez osoby, które albo nie planują poszukiwania pracy (a tym samymzmiany swojego statusu na rynku pracy) albo znajdują zatrudnienie w ramach szarej strefy,natomiast rejestracja jest im potrzebna jedynie w celu otrzymania ubezpieczenia lub innychkorzyści, wynikających z usług oferowanych przez Publiczne SłuŜby Zatrudnienia. RóŜnicete moŜna teŜ tłumaczyć na dwa sposoby - albo metodologia liczenia bezrobocia wg BAELobarczona jest istotnym błędem, który doprowadza do zacierania róŜnic pomiędzy sytuacjąna regionalnych rynkach pracy, albo wskaźniki bezrobocia rejestrowanego są w istociezawyŜone w niektórych regionach. Przyjęcie tezy, Ŝe poziom bezrobocia (zarównorejestrowanego jak i liczonego według BAEL) uzaleŜniony jest od poziomu rozwojugospodarczego prowadzi do wniosku, Ŝe prawidłowa jest pierwsza teza. Z drugiej jednakstrony wykazany w kolejnym rozdziale 2.4.2. wpływ dynamiki PKB (a nie samego poziomuPKB) na poziom bezrobocia prowadzi do wniosku, Ŝe wysoki poziom bezrobocia występujew województwach rozwijających się przeciętnie wolniej niŜ średnia dla kraju, co moŜewskazywać na prawdziwość drugiej tezy, mówiącej o zawyŜonych wskaźnikach bezrobociarejestrowanego. Ilustruje to przykład z roku 2008, w którym jedynym wyjątkiem od wskazanejzaleŜności było województwo Podkarpackie, w którym pomimo wysokiego wzrostu PKB (napoziomie 7,3%) towarzyszyło jednocześnie wysokie bezrobocie rejestrowane (13,0%), przyRaport końcowy 39

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLwystępującej jednocześnie duŜej róŜnicy w stosunku do bezrobocia wg BAEL (4,8 punktuprocentowego). 23 W przypadku tego województwa naleŜy jednak wskazać na fakt, zejednocześnie miało ono w omawianym roku najniŜszych wskaźnik PKB na jednegomieszkańca (na poziomie 69% w stosunku do średniej dla kraju). Zatem przytoczoneprzykłady sugerują, Ŝe bezrobocie rejestrowane nie jest prostą pochodną tempa wzrostuoraz poziomu rozwoju gospodarki danego regionu, ale uzaleŜnione jest teŜ od innychczynników.Tabela 2.8 PKB na jednego mieszkańca w cenach bieżących (Polska =100%)2007 2008Dolnośląskie 108,7 107,6Kujawsko-pomorskie 86,8 86,4Lubelskie 67,7 69,4Lubuskie 88,6 85,8Łódzkie 91,9 93,1Małopolskie 85,7 86,3Mazowieckie 160,1 157,7Opolskie 82,9 84,8Podkarpackie 67,5 69,0Podlaskie 74,2 73,0Pomorskie 98,5 94,9Śląskie 106,1 108,0Świętokrzyskie 76,9 80,0Warmińsko-mazurskie 74,4 74,2Wielkopolskie 104,5 104,4Zachodniopomorskie 89,8 90,7Źródło: GUS, BDL, PKB na jednego mieszkańca w cenach bieżącychNa tej podstawie moŜna uznać, Ŝe wysokie bezrobocie rejestrowane w omawianychregionach to efekt róŜnorodnego zestawu przyczyn, o charakterze gospodarczym,strukturalnym oraz równieŜ kulturowym. Taki zestaw czynników sugeruje, Ŝew województwach o najwyŜszym bezrobociu rejestrowanym mogą jednocześnie występowaćnajpowaŜniejsze problemy z ograniczaniem skali zjawiska bezrobocia, a podejmowanew tym kierunku działania obarczone są większym ryzykiem niepowodzenia niŜ w przypadkupozostałych regionów.2.3.1 Wpływ dynamiki PKB na poziom bezrobociaAnaliza porównawcza poziomu bezrobocia rejestrowanego i liczonego według metodologiiBAEL prowadzi do wniosku, Ŝe bezrobocie nie jest wyłącznie funkcją rozwojugospodarczego. O ile analiza tego związku w regionach w badanym okresie jest niemoŜliwado przeprowadzenia z uwagi na brak danych za lata 2009 i 2010, to moŜliwe jestprzeprowadzenie analizy regresji na poziomie krajowym. W analizie przyjęto cztery warianty:23 Główny Urząd Statystyczny (2011). Bank Danych Lokalnych: Stopa bezrobocia wg płci wg BAEL, Stopa bezrobociarejestrowanego, Produkt krajowy brutto w cenach stałych. Pobrano 25.07.2011 z http://www.stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks.Raport końcowy 40

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKL1. Dynamika PKB w danym roku wpływa na poziom bezrobocia w tym samym roku (analizaobejmuje lata 2000-2010);2. Dynamika PKB w danym roku wpływa na poziom bezrobocia w tym samym roku (analizaobejmuje lata 2007-2010);Zbiór analizowanych danych dla wariantów 1 i 2 prezentuje poniŜsze zestawienie:Tabela 2.9 Zbiór analizowanych danych dla wariantów 1 i 2 (%)lata: 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010wzrost PKB 4,0 1,0 1,4 3,8 5,3 3,6 6,2 6,8 5,1 1,7 3,8bezrobocie rejestrowane 15,1 17,5 20,0 20,0 19,0 17,6 14,8 11,2 9,5 12,1 12,3bezrobocie BAEL 16,1 18,2 19,9 19,6 19,0 17,7 13,8 9,6 7,1 8,2 9,6bezrobocie BAEL męŜczyźni 14,4 16,9 19,1 19,0 18,2 16,6 13,0 9,0 6,4 7,8 9,3bezrobocie BAEL kobiety 18,1 19,8 20,9 20,4 19,9 19,1 14,9 10,3 8,0 8,7 10,0Źródło: GUS, BDL, PKB w cenach stałych, Stopa bezrobocia wg płci wg BAEL, Stopa bezrobociarejestrowanego3. Dynamika PKB w danym roku wpływa na poziom bezrobocia w roku kolejnym (analizaobejmuje lata 2000-2010);4. Dynamika PKB w danym roku wpływa na poziom bezrobocia w roku kolejnym (analizaobejmuje lata 2007-2010);Zbiór analizowanych danych dla wariantów 3 i 4 prezentuje poniŜsze zestawienie:Tabela 2.10 Zbiór analizowanych danych dla wariantów 3 i 4 (%)lata: 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009wzrost PKB 4,0 1,0 1,4 3,8 5,3 3,6 6,2 6,8 5,1 1,7lata: 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010bezrobocie rejestrowane 17,5 20,0 20,0 19,0 17,6 14,8 11,2 9,5 12,1 12,3bezrobocie BAEL 18,2 19,9 19,6 19,0 17,7 13,8 9,6 7,1 8,2 9,6bezrobocie BAEL męŜczyźni 16,9 19,1 19,0 18,2 16,6 13,0 9,0 6,4 7,8 9,3bezrobocie BAEL kobiety 19,8 20,9 20,4 19,9 19,1 14,9 10,3 8,0 8,7 10,0Źródło: GUS, BDL, PKB w cenach stałych, Stopa bezrobocia wg płci wg BAEL, Stopa bezrobociarejestrowanegoAnaliza korelacji liniowej Pearsona przyniosła następujące wyniki dla poszczególnychwariantów:Tabela 2.11 Korelacja linowa Pearsonawarianty: 1 2 3 4bezrobocie rejestrowane -0,3759753 -0,5188723 -0,6402536 -0,7906374bezrobocie BAEL -0,3122293 0,2345248 -0,5661072 -0,992694bezrobocie BAEL męŜczyźni -0,3114541 0,1249831 -0,5948253 -0,9855476bezrobocie BAEL kobiety -0,3116278 0,3827334 -0,5340889 -0,9998266Źródło: obliczenia własneRaport końcowy 41

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLWarianty 1 i 3 cechują się umiarkowaną ujemną korelacją, co oznacza, Ŝe wraz ze wzrostemPKB notowany jest spadek poziomu bezrobocia. W wariancie 4 ta korelacja jest bardzosilna, dla stopy bezrobocia rejestrowanego na poziomie blisko 0,8, dla bezrobocia liczonegowg BAEL obliczenia sugerują wyjątkowo silną odwrotną korelację. W przypadku wariantu2 obserwowana jest umiarkowana ujemna korelacja wzrostu PKB z poziomem bezrobociarejestrowanego oraz słaba dodatnia korelacja z poziomem bezrobocia liczonym wg BAEL.Z tego względu wariant 2 powinien być odrzucony, jako niezgodny z obserwacjamirzeczywistej sytuacji na rynku pracy.Współczynnik determinacji r 2 dla poszczególnych wariantów kształtował się następująco:Tabela 2.12 Współczynnik determinacji r 2warianty: 1 2 3 4bezrobocie rejestrowane 0,1413575 0,2692284 0,4099246 0,6251074bezrobocie BAEL 0,0974871 0,0550019 0,3204773 0,9854413bezrobocie BAEL męŜczyźni 0,0970037 0,0156208 0,3538171 0,9713041bezrobocie BAEL kobiety 0,0971119 0,1464848 0,285251 0,9996533Źródło: obliczenia własneWspółczynnik determinacji obrazuje jaki procent zmienności stopy bezrobocia tłumaczonyjest zmiennością stopy PKB. Na podstawie wykonanych obliczeń za istotne naleŜy uznaćjedynie warianty 3 i 4. W przypadku wariantów 1 i 2 (w szczególności w przypadkubezrobocia liczonego wg BAEL) wartość współczynnika jest bardzo mała, co wskazuje na to,Ŝe w danym roku dla stopy bezrobocia kluczowe znaczenie mają czynniki inne niŜzmienność PKB.Analiza regresji pozwala na określenie, w jakim stopniu wraz ze wzrostem poziomu PKBo 1 punkt procentowy zmienia się stopa bezrobocia. Wyniki analizy regresji liniowejpokazane są na poniŜszym zestawieniu:Tabela 2.13 Analiza regresji liniowejwarianty: 1 2 3 4bezrobocie rejestrowane -0,729184 -0,305868 -1,241502 -0,47269bezrobocie BAEL -0,806254 0,1321094 -1,452859 -0,47899bezrobocie BAEL męŜczyźni -0,77372 0,0766739 -1,475578 -0,55042bezrobocie BAEL kobiety -0,846415 0,1929446 -1,430167 -0,39076Źródło: obliczenia własneDla analizowanych wariantów odchylenie standardowe, pokazujące w jakim stopniuaproksymowane wartości wzrostu stopy bezrobocia róŜnią się średnio od wartościobserwowanych, kształtuje się następująco:Tabela 2.14 Odchylenie standardowe Se(y)warianty: 1 2 3 4bezrobocie rejestrowane 3,62988438 1,32800542 3,1907331 1,344324bezrobocie BAEL 4,95488678 1,44310069 4,53177218 0,213809bezrobocie BAEL męŜczyźni 4,76805475 1,60403278 4,27161205 0,3474396bezrobocie BAEL kobiety 5,21281745 1,22737699 4,84943596 0,0267261Źródło: obliczenia własneRaport końcowy 42

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLNa podstawie analizy regresji liniowej moŜliwe było wyznaczenie hipotetycznych poziomówwzrostu PKB, przy których stopa bezrobocia w roku 2011 powinna pozostać na tym samympoziomie co w roku 2010. Wyniki analizy dla poszczególnych wariantów znajdują sięw poniŜszym zestawieniu:Tabela 2.15 Poziom wzrostu PKB konieczny do utrzymania w roku 2011 poziomu bezrobociaz roku 2010 dla poszczególnych wariantów (dane w %)warianty: 1 2 3 4bezrobocie rejestrowane 8,1 1 6,4 2,4bezrobocie BAEL 9,9 11,7 7,1 1,8bezrobocie BAEL męŜczyźni 9,4 20 6,8 1,9bezrobocie BAEL kobiety 10,3 8,2 7,5 1,7Źródło: obliczenia własneNa podstawie przeprowadzonych obliczeń naleŜy odrzucić warianty 1 i 2, w przypadkuktórych aproksymowane wartości odbiegają od obserwacji z lat ubiegłych. Tak więcnajwaŜniejszym wnioskiem wynikającym z analizy regresji jest stwierdzenie, Ŝezmiana PKB w danym roku ma skutki dla rynku pracy (w postaci zmiany stopybezrobocia) dopiero w kolejnym roku. Jest to wniosek zgodny z obserwacjami sytuacjiw przedsiębiorstwach, które na zmiany zewnętrzne reagują przewaŜnie z opóźnieniem,wynikającym w znacznej mierze z występujących barier informacyjnych. Decyzje kadrowezazwyczaj podejmowane są nie z wyprzedzeniem, ale w reakcji na zaobserwowane zmiany,czyli w oparciu o dane historyczne. Analiza sugeruje, Ŝe w skali całego rynku pracy takiezmiany niosą skutek przesunięty w czasie o jeden rok. NaleŜy oczywiście mieć na uwadze,Ŝe wyniki analiz dla wariantów 3 i 4 róŜnią się zasadniczo, zarówno pod względemokreślenia skali wpływu zmienności PKB na stopę bezrobocia (wariant 3: wraz ze wzrostemPKB o jeden punkt procentowy stopa bezrobocia rejestrowanego spada o 1,24 punktuprocentowego, natomiast w wariancie 4 ta zmiana stopy bezrobocia wynosi jedynie 0,47) jaki potencjalnego błędów wykonanych obliczeniach (odchylenie standardowe odpowiednio napoziomie 3,19 i 1,34) kaŜe w dość ostroŜny sposób podchodzić do uzyskanych wyników.Przyjmując, Ŝe wariant 4 lepiej opisuje obecną sytuację, która w znacznej mierze jestskutkiem spowolnienia gospodarczego oraz efektów otwierania dla polskich pracownikówposzczególnych rynków pracy w krajach Unii Europejskiej, natomiast wariant 3 w lepszymstopniu pokazuje wyniki długookresowe, niezaleŜne od tych wyjątkowych zdarzeń, moŜnapokusić się o stwierdzenie, Ŝe poziom wzrostu PKB, przy którym stopa bezrobocia(rejestrowanego oraz wg BAEL) pozostanie w kolejnym roku na niezmienionym poziomiewaha się granicach 4-5 procent w ujęciu rocznym przy załoŜeniu braku istotnego wpływuinnych czynników.2.4 Wpływ istotnych punktów zwrotnych na poziom bezrobocia rejestrowanegoZidentyfikowane istotne punkty zwrotne, jakie mogły mieć wpływ na poziom bezrobociaw Polsce w badanym okresie to:▪spowolnienie gospodarcze (początek skutków ogólnoświatowych, w przypadku Polskipoczątek gwałtownego osłabienia kursu złotego: 3 kwartał 2008, najniŜszy poziomwzrostu PKB w Polsce: 0,5% w 1 kwartale 2009);▪ otwieranie kolejnych rynków pracy w krajach Unii Europejskiej (2 kwartał 2007 -Holandia, 3 kwartał 2008 - Francja, 2 kwartał 2009 - Belgia i Dania);▪zmiany legislacyjne mające wpływ na rynek pracy (nowelizacje Kodeksu Pracy: 3 kwartał2007 - ograniczenie handlu w dni wolne, wprowadzenie telepracy, 2 kwartał 2008 -nowelizacja dotycząca układów zbiorowych, 4 kwartał 2008 - wydłuŜenie urlopumacierzyńskiego, 2 kwartał 2010 - wprowadzenie urlopów szkoleniowych, nowelizacjeustawy o promocji zatrudnienia […]: 3 kwartał 2007 - zmiana definicji osoby bezrobotnej,Raport końcowy 43

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKL▪zmiana zasad wydatkowania środków z Funduszu Pracy oraz 1 kwartał 2009 -wprowadzenie między innymi przygotowania zawodowego dorosłych, wyodrębnieniew ramach urzędów pracy centrów aktywizacji zawodowej, nowelizacja przepisówregulujących działalność agencji zatrudnienia, zmiana zasad pozbawiania statusubezrobotnego w wypadku odmowy bez uzasadnionej przyczyny propozycji odpowiedniejpracy lub innej formy pomocy, zmiana zasad finansowania instrumentów rynku pracyoraz refundacji z Funduszu Pracy, zmiana zasad wypłaty zasiłków, zmiana zasaddotyczących wydawania pozwoleń na pracę dla cudzoziemców);istotna zmiana wartości zasiłku dla osób bezrobotnych (1 kwartał 2010 - wprowadzeniewyŜszej stawki przez pierwsze 3 miesiące);Wykres 2.5 Bezrobocie rejestrowane w latach 2007-2010 w ujęciu kwartalnym (dane w %)Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, BDL, Stopa bezrobocia rejestrowanego,Internetowy System Aktów Prawnych http://isap.sejm.gov.pl, InternetPrzeprowadzona analiza nie pozwala na wyciągnięcie jednoznacznych wniosków codo wpływu wydarzeń krytycznych na stopę bezrobocia rejestrowanego. Z pewnościąotwieranie rynków pracy kolejnych krajów UE miało wpływ na ograniczenie stopybezrobocia, jednak rzeczywista skala tego wpływu jest bardzo trudna do oszacowania.Podstawową trudnością jest w tym przypadku nie wskazanie liczby osób, które podjęły pracęw danych krajach UE, lecz określenie, jaka część tych osób była wcześniej zatrudnionaw kraju, jaka posiadała status bezrobotnych, a jaka wykonywała pracę nierejestrowaną.W tym przypadku moŜna co najwyŜej mówić, Ŝe z pewnością otwieranie kolejnych rynkówpracy miało wpływ na ograniczenie skali bezrobocia, ale juŜ oszacowanie tej skali jestpraktycznie niemoŜliwe. Nie wydaje się równieŜ, aby zmiany legislacyjne miały jakikolwiekobserwowalny i statystycznie istotny wpływ na sytuację na rynku pracy. Jedyny wyjątek odtej zasady to wprowadzenie wyŜszego zasiłku dla bezrobotnych przez pierwsze 3 miesiące.Wprowadzenie tego rozwiązania od stycznia 2010 roku mogło mieć wpływ na skokowepodniesienie stopy bezrobocia, jednakŜe skala tego wzrostu moŜe być oszacowana na mniejniŜ 1 punkt procentowy. W świetle przeprowadzonych analiz wydaje się, Ŝe dla sytuacjina rynku pracy bardziej istotna jest ogólna koniunktura gospodarcza i zjawiskosezonowości, niŜ pojedyncze wydarzenia.Raport końcowy 44

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLPodsumowanie:Jak wyglądała sytuacja na rynku pracy w 2009 r. na poziomie całego kraju oraz w przekrojuregionalnym?Bezrobocie rejestrowane w Polsce zmniejszało się sukcesywnie do roku 2008, osiągającnajniŜszy po transformacji poziom 9,5%. W roku 2009 (momencie zakończenia udziałubadanych w projektach Poddziałania 6.1.3) negatywne skutki światowego kryzysugospodarczego i wiąŜące się z tym załamanie eksportu w istotny sposób wpłynęło nazwiększenie bezrobocia, do poziomu 11,9%. W momencie prowadzenia badań zleconych przezurzędy pracy (2010 r.) poziom bezrobocia wyniósł 12,3%.Najmniejsze oddziaływanie spowolnienia gospodarczego na rynek pracy miało miejscew województwach o względnie niskim poziomie rozwoju gospodarczego i małym powiązaniulokalnych gospodarek z odbiorcami zagranicznymi (lubelskie i świętokrzyskie), najwyŜsze zaśw województwach połoŜonych przy zachodniej granicy (dolnośląskie, lubuskiei zachodniopomorskie).W badanym okresie bezrobocie rosło szybciej wśród męŜczyzn niŜ wśród kobiet, bez względuna poziom wykształcenia. Wśród osób bezrobotnych kobiety nadal stanowią większość, jednakich udział w badanym okresie stopniowo się zmniejszał (spadek z 58,25% w 2007 roku do51,92% w roku 2010).W latach 2007-2010 znacznie zmniejszyło się zjawisko bezrobocia długotrwałego. W 2007 rokudłuŜej niŜ 1 rok pozostawało bez pracy 45,07% ogółu bezrobotnych, podczas gdy w roku 2010wartość ta spadła do poziomu 29,09%.Wśród osób bezrobotnych dominują osoby z wykształceniem niŜszym, a im wyŜszy poziomwykształcenia tym mniejsze prawdopodobieństwo zostania osobą bezrobotną. W ostatnichlatach widać jednak pewne zmiany w tej tendencji, przejawia się to tym, Ŝe najszybszy przyrostliczby osób bezrobotnych występuje wśród osób z wykształceniem wyŜszym oraz w mniejszymstopniu z wykształceniem średnim ogólnokształcącym.Wysokie opodatkowanie pracy względem opodatkowania kapitału utrudnia sytuację na rynkuosób, które i tak - ze względu na wiek, niskie kwalifikacje, niepełnosprawność czy inne czynnikizmniejszające produktywność - mają trudności ze znalezieniem zatrudnienia.Wysokie bezrobocie rejestrowane to efekt róŜnorodnego zestawu przyczyn, o charakterzegospodarczym, strukturalnym i kulturowym. W województwach o najwyŜszym bezrobociurejestrowanym (warmińsko-mazurskie, lubuskie, kujawsko-pomorskie, zachodniopomorskieoraz podkarpackie) mogą występować najpowaŜniejsze problemy z ograniczaniem skalizjawiska bezrobocia, a podejmowane w tym kierunku działania obarczone są większymryzykiem niepowodzenia niŜ w przypadku pozostałych regionów.Wielu bezrobotnych pracuje w „szarej strefie” (skala zjawiska oceniana jest róŜnie - od 20 do40% osób bezrobotnych) 24 i nie jest zainteresowanych jakimikolwiek usługami urzędów pracypoza zasiłkami i ubezpieczeniem. Ich udział w projektach moŜe wynikać jedynie z obawy przedutratą statusu osoby bezrobotnej.24 Por. Schneider F., Buehn A., Montenegro C. E. (2010), New Estimates for the Shadow Economies all over theWorld, International Economic Journal Vol. 24, No. 4, ss. 443–461, Schneider F., Buehn A., Montenegro C. E.(2010), Shadow economies all over the world : new estimates for 162 countries from 1999 to 2007, PolicyResearch Working Paper 5356, The World Bank.Raport końcowy 45

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKL3 Projekty systemowe Poddziałania 6.1.3 PO KLRozdział przedstawia sposób wdraŜania projektów systemowych urzędów pracy orazproblemy jakie pojawiają się podczas ich realizacji. Na podstawie przeprowadzonychwywiadów oraz analizy danych zawartych w systemie KSI SIMIK scharakteryzowanoprzyznane urzędom dofinansowanie. Następnie na podstawie przeprowadzonych badańewaluacyjnych udzielono odpowiedzi na pytania:▪▪▪▪▪▪W jaki sposób projekty systemowe PUP, współfinansowane z EFS w ramachPoddziałania 6.1.3 PO KL róŜnią się od pozostałych działań PUP podejmowanychw obszarze aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych?Jakie są słabe i mocne strony projektów systemowych PUP z punktu widzenia ichuczestników oraz koordynatorów?W jakim stopniu projekty systemowe w Poddziałaniu 6.1.3 PO KL były skuteczniezarządzane?Jakiego rodzaju problemów doświadczali beneficjenci systemowi w trakcie realizacjiprojektów systemowych w ramach Poddziałania 6.1.3 PO KL w 2009 r.?Jakie działania podejmowali beneficjenci systemowi w celu rozwiązania pojawiającychsię problemów? Z kim się kontaktowali? Jakie metody i sposoby wykorzystywali w celurozwiązania problemów? Gdzie poszukiwali informacji? Od kogo uzyskiwali ewentualnąpomoc?Jak beneficjenci systemowi, realizujący projekty w ramach Poddziałania 6.1.3 PO KLoceniali współpracę przy realizacji projektów z innymi instytucjami lokalnymi,organizacjami pozarządowymi, a takŜe IP/IP2 PO KL?Rozdział zawiera równieŜ element metaewaluacyjny dotyczący oceny badań zleconychw 2010 r. przez powiatowe urzędy pracy - refleksję nad sposobem ewaluacji projektówsystemowych. Podrozdział odpowiada na pytania:▪▪▪▪▪Jakie trudności pojawiły się przy realizacji badań?Jaka jest uŜyteczność badań ewaluacyjnych projektów systemowych PO KL dla róŜnychgrup odbiorców - projektodawców, Instytucji Zarządzającej?Jakie mogą być alternatywne formy realizacji ewaluacji projektów systemowych PO KL?Jakie modyfikacje narzędzi badawczych powinny zostać przeprowadzone w celuzwiększenia uŜyteczności zebranych wyników?W jaki sposób moŜna zdefiniować i mierzyć „jakość zatrudnienia” otrzymanego przezuczestników projektów współfinansowanych z ESF?3.1 Charakterystyka projektów systemowych urzędów pracyPolityka rynku pracy na podstawowym, lokalnym poziomie prowadzona jest przez samorządpowiatowy za pośrednictwem powiatowych urzędów pracy, które są odpowiedzialne za:opracowywanie i realizację programów promocji zatrudnienia oraz aktywizacji lokalnychrynków pracy, pośrednictwo pracy, poradnictwo zawodowe, inicjowanie i wdraŜanieróŜnorodnych form interwencji na rynku pracy, a takŜe za rejestrację osób bezrobotnychi poszukujących pracy oraz przyznawanie i wypłacanie zasiłków dla bezrobotnych.Polityka w zakresie rynku pracy finansowana jest przez Fundusz Pracy (FP), utworzonyw 1990 r., zasilany głównie ze składek pracodawców. Wydatki Funduszu Prac koncentrująsię na pasywnej polityce rynku pracy, prowadzącej do wyrównywania dochodu osóbtracących zatrudnienie. Działania te odbywają się poprzez wypłacanie zasiłków,w niewielkim stopniu polegają zaś na pomocy w ponownym wchodzeniu na rynek pracy.Zmiana zasad finansowania świadczeń i zasiłków przedemerytalnych, a przede wszystkimzmiana filozofii interwencji państwa na rynku pracy oraz dostępność i faktycznewykorzystywanie środków EFS, przyczyniają się w ostatnich latach do znacznego wzrostuwzrostu wydatków na aktywne polityki rynku pracy (w 2009 r. wzrost o 216% w stosunku doroku 2005) przy relatywnie nieznacznym przyroście odbiorców wsparcia (wzrost o 122%w 2009 r. porównaniu do 2005 r.).Raport końcowy 46

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLWykres 3.1 Wydatki oraz liczba osób aktywizowanych w ramach podstawowych formaktywizacji w latach 2005-20094 500 000800 0004 000 000672 788652 314684 624700 0003 500 000561 703594 262600 0003 000 000500 0002 500 0002 000 0004 015 696400 0001 500 0001 000 0001 862 8612 028 9822 498 3043 110 748300 000200 000500 000100 0000Razem APRP 2005 Razem APRP 2006 Razem APRP 2007 Razem APRP 2008 Razem APRP 20090Wydatki kasowo w tys. złOsoby uczestniczące w programieŹródło: Efektywność podstawowych form promocji zatrudnienia i aktywizacji zawodowej w latach2007-2009Aktywne polityki rynku pracy oprócz pośrednictwa pracy, doradztwa zawodowego i pomocyw aktywnym poszukiwaniu pracy, obejmują równieŜ organizację szkoleń, praceinterwencyjne i roboty publiczne, a takŜe realizację programów mających na celu pomocabsolwentom oraz ludziom młodym w wejściu na rynek pracy (staŜe, refundacja ichwynagrodzeń i składek ubezpieczeniowych) oraz inne programy specjalne (np. jednorazoweśrodki na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej).Europejski Fundusz Społeczny stanowi jedno ze źródeł finansowania zadań urzędów pracy,zastępując środki krajowe przeznaczane na aktywne polityki rynku pracy. O tym jak istotnebyło Poddziałanie 6.1.3 PO KL z punktu widzenia rynku pracy świadczy zestawieniepokazujące odsetek osób bezrobotnych biorących udział w programach systemowych (por.tabela 2.1). Jedynie w latach 2009 i 2010 udział w projektach systemowych urzędów pracyrozpoczęło łącznie 314 928 osób. W skali kraju w 2009 roku projektami systemowymiobjętych zostało 7,08% osób bezrobotnych, podczas gdy w 2010 roku ten wskaźnikzwiększył się do 9,26%. Wśród uczestników projektów przewaŜały kobiety, spośród którychwzięło w nich udział odpowiednio 8,07% oraz 10,17% bezrobotnych kobiet. Udział męŜczyznbył nieco mniejszy, kształtował się na poziomie 6,04% oraz 8,28% bezrobotnych męŜczyzn.W 2009 roku największy udział uczestników Poddziałania 6.1.3 wśród ogółu bezrobotnychodnotowany został w województwie świętokrzyskim (12,74%), podczas gdy najmniejszyw województwach lubuskim (3,28%) oraz pomorskim (3,33%). Warto zauwaŜyć, Ŝe teostatnie województwo zanotowało równieŜ jeden z najsłabszych wyników w roku 2010(6,48%), mniejszy udział bezrobotnych miał miejsce jedynie w województwie mazowieckim(5,27%). Porównanie wielkości udziału osób bezrobotnych w projektach w roku 2009 i 2010pokazuje generalną tendencję do zwiększenia poziomu uczestnictwa w projektachsystemowych PUP. Jedynie w przypadku województwa mazowieckiego i świętokrzyskiegow roku 2010 zanotowano spadek udziału w stosunku do roku poprzedniego.Raport końcowy 47

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLTabela 3.1 Udział osób bezrobotnych w projektach systemowych wg płci (dane w %)ogółem kobiety mężczyźni2009 2010 2009 2010 2009 2010Dolnośląskie 4,17 7,49 5,05 8,55 3,27 6,36Kujawsko-pomorskie 8,58 12,47 9,15 13,61 7,91 11,12Lubelskie 9,60 9,77 11,67 10,76 7,62 8,79Lubuskie 3,28 12,27 3,56 13,57 2,99 10,79Łódzkie 8,97 10,13 10,29 11,50 7,68 8,74Małopolskie 7,45 11,39 8,61 12,53 6,18 10,10Mazowieckie 7,40 5,27 8,70 5,77 6,20 4,80Opolskie 4,72 13,87 5,45 14,83 3,96 12,79Podkarpackie 9,11 9,14 10,04 9,57 8,19 8,68Podlaskie 9,58 10,07 12,23 11,42 7,32 8,86Pomorskie 3,33 6,48 3,73 6,89 2,88 6,00Śląskie 5,86 9,53 6,62 10,49 4,98 8,40Świętokrzyskie 12,74 11,91 15,78 14,08 9,70 9,72Warmińsko-mazurskie 8,62 11,34 9,33 12,15 7,86 10,42Wielkopolskie 4,54 8,13 4,81 8,45 4,22 7,73Zachodniopomorskie 4,63 7,53 5,21 7,71 4,02 7,33Polska 7,08 9,26 8,07 10,17 6,04 8,28Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych MPiPS za lata 2009 i 2010Projekty systemowe PUP zasadniczo nie róŜnią się od pozostałych działań urzędówpracy podejmowanych w obszarze aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych.Wsparcie udzielane w ramach projektów ograniczone jest do form do wymienionychw ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (tekstjednolity Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415 z późn. zm.). Środki EFS pozwalają na realizacjęzadań statutowych dla szerszej grupy bezrobotnych. Dzięki nim zwiększa się skaladziałań, ale prowadzone są te same, określone w ustawie działania. Obecnie projektysystemowe ograniczają kreatywność urzędów - nie ma w nim moŜliwości udzielanianietypowych form wsparcia (wymagało by to zmian w ustawie), zatrudniania specjalistówtakich, jak na przykład psycholog czy doradca finansowy, którzy mogliby efektywniewspomóc realizację projektu oraz zwiększyć skuteczność oferowanego wsparcia (np.skierowanego do osób długotrwale bezrobotnych). Zdaniem przedstawicieli MPiPS, poprowadzeniu odpowiednich zmian w ustawie, projekty urzędów pracy mogłyby byćrealizowane na zasadzie programów specjalnych, wychodzących poza obowiązującyw ustawie standard formy wsparcia.Zaletą projektów systemowych jest to, Ŝe forma wsparcia moŜe być indywidualnie dobranado konkretnej osoby. Programy aktywizacji zawodowej, realizowane w Poddziałaniu 6.1.3PO KL, obejmują jedną lub kilka z poniŜszych form wsparcia:▪▪▪▪szkolenia,staŜe,przygotowanie zawodowe dorosłych,prace interwencyjne,Raport końcowy 48

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKL▪▪wyposaŜenie i doposaŜenie stanowiska pracy,przyznanie jednorazowych środków na podjęcie działalności gospodarczej, w tympomocą prawną, konsultacjami i doradztwem związanymi z podjęciem działalnościgospodarczej 25 .To, co wyróŜnia projekty współfinansowane z EFS to większe ukierunkowanie środków nawybrane grupy określone w ustawie (osoby poniŜej 25 roku Ŝycia, powyŜej 50 roku Ŝycia,osoby niepełnosprawne, pochodzące z obszarów wiejskich) oraz nacisk na efektywnośćzatrudnieniową, czyli określanie minimalnego odsetka uczestników, którzy podejmązatrudnienie po udzielonym wsparciu. Wsparcie w ramach Poddziałania 6.1.3 kierowane jestdo osób bezrobotnych zarejestrowanych w powiatowym urzędzie pracy znajdujących sięw szczególnej sytuacji na rynku pracy zgodnie z art. 49 ustawy z dnia 20.04.2004 r.o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (tekst jednolity Dz.U. z 2008 roku Nr 69,poz. 415 z późniejszymi zmianami) 26 . Zgodnie art. 49 wyŜej wymienionej ustawy osobamiw szczególnej sytuacji na rynku pracy są:▪▪▪▪▪▪▪bezrobotni do 25 roku Ŝycia,bezrobotni długotrwale albo po zakończeniu realizacji kontraktu socjalnego, o którymmowa w art. 50 ust. 2 pkt 2, albo kobiety, które nie podjęły zatrudnienia po urodzeniudziecka,bezrobotni powyŜej 50 roku Ŝycia,bezrobotni bez kwalifikacji zawodowych, bez doświadczenia zawodowego lub bezwykształcenia średniego,bezrobotni samotnie wychowujących co najmniej jedno dziecko do 18 roku Ŝycia,bezrobotni, którzy po odbyciu kary pozbawienia wolności nie podjęli zatrudnienia,bezrobotni niepełnosprawni.Grupy te róŜnią się między sobą problemami i stopniem motywacji do wejścia na rynekpracy. Łatwiej jest zaktywizować osobę w wieku 25 lat, z wykształceniem wyŜszym, nieposiadającą doświadczenia zawodowego, niŜ osobę długotrwale bezrobotną,niepełnosprawną czy po 50. roku Ŝycia. Jak zostało to przedstawione w Rozdziale 4.1,w chwili obecnej projekty systemowe skupiają się przede wszystkim na osobachmłodych, w projektach obserwuje się równieŜ wysoki odsetek osób z wyŜszymwykształceniem rokujących największe szanse na zrealizowanie załoŜonychwskaźników rezultatu. Dalszych badań wymaga weryfikacja hipotezy postawionej przezprzedstawicieli MPiPS, iŜ do udziału w Poddziałaniu 6.1.3 PO KL klasyfikowane są osobypozwalające zrealizować postawione urzędom wskaźniki produktu, rezultatu i obowiązująceod 2011 wskaźniki zatrudnieniowe (creaming). Natomiast osoby mniej zdeterminowane dozmiany swojej sytuacji zawodowej klasyfikowane są jako uczestnicy programówfinansowanych z Funduszu Pracy.O istotnym znaczeniu Poddziałania 6.1.3 w całym Programie świadczy fakt, Ŝe na jegorealizację przeznaczono aŜ 12% wszystkich wydatków przewidzianych w PO KL. W chwiliobecnej wykorzystana została juŜ znaczna część środków finansowych przeznaczonych narealizację Poddziałania 6.1.3 PO KL w latach 2007-2013 (63% alokacji). Podpisanychzostało 346 umów ramowych na dofinansowanie projektów. W ujęciu regionalnymwidoczne jest silne zróŜnicowanie udziału bezrobotnych w projektach systemowych,co jest pochodną wysokości środków przeznaczonych na ich realizację (korelacjaliniowa Pearsona 0,87).25 Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (2010). Szczegółowy Opis Priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, s. 187.Pobrano 19.06.2011 z www.efs.gov.pl.26 Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (2010). Szczegółowy Opis Priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, s. 188.Pobrano 19.06.2011 z www.efs.gov.pl.Raport końcowy 49

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLWykres 3.2 Liczba osób, które zakończyły udział w projektach (w tys.) oraz łączna wartośćprojektów według województw60Liczba osób, które zakończyły udział w tys.55504540353025małopolskiedolnośląskieświętokrzyskie wielkopolskiewarmińsko-mazurskiełódzkiekujawsko-pomorskiezachodniopomorskiepomorskielubelskiepodkarpackiemazowieckieśląskie2015opolskielubuskiepodlaskie1050 000 zł 100 000 zł 150 000 zł 200 000 zł 250 000 zł 300 000 zł 350 000 zł 400 000 zł 450 000 złWatrość projektóww tys.Źródło: Opracowanie własne na podstawie PEFS 2007 (stan na kwiecień 2011 r.) oraz KSI-SIMIK (stanna kwiecień 2011)Projekty systemowe realizowane są od 2008 do 2013 r. na podstawie umów ramowychzawartych z Wojewódzkimi Urzędami Pracy. Instytucje Pośredniczące (IP/IP2) na podstawiekryteriów (tj. skala napływów i odpływów z rejestru bezrobotnych, udział osób będącychw szczególnej sytuacji na rynku pracy w ogólnej liczbie zarejestrowanych bezrobotnych,stopa bezrobocia, wskaźnik efektywności realizowanych usług lub instrumentów rynkupracy), wyznaczają urzędom pracy wysokość środków przeznaczonych na realizacjęprojektu systemowego. Zarówno w 2009, jak i 2010 roku, zauwaŜyć moŜna silną dodatniąkorelację pomiędzy liczbą uczestników wspartych w Poddziałaniu 6.1.3, a liczbą osóbbezrobotnych w danym województwie (dla 2009 r. korelacja liniowa Pearsona wynosi 0,74,a dla 2010 r. jest nieco niŜsza i wynosi 0,68). RównieŜ łączna wartość projektówsystemowych realizowanych w województwie jest dodatnio skorelowana ze średnią liczbąbezrobotnych, zarejestrowanych na terenie danego regionu.Raport końcowy 50

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLWykres 3.3 Liczba bezrobotnych oraz liczba osób, które rozpoczęły udział w projektachsystemowych w 2009 r. według województw1800016000Mazowieckieliczba osób rozpoczynających udział w projektach systemowych w 2009140001200010000800060004000ŚwiętokrzyskiePodlaskieOpolskiePodkarpackieŁódzkieLubelskieKujawsko-PomorskieMałopolskieŚląskieWarmińsko-MazurskieWielkopolskieDolnośląskieZachodniopomorskiePomorskie2000Lubuskie00 50000 100000 150000 200000 250000liczba bezrobotnych w 2009Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych MPiPS za rok 20093.2 Zarządzanie projektamiJednym z pytań ewaluacyjnych, na jakie mieli odpowiedzieć wykonawcy ewaluacji zleconychprzez powiatowe urzędy pracy, było: W jakim stopniu projekt był skutecznie zarządzany?Stosowano róŜne wskaźniki jakości zarządzania: powołanie zespołu projektowego orazkomunikacja wewnątrz zespołu, kwalifikacje pracowników urzędu, wykorzystaniewcześniejszych doświadczeń lub wyników badań przy projektowaniu wsparcia, jakośćwniosku o dofinansowanie, wniosków o płatność, zgodność projektu z harmonogramem orazsposób realizacji i osiągnięcie załoŜonych w projekcie wskaźników.W zrealizowanych badaniach nie stwierdzono znaczących uchybień w zarządzaniuprojektami systemowymi. Naturalnie w trakcie realizacji projektów pojawiają się trudności -opóźnienia w harmonogramie, rezygnacje uczestników z udziału w projekcie, trudnościw realizacji wszystkich załoŜonych wskaźników, niespójności w systemachsprawozdawczych, brak określenia rezultatów miękkich lub nie monitorowanie ich - jednaknie zagraŜają one realizacji całego Poddziałania 6.1.3. W celu niwelowania skutków tychtrudności oraz stałego doskonalenia oferowanego wsparcia wielu urzędom pracy zaleconezostało odbywanie cyklicznych spotkań pracowników projektu oraz bieŜące wdraŜanewniosków z tych zebrań. Pomimo występujących problemów, doświadczenie urzędów pracyjak i pracowników oddelegowanych do realizacji projektów systemowych sprawia, ŜePriorytet VI wyróŜnia się na tle pozostałych wysoką realizacją celów określonychw Programie 27 .W chwili obecnej działania współfinansowane z EFS róŜnią się od działań finansowanychz Funduszu Pracy jedynie większą biurokracją związaną z ich wydatkowaniem. Nie sąjednak pokrywane koszty pracy wynikającej z konieczności dostosowania się do regulacjiunijnych, takich jak: sprawozdawczość, monitoring, archiwizacja dokumentacji,ewidencjonowanie udziału uczestników, udział w audytach, promocja itp.27Instytucja Zarządzająca PO KL (2011). Sprawozdanie okresowe z realizacji Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki za IIpółrocze 2010 r., s. 24. Pobrano 19.06.2011 z www.efs.gov.pl.Raport końcowy 51

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLW zrealizowanych badaniach niekiedy mylnie określani byli adresaci rekomendacji.Wskazywano np., aby urzędy pracy lub Instytucje Pośredniczące (IP/IP2) zezwoliły nawspółfinansowanie z EFS kosztów personelu oddelegowanego do pracy przy projekcie.Pokrywanie kosztów zarządzania projektami systemowymi z budŜetu państwa jest formąpartycypacji państwa członkowskiego w finansowaniu kluczowych dla niego projektów.Niemniej jednak istnieje pole do wprowadzenia uproszczeń w systemie realizacji projektów,a tym samym odciąŜenia projektodawców systemowych. Piąty raport KE na temat spójnościgospodarczej, społecznej i terytorialnej 28 postuluje zmniejszenie obciąŜeń administracyjnych,związanych z wykorzystaniem środków unijnych przez beneficjentów, m.in. poprzezzastosowanie w szerszym zakresie uproszczonych form rozliczania projektów. W przypadkuurzędów pracy uproszczenia te powinny dotyczyć równieŜ sposobu sprawozdawczości,w celu uniknięcia podwójnego przetwarzania tych samych danych dla róŜnych instytucji(MRR, MPiPS).Integracja działań projektowych z zadaniami statutowymi w większości jednostek przebiegasprawnie, lecz wiąŜe się ze znacznymi obciąŜeniami pracowników dodatkową pracąadministracyjną, za którą nie są wynagradzani. Spiętrzenia pracy występują zwłaszcza napoczątku roku kalendarzowego, co wynika z rocznego trybu rozliczania środków.Niewystarczające zasoby kadrowe do realizacji zadań sprawozdawczych wskazywane sąjako czynnik ryzyka, który w przyszłości moŜe mieć negatywny wpływ na jakość zarządzaniaprojektami systemowymi. Problemem jest równieŜ brak wystarczającej liczby pracownikówzaangaŜowanych w obsługę uczestników projektów. Odczuwany jest brak pracownikówzajmujących się kluczowymi formami wsparcia: staŜami, szkoleniami, dotacjami,doradztwem, pośrednictwem pracy. JednakŜe pomimo występujących braków kadrowychzadania określone we wnioskach są realizowane.Rekomendacja 2: Dofinansowanie kosztów zarządzaniaprojektami systemowymiZmiany w zasadach kwalifikowalności wydatków. UmoŜliwienie urzędom pracy, jakobeneficjentom systemowym finansowanie ze środków EFS kosztów zarządzania projektami:wynagrodzenia/premii zespołu projektowego (osoby wypełniających obowiązki wynikające zesposobu realizacji Programu m.in. opracowywanie wniosków na dany rok, sprawozdawczość,monitorowanie efektów itp.) w oraz działań promocyjnych podejmowanych w ramach projektów.Atutem urzędów pracy, wskazywanym w raportach z badań, jest znajomość lokalnego rynkupracy oraz potrzeb osób bezrobotnych. Gromadzenie informacji, analiza i wykorzystywaniewcześniejszych doświadczeń, oparcie doboru instrumentów i rekrutacji grup docelowycho wyniki monitoringu zawodów deficytowych i nadwyŜkowych oraz badania potrzeb osóbbezrobotnych na temat sposobu realizacji i tematyki szkoleń, są częstymi praktykamiurzędów pracy. Zdecydowanie rzadziej badania lokalnego rynku pracy polegają na diagnoziezapotrzebowania na pracowników wśród pracodawców. W związku z czym w raportachz badań pojawiają się rekomendacje wykorzystania środków dostępnych z EFS doprowadzenia takich badań.Zdaniem pracowników Instytucji Pośredniczących (IP/IP2), z racji działań wykonywanychstatutowo, urzędy pracy niekiedy są lepiej przygotowane do realizacji projektów niŜbeneficjenci konkursowi Poddziałania 6.1.1. Pracownicy urzędów posiadają z regułykilkuletnie doświadczenie w realizacji projektów współfinansowanych z EFS.Jako wskaźnik skuteczności zarządzania projektami stosowane były równieŜ ocenyformułowane przez uczestników. Ocena uŜyteczności wsparcia, organizacyjnych aspektówprojektów oraz współpracy z pracownikami PUP, stosowane są jako wskaźniki skuteczności28 Komisja Europejska (2010). Inwestowanie w przyszłość Europy. Piąty raport na temat spójności gospodarczej, społeczneji terytorialnej. Pobrano 10.02.2011 z http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docoffic/official/reports/cohesion5/index_pl.cfm.Raport końcowy 52

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLzarządzania projektami. Co czwarty uczestnik za najmocniejszy punkt projektu uznałwspółpracę z pracownikami urzędu. Doceniania była wyrozumiałość i spersonalizowanepodejście do bezrobotnych:„śyczliwość i dobra wola, co jest dla bezrobotnego waŜne, bo nikt się wtedy dobrze nieczuje. Mi udawało się spotykać ludzi, którzy nie traktowali mnie jak pozycji na liście”.Zdaniem koordynatorów projektów kluczową rolę w kontaktach z (potencjalnymi)uczestnikami odgrywa doradca zawodowy oraz system ewidencjonowaniai dokumentowania przebiegu kontaktów z uczestnikiem projektu w formie tzw. KartyUczestnika, która pozwala na indywidualizację kontaktów. Przez uczestników pozytywnieoceniana jest równieŜ fachowość, szybkie załatwianie spraw oraz zainteresowaniepracowników urzędu jakością oferowanej pomocy:„Fachowość tych ludzi i podejście do sprawy. Takie nie na zasadzie ‘zrobię bo tak mikaŜą’, ale oni naprawdę interesowali się. Oni interesują się moją sytuacją, są dla mnie,pomagają mi i starają się mnie zrozumieć. Są profesjonalistami i robią to co powinni robić[…]. Pilnowali, Ŝeby kurs był na odpowiednim [poziomie - typ. aut.], nie na zasadzie, Ŝe[…] firma bierze pieniądze, a niewiele przekazuje. Pilnowali Ŝeby był solidny”, „za bardzownikliwi, ale się nie dziwię, bo jest wielu kombinatorów”.Pracownicy urzędów pomagają przy wypełnianiu wniosków, są otwarci i elastyczni napotrzeby uczestników:„Otwartość i słuchanie, doradzanie jak radzić sobie z otwieraniem działalności.Oczekiwanie na wszystkie dokumenty i przedłuŜanie terminu uzyskania dofinansowania,bo ze wszystkim się nie wyrabiałam”.Beneficjenci doceniają samą moŜliwość uzyskania wsparcia:„Fakt, Ŝe przedstawiono mi taką ofertę. Zachęcono mnie do załoŜenia własnejdziałalności. Szybko skierowano mnie na taki kurs. W trakcie trwania kursu i pozakończeniu teŜ moŜna było liczyć na pomoc”.Za mocną stronę uznawane jest miejsce i sposób realizacji projektu (27%).Zdecydowana większość respondentów uwaŜa, Ŝe projekt, w którym uczestniczyli nie miałsłabych punktów (69%). Wśród słabych stron, jeśli juŜ się pojawiały, wymieniano: małopraktyczny charakter szkoleń, zbyt zróŜnicowany poziom grup, niskie kompetencjewykładowców, niskie wynagrodzenie za staŜ oraz zbyt niską wysokość jednorazowychśrodków na rozpoczęcie działalności gospodarczej. RównieŜ pracownicy WUP uwaŜają, Ŝewysokość środków mogłaby ulec zwiększeniu (10 krotność średniego wynagrodzenia lub do40 tys. zł), lecz nie jest to w obszarze ich wpływu. Pracownicy MPiPS nie zgadzają się z tympostulatem, wskazując Ŝe ustalona obecnie wysokość środków, oparta na wyliczeniachresortowych i wynosząca 600% przeciętnego wynagrodzenia, jest wystarczająca. Natomiastśrodki dla bezrobotnych na rozpoczęcie działalności gospodarczej nie powinny być wyŜszew projektach (systemowych i konkursowych) finansowanych z EFS w stosunku do środkówfinansowanych z Funduszu Pracy.Uczestnicy projektów, którzy otrzymali środki na podjecie własnej działalności gospodarczej,wśród mankamentów wskazują duŜą liczbę formalności, związanych z udziałem w projekcie:„Za duŜo papierków i za duŜo jest jeŜdŜenia za tymi pieniędzmi. Brak moŜliwościwłasnego rozporządzania pieniędzmi”.Raport końcowy 53

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLWykres 3.4 Proszę powiedzieć, co było Pana/i zdaniem najmocniejszym/najsłabszympunktem w tym projekcie?współpraca z pracownikami urzędu pracy5%41%sposób realizacji projektu4%27%ilość zadań związanych z udziałem w projekcie2%11%miejsce realizacji projektu3%27%termin realizacji projektu3%20%inne przyczyny18%17%projekt nie miał takich punktów15%69%Mocna strona projektuSłaba strona projektuŹródło: Opracowanie własne na podstawie badań projektów systemowych (N= 93729)Podsumowanie słabych i mocnych stron projektów systemowych zawarto poniŜej:3.3 Współpraca z innymi instytucjami przy realizacji projektów systemowychKluczową rolę dla bezproblemowej realizacji projektu odgrywa opiekun projektu - od jegodyspozycyjności, ale równieŜ decyzyjności zaleŜy sprawne rozliczanie projektów (uniknięciekosztów niekwalifikowalnych). Urzędy pracy większość pojawiających się problemówstarają się rozwiązywać samodzielnie. Natomiast ze strony IP/IP2 oczekują poradi interpretacji pewnych zasad realizacji Programu. Zdaniem koordynatorówwspółpraca z IP układała się dobrze. Polepszeniu natomiast mogłoby ulec szybkośćRaport końcowy 54

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLi jednoznaczność interpretacji kwestii problemowych. Koordynatorzy projektów zwracająteŜ uwagę, Ŝe współpraca układałaby się jeszcze lepiej, gdyby było więcej okazji dobezpośredniego kontaktu z IP/IP2 (spotkania informacyjno-konsultacyjne, wyjazdyintegracyjne, grupy wymiany doświadczeń), przy okazji których mogłaby zostać nawiązanawspółpraca i wymiana doświadczeń pomiędzy beneficjantami systemowymi.W trakcie realizacji projektów, urzędy pracy współpracują z instytucjami takimi jak: ośrodkipomocy społecznej, urzędy gmin, lokalne organizacje pozarządowe, organizatorzy staŜyi szkoleń, a nawet kościoły. Współpraca sprowadza się do promocji projektów wśród osóbkorzystających z usług tych instytucji. Zawieranie porozumień zalecone zostało w „Zasadachprzygotowania realizacji i rozliczania projektów systemowych OPS, PCPR i ROPS w ramachPO KL” 29 a od 1.01.2011 - jest obligatoryjnie wymagane. Zgodnie z wynikami badania pt.„Metaewaluacja projektów systemowych realizowanych przez instytucje pomocy społecznejw Działaniu 7.1 PO KL na podstawie raportów końcowych z ewaluacji przeprowadzonychprzez Regionalne Ośrodki Polityki Społecznej w 2010 r.” 30 średnio 2/3 OPS/PCPR na tereniekraju, które realizowały w 2009 roku projekt zawarło porozumienie z PUP. Na przykład urządpracy w Strzelinie zawarł porozumienie z ośrodkami pomocy społecznej z terenu powiatu,w ramach którego prowadzona była wymiana informacji. Ośrodki przekazywały urzędowiinformację o potencjalnych uczestnikach projektu systemowego, którym urząd pracyprzedstawiał ofertę dostępnych form wsparcia w ramach projektu. Ponadto, urzędy pracywspółpracują z lokalnymi pracodawcami, zbierając od nich informacje na tematzapotrzebowania na pracowników lub staŜystów, informując ich o moŜliwościachuczestnictwa w projekcie systemowym. Beneficjenci systemowi bardzo dobrze oceniająwspółpracę z tymi instytucjami przy realizacji projektu z Poddziałania 6.1.3 PO KL.Jak współpracują z lokalnymi partnerami?Projekt systemowy „Czas na działanie” realizowany przez Powiatowy Urząd Pracy w Nidzicycharakteryzuje się nie tylko bardzo dobrymi wynikami dotyczącymi efektywnościzatrudnieniowej uczestników projektu oraz dobrą opinią na lokalnym rynku pracy, ale równieŜwyróŜnia się od innych projektów długotrwałą współpracą urzędu z organizacją pozarządową.Współpraca urzędu z Fundacją NIDA nie tylko wspiera realizację projektu poprzez prowadzenieszkoleń czy przyjmowanie osób na staŜ, ale pełni równieŜ wobec projektu funkcjękomplementarną - świadcząc bezpłatne usługi doradcze dla osób zakładających własnądziałalność gospodarczą, które są finansowane z innych projektów realizowanych przezFundację.Współpraca z tą organizacją ma dłuŜszą historię i sięga wspólnego udziału w projekcie EQUAL„Budujemy Nowy Lisków”. W ramach tego projektu na początku roku 2000 powstała wioskagarncarska w Kamionce. Współpraca urzędu z Fundacją NIDA polega na kierowaniu osóbbezrobotnych do prac interwencyjnych i na staŜe w wiosce oraz sporadyczne organizowanieszkoleń na terenie wioski w tzw. zawodach ginących. W ramach projektu bezrobotni zostali teŜzatrudnieni do obsługi wioski. Fundacja NIDA prowadziła równieŜ w ramach projektu „Czas nadziałanie” szkolenia dla osób zakładających własną działalność gospodarczą. Dodatkowo, ześrodków finansowych z innego projektu Fundacja świadczy bezpłatne usługi informacyjne dlaosób bezrobotnych, które chcą załoŜyć własną działalność gospodarczą. Pomoc ta obejmujerównieŜ wsparcie przy aplikowaniu o dotacje z projektu „Czas na działanie” organizowane przezPUP w Nidzicy, tym samym pełni komplementarną rolę wobec projektu.Powiatowy Urząd Pracy w Nidzicy, „Czas na działanie”.29 Instytucja Zarządzająca PO KL (2010). Zasady przygotowania realizacji i rozliczania projektów systemowych OPS, PCPRi ROPS w ramach PO KL, s. 11. Pobrano 25.07.2011 z www.efs.gov.pl.30 Instytucja Zarządzająca PO KL (2010). Metaewaluacja projektów systemowych realizowanych przez instytucje pomocyspołecznej w Działaniu 7.1 PO KL na podstawie raportów końcowych z ewaluacji przeprowadzonych przez Regionalne OśrodkiPolityki Społecznej w 2010 r., s. 27. Pobrano 25.07.2011 z www.efs.gov.pl.Raport końcowy 55

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKL3.4 Problemy w trakcie realizacji projektów oraz sposoby ich rozwiązywaniaRaporty z przeprowadzonych badań, zawarte w nich wnioski i rekomendacje zawierająszeroką gamę problemów na jakie napotykali pracownicy urzędów pracy w trakcie realizacjiprojektów systemowych. Zgłaszane problemy dotyczą zarówno całego systemuwdraŜania projektów systemowych, sposobu realizacji projektu w danym urzędzie, jaki wybranych instrumentów rynku pracy, grup docelowych oraz ogólnej natury rynkupracy (np. wysokie koszty pracy w Polsce). PoniŜej opisane zostały problemy wynikająceze sposobu organizacji systemu wdraŜania projektów oraz realizacji ich w urzędach pracy.Problemy związane z wybranymi formami wsparcia oraz trudności pojawiające się podczaspracy z wybranymi grupami docelowymi opisane zostaną kontekstowo w kolejnychrozdziałach.3.4.1 Problemy wynikające z systemu realizacji projektów systemowychZ punktu widzenia pracowników urzędów pracy koszty dostosowywania się do ciąglewprowadzanych zmian w sposobie realizacji projektów systemowych są wysokie. Jest tododatkowe obciąŜenie dla pracowników instytucji, którzy muszą śledzić wprowadzanezmiany oraz stwarzać lub dostosowywać wewnętrzne procedury do nowych wymogów.Pomimo tej dodatkowej pracy związanej z realizacją działań finansowanych z EFSpracownicy urzędów pracy nie są za nią dodatkowo wynagradzani, tak jak to ma miejscew projektach konkursowych.ObciąŜenia administracyjne wynikają równieŜ z konieczności dostosowania się urzędówpracy do wymogów dwóch systemów sprawozdawczości MPiPS (środki Funduszu Pracy)i MRR (środki EFS). Niekompatybilność wewnętrznych systemów sprawozdawczościz potrzebami instytucji finansujących oraz nieprzystosowanie programów informatycznych dogenerowania danych w odpowiednich formatach powoduje konieczność podwójnegoprzetwarzania tych samych danych a tym samym dodatkową pracę.Brak spójności i przejrzystości istniejących wytycznych / częste zmiany w sposobierealizacji projektówCzęste zmiany ustaw i zasad realizacji projektów systemowych, niejasny językdokumentów, brak jednolitych interpretacji przepisów oraz zbyt rozbudowaneprocedury sprawiają, Ŝe realizacja projektów systemowych jest duŜym obciąŜeniemdla pracowników urzędów pracy.„Prace natury formalnej pochłaniają większość czasu, którym dysponują pracownicyUrzędu ograniczając przez to inne działania - nie mogą być jednak zaniechane z uwagiRaport końcowy 56

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLna występującą konieczność porządkowania spraw administracyjnych na wypadekewentualnej kontroli” 31 .Konieczność monitorowania wprowadzanych zmian oraz dostosowywanie się do nichodciąga uwagę zespołu projektowego od zadań merytorycznych:„Problemy te wynikają głównie ze zmian przepisów prawnych oraz wytycznychMinisterstwa Rozwoju Regionalnego, regulujących kwestie realizacji projektusystemowego i czasami trudności w pozyskaniu Beneficjenta i jasnych interpretacji tychzmian. W efekcie zmiany prawne wywołują nadmierne spiętrzenia pracy i wpływająniekorzystnie na realizację projektu” 32 .Za uciąŜliwe uznawane są modyfikacje lub nowe interpretacje przepisów wymagające zmianw juŜ zakończonych działaniach, np. zmiany w interpretacji definicji uczestnikówwymuszające przeliczanie osiągniętych wskaźników od początku realizacji projektu.Rekomendacja 3: Stabilizacja systemu realizacji projektówStabilizacja systemu realizacji projektów systemowych, sygnalizowanie zmian z odpowiednimwyprzedzeniem czasowym oraz monitorowanie otoczenia instytucjonalno-prawnegorealizowanych projektów systemowych, kosztów obciąŜeń administracyjnych proponowanychzmian, analiza alternatywnych rozwiązań (w tym scenariuszy „zerowych”, czyli zakładającychbrak zmian).Prowadzenie ocen skutków regulacji (OSR). Prowadzanie analiz ex-ante obciąŜeńbiurokratycznych nakładanych na beneficjentów, uczestników projektów i inne podmioty(kosztów związanych m.in. z koniecznością dostosowywania się do regulacji) związanychz wprowadzeniem zmian w Programie.Wprowadzanie zmian, które nie wymagają interwencji wstecz. Regulacje powinny obowiązywaćpo ich wprowadzeniu, a nie wymuszać zmiany w juŜ zamkniętych rozliczeniach.Komunikacja na linii: Instytucja Pośrednicząca (IP/IP2) - Beneficjent systemowySprawna realizacja projektu zaleŜy od kompetencji opiekuna projektu - jego elastyczności,racjonalności i szybkości w wydawaniu decyzji. W przeprowadzonych badaniach pojawiasię niekiedy problem w komunikacji na linii IP/IP2 lub MPiPS - urząd pracy. Brakkompleksowej, rzetelnej i przekazywanej w odpowiednim czasie informacji ze strony IP/IP2w kwestiach problemowych sprawia, Ŝe projektodawcy zmuszeni są do podejmowaniadziałań na własną odpowiedzialność. Problemem jest równieŜ duŜa rotacja pracowników nastanowisku opiekuna projektu oraz nie przekazywanie spraw słuŜbowych nowympracownikom.Brak jednoznacznych odpowiedzi na zadawane pytania i interpretacji ze strony IP/IP2sprawia, Ŝe urzędy kierują zapytania do MPiPS i ROEFS. Natomiast wsparcie doradczei szkoleniowe, oferowane przez ROEFS, w małym stopniu odnosi się do specyfiki projektówsystemowych. MPiPS, w sposób bezpośredni nie odpowiada za EFS, dlatego teŜ udzielainformacji jedynie na temat zapytań odnośnie ustawy i obowiązujących rozporządzeń.31 Biostat (2010). Badanie ewaluacyjne projektu systemowego pt. „Nareszcie My” realizowanego przez Powiatowy Urząd Pracyw Lwówku Śląskim, s. 31-32.32 Wektor Consulting (2010). Raport końcowy z badania ewaluacyjnego mid-term projektu systemowego pt. „Więcej szansw powiecie sanockim" realizowanego przez Powiatowy Urząd Pracy w Sanoku, s. 21.Raport końcowy 57

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLRekomendacja 4: Facylitacja wymiany doświadczeńOdciąŜeniem pracy opiekunów projektu mogłaby być większa wymiana doświadczeń pomiędzyurzędami pracy (organizacja spotkań informacyjnych, warsztatów wymiany doświadczeń,wyjazdów integracyjnych). Spotkania poświęcone wymianie doświadczeń powinny byćorganizowane częściej niŜ raz na rok. Podczas spotkań powinny być identyfikowane dobrepraktyki oraz zgłaszane główne problemy i bariery występujące w trakcie realizacji projektówsystemowych.Dodatkowo, tematyka szkoleń prowadzonych przez ROEFS powinna zostać dopasowania dopotrzeb urzędów pracy.Proces przekazywania i rozliczania środkówPóźny termin przyjmowania wniosków o dofinansowanie na dany rok budŜetowyuniemoŜliwia stosowanie dofinansowanych instrumentów aktywizacyjnych juŜ odpoczątku roku kalendarzowego. Przelew pierwszej transzy środków EFS następujedopiero na początku II kw., co wymusza finansowanie działań podejmowanych w pierwszymkwartale z innych źródeł (poŜyczka z Funduszu Pracy) oraz dokonywanie ponownychksięgowań po otrzymaniu środków. Zdaniem projektodawców w ten sposób w projektachsystemowych występuje ryzyko utraty płynności finansowej. Opóźnienia w wypłacaniuśrodków finansowych wpływają na realizację projektu zgodnie z załoŜonym we wnioskuaplikacyjnym harmonogramem działań.„Niesprawny system dystrybucji środków finansowych ogranicza płynność i elastycznośćrealizacji zadań projektów systemowych, jest jedną z głównych przyczyn koniecznościdokonywania zmian we wniosku o dofinansowanie projektu oraz sprawia, Ŝe projekt stajesię dla osób zarządzających jego realizacją przede wszystkim sporym i skomplikowanymprzedsięwzięciem 33 ”.Zdaniem projektodawców wnioski na dany rok budŜetowy powinny być akceptowane nakoniec roku (przyjmowanie wniosków w listopadzie; ocena wniosków w grudniu). Opóźnieniaw przekazywaniu środków wynikają m.in. z faktu iŜ do 30 listopada kaŜdego rokuprzekazywane są informacje na temat przewidywanej wysokości środków Funduszu Pracyna kolejny rok budŜetowy na finansowanie zadań w województwie. Bez informacji na tematdostępnych środków nie moŜna ogłosić naboru na wniosków na dany rok. Efektem jestpóźne przyjęcie Planów Działania na dany rok oraz planów finansowych. Tak naprawdędziałania zaczynają się bardzo późno, a projektodawcy realizują projekty przed podpisaniemumowy na własne ryzyko. Np. w Warszawie nabór prowadzony był w lutym, a umowypodpisano dopiero w maju.Powinien równieŜ zostać usprawniony proces przekazywania beneficjentom systemowymkolejnych transz. Zdaniem ewaluatorów, biorąc pod uwagę nikłe ryzyko niewłaściwegowykorzystania środków przez PUP, naleŜy rozwaŜyć moŜliwość zwiększenia wielkości transzi kumulacji okresów sprawozdawczych (raz na pół roku).Zidentyfikowano następujące problemy związane z rozliczaniem środków:▪▪krótki termin na składanie wniosków o płatność, który w przypadku projektów powyŜej1 tys. uczestników powinien być wydłuŜony z 10 do 13 dni roboczych 34 ;pracochłonność rozliczania wsparcia w postaci wyposaŜenia lub doposaŜeniastanowiska pracy sprawia, Ŝe jest to rzadko stosowana forma wsparcia, postuluje się33InterActive (2010). Raport z badań ewaluacyjnych skuteczności projektu pt. „Więcej szans w powiecie lubaczowskim”realizowanego przez Powiatowy Urząd Pracy w Lubaczowe, s. 23.34PBS GDA (2010). Raport z badania ewaluacyjnego projektu systemowego pt. „Kierunek – Praca” realizowanego przezPowiatowy Urząd Pracy w Gdańsku”, s. 45.Raport końcowy 58

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKL▪uproszczenie sposobu rozliczania oraz wprowadzenie jasnych, przejrzystychinterpretacji, związanych z funkcjonowaniem wszystkich instrumentów rynku pracy.Niektóre urzędy mają problem z właściwą interpretacją zasad dokumentowaniai finansowania kosztów powierzenia przez uczestnika opieki nad osobą zaleŜną:„Załączanie do wniosku o płatność duŜej ilości dokumentów potwierdzającychponiesione […] wydatki daje moŜliwość większej kontroli nad realizacją projektu,jednak wiąŜe się z duŜą ilością czasu niezbędnego do ich przygotowaniai weryfikacji” 35 .Rekomendacja 5: Uproszczenie systemu realizacji projektówUproszczenie sposobu realizacji projektów systemowych poprzez szersze zastosowanieuproszczonych form rozliczania projektów (m.in. stawki jednostkowe).Ujednolicenie lub przynajmniej uproszczenie systemów sprawozdawczych w PO KL (Załączniknr 2 do wniosku beneficjanta o płatność) i MPiPS (sprawozdanie MPiPS-01). JuŜ w chwiliobecnej w sprawozdaniu MPiPS-01 wykazywane są osoby, które rozpoczęły udział wprojektach współfinansowanych z EFS, w tym w projektach systemowych i konkursowych.Natomiast trudno określić kto jest odbiorcą tej informacji skoro na potrzeby sprawozdawczościdla Komisji Europejskiej niezbędne są informacje o osobach, które zakończyły wsparcie.Ujednolicenie systemów mogłoby polegać na uzgodnieniu, pomiędzy IZ PO KL a MPiPS,zakresu zbieranych danych w sprawozdaniu MPiPS-01 dotyczących uczestników projektówwspółfinansowanych z EFS, który zaspokajałby potrzeby monitoringu Programu. Ujednoliceniesystemów dotyczy zaś przede wszystkim monitowanych kategorii wiekowych. MPiPSmonitoruje osoby w wieku do 25 roku Ŝycia. Natomiast w PO KL sprawozdawczość dotyczyosób, które nie ukończyły 24 lat oraz sposobu zdefiniowania kim jest osoba niepełnosprawna.Brak spójności kategorii wiekowych w statystyce publicznej i sprawozdawczości programuuniemoŜliwi prowadzenie ocen ex-post udzielone w Programie wsparcia.Do barier związanych z przekazywaniem i rozliczaniem środków zaliczono równieŜ rocznyokres finansowania projektu, uniemoŜliwiający wykorzystanie otrzymanych środkóww pełnym zakresie. Postulowana jest zmiana reguł rozliczania projektów - dopuszczeniekilkuletniego planowania wydatków i ich rozliczania niekoniecznie w ramach rokubudŜetowego.Zasady kwalifikowalności wydatkówW raportach z badań bardzo często podnoszona jest kwestia zbyt niskich zarobkówzespołu projektowego w stosunku do zakresu obowiązków związanych z realizacjąprojektu systemowego. Pracownicy urzędów mają niską motywację do pracy w projektachfinansowanych z EFS, które ich zdaniem wiąŜą się z duŜą biurokracją. Ponadto urzędy pracynie dysponują dodatkowymi środkami na finansowanie działań promocyjnych projektów.Wysokość wsparciaW niektórych raportach z badań pojawia się wniosek, iŜ środki finansowe przeznaczonena realizację projektu systemowego są niewystarczające w stosunku do potrzeblokalnego rynku pracy/zainteresowania projektem wśród osób bezrobotnych.Zastosowane stawki jednostkowe sprawiają, Ŝe projekty są niedofinansowane:„Stosowanie algorytmu wyliczania ogólnej liczby uczestników i wskaźnikóww poszczególnych kategoriach osób bezrobotnych oraz odgórnie określony przez IP2koszt wsparcia na jednego uczestnika, który został określony na bardzo niskim poziomie,przyczyniają się po pierwsze do opóźnień w realizacji harmonogramu rzeczowofinansowegoprojektu ze względu na konieczność ponownego ogłaszania postępowańo udzielenie zamówienia publicznego, gdy wpłynęły oferty przekraczające kwotę, jakązamawiający moŜe przeznaczyć na sfinansowania zamówienia (koszt przeszkolenia35 Ibidem.Raport końcowy 59

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKL1 osoby w związku z ww. ograniczeniami musi być niŜszy niŜ stawki rynkowe). Po drugieznacznie ogranicza się moŜliwości kompleksowego rozwiązania problemów rynku pracyi łączenia form kosztowych wsparcia. Ponadto, konsekwencją zastosowania ww.algorytmów było skrócenie okresu odbywania staŜy z 6 do 5 miesięcy (uczestnicyzgłaszali podczas badania, Ŝe staŜ trwał za krótko)” 36 .Rekomendowane jest zwiększenie wsparcia finansowego w ramach projektówsystemowych.Częstym wnioskiem z przeprowadzonych badań jest wysoka popularność i efektywnośćzatrudnieniowa jednorazowych środków na rozpoczęcie działalności gospodarczej orazstaŜy. W związku z tym pojawia się rekomendacja, aby zabezpieczyć środki przedewszystkim na ww., najbardziej skuteczne formy wsparcia.Wskaźniki oraz kryteria doboru uczestników do projektuZdaniem ewaluatorów, juŜ na poziomie Planów Działania dokonywany jest wybór takich grupdocelowych i ich procentowych udziałów w liczbie wszystkich uczestników projektu, którez góry są skazane na niepowodzenie i niezrealizowanie wskaźników. Trudny do realizacjipoziom wartości docelowych wskaźników produktu w projektach systemowych dotyczyzwłaszcza osób powyŜej 50 roku Ŝycia oraz osób niepełnosprawnych. Narzucone odgórnewskaźniki uniemoŜliwiają elastyczne kwalifikowanie osób do projektu, a zawęŜenie projektówdo osób w szczególnej sytuacji na rynku pracy ogranicza dostęp pozostałych osóbbezrobotnych do wsparcia. W związku z tym postulowana była weryfikacja wskaźnikówdotyczących grup docelowych na rzecz większej skuteczności (sic!) działań, uelastycznieniekryteriów dostępu poszczególnych grup oraz sposobu kierowania osób na wybrane formywsparcia.Zakres zbieranych danych i techniczne problemy systemu sprawozdawczościDane zbierane o uczestnikach pochodzą z róŜnych źródeł (część informacji pochodziz PULS-a/Syriusza, inne zaś wprowadzane są do Formularza PEFS 2007 na podstawiedeklaracji złoŜonych przez uczestników). Sytuacja ta niekiedy powoduje niespójnośćw gromadzonych danych. Pracownicy urzędów obciąŜeni są podwójną sprawozdawczością,koniecznością dokumentowania działań w systemach wspomagających realizację zadaństatutowych powiatowych urzędów pracy (PULS/System Informatyczny Syriusz) i systemiesprawozdawczości PO KL (Załącznik nr 2, Formularz PEFS 2007).„Problemem okazało się prowadzenie działań projektowych równocześnie z działaniamifinansowanymi z funduszu pracy i róŜne ich standardy. Zostało to rozwiązane w tensposób, Ŝe we wszystkich działaniach równano „do góry”, czyli podnoszono standarddziałań finansowanych z funduszu pracy dostosowując do standardu projektu” 37 .Postulowane jest stworzenie odpowiedniego programu lub narzędzia informatycznego,pozwalającego na implementację danych z róŜnych systemów, którymi posługują sięPowiatowe Urzędy Pracy.W raportach z badań wskazywany jest równieŜ problem niespójności danych ujętychw Załączniku nr 2 z nakładką PEFS 2007. Zdaniem koordynatorów opracowanieZałącznika nr 2 do wniosku o płatność jest skomplikowane i pracochłonne. Postulowane jestwprowadzenie zmian w formularzu PEFS 2007, które umoŜliwiłyby automatycznegenerowanie Załącznika nr 2 do wniosku o płatność.Postulowana jest zmiana sposobu przedstawiania danych w sprawozdaniachz kumulatywnego na roczny, poniewaŜ istnieje problem z ustalaniem liczby uczestnikówi ujmowaniem ich kumulatywnie od początku realizacji projektu w projektach realizowanychwspólnie z filiami powiatowych urzędów pracy. Ujmowanie uczestników projektów w ujęciukumulatywnym jest istotne z punktu widzenia monitorowania osiągnięcia określonych we36 Pracownia Badań i Doradztwa “Re-Source” (2010). Ewaluacja projektu systemowego pt. „Droga do sukcesu” realizowanegoprzez Powiatowy Urząd Pracy w Limanowie, s. 73.37 ETC Group (2010). Raport końcowy z ewaluacji projektu systemowego pt. „Twoje lepsze jutro" realizowany przez PowiatowyUrząd Pracy w Tarnowskich Górach, s. 9.Raport końcowy 60

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLwniosku o dofinansowanie wartości docelowych wskaźników, a co za tym idzie,monitorowanie osiągnięcia wartości docelowych na poziomie Działania/Priorytetu/Programu.Ujmowanie danych w latach jest istotne z punktu widzenia ewaluacji Programu (np. przyocenie jego adekwatności). Roczne dane dają moŜliwość porównywania strukturyuczestników ze strukturą populacji (np. zarejestrowanych bezrobotnych) w danym roku a niew całym okresie programowania.Problemy pojawiają się równieŜ przy opracowywaniu zestawień sprawozdawczych projektuw części dotyczącej osób z grupy wiekowej 15-24 lata, osób niepełnosprawnych(w sprawozdaniach MPiPS-01 monitorowany jest zaś wiek do 25 lat). Dodatkowo zdaniemkoordynatorów projektów, naleŜy opracować odrębną instrukcję wypełniania wnioskuo płatność przystosowaną do specyfiki wieloletnich projektów systemowych.Przegląd dokumentacji, jaka towarzyszy uczestnikowi/potencjalnemu uczestnikowiDuŜa liczba dokumentów, z jakimi spotykają się uczestnicy oraz pracodawcy, rzutujena odbiór projektów finansowanych z EFS, jak równieŜ działalność PUP. ZastrzeŜeniaczęści uczestników dotyczą utrudnień formalnych napotykanych w czasie realizacji projektu(„zbyt duŜa biurokracja”). Uwagi te zgłaszają zwłaszcza osoby, które otrzymały środki narozpoczęcie działalności gospodarczej. Rekomendowany jest przegląd dokumentacjitowarzyszącej uczestnikowi, scalenie lub zrezygnowanie z tych dokumentów, które nie sąabsolutnie niezbędne do prowadzenia projektu, monitoringu oraz sprawozdawczości.Uczestnicy mają problemy z prawidłowym i czytelnym wypełnieniem ankiety początkowej,której poprawność niekiedy musi być sprawdzana przez pracownika urzędu wspólniez kandydatem.InneZdaniem wykonawców badań, powiatowe strategie rozwiązywania problemów społecznychsą trudno dostępne, ograniczają się do systemu pomocy społecznej i zwykle nie sąaktualizowane. Dlatego teŜ postulują odstąpienie od wymogu, aby projekt systemowyodwoływał się do programu promocji zatrudnienia oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy.Wystarczy odwołanie się do aktualizowanych corocznie: Regionalnego Planu Działań narzecz Zatrudnienia, Planu Działania PO KL oraz Szczegółowego Opisu Priorytetów PO KL.Projektodawcy mają kłopoty techniczne z obsługą systemu PEFS 2007 (trudnościw obsłudze duŜych baz oraz kłopoty wnikające z w prowadzania danych o beneficjentachw porządku narastającym) i Generatora Wniosków.3.4.2 Rekomendacje dotyczące sposobu realizacji projektu systemowegoRekomendacje tego typu dotyczą jakości pracy poszczególnych PUP, prowadzonych przeznich działań informacyjnych, sposobu zarządzania projektem. Wnioski i rekomendacjezgłaszane przez wykonawców badań dotyczyły następujących kwestii: brak określaniawartości docelowych wskaźników miękkich, brak celów szczegółowych projektu,rozbieŜności danych na temat uczestników pomiędzy danymi zawartymi w załączniku nr 2do wniosku o płatność a ewidencją PEFS 2007. PoniŜej opisane zostały najczęściejzgłaszane grupy rekomendacji.Zespół projektowyObciąŜenie pracowników innymi zadaniami, zbyt mała liczba pracownikówzaangaŜowanych w realizację projektu systemowego w stosunku do rozmiaruprojektu oraz brak środków własnych pozwalających na zatrudnienie dodatkowychpracowników to główne problemy z jakimi spotykają się projektodawcy. W projektachzgłaszane były braki kadrowe na stanowiskach: specjalisty ds. projektów/koordynatoraprojektu, specjalisty ds. zamówień publicznych, radcy prawnego, księgowego, specjalisty ds.rekrutacji i monitoringu uczestników, pracownika, który zajmowałby się przyjmowaniemwszelkich informacji od uczestników projektu oraz koordynował rozwiązanie zgłaszanychproblemów (tzw. „helpdesk”), kadry merytorycznej zajmującej się instrumentami rynku pracy:obsługą staŜy, udzielaniem jednorazowych środków na podjęcie działalności gospodarczej,psychologa, doradców zawodowych, pośredników pracy. RównieŜ w urzędach występujeduŜa rotacja pracowników a sprawy słuŜbowe niekoniecznie są przekazywane następcom,Raport końcowy 61

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLktórzy potrzebują czasu, aby wdroŜyć się do nowych obowiązków. W obliczu innychobowiązków zadania związane z monitoringiem i ewaluacją projektów schodzą na dalszyplan.W raportach z badań pojawiają się zarówno wnioski o niewłaściwym podziale prac w zespolei zarządzaniu projektem, jak i o dobrej atmosferze panującej przy realizacji projektu.Rekomendacje dotyczyły przede wszystkim:▪▪▪▪▪▪▪reorganizacji podziału zadań wśród członków zespołu projektowego;określenie jasnego zakresu obowiązków osób zajmujących się projektem;wyodrębnienie w strukturze urzędu komórki zajmującej się głównie realizacją projektui obsługą uczestników;zwiększenie liczby pracowników PUP;wprowadzenie procedur dotyczących zarządzania projektem, archiwizacji dokumentacji,opracowanie systemu monitoringu;zapewnienie stałej obsługi prawnej z dziedziny prawa pracy, prawa podatkowego,zagadnień związanych z projektami UE;rozgraniczenie zadań, które są finansowane z projektów systemowych od tych, którefinansowane są ze środków Funduszu Pracy.Dodatkowo postulowane jest, aby wprowadzić zmiany w ramach PO KL, umoŜliwiającefinansowanie (lub dofinansowanie) niektórych etatów ze środków EFS, np.: stanowiska ds.sprawozdawczości, stanowiska ds. koordynacji projektu.Polepszenie warunków realizacji projektu (lokal, sprzęt itp.)Urzędy pracy nie mają zaplecza do spotkań grupowych z uczestnikami (duŜa sala), doindywidualnych konsultacji z bezrobotnymi, aby zapewnić im atmosferę prywatności,anonimowości np. podczas przygotowywania Indywidualnych Planów Działań.W sytuacji, w której w jednym pomieszczeniu trzech doradców zawodowych przygotowujeIPD dla trzech uczestników nie ma miejsca na swobodę wypowiedzi i zagwarantowaniepoufności rozmowy. Dodatkowo dzielenie pokoi z pracownikami obsługującymi bezrobotnychobniŜa komfort i wydajność pracy pozostałych pracowników. Wykonawcy badańrekomendują wynajem dodatkowych pomieszczeń na potrzeby zespołu projektowego.Stworzenie odpowiednich warunków lokalowych gwarantujących atmosferę prywatnościi anonimowości bezrobotnych np. podczas opracowywania IPD. Reorganizacjaposzczególnych działów urzędu pracy tak aby referaty i działy zajmujące się realizacjąprojektu były rozlokowane niedaleko siebie.Urzędy nie mają wystarczających zasobów lokalowych do realizacji zadań archiwizacyjnychdotyczących dokumentacji projektów systemowych.Działania informacyjno-promocyjneW wynikach badań z poszczególnych projektów pojawiają się zarówno pozytywnie, jaki negatywne oceny działań promocyjnych stosowanych w projektach. W projektachstosowane są następujące formy promocji: ogłoszenia na tablicy informacyjnej urzędu orazna stronie internetowej, ulotki dostępne w siedzibie urzędu lub na terenie innych instytucji,artykuły w lokalnej prasie, gadŜety w postaci materiałów piśmienniczo-biurowych:„Zaplanowane w projekcie gadŜety promocyjne dla beneficjentów projektuw umiarkowanym stopniu spełniają cel, jakim jest upowszechnienie informacji o usługachorganów zatrudnienia, informacji zawodowej, gdyŜ trafiają do ograniczonej liczby osób” 38 .Niektóre urzędy ze względu na brak lub ograniczone środki na promocję projektu nieprzygotowywały materiałów informacyjnych dla potencjalnych uczestników. RównieŜwspółpraca z instytucjami partnerskimi nie wszędzie była stosowana. Wykonawcybadań postulują, aby działania informacyjno-promocyjne angaŜowały jak największą liczbę38 InterActive (2010). Raport z badania ewaluacyjnego projektu systemowego „Człowiek – najlepsza inwestycja”, realizowanegoprzez Powiatowy Urząd Pracy w Opolu Lubelskim, s. 20.Raport końcowy 62

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLpartnerów PUP. NaleŜy przede wszystkim docierać do parafii i szkół (wystąpienia na forumpublicznym, współpraca z przedstawicielami tych instytucji), instytucji pomocy społeczneji organizacji zrzeszających osoby niezatrudnione (mailing), urzędów administracji publiczneji instytucji uŜyteczności publicznej w powiecie (kolportaŜ ulotek), a takŜe współpracowaćz instytucjami otoczenia biznesu: stowarzyszeniami przedsiębiorców, izbami gospodarczymi,samorządami przedsiębiorców, centrami wspierania przedsiębiorczości, centramii ośrodkami transferu technologii, instytucjami sfery badawczo-rozwojowej, parkaminaukowo-technologicznymi i przemysłowymi.Udział osób bezrobotnych zamieszkujących tereny wiejskie oraz osób długotrwalebezrobotnych jest wśród uczestników niektórych projektów wyraźnie mniejszy niŜudział tych kategorii osób w ogólnej liczbie osób bezrobotnych w powiecie.Respondenci z terenów wiejskich wyraŜali opinię o ograniczeniach w dostępie do wiedzyo projekcie. Rozwiązaniem tej sytuacji mogłoby być zatrudnienie specjalisty ds. promocjizajmującego się kompleksową obsługą projektów w tym zakresie.Współpraca między urzędem pracy a osobami bezrobotnymi przebiega poprawnie. Jednakniekiedy uczestnicy narzekali na: trudności w pozyskiwaniu informacji, nieuprzejmość,pasywność, nierzetelność i niedoinformowanie urzędników. W takich przypadkachpostulowana jest poprawa systemu obsługi klienta: przeszkolenie wszystkich pracownikówkontaktujących się z potencjalnymi uczestnikami projektu systemowego w zakresiemoŜliwości i specyfiki projektu; stworzenie i dostarczenie ww. pracownikom przejrzystychmateriałów informacyjnych; zwiększenie ilości materiałów informacyjnych, przeszkoleniepracowników w zakresie zasad obsługi „trudnego klienta”, opracowanie i wdroŜenie procedurmających zapewnić udzielanie przez pracowników pierwszego kontaktu odpowiednichinformacji o uczestnictwie w projekcie, poprawa czytelności strony WWW lub zamieszczanieinformacji o projekcie na stronie internetowej PUP.Dodatkowo postulowane jest, aby działania informacyjno-promocyjne współfinansowaniebyły z EFS.Jak promują projekt?Projekt systemowy „Szansa dla ciebie” realizowany przez Powiatowy Urząd Pracy w Chorzowiecharakteryzuje się nie tylko bardzo dobrymi wynikami odnośnie osiągnięcia zakładanychw projekcie celów. WyróŜnia się równieŜ bardzo dobrą promocją projektu realizowaną międzyinnymi przy pomocy strony internetowej projektu www.szansadlaciebie.eu oraz bardzo wysokąrozpoznawalnością projektu w regionie.Witryna została stworzona ze środków własnych urzędu i jest obsługiwana/aktualizowana przezjego pracowników. Strona istnieje od 2008 roku i przyświecała jej idea wyjścia naprzeciwuczestnikom projektu, stworzenia strony bardziej przyjaznej i kolorowej niŜ oficjalna stronaurzędu, dotarcie do bezrobotnych z prostszym i bardziej przejrzystym przekazem niŜ urzędowepisma i regulaminy. Strona posiada wersję dla osób słabo widzących, a takŜe umoŜliwiaprenumeratę newsletter’a. Na stronie znajdują się aktualności (nie tylko dotyczące trwaniaprojektu, ale takŜe inne wydarzenia kulturalne w regionie), formularze i informacje o róŜnychformach wsparcia, a takŜe zdjęcia i prezentacja m.in. osób, które otrzymały wsparciew projekcie (ciekawe przykłady własnej działalności, odbytego szkolenia indywidualnego, itp.).Strona nie posiada forum, ale jest moŜliwość kontaktu z urzędem poprzez pocztę elektronicznąoraz komunikator gadu-gadu (w wyznaczonych godzinach). Strona internetowa jest tylkoczęścią akcji promocyjnej projektu, która charakteryzuje się duŜą spójnością - identyfikacjawizualna, własne logo itp. W ramach promocji urząd wydrukował równieŜ plakaty rozwieszanena słupach informacyjnych oraz u pracodawców, teczki ofertowe rozdawane na targach pracyi podczas spotkań z pracodawcami, materiały promocyjne (długopisy, smycze, kalendarzyki,torby płócienne, itp.), ogłoszenia w prasie.Urząd stara się promować projekt w prasie w formie nieodpłatnej - poprzez zainteresowanieprasy ciekawymi formami wsparcia, które udzielono w ramach projektu (np. „pan odbyłszkolenie teoretyczne z pilotaŜu, pani załoŜyła salon groomingu”). Podczas kontroli realizacjiwsparcia, pracownicy urzędu robią zdjęcia uczestnikom, które słuŜą jako przykłady dobrejpraktyki dla innych. Projekt promowany jest ponadto w Biuletynie Rynku Pracy wydawanymRaport końcowy 63

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLprzez urząd, na targach pracy, targach informacji zawodowej, podczas dni otwartych (np. dniotwarte dla osób niepełnosprawnych), konferencji oraz spotkań z pracodawcami.Promocja, która pozwala na lepsze dotarcie nie tylko do uczestników ale równieŜ dopracodawców i wpływa na lepszą współpracę urzędów z pracodawcami. Ze strony projektuchętnie korzystają dziennikarze oraz osoby z innych regionów, co świadczy o dobrej promocjipracy urzędu na poziomie ponadlokalnym.Mimo niewielkich środków przeznaczonych na działania promocyjne (ze środków własnychurzędu), urząd stworzył ciekawą i dobrze funkcjonującą stronę internetową, która jest nabieŜąco aktualizowana. Inną ciekawą formą promocji jest opis (i fotografie) bezrobotnychskutecznie wykorzystujących otrzymane wsparcie. Jest to nie tylko promocja samego projektui zachęta do uczestnictwa w nim dla pracodawców i bezrobotnych. WaŜniejszą funkcją takiejpromocji jest zmiana wizerunku urzędu pracy na bardziej przyjazny bezrobotnym orazzwiększanie motywacji bezrobotnych do poszukiwania pracy (motywująca rola innychbezrobotnych, którym się udało). Czynnikami sukcesu projektu jest duŜe zaangaŜowaniepracowników urzędu i ich kreatywność w podejściu do projektu (w ramach swoich obowiązkówprowadzą stronę, która jest inicjatywą własną koordynatora projektu, sami starają sięzainteresować media projektem).Powiatowy Urząd Pracy w Chorzowie, “Szansa dla ciebie”.Zdjęcia za: www.szansadlaciebie.euWspółpraca z lokalnymi partneramiW raportach z badań podnoszona jest kwestia dublowania działań podejmowanych przezróŜne instytucje na danym terenie oraz niekompatybilności projektów systemowychwdraŜanych przez OPS i PUP. Urzędy rzadko współpracują z innymi instytucjamipublicznymi i organizacjami pozarządowymi przy rekrutacji uczestników do projektu.Rekomendowana jest dbałość o realną spójność realizowanych na terenie powiatu inicjatywzwiązanych z rozwojem powiatu oraz strategiami rozwiązywania problemów społecznych,a takŜe ścisła współpraca urzędu pracy z ośrodkami pomocy społecznej, np. poprzez:„WdroŜenie modelu komunikacji pomiędzy PUP, a instytucjami rządowymi typu OPS,który umoŜliwiałby sprawną i szybką wymianę informacji na temat osób bezrobotnych,które PUP zamierza objąć projektem” 39 .Postulowane jest przeprowadzenie ogólnopolskiej analizy komplementarności projektówsystemowych PUP i instytucji pomocy społecznej oraz opracowanie przewodnika dobrychpraktyk w tym zakresie.Jak współpracują z lokalnymi partnerami?Powiatowy Urząd Pracy w Chorzowie przy realizacji projektu „Szansa dla ciebie” współpracujez Centrum Przedsiębiorczości w Chorzowie. Centrum nie tylko organizuje szkolenia biznesowedla osób rozpoczynających działalność gospodarczą, ale równieŜ słuŜy często jako poręczycieldla osób, które zostały zakwalifikowane do wsparcia w ramach zakładania własnej działalnościgospodarczej. Dzięki temu wsparcie na załoŜenie własnej działalności gospodarczej moŜe39 SMG/KRC (2010). Raport z badania ewaluacyjnego projektu systemowego pt. „Kapitał ludzki bogactwem regionu”realizowanego przez Powiatowy Urząd Pracy w Chojnicach, s. 9.Raport końcowy 64

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLtrafiać równieŜ do osób będących w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy.Urząd współpracuje równieŜ efektywnie z przedsiębiorcami, co jest wspomagane poprzezpromocję projektu oraz poprzez uczestnictwo urzędu w partnerstwie lokalnym (Poddziałanie8.1.2). Dzięki partnerstwu urząd nie tylko moŜe lepiej informować pracodawców o moŜliwościwzięcia udziału w projekcie „Szansa dla ciebie”. Partnerstwo pozwala równieŜ na bardziejefektywną diagnozę potrzeb lokalnego rynku pracy (w partnerstwie uczestniczą równieŜuczelnie i jednostki edukacyjne, które dysponują analizami na temat tego, jakiego typupracownicy są juŜ kształceni na potrzeby rynku przez inne instytucje, a takŜe czego brakujew ofercie szkoleniowej w Chorzowie).Powiatowy Urząd Pracy w Chorzowie, „Szansa dla ciebie”.Badania lokalnego rynku pracyW celu lepszego dostosowania wsparcia do potrzeb uczestników konieczne jestrozpoznawanie potrzeb bezrobotnych oraz pracodawców poprzez realizację regularnychbadań zapotrzebowania na kwalifikacje oraz dokonywania analiz potrzeb szkoleniowych.NaleŜy udoskonalić dobór form wsparcia oraz opracować odpowiednie ścieŜki udziałuw projekcie odpowiadające charakterystycznym potrzebom osób z danej grupy. Zapewni tobardziej skuteczne rozpoznanie i uwzględnienie specyfiki problemów, na jakie napotykająosoby z tej konkretnej grupy bezrobotnych. Konieczne jest wprowadzenie poradnictwazawodowego 40 i pośrednictwa pracy 41 jako obligatoryjnej usługi w przypadku osób z niskimilub nieadekwatnymi do potrzeb rynku pracy kwalifikacjami zawodowymi. NaleŜy dołoŜyćwszelkich starań, aby proponowane formy wsparcia w jak największym stopniu przyczyniałysię do wzrostu kwalifikacji zawodowych istotnych w kontekście wymogów rynku pracy. Przywyborze miejsca realizacji projektu, wskazane jest uwzględnienie preferencji uczestnikóworaz moŜliwości dojazdu.Urzędy pracy dysponują ograniczonymi źródłami informacji o sytuacji na lokalnymrynku pracy, co moŜe skutkować niedopasowaniem oferowanego rodzaju wsparcia dopotrzeb pracodawców i osób bezrobotnych. Dobrze prowadzony i systematyczny monitoringlokalnego rynku pracy zastosowany przy organizacji szkoleń zawodowych, pozytywniewpływa na liczbę uczestników projektu, którzy po zakończeniu udziału w szkoleniu znajdujązatrudnienie. Diagnoza zapotrzebowania ze strony pracodawców i bezrobotnych orazmonitoring lokalnego rynku pracy powinien być prowadzony przed przygotowaniem wnioskuo dofinansowanie. Rekomendowane jest prowadzenie badań popytu i podaŜy na pracę,monitoringu ofert pracy zgłaszanych do PUP oraz ukazujących się w innych źródłach (prasa,internet), prowadzenie bardziej pogłębionych badań lokalnego rynku pracy z wykorzystaniemśrodków finansowych w ramach PO KL (np. z Poddziałania 6.1.2 i 8.1.2, PO KL), w tym m.in.badania bezrobocia ukrytego i pracy w „szarej strefie”.Ponadto dobór instrumentów oraz szacowanie liczby uczestników w ramach poszczególnychform pomocy powinny być uzasadnione faktycznym zapotrzebowaniem ze stronybezrobotnych i pracodawców. W tym celu powinny być prowadzone konsultacje zarównoz osobami bezrobotnymi, potencjalnymi pracodawcami, jak równieŜ pozostałymi instytucjamirynku pracy (np. innymi PUP w regionie, WUP, agencjami zatrudnienia, komendami OHP)oraz instytucjami pomocy społecznej.40„Poradnictwo zawodowe i informacja zawodowa ma na celu pomoc osobom bezrobotnym i poszukującym pracy w planowaniui organizowaniu Ŝycia zawodowego. Doradcy zawodowi pomagają osobom mającym trudności z podjęciem lub realizacjądecyzji zawodowych. Trudności te mogą mieć związek z brakiem umiejętności oceny własnych moŜliwości zawodowych,przewidywania skutków własnych wyborów związanych z pracą czy korzystania z informacji o rynku pracy itp. Doradcypomagają osobom, które chcą się przekwalifikować się lub podjąć działalność gospodarczą, zamierzają powrócić na rynekpracy, podjąć dalszą naukę itp.”. Pobrano 23.07.2011 z www.psz.gov.pl.41„Pośrednictwo pracy polega na udzielaniu pomocy bezrobotnym i poszukującym pracy w znalezieniu odpowiedniegozatrudnienia oraz pracodawcom w znalezieniu pracowników o poszukiwanych kwalifikacjach zawodowych. Oferty pracy odpracodawców udostępnianie są osobom zainteresowanym, poprzez umieszczenie na tablicy ogłoszeń w swojej siedzibie orazw internetowej bazie ofert pracy”. Pobrano 23.07.2011 z www.psz.gov.pl.Raport końcowy 65

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLUrzędy nie prowadzą systematycznych badań jakości staŜy i szkoleń:„Podczas realizacji projektów, jak wskazują sami beneficjenci, naleŜy przeprowadzaćewaluację oceniającą zarówno pracę wykładowców oraz opiekunów staŜy, jak równieŜpracę wykładowców i organizacje przyjmujące uczestników projektu na staŜ” 42 .Monitoring oczekiwań i rezultatów projektu powinien być prowadzony w postaci ankietwejścia i wyjścia wypełnianych przez uczestników projektu. W przypadku osób, któreotrzymały jednorazową dotację na rozpoczęcie działalności gospodarczej powinien byćprowadzony monitoring na poziomie województwa dopiero po roku (wymagany okresprowadzenia działalności określony w umowie o przyznanie środków) 43 , dwóch (osobyrozpoczynające działalność gospodarczą przez pierwsze 24 miesiące prowadzenia firmymogą odprowadzać niŜsze składki na ubezpieczenie społeczne) 44 czy trzech latach(moŜliwość uchwycenia rzeczywistego oddziaływania wsparcia) od momentu rozpoczęciadziałalności.W niektórych projektach pojawił się problem braku moŜliwości oceny wskaźników liczbyuczestników projektu, liczby osób którym udzielono jednorazowe środki na podjęciedziałalności gospodarczej, liczby miejsc pracy utworzonych ze środków EFSw poszczególnych grupach docelowych objętych sprawozdawczością, czy teŜ brakumoŜliwości oceny wskaźnika dotyczącego ilości osób młodych objętych wsparciem w okresiedo 100 dni od daty zarejestrowania w Urzędzie Pracy.Projektodawcy nie ustalają wartości docelowych wskaźników rezultatów miękkich, w związkuz czym nie są one mierzone lub stosowane są nieadekwatne narzędzia do ich pomiaru.Wykonawcy badań sugerują doprecyzowanie we wnioskach wartości docelowychrezultatów miękkich, opracowanie metodologii i planu ich pomiaru. Pomiar wskaźnikaefektywności projektów dotyczących środków na rozpoczęcie działalności gospodarczejpowinien być prowadzony w róŜnych, ściśle określonych okresach po zakończeniu udziałuw projekcie: pół roku, rok, dwa lata, trzy lata, aby móc uchwycić oddziaływanie udzielnegowsparcia.Dodatkowo powinny być prowadzone badania jakości zrealizowanych zadań i sposobuzarządzania projektem: spotkania z urzędnikami, doradcami zawodowymi celemdiagnozowania potrzeb i problemów, kontrole u pracodawców oferujących staŜe (zakresobowiązków powierzanych pracownikom, stanowiska, itp.).InneIstotnym problemem okazała się takŜe duŜa rotacja uczestników projektówsystemowych, spowodowana ich częstą rezygnacją w trakcie realizacji projektu. W celuzminimalizowania tego zjawiska rekomendowany jest bieŜący i bezpośredni kontaktbeneficjentów z osobami bezrobotnymi oraz tworzenie rezerwowej listy uczestników.Brak moŜliwości realizowania zamówień z wolnej ręki i konieczność realizowania wszystkichzamówień publicznych w trybie przetargów nieograniczonych jest duŜym ograniczeniem dlauzyskiwania pozytywnych rezultatów działań podejmowanych przez PUP przy zamówieniachpublicznych. Zdaniem wykonawców badań zmniejszenie ilości wymaganej dokumentacji42 Biuro Inicjatyw Rozwojowych (2010). Raport z badania ewaluacyjnego projektu pt. „Praca – drzwi do lepszego jutra”realizowanego przez Powiatowy Urząd Pracy w Wysokiem Mazowieckiem, s. 31.43 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dn. 15 stycznia 2009 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybudokonywania refundacji ze środków Funduszu Pracy kosztów wyposaŜenia lub doposaŜenia stanowiska pracy dlaskierowanego bezrobotnego, przyznania bezrobotnemu środków na podjęcie działalności gospodarczej oraz formzabezpieczenia zwrotu otrzymanych środków: „§ 9.2. Umowa o przyznanie środków na podjęcie działalności gospodarczejpowinna zawierać w szczególności zobowiązanie bezrobotnego do: pkt. 3. zwrotu, w ciągu 30 dni od dnia otrzymania wezwaniastarosty, przyznanych środków wraz z odsetkami ustawowymi naliczonymi od dnia ich uzyskania, jeŜeli będzie prowadziłdziałalność gospodarczą lub będzie członkiem spółdzielni socjalnej przez okres krótszy niŜ 12 miesięcy; do okresu prowadzeniadziałalności gospodarczej zalicza się przerwy w jej prowadzeniu z powodu choroby lub powołania do odbycia zasadniczej lubzastępczej słuŜby wojskowej”.44 Ustawa z dn. 1 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw: „Art. 18s.1. Podstawię wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonych, o których mowa w art. 8 ust. 6 pkt 1,w okresie pierwszych 24 miesięcy kalendarzowych od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej stanowizadeklarowana kwota, nie niŜsza jednak niŜ 30% kwoty minimalnego zatrudnienia”.Raport końcowy 66

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLw przetargach pozwoli na skrócenie procesu przygotowania się firmy do przetargu orazoceny przysłanych ofert. Problemy z procedurą zamówień publicznych, takie jak brakoferentów zainteresowanych realizacja usługi, czy przeciągające się procedury odwoławcze,wpływają na znaczne opóźnienia w realizacji projektu. System zamówień powinien zostaćusprawniony poprzez dokładną analizę zamówień, w ramach których występował problemznalezienia wykonawcy lub zastosowana procedura (tryb wyboru wykonawcy) była bardzowydłuŜona.3.5 Ewaluacja projektów systemowychObowiązek spoczywający na urzędach pracy przeprowadzenia ewaluacji projektówsystemowych wynika z zapisów dokumentu „Projekty systemowe Powiatowych UrzędówPracy w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki”, stanowiącego część SystemuRealizacji PO KL. W dokumencie tym wymagane jest, aby w ramach projektu systemowegoprzeprowadzone zostało badanie ewaluacyjne co najmniej dwukrotnie w ciągu realizacjiprojektu: w połowie okresu wdraŜania oraz pod koniec jego realizacji 45 . W celu usprawnieniasposobu realizacji wymaganej oceny projektów Instytucja Zarządzająca PO KL opracowaładokument pt.: „ZałoŜenia do ewaluacji projektów systemowych powiatowych urzędów pracy,realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki” orazzbiór odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania pt. „Ewaluacja w ramach Poddziałania6.1.3 PO KL - FAQ”, informujący zleceniodawców jak rozstrzygać kwestie problemowe.W załoŜeniach tych określono metody, a nawet narzędzia, jakie mają być uŜyte podczasewaluacji projektów Poddziałania 6.1.3 PO KL. Wspólne załoŜenia, kwestionariuszei scenariusze wywiadów dla 346 projektów systemowych realizowanych przez urzędy pracymiały na celu uzyskanie porównywalnych wyników w skali kraju, umoŜliwiających ichpóźniejszą agregację. Dodatkowym celem dokumentu było stworzenie warunków dopowstania spójnych wniosków i rekomendacji z przeprowadzonych badań, słuŜącychpoprawie jakości przygotowywanych projektów systemowych oraz bardziej skutecznemui efektywnemu ich wdraŜaniu w kolejnych latach programowania. Pracownicy urzędów pracy,którzy odpowiedzieli na ankietę CAWI, uwaŜają sporządzony dokument za bardzo przydatnyprzy zlecaniu badań (40% badanych określa „ZałoŜenia…” za bardzo przydatne) orazwskazują, Ŝe zawierał on wzór ankiety pozwalający uzyskać przydatne dla urzędówinformacje (28% wskazań „zdecydowanie tak”, 60% wskazań „raczej tak”). W przyszłości,jeśli kontynuowane będzie zlecanie badań przez powiatowe urzędy pracy, naleŜałoby jednakuszczegółowić dokument, tak aby jego przekaz był jaśniejszy. Obecnie co czwarty pracownikurzędu pracy uwaŜa, Ŝe „ZałoŜenia…” były bardzo dobrze zaprojektowane i jasne.Co piąty badany uwaŜa, Ŝe zawarty w dokumencie kosztorys badania nie odpowiadałrealiom. W „ZałoŜeniach…” przewidziano, iŜ maksymalny koszt pojedynczego badaniawyniesie ok. 30 tys. zł (w skali kraju ok. 10 380 000 zł) jednocześnie zalecono, abyefektywnie wydatkować środki Funduszu Pracy w tym zakresie. Średnia zrealizowanychbadań jest o połowę niŜsza i wynosi 15 237 zł (modalna 10 tys. zł). Naturalnie moŜnaargumentować, Ŝe cena zaleŜy od liczby potencjalnych respondentów, jednak w przypadkuewaluacji projektów systemowych nie zaobserwowano takiej korelacji. Wynika to raczej zestrategii przyjętej przez wykonawców badań, którzy wykorzystali efekt skali całegoprzedsięwzięcia - ¾ badań zleconych przez urzędy pracy zrealizowanych zostało przezjedynie 7 wykonawców. Przy tak „masowej produkcji” badań (jeden wykonawca wykonałblisko 90 ewaluacji projektów systemowych w całej Polsce), kolejne raporty róŜnią sięjedynie procentami udzielonych odpowiedzi, istnieje więc tym samym duŜe pole dokonkurowania ceną realizacji badania. Schematyczne podejście spowodowało zniechęceniewśród niektórych urzędników PUP do zlecania kolejnych ocen:„Ewaluacja była prowadzona głównie drogą korespondencyjną, za wyjątkiem wywiaduindywidualnego ewaluatora z koordynatorem. Firmy ewaluacyjne skupiały się napozyskaniu jak największej ilości klientów (w postaci PUP-ów), a nie na rzetelnym45 Instytucja Zarządzająca PO KL (2010). ZałoŜenia do ewaluacji projektów systemowych powiatowych urzędów pracy,realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, s. 4.Raport końcowy 67

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLwykonywaniu badania, zauwaŜyć to juŜ moŜna było czytając oferty przetargowe, gdzienie zawsze zmieniono nazwę miasta, w którym znajduje się dany PUP, czy tytułyprojektu. Moim zdaniem jest to bardzo kosztowne badanie”.Ostatecznie szacuje się koszt wszystkich zleconych badań na 5 272 068 zł - w ich ramachprzebadano ponad 90 tys. bezrobotnych, przeprowadzono około 346 wywiadówindywidualnych oraz sporządzono 345 raportów z badań. Jest to jedynie koszt zewnętrzny -zakontraktowanej usługi, który nie uwzględnia kosztów wewnętrznych - pracy urzędników IZoraz IP/IP2 PO KL (WUP) oraz PUP, którzy zlecali, koordynowali lub przyjmowali wynikibadań. Po uwzględnieniu kosztów pracy urzędników oraz ceny niniejszego badaniametaewaluacyjnego, podsumowującego wyniki z 345 badań PUP, całkowity kosztprzedsięwzięcia moŜna skalkulować na 6 374 346 zł. W tym koszty zewnętrznei wewnętrzne ponoszone przez powiatowe urzędy pracy finansowane były z FunduszuPracy.Tabela 3.2 Koszt realizacji badań ewaluacyjnych projektów systemowych Poddziałania 6.1.3PO KLZadanieGrupadocelowaStawka(PLN)CzasKosztzadaniaCzęstotliwośćLiczbapodmiotówrealizującychzadanieŁącznaliczbadziałańKosztyzewnętrzneSuma kosztów[1] [2] [1*2]=[3] [4] [5] [4*5]=[6] [7] [(3*6)+(7*5)]Opracowanie "ZałoŜeń doewaluacji…" (dni)Udzielanieinformacji/koordynacjazleconych badań/szkoleniapracowników PUP/zebranie wyników (dni)Zlecenie i koordynacjabadania podsumowującego(dni)Udzielanie informacjiurzędom pracy (godziny)Analiza raportów z badań(wniosków i rekomendacji)(godziny)IZ PO KL 267* 63 18 821 1 1 1 18 821IZ PO KL 267* 21 5 602 1 1 1 5 602IZ PO KL 267* 15 4 001 1 1 1 60 122 64 124IPI/IPII 19* 1 19 22 16 346 6 716IPI/IPII 19* 2 39 22 16 346 13 432Zlecenie i koordynacjabadania (dni)PUP(projektodawcasystemowy)191** 15 2 872 1 346 346 15 237 6 265 651Suma 6 374 346* Stawka za dzień/godzinę pracowników IZ oraz IP/IP2 za: „Potencjał administracyjny systemuinstytucjonalnego Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia na lata 2007 - 2013 (stan na 31grudnia 2009 r.)”**Stawka za dzień pracowników PUP za: BDL Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sekcji „O”w 2009 r.RównieŜ IP/IP2 PO KL (WUP-y) były zaangaŜowane w koordynację badań ewaluacyjnychpoprzez wydawanie pisemnej zgody na przetwarzanie danych osobowych wykonawcyzewnętrznemu, wybranemu do realizacji badania, sprawdzanie czy badania są realizowanezgodne z „ZałoŜeniami […]”, a obecnie monitorowanie czy rekomendacje z badań sąwdraŜane. Raporty z przeprowadzonych badań były analizowane przez opiekunówprojektów. Pomimo, Ŝe część z nich jest szablonem jedynie uwzględniającym inne dane, todla przedstawicieli WUP przydatne były informacje dotyczące realizacji projektów orazRaport końcowy 68

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLsposobu udzielania wsparcia. Ich zdaniem ewaluacja powinna być prowadzona podwarunkiem, Ŝe są z niej jakieś konkretne wnioski do wdroŜenia w Programie lub w projekcie.WUP-y pomagały pracownikom powiatowych urzędów pracy przy zlecaniu badań. Z takiejpomocy skorzystało 58% PUP-ów i oceniają ją jako raczej (61%) lub zdecydowanieprzydatną (30%). W niektórych województwa dokonano nadinterpretacji „ZałoŜeń […]”wprowadzając konieczność akceptacji przez WUP wykonawcy badań wybranego przezPUP.Ewaluacja zewnętrzna daje moŜliwość urzędom pracy zweryfikowania podjętych działań:„dzięki „świeŜemu spojrzeniu” osoby z zewnątrz moŜna lepiej dostosować projekt dopotrzeb uczestników oraz poprawić jego efektywność w zakresie realizowanych celów”.Projektodawców zniechęca natomiast wcześniej wspomniana schematyczność badań, nieuwzględniająca specyfiki projektów, wątpliwości związane z metodologią oraz to, Ŝew zasadzie wskaźniki (produktu i od niedawna efektywności zatrudnieniowej) są na bieŜącomonitorowane przez IP/IP2.Podczas realizacji badań urzędy pracy nie zgłaszały zbyt wielu uwag. śadnych trudnościpodczas realizacji badań nie napotkało 38% badanych projektodawców. Pozostali mieligłówne problemy związane z wyborem (30%) lub współpracą (24%) z wykonawcą. Częśćwykonawców przyjęła na siebie zbyt wiele badań i było zagroŜenie, Ŝe nie wywiąŜą sięz terminu, co jednak nie nastąpiło. Zdaniem przedstawicieli WUP urzędy pracy nie wiedząjak zamawiać takie badania, jak je kontrolować i czego wymagać. Blisko co piątyprzedstawiciel PUP przyznał, Ŝe nie wie jak realizować tego typu badania („brak osóbw naszej instytucji, które mogłyby ocenić rzetelność, prawidłowość przeprowadzonychbadań”).W trakcie badań pojawił się problem ze zrealizowaniem wyznaczonej w „ZałoŜeniach […]”próby, gdzie dla populacji 500 uczestników załoŜono realizację minimum 278 wywiadów(błąd statystyczny rzędu 3,9%, przy poziomie ufności 0,95). Przed zleceniodawcamii wykonawcami postawiona została wysoka poprzeczka biorąc pod uwagę, Ŝe 22%uczestników Działania 6.1 PO KL nie podało Ŝadnego numeru telefonu, a około 34%numerów było nieaktualnych lub niedostępnych 46 . W takich warunkach raczej nie ma mowyo doborze próby, nawiązywany jest wielokrotny kontakt z kaŜdym uczestnikiem. Wykonawcystosowali dodatkowo technikę PAPI, aby zrealizować wyznaczone w „ZałoŜeniach […]”progi. Uzyskane wyniki nie były waŜone, więc struktura przebadanej próby moŜe odbiegaćod struktury populacji. Na poziomie zagregowanych danych w tym raporcie nie moŜnaskorygować tego błędu, poniewaŜ nie ma wiarygodnych danych na temat całej populacji.Wykonawcy badań pracowali na bazach przekazanych przez PUP, które odbiegają od stanuPEFS 2007: w 27 przypadkach liczba przebadanych jest większa niŜ liczba uczestników,którzy według PEFS 2007 zakończyli wsparcie zgodnie z zaplanowaną ścieŜką w 2009 r.(w przypadku 6 projektów teoretycznie przeprowadzono wywiady ze wszystkimiuczestnikami). Podsumowując, przebadano ponad 90 tys. uczestników Poddziałania 6.1.3,zastosowano róŜnorodne techniki badawczych, brak jest pewności, kim są przebadani (czyzakończyli udział we wsparciu zgodnie ze ścieŜką, czy teŜ nie), okresy realizacjiposzczególnych badania są róŜne. Wszystko to sprawia, Ŝe zagregowane dane na poziomiewojewództw i kraju zwierają trudny do oszacowania błąd. Zatem uŜytecznośćzagregowanych danych na poziomie województwa (dla IP/IP2) czy całego kraju (IZ) jestraczej wątpliwa, gdyŜ nie ma wiarygodnych danych na temat struktury całej badanejpopulacji, które posłuŜyłyby do stworzenia wag.Ocena korzyści, wynikających ze zleconych badań w stosunku do obciąŜeń, związanychz ich zleceniem jest niejednoznaczna (18% badanych pracowników urzędów pracy nie mazdania w tej kwestii): 31% uwaŜa, Ŝe korzyści zdecydowanie lub raczej przewaŜają nadobciąŜeniami, 26% jest przeciwnego zdania. Wynikać to moŜe ze „sztampowości” raportów(„zdarzały się sytuacje, Ŝe PUP otrzymywał raport z danymi innego PUP-u”), rekomendacji46 por. PAG Uniconsult (2010). Badanie osiągniętych wartości wskaźników komponentu regionalnego PO KL. Raportmetodologiczny.Raport końcowy 69

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLjakie zostały sformułowane na podstawie przeprowadzonych badań oraz postrzeganiacałego procesu ewaluacyjnego jako kolejnego obowiązku nałoŜonego na projektodawców.Sposób sformułowania rekomendacji: ich trafność, uŜyteczność i obiektywność dobrzeocenia 45% badanych. 20% respondentów twierdzi, Ŝe nie wykorzysta sformułowanychrekomendacji w swojej instytucji, poniewaŜ bardzo często wykraczają one poza kompetencjedanej instytucji. Co naturalne, za najbardziej przydatne oceniane są rekomendacjeoperacyjne dotyczące projektu - 80% wskazań „zdecydowanie” i „raczej tak”, niŜrekomendacje o charakterze horyzontalnym - 63% badanych uwaŜa je za przydatne.3.5.1 Alternatywne formy realizacji ewaluacji projektów systemowych PO KLBezpośredni odbiorcy badań są sceptyczni co do sposobu organizacji badań. Co drugiprojektodawca uwaŜa, Ŝe obecny sposób realizacji badań ma „raczej” sens, to jednakjedynie co czwarty zgodziłby się ze zdaniem, Ŝe badania powinny być kontynuowanew obecnym kształcie. 46% projektodawców, którzy wypełnili ankietę internetową jest zdania,Ŝe to raczej Wojewódzkie Urzędy Pracy powinny zlecać tego typu analizy. PrzedstawicieleWUP natomiast kontynuowali by badania w obecny sposób. Zrzucanie odpowiedzialności zarealizację badań wynika ze sposobu postrzegania komu w ostateczności mają słuŜyć wynikiprzeprowadzonych badań. Powiatowe urzędy pracy traktują ewaluację raczej jako kolejnyobowiązek informacyjny lub formę kontroli. Natomiast Instytucje Pośredniczące (IP/IP2)widzą w niej instrument, który ma słuŜyć przede wszystkim projektodawcom.W tym miejscu moŜna się zastanowić nad alternatywnymi sposobami realizacji ewaluacjiprojektów systemowych. Wykorzystano analizę SWOT do zestawienia silnych (ang.Strengths) i słabych (ang. Weaknesses) stron kaŜdej z zaproponowanych opcji prowadzeniaw przyszłości badań ewaluacyjnych projektów systemowych oraz występujących w ichotoczeniu szans (ang. Opportunities) i zagroŜeń (ang. Threats). RozwaŜane są następującescenariusze:▪▪▪▪▪Scenariusz 0 - Zaprzestanie realizacji ewaluacji projektów systemowych.Scenariusz 1 - Kontynuacja obecnego sposobu realizacji badań z niewielkimimodyfikacjami dotyczącymi narzędzi. Zleceniodawca: PUP. Reprezentatywność napoziomie projektu.Scenariusz 2 - Zlecanie badań ewaluacyjnych projektów systemowych przezWojewódzkie Urzędy Pracy. Zleceniodawca: WUP. Reprezentatywność na poziomiewojewództwa. Dobór kwotowy na poziomie projektu np. 50-70 uczestników.Scenariusz 3 - Zlecanie badań ewaluacyjnych projektów systemowych przez IZ.Zleceniodawca: MRR. Reprezentatywność na poziomie województwa. Dobór kwotowyna poziomie projektu np. 50-70 uczestników.Scenariusz 4 - Wykorzystanie metodologii mierzenia efektów zatrudnieniowychw ewaluacji projektów systemowych.Kombinacja silnych i słabych stron, szans i zagroŜeń wyznacza czteropolową macierzpozycji strategicznej. PołoŜenie punktu reprezentującego pozycję strategiczną danejpropozycji zmian dostarcza istotnej informacji dla dalszych działań związanych z realizacjąbadań ewaluacyjnych projektów systemowych.Mocną stroną zaprzestania ewaluacji projektów systemowych jest moŜliwośćzaoszczędzenia publicznych środków. Brak informacji zwrotniej na temat rezultatówprojektów nie jest zbyt problematyczna, poniewaŜ w Programie monitorowe są wskaźnikiefektywności zatrudnieniowej na podstawie danych z systemów informatycznychstosowanych w urzędach pracy do rejestracji przepływu bezrobotnych. ZagroŜeniem dlatakiego rozwiązania moŜe być wprowadzenie w nowym okresie programowania rozliczaniaprojektów na podstawie rezultatów oraz nałoŜenie obowiązku zlecania badańewaluacyjnych. Wówczas powiatowe urzędy pracy nie będą miały wystarczającej praktykiw zleceniu tego tupu badań. Pozycja maxi-mini oznacza przewagę mocnych stron nadsłabymi, ale zagroŜenia występujące w otoczeniu przewaŜają nad szansami. Główny wysiłekpowinien być nakierowany na ograniczenie wpływu zagroŜeń i wykorzystanie pozostałychokazji w oparciu o mocne opcji.Raport końcowy 70

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLDwa scenariusze są w punkcie maxi-maxi, która oznacza uprzywilejowaną pozycję. W tychprzypadkach występuje przewaga mocnych stron nad słabymi i szans nad zagroŜeniami.Strategia realizacji w tych scenariuszach powinna iść w kierunku maksymalnegowykorzystania silnych stron w celu wykorzystania licznych szans w otoczeniu. Pierwszymz tych dobrych rozwiązań jest wykorzystanie metodologii mierzenia efektówzatrudnieniowych w ewaluacji projektów systemowych. Pozwala ona w oszczędny sposóbmierzyć rezultaty projektów. Daje moŜliwość porównań między projektami oraz agregacjidanych na poziomie województwa. Słabą stroną tego rozwiązania jest oparcie się jedynie nafakcie wyrejestrowała się z powiatowego urzędu pracy, odnotowywanym w systemachinformatycznych wykorzystywanych w urzędach pracy (SI PULS/Syriusz). Uzupełnieniem tejmetodologii mogłyby być badania zlecane przez IP/IP2 mierzące wskaźniki rezultatu naterenie danego województwa. O ile badania takie prowadzone byłby z wykorzystaniemjednolitego narzędzia (pytanie dotyczące statusu osoby na rynku pracy powinno byćidentyczne jak w badaniu ogólnopolskim dot. wskaźników rezultatu w komponencieregionalnym), w mniej więcej tym samym okresie (np. I kwartał 2012), z wykorzystaniempodobnych technik (sugerujemy podejście mieszane łączące technikę CATI i PAPI) badaniate byłyby cennym uzupełnieniem badań ogólnopolskich, pozwalającym na lepszą(regionalną) ocenę efektów wsparcia współfinansowanego z EFS skierowanego do osóbbezrobotnych.Realizacja badań w obecny sposób oraz ewentualnie zlecanie takich badań przez MRR sąstosunkowo słabymi scenariuszami (przewaga słabych stron nad mocnymi), która mamiejsce w środowisku pozbawionym szans rozwoju (przewaga zagroŜeń nad szansami).W przypadku ich realizacji naleŜy liczyć się z bardzo wysokim ryzykiem niepowodzenia.Badania zlecane przez MRR będą mało uŜyteczne dla urzędów pracy. Natomiast, jakpokazują doświadczenia realizacji obecnej edycji badań, w przypadku badań zlecanychprzez PUP-y występuje duŜa schematyczność badań, która skutkuje niskim wykorzystaniemwyników zleconych badań. Ponadto w zrealizowanych badaniach podnoszona była kwestia,Ŝe wyniki badań projektu realizowanego tylko na jednym obszarze nie dają moŜliwościporównań osiągniętych wartości wskaźników z innymi projektami na terenie danegowojewództwa.Raport końcowy 71

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLMOCNE STRONYSŁABE STRONYSZANSEScenariusz 0 Scenariusz 1 Scenariusz 2 Scenariusz 3 Scenariusz 4Zaprzestanie realizacjiew aluacji projektówsystemow ychRedukcja obciąŜeńadministracyjnych nałoŜonych naprojektodaw ców systemow ychOszczędność publicznychfunduszyBrak informacji zw rotnej na tematrealizacji projektu.Brak informacji zw rotnej na tematrealizacji PoddziałaniaKontynuacja obecnego sposoburealizacji badańOpracow anie zestaw u danych,3którymi nie dysponują urzędyMoŜliw ości w prow adzaniauspraw nień w działaniach danego3projektu na podstaw ie w ynikówbadańReprezentatyw ność badania napoziomie projektuWysoki poziom realizacji w yw iadówz koordynatorami.Brak dośw iadczenia w zlecaniu1tego typu badańDodatkow e obciąŜenie1 administracyjne nałoŜone naprojektodaw cówWysoki koszt realizacji badań (wskali kraju)Brak moŜliw ości porów nań z innymiprojektami.Wprow adzenie obow iązku realizacjiew aluacji w programach krajow ychWprow adzenie w perspektyw ieprogramow ej 2014-2020 rozliczaniaprojektów na podstaw ie efektów .Zlecanie badań ew aluacyjnychprojektów system ow ych przezWojew ódzkie Urzędy PracyDośw iadczenie w zlecaniu tego1typu badańPrezentacja badanych na poziomie2 pow iatu/MoŜliw ość porów nańmiędzy pow iatamiJednolity sposób realizacji badań2 (dobór próby, technika i czasrealizacji) w danym w ojew ództw ieMoŜliw ość obliczenia w skaźników2rezultatu na poziomie NUTS 2Badanie nie reprezentatyw ne na3poziomie pow iatuObciąŜenie administracyjne dla2pracow ników IP22Redukcja obciąŜeń2 administracyjnych nałoŜonych naprojektodaw ców systemow ych.Wprow adzenie w perspektyw ie2 programow ej 2014-2020 rozliczaniaprogramów na podstaw ie efektów .Zlecanie badań ew aluacyjnychprojektów systemow ych przezIZRedukcja obciąŜeń2 administracyjnych nałoŜonych naprojektodaw ców systemow ych.Jednolity sposób realizacji badań3 (dobór próby, technika i czasrealizacji)Dośw iadczenie w zlecaniu tego2typu badańMoŜliw ość porów nań między2w ojew ództw amiWysoki koszt realizacji, aby dane3 móc prezentow ać na poziomiepow iatówPow ielanie badań juŜprow adzonych np. "Badanie2osiągniętych w artości w skaźnikówkomponentu regionalnego"Badanie niereprezentatyw ne napoziomie pow iatuObciąŜenie administracyjne dlapracow ników IZRedukcja obciąŜeń3 administracyjnych nałoŜonych naprojektodaw ców systemow ych.Wprow adzenie w perspektyw ie2 programow ej 2014-2020 rozliczaniaprogramów na podstaw ie efektów .Wykorzystanie metodologiimierzenia efektówzatrudnieniow ych w ew aluacjiprojektów systemow ychWykorzystanie juŜ istniejących2systemów (SI PULS/Syriusz)Oszczędność publicznych3 funduszy (brak koniecznościzlecania badań)31Ograniczony zakres analiz.3 Obserw acja jedynie na podstaw iew yrejestrow ań z SI PULSObciąŜenie administracyjne dla3pracow ników PUP31Wprow adzenie w perspektyw ie2 programow ej 2014-2020 rozliczaniaprogramów na podstaw ie efektów .213112ZAGROśENIAKonieczność zmian w w ytycznychdot. realizacji projektówsystemow ych.Wprow adzenie w perspektyw ieprogramow ej 2014-2020 rozliczaniaprojektów na podstaw ie efektów .Finansow anie badań ze środkówEFSBrak środków krajow ych na1realizację badańNiejednolity sposób realizacji badań2 (dobór próby, technika i czasrealizacji)Schematyczność zrealizow anychbadań.Badanie niereprezentatyw ne napoziomie w ojew ództw a/krajuBrak anonimow ości respondentów(koordynatorów )Brak moŜliw ości obliczeniaw skaźników rezultatu na poziomieNUTS 2Przejęcie roli IZ w now ejperspektyw ie programow ej a tym3samym konieczność samodzielnegobadania w artości w skaźnikówFinansow anie badań ze środków3EFSFinansow anie badań ze środków3EFSKonieczność zmian w w ytycznych3 Brak środków na realizację badań 3 Brak środków na realizację badań 3 dot. realizacji projektówsystemow ych.Konieczność zmian w w ytycznych3 dot. realizacji projektówsystemow ych.Niejednolity sposób realizacji badań3 (dobór próby, technika i czasrealizacji) w w ojew ództw achPow ielanie badań juŜprow adzonych np. "Badanie2osiągniętych w artości w skaźnikówkomponentu regionalnego"NiŜsza uŜyteczność badań dla3projektodaw ców2Konieczność zmian w w ytycznych1 dot. realizacji projektówsystemow ych.Przejęcie roli IZ w now ej2perspektyw ie programow ejMała uŜyteczność badań dla1projektodaw ców i IPMocne strony (suma) 6 7 9 9 4Słabe strony (suma) 2 9 5 10 2BILANS 4 -2 4 -1 2Szanse (suma) 0 7 11 7 2ZagroŜenia (suma) 3 14 9 10 1BILANS -3 -7 2 -3 1231331POZYCJAmaximinimaximinimaximiniminimaximinimaxiRekomendacja 6: Modyfikacja sposobu realizacji badańewaluacyjnych projektów systemowychZaprzestanie ewaluacji projektów systemowych Poddziałania 6.1.3 w obecnym kształcie.Zwolnienie projektodawców z konieczności zalecania drugiej edycji badań. W tym celuniezbędne są modyfikacje w wytycznych pt. „Projekty systemowe Powiatowych Urzędów Pracyw ramach PO KL”.W miejsce obecnego systemu ewaluacji projektów systemowych, zlecenie lub samodzielneopracowywanie przez pracowników IP/IP2 danych dotyczących projektów systemowychrealizowanych na terenie danego województwa. Prezentacja (np. w formie rankingu) strukturyuczestników projektów Poddziałania 6.1.3 na podstawie danych z monitoringu (Załącznik nr 1.Informacja o wykonaniu wskaźnika efektywności zatrudnieniowej; Załącznik nr 2. do wnioskuo płatność) lub danych gromadzonych w bazie PEFS 2007. Pokazanie danych dotyczącychuczestników w kontekście podstawowych charakterystyk lokalnego rynku pracy (np. udziałbezrobotnych powyŜej 50 roku Ŝycia w ogóle bezrobotnych na terenie powiatu, udziałdługotrwale bezrobotnych itd.) na podstawie MPiPS-01 oraz wskaźników produktu i rezultatuwyznaczonych do osiągnięcia na terenie danego województwa i w całym Programie.Biorąc pod uwagę fakt, iŜ metodologia mierzenia efektów zatrudnionych opiera się jedynie napodstawie rejestracji zdarzeń w systemach informatycznych urzędów pracy. Postuluje sięzlecenie badań (opartych na wspólnej metodologii i narzędziach, realizowanych na tychRaport końcowy 72

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLsamych grupach i z wykorzystaniem tych samych technik) rezultatów projektów Priorytetu VI naterenie wszystkich województw. Badania pogłębiłyby informację na temat rezultatów działańwspółfinansowanych z EFS, jakości uzyskanego zatrudnienia, dodatkowych efektówudzielonego wsparcia.3.5.2 Modyfikacje narzędzi badawczychW przypadku kontynuacji badań projektów systemowy w obecnej formule niezbędne jestwprowadzenie modyfikacji do kwestionariusza. Pomimo skonsultowania wzoru ankiety ześrodowiskiem PUP (za pośrednictwem Konwentu Dyrektorów PUP) oraz WUP-ami, jakrównieŜ z członkami Grupy Sterującej Ewaluacją PO KL, opracowane narzędzie powinnozostać zmodyfikowane w kolejnej edycji badania. Po pierwsze, pytania powinny byćjednoznaczne, obecnie część opcji odpowiedzi była nierozłączna (np. dotycząca statusu narynku pracy, miejsca zamieszkania). Dodatkowo wykonawcy badań zamieniali pytaniawielokrotnego wyboru na jednokrotnego wyboru. Modyfikację ankiety sugerują równieŜwykonawcy badań wskazując, Ŝe jest za długa (redukcja liczby pytań, zamknięcie pytańotwartych), niezrozumiała dla osób bezrobotnych i niedopasowana do róŜnych formwsparcia stosowanych w projektach. Opracowana ankieta nie pozwala udzielić odpowiedzina jedno z waŜniejszych pytań dla PUP: Jakie są potrzeby i oczekiwania uczestnikówprojektów systemowych? („JeŜeli dana osoba nadal pozostaje w ewidencji PUP, jakiegorodzaju wsparcia oczekuje?”). Rozbudowy wymaga równieŜ metryczka (np. obszarzamieszkania, niepełnosprawność). Propozycje modyfikacji ankiety zamieszczone zostaływ załączniku do raportu.Zmodyfikowaną ankietę moŜna poszerzyć o zestaw pytań diagnozujących jakośćzatrudnienia uzyskanego przez uczestników projektów. W chwili obecnej w praktycepublicznych słuŜb zatrudnienia podejście do zagadnienia oceny i pomiaru jakości miejscapracy jest traktowane pobieŜnie. Stosowana jest co prawda definicja odpowiedniej pracy 47 ,którą jednak nie zawsze moŜna utoŜsamiać z pojęciem jakości miejsca pracy. Tymczasemregulująca działania Publicznych SłuŜb Zatrudnienia ustawa z dnia 20 kwietnia o promocjizatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. 2004 Nr 99 poz. 1001 z późniejszymizmianami) juŜ w artykule 1 określa, Ŝe zadania państwa w zakresie promocji zatrudnienia,łagodzenia skutków bezrobocia oraz aktywizacji zawodowej są realizowane przez instytucjerynku pracy, działające między innymi w celu osiągnięcia wysokiej jakości pracy 48 . Warto teŜzauwaŜyć, Ŝe głównym instrumentem realizacji odnowionej Strategii Lizbońskiej, w tymdziałań związanych z polityką zatrudnienia jest europejska polityka spójności. Zgodniez zapisami rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiająceprzepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, EuropejskiegoFunduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności, uszczegółowiającymi zapisy Traktatuustanawiającego Wspólnotę Europejską w zakresie spójności społeczno-ekonomicznej (art.158) jednym z głównych kierunków działań podejmowanych w ramach polityki spójności jestpoprawa warunków zatrudnienia, która realizowana jest między innymi drogą poprawyjakości miejsc pracy.Określenie „jakość pracy” (ang. quality of working life lub quality of work) zostało po razpierwszy uŜyte w Stanach Zjednoczonych pod koniec lat sześćdziesiątych. Od tego czasurozumienie tego pojęcia ewoluowało w kierunku połączenie zadowolenia i satysfakcjipracowników z efektywnością organizacji. JednakŜe w dalszym ciągu powaŜnym problememwydaje się być jednoznaczne zdefiniowanie jakości pracy. Pojęcia takie jak „wzbogacenie47 Odpowiednia praca definiowana jest jako: „(…) zatrudnienie lub inna praca zarobkowa, które podlegają ubezpieczeniomspołecznym i do wykonywania których bezrobotny ma wystarczające kwalifikacje lub doświadczenie zawodowe lub moŜe jewykonywać po uprzednim szkoleniu albo przygotowaniu zawodowym dorosłych, a stan zdrowia pozwala mu na ichwykonywanie oraz łączny czas dojazdu do miejsca pracy i z powrotem środkami transportu zbiorowego nie przekracza 3godzin, za wykonywanie których osiąga miesięczne wynagrodzenie brutto w wysokości co najmniej minimalnegowynagrodzenia za pracę w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy”. Pobrano 10.06.2011 z http://zielonalinia.gov.pl/default.aspx?docId=2038&dictword=2748 Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. 2004 Nr 99 poz. 1001 z późn.zm.).Raport końcowy 73

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLpracy” (ang. job enrichment), „satysfakcja z pracy”, „humanizacja pracy”, „zaangaŜowaniepracownika” (ang. worker participation) czy „motywowanie pracownika” są z nią bliskospokrewnione. 49 Szeroka definicja jakości pracy mówi, Ŝe składają się na nią wszystkiedziałania i sprawy dotyczące pracownika i warunków jego pracy, takie jak np.wynagrodzenia, procedury obowiązujące w miejscu pracy czy bezpieczeństwo i higienapracy 50 . Według innej definicji jakość pracy to relacja między dominującymi oczekiwaniamidanego pracownika dotyczącymi ogółu warunków pracy a rzeczywistymi warunkamiwykonywanej przez niego pracy. Jakość pracy jest więc subiektywna, będzie onauzaleŜniona od rozdźwięku między indywidualnym stanem idealnym a realnympracowników.W chwili obecnej podstawowym zasobem strategicznym organizacji są: informacja, wiedzai kreatywność, zawarte w kapitale ludzkim. Czynniki te znajdują swoje odbiciew produktywności pracowników. Tak więc pojęcie jakości miejsc pracy nierozerwalnie wiąŜesię z ekonomicznym wymiarem tego zjawiska. Wysoka jakość miejsc pracy przekłada siębowiem na zwiększoną motywację pracowników, czego efektem jest wzrost ichproduktywności, czyli wartości dodanej przypadającej na jednostkę wkładu pracy, na którąskłada się m. in. sposób wykorzystania czasu przez pracownika, indywidualny sposóbwykonywania pracy, czy ilość popełnianych błędów. 51 Obecnie argumenty ekonomicznestanowią jeden z istotnych powodów przekonujących przedsiębiorców do wdraŜaniaprogramów poprawy jakości pracy. Warto zauwaŜyć, Ŝe takie działania będą skuteczne tylkowtedy, gdy to, co ma wartość dla pracownika, nie stoi w sprzeczności z tym, co ma wartośćdla organizacji 52 . Satysfakcja pracownika z pracy moŜe mieć zatem decydujący wpływ naproduktywność pracy. Spełnianie potrzeb pracowników, m.in. poprzez dostarczanie imgodziwego wynagrodzenia czy interesującej pracy stanowi jeden z fundamentalnych celówtworzenia kapitału ludzkiego w przedsiębiorstwie. 53Pojęcie jakości pracy moŜe być opisane zestawem warunkujących ją czynników. WedługR.R. Waltona lista ta powinna wyglądać następująco:▪Adekwatne i uczciwe wynagrodzenie, nie tylko w odniesieniu do rynku pracy, ale równieŜw odniesieniu do postrzegania przez pracowników sprawiedliwej dystrybucjiwynagrodzeń;▪ Bezpieczeństwo miejsca pracy rozumiane jako BHP na stanowisku pracy;▪ RóŜnorodność wykonywanych zajęć pozwalająca na zaangaŜowanie róŜnorakichkwalifikacji i kompetencji pracownika;▪ MoŜliwości ciągłego kształcenia i zdobywania nowych kwalifikacji oraz pewność miejscapracy;▪ Stosunki międzyludzkie i kultura organizacyjna;▪ Stosunki pracownicze, rozumiane jako prawa przysługujące pracownikom w miejscupracy i ich miejsce w procesie decyzyjnym w organizacji;▪ WywaŜona rola pracy w Ŝyciu pracowników, pozwalająca na godne wypełnianie takŜeinnych ról społecznych;▪ Społeczne znaczenie pracy, postrzeganie organizacji jako odpowiedzialnej społecznie. 54Według koncepcji Great Place to Work wyznacznikami jakości miejsc pracy jest zaufanie,będące podstawowym składnikiem relacji między pracownikiem a pracodawcą i miejscempracy. Relacje między pracownikiem a pracodawcą wyznaczają:49 Witek-Crabb, A. (2000). Jakość pracy jako jeden z wyznaczników sukcesu firmy. [w:] PN AE nr 870, Źródła sukcesówi poraŜek przedsiębiorstw. Aspekt strategiczny, s. 246-251.50 Fourth European Regional Conference (1987). Report of the Director General: Employment, labour relations, productivity andquality of working life: The challenge of the 1990s, s. 99.51 Davis L., Chern A. (1975). Quality of Working Life, vol. 1, s. 207.52 Ackoff R. (1993). Zarządzanie w małych dawkach, s. 37.53 Witek-Crabb, A. (2000). Jakość pracy jako jeden z wyznaczników sukcesu firmy. [w:] PN AE nr 870, Źródła sukcesówi poraŜek przedsiębiorstw. Aspekt strategiczny, s. 246-251.54 Walton R.R. (1975). Criteria for Quality of Working Life. [w:] Davis L., Chern A. Quality of Working Life, s. 92.Raport końcowy 74

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKL▪▪▪Wiarygodność, oznaczająca regularny kontakt pracowników z przełoŜonymi mający nacelu poznanie opinii i pomysłów pracowników oraz powiązanie ich pracy z celamiorganizacji;Szacunek polegający na zapewnieniu pracownikom wyposaŜenia, zasobów i szkoleń,jakich potrzebują do wykonywania swojej pracy. Oznacza teŜ docenienie pracywykonywanej przez pracowników i ich zaangaŜowania oraz zapewnianie równowagipomiędzy pracą a Ŝyciem prywatnym;Uczciwość i postępowanie według znanych wszystkim pracownikom zasad, dzielenie sięwypracowanym zyskiem z pracownikami, likwidacja wszelkich form dyskryminacjii kierowanie się bezstronnością;Relacje pomiędzy pracownikiem a organizacją są z kolei wyznaczane przez:▪▪Dumę z miejsca pracy, wykonywanych zadań i osiąganych efektów;KoleŜeństwo, czyli prawo do bycia sobą, budowanie przyjaznej atmosfery oraz poczucieprzynaleŜności 55 .Jeszcze inaczej zagadnienie czynników jakości miejsca pracy rozpatrywane jest materiałachopracowanych przez Global Reporting Initiative. W tym przypadku wyróŜniono 5 aspektówopisujących praktyki dotyczące zatrudnienia i godnej pracy:1. Zatrudnienie▪ Łączna liczba pracowników według typu zatrudnienia, rodzaju umowy o pracę i regionu;▪ Łączna liczba odejść oraz wskaźnik fluktuacji pracowników według grupy wiekowej, płcii regionu;▪ Świadczenia dodatkowe zapewniane pracownikom pełnoetatowym, które nie sądostępne dla pracowników czasowych lub pracujących w niepełnym wymiarze godzin,według głównych jednostek organizacyjnych.2. Relacje pomiędzy pracownikami i kierownictwem▪ Odsetek zatrudnionych objętych umowami zbiorowymi;▪ Minimalne wyprzedzenie, z jakim informuje się o istotnych zmianach operacyjnych wrazze wskazaniem, czy okresy te są określone w umowach zbiorowych.3. Bezpieczeństwo i higiena pracy▪ Odsetek łącznej liczby pracowników reprezentowanych w formalnych komisjach(w których skład wchodzi kierownictwo i pracownicy) ds. bezpieczeństwa i higieny pracy,które doradzają w zakresie programów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz monitorujątakie programy;▪ Wskaźnik urazów, chorób zawodowych, dni straconych oraz nieobecności w pracy orazliczba wypadków śmiertelnych związanych z pracą, według regionów;▪ Edukacja, szkolenia, doradztwo, programy prewencyjne oraz programy kontroli ryzyka,które zapewniają pomoc w przypadku powaŜnych chorób pracownikom, ich rodzinom lubczłonkom społeczności lokalnej;▪ Kwestie bezpieczeństwa i higieny pracy uwzględnione w formalnych porozumieniachzawartych ze związkami zawodowymi.4. Edukacja i szkolenia▪ Średnia liczba godzin szkoleniowych w roku przypadających na pracownika wedługstruktury zatrudnienia;▪ Programy rozwoju umiejętności menedŜerskich i kształcenia ustawicznego, którewspierają ciągłość zatrudnienia pracowników oraz ułatwiają proces przejścia naemeryturę;▪ Odsetek pracowników podlegających regularnym ocenom jakości pracy i przeglądomrozwoju kariery zawodowej.55 http://www.greatplacetowork.pl/great/model.php.Raport końcowy 75

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKL5. Różnorodność i równość szans▪ Skład ciał nadzorczych i kadry pracowniczej w podziale na kategorie według płci, wieku,przynaleŜności do mniejszości oraz innych wskaźników róŜnorodności;▪ Stosunek podstawowego wynagrodzenia męŜczyzn i kobiet według zajmowanegostanowiska 56 .Jeszcze inne podejście do zagadnienia pomiaru jakości miejsc pracy zaprezentowanezostało w badaniach prowadzonych przez M. Bąk, P. Kulawczuk i A. Szcześniak.Zidentyfikowane czynniki prezentuje poniŜsze zestawienie:Tabela 3.3Miary jakości miejsc pracyMiary jakości miejsca pracyWskaźniki1. Dochód z pracy ▪ Wynagrodzenia miesięczne na pracownika2. Bezpieczeństwo socjalnepracowników3. Motywowanie połączone zwynikami pracy4. Komfort pracy5. Możliwości rozwojuzawodowego6. Praca z nowymi technologiami(także naukowa i B+R)▪ Nakłady ZUS na pracownika (inwestycje socjalne)▪ Majątek trwały▪ Kapitały własne▪ Przychodowość aktywów▪ Przychodowość pracy▪ Efektywność wynagrodzeniowa majątku▪ Rotacja zatrudnienia▪ Roczne przyrosty funduszu wynagrodzeń▪ Roczne przyrosty przeciętnego wynagrodzenia brutto▪ Świadczenia socjalne na pracownika▪ Nakłady na środki trwałe na pracownika▪ Nakłady na maszyny i urządzenia▪ Wartość zespołów komputerowych▪ Nakłady na nowe zestawy komputerowe▪ Nakłady na zestawy komputerowe na pracownika▪ Udział wydatków na świadczenia społeczne▪ Przychody ze sprzedaŜy▪ Nakłady na nowe maszyny i urządzenia▪ Nakłady na nowe obiekty▪ Inwestycje w rozwój kapitału ludzkiego▪ Rentowność nakładów na pracę▪ Rentowność pracy▪ Wartości niematerialne i prawne▪ Wartości niematerialne i prawne na pracownika▪ Wartość praw autorskich i licencji na pracownika▪ Wartość patentów i wynalazków na pracownika▪ Koszty prac rozwojowych▪ Koszty prac rozwojowych na pracownikaŹródło: Bąk M., Kulawczuk P., Szcześniak A., (red.) Praca wysokiej jakości dla Śląska, Instytut Badańnad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym, Warszawa 2010, s. 17Analizowane koncepcje oceny jakości miejsc pracy opierają się na róŜnorodnychzałoŜeniach, jednak moŜna wśród nich zauwaŜyć liczne cechy wspólne. Jest to przedewszystkim oparcie się o wskaźniki o charakterze jakościowym, związane najczęściejz procesami zarządzania zasobami ludzkimi. Wśród tych wskaźników naleŜy wymienić:56 Global Reporting Initiative (2006). Zestaw wskaźników. Praktyki dotyczące zatrudnienia i godnej pracy (LA), Wersja 3.0.Raport końcowy 76

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKL▪Wynagrodzenie - postrzegane jako adekwatne do wykonywanej pracy, sprawiedliwe(zgodne z zasadami równouprawnienia) oraz przyznawane na przejrzystychi zrozumiałych zasadach.▪ Rozwój zawodowy - praca dająca moŜliwość rozwoju zawodowego w róŜnorodnychformach, jak nauka na stanowisku pracy, szkolenia, doradztwo, rotacja.▪ Bezpieczeństwo i higiena pracy - postrzeganie jako kluczowej kwestii zapewnieniabezpieczeństwa na stanowisku pracy.▪ Kultura organizacyjna - rozumiana jako dąŜenie do włączania pracowników w procesydecyzyjne, promowanie współpracy i koleŜeństwa, likwidowania wszelkich przejawówdyskryminacji, docenianie wysiłku pracowników oraz zapewnianie uczciwościi bezstronności przy podejmowaniu decyzji.▪ Równowaga między pracą a Ŝyciem - godzenie róŜnych ról społecznych pełnionychprzez pracowników.▪ Duma z miejsca pracy - postrzeganie wykonywanej pracy jako waŜnej, mającejznaczenie nie tylko dla firmy, ale równieŜ dla otoczenia.Taki zestaw wskaźników mógłby stać się podstawą do stworzenia uniwersalnego narzędziapomiaru jakości miejsc pracy. Stworzenie takiego narzędzia powinno jednak zostaćpoprzedzone badaniem pilotaŜowym, które pozwoliłoby na weryfikację statystycznejistotności poszczególnych elementów narzędzia.Podsumowanie:W jaki sposób projekty systemowe PUP, współfinansowane z EFS w ramach Poddziałania6.1.3 PO KL różnią się od pozostałych działań PUP podejmowanych w obszarze aktywizacjizawodowej osób bezrobotnych?Projekty systemowe PUP zasadniczo nie róŜnią się od pozostałych działań urzędów pracypodejmowanych w obszarze aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych. Wsparcie udzielanew ramach projektów ograniczone jest do form do wymienionych w ustawie z dnia 20 kwietnia2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (tekst jednolity Dz. U. z 2008 r. Nr 69,poz. 415 z późn. zm.). Środki EFS pozwalają natomiast na realizację zadań statutowych dlaszerszej grupy bezrobotnych. Dzięki nim zwiększa się skala działań, ale świadczone są tesame, określone w ustawie działania. To, co wyróŜnia projekty współfinansowane z EFS towiększe ukierunkowanie środków na wybrane grupy określone w ustawie (osoby poniŜej 25roku Ŝycia, powyŜej 50 roku Ŝycia, osoby niepełnosprawne, pochodzące z obszarów wiejskich)oraz nacisk na efektywność zatrudnieniową, czyli określanie minimalnego odsetka uczestników,którzy podejmą zatrudnienie po udzielonym wsparciu.Jaki odsetek bezrobotnych (na poziomie całego kraju oraz w przekroju regionalnym)stanowili klienci PUP, objęci projektami systemowymi w ramach Poddziałania 6.1.3 PO KL?Jedynie w latach 2009 i 2010 udział w projektach systemowych urzędów pracy rozpoczęłołącznie 314 928 osób. W skali kraju w 2009 roku projektami systemowymi objętych zostało7,08% osób bezrobotnych, podczas gdy w 2010 roku ten wskaźnik zwiększył się do 9,26%.W 2009 roku największy udział uczestników Poddziałania 6.1.3 wśród ogółu bezrobotnychodnotowany został w województwie świętokrzyskim (12,74%), podczas gdy najmniejszyw województwach lubuskim (3,28%) oraz pomorskim (3,33%). Warto zauwaŜyć, Ŝe te ostatniewojewództwo zanotowało równieŜ jeden z najsłabszych wyników w roku 2010 (6,48%),mniejszy udział bezrobotnych miał miejsce jedynie w województwie mazowieckim (5,27%).Jakie są słabe i mocne strony projektów systemowych PUP z punktu widzenia ich uczestnikóworaz koordynatorów?Zdecydowana większość uczestników uwaŜa, Ŝe projekt, w którym brali udział nie miał słabychpunktów (69%). Wśród słabych stron, jeśli juŜ się pojawiały, wymieniano: mało praktycznycharakter szkoleń, zbyt zróŜnicowany poziom grup, niskie kompetencje wykładowców, niskiewynagrodzenie za staŜ oraz zbyt niską wysokość jednorazowych środków na rozpoczęciedziałalności gospodarczej.Atutem urzędów pracy, wskazywanym w raportach z badań, jest znajomość lokalnego rynkupracy oraz potrzeb osób bezrobotnych. Z racji działań wykonywanych statutowo, urzędy pracyniekiedy są lepiej przygotowane do realizacji projektów niŜ beneficjenci konkursowiRaport końcowy 77

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLPoddziałania 6.1.1. Pracownicy urzędów posiadają z reguły kilkuletnie doświadczeniew realizacji projektów współfinansowanych z EFS. Słabą stroną projektów systemowych jestbiurokracja związana z ich wydatkowaniem.W jakim stopniu projekty systemowe w Poddziałaniu 6.1.3 PO KL były skutecznie zarządzane?W zrealizowanych badaniach nie stwierdzono znaczących uchybień w zarządzaniu projektamisystemowymi. Naturalnie w trakcie realizacji projektów pojawiają się trudności - opóźnieniaw harmonogramie, rezygnacje uczestników z udziału w projekcie, trudności w realizacjiwszystkich załoŜonych wskaźników, niespójności w systemach sprawozdawczych, brakokreślenia rezultatów miękkich lub nie monitorowanie ich - jednak nie zagraŜają one realizacjicałego Poddziałania 6.1.3.Jakiego rodzaju problemów doświadczali beneficjenci systemowi w trakcie realizacjiprojektów systemowych w ramach Poddziałania 6.1.3 PO KL w 2009 r.?Zgłaszane problemy dotyczą zarówno całego systemu wdraŜania projektów systemowych,sposobu realizacji projektu w danym urzędzie, jak i wybranych instrumentów rynku pracy, grupdocelowych oraz ogólnej natury rynku pracy (np. wysokie koszty pracy w Polsce).Z punktu widzenia pracowników urzędów pracy wysokie są koszty dostosowywania się dociągle wprowadzanych zmian w sposobie realizacji projektów systemowych. Pomimo tejdodatkowej pracy związanej z realizacją działań finansowanych z EFS pracownicy urzędówpracy nie są za nią dodatkowo wynagradzani.ObciąŜenia administracyjne wynikają równieŜ z konieczności dostosowania się urzędów pracydo wymogów dwóch systemów sprawozdawczości MPiPS (środki Funduszu Pracy) i MRR(środki EFS).W poszczególnych projektach pojawiały się problemy dotyczące następujących kwestii:sposobu zarządzania projektem (brak współfinansowania kosztów zarządzania projektami,zakłócania w komunikacji zespołu projektowego), warunków lokalowych świadczenia wsparcia(IPD, doradztwo zawodowe), zakresu działań informacyjnych (np. gorszy zasięg działańpromocyjnych na obszarach wiejskich), nie określenia wartości docelowych wskaźnikówmiękkich, braku celów szczegółowych projektu, rozbieŜności danych na temat uczestnikówpomiędzy danymi zawartymi w załączniku nr 2 do wniosku o płatność a ewidencją PEFS 2007.Jakie działania podejmowali beneficjenci systemowi w celu rozwiązania pojawiających sięproblemów? Z kim się kontaktowali? Jakie metody i sposoby wykorzystywali w celurozwiązania problemów? Gdzie poszukiwali informacji? Od kogo uzyskiwali ewentualnąpomoc?Urzędy pracy większość pojawiających się problemów starają się rozwiązywać samodzielnie.Natomiast ze strony IP/IP2 oczekują porad i interpretacji pewnych zasad realizacji Programu.Jak beneficjenci systemowi, realizujący projekty w ramach Poddziałania 6.1.3 PO KL ocenialiwspółpracę przy realizacji projektów z innymi instytucjami lokalnymi, organizacjamipozarządowymi, a także IP/IP2 PO KL?W trakcie realizacji projektów, urzędy pracy współpracują z instytucjami, takimi jak: ośrodkipomocy społecznej, urzędy gmin, lokalne organizacje pozarządowe, organizatorzy staŜyi szkoleń, a nawet kościoły. Współpraca sprowadza się do promocji projektów wśród osóbkorzystających z usług tych instytucji. Beneficjenci systemowi bardzo dobrze oceniająwspółpracę z tymi instytucjami.Zdaniem koordynatorów współpraca z IP układała się dobrze. Polepszeniu natomiast mogłobyulec szybkość i jednoznaczność interpretacji kwestii problemowych. Koordynatorzy projektówzwracają uwagę, Ŝe współpraca układałaby się jeszcze lepiej, gdyby było więcej okazji dobezpośredniego kontaktu z IP/IP2 (spotkania informacyjno-konsultacyjne, wyjazdy integracyjne,grupy wymiany doświadczeń), przy okazji których mogłaby zostać nawiązana współpracai wymiana doświadczeń pomiędzy beneficjantami systemowymi.Jakie trudności pojawiły się przy realizacji badań?Podczas realizacji badań urzędy pracy nie zgłaszały zbyt wielu uwag. śadnych trudnościpodczas realizacji badań nie napotkało 38% badanych projektodawców. Pozostali mieli główneproblemy związane z wyborem (30%) lub współpracą (24%) z wykonawcą. Większośćopracowanych raportów to szablon uwzględniającym jedynie inne dane.Raport końcowy 78

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLW trakcie badań pojawił się problem ze zrealizowaniem wyznaczonej w „ZałoŜeniach […]”próby. Przebadano ponad 90 tys. uczestników Poddziałania 6.1.3, zastosowano róŜnorodnetechniki badawczych, brak jest pewności, kim są przebadani (czy zakończyli udział we wsparciuzgodnie ze ścieŜką, czy teŜ nie), okresy realizacji poszczególnych badania są róŜne. Wszystkoto sprawia, Ŝe zagregowane dane na poziomie województw i kraju zwierają trudny dooszacowania błąd.Jaka jest użyteczność badań ewaluacyjnych projektów systemowych PO KL dla różnych grupodbiorców - projektodawców, Instytucji Zarządzającej?Ocena korzyści, wynikających ze zleconych badań w stosunku do obciąŜeń, związanych z ichzleceniem jest niejednoznaczna (18% badanych pracowników urzędów pracy nie ma zdaniaw tej kwestii): 31% uwaŜa, Ŝe korzyści zdecydowanie lub raczej przewaŜają nad obciąŜeniami,26% jest przeciwnego zdania. Wynikać to moŜe ze „sztampowości” raportów („zdarzały sięsytuacje, Ŝe PUP otrzymywał raport z danymi innego PUP-u”), rekomendacji jakie zostałysformułowane na podstawie przeprowadzonych badań oraz postrzegania całego procesuewaluacyjnego jako kolejnego obowiązku nałoŜonego na projektodawców.M.in. ze względu na brak moŜliwości przewaŜenia zagregowanych danych uŜytecznośćpołączonych danych na poziomie województwa (dla IP/IP2) czy całego kraju (dla IZ) jest raczejwątpliwa gdyŜ wyniki te zawierają bliŜej nieokreślony błąd.Jakie mogą być alternatywne formy realizacji ewaluacji projektów systemowych PO KL?Bezpośredni odbiorcy badań są sceptyczni co do sposobu organizacji badań. Co prawda codrugi projektodawca uwaŜa, Ŝe obecny sposób realizacji badań ma „raczej” sens, to jednakjedynie co czwarty zgodziłby się ze zdaniem, Ŝe badania powinny być kontynuowanew obecnym kształcie. 46% projektodawców, którzy wypełnili ankietę internetową, jest zdania Ŝeto raczej Wojewódzkie Urzędy Pracy powinny zlecać tego typu analizy. RozwaŜane zostałynastępujące scenariusze:▪▪▪▪▪Scenariusz 0 - Zaprzestanie realizacji ewaluacji projektów systemowych.Scenariusz 1 - Kontynuacja obecnego sposobu realizacji badań z niewielkimimodyfikacjami dotyczącymi narzędzi.Scenariusz 2 - Zlecanie badań ewaluacyjnych projektów systemowych przez WojewódzkieUrzędy Pracy.Scenariusz 3 - Zlecanie badań ewaluacyjnych projektów systemowych przez IZ.Scenariusz 4 - Wykorzystanie metodologii mierzenia efektów zatrudnieniowych w ewaluacjiprojektów systemowych.Jakie modyfikacje narzędzi badawczych powinny zostać przeprowadzone w celu zwiększeniaużyteczności zebranych wyników?W przypadku kontynuacji badań projektów systemowy w obecnej formule niezbędne jestwprowadzenie modyfikacji do kwestionariusza. Po pierwsze, pytania powinny byćjednoznaczne a kategorie odpowiedzi rozłączne. NaleŜy jasno oznaczyć czy pytanie jest jednoczy wielokrotnego wyboru. Ankieta mogłaby ulec skróceniu m.in. poprzez zamknięcie pytańotwartych. Natomiast naleŜałoby ją poszerzyć o pytanie dotyczące oczekiwań uczestników(„JeŜeli dana osoba nadal pozostaje w ewidencji PUP, jakiego rodzaju wsparcia oczekuje?”).Zmodyfikowaną ankietę moŜna poszerzyć o zestaw pytań diagnozujących jakość zatrudnieniauzyskanego przez uczestników projektów.W jaki sposób można zdefiniować i mierzyć „jakość zatrudnienia” otrzymanego przezuczestników projektów współfinansowanych z ESF?Analizowane koncepcje oceny jakości miejsc pracy opierają się na róŜnorodnych załoŜeniach,jednak moŜna wśród nich zauwaŜyć liczne cechy wspólne. Jest to przede wszystkim oparciesię o wskaźniki o charakterze jakościowym, związane najczęściej z procesami zarządzaniazasobami ludzkimi. Wśród tych wskaźników naleŜy wymienić:▪Wynagrodzenie - postrzegane jako adekwatne do wykonywanej pracy, sprawiedliwe(zgodne z zasadami równouprawnienia) oraz przyznawane na przejrzystych i zrozumiałychzasadach.Raport końcowy 79

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKL▪▪▪▪▪Rozwój zawodowy - praca dająca moŜliwość rozwoju zawodowego w róŜnorodnychformach, jak nauka na stanowisku pracy, szkolenia, doradztwo, rotacja.Bezpieczeństwo i higiena pracy - postrzeganie kwestii zapewnienia bezpieczeństwa nastanowisku pracy jako kluczowej.Kultura organizacyjna - rozumiana jako dąŜenie do włączania pracowników w procesydecyzyjne, promowanie współpracy i koleŜeństwa, likwidowania wszelkich przejawówdyskryminacji, docenianie wysiłku pracowników oraz zapewnianie uczciwościi bezstronności przy podejmowaniu decyzji.Równowaga między pracą a Ŝyciem - godzenie róŜnych ról społecznych pełnionych przezpracowników.Duma z miejsca pracy - postrzeganie wykonywanej pracy jako waŜnej, mającej znaczenienie tylko dla firmy, ale równieŜ dla otoczenia.Taki zestaw wskaźników mógłby stać się podstawą do stworzenia uniwersalnego narzędziapomiaru jakości miejsc pracy. Stworzenie takiego narzędzia powinno jednak zostaćpoprzedzone badaniem pilotaŜowym, które pozwoliłoby na weryfikację statystycznej istotnościposzczególnych elementów narzędzia.Raport końcowy 80

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKL4 Charakterystyka społeczno-demograficzna uczestnikówprojektów systemowych oraz udzielonego im wsparciaCharakterystykę uczestników projektów i udzielonego im wsparcia opracowano napodstawie bazy PEFS 2007 i wyników badań zleconych przez urzędy pracy. Rozdziałodpowiada na pytania:▪▪▪▪▪▪W jakim stopniu realizowane w projektach systemowych z Poddziałania 6.1.3 działaniaprzyczyniły się do realizacji celów i wskaźników oraz Działania 6.1 i Priorytetu VI PO KLoraz rozwiązania problemów lokalnego rynku pracy?Jaki odsetek bezrobotnych (na poziomie całego kraju oraz w przekroju regionalnym)stanowili klienci PUP, objęci projektami systemowymi w ramach Poddziałania 6.1.3 POKL?Jak wygląda charakterystyka „przeciętnego” uczestnika projektów systemowych PUP,współfinansowanych z EFS w ramach Poddziałania 6.1.3 PO KL? Jakie kategorieuczestników moŜna wyróŜnić - które osoby bezrobotne, dlaczego akurat te i w jakimstopniu otrzymały wsparcie? Jaki jest sposób doboru uczestników do projektusystemowego? Czy uwzględnia on grupy, znajdujące się w szczególnie trudnej sytuacjina rynku pracy, zgodnie z dyspozycją art. 49 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r.o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415,z późn. zm.)?Jacy uczestnicy wycofują się z udziału w projektach?Jakie były potrzeby i oczekiwania uczestników projektów systemowych?Jak uczestnicy oceniają uzyskane wsparcie? W jakim obszarze odczuwają największezmiany własnej sytuacji społeczno-zawodowej?4.1 Struktura uczestników projektów systemowychLiczba uczestników Poddziałania 6.1.3 zaleŜy od przyjętej definicji. W PEFS 2007 znajdująsię dane ponad pół miliona osób (538 020), ze czego wsparcie zakończyło - tzn. w PEFS2007 ma wpisaną datę zakończenia udziału w projekcie - o 31 tys. osób mniej (506 619).W tej grupie wsparcie zgodnie z zaplanowaną ścieŜką zakończyło 472 892 osób.538 020 osóbbrało udziałw latach2007-2011506 619 osóbzakończyło udziałw latach2007-2011472 892 osóbzakończyło udział zgodnie zzaplanowaną ścieżką w latach2007-2011Zgodnie z sugestią Zamawiającego, charakterystykę opracowano dla grupy osób, którezakończyły udział w projektach systemowych zgodnie z zaplanowaną ścieŜką lub wyszłyz nich wcześniej (506 619). Analizę przeprowadzono na podstawie danych zgromadzonychw Bazach Lokalnych PEFS 2007 57 , zgodnie ze stanem na kwiecień 2011 r. Opisdemograficzny uczestników jest niezbędny do udzielenia odpowiedzi na temat trafnościudzielonego wsparcia oraz do wnioskowania o jego skuteczności.57Dane zgromadzone w bazie PEFS 2007 mogą odbiegać od danych z monitoringu Programu, poniewaŜ narzędzie dogromadzenia danych Formularz PEFS 2007 został udostępniony dopiero w maju 2008. Z uwagi na opóźnienia w podpisywaniuporozumień dotyczących przetwarzania danych osobowych (07/08 2008) i tym samym brak delegacji do przetwarzania danychosobowych część danych nie została wprowadzona do bazy PEFS 2007.Raport końcowy 81

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLPółmilionowa rzesza osób, które zgodnie ze stanem bazy na kwiecień 2011 r. 58 zakończyłyudział w projektach systemowych stanowi ponad połowę (53%) wartości docelowejwskaźnika produktu dla całego Działania 6.1 PO KL.Od momentu pełnego uruchomienia Programu w 2008 r. wśród uczestników dominująkobiety. NajwyŜszy udział kobiet wśród uczestników projektów systemowych obserwuje sięw województwach: małopolskim (61%), pomorskim, dolnośląskim i śląskim (60%). Nawetw województwach, w których udział kobiet jest najniŜszy (mazowieckiei zachodniopomorskie) przekracza on połowę uczestników (55%). Kobiety przewaŜajązarówno wśród mieszkańców wsi (59%), jak i miast (57%). Wysoki udział kobietw Poddziałaniu 6.1.3 jest uzasadniony trudniejszą sytuacją kobiet na rynku pracy 59 . Istotnymproblemem w świadczeniu wsparcia dla kobiet jest stereotypowe postrzeganie roli kobiet,które skutkuje nierównym dostępem do niektórych form wsparcia (opisywany w kolejnymrozdziale niski udział kobiet korzystających ze środków na rozpoczęcie działalnościgospodarczej).Wykres 4.1 Uczestnicy Poddziałania 6.1.3 wpodziale na płeć w latach 2007-2011Wykres 4.2 Uczestnicy Poddziałania 6.1.3 według płci wkategoriach wieku w latach 2007-20116042%5067%58% 59%58%57%69%Liczba uczestników w tys.40302033%42% 41%43%31%1002007 2008 2009 2010 2011Kobiety (15-24 l.) Kobiety (50-64 l.) Mężczyźni (15-24 l.) Mężczyźni (50-64 l.)2007 (N=12) 2008 (N=160662) 2009 (N=178049) 2010 (N=167803) 2011 (N=93)Źródło: Opracowanie własne na podstawie PEFS 2007 (stan na kwiecień 2011 r.)Analizując dane dotyczące charakterystyki uczestników projektów w dwóch kategoriachwiekowych - do 25 lat i powyŜej 50 roku Ŝycia - widać wyraźną dominację osób młodych.Osoby do 25 roku Ŝycia stanowią 44% wszystkich uczestników projektów. W stosunkustruktury ogółu bezrobotnych zaznacza się wyraźna nadreprezentacja tej grupy wiekowej.W latach 2008-2010 udział zarejestrowanych bezrobotnych do 24 lat wynosił 21-23%. W tymsamym okresie udział osób młodych wśród uczestników Poddziałania 6.1.3 osiągał wartośćod 43 do 45%. W grupie do 25 lat przewaŜają kobiety (62%). Ich udział w 2009 r. wynosiłponad 51 tys., co stanowi 29% wszystkich osób wspartych w tym roku. Co drugi uczestnikmieszkający na obszarach wiejskich ma do 25 lat.Drugą dominującą grupą wiekową wśród uczestników są osoby od 25 do 34 lat (27% ogółuuczestników). W większości przedziałów wiekowych dominują kobiety - 55-58% udział kobietw grupach wiekowych od 25 do 54 lat. Z racji wyŜszego wieku emerytalnego dla męŜczyzndopiero w grupie powyŜej 55 roku Ŝycia wśród uczestników Poddziałania 6.1.3 przewaŜająmęŜczyźni. Wśród mieszkańców obszarów miejskich dominują osoby w wieku od 25 do 50roku Ŝycia.58 Dane osobowe uczestników projektów PO KL importowane są do bazy PEFS 2007 po zatwierdzeniu wniosku o płatność, cojest długotrwałym procesem. Oznacza to, Ŝe w przypadku niektórych projektów przytaczane w rozdziale dane odzwierciedlająstan nawet sprzed kwartału.59 Skala problemu jest sztucznie zaniŜana na przykład poprzez przez róŜnice w wieku emerytalnym kobiet i męŜczyzn, w grupieosób powyŜej 50 roku Ŝycia udział kobiet jest mniejszy od męŜczyzn tylko dlatego, Ŝe kobiety uzyskują wcześniej o 5 latświadczenia emerytalne.Raport końcowy 82

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLJedynie co dziesiąty uczestnik Poddziałania 6.1.3 ma powyŜej 50 roku Ŝycia (11%męŜczyzn i 8% kobiet). Udział osób powyŜej 50 roku Ŝycia jest najwyŜszy w województwachopolskim (16%), dolnośląskim (15%) i śląskim (12%), najniŜszy zaś w podkarpackim (4%),lubelskim (5%) i świętokrzyskim (6%). W latach 2008-2010 udział osób w wieku powyŜej 45roku Ŝycia wśród uczestników Poddziałania jest o 15-18 pp. niŜszy niŜ wśród ogółuzarejestrowanych bezrobotnych - w roku 2008 osoby powyŜej 45 roku Ŝycia stanowiły 32%ogółu bezrobotnych, tymczasem ich udział wśród uczestników Poddziałania 6.1.3 wyniósł14%.Pomimo stosowania róŜnych przedziałów wiekowych w analizie sytuacji bezrobotnych(45-64, 50-64, 55-64, a nawet 35+) wykonawcy badań ewaluacyjnych projektówsystemowych wskazywali na niŜszą od zakładanej realizację wskaźników rezultatuw przypadku tej grupy docelowej. Trudności w realizacji wskaźników produktu wynikały,zdaniem koordynatorów projektów, z odgórnego narzucana wartości wskaźników, nieuwzględniającego realiów lokalnego rynku pracy. Natomiast wykonawcy badań, niski udziałosób w wieku 45/50 argumentowali strategiami przyjętymi przez projektodawców, którzykoncentrują wsparcie na osobach młodych, łatwiejszych do zrekrutowania,gwarantujących realizację wyznaczonych wskaźników efektywności:„MoŜna stwierdzić, Ŝe projekt został nakierowany przede wszystkim na wsparciebezrobotnych młodych i lepiej wykształconych, ale bez doświadczenia zawodowego,a więc tych, których stosunkowo łatwiej wyciągnąć trwale z bezrobocia pod warunkiemumoŜliwienia zdobycia pierwszego doświadczenia zawodowego” 60 .NiŜszy udział osób powyŜej 50 roku Ŝycia wynikać moŜe równieŜ ze sposobu rekrutacji orazświadczenia mało atrakcyjnych form dla tej grupy wiekowej:„Problem ten moŜe być związany z nieprawidłową rekrutacją beneficjentów lubniedostosowaniem sposobów aktywizacji do potrzeb tej grupy wiekowej. Osoby po 50roku Ŝycia raczej nie są chętne do otwierania własnej działalności gospodarczej,a z drugiej strony równieŜ nie są poszukiwanymi pracownikami na staŜe” 61 .„Osoby starsze nie są bowiem chętne do radykalnych zmian w Ŝyciu zawodowym, zmianzawodu. Preferują te formy, które umoŜliwiłyby im zdobycie nowych kwalifikacji w ichzawodach lub zawodach bardzo pokrewnych” 62 .60 InfoAudit (2010). Raport końcowy z badania ewaluacyjnego projektu systemowego Powiatowego pt. „Nowe perspektywy”realizowanego przez Urzędu Pracy w Chrzanowie, s. 23.61 InfoAudit (2010). Raport z badania ewaluacyjnego projektu systemowego pt. „Aktywny bezrobotny kapitałem płockiej wsi”realizowanego przez Powiatowy Urząd Pracy w Płocku, s. 34.62 InfoAudit (2010). Raport z badania ewaluacyjnego projektu systemowego pt. „Samozatrudnienie Umiejętności Praca”realizowanego przez Powiatowy Urząd Pracy w Nowy Sączu, s. 3; InfoAudit (2010). Raport z badania ewaluacyjnego projektusystemowego pt. „Przystanek-praca” realizowanego przez Powiatowy Urząd Pracy w Wodzisławiu Śląskim, s. 3.Raport końcowy 83

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLWykres 4.3 Struktura wiekowa uczestników Poddziałania 6.1.340%49%44%50%6%11%do 25 pow 50 pozostaliŹródło: Opracowanie własne na podstawie PEFS 2007 (stan na kwiecień 2011 r.). Okręg wewnętrznyobszary wiejskie, zewnętrzny obszary miejskieWykształcenie uczestników projektów jest wyŜsze niŜ przeciętne wśród ludnościPolski i zdecydowanie wyŜsze niŜ w grupie bezrobotnych zarejestrowanychw urzędach pracy. Wykształcenie wyŜsze posiada aŜ 17% uczestników - co piątymieszkaniec miast oraz 13% uczestników mieszkających na terenach wiejskich. Dlaprzypomnienia (por. wykres 2.4) udział osób z wyŜszym wykształceniem wśród osóbbezrobotnych w latach 2007-2010 oscylował w granicach 10%. Tymczasem co piątyuczestnik z województw lubelskiego, podkarpackiego, podlaskiego posiada wykształceniewyŜsze. 62% osób z wykształceniem wyŜszym oraz 63% z wykształceniem podstawowymjest w przedziale wiekowym 25-50 lat. NajwyŜszy udział osób z wykształceniempodstawowym i gimnazjalnym jest w województwach: zachodniopomorskim, warmińskomazurskim,kujawsko-pomorskim. Zdecydowana większość osób z wykształceniemgimnazjalnym ma do 25 lat.W analizowanych raportach problem niedostatecznej reprezentacji osób z niskimwykształceniem lub bez kwalifikacji zawodowych był wielokrotnie sygnalizowany.W zrealizowanej próbie udział osób z wykształceniem wyŜszym jest jeszcze wyŜszy niŜw systemie PEFS 2007 i wynosi 19%. Osoby z niskim wykształceniem i bez kwalifikacjizawodowych stanowią trudną grupę docelową, której reintegracja z rynkiem pracynapotyka na szereg barier, zarówno natury psychologicznej, jak i zewnętrznych,związanych z niechęcią pracodawców do zatrudniania takich osób. Osoby z niskimwykształceniem i bez kwalifikacji stanowią więc szczególnie pokrzywdzoną grupęosób bezrobotnych. Ich atrakcyjność zatrudnieniowa jest bardzo niska, a tym samymszanse na znalezienie zatrudnienia są niewielkie. Powoduje to, Ŝe często na etapierekrutacji do projektu unika się takich osób, gdyŜ istnieje obawa, Ŝe ich udziałw projekcie negatywnie odbije się na wskaźnikach rezultatu.Przedstawiciele MPiPS wskazywali, Ŝe moŜe zachodzić zjawisko creamingu w przypadkuprojektów systemowych. Zarówno środki Funduszu Pracy jak i EFS trafiają do tych samychgrup określonych w ustawie, oferując im te same formy wsparcia. Jednak ukierunkowanieprojektów unijnych na efektywność zatrudnieniową - premiowanie i monitorowanie jej -sprawia, Ŝe działający racjonalnie pracownicy urzędów pracy, chcąc spełnić wymogistawiane w Programie, jako uczestników projektów systemowych wykazują bardziej„rokujących” na zatrudnienie bezrobotnych: osoby z wyŜszym wykształceniem czy osobyz wyŜszą motywacją do zmiany swojej sytuacji zawodowej. Wykształcenie uczestników jestmonitowane w Załączniku nr 2 do wniosku o płatność (wykazywane są osoby, którerozpoczęły udział w projekcie ze względu na wykształcenie), najwyraźniej nie stanowi towyraźnej motywacji, aby struktura wykształcenia uczestników Poddziałania 6.1.3przynajmniej odzwierciedlała strukturę wykształcenia ogółu bezrobotnych.Raport końcowy 84

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLRekomendacja 7: Zwiększenie udziału niektórych grup wszczególnej sytuacji na rynku pracyNaleŜy zwiększyć udział osób bezrobotnych będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy, tj.długotrwale bezrobotnych oraz osób starszych (powyŜej 50 roku Ŝycia), bez kwalifikacjizawodowych, bez wykształcenia średniego, a przede wszystkim osób najgorzejwykształconych. NaleŜy rozwaŜyć zwiększenie parytetu dla osób długotrwale bezrobotnychpomimo trudności w aktywizacji tej grupy, godząc się z moŜliwością niŜszej efektywnościzatrudnieniowej projektów. MoŜe się to odbywać drogą ustalania parytetów oddającychstrukturę zarejestrowanych osób bezrobotnych. Jednocześnie wyŜszy udział „trudniejszych”grup docelowych powinien zostać uwzględniony w załoŜonych Programie i projektachwskaźnikach rezultatu oraz efektywności zatrudnieniowej projektów.W odniesieniu do osób bez kwalifikacji lub z niskim wykształceniem naleŜy w pierwszejkolejności stosować instrumenty wspierające zdobywanie kwalifikacji zawodowych. Osobyz niskim wykształceniem i bez kwalifikacji zawodowych powinny być otoczone szczególnąopieką ze strony doradców zawodowych, których głównym zadaniem obok identyfikacjipredyspozycji oraz potrzeb szkoleniowych tych osób powinny być działania wspierającemotywację i pobudzające chęć do zmiany niekorzystnej sytuacji na rynku pracy. NaleŜyprowadzić badanie poziomu motywacji bezrobotnych na etapie rekrutacji do projektu. Celemtego działania będzie wytypowanie najbardziej adekwatnych instrumentów w stosunku doindywidualnych cech i doświadczeń osoby bezrobotnej.Tabela 4.1Wykształcenie uczestników Poddziałania 6.1.3 według płciKobiety Mężczyźni Ogółem6.1.3Brak 0% 0% 0%20%6%13%3%3%11%10%Podstawowe 8% 14% 11%7%Gimnazjalne 2% 4% 3%Ponadgimnazjalne 61% 65% 63%Pomaturalne 8% 4% 7%67%60%Wyższe 20% 13% 17%Gimnazjalne Podstawowe Ponadgimnazjalne Pomaturalne WyższeŹródło: Opracowanie własne na podstawie PEFS 2007 (stan na kwiecień 2011 r.). Okręg wewnętrznyobszary wiejskie, zewnętrzny obszary miejskieRaport końcowy 85

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLWykres 4.4 Struktura wykształcenia uczestników Poddziałania 6.1.3 według województwpodkarpackie7% 2%63%6%22%małopolskie8%3%66%7%17%lubelskie8%2%57%11%22%świętokrzyskie8%2%66%4%19%wielkopolskie9%2%66%7%16%podlaskie9%3%57%8%23%mazowieckie9%3%65%5%18%lubuskie10%3%63%5%18%pomorskie10%4%65%6%15%śląskie11%3%61%7%18%łódzkie12%3%63%6%17%opolskie13%3%61%9%13%dolnośląskie13%3%59%8%16%warmińsko-mazurskie14%4%61%7%14%kujawsko-pomorskie14%4%67%5%11%zachodniopomorskie17%4%60%6%14%Podstawowe Gimnazjalne Ponadgimnazajlne Pomaturalne WyższeŹródło: Opracowanie własne na podstawie PEFS 2007 (stan na kwiecień 2011 r.)W kwestii udziału osób długotrwale bezrobotnych dane zawarte w bazie PEFS 2007odbiegają od sprawozdawczości Programu. Zgodnie ze stanem na II półrocze 2010 r.w całym Priorytecie VI udział we wsparciu zakończyło 150 tys. osób długotrwalebezrobotnych 63 . W bazie PEFS 2007 jedynie w Poddziałaniu 6.1.3 PO KL takich osób jestponad 120 tys. Naturalnie pozostałe osoby długotrwale bezrobotne mogły być uczestnikamiprojektów konkursowych, lecz zerowy udział długotrwale bezrobotnych w projektachsystemowych w województwie mazowieckim i świętokrzyskim wskazuje na wspominanąwcześniej rozbieŜność bazy PEFS 2007 w stosunku do systemu monitoringu wynikającąz późniejszego udostępnienia narzędzia do zbierania danych osobowych uczestników.Zgodnie z danymi zawartymi w bazie PEFS 2007, co czwarty uczestnik Poddziałania 6.1.3jest pozbawiony pracy przez okres dłuŜszy niŜ dwa lata - w tym 27% kobiet i 20% męŜczyzn.NajwyŜszy udział długotrwale bezrobotnych jest w grupie wiekowej powyŜej 50 lat (46%),oraz 34-44 (37%), wśród osób mających pod swoją opieką dzieci lub osoby zaleŜne (38%).Odsetek długotrwale bezrobotnych wśród osób mieszkających na terenach miejskichi wiejskich jest podobny (odpowiednio 24 i 23%).Niski, bo zaledwie 10,5% udział uczestników długotrwale bezrobotnych załoŜono w całymPriorytecie VI. Wykonawcy badań wskazywali, Ŝe udział długotrwale bezrobotnych wśróduczestników projektów nie odzwierciedla skali zjawiska na terenie danego powiatu:„osoby długotrwale bezrobotne stanowią ponad 45% wszystkich zarejestrowanych,natomiast udział osób z tej grupy wśród kończących udział w projekcie kształtował się napoziomie około 22%” 64 .RównieŜ na etapie planowania działań realizowanych w ramach projektu ta grupa byłaświadomie marginalizowana:63 Instytucja Zarządzająca PO KL (2011). Sprawozdanie okresowe z realizacji Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki za IIpółrocze 2010 r., s. 29. Pobrano 25.06.2011 z www.efs.gov.pl.64 Biostat (2010). Badanie ewaluacyjne projektu systemowego pt. „Aktywizacja bezrobotnych kluczem do zatrudnienia”realizowanego przez Powiatowy Urząd Pracy w Przasnyszu, s. 17-19.Raport końcowy 86

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKL„parytet dla osób długotrwale bezrobotnych (22% i 25%) nie odpowiada skali tegozjawiska na rynku pracy - 73% i 65% udziału bezrobotnych długotrwale w strukturzebezrobocia” 65 .Takie praktyki są często wymuszone postawą osób długotrwale bezrobotnych, którepozbawione dodatkowego niezbędnego w ich sytuacji wsparcia, swoją biernością częstouniemoŜliwiają realizacje ambitnych celów na z góry załoŜonym poziomie.Niska aktywność po zakończonym udziale w projektach jest typową cechą osób długotrwalebezrobotnych, wynikającą po części z „wyuczonej bezradności” takich osób, a po częścibędącą wynikiem przystosowania się do w miarę sprawnego funkcjonowania w systemiepublicznych słuŜb zatrudnienia:„mentalność osób bezrobotnych została wskazana jako główna bariera przeszkadzającaw skutecznej realizacji projektu systemowego - pobieranie zasiłku zdaniem częścibezrobotnych jest lepszym rozwiązaniem niŜ podjęcie stałej pracy” 66 ,„podstawową barierą negatywnie wpływającą na skuteczną realizację projektusystemowego to postawa osób długotrwale bezrobotnych. DuŜa część osóbbezrobotnych zarejestrowanych w urzędzie pracy doświadcza złoŜonych problemów,wynikiem których jest niechęć do podejmowania prób aktywizacji zawodowej w ramachwsparcia z PUP” 67 .Rozbudowane formy wsparcia finansowego, które nie są powiązane z dąŜeniem do zmianystatusu na rynku pracy sprawia, Ŝe wielu osobom po prostu nie opłaca się podejmowaćzatrudnienia. Wtedy utraciły by zasiłki i w efekcie ich realne dochody uległy by zmniejszeniu.Z tego względu pomoc kierowana do osób długotrwale bezrobotnych powinna koncentrowaćsię przede wszystkim na działaniach aktywizujących opartych o wsparcie psychologiczne:„istnieje potrzeba zapewnienia bezrobotnym pomocy psychologicznej w ramach wsparciaoferowanego przez PUP” 68 .NaleŜy wprowadzać formy podtrzymujące aktywność i motywację bezrobotnego pozakończeniu udziału w projekcie. Mogłyby to być:▪▪▪▪▪obligatoryjne, regularne spotkania z doradcą zawodowym lub/i pośrednikiem pracy,którzy w sposób zindywidualizowany wspieraliby uczestnika w poruszaniu się po rynkupracy;poradnictwo psychologiczne pomagające przełamać bariery mentalne bezrobotnych (np.w formie ustalenia stałych dyŜurów psychologa na określoną ilość godzin lub konsultacjepsychologiczne dla kaŜdego uczestnika);praca nad rozwojem kompetencji miękkich, takich jak: pewność siebie, asertywność,optymistyczne postrzeganie przyszłości, itp.;warsztaty interpersonalne umoŜliwiające rozwój kompetencji miękkich;wprowadzenie przez wykładowców w trakcie zajęć ćwiczeń, mających na celupodniesienie umiejętności komunikowania się, zapoznania się z technikami wywieraniawraŜenia na innych, itp.Konieczność stosowania takich form wsparcia akcentują autorzy analizowanych raportów:„projekty systemowe realizowane przez urzędy pracy, mające na celu przeciwdziałaniebezrobociu powinny oferować działania umoŜliwiające eliminację destrukcyjnychoddziaływań bezrobocia. Osoby pozostające bez pracy przez dłuŜszy okres czasu bardzo65 InterActive (2010). Raport z badania ewaluacyjnego projektu systemowego „Człowiek – najlepsza inwestycja” realizowanegoprzez Powiatowy Urząd Pracy w Opolu Lubelskim, s. 22.66 Biostat (2010). Badanie ewaluacyjne projektu systemowego pt. „Alternatywa dla bezrobocia – wsparcie bezrobotnychmieszkańców Powiatu Łobeskiego” realizowanego przez Powiatowy Urząd Pracy w Łobzie, s. 24.67 EPRD Biuro Polityki Gospodarczej i Rozwoju Regionalnego (2010). Ewaluacja mid-term projektu systemowego pt. „Okno naświat” realizowanego przez Powiatowy Urząd Pracy w Łęcznej, s. 32.68 Zachodniopomorska Grupa Doradcza (2010). Badanie ewaluacyjne projektu systemowego „Cel – dobra praca” realizowanegoprzez Powiatowy Urząd Pracy w Strzelcach Opolskich, s. 43.Raport końcowy 87

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLczęsto miewają oprócz problemów ekonomicznych, problemy psychologiczne:niepewność o przyszłość, lęk, depresja, rozpacz, apatia, agresja, poczucie krzywdy coprowadzi do obniŜenia poczucia wartości a tym samym wycofanie się z rynku pracy” 69 .Wykres 4.5 Udział uczestników długotrwale bezrobotnych oraz mieszkających na obszarachwiejskich według województw58%58%54%55%51%45%46%42%41%47%33%37%36%35%36%19%30% 31%29%21%28% 30%29% 31%27%24%26%31%25% 26%0%0%Długotrwale bezrobotniOsoby z terenów wiejskichŹródło: Opracowanie własne na podstawie PEFS 2007 (stan na kwiecień 2011 r.)Wśród uczestników przewaŜają osoby mieszkające w miastach (57%). NajwyŜszyudział osób z terenów wiejskich jest w województwie podkarpackim i świętokrzyskim(58%), najniŜszy zaś w województwach o wysokim poziomie urbanizacji jak śląskie(19%). Urzędy Pracy, które swoim zasięgiem obejmują znaczne obszary mają problemyz aktywizacją osób oddalonych od urzędu. Z problemem takim zmaga się Powiatowy UrządPracy w śaganiu.„Liczna grupa beneficjentów, zamieszkując rejony powiatu odległe od filii Urzędu,napotyka trudności w dotarciu do siedziby Urzędu Pracy - miejsca realizacji wybranychetapów projektu systemowego. W celu rozwiązania tego problemu, w ramach projektuprzewidziano moŜliwość refundacji kosztów dojazdu dla beneficjentów odbywającychstaŜe. Tworzone są równieŜ zamiejscowe punkty pośrednictwa pracy w ramach projektukonkursowego „Twoja Kariera 6.1.2 PO KL” 70 .Zgodnie z danymi zawartymi w bazie PEFS 2007 jedynie co dwudziesty 71 uczestnikPoddziałania 6.1.3 ma pod swoją opieką osobę zaleŜną, w tym 2% męŜczyzn i 6% kobiet.NajwyŜszy udział osób opiekujących się osobami zaleŜnymi jest w województwie pomorskim(8%) i warmińsko-mazurskim (7%).Wykonawcy badań wskazują, Ŝe istotną barierą w aktywizacji zawodowej kobiet jesttradycyjnie pojmowana rola kobiet w opiece nad osobami zaleŜnymi:69 Biuro Inicjatyw Rozwojowych (2010). Raport z badania ewaluacyjnego projektu pt. „Praca – drzwi do lepszego jutra”realizowanego przez Powiatowy Urząd Pracy w Wysokiem Mazowieckiem, s. 15.70 Biostat (2010). Badanie ewaluacyjne projektu systemowego pt. „Gotowi do zmian” realizowanego przez Powiatowy UrządPracy w śaganiu, s. 8.71Pole „opieka nad osoba zaleŜną” jest polem radiowym, w którym domyślnie ustawiona jest wartość „nie”. Zatem niski udziałosób nie posiadających pod swoją opieką osób zaleŜnych moŜe wynikać z pominięcia pola przez projektodawców przywprowadzaniu danych osobowych uczestników Poddziałania 6.1.3.Raport końcowy 88

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKL„istnieje konieczność uwzględnienia w organizacji projektu czynników zewnętrznegoryzyka, tj.: braku dostępu lub niewystarczającego dostępu do instytucji oferującychopiekę nad osobami zaleŜnymi, zwłaszcza dziećmi” 72 .Pod tym względem oferowana pomoc nie pozwala przezwycięŜyć kluczowych barieruniemoŜliwiających kobietom ponowne wejście na rynek pracy:„projekty systemowe nie rozwiązują najwaŜniejszych problemów związanychz nierównością płci, do jakich zalicza się m.in. małą liczbę rozwiązań umoŜliwiającychgodzenie Ŝycia zawodowego z prywatnym. W projekcie zbyt mały nacisk został połoŜonyna alternatywne formy zatrudnienia wspomagające zatrudnienie osób, które nie mogąpodjąć pracy poza miejscem zamieszkania” 73 .Rekomendowane jest, aby do oferty form wsparcia kierowanych do kobiet w większymstopniu wprowadzić zapewnienie w ramach projektu opieki nad osobami zaleŜnymi.Wykonawcy badań sugerują, aby w Planach Działań uwzględnić informację dotyczącąkwestii prowadzenia w projektach systemowych działań mających na celu umoŜliwieniepowrotu do pracy kobietom sprawującym opiekę nad małoletnimi. Natomiast na poziomieprojektów większy nacisk powinien zostać połoŜony na moŜliwości zapewnienia zatrudnieniaw alternatywnych formach.Wykres 4.6 Udział uczestników opiekujących się dzieckiem do lat 7 lub osobą zależnąwedług województw8%7%6% 6% 6%5% 5%Poddziałanie 6.1.3 - 4%4% 4% 4% 4% 4%3%2% 2% 2%Źródło: Opracowanie własne na podstawie PEFS 2007 (stan na kwiecień 2011 r.)Na podstawie dominujących wartości rysuje się następująca charakterystyka uczestnikaprojektów systemowych:72 Zachodniopomorska Grupa Doradcza (2010). Badanie ewaluacyjne projektu systemowego pt. „Cel – dobra praca”realizowanego przez Powiatowy Urząd Pracy w Strzelcach Opolskich, s. 44.73 Public Profits (2010). Raport końcowy z badania ewaluacyjnego projektu systemowego pt. „Aktywni zawodowo 2008”realizowanego przez Powiatowy Urząd Pracy w Legnicy, s. 16-17.Raport końcowy 89

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLUczestnicy Poddziałania 6.1.3:Kobiety stanowią 58% uczestników Poddziałania 6.1.3. Dominują we wszystkichwojewództwach - na 346 projektów systemowych w jedynie 30 kobiety stanowiąmniej niŜ połowę uczestników. Projekt „Wyjdź z cienia” urzędu pracy w Gdyniskierowany jest wyłączenie do kobiet.Przeciętny uczestnik Poddziałania 6.1.3 ma 20 lat. Osoby młode wspierane sąnajczęściej w województwach: podkarpackim, podlaskim, kujawsko-pomorskim,lubelskim, świętokrzyskim, warmińsko-mazurskim i wielkopolskim, w których toudział osób do 25 lat wynosi 49-47%. Wśród projektów systemowych sąprzypadki projektów skierowanych głównie do osób młodych - 80% uczestnikówprojektu „Znajdź właściwy kierunek” realizowanego przez PUP w Pszczynie toosoby do 25 roku Ŝycia.Jedynie co dziesiąty uczestnik Poddziałania 6.1.3 ma powyŜej 50 lat.W Poddziałaniu 6.1.3 nie ma projektów dedykowanych tylko tej grupie. Projektyurzędów pracy w Gliwicach, Brzegu i Warszawie mają najwyŜszy wśródwszystkich projektów systemowych udział osób powyŜej 50 roku Ŝycia (23%).63% uczestników ma wykształcenie ponadgimnazjalne, aŜ 17% wyŜsze.Największa liczba uczestników wsparcia zanotowana została na tereniewojewództwa śląskiego.Wśród uczestników przewaŜają osoby zamieszkujące obszary miejskie (57%).„Przedsiębiorcza wieś” w Kartuzach, „Wsparcie dla aktywnych” w Węgrowie,„Moje perspektywy” w Lublinie, „Aktywny bezrobotny kapitałem płockiej wsi”w Płocku to przykłady projektów skierowanych do mieszkańców wsi.24% uczestników projektów systemowych była długotrwale bezrobotnaw momencie przystąpienia do projektu.4% uczestników ma pod swoją opieką dziecko do lat 18 lub inną osobę zaleŜną.Zgodnie z art. 49 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjachrynku pracy (Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415, z późn. zm.) za osoby znajdujące sięw szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy uznaje się:▪▪▪▪▪▪▪bezrobotnych do 25 roku Ŝycia,długotrwale bezrobotnych lub kobiety które, nie podjęły zatrudnienia po urodzeniudziecka,bezrobotnych powyŜej 50 roku Ŝycia,bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych, bez doświadczenia zawodowego lub bezwykształcenia średniego,bezrobotnych samotnie wychowujący co najmniej jedno dziecko do 18 roku Ŝycia,bezrobotnych, którzy po odbyciu kary pozbawienia wolności nie podjęli zatrudnienia,bezrobotnych niepełnosprawnych.Na podstawie danych zawartych w bazie PEFS 2007 oraz wyników badań zleconych przezurzędy pracy nie moŜna stwierdzić jaki jest udział wszystkich wyŜej wymienionych kategoriiosób wśród uczestników projektów systemowych. Dane uznawane za wraŜliwe, dotycząceniepełnosprawności czy odbywania kary pozbawienia wolności, nie są zbieranei przetwarzane w bazie PEFS 2007. Na podstawie danych zawartych w systemie moŜnazidentyfikować następujące grupy znajdujące się w szczególnej sytuacji na rynku pracy:▪▪▪bezrobotnych do 25 roku Ŝycia (222 387 - 44% ogółu uczestników),długotrwale bezrobotnych (121 217 - 24% ogółu uczestników),bezrobotnych powyŜej 50 roku Ŝycia (46 156 - 9% ogółu uczestników),Raport końcowy 90

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKL▪▪bezrobotnych bez wykształcenia, z wykształceniem podstawowym lub gimnazjalnym(69 333 - 14% ogółu uczestników),bezrobotnych mających pod swoją opieką dziecko lub osobę zaleŜną (22 067 - 4% ogółuuczestników).Osoby, które spełniają przynajmniej jeden z wyŜej wymienionych warunków stanowiąogółem prawie 3/4 uczestników Poddziałania 6.1.3 PO KL (74%). Dodatkowow Programie za osoby w szczególnej sytuacji na rynku pracy uznawane są kobiety orazosoby bezrobotne zamieszkujące obszary wiejskie. W projektach realizowanych w ramachPoddziałania 6.1.3 PO KL aŜ 92% uczestników spełnia przynajmniej jeden z tak szerokozdefiniowanych warunków.4.1.1 Rotacja uczestnikówCzęstym problemem podnoszonym w raportach ewaluacyjnych jest rotacja uczestników.Rezygnacja ze wsparcia stwarza trudności dla realizatorów, którzy zobowiązali się doosiągnięcia określonych wskaźników produktu. W latach 2007-2011 odsetek uczestników,którzy nie zakończyli udziału w projekcie zgodnie z zaplanowaną dla nich ścieŜkąwyniósł 7%. WyŜszy odsetek wycofujących się moŜna zaobserwować w początkowychlatach realizacji Programu - w roku 2007 i 2008 było to odpowiednio 8 i 9% uczestników,podczas gdy w latach 2009-2010 - 6 i 5% osób. Najwięcej osób wycofuje się ze wsparciaudzielanego w województwie świętokrzyskim (10%), dolnośląskim (9%), śląskim (9%)i kujawsko-pomorskim (8%). Najczęściej wycofują się osoby młode do 25 lat (9%), następnieosoby powyŜej 50 roku Ŝycia (6%) i w wieku średnim (4%). Nieznacznie częściej ze wsparciawycofują się męŜczyźni (7%, w porównaniu do 6% wśród kobiet), osoby które nie sądługotrwale bezrobotne (7% w stosunku do 5% długotrwale bezrobotnych), osoby, które nieopiekują się dziećmi (7% w stosunku do 5% osób opiekujących się dziećmi) i zamieszkująceobszary miejskie (7% w stosunku do 6% osób ze wsi). ZauwaŜalne są znaczące róŜnicew wykształceniu osób bezrobotnych. wycofujących się z projektu. Znacznie częściej zewsparcia wycofują się osoby bez wykształcenia (12%), z wykształceniempodstawowym (10%) i gimnazjalnym (15%) niŜ osoby z wykształceniem wyŜszym (4%)lub pomaturalnym (5%), co potwierdza wcześniejsze wnioski o niŜszej motywacjii braku wiary w swoje moŜliwości osób z niŜszym wykształceniem. Rotacja uczestnikówjest znaczącym problemem w projektach takich jak: „Gotowi do zmian” w Opatowie, „Zacznijod dziś. Projekt aktywizacji osób bezrobotnych w Rudzie Śląskiej”, „Z nami po pracę” weWrocławiu, z których wycofał się co trzeci-czwarty uczestnik projektu. 5% wycofujących sięuczestników podejmuje pracę, 9% - naukę, a pozostałe 86% wycofuje się z projektówz innych przyczyn. Zdaniem koordynatorów projektów przerywanie udziału dotyczyzwłaszcza osób odbywających staŜe, którzy przy nadarzającej się okazji rezygnują z nich narzecz podjęcia pracy sezonowej lub podjęcia nauki. Projektodawcy starają się zapobiegaćrezygnacjom poprzez rozmowy z uczestnikami oraz pracodawcami, u których odbywają sięstaŜe.Innym problemem, z jakim muszą zmagać się projektodawcy to osoby powracające doprojektów. Zdaniem koordynatorów jeŜeli nie zostaną wprowadzone zmiany w Programiew przyszłych latach w projekcie będą uczestniczyć przede wszystkim tzw. „osobypowracające”, co z kolei moŜe negatywnie wpłynąć na efektywność projektu na koniecokresu jego realizacji. Do 2009 w Priorytetach VI-VIII kilkukrotnie uczestniczyło 2%wszystkich wspartych, w tym osoby bezrobotne znacznie częściej kilkukrotnie uczestniczyłyprojektach systemowych Poddziałania 6.1.3 74 .74 PAG Uniconsult (2010). Badanie osiągniętych wartości wskaźników rezultatu komponentu regionalnego PO KL. Osoby, którezakończyły udział w projektach w 2009 r., s. 21.Raport końcowy 91

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLWykres 4.7 Udział osób wycofujących się z udziału w projekcieświętokrzyskiedolnośląskieśląskiekujawsko-pomorskielubelskiewarmińsko-mazurskiełódzkiezachodniopomorskielubuskieopolskiepodlaskiepomorskiepodkarpackiemałopolskiemazowieckiewielkopolskie4%4%5%5%5%5%6%6%6%6%9%9%8%7%7%Poddziałanie 6.1.3 - 7%10%Źródło: Opracowanie własne na podstawie PEFS 2007 (stan na kwiecień 2011 r.)4.2 Charakterystyka udzielonego wsparciaZgodnie ze stanem bazy PEFS 2007, bezrobotni, którzy zakończyli udział we wsparciuw ramach projektów systemowych średnio otrzymali ponad dwie formy wsparcia(2,4 75 ). W badaniu zleconym przez urzędy pracy średnia ta jest niŜsza i wynosi jedynie1,15. RóŜnica wynika z ograniczenia kwestionariusza uŜytego w badaniu jedynie do formwspółfinansowanych z EFS. MoŜna zatem postawić wniosek, Ŝe kompleksowość wsparciapolega na łączeniu współfinansowanej z Funduszu Pracy formy tj. pośrednictwo pracy,poradnictwo zawodowe i Indywidualne Plany Działań z jednym rodzajem wsparciawspółfinansowanym z EFS.Analiza udzielonego wsparcia opiera się na wynikach badań realizowanych na zlecenie PUPna próbie uczestników, którzy w 2009 r. zakończyli udział w projektach Poddziałania 6.1.3PO KL. Zgodnie z wynikami tych badań, co drugi bezrobotny brał udział w projekciedłuŜej niŜ 3 miesiące. Częściej tak długo w projektach brały udział kobiety (59%), niŜmęŜczyźni (43%). Im starsza osoba tym jej udział we wsparciu był krótszy - 36% osóbw wieku 55-65 w projekcie brało udział do miesiąca, podczas gdy w grupie wiekowejdo 24 lat takich osób było jedynie 16%. Długość udziału w projekcie zaleŜy od rodzajuotrzymanego wsparcia. Osoby młodsze, które w celu nabycia doświadczenia kierowane byłyna półroczne staŜe, w projektach wytrwały dłuŜej niŜ bezrobotni powyŜej 55 roku Ŝycia,którzy raczej uaktualniają swoją wiedzę podczas krótkich szkoleń. Im wyŜszy poziomwykształcenia uczestnika, tym dłuŜszy jego udział w projekcie. Ponad trzy miesiącew projekcie spędziło 66% osób z wykształceniem wyŜszym i jedynie co czwarta osobaz wykształceniem podstawowym. Jest to równieŜ uwarunkowane typem oferowanegowsparcia – częstszym kierowaniem osób z wykształceniem wyŜszym na staŜe.75 Osoby dla, których podano informację o udzielonym wsparciu.Raport końcowy 92

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLWykres 4.9 Rodzaj udzielonego wsparcia wg płci i wieku. Odpowiedzi nie sumują się do100% ponieważ respondenci mogli wskazać więcej niż jedną formę wsparcia72%57%56%59%48%43%44%51%36%36%34%31%31%29%25%25%23%23%22%22%19%18%13%8%7%5%6%4%4%5,0% 5,5% 5,7% 5% 5,2%3% 2,8% 4%2% 3% 4%2% 2% 2% 2% 2% 3% 3%4%2% 2% 1% 1% 2% 1% 1% 1%Ogółem mężczyzna kobieta 15-24 25-34 35-44 45-54 55-65staższkolenie / kurs / warsztatśrodki na podjecie działalności gospodarczejprzygotowanie zawodoweprace interwencyjneinnażadne z powyższychŹródło: Opracowanie własne na podstawie badań projektów systemowych (N= 93 729)Tabela 4.2Rodzaj udzielonego wsparcia wg województw. Odpowiedzi nie sumują się do100% ponieważ respondenci mogli wskazać więcej niż jedną formę wsparciastaższkolenieśrodki napodjeciedziałalnościgospodarczejprzygotowaniezawodowepraceinterwencyjneinnażadne zpowyższychdolnośląskie 44% 41% 19% 6% 1% 0% 2%kujawsko-pomorskie 51% 40% 16% 2% 1% 1% 3%lubelskie 55% 26% 16% 3% 2% 0% 7%lubuskie 49% 37% 24% 3% 1% 1% 3%łódzkie 48% 34% 26% 4% 2% 1% 1%małopolskie 47% 41% 20% 8% 7% 8% 1%mazowieckie 42% 36% 28% 4% 2% 4% 1%opolskie 43% 53% 8% 4% 1% 1% 1%podkarpackie 48% 32% 17% 6% 4% 5% 1%podlaskie 56% 27% 15% 3% 7% 1% 1%pomorskie 39% 46% 18% 11% 9% 2% %śląskie 47% 42% 17% 5% 2% 2% 1%świętokrzyskie 61% 17% 16% 6% 7% 1% %warmińsko-mazurskie 47% 32% 15% 5% 7% 2% 1%wielkopolskie 49% 34% 21% 3% 1% 0% 1%zachodniopomorskie 47% 38% 21% 6% 4% 1% %Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań projektów systemowychRaport końcowy 93

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKL4.2.1 StażeStaŜe stanowią najpopularniejszą formę aktywizacji stosowaną w projektachsystemowych. Blisko co drugi badany skorzystał z tej formy wsparcia. StaŜ jestinstrumentem stosowanym w przypadku osób, które mają formalne wykształcenie, lecz nienabyły jeszcze praktycznego doświadczenia w pracy, dlatego teŜ na tę formę wsparciakierowane są przede wszystkim osoby młode, z wykształceniem ogólnokształcącym (60%)lub wyŜszym (58%). Częściej na staŜe kierowane są kobiety (57%) niŜ męŜczyźni. Z tejformy wsparcia skorzystał jedynie co trzeci męŜczyzna. Zgodnie z celem istnienia tegoinstrumentu, staŜe mają być okazją do nabycia doświadczenia, dlatego teŜ nie dziwi wysokiodsetek osób młodych korzystających z tej formy wsparcia (72% osób w wieku 15-24 lataodbyło staŜ). Na staŜ został skierowany co szósty uczestnik Poddziałania 6.1.3z województwa świętokrzyskiego.Ocena skuteczności staŜy jako formy wsparcia jest wysoka, lecz zróŜnicowana. WiąŜesię to przede wszystkim z faktem uzyskania zatrudnienia po jego odbyciu lub jegobrakiem. 78% badanych uczestników projektów uwaŜa, Ŝe staŜe są skutecznymnarzędziem, przyczyniającym się do zmian w ich Ŝyciu zawodowym.NajwaŜniejsze wnioski i rekomendacje opracowane przez wykonawców badań w przypadkustaŜy dotyczyły kwestii takich jak:▪▪▪▪▪niedopasowanie struktury uczestników staŜu do struktury bezrobotnych;zbyt krótkiego czasu trwania staŜy w stosunku do oczekiwań uczestników;niskiej efektywności staŜy pod względem podnoszenia kwalifikacji zawodowych;braku związku pomiędzy odbyciem staŜu, a uzyskaniem zatrudnienia;wysokiego odsetka rezygnacji z udziału w staŜach.W analizowanych wnioskach z ewaluacji projektów systemowych podkreślany jest faktczęstego niedopasowania struktury uczestników staŜy do struktury osób bezrobotnychzarejestrowanych w danym urzędzie pracy. W opinii wykonawców badań, staŜe byłyoceniane jako mało skuteczne:„osoby w wieku 15-24 lata zdecydowanie najrzadziej wyraŜają pozytywną opinięw kwestii poprawy sytuacji zawodowej 76 ”,albo jako niedopasowane do ich potrzeb:„w najmniejszym stopniu projekt okazał się być skuteczny w przypadku bezrobotnychpowyŜej 50 roku Ŝycia. Samo zainteresowanie bezrobotnych w tym wieku moŜliwościami,jakie oferował projekt było niskie. Formy wsparcia przewidziane w projekcie nie do końcadopasowane zostały do wymogów i oczekiwań tej grupy wiekowej 77 ”.WyŜszą efektywność staŜy obserwowano w pozostałych grupach wiekowych, wśród osóbbez kwalifikacji zawodowych oraz w szczególności w grupie bezrobotnych bezdoświadczenia zawodowego. Wobec tych osób skuteczność staŜy oceniana jest przewaŜniewysoko. W opinii wykonawców badań konieczne jest zapewnienie odpowiedniej ścieŜkiudziału w staŜu, odpowiadającej specyficznym potrzebom osób bezrobotnych, związanychz wiekiem. Niezbędne jest rozpoznanie i uwzględnienie specyfiki problemów, na jakienapotykają odbiorcy wsparcia w poszczególnych grupach wiekowych oraz dbałość o jaknajlepsze dopasowanie form wsparcia do potrzeb charakterystycznych dla tych grup. NaleŜypołoŜyć nacisk na realizację w ramach projektu systemowego moŜliwie szerokiej skali staŜy,jako formy pozwalającej na uzyskanie doświadczenia zawodowego, w szczególności wobecosób, które jeszcze nie weszły na rynek pracy. Wobec osób nieposiadających kwalifikacjizawodowych lub długotrwale bezrobotnych staŜe naleŜy wzbogacić o komponentszkoleniowo-doradczy.76 Biostat (2010). Badanie ewaluacyjne projektu systemowego pt. „Bezpośrednio do zatrudnienia – inwestycje w kwalifikacjei doświadczenie zawodowe bezrobotnych powiatu suwalskiego” realizowanego przez Powiatowy Urząd Pracyw Suwałkach, s. 31, 35.77 InfoAudit (2010). Raport z badania ewaluacyjnego projektu systemowego pt: „Aktywny bezrobotny kapitałem płockiej wsi”realizowanego przez Powiatowy Urząd Pracy w Płocku, s. 43.Raport końcowy 94

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLWnioski z analizowanych ewaluacji wskazują na istotny problem, związany ze zbytkrótkim czasem trwania staŜy. Badania wskazują na potrzebę wydłuŜenia czasu trwaniastaŜu. Rekomendowane jest wydłuŜenie czasu trwania staŜy powyŜej 6 miesięcy orazzwiększenie ich atrakcyjności poprzez organizowanie ich w róŜnych branŜach.RównieŜ sposób organizacji staŜy oraz ich wpływ na podnoszenie kwalifikacji uczestnikówbudziły wiele zastrzeŜeń. Podnoszono między innymi kwestie, takie jak: zła organizacjastaŜy, złe relacje z pracodawcami, do których kierowano na staŜ oraz powierzanie zadańo charakterze pomocniczym, nie mających istotnego wpływu na podnoszenie kwalifikacjizawodowych bezrobotnych:„najwięcej zastrzeŜeń budziła organizacja oraz sposób realizacji staŜy. Ta forma wsparciaz jednej strony cieszyła się duŜym zainteresowaniem, z drugiej zaś postrzegana była jakonie zawsze uŜyteczna. ZastrzeŜenia dotyczyły zarówno czasu trwania staŜy,dostosowania ich do potrzeb uczestników pod względem powiększenia doświadczeniazawodowego oraz wypełniania przez pracodawców obowiązków wobec osóbodbywających staŜ. Rozwiązaniem moŜe być selekcja pracodawców i organizacja staŜyu pracodawców, którzy faktycznie sprzyjają podnoszeniu doświadczenia zawodowego” 78 .Zwracano teŜ uwagę, Ŝe odbyty staŜ nie zawsze przyczyniał się do uzyskania zatrudnieniaprzez uczestników. Wskazywano na dwie zasadnicze przyczyny tego stanu rzeczy. Popierwsze, kierowanie przez pracodawców osób odbywających staŜe do zadań o charakterzepomocniczym:„niestety zdarza się, Ŝe osoba uczestnicząca w staŜu po bardzo krótkim i ogólnymprzyuczeniu, oddelegowana jest przez pracodawcę do wykonywania prostych czynności,nierzadko niewnoszących Ŝadnej wartości dodanej w kierunku nabycia przez tą osobęodpowiednich kwalifikacji czy doświadczenia zawodowego” 79 .Po drugie zwrócono uwagę, Ŝe koniecznym warunkiem uzyskania zatrudnienia poukończeniu staŜu jest zapewnienie jego uczestnikowi moŜliwości wykonywania takiej samejpracy jak inni pracownicy:„pracodawcy częściej zatrudniali staŜystów wykonujących prace takie same jak innipracownicy niŜ wykonujących proste prace pomocnicze” 80 .Uczestnicy postrzegają tę formę wsparcia jako wstęp do zatrudnienia u danego pracodawcy,dlatego teŜ czują się rozgoryczeni gdy po pół roku nie otrzymują zatrudnienia:„rozczarowanie części beneficjentów projektu wiąŜe się z przebiegiem odbywanego staŜu- charakterem wykonywanych zadań oraz podejściem pracodawców, jak równieŜ brakiemzatrudnienia po zakończeniu udziału w staŜu” 81 .Wykonawcy badań postulują zwrócenie szczególnej uwagi na monitorowanie przebiegurealizacji staŜu (zakres obowiązków, relacje z pracodawcą):▪▪większy nadzór nad organizacją staŜy, w szczególności poprzez dbałość o to, bystaŜysta wykonywał pracę, która jest wartościowa z punktu widzenia jego rozwojuzawodowego;przeprowadzanie kontroli przez pracowników urzędu u pracodawców, z połoŜeniemnacisku na warunki odbywania staŜu oraz poprzez bieŜące zbieranie informacji oduczestników.78 FUDA (2010). Raport końcowy z ewaluacji projektu systemowego pt. „Kompetentni na czas” realizowanego przez PowiatowyUrząd Pracy w Malborku, s. 50.79 Wektor Consulting (2010). Raport końcowy z ewaluacji projektu systemowego pt. „Więcej szans w powiecie leskim”realizowanego przez Powiatowy Urząd Pracy w Lesku, s. 21.80 LABORIS (2010). Raport z badań ewaluacyjnych projektu systemowego pt. „Ambitni i przedsiębiorczy” realizowanego przezMiejski Urząd Pracy w Lublinie, s. 41.81 Biostat (2010). Badanie ewaluacyjne projektu systemowego pt. „Czas na zmiany – inwestuję w siebie” realizowanego przezPowiatowy Urząd Pracy w Radzyniu Podlaskim, s. 35, 38.Raport końcowy 95

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLDodatkowo pojawiały się rekomendacje, aby sformułować nowe (lub uszczegółowićistniejące) zapisy regulujące status staŜysty w miejscu odbywania staŜu (zakres jegoobowiązków, czas pracy, itp.).Wnioskowane jest wprowadzenie rygorystycznej selekcji i kontroli pracodawcóworganizujących staŜe. Wykluczanie pracodawców, którzy nagminnie nie zatrudniająstaŜystów, traktując tę formę wsparcia jako źródło pozyskania dodatkowego, taniegow utrzymaniu pracownika. Zatrudnienie uczestnika staŜu po zakończeniu projektu powinnobyć elementem umowy zawieranej z pracodawcą na organizację staŜu. Zdaniempracowników MPiPS rekomendacje te nie odpowiadają idei instrumentu, którego celem jestnabycie doświadczenia przez osoby nie posiadające go, a nie okresem przygotowującym dozatrudnienia u danego pracodawcy.W analizowanych badaniach ewaluacyjnych zwracano uwagę, aby staŜe łączyć z innymiformami wsparcia, przede wszystkim ze szkoleniami zawodowymi dostosowanymi docharakteru pracy wykonywanej przez uczestnika staŜu.Kolejnym problemem, wpływającym na relatywnie niską efektywność staŜy są rezygnacjez udziału w projekcie. Przeprowadzone badania wskazują, Ŝe podstawową przyczynąrezygnacji jest brak perspektyw na znalezienie zatrudnienia po odbyciu staŜu oraz brakkonsekwencji dla uczestnika po przerwaniu udziału w staŜu bez istotnej przyczyny:4.2.2 Szkolenia„obserwowane są liczne rezygnacje z udziału w projekcie. Najbardziej zmobilizowani sąuczestnicy tych form, w których zostali oni formalnie zobowiązani do wypełnieniaobowiązków wynikających z uczestnictwa w projekcie. Osoba rezygnująca ze staŜuz własnej winy zwraca tylko koszty dojazdu i badań lekarskich, jeŜeli miała jesfinansowane przez PUP” 82 .Drugą pod względem popularności stosowaną formą wsparcia są szkolenia, z którychskorzystało 36% bezrobotnych uczestników projektów systemowych. Na szkolenia częściejkierowani są męŜczyźni (43% w porównaniu do 31% kobiet), osoby powyŜej 45 roku Ŝycia,z wykształceniem podstawowym lub zasadniczym zawodowym (45%). Starsi bezrobotni,mają często wieloletnie doświadczenie na rynku pracy natomiast potrzebują nabyć nowe lubzaktualizować niektóre umiejętności, dlatego teŜ kierowani są na kursy zawodowe. W tensposób redukowane są deficyty kompetencyjne utrudniające im skuteczne poruszanie się porynku pracy. Ta forma wsparcia najczęściej stosowana jest w województwie opolskim (53%)i pomorskim (46%).Pomimo, Ŝe szkolenia stanowią jedną z najpopularniejszych form aktywizacji bezrobotnych,bywają jednak niedopasowane do potrzeb lokalnego rynku pracy. W realizacji polityk waŜnąrolę odgrywa analiza zapotrzebowania na pracowników na lokalnym rynku pracy oraz dialogz potencjalnymi pracodawcami na temat ich oczekiwań. W praktyce często tematykarealizowanych szkoleń nie odpowiada realnym potrzebom i wymogom konkretnychstanowisk pracy i planom rozwojowym przedsiębiorstw na danym terenie. Ponadtow przeprowadzonych badaniach ponoszono kwestię zbyt małego komponentu zajęćpraktycznych oraz niedostatecznego przygotowania merytorycznego trenerów.Analiza raportów z ewaluacji pozwala na wyciągnięcie wniosku, Ŝe jedną z największychwad realizowanych szkoleń jest zbyt mały udział zajęć praktycznych. Niedobór zajęć,w których uczestnik projektu praktycznie ugruntuje zdobytą wiedzę moŜe skutkowaćcałkowitym niepowodzeniem procesu uczenia. Rekomendowane było, aby wymagać odrealizatorów szkoleń jak największego rozbudowania części praktycznej szkoleń. W tym celupodczas wyboru i kontroli firm szkoleniowych naleŜy zwracać szczególną uwagę nakształtowanie umiejętności praktycznych kursantów. Wskazane jest, aby formułując opisprzedmiotu zamówienia jednym z wymogów było sporządzenie przez firmę szkoleniowąwykazu umiejętności praktycznych, jakie nabędą kursanci. Po realizacji szkolenia wykaz ten82 Pracownia Badań i Doradztwa “Re-Source” (2010). Badanie ewaluacyjne projektu systemowego pt. „Nowe wyzwania - lepszeperspektywy” realizowanego przez Powiatowy Urząd Pracy w Kolnie, s. 33.Raport końcowy 96

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLstałby się podstawą do weryfikacji efektów osiągniętych przez uczestników szkolenia.WaŜne jest, aby cena stanowiła moŜliwie jak najmniejszy udział w ocenie ofert naprzeprowadzenie szkolenia, nacisk powinien być bowiem połoŜony na jak największy udziałzajęć praktycznych, które z natury są znacznie droŜsze niŜ zajęcia teoretyczne.Kolejny istotny problem wiąŜe się ze zbyt krótkim czasem trwania szkolenia, w wyniku czegoczęść tematów przerabiana jest pobieŜnie, nie ma teŜ czasu na utrwalenie zdobytej wiedzy,na przykład w formie ćwiczeń indywidualnych lub grupowych. Ponownie do realizacji szkoleńnaleŜy wybierać nie oferty najtańsze, ale takie, które zakładają dopasowaną liczbę godzin dorealnych moŜliwości opanowania programu szkolenia. Zmianie powinny ulec równieŜlimity dofinansowania na jednego uczestnika - pozwoliłoby to na wydłuŜenie szkoleń,przez co pomoc płynąca do uczestników w ramach projektu byłaby bardziejefektywna.Warunkiem zwiększenia efektywności działań szkoleniowych jest dopasowanie ichw moŜliwie jak największym stopniu do specyfiki lokalnego rynku pracy. Warto przy tymzauwaŜyć, Ŝe dobór szkoleń:„na podstawie monitoringu zawodów nadwyŜkowych i deficytowych nie przekłada się naich skuteczność” 83 .Analiza sytuacji na rynku pracy nie powinna bazować jedynie na niedoskonałym narzędziu,jakim jest monitoring zawodów nadwyŜkowych i deficytowych, lecz powinna byćpoprzedzona rzetelną analizą całego rynku pracy, zwłaszcza pod kątem poszukiwanychprzez pracodawców kwalifikacji i umiejętności zawodowych. Wybierając tematykę szkoleńnaleŜy połoŜyć jak największy nacisk na kształtowanie kwalifikacji poszukiwanych przezpracodawców. Dotyczy to równieŜ poszukiwanych uprawnień zawodowych. W okresiepoprzedzającym realizację projektu naleŜy przeprowadzać dogłębną analizę rynku pracyuwzględniającą potrzeby przedsiębiorców. Wskazane jest równieŜ zachęcenie samorządówdo inicjowania badań rynku pracy (ujmujących stan gospodarki i sytuację przedsiębiorstw)i tworzenia lokalnych obserwatoriów rynku pracy.W analizowanych raportach dość często powtarzały się zarzuty, Ŝe nawet, jeŜeli szkoleniebyło dobrze zaplanowane i dostosowane do wymagań rynku pracy, to negatywny wpływ najego efekty mogło mieć niedostateczne przygotowanie merytoryczne i warsztatowe trenerów.Zwracano uwagę na:„sposób prowadzenia zajęć, były one mało ciekawe, realizowane na niskim poziomiei zbyt ogólne” 84 .Akcentowano przy tym, Ŝe:„wymóg stosowania ustawy o zamówieniach publicznych (jako główne kryterium cena)przy organizacji szkoleń powoduje, Ŝe szkolenia te będą niskiej jakości” 85 .Jest bardzo istotne, aby podczas przygotowania dokumentacji przetargowej dbaćo odpowiednie dokumentowanie przez instytucje szkoleniowe doświadczenia i kwalifikacjitrenerów, co powinno być istotnym elementem oceny składanych ofert. Dodatkowo naleŜyna bieŜąco prowadzić weryfikację jakości merytorycznej realizowanych szkoleń orazpodejmować ewentualne działania naprawcze. Powinien zostać przyjęty pewien wspólnystandard poziomu szkoleń, określający katalog wymagań wobec trenerów i instytucjiszkoleniowych. Przy wyborze kadr szkoleniowych oraz form i technik prezentacjiprzekazywanej wiedzy naleŜy kierować się jedynie względami merytorycznymi, mającymizwiązek z kompetencjami trenerskimi i adekwatnością przerabianego materiału dooczekiwań pracodawców na lokalnym rynku pracy. NaleŜy precyzyjnie określić:83 InterActive (2010). Raport z badania ewaluacyjnego projektu systemowego pt. „Aktywni na start” realizowanego przezPowiatowy Urząd Pracy w Wąbrzeźnie, s. 25.84 Biostat (2010). Badanie ewaluacyjne projektu systemowego pt. „Lepsze jutro” realizowanego przez Powiatowy Urząd Pracyw Poznaniu, s. 32.85InterActive (2010). Raport z badania ewaluacyjnego projektu systemowego pt. „Człowiek - najlepsza inwestycja”realizowanego przez Powiatowy Urząd Pracy w Opolu Lubelskim, s. 26.Raport końcowy 97

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKL▪▪wymagania względem wykładowców (ich doświadczenie, wykształcenie, referencje);formy oraz metody prowadzenia zajęć, szczególnie preferując metody aktywizujące.Istotnym organizacyjnym problemem jest indywidualne dopasowanie szkoleń do potrzebposzczególnych uczestników. Wskazują na to autorzy wielu raportów:„część osób, które brały udział w kursach i szkoleniach stwierdziła, Ŝe poziomprowadzenia zajęć powinien być dostosowany do indywidualnych umiejętności osóbuczestniczących” 86 .Projektując szkolenia osób bezrobotnych naleŜy uwzględnić zróŜnicowanie poziomówprowadzonych zajęć. Część głosów krytycznych odnosi się do faktu, Ŝe osoby mające juŜpewną wiedzę w danej dziedzinie uczestniczyły w szkoleniach prowadzonych dla osóbzaczynających naukę danego tematu od zera. Szkolenia takie są dla tych osóbbezuŜyteczne. Rozwiązaniem problemu byłoby wprowadzenie wstępnych testówoceniających poziom wiedzy uczestników i prowadzenie zajęć w grupach o zbliŜonympoziomie zaawansowania. Z punktu widzenia uczestników projektu najkorzystniejszymrozwiązaniem jest udział w szkoleniu na moŜliwie najwyŜszym poziomie dostosowanym doich moŜliwości i potrzeb. W celu wyeliminowania szkoleń, które w najmniejszym stopniuprzyczyniają się do poprawy sytuacji osób bezrobotnych, uzasadnione jest zmniejszenieilości oferowanych szkoleń, na rzecz tematyki najbardziej efektywnej z punktu widzeniapotrzeb pracodawców. Niektórzy wykonawcy badań proponują równieŜ wprowadzenieszkoleń z wykorzystaniem metod e-learningu i blended-learningu, którymi moŜna objąć duŜowiększą grupę osób. Zdaniem wykonawców taka forma prowadzenia szkoleń zmusza dowytęŜonej, indywidualnej pracy samych uczestników, co skutkuje większą skutecznościąszkolenia. W rekomendacji tej pomijana jest kwestia niekiedy niskiej motywacji bezrobotnychoraz niedostatecznych kompetencji z zakresu ICT.Warto równieŜ zwrócić uwagę na to, Ŝe niektóre specyficzne grupy odbiorców mogąwymagać znacznie rozszerzonego programu, w stosunku do przeciętnego uczestnikaszkolenia:„dla osób z wykształceniem ogólnokształcącym, nie posiadającym doświadczeniazawodowego udział w pojedynczym szkoleniu moŜe nie być wystarczające by w sposóbskuteczny wejść na rynek pracy” 87 .W celu zwiększenia skuteczności szkoleń, zwłaszcza w odniesieniu do osób znajdującychsię w szczególnej sytuacji na rynku pracy, naleŜy stosować kompleksowe wsparcie, poprzezumoŜliwienie uczestnikom skorzystania z kilku form wsparcia w ramach jednego projektu(np. szkolenie zawodowe, staŜ lub przygotowanie zawodowe w zakresie merytorycznymtoŜsamym ze szkoleniem, wsparcie doradcy zawodowego i pośrednika pracy).Równie często występującą barierą wpływającą na obniŜenie efektywności tej formywsparcia jest nierówne traktowanie płci w trakcie zarówno rekrutacji do grupy szkoleniowej,jak i podczas samego szkolenia, którego tematyka moŜe być niedostosowana do sytuacjikobiet (lub męŜczyzn). Takie niedopasowanie (na przykład przewaga szkoleń o charakterzetechnicznym, np. szkolenia dla spawaczy), moŜe następnie przełoŜyć się na gorszą sytuacjękobiet na rynku pracy po ukończeniu szkolenia, a tym samym na obniŜenie efektywności tejformy wsparcia. Prowadząc dobór tematyki szkoleń naleŜy uwzględniać specyficznepotrzeby kobiet i realne moŜliwości znalezienia przez nie zatrudnienia na lokalnym rynkupracy. NaleŜy prowadzić identyfikację potrzeb szkoleniowych i oczekiwań kobiet oraz analizęlokalnego rynku pracy pod kątem zapotrzebowania na określone zawody, w których mogąone znaleźć zatrudnienie.4.2.3 Jednorazowe środki na rozpoczęcie działalności gospodarczejOsoby, które mają juŜ pewne doświadczenie na rynku pracy oraz „fach w ręku”, pozwalającyim na prowadzenie własnej działalności gospodarczej starają się o jednorazowe środki na86 SMG/KRC (2010). Projekt systemowy pt. „Rynek pracy czeka” realizowanego przez Urząd Pracy m.st. Warszawy, s. 19.87 Wektor Consulting (2010). Raport końcowy z badania ewaluacyjnego mid-term projektu pt. „Więcej szans w powiecieropczycko-sędziszowskim” realizowanego przez Powiatowy Urząd Pracy w Ropczycach, s. 34.Raport końcowy 98

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLrozpoczęcie działalności gospodarczej. Blisko co piąty uczestnik Poddziałania 6.1.3 otrzymałśrodki na rozpoczęcie działalności gospodarczej - częściej męŜczyźni (29%) niŜ kobiety(13%), osoby w średnim wieku 35-44 lata (31%), o wykształcaniu zawodowym: zasadniczym(24%) oraz średnim (20%). Dofinansowanie do rozpoczęcia działalności gospodarczej jestnajczęściej stosowane w województwach mazowieckim (28%), łódzkim (26%) i lubuskim(24%).Środki przeznaczone na rozpoczęcie działalności gospodarczej określane były przezwykonawców badań jako najbardziej efektywna forma wsparcia, jednak w celu poznaniai oceny jej rzeczywistych efektów konieczne jest prowadzenie monitoringu co najmniej 2 lataod rozpoczęcia działalności, czyli po ustaniu moŜliwości płacenia obniŜonych składek naubezpieczenie społeczne.W badaniach ewaluacyjnych zwracano uwagę na liczne głosy, wskazujące na zbytniski poziom finansowania tej formy wsparcia, zarówno pod względem ogólnej kwotyprzeznaczanej tę formę w projektach systemowych, jak równieŜ wysokościjednorazowych środków przyznawanych bezrobotnym:„zbyt niskie wsparcie finansowe dotacjami dla nowo powstających przedsiębiorstw niewpływające na rozwój gospodarczy powiatu” 88 ,„niedostateczny według beneficjentów ostatecznych poziom dofinansowania dla osóbrozpoczynających działalność gospodarczą” 89 .Wykonawcy badań postulują zwiększenie jednorazowej kwoty dla nowo powstającychprzedsiębiorstw oraz zwiększenie puli dostępnych środków na ten rodzaj wsparciaw projektach systemowych. Innym postulowanym rozwiązaniem jest połączenie wsparcia narozpoczęcie działalności gospodarczej z dodatkowym instrumentem w formie kredytu dlanowo powstałych firm.Rekomendacja 8: Kredyty na rozpoczęcie działalnościgospodarczejWśród form pomocy dla bezrobotnych rozpoczynających działalność gospodarczą powinienznaleźć się pakiet przyjaznego kredytu zawierający tanie linie kredytowe i system gwarancjikredytowych.Obserwacja losów firm załoŜonych w wyniku otrzymania środków na rozpoczęciedziałalności gospodarczej skłania do wniosku, Ŝe efekty tej formy wsparcia powinny byćbadane w dłuŜszym odstępie czasu niŜ 6 miesięcy po zakończeniu udziału w projekcie:„wynika to po pierwsze z konieczności utrzymania formy przez okres minimum 12miesięcy, co powoduje, iŜ firmy słabsze przeczekują ten okres czasui dopiero potem decydują się na likwidację. Z kolei część firm zamyka działalność pookresie 24 miesięcy, gdy traci moŜliwość ulg w składkach na świadczenia społeczne. Tenokres równieŜ często bywa momentem decydującym o przetrwaniu bądź likwidacji firmyzałoŜonej przez bezrobotnego. Mając powyŜsze na uwadze, naleŜy zaplanować stałymonitoring tej formy wsparcia” 90 .Rekomendowane było wdroŜenie stałego monitoringu efektywności i trwałości efektówwsparcia w postaci jednorazowych środków na podjęcie działalności gospodarczej w ramach88 Badanie ewaluacyjne projektu systemowego pt. „Twoja Szansa” realizowanego przez Powiatowy Urząd Pracy w …, s. 18, 19,25.89 Grupa Gumułka (2010). Raport końcowy z badania ewaluacyjnego mid-term projektu pt. „Więcej szans w powiecie leŜajskim”realizowanego przez Powiatowy Urząd Pracy w Kazimierzy Wielkiej, s. 38.90 Info Audit (2010). Raport końcowy z badania ewaluacyjnego projektu systemowego pt. „Klucz do kariery” realizowanegoprzez Powiatowy Urząd Pracy w Myślenicach, s. 37.Raport końcowy 99

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLprojektu. W tym celu naleŜałoby zapewnić finansowanie etatu do spraw monitoringuu projektodawców systemowych.Wykonawcy badań dla poszczególnych urzędów pracy wskazują na wysoki udział męŜczyznwśród osób korzystających z tej formy wsparcia. Postulują połoŜenie szczególnego naciskuna promocję tej formy wsparcia wśród kobiet poprzez podkreślanie kwestii, takich jakwiększe moŜliwości rozwoju zawodowego oraz większa swoboda w kształtowaniu czasui formy pracy. Promocja instrumentu mogłaby odbywać się poprzez pokazanie przykładówsukcesu przedsiębiorczych kobiet. Innym sposobem zwiększenia udziału kobiet,rozpoczynających działalność gospodarczą mogłoby być wprowadzenie zasady parytetóww dostępie do poszczególnych form wsparcia.Istotnym czynnikiem sukcesu firmy załoŜonej w wyniku otrzymania środków na podjęciedziałalności gospodarczej jest odpowiednie przygotowanie osób bezrobotnych doprowadzenia własnej firmy. Pod tym względem obserwowany jest generalnie niski poziomprzygotowania (w szczególności w zakresie przepisów regulujących prowadzeniedziałalności oraz przygotowywania biznesplanów):„bardzo istotne okazały się w tym kontekście szkolenia przed otworzeniem własnejdziałalności, umoŜliwiające zapoznanie się z wymogami i przepisami regulującymiprowadzenie własnej firmy” 91 .„niektórzy uczestnicy, którzy korzystali z jednorazowych środków na rozpoczęciedziałalności gospodarczej nie mają wystarczającej wiedzy w zakresie zarządzaniawłasnym biznesem” 92 .Zasada komplementarności wsparcia powinna być stosowana takŜe w przypadku osóbbezrobotnych zainteresowanych otrzymaniem środków na rozpoczęcie działalnościgospodarczej, jako mechanizmu skutecznie ich wspierającego. Środki na rozpoczęciedziałalności moŜna łączyć z takimi formami jak:▪▪▪szkolenia;doradztwo z zakresu prowadzenia działalności gospodarczej;wsparcie wzmacniające motywację do podjęcia działalności.Natomiast w szkoleniach doradców zawodowych naleŜy połoŜyć większy nacisk na wiedzęz zakresu przedsiębiorczości.Niektórzy z wykonawców dodawali własne pytania do minimum zaprezentowanegow „ZałoŜeniach do ewaluacji […]” starając się na podstawie deklaracji uczestników zbadaćefekt „jałowej straty”. W przypadku jednorazowych środków przyznawanych przez urzędypracy dotyczy to sytuacji, w której firmy powstałby niezaleŜnie od przyznaniadofinansowania. Z przeprowadzonych badań wynika, iŜ z jednorazowych środków korzystająnajczęściej osoby, które równieŜ bez otrzymania środków planowały rozpoczęciedziałalności:„blisko połowa respondentów (49%) przyznała, Ŝe niezaleŜnie od dotacji rozpoczęlibydziałalność gospodarczą” 93 .Wykonawcy badań rekomendują, aby przykładać szczególną wagę do właściwejweryfikacji szans powodzenia koncepcji działalności gospodarczej. Prowadzićdokładną i bardzo restrykcyjną ocenę biznesplanów przedstawianych dla działalnościgospodarczych plasującej się w sektorach o wysokim współczynniku niepowodzeń.Wysokość środków na rozpoczęcie działalności powinna wynikać z biznesplanuprzedstawionego we wniosku o przyznanie jednorazowych środków. Kwoty te powinny byćindywidualnie dopasowywane do koncepcji i profilu prowadzonej działalności. Jak juŜ91 InfoAudit (2010). Raport z badania ewaluacyjnego projektu systemowego pt. „Aktywny bezrobotny kapitałem płockiej wsi”realizowanego przez Powiatowy Urząd Pracy w Płocku, s. 42.92 SMG/KRC (2010). Raport z badania ewaluacyjnego projektu systemowego pt. „Fundusze unijne szansą na wzrostzatrudnienia w powiecie tczewskim” realizowanego przez Powiatowy Urząd Pracy w Tczewie, s. 46.93 InterActive (2010). Raport z badania ewaluacyjnego projektu systemowego pt. „Eurokariera” realizowanego przez PowiatowyUrząd Pracy w Słupsku, s. 35.Raport końcowy 100

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLwcześniej wspomniano, przed uruchomieniem działalności gospodarczej osoby bezrobotnepowinny mieć zapewnione wsparcie doradcze w zakresie regulacji prawnych, związanychz prowadzeniem firmy oraz zasadami i metodami pozyskiwania środków na prowadzeniedziałalności. Osoby decydujące się na rozpoczęcie działalności gospodarczej powinny miećzapewnione wsparcie w postaci poszerzonego doradztwa lub bardziej rozbudowanegoszkolenia z zakresu przedsiębiorczości, co pozwoli ograniczyć ryzyko niepowodzeniaprowadzonych działalności. NaleŜy równieŜ prowadzić regularne badania na lokalnym rynkupracy, zwłaszcza wśród osób, które otrzymały dotację na rozpoczęcie działalnościgospodarczej. Pozwoli to na stworzenie katalogu dobrych praktyk oraz na jednoczesnepoznanie barier, które zwiększają ryzyko niepowodzenia. Wnioski z tych badań mogłyby byćpodstawą do przygotowywania materiałów szkoleniowych dla osób ubiegających sięo przyznanie środków na rozpoczęcie działalności gospodarczej oraz materiałemumoŜliwiającym weryfikację nowych wniosków o dofinansowanie pod kątem ryzykaniepowodzenia danego przedsięwzięcia.4.2.4 Przygotowanie zawodowe dorosłychPrzygotowanie zawodowe dorosłych było stosunkowo mało popularną formą wsparcia,z której skorzystał jedynie co dwudziesty badany. Zdaniem wykonawców badań niskiezainteresowanie tą formą wsparcia wynika z konieczności zdawania egzaminu(kwalifikacyjnego, czeladniczego lub sprawdzającego), dlatego teŜ właściwe byłoby:„umoŜliwienie wsparcia w postaci dofinansowania przygotowania zawodowego dorosłych,jako instrumentu skutecznego i trwałego dla róŜnych grup bezrobotnych bez koniecznościzdawania egzaminu końcowego, co zniechęca do udziału w tej formie wsparcia zarównobezrobotnych jak i pracodawców” 94 .W tym miejscu naleŜy podkreślić, Ŝe zdanie egzaminu jest warunkiem koniecznym douzyskania zaświadczenia (świadectwa) potwierdzającego nabyte umiejętności. Natomiastniechęć do poddania się tej formie kontroli efektów własnej pracy jest najczęściej związanaz niską samooceną i biernością osób bezrobotnych, które często są przeświadczone o tym,Ŝe nie są w stanie niczego osiągnąć ani zmienić swojej sytuacji. WiąŜe się to równieŜz niską chęcią do kontynuowania nauki i podnoszenia własnych kwalifikacji po ukończeniukształcenia w systemie szkolnym.Rekomendacje dotyczące skrócenia czasu trwania tego rodzaju wsparcia oraz pozbawieniago kluczowego elementu jakim jest egzamin zawodowy wynikają z niezrozumienia idei tejformy wsparcia. Natomiast warte rozwaŜenia są rekomendacje wprowadzenia dodatkowego,towarzyszącego wsparcia - działań mających na celu zmianę postaw i motywacji osóbbezrobotnych wobec podnoszenia własnych kwalifikacji i zmiany własnej sytuacji na rynkupracy, podtrzymania motywacji, aby kontynuować przygotowanie zawodowe dorosłychniekiedy przez 18 miesięcy.4.2.5 Prace interwencyjne oraz doposażenie/ wyposażenie stanowiska pracyZ uwagi na konieczność wniesienia wkładu własnego oraz dość sztywne regulacjedotyczące zwalniania osoby, dla której sfinansowano wyposaŜenie / doposaŜeniestanowiska pracy, zainteresowanie (lub w wielu przypadkach moŜliwość skorzystania) tąformą wsparcia jest dość niskie:„obserwowane jest niskie zainteresowanie wyposaŜeniem lub doposaŜeniem stanowiskapracy wśród pracodawców” 95 .Wykonawcy badań rekomendują podjęcie działań promocyjnych wśród pracodawców,prezentujących korzyści wynikające ze skorzystania z wyposaŜenia lub doposaŜeniastanowiska pracy oraz przeprowadzenie analizy przyczyn niskiego zainteresowania94 InfoAudit (2010). Raport z badania ewaluacyjnego projektu systemowego pt. „Aktywny bezrobotny kapitałem płockiej wsi”realizowanego przez Powiatowy Urząd Pracy w Płocku, s. 34.95 InterActive (2010). Raport z badania ewaluacyjnego projektu systemowego pt. „Barwy tęczy – aktywizacja zawodowabezrobotnych będących w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy” realizowanego przez Powiatowy Urząd Pracyw Zamościu, s. 6, 19, 21.Raport końcowy 101

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLpracodawców tą formą wsparcia. W wypadku potwierdzenia tezy o zbyt rygorystycznychregulacjach, nie uwzględniających realiów zmiennego rynku pracy, naleŜy rozpatrzećmoŜliwość modyfikacji tej formy. Istotną przyczyną małej popularności tej formy wsparcia byłrównieŜ niedostateczny poziom jej finansowania w ramach projektów systemowych (do 10%wartości projektu):„pomimo wysokiej efektywności i trwałości rezultatów wyposaŜenia lub doposaŜeniastanowiska pracy dla skierowanego bezrobotnego, nie ma moŜliwości zwiększeniaśrodków w celu sfinansowania tej formy wsparcia” 96 .4.2.6 Inne formy wsparciaZaprojektowana przez IZ PO KL ankieta nie zawierała pytań o popularne formy wsparciastosowane w projektach systemowych, które nie są finansowane z EFS, tj.: pośrednictwopracy, poradnictwo zawodowe i Indywidualne Plany Działań. Zgodnie z danymi zawartymiw bazie PEFS 2007, co drugi uczestnik Poddziałania 6.1.3 skorzystał z poradnictwai pośrednictwa pracy, a dla co czwartego opracowano Indywidualny Plan Działań.W badaniach zleconych przez urzędy pracy podnoszona była kwestia duŜego obciąŜeniadoradców zawodowych świadczących te usługi oraz warunków, w jakich są one udzielane.Brak osobnych pokoi w urzędach pracy sprawia, Ŝe te w zamierzeniu zindywidualizowaneformy wsparcia świadczone są w warunkach nie gwarantujących poufności rozmowy, niepozwalających na swobodę wypowiedzi.Wykres 4.10 Rodzaj udzielonego wsparciaPośrednictwo pracy53%Staże/praktyki/przygotowanie zawodowe49%Poradnictwo zawodowe49%Szkolenia/warsztaty/kursy35%IPD20%Środki na rozwój przedsiębiorczości17%Doradztwo5%Inne4%Zatrudnienie subsydiowane3%Dofinansowanie kosztów dojazdów do miejsca pracy i zakwaterowania2%Wsparcie dla pracownika zatrudnionego w ramach projektu0,01%Wsparcie pomostowe0,01%Źródło: Opracowanie własne na podstawie PEFS 2007 (stan na kwiecień 2011 r.)4.3 Grupy uczestnikówW ramach badania przeprowadzona została segmentacja w celu zidentyfikowania kategoriiuczestników występujących w Poddziałaniu 6.1.3 PO KL. Przygotowana segmentacjaopierała się o metodę two-step clustering, polegającą na dwukrotnym segmentowaniukrokowym. Metoda ta pozwala na dołoŜenie do segmentacji podstawowej innych zmiennych,które mogą mieć wpływ na właściwy podział. W tym przypadku przeprowadzono96 BD Center (2010). aport z badania ewaluacyjnego projektu systemowego pt. „Więcej szans w powiecie łańcuckim”realizowanego przez Powiatowy Urząd Pracy w Łańcucie, s. 37.Raport końcowy 102

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLsegmentację psychograficzną (dzielącą respondentów ze względu na ich opinie)z załoŜonym drugim krokiem socjograficznym (dzielącym osoby ze względu na cechy, takiejak: płeć, wiek czy miejsce zamieszkania). Ostatecznie w toku analizy wyłoniono czterysegmenty, ich udział przedstawia wykres 4.11.Wykres 4.11Wielkość segmentówZniechęceni12%Dokapitalizowani38%Pogodzeni z losem29%Młodziusatysfakcjonowani21%Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań projektów systemowych (N= 93 729)Wykres 4.12Cechy demograficzne w segmentachPłeć: męŜczyznaOgółem Dokapitalizowani Młodziusatysfakcjonowani40%5%-1%Zniechęceni0%Pogodzeniz losem-6%Płeć: kobietaWiek: 15-24Wiek: 25-3436%36%60%-36%-5%24%-36%1%64%0%-3%3%-3%-4%6%Wiek: 35-4414%8%-14%0%0%Wiek: 45-5411%3%-11%1%4%Wiek: 55-653%1%-3%-1%2%Wielkość miejscowości: = 100 0009%1%-4%1%1%Wykształcenie: Podstawowe / gimnazjalne12%1%-2%-2%1%Wykształcenie: Zasadnicze zawodowe19%3%-6%6%-2%Wykształcenie: Średnie zawodowe26%-4%4%7%-1%Wykształcenie: Średnie ogólnokształcące23%-8%11%3%0%Wykształcenie: WyŜsze20%7%-8%-14%1%Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań projektów systemowych (N= 93 729)DokapitalizowaniDokapitalizowani to najczęściej osoby w wieku 25-34 lata (60%), nieco częściej niŜ ogółbadanych legitymujących się z wykształceniem wyŜszym (27%). Twierdzą oni, Ŝe pomocPUP przyczyniła się do zmian w ich Ŝyciu zawodowym (94%) oraz Ŝe w obecnej sytuacjilepiej poradzą sobie na rynku pracy, niŜ gdyby nie przystąpili do projektu (84%). Ponadto,częściej niŜ przeciętny respondent określają otrzymaną pomoc jako wystarczającą (82%).Osoby z tego segmentu w 80% zdecydowały się na przystąpienie do projektu samodzielnie.Raport końcowy 103

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLWykres 4.13Jak Pan/i ocenia, czy pomoc ta przyczyniła się do zmian w Pana/i życiuzawodowym?Ogółem64%26%8%2%Dokapitalizowani94%1%3%1%Młodzi usatysfakcjonowani92%2% 5% 2%Zniechęceni71%21%7%1%Pogodzeni z losem79%19%2%Tak Nie Trudno powiedzieć Brak danychŹródło: Opracowanie własne na podstawie badań projektów systemowych (N= 93 729)W przypadku osób z tego segmentu niemal dwukrotnie częściej niŜ w przypadkuprzeciętnego badanego, interwencja polegała na przekazaniu środków na podjęciedziałalności gospodarczej. Nieco częściej kończyły one takŜe szkolenie lub warsztat,rzadziej natomiast staŜ. Twierdzą, Ŝe w wyniku uczestnictwa w projekcie ich sytuacja narynku pracy zdecydowanie lub raczej poprawiła się. W związku z częstym otrzymywaniemprzez osoby z tego segmentu dofinansowania na prowadzenie własnej działalności, nie dziwiwysoki odsetek osób samozatrudnionych - 34% w tym segmencie wobec 18% ogółem.RównieŜ nieco więcej (38%) twierdzi, Ŝe ma obecnie pracę (36% ogółem).Przykład „dokapitalizowanego” przedstawiono w raporcie ewaluacyjnym z projektu, pn.„Droga do sukcesu”, realizowanego przez Powiatowy Urząd Pracy w Limanowej.DokapitalizowanyMęŜczyzna w wieku 26 lat z wykształceniem średnim zawodowym w lipcu 2009 korzystałw Urzędzie Pracy w Limanowej z poradnictwa zawodowego oraz otrzymał środki na rozwójwłasnej firmy. Decyzję o udziale w projekcie podjął osobiście bez udziału innych osób czypodmiotów.Zdaniem uczestnika, projekt nie miał ani słabych ani mocnych punktów. Największe znaczeniedla uczestnika miało zdobycie środków finansowych na załoŜenie firmy.Uczestnik projektu zdecydował się na otwarcie działalności gospodarczej ze względu nastosunkowo duŜy popyt na usługi, które oferuje. Ankietowany ma doświadczenie w branŜy,którą się zainteresował, co dodatkowo pomogło mu w prowadzeniu działalności. „Od dawna juŜw tym kierunku pracuję i juŜ mam doświadczenie. I mój ojciec ma doświadczenie, i mój brat maw tym kierunku doświadczenie. TakŜe jest to typowo firma rodzinna”.Uczestnik przeznaczył dofinansowanie z PUP na zakup narzędzi niezbędnych do prowadzeniadziałalności - zajmuje się budową domów szkieletowych. RozwaŜał prowadzenie firmy w innejbranŜy - zakładu mechanicznego, jednak ze względu na trudności z przystosowaniem lokalu dotej działalności, zdecydował się na budowę domów szkieletowych. Firma działa na rynku odRaport końcowy 104

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLponad roku (14 miesięcy). Respondent duŜą część kosztów związanych z otwarciemdziałalności, musiał pokryć z własnych środków finansowych, gdyŜ dotacja z PUP niewystarczyłaby na wszystkie potrzeby. Firma zatrudnia jednego pracownika (brat respondenta),co było moŜliwe dzięki otrzymaniu dofinansowania na wynagrodzenie dla tej osoby.Respondent pozyskuje klientów poprzez ogłoszenia m.in. w Internecie, jednak większość osób,dla których świadczy usługi to tzw. klienci „z polecenia”.Kontakt z pracownikami PUP oraz poradnictwo zawodowe umoŜliwiły mu zdobycie niezbędnejwiedzy na temat prowadzenia działalności gospodarczej. Respondent brał pod uwagęrozpoczęcie własnej działalności gospodarczej, nawet w przypadku, gdyby nie dostałdofinansowania z PUP, jednak twierdzi, Ŝe dodatkowe środki finansowe pozwoliły mu nawiększy rozwój, poszerzenie zakresu usług.Uczestnik nie napotkał trudności podczas ubiegania się o dofinansowanie lub w trakcieotwierania działalności gospodarczej. Twierdzi jednak, Ŝe największe trudności w prowadzeniufirmy sprawia mu biurokracja związana z działalnością Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. „Noprzede wszystkim musiałem (…) duŜo pokazywać się w ZUS-ie, uzupełniać dane. No i całyczas ten ZUS jest zmorą”.Własna działalność daje respondentowi satysfakcję, docenia on fakt, Ŝe dofinansowaniepomogło mu w rozwoju zawodowym. „Mam własną działalność i (…) istnieję w tym świecierynku budowlanego. (…) Wiele nowych kontaktów… No i własne cięŜko zarobione pieniądze”.Badany na bieŜąco myśli o rozwoju swojej działalności gospodarczej. Jest w stałym kontakciez pracownikami PUP, dzięki czemu otrzymuje informacje na temat ofert dofinansowańumoŜliwiających rozwój firmy.Za: Sarapata M., Korczyński M., Dobek K., Ewaluacja projektu systemowego „Drogado sukcesu” realizowanego przez PUP w Limanowie, Re-Source, Poznań 2010,s. 67.Młodzi usatysfakcjonowaniJak sama nazwa wskazuje w tym segmencie dominują osoby bardzo młode: do 24 rokuŜycia (100%), nieco częściej pochodzące z małych miejscowości (66% osób z tegosegmentu pochodzi z miejscowości do 20 tys. mieszkańców) oraz posiadającewykształcenie średnie ogólnokształcące (34%) lub (rzadziej) zawodowe (30%). Osoby z tegosegmentu równieŜ twierdzą, Ŝe udział w projekcie wpłynął na ich Ŝycie zawodowe (92%),natomiast jeszcze częściej niŜ „dokapitalizowani” twierdzą, Ŝe pomoc była wystarczająca(89% wobec 82% dokapitalizowanych) oraz Ŝe obecnie lepiej sobie dają radę w Ŝyciuzawodowym (88%). Osoby z tego segmentu najczęściej spośród wszystkich badanychkończyli staŜ - wobec aŜ 72% badanych z tej grupy została podjęta tego typu interwencja(ogółem pomoc w postaci staŜu otrzymało 48% badanych). Najrzadziej ze wszystkichsegmentów „młodzi usatysfakcjonowani” kończyli kurs bądź dostawali dofinansowanie napodjęcie działalności gospodarczej.Raport końcowy 105

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLWykres 4.14Czy odczuwa Pan/i, że po zakończeniu udziału w projekcie urzędu pracy lepiejradzi sobie Pan/i w życiu zawodowym niż przed przystąpieniem do tegoprojektu?Ogółem62%21%15%2%Dokapitalizowani84%7%9%Młodzi usatysfakcjonowani88%4%8%Zniechęceni17%49%27%7%Pogodzeni z losem31%41%24%4%Tak Nie Trudno powiedzieć Brak danychŹródło: Opracowanie własne na podstawie badań projektów systemowych (Ogółem, N= 93 729)Jeśli chodzi o zalety projektu, osoby z tego segmentu chętnie wskazywały „dobre miejscerealizacji” i najczęściej ze wszystkich badanych podkreślali, ze projekt nie miał słabychpunktów. Osoby z tego segmentu w 47% znalazły zatrudnienie, jednak tylko 11% załoŜyłowłasną firmę.Przykład „młodego usatysfakcjonowanego” przedstawiono w raporcie końcowym z ewaluacjiprojektu, pt. „Droga do sukcesu”, realizowanego przez Powiatowy Urząd Pracyw Limanowej.Młody usatysfakcjonowanyMęŜczyzna w wieku 23 lat z wykształceniem średnim w okresie od czerwca do listopada 2009skorzystał z poradnictwa zawodowego, pośrednictwa pracy w PUP Limanowie. Decyzjęo udziale w projekcie podjął osobiście bez udziału innych osób czy podmiotów. W ramachprojektu przygotowano dla niego Indywidualny Plan Działania oraz skierowano go na staŜw aptece. Na staŜu zapoznał się z obowiązkami technika farmaceuty: sporządzanie lekówrecepturowych, wprowadzanie towaru, obsługa klienta. Wkrótce po ukończeniu staŜu,respondent otrzymał staŜ w formie zatrudnienia w innej aptece.Zdaniem uczestnika, projekt nie miał Ŝadnych słabych punktów, a jego najmocniejszympunktem była odpowiednia ilość zadań związanych z udziałem w projekcie. Największeznaczenie dla uczestnika miała „dopłata do tego, aby ktoś mógł się uczyć”.Uczestnictwo w projekcie umoŜliwiło respondentowi wykonywanie zawodu technika farmaceuty,dopiero dzięki staŜowi nabył prawo do wykonywania wyuczonego zawodu: „Po zakończeniustaŜu, technik zyskuje prawo do wykonywania zawodu właściwie w pełnym tego słowaznaczeniu, poniewaŜ staŜ powoduje, Ŝe technik farmacji jest pełnoprawnym farmaceutą”.Dzięki temu uczestnik projektu od niespełna roku odbywa w aptece dwuletni staŜpoprzedzający zatrudnienie. W aktualnym miejscu pracy, zakres obowiązków uczestnika jestnieco poszerzony w stosunku do tych, które wykonywał na staŜu. Respondent wskazuje takŜe,Raport końcowy 106

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLiŜ dzięki odbyciu staŜu jest zaznajomiony z zadaniami technika farmaceuty, co ułatwia muwykonywanie codziennej pracy: „Chodzi o zdobyte doświadczenie (…). Człowiek przychodzi,jest troszkę zielony. A kiedy to wszystko (…) obejrzy, zobaczy i kiedy opiekunowie dadzą radęto wszystko wytłumaczyć… No to coraz więcej wiem”.Respondent uwaŜa, Ŝe odbywając staŜ zdobył doświadczenie, dzięki któremu lepiej radzi sobiew Ŝyciu zawodowym. Współpraca z opiekunami w miejscu staŜu pozwoliła mu poszerzyćdotychczasowe umiejętności oraz zdobyć nowe. Jako czynniki ułatwiające realizację projektu,pomocne w pokonywaniu trudności respondent wskazuje samozaparcie, zaangaŜowaniew przedsięwzięcie oraz wsparcie ze strony innych: „Na pewno (…) samozawziętość, Ŝeby towszystko do końca doprowadzić. (…) Wszyscy wkoło pomagali, aby to tak wyszło do końca.Wspierali mnie”.Udział w projekcie PUP, odbycie staŜu umoŜliwiło ankietowanemu rozwój zawodowy. Opróczzdobycia doświadczenia zgodnego z wyuczonym zawodem, respondent miał szansęukształtowania swojego charakteru. Mimo, Ŝe niektóre zadania sprawiały mu trudność, nauczyłsię je wykonywać. Zdał sobie sprawę, iŜ podejmowanie kolejnych prób wykonania określonychzadań, pozwoli zakończyć je z sukcesem.Za: Sarapata M., Korczyński M., Dobek K., Ewaluacja projektu systemowego „Drogado sukcesu” realizowanego przez PUP w Limanowie, Re-Source, Poznań 2010,s. 62.Zniechęceni„Zniechęceni” częściej legitymują się wykształceniem zasadniczym zawodowym (25%) bądźśrednim zawodowym (33%). Najrzadziej ze wszystkich segmentów twierdzą, Ŝe pozakończeniu uczestnictwa w projekcie lepiej poradzą sobie na rynku pracy (17% wobec 62%ogółem), twierdząc jednocześnie, Ŝe projekt przyczynił się do zmian w ich Ŝyciu zawodowym(71% wobec 64% ogółem). Wytłumaczenia tej pozornej sprzeczności dostarcza analizapytania o to, czy pomoc zaoferowana w projekcie była dla badanych wystarczająca: jedynie24% osób z tego segmentu odpowiedziało twierdząco na to pytanie (wobec 72% ogółem).Wykres 4.15Czy pomoc zaoferowana w tym projekcie była dla Pana/i wystarczająca?Ogółem72%20%7%Dokapitalizowani82%13%5%Młodzi usatysfakcjonowani89%7%4%Zniechęceni24%59%15%2%Pogodzeni z losem68%22%10%Tak Nie Trudno powiedzieć Brak danychŹródło: Opracowanie własne na podstawie badań projektów systemowych (N= 93 729)Raport końcowy 107

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLW tym segmencie równieŜ najmniejszy odsetek przystąpił do projektu z własnej inicjatywy -blisko połowa przystąpiła za namową osoby trzeciej. Jak wynika z innych analiz, fakt tenznacząco wpływa nie tylko na samopoczucie po jego zakończeniu, ale równieŜ na szansęznalezienia pracy (osoby nie przystępujące do projektu z własnej inicjatywy mają mniejsząszansę znalezienia pracy).Wykres 4.16Czy decyzję o udziale w projekcie podjął osobiście czy wspólnie z inną osobą?Ogółem78%22%Dokapitalizowani82%18%Młodziusatysfakcjonowani83%17%Zniechęceni52%48%Pogodzeni z losem82%18%osobiściewspólnie z inną osobąKto doradził?pracownik urzędupracy; 60%członek rodziny;16%znajomy / znajoma; 13%inną osoba; 9%pracownik pomocyspołecznej; 1%pracownikstowarzyszenia /fundacji ; 1%brak danych; ,2%Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań projektów systemowych (N= 93 729)Osoby z tego segmentu nieco częściej twierdzą, Ŝe bardziej skuteczna od projektu, w którymuczestniczyli jest pomoc znajomych oraz Ŝe lepiej jest pracować dorywczo. W tymsegmencie znajdziemy równieŜ najniŜszy odsetek osób zatrudnionych (21% wobec 36%ogółem), największy natomiast udział osób zarejestrowanych jako poszukujący pracy (14%wobec 8% ogółem), czy odbywających przygotowanie zawodowe (16% wobec 6% ogółem).W przeanalizowanych badaniach nie znaleziono studium przypadku osoby która pasowałabydo charakterystyki segmentu.Raport końcowy 108

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLPogodzeni z losem„Pogodzeni z losem” to nieco częściej kobiety (67% wobec 60% ogółem oraz 55%dokapitalizowanych) w wieku 45-54 lat (15% wobec 10% ogółem). Wśród osób z tegosegmentu nie znalazła się ani jedna osoba, która stwierdziłaby, Ŝe udział w projekcieprzyczynił się do zmian w Ŝyciu zawodowym. Jedynie 31% osób z tego segmentu uwaŜa, Ŝepo zakończeniu projektu da sobie lepiej radę na rynku pracy, natomiast równie często jakogół badanych osoby z tego segmentu twierdzą, Ŝe pomoc była wystarczająca (68% wobec72% ogółem).Jeśli chodzi o rodzaj interwencji, to najczęściej ze wszystkich badanych, osoby z tegosegmentu kończyły szkolenie lub kurs, zdecydowanie rzadziej - prawie nigdy - uzyskującśrodki na podjęcie własnej działalności gospodarczej. Najczęściej ze wszystkich segmentówuwaŜają, Ŝe projekt, w którym uczestniczyli nie miał mocnych punktów. RównieŜ najczęściejtwierdzą, Ŝe projekt nic nie zmienił w ich Ŝyciu oraz, Ŝe bardziej skuteczna od projektu jestpomoc znajomych.Wykres 4.17Czy zgadza się Pan/i z następującymi stwierdzeniami?dzięki udziałowi w projekcie podwyższyłem/am kwalifikacjedzięki udziałowi w projekcie nauczyłem/am się samodzielnie poszukiwaćpracydzięki udziałowi w projekcie znalazłem/am pracębardziej skuteczna od projektu urzędu pracy jest pomoc rodziny iznajomychdzięki udziałowi w projekcie otworzyłem/am firmęprojekt nic nie zmienił w moim życiulepiej jest pracować dorywczolepiej być osobą bezrobotną i pobierać zasiłek z urzędu pracyżadne z powyższych46%43%56%49%42%39%52%51%40%12%27%20%23%31%38%20%37%11%23%4%18%8%8%20%37%8%5%7%15%11%1%7%1%2%2%2%3%1%74%70%71%73%83%Ogółem Dokapitalizowani Młodzi usatysfakcjonowani Zniechęceni Pogodzeni z losemŹródło: Opracowanie własne na podstawie badań projektów systemowych (N= 93 729)Jeśli chodzi o obecną sytuację zawodową, to 1/3 tego segmentu wciąŜ jest zarejestrowanaw urzędzie jako bezrobotni.W przeanalizowanych badaniach nie znaleziono studium przypadku osoby która pasowałabydo charakterystyki segmentu.Raport końcowy 109

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLWykres 4.18 Sytuacja zawodowa wg segmentówjestem zatrudnionyjestem zarejestrowany w urzędzie pracy jako bezrobotnyprowadzę własną firmęnie jestem zatrudniony ani zarejestrowany w urzędzie pracyjestem zarejestrowany w urzędzie pracy jako poszukujący pracyodbywam staż / przygotowanie zawodoweuczę się, studiujępracuję w gospodarstwie rolnym13%14%21%20%18%18%11%17%4%8%5%7%6%12%8%4%5%14%12%6%3%7%16%5%4%2%6%9%4%1%1%1%36%38%31%32%34%47%Ogółem Dokapitalizowani Młodzi usatysfakcjonowani Zniechęceni Pogodzeni z losemŹródło: Opracowanie własne na podstawie badań projektów systemowych (N= 93 729)Podsumowanie:W jakim stopniu realizowane w projektach systemowych z Poddziałania 6.1.3 działaniaprzyczyniły się do realizacji celów i wskaźników oraz Działania 6.1 i Priorytetu VI PO KL orazrozwiązania problemów lokalnego rynku pracy?O istotnym znaczeniu Poddziałania 6.1.3 w całym Programie świadczy fakt, Ŝe na jegorealizację przeznaczono aŜ 12% wszystkich wydatków przewidzianych w PO KL na lata 2007-2013. W PEFS 2007 znajdują się dane ponad pół miliona (538 020) osób, które rozpoczęłyudział w Poddziałaniu 6.1.3. Półmilionowa rzesza osób, które zgodnie ze stanem bazy nakwiecień 2011 r. zakończyły udział w projektach systemowych (506 619) stanowi ponad połowę(53%) wartości docelowej wskaźnika produktu dla całego Działania 6.1 PO KL.Projekty systemowe urzędów pracy w zdecydowanej większości przyczyniają się realizacjiwyznaczonych w Priorytecie VI wskaźników produktu 97 . Ponadto Poddziałanie 6.1.3w znaczniej mierze przyczyna się do realizacji załoŜonych w Programie wskaźników rezultatu.Wskaźnik „udział osób bezrobotnych i poszukujących pracy, które podjęły pracę w okresie do6 miesięcy po zakończeniu udziału w projekcie” w 2010 r. w Poddziałaniu 6.1.3 wyniósł 47%i był wyŜszy niŜ ogółem w całym Priorytecie VI (45%) 98 . W momencie prowadzenia badańzleconych przez urzędy pracy, pracuje lub prowadzi własną firmę 54% osób, które w 2009 r.zakończyły udział we wsparciu (w tym 18% badanych prowadzi działalność gospodarczą).Odsetek zatrudnionych jest wyŜszy niŜ w „Badaniu osiągniętych wartości wskaźników rezultatukomponentu regionalnego PO KL” 99 , wytłumaczenia tych róŜnic naleŜy szukać w zastosowaniuodmiennych metodologii w obu badaniach oraz inaczej sformułowanych pytaniach.97 PAG Uniconsult (2010). Badanie osiągniętych wartości wskaźników komponentu regionalnego PO KL. Osoby, którezakończyły udział w projektach w 2009 r., s. 13-14.98 PAG Uniconsult (2010). Badanie osiągniętych wartości wskaźników komponentu regionalnego PO KL. Osoby, którezakończyły udział w projektach w 2009 r., s. 48.99 por. PAG Uniconsult (2010). Badanie osiągniętych wartości wskaźników komponentu regionalnego PO KL. Osoby, którezakończyły udział w projektach w 2009 r.Raport końcowy 110

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLWykonawcy badań ewaluacyjnych projektów systemowych wskazywali, Ŝe struktura społecznodemograficznabezrobotnych wspartych w projektach nie zawsze odzwierciedla strukturębezrobotnych na danym terenie. Wskazywano na niedoreprezentowanie osób starszych,długotrwale bezrobotnych, niepełnosprawnych oraz nadreprezentację osób młodych,z wyŜszym wykształceniem.Jak wygląda charakterystyka „przeciętnego” uczestnika projektów systemowych PUP,współfinansowanych z EFS w ramach Poddziałania 6.1.3 PO KL?Od momentu pełnego uruchomienia wśród uczestników dominują kobiety (58%). Analizującdane dotyczące charakterystyki uczestników projektów w dwóch kategoriach wiekowych - do 25lat i powyŜej 50 roku Ŝycia - widać wyraźną dominację osób młodych. Przeciętny uczestnikPoddziałania 6.1.3 ma 20 lat. Osoby do 25 roku Ŝycia stanowią 44% wszystkich uczestnikówprojektów (w Priorytecie VI załoŜono 26% udział osób w tej grupie wiekowej). W stosunku dostruktury ogółu bezrobotnych zaznacza się wyraźna nadreprezentacja tej grupy wiekowej.W latach 2008-2010 udział zarejestrowanych bezrobotnych do 24 lat wynosił 21-23%. W tymsamym okresie udział osób młodych wśród uczestników Poddziałania 6.1.3 osiągał wartość od43% do 45%.W latach 2008-2010 udział osób w wieku powyŜej 45 roku Ŝycia wśród uczestnikówPoddziałania jest o 15-18 pp. niŜszy niŜ wśród ogółu zarejestrowanych bezrobotnych - w roku2008 osoby powyŜej 45 roku Ŝycia stanowiły 32% ogółu bezrobotnych, tymczasem ich udziałwśród uczestników Poddziałania 6.1.3 wyniósł 14%.Wykształcenie uczestników projektów jest wyŜsze niŜ przeciętne wśród ludności Polskii zdecydowanie wyŜsze niŜ w grupie bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy. 63%uczestników ma wykształcenie ponadgimnazjalne. W stosunku do struktury ogółu bezrobotnychwśród uczestników Poddziałania 6.1.3 obserwuje się nadreprezentację osób z wyŜszymwykształceniem (17% uczestników Poddziałania). Dla porównania w 2009 udział bezrobotnychposiadających wyŜsze wykształcenie wynosił 9,42%.24% uczestników projektów systemowych była długotrwale bezrobotna w momencieprzystąpienia do projektu.Jaki jest sposób doboru uczestników do projektu systemowego? Czy uwzględnia on grupy,znajdujące się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy, zgodnie z dyspozycją art. 49ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U.z 2008 r. Nr 69, poz. 415, z późn. zm.)?W analizowanych raportach wielokrotnie sygnalizowano problem niedostatecznej reprezentacjiosób z niŜszym wykształceniem, bez kwalifikacji zawodowych, osób starszych czy długotrwalebezrobotnych. Przyczyn niskiego udziału ww. kategorii upatrywano w strategiachrekrutacyjnych przyjętych przez projektodawców, którzy koncentrują wsparcie na osobachmłodych, łatwiejszych do zrekrutowania, gwarantujących realizację wyznaczonych wskaźnikówproduktu czy rezultatu.Na podstawie danych zawartych w systemie PEFS 2007 moŜna zidentyfikować następującegrupy znajdujące się w szczególnej sytuacji na rynku pracy:▪▪▪▪▪bezrobotnych do 25 roku Ŝycia (222 387 - 44% ogółu uczestników; udział załoŜonyw Priorytecie VI - 26,3%),długotrwale bezrobotnych (121 217 - 24% ogółu uczestników; udział załoŜony w PriorytecieVI - 10,5%),bezrobotnych powyŜej 50 roku Ŝycia (46 156 - 9% ogółu uczestników; udział załoŜonyw Priorytecie VI -15,8),bezrobotnych bez wykształcenia, z wykształceniem podstawowym lub gimnazjalnym(69 333 - 14% ogółu uczestników),bezrobotnych mających pod swoją opieką osobę zaleŜną (22 067 - 4% ogółu uczestników).Osoby, które spełniają przynajmniej jeden z wyŜej wymienionych warunków stanowią ogółemprawie 3/4 uczestników Poddziałania 6.1.3 PO KL (74%). Dodatkowo w Programie za osobyw szczególnej sytuacji na rynku pracy uznawane są kobiety oraz osoby bezrobotnezamieszkujące obszary wiejskie. W projektach realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3PO KL 92% uczestników spełnia przynajmniej jeden z tak szeroko zdefiniowanych warunków.Raport końcowy 111

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLJacy uczestnicy wycofują się z udziału w projektach?Częstym problemem podnoszonym w raportach ewaluacyjnych jest rotacja uczestników.Rezygnacja ze wsparcia stwarza trudności dla projektodawców, którzy zobowiązali się doosiągnięcia określonych wskaźników produktu. W latach 2007-2011 odsetek uczestników,którzy nie zakończyli udziału w projekcie zgodnie z zaplanowaną dla nich ścieŜką wyniósł 7%.Najczęściej wycofują się osoby młode do 25 lat (9%), następnie osoby powyŜej 50 roku Ŝycia(6%). Nieznacznie częściej ze wsparcia wycofują się męŜczyźni (7%, w porównaniu do 6%wśród kobiet), osoby które nie są długotrwale bezrobotne (7% w stosunku do 5% długotrwalebezrobotnych), osoby, które nie opiekują się dziećmi (7% w stosunku do 5% osób opiekującychsię dziećmi) i zamieszkujące obszary miejskie (7% w stosunku do 6% osób ze wsi).ZauwaŜalne są znaczące róŜnice w wykształceniu osób bezrobotnych wycofujących sięz projektu. Znacznie częściej ze wsparcia wycofują się osoby bez wykształcenia (12%),z wykształceniem podstawowym (10%) i gimnazjalnym (15%) niŜ osoby z wykształceniemwyŜszym (4%) lub pomaturalnym (5%).Jakie kategorie uczestników można wyróżnić - które osoby bezrobotne, dlaczego akurat tei w jakim stopniu otrzymały wsparcie?StaŜe stanowią najpopularniejszą formę aktywizacji stosowaną w projektach systemowych.Blisko co drugi badany skorzystał z tej formy wsparcia. StaŜ jest instrumentem stosowanymw przypadku osób, które mają formalne wykształcenie, lecz nie nabyły jeszcze praktycznegodoświadczenia w pracy, dlatego teŜ na tę formę wsparcia kierowane są przede wszystkimosoby młode, z wykształceniem ogólnokształcącym (60%) lub wyŜszym (58%). Częściej nastaŜe kierowane są kobiety (57%) niŜ męŜczyźni - z tej formy wsparcia skorzystał jedynie cotrzeci męŜczyzna. Zgodnie z celem istnienia tego instrumentu, staŜe mają być okazją donabycia doświadczenia, dlatego teŜ nie dziwi wysoki odsetek osób młodych korzystających z tejformy wsparcia (72% osób w wieku 15-24 lata odbyło staŜ).Drugą pod względem popularności stosowaną formą wsparcia są szkolenia, z którychskorzystało 36% bezrobotnych uczestników projektów systemowych. Na szkolenia częściejkierowani są męŜczyźni (43% w porównaniu do 31% kobiet), osoby powyŜej 45 roku Ŝycia,z wykształceniem podstawowym lub zasadniczym zawodowym (45%). Starsi bezrobotni, majączęsto wieloletnie doświadczenie na rynku pracy natomiast potrzebują nabyć nowe lubzaktualizować niektóre umiejętności, dlatego teŜ kierowani są na kursy zawodowe. W tensposób redukowane są deficyty kompetencyjne utrudniające im skuteczne poruszanie się porynku pracy.Osoby, które mają juŜ pewne doświadczenie na rynku pracy oraz „fach w ręku”, pozwalający imna prowadzenie własnej działalności gospodarczej starają się o jednorazowe środki narozpoczęcie działalności gospodarczej. Blisko co piąty uczestnik Poddziałania 6.1.3 otrzymałśrodki na rozpoczęcie działalności gospodarczej - częściej męŜczyźni (29%) niŜ kobiety (13%).Jak uczestnicy oceniają uzyskane wsparcie?Obecnie świadczona pomoc w projektach nie do końca odpowiada na potrzeby osób starszych- im wyŜszy wiek uczestnika tym niŜszy udział osób gotowych zgodzić się, Ŝe pomoc udzielonaw projekcie była wystarczająca.RównieŜ w zidentyfikowanych segmentach uczestników występują grupy „zniechęconych”i „pogodzonych z losem”, które najrzadziej ze wszystkich segmentów twierdzą, Ŝe pozakończeniu uczestnictwa w projekcie lepiej radzą sobie na rynku pracy, oraz Ŝe projektprzyczynił się do zmian w Ŝyciu zawodowym. Natomiast segmenty te częściej stwierdzają, Ŝepomoc w projekcie nie była wystarczająca.Uczestnicy oczekują, Ŝe staŜ powinien kończyć się zatrudnieniem ich w danej firmie.W momencie gdy to nie następuje, pojawia się uczucie rozgoryczenia a nawet wykorzystaniaprzez pracodawców. Istotnym problemem wiąŜącym się ze staŜami jest złe dopasowanie staŜudo rzeczywistych potrzeb uczestnika, wykonywanie podczas staŜu prostych prac, innych niŜ„etatowi” pracownicy.Raport końcowy 112

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKL5 Rezultaty projektów systemowychSkuteczność oferowanego wsparcia jest złoŜonym zagadnieniem. ZaleŜy od wieluczynników, wśród których trzeba przede wszystkim wymienić: cechy uczestników projektu(wiek, wykształcenie, staŜ pracy, kwalifikacje, motywację), sytuację na lokalnym rynku pracy(poziom bezrobocia, poziom rozwoju gospodarczego, charakter prowadzonej na tereniepowiatu działalności gospodarczej, itp.) oraz dopasowanie oferowanego wsparcia dopowyŜszych czynników. W niniejszym rozdziale przedstawiono skuteczność projektówsystemowych oraz określono determinanty aktywności zawodowej. Rozdział odpowiada napytania:▪▪▪▪▪▪Czy i w jakim zakresie wsparcie udzielone uczestnikom w ramach projektówsystemowych w ramach Poddziałania 6.1.3 PO KL w 2009 r. przyczyniło się do zmianyich statusu na rynku pracy (uzyskali niezbędne kwalifikacje zawodowe, znaleźli i zdobylizatrudnienie, podjęli dalsze kształcenie lub szkolenie w celu znalezienia pracy)? W jakimstopniu działania, współfinansowane w ramach projektów systemowych z Poddziałania6.1.3 PO KL poprawiły / zwiększyły zdolność do podejmowania zatrudnienia osóbbezrobotnych - uczestników tych projektów? Jaka była efektywność zatrudnieniowaprojektów?Jakie były potrzeby i oczekiwania uczestników projektów systemowych?Co osiągnęli dzięki udziałowi w projekcie systemowym?Jakie formy wsparcia (tj. szkolenia, staŜ, doradztwo etc.) oraz cechy wspieranych osób(tj. płeć, wiek, miejsce zamieszkania, wykształcenie etc.) zwiększająprawdopodobieństwo osiągnięcia zatrudnienia w przypadku róŜnych kategoriiuczestników projektów?Dzięki zastosowaniu jakich instrumentów rynku pracy wsparcie udzielone w ramachprojektów przyczyniło się do zmiany sytuacji społeczno-zawodowej uczestnikówprojektów? Które z instrumentów są najskuteczniejsze?Które instrumenty rynku pracy, zastosowane w projektach systemowych w 2009 r. sąnajbardziej skuteczne (najlepiej przyczyniają się do realizacji celów, rezultatówi wskaźników projektów)?5.1 Sytuacja zawodowa uczestników projektówW porównaniu z sytuacją sprzed udziału w projekcie, ponad co drugi badany uwaŜa, Ŝe jegosytuacja zawodowa poprawiła się (31% wskazań „raczej” oraz 21% „zdecydowanie siępoprawiła”). Największą poprawę w swoim Ŝyciu zauwaŜają osoby z wykształceniemwyŜszym (27% wskazań „zdecydowanie się poprawiła”), z duŜych miast (25%), w wieku 25-34 lata (25%), województw lubuskiego i pomorskiego (24%). Zdaniem badanych środki narozpoczęcie działalności gospodarczej mają najsilniejszy wpływ na zmianę sytuacjizawodowej (44% wskazań „bardzo skuteczne”). Jako skuteczne badani uwaŜają równieŜstaŜe (39% wskazań „bardzo skuteczne”) oraz szkolenia (37% wskazań „bardzoskuteczne”).Raport końcowy 113

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLTabela 5.1W jakim stopniu uzyskana pomoc przyczyniła się do zmian w Pana/i życiuzawodowym? (wskazania „bardzo skuteczna” + „raczej skuteczna”)stażśrodki nadziałalnośćgospodarcząszkolenie /kurs /warsztatprzygotowaniezawodowepraceinterwencyjneinnadolnośląskie 75% 78% 70% 65% 94% 67%kujawsko-pomorskie 79% 84% 68% 82% 86% 21%lubelskie 76% 76% 66% 69% 69% 42%lubuskie 84% 81% 77% 74% 92% 80%łódzkie 76% 75% 73% 76% 83% 71%małopolskie 75% 55% 65% 26% 13% 1%mazowieckie 73% 77% 71% 65% 67% 88%opolskie 75% 77% 63% 73% 77% b.d.podkarpackie 81% 62% 78% 80% 80% 35%podlaskie 79% 81% 64% 69% 67% 76%pomorskie 78% 83% 72% 57% 52% 8%śląskie 81% 82% 77% 66% 50% 51%świętokrzyskie 83% 64% 79% 75% 78% 17%warmińsko-mazurskie 79% 82% 78% 65% 65% 11%wielkopolskie 76% 77% 64% 80% 65% 60%zachodniopomorskie 82% 84% 80% 72% 81% 44%Ogółem 78% 76% 72% 64% 61% 37%Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań projektów systemowych (N= 93 729)W momencie prowadzenia badań zleconych przez urzędy pracy, pracuje lub prowadziwłasną firmę 54% osób, które w 2009 r. zakończyły udział we wsparciu (w tym 18%badanych prowadzi działalność gospodarczą). Odsetek zatrudnionych jest wyŜszy niŜw „Badaniu osiągniętych wartości wskaźników rezultatu komponentu regionalnego POKL” 100 , w którym 47% uczestników Poddziałania 6.1.3 PO KL znalazło zatrudnienie w 3 do 9miesięcy po udziale w projekcie. Wytłumaczenia tych róŜnic naleŜy szukać w zastosowaniuodmiennych metodologii w obu badaniach oraz inaczej sformułowanych pytaniach.Udział zatrudnionych jest porównywalny wśród kobiet i męŜczyzn (odpowiednio 37% i 35%)natomiast męŜczyźni zdecydowanie częściej decydują się na prowadzenie własnejdziałalności gospodarczej (28% męŜczyzn wobec zaledwie 12% kobiet). NajwyŜszy odsetekpracujących w chwili badania jest w wieku pomiędzy 25-44 rokiem Ŝycia. Wśród osóbw wieku 25-34 odsetek pracujących wynosi 62%, w tym 23% prowadzi własną firmę.Analogicznie zatrudnionych w wieku 43-44 jest 58%, a na otworzenie własnej firmyzdecydowało się 30% badanych. Dla porównania pracujących w najmłodszej grupie (do 25lat) jest 49%, natomiast w najstarszej (powyŜej 55 lat) grupie wiekowej jedynie 41%.Częściej zatrudnienie znajdowały osoby z wykształceniem wyŜszym (65%) niŜz podstawowym (47%), osoby posiadające wykształcenie zawodowe (zasadnicze zawodowe56%, średnie zawodowe 54%) niŜ ogólnokształcące (51%).100 por. PAG Uniconsult (2010). Badanie osiągniętych wartości wskaźników komponentu regionalnego PO KL. Osoby, którezakończyły udział w projektach w 2009 r.Raport końcowy 114

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLNajwyŜszy odsetek zatrudnionych jest w województwie wielkopolskim - 63%, w tym 22%osób prowadzi własną działalność gospodarczą. Równie wysoki odsetek pracujących jestw województwach: lubuskim (61%) i łódzkim (60%). W województwach tych jest wysokiudział osób, które zdecydowały się na prowadzenie działalności gospodarczej. W łódzkimfirmę otworzył co czwarty badany, w lubuskim na taki krok zdecydowało się 21%uczestników.Wykres 5.1 Sytuacja na rynku pracy według województw70%60%50%40%18%15%14%8%18%16%15%15%18% 17%15%25%21%17%25%21%22%30%20%36%31%33%40%32%34%37% 38%35% 37%40%31%36%40%35%40% 41%10%%jestem zatrudnionyprowadzę własną firmęŹródło: Opracowanie własne na podstawie badań projektów systemowych (N= 93 729)NajniŜszy udział osób, które w chwili badania nie pracują (są zarejestrowane w urzędziepracy jako bezrobotni lub poszukujący pracy, bądź nie są zarejestrowane i nie pracują) jestw województwie opolskim (44%), małopolskim (40%) oraz podkarpackim (39%). Co trzeciaosoba niepracująca w chwili badania bez pracy pozostaje dłuŜej niŜ 2 lata. Długotrwalebezrobotna jest co druga osoba powyŜej 45 roku Ŝycia. NajwyŜszy udział długotrwalebezrobotnych w chwili badania obserwuje się w województwie opolskim (50%), małopolskim(41%) i dolnośląskim (40%). Uczy się lub studiuje 4% badanych.Przyjęta metodologia badania rezultatów projektów rejestruje fakt znalezienia zatrudnieniana podstawie deklaracji uczestników. RównieŜ wpływ udzielonego wsparcia na faktznalezienia pracy lub rozpoczęcia działalności gospodarczej moŜna zmierzyć jedynie napodstawie subiektywnych ocen badanych. 41% osób, które w momencie badania pracowałolub prowadziło działalność gospodarczą jest zdania, Ŝe to projekt przyczynił się do zmianw ich Ŝyciu zawodowym. Wpływ projektu na zmiany w Ŝyciu zawodowych częściej deklarująmęŜczyźni (48% wobec 36% kobiet), osoby w wieku 25-34 lata (47% wobec jedynie 29%pracujących w wieku 55-64 lata), osoby z wykształceniem wyŜszym (49% wobec 34% osóbz wykształceniem podstawowym).Są to jedynie deklaracje uczestników natomiast istnieją dowody, Ŝe efektywność aktywnychpolityk rynku pracy jest jedynie pozorna ze względu na znaczną siłę efektów „jałowej straty”(ang. dead-weight loss) i przemieszczenia (ang. displacement). Badania losów osóbkorzystających z projektów współfinansowanych z EFS-u z podobnymi osobami, którekorzystały jedynie z biernych form wsparcia pokazują, Ŝe skuteczność obu rodzajówRaport końcowy 115

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLwsparcia jest identyczna („jałowa strata”), z tym Ŝe aktywne polityki opóźniają momentwejścia bezrobotnego na rynek pracy (przemieszczenie) 101 o okres udziału w projekcie.Wykres 5.2 Odsetek respondentów, którzy w chwili badania: są zatrudnieni i/lub prowadząwłasną firmę oraz twierdzą, że udział w projekcie zmieniła sytuację zawodową47%41%39% 39% 39%41%41% 42%43% 43%44% 45% 45%31%32%34%36%Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań projektów systemowychEfekty udzielonego wsparcia:▪▪▪▪▪▪▪▪Pracuje lub prowadzi własną firmę 54% osób, które w 2009 r. zakończyły udział wewsparciu (w tym 18% badanych prowadzi działalność gospodarczą).Porównaniu z sytuacją sprzed udziału w projekcie obecna sytuacja zawodowa uległapoprawie u 53% badanych (w tym 21% widzi zdecydowaną poprawę).62% osób po zakończeniu udziału w projekcie lepiej radzi sobie w Ŝyciu zawodowym niŜprzed przystąpieniem do niego.Zdaniem badanych udział w projekcie pozwolił przede wszystkim podwyŜszyć kwalifikacje(74%). Z takim zdaniem zgadzają się zwłaszcza osoby z najmłodszej grupy wiekowej(81%), z wykształceniem średnim ogólnokształcącym (77%) częściej z województwapodkarpackiego (81%) i małopolskiego (80%).46% badanych jest zdania, Ŝe dzięki udziałowi w projekcie nauczyli się samodzielnieposzukiwać pracy. Umiejętności poruszania się na rynku pracy nabyła co druga kobietai osoba do 25 roku Ŝycia.41% osób, które w momencie badania pracowało lub prowadziło działalność gospodarcząjest zdania, Ŝe to projekt przyczynił się do zmian w ich Ŝyciu zawodowym.Natomiast 18% badanych jest zdania, Ŝe projekt nic nie zmienił w ich Ŝyciu. Takiegozadania jest co trzecia osoba powyŜej 55 roku Ŝycia i co piąta w wieku 45-54 lata. RównieŜbrak wpływu projektu deklarują osoby z wykształceniem podstawowym i zasadniczymzawodowym (21%). Pomimo zdobytych w projekcie kwalifikacji, w celu znalezienia pracydla 27% badanych bardziej waŜna jest pomoc rodziny i znajomych.Dla uczestników najwaŜniejsza w projekcie była moŜliwość podniesienia swoich kwalifikacji(39%), zdobycia środków finansowych na załoŜenie firmy (17%) oraz nawiązania kontaktówz pracodawcami (9%).101 por. PAG Uniconsult (2010). Wpływ polityki spójności na poziom i jakość zatrudnienia w Polsce.Raport końcowy 116

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKL5.2 Skuteczność wybranych instrumentów rynku pracyOferowane formy wsparcia charakteryzowały się bardzo róŜnym stopniem skuteczności. Odbardzo wysokiej w przypadku jednorazowych środków na prowadzenie działalnościgospodarczej do niskiej w przypadku udziału w pracach interwencyjnych. RóŜne formywsparcia są ze sobą łączone m.in. przed przyznaniem środków na rozpoczęcie działalnościgospodarczej udzielane jest wsparcie szkoleniowe. W tym naleŜy upatrywać wysoki odseteksamozatrudnionych wśród osób, które uczestniczyły w szkoleniach.Wykres 5.3 Odsetek respondentów, którzy w chwili badania: są zatrudnieni i/lub prowadząwłasną firmę według formy udzielonego wsparcia100%90%80%70%60%50%40%6%5%16%2%18%82%30%20%36%39%32%47%34%10%0%udział w pracachinterwencyjnych (N=3087)przygotowanie zawodowe(N=4547)inna (N=2103) staż (N=44902) szkolenie / kurs / warsztat(N=33602)4%środki na podjeciedziałalności gospodarczej(N=18031)jestem zatrudnionyprowadzę własną firmęŹródło: Opracowanie własne na podstawie badań projektów systemowychW celu udzielenia odpowiedzi na pytanie, jakie formy wsparcia (tj. szkolenia, staŜ,doradztwo, itd.) oraz cechy wspieranych osób (tj. płeć, wiek, miejsce zamieszkania,wykształcenie, itd.) zwiększają prawdopodobieństwo osiągnięcia zatrudnienia w przypadkuróŜnych kategorii uczestników projektów przeprowadzono analizę regresji logistycznej orazdrzewa klasyfikacyjnego.Model regresji logistycznej pozwala przewidywać, na podstawie wartości zmiennychniezaleŜnych prawdopodobieństwo sukcesu (w tym przypadku uzyskania pracy / załoŜeniawłasnej firmy). Skonstruowany model regresji logistycznej korzystał z modułu MLR (ang.Multinomial Logistic Regression) obecnego w pakiecie SPSS. Model budowany tą metodąmoŜe pokazać, jak poszczególne wartości zmiennej niezaleŜnej (a nie, jak w przypadkuklasycznego modelu regresji liniowej - cała zmienna) wpływają na podniesienie bądźobniŜenie wskaźnika sukcesu.Zmienną zaleŜną był fakt znalezienia przez respondenta pracy (czy to w charakterzepracownika najemnego, czy właściciela firmy). Spośród zmiennych demograficznych istotniestatystycznie na szansę znalezienia pracy wpływały: płeć, wiek, wielkość miejscowości orazwykształcenie.Ogólnie model wyjaśnia 41,1% wariancji zmiennej zaleŜnej (podjęcia pracy / załoŜeniawłasnej firmy), co stanowi średni wynik. Analiza w 75,4% przypadków dała prawidłowy wynikprzewidywania.Raport końcowy 117

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLDeterminanty aktywności zawodowej:▪ MęŜczyźni mają o 33% większą szansę znalezienia pracy.▪ Spośród grup wiekowych największą szansę znalezienia pracy mają osoby w wieku 25-34lat (+74%).▪ Zamieszkanie w mniejszej miejscowości wpływa negatywnie na szansę znalezienia pracy -pozytywnie wpływa fakt zamieszkania w większych miejscowościach, jednak tu▪▪odnotowano wartości nieistotne statystycznie.RównieŜ niŜsze wykształcenie wpływa negatywnie na szansę znalezienia pracy:najmniejsze szanse mają osoby z wykształceniem podstawowym lub gimnazjalnym (-45%).Spośród pozostałych zmiennych wpływ na znalezienie pracy mają między innymi: krótkiczas pozostawania w projekcie (do 2 tygodni: +32% szansy znalezienia pracy).▪ Nieco większą szansę znalezienia pracy miały osoby przystępujące do programu w 2009(+14%) niŜ w 2008 (+13%) roku.▪ Czynnikiem silnie wpływającym na powodzenie w szukaniu pracy miał fakt, czy respondentzdecydował się na udział w programie osobiście (+24%).▪ Osoby, które znalazły pracę bądź załoŜyły własną firmę, są bardziej skłonne do ocenianiaswojej sytuacji zawodowej jako lepszej (wśród tych, którzy twierdzą, Ŝe sytuacja zawodowa„zdecydowanie się poprawiła” szansa zdobycia pracy rośnie o +254%). Trudno doszukiwaćsię wpływu samopoczucia na fakt znalezienia pracy, raczej to fakt znalezienia pracy lubotworzenia własnej działalności gospodarczej przyczynia się pozytywnej oceny obecnejsytuacji zawodowej.▪ Osoby, które twierdzą, Ŝe zaoferowana pomoc była wystarczająca, przeciętnie znajdująpracę częściej o +12%. Otrzymanie środków na załoŜenie firmy równieŜ wpływa pozytywnie(+120,1%), obserwowalny jest równieŜ pozytywny wpływ „moŜliwości zdobycia dyplomu lubcertyfikatu” (+17%).▪ Spośród cech projektu, na szansę znalezienia pracy pozytywnie wpływa „właściwy terminrealizacji projektu” (+11%). Jeśli chodzi o nastawienie respondenta to stwierdzenie „lepiejjest pracować dorywczo” wpływa negatywnie na szansę znalezienia pracy (-35%), tak samo„lepiej być osobą bezrobotną i pobierać zasiłek z urzędu pracy” (-26%).Do udzielenia odpowiedzi na pytanie jakie instrumentu były najskuteczniejszeprzeprowadzono analiza drzew klasyfikacyjnych. Pozwoliła ona odkryć najsilniej wpływającena sukces (zatrudnienie) czynniki. Do opisu wybrano trzy rodzaje zmiennych:▪▪▪Ocenę jakości otrzymanej pomocy w tym:– ukończenie staŜu,– ukończenie przygotowania zawodowego,– ukończenie szkolenia / kursu / warsztatu,– ukończenie udziału w pracach interwencyjnych,– uzyskanie środków na podjęcie działalności gospodarczej.Długość trwania pomocy ze strony urzędu pracy;Określenie czy do programu uczestnik przystępował z własnej inicjatywy, czy teŜz pomocą osób trzecich;O wyborze tych konkretnie zmiennych zadecydował fakt, Ŝe są to jedyne zmienne„obiektywne” w całym zbiorze danych i jednocześnie jedyne wymiary, na które moŜnawpływać. Z analizy wynika bowiem czy lepiej jest, gdy człowiek sam przystępuje do projektu,czy teŜ, gdy jest do tego skłaniany, jak wpływa długość pozostawania w projekcie na sukces(zatrudnienie) oraz wreszcie czy podnoszenie jakości poszczególnych środków pomocowych(bądź w ogóle ich występowanie) odnosi poŜądany skutek.W dalszym części raportu będziemy posługiwać się sformułowaniem „wskaźnik sukcesu”,mając na myśli „odsetek zatrudnionych lub samozatrudnionych”.Ogólnie 54,3% badanych deklaruje, Ŝe ma pracę (czy to pracę na własny rachunek, czy teŜjest zatrudnionych). Pierwszym miernikiem sukcesu jest otrzymanie środków naprowadzenie własnej działalności gospodarczej. Wśród osób, które uzyskały tego rodzajuRaport końcowy 118

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLpomoc i oceniają ją na przynajmniej średnim poziomie zatrudnionych było 86,2% badanych.Spośród badanych w tej grupie wyŜszy jest wskaźnik zatrudnienia wśród osób, które decyzjęo przystąpieniu do projektu podjęły osobiście (89,9%). Te zaś osoby, które podjęły decyzjęwspólnie z inną osobą odniosły większy sukces, gdy ich uczestnictwo w programie byłobardzo krótkie i trwało do 2 tygodni. Wśród tych osób wskaźnik sukcesu sięgnął 93,5%zatrudnionych.Z drugiej strony mamy osoby, które nie otrzymały środków na podjęcie działalności lub tęformę pomocy oceniają za mało skuteczną. Wśród nich odsetek zatrudnionych wyniósł47,9%. Podnosi trochę tę statystykę uczestnictwo w staŜu, pod warunkiem, Ŝe został onbardzo wysoko oceniony (61,8%) - odpowiedzi „zdecydowanie skuteczna” udzielone napytanie: W jakim stopniu uzyskana pomoc ta przyczyniła się do zmian w Pana/i Ŝyciuzawodowym? Wśród tych osób, które bardzo wysoko oceniły staŜ lepiej radzą sobie ciz badanych, którzy samodzielnie podjęli decyzję o przystąpieniu do projektu (64,6%).Osoby, które nie otrzymały środków na rozpoczęcie własnej działalności (lub oceniają tegorodzaju wsparcie bardzo nisko), które nie ukończyły staŜu (lub staŜ, w którym uczestniczyłyoceniły co najwyŜej średnio) oraz nie uzyskały dostępu do szkoleń i warsztatów (bądźoceniają tę pomoc co najwyŜej średnio) uzyskały wskaźnik sukcesu na poziomie 40,9%.Wśród tych osób lepiej poradzili sobie ci badani, którzy uczestniczyli w pracachinterwencyjnych (pod warunkiem, Ŝe zostały one ocenione wysoko lub bardzo wysoko)uzyskując wskaźnik sukcesu na poziomie 66,2%. Dla tych osób bardziej skuteczne sąprojekty średnio i krótkoterminowe: badani, którzy uczestniczyli w projekcie nie dłuŜej niŜ3 miesiące w 87% znaleźli pracę.Cechy udzielonego wsparcia zwiększające efektywnośćzatrudnieniową:▪▪▪▪▪▪Największy wpływ na zmianę sytuacji zawodowej ma przyznanie środków na prowadzeniewłasnej działalności gospodarczej. Warto przy okazji zwrócić uwagę, Ŝe nawet taka pomoc,jeśli jest przez badanych określana jako niskiej jakości, nie ma wpływu na odniesiepoŜądanego efektu.W przypadku nieudzielania pomocy w formie finansowej na rozpoczęcie własnejdziałalności gospodarczej naleŜy inwestować w staŜe, uwaŜając jednak na to, byprezentowały one sobą wysoki lub bardzo wysoki poziom (wysoka ocena skutecznościudzielonego rodzaju wsparcia przez uczestników). Wskaźnik sukcesu w grupie, któraodbyła taki staŜ jest o 13% wyŜszy niŜ w przypadku, gdy nie było takiego staŜu lub gdy byłon w ocenie uczestników co najwyŜej średniej jakości. Warto tu równieŜ zauwaŜyć, Ŝeistnieje istotna statystycznie róŜnica między staŜami raczej i bardzo przyczyniających się dozmiany sytuacji zawodowej uczestników: wśród osób uczestniczących w tych ostatnich10% więcej znajduje pracę niŜ wśród tych, którzy uczestniczyli w staŜach wysokiej jakości.Kolejną formą pomocy, nieco mniej skuteczną niŜ wsparcie finansowe i staŜ, jestkurs/warsztat/szkolenie. Badani, którzy uczestniczyli w tego rodzaju kursie (pod warunkiem,Ŝe był on wysokiej lub bardzo wysokiej jakości) o 14% częściej znajdowali zatrudnienie niŜci, którzy nie otrzymali takiego wsparcia, bądź teŜ wsparcie to zostało określone przez nichjako co najwyŜej średnie.Na ostatnim miejscu pod względem skuteczności znalazł się udział w pracachinterwencyjnych, w których równieŜ mamy do czynienia z dychotomią polegającązestawieniu dwóch przeciwstawnych wartości: osoby, które ukończyły prace interwencyjnewysokiej lub bardzo wysokiej jakości istotnie częściej znajdują pracę (66,2%) niŜ osoby,które wzięły udział w pracach interwencyjnych co najwyŜej średniej jakości (40%).Z analizy wynika równieŜ, Ŝe wszelka pomoc zewnętrzna, skłaniająca badanego do wzięciaudziału w projekcie osłabia wskaźnik sukcesu. Innymi słowy, pracę znajdują częściej cibadani, którzy sami doszli do wniosku, Ŝe uczestnictwo w Poddziałaniu 6.1.3 PO KL jest dlanich korzystne.Ostatni wniosek z przeprowadzonej analizy jest taki, Ŝe bardziej skuteczne okazują sięprojekty krótko- i średnioterminowe. Uczestnicy biorący udział w projektachdługoterminowych (ponad 3 miesiące) zwykle charakteryzuje niŜsza wartość wskaźnikasukcesu.Raport końcowy 119

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLW ocenie skuteczności poszczególnych instrumentów wsparcia nie naleŜy koncentrować sięjedynie na analizie wskaźnika efektywności zatrudnieniowej mierzonej w krótkim okresie poukończeniu udziału w projekcie Poddziałania 6.1.3. W 6 do 9 miesięcy po projekciejednorazowe środki na rozpoczęcie działalności gospodarczej są najskuteczniejszą formąwsparcia, poniewaŜ w umowie o przyznanie środków bezrobotny zobowiązuje się doprowadzenia jej przez 12 miesięcy 102 .RównieŜ przy interpretacji czasu trwania wsparcia naleŜy być ostroŜnym. Krótsze formymogą sprawdzać się w przypadku osób juŜ zmotywowanych, potrzebujących jedyniekrótkiego przeszkolenia (certyfikatu) lub środków na rozpoczęcie działalności gospodarczej.Natomiast pozytywne efekty tego typu wsparcia mogą okazać się jedynie pozorne, gdyŜosoby te poradziłyby sobie niezaleŜnie od pomocy świadczonej przez urzędy pracy.Weryfikacja tej tezy wymaga badań na grupie kontrolnej, nieobjętej aktywnymi politykamirynku pracy.Jak pokazują przykłady „Zniechęconych” czy „Pogodzonych z losem” (por. rozdział 4.3)wśród uczestników Poddziałania 6.1.3 jest grupa, dla której obecnie świadczonew projektach usługi nie są wystarczające. Są to często osoby wymagające dodatkowej pracy- zachęcenia do udziału w projekcie i utrzymania motywacji po jego zakończeniu. Z drugiejstrony ta dodatkowa praca niekoniecznie przyniesie efekty zatrudnieniowe juŜ w pół roku pozakończeniu udziału we wsparciu. Przypomnijmy, Ŝe do grup tych naleŜą osoby z niŜszymwykształceniem, kobiety oraz osoby starsze - czyli posiadające cechy, które zgodniez powyŜszą analizą przyczyniają się w małym stopniu lub obniŜają szanse na zatrudnienie.Oferowane w Poddziałaniu 6.1.3 wsparcie powinno być dostosowane do indywidualnychoczekiwań i moŜliwości osób bezrobotnych. Dopasowanie usług powinno wynikaćz diagnozy predyspozycji zawodowych przeprowadzonej przez doradcę zawodowego.Istotnym problemem, wpływającym na obniŜenie efektywności poszczególnych formwsparcia stosowanych wobec np. osób długotrwale bezrobotnych są bariery psychologiczne,które utrudniają im powrót na rynek pracy.Rekomendacja 9: Poszerzenie oferowanych form wsparciaNaleŜy rozpatrzyć uzupełnienie form aktywizacji zawodowej o program przygotowania wejściana rynek pracy. Bezrobotni długotrwale pozostający bez pracy często nie są przygotowanimentalnie do aktywności zawodowej. Program aktywizacji zawodowej mógłby obejmowaćpakiet usług:▪ diagnoza cech psychofizycznych oraz kwalifikacji zawodowych osoby bezrobotnej;▪ trening osobowości i rozwoju kompetencji społecznych;▪ szkolenia zawodowe lub przygotowanie zawodowe dorosłych;▪ szkolenia z zakresu samodzielnego poszukiwania pracy;▪ staŜe;▪ stała opieka doradcy zawodowego;coaching/mentoring.▪W nowej perspektywie finansowej naleŜałoby wprowadzić większą elastyczność doboru formwsparcia w projektach urzędów pracy. Zezwolenie projektodawcom systemowym na wyjściepo za ramy określone w Ustawie (projekty specjalne) mogłoby być realizowane poprzezokreślenie udziału (%) „niestandardowych” form wsparcia w budŜecie projektu.102 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dn. 15 stycznia 2009 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybudokonywania refundacji ze środków Funduszu Pracy kosztów wyposaŜenia lub doposaŜenia stanowiska pracy dlaskierowanego bezrobotnego, przyznania bezrobotnemu środków na podjęcie działalności gospodarczej oraz formzabezpieczenia zwrotu otrzymanych środków, § 9.2. pkt. 3b.Raport końcowy 120

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLPodsumowanie:Jaka była efektywność zatrudnieniowa projektów?W momencie prowadzenia badań zleconych przez urzędy pracy, pracuje lub prowadzi własnąfirmę 54% osób, które w 2009 r. zakończyły udział we wsparciu (w tym 18% badanych prowadzidziałalność gospodarczą).W jakim stopniu działania, współfinansowane w ramach projektów systemowychz Poddziałania 6.1.3 PO KL poprawiły / zwiększyły zdolność do podejmowania zatrudnieniaosób bezrobotnych - uczestników tych projektów?41% osób, które w momencie badania pracowało lub prowadziło działalność gospodarczą jestzdania, Ŝe to projekt przyczynił się do zmian w ich Ŝyciu zawodowym.Czy i w jakim zakresie wsparcie udzielone uczestnikom w ramach projektów systemowych wramach Poddziałania 6.1.3 PO KL w 2009 r. przyczyniło się do zmiany ich statusu na rynkupracy (uzyskali niezbędne kwalifikacje zawodowe, znaleźli i zdobyli zatrudnienie, podjęlidalsze kształcenie lub szkolenie w celu znalezienia pracy)?Porównaniu z sytuacją sprzed udziału w projekcie obecna sytuacja zawodowa uległa poprawieu 53% badanych (w tym 21% widzi zdecydowaną poprawę). 62% osób po zakończeniu udziałuw projekcie lepiej radzi sobie w Ŝyciu zawodowym niŜ przed przystąpieniem do niego.W momencie prowadzenia badań uczy się lub studiuje 4% badanych.Jakie były potrzeby i oczekiwania uczestników projektów systemowych?Dla uczestników największe znaczenie w projekcie urzędu pracy miała moŜliwość podniesieniawłasnych kwalifikacji i umiejętności (39%). Ten aspekt projektów ma większe znaczenie dlakobiet 43% (wobec 34% męŜczyzn), osób młodych do 25 roku Ŝycia (47%), osób posiadającychwykształcenie ogólnokształcące lub wyŜsze (45% wobec 31% osób z wykształceniemzasadniczym zawodowym).Dla 17% badanych najwaŜniejsza w projekcie była moŜliwość zdobycia środków finansowychna załoŜenie firmy. Finansowe oczekiwania wobec projektów mają częściej męŜczyźni (27%wobec 11% kobiet), osoby wieku 35-44 lata (28%), z wykształceniem zasadniczym zawodowym(21%).Co dziesiąty badany w projektach docenia moŜliwość nawiązania kontaktów z pracodawcami.Postrzeganie staŜy jako wstępu do zatrudnienia u danego pracodawcy sprawia, Ŝe uczestnicyniekiedy czują się rozgoryczeni gdy po zakończeniu staŜu nie otrzymują zatrudnienia.Udział w projekcie pozwala równieŜ zwiększyć wiarę bezrobotnych we własne siły, pozwalanawiązać nowe znajomości.Co osiągnęli dzięki udziałowi w projekcie systemowym? W jakim obszarze odczuwająnajwiększe zmiany własnej sytuacji społeczno-zawodowej?Zdaniem badanych udział w projekcie pozwolił przede wszystkim podwyŜszyć kwalifikacje(74%). 46% badanych jest zdania, Ŝe dzięki udziałowi w projekcie nauczyli się samodzielnieposzukiwać pracy. Umiejętności poruszania się na rynku pracy nabyła co druga kobieta i osobado 25 roku Ŝycia.Jakie formy wsparcia (tj. szkolenia, staż, doradztwo etc.) oraz cechy wspieranych osób(tj. płeć, wiek, miejsce zamieszkania, wykształcenie etc.) zwiększają prawdopodobieństwoosiągnięcia zatrudnienia w przypadku różnych kategorii uczestników projektów?MęŜczyźni mają o 33% większą szansę znalezienia pracy. Spośród grup wiekowych największąszansę znalezienia pracy mają osoby w wieku 25-34 lat (+74%). NiŜsze wykształcenie wpływanegatywnie na szansę znalezienia pracy: najmniejsze szanse mają osoby z wykształceniempodstawowym lub gimnazjalnym (-45%). Czynnikiem silnie wpływającym na powodzeniew szukaniu pracy miał fakt, czy respondent zdecydował się na udział w programie osobiście(+24%). Wszelka pomoc zewnętrzna, skłaniająca badanego do wzięcia udziału w projekcieosłabia wskaźnik sukcesu. Innymi słowy, pracę znajdują częściej ci badani, którzy sami doszlido wniosku, Ŝe uczestnictwo w Poddziałaniu 6.1.3 PO KL jest dla nich korzystne.Otrzymanie środków na załoŜenie firmy równieŜ wpływa pozytywnie (+120,1%), obserwowalnyjest równieŜ pozytywny wpływ „moŜliwości zdobycia dyplomu lub certyfikatu” (+17%). Spośródcech projektu, pozytywnie wpływa „właściwy termin realizacji projektu” (+11%). Osoby, któreRaport końcowy 121

Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 POKLtwierdzą, Ŝe zaoferowana pomoc była wystarczająca średnio znajdują pracę częściej o +12%.Dzięki zastosowaniu jakich instrumentów rynku pracy wsparcie udzielone w ramachprojektów przyczyniło się do zmiany sytuacji społeczno-zawodowej uczestników projektów?Które z instrumentów są najskuteczniejsze?Największy wpływ na zmianę sytuacji zawodowej ma przyznanie środków na prowadzeniewłasnej działalności gospodarczej, w dalszej kolejności staŜe oraz szkolenia.Które instrumenty rynku pracy, zastosowane w projektach systemowych w 2009 r. sąnajbardziej skuteczne (najlepiej przyczyniają się do realizacji celów, rezultatów i wskaźnikówprojektów)?W ocenie skuteczności poszczególnych instrumentów wsparcia nie naleŜy koncentrować sięjedynie na analizie wskaźnika efektywności zatrudnieniowej mierzonej w krótkim okresie poukończeniu udziału w projekcie Poddziałania 6.1.3. Oferowane w Poddziałaniu 6.1.3 wsparciepowinno być dostosowane do indywidualnych oczekiwań i moŜliwości osób bezrobotnych.Dopasowanie usług powinno wynikać z diagnozy predyspozycji zawodowych przeprowadzonejprzez doradcę zawodowego. Wśród uczestników Poddziałania 6.1.3 jest grupa, dla którejobecnie świadczone w projektach usługi nie są wystarczające. Dlatego w nowej perspektywiefinansowej naleŜałoby wprowadzić większą elastyczność doboru form wsparcia w projektachurzędów pracy.Raport końcowy 122