университеттік
ÒÒ±Ñама ШÑаÑÑаÑÑнда - EducationUSA
ÒÒ±Ñама ШÑаÑÑаÑÑнда - EducationUSA
- No tags were found...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Құрама Штаттарында<br />
білім алғың келсе<br />
Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім
Алғы сөз<br />
«Құрама Штаттарында білім алғың келсе» атты төрт бөлімнен тұратын топтама Құрама Штаттарының<br />
Мемлекеттік бөлімшесінің Білім Ақпарат және Ресурстік бөлімшесімен басып шығарылған. Топтаманы<br />
дүниежүзілік интернет жүйесіндегі http://educationusa.state.gov сайтынан да таба аласыздар.<br />
Бұл басылым жаңартылып, Эвилен Левинсоннің бақылауымен 2000-2001 жылы үйлестірілген. Жаңартылған<br />
басылым Госдепартаменттің қолдауымен Халықаралық Колледж Борд Офисінің көмегімен бірге басылып<br />
шығарылды.<br />
Кэрал Блайз бен Жанине Фархат Колин Гэтихаустың ұйымшылдығы мен кітапшаның басылып<br />
шығарылуына ат салысқаны үшін және де Роланда Рибероның кітапшаның сыртқы дизайың өңдегені үшін<br />
үлкен алғыс білдіреді.<br />
Мемлекеттік бөлімшесі «Құрама Штаттарында білім алғын келсе» топтамасын шығаруға ат салыскан,<br />
өздерінің алтын уақыттарын бөліп, эксперттік білімдерімен және тәжіриебелік еңбектерін енгізген дүние<br />
жүзінен жиналған Кеңесшілер қоғамдастығының келесі мүшелеріне үлкен алғыс білдіреді:<br />
Кэтлин Элэм<br />
Эллен Беджер<br />
Мартин Бэнет<br />
Луизе Кук<br />
Джулеанн Фоллгэттер<br />
Джулия Финдлей<br />
Джуди Фройденбергер<br />
Колин Гэтихаус<br />
Нэнси Гонг<br />
Джоанна Грэхэм<br />
Шэрон Гродзиеланек<br />
Сандарши Гунавардена<br />
Линде Хини<br />
Лиза Хендерлинг<br />
Лие Хаттон<br />
Джудис Ирвин<br />
Мишель Джонсон<br />
Реха Кале<br />
Ненси Кетеку<br />
Анна Кулман<br />
Гастон Лакомб<br />
Каралина Лантз<br />
Мерайе Лессер<br />
Эвилен Левинсон<br />
Эми Лезберг<br />
Диана Лопез<br />
Тэд Машима<br />
Майкл МакКарри<br />
Берил Мейрон<br />
Мартин Дж.Миллер<br />
Терхи Молса<br />
Барбара Николс<br />
Роберто Паола<br />
Дон Пиасонтино<br />
Рохаймо Ратеб<br />
Лоре Р.Раускауп<br />
Сохаир Саад<br />
Джейлин Саррансино<br />
Безхани Шау<br />
Шэрон Снайдер<br />
Кэран Солинский<br />
Петер Сторандт<br />
Дайане Лопес<br />
Роберте Паола<br />
Розалие Таргонский<br />
Джеймс Васелек<br />
Джоан Деармас<br />
Хэралд Вудлей<br />
Аударма Төлеуова Гаухар Таңжарыққызы және AKEAC / Aktobe Educational Advising Center орталығымен<br />
орындалған http://www.akeac.org<br />
2|Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім
Кіріспе<br />
«Негізгі <strong>университеттік</strong> білім» халықаралық болашақ студенттер мен ғалымдарға Америка Құрама<br />
Штаттарының университеттерінде білім алу жөнінде объективті және тәжірибелі кеңес беру мақсатында<br />
Мемлекеттік Департаментімен басылып шығарылған төрт кітапшадан тұратын кіріспелі топтаманың бірі<br />
болып табылады. Топтаманың электрондық нұсқасының барлық төрт бөлімін http://educationusa.state.gov<br />
сайтынан таба аласыңдар, ал топтаманың басылған көшірмелерін дүние жүзінің көптеген мемлекеттеріндегі<br />
Құрама Штаттарының информативті-білім орталығы мен кеңес беру орталықтарынан ала аласыздар. Жақын<br />
арадағы осындай орталықтардың бірін табу үшін Америка Құрама Штаттарының Елшілігінен немесе<br />
консулдық бөлімінен сұрастыра аласыз, немесе арнайы ғаламтор сайттарында орталықтардың тізімімен<br />
танысуға болады.<br />
Аталған төрт кітапша келесі тарауларды қамтиды:<br />
Негізгі <strong>университеттік</strong> білім “Бакалавриат” -<br />
Құрама Штаттарында Бакалавр дәрежесі мен Бакалавр деңгейіне кандидат (кіші мамандық) дәрежесін<br />
беретін программаларды қалай тандау және тапсыру, қосымша Құрама Штаттарындағы техникалық және<br />
кәсіптік-техникалық білім алу мүмкіндіктері туралы мәліметтер.<br />
“Магистратура” кәсіби білім және ғылыми зерттеу –<br />
Магистр, Докторлық дәрежелеріне қалай ие болу және Докторлық дәрежеден кейінгі зерттеу жұмыстарына<br />
тапсыру мен Құрама Штаттарында тәжірибелерін немесе оқуларын жалғастырғысы келетін мамандарға<br />
қойылатын лицензиялық және сертификация туралы мәліметтер.<br />
Қысқа мерзімді оқулар, Ағылшын тілі программалары, дистанциондық білім алу және аккредитация –<br />
Құрама Штаттарында бір жылдық мерзімде оқып білім алу мүмкіндіктері мен дистанциондық білім алу<br />
жүйесі бойынша мемлекеттен тыс оқып диплом немесе сертификатқа ие болу туралы және жоғарғы білім оқу<br />
орындарының аккредитация жүйесінен өту туралы мағлұматтар берілген.<br />
Жолға дайындық: Құрама Штаттарындағы өмір және оқу туралы тәжірибелік мәліметтер –<br />
Бұл кітапшада университет немесе колледжге қабылданғаннан кейін Америкаға көшу жоспарын қалай дұрыс<br />
құру, визаға қалай сұраныс жасау және де Америкаға оралғаннан кейін университет қалашығында нені күту<br />
керек туралы мәліметтер мен кеңестер берілген.<br />
Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім |3
АМЕРИКА ҚҰРАМА<br />
4| Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім
ШТАТТАРЫ<br />
Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім|5
Мазмұн<br />
Кіріспе<br />
1-тарау<br />
2-тарау<br />
3-тарау<br />
4-тарау<br />
Неге Америка Құрама Штаттарында білім алу керек?<br />
Кеңес беру орталықтары<br />
АҚШ Негізгі Университеттік Білім:<br />
Колледждер, Университеттер және Институттар: бір-бірінен<br />
айырмашылықтары<br />
Бакалавр және Бакалавр дәрежесіне кандидат<br />
Гуманитарлық ғылымдардың философиялық концепциясы<br />
Кәсіби білім<br />
Мемлекеттік университеттер<br />
Жеке университеттер<br />
Комюнити колледж<br />
Техникалық және кәсіби-техникалық білім<br />
Дистанциондық білім<br />
АҚШ колледждерінде дәрежесіз білім алу<br />
Пайдалы сайттар<br />
АҚШ Бакалавр дәрежесі:<br />
Академиялық күнтізбе<br />
Кредиттік жүйе<br />
Дәрежелік курстар<br />
Бағалар<br />
GPA - орташа балл деген не?<br />
Пайдалы сайттар<br />
Жергілікті (Комюнити) колледж:<br />
Оқу программасы<br />
Бакалавр дәрежесін алу үшін екі жылдық оқу<br />
Жұмысшылар дайындау программалары<br />
Үздiксiз бiлiм алу<br />
Аккредитация<br />
Ауыстырылу келісімдері және үйлесімдік<br />
Мүмкiндiктерi шектеулi студенттер<br />
Оқуға қабылдау талаптары<br />
Шығындар, жұмыс мүмкіндіктері және стипендиялар<br />
Ағылшын тіл біліктілігіне қойылатын талаптар<br />
Баспана түрлері<br />
Пайдалы сайттар<br />
Ең сапалы колледжді таңдау:<br />
Таңдау жасауға көмек беретін мәліметтер көзі<br />
Құрама Штаттарында білім алу жөнінде кеңес беру орталықтары<br />
Колледждердің электрондық пошталары және сайттары<br />
Ғаламтор жүйесінде колледждерді зерттеу<br />
Бұқаралық Ақпарат Құралдары әлеуметтiк аспабы<br />
Көрмелер мен шетелдік студенттермен кездесу шаралары<br />
Студенттік қалашықтарды аралау<br />
Білім алу жөнінде кеңесшілер мен студенттер қабылдау агенттері<br />
Академиялық түсінік<br />
Аккредитация және дәрежелерді мақұлдау<br />
Маманданудың басты пәндері<br />
Оқу программасында басты көңіл неге бөлінеді?<br />
Таңдау жасау<br />
Ғылыми дәрежесін алу үшін арналған оқу программасының құрылымы<br />
Ерекше құрметпен қабылданатын студенттер<br />
6|Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім
Мазмұн<br />
5-тарау<br />
6-тарау<br />
7-тарау<br />
Студенттер санының мұғалімдер санына қатынастығы<br />
Өмір сүру дағдысы<br />
Шығын<br />
Тұрғын үй мәселесі<br />
Колледждің орналасқан жері<br />
Жоғарғы оқу орындарының көлемі<br />
Колледж төңірегіндегі жағдай<br />
Қоғамдық өмір<br />
Студенттік ағайындастығы мен студенттік әйелдер қоғамдастықтары<br />
Шетелдік студенттер<br />
Білім алуға жасалатын ерекше жағдайлар<br />
Оқудан тыс өткізілетін іс-шаралар<br />
«Лига плюща» түсінігі<br />
Университеттер мне колледждер квалификациясы<br />
Студенттерге көрсетілетін қызметтер<br />
Интернатура программасы немесе өзге елде білім алу<br />
Тәжірибе алу программасы немесе өзге елде білім алу<br />
Физикалық мүмкіндіктері шектеулі студенттер<br />
Пайдалы сайттар<br />
Америка Құрама Штаттарының жоғарғы оқу орындарына<br />
түсетіндерге қойылатын талаптар:<br />
Орта мектепті бітіргенін дәлелдейтін құжат немесе емтихан<br />
қорытындылары<br />
Университетке қабылдануға арналған стандарттық тесттері<br />
SAT тесті<br />
Американдық колледждің тесті (ACT)<br />
Ағылшын тілінен білім<br />
Шет тілі ретінде оқытылатын ағылшын тілінен тест (TOEFL)<br />
Халықаралық ағылшын тілінен тест жүйесі (IELTS)<br />
Пайдалы сайттар<br />
Оқуыңызды қаржыландыру:<br />
Күні бұрын жоспарлау<br />
Шығындарыңызды есептеу<br />
Оқу төлем ақысы және қосымша көрсетілген қызметтер ақысы<br />
Тұрмыс шығындары<br />
Оқуыңызды қаржыландыру<br />
Өз қаражатыңызды бағалау<br />
Қаражат көздерін анықтау<br />
Оқу шығындарын қысқарту<br />
Пайдалы сайттар<br />
Шетелдік спортшы студенттерге қажетті мәліметтер мен кеңестер:<br />
Жоғарғы деңгейлі Университеттік Спорт Қауымдастықтары<br />
Спорт Қауымдастығымен демеушілік етілетін спорт ойындары<br />
Спорт Қауымдастығының академиялық талаптарға сай болуы<br />
Спорттық Қауымдастықтың амантуризмге қойылатын талаптары<br />
Спорт Қауымдастығымен берілетін сәйкестік сертификаты<br />
Спорт түйіндемесі, жаттықтырушыларды іздестіру және байланысу<br />
Спорттық жетістіктер үшін берілетін стипендия<br />
Пайдалы сайттар<br />
Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім|7
Мазмұн<br />
8-тарау<br />
9-тарау<br />
10-тарау<br />
11-тарау<br />
12-тарау<br />
Қосымша<br />
Нәтижелі апликациондық форманы толтыру:<br />
Апликациондық материалдарды талап ету<br />
Жоғарғы оқу орнына қабылдану үшін тапсырылатын тесттер<br />
Апликациондық форманы толтыру және қайта алу<br />
Апликациондық форма<br />
Апликациондық форманы тіркеу ақысы<br />
Біліміңіз туралы мәлімет<br />
Тест балдарын қайда жіберу керек?<br />
Негіздемелік жеке өтініш (Эссе)<br />
Мінездемелер<br />
Қаржы жағдайы туралы мағлұмат<br />
Құжаттар қабылдау уақыты және оларды тіркеу амалдары<br />
Жылдың ортасында оқуға қабылдау<br />
Сауалнама<br />
Жалпы апликациондық форма<br />
Оқу орнына қабылдану<br />
Пайдалы сайттар<br />
Апликациондық процесс: күнтізбе және жиналған құжаттар тізімі<br />
АҚШ университеттеріне ауысу:<br />
Кредит ауыстыру<br />
АҚШ оқу орындарының арасындағы ауысу барысы<br />
АҚШ білім жүйесіне бағынбайтын жоғарғы оқу орнынан АҚШ жоғарғы оқу<br />
орнына ауысу<br />
Бір колледжден немесе университеттен басқа жоғарғы оқу орнына ауысуға<br />
арыз беру барысы<br />
Ауыстыру барысы<br />
Пайдалы сайттар<br />
Студенттік виза және академиялық емес виза түрлері:<br />
СЕВИС ақпараттық жүйе және студенттік визалар<br />
Студенттік және академиялық емес студенттер туралы ақпараттық жүйе<br />
(SEVIS)<br />
Виза түрлері<br />
Сіздің еліңіздегі виза алу барысы<br />
Студенттік визаға арыз беру:<br />
Жетекші<br />
Егер сізге виза берілмесе<br />
Пайдалы сайттар<br />
Университеттік өмір:<br />
АҚШ-та білім алу және өмір сүру<br />
АҚШ-қа оралу<br />
Бейімделу<br />
Шетелдік студенттер кеңесшілері (ISAs)<br />
Куратор (AA)<br />
Университеттік тұрғын үй<br />
Ақша және Банк қызметтері<br />
Денсаулық сақтау полисі<br />
Қатынасу, мәдениет шаралары және көңіл көтеру<br />
Пайдалы сайттар<br />
Глоссарий<br />
Библиография<br />
8|Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім
Кіріспе<br />
Құрама Штаттарында мыңдаған колледждер және университеттер базалық <strong>университеттік</strong> білім, белгілі бір<br />
деңгейде дәреже беретін программаларды ұсынады. Бұл талғам сізге ең қажетті таңдауыңызды жасауға<br />
ықпалын тигізеді, бірақ көптеген ұсыныстын арасынан өзіңізге лайықты талғауыңызды қалай табасыз? Бұл<br />
топтама сізге білім қорынан бөлек, дұрыс таңдау жасауға, апликанциондық формаларды сәтті дайындауға<br />
көмекші болады.<br />
Неге Құрама Штаттарында білім алу керек?<br />
Төменде дүние жүзінің алты жүз мыңнан астам студенттерінің неге Америка Құрама штаттарында оқуларын<br />
жалғастырып жатқандықтарының себептері келтірілген:<br />
Сапа: АҚШ колледжері өздерінің қызмет көрсету және білім беру сапасымен бүкіл әлемге танымал.<br />
Аккредитация жүйесі мекеменің осы стандарттарды сақтап қалуын қамтамасыз етеді. 1-тарау және<br />
2-тарауларында АҚШ-тың жоғарғы білім жүйесі туралы жазылған. 4-тарауда аккредитация түрлері<br />
сиппатталған, бұл сізге АҚШ колледждерін таңдау кезінде көмекші бола алады.<br />
Таңдау: АҚШ-тың бiлiм беру жүйесi ұсынылатын оқу мекемелерінiң таңдауымен, оқуға түсу барысында<br />
ұсынылатын академиялық және әлеуметтiк жағдайларымен, дәреже алуға ұсынылған бағдарламаларымен<br />
және мамандануға арналған пәндер бойынша дүнижүзінде өзіне теңдесі жоқ. 4-тарау және 5-тараулары<br />
американдық колледждерге түсу талаптары мен сiзге лайықты колледждi таңдауға бағдар береді.<br />
Сан-қилы: Сiз АҚШ университеттерінің қалашықтарында дүниежүзіның барлық бұрыштарынан жиналған<br />
адамдарды көре аласыз. Жыл сайын алты жүз мыңнан астам шетелдiк студенттер АҚШ университеттеріне<br />
оқуға түседі.<br />
Құндылық: Келешекте инвестиция ретінде, АҚШ-та жоғарғы білім алу сізге өте құнды болып келеді. Оқу<br />
төлемінің жоғары болуы мен тұру ақысы, сонымен бiрге колледждердің қаражат көмегi арқасында АҚШ-та<br />
білім алу көптеген студенттерге тыйымды. 6-тарау және 7-тараулары сіздің АҚШ-та бiлiм алуыңыздың<br />
ақысы мен қаржыландырулар туралы мағлұмат береді.<br />
Икемділік: Студенттер АҚШ-та ұсынылатын көптеген программалар бойынша университет пен<br />
колледждерді таңдай алады және де бір оқу орнынан екінші оқу орнына ауысу мүмкiншiлiктері бар. Бiрiншi<br />
екi жылдық білімді бiр оқу орнында алып, екінші екі жылдық білімді екінші жоғарғы оқу орнында алуға<br />
болады. Әдетте бұндай білім жүйесімен комьюнити колледж деп аталатын оқу орындары танымал. 3-тарау<br />
және 10-тараулар комьюнити колледждерімен ауысу жүйесін таныстырады.<br />
Сонымен бiрге бұл кiтапша сізге дұрыс апликациондық формаларды дайындау (8-тарау және 9-тараулар)<br />
және виза турлы мәлiмдеме алуға көмектеседі (11-тарау). 12-тарауда сiздiң Америка Құрама Штаттарына<br />
келгенiңiзде не күтiп тұрғаны туралы айтылғын. Кiтапшаның соңындағы глоссарийде Құрама Штаттарында<br />
оқуда жиi қолданылатын сөздердің және фразалардың мағынасы баяндалған.<br />
Кеңес беру орталықтары<br />
"Кеңес беру орталығы маған оқу орның таңдауда үлкен роль атқарды. Менiң ұзақ жолымда кеңес беру<br />
орталығының консультанты жоғарғы оқу орының таңдаудан бастап, TOEFL тесті тапсыру, қаржы көмегiне<br />
сұраныс жасау мен мәдени естен тану сезімдерді түсінуде таптырмас серігім болды."<br />
- Саяси ғылымдар және халықаралық қатынастар факультетінің студенті,<br />
Доминикан Республикасы<br />
Жақсы оқу орның таңдау және апликациондық форманы дұрыс дайындау сiздiң тарабыңыздан мұқият<br />
жоспарлауды талап етедi, бiрақ әрбiр елде дерлiк сіздің қажеттiліктерiңiздi түсiнетiн және көмектесуге<br />
дайын мамандандырылған консультанттар бар. Дүние жүзi бойынша 450 шақты АҚШ-та бiлiм алу бойынша<br />
кеңес беру орталықтары жұмыс істеп жатыр. Кеңес беру орталықтарында<br />
Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім |9
Кіріспе<br />
университет тізіміне сілтемелер және нұсқамалар, каталогтар, қабылдау тесттері туралы мағлұматтар бар.<br />
Сонымен бiрге сiзге және сiздiң жанұяңызға АҚШ университеттері мен колледждерін таңдау, оларға арыз<br />
беруге көмектесетін консультанттарды кездестiре аласыз. Кейбір кеңес беру орталықтары білім жәрмеңкесі<br />
мен семинарлар өткізеді. Видео түрінде берілетін кіріспе мағлұматтары немесе презентациялар, қолайлы<br />
интернет және тәуелсіз кiтапхана қорын тегін қолдануға болады, бірақ кейбір қосымша қызметтер ақылы<br />
болуы мүмкін. Барлық кеңес беру орталықтары АҚШ департаментiмен демеуленеді,ең басты мақсаты<br />
Америка Құрама Штаттарында білім алу мүмкіндіктері туралы мағлұматтармен қамтамасыз ету. Әр елде<br />
кеңес беру орталықтардың атауы бір-бірінен өзгеше болып келеді. Ең жақын кеңес беру орталығын табу<br />
үшiн АҚШ елшiлiсімен немесе консулдығымен хабарласыңыз, немесе кеңес беру орталықтарының тізімін<br />
мына сайттан таба аласыз (http://www.educationusa.state.gov.).<br />
Университетке қабылдануыңызға сәттілік тілейміз!<br />
10|Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім
1-тарау АҚШ Негізгі Университеттік білім<br />
АҚШ<br />
Негізгі<br />
Университеттік<br />
білім<br />
АҚШ бiлiм беру жүйесі сіздің еліңіздің білім беру<br />
жүйесінен әлдеқайда өзгеше болып келеді. Осы<br />
тарауда сізге АҚШ-та жетімді дәрежелер туралы<br />
кіріспе, жоғарғы білім орындарының түрлігі, АҚШ<br />
университеттері мен колледждеріндегі оқу<br />
барысында кездесетін кейбір басты терминдер мен<br />
идеялар туралы мағлұмат берілген.<br />
Колледж, Университеттер және Институттар:<br />
бір-бірінен айырмашылықтары<br />
АҚШ-та ғылыми дәреже беретін институттар<br />
аталған терминдердің барлық атауымен айтылуы<br />
мүмкін, алайда колледждер мен институттар<br />
университеттерден қалыспайды. Әдеттегiдей,<br />
колледждердің тенденциясы кішігірім болады. Егер<br />
колледж тек қана бакалавр және бакалавр<br />
кандидаты дәрежесін ұсынса, университет сізге<br />
магистратура және магистратура кандидаты<br />
дәрежесін ұсынады. Осы кітапшада " жоғарғы оқу<br />
орны", "колледж" және "университет" деген<br />
терминдер өзара ауыстырмалы болып келеді.<br />
Институт әдетте пәндерге байланысты программа<br />
бойынша дәреже алуда мамандырылады, сондықтан<br />
сіз осындай ұсынылатын программаларды<br />
техникалық институт, сән институты, өнер және<br />
дизайн институты немесе басқа институттарда<br />
кездестіре аласыз.<br />
Әрбiр колледжде немесе университетте сіз<br />
гуманитарлық және жаратылыстану факультетін<br />
немесе кәсiпкерлiк мектебін таба аласыз. Әрбiр<br />
факультет колледждiң немесе университеттің оқу<br />
саласында ұсынылатын дәрежені алу<br />
мүмкіндіктеріне жауапты болып келеді.<br />
Бакалавр дәрежесі және Бакалавр дәрежесіне<br />
кандидат<br />
Бакалавр дәрежесiне ие болу үшін әдетте толық төрт<br />
жыл оқу керек. Бакалавр дәрежесіне кандидат<br />
деңгейіне ие болу үшін екі жыл оқу керек. Бакалавр<br />
дәрежесіне кандидат программасы "түпкі" немесе<br />
Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім|11
1-тарау АҚШ Негізгі Университеттік білім<br />
"өтпелі" болып сипатталады. "Түпкі" программа<br />
бойынша студент өзінің оқуын аяқтаған соң кіші<br />
маман ретінде өз мансабын бастай алады, ал<br />
"өтпелі" программасы бакалавр дәрежесінің оқу<br />
барысының бірінші екі жылы болып есептеледі.<br />
"Өтпелі" программасы бойынша бакалавр дәрежесін<br />
алуға арналған төрт жылдық оқудың үшінші<br />
курсына өте аласыз. Бакалавр дәрежесіне кандидат<br />
программасы комьюнити колледж деп аталатын екі<br />
жылдық колледжде оқытылады. Төрт жылдық<br />
колледжер мен университеттерде бакалавр<br />
дәрежесі беріледі, демек осы колледж бен<br />
институттардың арасынан санаулысы бакалавр<br />
дәрежесіне кандидат программасын ұсынады.<br />
Гуманитарлық ғылымдардың филисофиялық<br />
концепциясы<br />
АҚШ-тың базалық <strong>университеттік</strong> білім жүйесі<br />
"гуманитарлық ғылымдар"концепциясына<br />
сүйенеді, концепция студенттердің сөйлеу<br />
қабылеттілігі, жазу мәнерлігі және ойлау қабілетін<br />
дамытатын жан-жақты біліммен қамтамасыз етуді<br />
мақсат тұтады. Гуманитарлық программаларды<br />
ұсынатын колледждерде немесе университеттерде<br />
білім алатын студенттер оқу бастамасында өнер,<br />
қоғам, тіл және әлеуметтік пен физикалық<br />
ғылымдары бойынша сабақ алады. Содан кейін<br />
олар білім алып жатқан мамандығына байланыста<br />
басты пәндерді таңдайды және де бұл пәндер 25-<br />
50% құрайды. Ал гуманитарлық программаларды<br />
таңдамай инженер-техникалық мамандықты<br />
таңдаған студенттердің пәндерін әдетте 25 %-ын<br />
қоғамдық және әлеуметтік ғылымдар құрайды.<br />
Осыған сәйкес тарих мамандығын таңдаған студент<br />
математика және басқа да пәндерді алуға тиіс.<br />
Кәсіби білім<br />
Кәсіби (мансаптың негізін құрайтын) білім АҚШтың<br />
жоғарғы білім беру жүйесінің белгілі бір бөлігі<br />
болып табылады. Көптеген университеттер бизнес,<br />
ауылшаруашылық, медицина, құқық, журналистика,<br />
мемлекеттік саясат, технология және халықаралық<br />
істер саласына зор мән беретін гуманитарлық және<br />
жаралыстану ғылымдары мен кәсіби жоғарғы оқу<br />
орындарын қамтиды. Кәсіби білім туралы қосымша<br />
ақпаратты осы топтаманың екінші кітапшасының<br />
"Магистратура, кәсіби білім және ғылыми зерттеу"<br />
бөлімінен таба аласыз.<br />
Мемлекеттiк университеттер<br />
АҚШ госдепартаменты жергілікті тұрғындарды<br />
қымбат емес біліммен қамтамасыз ету мемлекеттік<br />
университеттерді қаржыландырады (мысалы,<br />
Калифорния,Мичигана,Техас).Бұл универститеттерді<br />
жеке университеттерден айыру үшін<br />
муниципалдық деп те атайды. Кейбір<br />
университеттердің атауы «Мемлекеттік<br />
университет» деген сөздерден құралады немесе<br />
жергілікті аумақ атаумен аталады, (мысалы,East<br />
Carolina University немесе Western Connecticut State<br />
University). Жеке университеттерге қарағанда<br />
мемлекеттік университеттер көлем бойынша өте<br />
ауқымды болып келеді және әдетте 20,000-нан<br />
астам студенттерді қабылдайды. Мемлекеттік<br />
универститеттерде оқу төлем ақысы жеке<br />
университеттерге қарағанда төмен болып келеді<br />
және де мемлекеттін азаматтары (белгілі бір<br />
штатта өмір сүріп, салық төлейтін тұрғындар) осы<br />
мемлекеттен тыс тұратын азаматтарға қарағанда<br />
оқу ақысын төмен төлейді. Халықаралық студенттер<br />
және университеттің орналасқан штатынан басқа<br />
штаттарда тұратын студенттер өзге елдің<br />
тұрғындары болып есептеледі, сондықтан оларға<br />
оқу ақысына жеңілдіктер берілмейді. Бұған қоса,<br />
жергілікті студенттерге қарағанда халықаралық<br />
студенттерге уневерситетке қабылдау барысында<br />
үлкен талаптар қойылады.<br />
Санаулы жоғарғы оқу орындары халықаралық<br />
студенттерге оқу төлем ақысына жеңілдіктерді<br />
халықаралық келісімдер немесе басқа елдегі<br />
жоғарғы оқу орындарымен жеке келісім шарттар<br />
бойынша бере алады. Сіздің мемлекетіңіз немесе<br />
сіздің еліңіздегі жоғарғы оқу орны Құрама<br />
Штаттарында осындай серіктестік келісім<br />
шарттарында тұрғаның білу үшін кеңес беру<br />
орталықтарымен байланысуыңыз керек.<br />
Жеке университеттер<br />
Жеке оқу орындары әртүрлі қайырылымдық, оқу<br />
төлемі, ғылыми зерттеулерін жүргізу үшін<br />
бөлінетін гранттарымен және осы оқу орнын бітіріп<br />
шыққан түлектердің көмегі арқылы<br />
қаржыландырылады. Оқу төлем ақысы мемлекеттік<br />
университеттерге қарағанда жоғары болып келеді,<br />
бірақ мемлекеттік университеттер сияқты штат<br />
және штаттан тыс тұрғындар деп бөлмейді. Белгілі<br />
бір дінге тұтынушыларды немесе бір жынысты<br />
12| Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім
1-тарау АҚШ Негізгі Университеттік білім<br />
адамдарды қабылдайтын колледждер жеке оқу<br />
орны болып табылады. Жалпы жеке университет<br />
студенттерінің құрамы 20 000 мыңнан төмен болып<br />
келеді, ал колледждің студенттік<br />
қалашықтарындағы студенттер саны шамамен екі<br />
мың адамды құрайды.<br />
Жергілікті (Комюнити) колледж<br />
Комюнити колледж екі жылдық гуманитарлық<br />
ғылымдары, жаратылыстану ғылымдары,<br />
техникалық және кәсіби-техникалық сала бойынша<br />
бакалавр деңгейіне дайындайтын программаларды<br />
ұсынады. Осы атауына сәйкес жергілікті<br />
(комюнити) колледждер жергілікті орта<br />
мектептермен, қоғамдық қауымдармен, жұмыс<br />
берушілермен тығыз байланыста болатын<br />
жергілікті тұрғыда құрылған жергілікті оқу орны,<br />
және осы жергілікті колледждердің көптеген<br />
студенттері өз жанұяларымен бірге колледж<br />
қалашығына жақын жерде тұрады. Комюнити<br />
колледждер жеке немесе муниципалды жоғарғы оқу<br />
орны болып бөлінеді немесе кей жерде екі жылдық<br />
колледж деп те атайды. Оқу төлем ақысы төрт<br />
жылдық жоғарғы оқу орындарына қарағанда екі<br />
жылдық оқу орнында төмен және көптеген<br />
комюнити колледждерде студенттерге жергілікті<br />
университеттің бакалавр программасының үшінші<br />
курсына ауысына мүмкіндік беретін келісім<br />
шарттары бар.<br />
Техникалық және кәсіби-техникалық<br />
колледждер<br />
Бұл оқу орындары студенттерді еңбекті өмірге және<br />
кейіннен осы жолмен одан да жоғары ақылы<br />
жұмысқа дайындаумен айналысады. Олар<br />
студенттерді белгілі бір техникамен қалай жұмыс<br />
істеу керек, таңдаған кәсіби-техника мен<br />
технология саласында теориялық білім беретін<br />
және үйрететін қысқа мерзімді программалар мен<br />
сертификаттар ұсынады. Программа екі жылға<br />
немесе одан да аз уақытта созылады. Америка<br />
Құрама Штаттары бойынша бірнеше мыңдаған<br />
техникалық және кәсіби-техникалық колледждер<br />
бар. Олар муниципалды немесе жеке болып<br />
бөлінеді. АҚШ-та қысқа мерзімде білім алу<br />
мүмкіндіктер туралы мағлұматтарды осы<br />
топтаманың «Қысқа мерзімді оқулар, Ағылшын тілі<br />
программалары, дистанциондық білім алу және<br />
аккредитация» атты үшінші кітапшасынан таба<br />
аласыз.<br />
Дистанциондық білім алу<br />
Дистанциондық білім алу Америка Құрама<br />
Штаттарында қысқа мерзімді кәсіби курстардан<br />
бастап магистр деңгейін оқып білім алу тәсілдердің<br />
ең танымалысы. Дистанциондық білім алу үлгісі<br />
бойынша студенттер студенттік кампуста<br />
сабақтарға қатыспайды,оның орнына сабақты<br />
интернет, спутниктік телеведение,<br />
видеоконференция және басқа да жоғары дамыған<br />
техниканы қолдана отырып ара қашықтықта<br />
жүргізіледі. Халықаралық студенттерге бұл елінен<br />
кетпей өзінің таңдаған АҚШ-тық ғылыми дәрежесін<br />
ала алады деген сөз, дегенмен оларға қысқа<br />
мерзімде Құрама Штаттарында студенттік<br />
қалашығында мұғалімдерден сабақ алып бетпе-бет<br />
жүздесу керек болуы мүмкін. Дистанциондық білім<br />
жүйесін қолдана отырып белгілі бір дәрежені алу<br />
студенттерден өз-өзін ұстай білушілік және өз<br />
бетімен жұмыс істей алу қабілеттерін талап етеді.<br />
Егер сіз дистанциондық білім алу мүмкіндіктерін<br />
қарастырып жүрсеңіз, сіз программаның сапасына<br />
мұқият талдау жасап және Құрама Штаттарында<br />
программаны ұсынып отырған жоғарғы оқу<br />
орнының акредитациялық мәртебесін<br />
тексеріп,сіздің еліңізде мойындалатына көз<br />
жеткізуіңіз керек. Дистанциондық білім алу<br />
мүмкіндіктер туралы мағлұматтарды осы<br />
топтаманың «Қысқа мерзімді оқулар, Ағылшын тілі<br />
программалары, дистанциондық білім алу және<br />
аккредитация» атты үшінші кітапшасынан таба<br />
аласыз.<br />
АҚШ колледждерінде дәрежесіз білім алу<br />
Құрама Штаттарының колледждерінде немесе<br />
университеттерінде толық дәрежені иеленбей білім<br />
алғыңыз келе ме? Мүмкін сіз белгілі бір пәндер<br />
бойынша біліміңізді толықтыра отырып, студенттік<br />
қалашықта өмір сүргіңіз келетін шығар. Бұл сіздің<br />
білім саласындағы тәжірибеңізді кеңейтеді деуге<br />
күмән жоқ, әрине АҚШ колледждері сіз сияқты<br />
студеттерді үлкен құрметпен қабылдайды. Ол үшін<br />
сіз өз жағдайыңызды түсіндіріп, "айрықша студент"<br />
немесе "дәрежесіз білім алу" деп арнайы өтініш<br />
жазу қажет. Құрама Штаттарында дәрежесіз білім<br />
алу мүмкіндіктері туралы мағлұматтарды осы<br />
топтаманың үшінші кітапшасын қарауыңызға<br />
болады. Осы кітапшаның сегізінші тарауында<br />
университеттерге өтініш жіберу туралы толық<br />
мағлұмат берілген.<br />
Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім|13
1-тарау АҚШ Негізгі Университеттік білім<br />
Пайдалы сайттар<br />
Америка Құрама Штаттарының жалпы білім алу жүйесі<br />
http://www.ed.gov/NLE/USNEI/toc.html<br />
Дистанциондық білім алу және даярлау кеңесі<br />
http://www.detc.org<br />
Американдық Комюнити Колледждер Ассоциациясы<br />
Халықаралық студенттерге арналған сайт<br />
http://www.aaccinternational.org<br />
АҚШ Комюнити Колледждер<br />
http://www.communitycollegeusa.com<br />
14| Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім
2-тарау АҚШ Бакалавр дәрежесі<br />
АҚШ Бакалавр<br />
дәрежесі<br />
АҚШ-та бакалавр дәрежесін алуға арналған<br />
бағдарламалардың ерекшіліктерінің бірі<br />
бағдарламаның жоғарғы икемділігі болып<br />
табылады. Сіз көптеген ұсынылған курстардың<br />
ішінен таңдау жасап өзіңізге жеке оқу<br />
бағдарламаңызды дайындай аласыз. Бұл дәреже<br />
толық төрт жылдық оқу барысында оқылатын<br />
белгілі бір "кредит" санын алған соң беріледі.<br />
Оқудың бірінші жылы - "freshman year", екіншісі -<br />
"sophomore year", үшіншісі - "junior year", төртіншісі<br />
- "senior year"деп аталады. Құрама Штаттарында<br />
студенттер өз дәрежесін алу үшін әдетте 4 жылдан<br />
артық оқиды деп кей жерлерде оқи аласыздар. Бұл<br />
студенттердің мамандану пәндерін ауыстыруына<br />
байланысты болып келеді, өйткені олар осы сала<br />
бойынша дәреже алу үшін қажетті "кредиттер"<br />
санын жинаулары тиіс. Кейде студенттер<br />
академиялық, жеке немесе қаражат жағдайына<br />
байланысты семестр бойына толық курсты<br />
алмайды. Демек, шетелдік студенттер сырттай оқи<br />
алмайды, күндізгі оқудың студенті ретінде оқуы<br />
тиіс.<br />
Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім|15
2-тарау АҚШ Бакалавр дәрежесі<br />
Академиялық күнтізбе<br />
Академиялық күнтізбе әрбір университет пен<br />
колледждерде әртүрлы болады бірақ әдетте<br />
қыркүйек айынан бастап мамыр айына дейін<br />
созылады. Оқу жылы 16-18 аптаға созылатын екі<br />
мерзімге бөлінеді. Бұл мерзім семестр деп аталады.<br />
Балама ретінде университеттер шамамен 10-12<br />
аптаға созылатын «тоқсан» немесе «триместр» деп<br />
те атайды. Қосымша университеттер жиі алты<br />
аптадан сегіз аптаға дейін созылатын жазғы<br />
мерзімде студенттер оқу жүргізеді.<br />
Бұл семестрлер факультативті болып табылады,<br />
егер студент өз дәрежесін тездетіп алғысы келсе,<br />
семестр бойы алып жатқан курстардан түсетін<br />
жүктемені жеңілдеткісі келсе немесе жыл бойы<br />
оқылмай қалып қойған курстарды тапсыру<br />
мақсатында жоғарыда аталған жазғы оқу мерзімде<br />
қатысуға болады. Оқу жылы барысында екі басты<br />
мейрамдар бар. Бұл желтоқсан/қаңтар айларында<br />
екі аптадан төрт аптаға созылатын үзіліс және<br />
наурыз айының басынан бастап сәуір айының<br />
ортасына дейін бір аптаға созылатын «көктемгі<br />
үзіліс».<br />
Кредиттік жүйе<br />
Американдық университеттердегі студенттер өз<br />
оқуларын белгілі бір "кредиттер" санын жинаған<br />
кезде аяқтайды. Кейде "кредиттер"орнына<br />
"семестр немесе тоқсан" немесе "сынақ өлшемі"<br />
деген ұғымдар қолданылады. Семестр бойына<br />
өткен әрбір жеке курс сізге белгілі бір "кредит"<br />
санын береді және әрбір жоғарғы оқу орны кредит<br />
санына өз талаптарын қояды. Сіздің академиялық<br />
кеңесшіңіз сізге оқу жылы бойына өтетін<br />
курстардың жоспарын құруға көмектеседі.<br />
Дәреже алу үшін оқылатын курстар<br />
Дәреже алу үшін оқылатын программаларды<br />
құрайтын жеке курстар келесi түрлерге бөлінеді:<br />
• Негiзгi курстар: барлық студенттерге маңызды<br />
болып саналатын, дәреже алу үшін оқылатын<br />
программның негізі болатын курстар. Студентер<br />
математика, ағылшын тілі, гуманитарлық,<br />
жаратылыстану және коғамдық ғылымдар<br />
бойынша көптеген курстарды өтеді. Кейбір<br />
колледждер ұқсас курстармен шектелсе, ал<br />
басқалары негізгі курстардың барлығын өтуін<br />
талап етеді.<br />
• Мамандану курстары:<br />
Маманданудың негізгі пәні студенттің көп көңіл<br />
бөлетін пәні болып табылады. Көптеген студенттер<br />
бір ғана мамандандықты таңдайды, бірақ кейбір<br />
колледждер тектес пәндер бойынша 2 мамандықты<br />
ұсынады. Мамандану курстары барлық дәрежелік<br />
курстардың төртен бірін немесе жартысын қамтиды.<br />
• Қосымша курстар:<br />
студент оқып жатқан басты мамандығы бойынша<br />
курстардың жартысын құрайтын қосымша пәндерді<br />
таңдай алады.<br />
• Таңдамалы курстар:<br />
бұл курстар кез келген білім саласынан таңдай<br />
алынады. Курстар өзіңіз қызығушылық танытатын<br />
пәндер бойынша білім алу мүмкіндігіңізді<br />
арттырады және дәрежеге қажетті "кредиттер"<br />
санын толықтыруға көмегін тигізеді.<br />
Бағалар<br />
Американдық университеттерде әрдайым баға<br />
жүйесі және әрбір өткен курс үшін баға қойылуы<br />
колданылады.Сабақта істегеніңіздің бәрі сіздің<br />
қорытынды бағаңызға әсер етеді. Экзамендер және<br />
тестер, шығарма мен жазбаша жұмыстары,<br />
лабораториялардағы зерттеулер нәтижесі,<br />
лабораториялық және студиялық жұмыстар,<br />
сабақтарда қатысу мен ондағы белсенділік – осының<br />
бәрі сіздің қорытынды бағаңызды шығаруға<br />
қолдануы мүмкін. Бұл өткен материалдармен және<br />
курстармен ғана шектеліп қалмай, әрдайым сабақта<br />
қатысу керек деген сөз.<br />
Төменде Американдық колледждерде студенттердің<br />
өтілген курстар үшін қойылатын жалпы баға<br />
шкаласы (баға әріппен және пайыздық өлшемде<br />
көрсетілген):<br />
100-90% = A<br />
89-80% = B<br />
79-70% = C<br />
69-65% = D<br />
64-0% = F<br />
16|Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім
2-тарау АҚШ Бакалавр дәрежесі<br />
GPA - орташа балл деген не?<br />
Әрбір студент орташа баллды алу арқылы өз<br />
дәрежелік программасын аяктайды. Орташа балл<br />
белгілі бір діреже бойынша барлық алынған<br />
курстар үшін қойылатын орташа балл (GPA)<br />
санағы. Көптеген университеттер 4.0 орташа балл<br />
шкаласын қолданады. Орташа баллды есептеу үшін<br />
әрбір курс үшін алатын әріптік бағаның сандық<br />
баламасын (мысалы, «А» әріптік баға-4 балл, «Б»<br />
әріптік баға-3 балл) әрбір курс үшін қойылған<br />
"кредит" санына көбейтіңіз. Қорытындысында, осы<br />
сандарды қосып жалпы кредит санына бөлесіз.<br />
Мысалы:<br />
Әріптік<br />
баға<br />
А<br />
В<br />
C<br />
Сандық<br />
мәні<br />
"Кредит"<br />
саны<br />
Жиынтығы<br />
4.0 3<br />
12<br />
3.0 3<br />
9<br />
2.0 3<br />
6<br />
Барлығы: 9 27<br />
27-ні 9-ға бөлеміз = 3.0 орташа балл<br />
Көптеген университеттерде озат дәрежесі<br />
ұсынылады. Озат дәрежесіне сай болу үшін сіз<br />
қосымша "кредиттер" алуыңыз немесе аталған<br />
дәреже берілетін құқығы бар диссертация<br />
жазуыңыз қажет; озат дәрежесін алу туралы нақты<br />
мағлұматтар университет немесе оқу бөлімшесіне<br />
байланысты болып келеді.<br />
Түйіндеме<br />
• АҚШта бакалавр дәрежесiн иемдену үшін әдетте 4<br />
жыл, ал бакалаврға кандидат дәрежесі 2 жылды<br />
қамтиды.<br />
• Әрбір колледж өзі өз оқу жылының ұзақтығын және<br />
сипатын анықтайды, ол әдетте қыркүйектен<br />
маусымға дейінгі 2 мерзімді немесе семестрді<br />
қамтиды.<br />
• Дәрежеге сай болу үшін студент белгілі "кредит"<br />
санын жинау керек. Әрбір өткен курс үшін нақты<br />
"кредиттер" саны қойылады.<br />
• Орташа балл әрбір курсқа қойылған сандық<br />
эквивалент негізінде есептелінеді. Орташа балл<br />
студенттің дәреже программасының орындалуын<br />
бағалау үшін қолданылады.<br />
Пайдалы сайттар<br />
АҚШ Білім алу жөнінде кеңес беру<br />
http://www.educationusa.state.gov<br />
America.gov - Бiлiм және жастар<br />
http://www.america.gov/amlife/education.html<br />
Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім|17
3-тарау Жергілікті (Комюнити) колледж<br />
Жергілікті (Комюнити) колледж<br />
"Менiң колледжiм жақсы қамтылған халқы көп<br />
қалада орналасқан. Оқу орнында топ көлемі кішкене<br />
класстарға бөлінген және мұғалімдердің көбісі<br />
университеттерде жартылай жұмыс жасайтын<br />
кәсіби мамандар бар. Колледжде бакалавр<br />
дәрежесін ұсынатын көптеген университеттерге<br />
ауысу программалар бар."<br />
- Шри Ланка мемлекетінен Компьютерлік дизайнер<br />
мамандығының студенті<br />
Жергілікті колледжер басты екі жылдық<br />
университет білімін беретін төменгі сатылы<br />
немесе техникалық колледжер деп аталады,<br />
Құрама Штаттарында 1200-ден астам осындай<br />
колледждер бар. Кейбiр колледждер<br />
қалашықтармен қамтылғын үлкен қала маңында<br />
орналасса, басқалары аз көлемді және<br />
ауылшаруашылық жерде орналасқан. Көптеген<br />
жергілікті колледждер муниципалды болып келеді,<br />
сондықтан олар жергілікті үкіметпен<br />
қаржыландырылады. Колледждердің аз ғана<br />
пайызы үкіметке бағынбай өз алдына дербес<br />
болып келеді. Сондықтан олар жергiлiктi<br />
кәсiпкерлермен тығыз байланыста болғандықтан<br />
колледж қалшықтары<br />
географиялық информациондық жүйе, лазерлік<br />
оптика, роботехника, жаңғырмалы инженерлік<br />
технологиялар, биотехнология және биомедикалық<br />
инжиниринг саласындағы жоғары дамыған<br />
технологияларымен толық қамтылған. Өте жақсы<br />
құрылған ағылшын тіл дайындығы, университетке<br />
ауысу программалары, тиімді оқу ақысы арқасында<br />
соңғы он жыл ішінде жергілікті колледждерде<br />
шетелдік студенттер саны кенеттен өсті.<br />
Оқу программалары<br />
Академиялық программалар<br />
18|Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім<br />
Академиялық программаның алғашқы екi жылы (1-<br />
шi және 2-ші курс университет студенттер)<br />
гуманитарлық ғылымдарының кіші мамандық<br />
дәрежесі немесе жаралыстану ғылымдарының кіші<br />
мамандық дәрежесін берумен шектеледі. Бұл<br />
дәрежелер студенттердің жергілікті колледжде<br />
жинаған кредит санын төрт жылдық университетке<br />
ауыстырып бакалавр дәрежесін алуға мүмкіндік<br />
береді. Шетелдiк студенттер арасында<br />
гуманитарлық ғылымдарының кіші мамандық<br />
программаларының әйгілісі есеп, архитектуралық
3-тарау Жергілікті (Комюнити) колледж<br />
дизайн, бизнес басқару, коммуникатив зерттеулер,<br />
бастауыш мектеп бiлiмі, экономика, политология,<br />
психология және социология бағдарламалары.<br />
Жаралыстану ғылымдарының кіші мамандық<br />
дәреже программаларының арасында астрономия,<br />
биология, химия, компьютер ғылымы, инженерлік,<br />
экология, орман шаруашылығы, геология,<br />
математика, мултимедиа, физика және жабайы<br />
табиғат ғылымдары әйгілі болып табылады.<br />
Жұмысшылар дайындау программалары<br />
Жергiлiктi колледждер кәсiби және техникалық<br />
дағдыларға жұмылдырылған программаларды<br />
ұсынады. Бұл программалардың кейбiреулері<br />
<strong>университеттік</strong> оқуды бітіргеннен кейін жұмысқа<br />
iлесіп кетуге дайындайтын бакалавр дәрежесiне<br />
ауысымды болып келеді. Барлық курстық талаптар<br />
орындалған кейін студенттер жаралыстану<br />
ғылымдарының кіші мамандық дәрежесін немесе<br />
аяқтау туралы сертификатты алуға құқығы болады.<br />
Жұмысшылар дайындау программалары денсаулық<br />
саласында (мысалы; медбибі, ауыз қуысының<br />
гигиенасы және медициналық техника бойынша<br />
программалар), архитектура дизайны, автоматинженирингі,<br />
авиация технологиясы, аспаздық өнер,<br />
цифрлық суреттер, электроника, графиктік дизайн,<br />
кино түсіру, меймандостық кәсiпкерлігі және туризм<br />
салалары бойынша ұсынылады. Бұл<br />
бағдарламалардың орындылығы мен пайдасы<br />
шетелдiк студенттер үшін өз елдерiндегі осы<br />
салалар бойынша жұмыс және тәжiрибе үшін талап<br />
етілетін лицензиялар және сертификаттар<br />
қаншалықты қажет екендігіне тәуелдi болып<br />
саналады.<br />
Үздiксiз бiлiм алу<br />
Жергiлiктi колледждер үздiксiз бiлiмнiң кең<br />
спектрiмен, яғни бір айдан бір жылға дейінгі оқу<br />
курсымен қамтамасыз етедi. Ұсынылған курстар<br />
студенттерді жаңа тілді үйрену, музыкалық<br />
аспаптарды ойнау, компютерлік программаларды<br />
игеруден бастап көптеген іскерліктерді үйретеді.<br />
Олар және де адамдарға нақты мақсаттарға жету -<br />
жылжымайтын мүлiк лицензиясын алу, АҚШ<br />
азаматтығын алу немесе әртістік қабілетін ашуға<br />
көмектеседі. Сонымен бiрге жергiлiктi колледждер<br />
студенттердің жоғарғы сатылы курстарды алу үшін<br />
математика немесе ағылшын тіл қабілетін<br />
жақсартқысы келген студенттерге негізгі<br />
дағдыларды арттыру программаларын ұсынады.<br />
Көптеген жергілікті колледждер Құрама<br />
Штаттарында шетелдік студенттерге және<br />
босқындарға «Ағылшын Екінші Тіл» сабақтарын<br />
ұсынады.<br />
Аккредитация<br />
Ұсынылған программалар барлық белгілерге және<br />
стандарттарға сай екенін дәлелдеу үшін 4 жылдық<br />
колледж және университеттерді бағалайтын<br />
аккредитациялау агенттігі жергiлiктi колледждерді<br />
аккредитациядан өткізеді. Колледж және<br />
университеттер кредит санын ауыстырып бакалавр<br />
дәрежесін алуда ерік бергендіктен жергілікті<br />
колледжерде ұсынылатын сабақтардың талаптары<br />
университеттерге қарағанда жоғары және қаталдау<br />
болып келеді.<br />
Ауыстырылу келісімдері және үйлесімдік<br />
Жергілікті колледждер мен төрт жылдық<br />
университеттер арасында ғылыми дәреже және<br />
кредит саны өзара кедергісіз ауысу үшін арнайы<br />
келісімдер құрайды. Бұл процесс 2+2 деп аталады.<br />
Комюнити колледжде екі жылдық оқуға қосымша<br />
университеттегі екі жылдық оқу бакалавр дәрежесін<br />
береді. Бұл жүйе бойынша студенттер өз оқу<br />
программасын құнттылықпен ойластырып,<br />
комюнити колледжден университетке ауысу<br />
барысында өтілген курстардың толық ауысқанына<br />
сенімді болу үшін өз назарларын келісімге бөлу<br />
керек.<br />
Мүмкiндiктерi шектеулi студенттер<br />
Жергілікті колледждер мүмкiндiктерi шектеулi<br />
студенттерді кiшiгірім кластарда дербес ықыласпен,<br />
репетиторлық орталықтармен, үйретушi<br />
бағдарламалар арқылы бірыңғай ортада білім<br />
алумен қамтамасыз етеді. Білім алу ордасы есту, оқу,<br />
көру, жүру қабілеті шектеулі адамдар үшін арнайы<br />
жабдықтармен қамтамасыз етілген. Ғимарат іші тест<br />
уақыты созылған жағдайда беретін белгілер, Брайля<br />
шрифті, сыныпта тест тапсыратын студенттерге<br />
арналған естелік, бос оқу бөлме белгісі, белгілі тіл<br />
белгілерімен жабдықталған.<br />
Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім|19
3-тарау Жергілікті (Комюнити) колледж<br />
Оқуға қабылдау талаптары<br />
Жергілікті колледждердің мақсаты білікті<br />
студенттердің жоғары оқу орнында білім алуға<br />
мүмкіндіктері бар екеніне көз жеткізу. Оқуға<br />
қабылдау талаптары студенттен академиялық<br />
программаға қабылдану алдында арнаулы<br />
курстардан өтуге немесе колледжге түсу үшін<br />
дайындықтан өтуге талап қойылатына<br />
түсінушілікпен қарайды.<br />
Жергілікті колледждерге түсу үшін студенттерден<br />
сұралатын мыналар:<br />
•Апликанциондық форма;<br />
•Орта мектептi аяқтаған туралы құжат;<br />
•Қаржы жағдайын растайтын құжат (қолдау<br />
қолхаты немесе ресми банк құжат);<br />
•Жоғарғы оқу орнының талаптарына сай келетін<br />
Ағылшын тiлінен сертификат (комюнити<br />
колледждер ағылшын шет тілі тестінен (TOEFL)<br />
немесе ағылшын тілінен халықаралық тестілеу<br />
жүйесіне (IELTS) сәйкес балл немесе одан төмен<br />
баллмен қабылдауы мүмкін. SАT тесті оқуға<br />
қабылдану үшін талап етілмейді.<br />
Шығындар, жұмыс мүмкіндіктері және<br />
стипендиялар<br />
АҚШ жергілікті колледждерінде оқу ақысы мен<br />
шығындар төрт жылдық колледждер мен<br />
университеттерге қарағанда шамамен 50%-ке<br />
төмен болып келеді. Оқуларын жергілікті<br />
колледждерде бастаған студенттер бакалавр<br />
дәрежесін алуға деген жұмсалатын қаражатын<br />
төмендете алады. F-1 немесе J-1 визасымен оқып<br />
жатқан шетелдiк студенттерге оқу жылы<br />
барысында студенттік қалашықтан тыс жерде<br />
жұмыс жасауға рұқсат етілмейді, олар «жұмыс және<br />
оқу» программасы бойынша аптасына 20 сағат<br />
қалашық ішінде жұмыс жасай алады. Студенттер<br />
әдетте оқуға қабылданғаннан кейін бірінші оқу<br />
жылы бойына жекелей қаржыландырылаты<br />
стипендиялармен марапатталынады. Бұндай<br />
стипендиялар академиялық жетістіктер және<br />
белгілі құндылықтар негізінде беріледі.<br />
Кооперативтiк бiлiм кейбiр АҚШ-ның комюнити<br />
колледждерінде кездеседі және бұл программалар<br />
сыныптық жұмыстарды студенттің оқып жатқан<br />
саладағы ақылы, өнiмдi, өмірлік тәжірибемен<br />
біріктіреді. Бұл программа топта жұмыс жасау,<br />
көсемдік, жоба жасау қабілеттерін дамытуда үлкен<br />
пайдасын тигізеді. Студент еңбекақысын алғаннан<br />
бастап бұл қаржылай көмек болады деуге де<br />
болады.<br />
Спорттық жетістіктер үшін арналған стипендия тағы<br />
бiр қаржы көмегiнiң көзі болып табылады. Ер<br />
балалар үшін бейсбол, баскетбол, кросс, гольф,<br />
велосипед жарыстары, американдық футбол және<br />
теннис спорт түрлерінен стипендия беріледі. Ал қыз<br />
балалар үшін баскетбол, кросс, софтбол, велосипед<br />
жарыстары, американдық футбол, теннис және<br />
волейбол спорт түрлерінен стипендия беріледі.<br />
Ағылшын тіл біліктілігіне қойылатын талаптар<br />
Көптеген жергілікті колледждер TOEFL немесе<br />
IELTS тестерін талап етпейді, өйткені олар сабаққа<br />
тіркелуден бұрын студенттік қалашығына оралғанда<br />
өздерінің ағылшын тілі біліктілігін бағалайтын<br />
тестерді өткізеді. Жеткілікті бiлiктiлiктері бар<br />
студенттердің оқу бағдарламасын бірден бастауға<br />
мүмкіндігі бар, ал жеткілікті біліктіктерге сай емес<br />
студенттер оқу бастар алдында интенсивті ағылшын<br />
тілі бардарламасын, яғни ағылшын тілін екінші тіл<br />
ретінде курстық оқу бағдарламасын өту қажет.<br />
Баспана түрлері<br />
Шамамен 250 шақты жергілікті колледждер<br />
студенттік қалашықтарында жатақханамен<br />
қамтамасыз етіледі. Егер колледж жатақханамен<br />
қамтамасыз етпесе, коллдеж шетелдік студенттерге<br />
отбасын, жалдамалы бөлме немесе пәтер табуда<br />
көмек көрсетеді. Жатақханадан тыс өмiр сүру<br />
студентердің көбіне тәуелсіз болуға және<br />
Американдық өмірмен жақын танысуға кең<br />
мүмкіндік береді.<br />
Түйіндеме<br />
• АҚШ-ның жергiлiктi колледждерi <strong>университеттік</strong><br />
оқудың алғашқы екi жылымен қамтамасыз ететін<br />
кейде кiшi немесе техникалық колледж деп аталады.<br />
• Жергiлiктi колледждер академиялық<br />
программаларға қоса үздіксіз білім алу мен<br />
жұмысшылар дайындау программаларын ұсынады.<br />
• Жергiлiктi колледждер тиімді оқу ақысымен,<br />
кішкене топта бірегей ортада білім алумен жанжақты<br />
демеулік жүйесімен қамтиды.<br />
20|Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім
3-тарау Жергілікті (Комюнити) колледж<br />
Пайдалы сайттар<br />
Американдық Комюнити Колледждер Қауымдастығы<br />
Шетелдік студенттерге арналған вебсайт<br />
www.aaccinternational.org<br />
АҚШ-ғы комюнити колледждерi<br />
www.communitycollegeusa.com<br />
Ұлттық кіші Колледждердің Атлетика Қауымдастығы<br />
www.njcaa.org<br />
Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім|21
4-тарау Ең тиімді колледжді таңдау<br />
Ең тиімді колледжді<br />
таңдау<br />
“Суреттер мен бейнетаспаларды қарап,<br />
колледжбен танысып көріңіз. Өзіңізді осы<br />
колледждің қалашығында елестетіп көріңіз. Егер<br />
де сурет ұнамаса, басқасын алып көріңіз!”<br />
— Бразилиядан Менеджмент бөлімінің студенті<br />
Құрама Штаттарында мыңдаған шақырымда<br />
орналасқан теңдесі жоқ университеттердің арасынан<br />
оқу орнын таңдау өте оңай шаруа емес. Бірақ егер сіз<br />
алдын ала мұқият жоспарлап және зерттеулер<br />
жүргізсеңіз, өзіңізге қажетті бірнеше колледждер<br />
тізімін құра аласыз. Әрбір студент әртүрлі,<br />
сондықтан өз таңдауыңызды жасаған кезде қандай<br />
факторлар сіз үшін өте маңызды екеніне назар<br />
аудырыңыз. Бұл бөлімде сіз 10-20 шақты<br />
колледждер арасынан таңдау жасаған кезде<br />
академиялық программалар, өмір сүру стилі және<br />
басқа да көңіл бөлетін жағдайлар талқыланған және<br />
де сізге көмек болатын нұсқаулар мен мәліметтер<br />
берілген. АҚШ-да оқуды бастар алдында 12-18 ай<br />
бұрын зерттеу жүргізіп, жоспарлау немесе<br />
ойластыру барысын бастауыңыз керек.<br />
Таңдау жасауға көмек беретін мәліметтер көзі<br />
Құрама Штаттарында білім алу жөнінде кеңес<br />
беру орталықтары<br />
Дүние жүзі бойынша әрбір елде Құрама<br />
Штаттарында білім алу жөнінде кеңес беру<br />
орталықтары бар және олар сіздің зерттеуіңіздің<br />
жақсы бастамасы. Орталықтарда әдетте АҚШ-на<br />
оқуға түсуге көмектесетін анықтама кітапшалар,<br />
университет катологтары, тезистер және<br />
нұсқауларға бай кітапханалар бар. Сіздің<br />
талаптарыңызға сай колледжді таңдау компютерлік<br />
зерттеу жүйелері және тегін интернет көмегімен<br />
жүргізіледі. Көпшілігінде студенттердің бейне<br />
материалдар, сілтемелер, сайттарды пайдалана<br />
отырып өз елдерінен Құрама Штаттарының<br />
университетіне арыз беруге болады. Барлық<br />
орталықтарда жоғарғы білікті мамандар сіздің<br />
сұрақтарыңызға электрондық поштамен,<br />
телефонмен немесе бетпе-бет толық жауап береді.<br />
22|Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім
4-тарау Ең тиімді колледжді таңдау<br />
Колледждердің электрондық пошталары және<br />
сайттары<br />
Барлық Құрама Штаттарындағы колледждер немесе<br />
университеттердің дәреже программалары туралы<br />
мағлұматтар, қабылдау процесі, академиялық<br />
факультеттер, студент қалашығының жағдайы және<br />
де басқа сізге керекті мағлұматтары бар сайты<br />
болады. Көбіне сіз колледждің каталог көшірмесінде<br />
осы уақытта оқып жатқан студенттердің<br />
электрондық поштасын таба алсыз және бұл<br />
студенттер сіздің сұрақтарыңызға қуана жауап<br />
береді. Егер сіз бұл мағлұматты университет<br />
сайтынан таба алмасаңыз, барлық сұрақтарыңызды<br />
қабылдау офисіне жіберуіңізге болады. Сіз<br />
іздестірген колледж немесе университет тізімін<br />
анықтағаннан кейін осы жоғарғы оқу орнына түсу<br />
алдында профессорлердің немесе қабылдау<br />
бөлімінің электрондық поштасы арқылы<br />
сұрақтарыңызды қойып хат жаза аласыз.<br />
Ғаламтор жүйесінде колледждерді зерттеу<br />
Кейбір колледждер мен университеттердің тәуелсіз<br />
сайттары арқылы сізді қызықтыратын пәндер,<br />
георграфиялық орналасуы немесе басқа да<br />
критериялар бойынша анықтай аласыз. Сіз онлайн<br />
жүйесінде Құрама Штаттарында қандай тәжірибелі<br />
университет қарастырып жүргеніңіз туралы өзіңізге<br />
бірнеше маңызды сұрақтарды қоюыңыз қажет.<br />
Мысалы, сіз үлкен қалада немесе кішкене қалада,<br />
саны аз не көп халқы бар жерді қалайсыз ба? Сіз<br />
жоғарғы оқу жанындағы студенттік қалашықта<br />
тұрғыңыз келеді ме, немесе студенттік қалашықтан<br />
тыс тұрғыңыз келеді ме? Осындай сияқты<br />
сұрақтарға жауап бере отыра сіз өзіңіздің<br />
талғамыңызға сай жоғарғы оқу орнының<br />
критерияларын анықтай аласыз.<br />
Бұқаралық Ақпарат Құралдары әлеуметтiк<br />
аспабы<br />
Студенттер АҚШ жоғарғы оқу орындары туралы<br />
көптеген технология құралдары арқылы мәліметтер<br />
ала алады. Онлайн бейне материалдар, қоғамдық тор<br />
топтары және колледж бен студенттік қалашықта<br />
өмір сүру туралы студенттердің тәжірибелері мен<br />
әңгімелерін блогтар арқылы біле аласыз. Құрама<br />
Штаттарында білім алу туралы кеңес беру<br />
орталықтары сіздерге осы мағлұматтарды табуға<br />
көмектеседі. Құрама<br />
Штаттарында білім алу жөнінде кеңес беру<br />
орталығының теледидары, YouTube сайты,<br />
студенттерге колледж іздеу барысында стандарттық<br />
тесттер, апликациондық формаларды толтыру мен<br />
эссе жазу, стипендия мен қаржылай көмек көздері,<br />
АҚШ студенттік визасына арыз беру, жол-сапар<br />
сияқты кеңес беру орталықтарымен түсірілген<br />
бейнежазбалар үлкен көмек тигізеді. Ең танымалы<br />
колледждер мен университеттер аталған оқу<br />
орнының ең лайықты екенін растайтын бейне<br />
материалдар түсіреді. Қоғамдық тор топтары<br />
сіздерге осы уақытта оқып жатқан шетелдік<br />
студенттермен немесе университет өкілдерімен<br />
бірлесіп әңгімелесуге мүмкіндік береді және<br />
студенттерге сынып дәрістерінде тыңдау арқылы<br />
апликациондық формаларды толтыру туралы кеңес<br />
беретін арнайы аудио жазбаларымен қамтамасыз<br />
етеді. Ал блогтар колледждер мен университеттегі<br />
күнделікті өмірдің қалай өтетіні туралы мағлұматтар<br />
береді. Егерде сіз өзіңіздің қалауыңыз бойынша<br />
жоғарғы оқу орнын тапқыңыз келсе осы барлық<br />
айтылған нұсқауларды ескере отырып<br />
қолдануыңызға кеңес береміз.<br />
Көрмелер мен шетелдік студенттермен кездесу<br />
шаралары<br />
Егерде сіз АҚШ колледждерімен жүздесе алмасаңыз,<br />
колледж сізбен жүздесе алады. Сізге жақын арада<br />
орналасқан шетелде білім алу туралы кеңес беру<br />
орталығы колледждер мен университеттер<br />
өкілдерімен бетпе-бет жүздесуге мүмкіндік беретін<br />
әртүрлі іс-сапарлар немесе жоспарланып қойылған<br />
білім көрмелері туралы сізге мәлімет береді.<br />
Көптеген шетелдік студенттермен кездесу<br />
шаралары әдетте жылдың көктемгі немесе күзгі<br />
мерзімінде өткізіледі, сондықтан сіз университеттер<br />
тізімі мен жоғарғы оқу орындары туралы<br />
мәліметтерді ертерек қарастыруыңыз қажет.<br />
Осындай шараларға қатысатын жоғарғы оқу<br />
орындарының қабылдау бөлімінің қызметкерлері<br />
сізбен танысып білуге, сіздің қандай пәнді<br />
таңдағыңыз келетінін және сіздің неге осы<br />
университетті немесе колледжді таңдағаныңызды<br />
сұрастырып білуге әрқашанда ұмтылады. Егерде сіз<br />
қатысатын жоғарғы оқу орындарының тізімін алдын<br />
ала біліп алсаңыз, бұл шара сіздің таңдаған<br />
университеттер мен коллежддер туралы зерттеулер<br />
жүргізуге үлкен көмек болады.<br />
Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім|23
4-тарау Ең тиімді колледжді таңдау<br />
АҚШ колледждер мен университеттердің қабылдау<br />
бөлімінің өкілдері басқа елдерге іс-сапармен барған<br />
уақытта шетелде білім алу туралы кеңес беру<br />
орталықтарында презентациялар көрсетеді.<br />
Презентациялар университетке қабылдану процесін<br />
түсінуге және университет студенті қандай<br />
болатынын елестетуге көмектеседі. Дүние жүзі<br />
бойынша өткізілетін көрмелер тізімін EducationUSA<br />
сайтынан таба аласыз.<br />
Студенттік қалашықтарды аралау<br />
«Спорттық жарыстар кезінде немесе бір жылдық<br />
алмасу программасы бойынша жазғы демалыс<br />
кезінде сіз жоспарлаған жоғарғы оқу орнына барып<br />
танысқан сізге көп көмек береді»<br />
-Финляндия елінен театр факультетінің студенті<br />
Егер де сіз колледжге түспестен бұрын АҚШ-на<br />
барып келу мүмкіндігіңіз болса, бұл сіз үшін<br />
студенттік қалашықты аралауға жақсы мүмкіншілік<br />
болар еді. Көптеген жоғарғы оқу орындары қабылдау<br />
бөлімінің қызметкерлерінің бақылауымен, осы таңда<br />
оқып жатқан студенттер колледж аралау турларын<br />
ұйымдастырады. Академиялық оқу орның немесе<br />
студенттік тұрғын үйлерін, студенттік орталықтар<br />
және кітапханаларды аралау студенттік қалашық<br />
туралы жақсы ой қалдырады. Студенттермен<br />
сөйлесу арқылы колледж өмірі шынында қандай<br />
жақсы екеніне көз жеткізе аласыз. Кейбір жеке<br />
мекемелер болашақ студенттерге өз таңдауларында<br />
сенімді болу үшін колледж аралау турларын<br />
ұсынады. Осындай мекемелер туралы мәліметтерді<br />
алу үшін шетелде білім алу туралы кеңес беру<br />
орталықтарымен байланысыңыз.<br />
Білім алу жөнінде кеңесшілер мен студенттер<br />
қабылдау агенттері<br />
Көптеген елдерде шетелдік студенттерді АҚШ<br />
колледждеріне шетелдік студенттерді қабылдау<br />
бойынша жұмыс жасайтын агенттіктер немесе жеке<br />
агенттер жұмыс жасайды. Сонымен қатар АҚШ<br />
коллдеждерін таңдау және апликанциондық<br />
форманы жинауға ақылы көмек беретін жеке<br />
агенттер мен білім алу жөнінде кеңесшілер бар.<br />
Көбіне осы агенттер мен кеңесшілер АҚШ<br />
колледждерінің түлектері немесе АҚШ білім<br />
жүйесінің жақсы жақтары мен пайдасын жетістіретін<br />
адамдар болып табылады. Алайда, аталған<br />
кеңесшілердің кейбіреулері өздерін басқа адам<br />
есебінде санайды, сондықтан ұсынылған<br />
қызметтерін қабылдау алдында олардың ісәрекеттерін<br />
тексеріп алғаныңыз жөн болады. Кейде<br />
агенттер немесе білім алу жөнінде кеңесшілер<br />
«Жоғарғы оқу орнына толық қабылдану» деген<br />
сияқты уәде беруі мүмкін, бірақ бұл шыңдық емес.<br />
Егерде сіз колледжді таңдау барысында агенттің<br />
немесе кеңесшінің көмегіне жүгінетін болсаңыз, осы<br />
процеске мұқият болыңыз, қандай мекеме немесе<br />
адамның құқығы бар екеніне көз жеткізген дұрыс<br />
болады.<br />
Егерде сіз жақсы хабардағы, сенімді агентті немесе<br />
білім алу жөніндегі кеңесшіні тапсаңыз, ол сізге<br />
қажетті колледжді таңдауға және осы колледжге<br />
түсуге көмек беру де мүмкін. Сонда да, сақ болып өз<br />
еліңіздің студенттерімен жұмыстарын сәтті<br />
жүргізген агенттерді немесе кеңес берушілерді<br />
іздеңіз. Олардан бұрын бірге жұмыс істеген<br />
студенттердің аты мен адресін сұраңыз және осы<br />
студенттерге колледж туралы пікірлерін білу үшін<br />
хабарласыңыз. Электрондық поштамен хат жазып<br />
немесе телефонмен қоңырау шалып олардан<br />
колледж туралы пікірлерін біліп, қай жерде оқып<br />
жатқанын және сіздің таңдаған агент пен<br />
кеңесшілердің ұсынылған қызметтері туралы<br />
сұрастырыңыз. Егер сіздің агентіңіздің немесе<br />
кеңесшіңіздің қызметі қымбат болып келсе, бұндай<br />
сақтық өте маңызды болып келеді. Әрқашан әділ<br />
деректер (мысалы, шетелде білім алу туралы кеңес<br />
беру орталығы) арқылы сізге ұсынылған колледждің<br />
заңдылық және аккредитация мәртебесін тексеріңіз.<br />
Маманданудың басты пәндері<br />
Сіздің басты пәндеріңіз жоспарлап отырған<br />
мамандықтың оқу саласы болып табылады.<br />
Университетке түсу барысында мамандықтың<br />
басты пәндерін жария етудің қажеті жоқ. Бірақ<br />
егерде сіз белгілі бір білім аясында білім алу туралы<br />
нақты шешім қабылдасаңыз, онда сіз сол білім аясын<br />
ұсынатын универститетті таңдауыңыз қажет. Егер<br />
сіз белгілі бір саланы таңдасаңыз, университеттің<br />
осы сала бойынша оқытатынын біліп алғаныңыз<br />
жөн. Кейбір пәндер көптеген университеттерде<br />
оқытылады. Маманданудың басты пәндерін біле<br />
отырып, сіз үшін университетті таңдауда көмектесу<br />
мүмкін, дегенмен сізде әлі таңдау жасауға көптеген<br />
университеттер тізімі пайда болады. Егер сізді<br />
қызықтыратын белгілі бір мамандық бойынша<br />
(мысалы, егер сіз жиырмасыншы ғасырдың тарихы,<br />
экологиялық география, немесе сурет салу)<br />
ұсынатын жоғарғы оқу орындарын анықтасаңыз, бұл<br />
сізге қысқаша қажетті тізім жасауға көмектеседі.<br />
24|Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім
4-тарау Ең тиімді колледжді таңдау<br />
Көптеген АҚШ университеттерінің тізімінің<br />
нұсқаулары басты пәндер бойынша құрылады.<br />
Компьютерде іздеу құралдары арқылы ғаламторда<br />
немесе АҚШ-та білім алу бойынша кеңес беретін<br />
орталықтары сіздің таңдауыңызда көмек бере алады.<br />
Колледждер мен университеттер каталогінің<br />
көмегімен сізді қызықтыратын мамандықтың басты<br />
пәндері бойынша білім беретінін тексеріңіз.<br />
Оқу программасында басты көңіл неге бөлінеді?<br />
Униерситет оқу программасына қалай көңіл<br />
бөлетініне назар аударғаныңыз жөн. Кәсіби білімге<br />
немесе гуманитарлық ғылымдарға көңіл бөледі ме?<br />
Студенттік қалашықта диплом алмаған студенттер<br />
немесе магистр дәрежесіне оқып жатқан<br />
студенттердің санының қайсысы басым? Көптеген<br />
гуманитарлық ғылымдар колледждері ғылыми<br />
зерттеуге емес, сабақ беру мен студенттер мен<br />
ұстаздар арасындағы қарам қатынасқа көңіл бөледі.<br />
Кейбір студенттік ғылыми орталықтарда<br />
аспиранттар басым болып келеді, бірақ құрал<br />
жабдықтар қазіргі заманғы және ұстаздары көбіне<br />
әлемге әйгілі ұстаздар болып табылады.<br />
Таңдау жасау<br />
АҚШ білім жүйесі өте ауқымды сондықтан оқуға<br />
қабылдау талаптары өте жоғары болып келеді. Оқуға<br />
қабылдану стандарттарына сай келетін студенттерді<br />
көптеген колледждер қабылдай берсе, кейбір<br />
жоғары талап қоятын жеке университеттер мен<br />
гуманитарлық колледждер шектеулі студенттер<br />
санын қабылдай алады. Көптеген университет<br />
нұсқауларында және каталогтарында өткен жылда<br />
қанша студент қабылданғаны және оларға SAT мен<br />
ACT тестерінен қанша керекті балл саны мен орташа<br />
баға саны қойылғаны туралы мәліметтер беріледі.<br />
Аталған талаптарға қарамастан қабылдау бөлімі<br />
студенттерді таңдаған университеттеріне сәтті<br />
қабылдану үшін олардың эссе, жетістіктерін,<br />
қоғамдық қызмет ету немесе жұмыс тәжірибесі,<br />
хобби және дарындық сапаларына көңіл бөледі.<br />
Ғылыми дәрежесін алу үшін арналған оқу<br />
программасының құрылымы<br />
Сіз әрбір жоғарғы оқу орнының ұсынылатын<br />
курстарының сипаттамасымен танысып алғаныңыз<br />
жөн. Көптеген шетелдік студенттер АҚШ білім<br />
жүйесін таңдауының себебі олардың сізді<br />
қызықтыратын курстарды еркін таңдауы болып<br />
табылады. Дегенмен, кейбір салада ғылыми<br />
дәрежені алу үшін кейбір пәндер өте күрделі және<br />
жоғарғы оқу орны осы сала бойынша ғылыми<br />
дәрежені алу үшін студенттерге курстар тізімін<br />
өздері ұсынады. Бұндай сабақ күнтізбесі кейбір<br />
студенттерге қолайсыз болып келеді, мысалы,<br />
спортпен шұғылданатын студенттерге бос уақытқа<br />
шектеу қояды немесе екі мамандыққа үміттенетін<br />
студенттерге екі мамандықты алуға тиым салады.<br />
Сізге таңдаған мамандыққа қойылатын талаптарды<br />
алдын ала зерттеп алу өте маңызды. Мысалы, егер<br />
сіз инженерлік мамандықты таңдаумен бірге<br />
кәсіпкерлік салада біліміңізді толықтырғыңыз келсе,<br />
қосымша кәсіпкерлік курстарды алуға мүмкіндік<br />
беретін программа бойынша инженерлік деңгейге<br />
қойылатын талаптарды біліп алғаныңыз жөн немесе<br />
инженерлік мамандыққа байланысты қосымша<br />
пәндерді араластырып алғысы келетін арнаулы<br />
программасы бар екеніне көз жеткізген жөн.<br />
Гуманитарлық колледждерде курстарды алу үшін<br />
қойылатын әр түрлі ерекшеліктер бар.<br />
Гуманитарлық колледждер өз студенттеріне<br />
арнаулы топ пәндерін алуға талап етпейді, оның<br />
орнына жан-жақты пәндерді таңдауға кеңес береді,<br />
ал кейбір колледждер белгілі арнаулы топ пәндерін<br />
алуды қатаң талап етеді.<br />
Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім|25
4-тарау Ең тиімді колледжді таңдау<br />
Ерекше құрметпен қабылданатын студенттер<br />
АҚШ орта мектептерінің оқушылары жоғарғы оқу<br />
білімін 12 сыныпты бітіргеннен кейін ала алады.<br />
Кейбір университеттер шетелдік бакалавриат<br />
дәрежесін алған немесе орта мектептің 13<br />
жылдығын бітірген студенттерде жоғарғы бағалы<br />
кредиттер санымен марапаттайды. Орташа<br />
мамандыққа, сертификатқа немесе басқа<br />
программалар бойынша білім алған студенттер де<br />
кейбір кредит сандарына ие бола алады. Бұндай<br />
студенттер төрт жылдық жоғарғы оқу орнына түсе<br />
ала алмайды. Осы сұраққа байланысты мағлұматты<br />
осы кітапшаның оныншы тарауынан таба аласыз<br />
немесе жоғарғы оқу орнына қабылдайтын<br />
қызметкерлерден сұрастыруыңызға болады.<br />
Студенттер санының мұғалімдер санына<br />
қатынастығы<br />
Үлкен жоғарғы оқу орындарында бірінші және<br />
екінші курс студентерінің саны көп болғандықтан,<br />
сіздерге профессорлардың орнына магистрлік<br />
программамен оқып жатқан студенттер сабақ беруі<br />
мүмкін. Ал магистрлік программамен оқып жатқан<br />
студенттердін саны аз жоғарғы оқу орнында сізге<br />
профессорлар сабақ беру мүмкін, бірақ бұл сізден оқу<br />
жылы басында ықыластықты талап етеді.<br />
Студенттер санының мұғалімдер санының<br />
қатынастығынан жоғары болуы топтар санының<br />
күрт өсуіне әкеліп соқтырады, сондықтан мұғалімнің<br />
әрбір студентке арнаған ілтипаты аз болады.<br />
Өмір сүру дағдысы<br />
Шығын<br />
Өз біліміңізді қаржыландыру өте маңызды<br />
талқылауға салынатын шешім, сондықтан осы<br />
сұраққа жауапты және шығынды есептеу мен<br />
қаржылау көмек көздері туралы кітапшаның<br />
алтыншы бөлімінен оқи аласыз. Жоғарғы оқу<br />
орнына құжат тапсыру алдында өзіңіздің қаржы<br />
жағдайыңызға қарап, неге үміттену керек екендігіне<br />
дайын болуыңыз қажет. Төрт жылдық толық оқу<br />
жылына жұмсалынатын шығын саны мен саяхат, оқу<br />
ақысы, қосымша оқу төлемдері, тамақ және бөлме<br />
жалдауға жұмсалатын шығын санын университет<br />
каталогынан танысып біліп алғыныңыз жөн. Әрбір<br />
жаңа жылда жоғарғы оқу орындары оқу ақысын<br />
көтеріп жіберу мүмкіндігін естен шығармау керек.<br />
Әр университеттің төлем ақы жоспарымен танысқан<br />
да орынды болады.<br />
Тұрғын үй мәселесі<br />
Жоғарғы оқу орындары тұрғын үйлер қорларымен<br />
қамтамасыз еткенмен, төрт жылдық оқу барысында<br />
тұрғын үймен қамтамасыз ету шаралары туралы<br />
сұрап алғаныңыз дұрыс. Студенттер қалашығынан<br />
тыс және студенттер қалашығындағы тұрғын үй<br />
бағаларынын арасындағы айырмашылықтарды<br />
біліп алыңыз. Студенттердің жатақхана бөлмесін<br />
біреулеп, екеулеп немесе үшеулеп бөлінетіні туралы<br />
және студенттік қалашықтағы тұрғын үй жағдайын<br />
сұрастырып алыңыз. Студенттік қалашықта кем<br />
дегенде бірінші және екінші оқу жылы барыснда<br />
тұрсаңыз жоғарғы оқу орнының өміріне тез және<br />
оңай үйреніп кетесіз және машина сатып алу,<br />
күнделікті транспорт пен қосымша<br />
шығындарыңызды үнемдейді. Бірінші оқу жылының<br />
барысында студенттік қалашықтан пәтерлік тұрғын<br />
үйге көше аласыз. Тұрғын үй бағасы мен қолайлығы<br />
сияқты университеттің көшу саясатына сай<br />
ауыстырып жатқаныңызға сенімді болыңыз.<br />
Колледждің орналасқан жері<br />
АҚШ-тың әрбір бөлігінде адам саны көп қалада<br />
немесе адам саны аз жергілікті орталықтарында<br />
студенттік қалашықтары көп. Үлкен қалада<br />
студенттік қалашықтарда кафе, ресторан, көңіл<br />
көтеретін орталықтар, мәдениет орталықтары мен<br />
дүкендері бар. Ал халқы саны аз орталықтар тыныш<br />
және студенттер бос уақыттарын колледжде<br />
өткізеді. Ауа райы жағдайы- тағы да бір көңіл бөліп<br />
кететін жайт. Төрт мезгілдің толығымен қамтитын<br />
Солтүстік-Шығыс бөлігінен бастап Аризона шөл<br />
даласымен Флориданың субтропикалық ауа<br />
райының түрлісі кездеседі. Сіздің оқуыңызға<br />
пайдалы болатын қызметтер мен жергілікті<br />
мүмкіншіліктін қол жетерлікте болғанын естен<br />
шығармағаныңыз жөн. Мысалы, егер сіз тарих пәнін<br />
таңдасаңыз, жоғарғы оқу орнының жергілікті<br />
мұражай мен өнер галерея жұмысына студенттерді<br />
қатыстыратын оқу программасы болу керек.<br />
26|Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім
4-тарау Ең тиімді колледжді таңдау<br />
Жоғарғы оқу орындардың көлемі<br />
АҚШ студенттік қалашықтары екі жүзден бастап<br />
алпыс мыңға дейін студенттерді қабылдай алады.<br />
Кейбір университеттер өздік пошта кеңсесімен,<br />
дүкеншелерімен және сауда орталықтарымен<br />
кішкене қалашыққа ұқсайды. Ал басқа колледждер<br />
тұрғын саны көп жерлерде орналасса да, студенттер<br />
саны аз болып келеді. Сіздің өз қалауыңызға<br />
байланысты студент қалашықтағы тәуелсіздікті<br />
қалайтын көптеген студенттердің бір бөлігі ретінде<br />
немесе үлкен емес колледжде дербес қарымқатынасты<br />
таңдауыңызға болады. Колледж бен<br />
университеттердің анықтамаларын оқи отырып<br />
өзіңізге жағымды мүмкіндіктері бар жоғарғы оқу<br />
орынды анықтап алғаныңыз жөн.<br />
Колледж төңірегіндегі жағдай<br />
Қоғамдық өмір<br />
Көптеген АҚШ колледждері студенттерге<br />
академиялық программаларына қосымша спортпен<br />
шұғылдану, мәдени, қоғамдық шараларды<br />
ұйымдастырады. Қоғамдық шараға көп көңіл<br />
бөлумен студенттік қалашықтың қандай әлеуметтік<br />
ортаға қатынасатынын анықтауға көмек болады.<br />
Және де студенттердің университеттің студенттік<br />
қалашығында тұратын немесе сырттай тұратынын<br />
анықтап алыңыз. Қала жанында орналасқан<br />
колледждерде студенттер әдетте студенттік<br />
қалашықтан тыс тұрып, оқуға қатынап тұрады.<br />
Әдетте студенттер демалыс күндері қалашықта<br />
қалай өтетінін білгілері келеді, мысалы, студенттер<br />
демалыс күніне саяхаттайды ма немесе<br />
жанұяларымен болуға үйлеріне қайтады ма деген<br />
сұрақтар қызықтырады. Осы барлық факторлар<br />
студенттік қалашықтың қоғамдық өміріне әсерін<br />
тигізеді.<br />
Студенттік ағайындастығы пен студенттік<br />
әйелдер қоғамдастықтары<br />
Студенттік ағайындастығы пен студенттік әйелдер<br />
қоғамдастығы дегеніміз - Құрама Штаттарының<br />
студенттік қалашықтарында болатын халықтық<br />
кішкене топ қоғамдастығы. Олардың көбісі қоғамдық<br />
шаралар мен көңіл көтеру кештерінде өте танымалы.<br />
Себебі: студенттік ағайындастығы пен студенттік<br />
әйелдер қоғамдастықтары филантропикалық<br />
шаралар мен қоғамдық қызмет көрсету жобаларды<br />
қаржыландырады. Ерлерге арналған<br />
студенттік ағайындастығы пен әйелдерге арналған<br />
студенттік әйелдер қоғамдастығы бірігіп «гректік»<br />
атқа ие болады. «Гректік» деген термин грек тілінің<br />
үш немесе екі әріпінен тұратын, студенттік<br />
ағайындастық пен студенттік әйелдер<br />
қоғамдастықтың орнына қолданады. Студенттік<br />
ағайындастығы пен әйелдер қоғамдастығы АҚШ<br />
студенттік колледждерінің қоғамдық өміріне әсерін<br />
тигізеді. Гректік қоғамды жақтайтын немесе<br />
жақтамайтын студенттерге алдын ала студенттік<br />
қалашықта бұндай ұйымның барына және қоғамдық<br />
өмірге қалай әсер ететіне көз жеткізген жөн. Егер сіз<br />
түсейін деп жатқан жоғарғы оқу орнында гректік<br />
қоғамды жақтаса, ал сіз осы қоғамның мүшесі<br />
болғыңыз келмесе, бұл сізге қиыншылық тудыруы<br />
мүмкін. Себебі, студенттік қалашықтан тыс өмірге<br />
шектеу қоюмен бірге сізге гректік қоғамға қосылуда<br />
үлкен қысым түсу мүмкін.<br />
Шетелдік студенттер<br />
АҚШ университеттеріне қабылданатын студенттер<br />
саны кем дегенде оннан бастап жеті мыңға дейін<br />
жетеді. Колледж анықтамаларында жыл сайын<br />
қабылданған шетелдік студенттер саны көрсетіледі.<br />
Шетелді білім алу жөнінде кеңес беру<br />
орталықтарында осындай мағлұматтармен<br />
қамтамасыз ететін нұсқаушы кітаптар бар. Осындай<br />
мәліметтерді еске ала отыра, өзіңіздің<br />
таңдауыңызды дұрыс жасауды ұмытпаңыз. Шетелдік<br />
студенттердің саны қалашықта өте аз болуы, сізді<br />
студенттер арасында танымалы және басқа<br />
студенттердің сізге қызығушылықтарын арттыруы<br />
мүмкін. Дегенмен, бұндай жоғарғы оқу орнының<br />
шетелдік студенттерге көрсететін қызметтері<br />
шектеулі болуы мүмкін. Ал шетелдік студенттер<br />
саны көп қалашықтарда студенттермен тығыз<br />
жұмыс жасайтын арнаулы топтар құрылады, бірақ<br />
бұл сізден басқа шетелдік студенттермен әр уақытта<br />
қатынасып, араласып тұруды талап етеді.<br />
Білім алуға жасалатын ерекше жағдайлар<br />
АҚШ жоғарғы оқу орындары студенттердің ұлтына,<br />
түрі-түсіне қарамастан барлық студенттерді<br />
қабылдайды. Ал жоғарғы оқу орнының азғана<br />
пайызы студенттік қалашықтарда діндік жағдаймен,<br />
бір-текті жыныстар арасында білім алу немесе<br />
этникалық ерекшеліктерімен ерекшеленетін<br />
студенттердің бірге білім алу, не бірге тұру сияқты<br />
жағдайлармен қамтамасыз етеді.<br />
Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім|27
4-тарау Ең тиімді колледжді таңдау<br />
Түсуге жоспарлап жүрген оқу орнының студенттік<br />
қалашықтың мақсаты сіздің мақсатыңызбен сай келу<br />
үшін, жоғарғы оқу орнының миссиялық көзқарасын<br />
оқып, танысып алғаныңыз дұрыс болады. 4,000-нан<br />
астам колледж бен университеттердің 800-нен<br />
астамы белгілі шіркеуге немесе діндік сенімдерге<br />
бағынады. Шамамен 60 колледж еркек<br />
жыныстыларға және шамамен 50 колледж әйел<br />
жыныстыларға арналған. АҚШ білім жүйесінде қара<br />
нәсілді адамдарға (Historically Black Colleges and<br />
Universities (HBCUs)) және испандық тілді<br />
американдықтарға арналған жоғарғы оқу<br />
орындарына студенттер ерекше көзқараспен<br />
қабылданады.<br />
Оқудан тыс өткізілетін іс-шаралар<br />
АҚШ университеттері оқып жатқан студенттерге<br />
спорт жарыстарына қатысуға, академиялық клубтар<br />
жүргізуге, университет газетін шығаруға, театрлық<br />
қойылымдар жасауға және де басқа іс-шараларға<br />
қатысуға мүмкіндіктер жасайды. Егер сізде белгілі<br />
бір қызығушылық болса, болашақ жоғарғы оқу<br />
орнында сіздің қызығушылыңызды әрі қарай<br />
дамытатын студенттік қауымдастығы болған дұрыс.<br />
Әрбір колледждегі студенттік қоғамдастықтарды<br />
танып білу, сізге студенттік өмірді түсінуде көмек<br />
болады.<br />
«Лига плюща» түсінігі<br />
«Лига плюща» түсінігі Шығыс жағалауда орналасқан<br />
сегіз ерекше колледждердің спорттық лигасының<br />
атымен байланысты. Көптеген шетелдік студенттер<br />
жақсы білім алу үшін «Лига плюща» түсінігіне<br />
қатысты жоғарғы оқу орнында оқуым керекпін деп,<br />
осындай жоғарғы оқу орнын іздейді. «Лига плюща»<br />
жоғарғы оқу орындары жақсы екенін біле отыра,<br />
таңдауға болатын 4,000 астам колледждер мен<br />
университеттер бар екенін естен шығармаған дұрыс.<br />
Жоғарғы оқу орны аз танымалы деп университетті<br />
таңдамаңыз, ең бірінші өзіңіздің қалауыңызды естен<br />
шығармаңыз. Өзіңіздің қалауыңызға, талғамыңызға<br />
сай жоғарғы оқу орнын табу үшін барлық<br />
мүмкіндіктерді мұқият зерттеп алыңыз.<br />
Университеттер мне колледждер<br />
квалификациясы<br />
Құрама Штаттарында ең үздік 10, 20, 50 немесе 100-<br />
дік университеттер деп жоғарғы оқу орны тізімін<br />
құрмайды және мемлекет университеттерді белгілі<br />
бір ерекшеліктер бойынша квалификацияламайды.<br />
Университеттерді квалификациялау жоғарғы оқу<br />
орнының белгілі факторларға байланысты берілген<br />
атағына немесе академиялық стандарттарға<br />
бағынбайтын критериялар бойынша негізделеді.<br />
Қосымша, көптеген жақсы оқу орындары<br />
квалификация жүргізетін мекеме туралы<br />
мәліметтерді ашық жариялаудан бас тартады.<br />
Квалификация түрлері көп, бірақ олардың қандай<br />
критерияларға бағынаты белгісіз. Орнатылған<br />
квалификация сіздің университеттерді зертеу<br />
жұмысына негіз болып есептеледі, бірақ ең үздік оқу<br />
орны осы бөлімде ұсынылған факторлар негізінде<br />
таңдалған жоғарғы оқу орны болып табылады.<br />
Студенттерге көрсетілетін қызметтер<br />
АҚШ университеттері шетелдік студенттерге кеңес<br />
беру офисі, студенттер қалашығы бойынша<br />
бағдарлау, кеңес беру қызметтері, заң қызметтері,<br />
үймен қамтамасыз ету қызметтері, дұрыс тамақтану,<br />
денсаулық орталықтары, мұғалімдер кеңесі немесе<br />
көмегі, Ағылшын тілі екінші тіл ретінде<br />
программасы, жазба жұмыстарын үйрететін<br />
лабораториясы және сәтті мансап құру туралы кеңес<br />
беру қызметтерімен қамтамасыз етеді.<br />
Университеттер арасында ұсынылатын<br />
қызметтерді салыстыра отыра өзіңіздің талабыңызға<br />
сай қызметтерді таңдаңыз.<br />
Тәжірибе алу программасы немесе өзге елде білім<br />
алу<br />
Көптеген АҚШ университеттері сіздің оқып жатқан<br />
мамандығыңыз бойыншы тәжірибе алу (ақысыз<br />
жұмыс, яғни волонтерлік немесе ақылы жұмыс<br />
жасау) немесе өзге елде білім алу программаларды<br />
өздерінің академиялық оқу жоспарларына енгізеді.<br />
Физикалық мүмкіндіктері шектеулі студенттер<br />
Егер сізде ерекше талаптар болса, таңдаған жоғарғы<br />
оқуыңыздың осы талаптарды орындай алатына көз<br />
жеткізіңіз. Қызметтестермен хат жазып, хабарласып<br />
тұруға көп уақыт бөлгеніңіз жөн. Құрама<br />
Штаттарына жол жүруге жоспар құрар алдында кем<br />
дегенде екі жыл бұрын мағлұмат алып,<br />
сұрастырыңыз. Университетке мағлұмат алу үшін<br />
хат жазсып, өзіңіздің дене мүшеңіздің қай бөлігі<br />
шектеулі екені туралы қысқаша атап өтіп,сіз сияқты<br />
студенттерге қандай көмек берілетіні туралы<br />
сұрастырып алыңыз.<br />
28|Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім
4-тарау Ең тиімді колледжді таңдау<br />
Студенттік қалашықтағы офиспен хабарласып<br />
физикалық мүмкіндіктері шектеулі студенттерге<br />
Бұндай офис өз алдына бөлек бөлімше болып<br />
табылады және әдетте физикалық мүмкіндіктері<br />
шектеулі студенттерге қызмет көрсететін офисі, не<br />
физикалық мүмкіндіктері шектеулігі бар<br />
студенттерге қызмет көрсету офисі деген атаумен<br />
аталады немесе жалпы барлық студенттерге қызмет<br />
көрсететін бөлімшеге кіреді.<br />
Түйіндеме<br />
Университеттер тізімін қысқарту үшін<br />
академиялық түсінік, колледждің орналасқан<br />
жері және шығын сияқты басты факторлар тізімін<br />
жасаңыз. Содан кейін талаптарыңызға сай<br />
болатын колледжді табыңыз.<br />
Университеттер нұсқауларын интернет немесе<br />
компьютер көмегімен қарап шығыңыз. Бұл көбіне<br />
Құрама Штаттарының білім алу жөнінде кеңес<br />
беру орталықтарында жетімді болып келеді.<br />
АҚШ колледж өкілімен кездесу мүмкіндігін<br />
тауып, өзіңіздің сұрақтарыңызды қойыңыз немесе<br />
электрондық поштаны қолданып сол колледж<br />
қызметшілеріне, студенттеріне хат жазуыңызға<br />
болады.<br />
АҚШ университеттерінің арасында ресми<br />
квалификация жүйесі жоқ, сондықтан таңдау<br />
барысында кездесетін әрбір критерияға көңіл<br />
бөліп, мұқият болыңыз.<br />
қандай қызметтер көрсетілетіні туралы біліп<br />
алуыңызға болады.<br />
Пайдалы сайттар<br />
Құрама Штаттарында білім алу жөнінде кеңес беру<br />
орталықтарына нұсқау<br />
http://www.educationusa.state.gov/centers<br />
Остиндік Техас Университеті<br />
http://www.utexas.edu/world/univ/state/<br />
Колледждер тізіміне сілтеме<br />
http://www.collegeboard.org<br />
АҚШ Колледждері бойынша навигатор<br />
http://www.nces.ed.gov/ipeds/cool<br />
Принстон сайтын шолу<br />
http://www.princetonreview.com/<br />
Жоғарғы оқу орнын аккредиттеу<br />
http://www.chea.org<br />
АҚШ –тың Аккредитацияланған жоғарғы оқу<br />
орындары және программалары<br />
http://ope.ed.gov/accreditation/<br />
Физикалық мүмкіндіктері шектеулі студенттерге<br />
арналған мәліметтер<br />
http://www.miusa.org<br />
Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім|29
5-тарау АҚШ жоғарғы оқу орындарына түсетіндерге қойылатын талаптар<br />
Америка Құрама Штаттарының<br />
жоғарғы оқу орындарына<br />
түсетіндерге қойылатын<br />
талаптар<br />
Америка Құрама Штаттарының жоғарғы оқу<br />
орындарына түсу үшін бірнеше талаптарға сай<br />
болуыңыз қажет. Орта мектепті бітіргенін<br />
дәлелдейтін құжат немесе емтихан қорытындылары,<br />
университетке түсу тест балдары, Ағылшын тілінен<br />
біліктілік. Университтерге қабылдау өтінішін<br />
толтыру жайында 8-тараудан толығырақ таныса<br />
аласыз.<br />
Орта мектепті бітіргенін дәлелдейтін құжат<br />
немесе емтихан қорытындылары<br />
АҚШ университтетері шетелдік студенттерді<br />
жоғарғы оқу орнына қабылдау үшін олардан орта<br />
мектепті бітіргенін дәлелдейтін құжатты немесе<br />
емтихан қортындысын талап етеді. Білікті<br />
студенттерді қабылдау үшін университеттер<br />
жоғарғы бағамен бағаланатын емтихандар өткізеді.<br />
Алайда, АҚШ колледждері мен университеттер<br />
арасында оқуға қабылдануда талап етілетін көптеген<br />
стандарттар бар. АҚШ білім жүйесінде көптеген<br />
маңызды піндерге үлкен көңіл бөледі. Сіздің<br />
мектептік оқу пәндеріңіз арасында Ағылшын тілі,<br />
математика, жаратылыстану ғылымдары(физика,<br />
химия немесе биоллогия) гуманитарлық және<br />
қоғамдық ғылымдары (тарих, география, экономика,<br />
саясаттану немесе осыған ұқсас пәндер) шет тілдері<br />
сияқты пәндер болған дұрыс. Кең диапазонды, яғни<br />
ағылшын, математика, жаратылыстану ғылымдары,<br />
гуманитарлық және әлеуметтік ғылымдар, шетел<br />
тілі болуы қажет. Университеттер әдетте 17 жасқа<br />
дейінгі шетелдік студенттерді жоғарғы оқу орнына<br />
қабылдамайды.<br />
30| Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім
5-тарау АҚШ жоғарғы оқу орындарына түсетіндерге қойылатын талаптар<br />
Университетке қабылдануға арналған<br />
стандарттық тесттері<br />
" Стандартталған қабылдау тесттеріне жақсылап<br />
дайындалу үшін уақыт табуыңыз қажет. Дайындық<br />
ұзақ уақытқа созылу мүмкін және сізді жалықтырып<br />
жіберу де мүмкін, сондықтан сізде өз ұпайыңызды<br />
жақсарту үшін осы тесті қайта тапсыруыңызға<br />
мүмкіндік болады."<br />
- Бразилиядан Бейнелеу өнерінің студентi<br />
Апликациондық процесстiң бiр бөлiгi ретінде АҚШ<br />
колледждер мен университеттерi қабылдануға арналған<br />
стандарттық тесттерінің нәтижелерін сұрайды.<br />
Дегенмен кейбір АҚШ университтері мен колледждер<br />
шетелдік студенттерден стандарттық тесттерді<br />
тапсыруларын және кейбір жоғарғы оқу орындары<br />
стандартталған қабылдау тесттерінің нәтижелерін мүлде<br />
сұрамайды. Нақты қойылатын талаптар тізімін табу<br />
үшін АҚШ университеттеріне нұсқау береті, яғни The<br />
College Board’s International Student Handbook and<br />
Peterson’s Colleges and Universities in the U.S.A. — The<br />
Complete Guide for International Students кітаптарын<br />
қолданыңыз. Комюнити колледждер де оқуға<br />
қабылдануға арналған стандарттық тесттерін тапсыруды<br />
талап етпейді.<br />
Университетке қабылдануға арналған стандарттық<br />
тесттер әдетте студенттердің АҚШ-тың жоғарғы оқу<br />
орындарында оқуға деген дайындығын көрсетеді. Бұл<br />
тесттердің мақсаты талапкерге қажетті базалық<br />
унивесрситет білімін игерудегі қабілетін тексеру болып<br />
табылады. АҚШ университеттері мен колледждері<br />
талапкерді сынау құралы ретінде барлығына бір<br />
стандарттық тестті қолданады. Орта мектепті бітіргенін<br />
немесе емтихан нәтижелерін дәлелдейтін құжат<br />
университетке түсу кезінде қабылдануға арналған<br />
стандарттық тесттеріне балама ретінде қабылданбайды<br />
және стандарттық тесттер өтініш беру процесінің тек<br />
қана бір бөлігі болып табылады. Тесттер бойынша<br />
жоғары ұпайды алу сіз қалаған университетке түсудің<br />
кепілі болып табылмайды.<br />
Абитуриенттерді оқуға қабылдау кезінде негізгі<br />
3 тест қорытындылары қарастыралады:<br />
SAT тесті<br />
SAT пән бойынша тесті<br />
ACT тесті<br />
етеді, қүмәніңіз болмау үшін сіз өтініш беру алдында<br />
талаптармен толық танысып алғаныңыз жөн.<br />
SAT тесті<br />
SAT тесті және белгілі пән бойынша SAT тесті АҚШнан<br />
тыс орналасқан мемлекеттерде жылына алты<br />
рет өткізіледі. Бұл тесттерді тапсыру үшін алдын ала<br />
тіркелу қажет және бұл тіркелу уақыты тестті өткізу<br />
күнінен бес аптадан бұрын жабылады. Нақты<br />
өткізілетін тест күнін, тест орталықтарын, ақысы,<br />
тіркелу туралы ақпаратты алу үшін SAT<br />
халықаралық тіркелу бюллетенінен немесе SAT<br />
сайтынан таба аласыз:<br />
http://www.collegeboard.com/testing. Сіз тіркелу<br />
бюллетендердің көшірмесін жақын арада орналасқан<br />
кеңес беру орталықтарынан ала аласыз немесе<br />
мағлұматтар мен тіркелу жұмысын онлайн түрінде<br />
істей аласыз. The College Board сайтында толық<br />
практикалық тесттері мен өз біліміңізді сынауға<br />
арналған тесттер жинақтары бар. Әдетте кеңес беру<br />
орталықтарында SAT тестеріне дайындалу<br />
материалдарын өз қолданысыңызға байланысты<br />
сатып алуға немесе уақытша қолдануға ала аласыз.<br />
SAT тесті неден тұрады? Бұл тесті тапсырушының<br />
оқу, математика және жазу қабілеттерін тексеретін тест<br />
болып табылады. Бұл тест тоғыз бөлімнен тұрады: үш<br />
оқу қабілеті бөлімі, үш математикалық қабілеті және үш<br />
жазу қабілеті (сонын ішінде біреуі 25 минуттық эссе)<br />
және де бір қосымша бөлім математиқалық және жазу<br />
қабілеттерін бірге тексеруге арналған. Соңғы бөлім жыл<br />
сайын өтілетін тесттің бір деңгейі бойынша өтеді және<br />
сіздің жалпы жинайтын баллыңызға әсер етпейді. 25<br />
минуттық эссе сіздің белгілі бір тақырып бойынша өз<br />
пікіріңізді тексеру үшін беріледі.<br />
SAT пән бойынша тесті - ұзақтығы бір сағатқа<br />
созылатын бірнеше жауабы бар тестің түрі болып<br />
табылады. Бұл тест пәндер бойынша біліміңізді<br />
тексереді. Пәндер тізімі төменде берілген:<br />
• Америка тарихы<br />
• Биология<br />
• Химия<br />
• Қытай тілі<br />
• Француз тілі<br />
• Немiс тілі<br />
• Италиян тілі<br />
Кейбір университеттер студенттерден жеке<br />
емтихандарды немесе қосымша тесттерді талап<br />
Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім|31
5-тарау АҚШ жоғарғы оқу орындарына түсетіндерге қойылатын талаптар<br />
• Жапон тілі<br />
• Кәрiс тілі<br />
• Латын тілі<br />
• Әдебиет<br />
• Математика<br />
• Қазiргi иврит<br />
• Физика<br />
• Испан тілі<br />
• Бүкiл дүние жүзілік тарих<br />
Көптеген АҚШ колледждері мен университеттері<br />
оқуға қабылдау барысында тесттерге жоғарғы<br />
талаптарын қояды, яғни жоғарғы оқу орнына<br />
қабылдану үшін белгілі пән бойынша SAT тесттің<br />
біреуін немесе бірнешеуін тапсыру керек. SAT пән<br />
бойынша тесті тапсырудан бұрын әрбір<br />
университеттің талаптарымен танысып алу қажет.<br />
Кейбір коллледждерде белгілі бір пәндер бойынша<br />
сұралса, енді кейбіреулері таңдауды сізге қалдырады.<br />
Бұл жағдайда, өзіңіздің қай пәннен біліктілігіңіз мол,<br />
сол пәнді таңдауыңызға болады.<br />
Балл: 3 бөлімнің әрқайсысы 200-ден 800-ге дейінгі<br />
ұпайларды қамтиды. SAT тесті бойынша ең жоғары<br />
2400 балл болып табылады. Тестің әрбір бөлімінің<br />
баллы бөлек есептеленеді. Колледж каталогтарында<br />
болашақ мамандыққа байланысты қай пәнді таңдау<br />
керек және тесттің әр бөлімінен қанша балл жинау<br />
керектігі туралы мәліметтер беріледі. Егер жоғарғы<br />
оқу орны жазбаша бөлімінің орташа балын көрсетпесе,<br />
онда бұл тесттің бөлімі жаңа болып келеді. Жазбаша<br />
бөлімінің балы SAT тестісінің баға қортындысының<br />
бір бөлігі. SAT пән бойынша тестке 200-ден 800-ге<br />
дейін балл қойылады,<br />
Американдық колледждің тесті (ACT)<br />
ACT тесті ACT, Inc. мекемесімен өткізіледі және<br />
бүкіл дүние жүзі бойынша жылына 5 рет<br />
ұйымдастырылады. Бұл тест оқу курсына<br />
негізделеді, яғни студенттердің мектепте оқыған<br />
пәндері бойынша тестіден өткізеді. Тестке тіркелу<br />
уақыты болашақ тесттін күнінен 5 апта бұрын<br />
жабылады және шетелдік студенттер онлайн<br />
жүйесінде тіркеледі. Өтетін күнін, өткізілетін орны<br />
туралы мәліметтерді және тегін дайындалу<br />
.<br />
материалдарын мына сайттан таба аласыз:<br />
www.actstudent.org<br />
ACT тесті неден тұрады? ACT тесті - студенттердің<br />
ағылшын тілінен, математика, оқу және ойлау<br />
қабілеттерін тексеретін, бірнеше жауабы бар оқу<br />
программасынан тұратын емтиханның бір түрі. Ал<br />
жазбаша қабілетін тексеретін бөлімі қосымша болып<br />
келеді. Өтініш тапсыратын колледжге немесе<br />
университетке ACT тесті керек, не керек еместігі<br />
туралы тексеріп алыңыз.<br />
Балл: Төрт пән бойынша жалпы дұрыс жауап саны<br />
жалпы балл ретінде алынады. Содан кейін әрбір пән<br />
бойынша алынған дұрыс жауап саны 1 мен 36 шкала<br />
арасында есепке салынады. Төрт пән бойынша<br />
алынған жалпы балл саны қосылып, жалпы балды<br />
төртке бөлеміз. Осыдан тесттің жалпы балы<br />
анықталады. Ең жоғарғы балл саны 36, ал ең төменгісі<br />
1 балл болып саналады. Университеттер баллдар саны<br />
4-8 апта арасында қабылдайды.<br />
Ағылшын тілінен білім<br />
Құрама Штаттарында білім алудың басты талабы<br />
ағылшын тілінде түсіну және сөйлеу қабілеттері<br />
болып табылады. Егер ағылшын тілі сіздің ана<br />
тіліңіз болмаса, сізден ғылыми дәреже<br />
программасына қабылданбастан бұрын<br />
колледждер немесе университеттер ағылшын<br />
тілінен дағды тестісін тапсыруын сұрайды.<br />
Шет тілі ретінде оқытылатын ағылшын тілінен<br />
тест (TOEFL) және Халықаралық ағылшын тілінен<br />
тест жүйесі (IELTS) туралы мағлұматты төменнен<br />
біле аласыз. Әрбір оқу орнының ағылшын тілі<br />
тестерінен қабылдау стандарттары болады,<br />
сондықтан болашақ оқу орнының ағылшын тест<br />
талаптарымен танысып алыңыз..<br />
Кейбір оқу орындары ғылыми дәреже<br />
программасын бастамас бұрын осы оқу орнында<br />
қосымша ағылшын тілі сабақтарын алсаңыз,<br />
жоғарғы оқу орындарына қабылдану мүмкіндіктері<br />
қарастырылады. Ағылшын тілінен қажетті<br />
дәрежеге жеткеннен кейін, оқуыңызды бастауға<br />
болады. Алайда, АҚШ-та білім алу үшін ағылшын<br />
тілінен өз біліміңізді дәлелдей алмасаңыз, өз<br />
еліңізде студенттік визаны алу қиындыққа соғады<br />
32| Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім
5-тарау АҚШ жоғарғы оқу орындарына түсетіндерге қойылатын талаптар<br />
Егер сіз Құрама Штаттарының азаматы болмасаңыз<br />
немесе ағылшын тілі сіздің ана тіліңіз болмаса, бірақ<br />
сіз орта мектеп пәндерін оқу жылдары бойы<br />
ағылшын тілінде оқып бітірсеңіз сізден ағылшын<br />
тілінен тест тапсыру талап етілмейді. Бірақ бұл<br />
мәлімет туралы жоғарғы оқу орнының өкілдерімен<br />
хат жазысуда анықтап алғаныңыз жөн. Себебі,<br />
университеттер орта мектептің ағылшын тілінен<br />
емтихан бағасын сіздің ағылшын тілінен біліміңіздің<br />
дәлелі ретінде қабылдау екіталай.<br />
Шет тілі ретінде оқытылатын ағылшын тілінен<br />
тест (TOEFL)<br />
Шет тілі ретінде оқытылатын ағылшын тілінен тесті<br />
(TOEFL) ағылшын тілі ана тілі емес студенттердің<br />
академиялық тұрғыда сөйлеу және түсіну<br />
қабылеттерін дәлелдейді.<br />
Интернет көмегімен өтілетін тесті (iBT) төрт<br />
бөлімнен тұрады: оқу, тыңдау, сөйлеу және жазу.<br />
Тест тапсырушылар тестті төрт сағат бойы жазады,<br />
бұл тест компьютер және интернет арқылы<br />
өткізіледі.<br />
Интернеттің қол жетпес аймақтарында TOEFL<br />
тесттің қағаз түрі (TOEFL PBT) өткізіледі. TOEFL<br />
қағаз түрінің тест құрамында сөйлеу бөлімі кірмейді.<br />
Егер сіз TOEFL тесттін таңдасаңыз, бірақ TOEFL iBT<br />
тесті өткізілмейтін мемлекетте өмір сүрсеңіз, сіз<br />
сөйлеу қабілетіңізді дәлелдеу үшін, ETS<br />
орталығымен toef@ets.org электрондық поштасы<br />
арқылы хабарласып Ағылшын тілінен сөйлеу Тестіне<br />
(Test of Spoken English (TSE)) сұраныс жасауыңызға<br />
болады.<br />
TOEFL тестіне тіркелу ғаламтор жүйесі арқылы онлайн,<br />
телефон немесе электрондық поштасы<br />
арқылы мүмкін, бірақ алдын ала тіркелу талап<br />
етіледі. Жылдың белгілі мерзімінде немесе белгілі<br />
қалаларда, орталықтарда тесті тапсыру үшін орын<br />
болмауы мүмкін, сондықтан алдын ала тіркелгеніңіз<br />
жөн. Тестке тіркелу, өткізілетін тест күндері, тестке<br />
дайындық және басқа да мәліметтерді<br />
www.ets.org/toefl TOEFL сайтынан таба аласыздар<br />
немесе сізге жақын арада орналасқан кеңес беру<br />
орталығымен хабарласыңыз.<br />
Халықаралық ағылшын тілінен тест жүйесі<br />
(IELTS)<br />
Халықаралық ағылшын тілінен тест жүйесі (IELTS)<br />
ағылшын тілінен оқу, тыңдау, жазу және сөйлеу<br />
қабілетін тексеретін тест болып табылады. Оқу және<br />
жазу бөлімі 2 түрде жетімді: Академиялық және<br />
Жалпы білім алу. Тыңдау және сөйлеу модулі екі<br />
жағдайда да бірдей. Тест тапсырушылар жоғарғы<br />
білім алу немесе денсаулық сақтау мамандығы<br />
бойынша куәлік алу үшін көбіне IELTS тесттің<br />
жазбаша және оқу модулінің Академиялық білім алу<br />
түрін таңдайды. Жалпы білім алу түрі күнделікті<br />
қолдану үшін, орта білім, кәсіби білім, жұмыс барысы<br />
немесе иммиграциялық мақсатпен тапсырылады.<br />
Тестке тіркелу мәліметтерін www.ielts.org IELTS<br />
сайтынан таба аласыз. Сайтта «Тест<br />
тапсырушыларға мағлұмат» кітапшасы және бұған<br />
қосымша IELTS тест орталықтары, тест өткізілетін<br />
күндер, тест құны туралы мәліметтер де бар.<br />
Түйіндеме<br />
Бакалавр ғылыми дәрежелік программасына<br />
тапсыру үшін орта мектеп куәлігі немесе өз<br />
еліңізде тапсырған емтихан бағалары керек.<br />
Жасыңыз 17-ден төмен болмау керек.<br />
Коллдеждердің барлығы емес, бірақ көбісі<br />
шетелдік талапкерлерден стандарттық тесттерді,<br />
яғни SAT немесе ACT тесттерін тапсыруды талап<br />
етеді. Ал, кейбіреулер SAT пән бойынша тестті<br />
қажет етуі мүмкін. Жоғарғы оқу орнының қандай<br />
стандарттық тесттерді талап ететінін алдан ала<br />
біліп алғаныңыз жөн.<br />
ACT және SAT тесттері жылына бірнеше рет<br />
өткізіледі және тіркелу материалдарын тест<br />
өткізетін жауапты мекемеден немесе кеңес беру<br />
орталықтарынан ала аласыз. Тестке ғаламтор<br />
арқылы тіркелуге де болады.<br />
Егер ағылшын тілі сіздің бірінші тіліңіз болып<br />
есептелмесе, сіз Шет тілі ретінде оқытылатын<br />
ағылшын тілінен тест (TOEFL) немесе<br />
Халықаралық ағылшын тілінен тест жүйесі<br />
(IELTS) тесттерін тапсырасыз. Кей жағдайда<br />
ағылшын тілінен біліміңізді тексеретін басқа<br />
тесттерді тапсыруға талап етілуі мүмкін.<br />
Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім|33
5-тарау АҚШ жоғарғы оқу орындарына түсетіндерге қойылатын талаптар<br />
Пайдалы сайттар<br />
SAT тесті<br />
http://www.collegeboard.com/student/testing/sat/<br />
ACT тесті<br />
http://www.actstudent.org<br />
Шет тілі ретінде оқытылатын ағылшын тілінен тест (TOEFL)<br />
www.ets.org/toefl<br />
Халықаралық ағылшын тілінен тест жүйесі (IELTS)<br />
http://www.ielts.org<br />
34|Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім
6-тарау Оқуыңызды қаржыландыру<br />
Оқуыңызды<br />
қаржыландыру<br />
Құрама Штаттарында білім алу қымбатқа шығуы<br />
мүмкін, бірақ ақшаны инвестициялаудың ең тиімді<br />
әдісі. Бұл тарауда шығын түрлері, өзіңіздің<br />
шығындарыңызды қысқарту жолдары, жоғарғы оқу<br />
орындарымен және басқа да қаржылай көмек көздері<br />
талқыланады.<br />
Күні бұрын жоспарлау<br />
«Қаншалықты қаржы қажет ететіңізді және қазіргі<br />
қаржы жағдайыңызды ойлап реалист болыңыз»<br />
-Гана мемлекетінің Халықаралық қатынастар<br />
факультетінің студенті<br />
Жоғарғы оқу орнына түсер алдында өзіңіздің<br />
оқуыңызды қаржыландыру мен оқуға байланысты<br />
шығындарды жоспарлаған өте маңызды. Әдетте<br />
университеттер мне колледждер апликациондық<br />
процестің бір бөлігі болып табылатын, яғни сізден<br />
қаржы жағдайыңыз туралы дәлелдеме немесе<br />
кепілдеме сұрайды. Қосымша, студенттік виза алу<br />
барысында өзіңіздің оқуға байланысты барлық<br />
шығындарыңызды өтей алатыңызды растауыңыз<br />
керек. Егер сіз отбасы құрған болсаңыз немесе<br />
балаларыңыз болса, сіз алдын ала өзіңізді,<br />
отбасыңызды қамтамасыз ете алатын қаржылай<br />
қорыңыз бар екенін дәлелдеуіңіз керек.<br />
Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім|35
6-тарау Оқуыңызды қаржыландыру<br />
Шығындарыңызды есептеу<br />
Құрама Штаттарында оқуға байланысты ең басты<br />
шығын түрі - бұл оқу төлем ақысы, қосымша<br />
қызметтер төлемдері және баспана ақысы болып<br />
табылады. Әрбір шығын саны әртүрлі, сондықтан сіз<br />
шығындарды қатал бақылауға алуыңыз керек.<br />
Барлық АҚШ колледждері оқу ақысы туралы<br />
мәліметтерді әрқашан жариялап жүреді. Өз<br />
шығындарыңызды жабу барысында төменде<br />
келтірілген жағдайларды естен шығармаңыз.<br />
Оқу төлем ақысы және қосымша көрсетілген<br />
қызметтер ақысы<br />
Оқу ақысы мұғалімдер қызметтері үшін төленеді, ал<br />
қосымша көрсетілген қызметтер бұл: кітапхана,<br />
студенттік мерекелер немесе денсаулық<br />
орталықтары сияқты қызметтер төлем ақысы.<br />
Шетелдік студенттер аталған барлық қызметтерді<br />
төлеуі тиіс. Кейбір университеттер барлық<br />
студенттерді міндетті түрде денсаулық сақтандыру<br />
полисін алуды талап етеді. Оқу ақысы мен қосымша<br />
қызмет көрсету ақысының саны әртүрлі. Оқу және<br />
қызмет көрсету ақысының арасында байланыс<br />
болмайды. Жеке университеттерде оқу ақысы,<br />
мемлекеттік университеттерге қарағанда жоғары<br />
болады. Ал комюнити, техникум және кәсіптік оқу<br />
орындарында оқу арқысы төмен. Мемлекеттік<br />
университеттері АҚШ-ның азаматтарына қарағанда,<br />
өзге елдің азаматтарына оқу ақысын жоғары қояды.<br />
Жоғарғы оқу орнында оқу төлем ақысы төмен<br />
болмағанымен, тұрмыс шығыны да аз болмайды,<br />
сондықтан жылдық шығын санын мұқият алдын ала<br />
есептеп, жоспарлауыңыз керек. Оқу ақысы жылмажыл<br />
өзгеріп орташа бес пайызға көтеріліп тұруы<br />
мүмкін, соңғы жылдық оқу ақысын білу үшін нұсқама<br />
материалдардан, сайттардан немесе жоғарғы оқу<br />
орнының каталогтарынан таба аласыз. Осы көмекші<br />
нұсқамалар АҚШ-та білім алу жөнінде кеңес беру<br />
ортылығында бар.<br />
Тұрмыс шығындары<br />
Тұрмыс шығыны сіздің өмір сүру салтыңызға<br />
байланысты болып келеді. Мысалы, Калифорния,<br />
Солтүстік-шығыс бөлігіндегі үлкен қалаларда<br />
тұрмыс шығыны жоғары. Ал Оңтүстік, Орта Батыс<br />
және тағы да басқа бөліктерінде тұрмыс шығыны<br />
төмендеу болуы мүмкін. Тұрмыс шығындары туралы<br />
сізге мәліметтерді университеттер каталогтары<br />
және сайттары бере алады. Есептелген тұрмыс<br />
шығындарына қоса, сіздің жеке шығындарыңыз<br />
және денсаулық сақтандыру полисі, оқу кітаптары<br />
және жалдамалы бөлме шығындары көрсетілген.<br />
Сіздің кеңес беру орталығынан жоғарғы оқу<br />
орындары немесе қала бойынша бір айлық<br />
шығындар бойынша соңғы мәліметтерді алуыңызға<br />
болады.<br />
Негізгі тұрмыс шығындарын есептеу барысында,<br />
тамақ және тұрмыс шығындарына келесі аталған<br />
шығындарды қосуға ұмытып кетпеңіз:<br />
Кітап және оқу құралдары:<br />
Жоғарғы оқу орындары академиялық оқу жылына<br />
кіретін кітап және оқу құралдар шығынын<br />
бағалайды. Құрама Штаттарында оқитын студенттер<br />
кітаптар сатып алуы тиіс, бірақ бұл кітаптар<br />
қымбатқа түсуі мүмкін. Студенттік қалашықтарда<br />
кітап дүкендері бар. Кітап дүкеншелерінің көбісі<br />
арзанға ұсталған кітаптарды сатады, немесе семестр<br />
соңында сатып алынған кітаптарды жарты бағасына<br />
сатып бере алады. Егер сіз ерекше оқу құралдарды<br />
талап ететін мамандық бойынша оқитын болсаңыз,<br />
мысалы, инженерлік, өнер немесе архитектура, сіздің<br />
шығындарыңыз орташа бағадан жоғары болуы<br />
мүмкін.<br />
Тасымал құралы:<br />
Университетпен есептелген тұрмыс шығындарына<br />
сіздің туған еліңізбен Құрама Штаттар арасындағы<br />
жол жүру шығындары қарастырылмайды. Сіздің<br />
жылдық бюджетіңізде екі елдің арасындағы жол<br />
жүру шығындары қарастырылғанына сенімді<br />
болғаныңыз жөн. Егер сіз студенттік қалашықтан<br />
тыс тұруды жоспарласаңыз, күнделікті студенттік<br />
қалашыққа қатынауға кететін жол шығындары да<br />
есептелу керек. Адам саны аз жерде орналасқан<br />
колледждер жол жұру шығындарын тұрмыс<br />
шығындарымен бірге есептейді.<br />
Басқа да жеке шығындар: Жеке шығындарға<br />
тамақтану, киім және қызметтер кіреді. Денсаулық<br />
сақтау полисі міндетті түрде талап етіледі. Егер сізге<br />
тәуелді адамдар болса, мысалы, күйеуіңіз/әйеліңіз<br />
және балаларыңыз, немесе сізге арнайы<br />
медициналық қажеттіліктер керек болса, сізге<br />
барлық шығындарды төлей алатын қосымша қаржы<br />
қоры болу керек.<br />
36|Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім
6-тарау Оқуыңызды қаржыландыру<br />
Оқуыңызды қаржыландыру<br />
Құрама Штаттарына оқуға түсер алдында өзіңіздің<br />
қаржы жоспарыңызды он екі ай бұрын бастаған өте<br />
маңызды. Колледждегі біліміңізді қаржыландыру<br />
келесіден құрылады:<br />
• нәтижелі апликациондық форма (8 тарауды<br />
қараңыз)<br />
• жеке қаржы қорыңызды бағалау<br />
• қандай қаржылай көмек ала алатыңызды<br />
анықтаңыз<br />
• оқу шығындарын қысқарту.<br />
Өз қаражатыңызды бағалау<br />
Жылына сіздің оқуыңызға қанша қаржы бөле ала<br />
алатын туралы, ата-аналарыңызбен немесе басқа<br />
туысқандарыңызбен ақылдасып алыңыз. Жанұя<br />
қаржы көздерінен қаражатты көптеу алғаныңыз жөн,<br />
себебі стипендия алу мүмкіншіліктері болсада, олар<br />
оқу ақының және тұрмыс шығындарының тек<br />
жартысын өтейді, шетелдік бірінші курс<br />
студенттеріне берілмеуіде мүмкін.<br />
Қаражат көздерін анықтау<br />
Шетелдік студенттерден қаражат көмегі мен<br />
стипендия жоғарғы бәсекелестікті және үздік оқуды<br />
талап етеді. Сіз «стипендия» және «қаражат көмегі»<br />
деген өзара ауыстырмалы терминдерді жиі<br />
кездестіретін боласыз. Стипендия оқу, спорт, өнер,<br />
қоғамдық немесе әлеуметтік көсемділік жетістіктер<br />
үшін беріледі. Қаражат көмегі - студенттің<br />
жанұясының қаржы табыстары мен шығындарын<br />
дәлелдейтін құжаттарды тапсыру арқылы берілетін<br />
грант түрі. Төменде Құрама Штаттарында оқысы<br />
келген шеттелдік студенттерге арналған басты<br />
қаржылай көмек түрлері көрсетілген:<br />
Өз еліңізбен қамтамасыз етілетін қаржы<br />
қорлары:<br />
білім қорлары бар екенін сұрастырып біліп алыңыз.<br />
Әрине бұндай қорлар әр елдерде бола бермейді,<br />
бірақ сіз өз еліңізде жергілікті мекемелерден<br />
бөлінетін стипендияға ие болып, оқу шығыныңызды<br />
қысқарта аласыз.<br />
Колледждермен қамтамасыз етілетін қаржы<br />
қорлары:<br />
Шетелдік студенттерге арналған қаржы көздерін<br />
қалай алуға болатынын білгіңіз келсе АҚШ-та білім<br />
алу жөнінде кеңес беретін орталығына жолығыңыз.<br />
Мұқият іздестіріп және реалисттік көзқараспен<br />
ұмтылған студент нәтижелі жетістікке жетеді.<br />
Алайда, барлық колледждер қаржылай көмек<br />
көрсете бермейді. Шынында, бакалавр дәрежесін<br />
беретін жоғарғы оқу орындарының жартысы Құрама<br />
Штаттарының азаматтары немесе тұрақты<br />
тұрғындары емес студенттерге қаржылай көмек<br />
бере алады. Шетелдік студенттерге қаржылай көмек<br />
көрсету, АҚШ студенттеріне қаржылай көмек<br />
көрсетуден ерекшеленетінін естен шығармаңыз.<br />
Университеттің қабылдау бөліміне өзіңіздің қай<br />
елдің азаматы екеніңізді айтып, өзге елдің<br />
азаматтарына қандай қаржылай көмек түрлері бар<br />
екенін сұрастырып алыңыз. Егерде қаржылай көмек<br />
көрсетілсе, ол бірнеше қаржы түрлерінде берілуі<br />
мүмкін. Мысалы, грант және стипендия, қарыз алу<br />
немесе жартылай жұмыс істеу программалары.<br />
Денсаулық саласындағы мамандық бойынша<br />
кәсіпкерлік басқару, инженерлік сияқты кәсіби<br />
курстарды ұсынатын колледждер мен жеке<br />
колледждерде қаржылай көмек беру сирек кездеседі.<br />
Көбінесе, қаржылай көмекті жеке гуманитарлық<br />
колледждерде, гуманитарлық мамандығы бойынша<br />
алуға болады. Егер сіз жоғарғы оқу орындары<br />
бойынша зерттеуіңізді жасап жатсаңыз, алдымен<br />
болашақ колледждер тізімін жасап алыңыз. Содан<br />
жылдық оқу ақысын жазып алыңыз, әрбір<br />
колледждің бөлетін қаржылай көмектің орташа<br />
пайызын және жылына бөлінетін қаржылай<br />
көмектің санын көрсетіңіз. Бұндай мағлұматтар<br />
Өз еліңізде оқуыңызды қаржыландыра алатын<br />
қандай мемлекеттік қорлар, корпорация немесе<br />
Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім|37
6-тарау Оқуыңызды қаржыландыру<br />
АҚШ-та білім алу жөнінде кеңес беру<br />
орталықтарында бар. Жоғарыда айтылған нұсқаулар<br />
сізге қажетті қаражат көмегін көрсете алмайтын<br />
жоғарғы оқу орнын алып тастауға көмектеседі,енді<br />
сол тізімнен өзіңізге ең тиімді жоғарғы оқу орнын<br />
таңдайсыз. Шетелдік студенттер жиі кеңесшілерден<br />
авиабилеттен басқа оқу шығының толық төлей<br />
алатын стипендия туралы сұрастырады. Жыл сайын<br />
АҚШ-қа оқуға түсіп жатқан шетелдік студенттерге<br />
берілетін толық стипендияның жалпы саны 2000-ға<br />
жетеді, осының барлығы 100 колледжбен<br />
қамтамасыз етіледі. Толық стипендия алу үшін әр<br />
пәннен өте жақсы баға алып жүрген, ACT немесе SAT,<br />
TOEFL неемесе IELTS тесттерінен жоғарғы балл,<br />
көсемділік және қоғам қызметкері, өз еліңіздің ең<br />
үздік студенттерінің бірі болуыңыз керек.<br />
Стипендияға үміткер болатын дүние жүзі бойынша<br />
жиырма студенттердің арасында ең көрнектісі<br />
болуға тиіссіз. Тек АҚШ-ның азғана ауқатты<br />
колледждері қабылданған студенттердін барлығына<br />
қаржылай көмек көрсете алады. (Бұндай<br />
колледждерге түсу үшін бәсекелестік жоғары<br />
болады). Қаражат қажеттілік сіздің жанұяыңыздың<br />
қаржы жағдайына және болашақ колледждің оқу<br />
ақысына байланысты. Жанұя үлесі банк анықтамасы,<br />
жұмыс берушіден хат дәлелдеме, ресми қағаз немесе<br />
мәлімдеме сияқты құжаттарды ескерумен<br />
есептеледі. Шектеулі қаражат қажеттілік көмегін<br />
көрсететін кейбір университеттер жоғарыда аталған<br />
мәлімдеме беретін құжат түрлерін сұрастыруы<br />
мүмкін. Колледждерден бөлінетін қаржылай көмек<br />
оқу жылы басталуымен беріледі, бірақ кей жағдайда<br />
оқу жылы ортасында қосылған студенттерге де<br />
берілуі мүмкін. Басқа университеттен ауысып келген<br />
студенттерге қарағанда, бірінші курсқа түскен<br />
студенттерге қаржылай көмек көп бөлінеді. Бірақ<br />
колледжде өздерін оқуда жақсы көрсете алған<br />
студенттерге, жаңа түскен студенттерге қарағанда<br />
қаржылай көмек алу жеңілдеу болады.<br />
Спорттық жетістіктер үшін берілетін<br />
стипендиялар:<br />
АҚШ колледждері мен университеттері спортта<br />
дарынды студенттерге оқу ақысын өтеу мақсатында<br />
осы колледждің белгілі бір спорт командасының<br />
атынан жарыстарға қатысуға мүмкіндік береді.<br />
Спорттық жетістіктер үшін берілетін стипендия<br />
туралы толығырақ мәліметтерді 7-тараудан таба<br />
аласыз.<br />
Шетелдік студенттерге АҚШ мемлекетінен,<br />
халықаралық мекемелер немесе қорлар атынан<br />
берілетін қаржылай көмек:<br />
Шетелдік студенттер АҚШ госдепартамент және<br />
халықаралық фондтардан, мекемелерден қаржылай<br />
көмек туралы сұрақтарды қойып жатады. Әрине<br />
бұндай қаражат көздері шектеулі және көбінесе<br />
магистрлік дәрежеге оқып жатқан студенттерге<br />
арналған. Сіздің кеңесшіңіз өз еліңіздің<br />
студенттеріне арналған арнайы қорлар туралы<br />
айтып бере алады.<br />
Несие:<br />
Оқу шығынының жарты бөлігін өтеу үшін несие алу<br />
мүмкіншіліктері де бар. АҚШ-та білім алу жөнінде<br />
кеңес беру орталықтарында сізге несие беру туралы<br />
мәліметтер болуы мүмкін, бірақ сіз несие алу<br />
талаптарына сай болуыңыз керек. АҚШ<br />
программасы бойынша несие алу үшін, сіздің<br />
кепілдеме беретін АҚШ азаматы болуыңыз керек,<br />
көп жағдайда несие алар алдында сіз университетке<br />
қабылдануыңыз керек. Несие алар алдында, несиені<br />
болашақта қалай өтей алатыңызды және несие алу<br />
сіздің жоспарларыңызға немесе елге қайтуыңызға<br />
қалай әсер ететіні туралы ойластырып қойғаныңыз<br />
жөн.<br />
Жұмысқа тұру мүмкіншіліктері:<br />
Эмиграциялық заң шетелдік студенттерге F-1 немесе<br />
J-1 визасы бойынша студенттік қалашықта оқу<br />
барысында жиырма сағат, ал жазғы демалыс<br />
уақытында толық сағат бойы жұмыс істеуге<br />
мүмкіншілік береді. Жетісіне 10-нан 15 сағатқа дейін<br />
жұмыс істесеңіз, сіз тек қана кітап, киім және жеке<br />
шығындарды төлей аласыз, ал оқу ақысы немесе<br />
жалдамалы бөлме ақысы сияқты шығындарды өтей<br />
алмайсыз.<br />
38|Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім
6-тарау Оқуыңызды қаржыландыру<br />
Бұл табыс көзі сіздің қаржы жағдайыңызды дәлелдей<br />
алатын мәлімдеме ретінде есепке алынбайды.<br />
Студенттік қалашықтағы жұмыс университет<br />
асханасы, кітапхана, денсаулық сақтау орталықтары<br />
немесе университет басқармасындағы жұмыс болып<br />
табылады. Ал бір жылдан кейін сіз университет<br />
жатақханасында комендант көмекшісі болып<br />
жұмысқа тұруыңызға болады. Жатақхана<br />
комендантының көмекшісі болып істейтін<br />
студенттер - ең алдымен студенттердің жатақхана<br />
мәселесін шешуге көмек пен кеңес беретін адам. Осы<br />
қызметті атқаратын студенттерге тегін жатақхана<br />
бөлмесі және кей жағдайда кішкене айлық ретінде<br />
немесе асханада тамақтануға жеңілдіктер береді.<br />
Орнатылған ережелер бойынша бір жылдық оқудан<br />
кейін студенттерге жазғы мезгілде студенттік<br />
қалашықтан тыс 20 сағаттық жұмысқа рұқсат беретін<br />
эмиграциондық қызмет орталығына арыз беруіне<br />
болады. Дегенмен есте сақтар жайт, бұл өтініш<br />
жүзеге асады деп кепілдеме берілмейді. Егер сіз<br />
тұрмыс құрған болсаңыз және АҚШ-ында F-1<br />
студенттік визамен оқып жатсаңыз (11 тарауда<br />
қараңыз), сіздің күйеуіңіз немесе әйеліңіздің жұмыс<br />
істеуге құқығы болмайды. Ал, егер сіз АҚШ-ында J-1<br />
студенттік визамен оқып жатсаңыз, сіздің күйеуіңіз<br />
немесе әйеліңіз уақытша жұмыс істеуге арыз бере<br />
алады. Жұмысқа түру мүмкіндіктерін қарастыруда<br />
әрқашанда өзіңіздің шетелдік студенттер<br />
кеңесшісімен ақылдасып, сұрастырып алғаныңыз<br />
жөн. АҚШ-ында жұмыс істеу мүмкіндіктері туралы<br />
толық мәліметтерді «Жол сапарға дайындық: АҚШта<br />
білім алу және өмір сүру туралы тәжірибелі<br />
мәліметтер» атты кітапшаның 12-тарауынан оқи<br />
аласыз.<br />
Оқу шығындарын қысқарту<br />
Оқуға арналған қаражатыңызды жоспарлау<br />
барысында келесі берілген шығындарды<br />
қысқартудың тиімді жолдарын ескеріңіз:<br />
Ең тиімді вариант:<br />
Төмен оқу ақысымен, ең сапалы білімді бере алатын<br />
жоғарғы оқу орнын таңдаңыз.<br />
Жеделдетілген оқу программалары:<br />
Төрт жылдық бакалавриат программасын үш жылда<br />
оқып, бітіріп алу мыңдаған АҚШ долларын<br />
үнемдейді. Студент келесі берілген жолдар арқылы<br />
оқу программасын жеделдеттіре алады:<br />
• ауыстырмалы кредит санына ие болу немеесе өз<br />
еліңізде үздікпен оқып бітірген колледж дәрежесі<br />
(мысалы, A-levels программасы, Халықаралық<br />
бакалавриат дәрежесі, үздік емтихан нәтижелері<br />
немесе АҚШ жоғарғы оқу орны қабылдаған<br />
жағдайда, орта білімнен кейін аккредитациядан<br />
өткен жоғарғы оқу орындарында арнаулы<br />
курстарды бітіру)<br />
• егер оқу ақысы төмен және кредит саны<br />
ауыстырмалы болған жағдайда,комюнити колледж<br />
жанындағы курстардан өту;<br />
• жазғы уақытта курстар алу;<br />
• әр семестрде қосымша курстар алу.<br />
Оқу ақысына берілетін жеңілдіктер:<br />
Бірінші курс оқуының үздік бағаларына негізделе<br />
отырып, кейбір колледждер жартылай оқу ақысы<br />
ретінде жеңілдіктер береді. Ең үздік баға<br />
қорытындылары сіздің мыңдаған долларыңызды<br />
үнемдейді.<br />
Тұрмыс шығындары:<br />
Студенттік қалашықта комендант көмекшісі болып<br />
жұмысқа тұру, сіздің мыңдаған доллар тұрмыс<br />
шығынын үнемдейді. Студенттік қалашықтан тыс<br />
өмір сүру, мысалы, туысқандарыңызбен немесе<br />
жолдастарыңызбен тұрып, қоғамдық тасымалдау<br />
құралдарымен қолдансаңыз, сіз өз ақшаңызды<br />
үнемдейсіз.<br />
Екі жылдық комюнити колледж:<br />
Көптеген студенттер екі жыл бойы комюнити<br />
колледжде оқып, кейін төрт жылдық жоғарғы оқу<br />
орнына ауысу жолдарымен ақшаларын үнемдейді.<br />
Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім|39
6-тарау Оқуыңызды қаржыландыру<br />
Түйіндеме<br />
• Қаражат жоспарын жоғарғы оқу орнын таңдаумен<br />
бірге бастаңыз, Құрама Штатарында оқуды<br />
жоспарлауды кем дегенде 12 ай бұрын бастаңыз;<br />
• Оқу ақысы әр колледжде әр түрлі. Жеке<br />
университеттерде оқу ақысы мемлекеттік<br />
университеттерге қарағанда жоғары, ал мемлекеттік<br />
университеттерде оқу ақысы комюнити<br />
колледждерге қарағанда жоғары болып келеді.<br />
Сондықтан, оқу ақысын мұқият зерттеп алыңыз.<br />
• Оқы ақысының саны білім сапасының көрсеткіші<br />
болып табылмайды.<br />
• Тұрмыс шығындары сіздің өмір сүру салтыңызға<br />
және жоғарғы оқу орнының орналасқан жеріне<br />
байланысты.<br />
• Көптеген колледждер сіздің және сіздің<br />
жанұяыңыздың оқу ақысын толық төлей алатын<br />
мүмкіншілігіне үміттенеді.<br />
• Басты қаржылай көмек көзі сіздің болашақ<br />
колледжіне байланысты, дегенмен, олардың<br />
шетелдік студенттерге беретін қаржы қоры<br />
шектеулі және толық қаржылай көмек көрсету өте<br />
сирек кездеседі.<br />
• Қаржылай көмек стипендия, грант, несие және кей<br />
жағдайда жұмыс істеп білім алу түрінде көрсетіледі.<br />
Егерде жоғарғы оқу орны қаржылай көмек көрсетсе,<br />
олар сіздің мұқтаждығыңызға байланысты немесе<br />
сіздің ерекше жетістіктеріңіз үшін беру мүмкін. •<br />
Құрама Штаттарында жұмыс істеу мүмкіндіктері<br />
шектеулі және бұндай табыс көзі сіздің қаржы<br />
жағдайыңыздын дәлелі болып есептелмейді<br />
• Спортта жетістіктерге ие болған студенттерге<br />
арналған стипендияны дарынды студенттерге алуға<br />
болады (толық мәліметті келесі тараудан оқи<br />
аласыз).<br />
• Сіз АҚШ-та оқу шығынын келесі берілген бірнеше<br />
жолдар арқылы қысқарта аласыз: жергілікті<br />
колледждерде курстар өту және жеделдетілген оқу<br />
программаларын алу.<br />
Пайдалы сайттар:<br />
EducationUSA сайты – Қаржылай көмек<br />
http://www.educationusa.info/pages/students/fnance.p<br />
hp<br />
АҚШ білім қаржыландыру<br />
http://www.fundingusstudy.org/<br />
40|Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім
7-тарау Шетелдік спортшы студенттерге қажетті мәліметтер мен кеңестер<br />
Шетелдік спортшы<br />
студенттерге қажетті<br />
мәліметтер мен кеңестер<br />
Шетелдік спортшы студенттер американдық<br />
колледждер мен университеттер арасында соңғы<br />
жүз жыл ішінде әрқашанда ізденісте болатын,<br />
сондықтан студенттер қалашығында спортшы<br />
студенттердің саны тез арада өсе келді.<br />
Егер сіз спортшы студент болсаңыз, сіз<br />
<strong>университеттік</strong> спорт қауымдастығының үшеуінің<br />
біреуіне кіретін, <strong>университеттік</strong> деңгейдегі<br />
спорттық мүмкіншіліктерді алуға талпынатын<br />
студенттерге қойылатын талаптарымен таныс<br />
болуыңыз қажет. Болашақ жоғарғы оқу орнына арыз<br />
беру барысында, сіз осы қоғамдастықпен<br />
ұйымдастыратын жарыстарға университет немесе<br />
колледж атынан қатысуға құқық беретін қосымша ісәрекеттерді<br />
бітіруіңіз керек.<br />
Жоғарғы деңгейлі Университеттік Спорт<br />
Қауымдастықтары<br />
Ұлттық Университеттік Спорт Қауымдастығы<br />
(NCAA):<br />
Құрама Штаттарындағы ең ескі, үлкен және<br />
танымалы <strong>университеттік</strong> спорт қауымдастығы<br />
болып табылады. 380,000-нан астам спортшы<br />
студенттер, онын ішінде шамамен 126,000<br />
студенттер спорттық жетістіктер үшін берілетін<br />
толық немесе жартылай стипендияға ие болу үшін,<br />
осы қауымдастықпен ұйымдастырылатын<br />
сайыстарға қатысады. Мыңнан астам төрт жылдық<br />
колледждер мен университеттер үш<br />
қауымдастықтың бір бөлімі, яғни Ұлттық<br />
Университеттік Спорт Қауымдастығының мүшелері.<br />
Бөлімдер, спортшыларды қаржыландыру<br />
көздері,сайысқа қатысатын ойын саны, жоспарлау<br />
критериясы, команда құрамы және қатысушылар<br />
минимумы, мүшелікке кірген жоғарғы оқу орнының<br />
қанша спорттық ойындар түріне спонсорлық<br />
қызмет көрсете алатыны бойынша анықталады.<br />
Ұлттық Университеттік Спорт Қауымдастығының<br />
сайтынан (www.ncaa.org) штат, бөлім және спорт<br />
түрлері бойынша мүшелікке кірген жоғарғы оқу<br />
орындарының тізімін таба аласыз.<br />
Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім|41
7-тарау Шетелдік спортшы студенттерге қажетті мәліметтер мен кеңестер<br />
Ұлттық Кіші Колледж Университеттік Спорт<br />
Қауымдастығы (NJCAA):<br />
Бұл қауымдастық 500-ден астам екі жылдық оқу<br />
орындарының мүшелігінен тұрады. Жобамен, 43,500<br />
спортшы студенттер қауымдастықтың үш бөлімі<br />
бойынша сайысады, және көптеген жоғарғы оқу<br />
орындары 1-ші және 2-ші бөлім командаларына<br />
шетелдік студенттерге тиесілі спорттық жетістіктер<br />
үшін берілетін толық немесе жартылай<br />
стипендиялармен марапаттайды. Ұлттық Кіші<br />
Колледж Университеттік Спорт Қауымдастығының<br />
сайтынан (www.njcaa.org) спорт/бөлім, аты және<br />
регион бойынша мүшелік кірген жоғарғы оқу<br />
орындарының тізімін таба аласыз.<br />
Университет аралық Спорттың Ұлттық<br />
Қауымдастығы (NAIA):<br />
Бұл қауымдастыққа Канада және Құрама Штаттары<br />
бойынша 300 төрт жылдық оқу орындарынан елу<br />
мыңға жуық спортшы студенттер кіреді. Оның көбісі<br />
спорттық жетістіктер үшін берілетін стипендия<br />
бойынша оқып жатыр. Бұл қауымдастықта<br />
бөлімдерге бөлінбейді. Университет аралық<br />
Спорттың Ұлттық Қауымдастығының сайтынан<br />
(www.naia.org) штат, аты және регион бойынша<br />
мүшелікке кірген жоғарғы оқу орындарының тізімін<br />
таба аласыз.<br />
Спорт Қауымдастығымен демеушілік етілетін<br />
спорт ойындары:<br />
Әрбір спорт қауымдастығымен демеушілік ететін<br />
спорт ойындар тізімі сайтта берілген.<br />
Қауымдастықпен демеушілік көрсететін спорт<br />
ойындары болғанымен,барлық жоғарғы оқу<br />
орындары бұл спорттық сайысқа қатыса алмайды.<br />
Мысалы, Ұлттық Университеттік Спорт<br />
Қауымдастығына кіретін жоғарғы оқу орындарында<br />
гольф командасы бар болса, ал басқаларында<br />
болмайды. Кей жағдайда жоғарғы оқу орындарында<br />
белгілі спорт түрі бойынша ер адамдар командасы<br />
мен әйел адамдар командасы болады.<br />
Спорт Қауымдастығының академиялық<br />
талаптарына сай болу<br />
Әрбір спорт қауымдастығы өз талаптарын қояды,<br />
бұл талаптар бөлімдер арасында әр түрлі болып<br />
келеді. Мысалы, студенттің 9-сынып пен 12-сынып<br />
аралығында алатын пәндері өте ерекше болады,<br />
бірақ Ұлттық Университеттік Спорт<br />
Қауымдастығының 1-ші және 2-ші бөлімінен өзгеше<br />
болуы мүмкін, ал 3-ші бөлім жоғарғы оқу орындары<br />
бұл мәселе бойынша өз шешімдерін жасайды.<br />
Ұлттық Кіші Колледж Университеттік Спорт<br />
Қауымдастығының және Университет аралық<br />
Спорттың Ұлттық Қауымдастығының жоғарғы оқу<br />
орындарына қойылатын талаптары Ұлттық<br />
Университеттік Спорт Қауымдастығына қарағанда<br />
икемді. Яғни, Ұлттық Университеттік Спорт<br />
Қауымдастығы академиялық талаптарға сай<br />
келмеген суденттер, Ұлттық Кіші Колледж<br />
Университеттік Спорт Қауымдастығының және<br />
Университет аралық Спорттың Ұлттық<br />
Қауымдастығының жоғарғы оқу орындарының<br />
талаптарына сай келуі мүмкін. Қоғамдастықтың<br />
сайтынан талаптармен мұқият танысып алғаныңыз<br />
жөн. Олар 9-шы сыныптан бастап 12-ші сыныпқа<br />
дейін қандай пәндер, қандай баға алу керек, SAT/ACT<br />
тесттері бойынша ең төменгі балл және мектеп<br />
бітіру уақыты, т.б., ережелерді енгізеді. Осы барлық<br />
аталған академиялық талаптарға сай келсеңіз және<br />
команда атынан сайысқа қатысу сертификатын алу,<br />
бұл тек процесстің жартысы. Және де сіз болашақ<br />
жоғарғы оқу орнына түсу критерияларына сай<br />
болуыңыз қажет. Көп жағдайда жоғарғы оқу<br />
талаптары критерияларға қарағанда қаталдау болып<br />
келеді.<br />
42|Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім
7-тарау Шетелдік спортшы студенттерге қажетті мәліметтер мен кеңестер<br />
Спорттық Қауымдастығының амантуризмге<br />
қойылатын талаптары<br />
NCAA, NJCAA және NAIA талаптарына қосымша<br />
барлық студенттер амантуризм талабына бағыну<br />
керек. Әрбір спортшы қоғамдастықтың беретін<br />
«амантур (әуесқой)» анықтамасына, яғни кәсіпқой<br />
емес деген талапқа сай болу. Әуесқойлық дәрежесіне<br />
қойылатын ережелер әрбір қоғамдастықтың<br />
сайтынан таба аласыз. Амантур критериясы<br />
бойынша сізде болу керек, не болмау керек, бұл:<br />
1)спорттық шараларға қатысқаны үшін сыйақы<br />
алмау, 2) кәсіпқор командасымен келісім шартта<br />
тұру немесе кәсіпқорлармен бірге сайысқа шығу,<br />
3)агент арқылы келісім шартқа қол қою, 4) қаражат<br />
ретінде сыйақы алу.<br />
Спорт Қауымдастығымен берілетін сәйкестік<br />
сертификаты<br />
Ұлттық Университеттік Спорт Қауымдастығының 1-<br />
ші және 2-ші бөлігі бойынша спорт ойындарына<br />
қатысқысы келетін әр студентті жоғарғы оқу орны<br />
алдымен Ұлттық Университеттік Спорт<br />
Қауымдастығымен куәләндірілу керек. Әрбір<br />
спортшының сәйкестік сертификатына ие болар<br />
алдында: 1) спорттық стипендияға ие болуға, 2)<br />
NCAA командысының атынан сайыстарға қатысу<br />
немесе команда қатарында жаттығу, 3)студенттік<br />
визаға арыз беру немесе Құрама Штаттарына<br />
студент болып оралуына болады. Қызығушылық<br />
танытқан студенттер босатылу формасын толтыру<br />
қажет. Босатылу формасы NCAA сайтындағы<br />
амантуризм сұрақтарына жауап алу түрінде беріледі<br />
және тіркелу үшін 75 доллар төлеу керек.<br />
Спортшыларға 11-ші сыныпты бастамай тіркелуге<br />
шектеу қойылады, бірақ тіркелу жыл сайын ашық.<br />
NAIA қауымдастығына кіретін мектептерге<br />
қойылатын талаптар мен ережелер NAIA сайтынан<br />
көре аласыздар. Ережелер мен талаптар жоғарғы оқу<br />
орындарымен тексерілген және енгізілген.<br />
Есіңізде болсын, сәйкестік сертификаты<br />
университетке қабылдануына ешқандай әсерін<br />
тигізбейді және спорттық стипендиясын алуға<br />
немесе команда мүшесі болуға кепілдеме бермейді.<br />
Спорт түйіндемесі, жаттықтырушыларды<br />
іздестіру және байланысу<br />
Болашақ жоғарғы оқу орнының<br />
жаттықтырушыларымен 1-2 бет түйіндеме жазып<br />
жіберіңіз. Түйіндеме қысқа, нақты болғаны дұрыс.<br />
Академиялық және спорттық жетістіктеріңізді, спорт<br />
тарихыңызды толықтырып көрсетіңіз. Берілген<br />
мәліметтерге қосымша, мектепті қашан бітіргеңізді,<br />
болашақ мамандығыңыз, орташа баға және<br />
салмағыңыз, бойыңыздың ұзындығы туралы<br />
мәліметтерді атап өткен жөн. Спорт түйіндемесін<br />
жазу мақсаты-жаттықтырушының сіздің команда<br />
мүшесі болуға сай келетіңізді көру. Кейбір<br />
жаттықтырушылар сіздің спортпен жаттығып<br />
жатқаныңызды бейне таспаға түсіріп алуыңызды<br />
сұрау мүмкін. Бейне таспа тек спорттық шараларға<br />
байланысты болмау керек, яғни сіздің спорттағы<br />
жетістіктеріңіз түсірілу керек.<br />
Спорт мүмкіндіктерін іздестіру мен<br />
жаттықтырушылармен байланысу үшін сіздің көп<br />
уақытыңыз кетуі мүмкін. Сондықтан АҚШ<br />
университетіне арыз тапсыру алдында 18 айдан<br />
бастап 24 айға дейінгі уақыт аралығында іздестіруді<br />
бастауыңыз керек. Спорт бөлімінің<br />
қызметкерлерінің немесе жаттықтырушыларының<br />
байланысу мәліметтерін колледж немесе<br />
университет сайтынан «спорт бөлімі» терезесінен<br />
табасыз. Қабылдау бөлімінің қызметкерлері де<br />
байланысу мәліметтерді табуға үлкен көмек<br />
көрсетеді. Қабылдау бөлімінің немесе спорт<br />
бөлімінің қызметкерлері студентке спорт шаралары<br />
бойынша кеңес бере алады. Сондықтан кейбір<br />
колледждер мен университеттер сайтында үздік<br />
спорт студенттеріне арналған он-лайн түрінде<br />
толтырып, сұрақтарға жауап беру сауалнамасы<br />
жүргізіледі, бұл спорт жетістіктері түйіндемесін<br />
толтырмау мақсатымен өткізіледі.<br />
Кей жағдайда жаттықтырушылар көздеген<br />
студенттермен қатынасып, оқуға қабылдауына<br />
ықпалын тигізуі мүмкін. Бірақ бұл студенттерді<br />
шатастыру мүмкін, сондықтан сіздің<br />
талаптарыңызға сай басқа спорт түрін таңдауға<br />
дайын болуыңыз керек.<br />
Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім|43
7-тарау Шетелдік спортшы студенттерге қажетті мәліметтер мен кеңестер<br />
Спорттық жетістіктер үшін берілетін стипендия<br />
Спорттық стипендяи көптеген жоғарғы оқу<br />
орнындарымен қамтамасыз етіледі,және олар АҚШ<br />
колледждер мен университетке түсумен бірге кітап,<br />
оқу ақысы және тұру ақысының жартысын немесе<br />
толығымен төлеуге болатын қаржы бөледі. Бірақ<br />
стипендия команда мүшесіне енуден басқа тұрмыс<br />
шығыны, екі елдің арасындағы авиабилет шығыны,<br />
телефон қызметі төленбейді.<br />
Барлық жоғарғы оқу орны спорт жетістіктері үшін<br />
берілетін стипендиямен қамтамасыз етпейді.<br />
Бакалавр дәрежесі бойынша оқып жатқан<br />
студенттер стипендияға ие бола алады, бірақ<br />
барлық талапкерлерге қойылатын талаптарға сай<br />
болу керек. Спорт жетістіктері үшін берілетін<br />
стипендия бір оқу жылына беріледі, сондықтан<br />
студент келесі оқу жылына стипендияны<br />
жаңартқысы келсе, жақсы оқу жылдық баға<br />
қорытындысын және спорт сайыстарында<br />
жеңістіктер көрсету керек.<br />
Спортшыларға қосымша көрсетілетін қызметтер<br />
АҚШ колледждері мен университеттерінде<br />
салауатты өмір салтын жүргізуге, спорттық<br />
сайыстарға қатысуға, жаттығулар жүргізуге көптеген<br />
мүмкіндіктер бар. Көптеген студенттік қалашықтар<br />
тегін немесе төмен ақылы спорттық кешендерімен<br />
жабдықталған. Спорттық шараларға қатысу арқылы<br />
көптеген жаңа достармен танысуға және студенттік<br />
өмірдің қызығына бөленуге мүмкіндік береді.<br />
Түйіндеме<br />
• Колледждер мен Университеттің студентке<br />
ұсынатын оқу және спорт шараларына негізделе<br />
отырып, жоспарыңызды асықпай мұқият<br />
жасағаныңыз жөн<br />
• Спорт қауымдастығына бағынып, ережелерін<br />
білгеніңіз жөн.<br />
• Барлық ұсыныстарды қарастырып шығыңыз.<br />
• Қайсарлы және өзекті болыңыз.<br />
• Спорт түйіндемесін дайындап жеберіңіз.<br />
• Спорт жетістіктері үшін берілетін стипендия сіздің<br />
оқу ақысы мен тұрмыс шығындарыңызды жартылай<br />
немесе толық қамтиды.<br />
• Студент колледж немесе униеврситеттің оқуға<br />
қабылдау талаптарына сай болуымен бірге, спорт<br />
қоғамдастығы қойған талаптарға сай болу керек.<br />
Пайдалы сайттар<br />
Ұлттық Университеттік Спорт Қауымдастығы<br />
(NCAA)<br />
http://www.ncaa.org<br />
Университет аралық Спорттың Ұлттық<br />
Қауымдастығы (NAIA)<br />
http://www.naia.org<br />
Ұлттық Кіші Колледж Университеттік Спорт<br />
Қауымдастығы (NJCAA)<br />
http://www.njcaa.org<br />
44|Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім
8-тарау Нәтижелі апликациондық форманы толтыру<br />
Нәтижелі<br />
апликациондық<br />
форманы толтыру<br />
Болашақ университет тізімін және таңдау жасап,<br />
қабылдау тесттерінің талаптарына сай келсеңіз және<br />
оқы ақысы сіздің қаражат жағдайына үйлесімді<br />
болса, сізге апликанциондық форманы толтыра<br />
бастауыңызға болады. Бұл тарау сіз таңдаған<br />
жоғарғы оқу орнына нәтижелі апликациондық<br />
форманы толтыруға көмек болатын кеңес пен<br />
тәжіриебелі мәліметтер береді.<br />
Мәліметтер іздестіру құралдарынан бастап<br />
студенттік визаға тапсырыс беруге дейін,<br />
апликациондық процесті Құрама Штаттарына жол<br />
жүрер алдында, яғни 12 немесе 18 ай бұрын бастаған<br />
дұрыс. АҚШ-на оқуға түсу үшін арналған, қысқаша<br />
баяндалған графикті 9-ші тараудан таба аласыз.<br />
Жоғарғы оқу орнынан қаржылай көмекке<br />
үміттенсеңіз апликациондық процесті кем дегенде<br />
он екі айдан кешіктірмеуіңіз керек.<br />
Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім|45
8 Тарау Нәтижелі апликациондық форманы толтыру<br />
Апликациондық материалдарды талап ету<br />
Істелетін жұмыс және шығындарға қарамастан<br />
нәтижелі апликациондық форманы тіркеу үшін,<br />
шамамен төрт және жеті жоғарғы оқу орнына<br />
апликациондық форманы тіркеу керек. Дегенмен, сіз<br />
өзіңіздің қалауыңызша қаншалықты университет<br />
таңдасаңыз, сонша университеттен мәліметтер<br />
талап ете аласыз. Егерде сіз нақты қай<br />
университетке тапсыратыңызды білсеңіз, тек<br />
таңдаған университеттен мәліметтер сұрастыра<br />
аласыз. Немесе, сеніміңізді арттыру үшін, 10 немесе<br />
20 университеттен мәліметтер сұрауыңызға болады.<br />
Мәліметтер алғаннан кейін каталогтарды,<br />
апликациондық формаларды және алынған басқа да<br />
мәліметтер арқылы өз қалауыңыз бойынша<br />
университеттер тізімін жасаңыз.<br />
Егер сізде ғаламтор жүйесіне кіре алатын<br />
мүмкіншілік болса, университеттер сайттарынан<br />
каталогтарды, немесе басып шығарылатын<br />
апликациондық формаларды табасыз.<br />
Университеттердің көбісінде он-лайн түрінде<br />
толтырылатын апликациондық формалар болады.<br />
Егер университеттін сайтында он-лайн түрінде<br />
толтырылатын апликациондық формалар болса, онлайн<br />
түрінде толтырылған жөн. Бұл апликациондық<br />
форманы тіркейтін ең жылдам амал. Электрондық<br />
поштамен апликациондық формаға сұраныс жіберу<br />
де ең тез амал және де университеттер сіздің<br />
хатыңызға тез арада жауап береді.<br />
Ал егер сізде ғаламтор жүйесіне кіре алатын<br />
мүмкіншілік болмаса, сізге апликациондық<br />
материалдардың көшірмесі керек болса,<br />
университетпен байланысып, факспен жіберуді<br />
сұраңыз.<br />
Әрбір елдің пошта қызметінін ақысына байланысты,<br />
сізге мәліметтердің қысқартылған түрін жіберу<br />
мүмкін немесе сізге толық мәліметтерді алу үшін<br />
тапсырыс беруіңізді өтіну мүмкін. Сондықтан сізге<br />
қажетті университет каталогтар көшірмесін АҚШ-та<br />
білім алу туралы кеңес беретін орталықтарынан<br />
таба аласыз. Егер де сіз поштамен жіберілген<br />
материалдарды ала алмасаңыз немесе таба<br />
алмасаңыз, барлық сұрақтарыңызды халықаралық<br />
бакалавриат бөлімшесіне қоя аласыз. Барлық<br />
сұраныстарыңызды университетке қабылдануды<br />
жоспарлау алдында 12 ай бұрын жіберіңіз. Құрама<br />
Штаттарында қараша және желтоқсан айларында<br />
мейрамдардың көп болуына байланысты,<br />
халықаралық поштамен жіберілген материалдар<br />
және апликациондық формалар өз мекен жайына<br />
уақытында жетпей қалуы мүмкін.<br />
Жоғарғы оқу орнына қабылдану үшін<br />
тапсырылатын тесттер<br />
Егер сіз қыркуйек айында күзгі семестрге түсуді<br />
жоспарласаңыз,барлық талап етілетін тесттерді сол<br />
жылдың қаңтар айынан кешікпей немесе ертерек<br />
тапсыруыңыз қажет (тесттерге қойылатын талаптар<br />
және тесттке тіркелу туралы мәліметтерді 5-ші<br />
тараудан оқи аласыз). Алдымен университеттің қай<br />
тестті талап ететінін біліп алыңыз, мысалы, ACT<br />
немесе SAT, SAT Subject Tests.<br />
Есіңізде болсын, SAT және SAT Subject Tests тесттерін<br />
бір күнде тапсыруға болмайды және тестке тіркелу<br />
күні тест өткізілетін күннен алты апта бұрын<br />
жабылады. Тесттің нәтижелері университетке<br />
апликациондық форманы қабылдау тоқтатылатын<br />
күннен алты апта бұрын жіберілуі тиіс.<br />
Егер ағылшын тілі сіздің ана тіліңіз болмаса, TOEFL<br />
немесе IELTS, ACT немес SAT тесттеріне тіркеліңіз.<br />
Барлық тест нәтижелері университетке<br />
апликациондық форманы қабылдау тоқтатылатын<br />
күннен бұрын қабылданғанына сенімді болыңыз.<br />
Егерде сіз TOEFL немесе IELTS тесттерін тапсырудан<br />
босатылсаңыз, университетпен тікелей хабарласып<br />
өз жағдайыңызды түсіндіріңіз. Тест тапсыратын<br />
күннен кем дегенде бір ай бұрын сізге болатын тест<br />
бойынша дайындалу материалдарды қарастырыңыз.<br />
Кеңес беру орталықтары сіз тесттерге байланысты<br />
сұрақтарыңызға жауап бере алады.<br />
46|Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім
8-тарау Нәтижелі апликациондық форманы толтыру<br />
Апликациондық форманы толтыру және қайта<br />
алу<br />
Жоғарғы оқу орнынан жауап алғаннан кейін барлық<br />
мәліметтерді мұқият қарап шығыңыз.<br />
Көптеген жоғарғы оқу орындары біркелкі<br />
мәліметтерді сұрастырады, бірақ олар әр түрлі<br />
жолмен сұрастыруы мүмкін. Әдетте сізден төменде<br />
көрсетілген құжаттар сұралуы мүмкін.<br />
Апликациондық форма<br />
Сіздің апликациондық формаңыз сіз туралы жақсы<br />
әсер қалдыру керек. Сондықтан форманы қолмен<br />
толтыруыңызды сұраса, сіз арнайы баспа<br />
машинасымен теріп немесе компьютер көмегімен<br />
толтырғаныңыз дұрыс. Өзіңіз туралы мәліметтерді<br />
берілген апликациондық форма бойынша толтырып,<br />
тек керек жағдайда қосымша бетті мәліметтермен<br />
толықтыра аласыз. Форманы толтыру барысында<br />
барлық жерлерде атыңыз бен жөніңізді бірдей<br />
жазыңыз. Есіңізде болсын, АҚШ университеттері<br />
жыл сайын мыңдаған студенттердің арыздарын<br />
қарастырады, сондықтан бұл сіздің құжаттарыңызды<br />
қадағалауда өте үлкен көмек болады. Әлеуметтік<br />
сақтандыру номерін білмей қапа болмаңыз, толтыру<br />
ережесі бойынша бұл графаны толтырмауға немесе<br />
«жоқ» деп те жауап беруіңізге болады. Қысқартып<br />
жазуды қолданбаңыз. Мекен-жай, мектеп, жұмыс<br />
орны және алған жетістіктеріңіздің атауын толық<br />
жазып көрсетіңіз. Әрқашанда алған біліміңіз, істеген<br />
жұмыс уақыты және орны туралы мәліметтерді<br />
хронологиялық ретпен көрсетіңіз. Мысалы, сізге<br />
оқуды қашан бастағыңыз келеді, қай деңгейден<br />
бастап (мысалы, жаңа бастаушы студент, бірінші<br />
курстан немесе ауыспалы студент, яғни үшінші<br />
курстан) қандай дәреже бойынша білім алғыңыз<br />
немесе қай уақытта ғылыми деңгейді алғыңыз<br />
келеді, - деген сияқты сұрақтар қою мүмкін. Есіңізде<br />
болсын, болашақ мамандығыңыз туралы сұрақ болса<br />
«белгісіз» деп жауап беріңіз.<br />
Апликациондық форманы тіркеу ақысы<br />
Университеттер сіздің апликациондық форманы<br />
қарастыру үшін, сізден қайтарылмайтын<br />
апликациондық форманы тіркеу ақысын алады. Бұл<br />
төлем ақы АҚШ банкінің чегі арқылы, халықаралық<br />
ақша аударым, немесе банк несие картасымен<br />
төленеді. Қандай төлем жолымен өткізуге<br />
болатынын, жоғарғы оқу орнының сайтынан,<br />
каталогынан немесе апликациондық формадан біле<br />
аласыз.<br />
Біліміңіз туралы мәліметтер<br />
Әрбір колледж сіздің алған біліміңізді дәлелдейтін<br />
қандай ресми қағаздар керек екенін өздері нұсқайды.<br />
АҚШ термины бойынша «транскрипт», яғни табель<br />
бұл орта мектепте оқыған әрбір сыныптың<br />
қорытынды бағалары. АҚШ колледждері кейде<br />
шетелдік студенттерге арнайы форма береді, бұл<br />
форманы мектеп басшылары баға және сіздің оқу<br />
үлгеріміз туралы, сіздің басқа оқушыларға<br />
қатынасыңыз туралы сипаттама берумен<br />
толтырады. Егер аталған форма берілмесе, сіздің оқу<br />
орныңыз мөр басылған ресми қағазда жазылған<br />
құжатты талап етеді. Егер қабылдау бөлімі сізден<br />
бағалар жүйесі мен өткен пәндер сипаттамасын<br />
талап етсе, бұндай мәліметтер оқу орнының<br />
басшыларымен берілу қажет. Қабылдау бөлімшесінің<br />
қызметкері сізден транскриптерді сіздің<br />
апликациондық формаңызға қосымша мектеп<br />
мөрімен басылған құжат ретінде немесе тікелей<br />
мектептен жіберуін сұрау мүмкін.<br />
АҚШ жоғарғы оқу орындары сізідң бағаларыңызды<br />
өздері есептеуі мүмкін, немесе кредит санын<br />
бағалайтын сырттай мекеме ақша төлеттіріп<br />
есептетеді. Олар шетелдік студенттердің<br />
құжаттарын бағалау үшін ақша алады. Транскриптке<br />
қосымша сізден орта мектеп аттестатының<br />
көшірмесі, соңғы емтихан қорытындылары және<br />
халықаралық тесттер нәтижесін сұрайды.<br />
Құжаттарыңыздың түпнұсқасын жібермеңіз,<br />
жіберілген құжат қайтарылмай қалуы мүмкін.<br />
Құжаттар көшірмесі мектеп мөрімен немесе<br />
жергілікті нотариуспен куәландыру керек.<br />
Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім|47
8-тарау Нәтижелі апликациондық форманы толтыру<br />
Егер ағылшын тіліне аудармасы қажетті болса,<br />
кәсіпті аудармашылар қызметтеріне жүгініп<br />
аударып алуыңызға болады, немесе өзіңіз де<br />
аударуыңызға болады. Бұндай аударманы<br />
нотариустан басқа, құқығы бар агенттіктер де<br />
куәландыра алады. Кеңес беру орталықтары<br />
құжаттарды аударып, куәландыра алады. Бірақ олар<br />
бұл қызмет үшін ақша алуы мүмкін. Мектеп баға<br />
қорытындылары мен пәндерді АҚШ-та қолданатын<br />
терминдерге ауыстырып көрмеңіз. Оның орнына,<br />
берілген мақтау қағаздары, сертификаттар, диплом<br />
түрлері және қолданылған бағалау жүйесі туралы<br />
сипаттама беріңіз.<br />
Тест балдарын қайда жіберу керек?<br />
ACT, SAT,SAT Subject Tests, TOEFL, IELTS немесе басқа<br />
да тесттерге тіркелу кезінде болашақ<br />
университеттер тізімін алдын ала білгеніңіз жөн.<br />
Себебі, сіз әрбір университетке тест нәтижелерін<br />
бөлек жібергеннен, тест нәтижесін бір жіберіп<br />
ақшаңызды үнемдеп қаласыз. Егер де сізде тест<br />
нәтижесінің сертификаты болса, апликациондық<br />
форманы тіркеу барысында көшірмесін іліктіріп<br />
жіберіңіз. Қабылдау бөлімі осы көшірмемен<br />
жұмысын бастай беруіне болады.<br />
Негіздемелік жеке өтініш (Эссе)<br />
«Өз жаныңызды ашуға қорықпаңыз. Егер сізге ең<br />
маңызды зат болса, сол зат туралы ашық әңгіме<br />
ашыңыз, себебі қабылдау бөлімінің қызметкерлері<br />
сіз туралы барлығын білу керек.»<br />
— Молекулярлық биология факультетінің Румыния<br />
студенті<br />
Жоғарғы оқу орындары қабылдану процесінің бір<br />
бөлігі болып табылатын, апликанттардан<br />
негіздемелік жеке өтініш немесе эссе жазуды талап<br />
етеді. Университеттің қабылдау бөлімінің<br />
қызметкерлері осы апликациондық бөлімі болып<br />
табылатын негіздемелік жеке өтінішті оқу арқылы<br />
студенттің оқу орнына қабылданған жағдайда<br />
қандай жетістіктер әкеле алатыны туралы біліп тану<br />
керек. Негіздемелік өтініш университетке<br />
қабылдану барысында сіздің тест балдарыңыздың<br />
немесе пән бағаларыңыздың айталмаған сіз туралы<br />
мінездеме бере алады. Негіздемелік жеке өтініш<br />
жоғарғы оқу орындарымен қойылған сұрақ<br />
бойынша, немесе ерікті тақырып түрде жазылады.<br />
Эссе қабылдау бөлімінің қызметкерлеріне сіздің жазу<br />
қабілетіңізді, біліміңізді, ұйымшылық қабілетіңізді,<br />
жоғарғы оқу орнына түсу мақсатыңыз және оқу<br />
саласын таңдау себебін білуге көмектеседі.<br />
Қабылдау бөлімінің қызметкерлері эссе жазу арқылы<br />
сіздің жазу қабілетіңізбен, рухани мүдделеріңізбен,<br />
ойдың толықтығымен танысып білгісі келеді. Эссені<br />
бос уақытыңызда алдын ала жазып дайындап<br />
қойыңыз, бір жеті уақыттан кейін қайта оқып мәнісін<br />
және қателерін тексеріп алыңыз. Эссені ұқыпты<br />
жазу және уақыттың молдығына байланысты дұрыс<br />
жазу қабылдау бөлімінің қызметкерлеріне сіздің<br />
жақсы жазушы екеңізді көрсетеді.<br />
Бірнеше пайдалы кеңестер:<br />
Не істеу керек:<br />
• Қойылған сұраққа жауап беру.<br />
• Есіңізде қалған өміріңіздегі ең маңызды оқиға,<br />
толық мәлімет беріңіз.<br />
• Мектеп өміріңізге немесе жеке өміріңізге әсер<br />
еткен қызықты оқиғалар туралы айтыңыз.<br />
• Эссені жазып бітіргеннен кейін қателерін<br />
жаныңыздағы басқа адамға тексертіп алыңыз.<br />
48|Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім
8-тарау Нәтижелі апликациондық форманы толтыру<br />
Не істемеу керек:<br />
• Өтірік айту.<br />
• Басқа адамға сіз үшін эссені жаздырту.<br />
• Өзіңіз туралы тек жақсы пікір қалдыру мақсатпен<br />
жазу.<br />
• Қабылдау бөлімінің сізден не үміттенеті туралы<br />
жазу; тек қандай мақсатпен жоғарғы оқу орнына<br />
тапсырып отырғаныңыз туралы жазыңыз.<br />
• Тек қана өзіңіз туралы жазбаңыз.<br />
• Эссе (немесе, апликациондық форманы)<br />
тапсыратын күнінен бір күн бұрын жазу.<br />
Жазылған эссе сіз туралы және сіздің қабілеттеріңіз<br />
туралы айтып беру керек. Эссенің ең маңызды бөлімі<br />
өзіңіз туралы шындықты жазу. Қабылдау бөлімінің<br />
қызметкерлері жыл сайын жүздеген эсселерді<br />
оқиды, сондықтан олар өтірік жазылған немесе атааналармен<br />
жазылған эссені лезде танып біледі. Эссе<br />
сіздің басқа студенттерге қарағанда ең үздік студент<br />
екеніңізді көрсете алатын жақсы мүмкіндік,<br />
сондықтан бұл мүмкіндікті жіберіп алмаңыз.<br />
Мінездемелер<br />
Сізден кем дегенде екі адамнан мінездеме хатын<br />
талап ету мүмкін. Мысалы, мектеп басшысы,<br />
мұғалім, сынып жетекшісі немесе сізді өте жақсы<br />
білетін мұғалім болу мүмкін. Мінездеме беруші адам<br />
сіздің мектептегі жетістіктеріңіз туралы жазу керек.<br />
Егер сіз болашақ тандаған мамандығымен<br />
байланысты пәнді жақсы білсеңіз, сол пәннен сабақ<br />
беретін мұғалімнен мінездеме сұраңыз. АҚШ<br />
мұғалімдерінен алған мінездеме хат өзге елдің<br />
мұғалімдеріне қарағанда өзгеше болады, олар кең<br />
көлемде жазылады және барлық мәліметтермен<br />
толықтырылады. Мәнерлі, толық жазылмаған<br />
немесе кешіктіріп жазылған мінездеме сіздің<br />
адамды тани алмайтыңызды көрсетеді, сондықтан<br />
мінездеме жазатын адамды іздестіру барысында өте<br />
ұқыпты болыңыз. Мінездеме формасында бірнеше<br />
сұрақтар берілу мүмкін, немесе тек бір жалпы сұрақ<br />
берілу мүмкін. Университетке қабылдану процесінде<br />
мінездеме өте маңызды роль атқарады, сондықтан<br />
мінездеме беретін адамнын сізді өте жақсы танып<br />
біліп, болашақ жоспарларыңызды және қай оқуға<br />
түсетіңізді білген жөн.<br />
Арнайы мінездемелік формалар сізден жасырын<br />
түрде толтырылуы мүмкін. Егер де университетке<br />
қабылдау бөлімі осындай форманы берсе, мінездеме<br />
берушіге форманы толтыру жеңілдеу болады.<br />
Қабылдау бөлімінің қызметкерлері бұндай форманы<br />
толтыру қолайлы дейді, себебі жасырынды<br />
толтырылған мінездеме шыңдықты айтады. Егер<br />
мінездеме мінездеме берушіден тікелей сұралса,<br />
оған арнайы маркіленген конверт жіберіледі.<br />
Мінездемені толтыруға көп уақыт жұмсайтын, бірақ<br />
ұқыпты толтыратын адамнан сұраңыз. Оларға<br />
мінездемені пошта арқылы жібергенде, конверт<br />
қақпағына қол қоюды еске салып қойыңыз.<br />
Қаржы жағдайы туралы мағлұмат<br />
Көптеген университеттердің апликациондық<br />
пакеттің бөлігіне «Қаржы Декларациясы және<br />
Сертификациясы» немесе «Қаржы аффидевит хаты»<br />
атты дәлелдеме құжаты кіреді. Қаржы құжатына<br />
сіздің шығындарыңызды өтейтін атааналарыңыздың<br />
қолы қоюлы болуы керек, содан<br />
кейін банкпен немесе нотариуспен куәландырулы<br />
қажет. Студенттік визаға тапсыру алдында өзіңізге<br />
құжаттың көшірмесін қалдырыңыз. Жоғарғы оқу<br />
орындарын сіздің бір жылдық шығыңызды төлей<br />
алатын жағдайыңыз қызықтырады, кей жағдайда,<br />
бір жылдық оқу жылы бойына сіздің жанұяыңыздың<br />
табыс көзі туралы мәліметтерді сұрастаруы мүмкін.<br />
Жоғарғы оқу орнына арыз берер алдында,<br />
университеттен қаржы көмегі туралы сұрастырып<br />
біліңіз.<br />
Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім|49
8-тарау Нәтижелі апликациондық форманы толтыру<br />
Құжаттар қабылдау уақыты және оларды тіркеу<br />
амалдары<br />
Әрбір университет құжаттарды қабылдау уақытына<br />
шектеу қояды. Құжаттарды қабылдау уақыты әдетте<br />
күзгі мезгілден бастап қаңтар және наурыз айына<br />
дейін созылады, көп дегенде маусым айына дейін<br />
қабылдайды. Егерде колледж жыл бойына<br />
құжаттарды қабылдаса, сіздің құжаттарыңызды<br />
тапсыруға мүмкіндік бар. Бірақ сізге жаңа оқу<br />
жылының басталуын күтуге тура келеді. Сондықтан,<br />
уақыт жібермей құжаттарыңызды ертерек тіркеңіз.<br />
Жоғарғы талаптарды қоятын жоғарғы оқу орындары<br />
құжаттарды тіркеу уақытын ертерек қояды. Бұл<br />
жағдадйда сіз құжаттарды ертерек қараша айында<br />
тіркеуіңіз қажет және сіз тек осы таңдалған жоғарғы<br />
оқу орнына құжаттарыңызды тіркей аласыз. Осы<br />
сіздің талабыңызды ескере отырып, сіздің<br />
апликациондық формаңызға жалпы конкурсқа<br />
қарағанда ерекше мән беріледі. Егер қабылдансаңыз,<br />
сіз жоғарғы оқу орнында болашақта оқитыңызды<br />
растауыңыз қажет. Ал егер жоғарғы оқу орнына<br />
қабылданбасаңыз, сіздің басқа жоғарғы оқу орнына<br />
құжатыңызды тапсыруға құқығыңыз бар.<br />
Құжаттарыңызды, апликациондық формаларды,<br />
мінездемелерді және транскриптерді<br />
университеттің қабылдау бөліміне уақытында<br />
жеткізу сіздің міндетіңіз. Құжаттарды қабылдаудың<br />
соңғы күні келіп қалса, апликациондық құжаттарды<br />
тікелей жоғарғы оқу орнына немесе экспресс<br />
поштамен жіберуіңізге болады. Құжаттарыңыздың<br />
жеткенін білу үшін, университетпен телефон<br />
арқылы немесе электрондық поштамен жазып<br />
сұрастыруыңызға болады. Жіберілген құжаттардың<br />
көшірмесін түсіріп алыңыз, егер де құжаттар<br />
жоғалып қалған жағдайда жіберуіңізге болады.<br />
Жылдың ортасында оқуға қабылдау<br />
Көптеген университеттер жылдың әр мезгілінде<br />
құжаттарды қабылдай береді. Бірақ кейбір жоғарғы<br />
оқу орындары семестрлік күнтізбеге, жыл<br />
ортасында, яғни қаңтар айында қабылдау сияқты<br />
талаптарға негізделеді. Ал кейбір колледждер тоқсан<br />
сайын немесе трисеместр жүйесі бойынша, яғни<br />
қыста қаңтар айында және көктемгі мезгілде наурыз<br />
айында қабылдайды. Әрбір жоғарғы оқу орны<br />
құжаттарды қабылдаудың соңғы күнін өздері қояды.<br />
Жылдың ортасында қабылданатын студенттерге<br />
соңғы күн оқуға қабылдану уақытынан тоғыз ай<br />
бұрын қойылады. Егер сіз қаңтар айындағы<br />
қабылдану күніне дайындалсаңыз, сіз барлық<br />
халықаралық тесттерді алты ай бұрын тапсырып<br />
алуыңыз керек.<br />
Сауалнама<br />
Кейбір АҚШ университеттері мен колледждері<br />
Құрама Штаттардан тыс кандидаттармен сауалнама<br />
өткізеді. Сауалнаманы сіздің еліңізде тұрып жатқан<br />
жоғарғы оқу орнының түлектері жүргізеді. Шетелдік<br />
студенттермен сауалнама жүргізе алмау<br />
студенттерді қолайсыз жағдайда қалдырмайды, егер<br />
сізге сауалнама жүргізу мүмкіндігі ұсынылса, бұл<br />
мүмкіндікті жіберіп алмаңыз. Бұл сізге тілді және<br />
сөйлеу қабілетіңізді жаттықтыруға,жоғарғы оқу орны<br />
туралы сұрастырып танысуға үлкен мүмкіндік<br />
береді.<br />
Жалпы апликациондық форма<br />
400 колледж бен университеттердің қолданатын<br />
стандарттық апликациондық форманы ғаламторда<br />
http://www.commonapp.org сайтынан таба аласыз.<br />
Жалпы апликанциондық форманың университет<br />
формасымен сай келетіне және бірдей<br />
қарастырылатына жоғарғы оқу орындары кепілдеме<br />
бере алады. Бұл форманын көшірмесін тікелей<br />
сайттан алуға болады, немесе сізге жақын кеңес беру<br />
орталығында болу мүмкін. Сізге керек көшірме<br />
санын жасап алғаннан кейін, қанша университетке<br />
тапсырғыңыз келеді сонша университетке<br />
тапсыруыңызға болады. Әрбір формада<br />
университеттер және колледждер тізімі, қабылдау<br />
бөлімі және мекен-жайы туралы мәліметтер<br />
берілген. Есіңізде болсын, жалпы апликациондық<br />
форма процесті қысқартуы мүмкін, бірақ<br />
стандарттық форма кейбір колледждердің толтыру<br />
талаптарына сай келмеуі мүмкін.<br />
50|Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім
8-тарау Нәтижелі апликациондық форманы толтыру<br />
Оқу орнына қабылдану<br />
Егер сіз оқуыңызды қыркүйек айынан<br />
жоспарласаңыз, сол жылдын сәуір айынын ортасына<br />
дейін қажетті мәліметтерді жоғарғы оқу орнынан<br />
алып болуыңыз қажет. Оқуға қабылдаған жоғарғы<br />
оқу орны сізге депозит төлеуді өтіну мүмкін, егер сіз<br />
сол оқу орнына түсетін болсаңыз. Олар сіздің<br />
артыңызға орын тіркеу мүмкін, бірақ тіркеу уақыты<br />
шектеулі болады. Егер сіз бірнеше университеттен<br />
оқуға қабылдану ұсынысын алсаңыз, бір жоғарғы оқу<br />
орнын таңдап, қалған университеттерден бас тарту<br />
үшін хат жазыңыз, солай сіз басқа студенттерге<br />
қабылдануға мүмкіндік бересіз. Әдетте жоғарғы оқу<br />
орнына қабылданған кейін үй, денсаулық сақтау<br />
полисі және бағдарлау бойынша мәліметтерді<br />
жібереді.<br />
Түйіндеме<br />
•Алдымен қай колледжге немесе университетке<br />
түсетінің жобалап ал, содан кейін апликациондық<br />
формаларды және мәліметтерді алу үшін<br />
бакалавриат программасы бойынша шетелдік<br />
студенттерді қабылдау бөлімінің директорына хат<br />
жазыңыз.<br />
• Жоғарғы оқу орнына қабылдау тесттеріне тез арада<br />
тіркеліңіз.<br />
• Апликациондық материалдарды мұқият<br />
қарастырп, оқып алыңыз.<br />
• Болашақ жоғарғы оқу орнына жіберетін<br />
мінездемелер мен мектебіңіздің атынан берілген<br />
транскрипт құжаттарын дайындаңыз.<br />
• Барлық апликациондық материалдарды дайындап,<br />
соңғы қабылдау күніне қалдырмай уақытында<br />
тапсырыңыз.<br />
Пайдалы сайттар<br />
АҚШ колледждерді және университеттерді он-лайн<br />
түрде іздестіру сайттары<br />
http://www.collegeboard.com<br />
http://www.collegenet.com<br />
http://www.collegeview.com<br />
http://www.petersons.com<br />
http://www.review.com<br />
Мәліметтерді Бағалау Қызметінің Ұлттық<br />
Ассоцациясы<br />
http://www.naces.org<br />
Жалпы апликациондық форма<br />
http://www.commonapp.org<br />
Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім|51
9-тарау Апликациондық процесс: дайындық кестесі және жиналған құжаттар тізімі<br />
Апликациондық процесс:<br />
дайындық кестесі<br />
және<br />
жиналған құжаттар тізімі<br />
Төменде Құрама Штаттарының жоғарғы оқу орнына<br />
түсу үшін дайындық кестесі берілген. Процесті тез<br />
арада бітіру мүмкіндігі бар, бірақ сіздің<br />
университеттер тізімі қысқа болуы мүмкін. Алдын<br />
ала барлығын жоспарлау сіздің таңдаған жоғарғы оқу<br />
орындарына нәтижелі апликациондық форманы<br />
тіркеуге мүмкіндік береді.<br />
• Қаржылай көмекке арыз беру және<br />
апликациондық форманы тіркеуге болатын соңғы<br />
күнін анықтап алыңыз. Бұл сізге стандарттық<br />
тесттердін нәтижелерін уақытында алуда көмек<br />
береді. Барлық тесттер университетке<br />
апликациондық форманы тіркеуден бұрын алдын<br />
ала тапсырылу керек.<br />
Университеттерді жобалаған оқу жылынан 12<br />
немесе 18 ай бұрын бастаңыз.<br />
• Құрама Штаттарында білім алудын себептері?<br />
• Қай университеттің талаптарына сай келесіз?<br />
• Сізге қаржылай көмек керек пе?<br />
• Болашақ университеттердің талап еткен тесттерін<br />
тапсыруға тіркеліңіз.<br />
• Таңдауыңызды шамамен 10-нан бастап 20 шақты<br />
университеттер тізімінен бастаңыз.<br />
52|Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім
9-тарау Апликациондық процесс: дайындық кестесі және жиналған құжаттар тізімі<br />
Университетке қабылданбас бұрын 12 ай ішінде<br />
қарастырылатын іс-шаралар (күзгі семестрге<br />
қабылдануға арналған, әр айға бөлінген)<br />
Тамыз<br />
• Университет каталогын, апликациондық форманы<br />
және қаржылай көмекке арыз беру формасын алуға<br />
университетпен байланысыңыз.<br />
• Стандарттық тесттерді тапсыру үшін тестке<br />
тіркелу формасын дайындаңыз немесе он-лайн<br />
жүйесінде TOEFL немесе IELTS, ACT, SAT және SAT<br />
Subject Tests (егер талап етілсе).<br />
Қыркүйек – Желтоқсан<br />
• Мектептен ресми транскрипті сұрастырыңыз.<br />
• Мұғалімдеріңізден мінездемелер сұрастырыңыз.<br />
• Апликациондық форманы толтырып бітіріңіз<br />
(қаржылай көмекке арыз беру формасын да<br />
дайындап қойыңыз).<br />
Транскрипт және мінездемелер жіберілгеніне<br />
сенімді болу үшін тағы бір рет тексеріп шығыңыз.<br />
Қаңтар – Сәуір<br />
Университетке апликациондық форма соңғы тіркеу<br />
күніне дейін жіберілуі қажет (бұл тек тұрақты<br />
қабылдау бойынша тіркелетін құжаттар үшін, ал<br />
ерте қабылдау әдетте ертерек болады).<br />
Сәуір – Маусым<br />
• Университетке қабылдану немесе қабылданбау<br />
шешімдері жіберіледі. Қай университетке түсетіңізді<br />
шешіңіз де, универститке қабылдау бөліміне өз<br />
шешіміңізді айтыңыз және сұрастырылған қосымша<br />
құжаттарды дайындап жіберіңіз.<br />
• Бас тартқан университеттерге хат жазып,<br />
шешіміңіз туралы айтыңыз.<br />
• Қаражат: АҚШ банкіне ақша аударым жасап көріңіз,<br />
жол және бірінші уақытқа жұмсалатын тұрғын<br />
шығындарыңызды төлеуге қаражатыңыздың бар<br />
екеніне сенімді болыңыз.<br />
• Үй және денсаулық сақтандыру полисі туралы<br />
мәліметтерді алу үшін университетпен<br />
байланысыңыз.<br />
Маусым – Тамыз<br />
• SEVIS I-901 формасын дайындауға және SEVIS<br />
төлем ақысын төлеу үшін I-20 немесе DS 2019<br />
формасындағы мәліметтерді қолданыңыз. (Севис<br />
туралы толық мәліметті 11 тараудан оқи аласыз)<br />
• I-20 формасын алып, SEVIS I-901 төлемін<br />
өткізгеннен кейін, сіз жақын арадағы АҚШ<br />
елшілігіне немесе консулдық бөлімшесіне студенттік<br />
визаны алу үшін сауалнамаға тіркеліңіз (толық<br />
мәліметті 11 тараудан оқи аласыз)<br />
• Жол жүру жоспарын дайындаңыз.<br />
• АҚШ-қа келу жоспарымен бөлісу үшін, шетелдік<br />
студенттермен жұмыс жасайтын бөлімшемен<br />
хабарласыңыз және университетте жаңа<br />
студенттерге өткізілетін бағдарлау программаның<br />
қай түріне қатысатыңызды ескертіп қойыңыз.<br />
Жолға дайындық<br />
Құрама Штаттарына оқуға баратыңызды білгеннен<br />
кейін сіз виза, тұрғын үй, денсаулық сақтандыру<br />
полисі, банк қызметтері, оқу процесі және жол жүру<br />
бағдарламасы туралы мәліметтерді білгіңіз келеді.<br />
Осы мәліметтерді кітапшаның 11-12 тарауларынан<br />
оқи аласыздар. Кеңес беру орталықтары жазғы<br />
уақытта немесе жылдың ортасында бағдарлау<br />
тақырыбына байланысты презентациялар өткізеді.<br />
Сондықтан, сізге жақын арада орналасқан<br />
орталықпен байланысып жазылып қойыңыз. Кейбір<br />
орталықтар осы қызмет үшін ақша алу мүмкін.<br />
Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім|53
10-тарау АҚШ университеттеріне ауысу<br />
АҚШ университеттеріне ауысу<br />
АҚШ білім жүйесінің ең жағымды жағы-ғылыми<br />
дәреже алу үшін оқу ортасында бір колледжден<br />
екінші колледжге немесе университетке ауысу<br />
мүмкіншілігі. АҚШ-тың кредиттік жүйесі бір оқу<br />
орнынан жинаған кредит санын екінші жоғарғы оқу<br />
орнына ауыстыруға рұқсат етеді. Әр жылдың<br />
қыркүйек айында 1 миллионнан астам студенттер<br />
басқа жоғарғы оқу орнына ауысып жатады және<br />
бұған қоса жылдың ортасында, яғни көктемгі<br />
семестр қаңтар айында ауысуға да болады. Осы<br />
студенттердің көбісі комюнити колледжді бітіріп,<br />
бакалавр деңгейін алу үшін төрт жылдық жоғарғы<br />
оқу орнына ауысып жатады (комюнити колледж<br />
туралы мәліметті 3-тараудан оқи аласыз). Ал<br />
басқалары төрт жылдық жоғарғы оқу орнын бастап,<br />
жеке жағдайларына, оқуға немесе қаражат<br />
жағдайына байланысты басқа төрт жылдық оқу<br />
орнына ауысып жатады. АҚШ-на сырттан келіп<br />
ауысып жатқан студенттер саны бірен-саран.<br />
Колледждердін көбісі студенттердің басқа жоғарғы<br />
оқу орнына ауыспас бұрын бір жылдық оқуды<br />
бітіргенді қалайды, бірақ бұл талап әр колледжде<br />
әртүрлі болып келеді. Бұған қоса кейбір<br />
университеттер ауысар алдында екі жылдық оқуды<br />
талап етеді, яғни сіз АҚШ-та кем дегенде екі жыл<br />
оқуың керек. Жалпы, жаңа оқу орнына ауысқан<br />
студенттер екінші немесе үшінші курс студенті<br />
болып есептеледі.<br />
54|Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім
10 Тарау АҚШ университеттеріне ауысу<br />
Кредит ауыстыру<br />
Ауысуға болатын университетті таңдаған уақытта,<br />
жаңа университетке ауыстырылатын оқылған<br />
курстар санын біліп алыңыз. Оқылған курстар санын<br />
ауыстыру жүйесі кредит санын ауыстыру деп<br />
аталады және әрбір жоғарғы орнының талаптарына<br />
байланысты әрүрлі болып келуі мүмкін.<br />
Жоғарғы оқу орындары колледждің берген курс<br />
тізіміне негізделеді. Жоғарғы оқу орны студентке<br />
ресми қабылдау хатын жазғанша уақытша шешім<br />
беру мүмкін, сондықтан олар ауысу мәртебесінің<br />
соңғы шешімін алу үшін бөлім басқарушымен<br />
кездесуге тиіс.<br />
Ауысу барысында студенттер оқылған кейбір<br />
курстар жоғалып кеткенін аңғару мүмкін. Бұндай<br />
жағдайда студенттің оқу орнын бітірер алдында<br />
барлығын дұрыстауға уақыты болу керек немесе<br />
оқуды уақытында бітіру үшін жазғы уақытта көп<br />
жұмыс жасау керек. Қосымша, көптеген жоғарғы оқу<br />
орындары кредит санына шектеу қоймайды. Ауысу<br />
ережелеріне байланысты мәліметтерді алу үшін сіз<br />
жақын кеңес беру орталығымен хабарласыңыз.<br />
Жалпы студенттер АҚШ дәрежесін алу үшін курстың<br />
үш түрін алуы тиіс: жалпы білім пәндері бойынша<br />
курстар, мамандық саласына байланысты пәндер<br />
бойынша курстары және таңдамалы пәндер<br />
бойынша курстар (курстардын айырмашылықтарын<br />
айыру үшін екінші тарауды қараңыз). Жоғарғы оқу<br />
орнынан ауыстырылатын курстар осы аталған<br />
пәндер бойынша талаптарға сай болуы тиіс. Келесі<br />
бөлім осы ауысу барысы тәжірибе жүзінде қалай<br />
жүретіні туралы көрсетеді.<br />
АҚШ оқу орындарының арасындағы ауысу<br />
барысы<br />
АҚШ жоғарғы оқу орындарына біркелкі таралатын<br />
жалпы білім талаптарына сай студент бір жоғарғы<br />
оқу орнынан екінші жоғарғы оқу орнына кредит<br />
санын еш қиындықсыз ауыстыра алады. Жоғарғы<br />
оқу орнында кейбір белгілі мамандық бойынша<br />
алған курстар студентке қиындық тудыруы мүмкін.<br />
Әсіресе, егер сіздің ауысып жатқан жоғарғы оқу<br />
орныңызда мамандығыңыз болмаса (мысалы, бизнес<br />
мамандығы бойынша курстарды, бизнес мамандығы<br />
жоқ жоғарғы оқу орнына ауыстыру). Кейбір<br />
мамандық бойынша алған курстар ауысып жатқан<br />
жоғарғы оқу орнының мамандығының талаптарына<br />
сай келмеуі мүмкін. Ауысып жатқан жоғарғы оқу<br />
орны оқып жатқан жоғарғы оқу орнындағы<br />
мамандық курстарының барлық талаптарына сай<br />
болуды сұрайды. Мамандық бойынша берілген<br />
кредит саны курс ретінде есептелмесе немесе жалпы<br />
білім талаптары бойынша таңдамалы курстардың<br />
кредит саны болып есептелу мүмкін. Егер де бұл<br />
мүмкін болмаса, ауыстырылатын кредит саны<br />
есептелмейді. Сондықтан жаңа жоғарғы оқу орны<br />
аталған курстар санын қабылдау мүмкін, бірақ<br />
кредит саны оқуды бітіру үшін қойылатын талаптар<br />
бойынша есептелмейді. Сізге қанша кредит санын<br />
алу керектігін есептеу барысында ауыстыру үшін<br />
қойылатын жалпы қабылдау талаптары мен белгілі<br />
сала бойынша ғылыми деңгейді алу үшін қойылатын<br />
талаптарға сай болатын қабылдау кредит саны<br />
арасындағы айырмашылықты танып, біліп алған<br />
жөн. Бірінші жағдайда анықтама жүргізу керек.<br />
Себебі, ауысытырылып жатқан жоғарғы оқу<br />
орнынан, ауыстырылатын жоғарғы оқу орнына<br />
кредит саны толығымен ауыспау мүмкін. Екінші<br />
жағдайда ауыстырылатын жоғарғы оқу орнындағы<br />
белгілі мамандық бойынша (мысалы, математика<br />
немесе тарих) курстарға қойылатын талаптарға<br />
ауыстырылып жатқан жоғарғы оқу орнынын кредиті<br />
және курстар сай келетіне сенімді болуыңыз керек.<br />
The College Board басып шығарған «The College<br />
Handbook for Transfer Students» бір жоғарғы оқу<br />
орнынан екінші жоғарғы оқу орнына ауысатын<br />
студенттерге арналған колледждер туралы<br />
анықтама кітабы кредиттерді қалай ауыстыруға<br />
болатын ең қолайлы жолдарын көрсетеді:<br />
Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім|55
10-тарау АҚШ университеттеріне ауысу<br />
• Бірінші екі жыл оқу барысында талап етілетін<br />
жалпы білім курстарын алыңыз.<br />
• Оқып жатқан жоғарғы оқу орнында мамандыққа<br />
қойылатын талаптарды алдын ала орындаңыз.<br />
Мамандыққа үлкен бәсекелестік болған жағдайда<br />
бұл сізге басқа жоғарғы оқу орнына ауысуға көмек<br />
болады.<br />
• Сіздің мамандығыңыз бойынша қойылатын барлық<br />
курстарды алуды жоспарлаңыз, себебі жаңа жоғарғы<br />
оқу орнына ауысқан жағдайда бұл курстарды алу<br />
қиынға соғады.<br />
• Егер сіз комюнити колледжде оқысаңыз,<br />
академиялық кеңесшіңізбен курс кестесін жоспарлау<br />
немесе ауысатын курстар туралы ақылдасып бірге<br />
жұмыс істегеніңіз дұрыс (комюнити колледждер<br />
туралы мәліметтерді 3-тараудан оқи аласыз).<br />
• Бір жоғарғы оқу орнынан екінші жоғарғы оқу<br />
орнына ауысу туралы шешімдерді қайта<br />
қарастыруды колледж қызметкерлерінен<br />
сұрауыңызға болады. Кей жағдайда транскрипт<br />
немесе курс туралы анықтама кредитті ауыстыру<br />
үшін толық мәліметті бере алмайды, сондықтан<br />
толық анықтама бере алатын мәліметтер сіздің<br />
қабылдануыңызға үлкен көмек болады.<br />
АҚШ білім жүйесіне бағынбайтын жоғарғы оқу<br />
орнынан АҚШ жоғарғы оқу орнына ауысу<br />
Жыл сайын АҚШ ғылыми деңгейін алу үшін<br />
көптеген студенттер басқа елдерден ауысып<br />
келеді.Дегенмен, АҚШ ғылыми деңгей құрылымы<br />
басқа елдің ғылыми деңгей құрылымынан өзгеше<br />
болып келеді, сондықтан АҚШ білім жүйесіне<br />
бағынбайтын жоғарғы оқу орнынан ауысу<br />
бірсыпыра қиындықтар туғызу мүмкін. Мысалы,<br />
егер сіздің еліңізде ғылыми деңгейді алу үшін бір<br />
пәнді оқысаңыз, ауысу барысында курстар сәйкес<br />
келмеуі мүмкін, себебі АҚШ-тың бакалавр дәрежесі<br />
жалпы білім талаптарына сай болу керек. Қабылдау<br />
бөлімінің жоғары қызметкерінің айтуы бойынша<br />
АҚШ білім жұйесіне бағынбайтын жоғарғы орнында<br />
алынған курстарды ауыстыру барысында<br />
қабылдаушы жоғарғы оқу орны бірнеше факторлар<br />
бойынша қарастырады.<br />
• Сіздің жоғарғы оқу орныңыз еліңіздің білім және<br />
ғылым министрлігімен мойындалады ма? АҚШ<br />
жоғарғы оқу орындары білім және ғылым<br />
министрлігімен мойындалатын жоғарғы оқу<br />
орындарын қарастырады, дегенмен басқа<br />
өкілеттікпен мойындалған жағдайда жоғарғы оқу<br />
орны есептеледі. Шешімдер жоғарғы оқу орнына<br />
байланысты әр түрлі болып келеді. Әдетте АҚШ<br />
жоғарғы оқу орны өздері сияқты басқа жоғарғы оқу<br />
орындарының қабылдаған шешімдеріне негізделеді.<br />
• Ауысып жатқан жоғарғы оқу орнының курстары<br />
сіздің алған курстармен қаншалықты сәйкес? АҚШ<br />
жоғарғы оқу орны курстар арасындағы сәйкестіктер<br />
туралы мәліметтерді оқу орнының каталогы немесе<br />
курс сипаттамасы, курс кестесі бойынша танып біле<br />
алады.<br />
Егер жоғарғы оқу орны АҚШ-та өте танымалы<br />
болмаса, сіздің елге оралғаннан кейін берілген<br />
курстар бойынша сынақ өткізу мүмкін, содан кейін<br />
олар сіздің қабылдануыңыз және кредитті қалай<br />
қабылдайтын туралы шешім қабылдау мүмкін.<br />
• Сіздің болашақ мамандығыңызға және деңгейіңізге<br />
байланысты курстар қолданбалы? Бұл әдетте сізді<br />
оқуға қабылдап жатқан жоғарғы оқу орнының<br />
қабылдау бөлімімен және оқу бөлімімен бағаланады.<br />
Олар ең бірінші сіздің алған курстарыңыз<br />
ауыстырылуға келетіне көз жеткізулері керек, содан<br />
кейін мамандық бойынша алынатын курстарға<br />
қойылатын талаптарға сәйкестігін тексереді. Соңғы<br />
шешім сіздің елге оралмастан бұрын қабылданбауы<br />
мүмкін және шешімдер әртүрлі болуы мүмкін.<br />
Инженерлік, архитектура немесе журналистика<br />
сияқты кәсіптік мамандықтар бойынша курстарды<br />
ауыстыру қиындық тудыру мүмкін, себебі курстарға<br />
қойылатын талаптар арнайы бөлімдердің<br />
қолдауымен негізделеді.<br />
56|Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім
10 Тарау АҚШ университеттеріне ауысу<br />
Ауыстыру барысы<br />
АҚШ білім жүйесіне бағынбайтын жоғарғы оқу<br />
орнынан, АҚШ жоғарғы оқу орнына ауысу жолын<br />
қысқартқыңыз келсе, келесі кеңестерге сүйенгеніңіз<br />
жөн:<br />
• Жоғарғы оқу орнымен берілген барлық ресми<br />
қағаздар мен тіркеулерлерде мөр немесе штамп<br />
қойылу керек.<br />
• Орта білім пәндері және барлық курстарды<br />
ағылшын тіліне аударыңыз. Әрбір алынғын курс<br />
бойынша қысқаша немесе жалпы анықтама беріңіз,<br />
апталық лабораториялық жұмыс немесе дәріс санын,<br />
сағат санын көрсетіңіз, семестр немесе оқу жылының<br />
ұзақтығын көрсетіңіз. Егер бұл ешбір жерде<br />
ескерілмесе, курстардын алынған жылын көрсетіңіз.<br />
(Егер түсініктеме берілмесе, өзіңіз қысқаша<br />
анықтама жазыңыз, бірақ мектеп атымен<br />
куәландырып алыңыз)<br />
• Әрбір курс бойы оқылған оқу материалдар тізімін<br />
жасаңыз. Бұл студенттік қалашықтың әкімшілігіне<br />
сіздің кредит санын ауыстыруға және курс<br />
құрылымымен танысуға мүмкіндік береді.<br />
• Ауысып жатқан жоғарғы орнын ғылыми деңгей<br />
программасының немесе дипломда көрсетілген курс,<br />
кредит саны бойынша мәліметтермен қамтамасыз<br />
етіңіз.<br />
АҚШ-тың жоғарғы оқу орнына ауысып жатқан<br />
студенттер орта мектепте жүргізілген жұмыстар<br />
үшін кредит алуы мүмкін, бірақ АҚШ колледжімен<br />
жүргізілетін жұмыстармен сәйкес болу керек. Толық<br />
мәліметті әрбір колледждің қабылдау бөлімінен<br />
сұрауыңыз қажет.<br />
Бір колледжден немесе университеттен басқа<br />
жоғарғы оқу орнына ауысуға арыз беру барысы<br />
Ауысуға арыз беру барысы студенттен көп уақыт<br />
алуы мүмкін, сондықтан ауысу жоспарын жаңа<br />
жоғарғы оқу орнында оқуыңызды бастар алдында 12<br />
ай бұрын бастауыңыз керек. Сондықтан ауысу<br />
барысы туралы жоғарғы оқу орнының каталогында<br />
арнайы бөлімді мұқият оқып танысып алыңыз.<br />
Көбіне осы бөлімде колледждің кредит ауыстыру<br />
полисі туралы мәліметтер беріледі. Осы кітапшаның<br />
төртінші тарауында колледждерді таңдауда<br />
кеңестер беріледі.<br />
Ауысуға арыз беру барысы жаңа түскен студенттерге<br />
қарағанда ауысатын студенттерге өзгеше болып<br />
келеді. Ауысатын студенттер бөлек апликациондық<br />
форманы толтырады. Әдетте жаңа жоғарғы оқу<br />
орындары студенттерден келесі мәліметтерді білгісі<br />
келеді:<br />
• Неге сіз осы жоғарғы оқу орнына ауысқыңыз<br />
келеді? Сізден ауысу себептерін көрсететін<br />
негіздемелік жеке өтініш жазуыңызды сұрауы<br />
мүмкін. Бұл сіздің апликациондық форманын ең<br />
маңызды бөлімі болып табылады. Өтініште сіздің<br />
білім алуыңызға жаңа оқу орнының қандай жағымды<br />
жақтары бар екенін көрсетудін орнына, оқып жатқан<br />
жоғарғы оқу орны сізге жағымды емес екені туралы<br />
жазбауыңыз керек.<br />
• Қандай курстар алдыңыз немесе қазіргі уақытта<br />
алып жатырсыз? Осы уақытқа дейін жоғарғы оқу<br />
орнында қандай тәжірибелер алдыңыз? Ауысатын<br />
студенттер жаңа жоғарғы оқу орнына қабылдану<br />
үшін, оқып жатқан жоғарғы оқу орнындағы<br />
жетістіктері туралы ашып жазу керек.<br />
Жоғарғы оқу орнына жаңа қабылданатын<br />
студенттер секілді сіз мінездеме, транскрипт, тест<br />
нәтижелері және апликациондық эссе сияқты<br />
құжаттармен қамтамасыз етуіңіз керек. Нәтижелі<br />
апликациондық форма туралы мәліметті сегізінші<br />
тараудан оқи аласыз.<br />
Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім|57
10-тарау АҚШ университеттеріне ауысу<br />
Есіңізде болсын, сіз таңдаған университеттерге<br />
ауысу оңай жол емес. Шынында, көптеген жоғары<br />
дәрежелі жоғарғы оқу орындары жаңа түсетін<br />
студенттерге қарағанда, ауысатын студенттерге<br />
қабылдануға жоғары талаптар қояды. Көптеген<br />
жоғарғы оқу орындары ауысатын студенттерді<br />
қабылдау барысы өте жоғары бәсекелестік дәрежеде<br />
өтетінін көрсету үшін, жоғарғы оқу орнына жаңа<br />
қабылданатын студенттердің және ауысатын<br />
студенттердің жылдық пайыздық көрсеткіш туралы<br />
мәліметтермен қамтамасыз етеді.<br />
Түйіндеме<br />
• АҚШ бір университетінен екінші университетіне<br />
бір жылдық оқудан кейін, дәрежеге ие болу<br />
программасының ортасында ауысуға болады. Бірақ<br />
ғылыми дәрежені алу үшін студент кейбір алған<br />
кредитті немесе қосымша уақытын жоғалтуы<br />
мүмкін.<br />
• Ауысуға қиындық туғызатын белгілі мамандық<br />
бойынша курстар талап етіледі (инженерлік сияқты<br />
кәсіптік мамандықтар).<br />
• Университет жүйесі мен ғылыми деңгей<br />
программалардың арасындағы өзгешеліктен, АҚШ<br />
білім жүйесіне бағынбайтын жоғарғы оқу орнынан<br />
ауысатын студенттерге ауысу барысы қиындау.<br />
• Сіздің кредитіңізді қабылдау мақсатында, сіз<br />
ауысып жатқан жоғарғы оқу орны, оқып жатқан оқу<br />
орны, ғылыми деңгей программасы, алынған<br />
курстар туралы көп мәліметтерді білгісі келеді.<br />
• Ауысатын студенттер бөлек апликациондық<br />
форманы толтырумен бірге ауысу мақсаты туралы<br />
эссе жазуы тиіс. Жаңа түсетін студенттерге<br />
қойылатын талаптарға сәйкес сіз мінездеме, тест<br />
нәтижелері және апликациондық форманы<br />
толтыруыңыз қажет.<br />
• Ауысатын студенттерді қабылдау конкурсы жаңа<br />
түсетін студенттерге қарағанда жоғары болуы<br />
мүмкін. Нәтижелі апликациондық форманы<br />
тіркеумен бірге жоғарғы оқу орнын таңдау сізден<br />
біршама уақытты талап етеді.<br />
• Кейбір жағдайда студенттік қалашыққа оралмай<br />
немесе сабаққа тіркелмей, бөлім басшысымен<br />
кездеспей, сіз кредит саны мен ғылыми деңгейді алу<br />
үшін берілетін оқу уақыты туралы соңғы шешімді<br />
алмауыңыз мүмкін.<br />
Пайдалы сайттар<br />
Жоспарлаған жоғарғы оқу орнының ауысу полисімен<br />
танысу үшін, әрбір жоғарғы оқу орнының сайтына<br />
кіріп оқығаныңыз жөн.<br />
58|Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім
11-тарау Студенттік виза және академиялық емес виза түрлері<br />
Студенттік виза және академиялық<br />
емес виза түрлері<br />
СЕВИС ақпараттық жүйе және<br />
студенттік визалар<br />
Құттықтаймыз – сіз қалаған университетке<br />
қабылдандыңыз! Сіздің ойыңызда қандай курстар<br />
өтетіңіз, қандай адамдарды кездестіретіңізді, сізді<br />
күтіп тұрған үлкен тәжірибелер, бірақ сіз қазір соңғы<br />
қадамдарды жасайсыз: SEVIS тіркеу жолы және<br />
студенттік визаға арыз беру.<br />
Студенттік және мәдениттік программалар<br />
бойынша мемлекетке кірген студенттер туралы<br />
ақпараттық жүйе(SEVIS)<br />
SEVIS - Құрама Штаттарында уақытша қалатын<br />
немесе сапарға шығар алдында шетелдік студенттер<br />
туралы интернет жүйесіне негізделетін мәліметтер<br />
қоры. Бұл студенттік және мәдениеттік программа<br />
болғандықтан ішкі істер қауіпсіздігімен бақыланады<br />
(SEVP). Жобалаған жоғарғы оқу орны SEVIS -ті тіркеу<br />
жұмысын бастар алдында сізден басты мәліметтерді<br />
сұрастыруы мүмкін, мысалы, жобалап отырған<br />
программаңыз, оқу қаражатын төлеуді қалай<br />
жоаспарлап отырсыз және программаның басталу<br />
мен аяқталу уақыты. Содан кейін сізге керек виза<br />
түріне байланысты I-20 формасы, DS 2019 немесе<br />
I-20M-N формасын жібереді. Виза алу үшін<br />
консульдық бөлімге сауалнамаға тіркелер алдында<br />
SEVIS I-901 формасының ақысын төлеуіңіз қажет.<br />
SEVIS туралы толық мәліметті осы кітапшаның<br />
жолға дайындық бөлімінен таба аласыз.<br />
Виза түрлері<br />
F-1 жалпы студенттік виза болып табылады,<br />
сондықтан студенттердің азғана саны Құрама<br />
Штаттарына тәжірибелі техникалық немесе кәсіптік<br />
техникалық оқу курстары M-1 бойынша немесе<br />
академиялық емес J-1 визасын алады.<br />
Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім|59
11-тарау Студенттік виза және академиялық емес виза түрлері<br />
Сіздің еліңіздегі виза алу барысы<br />
Әр елде студенттік визаны алу үшін қойылатын<br />
талаптары мен жүру барысы түрлі болып келеді.<br />
Сізге жақын арада орналасқан кеңес беру орталығы<br />
сіздің еліңіздегі визаға арыз беру барысы туралы<br />
құнды мәлімет беруі мүмкін.(Егер де, мүмкіншілік<br />
болса, визаға қалай арыз беру керек туралы<br />
мәліметтер білгіңіз келсе, кеңес беру орталығымен<br />
өткізілетін жол жүру бағдарламасы туралы<br />
программаға қатысыңыз). Сізге жақын АҚШ елшілігі<br />
немесе консульдық бөлімі арыз беру барысы туралы<br />
мәліметтермен апликациондық формалармен<br />
қамтамасыз етеді. Елшілік және консульдық бөлім<br />
телефонмен немесе ресми сайт арқылы сізге<br />
мәліметтер бере алады. Осы топтаманың жолға<br />
дайындық төртінші кітапшасында визаға арыз беру<br />
барысы туралы нақты мәліметтер берілген. Бұл<br />
кітапшаны АҚШ-та білім алу ресми сайтынан таба<br />
аласыз http://www.educationusa.state.gov.<br />
Визаны алуда үмітіңізді арттыру үшін, келесі<br />
берілген кеңесті қолданыңыз:<br />
• Жол сапарға шығар алдында екі ай бұрын визаға<br />
арыз беру жұмысын бастаңыз<br />
• Нәтижелі шешімді алу үшін керекті барлық<br />
құжаттарды жинастырып қойыңыз.<br />
• Сауалнама жүргізуге жақсы дайындалып<br />
алғаныңызға сенімді болыңыз.<br />
Студенттік визаға арыз беру:<br />
Жетекші<br />
Виза алу үшін сауалнамаға тіркелу алдында сіз I-901<br />
формасының ақысын төлеуіңіз керек. Барлық<br />
студенттер және академиялық емес мақсатпен елге<br />
келуші студенттер өздерінің мәртебесіне<br />
байланысты осы ақыны төлеуі тиіс, мысалы F пен M<br />
студенттері және академиялық емес студенттер екі<br />
жүз доллар төлейді. Төлем ақыны төлеу жолдары өте<br />
көп, онлайн жүйесінде төлеуге болады. Ол үшін<br />
https://www.fmjfee.com/i901fee/ сайтын қараңыз.<br />
I-901 формасының ақысын төлеп болғаннан кейін, өз<br />
еліңіздегі АҚШ елшілігімен немесе консулдық<br />
бөлімімен хабарласып, сауалнамаға тіркеліп<br />
қойыңыз. F-1 студенттік визаға арыз беру үшін сізде<br />
сол уақытта әрекетті I-20 формасы болу керек, ал J-1<br />
визасына арыз беру үшін DS 2019 формасы және M-1<br />
үшін I-20M-N формасы болуы тиіс. Жоғарғы оқу орны<br />
оқуға түсу үшін жіберілген құжаттарды қарастырып,<br />
оқуға қабылдағаннан кейін сізге жарамды<br />
формаларды жібереді. Құжаттарды қабылдағаннан<br />
соң, келесі нұсқамаларды тексеріңіз:<br />
• Сіздің аты жөніңіз паспортта жазылғандай дұрыс<br />
көрсетілген бе? (Виза алу үшін толтырылатын<br />
апликациондық формада дұрыс көрсеткеніңізге<br />
сенімді болыңыз)<br />
• Басқа берілген мәліметтер дұрыс па? Туған күніңіз,<br />
туған еліңіз, қандай ғылыми дәрежесі, оқу орнында<br />
тіркелу күні, оқу басталу уақыты мен біту уақыты<br />
және қаражат туралы дәлелдеме құжат?<br />
• Жоғарғы оқу орнының лауазымды тұлғасының<br />
атынан қол қойылған ба?<br />
• Оқу орнында тіркелу күні өтіп кетпеген бе (студент<br />
белгілі уақыт ішінде тіркелуі тиіс)? Егер, тіркелу күні<br />
өтіп кеткен жағдайда күнді жылжыта алмаған<br />
жағдайда, жоғарғы оқу орнының лауазымды<br />
тұлғасымен немесе жауапты бөлімшесімен<br />
хабарласып, форманың басқа түрін сұрастырыңыз.<br />
• Егер сіздің I-20, I-20M-N немес DS 2019 формаларың<br />
жарамды болса, сіз виза алу үшін арыз бере аласыз.<br />
Виза алу үшін, сауалнамаға тіркелу үшін келесі<br />
құжаттарды тексеріп алыңыз: I-20 немесе DS 2019,<br />
I-901 формалары, төлқұжатыңыз және сіздің қаражат<br />
жағдайыңызды дәлелдейтін құжат.<br />
60|Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім
11-тарау Студенттік виза және академиялық емес виза түрлері<br />
Виза сауалнамасы бес минуттан артық болмайды,<br />
сондықтан сіз қысқаша, бірақ нақты жауап беруіңіз<br />
керек. Батылды болыңыз, шыңдықты жасырып,<br />
өтірік айтпаңыз. Консул қызметкерлері<br />
апликациондық форманы адал толтырмаған<br />
адамдарды жылдам танып біле алады. Бұл өзіңіздің<br />
өмір хикаяыңызды айтып беру мүмкіндігі деп<br />
есептеңіз. Сізге виза ашып беру үшін, консул<br />
қызметкерлері сізден үш сұрақтың жауабын білгісі<br />
келеді:<br />
• Бірінші, шынында да студентсіз бе? Консул<br />
қызметкері сіздің барлық оқу тарихыңызды<br />
қарастырып шығады, сіздің оқу жоспарларыңыз<br />
қандай жоғары оқу орнында оқитыңыз, оқу<br />
жылының соңына дейін осы оқу орнында болатыңыз<br />
туралы сұрастыруы мүмкін. Сауалнама барысында<br />
таңдаған жоғарғы оқу орны, болашақ мамандығыңыз<br />
және болашақ жұмыс жоспарларыңыз туралы<br />
әңгімелесуге дайын болыңыз. Өзіңізбен бірге мектеп<br />
транскрипті, ұлттық емтихан қорытындысы,<br />
SAT/ACT немесе ағылшын тілінен тест<br />
қорытындылары және басқа да сіздің біліктілігіңізді<br />
дәлелдейтін құжаттарды алып келіңіз.<br />
• Екіншіден, сіз оқуыңызды қаржыландыра аласыз<br />
ба? АҚШ үкіметі сіздің оқуды тастап кетіп, заңсыз<br />
жұмыс істемейтіңізге сенімді болуы керек. Сіздің I-20<br />
формасында кем дегенде бір жылдық оқу ақысы<br />
және оны қалай төлеуге болатыны туралы<br />
мәліметтер беріледі. Егер сіздің жанұяыңыз сізге<br />
демеуші болса немесе жеке қаржыландырылатын<br />
болса, сіздің демеушіңіз оқу ақысын төлей алатын<br />
жағдайын қалай дәлелдейді? Егер де сіздің мыңдаған<br />
доллар тұратын оқуыңыздың ақшасын атааналардан<br />
басқа бөтен адам төлейтін болса, сіз сол<br />
адаммен қандай байланыста екеніңізді түсіндіруіңіз<br />
керек. Демеушіңіздің қаражатын дәлелдейтін<br />
құжатты көрсетіңіз, әсіресе қаражат көзі және<br />
қаражат табысы. Бұл консул қызметкерін сіздің төрт<br />
жылдық оқуыңызды төлей алатын қорыңыз бар<br />
екенін сендіреді. Егер сіздің демеушіңіздің табысы<br />
бірнеше қаражат көздерінен келсе, (мысалы, айлық,<br />
келісім, кеңес беру комиссиясы, ауылшаруашылық<br />
табысы, жеке меншікті жалға беру, қаржыландыру)<br />
демеушіңіз әрбір қаражат көздерінен келіп тұрған<br />
табыс туралы арнайы хат жазу керек.<br />
• Үшіншіден, Құрама Штаттарында қалмайтындай<br />
сіздің өз еліңізбен байланысыңыз мықты ма? АҚШ<br />
визасын ашу заңы, иммигранттық емес визаға арыз<br />
берген адамдардың барлығын елде қалуға мақсат<br />
қойған адам ретінде көруді талап етеді, сондықтан<br />
консул қызметкерін сізде ондай мақсат жоқ екенін<br />
сендіруіңіз қажет.<br />
Жалпы айтқанда,Құрама Штаттарында қалғаннан,<br />
сіздің елге оралуыңыздың орынды себептері бар<br />
екенін дәлелдеуіңіз қажет. Құрама Штаттарында<br />
уақытша қалуыңызды дәлелдейтін, өз еліңізден<br />
сізбен тығыз байланыста болатын экономикалық,<br />
жанұялық немесе қоғамдық байланыстар бар екенін<br />
дәлелдейсіз. Экономикалық байланыс, бұл сіздің<br />
жанұяыңыздың экономикалық жағдайы, Құрама<br />
Штаттарына оқу мақсатымен бара жатқаныңызды<br />
дәлелдейтін жанұя немесе қоғамдық байланыс.<br />
Консул қызметкері сіздің болашақ жоспарыңызды<br />
және елге оралғаннан кейін жұмысқа тұру сияқты<br />
мақсаттарыңызды көріп сенуі мүмкін. Жанұя және<br />
қоғамдық байланыс ретінде, консул қызметкері<br />
сізден туысқан санын сұрастыруы мүмкін,<br />
соншалықты туысқан санын Құрама Штаттарындағы<br />
туысқан санымен салыстырады. Өзіңіздің еліңізді<br />
жақсы көретіңізді дәлелдейтін қандай жергілікті<br />
немесе мектеп шараларына қатыстыңыз? Елге<br />
оралып, өз еліңіздің дамуына ат салысатын көсем<br />
ретінде спорттық шараларда немесе басқа<br />
мерекелерде қатыстыңыз ба?<br />
Есіңізде болсын, егер сіз J-1 алсаңыз, Құрама<br />
Штаттарынан елге оралғаннан кейін,өз еліңізде екі<br />
жыл өткізбей иммигранттық визаны аша алмайсыз.<br />
Егер сізге виза берілмесе<br />
Егер апликантка виза ашылмаса, консул қызметкері<br />
сізден жазбаша түрде түсініктеме сұрауы мүмкін.<br />
Дегенмен, бұл-әдетте апликанттардың көп сұрақ<br />
қоймау үшін қойылатын стандарттық жауабы. Сіз<br />
екінші рет тапсырып көруіңізге құқығыңыз бар. Егер<br />
сізге қайта тапсыруға мүмкіндік берсе, консулдық<br />
қызметкер үшін сіздің бірінші рет сауалнамадан өте<br />
алмағаныңыздың дәлелдемелері өте сенімді болу<br />
керек, сондықтан дұрыстап дайындалып<br />
барғаныңыз жөн .<br />
Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім|61
11-тарау Студенттік виза және академиялық емес виза түрлері<br />
Егер сіз оқу жоспарыңызда мақсаттарыңызды<br />
ойластырып қойсаңыз, сіздің нақты мансап<br />
жоспарыңыз болса, сіздің визаға арыз беру<br />
мүмкіндігі оқуыңызда және өміріңізде келесі үлкен<br />
қадамды жасауға сенім берсе, Құрама Штаттарының<br />
университетінде оқуыңызды бастаңыз.<br />
Түйіндеме<br />
• Көптеген студенттер Құрама Штаттарына F-1<br />
визасымен кіре алады,ал кейбір студенттер J-1<br />
немесе M-1 визасымен де кіре алады.<br />
• Өз еліңізде виза ашу үшін қойылатын талаптармен<br />
таныс болыңыз, барлық құжаттарды алдын ала<br />
дайындап қойыңыз.<br />
• Арыз берер алдында I-20 формасын (J-1 визасы<br />
үшін DS 2019 формасы,M-1 визасы үшін I-20M-<br />
Nформасы) университеттен алғаныңызды және<br />
дұрыс толтырылғанын тексеріп алыңыз.<br />
• I-901 формасының ақысын төлеп, квитанциясын<br />
алыңыз.<br />
• Сауалнамаға барлық құжаттарыңызды<br />
дайындаңыз. .<br />
• Консулдық қызметкерге өзіңіздің оқуыңызды<br />
қаржыландыра алатыңызды және өз еліңізбен тығыз<br />
байланыс бар екенін дәлелдеңіз.<br />
• Егер сіздін апликациондық формаңыз<br />
қабылданбаса қайта арыз беруге құқығыңыз бар.<br />
Бірақ сізге қайта тапсыруға мүмкіндік берсе,<br />
консулдық қызметкер үшін сіздің бірінші рет<br />
сауалнамадан өте алмағаныңыздың дәлелдемелері<br />
өте сенімді болу керек<br />
Пайдалы сайттар<br />
Виза түрлері туралы мәліметтер<br />
http://travel.state.gov/visa/temp/types/types_1270.ht<br />
ml<br />
Ішкі істер қауіпсіздігі (SEVP)<br />
http://www.ice.gov/sevis/index.htm<br />
62|Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім
12-тарау Университеттік өмір<br />
Университеттік өмір<br />
АҚШ колледждерінде қабылданғаныңызды<br />
білгеннен бастап, шетелдік студенттің өмірінің<br />
жоспарын құруға ең жақсы уақыт. Виза алудан бұрын<br />
жасауға болатын заттар болғанымен,<br />
жоспарларыңызды алдын ала жасап қойған дұрыс.<br />
Бұл тарауда Құрама Штаттарына оралғаннан кейін<br />
сізді не күтіп тұрғаны туралы ойланатын мәселелер<br />
бар. Жол бағдарламасы туралы кеңестер кеңес беру<br />
орталығында немесе осы топтаманың төртінші<br />
кітапшасында бар.<br />
АҚШ-та білім алу және өмір сүру<br />
АҚШ-қа оралу<br />
Жоғарғы оқу орнына қабылданған соң, сіз жаңа<br />
жоғарғы оқу орны мен студенттік қалашыққа оралу<br />
туралы мәліметтерді алуыңыз қажет. Бұл мәлімет<br />
студенттік қалашықты қалай тез танып білу<br />
жолдары туралы керек. Мүмкіндік болған жағдайда,<br />
басқарма бөлімі ашық кезінде бір жетіге ертерек<br />
келуіңізге болады.<br />
Бейімделу<br />
Көптеген АҚШ жоғарғы оқу орындары жабдықталған<br />
студенттік қалашықпен таныс және Америка өміріне<br />
бейімделу программасын ұйымдастырады.<br />
Бейімделу программасы бір жеті және қосымша<br />
ретінде жүргізіледі, бірақ барлық студенттерден<br />
қатысуды талап етеді. Программа көптеген пайдалы<br />
тақырыптарды қамтиды: кітапхананы қалай қолдану<br />
қажет, денсаулық сақтау орталықтары, басқа қызмет<br />
түрлері, сабақ кестесі, студентке не күту керек,<br />
қосымша жүргізілетін жұмыстар, курстарға қалай<br />
жазылу керек тағы да басқа тақырыптар. Осы<br />
барлық мәліметтер АҚШ студенттік өміріне сініп<br />
кетуіне үлкен көмек береді. Ариентация барысында<br />
студенттік қалашықтағы басқа да шетелдік<br />
студенттермен,<br />
Құрама Штаттарында білім алғын келсе: Базалық <strong>университеттік</strong> білім|63
12 Тарау Университеттік өмір<br />
жұмыс жасайтын қызметкерлермен танысасыз.<br />
Әдетте, оларды «шетелдік студенттер кеңесшісі»<br />
- деп атайды.<br />
Шетелдік студенттер кеңесшілері (ISAs)<br />
АҚШ университеттері шетелдік студенттерді<br />
қабылдайтын болғандықтан, олар арнайы<br />
студенттермен бірге жұмыс жасайтын, оқытылған<br />
және үйретілген арнайы топ қызметкерлері бар.<br />
Оларды әдетте шетелдік студенттер кеңесшілері деп<br />
атайды. Сіз олардан қажетті жағдайда<br />
мәселелеріңізді шешіп беру үшін немесе шетелдік<br />
студент деген мәртебеңіз туралы сұрақтарыңыз<br />
болса сұрауыңызға болады. Шетелдік студенттер<br />
бөлімімен бірге олар оқу жыл бойы шетелдік<br />
студенттерге әртүрлі қоғамдық немесе мәдениет<br />
шараларын жүргізеді.<br />
Куратор (AA)<br />
Шетелдік студенттер кеңесшілеріне қосымша, сіздің<br />
куратырыңыз болады. Куратор - көбінесе сіздің<br />
мамандығыңыз бойынша бөлімшенің қызметкері. Сіз<br />
куратырыңызбен курстарға жазылар алдында<br />
кездесесіз, ол сізге мамандығыңыз бойынша диплом<br />
алу үшін оқытылатын курстарды таңдауға<br />
көмектеседі. Куратырыңызбен жоспарыңызды,<br />
сұрақтарыңыз болса және алған бағаларыңыз туралы<br />
талқылауға жиі кездесуге болады.<br />
Университеттік тұрғын үй<br />
Көптеген АҚШ университетерінде жаңа түскен<br />
студенттер студенттік қалашықта тұрады.<br />
Студенттерге <strong>университеттік</strong> жатақханада бір<br />
бөлмені бөлісуіне немесе кем дегенде бір студентпен<br />
пәтер жалдауға болады. Тұрғын үй іздестіру<br />
қызметін көрсететін бөлімдер өзіңізге лайықты адам<br />
табу үшін сізге бірнеше сұрақтар қою мүмкін. Әдетте<br />
бөлмелер жиһазбен және телефонмен<br />
жабдықталады. Жуынатын бөлмені екі адам бөліседі.<br />
Егерде студенттік қалашықтан тыс үй табылса,<br />
университеттен тыс тұруыңыз мүмкін, бірақ бір жыл<br />
оқудан кейін рұқсат беріледі.<br />
студенттердің мәдени тану немесе ерекше<br />
қызығушылық танытатын шараларға қатысуына<br />
байланысты қалашықтың арнаулы жерінде<br />
орналасуы. Сізге бірінші курс студенті ретінде<br />
қызығушылық таныттырады. АҚШ-тың студенттік<br />
қалашығында шетелдік студенттер үйі, Неміс тілі<br />
үйі, Афро-Американдық үй немесе Қоршаған орта үйі<br />
орналасуы мүмкін.<br />
Ақша және Банк қызметтері<br />
АҚШ-та банктер ұлттық, аймақтық, штаттық және<br />
қалалық болып бөлінеді. Кейбірі университететер<br />
өздернінің банк қызметтерін ұсынады. Есепшот<br />
ашарда сіздің тұрып жатқан жеріңізге және оқып<br />
жатқан жеріңізге қай банк жақын екенін зерттеп<br />
алыңыз. Шетелге келгенде есепшотты ашу қиындау<br />
болу мүмкін. Сондықтан, өз еліңіздің есепшотын<br />
ашып жаңа есепшотқа ақшаңызды ауыстырып<br />
алғанша, өзіңізге жеткілікті ақша алып келгеніңіз<br />
жөн.<br />
Денсаулық сақтау полисі<br />
Шетелдік студент болғандықтан Құрама<br />
Штаттарында болған уақытыңызда денсаулық<br />
сақтау полисіңіз міндетті түрде болу керек. АҚШ<br />
университеттерінде денсаулық сақтау полисі<br />
міндетті түрде болуы тиіс, сондықтан сіз оны<br />
университет жанынан ала аласыз, немесе басқа<br />
жерден де алуыңызға болады, бірақ университет<br />
қойған талаптарға сай болу керек. Денсаулық сақтау<br />
полисі әртүрлі болып келеді. Шетелдік студенттер<br />
кеңесшісі сізге қай полис тиімді екеніне түсіндіріп,<br />
таңдап бере алады. Өз еліңізден студенттік<br />
қалашыққа дейінгі жол сапарға шығар алдында<br />
өзіңізді сақтандыруды ұмытып кетпеңіз.<br />
Қатынасу, мәдениет шаралары және көңіл көтеру<br />
«Студенттік кампуста мен футбол клубына<br />
жазылдым, бұдан да ақылды іс істемеген шығармын.<br />
Себебі,клуб маған жаңа достарды тез табуда үлкен<br />
көмек болды және Құрама Штаттарды тегін аралап<br />
саяхаттауға мүмкіндік берді»<br />
АҚШ университетінің тұрғын үй ерекшілігі-олардың<br />
сіздің талабыңызға сай құрылуы. Мысалы,<br />
64|Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім<br />
- Ұлыбританиядан Химия факультетінің студенті
12-тарау Университеттік өмір<br />
Көптеген студенттік қалашықта әртүрлі іс-шаралар<br />
өткізіледі және бұл сізге жаңа достар табуға үлкен<br />
мүмкіндік. Сіз студенттік радио және теледидар<br />
станциясы, университет газетасы, спорт<br />
командалары, және қоғамдық клубтарда уақытты<br />
қызықты, өзіңізге пайдалы өткізесіз. Олардың<br />
барлығы әрқашанда жаңа студенттерді қуанышпен<br />
қарсы алады. Бұған қоса университетте халықаралық<br />
қоғамдастық, ер адамдар бірлестігі және әйел<br />
адамдар бірлестігі де болады. Көптеген студенттік<br />
қалашықта «Студенттік іс-шаралар офисі» болады,<br />
олар қалашықта не болып жатқаны туралы<br />
барлығын айтып бере алады.<br />
Түйіндеме<br />
• АҚШ университетіне қабылдансаң топтаманың<br />
төртінші кітапшасын оқи бастаңыз.<br />
• Студенттерге арналған бейімделу программасына<br />
үлгеру үшін, университетке уақытында оралу<br />
жоспарын құрыңыз.<br />
• Студенттер көмек бере алатын және шараларды<br />
ұйымдастыратын шетелдік студенттер<br />
кеңесшілерімен танысыңыз.<br />
• Сіздің куратырыңыз оқу мәселелеріне байланысты<br />
сұрақтарыңызға жауап бере алады.<br />
• Тұрғын үй қызметімен айналысатын офиспен<br />
хабарласыңыз. Бірінші оқу жыл бойы сіз бір бөлмені<br />
басқа студенттермен бөлісіп тұрасыз, ал екінші<br />
курстан кейін университеттен тыс тұруға болады.<br />
• АҚШ банкінен есепшот ашып, өз есепшотыңыздан<br />
ақша аударғанша өмір сүруге жететін ақша ала<br />
жүріңіз.<br />
• Шетелдік студенттердін өз елінен кетіп, қайтып<br />
келгеніне дейін қолданылатын денсаулық сақтау<br />
полисі болуы тиіс.<br />
• Студенттік қалашықтағы студенттік іс-шаралар<br />
офисі сізге университетте қандай ұйымдар бар<br />
екенін айтып бере алады. Ұйымдарға қатысу сізге<br />
жаңа достармен танысуға және американдық өмірді<br />
түсінуге мүмкндік береді.<br />
Пайдалы сайттар<br />
Жолға дайындық: Құрама Штаттарындағы өмір және<br />
оқу туралы тәжірибелік мәліметтер<br />
EducationUSA сайтында<br />
(www.educationusa.state.gov)<br />
Американдық өмір<br />
http://www.america.gov/amlife/ education<br />
Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім|65
Глоссарий<br />
Глоссарий<br />
Academic Adviser (AA) (Куратор): Жоғарғы оқу орнынын профессор-оқытушылар құрамы, оқу мәселелерін<br />
шешуге көмек беретін студенттердің кеңесшілері.<br />
Academic Year (оқу жылы): қыркүйек айынан мамыр айына дейін толық оқу жылы. Оқу жылы бірнеше<br />
бөлікке бөліну мүмкін, семестр, триместр немесе тоқсан.<br />
Accreditation (аккредитация): жергілікті аккредитациялау бөлімдерімен немесе кәсіптік қоғамдастықтың<br />
тағайындауымен жоғарғы оқу орындарын бекіту.<br />
ACT University-Entrance Exam (университетке қабылдау тесті): базалық университетке білім алу үшін,<br />
ағылшын тілі, математика, оқу қабілеті және жаралыстану пәндері бойынша қабылдану тесті.<br />
Add/Drop (таңдау/алып тастау): оқу жылының басында оқутышының рұқсатымен пәндерді таңдау және<br />
алып тастау.<br />
Advance Registration (алдын ала тіркелу): басқа студенттерге қарағанда пәндерді алдын ала таңдап қою.<br />
Affdavit of Support (қаражат кепілдемесі): мекеменің немесе жеке адамның атынан қаржыландыру туралы<br />
дәлелдеме құжаты.<br />
Assistantship (мұғалім көмекшісі): зертханада зерттеуге көмек болатын жұмыстарды атқаратын мұғалім<br />
-көмекші. Магистрлік программамен оқитын студенттерге қаржы көзі болып табылады.<br />
Associate Degree (бакалавр дәрежесіне кандидат немесе сертификат): екі жылдық оқудан кейін ие<br />
болатын дәреже.<br />
Attestation (аттестация): ғылыми дәрежені немесе транскрипті түпнұсқа екенін ресми түрде дәлелдеу. Әдетте<br />
куәгерлермен немесе сарапшылармен куәландіріледі.<br />
66|Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім
Глоссарий<br />
Audit (аудит): ғылыми дәрежені алу барысында курстарды кредитсіз оқу.<br />
Authentication (түпнұсқа): Құжаттың түпнұсқасы. Құрама Штаттарына оқуға түсерде студенттерден оқу<br />
транскрипт немесе дипломның түпнұсқасы сұралады.<br />
Bachelor’s Degree (бакалавр ғылыми дәреже): гуманитарлық немесе жаралыстану ғылымдары бойынша<br />
төрт жылдық толық оқуды бітіргеннен кейін берілетін ғылыми деңгей.<br />
Class Rank (көрсеткіш): студенттін соңғы жылда оқылған оқудын саны немесе сәйкестік көрсеткіші. Мысалы,<br />
студент 100 сабақтың біреуіне қатысса оның сабаққа қатысым көрсеткіші 1/100 болып есептеледі. Студенттер<br />
соңғы көрсеткішке 100/100 дейін жетуі тиіс. Оқу пайыздық көрсеткішпен де есептееді (мысалы, 50 пайыздан<br />
25 пайызы төмен).<br />
Coed: ер адамдар мен әйел адамдарды да қабылдай беретін колледждер немесе университеттер. Көбінесе<br />
жатақхана өмірінде көп қолданылады.<br />
College (колледж): базалық <strong>университеттік</strong> білімге негіз болатын, орта білімнен кейін жоғарғы білім, кей<br />
жағдайды магистрлік ғылыми дәреже есебіне жатқызылады. Ал «колледж» сөзін жеке қарастырсақ,<br />
университеттің бір бөлігі болып келеді, мысалы, Бизнес Колледжі.<br />
College Catalog (колледж каталогы): белгілі жоғарғы оқу орнының программалары, қабылдану талаптары,<br />
жабдықтану деңгейі туралы толық мәлімет беретін ресми басылым.<br />
Core Requirements (негізгі талаптар): жоғарғы оқу орнын бітіру үшін талап етілетін басты курстар.<br />
Course (курсы): белгілі оқу барысында аптасына бесрет немесе одан да көп кесте бойынша өткізілетін сабақ.<br />
Негізгі курстар немесе басты курстарды таңдау тізімі әр жоғарғы оқу орнында әр түрлі.<br />
Credits (кредит): оқу талаптары бойынша қойылатын курстарды оқып бітірген үшін берілетін бірліктер, яғни<br />
кредит саны. Әдетте жоғарғы оқу орнының каталогында кредиттерге қойылатын талаптар көрсетіледі.<br />
Day Student (күндізгі студент): колледждің қарауына бағынбайтын тұрғын үйлерде тұратын студенттер<br />
және күн сайын сабаққа қатысу үшін студенттік қалашыққа жол жүріп тұратын студенттер.<br />
Degree (ғылыми дәреже): колледжді, университетті немесе кәсіптік жоғарғы оқу орнын бітіргеннен кейін<br />
студентке берілетін ғылыми деңгей.<br />
Department (факултет): белгілі мамандық бойынша барлық нұсқаларды беретін жоғарғы оқу орнының бір<br />
бөлімі.<br />
Dissertation (диссертация): белгілі тақырып бойынша зерттеу жүргізу, әдетте докторлық деңгейді алу үшін<br />
қойылатын талаптардың бірі.<br />
Doctorate (Ph.D.) (докторантура): бакалавр дәрежесі және магистратура дәрежесінен бөлек кем дегенде үш<br />
жылдық оқуды бітірген университет студенттеріне берілетін соңғы дәреже. Қосымша, студенттер өз білімін<br />
жазбаша және ауызша түрде емтихан бойынша көрсете алуы тиіс және белгілі тақырып бойынша диссертация<br />
зерттеу жұмысын көрсету керек.<br />
Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім|67
Глоссарий<br />
Dormitories (жатақхана): колледж немесе университет студенттеріне арнайы қалашықта жабдықталған<br />
тұрғын үйлер. Әр жатақханада әдетте студент бөлмесі, жуынатын бөлме, ортақ бөлме болады және дәмхана<br />
болуы мүмкін. Қысқаша жатақхананы ағылшын тілінде “dorms” деп атайды.<br />
Electives (таңдаулы курстар): кредит жинау үшін студенттің өз бетіне таңдаған курстар. Негізгі курстардан<br />
бөлек қарастырылады.<br />
Extracurricular Activities (оқудан тыс шаралар): оқудан тыс, яғни жалпы пәндерден тыс өткізілетін шаралар.<br />
Faculty (факультет): колледждерде және университеттерде сабақ беретін оқытушылар. Оқытушылар тізіміне<br />
профессорлар, профессор көмекшілері және мұғалімдер кіреді.<br />
Fees (қосымша шығын): оқу ақысына қосымша жоғарғы оқу орнының қызметтері үшін төленетін ақы.<br />
Fellowship (қаржылай көмек): магистрлік программа бойынша оқып жатқан студенттерге қаржылай көмек<br />
мүмкіндігі.<br />
Final Exam (соңғы емтихан): курс бойы оқылған жалпы, пәндер бойынша барлық материалдар толық<br />
игерілгенін тексеретін арнайы емтихандар.<br />
Financial aid (қаржылай көмек): қаржылай көмек түрлері; ақша, несие, және жалпы қаражат студенттің оқу<br />
ақысын, өмір сүру шығындарын өтеу үшін ұсынылатын жұмыс және оқу программасы.<br />
Fraternities (ер адамдар ағайындыстығы): студенттік қалашықта құрылатын арнайы ер адамдардан<br />
тұратын қауымдастықтар.<br />
Freshman (бірінші курс студенті): орта мектепте, колледж немесе университеттегі бірінші курс студенттері.<br />
Grade/Grading S1ystem (бағалау жүйесі): студенттің сабақ жұмысын бағалау.<br />
Grade Point Average(GPA) (орташа балл): әрбір алынған курстар бойынша орташа баға есептеу жүйесі.<br />
Graduate (түлек): орта мектебінде немесе колледжде оқу жылын бітірген студенттер.<br />
High School (орта мектеп): АҚШ-тың білім саласында жиі кездесетін термин.<br />
Honors Program (үздік студенттерге арналған программалар): жоғары көрсеткіші бар студенттердің<br />
тәжірибе алу программасы.<br />
International English Language Testing System (IELTS) (Халықаралық ағылшын тілінен тест жүйесі): ана<br />
тілі ағылшын тіл емес студенттерге және тіл қабылетін дәлелдейтін тест.<br />
International Student Adviser (ISA) (шетелдік студенттердің кеңесшілері): Мемелекет құрылымы, виза, оқу<br />
жоспары, қоғамдық қызметтер, тіл, қаржы немесе тұрғын үй мәселелері, саяхат жоспары, сақтандыру полисі<br />
және басқа мәселелер туралы мәлімет беруге міндетті университет қызметкері.<br />
Junior (үшінші курс студенті): университет, колледж немесе орта мектептің үшінші курс студенті.<br />
68|Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім
Глоссарий<br />
Liberal Arts (гуманитарлық ғылымдар): студенттін жазбаша және сөйлеу қабілеттерін дамыту мақсатымен<br />
қойылатын гуманитарлық, қоғамдық және физика ғылымдарымен байланысты оқу пәндері.<br />
Maintenance (тіршілік құралы): университетте оқу, бөлме жалдау және тамақтану, кітап, киім , қатынау және<br />
қосымша шығындары.<br />
Major (мамандықтың басты пәні): студенттің ең көп көңіл бөлетін пәні.<br />
Master’s Degree(магистр дәрежесі): бакалавр дәрежесінен кейін кем дегенде екі жылдық оқуды талаптарға<br />
сай бітіріп ие болатын ғылми дәреже.<br />
Midterm Exam(семестр ортасындағы емтихан): оқу жылының жартысын оқып бітірген материалдардың<br />
барлығын қайта бағалау емтиханы.<br />
Minor(екінші мамандық пәндері): екінші мамандық бойынша алынатын курстар бойынша пәндер тізімі.<br />
Non-resident Student (Штат тұрғыны болып есептелмейтін студент): Штаттын тұрғындарына қойылатын<br />
талаптарға сай бола алмайтын студент. Оқу ақысы және қабылдау талаптары тұрғын және тұрғын емес<br />
студенттердің арасында өзгеше болып келеді. Шетелдік студенттер уақытша тұрғын болып есептеледі, бірақ<br />
біршама уақыттан кейін тұрғын атағын алуға студенттің мүмкіндігі болады. Содан кейін олар оқу төлем<br />
ақысын төмен ақымен төлей алады.<br />
Notarization(құжаттарды куәландыру): қуәлік құжаттарды (арыз немесе қол қою) дәлелдейтін қоғам<br />
қызметкері(АҚШ-та қоғамдық нотариус деп атайды) немесе заңгер.<br />
Placement Test (қабылдау тесті): студенттің оқу қабілетін тексеретін және белгілі курстарға қабылдау<br />
мақсатында өткізілетін емтихан. Кейбір жағдайда, студент қабылдау тестінің орнына білім алған пәндері<br />
бойынша кредит санын көрсете алады.<br />
Prerequisites (бас пәндер): келесі курсқа көшу үшін студенттің таңдайтын басты пәндері.<br />
Registration(тіркелу): тоқсан, семестр немесе триместр бойы студенттің курстарды таңдау барысы.<br />
Resident Assistant (RA)(жатақхана комендатынын көмекшісі): жатақханадағы күнделікті мәселелерін<br />
және студенттермен байланысу жұмыстарын атқаратын комендант көмекшісі. Әдетте бұл жұмысты<br />
атқаратын студенттерге тегін жатақхана бөлмесі немесе басқа да жеңілдіктер көрсетіледі.<br />
Scholarship(стипендия): базалық <strong>университеттік</strong> білім алуда оқудың төлем ақысын өтеуге көмек болатын,<br />
қаржылай көмек немесе грант.<br />
SAT(тест): математика пәні бойынша ағылшын тілінде өткізілетін,базалық <strong>университеттік</strong> білім алу үшін<br />
қабылдау тестерінің бір түрі.<br />
School(мектеп): әдетте орта мектеп атауына сай болып келеді, бірақ колледж, университет немесе институт<br />
және бір ғылым саласы бойынша, мысалы, заң мектебі сияқты атаулардың орнына қолданылады.<br />
Semester (семестр): 15 аптадан 16 аптаға дейін созылатын немесе жарты жылдық оқу жылы мерзімі.<br />
Senior (төртінші курс студенттері): университет, колледж немесе орта мектептін төртінші курс студенттері.<br />
Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім|69
Глоссарий<br />
Social Security Number (SSN) (қоғамдық сақтандыру полисі): АҚШ мемлекетімен пенсия, және инвалидтік<br />
жәрдемақы көмек көрсету үшін талап етілетін нөмір жинағы. Әр жұмыс істейтін азамат осы полиске ие болуы<br />
тиіс. Көптеген жоғарғы оқу орны студенттің сәйкестік нөмірін осы полиске сай береді.<br />
Sophomore(екінші курс студенті): университет, колледж немесе орта мектептің екінші курс студенттері.<br />
Sororities(әйел адамдар қоғамдастығы): студенттік қалашықта құрылатын әйел адамдар қоғамдастығы.<br />
Special student(ерекше студент): дәреже алу үшін оқитын программаға енгізілмеген, бірақ курстарды оқып<br />
жатқан студенттер.<br />
Student and Exchange Visitor Information System (SEVIS) (Студенттік және академиялық емес студенттер<br />
туралы ақпараттық жүйе): студенттер мен басқа программа бойынша Құрама Штаттарында тұрып жатқан<br />
және оқу жылы бойына интернет жүйесі арқылы бақыланатын мәлімет қоры. АҚШ мемлекетінін ішкі істер<br />
қызметімен бақыланатын, студент және академиялық емес программаның бір бөлігі болып есептеледі.<br />
Syllabus(оқу жоспары): оқу курстары бойынша құрылатын тақырып тізімі.<br />
Teaching Assistant (TA)(оқытушы көмекшісі): магистратура студенттері бакалавр студенттеріне сабақ беру<br />
арқылы университеттен қаржылай көмек алу мүмкіндігі.<br />
Test of English as a Foreign Language (TOEFL)( Шет тілі ретінде оқытылатын ағылшын тілінен тест):<br />
ағылшын тілі ана тілі емес студенттердін, ағылшын тілінен қабілетін тексеретін тест.<br />
Thesis(тезиз): бакалавр немесе магистрлік дәрежесіне ие болатын студенттердің жазбаша түрде көрсетілетін<br />
белгілі салада зерттеу жұмысының тақырыбы.<br />
Transcripts(транскрипт): студенттің білім деңгейін дәлелдейтін куәландырылған құжат.<br />
Transfer(ауысу): ғылыми деңгейге ие болу үшін бір университеттен екінші университетке ауысу барысы.<br />
Tuition(оқу төлем ақысы): оқу ақысы ретінде төленетін қаражат.<br />
University(университет): бакалавр және магистратура программалары бойынша білім беретін жоғарғы оқу<br />
орны.<br />
Zip Code (индекс): Құрама Штаттары бойынша пошта қызметі үшін мекен-жай көрсететін нөмер.<br />
70|Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім
Библиография<br />
General Guides to Colleges Barron’s Profles of American Colleges. Published annually.<br />
Barron’s Educational Series, Hauppauge, NY.<br />
The College Board College Handbook. Published annually.<br />
The College Board, New York, NY.<br />
The College Board Index of Majors and Graduate Degrees.<br />
Published annually. The College Board, New York, NY.<br />
The College Board International Student Handbook. Published annually. The College Board,<br />
New York, NY.<br />
The College Solution: A Guide for Everyone Looking for the Right School at the Right Price.<br />
2008. Lynn O’Shaughnessy, FT Press, Upper Saddle River, NJ.<br />
Peterson’s Colleges and Universities in the U.S.A. — The Complete Guide for<br />
International Students. 1998. Peterson’s, Princeton, NJ.<br />
Peterson’s Four-Year Colleges. Published annually. Peterson’s, Princeton, NJ.<br />
Peterson’s Guide to Distance Learning Programs. 2005. Peterson’s, Princeton, NJ.<br />
Peterson’s Two-Year Colleges. Published annually. Peterson’s, Princeton, NJ.<br />
Peterson’s Vocational and Technical Schools Set. 2008. Peter-son’s, Princeton, NJ.<br />
Choosing and Applying to U.S. Universities101 Ways to Become the Perfect College<br />
Applicant. 2007. Jeanine LeNy, Kaplan, Inc., New York, NY.<br />
The Best 371 Colleges, 2010 Edition, 2009. Princeton Review Publishing, LLC, New York, NY.<br />
Brody’s Guide to the College Admissions Essay. 2005. Jay Brody and Toby Stock, iUniverse,<br />
Lincoln, NE.<br />
Choose the Right College and Get Accepted. 2003. Students Helping Students, Prentice Hall<br />
Press, New York, N.Y.<br />
The College Handbook for Transfer Students. 1999. The College Board, New York, NY. (out of<br />
print)<br />
Do It Write: How to Prepare a Great College Application. 2009.<br />
G. Gary Ripple, Octameron Associates, Alexandria, VA.<br />
Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім|71
Библиография<br />
Get It Together for College: A Planner to Help You Get Organized and Get In. 2008.<br />
The College Board, New York, NY.<br />
Going To College: Expanding Opportunities for People with Disabilities. 2005. Elizabeth Evans<br />
Getzel and Paul Wehman, Brookes Publishing, Baltimore, MD.<br />
Goof-Proof College Admissions Essays. 2003. LearningExpress, LLC, New York,<br />
NY.<br />
McGraw-Hill’s Writing an Outstanding College Application Essay. 2005.<br />
Estelle Rankin and Barbara Murphy, The McGraw-Hill Companies, Inc., New York,<br />
NY.<br />
Peterson’s Colleges with Programs for Students with Learning Disabilities or<br />
Attention Defcit Disorders. 1997. Charles T.<br />
Mangrum and Stephen S. Strichart, Peterson’s, Princeton, NJ.<br />
US News and World Report America’s Best Colleges. Published annually. US News and World<br />
Report, Washington, DC.Writing a Winning College Application Essay. 1996. Wilma Davidson and<br />
Susan McCloskey, Peterson’s, Princeton, NJ.<br />
Financial Aid<br />
The Athletic Recruiting & Scholarship Guide. 2005. Wayne<br />
Mazzoni, Mazz Marketing, Inc., Black Rock, CT.<br />
The College Board Scholarship Handbook. Published annually.<br />
The College Board, New York, NY.<br />
Funding for United States Study 2007-2008: A Guide for International Students and Professionals.<br />
2007. Daniel Obst, Editor, Institute of International Education, New York, NY.<br />
Peterson’s Scholarships and College Athletic Programs. 2004.<br />
Peterson’s, Princeton, NJ.<br />
Peterson’s Scholarships for Study in the USA and Canada.<br />
1999. Peterson’s, Princeton, NJ.<br />
72| Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім
Библиография<br />
Princeton Review: Student Athlete’s Guide to College. 1999.<br />
Hilary Abramson, Princeton Review Publishing, LLC, New York, NY.<br />
Student Athlete Handbook for the 21st Century: A Guide to Recruiting, Scholarships, and Prepping<br />
for College. 2006. Christine Grimes, Lulu Enterprises, Inc., Raleigh, NC.<br />
Pre-Departure Guides<br />
Getting Ready to Go: Practical Information for Living and Studying in the United States (Booklet<br />
Four of this series), available on the Internet at http://www.educationusa.state.gov<br />
International Student’s Guide to the USA. 1998. Ian Jacobs and Ellen Shatswell, Princeton Review<br />
Publishing, LLC,<br />
New York, NY.<br />
NAFSA’s International Student Handbook: The EssentiaGuide to University Study in the USA.<br />
2001. NAFSA: Association of International Educators, Washington, DC.The Ultimate College<br />
Survival Guide. 2009. Janet Farrar Worthington and Ronald Farrar, Peterson’s, Princeton, NJ.<br />
Құрама Штаттарында білім алғың келсе: Негізгі <strong>университеттік</strong> білім|73
Change language