R O D Z I N N Y B I U L E T Y N I N F O R M A C Y J N Y

R O D Z I N N Y 

B I U L E T Y N I N F O R M A C Y J N Y 

Z E S Z Y T N R 14 

K A S P A R U S 2012 

1

SPIS TREŚCI 

I. Sprawozdanie z XI Biwaku Rodzinnego „Rocławszczaków” – 

Rocławskich z Kasparusa, potomków Tobiasza Rocławskiego, i rodzin 

spokrewnionych - „KASPARUS 2011” 

II. Poszukiwanie rodzinnych „korzeni” i uzupełnienia rodowej genealogii 

III. Informacje bieżące z życia rodziny i inne aktualności 

IV. Wspomnienia o przodkach 

V. Różne 

1. Impresje po-biwakowe – Eleonora z Rocławskich Kacprowicz 

2. Jak Bronek stawał się Bronisławem – Bronisław Rocławski 

3. Czy Kociewiacy to spolonizowani Kaszubi? 

4. Pelplin – miasto z architektoniczną perłą Kociewia 

Adres „redakcji”: 

E’mail: whpiotrowski@op.pl 

Telefon: 58 552 75 85 

Władysław Piotrowski 

ul. Smugowa 4A, 80-299 Gdańsk 

Kochani! 

Apelujemy o nadsyłanie do „redakcji” wszelkich informacji na tematy 

rodzinne, dotyczące zarówno przeszłości jak i wydarzeń aktualnych. Także na 

tematy „małej ojczyzny” Rocławskich – Kociewia. 

Zapraszamy wszystkich na łamy naszego biuletynu. Możecie tutaj 

zamieszczać wspomnienia o swoich przodkach (właśnie w tym numerze 

znajdziecie ciekawe wspomnienie o Janie Rocławskim z Zelgoszczy na 

Kociewiu), opowiadania o swoich ciekawych przygodach, a także 

wypowiadać swoje poglądy i głosić opinie na różne tematy, bez żadnych 

ograniczeń – o ile nie kłócą się ze zdrowym rozsądkiem i ogólnie przyjętymi 

standardami etycznymi. 

„redakcja” 

2

1. Sprawozdanie z XI Biwaku Rodzinnego „Rocławszczaków” - 

potomków Tobiasza Rocławskiego z Kasparusa - „KASPARUS 2011” 

XI Biwak Rodzinny „Rocławszczaków” - potomków Tobiasza 

Rocławskiego z Kasparusa - „KASPARUS 2011” odbył się w dniach 25.06 - 

26.06.2011 w Kasparusie, jak zwykle, na polu biwakowym „Rocławki” nad 

Brzeziankiem. Zaproszenia do wszystkich członków rodziny, do których 

znamy adresy, rozesłał Przewodniczący Komitetu Organizacyjnego Edas 

Rocławski. Tekst zaproszenia praktycznie pozostał bez zmian, taki jaki był 

przez lata. Zaproszenia wysłano do potomków Tobiasza Rocławskiego z 

Kasparusa, pradziadka Jana Rocławskiego z Ziemianka, a także potomków 

kuzyna Tobiasza, Walentego Rocławskiego z Zielonki koło Osia, 

mieszkających w Chojnicach. Oczywiście, do tych, którzy od lat biorą udział 

w spotkaniach rodzinnych i do których mamy adresy. Większość prac 

przygotowawczych na polu biwakowym wykonali osobiście Edas z Krystyną 

Rocławscy, którzy spędzili w wiacie na polu biwakowym cały tydzień 

poprzedzający Biwak. Pięknie wykosili cały teren biwaku, łącznie z 

„parkingiem”. Przeglądnęli i ponaprawiali stoły i ławki, maszt flagowy 

(okazał się nadgnity i groził zawaleniem!) i pomost nad rzeczką, przywieźli 

przechowywany we wsi „sprzęt”, przygotowali drewno na ognisko, 

przygotowali ubikację, „drogowskazy” na dojeździe i stanowisko do rzutu 

podkową. Część biwakowiczów przyjechała już na pole w piątek. Roman 

Rocławski, podobnie jak przed rokiem, przywiózł ze sobą (z Chojnic 

przyjechał przyczepą kempingową) i zmontował obok boiska do siatkówki 

trampolinę do wykonywania skoków i ewolucji w powietrzu. Jak przed 

rokiem, była ona ogromną atrakcją Biwaku, szczególnie dla najmłodszych. W 

sobotę od rana zjeżdżali biwakowicze i włączali się do przygotowań. 

Rozstawiono dwa duże pawilony, pod nimi stoły i ławki, rozciągnięto 

instalację elektryczną („głównym elektrykiem” był Roman Rocławski), 

ustawiono „maszt oświetleniowy” przy ognisku. W montażu pawilonów i 

innych pracach mocno udzielała się ekipa Rocławskich z Chojnic, a także 

Jarek i Patryk Grabanowie z Kasparusa. Ale chętni do pracy byli wszyscy, nie 

było problemu z zachęcaniem do pracy. Kazik Sprada ustawił artystycznie 

stos ogniska, związując go drutem. Olek Rutkowski z ekipą rozwiesili nową 

siatkę i oznaczyli boisko do siatkówki. Najmłodsi rozstawili bramki do 

crocketa (mini-krykieta). Na wiacie powieszono (głównie w celach 

dekoracyjnych) duże (rozmiarami) „drzewo” genealogiczne na płótnie (dzieło 

naszego rodzinnego artysty, Jarka Adamusa). Przedstawia ono tylko 

potomków Jana Rocławskiego z Ziemianka, pierwotny trzon spotkań 

rodzinnych. Inne „drzewo”, w postaci prostego diagramu na papierze, 

3

przypięto na ścianie wiaty. To „drzewo” przedstawia wszystkie gałęzie rodu 

Rocławskich (ma taką ambicję), według danych zgromadzonych przez pana 

Norberta Rocławskiego z Niemiec, a także pochodzących z innych źródeł. 

Właśnie to „drzewo” było głównym źródłem informacji o powiązaniach 

rodzinnych uczestników Biwaku. Często gromadziła się przy nim grupka 

dyskutujących, próbująca ustalić stopień pokrewieństwa między sobą. 

Szkoda, że to „drzewo” jest takie małe i słabo czytelne, trzeba będzie 

popracować nad sporządzeniem go w większej skali. 

Z pogodą, podobnie jak wielokrotnie w latach poprzednich, zapowiadało 

się bardzo źle. Po kilku tygodniach pięknej, wakacyjnej pogody pod koniec 

maja i w czerwcu, w tygodniu przed Biwakiem przyszło załamanie pogody. 

Przyszedł zimny front z deszczem, meteorolodzy zapowiadali weekend 

chłodny i wilgotny. W sobotę rano, zarówno jadący od strony Trójmiasta, jak 

i od strony Bydgoszczy, podróżowali w deszczu. Jeszcze montaż pawilonów 

w godzinach 13 – 14 przerywały dość obfite, na szczęście przelotne, fale 

deszczu. Ale po 14-tej czarne chmury na niebie ustąpiły białym kumulusom 

zwiastującym ładną pogodę. Po 16-tej zza chmur wyszło słońce, trawa 

szybko obeschła i piękna pogoda trwała już bez przerwy do zakończenia 

Biwaku w niedzielę. Temperatura w sobotę była nie najwyższa, ok. 18 – 19 

st. C, ale doskonała na okres zawodów sportowych. Gorzej było późno 

wieczorem – temperatura szybko spadała, w nocy spadła poniżej 10 st. C. Na 

szczęście, przy ognisku było ciepło. W niedzielę było zdecydowanie cieplej, 

ok. południa temperatura sięgnęła nawet 25 st. C. 

Jeżeli chodzi o frekwencję to XI Biwak był rekordowy. Po raz pierwszy 

ilość uczestników naszego spotkania przekroczyła „setkę” - dłużej lub krócej 

wzięło w nim udział aż 119 osób (w tym 36 noszących nazwisko 

Rocławski!). Byłoby jeszcze lepiej, ale nie przybyło na spotkanie wielu 

potomków Jana Rocławskiego z Ziemianka, którzy w poprzednich latach 

dość regularnie na spotkaniach bywali. Z potomków Walerii zabrakło 

Spradów (był Kazik), Cybulów (był Łukasz z żoną) i Robaków, nie 

przyjechali potomkowie Franciszka ze Starogardu i Józefa ze Starogardu (był 

Zygmunt Bandźmiera z żoną Jadwigą), nie przyjechali Zielińscy, Arnoldowie 

i Adamusy, nie przyjechał nikt z rodziny zmarłego niedawno Janka ze 

Starogardu. Zabrakło Wandy i Marka Rutkowskich. Jak zwykle, było 

niewielu przedstawicieli potomków Piotra Starszego z Kasparusa (stawili się: 

Wanda Nadratowska z córkami i ich rodzinami, Zygmunt Rocławski, 

Krystyna i Zbigniew Sękowie, Jarosław i Mirka Rocławscy z Kasparusa), a 

także potomków Julianny z Rocławskich Guz (przyjechali: Stanisław Guz z 

synem Andrzejem i jego żoną Alicją, Konstanty Guz, Renata Ratomska). 

Sytuację ratowali potomkowie Józefa Rocławskiego z Osowa Leśnego na 

4

czele z Czesławem Rocławskim ze Smętowa i Eleonorą z Rocławskich 

Kacprowicz z Bydgoszczy, którzy przyjechali w silnej grupie 35 osób, a 

także grupa Rocławskich z Lipienic pod Chojnicami (10 osób). Miłą 

niespodzianką była obecność ekipy „Rocławszczaków” z Osieka z Katarzyną 

Rocławską na czele. Były pewne trudności ze znalezieniem ich miejsca na 

„drzewie”, miejmy nadzieję, że na przyszły rok z Osieka przybędzie ekipa 

liczniejsza i będzie „wrysowana” na „drzewie”. Przyczyny, często 

niespodziewanych absencji, były różne - splot niesprzyjających okoliczności 

lub praca (bardzo często). Najstarszym uczestnikiem Biwaku był 85-letni 

Czesław Rocławski ze Smętowa, najmłodszym – Marcel Rutkowski z 

Gdańska – 1,5 roku. 

Zamiejscowi uczestnicy Biwaku (nie licząc tych, którzy przyjechali już w 

piątek) zaczęli zjeżdżać już od rana, ale przybycie rozciągnęło się, jak 

zwykle, mocno w czasie. Przybywający parkowali samochody na „parkingu” 

(łącznie 19 samochodów), który zajmuje z każdym rokiem co raz więcej 

miejsca – doszedł już do samego ogniska. Przyjeżdżający wypakowywali 

się, witali z pozostałymi, rozbijali namioty (tym razem tylko 6 namiotów i 

przyczepa kempingowa z Chojnic, - wielu uczestników poszukała sobie 

noclegu we wsi – w tym po raz pierwszy w kasparuskim „hotelu” 

Serockiego). Najmłodsi nie czekając na oficjalne otwarcie, rozpoczęli harce 

na trampolinie, a także grę w „crocketa” (mini-krykieta). Starsi zasiedli przy 

stołach i posilali się. O godz. 14.40 wszyscy udali się do kościoła na Mszę 

Św. w intencji całej rodziny Rocławskich, zarówno zmarłych jak i żyjących. 

Przed kościołem spotkała się cała rodzina, ci którzy przyszli z pola 

biwakowego z pozostałymi, którzy przyszli z domów rodzinnych we wsi. 

Mszę odprawił proboszcz kasparuski. W kazaniu przedstawił pokrótce 

(niektórzy uczestnicy mszy twierdzili że nawet zbyt szczegółowo i długo) 

historię parafii Kasparus, sylwetkę pierwszego proboszcza, zaapelował o 

ofiarność na rzecz utrzymania kościoła, prawdziwej ozdoby Kasparusa. 

Pomodlił się za członków całej rodziny „Rocławskich”, zarówno zmarłych, 

jak żywych, biorących udział w Biwaku. Niestety, rodzina niezbyt czynnie 

włączała się w oprawę nabożeństwa. Nikt nie znalazł się do czytania lekcji i 

śpiewu psalmów, jedynie Maciek Graban służył do mszy jako ministrant. Po 

mszy przed kościołem zrobiono pamiątkowe zdjęcia i cała grupa ruszyła w 

kierunku „Rocławek”. Oczywiście, przy robieniu zdjęć nie obeszło się, jak 

zazwyczaj, bez mocnego zamieszania, dlatego nie wszyscy uczestnicy się na 

nim znajdą. 

Po przybyciu na pole biwakowe Przewodniczący Komitetu 

Organizacyjnego Edas Rocławski zebrał wszystkich na zbiórce, przywitał i 

krótkim lakonicznym zdaniem otworzył oficjalnie XI Biwak Rodzinny 

5

potomków Tobiasza Rocławskiego z Kasparusa. Patron naszych spotkań z 

biegiem czasu zmienia się, „cofamy” się co raz bardziej w czasie, Tobiasz to 

pradziadek Jana Rocławskiego z Ziemianka, patrona naszych pierwszych 

spotkań, zapewne w przyszłości za patrona uznamy Franciszka Rocławskiego 

z Osia, żyjącego w latach 1655 – 1730. Następnie Edas polecił wciągnąć na 

maszt rodzinny Topór Rocławskich - zrobiła to sprytnie Kasia Rocławska z 

Chojnic, niestety, ciągle jeszcze bez towarzyszenia planowanego w 

przeszłości sygnału na trąbce (czy my się go kiedyś doczekamy?). Gdy 

proporzec załopotał na wietrze wszyscy zebrani odśpiewali hymn rodzinny 

Rocławskich autorstwa Pumy i Jarka Adamusów (ciągle z tymczasową 

melodią! – ale zdaniem wielu bardzo ładną). W śpiewaniu pomagały rozdane 

karteczki z tekstem - w tym roku hymn zabrzmiał zdecydowanie lepiej niż w 

latach poprzednich, widać, że do chóru rodzinnego doszły nowe, bardzo 

dobre głosy. Po hymnie Edas przekazał głos Olkowi Rutkowskiemu, który 

zastąpił nieobecnego ojca, Marka Rutkowskiego, wicestarostę do spraw 

programowych. 

Olek, korzystając z megafonu, jeszcze raz powitał zebranych, ze 

szczególnym uwzględnieniem osób, które przybyły na spotkanie po raz 

pierwszy. Następnie przeszedł do spraw porządkowych. Poinformował 

zebranych o śmierci dwu znaczących postaci rodziny Rocławskich: Józefa 

Rocławskiego z Gdańska, wnuka Józefa Rocławskiego z Osowa Leśnego, 

najstarszego brata Czesława ze Smętowa i Eleonory z Bydgoszczy (Józef 

zmarł 17 sierpnia 2010r.), oraz Jana Rocławskiego ze Starogardu (znanego 

wszystkim w rodzinie jako Janek), wnuka Jana Rocławskiego z Ziemianka, 

starostę naszych pierwszych spotkań (Janek zmarł 23 października 2010r.). 

Olek poprosił o minutę ciszy dla uczczenia zmarłych. Po tej smutnej chwili 

Olek przeszedł do spraw weselszych i przywitał nowych członków rodziny – 

nowo-urodzonych: Armina Skarżyńskiego, Szymona Rocławskiego i Agatę 

Osuch. Armin to syn Patryka i Joanny z Sulejów, potomek Józefa 

Rocławskiego z Osowa, prawnuk zmarłego Józefa Rocławskiego z Gdańska, 

- urodzony 8 lipca 2010r. w Gdańsku. Szymon to syn Dawida i Marty 

Rocławskich, potomek Jana Rocławskiego z Ziemianka, prawnuk zmarłego 

Janka Rocławskiego – urodzony 3 października 2010r. w Chojnicach. Agata 

to córka Pawła i Anety z Wyczyńskich, potomek Jana Rocławskiego z 

Ziemianka – urodzona 23 listopada 2010r. Najmłodszych członków rodziny 

przyjęto gromkimi brawami. Olek powitał także dorosłych nowych członków 

rodziny – Marcelinę z Wyczyńskich, nowo poślubioną żonę Łukasza Cybuli, 

potomka Jana Rocławskiego z Ziemianka (ślub Łukasza i Marceliny odbył 

się w kwietniu 2011r.), oraz Pawła Osucha, męża Anety Wyczyńskiej, 

prawnuczki Walerii z Rocławskich Spradowej (ślub Anety i Pawła odbył się 

6

w czerwcu 2011r.). Marcelinę i Pawła w gronie rodzinnym Rocławskich 

przywitały oklaski – „Sto lat” nie odśpiewano bo akurat nowożeńców na 

uroczystości otwarcia Biwaku nie było. 

Po tej miłej prezentacji Olek przypomniał kto pełni „funkcje” biwakowe 

(do Zjazdu w 2013 roku) - Starostą Biwaku jest Janusz Rocławski ze 

Skórcza, Wicestarostą ds. programowych - Marek Rutkowski z Gdańska (tym 

razem w zastępstwie, ze względu na nieobecność Marka na Biwaku – jego 

syn Olek), Wicestarostą ds. techniczno-organizacyjnych - Kazik Sprada, 

Sędzią Głównym – Komisarzem Sportowym - Jacek Bagnecki, jego 

pomocnikami - Agnieszka Bagnecka, Ilona Pawelec i Karol Rocławski, 

Naczelnym Kapelmistrzem - Dyrygentem Chóru - Mietek Pawelec, 

Skarbnikiem – Olek Rutkowski, jego zastępcami – Mirka Kasprowicz- 

Nadratowska, Monika Rocławska i Przemek Piotrowski. Po tej formalności 

Olek podziękował za uwagę i zaprosił do dalszej realizacji programu, czyli 

posiłku obiadowego, życząc wszystkim „smacznego”. 

A czas był najwyższy, bo towarzystwo już mocno zgłodniało. Duża 

frekwencja trochę skomplikowała sprawę, nie wszystkim wystarczyło 

miejsca przy stołach i na ławkach. Trzeba będzie w przyszłości dorobić kilka 

stołów i ławek. Warto także zaapelować w zaproszeniach o pójście śladem 

ekipy Rocławskich z Chojnic, którzy przywieźli ze sobą nie tylko stoły 

turystyczne, ale także zgrabne krzesełka, które dają się ładnie składać w 

stosunkowo mały pakiet. Oczywiście, trudno o naśladownictwo dosłowne, bo 

oni przyjechali z pojemną przyczepą kempingową, ale jakieś małe, 

turystyczne, składane stoliki i siedzenia przybywający samochodami mogliby 

przywieźć. Posiłek obiadowy tradycyjnie był ogromnie obfity. Na stołach 

zjawiła się niesamowita ilość różnych wiktuałów – potraw mięsnych, 

warzywnych, ciast, owoców. Siłą rzeczy „sprawozdawca” nie jest w stanie 

wymienić nawet ich części. Może pochwalić jedynie „kuchnię” pań 

Rocławskich ze Skórcza bo osobiście sprawdził jej smak – doskonałą 

grochówkę Wiesi, żony starosty Janusza, i świetną kapustę autorstwa Moniki, 

synowej starosty. Inni autorzy (głównie chyba autorki) tych wszystkich 

pyszności muszą mu wybaczyć to, że pozostaną anonimowi. Zbyt dużo było 

tego wszystkiego, aby można było opisać. Trochę przegłodzone towarzystwo 

zajadało się tymi wszystkimi smakołykami, głośno zachwalając i wołając o 

dokładki. Oczywiście, nie brakowało także napojów, na czele z piwem (dla 

dorosłych). 

Po krótkim odpoczynku poobiednim rozpoczęły się zawody sportowe. 

Prowadzili je pod nadzorem sędziego głównego: Agnieszka Bagnecka, Ilona 

Pawelec i Karol Rocławski. Rozegrano tylko jedną konkurencję punktowaną 

– rzut podkową. Jak zwykle w dwu kategoriach wiekowych, a nawet trzech, 

7

o kategorię „dzieci” podzielono na „do 6 lat” i „do 15 lat”. Rywalizację 

wśród najmłodszych wygrała Agatka Rutkowska przed Asią i Basią 

Piotrowskimi (ex aequo). Wśród dzieci starszych najlepsza była Kasia 

Rocławska przed Mateuszem Grabanem, Radkiem Rocławskim, Maćkiem 

Grabanem, Zuzią Bagnecką, Weroniką Piotrowską, Karoliną Bobkowską i ex 

aequo, Wojtkiem Bobkowskim i Michałem Rocławskim. Rywalizacja w 

rzucie podkową w konkurencji „open” była jak zwykle bardzo emocjonująca, 

ale na stosunkowo niskim poziomie. Zwyciężył Przemek Piotrowski z 

wynikiem zaledwie 47 pkt (najgorszy wynik od lat), przed starym mistrzem 

Jackiem Bagneckim (38 pkt), i ex aequo Grzegorzem i Karolem Rocławskimi 

(po 33 pkt). Kolejne miejsca zajęli: Marzena Rocławska (28 pkt), ex aequo 

Ina Piotrowska i Zbyszek Sęk (po 27 pkt), ex aequo Magda Bobkowska i 

Janusz Rocławski (po 24 pkt) i Piotrkiem Rutkowskim (21 pkt). Po zawodach 

w rzucie podkową odbyły się „biegi w workach”. Nie były punktowane, ale 

cieszyły się dużym zainteresowaniem widzów. W konkurencji dzieci 

brylowali Rocławscy z Chojnic – Kasia, Michał i Radek. Próbowała z nimi 

rywalizować Zuzia Bagnecka. W workach ścigała się także starsza młodzież, 

śmiechu było co niemiara. Jednocześnie z zawodami rzutów podkową 

toczyły się inne zawody. Najmłodsi grali w crocketa (mini-krykieta). Starsi 

próbowali swoich sił w grze w „bule” – tutaj mistrzem okazał się także 

Przemek Piotrowski (tak jak w „podkowie” – miał swój dzień). Olek 

Rutkowski organizował trening base-ball’a – rzut i wyłapywanie piłeczki. 

Chłopcy Rocławscy z Chojnic puszczali modele samolotów. Amatorzy gry w 

siatkówkę zmontowali dwa zespoły, głównie z młodszej młodzieży. Dawni 

herosi z boiska siatkówki sprzed lat zestarzeli się, nabawili kontuzji lub 

zabrakło ich na spotkaniu, ale powoli zastępuje ich młodsze pokolenie. Na 

czele drużyn stali jednak starzy wyjadacze – Roman i Grzegorz Rocławscy z 

Chojnic, którzy dyrygowali swoimi drużynami po przeciwnych stronach 

siatki. Mecze były niemniej zacięte jak przed laty, kiedy to w ferworze walki 

dochodziło do ostrych starć i groźnych kontuzji. Tym razem obyło się bez 

nich. Gra w siatkówkę trwała z różnym natężeniem praktycznie aż do 

zmierzchu. 

Po zakończeniu „biegów w workach” zarządzono przerwę na posiłek (w 

tym czasie komisja sędziowska podliczała wyniki „podkowy”). Wszyscy 

zasiedli do stołów w różnych kręgach towarzyskich, tym razem bardziej 

„geograficznych” niż zazwyczaj, co wskazuje na słabą jeszcze integrację 

nowo przybyłych ze dawniejszymi bywalcami spotkań. Miejmy nadzieję, że 

w na następnych spotkaniach to się zmieni. Towarzystwo zabrało się do 

„podwieczorku”, pojawiły się na stole także mocniejsze napoje, rozmowy 

stawały się coraz bardziej ożywione i głośniejsze. Rozmowy toczyły się na 

8

najróżniejsze tematy, starzy rozmawiali głównie o zdrowiu (a raczej o jego 

braku), wspominali dawne, dobre czasy, kiedy byli młodzi, piękni i 

wspaniali, wspominali pokolenie tych Rocławskich, które od nas już odeszło. 

Wyjaśniano szczegóły powiązań rodzinnych i „skład” osobowy 

poszczególnych „gałęzi” potomków Tobiasza. Co rusz jakaś grupka 

podchodziła do „drzewa”, żeby coś sprawdzić, uzupełnić, dopisać. Okazało 

się, że są trudności z określeniem powiązań genealogicznych Katarzyny 

Rocławskiej z Osieka (i dwu towarzyszącej jej koleżanek) z innymi 

potomkami Tobiasza. Komentowano zawartość biuletynu „RBI” nr 13, w 

którym znalazła się, m.in., kapitalna opowieść Pelagii z Godlewskich 

Rocławskiej, mamy Eleonory Kacprowicz z Bydgoszczy, o wyjeździe na 

roboty sezonowe do Niemiec, opowiedziana piękną mową kociewską. 

Średnie pokolenie dyskutowało o problemach z pracą, z wychowywaniem 

dzieci, o codziennym życiu. Młodzi dyskutowali o szkole, studiach, zabawie, 

o planach na wakacje. W trakcie przerwy Skarbnik przeprowadził zbiórkę 

pieniędzy do zaimprowizowanej skarbonki (karton po megafonie), która dała 

sumę 471,60 zł. Posłuży do pokrycia wydatków organizacyjnych w 

przyszłym roku. 

Ok. godz. 19-tej nastąpiło uroczyste wręczenie nagród zwycięzcom 

zawodów sportowych w rzucie podkową. Ceremonię prowadził jak zwykle 

Sędzia Główny Jacek Bagnecki, przy pomocy Ilony Pawelec, Agnieszki 

Bagneckiej i Karola Rocławskiego. Największe brawa dostali najmłodsi 

uczestnicy zawodów. Nagrody były różnorodne i w dużej ilości, dostali je 

wszyscy najmłodsi uczestnicy zawodów. Może trochę skromniej wyglądały 

nagrody dla „dorosłych”, ale to było zamierzone posunięcie Komitetu 

Organizacyjnego. Na koniec podziękowano oklaskami ekipie sędziowskiej za 

duży wkład pracy w prowadzenie zawodów sportowych. Ostatnim akordem 

zawodów sportowych było tradycyjnie przeciąganie liny. Tym razem 

walczyły dwa zespoły wybrane „dowolnie” przez kapitanów – Olka 

Rutkowskiego i Przemka Piotrowskiego. Sędzia Jacek Bagnecki w ostatniej 

chwili „odgórnie” skorygował skład zespołów obawiając się o równość 

szans. Okazało się, że miał „nosa”. Walka była niezwykle zacięta, lina długo 

stała w miejscu zanim zwycięzcy przeciągnęli ją na swoją stronę. W sumie 

minimalnie, wynikiem 2:1, wygrał zespół Olka, mimo że „optycznie” lepiej 

prezentował się zespół Przemka. Okazało się, że silnie „umięśnieni” faceci 

(szczególnie silnie rozwinięte mięśnie „piwne”!) byli już o tej godzinie dość 

mocno „zmęczeni” konsumpcją. Nagrodą dla zwycięzców była jak zwykle 

skrzynka piwa od Zespołu Redakcyjnego „RBI”. Konsumowali ją razem, 

zwycięzcy z przegranymi. Po przeciąganiu liny zaczęły się skoki na linie. Do 

tego celu zastosowano cieńszą linkę przygotowaną przez Romana. Na 

9

kręcącej się linie skakało momentami nawet dziesięć osób. Brylowali 

Rocławscy z Chojnic, zarówno najmłodsi jak i rodzice. 

Po godz. 20-tej wicestarosta Kazik Sprada rozpalił (jedną zapałką!) nad 

strugą ognisko i całe towarzystwo przeniosło się ze stołami i ławkami 

w pobliże ogniska na kolację. Szykowano kiełbaski do pieczenia, pomidory, 

cebulkę. Do pieczenia doskonale służą metalowe „szpikulce” wprowadzone 

w miejsce drewnianych kijów, które uczestnicy nagminnie palili w ognisku. 

W trakcie kolacji Kapelmistrz - Dyrygent Chóru rozdał śpiewniki 

i rozpoczęły się śpiewy chóralne. Z tym w tym roku było zdecydowanie 

lepiej. Widać, że rodzinny chór dostał silne wzmocnienie ze strony ekipy 

potomków Józefa Rocławskiego z Osowa, m.in. wyróżniającą się Dankę 

Gajewską ze Smętowa. Ale prawdziwymi gwiazdami rodzinnego chóru były 

Majka i Marzena Rocławskie z Chojnic, wspomagane przez mężów, Romana 

i Grzegorza. Nie oznacza to, że zupełnie zgasły „stare gwiazdy”. Jak zwykle, 

doskonały występ wokalny miał Kazik Sprada, który dopiero przy ognisku 

rozkręcił się do swojej właściwej normy. Udany występ miała także reszta 

młodzieży, szczególnie część żeńska. Przerywnikiem w standardowym 

występie chóru było pojawienie się (na krótko) młodej pary – Łukasza 

i Marceliny Cybulów, którym wszyscy odśpiewali „Sto lat”. Ale prawdziwą 

sensacją, która na dłużej „zdezorganizowała” „ognisko”, było przerzucenie 

przez strugę Brzezianek pnia sosenki (wyciętej na poczekaniu w lesie Edasa), 

na którym zaczęli popisywać się „akrobaci”. Niektórzy tylko przebiegali po 

tej zaimprowizowanej „równoważni”, ale kilku „akrobatów” odstawiało 

prawdziwy pokaz gimnastyki na belce. Część z tych pokazów kończyła się 

kąpielą w lodowatej wodzie Brzezianka. Oczywiście, w tych wyczynach 

gimnastycznych brylowali Rocławscy z Chojnic na czele z seniorem 

Romanem, ale dzielnie z nimi rywalizował Olek Rutkowski z Gdańska. 

Niektórzy, co prawda, umniejszali jego sukces – przy jego wzroście 

wystarczał jeden krok, żeby uchronić się przed zimną kąpielą. 

Popisy na „równoważni” trwały aż do zapadnięcia prawdziwego mroku. 

Potem wszyscy (prawie) wrócili do ogniska, do śpiewania. W międzyczasie 

dość duża część towarzystwa biwakowego rozjechała się do domów. Część 

przestraszyła się zapowiadanej zimnej nocy. Śpiewające niedobitki trwały na 

posterunku do późnej nocy, prawie do godz. 2-giej. W końcu Edas zarządził 

koniec, wyłączył agregat, zapanowała ciemność i cały obóz poszedł spać. 

Drugi dzień Biwaku, tradycyjnie już, rozpoczął się leniwie i bardzo późno. 

Pogoda była piękna, zmęczeni biwakowicze powoli wygrzebywali się 

z namiotów, robili poranną toaletę delikatnie, aby nie cierpieć zbyt mocno 

przy gwałtownych ruchach. W mocno już uszczuplonym gronie (mimo, że 

dotarła na pole dość duża grupa nocująca w hotelu i innych domach we wsi), 

10

zorganizowano śniadanie. Jedząc i popijając, rozprawiano o przebiegu 

Biwaku, ustalano szczegóły wydarzeń, komentowano „wyczyny” 

poszczególnych uczestników. Ogólna ocena spotkania, jak co roku, była 

pozytywna. Na jednym końcu stołu zainteresowani słuchali Czesława ze 

Smętowa, który opowiadał o swoim końcu II wojny światowej. Czesław, 

żołnierz Wermachtu, został ranny pod koniec wojny na Węgrzech. Znalazł się 

w szpitalu w Czechach, w Mlada Boleslav (Jungbuslau). Wzięty do niewoli 

przez Sowietów, jakiś czas przebywał w obozie we Wrocławiu. Jako Polak 

został zwolniony do domu. Czesław opowiadał, że Polacy z Wermachtu 

często bali się przyznawać do tego, że są Polakami, bo Sowieci (jednostki 

frontowe) traktowali Polaków gorzej jak Niemców – jako zdrajców, i 

rozstrzeliwali ich na miejscu (Niemców czasem też). Na drugim końcu stołu 

młodsi (i kobiety) rozmawiali o sprawach rodzinnych, pokrewieństwach, 

dzieciach. Dowiadywano się czasem smutnych rzeczy - Marka Rocławskiego 

(syn Czesława) żona Krystyna rok temu zmarła tuż przed zeszłorocznym 

Biwakiem, na który się wybierała z wszystkimi. W tym czasie, gdy starsze 

towarzystwo leniwie rozmawiało przy śniadaniu najmłodsi wymusili 

wycieczkę do sklepu na lody. Wyprawa trwała ponad godzinę, dzieciaki były 

bardzo zadowolone ze sponsora. O dalszym realizowaniu programu Biwaku, 

tj. o wycieczce po okolicy, raczej nikt nie chciał mówić. Wszyscy byli 

zmęczeni, nie zachęcała do tego także pogoda – zrobiło się bardzo ciepło. Na 

koniec rozpoczęto zwijać obóz i porządkować „pobojowisko”. Ubywało 

uczestników, po kolei odjeżdżały poszczególne ekipy żegnając się i obiecując 

przyjazd za rok. O godz. 15-tej Edas Rocławski zebrał niedobitków przy 

maszcie, wygłosił oficjalną formułę zamykającą XI Biwak Rodzinny i 

opuścił rodzinny Topór przy akompaniamencie oklasków. Kolejny Biwak 

przeszedł do historii rodzinnej. Z pewnością był niemniej udany jak 

poprzednie, a może nawet bardziej. Najważniejsze, że wszyscy obecni na nim 

umówili się na spotkanie za rok, na XII Biwaku Rodzinnym. 

Finanse 

Stan kasy w dniu 15.06.2011r. 

Zbiórka podczas XI Biwaku 

Odsetki bankowe 

Stan kasy w dniu 15.06.2012r. 

584,15 zł 

+ 471,60 zł 

+ 41,94 zł 

1097,69 zł 

W ostatnim roku nie dokonano większych zakupów, drobne wydatki 

związane z tegorocznym XII Biwakiem zostaną rozliczone w przyszłym 

roku. 

II. Poszukiwanie rodzinnych „korzeni” i uzupełnienia rodowej 

11

genealogii 

Mijający rok był bardzo bogaty w wydarzenia nadające się do rubryki 

„Uzupełnienie rodowej genealogii”. Przede wszystkim dzięki potomkom 

Józefa Rocławskiego z Osowa Leśnego, którzy systematycznie 

„rozbudowują” swoją „gałąź” naszego wielkiego „drzewa” genealogicznego 

Rocławskich i rodzin spokrewnionych. Ale nie tylko, także przedstawiciele 

innych „gałęzi” dorzucili trochę informacji genealogicznych na swój temat. 

W zeszłym roku swoją „gałązkę” genealogiczną przesłali nam 

potomkowie Jana Rocławskiego z Zelgoszczy, syna Józefa z Osowa Leśnego. 

W tym roku zrobili to potomkowie pozostałych dzieci Józefa. Niestety, 

jeszcze nie wszystkich. 

Józef Rocławski 

*23.2.1870 - +17.11.1958 

x 

Rozalia Piotrowska 

*1871 - +1941 

Józefa Jan Helena Bolesław Stanisław Marta Bronisław Leokadia 

*1.12.1895 *31.10.1897 *12.3.1900 *8.9.1902 *13.11.1904 *11.7.1909 *12.9.1910 *26.6.1913 

Potomkowie Stanisława z Pinczyna: 

Stanisław Rocławski 

*13.11.1904 - +16.6.1960 

x 

Władysława Rucińska 

*10.9.1912 - +15.6.88 

Teresa 

Krystyna 

*22.2.1939 *11.6.1937 

x 

x 

Leon Gliniecki Henryk Ćwikliński 

*27.3.1938 *1.4.1933 - +15.2.89 

Halina Marzena Piotr 

*29.8.1962 *22.7.1959 *13.12.1962 

x x x 

Jarosław Ryszard Begier Barbara Begier 

Brzeziński *11.5.1958 *4.4.1962 

*10.7.1962 

Tomasz Rafał Agnieszka Jarosław Monika Iwona 

Arkadiusz Magdalena *27.3.1981 *22.10.1982 *12.4.1985 *26.8.1992 *8.12.1984 *21.9.1988 

*26.11.1984 *28.4.1995 x x x x 

Justyna Laskowska Sebastian Bajerowski Daniel Lasocki Przemysław Sturm 

*4.8.1983 *27.5.1984 *2.11.1985 *14.6.1983 

12 

Weronika Wiktoria Amelia Nikola Sandra Jakub Wiktoria Sabina 

*12.4.2005 *12.10.2011 *12.10.2011 *23.11.2007 *23.12.2009 *13.7.2007 *22.5.2009 *15.11.2010 

Potomkowie Bronisława:

Bronisław Rocławski 

*12.9.1910 - +28.1.1989 

x 

Weronika Kurecka 

*14.11.1911 - +29.5.1989 

Jadwiga Jadwiga Waldemar Danuta 

*1942 - +1946 *23.3.1949 *10.4.1952 - +26.1.1984 *7.11.1956 

x x x 

1) Jerzy Stosik 2) Erwin Wilkowski Urszula Ligocka 1) Józef Pofelski 2) Ryszard Markiewicz 

*27.11.1946 - +26.3.1984 *12.2.1937 *5.5.1957 *12.4.1953 *14.1.1966 

Artur Ewelina Ariel Arkadiusz Rafał Mirella Mateusz 

*26.4.1974 *26.4.1977 *12.4.1977 *12.1.1982 *12.1.1978 *26.5.1985 *19.1.1996 

x x x x x 

Bożena Rafał Marta Kamila 1) Halina 2) Ewa 

Bahm Wysocki Żółtkowska Zientarska Stefanów 

Patrycja Karol Maja Alicja 

*12.2.2003 *4.7.2007 *16.12.2009 *21.6.2005 

Potomkowie Leokadii: 

Leokadia Rocławska 

*26.6.1913 - +19.9.1999 

x 

Czesław Ruciński 

*8.10.1908 - +21.2.1991 

Henryk Bogumił Ryszard 

*29.4.1944 *23.3.1946 *6.6.1950 

x x x 

Elżbieta Teysler Stefania Rusiecka Elżbieta Bieroza 

*18.8.1946 *25.6.1949 *6.1.1953 

Jacek Paweł Marek Anna Dariusz Joanna 

*27.9.1968 *19.5.1983 *16.4.1971 *13.4.1979 *22.11.1983 *9.4.1986 

x 

x 

Teresa Lui Allen Cetinic 

*1.7.1972 *24.4.1978 

Aaron Oliver Joshua William Ava Lily 

Ruciński Ruciński Cetinic Cetinic Cetinic 

*1.9.2004 *11.7.2008 *25.2.2008 *18.12.2009 *20.12.2011 

Na temat Bolesława nie mamy zbyt dużo informacji. Wiadomo jedynie, że 

ożenił się i miał trójkę dzieci, dwie córki, Erykę i Klarę, i syna Stanisława. 

Nie wiemy nic na temat jego żony. 

Bolesław Rocławski 

*8.9.1902 - +14.6.1984 

Eryka Klara Stanisław 

13

Trochę więcej mamy informacji o potomkach Marty, ale też mocno niepełne: 

Marta 

*11.7.1909 - +19.3.1968 

Jan Irena Jadwiga Krystyna Feliks 

Bogusław Hanna Elżbieta Marcin Wojciech 

Wszystkie informacje do sporządzenia powyższych diagramów „gałązek” 

genealogicznych potomków Józefa Rocławskiego z Osowa Leśnego przysłał 

nam Piotr Kacprowicz z Bydgoszczy, syn Eleonory z Rocławskich. Dane do 

„gałązki” potomków Leokadii dostarczył Piotrowi Henryk Ruciński 

z Gdańska, emerytowany Starszy Mechanik, oficer floty handlowej, który już 

dwukrotnie wziął udział w naszym spotkaniach. 

Bardzo dużą porcję wiadomości genealogicznych otrzymaliśmy od Ewy 

Filody, córki Konstantego Guza, prawnuczki Julianny z Rocławskich (siostra 

Jana Rocławskiego z Ziemianka). Ewa uzupełniła „gałązkę” potomków jej 

dziadka, Jana Guza, syna Julianny, dotychczas mocno niekompletną. 

Jan Guz senior 

*16.5.95 

syn Aleksandra i Julianny Rocławskiej 

x 

Helena Reszczyńska 

Jan junior Franciszek Wanda Stanisław Konstanty Teresa Wincenty 

*19.12.1923 *21.12.24 *28.6.27 *23.7.28 *26.6.30 *16.5.32 *15.7.34 

Poniżej przedstawiono diagramy genealogiczne dla rodzin dzieci Jana Guza 

seniora (tak nazwanego w odróżnieniu od najstarszego syna, Jana juniora). 

Potomkowie Jana Juniora: 

Jan Guz junior 

*19.12.1923- +16.4.1996 

x 

Danuta Noch 

*20.5.1948 

Grażyna Janusz Hanna Barbara 

*7.3.1968 *31.3.1973 *6.5.1974 *6.3.1982 

x x x x 

Bogdan Jan Małgorzata Zbigniew Libera Dariusz 

Piotrzkowski Pancek *20.10.68 Makowski 

*21.9.1966 

Joanna Dariusz Zbigniew Andżelika Daria Mateusz 

*23.1.1994 Jan *10.3.1995 *1.12.97 Wiktoria *14.3.2010 

*5.5.1997 *4.2.2004 

Patryk Piotr Przemysław Marcin Mateusz Paulina Paweł 

Sylwester Paweł Mateusz Łukasz Jan *2000 Karol 

*5.9.1989 *29.6.91 *25.5.93 *24.10.94 *13.6.97 *31.5.2005 

14

Potomkowie Franciszka (mieszkają w Szkocji): 

Franciszek Guz 

*21.12.1924 - +10.8.1968 

x 

Molly Ferrier 

*17.12.1929 

Frank 

Vincent 

9.3.51 *5.1.59 

x 

x 

Christine Wolanin Sheena 

25.1.1949 

Mark Paul Kimberly Jennifer 

Stanisław Francis *1985 *ok. 1990 

*21.9.1972 *30.5.1977 

Potomkowie Wandy: 

Wanda Guz 

*28.6.1927 

x 

Korneliusz Treder 

*30.11.1925 

Danuta Marek Ireneusz 

*2.4.1953 *25.4.1954 - +2011 *3.5.1957 

x x x 

Krzysztof Sagan Wanda Malotka Bogumiła Oczk 

*1.1.1947 *25.7.1953 *7.12.1965 

Joanna Patryk Karina Daria Sebastian Jacek 

*20.5.1978 *6.5.1985 *17.6.1974 *ok. 1976 *20.8.79 *ok. 1980 

x 

Franciszek Dziecielski 

Potomkowie Teresy: 

Teresa Guz 

*16.5.1932 

x 

Kazimierz Szefer 

*16.5.1932 

Kornelia 

Mieczysław 

Anna 

*8.4.1959 *11.5.1964 

x 

x 

Danuta Kowalska Krzysztof Szwocha 

*5.9.1959 *29.2.1964 - +5.8.2008 

Mateusz Karolina Marzena Kamila Ewa 

*8.7.1990 *15.8.1994 *5.4.1988 *11.5.1989 *19.12.1990 

15

Potomkowie Stanisława: 

Stanisław Guz 

*23.7.1928 

x 

Teresa Berendt 

*7.5.1929 

Zbigniew Andrzej Adam 

*22.3.1955 *17.7.1958 *21.12.1964 

x x x 

Teresa Mielewczyk Alicja Kreja Jolanta Kurkowska 

*28.3.1954 *4.5.1958 *9.7.1966 

Monika Błażej Daniel Arkadiusz Grzegorz Wiktoria 

*11.9.1975 *5.7.1988 *17.7.1983 *10.10.1988 *19.06.1989 *14.2.1993 

x 

Jacek Sabinasz 

*1.5.1972 

Szczepan 

*6.4.1999 

Potomkowie Konstantego: 

Potomkowie Wincentego: 

Konstanty Guz 

Wincenty Guz 

*26.6.1930 *15.7.1934 - 

x +8.8.2001 

1) Elżbieta 2) Irena Talaśka x 

Kuziemska *29.10.1931 Teresa 

*6.6.1933 - Cherek 

+12.7.1957 *6.10.1935 

Jarosław Ewa 

Marek Maria 

Barbara *8.2.1961 *16.1.1962 Adam Barbara Renata 

*24.5.1957 x x *19.12.1960 - *4.7.1962 Elżbieta 

x Sylwia Krzysztof +28.8.1961 x *20.5.1965 

Witold Bykowska Leszek Andrzej x 

Aleksander *31.5.1976 Filoda Preiss Sławomir 

Pieczonka *19.5.1958 *28.8.1962 Czesław 

*2.4.1956 Gordon Ratomski 

*25.5.2007 *10.7.1967 

Radosław Dorota Katarzyna Adam Daria Mateusz Marek Przemysław 

*28.5.1981 *16.5.83 *20.3.91 *1993 *30.9.1994 *26.8.1997 Mateusz Jan 

x x +1993 *8.8.1989 *26.3.1994 

Magdalena Bartosz 

Hoga Makowski 

*5.10.1982 *7.10.78 

Maria Gabriel Małgorzata 

*8.9.2009 *22.3.2008 *7.5.2010 

Ekipa Rocławskich z Lipienic koło Chojnic, potomkowie Franciszka 

Rocławskiego i Antoniny Piotrowskiej, kolejny raz uzupełnili swoją „gałąź” 

na drzewie genealogicznym. Po tym uzupełnieniu prezentuje się ona 

następująco: 

16

Franciszek Rocławski 

*31.3.1897 

syn Stanisława 

i Doroty Kulczyk 

x 

Antonina Piotrowska 

Genowefa Norbert Hilary Jerzy Krystyna 

x *9.2.1930 *29.6.31 *28.3.1934 *1938 

Czesław x x +16.3.1994 x 

Kończak Edyta XX x Bogdan 

Zofia Pestka Kończak 

Jolanta Ryszard Henryk Hanna Krystyna 

x x Roman Krystyna Teresa Grzegorz 

Kazimierz Maria Rafalska x x x x 

Warmbier Maria Jacek Z. Skubek Marzena 

Radosław Agnieszka Patrycja Stanisławska Balka Elas 

Sandra 

Zuzanna 

Karolina Izabela Gostomczyk Sebastian Kinga 

Karol Magdalena Michał Katarzyna Radosław 

*1992 

Niestety, nie udało się nam wyszukać powiązań rodzinnych z naszym 

„drzewem” genealogicznym Rodziny pani Katarzyny Rocławskiej z Osieka. 

Pani Katarzyna wzięła udział w zeszłorocznym Biwaku. Będzie potrzebne 

jakieś dokładniejsze „śledztwo” w tej sprawie. 

III. Informacje bieżące z życia rodziny i inne aktualności 

Rok 2011 

15 kwietnia 2011 roku urodził się Paweł Dobies, syn Magdaleny 

z Rocławskich i Bartka Dobiesów, wnuk Wiesława Rocławskiego. 

14 maja 2012 roku urodziła się Natalia Wyczyńska, córka Anny 

z Rocławskich i Wojciecha Wyczyńskich, wnuczka Marka Rocławskiego. 

W 2011 roku urodziła się Lena Kordecka, córka Marleny z Rocławskich 

i Pawła Kordeckich, wnuczka Jana Rocławskiego Juniora. 

10 sierpnia 2011 roku zmarł w Gdańsku w wieku 68 lat Marian Bagnecki, 

ojciec Jacka Bagneckiego, męża Izy z Baranowskich, zięcia Renaty 

z Rocławskich Baranowskiej. Marian urodził się na Wołyniu, po wojnie 

z rodzicami przyjechał na Pomorze. Został pochowany na Cmentarzu 

Łostowickim w Gdańsku. 

17

22 października 2011 r. urodziła się w Gdańsku Hanna Agnieszka 

Piotrowska, córka Katarzyny i Lechosława Piotrowskich, wnuczka Teresy 

(Iny) z Rocławskich Piotrowskiej. 

27 października 2011r. zmarł w Starogardzie Jerzy Rocławski, wnuk Piotra 

Rocławskiego. Jerzy urodził się w 1940r. Skończył LO w Starogardzie (był 

bardzo dobrym matematykiem), pracował w starogardzkiej Polfie, później 

Polpharmie. Ożenił się z Hildegardą Litkowską, doczekał się z nią czwórki 

dzieci, Jarosława, Małgorzaty, Grażyny i Wojciecha. Został pochowany na 

cmentarzu w Starogardzie. 

W Gdańsku wyszła za mąż Marta Arnold, córka Krzysztofa i Maryli z domu 

Świech, wnuczka Hanny z Rocławskich Arnold. Marta po mężu nosi 

nazwisko Więckowska. 

Naukę w szkole podstawowej w Starogardzie Gdańskim rozpoczęli: 

Mikołaj Torłop, syn Lucyny z Rocławskich Torłop, Patryk Spręga, syn 

Kariny z Rocławskich i Piotra Spręgów, oraz Laura Michna, córka Marcina 

i Katarzyny, prawnuczka Jadwigi z Rocławskich Blicharz. 

Naukę w szkole podstawowej w Gdańsku rozpoczęli: 

Agata i Szymon Rutkowscy, dzieci Aleksandra i Wioletty Rutkowskich, 

wnuczki Wandy z Rocławskich Rutkowskiej, oraz Joanna Piotrowska, córka 

Przemysława i Anny Piotrowskich, wnuczka Iny z Rocławskich Piotrowskiej. 

Naukę w szkole podstawowej rozpoczął Bartosz Rocławski, syn Dawida 

i Martyny z d. Szczypior. 

Od Eleonory Kacprowicz z Bydgoszczy otrzymaliśmy piękny prezent 

w postaci „Popularnego słownika kociewskiego” – pracy zbiorowej pod 

redakcją prof. Uniwersytetu im. Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy Marii 

Pająkowskiej – Kensik. „Słownik” wydany został w 2009 roku przez 

Towarzystwo Przyjaciół Dolnej Wisły przy współfinansowaniu z Instytutu 

Kaszubskiego w Gdańsku i Organizacji Turystycznej „Kociewie”. Wbrew 

tytułowi, sam „słownik” zajmuje tylko część książki. Duża część to artykuły 

o Kociewiu – kopalnia wiedzy o kulturze, przyrodzie, architekturze i języku 

kociewskim. M.in. znajduje się w książce zestaw kociewskich 

„powiedzonek” (przysłów). Całość pięknie wydana z bardzo dobrymi 

technicznie zdjęciami i załączoną płytką DVD „Pogaduszki z Kociewia”. 

18

Rok 2012 

5 lutego w Gdańsku urodził się Tymoteusz Rutkowski, syn Judyty i Piotra 

Rutkowskich, wnuk Wandy z Rocławskich Rutkowskiej. 

Lech Zieliński, syn Jadwigi z Rocławskich Zielińskiej otrzymał awans na 

stopień podpułkownika Wojska Polskiego. Lech ukończył Wyższą Szkołę 

Oficerską Samochodowa w Pile i został skierowany do służby w jednostce 

w Choszcznie w woj. zachodnio-pomorskim, gdzie zamieszkał na dłużej. 

Jako oficer ukończył studia w Wyższej Szkole Ekonomicznej w Szczecinie. 

W tej chwili pracuje w Bydgoszczy. 

Bogna Bagnecka, wnuczka Renaty z Rocławskich Baranowskiej, zdała 

pomyślnie maturę i wybiera się na studia. 

Pan Eugeniusz Cherek, znany popularyzator wiedzy o Kociewiu i Borach 

Tucholskich, wydał interesującą książeczkę „Duchowieństwo parafii 

Kasparus”. Przedstawił w niej krótką historię parafii w Kasparusie oraz 

sylwetki 22 księży związanych z parafię Kasparus, począwszy od księdza 

Antoniego Arasmusa, budowniczego plebanii (w 1925 r.) i kasparuskiego 

kościoła (w 1926 r.), kończąc na obecnym proboszczu parafii Kasparus, 

księdzu Krzysztofie Jakubku. Książeczka zawiera także bardzo ciekawą dla 

miłośników regionu bibliografię. 

IV. Wspomnienia o przodkach 

Nasz Ojciec - Jan Rocławski z Zelgoszczy 

Wspomnienia Eleonory, córki Jana 

Zdjęcie z 1954r. 

Jan Rocławski z Zelgoszczy żył w latach 1897 - 1962. 

Przyszedł na świat w Osowie Leśnym w licznej rodzinie 

chłopskiej Józefa i Rozalii Rocławskich. Miał trzech 

braci i cztery siostry. Przez 7 lat uczęszczał do 4- 

klasowej (kilkuoddziałowej) szkoły powszechnej 

w zaborze pruskim. Jako kilkunastoletni chłopak 

wyjeżdżał na roboty sezonowe do Niemiec. Służbę 

wojskową w armii pruskiej kończył wtedy, gdy po 

latach zaborów rodziła się wolna Polska. W 1922 roku 

założył rodzinę i osiadł na stałe na kilkuhektarowym 

19

gospodarstwie w Zelgoszczy. Z pierwszą żoną Anastazją Kwaterowską miał 

3 synów: Józefa, Czesława i Bolesława. Po jej śmierci ożenił się powtórnie, z 

Pelagią Godlewską. Z tego związku przyszło 

na świat dwoje dzieci: Albin i Eleonora. Do 

dziś żyje dwoje dzieci Jana - Czesław 

i Eleonora. 

Nasz Ojciec zmarł w czerwcu 1962 roku 

i spoczywa na cmentarzu parafialnym w 

Czarnymlesie. Właśnie w tym roku mija 50 

lat od jego śmierci. Pragniemy więc 

przywołać z pamięci pewne obrazy z jego 

życia, by przybliżyć jego osobę potomnym. 

Był wysokim postawnym mężczyzną. Jako 

człowiek wyróżniał się skromnym i prawym 

charakterem. Mimo że uczył się w szkole 

powszechnej pod zaborem pruskim, potrafił 

czytać i pisać w ojczystym języku. Czytał 

książki, głównie o tematyce rolniczej, pre- 

Rok 1917. Jan Rocławski numerował gazety, słuchał radia, interesował 

w mundurze szeregowca w się polityką, a także brał udział w życiu spowojsku 

pruskim, obok jego łecznym swojej wsi. Często mawialiśmy, że 

dowódca w mundurze 

pruskiego grenadiera. 

ma "matematyczną głowę". Umiał obliczać 

procenty, powierzchnie figur płaskich (a więc 

i powierzchnie swoich pól uprawnych), 

a także i objętości. Obliczenia wykonywał w pamięci, prawdopodobnie w 

języku niemieckim, bo tak go w szkole nauczono. Często żartobliwie 

"egzaminował" swoich znajomych, zadając im pytania w rodzaju: "...jak byś 

obliczył powierzchnię swojej ziemi w m2, arach lub hektarach, znając takie 

czy inne wymiary granic oraz kształt tych pól” (i wtedy rysował patykiem na 

ziemi trójkąty, prostokąty, kwadraty). Kiedy w czasie pracy na polu zauważył 

jadącego listonosza, na chwilę przerywał pracę i biegł przeczytać chociażby 

nagłówki artykułów w gazecie. Po wojnie prenumerował ”Dziennik 

Bałtycki” i tygodnik ”Rolnik Polski”. Te gazety dokładnie czytał przy 

obiedzie i po wieczerzy, po dokonaniu wieczornego obrządku. Swoim 

dzieciom także prenumerował pisemka, jak "Świerszczyk", "Płomyczek" 

i "Płomyk". Żałował, że żył w takich czasach i w takiej biedzie, że jako 

młody człowiek nie mógł się kształcić. Wspominał też swoich kuzynów 

Rocławskich, którzy pokończyli szkoły i zdobyli stanowiska. Przypominam 

sobie, jak 1 września 1952 roku Ojciec pojechał ze mną do Liceum 

Pedagogicznego w Tczewie na uroczyste rozpoczęcie roku szkolnego. 

20

Miałam wtedy 14 lat. Wcześniej wyposażył mnie w nową skórzaną jasną 

teczkę i dobrej jakości skrzypce, zakupione w antykwariacie. 

Bardzo kochał rodzinę, choć był oszczędny w okazywaniu uczuć. Zbytnio 

nie rozpieszczał swoich dzieci, rzadko brał je na kolana, czasem woził 

rowerem w odwiedziny do krewnych, zawsze wybaczał popełniane błędy. 

Szczególnie interesował się naszymi postępami w nauce. Często mawiał: 

"...wszystko może ci zniszczyć wojna, ogień, woda, ale tego, co umiesz, 

twojej wiedzy - nikt ci nie zabierze" albo też przypominał przysłowie: "Zły to 

ptak, co własne gniazdo kala", mając na myśli nie tylko rodzinę, ale także 

i ojczyznę. Był zaradny i pracowity, lubił jeść proste potrawy. Na kolację 

najchętniej jadał przysmażone kartofle i zacierkę na mleku (czego 

dzisiejszym odpowiednikiem dla młodych byłyby frytki, pizza i coca-cola). 

Na pytania znajomych, podziwiających jego krzepki i zdrowy wygląd, czym 

się odżywia, odpowiadał: "maślanką z kartoflami" i uśmiechał się pod wąsem 

(tak, nosił typowy wąsik Charliego Chaplina!). Nigdy nie pił alkoholu ani nie 

palił papierosów, ale gości kieliszkiem chętnie częstował. 

Drugą wielką miłością Jana była ziemia. On naprawdę kochał te swoje 

pola i łąki. Pracował od świtu do nocy w pocie czoła i marzył, by powiększyć 

swój areał (posiadał tylko 5 ha gruntu). Pod koniec życia kupił od sąsiadów 

niewielką działkę, odchwaścił ją i uprawił. Na rok przed śmiercią, gdy po 

ciężkiej operacji wrócił ze szpitala do domu, pierwsze swoje kroki skierował 

na pole i wypowiedział znamienne słowa, że chciałby żyć jeszcze choćby 

tylko 5 lat, by móc cieszyć się i patrzeć, jakie ziemia wydaje plony. Po 

upływie roku już nie żył. 

Troszczył się też o zwierzęta, a nawet się do nich przywiązywał 

uczuciowo. Sama widziałam łzy w jego oczach, gdy po ocieleniu "padła" mu 

młoda krowa. Słynął z hodowli trzody chlewnej, oczywiście na miarę 

swojego gospodarstwa. Bał się, by chlewni nie zaatakowała jakaś choroba 

zakaźna. Był dobrym gospodarzem i rolnikiem. Posiadał potrzebny zestaw 

maszyn i narzędzi rolniczych, by móc jak najlepiej uprawiać ziemię. 

W latach powojennych za swoją pracę w rolnictwie został uhonorowany 

medalami: "Wzorowy Gospodarz", "Wzorowy Hodowca Trzody Chlewnej" 

i "Honorowy Strażak" (za wspieranie działań straży pożarnej). Tuż po wojnie 

martwiły go pogłoski, że na wsi może powstać spółdzielnia produkcyjna, 

a on z rolnika stałby się robotnikiem w "kołchozie". Na szczęście 

w Zelgoszczy do takiej sytuacji nie doszło. 

Pamiętam także, że co wieczór i rano Ojciec klękał przy łóżku i odmawiał 

krótką modlitwę. W niedzielę zazwyczaj wyjeżdżał rowerem na sumę do 

kościoła w Lubichowie (w tej parafii się urodził), po czym odwiedzał 

w Osowie Leśnym swojego ojca - Dziadusia (tak zwracaliśmy się do 

21

dziadka). Zgodnie z przykazaniem kościelnym "raz na rok na Wielkanoc się 

spowiadał". Czasem pogodnie mówił na temat swojej śmierci - chciał być 

pochowany w jak najdalszym zakątku cmentarza i spoczywać w skromnej 

mogile (spoczywa przy głównej alei, a grobem dziadka Jana opiekują się 

wnuczki - Ewa i Hania). 

W dzieciństwie silniejsze więzy łączyły mnie z matką, jej zawsze 

powierzałam swoje kłopoty, do niej biegłam po radę i pomoc. Gdy 

dorastałam, znalazłam wspólny język z Ojcem. Często rozmawialiśmy na 

różne tematy, dzieliłam się z nim wiedzą wyniesioną ze szkoły, 

dyskutowaliśmy o wszechświecie. Kiedy pracowałam w szkole w Mirotkach 

i prowadziłam drużynę harcerską, pomógł mi w organizacji kilkudniowego 

biwaku we Wdeckim Młynie i nawet odwiedził naszą harcerską gromadkę, 

by opowiedzieć o pracy dawnych smolarzy w tamtejszych lasach i pokazać 

miejsca, gdzie w głębokich dołach wyprażali oni z drewna smołę. Ojciec 

zazwyczaj mało mówił o sobie, a ja żałuję, że nie zadawałam mu pytań na 

temat jego młodości i czasów przedwojennych. Widocznie nie dojrzałam 

wówczas do takich rozmów, a Ojciec zbyt wcześnie odszedł od nas na 

zawsze. Na pewno dłuższe rozmowy prowadził ze swoimi starszymi synami, 

którzy założyli własne rodziny i często pytali go o radę. Co ciekawe, kiedy 

na świecie pojawił się pierwszy wnuk - Rysiek, dziadek Jan prowadził go za 

rączkę na pole i łąkę, rozmawiał z nim "jak równy z równym", uczył 

rozpoznawać po kłosach różne gatunki zbóż, a także nazywać kwiaty 

i drzewa. Z troską opowiadał wnukowi z miasta, jak ciężko trzeba pracować 

na roli, by ludzie mieli potem co jeść. 

Rysując sylwetkę Ojca, muszę jeszcze nawiązać do czasów II wojny 

światowej. Tak jak wielu Polaków na Pomorzu, Ojciec został wpisany na 

niemiecką listę narodowościową III grupy, tzw. Eingedeutschte, a jego 

synowie musieli służyć w Wehrmachcie. Został też wywłaszczony ze 

swojego gospodarstwa do zagrody sąsiada. Pragnę, by w tym miejscu ujrzał 

światło dzienne pewien epizod z życia mojego Ojca i Matki z czasów 

okupacji. Pewnej styczniowej mroźnej nocy 1945 roku do naszego domu 

zapukały dwie Żydówki, prosząc o ratunek, ponieważ uciekły z niemieckiego 

transportu. Miały nogi przymarznięte do drewniaków, były głodne 

i wycieńczone. Rodzice dali im schronienie w oborze pod stertą słomy, 

o czym nikt nie wiedział, i pod osłoną nocy zanosili im jedzenie. Niedaleko, 

w odległości ok. 800 m, w Nadleśnictwie Drewniaczki mieścił się posterunek 

niemiecki. Niemcy często przychodzili do domu, zabierali żywność i pytali 

o zbiegów. Na szczęście nie znaleźli ich kryjówki. Na początku marca tegoż 

roku nastąpiło wyzwolenie. Do Zelgoszczy wkroczyły oddziały Armii 

Radzieckiej. Obie Żydówki (znały język rosyjski) po 2 miesiącach wyszły 

22

z ukrycia i udały się z oddziałem żołnierzy radzieckich na zachód. Rodzice, 

mimo że narażali wówczas własne życie i rodziny, nikomu po wojnie nie 

wspominali o swoim ludzkim odruchu wobec skazanych na zagładę 

Żydówek, nigdy też nie poznali ich dalszych losów. 

Natychmiast po wyzwoleniu w marcu 1945 roku Ojciec z rodziną powrócił 

do swojego całkowicie zdewastowanego domostwa i opuszczonego 

gospodarstwa. Brakowało wszystkiego - sprzętów, zwierząt i żywności; na 

podłodze walała się słoma. Los jego synów a naszych braci po skończonej 

wojnie też był nieznany. I wtedy po raz pierwszy w życiu (na krótko) Ojciec 

się "załamał". Dopiero pierwszy kosz ziemniaków ofiarowany przez 

sąsiadów, pierwsza krowa podarowana przez powracające z frontu polskie 

wojsko - przywróciły mu chęć do życia. Wkrótce też Józef, Czesław i Boleś 

po kolei z różnych frontów powracali do domu. W lipcu tegoż roku Ojciec 

został wezwany do Osia, gdzie przez polską cywilno-wojskową komisję 

został zrehabilitowany. 

Po wojnie, mimo że wiedliśmy skromne życie, nigdy na naszym stole nie 

zabrakło chleba, a Ojciec troszczył się o nasz byt i wykształcenie. Zawsze 

porównywał trudne czasy przedwojenne z powojennymi (na korzyść tych 

ostatnich). Wierzył też, że człowiek wnet postawi stopę na Księżycu (co 

urzeczywistniło się 7 lat po jego śmierci, w 1969 roku). 

Pragnę, by w tych wspomnieniach odżył obraz naszego Ojca Jana, który 

zmarł przed pół wiekiem, przeżywszy 64 lata. Jesteśmy mu wdzięczni za jego 

ojcowską miłość i dobroć, za to, że do końca życia był prawym Człowiekiem 

i swoje dzieci wychował na uczciwych ludzi. Niech pamięć o Nim trwa! 

Szkoda, że Jan z Zelgoszczy nie doczekał tych czasów, kiedy rodziny 

Rocławskich spotykają się w Kasparusie na kolejnych Zjazdach. On by 

chętnie tu przyjechał (rowerem!) i spotkał się ze wszystkimi. 

A moja Matka Pelagia? Była dobrą, pracowitą żoną Jana i naszą troskliwą 

matką, w domu zawsze panowała serdeczna atmosfera rodzinna. Pamięć 

o niej zachowuję jak najgłębiej w sercu. Nigdy nie zapomnę, jak 

w dzieciństwie czytałam z nią na przemian "Chatę Wuja Toma" Harriet 

Beecher Stowe i jak wówczas wzruszałyśmy się do łez, przeżywając losy 

bohaterów tej książki. Moja Matka pod koniec życia mieszkała 

w Bydgoszczy, opiekowała się naszymi synami. Odeszła na zawsze tak cicho, 

jak żyła. Przeżyła Ojca 21 lat, spoczywa na cmentarzu w Bydgoszczy. Może 

kiedyś i o Niej napiszę wspomnienia. 

Eleonora Kacprowicz, 

Bydgoszcz, luty 2012 

23

A może ktoś z Państwa, ktoś z Rodziny zechce w przyszłości podzielić 

się wspomnieniami o swoich przodkach, opowiedzieć o ich życiu i utrwalić 

ulotne, piękne chwile, które przeżywali razem z nami. Oni zasłużyli na to, by 

pamięć o nich trwała wiecznie. 

Swojego Ojca Jana w barwnej gawędzie wspomina także syn Czesław 

Jestem ostatnim żyjącym synem Jana Rocławskiego z Zelgoszczy, 

urodzonym 6 marca 1926 roku, wnukiem Józefa Rocławskiego z Osowa 

Leśnego. Oto moje wspomnienia z lat dzieciństwa i czasów wojny. 

Miałem lat 5 może 6. W jedną niedzielę maja Ojciec zabrał mnie na 

rowerze do swojego wuja do Smolnik. Droga z Drewniaczek prowadziła 

przez las, około 5 km. Po drodze Ojciec pytał mnie, czy widzę te małe 

sarenki i te małe zajączki. Potem mówił: "A teraz to sobie popatrzymy, jak tu 

ładnie i przyjemnie, wokoło pełno leśnych kwiatków, zapach świerków i bzu. 

A teraz dzięcioł się odzywa, a to skowronek śpiewa, a to kukułka kuka". 

A potem sobie zanucił taką piosenkę: "W zielonym gaiku ptaszki śpiewają..." 

No i żeśmy jechali do tego wuja do Smolnik. Ten wuj mojego Ojca to Jan, 

brat naszego dziadka Józefa Rocławskiego z Osowa Leśnego. 

Kiedyś mój Ojciec przyjechał z kościoła z Lubichowa, ze swojej parafii. 

Przy obiedzie powiedział do mnie, że dziś pojedziemy do mojego wuja do 

Cisin. Droga do Cisin prowadziła przez Wdecki Młyn. W tej małej wsi był 

kiedyś tartak, tu mój wuj Izydor woził drzewo - dłużyznę z lasu. Tu był też 

młyn wodny, bo tu płynęła rzeka Wda. Była też kuźnia, gdzie naprawiano 

wozy, kuto konie, wyrabiano sprzęt rolniczy do uprawy roli, kosy i sierpy do 

koszenia zbóż i trawy. Tak mi opowiadał Ojciec. Właścicielem był Niemiec, 

nazywał się Durau. Izydor Rocławski to drugi brat naszego dziadka Józefa 

zOsowa. Wuj Izydor mieszkał w Cisinach, 3 km od Wdeckiego Młyna, po 

prawej stronie wsi. Tę małą wieś, gdzie żyło około 10 rodzin, to ja z Ojcem 

wiele razy odwiedzałem. Ale to też dlatego, że tam była zamężna 

z Bolesławem Szamockim siostra mojej Matki - ciotka Anna. Anusia zmarła 

w młodym wieku na raka, jeszcze przed wybuchem drugiej wojny w 1939 

roku. Moja matka zmarła w 1930 roku na zapalenie płuc. Te dwie siostry nie 

doczekały starości. 

W roku 2010, jak wracałem ze Zjazdu Rodzin Rocławskich z Kasparusa, 

to po drodze odwiedziłem Cisiny. Ale tam już nie było śladu, gdzie mieszkał i 

żył Izydor Rocławski. Innym razem Ojciec zabrał mnie na odpust św. Jakuba 

do Lubichowa. Po mszy odpustowej pojechał ze mną do Osowa na obiad. 

Przy obiedzie siedziała ósemka dzieci dziadka Józefa. Mój Ojciec był 

najstarszy. Synowie to: Jan, Bolesław, Stanisław i Bronisław (najmłodszy). 

Córki to: Józefa, Marta, Hela i Leokadia (najmłodsza). Przed obiadem babka 

24

Rozalia mówiła: "W imię Ojca i Syna...", a obecni odmówili krótką 

modlitwę, ale słów nie pamiętam. Po obiedzie Ojciec oprowadził mnie po 

całym gospodarstwie, a potem poszedł ze mną na pole i opowiadał, że jest 

trochę łąk i las oraz ziemia uprawna, gdzie urośnie tylko żyto i kartofle; 

razem 80 morgów, czyli inaczej – 20 hektarów. Fotografie babki i dziadka 

wykonane w czasie pierwszej wojny, jeszcze pod zaborem pruskim, to ja 

przechowuję, są w dobrym stanie. Ojciec mój, jak leżał na łożu śmierci, to mi 

je dał na pamiątkę i na dalsze przechowanie. 

W latach mojego dzieciństwa Ojciec mnie zapoznał ze swymi kuzynami. 

Jeden jego kuzyn mieszkał w Lubichowie, po prawej stronie przed wsią, był 

gospodarzem. Miał jeszcze 2 kuzynów we Wdzie, jednego w Osieku, który 

miał przed wojną sklep spożywczy w Bukowcu (parafia Czarnylas). Był 

jeszcze kuzyn w Skórczu na wybudowaniu Wielbrandowo - też gospodarz, 

po wojnie jego następca Wachowski - imion tych kuzynów nie pamiętam. 

W Skórczu mieszkał Anastazy Rocławski, był stolarzem. Syn Anastazego - 

Janusz jest obecnie jednym z organizatorów Zjazdu Rodzin Rocławskich 

w Kasparusie. 

Jak już chodziłem do szkoły, Ojciec zabrał mnie na zasiewy żyta. Ojciec 

w tych latach siał zboże ręką. Przed siewem mówił takie słowa: "To ziarno, 

co ręką sieja, daj Boże, żeby duży plon wydało, a w moim domu nigdy 

chleba nie brakowało". Ziemia w Zelgoszczy była piaszczysta, żytnio - 

kartoflana. Wiele razy Ojciec opowiadał mi o historii Polski, o Mikołaju 

Koperniku. Mówił, że Polska przyjęła chrzest pod koniec pierwszego 

tysiąclecia. Mówił też, że król Sobieski pokonał Turków pod Wiedniem i że 

w roku 1410 król Władysław Jagiełło pokonał Krzyżaków pod Grunwaldem. 

Opowiadał także, że służył 3 lata w wojsku - 1 rok pod zaborem pruskim 

i 2 lata w polskim wojsku za czasów Józefa Piłsudskiego. Ojciec mój służył 

w ochronie granic Polski na wschodzie kraju, w okolicy Kowel-Równe- 

Sarny. Wspominał, jak to w 20-stym roku bolszewicy przerwali granicę i szli 

na Warszawę. Mówił, że polskie wojsko pod dowództwem Piłsudskiego 

Józefa zatrzymało bolszewików pod Warszawą i że tam był "Cud nad Wisłą". 

Jeszcze mówił też, że Józef Piłsudski - późniejszy Marszałek Polski to 

prawdziwy wódz Polski. Myślę, że Ojciec o historii wiedział dużo, choć nie 

chodził do polskiej szkoły, a chodził do szkoły pod zaborem pruskim. 

W styczniu 1944 roku Ojciec podpisał Volkslistę - grupę III (patrz – 

Wyjaśnienie poniżej). Dostał pismo z urzędu w Lubichowie, żeby podpisać 

Antrag - wniosek, że przyjmuje obywatelstwo niemieckie. W tym urzędzie 

Ojciec się nie zgodził na podpis. Ten wniosek miał zabrać do domu i się 

zdecydować, i za 3 dni przynieść go podpisany. A tam mu powiedzieli, że jak 

25

tego wniosku nie podpisze, to cała rodzina pojedzie do Stutthofu, do obozu. 

Pod taką groźbą Ojciec Volkslistę podpisał. 

Do Wehrmachtu odchodziłem 20 maja 1944 roku. Przed pożegnaniem 

Ojciec mi mówił, żebym zabrał z sobą książeczkę do nabożeństwa, którą 

mam czytać, żeby mi się nie dłużyło na froncie. No i różaniec, żeby go 

mówić, jak nie będę mógł spać w nocy. No i zegarek kieszonkowy, żeby 

wiedzieć która godzina, jak będę stał na warcie. Kiedy Ojciec mnie 

odprowadzał na dworzec w Zelgoszczy, to mówił mi takie słowa: "Żołnierze 

giną na wojnie, ale nie wszyscy. Giną też ludzie w cywilu i nikt nie wie, kto 

przeżyje". Potem mówił dalej: "A teraz ci opowiem tajemnicę, której wam 

dzieciom nie mogłem wcześniej ujawnić, żeby chłopcy się gdzieś nie 

wygadali. Oto 1 września 1939 roku, jak wybuchła wojna, około 1 km od nas 

ukrywał się polski żołnierz, rozbitek spod Osia. Za ukrywanie takiego 

człowieka groziła kara śmierci. Teraz mogę Ci powiedzieć, że to był polski 

oficer, który po wojnie może nam pomóc. To nasz sąsiad - Józef Milewski”. 

Był on około 10 lat ode mnie starszy i dobrze go znałem. Na koniec Ojciec 

powiedział, że jak wrócę z wojny, a nas może nie będzie, to żebym wiedział, 

że taki oficer po sąsiedzku się tu ukrywał. 

W czasie wojny zostałem ranny, ale przeżyłem. Do domu wróciłem pod 

koniec sierpnia 1945 roku. 

Czesław Rocławski, Smętowo 

Wyjaśnienie w sprawie Volkslisty 

Niemiecka polityka narodowościowa w latach 1939 – 45 stanowiła jeden 

z bardziej istotnych elementów okupacji krajów europejskich, w tym Polski. 

Jednym z jej składników była polityka asymilacji grup innych narodów za 

pomocą różnych metod, w tym także prawnych. Wyjątkowo konsekwentnie 

polityka ta była stosowana na terenach Polski wcielonych po wrześniu 1939r. 

bezpośrednio do Rzeszy, a szczególnie restrykcyjnie w Okręgu Gdańsk-Prusy 

Zachodnie, gdzie namiestnikiem (gauleiterem) był Albert Forster. Głosił on 

tezę o niemieckim pochodzeniu rodzimej ludności Pomorza, w tym także 

Kociewiaków, i „walcząc o każdą kroplę niemieckiej krwi” stosował 

wyjątkowo brutalne metody asymilacji. Podstawą prawną polityki 

asymilacyjnej było „Rozporządzenie o niemieckiej liście narodowej” z 4 

marca 1941r. Wprowadzało ono podział ludności okupowanej Polski na 4 

grupy: 

- I grupa obejmowała tych Niemców mieszkających w Polsce, którzy przed 

wojną pracowali aktywnie na rzecz Niemiec i przyznawali się publicznie do 

niemieckości, 

26

- II grupa obejmowała tych Niemców, którzy nie byli zaangażowani w życie 

publiczne mniejszości niemieckiej w Polsce, ale kultywowali tradycje 

niemieckie w rodzinie i otoczeniu, 

- III grupa obejmowała mieszkańców, którzy zostali uznani za osoby 

pochodzenia niemieckiego lub za osoby, które „ciążyły ku niemieckości”, 

- IV grupa (chyba najmniej liczna) obejmowała spolonizowanych Niemców 

i Niemców „antyfaszystów”. 

Osoby z grup I i II potocznie nazywane były „Volksdeutsch”, osoby 

z grup III i IV określane były jako „Eingedeutsch” („ajngedojcz”). Osoby nie 

wpisane na niemiecką listę narodową posiadały status „poddanych” 

(Schutzangehoerige polnischen Volkstums). Jak widać z nieprecyzyjnych 

kryteriów przedstawionych powyżej, wpisanie do III grupy było bardzo 

uznaniowe. Na terenie Pomorza Albert Foster wydał rozporządzenie, według 

którego za dowód „ciążenia ku niemieckości” uznawane były takie cechy 

osoby jak gospodarność, zaradność, solidne podejście do pracy, dobry 

wygląd ich gospodarstwa czy mieszkania. Nie była ważna znajomość języka 

niemieckiego czy posiadanie niemieckich przodków – wystarczyło, że dają 

gwarancję, że będą pełnowartościowymi członkami niemieckiej wspólnoty 

narodowej. Z biegiem czasu, w wyniku rosnącego zapotrzebowania 

niemieckiej armii na rekrutów, kryteria wpisu na listę przez komisję były 

coraz bardziej „liberalne”, a opór przed wpisem osób wskazanych przez 

komisję kwalifikacyjną był coraz ostrzej karany. Zgodnie z zarządzeniem 

Himmlera z 14 lutego 1942r. opornych miano zsyłać do obozów 

koncentracyjnych. 

Osoby wpisane do III grupy nie otrzymywały obywatelstwa niemieckiego 

tylko tzw. „przynależność państwową”, która nie dawała pełnych praw 

obywatelskich. Dyskryminacja członków grupy III obejmowała całą sferę 

życia publicznego i prywatnego, dotyczyła m.in. dostępu do stanowisk 

kierowniczych i urzędniczych, dostępu do wyższej edukacji, zawierania 

małżeństw, spraw majątkowych, itd. W praktyce na Pomorzu sytuacja 

polityczna mieszkańców wpisanych do III grupy nie różniła się od osób 

pozostających poza listą. Dotyczyły ich wszystkie represje okupanta – 

masowe egzekucje, szczególnie inteligencji, likwidacja polskich organizacji 

i szkół, zakaz używania języka polskiego, konfiskaty majątków, wysiedlenia, 

zakaz posiadania polskich książek, itp. Podstawową różnicą było to, że 

podlegali służbie wojskowej. Wielu Pomorzaków zginęło na frontach II 

wojny światowej walcząc w nieswojej sprawie. Ewentualna dezercja 

skutkowała prześladowaniami rodziny w kraju, włącznie z deportacją do 

obozu koncentracyjnego. Mimo tego wielu Pomorzaków dezerterowało 

zasilając polskie siły zbrojne na Zachodzie i oddziały partyzanckie na 

27

wschodzie i w kraju. Niemcy powszechnie, nawet w dokumentach, określali 

członków grupy III jako Polaków. 

Gauleiter Albert Forster represjami chciał doprowadzić do tego, aby 

wszyscy mieszkańcy Pomorza zostali wpisani na listę. Wyznaczał 

poszczególnym rejonom terminy zakończenia akcji wpisów. Oporni byli 

wywożeni do KL Stutthof. Należy podkreślić dużą różnicę w realizowaniu 

polityki asymilacji na Pomorzu i w innych częściach okupowanej Polski. 

Inaczej realizował ją gauleiter Greiser w Wielkopolsce (Okręg „Kraju 

Warty”), zupełnie inaczej była realizowana w Generalnej Guberni przez 

gubernatora Franka. Tylko na Górnym Śląsku gauleiter Bracht wzorował się 

w brutalności na Forsterze. Po wojnie Pomorze było traktowane w zakresie 

„naruszenia obowiązku wierności obywatelskiej wobec państwa polskiego” 

inaczej niż reszta obszaru Polski. Już 23 marca ukazał się okólnik, który 

stwierdzał, że osoby wpisane do III lub IV grupy niemieckiej listy 

narodowościowej na Pomorzu winny być traktowane jako Polacy, jeśli 

w czasie okupacji nie działały na szkodę narodu i państwa polskiego. Ustawa 

z 6 maja 1945r. stwierdzała, że mieszkańcy Pomorza, ze względu na 

stosowany tam przymus przy wpisach na niemiecką listę narodową, 

otrzymują z mocy ustawy zaświadczenie stałe stwierdzające, że są 

obywatelami państwa polskiego narodowości polskiej. Ich rehabilitacja 

odbyła się tylko w drodze postępowania administracyjnego. Osoby z innych 

obszarów Polski (z wyjątkiem Śląska) postępowanie rehabilitacyjne musiały 

przeprowadzać w sądach. 

Opracowano na podstawie artykułu Aliny Kilian „Sprawa Volkslisty nadal 

otwarta” zamieszczonego w dwu numerach „Pomeranii”, część I w nr 11/83 

z listopada 1983r. i część II w nr 1/84 ze stycznia 1984r. Tam należy szukać 

artykułu w pełnym brzmieniu. - „red.” 

V. Różne 

1. Impresje po-biwakowe 

Fragmenty listu Eleonory z Rocławskich Kacprowicz 

Mija tydzień od naszego spotkania na kolejnym Biwaku Rodzinnym 

w Kasparusie. Ciągle jeszcze żyjemy wspomnieniami tamtego dnia, kiedy po 

raz drugi stanęliśmy na pięknej polanie leśnej „Rocławki”, otoczonej 

szumiącymi lasami i „jaglijami”, rozświetlonej słońcem i kuszącej gości 

zapachem skoszonych traw i leśnych ziół. 

28

Oto pierwszy wita się z nami Edward – pan na włościach – i serdecznie 

zaprasza: „Rozgośćcie się, wszystko przygotowane!” 

Z kolei rozglądamy się ciekawie i dostrzegamy, że nieco dalej przy stołach 

rozgaszczają się już całe rodziny Rocławskich. 

– Którzy to Rocławscy? – zastanawiamy się – Wasi czy Nasi? 

Od Antoniego, Jana czy Józefa? 

A może po prostu wszyscy jesteśmy sami swoi, jesteśmy jedną Wielką 

Rodziną! 

Po pierwszych powitaniach podchodzimy do widniejącego z daleka 

Drzewa Genealogicznego Rodzin Rocławskich i Rodzin spokrewnionych. 

Przed „Drzewem” co chwilę gromadzą się kolejni Rocławscy z rodzinami 

i z zainteresowaniem pytają: 

- A my, czy jesteśmy na wykresie? Czy nas przyjęto do Rodziny? 

Każdy wodzi oczami (a nawet palcami) po diagramie, po czym słychać głosy 

pełne ulgi: 

- O, ja tu jestem. 

- Ty widniejesz obok. 

- Wszystko się zgadza, imiona i daty. 

- Ależ ten Jan z Zelgoszczy dał światu licznych potomków!! 

Potem nastąpiły kolejne powitania, uściski, uśmiechy, a nawet gromkie 

okrzyki radości (mimo że w przywiezionych butelkach tkwiły jeszcze korki, 

zwane po kociewsku „propki”, i za wcześnie było na ich otwieranie). 

Warto dodać, że na biwaku pogoda nam dopisała, mimo że przed 

południem nad Kociewiem (i nad całą Polską) przetaczały się ulewne 

deszcze. Na polanie w Kasparusie w południe już wyjrzało słońce i było 

cicho i ciepło, a nawet nie „cięły” wszechobecne „kocmigi” (!) – widocznie 

tak były „przejęte” wagą naszego spotkania. 

Ten dzień zapisał się głęboko w naszych sercach i pamięci. Należy się 

podziw i wdzięczność dla inicjatorów tych spotkań, Pasjonatów 

i Zapaleńców. Odkrywają oni historię naszych przodków, integrują nasze 

rodziny rozproszone po całym kraju, i nie tylko. Wiadomo, że każda rodzina 

ma swoje korzenie, swoich przodków, ale rzadko w której pojawiają się 

osoby, które nie szczędząc trudu i odtwarzają dzieje pokoleń, dokumentują je 

i organizują spotkania – zjazdy rodzin. Bo te nasze spotkania, nasze Bory 

Tucholskie, nasza mowa kociewska, nasze Kociewie, są naprawdę piękne 

i niepowtarzalne! 

Eleonora z Rocławskich Kacprowicz 

29

2. Jak Bronek stawał się Bronisławem – Bronisław Rocławski 

Zamieszczamy poniżej fragmenty ciekawego eseju biograficznego znanego 

nam prof. Bronisława Rocławskiego z UG, zamieszczony na jego blogu 

w Internecie. Mamy nadzieję, że autor nie będzie miał nic przeciwko temu. 

Urodziłem się zapewne 25 sierpnia 1942 r. we Wdzie. Jestem dzieckiem 

wojny. Niewiele z niej pamiętam. Gdzieś jakaś ziemianka z małym 

okienkiem, gdy uciekaliśmy z linii frontu, a potem zgliszcza spalonego domu 

i płacz. Po wojnie zamieszkaliśmy w pomieszczeniach gospodarczych 

spalonej leśniczówki w Bojanowie pod Wdą. Moją najmilszą zabawą były 

fajerwerki z prochu strzelniczego wysypywanego z nabojów karabinowych 

znajdowanych licznie w okopach i schronach. Nie robiłem tego sam, bo 

byłem na to za mały. Wszystkiego nauczyli mnie starsi „koledzy”, z którymi 

spędzałem czas wolny. W Bojanowie spędzałem czas z Erwinem, który był u 

nas parobkiem (służącym). On wiedział, jak można sobie czas umilać 

rozrywką. Zaprowadził mnie do zupełnie jeszcze świeżych okopów, gdzie 

czuć było proch strzelniczy. Widać było, że żołnierze niezbyt solidnie 

uprawiali swój fach. W okopach było pełno amunicji gotowej do strzelania. 

Mój fartuszek szybko wypełniał się pociskami, z których Erwin wysypywał 

na kupkę proch. Gdy była już tego mała kupeczka, podpalał proch, który 

wybuchał słupem ognia. Nie przypominam sobie, aby ktoś nam zabraniał 

tych fajerwerków. W Bojanowie gościliśmy tylko jeden rok. Od 22 III 1945 r. 

ojciec był tu gajowym Nadleśnictwa Drewniaczki. Chyba późną jesienią 

1946 roku przeprowadziliśmy się do Suchobrzeźnicy, gdzie tata od 10 XII 

1946 r. objął stanowisko podleśniczego p.o. leśniczego, a następnie 

leśniczego. Tu zapewne ukształtowała się moja młodzieńcza osobowość. To 

tu chłonąłem wiedzę z różnych dziedzin życia. Często była to wiedza spoza 

mego wieku rozwoju. Przebywałem w otoczeniu „kolegów” o wiele lat ode 

mnie starszych, którym wojna przerwała normalny tok rozwoju. Wychowanie 

na łonie natury i w towarzystwie dorosłych „kolegów” zakończyło się 

z prostego powodu – zmieniliśmy miejsce zamieszkania. Starsza siostra Irena 

skończyła piątą klasę. To była ostatnia klasa w tej szkole. Szkoła z klasą 

szóstą i siódmą w Kasparusie była oddalona o prawie pięć kilometrów. Tę 

trasę przemierzały dzieci pieszo! Do dzisiaj nie ma tu bitej drogi. Dla turysty 

to ładny odcinek leśnej drogi, ale dla 12-letniej dziewczyny to droga pełna 

niespodzianek, lęku, stresu. 

Przeprowadziliśmy się do Młynek. Młynki to mała osada z trzema 

domami mieszkalnymi. W czasie naszego pobytu zbudowano tam wylęgarnię 

ryb. Osada pięknie położona nad rzeczką w krainie 20 stawów, ale do szkoły 

w Swarożynie mieliśmy tylko dwa kilometry. Ze Swarożyna można było 

30

pociągiem pojechać do Tczewa lub Starogardu, gdzie były szkoły średnie. 

W nowej szkole nie miałem trudności z adaptacją. Ponieważ miałem zadatki 

na lidera, musiałem stoczyć ileś walk, aż natrafiłem na imiennika, który był 

liderem. To było chyba w szóstej klasie, gdy jak młode byczki naskoczyliśmy 

na siebie. Kibicowała cała klasa, która chciała poznać wynik tego pojedynku. 

Zwyciężyłem! Zostałem liderem, ale niedługo mogłem liderować w tej 

klasie, gdyż do klasy siódmej tylko ja jeden z chłopców przeszedłem. Mój 

kolega w siódmej klasie klasę siódmą powtarzał. Pomagałem Rodzicom w 

różnych zajęciach gospodarskich: siałem, orałem, kosiłem, suszyłem siano i 

zwoziłem drwa, siano, zboże. Poznałem dość dobrze wiele zajęć 

gospodarskich. W Młynkach nasza rodzina przeżyła tragedię. Wszyscy 

chorowaliśmy na szkarlatynę. Jako ostatnia zachorowała najmłodsza siostra 

Basia. Choroba przechodziła w ciężki stan z godziny na godzinę, a 

pogotowie nie przyjeżdżało. Mijały godziny, a kiedy przyjechali, to było za 

późno. Zmarła w łóżeczku w moim pokoju w Szpitalu Zakaźnym w Tczewie. 

Jeszcze słyszę ten ostatni oddech. Była taka piękna i taka miła, i taka 

kochana, a musiała odejść. 

Ojciec mój był, a tacy są Rocławscy, człowiekiem, który nie lubił 

podporządkowywać się głupim poleceniom. Nadleśniczemu (i zapewne 

sekretarzowi grupy partyjnej, który był robotnikiem w leśnictwie ojca) nie 

podobało się to, że Ojciec śpiewa w chórze kościelnym. Był solistą, często 

śpiewał w duecie z organistą. Miłość do śpiewania i grania na skrzypcach 

była wielka. Przed wojną śpiewał w chórze kościelnym we Wdzie, gdzie 

poznał moją Mamę Agnieszkę. Wolał zostawić leśniczówkę, a nie śpiewanie. 

Od 1 czerwca 1956 roku nie był już leśniczym. Wszystkie rodzinne 

oszczędności przeznaczył na kupno 20-hektarowego gospodarstwa. Ta 

decyzja kosztowała nas wiele. Najpierw wszystko sprzedaliśmy, aby mieć 

pieniądze na kupno zaniedbanego gospodarstwa. Zaczął się czas budowania, 

siania i zbierania. Z okolicy, z upadających spółdzielni produkcyjnych 

braliśmy wszystko, co mogłoby się przydać. Pojawił się chudy koń 

pociągowy. Nie pamiętam, jak się wabił. W mojej pamięci jest Greta, nasz 

umiłowany koń, z którym musieliśmy się rozstać. Całe stado cieląt chudych 

i brzydkich trafiło do naszego gospodarstwa. Całe moje wakacje po szkole 

podstawowej, a przed rozpoczęciem szkoły średniej spędziłem w nowym 

domu, który wymagał kapitalnego remontu. Przebudowaliśmy komin, ścianki 

działowe, naprawiliśmy dach. Teraz można było się sprowadzić. Żal było 

opuszczać leśniczówkę. Ojciec wściekły na los chciał jak najszybciej zerwać 

z tym środowiskiem. Trzeba było lepiej wsłuchiwać się w to, co się działo 

w kraju. Wydarzenia w Poznaniu w końcu czerwca 1956 r. (od 28 VI do 30 

VI) dawały dużo do myślenia, ale my byliśmy zajęci porządkowaniem nowej 

31

siedziby. W październiku mieszkaliśmy już w Goszynie. W Goszynie 

przeżywaliśmy węgierski i polski październik. O węgierskich wydarzeniach 

wiedzieliśmy niewiele. Wiedzieliśmy tyle, ile udało się wysłuchać z radia 

Wolna Europa w naszym na baterie radioodbiorniku. W Goszynie też nie 

było prądu. O naszym październiku było coś w gazecie. Pamiętam taki dzień, 

kiedy ojciec poprosił mnie o przeczytanie głośno artykułu. Był u nas sąsiad. 

Ponieważ rzadko mnie proszono o głośne czytanie dla kogokolwiek, czułem 

się jakoś szczególnie w tym dniu wyróżniony. Niewiele pamiętam, co było 

tematem tego artykułu. Zapewne był to tekst słynnego wystąpienia tow. 

Władysława Gomułki w Warszawie w czasie wiecu, który zgromadził bardzo 

dużo ludzi. Ojciec przeżywał to wszystko szczególnie. Mnie wtedy polityka 

jeszcze nie pociągała. Wolałem spotykać się z kolegami i koleżankami. 

Byłem już licealistą. Dojeżdżałem codziennie do Liceum Pedagogicznego 

w Tczewie. Wstawałem wcześnie. Wiem, że około 7.00 miałem pociąg ze 

Swarożyna do Tczewa. Do Swarożyna miałem 2,5 km bitej drogi, 

a w Tczewie też tyle samo. To była dobra poranna zaprawa. Któregoś 

późnojesiennego dnia spadłem z drabiny, gdy montowałem gołębnik 

i odbiłem sobie pięty. Przejście tej trasy do szkoły było katorgą. Tak 

hartowała się moja dusza. Zaciskałem zęby, roniłem łzy i szedłem dalej po 

wiedzę przekazywaną przez niektórych nauczycieli w sposób wyjątkowo 

ciekawy. Bardzo lubiłem lekcje fizyki, przyrodę z naszym wychowawcą 

Panem Bielawskim. 

Ojciec szybko zorientował się, że zachodzące zmiany w Polsce mogą 

sprzyjać jego postawie, jego ideowym przekonaniom. Tęsknota za lasem, za 

wykonywanym zawodem była ogromna. Zapewne nie czuł się dobrze 

rolnikiem na 20-hektarowym gospodarstwie. Na stanowiska wracali jego 

starzy znajomi i przełożeni. Pojechał do Okręgu Lasów Państwowych 

w Gdańsku, gdzie przedstawił swoją sytuację i jednocześnie prośbę o powrót 

do pracy na stanowisku leśniczego. Chciał zachować ciągłość pracy; musiał 

więc podjąć pracę najpóźniej 1 czerwca. Zaproponowano mu kilka 

leśniczówek do wyboru, wybrał tę w Grzybowskim Młynie na trasie 

z Kościerzyny do Wdzydz. Nie była wolna od 1 czerwca. Trzeba było na nią 

poczekać do jesieni. Od 1 czerwca zaczął pracę w leśnictwie Rowy (Rów) na 

zachodnim brzegu jeziora Wdzydzkiego. Do nas przyjeżdżał na niedzielę. 

Niekiedy przyjeżdżał już po południu w piątek. Sami zostaliśmy na 

gospodarstwie. Było ciężko, a nawet bardzo ciężko. W sierpniu skończyłem 

15 lat, ale od pewnego czasu wykonywałem prace dorosłego mężczyzny - 

orałem, siałem i kosiłem. Najtrudniej było w czasie żniw, kiedy wpadał 

ojciec i razem braliśmy kosy. Dotrzymać kroku z kosą w ręku w pełni sił 

mężczyźnie nie było łatwo. Ambicja nie pozwalała mi zostawać w tyle i nie 

32

pozwalała na zwężanie pokosu. Seradelę kosiłem sam. Koszenie jej wymaga 

podwójnego wysiłku, gdyż roślina ta tworzy kłębowisko i po trzech 

podcięciach trzeba z tego kłębowiska wyrwać to, co zostało podcięte. Rosła 

na gliniastej i zeschniętej glebie. Przy ostrzeniu kosy trudno było wbić 

kosisko w ziemię. Nieraz ześlizgiwało się po gruncie, a klinga raniła rękę, 

która trzymała osełkę. Lała się krew. Oczy zalewały łzy. Tak hartował się mój 

charakter człowieka upartego, nie poddającego się losowi. Zebraliśmy plony 

z 20-hektarowego gospodarstwa. Udział mojej Mamy był w tym wszystkim 

szczególny. Nic się nie zmarnowało. Bydło wiosną chude nabrało mięsa i 

przybrało na wadze. W sadzie dojrzewały owoce. Ładnie wyrosła 

zakontraktowana szałwia. Miałem okazję być w leśniczówce w Rowach 

(Rowie). Zapamiętałem dwa zdarzenia i piękno jeziora Wdzydzkiego. W tej 

skromnej, małej i drewnianej leśniczówce było tyle pcheł, że były one 

wszędzie. W krystalicznie czystej wodzie jeziora łowiłem raki. 

We wrześniu wraz z rozpoczęciem nowego roku szkolnego przeniosłem 

się do internatu, którym zarządzał nauczyciel od wychowania fizycznego, 

słynny Pan Linowski. Prawie codzienne apele dyscyplinujące, ciągłe 

podejrzenia o palenie papierosów, to wszystko mnie zniechęcało do szkoły i 

internatu. Po przeprowadzeniu się Rodziców do pięknie położonej 

leśniczówki w Grzybowskim Młynie moje chęci ucieczki z Liceum 

Pedagogicznego w Tczewie do Liceum Pedagogicznego w Kościerzynie były 

coraz większe. Po feriach świątecznych zacząłem finalizować 

przeprowadzkę. Jakiś wpływ na tę decyzję miała zapewne dziewczyna, którą 

widziałem i podziwiałem w czasie mszy w kaplicy w Wąglikowicach. 

Od 1 lutego 1958 r. jestem już uczniem Liceum Pedagogicznego w 

Kościerzynie. Z Grzybowskiego Młyna do Kościerzyny jest tylko 6 km. 

Dojeżdżam autobusem, a potem także rowerem. W czasie wakacji za 

zarobione pieniądze kupiłem sobie mały silnik na przednie koło. Byłem więc 

rowerzystą zmotoryzowanym. Wychowawca namawia mnie, abym przeniósł 

się do internatu. Od listopada 1958 r. jestem w internacie. Wchodzę w nowe 

środowisko. Zajmuję pozycję lidera, jestem najlepszym uczniem w klasie. 

Poznaję kolegów i koleżanki. Zakochuję się. Ta młodzieńcza miłość sprawiła, 

że zacząłem spisywać swoje codzienne przeżycia. Była też druga silna 

inspiracja – „Dzienniki” Stefana Żeromskiego. Zobaczyłem wtedy, że wielcy 

ludzie, zanim staną się wielkimi, są tacy sami, jak wielu innych dookoła nich. 

Mam dużo szczęścia, że ten mój 2-tomowy dzienniczek nie zaginął wraz z 

innymi pamiątkami w gruzach naszego domu w 1995 roku. Mam go przy 

sobie. Czytam teksty zapisane ponad 50 lat temu. Pierwszy wpis pochodzi z 1 

lutego 1960 roku. Byłem wtedy bardzo zakochany. Pisałem wiersze. Oto 

pierwszy zanotowany w dzienniczku: 

33

Kocham Cię do szaleństwa 

A Ty - wzgardzasz! 

Słowami jako nektarem się upajam, 

A Ty - drwisz! 

Z boleści serce pęka, 

A rana z dnia na dzień większa. 

Wzrok Twój jako harpun, 

Serce w strzępy rozrywa, 

co miłość w wnętrzu ukrywa. 

(...) 

Wyrwać serce, co miłość kryje! 

Bo po co człowiekowi serce, 

Gdy samotne bywa. 

3 lutego hospitowaliśmy lekcję fizyki w Szkole Ćwiczeń. Zabierałem głos 

w dyskusji. Miałem słuszną uwagę, że przed użyciem do pomiaru trzeba było 

wytłumaczyć uczniom zasadę działania dylatometru. Jest też wpis o moich 

trudnościach z językiem polskim. Jak na 4 klasę szkoły średniej, to pisanie 

moje nie jest najlepsze. Są błędy ortograficzne, interpunkcyjne i dużo 

składniowych nieporadności. Widzę, że dzienniczek wpływa w jakimś 

stopniu na moją pisaną polszczyznę. Może to dzienniczek zaprowadził mnie 

na polonistykę i dał mi szansę rozwoju naukowego. Poznaję też swój 

charakter. W stosunkach z M. byłem potworem. Nie znosiłem zawodu, a to 

przecież w miłości się zdarza. Kochałem bardzo, ale udawałem, że mi na niej 

nie zależy. Nie umiałem kochać drugiego człowieka. Byłem egoistą. Jest też 

w dzienniku wiele o kształtowaniu się moich postaw społecznych. Bronię wsi 

i stosunku do niej. Bolą mnie odzywki koleżanek z Trójmiasta: "Odczep się 

chamie wiejski!" 

3. Czy Kociewiacy to spolonizowani Kaszubi? 

W 2010 roku ukazała się ciekawa książka „Dzieje okolic Gdańska i 

Gdyni” autorstwa znanego pisarza kaszubskiego i działacza Zrzeszenia 

Kaszubsko-Pomorskiego Eugeniusza Gołąbka. W książce autor pisze: 

„… Wielowiekowy napór niemczyzny sprawił, że gdy w XX wieku na 

gruzach zaborczych imperiów odradzała się Polska, Kaszubi żyli jeszcze 

tylko na pozostałościach dawnego obszaru w kilku powiatach na zachód od 

Gdańska. Trzeba tu dodać, że południowa część Pomorza Gdańskiego – 

powiaty świecki, starogardzki, tczewski, tucholski – uległa w większym 

stopniu językowej polonizacji. … Można powiedzieć, że Kociewiacy to 

dawniejsi Kaszubi, lecz bardziej spolonizowani językowo. …”. 

34

Wydaje się, że w tym stwierdzeniu mocno „poniósł” pana Eugeniusza 

Gołąbka patriotyzm kaszubski. Zupełnie inaczej przedstawia te rzeczy 

profesor Gerard Labuda (Kaszuba z pochodzenia, niestety, nie żyjący już) w 

swojej monumentalnej, wielotomowej pracy „Historia Pomorza” (praca 

zbiorowa wielu znanych historyków pod redakcją Labudy). Opisując 

stosunki etniczne na Pomorzu Wschodnim w najstarszym okresie 

Słowiańszczyzny (VI–XI w.) pisze: „Dzisiejsza Kaszubszczyzna, obejmująca 

od prastarych czasów ziemie między Drawą, Parsętą i dolną Wisłą, stanowiła 

ongiś narzecze przejściowe między gwarami wielkopolskimi i mazowieckimi 

a gwarami połabskimi (łącznie z Pomorzem Zachodnim). Granica narzeczy 

wielkopolskich przebiegała w zasadzie linią puszcz i pustkowi na północ od 

Noteci i dolnej Warty. Jedyny silny wyłom w zwartym obszarze kaszubskopruskim 

został przez nie dokonany w biegu dolnej Wisły. Obszar językowy 

kaszubski stykał się tutaj pierwotnie z językowym obszarem pruskim na linii 

całej dolnej Wisły, później zaś jedynie na terenie Żuław, w samym ujściu 

Wisły. Ziemie po obu stronach dolnej Wisły stały się już w VI wieku 

terenem ekspansji plemion prapolskich, które przekroczyły linię Noteci od 

strony Kujaw i linię Drwęcy od strony Mazowsza. W rezultacie cały obszar 

został opanowany przez ludność mówiącą narzeczem kujawskim, tworząc na 

Pomorzu obszar „gwary Borów Tucholskich”; pierwotnie sięgał on aż do 

źródeł Wdy (Wda wypływa z okolic Bytowa, później płynie przez Lipusz i 

Jezioro Wdzydze – „redakcja”). Ziemia Chełmińska została dość wcześnie 

(VII – VIII wiek) opanowana przez ludność kujawsko-mazowiecką, która 

następnie (w X – XII wieku?), przekroczywszy Wisłę, utworzyła obszar 

językowy kociewski, wypierając częściowo na zachód gwarę borowiacką i 

wchłaniając miejscową ludność pruską (ziemia gniewska). … Stosunkowo 

późno (w XI i XII wieku) na teren Krajny weszła ludność wielkopolska, 

odcinając gwarę borowiacką od Kujaw. … Zaciekłe walki toczone na 

Pomorzu Wschodnich przez wieki nie zdołały zmienić granic etnicznych i 

językowych, które stanowią relikt czasów wyprzedzających o wiele 

stuleci powstanie wczesnofeudalnych granic państwowych.” 

To tyle na ten temat profesor Gerard Labuda, który mimo kaszubskiego 

pochodzenia, jako rzetelny historyk, nie dał się ponieść etnicznemu 

patriotyzmowi i nie robił z Kociewiaków „spolonizowanych” Kaszubów. 

Warto dodać, że profesor używa w swoim dziele na mieszkańców Pomorza 

Wschodniego okresu „książęcego” (do końca XIII w.) konsekwentnie i 

niezmiennie terminu „Pomorzanie”, podkreślając ciągle złożony skład 

etniczny ludności Pomorza. Według niego określenie „Kaszubi” w stosunku 

do ludności używających „gwar rdzennie-pomorskich języka słowiańskiego” 

(zamieszkującej północną część Pomorza Wschodniego) pojawia się na 

35

Pomorzu Wschodnim dopiero w XVI – XVII wieku. Wcześniej termin 

„Kaszubi” był używany jedynie na terenach Pomorza Zachodniego. 

Red. 

4. Pelplin – miasto z architektoniczną perłą Kociewia 

Pelplin jest najludniejszym z mniejszych miast Kociewia. W 2009 roku 

liczył dokładnie 8 320 mieszkańców. Położony jest w północnej części 

Kociewia, nad rzeką Wierzycą, niedaleko od autostrady A1. Leży w strefie 

bardzo urodzajnych gleb, stąd był miejscem osiedlania się ludzi już od 

najdawniejszych czasów. Na jego terenie odkryto ślady osadnictwa z 

młodszej epoki kamiennej, z epoki brązu i z okresu rzymskiego. Znaleziska 

monet rzymskich (z czasów panowania cesarzy: Wespazjana, Trajana, 

Aleksandra Sewera, Walentyniana III) świadczą, że przez teren Pelplina biegł 

w starożytności słynny szlak bursztynowy. We wczesnym średniowieczu na 

terenie Pelplina znajdował się jeden z grodów pomorskiego (kociewskiego?) 

plemienia Wierzyczan. Przez teren Pelplina wiódł szlak handlowy z południa 

Polski i Kujaw do Gdańska. 

Historia współczesnego Pelplina nierozerwalnie związana jest z zakonem 

Cystersów. W 1258 roku książę lubiszewsko-tczewski Sambor II sprowadził 

z niemieckiego Doberanu Cystersów do pobliskich Pogódek. 2 stycznia 1274 

roku Cystersi z Pogódek otrzymali od księcia pomorskiego Mściwoja II wieś 

Pelplin (wtedy zwaną Polplinem) z rozległymi terenami położonymi między 

rzekami Wierzycą, Jonką i Węgiermucą. Dzięki temu klasztor Cystersów w 

Pelplinie stał się najpotężniejszym, obok biskupa kujawskiego, kościelnym 

właścicielem posiadłości ziemskich na terenie objętym granicami 

dzisiejszego Kociewia. Doceniając dogodne położenie nowego nabytku dwa 

lata później Cystersi przenieśli do Pelplina swoją siedzibę. Około 1280 r. 

przystąpili do budowy zespołu obiektów klasztornych. W XIV wieku 

dotychczasowy skromny zespół budynków klasztornych zastąpili nowym, 

zachowanym do dzisiejszych czasów, monumentalnym założeniem. Jego 

budowa trwała ponad 50 lat, zakończyła się ok. 1400 roku. 

Cystersi w swoich włościach prowadzili szeroko zakrojoną działalność 

gospodarczą. Popierali osadnictwo, rozwijali swoje folwarki i działalność 

handlową. W Pelplinie, prócz kościoła i budynków klasztornych, powstały 

zabudowania gospodarcze, m.in. dwa młyny i browar. Cystersi prowadzili 

także działalność kulturalną i oświatową. Urządzili przy klasztorze pracownię 

przepisywania dokumentów, książek i nut (tzw. scriptorium). W pierwszej 

połowie XV w. powstała w Pelplinie szkoła (średnia), nadająca tytuł 

bakałarza, niezbędny do otrzymania święceń kapłańskich. 

36

Czasy pomyślnego rozwoju gospodarczego przerywane były okresami 

klęsk. Wielkim nieszczęściem dla klasztoru okazał się napad husytów w 

1433 r. Najeźdźcy zrabowali nie tylko zapasy żywności, a z kościoła obrazy, 

naczynia, sprzęt i szaty liturgiczne, ale także podpalili część zabudowań. 

Także wojna 13-letnia Polski z Zakonem Krzyżackim przysporzyła 

zakonowi zniszczeń i strat. 

Ważną datą w historii klasztoru stał się rok 1555, w którym opatem 

konwentu został po raz pierwszy Polak, Szymon z Poznania. Od tego czasu 

opatami w Pelplinie byli wyłącznie Polacy. Za rządów opata Mikołaja 

Kostki (1592-1610) opactwo otrzymało nowy szpital, nowe sypialnie, 

refektarz mniejszy i infirmerię dla chorych zakonników. Uporządkował on 

również dochody opackie i klasztorne. Bardzo pomyślnie rozpoczął się dla 

Pelplina wiek XVII, co wyrażało się nie tylko w nowych zapisach i 

nadaniach dla klasztoru, ale też w różnych, nowych przedsięwzięciach 

budowlano-artystycznych. Kościół został przebudowany wówczas w 

modnym stylu barokowym. Wzbogacił się w piękne, bogate wyposażenie i 

wspaniałe malarstwo. Klasztor odwiedzali znakomici goście, 29 maja 1623 r. 

do Pelplina przyjechał król Zygmunt III Waza wraz z królewiczem Władysławem. 

W 1772 r., po pierwszym rozbiorze Polski, Pelplin wraz z Pomorzem stał 

się częścią Prus. Posiadłości klasztoru liczyły wtedy ok. 21 443 ha. W ich 

skład wchodziły nie tylko dwa klucze dóbr w Pogódkach i Pelplinie, dobra 

nad Wisłą, jedno z przedmieść Gdańska-Chmielniki, ale także liczne młyny, 

browary, gorzelnie, karczmy, w tym w samym Pelplinie co najmniej trzy, 

„Dom Opatów Pelplińskich" (Zajazd Pelpliński) w Gdańsku przy obecnej ul. 

Elżbietańskiej 3, dwa dalsze domy w Gdańsku-Siedlcach oraz domy w 

Toruniu i Tczewie. Wieś Pelplin liczyła wtedy 494 mieszkańców. 

W 1823 r. decyzją władz pruskich nastąpiła kasata zakonu Cystersów, a od 

1824 roku Pelplin stał się siedzibą biskupa chełmińskiego, kiedy to 

archidiakonat gdański diecezji włocławskiej, na terenie którego leżał Pelplin, 

został włączony do diecezji chełmińskiej (bulla papieża Piusa VII z 16 lipca 

1821 r.). Siedzibę biskupa przeniesiono z Chełmży w Ziemi Chełmińskiej do 

zabudowań poklasztornych w Pelplinie, mimo że o zostanie stolicą diecezji 

starały się Toruń i Chełmno. Rząd pruski wybrał mały Pelplin w obawie, by 

większe miasta nie stały się ośrodkami polskiego życia narodowego. Zabieg 

ten nie okazał się zbyt skuteczny, w 1835 roku w Pelplinie zostało założone 

„Collegium Marianum”, które z biegiem czasu stało się ośrodkiem kultury i 

nauki polskiej na Pomorzu. Było jedyną na terytorium całego zaboru 

pruskiego polską szkołą średnią. Uczono w niej języka i historii polskiej 

oraz rozmawiano po polsku („Collegium Marianum” istnieje do dzisiaj, 

37

mieści się w historycznym budynku poklasztornym). Wcześniej, w 1829 

roku, z Chełmży do Pelplina przeniesiono Wyższe Seminarium, którego 

początki sięgają 1630 roku. 

Rozwój gospodarczy Pelplina zdecydowanie przyśpieszył po 1852 r., kiedy 

to przez Pelplin poprowadzono linię kolejową Bydgoszcz- Tczew. W 1878 r. 

uruchomiono cukrownię powiązaną z terenem kolejką wąskotorową 

wybudowana w latach1896-1897, w 1891 r. oddano do użytku nowy gmach 

szkoły ludowej, w 1892 - nową mleczarnię, w 1897 r. ukończono budowę 

wielokondygnacyjnego spichrza koło dworca kolejowego, pierwszego 

takiego na Pomorzu. Przybywało ludności (w 1867 r. Pelplin liczył 1827 

mieszkańców, w 1890 r. 2412, w tym 146 protestantów i 10 Żydów, w 1900 r. 

już 3400, a w 1910 - 4000), przybywało domów mieszkalnych, na Wierzycy 

zbudowano most. Powstało także wiele innych gmachów, pałac biskupi, 

kanonie. Zespół poklasztorny, siedziba biskupstwa, został gruntownie 

odnowiony i „regotyzowany” (w latach 1894 – 99). W 1860 roku 

uruchomiono drukarnię, w której drukowany był najpierw „Rolnik”, a potem, 

w latach 1869 – 1939, gazeta „Pielgrzym”, mająca duże zasługi dla polskości 

Pomorza. 

Po 1920 r. Pelplin, razem z Pomorzem powrócił do Polski. W dniu 28 

stycznia 1920 r. pułk ułanów krechowieckich w sile około 1200 żołnierzy 

przejął Pelplin we władanie odrodzonej Polski. Mimo przejściowych 

trudności związanych ze zmianą granic i powiązań gospodarczych rozwój 

Pelplina trwał dalej. W 1921 r. uruchomiono Szkołę Wydziałową, w 1923 r. 

upaństwowiono „Collegium Marianum”, które w 1927 r. otrzymało prawa 

pełnej publicznej szkoły średniej. Powstała szkoła muzyczna, poprawiono 

nawierzchnię wielu ulic, chodników oraz stan oświetlenia i zieleni. W 1931 

roku Pelplin otrzymał prawa miejskie. Liczył wtedy 4200 mieszkańców. 

Sześć lat później miasto Pelplin otrzymało herb - rysunek mitry biskupiej - 

który podkreśla ścisły związek miasta z funkcją stolicy biskupiej. W latach 

1920-1934 działała Spółdzielnia Spożywców „Zgoda”. Przed samym 

wybuchem wojny 1939 r. oddano do użytku drugą szkołę powszechną w 

nowym gmachu przy ul. Kościuszki. 

W okresie międzywojennym Pelplin nadal był ważnym ośrodkiem 

kulturalno-naukowym Pomorza, a szczególnie od 1926 r., kiedy to biskupem 

chełmińskim został ks. dr Stanisław Okoniewski, który m.in. zaangażował 

się w sprawę budowy portu gdyńskiego (w 1930 r. przybrał tytuł „biskupa 

morskiego”). Biskup Okoniewski był mecenasem nauki i sztuki, inicjatorem 

budowy osiedla domków jednorodzinnych, Domu Społecznego (w 1937 r.), 

twórcą muzeum diecezjalnego w Pelplinie, bibliofilem i posiadaczem 

największej prywatnej biblioteki na Pomorzu. Nadal działała spółka 

38

wydawnicza „Pielgrzym", urastając do rangi ogólnopolskiej (udzieliła pomocy 

finansowej chylącemu się ku upadkowi „Warszawskiemu Dziennikowi 

Narodowemu”, centralnemu organowi endecji). Powstał monumentalny 

zarys historyczno-statystyczny Diecezja Chełmińska, której głównym 

autorem był ks. Czaplewski, przedstawiciel szkoły historycznej. Ks. Franciszek 

Sawicki (1877-1952) stał się, twórcą tzw. pelplińskiej szkoły 

filozoficznej, a jego dzieła do dziś stanowią podstawową lekturę studentów 

filozofii wielu uniwersytetów zachodniej Europy. W malarstwie 

artystycznym ugruntowali swoją pozycję trzej bracia Drapiewscy. 

Druga wojna światowa była wyjątkowo tragicznym okresem w historii 

Pelplina. Przyczyniła się do tego w niemałym stopniu miejscowa mniejszość 

niemiecka. Niemcy już 3 września opanowali miasto. W pomieszczeniach 

seminarium duchownego urządzono siedzibę Gestapo i areszt-więzienie, 

gdzie przesłuchiwano, bito i torturowano Polaków, umieszczonych przez 

miejscowych Niemców na listach proskrypcyjnych. Wywożono ich do 

koszar w Tczewie, do Lasu Szpęgawskiego i innych miejsc, gdzie byli 

mordowani. M.in. w Tczewie rozstrzelano 20 księży z kurii biskupiej. 

Katedrę zamknięto dla wiernych. Zniszczono bibliotekę Seminarium, 

wywieziono skarbiec katedralny. W mieście istniał obóz filialny KL Stutthof. 

Mimo terroru trwał opór mieszkańców miasta. Istniały oddziały AK i „Gryfa 

Pomorskiego”, dokonywano aktów sabotażu. W czasie walki o wyzwolenie 

w lutym 1945 roku miasto mocno ucierpiało, zbombardowana została m.in. 

cukrownia. 

W okresie powojennym nastąpił dalszy rozwój Pelplina. Stał się on 

regionalnym ośrodkiem usługowym dla okolicznego rolnictwa, rozwijał się 

drobny przemysł, rzemiosło i handel. Powoli, ale systematycznie 

przybywało mieszkańców, w początkach lat 90-tych XX w. liczba ich 

osiągnęła blisko 10 tysięcy. Największym i najważniejszym zakładem pracy 

i pracodawcą dla mieszkańców miasta była do lat 90-tych cukrownia. W 

wyniku przemian gospodarczych po 1989 roku, po 125 latach istnienia 

cukrownia upadła i została wyburzona. Ten fakt mocno dał się odczuć życiu 

gospodarczemu miasta. Wzrosło bezrobocie, wielu mieszkańców musiało 

szukać pracy w sąsiednich miastach, przede wszystkim w Trójmieście. 

Obecnie zmienia się charakter miasta, zmniejsza się jego znaczenie jako 

ośrodka przemysłowego, rośnie znaczenie turystyki i usług z nią 

związanych. Rozwija się agroturystyka w okolicy. 

W 1992 roku, po reorganizacji administracji kościelnej w Polsce, Pelplin 

został siedzibą diecezji pelplińskiej wydzielonej z dawnej, dużej diecezji 

chełmińskiej. W 1999 roku, podczas pielgrzymki do ojczyzny, Pelplin 

odwiedził papież Jan Paweł II. Pelplin nadal pozostaje znaczącym 

39

ośrodkiem kulturalno-naukowym. Oprócz Wyższego Seminarium 

Duchownego, które jest filią Papieskiego Uniwersytetu Laterańskiego, w 

mieście działa filia Akademii Rolniczej, zespół szkół ponadgimnazjalnych, 

szkoła policealna, wydawnictwo „Bernardinum” (z drukarnią), redakcja 

„Pielgrzyma”. 

Mimo pewnych trudności gospodarczych miasto staje się coraz 

piękniejsze. Najwspanialszą jego ozdobą jest katedra Wniebowzięcia 

Najświętszej Marii Panny – prawdziwa perła architektury Kociewia. Katedra 

jest jedną z największych świątyń gotyckich w Polsce. Posiada bogaty 

wystrój z XV – XVIII wieku, monumentalny ołtarz główny, liczne ołtarze 

boczne, zabytkowe stalle, ambonę, organy boczne. Katedra jest trójnawową 

bazyliką z transeptem i prezbiterium. Nawa główna ma pięć przęseł, flankują 

ją nawy boczne. Transept ma układ halowy, dwie nawy ze sklepieniami 

sieciowymi. Reszta budowli ma sklepienia gwiaździste. Zewnętrzne ściany 

frontowe transeptu i elewacje, zachodnia i wschodnia, są zwieńczone bogato 

zdobionymi szczytami schodkowymi. Do ścian elewacji przylegają niskie 

ośmioboczne wieże schodkowe. Na skrzyżowaniu nawy z transeptem 

znajduje się późnobarokowa wieżyczka z sygnaturką. Zachowane gotyckie 

portale wejściowe mają bogatą dekoracje figuralną. Ołtarz główny z 

początków XVII wieku, reprezentujący styl wczesnego baroku, posiada 

bogatą dekorację rzeźbiarską i malarską (autorstwa Hermana Hana). W 

katedrze zachowało się do dziś 26 ołtarzy bocznych pochodzących z XVII – 

XVIII wieku, z cennymi dziełami malarstwa przedstawicieli baroku 

pomorskiego – Hermana Hana i jego uczniów, Bartłomieja Strobla, Andrzeja 

Stecha i innych. Niezwykle cenne są późnogotyckie (z XV w.) stalle z 

bogatą dekoracją snycerską. Pozostałe stalle w korpusie nawowym, w stylu 

manierystycznym, pochodzą z XVII w. Godne uwagi są także dzieła 

gniewskiego snycerza Macieja Schallera – barokowa ambona i wspaniały 

prospekt organowy z XVII w. 

Warty zwiedzenia jest także gotycki zespół zabudowań poklasztornych w 

którym mieści się bardzo ciekawe Muzeum Diecezjalne z bogatą kolekcją 

sztuki gotyckiej. W muzeum znajduje się jedyny w Polsce egzemplarz Biblii 

Gutenberga, drukowany w Moguncji w latach 1453 – 55. Oprócz zespołu 

poklasztornego cennym zabytkiem Peplina jest XIV-wieczny kościół Bożego 

Ciała oraz klasycystyczny pałac biskupi z pierwszej połowy XIX w. 

Uwaga! Kleszcze! 

Po raz kolejny ostrzegamy przed niebezpieczeństwem kleszczy. Mogą 

wywoływać groźne choroby i powodować nawet śmierć. Szczegółów 

postępowania z kleszczami należy szukać w zeszytach RBI nr 11 i 12. 

40

R O D Z I N N Y B I U L E T Y N I N F O R M A C Y J N Y

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?