KURIER STRAŻACKI

KURIER STRAŻACKI NR 143-144
Zasady postępowania
w przypadku zagrożenia
radiacyjnego
Jedną z głównych przesłanek do napisania
artykułów z zakresu ratownictwa
chemicznego było poruszenie tematyki
zagrożeń radiacyjnych w pracy
strażaków. W 2009 roku wydane zostały
„Zasady postępowania w przypadku
możliwości wystąpienia zagrożenia
radiacyjnego” przygotowane przez zespół
ekspertów Komendanta Głównego
PSP. Odnoszę jednak wrażenie, że zasady
te pozostały przez znaczną część środowiska
niezauważone, prawdopodobnie
z powodu braku radiometrów w jednostkach
(pomimo faktu, że w dokumencie
uwzględniane są również działania
strażaków na poziomie podstawowym
w przypadku braku sprzętu dozymetrycznego).
Doskonałą okazją do odświeżenia
tematyki i dokładniejszego zapoznania
się z zasadami jest zakup radiometrów
Eko C firmy Polon-Ekolab dla wszystkich
jednostek z terenu województwa.
Na początek wskazana wydaje się
być krótka charakterystyka rodzajów
promieniowania radiacyjnego oraz zagrożeń
jakie za sobą niosą. Charakterystyka
ta ma też bezpośredni wpływ na
taktykę pomiarów, jakie będziemy wykonywali
wspomnianym powyżej przyrządem.
Promieniowanie alfa (α)
Zasięg promieniowania alfa w powietrzu
nie przekracza kilkunastu centymetrów,
natomiast zasięg w tkance ludzkiej
to ułamki milimetra. Słabo przenikliwe
i silnie jonizujące – o bardzo dużej
energii. Łatwo zatrzymywane przez papier
lub skórę. Niebezpieczne jest tylko
wtedy gdy substancja, która emituje promieniowanie
alfa dostanie się do wnętrza
organizmu drogą oddechową lub pokarmową.
Promieniowanie beta (β)
Wywołane przez elektrony, które
mają większą zdolność przenikania
przez materię niż cząstki alfa. W powietrzu
zasięg promieniowania beta wynosi
kilkanaście metrów, zaś w cieczy lub
w ciele ludzkim do kilkunastu milimetrów.
Słabo przenikliwe i silnie jonizujące.
Może je zatrzymać cienka warstwa
wody, szkła lub metalu. Jest niebezpieczne
dla nieosłoniętych części ciała, soczewek
oczu oraz jeśli substancja emitująca
to promieniowanie dostanie się do organizmu.
Promieniowanie gamma (γ)
Promieniowanie gamma jest falą
elektromagnetyczną emitowaną przez
izotopy promieniotwórcze w czasie przemian
jądrowych. Charakteryzuje się bardzo
dużą zdolnością przenikania przez
materię. Silnie przenikliwe i słabo jonizujące,
ma nieokreślony zasięg. Zaporę
dla tego rodzaju promieniowania stanowią
materiały o dużej gęstości takie jak
ołów, beton czy zubożony uran. Stanowi
zagrożenie dla całego ludzkiego ciała,
nie tylko organów zewnętrznych.
Promieniowanie rentgenowskie (X)
Inaczej zwane promieniowaniem
Rentgena - jest falą elektromagnetyczną
o stosunkowo niskiej energii. Jest promieniowaniem
bardziej przenikliwym od
promieniowania beta. Promieniowanie X
jest silnie osłabiane przez osłony wykonane
z metali ciężkich. Stanowi zagrożenie
dla ludzkiego ciała, występuje tylko
przy pracy specjalnych urządzeń - głównie
medycznych aparatów rentgenowskich
(także w przypadku kontroli bezpieczeństwa
w lotniczych przejściach
granicznych przy kontroli bagażu)
Zastosowana w Eko-C przesuwna
osłona pozwala nam według poniższego
rysunku określić z jakim promieniowaniem
mamy do czynienia, przy
czym należy pamiętać o rozpoczynaniu
pomiarów z przysłoniętą osłoną
dla promieniowania gamma, a w miarę
zbliżania do źródła należy odsłonić
osłonę, która blokuje nam dopływ promieniowania
beta.
W natłoku definicji i parametrów
charakteryzujących promieniowanie jonizujące
dla nas strażaków najważniejsze
wydają się trzy niżej wymienione:
• mierzona za pomocą przyrządu moc
równoważnika dawki podawana
najczęściej w µSv/h.
Wyznaczenie wielkości stref
strefa awaryjna
min. 3 metry
moc dawki > 100 μSv/h
• dawka pochłonięta (dawka, którą
można otrzymać w czasie przebywania
w pobliżu źródła promieniowania)
ściśle powiązana z dawką
graniczną (wyrażana w mSv).
Dawkę liczymy według poniższego
wzoru: Dp = D x t, gdzie Dp - Dawka
pochłonięta, D - moc dawki promieniowania,
t - czas narażenia na
promieniowanie.
• strefa awaryjna – jest to teren, na
którym może występować jakiekolwiek
nietrwałe (usuwalne) skażenie
promieniotwórcze lub moc dawki
promieniowania przekracza poziom
100 µSv/h (mikro siwertów na godzinę).
Udając się na rozpoznanie w przypadku
podejrzenia zagrożenia radiacyjnego
należy pamiętać o jednej z najważniejszych
zasad określających nasz
udział przy tego typu działaniach, mianowicie:
• ustawa o ochronie przeciwpożarowej
pośród zadań krajowego systemu
ratowniczo-gaśniczego nie wymienia
zdarzenia radiacyjnego, do
zadań KSRG należy w tym przypadku
prowadzenie pomocniczych
czynności ratowniczych;
• wejście w strefę awaryjną może
mieć miejsce tylko w przypadku
zagrożenia życia lub zdrowia ludzi
tam przebywających.
strefa kontrolowana
moc dawki ≤ 100 μSv/h
W przypadku wskazania promieniowania
przez radiometr, należy wyznaczyć
obszar strefy awaryjnej wokół miejsca
zdarzenia, na podstawie wskazań
przyrządów pomiarowych:
• granicę strefy wyznaczyć w miejscu,
w którym moc dawki nie przekracza
100 µSv/h (mikro siwertów na godzinę),
• wielkość strefy nie może być mniejsza
niż 3 m od źródła promieniowania
(zaleca się 30 m w terenie otwartym),
• w przypadku zdarzeń w obiektach,
za granicę strefy można przyjąć
ściany pomieszczenia/budynku,
o ile pierwszy i drugi warunek jest
spełniony.
Narażenie poszczególnych osób (w
tym także strażaków) na promieniowanie
powinno być ograniczone i nie może
przekraczać wartości tzw. dawki granicznej.
Dawki graniczne zostały określone
w ustawie Prawo atomowe. Dawka
pochłonięta nie powinna przekraczać
1mSv/rok. Dopuszcza się wzrost
dawki pochłoniętej pod warunkiem, że
średnia z kolejnych 5 lat nie przekroczy
5 mSv/rok.
Zabezpieczenie ratownika w tego
typu działaniach stanowi lekki kombinezon
przeciwchemiczny typu tyvek oraz
bezwzględnie sprzęt ochrony dróg od-
dechowych. Należy pamiętać, że środki
ochrony dróg oddechowych, wystarczająco
dobrze chronią przed skażeniami
promieniotwórczymi oraz przedostawaniem
się do organizmu promieniotwórczych
aerozoli, lecz nie chronią przed
zewnętrznym promieniowaniem gamma
lub neutronowym.
Na koniec kilka istotnych informacji,
które wpływają bezpośrednio na bezpieczeństwo
ratownika i mogą posłużyć
przy podejmowaniu decyzji podczas akcji:
• im dalej od źródła promieniowania
tym bezpieczniej (2 razy dalej – 4
razy bezpieczniej),
• im krótszy czas przebywania w pobliżu
źródła, tym mniejsza dawka
pochłonięta,
• osłona osłabia promieniowanie (wykorzystaj
naturalne osłony-budynki,
istniejącą infrastrukturę),
• przewóz materiałów promieniotwórczych
odbywa się na podobnych
zasadach jak przewóz materiałów
niebezpiecznych, łącznie
z oznakowaniem i dokumentacją,
• w zakładzie (instytucji), gdzie wykorzystywane
jest promieniowanie,
powinien być zatrudniony inspektor
ochrony radiologicznej, który podczas
prowadzonych działań stanowić
może cenne źródło informacji.
Według koncepcji Komendy Głównej
PSP radiometry mają się pojawić we
wszystkich JRG w kraju. Idea ta jest podyktowana
faktem, iż pomimo ograniczenia
naszych działań do pomocniczych
i tak będziemy pierwszą służbą ratowniczą
skierowaną na miejsce zdarzenia,
chociażby w celu zabezpieczenia.
Biorąc na siebie kolejne zadanie należy
pamiętać, że promieniowanie jonizujące
może być niebezpieczne, ale nie
musi. Należy jedynie znać i stosować
zasady ochrony radiologicznej. Podstawowa
wiedza o zagrożeniach, jakie niesie
za sobą promieniowanie jonizujące,
może mieć duży wpływ na bezpieczeństwo
ratowników.
mł. bryg. Grzegorz Górczyński
Pojawienie się nowego sprzętu pomiarowego oraz ochronnego w jednostkach PSP powoduje konieczność bliższego przyjrzenia
się tej tematyce podczas szkoleń. Powyższy materiał został przygotowany przeze mnie w celu usystematyzowania wiedzy w tej dziedzinie.
W oparciu o opisaną w powyższych artykułach tematykę przygotowałem materiał szkoleniowy, który może uzupełnić materiały
używane podczas szkoleń w jednostkach. Materiał ten dotrze do wszystkich komend w najbliższym czasie. Czekam na wszelkie
sugestie i uwagi dotyczące powyższego materiału oraz propozycje w zakresie tematyki ewentualnych artykułów, które mogłyby
się pojawić w przyszłości na łamach Kuriera Strażackiego (adres e-mail g.gorczynski@straz.lodz.pl ).
mł. bryg. Grzegorz Górczyński jest koordynatorem ratownictwa chemiczno-ekologicznego w Komendzie Wojewódzkiej PSP
w Łodzi oraz Dowódcą Specjalistycznej Grupy Ratownictwa Chemiczno-Ekologicznego COO.
KS
14
15