tuinen hierboven) achterpagina) danken kunnen ideeen duurzamer

Hét Haagse tijdschrift voor natuur en milieu
11de jaargang, nummer 3, 1 juli - 30 september 2011
Haags groen
Den Haag is sinds kort twee nieuwe tuinen
rijker: de Nutstuin (op de foto hierboven)
en Emma’s Hof (zie de achterpagina).
Maar de stad beschikt ook over
ouder groen, dat veel mensen nog niet
eens kennen...
Pgs. 4/5, 10/11, 20
Zeeleven
‘Den Haag, groene stad aan zee’... In deze
Branding niet alleen aandacht voor het
groen, maar ook voor de zee. In de vorm
van een artikel over duurzame visserij en
het nieuwe kustinformatiecentrum op
de Pier.
Pgs. 12 en 13
Een duurzame toekomst
Den Haag heeft veel aan de zee te danken,
maar de stijging van de zeespiegel
zou wel eens vervelende gevolgen kunnen
hebben. Er worden heel wat ideeen
uitgewisseld over hoe de stad duurzamer
zou kunnen worden.
Pgs. 5, 13, 17

Inhoud
Groen in bestemmingsplannen
3
De Haagse Beek mag gezien worden 4
Jubileumbijeenkomsten van het HMC 5
De Rotterdamse Baan: duur en onnodig 6-7
Van boot tot bord
8
x-Pierience Kust&Zee
9
Het Heempark H.J. Bos 30 jaar jong 10-11
Climate & Environment
12
Stadsgesprek levert Den Haag
13
groene tools op
Smaakstof: Pètrix’ kookideeën
14
Korte berichten
15
Column van Julius Pasgeld
16
Een duurzame stad; waar beginnen we? 17
Agenda
18
Den Haag is twee tuinen rijker
19
Colofon
> Hoofdredactie Bob Molenaar > Bijdragen Bob Molenaar,
Kees Fokkens, Lennart v.d. Linde, Monica Velù,
Berthie de Zwart, Jannette Worm, Johan Apeldoorn,
Pètrix, Julius Pasgeld > Fotografie Fotografie: Sandra
Kamphuis (p. 1), Rems Cramer (p. 8), Bob Molenaar (p. 3-5,
9-11, 16, 17, 20) Geo Burghgraaff (p.19), Astrid Abbing (p.13)
> Kopij Kopij voor de volgende Branding inleveren vóór 1
september 2011. Branding wordt met veel zorg samengesteld.
De redactie aanvaardt echter geen enkele aansprakelijkheid
voor eventuele fouten of voor auteursrechten van
ingezonden kopij > Oorspronkelijk ontwerp Peter Lammertzen,
VlamDesign > Opmaak Studio Wiesje Korf >
Foto voorpagina De tuin van het Vredespaleis > Druk
Zijlstra Drukwerk, Rijswijk > Redactieadres Haags
Milieucentrum, Esperantoplein 8, 2518 LE Den Haag, t.
(070) 302 9952, info@haagsmilieucentrum.nl, www.haagsmilieucentrum.nl
> Gironr. 94256 tnv. Haags Milieucentrum
> Niets uit deze uitgave mag worden verveelvuldigd en/of
openbaar gemaakt op welke wijze
dan ook zonder voorafgaande
schriftelijke toestemming van
de uitgever •
Van de redactie
In discussies over duurzaamheid wordt vaak gepraat over wat de bijdrage van
burgers, bedrijven en de gemeente zou moeten zijn. Toevallig hebben al deze
partijen recent iets belangrijks voor het Haagse groen gedaan. Een groep Haagse
inwoners heeft met enorme inzet en volharding een eigen buurttuin gerealiseerd.
Fonds 1818, voortgekomen uit een bank, heeft de (binnen)stad een tuin
geschonken waar het goed toeven is. En de gemeente heeft twee ecologische
zones gerealiseerd, in het Stadhoudersplantsoen en langs de Erasmusweg.
In deze Branding komt het allemaal even langs. Plus het Heempark H.J. Bos,
dat al dertig jaar een sieraad voor onze stad is, en de Haagse Beek, die hier al zo’n
driekwart millennium stroomt.
Maar dat wil niet zeggen dat alles koek en ei is. Zo signaleert Kees Fokkens
van de KNNV dat waardevol groen in bestemmingsplannen niet altijd meer
een ‘natuur’- bestemming krijgt, waardoor het minder bescherming geniet. En
door de overwegend groene Vlietzone dreigt een autoweg te worden aangelegd.
Nog los van de aantasting van het groen en de leefbaarheid, is inmiddels
toch wel duidelijk genoeg dat het aanleggen van nieuwe wegen dweilen met de
kraan open is.
Afijn, genoeg college. Daarvoor kunt u beter naar de opleiding Climate &
Environment van de Haagse Hogeschool. Leest u om in de stemming te komen
eerst even de verschillende artikelen over hoe
Den Haag – en de zee waaraan wij liggen –
duurzamer kan worden!
We wensen onze lezers een prettige
vakantie en veel leesplezier toe.
De Duurzame stad, Leren van Elkaar
Wat kan Den Haag van andere steden leren, wat andere steden van Den
Haag? Zie het bericht op pagina 5 en meld u aan voor het congres!
De uitgave van Branding
wordt mede mogelijk gemaakt
door steun van de
Nationale Postcode Loterij.
Dankzij de advertentie van onze drukker
Zijlstra op pagina 12 kan Branding in full
colour gedrukt worden.
Koeriersdiensten Skippi Sneltransport en
Akidy CV zorgen voor gratis verspreiding
bij o.a. dierenartspraktijken, diervriendelijke
supermarkten, wijk- en dienstencentra
en bibliotheken.
> Stichting Aarde-Werk, Hugo de Grootstr. 8, 2518 ED Den Haag, T. 3457847 > Biesieklette, Heeswijkplein 86-87, 2531 HG Den Haag, T. 3942211
> Stichting Egelopvang Den Haag e.o., Jacob Hopstraat 8, 2582 TV Den Haag, T. 3254045 > Fietsersbond Den Haag, Postbus 11638, 2502 AP
Den Haag, T. 3609783 > Haagse Bond van Amateurtuindersverenigingen Postbus 33914, 2503 BE Den Haag, T. 3298895 > Haagse Dierenbescherming
Frederik Hendriklaan 85 a, 2582 BV Den Haag, T. 3924289 > Gezonde Gronden, Weimarstraat 23, Den Haag, T. 3569978
> IVN, Vereniging voor Natuur- en Milieu-educatie Den Haag, Mw. M. Muller, secretaris@ivndenhaag.nl, T. 3873035 > KMTP/’Groei & Bloei’
Den Haag, Groot Hertoginnelaan 11, 2517 EA Den Haag, T. 3654445 E. info@denhaag.groei.nl > Kon. Nederlandse Natuurhistorische Vereniging
Den Haag, Ruimzicht 104, 2543 RN Den Haag, inekegilbert@hetnet.nl > Milieudefensie Den Haag, Cannenburglaan 22, 2532 AM Den Haag,
T. 3621542 > NIVON Zuid-Holland-West Seinpostduin 98 2586 EC Den Haag T. 3914725 > ROVER, Vereniging Reizigers Openbaar Vervoer
Den Haag, Marc Schram, Albert Termotestraat 155, 2552 WD Den Haag. T. 3912356 > Haagse Vogelbescherming, Altingstraat 12, 2593 SX Den
Haag, T. 0174 213825 > Wereld Natuur Fonds Den Haag, Wildenberg 3, 2716 ND Zoetermeer, T. 06 29419577 > De Windvogel, Arnout Verhulst,
Molenring 127, 2741 MZ Waddinxveen, T. 0182-614245. > Voor meer informatie: Haags Milieucentrum, T. (070) 302 9952, www.haagsmilieucentrum.nl
•
2 branding juli - september

Het ene groen is het andere niet
De ruimtelijke ordening van Den
Haag is geregeld in tientallen bestemmingsplannen.
Zonder uitzondering
bestaan die uit een Plankaart, waarop
de plek van de verschillende bestemmingen
aangegeven is, en bijbehorende
Regels over het gebruik van die bestemmingen.
Maar verder zijn er grote verschillen.
Bijvoorbeeld in het gebruik van
de termen ‘groen’ en ‘natuur’, zoals Kees
Fokkens hier uitlegt.
Als je kijkt naar de Regels in de nu
bestaande plannen, zie je wat de verschillen
tussen de bestemmingen Groen
en Natuur zijn. De teksten zijn niet in alle
bestemmingsplannen hetzelfde, maar
het komt op het volgende neer: de voor
groen aangewezen gronden zijn bestemd
voor ‘park, plantsoen, grasvelden, gazons,
bomen en planten, etc.’ (plan Houtrust).
De voor natuur aangewezen gronden
zijn bestemd voor ‘bevordering, ontwikkeling
en/of herstel van de daar voorkomende
natuurlijke en landschappelijke
waarden’ (plan Wateringse binnentuinen).
In de regel voor ‘groen’ komt het begrip
‘natuur’ dus niet voor.
Radicale breuk
Tot medio 2010 leverde dit geen problemen
op. In verschillende bestemmingsplannen
werden onderdelen van
de Stedelijke Ecologische Hoofdstructuur,
zoals in Wateringseveld, Bloemenbuurt,
Duttendel en Westbroekpark, bestemd
als natuur. Maar bij de behandeling van
het bestemmingplan Houtrust stelde de
gemeente ineens dat voortaan alleen
Natura2000-gebieden nog de natuurbestemming
zouden krijgen. Een radicale
breuk met het verleden. Reden hiervoor
zou zijn het landelijk streven naar eenheid
in bestemmingsplannen, beschreven in
de Standaard Vergelijkbare Bestemmingsplannen
2008 (SVBP).
Er is niets tegen eenheid in bestemmingsplannen.
Als Stedelijk Groen Overleg
hebben we de gemeente Den Haag er
al herhaaldelijk op gewezen dat zelfs binnen
de stad de formuleringen in de diverse
plannen aanzienlijk van elkaar verschillen.
Maar na bestudering van de SVBP
blijkt er niets van te kloppen dat alleen
Natura2000-gebieden de bestemming
‘natuur’ mogen krijgen. Bij de hoofdgroep
‘Groen’ staat als hoofdfunctie/gebruiksdoel:
beeldbepalende boom, groenvoorziening,
monumentale boom, park, plantsoen.
Bij de hoofdgroep ‘natuur’ horen de
hoofdfuncties ecologische verbindingszone
en natuurgebied. Beide begrippen zijn
niet nader gespecificeerd. Als de gemeente
Den Haag stelt dat alleen Natura2000-
gebieden natuur zijn is dat wel een zeer
beperkte opvatting. Natura2000-gebieden
zijn gebieden die Europees van groot
belang zijn omdat zij in Europa als totaal
zeldzaam en bedreigd zijn, zoals in onze
stad opgaat voor de duinen.
De ecologische hoofdstructuur
In Den Haag hebben we een netwerk
van ecologische verbindingen. Ze worden
beschreven in de nota Ecologische verbindingszones
en verbinden de zogeheten
Kerngebieden. Kerngebieden en ecologische
verbindingen vormen samen de
stedelijke ecologische hoofdstructuur.
Doel van het beheer van de ecologische
verbindingszones is ontwikkeling van
de natuurwaarde, zodat zij echt als verbindingszone
voor plant en dier kunnen
functioneren. Bij juiste toepassing van de
SVBP moeten deze zones dus de bestemming
‘natuur’ krijgen.
In het Groenbeleidsplan Groen kleurt
de stad staat duidelijk dat het groen dat
deel uitmaakt van de Stedelijke Groene
Hoofdstructuur zowel in de plankaart
als bij de regels als zodanig
omschreven moet worden.
Afschaffing van de natuurbestemming
zou tot grote onduidelijkheid
leiden wegens het
dan ontstane verschil in regels
voor ‘groen’. Het ene gebied
wel ontwikkeling van natuurwaarden,
het andere weer
niet.
Neem als voorbeeld de
Haagse Beek. Deze ecologische
verbindingszone, het
pronkstuk van de ecologische
verbindingen in Den
Haag, loopt door een groot
aantal buurten. Het betrekkelijk
kleine deel dat in de Bloemenbuurt
ligt is bestemd als
‘natuur’. Het deel dat behoort
bij de Vogelwijk is in een oud
plan van 1996 bestemd als
‘groenvoorziening’. Toen was
de ontwikkeling van de zone nog niet
gestart. Een ander deel ligt in de Bomenbuurt.
Het bestemmingsplan hiervan is
nu in voorbereiding. Het is natuurlijk te
dwaas om niet consequent te zijn. Aansluitend
bij de Bloemenbuurt moet de
rest van de Haagse Beek ook ‘natuur’ zijn.
Een ander voorbeeld: de grote groengebieden.
Ons mooie Clingendael ligt
binnen de gemeentegrens van Wassenaar
en valt onder het bestemmingsplan
voor het buitengebied van Wassenaar.
Het heeft daar de bestemming ‘natuur’
gekregen. Wat net over de gemeentegrens
‘natuur’ is, kan natuurlijk niet bij ons
‘groen’ zijn. Zeker niet onder gelding van
de SVBP die juist als doel heeft bestemmingsplannen
vergelijkbaar te maken.
Laat Den Haag een voorbeeld nemen aan
de gemeente Wassenaar!
Onze grote groengebieden zijn natuur
met een belangrijke recreatieve functie.
Waarin verschillen de Bosjes van Poot met
Meer en Bos, anders dan dat de Bosjes van
Poot door hun ligging wél Natura2000
zijn en Meer en Bos (of de Scheveningse
Bosjes) niet?
Het is het beste de gehele ecologische
hoofdstructuur tot ‘natuur’ te bestemmen.
Koester de natuur die Den Haag
heeft, ook in de bestemmingsplannen!
Kees Fokkens
Het Rode Kruisplantsoen.
juli - september branding 3

worden
zojuist gevangen had. Kinderen verdrongen
zich om een glimp van het gekrioel
op te vangen. “Dit is een waterwants”,
wees Raaphorst, “dit zijn watervlooien en
dat daar zijn waterpissebedden. Zien jullie
hoe helder het water is? Voor libellen is
het nog niet schoon genoeg, maar hopelijk
is dat over een paar jaar anders.”
Zuiver water
Wie een eindje verder het Verhulstplein
passeerde, kon zich waarschijnlijk
maar moeilijk voorstellen dat dit verkeersknooppunt
vanuit ecologisch oogpunt
erg belangrijk is De Oostduinen en
de Westduinen staan juist hier met elkaar
in verbinding. Op de brug over het Verversingskanaal
vertelde gids Lennart van
der Linde aan een geïnteresseerd publiek
hoe het zit, en hoe de waterzuivering in
z’n werk gaat.
Weer een stukje verderop,
in het Rode Kruisplantsoen,
stond natuurgids
Johan Apeldoorn.
Achter hem een overstroomgebied,
dat in tijden
van hevige regenval
het water moet kunnen
bergen. “Het water
in de stad is behoorlijk
schoon”, vertelde Apeldoorn.
“Een belangrijke
vervuilingsbron is de
landbouw, en die heb
je hier niet. Het enige
echte probleem in Den
Haag wordt gevormd
door riooloverstorten. Die betekenen een
aanslag op het waterleven. Daarom is het
goed om de hemelwaterafvoer af te koppelen
van het riool.”
Halverwege het Rode Kruisplantsoen,
bij de Fahrenheitstraat, bevond zich het
keerpunt van de wandeling.
De bron van de beek - voorzover je
daarvan kunt spreken, want feitelijk ontsprong
de Haagse Beek als kwelwater op
diverse plekken in de duinen - is te ver
weg en bovendien waren de wandelaars
daar vorig jaar al geweest. Aan de overzijde
van het plantsoen liepen de wandelaars
terug, richting Zorgvliet, waar ze
opnieuw een blik op de Haagse Beek konden
werpen. Voor het standbeeld van Jan
Toorop schetste gids Henk Wardenaar
hun het laatste deel van het traject dat de
Beek (grotendeels ondergronds) aflegt.
“Er is zo veel wat we niet weten van onze
eigen buurt”, sprak een deelneemster, en
ze sprak ongetwijfeld voor velen.
Bij de vijvers van het Vredespaleis.
Goed bezocht
symposium
Het atrium van Het Magazijn was goed
gevuld op 17 juni 2011, tijdens het congres
‘Milieucommunicatie, is het glas half
leeg of half vol’. Geen van beide, hoorden
de aanwezigen voedingsdeskundige
Harry Aiking betogen. Er zit nog
slechts één teug in.
D e problemen zijn dus
urgent. Maar zijn ze urgent
genoeg om ‘het grote publiek’ tot verandering
aan te zetten? Het beste middel
daartoe is een ramp, leerden de symposiumbezoekers
uit de bijdrage van communicatiedeskundige
Maurits Groen.
Een temperatuurstijging met vier graden
heeft op termijn weliswaar een verwoestende
uitwerking, maar ontbeert
het plotselinge karakter van de ramp. Hoe
doordring je mensen van de noodzaak tot
verduurzaming? Psycholoog Charles Vlek
ging op dit vraagstuk in, toegespitst op
mobiliteit. Hij benadrukte: mensen veranderen
hun gedrag alleen als ze het idee
hebben dat ze er beter op worden.
Vervolgens konden Milieudefensie en
de Fietsersbond in de werkgroep mobiliteit
laten zien hoe zij een communicatiecampagne
op touw zetten. In de werkgroep
Energie kwam energiebesparing
zowel in de nieuwbouw als in de bestaande
woningvoorraad ter sprake, terwijl de
werkgroep voeding meer ‘empowerment’
van mensen centraal stelde.
Het volledige verslag van deze interessante
bijeenkomst is te vinden op www.
haagsmilieucentrum.nl.
Congres over duurzame steden
Op dinsdag 27 september organiseert
het Haags Milieucentrum zijn derde jubileumbijeenkomst,
na de feestelijke bijeenkomst
van 15 februari en het bovengenoemde
symposium. Op 27 september
gaat het om het congres De Duurzame
Stad, Leren van Elkaar.
We ontkomen er niet aan steden duurzamer
te maken. Steeds meer mensen
vestigen zich in de stad.
Tegelijkertijd groeien diverse milieu-
problemen en raken grondstoffen
uitgeput.
Gelukkig hoeft niet iedere
stad het duurzame wiel zelf uit te vinden.
Op tal van plekken zijn inspirerende voorbeelden
te vinden. Een aantal daarvan zal
hier de revue passeren. Het ochtendgedeelte
wordt afgesloten door een forumdiscussie
met Hans Opschoor, Kees Duijvestein,
Maarten Hajer en Jan Rotmans.
In werkgroepen dragen de milieucentra
van Amsterdam, Rotterdam, Utrecht
en Den Haag voorbeelden ter navolging
aan op terreinen als mobiliteit, stedelijke
ontwikkeling/bouwen en wonen, voedsel
en groen/water. De bijeenkomst duurt
van 10 tot 17.30 uur en is inclusief een
biologisch-vegetarische lunch van ’s
Peer Catering.
De bijeenkomst, in Het Magazijn aan
het Esperantoplein 19, is gratis bij te
wonen. Meld u aan via info@haagsmilieucentrum.nl.
Meer informatie: w w w. haagsmi -
lieucentrum.nl
juli - september branding 5

en onnodig
Het ontwerp van Jos Eijsackers.
ceerd, blijkt een reeks kosten vergeten te
zijn. De werkelijke kosten zullen boven de
tweehonderd miljoen uitkomen.
Omgekeerd taxeert de gemeente Den
Haag de kosten van het verlengen van de
tunnel met € 269 miljoen veel te hoog.
Nog maar kort geleden realiseerde dezelfde
gemeente de Hubertustunnel - circa
1500 meter, dus langer dan het stuk tunnel
van de EijsackersVariant - voor € 180
miljoen. Voor boortunnels geldt dat verlenging
per meter goedkoper is dan de
eerste meters, want de zogenoemde
vaste kosten zijn hoog: de aanschaf van
een boormachine (tientallen
miljoenen euro’s) en het
bouwen van de boorschacht
waar de machine start (eveneens
tientallen miljoenen
euro’s). Die kosten hoeven
niet gemaakt te worden voor
verlenging van een boortunnel,
maar desondanks blijft
de gemeente Den Haag rekenen
met gemiddelde kosten
of hogere bedragen.
Vereniging Houdt Vlietrand
Groen heeft een onafhankelijke
kos tenexper t
opdracht gegeven voor een
kostenraming. Op basis van
zijn rapportage mag geconcludeerd
worden dat de kosten
van de lange tunnel circa
€ 120 miljoen bedragen. Al
met al zijn de kosten van de
langetunneloplossing tientallen
miljoenen lager dan de
kosten van het plan van de
gemeente Den Haag.
Het Haagse coalitieakkoord heeft als
belangrijke thema’s groen, leefbaarheid
en bezuinigen. In het geval van de Rotterdamsebaan
komt er uit de inspraak
een plan dat goed is voor het groen èn
dat tientallen miljoenen euro’s goedkoper
is. Toch krijgen de 43 organisaties die
zich middels het Platform Vlietrand Groen
inzetten voor de Vlietzone deze boodschap
maar niet overgebracht bij het
Haagse gemeentebestuur.
De verkeersproblematiek
Een belangrijke doelstelling voor de
Rotterdamsebaan was het verminderen
van sluipverkeer in Rijswijk en Voorburg,
maar door aanpassingen wordt dat
doel niet meer gehaald. In de nieuwe versie
van het plan kan de automobilist aan
de Haagse kant alleen bij het Mercuriusplein
het tunneltracé in of uit. Het verkeer
dat Den Haag in gaat, loopt derhalve vast
op het verkeersplein. Dat zal leiden tot
gevaarlijke, ongezonde files in de tunnel.
Tussen de Vliet en het Mercuriusplein
bevinden zich Voorburg-west, delen van
Rijswijk en de Binkhorst-zuid. Om via de
tunnel die stadsdelen te bereiken moet
het Mercuriusplein over 360 graden rondgereden
worden.
Het ontwerp van het Mercuriusplein
staat in verkeerskundige termen bekend
als een ‘turboverkeersplein’. Dat klinkt flitsender
dan het is: een automobilist moet
aan het einde van het tracé van de Rotterdamsebaan
naar de linkerrijbaan, want
zo hoort dat als je een rondje van 360 graden
over een verkeersplein maakt. Tijdens
het rijden wringt deze automobilist
zich door het drukke verkeer van de binnenbaan
naar de buitenkant van het verkeersplein,
immers na het volledige rondje
Mercuriusplein te hebben afgelegd
zal die automobilist op de zijweg van de
Binckhorstlaan willen komen. Wie dit niet
goed doet, duikt voor straf het tunneltracé
weer in - ‘terug naar af’. Zo’n pirouette
zal de gemiddelde automobilist niet
graag willen maken. Die zoekt dan andere
wegen, en dat betekent dat de Rotterdamsebaan
onvoldoende voorziet in de
eis van het verminderen van sluipverkeer.
De discussie over de Rotterdamsebaan is
nog lang niet ten einde.
Lennart van der Linde,
Haags Milieucentrum
Monica Velù en Berthie de Zwart,
Vereniging Houdt Vlietrand Groen
Platform Vlietrand Groen
Burgerinitiatief voor een groene metropool
Milieudefensie is een burgerinitiatief
gestart om de groene
ruimte tussen Den Haag
en Rotterdam te behouden.
In haar plan voor duurzame
mobiliteit getiteld Bouwen
aan een groene metropool zet
de vereniging een aantal maatregelen
op een rij die de aanleg van
nieuwe wegen en tunnels overbodig
maken. Niettemin kunnen de
files met veertig procent verminderen.
De voorgestelde maatregelen
lopen uiteen van investeringen
in openbaar vervoer, snelle
fietsverbindingen en flexibele werktijden
tot een slimme spitsheffing.
De effectiviteit van de maatregelen is
door onafhankelijke bureaus doorgerekend.
Met het burgerinitiatief wil Milieudefensie
haar plan bij Provinciale Staten
van Zuid-Holland agenderen.
Zie voor meer informatie en de mogelijkheid
om te tekenen http://milieudefensie.nl/groenemetropool.
juli - september branding 7

Van boot tot bord: het
verhaal van duurzame vis
De Hollandse Nieuwe is er weer, en
de keurmeesters vinden hem lekker vet.
Maar niet alle vissoorten staan er zo florissant
bij. Sterker nog: als we over een tijdje
nog vis willen kunnen eten, is het hoog
tijd om over te schakelen op Hollandse
Duurzame.
Om ook in de toekomst vis te kunnen
blijven vangen, moet er voldoende
volwassen vis in de zee achterblijven die
kan zorgen voor nieuwe aanwas. Duurzame
visserij zorgt daarvoor. Die haalt niet
meer vis op dan verantwoord is, gebruikt
vistechnieken waarbij de kans op bijvangst
sterk afneemt en respecteert de
natuur onder water. Duurzame visserij is
niet alleen noodzakelijk voor het behoud
van de vis op uw bord, maar ook voor het
behoud van de vissector.
Het DNA van duurzaamheid
In de supermarkt of de viswinkel hoeft
u als consument alleen maar te letten op
het MSC-keurmerk. Alleen dit keurmerk
garandeert dat een vis duurzaam gevangen
is. Het is vergelijkbaar met het FSCkeurmerk
(Forest Stewardship Council)
op duurzaam hout. MSC is een afkorting
voor de Marine Stewardship Council, een
onafhankelijke, internationale organisatie
die zich inzet voor duurzame visserij. Ze
wil het visaanbod in de zee voor de lange
termijn veiligstellen en de leefomgeving
van de vissen gezond houden en beschermen.
Een belangrijk deel van haar werk
is traceerbaarheid-certificering: alle vis
moet te traceren zijn naar de visser. Om
dit te controleren kan zelfs gebruik worden
gemaakt van DNA-samples. In Nederland
zijn inmiddels duizend MSC gecertificeerde
producten beschikbaar.
De visliefhebber die buitenshuis duurzaam
wil eten heeft het moeilijker. Het
aanbod van MSC gecertificeerde vis in
Nederlandse restaurants blijft nog achter,
terwijl juist in de horeca de mogelijkheid
bestaat om met zorg en aandacht een
duurzame verantwoorde vis te bereiden
en te presenteren. ‘Van boot tot bord’, dat
is het verhaal dat moet gaan leven en dat
verteld moet worden. Vis nét uit het net,
waarbij je bij wijze van spreken de boot
die je vis heeft aangeland kunt zien liggen.
Zolang u het als consument nog niet
voor het kiezen heeft, is het in elk geval
goed om naar duurzame vis te vragen.
Onderweg met ondersteuning
Vo or hore c aondernemers is h e t
gebruik van het MSC-keurmerk op het
menu een prachtige manier om te laten
zien hoe serieus ze duurzame visserij
nemen. Met het keurmerk helpen ze hun
klanten een bewuste keuze te maken voor
lekkere, duurzame vis. Om te beginnen
kan een restaurant één MSC gecertificeerde
vissoort aanbieden
en zich aanmelden
voor MSC certificering.
Op termijn kunnen
dan alle vissoorten
op de menukaarten
verduurzamen, of
kan er gekozen word
e n o m b e p a a l d e
– vanuit duurzaamheidsoogpunt
ongewenste
- soorten niet
langer op de menukaart
te zetten. Het
bieden van de keuzemogelijkheid
en de
ruimte voor het verhaal
over MSC gecertificeerde
vis is een
belangrijke stap richting
verduurzaming.
Het Wereld Natuurfonds,
Stichting de
Noordzee en de Marine
Stewardship Council (MSC) helpen
graag bij het zetten van die stap. Ze kunnen
ondernemers ondersteunen door het
promoten van duurzame ondernemingen,
het vergoeden van de MSC-certificeringskosten
en het aanbieden van een
training ‘Vis en duurzaamheid’.
De Haagse visgroothandel Q-Vis doet
het op weer een andere manier. Ook deze
ondernemer is ervan doordrongen dat je
een goed verhaal nodig hebt om duurzame
vis aan de man te brengen. Hij zal dit
principe toepassen, als hij op het Scheveningse
strand een evenement organiseert
met 22 chefkoks en MSC gecertificeerde
vis. Benieuwd naar zijn verhaal? Kom dan
op op 31 juli a.s. naar Scheveningen. En
zet als consument, restaurateur of visdetaillist
een voorbeeldstap voor de rest van
Nederland.
Consumenten willen duurzame vis
In een enquête van het Haags Milieucentrum onder consumenten in Den
Haag zegt 70% zegt wel eens duurzame vis te kopen. Dit correspondeert met
cijfers uit andere onderzoeken: uit een trendonderzoek in opdracht van het Productschap
Vis blijkt dat in 2011 80% van de viseters van 25 jaar en ouder duurzame
vis belangrijk vindt (dat was in 2008 nog 53%). Deze verduurzamingstrend
blijkt ook uit een recent WWF-onderzoek in 14 Europese landen: maar liefst 88%
van de respondenten vindt het belangrijk dat visproducten in de EU afkomstig
zijn van niet overbeviste visgronden. 72% Vindt dat er te weinig informatie is
over de duurzaamheid en afkomst van vis.
Het aantal MSC gecertificeerde producten is in een jaar tijd verdubbeld tot
wereldwijd tienduizend. De bestedingen aan duurzame vis buitenshuis stegen
met dertig procent.
8 branding juli-september

X-Pierience Kust en Zee
De Vereniging Kust&Zee houdt al sinds
jaar en dag kantoor in Leiden. Voor haar
publieksinformatiecentrum vond ze een
plek die aanzienlijk dichter bij haar werkterrein
ligt: de Pier van Scheveningen.
Wie de Pier bezoekt – en dat doen jaarlijks
maar liefst zo’n twee miljoen mensen
– kan niet om het informatiecentrum
heen. De Kust&Zee x-Pierience, zoals het
heet, is gevestigd in het eerste glazen
paviljoentje. Beheerster Lotte Kauffman
en haar team van vrijwilligers mogen ook
de gang gebruiken, en dat zorgt ervoor
dat hun paviljoen vooral op kinderen een
grote aantrekkingskracht uitoefent. Terwijl
zij zich amuseren met mascotte Dolf
de bruinvis, het zeeaquarium, een behendigheidsspelletje
of het leggen van zeemansknopen,
steken hun ouders iets op
over problemen waarmee de kust en de
zee te kampen hebben.
Die lopen uiteen van loodvervuiling
tot overbevissing en van algenbloei tot
‘plastic soep’. De Kust&Zee x-Pierience zal
om de paar maanden een ander thema
in het zonnetje zetten, te beginnen met
vervuiling van de zee. Vissers raken veel
lood kwijt, en dat vergiftigt het zeewater.
Gelukkig zijn er sinds kort alternatieven
op de markt. Daarnaast vormt plasticafval
in zee een groot probleem voor zeedieren
en vogels. Als deze Branding verschijnt,
zullen deze zaken het onderwerp van de
wisseltentoonstelling in de etalage zijn.
Later dit jaar volgen duurzame visserij,
biodiversiteit en onderwatergeluid. Met
onder meer aandacht voor de vraag: hoe
ervaart een bruinvis heiwerkzaamheden?
de zee laten beleven. Zo hangen er originele
schilderijen uit de oceaan-collectie
van kunstschilder Rob van Assen en
prachtige foto’s van onderwaterleven. In
een authentiek scheepswrak wordt een
film vertoond over het grote belang van
scheepswrakken voor het onderwaterleven.
Er vestigen zich tal van dieren, en het
is dan ook niet vreemd dat rond wrakken
veel gevist wordt. Maar die komen daardoor
in een wirwar van verloren geraakte
Vrijwilligers gezocht
De Kust&Zee x-Pierience kan nog
vrijwilligers (m/v) gebruiken voor
het ontvangen en informeren van
bezoekers en het helpen bij allerlei
activiteiten in en om het centrum.
Gevraagd worden: een positieve en
sociale instelling, representativiteit
en verantwoordelijkheidsgevoel,
affiniteit met natuur(bescherming)
en cultuur, goede mondelinge communicatieve
vaardigheden en een
dag(deel) per week beschikbaar.
Zie voor meer informatie www.
kustenzee.nl/vrijwilligerswerk
netten en lijnen terecht, waarin zeedieren
verstrikt kunnen raken. Sinds een paar jaar
worden wrakken door duikers schoongemaakt
– werk dat dankzij subsidie van
de Nederlandse Postcode Loterij in een
stroomversnelling kon raken. Beheerster
Lotte Kauffman wijst op een plek niet
ver uit de kust: “Daar ligt het wrak van
De Adder, een 56 meter lang gepantserd
vaartuig van de Koninklijke Mariene dat
in 1882 verging. Het is de woonplaats van
vele dieren: zeedonderpadden, zeesterren,
heremietkreeftjes en platvissen. Er
wordt veel op de Adder gevist, wat gevolgen
heeft voor het leven daar. Samen met
drie partnerorganisaties hebben wij de
Adder geadopteerd, zodat er niet meer
op gevist kan worden. Misschien kunnen
we er een webcam op zetten!”
Vijf middagen per week (van woensdag
t/m zondag) zal Lotte in de x-Pierience
aanwezig zijn om vragen te beantwoorden
uiteenlopend van ‘Wat voor
schelp is dit?’ tot ‘Waaraan herken ik duurzame
vis?” Ook zullen er vanuit het informatiecentrum
strandexcursies worden
georganiseerd. Voor de verdere invulling
zit de beheerster vol met ideeën, en ze
hoopt op veel vrijwilligers om ze allemaal
te kunnen realiseren!
Meer informatie: www.xpierience.nl
Maar het is niet enkel ellende wat de
klok slaat. De Kust& Zee x-Pierience wil
haar bezoekers ook de schoonheid van
juli - september branding 9

Het Heempark H.J. Bos dertig jaar jong
Bij het instandhouden van een
heempark komt heel wat kijken, maar
de resultaten mogen gezien worden.
Branding liep mee met de mei-excursie
door het Heempark H.J. Bos in
Loosduinen.
Een heempark is gecreëerde natuur
gewijd aan inheemse vegetatie. Veel van
de deelnemers aan de mei-excursie blijken
hier vaker te komen, maar omdat het
heempark er voortdurend anders uitziet
komen ze terug. Dit is wel het mooiste seizoen,
vindt beheerder annex excursieleider
Frank van Veenendaal, nu de hooilanden
bloeien.
Van Veenendaal begint zijn rondleiding
met een korte geschiedenisles. Het
eerste Nederlandse heempark ontstond
in Amstelveen, waar al snel bleek dat de
bodem de allesbepalende factor is. Voor
het Haagse heempark werd dan ook een
locatie gezocht en gevonden met een
gevarieerde bodemstructuur. Op de plek
van een voormalige tuinderij werd de
bovenste laag grond afgegraven om drie
verschillende landschapstypen te creëren,
die representatief zijn voor Zuid-Holland.
“De basis was hier in de bodem al
voor een belangrijk deel aanwezig”, legt
Van Veenendaal uit. “De bodem bevatte
al zaden van inheemse planten, de zogeheten
zaadbank. Sommige zaden blijven
eeuwenlang kiemkrachtig.”
Toch geeft hij ruiterlijk toe dat de
natuur zich maar moeilijk laat dwingen.
Het aanleggen van blauwgraslanden is
niet gelukt en ook het op kleine schaal
namaken van de Biesbosch was tot mislukken
gedoemd. Vandaar dat toen de
keuze is gemaakt om het Heempark H.J.
Bos een beeld te laten geven van de
natuur in en om Den Haag. Wat een mini-
Biesbosch had moeten worden werd een
krekenplaat, zoals je die vroeger bij Monster
kon zien.
Plenty paardenstaarten
Maar eerst voert de excursie ons door
de kalkrijke of jonge duinen. ‘Jong’ wil in
dit geval zeggen zo’n achthonderd jaar
oud. Anders dan aan de kust zijn die in
het heempark dichtbegroeid, bij afwezigheid
van een zilte zeewind. Plantensoorten
als schaafstro en heermoes blijken het
momenteel prima naar hun zin te hebben.
Van Veenendaal laat zien waarom kinderen
schaafstro ook wel ‘legokruid’ noemen.
Het plantje – van de paardenstaartenfamilie
– is opgebouwd uit elementjes
die zich uit elkaar laten halen en weer
in elkaar gezet kunnen worden. Je kunt er
ook prima je nagels mee vijlen.
Van Veenendaal blijkt over het meest
onaanzienlijke plantje een boeiend verhaal
paraat te hebben, dus zeker ook over
het alom aanwezige heermoes. Dat dit
een evolutionair zeer oude soort is (en
ook een paardenstaart), blijkt uit het feit
dat heermoes zich vermenigvuldigt door
middel van sporen. Bloemen - eigenlijk
doorontwikkelde bladeren - ontstonden
pas later.
Het evolutionaire succes van heermoes
laat zich gemakkelijk verklaren. “Veertien
dagen geleden hebben we hier de hele
toplaag verwijderd”, vertelt de beheerder,
“en nu staat het alweer helemaal vol.”
Ook de enige den in het gebied vormt
aanleiding tot een boeiende biologieles.
Eerst stonden er drie, maar er zijn er twee
weggehaald. En met een goede reden.
“Dennen zijn het hele jaar door groen”,
legt Van Veenendaal uit, “dus die staan
het hele jaar door water te verdampen.
Vrij recent kwam men erachter dat ze zo
bijdragen aan de verdroging van het duin.
Dat is de reden dat veel dennen langs de
kust gekapt worden.”
Wie een heempark begint hoeft zich
nooit te vervelen. Het is een voortdurende
strijd tegen exoten (zo komen uit het
nabijgelegen Ockenburg voortdurend
esdoornzaden overwaaien), tegen planten
op verkeerde plekken (zo parasiteert
de ratelaar op gras, dus waar het doeltype
‘grasland’ is wordt die verwijderd) en
ook de gevolgen van de zure regen doen
zich in toenemende mate gelden. “Door
het vele stikstof wordt er meer bladgroen
gevormd”, legt Van Veenendaal uit.
Vandaar dat hij momenteel zijn handen
vol heeft aan het terugdringen van het
daslook, en ook brandnetels doen zich
nadrukkelijk gelden. Wil je die weg hebben,
dan ben je daar twee jaar intensief
mee bezig.
Van Veenendaal onderbreekt zijn verhaal
even om een reuzenberenklauw
uit te rukken voordat die een bezoeker
brandblaren kan bezorgen. Mocht
het u onverhoopt overkomen: heel goed
afspoelen en een paar wekenlang een
dikke trui dragen tegen de zon. In het
krekengebied staat trouwens een andere
plant die niet minder mooi is, wel minder
berucht maar net zo akelig: de moeraswolfsmelk.
Gelukkig leiden gewijzigde inzichten
ook wel eens tot mínder beheer. Een kardinaalsmuts
die ingekapseld is door stip-
De groep bij de onfortuinlijke kardinaalsmuts.
10 branding juli-september

pelmot biedt een spookachtige aanblik,
maar de paniek die vroeger onder terreinbeheerders
ontstond was nergens
voor nodig. “De stippelmot verpopt eind
mei, begin juni, en eind juni loopt de kardinaalsmuts
gewoon weer uit”, lacht Van
Veenendaal.
Een weggestopte wereld
En dan treden de excursiedeelnemers
abrupt een andere wereld binnen: die van
het oude, kalkarme duin. ‘In het wild’ is dit
in Den Haag nog maar nauwelijks te vinden.
Het is weggestopt onder wegen als
de Loosduinseweg en de Laan van Meerdervoort.
Alleen Wapendal is er nog een
vrij ongerept voorbeeld van, maar dat is
dan weer niet openbaar toegankelijk.
Wat helm is voor de jonge duinen, is
zandzegge voor de oude. Maar wat vooral
opvalt, is het geel van de alomtegenwoordige
brem.
En dan opent zich weer een heel ander
perspectief: dat van het veenweidegebied.
Ook geel, maar dan van de gele lis
en de boterbloem, die vergezeld gaan
van planten als zuring, knolsteenbreek,
echte koekoeksbloem en ratelaar. Zó zou
de Segbroekpolder eruit kunnen zien. Om
te voorkomen dat de sloten dichtgroeien
moet het riet wel twee keer per jaar worden
gemaaid en afgevoerd want, zoals
Van Veenendaal zegt: “Als je ingrijpt in de
natuur, moet je het blíjven doen.”
Wie een aantal jaren niet in het heempark
geweest is, valt het misschien op dat
de petgaten verdwenen zijn. Daar werd
vroeger getoond hoe turf gevormd werd.
Nu ligt daar een elzenbroekbos, dat typerend
is voor het Den Haag ter hoogte
van het Zuiderpark. Er groeien veel stinsenplanten.
Stinsenplanten zijn ooit aangeplant
door landgoedeigenaren, maar
inmiddels worden ze behandeld alsof
het wilde planten zijn. Ooit breekt er een
moment aan dat niemand meer weet dat
iets er niet altijd al geweest is.
Kalmoes en koningsvaren
De veranderingen in het heempark
manifesteren zich ook in nieuwe soorten.
Zoals kalmoes, waarvan de grens door de
klimaatverandering naar het noorden is
opgeschoven en dat zich in het zeekleigebied
gevestigd heeft. Dit gebied staat de
helft van het jaar onder water, wat voor
een heel specifieke flora zorgt. Als de kreken
niet regelmatig opgeschoond werden,
zouden ze in een paar jaar tijd helemaal
dichtgroeien. De wandelaars worden
begeleid door karekieten die zich in
het hoge riet van de vijver verstopt hebben.
Van achter de houten schotten kunnen
vogelliefhebbers hun hart ophalen.
Vanuit het zeekleigebied, het derde
van de landschappen in Heempark H.J.
Bos, wordt de terugtocht aanvaard. Via
de strandvlakte, die tijdens ons bezoek
wordt gedomineerd door koningsvarens
en veenpluis, bereiken we het – in
de woorden van Van Veenendaal – meest
waardevolle gebied: de vochtige duinweide,
gekenmerkt door parnassia, orchissen
en ogentroost.
En dan neemt Van Veenendaal afscheid
van ons. Het zal hem niet verbazen als hij
veel van de excursiedeelnemers snel weer
terugziet, in een heempark dat er dan
weer heel anders uit zal zien.
Het Heempark H.J. Bos
Loosduinse Hoofdstraat naast nr. 1184
Excursies op 13 juli, 28 augustus,
21 september en 23 oktober
Meer informatie: 397 00 14
juli - september branding 11

Climate & Environment
Voor Sven Mittertreiner is het duidelijk:
het gaat de verkeerde kant uit met de
wereld en hij moet er zijn steentje aan bijdragen
om het tij te keren. In de baan die
hij had waren daartoe geen mogelijkheden,
dus nam hij ontslag en schreef hij zich
in voor de studie Climate and Environment
aan de Haagse Hogeschool. Een goede
keus, vindt hij.
“Grappig hoe twee groepen dezelfde
opdracht op twee heel verschillende
manieren benaderen”, besluit docent Sander
Brinkman. “De samenwerking binnen
de groepen is heel goed gegaan. En de
rollenspellen hebben effect gehad. Complimenten!
Maar sta er goed bij stil hoe je
partijen bij je plannen betrekt.”
Voor de eerstejaars zit het studiejaar
erop. Ze hebben nu vier blokken met een
project afgesloten, zodat ze het geleerde
meteen in praktijk hebben gebracht. Het
is juist de combinatie van theorie en praktijk
die de opleiding Climate & Environment
zo uniek maakt. De techniek staat
centraal, en afgestudeerden mogen zich
ingenieur noemen, maar toch is het heel
iets anders dan studeren aan de TU Delft.
“We krijgen hier ook vakken als Theorie
van de klimaatverandering, Milieukunde
(met de nadruk op water) en Globalisering”,
vertelt Sven Mittertreiner. Naast
civiele techniek leren we bijvoorbeeld
Samen met zijn studiegenoot Luka
Negovanovic heeft hij zojuist een presentatie
gegeven over hoe het verkeersknooppunt
BleiZo (zie kader) zo duurzaam
mogelijk kan worden gemaakt. Zijn groep
bedacht daarvoor de slogan ‘BleiZo, stapt
u ook in?”, die bij projectleider Bleizo Bart
Herremans veel enthousiasme teweegbrengt.
Behalve maatregelen die je vaker
tegenkomt als het om verduurzaming van
vervoersknooppunten gaat – zoals speciale
parkeerplaatsen en oplaadpunten
voor elektrische auto’s - introduceren
de studenten het
OV Steppenplan. De step kan Het vervoersknooppunt Bleizo
naar hun mening de leemte
Bleizo, het samenwerkingsverband van de
opvullen tussen lopen en fietsen,
en bedrijven die op circa wikkelt een knooppunt rond een nieuw NS-sta-
gemeenten Zoetermeer en Lansingerland, ont-
een kwar tier loopafstand tion aan de spoorlijn Utrecht-Den Haag. Het
vanaf het treinstation liggen gaat naar verwachting in 2012 open.
toch goed bereikbaar maken.
Helemaal mooi zou zijn om
het fiets-/steppad te overkappen, waarbij
zonnecellen in de overkapping geïntegreerd
kunnen worden.
Daarnaast heeft de locatie, die gesitueerd
is in een tuinbouwgebied, hen ertoe
geïnspireerd te pleiten voor de bouw
van een Vertical Farm. “Dit concept, dat
bestaande technologieën combineert, is
ontwikkeld door Dickson Despommier”,
licht Sven toe, “maar is nog nergens gerealiseerd.
Zo’n voedselflat, met bijvoorbeeld
een biologische wijngaard op de
14e etage en bamboeplantages achter
glas, zou een echte landmark voor BleiZo
kunnen worden.”
De t weede groep studenten die
zijn tanden in de opdracht heeft gezet,
benadert het vraagstuk op een ‘zachtere’
manier. In hun presentatie ‘Blei-
Zo, de Groene Overstap’, veel aandacht
voor leefbaarheid en voor communicatie,
onder meer om ‘Het Nieuwe Werken’ te
promoten en het autogebruik te verminderen.
Hun ideaal is een autoluw gebied
rond het toekomstige treinstation.
- A D V E R T E N T I E -
ook kritisch te denken, te argumenteren,
mensen te overtuigen.”
“Het is heel breed”, vult Harm Speksnijder
aan. Hij zat in de tweede groep die
een presentatie deed. “Dat trekt mij juist
aan, iets als bouwkunde is me te smal. We
worden opgeleid tot een soort tussenpersonen,
we vertalen de theorie naar de
praktijk.”
“En de opleiding trekt heel verschillende
mensen aan”, vertelt Sven. “Zowel
wereldverbeteraars als mensen die verwachten
met duurzaamheid een goede
boterham te gaan verdienen. En daar is
niks mis mee.”
Harm is, aan het eind van zijn propedeuse,
heel tevreden over zijn studiekeuze.
“Er zijn veel gastdocenten vanuit het
bedrijfsleven, bedrijven benaderen ons
voor stages, docenten staan altijd voor
ons klaar...” Sven denkt er net zo over.
“Gelukkig maar, want ik heb hiervoor wel
m’n baan opgezegd!”
Met slechts zeventien studenten was
dit een moeizaam jaar voor Climate &
Environment. Maar voor volgend jaar zijn
er al dertig aanmeldingen, weet Harm,
en na de Open Dag kunnen er nog bijgekomen
zijn (dat klopt, inmiddels staat
de teller op 35). Dus besluit hij: “Gelukkig
zien meer mensen het belang ervan in.”
Meer informatie: www.dehaagsehogeschool.nl/climate
12 branding juli-september

Stadsgesprek levert Den Haag groene tools op
“Van flirten word je warm en krijg je
energie”, meent een enthousiaste deelneemster
aan het Stadsgesprek over duurzaamheid
dat wethouder Rabin Baldewsingh
op 21 juni heeft georganiseerd. De
wethouder wil met dit gesprek graag input
van burgers, bedrijven en maatschappelijke
organisaties losmaken.
Het is zijn bedoeling het jaarlijks te
herhalen. “Give me the tools and I’ll do
the job”, citeert Baldewsingh Winston
Churchill. “We shall fight climate change
on the beaches”, had hij er nog aan kunnen
toevoegen, maar dat bewaart hij wellicht
tot volgend jaar.
De gemeenteraad stelt binnenkort
de Klimaatnota en de Energievisie vast,
houdt de wethouder een goedgevulde
Nieuwe Kerk voor. Er is per jaar € 80 miljoen
beschikbaar voor duurzaamheid &
milieu, en nog eens twaalf miljoen extra
voor de komende vier jaar. Wat gaan we
daarmee doen?
Lampen in de la
Panellid Diederik Samson - ‘Mister
Duurzaamheid’ - heeft wel een idee. “Ga
als overheid nou eens van deur tot deur
bij de sociale huurwoningen langs om die
huizen goed te isoleren. Val die bewoners
niet lastig met dreigende verhalen over
wat er allemaal misgaat en hoeveel ze dat
extra gaat kosten, maar help ze concreet.”
Wat zijn buurman Ab van der Touw,
directeur van Siemens Nederland betreft,
gaat die hulp heel ver: “Verrassend weinig
mensen gebruiken nog maar spaaren
ledlampen. Het blijkt dat acties waarbij
zulke lampen gratis beschikbaar worden
gesteld weinig zoden aan de dijk zetten.
Mensen nemen de lampen mee, maar
draaien ze niet in. Dat zou voor ze gedaan
kunnen worden.”
Zoals bij dit soort bijeenkomsten
gebruikelijk is, wordt er veel gefilosofeerd
over hoe duurzaamheid bij ‘het grote
publiek tussen de oren’ kan komen. En
ook de vraag hoe duurzaamheid sexy kan
worden, blijft niet achterwege, wat leidt
tot het ‘flirt’-advies uit het begin van dit
artikel.
Kennisoverdracht speelt een belangrijke
rol, vinden alle vier de panelleden
– naast Samson en Van der Touw ook
Francine Houben van architectenbureau
Mecanoo en Joris Melkert van de TU Delft
– maar Samson waarschuwt voor te hoge
verwachtingen: “Ons gedrag wordt maar
in geringe mate gestuurd door kennis.”
“Eerder door gemakzucht”, meent Melkert.
Van der Touw ziet een belangrijke
rol weggelegd voor een mechanisme als
‘naming and shaming’: ook als het gaat
om milieuvriendelijk gedrag wil niemand
graag onder aan het lijstje staan. Houben
denkt dat het competitie-element een
belangrijke rol kan spelen. Het Klimaatstraatfeest
vond zij een leuk initiatief.
Vanuit de zaal wordt gesuggereerd
duurzame produc ten goedkoper te
maken. We blijven tenslotte Hollanders.
Een tweet uit Biesland
Een van de leuke dingen van dit Stadsgesprek
is, dat deelnemers door middel
van Twitter gespreksonderwerpen kunnen
aandragen. Er wordt spaarzaam van
die mogelijkheid gebruikgemaakt, maar
Ardo de Graaf van bewonersinitiatief Biesland
laat zo’n mogelijkheid niet onbenut.
Hij stelt aan de kaak dat zijn ‘burgerenergiebedrijf’
wordt tegengewerkt door
de gevestigde macht Eneco. Hij roept de
gemeente Den Haag, als aandeelhouder,
op om Eneco een andere koers te laten
varen.
Samson onderschrijft zijn noodkreet
De Duurzame Dinsdag
Heeft ú duurzame ideeën? Dien
die dan vóór 15 juli a.s. in via www.
duurzamedinsdag.nl. Alle ingediende
ideeën worden in het speciale
Duurzame Dinsdag-koffertje
op 6 september aangeboden aan
staatssecretaris Henk Bleker.
De panelleden in gesprek.
van harte: “Eneco, het laatste publieke
energiebedrijf, zou zulke initiatieven nooit
mogen belemmeren. Burgerenergiebedrijven
kunnen een enorme vlucht nemen
en Eneco kan het verschil maken.”
Waarna het gesprek zich toespitst op
het belang van een consistent overheidsbeleid.
Bedrijven doen niet graag investeringen
die pas op lange termijn rendement
opleveren als er over vier jaar een
heel andere politieke wind kan waaien.
Een bekend probleem, dat door Samson
echter gerelativeerd wordt: “We hebben
een Infrastructuurfonds waaruit de aanleg
van wegen wordt betaald. Dat is, met acht
miljard euro, al sinds jaar en dag heel stabiel.
En het Verdrag van Wassenaar houdt
al zo’n dertig jaar stand. Het kan dus wel.”
Samson is voor zichzelf tot de conclusie
gekomen dat zowel links als rechts
meer bereidheid moet tonen om water bij
de wijn te doen in het belang van de consistentie
van het beleid.
Presentatrice Elles de Bruin beëindigt
het Stadsgesprek veel te snel met
de slotvraag: zal Den Haag erin slagen in
2040 duurzaam te zijn? Het panel meent
dat een zo gunstig gelegen dienstenstad
daarin moet kunnen slagen. Volgens Samson
kan het misschien zelfs nog wel sneller.
Wethouder Rabin Baldewsingh lijkt
wat minder overtuigd: “2040 is erg ambitieus...”.
Voorlopig gaat hij, geïnspireerd
door deze bijeenkomst, maar eens op
zoek naar partnerschappen, waarbij
woningbouwverenigingen boven aan zijn
lijstje staan. En dan verdwijnt iedereen
in de gastvrije gewelven van de Nieuwe
Kerk, waar de mogelijkheden tot netwerken
optimaal uitgebuit worden.
juli - september branding 13

15 jaar biologisch, vegetarisch en
vol passie!
Voordat ik met ‘s-Peer catering begon
werkte ik een paar jaar als vrijwilliger in het
Juliana Kinderziekenhuis. Eén dag in de week
maakte ik met vier anderen korte speelfilmpjes
die dagelijks in het ziekenhuis werden
uitgezonden. We schreven het script en lieten
zo veel als kon kinderen in onze filmpjes meespelen.
Ik was regisseur, cameraman en deed
de montage.
Nog steeds kijk ik met heel veel plezier terug op
die tijd. Gezellige collega’s en het werk was erg leuk
om te doen. Maar vooral de kinderen waren fantastisch.
Voor een uurtje kwamen ze naar de studio.
Over hun ziekte werd nooit gepraat. Ons doel was
vooral om ze even te doen vergeten ziek te zijn. En
dat lukte elke keer weer. Sommigen gaven al hun
energie en speelden enthousiast de rol die ze van ons gekregen
hadden. Anderen keken vooral en lieten zich meevoeren zoals kinderen
dat kunnen doen als je ze een verhaal voorleest.
Eén meisje zal ik nooit vergeten. Een klein tenger meisje van zes
zat er ‘een beetje bij’. Ze zei nauwelijks wat en was lastig te betrekken
in het spel. Toen ik na afloop met haar door de gangen van het
ziekenhuis liep had ik werkelijk geen idee of ze het nou leuk gevonden
had of niet. Maar toen we op haar kamer kwamen, waar haar
moeder en broer op haar wachtten, begon ze meteen bij binnenkomst
enthousiast in geuren en kleuren te vertellen hoe fantastisch
het wel niet in dé televisiestudio was geweest. Met tranen in mijn
ogen zei ik gedag en liep ik terug naar ons studiootje op de bovenste
verdieping van het ziekenhuis. Daar deden we het dus voor.
Een ander legendarisch moment was toen we een filmpje maakten
in opdracht van de fysiotherapieafdeling. We lieten 19 kinderen
in het therapie-zwembadje van 2 bij 3 meter spelen. En op het einde
van het filmpje vormden de kinderen met de letters op hun badmutsen
het woord kinderfysiotherapie. Wat een feest in dat bad, wat
een plezier.
Toen het idee ontstond om voor het 15-jarig bestaan van ‘s-Peer
catering een benefietdiner te organiseren, hoefde ik niet lang na te
denken waar de opbrengst heen zal gaan: Juliana Kinderziekenhuis.
Helaas niet naar Juliana Kindertelevisie (dat bestaat jammer genoeg
niet meer) maar naar een van de vele andere belangrijke projecten
in het ziekenhuis. Op de avond zelf maken we bekend welk project
we samen met de Vrienden van het Juliana Kinderziekenhuis gekozen
hebben.
Ons benefietdiner vindt plaats op 30 september in het Nutshuis.
U kunt genieten van een heerlijk driegangendiner, De Vitriola’s treden
op en ook dj Socrates zal van de partij zijn.
Het Nutshuis stelt gratis de ruimte en faciliteiten beschikbaar en
ook onze leveranciers Ecoville, De Nieuwe Band en Illimani koffie
hebben al toegezegd het diner te sponsoren.
De kosten zijn € 55,- per persoon.
Pètrix’ kookideeën
Smaakstof
We rekenen erop dat u ook komt eten. Reserveren kan. Kijk
op onze website. Bent u verhinderd op 30 september maar
wilt u wel op een andere manier een bijdrage leveren, dan
horen we dat natuurlijk graag.
Het laatste nieuws over ons benefietdiner kunt u volgen
op twitter/speercatering.
Rode bietensoep
Een groente die naar mijn idee zeer onderschat wordt is
de rode biet. Zeker dit jaar zijn ze heerlijk van smaak. Daarom
een kort pleidooi voor de rode biet. Een rode bietensoep is
heel gemakkelijk te bereiden. Bieten schillen, in blokjes snijden
en gaar koken met een blokje groentebouillon en wat
zout en peper. Eventueel kunt u wat verse dragon toevoegen,
een heerlijke combinatie met rode biet. Pureer de soep met
een blender tot een egale massa. Een schepje room of crème
fraîche maakt de soep helemaal af.
Ook een salade met bietjes is heerlijk. Je kunt (geschilde)
rauwe bietjes raspen en je salade ermee garneren. Of gekookt
in dunne plakjes. Het heeft dan wel de voorkeur de bietjes in
de schil te koken, dan blijven de vitamines zoveel mogelijk
bewaard.
Rode biet kun je met veel ingrediënten combineren. Bijvoorbeeld
met Romeinse sla, verse geitenkaas, bosui en walnoot.
Maar ook met rucola, bleekselderij, geroosterd sesamzaad,
en blauwe kaas. En denk ook eens aan de gele biet of de
chioggia-biet (prachtig roze/wit). Het loof van verse bosbieten
kunt u roerbakken.
Verse bieten zijn prima verkrijgbaar op de Boerenmarkt,
elke woensdag op de Hofplaats bij de Tweede Kamer.
Pètrix
info@speercatering.nl
www.speercatering.nl
14 branding juli-september

Korte berichten
Windvogel biedt energie van eigen molen
Coöperatieve windmolenvereniging De Windvogel viert haar twintigste verjaardag
en biedt haar leden een mooi cadeau: energie van eigen molen. Na een anderhalf jaar
durende proef met medewerking van Eneco heeft De Windvogel besloten zelflevering
in de praktijk te gaan brengen. Via energiehandelsbedrijf Anode uit Barendrecht kunnen
leden nu stroom betrekken uit molens die ze zelf met hun inleg gefinancierd hebben. Ze
zijn daarover geen Energiebelasting verschuldigd, vindt het Windvogelbestuur.
“Het gaat hier om het voor eigen rekening en risico bouwen en exploiteren van windturbines,
waarna je de stroom, getransporteerd door het openbare net, zelf verbruikt”,
zegt secretaris Jaap Hoogendoorn. “Daarover zou net zo min belasting mogen worden
geheven als over de groente uit je eigen tuin.”
De Windvogel voerde overleg met de Belastingdienst, ministeries en politici en denkt
dat ze een sterke zaak heeft. Energiebedrijf Anode zal de energiebelasting over het verbruik
van Windvogelleden niet afdragen. Zo nodig - maar natuurlijk veel liever niet - zal
er een proefproces worden gevoerd.
Vogels in een veranderend
duin
Ook uit Berkheide zijn de specifieke
duinvogels als de Bergeend, het Paapje,
de Veldleeuwerik en de Patrijs verdwenen.
Het duingebied volgt daarmee de
landelijke trend waarbij specifieke soorten
verdrongen worden door meer algemene
soorten. Bijzonder is dat in Berkheide
de watervogels sterker zijn achteruitgegaan
dan elders, maar de bosvogels
juist sterker zijn toegenomen. Dit blijkt uit
een van de langstlopende broedvogelmonitoringen
in Nederland, uitgevoerd
door de Vogelwerkgroep Berkheide.
Gezonde Gronden en Eetbaar
Park uit elkaar
In dit blad hebben wij diverse malen
aandacht besteed aan het Eetbaar Park,
dat tot voor kort deel uitmaakte van de
Stichting Gezonde Gronden. Eetbaar
Park en Gezonde Gronden hebben echter
besloten zelfstandig verder te gaan.
Gezonde Gronden blijft actief vanuit de
Weimarstraat 23 en houdt de website
www.gezondegronden.nl. Eetbaar Park
/ Permacultuur Centrum Den Haag heeft
zich gevestigd in het paviljoen van het
Eetbaar Park in het Zuiderpark (achter
Stadsboerderij de Herwijerhoeve, Anna
Polakweg 21), met als coördinator Menno
Swaak. Hun programma en overige informatie
vindt u in het vervolg op www.eetbaar-park.nl.
Fietstochten vanaf het Valkenbosplein
Vanaf het Haagse Valkenbosplein deed
Fietsersbond-bestuurslid Yde van der
Burgh alle 22 steden in Zuid-Holland aan.
Hij beschrijft hoe je ernaartoe kunt fietsen
en wat je dan tegenkomt. De bedevaartstad
’s Gravenzande, het stoomdroogdok
Jan Blanken. De pont bij Ouderkerk. De
eindeloze polder Achterof, de olieraffinaderijen
bij Hoogvliet. De kortste routes
zijn ongeveer 50 kilometer, de langste is
193 kilometer.
Yde van der Burgh, Langs de 22 steden
van Zuid-Holland. Fietstochten vanaf het
Valkenbosplein. Groningen, WBU Uitgeverij.
ISBN 978-90-809207-7-4.
Meld natuur in de Vogelwijk en
Mariahoeve
De Haagse natuurorganisaties zijn erg
benieuwd welke dieren voorkomen in de
Vogelwijk en Mariahoeve. Het gaat speciaal
om de soorten roodborst, gierzwaluw,
vleermuis, egel, atalanta, citroenvlinder,
gewone pad en kleine watersalamander.
Woont u in een van deze wijken? Haal
dan de folder Natuur in de wijk bij winkels
in de wijk of de bibliotheek, of vraag
deze op via info@haagsmilieucentrum.nl
De folder bevat een kaart waarmee u meldingen
kunt doorgeven. Ook kan dit langs
digitale weg, via http://hmc.waarneming.
nl.
Als de actie slaagt is het de bedoeling
deze volgend jaar naar de hele stad uit te
breiden.
De resultaten zijn vastgelegd in het rijk
geïllustreerde boek “Vogels in een veranderend
duin”, uitgegeven door de Vereniging
Kust & Zee en de Stichting Berkheide-Coepelduynen.
Reisen, Joost van; Vogels in een veranderend
duin: Broedvogelmonitoring in
Berkheide van 1984 tot 2010, ISBN 978-90-
75502-08-4 Prijs € 24,95. Zie voor verkoopadressen
www.kustenzee.nl.
Lezingen in De Zeetoren
Deze zomer presenteert De Zeetoren,
Helmweg 7 in Hoek van Holland, interessante
lezingen rond de zee en de duinen.
Sommige kunnen worden gecombineerd
met een excursie of een maaltijd.
Op donderdag 7 juli staan Vlinders van
de kust centraal (inclusief excursie vanaf
17.00 uur), op vrijdag 26 augustus vleermuizen
(met excursie in de avondschemer)
en op donderdag 22 september wolven
in Nederland. Alle lezingen beginnen
om 19.30 uur en kosten € 5,-.
Aanmelden is gewenst: 0174 - 38 34
15 of info@zeetoren.nl. Meer informatie:
www.zeetoren.nl
Meer dan 5000 overgezette padden
150 Vrijwilligers van de Dierenbescherming hebben dit jaar 5403 padden, 590 kikkers
en 118 salamanders overgezet. Ze deden dit op diverse locaties in Den Haag, Wassenaar
en Leidschendam-Voorburg. Vooral de Kwekerijweg was weer in trek bij de trekkende
padden. Anders dan vorig jaar waren ze ook op de Laan van Poot weer in grote aantallen
aanwezig.
De dieren trekken na hun winterslaap naar het water om te gaan paren en lopen daarbij
grote kans doodgereden te worden. De afgelopen jaren ging het aantal padden sterk
naar beneden, maar in 2011 was de populatie redelijk gelijk aan die van vorig jaar.
juli-september branding 15

Column
door: Julius Pasgeld
Dwanggedachten
De ene mens lijdt er meer onder dan de ander. Maar iedereen
kent ze wel. Dwanggedachten. Dat je van jezelf iets volstrekt
zinloos moet doen. Het tellen van de treden van de
trap bijvoorbeeld. Of je mag van jezelf niet op de voegen
van de trottoirtegels lopen.
Of je weet zeker dat je het gas hebt uitgezet voordat je met
vakantie ging. Maar na 280 kilometer besluit je ter hoogte van
Reims terug te rijden om dat nóg zekerder te weten. Zelf word ik
nauwelijks geteisterd door dwanggedachten. Ik heb er eigenlijk
maar één. Maar die is vrij ernstig en bedreigt zolangzamerhand
mijn geestelijk welbevinden.
Dat zit zo: ooit had ik een collega op de krant die suikerpatiënt
was. Hij gebruikte als gevolg daarvan zoetjes. Die liet hij altijd circa
50 centimeter boven zijn kopje in zijn koffie vallen. Tien jaar geleden
was ik de pineut. Als gevolg van het roken onderging ik een
halsslagaderoperatie en moet sindsdien m’n leven lang 6 pillen
per dag slikken. Een van die pillen was Ascal. Een soort aspirine,
dat je eerst moet oplossen in water alvorens het te slikken. En ja, u
begrijpt het al. Indachtig de gewoonte van mijn collega liet ik dat
pilletje ’s ochtends steeds van circa 50 centimeter hoogte in een
glaasje water vallen.
Nog niks aan de hand dus. Ja. Dat
dacht je. Heel soms gebeurde het
namelijk, dat dat pilletje naast het
glaasje viel. En nu komt het. Als een
soort straf moest ik dan dat pilletje,
nadat ik het bijvoorbeeld weer onder
de keukentafel vandaan had gehaald
omdat het daaronder was gerold,
van 50 plus de helft van 50 is 75 centimeter
hoogte weer in mijn glas
water laten vallen. Dat moest van
niemand anders behalve van mezelf.
Een typische dwanggedachte dus.
Meestal lukt dat wel. Probeert u
het zelf maar eens. In negen van de
tien gevallen valt het pilletje van 75
centimeter hoogte vanzelf in het
glas. En dan is er verder dus niks aan
de hand. Maar ja. In één van de tien
gevallen dus niet. En dan moet het
pilletje, nadat het na een kwartier
zoeken weer teruggevonden is in het
broodrooster, vanaf een hoogte van
75 centimeter plus de helft van 75
centimeter is 1,23 meter in het glas
gemikt worden. Daarbij is een stoel nodig. Of je moet het glas
water op de grond zetten. De kans dat dat lukt is natuurlijk veel
kleiner dan de voorgaande kans. Maar toch moet ik van mezelf
deze lijn volgen. Zodat ik onlangs bij de bovenbuurman aan
moest bellen om hem te vragen of ik mijn pilletje vanaf zijn balkon
in mijn glas op mijn tuintafel, 2,75634 meter lager mocht mikken.
Als door een godswonder lukte dat. Maar ik voorzie het
moment dat ik mijn buurvrouw op drie hoog moet lastig vallen
wegens mijn dwanggedachten. En ja. Dan zou het natuurlijk wel
héél erg toevallig zijn als mijn pilletje dan meteen bij de eerste
poging in het glas viel. En wat dan? Moet ik een hoogwerker inhuren?
Bovendien wordt de kans van grotere hoogten steeds kleiner
dat het lukt. Moet ik dan een vliegtuig huren? Ballistiekberekeningen
loslaten op een vallend pilletje? En gesteld, dat ik vanaf de
maan een pilletje zou kunnen lanceren. Hoe groot is dan de kans
dat mijn pilletje in mijn glas valt?
En dat is dan een echte, serieuze dwanggedachte. Op zich valt
daar nog wel mee te leven. Ware het niet, dat die hele kwestie met
dat pilletje toch sterk doet denken aan de kans om de wereld te
behoeden voor temperatuur- en zeespiegelstijgingen. Hoe vaker
we er niet in slagen daar wat aan te doen hoe geringer de kans
wordt dat er ooit nog wél wat aan gedaan kan worden.
Het moet wel heel toevallig zijn
dat het pilletje op den duur ooit nog
eens in het glas valt. Of, in groter verband:
het moet wel heel toevallig zijn
dat de wereld ooit nog eens gered
wordt. En kijk. Dàt is nou eens een
typisch voorbeeld van een collectieve
dwanggedachte. Waar de ene
mens meer aan lijdt dan de andere.
Maar waar we, zo vrees ik, op den
duur toch allemaal onder zullen lijden.
Toch is er hoop. De mens lijdt het
meest door het lijden dat hij vreest
en nimmer op komt dagen. Zo heeft
hij meer te dragen dan God te dragen
geeft.
En nou maar hopen dat ik de
kracht en de zelfverzekerheid heb
om mijn pilletje steeds in mijn glas te
doen belanden. Want God geeft dan
misschien niet zoveel te dragen maar
maakt het leven, eerlijk gezegd, wel
heel wat moeilijker dan ik ooit had
vermoed.
16 branding juli - september

Een duurzame stad; waar beginnen we?
Milieukundige en Hagenaar Johan
Apeldoorn ziet bij zijn gemeente veel
ambitie om in de (verre) toekomst duurzaam
te worden, maar weinig concreets.
Nieuwbouwblokken worden tot nu toe
met weinig milieuambitie verwezenlijkt,
en als het gaat om de bestaande bouw
merkt hij nog minder van duurzaamheidsmaatregelen.
Ik ben nogal ongeduldig. Vandaar dat
ik hier kom met een voorstel voor een
plan van aanpak. Ik beweer niet met dit
plan de waarheid in pacht te hebben,
want de problematiek is en blijft complex.
Dit zal alleen veranderen als er een killertechnologie
doorbreekt, die alle problemen
oplost. Maar zover is het nog niet.
Wel is de technologie ver genoeg om een
kansrijke hoofdrichting te bepalen. Ik doe
dit aan de hand van de situatie in mijn
eigen woonwijk Moerwijk.
Ga het dak op
Moerwijk ligt in Den Haag Zuidwest en
daar barst het van de portiekwoningen
van drie- of vierhoog rond een flinke binnentuin.
Het zijn in het algemeen kleine
woningen, die volgens de ene zienswijze
niet meer van deze tijd zijn en volgens de
andere - mits verstandig gemoderniseerd
- prima passen bij de voortgaande trend
van kleine huishoudens. De bouwkundige
kwaliteit is meestal behoorlijk.
Het stadsdeel is na de oorlog ruim
opgezet en dit geeft ruimte om de daken
te benutten. Met al die platte of zeer
flauw hellende daken wordt nu niets
gedaan. Je kan er een dakopbouw opzetten,
zodat de bovenste woonlaag ruimer
wordt en aantrekkelijk voor hogere inkomens.
Tegelijk leg je dan het hele dak vol
met zonnecellen voor de elektriciteitsopwekking
en zonnecollectoren voor verwarming
en warm water.
Overweeg ook om de muren aan de
zonzijde te bedekken met zonnecellen;
bijvoorbeeld op folie. Bied ook ruimte aan
geluidsarme windmolentjes op de daken.
Als de bewoners kunnen meedelen in de
opbrengst, kan de weerstand sterk meevallen.
Aan de gemeente de taak om allerlei
belemmerende regelgeving aan te
pakken.
Zak door de grond
Heel Nederland is gezegend met een
ondergrond die heel geschikt is om op
allerlei diepten gebruik te maken van
watervoerende lagen. Met ondiepe (tot
circa 200 meter) en dus goedkope boringen
kan je deze waterbuffer gebruiken
om ‘s zomers te koelen en ‘s winters
te verwarmen. Er is nog wel elektriciteit
nodig om deze warmte en koude naar de
woning te verplaatsen. Zonne- en windenergie
zijn hiervoor heel geschikt, omdat
een deel van de warmte en koude ook in
de woning kan worden gebufferd, zodat
je de pomp kan aanzetten als de elektriciteit
goedkoop is. Uitgezocht moet worden
of er genoeg opslagcapaciteit is voor
alle bebouwing van Den Haag. Een mooie
opdracht voor de gemeente om na te
denken over een optimaal gebruik van de
ondergrond.
Zoek de zee op
De stad Den Haag moet uiteindelijk
een flinke deelneming hebben in
een groot windpark op zee, want met
alleen zonnecellen op daken redden we
het waarschijnlijk niet. De huidige windmolenparken
worden gebouwd met
een grote subsidiebijdrage, terwijl de
opbrengsten naar een kleine groep investeerders
gaan. Hun rendementen zijn
al gauw acht procent. Het is beter als de
stad een van die investeerders is. Het is
nog beter als Hagenaars ook mee kunnen
investeren. Iedereen wil wel een rendement
van ruim boven de vier procent.
De nieuwe ecologische verbindingszone langs de Erasmusweg in Moerwijk.
Smeed een smart grid
Een robuust elektriciteitsnet is essentieel
om alle duurzame opwekkingsapparatuur
met de gebruikers te verbinden.
Maar dit net moet ook slim (smart) zijn
om wisselingen in vraag en aanbod op
te vangen. Veel zon en harde wind geeft
een overaanbod, dat geleid moet worden
naar de warmtepompen, vriezers,
koelkasten, wasmachines en de autoaccu’s.
Daartoe moeten al deze apparaten
aan een slim netwerk zitten, zodat ten
gunste van zowel gebruikers als producenten
vraag en aanbod op elkaar zijn af
te stemmen. Is het iets voor de gemeente
om op buurt- of wijkniveau een paar
pilots te starten? Moet de gemeente niet
een belang nemen in het stadselektriciteitsnetwerk
om voor haar burgers en
bedrijfsleven een fair deal op het net te
waarborgen?
Met z’n allen
Voor een duurzame toekomst is veel
apparatuur nodig. Die moet worden
betaald, aangelegd, beheerd en onderhouden.
Deze apparatuur zit op allerlei
niveaus - huishouden, portiek, huizenblok,
straat, buurt, wijk, stad. Dit kan leiden
tot veel problemen met dwarsliggers,
ongeïnteresseerden en free-riders. Met
huurcontracten, Verenigingen van Eigenaren
en overheidsdwang is dit niet goed
te ondervangen. De juridische vorm van
mandeligheid lijkt zeer geschikt om dit
soort processen aan te sturen. Dit onderwerp
moet verder worden uitgezocht.
Maar nu geen vraag aan de gemeente; dit
doe ik zelf.
Ir. Johan Apeldoorn, milieukundige
juli - september branding 17

Agenda
Wilt u op de hoogte gehouden worden van excursies, cursussen, lezingen e.d.?
Neem dan een gratis abonnement op de elektronische nieuwsbrief Milieumail
via info@haagsmilieucentrum.nl!
editie juli augustus september 2011
zondag 3 juli
Excursie De Horsten: insecten en
andere kleine diertjes
tijd: 10.00 uur
waar: hoofdingang Papeweg,
Wassenaar
toegang: €1
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
Excursie Berkheide
tijd: 14.00 uur
waar: parkeerplaats restaurant
Duinoord, Wassenaarseweg 26,
Wassenaar
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
Excursie Vlietland
tijd: 19.00 uur
waar: Kniplaan (Stompwijk) bij
parkeerplaats brug over A4 (bus
39 of 45)
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
vrijdag 8 juli
Cursus Brood bakken met
Zuurdesem
tijd: 14.00-17.00 uur
waar: Eetbaar Park, Zuiderpark
(achter stadsboerderij)
kosten € 20,- of 40 Talenten,
minima € 15,-
informatie en aanmelden:
www.eetbaar-park.nl
organisatie: Eetbaar Park
zaterdag 9 juli
Excursie Sorghvliet: eetbare en
bruikbare natuur
tijd: 10.00 uur
waar: ingang Scheveningseweg
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
Excursie stadsboerderij
Heimanshof
tijd: 10.30 uur
waar: Anna Polakweg 7
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
zondag 10 juli
Groenochtend: rosarium,
Engelse fair
tijd: 10-11.30 uur
waar: Stadskwekerij, Kwekerijweg
8a, Den Haag
informatie: 070 3233506
organisatie: KMTP/ Groei & Bloei
woensdag 13 juli
Excursie Westduinpark
tijd: 10.00 uur
waar: keerlus tramlijn 12
informatie en aanmelden:
06 25102905
organisatie: KNNV
Excursie Duivenvoorde: Franse
en Engelse landschapstijl
tijd: 14.00 uur
waar: opzichterswoning halverwege
oprijlaan (bus 45 en 39,
halte Kniplaan)
toegang: €1
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
zaterdag 16 juli
Excursie Gorinchem, Sleeuwijk,
Loevestein
tijd: 8.30 uur
waar: Den Haag Centraal bij
Bruna
informatie en aanmelden:
070 3238629 of 015 2571535
organisatie: KNNV
zondag 17 juli
Excursie Marlot
tijd: 14.00 uur
waar: eind Reigersbergenweg
bij Bezuidenhoutseweg
(bus 24 of 43)
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
dinsdag 19 juli
Excursie Arboretum Delft en
omgeving
tijd: 9.30 uur
waar: halte lijn 1 bij station Delft
informatie en aanmelden:
070 3238629 of 015 2571535
organisatie: KNNV
Excursie door de duinen naar
Katwijk
tijd: 20.00 uur
waar: Pan van Persijn t.o. het
Pannenkoekenhuis
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
vrijdag 22 juli
Cursus Kruiden kweken en
gebruiken
tijd: 14.00-17.00 uur
waar: Eetbaar Park, Zuiderpark
(achter stadsboerderij)
kosten € 20,- of 40 Talenten,
minima € 15,-
informatie en aanmelden:
www.eetbaar-park.nl
organisatie: Eetbaar Park
zaterdag 23 juli
Excursie Oostvaardersplassen
tijd: 8.00 uur
waar: parkeerplaats Station
Mariahoeve, kant Voorburg
informatie: 070 3548974 of
hvbexcursies@live.nl
organisatie: Haagse
Vogelbescherming
zaterdag 30 juli
Excursie Sorghvliet: eetbare en
bruikbare natuur
tijd: 10.00 uur
waar: ingang Scheveningseweg
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
zaterdag 6 augustus
Excursie Zouweboezem
tijd: 8.30 uur
waar: parkeerplaats Station
Mariahoeve, kant Voorburg
informatie: 070 3548974 of
hvbexcursies@live.nl
organisatie: Haagse
Vogelbescherming
Excursie Harstenhoek: eetbare
en bruikbare planten
tijd: 10.15 uur
waar: koffiehuisje hoek
Pompstationsweg/Van
Alkemadelaan (bus 23)
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
zondag 7 augustus
Excursie De Horsten
tijd: 10.00 uur
waar: hoofdingang Papeweg,
Wassenaar
toegang: €1
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
woensdag 10 augustus
Excursie Clingendael
tijd: 20.00 uur (zaklamp mee!)
waar: hoofdingang
Wassenaarseweg
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN + SBOL
zaterdag 13 augustus
Excursie Voorne
tijd: 8.30 uur
waar: NS-station Voorburg bij de
Kiosk
informatie en aanmelden:
079 3310369
organisatie: KNNV
zaterdag 20 augustus
Excursie Gelderse Vallei en
Utrechtse Heuvelrug
tijd: 8.25 uur
waar: Den Haag CS bij Bruna
informatie en aanmelden:
070 3201485
organisatie: KNNV
Groenochtend: plantenziekten
tijd: 10-11.30 uur
waar: Stadskwekerij,
Kwekerijweg 8a, Den Haag
informatie: 070 3233506
organisatie: KMTP/ Groei & Bloei
zondag 21 augustus
Excursie Haagse Beek
tijd: 10.30 uur
waar: hoek Fahrenheitstraat/
Sportlaan
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
18 branding juli-september

woensdag 24 augustus
Excursie Leidschendam
tijd: 19.00 uur
waar: keerlus/eindpunt tram 2
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
zaterdag 27 augustus
Excursie Tiengemeten
tijd: 8.30 uur
waar: parkeerplaats Station
Mariahoeve, kant Voorburg
informatie: 070 3548974 of
hvbexcursies@live.nl
organisatie: Haagse
Vogelbescherming
zondag 28 augustus
Excursie Kijkduin
tijd: 10.45 uur
waar: Muziektent, Deltaplein
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
Fietstocht Leidschendam
tijd: 14.00 uur
waar: Petrus en Pauluskerk,
Sluiskant Leidschendam
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
Excursie Scheveningen-haven
tijd: 14.00 uur
waar: voormalig Zeebiologisch
Museum, Dr. Lelykade 39
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
dinsdag 13 september
Het Milieucafé
tijd: 17.00 uur
waar: Nutshuis, Riviervismarkt 5
informatie: 070 3029952
organisatie: Haags Milieucentrum
zaterdag 17 september
Groenochtend: plant van de
maand, snijbloemen
tijd: 10-11.30 uur
waar: Stadskwekerij, Kwekerijweg
8a, Den Haag
informatie: 070 3233506
organisatie: KMTP/ Groei & Bloei
maandag 19 september
Lezing Determinatie Steltlopers
tijd: 20.00-22.00 uur
waar: Bisschopstraat 5, Den Haag
informatie en opgave: 070 3548974
organisatie: Haagse
Vogelbescherming
donderdag 27 september
Congres De Duurzame Stad;
leren van elkaar
tijd: 09.00-17.30 uur
waar: Het
Magazijn,
Esperantoplein
19, Den Haag
informatie en opgave: 070 3029952
organisatie: Haags Milieucentrum
dinsdag 11 oktober
Het Milieucafé
tijd: 17.00 uur
waar: Nutshuis, Riviervismarkt 5
informatie: 070 3029952
organisatie: Haags Milieucentrum
zaterdag 15 oktober
Groenochtend: minder bekende
bloembollen
tijd: 10-11.30 uur
waar: Stadskwekerij, Kwekerijweg
8a, Den Haag
informatie: 070 3233506
organisatie: KMTP/ Groei & Bloei
maandag 17 oktober
Lezing Verrassend vogels kijken
tijd: 20.00-22.00 uur
Bisschopstraat 5, Den Haag
informatie en opgave: 070 3548974
organisatie: Haagse
Vogelbescherming
dinsdag 15 november
Het Milieucafé
tijd: 17.00 uur
waar: Nutshuis, Riviervismarkt 5
informatie: 070 3029952
organisatie: Haags Milieucentrum
zaterdag 19 november
Groenochtend: workshop
festoen
tijd: 10-11.30 uur
waar: Stadskwekerij, Kwekerijweg
8a, Den Haag
informatie: 070 3233506
organisatie: KMTP/ Groei & Bloei
maandag 21 november
Lezing vijftig jaar vogelinventarisatie
in Meijendel
tijd: 20.00-22.00 uur
waar: Bisschopstraat 5, Den Haag
informatie en opgave: 070 3548974
organisatie: Haagse
Vogelbescherming
dinsdag 20 december
Het Milieucafé
tijd: 17.00 uur
waar: Nutshuis, Riviervismarkt 5
informatie: 070 3029952
organisatie: Haags Milieucentrum
diverse data
Publieksactiviteiten Haagse
Stadsboerderijen
Kijk voor data en onderwerpen
op www.denhaag.nl/stadsboerderijen
iedere 1e zaterdag van de maand
(niet in januari)
Open middag Egelasiel
tijd: 14.00 tot 16.00 uur
waar: vanaf hoek De Savornin
Lohmanlaan - Laan van Poot,
bordjes Egelopvang volgen de
duinen in
informatie: 070 3254045
organisatie: Stichting Egelopvang
iedere 1e zondag van de maand
Open middag Vogelasiel de
Wulp
tijd: 13.00-16.00 uur
waar: Heliotrooplaan 15
informatie: 070 3231568
organisatie: Haagse
Vogelbescherming
Niet weer het Kikkerpad
Zuid-Hollandse scholen kunnen aan de
slag met nieuw lesmateriaal om leerlingen
bewust te maken van schoon oppervlaktewater
en waterveiligheid. Slootonderzoek
bestaat al langer, maar het nieuwe
materiaal sluit beter aan bij de verschillende
niveaus. Voor het primair onderwijs
is er het Kikkerpad. Hiermee kan de
leerkracht op speelse manier opdrachten
laten uitvoeren over wat er op en naast
het water te zien is.
Voor de groepen 3 t/m 8 is de leskist
Water leeft! ontwikkeld. Hiermee onderzoeken
de leerlingen wat er in het water
leeft. Het materiaal is geschikt voor drie
verschillende niveaus, de groepen 3/4,
5/6 en 7/8. Allemaal bevatten ze minstens
schepnetten en zoekkaarten, maar dankzij
de materialen voor de
hogere groepen is veel
meer verdieping mogelijk.
En vergroting: dankzij
een digitale microscoop
wordt het mogelijk
om gevangen waterbeestjes
meer dan duizenden
malen vergroot
op een digitaal schoolb
o r d te p rojec te ren.
Cool!
Het nieuwe materiaal
is ontwikkeld door het
educatieve koepelprogramma ‘STROOM!’,
een initiatief van de Provincie, de gezamenlijke
Zuid-Hollandse NME-diensten
en het Hoogheemraadschap van Delfland.
juli-september branding 19

Den Haag is twee tuinen rijker
Voor een stad met een groen karakter
is de binnenstad van Den Haag karig met
openbaar groen bedeeld. De Paleistuin,
dat was het tot voor kort wel zo ongeveer.
Gelukkig is daar sinds 14 mei van dit
jaar de Nutstuin bijgekomen, met honderden
planten, duizenden bloemen en
vijftien bomen.
De Nutstuin (zie voorpagina) ligt achter
het Nutshuis, het pand aan de Riviervismarkt
waar vroeger de VSB-bank en
dáárvoor de Nutsspaarbank gevestigd
was. Ooit stond er het computercentrum
van die bank, later fungeerde het als een
troosteloos parkeerterrein.
De naam Nutstuin verwijst uiteraard
naar het Nutshuis, maar geeft ook het
karakter van de tuin weer. Het is een echte
tuin ‘tot nut van het algemeen’. Kantoormedewerkers
kunnen er in hun lunchpauze
op een bankje gaan zitten lunchen.
De echte workaholic kan er desgewenst
gewoon doorwerken, want draadloos
internetten is in de tuin mogelijk. Buurtbewoners
kunnen elkaar er ontmoeten,
van het gezang van de vogels genieten,
in de moestuin werken of fruit plukken.
Er is een biologische moestuin bestaande
uit vier bedjes – met bladgroente, wortels,
vruchten en bloemen – die door vrijwilligers
wordt bijgehouden. Er is een vijver,
met daarnaast een podium voor kleinschalige
optredens. Langs de noordelijke
zijmuur staat een kas waar zaden tot
ontkiemen kunnen worden gebracht en
waar druiven en perziken beschut kunnen
staan. Om de beschikbare ruimte optimaal
te gebruiken zijn in het glazen dak
zonnecellen verwerkt. Zoals tuin- en landschapsarchitect
Jos van de Lindeloof, die
het ontwerp maakte, het uitdrukt: “Alles
wat je maar kunt verzinnen, zit eigenlijk in
deze tuin.”
En er komt nog meer. Omdat Fonds
1818, de eigenaar van de tuin, duurzaamheid
hoog in het vaandel heeft staan,
wordt er in de nabije toekomst een warmte-koudebron
geslagen. Het Nutshuis zal
daarop worden aangesloten. Het sluitstuk
van de tuin is de installatie van een groene
gevel voor de Q-Park parkeergarage
aan de Laan. Fonds 1818 had een prachtig
ontwerp voor een nieuwe gevel laten
maken, maar dat vond geen genade in de
ogen van de gemeentelijke Welstandscommissie.
De garage is namelijk “een
bijzonder, functionalistisch gebouw van
Lucas & Niemeijer”, en dat mag niet worden
aangetast.
Als er leden van de Welstandscommissie
hun lunchpauze in de Nutstuin doorbrengen,
herkent u ze ongetwijfeld meteen:
het zijn die mensen die níet met hun
De geest van Gaudí waart rond in Regentes-Valkenbos, zeker op een prachtige zonnige dag als deze.
Emma’s Hof: terrassen met tal van gewassen tegen de achtergrond van ‘Holkes huisje’.
rug naar de parkeergarage gekeerd zitten.
De Nutstuin is - tijdens kantooruren
- toegankelijk via een doorgang halverwege
het IBIS-hotel aan de Jan Hendrikstraat.
Emma’s Hof
We schreven er in dit blad al een paar
maal eerder over: Emma’s Hof, de buurttuin
op een verlopen binnenterrein in
Regentes-Valkenbos. Sinds medio juni
is-ie open.
Weet u nog? Op het binnenterrein
van een huizencomplex aan de Weimarstraat/Beeklaan/Galileïstraat
stond ooit
een patronaatsgebouw dat later als boksschool
in gebruik werd genomen. Verder
stonden op de binnenplaats vooral
auto’s geparkeerd. “Dat zou in deze
groenarme buurt een prachtige tuin voor
de hele buurt kunnen worden”, dacht een
groepje van zeven omwonenden - “stevig
gestoord”, volgens hun aanvoerder
Martin van der Harst - en met de hulp van
honderden buurtgenoten wisten ze het
voor elkaar te krijgen. Ze praatten, richtten
een stichting op, maakten schetsen,
calculeerden, wierven fondsen, praatten,
groeven, schepten, praatten, plantten,
bikten, praatten, mozaiekten, metselden,
bouwden en wat al niet meer. Met als
resultaat een tuin waar ze terecht apetrots
op zijn. We laten de foto’s verder voor
zichzelf spreken.
Meer informatie: www.emmashof.nl
20 branding juli - september