Phitlhelelo ya Tshedimosetso

Nka bona jang
tshedimosetso
eo?
O tshwanetse go latela melawana e e beilweng
go ka bona tshedimosetso eo. Seo se raya gore
o tlatse foromo e e tlhokagalang (Foromo A e
ka bonwa kwa websaeteng ya Khomišene ya
Ditshwanelo tsa Botho ya Aforika Borwa).
Go tloga ka Diphalane 2001 ditheo tsotlhe tsa
puso di tshwanetse go nna le Motlhankedi wa
Tshedimosetso le batlatsi ba gagwe. Bona ba
tshwanetse go go thusa ka mo ba ka kgonang.
Seo se raya gore ba tshwanetse go thusa setšhaba
go ka bona tshedimosetso e se e senkang.
Go ka go thusa go bona tshedimosetso e o e
tlhokang, ditheo tsotlhe tsa puso le tsa poraefete
di tshwanetse go phasalatsa bukana e e supang
direkoto tse ba nang natso. Dibukana tseo di na
gape le maina a motlhankedi wa tshedimosetso
le batlatsi ba gagwe.
Go diragala eng fa
ba gana go nnaya
tshedimosetso e ke e
batlang?
Ditheo tsa puso le tsa poraefete di neetswe
malatsi a le 30 go ka go naya tshedimosetso e
o e lopang. Fa ba gana ka yona, ba tshwanetse
go go tlhalosetsa ka lekwalo gore goreng ba
gana. Ba tshwanetse le go go bolelela gore
ke karolo efe ya Molao e e ba letlelelang go
gana go go naya tshedimosetso eo. Gape o
tshwanetse go tlhalosetswa gore o ka nna wa dira
boikuelo kgatlhanong le tswetso eo, kwa setheong
kgotsa kwa kgotlatshekelong. O tshwanetse wa
tlhalosetswa gore o na le malatsi a le makae go
ka dira boikuelo joo.
Go na le madinyana a o ka a lopiwang go bona
tshedimosetso e o e lopang. Fa o sa kgone go
duela madi ao, o ka nne wa dira kopo ya gore
o se a duedisiwe.
Khomišene ya Ditshwanelo tsa Botho ya
Aforika Borwa (SAHRC) e ka nthusa jang?
SAHRC e tsweletsa le go baya leitlho ditshwanelo
tsa botho mo Aforika Borwa. E rwele le
maikarabelo a go netefatsa gore Molao wa
Tsweletso ya Phitlhelelo ya Tshedimosetso (PAIA)
o tsenngwa tirisong. SAHRC e ka:
Go thusa go bona tshedimosetso go tswa
ditheong tsa puso le tsa poraefete
Go thusa go tsenya kopo ya go ka bona
tshedimosetso eo
Batlisisa dingongorego tse o di romelang
kwa go yona kgatlhanong le mekgatlho e
e ganang go go naya tshedimosetso
Thusa mekgatlho ya puso le ya poraefete
go tsenya tirisong Molao
Neelana ka thuto le katiso ka ga PAIA.
Go ka bona tshedimosetso e e tseneletseng
ka ga PAIA, ikgolaganye le Lekala la PAIA kwa
SAHRC.
South African Human Rights Commission
29 Princess of Wales Terrace,
Corner of York and St. Andrews Streets, Parktown,
JOHANNESBURG
(011) 484 8300
Fax (011) 484 7149
Website: www.sahrc.org.za
E-mail: paia@sahrc.org.za
SETSWANA
Aa ke
tshwanetse
go duelela
tshedimoso?
Phitlhelelo ya
Tshedimosetso
tshwanelo ya gago
Re nna mo
nageng Re nna ya mo
demokerasi. nageng ya
Seo demokerasi. se raya
gore Seo diphiri se raya
di gore dule, diphiri mme
phitlhelelo di dule, mme ya
tshedimosetso
phitlhelelo ya
e tshedimosetso
tsene. Utlwa
ka e ga tsene. tshwanelo Utlwa
ka ya gago tshwanelo ya go
ka ya fitlhelela gago ya go
tshedimosetso!
ka fitlhelela
tshedimosetso!
Molao wa Tsweletso ya Phitlhelelo ya
Tshedimosetso Tsedimsetso (PAIA) 2000

Puso e e rweleng maikarabelo e raya
gore rona re na le tshwanelo ya go ka
bona tshedimosetso
Mebuso e e bosula e
dira dilo mo sephiring
– seo se atisa tlhaelo
ya bokgoni, tshenyo le
bobodu. Mebuso e e
siameng e dira dilo mo
pepeneneng, e letlelela
kelelo e e gololosegileng
ya tshedimosetso mme
baagi ba yona ba kgona
go gwetlha puso le
ditheo tsa yona. Batho
ba ba itseng gore go
diragala eng ba dira
gore demokerasi e
tshele!
Phitlhelelo ya tshedimosetso ke tshwanelo ya botho
e e sireleditsweng ke karolo ya 32 ya Molaotheo wa
rona.
Gape, Molao wa Tsweletso ya Phitlhelelo ya
Tshedimosetso kgotsa Promotion of Access to
Information Act (PAIA) o sireletsa le go tshegetsa
tshwanelo ya batho go ka bona tshedimosetso.
Rotlhe re tshwanetse go itse Molao o, le gore o kaya
eng mo go rona!
A re tsholeng demokerasi e le maatla
– a re boneng tshedimosetso!
Molao wa Tsweletso ya Phitlhelelo ya
Tshedimosetso, 2000
Molao ono o leka
go dira eng?
Molao ono o fetiseditswe go ka:
Sireletsa tshwanelo ya rona ya go bona
tshedimosetso e e mo Molaotheong
Matlafatsa peopepeneneng, thwalo ya
maikarabelo le bokgoni mo pusong
Nka lopa
tshedimosetso
efe? Ke botse
mang?
Go ditlhopha di le pedi tse di farologaneng tse o ka
bonang tshedimosetso mo go tsona: ditheo tsa puso
le ditheo tsa poraefete.
Ditheo tsa puso di akaretsa:
lefapha lengwe le lengwe la puso kwa lekaleng
la bosetšhaba, diporofense le pusoselegae, sekai
Ditirelo tsa Lekgetho tsa Aforika Borwa kgotsa SA
Revenue Services le bomasepala
Setheo sefe se se dirang tiro ya puso mo
molemong wa baagi, sekai diunibesiti, dikolo,
maokelo le dikgwebo tsa puso.
Ditheo tsa poraefete ke dikhamphani, diporofešene,
dikgwebo le di-closed corporation.
Ditheo tsa puso di gapeletswa go go naya
tshedimosetso yotlhe e o e tlhokang, ntle fela ka
fa tlase ga mabaka a a rileng. Ditheo tsa poraefete
di gapeletswa go go naya fela tshedimosetso e o e
tlhokang go ka itumelela tshwanelo e e rileng ya gago.
Aa seo se raya
gore nka botsa
setheo sa
puso sengwe le
sengwe?
Ee, o ka lopa tshedimosetso efe kgotsa efe, mme le
gale ka dinako dingwe ga o a letlelelwa go newa
tshedimosetso e e riling. Ditheo tsa puso ga di a
letlelelwa go neelana ka tshedimosetso e e latelang:
Tshedimosetso e e amang motho yo o riling kgotsa
ya kgwebisano go motho wa boraro
Tshedimosetso ya matlotlo, ya botegeniki kgotsa
ya saense go motho wa boraro
Tshedimosetso e e ka amang kgetsi e e tsweletseng
kwa kgotlatshekelong kgotsa sepodising (sekai,
dokhete ya sepodisi mo kopong ya beili)
Tshedimosetso e e riling ya Ditirelo tsa Lekgetho
tsa Aforika Borwa kgotsa SA Revenue Service. Le
gale go na le selo se go tweng public interest
override. Yona ke temana mo Molaong e e reng
tshedimosetso e e fa godimo e tshwanetse go
ribololwa fa seo se le mo molemong wa setšhaba.
Yona e akaretsa:
Fa tshedimosetso eo e ka bontsha gore mongwe
o reteletswe ke go obamela molao
Fa tshedimosetso eo e ka tsibosa batho ka ga
maemo a a ka ba tlhagisetsang kotsi
Fa molemo wa setšhaba o feta ditshenyegelo tseo
di ka itemogelwang fa tshedimosetso eo e ka
ribololwa
Ditheo tsa puso di tshwanetse go go naya
tshedimosetso e e tshwanang le e e latelang:
Tshedimosetso e e go amamng ka bowena
Dintlha ka ga moletlo kgotsa kopano ya semmuso
ya motlhankedi kgotsa setheo sa puso
Tshedimosetso ka ga tlolomolao e e riling
Rekoto e e setseng e le mo phatlalatseng.