(insitu)

HAYVANAT BAHÇELERİ NEDEN VARDIR VE YAPTIKLARI PROJELER
Dünyamızdaki insan nüfusunun artışı sonucu yerleşim bölgelerinin genişlemesi, yükselen tüketim hızı
ve endüstriyelleşme ile tarım ve orman ürünleri ve enerji ihtiyaçlarının artması yanında, bilinçsiz
avlanma ve bilinçsiz tarım ilaçlarının kullanılması nedeniyle, yaban hayvanlarının ve bitki türlerinin
yaşam alanları kaybolmakta veya çok küçülmektedir. Maalesef, (1)doğal ortamlarında koruma (insitu)
yöntemleri artık tek başına bir yöntem olarak yetersiz olmaktadır. Bu nedenlerle, günümüzde,
yaban hayvanlarının ve bitki türlerinin korunması ve çoğaltılması amacıyla hayvanat bahçeleri ve
botanik parkların kurulması çok daha büyük önem kazanmıştır. (2)Ex-situ (dışarıdan) koruma
yöntemleri birer sübab olarak türlerin hayatta kalması ve soylarının devamı için artık kaçınılmaz bir
çözüm olmuştur Bunu dikkate alan devletler ve resmi kuruluşlar, gelişmekten olan dünyamızda,
hayvanlar ve bitkiler (Fauna ve Flora) hakkında en önemli bilgi merkezi olan hayvanat bahçeleri ve
botanik parkların kurulmasına büyük destek vermeye ve yardımcı olmaya başlamıştır. Dışarıda
koruma, hayvanat bahçeleri, botanik bahçeler, arboretumlar, koruma barınakları gibi şekillerde ve
(3)in-vitro dediğimiz, genetik (kan, hücre ve doku) bankalarının oluşturulması ve üretme ve mevcut
hastalıklara daha dirençli araştırmaların yapılması yöntemi ile de sağlanmaya çalışılmaktadır.
Hayvanat bahçelerinde, doğada yaşayan hayvanların yaşam ortamlarına benzer koşullar yaratarak,
beslenme, sosyal zenginleştirme, çoğalma ve hastalık ve tedavileri konularında veteriner, biyolog ve
zooteknistler devamlı çalışmaktadırlar. Bitkiler konusunda ise, peyzaj ve ziraat branşlarında istihdam
edilen kadrolar, türlerin bakımı ve çoğaltılması, bitki tür koleksiyonlarının yaratılması konularında
çalışmaktadırlar.
Hayvanat Bahçelerinin, doğanın korunmasındaki en önemli görevleri, (2)ex-situ (dışarda) koruma
yöntemi ile enderleşen ve endemik türlerin korunması, bakımı ve soylarının devamı için üretilmesidir.
Günümüzde hayvanat bahçeleri dünya genelinde birbirlerine, hayvanat bahçelerinde doğmuş ve
büyümüş hayvanları para ödemeden değiş tokuş ederler. Hayvanat Bahçeleri doğal ortamından
alınmış hayvanları almazlar. Hayvanat Bahçelerinde hayvanların ömürleri gerek bakım gerek düşmanı
olmadığından %25-50 oranında daha uzun olmaktadır.
Darıca Hayvanat Bahçesinde, Türkiye’deki hayvanat bahçeleri arasında, en fazla sayıda türü
barındırmaktadır. 200’ü aşkın türlerden 140 tür IUCN nin enderleşen türler kategorilerinde olan
hayvanlardır. Bunlardan 40 tür kırmızı listede olup, yok olmak üzere kategorisindedir. Anadolunun
enderleşen türlerinden ise bu etapta 14 tür parkta yer almaktadır.
Darıca Faruk Yalçın Parkı, Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından ruhsatlıdır. Türkiye’de yaban hayvan
hastanesi olan tek hayvanat bahçesidir. Ayrıca, Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından Marmara Bölgesi
Yaban Hayvanları Kurtarma Merkezi olarak da ruhsatlandırılmıştır. Aynı zamanda 15 yıldır EAZA
(Avrupa Hayvanat Bahçeleri ve Akvaryumlar Birliği) üyesi olup, Avrupa standartlarında bakım, sağlık
ve üretimi sürekli göz önünde bulundurmak zorundadır. Ülkemizde EAZA’ya tam üye olan tek
hayvanat bahçesidir. Karantina, veteriner, biyolog, bakıcı protokolleri yanında, beslenme, temizlik,
dezenfeksiyon, güvenlik protokolleri uygulanmakta ve yeni bilgiler ışığında gerekli değişiklikler
uygulanmaktadır. Her tür ile ilgili bilgiler, araştırma ve sonuçları, güncel dünya literatüründen ve
(4)EAZA (Avrupa Hayvanat Bahçeleri ve Akvaryumları Birliği), (5)WAZA (Dünya Hayvanat Bahçeleri
1

ve Akvaryumlar Birliği) ve (6)AZA (Amerika Hayvanat Bahçeleri ve Akvaryumlar Birliği)
kaynaklarından takip edilmektedir.
Bir türün doğası dışında, hayvanat bahçeleri gibi ortamlarda, doğasına yakın ortamlarda yaşamaları
için uluslararası bazı standartlar vardır. Alan büyüklükleri, yükseklik, yatak yeri, zemin, ısıtma ve nem
göz önüne alınarak ortamları tasarlanmaktadır.
Benzer çalışmalar bitki türleri için de parkımızda yapılmaktadır. 350 yi aşkın türün yer aldığı
bahçemizde, 200 e yakın tür odunsu/ağaçsı bitki türü olup bunların %70 inden fazlası egzotik türdür.
Bitki türlerinin sayısal haritada yerleri belirlenmiş, tür tanımlama çalışmamız da sonuçlandırılmıştır.
Hayvan türleri bilgi panoları gibi bitki türleri panolarımız da ziyaretçilerimizin bilgilenmeleri için
parkımızda mevcuttur. Ayrıca hareketli 21 adet panomuz da, hayvan türleri ve doğa koruma ile ilgili
interaktif bilgileri ziyaretçilere sunmaktadır.
Hayvanat bahçeleri aynı zamanda bir eğitim kurumudur. Parkımız içinde 150 kişilikten 3 ayrı eğitim
salonumuz bulunmaktadır. Darıca Faruk Yalçın Hayvanat Bahçesi ve Botanik Parkı olarak İstanbul,
Kocaeli, Düzce, Sakarya ve Yalova Milli Eğitim Müdürlükleri ile başlattığımız çalışmalarla müfredatla
ilişkilendirilmiş şekilde, yılda 300.000 öğrencimize 4 ana kategoride (anaokulu ve ilköğretim 1-2,
ilköğretim 3-4-5, ilköğretim 6-7-8 ve ortaöğretim 1-2) çevre ve doğa koruma, enderleşen türlerin
korunması, biyoçeşitliliğin önemi ve botanik eğitimi verilmektedir. Bunda ki amaç öğrencilerimizde
"Çevre ve Doğanın korunmasına yönelik bilincin arttırılması hayvan ve bitki türlerinin korunması ve
bilgilendirmenin sağlanmasıdır. Ayrıca öğrencilerimize interaktif ders/sunum verilmesinden sonra
rehber sunumu ile parkın gezilmesi programını sunmaktayız. Amacımız, deneyimsel ve gözlemsel
eğitimin parkımız yoluyla da desteklenmesidir. Ayrıca biyoloji/ekoloji/tarım sınıflarının her dönem 2
saatlik derslerinin parkımızda verilmesi, kış döneminde ise, İlçe Milli Eğitim Müdürlükleri kanalıyla,
bizler okulları ziyaret ederek Okul Seminer Salonlarında öğrencilere interaktif eğitim verilmesini
sağlamaktayız. Bu konuda vakıf/derneklerin değerli yöneticileri ile ortaklaşa eğitim etkinliği içinde
görev alabiliriz. Ayrıca parkımız içindeki eğitim salonlarımızda ortaklaşa etkinlik içinde bulunacağımız
vakıf/derneklere seminer, toplantı, konferans gibi konularda salonlarımızı açabiliriz.
Ayrıca Darıca Faruk Yalçın Hayvanat Bahçesi ve Botanik Parkı olarak vakıf/derneklere parkımız
içerisinde stant kurma olanağı tanır. Parkımızı yıl içerisinde 750.000 kişi ziyaret etmekte ve günlerinin
yarısını parkımız içerisinde geçirmektedirler bu bağlamda birçok ziyaretçimizi standı kurulan vakıf/
derneklere üye kazandırma imkânı tanır. Ayrıca parkımızı ziyarete gelen 750.000 ziyaretçimize vakıf/
derneklerin yapmış oldukları çevre ve doğanın korunması, bitki ve hayvan türlerinin korunmasına
yönelik yapmış projeleri parkımız içerisinde ziyaretçilere anlatabilir ( pano, afiş, seminer vb. ) ve
ziyaretçilerimizden de bu koruma projeleri için çeşitli destek sağlanabilir. Hayvanat bahçemiz koruma
projeleri için de önemli bir kaynaktır. Kocaeli bazlı (ikincil İstanbul) yerinde koruma projelerine her yıl
verdiğimiz destekler (proje ortaklığı, veteriner-biyolog desteği, maddi destek) giderek artmaktadır.
Darıca Faruk Yalçın Hayvanlar Alemi ve Botanik Bahçesi’nin, yerinde (1) (in-situ) koruma ile ilgili
Kocaeli ilinde sürmekte olan projedeki aktif katılımı, doğa ve çevre koruma konusunda ve enderleşen
türler konusunda doğa koruma alanında faaliyet gösteren kuruluş, dernek ve vakıflarla yaratmaya
çalıştığı bir çok etkinlik bulunmaktadır.
2

Aşağıda bahsedeceğim örnek yurt dışında bir çok vakıf, dernek, milli parklar gibi doğa koruma
çalışması yapan kuruluşların hayvanat bahçeleri ile ortaklaşa yapmış oldukları faaliyetlerle yok olmaya
yüz tutmuş canlı popülasyonların korunmasında ne kadar önemli rol aldıklarının kanıtıdır. Ve bunun
gibi bir çok doğa korum projelerini ilerleyen zamanlarda tekrardan sizlerle paylaşmak isterim.
Amacımız bu ve benzeri doğa koruma projelerinin bilgilerini paylaşarak ülkemizde de emsal projelerin
hayata geçirilmesi için bilinç ve kültür oluşturmak, aynı doğa koruma amacına hizmet eden kurum ve
kuruluşların, dernek ve vakıfların beraber daha güçlü çalışmalar hayata geçirmesini sağlamaktır.
ZLS LONDON HAYVANAT BAHÇESİNİN LİBERYADA BATI AFRİKA CÜCE SU AYGIRLARININ KORUMA
PROJESİ
Cüce su aygırları, endemik nesli tükenmekte olan ve evrimsel olarak farklı bir türdür. Liberya, Sierrea
Leone, Gine ve Fildişi Sahillerinin nemli ormanlarında yaşarlar.
Cüce suaygırlarının varlığı 1800 yılların ortalarına kadar batılı zoologlar tarafından bir efsane olarak
kabul edildi. Şimdi ise insanlar tarafından cüce suaygırlarının yaşadıkları ormanların madencilik, tarım
alanlarının açılması ve avcılık nedeniyle, 200 yıl sonra türlerinin tamamen yok olma tehlikesi ile karşı
karşıyadır.
2007 yılından itibaren ZLS London Hayvanat Bahçesi bu türün koruma, araştırma ve bilinçlendirme
faaliyetlerinde ön planda olmuştur.
Öncelikli olarak kasım 2010 yılından bu projede yer alacak tarafları belirlemek ve cüce suaygırı
koruması ve türlerin korunmasına yönelik koordineli bir yaklaşımı tartışmak üzere bölgede ilk toplantı
yapıldı. toplantıya ulusal ve uluslar arası katılımcılar, koruma STK personeli, türlerin korunma uzmanı,
Akademi kurumların temsilcileri katıldı. Öncelikle bölgedeki tüm cüce su aygırlarının nüfus durumu,
dağılımı ve bilinen tehditler belirlenmiş ve gelecekte koruma eylemlerine rehberlik edecek bir dizi
Türlerin Koruma Stratejisi ( SCS) üretildi.
KORUMA EYLEMLERİ
2008 yılından bu yana, ZSL cüce suaygırı yerinde koruma çalışmalarına öncülük etmiştir. Fauna ve
Flora International (FFI) ve Liberya Sapo Milli Parkı Orman Geliştirme Kurumu ( FDA) ile işbirliği
içindedir. Parkta cüce su aygırları araştırma ve izleme teknikleri kullanarak cüce su aygırlarının ilk
fotoğraflarının çekilmesinde başarılı olmuştur. Cüce su aygırlarını korumak için alınması gereken
hedeflerini etkinleştirmek için milli parkta cüce su aygırı nüfus ve dağılımını belirlemek için ZSL ve
Liberya ortakları anketlerle derinlemesine çalışmaktadır.
ZSL ve Njala Üniversitesi bilim adamlarından oluşan bir ekip, Sierra Leone içindeki cüce su aygırı
nüfusu ve karşı karşıya oldukları tehditleri, hayatta kalma konumu ve ulusal dağılımını belirlemek için
çalışıyırlar. Ülke genelinde çiftçiler ve avcılar ile görüşmeler yapan ve saha çalışmaları yürüten ekip,
cüce su aygırlarının ayak izlerini, gübresi, otlatma alanları ve yollar gibi izler buldu. Diğer belirtilerde
aramak için bir rapor hazırladılar.
ZSL ön araştırmada kuzey Sierra Leona Loma Dağı çevresinde cüce su aygırlarının varlığını doğruladı.
İlk sonuçlar, bu ülkenin en önemli cüce su aygırı nüfusunun Gola Ormanları dışında olabileceğini ve bu
nüfusun hayatta kalabilmesini sağlamak için yerel topluluklarla birlikte bir topluluk koruma projesi
başlatıldı.
3

ZSL, cüce su aygırı koruma stratejisinin uygulamasını sağlamak için, Sierra Leone ve Liberya
ortaklarının yanı sıra, ulusal ve uluslararası bilinçlendirme IUCN, SCS ( Türlerin Koruma Stratejisi) alt
grupları ile çalışmaya devam edecektir.
Planlanan Faaliyetler şunlardır;
1) Yeni bir cüce su aygırı web sitesi ve en son haberler, bilgi ve malzeme paylaşımı için veri
tabanı oluşturulması.
2) Sierra Leone Loma Dağı etrafında bir topluluk koruma projesi oluşturulması
3) Sierra Leone dağılım alanlarında anketlerle devam edilecek, Liberya ve Gine’ye kadar
genişletmek.
4) Her dönem devlet, cüce su aygırı koruması için ulusal eylem planı geliştirir.
5) Cüce su aygırı koordinatörü, strateji ve eylem planlarının uygulamasını sağlamak ve korumak
için fon toplayacak.
6) Koruma faaliyetlerini üstlenmek için ulusal ortak kuruluşların kapasite, inşa etmeye devam
edecek.
4

Tanımlar ve Sözlük
(1) : in-situ: Türlerin kendi ekosistemlerinde korunmaları, yaşamlarını sürdürebilmek için doğal
çevreye bağımlı olduklarını kabul eden bir yaklaşımdır.
(2): Ex-situ: Gen kaynaklarının doğal habitatları dışında korunması durumudur.
(3): in-vitro: Herhangi bir genetik kaynağın bulunduğu yerden farklı bir yerde korunmasıdır.
(4): EAZA (Avrupa Hayvanat Bahçeleri ve Akvaryumları Birliği)
http://www.eaza.net/Pages/European%20Association%20of%20Zoos%20and%20Aquaria.aspx
( 5 ): WAZA (Dünya Hayvanat Bahçeleri ve Akvaryumlar Birliği)
http://www.waza.org/en/site/home
( 6 ): AZA (Amerika Hayvanat Bahçeleri ve Akvaryumlar Birliği)
http://www.aza.org/
Doğayı Korumada Hayvanat Bahçelerinin Rolü
Dünya nüfusunun yoğun şekilde artması ve buna bağlı olarak doğal kaynakların
kaybolması, yaşamları buna bağlı olan yabani hayvan ve bitkilerin yaşamlarını
sürdürebilmelerini çok zor duruma sokmaktadır.
Ekolojik dengelerin bozulmasını önlemek ve korumak için, insanlar akıllıca
davranmak suretiyle kendi yaşamlarını kurtarabilecekleri gibi aynı zamanda
diğer canlılarında dünya üzerindeki yaşamlarını sürdürmelerini sağlayabilirler.
Öncelikle korunmalı bölgeler sağlamak ve korumak gerekir. Mevcut doğal
yaşam bölgeleri aynı şekilde korunmalıdır. Ancak bu arada yanlış uygulamalar
sonucunda bir çok canlı doğal yaşam ortamını kaybetmiştir ve kaybetmeye de
devam etmektedir. Bu canlıların yegane bakım, üretim ve nesillerinin devam ettirilmesi
ancak Hayvanat bahçeleri ile Botanik Parklarında mümkün olabilmektedir.
Dünyadaki doğru anlamda kurulmuş tüm Hayvanat Bahçeleri bünyelerinde
görevlendirdikleri uzman kişilerce mutlaka bir üretim projesi üstlenerek EEP
başlığı altında nesli tehlikede olan türleri koruma projeleriyle doğa için en
önemli çalışmaları sürdürdüklerinden toplum için çok değerli bir konumdadırlar.
Halen bütün dünyada yaygınlaşmış olan Hayvanat Bahçeleri senede 600
milyon insan tarafından ziyaret edilmekte, doğada yaşam olanaklarını kaybetmiş
olan hayvanları yakınen görüp, ekolojik dengelerin bozulmamasının ehemmiyetini yaşamaktadırlar.
Dünyamız üzerinde kurulan binlerce hayvanat bahçeleri ile Botanik Parklarının
dünyamızın biyolojik sistemlerini geliştireceği ve bu yöndeki gayretleri arttıracağı
ümit edilmektedir.
Yaban Hayatı Korumada Hayvanat Bahçesi Rolünü Tanımlamak
5

Hayvanat Bahçeleri, yüzyıllar boyunca var olmuştur ve onlar, tehdit altındaki türler için sığınak olarak
hizmet vererek korunması gereken ve yaban hayatı korumak için hayati bir rol oynamıştır.
Var olan en eski hayvanat bahçesi 1753 yılında kurulan Avusturya Viyana Hayvanat Bahçesidir.
Ancak 3.000 yıl önce, Çin de en az bir hayvanat bahçesinin var olduğu biliniyordu.
Eski Mısır da Habeş maymunları ve aslanlar tapınakların içinde tutuluyordu.
Hayvanat Bahçesi, yüzyıllar boyunca var olmuştur ve onlar, tehdit altındaki türler için sığınak olarak
hizmet vererek korunması ve yaban hayatı koruma için gerçekten hayati bir rol oynamıştır.
Yarım yüzyıl önce, hayvanların Hayvanat Bahçesinde halka açık alanlarda izlenebilmesi için boş
kafeslerde tutulmuş. Günümüzde yapılan bilimsel araştırmalar yardımı ile hayvanların doğal yaşam
alanlarını Hayvanat Bahçesinde buna benzer bir ortam oluşturmak için çalışılmakta.
Hayvanat Bahçeleri her hayvanı koruma çabalarının yanında onları birbirinden ayırt eden
davranışlarını, hareketlerini daha fazla anlayabilmek için çalışır. Hayvanat Bahçeleri nesli tükenen bazı
türlerin devamı ve varlıklarını sürdürebilmeleri içinde çalışmaktadır.
Nesli tükenmekte olan türlerin korunmasının sağlanmasında çok önemli kurumlardan biridir Birçok
tür, hayvanat bahçesi içinde başarılı bir şekilde bakılır.
Hayvanat Bahçeleri hayvanları koruma hakkında insanları eğitmek içinde çok önemli bir rol
oynamaktadır. Örneğin işaret ve şekiller yardımı ile hayvanların korunma sorunlarını daha anlaşılır
hale getirerek afişler halinde yayınlanmakta. Hayvanat bahçeleri, günümüzde okullarda bilgiler veren
bölünmeleri de vardır.
Ayrıca, Hayvanat Bahçesi, özellikle farklı türlerin gelişimi hakkında bilim adamları, daha ileri seviyeler
de araştırmalar yapmak için bir fırsat sunmaktadır. Yıllar önce, uygulanan bazı yöntemler ile elde
edilen bilgilerle onların gelişimlerine katkıda bulunarak hayvanlarda oluşan sıkıntıları önlediği tespit
edildi. Oyuncaklar ve hatta bazen televizyon, yorgunluğu ve huzursuzluğu önlemek için hayvanat
bahçeleri tarafından uygulanmaktadır.
Son yıllarda hayvanat bahçeleri doğa koruma konularında aktif çalışmalar yapmaktadır. Hayvanat
bahçeleri sadece barındırdığı hayvan ve bitkileri değil, doğadaki canlıları da koruma için çalışmalar
yapmaktadır.
Yazan ve Derleyen: Süleyman ZENGİN
Çeviri: Sina YAZAR
Kaynak: http://www.bukisa.com/articles/485865_defining-the-role-of-zoos-in-theconservation-of-wildlife
HAYVANAT BAHÇELERİ AYNI ZAMANDA BİR EĞİTİM KURUMUDUR
Hayvanat bahçeleri aynı zamanda bir eğitim kurumudur. Modern hayvanat bahçelerinin en önemli görevleri
arasında yer alan eğitim çalışmaları, formasyon eğitimli öğretmenler, veteriner ve biyologlar tarafından
gerçekleşmektedir. Hayvanat bahçelerinde öğrencilerin “yaparak, yaşayarak öğrenme” faaliyeti
gerçekleştirilmesi sağlanıyor. Hayvanat bahçelerindeki eğitimlerde doğadaki denge, çevre ve doğa korumaya
yönelik çalışmalar, nesli tükenmekte olan hayvanları tanıma, doğayı ve hayvanları koruma ve hayvanat
bahçesinin “ gör, hisset, koru” teması vurgulanırken öğrencilerin düzeylerine ve eğitim içeriklerine uygun
şekilde çevremizde ki canlıları tanıyalım, canlıların yaşam alanları, canlıların ortak özellikleri, canlıların
6

sınıflandırılması, canlılarda üreme, büyüme, gelişme ve ekoloji konularını öğrencilerin farklı bir ortamda
unutamayacakları bir deneyimle öğrenmelerine katkı sağlamaktadır.
Darıca Faruk Yalçın Hayvanlar Âlemi ve Botanik Parkı olarak, parkımız içinde 3 tane 150 şer kişiden oluşan
eğitim salonları bulunmaktadır. Eğitim salonlarımızda öğrencilerimize İstanbul, Kocaeli, Sakarya, Düzce ve
Yalova Milli Eğitim Müdürlükleri ile yapılan protokol kapsamında yılda 300.000 öğrencimize 4 ana kategoride
(anaokulu ve ilköğretim 1-2, ilköğretim 3-4-5, ilköğretim 6-7-8 ve ortaöğretim 1-2)Doğa Koruma, Enderleşen
Türlerin Korunması, Biyoçeşitliliğin Önemi ve Botanik Eğitimi verilmektedir. Burda ki amaç öğrencilerimizde
"Çevre ve Doğanın” korunmasına yönelik bilincin arttırılması hayvan ve bitki türlerinin korunması ve
bilgilendirmenin sağlanmasıdır. Ayrıca öğrencilerimize interaktif ders/sunum verilmesinden sonra rehber
sunumu ile parkın gezilmesi programını sunmaktayız. Böylelikle alınan eğitimlerden sonra canlıları yerinde
görme akıllarda daha fazla yer edinmesini sağlanmaktadır. Kış dönemlerinde öğrencilerimizin parkımızı ziyaret
etmedikleri dönemlerde İlçe Milli Eğitim Müdürlükleri kanalıyla bizler okulları ziyaret ederek Okul Seminer
Salonlarında öğrencilere interaktif eğitim verilmesini sağlamaktayız. Ayrıca park içerisinde hareketli 21 adet
panomuz da, hayvan türleri ve doğa koruma ile ilgili interaktif bilgileri ziyaretçilere sunmaktadır. Burada
öğrenciler panolar üzerindeki soruya bakıp altında hemen cevabını bulması öğrenmesi konusunda yardımcı
olmaktadır. Parkımız içerisinde Kocaeli Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi ile ortaklaşa ekinliklerimizin
düzenleneceği bir etkinlik atölyesi bulunmaktadır. Bu atölyede öğrencilerimize Güzel Sanatlar Fakültesinin
değerli hocalarının gözetiminde öğrencilerimize hafta sonları ( grafik, resim, heykel, fotoğraf ve müzik eğitimi
verilmektedir.) öğrencilerimize burada gördüğü bir hayvanın resmi çizdiriliyor veya fotoğrafı çektiriliyor bu
doğrultuda öğrencilerimizin hayvanlar ve bitkiler hakkında öğrenme yeteneğinin geliştirilmesi sağlanılıyor.
Bu eğitim programları EAZA’ ya bağlı bütün hayvanat bahçelerinde uygulanmaktadır. EAZA ( Avrupa Hayvanat
Bahçeleri ve Akvaryumlar Birliği ) üye olan hayvanat bahçelerinde yapmış olduğu eğitim programlarını her yıl
düzenli olarak güncellemektedir. Bizlerde bu güncellemelere uygun olarak İl Milli Eğitim Müdürlüklerince
oluşturulan, eğitim programlarımızı düzenli olarak her yıl güncellemekteyiz.
Hayvanat Bahçesi Ziyareti Çocuğunuzun Fenini, Çevre Bilgisini Artırır
Warwick üniversitesi tarafından yapılan bir araştırmaya göre, hayvanat bahçesine bir gezi çocuklarınızın bilim
duygusunu ve koruma eğitimini kitaplardan veya sınıf ortamında öğretilenlerden daha fazla artırır.
Onların çalışması, hayvanat bahçesi etrafında yapılan gezinin hayvanlar ve habitatlar üzerine bilimsel
öğrenmenin istatistiksel olarak anlamlı bir büyüme sağladığını kanıtlıyor. Bir hayvanat bahçesi ziyaret eden
çocuklar; koruma, habitat ve nesil tükenmesi gibi fikirleri daha iyi anlamaya başladılar.
Araştırmada yaşları 7 ila 14 arası 3.000 üzerinde çocuğa okulda hayvanlar, habitatlar ve koruma konusunda
öğrendiklerini kapsayan sorular soruldu ve ZLS London hayvanat bahçesi ziyaretleri sonrası yeniden teste tabii
tutuldular.
Araştırmaya katılanlardan %53 ü olumlu yönde değişim göstermişlerdir. Bu da göstermiştir ki, eğitim veya
korumaya yönelik bilgi alanında koruma çabalarına katılmak üzere tehdit altında olan türler veya yeni
güçlendirmeler için kişisel ilgi vardır. Çalışmanın sonuçları aynı zamanda göstermiştir ki, hayvanat bahçesi
ziyaretleri hayvanat bahçesi ekibi tarafından desteklenen bir eğitim sunulduğunda, öğrenmeyi rehbersiz ve
eğitimsiz gezilerden iki kat daha fazla artırmaktadır.
7

On yaşlarındaki çocuklardan %51inden bazılarından (gezi öncesi ve gezi sonrası) gözde hayvanlarını çizmeleri
istendiğinde, çizimlerinde ve gölgelik ve yağmur ormanları gibi doğru bilimsel terimleri kullanmalarında gerçek
bir değişim gözlemlendi. Ayrıca, merkatların çölde çizilmesi gibi doğru habitatlara yerleştirdikleri hayvan
sayısının da artığı gözlemlendi
Çeviri: Tayfun AKTAŞ
Yazan ve Derleyen: Süleyman ZENGİN
HAYVANAT BAHÇELERİNDE BESİNSEL VE DAVRANIŞSAL ZENGİNLEŞTİRME PROGRAMLARI
Doğada zamanlarının büyük bir kısmını yiyecek bulmak, yuva yapmak ve kendi hakimiyet alanlarını
korumak için geçiren yaban hayvanları, hayvanat bahçesinde alanında uzman veteriner hekim,
biyolog ve ziraat mühendisleri tarafından besin değerleri tek tek hesaplanan gıdalarla besleniyor.
Yiyecek bulma noktasında hiçbir zorluk yaşamayan bu nedenle de yaban hayatı davranışlarından
uzaklaşan bu hayvanlar, psikolojik ve fizyolojik gereksinimlerinin karşılanması amacıyla belirli
dönemlerde ‘doğal yaşam testlerine’ tabi tutuluyor.
Hayvanların duyularını daha fazla kullanmalarını sağlayan etkinlikler yanında, yaşadıkları ortamlarda
yapılan çevresel değişiklikler, beslenmede yapılan farklılıklar ve tabi ki oyuncaklar hayvanların
barınaklarında daha hoş vakit geçirmelerini sağlıyor.
Modern hayvanat bahçelerinde Behavioral Enrichment adıyla adlandırılan bu uygulamaların genel
adı: Davranış Zenginleştirme.
Zenginleştirme çeşitli kategorilerdeki türlerin davranışsal, fiziksel, sosyal, bilişsel ve psikolojik olarak
gelişmelerini sağlayan, hayvan refahını arttıran uygulamalardır. Zenginleştirme hayvanat
bahçelerinde yer alan hayvanların doğal davranışlarını teşvik etmek için kullandıkları çeşitli etkinlikler
tanımlamak için kullanılan bir terimdir ve Birçok materyal kullanılabilir.
ZENGİNLEŞTİRME TÜRLERİ
Zenginleştirme programı geliştirirken, bir türün doğal davranışları ve fizyoloji bilgisine sahip olmak
önemlidir. Zenginleştirme türlerini 5 ayrı grup içinde inceleyebiliriz.
1) Habitat Zenginleştirme: habitat tasarım, zenginleştirme için önemli bir husustur. Habitat
alanı belirli bir yüzeyi ve karmaşıklığı vermelidir. Alan içerisinde gıdayı gizleyebilmek için
platform katmanları, ipler, denning alanları, havuz ve yarıklar yapılmalıdır. bu alanların
değiştirilebilir kolaylığı olmalı ve bu öğeleri bakteri gelişimini önlemek için temiz tutmak
gerekir.
2) Duyusal Zenginleştirme: hayvanların duyu sistemleri hayatta kalmada önemli rol
oynamaktadır. Duyusal zenginleştirme hayvanların koku, işitme, dokunma, görme, tatma
duyusunu geliştirmek ve avcılık davranışlarını ortaya çıkarmak amacıyla yapılmaktadır. Koku
uyarıcıları için; av kokuları, parfüm gibi kokular. Dokunsal uyarıcılar için; farklı dokularda olan
saman, yumuşak bir battaniye, kağıt, çuval bezi, karton ya da ahşap gibi çeşitli materyaller
içerebilir. İşitsel uyarıcılar için; doğal sesler ve hayvan sesleri içeren bir ses kayıt sunumu
olabilir. Görsel uyarıcılar için; rüzgar yada su akım hareketi, diğer habitatların video sunumu
veya aynalardan görüş gibi uygulamalar örnek gösterilebilir. Tatma uyarıcıları için; gıda
zenginleştirme öğeleri, aromalı spreyler veya içecekleri içerir.
8

3) Gıda Zenginleştirme: gıda zenginleştirme beslenme, avcılık, yem arama davranışları, problem
çözme stratejilerini ortaya çıkarmak ve davranışsal koşulları kolaylaştırmak için çeşitli
şekillerde sunulabilir. Gıda; taze, dondurulmuş, yumuşak, sert olabileceği gibi hayvanların
gelişimini etkilemek için alan içerisinde har hangi bir yerde gizlenmiş veya kutular içinde de
olabilir.
4) Sosyal Gruplamalar : Sosyal gruplamalar beslemeyi, bakımı, sosyal alanı ve kur yapma
davranışlarını kolaylaştırmak üzere vahşi alemde gözlemlenenlere benzemelidir. Karışık türler
gösterimleri de türler arasındaki simbiyolojik veya tamamlayıcı faaliyetleri sağlayabilir.
5) Davranışsal Şartlanma/şartlandırma : Hayvancılık ve araştırma davranışları üzerine
davranışsal şartlandırma/şartlanma, bir hayvanın entelektüel odağını artıran bilişsel uyarım
sağlamaktadır. Hayvanlar, bu eğitim seanslarına kurulmak ve yeni davranışlar öğrenmek
üzere istekli olarak katılırlar.
Zenginleştirme, her hayvanın biyolojisi, doğal tarih ve bireysel ihtiyaçlara dayalı dinamik bir süreçtir.
zenginleştirme programı ile birlikte;
• Hayvanların refah-tüm fiziksel ve psikolojik uyarıcıları sağlayarak artırır.
• Türlerin tipik davranışları için fırsatlar sağlar.
• Hayvanların çevre üzerindeki kontrolü için fırsat sağlar.
•Can sıkıntısı ve stereotipik davranışları hafifletir.
Bu tür yapılan besinsel ve davranışsal zenginleştirme programları yurtdışında ve ülkemizde bir çok
hayvanat bahçesinde uygulanmaktadır. Darıca Faruk Yalçın Hayvanlar Âlemi ve Botanik Parkında da
bu tür çalışmalar yapılmaktadır. Örneğin Bengal kaplanları ve aslanların yaklaşık 50 kiloluk telefon
kablosu makaralarıyla oynayarak daha hareketli günler geçirmeleri sağlanıyor. Kaplanlara verilen etler
ağaçlara asılıyor. ''Böylece kaplanlar doğal yaşamlarında olduğu gibi bir süre uğraşarak, emek vererek
etlere ulaşıyor”. Bu uygulamayla kaplanlar hem daha hareketli oluyor hem de kasları güçleniyor.
Hayvanların koku duyularını uyarılması için barınaklar içerisine parfüm sıkılıp başka hayvanların
gübreleri bırakılıyor. Çevre zenginleştirmek için barınaklar içerisine ağaçlardan yolları yapılıp
hayvanların daha aktif olunması sağlanıyor. Maymunların doku uyarıcılarını geliştirmek için saman,
yumuşak battaniye gibi materyaller veriliyor. Şempanzelere ılık ve şekersiz çay verilerek tatma
duyularının gelişmesi sağlanıyor. Yaz aylarında hayvanların serinlemesi için özellikle ayılara
dondurulmuş meyveler veriliyor. Ayrıca hayvanların görsel ve işitsel duyularının hareketlenmesi için
televizyon izletilmesi, değişik hayvan sesleri ve doğa seslerini içeren bir ses kayıt sunumu yapılmakta.
Hayvanlara yemler kutu içinde veya toprak altına saklanarak veriliyor ve böylelikle biraz olsun
tembellikte uzaklaşmaları sağlanıyor. Diğer hayvanlar üzerinde de benzer uygulamanın
gerçekleştirilmektedir, amaçımız hayvanların psikolojik ve fizyolojik gereksinimlerinin karşılanması.
Yurt dışında ise besinsel ve davranışsal zenginleştirme programları doğrultusunda çalışmalar
yapılmaktadır. Bu uygulamalardan bir tanesini aşağıdaki yazıda okuyabilirsiniz.
9

Belfast Hayvanat Bahçesi hayvanat bahçesinde yaşayan goriller için İşitsel zenginleştirme
Goril, primatlar içinde en uzun yaşayan türlerden biridir. Bu türün insan bakımda iken refahı artırma
yollarını bulmak bu nedenle büyük önem taşımaktadır.
İşitsel uyarım büyük kurumların ev sahipliği yaptığı insanlar ve hayvanlar için bir tedavi biçimi olarak
istihdam edilmiştir. Ancak, goril üzerindeki etkisi bilinmemektedir. Bu çalışmada davranış ve refah
Belfast Hayvanat Bahçesinin ev sahipliğini yaptığı 6 gorilin kamuoyu algısını, işitsel uyarım etkisini
araştırdı. Uygulanan bir yöntem (işitsel uyarım), ekoloji ile ilgili bir durumu (yağmur ormanlarındaki
sesler) diğeri ekoloji ile ilgili olmayan bir durum (klasik müzik): Bütün hayvanların işitsel uyarım
koşullarına maruz bırakıldı. Goriller 'davranış ve kamuoyu algısının, hayvanların sergilediği her
durumda kaydedildi. Sonuçlar goriller ekoloji ile ilgili uygulama sırasında gevşeme olduğunu
düşündüren daha fazla davranış sergiledi. Ziyaretçilerin algıları da işitsel ortamdan etkilenmiştir.
Goriller, daha doğal ve daha az agresif bir görünüm sergilediği iği kabul edildi, ekoloji ilgili bu durum
sırasında, hayvanlar için daha uygun olduğu görüldü. Genel olarak, bulgular işitsel uyarım hayvanat
bahçesinin ev sahipliği yaptığı gorilleri zenginleştirmek için önemli bir yöntem olduğunu
göstermektedir. Ancak, bulgular sonucun da gorillerin rahatlaması için (klasik müzik) en uygun ve
hayvanat bahçesi ziyaretçileri için de (yağmur ormanları sesler) tercih edilen bu tip işitsel uyarım
olmuştur.
Çeviri:
Sina YAZAR
Kaynak: http://www.biaza.org.uk/public/pages/projects/detail.asp?uid=21
Hayvanat Bahçeleri ve İn-vitro Koruma Çalışmaları (10)
İn-vitro: Hücrelerin, dokuların ait oldukları organizmaların dışında yapay ortamlar içinde
(petri kaplar, kültür şişeleri vb..) yetiştirmeleri veya bulunmalarıdır. ( kaynak: BSTS/ Biyoloji
Terimler Sözlüğü )
10

Ülkemizde gen bankaları( tohum bankaları) hayvanat bahçeleri ve botanik bahçeleri yoluyla
ex-situ koruma faaliyetleri içerisinde uygulanmaktadır. Ülkemizde hayvan genetik kaynakları
yeterince değerlendirilememiş hatta bazıları ya hiç tanımlanmadan ya da tam olarak
tanımlanmadan yok olmuş veya yok olma tehlikesi ile karşı karşıya kalmıştır. Oysa genetik
kaynaklar gelecekte çok önemli sosyal ve ekonomik fonksiyonlara sahip olabilecekleri için
geleceğin sigortaları olarak değerlendirilmektedir.
"Ribbiting (1) " Koruma Programı
Dünya’daki 100’den fazla Amfibik türü 1980’den beri soyları tükenmiş ve kalan 6.800
türün üçte biri de benzer bir kaderle karşı karşıya kalmaktadır.
Amfibiler (2) ekosistemler içerisinde önemli roller oynar ve Amfibi Tükenme krizi ile mücadele
etmek için gerekli olan şey acil eylemdir. Hayvanat bahçeleri ve akvaryumlar Amfibi
oluşturmak için uzmanlığa başvurmaktadırlar.
Umut verici
2008 yılında, San Diego Hayvanat Bahçesi Genetik ve Yaban Hayatı Hastalıkları
Laboratuvarları, 3 yıllık bir Ulusal Liderlik Programı olan Koruma Araştırmaları Enstitüsü’nden
müze ve kütüphane hizmetleri için bir almıştır.
Enstitünün bu çabaları, Amfibi popülasyonlarının hayatta kalma güvencesi girişimlerinin
ihtiyaçlarını koruma gibi önemli programları desteklemek için mevcut benzersiz bir uzmanlık
ve laboratuvar kapasitesi oluşturmaktadır.
Bugüne kadar ki başarılı projeler şunlardır:
Amfibi popülasyonlarının hayatta kalma güvencesi içerisinde hastalıkları kontrol etmek ve
önlemek için Amfibi pratik protokolü, uluslararası uzmanlık toplantısında geliştirildi. Bu
protokoller kapsamlı bir kılavuzu ile birlikte 2010 yılında yayımlandı ve bu protokoller
internette ücretsiz olarak mevcuttur.
Dondurulmuş Hayvanat Bahçesi Büyümesi hücre kültürlerinden 9 Amfibi türünü içermektedir.
Buna ek olarak, kritik enderleşme tehlikesi altındaki Kihansi Püskürtme kurbağasını içeren 15
türden doku örnekleri bir döl verim ortamında muhafaza edilmiştir. Yaşayan hücre kültürleri,
genetik, fizyoloji ve memeliler, kuşlar ve sürüngenlerin çok çeşitli hastalıklarını araştırmak
için kullanılan çok değerli bir araçtır. Ancak diğer hayvan dokusunun korunmasındaki
başarıya rağmen, Amfibi hücrelerinin korunması bilim adamları için zor bir görev olduğu
kanıtlanmıştır. Bu nedenle, her yeni kültür Amfibi hücre hatlarının araştırılması korunması
için yararlı bir araç yapma hedefimizin doğrultusunda büyük bir adımı temsil eder.
Bir Amfibi Hastalıkları Laboratuvarı kurulması 90’ı aşkın hayvanat bahçesi, akvaryumlar ve
hayatta kalma güvencesi altındaki Amfibi Popülasyonlarına hizmet vermektedir.
11

Çeviri: Gökmen AYDIN
Derleyen: Süleyman ZENGİN
Kaynak:http://www.sandiegozooglobal.org/what_we_do_preventing_disease/in_the_wild/ribbi
ting_conservation_work/
(1) Ribbiting: vıraklamak
(2) Amfibi: Hem suda hem de karada yaşayabilen canlılar
Kızıl geyiklerin doğal yaşam alanlarına bırakılması
Doğanın korunması kapsamında, nesilleri tükenme tehlikesiyle karşı karşıya olan hayvanların üretilip
tekrar doğaya kazandırılması üzerine yapılan çalışmalar dahilinde İstanbul Belgrad ormanı kızıl geyik
üretme istasyonlarında üretilip Kocaeli Suadiye beldesi Pazarçayı köyü (Samanlı Dağları) ormanlık
alanına daha önceden bırakılan 47 kızıl geyiğe ek olarak 5 adet kızıl geyik, Doğa koruma milli parklar
şube müdürlüğü, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, Darıca Faruk Yalçın Hayvanat Bahçesi, Kartepe izcilik
doğa sporları kulübü işbirliğiyle doğal ortamlarına bırakılmışlardır.
Bu bölgeye bırakılmalarının sebebi, geçmiş yıllarda Kızıl geyiklerin burada yaşadığının tespit edilmesi,
avlanmaya yasak koruma alanı olması ve bu yüzden eski popülasyonlarına daha çabuk
ulaşabileceklerinin tahmin edilmesindendir. Bundan sonra Kocaeli bölgesinde Doğal koruma alanları
içerisinde bu tür çalışmalar devam edecektir.
12

Darıca Faruk Yalçın Hayvanat Bahçesi şu an aktif olarak doğal yaşamı ve hayvanları korumak için
ex-situ çalışmalar yapmaktadır.in-situ çalışmalar içinde projeler oluşturmakta ve projelerin hayata
geçirilmesi için katkı sağlamaktadır. Ayrıca Darıca Faruk Yalçın Hayvanat Bahçesi, orman ve su işleri
bakanlığı tarafından yaban hayvanları kurtarma merkezi olarak ruhsatlandırmış olup, bu kapsamda
doğada yaralı olarak bulunup Doğa koruma milli parklar tarafından getirilen hayvanların gerekli
tedavileri yapılıp tekrar doğaya salınması sağlanmaktadır.
Kocaeli ili biyoçeşitlilik araştırması nesli tehlikede olan türlerin korunması ve tekrar üretilip doğaya
geri dönüşümünün ünün sağlanması adlı proje için, Doğa koruma milli parklar, Kocaeli Büyükşehir
Belediyesi, İstanbul Üniversitesi ile Darıca Faruk Yalçın Hayvanat Bahçesi işbirliği yapmış ve bu proje
için çalışmalara başlamıştır. 4 yıl sürmesi planlanan proje maliyeti toplamda 1.150.000 TL. olup bunun
500 bin tl sini Faruk Yalçın Hayvanat Bahçesi karşılayacaktır.
Eğer çocuklarımıza yaşanabilir anabilir bir dünya bırakmak istiyorsak, doğaya karşı daha saygılı davranmalı,
doğadan aldıklarımızı geri kazandırmalı, bitki ve hayvan sevgisini bir sonraki nesillere aşılamalıyız.
Yaban Hayatı Korumak için Yapabileceğimiz Şeyler
‘Ne olursa olsun önemsiz olacak, ama bunu yapmak çok önemlidir.’
13

-Mahatma Gandhi.
Türlerin kaybı ve habitat tahribi karşısında bunalmış hissetmek çoğu zaman kolaydır. Problem büyük
ve karmaşıktır ki, bireylerin güçsüz hissetmeleri sık görülür. Ancak yaptığımız her şey hayati önem
taşır.
Bu düşünce ile yola çıkan Hayvanat Bahçeleri günümüzde birçok türü habitatı dışında koruma altına
alarak, onların beslenme ve sağlık kontrollerini gerçekleştirmektedir. Türlerin korunmasına yönelik
bilinçli, özenli ve bilime uygun yöntemlerle hayvanat bahçeleri yok olma tehdidi altında olan birçok
canlı türüne ev sahipliği yapmaktadır.
Bugün insanoğlu havayı, suyu ve toprağı istediği gibi kullanmakta ve etrafındaki canlı cansız bütün
doğal kaynağı olan doğa ve doğal denge hiçe sayılmaktadır. Varlıkları kendi amacı ile tüketmektedir.
İçtiğimiz su, soluduğumuz hava, ormanlarımız ve karnımızı doyuran toprak daha çok elektrik, otoyol,
konut ve endüstri için sorumsuzca harcanmakta.
Günümüzde çok sayıda canlının nesli daha önce hiç olmadığı kadar hızla tükenmekte, yeryüzündeki
ekolojik düzen bugünkü yaşam biçimiyle insanoğlunu artık taşımamaktadır. Dünyadaki doğal
alanlarının en azından bugünkü haliyle korunması ve bozulanların onarılması, yaşamın devamını
sağlamak için önemli hedeflerimiz arasında olmalıdır. Tahrip edilen her karış toprak, yok olan her
canlı türü, bizim için ekolojik düzenin her gün biraz daha yara alması demektir.
Ağaçların kesilerek ormanların tahrip edilmesi ve orman yangınları da yaban hayatının ev sahibi ve
dünyanın akciğeri olan ormanları her geçen gün daha da azaltmakta, doğal yaşamı olumsuz
etkilemektedir.
İnsan etkisiyle yok olmanın eşiğine gelmiş olan yaban hayatını kurtarmak ve korumak sadece
hayvanat bahçelerin değil insanın gayretleri ve çalışmalarıyla birlikte olacaktır. Yani sadece kurumsal
olarak değil bireysel olarak da türlerin korunmasında aktif görevler üstlenebiliriz.
Bunlardan bir kaçı aşağıdaki şekilde özetlenmiştir.
1. Doğal yaşamı koruyun.
2. Bir koruma organizasyonuna katılın.
3. İstilacı türlerin tehdidini azaltın.
4. Mal ve enerji tüketimini azaltın.
5. Herbisit ve Pestisitler kullanımını en aza indirin.
6. Kuş çarpışmalarını caydırmaya yönelik pencerelerin üzerlerine ağaç baskılar yerleştirin.
- Muhlenberg Kolejinden Daniel Klem, her yıl A.B.D. de bir milyar kuşun pencerelere çarparak
öldüğünü tahmin etmektedir.
14

7. Araç sürüşünü yavaşlat ve iyileştir.
8. Endişelerinizi dile getirin ve yerel katılımlar gösterin.
9. Kariyerinizi değiştirin.
10. Yaban hayat ve doğa için coşkunu paylaş.
Çeviri: Gökmen AYDIN
Derleyen ve Yazan: Süleyman ZENGİN
Kaynak: http://animals.about.com/od/wildlifeconservation/tp/wildlifeconserv.htm
15