KALICIŃSKA

ISSN 1733-5256 

MIESIĘCZNIK 

DLA FARMACEUTÓW 

PAŹDZIERNIK 2009 

Nadal 

KRYZYS? 

Czas na inwestycje! 

PRZEZIĘBIONA 

polska jesień 

 

 

Sposoby na 

uchronienie się 

przed chorobą 

Skuteczny 

5-dniowy plan 

leczenia infekcji 

Małgorzata 

KALICIŃSKA 

Pisarka z domu nad rozlewiskiem

Siedzcy tryb ycia sprzyja zaparciom. 

Pomó˝ swoim pacjentkom 

pozbyç si´ zb´dnego ci´˝aru! 

Xenna Extra skutecznie, 

ale nie gwatownie pomaga 

usun nawet najtrudniejsze 

zaparcia. 

XENNA EXTRA (Sennae fructus pulveratus 240,0 mg + Sól wapniowa sennozydów 20% 49,0 mg), substancje czynne odpowiadają 17 mg sennozydów w przeliczeniu na sennozyd B. Tabletki. Wskazania: Preparat do stosowania 

w doraźnym leczeniu zaparć. Dawkowanie i sposób podawania: Stosować doustnie. Dorośli i dzieci powyżej 12 r. ż.: zalecane dawkowanie jednorazowo 1 tabletkę najlepiej przed snem. Nie należy przekraczać maksymalnej dawki 

dobowej 30 mg związków hydroksyantracenowych, dlatego nie zaleca się stosowania wyższej dawki niż 1 tabletka preparatu Xenna Extra w ciągu doby. Działanie leku następuje po 6–12 godzinach i dlatego produkt nie powinien 

być stosowany częściej niż raz na dobę. Nie zaleca się stosowania dłużej niż 7–10 dni. Na rynku dostępny jest również preparat Xenna. Xenna Extra zawiera dwukrotnie większą dawkę sennozydów niż Xenna. Przeciwwskazania: 

Niedrożność jelit. Ostre stany zapalne w jamie brzusznej (np. zapalenie wyrostka robaczkowego), choroba Crohna, wrzodziejące zapalenie okrężnicy. Nadwrażliwość na sennozydy lub inny składnik preparatu. Niezdiagnozowane bóle 

w jamie brzusznej. Stany odwodnienia z towarzyszącą utratą elektrolitów. Miesiączka. Nie zaleca się stosowania u dzieci poniżej 12 roku życia. Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności dotyczące stosowania: Nie należy stosować 

leków przeczyszczających przy silnych bólach brzucha, wymiotach lub zawrotach głowy. Należy powiadomić lekarza w przypadkach krwawienia lub niemożności wypróżnienia się po zażyciu środka przeczyszczającego. Nie stosować 

leku Xenna Extra, ani innych leków przeczyszczających zawierających antranoidy w sposób ciągły dłużej niż 7–10 dni ze względu na możliwość przyzwyczajenia i nasilenia zaparć. Ponadto przewlekające się stosowanie leków z tej 

grupy może powodować zaburzenia gospodarki wodno elektrolitowej i melanozę jelita grubego. Nie zaleca się stosowania wyższej dawki niż 1 tabletka leku Xenna Extra w ciągu doby. Ponadto należy stosować leki przeczyszczające 

co najmniej po 2 godzinach od podania innych leków doustnych. Lek powinien być stosowany tylko wtedy, gdy działanie terapeutyczne nie może być osiągnięte poprzez zmianę diety lub stosowanie środków pęczniejących 

o łagodnym działaniu przeczyszczającym. Nie zaleca się stosowania leku w okresie ciąży. Aktywne metabolity przechodzą w niewielkiej ilości do mleka matki, dlatego nie zaleca się stosowania leku u kobiet karmiących piersią. 

Działania niepożądane: Bóle brzucha, biegunka i zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej, a szczególnie hipokalemia, nudności. Przewlekłe, niezgodne z zaleceniami, stosowanie może powodować przebarwienie błony 

śluzowej okrężnicy, białkomocz i krwiomocz oraz upośledzenie czynności motorycznej jelita grubego. Sennozydy mogą zmieniać barwę moczu. Podmiot odpowiedzialny: US Pharmacia Sp. z o.o. Nr pozwolenia: 8631 

Produkt dostępny bez recepty.

FARMACJA I JA MIESIĘCZNIK DLA FARMACEUTÓW NR 10 (PAŹDZIERNIK) 2009 R. 

Spis treści 

Fot. Corbis, Łukasz Urbańczyk 

Drodzy 

Czytelnicy! 

Chyba wszyscy lubimy jesień. 

Oczywiście, pod warunkiem że jest to 

złota polska jesień, gdy słońce 

w południe jeszcze całkiem mocno 

przygrzewa, na straganach 

uśmiechają się do nas pomidory, 

pękate dynie, dorodne śliwki i gruszki. 

Gorzej, gdy jesień zaczyna się pluchą, 

jest szaro i szybko robi się ciemno. 

Większość z nas próbuje wtedy 

walczyć z nieprzyjemną aurą – 

nadrobić zaległości kinowe, wybrać 

się na zakupy na poprawę humoru. 

Cóż, każdy ma swój sposób na 

jesienną chandrę. 

Niektóre z nas robią wtedy 

postanowienia, w myśl zasady, że 

długie wieczory trzeba jakoś wypełnić. 

Najlepiej pożytecznie. Dlatego na 

przykład obiecujemy sobie, że właśnie 

teraz zmienimy styl życia na zdrowszy. 

Zaczniemy ćwiczyć i zmodyfikujemy 

dietę, korzystając z obfitości warzyw 

i owoców o tej porze roku. Przy okazji 

tłumaczymy sobie, że w ten sposób 

wzmocnimy odporność organizmu, 

unikniemy infekcji, przeziębienia 

i grypy. 

To bardzo dobre plany. Jednak, jak to 

z postanowieniami najczęściej bywa, 

trudno w nich wytrwać. 

Dlatego w tym numerze „Farmacji 

i ja” wspieramy wszystkich, którzy 

obiecali sobie poprawę. 

Przekonujemy, że budowanie 

odporności polega na zajęciu się nią 

kompleksowo. 

FAKTY 

4 Pięć spraw, o których 

warto pamiętać 

w październiku 

4 5 metamorfoz na 5-lecie „FiJ” 

5 Niepokonane kobiety 

6 Przegląd prasy medycznej 

i farmaceutycznej 

8 Grypa atakuje – kompleksowo 

walcz z jej objawami 

8 „Zdrowe Zatoki” 

po raz dziewiąty 

MENEDŻER APTEKI 

10 Prawo 

Ustawa antykryzysowa 

12 Marketing 

Jak zarobić w sezonie? 

14 Akademia Farmaceuty 

Słowa, które ranią, 

słowa, które leczą 

16 Zarządzanie zasobami ludzkimi 

Pracownik na L4 

18 Finanse w praktyce 

Kryzys – najlepszy czas 

na inwestycje 

20 Apteki świata: RPA 

Apteka dobrej nadziei 

MEDYCYNA 

24 Ból i bezsenność 

W błędnym kole 

26 Znane rośliny, nieznane 

możliwości 

Zamiast kawy – i nie tylko 

28 Laryngologia 

Nowe wytyczne w leczeniu 

zapalenia zatok przynosowych 

30 Obserwatorium gastrologiczne 

Czy grypa żołądkowa to grypa? 

31 Suplementacja diety 

Witaminy dla dzieci 

Projekt okładki: Mariusz Sibilski, zdjęcie: Łukasz Urbańczyk 

32 Historia zielarstwa 

Miary i wagi w aptece 

34 Profilaktyka 

Antybiotyk antybiotykowi 

nierówny 

LIFESTYLE 

36 Rozmowa 

z Małgorzatą Kalicińską 

Wydziergałam sobie nowe życie 

jak sweter... 

38 Po pracy 

Polak potrafi żyć z pasją 

40 Leczenie przeziębienia 

5-dniowy plan leczenia 

przeziębienia 

42 Profilaktyka 

Jak odbudować utraconą 

odporność? 

45 Dieta 

Wzięty z natury 

46 Psychologia 

Ciało choruje, dusza się 

zmienia 

48 Fitness 

Maszerowanie kontra bieganie 

50 Uroda 

Zawsze na widoku 

PO GODZINACH 

52 Od alchemii do farmacji 

Na ból głowy modlitwa 

do św. Katarzyny 

54 Powieść 

Apteka z ogrodem 

56 Szkoła języka 

English in a pill 

57 Krzyżówka 

58 Humor 

Październik 2009 Farmacja i ja 

3

FAKTY 

5 

SPRAW, O KTÓRYCH WARTO PAMIĘTAĆ 

w październiku 

PAŹDZIERNIKA 

1 

REKLAMY W TELEWIZJI 

W związku z emisją reklam w telewizji 

warto przygotować się na zwiększone 

zainteresowanie tymi produktami: 

2 

3-4 PAŹDZIERNIKA 

WEEKEND Z URODĄ 

Po raz dwunasty w Gdańsku odbędą się 

Targi Kosmetyczne i Fryzjerskie „Uroda”. 

W tym roku nowości kosmetyczne przedstawi 

ponad 150 wystawców z całej Polski. 

Na targach można bezpłatnie skorzystać 

z porad wizażystek i stylistów 

fryzur oraz wysłuchać wykładów lekarzy 

i kosmetologów. 

Więcej: www.mtgsa.pl. 

4 


NOWOŚCI MEDYCZNE 

Podczas pierwszych targów medycznych 

„LUBMED 2009” zaprezentowane 

zostaną najnowszy sprzęt i aparatura 

medyczna oraz farmaceutyki. Odbędą 

się także wykłady i szkolenia, m.in. z 

przepisów unijnych oraz z zakresu 

diagnostyki i leczenia pacjentów przewlekle 

chorych. 

Więcej: www.targi.lublin.pl. 

• Ibuprom Zatoki 

• Ibuprom 

• Ibuprom Max 

• Acatar Zatoki 

• APAP 

• APAP Extra 

• APAP Noc 

• Herbitussin 

• Gripex 

• Gripex Max 

• Stoperan 

• Verdin 

• Verdin Fix 

• VIGOR Plus 

• VIGOR Gold Plus 

• XENEA-Błonnik. 

3 


FARMACJA I ONKOLOGIA 

V Międzynarodowa Konferencja 

Naukowo-Szkoleniowa Farmaceutów 

„Onkologia – standardy i nowe koncepcje” 

organizowana jest we Wrocławiu 

przez Naczelną Izbę Aptekarską. W programie 

znalazły się wykłady i seminaria 

z zakresu leczenia, dietetyki i opieki 

farmaceutycznej nad pacjentami nowotworowymi. 

Więcej: http://konferencja.nia.pl. 

5 


PRAWO WOBEC 

SUPLEMENTÓW DIETY 

Warszawska konferencja „Suplementy 

diety, produkty borderline i dermokosmetyki. 

Nowe ustawy – zagrożenia 

i perspektywy” dotyczyć będzie nowych 

regulacji prawnych i wynikających z nich 

perspektyw w planowaniu marketingowych 

działań dotyczących suplementów 

diety. 

Więcej: http://innovia.pl. 

5 metamorfoz na 5-lecie 

„Farmacja i ja „ ! 

Pokażemy, co w Tobie jest najpiękniejsze! 

Wygraj profesjonalną stylizację i sesję zdjęciową. Wystarczy, 

że do 9 października wyślesz formularz i jedno zdjęcie na adres: 

ul. Puławska 118 A, 02-620 Warszawa lub e-mail: usp@aude.pl. 

Zgłoszenia można również wysyłać elektronicznie 

ze strony www.farmacjaija.pl. 

Formularz zgłoszeniowy: 

Imię..........................................Nazwisko......................................................... 

✂ 

Apteka (nazwa i adres)................................................................................... 

Nr tel. ................................................................................................................ 

E-mail..........................................................................................Wiek.............. 

O czym chciałabyś przeczytać w „Farmacja i ja"? ..................................... 

............................................................................................................................ 

............................................................................................................................ 

„Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych zawartych w ofercie pracy dla potrzeb niezbędnych do realizacji procesu 

rekrutacji zgodnie z Ustawą o Ochronie Danych Osobowych z dnia 29.08.97 (Dz. U. Nr 133 poz. 883)”. 

Regulamin konkursu znajduje się na stronie www.farmacjaija.pl.

FAKTY 

Niepokonane kobiety 

Ogólnopolski konkurs IBUPROMU „Dla Niepokonanych” 

rozstrzygnięty! Zwyciężyły niezwykłe kobiety, którym pasja daje 

szczęście, radość i spełnienie. Kobiety, które zarażają innych 

swoim optymizmem, siłą, konsekwencją i wiarą w kolejne sukcesy. 

Konkurs „Dla Niepokonanych” trwał 

od 10 lipca do 24 sierpnia br. Finalistów 

wyłoniono spośród 2,7 tys. osób, 

które założyły blogi i opisały swoje pasje na 

stronie www.dlaniepokonanych.pl. 

Konkurs pokazał, jak wszechstronni są Polacy. 

Lubią adrenalinę, doceniają sztukę, 

są ciekawi świata, ważny jest również dla 

nich los innych ludzi oraz zwierząt. Poznaliśmy 

historie wielu niesamowitych osób 

z wyjątkowymi pasjami. Jury spotkało się 

z pięcioma bohaterami. – Decyzję o zwycięstwie 

Darii Nowakowskiej podjęliśmy, 

zwracając uwagę m.in. na oryginalność pasji, 

umiejętność dzielenia się nią z innymi oraz 

chęć jej rozwijania i determinację. Wybór 

zwycięzcy był niezwykle trudny, dlatego 

poza nagrodą główną postanowiliśmy przyznać 

wyróżnienie „Niepokonane serce” 

– podsumowuje akcję Karolina Rusinek, 

koordynatorka konkursu. 

Pomysłodawcą i sponsorem akcji był 

producent leku IBUPROM. Konkurs 

internetowy był rozwinięciem telewizyjnej 

kampanii Ibupromu realizowanej 

od 2008 r. pod hasłem „Dla Niepokonanych”. 

Bohaterkami, które wystąpiły 

w spotach reklamowych, były 

Agnieszka Kiela-Pałys (zdobyła Mount 

Everest), Anna Pawłowska-Pojawa 

(biega w maratonach) oraz Natasza 

Caban (samotnie opłynęła ziemię). 

Ich postawa oraz dokonania stanowiły 

dla organizatorów inspirację do 

zorganizowania konkursu „Dla Niepokonanych”. 

Fot. archiwum prywatne 

NAGRODY JURY 

I miejsce 

Daria Nowakowska 

– 50 000 zł 

Pasja: mushing, czyli powożenie 

psim zaprzęgiem. 

Adres bloga: 

http://syberiada.dlaniepokonanych.pl/blog/syberiada/index.htm 

Ponad dziesięć lat temu pojechała z mężem 

„tylko obejrzeć” sześciotygodniowego szczeniaka 

siberian husky. Dzisiaj mają 29 psów. 

Bezgranicznie oddała się swojej pasji. Uważa, 

że powożenie psimi zaprzęgami stwarza 

niezwykłą okazję do znalezienia własnej 

drogi. Jej marzeniem jest start w 1000- 

-kilometrowym wyścigu psich zaprzęgów 

Finnmarkslopet w Norwegii. 

Wyróżnienie 

„NIEPOKONANE SERCE” 

Paulina Malińska 

– 10 000 zł 

Pasja: pomoc chorym, zaniedbanym 

zwierzętom. 

Adres bloga: 

http://paulinasmyk.dlanie 

pokonanych.pl/blog/ 

paulinasmyk/index.htm 

Psom pomaga od 6 lat. Szuka im nowych 

domów, współpracuje z fundacjami, zbiera 

środki na operacje i leczenie. Robi 

wszystko, co w jej mocy, aby polepszyć 

ich los. Jej marzeniem jest realizacja 

autorskiego programu, który łączyłby 

resocjalizację młodzieży z pomocą psom 

rasy husky ze schroniska. 

GŁOSOWANIE INTERNAUTÓW 

I miejsce 

Elżbieta 

Świączkowska 

– 56 040 głosów, 

wygrana 10 000 zł 

Pasja: organizowanie 

skoków ze spadochronem 

dla dzieci chorych 

na białaczkę. 

Adres bloga: 

http://pozytywnaadrena.dlaniepokonanych.pl/ 

blog/pozytywnaadrena/index.htm 

Aktywnie działa w ramach akcji „Pozytywna 

Adrenalina”, której celem jest 

pomoc dzieciom chorym na białaczkę. 

Zorganizowała dla nich skoki spadochronowe 

i zbiera fundusze potrzebne na 

kontynuację przedsięwzięcia. Z tego powodu 

po wygranej w konkursie założyła 

fundację „Zielone Anioły”. 

II miejsce 

Anna Szpitalny 

– 49 228 głosów, 


Pasja: skoki ze spadochronem. 

Adres bloga: 

http://spadochrony.dlaniepokonanych.pl/blog/spadochrony/index.htm 

Jej najważniejsze osiągnięcie to skok 

z 4 tys. m. Pragnie nauczyć się kręcić filmy, 

by uwieczniać chwile radości podczas skoków. 

Dlatego planuje kupić kamerę oraz 

potrzebny do tego sprzęt. 

III miejsce 

Aneta Mlaś 

– 45 956 głosów, 


Pasja: rysowanie, grafika 

tuszem i cienkopisem. 

Adres bloga: 

http://touanda.dlaniepokonanych.pl/blog/touanda/index.htm 

W szkole średniej stworzyła kilka plakatów 

promujących różne przedsięwzięcia, ale nie 

sądziła, że to stanie się jej pasją. Jej marzeniem 

jest organizacja wystawy własnych 

grafik oraz prac osób, których rysunki ceni, 

a którzy nie zostali jeszcze dostrzeżeni. 

Październik 2009 Farmacja i ja 5

FAKTY 

Przegląd 

PRASA MEDYCZNA I FARMACEUTYCZNA 

Uwarunkowania 

genetyczne odporności 

na terapię 

klopidogrelem 

JAMA, 2009 Aug 26, 302(8): 849-57. 

Association of cytochrome P450 2C19 

genotype with the antiplatelet effect 

and clinical efficacy of clopidogrel 

therapy. 

Terapia klopidogrelem przynosi pozytywne 

efekty sercowo-naczyniowe u pacjentów 

z ostrym zespołem wieńcowym poprzez 

inhibicję agregacji płytek indukowanej 

przez difosforan adenozyny (ADP). Odporność 

na taką kurację dotyczy – w zależności 

od populacji – do 30% pacjentów, a jej 

mechanizm nie jest w pełni poznany. 

Amerykańscy naukowcy podjęli próbę zidentyfikowania 

genów odpowiedzialnych 

za odporność na klopidogrel. Badanie 

przeprowadzono na grupie 429 zdrowych 

ochotników, wykonując genotypowanie 

i badanie agregacji płytek ex vivo. Wyniki 

badania wskazują, że odporność na klopidogrel 

jest uwarunkowana genotypem 

2C19*2 cytochromu P450. 

minimum jedno oparte na zastosowaniu 

metadonu, okazały się nieskuteczne. 

Po 12 miesiącach stwierdzono między innymi, 

że wśród osób leczonych diacetylomorfiną 

o 67% zmniejszyła się częstotliwość 

przyjmowania nielegalnych substancji 

odurzających oraz popełniania przestępstw. 

W przypadku metadonu odsetek ten wynosił 

48%. Różnica była istotna statystycznie. 

Diacetylomorfina podawana w postaci 

iniekcji okazała się skuteczniejszym środkiem 

niż metadon. Autorzy zwracają jednak 

uwagę, że z powodu ryzyka przedawkowania 

diacetylomorfina powinna być stosowana 

tylko w przypadku możliwości zapewnienia 

szybkiej interwencji lekarskiej. 

Letrozol i tamoksyfen 

w terapii nowotworów 

piersi 

N Engl J Med, 2009 Aug 20, 

361(8): 766-76. 

Letrozole therapy alone or in sequence 

with tamoxifen in women with breast 

cancer. 

10 tys. pacjentek. Wyniki badania wskazują, 

że zastosowanie terapii sekwencyjnej 

letrozolem i tamoksyfenem nie powoduje 

wydłużenia czasu przeżycia bez objawów 

choroby w porównaniu do monoterapii letrozolem. 

Różnica czasów przeżycia bez 

objawów choroby w przypadku monoterapii 

letrozolem i monoterapii tamoksyfenem 

nie jest istotna statystycznie. 

Zastosowanie 

denosumabu 

w prewencji złamań 

kości w osteoporozie 


361(8): 756-65. 

Denosumab for prevention of fractures 

in postmenopausal women with 

osteoporosis. 

Denosumab jest ludzkim przeciwciałem 

monoklinalnym, wiążącym się z cytokinami 

RANKL (ang. receptor activator of nuclear 

factor-kappa B ligand), w konsekwencji powodującym 

zahamowanie wzrostu i aktywności 

osteoklastów, obniżenie resorpcji 

kostnej i zwiększenie gęstości kości. Dlatego 

zastosowanie denosumabu w terapii 

osteoporozy może stanowić istotny postęp 

terapeutyczny. W badaniu klinicznym wzięło 

udział blisko 8 tys. chorujących na osteoporozę 

kobiet w wieku 60-90 lat. Podawano 

im podskórną dawkę denosumabu lub placebo 

(60 mg) co 6 miesięcy przez 3 lata. 

Terapia narkomanii 

opiatowej: 

diacetylomorfina 

czy metadon? 


361(8): 777-86. 

Diacetylmorphine versus methadone 

for the treatment of opioid addiction. 

Badania przeprowadzone w Europie sugerują, 

że diacetylomorfina (heroina) może być 

cennym środkiem pomocniczym w terapii 

uzależnienia od opiatów. W przeprowadzonym 

w Kanadzie randomizowanym badaniu 

klinicznym porównano wpływ diacetylomorfiny 

podawanej w postaci iniekcji oraz metadonu 

podawanego doustnie (odpowiednio 

115 i 111 prób). Pacjentami były osoby uzależnione 

od heroiny, u których co najmniej 

dwa poprzednie leczenia odwykowe, w tym 

Niektórzy badacze uważają, że leczenie 

nowotworów piersi letrozolem (inhibitor 

aromatazy) powoduje wśród kobiet w okresie 

postmenopauzalnym dłuższy czas 

przeżycia bez objawów choroby w porównaniu 

do leczenia tamoksyfenem. Weryfikacji 

tej hipotezy oraz oceny wpływu terapii 

sekwencyjnej letrozolem i tamoksyfenem 

w porównaniu do monoterapii letrozolem 

dokonano w randomizowanym, podwójnie 

zaślepionym badaniu klinicznym trwającym 

5 lat i obejmującym łącznie ponad 

Stwierdzono obniżenie przypadków nowych 

złamań w obrębie kręgosłupa z 7,2% w grupie 

otrzymującej placebo do 2,3% w grupie 

otrzymującej denosumab. Zastosowanie 

przeciwciała monoklinalnego spowodowało 

istotne statystycznie zmniejszenie ryzyka 

innych złamań z 8,0% w grupie placebo do 

6,5% w grupie denosumabu. Nie zaobserwowano 

działań niepożądanych związanych 

ze stosowaniem terapii. Wyniki badania 

wskazują, że zastosowanie denosumabu 

co pół roku w okresie 3 lat wpływa na 

zmniejszenie ryzyka występowania złamań 

u kobiet chorujących na osteoporozę. 

Fot. Shutterstock 

Opracował dr n. farm. Piotr Rudzki 

6 

Farmacja i ja Październik 2009

FAKTY 


FAKTY 

Grypa atakuje 

– kompleksowo walcz z jej objawami! 

Rozpoczął się okres zwiększonej zachorowalności na przeziębienia i grypę. W tym sezonie 

stoimy w obliczu pandemii wywołanej wirusem A(H1N1)v. Dlatego trzeba wiedzieć, jak rozpoznać 

i odróżnić objawy nowej grypy od przeziębienia lub też od grypy sezonowej. 

Według najnowszych zaleceń Ministerstwa 

Zdrowia, jeżeli wskazania 

lekarskie nie mówią o konieczności 

hospitalizacji w szpitalu zakaźnym, 

to leczenie grypy A(H1N1)v powinno odbywać 

się w domu. W takim przypadku wdraża 

się leczenie metodami skutecznymi dla 

grypy sezonowej oraz przekazuje choremu 

lub jego opiekunom zalecenia dotyczące 

opieki nad chorym i podstawowych środkach 

ograniczających szerzenie się zakażeń (mycie 

rąk, unikanie kontaktu twarzą w twarz, zasłanianie 

ust podczas kaszlu i kichania). 

CHORY W APTECE 

Bardzo często pacjent, zanim uda się do 

lekarza, najpierw odwiedza aptekę. Wówczas 

warto zapytać o nasilenie głównych symptomów 

towarzyszących chorobie (gorączka, 

kaszel, ból głowy, katar) i na tej podstawie 

zarekomendować odpowiedni lek. Należy 

pamiętać, że objawy zazwyczaj współwystępują, 

dlatego uzasadnione jest działanie 

kompleksowe, czyli stosowanie leków wieloskładnikowych, 

które szybko i skutecznie 

zwalczą wszystkie objawy choroby. 

Objawy charakterystyczne dla przeziębienia, 

grypy sezonowej oraz grypy A(H1N1)v 

PRZEZIĘBIENIE GRYPA SEZONOWA GRYPA A(H1N1)v 

Początek powolny, łagodny nagły – okres inkubacji 2 dni nagły – okres inkubacji 7 dni 

najczęściej nieznacznie zawsze wysoka i szybko narastająca wysoka gorączka (niekiedy 

Temperatura ciała 

podwyższona 

gorączka (powyżej 39°C) 

powyżej 40°C) 

Katar zawsze czasami czasami 

Bóle mięśni i stawów zazwyczaj nie występują bardzo często bardzo często 

Kaszel często bardzo często bardzo często 

Ból gardła często czasami czasami 

Bóle mięśni i stawów rzadko bardzo często bardzo często 

Samopoczucie umiarkowanie złe bardzo złe, może trwać do 2-3 tygodni bardzo złe 

Ból głowy rzadko bardzo często, intensywny bardzo często, intensywny 

Powikłania rzadko często, nawet śmiertelne często, nawet śmiertelne 

Dreszcze rzadko często często 

Biegunka i wymioty rzadko często często, ok. 25-30% 

JAK ODRÓŻNIĆ? 

W przebiegu przeziębienia i grypy pewne 

symptomy występują w różnym nasileniu: 

gorączka, bóle głowy, gardła, mięśni i stawów, 

katar, kaszel, ogólne osłabienie. Pojawienie się 

innych, nietypowych objawów, np. nudności 

i wymiotów, może wskazywać na wystąpienie 

grypy A(H1N1)v (ok. 25-30% przypadków) 

lub też na powikłania i wówczas niezbędna 

jest konsultacja lekarska. 

Objawy grypy zarówno sezonowej, jak 

i A(H1N1)v różnią się zazwyczaj od objawów 

przeziębienia przede wszystkim nasileniem 

i szybkością narastania. Grypę 

A(H1N1)v od grypy sezonowej odróżnia 

zwłaszcza okres inkubacji wirusa (odpowiednio 

7 oraz 2 dni). 

Opracowanie: Centrum Informacji o Przeziębieniu 

i Grypie www.centrumgrypa.pl 

Kampania „Zdrowe Zatoki” prowadzona jest pod patronatem 

„Zdrowe Zatoki” po raz dziewiąty 

Zbadań PBS wynika, że ponad 4,5 mln 

dorosłych Polaków cierpi na zapalenie 

zatok przynosowych i towarzyszące 

im bóle zatok oraz niedrożność przewodów 

nosowych. Prawie połowa chorych 

Rozpoczyna się IX edycja kampanii edukacyjnej 

„Zdrowe Zatoki”, poświęconej zapaleniu zatok, 

sposobom jego leczenia oraz profilaktyce. 

nie ma świadomości schorzenia mimo 

charakterystycznych objawów. 

Ogólnopolska kampania edukacyjna „Zdrowe 

Zatoki” od ponad 6 lat dostarcza obszernych 

informacji na tematy związane z zapaleniem 

zatok, a od trzech lat w jej ramach organizowane 

są bezpłatne badania nowoczesną 

metodą termowizyjną. Osoby biorące udział 

w akcji mogą też skorzystać z bezpłatnych 

konsultacji laryngologicznych. 

W tym roku mobilny gabinet odwiedzi 

Warszawę, Kraków, Olsztyn, Koszalin, 

Gdańsk, Kielce, Wrocław, Zabrze, Bydgoszcz 

i Białystok. 

Więcej informacji: www.zdrowezatoki.pl. 

8 


Więcej 

paracetamolu 

aż 650 mg 

Mniejsza 

cena 

tylko 1,32 zł 

Saszetka Gripex HotActiv 

ma więcej substancji czynnej 

niż najpopularniejsza saszetka 

na rynku 

600 mg 

500 mg 

400 mg 

300 mg 

200 mg 

100 mg 

najpopularniejsze 

saszetki 

Walcząc z grypą, 

pacjenci coraz częściej sięgają 

po leki w saszetkach. 

Rekomendując Gripex Hot Activ, 

możesz dać im racjonalne argumenty. 

Saszetka Gripex HotActiv 

jest tańsza o 10% 

niż najpopularniejsza saszetka 

na rynku* 

najpopularniejsze 

saszetki


prawo i farmacja 

Małgorzata Puchalska 

radca prawny 

w US Pharmacia 

Ustawa 

antykryzysowa 

Światowy kryzys ekonomiczny wciąż zagraża 

polskiej gospodarce. Polski rząd przygotował 

więc projekt ustawy o łagodzeniu skutków 

kryzysu dla pracowników i przedsiębiorców. 

Ustawa antykryzysowa, uchwalona 

1 lipca 2009 r., weszła w życie 

22 sierpnia br., a jej tekst opublikowano 

w Dzienniku Ustaw 

nr 125 pod poz. 1035. Skierowana jest ona 

do pracowników oraz dwóch grup przedsiębiorców. 

Do pierwszej zaliczają się 

przedsiębiorcy niezależnie od wielkości 

i formy prawnej prowadzonej działalności 

oraz sytuacji ekonomicznej, do drugiej 

– przedsiębiorcy w tzw. przejściowych 

trudnościach finansowych. Poniżej omawiamy 

prawa, jakie ustawa daje przedsiębiorcom 

i pracownikom niezależnie od 

sytuacji finansowej przedsiębiorstwa. 

INDYWIDUALNY CZAS PRACY 

Jeśli jest to uzasadnione przyczynami 

obiektywnymi, technologicznymi lub 

organizacją czasu pracy, przedsiębiorca 

może wydłużyć okres rozliczeniowy czasu 

pracy maksymalnie do 12 miesięcy. W tak 

wydłużonym okresie rozliczeniowym 

można wprowadzić indywidualny rozkład 

czasu pracy dla pracownika, przewidujący 

zróżnicowane godziny do przepracowania 

w poszczególnych miesiącach, które powinny 

być równoważone okresami krótszej 

pracy lub okresami niewykonywania pracy. 

Wydłużenie tego okresu nie może naruszać 

prawa pracownika do odpoczynku. 

Kolejnym rozwiązaniem jest ustalanie 

różnych godzin rozpoczęcia i zakończenia 

pracy w ramach indywidualnego rozkładu 

jej czasu dla każdego pracownika. 

Co istotne: nawet jeśli pracownik będzie 

ponownie wykonywał pracę w ciągu tej samej 

doby, nie będzie ona liczona jako godziny 

nadliczbowe. Również w tym przypadku 

wykonywanie pracy nie może naruszać 

prawa pracownika do odpoczynku. 

Zmiany w czasie i sposobie organizacji 

pracy wprowadza się w układzie zbiorowym 

lub w porozumieniu z zakładowymi 

organizacjami związkowymi. Jeśli ich brak, 

powyższe rozwiązania można wprowadzić 

dopiero w porozumieniu z przedstawicielami 

pracowników wyłonionymi w trybie 

przyjętym u danego pracodawcy. 

Ustawa daje również prawo każdemu pracownikowi, 

który opiekuje się dzieckiem 

do ukończenia przez nie 14. roku życia 

lub członkiem rodziny wymagającym 

osobistej opieki pracownika, do składania 

wniosku o ustalenie indywidualnego 

rozkładu czasu pracy przewidującego 

różne godziny jej rozpoczęcia i zakończenia. 

Pracodawca jest zobowiązany do 

uwzględnienia takiego wniosku, chyba że 

nie jest to możliwe ze względu na organizację 

pracy, o czym należy pracownika 

poinformować na piśmie. 

UMOWY NA CZAS OKREŚLONY 

Ostatnim rozwiązaniem, które może być 

stosowane niezależnie od sytuacji przedsiębiorcy, 

jest opisane w art. 13 ustawy ograniczenie 

okresu zatrudnienia na podstawie 

umów na czas określony. Okres zatrudnienia 

na podstawie jednej lub kolejno po sobie 

następujących umów na czas określony 

nie może przekraczać 24 miesięcy. Dotyczy 

to umów zawartych przed upływem 

3 miesięcy od rozwiązania lub wygaśnięcia 

poprzedniej umowy. 

Stosowanie opisanych wyżej rozwiązań 

przyjętych w ustawie jest ograniczone 

czasowo do 31 grudnia 2011 r. Do umów 

o pracę na czas określony, które trwały 

Nowa ustawa rządowa przewiduje m.in. wprowadzenie 

indywidualnego rozkładu czasu pracy pracownika. 

w dacie jej wejścia w życie, nie stosuje się 

art. 25(1) kodeksu pracy przewidującego, 

że trzecia z kolei taka umowa jest równoznaczna 

z zawarciem umowy bezterminowej, 

jeśli przerwa między rozwiązaniem 

poprzedniej umowy a zawarciem kolejnej 

nie była dłuższa niż 1 miesiąc. Zamiast 

tego przepisu stosuje się wspomniany 

wyżej art. 13 ustawy. 

Za miesiąc przedstawię uprawnienia przedsiębiorców 

i ich pracowników w przejściowych 

trudnościach finansowych. 


10 



marketing 

Sukces w biznesie nie zawsze jest wynikiem 

zaangażowania dodatkowych środków 

inwestycyjnych. Czasami wystarczą 

bezkosztowe sposoby, by wykorzystać 

sprzyjający aptekarzom sezon przeziębieniowy 

i zapewnić placówce większy zysk. 

Tomasz Barałkiewicz 

doradca i trener 

z zakresu marketingu 

aptecznego 

Odpowiedzią na pytanie, jak 

maksymalizować zysk apteki, 

jest nie tyle przedstawienie 

bardziej lub mniej 

wyrafinowanego pomysłu na promocję, 

ale przede wszystkim skuteczne i systematyczne 

jego wdrażanie. Okazuje się, 

że to nie z pomysłami, a z praktyczną 

realizacją jest najwięcej problemu. Bo 

cóż da nam wiedza, że jesienią gwałtownie 

rośnie sprzedaż witamin i każdy 

pacjent w aptece mógłby je kupić dodatkowo 

bez względu na to, jakie leki ma 

wypisane na recepcie lub zakup jakich 

preparatów właśnie planował? Czy widzimy, 

aby nagle we wrześniu lub październiku 

apteki masowo je eksponowały? 

Nie. Półka zapełniona opakowaniami 

Vigoru albo innego kompleksowego suplementu 

z witaminami i minerałami 

jest nadal marzeniem producentów, a nie 

praktyką aptekarzy… 

PO PIERWSZE: 

EKSPOZYCJA 

Codziennie aptekę odwiedza kilkuset 

pacjentów. Bez względu na stan zdrowia 

każdy może uzupełniać swoją dietę, zazwyczaj 

ubogą w witaminy i minerały, aby 

polepszać kondycję organizmu i tym 

samym uchronić go przed atakiem infekcji. 

Jedyne więc, co musimy zrobić, to o tym 

przypomnieć przychodzącym do nas 

pacjentom. Najprostszym sposobem jest 

pokazanie preparatu znanej marki. Widząc 

opakowanie takiego produktu, pacjenci 

skojarzą zalety jego zakupienia, czyli: 

Fot. Dariusz Żurek. Dziękujemy aptece Cefarm (Warszawa, 

CH Promenada, ul. Ostrobramska 75 C) za pomoc w wykonaniu zdjęcia. 

12 



marketing 

świadomość dbania o siebie, polepszenie 

samopoczucia, zapewnienie większej 

odporności, zabezpieczenie przed jesiennymi 

infekcjami itd. 

Trochę inaczej wygląda sprawa z lekami 

na przeziębienie, które zazwyczaj pacjenci 

kupują dopiero po wystąpieniu 

pierwszych objawów choroby. To znacząco 

zmniejsza potencjał ich sprzedaży. 

Ale z drugiej strony, widząc opakowanie 

znanego preparatu na przeziębienie, 

każdy z pacjentów wie, że w sezonie 

jesienno-zimowym infekcja wirusowa 

prawdopodobnie go nie ominie, więc 

być może dokona zakupu, by być przygotowanym 

na wystąpienie pierwszych 

objawów. 

Dlatego dobra ekspozycja tych preparatów 

zwiększa szansę na zysk. Jeśli to 

możliwe, korzystnie jest pokazać produkty 

w sali sprzedaży lub w widocznych 

miejscach, np. wybrać dwa najlepiej 

eksponowane regały i ustawić na nich 

produkty ze wspomnianych grup. Pamiętajmy 

przy tym o dwóch zasadach. 

Po pierwsze, pokazujmy tylko produkty 

znane, bo tylko one zostaną zauważone 

i spowodują reakcję nabywców. Po 

drugie, ekspozycja powinna być duża 

– jeden produkt w różnych wariantach 

musi być ułożony na całej półce, czyli 

na przykład ustawiamy tylko Gripex, 

ale we wszystkich rodzajach od zwykłego, 

poprzez Gripex Max, Gripex Noc 

i Gripex Hot Active. Wybieramy następnie 

kolejną markę (znana i o dużej 

sprzedaży) i ustawiamy całą na kolejnej 

półce. Proste i czytelne, łatwe do wykonania 

dla aptekarzy i budujące impulsy 

do zakupu u pacjentów. 

PO DRUGIE: 

MARŻA 

Kolejnym krokiem do zwiększenia zysku 

jest sprzedaż dużych opakowań. Znam 

aptekę w centrum handlowym, w której 

właściciel zdjął z półek i schował na zapleczu 

wszystkie małe opakowania znanego 

leku na przeziębienie i zabronił 

dzielić duże. Szybko okazało się, że pracujący 

tam farmaceuci bez problemu 

sprzedają duże opakowania – korzystne 

cenowo dla pacjenta i wystarczające na 

cały czas trwania choroby. 

Dlatego w szczycie sezonu naprawdę zrezygnujmy 

z tak powszechnego dzielenia 

na blistry lub saszetki i zachęcajmy pacjentów 

do kupowania dużych opakowań. 

Twarde postanowienie w zakresie tego, co 

rekomendujemy, na pewno się przyda. 

PO TRZECIE: 

ADEKWATNA REKOMENDACJA 

Z mojego doświadczenia pracy z setkami 

aptek i farmaceutów wyłoniła się nagle 

bardzo dziwna sprawa. Zauważyłem, że 

farmaceuci pytani o produkt zaspokajający 

daną potrzebę mają skłonność do 

polecania produktów najtańszych. 

Często nawet, przysłuchując się ich rozmowom, 

wiem, że polecany produkt nie 

jest idealny i nie spełnia wszystkich oczekiwań 

pacjenta, a jego niewątpliwą zaletą 

jest to, że jest po prostu najtańszy. 

Ja zachęcam do zaprzestania praktyki 

proponowania najtańszych leków. Nasz 

pacjent, podjeżdżając na stację benzynową, 

słyszy, że powinien tankować 

„wzbogacone paliwo”. Jest ono co prawda 

droższe, ale wiadomo, że silnik będzie 

na nim lepiej pracował. I co najważniejsze 

– najczęściej takiej właśnie rekomendacji 

się poddaje, tankując paliwo droższe. 

Skoro tak się dzieje z samochodem, 

to dlaczego, kiedy chodzi o zdrowie, 

Wdrożenie trzech zasad – należytej ekspozycji, sprzedaży 

dużych opakowań i właściwej rekomendacji – pozwoli 

podnieść wyniki i zapewni placówce większy zysk. 

chory ma być pozbawiony szansy wyboru 

korzystniejszego preparatu? Pamiętajmy, 

że mamy w aptece setki różnorodnych 

leków, w różnych cenach 

i o różnym działaniu. Najpierw więc 

zastanówmy się, co będzie dobre dla 

pacjenta (skład, dawka, forma, szybkość 

działania, złożoność leku itp.), a potem 

rozmawiajmy o cenie. Wielu farmaceutów, 

z którymi współpracowałem, było 

zaskoczonych, jak chętnie ludzie kupują 

te droższe famaceutyki, jeżeli tylko 

usłyszą o ich zaletach. Dlatego nie bójmy 

się polecać tych kosztujących trochę 

więcej.


akademia farmaceuty 

Tak jak wirusy i bakterie mogą wywołać infekcje ciała, tak ludzkie słowa 

mogą wywołać chorobę duszy. Zatruwają cały organizm, powodują, że 

czujemy się źle, odbierają nam chęć i zapał do pracy. Jak sobie radzić 

ze słowami, które ranią i bolą? Jak sobie radzić z krytyką? 

Łukasz Kostecki 

psycholog, trener, 

doradca; interesuje 

się aspektami 

komunikacji, 

sprzedaży, 

rozwiązywania 

konfliktów 

i wywierania wpływu 

społecznego 

Na krytykę jesteśmy narażeni 

wówczas, gdy nasze zachowanie 

jest niezgodne z oczekiwaniami 

innych ludzi. 

Jeśli praca wiąże się z koniecznością 

odmowy realizacji cudzych życzeń (np. 

zrealizowania przeterminowanej recepty), 

wtedy zmuszeni jesteśmy radzić 

sobie nie tylko z emocjami pacjenta, 

lecz również z własnymi. Aby tego dokonać 

oraz nie stracić motywacji i chęci 

do pracy, warto zadbać o swoją psychiczną 

odporność. 

JAK REAGUJEMY 

W TRUDNYCH SYTUACJACH? 

Ludzie w trudnych dla siebie sytuacjach 

(gdy ktoś ich krytykuje lub obraża) mają 

tendencję do odruchowego reagowania na 

dwa sposoby: sprzeciwem lub strachem. Jeśli 

mamy poczucie, że zostaliśmy bezpodstawnie 

zaatakowani, możemy z chęci zemsty lub 

odegrania się przejść do kontrataku. Niestety, 

emocje nie są dobrym doradcą – jeśli im 

ulegniemy i zareagujemy agresywnie, trudna 

sytuacja zaogni się jeszcze bardziej. Agresja 

rodzi agresję, a wynik konfrontacji będzie 

nieopłacalny dla każdej ze stron. 

Drugi sposób reakcji to lęk i obawa. 

Tego zachowania nauczyliśmy się 

w dzieciństwie. Często z obawy przed 

odrzuceniem i utratą akceptacji ze strony 

innych milczeliśmy, by nikogo nie urazić, 

albo godziliśmy się ze wszystkim, co 

słyszymy, by uniknąć eskalacji konfliktu 

i pogorszenia relacji z bliskimi. Takie 

tłumienie uczuć może w dalszej perspektywie 

prowadzić do niespodziewanego 

wybuchu skrywanych emocji lub objawów 

somatycznych, takich jak: bóle głowy, 

nieżyt żołądka lub wrzody. 

Obie reakcje nie są korzystne, zarówno 

dla nas, jak i dla pacjentów. Dlatego też 

za wszelką cenę powinniśmy zachować 

spokój i poszukiwać asertywnych wzorców 

postępowania. 

Rys. sirfrankie 

14 

Farmacja i ja Paźdzernik 2009


akademia farmaceuty 

PRAWO DO WŁASNEGO ZDANIA 

Każdy z nas liczy się z opinią innych 

ludzi (choć zdarza się, że myślimy 

inaczej). Ponieważ często na jej podstawie 

oceniamy samych siebie, zależy nam na 

tym, by inni mieli o nas jak najlepsze 

zdanie. Chcemy w ich oczach uchodzić 

za osoby życzliwe, chętne do pomocy 

i kompetentne. Często również na podstawie 

tych opinii budujemy poczucie 

własnej wartości i dobre samopoczucie. 

Tak długo, jak inni mają o nas dobre 

zdanie, wszystko jest w porządku. Niestety, 

problem zaczyna się wtedy, gdy ktoś 

zaczyna nas krytykować i rzuca uwagę 

typu: „Pani jest niesympatyczna”. 

Ludzie zazwyczaj odbierają opinię innych 

jako prawdę obiektywną. Dlatego 

ewentualna krytyka może być przez wielu 

z nas odczytana jako koniec świata. 

Ale przyjmowanie zdania innych jak 

wyroczni to błąd, który często miewa 

negatywny wpływ zarówno na nasze 

emocje, jak i zachowanie. Nie warto 

za bardzo przyjmować tych uwag do 

siebie i reagować złością lub uległością. 

Lepiej potraktować je jako opinię jednej 

osoby z wielu. Po prostu. Zatem zamiast 

się obrażać, warto ze spokojem powiedzieć: 

„Przykro mi, że pani tak uważa, 

ale pozostali pacjenci są innego zdania”. 

Pamiętajmy, że każdy z nas jest inny i ma 

prawo mieć własne zdanie. 

OD OGÓŁU DO SZCZEGÓŁU 

Krytykowanie innych jest częstym zjawiskiem 

i wynika z negatywnych emocji, 

które spowodowane są niezrealizowanymi 

życzeniami, prośbami i potrzebami 

osoby krytykującej. Z kolei silne emocje 

często mają wyolbrzymiony charakter 

i przybierają formę ogólnej oceny: „Jesteście 

najgorszą apteką w mieście”. Choć 

stwierdzenie takie może nam się wydawać 

głęboko niesprawiedliwe i raniące, 

w rzeczywistości nic nam nie mówi. 

Zamiast ulegać wyobrażeniom, warto 

ze spokojem doszukać się przyczyn takiej 

oceny. Tak jak w przypadku innych 

opinii, i tu warto zastosować efektywny 

schemat zachowania. Po pierwsze, nie 

ulegać negatywnym emocjom. Po drugie, 

potraktować taką wypowiedź jako opinię 

jednego pacjenta, a nie stwierdzenie 

faktu. Po trzecie, sprecyzować, co pacjent 

ma na myśli: „Rozumiem, że jest pan 

rozczarowany, ale proszę powiedzieć, co 

konkretnie panu przeszkadza”. Ludzie 

nie złoszczą się bez powodu, warto więc 

poznać prawdziwe przyczyny ich negatywnych 

opinii. Dzięki doprecyzowaniu 

wypowiedzi mamy możliwość dotarcia 

do informacji, które mogą być dla nas 

przydatne. 

KRYTYKA W PREZENCIE 

Zdarza się tak, że krytykowanie innych 

może być związane z cechami charakteru 

osoby krytykującej i z jej sposobem 

postrzegania świata. Większość z nas 

zna ludzi, którzy wszędzie dostrzegają 

błędy. Nic im się nie podoba – od wejścia 

są zgorzkniali: „Tutaj zawsze są długie 

kolejki!”, a ich uwagi wyprowadzają nas 

z równowagi. Takim osobom przypisujemy 

często złośliwość i złą wolę, jednak 

w rzeczywistości ich intencje nie są złe. 

Po prostu koncentrują się oni nie na 

zaletach, ale wadach. Dostrzegają głównie 

minusy i dzielą się uwagami (często 

trafnymi i słusznymi) nie ze złośliwości, 

ale z sympatii. Nie widzą w swoim 

zachowaniu nic złego, bo – jak często 

sami myślą – chcą tylko pomóc. 

Jeden ze światowej sławy menedżerów 

powiedział kiedyś: „Po co wydawać tysiące 

dolarów na audyty, skoro ludzie 

mówią, co trzeba poprawić?”. Dlatego 

konstruktywną krytykę warto wykorzystać. 

I chociaż takie podejście może się 

wydawać szokujące, to w rozmowie z pacjentem 

„negującym” warto przyznać 

mu rację, docenić jego rady i uwagi: 

„Rzeczywiście, ma pan rację”, „Cieszę 

się, że zwrócił pan na to uwagę”. Wtedy 

mamy szansę pozyskać jednego z najbardziej 

lojalnych pacjentów, jakiego 

można sobie wyobrazić. A uśmiech na 

twarzy trudnego pacjenta i nasza osobista 

satysfakcja są bezcenne. 

Krytyka ze strony innych boli, bo po 

pierwsze czujemy się odrzuceni, a po 

drugie dlatego, że rzadko bywamy na nią 

przygotowani. Często spada na nas jak 

grom z jasnego nieba. Im rzadziej słyszymy 

negatywne opinie, tym bardziej są one dla 

nas bolesne. Z tego powodu jednym ze 

skutecznych sposobów budowania psychicznej 

odporności jest... poszukiwanie 

krytyki. Zadawanie życzliwym ludziom 

(współpracownikom, szefom, członkom 

rodziny, pacjentom) trudnych, ale ważnych 

pytań może nam pomóc. Nie wahajmy 

się więc zapytać: „Co wam przeszkadza 

w naszej współpracy?”, „Co zrobić, żeby 

było lepiej?”. To pozwoli skorygować błędy, 

ale przede wszystkim oswoić się z trudnymi 

informacjami. Konstruktywna 

krytyka ze strony życzliwych ludzi jest 

doskonałym sposobem na zbudowanie 

własnej odporności. 

BUDOWANIE 

WŁASNEJ WARTOŚCI 

Większość z nas ma problem nie tylko 

z przyjmowaniem krytyki, lecz również... 

komplementów. Zdarza się, że gdy ktoś 

nas chwali, czujemy się nieswojo, nabieramy 

podejrzeń i mamy poczucie, że stara 

Ludzie zazwyczaj odbierają opinię innych jako prawdę 

obiektywną. To błąd! Nie warto za bardzo przyjmować tych 

uwag do siebie i reagować złością lub uległością. 

się być miły, bo czegoś od nas oczekuje. 

Niepotrzebnie. Gdy ktoś nas zauważy 

i doceni, przyjmijmy słowa uznania. Nie 

wstydźmy się i nie ignorujmy ich, a zacznijmy 

być z siebie dumni. Jeśli opinie 

innych są dla nas ważne, wykorzystajmy 

te, które są dla nas pochlebne. 

Krytyka najbardziej dotyka tych, którzy 

mają niskie poczucie własnej wartości 

i nie wierzą w siebie. Dlatego warto 

nauczyć się doceniać własny wysiłek 

i starania oraz cieszyć się z tego, kim 

jesteśmy, co robimy i co udało nam się 

osiągnąć. Efekty takiego postępowania 

widać przecież codziennie – to wdzięczni 

pacjenci, zgrany zespół, szczęśliwa rodzina. 

Traktujmy więc osiągnięcia jako wynik 

sumiennej pracy i dobrego podejścia, 

a nie jako łut szczęścia. Zauważajmy 

i nazywajmy swoje mocne strony, ale 

bądźmy też otwarci na konstruktywne 

uwagi innych. Stare przysłowie brzmi: 

„Co nas nie zabije, to nas wzmocni” i jest 

w nim wiele prawdy. Choć nie zawsze 

jest to łatwe, pamiętajmy, że słowa nie 

tylko ranią, ale także leczą i dodają sił. 

Dlatego jeśli przyjmiemy je bez złości 

i lęku, możemy je wykorzystać, by stać 

się lepszymi ludźmi. 



zarządzanie zasobami ludzkimi 

Pracownik na 

Absencja chorych 

pracowników, 

zwłaszcza w okresie 

wzmożonej aktywności 

placówek aptecznych, 

może uderzyć 

właścicieli aptek po 

kieszeni. Czy jest jakiś 

sposób, by do tego 

nie dopuścić? 

Magdalena Adamska 

autorka tekstów 

ekonomicznych, 

publikowała m.in. 

w „Rzeczpospolitej”, 

„Pulsie Biznesu”, 

„Życiu Warszawy”, 

„Home & Market”, 

„Gazecie MSP”, 

„Nowym Rynku” 

Jesienny sezon grypowy to w aptece 

okres podwyższonej mobilizacji nie 

tylko dla kierownika-zaopatrzeniowca, 

ale także „kadrowego”. Pracownicy 

aptek, być może nawet w większym 

stopniu niż pracujący w innych zawodach, 

narażeni są na infekcje, a co za tym idzie 

– częstsze nieobecności w pracy. Poza 

oczywistą niedogodnością spotykającą 

samego chorego, zwolnienie wiąże się 

z wymierną stratą finansową i dla pracownika, 

i dla pracodawcy. 

PO KIESZENI 

Choroba bije po kieszeni nie tylko w związku 

z ceną leczenia, lecz także za sprawą 

niższych zarobków. Za każdy dzień nieobecności 

w pracy z powodu choroby 

pracownik otrzyma jedynie tzw. wynagrodzenie 

chorobowe, czyli minimalnie 80% 

miesięcznej pensji (choć zgodnie z artykułem 

92 kodeksu pracy pracodawca ma 

możliwość wypłacenia wyższego wynagrodzenia 

chorobowego). Są jednak sytuacje, 

gdy pracownik niezdolny do pracy 

nie traci części swojego miesięcznego wynagrodzenia, 

ponieważ przysługuje mu 

obligatoryjnie 100% pensji. Dzieje się tak 

wówczas gdy choroba: 

– przypada w okresie ciąży, 

– powstała wskutek wypadku w drodze 

do pracy lub z pracy, 

L4 

– powstała na skutek poddania się koniecznym 

badaniom lekarskim przewidzianym 

dla kandydatów na dawców komórek, 

tkanek i narządów oraz 

poddania się zabiegowi pobrania komórek, 

tkanek i narządów. 

Obniżoną, bo stanowiącą tylko 70% 

miesięcznego wynagrodzenia, wysokość 

świadczeń wypłaca się natomiast pracownikowi 

za okres pobytu w szpitalu. Należy 

przy tym pamiętać, że gdy w grę wchodzą 

okoliczności uprawniające do zasiłku 

chorobowego w wysokości 100%, pracownik 

ma do niego prawo także za okres 

hospitalizacji. 

Nowe kłopoty oraz dalszy spadek uposażenia 

mogą być wynikiem nie tyle niskiej 

odporności albo nieszczęśliwego wypadku, 

co… niefrasobliwości pracownika. Otóż jeżeli 

chory pracownik nie dostarczy zwolnienia 

lekarskiego w terminie 7 dni od daty jego 

otrzymania, spowoduje to obniżenie o jedną 

czwartą wysokości zasiłku przysługującego 

za okres od 8. dnia orzeczonej niezdolności 

do pracy aż do dnia dostarczenia zaświadczenia 

lekarskiego. Gdy mowa o niefrasobliwości, 

warto też wspomnieć, że chorobowe nie 

przysługuje za pierwsze 5 dni niezdolności 

do pracy, jeśli została ona spowodowana 

nadużyciem alkoholu. 

Fot. fotorzepa 

16 



zarządzanie zasobami ludzkimi 

CHOROBA NA KOSZT FIRMY 

Choroba pracownika przede wszystkim 

bije jednak po kieszeni pracodawcę. W grę 

wchodzą wcale niemałe koszty zorganizowania 

pracy: wypłaty nadgodzin w ramach 

zastępstwa za chorego albo nawet zatrudnienie 

pracownika tymczasowego w przypadku 

dłuższej choroby pracownika. 

Ale to nie wszystko. W ramach wypłaty 

chorobowego, w ciągu każdego roku 

kalendarzowego pracodawca musi sfinansować 

nawet 33 dni nieobecności 

pracownika, o ile jest on zatrudniony na 

umowę o pracę. Dopiero począwszy od 

34. dnia niezdolności do pracy obowiązek 

ten przejmuje ZUS, który w formie 

tzw. zasiłku chorobowego kontynuuje 

wypłatę świadczenia. 

4 dni na żądanie 

W sytuacjach podbramkowych niedomagający 

pracownicy lub rodzice chorujących 

dzieci sięgają po tzw. urlop na 

żądanie. Przysługuje on pracownikowi 

w wymiarze 4 dni w danym roku kalendarzowym, 

a specyfika tego urlopu 

polega na tym, że nie musi on być wcześniej 

konsultowany z pracodawcą (art. 

167(2) kodeksu pracy: „Pracownik zgłasza 

żądanie udzielenia urlopu najpóźniej 

w dniu rozpoczęcia urlopu”). 

Trzeba jednak pamiętać, że urlop na 

żądanie nie jest żadnym dodatkowym 

urlopem, lecz wykorzystywany jest on 

w ramach rocznej puli należnych danemu 

pracownikowi (20 lub 26) dni urlopu 

wypoczynkowego. Co więcej – jeśli pracownik 

nie skorzysta w danym roku 

z urlopu na żądanie, wówczas niewykorzystane 

dni przechodzą (podobnie jak 

zwyczajny urlop wypoczynkowy) na rok 

następny, z tym że nie mogą być wykorzystane 

jako urlop na żądanie, lecz 

jedynie jako regularny urlop wypoczynkowy 

wykorzystany zgodnie z planem 

urlopów. Nie może zatem dojść do sytuacji, 

że pracownik niekorzystający 

w roku ubiegłym z urlopu na żądanie 

w pierwszym kwartale kolejnego roku 

wykorzysta np. 8 dni należnego mu 

wypoczynku poza planem urlopowym, 

czyli jako urlop na żądanie. 

Szczęśliwie dla pracodawców roczny 

33-dniowy limit wypłaty wynagrodzenia 

chorobowego wędruje wraz z pracownikiem, 

który w ciągu roku zmienia pracę. Jeśli więc 

przyjmujemy pracownika, który w danym 

roku kalendarzowym przechorował np. 30 

dni, nasza firma poniesie już tylko koszty 

ewentualnej wypłaty chorobowego w wymiarze 

nieprzekraczającym 3 dni. 

Inna dobra wiadomość wiąże się z zatrudnianiem 

ludzi w średnim wieku. W tym 

roku – na fali zmian sprzyjających zatrudnianiu 

tej kategorii pracowników – wprowadzono 

przepis odciążający firmy zatrudniające 

ludzi po pięćdziesiątce. Otóż 

pracownikom, którzy w roku poprzedzającym 

chorobę ukończyli 50. rok życia, 

pracodawca wypłaca wynagrodzenie chorobowe 

tylko przez pierwszych 14 dni 

w danym roku kalendarzowym. Począwszy 

od 15. dnia zwolnienia wypłatę świadczenia 

chorobowego przejmuje ZUS. 

CHOROWITY PRACOWNIK 

Częste zwolnienia lekarskie (czy to z powodu 

rzeczywistych chorób, czy też będące 

skutkiem nadużyć) to zmora wielu 

pracodawców. Wyjątkowo chorowity pracownik 

może narazić przecież firmę na 

tak wysokie straty, że jedynym racjonalnym 

posunięciem wydaje się rozwiązanie z nim 

umowy o pracę. Problemu oczywiście nie 

ma, gdy pracownik godzi się na zwolnienie 

za porozumieniem stron: ostatecznie różne 

bywają powody, dla których pracownik 

ma niską frekwencję, nie sposób zawsze 

zakładać jego złej woli i z góry przekreślać 

Wypłaty nadgodzin 

w ramach zastępstwa albo 

zatrudnienie pracownika 

tymczasowego w przypadku 

dłuższej choroby pracownika 

oznaczają dodatkowe koszty 

dla pracodawcy. 

polubowny sposób rozwiązania kwestii… 

Bywają jednak przypadki, kiedy jedynym 

rozwiązaniem jest wypowiedzenie pracownikowi 

umowy o pracę i tu już trzeba brać 

pod uwagę ryzyko dalszych odwołań pracownika 

przed sądem pracy. 

Wypowiedzenie umowy spowodowane 

niską frekwencją musi być zatem solidnie 

umotywowane. Częste zwolnienia lekarskie 

same w sobie mogą być powodem 

wypowiedzenia umowy pracownikowi, 

jednak podanie w wypowiedzeniu jedynie 

ogólnych przyczyn, takich jak „brak dyspozycyjności” 

lub „dezorganizacja pracy” 

nie wystarczy. Praktyka wskazuje, że sądy 

nie tyle podważają sam powód zwolnienia, 

ale nieprzywołanie w dokumencie konkretnych 

faktów, które potwierdzałyby, 

że częste choroby pracownika narażają 

firmę na nadzwyczajne starty: utratę kontraktów 

albo klientów. 

Jak zawsze, gdy pracodawca decyduje się 

na wypowiedzenie umowy, musi pamiętać, 

że ewentualny finał sporu może mieć 

miejsce w sądzie pracy, gdzie rozpatrywa- 

na jest jedynie kwestia tego, czy dokument 

wypowiedzenia nie zawiera wad, to jest, 

czy powody zwolnienia są dostatecznie 

w nim wyłuszczone. Kwestia stanu faktycznego 

(niemającego odbicia w dokumencie) 

nie stanowi przedmiotu postępowania 

przed sądem pracy. 

ZE SKUTKIEM 

NATYCHMIASTOWYM 

Prawo pracy przewiduje jednak sytuacje, 

w których długotrwale niezdolnego do 

pracy pracownika można zwolnić bez 

wypowiedzenia. Gdy pracownik był zatrudniony 

u danego pracodawcy krócej 

niż 6 miesięcy, zwolnienie bez wypowiedzenia 

grozi mu po 3 miesiącach choroby. 

Jeśli pracownik jest zatrudniony 

w danej firmie co najmniej 6 miesięcy, 

groźba zwolnienia pojawia się po 9 miesiącach 

choroby, a dopiero po 12 miesiącach, 

jeśli chorobą tą jest gruźlica lub 

też spowodował ją wypadek przy pracy 

lub choroba zawodowa. 

R E K L A M A 



finanse w praktyce 

Artur A. Adamski 

redaktor 

i prowadzący działy 

inwestycyjne 

m.in. w PAP, 

„Życiu Warszawy”, 

„Pulsie Biznesu”, 

„Home & Market”, 

„Gazecie MSP”, 

„Twoim Biznesie” 

„Kupuj, kiedy leje się 

krew, sprzedawaj, 

kiedy jest euforia”. 

Kryzys jest dobrym 

momentem na 

zainwestowanie 

w rozwój apteki lub 

nawet ekspansję 

i stworzenie 

sieci aptecznej. 

– najlepszy czas 

na inwestycje 

Na pytanie: „dlaczego warto 

inwestować w kryzysie?”, 

odpowiedź jest prosta: „ze 

strachu przed tym, co nastąpi”. 

Dlatego właściciele aptek, którzy 

zdają sobie sprawę, że czas prosperity 

i kryzysu ma swój początek i koniec, 

a jednocześnie są w stanie wygospodarować 

wolne środki, powinni przełamać 

obawy i zastanowić się nad inwestycją 

mogącą zaowocować w przyszłości 

zwiększeniem zysków. Kryzys i towarzyszący 

mu strach są najlepszą okazją 

do lokowania pieniędzy, bowiem pracownicy 

i firmy w obawie przed utratą 

pracy, klientów i zamówień są w stanie 

zgodzić się na warunki nieakceptowalne 

w czasie prosperity. 

ILE NAPRAWDĘ MAM? 

Zanim rozpoczniemy inwestycje, musimy 

odpowiedzieć sobie na pytanie o aktualną 

kondycję finansową apteki. Przeprowadzenie 

badania finansowego (okrojona forma 

due diligence) powinniśmy zlecić niezależnej 

firmie księgowej lub doradczej, która ma 

specjalistyczną wiedzę z zakresu czytania 

i interpretowania wskaźników finansowych. 

A rzetelność i obiektywne podejście zapewnia 

jedynie specjalista niezwiązany w żaden 

sposób z naszą firmą. 

Due diligence daje odpowiedź na wiele zagadnień 

kluczowych w podejmowaniu 

strategicznych decyzji, m.in. gdzie można 

znaleźć oszczędności i jak umiejętnie 

sterować przepływami pieniężnymi, by te 

generowały większe zyski. 

Na podstawie badania finansowego i danych 

historycznych z kilku lat można 

także przeprowadzić prognozy wyników. 

Taka ekstrapolacja jest niezbędna do określenia 

poziomu przychodów oraz zysku, 

a więc faktycznego obliczenia, jak będzie 

wyglądała apteczna kasa, np. za dwa-trzy 

lata. Bez tej wiedzy żaden odpowiedzialny 

przedsiębiorca nie podejmie decyzji 

o poważnej inwestycji. 

W tym miejscu specjalnie użyłem określenia 

„poważna inwestycja”. „Poważna”, 

czyli taka, która może zachwiać finansami 

apteki, a nawet – prowadzona w sposób 

nieprzemyślany – doprowadzić do 

utraty płynności (czyli braku jakiejkolwiek 

gotówki na koncie przedsiębiorstwa). Nie 

chodzi zatem o zakup nowego biurka albo 

komputera, lecz np. remont generalny lub 

stworzenie apteki od podstaw. 

Mając już przeprowadzone badanie finansowe 

i ekstrapolację rachunku wyników, 

można przystąpić do kolejnego 

kroku: przygotowania szczegółowego 

biznesplanu. 

PO CO TO KOMU? 

Z mojej wieloletniej praktyki kontaktów 

z przedsiębiorcami wynika, że gdy mowa 

o biznesplanie, od razu zadają oni pytanie: 

„A po co mi taki plan? Czy bez niego nie 

przeprowadzę remontu lub nie stworzę 

nowej lokalizacji?”. 

Oczywiście, można postąpić w ten sposób, 

istnieją nawet filozoficzne teorie głoszące, 

że wszystko jest dziełem przypadku, 

a świat pochłonięty jest przez chaos. 

Jednak zakładając minimalny poziom 

racjonalnego działania – biznesplan jest 

konieczny. Zawiera on jasny i klarowny 

harmonogram inwestycji oraz etapy jej 

finansowania. Dokument ten, w zależności 

od skali i celu jego tworzenia, może być 

kilkunastostronicowy (na wewnętrzne 

potrzeby inwestującego) lub nawet liczyć 

18 



finanse w praktyce 


kilkaset stron – jeśli ma być oficjalnym 

dokumentem przedstawianym w banku, 

a opisującym projekt za wiele dziesiątków 

milionów złotych. Zasadniczo nie ma 

znaczenia, ile liczy stron – najważniejsze, 

żeby powstał i był drogowskazem przy 

kolejnych etapach inwestycji. 

W biznesplanie, oprócz opisu samego 

przedsięwzięcia, musi się znaleźć dokładny 

program działania, a także – rzecz najistotniejsza 

– rentowność planowanej inwestycji. 

Jest to zasadniczy punkt dający wyobrażenie, 

kiedy np. nowa apteka przełamie 

próg wyrównania, czyli po prostu zwróci 

poniesione koszty i zacznie generować zyski. 

Oczywiście, do wiedzy tej niezbędne 

jest przeprowadzone wcześniej badanie 

finansowe – dopiero mając wyobrażenie 

o przyszłych zyskach, można dostosować 

wysokość nakładów na jej otwarcie oraz 

czas, przez jaki działająca apteka będzie finansowo 

„ciągnęła” dopiero powstałą. 

Samo przygotowanie biznesplanu ma 

niebywałą zaletę porządkowania i systematyzowania 

wszelkich danych. Każdy 

kolejny krok musi być przemyślany, wynikać 

z poprzedniego, zaś całość musi 

się „spinać liczbowo”, czyli po prostu 

z tabelarycznego zestawienia musi wynikać, 

że dany projekt za kilka lat będzie 

przynosił zyski. 

Kryzys niesie ze sobą strach i właśnie 

ten fakt należy precyzyjnie wykorzystać 

w optymalizacji kosztów i wydatków. 

Pomocny w tym będzie biznesplan połączony 

z due diligence. Dzięki nim można 

zweryfikować dotychczas ponoszone wydatki, 

np. na utrzymanie apteki. Może się 

bowiem okazać, że pensje pracowników 

wraz z bonusami są zawyżone w stosunku 

do średniej rynkowej, że nie są konieczne 

wysokie nakłady na prowadzenie apteki, 

zaś drogie produkty można kupić taniej. 

W sprzyjających okolicznościach można 

podjąć próbę renegocjowania czynszu 

płaconego za wynajem pomieszczenia. 

Argument, że obok apteki stoi od kilku 

miesięcy pusty lokal, a stan naszych finansów 

jest tak dramatyczny, że grozi to 

bankructwem, jest na tyle przekonujący, 

że powinien wpłynąć na obniżkę stawki. 

Wszak jest kryzys. 

NEGOCJACJE 

PONAD WSZYSTKO 

Będąc wyposażonym w wiedzę dotyczącą 

stanu finansów, warto zastanowić się 

nad zewnętrznym źródłem finansowania. 

Umiejętne wykorzystanie kredytu 

inwestycyjnego wydłuża wprawdzie czas 

Kryzys jest najlepszą okazją 

do optymalizacji kosztów. 

Można np. porozumieć się 

z pracownikami w sprawie 

nowych stawek uposażeń 

lub renegocjować czynsz 

za wynajem lokalu. 

dochodzenia do punktu zwrotu z inwestycji 

i przynoszenia zysków, jednak pozwala 

na zwiększenie marginesu bezpieczeństwa 

w postaci środków własnych. 

Bardzo niebezpieczne dla każdego przedsiębiorstwa 

jest balansowanie na granicy 

wypłacalności – niezbędny margines 

musi zakładać co najmniej 20% bufora 

finansowego. Im bliżej zera, tym niebezpieczniej. 

Nieprzewidziane zdarzenia, 

wymagające zaangażowania dodatkowych 

środków, mogą sparaliżować dotychczasową 

działalność firmy lub wstrzymać 

prace inwestycyjne. 

Najlepszym rozwiązaniem jest konstrukcja 

hybrydowa, czyli zainwestowanie środków 

własnych i bankowych. Nie ma 

wtedy obaw przed finansową zapaścią, 

a jednocześnie pożyczone środki pracują 

na rzecz nowego projektu. Wprawdzie 

obecnie banki niezbyt chętnie udzielają 

kredytów, jednak biznesplan oparty na 

solidnych podstawach i uczciwie przeprowadzonym 

badaniu finansowym powinien 

być silnym argumentem przekonującym 

bankowych urzędników. 

WSZYSTKO ZGODNIE 

Z PLANEM 

Przebrnięcie przez kwestie formalno-prawne 

to dopiero część sukcesu. Kolejna ogromna 

praca to znalezienie odpowiednich ofert 

związanych z prowadzoną inwestycją. I tu 

po raz kolejny pomocny staje się kryzys: 

obawa przed brakiem klientów wymusza na 

dostawcach usług i produktów obniżanie 

ceny, a jeśli tego nie czynią z własnej inicjatywy 

– wystarczy bezwzględnie negocjować. 

Okazuje się, że kilka lub nawet kilkanaście 

procent w stosunku do ceny pierwotnej 

może pozostać w portfelu. 

W trakcie trwania inwestycji niezmiernie 

ważne jest, by stale pilnować kosztów zgodnie 

z założeniami biznesplanu i cały czas 

kontrolować finanse apteki. Niedopuszczalne 

jest przekraczanie założonych w planie 

inwestycyjnym poziomów kosztów. 

Nanosić należy nawet niewielkie korekty 

i tym samym sprawdzać, czy w końcowym 

efekcie nie okaże się, że z pozoru 

niewielka kwota zagraża bezpieczeństwu 

finansowemu przedsięwzięcia. 

Ponieważ obliczenia dla biznesplanu przygotowywane 

są najczęściej w odpowiednio 

spreparowanych modelach finansowych 

w arkuszu kalkulacyjnym, wprowadzenie 

zmian w odpowiedniej rubryce automatycznie 

zmienia wyniki finalne. 

Zaopatrzeni w dobrze stworzony biznesplan, 

świadomi konieczności rygorystycznego 

jego przestrzegania, pamiętajmy, że 

kryzys wraz z towarzyszącym mu strachem 

przed finansową przyszłością to wbrew pozorom 

najlepszy czas na lokowanie naszych 

wolnych środków finansowych. 


dobrej nadziei 

Analitycy z zainteresowaniem obserwują południowoafrykański 

rynek farmaceutyczny. RPA od lat jest swego rodzaju busolą 

pokazującą prawdopodobne scenariusze rozwoju w Afryce. To, co 

dziś tam się dzieje, jutro może zdarzyć się w sąsiednich krajach. 

Gdy w Polsce rozpoczyna się 

jesień, na południu Afryki 

ulice pokrywa liliowy dywan 

z opadających kwiatów. 

W październiku Pretoria, stolica Republiki 

Południowej Afryki, zamienia się 

w pachnący ogród. W mieście zakwita 

około 50 tys. drzew jacarandy. Gdyby, 

jak twierdzą botanicy-amatorzy, kwiaty 

jacarandy faktycznie przynosiły szczęście 

temu, komu spadną na głowę, mieszkańcy 

Pretorii byliby najszczęśliwszymi 

ludźmi na Ziemi. 

Jacaranda budzi nie tylko zainteresowanie 

turystów, którzy napawają się jej 

oszałamiającym zapachem (przypomina 

nieco woń maciejki), ale również przedstawicieli 

przemysłu farmaceutycznego. 

Z kory tego drzewa od dawna pozyskuje 

się składniki leku na syfilis, zaś liście 

mieszkańcy Afryki stosują jako środek 

tamujący krwawienie. W Pretorii, „najmłodszym” 

mieście RPA, którego połowa 

mieszkańców ma mniej niż 25 lat, 

znajduje się kilkanaście uniwersytetów, 

w tym uczelnia kształcąca przyszłych 

farmaceutów. Leani Stoman skończyła 

studia przed rokiem i niedawno rozpoczęła 

pracę. 

BĘDZIE CORAZ LEPIEJ 

Leani jest rdzenną mieszkanką RPA, 

jej rodzina pochodzi z plemienia Zulusów. 

Ojczystym językiem jest dla niej 

zuluski, jeden z jedenastu języków urzędowych 

obowiązujących w republice, ale 

jak prawie wszyscy mieszkańcy Pretorii 

Leani porozumiewa się dobrze po angielsku 

i w języku afrikaans. Bez znajomości 

kilku języków dziewczynie trudno 

byłoby znaleźć pracę w stolicy. Wśród 

czarnych mieszkańców republiki utrzymuje 

się ponad dwudziestoprocentowe 

bezrobocie. 

Jeszcze sześć lat wcześniej Leani była Pretorią 

tak samo zachwycona, jak i przestraszona. 

Pochodzi z wioski oddalonej 

od stolicy o 120 kilometrów. Tam, gdzie 

się urodziła, około 30% dorosłych nie 

potrafiło dobrze czytać i pisać. RPA jest 

najbogatszym państwem na kontynencie 

afrykańskim posiadającym żyzną ziemię 

i wiele bogactw naturalnych, jednak zdaniem 

dziewczyny to dopiero jej pokolenie 

będzie miało szansę zmienić republikę 

w krainę równych szans. 

RPA udaje się uniknąć wielu ekonomicznych 

problemów, które gnębią afrykański 

kontynent. Europejczyk przybywający 

z wizytą spodziewa się zobaczyć 

państwo funkcjonujące na wzór europejski. 

Nie zawiedzie się, o ile będzie się 

trzymał dużych miast. Leani uważa, że 

jest i będzie coraz lepiej. Z jej trojga rodzeństwa 

dwoje zdobyło wyższe wykształcenie, 

podczas gdy ich rodzice o uniwersytecie 

mogli tylko marzyć, co dla 

dziewczyny jest dowodem, że świat idzie 

w dobrym kierunku. 

Leani wybrała farmację, bo jak twierdzi, 

to zawód prestiżowy. Farmaceuta 

Fot. Shutterstock, Corbis 

20 



apteki świata 

cieszy się wśród ludzi takim samym 

szacunkiem jak lekarz, tym bardziej, że 

w wielu aptekach pracują ramię w ramię. 

W niektórych aptekach miejskich pacjenci 

mogą poprosić o poradę dyżurującego 

lekarza, natomiast na terenach 

wiejskich nierzadko zdarza się, że lekarz 

wozi ze sobą podręczną apteczkę. 

Farmaceuci i lekarze 

wkładają dużo wysiłku 

w przekonanie mieszkańców 

do profilaktycznych 

szczepień małych dzieci. 

Ważnym elementem edukacji farmaceuty 

jest zdobycie wiedzy na temat wirusa 

HIV. Według CIA The World Factbook, 

ponad 5 milionów ludzi (w populacji 

niewiele większej od polskiej) jest zarażonych 

wirusem. Każdy z chorych potrzebuje 

starannej opieki. Dla wielu apteka 

to jedna z niewielu wysepek nadziei. 

Podobnie dla Leani, ale z innego powodu. 

Po czterech latach studiów udało się jej 

dostać na praktykę w aptece oddalonej 

o 20 minut jazdy od centrum. Po roku, 

kiedy otrzymała już certyfikat upoważniający 

do wykonywania zawodu od Południowoafrykańskiej 

Rady Farmaceutycznej, 

kierownik zaproponował jej pracę. Dla 

dziewczyny to dobry początek kariery. 

Marzy, by odłożyć trochę pieniędzy, które 

za jakiś czas pozwolą otworzyć własną 

aptekę w rodzinnej miejscowości. 

DWA PAŃSTWA, DWIE APTEKI 

Jeśli Leani będzie konsekwentnie realizować 

swój plan, otrzyma rządową pomoc. 

W „Encyklopedii farmacji klinicznej” 

Josepha T. DiPiro czytamy: „Zapewnienie 

dostępu do podstawowej opieki zdrowotnej 

na terenach wiejskich to obecnie jeden 

z głównych priorytetów rządowych RPA. 

Podstawowy cel to położyć kres nierównościom 

wynikającym z trwającego przez 

lata niedemokratycznego systemu apartheidu”. 

RPA chce się szczycić mianem 

państwa demokratycznego, ale nawet 

dzisiaj sytuacja czarnej ludności zamieszkującej 

tereny wiejskie nie różni się bardzo 

od sytuacji ich sąsiadów z Botswany 

lub Namibii. Natomiast warunki życia 

białej mniejszości nie różnią się od warunków 

życia w przeciętnym państwie 

europejskim. Za parę miesięcy RPA czeka 

sprawdzian – będzie na ustach świata 

jako gospodarz Mistrzostw Świata w Piłce 

Nożnej 2010. Do tego czasu władze 

republiki usilnie starają się nie tylko dokończyć 

budowę stadionów i hoteli, ale 

też zniwelować najbardziej widoczne 

różnice pomiędzy standardem życia 

białych i czarnych mieszkańców. 

Farmaceuta, który zechce się przenieść na prowincję i tam 

założyć aptekę, może liczyć na szerokie wsparcie władz. 

Farmaceuta, który zechce się przenieść 

na prowincję i tam założyć aptekę, ma 

otrzymać szerokie wsparcie od władz. 

Wszystko po to, aby RPA nie było organizmem 

złożonym z dwóch państw, 

którego symbolem są zróżnicowane pod 

względem standardu apteki. W Pretorii 

turysta znajdzie świetnie wyposażone 

apteki z najlepiej wykwalifikowanym 

personelem, a na terenach wiejskich zaledwie 

punkt medyczny prowadzony 

przez którąś z organizacji charytatywnych, 

w którym można otrzymać leki przeciwwirusowe 

i podstawowe antybiotyki. 

Jeszcze niedawno o aptekę na terenach 

wiejskich było o tyle trudno, że Ministerstwo 

Zdrowia zastanawiało się nad 

zmianą obowiązujących przepisów i zezwoleniem 

na posiadanie aptek osobom 

bez tytułu farmaceuty. Do zmiany prawa 

nie doszło, za to przybyło uczelni kształcących 

farmaceutów. 


21



Farmaceuta to prestiżowy 

zawód. Cieszy się on wśród 

mieszkańców RPA takim samym 

szacunkiem jak lekarz. 

Z okazji Narodowego Tygodnia Farmacji 

apteki organizowały konkursy dla 

najmłodszych. Dzieci mogły wygrać kolorowe 

szczoteczki do zębów, zestawy witamin i piłki. 

Leani Stoman w staraniach o zdobycie 

dotacji na aptekę pomoże fakt, że jest… 

czarna. W ostatnich latach z RPA wyemigrowało 

wielu białych mieszkańców 

zniechęconych wprowadzeniem przepisów 

faworyzujących czarną większość, 

atmosferą nietolerancji i rosnącą przestępczością. 

Leani o takich sprawach 

mówić nie chce. Pytana, czy ona i jej 

biała koleżanka ze studiów starające się 

o taką samą dotację na wiejską aptekę 

miałyby równe szanse, odpowiada z uporem, 

że jej rodzice w ogóle nie mieli 

perspektyw na edukację. 

TYDZIEŃ FARMACJI 

Od 7 do 11 września, jak co roku w całej 

Republice Południowej Afryki, odbyło 

się wiele imprez z okazji Narodowego 

Tygodnia Farmacji. W aptece Umtata 

Pharmacy, w której pracuje Leani, od 

początku września ściany zdobiły plakaty 

informacyjne w kilku językach. 

Personel rozdawał ulotki zapraszające 

pacjentów na spotkania z lekarzem oraz 

kierownikiem apteki. Farmaceuci tłumaczyli, 

jak działają niektóre lekarstwa 

(np. leki antywirusowe), jak należy je 

przechowywać i dlaczego nie można 

zażywać lekarstw, które przekroczyły datę 

przydatności. 

Włączenie się do akcji Narodowego Tygodnia 

Farmacji nie jest dla aptek kwestią 

wyboru, bowiem w RPA każda apteka 

i każdy farmaceuta działa w zgodzie 

z pozwoleniami oraz respektując wytyczne 

Południowoafrykańskiej Rady Farmacji. 

Bardzo szerokich kompetencji udzieliła 

Radzie Ustawa farmaceutyczna 

z 1974 r., czyniąc ją organem odpowiedzialnym 

za program edukacji farmaceutów, 

ich rejestrowania, doszkalania, 

działania według zasad dobrej praktyki 

zawodowej. 

Zgodnie z postanowieniem Rady, między 

7 a 11 września każda apteka była zobowiązana 

prowadzić akcję informacyjną 

dla pacjentów, ale sposób, w jaki to robiła, 

zależał już od inwencji personelu. 

W Umtata Pharmacy postanowiono 

przyciągnąć jak najwięcej dzieci i studentów, 

zakładając, że jeśli maluchy zechcą 

spędzić w aptece trochę czasu, wykładu 

kierownika posłuchają również ich rodzice. 

Studenci zaś to największa grupa 

mieszkańców Pretorii, nie można więc 

było o niej zapomnieć. 

Trzeciego dnia akcji farmaceuci z Umtata 

Pharmacy próbowali więc zaskarbiać 

sympatię najmniejszych pacjentów. Do 

południa odwiedziło ich kilka grup z miejscowych 

podstawówek, by posłuchać 

prelekcji o bakteriach i wirusach. A po 

południu zorganizowano specjalny konkurs 

dla najmłodszych. Odpowiadając 

na proste pytania dotyczące treści krótkiego 

wykładu, dzieci mogły wygrać kolorowe 

szczoteczki do zębów, zestawy 

witamin i piłki. 

Żeby zainteresować wykładami studentów 

(ponad 45% z nich pochodzi z małych 

miejscowości oddalonych od Pretorii), 

którzy mają możliwość podzielenia się 

wiedzą z członkami rodzin, Umtata 

Pharmacy wraz z trzema innymi aptekami 

zorganizowała pokazy w prowizorycznym 

laboratorium chemicznym. 

Największym problemem było znalezienie 

odpowiedniego lokalu na eksperymenty, 

bowiem przepisy zabraniają 

osobom postronnym wchodzenia na 

dobrze strzeżone zaplecza aptek. Wspólnymi 

siłami wynajęto pomieszczenie 

w centrum miasta, w którym przez cały 

dzień farmaceuci z czterech aptek na 

zmianę pokazywali doświadczenia chemiczne, 

opowiadali o produkcji 

Plakat z okazji Narodowego 

Tygodnia Farmacji. Ten jest 

w języku zuluskim. 

22 




Nawet na ruchliwej drodze 

nie sposób zapomnieć, że 

jest się w Afryce. 

Tylko w dużych miastach, np. w Pretorii, turysta 

znajdzie świetnie wyposażone apteki z dobrze 

wykwalifikowanym personelem. 

Fot. Indigo, Be&W, Shutterstock 

medykamentów z miejscowych roślin, 

a przy okazji rozdawali ulotki z podstawowymi 

informacjami. 

POJEDYNEK PROFESORÓW 

W większości dużych południowoafrykańskich 

aptek można znaleźć plakaty 

informujące o podstawowych faktach na 

temat HIV i dobrodziejstwach leków 

antywirusowych stosowanych w jego 

przebiegu. Farmaceuci informują, że 

każdy, kto regularnie zażywa takie preparaty, 

powinien być w stałym kontakcie 

z lekarzem i farmaceutą, a także informować 

personel medyczny, jeśli zauważy 

jakieś zmiany w organizmie (utratę wagi, 

wysypkę, kłopoty z przewodem pokarmowym). 

Farmaceuci toczą walkę ze 

śmiertelnym wirusem, jednak często są 

w niej osamotnieni. 

Na tematy „związane z polityką” dla 

prasy, choćby polskiej, farmaceuci wypowiadają 

się niechętnie. Oporów nie ma 

Aleksandra Myszyńska-Geelen, polska 

technik radiologii od 8 lat mieszkająca 

w Johannesburgu z mężem Holendrem. 

– Jeszcze kilka lat temu, za prezydentury 

Thabo Mbekiego, partia rządząca wydała 

oficjalny dokument stwierdzający, że 

nie ma związku między wirusem HIV 

a epidemią AIDS – mówi. – Ich zdaniem 

AIDS bierze się z niedożywienia, a „plotki” 

na temat wirusa rozsiewają zachodni 

politycy, którym zależy na ponownym 

zniewoleniu czarnych mieszkańców republiki. 

Prezydent nie raz mówił, że to 

nie HIV jest problemem, a leki antywirusowe. 

Tymczasem sytuacja jest tragiczna. 

W Polsce nie znałam ani jednej osoby 

Zapewnienie dostępu 

do podstawowej opieki 

zdrowotnej na terenach 

wiejskich to obecnie jeden 

z priorytetów rządu 

Republiki Południowej 

Afryki. 

chorej na AIDS, zaś tu prawie w każdej 

czarnej rodzinie przynajmniej jedna osoba 

jest zarażona wirusem. 

Według danych WHO, tylko w 2008 r. 

w RPA na AIDS umarło około 220 tys. 

osób. W 2005 r. głośno było o kuriozalnym 

„pojedynku” dwóch profesorów. 

Amerykański doradca prezydenta Mbekiego, 

profesor David Rasnick, kwestionujący 

związek między HIV i AIDS, 

podobno zamierzał na wizji wstrzyknąć 

sobie wirusa, jeśli w tym samym czasie 

prof. Philip Machanick z RPA wstrzyknie 

sobie leki antywirusowe. Rasnick 

chciał udowodnić, że pożyje dłużej niż 

jego kolega po fachu, bowiem Machanick 

miał uparcie zaprzeczać jego poglądom 

i nazywać je niezwykle szkodliwymi. 

– RPA to kraj legend, magii i wspaniałych 

widoków – mówi Aleksandra Myszyńska- 

-Geelen. – To tutaj wciąż żywe są opowieści 

o największych diamentach świata 

wykopanych podczas pielenia ogródka. 

Żeby tu żyć, trzeba się jednak przyzwyczaić, 

że to, co wcześniej było dla ciebie 

oczywiste, tutaj już nie jest. Nawet w medycynie 

albo farmacji dwa plus dwa może 

się równać pięć. Dlatego każdy świeżo 

upieczony absolwent wyższej uczelni to 

kolejny Przylądek Dobrej Nadziei. 

Sylwia Skorstad 

Sytuacja czarnej ludności 

RPA zamieszkującej tereny 

wiejskie nie różni się zbytnio od 

sytuacji ich sąsiadów z biednej 

Botswany lub Namibii. 


23

MEDYCYNA 

ból i bezsenność 

W błędnym kole 

Ból i bezsenność to dość częste połączenie. Dlatego walcząc 

z bólem, równocześnie powinniśmy przeciwdziałać zaburzeniom snu. 

Według Międzynarodowej 

Klasyfikacji Zaburzeń 

Snu (ICSD-2, 2005) bezsennością 

nazywa się 

trudności w zaśnięciu i utrzymaniu ciągłości 

snu, zbyt wczesne przebudzenie 

lub sen, który jest przewlekle nieregenerujący 

lub złej jakości. Wszystkie te zaburzenia 

występują pomimo stworzenia 

dobrych warunków do spania. Ich następstwem 

jest gorsze funkcjonowanie 

w ciągu dnia, m.in.: złe samopoczucie, 

zaburzenia koncentracji, skłonność do 

błędów w pracy lub podczas prowadzenia 

samochodu, dolegliwości gastryczne 

oraz bóle głowy. 

POD LUPĄ ANALITYKÓW 

Ból dotyczy ok. 90% społeczeństwa, przy 

czym skala problemu rośnie wraz z rozwojem 

cywilizacji. W ostatnich latach 

nasilenie bólu 

Dr n. med. 

Michał Skalski 

kierownik Poradni 

Leczenia Zaburzeń 

Snu w Warszawie 

Odczuwanie bólu w ciągu doby 

poranek 

przeprowadzono w Polsce kilka badań 

epidemiologicznych, które sprawdzały 

występowanie bólu i bezsenności w zdrowej, 

dorosłej populacji. W badaniach 

(Pentor, 2002) oceniano występowanie 

bólu i bezsenności na losowo wybranej 

grupie 930 osób powyżej 18. r.ż., spośród 

których 800 przyjmowało leki przeciwbólowe 

w ciągu minionych 6 miesięcy. 

Objawy bezsenności zgłaszało 18% badanych 

osób. Najczęstszą przyczyną zaburzeń 

snu wśród nich był nadmiar stresu 

Dolegliwości bólowe 

i bezsenność wzajemnie się 

napędzają, wywołując 

syndrom 3B, czyli błędne 

koło bólu i bezsenności. 

w codziennym życiu (55%), a potem ból 

występujący w ciągu nocy (38%). Spośród 

różnych typów bólu, najczęściej wskazywano 

ból głowy. Wymieniano również 

bóle kości i stawów, a także reumatyczne, 

mięśni, kręgosłupa i korzonków, kończyn 

i pleców, zębów oraz takie, które wiązały 

się z przeziębieniem i grypą. Ponadto 

wieczór 

czas 

kobiety wskazywały na migrenę i bóle 

menstruacyjne. 

W ostatnio przeprowadzonym badaniu 

(SMG/KRC, luty 2008) na reprezentatywnej 

próbie osób powyżej 30. r.ż. występowanie 

różnych problemów ze snem zgłaszało 

42% badanych. Pytani o przyczynę problemów 

ze snem ankietowani na pierwszym 

miejscu wymienili problemy życiowe lub 

stres (50%), ale na kolejnych znajdowały 

się dolegliwości bólowe (36%) i problemy 

zdrowotne związane z chorobami układu 

krążenia (33%). 

DYNAMIKA BÓLU 

Można więc wyciągnąć wniosek, że dolegliwości 

bólowe stanowią – obok stresu 

– jedną z ważniejszych przyczyn kłopotów 

ze snem. Trudno jednak wskazać jeden 

rodzaj bólu typowy dla godzin nocnych 

albo wieczornych i wyselekcjonować ten 

wywołujący bezsenność. Wydaje się, że 

problemem jest subiektywne odczuwanie 

bólu – bez względu na umiejscowienie 

nasila się on z powodu bezsenności, narastającego 

zmęczenia oraz irytacji. 

Warto wiedzieć, że ból ma swoją dynamikę 

okołodobową – zazwyczaj najsilniej jest 

odczuwany wcześnie rano i wieczorem (patrz 

ilustracja). Wtedy najczęściej występuje ból: 

głowy (spowodowany stresem, złym trybem 

życia), kręgosłupa (siedzący tryb życia, dźwiganie), 

kostno-stawowy (brak aktywności 

ruchowej), mięśni i karku (stres). 

W przypadku występowania bólu i bezsenności 

mamy do czynienia z syndromem 

3B – błędnym kołem bólu i bezsenności, 

czyli sytuacją, w której obie dolegliwości 

wzajemnie się napędzają. Zależności te 

omówię w kolejnym odcinku. 

24 


MEDYCYNA 

znane rośliny, nieznane możliwości 

Zamiast kawy 

– i nie tylko 

Napar z liści 

ostrokrzewu 

paragwajskiego 

nazywany jest potocznie 

mate lub yerba mate. 

Od wieków spożywany 

w Ameryce Południowej, 

od 20 lat jest 

przedmiotem badań 

naukowców. 

dr n. farm. 

Katarzyna Żurowska 

nie jedyna i nie najważniejsza rola. Ich 

obecność nadaje roślinie właściwości 

przeciwzapalne i wpływa pozytywnie na 

metabolizm cholesterolu, działa również 

przeciwpasożytniczo. Aktualnie prowadzone 

badania mają na celu wyjaśnienie 

mechanizmu tego zjawiska. 

Natomiast zafałszowanie surowca Ilex paraguariensis 

pokrewnymi odmianami liści 

ostrokrzewu lub jego owocami powoduje 

znaczny wzrost goryczy naparów, która 

wynika z dużej zawartości saponin. Mieszanki 

takie zawierają, niestety, niskie stężenia 

innych cennych substancji prozdrowotnych. 

Yerba mate z popularnego napoju 

o właściwościach pobudzających 

powoli staje się produktem o niezwykłych 

możliwościach prozdrowotnych, 

które stawiają go w jednym 

rzędzie z nowoczesnymi nutraceutykami. 

Tajemnica cennych właściwości liści 

ostrokrzewu tkwi w zespole substancji 

aktywnych. Ich lista jest imponująca. 

Wymienię tylko główne grupy związków: 

polifenole, ksantyny, pochodne kwasu 

kawowego (związki kofeoilowe), saponiny 

i związki mineralne. 

Pod lupą naukowców 

Badania dotyczące ostrokrzewu paragwajskiego 

prowadzone są w kierunku 

potwierdzenia i wyjaśnienia działania 

zawartych w jego liściach substancji 

aktywnych. Dotyczą one m.in. działania 

antyoksydacyjnego, antykarcinogennego, 

moczopędnego, stymulującego, 

zapobiegającego otyłości, rozszerzającego 

naczynia krwionośne, przeciwmiażdżycowego, 

przeciwbakteryjnego, 

żółciopędnego, lipotropowego, obniżającego 

poziom cholesterolu, hamującego 

lipooksygenazę, rozkurczającego 

mięśnie, przeciwpasożytniczego 

i przeciwdrobnoustrojowego. 

SUBSTANCJE MINERALNE 

Wysoka zawartość m.in. chromu, glinu, 

miedzi, żelaza, manganu, niklu, potasu 

i cynku czyni z yerba mate ich cenne źródło. 

Ich ilość jest zmienna i zależna od 

warunków wzrostu rośliny i innych czynników. 

W zależności od biodostępności 

ostrokrzew paragwajski może być cennym 

źródłem mikroelementów w diecie. 

KSANTYNY 

Ksantyny to grupa alkaloidów purynowych, 

które występują również w liściach 

kawy, herbaty oraz owocach kakao. To ze 

względu na ich obecność mate stosuje się 

wciąż jako napój „energetyzujący”, pobudzający 

funkcje fizyczne i umysłowe. 

Ilość kofeiny w przeciętnej filiżance mate 

jest porównywalna z ilością w filiżance 

kawy. Co ciekawe, ilość kofeiny w wysuszonych 

liściach ostrokrzewu jest mniejsza 

niż w świeżych, za to napary sporządzone 

z tych samych ilości liści suszonych 

przewyższają zawartością kofeiny napary 

przygotowane z liści świeżych. 

SAPONINY 

Saponiny liści mate o charakterze trójterpenów, 

zwane też matesaponinami, są 

odpowiedzialne za charakterystyczny 

lekko cierpki smak naparów, ale to ich 

KWAS KAWOWY 

Kwas kawowy i jego pochodne (zwane 

też pochodnymi kofeoilowymi) są odpowiedzialne 

za działanie antyoksydacyjne. 

Ze względu na dużą ilość tych 

związków liście mate posiadają znaczne 

zdolności przeciwdziałania szkodliwym 

wolnym rodnikom. 

POLIFENOLE 

Zawartość związków polifenolowych 

oraz ilość pochodnych kwasu kawowego 

związana jest bezpośrednio z aktywnością 

antyoksydacyjną, naśladując ponad 290 

naturalnych ludzkich enzymów antyoksydacyjnych, 

co ma efekt wspomagający. 

Będąc inhibitorem wolnych rodników 

tlenowych, wymienione związki są 

szczególnie aktywne w zapobieganiu 

utlenianiu lipidów, z korzyścią dla układu 

krążenia. Niektóre źródła twierdzą, 

że w zapobieganiu reakcjom oksydacji 

mate jest bardziej skuteczna od zielonej 

herbaty i czerwonego wina. 

Piśmiennictwo: 

1. Heck C.I., de Mejia E.G., Yerba Mate Tea 

(Ilex paraguariensis): A Comprehensive 

Review on Chemistry, Health Implications, 

and Technological Considerations, Journal of 

Food Science, 2007; 72(9): 138-151. 

2. Mate (Ilex paraguariensis) – monografia, 

[w:] PDR for Herbal Medicines, Thomson, 

Montvale, 2004. 

Fot. Be&W 

26 

Farmacja i ja Padździernik 2009

A 40% osób midzy 30. a 60. rokiem ycia ma 

problemy z prawidowym poziomem cholesterolu.* 

Specjalici z US Pharmacia 

polecaj regularne stosowanie 

produktu Herbaven 

Prawidowy Poziom Cholesterolu. 

Metyloksantyny, zwizki polifenolowe i kwasy 

organiczne ostrokrzewu paragwajskiego 

wspomagaj przeciwdziaanie utleniania 

si HDL do LDL (utrzymanie prawidowego 

poziomu cholesterolu we krwi). 

„Zy cholesterol” (LDL) 

moe odkada si w ttnicach 

zwajc ich wiato. 

„Dobry cholesterol” (HDL) 

reguluje waciw gospodark 

lipidow organizmu. 

rys. Przekrój ttnicy 

Produkt zawiera wysokiej jakoci substancje 

aktywne. 

Skadniki produktu dobrane i skontrolowane 

zgodnie ze standardami rmy farmaceutycznej. 

*ródo: http://mediweb.pl/diseases/wyswietl.php?id=1412

MEDYCYNA 

laryngologia 

Nowe 

wytyczne 

w leczeniu zapalenia 

dr n. med. Piotr 

Rapiejko 

specjalista 

otolaryngolog, 

adiunkt Kliniki 

Otolaryngologii, 

Wojskowego Instytutu 

Medycznego 

w Warszawie 

zatok przynosowych 

Zapalenie zatok 

przynosowych to coraz 

częstszy problem 

zdrowotny. Szacuje się, 

że w Europie dotyczy 

on 1-2% populacji, 

a w Polsce 4-8 mln 

osób rocznie. Warto 

zatem poznać 

najnowsze zalecenia 

dotyczące leczenia 

tego schorzenia. 

Leki 

objawowe 

0 pkt 3 pkt 7 pkt 10 pkt 

Objawy 

łagodne 

0-3 pkt 

Podstawową przyczyną ostrego 

zapalenia zatok przynosowych 

jest zaburzenie drożności i wentylacji 

zatok przynosowych. Prowadzi 

to do nieprawidłowego ruchu 

rzęsek, obrzęku błony śluzowej i zastoju 

śluzu. Wszystkie te czynniki sprzyjają 

rozwojowi procesu zapalnego, a następnie 

także zakażeniu zatok przynosowych. 

Doprowadzają też do nieodwracalnego 

uszkodzenia powierzchni błony śluzowej 

i rzęsek, przerostu błony śluzowej i w efekcie 

– rozwoju przewlekłego zapalenia. 

Zaś przekrwienie i zastój żylny osłabiają 

układ immunologiczny walczący 

z zakażeniem. Wzrasta więc poziom pH, 

a to sprzyja rozwojowi bakterii beztlenowych. 

W zatoce wytwarza się także 

ujemne ciśnienie. W rezultacie powstaje 

błędne koło, które nasila objawy zapalenia. 

Schemat leczenia ostrego zapalenia zatok przynosowych 

Objawy 

umiarkowane 

3-7 pkt 

Glikokortykosteroidy miejscowe 

Preparaty poprawiające drenaż zatok 

Objawy 

ciężkie 

7-10 pkt 

Antybiotykoterapia 

Leki przeciwbólowe, przeciwzapalne, przeciwgorączkowe 

Donosowe lub doustne leki obkurczające błonę śluzową nosa 

Hipertoniczne i izotoniczne roztwory wody morskiej i soli fizjologicznej 

PRZEŁOM W LECZENIU 

Leki przeciwzapalne stosowane w leczeniu 

zachowawczym zmniejszają obrzęk błony 

śluzowej i zatok, co warunkuje drożność 

ujścia zatok do jamy nosowej i umożliwia 

odpływ wydzieliny z zatok. W etiopatogenezie 

ostrych i przewlekłych zapaleń 

dużą rolę odgrywa układ naczyniowy oraz 

powstający w przebiegu nieprawidłowej 

funkcji obrzęk błony śluzowej. Wtedy 

konieczne jest zastosowanie dodatkowo 

leków sympatykomimetycznych obkurczających 

naczynia krwionośne. 

Zgodnie z najnowszymi ustaleniami, 

objawy wskazujące na zapalenie błony 

śluzowej nosa i zatok przynosowych 

trwające nie dłużej niż 10 dni określa 

się jako przeziębienie lub ostry wirusowy 

rhinosinusitis. W takich przypadkach 

najnowsze wytyczne EPOS 2007 zalecają 

postępowanie objawowe, które chory może 

rozpocząć samodzielnie lub po konsultacji 

telefonicznej z lekarzem pierwszego 

kontaktu. W celu złagodzenia objawów 

chorobowych stosuje się środki przeciwbólowe, 

przeciwzapalne i działające 

obkurczająco na błonę śluzową nosa 

i ujść zatok przynosowych (np. preparaty 

zawierające połączenie ibuprofenu 

z pseudoefedryną). Powszechnie stosuje się 

preparaty zawierające chlorowodorek pseudoefedryny 

w połączeniu z lekiem antyhistaminowym 

lub z ibuprofenem. 

Udrożnienie nosa oraz ujść zatok warunkuje 

skuteczne leczenie zapalenia zatok, 

a działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne 

jest bardzo skuteczne w usuwaniu objawów 

bólowych towarzyszących zapaleniu 

28 


MEDYCYNA 

laryngologia 

Efekty terapii farmakologicznej 

Chory przed leczeniem 

Obszary w kolorze bieli i czerwieni po lewej stronie pacjenta w okolicy lewej zatoki 

szczękowej, czołowej i komórek sitowych wykazują wyraźnie wyższą temperaturę niż 

symetryczne miejsca po stronie prawej, są też wyraźnie cieplejsze od otaczających 

je tkanek. Może to oznaczać, że w lewej zatoce szczękowej i czołowej oraz w komórkach 

sitowych toczy się proces zapalny. Może to również świadczyć o upośledzonej 

drożności ujść zatoki szczękowej, czołowej i zatok sitowych po stronie lewej. 

Chory po leczeniu 

Ta sama osoba po zastosowaniu leków obkurczających naczynia krwionośne błony 

śluzowej nosa i ujść zatok oraz przywróconej prawidłowej funkcji ujść zatok. 

oraz w przypadku pogorszenia po wstępnej 

poprawie klinicznej. 

EMPIRYCZNY WYBÓR 

Trudności z uzyskaniem bezpośredniego 

posiewu wymuszają konieczność empirycznego 

wyboru leczenia, które powinno 

uwzględniać wszystkie najczęstsze patogeny 

ostrego zapalenia zatok przynosowych oraz 

ich profil opornościowy. Antybiotykiem 

z wyboru w leczeniu ostrego zapalenia jest 

amoksycylina aplikowana przez 10 dni. Zaś 

do grupy antybiotyków tzw. drugiego rzutu, 

stosowanych podczas leczenia, należą: 

amoksycylina z klawulanem, cefuroksym, 

ceftriakson lub cefotaksym oraz moksifloksacyna 

lub lewofloksacyna (fluorochinolon). 

Podaje się je chorym z: ostrym 

zapaleniem zatok przynosowych leczonych 

w ciągu ostatniego miesiąca antybiotykiem, 

w przypadku alergii lub nietolerancji na 

betalaktamy, w sytuacji wczesnego nawrotu 

choroby albo niepowodzenia leczenia 

podstawowego. 

W przypadkach objawów ubocznych po 

amoksycylinie lub w przypadku alergii 

nienatychmiastowej stosuje się cefuroxym. 

Z analizy Williamsa i wsp. (Cochrane Database 

of Systematic Reviews) wynika, że 

stosowanie cefalosporyn było znamiennie 

statystycznie mniej obarczone działaniami 

niepożądanymi w porównaniu z amoksycyliną 

z kwasem klawulanowym. 

błony śluzowej nosa i zatok – najbardziej 

dokuczliwych dla chorych. 

Badanie wykonano kamerą termowizyjną 

Dokument EPOS 2007 wskazuje na konieczność 

podejścia do leczenia zapalenia 

zatok przynosowych zgodnie z jego 

nazwą, tj. zapalenia, a nie – jak to często 

bywa interpretowane – zakażenia. Dlatego 

w schematach leczenia ostrego zapalenia 

zatok przynosowych o przebiegu łagodnym 

(objawy do 3 pkt.) zalecane jest stosowanie 

leków objawowych (patrz schemat). U chorych 

oceniających objawy jako umiarkowane 

(3-7 pkt.) stosuje się leki objawowe 

oraz glikokortykosteroidy miejscowo na 

błonę śluzową nosa. Stanowi to przełom 

w oficjalnych zaleceniach leczenia ostrego 

i przewlekłego zapalenia zatok przynosowych. 

Natomiast antybiotykoterapię w ostrym 

zapaleniu zatok przynosowych należy zastosować 

w przypadku: ciężkiego przebiegu 

zakażenia (> 7-10 pkt.), powikłań, braku 

poprawy po 7-10 dniach leczenia objawowego 

i glikokortykosteroidami miejscowymi 

W polskich warunkach utrudnionego dostępu 

do lekarza pierwszego kontaktu oraz 

często braku dobrej współpracy między 

specjalistą a chorym – antybiotykoterapia 

stosowana jest wcześniej, niż mówią o tym 

zalecenialecznicze. Wynika to z niepewności 

lekarza co do zachowania pacjenta. Nie 

wie on, czy chory, wobec którego planuje 

zastosować leczenie objawowe i tzw. czujne 

wyczekiwanie, pozostanie z nim w kontakcie 

i czy w związku z tym w przypadku wystąpienia 

powikłań będzie mógł uzyskać szybką 

pomoc specjalistyczną. 


1. Mullol J., Europejski konsensus dotyczący 

zapaleń zatok przynosowych i polipów nosa 

2007, Alergoprofil, 2008, 3: 2-4. 

2. Fokkens W., Lund V., Mullol J. et al., 

European Position Paper on Rhinosinusitis 

and Nasal Polyps 2007, Rhinology, 2007, 

45 (supl. 20): 1-139. 

3. Rapiejko P., Leczenie ostrego zapalenia 

zatok przynosowych, Alergoprofil, 2008, 

3(4): 11-17. 


MEDYCYNA 

obserwatorium gastrologiczne 

Czy 

grypa żołądkowa 

to grypa? 

Typowa grypa objawia się gorączką, bólami 

głowy, nieżytem dróg oddechowych. Skąd zatem 

wzięła się nazwa grypa żołądkowa? 

dr n. med. Krzysztof 

Wojciechowski 

Ogrypie żołądkowej słyszymy 

wówczas, gdy pacjent 

uskarża się na biegunkę, 

która wystąpiła nagle i przebiegała 

burzliwie. Sądzę, że u źródeł tego 

medycznego neologizmu, występującego 

tylko w języku potocznym, była chęć 

wyjaśnienia pacjentom przez lekarzy, 

że przyczyna tej biegunki jest podobna 

do przyczyny grypy – informacja, że 

ostrą biegunkę powodują przede wszystkim 

wirusy. 

Najczęściej stwierdza się zakażenie wirusami 

enterotropowymi, czyli wykazującymi 

powinowactwo do śluzówki jelita cienkiego. 

Wywołują one zapalenie, co powoduje, że 

w świetle jelita znajduje się nadmiar płynu, 

a przede wszystkim wody. 

W sumie najczęstszą przyczyną biegunek 

w populacji ogólnej są infekcje, czyli zakażenia 

przewodu pokarmowego wirusami 

Norwalk, Rota, Echo, a dopiero w dalszej 

kolejności zakażenia bakteryjne pałeczkami 

E. coli, Salmonella i Shigella. Zdecydowana 

większość wirusowych zakażeń (według 

niektórych autorów nawet 80-90%) i biegunek 

przebiegających ostro kończy się 

bez leczenia już po 5-7 dniach. 

ZAPOBIEC POWIKŁANIOM 

W przypadku ostrej biegunki warto czasem 

nie czekać na jej koniec, ale zastosować 

leczenie, aby uniknąć kłopotliwych powikłań, 

o które szczególnie łatwo w populacji 

dziecięcej i wśród osób w podeszłym wieku. 

Natomiast stosowanie aktywnego leczenia 

wśród pozostałych pacjentów ma tę przesłankę, 

że umożliwia szybszy powrót do 

normalnej życiowej aktywności. 

Leczenie takie ma na celu łagodzenie 

dolegliwości i zapobieganie powikłaniom 

głównie w postaci zaburzeń gospodarki 

wodno-elektrolitowej. Można podawać 

w tym celu roztwory elektrolitów. Ich 

skład jest przedmiotem rekomendacji 

Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), 

ponieważ na wielkich obszarach Afryki, 

Azji lub Ameryki Południowej jest 

to podstawowy sposób postępowania 

z pacjentami (patrz ramka). 

JAK SIĘ LECZYĆ? 

Antybiotyki nie są zazwyczaj wskazane 

w terapii przypadków ostrej biegunki o lekkim 

przebiegu u osób dorosłych, ponieważ 

najczęściej powodują ją wirusy, a na nie 

antybiotyki nie mają wpływu. W tych okolicznościach 

zdecydowanie najważniejszym 

zaleceniem jest zastosowanie ścisłej diety 

i zwiększenie podaży płynów, tak aby nie 

dopuścić do odwodnienia. 

Natomiast jeśli sytuacja tego wymaga 

(pacjent jest w podróży lub też ma niezwykle 

ważne obowiązki), warto spróbować 

dostępnych bez recepty preparatów 

zapierających (np. loperamid). To samo 

dotyczy młodszych pacjentów – loperamid 

może być stosowany już od 6. roku życia 

w adekwatnej dawce. 

Preparat wieloelektrolitowy do nawadniania doustnego wg WHO 

O obniżonej osmolarności 

– nowa rekomendacja 

• Glukoza – 75 mmol/L 

• Sód – 75 mmol/L 

• Potas – 20 mmol/L 

• Chlor – 75 mmol/L 

• Cytrynian – 10 mmol/L 

• Osmolarność – 245 mosmol/L 

Akceptowany zakres wahań zawartości 

substancji czynnych i osmolarności 

• Glukoza – nie więcej niż 111 mmol/L 

• Sód – 60-90 mmol/L 

• Potas – 15-25 mmol/L 

• Chlor – 50-80 mmol/L 

• Cytrynian – 8-12 mmol/L 

• Osmolarność – 200-310 mosmol/L 

Konsultacja lekarska jest wskazana zawsze, 

jeśli u pacjenta występują gorączka lub 

objawy znacznego odwodnienia albo 

gdy istnieją dodatkowe ważne obciążenia: 

cukrzyca, choroby układu krążenia, 

wyniszczenie itp. 


1. Interna Harrisona, wyd. XIV, 1998. 

2. Konturek S., Gastroenterologia 

i hepatologia kliniczna, PZWL, 2001. 


30 


MEDYCYNA 

suplementacja diety 

lek. med. 

Paweł Kańka 

rozważyć możliwość wprowadzenia suplementacji 

diety. 


Dieta prawie połowy dzieci w wieku szkolnym 

jest źle zbilansowana! Kiedy szybka poprawa 

odżywiania nie jest możliwa, warto sięgnąć 

po suplementy witaminowe. 

Ułożenie codziennej diety tak, 

aby zapewniała odpowiednią 

podaż wszystkich witamin 

i minerałów, a jednocześnie była 

atrakcyjna dla dzieci, jest dość trudne, 

często wręcz niemożliwe. Problemy, jakie 

możemy napotkać, związane są z upodobaniami 

żywieniowymi dzieci i rodziców 

oraz dostępnością poszczególnych produktów. 

GROŹNE PUSTE KALORIE 

Wspomniane kłopoty znajdują odzwierciedlenie 

w wynikach badań Instytutu 

Żywności i Żywienia. Pokazują one, że 

dieta prawie połowy dzieci w wieku szkolnym 

jest źle zbilansowana. Łatwy dostęp 

do słodyczy, niezdrowych przekąsek i gazowanych, 

słodzonych napojów sprawia, 

że całodzienne pożywienie zawiera coraz 

więcej cukrów prostych i tłuszczów nasyconych. 

Wysoko przetworzone produkty 

spożywcze charakteryzują się bardzo 

małą gęstością odżywczą – zawierają mało 

witamin i minerałów, a dużo tak zwanych 

„pustych kalorii”. Spada jednocześnie 

spożycie mleka i jego przetworów, warzyw, 

owoców i produktów zawierających ziarno 

z pełnego przemiału, czyli tego, co 

powinno stanowić podstawę zdrowej, 

zrównoważonej diety. To wszystko prowadzi 

do niedoborów składników odżywczych, 

a ich niedostateczna ilość może 

powodować powstawanie wielu zaburzeń 

zdrowotnych. 

W Polsce uszczerbek stanu zdrowia spowodowany 

złą dietą i choroby dietozależne 

to problem około 20% ludności. 

Niestety, te statystyki cały czas rosną. 

WSPOMAGANIE DIETY 

Celem, jaki powinien przyświecać osobom 

odpowiedzialnym za zdrowie dzieci, jest 

poprawa ich odżywiania. Dotyczy to 

zarówno rodziców, jak i specjalistów. Sezon 

letni, w którym mogliśmy cieszyć się 

bogactwem świeżych owoców i warzyw, 

sprzyjał wprowadzeniu korzystnych zmian 

w diecie, a dzięki wakacyjnym wyjazdom 

w jadłospisie pojawiały się atrakcyjne 

urozmaicenia. Mimo to nie zawsze udawało 

nam się osiągnąć oczekiwane rezultaty. 

W takich sytuacjach powinniśmy 

Choć ciągle istnieją kontrowersje dotyczące 

zalet suplementacji, w literaturze 

naukowej znajduje się wiele dowodów 

potwierdzających skuteczność takiego 

postępowania w zmniejszaniu ryzyka 

zaburzeń zdrowia wynikających z nieprawidłowego 

żywienia. Korzystne 

efekty obserwowano też u osób o zwiększonym 

zapotrzebowaniu, gorszym 

wchłanianiu lub wykorzystaniu witamin 

w organizmie. 

U dzieci zdrowych suplementy powinno 

się stosować okresowo, jedynie jako uzupełnienie 

diety. Wydaje się, że najlepszym 

momentem na włączenie preparatów 

wielowitaminowych do codziennego jadłospisu 

jest okres jesienno-zimowy. W tym 

czasie suplementy mogą niwelować skutki 

ograniczenia podaży naturalnych 

składników pochodzących ze świeżych 

owoców i warzyw. 

CO ZA DUŻO... 

Ważne jest, aby preparat podawany dzieciom 

był tak skomponowany, aby zapewniał 

odpowiednie ilości poszczególnych 

składników odżywczych. Produkty takie 

często zawierają 100% zalecanego dziennego 

spożycia i może pojawić się pytanie, 

czy zażycie takiego preparatu jako uzupełnienia 

diety nie spowoduje przedawkowania 

witamin. Uważa się, że obecnie 

nie ma dużego zagrożenia nadmiernym 

ich spożyciem. Podanie zbyt dużej dawki 

witamin rozpuszczalnych w wodzie 

kończy się z reguły ich wydaleniem 

z moczem, bez uszczerbku na zdrowiu. 

Natomiast większą uwagę należy poświęcić 

wielkości spożycia witamin rozpuszczalnych 

w tłuszczach. Stałe przyjmowanie 

zbyt dużych dawek witamin A i D 

może powodować ich kumulację w wątrobie 

i zaburzenia jej pracy. Za toksyczne 

uważane jest jednak dopiero 10-krotne 

przekroczenie dozwolonej dawki tych 

witamin. 


MEDYCYNA 

historia zielarstwa 

Galicyjski aptekarz ze Złoczowa Marian 

Zahradnik (1848-1901) opatentował blaszki 

o wartości od 1 do 50 centygramów 

(10-500 mg). I tak blaszki 0,1 i 0,01 oraz 

0,001 g miały kształt trójkąta; 0,2 i 0,02 

oraz 0,002 g – czworokąta; a 0,5 i 0,05 

oraz 0,005 g– pięciokąta. Zakończone 

były wypustką, która ułatwiała uchwycenie 

ich szczypczykami. Opatentowane 

odważniki zaczęły obowiązywać w aptekach 

monarchii austro-węgierskiej 

w 1893 r., a potem przyjęły się prawie 

na całym świecie. 

Współczesna apteka 

przypomina świetnie 

wyposażoną 

i skomputeryzowaną 

firmę. Rzadko 

uświadamiamy sobie, 

że kiedyś aptekarz 

posługiwał się przede 

wszystkim wagą. 

Staropolskie powiedzenie „Lekarstwo 

bez miary stanie za 

truciznę” świetnie nawiązuje do 

tezy Paracelsusa, ojca medycyny 

nowożytnej, w której jedynym rozróżnieniem 

pomiędzy lekiem i trucizną jest 

dawka (Omne et nihil venenum est, criterium 

optimum-dosis). A więc już wówczas prawidłowe 

i bardzo dokładne odmierzanie 

substancji leczniczej było podstawowym 

obowiązkiem pracowników apteki, a waga 

nierozerwalnie związana z laboratorium 

aptecznym. 

OD SZCZYPTY DO FUNTA 

Waga jako przyrząd mierniczy znana była 

najstarszym cywilizacjom, natomiast 

odważnikami były początkowo nasiona 

i owoce, najczęściej ziarna jęczmienia, 

pszenicy lub pieprzu. Szczególnie ważny 

okazał się jęczmień. Masa jego ziarna 

stała się wzorcem miary jednego grana 

(łac. granum – ziarno zboża), podstawowej 

jednostki wagi składającej się na funt. 

Zanim jednak wagi weszły do powszechnego 

użytku w aptekach, posługiwano się 

takimi jednostkami jak szczypta – ilość 

substancji suchej, którą można było objąć 

trzema palcami, oraz garść. W polskich 

aptekach stosowano od XVI w. tzw. funt 

norymberski. Dzielił się on na 12 uncji, 

24 łuty, 96 drachm, 288 skrupułów i 5760 

granów. Najstarsze jednostki wagowe również 

miały swój przelicznik – szczypta to 

pół drachmy, a garść pół uncji. Odważniki, 

skalowane według norm norymberskich, 

miały kształt gniazdek (miseczek) lub 

sześciennych kostek i wyrabiane były 

z mosiądzu. 

POLSKIE ODWAŻNIKI 

W czasie istnienia Królestwa Polskiego 

funkcjonowała także odrębna miara – polski 

funt aptekarski, który ważył 358,50 g 

i różnił się od innych, np. funta pruskiego 

(357,56 g) i rosyjskiego (358,30 g). System 

dziesiętny objął w całości ziemie polskie 

dopiero w 1899 r. Poza rewolucyjną zmianą 

systemu świat przyjął wówczas również 

nowe, stosowane do dziś, wymyślone przez 

polskiego aptekarza kształty odważników 

do ważenia poniżej jednego grama. Trzy 

rodzaje kształtów blaszek miały pomóc 

w uniknięciu błędów w ważeniu szczególnie 

silnie działających leków, trucizn 

i narkotyków. 

GARNIEC LEKU 

Do odważania niewielkich ilości leku 

stosowane były wagi ręczne, zwane palcówkami, 

zaopatrzone w talerzyki z szylkretu 

lub metalu. Odwieszano je na statyw 

zwany tenaculum, którego wygląd – tak 

jak i wag recepturowych – zmieniał się 

zgodnie z wymaganiami epoki. 

W aptekach były używane również 

specjalne naczynia miarowe do leków 

płynnych – menzurki (łac. mensura – miara). 

Początkowo wykonywano je z cyny, 

posiadały one wylewkę oraz zaznaczoną 

wewnątrz podziałkę. 

Zanim jednak zaczął obowiązywać system 

dziesiętny, jednostką miary objętości była 

kwarta. Garniec zawierał cztery kwarty 

i 16 kwaterek. Natomiast ciekawostką 

w aptekach były łyżki miarowe, które 

zaopatrzone były w przesuwany daszek 

wyrównujący poziom odmierzanej substancji. 

Na zakończenie jeszcze jedna ważna 

kwestia. Do czasu wprowadzenia jednostek 

metrycznych funt aptekarski był 

zawsze mniejszy od zwykłego funta handlowego 

w danym kraju. Być może więc 

powiedzenie, że ktoś „waży jak aptekarz” 

nie tylko świadczyło o dokładności, ale 

również o mniejszej, niż się spodziewano, 

ilości. 

Doc. dr hab. Iwona Arabas 

Kierownik Muzeum Farmacji 

im. mgr Antoniny Leśniewskiej 

– Oddziału Muzeum Historycznego 

m.st. Warszawy, 

docent w Instytucie Historii Nauki PAN 


32 


MEDYCYNA 

profilaktyka 

Antybiotyk 

antybiotykowi nierówny 

dr n. med. Grzegorz 

Górniewski 

Przy wyborze antybiotyku lekarze winni kierować się przede wszystkim 

rzetelną wiedzą i twardymi danymi naukowymi. Jednak wynikające 

z doświadczenia wyczucie także może się przydać. 

MIC dla danego drobnoustroju, ale także 

jak długo je utrzymuje. Udowodniono 

bowiem, że kliniczny efekt jest praktycznie 

wprost zależny od czasu utrzymywania 

się stężenia antybiotyku w badanej 

tkance powyżej wartości MIC90. 

Antybiotyki, nawet w obrębie tej 

samej grupy, mogą wykazywać 

istotne różnice w praktyce klinicznej. 

Jednak lekarza interesuje 

nie tyle, jak dany lek przenika do różnych 

kompartymentów albo jak szybko jest 

metabolizowany, tylko co z tego wynika 

dla jego skuteczności antybakteryjnej w zakażeniu 

u konkretnego pacjenta. 

JAK OCENIĆ SKUTECZNOŚĆ 

ANTYBIOTYKU? 

W typowych sytuacjach lekarze dysponują 

opracowanymi przez specjalistów zaleceniami, 

które często proponują w danej 

jednostce chorobowej całą grupę substancji 

lub kilka leków z różnych grup do wyboru. 

W przypadkach bardziej skomplikowanych 

nie można jednak polegać jedynie 

na zaleceniach empirycznych, ale trzeba 

wykonać diagnostykę bakteriologiczną, 

w tym oznaczyć antybiotykowrażliwość 

potencjalnych patogenów. Nadal jednak 

wybór konkretnego leku pozostaje w gestii 

lekarza. Dlatego oprócz wiedzy przydaje 

się wtedy tzw. kliniczny nos. 

Podstawowym parametrem w ocenie skuteczności 

antybiotyku wobec danego patogenu 

jest wartość MIC (ang. Minimal Inhibitory 

Concentration), czyli najmniejsze stężenie 

danego leku hamujące wzrost badanego drobnoustroju 

w warunkach laboratoryjnych. 

W praktyce klinicznej stosuje się wartości 

MIC50 i (częściej) MIC90, mówiące odpowiednio 

o stężeniu hamującym wzrost 50% 

i 90% szczepów. Im wartość MIC niższa, tym 

lek jest skuteczniejszy wobec danej bakterii. 

Należy jednak pamiętać, że przy pomocy tego 

parametru można ocenić działanie bakteriostatyczne, 

a nie bakteriobójcze, oraz że w warunkach 

laboratoryjnych stężenie owo działa 

przez cały czas, podczas gdy w organizmie 

ulega zmianom. Stężenie leku różni się też 

w zależności od tkanki, do której ma dotrzeć. 

Stąd nie każdy lek o niskim MIC jest w konkretnym 

wypadku dobrym wyborem. 

Z praktycznego punktu widzenia ważne 

jest, czy wybrany do terapii antybiotyk 

nie tylko osiąga w interesującej nas chorej 

tkance stężenia przekraczające wartość 

SKUTECZNE STĘŻENIA 

I CZAS PODAWANIA 

Stosunkowo dobrze przebadane pod tym 

względem są antybiotyki -laktamowe, choć 

i tu nie znamy jeszcze wszystkich faktów. 

Postuluje się np. dokładniejsze badania dotyczące 

ich penetracji do płuc. Wiadomo 

jednak, że większość -laktamów dobrze penetruje 

do wysięków zapalnych i nabłonka 

dróg oddechowych, nieźle do tkanek takich 

jak np. migdałki, ale słabiej do kości. Stąd są 

one zazwyczaj pierwszym wyborem w leczeniu 

zakażeń wrażliwymi na -laktamy drobnoustrojami 

w obrębie górnych dróg oddechowych, 

ale już w zakażeniach kości lepsze mogą 

okazać się makrolidy lub chinolony. 

Różnice dotyczą także czasu utrzymywania 

się skutecznych stężeń w tkankach, co wpływa 

na zalecane dawkowanie. Część z popularniejszych 

doustnych antybiotyków (np. cefaklor, 

amoksycylina) wymaga podawania co 8 godzin. 

Inne mogą być podawane co 12 godzin (np. 

cefuroksym), a niektóre nawet co 24 godziny 

(np. ceftriakson, ale tylko parenteralnie), zachowując 

przy tym skuteczne stężenie w tkankach 

docelowych przez całą dobę. W leczeniu 

ambulatoryjnym warto wybierać leki dawkowane 

rzadziej, aby zwiększyć szanse chorego 

na prawidłowe ich przyjmowanie. 


1. Clin Pharmacokinet, 2009, 48(2): 89-124. 

2. Am J Respir Med, 2002, 1(4): 261-272. 

3. J Antimicrob Chemother, 2002, 50: 13-17. 


34 


LIFESTYLE 

rozmowa 

Farmacja i ja”: Bohaterka Pani 

książki, Gosia, była na ostrym 

zakręcie, ale podniosła się po klęsce. 

Pani też w życiu upadła i też się 

podniosła? 

Małgorzata Kalicińska: Najbardziej 

spektakularny, bolesny, trudny upadek to 

było zbudowanie ośrodka na Mazurach 

i… bankructwo. Poszło wszystko. Pozostały 

długi i trauma. Któregoś dnia córka 

zwróciła mi uwagę, że to, co za mną, nazywa 

się „było” i nie mam już na to żadnego 

wpływu, więc i oblewanie łzami nie ma 

sensu. Powiedziała: „Mamo, sama sobie 

odpowiedz na pytanie, co chcesz robić, 

i sięgnij po to. Dziergaj sobie nowe życie 

jak sweter. Umiesz!”. Wydziergałam. Nie 

było łatwo. Naturalnie były i zmiany wymagające 

odwagi, desperacji, wiążące się 

z niepewnością itp. Ale jak inaczej – beczeć 

non stop? Pomstować na los? Ile można?! 

Jest takie powiedzenie: „Kiedy jedne 

drzwi się zamykają, otwierają się inne”. 

Czy Pani zdaniem te słowa często 

sprawdzają się w życiu? I czy należy 

bać się zmian? 

Jest też inne powiedzenie: „Co cię nie zabije, 

to cię wzmocni”. Czy bać się? Oczywiście 

zależy, jakich zmian i jak się bać. 

Strach typu lękowego – taki, który nie dopuszcza 

myśli o zmianach – to zły doradca. 

Poważnym zmianom zawsze towarzyszy 

obawa (to lepsze słowo od „strachu”), ale 

powinna być ona dopingująca. 

Książki Małgorzaty Kalicińskiej o domu nad 

rozlewiskiem stały się bestsellerami. 

Jak wynika z licznych wpisów internetowych, 

dla bardzo wielu czytelniczek stała się autorytetem 

w życiowych sprawach. Nam opowiada o sobie 

i o tym, co w życiu jest najważniejsze. 

Wiele kobiet żyje w zawieszeniu między 

stwierdzeniami „jest mi źle” a „nie 

mam siły tego zmieniać”. Jak znaleźć 

w sobie siłę i odwagę do zmian? 

Takie słowa, ciągle powtarzane, z pewnością 

spowodują, że tych sił nie będzie. Pozostaniemy 

w bagienku, w stagnacji. Gdzie 

znaleźć siłę do zmian? W przyjacielu, kimś 

serdecznym, mądrym, kimś, kto wesprze 

– to ogromna pomoc. Ważne jest także 

czytanie, rozwijanie się – swoich poglądów, 

horyzontów. No i własne finanse. Bez nich 

w dzisiejszych czasach faktycznie ciężko 

radykalnie zmieniać życie. Ale nade wszystko 

potrzebna jest silna motywacja. 

Pani zmieniła swoje życie – i to zarówno 

jeśli chodzi o pracę, jak i o rodzinę. 

Czy był to świadomy wybór, czy sytuacja 

Panią do tego zmusiła? 

Dzięki temu, że ktoś we mnie uwierzył, 

poczułam wewnętrzną moc, wartość.

LIFESTYLE 

rozmowa 

Fot. Łukasz Urbańczyk 

Tym kimś był mój wydawca. To pomogło 

mi przełamać własny marazm i zgodę na 

stagnację. Pomogła też córka – moja wielka 

podpora, oraz syn i synowa – mądrzy i serdeczni. 

Także w osobie byłego męża mam 

wiernego już dziś przyjaciela, wsparcie. 

Nienawidzę wojen, a my nie rozstaliśmy 

się z powodu wzajemnych krzywd, więc 

i wojny nie było. Zamieniliśmy zetlały, 

chłodny już układ małżeński na przyjaźń. 

Szczęście odnalazłam w nowym związku. 

To naprawdę kwestia reżyserii własnego 

życia, a nie zapisu w gwiazdach albo przypadku. 

Można, jeśli się chce, mieć i dobre 

relacje z najbliższymi, i ich pomoc – wtedy 

łatwiej się żyje. 

Gosia z Pani powieści znalazła swoją 

nową życiową przystań – dom nad 

rozlewiskiem. A co, gdy nie ma się 

takiej możliwości? 

Trzeba poszukać tego w sobie. Niekoniecznie 

musi to być dom na wsi, wystarczy coś, 

co oznaczać będzie nowe życie. Trzeba mieć 

siłę i determinację, żeby zdjąć maski, niewygodne 

kostiumy, gorsety uciskające 

serce oraz rozum i zrobić w sobie małą 

rewolucję, którą nazwałabym „dojrzewaniem 

do suwerenności”. My, Polki, mamy skłonność 

do poświęcania się, ale… czy na 

pewno najbliżsi tego chcą? Czy to dla nas 

dobre? Czy nie „wypruwamy sobie żył” 

dla dorosłych dzieci albo niewrażliwego 

męża itd., bo to nam przesłania nasze 

własne potrzeby? Później czujemy się wypalone 

i wykorzystane… 

Jedna z Pani czytelniczek napisała, że 

po przeczytaniu Pani książek „otwarły 

się w niej szufladki z nieodkrytymi 

do tej pory marzeniami”. Czy powinno 

się w sobie takie szufladki co pewien 

czas otwierać? 

Pisze o tym profesor Maria Szyszkowska, 

a ja za nią powtarzam jak mantrę – trzeba 

mieć marzenia! Bez nich nie ma nic poza 

stagnacją, prądem, który nas porywa i niesie. 

Jak masz marzenie – pojawia się projekt, 

a stąd już blisko do realizacji. Oczywiście, 

„mierz siły na zamiary” – pani po pięćdziesiątce 

nie powinna marzyć o karierze 

modelki w Mediolanie albo roli Odetty 

w „Jeziorze Łabędzim”, jeśli do tej pory nie 

tańczyła. Ale już kurs tanga, salsy lub wejście 

na Gerlach, nauczenie się japońskiego, 

pisanie wierszy, malowanie albo znalezienie 

miłości (jeśli dojmująco nam jej brak) – powinny 

się udać, gdy tylko chcemy. 

Odniosła Pani duży sukces pisarski. Na 

podstawie Pani książki jest teraz realizowany 

serial z Joanną Brodzik w roli 

głównej. Czy bez takiego zawodowego 

sukcesu też czułaby się Pani spełniona 

i zadowolona z siebie i z życia? 

Serial nie jest „moim dzieckiem” ani marzeniem. 

Oczywiście, to miły bonus, dodatkowa 

atrakcja. Pilnuję się, żeby nie mieć 

„bąbelków pod beretem” i nie dać się zwariować. 

Mimo sukcesu w środku pozostałam 

sobą – Małgosią robiącą przetwory na 

zimę, czekającą na partnera z zupą ogórkową 

i piszącą coś tam sobie. Jestem szczęśliwa 

nie z powodu sławy. Mam wspaniałe 

dzieciaki i zwyczajną miłość, która rozświetla 

mi życie – daje spokój i siłę. 

Małgorzata Kalicińska 

Powieściopisarka, autorka trylogii „Dom nad rozlewiskiem”, „Powroty 

nad rozlewiskiem” i „Miłość nad rozlewiskiem”. Ma dwoje dorosłych dzieci: 

Stanisława i Barbarę. 

By mieć siłę walczyć z różnymi przeciwnościami 

losu, trzeba być zdrowym. 

Czy kiedykolwiek zmagała się Pani 

z jakąś poważną chorobą – swoją lub 

kogoś ze swojej rodziny? 

Niestety tak. Mój ukochany tatko umierał 

30 lat temu na raka. Mama zmarła dwa lata 

temu na smutną starość, nieefektowną, 

przykrą. Moja sąsiadka kilka lat zmagała 

się z rakiem macicy, razem przez to przechodziłyśmy, 

będąc bardzo blisko – jak 

siostry. Niestety przegrała, ale zawsze w ogródku 

czuję jej obecność. Sama miałam drobny 

incydent nowotworowy. Poooszło, nie 

wróciło – tfu, tfu! 

A czy Pani dzieci chorowały, gdy były 

małe? I jak to Pani znosiła? 

Chorowały, jak każde dzieci. Na szczęście 

byłam „panią od biologii” i miałam zaprzyjaźnioną 

babunię – baaardzo mądrą 

starowinkę. Starałam się unikać antybiotyków 

(wtedy królowała ampicylina – na 

wszystko). Ojciec był zwolennikiem hartowania, 

więc zarówno ja, jak i dzieciaki 

nie byliśmy przegrzewani, co jest szczególnie 

złe jesienią. Stosowałam też sporo metod 

naturalnych – miód, maliny, lipa, syrop 

z cebuli, maść majerankowa… W efekcie 

dzieci właściwie nie wiedziały, co to antybiotyki, 

nie miały nawrotów przeziębień 

itp. Swoje odchorowały do 9. roku życia 

i już. Syn miał wprawdzie operację kręgosłupa, 

ale był w doskonałych rękach. 

A jak Pani dba o swoje zdrowie? 

Nie przesadzam. Chodzę boso po śniegu, 

po mokrej trawie, morskim brzegu. Zawsze 

wtedy czuję więź z naturą i mówię, że krew 

mi żywiej krąży, roznosząc zdrowie. Autoterapia! 

To działa. Nie miewam grypy – ani 

ja, ani dzieci. Owszem, jakiś katar, ból 

gardła, ale nie typowe grypy. Tatko mi kiedyś 

powiedział: „Małgosiu, pamiętaj – jak 

nie chcesz, nie będziesz chorować”. Wierzę 

mu do dziś. Cóż, dolega mi lekka hipertensja 

(ładne słowo zamiast „nadciśnienia”...), 

ale jest opanowana. Jem to, co chcę, 

czego chce mój organizm, nie liczę kalorii, 

nawet nie mam w domu wagi. Mam za to 

skłonność do nadwagi, ale dla mnie to nie 

problem. Dużo się śmieję, wzruszam, czyli 

dopuszczam emocje. Jem owoce i warzywa, 

pestki i orzechy. Lubię czerwone wino. 

To zdrówko samo w sobie, naturalnie w rozsądnych 

ilościach – krążenie, trawienie etc. 

Jak widać, nic specjalnego – reszta jest 

w głowie. 

Czy lepiej zapobiegać, czy leczyć? Żyć 

rozważnie, zachowywać się zapobiegliwie, 

czy też romantycznie, a nawet 

ryzykownie, licząc, że najwyżej później 

będziemy leczyć skutki naszej lekkomyślności? 

Cokolwiek by się działo, zawsze, ale to zawsze 

pamiętam o mammografii albo USG piersi 

(jestem w grupie ryzyka, więc badam się 

raz na rok), cytologii (robię ją co rok), przeglądzie 

stanu zębów i raz na jakiś czas o badaniach 

ogólnych krwi i moczu. Tak więc 

– zapobiegać, zdecydowanie zapobiegać! 

I myśleć o sobie dobrze, wyrozumiale, 

z czułością. 

Czy to, że przeprowadziła się Pani 

w pewnym momencie na wieś, oznaczało 

całkowitą zmianę stylu życia? 

Tak. Bardzo dużo świeżego powietrza, dużo 

ruchu, pływanie w jeziorze, spacery po 

ośnieżonym lesie (po zmarznięciu doskonale 

robi gorący rosół!). Teraz znów buduję 

dom na wsi i już tęsknię do chłodnego 

powietrza, ruchu, roweru i zupełnie inaczej 

biegnącego czasu. Mojego czasu. 

Rozmawiała: Barbara Staśko 


LIFESTYLE 

po pracy 

Polak potrafi 

żyć z pasją 

Anna Dzierżawska- 

-Popiołek 

psycholog, trenerka 

umiejętności 

społecznych, 

miłośniczka 

fotografowania 

i gotowania dla 

przyjaciół 

Wbrew powszechnym stereotypom 

życie z pasją nie polega na osiąganiu 

ekstremalnych celów. Wystarczy, by hobby 

dawało radość i spełnienie. 

Obiegowa opinia o Polakach 

głosi, że jesteśmy narodem 

szarym, zmęczonym i bez 

pasji – nic nam się nie chce, 

a najlepszą rozrywkę stanowi leżenie na 

kanapie albo narzekanie. Tymczasem 

okazuje się, że coraz częściej możemy 

spotkać ludzi pełnych fantazji i energii, 

którzy poprzez zajmowanie się rzeczami, 

które sprawiają im przyjemność, ładują 

życiowe akumulatory. Zatem skąd ta 

rozbieżność pomiędzy poglądami a faktami? 

czenie, że jako jednostki jesteśmy mało 

ważni, a nasze potrzeby nie są istotne, 

powoduje, że realizację własnych planów 

odkładamy na później. Dodatkowo myślenie, 

że nie mamy prawa poświęcić czasu 

i uwagi sobie samym, sprawia, że nawet 

silne pragnienie związane z realizacją pasji 

może zostać stłumione w zarodku. 

PRZEZWYCIĘŻYĆ LĘK 

Jak rozpoznać człowieka żyjącego z pasją? 

Jest zadowolony, spełniony i czerpie 

satysfakcję z bezgranicznego poświęcenia 

się ulubionej aktywności. Też byśmy tak 

chcieli? Najpierw musimy jednak przezwycieżyć 

lęk przed myśleniem o sobie jako 

kimś wyjątkowym. Pomagają nam w tym 

przemiany społeczno-polityczne ostatnich 

dwóch dekad, sprzyja nam także postęp 

technologiczny i fakt, że jesteśmy obecnie 

obywatelami świata. I chociaż czasami 

w realizacji planów przeszkadza nam 

kryzys, to wydaje się, że największe przeszkody 

na drodze do realizacji pasji tkwią 

tylko w nas. 

OPTYMISTYCZNE STATYSTYKI 

Z badań przeprowadzonych przez IBOR 

(marzec 2006 r.) wynika, że tylko jedna piąta 

Polaków nie ma hobby ani pasji. Mamy 

bardzo zróżnicowane zainteresowania, 

zarówno takie, które wymagają dużego 

zaangażowania i specjalnych nakładów 

finansowych, jak i takie, do realizacji których 

potrzeba tylko dobrych chęci. 

Zdecydowana większość z nas w czasie 

wolnym aktywnie uprawia sport: bieganie, 

karate, jazdę na rowerze albo wędkowanie. 

Wielu oddaje się z pasją czytaniu książek 

WINNE STEREOTYPY 

Stereotypy to przekonania i myśli o danej 

grupie osób. Z natury rzeczy są one trudne 

do zmiany, uproszczone i dziedziczone 

kulturowo. Ich tworzenie jest typowo 

ludzką skłonnością, bowiem ułatwiają 

one porządkowanie świata i dostarczają 

argumentów dla wyjaśnienia i usprawiedliwienia 

własnych zachowań. Granice 

istnieją także w nas samych. Przeświadlub 

tworzeniu poezji. Mamy też hobby 

mniej spotykane, a nawet nietypowe, takie 

jak rzeźbienie, haftowanie obrazów, projektowanie 

ubrań, wypalanie obrazków 

w drewnie, hodowla koni lub opracowywanie 

drzewa genealogicznego. 

Ludzi, którzy odkryli 

w sobie pasję, cechuje 

dojrzałość. To właśnie ona 

pozwala im zmagać się 

z przeciwnościami losu 

i wyznaczać sobie kolejne cele. 

Międzynarodowe badanie przeprowadzane 

na zlecenie UPC w 12 krajach 

(Research International, październik- 

-grudzień 2008 r.) dowiodło, że na tle 

innych nacji to właśnie Polacy są najwierniejszymi 

kibicami sportowymi. 

Aż 74% z nas w ciągu ostatniego roku 

poświęciło jakąś zaplanowaną czynność 

na rzecz kibicowania, a 25% (zazwyczaj 

poniżej 30. r.ż.) organizuje z tego powodu 

spotkania. 

LICZĄ SIE DROBIAZGI 

Stephen King w powieści „Miasteczko 

Salem” napisał: „Nawet z pozoru najdziwaczniejsza, 

najskromniejsza pasja jest 

czymś bardzo, ale to bardzo cennym”. I to 

właśnie w myśleniu o pasji jest najważniejsze. 

Nie liczą się epokowe dokonania 

i niespotykane hobby, ale drobiazgi. Dlatego 

cieszmy się z nich i dzielmy z innymi 

swoją pasją. 


38 


Nie przeziębiamy się 

dlatego, że było 

zimno, że nas 

przewiało, że zaraził 

nas współpracownik 

albo pacjent. 

Chorujemy, bo 

doprowadziliśmy 

organizm do stanu 

obniżonej odporności. 

Przemęczeniem, 

niewyspaniem, 

niewłaściwą dietą, 

brakiem aktywności. 

Przeziębienie, zwane też zaziębieniem, 

zakażeniem górnych dróg oddechowych 

lub nieżytem nosa i gardła, 

to wirusowe zapalenie górnych dróg 

oddechowych. Charakteryzuje je początkowy 

brak kaszlu (pojawia się, gdy się 

położymy, a śluz spływający do gardła 

podrażni śluzówkę), męczący ból gardła, 

nieznacznie podwyższona temperatura 

i uczucie ogólnego „rozbicia”. 

Natomiast do przeziębieniowych objawów, 

które zwiastują komplikacje, należą: 

• Ropna wydzielina z nosa, gorączka, ból 

głowy nasilający się podczas schylania, 

uczucie ucisku w okolicy policzków 

– wskazują na zapalenie zatok. 

• Ból ucha bądź jego okolic, gorączka, 

pogorszenie słyszenia – to objawy zapalenia 

ucha środkowego. 

• Męczący kaszel, który kończy się odkrztuszeniem 

wydzieliny (przezroczysta 

to zapalenie wirusowe, ropna to zakażenie 

bakteryjne), gorączka – sugerują 

zapalenie oskrzeli. 

• Gorączka, dreszcze, nasilenie suchego 

kaszlu, „rzężenie”, ból brzucha i wymioty 

– wskazują na zapalenie płuc. 

Jeśli objawy występują jednocześnie lub 

są nasilone, należy natychmiast zgłosić się 

do lekarza. Jednak jeżeli stopień ich nasilenia 

nie jest znaczny, możemy leczyć się 

samodzielnie, pozostając w domu. 

PRZEZIĘBIENIE DZIEŃ PO DNIU 

Istnieją setki rodzajów wirusów, ale to pięć 

z nich jest przyczyną większości przeziębień. 

Trzy inne, znane jako typ A, B i C, powodują 

grypę. Wirusy są niebezpiecznymi 

przeciwnikami, ponieważ nie dość, że 

potrafią się zmieniać, to jeszcze pozostają 

uśpione w organizmie, by zaatakować, gdy 

system odpornościowy jest osłabiony. 

Dlatego nie można bagatelizować przeziębienia, 

bo w ten sposób prowokujemy 

powikłania: zapalenia zatok, krtani, oskrzeli, 

płuc albo mięśnia sercowego. 

1. 

dzień 

Jak się czujemy? Boli nas głowa, czujemy 

się rozbici, zmęczeni, nie możemy się 

skoncentrować, chcielibyśmy się położyć 

i zasnąć. Nie mamy ochoty na obfity posiłek 

i na jakąkolwiek aktywność, tak fizyczną, 

jak i umysłową. 

Jak możemy sobie pomóc? Pierwszego 

dnia mamy jeszcze szansę pobudzić do 

walki z wirusami osłabiony system odpornościowy. 

Jeśli wypijemy słabą herbatę 

z dużą ilością cytryny i łyżką miodu, 

weźmiemy gorącą kąpiel, pójdziemy wcześniej 

spać, a przed zaśnięciem zażyjemy 

tabletkę z paracetamolem – mamy szansę 

obudzić się rano bez objawów choroby. 

2. 

dzień 

Jak się czujemy? Jeśli kuracja z pierwszego 

dnia nie pomogła, czujemy się jeszcze 

słabiej. Pojawiają się temperatura, chrypka, 

drapanie albo ostry ból gardła i obfita 

wydzielina kataralna. 

Jak możemy sobie pomóc? Ból gardła 

mogą nieco złagodzić odpowiednie pastylki 

do ssania, spraye nawilżające gardło 

40 


LIFESTYLE 

leczenie przeziębienia 

oraz kilkukrotne w ciągu dnia płukanie 

krtani, np. roztworem sody oczyszczonej 

bądź rumianku. W celu obniżenia temperatury 

dobrze jest wypić herbatę z sokiem 

malinowym. Jeśli mimo złego samopoczucia 

temperatura nie jest podwyższona 

– to źle. Oznacza to, że organizm jest 

chory, ale nie walczy. Lepsza jest nawet 

wysoka temperatura przez kilka dni, która 

świadczy o tym, że organizm uruchomił 

mechanizmy do walki z chorobą, niż 

kompletny brak reakcji. 

W tym czasie ubierajmy się cieplej i nie 

dopuszczajmy do wychłodzenia organizmu 

– w ciągu dnia załóżmy dodatkowy 

sweter, a na noc – ciepłe skarpetki. Oszczędzajmy 

się i w miarę możliwości zostańmy 

w domu, najlepiej w łóżku. 

3. 

dzień 

Jak się czujemy? Mamy podwyższoną 

temperaturę, czujemy się „niewyraźnie”. 

Uczuciu ogólnego rozbicia towarzyszą 

osłabienie i lekki ból mięśni. 

Jak możemy sobie pomóc? Choć nie 

brzmi to w dzisiejszych czasach realistycznie 

– weźmy zwolnienie. Przy takim 

samopoczuciu należy kolejny dzień 

zostać w domu, w łóżku i zapomnieć 

jeszcze na kilka dni o pracy. Na zatkany 

nos dobrze zrobią klasyczne inhalacje 

(kilka kropel aromatycznego olejku rozpuszczamy 

w misce gorącej wody, pochylamy 

się nad naczyniem, narzucamy 

ręcznik na głowę i w takim „namiocie” 

wdychamy unoszącą się aromatyczną 

parę, która udrożni nos, pozwalając swobodnie 

spłynąć wydzielinie kataralnej). 

Na ból krtani nadal przydatne będzie 

płukanie gardła. Przy suchym, męczącym 

kaszlu pomoże nam napój z siemienia 

lnianego, który nawilża drogi oddechowe 

i tworzy ochronną warstwę śluzu na ich 

ściankach (łyżeczkę siemienia lnianego 

zalewamy szklanką wody i gotujemy 

5 minut; napój pijemy w miarę gorący, 

z nasionami lub odcedzony). Nadwyrężone 

struny głosowe oszczędzajmy, starając 

się nie mówić zbyt wiele, a już na 

pewno nie podnosić głosu. Jeśli temperatura 

będzie znacznie podwyższona, 

zażyjmy tabletkę środka obniżającego 

gorączkę. 

4. 

dzień 

Jak się czujemy? Zaczyna nas męczyć 

suchy kaszel. 

Jak możemy sobie pomóc? Pozostańmy 

w łóżku. Jedzmy lekkie posiłki. Do nosa 

aplikujmy krople z roztworem soli morskiej 

– nawilżają śluzówkę, ale nie obkurczają 

naczyń krwionośnych. Uwaga! Pamiętajmy, 

że gdy domowymi sposobami 

do czwartego dnia choroby nic nie wskóraliśmy 

i przeziębienie utrzymuje się – jest 

to właściwy czas, by udać się do lekarza. 

5. 

dzień 

Jak się czujemy? Najczęściej po 5 dniach 

pokonujemy infekcję. Po chorobie czujemy 

jednak zmęczenie i osłabienie. Bywamy 

senni. Dlaczego? Komórki układu 

odpornościowego, które wcześniej służyły 

do obrony, zaczynają atakować nasze 

własne tkanki. W ten właśnie sposób dochodzi 

do obciążeń stawów, nerek, płuc, 

serca jako powikłań pochorobowych. 

Jak możemy sobie pomóc? W okresie 

rekonwalescencji najważniejsze stają się 

wypoczynek i prawidłowe odżywianie. Po 

powrocie do pracy nie próbujmy pierwszego 

dnia nadrobić wszystkich zaległości. 

Zadbajmy też o dostarczenie organizmowi 

odpowiedniej ilości witamin A, E, C 

i selenu. 

Antonina Majewska 

Zaziębieniowe fakty i mity 


Czy syrop z cebuli leczy gardło? 

Brakuje wiarygodnych badań na temat 

wpływu soku z cebuli na infekcje gardła. 

Syrop taki działa na podobnej zasadzie, 

jak inne syropy pochodzenia roślinnego: 

umiarkowanie zwiększa wydzielanie śluzu, 

ma działanie wykrztuśne. Czy pomoże – nie 

wiadomo. Na pewno nie zaszkodzi. 

Czy herbata z malinami, cytryną lub 

miodem działa napotnie i obniża 

gorączkę? 

Tak. Jeśli mamy stan podgorączkowy 

i wypijemy taki napój – zaczniemy się 

pocić, podobnie jak po zażyciu leków obniżających 

gorączkę. W czasie przeziębienia 

należy pamiętać o piciu dużej ilości 

płynów, bo komórki dobrze nawodnione 

są odporniejsze na atak wirusów. 

Czy w pierwszych godzinach złego 

samopoczucia towarzyszącego 

przeziębieniu należy zastosować 

uderzeniową dawkę witamin? 

Można spróbować, bo witamina C i rutyna 

odgrywają rolę uszczelniaczy naczyń, 

dzięki czemu zmniejszają rozprzestrzenianie 

się wirusa i ograniczają zasięg 

infekcji. 

Czy wywar z kury i warzyw pomaga 

w leczeniu przeziębienia? 

Rosół nie ma jakichś szczególnych właściwości. 

Bulion warzywny jako taki jest zdrowy, 

ale tylko wtedy, gdy gotowaliśmy go 

na bazie świeżych warzyw, które posiadają 

witaminy i składniki odżywcze cenne dla 

zdrowia, a nie kostek bulionowych. Jeśli 

dodamy do niego czosnek, zupa stanie 

się wartościowsza. Czosnek ma działanie 

bakteriobójcze i bakteriostatyczne, sporo 

witaminy C i witamin z grupy B. 

Jednak w czasie przeziębienia warto pić 

ciepłe zupy, choćby dlatego, że… są ciepłe. 

Aby wzmocnić działanie wywaru warzywnego, 

możemy dodać do niego żółtko, 

które zawiera żelazo. Taka zupa będzie 

miała działanie rozgrzewające i dostarczy 

cennych składników odżywczych, zastrzyku 

energii, ale nie uleczy. 

Czy bańki są dobrym sposobem 

terapii w przeziębieniu? 

W czasie stawiania baniek w ich wnętrzu 

wytwarza się podciśnienie, które powoduje 

wciąganie skóry i pękanie drobnych 

naczyń krwionośnych. Organizm traktuje 

w tym momencie krew znajdującą się 

poza krwiobiegiem jako ciało obce i zwalcza 

ją. Właśnie dzięki temu uaktywniają 

się mechanizmy obronne, a organizm 

skuteczniej radzi sobie z chorobą. Trzeba 

jednak wiedzieć, gdzie stawia się bańki. 

Skuteczne będą jedynie wtedy, jeśli postawimy 

je w tzw. punktach akupunkturowych. 


LIFESTYLE 

profilaktyka 

Jak odbudować 

utraconą odporność? 

Chociaż okres jesienno-zimowy sprzyja różnego rodzaju infekcjom, 

my, zamiast wzmacniać w tym czasie nasz układ immunologiczny, 

często go osłabiamy. Jakie błędy najczęściej popełniamy? 

Co zmienić w naszym stylu życia? Postanowiliśmy zapytać o to 

specjalistów z różnych dziedzin. 

Immunolog 

Prof. dr hab. n. med. Ewa Bernatowska, konsultant województwa 

mazowieckiego w dziedzinie immunologii klinicznej, kierownik 

Oddziału Immunologii Centrum Zdrowia Dziecka w Warszawie 

SZCZEPIENIA 

NIE DLA KAŻDEGO 

Układ immunologiczny, czyli 

inaczej układ odpornościowy 

lub limfatyczny, to system odpowiedzialny 

za zwalczanie 

infekcji wywołanych przez wirusy, bakterie 

i pierwotniaki, a także obcych tkanek 

i nowotworów. Składa się z szeregu mechanizmów, 

wśród których wyróżniamy 

nieswoiste mechanizmy odporności, takie 

jak skóra i śluzówki, oraz tzw. mechanizmy 

swoistych odpowiedzi immunologicznych, 

do których należy grupa odpowiedzi typu 

humoralnego i komórkowego. 

Niedobory odporności organizmu dzielimy 

na pierwotne i wtórne. Pierwotne, 

czyli wrodzone, występują niezwykle 

rzadko, a ich przyczyną są: uwarunkowany 

genetycznie defekt układu immunologicznego, 

nieprawidłowa produkcja 

przeciwciał, zaburzenia odpowiedzi komórkowej 

oraz zaburzenia fagocytozy. 

Grupa ekspertów w zakresie immunologii 

klinicznej, członków Europejskiego 

Towarzystwa Niedoborów Odporności 

i Amerykańskiej Akademii 

Pediatrii, przy współpracy z międzynarodowymi 

i polskimi stowarzyszeniami 

rodziców dzieci z niedoborami odporności, 

opracowała i rozpowszechnia 10 

niepokojących objawów pierwotnych 

niedoborów, które kwalifikują dziecko 

do specjalistycznych badań. Należą do 

nich m.in.: osiem lub więcej zakażeń 

w ciągu roku, dwa lub więcej zapalenia 

płuc w ciągu roku lub zakażenia zatok 

o ciężkim przebiegu, trwająca dwa miesiące 

lub dłużej antybiotykoterapia bez 

wyraźnej poprawy. 

Wśród metod leczenia pierwotnych 

zaburzeń odporności czołowe miejsce 

zajmują preparaty gammaglobulin. Wynika 

to przede wszystkim z powszechności 

ich stosowania w grupie chorych 

z niedoborami odporności oraz 

42 


LIFESTYLE 

profilaktyka 

Fot. Dariusz Żurek, Dominika Kowalska 

poprawy ich jakości dzięki postępowi 

biotechnologii. Obecnie preparaty gammaglobulin 

wytwarza na świecie jedynie 

kilku producentów, ale spełniają one 

wysokie wymagania bezpieczeństwa 

i efektywności. Niestety, bywają także 

przypadki, gdy jedynym sposobem 

eliminacji defektu pierwotnego jest 

przeszczep szpiku kostnego. 

Funkcje obronne organizmu zawodzą 

także u dotychczas zdrowych osób. 

Najczęstszą przyczyną tych wtórnych, 

nabytych niedoborów immunologicznych 

może być toczący się proces chorobowy, 

przebycie infekcji, wychłodzenie 

lub przegrzanie organizmu, 

długotrwała antybiotykoterapia i wreszcie 

przeżycie długotrwałego stresu. 

W przeciwieństwie do genetycznie uwarunkowanych 

niedoborów odporności 

nabyte zaburzenia immunologiczne 

ustępują po ustaniu działania czynnika 

sprawczego. 

Profilaktyka (dobrze 

zbilansowana dieta, 

odpowiednie ubieranie się, 

długi wypoczynek) nie 

dopuszcza do osłabienia 

odporności i tym samym 

obniża ryzyko infekcji. 

Wiele osób stara się wzmocnić układ 

immunologiczny poprzez szczepienia. 

Jednak stosowanie ich u chorych z zaburzeniami 

odporności jest ograniczone 

ze względu na możliwość wystąpienia 

powikłań poszczepiennych 

wywołanych przez żywe szczepionki. 

Częstą przyczyną niepowodzeń w profilaktyce 

chorób zakaźnych jest także, 

wynikająca z zaburzeń immunologicznych, 

niewystarczająca odpowiedź na 

szczepienia lub jej brak. Gdy szczepienie 

osoby z obniżoną odpornością jest 

niebezpieczne lub nieefektywne, wówczas 

zalecane jest szczepienie osób 

z najbliższego otoczenia. Inaczej dzieje 

się w przypadku osób zdrowych – wtedy 

to właśnie szczepienia mogą zapobiec 

wystąpieniu wtórnych niedoborów 

odporności, chroniąc przed chorobą 

zakaźną. 

Dietetyk 

Magdalena Jarzynka, specjalista 

ds. żywienia z poradni dietetycznej 

„Dietosfera” 

JEDZMY WITAMINY 

W WARZYWACH I OWOCACH 

Zdobywanie odporności trzeba 

zacząć od zmiany sposobu 

odżywiania. Idealnie byłoby 

zachować rytm pięciu posiłków 

dziennie. Nawet jeśli właśnie jesienią 

postanowiliśmy się odchudzać, w żadnym 

wypadku nie próbujmy się głodzić. 

Głód jest bowiem wrogiem odporności. 

Głodni jesteśmy bardziej osłabieni 

i nadwyrężamy zdolność naszego układu 

immunologicznego do przeciwstawiania 

się infekcjom. 

Jesienią i zimą lepiej smakują nam 

potrawy cięższe, bardziej kaloryczne, 

tłuste i pikantne. To nie przypadek. 

Wynika to właśnie z potrzeby organizmu, 

który w ten sposób próbuje się 

ogrzać. Postawmy zatem na potrawy 

z dodatkiem świeżo startego imbiru 

i chilli, które mają działanie rozgrzewające, 

oraz czosnku i cebuli, które 

w sposób naturalny wzmacniają naszą 

odporność. Przy tłustych potrawach 

wybierzmy zdrowe tłuszcze – zamiast 

golonki zjedzmy tłustą rybę, która zawiera 

m.in. kwas omega-3 i przeciwutleniacze 

(witaminy A i E). Jedzmy 

także zupy – one najlepiej rozgrzewają 

w chłodne, jesienne wieczory. 

Pamiętajmy, że dieta może pomóc, ale 

nie uchroni przed przeziębieniem. Potrzebna 

jest jeszcze aktywność fizyczna 

oraz zmiana trybu życia. W porze jesienno-zimowej 

dobrze jest odstawić 

na chwilę samochód i mimo niesprzyjającej 

aury zrobić sobie mały spacer 

lub przynajmniej zaparkować auto kilka 

przecznic dalej i dojść do pracy na 

piechotę. Warto także korzystać częściej 

ze schodów niż z windy. 

Spadek odporności bywa również spowodowany 

niedoborem składników 

odżywczych, dlatego korzystajmy z tego, 

co daje nam jesienią natura. Jedzmy jak 

najwięcej świeżych owoców i warzyw. 

Wielką dziesiątkę warzywno-owocowych 

hitów tworzą: brokuły, papryka, kapusta, 

pomidory (zawierają one m.in. selen – ważny 

dla organizmu naturalny przeciwutleniacz), 

czosnek, natka pietruszki, awokado, 

kiwi, pomarańcze, czarna porzeczka. 

Opinię witaminy wspomagającej odporność 

organizmu ma witamina C. 

R E K L A M A 


LIFESTYLE 

profilaktyka 

I słusznie, ale stosujmy ją z umiarem. 

Niektórzy przestrzegają, że zbyt duże i zbyt 

częste dawki mogą sprzyjać np. kamicy 

nerkowej, podrażniać śluzówkę żołądka, 

wywoływać nudności. 

Dużą rolę w organizmie odgrywają także 

probiotyki, wspomagające naszą 

florę bakteryjną. Znajdziemy je w składzie 

jogurtów zawierających żywe kultury 

bakterii. Jaki wpływ ma to na budowanie 

odporności? Błona śluzowa 

jelita i jej flora bakteryjna stanowią 

jedną z głównych barier dla szkodliwych 

składników, które dostają się do organizmu 

wraz z pożywieniem. Dlatego 

Internista 

kondycja naszego układu pokarmowego 

wpływa na pracę systemu odpornościowego. 

Z kolei prebiotyki nie są trawione 

w jelicie cienkim, ale ulegają 

fermentacji w jelicie grubym i wspomagają 

jego florę bakteryjną, tworząc w tej 

części przewodu pokarmowego barierę 

dla zarazków. 

Dr n. med. Jacek Waśniewski, specjalista medycyny rodzinnej, 

Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny 

im. prof. Orłowskiego w Warszawie 

PRZEDE WSZYSTKIM 

– NIE OSŁABIAĆ 

Odporności przede wszystkim 

nie należy osłabiać. Mamy 

jej wystarczająco dużo! Niszczymy 

ją jednak na własne 

życzenie, bowiem często zapominamy 

o zdrowiu. 

Okres jesienno-zimowy, brak urlopu, 

nadmierny stres tylko ułatwiają działanie 

wirusów i osłabiają naszą odporność. 

Często nie doceniamy wpływu psychiki 

na dobrą kondycję całego organizmu. 

Wydzielanie adrenaliny (stres, lęk) z jednej 

strony potrafi zmobilizować hormony 

zwiększające stan odporności (np. uwolnienie 

ze szpiku do krwi większej ilości 

leukocytów), a z drugiej – kurczy część 

naczyń krwionośnych, obniżając ich odporność 

i prowokując infekcję. 

Jeśli w tym sezonie nie dbamy o odpowiedni 

ubiór (buty, skarpetki, czapka), to 

wyziębiamy stopy i głowę. Zachodzi wtedy 

odruch naczyniowy, w wyniku którego 

naczynia kurczą się w stopach, ale również... 

w gardle. To już wystarczy, żeby docierało 

tam mniej krwi, w której zawarta jest odporność 

komórkowa i humoralna, więc 

znów prowokujemy infekcję. 

Bardzo ważne również, by przestrzegać 

rytmu dnia (aktywność) i nocy (wypoczynek). 

Sen powinien być odpowiednio 

długi, bowiem rozregulowanie centralnego 

układu nerwowego osłabia odporność 

organizmu. Układ odpornościowy „zatyka” 

się także przez substancje toksyczne, 

drażniące, uczulające (dym tytoniowy, 

alergeny), duże stężenia bakterii, wirusów. 

Dlatego tak ważny jest odpoczynek w ciągu 

dnia i przestrzeganie zasad higieny, 

przykładowo: przerwa na krótką gimnastykę 

w pracy, kultura spożywania alkoholu, 

wymiana filtrów w odkurzaczu. 

W budowaniu odporności dużą rolę odgrywają 

białka, witaminy i minerały. Jednak 

w trakcie rozwiniętej infekcji te same witaminy 

są wykorzystywane przez drobnoustroje 

chorobotwórcze. Podobnie z żelazem 

– wybitnie pomaga w okresie infekcji 

drobnoustrojom chorobotwórczym. Dla- 

tego jeśli ktoś je przyjmuje, np. z powodu 

niedokrwistości, to należy je odstawić do 

czasu wyleczenia. Sama niedokrwistość 

osłabia odporność, bo przyczynia się do 

niedotlenienia tkanek organizmu, a to 

właśnie krwinki czerwone transportują 

tlen. Niedokrwistość w przypadku infekcji 

ujawni także niewydolność krążenia, 

bo dodatkowo niekorzystnie na serce zadziałają 

toksyny bakterii (przyspieszona 

czynność serca szczególnie podczas gorączki, 

co dodatkowo zwiększa zapotrzebowanie 

na tlen). Wiele bakterii lepiej się 

bowiem rozwija, jeśli brakuje dopływu 

tlenu, a samo uszkodzenie układu oddechowego 

podczas infekcji zmniejsza jego 

dopływ. Tworzy się błędne koło. Aby je 

przerwać, np. w zapaleniu płuc, poprawiamy 

dotlenienie, stosując rozprężanie 

drobnych oskrzeli i pęcherzyków płucnych 

poprzez tzw. bąbelkowanie (dmuchanie 

w słomkę zanurzoną w butelce wody). 

Ciśnienie rozpręża wtedy drogi oddechowe 

i zwiększa dopływ tlenu. 

Układ odpornościowy (humoralny i komórkowy) 

musi zadziałać tam, gdzie atakują 

nas najrozmaitsze infekcje – w gardle, 

uchu, zatokach, płucach, nerkach, pęcherzu 

moczowym. Dlatego tak ważna jest profilaktyka 

(odpowiednia dieta i ubranie, wypoczynek) 

– nie dopuszcza do osłabienia 

organizmu i obniża ryzyko infekcji. Jednak 

nawet po zachorowaniu możemy próbować 

podnieść poziom odporności, co może 

zadecydować o przebiegu choroby. 

Opracowanie: 

Iwona A. Raszke-Rostkowska, 

Tatiana Mazurek 

Fot. Dariusz Żurek 

44 


LIFESTYLE 

dieta 

Wzięty z natury 

Greckim bogom miód dawał nieśmiertelność. Hipokratesowi był pomocny 

w leczeniu ran i zakażeń. Kleopatrze – w pielęgnacji urody. Dla nas nie 

dość, że zdrowy i smaczny, to okazuje się jeszcze przydatny w kuchni. 

Kiedyś, gdy tylko pojawiały się 

pierwsze oznaki kolejnego dziecięcego 

przeziębienia, babcia 

siadała na brzegu mojego łóżka 

z kubkiem ciepłego mleka z masłem 

i miodem. Nie wiem, czy ta mikstura 

była skuteczna, wiem natomiast, że 

napój smakował wyśmienicie, a ja zdrowiałam. 

Pamiętam również, że jako 

dziecko notorycznie podjadałam plastry 

żółtego sera obficie smarowanego miodem 

lub wręcz maczanego w nim. 

To wspomnienia dzieciństwa. Dzisiaj 

z kolei jadam świeże ogórki z miodowym 

nadzieniem. Zwykłego ogórka obiera 

się, przekraja wzdłuż, nożykiem wycina 

pestki i w miejsce wydrążenia leje miód. 

Ale co tam ogórki! Są skrzydełka kurczaka 

w miodzie na ostro, jest kurczak 

w miodzie i sezamie, żeberka na miodzie. 

Jest miód 

pitny i miodowe 

nalewki. Są 

pierniki, miodowniki i pieczone z miodem 

jabłka. Jest wreszcie chleb z masłem 

i miodem lub herbata z dodatkiem 

miodu. Można, wreszcie, zwyczajnie 

zasiąść w fotelu, z łyżeczką i słoikiem 

i… La dolce vita. Tyle, że to wszystko ma 

aż 325 kcal w 100 gramach słodkości. 

MIODOWE SPECJAŁY 

Jadłam wiele miodów. Nasz, powszechny 

– gryczany, rzepakowy, spadziowy, 

spadziowo-nektarowy, akacjowy, lipowy, 

koniczynowy, wielkokwiatowy. 

W Anglii 

– wrzosowy. W Chorwacji – rozmarynowy 

i szałwiowy. W Grecji 

– pomarańczowy. We Francji – lawendowy. 

Nie można powiedzieć, jaki rodzaj 

miodu jest najsmaczniejszy i najbardziej 

wartościowy. Różnice w ich składzie, 

a więc i późniejszym działaniu, tak naprawdę 

nie są duże. Miody leśne, spadziowe 

mają więcej składników mineralnych 

niż miody nektarowe. 

Nie jest także prawdą, że im miód ciemniejszy, 

tym szlachetniejszy. Najlepszy 

jest ten, który najbardziej lubimy. 

Antonina Majewska 

Przepisy, czyli miód na obiad 


POLĘDWICZKI WIEPRZOWE 

Z IMBIREM I MIODEM 

Składniki: 

• polędwiczki wieprzowe, 

• pół szklanki sosu sojowego, 

• kilka łyżek miodu (wedle uznania), 

• kilka ząbków czosnku, 

• kawałek świeżo startego imbiru, 

• sól, pieprz, 

• olej do smażenia. 

Polędwiczki myjemy, osuszamy, nacieramy 

startym uprzednio czosnkiem i wkładamy 

do miski. Całość zalewamy sosem sojowym, 

przykrywamy talerzem i w takiej marynacie 

wkładamy na noc do lodówki. Następnego 

dnia mieszamy miód oraz imbir z częścią 

sosu sojowego i nacieramy mięso połową 

powstałej glazury. Obsmażamy mięso 

i wkładamy do rozgrzanego piekarnika, 

zalewając pozostałą częścią glazury. 

Pieczemy ok. 20-30 minut. 

Upieczone schładzamy, kroimy na grube 

plastry i ponownie podgrzewamy 

w piekarniku. Podajemy z powstałym sosem 

imbirowo-miodowym. 

PORY SMAŻONE Z MIODEM 

Składniki: 

• pory pokrojone w słupki, 

• kilka łyżek octu balsamicznego, 

• kilka łyżek miodu, 

• łyżka sezamu, 

• oliwa. 

Na rozgrzanej patelni podsmażamy 

pokrojone w około 10-centymetrowe 

słupki pory. Gdy nabiorą koloru i zaczną 

się rozpadać, zmniejszamy ogień 

i dodajemy miód oraz ocet balsamiczny. 

Mieszamy. Gdy sos zgęstnieje, zdejmujemy 

pory z ognia oraz posypujemy uprażonym 

uprzednio sezamem. Podajemy gorące 

z grzankami. 


LIFESTYLE 

psychologia 

Choroba zmienia 

tak ciało, jak 

i duszę. Dlatego 

zmaganie się 

z dolegliwościami 

fizycznymi 

może zarówno 

wzmocnić zalety 

chorego, jak też 

uwidocznić jego 

słabe strony. 

Wyobraź sobie, że otrzymałeś 

od lekarza tragiczną 

wiadomość – cierpisz 

na schorzenie, które 

według statystyk daje niewielką szansę 

na półroczne przeżycie. Co zrobisz? Poddasz 

się rozpaczy i zamkniesz w domu? 

Może będziesz spędzać czas z rodziną 

i zaczniesz spełniać marzenia? Być może 

wybierzesz jeszcze inną drogę. Dowiesz 

się jak najwięcej o chorobie, odwiedzisz 

wielu lekarzy, poddasz najnowszym terapiom. 

Bez względu na to, jak zareagujesz, 

jedno można stwierdzić na pewno 

– twoje życie nie będzie już takie samo. 

Kto choć raz zetknął się ze stanem zagrożenia, 

ten rozumie, że choroba może 

w znaczący sposób zmienić światopogląd. 

I nie tylko śmiertelna, ale nawet ta „zwykła”, 

przewlekła bywa na tyle potężna, by 

wpłynąć na cechy osobowości. 

NAJLEPSZE, CO IM SIĘ 

W ŻYCIU ZDARZYŁO 

Niejeden poważnie chory człowiek szokuje 

nieznajomych podejściem do choroby. Ola 

zmagająca się z ciężką chorobą zwraca się 

do tych, którzy dzielą jej los. – Jeśli zastanawiasz 

się, czemu właśnie ty zachorowałeś, 

pomyśl odwrotnie. Dlaczego inni mieliby 

chorować? – przekonuje. Ola uważa, że choroba 

pomogła jej odnaleźć w sobie lepsze 

cechy. Stała się bardziej uważna i refleksyjna, 

więcej czasu poświęca bliskim. 

Podobnie przebywająca w hospicjum Maria, 

u której zdiagnozowano nowotwór szyjki 

macicy z przerzutami do płuc, uważa, że 

dopiero choroba uczyniła z niej osobę dojrzałą. 

Przedtem nie miała wielu przyjaciół. 

Dopiero, gdy zrozumiała, że nie będzie 

żyła wiecznie, zaczęła doceniać otaczających 

ją ludzi. Przestała rozpamiętywać 

przeszłość, żałować dawnych błędów. Całą 

energię poświęcała na bycie tu i teraz oraz 

walkę z chorobą. Znalazła radość w przebywaniu 

z ludźmi, którzy zauważyli, że 

stała się uważną i troskliwą słuchaczką. 

– Potrzebowałam choroby, żeby przestać 

być dzieckiem – mówiła w udzielonym 

nam niegdyś wywiadzie. – Można przeżyć 

50 lat i nie wiedzieć o sobie nic. Zazdroszczę 

ludziom, którzy sami potrafili odnaleźć to, 

co najważniejsze. Ludziom nieświadomym 

wydaje się, że mają jeszcze mnóstwo czasu, 

by coś zrobić, zmienić, ale to nieprawda, 

bo nie ma drugiego i trzeciego życia. 

Rys. Shutterstock 

46 


LIFESTYLE 

psychologia 

Psychologowie są zgodni, że choroba 

zawsze zmienia sposób widzenia świata, 

ale też osobowość. Gdyby choremu wręczyć 

ankietę z pytaniami o najbardziej 

cenione wartości przed diagnozą i po 

niej, mogłoby się okazać, że zaznaczył 

listę różnych rzeczy. Ten, kto mierzy się 

z chorobą, najczęściej ceni rodzinę, Boga, 

przyjaciół i zdrowie, choćby wcześniej 

był piewcą niezależności, wolności i robienia 

kariery. 

PO RÓWNI POCHYŁEJ 

Choroba nie zawsze wydobywa z człowieka 

najlepsze cechy, szczególnie jeśli 

jest przewlekła i wiąże się z niepełnosprawnością. 

Jeśli dokuczliwe objawy 

utrzymują się dłużej niż kilka miesięcy, 

chory zaczyna odczuwać spadek kondycji 

fizycznej i obniżenie samopoczucia. 

Dominującymi nastrojami mogą się 

stać apatia, rozdrażnienie, smutek i lęk. 

Zmienia się częstość i jakość kontaktów 

z ludźmi. Choroba izoluje, nawet jeśli 

jej skutków nie widać na pierwszy rzut 

oka. Cukrzyk może unikać spotkań towarzyskich, 

wstydząc się konieczności 

wstrzyknięcia sobie insuliny, osoba z wyłonioną 

stomią odmówić pikniku nad 

wodą, w obawie przed eksponowaniem 

worka stomijnego. 

Nawet jeśli otoczenie nie zmienia stosunku 

do chorego, on sam modyfikuje 

dotychczasowe relacje. Poczucie utraty 

pełnej kontroli nad własnym ciałem dla 

większości pacjentów jest doświadczeniem 

traumatycznym, które pociąga za 

sobą spadek poczucia własnej wartości 

i zmniejszenie poczucia kontroli nad 

życiem w ogóle. Chory może stać się 

bardziej zależny od innych, powoli wycofywać 

z życia erotycznego, przyszłość 

postrzegać w kategorii zagrożenia. Zdarza 

się, że długotrwała choroba prowadzi do 

rozwoju homilopatii, czyli zaburzenia 

osobowości spowodowanego trudnościami 

w obcowaniu w środowisku 

społecznym. 

Szczególnie trudno jest tym chorym, 

których schorzenie wiąże się ze zmianą 

wyglądu. Dwudziestoośmioletni Tomasz 

po zachorowaniu na łuszczycę przestał 

wychodzić z domu. Wcześniej aktywny 

zawodowo, ucieszył się, gdy stracił pracę, 

bo dzięki temu mógł więcej czasu spędzać 

przy komputerze. Po dwóch latach od 

wystąpienia pierwszych objawów nie 

lubi odwiedzin, a utrzymuje się dzięki 

pomocy rodziców. Nie inaczej jest z Idą, 

która mając dwadzieścia trzy lata, zaczęła 

gwałtownie przybierać na wadze i straciła 

włosy. Zrezygnowała ze studiów i wróciła 

do domu. Dopiero po kilku miesiącach 

zdiagnozowano u niej poważne problemy 

endokrynologiczne. Choć dzisiaj Ida jest 

poddawana leczeniu, powolutku zrzuca 

wagę i nosi perukę, rodzina nie może w niej 

rozpoznać dawnej otwartej na świat dziewczyny. 

Ida bardzo niechętnie podejmuje 

nowe wyzwania, łatwo rezygnuje, rzadko 

obdarza ludzi zaufaniem. 

KTO W GÓRĘ, KTO W DÓŁ 

To, czy ktoś odnajdzie w chorobie nadzieję, 

czy zwątpienie, zależy zarówno 

Pierwszą reakcją na wiadomość o poważnej chorobie są 

niedowierzanie, rozpacz i strach. Dopiero po przeżyciu tych 

emocji przychodzi czas na rozmowę o swojej chorobie z innymi. 

od jego cech osobowościowych, jak 

i działań podjętych w pierwszych miesiącach 

choroby. Specjaliści zajmujący 

się psychologią zdrowia podkreślają, że 

Choroba zmienia percepcję 

Naukowcy z Uniwersytetu w Manchesterze 

znaleźli dowód na to, że choroba 

może zmienić percepcję. Porównując 

skany rezonansu magnetycznego kory 

mózgowej osób zdrowych i chorych na 

łuszczycę, zwrócili uwagę na różnice 

aktywności części zwanej wyspą. Okazało 

się, że osoby chore na łuszczycę 

słabiej reagują na wyraz obrzydzenia 

na czyjejś twarzy niż osoby zdrowe. 

Zdaniem naukowców, jest to rodzaj 

mechanizmu obronnego. Mózg osoby 

chorej nauczył się nie interpretować 

poprawnie pewnych bodźców, aby chory 

lepiej sobie radził ze stygmatyzacją 

społeczną. Naukowcy podejrzewają, że 

osoby cierpiące na choroby przewlekłe 

mogą dysponować wieloma tego typu 

mechanizmami polegającymi na zmianie 

percepcji, jednak udowodnienie tego 

wymaga długotrwałych badań. 

wielu pacjentów błędnie uważa, iż najlepiej 

z chorobą oraz wiążącymi się z nią 

zmianami w psychice poradzą sobie ci, 

którzy najmniej czują. Kto nie okazuje 

strachu, nie płacze i nie zamęcza otoczenia 

przemyśleniami, ten w powszechnej 

opinii nie zamieni się z czasem w wiecznie 

cierpiącego zrzędę. To błędne myślenie. 

Wiadomość o chorobie zawsze jest wydarzeniem 

traumatycznym, czyli takim, które 

może spowodować psychiczny uraz. Na 

początku normalną reakcją jest poddanie 

się negatywnym emocjom – niedowierzaniu, 

rozpaczy. Pacjentom, którzy są 

na tym etapie oswajania się z chorobą, 

psychologowie radzą otwartość: wyrażanie 

emocji, rozmawianie o kłopotach i naukę 

komunikowania swoich potrzeb. Łatwiej 

jest odnaleźć motywację do zmian, jeśli 

rozmawia się z innymi chorymi lub działa 

w stowarzyszeniu zrzeszającym pacjentów. 

Niepożądane zmiany w psychice są relatywnie 

mniejszym zagrożeniem dla tych 

pacjentów, którzy podejmują aktywną walkę 

z chorobą: czytają na jej temat, uczestniczą 

w procesie leczenia, dyskutując z lekarzami 

o kolejnych jego etapach. 

Dużą rolę odgrywa także otoczenie pacjenta. 

Czasem konieczne jest modyfikowanie 

przyzwyczajeń, tak by lepiej korespondowały 

z jego stanem fizycznym. Chory na 

serce nie wybierze się już na wysokogórską 

wspinaczkę, ale może zainteresuje go nordic 

walking, a osoba mająca trudności z poruszaniem 

się być może chętniej nauczy 

się obsługi komputera, niż wyjedzie do 

sąsiedniej miejscowości na spotkanie kółka 

brydżowego. Pamiętajmy, że wszelkie formy 

aktywności pomagają w walce z chorobą. 

Dlatego też warto wspierać pacjenta w byciu 

aktywnym w tych dziedzinach życia, które 

nie zostały naznaczone przez chorobę. 


R E K L A M A 


LIFESTYLE 

fitness 

Maszerowanie 

Każdy z nas powinien systematycznie uprawiać sport. Jaki? To zależy od wieku, przebytych 

Chodzenie to najbardziej naturalna 

forma aktywności ruchowej. 

Prosta, niewymagająca 

specjalnych umiejętności. 

Trzeba jednak wyjaśnić, że nie chodzi tu 

o zwykły spacerek po ulicy. To musi być 

efektywny marsz – w odpowiednim tempie 

i w określonym czasie, bez obciążeń 

w postaci torebek lub siatek. I co najważniejsze 

– ruch ten musi być regularny. 

DLA KOGO? 

Chodzenie w szybkim tempie korzystne 

jest dla wszystkich, a zwłaszcza dla nowicjuszy 

sportowych i ludzi otyłych (bo 

intensywniejsza forma aktywności sprawia 

im problemy), a także osób starszych, które 

z powodu różnych dolegliwości nie mogą 

sobie pozwolić na intensywne treningi. 

WPŁYW NA ZDROWIE 

Marsz poprawia wydolność serca, podnosi 

poziom dobrego cholesterolu, wpływa 

na dotlenienie organizmu. Dzięki temu 

szybciej się on regeneruje i wykorzystuje 

więcej dostarczanych mu substancji odżywczych. 

Amerykańskie badania pokazują, 

że kwadrans marszu ma większe działanie 

rozluźniające niż dawka łagodnego 

leku uspokajającego. Poza tym regularne 

spacery poprawiają pracę mózgu i całego 

systemu nerwowego. Podczas szybkiego 

chodzenia spada też poziom adrenaliny 

wydzielającej się pod wpływem stresu, 

przy jednoczesnym uwolnieniu endorfin. 

Marsze wzmacniają także mięśnie, przede 

wszystkim nóg i pośladków, a gdy włącza 

się pracę rąk zgiętych w łokciach – także 

ramion oraz mięśni korpusu podtrzymujących 

kręgosłup. Zaletą chodzenia jest 

również możliwość zrzucenia zbędnych 

kilogramów. 

PRĘDKOŚCI I ODLEGŁOŚCI 

Zanim rozpoczniemy maszerowanie, 

potruchtajmy w miejscu, przygotowując 

mięśnie i stawy do wysiłku. Dla początkujących 

zaleca się dziennie 30-minutowy 

spacer w wolnym tempie i po płaskim 

terenie, na dystansie ok. 2-3 km. Po dwóch 

tygodniach należy stopniowo zwiększać 

długość przemierzanych odcinków i prędkość 

poruszania się. Docelowo marsz 

powinien trwać minimum godzinę, być 

energiczny, bez zbędnych przystanków 

i w równym tempie. W ciągu minuty powinnyśmy 

wykonywać ok. 120 kroków. 

W ten sposób w godzinę pokonamy trasę 

o długości 6-7 km. 

Maszerować należy swobodnie, nie wydłużając 

nadmiernie kroków. Kręgosłup 

musi być wyprostowany, mięśnie barków 

i tułowia rozluźnione. Nie wolno zapominać 

o prawidłowym oddechu. Wdech 

wykonuje się nosem, wydech ustami, starając 

się przy tym, aby ten drugi był dłuższy. 

Warto też zwrócić uwagę na prawidłową 

technikę chodzenia – obciążanie całych 

stóp i prostowanie w kolanie nogi, którą 

się odpychamy. Tułów i głowę trzymamy 

prosto, lekko unosząc podbródek. Dobrze 

jest wprowadzić w ruch ręce. Poruszamy 

nimi swobodnie przy lekkim zgięciu 

w stawach łokciowych. 

KIJE W RUCH 

Alternatywą dla marszu jest... marsz z kijami, 

czyli nordic walking. Ten sport angażuje 

do pracy 90% układu mięśniowego. Intensywnie 

pracują wtedy mięśnie łydek, ud, 

pośladków, bioder, pleców, barków, ramion. 

Wzrasta również spalanie kalorii – w ciągu 

godziny można spalić ich ok. 400. 

Ta forma aktywności polecana jest szczególnie 

osobom otyłym, gdyż kije odciążają 

stawy i kręgosłup. Zapewniają także równowagę, 

a tym samym większe poczucie 

bezpieczeństwa. Marsz z kijami wymaga 

jednak pewnych zasad – kij musi dotykać 

podłoża w tym samym momencie, co stopa. 

Obowiązuje rytm: prawy kijek, lewa stopa, 

lewy kijek, prawa stopa. 

Niezbędnik piechura i biegacza 

Zanim wybierzemy się w trasę, odpowiednio 

się do tego przygotujmy, bo przecież liczy 

się również komfort treningu. 

Strój – powinien być luźny, niekrępujący 

ruchów: szorty i T-shirt, dres z bawełny lub 

jeszcze lepiej z poliestru. Nie nasiąknie 

potem, tylko odprowadzi wilgoć na zewnątrz. 

W chłodniejsze dni przyda się kurtka 

chroniąca przed wiatrem. I najważniejsze 

– buty. Muszą być wygodne, stabilne, na 

gumowej podeszwie, najlepiej za kostkę.

kontra 

bieganie 

LIFESTYLE 

fitness 

chorób i kondycji fizycznej. Początkującym polecamy marsz, bardziej zaawansowanym – jogging. 

TRUDNE POCZĄTKI 

Zerowa kondycja i grzechy zdrowotne na 

sumieniu (np. palenie papierosów) powodują, 

że początki przygody z bieganiem 

mogą być naprawdę trudne. Ale o dziwo 

– dzięki regularności i sumienności już po 

kilku tygodniach można uzyskać całkiem 

niezłą formę. A kiedy połkniemy już bakcyla, 

może się okazać, że bieganie stanie 

się naszym sposobem na życie i pasją. 

DLA KOGO? 

Większość ludzi zaczyna biegać, chcąc 

zrzucić zbędne kilogramy. I słusznie. Jogging 

bowiem to jeden z lepszych sposobów 

na powrót do zgrabnej sylwetki. Jednak 

bieganie nie dla wszystkich jest korzystne. 

To sport wymagający sporego wysiłku, 

dlatego osoby z różnymi dolegliwościami 

najpierw powinny zgłosić się do lekarza 

i wykonać podstawowe badania. Joggingu 

nie poleca się także osobom z chorobami 

stawów, kręgosłupa, płuc, z nieustabilizowanym 

ciśnieniem. Jeśli podczas biegania 

odczuwa się silny ból w klatce piersiowej, 

koniecznie trzeba przerwać – kontynuacja 

może grozić zawałem. 

WPŁYW NA ZDROWIE 

Podczas biegu angażujemy prawie wszystkie 

grupy mięśni – nóg, brzucha, pleców, 

ramion i rąk. Do mięśni i narządów dociera 

wtedy więcej utlenowanej krwi. Powoduje 

to nie tylko lepsze dotlenienie serca albo 

Akcesoria – przydadzą się saszetki na klucze, 

odblaski na odzież, opaski na odtwarzacz 

mp3, pasy na bidon. Aby zintensyfikować 

trening, warto kupić obciążniki na nogi 

lub ręce. 

Napoje – dobrze zabrać ze sobą butelkę 

niegazowanej wody mineralnej (gazowana 

może powodować kolkę) lub napój izotoniczny, 

który wyrówna poziom wypoconych 

płynów i uzupełni witaminy oraz minerały 

w organizmie. 

płuc, ale również szybsze spalanie nagromadzonej 

tkanki tłuszczowej. Regularne 

bieganie obniża też ciśnienie krwi (ważne 

dla nadciśnieniowców), zmniejszając tym 

samym ryzyko choroby wieńcowej, miażdżycy, 

zawału serca oraz udaru mózgu. 

Przeciwdziała też wystąpieniu cukrzycy. 

Świetnie działa na rozluźnienie napiętych 

mięśni, szczególnie skutecznie likwiduje 

uciążliwe bóle pleców. Poza tym to dobry 

sposób na rozładowanie stresów i napięć 

psychicznych. 

PRĘDKOŚCI I ODLEGŁOŚCI 

Na początku konieczna jest 10-15-minutowa 

rozgrzewka, która przygotuje mięśnie 

i ścięgna do wysiłku, minimalizując tym 

samym ewentualne przeciążenia i kontuzje. 

Najlepiej zacząć od marszu, który z czasem 

przerodzi się w trucht, aż dojdzie do 

normalnego tempa. Dla początkujących 

szybkie tempo biegania nie jest wskazane. 

Powinno być utrzymane na takim poziomie, 

aby pomimo przyspieszonego oddechu 

móc przynajmniej przez chwilę rozmawiać 

bez zadyszki. Ważniejszy jest także czas, 

który spędzamy w ruchu niż dystans, który 

przebiegniemy. 

Biegać powinnyśmy trzy razy w tygodniu 

z minimum jednodniową przerwą. Jest ona 

potrzebna organizmowi na regenerację. 

Częstotliwość można zwiększyć dopiero po 

kilku miesiącach systematycznego treningu. 

Stopniowo starajmy się również zwiększać 

czas nieprzerwanego biegu. Jeśli jednak 

czujemy potrzebę odpoczynku, starajmy 

się nie zatrzymywać, ale zwolnić tempo do 

marszu i uspokoić oddech. Gdy wszystko 

wróci do normy, zacznijmy znów biec. 

Aby obserwować postępy, warto mierzyć 

czas biegu i marszu, starając się wydłużać 

pierwszy, a skracać drugi. 

Nagłe przerywanie biegu (czy to podczas 

treningu, czy na jego zakończenie) jest 

niewskazane. Podczas ruchu bowiem 

w nogach gromadzi się większa ilość krwi, 

która dostarcza zwiększone ilości tlenu do 

mięśni. Gdy znienacka przerwiemy bieg, 

serce musi pracować znacznie intensywniej, 

by wypompować nagromadzoną krew. 

Dlatego najlepiej obniżać wysiłek stopniowo, 

biegnąc coraz wolniej, na końcu 

przechodząc do marszu i spokojnego chodu. 

W ten sposób unikniemy nieprzyjemnych 

konsekwencji, m.in. omdleń. 

Marianna Brzezińska 

Fot. Shutterstock

LIFESTYLE 

uroda 

Zawsze 

na widoku 

Kiedy mamy gładkie dłonie i zadbane paznokcie, 

bez skrępowania możemy przyjmować recepty 

i podawać pacjentowi leki. Bo czy tego chcemy, 

czy nie, to właśnie ręce są naszą wizytówką. 

Dłonie starzeją się szybciej niż twarz. 

Pokrywająca je skóra jest cienka, ma 

mało gruczołów łojowych, a warstwa 

substancji ochronnych, w tym naturalnego 

czynnika nawilżającego, jest usuwana 

za każdym razem, kiedy myjemy ręce. 

Dłonie są też miejscem najczęściej dotykanym 

i dotykającym różnych przedmiotów, pocieranym 

i najbardziej narażonym na działanie 

szkodliwych czynników zewnętrznych – słońca, 

mrozu i przede wszystkim detergentów. 

W skrajnych przypadkach nie trzeba wielkiego 

mrozu ani używania silnych środków 

chemicznych, by dłonie miały 

skłonności do pierzchnięcia, a nawet 

pękania, nabierania czerwonego koloru 

i nieprzyjemnej szorstkości. 

OCHRONA TO PODSTAWA 

Po pierwsze: do prac domowych, czyli 

sprzątania, szorowania, prania, mycia 

naczyń, powinnyśmy zakładać rękawiczki, 

by ochronić skórę przed agresywnymi 

środkami chemicznymi zawartymi w detergentach. 

Oczywiście, większość z nas 

odpowie: „Nie potrafię nic zrobić w rękawiczkach”, 

„Przeszkadzają mi”. Spójrzmy 

jednak na lekarzy. Jeśli stomatolog 

w rękawiczkach może leczyć kanałowo ząb, 

a neurochirurg operować mózg, oznacza 

to, że ich codzienne używanie to tylko kwestia 

przyzwyczajenia. 

Po drugie: jak najczęściej, szczególnie po 

każdym kontakcie z wodą, powinnyśmy 

smarować dłonie kremem. Zdrowa skóra 

wchłonie każdy bez względu na jego rodzaj 

i skład, a podrażniona lub alergiczna wymaga 

preparatów specjalnych, najczęściej 

sprzedawanych w aptekach i pozbawionych 

konserwantów, sztucznych barwników, aromatów 

oraz dodatków ziołowych. 

Po trzecie: przed każdym wyjściem z domu 

w chłodny, a nie tylko mroźny dzień powinnyśmy, 

oprócz posmarowania dłoni kremem, 

otulić je ciepłymi rękawiczkami. Okazuje się 

bowiem, że wiele problemów z dłońmi jest 

wynikiem lekkich odmrożeń powstałych w beztroskim 

dzieciństwie. W takiej sytuacji dłonie 

w kontakcie z zimnem natychmiast nabierają 

czerwonego zabarwienia. 

AKCJA – REGENERACJA 

Wybór właściwego kremu do rąk nie jest szczególnie 

trudny. Zdecydowana większość dostępnych 

w aptekach i drogeriach preparatów 

do rąk ma podobny skład. Najczęściej znajdziemy 

w nich glicerynę (wiąże wodę w naskórku 

i zapobiega wysuszaniu skóry, chroniąc 

naturalny płaszcz hydrolipidowy dłoni) oraz 

mocznik (substancja mająca silne właściwości 

nawilżające). Oprócz nich w skład preparatów 

może wchodzić alantoina (przyspiesza regenerację 

naskórka), beta-karoten (zapobiega 

przesuszaniu się skóry), elastyna (odpowiedzialna 

za naprężenie skóry) oraz kolagen 

(utrzymuje właściwe nawilżenie). 

Częstym składnikiem kremów są różnego rodzaju 

witaminy, np. A (nawilża), E (zapobiega 

starzeniu się skóry), K (wzmacnia naczynia 

krwionośne). Do niektórych preparatów dodaje 

się wyciąg z aloesu, który podtrzymuje 

naprężenie naskórka, z cytryny – o właściwościach 

lekko wybielających, albo rumianku, 

który ma i wybielać, i koić. Produkty, które mają 

nie tylko nawilżyć, ale również zregenerować 


50 


LIFESTYLE 

uroda 

naskórek, zawierają różnego typu wyciągi 

roślinne i olejki. Dobrym wzmocnieniem 

naturalnej ochrony będą więc kremy zawierające 

proteiny z mleka (lekko natłuszczają), 

ceramidy, kwasy tłuszczowe i oleje 

roślinne. Część kremu powinna się wchłonąć, 

ale na powierzchni skóry pozostanie 

warstwa tworząca dodatkowe zabezpieczenie. 

W tym przypadku doskonale 

sprawdzają się silikony, wazelina i kremy 

z dużą zawartością gliceryny. 

Oprócz częstego stosowania kremu (najlepiej 

nosić go przy sobie w torebce) 

dobrze jest też od czasu do czasu zaaplikować 

dłoniom całonocną kurację regenerującą 

– położyć na dłonie odżywkę 

do rąk lub choćby grubą warstwę kremu 

i założyć bawełniane rękawice. Dłonie 

o bardzo wysuszonej skórze wchłoną przez 

noc nawet najgrubszą warstwę kremu, 

tak że rano nie będzie po nim śladu. 

Uelastycznia skórę, dzięki czemu staje 

się ona mniej podatna na uszkodzenia. 

Do odmładzania dłoni stosuje się także 

peelingi chemiczne, zastrzyki z kwasu 

hialuronowego, który wypełnia przestrzenie 

między ścięgnami i żyłami, albo fale 

radiowe, które napinają naskórek. 

Jesienią możemy też pomyśleć o usunięciu 

przebarwień, czyli tzw. starczych 

plam. Nazwa sugeruje, że na ich powstawanie 

nie mamy wpływu, co nie do 

końca jest prawdą, bo głównym czynnikiem, 

który je wywołuje, zawsze jest 

słońce. Takie plamy pojawiają się jednak 

po latach opalania, a nie bezpośrednio 

po powrocie z wakacji. Pozbycie się ich 

ZDROWE PAZNOKCIE 

Zadbane dłonie to jednak nie tylko dobry 

stan naskórka, ale i paznokci. Na to, jak 

one wyglądają, ma wpływ nie tylko codzienna 

pielęgnacja (wcieranie kremów 

– przeznaczonych najczęściej zarówno 

do dłoni, jak i paznokci, nakładanie na 

płytkę paznokciową odżywek, odpowiedni 

sposób opiłowania), ale także niedobór 

pierwiastków śladowych i witamin, a także 

choroby przemiany materii, schorzenia 

narządów wewnętrznych, zaburzona 

równowaga hormonalna oraz nadmierna 

lub niedostateczna wilgoć lub temperatura 

i wreszcie rodzaj wykonywanej 

pracy. Zdrowe paznokcie są mocne, gładkie, 

błyszczące, mają jasnoróżowy odcień, 

a ich brzeg jest koloru białego. 

Dłonie są bezustannie narażone na działanie słońca, 

wiatru, mrozu, wody, detergentów. Jeśli mają atrakcyjnie 

wyglądać, trzeba o nie dbać. Codziennie. 

Dobrym pomysłem jest też samodzielne 

przygotowanie maseczki, np. z siemienia 

lnianego i oliwy. Siemię zalewamy 

wrzątkiem, dolewamy oliwę 

i mieszamy, aż wystygnie. Taką papkę 

nakładamy na dłonie, owijamy je gazą 

i na 15 minut zakładamy foliowe rękawiczki. 

Maska wygładzi dłonie i wzmocni 

paznokcie. 

ZABIEG U KOSMETYCZKI 

Pielęgnację dłoni dobrze jest wspomóc 

profesjonalnymi zabiegami. Za ich pomocą 

możemy zregenerować naskórek, 

zamaskować przebarwienia, załagodzić 

pozostałości po lekkich odmrożeniach 

oraz troszkę je odmłodzić poprzez wygładzenie 

zmarszczek. Najpopularniejszym 

zabiegiem jest kąpiel parafinowa. 

jest dużym problemem. Zwykłe kremy 

wybielające na ogół nie wystarczają 

i dłonie trzeba wspomóc zabiegami lekarskimi 

– peelingiem chemicznym lub 

zabiegiem laserowym. 

Podstawą pielęgnacji paznokci jest manicure. 

Może być tradycyjny lub biologiczny. 

W tradycyjnym wycina się skórki 

za pomocą cążek, w biologicznym odsuwa 

się je za pomocą zmiękczającego 

płynu i drewnianego patyczka. Jedna 

i druga metoda mają zagorzałych zwolenników 

i przeciwników. Zaniedbane 

i zgrubiałe skórki wokół paznokci lepiej 

usunąć tradycyjnie – cążkami, bo biologiczny 

manicure po prostu im nie podoła. 

Jednak w obu metodach zbyt mocne 

albo nieumiejętne spychanie skórek 

lub ich nadmierne wycinanie może spowodować 

uszkodzenie macierzy (miejsca 

wytwarzania) paznokcia i powstanie 

szpecących bruzd poprzecznych, które 

rosną wraz z paznokciem. 

Należy również pamiętać, że zbyt krótkie 

obcinanie paznokci powoduje, że opuszki 

palców mogą stać się podatne na ból 

i zaczerwienione. Pomijając estetykę, jest 

to także niekorzystne dla samego paznokcia. 

Pod płytkę paznokciową łatwiej bowiem 

wnikają wtedy brud i bakterie, a to 

z kolei może być przyczyną zadzierania 

się paznokci i powstawania przykrych 

stanów zapalnych. 

Matylda Borzęcka 

Preparaty pomocne w pielęgnacji dłoni 

Elixine, IWOSTIN, odżywka do rąk na noc z cystyną, 

hialuronianem sodu i dołączonymi bawełnianymi rękawiczkami. 

29 zł / 3 x 7 ml. Lipikar Xerand, LA ROCHE-POSAY, regeneracyjny 

krem do rąk z gliceryną i ciekłą parafiną. 26 zł / 75 ml. Atoderm, 

BIODERMA, odżywczy krem do rąk suchych i zniszczonych z gliceryną 

i olejem z awokado. 24 zł / 50 ml. 5% urea, EUCERIN, 

regenerujący krem do rąk z 5-proc. stężeniem mocznika i gliceryną. 

22 zł / 75 ml. Formuła Norweska, NEUTROGENA, regeneracyjny 

krem do rąk z gliceryną, witaminami B 5 

, E, alantoiną, bisabololem. 

15 zł / 15 ml. ProSensiv, DERMEDIC, ochronny krem do rąk 

z lanoliną, witaminą E i oliwą z oliwek. 18 zł / 100 g. Oillan, 

OCEANIC, kąpiel parafinowa do rąk (z ciekłą parafiną w stężeniu 

64%) do samodzielnego wykonania w domu. 24 zł / 250 ml.

od alchemii do farmacji 

Wirusy są z nami od 

zawsze, ale dopiero 

niedawno zaczęliśmy 

z nimi walczyć przy 

pomocy farmaceutyków. 

Jak wcześniej ludzkość 

radziła sobie ze 

zwykłymi, jesiennymi 

przeziębieniami? 

Kwas acetylosalicylowy, czyli popularna 

dziś aspiryna, zsyntetyzowany 

został w XIX w. Kwas askorbinowy, 

znany lepiej jako witamina C, 

to z kolei efekt prac laboratoryjnych z dwudziestolecia 

międzywojennego. Te dwie 

substancje są współcześnie podstawowym 

orężem ludzkości wwalce z infekcją górnych 

dróg oddechowych, czyli przeziębieniem. 

A po jaką broń sięgaliśmy wcześniej w tej 

rywalizacji z wirusami? 

LEKARSTWO NA „SRYT” 

Przeziębienie towarzyszy nam od początku 

dziejów. O ile pierwsi ludzie, żyjący 

w kulturze łowiecko-zbieraczej, mogli być 

jeszcze względnie bezpieczni (ze względu na 

swą izolację od innych osobników), o tyle 

powstanie społeczności osiadłych, zajmujących 

się rolą i hodowlą, musiało znacznie 

zwiększyć ryzyko złapania infekcji. Tak oto 

człowiek pierwotny stał się człowiekiem 

zakatarzonym i kaszlącym. 

To oczywiście tylko domysły, bo przecież 

z prehistorii nie zachowały się żadne źródła 

mówiące o przeziębieniach. Wiemy 

jednak, że starożytni Egipcjanie, choć żyli 

w klimacie niesprzyjającym infekcjom, to 

jednak od czasu do czasu zostawali w domach, 

smarkali i charczeli. Wśród tysięcy 

hieroglifów badacze znaleźli dwa, które 

powinny nas zainteresować. Jeden z nich, 

odczytywany jako „sryt”, składa się między 

innymi z obrazka wykrztuszania czegoś 

z ust. Naukowcy są pewni, że oznacza on 

kaszel. Drugi – „resh” – oprócz ikonki 

kaszlu ma też wyraźny rysunek nosa. 

Kaszel + katar = przeziębienie. Opinii 

egiptologów możemy zaufać, zwłaszcza, 

że hieroglif infekcji dróg oddechowych 

znajdziemy w słynnym papirusie Ebersa, 

swoistej starożytnej encyklopedii zdrowia, 

odkrytej przez niemieckiego naukowca 

Georga Ebersa w 1873 r. 

Czego dowiadujemy się z tej pracy? Otóż 

najlepszym sposobem na chorobę jest recytacja 

pewnego zaklęcia, której towarzyszyć 

powinno spożycie aromatycznej żywicy oraz 

mleka od kobiety, która powiła chłopca. 

Na katar powinno pomóc posmarowanie 

nosa mieszaniną galeny (błyszcz ołowiu, 

pospolity minerał stosowany w państwie 

faraonów również jako kosmetyk), suchego 

i sproszkowanego kadzidła oraz miodu. 

WINO I MIÓD 

Hipokrates, ojciec medycyny z greckiej wyspy 

Kos, uważał, że przyczyną przeziębienia 

jest rozdzielenie w organizmie zimna od 

ciepła i w konsekwencji zakłócenie delikatnej 

równowagi między nimi. Choroba ta 

zresztą idealnie wpasowywała się w jego 

koncepcję czterech humorów, czyli płynów 

w naszym ciele (krew, czarna i żółta żółć oraz 

flegma). Grek uważał, że u źródeł każdego 

schorzenia leży brak równowagi pomiędzy 

wszystkimi cieczami. Ewidentna, nosowo- 

-gardłowa nadprodukcja flegmy zdawała 

się potwierdzać jego domysły. 

Co ciekawe, ani u Hipokratesa, ani u jego 

następców nie znajdziemy opisu właściwej 

terapii ostrego zapalenia nosa i gardła. Albo 

więc ówcześni ludzie z tak niegroźnymi 

schorzeniami w ogóle nie zgłaszali się 

do medyków, albo dla samych lekarzy 

52 


PO GODZINACH 

od alchemii do farmacji 

Fot. Corbis 

Gorliwi chrześcijanie 

wierzyli, że modlitwa 

do św. Katarzyny 

z Aleksandrii 

pomaga na bóle 

gardła i głowy. 

poświęcanie cennego czasu przeziębieniu 

było poniżej ich godności. 

Trochę więcej wiadomo dzięki pismom 

rzymskich następców Hipokratesa – Galena 

oraz Pliniusza Starszego. Część czytelników 

z pewnością się teraz ożywi, bowiem 

łacińskie traktaty zalecały na przeziębienie 

m.in. większe ilości wina! Z pewnością 

stosowano też napary i wywary ziołowe. 

Również na innych kontynentach jakoś 

radzono sobie z infekcjami. Aztekowie 

mieszali papryczki chilli z miodem i tytoniem. 

ŚWIĘTY BŁAŻEJ I ORLE PIÓRA 

Nastanie chrześcijaństwa przyniosło jeszcze 

jeden niezawodny sposób na zwalczenie 

przypadłości oznaczanej w Międzynarodowej 

Klasyfikacji Chorób symbolem 

J00 – modlitwę. Zwłaszcza do św. Błażeja, 

męczennika znanego m.in. z cudownego 

uzdrowienia współwięźnia, któremu ość 

przebiła gardło. Od tej pory ten były lekarz 

z tureckiej Kapadocji został zaliczony 

w poczet tzw. Czternastu Świętych Wspomożycieli, 

w której to grupie odpowiada 

właśnie za choroby gardła. Gdyby niewątpliwie 

zajęty Błażej nie słyszał błagalnych 

modłów, chorym na przeziębienie można 

też polecić kontakt ze świętą Katarzyną 

z Aleksandrii (odpowiada za bóle gardła 

i głowy) oraz patronem Francji, świętym 

Dionizym (spec od bólu głowy). 

Nie ma co z wierzących chrześcijan drwić 

– wspominaliśmy już przecież, że również 

i starożytni Egipcjanie mieli swoje magiczne 

obrzędy. Dawni Sasi i Wikingowie 

uważali, że chorobę przynoszą duchy lub 

niewidoczne, fruwające w powietrzu strzały, 

miały więc od nich chronić odpowiednie 

zaklęcia. Indianie Pueblo wyganiali wiosenne 

infekcje orlimi piórami. 

SKÓRKI W NOSIE 

Od zawsze jednak chorym towarzyszył też 

sposób, po który chętnie sięgamy i dziś, 

kiedy dopadnie nas sezonowe przeziębienie 

– ziołolecznictwo. XVII-wieczny zielnik 

Anglika Johna Gerarda zaleca na infekcję 

i choroby pokrewne następujące zioła: jałowiec 

(inhalacje dymem z żywicy), czarnuszkę 

damasceńską (suszone ziarna), dziki mak, 

tytoń, czyli lulek peruwiański (wdychanie 

dymu z suszonych liści i wydmuchiwanie 

go nosem), podbiał (wywar z zielonych 

liści i korzenia). Obecność tytoniowych 

inhalacji na tej liście dziś przyprawiłaby 

większość lekarzy o zawał serca, ale już 

wymieniony na ostatnim miejscu podbiał 

nie powinien dziwić. Wszak po dziś dzień 

XVII-wieczny zielnik Johna Gerarda zaleca na infekcję 

m.in. inhalacje dymem z żywicy jałowca oraz wdychanie 

dymu z suszonych liści tytoniu i wydmuchiwanie go nosem. 

stosowany jest on jako środek wykrztuśny 

i wspomagający leczenie kaszlu. 

Powszechnie stosowano też przeciw 

przeziębieniom kwiaty lipy (bogate 

m.in. w witaminę C) oraz bzu czarnego, 

a także różne mikstury oparte głównie 

na mocno osłodzonej, gorącej wodzie. 

Czasem wystarczyło do pół litra wody 

dodać łyżkę syropu cukrowego, innym 

razem oprócz wrzątku niezbędna była 

łyżka owsianki, łyżka miodu, odrobina 

masła i gałki muszkatołowej. Sporą popularnością 

cieszyły się zawsze czosnek, cebula 

i cytryna. Wybitny siedemnastowieczny 

teolog i kaznodzieja anglikański John Wesley, 

którego poradnik doczekał się aż 14 

edycji i stosowany był przez dwieście lat, 

zalecał zakatarzonym pakowanie skórek 

pomarańczowych do nozdrzy. 

PIJ, AŻ ZOBACZYSZ 

DWA KAPELUSZE 

Skuteczne radzenie sobie z chorobą to nie 

tylko leki, ale też profilaktyka. Wspomniany 

John Wesley miał dla wiernych jeszcze 

kilka innych dobrych rad, jak wystrzegać 

się przeziębień. Należało więc powstrzymać 

się od spożywania alkoholu (ciekawe, co 

na to rzymscy miłośnicy wina), często spacerować 

oraz regularnie zażywać zimnych 

kąpieli w rzece lub jeziorze. W swej książce 

„Podstawowe lekarstwo”, opublikowanej 

w 1747 r., zaleca nawet codzienne zanurzanie 

niemowlaków w lodowatej wodzie dla 

podniesienia ich odporności. Kiedy już 

jednak doszło do infekcji, Wesley – zgodnie 

z innymi specjalistami – sugerował postępowanie 

odwrotne: zawinięcie chorego 

w koce i podawanie mu gorących płynów 

albo zanurzanie stóp w ciepłej wodzie z... 

musztardą. 

Wiele dziewiętnastowiecznych poradników 

zerwało z purytańską abstynencją Wesleya 

i mocne nalewki oraz inne alkohole powróciły 

do pierwszej ligi lekarstw na przeziębienie. 

Jeden z nich zawierał nawet taką sugestię: 

„Idź do domu, połóż się do łóżka, a swój 

kapelusz połóż u jego stóp. Pij, dopóki nie 

zobaczysz dwóch kapeluszy”. 

Wreszcie w XX w. nadeszła epoka rozumu 

i nauki, w której ludzkość odkryła, że winę 

za przeziębienia ponoszą wirusy. Co się 

zmieniło? Niewiele. Medycyna wciąż nie 

jest w stanie ani całkowicie skutecznie zapobiegać 

infekcjom, ani też porządnie 

ich leczyć – stąd popularne porzekadło 

o katarze, który leczony trwa tylko tydzień, 

a nieleczony – aż siedem dni. Farmaceuci 

pomogą pacjentom zwalczyć objawy 

schorzenia, a oni i tak sięgną po czosnek, 

ciepłą kołdrę i gorącą herbatę z miodem 

i cytryną. 

Wojciech Mikoliński 


PO GODZINACH 

powieść 

Apteka z ogrodem 


Rozdział 24 

Od rana miałem ochotę wywiesić na drzwiach apteki kartkę 

z napisem „wracam za 15 minut” albo „remanent”. Cokolwiek, 

byle byśmy mieli odrobinę czasu, żeby spokojnie porozmawiać. 

Każdy członek załogi miał bowiem do kogoś sprawę niecierpiącą zwłoki. 

Tymczasem drzwi nieustannie otwierały się i zamykały. 

Ewa chciała porozmawiać z Basią o wieczornym telefonie, jaki wykonał 

do niej wczoraj czarujący Wojtek z konkurencyjnej apteki. Wojtek przez 

telefon cieszył się bardzo z perspektywy zatrudnienia w naszej aptece 

i wpraszał się dzisiaj na rozmowę. Szefowa wyraziła radość z jego dobrego 

samopoczucia i rada nierada zaprosiła go na spotkanie. Od nas 

chciała się czym prędzej dowiedzieć, co – u licha – znaczą jego umizgi 

i kto mu naopowiadał, że mógłby się u nas zatrudnić. Basia na razie 

zdążyła się tylko przyznać do spowodowania tego zamieszania, ale 

jeszcze nie dała rady niczego wyjaśnić. 

Michał chciał się koniecznie dowiedzieć od Basi, co to za pomysł z jej 

podróżą do RPA, a od Ewy, czy faktycznie rozważa zatrudnienie kogoś 

nowego, bo jeśli tak, to on się na pewno na żadnych Wojtków nie zgadza. 

Ja musiałem im opowiedzieć o tym, że wprowadzam się do Oli, a poza 

tym zapytać Basię, jak mogła mi nie powiedzieć o lekcjach mówienia. 

Nie mogłem się nadziwić, jak potrafiła tak długo zachować milczenie 

w tak doniosłej sprawie. Basia była przecież z tych, którzy błagali przed 

każdą Gwiazdką, by dano im szansę wręczyć prezenty wcześniej, bo 

nie mogą się doczekać reakcji obdarowanych. I też ciekawiło mnie, co 

Basi chodzi po głowie z tym wyjazdem. Przypuszczenie, że Ewa mogłaby 

zatrudnić kogoś, nie uzgodniwszy tego uprzednio z nami, nawet 

nie mieścił mi się w głowie. 

Kiedy w końcu w aptece zrobiło się pusto, Basia podskoczyła do drzwi 

i wyjrzała na ulicę. 

– Nikt nie idzie! Może zaryglujemy? – spytała. 

– Mowy nie ma! – zarządziła Ewa. – Baśka, mów natychmiast, czego 

chce ten twój były, bo przyjdzie za pół godziny i wyjdzie trochę nieprofesjonalnie, 

jeśli nie będę wiedziała, dlaczego proponowałaś mu pracę 

u nas! Co ci do głowy strzeliło? 

– Nie mogę powiedzieć! Naprawdę nie mogę – poskarżyła się Basia, 

a w oczach płonęły jej wesołe ogniki. 

– A za to możesz nam powiedzieć, co to za numer z wyjazdem do 

Afryki? – zapytał Michał. – Podobno namawiałaś Wojtka do zatrudnienia 

się u nas, bo sama jedziesz na Czarny Ląd ratować naszych 

piłkarzy przed żółtą febrą. 

– Jakiej znowu Afryki?! Jaką febrą? – Ewa podniosła głos o dwa tony. 

Basia pokręciła przecząco głową na znak, że nic nie powie. 

– Kobiety, wy mnie doprowadzicie do szału! – wtrąciłem się. – Ty nauczyłaś 

Olę mówić, a ona ciebie milczeć? Co w was wstąpiło? 

– Ola mówi? A, czekaj, tak w ogóle, to naprawdę się oświadczyłeś wczoraj? 

– zainteresowała się nagle Ewa. 

– Powiedziała ci? PO-WAŻ-NIE? – zawołała uradowana Basia. 

– Zwariuję tu – szepnął Michał. 

Do apteki wszedł tata z dzieckiem i omiótł nas zdziwionym spojrzeniem. 

Staliśmy na środku apteki, wymachując rękoma, Basia ledwo co przestała 

podskakiwać i klaskać. 

I ja, i Michał znaleźliśmy kogoś, z kim 

chcieliśmy spędzać czas bardziej niż ze sobą. 

I choć żaden z nas tego głośno nie powiedział, 

wiedzieliśmy, że już nigdy się nie spotkamy. 

Nie tacy jak dzisiaj. Kiedy wróci, będzie kimś 

innym i zastanie innego mnie. Pozostawało mi 

mieć nadzieję, że ci dwaj również się polubią. 

– Zapraszam – Ewa wskazała pacjentowi pierwszy stół. – A wy na zaplecze 

i to już! – zwróciła się do nas. – Macie się dogadać w 10 minut. 

Mało nie puściliśmy się tam biegiem. 

– Nie jadę do żadnego RPA – wyjaśniała gorączkowo Basia. – To była 

tylko zasłona dymna. Ola potrzebowała mojej pomocy. Bardzo jej 

zależało, żeby zacząć mówić, ale nie mogła się przełamać. Jureczku, 

wywołujecie w sobie nawzajem podobne reakcje, bo wam zależy na 

sobie. Musiałyśmy jakoś ukryć te ćwiczenia w mówieniu, Ola naprawdę 

bardzo nie chciała, żebyś się dowiedział, zanim będzie gotowa rozmawiać 

z tobą. Wymyśliłam ten wyjazd do Afryki tylko po to, żebyście 

się mieli nad czym zastanawiać. Wiedziałam, że jeśli pójdę z tym do 

Wojtka, on zaraz wam rozgada. Był zawsze oczarowany atmosferą w naszej 

aptece i nawet trochę zazdrosny. Uważał, że jesteśmy tu taką cudowną 

rodzinką. Wiedziałam, że perspektywa pracy u nas na tyle mile 

go połechce, by przyszedł do Ewy w konkury. Ponieważ nikt nie wiedział, 

o co chodzi, mogłyśmy znikać z domu i w razie czego zrzucać wszystko 

na karb mojej przyszłej emigracji. 

– Nic nie rozumiem – podsumował Michał. – Jakiś strasznie głupi ten 

wasz plan. 

– Głupi, niegłupi, ale zadziałał. Dopóki Ola sama nie zechciała, nikt 

się nie dowiedział, że chodzimy na spotkania z psychologiem i zaczepiamy 

obcych ludzi w parku, by miała okazję z kimś porozmawiać. 

Słuchajcie, momentami sama wierzyłam, że jadę do Afryki! Powtarzałam 

to sobie na wypadek, gdybyście mnie zapytali, dlaczego biorę 

wolne albo znikam z Olą na długie godziny. Zawsze miałyśmy gotową 

odpowiedź awaryjną – a to byłyśmy w ambasadzie, a to u tłumacza 

przysięgłego. Tylko że żaden z was o nic nie zapytał i już się bałam, że 

Wojtek mnie zawiódł i nie rozgadał! 

– Rozgadał, rozgadał, a jakże – powiedział Michał. – A nie pytałem cię, 

bo nie było kiedy. Poza tym obaj obraziliśmy się na ciebie, że poszłaś 

z sekretami do Wojtka, zamiast grzecznie do nas. Prawda, Jurek? 

– Czekaj, to znaczy, że nigdzie nie jedziesz? – zapytałem Basię. – A Wojtka 

trzeba grzecznie odprawić, mówiąc, że zmieniłaś plany? 

– Tak. Żeby się Ewie nie rozpłakał, powiemy mu, że nie dostałam kontraktu, 

wycofali się w ostatniej chwili, więc nie będzie wolnej posady. 

Michał bez słowa poszedł przekazać Ewie, jak rozwiązać sprawę czarującego 

Wojtka. 

54 


PO GODZINACH 

powieść 

*** 

Pod wieczór nawet ja miałem ochotę wetrzeć sobie w nogi jakąś maść 

na żylaki. Dostawa, kilka fal powodziowych pacjentów i wizyta Wojtka 

wykończyły nas wszystkich. Poczłapałem na zaplecze do Ewy. Też wyglądała 

na zmęczoną. 

– To co, nie będzie nowego pracownika? – zagaiłem. 

– Och, daj spokój – jęknęła. – Czy na przyszłość możecie załatwiać 

swoje tajemne akcje bez angażowania w to mnie? Chłopak dzielnie 

udawał, że w ogóle mu na pracy u nas nie zależy i przyszedł wyłącznie 

kurtuazyjnie, ale mało się nie rozpłakał, gdy mu powiedziałam, że skład 

pozostaje bez zmian i nie mamy wolnej posady. Własne ciastka mu 

oddałam na pociechę! Jeszcze tego brakowało, żebyśmy sobie zrobili 

wroga w konkurencyjnej aptece! 

*** 

Samolot do Paryża odlatywał wściekle rano, tym bardziej jak na niedzielę. 

W weekendy wstawanie przed szóstą rano powinno być ustawowo 

karane. Musieliśmy wraz z Olą zerwać się przed świtem, żeby dojechać 

na warszawskie lotnisko na czas. 

Michał z trudem wrzucił walizki Kornelii na taśmę. Do odlotu została 

jeszcze ponad godzina. Kornelia z Olą poszły do kiosku, by kupić 

gazety do czytania w podróży. Zostaliśmy z Michałem sami. 

– No i kto teraz będzie się o mnie troszczył? – zapytałem przyjaciela 

z przesadzonym żalem, a w rzeczywistości smutek zacisnął mój żołądek 

w kamyk. 

– Lepsze pytanie: o kogo ty będziesz się teraz troszczył – uśmiechnął się 

Michał. – Nawet znam odpowiedź. A na ślub przylecimy na pewno. 

– Spróbujcie nie przylecieć! Jeszcze nie widziałem ślubu bez świadka. 

– To w ten sposób prosisz mnie na drużbę? 

– Uznałem, że kupowanie ci kwiatów będzie zbyt pompatyczne. 

– Nie martw się, będę na pewno. 

Kilka tygodni temu Michał zaskoczył załogę apteki, obwieszczając, że 

przenosi się wraz z Loczkami, czyli Kornelią, do RPA. Kiedy latem 

Basia rozpuściła fałszywą plotkę o swoim wyjeździe, podobnie jak ja 

zaczął szukać w internecie informacji o tym kraju. Nawiązał kontakty 

z tamtejszym stowarzyszeniem farmaceutów i jakoś od słowa do słowa 

dostał dwuletni kontrakt. Kornelia zdecydowała się polecieć wraz z nim 

i poszukać pracy w Johannesburgu. 

Perspektywa odejścia Michała z apteki popsuła mi humor. Ewa, nasza 

szefowa, miała dużo racji, twierdząc, że przyjaźnią zapełnialiśmy sobie 

emocjonalne dziury nieistniejących żon i dzieci. I ja, i Michał znaleźliśmy 

kogoś, z kim chcieliśmy spędzać czas bardziej niż ze sobą. I choć 

żaden z nas tego głośno nie powiedział, wiedzieliśmy, że już nigdy się 

nie spotkamy. Nie tacy jak dzisiaj. Kiedy wróci, będzie kimś innym 

i zastanie innego mnie. Pozostawało mi mieć nadzieję, że ci dwaj również 

się polubią. 

Do hali odlotów wpadła zdyszana Basia, ciągnąc za rękę syna. 

– Zdążyliśmy!... Uf, gdzie Loczki? Zrezygnowały? – zapytała. 

– Właśnie idą z naręczem gazet. Czeka nas lot do Paryża, a potem jakieś 

14 godzin do Johannesburga – odparł Michał. 

– Wiem, wiem, wiem, chwaliłeś się tym już z pięć razy! Wzięłam ci 

jeszcze coś do czytania – wręczyła mu owiniętą w błękitny papier paczkę. 

– Oszczędzę ci mąk czekania, to przewodnik po RPA. 

– Ten ode mnie? 

– A jakże inaczej? Dam ci go tylko pod warunkiem, że obiecasz robić 

mnóstwo zdjęć, które będziesz wrzucał do internetowej galerii, żebyśmy 

je mogli oglądać w deszczowe dni! 

– Ja będę robiła zdjęcia – wtrąciła się Kornelia. – Obiecuję, że przypilnuję 

go w sprawie galerii. 

Nie byłem tego taki pewien, bo Kornelia sprawiała wrażenie, jakby 

uwalniała się od przyjaciół Michała z dużą ulgą. 

Michał zerknął na swój zegarek, choć terminal lotniska był naszpikowany 

zegarami. Kornelia trzymała go pod ramię i rzucała znaczące 

spojrzenia. Czas się pożegnać. Najchętniej powiedziałbym „do jutra” 

i jak najszybciej zabrał Olę do domu. Michał uściskał mnie jednak 

serdecznie. 

– Do zobaczenia, Jurek. 

– Do rychłego – wymamrotałem. 

*** 

Po południu zebraliśmy się w przyaptecznym ogrodzie. Ogród, który 

latem przyciągał do nas tłumy, zimą straszył obrośniętymi lodem ławkami 

i suchymi badylami krzewów. Żeby nie stał zupełnie niewykorzystany, 

namawialiśmy milanowian do lepienia śnieżnych figur. 

Razem z redakcją lokalnej gazety ufundowaliśmy nagrody dla wyróżniających 

się artystów – czapki, szaliki i zestawy witamin. Mimo wszystko 

ludzie niechętnie wychodzili z domów, więc postanowiliśmy dać 

dobry przykład i postawić w alejkach pierwsze dzieła. Przybyliśmy do 

ogrodu w pełnym aptecznym składzie, żeby zbudować pozakonkursowego 

bałwana-farmaceutę. Ja z Ewą i Basią zająłem się stroną artystyczną 

przedsięwzięcia, zaś Piotr wziął na siebie catering, przygotowując 

dla wszystkich hot-dogi i herbatę. 

– Boże, co to?! – zapytał Piotr, widząc nasze dzieło. – Bałwan łowicki? 

Co on ma na łbie, kwietnik? Brakuje mu tylko lampek choinkowych! 

– Koronę ma, nie kwietnik, kochanie – sprostowała surowo Ewa. – Chcemy 

się kojarzyć z ogrodem, więc nasz bałwan ma kwietną tiarę. 

– Wygląda tak… 

– Radośnie, prawda? No i ma być radosny, bo to farmaceuta i cieszy 

się, że tu zima, a wszyscy zdrowi. 

– Skoro farmaceuta, to raczej powinien się cieszyć, że wszyscy cho… 

– zaczął Piotr, ale Ewa już wygoniła go do kuchni. 

Odchodząc, rzucił mi rozbawione spojrzenie faceta, który dobrze 

poznał sekrety małżeńskiej sztuki przetrwania. 

– Dobry miał pomysł z tymi lampkami choinkowymi, co? – Ewa 

zwróciła się do nas. – Wieczorami powinniśmy wszystkie bałwany 

podświetlić! 

Basia wzniosła oczy ku niebu, ale nic nie powiedziała. Wystarczy, że 

skutki barokowego upodobania szefowej do zdobień staraliśmy się na 

co dzień niwelować w aptece. Niech pofolguje swoim gustom do woli 

chociaż przy bałwanach, może to na jakiś czas wyczerpie jej inwencję. 

– Zmykam do domu – oznajmiłem, gdy bałwan był już gotowy i przystrojony. 

– Do tej pory Ola powinna już skończyć malować ostatnią 

ilustrację do książki. Mamy zamiar w spokoju poweekendować. 

*** 

Ola siedziała na podłodze w pokoju, który służył jej za pracownię, 

i patrzyła na swoje dzieło. Usiadłem obok niej i przyjrzałem się ilustracji 

przedstawiającej wielkie ptaszysko z rozwartym dziobem na tle 

zachmurzonego nieba. 

– Podoba ci się? – zapytała. 

– Ty mi się podobasz – odparłem, ale widząc jej minę, zaraz dodałem: 

– Tak, podoba mi się, ten ptak wygląda tak… radośnie. 

Uśmiechnęła się. 

– To o czym sobie dzisiaj porozmawiamy? – zapytałem. 

KONIEC 


PO GODZINACH 

szkoła języka 

English in a pill 

LESSON 23 

Angielski w pigułce 

FIRST AID 

First aid – immediate help, the care given 

before emergency medical help arrives 

– can literally mean the difference between 

life and death. But knowing the correct 

thing to do if someone has a nosebleed or 

cut is also important. 

Top ten home accidents and injuries 

– falls; 

– strikes and collisions; 

– cuts and tears; 

– foreign bodies; 

– acute overexertion, for example moving 

furniture; 

– burns, scalds; 

– pinching or crushing injuries; 

– bites, stings; 

– puncture wounds; 

– suspected poisonings. 

What not to do 

There are many misconceptions 

surrounding first aid, some of which can 

cause serious harm. 

Top ten first aid misconceptions 

1. You should put butter or cream on 

a burn. 

The only thing you should put on a burn is 

cold water – keep the butter for cooking. 

2-3. If you can’t move a limb, it must be 

broken./If you can move a limb, it can’t 

be broken. 

The only accurate way to diagnose a broken 

limb is to x-ray it. 

A joke 

Blond First Responder 

– How come you’re late? – asked the 

bartender, as the blonde waitress 

walked into the bar. 

– It was awful – she explained. – I was 

walking down Elm street and there was 

a terrible accident. A man was thrown 

from his car and he was lying in the 

middle of the street. His leg was 

broken, his skull was fractured, and 

4. The best way to treat bleeding is to put 

the wound under a tap. 

If you put a bleeding wound under a tap you 

wash away the body’s clotting agents and 

make it bleed more. 

5. Nosebleeds are best treated by putting 

the head back. 

If you put the head back during 

a nosebleed, all the blood goes down the 

back of the airway. 

6. A tourniquet is the best way to treat 

serious bleeding. 

It’s harmful to stop the blood flow to a limb 

for more than 10-15 minutes. 

7. If someone has swallowed a poison you 

should make them sick. 

If you make someone sick by putting your 

fingers in their mouth, the vomit may block 

their airway. 

8. If you perform CPR (cardiopulmonary 

resuscitation) on someone who has 

a pulse, you can damage their heart. 

The evidence is that it isn’t dangerous to do 

chest compressions on a casualty with 

a pulse. 

9. You need lots of training to do first aid. 

You don’t – what you mostly need is 

common sense. You can learn enough first 

aid in ten minutes to save someone’s life. 

10. You need lots of expensive equipment 

to do first aid. 

You don’t need any equipment to do first 

aid, there are lots of ways to improvise 

anything you need. 

Remember: anyone can save a life! 

there was blood everywhere. Thank God 

I took that first-aid course. 

– What did you do? – asked the bartender. 

– I sat down and put my head between 

my knees to keep from fainting! 

a bartender 

a skull 

to fracture 

to faint 

– barman 

– czaszka 

– złamać 

– zemdleć 

First-aid kit 

a nosebleed 

a strike 

a tear 

foreign bodies 

overexertion 

burns 

scalds 

to pinch 

bites 

stings 

puncture wounds 

poisonings 

misconceptions 

harm 

a limb 

a tap 

clotting 

a tourniquet 

CPR 

common sense 

Apteczka 

– krwawienie 

z nosa 

– uderzenie, obicie 

– rozcięcie 

– ciała obce 

– nadwyrężenie 

– oparzenia (ogień) 

– oparzenia 

(wrzątek) 

– przytrzasnąć, np. 

palec drzwiami 

– ugryzienia 

– ukąszenia 

– rany kłute 

– zatrucia 

– błędne 

przekonanie 

– szkoda 

– kończyna 

– kran 

– krzepnięcie 

– opaska uciskowa 

– reanimacja 

– zdrowy rozsądek 

Exercise 1 

Answer the following questions. 

1. What is first aid? 

2. What are the most common 

home accidents and injures? 

3. What shouldn’t you do in case 

of wound bleeding and why? 

4. Do you need a lot of training 

before you do first aid? 

Exercise 2 

Match column A with B to make 

collocations. 

A 

B 

1. foreign a. wounds 

2. puncture b. harm 

3. to cause c. bodies 

4. clotting d. agents 

5. cardiopulmonary e. sense 

6. common f. resuscitation 

The answer key: Exercise 2 1. c, 2. a, 3. b, 4. d, 5. f, 6. e 

Opracowała Agnieszka Rożyńska-Sałgut 

56 


KRZYŻÓWKA 

NAGRODY 

Na pierwszego autora poprawnej 

odpowiedzi czeka czajniczek 

Laura (Villa Italia) wraz z puszką 

herbaty Fletcher Scottish 

Breakfast. 

Litery z ponumerowanych kratek 

utworzą hasło. Rozwiązania prosimy 

przysyłać do 31 października br.: 

• pocztą na adres „Farmacja i ja”, 

ul. Niedźwiedzia 12 A, 

02-737 Warszawa 

• lub SMS-em pod numer 7238 – 

należy wpisać 19-literowe hasło 

krzyżówki według wzoru: 

FIJ.NR10.09.HASŁO. 

Koszt SMS-a wynosi 2 zł + VAT 

(2,44 zł brutto). 

Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych 

osobowych przez US Pharmacia sp. z o.o., 

ul. Ziębicka 40, 50-507 Wrocław, do celów marketingowych. 

Jednocześnie oświadczam, że swoje dane 

osobowe podałam(-em) dobrowolnie, zostałam(-em) 

zapoznana(-y) z prawem dostępu do treści moich 

danych, prawem do ich poprawiania oraz wyrażania 

sprzeciwu co do ich przetwarzania. 

Data 

Czytelny 

podpis 

Nagrodę za poprawne rozwiązanie 

krzyżówki z numeru lipcowo- 

-sierpniowego otrzymuje: 

Teresa Szymańska, Warszawa. 

Sprawdź, co zapamiętałeś z październikowego numeru „Farmacji i ja” 

Odpowiedzi wpisz w wykropkowane miejsca. Na kupony czekamy do 31 października br. 

1 Ile dni trwa okres inkubacji wirusa A(H1N1)v? 

................................................................................................................................ 

2 Ile dni urlopu na żądanie przysługuje pracownikowi w roku kalendarzowym? 

................................................................................................................................ 

3 Jak się nazywa stolica Republiki Południowej Afryki? 

................................................................................................................................ 

4 Jak brzmi potoczna nazwa ostrokrzewu paragwajskiego? 

................................................................................................................................ 

5 Ile gramów ważył polski funt aptekarski? 

......................................................................................................................................... 

Nagrody za poprawne odpowiedzi z numeru lipcowo-sierpniowego otrzymują: 

Agnieszka Przyborska, Poznań; Joanna Hawełka-Kucharczyk, Rypin. 

Imię i nazwisko ....................................................................................................... 

Nazwa i adres apteki ............................................................................................... 

............................................................................................................................... 

Tel. kontaktowy ........................................................................................................ 

Kupon numer 10 z odpowiedziami prosimy przesyłać na 

adres: „Farmacja i ja”, ul. Niedźwiedzia 12 A, 02-737 Warszawa. 

Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych przez 

US Pharmacia sp. z o.o., ul. Ziębicka 40, 50-507 Wrocław, do 

celów marketingowych. Jednocześnie oświadczam, że swoje dane 

osobowe podałam(-em) dobrowolnie, zostałam(-em) zapoznana(-y) 

z prawem dostępu do treści moich danych, prawem do ich poprawiania 

oraz wyrażania sprzeciwu co do ich przetwarzania. 

Data ................................................................................. 

Czytelny podpis .................................................................. 

Na pierwszych dwóch autorów poprawnych odpowiedzi czekają 

książki „Wielka księga ziół polskich”. Bogato ilustrowana 

publikacja zawiera informacje o uprawie, zbiorach, suszeniu, 

przechowywaniu i działaniu ziół.

PO GODZINACH 

humor 

Przychodzi chłopiec do lekarza. 

Z gabinetu dobiega głos: 

– Cztery lata cię leczyłem na żółtaczkę, 

a teraz mi mówisz, że jesteś 

Chińczykiem?! 

Do lekarza przychodzi pacjentka 

z nadwagą. Lekarz pyta: 

– Bierze pani te tabletki na 

odchudzanie? 

– Tak, biorę. 

– A ile? 

– Ile, ile... Aż się najem! 

REDAKCJA 

ul. Niedźwiedzia 12 A, 02-737 Warszawa 

tel.: 0 22 853 73 72; 

faks: 0 22 490 61 00 

e-mail: farmacjaija@medi-press.pl; 

www.farmacjaija.pl 

REDAKTOR NACZELNA 

lek. med. Agnieszka Szumska-Olczak 

PROJECT MANAGER 

Anna Głowacka 

Okulista po zbadaniu pacjenta: 

– Jak pan tu w ogóle trafił?! 

– Kochanie, co dziś na kolację? 

– Kurczak! Piąty raz to powtarzam! 

Do apteki wchodzi młody mężczyzna: 

– Poproszę dwa testy ciążowe. 

W tym momencie otrzymuje SMS. 

Wyciąga komórkę, czyta, po czym zwraca 

się do farmaceutki: 

– Co za dzień... Jeszcze jeden proszę... 

REDAKTOR PROWADZĄCA 

Inga Kazana 

ZESPÓŁ REDAKCYJNY 

dr n. farm. Katarzyna Żurowska 

dr n. med. Krzysztof Wojciechowski 

dr n. med. Grzegorz Górniewski 

lek. med. Paweł Kańka 

Artur Adamski 

Magdalena Adamska 

Tomasz Barałkiewicz 

Mirosław Kazana 

Wojciech Mikoliński 

Anna Niewiadomska 

Małgorzata Puchalska 


Starszy pan stwierdził, że jego żona słabo 

słyszy. Postanowił pójść do lekarza 

i zapytać, co można na to poradzić. 

Lekarz proponuje: 

– Aby móc coś poradzić, muszę 

wiedzieć, jak bardzo ta wada jest 

zaawansowana. Niech pan to zbada 

w następujący sposób – najpierw 

proszę zadać żonie pytanie 

z odległości 10 metrów, a jak nie 

usłyszy, to z 8 metrów itd. Wtedy 

dowiemy się, z jakiej odległości 

pana usłyszała. 

Wieczorem, gdy żona robi w kuchni 

kolację, starszy pan pyta: 

– Kochanie, co jest dziś 

na kolację? 

Bez odpowiedzi. Pan zmniejszył dystans 

do 8 metrów, wciąż żadnej odpowiedzi. 

Zmniejsza do 6, 4, 2 metrów, aż w końcu 

staje tuż obok niej i pyta: 

Przychodzi baba do lekarza. Lekarz pyta: 

– Coś dawno pani u mnie nie było? 

– A bo byłam chora. 

Przychodzi baba do lekarza: 

– Panie doktorze, nikt nie traktuje 

mnie poważnie. 

– Żartuje pani? 

Profesor do początkującego lekarza: 

– Przecież pana pierwszy pacjent 

wyzdrowiał, nie rozumiem więc, 

dlaczego jest pan zdenerwowany? 

– Bo nie mam pojęcia, panie profesorze, 

co mu pomogło... 

Opracowanie: mb 

REDAKTORZY WYDANIA 

Monika Brodowska 

Kazimierz Kozub 

KOREKTA 

Ewa Kiedio 

REKLAMA 

Monika Skalimowska 

tel. kom. 605 39 09 83, 

e-mail: m.skalimowska@adconcept.pl 

Ad Concept 

ul. Rakowiecka 41 m. 17 

02-521 Warszawa 

www.adconcept.pl 

STUDIO DTP I GRAFIKA 

Mariusz Sibilski 

Fotoedycja 

Jolanta Bieńkowska 

WYDAWNICTWO 

Medi Press sp. z o.o. 

Zarząd 

Andrzej Horoszczak (prezes) 

Dorota Świderska 

(dyrektor wydawniczy) 

NA ZLECENIE 

US Pharmacia 

ul. Ziębicka 40 

50-507 Wrocław 

Redakcja nie zwraca materiałów 

niezamówionych, zastrzega sobie prawo 

redagowania zamówionych tekstów, nie 

odpowiada za treść zamieszczonych 

reklam i ogłoszeń. Magazyn „Farmacja 

i ja” nie zastępuje porady lekarskiej, 

może jedynie stanowić źródło 

informacji. Bezumowna dystrybucja lub 

sprzedaż magazynu jest nielegalna. 

Przedruk materiałów bez zgody wydawcy 

jest zabroniony. 

Rys. Maciej Trzepałka 

58 


NOWOŚĆ! 

Duzy blonnik 

w nizszej cenie! 

do soku 

lub wody 

XENEA-Błonnik w prosty sposób może 

stać się elementem codziennej 

diety, po dodaniu: 

do jogurtu 

do muesli, płatków 

śniadaniowych 

lub prosto 

z łyżeczki 

130 g 

200 g 

XENEA-Bonnik dla osób, które: 

• maj problem z regularnym rytmem 

wyprónie 

• odczuwaj osabion aktywno jelit 

• prowadz siedzcy tryb ycia 

• yj w stresie i niezdrowo odywiaj si 

• s w okresie ciy lub karmienia 

• maj problem z utrzymaniem 

prawidowej masy ciaa 

* każdy dodatkowy gram XENEA-Błonnik.

WIELKIE 

OSZCZĘDZANIE!

KALICIŃSKA

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?