ÕÓÓËüчийн мэдээ
9ghxfod38m
9ghxfod38m
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>ÕÓÓËüчийн</strong> <strong>мэдээ</strong><br />
Ìэдээлэл, танин мэдэхүйн сар тутмын онлайн ñîíèí 2015 îíû 11 дүгээр сарын 11, öóâðàë ¹1(1)<br />
ДУРДАТГАЛ<br />
ЧимидИЗМ БА<br />
ЭРХ ЗҮЙТ ТӨРИЙН<br />
ТӨЛӨВШИЛТИЙН ЯВЦ<br />
XII нүүрт<br />
<strong>мэдээ</strong>, <strong>мэдээ</strong>лэл<br />
АЗИЙН ХУУЛЬЧДЫН<br />
ХОЛБООНЫ ЕРӨНХИЙЛӨГЧ<br />
НАРЫН ДЭЭД ХЭМЖЭЭНИЙ<br />
ЧУУЛГА УУЛЗАЛТ ирэх жил<br />
Монголд болно<br />
III нүүрт<br />
онцлох <strong>мэдээ</strong><br />
Гишүүний татвараа төлөөгүй<br />
хуульчдын мэргэжлийн<br />
үйл ажиллагаа эрхлэх<br />
зөвшөөрлийг хүчингүй<br />
болгоно<br />
ХУУЛЬЧ ЯРЬЖ БАЙНА<br />
С.Нарангэрэл:Хуульчид бид<br />
Монголын нийгэмд шударга<br />
ёсыг тогтоож чадахгүй байна<br />
Монголын хууль зүйн<br />
салбарын томоохон<br />
төлөөлөгчийн<br />
нэг<br />
төдийгүй өмнөө барих<br />
эрдэмтэдийн нэг болох<br />
академич, Монгол Улсын<br />
шинжлэх ухааны гавьяат<br />
зүтгэлтэн Содовсүрэнгийн<br />
Нарангэрэлтэй ярилцлаа.<br />
Тэрбээр одоо МУИС-ийн ХЗСийн<br />
зөвлөх профессорын<br />
албыг хашиж буй юм.<br />
-Энэ онд МУИС-ийн Хууль зүйн<br />
сургууль 55 жилийн ойтойгоо<br />
золгож байна. Юуны түрүүнд танд<br />
ойн баярын мэнд хүргэе!<br />
-Баярлалаа.<br />
-Баяраа хэзээ тэмдэглэх гэж<br />
байна даа?<br />
-11 дүгээр сарын дундуур.<br />
Одоогоор ойд зориулсан арга<br />
хэмжээнүүд зохион байгуулж байна.<br />
МУИС-ийн ХЗС төгссөн нэрд гарсан<br />
эрдэмòэд хүндэтгэлийн лекц уншиж<br />
байна. Энэ лекцийг надаар эхлүүлсэн.<br />
Би “Эрх зүйн эхлэл-Ёс суртахуун”<br />
сэдвээр лекц айлдсан. Миний бие энэ<br />
сургуулийг төгсөөд шууд багшилсан.<br />
Мөн сургуулиа 10 гаруй жил удирдаж,<br />
захирлаар нь ажилласан.<br />
-Тэгэхээр Монголын ууган<br />
сургуультай хэрхэн хувь заяагаа<br />
холбосон түүх уншигчдад сонин<br />
байх?<br />
-Хүний амьдралын хүсэл<br />
мөрөөдөл биелдэг юм байна. Би 10<br />
жилд байхдаа МУИС-ийн төв байрны<br />
хажуугаар өнгөрөхдөө Монголын дээд<br />
боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны<br />
үндэсний гал голомт болсон энэ<br />
сургуульд элсэж орох хувь тавилан<br />
надад байгаа болов уу, үгүй болов<br />
уу гэж бодож явдаг байлаа. Тэгээд<br />
эргээд нэг харахад энэ сургуулийг<br />
төгсөөд, багшлаад, удирдаад явсан<br />
байх юм. Тэгэхээр хүний хүсэл<br />
мөрөөдөл биелдэг л юм байна. Биелэх<br />
биелэхдээ заримдаа давж биелдэг<br />
юм байна даа.<br />
-Та оюутнаас нь эхлээд энэ<br />
сургуульд ажиллахдаа мөн ч олон<br />
шавьтай болоо биз. Одоогийн<br />
хуулийн салбарын шилдгүүд нь<br />
таны шавь нар байх шиг байна.<br />
-40 жил багшилж байна. Намайг<br />
дөнгөж сургууль төгсөөд залуу багш<br />
байхад МУИС-ийн хуулийн өдөр,<br />
орой, эчнээ ангийнханы олонх нь<br />
урьд нь Хууль цаазын дунд сургууль<br />
төгсчихсөн, прокурор, шүүх, өмгөөлөх,<br />
мөрдөн байцаах газар, орон нутгийн<br />
Ардын депутатуудын захиргаанд<br />
гүйцэтгэх, удирдах ажил хийж байсан<br />
хүмүүс байсан. Би тэр үед дөнгөж 20<br />
л гарч байсан.<br />
Үргэлжлэл нь V-VII нүүрт<br />
Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай<br />
хуулийн 26 дугаар зүйлийн 26.3-т<br />
“Хуульч энэ хуулийн 26.1.2-т заасан<br />
гишүүний татвараа хүндэтгэн үзэх<br />
шалтгаангүйгээр гурван сар дараалан<br />
төлөөгүй нь Хуульчдын холбоо түүний<br />
хуульчийн мэргэжлийн үйл ажиллагаа<br />
эрхлэх зөвшөөрлийг хүчингүй болгох<br />
үндэслэл болно” гэж заасан.<br />
Хуулийн дээрх заалтыг хэрэгжүүлэх<br />
ажлын хүрээнд Хуульчдын холбооны<br />
Тамгын газраас тус холбооны<br />
нийт гишүүдийн татвар төлөлтийн<br />
байдалд судалгаа хийж, гишүүний<br />
татвараа төлөөгүй хуульчдын үүргийн<br />
биелэлтийг хангуулах асуудлаар<br />
тухайн хуульчийн нэгдсэн бүртгэлд<br />
бүртгэлтэй утас, цахим шуудангийн<br />
хаягаар сануулах, мэдэгдэл өгөх арга<br />
хэмжээ авч ажиллажээ.<br />
Тус шат дараалсан арга хэмжээг<br />
явуулсан боловч 2015 оны 10 дугаар<br />
сарын 01-ний өдрийн байдлаар<br />
холбооны гишүүний татвар төлөлтийн<br />
зөрчилтэй 348 хуульч байсан байна.<br />
Иймд Хуульчдын холбооны<br />
Тамгын газраас Хуульчийн эрх зүйн<br />
байдлын тухай хуулийн 64 дүгээр<br />
зүйлийн 64.5.3-т заасныг үндэслэн<br />
татвараа төлөөгүй 348 хуульчийн<br />
мэргэжлийн үйл ажиллагаа эрхлэх<br />
зөвшөөрлийг хүчингүй болгох<br />
асуудлыг шийдвэрлүүлэхээр<br />
Мэргэжлийн хариуцлагын хороонд<br />
хүргүүлээд байгаа юм.<br />
Дашрамд дурдахад, Хуульчийн<br />
эрх зүйн байдлын тухай хуулийн 26<br />
дугаар зүйлийн 26.1.2-т “Хуульчдын<br />
холбооны гишүүн байж, гишүүний<br />
татвар төлөх”, Монголын Хуульчдын<br />
холбооны дүрмийн 2.3 дугаар зүйлийн<br />
2.3-т “Гишүүний татвар төлөх” гэж<br />
Хуульчдын холбооны гишүүний<br />
үүргийг тус тус хуульчлан тогтоосон.<br />
Монголын Хуульчдын анхдугаар<br />
Их хурлын 2013 оны 09 дүгээр сарын<br />
08-ны өдрийн 5 дугаар тогтоолоор<br />
Монголын Хуульчдын холбооны<br />
гишүүний сарын татварын хэмжээг<br />
20000 (хорин мянга) төгрөгөөр<br />
тогтоосон бөгөөд уг тогтоолыг 2013<br />
оны 11 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс<br />
эхлэн дагаж мөрдөхөөр заасан<br />
билээ.<br />
1
<strong>мэдээ</strong>, <strong>мэдээ</strong>лэл<br />
<strong>ÕÓÓËüчийн</strong> <strong>мэдээ</strong><br />
Шүүгчдийн цалинг 2.7-3.3 сая төгрөг<br />
байхыг дэмжлээ Монголын Хуульчдын холбооны<br />
УИХ-ын Хууль зүйн байнгын<br />
хорооны 2015.11.03-ны өдрийн<br />
хуралдаанаар Засгийн газраас энэ<br />
оны 10 сарын 01-ний өдөр Монгол<br />
Улсын 2016 оны төсвийн тухай, Хүний<br />
хөгжил сангийн 2016 оны төсвийн<br />
тухай, Нийгмийн даатгалын сангийн<br />
2016 оны төсвийн тухай хуулийн<br />
төслүүдийн хамт өргөн мэдүүлсэн<br />
“Шүүгчийн цалингийн хэмжээ тогтоох<br />
итгэлцүүр тогтоох тухай” Улсын Их<br />
Хурлын тогтоолын төслийн анхны<br />
хэлэлцүүлгийг үргэлжлүүлэн хийжээ.<br />
Тус хуралдаанаар Төрийн<br />
албаны тухай хуулийн 281 дүгээр<br />
зүйлийн 281.2 дахь хэсэг, Монгол<br />
Улсын шүүхийн тухай хуулийн 6 дугаар<br />
зүйлийн 6.7 дахь хэсгийг үндэслэн уг<br />
тогтоолын төслийг хуульд нийцүүлэх<br />
үүднээс “Бүх шатны шүүхийн<br />
шүүгчийн албан тушаалын цалингийн<br />
хэмжээг шинэчлэн тогтоох тухай” гэж<br />
өөрчлөн найруулах зарчмын зөрүүтэй<br />
санал гаргасныг байнгын хорооны<br />
хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 58.3<br />
хувь дэмжсэн тул энэ тухай санал,<br />
дүгнэлтээ Төсвийн байнгын хороонд<br />
хүргүүлэхээр тогтсон байна.<br />
Уг тогтоолын төсөлд бүх шатны<br />
шүүхийн шүүгчдийн албан тушаалын<br />
цалингийн хэмжээг 2 сая 700 мянгаас<br />
3 сая 300 мянган төгрөг байхаар<br />
хавсралтаар шинэчлэн тогтоох, энэ<br />
тогтоол батлагдсантай холбогдуулан<br />
“Шүүгчийн болон прокурорын албан<br />
тушаалын цалингийн хэмжээг<br />
шинэчлэн тогтоох тухай” Улсын Их<br />
Хурлын 2011 оны 11 дүгээр сарын<br />
25-ны өдрийн 54 дүгээр тогтоолын 1,<br />
2 дугаар хавсралтыг тус тус хүчингүй<br />
болсонд тооцохоор тусгасан ажээ.<br />
ГИШҮҮНИЙ ТАТВАР ТӨЛӨХТЭЙ ХОЛБООТОЙ МЭДЭЭЛЭЛ<br />
“Хаврын хурдан морины<br />
уралдаан дахь хүүхдийн эрх”<br />
судалгааг танилцууллаа<br />
Олон улсын эрх зүйн хороо нь Хүний<br />
эрхийн үндэсний комисс, Эрх зүйн<br />
судалгааны төв, Олон улсын хөдөлмөрийн<br />
байгууллага, НҮБ-ын Хүүхдийн сантай<br />
хамтран “ХАВРЫН ХУРДАН МОРИНЫ<br />
УРАЛДААН ДАХЬ ХҮҮХДИЙН ЭРХ”<br />
судалгааг хийгээд байна. Тус судалгааг<br />
танилцуулах тайлангийн хэлэлцүүлэг<br />
2015 оны 10 дугаар сарын 29-нд Хууль<br />
зүйн үндэсний хүрээлэнгийн Хуульчдын<br />
танхимд боллоо. Хэлэлцүүлгийг Хуульчдын<br />
холбооны ерөнхийлөгч Б.Гүнбилэг нээсэн<br />
бөгөөд УИХ-ын гишүүн С.Одонтуяа болон<br />
Хүн амын хөгжил, нийгмийн хамгааллын<br />
яам, Хөдөлмөрийн яам, Хүүхдийн төлөө<br />
үндэсний газар, Нийслэлийн цагдаагийн<br />
газар, Замын цагдаагийн газар, Хүний<br />
эрхийн үндэсний комисс, Анагаахын<br />
шинжлэх ухааны их сургууль, “Монголын<br />
морин спорт уяачдын холбоо” зэрэг<br />
байгууллагын төлөөлөл хүрэлцэн ирж,<br />
саналаа хэлсэн юм.<br />
Манай Улс хүүхдийн эрхийг хамгаалах<br />
олон улсын гэрээ конвенцид нэгдэн орсон<br />
боловч үүний дагуу дотоодын хууль<br />
тогтоомжоо боловсронгуй болгох үйл<br />
ажиллагаа төдийлөн бүрэн хангагдаагүй<br />
буюу эдгээр хурдан морины уралдаанч<br />
хүүхдийн эрхийг хамгаалах эрх зүйн<br />
тогтолцоо байхгүй байгаа аж. Тиймээс<br />
судалгааг хийсэн хуульчдын зүгээс<br />
хаврын хурдан морь унаач хүүхдийн<br />
эрхийн эрх зүйн байдлыг тодорхой болгож,<br />
олон улсын гэрээ конвенциор хүлээсэн<br />
үүргээ биелүүлэх үүднээс хурдан морь<br />
унахад тохиромжтой бие бялдар, нас,<br />
оюун ухааны хувьд өөрийн болоод<br />
бусдын үйлдлийг ойлгох, өөрт үүсч болох<br />
эрсдэлийг бүрэн ойлгож, ухаарах насанд<br />
хүрсэн үед нь хаврын хурдан морины<br />
уралдаанд оролцуулах, өөрөөр хэлбэл,<br />
16 наснаас дээш насныхныг хаврын<br />
хурдан морины уралдаанд оролцуулж<br />
байх эрх зүйн зохицуулалтыг бий болгохыг<br />
зөвлөмжиндөө тусгасан байна.<br />
Мөн “Монголын морин спорт уяачдын<br />
холбоо”-г нийтийн эрх зүйн хуулийн этгээд<br />
болгох, Замын хөдөлгөөний дүрэмд нэмэлт,<br />
өөрчлөлт оруулж, уралдаан, сунгааны үед<br />
тээврийн хэрэгслээр дагахад хязгаарлалт<br />
хийж, жолооч нарын хариуцлагыг<br />
өндөржүүлэх зэргийг зөвлөмжилжээ.<br />
2<br />
Орон нутгийн хуульчдын<br />
хүсэлтээр Монголын Хуульчдын<br />
холбооны Тамгын газраас дор дурдсан<br />
банкуудад дараах тоот төгрөгийн<br />
дансыг нээлээ.<br />
ХААН банк - 5027705095<br />
Төрийн банк - 343100167550<br />
Иймд эрхэм хуульчид та бүхэн<br />
дээрх данснуудад гишүүний татвараа<br />
тушаана уу.<br />
Та гүйлгээний утга хэсэг дээр:<br />
1.Овог нэр,<br />
2. Регистрийн дугаар,<br />
3. Гар утасны дугаараа бичнэ үү.
<strong>мэдээ</strong>, <strong>мэдээ</strong>лэл<br />
Азийн Хуульчдын холбооны<br />
Ерөнхийлөгч нарын чуулга (Presidents<br />
of Law Associations in Asia - POLA)<br />
нь Ази-Номхон далайн бүс нутгийн<br />
хуульчдын холбоо, нийгэмлэгийн<br />
удирдагч нар үзэл бодлоо хуваалцаж,<br />
харилцан <strong>мэдээ</strong>лэл солилцон<br />
улмаар өөрсдийн нийтлэг эрх ашигт<br />
хамааралтай асуудлаар хамтын<br />
ажиллагаа өрнүүлж, найрсаг<br />
харилцаагаа өргөжүүлэн тэлэх<br />
зорилгоор 1990 оноос эхлэн зохион<br />
байгуулагдах болсон нээлттэй<br />
хэлэлцүүлэг арга хэмжээ юм.<br />
Өнгөрсөн 20 гаруй жилийн<br />
хугацаанд Азийн Хуульчдын<br />
холбооны Ерөнхийлөгч нарын чуулга<br />
нь Ази-Номхон далайн бүс нутгийн<br />
хуульчдын нийгэмлэг, холбоодыг<br />
үүсгэн байгуулах, өргөжүүлэн<br />
хөгжүүлэх ажилд түлхэц үзүүлж,<br />
Хуульчдын холбоодын мэргэжлийн<br />
хараат бус байдлыг хангахад<br />
чиглэсэн санаачилга хөдөлгөөнийг<br />
манлайлан, Ази-Номхон далайн<br />
хуульч нарын хоорондын найрсаг<br />
харилцааг бэхжүүлэхэд, түүнчлэн<br />
олон нийтийн эрх ашгийг бодлогын<br />
түвшинд өмгөөлөх хүчин чармайлтыг<br />
дэмжихэд хувь нэмрээ оруулсан буюу<br />
хүний эрхийн зөрчлийн асуудалд<br />
анхаарлаа хандуулж, хуульчийн үйл<br />
ажиллагааны хариуцлагын тухай<br />
ойлголт, мэдэгдэхүүнийг дээшлүүлж,<br />
бүс нутгийн хэмжээнд эрх зүйн<br />
боловсрол олгож буй тогтолцоог цаг<br />
тухай бүр анхаарч авч үзэж байхын<br />
ач холбогдлыг чухлаар тэмдэглэсээр<br />
ирсэн байна.<br />
Тус дээд хэмжээний чуулга<br />
уулзалтыг жил бүр өөр өөр гишүүн<br />
орон хариуцан зохион байгуулдаг<br />
заншлын дагуу энэ удаагийн 26 дахь<br />
дээд хэмжээний уулзалтыг Бүгд<br />
Найрамдах Энэтхэг улс хариуцан,<br />
улсынхаа баруун өмнөд хэсэгт<br />
байрлах байгаль цаг уурын үзэсгэлэн<br />
АЗИЙН ХУУЛЬЧДЫН ХОЛБООНЫ ЕРӨНХИЙЛӨГЧ<br />
НАРЫН ДЭЭД ХЭМЖЭЭНИЙ ЧУУЛГА УУЛЗАЛТ<br />
ирэх жил Монголд болно<br />
төгөлдөр орчин бүрдсэн Гоа мужид<br />
есдүгээр сарын 25-27-ны өдрүүдэд<br />
амжилттай зохион байгууллаа.<br />
Энэ удаагийн дээд хэмжээний<br />
чуулга уулзалтад, нийт 15 гишүүн улс<br />
орон, мөн 4 ажиглагч байгууллага<br />
оролцсон ба үүнд Авсрали Улс, Бүгд<br />
Найрамдах Бангладеш Ард Улс,<br />
БНХАУ, Хонг Конг тусгай захиргааны<br />
бүс, Бүгд Найрамдах Энэтхэг Улс,<br />
Япон Улс, Бүгд Найрамдах Солонгос<br />
Улс, Монгол Улс, Малайз Улс,<br />
Мьянмар Улс, Шинэ Зеланд Улс,<br />
Пакистан, Сингапур, Шри Ланка,<br />
Тайван зэрэг улсын Хуульчдын холбоо,<br />
нийгэмлэгүүдийн төлөөлөгч гишүүн<br />
орны хувьд оролцож, ажиглагчаар<br />
Олон Улсын Баарын Холбоо, Номхон<br />
Далайн Баарын Холбоо, LAWASIA<br />
ОУБ, Union Internationale des Avocats<br />
буюу Хуульч өмгөөлөгчийн олон улсын<br />
холбоо зэрэг байгууллагууд хүрэлцэн<br />
ирж санал солилцсон болно.<br />
Чуулга уулзалт нь сэдэв<br />
хэлэлцүүлэг болон ерөнхийлөгч<br />
нарын шууд уулзалт гэсэн үндсэн<br />
хоёр хэсгээс бүрдэх бөгөөд энэхүү 26<br />
дахь удаагийн чуулгаар (1) Бизнес,<br />
Хүний эрх, Эрх зүйт ёс; (2) Хуульчүйлчлүүлэгч<br />
хоорондын харилцааны<br />
нууцлалд халдаж буй зүй бус<br />
нөлөөлөл; (3) Хуульчийн мэргэжлийн<br />
хараат бус байдалд тулгамдаж буй<br />
сорил бэрхшээл; (4) Шүүх эрх мэдлийг<br />
хамгаалж, бэхжүүлэхэд Хуульчдын<br />
холбоодын гүйцэтгэх үүрэг оролцоо; (5)<br />
Жижиг дунд үйлдвэр, аж ахуйн нэгжид<br />
зориулсан, улс хоорондын үр ашигтай,<br />
<strong>ÕÓÓËüчийн</strong> <strong>мэдээ</strong><br />
хямд төсөр маргаан шийдвэрлэх<br />
аргыг бий болгох тухай гэсэн үндсэн<br />
сэдвүүдээр гишүүд нээлттэй илтгэл,<br />
хэлэлцүүлэг өрнүүлэв. Ерөнхийлөгч<br />
нарын шууд уулзалтын үеэр (1) өмнөх<br />
удаагийн чуулга уулзалтын хурлын<br />
тэмдэглэлийг батлах тухай; (2) Япон<br />
улсын хариуцан бэлтгэж буй <strong>мэдээ</strong>лэл<br />
солилцох нэгдсэн хөтөлбөрийн<br />
ажлын явцын талаар; (3) Тус чуулгын<br />
хэмжээнд хэлэлцүүлж, санал солилцох<br />
замаар тодорхой шийдэл, алхам<br />
эрэлхийлэх боломжтой дотоодын<br />
анхаарал татсан асуудлуудын талаар;<br />
(4) Хуульч, үйлчлүүлэгч хоорондын<br />
харилцааны нууцлалыг хадгалж<br />
хамгаалах зарчмыг тогтоосон тунхаг<br />
баримт бичиг батлах тухай; (5) Ерөнхий<br />
хэлэлцүүлгийн үеэр анхаарал татсан<br />
тусгай асуудлын талаар; (6) 2016 онд<br />
Монгол Улс тус чуулгыг хариуцан<br />
зохион байгуулах талаар; (7) 2017 онд<br />
тус чуулгыг аль улс хариуцан зохион<br />
байгуулах талаар тус тус хэлэлцжээ.<br />
Эдгээр нээлттэй хэлэлцүүлэг,<br />
мөн ерөнхийлөгч нарын шууд<br />
уулзалтын явцад бүс нутгийн<br />
хэмжээнд тулгамдаж буй, өөрөөр<br />
хэлбэл, Хуульчдын холбооны хамтын<br />
нийгэмлэгийн байр суурь, дуу хоолойг<br />
илэрхийлэх замаар зохих дэмжлэг<br />
үзүүлж болох олон бодит нөхцөл<br />
байдал, хэрэг тохиолдлыг авч үзсэн<br />
бөгөөд тэдгээр нь зөвхөн аль нэг<br />
улсын Хуульчдын холбоо, хуульчдын<br />
эрх ашигт хамааралтай бус, Ази-<br />
Номхон далайн бүс нутгийн нийт<br />
хуульчдын холбоо, хуульч нарын<br />
нийтлэг эрх ашигт онцгой хамаарал<br />
уялдаатай сэдвүүд байсан болно.<br />
Түүнчлэн, хэлэлцүүлэг, уулзалтын<br />
явцад Монголын Хуульчдын холбооны<br />
Ерөнхийлөгч бусад улсын хуульчдын<br />
холбооны үйл ажиллагааны тэргүүн<br />
туршлагыг хуваалцаж, хуульчийн<br />
мэргэжлийн үйл ажиллагааг хараат<br />
бусаар явуулах эрх зүйн үндсийг<br />
бүрдүүлэхэд Хуульчдын холбоо ямар<br />
оролцоотой байдаг тухай, тэр дундаа<br />
Хуульчдын холбооны бүтэц зохион<br />
байгуулалтын онцлог нь хуульчийн<br />
мэргэжлийн үйл ажиллагааг хараат<br />
бусаар явуулахад хэрхэн уялддаг<br />
тухай чухал ач холбогдолтой<br />
сэдвүүдээр бусад Хуульчдын<br />
холбооны ерөнхийлөгч нартай санал<br />
солилцов.<br />
3
<strong>мэдээ</strong>, <strong>мэдээ</strong>лэл<br />
<strong>ÕÓÓËüчийн</strong> <strong>мэдээ</strong><br />
“Монголын Хуульчдын холбооны<br />
2014 оны үйл ажиллагааны тайлан” ХЭВЛЭГДЭН ГАРЛАА<br />
“Монголын Хуульчдын холбооны<br />
2014 оны үйл ажиллагааны тайлан”<br />
хэвлэлтээс гарлаа. Хуульчдын холбоо<br />
нь хуульчдын мэргэжлийн өөрөө<br />
удирдах ёсны зарчмыг төлөвшүүлэхэд<br />
явуулж буй бодлого, хэрэгжүүлж буй<br />
үйл ажиллагааг гишүүн, хуульчдад ил<br />
тод нээлттэйгээр хүргэх, холбооны<br />
үйл ажиллагаанд гишүүдийн оролцоо,<br />
саналыг харгалзан үздэг жишгийг<br />
тогтоохоор зорьж буй билээ.<br />
Энэ зорилгынхоо хүрээнд<br />
Холбооны явуулж буй үйл<br />
ажиллагааны талаар үнэн зөв,<br />
бодитой <strong>мэдээ</strong>ллийг агуулсан тайланг<br />
жил бүр тогтмол хэвлэн хуульчдад үнэ<br />
төлбөргүй олгож байх юм.<br />
Хуульчдын холбооны үйл<br />
ажиллагааны тайланд Хуульчдын<br />
холбооны зөвлөл, Хяналтын зөвлөл,<br />
Тамгын газрын үйл ажиллагааны<br />
тайлангаас гадна Хуульчдын холбооны<br />
бүтцийн байгууллагуудын чиг үүргээ<br />
хэрэгжүүлж буй байдал, хийсэн ажил,<br />
үр дүнгийн талаарх <strong>мэдээ</strong>лэл багтсан<br />
юм.<br />
Мөн тус тайлангаас Холбооны<br />
хөрөнгө санхүүгийн зарцуулалтын<br />
талаарх <strong>мэдээ</strong>лэлтэй танилцаж<br />
болно. Түүнчлэн хуульчдаас итгэл<br />
хүлээлгэн сонгогдсон Холбооны<br />
зөвлөлийн гишүүд, бүтцийн<br />
байгууллагуудад томилогдон ажиллаж<br />
байгаа хуульчдын үйл ажиллагаанд<br />
хэрхэн идэвхтэй оролцож байгаа<br />
болон хуралдаа тогтмол сууж чадаж<br />
байгаа эсэх талаарх <strong>мэдээ</strong>ллийг авах<br />
боломжтой.<br />
Хуульчдын холбоо нь шинэ тутам<br />
байгуулагдаж, хийж хэрэгжүүлэх олон<br />
ажил нэг дор бөөгнөрөн давхацсан<br />
зэргээс шалтгаалан энэ удаагийн<br />
тайлан оройтож хэвлэгдсэн ч дараа<br />
дараагийн жилийн тайланг дараа<br />
оныхоо нэгдүгээр улиралд багтаан<br />
хуульчдад хүргэдэг жишгийг тогтоон<br />
ажиллана.<br />
Эрхэм хуульчид та бүхэн<br />
“Хуульчдын холбооны 2014 оны үйл<br />
ажиллагааны тайлан”-г Хуульчдын<br />
холбооны 503 тоотоос авч, тайлантай<br />
танилцана уу.<br />
ПЕНЬСИЛВАНИЙН ИХ СУРГУУЛИЙН ХУУЛИЙН СУРГУУЛЬ,<br />
МОНГОЛЫН ХУУЛЬЧДЫН ХОЛБООНЫ ХАМТЫН АЖИЛЛАГААНЫ ЭХЛЭЛ ТАВИГДЛАА<br />
4<br />
Монголын<br />
Хуульчдын<br />
холбооны гадаад харилцаа, хамтын<br />
ажиллагааны хэлтсийн дарга<br />
Ц.Арилдийпүрэв, мэргэжилтэн<br />
Н.Хишигсүрэн нар АНУ-ын тэргүүлэх<br />
зэрэглэлийн Пеньсилванийн Их<br />
Сургуулийн Хуулийн Сургуулийн<br />
дэд захирал Стивен Г.Барнестай<br />
Шүүгч Ц.Цогт Австралид лекц уншЛАа<br />
Австралийн Мельбурнийн их<br />
сургуулийн Азийн эрх зүйн төвөөс 2015<br />
оны 10 дугаар сарын 26-нд зохион<br />
байгуулсан семинарт Монголын<br />
Хуульчдын холбооны Шүүгчдийн<br />
хорооны тэргүүн, Захиргааны хэргийн<br />
давж заалдах шатны шүүхийн шүүгч<br />
Ц.Цогт оролцож, “Монголын Улсын<br />
уул уурхайн тусгай зөвшөөрөл олголт<br />
ба эрх зүйн зарим асуудал” сэдвээр<br />
лекц уншсан байна.<br />
Тэрбээр илтгэлийнхээ хүрээнд<br />
нь ашигт малтмал, уул уурайн тусгай<br />
зөвшөөрөл олгох, хүчингүй болгох<br />
асуудал болон Монгол Улсын ашигт<br />
малтмалын тухай хуулийн өөрчлөлт,<br />
шинэчлэлийн талаар хэлэлцүүлжээ,<br />
Дашрамд дурдахад, 2010 онд<br />
Мельбурнийн их сургуулийн Азийн<br />
эрх зүйн төвөөс зохион байгуулсан<br />
энэ семинарт Монголын Хуульчдын<br />
уулзаж, Монголын хуульчдын олон<br />
улсын хэмжээнд өрсөлдөх чадварыг<br />
нэмэгдүүлэх, хэлний мэдлэгийг<br />
дээшлүүлэх, туршлага судлах, ур<br />
чадварыг нэмэгдүүлэх зорилгоор<br />
хоёр талын урт хугацааны, үр<br />
өгөөжтэй, тогтвортой хамтын<br />
ажиллагааг эхлүүлэх боломжуудын<br />
талаар ярилцаж хамтран ажиллахаар<br />
тохиролцлоо.<br />
холбооны одоогийн Ерөнхийлөгч,<br />
доктор Б. Гүнбилэг “Монгол Улсын<br />
Дээд шүүхийн тайлбар” гэсэн сэдвээр<br />
илтгэл хэлэлцүүлж байжээ.<br />
Дэд захирал Стивен Г.Барнес<br />
Пеньсилванийн их сургуулийн Хуулийн<br />
сургууль нь Монголын Хуульчдын<br />
холбооны гишүүн хуульчдыг<br />
тэтгэлэгтэйгээр суралцуулах,<br />
мэргэшсэн сертификатын сургалтыг<br />
арбитр, зуучлал, хэлэлцээр, бизнесийн<br />
эрх зүй, өрсөлдөөний эрх зүй, эрчим<br />
хүчний эрх зүй гэх мэт сэдвүүдээр<br />
урт богино хугацаатай сургалтуудад<br />
хамруулах, хуульч эрдэмтэдийг<br />
солилцох хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх<br />
зэрэг хамтын ажиллагааны<br />
хэлбэрүүдийг эхлүүлэхэд бэлэн<br />
байгаагаа илэрхийллээ.<br />
Мөн түүнчлэн Монголын<br />
Хуульчдын холбооны гишүүн хуульчдад<br />
АНУ-д мэргэжил дээшлүүлэх, хууль<br />
зүйн мэргэжлийн байгууллагуудад<br />
дадлага хийх нөхцөлийг бүрдүүлэхээр<br />
боллоо.<br />
Энэхүү хамтын ажиллагаа нь<br />
Монголын хуульчдын ур чадварыг<br />
нэмэгдүүлэх, Монгол Улсын хууль<br />
эрх зүйн тогтолцоог сайжруулахад<br />
үнэтэй хувь нэмэр оруулна гэдэгт<br />
итгэлтэй байгаагаа хоёр тал харилцан<br />
илэрхийллээ.
ХУУЛЬЧ ЯРЬЖ БАЙНА<br />
<strong>ÕÓÓËüчийн</strong> <strong>мэдээ</strong><br />
С.Нарангэрэл:Хуульчид бид Монголын нийгэмд<br />
шударга ёсыг тогтоож чадахгүй байна<br />
хуулийн ангид сур” гэсэн. Тэр<br />
шийдвэрийг нь сонссон шөнөдөө<br />
би аавтайгаа хүний эрхийн төлөө<br />
тэмцэл хийгээд, аавыгаа дийлээгүй<br />
л дээ. Сүүлд, 2000 онд академичдын<br />
дунд явуулсан нууц санал хураалтын<br />
дүнд 80 гаруй хувийн саналаар би<br />
Монголын хуульч эрдэмтэдээс анх<br />
удаа Монгол Улсын шинжлэх ухааны<br />
жинхэнэ гишүүн болж, академичаар<br />
сонгогдсон. Олон нэртэй эрдэмтэд нэр<br />
дэвшээд 75-аас дээш хувийн саналд<br />
хүрдэггүй байсан гэдэг. Академичаар<br />
сонгогдсоныхоо дараа “Аав минь<br />
миний зам мөрийг сайн засаж өгч дээ”<br />
гэж аавдаа залбирч байсан даа.<br />
Өмнөх нь I нүүрт<br />
Тэр үеийн миний шавь нарын<br />
зарим нь тэтгэврийн насанд<br />
дөхчихсөн хүмүүс байсан шүү дээ.<br />
Тэгээд бодохоор би анхныхаа ахмад<br />
шавь нарынхаа үр хүүхэд, ач, зээ нарт<br />
нь хүртэл багшилсан байна. Өөрөөр<br />
хэлбэл, МУИС-ийн ХЗС-ийн түүхийн<br />
амьд гэрчүүдийн нэг болчихсон байна<br />
шүү дээ.<br />
-Таны аав Монголын томоохон<br />
хуульчдын нэг байсан. МУИС-ийн<br />
хуулийн ангийг үндэслэгчдийн<br />
нэг шүү дээ. Аавынхаа талаар<br />
дурсаач?<br />
-Хүн удам судараа, эцэг өвөгдөө,<br />
үргэлжлэл нь болсон аавынхаа<br />
талаар дурсана гэдэг үнэхээр сайхан.<br />
Миний аав бол насаараа шүүхийн<br />
байгууллагад, бүр хүүхэд байхаасаа<br />
зүтгэсэн. 16 настайдаа Улаанбаатар<br />
хотын шүүхийн нарийн бичгийн дарга,<br />
18 настайдгаа тус шүүхийн орлогч<br />
даргаар ажиллаж байсан. 18 настай<br />
хүүхэд Улаанбаатар хотын шүүхийг<br />
удирдаж байсан гээд бодоод үз дээ.<br />
Аав маань 14 жил БНМАУ-ын дээд<br />
шүүхийн орлогч даргаар ажилласан<br />
байдаг. Тэр үедээ иргэний хэргийн<br />
хяналтын шат, шүүхийн санхүү,<br />
аж ахуй, иргэний хэргийн шүүхийн<br />
шийдвэр гүйцэтгэл, Хууль цаазын дунд<br />
сургууль, шүүхийн архив, өмгөөлөл,<br />
нотариат, шүүхийн боловсон хүчинг<br />
хариуцан ажиллаж байсан. Ингээд<br />
бодохоор өнөөдрийн Шүүхийн ерөнхий<br />
зөвлөл, өмгөөлөл, нотариат, Шүүхийн<br />
шийдвэр гүйцэтгэх газрыг дангаараа<br />
хариуцаж байж шүү дээ. Тийм учраас<br />
яахын аргагүй Монголын шүүхийн<br />
байгууллагын зүтгэлтний нэг төдийгүй<br />
үе үеийн хуульчдын багш. Түүнээс<br />
гадна Хууль цаазын дунд сургууль,<br />
төдийгүй МУИС-ийн хууль зүйн ангийг<br />
үүсгэлцсэн. Ганцхан жишээ хэлэхэд,<br />
Совд багш, Чимид багш гээд Монголын<br />
алдартай хуульчдын багш байсан.<br />
Үүнээс гадна Монголын анхны хуульч<br />
эрдэмтэдийн нэг. Дараа дараагийн<br />
хуульч эрдэмтэдийг төрүүлэхэд<br />
их үүрэг гүйцэтгэсэн. Аавын минь<br />
Монголын хууль зүйн сэтгэлгээний<br />
олон чухал бүтээлийг туурвисан.<br />
Ингээд бодохоор яахын аргагүй би<br />
ааваараа бахархдаг. Түүнээс гадна<br />
цаг ямагт би эцгийнхээ үргэлжлэл нь<br />
гэж бодож явдаг даа.<br />
-Та “Миний эцэг надад<br />
хүч хэрэглэж байгаад хуульч<br />
болгосон” гэж ярьсан байдаг.<br />
Тэгэхээр та ямар мэргэжилтэй<br />
болохыг мөрөөдөж байсан юм бэ.<br />
Лав л хуульч биш байсан байх нь.<br />
-Би хуульч больё гэж огт бодож<br />
байгаагүй. Хуульч мэргэжлээс холхон<br />
байя гэж боддог байлаа. Маш хүнд<br />
хэцүү, дарамттайгаас гадна шударга<br />
байж, асуудлыг шударгаар шийднэ<br />
гэдэг бол өөртөө төдийгүй гэр бүлдээ<br />
асар их эрсдэл дагуулдаг мэргэжил.<br />
Тэгээд би 10 жилд байхдаа өөрийгөө<br />
хэл, утга зохиол, Монголын түүхийн<br />
чиглэлээр бэлтгээд монгол хэл, утга<br />
зохиолын ангид элсэн орсон байсан<br />
юм. Манайх чинь эх эцгээс олуулаа<br />
шүү дээ. Таван охинтой, хоёр хүүтэй<br />
айлын том нь би. Тэгээд нэг өдөр<br />
аав маань “Та нар миний дараа<br />
энэ номнуудыг маань шатаагаад<br />
устгачихаж магадгүй. Том хүү чамайг<br />
би хуулийн ангид суралцуулахаар<br />
шийдвэрлэлээ. Маргаашаас эхлээд<br />
-Таны мэргэжил хуульч ч гэсэн<br />
та бичих, зохиох, түүх судлах<br />
хүслээ орхилгүй олон сайхан ном,<br />
бүтээл туурвисан байдаг шүү<br />
дээ.<br />
-Хүүхэд байхдаа өөрийгөө бэлтгэж<br />
байсан бэлтгэл маань 1990 онд<br />
бичиж 50 мянган хувиар хэвлэгдсэн<br />
“Чойномд тулгасан ял” гэсэн номоор<br />
монголчуудад тод мэдрэгдсэн байх<br />
гэж боддог.<br />
-Тийм шүү. Таны олон ч бүтээл<br />
монголчуудад үнэтэй хувь<br />
нэмэр оруулж байгаа шүү дээ.<br />
Та сүүлийн жилүүдэд хууль зүйн<br />
нэр томьёоны асуудлыг нэлээд<br />
судалж, олон ч боть ном гаргаад<br />
байгаа байх аа?<br />
-Хуулийн агуулга нь нэр томьёоноос<br />
бүрддэг. Өндөр боловсролтой хуульч<br />
гэж ямар хүнийг хэлэх вэ гэхээр<br />
дотоодын болон гадаадын хууль<br />
зүйн мэргэжлийн нэр томьёогоо<br />
сайн эзэмшсэн, тэр хууль зүйн нэр<br />
томьёо нь хоёрдмол, ацаг утгагүй<br />
байх явдал юм. Тийм учраас аливаа<br />
хуулийг боловсронгуй болгох, хэрэг<br />
маргааныг зөв шийдвэрлэхэд хууль<br />
зүйн нэр томьёог цэгцлэх асуудал<br />
зайлшгүй шаардлагатай. Аливаа<br />
улсын хууль зүйн идэвхтэй нэр<br />
томьёо 4000-5000-д багтдаг. Сүүлийн<br />
жилүүдэд би Монголын хууль зүйн<br />
нэр томьёоны тайлбар толийг бүтээж<br />
өгье гэсэн зорилтыг баримтлан<br />
ажиллаж байгаа. Үүний үр дүнд 2015<br />
онд нэмж засварласан дөрөв дэх<br />
хэвлэлийн “Монголын эрх зүйн эх толь<br />
бичиг” гэсэн тайлбар толь бичгийг<br />
нийтийн хүртээл болгосон. Нийт<br />
8000 гаруй нэр томьёонд тайлбар<br />
бичээд, тэдгээрийг латин, англи, орос<br />
хэлээр хадсан. Энэ бол үндсэндээ<br />
Монголын хуульч болгоны ширээний<br />
ном болохоос гадна, ялангуяа олон<br />
улсын шүүх, арбитр дээр Монгол<br />
5
ХУУЛЬЧ ЯРЬЖ БАЙНА<br />
<strong>ÕÓÓËüчийн</strong> <strong>мэдээ</strong><br />
6<br />
Улсын маргаантай, мөнгөний үнийн<br />
дүн ихтэй хэрэг зарга, маргааныг<br />
Монгол Улсын эрх ашигт нийцүүлэн<br />
шийдвэрлэхэд их ач холбогдолтой.<br />
Энэ бол миний маш олон жилийн<br />
хөдөлмөрийн нэг үр дүн. Үүнээс гадна<br />
сүүлийн жилүүдэд монголчуудын эрх<br />
зүйт ёсны уламжлалыг судлаж байна.<br />
Өөрөөр хэлбэл, Монголд үндэсний<br />
дээд боловсролтой хуульч бэлтгэдэг<br />
сургуулиа 1960 оны есдүгээр сарын<br />
01-нд МУИС-ийн дэргэд байгуулсан<br />
гээд хэлчихээр гадаадын хүн үүнээс<br />
өмнө хуульчдаа бэлтгэдэггүй байсан<br />
юм уу гэж ойлгодог. Гэтэл XIII зууны<br />
үеэс монголчууд дэлхийн эзэнт<br />
гүрнийг байгуулсан. Чингис хааны<br />
үеийн хууль асар их шударга, тэгээд<br />
хуульчид нь шударга байсан учраас<br />
дэлхий тэр чигээрээ Монгол Улсын<br />
эрхшээлд нэгдэж орсон юм. Тэгэхээр<br />
тэр түүхэн уламжлалыг судлах,<br />
тэрийгээ Монголын хуульчдын<br />
өдөр тутмын ажилд сургамж болгох<br />
чиглэлээр судалгааны ажил хийж<br />
байна. Үүний үр дүнд 2014 онд<br />
“Чингис хааны ёс суртахуун-Эрх зүйн<br />
шастир” гэсэн томоохон ном гаргасан.<br />
Энэ номыг бичихдээ монголчуудын<br />
хууль, цаазат ёсны түүхэн уламжлал,<br />
ялангуяа гадаадад байгаа XIII, XIV<br />
зууны үеийн түүхэн эх сурвалжид<br />
үндэслэж бичсэн.<br />
-Та ёс суртахууны талаар их ч<br />
бичиж, их ч ярих юм?<br />
-Эх орон хаанаас эхэлдэг вэ гэсэн<br />
хэллэг байдаг даа. Түүнтэй адилхан<br />
“Хуулийн эхлэл юу вэ” гэдгийг<br />
судлахаар ёс суртахуун дээр очиж<br />
тулдаг. Дэлхийн эзэнт гүрэн байсан<br />
ард түмний үр сад бид өнөөдөр<br />
доройтоод, хөгжил цэцэглэлтийн<br />
замдаа орж чадахгүй, талцаад л,<br />
засгийн эрхэнд гарсан нэг нь ханаж<br />
цадахгүй ховдоглоод байдгийн учир<br />
утга юу байна вэ, Ний, нуугүй хэлэхэд<br />
нийт монголчууд бидний дийлэнх<br />
олонх нь ёс суртахуунгүй, жудаггүй,<br />
үнэнч биш болцгоосон. Адгийн наад<br />
зах нь хүнсний захын худалдагчаас<br />
энэ монгол ногоо мөн үү гэхэд л<br />
“Мөн мөн, яах аргагүй мөн” гээд л<br />
өгдөг. Гэртээ хариад үзэхэд хятадын<br />
ногоотой хольчихсон байх жишээтэй.<br />
Дандаа нэгийгээ хулхиддаг. Энэ явдал<br />
бол Монгол Улсын хөгжил дэвшилд<br />
ноцтой саад учруулж байгаа. Тиймээс<br />
өнөөдрийн олборлож байгаа алт, ухаж<br />
байгаа нүүрс Монгол Улсыг хөгжил<br />
дэвшлийн замд оруулахгүй гэдгийг<br />
сүүлийн 20 жилийн сургамж бидэнд<br />
харуулсан. Монголчууд бүх нийтээрээ<br />
ёс суртахуунтай болсон цагт л бид<br />
хөгжинө. Тийм учраас ялангуяа өсвөр<br />
үеийнхнийг үндэсний ёс суртахууны<br />
уламжлалаар хүмүүжүүлэхэд,<br />
үндэсний бахархалтай болгоход<br />
миний 2014 онд нийтийн хүртээл<br />
болгосон “Ёс суртахууны Монгол<br />
цагаан толгой” ном нэлээд үүрэг<br />
гүйцэтгэх байх. Манай БСШУЯ-наас<br />
энэ номыг ерөнхий боловсролын<br />
сургуулийн заавал үзэх хичээл юм уу,<br />
сургалтын гарын авлага болгочихвол<br />
бүр их хэрэгтэй байх болов уу гэж<br />
боддог.<br />
-Багачуудыг ном сурах<br />
бичиг, сургалтаар дамжуулаад<br />
ёс суртахуунтай хүн болгоод<br />
хүмүүжүүлчихлээ.<br />
Гэтэл<br />
нэгэнт ёс суртахуунгүй болоод<br />
төлөвшчихсөн хүмүүс энэ нийгэмд<br />
олон байна шүү дээ. Тэднийг яах<br />
вэ, гарц байна уу?<br />
-Жирийн ард түмний дотор<br />
үнэхээр жудагтай, ёс суртахуунтай,<br />
үндэснийхээ бахархалыг дээдэлдэг<br />
хүмүүс олон бий. Сонгуулиар төр<br />
засгийн эрхэнд гарах олонх нь<br />
болсон шударга УИХ-ын гишүүд<br />
“Монголчуудын ёс суртахуун” гэсэн<br />
үндэсний хэмжээний цогцолбор<br />
хөтөлбөр баталж, ягштал<br />
хэрэгжүүлчихвэл дөрвөн жилд л<br />
байдал эрс өөрчлөгдөнө.<br />
Хууль зүйн шинжлэх ухааны<br />
хөгжил ололтоо ашиглаж<br />
чадахгүй байна<br />
-Таны бодлоор Монголын хууль<br />
зүйн шинжлэх ухааны хөгжил ямар<br />
түвшинд явж байна вэ?<br />
-Хууль зүйн шинжлэх ухааны<br />
хөгжил дэлхийн түвшнээс нэг их<br />
хоцроогүй. Гэхдээ хамгийн гол асуудал<br />
бол хуульчдын төлөвшил, ёс зүйд<br />
хамаг учир нь байна. Гадаад дотоодод<br />
өндөр боловсрол эзэмшчихсэн, зохих<br />
хэмжээний гадаад хэлний бэлтгэлтэй<br />
хүмүүс олширсон. Харин хуульч гэдэг<br />
мэргэжлийг эзэмшсэн хэрнээ энэ<br />
мэргэжлийнхээ агуулга, утга учир,<br />
нийгэмд гүйцэтгэх үүргийг ойлгохгүй,<br />
зөвхөн эрх мэдэл, мөнгөний хэрэгсэл<br />
болгосон хүмүүс олширсон. Үүнээс<br />
болоод хууль зүйн шинжлэх ухааны<br />
хөгжил ололтоо ашиглаж чадахгүй<br />
байдал манайд ажиглагдаж байна.<br />
-Тэгэхээр юунд анхаарах ёстой<br />
юм бэ?<br />
-Бид хуульчийн мэргэжлийн эх<br />
үүсвэр нь юу юм бэ гэдгийг онцгой<br />
анхаарах ёстой. Хүн гэдэг эхээс<br />
төрөхдөө ёс суртахуунтай, ёс<br />
суртахууны эд эс нь өөрийнх нь уураг<br />
тархинд үүсмэл биш төрмөл байдаг<br />
юм байна. Хүмүүс аз жаргалтай,<br />
сэтгэл тэнүүн амьдралын гол нөхцөл<br />
нь шударга ёс, үүрэг хариуцлагаа<br />
ухамсарладаг байх. Эдгээрийг ноцтой<br />
зөрчвөл төрийн албадлагаар гэсгээх<br />
ёс журмаа бид хууль гэж нэрлэдэг. Энэ<br />
хуулиа амьдралд хэрэгжүүлэгчдийг<br />
бид хуульчид гэж үздэг. Ийм л утга<br />
учир Монголын нийгэмд алдагдчихаад<br />
байгаа юм.<br />
-Хуульчдын тоо 5000 хол<br />
давжээ. Тоог дагаад чанар<br />
яригдах байх. Манай хуульчдын ур<br />
чадварыг та хэрхэн үнэлэх вэ?<br />
-Мэргэжлийн өндөр ур чадвартай<br />
хуульч гэж хэнийг хэлэх вэ гэхээр<br />
элдэв бусаг <strong>мэдээ</strong>лэл тархиндаа<br />
цуглуулснаар нь биш хамгийн гол нь<br />
нийгэмд шударга ёсыг тогтоож чаддаг,<br />
өөрөө шударга ёсны талд баттай<br />
зогсдог, хуульчийн үлгэр дуурайллыг<br />
биеэрээ харуулж чаддаг байх ёстой.<br />
Жишээлбэл, XIII зуунд буюу Чингис<br />
хааны үед Монголд хуульч мэргэжил<br />
байсан уу гэвэл байсан. Өнөөдрийнх<br />
шиг диплом, гэрчилгээ л олгодоггүй<br />
байсан болохоос биш. Тэр үед<br />
хэрэг маргааныг үнэн шударгаар<br />
шийдвэрлэж чаддаг байсан хүмүүсээ<br />
хуульч гэж үздэг байсан шүү дээ.<br />
-Г.Совд багш, Б.Чимид багш<br />
гээд л таны багш нар мундаг<br />
хуульчид байсан. Багш нарынхаа<br />
сургаж, захиж байсан сургаалиас<br />
сэтгэлд тань хамгийн тод үлдсэн,<br />
амьдралд чинь хэрэг болсноос нь<br />
хуваалцахгүй юу?<br />
-Багш нараасаа авсан хамгийн<br />
том сургамж гэвэл хүн өөрөө өөртөө,<br />
өөрийнхөө зан үйл, ёс суртахууны<br />
төлөвшилд байнгын хяналт тавьж,<br />
дандаа сайныг дагаж явах ёстой юм<br />
байна. Тэгвэл хүн сайн явдаг юм<br />
байна гэдгийг ухамсарласан.<br />
Монголд өмгөөлөгчийн эрх<br />
зүйн байдлыг нарийвчлах<br />
шаардлагатай<br />
-Та Өмгөөлөгчдийн холбооны<br />
удирдлагаар дөрвөн жил<br />
ажилласан. Тухайн үеийг бодвол<br />
өмгөөлөгчдийн тоо харьцангуй<br />
олон болж. Шалгалт өгөөд л<br />
тэнцчихсэн бол шүүхэд төлөөлөх<br />
эрх нээлгээд, өмгөөлөл үзүүлээд<br />
явдаг болсон. Энэ төлөвшил<br />
хэрхэн явагдах ёстой юм бэ?<br />
-Өмгөөлөгчдийн холбооны<br />
ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байхдаа<br />
ирээдүйн өмгөөлөгч нарыг<br />
бэлтгэхийн тулд туршлагатай<br />
өмгөөлөгчийн туслахаар нэлээд<br />
хэдэн жил ажиллуулаад, мэргэжил,<br />
ёс зүй, дадлагын хувьд шаардлага<br />
хангасныг нь хуульчийн сонгон<br />
шалгаруулалтад оруулж, тэндээс<br />
өмгөөлөгчдийг шилж сонгодог байя<br />
гэсэн бодлогыг баримталж байсан.<br />
Харамсалтай нь өнөөдрийн байдлаар<br />
дөнгөж сургууль төгссөн, салиа нь<br />
арилаагүй шавь нар маань шууд<br />
өмгөөллийн эрх аваад өмгөөлөгчийн<br />
үйл ажиллагаанд гэв гэнэт оролцдог<br />
явдал газар авсан. Өмгөөлөгчийн үйл<br />
ажиллагаа хуульчийн мэргэжлийн бие<br />
даасан өвөрмөц төрөл. Жишээлбэл,<br />
насаараа прокурор, яллагч хийчихээд<br />
өмгөөлөгч болсон хүн эхний хэдэн<br />
жил ялангуяа эрүү, иргэний хэрэг дээр
ХУУЛЬЧ ЯРЬЖ БАЙНА<br />
<strong>ÕÓÓËüчийн</strong> <strong>мэдээ</strong><br />
өмгөөлөгчөөр оролцохдоо гол төлөв<br />
үйлчлүүлэгчээ яллаад байдаг.<br />
Тийм учраас яваандаа Монголд<br />
өмгөөлөгчийг тусгайлан бэлтгэх<br />
тогтолцоог бий болгох шаардлагатай.<br />
-Өмгөөллийн тухай шинэ<br />
хуулийн төслөөр өмгөөлөгч болох<br />
хүмүүсээс хуульчийн шалгалтаас<br />
гадна шалгалт авдаг болно гээд<br />
байгаа шүү дээ. Энэ хэр зөв зүйтэй<br />
юм бол?<br />
-Хуульчийн мэргэжлийн үйл<br />
ажиллагааны зөвшөөрөл аваад л<br />
дараа нь шүүгч, прокурор, өмгөөлөгч<br />
болохын тулд дахиад л шалгалт<br />
өгдөг байдал руу орох нь байна<br />
шүү дээ. Өнөөдөр бидэнд шалгалт<br />
багадаагүй. Шалгалт өгөөд нэг их<br />
сайжирсан зүйл алга. Хуульчийн<br />
сонгон шалгаруулалтын тест, түүний<br />
үр өгөөж, түүнээс хүн юу мэдэж авч,<br />
үйл ажиллагаандаа ашиглах вэ гэдэг<br />
нь хүртэл хэцүүхэн болчихсон. Бараг<br />
таавар шиг тестүүдээр шалгалтад<br />
тэнцэх, тэнцэхгүйг нь шийддэг<br />
болсон байна. Угтаа хуульчдад ёс<br />
зүйн шалгаруулалтыг маш сайн<br />
хийх хэрэгтэй. Адгийн наад зах нь<br />
удам судар, гэмт хэрэгт холбогдсон<br />
эсэх, ёс суртахууны хувьд алдаа<br />
зөрчил гаргасан эсэх, гэр бүлийн<br />
байдал нь ямар вэ, хамт олон, багш<br />
нар нь түүнийг хэрхэн үнэлдэг вэ<br />
гээд л энэ бүх зүйлийг харалгүйгээр<br />
зөвхөн шалгалтаар өмгөөлөгч, шүүгч<br />
болгож болохгүй. Өнөөдрийн сонгон<br />
шалгаруулалтын ноцтой алдаа үүнд<br />
оршиж байгаа юм.<br />
-Өмгөөлөгч хэн нэгнийг<br />
өмгөөлснийхөө төлөө цагдан<br />
хоригдож, цагдаад дуудагдаж<br />
байна. Тэгэхээр хууль<br />
тогтоомжинд асуудал байна уу,<br />
Эсвэл өмгөөлөгч нарт асуудал<br />
байна уу?<br />
-Сүүлийн үед зарим өмгөөлөгчийг<br />
өмгөөллийнх нь төлөө эрүүгийн<br />
хэрэг үүсгэн шалгаж байна гэсэн<br />
асуудал гарч ирж байна л даа.<br />
Тэгэхээр энэ асуудалд маш нухацтай<br />
хандах хэрэгтэй. Өмгөөлөгч бол<br />
үйлчлүүлэгчийнхээ хууль ёсны эрх<br />
ашгийн төлөө хууль зөрчихгүйгээр<br />
бүх арга хэрэгслийг хэрэглэх ёстой,<br />
үүнийг нь хуульд заачихсан. Гэтэл<br />
ингэснийх нь төлөө өмгөөлөгчийг<br />
залхаан цээрлүүлэх явдал өнөөдрийн<br />
ардчилсан гээд байгаа тогтолцоонд<br />
байж болошгүй зүйл.<br />
-Тэгэхээр хууль тогтоомжийг<br />
боловсронгуй болгох ёстой гэсэн<br />
үг үү?<br />
-Хууль тогтоомжийг ч боловсронгуй<br />
болгох ёстой. Өмгөөлөгчийн хууль<br />
ёсны үйл ажиллагаанд маш бодитой<br />
үнэлэлт дүгнэлтийг ч өгөх хэрэгтэй.<br />
Ялангуяа эрүүгийн хэрэгт өмгөөлөл<br />
явуулах явцад яллах ба өмгөөлөх<br />
талын хүчний харьцааг аваад үзэхээр<br />
төрийн албадлага хэрэглэх, хууль<br />
болоод бусад талаасаа ч хүчний арга<br />
хэрэгсэл яллах талд яахын аргагүй<br />
их байдаг. Гэтэл өмгөөлөгчид хууль<br />
хэрэглэх ур чадвар, үйлчлүүлэгчийнхээ<br />
хууль ёсны эрх ашгийн төлөө тэмцэх<br />
чин сэтгэл, эр зориг л байдаг. Ийм<br />
учраас өмгөөлөгчийн эрх зүйн байдлыг<br />
нарийвчлан хуульчлах ёстой.<br />
-Зарим өмгөөлөгч юм л бол<br />
телевизээр гарах гээд байдаг<br />
болж. Энэ хэр зөв зүйтэй арга вэ?<br />
-Хуульд өмгөөлөгч мөрдөн<br />
байцаагч,<br />
прокурорын<br />
зөвшөөрөлгүйгээр<br />
мөрдөн<br />
байцаалтын нууцыг задруулахыг<br />
хориглосон. Үүнээс бусад тохиолдолд<br />
үйлчлүүлэгчийнхээ хууль ёсны ашиг<br />
сонирхлыг хамгаалах арга хэрэгслийг<br />
хэрэглэж болно шүү дээ.<br />
-Та улс төрийн шинжтэй олон ч<br />
хэрэгт өмгөөлөгчөөр ажилласан.<br />
Дарамт шахалт сүрдүүлэг ирж<br />
л байсан байх. Энэ бүхэнд ямар<br />
хариу барьж байв даа?<br />
-Ирэлгүй яах вэ, маш их ирнэ<br />
шүү дээ. Тэр бүхнийг тэвчиж гарах<br />
л хэрэгтэй. Үүнд л өмгөөлөгчийн<br />
мэргэжлийн нэг онцлог, түүний сүр<br />
хүч оршдог юм.<br />
Хууль тогтоогчид хууль<br />
тогтоох үйл ажиллагаанд<br />
хувийн эрх ашгийн үүднээс<br />
хандах ёсгүй<br />
-Сүүлийн үед хууль нь хууль<br />
болж өгөхгүй, дахин дахин<br />
шинэчлэгдээд, Үндсэн хуулийн<br />
зүйл заалт зөрчсөн гээд байдаг<br />
болж. Энэ талаар та академич<br />
хүний хувьд ямар бодолтой байна<br />
вэ?<br />
-Батлагдаж буй хуулиуд нь шударга<br />
ёсонд нийцэхгүй байгаа учраас<br />
тогтвортой чанараа хадгалж чадахгүй<br />
байна. Ялангуяа хууль тогтоогчид<br />
хууль тогтоох үйл ажиллагаанд хувийн<br />
эрх ашгийг гол болгож, шинжлэх<br />
ухааны үндэслэлтэй хандахгүй,<br />
эрдэмтэн мэргэд, туршлагатай<br />
хүмүүсийг түшихгүй байгаагаас ийм<br />
байдал руу орчихож байгаа юм. Буруу,<br />
шударга бус хууль гараад ирэхээр бүх<br />
асуудал шударга бус болно шүү дээ.<br />
-Та одоо ямар нэг хуулийн<br />
төсөл дээр ажиллаж, дүгнэлт<br />
бичиж байна уу?<br />
-Өөрөө сайн дураараа, сэтгэл<br />
зовсондоо зарим хуулийн төслийг<br />
уншиж эрдэмтэний дүгнэлт хийж,<br />
нийтэд түгээж байна. Түүнээс биш<br />
сүүлийн жилүүдэд албан ёсоор хуулийн<br />
төслийн талаар эрдэмтэний дүгнэлт,<br />
шүүмж гаргуулах үйл ажиллагаа<br />
зогсонги байдалд орчихсон. Энэ бол<br />
улс орны цаашдын хөгжил дэвшилд<br />
асар муу. Яагаад гэвэл Монгол Улс<br />
өөрийнхөө нэгэнт бий болгосон оюуны<br />
чадавхийг ашиглаж байж л хөгжлийн<br />
замд нь бэрхшээл саад бага болно.<br />
-Хуульчийн эрх зүйн байдлын<br />
тухай хуулийг шинэчилсэн<br />
найруулгаар боловсруулаад<br />
байгаа. Мөн Өмгөөллийн тухай<br />
хуулийн төсөл бий. Та эдгээр<br />
хуулийн төслийн талаар ямар<br />
байр суурьтай байгаа вэ?<br />
-Одоохондоо төслүүдтэй танилцаж<br />
амжаагүй байна. Төслүүдийг судлаж<br />
үзсэнийхээ дараа дүгнэлтээ хэлье.<br />
-Та хуульчийн ажил хийнэ,<br />
багшилна, эрдмийн ажил бичнэ<br />
гээд л. Ер нь танд амрах цаг гарч<br />
байх юм уу?<br />
-Би өглөө тогтмол 05:00 цагт<br />
босдог. Тэгээд орой 23:00 цаг хүртэл<br />
ажилладаг. Тэгэхдээ сүүлийн долоо<br />
жил хотын захад амьдарч байна.<br />
Тэндээ хүлэмжтэй, 1000 гаруй бут,<br />
сөөг тарьсан. Тэрийгээ арчилж,<br />
Улаанбаатар хотын экологи, цэвэр<br />
агаарт жаахан ч болов нэмэр болоё<br />
гэж боддог. Тийм дээ ч үүндээ багагүй<br />
цаг зав зарцуулдаг. Үндсэндээ<br />
би оюуны болон биеийн хүчний<br />
хөдөлмөрийг хослуулж чадаж байгаа<br />
учраас бүтээмж бол Улаанбаатар<br />
хотод тогтмол байхаас арай илүү<br />
байна гэж боддог.<br />
-Хуулийн мэргэжил хамгийн их<br />
стересстэй хүнд мэргэжил гэдэг.<br />
Энэ бүхнийг хэрхэн даван туулдаг<br />
вэ? Залуу хуульчдад зөвлөмж<br />
болох байх?<br />
-Би зуслан дээрээ түүхийн<br />
цогцолбор бүтээсэн. Бидний өвөг<br />
болох Чингис хааны отгон хүү<br />
Тулуйгийн цус одоогийн гурван сая<br />
монголчуудын судсаар гүйж байгаа.<br />
Тийм учраас би Чингис хааны отгон хүү<br />
Тулуй, түүний хатан Сорхугтун, дөрвөн<br />
хүү Мөнх хаан, Хубилай хаан, Хүлэгү<br />
хаан, Ариг бөх хааны дүрийг дүрсэлсэн<br />
модон хөшөө дурсгал, цогцолбор<br />
бий болгосон. Энэ нь Монголд дүнз,<br />
гуалин модны сийлбэрийн урлагийн<br />
том бүтээл болсон. Өглөө болгон<br />
нар мандах үеэр тэр цогцолбороо<br />
гурав тойрч залбирал үйлддэг. Энэ<br />
залбирлыг зөвхөн өөрийнхөө гэр<br />
бүлийн төлөө биш нийт монголчуудын<br />
төлөө, шавь нарынхаа төлөө, тэдний<br />
сайн сайхны төлөө, Монгол Улсын<br />
хөгжил дэвшлийн төлөө үйлддэг. Энэ<br />
бол надад маш их ажиллах хүч, урам<br />
зориг, хүч тэнхээ өгдөг.<br />
-Та хуульчиддаа хандаж юу гэж<br />
хэлэхийг хүсч байна вэ?<br />
-Өнөөдрийн хуульчид бид<br />
мэргэжлийн үндсэн чиг үүргээ<br />
биелүүлж чадахгүй, Монголын нийгэмд<br />
шударга ёсыг тогтоож чадахгүйгээс<br />
болоод улс орон маань иймэрхий<br />
байдалтай байгаа шүү. Тийм учраас<br />
улс орны хөгжил, дэвшилд хуульчдын<br />
гүйцэтгэх үүрэг асар их гэдгийг цаг<br />
ямагт санаж явцгаагаарай.<br />
Ярилцсан Б.Аззаяа<br />
7
ñÎÍÈÐÕÓÓËÀÕÀä<br />
<strong>ÕÓÓËüчийн</strong> <strong>мэдээ</strong><br />
ОЛОН УЛСЫН БАРЫН ХОЛБООНООС<br />
ИРЭХ ОНД ЗОХИОН БАЙГУУЛАХ ЧУУЛГА УУЛЗАЛТУУД<br />
Олон Улсын Барын холбооноос 2016 оны нэгдүгээр улиралд зохион байгуулах Олон улсын болон<br />
бусийн уулзалт, чуулганы талаарх товч <strong>мэдээ</strong>ллийг хүргэж байна. Эдгээр чуулга уулзалт Монголын<br />
хуульчдад нээлттэй бөгөөд дэлгэрэнгүй <strong>мэдээ</strong>ллийг http://www.ibanet.org/Conferences/conferences_<br />
home.aspx холбоосоор орж авна уу.<br />
8<br />
№ Уулзалтын нэр Тайлбар Хаана Хэзээ<br />
Зохион байгуулагч: ОУБХ-ны Дайны гэмт хэргийн<br />
хороо<br />
Дэмжигч: ОУБХ-ны Европын бүсийн форум<br />
Сэдэв:<br />
• Энгийн иргэд болон дэд бүтцийн аюулгүй<br />
1<br />
байдал<br />
Орчин үеийн дайны эрх • Зөрчилдөөнтэй бүсүүд дэх энхийг Гаагь, The peace<br />
зүйн асуудлууд<br />
сахиулагчдын үүрэг, хариуцлага<br />
palace<br />
2016.01.30-31<br />
• Зөрчилдөөнтэй бүсүүд дэх гэмт хэрэг,<br />
нийтийг хамарсан харгислалын мөрдлөгө<br />
• Талуудыг дэмжих, зэвсгээр хангах, дэглэм<br />
өөрчлөгдөх<br />
• Орчин үеийн зөрчилдөөн дэх кибер дайны<br />
олон улсын болон үндэсний асуудлууд<br />
2<br />
Олон улсын картелийн Зохион байгуулагч: Америкийн Барын холбоо Токио, Палас зочид<br />
семинар<br />
Дэмжигч: ОУБХ-ны Өрсөлдөөний эрх зүйн хэсэг буудал<br />
2016.02.03-05<br />
ОУБХ-ны Татварын<br />
асуудлаарх 5 дахь<br />
конференци: Үндэстэн<br />
3<br />
дамнасан корпорацийн Зохион байгуулагч: ОУБХ-ны Татварын хэсэг<br />
санхүү, хөрөнгийн зах Дэмжигч: ОУБХ-ны Европын бүсийн форум<br />
Англи, Лондон 2016.02.08-09<br />
зээл дэх өнөөгийн<br />
олон улсын татварын<br />
асуудлууд<br />
4<br />
5<br />
4th IBA European<br />
Corporate and Private<br />
M&A Conference<br />
ОУБХ-ны Европын<br />
корпораци болон<br />
хувийн компани нэгтгэх<br />
асуудлаарх дөрөв дэх<br />
комференци<br />
Хууль зүйн практик дахь<br />
шинэ санаачилга<br />
Зохион байгуулагч: ОУБХ-ны корпораци болон<br />
компанийн нэгтгэлийн эрх зүйн хороо<br />
Дэмжигч: ОУБХ-ны Европын бүсийн форум<br />
Сэдэв:<br />
• Зорилтот бизнесээ худалдахад хэрхэн бэлтгэх<br />
• Компани нэгтгэх хэлцэлд <strong>мэдээ</strong>ллийг хамгаалахкомпани<br />
нэгтгэх хэлцэлд өмгөөлөгч юу мэдэх<br />
ёстой<br />
• Компани нэгтгэхтэй холбоотой маргаан: шүүхийн<br />
журмаар эсвэл арбитрын журмаар г.м<br />
Зохион байгуулагч: Хуулийн фирмийн<br />
менежментийн хороо, Ахмад хуульчдын хороо,<br />
Залуу хуульчдын хороо, Олон төрлийн практикийн<br />
хороо<br />
Сэдэв:<br />
• Хууль зүйн практик дахь шинэ санаачилгын<br />
бизнесийн загвар<br />
• Үйлчилгээ хүргэх ба шинэ үйлчилгээг хөгжүүлэх<br />
шинэ санаачилга<br />
• Мэргэжлийн үйлчилгээн дэх шинэ санаачилгабусад<br />
мэргэжлийнхнээс хуульч нар юу сурч<br />
болох<br />
• Чиглүүлэгч хуульчийн шинэ санаачилга<br />
• Шинийг санаачлахад ахмад хуульчдын үүрэг<br />
Франц, Парис 2016.02.11-12<br />
Автсрали, Аделаид 2016.02.17-19
ñÎÍÈÐÕÓÓËÀÕÀä<br />
<strong>ÕÓÓËüчийн</strong> <strong>мэдээ</strong><br />
6<br />
7<br />
RMMLF/IBA Human<br />
Rights Law and the<br />
Extractive Industries<br />
Хөрөнгө шилжүүлэх<br />
практикийн асуудлаарх<br />
21 дэх олон улсын<br />
чуулган<br />
Хүний эрхийн эрх зүй<br />
Бизнес ба хүний хүний эрхийн үндсэн зарчмууд<br />
Хүний эрхийн зарчмуудыг биелүүлэх<br />
Зохион байгуулагч: Хувь хүний татвар, хувийн<br />
үйлчлүүлэгчийн хороо<br />
Дэмжигч: ОУБХ-ны Гэр бүлийн эрх зүйн хороо ба<br />
Европын бүсийн форум<br />
Бүгд найрамдах<br />
Панам улс, Панам<br />
хот,<br />
“Marriott Panama”<br />
зочид буудал<br />
Англи, Лондон,<br />
Claridge’s зочид<br />
буудал<br />
2016.02.18-19<br />
2016.02.29-<br />
03.01<br />
8<br />
9<br />
10<br />
11<br />
12<br />
Залуу дадлагажигч<br />
нарын бага хурал<br />
Ази Номхон Далайн<br />
бүсийн арбитрын<br />
группын уулзалт:<br />
ОУБХ-ны дүрэм,<br />
журам нь Хятадын<br />
талуудыг оролцуулсан<br />
олон улсын арбитрын<br />
практикт нөлөөлөх нь<br />
ОУБХ-ны олон улсын<br />
арбитрын 19 дэх өдөр<br />
2016<br />
Хувийн хөрөнгө<br />
оруулалтын сангийн<br />
17 дахь олон улсын<br />
конференци<br />
ОУБХ-ны Азид<br />
суурилсан олон улсын<br />
санхүүгийн эрх зүйн 2-р<br />
конференци<br />
Зохион байгуулагч: ОУБХ-ны Arb40 дэд хороо,<br />
Олон улсын залуу арбитрчдын групп (YIAG)<br />
Зохион байгуулагч: ОУБХ-ны Ази Номхон далайн<br />
бүсийн групп<br />
Дэмжигч: ОУБХ-ны Арбитрын хороо, ОУБХ-ны Ази<br />
номхон далайн бүсийн форум<br />
Зохион байгуулагч: ОУБХ-ны Арбитрын хороо,<br />
ОУБХ-ны Ази номхон далайн бүсийн форум,<br />
Шанхайн Олон улсын эдийн засаг, худалдааны<br />
арбитрын комис (SHIAC)<br />
Сэдэв:<br />
• Олон улсын арбитрын соёл<br />
• Шийдвэр гүйцэтгэлийн харьцуулалт-сүүлийн<br />
үеийн дэвшил<br />
• Бүсчлэл: шинэ ба ирээдүйн<br />
Зохион байгуулагч: ОУБÕ-ны холбооны Хөрөнгө<br />
оруулалтын сангийн Хувийн хөрөнгө оруулалтын<br />
сангийн дэд хороо,<br />
Дэмжигч: ОУБХ-ны Европын бүсийн форум<br />
Энэхүү чуулганаар хууль зүй, бизнес, сангийн<br />
мэргэжилтнүүдийг дэлхийн өнцөг булан бүрээс 17<br />
дахь удаагаа цуглуулж, өнөөгийн зах зээл, хувийн<br />
хөрөнгө оруулалтын сангийн ирээдүй, татварын<br />
дэглэм, бусад зохицуулалтын нэмэлт, өөрчлөлтүүд<br />
болон цаг үеийн бусад асуудлаар дүн шинжилгээ<br />
хийх болно.<br />
Зохион байгуулагч: ОУБХ-ны Банкны эрх зүйн<br />
хороо, ОУБХ-ны Аюулгүй байдлын эрх зүйн хороо<br />
Дэмжигч: ОУБХ-ны Ази, Номхон далайн бүсийн<br />
форум<br />
Хятад, Зүүн Шанхай,<br />
Pudong Shangri-La<br />
зочид буудал<br />
Хятад, Зүүн Шанхай,<br />
Pudong Shangri-La<br />
зочид буудал<br />
БНХАУ,<br />
Шанхай<br />
Англи,<br />
Лондон,<br />
Интерконтинентал<br />
Сингапур<br />
2016.03.03<br />
Хагас өдөр<br />
2016.03.03<br />
2016.03.03-04<br />
2016.03.06-08<br />
2016.03.10-11<br />
13<br />
The Changing<br />
Landscape of M&A in<br />
India<br />
Зохион байгуулагч: ОУБХ-ны Корпораци,<br />
компани нэгтгэх хороо<br />
Дэмжигч: ОУБХ-ны Ази, Номхон далайн бүсийн<br />
форум<br />
Энэтхэг дэх бизнес эрхлэлт, компани нэгтгэх,<br />
корпорацийн өсөлт, өөрчлөлт, бусад асуудлууд<br />
Энэтхэг, Мумбай, Таж<br />
Махал<br />
2016.03.18-19<br />
9
ÖÀà ¯å<br />
<strong>ÕÓÓËüчийн</strong> <strong>мэдээ</strong><br />
10<br />
Монголын Хуульчдын холбооны<br />
Хуульчдын эрх, хууль ёсны ашиг<br />
сонирхлыг хамгаалах хорооны<br />
дарга Ж.Ариунаа<br />
- Хуульчийн эрхийг хамгаалах<br />
хороо ямар чиг үүрэгтэй үйл<br />
ажиллагаа явуулж байна вэ?<br />
-Хуульчдын эрх хэрхэн<br />
зөрчигдөж байна вэ?<br />
-Манай хорооны чиг үүрэг бол<br />
хуульчдын эрхийг хамгаалах, эрх<br />
нь хөндөгдсөн, зөрчигдсөн үед<br />
хэрэгтэй. Зөрчил бол хууль тогтоомж<br />
зөрчсөн үйлдэл, хийх ёстой зүйлийг<br />
хийгээгүй эс үйлдэхүйн хэлбэрээр<br />
илэрдэг. Эс үйлдэхүйгээр илэрч<br />
байгаа зөрчлийн жишээ бол Монгол<br />
Улсын Ерөнхийлөгчийн зарлигаар<br />
шүүгчдийг албан тушаалаас<br />
чөлөөлсөн боловч зарим хуульчийг<br />
шүүгчээр дахин томилоогүй явдал<br />
юм. Энэ бол шүүгчдийн нийтлэг эрх<br />
ашиг хөндөгдөж байгаа асуудал.<br />
Шүүгчийн эрх зүйн байдлын тухай<br />
хуулийн 18 дугаар зүйлийн 18.1,<br />
18.3 дах хэсгүүдэд шүүгчийг Монгол<br />
Улсын Үндсэн хууль болон энэ хуульд<br />
заасан үндэслэлээр албан тушаалаас<br />
нь чөлөөлж, огцруулах тухай<br />
болон шүүгчийг албан тушаалаас<br />
чөлөөлөх, огцруулах үндэслэлийг<br />
тодорхой заасан байдаг. Шүүгчээр<br />
Ж.Ариунаа: Хуульчийн эрхгүй этгээд хуульчийн<br />
мэргэжлийн үйл ажиллагаа явуулахыг<br />
хориглосон хуулийн заалтыг зөрчиж байна<br />
-Манай хороо нь МХХ-ны<br />
Хуульчдын эрх, хууль ёсны ашиг<br />
сонирхлыг хамгаалах чиг үүргийг<br />
хэрэгжүүлэх зорилгоор Хуульчийн эрх<br />
зүйн байдлын тухай хуульд зааснаар<br />
байгуулагдсан шүүгч, прокурор,<br />
өмгөөлөгчдийн бүрэлдэхүүнтэй чиг<br />
үүргийн хороо юм.<br />
Хуульч гэдэг нь Хуульчийн эрхзүйн<br />
байдлын тухай хуулийн 3 дугаар<br />
зүйлийн 3.1.1-д зааснаар “хуульчийн<br />
мэргэжлийн үйл ажиллагаа эрхлэх<br />
зөвшөөрөлтэй этгээдийг” гэж<br />
тодорхойлсоны дагуу зөвшөөрлөө<br />
аваад ажиллаж байгаа, МХХ-д<br />
бүртгэлтэй шүүгч, прокурор, өмгөөлөгч,<br />
бусад хуульчдыг багтаасан ойлголт<br />
юм. Хуульчдын эрхийг хамгаалах<br />
хороо нь дээрх хуульчдын эрх, хууль<br />
ёсны ашиг сонирхлыг хамгаалах, тийм<br />
үйл ажиллагааг дэмжих замаар хүний<br />
эрх, эрх чөлөө, шударга ёсыг хангах<br />
чиг үүрэгтэй. Хуульч болохын тулд<br />
тодорхой шалгуурыг хангасан байх<br />
ёстой. Хуульчийн эрх зүйн байдлын<br />
тухай хуульд шалгуур, үндэслэлүүдийг<br />
тодорхой заасан, үүнийхээ дагуу<br />
шалгалт авч эрх олгох ажиллагаа<br />
хийгддэг. Өөрөөр хэлбэл, эрх зүйн<br />
мэдлэгийг олж авсан хүн хуульчийн<br />
шалгалтад орно, энэ шалгалтадаа<br />
тэнцсэнээр хуульчийн мэргэжлийн үйл<br />
ажиллагаа эрхлэх эрхийг олж авна.<br />
Хуульч болсноор шүүхэд төлөөлөх<br />
эрхээ нээлгэх, шүүгчийн, прокурорын<br />
сонгон шалгаруулалтад орох эрхтэй<br />
болно.<br />
дахин томилогдоогүй нэр бүхий<br />
хуульчдын гаргасан гомдлыг Хороо<br />
судлаад Үндсэн хууль, Шүүгчийн эрх<br />
зүйн байдлын тухай хуульд заасан<br />
бие даасан, хараат бус, халдашгүй<br />
байдлыг зөрчсөн гэж үзсэн. Үүний<br />
дагуу Монгол Улсын Ерөнхийлөгчид<br />
эдгээр нэр бүхий хуульчдыг шүүгчээр<br />
дахин томилоогүй үндэслэл,<br />
шалтгаанаа ирүүлэхийг хүсэж, 2<br />
удаа албан хүсэлт хүргүүлсэн боловч<br />
хууль зүйн үндэслэл бүхий тайлбарыг<br />
ирүүлээгүй. Ингэж Ерөнхийлөгчийн<br />
бүрэн эрхийн хүрээнд шүүгчийн<br />
нийтлэг эрх ашиг хөндөгдөж байна.<br />
Мөн Зөрчлийн нэг хэлбэр нь шууд<br />
хууль тогтоомж зөрчсөн байдлаар<br />
илэрч байгаа юм. Хүний эрхийг<br />
хуулийн байгууллагад хамгаалан<br />
оролцдог хуульч нь өмгөөлөгчид<br />
байдаг. Өмгөөлөгчид нь өөрсдөө хүний<br />
эрхийг хамгаалах талаарх дадлага<br />
туршлагатай, хуулиа дээдэлдэг, ёс<br />
зүйтэй байх нь өмгөөлөгчийн нэн<br />
тэргүүний шаардлагууд байх ёстой.<br />
Тийм ч учраас өмгөөлөгч нарыг<br />
сонгон шалгаруулах, тэдэнд тавигдах<br />
шаардлага, хариуцлагыг өндөржүүлэх<br />
ёстой юм. Нөгөө талаас, өмгөөлөгчид<br />
өөрсдөө хуульд захирагдан, эрх үүрэг<br />
хариуцлагаа ухамсарлан ажилладаг<br />
учраас хүний эрхийг хамгаалахдаа<br />
хуулийн дагуу ажилладаг.<br />
Гэтэл сүүлийн үед хуульчийн<br />
гэрчилгээгүй, Монголын Хуульчдын<br />
холбоонд гишүүнчлэлгүй хэрнээ<br />
өөрийгөө олон нийтэд хуульч мэт<br />
ойлгуулж, хууль зүйн зөвлөгөө авах<br />
гэсэн асуултад нь хариулдаг, хуулийн<br />
байгууллагад асуудалтай бол надад<br />
ханд, материалаа аваад ир, би эрхийг<br />
чинь хамгаална гэсэн нэвтрүүлгийг<br />
телевизээр цацдаг болсон. Энэ нь<br />
Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай<br />
хуульд заасан “хуульчийн эрхгүй<br />
этгээд хуульчийн мэргэжлийн үйл<br />
ажиллагаа явуулахыг хориглосон”<br />
хуулийн заалтыг шууд зөрчиж байгаа<br />
юм. Зөвхөн ийм юм яриад зогсож<br />
байна уу гэвэл бас үгүй. Тэр дүүргийн<br />
тэр прокурор, тэр шүүгч гэж нэр<br />
цохож хуульчийн ажил хэргийн нэр<br />
хүндэд нь халддаг үйлдэл давхар<br />
гаргаад байдаг. Хуульчийн эрх зүйн<br />
байдлын тухай, Шүүгчийн эрх зүйн<br />
байдлын тухай болон Прокурорын<br />
байгууллагын тухай хуулиудаар тус<br />
тус өмгөөлөгч, прокурор, шүүгч нарын<br />
эрх зүйн байдлыг тодорхойлсон<br />
байдаг. Тэр тусмаа хуульч хүнд тухайн<br />
хэргийг шийдвэрлэхэд нь хөндлөнгөөс<br />
оролцох, нөлөөлөхийг оролдохыг<br />
хориглосон байдаг. Өөрөөр хэлбэл,<br />
мэргэжлийн үйл ажиллагаагаа<br />
явуулахад нь дарамт, шахалт үзүүлэх<br />
буюу хөндлөнгөөс нөлөөлөх, саад<br />
учруулах, заналхийлэхийг хориглосон<br />
заалттай.<br />
Хуульчийн хараат бус байдалд<br />
хөндлөнгөөс оролцох, нөлөөлөх маш<br />
олон байдлаар илэрч болно. Үүний нэг<br />
жишээ нь, олон нийтэд тухайн хэргийн<br />
талаар, мөн шүүгч прокурорын<br />
талаар буруу ойлголт өгөх, нэр зааж<br />
гүтгэх замаар нөлөөлөхийг оролдог<br />
явдал байна. Ингэж хөндлөнгийн<br />
олон нийтийн оролцоотой нөлөөлөл<br />
хийхийг хуулиар хориглосон.<br />
Хориглоод зогсохгүй, ийм байдлаар<br />
хараат бус байдалд нь халдсан, үл<br />
хүндэтгэсэн хэнд ч болов хариуцлага<br />
хүлээлгэхээр хуульд заасан байдаг.<br />
Нөгөө талаар нэг хүн телевизээр<br />
ийм өнгө аястай зүйл ярихад энэ нь<br />
өөрөө зөвхөн тухайн нэг шүүгч, нэг<br />
хуульчийн асуудал биш болдог бөгөөд<br />
системээрээ болохгүй байгаа юм<br />
шиг сэтгэгдэл төрүүлдэг учраас нийт<br />
хуульчдын ажил хэргийн нэр хүндэд<br />
нь халдаж байгаа явдал юм.<br />
-Үүний сөрөг үр дагавар нь юу<br />
байна вэ?<br />
-Хуульчийн эрхгүй этгээдийн энэ<br />
мэт үйлдэл нь нийгэмд маш олон<br />
сөрөг үр дагаврыг авчрах аюултай.<br />
Тухайлбал,<br />
Төгсгөл нь XI нүүрт
ÖÀà ¯å<br />
<strong>ÕÓÓËüчийн</strong> <strong>мэдээ</strong><br />
Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн томилгоо<br />
шүүгчдийн нийтлэг эрх ашгийг хөндөж байна гэв<br />
Монголын Хуульчдын холбооны<br />
Хуульчдын эрх, хууль ёсны ашиг<br />
сонирхлыг хамгаалах асуудал<br />
эрхэлсэн хорооноос “Шүүгчийн<br />
хараат бус байдал ба томилгоо”<br />
сэдэвт нээлттэй хэлэлцүүлгийг<br />
2015 оны арван нэгдүгээр сарын<br />
2-нд Хуульчдын танхимд зохион<br />
байгууллаа. Энэхүү хэлэлцүүлэг нь<br />
Хуульчдын холбоонд хүсэлт гаргаад<br />
буй эрх нь зөрчигдсөн хуульч нарын<br />
асуудлыг хэрхэн шийдвэрлэх, ямар<br />
гарц байгааг ярилцах зорилготой<br />
байлаа. Хэлэлцүүлгийг Монголын<br />
Хуульчдын холбооны Ерөнхийлөгч<br />
Б.Гүнбилэг нээж үг хэлсэн бөгөөд<br />
хэлэлцүүлэгт Хуульчдын эрх, хууль<br />
ёсны ашиг сонирхлыг хамгаалах<br />
хорооны гишүүдээс гадна Хууль зүйн<br />
яам, Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн<br />
төлөөлөл болон шүүгчид, өмгөөлөгчид,<br />
судлаачид оролцож өөрсдийн байр<br />
сууриа илэрхийллээ.<br />
Тус хэлэлцүүлгийн гол<br />
илтгэл нь Хуульчдын эрх, хууль<br />
ёсны ашиг сонирхлыг хамгаалах<br />
асуудал эрхэлсэн хорооны дарга<br />
Ж.Ариунаагийн илтгэсэн “Шүүгчийн<br />
хараат бус байдал ба томилгоо”<br />
сэдэв байсан юм. Тэрбээр илтгэлдээ<br />
“Шүүгчийг үндэслэлгүйгээр чөлөөлөөд,<br />
үндэслэлгүйгээр томилохгүй байх эрх<br />
Ерөнхийлөгчид бий юу” гэдгийг онцолж<br />
байв. Мөн “Нэгэнт шалгуур болзлыг<br />
хангаж томилогдсон шүүгчийг хугацаа<br />
заахгүй томилдог бөгөөд шүүгчийн<br />
өөрийнх нь саналаас гадуур сэлгэх,<br />
шилжүүлэх асуудал байж болохгүйг<br />
мөрдлөгө болгох хэрэгтэй”-г хэлсэн<br />
юм.<br />
Тодруулбал, Монгол Улсын<br />
Ерөнхийлөгчийн зарлигаар шүүгчдийг<br />
албан тушаалаас чөлөөлсөн<br />
боловч зарим хуульчийг шүүгчээр<br />
дахин томилоогүйгээс гадна сэлгэн<br />
ажиллуулсан. Үүнтэй холбоотойгоор<br />
нэр бүхий 13 хуульч Монгол<br />
Улсын Ерөнхийлөгчийн шүүгчдийн<br />
томилгоотой холбоотойгоор<br />
зөрчигдсөн эрхээ хамгаалуулах<br />
тухай, нэр бүхий 2 шүүгч Холбооны<br />
дүрмийн 1.1 дүгээр зүйлийн 2-т<br />
заасны дагуу өөрсдийн эрх, хууль<br />
ёсны ашиг сонирхлыг хамгаалуулах<br />
тухай хүсэлтийг Хуульчдын холбоонд<br />
гаргасан байна.<br />
Үүнийг Хуульчдын эрх, хууль<br />
ёсны эрх ашиг сонирхлыг хамгаалах<br />
асуудал эрхэлсэн хорооноос судалж<br />
үзээд, шүүгчдийн нийтлэг эрх ашиг<br />
зөрчигдсөн төдийгүй Шүүгчийн эрх<br />
зүйн байдлын тухай хуульд заасан<br />
бие даасан, хараат бус, халдашгүй<br />
байдлыг зөрчсөн байна гэж үзсэн<br />
юм. Иймд Шүүхийн ерөнхий зөвлөлд<br />
үндэслэлгүйгээр сэлгэн ажиллуулсан<br />
шүүгч нарыг буцаан томилуулах<br />
талаар албан хүсэлт өгчээ. Мөн Монгол<br />
Улсын Ерөнхийлөгчид “Шүүгчийн<br />
албан тушаалд томилоогүй талаар<br />
албан ёсны хариу” хүссэн албан бичиг<br />
хүргүүлсэн байна. Тус албан бичгийн<br />
хариуд Шүүхийн ерөнхий зөвлөлөөс<br />
“Шүүгчийн эрх зүйн байдлын тухай<br />
хуулийн 15 дугаар зүйлийн 15.2-т<br />
заасны дагуу нэр дэвшсэн хуульчдаас<br />
томилох, татгалзах эрх Монгол Улсын<br />
Ерөнхийлөгчийн бүрэн эрхэд байгаа.<br />
Тиймээс холбогдох газар нь хандана<br />
уу” гэсэн хариуг ирүүлсэн байна.<br />
Харин Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн<br />
Тамгын газраас “...томилохоос<br />
татгалзсан тохиолдолд үндэслэлээ<br />
тайлбарлах хуулийн зохицуулалт<br />
байхгүй байна” гэсэн албан тоотыг<br />
ирүүлээд байгаа аж.<br />
Энэ асуудал одоог хүртэл<br />
шийдвэрлэгдээгүй байгаа нь<br />
шүүгчдийн нийтлэг эрх ашгийг хөндөж<br />
байгаа төдийгүй хараат бус байдалд<br />
нь сөргөөр нөлөөлсөөр байгаа билээ.<br />
Иймд Хуульчдын эрх, хууль ёсны<br />
ашиг сонирхлыг хамгаалах асуудал<br />
эрхэлсэн хорооноос шат дараатай<br />
арга хэмжээ авч байгаа бөгөөд үүний<br />
нэг алхам нь энэ удаагийн хэлэлцүүлэг<br />
юм.<br />
Тус хэлэлцүүлэгт оролцогчдын<br />
зүгээс дээрх асуудал нь Үндсэн<br />
хуулийн цэцийн шийдвэрлэх асуудал<br />
гэдгийг онцолж байлаа.<br />
Ж.Ариунаа: Хуульчийн<br />
эрхгүй этгээд хуульчийн<br />
мэргэжлийн үйл<br />
ажиллагаа явуулахыг<br />
хориглосон хуулийн<br />
заалтыг зөрчиж байна<br />
Өмнөх нь X í¿¿ðò<br />
• Иргэдийн мэргэжлийн<br />
хууль зүйн туслалцаа авах эрхэд нь<br />
халдаж, саад учруулаад байна. Үүний<br />
зэрэгцээ баталгаагүй, мэргэжлийн<br />
биш зөвлөгөө өгч иргэдийг давхар<br />
хохироох аюултай. Ямар ч хариуцлага<br />
тооцох боломжгүй мэргэжлийн бус<br />
хүмүүсээс үйлчилгээ авснаар иргэд<br />
хохирвол хэн хариуцлага хүлээх вэ.<br />
Иргэдээ ийм эрсдэлтэй алхам хийхээс<br />
урьдчилан сэргийлж <strong>мэдээ</strong>ллийг<br />
байнга хүргэж байх хэрэгтэй.<br />
• Хуульчийн эрхгүй этгээд<br />
хуульчийн мэргэжлийн<br />
үйл ажиллагаа явуулахыг<br />
хориглосон хуулийн заалтыг<br />
зөрчиж байна.<br />
• Хуульчдын ажил хэргийн нэр<br />
хүндэд халдаж байна.<br />
• Олон нийтийн телевизүүд олон<br />
нийтэд үнэн бодит <strong>мэдээ</strong>ллийг<br />
хүргэх үүргээ зөрчиж байна.<br />
-Танай хорооноос ямар арга<br />
хэмжээг авч ажиллаж байна вэ?<br />
-Олон нийтэд <strong>мэдээ</strong>лэл хүргэж буй<br />
телевизүүд нь хууль зүйн асуудлаар<br />
зөвлөгөө өгөхтэй холбоотой нэвтрүүлэг<br />
бэлтгэхдээ холбогдох хууль тогтоомж,<br />
стандартын дагуу мэргэжлийн<br />
хүмүүсийн оролцоотойгоор бэлтгэх,<br />
нэвтрүүлэх шаардлагатай нь харагдаж<br />
байгаа юм. Энэ шаардлагыг хангаад<br />
хуулийн дагуу ажиллавал саяын<br />
яригддаг зөрчлүүд давтагдахгүй байх<br />
боломжтой. Яг энэ асуудлаар манай<br />
Холбоонд ирүүлсэн гомдлыг Хороо<br />
судлаад зохих ажиллагаануудыг хийж<br />
байгаа. Мөн ийм нэвтрүүлэг хүргэдэг<br />
телевизүүд үйл ажиллагаагаа<br />
хуульд нийцүүлэх ажиллах талаар<br />
албан бичгээр мэдэгдсэн байгаа.<br />
Дээр дурдсан зөрчлүүд нь манай<br />
Хороонд хэлэлцэгдэж байгаа<br />
зөрчлүүдийн зарим хэсэг нь. Үүнээс<br />
гадна прокурорын хариуцлагын<br />
давхардал, шүүгчдийн ээлжийн<br />
нэмэгдэл амралтыг тооцсон байдал,<br />
өмгөөлөгчдийн эрхийг хөндсөн зэрэг<br />
олон шийдвэрлэх ёстой асуудлууд<br />
байгаа бөгөөд Хороо хуульчдынхаа<br />
эрхийг хамгаалахын төлөө боломжтой<br />
бүх арга хэмжээ авч ажиллаж байна.<br />
11
ДУРДАТГАЛ<br />
<strong>ÕÓÓËüчийн</strong> <strong>мэдээ</strong><br />
БЯраагийн Чимид<br />
Монгол Улсын ардчилсан Үндсэн<br />
хуулийн үзэл санааны эцэг, Гавьяат<br />
хуульч Б.Чимид нь1934 онд тэр үеийн<br />
Архангай аймгийн Чандмань сумын<br />
5-р баг, одоогийн Хөвсгөл аймгийн<br />
Шинэ-Идэр сумын нутаг “Зөөлөн”<br />
гэдэг газар малчин ард Бяраагийн<br />
ууган хүү болон төржээ. 1953 онд<br />
цэргийн албанд мордож 3 жил цэргийн<br />
албаа хаагаад сумандаа ирж багийн<br />
дарга болсон байна. Багийн даргыг<br />
шаггүй хийж байсан түүнийг Аймгийн<br />
намын хороо зааварлагч болгосон<br />
түүхтэй. 1966 онд МУИС-ийг хуульч<br />
мэргэжлээр төгсөж, 1966-1978 онд<br />
МУИС-д багш, тэнхимийн эрхлэгч,<br />
1978-1986 онд Шүүх яамны Сайд,<br />
Улсын дээд шүүхийн дарга, 1986-1990<br />
онд АИХ-ын Тэргүүлэгчдийн газарт<br />
хэлтсийн дарга, 1990-1992 оны<br />
наймдугаар сар хүртэл Улсын бага<br />
хурлын нарийн бичгийн дарга, 1992-<br />
1996 онд Улсын их хурлын гишүүнээр<br />
сонгогдон ажиллаж байв.<br />
Тэрээр Хөдөлмөрийн хүндэт<br />
медаль, Алтангадас /хоёр удаа/,<br />
Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан<br />
тугийн одон, Гавьяат хуульч, Монгол<br />
Улсын Ардын багш, Монгол Улсын<br />
Хөдөлмөрийн баатар цолоор тус<br />
тус шагнагдаж байлаа.<br />
12<br />
ЧИМИДИЗМ ба ЭРХ ЗҮЙТ ТӨРИЙН<br />
ТӨЛӨВШИЛТИЙН ЯВЦ<br />
(Одоогоос долоон жилийн өмнө<br />
багшийнхаа амьд сэрүүн байх ахуйд<br />
энэхүү нийтлэлийг бичиж байжээ. Гол<br />
концепц нь Монголын төр, эрх зүй,<br />
хууль зүйн шинжлэх ухаан, хуулийн<br />
системд Чимид багшийн тогтоосон<br />
бүхэл бүтэн школа, жишиг, үзэл<br />
баримтлал бий болсон байна. БНМАУын<br />
сүүлийн үндсэн хууль, мөн үндсэн<br />
хуулийн нэмэлтийн хууль болон<br />
Монгол Улсын шинэ үндсэн хууль,<br />
түүнийг дагалдан гарсан бүх органик<br />
хуулиуд уг хүмүүний оюун тархиар<br />
бүтээгдсэн, өөрийнхөө дараагийн<br />
бүтэн гурван үеийг бэлтгэж чадсан<br />
болохоор монголын анхны... изм<br />
үүсгэж, Чимидизм гэж нүүр бардам<br />
тунхаглаж болно. Багш маань ардын<br />
багш цол авсны дараахан Хууль зүйн<br />
үндэсний хүрээлэнд хийгдсэн хурлын<br />
үеэр энэ нийтлэлийн талаар зөндөө<br />
тайлбар өгч даруу байхыг сургаж<br />
билээ маньд. Гэсэн ч миний л үзэл<br />
бодол минь болохоор бичсэн зүйлдээ<br />
хатуу зогссон. Төр савласан энэ үед<br />
багшийнхаа үзэл баримтлалыг төрд<br />
байгаа шавь нарт нь дахин сануулах<br />
үүднээс нийтэд хүргэж байна. Хайрт<br />
ухаалаг багш тандаа мөргөмүй.)<br />
2015.08.24<br />
ЧИМИДИЗМ: "Төрийг төвийлгөн<br />
Намыг дор нь оруулж, Төрийн дээр<br />
Иргэнийг тавих ..."<br />
Өө хүмүүсээ- Сэтгэлд багтамгүй<br />
сэтгэлгээний өөрчлөлтийг хэдийгээр<br />
1990 онд өрнөсөн ардчилсан хувьслаар<br />
эхлүүлсэн ч гэлээ шинэ Үндсэн<br />
хуулийг цогцлоон бүрдүүлэх, түүнээс<br />
улбаалсан эрх зүйн шинэтгэлийн үйл<br />
явц түүний хэлбэршилтийг анхлан<br />
маш зөв, системтэйгээр тодорхойлсон<br />
үйлдэл, эс үйлдэлийг цаашид мунхаг<br />
харанхуй, мугуйд бүлэг санаатай,<br />
санамсаргүйгээр буруу тийш залаад<br />
байгаа нь өнөө цаг үед бидэнд<br />
хэчнээн урхагтай үр дагавар бий<br />
болгоод байгааг бид таахыг, төсөөлөн<br />
бодохыг ч оролдохгүй байна шүү дээ.<br />
Энэ нь танд хачирхалтай сонсогдож<br />
буй биз ээ.<br />
Гэвч энэ бүхэн нь өнөөдөр<br />
амьдарч буй танд, чамд, ер нь бид<br />
бүгдэд цаашилбал бидний ирээдүйд,<br />
улс орны хөгжлийн хурдасгуурт зарим<br />
нэг талаараа шууд саад тушаа болж<br />
буйг анхаарах нь зайлшгүй болоод<br />
байна.<br />
Зөвхөн үнэнийг бодит байдалтай<br />
харьцуулан байж магадлалыг нь олох<br />
нь хэнд ч чухал зүйл.<br />
Учир нь 1992 онд батлагдсан<br />
Монгол Улсын Үндсэн хуулийн үзэл<br />
санааны дагуу хууль тогтоомжийг<br />
шинэтгэн засамжлах үйл явц өрнөөд<br />
даруй 16 жилийн нүүрийг үзжээ. Энэ<br />
хугацаанд бидний тооцоолсноор<br />
одоогоор Үндсэн хуулинд нийцүүлэн<br />
,,, 382 бие даасан хууль, 1010<br />
нэмэлт, өөрчлөлтийн хууль тогтоомж<br />
батлагдсан тооцоо бий.<br />
Чимидтэний бодьгал<br />
Бяцхан түүх сөхөхөд шинэ<br />
Үндсэн хууль батлагдан гарсантай<br />
холбогдуулан түүнд нийцүүлэн<br />
нийгмийн харилцаа, хувь хүний<br />
бодгаль хэв шинжийг зохицуулж байх<br />
Үндсэн хуульчилсан болон бусад<br />
хууль тогтоомжуудыг бүхэлд нь<br />
шинэчлэх шаардлага гарсан бөгөөд<br />
энэхүү ажиллагааг системтэйгээр<br />
хийх нь чухал байсан юм. Энэ<br />
утгаараа 1992 оноос Эрх зүйн<br />
шинэтгэлийг эхлүүлсэн бөгөөд ингэж<br />
хуульчлан баталгаажуулах, бэлтгэн<br />
боловсруулах санаа, санаачлагыг<br />
Шинэ Үндсэн хуулийн төслийг<br />
боловсруулагч, Эхийг баригч,<br />
Монгол Улсын Гавьяат хуульч, Ардын<br />
багш, “Энэ цаг үеийг Эзэрхийлэн<br />
илэрхийлэгч” Төрийн Сайн Түшмэл,<br />
Эрхэмсэг Бяраагийн Чимидтэн<br />
гаргасан гэдэг нь яалт ч үгүй маргашгүй<br />
үнэн юм аа.<br />
Үнэнийг хэлэхэд тэрээр<br />
хөндлөнгөөс ажихад халдаж<br />
харьцахад сүрдэм, амаргүй,<br />
адармаатай, мэдэхгүй хүн ойлгоход<br />
бэрх гэмээр л байдаг. Нэгэнт халдаад<br />
ойртчихвол номхон морь шиг, залуус<br />
бидэнд хайлсан тугалга шиг л ээлтэй,<br />
нэг л их дотно найзтайгаа байгаа юм<br />
шиг санагддагсан. Гэхдээ энэ нь агуу<br />
хүний илэрхийлэл байж болох талтай<br />
л даа. Мөн тэрээр өөрийгөө ЧИМЭД<br />
гэж бичүүлэх тун дургүй, ихэвчлэн<br />
ийм нэртэй хүмүүсийг ингэж бичиж,<br />
дууддаг. Мөн ихэнх хэл шинжлэлийн<br />
нэр томьёоны толь бичигт ийм<br />
нэрийг “Э”-ээр л бичдэг юм билээ.<br />
Гэтэл өвгөн өөрийнхөө нэрийг ингэж<br />
бичүүлэхэд тун эгдүүцдэг бөгөөд<br />
шавь нар, хамтран ажиллагсдадаа<br />
ингэхэд шулуухан л дургүйцлээ<br />
илэрхийлдэг. Нөгөөдүүл нь ч үүнийг нь<br />
мэддэг юм болохоор, энэ тэнд хурал<br />
зөвлөгөөний эхлэхээс өмнө бичсэн<br />
нэрийг нь сэмхэн шалгаж сүйд болдог
ДУРДАТГАЛ<br />
<strong>ÕÓÓËüчийн</strong> <strong>мэдээ</strong><br />
нь ажиглагддаг.<br />
Ингэхийн учрыг багшаас нэг удаа<br />
асуухад “ЧИ” “МЭД” гэдэг чинь өөрөө<br />
өөрийгөө чи мэдэхгүй, яахыг чинь<br />
өөр хүн мэднэ гэсэн утга муутай,<br />
идэвхтэй бус байр суурь баримталсан,<br />
бөөрөнхий л хүний шинж шүү гэх<br />
ухааны янз муутайхан тайлбарлаж<br />
билээ. Үүгээр л өвгөний бодгаль<br />
шинжийг илэрхийлж болох мэт ээ...<br />
Мөн нэг зүйлийг бас шулуухан<br />
хэлэхэд өвгөн эрдэм шинжилгээний<br />
болон багшийн ажлыг богинохон<br />
хугацаанд хийж байгаа гэж бас<br />
болох байх. Учир нь 30 гарсан<br />
хойноо их сургууль төгсч, МУИС-д<br />
багшилж байгаад төрийн сайд<br />
болсноос хойш ихэнх хугацаагаа<br />
Төр засгийг засамжлах, төрийн<br />
хуулийг төвшитгөхөд зориулж, чөмгөө<br />
дундартал өнгөрөөсөн байх агаад<br />
эрт үед “БНМАУ-ын Захиргааны эрх<br />
зүй” гэдэг манай хуульчдын хэлдгээр<br />
алдарт “Чимидийн Цагаан ном”-ыг<br />
бичсэнээс хойш бие даасан бүтээл<br />
гаргаагүй юм. Харин 2002 онд буюу<br />
шинэ Үндсэн хууль батлагдсаны 10<br />
жилийн ойн үеэр “Монгол Улсын<br />
Үндсэн хуулийн үзэл баримтлал” номыг<br />
(ямар төрөлдөө хийсэн буян минь юм<br />
мэдэхгүй, их хувь заяагаар мөхөс<br />
намайг багштан тоож уг номынхоо<br />
редактораар болгож, загнан хүчлэн<br />
байж тэгж номондоо бичүүлж билээ.<br />
Хэдийгээр тухайн үед бага залуу<br />
хүүхэд баярлан хөөрч байсан ч одоо<br />
ичдэг юм өөрөөсөө би) гаргаснаас<br />
хойш худалч хүнд жилд хоёроос дээш<br />
бие даасан томоохон бүтээл гаргадаг<br />
болоод байгаа. Чингэхдээ багштан<br />
ганцхан сэдвээр биш эрх зүйн өөр өөр<br />
хэтэрхий том салбарыг барьж авахыг<br />
нь яана.<br />
Энэ нь бидний хувьд өөрсдөд<br />
маань тэр хэмжээгээрээ ичгэвтэр<br />
тусахыг нь хэлэх юун. Үүнийг нь<br />
манай хуульчид багштан ангасан адуу<br />
цангаагаа тайлах шиг л цаг хугацаагаа<br />
нөхөх гэсэн мэт уралдаж байнаа гэж<br />
өөрсдийгөө цайруулчихаан аядаж<br />
байдаг юм.<br />
Нөгөөтэйгүүр Монголын хууль<br />
зүйн шинжлэх ухаан, Төрт ёсны<br />
түүхэнд Бяраагийн Чимидтэн эрхэм<br />
шиг их хүмүүн лав л 100 жилдээ ахин<br />
төрөхөд бэрх бизээ. Магадгүй Их<br />
Монгол Улсын үед Юлыи Чу Цай Их<br />
Чинсан Монгол төрийг хууль, номын<br />
дор төвшитгөхөд хэд хэдэн хаадын үе<br />
үзэж зааж чиглүүлсэн үетэй дүйцэх их<br />
гавьяат хүмүүн билээ л. Цаг хугацаа<br />
үүнийг минь нотлох буй за.<br />
Эрх зүйт төрийн<br />
төлөвшилтийн явц<br />
Гэвч Эрх зүйн шинэтгэлийн бодлого,<br />
арга хэмжээг эхлүүлэхэд улс төрийн<br />
болоод бас бус шалтгаануудын улмаас<br />
ч юм уу төрийн бодлогын хэмжээнд<br />
төдийлөн цэгцтэй системчлэгдсэн<br />
байдлаар тусгагдаагүй явж ирсэн гэж<br />
болно.<br />
Тухайлбал, 1992 оны нэгдүгээр<br />
сарын 16-нд БНМАУ-ын АИХ-аас<br />
Монгол Улсын Үндсэн хуулийн<br />
Хавсралт хууль , БНМАУ-ын Үндсэн<br />
хуулиас Монгол Улсын Үндсэн хуулийг<br />
бүрнээ дагаж мөрдөхөд шилжих тухай<br />
хуулийг батлан гаргасан байх агаад тус<br />
хуулийн “Хууль тогтоомжийг Монгол<br />
Улсын Үндсэн хуульд нийцүүлэн<br />
шинэчлэх” гэсэн Тавдугаар зүйлийн 2<br />
дахь хэсэгт: “...Монгол Улсын Үндсэн<br />
хуульд заасан хуулиудыг Улсын Бага<br />
Хурлаас тогтоосон хуваарийн дагуу<br />
1993 онд багтаан батлан гаргана.”,<br />
5.4-т: “Хууль тогтоомжийг Монгол<br />
Улсын Үндсэн хуульд нийцүүлэн бүрэн<br />
шинэчлэх ажлыг 1996 онд багтаан<br />
хийж дуусгана.” гэж тус тус заасан<br />
байдаг. Тухайн цаг хугацаанд хууль<br />
тогтоох байгууллагаас батлан гаргасан<br />
хууль, хууль тогтоомжууд нь манай<br />
улсын шилжилтийн үйл явцад үнэтэй<br />
хувь нэмэр оруулж, зорьж буй шинэ<br />
нийгмийн байгууллыг зөв голдиролд<br />
нь ороход ихээхэн үүрэг гүйцэтгэсээр<br />
байна. Гэсэн хэдий боловч тавьсан<br />
зорилтоо тодорхойлсон хугацаандаа<br />
амжаагүй, мөн гүйцэтгэлээ амархан<br />
шийдэх боломж ч байхгүй байсан гэж<br />
болно.<br />
Хэдийгээр шинэ Үндсэн хууль,<br />
түүний үзэл баримтлалд нийцсэн<br />
ардчилсан нийгэм, эах зээлийн эдийн<br />
засгийн эрх зүйн үндэс бүрэлдэж<br />
эхэлсэн боловч эрх зүйн шинэтгэлийг<br />
үргэжлүүлэх, хууль тогтоомжийг<br />
боловсронгуй болгох, нийгэмд<br />
шинээр үүсч буй харилцааг хуульчлан<br />
зохицуулах, тэдгээрийг олон улсын<br />
жишиг, загварт нийцүүлэх, хуулийг<br />
дээдлэх, ягштал хэрэгжүүлэх нийгмийн<br />
ухамсрыг төлөвшүүлэх шаардлага<br />
хэвээр байна. Мөн хатуухан хэлэхэд<br />
1998 оноос Эрх зүйн шинэтгэлийн<br />
ÈØËÝË<br />
• Хууль бол тэр чигээрээ төр<br />
улсын түүхийн их толь бичиг,<br />
ард түмний өв залгамжилсан<br />
хөрөнгө мөн гэхэд хэтрэхгүй.<br />
• Тогтвортой хуульгүй<br />
үед тогтворжсон нийгэм<br />
төлөвшихгүй.<br />
• Шүүгч хүн шатрын зальтай<br />
нүүдэл шиг юм хийж болохгүй.<br />
• Шүүх, шүүгч хоёр нь нийгмийн<br />
бүх бие (организм) цогцтой<br />
амин холбоотой асар чухал<br />
үүрэгтэí мөн.<br />
• Хүний амьдрал өөрөө хууль<br />
байхгүй юу<br />
Хуульч хүн бол жинхэнэ хүн<br />
байх ёстой.<br />
• Хууль дээдлэх ёсон бол засаг<br />
төр барих урлаг, хүн зон амар<br />
жимэр оршихуйн гол арга мөн.<br />
хөтөлбөр, Хууль тогтоомжийг<br />
боловсронгуй болгох Үндсэн чиглэл<br />
батлагдан хэрэгжиж эхэлснээс<br />
хойш хууль тогтоох байгууллагаас<br />
батлан гаргасан хууль, хууль<br />
тогтоомжууд нь хэдийгээр нийгмийн<br />
амьдралд реформын шинжтэй суурь<br />
харилцаануудад зохицуулалт хийж<br />
ирсэн боловч зарим талаараа ухралт<br />
хийсэн, шинэ Үндсэн хуулийн үзэл<br />
баримтлалд нийцээгүй, хууль, хууль<br />
тогтоомжийн уялдаа муутай, Үндсэн<br />
хуулийн үндсэн бүтцийн бус хэм<br />
хэмжээнүүд гаргасан байдаг.<br />
Гэтэл шилжилтийн үед дээрх<br />
бэрхшээл байх нь зайлшгүй мэтээр<br />
ярьж бичиж, улмаар нийгмийн<br />
удирдлагын түвшинд хүртэл хүлээн<br />
зөвшөөрөх хандлага газар авах байдал<br />
ажиглагдсаар удлаа. Тухайлбал,<br />
Хууль зүй, дотоод хэргийн яамнаас<br />
2008 онд Эрх зүйн шинэтгэлийн<br />
хөтөлбөрт хийсэн хяналт, шинжилгээ<br />
үнэлгээгээр тус хөтөлбөр нь үндсэндээ<br />
хэрэгжиж, шинэтгэлийн зорилт “хууль<br />
тогтоомжийн хувьд” биелэгдсэн гэж<br />
дүгнэсэн байх юм... Гэтэл эдийн<br />
засгийн харилцааг зохицуулсан<br />
хууль тогтоомжууд нь ойлгомжгүй,<br />
тодорхойгүй, хэрэгжих механизм<br />
нь харагдахгүй байсаар байгаа нь<br />
манай хуулийн үйлчлэл 3 хоног<br />
байдагт нөлөөлж байна. Гэвч одоо<br />
шилжилтийн үе дууссан эсэх талаар<br />
маргаж мэтгэлцэх шаардлагагүй<br />
бөгөөд хөгжлийн үе нэгэнт эхэлснийг<br />
хүлээн зөвшөөрч түүнд нийцэн<br />
алхах нь чухал болоод байна. Учир<br />
нь даяаршлын үед өрсөлдөөн улам<br />
ширүүсч, харгис шинжтэй болж,<br />
өчүүхэн хугацааг алдахад л хоцрогдох<br />
аюул байгаа бөгөөд улс орны оршин<br />
тогтнох эсэхтэй холбоотой болж<br />
байна. Шилжилтийн үе нь өмнөх<br />
нийгмийн буруу тогтолцоог задлах үйл<br />
явцаар тодорхойллогддог бол хөгжил<br />
дэвшлийн үе нь шинэ тогтолцоог<br />
эмхлэх, нийгмийг найрсалтай<br />
болгох үйл явцаар тодорхойлогддог.<br />
Шилжилтийн үед хуулийн хэрэгжилт<br />
тааруухан байдаг бол хөгжил дэвшил,<br />
нийгмийн найрсал бүрдүүлэх явцад<br />
чухамхүү хуулийн чанд хэрэгжилт,<br />
шударга ёсонд тулгуурлах ёстой.<br />
Үүнийг зөвхөн эрх зүйн зөв шийдэл,<br />
хэм хэмжээ зохицуулах учиртай<br />
билээ.Иймээс тэрхүү сайн цагийн<br />
хөгжлийн түлхүүрийг гардах гол<br />
хүчин зүйл болох хууль сахиулах<br />
салбарт шинэтгэлийг эрчимжүүлэх,<br />
дэлхий нийтийн чиг хандлага, хөгжил<br />
дэвшлийн технологийг тухайн<br />
салбарт нэвтрүүлэх нь туйлын<br />
чухал байна. Энэ нь эдийн засгийн<br />
шинэчлэлтийг хууль зүйн салбарын<br />
шинэтгэл гүйцэхгүй хоцорч байгаагаас<br />
хамаарч байна. Чухам ингэж дүгнэх<br />
болсон шалтгаан нь бол манай хууль<br />
тогтоомжийн төсөл боловсрогдох,<br />
13
ДУРДАТГАЛ<br />
<strong>ÕÓÓËüчийн</strong> <strong>мэдээ</strong><br />
14<br />
батлагдах үйл явц, түүний эх сурвалж,<br />
арга зүйн асуудалд гол нь бэрхшээл<br />
байгааг илэрхийлэхийг зорьж байна.<br />
Учир нь манайхны хууль<br />
боловсруулж, батлагддаг технологи<br />
нь тун энгийн, гадны төсөл, зөвлөмж,<br />
гадаад томилолт, сургалт, хувь<br />
хүний, бүлэглэлийн хүсэл зоригоос<br />
л хамааран шийдэгддэг гэхэд<br />
хилсдэхгүй бизээ.<br />
Гэхдээ нийт хууль<br />
боловсруулагчдынхаа хөдөлмөр,<br />
зүтгэлийг үгүйсгэж буй хэрэг огт биш<br />
шүү. Басхүү үүнийг зөвхөн өөрсддөө<br />
нялзааж, хэтэрхий буруушаах нь<br />
бас зохисгүй байгаа юм. Өөрөөр<br />
хэлбэл, дэлхий нийтээр ноёлох байр<br />
суурьтай АНУ, Япон болон барууны<br />
орнууд, сүүлдээ ОХУ зэрэг улсууд<br />
өөрийн эрх ашиг сонирхол, зах зээлээ<br />
тэлэх бодлогын үүднээс,үндэстэн<br />
дамнасан корпорацуудын нөлөөгөөр<br />
Олон улсын гэрээ, хэлэлцээр, хамтын<br />
нийгэмлэгийн төлөв гэх нэрийн дор<br />
жижиг орнуудын зах зээлийг өөрсддөө<br />
хүчээр нээх бодлого баримтлахад<br />
эрх зүйн төлөвшил, шинэтгэлийг дам<br />
байдлаар ашигладаг нь нөлөөлөө биз<br />
дээ ...<br />
Төрийн бодлогыг боловсруулж<br />
хэрэгжүүлэх, ард түмэндээ үр<br />
нөлөөтэй, шуурхай үйлчилж, тэдний<br />
үндсэн хэрэгцээг хангах, шударга<br />
ёсыг хэвшүүлэх, сайн засаглалыг<br />
бүрдүүлэхийг зорих нь Монгол төрийн<br />
гол зорилго байх ёстой билээ.<br />
Засаг захиргаа, түүний тогтолцооны<br />
өнөөгийн олон жижиг, удирдлагын<br />
тогтолцооны ойлгомжгүй нэгжүүд нь<br />
төсвийн үрэлгэн зардлыг нэмэгдүүлж,<br />
хүн амын нийгмийн хөгжлийг тэтгэх<br />
хүчин зүйл болж чадахгүй, зах зээлийн<br />
багтаамж бага, үйлдвэрлэл, үйлчилгээ<br />
хөгжих боломж хязгаарлагдмал,<br />
үүнтэй уялдан төрийн байгууллагын<br />
хүнд суртал, үндэслэлгүй чирэгдэл<br />
учруулах явдал нь иргэдийн төрд<br />
итгэх итгэл сулрах, төрөөс төлөвлөж,<br />
хэрэгжүүлж буй бодлого, үйл<br />
ажиллагаа орхигдох зэрэг сөрөг үр<br />
дагавар гарахад нөлөөлж байна.<br />
Манай нийгмийн амьдралын бүх<br />
хүрээ, салбарт хийж буй шинэчлэл<br />
түүний дотор засаг захиргаа, түүний<br />
байгууламжийн гол цөм нь болох<br />
засаг захиргааны тогтолцоонд<br />
шинэтгэлийг зөв арга зүйтэй хийх<br />
зайлшгүй шаардлага байгаа нь<br />
хот, хөдөөгийн амьдралын ялгаа,<br />
төрийн байгууллагуудын үйлдэл, үйл<br />
ажиллагаа, ажилгүйдэл, ядуурал,<br />
орон нутгийн өнгө төрх, ард түмний<br />
амьдрал, нийгэм эдийн засгийн<br />
үзүүлэлтүүдээс харагдаж байна.<br />
Үүнийг нөгөө Чимид багшийн хэлдэг<br />
“Алтан цээжтэй, мөнгөн бөгстэй,<br />
зэсэн туурьтай, гоолиг сайхан эрлийз<br />
адуу”-тай манай эрх зүйн бүл, түүний<br />
бүрдүүлбэр хууль тогтоомжийг<br />
зүйрлэн хэлж болмоор байна.<br />
Тухайлбал, Төсвийн байгууллагын<br />
удирдлага, санхүүжилтийн тухай хууль,<br />
Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн<br />
нэгж, түүний удирдлагын тухай,<br />
Үндсэн хуулийн өөрчлөлт, Бүчилсэн<br />
хөгжлийн удирдлага зохицуулалтын<br />
тухай, Иргэний хууль, Монгол Улсын<br />
Засгийн газрын тухай, Монгол Улсын<br />
Яам, мөн Агентлагийн эрх зүйн<br />
байдлын тухай, Хууль, УИХ-ын бусад<br />
шийдвэрийн төсөл боловсруулах,<br />
өргөн мэдүүлэх журмын тухай,<br />
Гадаадын хөрөнгө оруулалтын тухай,<br />
Ашигт малтмалын тухай, Төсвийн<br />
тухай, Татварын ерөнхий хууль болон<br />
эдийн засгийн харилцааны зэрэг<br />
заримсуурь шинжтэй хууль тогтоомж<br />
нь үндсэн бүтцийн бус, уялдаа<br />
холбоо муутай, давхардал хийдэл<br />
ихтэй, нэг удаагийн шинжтэй байгаа<br />
нь учир дутагдалтайгаас илүүтэйгээр<br />
хөгжил дэвшил, нийгмийн найрсалтай<br />
болоход хор уршиг болоод байна.<br />
Энэ нь Монгол Улсын Үндсэн<br />
хууль, Монгол Улсын Үндсэн хуулийн<br />
Хавсралт хуульд заасанхууль<br />
тогтоомжийг Монгол Улсын Үндсэн<br />
хуульд нийцүүлэх зарчмаас зарим<br />
талаараа ухарсанүйлдэл, үйл<br />
ажиллагаа ч болсон гэж дүгнэж болох<br />
юм. Энэхүү баримт бичгүүд нь урьд<br />
хийсэн эрх зүйн шинэтгэл, шинэчлэлд<br />
үнэлэлт өгч, цаашид төрөөс ямар<br />
чигийг баримтлахыг тодорхойлсон<br />
бодлогын барим бичиг болов уу.<br />
Энэ үүднээс шинэ Үндсэн хууль<br />
батлагдсанаас 8 жилийн дараа л<br />
системтэйгээр эрхийн шинэтгэлээ<br />
хийхээр төлөвлөж, УИХ-ын 1998 оны<br />
18 дугаар тогтоолоор “Монгол Улсын<br />
Эрх зүйн шинэтгэлийн хөтөлбөр”,<br />
“Монгол Улсын хууль тогтоомжийг<br />
2000 он хүртэл боловсронгуй<br />
болгохүндсэн чиглэл”, Монгол Улсын<br />
эрх зүйн шинэтгэлийн хөтөлбөрийг<br />
хэрэгжүүлэх арга хэмжээний<br />
төлөвлөгөө”-г баталсан байдаг. Мөн<br />
УИХ-аас дээрх Үндсэн чиглэлийг<br />
2001, 2005 онд шинэчилсэн байдаг.<br />
Мөн Улсын Бага Хурлын 1992<br />
он 14 дүгээр тогтоол гарч шинэ<br />
Үндсэн хуулийг дагаж мөрдөх, хууль<br />
тогтоомжийг шинэчлэх арга хэмжээний<br />
төлөвлөгөөг батлан гаргаж, түүндээ<br />
банк, гааль,өмч, аж ахуйн харилцааг<br />
зохицуулж буй хуулиудыг болон<br />
төрийн байгуулалтын шинэтгэл,<br />
сонгууль, төрийн, нутгийн өөрөө<br />
удирдах байгууллагуудыг шинэчлэн<br />
зохион байгуулах ажлыг эрчимжүүлэх<br />
талаар эрх зүйн орчинг яаралтай<br />
боловсронгуй болгох зорилт тавин<br />
ажилласан байдаг.<br />
Хууль гэдэг санааных ...<br />
Ер нь Үндсэн хууль нь нийгмийн<br />
ашиг сонирхлуудын бүрдэл, улс<br />
төрийн хүчнүүдийн харьцаагаар<br />
тодорхойлогдох үзэл суртлын чиг<br />
хандлагатай баримт бичиг гэж<br />
шуудхан хэлж болох юм. Гэхдээ<br />
Үндсэн хууль бол нийгмийн бүх бүлэг,<br />
давхаргын эрх ашгийг нэгэн адил эн<br />
тэнцүү байдлаар тусган зохицуулах<br />
боломжгүйбайдаг. Гэвч ардчилсан<br />
дэвшилтэт нийгэм байгуулахад<br />
үйлчилдэг, ашиг сонирхлуудын<br />
тэнцвэрт байдлыг хангах гол хүчин<br />
зүйл болдог. Тухайлбал, тухайн<br />
нийгмийн тэр үеийн хүчний харьцаа,<br />
нийгэм, эдийн засаг, улс төрийн нөхцөл<br />
байдал, хувьсгалын болон Үндсэн<br />
хууль батлагдах үеийн улс төрийн<br />
тохироо зэргийн хүчин зүйлсийн<br />
нөлөө, үр дүнд дэлхийн олон орны<br />
Үндсэн хуулиуд батлагдсан түүхтэй.<br />
Иймээс Үндсэн хуулийн үндсэн<br />
бүтцийн ерөнхий шинж нь:<br />
- Үндсэн хуулийн заалт, хэм хэмжээ<br />
нь тухайн эрх зүйн тогтолцоонд<br />
анхдагч, хамгийн дээд хүчин чадалтай<br />
байдгаараа төрийн гол хууль болдог.<br />
Иймд Үндсэн хуульд харшилсан<br />
хууль, эрх зүйн бусад акт хүчингүй<br />
байна. Эрх зүйн ямар ч акт Үндсэн<br />
хуулийн хэм хэмжээнээс гажих ёсгүй.<br />
Ийм тохиолдолд хэд хэдэн сөрөг<br />
үр дагавар гарч болно. Тухайлбал,<br />
хууль ёс гажих, ардчилал, энэрэнгүй<br />
ёс алдагдах, мөн нэг гол шинж бол<br />
эрх зүйн салбарын онол, практикийн<br />
хөгжлийн чиг хандлагыг тодорхойлсон<br />
үзэл баримтлалын шинжтэй байхаас<br />
гадна тэдгээрийн эрх зүйн суурь үндэс<br />
нь болно.<br />
Үндсэн хуулийн хэм хэмжээ, зарчим<br />
заалт нь нийгэм, төрийн байгуулал,<br />
тэдгээрийг бүрдүүлдэг Үндсэн<br />
хуулийн элементүүд, эрх зүйн орчныг<br />
бүрдүүлэх хууль зүйн бааз болдог<br />
билээ. Хэдийгээр шинэтгэл маань<br />
хэрэгжиж байгаа ч гэсэн тулгамдсан<br />
асуудал олон байна. Тухайлбал,<br />
хууль тогтоомж хэрэгжихгүй байх,<br />
нийгэм, төрийн зүгээс түүнийг үл<br />
биелүүлэх, үл хүндэтгэх, үгүйсгэх<br />
үзэл нэлээд байгаа бөгөөд энэ нь нэг<br />
талаас иргэдийн эрх зүйн ухамсрын<br />
төвшин доогуур, нөгөө талаас хуулийг<br />
хэрэгжүүлэх механизм боловсронгуй<br />
бус байгаатай холбоотой гэж үзэж<br />
байна.<br />
Нөгөө талаас хуулийг ямар нэгэн<br />
ид шидийн хүчин чадалтай мэт үзэж<br />
тулгамдсан бүхий л асуудлыг ганц<br />
далайлтаар шийдвэрлэх чадвартай<br />
хэрэглүүр гэсэн нийгмийн сэтгэлгээ ч<br />
дэлгэрэх хандлагатай байна.<br />
Жишээлбэл, бүх шатны<br />
сонгуульд нэр дэвшигч, тэр байтугай<br />
байгууллагын удирдлагын сунгаанд<br />
хүч үзэгч хүртэл эрх зүйн орчинг<br />
боловсронгуй болгож асуудлыг чинь<br />
шийдэж өгнөгэдэг болж. Өөрөөр<br />
хэлбэл олон нийтийн ухамсар бараг л<br />
асуудал нэг бүрт тохирсон шинэ шинэ<br />
хуулиуд баталж байхыг шаардаж<br />
байна.
ДУРДАТГАЛ<br />
<strong>ÕÓÓËüчийн</strong> <strong>мэдээ</strong><br />
Энэ нь асар олон хууль тогтоомжууд<br />
шинээр батлагдаж, богино хугацаанд<br />
өөрчлөгдөн шинэчлэгдэж байгаа<br />
өнөөгийн нөхцөлд иргэдээс хууль<br />
тогтоомжуудыг тухай бүр судлах,<br />
<strong>мэдээ</strong>лэл авах, танилцах боломж тун<br />
хомс байгаатай холбоотой. Ардчилал<br />
бол угтаа хуулийн диктатур /нийтийн<br />
хүсэл зоригийг илэрхийлдэг/ тул<br />
хуулийг хэрэгжүүлэх албадлагын<br />
механизмыг улам боловсронгуй болгох<br />
шаардлагатай гэж үзэж байна. Өөрөөр<br />
хэлбэл бүх нийтээрээ хуулийг ягштал<br />
дагаж мөрддөг, хууль зөрчигчдөд<br />
хүлээлгэх хариуцлага нь тодорхой,<br />
механизм нь боловсронгуй бөгөөд<br />
хуулийг үл тоомсорлон биелүүлэхгүй<br />
байх замыг хаасан байх ёстой.<br />
Орчин үеийн төрийн гол философи,<br />
зорилт бол иргэн нь тайван, аюулгүй<br />
амьдрах орчинг нь бүрдүүлж өгөхөд<br />
оршиж байгаа бөгөөд энэхүү зорилтоо<br />
хэрэгжүүлснээр нийгэм, эдийн засаг<br />
нь дараа дараагийн шатандаа орж<br />
хөгжих боломж бүрдэх болов уу.<br />
Яагаад бид худлаа ярих<br />
ёстой гэж !<br />
Үнэндээ хууль гэдэг хүний, хувь<br />
хүний хүсэл зоригийн илэрхийлэл,<br />
бүтээл нь л байдаг шүү дээ. Мэдээж<br />
та энэ бол үндэслэлгүй, сэтгэлийн<br />
хөөрлөөрөө хэлсэн, юмыг хэт нэг<br />
талаас нь харж буй нэгэн бацааны<br />
наукажаагүй гэнэн төсөөлөл гэж хэлэх<br />
байх л даа. Үнэн чанартаа үүнийг<br />
үгүйсгэж болох ганцхан үндэслэлийг<br />
би хэлмээр байна.<br />
Үндсэн хуулийн Үндсэн бүтцийн<br />
онолын ерөнхий хүрээнд нь авч<br />
үзвэл Үндсэн хууль нь бодит<br />
асуудлыг,өөрөөр хэлбэл тухайн<br />
үед оршин байгаа аливаа асуудлыг<br />
бус, харин төрийн хэлбэр, төрийн<br />
байгууллагуудын тогтолцоо, бүтэц,<br />
зохион байгуулалт, үйл ажиллагааны<br />
арга хэлбэр, зарчим зэрэг ньҮндсэн<br />
хууль бүтээгчдийн урьдаас бодож<br />
төлөвлөсөн бүтээлийнх нь үр дүн<br />
болдог нийтлэг жишиг бий. Энэ<br />
үүднээсээ ч төрийн бодит засаглал<br />
нь Үндсэн хуулийн агуулга бус, харин<br />
түүний зохицуулалтын объект болж,<br />
тухайн цаг үеийн бодит байдлын<br />
тусгал төдий зүйл биш, эцсийн дүндээ<br />
хөгжил дэвшлийн загвар болох ёстой.<br />
Уг шалгуур үзүүлэлтийн хүрээнд нь<br />
авч үзвэл БНМАУ-ын Үндсэн хуулийн<br />
1990 оны Нэмэлтийн хууль болон<br />
одоогийн шинэ Үндсэн хууль, бусад<br />
1990-1999, 2000-2010 онд батлагдсан<br />
тулгуур органик хуулиудын 70 гаруй<br />
хувь нь энэ Бяраагийн Чимидтэн гэх<br />
их хүмүүний бүтээл, оюун тархинд<br />
нь цогцлоосон үзэл санаа нь байсан,<br />
байсаар л байна. Байх ч биз ойрын<br />
ирээдүйд 100 жилд.Үүнд бид бүрэн<br />
итгэлтэй байж болно.<br />
Эргэлзээд хэрэггүй дээ. Учир<br />
нь бидний амьдарч буй цаг үед хэн<br />
ерөнхийлөгч, ерөнхий сайд, хэр их эрх<br />
мэдэлтэй, баян чинээлэг байснаар нь<br />
хамаараад түүх гэгч хэний ч нөлөөнд<br />
ордоггүй ноёнтон өөрийн хуудаснаа<br />
бичихгүй шүү дээ.<br />
Ганцхан жишээ хэлэхэд л хувь хүн,<br />
хэсэг бүлэг, цаашилбал хүмүүсийн<br />
нэгдлийн дээд хэлбэр болох улс<br />
төрийн нам баримтлах чиглэл бодлого,<br />
үйл ажиллагаандаа дэмжлэг болох<br />
үүднээс хууль батлах замаар төрийн<br />
бодлогоор дэмжүүлдэг нь хэнд ч нууц<br />
биш. Тухайлбал, Энэ гурван арван<br />
жилд Бяраагийн Чимид гэх энэ хүний<br />
хүсэл зоригоор хууль, цаашилбал<br />
төрийн бодлого тодорхойлогдож<br />
байсан нь, байгаа нь хатуу ч гэсэн үнэн.<br />
Учир нь хуулиар Хууль санаачлагч<br />
субьектүүд түүнээс зөвшөөрөл авч,<br />
үзэл баримтлалаа, хуулийн төслөө<br />
түүнээр хийлгэн, зөвшөөрүүлсэн<br />
тохиолдолд батлагдаж байсан нь, мөн<br />
хэлэлцэх жагсаалтад тусгуулах эсэхээ<br />
шийдвэрлүүлж байсан нь, байгаа нь<br />
яав ч л үнэн зүйл.<br />
Ийм байдлаар төр гэгч тодорхой<br />
хүнд, бүлгийн нэгдлээр төрийн<br />
бодлогоо тодорхойлуулан төрийн<br />
дархлаагаа бий болгон авч явдаг даа.<br />
Энэ нь тийм ч зохисгүй зүйл биш. Жам<br />
ёсны л тохиол. Яалт ч үгүй гашуун юм.<br />
Иймээс өчүүхэн би Бяраагийн Чимид<br />
хэмээх энэ их хүмүүний алдрыг магтан<br />
дуудмаар санагддаг юм аа.<br />
Тэртээ 30 насандаа нэгэн сумын<br />
багийн даргаар ажиллаж байгаад,<br />
оюутан, багш, Шүүх яамны сайд,<br />
Улсын дээд шүүхийн дарга, Ардын их<br />
хурлын тэргүүлэгч, АИХ-ын Төрийн<br />
байгуулалтын хэлтсийн дарга, Улсын<br />
Бага Хурлын нарийн бичгийн дарга,<br />
УИХ-ын гишүүн, Ерөнхийлөгчийн<br />
Тамгын газрын дарга, Ерөнхийлөгч,<br />
Ерөнхий сайдын зөвлөх, эрдэмтэн<br />
багш, эрдэмтдийн дарга гээд арвин<br />
их туршлагатай нэгэн билээ. Тэрээр<br />
бүхий л амьдарлаа хуулийн төсөл<br />
боловсруулах, батлах, түүнийгээ<br />
хэрэгжүүлэх, заавар чиглэл өгөх,<br />
удирдах жолоодох, зөвлөн туслах,<br />
замчлан заах зэрэг олон талт<br />
хэлбэрээр Монгол төрийг хөгжүүлэн<br />
чиглүүлж, төгөлдөршүүлэхэд<br />
зүйрлэшгүй хувь нэмэр оруулсан юм<br />
аа.<br />
Гэхдээ Төгс төгөлдөр зүйл гэж хаа<br />
ч байдаггүй, жишээ нь л гэхэд багшийн<br />
маань эх барьсан Үндсэн хууль маань<br />
л гэхэд хэл зүйн 83 алдаатай байдаг<br />
гээд бодохоор үнэн төгс юм байдаг<br />
гэхэд эргэлзээтэй агаад аливаа зүйл<br />
байнга тэмүүлэлтэй байдаг юм болов<br />
уу. Нөгөөтэйгүүр дээр хэлсэнчлэн<br />
Үндсэн хууль гэдэг бүтээгчийнхээ<br />
урьдаас бодож төлөвлөсөн бүтээлийнх<br />
нь үр дүн байдаг юм болохоор түүнийг<br />
нь “улам төгөлдөршүүлэх” гэхээр<br />
дурамжхан байдгийг ойлгоцгооё л<br />
доо...<br />
Алдаршин дуурсаасай Та<br />
Саяхныг болтол өмнөх Улсын<br />
Ерөнхийлөгч маань юуг хүлээж,<br />
ямар үнэлэмжинд тулгуурласан<br />
шалгуураар хүний, хүмүүсийн<br />
хөдөлмөр зүтгэл, гавьяа үнэлэмжийг<br />
тодорхойлон улаан, хөх харандаагаа<br />
зурдаг юм болоо? гэж боддог байлаа<br />
бид хэд. Улсад 10 давсан бөх, алт<br />
авсан олимпчин, улсын төсвийг<br />
өөрийнхөө сайнаар, нөхдийнхөө<br />
туслалцаатайгаар бүрдүүлэхэд<br />
нөлөөлсөн аж ахуйн нэгжийн эрхлэгч<br />
найз, малаа сайн өсгөсөн төрсөн<br />
ахдаа ч гэдэг юм уу хөдөлмөрийн<br />
баатар цол “олгогдуулагдсан” байх<br />
жишээтэй.<br />
Гэтэл энэ Б.Чимид гэгч хүн тэр<br />
үеийн нам, төрийн удирдлагыг эрх<br />
зүйн цэгцтэй <strong>мэдээ</strong>ллээр хангаж,<br />
зөв оновчтой шийдвэр гаргахад<br />
нөлөөлсөн төрийн сайн түшмэлийн<br />
үүргийг гүйцэтгэсэн, улмаар 1990 оны<br />
Үндсэн хуулийн Нэмэлтийн хуулийг<br />
боловсруулан батлуулж, түүний<br />
үрээр нийгмийн тайван, ухамсартай<br />
шилжилт-хувьсгалыг нэг ч цонхны<br />
шил хагалгүй, нэг ч хүний хамраас цус<br />
гаргалгүйгээр хийх, гудамжны босуул<br />
хөдөлгөөнийг төрийн хайрцаганд<br />
(тогоонд) албан ёсоор оруулах аятай<br />
нөхцлийг бүрдүүлж, тэрхүү Нэмэлтийн<br />
хуулийн үзэл санаанд суурилсан<br />
шинэ Үндсэн хуулийг боловсруулж<br />
гаргасан энэ эрхэм хүмүүний нэгэн<br />
биед ахдах агуу хөдөлмөр билээ. Энэ<br />
их хөдөлмөр зүтгэл оюун санааг нь<br />
үнэлүүлж хөдөлмөрийн баатар цол<br />
олгодоггүй нь хачин. Ухвар миний<br />
сонссоноор хэдэн удаа нөхөд, шавь<br />
нар нь, мэргэжлийнх нь сэм сэмхэн<br />
зүтгүүлсэн байдаг ч өдгөө болтол<br />
сураг лав олж сонсоогүй. Харин өнгө<br />
нь хувирч ирдэг гэнэ лээ.<br />
Тэгэхээр миний эхэнд хэлсэнчлэн<br />
зөвхөн үнэнийг, зөвхөн үнэнийг<br />
бодит байдалтай нь харьцуулан<br />
хагаралдуулж магадлалыг нь олох нь<br />
чухал гэсний учир нь тэр ээ.<br />
Би энэ хүнийг амьдад нь үзэл<br />
санаа, сэтгэлгээний нь хурдыг өвлөн<br />
авахыг илүүд үзэж байна. Өнөөгийн<br />
хуульчдын ихэнх нь (том гэгддэг) энэ<br />
хүний гарын нь шавь гэж ярьж хэлж<br />
явах нь нэн элбэг. Гэсэн хэдий ч<br />
түүний үзэл санааг цааш нь оршоож<br />
бодит байдал болгох тал дээр хомс<br />
мэт. Хөндлөнгийн ажиглалтаар бол<br />
тэд өөрсдийн карьер, эрдэм номын<br />
мөрөө сайжруулах тал нь ихэмсүү юм<br />
болов уу. Энэ нь ч тийм муу зүйл биш<br />
байх.<br />
Нөгөөтэйгүүр энэ нь уг хүмүүний<br />
хэр их мөлжүүр сайтай булууны яс вэ<br />
гэдгийг нь илтгэх мэт.<br />
Хууль зуйн шинжлэх ухааны<br />
доктор Шагдарын Үнэнтөгс<br />
15
ËÀâËÀÕ<br />
<strong>ÕÓÓËüчийн</strong> <strong>мэдээ</strong><br />
Ямар хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оров<br />
Хамрах хүрээ:2015.07.24-2015.10.30<br />
“Төрийн <strong>мэдээ</strong>лэл” эмхэтгэлийн 2015.07.24-ний №28/889 дугаарт нийтэлснээр дараах хуулиудад нэмэлт,<br />
өөрчлөлт орсон байна. Дэлгэрэнгүй <strong>мэдээ</strong>ллийг http://www.parliament.mn/legal/tm/categories/3100/pages/23684<br />
холбоосоор орж авна уу!<br />
• Хот байгуулалтын тухай хуульд дараах хэсэг, заалтыг нэмжээ. Тус хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.1.18,11 дүгээр<br />
зүйлийн 11.1. 9, 21 дүгээр зүйлийн 21.1.4 дэх заалтыг, 12 дугаар зүйлийн 12.10 дахь хэсгийг тус тус нэмсэн<br />
байна.<br />
• Газрын тухай хуульд 3 дугаар зүйлийн 3.1.9, 4 дүгээр зүйлийн 4.1.6 дахь заалтыг тус тус нэмжээ.<br />
• Ойн тухай хуульд 35 дугаар зүйлийн 35.5, 37 дугаар зүйлийн 37.4 дэх хэсгийг тус тус нэмжээ. Тус хуулийн 35<br />
дугаар зүйлийн 35.2 дахь хэсгийн “цэвэрлэгээ хийх замаар” гэсний дараа “, зохих зөвшөөрөл авсан ойн нөөц<br />
бүхий аймаг, сумын иргэд уламжлалт бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх зориулалтаар” гэж нэмжээ. Мөн хуулийн 32 дугаар<br />
зүйлийн 32.3 дахь хэсэг, 39 дүгээр зүйлийн 39.3 дахь хэсэг, 28 дугаар зүйлийн 28.4 дэх хэсэг, 17 дугаар зүйлийн<br />
17.2.8 дахь заалтад тус тус өөрчлөлтүүд хийж, 32 дугаар зүйлийн 32.5 дахь хэсгийг хүчингүй болгосон байна.<br />
• Байгаль орчныг хамгаалах тухай хуульд 54 дүгээр зүйлийн 8-11 дэх хэсгийг нэмжээ. Мөн хуулийн 54 дүгээр зүйлийн<br />
4, 5, 6 дахь хэсэг, 6 дугаар зүйлийн 5 дахь хэсгүүдэд нэмэлт, өөрчлөлт оруулсан байна.<br />
• Засгийн газрын тусгай сангийн тухай хуульд 12 дугаар зүйлийн 12.1.4-12.1.6 дахь заалт, 12 дугаар зүйлийн 12.2.9-<br />
12.2.10 дахь заалтыг тус тус нэмжээ.<br />
• Газрын тухай хуульд 16.1.13, 16.1.14 дэх заалтыг нэмж, тус хуулийн 18.1.2 дахь заалтыг “16.1.5-16.1.18-д” гэснийг<br />
“16.1.5, 16.1.6, 16.1.7, 16.1.8, 16.1.13, 16.1.14-т” гэж өөрчилжээ.<br />
• Ìîíãîë Óëñûí ¯íäýñíèé àþóëã¿é áàéäëûí çºâëºëèéí òóõàé õóóëèéí 6 äóãààð ç¿éëèéí 3 äàõü õýñãèéí “Эâñëèéí<br />
á¿ëãèéí àõëàã÷´ ãýñíèé äàðàà “, òàãíóóëûí òºâ áàéãóóëëàãûí äàðãà” ãýæ íýìжээ.<br />
• Òºðèéí áîëîí îðîí íóòãèéí ºì÷èéí òóõàé õóóëèéí 31 ä¿ãýýð ç¿éëä 5 äàõü õýñýã íýìжээ.<br />
• Òåððîðèçìòîé òýìöýõ òóõàé õóóëèéí 10 äóãààð ç¿éëèéí 10.1.3 äàõü çààëòûã õ¿÷èíã¿é áîëжээ.<br />
16<br />
Хөдлөх эд хөрөнгө болон эдийн бус хөрөнгийн барьцааны тухай хууль батлагдсантай холбоотой дараах<br />
хуулиудад нэмэлт, өөрчлөлт оруулсан байна.<br />
• Иргэний хуулийн 182 дугаар зүйлийн 182.4, 190 дүгээр зүйлийн 190.3 дахь хэсгийг тус тус нэмжээ. Мөн тус хуулийн<br />
153 дугаар зүйлийн 153.3 дахь хэсгийн “шаардлагыг” гэсний дараа “, эсхүл талуудын харилцан тохиролцсон<br />
аливаа үүргийг” гэж нэмжээ. Тус хуулийн 158 дугаар зүйлийн 185.3 дахь хэсгийг “Хэрэв барьцаагаар хангах үүргийг<br />
гүйцэтгэх хугацаа болсон, эсхүл барьцааны гэрээнд заасны дагуу гүйцэтгэх бол барьцаалагч нь барьцааны эрхээ<br />
хэрэгжүүлэхээр шаардах эрхтэй” гэж өөрчлөн найруулжээ. Мөн тус хуулийн 162, 163 дугаар зүйлийг тус тус<br />
хүчингүй болгосон байна.<br />
• Татварын ерөнхий хуулийн 63 дугаар зүйлийн 63.1 дэх хэсгийн “уг данснаас төлөх” гэсний дараа “баталгаажсан<br />
барьцаа” гэж нэмжээ.<br />
• Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хуульд 5 дугаар зүйлийн 5.1.45 дахь заалт, 401 дүгээр зүйлийг нэмжээ.<br />
• Үл хөдлөх эд хөрөнгийн барьцааны тухай хуулийн 53 дугаар зүйлд 53.4, 53.5, 53.6 дахь хэсгийг нэмжээ. Мөн<br />
тус хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.1 дэх хэсгийн “хангасан” гэсний дараа “, эсхүл Иргэний хэрэг шүүхэд хянан<br />
шийдвэрлэх тухай хуулийн 184.1-д заасны дагуу нотариатын мэдэгдэх хуудсыг баталгаажуулсан шүүгчийн<br />
захирамж гарсан” гэж нэмжээ.<br />
• Иргэний хуулийн 156 дугаар зүйлийн 156.4 дэх хэсгийн “талуудын” гэснийг “Хуульд өөрөөр заагаагүй бол талуудын”<br />
гэж өөрчилжээ.<br />
• Нотариатын тухай хуулийн 45 дугаар зүйлийн 45.1 дэх хэсгийн “гаргуулахаар” гэснийг “гаргуулах болон үүргийн<br />
гүйцэтгэлийг Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 184.1-д заасан журмаар барьцааны зүйлээс<br />
гаргуулахаар” гэж өөрчилжээ.<br />
Галын аюулгүй байдлын тухай хууль батлагдсантай холбоотойгоор дараах хуульд нэмэлт, өөрчлөлт<br />
оруулжээ.<br />
• Барилгын тухай хуулийн 9 дүгээр зүйлийн 9.1.1 дэх заалтын “эрүүл мэндэд сөрөг нөлөөгүй,” гэсний дараа “галын”<br />
гэж, 10 дугаар зүйлийн 10.1.7 дахь заалтын “шаардлагатай тохиолдолд” гэсний өмнө “галын аюулгүй байдлын<br />
шаардлагыг бүрэн тусгасан байх,” гэж, 11 дүгээр зүйлийн 11.1.1 дэх заалтын “чанарын” гэсний дараа “болон галын<br />
аюулгүй байдлын” гэж тус тус нэмжээ.
ËÀâËÀÕ<br />
<strong>ÕÓÓËüчийн</strong> <strong>мэдээ</strong><br />
Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хууль батлагдсантай холбоотой Захиргааны хариуцлагын тухай<br />
хуулийн 25 дугаар зүйлийг хүчингүй болгожээ.<br />
“Төрийн <strong>мэдээ</strong>лэл” эмхэтгэлийн 2015.07.31-ний №29/890/ дугаарт оруулснаар дараах хуульд нэмэлт, өөрчлөлт<br />
оруулжээ. Дэлгэрэнгүй <strong>мэдээ</strong>ллийг http://www.parliament.mn/legal/tm/categories /3100/pages/23787 холбоосоор орж<br />
авна уу!<br />
Нийтийн сонсголын тухай хууль батлагдсантай холбогдуулж дараах хуулиудад нэмэлт, өөрчлөлт оруулсан<br />
байна.<br />
• Монгол Улсын Их хурлын тухай хуулийн 7 дугаар зүйлд 7.1.27 дахь заалтыг нэмсэн байна.<br />
• Монгол Улсын Их хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 71 дүгээр зүйлийн гарчгийн “нээлттэй”<br />
гэснийг “Нийтийн” гэж өөрчилсөн бол тус хуулийн 71 дүгээр зүйлийн 71.1 дэх хэсгийг өөрчлөн найруулсан байна.<br />
Мөн хуулийн 71.1.1, 71.1.2, 71.1.3, 71.1.4, 71.1.5, 71.1.6, 71.1.7 дахь заалт, 71.3 дахь хэсгийг тус тус хүчингүй<br />
болгосонд тооцжээ.<br />
• Монгол Улсын засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж, түүний удирдлагын тухай хуулийн 12 дугаар зүйлд 12.1.10<br />
дахь заалтыг нэмжээ.<br />
• Төрийн албаны тухай хуулийн 15 дугаар зүйлийн 15.1 дэх хэсэгт 15.1.16 дахь заалтыг нэмжээ.<br />
Үйлдвэрлэлийг дэмжих тухай хууль батлагдсантай холбогдуулж дараах хуулиудад нэмэлт өөрчлөлт оруулсан<br />
байна.<br />
• Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.1.1 дэх заалтыг “худалдах” гэсний өмнө<br />
“энэ хуульд өөрөөр заагаагүй бол гэж, 12.1.7 дахь заалт, мөн зүйлийн 12.5 дахь хэсгийн “уул уурхай” гэсний дараа<br />
“болон ноос, ноолуур, арьс, ширээр хийсэн” гэж, 14 дүгээр зүйлийн 14.1.4 дэх заалтын “боловсруулалтад ороогүй”<br />
гэсний дараа “ноос, ноолуур” гэж тус тус нэмжээ.<br />
• Төрийн болон орхон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа, ажил, үйлчилгээ худалдан авах тухай хуульд 101 дүгээр<br />
зүйл нэмжээ. Мөн хуулийн 57 дугаар зүйлийн 57.1.4 дэх заалтын “торгох” гэсний өмнө “, энэ хуулийн 101 дүгээр<br />
зүйлийг зөрчсөн захиалагчийн төсвийн ерөнхийлөн захирагч, гүйцэтгэх захирал, захирлыг хөдөлмөрийн хөлсний<br />
доод хэмжээг арав дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр тус тус” гэж нэмжээ.<br />
• Технологи дамжуулах тухай хуулийн 6 дугаар зүйлийн 6.1.2 дахь заалтын “байгууллагад” гэсний дараа “тухайн<br />
асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагатай хамтран” гэж, 7 дугаар зүйлийн 7.7 дахь хэсгийн<br />
“аргачлалыг” гэсний дараа “тухайн асуудал эрхэлсэн” гэж нэмсэн бол тус хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.6 дахь хэсгийн<br />
“технологийн асуудал” гэснийг “тухайн асуудал” гэж өөрчилсөн байна.<br />
• Засгийн газрын тусгай сангийн тухай хуульд 5 дугаар зүйлийн 5.4.38 дахь заалтыг, 6 дугаар зүйлийн 6.2.11 дэх<br />
заалтыг тус тус нэмжээ. Мөн тус хуулийг 4 дүгээр зүйлийн 4.1 дэх хэсгийн “Улсын авто замын сан” гэсний дараа<br />
“Үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх сан,” гэж нэмжээ.<br />
Нэмэгдсэн өртөгийн албан татварын тухай хууль шинэчилсэн найруулгаар батлагдсантай холбогдуулж дараах<br />
хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулжээ.<br />
• Татварын ерөнхий хуульд 74 дүгээр зүйлийн 74.1.11-74.1.14 дэх заалт, 74 дүгээр зүйлийн 74.5, 74.6 дахь хэсгийг тус<br />
тус нэмсэн байна. Мөн тус хуулийн 18 дугаар зүйлийн 18.1.8 дахь заалтын “кассын машин” гэсний дараа “хэвлэх<br />
төхөөрөмж, хэвлэлийн хор, тасалбарын цаас, пос терминал машин” гэж, 75 дугаар зүйлийн 75.1.1 дэх заалтын “энэ<br />
хуулийн 13.1-13.3 дахь хэсэгт” гэсний дараа, “18.1.8 дахь заалт” гэж нэмжээ.<br />
• Хувь хүний орлогын албан татварын тухай хуулийн 16 дугаар зүйлд 16.1.18 гэсэн заалтыг нэмжээ.<br />
• Банкны тухай хуульд 11 дүгээр зүйлийн 11.6 дахь хэсгийг нэмжээ.<br />
• Банкны тухай хуулийн 11 дүгээр зүйлд “нэмэгдсэн өртөгийн албан татварын урамшууллын орлогыг олгох үйлчилгээнд<br />
төлбөр тооцооны үйлчилгааны хөлс тооцох” гэсэн 11.6 дахь хэсгийг хэмжээ.<br />
Төрийн <strong>мэдээ</strong>лэл” эмхэтгэлийн 2015.08.21-ний №31/892/ дугаарт нийтлэснээр дараах хуульд нэмэлт, өөрчлөлт<br />
оруулжээ. Дэлгэрэнгүй <strong>мэдээ</strong>ллийг http://www.parliament.mn/legal/tm/categories/3100/pages/24115 холбоосоор орж<br />
харна уу!<br />
Галт зэвсгийн тухай хуульч шинэчлэн батлагдсантай холбогдуулан дараах хуулиудад өөрчлөлт оруулсон байна.<br />
• Аж ахуйн үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрлийн тухай хуулийн 15 дугаар зүйлийн 15.5 дахь хэсгийг өөрчлөн<br />
найруулсан байна.<br />
• Захиргааны хариуцлагын тухай хуулийн 23 дугаар зүйлийн “Галт зэвсэг болон амьсгал боогдуулах” гэснийг “Амьсгал<br />
боогдуулах” гэж өөрчилжээ.<br />
• Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хуулийн 13 дугаар зүйлийг өөрчлөн найруулсан байна.<br />
• Эрүүгийн хуулийн 185 дугаар зүйлийн 185.1 дэх хэсгийг өөрчлөн найруулсан байна. Мөн хуулийн 186 дугаар зүйлийн<br />
186.1 дэх хэсгийн “/ангийн буунаас бусад”/ гэснийг хасжээ.<br />
• Татварын тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.4.13 дахь заалтын бууны гэснийг “галт зэвсгийн” гэж өөрчилжээ.<br />
• Төсвийн тухай хуулийн 23 дугаар зүйлийн 23.8.2 дахь заалтын “бууны” гэснийг “галт зэвсгийн” гэж өөрчилжээ.<br />
17
ØÈÍÝ ÍÎÌ<br />
<strong>ÕÓÓËüчийн</strong> <strong>мэдээ</strong><br />
“Газрын Харилцаа, Хөрөнгийн<br />
Бүртгэл: 250 Асуултын Хариулт”<br />
Хуульч, өмгөөлөгч В.Энхтамир<br />
барилгын эрх, зөвшөөрлийг авахад<br />
тулгуурлан газар, үл хөдлөх эд<br />
нь Газрын харилцаа болон үл<br />
шаардлагатай бүрдүүлэх материалын<br />
хөрөнгийн харилцаанд оролцогч<br />
хөдлөх эд хөрөнгийг улсын бүртгэлд<br />
жагсаалт зэргийг хялбар байдлаар<br />
иргэдийн эрх зүйн боловсролд<br />
бүртгэхтэй холбоотой хамгийн<br />
олж авах боломжтой.<br />
зориулан энэхүү бүтээлийг туурвисан<br />
түгээмэл 250 асуултыг зохиомжлон<br />
Мөн гадаадын иргэн, хуулийн<br />
тул газрын харилцаа, үл хөдлөх<br />
тухай бүр хариулт боловсруулах<br />
этгээдийн газрын харилцаатай<br />
эд хөрөнгийн бүртгэлийн салбарыг<br />
замаар энэхүү бүтээлийг туурвижээ.<br />
холбоотой хэсгийг англи хэл рүү<br />
“авилга, хүнд суртал”-аас ангид<br />
Иймд иргэд газар, үл хөдлөх эд<br />
орчуулсан тул Монгол Улсад газрын<br />
байлгахад ихээхэн нэмэр болох бүтээл<br />
18<br />
хөрөнгийн бүртгэлтэй холбоотой<br />
бүхий л <strong>мэдээ</strong>лэл тухайлбал, цахим<br />
харилцаанд оролцогч гадаадын иргэн,<br />
хуулийн этгээд, гадаадын хөрөнгө<br />
болжээ. Энэхүү ном нь “Интерном”,<br />
“Мир ном” болон Хууль зүйн үндэсний<br />
газар өмчлөл, газрын маргаан,<br />
оруулагч нар шууд гарын дор ашиглах<br />
хүрээлэнгийн номын дэлгүүрүүдэд<br />
газрын болон барилгын зөвшөөрөл<br />
боломжтой болно.<br />
6500 төгрөгөөр худалдаалагдаж<br />
зэрэгтэй холбоотой нийтлэг асуултын<br />
Зохиогч өөрийн 14 жилийн<br />
байгаа ажээ.<br />
хариулт болон аливаа газар болон<br />
ажил, хөдөлмөрийн туршлага дээр
ת˪ªÒ ÖÀÃ<br />
<strong>ÕÓÓËüчийн</strong> <strong>мэдээ</strong><br />
îíèãîî<br />
Гэрч<br />
Шүүгч:<br />
- Би таны гэмт үйлдлийг<br />
харсан хэдэн арван хүн<br />
авчирч чадна.<br />
ñîíèó×<br />
Дэлхийн хамгийн<br />
сонирхолтой хуулиуд<br />
Яллагдагч:<br />
- Би тэгвэл миний гэмт<br />
үйлдлийг хараагүй хэдэн<br />
мянган хүн авчирч чадна.<br />
Дэлхийн олон улс оронд этгээд<br />
сонин хуулиуд батлагдсан байдаг.<br />
Хамгийн сонирхолтой нь энэ<br />
этгээд хуулиудыг хүмүүс хамгийн<br />
сайн биелүүлдэг нь судалгаагаар<br />
нотлогдсон ажээ. Та бүхэнд дэлхий<br />
дээрх хамгийн сонирхолтой зарим<br />
хуулийг хүргэе.<br />
Мөнгө шүүгээнд байсан<br />
Оросын мафийн толгойлогч ДУМ-ын гишүүн болжээ. Гэтэл<br />
Оросын ерөнхий прокурор түүнийг хөрөнгө орлогын мэдүүлгээ<br />
өгөхийг шаардаж.<br />
Шүүгч: - Та энэ их мөнгийг хаанаас авсан бэ?<br />
Гишүүн: - Мөнгө шүүгээнд минь байсан<br />
Шүүгч: - Тэр мөнгө шүүгээнд чинь яаж орсын?<br />
Гишүүн: - Эхнэр тэр шүүгээнд хийсэн юм<br />
Шүүгч: - Эхнэр чинь тэр мөнгийг хаанаас авсын?<br />
Гишүүн: - Би түүнд өгсөн.<br />
Шүүгч: - Танд хэн тэр мөнгийг өгсөн бэ?<br />
Гишүүн: - Аан тэр мөнгийг би шүүгээнээсээ авсын...<br />
Супер хэрэгтэн<br />
Дарга ажилтандаа:<br />
- Та гэмт хэрэгтэн болсон бол жинхэнэ супер хэрэгтэн болох<br />
байж дээ.<br />
- Яагаад тэр билээ, даргаа?<br />
- Та ажил хийсэн гэх ямар ч ул мөр үлдээдэггүй юм байна ш<br />
дээ...<br />
Хутгаа мартсан нь<br />
Нэгэн буриад эр хар хурдаараа гэртээ давхиж ирээд:<br />
- Аав аав хутгаа өгөхтий гэтэл аав нь:<br />
- Ши хутгаар яахнам.<br />
- Балганыг алахтий. Аав нь өврөө ухангаа:<br />
- Байз би Балдангийн гуяанд хутгаа мартчихаж...<br />
Эрхлэн гаргагч:<br />
Мэдээллийг бэлтгэсэн:<br />
Äèçàéíåð:<br />
Ìонголын Хуульчдын холбоо<br />
Хэвлэл <strong>мэдээ</strong>лэл хариуцсан мэргэжилтэн Б.Аззаяа<br />
Гадаад харилцааны мэргэжилтэн Н.Хишигсүрэн<br />
Õýâëýëèéí äèçàéí, îëîí íèéòòýé õàðèëöàõ ìýðãýæèëòýí Б.Цэрэнлхам<br />
Утас: 70116995, 98066116<br />
Факс: 70116065<br />
Хаяг: Улаанбаатар хот, Чингэлтэй дүүрэг I хороо,<br />
Их эзэн Чингис хааны нэрэмжит талбай-7, Хуульчдын холбооны байр<br />
Тагтаа тэжээж болохгүй<br />
Италийн Венецид тагтаа тэжээх<br />
нь хууль бус байдаг. Тагтаа нь тухайн<br />
газрын барилгуудыг бохирдуулдаг гэж<br />
үздэг бөгөөд хэрвээ тагтаа тэжээвэл<br />
50-600 ам.доллароор торгуулан,<br />
хорих ялаар шийтгэдэг гэнэ.<br />
Бохь зажлахыг хориглоно<br />
Сингапурт зажилдаг бохь зардаггүй<br />
бөгөөд хэрвээ та бохь зажилбал<br />
өөрийгөө маш том асуудалд оруулна<br />
гэсэн үг. Сингапур нь ямар ч хоггүй<br />
цэвэрхэн газар бөгөөд үүнийгээ хэвээр<br />
хадгалахын тулд ийнхүү хуульчилсан<br />
гэнэ.<br />
Шалгалтан дээр хуулахыг<br />
хориглоно<br />
Бангладешд 15 болон түүнээс<br />
дээш насныхан шалгалтан дээрээ<br />
бусдаас хуулбал шоронд суудаг<br />
гэнэ. Жил бүр Багладешийн Засгийн<br />
газраас хуулалтын эсрэг маш том үйл<br />
ажиллагааг явуулдаг бөгөөд анги бүрт<br />
камер суулган хуулахаас сэргийлдэг<br />
гэнэ.<br />
Шоколад идэж болохгүй<br />
Англи улсад нийтийн тээврийн<br />
хэрэгсэл дотор эмэгтэй хүн шоколад<br />
идэх нь хууль бус байдаг юм байна.<br />
Хурхирч болохгүй<br />
Лондонд хурхирдаг хүн<br />
унтлаганыхаа өрөөний бүх цонхыг<br />
хааж баттайгаар цоожилж унтах<br />
шаардлагатай болох байх. Учир нь<br />
хурхирах нь хууль бус зүйл байдаг<br />
гэнэ.<br />
Калифорни<br />
АНУ бол хамгийн ардчилсан улс.<br />
Тиймээс ч АНУ-ын бүх мужуудад<br />
амьтны эрхийг дээдэлдэг билээ.<br />
Харин Калифорни мужид<br />
хулганад хавх тавихад хүртэл мужийн<br />
захиргаанаас тусгай зөвшөөрөл<br />
худалдаж авдаг байна.<br />
19
Change language