CİHANNÜMA

CİHANNÜMA 

DIŞ İLİŞKİLER KOORDİNATÖRLÜĞÜ 

ARAŞTIRMA BÜLTENİ 

SAYI 4 

KASIM 2015 

Dayanışma ve İşbirliği Platformu Derneği




Yıl:2 Sayı:4 

Üç ayda bir elektronik olarak yayınlanmaktadır: http://www.cihannuma.org/ 

Cihannüma Dayanışma ve İşbirliği Platformu Derneği Adına Sahibi: 

Mustafa ŞEN 

Yayın Koordinatörü 

Bilal EREN 

Editör 

Hakan AYDIN 

Editör Yardımcısı 

Osman UTKAN 

Yayın Komisyonu 

Ömer Faruk YÜCE 

Adnan ÇELİK 

Muhammed Selman DÖNMEZ 

Grafik Tasarım 

Mustafa BOSTANCI 

Cihannüma Dış İlişkiler Koordinatörlüğü Araştırma Bülteni, güncel tartışma ve araştırma 

konularının ulusal ve uluslararası boyutları hakkındaki sorgulamalara katkı sağlamak, 

yorumları zenginleştirmek, güncel gelişmeleri, özellikle de sorunlu alanlar konusunda yürütülen 

tartışmaları kamuoyuna ve Cihannüma Dayanışma ve İşbirliği Platformu Derneği üyelerine 

aktarmak ve diğer araştırma ve uygulama birimleriyle paylaşmak amacıyla yayınlanmaktadır. 

Cihannüma Dış İlişkiler Koordinatörlüğü Araştırma Bülteni’nde yer alan yazılar ve görüşler 

tamamen yazarlarına aittir. Cihannüma Dayanışma ve İşbirliği Platformu Derneği’nin resmi 

görüşünü yansıtmamaktadır. Kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir. 

İLETİŞİM 

Mustafa Kemal Mah. 2133 Sk. No:11/10 Çankaya / Ankara 

Tel: 0312 219 81 93 

Faks: 0312 219 81 94 

www.cihannuma.org 

www.twitter.com/cihannumader 

www.facebook.com/cihannumader 

E-posta: cihannumadisiliskilerebulten@gmail.com




SAYI 4 - KASIM 2015 

İÇİNDEKİLER 

TERÖRÜN ZİHİNLERDE YARATTIĞI MÜSLÜMAN VE İSLÂM ALGISI...................................................4 

Osman KÖSE, Prof. Dr. 

RADİKAL ÖRGÜTLER ÜZERİNDEN TÜRKİYE’YE AÇILAN KÜRESEL SAVAŞ 

VE TÜRK DIŞ POLİTİKASI........................................................................................................................................8 

Cahit TUZ 

ORTADOĞU’DA TERÖR ve YENİ İTTİFAKLAR DÜZLEMİ.........................................................................12 

İhsan AKTAŞ 

YENİ DÜNYA DÜZENİNDE YENİ TÜRKİYE GERÇEĞİ.................................................................................18 

Servet HOCAOĞULLARI 

SİYASAL İLETİŞİM 2.0...............................................................................................................................................20 

Mustafa BOSTANCI, Dr. 

MODERN GÖRSEL KÜLTÜR BAĞLAMINDA MEDYATİK DİN OLGUSU...............................................30 

Metin EKEN, Arş. Gör. 

AYKIRI BİR DÜŞÜNCE ADAMI: İDRİS KÜÇÜKÖMER.................................................................................40 

Faruk KARAARSLAN, Dr. 

YAZIM KURALLARI......................................................................................................................................................44 

DUYURU / TEŞEKKÜR


CİHANNÜMA DIŞ İLİŞKİLER KOORDİNATÖRLÜĞÜ 



TERÖRÜN ZİHİNLERDE YARATTIĞI MÜSLÜMAN VE İSLÂM ALGISI 

Prof. Dr. Osman KÖSE 

Polis Akademisi /Ankara 

Terör, tarih boyunca farklı kültürlerde 

değişik isimlerle zikredilse de taşıdığı anlam 

itibariyle millet ve devlet huzurunu bozan, 

sosyal düzeni alt üst eden bir olgudur. Türk 

tarihinde de eşkıyalık, haydutluk, izbanditlik 

ve korsanlık şeklinde tanımlanan bu gayr-ı 

legal yapılanma ve hareketler zaman zaman 

toplum ve devlet hayatının vazgeçilmez bir 

parçası olacaktır. Bu yazıda gerek Türkiye ve 

gerekse dünyada modern zamanda ortaya 

çıkan terör hareketleri ile terörün insan ve 

toplum zihninde şekillendirdiği “Müslüman” 

ve “İslâm” algısı üzerinde durulacaktır. 

Toplumu oluşturan fertler olarak insanların 

zihin dünyasında çevre ve dış dünya ile 

şekillenen kanaatler ve yargılar, uzun zaman 

diliminde cereyan eden ve derin izler oluşturan 

gelişmeler sonucunda olur. Dünya tarihine 

bakıldığında toplumların genellikle oluşan 

algılar sonucunda tepkilerini ve davranışlarını 

aynı yöne doğru yönelttikleri görülür. Tarih 

bunun örnekleriyle doludur. 

13. asrın baskın gücü olan Moğollar daha 

Anadolu kapılarına dayanmadan önce 

haklarındaki afaki rivayetler toplumda 

derin dehşet izleri oluşturmuştu. Değişik 

kaynaklarda da ifade edildiği üzere “bir Moğol 

askerinin bin diğer askere bedel” olduğu algısı 

istila hareketindeki Moğolların işlerini epeyce 

kolaylaştırmıştı. Tartışmasız savaş gücüne 

sahip olmakla beraber batıya doğru yayılan 

“Moğol cengâverliği ve gücü” onların gittiği 

yörelerde rakiplerine korku salmış ve çoğu kez 

de şehirlerin kapılarını kendilerine rahatça 

açmalarına vesile olmuştu. Neticede bu gün 

dahi söz konusu dönemin “Moğol askerleri”nin, 

barbar ve vahşi oldukları baskın bir şekilde 

ifade edilirken aslında asırlar öncesi oluşan 

bir algının da tesiriyle hareket edilir. 

Algı, çoğu kez toplumları ve devletleri karşı 

tarafa olumsuz figürler içinde şekillendirilerek 

servis etmektedir. Mesela Ruslar Ortaasya’yı 

işgal ederken dünya kamuoyuna yörede vahşi 

ve medeniyet düşmanı insanlar olduğundan 

söz ederek farklı bir algı oluşturmuş ve bunun 

sonucunda adeta kurtarıcı rolüyle bölgeye 

yerleşmişti. Çanakkale’ye binlerce kilometre 

uzaktan gelen Anzaklar’ın zihinlerinde 

İngilizler tarafından “yamyam” yaratıklara 

gerekli dersi verme algısı oluşturulmuş ve bu 

şekilde savaş alanına getirilmişlerdi. 

İlk Körfez savaşının yapıldığı 1990’larda 

Basra yakınlarında TV’lerde de yayınlanan 

görüntülerde cereyan eden bir gelişme 

zihinlerde oluşan algının insanları nasıl 

etkilediğine farklı bir örnektir. Amerika, 

dünyanın süper bir gücü olarak ezici bir 

askeri üstünlüğe sahip olduğu imajını her 

halükarda yıllardır insanların zihinlerine 

kazımıştı. Bu algı içinde Amerikalıların üstün 

silah teknolojisi ile bir-iki gün içinde Irak’ı 

işgal edeceği konuşuluyordu. Bu atmosfer 

içinde Basra civarında Amerikan ordusunun 

kontrol sağladığı çöl bir arazide yol boyu 

4





arabasıyla seyreden bir Amerikan televizyon 

ekibi çevrede bekleyen binlerce Irak askerini 

gördü. Kameraman, arabadan inip kamerasını 

omzuna aldı ve çekim yapmaya başladı. 

Kamerayı silah zanneden yüzlerce askerin 

ellerini başlarının üstüne kaldırarak teslim 

olmaya yeltenmeleri günlerce televizyonlarda 

gösterildi. 

Batı Hun hükümdarı Atilla’nın Roma’ya kadar 

olan ve doğudan batıya doğru büyük bir mülteci 

akınını tetikleyen seferi sonucunda Batı 

dünyasının belleğinde oluşturulan “barbar”, 

“vahşi”, ve “katleden” “Türk” imajının modern 

zamana kadar ulaştığı herkesin malumudur. 

Bununla beraber Batı Hunları, Selçuklular 

ve Osmanlıların batı yönüne ilerlemeleri 

ve Viyana’ya kadar geniş bir alanı “vatan” 

edinme gayret ve gerçekleri sonucunda Batı 

dünyasında “Müslüman” ve “Türk” algısının ne 

kadar da olumsuz izler taşıdığı bilinmektedir. 

Bu algıya göre özellikle “Osmanlı” gerçeği 

üzerinde simgeleşen Türkler, vahşi ve 

medeniyetten yoksun insanlardır. Batılı 

sömürgeci güçler Afrika, Asya ve doğuyu 

sömürgeleştirirken tüm “Müslüman” 

camia üzerinde bu algıyı oluşturarak 

kendi kamuoylarına aktarmışlardır. Rusya 

Ortaasya’ya, Fransa Cezayir ve Tunus’a, 

İngiltere de Mısır ve Hindistan’a vahşi ve 

medeniyetten uzak topluluğu adam etmek ve 

insanlık götürmek üzere gittiklerini dünyaya 

anlatmaya çalışmışlardır. Bunda da başarılı 

olmuşlardır. Tıpkı Saddam Hüseyin rejimini 

deviren ABD önderliğindeki koalisyon 

güçlerinin Irak’ı zalim ve medeniyetten 

uzak diktatörden kurtarma yalanı ile dünya 

kamuoyunu yönlendirdikleri gibi. Asıl gerçek 

olan gelecek yüzyılın yeraltı rezervlerine 

konma niyeti hiç gündeme bile gelmemiştir. 

Son yıllarda Türkiye ve çevresinde cereyan 

eden terör olaylarının günümüz ve gelecek 

toplumlarının zihin dünyalarında nasıl etkiler 

yaratacağını geçmişteki örneklerinden yola 

çıkarak anlamak mümkündür. 

Türkiye’de son 20 yılda yaşanılan bazı 

gelişmelerin bile, güvenilir ve dürüst 

insan modeli olarak zihinlerde yer edinen 

“Müslüman” imajını olumsuz düşünceler 

sahiline götürdüğünü hep beraber yaşadık. 28 

Şubat sürecini olgunlaştırmaya yönelik olarak 

ortaya sürülen esrarkeş birinin İstanbul’un 

göbeğinde dini bir önder olan “şeyh” kılığında 

yaptığı herzelikler, meyhanelerden devşirilerek 

başına örtü taktırılan bir kadının sakallı ve 

tespihli sahte suni din önderleri ile yaşadığı 

kaçamak hayatlar, sakallı ve bastonlu tiplerin 

İslam adına yaptıkları ürkütücü davranışlar, 

din olgusunu temel referans olarak kullanıp 

güven sağlayan, bu güvenle insanlardan Türk 

tarihinde görülmemiş oranda nakit toplayan 

ve bunu vaat ettikleri şekilde iade etmeyen 

holdinglerin yarattığı sahtekârlık imajlarının 

İslam ve Müslüman algısını zihinlerde ne 

kadar aşındırdığı bilinmektedir. 

Yine son yıllarda İslami referansla “cemaat” 

ve “hizmet hareketi” adı ile sembolikleşen bir 

kitlenin asli mecrasını terk ederek uluslararası 

örgütlerin taşeronluğuna soyunması da 

“güvenilir insan modeli” olarak zihinlerde 

yer edinen Müslüman imajının güvensizlik 

sahrasına sürülmesine vesile olmuştur. B u 

şekilde son 20 yıla sığan çok sayıda örnekler 

vermek mümkündür. Bu aşınmanın sonucu 

olarak zararından emin olunan kişi olarak 

tasavvur edilen sakallı ve mütedeyyin çehreli 

insanlar artık Türk toplumunda dahi eski emin 

ve mutena yerinde bulunmuyor. 

Türkiye’de ve çevre coğrafyada cereyan eden 

olaylar ve oluşan yaşam şartları dünyanın 

farklı köşelerinde hayat süren toplumlar 

5





nezdinde İslam ve Müslüman imajını hiç de 

olumlu bir şekilde canlandırmıyor. Bir kere 

hiç okuma alışkanlığı olmayan ve dünya bilgisi 

sadece televizyonların yansıttığı haberler ve 

programlardan ibaret olan dünya insanlarının 

nezdinde İslam dünyası ve Müslüman kitle 

deyince akılarda sadece terör, iç savaş, fakirlik, 

açlık, sefalet ve göç gibi kavramlar canlanıyor. 

Zaten televizyonlar açıldığında ses vermeden 

sadece görüntülerden akseden sefalet 

manzaralarından dahi İslam dünyasının 

değişik köşelerindeki dünya insanlarının 

belleklerine hangi türden imajların aktarıldığı 

tasavvur edilebilir. 

Haber kanalları ve bu sahada kontrolü 

ellerinde bulunduran güçler, söz konusu 

toplumların yaşadığı cehalet ve sefalet 

manzaralarının yine bu toplumların kendileri 

tarafından oluşturulduğu imajını yaymaya 

gayret ediyorlar. Bu konuda ortaya sürdükleri 

argümanlar ve görünür gerçekler onların 

güvenilirliklerini ve doğru olmasa da haklılık 

paylarını perçinliyor. Bu argümanlardan 

birisi, Müslüman coğrafyada bu manzaraların 

oluşması kendi içlerinden doğan terör 

örgütleri varsayımı üzerinedir. 

Gerçekten de yine yaşamımızın son 20 yılına 

bakıldığında Afganistan’dan Suriye’ye kadar 

“İslam” ve “Müslüman” maskeleri takan 

terör örgütlerinin mantar gibi çoğaldıkları 

görülmektedir. El –Kaide, Boko-Haram, Taliban, 

PKK ve DAEŞ gibi terör örgütleri ve onların 

ortaya koydukları tüyler ürpertici katliamlar 

insanların zihinlerinde büyük olumsuzluklar 

yaratmaktadır. Bir kere İslam kültür dairesi 

dışındakilerin zihninde Müslüman ile terör 

kelimelerinin aynı anda ortak çağrışımlar 

yapmasına zemin hazırlamaktadır. Bu 

örgütlerin ortaya koyduğu insanları katletme 

metotları da zaten zihinleri olumsuz öğelerle 

dolu olan Batı toplumlarında Müslüman 

imajının vahşi ve barbar olarak algılamasına 

vesile olmaktadır. 

Suriye ve Irak’ta temellenen “sakalları” ve 

“davranışları” ile Müslüman portreler çizen 

DAEŞ militanlarının “Allah” ve “kelime-i tevhid” 

eşliğinde sıra halinde dizdikleri insanların 

kafalarına kurşun sıkmaları, kafesler içinde 

canlı olarak yakmaları veya denize salmaları, 

vücutlarına bombalar bağlayarak patlatmaları 

gibi insan aklına gelmeyecek türden infazlarda 

bulunmaları videolar vasıtasıyla dünyaya 

servis edildiğinde toplumların zihinlerinde 

neler oluşacağı ortadır. 

Batı toplumu doğu dünyasında olanları 

evlerinde televizyonlardan veya gazetelerden 

takip etmektedir. Buradan evlerine kadar 

ulaşan görüntülerde ortaya çıkan manzara 

karşısında onlar için İslam dünyası içlerinden 

terörist yetiştiren ve birbirini boğazlayan 

insanlar topluluğudur. Zaten bu ülkelerden 

Batıya gidildiğinde gelenlere potansiyel suçlu 

veya terörist gözüyle bakılması ve bu yönde 

muamelelerde bulunulması bu bakışın bir 

sonucudur. 

Yukarıda ifade edildiği gibi son 20 yılda 

Müslüman ülkelerde ortaya çıkarılan terör 

grupları ve faaliyetleri, zaten Batı dünyasının 

zihninde tarihsel süreçten kalma olumsuz 

izler bırakan Müslüman imajını daha da 

perçinleşmiştir. Bu yönde dergi ve kitaplarda 

da yer alan bilgiler, bu olumsuzluk demetini 

çağlar ötesine aşıracaktır. 

Bu hengâmede hiç kimse terörü besleyenlerin, 

ekonomik ve stratejik kaygılarla Müslüman 

dünyada kontrol sağlama mücadelesi veren 

6





büyük güçler olduğunu düşünmeye vakit 

bulamamaktadır. 

İslam ülkeleri bugün terör dehşeti altındadır. 

Milyonlarca insan evlerini ve yurtlarını terk 

ederek daha emin gördükleri Batıya doğru 

akın etmektedir. Her gün patlayan bombalarla 

hayatları sona eren veya kararan insanlar, 

denizin ortasında şişme botların patlamasıyla 

sulara gark olan masumlar terörün 

kurbanlarıdır. Terörün kıskacında olan bu 

ülkelerde insanlar müreffeh bir hayat yaşama 

gayreti değil hayata tutunma mücadelesi 

vermektedirler. İşte tüm bu tablolar 

televizyonlar vasıtasıyla dünya insanlarının 

evlerine ve odalarına kadar ulaşmaktadır. 

Bu tablonun bir yansıması olarak çoğu 

zaman terör örgütlerine imkânlar sağlayan 

Batı ülkeleri kapılarına dayanan mültecilere 

yüzlerini çevirmektedirler. Bu tabloda oluşan 

Müslüman ve İslam algısının Batı toplumu için 

hiç de iyi olmadığı ve bunun nesiller sonrasına 

söylem ve yazılı olarak aktarılacağı kesindir. 

21. asra girerken dünya büyük bir dönüşümü 

yaşamaktadır. Bu dönüşümde mevcut haliyle 

Müslüman ülkeler büyük bir terör cenderesi 

içine sürülmektedir. Bu süreçte Müslüman 

coğrafya can ve mal kaybı ile büyük bir felaket 

yaşarken diğer taraftan da potansiyel terörist 

muamelesi ile karşı karşıya bulunmaktadır. 

Zihinlerde yüzlerce yıldır devam eden olumsuz 

algı ve imaj katmerleşerek devam etmektedir. 

Tarih bir nevi tekerrür ediyor. 

7





RADİKAL ÖRGÜTLER ÜZERİNDEN TÜRKİYE’YE AÇILAN KÜRESEL SAVAŞ 

VE TÜRK DIŞ POLİTİKASI 

Cahit TUZ 

Ortadoğu Uzmanı 

Tarihte Müslüman toplumlar, kendi içlerinde 

ve dış dünyada, son derece çoğulcu, hoşgörülü, 

kuşatıcı, özgürlükçü olmuştur. İslam’ın hiçbir 

zaman ne varlıkla ne de varlığa dair herhangi 

bir hususla bir sorunu olmamıştır. Varlığı 

anlama adına düşünmeyi bir mecburiyet 

gören İslam, insanı ahsen-i takvim makamında 

değerlendirerek onu tüm varlığa eş değer 

görmüştür. Ancak Peygamber Efendimizin 

vefatına müteakip dönemlerde özellikle itikat 

alanında yapılan yorumlar da İslam içerisinde 

ciddi farklılaşmaların oluşmasına zemin 

hazırladı. Nitekim bu durum Hariciler başta 

olmak üzere, Vahabi gibi pek çok Selefi fırkanın 

doğmasına neden oldu. Yanlış tanımlanmış 

Sünnet ve bid’at kavramları üzerinde 

şekillenen din algısı, dinle ilgisi olmayan güzele 

dair tüm değerleri inkâr yoluna gitmiştir. 

Bugün İslam coğrafyasında neşet eden radikal 

unsurlar da tıpkı geçmişteki radikal eğilimler 

gibi, İslam’ın hayat anlayışını insan merkezli 

değer ölçüsünü, derin kültür varlığımızı 

anlamak, yeni müspet açılımlar kazandırmak 

yerine çarpık bir İslam anlayışıyla başta İslam 

olmak üzere tüm insanlığa zarar vermektedir. 

İslam adına reddedilen düşünce ve eylemler 

bırakınız dini ölçütlerle akılla, izanla, 

vicdanla, insanlıkla açıklanamayacak bir akıl 

tutulmasıdır. İçine düşülen bu çürümüşlük 

neşet ettiği günden bu yana insanlığın ruhuna 

hayat bahşeden İslam’ı anlama hususunda çaba 

sarfeden tüm letafet, incelik ve yetenekleri de 

yok etmiştir. Oysa İslam’ın isminde esas unsur 

olarak var olan ‘barış’ bildiğimiz anlamda 

siyasal, sosyal düzlemin çok ötesinde bütün 

varlığı içine alan çatışmasızlık ve evrensel bir 

değer içerir. Zira İslam bir ırkın, bir coğrafyanın, 

bir kültür veya uygarlığın değerlerini sığ, kör 

koşullamalarla ne ret, ne de kabul eder. İslam 

varlığa ve hayata ön yargıyla bakmayan bütün 

kötü ve çirkin olanı kala almayan, her türlü 

taassup ve ırkçılığı reddeden güzeli kendine 

kendini de güzele ait gören bir anlayışı temel 

alır. İslam getirdiği medeniyet anlayışında 

başta sanat, edebiyat olmak üzere, diğer tüm 

ilim dallarının dalga dalga yayılmasındaki en 

büyük etken kuşkusuz bu anlayıştır. 

Radikal Hareketler Kime Hizmet Ediyor? 

Arap coğrafyasındaki halk ayaklanmalarıyla 

birlikte özellikle ayaklanmaların yaşandığı 

ülkelerde ortaya çıkan radikal hareketleri, salt 

Selefi-İslami anlayış üzerinden değerlendirmek 

hedef saptırmaktan ve İslam’la terörü yan 

yana getirmek suretiyle İslam-İslam savaşına 

zemin hazırlamaktan başka bir şekilde 

açıklanamaz. Sadece DAEŞ terör örgütüne 42 

farklı ülkeden katılımın olması bu bağlamda 

son derece önemli ipuçları vermektedir. 

Ancak kanaatimce üzerinde en çok durulması 

gereken husus bu katılımların ekseriyetinin 

demokrasinin tüm mekanizmalarının 

uygulandığını bildiğimiz Batı ülkelerinden 

olmasıdır. Bu değerlendirmeden hareketle 

meseleyi Selefi-İslam anlayışı üzerinden 

tartışmaktan ziyade, Batı dünyasının 

8





uyguladığı ötekileştirici politikalar sonucunda 

ortaya çıkan İslamofobya/İslam düşmanlığı 

kavramı üzerinden değerlendirmeyi daha 

akla uygun kılmaktadır. Yine söz konusu terör 

örgütünün üst kademelerinde yer alanların 

pek çoğunun, ABD’nin Irak işgalinden sonra 

ülkeden kaçmış veya hapse atılmış kişilerden 

oluşması oldukça manidardır. Zira Saddam 

döneminde devletin farklı kademelerinde 

görev alan bu kişiler, ABD müdahalesinden 

sonra tüm yetkilerini kaybetti. Halkın işgale 

karşı sessiz kalışını kine dönüştüren bu kişiler, 

DAEŞ saflarında adeta masum bölge halklarını 

cezalandırmaktadır. 

Yine hapishanelerdeki radikal eğilimli kişileri 

serbest bırakmak suretiyle, bu acımasız terör 

örgütünün oluşmasına neden olan, Suriye 

ve Maliki dönemindeki Irak yönetimini de 

zikretmek gerekmektedir. Buna bağlı olarak 

bu iki ülkenin İran’la olan bağları ve İran’ın 

Arap Baharı sürecindeki tutumu bu minvalde 

değerlendirilmesi gereken başka bir husustur. 

Bölgede oluşan savaş ortamıyla birlikte, 

İran’ın nükleer silah kartını kullanma riskine 

rağmen, yıllardır olumlu bir netice alınmayan 

müzakerelerde anlaşmaya varılmış olmasının 

içerdiği mesajlar da üzerinde durulması 

gereken başka önemli bir noktadır. Tüm bunlar 

üzerinde kapsamlı bir analiz yapıldığında 

acıması, anlayışı, hoş görüsü, merhameti 

olmayan, bu radikal grupların, dünden bu 

güne dünyaya egemen olmak isteyen siyasi 

ideolojik odakların, kanlı, karanlık odalarda 

besleyip, büyütüp İslam coğrafyalarına saldığı 

fitneci bir proje olduğu sonucuna varılacaktır. 

İslam adına cami yıkan, medrese, kütüphane 

imha eden, çocuk, kadın, yaşlı demeden insan 

öldüren, kadınlara kızlara üzerinde Kelime-i 

Tevhit olan bayrak altında tecavüz edenlerin, 

mazlum Gazze halkını bombalayan İsrail’le 

veya Batının herhangi bir ülkesiyle alıp 

vereceklerinin olmaması düşündürücü değil 

mi? 

Elbette söz konusu radikal grupların neşvü 

nema bulmasının nedenleri sadece bunlardan 

ibaret değildir. Halkların bilinçli bir sistemle 

cahil bırakılması, Müslüman halkların 

medeniyet tasavvurundan geri kalması, ilmi, 

sanatı terk etmesinin de DAEŞ ve benzeri 

grupların oluşmasındaki etkisi yadsınamaz. 

Ancak tüm yaşananları İslami kavramlar 

üzerinden değerlendirmek suretiyle 

İslam’la bağdaştırarak Batının sebep olduğu 

İslamofobi/İslam düşmanlığı gerçeğini, 

Afganistan ve Irak müdahalelerinin yarattığı 

öfkeyi görmezlikten gelmek ancak hilaf-ı akılla 

açıklanabilir. 

Türkiye Neden Hedefte? 

7 Haziran seçimlerden sonra yaşanan hadiseler 

üzerinde imali fikir yaptığımızda pek çok grup 

ve ülkenin Türkiye’ye yönelik yaklaşımını 

ve samimiyetini ölçme bakımından önemli 

ipuçları yakalamamız mümkündür. Görülüyor 

ki seçim sonucunda oluşan tablo, belli çevreler 

için Türkiye aleyhinde faaliyet yürütme 

adına bir fırsat olarak değerlendirilmektedir. 

Türkiye’nin başta 2023 hedefleri olmak 

üzere, geleceğe dair uygulamak istediği tüm 

müspet projelere karşı çıkan bu dinamikler, 

seçim sonucunda çıkan tabloyu suiistimal 

etme yoluna gittiler. Başta Gezi Parkı hadisesi 

ve Kobani olayları olmak üzere, girişilen pek 

çok olayda aynı odakların ittifak izlerine 

rastlamamız mümkündür. Peki, Türkiye’yi 

hedefe alan söz konusu dinamikleri rahatsız 

eden hususlar neler? Mesele Türkiye’nin 

istikrarsızlığı ve kaos yaratma olduğunda 

nasıl oluyor da tüm düşman gruplar bir araya 

gelebiliyor, ittifak kurabiliyor? 

Kuşkusuz uluslararası sistemde, çok yönlü ve 

tüm dünyanın geleceğini etkileyecek büyük 

9





bir değişim yaşanmaktadır. Neredeyse bütün 

bir Avrupa kıtası, özellikle de Akdeniz sahili 

büyük sarsıntılara ve sosyal çalkantılara gebe 

olduğunu gördüğümüz ciddi bir ekonomik 

bunalım döneminden geçmektedir. Bu 

krizin nasıl sona ereceğini ise, hiç kimse 

kestirememektedir. Dolayısıyla yaşanan tüm 

bu gelişmeler ışığında Türkiye’nin AK Parti 

hükümetleri döneminde yakaladığı istikrar 

ve yine bu dönemde Türkiye’nin geliştirdiği 

küresel söylem, pek çok çevrede ciddi 

rahatsızlık yarattı. 

Türk Dış Politikasında Dönüşüm 

Türkiye yeni gelişen iç ve dış dinamikler 

sonucunda pek çok alanda olduğu gibi dış 

politikada da ciddi bir dönüşüm yaşadı. Bu 

dönüşüm içerde, demokratikleşme adımları, 

ekonomik kalkınma üzerinden ilerlerken, dış 

politikada da bölge ve Batı ülkeleriyle ilişkilerin 

yeniden tanzimi şeklinde oldu. Türkiye’nin 

değerlerine uygun, yeni bir dış politika 

tasavvuru ve küresel düzeyde geliştirilen 

söylem dikkate alındığında, Türkiye’nin dış 

politika yaklaşımında önemli kırılmaların 

olduğunu ve yeni bir jeo-politik tasavvurun 

ortaya çıkmaya başladığını söylememiz 

mümkündür. Uluslararası ilişkilerin temel 

kaidesi olan reel-politik anlayışın göz ardı 

edilmediği bu dönemin en önemli ayırt edici 

unsuru, Türkiye’nin uluslararası ilişkilerinde 

işler hale getirdiği ‘değer’ anlayışıdır. Türkiye, 

kendi tarihiyle ve coğrafyasıyla barışmaya 

çalışan, geçmişini bir yük olarak değil, aksine 

stratejik bir güç ve değer olarak yeniden 

üreterek hem iç hem de dış politikada 

yeni imkânlar üretir hale geldi. Geliştirilen 

‘komşularla sıfır sorun’ politikasıyla dört bir 

yanımız düşmanlarla çevrili anlayışı yerini 

komşu ülkelerle pek çok alanda işbirliğine ve 

dostane rekabete bıraktı. Bu politika anlayışı 

ikna edici diplomasi ve ‘değer’ ekseninde 

uygulandığından ülkemize yeni fırsat alanları 

oluştu. 

Kuşkusuz ‘Arap Baharı’ süreci sadece 

Türkiye’nin değil, bölgesel ve küresel 

ölçekte Ortadoğu coğrafyasında etkin rol 

alan tüm ülkelerin politikalarında önemli 

değişimlerin yaşanmasına neden oldu. 2011 

Yılında başlayan halk ayaklanmaları Türkiye 

tartışmalarına ve Türkiye’nin bölgeyle 

ilişkilerine yeni boyut kazandırmış, yeni fırsat 

ve tehditlere imkân sağlamıştır. Ancak burada 

önemli olan temel husus, sürecin yaşandığı 

dikta rejimlerinin tek tek gitmesi sonucunda 

bölge ve dünya ülkelerinin takındığı tavırdır. 

Neredeyse tüm ülkeler ‘çıkar’ kaygısıyla 

hareket ederken, Türkiye insanı ve onun 

demokratik taleplerini merkeze alan ‘değer’ 

eksenli bir siyaset anlayışını benimseyerek 

halkların yanında yer aldı. Türkiye, ilgili 

yönetimlere reform yapmaları hususunda 

dostane telkinlerde bulunmuş, sürecin derin 

acı ve kayıplara dönüşmemesi için tüm 

imkânlarını seferber etmiştir. Ancak ne yazık 

ki, söz konusu rejimlerin bazı bölge ve diğer 

ülkelerle kurduğu derin şer ittifakı, sürecin 

adeta bir bölgesel savaşa dönüşmesine ve yüz 

binlerce masum insanın kimyasal silah dahi 

kullanılarak ölümlerine sebebiyet verdi. 

Türkiye’nin ‘Arap Baharı’ öncesinde ‘sıfır 

sorun’ politikasının bir gereği olarak ‘eksen 

genişleme’ anlayışıyla bölge ülkelerine 

yönelik uyguladığı politikaları ‘eksen 

kayması’ şeklinde eleştirenler, Türkiye’nin 

süreçte uyguladığı ‘değer’ eksenli politikalara 

yönelik de art niyetli eleştirilerine devam 

ettiler. Yine bu kesimler Türkiye’nin AK Parti 

hükümetleri döneminde başardıklarıyla 

10





bölge halkına ilham olmasını hazmedememiş, 

‘Türkiye Modeli’ tartışmalarını başlatarak, 

dezenformasyonlara başvurmuştur. Ancak 

söz konusu çevrelerin nazar-ı dikkatlerinden 

kaçırdığı önemli bir husus vardı. O da, ‘Arap 

Baharı’nın sadece bir baş kaldırıdan ibaret 

olmadığı, aynı zamanda düşünsel yani fikri 

boyutu olan kapsamlı bir dönüşüm iradesi 

olduğu gerçeğidir. Bu hakikati idrak etmiş 

olanlar, bedeli ne olursa olsun bölge geleceğinin 

halklar tarafından belirleneceğini de idrak 

etmiş olurlar. İşte tam da bu noktada Türkiye 

bu hakikate müdrik olarak, halkını hunharca 

katletmede her türlü devlet terörü uygulayan 

zalim yöneticilerin yanında değil, halkların 

yanında yer aldı. Yine ‘Sıfır sorun’ politikasının 

‘sırf sorun’ politikasına dönüştüğünü iddia 

eden bu çevreler Türkiye’nin bölge halklarıyla 

‘sıfır sorunlu’ olduğunu görmemekte ısrar 

ediyorlar. Nitekim Sosyal Araştırmalar ve 

Organizasyon Servisi’nin (SAROS), Temmuz 

ayında 11 Arap ülkesini kapsayan, ‘Ortadoğu 

Halklarının Türkiye’ye Bakışı’ araştırmasında 

sorduğu “Arap Baharı öncesi ve Arap Baharı 

sonrası Türkiye hakkındaki kanaatiniz 

nedir?” şeklindeki soruda Arap Baharı 

öncesinde ‘olumlu’ olanların oranı %42 iken 

Arap Baharı sonrasında bu oran %47’ye 

yükselmiştir. Bu sonuç da çok net bir şekilde 

ortaya koymaktadır ki; Türkiye’nin bölge 

halkları nezdindeki ‘değeri’ giderek yükselen 

bir grafik çizmektedir. Bu da, Türkiye’nin AK 

Parti hükümetleri döneminde uyguladığı ilkeli 

ve değer eksenli politikalarının doğruluğunu 

ve önemini bir kez daha ortaya koymaktadır. 

Türkiye böylece ‘değer’ kavramının 

uluslararası sistemdeki işlevselliğini de ortaya 

koyarak, uluslararası ilişkiler literatürüne de 

son derece önemli bir katkı sunmuş oluyor. 

Türkiye’nin başta mazlum ve yalnız bırakılmış 

bölge halkları olmak üzere, dünya halklarıyla 

kurduğu bu insani ilişkiyle esasında ‘yalnızların 

değeri’ haline gelmiştir. Bugün Türkiye’nin 

terör örgütlerine karşı başlattığı savaşa bölge 

halkları ve küresel ölçekte verilen desteği de 

bu minvalde değerlendirmek gerekmektedir. 

Dolayısıyla 7 Haziran seçim sonuçlarını bir 

fırsata çevirme garabetine düşenler, gerek dış 

politikada uygulanan ilkeli ve kararlı icraatlar, 

gerekse 1 Kasım seçimlerinde alınan sonuçla 

bir kez daha Türkiye’yi istikametinden 

çıkaramayacaklarını görmüş oldular. 

11





ORTADOĞU’DA TERÖR ve YENİ İTTİFAKLAR DÜZLEMİ 

İhsan AKTAŞ 

Araştırmacı - Yazar 

DEAŞ ile PKK neden işbirliği yapıyor? 

Suriye iç savaşı başladığından bu yana bölge 

kaosun merkezi haline geldi Arap baharının bir 

uzantısı olarak geniş halk kitleleri protestolara 

başladığı zaman İran Devlet Başkanı Ali 

Hamaney ‘’Suriye’de Esad’ın kalması için 

gerekirse üçüncü dünya savaşını çıkarırız’’ 

demişti Rusya’nın Suriye’ye doğrudan 

müdahale etmesi Hamaneyin kehanetini 

doğrulayacak nitelikte görünüyor. 

Suriye konusunda Amerika Birleşik Devletleri 

şaşkınlık içerisinde. ABD’nin politika yapıcıları 

Suriye meselesinin bu hale gelmesini 

Barak Obama’nın beceriksiz politikalarına 

bağlıyorlar. 

Obama’nın Suriye ile ilgili başdanışmanlığını 

yapan Philip Gordon Kongre dergisinde 

yayınlamış olduğu makalesinde baştan 

sona Beyaz Saray’ın ürkek politikalarının 

yetersizliğinden bahsetmiş, bulunduğu 

konum gereği eleştiri noktalarını daha ziyade 

Amerikan basınından Obama’ya yöneltilen 

sorular şeklinde sıralamıştır. Özetle Beyaz 

Saray’ın yanlış politikaları başta Türkiye 

olmakla birlikte Rusya ve İran karşısında batı 

ittifakını zayıf düşürmüştür. 

Suriye savaşının uzaması benim devletlerin 

istihbarat ittifakının kalıntısı olduğuna 

inandığım DEAŞ’ın iyice azıtmasına sebep 

olmuş, aynı zamanda Suriye Kürtlerinin İran 

ve Suriye’nin hediye ettiği toprak parçasında 

devlet kurma hevesleri PKK ile Türkiye 

Cumhuriyeti devleti arasında devam eden 

çözüm sürecini berhava etmiş Kuzeyde belki 

de geçici bir süre elde tutulacak bir toprak 

parçası için Türkiye’deki HDP ve PKK’yı bölge 

halkının benimsemediği bir çatışmanın içine 

sürüklemiştir. 

DEAŞ ve PKK dayanışmasına gelince bu 

yaklaşım birçoklarına ilginç gelebilir. Bilindiği 

gibi DEAŞ Suriye’de hiç bir zaman Esad güçleri 

ile savaşmamıştır. İran ile Esad’ın müttefik 

oldukları bilindiği halde İran’ın Suriye’deki 

varlığı DEAŞ’ı hiç bir zaman rahatsız 

etmemiştir. DEAŞ kurulduğu günden beri 

Suriye rejiminin muhalifi olan Özgür Suriye 

Ordusuna karşı savaşmıştır. Kaderin cilvesine 

bakın ki Suriye rejimi düşme aşamasında 

olduğu bir devirde batıda Hizbullah doğuda 

DEAŞ aynı anda Özgür Suriye ordusu ile 

çatışmaya başladı. Birde radikal dinci diye 

tanımlanan bir örgütün İsrail’le ilgili hiç bir 

sözünün olmaması da ayrı bir paradoks. 

DEAŞ İslam dünyasında şiddeti bir metot 

olarak belirlemiş ya da Batılı İsrailli ve İranlı 

istihbarat örgütleri tarafından belletilmiş de 

olabilir. Tutumu şiddetten yana olan bir devletin 

düşman olacağı yegâne devlet Müslüman 

olup demokrasiyi işleten Türkiye’den başkası 

olamaz. Demokratik Müslüman bir devlet 

DEAŞ’ın varlığına bir tehdittir. Ve kötü örnektir. 

12





PKK’ya gelince Güneydoğu Anadolu’da otuz yıl 

devlete karşı terör uygulamış, 30 bin insanın 

canını kaybetmesine sebep olmuştur. 90’lı 

yıllarda terör faaliyeti yürüten PKK, ordu 

içerisinde var olan Ergenekon adındaki darbe 

heveslisi guruplaşma ile zaman zaman şike 

halinde bir savaş yürütüyordu. İki yasa dışı 

güç gizli bir dayanışma ile asker olan batıyı 

ihtilalle tehdit ediyor aynı zamanda PKK’da 

doğuda Kürt halkını tehdit ederek kendine 

bağlıyordu. Devlet kendi içindeki bu gurubu 

tasfiye etti fakat Kürt bölgesi PKK’yı tasfiye 

edemedi. Bugün Kürt bölgesini her gün kana 

buluyor fakat Kürt halkı onun katliamlarına 

olumsuz bakıyor. Bir türlü halkın desteğini 

yanına alamayan PKK’nın işte bir dış desteğe 

ihtiyacı vardı daha çok şiddet için. PKK için 

bu anlamlı destek onun düşmanı gibi görünen 

DEAŞ’tan geldi. Kobani olayları, Diyarbakır 

bombacısı, Suruç ve Ankara katliamları… Bu 

terör faaliyetlerinin tamamını DEAŞ üslenebilir 

ve bu terör faaliyetlerinin tamamı PKK’nın 

çokça istediği şiddet zemininin tırmanmasına 

hizmet etmiştir. Bu duruma düşman kardeşliği 

diyebiliriz. 

Kürt halkı neden PKK terörüne destek 

vermiyor? 

Suriye iç savaşı sadece bölge ülkelerini 

tehdit etmekle kalmadı, neredeyse Amerika 

ile Rusya’yı da karşı karşıya getirdi. İç 

savaşın başlangıç günlerinde İran Esad’ın 

korunmasına ne kadar radikal bir şekilde 

yaklaştığını belirtmek için şu ifadeleri 

kullanmıştı... Üçüncü Dünya savaşını çıkarmak 

pahasına Esad’ı korumaya devam edeceğiz. Bu 

konuda da sırasıyla şu hamleleri yapmaktan 

geri durmadı... Rusya’yı Akdeniz’deki üslerini 

merkeze alarak Suriye’nin tarafına çekti. 

Batı’ya Esad giderse El Kaide Suriye’de iktidar 

olur tezini kabul ettirdi. Bir taraftan şeriatçı 

Hizbullah örgütünü Suriye’nin içine sokarken 

diğer taraftan Marksist PKK ve PYD ile 

Rojova’da ortaklık yaptı. Aynı zamanda İran’ın 

kendi eliyle planlamış, kurgulamış olduğu 

Kürt bölgesi topraklarına Amerika’nın destek 

vermesini de sağlamış oldu. Süreç içerisinde 

İran sadece kendi yaptıklarıyla kalmadı, başta 

Amerika Birleşik Devletleri olmak üzere 

Batı devletlerini de çıkarları doğrultusunda 

kullanmayı başardı. İç savaşın başlangıç 

döneminde uluslararası hiç bir güç savaşın 

bölgeye ve dünyaya maliyetinin bu kadar 

olduğunu hesap etmemişti. 

Suriye iç savaşının maliyet olarak en fazla 

Türkiye’yi etkileyeceği ortadaydı. Türkiye 

Cumhuriyeti Devleti büyük bir cesaretle 30 

yıldır terör faaliyeti yürüten PKK ile Çözüm 

Süreci başlatmış ve Türkiye’nin içerisindeki 

en ağır problemi çözmek için demokratik bir 

iyileştirme sürecini yürütmüştür. Bu süreç 

Türkiye Cumhuriyeti’nin bütün vatandaşları 

tarafından kabul görmüş, Türkiye geneli 

desteği yüzde yetmişlerde, Güneydoğu 

Anadolu’da ise destek yüzde doksanlardaydı. 

Çözüm Süreci olumlu anlamda finale varma 

aşamasına gelmişken Rojova’da ortaya çıkan 

durum Amerika Birleşik Devletleri’nin, 

PKK’nın öteki versiyonuna vermiş olduğu 

destek PKK yönetimini farklı arayışlara itmiş 

ve adeta PKK Çözüm Süreci’ne karşı savaş ilan 

etmiştir. 

Geçtiğimiz otuz yılda bölgede ağır insan 

hakları ihlalleri, geri kalmışlık, ret ve inkâr 

politikaları vardı ve PKK yürütmüş olduğu 

terör mücadelesine halk desteği ve meşru bir 

zemin bulabiliyordu. Son iki aydır bölgede 

terör faaliyeti başlatan PKK’nın beklentisi 

şuydu, PKK kentlerde terör başlatacak, Kürt 

vatandaşlar yüz binlik kalabalıklarla terörün 

yanında yer alacak, bunun karşısında güvenlik 

güçleri çaresiz kalacaktı. PKK bunun adına 

13





Devrimci Halk Savaşı diyordu. Bütün illerde, 

özellikle kentlerin varoşlarında PKK kendince 

devrimci halk savaşını başlattı. İşin ilginç 

yanı HDP’nin siyasi mitinglerine yüzbinlerle 

katılan bölge halkı PKK’nın gerek isyan 

çağrılarına gerekse özerk bölge ilan etme 

toplantılarına otuz, kırk kişi ile katılmıştır. 

Bir türlü teröristlerin istediği halk desteğini 

vermemiştir. 

PKK ve onun basın sözcüsü gibi faaliyet 

gösteren HDP, fark etmeseler de geçtiğimiz 

on yılda demokratikleşme, kişisel hak ve 

özgürlükler, bölgenin ekonomik olarak 

gelişmesi, temel yatırımlardan olan eğitim, 

sağlık ve ulaşım alanındaki hizmetlerin 

tamamlanması bölgede terör yapmayı 

anlamsız hale getirmiştir. Otuz yıl önce bütün 

bu yokluklar karşısında meşruiyet bulan 

PKK bugün yüzde seksen beşi Türk olan bir 

coğrafyada askeri, polisi öldürerek bölge 

halkını yanına çekmekte zorlanmaktadır ve 

terör faaliyetleri meşruiyetini ve anlamını 

yitirmiştir. Kürt halkı Kürt siyasetine, HDP’ye 

evet demiştir fakat yüksek bir metanetle 

teröre hayır demiş ve kitlesel destek vermeyi 

reddetmiştir. 

Türkiye Cumhuriyeti Devleti, Güneydoğu 

halkının teröre mesafeli duran tutumunu 

dikkate almalı, Avrupa ve Amerika’daki 

siyasiler de terörün yüksek bilgilendirmelerine 

karşı dikkatli olmalıdır. Aksi takdirde Kürt 

halkının destek vermediği terör faaliyetlerine 

destek vermiş pozisyona düşerler. 

İran Hizbullah’ı ucuza sattı… 

Suriye iç savaşı başladığı günlerde Suriye 

halkının haklı talebi gerçekleşmiş olsa idi basit 

anlamda bir demokrasi ülkesi kurulacaktı, 

Mısır gibi olmasa da Tunus gibi seçimle 

yönetilen bir ülke olurdu. Suriye halkının 

kaderi her halükarda bu günkünden daha 

iyi olurdu. Suriye meselesine hem İran hem 

Türkiye o kadar büyük anlamlar yükledi ki, 

bugün olup bitenleri İran ve Türkiye baştan 

görmüş olsalardı Suriye iç savaşı karşısındaki 

tutumları bu günkü gibi olmazdı. 

Bugün giderek şu kanaat oluşmaya başladı 

Suriye’de savaşı sonlandıracak yine 

Amerika’dır. Dört beş yıl önce bu satır İran için 

felaket sayılabilirdi muhtemelen bugün kulağa 

daha hoş gelen bir nağmeye dönüşmüş olabilir. 

Suriye iç savaşının en kritik zamanında, 

Özgür Suriye Ordusunun Şam rejimini tehdit 

ettiği günlerde İran Lübnan Hizbullah’ını 

savaşa soktu. Bazı gözlemciler Hizbullah bu 

savaşa taraf olmadan önce İsrail’le aralarında 

bir çatışmanın olmayacağına dair zımni 

bir antlaşma yapıldığından bahsediyor. 

Bir anlamda İsrail Hizbullah’ın Suriye’de 

Müslümanlara karşı savaşmasını onaylamış 

görünüyor daha açık bir ifadeyle İsrail 

Hizbullah’ın Suriye’de var olmasını kendi 

çıkarlarına uygun görüyor. 

İşin daha karmaşık yanı Hizbullah Lübnan’dan 

Suriye’ye girip Özgür Suriye Ordusu ile 

savaşırken DEAŞ eşzamanlı bir şekilde ülkenin 

başka bir cephesinde yine Suriye rejimi 

ile savaşan Özgür Suriye Ordusuna karşı 

savaşmaya başladı. Gerçekte birbirine karşı 

olan iki güç Esad rejimini kurtarmak için savaş 

başlatıyor, ikisi de Suriye rejimi namı hesabına 

Esad’ı devirecek guruplarla savaşıyor. 

Hizbullah neden harcandı ve imajı 

çökertildi? 

Yıllar önce hem Faddallah ile hem de Hasan 

14





Nasrallah ile konuşma fırsatı bulmuştum. 

Güney Lübnan’da İsrail’le savaşan Hizbullah’ın 

Lübnan şehirlerinde demokrasi ile belediye 

yönetmesi, meclisteki yapıcı tutumları, 

demokrasi tecrübesi ile Lübnan’ın çok 

kültürlülüğünü nasıl özümsedikleri ve nasıl 

bir siyasal ahlak ve bütünleştirici olma 

konusundaki hassasiyetlerinden bahsetti. 

O günkü şartlarda Hizbullah dini lideriyle 

Faddallah ve İsrail’e karşı savaş veren Hasan 

Nasrallah’ı ile ideal bir dini yapı imajı çizmişti. 

Açık dini bilgileri sağlıklı yorumlayan, ötekinin 

varlık hakkına saygılı, İslam ülkelerindeki 

diktatörlüklere bakınca can alıcı idi. 

İsrail’le her savaş ve çatışmada İsrail’i yenilgiye 

uğratan, sadece Lübnan’ın değil bütün 

Müslümanların kalbinde taht kuran Hizbullah 

savaşçıları, İran dini lideri Ali Hamaney’in 

bütün Müslümanları kaosa sürükleyecek 

olan Şii Hilal teorisine hizmet etmek için 

Suriye’de Müslüman öldürmeye gittiler… Ki 

Ali Hamaney’in Şii Hilal teorisi başta Haşimi 

Rafsancani olmak üzere Cumhurbaşkanı 

Ruhani ve darbe ile görevinden edilen Musavi 

tarafından kabul edilen bir tez değil ve tehlikeli 

bulunmaktadır. 

Belki de İran’ın Amerika Birleşik Devletleri 

ile aralarında varılan mutabakatın önemli bir 

maddesi de Hizbullah konusu olmuş olabilir 

ABD’ye merak etmeyin Hizbullah bundan 

böyle İsrail’e musallat olmayacak bugün 

olduğu gibi Müslüman öldürmeye devam 

edecek teminatıdır. 

Böylece dünyadaki bütün Müslümanların göz 

bebeği olan Hizbullah hareketi Ali Hamaney’in 

politik hırslarına kurban edilmiş ve birinci 

dünya savaşından bu yana hep kaybeden 

Müslümanlar için bir imaj daha yok olmuştur. 

İran İsrail ve İngiltere ile iş mi tutuyor? 

Amerika Birleşik Devletleri Irak’ı işgal ettikten 

sonra El-Kaide -ki kendi ürünüdür- Irak’ta 

Şii sivil hedeflere sürekli intihar saldırıları 

düzenledi. ABD, istihbaratı ile bunu önlemedi, 

her zaman bu tür terör faaliyetlerini önleme 

gücü vardır Amerika’nın. Ayrıca Irak Amerika 

Birleşik Devletleri tarafından İran’a altın 

tepside sunulmuş hediye bir devlettir. İran 

da Amerika Birleşik Devletleri gibi Irak’taki 

bu kaos ortamının derinleşmesine göz 

yumdu, sürekli intihar girişimleri ile Şiilerin 

ya da Sünnilerin ölmesi toplumsal travmayı 

derinleştirdi ve devlet yönetimini elinde 

bulunduran Şii yönetimin Irak’ta Sünnilere her 

türlü baskıyı yapması ve zulmü meşrulaşmış 

oldu. 

Bugün Irak’ta Sünni köyler Şii milisler 

tarafından işgal ediliyor, insanlar yurtlarından 

sürülüyor, göç ettiriliyor ve ABD işgal 

ordusundan görmediği zulümleri Şii ırak 

ordusundan ve onlara takviye kuvvet olarak 

gelen bağnaz İranlı milis güçlerinden 

görüyorlar. İyi bir gözlemci insan hakları 

uzmanı, olan biteni izlese Şii milislerin 

uygulamalarının hiç de DEAŞ’tan geri kalır 

yanının olmadığını görür. Mezhebini din 

yerine koyan bu milisler Sünnileri yok ederken 

dini bir saikle de bağnazlıklarını sergiliyorlar. 

Kendilerini DEAŞ’ın karşısına Şİİ DEAŞ gibi 

konumlandırmışlar, üstelik bunlar bir devlete 

(İran) bağlı olarak bu cürümleri işliyorlar. 

Bugün sabah erken kalkan bir devlet 

Suriye’de ve Irak’ta Sünni Müslümanların 

olduğu topraklara saldırabilir, istediği 

kadar Müslüman öldürebiliri istediği insan 

hakları ihlallerini yapabilir, varil bombası 

hatta atom bombası bile atabilir. Eskiden 

15





Amerikan üretimi El-Kaide var diyorlardı, 

şimdi Batılı devletlerin ve İran’ın ortaklaşa 

üretmiş oldukları DEAŞ belası var. Bu bela 

ne menem bir şeymiş ki mazlum Müslüman 

Sünni topraklarını işgal etmek isteyen herkes 

bunu bahane edip ordusunu, milis gücünü, 

Hizbullah’ını PKK’sını bu mazlum milletlerin 

üzerine sürebiliyor. 

Peki DEAŞ nedir diye bir soru sorulduğunda 

hemen herkes Irak’taki işgal sonrası oluşan 

travmalar ve Irak’ın demografik yapısına atıfta 

bulunuyor. Amerika’nın Irak işgaline üç gün 

direnemeyen ırak ordusunun subaylarının 

DEAŞ kurulduktan sonra nasıl bir askeri 

dehaya dönüştüklerinden dem vurulur. Dünün 

korkak yenilmiş askerlerine gökten vahit 

gelmişçesine bir abartı söz konusu… 

bu konsept uğruna Müslümanlar Rusya ile 

yıllarca savaştı. Şimdi önümüzde yeni bir 

konsept var, bu karma bir konsepte benziyor, 

acı olan tarafı Şii Hilal kurmak için gözlerini 

karartmış Ali Hamaney, İsrail ve Batı bu 

konseptin ortaklarından gözüküyor. Bir 

canavar yaratıldı, şimdi Rusya dâhil bütün şer 

güçler Müslümanların topraklarını işgal için 

gelebilirler, İran da bütün Sünni toprakları 

işgal edebilir, çünkü Herkes DEAŞ’la savaşıyor, 

meşru değil mi? 

Bu DEAŞ belasının her bir ülkenin kendi 

çıkarlarını korumak adına başta İran olmak 

üzere İsrail ve Batılı istihbaratçıların ortaklaşa 

kurdukları bir istihbarat ittifakı organizasyonu 

olduğunu düşünen insan sayısı az değildir. 

DEAŞ Esad rejiminin tam da düşeceği bir 

noktada neşvü nema buldu ve Özgür Suriye 

Ordusunun bulunduğu alanlara saldırdı. 

Barzani’ye saldırdı, Türkiye’nin içini 

karıştırmak için Kobani’ye saldırdı. Dünyada 

kökü Selefi olan bütün İslami hareketler İsrail 

düşmanlığı yaparken İsrail’e tek bir kelime 

etmedi. Yetmemiş gibi Hamas’ı tehdit etti. Bu 

nasıl Selefi Sünni bir yaratık ki yeryüzünden 

Ehlisünnet ve vasat ümmeti ortadan kaldırmak 

için her türlü stratejik planı yapıyor. 

Afganistan savaşı dünyanın dört bir 

yanından mücahit devşiren bir savaştı. Yıllar 

sonra anladık ki bu cihat Amerika Birleşik 

Devletleri’nin geliştirdiği bir konseptmiş ve 

16





17





YENİ DÜNYA DÜZENİNDE YENİ TÜRKİYE GERÇEĞİ 

Servet HOCAOĞULLARI 

Araştırmacı - Yazar 

İmparatorluklar parçalanırken; modernliğin 

tetiklediği gelenek fay hattı kırılıp, Din, Kültür 

ve İdeoloji hafızası silinirken; ırk üstünlüğüne 

dayalı ulusçu devlet milliyetçiliği moda olarak 

lansman yaparken; Osmanlı’nın görkemli 

duruşu bir “duramama” haline evrilirken; 

insanlık “yeni” bir insan tasavvuruna tanıklık 

ediyordu: Seküler, Laik, Ulusalcı ve en önemlisi 

“Tanrının Kader tayin edişine Müdahil Özgür 

İnsan” dili benimseniyordu. 

Dolayısıyla “Modernleşme devletlerden önce 

toplum dokusunu dönüştürmüştür denebilir.”. 

Nitekim, Osmanlı İmparatorluğundaki değişim 

de çok yönlü olmuş ve büyük sancılarla, ağır 

bedellerle yoluna devam etmek durumunda 

kalmıştır. Sonuçta da bir zamanlar anlam 

kökleri Anadolu’da yerleşik olan, hizmet dalları 

ise üç kıtaya yayılmış görkemli bir insanlık 

mirası kabul edilen Osmanlı parçalanmış 

ve yerine Anadolu’da Türkiye Cumhuriyeti 

kurulmuştur. 

Türkiye’nin kuruluş yıllarında, dünya 

savaşları sonrası adeta “siyasi Kıta Haritası” 

diyebileceğimiz “Yeni Dünya” inşa ediliyordu. 

Örneğin İngiliz İmparatorluğu kendi adasına 

çekilirken “Parlamenter” sistemde karar kılıyor 

ve sömürgelerini de Parlamenter sisteme 

mecbur ediyordu. Fransa’da sömürgelerinden 

çekilirken aynı sisteme karar kılıyor; ancak 

süreci yönetemediğini fark edince; Charles 

de Guella liderliğinde Başkanlık Sistemine 

yönelmiş ancak Yarı Başkanlık ile yetinmek 

durumunda kalmıştır. Almanya da Parlamenter 

Sistemde karar kılmıştır. Bir anlamda Avrupa 

siyasi kıta haritasında Parlamenter sistem 

hakim olmuş; Türkiye de Avrupa’nın bir 

parçası olma hedefiyle aynı sistem bloğuna 

katılmıştır. 

Kuşkusuz Yeni Dünya düzeninde baş 

aktörlüğü ABD almıştır. Birinci ve İkinci 

Dünya savaşlarındaki stratejisi sonuç vermiş; 

Dünyanın bir çok yerinde “Süper Devlet” 

rolünü oynamıştır. Bu rolün en baskın sahası ise 

Ortadoğu olmuştur. Bir anlamda Osmanlının 

yüzlerce yıl hakimiyetinde olan bölgede ve 

İslam dünyasının kalbinde olmuştur. 

Bu arka plan bağlamında; Türkiye, medeniyet 

atlasında köprü kıta, tarihsel bellek, kültürel 

zenginlik ve siyasî liderlik birikimine 

sahip bir ülkedir. Türkiye’nin, emperyal 

güçlerin bağışladığı ve yönettiği, dolayısıyla 

kökleri dışarıda olan türedi ülkeler gibi 

davranması, güçlere itaat etmesi ve geçmişini 

unutarak küresel akla ayak uydurması asla 

beklenmemelidir. 

Ancak Türkiye’nin gerçek gücü, kötü 

yönetimler ve dışa bağımlı öğretilmiş 

çaresizlikler yüzünden kullanılamamıştır. 

Cumhuriyetin anlamı ve öznesi olan cumhur, 

yani halk, bu gücü, imkânı, onuru, kurucu lider 

Atatürk’ün gösterdiği hedefleri ve yüksek 

siyaset ile değerlendirecek iktidar özlemini 

darbeye mahkûm yarınlardan kendisini 

kurtaran “AK Parti ruhu ve Yeni Türkiye 

18





Vizyonu” ile giderebilmiştir. 

Yüksek siyasetin adresi AK Parti’nin kurucu 

lideri ve 12. Cumhurbaşkanımız Sayın Recep 

Tayyip Erdoğan’ın 2023 Türkiye vizyonu, millî 

iradenin tarih boyunca beslendiği köklere 

güvenerek tekrar hizmet dallarını dünyaya 

yaymayı hedefleyen ve küresel her talebe 

“diklenmeden dik durarak” kendi tercihleri 

ve kararı ile cevap veren bir zihniyeti ifade 

etmektedir. 

2023’e zihniyet devrimini gerçekleştirmiş 

olarak ulaşmak, AK Parti’nin, millî iradenin 

de desteklediği en büyük hedefidir. Hedefi 

gerçekleştirecek olan “AK Parti ruhu” beklenen 

zihniyet devrimini gerçekleştirecek millî 

iradenin beslendiği kökleri ifade ederken, 

“Yeni Türkiye” zihniyet devrimi sonrası 

Türkiye’nin hak ettiği yeri, “Yeni Vizyon” ise 

dünyada oyun kurucu ve çözüm adresi olan 

Türkiye’nin performansını belirtmektedir. 

“AK Parti ruhu ve Yeni Türkiye vizyonu” ile 

ülkemiz 2023’e doğru yol alırken, AK Parti son 

on iki yılda gerçekleştirdiği projeler, zihniyet 

reformları ve hizmet çetelesi ile hak ettiği millî 

desteği 1 Kasımda tekrar almış ve millî iradeye 

kast eden tüm ihanetleri de yine milletten 

aldığı güçle yenmeyi başarmıştır. 

sistemine geçiş beyanı da bu özgüvene işaret 

etmektedir. 

Kuşkusuz Türkiye bu yolda önemli tuzaklarla 

karşılaşmıştır ve karşılaşmaya devam 

edecektir. Nitekim 7 Haziran seçimleri sonunda 

bu hedeflerden uzaklaştırılma tuzaklarının 

eşiğine gelmiştir. Türkiye 7 Haziranla 

tekrar Avrupa’ya mahkûm bir Türkiye ile 

Ortadoğu’dan elini-eteğini çekip içine kapanan 

Eski Türkiye olma eşiğine düşürülmüştür. 

Ancak bu eşik Cumhurun başkanı Recep Tayyip 

Erdoğan liderliğinin büyük tecrübesi ve bu 

tecrübeye güvenen ve Türkiye’nin kazandığı 

“yeni” olan Başbakan Ahmet Davutoğlu’nun 

performansı ile aşılmıştır. 

Özün sözü şudur: 1 Kasım, Küresel güçlerin ve 

küresel endüstrinin planlarını bozmuştur. Eski 

Türkiye artık geride bırakılması arzulanan 

şartlara vurguyu değil; gerçekten artık 

geçmişte kalan anlayışa işaret etmektedir. 

Yeni Dünya Yeni Türkiye’ye alışmak zorunda. 

Bu alışma içinde 2023 Hedefleri ve Başkanlık 

Sistemi iki önemli sonuç olarak yer alacaktır. 

Hayırlı olsun. 

1 Kasım seçimlerinden sonra “2023 Hedefleri” 

ve “Başkanlık Sistemi” tartışmalarının sıcaklığı 

iki önemli pozisyona işaret etmektedir. Yeni 

Dünya Düzeni içinde Türkiye öznedir ve özelde 

başta Osmanlı İmparatorluğu dönemindeki 

sınırlarda olan bölgeler dahil olmak üzere 

Dünyadaki tüm gelişmelerle ilgilidir ve aktiftir. 

En önemli işaret ise; Türkiye’nin Avrupa’ya 

mahkum bir ülke olmadığı ve küresel ölçekte 

aktör olarak farklı seçeneklere yönelebileceği 

özgüvenine sahip bir irade sahibi olduğudur. 

Nitekim Parlamenter sistemden Başkanlık 

19





SİYASAL İLETİŞİM 2.0 

Mustafa BOSTANCI, Dr. 

Erciyes Üniversitesi İletişim Fakültesi 

Üzerinde birçok tanım yapılan iletişim, bireyin 

anne karnına düştüğü andan itibaren başlayan, 

hayatta varolabilme gayretini sürdürmesiyle 

devam eden bir süreçtir. Sosyal bireyin 

kendisine ve dışındaki dünyaya kendini ifade 

edebilme ve sosyalleşme ihtiyacının önemi, 

iletişimi insan ilişkilerinde üzerinde ciddiyetle 

durulması gereken bir yere getirmiştir. 

Yaşamını sosyal olarak sürdürmek isteyen 

birey için iletişim, yemek, içmek, nefes almak 

kadar gerekli bir ihtiyacı ifade etmektedir. 

Bireylerin iletişim ihtiyacı, günümüzde çok 

çeşitli yöntem ve tekniklerle gerçekleşmekte, 

kitle iletişim araçlarının çeşitliliği artmaktadır. 

Gazete, televizyon, radyo gibi geleneksel 

iletişim araçlarını yanı sıra, internet ve sosyal 

medya gelişmesi kitlelere anında ulaşabilme, 

çoklu ortam, kolay depolama ve arşivleme 

ve bunların yanında sayılabilecek birçok 

özellikleri itibariyle daha cazip iletişim 

imkanları sunmaktadır. İnternetin iletişim 

için kullanımı hızla yaygınlaşmakta, küçük 

cihazlarla cebimize kadar gelen internet 

teknolojisi beraberinde gündelik pratiklerimizi 

de değiştirmektedir. İnternet çağında dünyaya 

gelen ve gazete, radyo, televizyon gibi 

geleneksel yayın mecralarına ilgi göstermeyen 

yeni neslin de internetin öneminin artmasında 

önemli katkısı olmaktadır. 

Hayatımızdaki yeri ve önemi her geçen 

gün biraz daha artan sosyal medya, gelişen 

internet teknolojisinin de etkisiyle sosyal 

bireyin vazgeçilmez gündelik pratiklerinden 

biri haline gelmektedir. Bireyin sosyal 

medyayla olan bu yakın ilişkisi medyadan 

pazarlamaya, futboldan siyasete kadar birçok 

alanı doğrudan etkilemektedir. Tüketici 

isteklerini öğrenmek, seçmene doğrudan 

ulaşmak, talep ve arzuları dinlemek sosyal 

medya ile daha kolay hale gelmektedir. Artık 

medya, işletmeler, pazarlamacılar, siyasetçiler 

ve diğer bir çok organizasyon sosyal medyanın 

potansiyelinin farkındadır. Sosyal medyada 

müşteriler ürünü, hizmeti ve markayı, 

çalışanlar yöneticileri, seçmenler lideri ve 

parti politikalarını konuşmakta, tartışmakta ve 

bütün bu konuşmalar, beğeniler ve paylaşımlar 

önemli bir veri bankası haline gelmektedir. 

Ürününü ve işletme imajını pazarlamak 

isteyen firma için sosyal medya ne kadar 

önemli ise parti politikalarını ve adaylarını 

seçmenlere tanıtmak isteyen partiler için de o 

kadar önemli olmaktadır. 

Geleneksel medyayı siyasal iletişim aracı 

olarak yoğun bir şekilde kullanan siyasal 

partiler sosyal medyanın kısa zaman diliminde 

ulaştığı bu başarıyı ve her an sosyal medyada 

bir araya gelen kitleleri gözardı edemez hale 

gelmişlerdir. İlk önemli örnekleri Amerikan 

başkanlık seçiminde gözlemlenen sosyal 

medya’nın siyasal iletişim sürecinde etkin 

kullanımı zamanla diğer Avrupa ülkelerine 

de örnek teşkil etmiştir. Ortadoğu’da yaşanan 

Arap Baharı hareketlerinin taşıyıcı öğesi 

ise yine sosyal medya olmuştur. Ülkemizde 

yaşanan “Gezi Olayları” yine siyasal 

20





iletişimin sosyal hayata yansıması olarak 

göze çarpmakta ve sosyal medya merkezli 

bir örgütlenme biçiminin örneklerinden biri 

olarak değerlendirilmektedir. 

Siyasal İletişim 

Siyasal iletişim; hedef kitle, kitle iletişim 

araçları ve siyasal aktörler olmak üzere 

üç temel unsurdan oluşmaktadır. Siyasal 

iletişimin aktörleri; devlet başkanı, hükümet, 

siyasal partiler, yerel yönetimler, sivil toplum 

örgütleri, baskı grupları, sivil itaatsizlik, 

lobicilik faaliyetleri ve terör gruplarıdır. 

İletişim sürecindeki mesajları gönderen 

“Kaynak” rolünü siyasal iletişimde “Siyasal 

Aktörler” icra etmektedir. Siyasal aktörlerin 

gerek kendileri gerekse danışmanları 

tarafından kitle iletişim araçları kullanılmakta 

ve hedef kitleye mesajlar gönderilmektedir. 

Parti içi demokrasinin geliştiği ve işlediği 

siyasi örgütlerde hedef kitleye temas eden 

aktör ve mesaj sayısı artış göstermektedir. 

Her iki kelime de “politik” ve “iletişim”, 

özellikle bu sürecin ana aktörleri olan hükümet 

(politik elitler), kitle iletişim araçları (medya 

çalışanları) ve toplum (vatandaşlar, seçmenler, 

medya tüketicileri) arasında ne olup bittiğine 

dikkat çekmektedir. Her siyasal iletişim 

aktörünün kendi çıkarları vardır. Siyasal 

iletişim aktörleri amaçlarına sadece diğer 

aktörlerle doğru ilişkiler geliştirebildikleri 

takdirde ulaşabilmektedir. 

Siyasal iletişim, siyasete konu olan her türlü 

bilgiyi içerebilen siyasal mesajın, siyasi aktörler, 

seçmenler ve diğer organizasyonlar arasında 

dolaşımını konu olan bir iletişim sürecidir. Bu 

süreçte çok fazla etkili olan araçlar adeta birer 

siyasal iletişim aktörü haline gelebilmektedir. 

Yakın geçmişten bu yana siyasal iletişimin etkili 

aracı geleneksel medya iken, şimdi bir başka 

güçlü siyasal iletişim aracı olarak internet ve 

sosyal medyadan bahsedilmektedir. 

Blumler ve Kavanagh, siyasal iletişimin II. 

Dünya Savaşı sonrasında peş peşe üç önemli 

aşamadan geçtiğini savunmaktadır: 

1. Aşama: II. Dünya Savaşı’ndan sonraki 

ilk yirmi yıl “partilerin altın çağı” olarak 

adlandırılmış ve bu süreçte parti kimliği ön 

plana çıkmıştır. 

2. Aşama: 1960’larda sınırlı kanallara sahip 

ülke televizyonlarının siyasal iletişimde baskın 

olduğu ve seçmenlerin parti sadakatinin 

gevşediği bir dönem yaşanmıştır. 

3. Aşama: Medya araçlarının çoğaldığı ve 

her an her yerden medyaya erişilebilen bir 

dönem olarak ifade edilmektedir. Siyasi 

haber, bilgi ve fikirler kitle iletişim araçlarının 

ötesinde bilgisayarlar aracılığıyla da dolaşıma 

sokulmuştur. 

Blumler ve Kavanagh’ın dikkat çektiği 

üç aşamaya ek olarak, siyasal iletişimin 

içerisinde bulunduğu aşama medyanın da 

ötesinde internet ve sosyal medya araçlarının 

yoğunlukla kullanıldığı yeni bir dönem 

olarak değerlendirilebilmektedir. Geleneksel 

medyanın tek başına yeterli olmadığı, internet 

teknolojisi ile birlikte sosyal medya araçlarının 

da siyasal mesajın dolaşımında aktif olarak 

kullanıldığı bu yeni dönem, siyasal iletişim 

sürecine çeşitli fırsatlar ve tehditleri bir arada 

getirmektedir. 

Siyasal iletişim hedef kitlenin ülke sınırları 

içerisinde olması durumunda içe yönelik 

siyasal iletişim, ülke sınırlarını aşması 

ve uluslararası bir boyuta sahip olması 

durumunda ise uluslararası siyasal iletişim 

olarak adlandırılmaktadır. Siyasi aktörler 

21





mesajlarının ulaşmasını istedikleri hedef 

kitleye göre her ikisini de zaman zaman 

tercih etmektedir. Siyasal iletişim süreci 

kullanılan araç ve yöntemlerin etkisiyle 

hedeflenen başarıya daha etkili bir şekilde 

ulaşabilmektedir. Siyasal iletişim, siyasal 

halkla ilişkiler, siyasal reklamcılık, siyasal 

propaganda ve siyasal pazarlama olmak üzere 

dört yöntemi kullanmaktadır. 

Siyasal iletişimin doğrudan ilişkiye sahip 

olduğu bilim siyaset olmakla birlikte, siyasal 

iletişim süreçlerinin demokrasinin kurallarına 

uygun bir şekilde sürdürülebilmesi, siyasal 

iletişimin bir çok bilimle olan ilişkisine bağlı 

olmaktadır. Siyasal iletişim, bireyin karar 

verme süreçleri, tutum, algı, davranış itibariyle 

psikoloji, toplum yapısının incelenmesi, 

kültür ve siyasallaşma süreçleri itibariyle 

sosyoloji, geçmiş dönem olgularının önemi 

itibariyle tarih, kanunlara uygunluk ve etik 

açıdan deontolojiye uygunluk itibariyle hukuk, 

toplum içerisindeki bireyin ikna edilmesi 

itibariyle sosyal psikoloji, iptidai dayanakların 

değerlendirilmesi itibariyle antropoloji gibi 

bilim dallarına sık sık başvurmaktadır . 

Sosyal Medya 

Yazının bulunmasıyla başlayan iletişim biçim ve 

araçlarının tarih içerisindeki gelişimi, internet 

ve sosyal medyaya kadar uzanmaktadır. En 

temel ihtiyaçlardan biri olan iletişimi daha 

etkili ve daha kolay gerçekleştirmek için çok 

çeşitli icatlar geliştirilmiştir. Gerek kişiler 

arası iletişimin, gerekse kitle iletişiminin 

gerçekleştirilmesinde bu icatlar ve gelişmeler 

adeta insanlar arasındaki mesafeleri ortadan 

kaldırmaktadır. Geleneksel medyanın 

ardından yeni bir iletişim çağına işaret eden 

yeni medya gelişmesi yaşanmaktadır. Her 

biri bulundukları dönemin son teknolojisi 

olarak kabul edilen iletişim araçlarının 

geldiği son noktada adından sıkça söz ettiren 

gelişme ise sosyal medyadır. Sosyal medyaya 

zemin hazırlayan gelişmelerin başında 

internetin yapısında yaşanan değişimlerin 

önemi büyüktür. İnternetin ilk ortaya çıktığı 

yapı kullanıcıların da etkisiyle değişimler 

geçirmiştir. Bu değişimler Web 1.0, Web 2.0, 

Web 3.0 şeklinde adlandırılmaktadır. 

Web 1.0, internetin ortaya çıkmasından Web 

2.0’a kadar olan dönemi ifade etmektedir. 

İnternet sitelerini ziyaret etmek, fotoğraflara 

bakmak, mail atmak, sohbet etmek bu dönemin 

temel internet kullanım çeşitlerindendir. 

Bu dönemde internet kullanıcıları daha çok 

tüketici konumundadırlar. İçerik üretebilmek 

için teknik birtakım becerilere sahip olmak ve 

internet yayıncılığı konusunda uzman olmak 

gerekmektedir. Düşünceleri bir internet 

sitesinde ifade etmek, çekilen fotoğraf ve 

videoları yayınlamak ve bütün bunları görsel 

olarak zengin kılacak tasarımlar yapmak, 

ancak bu konuda yoğun bir eğitimin sonrasında 

yapılabilmektedir. Web 2.0 çoğunluğu tüketici 

olan internet kullanıcılarına üreticilik 

rolü de katmıştır. Bu dönemde kullanıcılar 

uzmanlık bilgisi gerekmeksizin internette 

içerikler yayınlayabilmektedirler. İçerik 

üretebilecek gerekli donanıma sahip olan 

herkes Web 2.0 döneminin sunduğu imkanları 

kullanarak internet üzerinden paylaşımda 

bulunabilmektedir. Bu gelişmeyle birlikte 

internet kullanıcılarının birkaç internet sitesi 

ve arama motoruyla sınırlı bilgiye ulaşma 

deneyimi yerini adeta sınırsız olarak kabul 

edilen bir bilgi kaynağına bırakmaktadır. 

Anlamsal ağ olarak tanımlanan Web 3.0 

üzerinde ise çalışmalar halen devam 

etmektedir. 

Sosyal medya, kullanıcılara; 

1. Sınırlı bir sistem içinde açık veya yarı açık 

profiller oluşturma, 

22





2. Diğer kullanıcıların listesini oluşturma ve 

paylaşımda bulunma, 

3. Bağlantılı olduğu kullanıcıların ve diğer 

kullanıcıların hareketlerini listeleme 

izni veren ağ tabanlı hizmetler olarak 

tanımlanmakta ve bu özelliklerin siteden siteye 

değişiklikler gösterebileceği belirtilmektedir. 

Medya sektöründe oyunun kurallarını 

değiştirdiği düşünülen sosyal medya, biçimsel 

olarak hem kendi yeteneklerini hem de 

medya üretici ve tüketicilerinin alışılagelmiş 

pratiklerini değiştirmeye devam etmektedir. 

Her yeni gün bu alanda yeni bir sosyal medya 

aracını hayatımıza sokmaktadır. Youtube 

yayın içeriğine kullanıcıların karar verdiği 

geniş bir televizyon ağına, blog ortamları köşe 

yazarlarının kişisel gazetelerine, Twitter ise 

tüm dünyadan son dakika gelişmelerinin takip 

edilebileceği bir haber ajansına dönüşmüştür. 

Sosyal medya yüzlerce aracı ifade eden bir çatı 

kavram olarak karşımıza çıkmaktadır. Sayıları 

her geçen gün artan sosyal medya araçlarını 

daha iyi anlayabilmek için bir sınıflandırma 

yapmak gerekmektedir. Hem aynı işleve sahip 

araçları bir arada değerlendirmek, hem de 

anlam kargaşasını ortadan kaldırmak için 

sosyal medya araçları kullanım amacı ve 

içerik türleri itibariyle sınıflandırılmaktadır. 

Kullanım amacı ve içerik türünden hareketle 

sosyal medya araçlarını bloglar, mikrobloglar, 

wikiler, sosyal ağlar, video paylaşım ağları, 

fotoğraf paylaşım ağları, ses ve müzik paylaşım 

ağları, lokasyon tabanlı araçlar, sosyal 

işaretleme ağları ve sanal dünyalar şeklinde 

sıralanabilmektedir. 

Sosyal Medya ve Siyaset 

Naci Bostancı’ya göre, “tüm bakanlıklarda, 

devlet dairelerinde yüksek düzey yöneticilerin, 

özel sektördeki karar vericilerin sabah ilk 

olarak medya tarama özetlerini okumaları, bu 

sanal dünyanın tartışılmaz güç göstergesidir” 

Buradan hareketle yüksek düzeydeki 

yöneticilerin ve karar vericilerin geleneksel 

medyadan daha fazla, güne başlarken, gün 

içinde hatta gecenin ilerleyen saatlerinde 

sosyal medya mecralarındaki gündemi takip 

etmeleri, hatta bu iş için danışmanlarını 

görevlendirmeleri, olan bitenden anında 

haberdar olma gayretleri sosyal medyanın 

önemli bir iletişim kanalı olduğunun 

göstergesidir. Özellikle genç seçmenlerin 

zamanlarının büyük bir bölümünü sosyal 

medyada geçirdikleri bilinmektedir. Sosyal 

medya araçları tarafından paylaşılan ve 

üyelerin yaş dağılımını gösteren veriler genç 

yetişkin grubuna giren üyelerin diğer yaş 

gruplarına oranla sosyal medyada daha fazla 

olduğunu göstermektedir. Genç yetişkin 

seçmene ulaşmak, iletişim kurmak ve ikna 

etmek isteyen siyasetçiler için sosyal medya 

araçları etkili birer siyasal iletişim kanalına 

dönüşmektedir. 

Sosyal medya ve siyaset ilişkisi, akademik 

çalışmalarda (henüz yeni değiniliyor olsa da) 

çok yakın bir geçmişe sahip değildir. Siyaset 

ve sosyal medyayı birlikte sıkça anmamızı 

sağlayan ve dünyanın gündemini meşgul 

eden birtakım gelişmelerin etkisiyle sosyal 

medya en az geleneksel medya kadar siyaset 

konulu iletişimin gerçekleştirildiği ve yeniden 

üretildiği bir ortama dönüşmektedir. Sosyal 

medya ve siyaseti yakından ilgilendiren 

olayların sayısı artmakla beraber bu ilişkiyi 

daha iyi açıklayabilmek için dört önemli 

gelişmeye değinmek gerekmektedir. 

Bu dört önemli gelişmeden ilki, ABD başkanı 

Barack Obama’nın sosyal medya odaklı 

yürüttüğü “medya gösterisi” adı verilen seçim 

kampanyasıdır. Amerika Başkanlık Seçimleri’ne 

bakıldığında General Eisenhower’ın radyoyu 

23





kullanarak seçim kazanmış ilk başkan olduğu, 

John F. Kennedy’nin ise televizyonu kullanarak 

başkanlık seçimlerini kazanan ilk başkan 

olduğu bilinmektedir. Barack Obama’nın ise 

dijital teknolojileri kullanarak ve interneti 

arkasına alarak özellikle sanal sosyal 

ağları adeta fethedercesine seçim stratejisi 

oluşturması, ona internet ortamı aracılığıyla 

seçim kazanmış ilk başkan olma sıfatını 

kazandırmaktadır. 

İkinci önemli gelişme ise Wikileaks olayıdır. 

28 Kasım 2010 tarihinde, Wikileaks.org 

üzerinden yayınlanan 294 belge dünya 

diplomasisinde deprem yaratırken, olayın 

bir güvenlik zafiyeti, sanal istihbarat olup 

olmadığı, siteye erişim engeli, bilgi toplama 

ve sızdırma gibi konular tartışılır hale 

gelmektedir. Diplomatik etkilerin yanı sıra 

Wikileaks, bilginin demokratikleşmesi ve artık 

hiçbir bilginin gizli kalmayacağının göstergesi 

olarak değerlendirilmektedir. Yaşanan olayın 

saydam ve hesap verebilir yönetimlerin 

yerleşmesini sağlayabileceğine, internet 

altyapısına sahip gazetecilik ile ulusal, resmi 

ve parasal duvarların yerle bir olabileceğine 

dikkat çekilmektedir. 

Üçüncüsü, “Twitter Baharı” olarak da 

adlandırılan Arap Baharı olaylarıdır. Arap 

Baharı hareketlerinin yönetilmesi ve halkların 

organize edilmesinde bilişim teknolojileri, 

cep telefonu, internet ve sosyal medya 

paylaşımlarının etkili olduğu görülmüştür. 

Özellikle baskılı bir yönetimi tercih eden 

rejimlerin korkulu rüyası haline gelen sosyal 

medya sayesinde pek çok insan yaşanan hak 

ihlallerini tüm dünyaya servis edebilmiş 

ve bu toplumsal hareketlerin yaşandığı 

ülkelerde en önemli enstrümanlardan biri 

olarak değerlendirilmiştir. Hatta Arap Baharı 

sürecinde yaşananlar sosyal medya aracılığıyla 

tüm dünyaya servis edilmiş ve kimi diktatörler 

koltuklarını bırakmak zorunda kalırken, 

kimileri ise demokratik hakların geliştirilmesi 

konusunda taahhütlerde bulunmak 

durumunda kalmışlardır. 

Dördüncü önemli gelişme ise ülkemizde 

yaşanan Gezi Parkı Olayları’dır. Gezi Parkı 

Olayları, sosyal medyanın siyasal hayata 

yansıması açısından önemli bir gelişme 

olarak değerlendirilmektedir. Gençlerin 

boş vakitlerini geçirdikleri bir mecra olarak 

görülen sosyal medya, Gezi Parkı Olayları ile 

birlikte protestocuların kendi aralarındaki 

iletişim ve örgütlenmelerini sağlayan, 

siyasetin gündemini etkileyen etkili bir 

iletişim aracına dönüşmüştür. Gündemle 

ilgili talep ve tepkilerin paylaşıldığı bu 

mecra bilgi paylaşımını kolaylaştırdığı kadar 

dezenformasyonu da beraberinde getirmiştir. 

Yerli ve yabancı araştırmacılar tarafından 

gerçekleştirilen çeşitli çalışmalarda, olaylar 

sırasında Twitter kullanıcı sayıları ve atılan 

tweetlerdeki artışlarla ilgili verilen bilgiler 

değerlendirilirken, dezenformasyon amaçlı 

oluşturulan sahte hesaplar ve tweetler dikkate 

alınmamaktadır. Oysa ki kitleleri yönlendirmek 

ve sokaklara dökmek isteyen birtakım güç 

odakları bu amaçlarına ulaşmak için de 

sosyal medyayı kullanmaktadırlar. Özellikle 

Gezi Parkı Olayları sırasında çok fazla bilgi 

kirliliği yaşanmıştır. Başka birtakım olaylara 

ait görseller, görüntüler ve bilgiler Gezi Parkı 

Olayları’na ait olduğu iddiasıyla paylaşılmış ve 

insanlar yönlendirilmeye çalışılmıştır. 

2008 ve 2012 yıllarından gerçekleştirilen 

Amerikan başkanlık seçimleri, Wikileaks, 

Arap Baharı ve ülkemizde yaşanan Gezi 

Parkı Olayları başta olmak üzere irili ufaklı 

gelişmeler sosyal medyanın siyasal iletişim 

için etkili bir araç olarak kullanabileceğine 

dair pratikler sunmaktadır. Sosyal medyayı 

öncelikli iletişim kanalı olarak kullanan bu 

24





gelişmeler sosyal hayatı ve siyaseti güçlü bir 

şekilde etkilemekte ve yansımaları devam 

etmektedir. 

Siyasal iletişim faaliyetlerinin sosyal medya 

aracılığıyla gerçekleştirilmesinin siyasal 

iletişime getirdiği düşünülen değişiklikler 

“Siyasal İletişim 2.0” olarak adlandırılmış 

ve Tablo 1’de bu yenilikler açıklanmaya 

çalışılmıştır. 

Tablo 1: Siyasal İletişim ve Siyasal İletişim 

2.0 Karşılaştırma Tablosu 

Özellik 

İletişim Aracı 

İletişim Türü 

İletişim Şekli 

Siyasal 

İletişim 

Geleneksel 

Medya 

Kitle iletişimi 

Propaganda 

Tek yönlü 

İletişim 

Siyasal 

İletişim 2.0 

Sosyal Medya 

Hem Kitle 

Kletişimi 

Hem Kişilerarası 

İletişim 

İki yönlü 

İletişim 

Diyalog 

Monolog 

Mesaj 

Kitlesel 

Hem Kitlesel 

Hem Bireysel 

Geri Bildirim Düşük Yüksek 

İletişim Maliyeti Yüksek Düşük 

İletişim Aracı: Siyasal iletişim için geleneksel 

medya araçları televizyon, gazete ve radyo 

stratejik bir öneme sahipken, siyasal iletişim 

2.0 için sosyal medya araçları Facebook, 

Twitter, Linkedin vb. ortamlar olarak ön plana 

çıkmaktadır. 

İletişim Türü: Siyasal iletişim kitle iletişimini 

daha sık kullanırken, siyasal iletişim 2.0 kitle 

iletişiminin yanında kişilerarası iletişimi 

tercih etmektedir. 

İletişim Şekli: Siyasal iletişim’de 

propaganda, tek yönlü iletişim ve monolog 

yaygın kullanılırken, siyasal iletişim 2.0’de 

iki yönlü iletişim ve diyalog daha yaygın 

kullanılmaktadır. 

Mesaj: Mesaj siyasal iletişimde genelde 

kitleleri hedef alırken, siyasal iletişim 2.0 

mesajı kitlelere, gruplara ve bireylere göre 

şekillendirebilme imkanı sunmaktadır. 

Geri Bildirim: Siyasal iletişim’de geri bildirim 

seviyesi ve imkanı düşükken, siyasal iletişim 

2.0 geri bildirim kolaylığı sağlamakta ve geri 

bildirim seviyesi yüksek olmaktadır. 

İletişim Maliyeti: Siyasal iletişimde kampanya 

ve tanıtım maliyetleri yüksek iken, siyasal 

iletişim 2.0 maliyeti daha düşük hatta ücretsiz 

kampanya çözümleri sunmaktadır. 

Sosyal medya dijital kampanyaların en hızlı 

ilerleyen ayağı konumundadır. Sadece birtakım 

anahtar sözcüklerin bulunabileceği bir 

platform olmaktan öte diyaloglar, dolayısıyla 

insanlar yani seçmenler hakkında değerli 

bilgiler sunmaktadır. Bu sayede siyasi davranış 

haritalarının bile oluşturulabileceği bir aygıt 

olarak kullanılabilmektedir. Başarılı bir siyaset 

iletişimcisinin sosyal medyada sadece nelerin 

olup bittiğini değil, olayların arkasındaki 

temel nedenleri, bu durumlar karşısında nasıl 

hareket edilmesi ve hangi mesajın kime, ne 

zaman, hangi sıklıkta verilmesi gerektiğini 

anlaması gerekmektedir. 

Sonuç ve Öneriler 

Geleneksel medya tüm dünyada ve Türkiye’de 

uzunca bir dönemin etkili iletişim aracı 

olmuştur. Halen etkisini devam ettirse de, 

yeni nesil için artık bir başka popüler iletişim 

aracından bahsetmek gerekmektedir. Kullanım 

25





pratikleri itibariyle bakıldığında da gençlerin 

artık çok fazla televizyon izlemedikleri, gazete 

okumadıkları ve genel olarak geleneksel 

medyaya ilgi göstermedikleri görülmektedir. 

Gündelik pratiklerden hareketle de gençler 

genellikle bilgisayar veya cep telefonuyla 

ilgilenirken, orta yaş ve üzerindeki bireyler 

ise televizyon karşısında veya gazete okurken 

görülmektedir. 

Teknoloji ve sunduğu imkanların sosyal bireyin 

yaşam biçimine getirdiği köklü değişimlerden 

siyasal iletişim de etkilenmektedir. Bir 

siyasetçiye destek vermenin en somut ifadesi 

oy vermektir. Bunun yanı sıra mitinglere 

katılmak, onu alkışlamak, evinin balkonuna 

partisinin bayrağını asmak, aracının camlarına 

partisinin bayrağını ve liderinin fotoğraflarını 

yapıştırmak halen özellikle seçim dönemlerinde 

başvurulan destek yöntemlerindendir. 

Sosyal medyanın yaygınlaşması ile birlikte 

siyasetçiyi desteklemenin farklı ve yeni 

biçimleriyle karşılaşılmaktadır. Seçmen, 

partinin veya adayın Facebook’taki sayfasını 

beğenerek, attığı tweeti retweet ederek, 

gönderisini yorumlayarak ve paylaşarak, 

yeni ve alışılmadık davranışlarla desteğini 

göstermektedir. Bir siyasetçiyle selamlaşmak, 

elini sıkmak gibi seçmene heyecan verici 

deneyimlerin yerini siyasetçiyle internet 

üzerinden diyalog kurmak almaktadır. 

Sosyal medya siyasetçi ve seçmen arasındaki 

siyasal iletişimle birlikte siyasetçilerin 

kendi aralarındaki siyasal iletişim kurma 

pratiklerini de etkilemiş ve değişimler 

meydana getirmiştir. Siyasi partiler arası 

tartışmaya dönüşen konular meclisteki kadar 

sosyal medyada konuşulmakta, geleneksel 

medyaya açıklama yapmayan siyasi aktörlerin 

sosyal medya üzerinden birbirlerine verdikleri 

cevaplar geleneksel medya içeriklerinin 

konusunu belirlemektedir. Kimi zaman bir 

siyasetçi tarafından atılan tek bir tweet bile 

televizyonda yayınlanan bir programda 

saatlerce tartışma konusu olabilmektedir. 

Sosyal medya, siyasetçiler ve seçmenler 

nezdinde önemli bir siyasal iletişim aracı 

vazifesi görmektedir. Siyasi partiler diğer 

iletişim mecralarını da sosyal medya ile uyumlu 

hale getirmeye çalışmaktadır. Geleneksel 

medya üzerinden gerçekleştirilemeyen 

etkileşim, sosyal medyada siyasi aktörleri 

ve seçmenleri bir araya getirmektedir. 

Geleneksel medyanın siyasal iletişim için 

yapamadığını teknik yapısı itibariyle sosyal 

medya gerçekleştirmektedir. Bu denli önemli 

bir siyasal iletişim aracı olan sosyal medyaya 

siyasi aktörler gerekli ilgiyi göstermelidir. 

Özellikle seçim kampanyalarında sosyal medya 

stratejileri geliştirilmeli ve profesyonel destek 

alınmalıdır. Bilinçsiz bir sosyal medya kullanımı 

telafisi zor sonuçlar doğurabilmektedir. Doğru 

stratejiler uygulandığında sosyal medya önemli 

avantajlar sağlayabilmektedir. Siyasal iletişim 

çalışmalarının sadece sosyal medya üzerinden 

yürütülmesi yeterli olmamakta, ancak sosyal 

medya diğer iletişim enstrümanlarıyla birlikte 

kullanıldığında avantajlar sağlamaktadır. 

Sosyal medyayı aktif olarak kullanmak ve daha 

güçlü iletişim kurmak isteyen siyasi aktörlere 

birtakım önerilerde bulunmanın faydalı 

olacağı düşünülmektedir. 

• Öncelikle siyasi aktörlerin sosyal medyanın 

önemine inanmaları gerekmektedir. Siyasi 

aktörlerin bu mecralara kayıtsız kalmamaları 

siyasal iletişim ve kampanya çalışmaları 

planlarken sosyal medyayı da unutmamaları 

faydalı olacaktır. 

• Siyasi partiler ve adaylara ait kurumsal 

web sitelerinin yeni teknolojilere ve sosyal 

medyaya uyumlu hale getirilmesi önemlidir. 

Web siteleri farklı çözünürlüklere uyumlu hale 

26





getirilmeli ve mobil sürüme sahip olmalıdır. 

• Web sitelerinden resmi sosyal medya 

hesaplarına bağlantı verilmesi, siyasi aktörlere 

ait resmi sosyal medya hesaplarının diğer 

sahte hesaplardan ayırt edilmesine yardımcı 

olmaktadır. 

• Paylaşılan içeriklerin daha geniş bir kitleye 

ulaştırılabilmesi açısından, partiye ve siyasi 

aktörlere ait web sitelerinde “sosyal medyada 

paylaş” butonlarına yer verilmelidir. 

• Gençler, kendileriyle aynı dili kullanan, aynı 

şeylere ilgi gösteren kişilerle daha iyi iletişim 

kurmaktadır. Sosyal medyanın diline hakim 

siyasi aktörlerin oradaki kitlelere daha kolay 

ve etkili ulaşabileceği düşünülmektedir. 

• Sosyal medyada takipçi sayısı tek başına 

yeterli değildir. Siyasi aktörlerin takipçi 

sayısına takılıp kalmamaları, beğeni, yorum, 

paylaşım, mention, retweet gibi etkileşimi 

meydana getiren göstergeleri önemsemeleri ve 

bunları artırmaya çalışmaları gerekmektedir. 

• Sessiz kalmamalı fakat mesaj 

bombardımanından da kaçınılmalıdır. 

Siyasi aktörlerin her şeyi paylaşmak yerine 

seçici davranarak paylaşımda bulunmaları, 

paylaşımlarını belirli bir plan ve program 

dahilinde gerçekleştirmeleri gerekmektedir. 

• Siyasi partiler bünyelerinde sosyal medya 

uzmanlarına yer vermelidir. Partiye ait 

sosyal medya hesaplarının yönetilmesi ve 

yeni trendler göz önünde bulundurularak 

etkili paylaşımların yapılması için uzmanlar 

istihdam etmek gerekmektedir. 

• Siyasi aktörlerin basın danışmanları 

sosyal medya konusunda eğitilmelidir. Basın 

danışmanlarından beklenti medya kadar 

sosyal medyaya da hakim olmalarıdır. 

• Kullanıcıları cevapsız bırakmamak gerekir. 

Geleneksel tek taraflı mesaj bombardımanı 

sosyal medya kullanıcıları tarafından olumlu 

karşılanmamakta, cevap veren ve etkileşim 

kuran siyasi aktörler ilgi görmektedir. 

• Paylaşımlarda içerik tipi önemlidir. Farklı 

sosyal medya araçlarında farklı içerik tipleri 

ön plana çıkmakla beraber, uzun yazılardan 

kaçınılması ve paylaşımların fotoğrafla 

desteklenmesi tavsiye edilmektedir. Uzun 

videolar yerine de kullanıcıyı sıkmayan kısa 

videoların tercih edilmesi etkili olacaktır. 

• Paylaşımlarda zamanlama önemlidir. Etkili 

zaman dilimlerinin öğrenilmesi ve uygun 

zamanlarda paylaşım yapılması, siyasi aktörler 

için daha çok etkileşim almayı sağlayacaktır. 

• Sosyal medya araçlarında hesap açan siyasi 

aktörlerin benzer kullanıcı adlarını tercih 

etmelerinde fayda var. Sosyal medya hesapları 

için tercih edilen hesap adları kısa ve akılda 

kalıcı olmalıdır. 

• Sosyal medyada sadece profil hesabı açmak 

yeterli olmamaktadır. Siyasi aktörler açacakları 

Facebook beğeni sayfası, Facebook grubu ve 

Youtube kanalı gibi servislerle siyasal iletişim 

çalışmalarını güçlendirebilirler. 

• Sosyal medya dinamik bir yapıya sahiptir. 

Siyasi aktörlerin de sosyal medya hesaplarını 

güncel sosyal medya gelişmeleri çerçevesinde 

yeniden şekillendirmeleri gerekmektedir. 

Kaynakça 

Akıncı Vural, Z. B. ve M. Bat. (2009). “Siyasal 

Seçim Kampanyalarında Yeni İletişim 

Teknolojileri ve Blog Kullanımı: 2008 Amerika 

27





Başkanlık Seçimlerine Yönelik Karşılaştırmalı 

Bir Analiz”, Journal Of Yaşar University, 4(16), 

2745-2778. 

Blumler, J., G. Kavanagh, D. (2009). The Third 

Age of Political Communication:Influences 

and Features, Political Communication, Issue: 

16, 209-230. 

Bostancı, M. (2010). Sosyal Medyanın Gelişimi 

ve İletişim Fakültesi Öğrencilerinin Sosyal 

Medya Kullanım Alışkanlıkları, Erciyes 

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 

Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri. 

Topak, S. T. (2014). “Sivil Toplum Kuruluşları ve 

Sosyal Medya Bağlamında “Renkli Devrimler” 

ve “Arap Baharı” Süreçlerinin Karşılaştırmalı 

Analizi”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 

İİBF Dergisi, 9(3), 233-254. 

Vural, A. M. (2009). “Parti İçi Demokrasi ve 

Siyasal İletişime Katkıları”, 21. Dünya Politika 

Bilimi Kongresi, Santiago, Şili. 

Bostancı, M. (2014). “Siyasal İletişim 2.0”, 

Erciyes İletişim Dergisi, 3 (3), 84-96. 

Bostancı, M. N. (1999). Siyaset, Medya ve Ötesi, 

Ankara: Vadi Yayınları. 

Boyd, D. M. and N. B. Ellison. (2008). “Social 

Network Sites: Definition, History, and 

Scholarship”, Journal of Computer-Mediated 

Communication, 13 (1), 210-230. 

Bozkurt, A. (2010). “İnternet, Dünya 

Gündemine Damgasını Vurdu”, Bilişim Dergisi, 

127, 34-39. 

Damlapınar, Z. ve Ş. Balcı. (2014). Siyasal 

İletişim Sürecinde Seçimler, Adaylar, İmajlar, 

İstanbul: Literatürk Yayınları. 

Gackowski, T. (2013). Political Image as the 

Substance of the Political Communication 

in the Era of Post-Politics, Online Journal of 

Communication and Media Technologies,3(4), 

43-60. 

Sanver, G.S. (2013). “2013 Siyasi Kampanya 

Oscarları Sahiplerini Buldu”, Panorama Khas 

Dergisi, 10, 29-31. 

28





29





MODERN GÖRSEL KÜLTÜR BAĞLAMINDA MEDYATİK DİN OLGUSU 

Metin EKEN, Arş. Gör. 

Erciyes Üniversitesi İletişim Fakültesi 

Görsel kültür çalışmaları, özellikle içinde 

bulunduğumuz yüzyılın son çeyreğinde, sanat 

araştırmaları, medya çalışmaları, sosyoloji, 

kültürel çalışmalar, sinema araştırmaları 

gibi alanlarda sıklıkla kendisine müracaat 

edilen bir sorgulama alanı olarak belirgin 

bir konum kazanmıştır. Bu süreçte, “Görsel 

Kültür Çalışmaları” adıyla kitaplar basılmış, 

muhtelif akademik yayınlarla birlikte, aynı 

başlığı taşıyan pek çok akademik toplantı 

tertip edilmiştir. Alandaki bu hareketliliğin en 

önemli sebeplerinden biri ise, hiç şüphesiz, 

son elli yıllık süreçte, sosyal teorinin görme, 

görsellik ve görülebilir olana yönelik artan 

ilgisidir. Ancak, Görsel kültüre yönelen bu 

disiplinlerarası ilgi pek çok tartışmayı da 

beraberinde getirmiştir; görsel ve kültürel 

olanın mahiyeti, her iki kavramın bir araya 

gelmesiyle birlikte oluşan yeni kavramın 

muhtevası, bu yeni kavramsallaştırmanın 

geçerliliği gibi meseleler bu tartışmalardan 

yalnızca birkaçıdır. Daha önce Dijitalleşen 

Din; Medya ve Din 2 isimli kitapta da 

yayınlanan bu çalışmada ise, öncelikle görsel 

kültür kavramı Barnard’ın yaklaşımından 

hareketle tartışılacak, görsel kültür ve görsel 

kültür çalışmaları şeklinde ayrımlanan 

görselin toplumsal kuramına değinilecek ve 

bu doğrultuda, alandaki önemli düşünürlerin 

saptamalarından hareketle modern medyatik 

görselliğin doğasına yönelik mülahazalarda 

bulunulacaktır. Hemen ardından medya 

ve din ilişkisi bağlamında medyatik din 

olgusu medyatikleşme (mediatization) tezi 

doğrultusunda ele alınacak ve modern görsel 

kültürün doğasına yönelik saptamaların 

medyatik din olgusunun anlaşılmasına yönelik 

önemli kavrayış imkânları sunacağı fikri 

irdelenecektir. Bu irdelemenin sonucunda 

ise, her ne kadar tüm toplumsal kurumlar 

üzerinde geniş kapsamlı ve dönüştürücü bir 

etkiye sahip olsa da, modern görsel kültürün 

mutlak bir özne ve bağımsız bir değişken 

olarak konumlandırılamayacağı din olgusu 

ve dinsel hareketlerin hali hazırdaki durumu 

özelinde ifade edilecektir. 

Görselin Toplumsal Kuramı; Görsel Kültür 

ve Görsel Kültür Çalışmaları 

“Görsel Kültür”, her biri başlı başına 

kavranması çok da kolay olmayan iki kavramın 

bir araya gelmesiyle oluşmuştur. Barnard’ı 

izleyerek, öncelikle bu iki kavramın (kültürel 

ve görsel) kısa bir biçimde ele alınması ve 

hemen ardından “görsel kültürün” bir kelime 

grubu olarak bizlere sunduğu kavramsal 

çerçevenin sorgulanması işlevsel olabilir. 

Ancak bu çalışmada, Barnard’ın aksine 

öncelikle kültürel olana ve hemen ardından 

kültürü okuma biçimimizle doğrudan ilişkili 

bir görsel tanımına ulaşmak amaçlanmaktadır. 

Sosyal bilimlerde, kültürün incelendiği 

söylemlere bakıldığında pozitivist 

paradigmanın sunduğu iki parçalı evren 

tasavvuruna denk gelen ve kültürü maddi 

ve manevi olmak üzere ikiye ayıran bakış 

açısının etkileri görülebilir. Bu durum, konuyu 

30





farklı paradigmalardan ele alan pek çok 

düşünürün zihinsel işleyişinin de çerçevesini 

çizmektedir. Barnard’ın kültüre yaklaşımı 

da bu tasavvurun gömülü olduğu bir arka 

plana yaslanır. Barnard, kültürelin önceden 

var olan açıklamasının basitçe alınıp görsel 

kültür değerlendirmesinde kullanılmasını 

uygun görmez ve görsel kültürün, Raymond 

Williams’ın toplumun ‘gösterge sistemi’ 

olarak adlandırdığı şeyin incelenmesi 

olduğu görüşünü ele alır. Bu önerme ise, 

gösterge sisteminin, içlerinde bir sosyal 

yapının görsel olarak üretildiği ve yeniden 

üretildiği, ispatlandığı kurumlar, nesneler, 

eylemler, değerler ve inançlar olduğu şeklinde 

uyarlanmıştır. 

Ancak kültüre bu şekilde bir yaklaşım, kültürün 

maddi boyutunu öncelemesi sebebiyle 

ideolojik söyleme yaslanan bir vurgu sorununu 

da beraberinde getirmektedir. Bu noktada, 

kültürü ele alırken anlamacı yaklaşımın üç 

boyutlu (bilişsel, normatif ve maddi boyutlar) 

kültür tezine odaklanmak bu ideolojik vurgu 

sorununu aşmaya imkân vermesi ve görsel 

kültürün maddi ürünlerini ortaya çıkaran 

bilişsel ve normatif boyutları ortaya çıkarması 

bakımından işlevsel olabilir. Çünkü kültürün 

“maddi boyutunda” yer alan nesneler, “kognitif 

boyutta” içselleştirilmiş olan anlam kodunun, 

yani amacın davranışlar olarak “normatif 

boyutta” şekillenmesini (dışsallaşmasını) 

diğer bir ifade ile hayat bulmasını sağlayan 

maddi araçlardır. Sorokin’in örneği ile dini 

bütün bir Hıristiyan mevcut tahtalardan bir 

haç yaparken, bir kabile üyesi totem yapacaktır. 

Bu örneğe bir Müslümanın yaptığı rahleyi de 

ekleyebiliriz. Bu üçlü bağıntı bize kültürün ve 

sosyal-toplumsal hayatın neden bir semboller 

dünyası olduğunu da anlamamıza yardım eder. 

İkili analizde ise sembollerin anlamı ve işlevi 

diye bir konu zaten yoktur. 

Barnard ayrıca, tek boyutlu seçkin kültür, erkek 

egemen kitle kültürü, çok boyutlu popüler 

kültür gibi yaklaşımlardan hareketle, kültürel 

olana ait her kavramsallaştırmanın taraflı ve 

kısmi olacağına değinmiş, ancak bu tanımların 

sürekli farklı kültürel gruplar tarafından 

tartışıldığı gerçeğinden hareketle, sürekli 

olarak görsel kültür tarafından incelenmeleri 

gerektiğini ortaya koymuştur. Ona göre, eğer 

farklı sosyal ve kültürel grupların, kültürel 

olanın tanımına ait farklı fikirleri varsa, o 

halde ‘görsel kültür’ bir disiplin olarak o 

farklılıkları kendi tanımının bir parçası olarak 

kullanmalıdır. 

Görsel olana bakıldığında ise, Barnard, 

görseli öncelikle “görülebilen her şey” 

tanımlamasından hareketle tartışmış ve 

böyle bir tanımlamanın yetersiz olacağını 

vurgulamıştır. Bu tanımla ilgili sorun doğanın 

her ne kadar görünür olsa dahi kültürel 

olmayan şey olmasıdır. Böylelikle bir diğer 

aşamaya geçen yazar, görseli “insan tarafından 

üretilen ya da ortaya konulan görülebilir 

her şey” tanımı üzerinden tartışmış ve böyle 

bir tanımlamanın yeterli olabilmesi için 

insan tarafından ortaya konulan görülebilir 

ürünlerin aynı zamanda işlevsel ve iletişimsel 

bir niyet taşıması gerektiğini vurgulamıştır. 

Bununla birlikte, bu tanıma estetik amacı da 

eklemiş ve son olarak görsel hakkında genel 

çerçeveyi çizen yeni bir tanıma ulaşmıştır. 

Buna göre, görsel kültürdeki “görsel olan”, 

insanlar tarafından üretilmiş, yorumlanmış 

veya meydana getirilmiş, işlevsel, iletişimsel 

ve estetik bir amacı olan her şey şeklinde 

ifade edilmiştir. Bu şekilde bir tanımlama 

görsel kültürü; sanat, tasarım, medyatik 

ürünler silsilesi, mimari vb. gibi pek çok 

unsurun kavşak noktasına konumlandırması 

bakımından kuşatıcıdır. 

Kültürel ve görsel olanın bu şekilde ele 

31





alınmasının ardından daha sağlıklı bir 

görsel kültür tanımına ulaşılabilir. Bu 

doğrultuda görsel kültür geniş anlamda, bir 

kültürün çeşitli yollarla görünür kılınması 

olarak tanımlanabilir. Ancak tanımlamanın 

netleştirilmesi için görsel kültür ile görsel 

kültür çalışmaları şeklinde bir ayrıştırmaya 

gitmek faydalı olacaktır. Mitchell’ e göre, “görsel 

kültür”, bir çalışma nesnesi ya da hedefine 

işaret ederken, “görsel kültür çalışmaları” 

bir çalışma alanı olarak karşımıza çıkar. Bu 

doğrultuda, görsel kültür en genel anlamıyla, 

insanları öznel, yorumlayıcı pratiklere çağıran 

her türden görsel malzemenin üretimi, 

dolaşımı ve bu malzemelerle bağlantılı görme 

ve var olma pratiklerine işaret etmektedir. 

Görsel kültür çalışmaları da, neyin görünür 

olduğu, kimin neyi gördüğü, bilme ve iktidarın 

birbiriyle bağlantısı gibi sorular üzerine 

odaklanarak görselin toplumsal kuramına 

yönelir. 

Görsel kültürün yukarıdaki tanımından 

hareketle, ilk zamanlardan itibaren, insanların 

dini inançlarından, yaşayışlarından, hayat 

tarzlarından, eylemlerinden, genel anlamıyla 

bir topluma ait tüm kültürel öğelerden 

etkilenen ve bu öğeleri aynı derecede 

etkileyen görsel kültürden bahsetmek 

mümkündür. Dolayısıyla görsel kültürün 

toplumdan topluma, dönemden döneme 

önemli farklılıklar arz edebileceği söylenebilir. 

Basit bir ifadeyle, insanlığın ilk dönemlerinde 

mağara duvarlarında yer alan ve pratik 

(işlevsel) bir amaca yönelik olarak görselde 

içselleşen iletişim niyetiyle, post modern 

dönemler olarak adlandırılan günümüzde 

görselde içselleşen iletişim niyetleri açık bir 

biçimde farklılaşmıştır. Bu farklılık görselin 

üretim, dağıtım ve alımlama biçimlerinde 

netlikle görülebilir. Bu noktada sorgulanması 

gereken modern görsel kültürün mahiyeti 

ve onun farklı görme biçimlerinin sınırlarını 

aşındıran karşı konulamaz doğasıdır. 

Değişen Düşünsel Bağlam İçerisinde 

Görsel Kültür 

Günümüz toplumsal iletişim ve iletişim 

tarihi çalışmalarının en merkezi ve karşıt 

görüşlerinin geliştiği konuların başında sözlü, 

yazılı ve görsel kültürler arasındaki ayrım 

gelmektedir. Genel olarak bu üç kültürün 

ve buna dayalı toplumların tarihsel gelişimi 

konusunda iki görüş vardır. İlk görüş uygarlık 

tarihinde önce sözlü kültürün, daha sonra yazılı 

ve ardından görsel kültürün hâkim olduğunu 

söyler. İkinci görüş ise, yazılı kültürün sözlü 

kültürün yerini almadığını, görsel kültüre 

geçişle de yazılı kültürün sona ermediğini 

belirterek, sonradan gelişenlerin öncekileri 

dönüştürücü ve düzenleyici etkilerine 

dikkat çeker. Bu ayrım, toplumsal iletişimin 

tarihsel sürecini tasnif etme hususunda 

işlevsel olduğu kadar bir takım sorunları 

da beraberinde getirmektedir. Öncelikle bu 

ayrımların sınırının nerede başlayıp nerede 

bittiği ya da bu sınırların niteliği tartışma 

konusu edilmelidir. Görsel kültürün, bir 

kültürün çeşitli şekillerde görünür kılınması 

şeklindeki tanımından hareketle, insanlığın 

ilk dönemlerinden itibaren görsel kültürün 

varlığından söz edilebilir. Ancak bu ayrımın her 

bir aşaması her dönemde baskın olan kültürel 

biçimleri ifade etmektedir. Bu doğrultuda 

görsel kültür aşaması da, modern kültürün 

görme, görsellik ve görüntüyü, geçmişin görme 

biçimlerini önemli ölçüde izafileştiren yeni 

ele alış biçimine vurgu yapması bakımından 

önemlidir. 

İmajların, özellikle batı toplumlarında bu 

şekilde sorgulanamaz bir hale gelmesi 

hiç şüphesiz Batı düşüncesinin antik 

kökenlerinden başlanarak ele alınması gereken 

bir olgudur. Bununla birlikte, özellikle modern 

32





düşüncenin oluşmasıyla birlikte bakışa 

atfedilen merkezi konum kendisini daha ciddi 

bir biçimde göstermeye başlamıştır. Barnard, 

modern batı toplumlarının gündelik düşünme 

alışkanlıklarının ve pek de incelenmeyen 

günlük davranışlarının altında yatan batı 

felsefesi ve dini geleneklerinin, hayatın anlamı 

gibi konuları tanımlamak ve anlatmak için 

neredeyse tamamen görsel metaforlara ve 

alegorilere dayandığını vurgular. Örneğin batı 

kültürlerinin insan bilgisini, iyiyi ve kötüyü 

anlamak için kullandıkları yöntemler büyük 

oranda görsel söz sanatlarına bağlıdır. Felsefe, 

önemli meselelerin karmaşık yönlerini 

anlatmak için başvurulan aydınlık, karanlık, 

görüntü, körlük, yansımalar, gölgeler, aynalar 

gibi pek çok görsel anlatımla doludur. Batı dini 

ve felsefesi, görsel metaforlar olmadan, bu 

konularla ilgili yeterli tanımlar ileri sürmeye 

yetmeyecek kadar bunlara bağımlıdır. 

Örneğin ‘ışık’ Hristiyanlıkta sıkça, yaratıcıyı 

iyiliği ve bilgisi açısından tanımlamak 

için kullanılmaktadır. Aydınlanmadan ise 

karanlıkta kalmanın zıddı olarak bahsedilir. 

Bu düşünceye göre ‘Işık’ aklı tarif etmekte 

de kullanıldığı gibi, insanın görmesi için de 

gereklidir. 

Batı düşüncesinin ‘bakış’ merkezli yapısının 

izlerini sürerken, orta çağın sonlarıyla 

birlikte özellikle sanat alanında meydan gelen 

perspektifçilik düşüncesinin önemli etkilerine 

değinmek yerinde olacaktır. Perspektif, tek 

bir bakış noktasından görülen iki boyutlu 

nesneleri, resim düzlemine üç boyutlu bir 

biçimde aktarım amacı güden matematiksel 

bir yöntemdir. Özellikle, Rönesans sanatında 

etkisini ciddi bir biçimde hissettiren 

perspektif yaklaşımı, Kartezyen devrim olarak 

adlandırılan ve Descartes ile somutlaşan 

modern düşünsel süreçle birlikte önemli bir 

ivme kazanmıştır. Dursun’un anlatımıyla, 

Descartes’in ortaya koyduğu Kartezyen özne, 

kendi zihinsel ve fiziki deneyimleri temelinde, 

dünyayı düşünen ben ile kavrayan öznedir. 

Düşünen ben düşünebilmek için dünyayı 

görmelidir. Kartezyen perspektifçilikte, 

gören şey göz değil zihindir, akıldır. Adeta 

bedensizleştirilmiş olan göz, yansız ve hâkim 

bir seyirci gibi maddi dünyayı tarar, seyreder. 

Bedensiz göz anlayışı, temel bilimlerin, 

özelliklede pozitivist bilim anlayışının 

paylaştığı bir düşünce olarak da karşımıza 

çıkmaktadır. 

Florenski, “Tersten Perspektif” adlı eserinde, 

perspektif düşüncesini tarihsel süreç 

içerisinde cesurca sorgulamakta ve bu 

anlayışın göz merkezli bir iktidar düşüncesiyle 

somutlaştığını vurgulamaktadır. Buna göre 

perspektifçilik düşüncesiyle merkezileşen 

göz tanrısallaşmakta ve böylelikle bir iktidar 

konumuna yükselmektedir. Bu kitaba 

yazdığı giriş bölümünde Sayın, Florenksi’nin 

düşüncelerini aşağıdaki satırlarda ustaca 

özetler; Florenski’ ye göre orta çağın 

bitiminden bu yana egemen olan anlayış, 

gözü dünyanın efendisi konumuna getiren ve 

ona dünyanın ve bu dünyanın ardında yatan 

görünmezliğin temsilini bahşeden görüştür. 

Bu, gözü bedenden, retinayı dokunmadan 

ayıran bir dünya algısıdır.On dokuzuncu yüzyıla 

gelindiğinde ise, sanayide yeni tekniklerin, 

siyasal iktidar alanında yeni biçimlerin 

gelişmesiyle birlikte, yeni gösterge türlerinin 

de ortaya çıktığı görülür. Bu yeni göstergeler, 

sınırsız seriler halinde üretilen ve birbirinin 

tıpatıp aynısı olması beklenen nesnelerdir. Bu 

yeni seri halinde üretilen nesneler alanında 

sosyal ve kültürel etki açısından en önemlileri 

ise imge üretimini sanayileştiren bir dizi 

tekniktir. 

Yüzyılımızın son yarısına damgasını vuran 

bu teknolojik gelişmeler ve bu gelişmelerin 

ortaya çıkarmış olduğu görseli önceleyen yeni 

33





iletişim mecraları yeni bir kültürel sürece 

işaret etmektedir. W.J.T. Mitchell, bu süreci 

‘resimsel dönemeç’ (pictorialturn) kavramıyla 

açıklar. Richard Rorty’nin, felsefe tarihini, 

yeni problemler meydana getiren çeşitli 

dönemeçlerin tarihi olarak ifade etmesi ve 

son evrenin dilbilimsel bir dönemeç olduğunu 

vurgulamasından hareketle artık yeni bir 

döneme girildiğini belirten Mitchell, çağdaş 

teorideki son eğilimin ‘resimsel dönemeç’ 

olarak adlandırılmasını uygun görmüştür. Bu 

bağlamda, içerisinde yaşadığımız çağı insan 

deneyimlerinin her zamankinden daha fazla 

görselleştiği bir ‘görsel çağ’ olarak tanımlamak 

mümkündür. Bu doğrultuda, Mirzoeff, görsel 

kültürün artık günlük yaşamımızın sadece 

bir parçası değil, günlük yaşamımızın bizzat 

kendisi olduğunu ifade etmiştir. Hemen her 

yerde etkilerine maruz kaldığımız unsurlarıyla 

modern görsel kültür her ne kadar basit ve 

kavranabilir gözükse de, onun ele avuca sığmaz 

doğası, pek çok düşünürü meselenin farklı 

yönlerini ele alan çeşitli açıklamalar yapmaya 

itmiştir. Bu doğrultuda, modern görsel 

kültürün doğası ve özelliklerine değinmek, 

bu düşünürlerin kimi zaman paralel bir 

doğrultuda seyreden kimi zaman ise önemli 

ölçüde farklılaşan analiz ve açıklamalarını 

göz önünde bulundurmayı gerektirir. Bu 

bağlamda, modern görsel kültürün doğası ve 

özellikleri maddeler halinde aşağıdaki şekilde 

ifade edilebilir; 

1. Modern görsel kültür “göz merkezcidir 

(ocularcentric)”: Martin Jay tarafından 

kullanılan ve günümüz batı düşüncesi ve 

yaşam tarzlarında görselin merkezi konumunu 

açıklayan ‘ocularcentrism (göz merkezcilik)’ 

kavramı, batı kültürünün ‘görmeye’ odaklanan 

yapısına yönelik önemli bir analiz olarak 

karşımıza çıkar. Jay’ göre, batı epistemolojisi, 

Platondan modern felsefe ve bilime kadar 

‘görmeye’ ayrıcalıklı bir konum biçmiştir. 

2. Modern görsel kültür “gösteri/m” kültürüdür: 

Modern kültür teorilerini önemli ölçüde 

etkileyen tezlerden bir tanesi, hiç şüphesiz 

Situasyonist Enternasyonal’in kurucusu ve 

en önemli temsilcisi Guy Debord’un “Gösteri 

Toplumu” kavramsallaştırmasıdır. Buna göre, 

modern üretim koşullarının hâkim olduğu 

toplumların tüm yaşamı “gösterilerin” uçsuz 

bucaksız birikimidir. Modern dünyada gösteri, 

kendini hem bizzat toplum hem de toplumun 

bir parçası olarak hem de bir birleştirme 

aracı olarak sunar. Gösteri, toplumun bir 

parçası olarak özellikle bütün bakış ve 

bilinçleri bir araya getiren bir sektördür. 

Gerek propaganda gerekse de reklam ya da 

doğrudan eğlence tüketimi biçiminde olsun 

bütün özel biçimleriyle gösteri, toplumsal 

olarak hâkim olan yaşamın mevcut modelini 

oluşturmaktadır. 

3. Modern görsel kültür “gözetim” 

kültürüdür: Modern görsel kültürün 

gözetimci doğası,modern düşüncenin görme 

ve kontrol arasında kurduğu bağlantının 

şifrelerini sunanpanopticonda somutlaşır. 

Toplumun bir seyir (gösteri) toplumu değil, 

bir yakından izle(n)me (gözetim) toplumu 

olduğunu söyleyerek Debord’dan ayrılan 

Focault’un ifadesiyle, Panopticonda, önden 

ışıklandırma suretiyle, karanlıkta kalan 

kuleden çevre hücrelerdeki esirlerin küçük 

silüetleri görülebilir. Kısacası zindan kuralı 

tersine çevrilir.” Bilindiği üzere zindanın en 

önemli özelliği karanlık olmasıdır. Ancak, bir 

gözetleyici tarafından her an kontrol edilmeye 

müsait bir uzam oluşturan aydınlık, karanlıktan 

daha ısırıcı bir mahiyet kazanır. Görülmenin, 

ancak aynı zamanda görememenin verdiği 

garip duygu, bireyleri iktidarın buyruklarını 

yerine getirmeye zorlar. Böylelikle, bakan 

özne tarafından kontrol edilen bir rıza sistemi 

meydana gelir. Bununla birlikte, gözetleyen bir 

34





bakış ve bu bakışı üzerinde hisseden herkes, 

bakışı öyle içselleştirir ki, sonunda kendini 

gözleme noktasına varır. Böylece herkes, kendi 

üzerinde ve kendisine karşı bu gözetlemeyi 

sürdürecektir. 

4. Modern görsel kültür “simülasyon” 

kültürüdür: Baudrillard’a gelindiğinde ise, 

artık “panoptik bir gözetleme siteminden” ya da 

bir “gösteriden” bahsetmek mümkün değildir. 

Çünkü bakan ile bakılan arasında kurulan 

karşıtlık tersyüz edilmiştir. Bir Amerikan 

televizyon kanalının 1971 yılında, bir ailenin 

hayatını kesintisiz bir şekilde, el değmemiş bir 

hikâye olarak sunan programından hareketle 

Baudrillard, artık ailenin televizyona değil, 

televizyonun ailenin nasıl yaşadığına baktığını 

ifade etmiştir. Bu ise, aktif ile pasifin yok 

edildiği bir caydırma sistemine geçildiğini 

gösterir. 

5. Modern görsel kültür “söylenler (mitler)” 

üretir: Modern görsel kültürün doğası ve 

işleyişine yönelik önemli açıklamalardan 

bir diğeri de, Roland Barthes’ın “Çağdaş 

Söylenler” de, kurguladığı “söylen” (mit) 

kavramsallaştırmasıdır. Adı geçen kitabında 

Barthes, bir araya topladığı kısa basın 

yazıları, ünlü otomobil markaları, üçüncü 

sayfa haberleri ve sanat dünyasının tanınmış 

simalarının imgelerinin ardına gizlenmiş 

değerlerin bir tür şifre çözümüne yönelir. 

Barthes’ta Çağdaş dünyanın mitolojileri, anlık, 

geçici, yapay, yüzeysel, çabucak kavranabilen, 

seyirlik ve genellikle görsel hazza seslenen 

kentsel gündelik hikâyelerdir. Bu hikâyelerin 

işlevi ise, ideolojiyi seyirlik nesneler aracılığıyla 

geniş halk kitlelerine yayarak ideolojik amacı 

meşrulaştırmasıdır. 

Medyatik Din ya da Dinin Medyatikleşmesi 

Latincede araç, ortam, aracı (medium) 

gibi anlamlara gelen, günümüzde ise kitle 

iletişim araçlarının tümünü ifade eden genel 

bir kavramsallaştırma olarak medya ve ilk 

zamanlardan itibaren bütün toplumlarda 

rastlanan yaygın bir unsur olarak din, 

başlangıçta her ne kadar birbirinden farklı iki 

olgu olarak görünse de, günümüzde medya 

ve dinin birbirinden ayrıştırılması mümkün 

olmayan sembiyoz bir ilişki içerisinde 

olduğu söylenebilir. Özellikle, 1900’lü yılların 

başından itibaren kitle iletişim araçlarının 

artan etkinliği sonucunda dini pratiklerin 

önemli ölçüde dolayımlanması, medya ve dinin 

doğası ve ilişkiselliğine yönelik yeni soruları 

ve bu sorular bağlamında artan akademik 

ilgiyi de beraberinde getirmiştir. 

Bu bağlamda, önceleri seküler ve 

kutsal şeklinde sabit kategoriler olarak 

değerlendirilen medya ve din olguları, klasik 

sekülerleşme teorilerinde de belirtildiği üzere 

yavaş yavaş gözden kaybolacağına inanılan 

dinin, medyatik dolayımlanma süreçleri ile 

birlikte farklı formlarda yeni ilişki biçimleri 

kurarak etkinliğini devam ettirmesiyle birlikte 

yeni değerlendirmelere tabi tutulmuştur. 

Son dönemlerde öne çıkan bu araştırma 

eğilimlerini üç başlık altında ifade etmek 

mümkündür. Dolayımlanmış (mediated) dinin 

yaygınlaşması; Din günümüzde önemli ölçüde 

dolayımlanmaktadır ve bunun örneklerine 

hemen hemen her yerde rastlamak 

mümkündür. Dini radyo ve televizyon 

kanalları, dergiler, dini filmler, internet 

tabanlı tebliğ platformları, dini kurumların 

verdiği reklamlar, çevrimiçi ibadetler vb. bu 

örneklerden yalnızca birkaçıdır. 2. Yorumlayıcı 

topluluklar (Interpretive Communities) 

olarak dini gruplar; Takipçiler (dini gruplar) 

dolayımlanmış dinin olmazsa olmazlarıdır. 

Son zamanlarda yapılan çalışmaların merkez 

sorularından bir tanesi de bu dini grupların 

nasıl geliştiğidir. Bu meseleyi açıklamaya 

35





yardımcı olacak önemli kavramlardan bir 

tanesi ise yorumlayıcı topluluklardır. 3. 

Medya Eleştirisi; Din, medya eleştirisinin 

önemli unsurlarından biridir. Bu doğrultuda 

tarihsel ve ahlaki eleştirilerin yanı sıra, 

medyada dinin ya da dini grupların nasıl 

yapılandırıldığı üzerinden çeşitli çalışmalar 

gerçekleştirilmiştir. 

Bu çalışmada ise, medya ve din ilişkisi 

medyatikleşme (mediatization) kavramı 

üzerinden ele alınacaktır. Ancak 

medyatikleşme (mediatization) kavramı 

sıklıkla, kendisine benzerliğiyle dikkat 

çeken dolayımlama (mediation) kavramı 

ile karıştırılmaktadır. Dolayımlanmamış 

insan iletişimi yoktur. Düşünme beyinle ve 

konuşma ise, sözle, sesle, işaretle, gözle, 

kulakla, şifrelerle ve doğa koşullarıyla 

dolayımlanmıştır. Ancak dolayımlama 

(mediation) kavramı, teknoloji ile aracılanmış 

kitle iletişimine gönderme yapar. Her ne kadar 

kimi düşünürler tarafından dolayımlama ile 

aynı anlamlarda kullanılsa da medyatikleşme 

(mediatization) kavramı ise, aracılanmış 

iletişimin ileri bir safhasını ifade etmek için 

kullanılır. Medyatikleşme teorisine göre, 

medya toplumun dışında bir yerde değil, onun 

sosyal yapısının bir parçasıdır. Ve neredeyse 

tüm toplumsal kurumların işleyişine entegre 

hale gelmiştir. Bu sebeple, medya, din de dâhil 

olmak üzere sosyal kurumların dönüşümünde 

önemli bir değerlendirme ölçütü olabilir. 

Bilindiği üzere medya teorisi iki paradigmanın 

önemli etkisi altındaydı. Bunlardan ilki ve en 

eskisi ‘medya etkisi’ teorileridir. Diğeri ise, 

‘kullanımlar ve doyumlar’ yaklaşımı olarak 

adlandırılan teoridir. Bunlardan ilki, medyanın 

insanlar üzerinde ne gibi etkisi olduğu ile 

ilgilenirken diğeri ise, insanların medyayı nasıl 

kullandıklarına odaklanmıştır. Ancak, her iki 

yaklaşımda da medya kültür ve toplumdan 

ayrı bir şey olarak konumlandırılmıştır. İlkinde 

medya, değişim ve dönüşümde bağımsız bir 

etken olarak değerlendirilirken, ikincisinde, 

sosyal aktörlerin medya kullanımında serbest 

olduğu fikrine dayanan iradeci bir bakış açısı 

vardır. Bunların tersine medyatikleşme teorisi, 

aktörler ve yapılar arasındaki etkileşime vurgu 

yapar. 

Bu doğrultuda, Hjarvard’a göre medyatikleşme, 

dinin üç önemli özelliğini önemli ölçüde 

dönüştürmüştür. Bunlar; 

- Medya pek çok dini meselenin önemli bilgi 

kaynaklarından biridir ve kitle iletişimi 

bazı dini tecrübelerin hem üreticisi hem de 

dağıtıcısı haline gelmiştir. İnteraktif medya ise, 

bireysel inançların ifadesi ve dolaşımı için bir 

platform sağlayıcısı konumundadır. 

- Dini bilgi ve tecrübeler popüler medya 

türlerinin talepleri doğrultusunda 

şekillendirilmektedir. Var olan dini semboller, 

pratikler ve inançlar, medya kurgusunun ham 

maddeleri olarak kullanılmaktadır. 

- Kültürel ve sosyal çevre olarak medya, 

kurumsallaşmış dinlerin pek çok kültürel ve 

sosyal fonksiyonunu üstlenmekte ve manevi 

ve ahlaki rehberliğin yanı sıra bir cemaat ve 

aidiyet duygusu sunmaktadır. 

Tartışma ve Sonuç 

Buraya kadar, öncelikle görsel kültür kavramı 

Barnard’ın görsel ve kültüreli ayrı ayrı 

inceleyen yaklaşımından hareketle tartışılmış 

ve görsel kültür kavramsallaştırılması 

çalışma bağlamına uygun bir biçimde 

konumlandırılmıştır. Hemen ardından, görsel 

kültür ve görsel kültür çalışmaları, iki ayrı ifade 

biçimi olarak ayrıştırılmış ve görsel kültür 

çalışmaları, görselin toplumsal kuramına 

yönelen bir ifade olarak somutlaştırılmıştır. 

36





Bu doğrultuda modern medyatik görselliğin 

doğasına yönelik betimlemeler de, önemli 

düşünürlerin temel saptamaları üzerinden 

şekillendirilmiştir. Çalışmanın ikinci kısmında, 

medya ve din ilişkisi bağlamında medyatik din 

olgusu, Hjarvard’ın dinin medyatikleşmesi (the 

mediatization of religion) tezi üzerinden ele 

alınmıştır. Çalışmanın bu kısmında ise, modern 

görsel kültürün doğasına yönelik saptamaların 

medyatik din olgusunun anlaşılmasına yönelik 

önemli kavrayış imkânları sunacağı fikri 

irdelenecektir. 

Bu noktada öncelikle modern görsel 

kültürün göz merkezci yapısı bağlamından 

medyatik dine yönelmek faydalı olabilir. Göz 

merkezcilik, daha önce de belirtildiği üzere, 

batı düşüncesinde Rönesans perspektifçiliği 

ve Kartezyen özne anlayışıyla somutlaşan 

Tanrı’nın yerinden edilmesi fikrinin temel 

gösterenidir. Gözü, dolayısıyla bakan özneyi 

dünyanın efendisi haline getiren, her şeyi 

düzenleme ve kontrol etme yetkisini de bakan 

özneye bahşeden bu anlayışa göre din de 

kendisine göre konumlanılan bir şey olmaktan 

çıkıp kendisine yer tayin edilen bir nesneye 

dönüşmüştür. Klasik sekülerleşme teorileri, 

rasyonel toplumda dinin yavaş yavaş hayatın 

merkezinden çekileceğine dair pek çok 

varsayımla doludur. Karşılaşılan son durumda 

ise, dinin ortadan kaybolmadığı, hayatın her 

alanında yeni formlar ve sembolik sistemlerle 

etkinliğini sürdürdüğü görülmüştür. Ancak 

bu etkinliğin bir bölümü, yeni bir ontolojik 

zeminde, teknik medyanın sunduğu anlam 

sahasında gerçekleşmektedir. Bu anlam 

sahasının en temel elemanı ise yapay olarak 

üretilen temsiller olarak imajlardır. Hiç 

şüphesiz ki, ilk zamanlardan günümüze dinler 

çok etkili sembolik biçimler üretmiştir. Dini 

deneyimlerin pek çoğu ise, bu sembol sistemleri 

ve imgelerle dolayımlanmıştır. Ancak, 

günümüzün medyatik görsellik dünyasında 

bu aracılık işlevi, iletişim araçlarının 

sunduğu imkânlarla üretilen temsiller 

olarak imajlara geçmiştir. Bu durum, dinsel 

deneyimi önemli ölçüde kısırlaştırmakta, 

kendi zemininde görünür kılarak bir gösteriye 

dönüştürmektedir. Gösteriye dönüşen din ise, 

kendi bağlamından uzaklaşmakta ve böylece 

yeniden kurgulanmaktadır. Dinsel deneyimin 

bu şekilde görünür kılınması, kontrol edilebilir 

bir din tasavvuruna yaslanması bakımından 

da önem arz etmektedir. 

Muhalifini kendi zeminine çekerek izafileştiren 

modern görüntü kültürü için din, günümüzde 

medya kurgusuna hammadde oluşturan 

bir kaynak olarak medyatik söyleme dâhil 

edilmiştir. Bununla birlikte ifade edilmesi 

gereken hususlardan bir diğeri de, medyanın 

günümüz toplumlarında dinin üstlendiği 

role yaklaşan yeni rollere bürünmesidir. 

Medyanın bu rollerin ikamesinde kullandığı 

en önemli araç ise görsel retoriktir. Ancak 

bu durum, dinin sunduğu duyuş, kavrayış ve 

algılayış biçimlerinin görüntü ile sınırlandığı 

kısır bir anlam dünyası oluşturur. Bu gün 

dünyanın pek çok yerinde dini hareketlerin 

önemli ölçüde etkinlik kazanması ve dinin, 

medyatik görselliğin izafileştirici söylemi 

karşısında kendi direnç unsurlarından güç 

alarak etkinliğini arttırması bu kısır anlam 

döngüsüne verilen önemli bir cevap olarak 

okunabilir. Bu cevap ise, yukarıda sayıldığı 

üzere, her ne kadar sınırları bulanıklaştıran, 

izafileştirici, teşhirci ve gözetimci bir yapıya 

sahip olsa da, modern görsel kültürün 

mutlaklaştırılamayacağını ve dinin bu küresel 

paradigmaya karşı önemli bir söylem alanı 

olarak geçerliliğini koruduğunu gösterme 

potansiyeli bakımından dikkate değerdir. 

Kaynakça 

Albanese, C.L. (1999). America Religions and 

37





Religion. California:Wadsworth Publishing 

Company. 

Albanese, C.L. (1996). Religion and American 

Popular Culture: An Introductory Reader. 

Journal of the American Academy of Religion. 

59, 733–742. 

Armfield, G.G. ve Holbert, R.L.(2003). The 

Relationship Between Religiosity and Internet 

Use. The Journal of Media and Religion. 2, 

129–144. 

Baldini M. (2006). İletişim Tarihi. Gül Batuş 

(Çev). İstanbul: Avcıol Basın Yayın. 

Barnard, M. (2002). Sanat Tasarım ve Görsel 

Kültür. Ankara: Ütopya Yayınevi. 

Barthes, R. (2011). Çağdaş Söylenler.Tahsin 

Yücel (Çev). İstanbul: Metis Yayınları. 

Baudrillard, J. (2010). Simülakrlar ve 

Simülasyon. Ankara: Doğubatı. 

Campbell, H., (2004). Challenges Created by 

Online Religious Networks. Journal of Media 

and Religion. 3, 81–99. 

Crary, J. (2010). Gözlemcinin Teknikleri: 

19.Yüzyılda Görme ve Modernite Üzerine. 

İstanbul: Metis Yayınları. 

Debord, G. (2012). Gösteri Toplumu. İstanbul: 

Metis Yayınları. 

Dikeçligil, B. (2007). “Kültür Kavramının 

Analizi veya Sosyo-Kültürel Gerçekliğin 

Yapısı Üzerine Bir İnceleme”, içinde: Kültür 

Sosyolojisi. Ankara: Hece Yayınları. 

Dursun, P. D. (2012). Sözlü Yazılı ve Görsel 

Kültürde İnsan ve Toplum. P. D. Tüfekçioğlu 

içinde, İletişim Sosyolojisi.Eskişehir: Anadolu 

Üniversitesi Yayınları. 

Erdoğan, İ. (2010). Öteki Kuram. Ankara: Erk 

Yayınları. 

Florenski, P. (2011). Tersten Perspektif. 


Foucault, M. (2012). İktidarın Gözü. İstanbul: 

Ayrıntı Yayınları. 

Hjarvard, S. (2011). The Mediatisation of 

Religion: Theorising Religion, Media and 

Social Change, Culture And Religion: An 

İnterdisciplinary Journal, 12:02, 119-135. 

Hooper-Greenhill. (2000). Eilean, Museums 

and the Interpretation of Visual Culture, 

London: Routledge. 

Jay, M. (1993). Downcast Eyes : The Denigration 

of Vision in Twentieth-century French 

Thought. California: University of California 

Press. 

Köse, H. (2010). Medya ve Tüketim Sosyolojisi. 

Ankara: Ayraç Kitabevi. 

Lindlof, T. (2006). Interpretive community. 

İçinde: Stout, D.A. (Ed.), Encyclopedia of 

Religion, Communication, and Media. New 

York: Routledge, 182–185. 

Mahan, J. H. (2012). Religion and Media. 

Religion Compass. 6/1 p. 14-25. 

Mirzoeff, N. (1999). An İntroduction To Visual 

Culture. London: Routledge. 

Mitchell, W. (1994). Picture Theory. Chicago: 

The Üniversity of Chicago Press. 

38





Mitchell, W.J.T. (2002) “Showing seeing: a 

critique of visual culture”, Journal Of Visual 

Culture, Vol 1(2), p. 166. 

Ong, Walter, J. (1995). Sözlü ve Yazılı Kültür. 


Palmer, A.W. ve Gallab, A.A. (2001). Islam and 

Western Culture: Navigating Terra İncognita. 

In: Stout, D., Buddenbaum, J. (Eds.), Religion 

and Popular Culture:Studies on the Interaction 

of Worldviews. Iowa State University Press, 

Iowa, pp. 109–124. 

Petersen, T.R. (2006). Novels. içinde: 

Stout, D.A. (Ed.), Encyclopedia of Religion, 

Communication, and Media. New York: 

Routledge, 293–296. 

Sayın, Z. (2011). Sunuş.içinde: Tersten 

Perspektif. İstanbul: Metis Yayınları, s. 7-36. 

Schippert, C. (2007). Saint Mychal: A Virtual 

Saint. Journal of Media and Religion 6, 109– 

132. 

Schultze, Q. (1996). Evangelicals Uneasy 

Alliance With The Media. In: Stout, D.A., 

Buddenbaum, J.M. (Eds.), Religion and Mass 

Media: Audiences andAdaptations. California: 

Sage, pp. 61–73. 

Smith, M. (2008). Visual Culture Studies, 

History, Theory, Practice, İçinde: Visual 

Culture Studies; Interviews with Key Thinkers. 

London: Sage Publications. 

Sturgill, A. (2004). Scope and Purposes of 

Church Web Sites. Journal of Media and 

Religion 3, 165–176. 

Zıllıoğlu, M. (1993). İletişim Nedir. İstanbul: 

Cem Yayınevi. 

39





AYKIRI BİR DÜŞÜNCE ADAMI: İDRİS KÜÇÜKÖMER 

Faruk KARAARSLAN, Dr. 

Erciyes Üniversitesi Edebiyat Fakültesi 

Sosyoloji Bölümü 

“Bilmeyen ne bilsin O’nu 

Bilenlere Selam Olsun” 

Y.Emre 

Her toplumun kendisine has ‘aydın’ 

problemi var olmuştur ve aydının konumu, 

işlevi, ilişkileri, yine o toplumun aydınları 

tarafından tartışma konusu edilmiştir. Tüm 

bu tartışmaların pratik ve teorik olmak üzere 

iki boyutu vardır. Teorik bağlamda yapılan 

tartışmalar ideal bir aydın profili ortaya 

koymayı, pratik bağlamda yapılan tartışmalar 

ise toplumun mevcut aydınlarının eylemlerini 

sorgulamayı hedefler. Birbirinden tamamıyla 

kopuk olmayan bu iki perspektifi sosyal 

bilimlerin temel dikatomilerinden birini 

oluşturur. 

Aydının pratiği bağlamında yapılan 

tartışmalar, genellikle iki tip aydın üzerinden 

yürütülür. Bunlardan birincisi; aydın diye 

adlandırdığımız birçok kişinin, toplumun 

diğer fertlerinden tek farkının bilgiye biraz 

daha fazla sahip ve sosyal sermaye noktasında 

halktan farklılaşmış olduğu görüşüne dayanır. 

Bu grup aydını genel aydın, sıradan aydın diye 

nitelendirmek mümkündür. Bu tür aydın çoğu 

zaman bir sermayenin içerisinde doğar ve 

ülkede söz söyleme noktasında diğerlerine 

nispeten avantajlı konumda olur. Bu sebeple de 

sırf aydın olduğunu hissettirmek için iktidarla 

arasına kısa mesafeler koymaya çalışmasının 

yanında esasında iktidar ile ilişkilerini iyi 

tutmaya yönelik çalışmalar yapar. Diğeri ise; 

iktidara sürekli muhalefet eden, sahip olduğu 

bilgi birikimini muhalefet aracı olarak kullanan, 

sayıları bir elin parmaklarını geçmeyecek 

kadar az olan aydınların oluşturduğu kesimdir. 

Bu aydın türü mevcut konumuna yoğun bir 

çalışma sonrasında gelir ve çoğunlukla ismi 

ve tezleri ölümünden sonra dillendirilmeye 

başlar. Aykırı aydın diye adlandırabileceğimiz 

bu aydın türü statükoya sürekli karşı çıkması 

sebebiyle çalışmalarında birçok engelle 

karşılaşır. Genellikle çevreden/taşradan 

yetişen aykırı aydının en önemli niteliği birçok 

problemle karşı karşıya olmasına rağmen iflah 

olmaz bir muhalefet olmasıdır. 

Ülkemizde, İdris Küçükömer’i ikinci tür 

aydın sınıfında değerlendirmek mümkündür. 

Küçükömer’in, akademi dünyasında yaşadığı 

tecrübeler, çevreden merkeze doğru gelmiş 

olması ve bilgi birikimini sürekli muhalif 

olmaya aracı kılması, onu, metinlerinin 

muhtevasına bakmayı gerektirmeksizin bir 

aydın olarak nitelendirmeye yetmektedir. 

Nitekim günümüzde Küçükömer’in isminin ve 

çalışmalarının halen zikredilmesinin sebebi, 

çok güçlü tezler ortaya koymasından ziyade, 

döneminde hiç kimsenin dillendiremediği 

gerçekleri, her türlü yaptırıma rağmen, 

söylemiş olmasıdır. Bu anlamda Küçükömer’in 

önemini daha iyi anlayabilmek için nasıl bir 

hayat sürdüğünü göz önünde bulundurmak 

gerekir. 

Küçükömer Çarlık Rusya’sının Trabzon’a 

dayanması sonrasında Giresun’ a göç etmeye 

mecbur kalan bir ailenin çocuğudur. 1925 yılında 

Giresun’da doğar. İlköğretimini Giresun’da 

tamamlar. Henüz 9 yaşındayken babası vefat 

40





eder. Sonrasında Trabzon Lisesi’nin parasız 

yatılı programına kaydolur. Lise derslerinde 

gördüğü Güneş Dil Teorisi, demokrasi ve 

Milli Şefliği anlatan dersler hiçbir zaman 

aklından çıkmaz. Lise sonrasında bir dönem 

parasız kalan Küçükömer, inşaat işçiliği yapar. 

Askerliğini bitirdikten sonra İstanbul İktisat 

Fakültesine giren Küçükömer sonrasında aynı 

üniversitede öğretim görevliliği yapar. Yine 

iktisat fakültesinde doktorasını tamamlayan 

Küçükömer, sonrasında doçent olur. Fakülte 

kurulunun profesörlüğe yükselmesi için 

aldığı kararın üniversite senatosu tarafından 

onaylanmaması üzerine, Danıştay’a dava 

açar. Bu davayı kazanmasına rağmen 10 yıl 

gecikmeli olarak (1976) profesörlüğünü 

alır. İki çocuk babası olan Küçükömer 1987 

yılında vefat eder. Yön ve Ant Dergilerinin yanı 

sıra Milliyet Gazetesinin açık oturumlarında 

yazılar yazan Küçükömer’ in en önemli eseri 

“Batılılaşma ve Düzenin Yabancılaşması” 

adlı eseridir. Türkiye’de siyasetin halktan 

yana olması gerektiğini ısrarla vurgulayan 

Küçükömer, hem bu eserinde hem de hayatının 

bütününde cuntacılığa ve statükocu anlayışa 

karşı çıkar. 

Küçükömer’in kısa hayat hikâyesinden de 

anlaşılabileceği gibi, o hem geldiği çevreden 

hem de içinde yaşadığı sisteme karşı tavrından 

dolayı dönemin diğer düşünürlerinden 

farklılaşmıştır. Onu farklı kılan diğer bir husus, 

meslekten iktisatçı olmasına rağmen hiçbir 

zaman kendi alanının sınırlarında kalmamış, 

dönemin siyasal, sosyal ve kültürel olayları 

ile yakından ilgilenmiş olmasıdır. Bu yönüyle 

Küçükömer disiplinler arası bir yaklaşım 

sergilemiştir. 

Küçükömer’in ortaya koyduğu tezlere ve ilgi 

alanlarına geçmeden önce onun düşüncesinin 

üzerine kurulduğu zemini ve yöntemini göz 

önünde bulundurmamız gerekmektedir. 

Küçükömer sosyalist bir anlayışa sahiptir. Bu 

sebeple gerek fikri yapı olarak, gerekse yöntem 

olarak Marksizm’i benimsemiştir. Onun sosyal 

ve siyasal olaylarla ilgili açıklamalarında 

ekonominin başat rol üstlenmesi ve Türkiye 

toplumunu analiz ederken proletarya- burjuva 

(bürokrasi-halk) ikiliğine benzer bir sınıflama 

kullanması, düşüncelerinin Marksizm üzerine 

kurulduğunun göstergesidir. Bu sebeple 

Küçükömer anti-emperyalist bir duruş 

sergiler ve ekonomik kalkınmada halkın etkin 

konumda olması gerektiğini sürekli vurgular. 

Bu vurgu onun sadece bir iktisatçı olmasından 

ziyade, sosyal olayları açıklamada alt yapı 

olarak ekonomiyi kullanmasındandır. Onun 

yönteminde büyük bir öneme sahip olan 

diğer bir husus sosyal tarihçiliktir. O gerek 

dönemin güncel olaylarını, gerekse sosyal 

olguları açıklamada sosyal tarihçiliği bir 

yöntem olarak kullanır ve ele aldığı konuların 

tarihsel bağlamını sürekli göz önünde 

tutarak değerlendirir. Özellikle “Batılılaşma 

ve Düzenin Yabancılaşması” adlı eserinde 

Türkiye’nin mevcut koşullarını ele alırken, 

sorunsallarını bir iktisatçıdan çok bir sosyal 

tarihçi gibi değerlendirir. 

Küçükömer’in temel ilgi alanını dönemin 

Türkiye’sinin güncel sorunları ve bu sorunların 

tarihsel arka planları oluşturur. Bu yelpaze 

içerisinde birçok makale kaleme almış olan 

Küçükömer’in ‘sivil toplum’ ve Türkiye’deki 

sağ sol kavramları hakkında ortaya attığı tezler 

diğerlerine nispeten çok daha fazla tartışıla 

gelmiştir. Özellikle onun Türkiye’de sağ sol 

üzerine yaptığı analizler her seçim öncesinde 

gündeme gelmekte ve tartışılmaktadır. 

Küçükömer’in “Düzenin Yabancılaşması” 

adlı eserinde tarihsel arka planını ele aldığı 

“Türkiye’de sağ sol, sol da sağdır. Türkiye’nin 

solcuları gericidir. Türkiye’nin ilericileri 

sağ cenahta yer alan geniş İslamcı halk 

41





kitleleridir” tezi ülkemizde uzun yıllardır 

tartışılmaktadır. Bu tartışmaların birçoğu 

maalesef Küçükömer’in ortaya attığı bu tez ile 

neyi anlatmak istediğini anlamaktan yoksun 

ve tezini ortaya koyduğu eserinden bihaber 

yapılmıştır. Zira bu tez eleştirilebilir olmasının 

yanında tarihsel bir bağlam içermektedir. 

O, bu tezi açıklamak için ikilikli bir yapı 

kurgular ve Türkiye’de yaşanılan gerilimlerin 

tamamının batıcı, laikçi, medeniyetçi kesim 

ile doğucu İslamcı kesim arasında yaşanan 

çatışmanın sonuçları olduğunu belirtir. 

Küçükömer bu çatışmanın taraflarını bürokrat 

(laikçi, medeniyetçi, batıcı) ile halk (İslamcı, 

doğucu) olarak kodlar ve bu çatışmanın 

kökenlerini araştırmaya girişir. Bu çatışmanın 

başlangıcı esasında Türkiye’nin batılılaşma 

sürecinin hikâyesidir. Ona göre Osmanlının 

siyasi, hukuki ve ekonomik sisteminin batıdan 

farklı olması sebebiyle kapitalist düzene 

geçmesi, dolayısıyla batılılaşması imkânsızdır. 

Kapitalist düzene geçememesinden dolayı, 

gelişen dünyaya ayak uyduramayışı, ekonomik 

anlamda bir çözülmenin meydana gelmesine 

sebep olmuştur ve bu ekonomik buhran siyasi 

ve hukuki sorunları da beraberinde getirmiştir. 

Bu çözülme sonrasında Osmanlı’da ikilikli bir 

yapı belirmeye başlar. Bunlar Batı kurumlarının 

olduğu gibi alınması gerektiğine inanan ‘Batıcı 

laikçiler’ ile bir takım ıslahatlarla mevcut 

durumdan kurtulmayı hedefleyen ve çoğu 

zaman yerellik vurgusu yapan ‘halktır’. Halk 

daha çok yeniçeri, esnaf ve ulema birliğinden 

gelmektedir. Buna karşılık ‘Batıcı laikçiler’ 

ise bürokratik gelenekten gelmektedir ve 

esasında günümüzdeki solun kökenlerini 

oluşturmaktadır. Tam bu noktada Küçükömer; 

köken itibari ile solun halka daha yakın olması 

gerektiği fikrinden yola çıkarak, günümüzde 

sol diye adlandırılan kesimin esasında esnaf, 

ulema ve yeniçeriye dayandığını belirtirken, 

sağ kesimi bürokraside yer alan, halktan uzak 

laikçilerin oluşturduğunu belirtir. Sonrasında 

laikçi kesimi İttihat ve Terakki temsil ederken 

halk kesimini Prens Sabahddin’in yanında yer 

alan Hürriyet ve İtilaf Fırkası temsil etmiştir. 

Bu iki grup da 1950’ lerde Cumhuriyet 

Halk Partisi’ne (Ortanın Solu) ve Demokrat 

Parti’ye evrilir. Bu noktada Küçükömer 

kendisini sol diye tanımlayan kesimin sağ, 

kendisini sağ diye tanımlayan kesimin ise sol 

olduğunu belirterek döneminin iktidarını 

eleştirir. Küçükömer’in önemi bu analizinden 

ziyade döneminin iktidarını çekinmeden 

eleştirebilmesinden kaynaklanmaktadır. 

Onun temel eleştiri noktasını, kendini sol 

diye adlandırılan kesimin halktan kopuk ve 

halka rağmen yönetim biçimini benimseyerek, 

kendine ait bir tarih inşa etmeye çalıştığı fikri 

oluşturur. Demokrat Parti’nin iktidara gelmesi 

ise merkezdeki bürokratların halk tarafından 

yenilgiye uğraması anlamına gelmektedir. 

Buna karşılık bürokratlar iktidarı ellerinden 

bırakmamak için çaba göstermektedirler. 

Türkiye tarihinde yaşanan darbeler esasında 

bu gerilimin sonuçlarıdır. 

İdris Küçükömer’in bu analizini günümüz 

yargı, Cumhuriyet Halk Partisi, ordu ve Ak 

Parti arasında yaşanan gerilimi anlamak 

içinde kullanmamız mümkündür. Bu sebeple 

onun esasında merkez çevre gerilimi olarak 

adlandırabileceğimiz analizi günümüzde 

halen geçerliliğini korumaktadır. Bu noktada 

belirtmek gerekir ki Küçükömer’in ifade 

ettiği sağ ve sol kavramları gerçek manada 

tanımlanmamıştır. Küçükömer kendi zihninde 

sağ ve sol tanımlamaları yaparak, sosyalist 

olması sebebiyle sola pozitif anlamlar 

yüklemiştir. Bu sebeple halkın solda yer 

aldığını belirterek aslında halkı görmek 

istediği yere konumlandırmıştır. 

Küçükömer’in tüm bu analizlerindeki temel 

amaç, emperyalizme karşı Türk toplumunu 

ve siyasetçileri uyarmaktır. Çünkü ona göre 

42





bürokrasi-halk gerilimine dayanan bu işleyiş 

sadece emperyalizmin işine yaramaktadır 

ve emperyalist güçler bu gerilimi dilediğince 

kullanabilmektedir. Ona göre; “Emperyalizm 

son defa, solcularla halk tabanını bağdaşmaz 

kamplar olarak karşı karşıya getirerek, 

Türkiye’yi istediği gibi politik, ekonomik, 

militer, eğitim modelleriyle koşullamaya 

devam etmekte, milletimiz üzerine istismarcı 

ambargosunu temeli bir biçimde koymak 

yolunu aramaktadır!”. 

Küçükömer’in üzerinde dikkatle durduğu bir 

diğer konu, esasında Türkiye’de sağ ve sol 

analiziyle yakından ilintili olan ‘sivil toplum’ 

kavramıdır. “Küçükömer’in 1960’lardan 

itibaren konu ile ilgili yazdığı ve ‘sivil toplum’ 

kavramını ülkenin siyasal ve toplumsal 

yapısını çözümlemek için sıklıkla kullandığı 

yazılar Türkiye’de sivil toplum tartışmasının 

başlangıcı olarak kabul edilir”. Türkiye’nin 

uzun yıllar iktidarda kalmaya çalışan 

bürokratlar sebebiyle cunta rejimini yaşadığını 

düşünen Küçükömer, cuntacılıktan sivil 

topluma geçilmesi gerektiğini düşünmektedir. 

Küçükömer ‘politik toplum’(toplumun büyük 

çoğunluğunu dışlayan, küçük bir bürokrat 

grup) ile ‘sivil toplum’ ayrımı yapar ve problemi 

sivil toplumun politik toplum tarafından 

yönlendirilmesinde görür. Bu noktada 

Küçükömer Batıdaki gibi bir sivil toplumun 

Türkiye’de hiçbir zaman olamayacağını 

belirtir. Çünkü Batıdaki devlet halk ikilemi ile 

Türkiye’deki devlet halk ikilemi aynı düzlemde 

değildir. “…Batı Avrupa’da gücün devlet ve 

toplumdaki farklı kesimler arasında paylaşılmış 

durumda olduğunu bu grupların özerk 

statülerinin yasal olarak tanınmış olduğunu, 

devlet ve bu farklı toplumsal kesimleri çapraz 

kesen çoğul karşı karşıya gelmelerin ve 

bunlar arasındaki etkileşimlerin sivil toplum 

olgusunun gelişimindeki belirleyiciliğini 

ortaya koyarken Osmanlı Türkiye bağlamında 

esas karşılaşmanın devlet ve toplum arasında 

olduğunu vurgulamaktadır”. Konu ile ilgili 

Ant ve Yön dergilerinde birçok yazı kaleme 

alan Küçükömer Türkiye siyaseti için sivil 

toplumun gerekliliğini düşünmekte ve 

sivil toplumu ancak İslamcı doğucu halk 

kitlesinin oluşturabileceğine inanmaktadır. 

Bu sebeple Türkiye’nin refahı için İslamcı 

halk kitlesinin iktidarda olmasını, halkın 

iktidarda olması şeklinde değerlendirerek, 

sivil toplum anlayışının zaruriyetini vurgular. 

Not: Bu yazı Umran Dergisinin 90. sayısında 

yayımlanan metnin gözden geçirilerek 

düzenlenmiş halidir. 

Kaynakça 

Küçükömer İdris, 2009, Batılılaşma ve Düzenin 

Yabancılaşması, Profil Yayıncılık, İstanbul. 

Küçükömer İdris, 1994, Türkiye Üstüne 

Konuşmalar, Bağlam Yayıncılık, İstanbul. 

Küçükömer İdris, 1994, Cuntacılıktan Sivil 

Topluma, Bağlam Yayıncılık, İstanbul. 

Onbaşı, G. Funda, 2008, “Şerif Mardin ve İdris 

Küçükömer’de ‘Sivil Toplum’ Kavramı”, Şerif 

Mardin Okumaları, Editör Taşkın Takış, Doğu 

Batı Yayınları, Ankara. 

43

YAZIM 

KURALLARI 

Cihannüma Dış İlişkiler Koordinatörlüğü Araştırma 

Bülteni’ne gönderilecek yayınların yazım ve yayınlanma 

kuralları aşağıda belirtilmiştir. 

1. Cihannüma Dış İlişkiler Koordinatörlüğü Araştırma Bülteni, 

güncel tartışma ve araştırma konularının ulusal ve uluslararası 

boyutlarıyla ilgili araştırma-inceleme, kısa bilimsel çalışma ve 

derleme tarzında hazırlanmış özgün yazıları yayınlar. 

2. Bülten, yılda 4 kez yayınlanır. 

3. Bir yazının bültende yayınlanabilmesi için daha önce başka 

bir dergide yayınlanmamış veya başka bir dergiye yayınlanmak 

üzere gönderilmemiş olması gerekir. Bu şartları taşımayan 

yazıların yayınlanması Bülten yönetimi tarafından yayına uygun 

görülmesiyle mümkün olabilmektedir. 

4. Bültenin dili Türkçedir. 

5. Yayınlanmak üzere gönderilen çalışmalar kaynaklar dâhil 

5000 kelimeyi geçmemelidir. 

6. Yazılar, MS Word, “Times New Roman” yazı tarzında, 12 

pt kullanılarak, 1.5 satır aralıklı yazılmalıdır. 

7. Yazılarda giriş, materyal ve metot, bulgular, tartışma ve sonuç 

bölümlemesi aranmaz ancak yazılar uygun bölümlere ayrılmalı 

başlıklar büyük harflerle yazılmalıdır. 

8. Her bir yazıya 200 kelimeyi aşmayacak ve metni 

yansıtacak şekilde özet bir paragraf eklenmelidir. 

9. Yazarlar kaynak gösterimi konusunda kendi çalışmalarında 

kullandıkları gösterim metodunu kullanabilirler. 

10. Yazarların unvanı ve görev yeri dipnotta gösterilmelidir. 

11. Yazılar e-posta ile cihannumadisiliskilerebulten@gmail. 

com adresine e-posta mesajına eklenerek gönderilmelidir. 

44

DUYURU / TEŞEKKÜR 

Cihannüma Dış İlişkiler Koordinatörlüğü Araştırma Bülteni’nin 

bu sayısına katkı sunan tüm araştırmacılarımıza teşekkür ederiz. 

Araştırma Bültenimizin muhtemel katkılarla zenginleşmesi ve yayın 

hayatına güçlenerek devam etmesi platform üyelerimizin özellikle de 

akademisyenlerimizin makale ve yazılarını göndermelerine, güncel 

araştırmalarından edindikleri bilgileri paylaşmalarına bağlıdır. 

Lütfen tüm yorumlarınızı ve katkılarınızı aşağıdaki e-posta adresine 

gönderiniz: cihannumadisiliskilerebulten@gmail.com

CİHANNÜMA

Transform your PDFs into Flipbooks and boost your revenue!

Delete template?

Save as template ?