Zoran Sulejmanov - Ubistvata vo Makedonija (p.295)
Studija - Krinminologija
Studija - Krinminologija
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
d-r <strong>Zoran</strong> <strong>Sulejmanov</strong><br />
UBISTVATA VO MAKEDONIJA<br />
1
D-r <strong>Zoran</strong> <strong>Sulejmanov</strong><br />
UBISTVATA VO MAKEDONIJA<br />
Pr<strong>vo</strong> izdanie, 1995<br />
*<br />
Izdava~:<br />
Novinsko izdava~ka organizacija<br />
"Studentski zbor" - Skopje<br />
ul. Pirinska bb. baraka br. 5<br />
Po{tenski fah 484<br />
*<br />
Za izdeava~ot:<br />
m-r Tome Gruevski, direktor<br />
*<br />
Urednik:<br />
<strong>Zoran</strong> Kostov<br />
*<br />
Recenzenti:<br />
d-r Qup~o Arnaudovski<br />
d-r \or|i Marjanovi}<br />
*<br />
Tehni~ki urednik:<br />
Vladimir Bogoevski<br />
*<br />
Korektura:<br />
Olivera Bo`ovi}<br />
*<br />
Nacrt na korica:<br />
Nikola Simovski<br />
2
ZORAN SULEJMANOV<br />
UBISTVATA VO<br />
MAKEDONIJA<br />
NIP "Studentski zbor"<br />
Skopje, 1995<br />
3
CIP - Katalogizacija <strong>vo</strong> publikacija<br />
Narodna i univerzitetska biblioteka<br />
"Kliment Ohridski," Skopje<br />
343. 61/. 622 (497. 17)<br />
SULEJMANOV, <strong>Zoran</strong><br />
<strong>Ubistvata</strong> <strong>vo</strong> Maskedonija / <strong>Zoran</strong> Sulejmanoiv.<br />
- Skopje: Studentski zbor<br />
1995. - 312 str. : 24 sm<br />
Tira` 1. 000. - Bibliografija: str. 309-312.<br />
a) ubistva - <strong>Makedonija</strong><br />
ISBN 9989-45-027-7<br />
4
S O D R @ I N A<br />
VOVEDEN DEL<br />
I. VOVEDNI ZABELE[KI ...........................................................................<br />
II. OPRAVDANOST NA ISTRA@UVAWETO .........................................<br />
III. PREDMET, CELI I METODI PRIMENETI VO<br />
ISTRA@UVAWETO ....................................................................................<br />
PRV DEL<br />
KRIMINOLO[KI KARAKTERISTIKI NA UBISTVATA I<br />
NIVNITE STORITELI<br />
Glava I<br />
FENOMENOLO[KI KARAKTERISTIKI<br />
I. Tipologija na ubistvata.................................................................................<br />
1. Voveduvawe <strong>vo</strong> problemot .........................................................................<br />
2. Vidovi ubistva spored KZ SRM ..............................................................<br />
2.1. Ubist<strong>vo</strong> ...............................................................................................<br />
2.2. Kvalificirani ubistva ..................................................................<br />
2.3. Priviligirani ubistva ...................................................................<br />
3. Op{tga struktura na ubistvata spored KZ SFRJ ...............................<br />
II. NEKOI KARAKTERISTIKI NA UBISTVATA ..............................<br />
1. Odnosot na obidenite i dovr{enite ubistva ......................................<br />
2. Na~in i sredstva za izvr{uvawe na ubistvata ....................................<br />
2.1. Na~in na izvr{uvawe na ubistvata ..............................................<br />
2.2. Sredstva za izvr{uvawe na ubistvata .........................................<br />
3. Prostorna rasprostranetost na ubistvata ...........................................<br />
3.1. Regionalen raspored na ubistvata................................................<br />
3.2. Raspored na ubistvata na relacija selo-grad .............................<br />
3.3. Raspored na ubistvata spored neposrednoto mesto<br />
na nivnoto izvr{uvawe ..........................................................................<br />
4. Vremenska rasprostranetost na ubistvata ...........................................<br />
4.1. Raspored na ubistvata <strong>vo</strong> tekot na godinata ..............................<br />
4.2. Raspored na ubistvata po denovi <strong>vo</strong> tekot na nedelata ...........<br />
4.3. Raspored na ubistvata <strong>vo</strong> tekot na denot ....................................<br />
5. Posledici od ubistvata ............................................................................<br />
III. MOTIVI NA UBISTVATA ....................................................................<br />
1. Voveduvae <strong>vo</strong> problemot ............................................................................<br />
2. Vidovi ubistva spored moti<strong>vo</strong>t na storitelot....................................<br />
2.1. Ubist<strong>vo</strong> od odmazda ..........................................................................<br />
2.2. Ubist<strong>vo</strong> od koristoqubie ...............................................................<br />
2.3. Eliminacija na lice {to pretstavuva tovar za interesite na<br />
5
ubiecot ..................................................................................................<br />
2.4. Eliminacija na lice {to pretstavuva opasnost za<br />
interesite na ubiecot ............................................................................<br />
2.5. Ubist<strong>vo</strong> od qubomora ......................................................................<br />
2.6. Ubist<strong>vo</strong> poradi te{ki naru{uvawa na bra~nite,<br />
semejnite i srodni~kite odnosi ...........................................................<br />
2.7 Ubist<strong>vo</strong> poradi te{ko naru{uvawe na sosedskite<br />
odnosi po dolgotrajni sporovi od imoten karakter .......................<br />
2.8. Ubist<strong>vo</strong> od strana na lica {to se nao|ale <strong>vo</strong> pijanst<strong>vo</strong><br />
poradi upatena navreda .....................................................................<br />
2.9. Ubist<strong>vo</strong> poradi odbivawe na fizi~ki napad od pomal<br />
intenzitet ............................................................................................<br />
2.10. Ubist<strong>vo</strong> na mig ................................................................................<br />
2.11. Ubist<strong>vo</strong> od nebre`nost .................................................................<br />
IV. OSNOVNI KARAKTERISTIKI NA UBIJCITE ..........................<br />
1, Pol na ubijcite ...........................................................................................<br />
2. Vozrast na ubijcite ....................................................................................<br />
3. Obrazovanie na ubijcite ...........................................................................<br />
4. Zanimawe i vrabotenost na ubijcite .....................................................<br />
5. Bra~en i semeen status na ubijcite ........................................................<br />
6. Recidivizmot na ubijcite .........................................................................<br />
7. Porane{noto sociopatolo{ko povedenie na ubijcite<br />
G l a v a II<br />
VIKTIMOLO[KI KARAKTERISTIKI<br />
I. VOVEDUVAWE VO PROBLEMOT ...........................................................<br />
II. VIKTIMOLO[KI PREDISPOZICII ............................................<br />
III. INTERPERSONALNI ODNOSI .........................................................<br />
IV. PRIDONESOT NA @RTVATA...............................................................<br />
G l a v a III<br />
ETIOLO[KI KARAKTERISTIKI<br />
I. UBISTVATA KAKO POEDINE^NA I MASOVNA POJAVA I<br />
NIVNOTO MESTO VO SISTEMOT NA OP[TESTVENITE<br />
POJAVI ...........................................................................................................<br />
1. <strong>Ubistvata</strong> kako individualna (poedine~na) pojava ............................<br />
2. <strong>Ubistvata</strong> kako masovna pojava ................................................................<br />
3. <strong>Ubistvata</strong> i nivnoto mesto <strong>vo</strong> sistemot na kriminalnite<br />
op{testveni pojavi .................................................................................<br />
II. OBJEKTIVNI KRIMINOGENI VLIJANIJA ................................<br />
1. Voveduvawe <strong>vo</strong> problemot .........................................................................<br />
2. Sistemot na kulturni vrednosi i zaostanati sfa}awa .....................<br />
6
3. Odnosot na mikrosredinata sprema ubistvata ....................................<br />
4. Sredstvata na masovnata komunikacija .................................................<br />
5. Vlijanie na treti lica <strong>vo</strong> pojavata na ubistvata ................................<br />
III. SUBJEKTIVNI KRIMINOGENI VLIJANIJA ............................<br />
1. Poim i struktura na li~nosta .................................................................<br />
1.1. Inteligencija na ubijcite .............................................................<br />
1.2. Karakter na ubijcite .......................................................................<br />
1.3. Temperament i emocionalni osobini na ubijcite ...................<br />
1.4. Telesno zdravje na ubijcite ...........................................................<br />
2. Psihopatski osobini na ubijcite ..........................................................<br />
3. Drugi rastrojstva na psihi~koto zdravje na ubijcite ........................<br />
4. Psihozi na ubistvata .................................................................................<br />
VTOR DEL<br />
POLITIKA NA REPRESIVNO SUZBIVAWE NA UBISTVATA<br />
G l a v a I<br />
REPRESIVNO SUZBIVAWE NA UBISTVATA KAKO POSEBNA<br />
OBLAST NAANTIKRIMINALNATA POLITIKA<br />
I. VOVEDUVAWE VO PROBLEMOT ...........................................................<br />
II. RESOCIJALIZACIJATA - OSNOVNA CEL NA<br />
IZVR[UVAWETO NA KAZNATA ZATVOR .......................................<br />
III. UBISTVATA I VISINATA NA IZRE^ENITE KAZNI ...........<br />
IV. NA^ELOTO NA INDIVIDUALIZACIJA VO PRIMENATA<br />
NA REPRESIVNITE MERKI..................................................................<br />
G l a v a II<br />
ULOGATA NA PROCESOT NA RESOCIJALIZACIJATA VO<br />
SUZBIVAWETO NA UBISTVATA<br />
I. IZU^UVAWETO NA LI^NOSTA I KLASIFIKACIJATA NA<br />
UBIJCITE KAKO NU@NA PRETPOSTAVKA ZA NIVNATA<br />
RESOCIJALIZACIJA ..............................................................................<br />
1. Izu~uvawe na li^nosta na ubijcite ......................................................<br />
2. Klasifikacija na ubijcite ......................................................................<br />
II. METODI NA TRETMAN VO OSTVARUVAWETO NA<br />
RESOCIJALIZACIJATA NA UBIJCITE ........................................<br />
1. Individualen tretman na ubijcite ........................................................<br />
2. Obrazovanie i socijalno-eti~ko <strong>vo</strong>spituvawe ....................................<br />
3. Osudeni~ka rabota na ubijcite ...............................................................<br />
4. Grupno sovetuvawe i grupna psihoterapija ..........................................<br />
5. Osudeni~ko "samoupravuvawe" ................................................................<br />
6. Primena na pogodnosti i disciplinski kazni ....................................<br />
7
ZAJKLU^OCI ...................................................................................................<br />
KORISTENA LITERATURA ........................................................................<br />
8
VOVEDEN DEL<br />
9
10
I. VOVEDNI ZABELE[KI<br />
"Ne e va`no {to e storeno so nas,<br />
va`no e {to sme storile nie so toa<br />
{to e storeno so nas"<br />
1. Da se rasrava za ubist<strong>vo</strong>to kako za eden od op{testveniite<br />
fenomeni <strong>vo</strong> koj ~ovekot na najbrutalen i najnehuman na~in, protivno<br />
na nego<strong>vo</strong>to nastojuvawe za sopstvenoto postoewe niz `i<strong>vo</strong>tot, da gi<br />
razre{uva sprotivnostite i suditite so drugite lu|e <strong>vo</strong> zado<strong>vo</strong>luvaweto<br />
na s<strong>vo</strong>ite potrebi i ostvaruvaweto na s<strong>vo</strong>ite prava i slobodi po pat<br />
na odzemawe na `i<strong>vo</strong>tot na drugiot <strong>vo</strong> su{tina zna~i da se rasprava za<br />
~ovekot kako biolo{ko, fizi~o, psiholo{ko i socijalno bitie. Toa<br />
ne samo zatoa {to ~ovekot se javuva kako nositel i `rtva na ovaa pojava,<br />
tuku zaradi faktot {to <strong>vo</strong> slo`enosta na nego<strong>vo</strong>to biolo{ko i<br />
op{testveno bitie mo`eme da dobieme odgo<strong>vo</strong>r na pra{aweto: zo{to<br />
~ovekot <strong>vo</strong> odnosot kon sebe, kon drugite i na drugite kon nego ja obezbeduva<br />
sopstvenata egzistencija, postignuva sopstvena materijalna i<br />
socijalna sigurnost na toj na~in {to na drugiot mu go odzema, mu go<br />
uni{tuva ona {to za sebe go smeta za najgolema, najzna~ajna, najsu{testvena<br />
vrednost. Raspravaj}i za ~ovekot na o<strong>vo</strong>j na~in i za ubist<strong>vo</strong>to<br />
{to se javuva kako posledica na odnosot na ~ovekot kon sebe i kon drugite,<br />
kako da mo`eme odgo<strong>vo</strong>rot da go najdeme <strong>vo</strong> postavkata spored koja<br />
~ovekot <strong>vo</strong> s<strong>vo</strong>eto nastojuvawe za sopstevana socijalna sigurnost, {to<br />
inaku ja ~ini istorijata na negoviot civilizaciski raz<strong>vo</strong>j, <strong>vo</strong> sopstvenata<br />
nesigurnost i postojanoto te`nenie kon nea, go uni{tuva drugiot<br />
~ovek <strong>vo</strong> uverenie deka site opasnosti mu doa|aat od nego, a ne od negovata<br />
nemo}, barem <strong>vo</strong> o<strong>vo</strong>j stepen od raz<strong>vo</strong>jot na op{test<strong>vo</strong>to, so<br />
svest, razum i soznanija da gi sovladuva drugite prirodni i op{testveni<br />
sili {to ja determiniraat negovata polo`ba <strong>vo</strong> op{test<strong>vo</strong>to i go<br />
opredeluvaat na~inot na nego<strong>vo</strong>to opstojuvawe i `iveewe.<br />
Na ~ovekot ni{to ne mu izgleda poprirodno i podredeno od ona<br />
{to e postoeweto na nego<strong>vo</strong>to li~no "jas" i sopstvenata li~nost. Od<br />
li~noto "Jas" ja izvlekuva s<strong>vo</strong>jata slobodna <strong>vo</strong>lja i slobodata na sovesta<br />
vrz koja ja izgraduva i s<strong>vo</strong>jata li~nost. Sepak kriti~koto sociolo-<br />
{ko ispituvawe na sistemot na li~nosta poka`uva deka toj - ~ovekot<br />
kako individua e krevko su{test<strong>vo</strong>, proiz<strong>vo</strong>d na dolgiot istoriski<br />
raz<strong>vo</strong>j, deka postepeno se ra|al, sozdaval i odlikuval pod neposredno<br />
vlijanie na slo`en splet na op{testveni odnosi, gi steknuval s<strong>vo</strong>ite<br />
prvi konturi niz diferencijacijata na samata op{testvena struktura,<br />
samiot se diferenciral i preciziral niz moralnite i pravnite insti-<br />
11
tucii, za kone~no da se <strong>vo</strong>zdigne od filozofska apstrakcijua <strong>vo</strong> konkretna<br />
realnost <strong>vo</strong> koja sopstvenoto "jas" go smeta ne samo pri~ina i<br />
uslov za postoeweto na samiot sebe, tuku i za postoeweto na se okolu<br />
nego, na nad<strong>vo</strong>re{niot svet. No pritoa, ne treba da se zaboravi onaa<br />
Dirkemova postavka spored koja ~ovekovata individualizacija e posledica<br />
na op{testvenata podelba na trudot i se pogolemata specijalizacija<br />
na ~ovekot <strong>vo</strong> trudot. Toa ni go potvrduva faktot {to moralnite<br />
poimi za li~nosta koja se steknuva so s<strong>vo</strong>ja svest, nezavisnost, avtonomnost,<br />
ne ostanuvaat apstraktni kategorii, tuku <strong>vo</strong> golema mera<br />
vlijaat i na oblikuvaweto na pravnite odnosi {to se javuvaat kako garancii<br />
no i ograni~uvawa na negovata polo`ba <strong>vo</strong> op{test<strong>vo</strong>to, {to<br />
inaku se menuvaat pod neposredno vlijanie na ekonimskiot i politi~kiot<br />
raz<strong>vo</strong>j na op{test<strong>vo</strong>to. Me|utoa, op{testveno, politi~kki i sociokulturno<br />
determiniraniot raz<strong>vo</strong>j na ~ovekot i li~nosta {to niz celata<br />
istorija na ~oveko<strong>vo</strong>to op{test<strong>vo</strong> do denes, se ostvaruva vrz klasna<br />
struktuiranost i podadenost na lu|eto <strong>vo</strong> nego, go razviva individualizmot,<br />
go tera ~ovekot sopstvenata sigurnost i egzistencija, kako<br />
steknati soznanijua i iskust<strong>vo</strong>, da ja bara i ostvaruva preku izgraduvaweto<br />
na ~uvst<strong>vo</strong>to na uveruvawe deka " javniot interes" e sprotiven<br />
na negoviot individualen interes i sloboda, deka go stega i sopira <strong>vo</strong><br />
negovite streme`i kon sloboda i slobodniot natprevar za proiz<strong>vo</strong>dst<strong>vo</strong>,<br />
mu nametnuva barawa, ograni~uvawa, po pat na porezi zafa}a od<br />
ona {to toj go sozdava, mu nametnuva prisila po pat na policija i <strong>vo</strong>jska,<br />
go tera <strong>vo</strong> <strong>vo</strong>jni i go <strong>vo</strong>di <strong>vo</strong> drugi barawa {to ne mu se prijatni<br />
ili gi smeta za nepotrebni. Ottuka i prviot stav i orientacija kon<br />
gra|anski individualizam, {to sovremenoto gra|ansko bur`uasko<br />
op{test<strong>vo</strong> go razvi do krajni granici se izrazuva i oblikuva preku pasivniot<br />
odnos kon zaedni~kiot op{testven `i<strong>vo</strong>t i sozdavawe na sopstven<br />
intimen, nezavisen li~en `i<strong>vo</strong>t pod parolata "s<strong>vo</strong>ja ku}i~ka -<br />
s<strong>vo</strong>ja slobodica" i za{tita na se {to e okolu nea so site mo`ni sredstva.<br />
Drugiot stav kon gra|anskiot individualizam se izrazuva preku<br />
pesimisti~kiot odnos kon op{test<strong>vo</strong>to, prezir kon site biolo{ki<br />
vrednosti na ~ove~kite masi, razvivawe na nagonot za mo} i vladeewe<br />
so drugite, nastojuvawe da se postigne sopstvena sigurnost, materijalna<br />
i socijalna, preku obezbeduvawe nadmo} na drugite. Respektivniot<br />
odnos kon ovie soznanija e neophoden za da se sfati deka individualizmot<br />
e poedine~na (individualna) no i op{testvena kategorija,<br />
{to ~ovekot ja poseduva kako individualno biolo{ko no i op{testveno<br />
bitie ne kako potreba i po pravilo da ja izrazi s<strong>vo</strong>jata individuacija<br />
- nastojuvawe da ja izrazi s<strong>vo</strong>jata li~nost i s<strong>vo</strong>ite osobenosti,<br />
s<strong>vo</strong>ite sposobnosti i porivi, tuku deka taa negova karakteristika {to<br />
go opredelluva nego<strong>vo</strong>to individualno i op{testveno odnesuivawe se<br />
javuva kako op{testvena i kulturna uslovenost za negovata socijalizacija.<br />
12
Vo ramkiyte na eden takov nau~en pristap kon ~oveko<strong>vo</strong>to odnesuvawe<br />
<strong>vo</strong> op{tets<strong>vo</strong>to mo`e da se pobaraat objasnuvawa i odgo<strong>vo</strong>ri i<br />
za onie povedenija <strong>vo</strong> koi s<strong>vo</strong>jata individualnost ja brani, za{tituva,<br />
obezbeduva preku uni{tuvaweto na druga individua. Toj pristap mo`e<br />
da bide teoretska osnova za nau~no objasnuvawe na etiologijata na negativnite<br />
~ovekovi odnesuvawa {to <strong>vo</strong> op{testvenite odnosi do`ivuvaat<br />
najostri formi na neodobruvawe preku primena i na najstrogi kazni,<br />
vklu~uvaj}i gi i onie {to se zasnovaat vrz na~eloto na odmazda i<br />
srazmernost, a individualnite karakteristiki na li~nosta formirani<br />
<strong>vo</strong> takvi op{testveni uslovi, osnova za podlaboko i objasnuvawe na<br />
fenomenolo{kite karakteristiki i osobenosti na tak<strong>vo</strong>to ~oveko<strong>vo</strong><br />
odnesuvawe. To~no zatoa mnogu pologi~no ni izgleda, pod pretpostavka<br />
toa i nau~no metodolo{ki korektno da se izvede, <strong>vo</strong> objasnuvaweto<br />
na o<strong>vo</strong>j negativen fenomen da se trgne od li~nosta koja i okolu koja se<br />
slu~uvaat site zbidnuvawa <strong>vo</strong> vrska so ubistvata, ne napu{taj}i ja ni<br />
<strong>vo</strong> eden moment istoriskata dimenzija na raz<strong>vo</strong>jot na ~ovekovata li~nost,<br />
bidej}i samo niz taa dimenzija mo`eme da go sfatime i objasnime<br />
o<strong>vo</strong>j kriminalen fenomen {to uporno opstojuva niz celata istorija na<br />
~oveko<strong>vo</strong>to op{test<strong>vo</strong>. Toa kako povtorno da ne navra}a na sfa}aweto<br />
za li~nosta kaj starite latini kako za "maska" - zamaskiran, nevistinit,<br />
nerealen ~ovek, a kaj Rimjanite, kako za ve{ta~ko lice, maska <strong>vo</strong><br />
komediite i tragediite, hipokrizija, aramilak, ne{to {to mu e strano<br />
na pra<strong>vo</strong>to "jas."<br />
Na sovremenoto ni<strong>vo</strong> na raz<strong>vo</strong>j na op{testvenite, ekonomskite,<br />
socijalnite i kulturnite odnosi na op{test<strong>vo</strong>to, kon razgleduvaweto<br />
na fenomenot ubist<strong>vo</strong> bi trebalo da se pristapuva od pozicijata na<br />
op{tite karakteristiki na `i<strong>vo</strong>tot i odnosite na lu|eto {to se opredeluvaat<br />
kako humanizam. Humanizmot mo`e da se definirta na pove}e<br />
na~ini, no toj sekoga{ <strong>vo</strong> osnova se sveduva na procesot na osamostojuvawe<br />
na ~ovekot kako individualno i op{testveno bitie. Osamostojuvaweto<br />
na individualen plan go opredeluvame kako samosvest kako<br />
samosigurnost <strong>vo</strong> sopstvenata mo} vrz premisata "znaeweto e mo},"<br />
kako spoznanie na samiot sebe, na <strong>vo</strong>lev plan kako sloboda - solglasnost<br />
na namerite i aktot, na ~uvst<strong>vo</strong>to za iskrenost - soglasnost na<br />
gri`ata za sebe i za drugite, a na op{testven plan kako nezavisnost i<br />
sigurnost - otsust<strong>vo</strong> na sudiri me|u individualnata i kolektivnata<br />
<strong>vo</strong>lja. Me|utoa, site ovie sta<strong>vo</strong>vi so pomo{ na koi ~ovekot doa|a do samosvest,<br />
se samo apstrakcija <strong>vo</strong> konkretnite odnosi koi edinstveno ni<br />
doz<strong>vo</strong>luvaat da utvrdime kakva e nivnata vistinska sodr`ina i do koja<br />
mera taa e razviena <strong>vo</strong> opredeleni uslovi na `i<strong>vo</strong>tot i raz<strong>vo</strong>jot na<br />
op{test<strong>vo</strong>to. Humanisti~kata svest kako i sekoja svest, se ra|a, razviva<br />
<strong>vo</strong> sprotivstavuvaweto na stvarnite okolnosti na `i<strong>vo</strong>tot, <strong>vo</strong><br />
podvlekuvaweto na onaa strana na ~ovekovata priroda {to prva dopu-<br />
13
{ta <strong>vo</strong>zdignuvawe na "idealnata" ~ovekova nad vistinskata priroda. 1<br />
To~no zatoa <strong>vo</strong> osnovata na humanizmot le`i poznatata teza na Ptotagora<br />
deka "~ovekot e merka na site ne{ta."<br />
No, ~ovekot kako mo`na merka na site ne{ta mina niz site<br />
onie deformacii {to ne mo`e{e da gi izbegne edno subjektivno merilo.<br />
Ako trgneme od toa deka humanizmot <strong>vo</strong> site s<strong>vo</strong>i varijanti cvrtsto<br />
veruva deka sudbinata na ~ovekot zavisi od spoznanieto na takvi merila<br />
<strong>vo</strong> opredeluvaweto na s<strong>vo</strong>jata ~ovekova li~nost, <strong>vo</strong> sogleduvaweto<br />
na site op{testveni uslovi {to go otu|uvaat od negovata ~ove~nost,<br />
toga{ sosema e razbirli<strong>vo</strong> deka socijalisti~kiot humanizam ima prednost<br />
pred site drugi, bidej}i na ~ovekot mu dava oru`je za nau~na analiza<br />
na na~inite i uslovite i nego<strong>vo</strong>to istorisko nastanuvawe. ^ovekot<br />
<strong>vo</strong> s<strong>vo</strong>eto sasmoostvaruvawe bil prisuten sekoga{ kako cel ~ovek i<br />
kako celo ~ove{t<strong>vo</strong> {to bil soo~en so pra{aweto na s<strong>vo</strong>ite mo`nosti<br />
ili nemo`nosti. Nau~noto marksisti~ko sfa}awa na humanizmot se<br />
ogleda <strong>vo</strong> toa {to toj nastojuva da ja razvie sprotivnosta me|u humanizmot,<br />
~ovekot kako duhovno i vrednosno bitie i naturalizmot -<br />
~ovekot kako prirodno i nagonsko bitie, specifi~nosti {to se ekspliciraat<br />
so faktot {to ~ovekot postoi ednovremeno kako poedinec i<br />
kako op{test<strong>vo</strong>, kako individua i kako generi~ko bitie. Zaslu|ite na<br />
Marks se to~no <strong>vo</strong> toa {to uspeal da ja sogleda ovaa sprotivnost i se<br />
obidel da najde re{enie. Toj trgnuva od postavkata deka humanizmot ne<br />
mo`e da se vtemeli ni ~isto psihosociolo{ki ni ~isto na biolo{ki<br />
osnovi, bidej}i toj ne se iscrpuva nitu <strong>vo</strong> op{testvenite odnosi na ~ovekot<br />
nitu <strong>vo</strong> negovite prirodni dispozocii, tuku <strong>vo</strong> osnova e izrasnuvawe<br />
na ~ovekot niz ednata i drugata oblast do sebe samiot. Spored<br />
toa, li~nosta <strong>vo</strong> s<strong>vo</strong>jata kriti~na, nau~na i retrosperktivna svest go<br />
odrazuva ona {to ve}e bila, samo zatoa da mo`e {to poslobodno da se<br />
izrazi ona {to }e bide, {to e samo mo`nost na nejzinata privilegirana<br />
li~na egzistencija. 2 Ottuka, individualnosta, kon koja se te`i ne<br />
e razultat samo na sega{nite odnosi, tuku se javuva kako sinteza na sega{nite<br />
i minatite odnosi i sostojbi i zatoa <strong>vo</strong> izu~uvaweto i objasnuvaweto<br />
taa treba da se zafati <strong>vo</strong> site ovie odnosi, <strong>vo</strong> nivnata<br />
geneza, poteklo i raz<strong>vo</strong>jni tendencii. Od druga strana, protivre~nostite<br />
{to postojat me|u op{testvenoto bitie na ~ovekot i na~inite na<br />
nego<strong>vo</strong>to poop{testvuvawe, koe ~esto se nao|a <strong>vo</strong> sprotivnost so negovata<br />
op{testvena prioroda doveduva do otu|uvaweto na li~nosta pred<br />
se <strong>vo</strong> sferata na materijalnite uslovi i odnosi na nego<strong>vo</strong>to `iveewe, a<br />
potoa i <strong>vo</strong> duhovnata sfera, deka alienacijata na ~ovekot zna~i vistinsko<br />
pris<strong>vo</strong>juvawe na ~oveko<strong>vo</strong>to bitie po ~ovekot i za ~ovekot. Ottuka,<br />
ukinuvaweto na op{testvenite odnosi {to <strong>vo</strong>dat kon otu|uvawe na<br />
li~nosta i do nego<strong>vo</strong> delinkventno odnesuvawe kako najte`ok izraz na<br />
1<br />
Supek, str. 316.<br />
2<br />
Ibid, str. 32<br />
14
nego<strong>vo</strong> otu|uvawe, se ne{ta {to proizleguvaat od samite op{testveni<br />
sili. Dotoga{ harmoni~noto oblikuvawe na li~nosta kako edinst<strong>vo</strong><br />
na individualnoto i kolektivnoto <strong>vo</strong> odnesuvaweto e rabota na sekoj<br />
poedinec i nego<strong>vo</strong>to <strong>vo</strong>spitno i primerno deluvawe na drugite. Kolku<br />
pove}e odnosite se pribli`uvaat kon humanisti~kite ideali, dotolku<br />
pove}e op{testvenite normi dobivaat zna~ewe na individualni normi,<br />
a celokupnoto nego<strong>vo</strong> deluvawe e kulturno deluvawe, bidej}i dr`avata<br />
prestanuva da se javuva kako posrednik me|u lu|eto kako oblik na<br />
otu|ena op{testvenost.<br />
Pritoa, slobodata na ~ovekot se javuva kako osnoven ideen pokrenuva~<br />
i kriterium za ostvaruvawe na li~nosta, taa se o~ituva kako<br />
racionalna, razumna i razborita soglasnost me|u op{testvenata svest<br />
i ~ovekot <strong>vo</strong> negovata univerzalnost i vkupnite op{testveni odnosi.<br />
Slobodata e ~in {to nas kako li~nost ne poni`uva i kako poni`ena,<br />
obavezna smalena individualnost ne predva na op{testveno prisilnite<br />
odnosi koi zna~at preduslov za ostvaruvawe na porocesot na individualizacijata<br />
na op{test<strong>vo</strong>to i poop{testvuvawe na individualnosta.<br />
Na o<strong>vo</strong>j stepen na raz<strong>vo</strong>j najmnogu doa|a do izraz pojavata na otu-<br />
|enost na ~ovekot za op{testvenite odnosi, bidej}i na ova ni<strong>vo</strong> ~ovekot<br />
e povikan da pru`a {to pove}e dokazi za s<strong>vo</strong>jata sloboda, slobodna<br />
<strong>vo</strong>lja i kriti~ko mislewe i svest. Vo ovie uslovi me|usebnata zavisnost<br />
na ~ovekovata sloboda i nesloboda, op{testvenata zavisnost i<br />
nezavisnost, idejnite manifestacii i kriti~nosta tolku se me|usebno<br />
zavisni {to najsilno ja izrazuvaat sprotivstavenosta na ~ovekot so<br />
sopstvenata otu|enost. Sega{nive uslovi se najblisku do mo`nostite<br />
za ostvaruvawe na ~ovekot <strong>vo</strong> negoviot totalitet, kako izraz na negovite<br />
t<strong>vo</strong>re~ki sposobnosti, a pritoa i najograni~eni <strong>vo</strong> toa. Vo kapitalisti~kite<br />
uslovi na proiz<strong>vo</strong>dst<strong>vo</strong>, <strong>vo</strong> uslovi na klasna podelenost i<br />
izdiferenciranost na eksploatatorski odnosi <strong>vo</strong> proiz<strong>vo</strong>dst<strong>vo</strong>to ~ovekot<br />
najmnogu se ~uvstvuva izguben, bespomo{en, otfrlen i <strong>vo</strong> streme-<br />
`ot da se stekne so ona {to go izgubil, da stekne sopstvena sigurnost<br />
<strong>vo</strong> `iveeweto, posegnuva po odnesuvawa {to ja naru{uvaat sigurnosta<br />
na drugiot, zatoa {to samo na toj na~in postignnuva sopstvena sigurnost.<br />
To~no zatoa, <strong>vo</strong> sovremenite uslovi iracionalnoto i racionalnoto,<br />
nu`noto i slu~ajnoto, nasledenoto i steknatoto, dadenoto i sozdadenoto,<br />
sekoga{ ni davaat edna nova li~nost, koja nam sekoga{ ni e<br />
tu|a i <strong>vo</strong> koja vrz psiholo{ka osnova se javuva anksioznost, agresivnost,<br />
nesigurnost i omraza do te`nenie za ubist<strong>vo</strong> na drugiot zaradi<br />
sopstvenata sigurnost i sovladuvawe na site sostojbi na frustriranost.<br />
2. Trgnuvaj}i od marksisti~ko-dijalekti~kiot model <strong>vo</strong> objasnuvaweto<br />
na kriminalitetot i <strong>vo</strong> toj red na ubistvata kako eden od<br />
najte`{kite oblici na kriminalno odnesuvawe, nu`no doa|ame do<br />
onie postavki {to korenite na kriminalnoto odnesuvawe gi baraat <strong>vo</strong><br />
sprotivnostite na klasno struktuiranoto op{test<strong>vo</strong> koe ja determi-<br />
15
nira osnovnata sprotivnost me|u potrebite na lu|eto i mo`nostite za<br />
nivno zado<strong>vo</strong>luvawe <strong>vo</strong> soglasnost so vladea~kiot praven i moralen<br />
sistem na utvrdeni vrednosti i kriminalnoto odnesuvawe kako<br />
protivpraven, pa, spored toa neracionalen na~in na nivnoto zado<strong>vo</strong>luvawe.<br />
Vrz taa osnova <strong>vo</strong> objasnuvaweto na kriminalitetot kako op{testvena<br />
pojava i kriminalnoto odnesuvawe kako individualen akt se<br />
gradi generalnata postavka deka ovie pojavi pretstavuvaat, najte`ok,<br />
najsilno izrazen oblik na otu|uvawe na ~ovekot, pred se <strong>vo</strong> materijalnata,<br />
a potoa i <strong>vo</strong> duhovnata sfera na nego<strong>vo</strong>to `iveewe i sozdavawe.<br />
Vo soglasnost so ovie op{ti postavki, <strong>vo</strong> poedine~niot i dokraj individualiziran<br />
~ovek, spored Marks, se soedinuvaat i realiziraat individualnite<br />
i generi~kite karakteristiki na ~ovekot kako nivno postojano<br />
sprotivstavuvawe i nego<strong>vo</strong> oblikuvawe <strong>vo</strong> op{testveno bitie, a<br />
na~inot niz koj se izrazuvaat i manifestiraat oddelnite modifikacii<br />
e opredelen od konkretnite istoriski uslovi na raz<strong>vo</strong>jot na op{-<br />
testvenite odnosi.<br />
Na ovaa osnova Marsks uka`uva na paradoksot na istoriskiot<br />
raz<strong>vo</strong>j na ~ovekot i op{test<strong>vo</strong>to: <strong>vo</strong> dosega{niot raz<strong>vo</strong>j ~ovekot sekoga{<br />
i denes se potvrduval pred se kako otu|ena, a samo relativno i<br />
ograbi~eno se ostvaruval kako slobodna li~nost. Nabquduvaj}i go ~ovekot<br />
niz istoriskaat konkretnost na klasnite op{testva {to go ~inat<br />
najgolemiot del od dosega{nata istorija, Marks ja formuliral teorijata<br />
na otu|uvaweto za da gi poka`e istoriskite granici na ~ovekoviot<br />
raz<strong>vo</strong>j {to <strong>vo</strong> opredeleni op{testveni okolnosti toj ne<br />
mo`e da gi andfmine. So teorijata na otu|uvaweto Marks ponatamu ja<br />
konkretizira i potvrduva s<strong>vo</strong>jata koncepcija za istoriskiot karakter<br />
na ~ovekot, no ednovremeno uka`uva i na negovite perspektivi za sovladuvawe<br />
na otu|enata sostojba preku dezalienacijata. Taa dezalienacija,<br />
spored nego, e mo`na samo so transformacija na celokupnite<br />
op{testveni odnosi preku re<strong>vo</strong>lucionizirawe na op{testveniot razvitok.<br />
Korenite na otu|uvaweto, a so toa i problemite na ~ovekot,<br />
Markas gi nao|a <strong>vo</strong> stoko<strong>vo</strong>to proiz<strong>vo</strong>dst<strong>vo</strong> na klasnoto op{test<strong>vo</strong><br />
{to doveduva do otu|uvawe na proiz<strong>vo</strong>dite na trudot od negoviot proiz<strong>vo</strong>ditel,<br />
otu|uvawe na aktot na proiz<strong>vo</strong>dst<strong>vo</strong>to, otu|uvawe na ~ovekot<br />
od s<strong>vo</strong>jata priroda i na ~ovekot od ~ovek.<br />
Nemo`e me|utoa da se ka`e deka del od ovie problemi na ~ovekot<br />
za ostvaruvawe na negovata su{tina ne gi nasetile brojni filozofi<br />
i sociolozi u{te pred Marks. Razlikata me|u niv se sostoi samo <strong>vo</strong><br />
tolkuvaweto na korenite {to doveduvaat do ~oveko<strong>vo</strong>to otu|uvawe i<br />
istaknuvaweto na re{enijata za nivnoto nadminuvawe. Pritoa, glavnata<br />
slabost na site nemarksisti~koi teorii i orientacii se sostoi<br />
<strong>vo</strong> predlo`enite solucii {to se nedo<strong>vo</strong>lno povrtzani so konkretnite<br />
uslovi <strong>vo</strong> koi {to mo`at da se realiziraat.<br />
Porane{nite filozofi ~ovekot go sveduvale na apstrakten<br />
esencijalizam i naturalisti~ko simplificirawe na negovite proble-<br />
16
mi. Sovremenata pak egzistencionalisti~ka i personalisti~ka filozofija<br />
pretstavuvaat protest protiv vakvite, no istovremeno protiv<br />
marksisti~kite sfa}awa za{to poa|aat od pretpostavkata deka mo`e<br />
da se rasprava samo za oddelniot individualiziran ~ovek ili za li~nosta,<br />
a ne i za ~ovekot <strong>vo</strong>op{to kako istoriska kategorija, a so toa<br />
poedine~nata ~ovekova egzistencija ja pret<strong>vo</strong>rija <strong>vo</strong> metafizi~ka kategorija.<br />
Razmisluvaj}i na o<strong>vo</strong>j na~in i ovie filozofski pravci doa-<br />
|aat do istite problemi na sovremeniot ~ovek, pa duri i gi prodlabo-<br />
~uvaat do taa mera {to ja postavuvaat kategorijata na apsurdnosta i<br />
apsurdniot ~ovek. 3 Za niv apsurdot ne e ni{to drugo tuku odnos na ~ovekot<br />
sprema svetot {to go opkru`uva. Su{tinata na apsurdot ostvaruva,<br />
pred se izvesna neskladnost: me|u ~ovekovite streme`i kon edinst<strong>vo</strong><br />
i neostranliviot dualizam na duhot i prirodata, me|u ~ovekovite<br />
streme`i kon ve~nosta i opredelenoto traewe na nego<strong>vo</strong>to postoewe,<br />
me|u "nespokojst<strong>vo</strong>to" {to e negova vistinska su{tina i zaludnosta na<br />
negovite napori. Smrtta, postoeweto na pove}e vistini, kako i pove}e<br />
bitija <strong>vo</strong> eden ~ovek ~ii {to broj ne mo`e da se namali, nerazbirli<strong>vo</strong>sta<br />
na stvarno postoe~koto, slu~ajot - ete toa se polovite na<br />
apsurdot. 4<br />
Vo pogled na re{enijata na ~ovekovite problemi osnovnata i<br />
neizbe`na logi~ka posledica na filozofijata na apsurdot e potpolna<br />
ramnopravnost na site postapki: ne postoi dobro i zlo, postoi samo<br />
svest za apsurdot. Ednak<strong>vo</strong>sta na site iskustva, moralni i nemoralni i<br />
kultot na sega{nosta, nasproti kultot na trajnosta, minatoto i idninata,<br />
toa se osnovnite posledivci na filozofijata na apsurdot. Da se<br />
`ivee pove}e, a ne podobro, toa e devizata na deloto na Kami - "Mit za<br />
Sizif." Negoviot apsurden junak e ~ovek koj ne se otka`uva nitu od<br />
edno s<strong>vo</strong>e ubeduvawe, toj saka da `ivee <strong>vo</strong> idnina bez nade`i i iluzii,<br />
no i bez pomiruvawe so sudbinata. Takviot ~ovek se afirmira so pobuna.<br />
Ako svetot e bezli~en, {to mu preostanuva na ~ovekot osven herojskiot<br />
buntoven pesimizam od tipot na Sizif: da se izdr`i bez nade`,<br />
da se pravi ona {to zavisi od nego i da se deluva bez iluzii, no ne<br />
za ve~nosta, tuku za denes. Spored Kami, Sizif ne e nesre}nik tuku junak<br />
koj <strong>vo</strong> s<strong>vo</strong>jata rabota vsu{nost e sre}en. Vo herojskoto prifa}awe<br />
na `i<strong>vo</strong>tot onakov kakov {to e, treba da zamre smeeweto na bogovite<br />
koga kamenot na Sizif povtorno }e se strkala niz planinata. So s<strong>vo</strong>jot<br />
trud Sizif e vsu{nost posilen od bogovite koi mislele dekja go<br />
kaznile.<br />
3<br />
Za apsurdnosta na ~ovekovata egzistencija pi{uvale brojni pretstavnici<br />
na egzistencionalisti~kata filozofija, kako na primer: @an Pol<br />
Sartr, Hajdeger, Karl Jaspers, Lav [estov, Seren Kjerkegor. Najzna~aen<br />
pretstavnik na teorijata na apsurdot e me|utoa Alber Kami so s<strong>vo</strong>ite dve najzna~ajni<br />
dela: "Mit za Sizif" i "Stranec."<br />
4<br />
Sartr, str. 136.<br />
17
Bez pretenzija da navleguvame <strong>vo</strong> podrobna analiza na ovie teorii<br />
do<strong>vo</strong>lno }e bide ako ka`eme deka filozofijata na apsurdot, za<br />
besmislata, zaludnosta na `i<strong>vo</strong>tot, e takva orientacija koja {to nudi<br />
circulus vitiosus, bezizlena polo`ba za ~ovekot. Spored nea ~ovekot ne<br />
treba ni{to da pravi za idninata, tuku da ja podnesuva i trpi sega{-<br />
nosta <strong>vo</strong> ubeduvawe deka samoto soznanie za toj apsurd na svetot e do<strong>vo</strong>lno<br />
da se pre`ivee. Na toj na~in filozofijata na besmislata nudi besmisleni<br />
re{enija i so ogled na toa samata se negira.<br />
Vo {to e toga{ smislata na ~ovekoviot `i<strong>vo</strong>t <strong>vo</strong> sovremenoto<br />
op{test<strong>vo</strong> <strong>vo</strong> koe ~ovekot se sudira so s<strong>vo</strong>jata otu|enost i takanare~enite<br />
egzistencionalni problemi i protivre~nosti. Vo {to e smislata<br />
na ~ovekoviot `i<strong>vo</strong>t <strong>vo</strong> op{test<strong>vo</strong>to koe se sostoi od atomi koi se razdeleni<br />
eden od drug, a se odr`uvaat zaedno samo so pomo{ta na na<br />
sebi~nite interesi i potrebata edniot da go koristi drugiot. Vo {to<br />
se sostoi taa smisla koga rabotata i drugite aktivnosti na ~ovekot se<br />
pret<strong>vo</strong>raat <strong>vo</strong> sredstva za steknuvawe na pari, a ne sodr`ina na tie<br />
aktivnosti. Vo {to e smislata na `i<strong>vo</strong>tot <strong>vo</strong> erata na sovremenata<br />
tehnika koja go postavuva pra{aweto za zagospodaruvawe so nea, a istata<br />
da ne se svrti protiv nego <strong>vo</strong> vid na fizi~ko uni{tuvawe <strong>vo</strong> nuklearna<br />
<strong>vo</strong>jna ili <strong>vo</strong> vid na duhovno uni{tuvawe od strana na tehniciziraniot<br />
na~in na `i<strong>vo</strong>t. I na krajot, bez pretenzija za iscrpnost, se<br />
nametnuva i vekovnoto pra{awe - {to e smislata na `i<strong>vo</strong>tot na ~ovekot<br />
koj kako kone~no su{test<strong>vo</strong> sekojdnevno se soo~uva so smrta, a<br />
istovremeno gradi proekti i ideali {to mo`at da se realiziraat<br />
edinstveno so nadminuvawe na taa kone~nost.<br />
Vo odgo<strong>vo</strong>rot na ovie pra{awa ve}e go vidovme sta<strong>vo</strong>t na filozofijata<br />
na apsurdot i vedna{ go otfrlivme kako neprifatliv, bidej}i<br />
so nego ne se postavuva pra{aweto za smislata na ~ovekoviot `i<strong>vo</strong>t<br />
za{to apriorno se tvrdi deka e toj besmislen. [to se odnesuva pak<br />
do marksisti~kata filozofija, zaklu~okot e deka taa nudi edno no<strong>vo</strong><br />
re<strong>vo</strong>lucionerno op{test<strong>vo</strong> so poinakvi op{testveni odnosi kade }e se<br />
sozdadat usloivi za celosna dezalienacija na ~ovekot. Toa op{test<strong>vo</strong><br />
spored Marks e komunizmot. 5 Treba li me|utoa da se ~eka komunizmot<br />
5<br />
"Socijalizmot (komunizmot, Z.S.) pretstavuva ukinuvawe na ~oveko<strong>vo</strong>to<br />
samotu|uvawe, vra}awe na ~ovekot kako vistinsko ~ove~ko bitie. Toj e<br />
vistinskoto re{enie na sudirot me|u ~ovekot i prirodata, me|u ~ovekot i ~ovekot,<br />
vistinsko re{enie na borbata me|u egzistencijata i su{tinata, me|u<br />
opredmetnuvaweto i samopotvrduvaweto, me|u individuata i rodot. Toj e re-<br />
{enieto na zagatkata na istorijata i znae deka deka e toj toa re{enie. Za<br />
Marks socijalizmot (komunizmot, Z.S.) zna~e{e takov op{testvenm poredok<br />
{to doz<strong>vo</strong>luva vra}awe na ~ovekot <strong>vo</strong> samiot sebe, izedna~uvawe na egzistencijata<br />
i esencijata, nadminuvawe na podelenosta i sudirot me|u subjektot i<br />
objektot, o~ove~uvawe na prirodata, zna~e{e takov svet <strong>vo</strong> koj ~ovekot ne e<br />
18
za ~ovekot da gi re{i istoriskite zagatki na otu|uvaweto i kone~no<br />
da ja najde smislata na `i<strong>vo</strong>tot. Marksizmot toa go negira tvrdej}i<br />
deka ~ovekot e onaa dinami~ka sila {to treba da se bori i izbori za<br />
s<strong>vo</strong>jata idnina. No ako se zeme deka sovremenite procesi ned<strong>vo</strong>smisleno<br />
uka`uvaat na bavnosta na dostignuvaweto na no<strong>vo</strong>to bezkonfliktno<br />
op{test<strong>vo</strong>, ne mo`eme da ne se obideme i bez toa no<strong>vo</strong> op{test<strong>vo</strong>, tuka<br />
i sega, da ja najdeme smislata na ~ovekoviot `i<strong>vo</strong>t. Vo pronao|aweto<br />
na toj odgo<strong>vo</strong>r }e trgneme od nekolku zna~ajni misli {to <strong>vo</strong> s<strong>vo</strong>eto<br />
delo "Sistem na prirodata" gi iznel Pol Holbah u{te <strong>vo</strong> 1770 godina.<br />
Golem broj od negovite idei za ~ovekot i denes se sve`i i prifatlivi<br />
za{to na genijalen na~in gi povrzuvaat problemite na ~ovekot so<br />
opredeleni kriminolo{ki razmisluvawa za potekloto na zloto i naporite<br />
za nego<strong>vo</strong> smaluvawe.<br />
Spored Holbah, ~ovekot kako fizi~ko, taka i moralno, `i<strong>vo</strong>,<br />
~uvstvitelno,, mislovno i dejstvitelno bitie <strong>vo</strong> sekoj moment na s<strong>vo</strong>eto<br />
postoewe te`nee kon toa da go pribavi samo ona {to mu se dopa|a,<br />
t.e. ona {to mu odgovara na nego<strong>vo</strong>to bitie, a se trudi da go otstrani od<br />
sebe ona {to mu {teti. 6 Celta nba ~ovekot <strong>vo</strong> negoviot delokrug, smislata<br />
na `i<strong>vo</strong>tot e da se odr`i i s<strong>vo</strong>jot `i<strong>vo</strong>t da go napravi sre}en.<br />
Va`no e zna~i da se spoznaat vistinskite sredstva so ~ija pomo{, a<br />
blagodarenie na s<strong>vo</strong>jata pretpazli<strong>vo</strong>st i s<strong>vo</strong>jot um, sigurno i neprekinato<br />
}e ja postigne celta {to si ja postavil. Ovie sredstva se negovite<br />
sopstveni sposobnosti, negoviot duh, negovite talensti, negovata trudoqubi<strong>vo</strong>st,<br />
negovite deluvawa opredeleni od strastite za koi e podoben<br />
so ogled na s<strong>vo</strong>jata priroda i koi pomalku ili pove}e mu davaat delot<strong>vo</strong>rnost<br />
na negovata <strong>vo</strong>lja. Iskust<strong>vo</strong>to i umot mu davaat delot<strong>vo</strong>rnost<br />
na negovata <strong>vo</strong>lja. Iskust<strong>vo</strong>to i umot mu go poka`uvaat u{te i toa<br />
deka lu|eto so koi `ivee <strong>vo</strong> op{test<strong>vo</strong>to mu se neophodni, deka mo`at<br />
da pridonesuvaat za negovata sre}a, za negovite zado<strong>vo</strong>lstyva, deka<br />
mo`at da mu pomognat so sposobnostite {to tie samite gi imaat.<br />
Iskust<strong>vo</strong>to go u~i na koj na~in toj mo`e da gi zdru`i <strong>vo</strong> ostvaruvaweto<br />
na negovite nameri, na koj na~in mo`e da gi pottikne tie da<br />
sakaat da deluvaat <strong>vo</strong> negova korist. Toj gi gleda deluvawata so koi tie<br />
se slo`uvaat kako i onie {to ne im se dopa|aat, gi gleda povedenijata<br />
{to gi privlekuvaat i povedenijata {to gi odbivaat, korisnite i {tetnite<br />
efekti {to proizleguvaat od raznite na~ini na postoewe i deluvawe.<br />
Site tie iskustva mu davaat ideja za dobroto i porokot, za ona<br />
{to e pravedno i nepravedno, za ~ineweto i podlosta itn., so samo eden<br />
zbor toj u~i da gi procesnuva lu|eto i delata, da gi razlikuva nu`nite<br />
~uvstva {to <strong>vo</strong> niv se ra|aat pod dejst<strong>vo</strong>to na razni efekti {to vrz<br />
niv dejstvuvaat. Vrz nu`nata razli~nost na ovie efekti e zasnovano<br />
pove}e stranec me|u stranci, tuku e s<strong>vo</strong>j svet, kade se ~uvstvuva kako doma."<br />
From, str. 74-75.<br />
6<br />
Holbah, str. 40.<br />
19
azlikuvaweto na dobroto i zloto... na ve~nite i nepromenlivite<br />
odnosi koi se odr`uvaat me|u bitijata od ~ovekoviot rod koj op{testveno<br />
`ivee, na odnosite {to }e postojat se dodeka trae ~ovekot i nego<strong>vo</strong>to<br />
op{test<strong>vo</strong>. 7<br />
Ponatamu Holbah veli, do<strong>vo</strong>lno e {to znaeme deka spored s<strong>vo</strong>jata<br />
su{tina ~ovekot te`nee kon s<strong>vo</strong>eto samoodr`uvawe i da go napravi<br />
s<strong>vo</strong>jot `i<strong>vo</strong>t posre}en, a koga se postavi ova bilo kakvi da se negovite<br />
postapki nema da se izmamime <strong>vo</strong> negovite motivi koga poa|ame<br />
od o<strong>vo</strong>j prv princip, od o<strong>vo</strong>j op{t i nu`en pokrenuva~ na na{ite motivi.<br />
Vo nedostig na iskust<strong>vo</strong> i razvienost na umot, ~ovekot nesomneno<br />
~esto se mami <strong>vo</strong> sredstvata {to mo`at da go dovedat do ovaa cel, ili<br />
sredstvata {to gi koristi ne ni se dopa|aat bidej}i ni {tetat na samite<br />
nas, ili pak, sredstvata so koi se slu`i ni izgledaat glupi za{to<br />
ne odale~uvaat od celta namesto da ne dobli`uvaat kon nea. No bilo<br />
kakvi da se ovie sredstva tie sekoga{ nu`no i nepromenli<strong>vo</strong> ja imaat<br />
za predmet sre}ata, realna ili imaginarna, trajna ili minliva, sli~na<br />
na negoviot na~in na postoewe. 8 I na krajot, spored Holbah prirodata<br />
ne gi ra|a lu|eto ni dobri ni lo{i: taa gi ra|a kako ma{ini,, pomalku<br />
ili pove}e aktivni, podvi`ni i energi~ni, im dava tela, organi i temperamenti<br />
od koi nu`no proizleguvaat nivnite strasti, i nivnite `elbi<br />
pomalku ili pove}e `estoki. Strastite sekoga{ za s<strong>vo</strong>j predmet ja<br />
imaat sre}ata: spored toa tie se do<strong>vo</strong>lni i prirodni i mo`at da se nare~at<br />
dobri ili lo{i spored vlijanieto {to go imaat na bitijata od<br />
~ovekoviot rod... Rakata so koja od prirodata sum <strong>vo</strong>oru`an ne e ni dobra<br />
ni lo{a, no upotrebata na ovaa raka mo`e da stane zlostorni~ka<br />
ako sum steknal navika so nea da se slu`am za vr{ewe kra`bi ili ubistva<br />
so cel da steknam pari. Spored toa, <strong>vo</strong> mene u{te od ranoto detst<strong>vo</strong><br />
e vsadena `elba koja <strong>vo</strong> op{test<strong>vo</strong>to <strong>vo</strong> koe `iveam e neophodna,<br />
no koja mojata trudoqubi<strong>vo</strong>st bi mo`ela so rabota da ja zado<strong>vo</strong>li, a ne<br />
da mu na{teti na mojot blizok. Srceto na ~ovekot e po~va koja spored<br />
s<strong>vo</strong>jata priroda mo`e podednak<strong>vo</strong> da proizveduva trwa kako i najkorisni<br />
rastenija, otrovi kako i prijatno o<strong>vo</strong>{je, a toa zavisi od semeto<br />
{to }e bide zasadeno i od gri`ata {to {to }e mu bide posvetena... Vospituvaweto<br />
e zna~i toa, {to doej}i ne so vistinskite i la`nite sfa-<br />
}awa i idei ni dava potrebni pottici pod ~ie vlijanie deluvame korisno<br />
ili {tetno za nas samite ili za drugite. So ra|aweto nie ja nosime<br />
so sebe samo potrebata za samodr`uvawe i steknuvawe sre}en `i<strong>vo</strong>t.<br />
Obrazovanieto, li~nite primeri, pomneweto i iskust<strong>vo</strong>to ni pru`aat<br />
stvarni ili nestvarni sredstva za postignuvawe na ova, a navikata ja<br />
pru`a lesnotijata da gi koristime ovie sredstva i cvrsto ja povrzuva<br />
7<br />
Ibid, str. 93-94.<br />
8<br />
Ibid, str. 140.<br />
20
so onie sredstva {to mislime deka najdobro mo`at da ni gi donesat<br />
onie predmeti {to sme nau~ile da gi posakuvame. 9<br />
Toa se nekolku citati od deloto na Holbah, a eve {to mo`e <strong>vo</strong><br />
osnova da se zaklu~i od niv. Pr<strong>vo</strong>, ~ovekot e `i<strong>vo</strong>, materijalno, mislovno<br />
i prakti~no su{test<strong>vo</strong>. Vtoro, smislata na negoviot `i<strong>vo</strong>t se sostoi<br />
<strong>vo</strong> osnovniot streme` da se odr`i s<strong>vo</strong>jot `i<strong>vo</strong>t i da se baraat i<br />
iznajdat na~ini s<strong>vo</strong>jata egzistencija da se napravi sre}na. Treto, ~ovekot<br />
niz op{testvenite odnosi se u~i i odlu~uva za dobroto i zloto i<br />
ovie dva pola od ~ovekovta ~uvstvitelnost i odnesuvawe }e postojat sî<br />
dodeka postojat i op{etstvenite odnosi me|u lu|eto. ^etvrto, <strong>vo</strong> streme`ot<br />
kon postignuvawe na sre}ata, a toa zna~i na sopstveniot interes,<br />
~ovekot ~esto postapuva iracionalno izbiraj}i pogre{ni sredstva<br />
za nejzinoto dostignuvawe. I, petto, za pogre{niot izbor na tie<br />
sredstva naj~esto e vinovno op{test<strong>vo</strong>to {to na s<strong>vo</strong>ite ~lenovi ne im<br />
gi dalo vistinskite primeri na <strong>vo</strong>spituvawe. Site ovie elementi <strong>vo</strong><br />
krajna linija se sveduvaat na onie uslovi <strong>vo</strong> `i<strong>vo</strong>tot na ~ovekot {to ja<br />
determiniraat negovata materijalna i socijalna sigurnost, ja opredeluvaat<br />
linijata na civilizaciskiot raz<strong>vo</strong>j niz negovata humana socijalizacija.<br />
Toa {to ni go nudat ovie konstatacii e deka ~ovekot e isklu~i<strong>vo</strong><br />
su{test<strong>vo</strong> {to vnesuva smisla <strong>vo</strong> s<strong>vo</strong>jot `i<strong>vo</strong>t, koja treba da ja najde<br />
<strong>vo</strong> s<strong>vo</strong>jata egzistencija i sre}a. Me|utoa, ~ovekot e isklu~i<strong>vo</strong> i toj<br />
{to <strong>vo</strong> sebe treba da ja vnese smislata na s<strong>vo</strong>jot `i<strong>vo</strong>t i so toa da ja<br />
izgradi s<strong>vo</strong>jata individualnost, a celokupnata zada~a na op{test<strong>vo</strong>to<br />
se sostoi <strong>vo</strong> toa da sozdae takvi uslovi i da razvie takvi pottici za<br />
vnesuvawe na vistinskata smisla {to nema da bide <strong>vo</strong> sudir so op{testvenite<br />
barawa i vrednosti. Vo soglasnost so toa treba da se ostvaruva<br />
i odnosot na poedinecot (individuata) sprema op{testvenata<br />
zaednica. Vo op{test<strong>vo</strong> koe se pomalku im se sprotivstavuva na poedincite,<br />
poedine~nite interesi ne se samo refleksija, tuku i osnoa vrz<br />
koja se vgraduvaat i individualnite i op{tite interesi <strong>vo</strong> op{testvenata<br />
zaednica. Me|utoa, za nadminuvawe na sudirot pome|u poedine-<br />
~noto i op{testvenoto zasega ne se sozdadeni uslovi duri ni <strong>vo</strong> socijalisti~koto<br />
op{test<strong>vo</strong>. Od tie pri~ini ~ovekovata egzistencija ili<br />
barem nekoj negov interes {to e naso~en kon postignuvawe na individualnata<br />
sre}a ponekoga{ se zagrozeni ili dovedeni na tak<strong>vo</strong> ni<strong>vo</strong><br />
spored koe ~ovekot go usoglasuva s<strong>vo</strong>eto povedenie obiduvaj}i se da gi<br />
za{titi s<strong>vo</strong>ite poedine~ni vrednosti, sre}a i idnina. So eden zbor,<br />
~ovekot gi naso~uva s<strong>vo</strong>ite aktivnosti protiv okolnostite {to go popre~uvaat<br />
ostvaruvaweto na smislata na nego<strong>vo</strong>to postoewe i individualna<br />
sre}a<br />
3. Kade e izlezot od seto toa? Spored nas, izlezot mo`e da se<br />
najde <strong>vo</strong> baraweto ramnote`a me|u nagonskoto, emocionalnoto i razu-<br />
9<br />
Ibid, str. 102-103.<br />
21
mskoto <strong>vo</strong> individualiziraniot ~ovek {to treba da ja odr`uva konkretnoto<br />
op{test<strong>vo</strong>. Vo taa smisla kolku {to e podobro op{test<strong>vo</strong>to<br />
dotolku }e bide opodobar i po~esen poedine<strong>vo</strong>t <strong>vo</strong> nego i negovata<br />
sre}a }e go raduva bez da ja sporeduva so tu|a, 10 tuku <strong>vo</strong> sre}ata na drugiot<br />
}e ja gleda i sopstvenata sre}a. Dominiraweto na nagonskoto i<br />
emocionalnoto <strong>vo</strong> ~ovekot ne e ni{to drugo, tuku osloboduvawe na<br />
kontrolata na op{test<strong>vo</strong>to vrz poedinecot. Ottuka i pra{aweto, kolku<br />
po{irokata i potesnata op{testvena sredina e vinovna za rastrojst<strong>vo</strong>to<br />
na onie vrednosti {to treba da ja so~inuvaat smislata na `i<strong>vo</strong>tot,<br />
a kolku se za toa vinovni poedincite, odnosno nivnite individualni<br />
karakteristiki i nivniot nedo<strong>vo</strong>len napor da gi usoglasat so<br />
op{testveniot `i<strong>vo</strong>t. To~no e sekako deka se vinovni i ednite i drugite,<br />
no nepraveden e onoj koj zaednni~kiot porok go prefrla samo na<br />
poedincite. 11 Pogolemata vina e sepak vrz op{test<strong>vo</strong>to koe nudi niza<br />
pogre{ni primeri, brz napredok i brza promena na vrednostite koi <strong>vo</strong><br />
opredeleni uslovi poedinecot ne mo`e uspe{no da gi sledi. Od tie<br />
pri~ini smetame deka na{eto op{test<strong>vo</strong> u{te denes e dol`no da vlo-<br />
`i pogolemi usilbi za smaluvawe na site proti<strong>vo</strong>p{testveni povedenija<br />
so takov odnos i sredstva so koi }e se <strong>vo</strong>di smetka za razli~nite<br />
uslovi i sostojbi. Pritoa, op{test<strong>vo</strong>to treba da e svesno deka e potreben<br />
dolgotraen napor <strong>vo</strong> borbata protiv zlostorstvata i drugite negativni<br />
odnesuvawa, no ne zatoa tie da prestanat, tuku da ne pobedat.<br />
Toa se, vsu{nost, i ramkite <strong>vo</strong> koi sakame da go smestime i posmatrame<br />
ubist<strong>vo</strong>to kako edno konkretno i osobeno te{ko negativno odnesuvawe<br />
na ~ovekot i <strong>vo</strong> niv da gi pobarame odgo<strong>vo</strong>rite i re{enijata na na{ite<br />
po~etni pra{awa.<br />
Konkretizacijata na gornite sta<strong>vo</strong>vi bi mo`ela da se sksplicira<br />
na sledniov na~in. Dosega{nite filozofski, antropolo{ki, sociolo{ki,<br />
psiholo{ki i eti~ki istra`uvawa <strong>vo</strong> osnova se soglasuvaat<br />
deka ~ovekovata svest e ona {to nemu mu nalaga da ima obziri sprema<br />
drugiot ~ovek: "ne pravi mu go na drugiot ona {to ne saka{ tebe da ti<br />
go pravat." Sposobnosta {to ja imame za steknuvawe iskustva, da se<br />
se}avame na niv, da gi predviduvame pri~inite i uslovite za da gi otstranime<br />
onie {to ni {tetat, ili da dojdeme do poinakvi {to se korisni<br />
za odr`uvawe i sre}ata na na{eto bitie kon taa edinstvena cel na<br />
site na{i telesni i duhovni akcii se stremi ona {to so eden zbor se<br />
narekuva um. 12 Ottamu, svesta ili umot ni zabranuvaat da gi negirame<br />
`i<strong>vo</strong>tot i slobodata na drugiot i so nego da postapuvame kako so<br />
sredst<strong>vo</strong>. Ako se otkrie vrednosta {to mu e s<strong>vo</strong>jstvena na ~ovekot kako<br />
10<br />
"Na{ata sre}a neka ne ne raduva bez sporeduvawe so tu|a, nikoga{<br />
nema da bide sre}en onoj {to go ma~i toa {to drug e posre}en od nego.":<br />
Seneka, str. 95.<br />
11<br />
Seneka, str. 91.<br />
12<br />
Vidi: Holbah, str. 192.<br />
22
subjekt koj u~estvuva <strong>vo</strong> `i<strong>vo</strong>tot na drugite lu|e, toga{ sekoj e sposoben<br />
da go priznae drugiot i da go prifati kako ~ovek. Taa vrednost e<br />
vrednosta na tu|iot `i<strong>vo</strong>t {to sekoj mo`e da ja po~uvstvuva bez da ja<br />
sporeduva so drugi vrednosti, ili `i<strong>vo</strong>tot na ~ovekot e nesporedliva<br />
vrednost {to vedna{ se ~uvstvuva {tom }e se sretne drug ~ovek. Toa e<br />
vrednost {to ne zavisi od ~ovekoviot izgled nitu od negoviot op{testven<br />
status, bogatst<strong>vo</strong> i mo}. Da se po~ustvuva drugiot kako ~ovek preku<br />
negoviot `i<strong>vo</strong>t zna~i istovremeno da se po~uvstvuva sebesi kako<br />
`iv subjekt, kako ne{to {to podednak<strong>vo</strong> treba da se po~ituva i priznae<br />
kaj drugiot. Vo vakvata koegzistencija na vrednostite se nao|a korenot<br />
na drevnoto na~elo - ne ubivaj!<br />
U{te od vremeto na Kain i Aveq me|utoa, pa se do denes ~ovekot<br />
posegnuva po tu|iot `i<strong>vo</strong>t. Zo{to go pravi toa. Vo nao|aweto na<br />
odgo<strong>vo</strong>rot <strong>vo</strong> golema mera mo`e da ni pomogne marksisti~kata sociolo{ka<br />
teorija preku analizata na protivre~nostite i konfliktite<br />
niz koi se ostvaruva otu|uvaweto na ~ovekovata priroda <strong>vo</strong> klasnite<br />
op{testva kako i marksisti~koto filozofsko u~ewe za taa priroda.<br />
Trgnuvaj}i od pojdovnata pretpostavka deka ~ovekot e bitie na praktikata,<br />
kako {to ve}e vidovme mo`e da se objasni kako ~ovekot ja kreira<br />
s<strong>vo</strong>jata ~ove~ka su{tina so postojano usovr{uvawe na s<strong>vo</strong>jata svest<br />
i zbogatuvawe na s<strong>vo</strong>ite sposobnosti, no i kakvi posledici nastanuvaat<br />
za ~ovekovata istorija koga kaj lu|eto preovladuvaat destruktivni<br />
interesi nad<strong>vo</strong>r od sociokulturnite s<strong>vo</strong>jstva i sklonosti.<br />
Vo seto ova e sodr`an odgo<strong>vo</strong>rot za su{tinata (prirodata, esencijata)<br />
na ~ovekot. Naukata me|utoa ne mo`e do kraj da ja odgatne su-<br />
{tinata na ~ovekot dokolku ne ja prou~i i egzistencijata, t.e. `i<strong>vo</strong>tot<br />
na ~ovekot <strong>vo</strong> negovata konkretnost i poedine~nost. Najgolemata zasluga<br />
na egzistencionalizmot i personalisti~kata filozofija e tokmu<br />
<strong>vo</strong> toa podra~je {to nedo<strong>vo</strong>lno go zafatija klasicite na marskizmot.<br />
Tie poka`aa deka pokraj su{tinskite karakteristiki na ~ovekoviot<br />
rod i negovite generi~ki problemi, poedine~niot ~ovek strada, ~uvstvuva<br />
i ima s<strong>vo</strong>ja percepcija na svetot, ima s<strong>vo</strong>i barawa i lutawa i se<br />
sudira so site protivre~nosti na nego<strong>vo</strong>to esencijalno i egzistencionalno<br />
bitie. Na toj na~in se zacvvrstuva idejata deka ~ovekot mora da<br />
se sfati kako `i<strong>vo</strong> i dejstvitelno bitie komu mu e s<strong>vo</strong>jstveno da moli,<br />
~uvstvuva i na s<strong>vo</strong>eviden individualen na~in da ja do`ivuva s<strong>vo</strong>jata<br />
okolina. Svetot na individuata se razlikuva od svetot na op{testvenata<br />
realnost i ottamu toj ne e zbir na mehani~ki reakcii nastanati<br />
samo poradi nad<strong>vo</strong>re{nite impulsi koi se ostvaruvaat samo kako del<br />
na op{testveno podelenite ulogi. Vo tie ramki ~oveko<strong>vo</strong>to povedenie<br />
ne e nikoga{ dokraj predvidli<strong>vo</strong>, osobeno ako pove}e se <strong>vo</strong>di smetka za<br />
toa deka toj ne e samo razumsko, tuku i instinktivno i emocionalno<br />
23
itie. 13 Vo ovaa smisla e <strong>vo</strong> pra<strong>vo</strong> amerikasnskiot sociolog Xorx Mid<br />
koj veli deka ~ovekovata priroda e se u{te organizacija na instinkti.<br />
14 Spored nego, kaj ~ovekot kako i kaj `i<strong>vo</strong>tnite postojat i deluvaat<br />
dve grupi instinkti: prijatelski i neprijatelski. Od niv izniknal<br />
odreden tip na ~oveko<strong>vo</strong> povedenie, povedenie na poedinecot <strong>vo</strong><br />
grupata. Napadot vrz ostanatite poedinci od grupata e zamenet i ubla-<br />
`en na toj na~in {to poedinecot se potvrduva i istaknuva nad drugite<br />
<strong>vo</strong> igrata, dod<strong>vo</strong>ruvaweto, gri`ata za decata, <strong>vo</strong> izvesni op{ti sta<strong>vo</strong>vi<br />
na napadot i odbrtanata, a ne se pravi obid da se uni{ti poedinecot<br />
{to se napa|a. Ovie izmeni <strong>vo</strong> povedenieto Mil im gi prepi{uva na<br />
razli~nite obidi i gre{ki <strong>vo</strong> e<strong>vo</strong>lucijata od koja izniknalo op{test<strong>vo</strong>to...<br />
Nemodificiranoto samopotvrduvawe <strong>vo</strong> ovie uslovi zna~i i<br />
uni{tuvawe na napadnatiot poedinec. 15 So eden zbor, ~ovekot ubiva<br />
drug ~ovek ili vr{i drugo zlostorst<strong>vo</strong> bidej}i se u{te dokraj ne gi<br />
modificiral s<strong>vo</strong>ite instinkti pri ostvaruvaweto na smislata na negoviot<br />
`i<strong>vo</strong>t.<br />
I pokreaj preteranoto svrtuvawe kon biolo{kata priroda na<br />
~ovekot i nego<strong>vo</strong>to interpretirawe isklu~i<strong>vo</strong> od poziciite na socijalnata<br />
psihologija, <strong>vo</strong> vakvite i sli~ni razmisluvawa se krie golema<br />
vistina za koja sovremenata filozofska i antropolo{ka misla mora<br />
da <strong>vo</strong>di posebna smetka ako saka dokraj da ja osvetli smislata na<br />
~oveko<strong>vo</strong>to postoewe. Na toj na~in se prodlabo~uvaat Marksovite<br />
idei deka ~ovekot i op{test<strong>vo</strong>to ne stojat <strong>vo</strong> odnos na del i celina,<br />
nitu pak <strong>vo</strong> odnos na suprematgija i subordinacija. "^ovekot i op{test<strong>vo</strong>to<br />
se dve realnosti {to se najtesno povrzani i zamno zavisni, no<br />
koi pretstavuvaat dva totaliteti so specifi~na sodr`ina neoddeliva<br />
13<br />
"Pogre{en bi bil zaklu~okot koga bi tvrdele deka Marks gi re{il<br />
site problemi na ~ovekot. Mnogu pra{awa Marks ne mo`el ni da gi vidi, a<br />
duri sovremenata nauka ni ja otkriva seta kompleksnost na problemite {to<br />
stojat pred teorijata na li~nosta. Koga utvrdil deka differentia specifica na ~ovekovata<br />
prakti~na dejnost so koja ~ovekot go menuva svetot i samiot sebe, toj<br />
ne mo`el da se zapre na ni<strong>vo</strong>to na filozofskata apstrakcija. Treba{e da se<br />
ispitaat konkretnata sredina i uslovite <strong>vo</strong> koi se vr{i ~ovekovata praktika,<br />
odnosno da se ustanovi koj e toj najelementaren ~ove~ki prakti~en odnos.<br />
So konkretna socilolo{ko-ekonomska analiza Marks ja potvrdil s<strong>vo</strong>jata hipoteza<br />
deka toa se ekonomskite odnosi i od niv go po~na prakti~noto istra`uvawe.<br />
No Marks nikoga{ ne zaboravi deka lu|eto se nositeli na tie odnosi,<br />
deka <strong>vo</strong> tie primarni materijalni odnosi u~estvuva ~ovekot ne samo kako fizi~ko,<br />
telesno bitie, tuku i kako subjekt na s<strong>vo</strong>jata psiha so s<strong>vo</strong>ite duhovni<br />
kvaliteti. Od druga strana - slo`enata antropolo{ka struktura na negovata<br />
psiha Marks samo ja nasetil, intuitivno na izvesni mesta genijalno ja anticipiral,<br />
no ne ja objasnil." Golubovi} I, str.100-102.<br />
14<br />
Mid, str. 581.<br />
15<br />
Ibid, str. 582.<br />
24
edna od druga. Toa me|utoa ne zna~i deka edniot ne mo`e da postoi bez<br />
drugiot, tuku deka sekoj `ivee <strong>vo</strong> drugiot na specifi~en na~in. 16 Vo<br />
tie odnosi pak, mora da se prifati realnosta deka kaj ~ovekot koj e<br />
potencijalno op{testveno bitie, pod dejst<strong>vo</strong>to na nekoi vnatre{ni i<br />
nad<strong>vo</strong>re{ni faktori mo`at da preovladaat nekoi nesocijalizirani<br />
nagoni, pa namesto da deluva kreativno i konstruktivno, nego<strong>vo</strong>to povedenie<br />
stanuva agresivno i destruktivno, odnosno namesto ~ovekot<br />
s<strong>vo</strong>jata akcija da ja naso~uva kon op{testvenite celi deluva proti<strong>vo</strong>p-<br />
{testveno.<br />
Vo ovaa smisla e i na{eo zalagawe li~nosta na ubiecot da se<br />
nabquduva ne samo od aspektot na op{testvenoekonomskite vlijanija,<br />
tuku i <strong>vo</strong> kontekstot na negovite individualni biopsihi~ki potrebi.<br />
^ovekot <strong>vo</strong> sebe go nosi op{test<strong>vo</strong>to kako sostaven del na s<strong>vo</strong>jata<br />
generi~ka su{tina i kako ~len na op{testevnata zaednica toj go ostvaruva<br />
neophodniot kontakt so drugite lu|e {to ne proizleguva samo<br />
od korista {to mo`e da ja o~ekuva od niv, tuku i od `i<strong>vo</strong>tnata potreba<br />
za drug. No taa op{testvenot {to <strong>vo</strong> sebe ja nosi ~ovekot ne e samo<br />
prosta refleksija na op{test<strong>vo</strong>to nad<strong>vo</strong>r od nego, tuku preraboteno<br />
iskust<strong>vo</strong> pod vlijanieto na vnatre{nite individualni faktori {to go<br />
pretstavuvaat iznao|aweto na sopstvenata smisla na `i<strong>vo</strong>tot. Ottuka,<br />
ako go prifatime sta<strong>vo</strong>t na Holbah deka smislata na `i<strong>vo</strong>t na sekoja<br />
individua pretstavuva nego<strong>vo</strong>to sopstveno te`nenie kon opredelena<br />
egzistenvija i sre}a, a nema pri~ini da ne veruvame <strong>vo</strong> toa, toga{ i <strong>vo</strong><br />
sega{niot op{testven moment mora da mu se posveti pogolemo vnimanie<br />
na site faktori {to za dene{niot poedinec zna~at ostvaruvawe<br />
ili neostvaruvawe na taa smisla, koi se pre~kite so koi pritoa se sudira<br />
i kolku <strong>vo</strong> oblikuvaweto na ona {to treba da pretstavuva osmislena<br />
egzistencija i sre}a i nivnata realizacija mu pomaga konkretnoto<br />
op{test<strong>vo</strong>. Za{to malku se onie koi se <strong>vo</strong> sostojba da steknuvaat vistinski<br />
iskustva: site so ra|aweto nosat organi {to se sposobni da<br />
bidat pokrenati ili da sobiraat iskust<strong>vo</strong>, no bilo poradi nedostatocite<br />
na nivnata organizacija, bilo od pri~ini {to nejze ja menuvaat,<br />
nivnite iskustva se la`ni, nivnite idei se konfuzni i lo{o zdru-<br />
`eni, nivnite sudovi se neto~ni, nivniot mozok se polni so la`ni sistemi<br />
koi nu`no vlijaat na celokupnoto nivnop povedenie i postojano<br />
go rastrojuvaat. 17<br />
Spored na{e mislewe vakviot pristap mo`e da ne dovede do<br />
odgo<strong>vo</strong>rot zo{to ~ovekot ubiva ~ovek i <strong>vo</strong> na{eto socijalisti~ko<br />
op{test<strong>vo</strong>, koi se konkretnite op{testveni uslovi {to se u{te go<br />
pottiknuvaat ~ovekot kon izvr{uvawe na kapitalnite krivi~ni dela,<br />
kakva e ulogata na ovie faktori {to poteknuvaat od individualnosta<br />
na sekoj poedinec i koi se pri~inite {to <strong>vo</strong> ostvaruvaweto na perso-<br />
16<br />
Golubovi} II, str. 29.<br />
17<br />
Holbah, str. 92.<br />
25
nalizacijata an ~ovekot se u{te se probivaat razli~ni pati{ta {to<br />
go doveduvaat <strong>vo</strong> sudir so negovata socijalizacija. Vakviot op{t teoretski<br />
pristap mo`e, me|utoa, da ne dobli`i i do objasnuvaweto na socijalnite<br />
i li~nite karakteristiki na ubiecot, koi{to u{te na po~etokot<br />
gi poso~ivme kako vtoro bitno pra{awe na o<strong>vo</strong>j trud.<br />
O<strong>vo</strong>j pristap poa|a od toa deka sekoj ~ovek e izlo`en na te{kotii<br />
{to go popre~uvaat <strong>vo</strong> ostvaruvaweto na negovata sopstvena smisla<br />
na `i<strong>vo</strong>tot. Pred sekoj ~ovek se ispravaat raznovidni pre~ki {to<br />
stojat nasproti negovite `elbi i o~ekuvawa. Pred tie te{kotii pak<br />
~ovekot mo`e da deluva upla{eno i da go pobara izlezot <strong>vo</strong> povlekuvawe<br />
{to istovremeno zna~i i otka`uvawe od vrednostite {to go<br />
odlikuvaat kako individualno i generi~ko bitie. Sprotivstavuvaweto<br />
na te{kotiite e mnogu po~estiot oblik na nego<strong>vo</strong>to rea|irawe za-<br />
{to go spasuva od zapa|aweto <strong>vo</strong> apsurdna situacija. Vo tak<strong>vo</strong>to sprotivstavuvawe<br />
~ovekot mo`e da izd<strong>vo</strong>juva ili da ne izd<strong>vo</strong>juva pobeda, a<br />
toa zavisi od gotovnosta da se bide aktiven kako i od istrajnosta i<br />
racionalnosta na toa povedenie. Samo onoj ~ovek koj ima svest i samodoverba<br />
da deluva, odnosno ne{to da stori za izbegnuvawe na nepo<strong>vo</strong>lnatga<br />
sostojba mo`e da go izbegne i rastrojst<strong>vo</strong>to na smislata na negoviot<br />
`i<strong>vo</strong>t. Me|utoa, seto toa ne e do<strong>vo</strong>lno dokolku konkretniot poedinec<br />
odnapred ne ja izbral vistinskata smisla na s<strong>vo</strong>jot `i<strong>vo</strong>t ili<br />
pak, i pokraj nejzinoto realno i razumsko postavuvawe, nedo<strong>vo</strong>lno razumno<br />
i brzopleto gi izbral pogre{nite sredstva za nejzinoto ostvaruvawe.<br />
[to se odnesuva pak do do sodr`inata na vistinskata smisla<br />
na `i<strong>vo</strong>tot, taa ne mo`e kaj sekoj poedinec da bide ista. Nejzinata<br />
sodr`ina zavisi od individualnite biopsihi~ki s<strong>vo</strong>jstva na sekoj poedinec,<br />
od negovata socijaliziranost i kulturna izdignatost. No, bez<br />
ogled na taa razli~nost, vistinska mo`e da bide samo onaa smisla na<br />
`i<strong>vo</strong>tot <strong>vo</strong> koja poedinecot mo`e da najde realna merka me|u individualnite<br />
vrednosti i interesite na zaednicata <strong>vo</strong> koja {to `ivee. Sledeno<br />
<strong>vo</strong> tie ramki na{ata pojdovna i osnovna pretpostavka deka ubijcite<br />
se lu|e {to gi poznavaat eti~kite kategorii, odnosno toa {to tie<br />
ne rabotele dobro ne gi opravduva deka ne znaele {to e podobro. Nivnata<br />
naj~esta gre{ka e {to ne uspeale da ja definiraat vistinskata<br />
smisla na sopstveniot `i<strong>vo</strong>t, a <strong>vo</strong> opredelen pomal broj slu~ai i iracionalniot<br />
izbor na na~inot i sredstvata za postignuvawe na s<strong>vo</strong>jata<br />
egzistencija i sre}a, ili pak i ednoto i drugoto. I bez poznavawe na<br />
osnovnoto na~elo na filozofijata na stoicizmot kaj sekoj poedinec,,<br />
pa i kaj storitewlot na krivi~noto delo ubist<strong>vo</strong> e prisutna svesta<br />
deka "^ovekot e sveto ne{to za ~oveka." No sveta na ~ovekot e daleku<br />
od idealnata sostojba <strong>vo</strong> koja spored Kant }e is~eznat individualnite<br />
i posebnite celi i <strong>vo</strong> koja site bi imale edinstvena cel <strong>vo</strong> `i<strong>vo</strong>tot -<br />
ostvaruvawe na ~oveko<strong>vo</strong>to dostoinst<strong>vo</strong>. ^ovekot imeno se u{te ne<br />
uspeal da go usoglasi individualnoto i op{testvenoto, za{to spored<br />
razli~nite sistemi na s<strong>vo</strong>ite li~ni vrednosti se u{te dominantno gi<br />
26
definira s<strong>vo</strong>ite `i<strong>vo</strong>tni celi. Toj neuspeh e najgolem i najvidliv kaj<br />
storitelite na ubist<strong>vo</strong>to, zatoa {to kaj niv li~nosta na drugiot lesno<br />
se zema kako sredst<strong>vo</strong>, a ne kako cel na nivnite aktivnosti. A deka seto<br />
toa mu odi na {teta ne samo na op{test<strong>vo</strong>to, tuku i na onoj koj go<br />
izbral tak<strong>vo</strong>to povedenie ne treba posebno da se doka`uva.<br />
4. Komplementarnosta na pristapot kon razgleduvawe na kriminalnoto<br />
povedenie na ~ovekot {to rezultira so ubist<strong>vo</strong>, so uni{tuvawe<br />
na drug ~ove~ki `i<strong>vo</strong>t, obvrzuva da se dade odgo<strong>vo</strong>r u{te na edno<br />
pra{awe: {to da se stori so i za ~ovekot {to storil krivi~no delo<br />
ubnist<strong>vo</strong>.<br />
Ne e te{ko da se zabele`i deka odgo<strong>vo</strong>rot na ova pra{awe<br />
treba da se bara na sega{niot stepen na raz<strong>vo</strong>jot na op{test<strong>vo</strong>to, negovata<br />
organizacija, sistemot na vrednosti i odnosi, na~inot na za{titata<br />
od kriminalitetot niz dve sprotivstaveni tezi: prvata,, {to<br />
treba da se stori so liceto {to ubilo drugo lice i obratno proporcionalnata<br />
i duri sprotivstavena {to da se stori za, odnosno <strong>vo</strong> korist<br />
na liceto {to storilo zlostor. Me|utoa, sprotivstavenosta na<br />
ovie dve tezi ne zna~i edn ovremeno i nivna inkompatibilnost ili nemo`nost<br />
da se razgleduvaat <strong>vo</strong> me|useben odnos. Naprotiv, nivnoto<br />
povrzano razgleduvawe e bitna komponenta na metodolo{kiot pristap<br />
i na nastojuvaweto za razbirawe i objasnuvawe na slo`eniot op{testven<br />
fenomen {to go narekuvame kriminalitet, no i za razbirawe i<br />
objasnuvawe na kriminalnata politika, na nejzinite osnovni postulati<br />
od koi taa trgnuva <strong>vo</strong> spre~uvaweto i suzbivaweto na kriminalitetot<br />
<strong>vo</strong>op{to i ubistvata posebno.<br />
Sepak potrebata od sistemati~nost i metodi~nost <strong>vo</strong> izlagaweto<br />
na problemite ni nalaga ovie dve tezi od eden ist problem na opredelen<br />
na~in <strong>vo</strong> nnivnoto razgleduvawe da gi izd<strong>vo</strong>ime. Niz celata istorija<br />
na raz<strong>vo</strong>jot na op{test<strong>vo</strong>to, bez ogled na toa kakva polo`ba zazemal<br />
~ovekot <strong>vo</strong> op{testvenata strukturura, na koj sloj ili klasa pripa|al,<br />
kriminalniot na~in na odzemaweto na `i<strong>vo</strong>tot na drug ~ovek se<br />
smeta za eden od najte{kite zlostorstva. Tokmu zatoa ni edno pravno<br />
organizirano op{test<strong>vo</strong> ni <strong>vo</strong> eden moment ne si go posatavuvalo<br />
pra{aweto za postoeweto od pravno, represivno rea|irawe vrz storitelot<br />
na krivi~noto delo ubist<strong>vo</strong>. ^ovekoviot `i<strong>vo</strong>t kako mera za<br />
site ne{ta pretstavuval i pretstavuva najza{titenoto op{testveno<br />
dobro i kaznata se javuva kako socijalen imperativ na op{testvenata<br />
reakcija vrz storitelite na o<strong>vo</strong>j kriminalen akt. Filozofskoto, idejnoto,<br />
op{testvenoto i pravnoto objasnuvawe za opravdanosta na op{testvenata<br />
reakcija i na~inot na nejzinoto ostvaruvawe se dvi`elo od<br />
prosta i ednostavna odmazda do talionskoto na~elo "oko za oko - zab za<br />
zab" preku <strong>vo</strong>spostavuvaweto na naru{enata ramnote`a so priemana na<br />
smrtnata kazna vrz storitelot na ova krivi~no delo no i vrz idejata za<br />
zastra{uvawe na idnite storiteli preku naso~uvaweto na ~ovekovata<br />
fantazija kon iznao|awe na {to posurovi, posvirepi i pone~ove~ni<br />
27
sredstva i na~ini na izvr{uvawe na smrtnata kazna se do nastojuvawa<br />
taa da deluva {to pozastra{uva~ki. Toj ritual na javno izvr{uvawe na<br />
smrtnata kazna <strong>vo</strong> minatoto i ne mo`e da se smeta kako izraz na visokoto<br />
vrednuvawe na ~ovekovata li~nost i nejziniot `i<strong>vo</strong>t, tuku obratno.<br />
Civilizaciskiot raz<strong>vo</strong>j na op{test<strong>vo</strong>to i <strong>vo</strong> soglasnost so nego ni<strong>vo</strong>to<br />
na razvienosta na humanite odnosi na lu|eto go opredeluvaat na~inot<br />
na primenata na izvr{uvaweto na smrtnata kazna, kako naj~esto<br />
primenuvana kazna vrz storitelite na krivi~noto delo ubist<strong>vo</strong>. Me|utoa,<br />
tradicionalizmot, sistemot na normi vrz koi se vrednuva ~ovekoviot<br />
`i<strong>vo</strong>t, so vekovi izgraduvan vrz klasnata podelenost na op{test<strong>vo</strong>to<br />
ostavil tolku dlaboki tra|i {to denes <strong>vo</strong> sovremenoto op{test<strong>vo</strong><br />
za koe zboruvame deka ~ovekot pretstavuva najgolema i najzna~ajna<br />
op{testvena vrednost, a odnosite na lu|eto se izgraduvaat vrz humani<br />
odnosi, sta<strong>vo</strong>t kon ubiecot i kaznata {to treba da se primeni kon<br />
nego, bitno ne se izmenile. Kriminalnata politika se u{te se izgraduva<br />
vrz uveruvaweto deka strogata kazna, {to <strong>vo</strong> sebe nosi i elementi<br />
na odmazda, zastra{uvawe, retributivnost i punativnost pretstavuva<br />
najefikasno sredst<strong>vo</strong> <strong>vo</strong> suzbivaweto na kriminalitetot i <strong>vo</strong> toj red i<br />
krivi~noto delo ubist<strong>vo</strong>. Humnaniziraniot odnos <strong>vo</strong> sovremenata kriminalna<br />
politika i politikata na kaznuvaweto na storitelite na krivi~noto<br />
delo ubist<strong>vo</strong> se izmenil samo <strong>vo</strong> pogled na toa ne dali }e se<br />
primeni najstroga kazna, tuku <strong>vo</strong> nastojuvaweto pri primenuvaweto na<br />
smrtnata kazna da se najdat sredstva i na~ini {to obezbeduvaat polesno<br />
i pobrzo umirawe na liceto osudeno na smrtna kazna, na ubiecot.<br />
Kontroverznite sfa}awa okolu opravdanosta na primenata na smrtnata<br />
kazna <strong>vo</strong> pogled na efektite {to se postignuvaat so nea od edna strana<br />
i bavniot prodor na abolicionisti~kite idei za ukinuvawe na<br />
smrtnata kazna, uveruvaweto deka se u{te postojat storiteli na krivi~no<br />
delo ubist<strong>vo</strong> {to ne treba da `iveeat, {to treba da se eliminiraat<br />
od op{test<strong>vo</strong>to so smrtna kazna od druga strana, mnogu uverli<strong>vo</strong><br />
zboruvaat za ovie sostojbi.<br />
Vo kontekstot na prethodnite razgleduvawa, sepak sme ispraveni<br />
pred problemot na civilizaciskiot raz<strong>vo</strong>j na ~ovekot i op{test<strong>vo</strong>to<br />
<strong>vo</strong> koj dominantno zna~ewe i vlijanie ima naglasenata individualnost<br />
na ~oveko<strong>vo</strong>to odnesuvawe i nenadminl;i<strong>vo</strong>sta na op{stestvenite<br />
uslovi i odnosi {to pridonesuvaat za nego<strong>vo</strong>to poop{testvuvawe<br />
niz celosna integracija <strong>vo</strong> op{test<strong>vo</strong>to i kako izraz na negovata o~ove~enost,<br />
na poop{testvuvaweto na nego<strong>vo</strong>to generi~ko bitie. Sepak,<br />
ostanuva prisutna tezata od koja ne mo`eme da se oslobodime i koja ne<br />
smeeme da ja napu{tame, deka ni eden ~ovek ne e tolku ne~ovek za da ne<br />
mo`e vrz nego da se vlijae, za sekoga{ koga }e go stori zlostorot {to<br />
go vikame ubist<strong>vo</strong>, da bide na identi~en na~in eliminiran od op{test<strong>vo</strong>to.<br />
Ne samo od stojali{teto na onaa poznata teza deka op{test<strong>vo</strong>to<br />
so primenata na smrtnata kazna vrz ubiecot se srozuva na ni<strong>vo</strong>to na<br />
kolektiven ubiec, tuku i vrz nau~no verificiranite soznanija doa|a-<br />
28
me do konstatacijata deka storitelite na krivi~noto delo ubist<strong>vo</strong><br />
spa|aat <strong>vo</strong> redot na najmalku problemati~nite osudeni lica na kazni<br />
zat<strong>vo</strong>r, od stojali{teto na odr`uvaweto na redot i disciplinata <strong>vo</strong><br />
kazneno-popravnite ustanovi. Se razbira, zboruvaj}i za na{i priliki<br />
i uslovi, vrz dosega{nite soznanija za fenomenolo{kite karakteristiki<br />
na o<strong>vo</strong>j nasilni~ki kriminalitet nemame dokazi deka <strong>vo</strong> nego se<br />
sretnuvame so plateni, profesionalni ubijci, za koi ubist<strong>vo</strong>to se pravi<br />
po nara~ka i mirno i bez gri`a na sovesta se izvr{uva kako sekoja<br />
druga rabota. Prou~uvaweto na ubistvata, vklu~itelno i na{eto istra`uvawe<br />
ni poka`uvaat deka ubistvata kaj nas nastanuvaat od onie<br />
uslovi i odnosi <strong>vo</strong> `i<strong>vo</strong>tot, od onie motivi {to naglaseno ja izrazuvaat<br />
individualisti~kata psihoilogija, stav i socijalizacija na li~nosta<br />
na delinkventot, deka <strong>vo</strong> baraweto na sopstvenata materijalna i<br />
socijalna sigurnost problemot se razre{uva na toj na~in {to se ubiva<br />
drugiot koj mu ja naru{uva ili doveduva <strong>vo</strong> pra{awe istata. Toj se podgotvuva<br />
da se izvr{i smrtnata kazna vrz nego ili ja izdr`uva dolgata<br />
kazna zat<strong>vo</strong>r postojano opsednat so mislata za nepromislenosta na<br />
s<strong>vo</strong>jot akt.<br />
Raspravata za prvata teza ja <strong>vo</strong>dime zatoa da go dovedeme <strong>vo</strong> pra-<br />
{awe kaznuvaweto na storitelot na krivi~noto delo ubist<strong>vo</strong>, tuku da<br />
se pribli`ime do vtorata teza: {to so nego, kakov odnos treba op{test<strong>vo</strong>to<br />
da opredeli sprema storitelot na krivi~noto delo. Sledej}i<br />
go ponapred izneseniot stav, <strong>vo</strong> sovremenoto op{test<strong>vo</strong> se javuvaat golemi<br />
razijduvawa {to se formiraat vrz humanizacijata na odnosite<br />
me|u lu}eto <strong>vo</strong> konkretnoto op{test<strong>vo</strong> i op{testveno, ekonomski, sociokulturno<br />
i pravno opredelenata polo`ba na ~ovekot <strong>vo</strong> nego. Ottuka<br />
i razli~nosta na sta<strong>vo</strong>vite sprema storitelot na krivi~noto delo<br />
ubist<strong>vo</strong>: za nego ne treba da se stori ni{to, tuku da se eliminira, toj<br />
treba da se izlolira za op{test<strong>vo</strong>to da se za{titi od nego ili treba<br />
da se stori se {to e mo`no toj da mu se vrati na op{test<strong>vo</strong>to kako korisen<br />
~len. Od se {to ponapred e ka`ano, od op{tiot teoretski pristap<br />
kon razgleduvaweto na problemot na ubistvata i nivnite storiteli,<br />
ne samo zatoa {to nie sme samoupravno socijalisti~ko op{test<strong>vo</strong><br />
{to se izgraduva vrz humani odnosi, tuku zaradi faktot {to negoviot<br />
raz<strong>vo</strong>j treba da se ostvaruva vrz univerzalnite humanisti~ki vrednosti<br />
i odnosi, vrz afirmacija i vtemeluvawe na tie vrdnosti <strong>vo</strong> sekojdnevnite<br />
odnosi me|u lu|eto, nu`no se nametnuva pra{aweto: {to so<br />
storitelot na krivi~noto delo ubist<strong>vo</strong>? Odgo<strong>vo</strong>rot e samo eden: dokolku<br />
po site s<strong>vo</strong>i s<strong>vo</strong>jstva i karakteristiki, po na~inot na storuvaweto<br />
na krivi~noto delo, po ~ove~kite potencijali {to so sebe go nosi po<br />
op{tsestvenata situacija {to e sozdadcena po storenoto krivi~no<br />
delo i po op{testvenata reakcija na sredinata ne zaslu`uva, ne treba<br />
da se eliminira so smrtna kazna. Za ~ovekot osuden za ova krivi~no<br />
delo treba da se stori se na op{test<strong>vo</strong>to i <strong>vo</strong> op{test<strong>vo</strong>to da mu se<br />
vrati kako korisen ~len. Kaznata kako socijalen imperativ, kako nu-<br />
29
`no zlo {to mu se nanesuva na storitelot na krivi~noto delo za storenoto<br />
zlo, treba da se iskoristi <strong>vo</strong> granicite na mo`noto, <strong>vo</strong> ramkite<br />
na nau~nite soznanija i metodi {to se primenuvaat, da se resocijalizira<br />
ili da se obezbedi negovata socijalna adaptacija <strong>vo</strong> socijalnata zaednica,<br />
nego<strong>vo</strong> odnesuvawe {to }e bide <strong>vo</strong> soglasnost so vladea~kite<br />
op{testveni, pravni, moralni vrednosti i normi. Se razbira, ovde<br />
stanuva zbor za kaznata zat<strong>vo</strong>r, koja kaj nas naj~esto se primenuva sprema<br />
storitelite na ova krivi~no delo. Dali e toa mo`no, dali e do<strong>vo</strong>lno<br />
uspe{no ili ne, ako ne e koi se pri~inite za toa <strong>vo</strong> edno humanisti-<br />
~ko op{test<strong>vo</strong>, odgo<strong>vo</strong>rite mo`at da bidat pozitivni. Vo povrzanoto<br />
razgleduvawe na problemite svrzani so ubist<strong>vo</strong>to i negoviot storitel,<br />
ova istra`uvawe pravi napori da ne pribli`i do odgo<strong>vo</strong>rite na ovie<br />
pra{awa.<br />
5. Trgnuvaj}i od se {to ponapred e re~eno <strong>vo</strong> vrska so osobenostite<br />
na ~ovekot kako nositel na ubist<strong>vo</strong>to, so ograni~enitostite da se<br />
navleze dlaboko <strong>vo</strong> site determinanti od biolo{ka, psiholo{ka i socijalna<br />
priroda {to go opredeluvaat nego<strong>vo</strong>to op{testveno odnesuvawe<br />
<strong>vo</strong> realizacijata na istra`uvaweto se javuvaat opredeleni te{-<br />
kotii. Ova istra`uvawe e isto taka optovareno so te{kotii {to go<br />
sledat sekoe istra`uvawe <strong>vo</strong> oblasta na op{testvenite pojavi {to se<br />
opredeleni kako so samiot predmet taka so neostranlivite potrebi za<br />
pristapot da se iznajdat op{tite op{testveni sta<strong>vo</strong>vi i op{toprifateniot<br />
op{tstven kontekst kako pretpostavka za istra`uvaweto i negovite<br />
rezultati da bidat razbirlivi i samoto istra`uvawe kompatibilno.<br />
Ovie te{kotii sekako ne mo`at dokraj da se otstranat, bidej}i<br />
proizleguvaat od protivre~niot karakter na samiot predmet kako i od<br />
pri~ini {to ne postojat epistemolo{ki instrumenti {to ednovremeno<br />
treba da ispitaat nekolku ulogi: logi~ki da bidat koherentni i da<br />
dadat odgo<strong>vo</strong>ri na site glavni i sporedni pra{awa. Problemot se<br />
odnesuva na individualnata uslovenost i izrazenost na ubist<strong>vo</strong>to kako<br />
krivi~no delo i na op{testvenata reakcija kako izraz na za{titata na<br />
`i<strong>vo</strong>tot na ~ovekot kako individualna i op{testvena vrednost.<br />
Teoretskiot pristap kon ubist<strong>vo</strong>to kako kon oblik na nasilni-<br />
~ko povedenie ne mo`e da se postavi nezavisno od sta<strong>vo</strong>t kon kriminalitetot<br />
kako op{testvena pojava i od op{testvenite ~initeli {to<br />
ja opredeluvaat nejzinata pojavnost. No i toga{ koga ovaa pojava }e se<br />
smesti <strong>vo</strong> opredelen op{testven kontekst, se javuva edno no<strong>vo</strong> pole koe<br />
nastanuva na toj na~in {to se opredeluvaat entiteti od ist red: `i<strong>vo</strong>t<br />
- smrt kako teza i antiteza. Na toj na~in faktorite {to go opredeluvaat<br />
socijalnoto pole, poto~no socijalniot prostor, tekot na socijalniot<br />
prostor, vremeto <strong>vo</strong> koe se javuvaat entitetite od koi proizleguvaat<br />
karakteristikite na pojavata.<br />
Osnovata na teoretskiot model na ova istra`uvawe e izgradena<br />
vrz porane{ni soznanija i kriminolo{ki i penolo{ki istra`uvawa<br />
orientirani kon utvrduvaweto na kauzalnite vrski za nastanuvawe-<br />
30
to na pojavata i fenomenolo{kite karakteristiki na nejzinoto izrazuvawe,<br />
no seto toa od stanovi{teto na socijalniot status na storitelot<br />
na krivi~noto delo. O<strong>vo</strong>j poim se zema uslovno bidejki i na{eto i<br />
drugi istra`uvawa poka`uvaat deka <strong>vo</strong> o<strong>vo</strong>j slu~aj pove}e se raboti za<br />
socijalna diferencijacija i socijalna mobilnost. Socijalniot status<br />
kako usloven i pomo{en izraz treba da pomogne da se opredeli mestoto<br />
{to edna individua, storitel na krivi~no delo ubist<strong>vo</strong>, go ostvaruva<br />
<strong>vo</strong> s<strong>vo</strong>eto op{testveno dvi`ewe i <strong>vo</strong> s<strong>vo</strong>ite socijalni komunikacii.<br />
Taa individua <strong>vo</strong> taka razgleduvanoto pole ja ostvaruva i s<strong>vo</strong>jata egzistencija<br />
<strong>vo</strong> socijalnoto pole, s<strong>vo</strong>eto mesto i uloga <strong>vo</strong> nego. Me|utoa,<br />
kako ovie mo`nosti na ~ovekot se klasno i socijalizaciski determinirani<br />
od niza faktori {to dejstvuvaat kako ograni~uvawe, kako potpolna<br />
zapreka, toa sekoja individua ne dospeva do sekoja to~ka i ne<br />
zatoa {to ne bi mo`ela da dostigne, tuku zatoa {to toa po pravilo ne<br />
se slu~uva na identi~en na~in kako {to toa se ~ini <strong>vo</strong> opisot na statisti~kite<br />
zakonomernosti. Faktot na socijalnoito pripa|awe opredeleno<br />
so individualizmot na ~ovekot e posilen od faktot na ednak<strong>vo</strong>sta<br />
duri i <strong>vo</strong> na{eto op{test<strong>vo</strong>. Faktot {to ubistvata naj~esto se<br />
slu~uvaat me|u luge so ednakov ili sli~en socijalen status toa samo go<br />
potvrduva. Socijalnite poliwa postojat ne zatoa {to nekoj gi nacrtal,<br />
tuku zatoa {to ~ove~kite su{testva s<strong>vo</strong>jata op{testvena, a so toa i<br />
klasna su{tina ja ispolnuvaat istozna~no, ednodimenzionalno, {to<br />
socijalnata supstanca, kako bi rekol Dirkem, egzistira <strong>vo</strong> cela niza<br />
op{testveni oblici materijalizirani <strong>vo</strong> odnosite me|u individuite,<br />
nivnite grupacii i sevkupnite odnosi <strong>vo</strong> op{test<strong>vo</strong>to. 18 Kako {to socijalnoto<br />
pole ne mo`e da se stesni samo na pripa|aweto kon edna grupa,<br />
taka ni statusot ne mo`e da se svede samo na hierarhiski oblici i<br />
ulogi. Vo taa smisla socijalnoto pole ima zna~ewe na identifikacija<br />
na op{testvenite mo`nosti na individuata <strong>vo</strong> vkupniot interakciski<br />
u~inok i tie uka`uvaat na nekolku dimenzii zna~ajni za objasnuvawe<br />
na pojavata. Taka na primer, koga se raboti za ova krivi~no delo, stepenot<br />
na obrazovanieto ve}e sam po sebe se poka`uva kako zna~aen generator<br />
i deka od nego <strong>vo</strong> golema mera zavisi socijalniot status i polo`ba<br />
na individuata, nejzinoto realizirawe.<br />
Kategorijalniot sistem vrz koj se utvrduva zna~ajnosta na odelnite<br />
faktori i varijabli e zemen od dosega{nite istra`uvawa, nadopolnet<br />
so nekoi specifi~nosti {to se poka`uvaat kako zna~ajni za<br />
na{eto socijalno pole na ispituvawe na pojavata <strong>vo</strong> vreme i prostor.<br />
No pritoa se trgnuva od soznanieto deka procenuvaweto na karakteristikite<br />
na ovaa grupa delinkventi se izvedeni vrz osnova na indikatorite<br />
{to se smetaat karakteristi~ni za ovaa pojava i za o<strong>vo</strong>j prostor.<br />
Pritoa, napraven e napor da se zemat onie indikatori {to <strong>vo</strong> dosega{-<br />
nite istra`uvawa se poka`uvaat zna~ajni za objasnuvawe na socijalno-<br />
18<br />
Momirovi}-Bosanac, 12-13.<br />
31
to pole <strong>vo</strong> koe se javuva i egzistira pojavata {to ne zna~i deka nema<br />
drugi zna~ajni indikatori. No od metodolo{ka gledna to~ka zna~aen e<br />
faktot deka kategoriite so koi operira istra`uvaweto pripa|aat<br />
ednak<strong>vo</strong> kako na makro i na mikro sredinata i so toa ne go ograni~uvaat<br />
poleto na istra`uvaweto na individuata, tuku samo preststavuvaat<br />
granici <strong>vo</strong> koi va`at onie karakteristiki {to se opredeleni so<br />
op{testvenata podelba na trudot, materijalnata i socijalnata polo`ba<br />
<strong>vo</strong> op{test<strong>vo</strong>to, profesionalnata polo`ba i drugi se sledat <strong>vo</strong> kontinuitet<br />
i povrzanost so drugite indikatori.<br />
Pokraj socijalnite varijabli, <strong>vo</strong> istra`uvaweto e napraven napor<br />
da se utvrdat i onie {to se vrzani za biopsiholo{kata struktura<br />
na li~nosta <strong>vo</strong> povrzanost so samiot kriminalen akt, <strong>vo</strong> mera <strong>vo</strong> koja<br />
prou~uvaweto na li~nosta na delinkventot <strong>vo</strong> kazneno-popravnite<br />
ustanovi toa go o<strong>vo</strong>zmo`uva. Vo ovaa smisla se koristeni rezultatite<br />
od ispituvaweto na li~nosta na delinkventot <strong>vo</strong> KPD Idrizo<strong>vo</strong> od<br />
strana na odelnite stru~ni lica (psiholozi, pedagozi, lekari, kriminolozi,<br />
socijalni rabotnici i dr.) sodr`ani <strong>vo</strong> dosijata na osudenite<br />
lica za krivi~noto delo ubist<strong>vo</strong> {to se nao|aat na izdr`uvaweto na<br />
kaznata zat<strong>vo</strong>r.<br />
O<strong>vo</strong>j metodolo{ki pristap <strong>vo</strong> izu~uvaweto na ubistvata e opredelen<br />
so faktot {to ovie pojavi nastanuvaat pod vlijanie na subjektivni<br />
i objektivni vlijanija {to <strong>vo</strong> realniot svet se javuvaat kako<br />
nova celina opfatena so poimot pri~inost. Ubist<strong>vo</strong>to kako oblik na<br />
nasilni~ko povedenie uka`uva na cvrsta povrzanost na odnosot sredina<br />
i poedinec ~ie pojavuvawe go smetame kako ekstrem, no koj po site<br />
s<strong>vo</strong>i karakteristiki prestatavuva op{testvena pojava, a so toa i ja<br />
opredeluva potrebata za nego<strong>vo</strong> istra`uvawe preku individualnite,<br />
no i op{testvenite determinanti. Spored toa, ako ubist<strong>vo</strong>to go opredelime<br />
kako odnos na poedinecot i sredinata optovaren i izrazen preku<br />
ekstremni karakteristiki na dva entiteta: individuata i nejzinata<br />
materijalna i socijalna polo`ba opredelena so polo`bata na trudot,<br />
toga{ o<strong>vo</strong>j ekstrem nu`no se javuva kako odnos na individuata i op{test<strong>vo</strong>to<br />
i toj mo`e da se istra`uva samo na toj na~i. Toa od pri~ini<br />
{to marksisti~kiot pristap kon objasnuvaweto na kriminalitetot, i<br />
<strong>vo</strong> o<strong>vo</strong>j red i ubistvata, nalaga da se utvrdi odnosot me|u individuata i<br />
sredinata ne kako apstraktni kategorii, tuku kako konkretni odnosi<br />
{to se opredeluvaat so empirisko okru`uvawe na li~nosta <strong>vo</strong> koe gi<br />
materijalizira s<strong>vo</strong>ite odnosi. To~no ovaa materijalizacija na odnosite<br />
mo`e da se sledi i empiriski utvrduva i ocenuva kako gi opredeluva<br />
karakteristikite na interakcijata. To~no zaradi toa, kako {to ponapred<br />
rekovme, odnosot me|u individuata i sredinata se nao|a <strong>vo</strong> relacija<br />
na me|usebno sprotivstavuvawe pri {to individuata ne e odraz na<br />
op{test<strong>vo</strong>to, tuku realen odnos {to postojano gi odr`uva <strong>vo</strong> napnatost<br />
i me|usebno sprotivstavuvawe. Zna~i ne se postavuva pra{aweto<br />
za toa kako poedinecot ja <strong>vo</strong>spostavuva s<strong>vo</strong>jata op{testvenost, tuku<br />
32
preku {to i na koj na~in nastanuva opredmetnuvaweto na tie odnosi.<br />
Povedenieto na ~ovekot go opredeluva toj op{testven odnos koj na skalata<br />
na op{testvenoto vrednuvawe dobiva opredeleno zna~ewe i<br />
mesto.<br />
Spored toa, na generalen plan, zboruvaj}i za ubistvata kako<br />
op{testven odnos, nu`no se go<strong>vo</strong>ri za klasnata determiniranost koja<br />
navistina posredno i <strong>vo</strong> sosema op{ti ramki go situira ubist<strong>vo</strong>to<br />
kako op{t problem na otugenosta. Na poedine~no ni<strong>vo</strong>, <strong>vo</strong> dinami~en<br />
odnos individuata ja opredmetnuva s<strong>vo</strong>jata op{testvenost. Odelnite<br />
varijabkli niz koi se istra`uva pojavata treba da dadat odgo<strong>vo</strong>r na<br />
me|uzavisnosta na poedine~noto, posebnoto i op{toto kako dijalekti~ki<br />
odnos, <strong>vo</strong> o<strong>vo</strong>j slu~aj konkretiziran me|u individualnoto povedenie<br />
i optestvenata uslovenost i reakcija na toa povedenie. Od tie<br />
pri~ini, po ocenka na avtorot, varijablite {to se istra`uvaat i redosledot<br />
po koj odelnite problemi se obrabotuvaat treba da ne dovedat<br />
do logi~en odgo<strong>vo</strong>r na postavenite problemi. Toa sekako mo`e da se<br />
postavi i na drug na~in. No ovde trgnuvame od uverenieto deka identifikacijata<br />
na individuata <strong>vo</strong> socijalnite uslovi i odnosi o<strong>vo</strong>zmo`uva<br />
da se dobie objasnuvawe za faktorite {to trajno generiraat<br />
ekstremno ispoluvawe na op{testvenite odnosi {to od strana na op{-<br />
test<strong>vo</strong>to negativno se vrednuvaat. Me|utoa, se trgnuva od uverenieto<br />
deka to~no o<strong>vo</strong>j tip na odnosi {to se manifestira <strong>vo</strong> socijalnoto pole<br />
ednovremeno uka`uva na nivnata sudbinska i egzistencijalna va`nost<br />
i deka samo preku niv mo`e da se sfati i objasni pojavata.<br />
II. OPRAVDANOST NA ISTRA@UVAWETO<br />
Od dosega{nite izlagawa mo`e{e da se zabel`i deka ne e redok<br />
slu~ajot pri ostvaruvaweto na negovite potrebi i perspektivi pred<br />
obi~niot ~ovek da se ispravaat nepremostivi te{kotii i problemi<br />
ili <strong>vo</strong> nevrat da potonat site negovi nade`i.. Vo takvi uslovi ~ovekot<br />
ne bi bil ~ovek dokolku ne gi aktivira site s<strong>vo</strong>i potencijali za da<br />
izleze na kraj so vlijanijata {to go popre~uvaat negoviot opstanok zaradi<br />
iznao|awe pati{ta {to }e go osmislat negoviot `i<strong>vo</strong>t i nego<strong>vo</strong>to<br />
postojano dvi`ewe napred. Duri i koga mu e najte{ko ~ovekot poa|a<br />
od starata i mudra izreka "zdravje i `i<strong>vo</strong>t," {to mu o<strong>vo</strong>zmo`uva da<br />
istrae <strong>vo</strong> iznao|aweto novi supstituti i optimisti~ki kreacii <strong>vo</strong> koi<br />
}e se najde sebesi. Svesen deka negoviot `i<strong>vo</strong>t e osnovnata vrednost<br />
{to nikoj povtorno ne mo`e da mu ja dade, ~ovekot mora da ja neguva i<br />
od nea da poa|a <strong>vo</strong> ostvaruvaweto na negovata generi~ka su{tina. Me-<br />
|utoa, ona {to sekoj kaj sebe go po~ituva kako osnovna i najgolema<br />
vrednost, koja nema cena i so ni{to o<strong>vo</strong>zemsko ne mo`e da se meri, e<br />
pravilo {to niz celokupnata istorija na ~ovekot naiduvalo na brojni<br />
isklu~oci. Tie isklu~oci ne mu slu`at na ~est na ~ovekot i go degradiraat<br />
negoviot rod duri i pred `i<strong>vo</strong>tnite, kaj koi neprijatelot od<br />
33
eden, naj~esto e samo drug animalen vid. Posegnuvaweto po sopstveniot<br />
`i<strong>vo</strong>t, a osobeno po tu|iot, ~ove{t<strong>vo</strong>o go ~iini najgolemiot neprijatel<br />
na sebesi. Od tie pri~ini u{te od samiot s<strong>vo</strong>j po~etok, organiziranoto<br />
op{test<strong>vo</strong> smetalo za potrebno da go za{titi ~ovekoviot<br />
`i<strong>vo</strong>t. So ogled na toa {to <strong>vo</strong> site dosega{ni op{testva, pa i <strong>vo</strong> sovremenoto,<br />
ubistvata pretstavuvaat edno od najopasnite krivi~ni dela,<br />
<strong>vo</strong> site krivi~ni zakonici na svetot za niv se predviduvale i se predviduvaat<br />
najstrogi kazni.<br />
<strong>Ubistvata</strong>, vsu{nost, pretstavuvaat sl`oena op{testvena pojava<br />
uslovena od mnogubrojni faktori i okolnosti, koi go nametnuvaat<br />
i interesot za nivno razgleduvawe od krivi~nopraven, kriminalisti-<br />
~ki, kriminolo{ki, penolo{ki, kriminalno politi~ki, psiholo{ki,<br />
psihopatolo{ki, viktimolo{ki i drugi aspekti. Pri {iroko postaven<br />
nau~en interes za ovaa pojava, na{ite pretenzii i nau~en interes<br />
se naso~eni samo kon opredeleni aspekti, pri {to nu`no }e <strong>vo</strong>di smetka<br />
za opasnosta nivnoto pre{iroko tretirawe i mehanicisti~ko spojuvawe<br />
da ne dovede do otstapuvawe od osnovniot predmet i celite na<br />
ovaa tema.<br />
Vo taa smisla krivi~noto pra<strong>vo</strong> i krivi~nopravnata treorija<br />
}e ni poslu`at kako osnova pri definiraweto na poimot na ubistvata<br />
i opredeluvaweto na predmetot na istra`uvaweto, kako i pri razre-<br />
{uvaweto na drugite pra{awa od ovaa tema, povrzani so osvetluvaweto,<br />
pred se, na krivi~nata odgo<strong>vo</strong>rnost i krivi~nopravniot kauzalitet<br />
na ovaa pojava. Ispituvaweto na delata i nivnite storiteli od<br />
krivi~nopraven aspekt preku sobirawe empiriski podatoci i nivna<br />
analiza ima za cel da dade opredelena pretstava i za klasifikacijata<br />
na krivi~nite dela na ubist<strong>vo</strong>, s<strong>vo</strong>jstvata na izvr{itelite pri izvr-<br />
{uvaweto, <strong>vo</strong> koja faza od izvr{uvaweto se nao|alo deloto i sl.<br />
[to se odnesuva do kriminologijata, taa kako nau~na disciplina<br />
ima dve osnovni podra~ja: kriminalna fenomenologija i kriminalna<br />
etiologija. Vrz osnova na snimaweto i objasnuvaweto na sostojbite<br />
od podra~jeto na ubistvata }e se napravi obid tie da se objasnat <strong>vo</strong><br />
nivnata op{testvena uslovenost i povrzanost so drugite pojavi od<br />
op{testveniot `i<strong>vo</strong>t, a toa go nalo`uva baraweto istra`uvaweto da<br />
se naso~i kon verificirawe na postoe~kite i postavuvawe novi hipotezi<br />
za nivnata etiologija kako op{testvena pojava od pove}e aspekti<br />
i utvrduvawe metodi i tehniki <strong>vo</strong> ~ija osnova le`i marksisti~kiot<br />
metod, koj kako osnoven metod i <strong>vo</strong> objasnuvaweto na kriminalnite<br />
pojavi bara {iroko poznavawe na konkretnite istoriski i sociokulturni<br />
priliki i situacii <strong>vo</strong> koi se javuva pojavata.<br />
Ubist<strong>vo</strong>to spa|a <strong>vo</strong> redot na onie krivi~ni dela {to mora da<br />
imaat `rtva. Vo sprotivno nema ni krivi~no delo. Vo toj kontekst<br />
redovno se postavuva problemot na proidonesot na `rtvata <strong>vo</strong> kriminalniot<br />
akt. Toa se i ramkite <strong>vo</strong> koi treba da se pobara odgo<strong>vo</strong>rot dali<br />
ubijcite i `rtvata prethodno se poznavale, kakvi im bile interperso-<br />
34
nalnite odnosi, i ako bile <strong>vo</strong> lo{i odnosi,, karakterot, pri~inite i<br />
intenzitetot na nivnoto javuvawe. So toa }e se zafatat opredeleni viktimolo{ki<br />
aspekti {to se od golemo zna~ewe za celosno osvetluvawe<br />
na etiologijata na ovaa pojava. Ovde }e se odgo<strong>vo</strong>ri na pra{aweto<br />
<strong>vo</strong> {to se sostoi vinata, odnosno kakov i kolkav e pridonesot na `rtvatga<br />
za s<strong>vo</strong>jata smrt preku analiza i na brojni drugi faktori {to }e<br />
bidat ispituvani za `rtvata soodvetno na onie za storitelot.<br />
Odgo<strong>vo</strong>rot na ovie pra{awa pod koi se sumpsumirani faktorite<br />
{to ja kriminaliziraat li~nosta pretstavuva osnova za opredeluvawe<br />
na osnovnata to~ka <strong>vo</strong> iznao|aweto na kriminalnopoliti~kite<br />
nasopki, odnosno, {to e osobeno interesno za o<strong>vo</strong>j trud, osmisluvaweto<br />
na peniolo{kiot tretman na ovaa kategorija na osudeni lica.<br />
So utvrduvaweto na na~inot, sredstvata i posledicite na<br />
izvr{uvaweto na ovie krivi~ni dela i povedenieto na storitelot po<br />
nivnoto izvr{uvawe, na opredelen na~in se navleguva <strong>vo</strong> kriminalisti~kite<br />
aspekti na ovaa pojva. Me|utoa, opredeluvaweto na ovie okolnosti<br />
na kriminalnoto delo imaat i izvesno kriminolo{ko i penolo{ko<br />
zna~ewe, za{to uka`uvaat na psihosocijalnite odnosi i sostojbi<br />
na li~nosta pred, <strong>vo</strong> tekot na izvr{uvaweto na krivi~noto delo, osnosno<br />
na opredeleni osobenosti na li~nosta na storitelot i na opredeleni<br />
pri~ini i uslovi na konkretniot kriminalen akt.<br />
<strong>Ubistvata</strong>, vsu{nost, kako i site drugi krivi~ni dela, pretstavuvaat<br />
eden od oblicite na ~oveko<strong>vo</strong>to povedenie poradi {to interesot<br />
za nivnoto prou~uvawe zavleguva i <strong>vo</strong> podra~jeto na psihologijata.<br />
Nesomneno e deka ubistvata se karakteriziraat i na opredeln<br />
na~in se diferenciraat i so ogled na motivite {to opredeleno lice<br />
go pottiknale kon izvr{uvawe na ova delo. Vo taa smisa na ubistvata<br />
mu davaat opredelen pe~at i drugite osobini od strukturata na li~nosta<br />
na storitelot i dvi`e~kite sili na negovata aktivnost. Na toj<br />
na~in edna od neposrednite celi na ova istra`uvawe }e bidat ispituvawe<br />
na biopsiholo{kite i socijalnite karakretistiki na ubijcite,<br />
odnosno pri~inskata povrzanost na osnovnite karakteristiki na li~nosta<br />
i situacionite faktori {to ja predizvikuvaat ovaa op{testveno<br />
negativna pojava.<br />
Seto ova }e ni poslu`i da se dobli`ime do etiologijata na ubistvata<br />
kako osnova za ocenka na gotovnosta i mo`nostite za resocijalizacijata<br />
na osudenite lica za ova krivi~no delo i potrebata od<br />
prezemawe na drugi merki za spre~uvawe na ovaa pojava so negativen<br />
op{testven predznak. So toa, vsu{nost, }e se ostvari {to e mo`no pocelosno<br />
zapoznavawe so objektivnite i subjektivnite faktori i site<br />
drugi aspekti na li~nosta {to izdr`uvale ili izdr`uvaat kazna zat<strong>vo</strong>r,<br />
kako eden od bitnite uslovi za izborot na kaznata i iznao|awe<br />
optimalni sredstva i metodi za nivno pre<strong>vo</strong>spituvawe.<br />
Poradi se<strong>vo</strong> ova istra`uvaweto na ubistvata kako poseben<br />
op{testven fenomen pretstavuva podra~je od poseben nau~en interes<br />
35
so cel da se iznajdat op{tite, posebnite i individualnite faktori<br />
{to ja determiniraat ovaa pojava i pati{tata za nejzinoto spre~uvawe<br />
i suzbivawe. Me|utoa, {to se odnesuva do na{ata republika mo`eme<br />
slobodno da ka`eme vrz o<strong>vo</strong>j plan nedostasuvaat istra`uvawa i fundirani<br />
nau~ni analizi {to bi ni dale pocelosna slika <strong>vo</strong> koja interdisciplinarno<br />
bi bile zafateni barem nekoi od navedenite aspekti<br />
na ovaa pojava. Trgnuvaj}i tokmu od toa deka ubistvata <strong>vo</strong> SR <strong>Makedonija</strong><br />
ne se kompleksno istra`uvani, osobeno od kriminolo{ki i<br />
penolo{ki aspekt, a so ogled na golemoto op{testveno zna~ewe na<br />
pojavata, nesomneno e polezno i nau~no opravdano {to mu posvetuvame<br />
opredeleno vnimanie na pra{aweto na kriminolo{kite karakteristiki<br />
na storitelite na krivi~nite dela ubist<strong>vo</strong> i procesot na nivnata<br />
resocijalizacija.<br />
III. PREDMET, CELI I METODI PRIMENETI VO<br />
ISTRA@UVAWETO<br />
1. Neposreden predmet na nau~en interes na o<strong>vo</strong>j trud se kriminolo{kite<br />
karakteristiki na storitelite na krivi~noto delo uvbist<strong>vo</strong><br />
i mestoto i ulogata na ovie obele`ja <strong>vo</strong> ostvaruvaweto na nivnata<br />
resocijalizacija <strong>vo</strong> kazneno-popravnite ustanovi kako nau~na komponenta<br />
za aplikacija na dobienite rezultati. Potrebata da se osoznae i<br />
definira li~nosta na ubiecot na na{eto podra~je ne mo`e me|utoa da<br />
se ostvari nad<strong>vo</strong>r od nejzinoto povedenie koe na izvesen na~in se pojavuva<br />
kako nad<strong>vo</strong>re{na, vidliva manifestacija na vnatre{nite biopsihosocijalni<br />
karakteristiki i drugi osobini na li~nosta. Od tie pri-<br />
~ini kriminolo{kite karakteristiki na ubijcite }e gi posmatrame<br />
preku nivnite krivi~ni dela: obi~no ubist<strong>vo</strong> (~l. 37 st. 1 KZ SRM), te-<br />
{kite ubistva (~l. 37 st. 2 i 3 KZ SRM), ubist<strong>vo</strong>to na mig (~l. 38 KZ<br />
SRM), ubist<strong>vo</strong>to od nebre`nost (~lk. 39 KZ SRM) i ubist<strong>vo</strong>to na dete<br />
pri pora|awe (~l. 40 KZ SRM).<br />
Ovaa grupa na ubistva zaedno so nivnite storiteli ja opredelivme,<br />
pred se, zatoa {to i krivi~niot zakon pri opredeluvaweto na<br />
ovie inkriminacii za site niv se slu`i so terminot ubist<strong>vo</strong> {to ne e<br />
slu~aj so drugite krivi~ni dela koi imaat za posledica smrt na nekoe<br />
lice. 19 Edinstven isklu~ok od ova pravilo pretstavuva odredbata od<br />
19<br />
Takvi inkriminaciii {to za posledica go imaat li{uvaweto od<br />
`i<strong>vo</strong>t na nekoe lice od Glava VI KZ SRM se: ~l. 41, 42 st. 4, 43 st. 3, 45 st. 1, 47<br />
st. 2 i 48 st. 2. Vo niv smrtta na edno lice ne e cel na dejnosta na storitelot,<br />
tuku ili uslov na inkriminacijata od koja <strong>vo</strong>op{to zavisi postoeweto na toa<br />
krivi~no delo, ili pak te{ka posledica za koja storitelot mo`e da bide<br />
kaznet samo ako po odnos na nea postapuval od nebre`nost. Postojat i drugi<br />
krivi~ni dela {to imaat za posledica smrt na nekoe lice, me|utoa <strong>vo</strong> na{eto<br />
36
~l. 122 KZ SFRJ. Me|utoa ova krivi~no delo od ponov datum, poradi<br />
negovata isklu~iva pojavnost i motivite od koi e storeno ne go pomestivme<br />
<strong>vo</strong> ramkite na na{iot interes <strong>vo</strong> ova istra`uvawe.<br />
So istra`uvaweto ne gi opfativme li{uvawata od `i<strong>vo</strong>t storeni<br />
<strong>vo</strong> nu`na odbrana i krajna nu`da so ogled na toa {to <strong>vo</strong> takvite<br />
slu~ai krivi~niot zakon go isklu~uva postoeweto na krivi~noto delo.<br />
So istra`uvaweto ne gi opfativme ni krivi~nite dela na razbojni{-<br />
t<strong>vo</strong> kvalifikuvano so smrtna posledica so ogled na toa {to namerata<br />
na storitelot kaj ovie dela e naso~ena kon odzemawe tu|i predmeti, a<br />
ne li{uvawe od `i<strong>vo</strong>t na `rtvata.<br />
2. So elementite {to go opredeluvaat op{testveniot i nau~niot<br />
interes i zna~eweto na istra`uvaweto na pojavata, od edna, i ramkite<br />
<strong>vo</strong> koi e opredelen nejzinioot predmet, od druga strana, nu`no<br />
koreliraat i celite na istra`uvaweto. Vo taa smisla osnovna cel na<br />
ova istra`uvawe se sostoi <strong>vo</strong> ispituvaweto na vrskite i vlijanijata na<br />
site op{testveni i li~ni faktori {to nekoi lica gi formiraat i doveduvaat<br />
<strong>vo</strong> situacija da se odlu~at na ubist<strong>vo</strong> kako i odrazot na ovie<br />
soznanija vrz procesot na suzbivaweto na pojavata, odnosno nivnoto<br />
usoglasuvawe so predvidenite i mo`nite merki za ostvaruvawe takov<br />
kriminalnopoliti~ki i penolo{ki tretman {to }e pridonesuva za<br />
otstranuvawe na faktorite {to i pogoduvaat na ovaa pojava i negativnite<br />
karakteristiki na ubijcite. Ili, so drugi zborovi, osnovnata cel<br />
na istra`uvaweto e kompleksno sogleduvawe na obele`jata na storitelite<br />
na ovie dela <strong>vo</strong> opredeleni prostorni i vremenski granici za<br />
preku dobienite rezultati da se izvle~at takvi zaklu~oci i nasoki<br />
{to }e zna~at verifikacija, a dokolku e mo`no i unapreduvawe na<br />
procesot na resocijalizacijata na ovie lica. Vo ramkite na seto toa,,<br />
istra`uvaweto ima za cel da gi utvrdi i relevantnite elementi od<br />
zna~ewe za objektivno vrednuvawe na normativniot sistem so koj se regulitra<br />
izvr{uvaweto na kaznata zat<strong>vo</strong>r.<br />
zakonodavst<strong>vo</strong> ne se inkriminirani kako ubist<strong>vo</strong>, tuku kako nekoe drugo krivi~no<br />
delo. Toa se slednive krivi~ni dela: <strong>vo</strong> Glava XV KZ SFRJ, ~l. 114-128,<br />
131-132 st. 2, 141-142, 144-146 i 148 st. 2; <strong>vo</strong> Glava XIX KZ SFRJ, ~l. 189 st. 3; <strong>vo</strong><br />
Glava XX KZ SFRJ, ~l. 206 st. 4, 209 st. 3, 210 st. 2, 212 st. 2 i 213 st. 2; <strong>vo</strong> Glava<br />
XXI KZ SFRJ, ~l. 241 st. 2 i 4, <strong>vo</strong> Glava VII KZ SRM, ~l, 53 st. 5, <strong>vo</strong> Glava XI<br />
KZ SRM, ~l. 94 st. 2 i 97 st. 3, <strong>vo</strong> Glava XII KZ SRM ~l. 111 st. 2, <strong>vo</strong> Glava XIII<br />
KZ SRM, ~l. 119 st. 2 i 125 st. 2, <strong>vo</strong> Glava XV KZ SRM ~l. 159 st. 2, <strong>vo</strong> Glava<br />
XIX KZ SRM, ~l. 235 st. 2 i <strong>vo</strong> Glava XX KZ SRM, ~l. 243 st. 2 i 244 st. 2. Za<br />
razlikia od Glava VI KZ SRM, kade, pred se, se za{tituvaat `i<strong>vo</strong>tot i teloto<br />
na gra|anite, <strong>vo</strong> navedenite ~lenovi od ostanatite glavi na KZ SFRJ i KZ<br />
SRM se nastojuva da se za{titat, pred se, nekoi drugi va`ni objekti za op{test<strong>vo</strong>to<br />
kako {to se dobrite me|unarodni odnosi pome|u opredeleni dr`avi,<br />
zdravjeto na lu|eto, op{tata sigurnost na lu|eto i imotot i sl.<br />
37
3. <strong>Ubistvata</strong> pretstavuvaat pojava {to <strong>vo</strong> sekoja sredina e op{-<br />
testveno, sociokulturno i individualno uslovena. Razli~niot teritorijalen<br />
i vremenski raspored na ubistvata, mnogu ilustrativno go<br />
poka`uva toa. Ottamu i generalnata hipoteza na o<strong>vo</strong>j trud poa|a od toa<br />
deka represivnoto suzbivawe na ubistvata se nao|a <strong>vo</strong> pravilen odnos<br />
so opredeluvaweto, pred se, na op{tite pri~ini, uslovi i po<strong>vo</strong>di {to<br />
doveduvaat do ovaa pojava. No ubistvata se nao|aat <strong>vo</strong> opredelena<br />
zavisnost i od karakteristikite na licata {to se javuvaat kako storiteli<br />
na ovie krivi~ni dela. Ako se trgne od toa deka osnovnata cel<br />
na kaznata <strong>vo</strong>op{to, a za storitelite na ova krivi~no delo posebno e<br />
resociijalizacijata na osudenite lica, toga{ ostvaruvaweto na ovaa<br />
cel niz s<strong>vo</strong>jata peniolo{ka dimenzija e <strong>vo</strong> funkcija na suzbivaweto na<br />
ubistvata.<br />
Na o<strong>vo</strong>j na~in postavena, generalnata hipoteza upatuva na dve<br />
podra~ja {to se zna~ajni za postavuvawe na posebnite hipotezi na istra`uvaweto.<br />
Ednoto podra~je se odnesuva na ekonomskite, socijalnite<br />
i kulturnite vlijanija, a drugoto na biopsihosocijalnite karakteristiki<br />
na li~nosta na storitelite na krivi~noto delo ubist<strong>vo</strong>. Vo taa<br />
smisla se postaveni i posebnite hipotezi na istra`uvaweto:<br />
Pr<strong>vo</strong>, op{testveno-ekonomskite i socijalnite faktori go<br />
opredeluvaat obemot, dinamikata i strukturata na ubistvata na razli~en<br />
na~in <strong>vo</strong> razli~ni sredini, no, i socijalnite obele`ja na nivnite<br />
storiteli kako biten uslov za preminot kon aktor.<br />
Vtoro, sociokulturnite i individualnite karakteristiki na<br />
li~nosta na storitelot na krivi~noto delo se edna od bitnite determinanti<br />
za izvr{uvawe na o<strong>vo</strong>j klriminalitet i istovremeno faktor<br />
za koj mora da se <strong>vo</strong>di smetka pri nego<strong>vo</strong>to represivno suzbivawe i toa<br />
kako pri opredeluvaweto na vidot i visinata na kaznata, taka i pri<br />
usoglasuvaweto na tretmanot na ovie lica so ogled na potrebata od<br />
efikasna individualizacija i resocijalizacija.<br />
4. Pri opredeluvaweto na primerokot na istra`uvaweto osnovnata<br />
cel ni be{e da opfatime {to pogolem broj storiteli na poedine-<br />
~ni ubistva, trgnavme, imeno, od osnovnata, <strong>vo</strong> metodologijata poznata<br />
i verificirana postavka deka pogolemiot broj slu~ai <strong>vo</strong> istra`uvawata<br />
o<strong>vo</strong>zmo`uvaat pobrzo i poadekvatno sogleduvawe na pojavata {to<br />
e predmet na opredeleno nau~no istra`uvawe, bidej}i ne pribli`uva<br />
do realnite sostojbi i odnosi kaj pojavata. Od tie pri~ini opfativme<br />
385 storiteli na krivi~no delo ubist<strong>vo</strong> spored ~l. 37-40 KZ SRM. Toa<br />
se polnoletni storiteli ~ie{to delo bilo dovr{eno ili ostanalo <strong>vo</strong><br />
obid, a za koe bile osudeni so pra<strong>vo</strong>silna presuda i kaznata ja izdr`uvale<br />
<strong>vo</strong> KPD Idrizo<strong>vo</strong> <strong>vo</strong> periodot od 11 godini (1973-1983).<br />
5. Vo istra`uvaweto odevme i kon {iroka primena na istra`uva~ki<br />
postapki pogodni da gi osvetlat zna~ajnite s<strong>vo</strong>jstva na pojavata.<br />
Se raboti za takvi postapki koi interdisciplinarno proniknuvaat<br />
<strong>vo</strong> relevantnite faktori {to ja determiniraat ovaa pojava i o<strong>vo</strong>zmo-<br />
38
`uvaat zaklu~oci i re{enija {to realno se ostvarlivi <strong>vo</strong> praktikata.<br />
Vo taa smisla <strong>vo</strong> istra`uvaweto se koristeni: anketa, standardiziran<br />
intervju so opredelen stru~en kadar <strong>vo</strong> kazneno-popravnite ustanovi<br />
<strong>vo</strong> najneposreden kontakt so storitelite na ovie krivi~ni dela - <strong>vo</strong>spituva~ite<br />
i zat<strong>vo</strong>rskata stra`a, standardiziran intervju so osudenite<br />
za krivi~no delo ubist<strong>vo</strong> koi <strong>vo</strong> opredelen moment bile zateknati<br />
na izdr`uvawe na kaznata zat<strong>vo</strong>r, analiza na sodr`ina na presudite,<br />
analiza na sodr`ina na drugite dokumenti {to se nao|aat <strong>vo</strong> zat<strong>vo</strong>rskite<br />
dosija na storitelite na krivi~noto delo ubist<strong>vo</strong> <strong>vo</strong> vrska so nivniot<br />
pre<strong>vo</strong>spiten tretma i statisti~ka analiza.<br />
Pri obrabotka na empiriskiot materijal i interpretacijata<br />
na empiriskite rezultati se koristeni i metodite na deskripcija i<br />
analiza, koi zaedno so prethodnite istra`uva~ki postapki ni o<strong>vo</strong>zmo`ija<br />
da dojdeme do verodostojni soznanija i da ponudime opredeleni<br />
zaklu~oci.<br />
39
40
PRV DEL<br />
KRIMINOLO[KI KARAKTERISTIKI NA<br />
UBISTVATA I NIVNITE STORITELI<br />
41
42
G l a v a I<br />
FENOMENOLO[KI KARAKTERISTIKI<br />
I. TIPOLOGIJA NA UBISTVATA<br />
1. VOVEDUVAWE VO PROBLEMOT<br />
Vo razgleduvawata na fenomenolo{kite karakteristiki na<br />
ubistvata i nivnite storiteli ne mo`e a da ne se trgne od nivnata pravna<br />
kvalifikacija, odnosno od krivi~nopravnata opredelenost na nivnite<br />
pojavni oblici. Pri opredeluvaweto na predmetot na istra`uvaweto<br />
rekovme deka kriminolo{kite karakteristiki na ubijcite ne<br />
mo`at da se posmatraat i utvrduvaat nad<strong>vo</strong>r od storenoto krivi~no<br />
delo. 20 Zatoa <strong>vo</strong> poimot na ubistvata gi svrstivme krivi~nite dela od<br />
~l. 37-40 KZ SRM. Za vak<strong>vo</strong>to grupirawe dadovme soodvetno opravduvawe<br />
i na toj na~in <strong>vo</strong> osnova gi opredelivme pojavnite oblici na ubistvata.<br />
So ogled na konstitutivnite obele`ja vneseni <strong>vo</strong> zakonskite<br />
bitija na ovie inkriminacii zakonodavecot razlikuva obi~ni, kvalificirani<br />
i privilegirani ubistva. Ovie obele`ja imaat zna~ewe za<br />
krivi~nopravnoto oblikuvawe na deloto i ja uslovuvaat te`inata na<br />
konkretnite pojavni oblici preku krivi~nata sankcija so koja zakonot<br />
se zakanuva. Me|utoa, bitnie elementi na krivi~noto delo istovreemeno<br />
se i kriminolo{ki obele`ja {to go uslovuvaat postoeweto i javuvaweto<br />
na o<strong>vo</strong>j vid kriminalni aktivnosti. Tie uka`uvaat deka ona<br />
{to pretstavuva kriminolo{ka sodr`ina na krivi~noto delo, neposredno<br />
vlijae i na krivi~nopravnoto zna~ewe na ubistvata, za{to <strong>vo</strong><br />
osnova na ova delo le`at etiolo{ki faktori ~ie {to sogleduvawe<br />
mora da se posmatra i <strong>vo</strong> svetlinata na pravnite normi i oblici {to<br />
od niv se opredeleni. So eden zbor, dejstvieto na izvr{uvaweto, posledicite<br />
i kauzalnite vrski me|u niv i site stvarni obele`ja na bitieto<br />
na deloto {to go so~inuvaat pravniot aspekt na ovaa pojava ne<br />
mno`at nikoga{ uspe{no da se sogledaat ako se zapostavi kriminolo-<br />
{kiot aspekt kako primaren faktor na nivnoto opredeluvawe.<br />
So ogled na toa smetam za potrebno sosema nakratko da potsetam<br />
na krivi~noparvniot poim i vidovite na poedine~nite ubistva od<br />
20<br />
"Seto ona {to e zna~ajno od stojali{teto na kriminalnata etiologija<br />
za sogleduvawe na opredelena aktivnost i za nejzino precizno kriminolo{ko<br />
otslikuvawe i vrednuvawe e sogledi<strong>vo</strong> edinstveno otkako }e se slu~i<br />
nastanot." Vukovi}, str. 16.<br />
43
primerokot na o<strong>vo</strong>j trud, so posebno zadr`uvawe na nekoi elementi<br />
{to imaat izrazeno kriminolo{ko zna~ewe. Pritoa, vedna{ treba da<br />
se istakne, deka nekoi kriminolo{ki obele`ja se predvideni od<br />
aspekt na samiot zakonodavec kako konstitutivni elementi pri inkriminiraweto<br />
na kvalificiranite oblici na ovie dela (svirepost, podmolnost,<br />
bezobyirno nasilni~ko odnesuvawe, koristoqubie, bezobyirna<br />
odmazda i drugi niski pobudi). [to se odnesuva, pak, do onie zna-<br />
~ajni kriminolo{ki obele`ja {to ne se vklopeni <strong>vo</strong> bitieto na deloto<br />
(pol, <strong>vo</strong>zrast, obrazovanie, inteligencija, opredleni motivi, nameri<br />
i sl.) niv zakonodavecot ostava da bidat zemeni predvid pri<br />
opredeluvaweto na konkretnata op{testvena opasnost i {tetost na<br />
storitelot i deloto pri odmeruvaweto na kaznata.<br />
Na krajot iznesovme i nekoi broj~ani pokazateli za pojavnosta<br />
na vaka utvrdenite ubistva.<br />
2. VIDOVI UBISTVA SPORED KZ SRM<br />
2.1. Ubist<strong>vo</strong> (~l. 37 st. 1 KZ SRM)<br />
Od odnosnata zakonska definicija na ova krivi~no delo - "toj<br />
{to drug }e li{i od `i<strong>vo</strong>t - proizleguva deka ova delo se sostoi od<br />
predizvikuvawe smrt na nekoe lice so prezemeno dejstvie od drugo<br />
lice. Vo ovaa formulacija zakonodavecot gi zema kako notorno poznati<br />
faktite na `i<strong>vo</strong>tot i smrtta ne navleguvaj}i <strong>vo</strong> nivnite sociolo-<br />
{ki, psiholo{ki, kriminolo{ki i drugi determinanti. So nea zakonodavecot<br />
ne go opredeluva ni dejstvieto na izvr{uvaweto na ova krivi~no<br />
delo koe se sostoi <strong>vo</strong> sekoja protivpravna dejnost (storuvawe ili<br />
nestoruvawe) {to e objektivno pogodno da predizvika smrt na nekoe<br />
lice.<br />
Objektot na za{tita kaj ubist<strong>vo</strong>to e ~ovekoviot `i<strong>vo</strong>t, a objektot<br />
na dejstvieto ~ovekot i toa od momentot na zapo~nuvaweto na procesot<br />
na negpo<strong>vo</strong>to ra|awe pa se do negovaat prirodna smrt. 21<br />
Za postoewe na deloto potrebna e subjektivna namera - umisla<br />
na storitelot, so toa {to e do<strong>vo</strong>lno i postoeweto na eventualna umisla.<br />
Namerata ili moti<strong>vo</strong>t na storitelot ne se konstitutuivni obele-<br />
`ja na deloto. Toa zna~i za postoeweto obi~no ubist<strong>vo</strong> e irelevantno<br />
so koja namera i so koj motiv e izvr{eno deloto, iako taa namera i<br />
motiv se sekoga{ va`ni za utvrduvawe na stepenot na krivi~nata odgo<strong>vo</strong>rnost,<br />
za osvetluvawe na prirodata i te`inata na deloto i li~nosta<br />
na storitelot i so ogled na seto toa, za odmeruvawe na kaznata.<br />
21<br />
Kambovski I, st. 134, Radovanovi} - \or|evi}, str. 56, ^ejovi}, st. 161.<br />
44
2.2. Kvalificirani ubistva<br />
Kvalificiranite ubistva koi u{te se narekuvaat i kapitalni<br />
krivi~ni dela, od obi~nite ubistva se razlikuvaat spored posebno<br />
opredeleni kvalifikatorni okolnosti od objektivna i subjektivna<br />
priroda. Poradi tie okolnosti predvideni <strong>vo</strong> zakonot, li{uvaweto od<br />
`i<strong>vo</strong>t na nekoe lice ili na pove}e lica od strana na storitelot dobiva<br />
specifi~no op{testveno opasno zna~ewe koe se izrazuva preku<br />
stepenot na vinata (sekoga{ se raboti za umisla), kako i preku pobudata,<br />
na~inot na izvr{uvaweto, objektot i posledicite od krivi~noto<br />
delo. 22 Vo na{iot krivi~en zakon se predvideni sledniva kvalificirani<br />
ubistva: a) so ogled na na~inot na izvr{uvaweto: ubist<strong>vo</strong> na svirep<br />
na~in, ubist<strong>vo</strong> na podmolen na~in i ubist<strong>vo</strong> pri bezobyirno<br />
nasilni~ko odnesuvawe), b) spored pobudite: ubist<strong>vo</strong> od koristoqubie,<br />
ubist<strong>vo</strong> zaradi izvr{uvawe ili prikrivawe drugo krivi~no delo, ubist<strong>vo</strong><br />
od bezobyirna odmazda i ubist<strong>vo</strong> od niski pobudi, v) spored objektot<br />
na napadot ili so ogled na s<strong>vo</strong>jstvata na `rtvata: ubist<strong>vo</strong> na slu`beno<br />
ili <strong>vo</strong>eno lice, i g) spored opasnosta na storitelot: ubist<strong>vo</strong> pri<br />
koe so umisla se doveduva <strong>vo</strong> opasnost `i<strong>vo</strong>tot na u{te nekoe lice i<br />
pove}ekratno ubist<strong>vo</strong>.<br />
Eve gi nakratko glavnite obele`ja na ovie ubistva.<br />
- Ubist<strong>vo</strong> na svirep na~in (~l. 37 st. 2 t. 1 KZ SRM). O<strong>vo</strong>j vid<br />
kvalificirano ubist<strong>vo</strong> postoi toga{ koga li{uvaweto od `i<strong>vo</strong>t e<br />
izvr{eno taka {to na `rtvata i se nanesuvaat takvi bolki, ma}i i<br />
stradawa koi po s<strong>vo</strong>eto traewe ili intenzitet |i preminuvaat ramkite<br />
na redovnite prose~ni bolki, ma}i i stradawa {to obi~no se prisutni<br />
kaj sekoe li{uvawe od `i<strong>vo</strong>t. 23<br />
Svirepiot na~in na izvr{uvawe <strong>vo</strong> sebe vklu~uva dva elementi:<br />
objektiven i subjektiven. Objektivniot moment se ogleda <strong>vo</strong> izma~uvawe<br />
na `rtvata na koja i se nanesuvaat osobeno te{ki, enormni bol-<br />
}i, ma}i i stradawa {to mo`at da bidat od fizi~ka ili psihi~ka priroda.<br />
Objektivnata strana na svireposta }e bide ostvarena koga storitelot<br />
postepeno ja li{uva od `i<strong>vo</strong>t `rtvata, koga i se prodol`uvaat<br />
smrtnite ma}i i bolki na toj na~in {to i se nanesuvaat, na primer,<br />
mnogu rani i telesni povredi, i se se~at delovi od teloto ili palat<br />
vnatre{nite organi, `rtvata se poliva so zapalena te~nost i se ostava<br />
da gori, i se skratuva hrana ili <strong>vo</strong>da dodeka taa se odr`uva <strong>vo</strong> svesna<br />
sostojba i sl.<br />
[to se odnesuva do subjektivnata strana, za nea se bara deloto<br />
da bide storeno so umisla (direktna ili eventualna), odnosno negova<br />
22<br />
Vidi: Kambovski, str. 137-139.<br />
23<br />
Vidi: Zlatari} II, str. 76.<br />
45
svest deka pridonesuva za nastapuvawe golemi stradawa, me|utoa toj e<br />
ne~uvstvitelen kon niv, ili pak <strong>vo</strong> niv u`iva i se nasladuva. 24<br />
Tokmu ovaa subjektivna komponenta na svireposta uka`uva na<br />
zgolemeniot stepen na rasipanost i op{testvena opasnost na li~nosta<br />
~ie{to delo poradi negovata bez~uvstvitelnost, kr<strong>vo</strong>`ednost, bastijalnost,<br />
ladnokrvnost i sli~ni osobini, predizvikuva strav i gnasewe<br />
kaj okolinata. Izvr{iteli na ovie krivi~ni dela se po pravilo<br />
zlostornicu bez bilo kakov i da e moral i sovest kako i lica so pogoleni<br />
du{evni naru{uvawa. Seto toa uka`uva na potrebata od poopstojno<br />
psiholo{ko i psihijatrisko ispituvawe na li~nosta na ovie<br />
ubijci.<br />
- Ubist<strong>vo</strong> na podmolen na~in (~l. 37 st. 2 t. 1 KZ SRM). Za da<br />
mo`e da se zboruva za ubist<strong>vo</strong> na podmolen na~in potrebno e li{uvweto<br />
od `i<strong>vo</strong>t na nekoe lice da bide storeno na prikrien, potaen ili<br />
itar na~in, a `rtvata da ne bila svesna za napadot vrz s<strong>vo</strong>jot `i<strong>vo</strong>t i<br />
ne mo`ela da pru`i otpor, odnosno ne mo`ela da se brani. Podmolnosta<br />
kaj ova ubist<strong>vo</strong>, koja po s<strong>vo</strong>jot intenzitet go nadminuva stepenot na<br />
podmolnosta {to obi~no se javuva kaj ubistvata, isto taka ja karakteriziraat<br />
objektivna i subjektivna strana. Se raboti, vsu{nost, za<br />
edinst<strong>vo</strong> na dva momenti od koi edniot, "podmolnosta <strong>vo</strong> objektiven<br />
pogled, <strong>vo</strong> golema mera go olesnuva izvr{uvaweto na krivi~noto delo,<br />
a <strong>vo</strong> subjektien pogled uka`uva na krajno negativno zna~ewe na storitelot.<br />
25 Za ostvaruvawe na poimot na podmolnosta od objektivna strana<br />
potrebno e storitelot <strong>vo</strong> odnos na `rtvata da postapuva perfidno<br />
(prikrieno, potajno, podlo, luka<strong>vo</strong>), odnosno so upotreba na takvi<br />
sredstva ili na takov na~in na izvr{uvawe poradi koi e e one<strong>vo</strong>zmo-<br />
`ena ili <strong>vo</strong> golema mera ote`nata odbranata na `rtvata.<br />
Za podmolnosta e potrebno i subjektivno pokritie na stranata<br />
na storitelot, koe{to go poka`uva kako krajno perfidna i prepredena<br />
li~nost. Podmolnosta se pojavuva <strong>vo</strong> toa {to storitelot so neiskreni,<br />
izmamni~ki i sli~ni postapki ja iskoristuva bespomo{nosta, postojanata<br />
ili pridobienata doverba za da ja li{i od `i<strong>vo</strong>t `rtvata koja<br />
{to ne go o~ekuvala nitu pak pretpostavuvala nanesenoto zlo. "@rtvata<br />
koja ima doverba <strong>vo</strong> storitelot <strong>vo</strong> potpolnost se predava <strong>vo</strong> negovi<br />
race i zatoa e posebno zagrozena, a iskoristuvaweto na takviot<br />
odnos e <strong>vo</strong> sprotivnost so najelementarnite barawa na ~ove~kata solidarnost<br />
i zatoa zaslu`uva posebna moralna osuda. 26<br />
Ubist<strong>vo</strong>to e mo`no samo so direktna umisla.<br />
- Ubist<strong>vo</strong> pri bezobyirno nasilni~ko odnesuvawe (~l. 37 st. 2. t.<br />
3 KZ SRM). Ova e kvalificiran oblik na ubist<strong>vo</strong> {to ne postoelo <strong>vo</strong><br />
24<br />
Jankovi}, II str. 371.<br />
25<br />
Zlatari}, I str. 73..<br />
26<br />
No<strong>vo</strong>selac, str. 62.<br />
46
Krivi~niot zakonik od 1951 godina. Toa e nov oblik na krivi~no delo<br />
{to na identi~en na~in e predvideno <strong>vo</strong> site republi~ki i pokrainski<br />
krivi~ni zakoni od 1977 godina. Za nego<strong>vo</strong>to postoewe se bara poseben,<br />
krajno negativen odnos na storitelot sprema `rtvata {to pretstavuva<br />
specifi~na subjektivna strana kaj ova krivi~no delo. Ubist<strong>vo</strong>to tuka<br />
dobiva te`ok vid ne tolku poradi na~inot na nego<strong>vo</strong>to konkretno<br />
izvr{uvawe, kolku poradi povedenieto {to mu prethodelo na li{uvaweto<br />
od `i<strong>vo</strong>t na nekoe lice. Toa povedenie e bezobyirno i nasilni-<br />
~ko i toa od poseben intenzitet, ja nadminuva obi~nata bezobyirnost<br />
so koja inaku se karakterizira sekoe nasilni~ko povedenie.<br />
- Ubist<strong>vo</strong> od koristoqubie (~l. 37 st. 2 t. 4 KZ SRM). Ubist<strong>vo</strong>to<br />
od koristoubie postoi toga{ koga so li{uvaweto od `i<strong>vo</strong>t na nekoe<br />
lice se nastojuva da se dojde do materijalna korist za sebe ili za drug.<br />
Pod koristoqubie se podrazbira takov motiv koj se sostoi <strong>vo</strong><br />
egoisti~ki streme` na storitelot za postignuvawe opredelena materijalna<br />
korist i po cena na odzemawe na tu| `i<strong>vo</strong>t. Korista kon koja se<br />
stremi storitelot se izrazuva kako zgolemuvawe na imotot ili odbegnuvawe<br />
na nego<strong>vo</strong>oto nu`no namaluvawe.<br />
Za postoewe na ova delo ne e neophodno materijalnata korist<br />
da bide i navistina i ostvarena, nitu da e ostvarena tokmu opredelena<br />
korist ili korista da e protivpravna. Relevantno e samo toa deka storitelot<br />
postapuva od al~nost, od bezobyirno egoisti~ko te`nenie i<br />
toa po cena na izvr{uvawe na ubist<strong>vo</strong>. Deloto mo`e da bide storeno<br />
samo so direktna umisla.<br />
- Ubist<strong>vo</strong> zaradi izvr{uvawe ili prikrivawe drugo krivi~no<br />
delo (~l. 37 st. 2 t. 4 KZ SRM). Vo ovaa situacija storitelot so ubist<strong>vo</strong>to<br />
prakti~no gi otstranuva pre~kite {to go one<strong>vo</strong>zmo`uvaat izvr-<br />
{uvaweto na drugoto krivi~no delo. 27<br />
Vo vtoriot slu~aj ubist<strong>vo</strong>to na nekoe lice e storeno zaardi<br />
prikrivawe drugo krivi~no delo. Prethodnoto mo`e da bide sekoe<br />
krivi~no delo bez ogled na toa dali se raboti za dovr{eno ili za krivi~no<br />
delo <strong>vo</strong> obid ili pak za podgotvitelno dejstvie.<br />
Obata oblici na ova ubist<strong>vo</strong> mo`at da bidat storeni samo so<br />
direktna umisla. Se raboti za kombinacija na dve neprava, a so toa i za<br />
zgolemena vina, za naplastuvawe na edna kriminalna koli~ina vrz<br />
druga povrzana so edinstveniot motiv na storitelot. Pokraj kumulacija<br />
na dve neprava tuka imame i zgolemen stepen na vina, zo{to samoto<br />
doveduvawe na `rtvata <strong>vo</strong> pozicija da bide obi~no sredst<strong>vo</strong>, izlez za<br />
ivle~uvawe na storitelot, zboruva za visokiot stepen na suro<strong>vo</strong>st,<br />
bes~uvstvitelnost i egoizam. 28<br />
- Ubist<strong>vo</strong> od bezobyirna odmazda (~l. 37 st. 2 t. 4 KZ SRM). Za<br />
o<strong>vo</strong>j oblik na te{ko ubist<strong>vo</strong> se raboti samo toga{ koga e storenpo od<br />
27<br />
Vidi: Petrovi}, P. str. 64.<br />
28<br />
Kambovsaki I, str. 14.<br />
47
ezobyirna odmazda <strong>vo</strong> koja spored KZ SRM mo`e, no ne mora da se<br />
podvede i krvnata odmazda.<br />
Odmazadta vsu{nost pretstavuva motiv od koj mo`e da bide storeno<br />
sekoe ubist<strong>vo</strong>, a se karakterizira so povedenie od strana na storitelot<br />
kaj kogo odzemaweto na tu|iot `i<strong>vo</strong>t kako kompenzacija za<br />
storenoto zlo predizvikuva opredeleno psihi~ko zado<strong>vo</strong>lst<strong>vo</strong>. Me|utoa,<br />
pri~inite {to go inicirale dejtvieto na storitelot i negoviot<br />
odnos kon taa pri~ina i `rtvata na krivi~noto delo ~esto nemaat<br />
s<strong>vo</strong>ja racionalna podloga, nasoka i srazmernost i na toj na~in uka`uvaat<br />
na lica koi <strong>vo</strong> ostvaruvaweto na s<strong>vo</strong>ite interesi gi kr{at najelementarnite<br />
normi na pravniot i socijalniot poredok. Vo takvite<br />
slu~ai velime deka postoi bezobyirna odmazda i takvite povedenija, za<br />
razlika od drugite, se podveduvaat pod ~l. 37 st. 2 t. 4 KZ SRM. 29<br />
Za ilustracija na ova tolkuvawe <strong>vo</strong> krivi~nopravnata teorija i<br />
sudskata praktika naj~esto se istaknuva deka ubist<strong>vo</strong>to od bezobyirna<br />
odmazda postoi toga{ koga storitelot se odmazduva za nezna~itelno<br />
ili zamisleno delo (na primer, ubist<strong>vo</strong> na ispituva~ot koj nepravedno<br />
go butnal studentot na ispit, ubist<strong>vo</strong> poradi navreda ili telesna<br />
povreda, ubist<strong>vo</strong> poradi kra`ba i sl.), ili toga{ koga odmazdata e<br />
naso~ena kon lice {to ne go skrivilo ili samo delumno go skrivilo<br />
zloto {to bilo po<strong>vo</strong>d za odmazdata (ubist<strong>vo</strong> na lice {to od nebre`nost<br />
predizvikalo po`ar <strong>vo</strong> koj izgorela ku}ata na storitelot i sl.)<br />
Pritoa, objektivnata strana na ova krivi~no delo <strong>vo</strong> sekoj slu~aj bi<br />
mo`ele sintetizirano da ja izrazime niz sledno<strong>vo</strong> - socijalnite konflikti<br />
<strong>vo</strong> koi zapadnale ovie lica gi re{avaat na bekurpulozen i mo-<br />
{ne re{itelen na~in za da gi zado<strong>vo</strong>lat, pred se, s<strong>vo</strong>ite povredeni<br />
~uvstva, koi, isklu~uvaj}i gi slu~aite na krvnata odmazda, se stavat i<br />
pred najvisokata vrednost - ~ovekoviot `i<strong>vo</strong>t.<br />
- Ubisto od niski pobudi (~l. 37 st. 2 t. 4 KZ SRM). Pokraj<br />
ubist<strong>vo</strong>to od koristoqubie, zaradi izvr{uvawe ili prikrivawe na<br />
drugo krivi~no delo i ubist<strong>vo</strong>to od bezobyirna odmazda <strong>vo</strong> na{eto zakonodavst<strong>vo</strong><br />
se predviduva i edna <strong>vo</strong>op{tena inkriminacija so koja se<br />
vneseni i onie ubistva {to mo`at da bidat predizvikani od drugi<br />
niski pobudi. Na toj na~in se zafa}aat site slu~ai {to mo`e da se<br />
pojavat <strong>vo</strong> praktikata, a so ogled na moti<strong>vo</strong>t, koj pretstavuva dvi`e~ka<br />
sila na deloto, gi isfrlaat od socijalniot kolosek onie li~nosti {to<br />
<strong>vo</strong> golem obem se li{eni od ko~nicite i op{testvenite nasoki <strong>vo</strong> s<strong>vo</strong>eto<br />
povedenie. Nivnite niski pobudi se <strong>vo</strong> osobeno izrazena protivre~nosta<br />
so vladea~kite vrednosti na op{test<strong>vo</strong>to i gi navreduvaat<br />
osnovnite moralni sta<strong>vo</strong>vi na javnosta, odnosno na sekoj prose~en ~ovek<br />
<strong>vo</strong> koj barem i malku e vsadeno ~uvst<strong>vo</strong>to i sfa}aweto za razlikuvaweto<br />
na dobroto od zloto. Vo ovaa smisla kako niski pobudi {to mu<br />
647.<br />
29<br />
Vidi: Salihu II, str. 421-431, Kambovski I, str. 143-144 i Zlatari} III, str.<br />
48
oponiraat na moralot koga e <strong>vo</strong> pra{awe izborot na sredstvata za ostvaruvawe<br />
na ~ovekovite potrebi posebno se izd<strong>vo</strong>juvaat zlobata, omrazata,<br />
pakosta, zavista, verskite i nacionalnite predrasudi i sl. Nivnoto<br />
ostvaruvawe predizvikuva re<strong>vo</strong>lt, za{to <strong>vo</strong> osnova se kosi so<br />
moralniot kodeks na na{iot ~ovek.<br />
Kako primer za vakvi ubistva obi~no se naveduvaat: ubist<strong>vo</strong> na<br />
dete {to na eden od roditelite mu pretstavuva pre~ka za sklu~uvawe<br />
nov brak, ubist<strong>vo</strong> na bra~en drugar so pomo{ na qubovnikot zaradi<br />
nepre~eno odr`uvawe qubovni odnosi, ubist<strong>vo</strong> na dete zaradi osloboduvawe<br />
od roditelski obvrski ili poradi somnenie deka deteto ne e<br />
nego<strong>vo</strong>, ubist<strong>vo</strong> za da se izvr{i polo<strong>vo</strong> odnos so trup ili da se zado<strong>vo</strong>lat<br />
drugi iskol~eni seksualni ili gustativni potrebi (sadizam,<br />
kanibalizam i sl.), ubist<strong>vo</strong> od verska ili nacionalna omraza, ubist<strong>vo</strong><br />
za da se otstrani konkurentot od rabota, <strong>vo</strong> natprevar ili quboven<br />
sopernik, ubist<strong>vo</strong> od egoizam, zavist, pakost i sli~no. 30<br />
- Ubist<strong>vo</strong> na slu`beno ili <strong>vo</strong>eno lice (~l. 37 st. 2 t. 3 KZ SRM).<br />
Oava ubist<strong>vo</strong> postoi toga{ koga e li{eno od `i<strong>vo</strong>t slu`beno ili <strong>vo</strong>eno<br />
lice poradi vr{eweto na javnata ili dr`avnata bezbednost ili na<br />
dol`nosta ~uvawe na javniot red, fa}awe na storitel na krivi~no<br />
delo ili ~uvawe na lice li{eno od sloboda, ili toga{ koga e li{eno<br />
od `i<strong>vo</strong>t lice pri vr{ewe na nekoja od ovie raboti <strong>vo</strong> ostvaruvaweto<br />
na funkcijata na op{testvena samoza{tita. 31<br />
- Ubist<strong>vo</strong> pri koe so umisla se doveduva <strong>vo</strong> opasnost `i<strong>vo</strong>tot na<br />
u{te nekoe lice (~l. 37. st. 2 t. 2 KZ SRM). O<strong>vo</strong>j oblik postoi toga{<br />
koga pri izvr{uvaweto na obi~no ubist<strong>vo</strong> (so direktna ili eventualna<br />
umisla) }e se sozdade konkretna opasnost (opanost {to navistina postoela)<br />
za `i<strong>vo</strong>tot na najmalku u{te edno lice, a pritoa storitelot<br />
bil svesen za spomenatata opasnost i ja sakal (direktna umisla), ili<br />
bil svesen za mo`nosta od nejzinoto nastapuvawe ( i se soglasil so toa<br />
(eventualna umisla). Ili, poinaku re~eno, do ova ubist<strong>vo</strong> }e dojde toga{<br />
koga e ispolneta negovata subjektivna strana - koga storitelot }e<br />
li{i od `ivcot edno lice, a pritoa so umisla }e go dovede <strong>vo</strong> konkretna<br />
opasnost `i<strong>vo</strong>tot na u{te nekoe lice. [to se odnesuva do objektivnata<br />
strana na ova krivi~no delo, potrebno e storitelot da primenil<br />
tak<strong>vo</strong> sredst<strong>vo</strong> vrz koe ja gubi vlasta <strong>vo</strong> momentot na nego<strong>vo</strong>to dejstvuvawe.<br />
32 Kako tipi~en primer za toa se istaknuva situacijata koga storitelot<br />
puka od ogneno oru`je ili frla eksploziven materijal <strong>vo</strong><br />
golema grupa na lu|e so cel da ubie edno konkretno lice.<br />
- Pove}ekratno ubistva (~l. 37 st. 3 KZ SRM). Za ova krivi~no<br />
delo se raboti toga{ koga storitelot so umisla }e izvr{i pove}e<br />
ubistva osven predvidenite so ~l. 38 KZ SRM (ubist<strong>vo</strong> na mig) i ~l. 40<br />
30<br />
Vidi: Kambovski, str. 145.<br />
31<br />
Vidi: Horvati}, str. 33-35 i Kambovski I, str. 146-147.<br />
32<br />
Vidi: Bavcon, str. 225.<br />
49
KZ SRM (ubist<strong>vo</strong> na dete pri pora|awe) bez ogled na toa dali za site<br />
ubistva mu se sudi so primena na odredbite za stek ili za nekoe ubist<strong>vo</strong><br />
bil porano osuden. 33<br />
[to se odnesuva do golemata dilema na teorijata i pred se na<br />
sudskata praktika, dali <strong>vo</strong> ~l. 37 st. 3 KZ SRM e predviden poseben,<br />
kvalificiran oblik na krivi~no delo ubist<strong>vo</strong> ili pak se raboti za<br />
kaznena odredba, bez kakva i da e zadr{ka se priklonuvam kon onie<br />
stojali{ta {to umesno tvrdat deka <strong>vo</strong> ovaa odredba stanuva zbor za<br />
edno posebno op{testveno opasno kvalificirano krivi~no delo <strong>vo</strong><br />
koe na poseben na~in e re{eno pra{aweto za stekot i povratot.<br />
2.3. Priviligirani ubistva<br />
Priviligirani se onie ubistva {to gi karakteriziraat posebni<br />
okolnosti spored koi dejstvijata na storitelot se smetaat za pomalku<br />
opasni od onie kaj obi~nite i te{kite ubistva i poradi toa za niv<br />
se predvideni posebni kazni.<br />
- Ubist<strong>vo</strong> na mig (~l. 38 KZ SRM). Ubist<strong>vo</strong>to se sostoi <strong>vo</strong> li{uvawe<br />
od `i<strong>vo</strong>t na nekoe lice na mig od strana na lice koe bez s<strong>vo</strong>ja<br />
vina e dovedeno <strong>vo</strong> sostojba na silna razdraznetost so napad ili so<br />
te{ko navreduvawe od strana na ubieniot.<br />
Za postoewe na ubist<strong>vo</strong>to na mig potrebno e <strong>vo</strong> sekoj konkreten<br />
slu~aj da se utvrdat slednite obele`ja: a) Stepenot na razdraznetosta<br />
kako afektivna sostojba, b) Izvr{itelot na deloto bez s<strong>vo</strong>ja vina da<br />
bil doveden <strong>vo</strong> sostojba na silna razdraznetost so napad ili so te{ko<br />
navreduvawe od strana na `rtvata i v) Psihi~ka vrska me|u po<strong>vo</strong>dot<br />
(napadot ili te{koto navreduvawe) i silnata razdraznetost. 34<br />
Krivi~noto delo ubist<strong>vo</strong> na mig mo`e da bide storeno samo so<br />
umisla. Vo vremeto na izvr{uvaweto na deloto storitelot e krivi~no<br />
odgo<strong>vo</strong>ren (presmetliv i vinoven), me|utoa nego<strong>vo</strong>to delo e privilegirano<br />
poradi toa {to i `trtvata so s<strong>vo</strong>jata pro<strong>vo</strong>kacija imala golem<br />
udel za s<strong>vo</strong>jata smrt.<br />
- Ubist<strong>vo</strong> na dete pri pora|awe (~l. 40 KZ SRM). Izvr{uvaweto<br />
na ova delo podrazbira li{uvawe od `i<strong>vo</strong>t na dete od strana na<br />
negovata majka i toa od po~etokot na pora|aweto, pa se dodeka trae<br />
rastrojst<strong>vo</strong>to {to kaj rodilkata go predizvikalo samoto pora|awe,<br />
odnosno se dodeka trae <strong>vo</strong>nrednata telesna i du{evna sostojba kaj rodilkata.<br />
35<br />
Ubist<strong>vo</strong>to od ~l. 40 KZ SRM mo`e da se izvr{i <strong>vo</strong> dva slu~ai.<br />
Vo prviot slu~aj ~edoubist<strong>vo</strong>to mo`e da se izvr{i za vreme na pora|a-<br />
33<br />
Jakovlevi} I, str. 390.<br />
34<br />
Vidi: Lak~evi}, str. 99, A~imovi}, II, str. 24, Jevti} I, str. 25,<br />
Kambovski I, str. 149-253 i Simi}, D. str. 125.<br />
35<br />
Jevti}, II, str. 3, Jak{i}, str. 607 i dr.<br />
50
weto. Iako toa zakonodavno ne e opredeleno, za krivi~nopravnata teorija<br />
i praktika e nersporno deka e toa vremeto od zapo~nuvaweto na<br />
porodilnite bolki kaj majkata do prekinuvaweto na nejzinata telesna<br />
vrska so deteto. Ottuka, poradi toa {to se nao|ala <strong>vo</strong> du{evna sostojba<br />
na psihi~ko rastrojst<strong>vo</strong> majkata mo`e da bide storitel na o<strong>vo</strong>j<br />
privilegiran oblik na ubist<strong>vo</strong> ako go prezeme dejstvieto na izvr{uvaweto<br />
<strong>vo</strong> gorenavedenoto vreme. Toa zna~i deka <strong>vo</strong> o<strong>vo</strong>j slu~aj sudot ne ja<br />
utvrduva sostojbata na du{evnoto rastrojst<strong>vo</strong>, bidej}i od tolkuvaweto<br />
an bukvata na zakonot ("majkata {to }e go li{i od `i<strong>vo</strong>t s<strong>vo</strong>eto dete<br />
za vreme na pora|aweto... }e se kazni...") proizleguva deka takvata sostojba<br />
e nesoborliva zakonska pretpostavka (praesumptio iuris ac de iure).<br />
Taka e spored zakonot. Drugo e me|utoa, pra{aweto dali zakonodavecot<br />
pravilno postapil so toa {to rastrojst<strong>vo</strong>to kaj majkata go pretpostavuva<br />
i <strong>vo</strong> site slu~ai na ~edoubist<strong>vo</strong>to go zema kako osnova za<br />
privilegiran tretman bez ogled na vidot i stepenot na negoviot intenzitet<br />
i uslovite {to na opredelen na~in toa rastrojst<strong>vo</strong> go predizvikuvaat.<br />
Imeno, ne bi mo`ele da se soglasime so sfa}aweto {to <strong>vo</strong><br />
opredeluvaweto na ovaa zakonska odredba smeta deka so nea "se eliminira<br />
eventualnata mo`nost <strong>vo</strong> ocenkata dali postoi posebna sostojba<br />
na rastrojst<strong>vo</strong> ili ne, da se vme{aat i nekoi socijalni elementi<br />
(<strong>vo</strong>nvbra~no dete, neprifa}awe na majkata od socijalnata sredina i<br />
sl.), a so toa da dojde do izraz nekoj refleks na koncepcijata za spasuvaweto<br />
na semejnata ~est. 36 Po moe mislewe osno<strong>vo</strong>t za privilegiraniot<br />
tretman na majkata kaj ova krivi~no delo treba da se baar <strong>vo</strong> fiziolo{kite<br />
promeni i bolkata {to kaj nea |i predizvikuva pora|aweto,<br />
no istovremeno i <strong>vo</strong> promenite {to ~esto se pojavuvaat <strong>vo</strong> strukturata<br />
na maj~inata li~nost poradi ra|aweto, a koi se nerazdelno povrzani<br />
so opredeleni socijalni momenti. Elementite kako {to se<br />
neprifa}aweto na majkata od socijalnata sredina, ~uvst<strong>vo</strong>to deka<br />
treba da se rodi <strong>vo</strong>nbra~no ili nesakano dete, pretstavata za promenata<br />
na op{testvenata polo`ba i problemite so koi }e se sudira, kako<br />
i pogre{nata pretstava za bezizleznosta od taa situacija, nesomneno<br />
se prekr{uvaat niz nejzinata svest u{te pred aktot na pora|aweto i za<br />
vreme na toj proces. Seto toa, zasileno so dejst<strong>vo</strong>to na fizi~kite<br />
promeni i bolki mo`e da predizvika rastrojst<strong>vo</strong> {to gi preminuva<br />
ramkite na normalnoto rastrojst<strong>vo</strong> koe go sledi sekoe pora|awe. A<br />
tokmu toa rastrojst<strong>vo</strong> od pogolem intenzitet e, vsu{nost, ona {to pod<br />
vlijanie na opredeleni vnatre{ni i nad<strong>vo</strong>re{ni faktori kaj majkata<br />
uspealo da go nadvladee i suzbie nejziniot maj~in nagon <strong>vo</strong> destruktivna<br />
nasoka i da dovede do izvesno namaluvawe na nejzinata presmetli<strong>vo</strong>st<br />
(namalena ili bitno namalena presmetli<strong>vo</strong>st), a so toa i do nejzin<br />
poblag krivi~nopraven tretman.<br />
36<br />
Kambovski I, str. 154.<br />
51
Ako na vakov na~in se sfati intencijata na ovaa inkriminacija,<br />
toga{ utvrduvaweto na pri~inite {to dovele do du{evnoto rastrojst<strong>vo</strong><br />
i stepoenot na negoviot intenzitet }e mora da se utvrduvaat <strong>vo</strong><br />
sekoj konkreten slu~aj od srana na specijalizirani eksperti koi }e mu<br />
pomognat na sudot pri kvalifikacijata na storenoto povedenie. Me|utoa<br />
dodeka ne se promeni zakonskata odredba sosema se <strong>vo</strong> pra<strong>vo</strong> onie<br />
{to tvrdat deka rastrost<strong>vo</strong>to kako osnov za privilegiran tretman kaj<br />
majkata treba da se pretpostavuva, a kon nego<strong>vo</strong>to ispituvawe da se<br />
pristapuva samo kako kon okolnost od zna~ewe za odmeruavweto na<br />
kaznata ili toga{ koga celosno ja isklu~uva sposobnosta za rasuduvawe<br />
i odlu~uvawe (nepresmetli<strong>vo</strong>st), pa nema krivi~na odgo<strong>vo</strong>rnost<br />
za krivi~noto delo.<br />
Krivi~oto delo deteubist<strong>vo</strong> mo`e da se izvr{i i neposredno po<br />
pora|aweto, odnosno od prekinot na popo~nata vrska i zapo~nuvaweto<br />
na di{eweto na no<strong>vo</strong>roden~eto, do izminuvawe na okolnostite {to<br />
vlijaele majkata da se najde <strong>vo</strong> sostojba an posebno du{evno rastrojst<strong>vo</strong>,<br />
ili kako {to toa go veli zakonodavecot, "rasrojst<strong>vo</strong>to {to kaj<br />
nea go predizvikalo pora|aweto." Pra{aweto dali kaj majkata postoelo<br />
du{evno rastrojst<strong>vo</strong> i dali e toa predizvikano so pora|aweto e<br />
fakti~ko pra{awe {to sudot }e go utvrduva <strong>vo</strong> sekoj konkreetn slu~aj,<br />
se razbira so pomo{ na ve{taci (lekari, psiholozi, psihijatri).<br />
- Ubist<strong>vo</strong> od nebre`nost (~l. 39 KZ SRM). Ubist<strong>vo</strong>to postoi<br />
toga{ koga li{uvaweto od `i<strong>vo</strong>t na nekoe lice e storeno od nevnimanie<br />
na storitelot. Storitelot ne go saka ubist<strong>vo</strong>to, toj so nego ne se<br />
sogalsuva, no sepak odgovara za kone~niot rezaultat na s<strong>vo</strong>eto postapuvawe.<br />
Ova ubist<strong>vo</strong> gi ima site osnovni obele`ja na obi~noto ubist<strong>vo</strong><br />
so taa razlika {to kaj osnovniot oblik na ubist<strong>vo</strong>to storitelot postapuva<br />
so umislam, a kaj ubist<strong>vo</strong>to od ~l. 39 KZ SRM storitelot li-<br />
{uva od `i<strong>vo</strong>t nekoe lice, iako bil svesen deka poradi nego<strong>vo</strong>to storuvawe<br />
ili nestoruvawe smrtta mo`e da nastapi no lekomisleno smetal<br />
deka }e mo`e da ja spre~i ili deka taa nema da nastapi ili koga ne<br />
bil svesen za mo`nosta od nastapuvawe na smrtta, iako spored okolnostite<br />
i spored s<strong>vo</strong>ite li~ni s<strong>vo</strong>jstva bil dol`en i mo`el da bide<br />
svesen za taa mo`nost. Nebre`noto ubist<strong>vo</strong> mo`e da bide izvr{eno i<br />
so nestoruvawe (propu{tawe), no samo dokolku storitelot bil dol`en<br />
da ja spre~i nastanatata smrt.<br />
3. OP[GA STRUKTURA NA UBISTVATA SPORED KZ SFRJ<br />
Vo ramkite na celokupniot kriminalitet {to se vr{i <strong>vo</strong><br />
oddelni zamji krivi~nite dela protiv `i<strong>vo</strong>tot i teloto zazemaat zna~ano<br />
mesto kako eden od obliciet na agresivno povedenie so koe na<br />
drasti~en na~in se re{avaat sprotivnostite i problemite nastanati<br />
<strong>vo</strong> me|u~ove~kite odnosi. Me|u ovie povedeija <strong>vo</strong> sovremeniot svet<br />
52
osobeno se ra{ireni ubistvata koi so pra<strong>vo</strong> se smetaat za eden od najopasnite<br />
oblici na krivi~ni dela. Od niv ne e po{tedena ni na{ata<br />
zemja, a so toa nitu na{ata republika. Za ilustracija na ova tvrdewe<br />
najprvin }e go navedeme brojot na ubistvata po vidovi od na{eto istra`uvawe<br />
(v. Tabela br. 1).<br />
Podatocite sodr`ani <strong>vo</strong> tabelata se odnesuvaat samo na onie<br />
slu~ai {to bile pra<strong>vo</strong>silno re{eni od strana na sudot. Vo nea ne se<br />
oddeleni obi~noto od kvalificiranite vidovi ubistva {to <strong>vo</strong> o<strong>vo</strong>j<br />
slu~aj ne pre~io da se dobei barem op{ta pretsatva za ra{irenosta i<br />
dinamikata na pojavata. Imeno, od sogleduvaweto na najop{tite<br />
odnosi mo`e da se zabele`i deka ubistvata od primerokot na istra`uvaweto<br />
se dosta ~esta pojava so prose~no u~est<strong>vo</strong> od okolu 700 ubistva<br />
godi{no. Isto taka, zabele`itelen e i brojot na ubistvata {to ostanale<br />
<strong>vo</strong> obid, a mo`at da se sogledaat i nekoi odnosi me|u op{tiot<br />
poim na ubist<strong>vo</strong>to, od ena, i privilegiranite ubistva, od druga strana.<br />
Vo nastojuvawe da go prika`eme obemot i dinamkata na ubistvata<br />
po vidovi <strong>vo</strong> na{ata republika, {to pove}e }e ne dobli`i do<br />
osvetluvaweto na odnosiet od primerokot na istrauvaweto, <strong>vo</strong> tabelata<br />
br. 2 gi vnesovme ubistvata spored doa|aweto na nivnite storiteli<br />
na izdr`uvawe na kaznata zat<strong>vo</strong>r <strong>vo</strong> KPD Idrizo<strong>vo</strong>.<br />
So vakviot prikaz se razbira ne e dobien celosen opfat na storitelite<br />
na ovie krivi~ni dela od podra~jeto na na{ata republika i<br />
toa od sledniete pri~ini:<br />
- Kaj opredelen broj izvr{eni ubistva od podra~jeto na na{ata<br />
republika storitelite ednostavno ne se otkrieni.<br />
- Mo`e da se pretpostavi deka nekoi od licata {to se <strong>vo</strong>dat<br />
kako is~eznati se, vsu{nost, ubieni, a trupot skrein ili uni{ten.<br />
Tuka se raboti ne samo za nepoznat storiel tuku i za nepoznato delo.<br />
- Pokraj toa osnovano mo`e da se pretpostavi deka kaj opredelen<br />
broj nedo<strong>vo</strong>lno razjasneti samoubistva mo`ebi se rabotelo za nasilno<br />
ili psihi~ko ubist<strong>vo</strong>.<br />
- Opredelen broj storiteli <strong>vo</strong> na{eto istra`uvawe ne se opfateni,<br />
bidej}i pred ili po donesuvaweto na presudata za stoernoto ubist<strong>vo</strong><br />
se nao|ale <strong>vo</strong> begst<strong>vo</strong>.<br />
- So istra`uvaweto ne se opfateni i sosema mal broj storietli<br />
koi deloto go izvr{ile na na{eto podr~je, a bile do druga republika.<br />
53
godina<br />
Tabela br. 1 37<br />
Pregled na brojot na presudeni ubistva <strong>vo</strong> SFRJ <strong>vo</strong> periodot 1973-1983 godina<br />
Obi~no i<br />
kvalificirano<br />
ubist<strong>vo</strong><br />
Vk. Od 2 <strong>vo</strong><br />
Ubist<strong>vo</strong> na mig<br />
Ubist<strong>vo</strong> na dete<br />
pri pora|awe<br />
Ubisto od<br />
nebre`nost<br />
Site dela<br />
ubist<strong>vo</strong><br />
Vk. Od 4 <strong>vo</strong> Vk. Od 6 <strong>vo</strong> Vk. Od 8 <strong>vo</strong> Vk. Od 10<br />
obid<br />
obid<br />
obid<br />
obid<br />
<strong>vo</strong> obid<br />
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11<br />
1973 680 250 4 12 63 3 37 4 814 269<br />
1974 648 259 34 9 65 1 64 1 806 270<br />
1975 654 235 29 7 61 1 63 - 806 243<br />
1976 672 263 28 12 68 4 60 - 835 279<br />
1977 722 306 35 12 57 2 53 - 873 320<br />
1978 597 209 41 6 74 1 50 - 747 216<br />
1979 636 292 26 8 57 2 45 - 873 302<br />
1980 607 220 25 8 71 - 41 - 744 228<br />
1981 642 262 35 11 53 - 65 - 795 273<br />
1982 501 289 21 9 49 - 61 1 632 299<br />
1983 559 230 33 12 51 - 39 - 682 242<br />
Celiot<br />
period<br />
7018 2815 342 106 669 14 578 6 8607 2941<br />
37<br />
Iz<strong>vo</strong>r: Sojuzen za<strong>vo</strong>d za sattistika.<br />
55
Godina<br />
Obi~no ubist<strong>vo</strong><br />
Ubist<strong>vo</strong> na svirep na~in<br />
Ubist<strong>vo</strong> na podmolen na~in<br />
Ubist<strong>vo</strong> pri bezobyirno<br />
nasilni~ko odnesuvawe<br />
Ubist<strong>vo</strong> od koristoubie<br />
Ubist<strong>vo</strong> zaradi izvr{uvawe<br />
ili prikrivawe drugo<br />
krivi~no delo<br />
Ubist<strong>vo</strong> od ebzobyirna<br />
odmazda<br />
Ubist<strong>vo</strong> od niski pobudi<br />
Ubist<strong>vo</strong> na slu`beno ili<br />
<strong>vo</strong>eno lice<br />
Ubist<strong>vo</strong> pri koe so umisla<br />
se doveduva <strong>vo</strong> opasnost<br />
`i<strong>vo</strong>tot na u{te nekoe<br />
lkice<br />
Popve}ekratno ubist<strong>vo</strong><br />
Ubist<strong>vo</strong> na mig<br />
Ubist<strong>vo</strong> na dete pri<br />
poar|awe<br />
Ubist<strong>vo</strong> ode nebre`nost<br />
Ubist<strong>vo</strong> poradi osobeno<br />
ote`nitelni okolnosti<br />
Site dela ubist<strong>vo</strong><br />
Tabela br. 2<br />
Pregled na ubistavta <strong>vo</strong> SRM spored vidot i godinata na doa|aweto na storitelot na izdr`uvaweto na<br />
kаznata zat<strong>vo</strong>r <strong>vo</strong> KPD Idrizo<strong>vo</strong><br />
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 14 15 16 17<br />
3<br />
1973 26 - 2 - - - - - - - 7 - 1 - 2 38<br />
1974 49 - - 1 - - - - - - 2 5 3 4 2 67<br />
1975 35 1 1 - 1 - - - - - 2 1 6 1 1 49<br />
1976 25 1 1 - 1 - 1 - - 2 5 1 4 2 - 42<br />
1977 33 - 1 - - - - - - 1 2 1 1 3 - 41<br />
1978 21 - 1 - - - - - - 1 3 - 1 - - 27<br />
1979 22 1 - - - - - - - - 1 1 - - - 26<br />
1980 14 - - - - - - - - - 6 - 1 - - 21<br />
1981 16 - 1 - - - 1 - - - - - 4 - - 22<br />
1982 27 - 1 - - - - - - - - - 1 - - 29<br />
1983 14 - 1 - - - 1 - - 1 1 3 2 - - 23<br />
Cel<br />
peri.<br />
282 3 9 1 2 - 3 - - 5 29 1<br />
2<br />
24 10 5 385<br />
56
- So istra`uvaweto ne se opfateni i 13 storietli na kriv~no<br />
delo ubist<strong>vo</strong> od ~l. 37-40 KZ SRM, koi soglasno ~l. 2 od Naredbata za<br />
upatuvawe na osudeni lica <strong>vo</strong> kazneno popravni ustanovi i maloletnici<br />
<strong>vo</strong> za<strong>vo</strong>dski ustanovi ("SV SRM," 33/82) kaznata za storenoto<br />
delo ja izdr`uvale <strong>vo</strong> [tip i Struga (po 3 storiteli) i me|uop{tinskiot<br />
zat<strong>vo</strong>r Skopje (7 storiteli). 38<br />
I pokraj ovie otstapuvawa brojot na storitelite opfateni so<br />
na{eto istra`uvawe glavno e mnogu blizok do brojot na presudite i<br />
nivniet storiteli dadeni <strong>vo</strong> sudskite statistiki. Do opredeleni<br />
otstapuvawa doa|a samo ottamu {to sudskite statistiki se temelat vrz<br />
vremeto na presuduvaweto na krivi~noto delo, dodeka na{ite podatoci<br />
se zasnovaat vrz vremeto <strong>vo</strong> koe pa|a po~etokot na izdr`uvaweto<br />
na kaznata.<br />
Od iznesenite podatoci jasno mo`at da se vidat obemot, dvi`eweto<br />
kako i nezna~itelnoto u~est<strong>vo</strong> ili otsast<strong>vo</strong> na oddelni ubistva,<br />
pa so ogled na toa nema posebno da gi komentirame. [to se odnesuva<br />
pak do vnatre{nite odnosi bitni za organizacijata i sproveduvaweto<br />
na procesot na resocijalizacijata na ubijcite, na niv pove}e }e se<br />
zadr`ime <strong>vo</strong> vtoriot del od trudot.<br />
Na krajot od ovie izlagawa zna~ajnbo e da se istakne deka iznesenite<br />
podatoci i kratkiot osvrt vrz vidovite i obele`jata {to zakonot<br />
gi istaknuva za ovie ubistva na izvesen na~in uka`uvaat na nekoi<br />
faktori {to gi uslovuvaat ubistvata i karakteristikite na nivnite<br />
storiteli i, <strong>vo</strong> taa smisla, mo`at da poslu`at kako pojdovna to~ka za<br />
podlaboki kriminolo{ki istra`uvawa na pojavata. Od tie pri~ini so<br />
ovie razgleduvawa sakavme da potsetime na krivi~nopravnite obele-<br />
`ja, da gi dolovime najop{tite sostojbi za obemot i dvi`eweto na ubistvata<br />
i so toa da se dobli`ime do izlagawata za nekoi karakteristiki<br />
na deloto kako masovna pojava, no na opredelen na~in i da go<br />
pojasnime predmetot na na{eto istra`uvawe. Vakviot fenomenolo-<br />
{ki pristap me|utoa, te{ko mo`e da ni gi otkrie kriminolo{kite<br />
karakteristiki na storitelite na ovie dela, za{to krivi~nopravnata<br />
podelba na ubistvata ja interesiraat gotovi fakti, a samo marginalno<br />
karakteristikite na storitelot od etiolo{ki aspekt. Seto toa ja nametnuva<br />
potrebata od eden po{irok kriminolo{ki pristap {to }e izvr{i<br />
poinakva podelba na ubistvata so ogled na etiolo{kite faktori<br />
{to gi uslovuvaat i <strong>vo</strong> svetlinata na taa podelba }e |i iznajde specifi~nostite<br />
{to ja karakteriziraat li~nosta na ubiecot na na{eto<br />
podra~je. Osnovata na edna takva podelba }e ja pobarame <strong>vo</strong> motivite<br />
na ubistvata.<br />
38<br />
Osudenicite od ovaa grupa izvr{ile 8 ubistva od ~l. 37 st. 1 vv. 18; 3<br />
ubistva od ~l. 39 i po edno ubist<strong>vo</strong> od ~l. 37 st. 1, ~l. 37 st. 2 KZ SRM. Za<br />
s<strong>vo</strong>ite dela bile osudeni na kazna zat<strong>vo</strong>r <strong>vo</strong> prose~no traewe od edna godina, a<br />
kaznata ja izd`uavle prose~no po 7 meseci.
58<br />
II. NEKOI KARAKTERISTIKI NA UBISTVATA<br />
1. ODNOSOT NA OBIDENITE I DOVR[ENITE UBISTVA<br />
Krivi~noto pra<strong>vo</strong> pravi razlika me|u krivi~noto delo <strong>vo</strong> obid<br />
(conatus delicti) i dovr{enite dela. Obidot na krivi~no delo postoi<br />
koga dejstvieto na izvr{uvaweto so umisla e zapo~nato (nedovr{en<br />
obid), no i toga{ koga <strong>vo</strong> celost e prezemeno (dovr{en obid) pod uslov<br />
da ne nastapila {tetna posledica. Kaznata za obid proizleguva ottamu<br />
{to toj zna~i zagrozuvawe, doveduvawe <strong>vo</strong> opasnost na objektot na za{-<br />
titata, i jasna, vidliva manifestacija na zlostorni~kata <strong>vo</strong>lja na<br />
storitelot, a dokolku se raboti za nedovr{en obid samo zatoa {to<br />
bila manifestirana opredelena zlostorni~ka <strong>vo</strong>lja. Taa kazni<strong>vo</strong>st e<br />
predvidena so ~l. 19 KZ SFRJ za krivi~i dela za koi spored zakonot<br />
mo`e da se izre~e kazna zat<strong>vo</strong>r do pet godini, a za obid na drugo krivi~no<br />
delo samo toga{ koga zakonot izre~no propi{uva kaznuvawe za<br />
obid. Storitelot se kaznuva za obid <strong>vo</strong> granicite na kaznata propi{ana<br />
za konkretnoto krivi~no delo, a mo`e da se kazni i poblago, {to <strong>vo</strong><br />
sudskata praktika i ne e taka redok slu~aj duri i koga se raboti za<br />
krivi~noto delo ubist<strong>vo</strong>. Me|utoa, trgnuvaj}i od pri~inite poradi<br />
koi zakonodavecot predvidel kazni<strong>vo</strong>st i za obidot za krivi~noto<br />
delo, pa makar i so mo`nost za poblago kaznuvawe, <strong>vo</strong> krivi~opravnata,<br />
a osobeno <strong>vo</strong> kriminolo{kata teorija e op{to us<strong>vo</strong>eno sfa}aweto<br />
deka psiholo{ki gledano ne postoi nekoja razlika me|u obidenite<br />
i dovr{enite krivi~ni dela, osobeno so ogled na toa {to i kaj<br />
ednite i kaj drugite se pojavuvaat isti faktori {to ja opredeluvaat<br />
etiologijata na ovie kriminalni dejstvija. Od tie pri~ini predmet na<br />
na{eto istra`uvawe se i obidenite ubistva, kako i utvrduvaweto na<br />
nivniot odnos so dovr{enite dela od o<strong>vo</strong>j vid.<br />
Pri~inite od koi edno delo mo`e da ostane <strong>vo</strong> obid se mnogubrojni<br />
i zavisat od konkretnata situacija <strong>vo</strong> koja se manifestira dejstvieto<br />
na izvr{uvaweto. Tie odnapred ne mo`at da se predvidat so<br />
ogled na toa {to <strong>vo</strong> naru{enite odnosi koi se razre{uvaat so ubist<strong>vo</strong><br />
stapuvaat lica so razli~en pol, <strong>vo</strong>zrast, obrazovanie i brojni drugi<br />
s<strong>vo</strong>jstva kako i od razli~ni pobudi i so razli~ni sredstva. Za dovr-<br />
{enosta ili ostanuvaweto na deloto <strong>vo</strong> obid mo`e da vlijaat i mestoto<br />
i vremeto na izvr{uvaweto i mnogu drugi okolnosti od objektivna<br />
i subjektivna priroda.<br />
Sporedeno so opredeleni obele`ja na storitelot osobeno<br />
zna~aen se pojavuva odnosot na obidenoto i dovr{enoto ubist<strong>vo</strong> koga e<br />
<strong>vo</strong> pra{awe polot na storitelot. Imeno, dodeka kaj ma`ite se poka`uva<br />
odnos od 58,9% sprema 40,8% toj odnos e isto taka <strong>vo</strong> polza na<br />
dovr{enite dela i kaj niv iznesuva 90,5%. Me|utoa, o<strong>vo</strong>j podatok ne<br />
smee da se tolkuva isklu~i<strong>vo</strong> so zgolemenata zalostorni~ka <strong>vo</strong>lja na<br />
licata od `enski pol i nivnata pogolema ume{nost <strong>vo</strong> izvr{uvaweto
(dovr{uvaweto) na deloto, tuku, pred se, so vidot na izvr{enite ubistva,<br />
me|u koi se pojavuva dosta golem procent na li{uvawa od `i<strong>vo</strong>t na<br />
no<strong>vo</strong>roden~iwa, so moti<strong>vo</strong>t na ubistvata i pogolemiot udel na pogotvitelnite<br />
dejstvija {to gi prezemaat `enite so cel da gi spre~at eventualnite<br />
{tetni posledici vrz sebe <strong>vo</strong> slu~aj da se raboti za odbirawe<br />
`rtvi {to se fizi~ki posilni od niv.<br />
Vo pogled na dovr{enosta na deloto, <strong>vo</strong>zrasta i porane{nata<br />
osuduvanost na storitelite ne se poka`aa zna~ajni.<br />
Opredeleni aspekti na o<strong>vo</strong>j problem mo`e da se osvetlat ako se<br />
sporedi povrzanosta na deloto i sredstvata so koi toa e izvr{eno.<br />
Trguvaj}i od ovaa pozicija podatocite ni poka`uvaat deka poradi<br />
upotrebata na opredeleno sredst<strong>vo</strong> {ansite `rtvata da ostane <strong>vo</strong><br />
`i<strong>vo</strong>t, odnosno ubist<strong>vo</strong>to da ostane <strong>vo</strong> obid, se najgolemi koga storitelot<br />
koristi re<strong>vo</strong>lver 52(57,1%), a potoa no` 48 (52, 2%) i pu{ka 23<br />
(36,5%). Ova proizleguva ottamu {to upotrebata na ogneno oru`je<br />
bara posebna ume{nost, {to kaj storitelite na krivi~noto delo ~esto<br />
izostanuvala. So toa se povrzani i tehni~kite karakteristiki i<br />
ispravnosta na ognenoto oru`je, kako i intenzitetot na upotrebenata<br />
fiz~ka sila, snaodli<strong>vo</strong>sta na storitelot i vitalnosta na `rtvata,<br />
koga se upotrebuva no`ot za izvr{uvawe na ovie dela. Od druga strana,<br />
najmal broj ubistva ostanuvaat <strong>vo</strong> obid toga{ koga za nivnoto izvr{uvawe<br />
se upotrebuva sekira (13,3%), tvrdi predmeti (14,6%) i zemjodelski<br />
i drugi alati (17,9%). Ne smee me|utoa da se zaboravi deka <strong>vo</strong><br />
ovie odnosi imaat opredeleno zna~ewe i moti<strong>vo</strong>t na deloto kako i<br />
negovata planiranost, odnosno neplaniranost.<br />
Dovr{eniote ubistva dominiraat i <strong>vo</strong> gradskite i <strong>vo</strong> selskite<br />
sredini, so toa {to <strong>vo</strong> seloto odnosot na dovr{enite sprema obidenite<br />
ubistva se izrazuva <strong>vo</strong> razmer od 67,4% sprema 32,6, a <strong>vo</strong> gradot<br />
51,6% : 47,6%. Pogolemiot broj dovr{eni ubistva na selo verojatno se<br />
dol`i na upotrebenite sredstva za nivnoto izvr{uvawe, no i na brojni<br />
drugi uslovi i okolnosti, me|u koi sekako spa|a i malata mo`nost da<br />
se izbegne od dosegot na dejstvijata na storitelot<br />
So ogled na motivite na storitelot, brojot na ubistvata <strong>vo</strong><br />
obid <strong>vo</strong> odnos sprema dovr{enite ubistva e pomal kaj ubist<strong>vo</strong>to na<br />
lice {to pretstavuva tovar za interesite na storitelot (8,6%). Toa e<br />
razbirli<strong>vo</strong>, za{to `rtvite na ubistvata od ovie motivi se naj~esto<br />
no<strong>vo</strong>roden~iwa, doen~iwa i mali deca koi ne mo`ele da go spre~at dovr{uvaweto<br />
na deloto so pru`awe otpor ili begst<strong>vo</strong>. Brojot na ubistvata<br />
{to ostanale <strong>vo</strong> obid postepeno se zgolemuva i toa kaj ubistvata<br />
na mig (16,7%), poradi naru{eni semejni i bra~ni odnosi (31,3%), poradi<br />
imotni sporovi (34,9%), odbivawe fizi~ki napad od pomal intenzitet<br />
(37,5%), qubomora (42,5%) i eliminacija na lice {to pretstavuva<br />
opasnost za interesite na ubiecot (46,6%). <strong>Ubistvata</strong> <strong>vo</strong> obid se<br />
pojavuvaat na podednak<strong>vo</strong> ni<strong>vo</strong> so dovr{enite ubistva koga se motivirani<br />
od navreda na storitel {to se nao|al <strong>vo</strong> alkoholozirana sostojba.<br />
59
I, na krajot, najgolemiot procent na ubistva <strong>vo</strong> obid (52,4%), koj go<br />
nadminuva brojot na dovr{enite ubistva, se javuvaat samo kaj odmazdata.<br />
So cel da se osvetlat u{te nekoi situacioni okolnosti no, i<br />
pokazateli {to mo`at da bidat od bitno vlijanie za prevencijata <strong>vo</strong><br />
momentot na izvr{uvawetyo na deloto, se obidovme da gi grupirame<br />
pri~inite poradi koi 144 slu~ai na ubist<strong>vo</strong> od na{eto istra`uvawe<br />
ostanale <strong>vo</strong> obid. Trgnuvaj}i od edna takva analiza na sudskite presudi<br />
gi dobivme slednive podatoci:<br />
Tabela br. 3.<br />
Pri~ini poradi koi ubistvata ostanale <strong>vo</strong> obid<br />
Storitelot na ubist<strong>vo</strong>to smetal deka so prezemenoto dejstvie<br />
ja li{il od `i<strong>vo</strong>t `rtvata pa zatoa se oddale~il od<br />
66 (45,8%)<br />
metoto na nastanot<br />
Storitelot ne bil precizen <strong>vo</strong> strealaweto od ogneno 30 (20,8%)<br />
oru`je poradi begst<strong>vo</strong> na `rtvata<br />
Vo dovr{uvaweto na deloto storitelot bil spre~en so 27 (18,7%)<br />
dejstvie na treto lice<br />
Vo dovr{uvaweto na deloto storitelot bil spre~en so 10 (6, 9%)<br />
otporot na `rtvata<br />
Vo dovr{uvaweto na deloto storitelot bil spre~en so 8 (5,5%)<br />
otporot na `rtvata i so dejstvie na treto lice<br />
Ubist<strong>vo</strong>to ostanalo <strong>vo</strong> obid poradi toa {to `rtvata bila 3 (2,1%)<br />
podlo`ena na itna hirur{ka operacija, odnosno lekarska<br />
intervenncija<br />
Vkupno: 144<br />
(100,0%)<br />
Od iznesenite podatoci mo`e da se zabele`i deka najgolem broj<br />
ubistva ostanuvaat <strong>vo</strong> obid <strong>vo</strong> onie slu~ai koga storitelot smetal deka<br />
so s<strong>vo</strong>eto dejstvie ja li{il od `i<strong>vo</strong>t `rtvata i samo i samo zatoa se<br />
oddale~il od metotot na nastanot. Ovde, vsu{nost, se raboti za nastani<br />
<strong>vo</strong> koi storitelot, so ogled na sredstvata, na~inot i intenzitetot<br />
na napadot pogre{no smetal deka ja ostvaril sakanata smrtna posledica<br />
kaj liceto vrz koe dejstvuval. Za vak<strong>vo</strong>to ubeduvawe na storitelot<br />
pomognalo i toa {to `rtvata padnala na zemja, <strong>vo</strong> besoznanie, iskrvavena<br />
i sli~no. Od druga strana, sosema mal e brojot na onie ubistva<br />
{to ostanale <strong>vo</strong> obid, zatoa {to storitelot sakal {to pobrgu nezabele`ano<br />
da se oddale~i od mestoto na nastanot. Vo site ovie slu~ai storitelot<br />
strelal so ogneno oru`je <strong>vo</strong> teloto na `rtvata edna{ ili pove}e<br />
pati, no najmnogu do osum pati, ili pak i zdal eden ili pove}e<br />
udari so no` (ponekoga{ i pove}e od dvaeset!). Vo ne{to pomal broj<br />
60
ezuspe{ni ostanale i pove}ekratnite udari so zemjodelski i drugi<br />
alati i tvrdi predmeti (stap, cigla i sl.) i pokraj toa {to bile naneseni<br />
vrz glavata na `rtvata.<br />
Vo dosta golem procent ostanale <strong>vo</strong> obid i onie ubistva <strong>vo</strong> koi<br />
storitrelot upotrebil ogneno oru`je no ne bil precizen <strong>vo</strong> pukaweto,<br />
i toa pred se, poradi begst<strong>vo</strong> na `rtvata. Vo tie slu~ai `rtvite ostanuvale<br />
<strong>vo</strong> `i<strong>vo</strong>t bez da pretrpat kakva bilo posledica po s<strong>vo</strong>jot fizi~ki<br />
integritet, bidej}i ne bile ni edna{ pogodeni od istrelite na<br />
storitelot. Vo ne{to pomal broj slu~ai `rtvata bila pogodena edna{<br />
ili dvapati, no <strong>vo</strong> noga, raka ili drug pomalku vitalen del od teloto.<br />
Na krajot, samo <strong>vo</strong> tri slu~ai dejstvijata na storitelot od o<strong>vo</strong>j vid ostanale<br />
bez posledici zatoa {to bilo upotrebeno neispravno oru`je.<br />
Pri~inite za nedovr{uvaweto na delotot <strong>vo</strong> zna~itelna mera<br />
se sostoele <strong>vo</strong> toa {to <strong>vo</strong> odbrana na `rtvata pristapile edno ili pove}e<br />
drugi lica, bilo kako ~lenovi na nivnoto semejst<strong>vo</strong>, drugari, prijateli<br />
ili slu~ajni minuva~i. Ovie lica so s<strong>vo</strong>jata intervencija uspeale<br />
da mu go odzemat sredst<strong>vo</strong>to so koe storitelot ve}e go zapo~nal<br />
s<strong>vo</strong>eto deluvawe taka {to `rtvata pominala samo so lesni ili te{ki<br />
telesni povredi.<br />
Opredelen broj ubistva ostanale nedovr{eni poradi silniot<br />
otpor na `rtvata, taka {to storitelot ne uspeal da gi upotrebi, pi{-<br />
tolot, no`ot ili drugo sredst<strong>vo</strong> podobno za li{uvawe od `i<strong>vo</strong>t, ili<br />
pak toa sredst<strong>vo</strong> ne mo`el da go upotrebi na na~in na koj bi ja ostvaril<br />
zamislenata cel. Vakvata sostojba e rezultat pred se na toa {to<br />
storitelot ne go izbiral (planiral) mestoto i vremeto na izvr{uvaweto,<br />
no <strong>vo</strong> golem obem i na vidot na ubist<strong>vo</strong>to.<br />
Vo kombinacija otpor na `rtvata i intervencija na treti lica<br />
bilo spre~eno dovr{uvaweto samo na osum ubistva, a poradi blagovremena<br />
lekarska intervencija i vitalnosta na organizmot na `rtvata<br />
samo tri ubistva.<br />
Od odnosot na dovr{enite i obidenite ubistva mo`ea da se zabele`at,<br />
pred se, nekoi situacioni faktori so soodvetno vlijanie vrz<br />
stepenot na ostvarenata posledica. Vo pozadinata na ovie odnosi<br />
me|utoa stojat i opredeleni etiolo{ki karakteristi}i na deloto i<br />
storitelot {to na razli~en na~in go uslovuvaat dovr{uvaweto na ubistvata.<br />
Tie karakteristi}i se izrazuvaat preku izborot na `rtvata.<br />
moti<strong>vo</strong>t na storitelot, na~inot na deluvaweto i upotrebenite sredstva<br />
i intenzitetot na projavenata upornost i agresivnost na storitelot<br />
<strong>vo</strong> kriti~niot moment. Ovie okolnosti ne se bez zna~ewe za<br />
opredeluvaweto na penitencijarniot tretman na osudenite ubijci za-<br />
{to zaedno so manifestiranata posledica uspe{no ja kompletiraat<br />
pretstavata za nivnata li~nost.<br />
61
2. NA^IN I SREDSTVA ZA IZVR[UVAWE NA UBISTVATA<br />
62<br />
2.1. Na~in na izvr{uvawe na ubistvata<br />
Pokraj s<strong>vo</strong>eto kriminalisti~ko zna~ewe (utvrduvawe fakti <strong>vo</strong><br />
vrska so doka`uvaweto na deloto i negoviot storitel), na~inot na izvr{uavweto<br />
na ubist<strong>vo</strong>to ima i s<strong>vo</strong>ja kriminolo{ka i penolo{ka funkcija.<br />
Preku nego na opredelen na~in se iska`uvaat sta<strong>vo</strong>t, vrednostite,<br />
inteligencijata i site drugi psiholo{ki crti i osobenosti na<br />
li~nosta na ubiecot, ve{tinata da se upotrebat fizi~kite s<strong>vo</strong>jstva i<br />
konkretnata psihosocijalna sostojba <strong>vo</strong> koja e storeno deloto. Niz<br />
site ovie s<strong>vo</strong>jstva doa|a do izraz stepenot na manifestiranata zlostorni~ka<br />
<strong>vo</strong>lja, odnosno op{testvenata opasnost na storitelot koja<br />
istovremeno uka`uva na potrebata od vidot, dol`inata i oblicite na<br />
negoviot tretman i potrebnite op{testveni napori na podra~jeto na<br />
preventivnoto deluvawe.<br />
Na~inot na izvr{uvaweto na ubistvata zavisi od moti<strong>vo</strong>t na<br />
storitelot, situacionite mo`niosti (mesto, vreme, prisust<strong>vo</strong> ili otsust<strong>vo</strong><br />
na pre~ki <strong>vo</strong> izvr{uvaweto na deloto i sl.) i sredstvata so koi<br />
se vr{i.<br />
So ogled na moti<strong>vo</strong>t kako natamo{no obele`je na deloto, ubistvata<br />
mo`at da se podelat na svirepi, podmolni, ladnokrvni, bezobyirni<br />
itn. itn.<br />
So ogled na situacionite momenti {to go uslovuvaat na~inot<br />
na izvr{uvaweto, grupiraweto na ubistvata e mo`no na tajni (skrieni)<br />
i javni (ot<strong>vo</strong>reni), planirani ili momentni i sl.<br />
I, na krajot, so ogled na upotrebenite sredstva ubistvata se<br />
delat na onie storeni so fizi~ki sredstva (upotrebas na ogneno ili<br />
ladno oru`je, zemjodelski i drugi alati, tvrdi predmeti, zadavuvawe,<br />
truewe, itn.) i ubistva storeni so upotreba na psihi~ki sredstva -<br />
predizvikuvawe silni emocii (prepast, panika, psihi~ka bolka i sli-<br />
~no) koi so ogled na osobinite na `rtvata se podobni kaj nea da predizvikaat<br />
smrt. Vo slu~aite pak, <strong>vo</strong> koi storitelot samostojno gi<br />
upotrebuva sredstvata za izvr{uvawe zboruvame za ubistva izvr{eni<br />
so direktni sredstva, a koga tie se upotrebuvaat preku drugi lica ili<br />
`i<strong>vo</strong>tni, ili koga `rtvata se doveduva <strong>vo</strong> takva polo`ba samata da si<br />
ja predizvika smrtta, se raboti za upotreba na indirektni sredstva.<br />
Od analizata na sudskite presudi od na{eto istra`uvawe dojdovme<br />
do podatokot deka od site ubistva - 168 (89,6%) bile odnapred planirani.<br />
Od niv 75,6% sudot gi oklvalifikuval kako obi~ni ubistva,<br />
6,5% kako podmolni, 5,4% kako ubistva na dete pri pora|awe i 3,6%<br />
kako svirepi ubistva. Na site drugi ubistva od na{iot primerok<br />
otpa|ale od 0,5% do 2,0% slu~ai <strong>vo</strong> koi storitelot odnapred go<br />
planiral deloto, osven kaj ubistvata na mig kade {to planiranosta na<br />
deloto ne e mo`no. Me|utoa, ovde e bitno da se <strong>vo</strong>o~i deka prethodnata
planiranost na deloto ne se sostoela <strong>vo</strong> toa da se sozdadat uslovi za<br />
nego<strong>vo</strong>to sokrivawe i izbegnuvawe na krivi~nata odgo<strong>vo</strong>rnost na storitelot,<br />
tuku, pred se, <strong>vo</strong> toa da se na~eka zgodna prilika za uspe{no dovr{uvawe<br />
na ubist<strong>vo</strong>to, odnosno izbegnuvawe na eventualniot otpor<br />
na `rtvata {to bi imal {tetni posledici za storitelot. Imeno, planiranite<br />
ubistva naj~esto se izvr{uvale javno, <strong>vo</strong> prisust<strong>vo</strong> na mnogu<br />
lu|e ili so mo`nost storitelot da bide zabele`an od mnogu lu|e. Od<br />
druga strana, upotrebenite sredstva za izvr{uvawe na deloto (naj~esto<br />
ogneno oru`je) i ~estite samostojni prijavuvawa na storitelite do<br />
organite na SVR za storenoto delo kako i mnogu retki obidi da se sokrijat<br />
tragite na deloto go doka`uvaat prethodnoto tvrdewe. Vo taa<br />
smisla treba da se istakne i toa deka kaj ubistvata od zaseda storitelot<br />
istreluval <strong>vo</strong> `rtvata toga{ koga taa obi~no se dvi`ela <strong>vo</strong> dru-<br />
{t<strong>vo</strong> na mnogu lica od koi storitelot mo`el lesno da bide prepoznaen.<br />
So re~isi edinstvena cel da se skr{i otporot na `rtvata bile<br />
prezemeni i onie ubistva kaj koi se nastojuvalo da se pri~eka `rtvata<br />
prethodno da zaspie. Ovie ubistva bile naj~esto izvr{uvani od strana<br />
na soprugata sprema s<strong>vo</strong>jot fizi~ki posilen ma`. Navedenoto poka`uva<br />
deka kaj nas otsustvuvaat onoj vid planirani ubistva {to sme naviknale<br />
da gi gledame <strong>vo</strong> kriminalisti~kite filmovi od zapadnata produkcija.<br />
Planiranosta na ubistvata e povrzana so specifi~nite sociokulturni<br />
i psiholo{ki karakteristiki na na{eto podra~je. Vo tie<br />
ramki taa se sostoi: <strong>vo</strong> predhodno razmisluvawe dali da se izvr{i<br />
ubist<strong>vo</strong>to, ~ekawe `rtvata da zaspie, donesuvawe odluka za izvr{uvawe<br />
na ubist<strong>vo</strong>to od porano i molkum ili so ot<strong>vo</strong>reno zakanuvawe<br />
na~ekuvawe zgodna prilika koga }e se izvr{i, donesuvawe vedna{<br />
odluka za izvr{uvawe na ubist<strong>vo</strong>to (vedna{ po nastanatata raspravija,<br />
karanica, kleveta, navreda, fizi~ki napad i sl.) no odlo`uvawe na<br />
deloto dodeka ne se nabavi sredst<strong>vo</strong> za izvr{uvawe, ili poradi s<strong>vo</strong>jata<br />
fizi~ka inferiornost da se postavi zaseda, sproveduvawe na porethodno<br />
donesenata odluka po podolgo barawe kade se nao|a `rtvata i sl.<br />
Vakvata planiranost na ubistvata se dol`i na niskata obrazovna<br />
struktura i inteligencija na ubijcite no, pred se, na socijalnite<br />
odnosi i sta<strong>vo</strong>vite {to vladeat na na{eto podra~je, kako i na karakterot<br />
na konfliktite {to se razre{uvaat so li{uvawe od `i<strong>vo</strong>t <strong>vo</strong><br />
koi dominatnoto mesto go zazama streme`ot na storitelot kon odmazda<br />
kako negova glavna satisfakcija bez ogled na o~ekuvanite posledici<br />
od kaznata po sopstvenata li~nost. Me|utoa, toa ne zna~i deka kaj<br />
nas nema i planirani ubistva {to se toa <strong>vo</strong> vistinskata smisla na<br />
zborot. Imeno, toa se onie ubistva kaj koi se nastojuva da se predvidat<br />
site podrobnosti kako <strong>vo</strong> pogled na prezemaweto na dejstvieto na izvr-<br />
{uvawetol, taka i <strong>vo</strong> pogled na izbegnuvaweto na krivi~nata odgo<strong>vo</strong>rnost.<br />
Takvi ubistva <strong>vo</strong> SR <strong>Makedonija</strong> <strong>vo</strong> navedeniot period imalo<br />
mnogu malku i re~isi sekoga{ bile izvr{eni na svirep ili podmolen<br />
63
na~in, od koristoqubie i bezobyirna odmazda i skoro sekoga{ dobivale<br />
{irok odek <strong>vo</strong> javnosta.<br />
So ogled na moti<strong>vo</strong>t na deloto <strong>vo</strong> najgolem broj bile planirani<br />
ubistvata od odmazda (47,0%), a potoa ubistvata na lica {to pretstavuvaat<br />
tovar za interesite na ubiecot (15,5%), od qubomora (14,3%) i<br />
poradi naru{eni bra~ni i semejni odnosi. Kaj ubistvata od drugi motivi<br />
planiranosta na deloto se javuva so sosema malo u~est<strong>vo</strong>.<br />
2.2. Sredstva za izvr{uvawe na ubistvata<br />
Vrz osnova na 385 sudski presudi <strong>vo</strong> pogled na upotrebenite<br />
sredstva pri izvr{uvaweto na ubistvata <strong>vo</strong> SRM dojdovme do slednite<br />
podatoci {to gi prika`uvame na tabela br. 4<br />
Tabela br 4.<br />
Sredstva upotrebeni pri izvr{uvaweto na ubistvata <strong>vo</strong> <strong>Makedonija</strong><br />
Vid na sredst<strong>vo</strong>to Vk. Pol<br />
pi{tol 90 90 1<br />
pu{ka 83 61 2<br />
no` 92 87 5<br />
sekira 30 23 7<br />
zemjodelski i drugi alati 28 23 7<br />
tvrdi predmeti 41 38 3<br />
otrov 3 1 2<br />
race pri zadavuvawe i zadu{uvawe 19 5 14<br />
race pri davewe 5 2 -<br />
udari so race i noze 11 11 -<br />
turkawe od viso~ina 1 1 -<br />
nepoznato 1 1 -<br />
Vkupno 387 343 42<br />
Iznesenite podatoci uka`uvaat deka najmnogu ubistva bile izvr{eni<br />
so upotreba na no` 92 (23,9%), a potoa so pi{tol (re<strong>vo</strong>lver) 91<br />
(23,6%) i pu{ka (boeva ili love~ka) 63 (16,4%) Po niv sleduva upotrebata<br />
na tvrdi predmeti (kamen, cigla, {i{e, kolec, stap, letva,<br />
`elezna {ipka ili lost, stol i sli~no) so 40 (10,6%), i re~isi podednak<strong>vo</strong><br />
~esto sekira 30 (7,8%) i zemjodelski i drugi alati (lopata, motika,<br />
kazma, srp, ~ekan, {arafciger i sli~no) so 28 (7,3%). Ne{to<br />
pomalku bile upotrebuvani race, konec i gazi pri zadavuvawe i zadu-<br />
{uvawe 19 (4,9%) i udari so race i noze 11 (2,9%), a sosema nezna~itelna<br />
bila upotrebata na race pri prisilnoto davewe 3 (0,8%) i turkaweto<br />
od viso~ina 1 (0,3%).<br />
64
Iako pretstavuvaat obele`je, pred se, na krivi~no delo, sredstvata<br />
na izvr{uvaweto imaat s<strong>vo</strong>e kriminolo{ko zna~ewe osobeno<br />
koga se razgleduvaat nivnite vrski so li~nite s<strong>vo</strong>jstva na storitelite<br />
i opredeleni sociodemografski okolnosti. Od edna takva analiza <strong>vo</strong><br />
na{eto istra`uvawe gi zabele`avme slednite karakteristiki.<br />
Specifi~no e najprvin deka `enite, za razlika od ma`ite, pred<br />
izvr{uvaweto na s<strong>vo</strong>ite dela pove}e gi upotrebuvale s<strong>vo</strong>ite race i so<br />
niv konec, gaza i {amii, pred se, zaradi zadavuvawe i zadu{uvawe na<br />
s<strong>vo</strong>ite no<strong>vo</strong>roden~iwa. Me|utoa, koga se rabotelo za ubistva na <strong>vo</strong>zrasni,<br />
od ponapred navedenite pri~ini `enite pribegnuvale kon upotreba<br />
na sekira, no` i zemjodelski i drugi alati i toa na podmolen na~in.<br />
Ognenoto oru`je go odbegnuvale za{to im bilo nedostapno ili naprosto<br />
od neznaewe da rakuvaat so nego, no verojatno i zatoa {to ~ueniot<br />
istrel doveduva do polesno otkrivawe na deloto.<br />
I <strong>vo</strong>zrasta na storitelot pretstavuva zna~aen element {to gi<br />
osvetluva karakteristikite na storitelot preku izborot na sredstvata<br />
za izvr{uvawe na ubist<strong>vo</strong>to. Vo o<strong>vo</strong>j pogled se poka`a deka licata<br />
od site <strong>vo</strong>zrasti nagovestuavle izvesna sklonost za razre{uvawe na<br />
problemite i naru{enite odnosi so nasilni~ko povedenie. Toa go<br />
poka`uva faktot {to s<strong>vo</strong>ite ubistva naj~esto gi vr{ele so takvi sredstva<br />
(pi{tol, no`) {to skoro sekoga{ gi imale pri sebe, ili pak, so<br />
pu{ka koja "ne daj Bo`e," za takva prilika gri`li<strong>vo</strong> ja ~uvale na<br />
opredeleno mesto.<br />
So ogled na {kolskata sprema na storitelot upotrebata na site<br />
sredstva e najgolema kaj nepismenite i licata {to zavr{ile do ~etvrto<br />
oddelenie, dodeka licata so zavr{eno ili nezavr{eno vi{o ili<br />
visoko obrazovanie gi upotrebuvale isklu~i<strong>vo</strong> samo pi{tolot, no`ot,<br />
zemjodelskite i drugi alati i racete pri zadavuvawe. So ogled na toa<br />
{to licata bez obrazovanie ne gi biraat sredstvata za izvr{uvawe na<br />
ubist<strong>vo</strong>to zna~i deka mnogu polesno ja sproveduvaat odlukata za<br />
deloto, a toa uka`uva deka kaj niv se skoncentrirani pogolem broj<br />
negativni karakteristiki zna~ajni za pre<strong>vo</strong>spituvaweto.<br />
Karakteristikite na licata {to proizleguvaat od nivnoto zanimawe<br />
i odnosot kon sredstvata za izvr{uvawe na deloto glavno koreliraat<br />
so onie {to go opredeluvaat zna~eweto na obrazovanieto. Interesno<br />
e mo`ebi da se spomne deka zemjodelcite, koi imaat i najgolemo<br />
u~est<strong>vo</strong> <strong>vo</strong> izvr{enite ubistva, naj~esto gi vr{at so pi{tol, a potoa<br />
so no` i sekira. Sosema sprotivno na o~ekuvawata, upotrebata na zemjodelski<br />
i drugi alati se nao|a na ~etvrtoto, odnosno petto mesto so<br />
podednak<strong>vo</strong> u~est<strong>vo</strong> od 9,0% kako i upotrebata na tvrdi predmeti.<br />
So ogled na vidot na krivi~noto delo spored KZ, upotreebnoto<br />
sredst<strong>vo</strong> se javuva kako zna~ajno samo kaj ubistvata na pove}e lica i<br />
ubistvata od nebre`nost. Imeno, zabele`itelno e posebnoto izd<strong>vo</strong>juvawe<br />
na upotrebata na pi{tolot kaj ubistvata na pove}e lica i pu{-<br />
kata kaj ubistvata od nebre`nost.<br />
65
I, na krajot, so ogled na moti<strong>vo</strong>t na deloto, kaj odmazdata naj~esto<br />
se upotrebeni pi{tolot (32,6%) i no`ot (26,9%). Dvete ubistva od<br />
koristoqubie bile izvr{eni so sekira. <strong>Ubistvata</strong> na lice {to pretstavuva<br />
tovar za interesite na ubiecot bile naj~esto izvr{uvani so<br />
upotreba na pi{tol (53,3%). Kaj ubistvata od qubomora (42,5%) i ubistvata<br />
poradi naru{eni semejni i bra~ni odnosi (26,6%) dominiraat<br />
no`ot, a kaj ubistvata poradi sporovi od imoten karakter me|u soselani<br />
naj~esto bil koristen pi{tolot (23,2%) i zemjodelski i drugi<br />
alati (20,9%)<br />
3. PROSTORNA RASPROSTRANETOST NA UBISTVATA<br />
Prou~uvaweto na rasprostranetosta na ubistvata isto kako i<br />
nivnata vremenska distribucija, <strong>vo</strong> zavisnost od faktorite {to ja<br />
opredeluvaat nivnata gustina na opredelena teritorija i nejzinite<br />
ekonomski karakteristiki, ni ja poka`uvaat kvantitativnata strana,<br />
odnosno masovnosta na ovaa pojava i kako tak<strong>vo</strong> pretstavuva eden od<br />
osnovnite uslovi ne samo na o<strong>vo</strong>j vid, tuku i na site drugi kriminolo-<br />
{i istra`uvawa.<br />
Prostornata rasprostranetost na ubistvata }e ja razgledame <strong>vo</strong><br />
ramkite na oddelni regioni <strong>vo</strong> <strong>Makedonija</strong>, na relacijata selo-grad i<br />
spored neposrednoto mesto ne prezemenoto dejstvie na izvr{uvaweto.<br />
3.1. Regionalen raspored na ubistvata<br />
Dosega{nite razgleduvawa na etiologijata na ubistvata upatuvat<br />
i na sogleduvaweto na nivnata rasprostranetost na po{iroki podra~ja<br />
<strong>vo</strong> republikata. Trgnuvaj}i od opredeleni istoriski, geografski,<br />
ekonomski i sociokulturni karakteristiki na odelni celini <strong>vo</strong><br />
SRM i razli~niot stepen na nivniot razvitok se obidovme da go sporedime<br />
nivnoto dejst<strong>vo</strong> vrz o<strong>vo</strong>j oblik na kriminalitet. Vo taa smisla<br />
kako najkarakteristi~no teritorijalno grupirawe ni se nametnaa sedumte<br />
porane{ni okolii koi ve}e ne postojat kako politi~ko-administrativni<br />
celini (ukinati se <strong>vo</strong> 1964 godina), no koi <strong>vo</strong> dosega{nite<br />
istra`uvawa na drugite socijalni pojavi <strong>vo</strong> na{ata republika i natamu<br />
se zemaat kako zna~ajni regioni. 39 Tie teritorijalni podra~ja se:<br />
bitolskiot region (op{tinite Bitola, Demir Hisar, Kru{e<strong>vo</strong>, i Prilep),<br />
kumanovskiot region (Krato<strong>vo</strong>, [tip, Palanka i Kumano<strong>vo</strong>),<br />
ohridskiot region (Brod, Debar, Ki~e<strong>vo</strong>, Ohrid, Resen i Struga). tetovskiot<br />
region (Gostivar i Teto<strong>vo</strong>), titovele{kiot region (Valando<strong>vo</strong>,<br />
Gevgelija, Kavadarci, Negotino i Veles), skopskiot region (op{-<br />
tinite Centar, Kisela Voda, Gazi Baba, Karpo{, i ^air).<br />
39<br />
Vidi: Javno mislewe, str. 17-20.<br />
66
O<strong>vo</strong>j aspekt go podrazbira utvrduvaweto na k<strong>vo</strong>tite na ubistvata<br />
na sekoe regionalno podra~je na odnosot 1:10.000 `iteli. Toa go<br />
storivme vrz osnova na podatocite od popisot na naselenieto na SRM<br />
izvr{en na 31 mart 1971 i 31 mart 1981 godina. Pritoa, op{tiot koeficient<br />
na utvrdenite ubistva ni poslu`i kako osnoven kriterium<br />
za me|usebnoto komparirawe na podatocite i za opredeluvawe na nivnata<br />
za~estenost.<br />
Tabela br. 5<br />
Pregled na ubistvata spored regionalnite podra~ja <strong>vo</strong> SRM za<br />
periodot 1973-1983 godina.<br />
Regionalni podra~ja<br />
Izvr{eni ubistva<br />
257.357<br />
Bitolski region 52 2,6 161.896<br />
Kumanovski region 53 3,3 218.727<br />
Ohridski region 44 2,0 238.558<br />
Tetovski region 48 2,0 159.399<br />
Titovele{ki region 33 2,1 159.399<br />
[tipski region 52 1,8 259.316<br />
Skopski region 102 1,8 446.974<br />
Vkupno: 38% 2,2% 1.778.218<br />
Vo celiot period (1973-1983) <strong>vo</strong> SR <strong>Makedonija</strong> se javuvaat 2,2<br />
ubistva na 10.000 `iteli. 40 Vo odnos na o<strong>vo</strong>j prosek ubistvata <strong>vo</strong> opredleni<br />
regionalni podra~ja se dvi`at na ni<strong>vo</strong>to, ili pod i nad toj<br />
prosek. 41 Na ni<strong>vo</strong>to na toj prosek <strong>vo</strong> SRM se nao|aat bitolskiot, ohridskiot,<br />
tetovskiot, titovele{kiot i skopskiot region so sosema mali<br />
odnosno nezna~itelni otstapuvawa. Opredeleni pokarakteristi~ni<br />
otstapuvawa se javuvaat samo <strong>vo</strong> dve regionalni podra~ja i toa kuman-<br />
40<br />
Poinaku re~eno, <strong>vo</strong> na{ata republika na 4.619 `iteli doa|a po edno<br />
ubist<strong>vo</strong> storeno od strana na polnoleten i presmetliv storitel {to za toa<br />
delo bil otkrien, osudeni i ja izdr`uva kaznata <strong>vo</strong> KPD Idrizo<strong>vo</strong>.<br />
41<br />
Neednakvata regionalna distribucija na ubistvata e zabele`ana i<br />
<strong>vo</strong> drugi istra`uvawa od ovaa oblast. Taka spored istra`uvaweto na Kup-<br />
~evi} - Dogan (str. 21-22) na podra~jeto na okru`nite sudovi <strong>vo</strong> SR BiH na<br />
10.000 `iteli <strong>vo</strong> Biha} se javuvaat 3,1 ubistva, <strong>vo</strong> Doboj 2,8, Banja Luka 2,3 Saraje<strong>vo</strong><br />
1,8 i Mostar 0,9.Op{tiot prosek na ubistvata <strong>vo</strong> BiH e 2,1. Na podra~jeto<br />
na NR Hrvatska (1946-1955) regionalnata distribucija na ubistvata bila<br />
<strong>vo</strong> Osijek 8,5 Bjelovar 7,7 Karlovac 6,2 Zagreb 4,9 Split 2,8 (v. str. 221). Spored<br />
istra`uvaweto na Vukovi}, na podra~jeto na okru`nite sudovi <strong>vo</strong> SR Srbija<br />
za periodot 1973-1980 godina, se javuvaat 2,1 ubistva na 10.000 `iteli so<br />
razli~na regionalna rasprostranetost {to e prika`ana na str. 45.<br />
67
ovskoto (3,3) i {tipskoto (1,8) i poradi toa zaslu`uvaat da im se posveti<br />
opredeleno vnimanie.<br />
[to se odnesuva do kumanovskiot region mo`e slobodno da se<br />
ka`e deka pretstavuva podra~je so najgolema koncentracija na kriminogenite<br />
faktori za o<strong>vo</strong>j oblik na negativno op{testveno povedenie.<br />
Vo negovi ramki site tri op{tini go nadminuvaat op{tiot koeficient<br />
na ubistvata <strong>vo</strong> SRM i toa Krato<strong>vo</strong> 5,8 Kriva Palanka 4,2 i<br />
Kumano<strong>vo</strong> 2,7. Za da se sogledaat karakteristikite na ova podra~je <strong>vo</strong><br />
vrska so rasporedot na ubistvata treba vedna{ da se imaat i op{tite<br />
koeficienti na ubistvata karakteristi~ni za `itelite od gradot i<br />
selata. Tie koeficienti za gradot iznesuvaat 1,4, a za seloto 2,6. Vo<br />
odnos na ovie koeficienti kumanovskiot region od edna strana poka-<br />
`uva ne{to pomalo u~est<strong>vo</strong> na ubistvata izvr{eni <strong>vo</strong> gradot so stapka<br />
od 1,0, a od druga strana zna~itelno nadminuvawe na op{tiot koeficient<br />
koga se raboti za ubistvata izvr{eni <strong>vo</strong> selo (4,8). Ova poka`uva<br />
deka pogolemiot broj ubistva na ova podra~je, pred se, se dol`i na<br />
odnosite {to proizleguvaat od `i<strong>vo</strong>tot na selo. Vo prilog na toa<br />
zboruvaat i motivite na ubistvata storeni na ova podra~je koi se skoncentrirani<br />
okolu odmazdata (30,2%), ubist<strong>vo</strong>to {to pretstavuva tovar<br />
za interesite na ubiecot (18,9%) i ubistvata od imotni sporovi me|u<br />
selskoto naselenie (18,9%).<br />
[to se odnesuva do {tipskiot region kade {to se pojavuva najmal<br />
broj ubistva <strong>vo</strong> SRM so stapka od 1,8 se zabele`uva sosema obratna<br />
sostojba od gornite konstatacii izneseni za kumanovskiot region. Vo<br />
ova podra~je se nao|aat devet gradovi kako posebni politi~ki i administrativni<br />
celini i op{tinski centri. So ogled na toa gradskoto<br />
naselenie <strong>vo</strong> {tipsakiot region e re~isi za polovina pogolemo od selskoto.<br />
Poradi takvata sostojba stapkite na ubistvata na naselenieto<br />
od gradot i od seloto se dvi`at na ni<strong>vo</strong>to na op{tite koeficienti za<br />
ovie sredini. Vkvata k<strong>vo</strong>tna zastapenost se ogleda i <strong>vo</strong> motivite na<br />
deloto. I ovde dominiraat ubistvata od odmazda so 27,0%, no, na dosta<br />
visoko ni<strong>vo</strong> se i ubistvata na lice {to pretstavuva opasnost za interesite<br />
na ubiecot, ubistvata od qubomora, od bra~na i semejna netrpeli<strong>vo</strong>st<br />
i ubistvata poradi navreda na pijano lice. Seto toa zboruva deka<br />
na ova podra~je s<strong>vo</strong>eto negativno dejst<strong>vo</strong> go manifestiraat pogolem<br />
broj krimino|eni okolnosti, no i zna~itelno pomalo u~est<strong>vo</strong> na onie<br />
faktori {to gi naru{uvaat bliskite me|u~ove~ki odnosi karakretisti~ni<br />
za seloto, a toa pak go uslovuva i pomaliot broj ubistva tokmu<br />
od ovie podra~ja, koi <strong>vo</strong> drugite regioni od republikata zazemaat<br />
zna~ajno mesto.<br />
Ovde e dosta intesesno i sporeduvawetoa na odnosot na ubistvata<br />
i samoubistvata od ova podra~je. I pokraj toa {to se raboti za<br />
edno istra`uvawe <strong>vo</strong> koe e zafaten drug vremenski period (1967-1976) 42<br />
42<br />
Tarnik i dr, str. 18.<br />
68
mo{ne zabele`itelno e deka me|u izvr{enite samoubistva od kumanovskiot<br />
region so goelemo u~est<strong>vo</strong> se javuvaat op{tinite Kumano<strong>vo</strong><br />
(8,7%) i Kriva Palanka (8,1%) {to e zna~itelno nad ni<strong>vo</strong>to na nivnoto<br />
u~est<strong>vo</strong> <strong>vo</strong> vkupnata masa na naselenieto <strong>vo</strong> SR <strong>Makedonija</strong>. Spored<br />
istiot kriterium (mestoto na `iveewe na akterot na samoubist<strong>vo</strong>to)<br />
se poka`uva deka ~etiri op{tini od {tipskiot region ([tip<br />
6,6% Strumica 7,0% Ko~ani 6,1% i Del~e<strong>vo</strong> 2,1%) zabele`uvaat<br />
pojavnost {to e nad ni<strong>vo</strong>to na nivnoto u~est<strong>vo</strong> <strong>vo</strong> vkupnata masa na naselenieto.<br />
43 Seto toa o~igledno poka`uva deka na na{eto podra~je ne se<br />
potvrduva tezata deka ubistvata i samoubistvata stojat <strong>vo</strong> obratno<br />
proporcionalen odnos.<br />
Za Ostanatite regioni <strong>vo</strong> SRM rekovme deka <strong>vo</strong> pogled na ubistvata<br />
se nao|aat na ni<strong>vo</strong>to na op{tiot prosek. Me|utoa i kaj niv postojat<br />
opredeleni razliki so ogled na op{tata stapka na ubistvata <strong>vo</strong><br />
selo i grad. Vo o<strong>vo</strong>j pogled najgolem koeficient na gradot (1,4) poka-<br />
`uvaat samo gradovite {to se nao|aat <strong>vo</strong> sostav na bitolskiot (3,8) i<br />
titovele{kiot region (1,8), a ohridskiot (1,1), tetovskiot (1,0) i skopskiot<br />
region (1,2) se nao|aat ne{to pod toj prosek. Za razlika od gradot,<br />
od op{tiot koeficient na seloto (2,6) koeficientot na ubistva<br />
na selo e pogolem i toa zna~itelno samo <strong>vo</strong> skopekiot region (6,2), a<br />
pomal <strong>vo</strong> bitolskioit region (1,4). Vakvata distribucija na ubistvata<br />
kaj gradskoto i selskoto naselenie od ovie podra~ja e plod na opredleni<br />
vlijanija {to treba natamu da se istra`uvaat.<br />
3.2. Raspored na ubistvata na relacija selo-grad<br />
Dosega{nite kriminolo{ki istra`uvawa kaj nas i <strong>vo</strong> svetot<br />
doka`aa deka so ogled na obemot na s<strong>vo</strong>eto javuvawe vkupniot kriminalitet<br />
e pogolem <strong>vo</strong> gradot odo{to <strong>vo</strong> selskite podra~ja i poka`uva<br />
tendencija kon zgolemuvawe so jaknewe na procesite na industrijalizacijata<br />
i urbanizacijata. Od brojni kriminolo{ki istra`uvawa<br />
proizleguva i soznanieto deka opredeleni vidovi kriminalno poevdenie<br />
se pove}e izrazeni <strong>vo</strong> seloto odo{to <strong>vo</strong> gradot i obratno. Vo taa<br />
smisla so golem broj statisti~ki pokazateli se potkrepuva faktot<br />
deka kako najizrazen kriminalitet <strong>vo</strong> gradovite pretstavuva vr{eweto<br />
imotni delikti, dodeka, od druga strana, krivi~nite dela protiv<br />
li~nosta, posebno onie kaj koi e izrazena upotrebata na nasilst<strong>vo</strong><br />
(agresivniot kriminalitet) se osobenost na selskite podra~ja. 44 Ova<br />
43<br />
Ibid, str. 107.<br />
44<br />
Johnson istaknuva deka vkupniot kriminalitet <strong>vo</strong> SAD e pogolem <strong>vo</strong><br />
gradskite odo{to <strong>vo</strong> selskite podra~ja. Me|utoa, koga se raboti za vr{eweto<br />
na ubistvata, toj uka`uva deka na selo na 100.000 `iteli, se javuvaat 9,4 a <strong>vo</strong><br />
gradot 6,5 vakvi dela (str. 62) Vo taa smisla vidi i Szabo, str. 61. Vo studijata<br />
na Pe{i} (str. 61) se veli deka pogolemiot broj ubistva se vr{at na selo. I<br />
69
soznanie go potvrdi i na{eto istra`uvawe {to mo`e da se zabele`i<br />
od tabelata br. 6 kade{to ubistvata izvr{eni <strong>vo</strong> selo pretstavuvaat<br />
dve tretini od site izvr{eni ubistva.<br />
Pri~inite za vakvata distribucija na ubistvata na selo, odnosno<br />
v grad ne treba da se baraat <strong>vo</strong> objektivniot prostor daden sam po<br />
sebe, tuku <strong>vo</strong> op{testvenata, ekonomskata, kulturnata i eti~kata sostojba<br />
na ovie podra~ja. Razlikite <strong>vo</strong> o<strong>vo</strong>j pogled <strong>vo</strong> sekoja od ovie sredini<br />
im davat opredelen pe~at na prostorite i sozdavaat poinakvi<br />
kriminogeni uslovi {to neposredno se vrzani za odnosite, uslovite,<br />
na~inot `iveewe <strong>vo</strong> niv i socijalnite i psihofizi~kite osobini na<br />
nivnoto naselenie. Oblicite na op{testvenite odnosi {to go karakteriziraat<br />
tipot na populacijata smestena <strong>vo</strong> opredeleni prostorni<br />
celini, vsu{nost |i uslovuvaat i determiniraat site op{testveni<br />
pojavi i procesi, a me|u niv i vr{eweto na ubistvata.<br />
Poznat e faktot deka lu|eto prete`niot del od s<strong>vo</strong>jot `i<strong>vo</strong>t go<br />
pominuvaat <strong>vo</strong> relativno ograni~en geografski i op{testven prostor<br />
na selo, odnosno v grad i deka tuka ostvaruvaat brojni odnosi preku<br />
koi <strong>vo</strong> zaednica so drugi lu|e gi ostvaruvaat s<strong>vo</strong>ite sekojdnevni potrebi<br />
i interesi. Vo tie ramki ~ovekot prvenstveno i gi ocenuva<br />
op{testvenite odnosi <strong>vo</strong> celost i konkretnite oblici na socijalniot<br />
`i<strong>vo</strong>t, sopstvenoto povedenie i povedenieto na s<strong>vo</strong>ite soselani - sogra|ani.<br />
Ottuka, mo`e slobodno da se ka`e deka seloto - gradot pretstavuvaat<br />
zasebni op{testveni sredini <strong>vo</strong> koi se manifestiraat posebni<br />
odnosi {to mo`e da imaat i sopstven odnos vrz pojavata na ubistvata.<br />
Taka <strong>vo</strong> selata `iveeat relativno golem broj lu|e koi se nu`no<br />
upateni edni kon drugi. Me|u niv se izgraduvaat , pred se, neposredni i<br />
neformalni semejnio, srodni~ki, sosedski, prijatelski i drugi odnosi<br />
koi se karakteriziraat so li~nost i intenzitet. Vo tie odnosi dominiraat<br />
sfa}awata na sredinata, posebni eti~ki pogledi, oboenost so<br />
tradicionalizam, posebni obi~ai i religiozni sta<strong>vo</strong>vi i predrasudi<br />
so golem pritisok kon nivno po~ituvawe i sl. A toa se takvi uslovi <strong>vo</strong><br />
~ii{to ramki mo`e da se sogleda povedenieto na s<strong>vo</strong>ite najbliski i da<br />
se ima uvid <strong>vo</strong> `i<strong>vo</strong>tot i povedenieto na sekoj poedinec. Me|utoa, zgolemenata<br />
op{testvena kontrola, homogenosta i kohezivnosta na zaednicata<br />
istovremeno zna~at i postavuvawe pogolemi ograni~uvawa<br />
pred poedinecot. Nego silno go pogoduvaat site ograni~uvawa koi <strong>vo</strong><br />
su{tina se d<strong>vo</strong>strano naso~eni: edna{ <strong>vo</strong> nasoka kon po~ituvawe na<br />
pravilata na odnesuvaweto {to se vladea~ki <strong>vo</strong> zaednicata, a drugpat<br />
<strong>vo</strong> nasoka {to e povrzana so barawata i o~ekuvawata da se rea|ira na<br />
opredelen na~in <strong>vo</strong> onie situacii koga se povredeni negovite materi<strong>vo</strong><br />
studijata na Markovi} i dr. (str. 232) se veli deka ubijcite s<strong>vo</strong>ite zlostorstva<br />
gi vr{at pove}e <strong>vo</strong> seloto <strong>vo</strong> srazemr 192:100 <strong>vo</strong> odnos na gradot.<br />
70
jalni vrednosti, kako i negovata ~est i drugi li~ni i semejni interesi.<br />
Prostornata bliskost go zgolemuva intenzitetot na me|u~ove~kite<br />
kontakti i odnosi, me|utoa, od druga strana, deluva i <strong>vo</strong> sprotivna<br />
nasoka, bidej}i <strong>vo</strong> tie ramki sozdadenite sprotivnosti i konflikti<br />
go pravat neposredniot `i<strong>vo</strong>t poneizdr`liv odo{to <strong>vo</strong> po{irokite<br />
gradski zaednici, kade {to poedinecot mo`e da izbega od vpu{-<br />
tawe <strong>vo</strong> celosno razre{uvawe na odnosite {to im prethodele ili gi<br />
sledat ovie sudiri.<br />
Spored podatocite od istra`uvaweto, vrz oblikuvaweto na<br />
op{testvenite odnosi, konfliktnite situacii i nivnoto razre{uvawe<br />
opredeleno vlijanie imale i socijalnite obele`ja na nivnite storiteli<br />
kako {to se: obrazovnoto ni<strong>vo</strong>, zanimaweto, <strong>vo</strong>zrasta i sl.<br />
Od razgleduvaweto na odnosot me|u storitelite na ubistvata<br />
spored mestoto na `iveewe se potvrdi deka na selo e skoncentrirano<br />
naselenieto so ponisko obrazovno ni<strong>vo</strong>, pa spored toa ubistvata so<br />
pogolem procent od onie <strong>vo</strong> gradot gi vr{elo naselenieto bez obrazovanie<br />
ili so neoformeno ili edvaj oformeno osnovno obrazovanie. Od<br />
druga strana, obrazovnite kategorii nad ova ni<strong>vo</strong> ve}e dominiraat kaj<br />
ubistvata na lica {to poteknuvaat od gradot.<br />
Sledej}i ja strukturata na zanimawata spored kriteriumot<br />
selo - grad kako mesto na `iveewe mo`e da se konstatira deka me|u<br />
storitelite od selo najgolemo e u~est<strong>vo</strong>to na zemjodelcite (39,3%).<br />
Me|utoa, na selo se pojavuvaat i NKV i PKV rabotnici (20,2%), lica<br />
bez odredeno zanimawe (11,2%) i u~enici i studenti (7,9%). Drugite<br />
zanimawa se zanemarlivi.<br />
[to se odnesuva do <strong>vo</strong>zrasta na storitelite na ubijcite, podatocite<br />
uka`uvaat na tri osnovni zaklu~oci. <strong>Ubistvata</strong> na storitelite<br />
na <strong>vo</strong>zrast od 18 do 25 godini se pojavuvaat podednak<strong>vo</strong> i na selo i <strong>vo</strong><br />
grad <strong>vo</strong> srazmer 34,9% : 35,7%. Storitelite od 26 do 45 godini se pojavuvaat<br />
<strong>vo</strong> ne{to pogolem obem <strong>vo</strong> grad (53,9%) odo{to na selo<br />
(41,9%), a starosnata kategorija od 45 godini pa natamu e karakteristi~na<br />
za seloto (23,2% sprema 9,5% <strong>vo</strong> gradot). Vo ovie odnosi mo`e da<br />
se zabelei tendencija {to ohrabruva, a taa e deka pomladite generacii<br />
od selo poka`uvaat pogolema fleksibilnost koga se raboti za interiorizacijata<br />
na pozitivnite op{testveni vrednosti. Za razlika od niv,<br />
postarite lica te{ko gi menuvaat s<strong>vo</strong>ite zakoraveni sta<strong>vo</strong>vi {to e i<br />
razbirli<strong>vo</strong> so ogled na nivnata <strong>vo</strong>zrast.<br />
Analizata na podatocite za mestoto na `iveewe i polot na<br />
storitelot ni poka`a deka obata pola imaat izrazeno u~est<strong>vo</strong> <strong>vo</strong> izvr-<br />
{uvaweto na ubistvata na selo (ma`ot 66,5% - `enite 71,4%) {to poka`uva<br />
deka specifi~niot na~in na `i<strong>vo</strong>t <strong>vo</strong> seloto, odnosno <strong>vo</strong> gradot<br />
podednak<strong>vo</strong> se reperkutira vrz obata pola <strong>vo</strong> tie odnosi. Pogolemiot<br />
procent na `enite ubijci na selo od onie <strong>vo</strong> gradot uka`uva u{te<br />
na eden zna~aen fakt. Nivnata pogolema zastapenost <strong>vo</strong> vr{eweto<br />
71
ubistva na selo se izrazuva <strong>vo</strong> srazmer 71,4% : 26,2%, a kaj ma`ite<br />
66,5% : 33,5% {to uka`uva deka <strong>vo</strong> selskite sredini se u{te mnogu<br />
sporo se manifestiraat procesite na op{testveno izedna~uvawe na<br />
`enata i ma`ot i obratno, deka toj proces e pozabrzan <strong>vo</strong> gradot. Vo<br />
selskite sredini `enata se u{te e <strong>vo</strong> pogolema zavisnost od ma`ot i<br />
pot~ineta na negovata ekonomska mo} i fizi~ka uloga. Taa e tamu pred<br />
se vrzana za ku}ata i podigaweto na decata, no i za opredeleni dol`nosti<br />
okolu zemjodelskite raboti i odgleduvaweto na dobitokot. Nejzinoto<br />
pra<strong>vo</strong> na zaedni~ko i ramnopravno odlu~uvawe, isto taka, e svedeno<br />
na minimum. Pokraj vakvata nejzina polo`ba treba da se ima predvid<br />
i faktot deka na selo e mnogu pogolemo vlijanieto na tradicionalnite<br />
sfa}awa za moralot na `enata koja <strong>vo</strong>obi~aeno ostanuva<br />
bremena. Zatoa, kako {to }e vidime podocna od ovie sredini poteknuvaat<br />
80,0% od site ubistva na dete pri pora|awe.<br />
I na selo (37,7%) i v grad (37,3%) dominira vr{eweto ubistva<br />
od odmazda. Pokraj odmazdata na selo e karakteristi~no i u~est<strong>vo</strong>to na<br />
ubistvata poradi imotni sporovi (15,9%), od netrpeli<strong>vo</strong>st <strong>vo</strong> bra~ni,<br />
semejni i srodni~ki odnosi (10,8%) i eliminacija na lice {to pretstavuva<br />
tovar za interesite na ubiecot (9,7%). Od druga strana, <strong>vo</strong> gradskite<br />
sredini zna~itelno mesto zazemaat ubistvata od qubomora<br />
(19,0%) i od netrpelivi bra~ni, semejni i srodni~ki odnosi (16,7%).<br />
Ottuka, mo`e da se ka`e deka navedenite grupi ubistva od ovie motivi<br />
se karakteristi~ni za seloto, odnosno gradot bidej}i nivnoto zaedni-<br />
~ko u~est<strong>vo</strong> za obete podra~ja go dostignuva procentot od 79,0%.<br />
[to se odnesuva do prostornata podvi`nost na storitelite na<br />
ubistva mo`e slobodno da se ka`e deka e mala i ne zaslu`uva posebno<br />
vnimanie. Imeno i onie storiteli od selo i onie od grad s<strong>vo</strong>ite dela<br />
gi vr{ele pred se <strong>vo</strong> mestoto na postojanoto `iveewe i toa re~isi <strong>vo</strong><br />
ednakvi odnosi izleguvale od s<strong>vo</strong>jata sredina. Toa go potvrduva faktot<br />
deka storitelite gi vr{at s<strong>vo</strong>ite ubistva <strong>vo</strong> vrska so uslovite, na~inot<br />
na `iveeweto i ostvaruvaweto na s<strong>vo</strong>ite interesi <strong>vo</strong> s<strong>vo</strong>jot najneposreden<br />
prostor. 45<br />
Vo gradskite sredini go gubat zna~eweto tradicijata, obi~aite,<br />
srodst<strong>vo</strong>to, soseds<strong>vo</strong>to i drugite sli~ni kontakti i odnosi {to imaat<br />
golema funkcija na selo. Vo gradot se javuva posebna tn. urbana kultura<br />
i zaseben sistem na vrednosti i op{testveni odnosi. Me|usebnite<br />
45<br />
Na selo kako mesta na `iveewe bile izvr{eni 219 (50,9%) ubistva,<br />
<strong>vo</strong> grad kako mesto na `iveewe 114 (29,6%) ubistva; <strong>vo</strong> selo <strong>vo</strong> koe storitelot<br />
do{ol od grad od istata op{tina 10 (2,6%); <strong>vo</strong> selo <strong>vo</strong> koe storitelot do{ol<br />
od selo od istata op{tina 13 (3,4%); <strong>vo</strong> grad <strong>vo</strong> koj storitelot do{ol od grad<br />
<strong>vo</strong> op{tinata 12 (3,1%); <strong>vo</strong> grad <strong>vo</strong> koj storitelot do{ol od grad <strong>vo</strong> SRM 5<br />
(1,3%); <strong>vo</strong> selo <strong>vo</strong> koe storitelot do{ol od grad na SRM 3 (0,8%); <strong>vo</strong> selo <strong>vo</strong><br />
koe storitelot do{ol od selo <strong>vo</strong> SRM 4 (1,0%) i <strong>vo</strong> grad <strong>vo</strong> koj storitelot<br />
do{ol od grad od druga republika 2 (0,5%).<br />
72
odnosi na lu|eto ovde se karakteriziraat so povrzanost i privremenost<br />
kako i so pogolema sloboda na li~nosta <strong>vo</strong> vrska so pritisokot na<br />
primarnite op{testveni grupi. Poradi pogolemata prostorna i<br />
op{testvena mobilnost na lu|eto <strong>vo</strong> gradot ne se sozdavaat zaedni~ki<br />
i cvrsti kodeksi i vrednosti, nitu pak edinstven eti~ki sistem. Naprotiv,<br />
tuka e mnogu ~est sudir na normite i vrednostite {to egzistiraat<br />
<strong>vo</strong> ramkite na brojni imigrantski, nacionalni i drugi grupni<br />
subkulturi. Na seto toa se nadovrzuva i izrazeniot individualizam i<br />
anonimnosta na odnosite, koi re~isi i ne mo`at da se kontroliraat so<br />
neformalni socijalni oblci. Heterogenosta na naselenieto <strong>vo</strong> sekoj<br />
pogled, anonimnosta i bezli~nosta na interakciite, malata zavisnost<br />
na ~ovek od ~ovek i gubeweto na potrebata i mo`nosta za pocvrsti<br />
srodni~ki i sosedski odnosi gi razbranuvaat i raz<strong>vo</strong>dnuvaat op{testvenite<br />
kontakti i i ja odzemaat osnovata za op{testvenata prinuda i<br />
kontrola. Poradi nemawe uvid <strong>vo</strong> sposobnostite na li~nosta i nejzinoto<br />
celokupno povedenie, kontrolata od primarnite grupi se prefrla<br />
vrz policijata, sudovite i drugite institucionalizirani organi. Seto<br />
toa ja zgolemuva mo`nosta za izvr{uvawe opredeleni krivi~ni dela<br />
{to se pojavuvaat karakteristi~ni za gradot, 46 no, od druga strana, go<br />
prepolovuva u~est<strong>vo</strong>to na nego<strong>vo</strong>to naselenie <strong>vo</strong> vr{eweto na ubistvata.<br />
Vo gradot slabee dejst<strong>vo</strong>to na brojni faktori kako {to se: niskata<br />
obrazovna struktura, kulturnata zaostanatost, primitivizmot,<br />
raznovidni predrasudi, obi~aite i tradicionalizmot, naru{enite<br />
sosedski odnosi od imoten karakter, nu`nite sre}avawa na licata {to<br />
nekoga{ bile <strong>vo</strong> nekakov konflikt, zavisnosta od opredeleni li~nosti<br />
od sredstvata za proiz<strong>vo</strong>dst<strong>vo</strong>, itn. Od seto toa mo`e da se objasni<br />
pomaloto u~est<strong>vo</strong> na ubistvata <strong>vo</strong> gradot kako zna~ajno soznanie za nasokata<br />
na prezemawe adekvatni pre<strong>vo</strong>spitni merki od ekonomski, socijalen,<br />
za{titen, <strong>vo</strong>spiten, kulturen i drug karakter. Vo toa vsu{nost e<br />
sodr`ana i osnovnata vrednost na fenomenolo{kite i etiolo{kite<br />
istra`uvawa na ovaa pojava <strong>vo</strong> prostorot.<br />
3.3. Raspored na ubistvata spored neposrednoto mesto<br />
na nivnoto izvr{uvawe<br />
Izborot na mestoto na storuvaweto na deloto <strong>vo</strong> negovata najtesna<br />
smisla na zborot zavisi od moti<strong>vo</strong>t i celta na ubiecot, od negoviot<br />
odnos so `rtvata i od stekot na brojni drugi uslovi {to go determiniraat<br />
izvr{uvaweto na edno konkretno delo (vreme, sredst<strong>vo</strong>, na-<br />
~in na izvr{uvawe, dali se raboti za selo ili grad, psihofizi~kite<br />
46<br />
Vrz osnova na brojni empiriski istra`uvawa <strong>vo</strong> mnogu zemji se zabele`uva<br />
deka <strong>vo</strong> urbanite podra~ja po~esto se vr{at proneveri, izmami, falsifikati,<br />
provali, kra`bi, razbojni{tva i sl. Vidi: Milutinovi} I, str. 162-<br />
163.<br />
73
osobenosti na storitelot i na `rtvata itn, itn). Na ova mesto nema da<br />
navleguvame <strong>vo</strong> podetalna analiza koja bi ni gi otkrila site poedine~ni<br />
okolnosti {to ja opredeluvaat neposrednata lokacija na ovaa<br />
pojava, tuku }e se zadr`ime samo vrz onie odnosi i korelacii {to od<br />
fenomenolo{ki i etiolo{ki aspekt <strong>vo</strong> o<strong>vo</strong>j moment ni se poka`aa<br />
pozna~ajni.<br />
Tabela br. 6<br />
Raspored na ubistvata spored neposrednoto mesto na izvr{uvaweto<br />
Neposredno mesto na dejstvieto<br />
Izvr{eni ubistva<br />
na ubist<strong>vo</strong>to Vkupno<br />
N %<br />
selo<br />
N %<br />
grad<br />
N %<br />
nepozn.<br />
N %<br />
Stan na `rtvata 33 9,4 21 8,1 15 11.9 - -<br />
Stan na storitelot 36 8,6 28 10,9 5 4,0 - -<br />
Zaedni~ki stan 39 10,1 20 7,8 18 14,3 1 100<br />
Stan na treto lice 20 5,2 16 6,2 4 3,2 - -<br />
Ulici, parkovi, pazari{ta<br />
129 33,5 76 29,5 53 42,1 - -<br />
i drugi javni mesta<br />
Ugostitelski objekti 21 5,5 14 5,4 7 5,6 - -<br />
Pole i {uma 94 24,4 78 30,2 16 12,7 - -<br />
Rabotno mesto 2 0,5 - - 2 1,6 - -<br />
Mesto za razonoda 2 0,5 1 0,4 1 0,8 - -<br />
Pre<strong>vo</strong>zno sredst<strong>vo</strong> 1 0,3 1 0,4 - - - -<br />
Nepoznato 8 2,1 3 1,2 5 4,0 - -<br />
Vkupno: 385 100 258 100 126 100 1 100<br />
Od postaveniot odnos neposredno mesto na izvr{uvaweto na<br />
ubist<strong>vo</strong>to i kategorijata selo - grad mo`e da se zabele`i deka dominantni<br />
mesta se ulicite, parkovite, pazari{tata i drugite javni mesta<br />
kaj ovie dela, osobeno koga se raboti za gradot, kade{to ovie mesta<br />
zna~itelno odskoknuvaat <strong>vo</strong> odnos na drugite modaliteti (42,1% <strong>vo</strong><br />
gradot). Pokraj toa, na selo se izd<strong>vo</strong>juvaat i ubistvata izvr{eni <strong>vo</strong><br />
stan (ku}a) so u~est<strong>vo</strong> od 33,0%, a duri potoa doa|aat ubistvata storeni<br />
<strong>vo</strong> pole i {uma (30,2%). Od druga strana, i <strong>vo</strong> dvete sredini <strong>vo</strong><br />
mnogu pomal procent se javuvaat ubistvata storeni <strong>vo</strong> ugostitelski<br />
objekt (kafani, restorani, pivnici, selski prodavnici <strong>vo</strong> koi se to~i<br />
alkohol, bifea i sl.). Od ovie podatoci, vsu{nost, mo`e da se zaklu~i<br />
deka ubistvata <strong>vo</strong> stanovi i <strong>vo</strong> ugostitelski objekti se vr{at i <strong>vo</strong> grad<br />
i na selo podednak<strong>vo</strong> isto (okolu 33,0%, odnosno 5,5%), a {to se odnesuva<br />
do ubistvata izvr{eni na ulici, <strong>vo</strong> parkovi, pazari{ta i drugi<br />
javni mesta se pojavuva srazmer od 42,5% <strong>vo</strong> gradot sprema 29,5% na<br />
selo i ubistvata <strong>vo</strong> pole i {uma 12,7% <strong>vo</strong> gradot sprema 30,3% na selo.<br />
Toa zboruva deka izborot na ulicite, parkovite pazari{tata i drugite<br />
74
javni mesta e karakteristi~en za storitelite od gradot, a poleto i {umite<br />
za selskoto naselenie. Toa se objasnuva so odnosite {to se ostvaruvaat<br />
na ovie javni mesta, odnosno so posrednoto vlijanie na sociokulturnite<br />
uslovi i na~inot na `io<strong>vo</strong>t i povrzanosta na povedenieto<br />
so bogatst<strong>vo</strong>to na prostornite kontakti, odnosno lokacijata na nivnoto<br />
javuvawe, no i od brojni drugi faktori od vremenski, op{testven<br />
i situacionen karakter.<br />
Za da sogledame del od tie vlijanija mestoto na izvr{uvaweto<br />
na ubistvata go povrzavme so nivnoto javuvawe <strong>vo</strong> tekot na denot.<br />
Dobienite podatoci poka`uvaat deka <strong>vo</strong> periodot od 6,00 do 12,00 ~asot<br />
se izvr{eni najgolemi broj ubistva <strong>vo</strong> stanovi (ku}i) 33,3%, a potoa<br />
<strong>vo</strong> pole, {uma i na ulici., parkovi pazari{ta na ednak<strong>vo</strong> ni<strong>vo</strong> od<br />
30,6%. Od 12,00 do 18,00 ~asot dominiraat ubistvata izvr{eni <strong>vo</strong> pole<br />
i {uma 38,7%, a potoa ulici, parkovi, pazari{ta 31,4% i stanovi<br />
22,7%. Vo periodot od 18,00 do 22,00 ~asot ve}e zna~itelno otskoknuvaat<br />
ubistvata izvr{eni na ulica, parkovi i pazari{ta (47,7%),<br />
stanot u~estvuva so 17,0%, a potoa {umite so 14,0%. Od 22,00 do 22,00<br />
~asot u{te pove}e se zgolemuva razlikata pome|u najzna~ajniot modalitet<br />
stanot (52,5%) i drugite mesta: ulici, parkovi i pazari{ta<br />
(28,8%) pole i {uma (19,2%). I na krajot od 00,00 do 6,00 ~asot dominantnoto<br />
mesto povtorno go zazama stanot (56,5%), a potoa sleduvaat<br />
ulicata (18,8%) i poleto i {umata so 16,6%.<br />
Objasnuvaweto na del od ovie odnosi mo`e lesno da se najde ako<br />
vremeto i neposrednoto mesto na izvr{uvaweto se dovede <strong>vo</strong> vrska so<br />
moti<strong>vo</strong>t na ubistvata. Toga{ se poka`uva deka od 6,00 do 12,00 ~asot se<br />
naj~esti ubistvata od odmazda (40,2%), qubomora (13,8%) i naru{eni<br />
semejni, bra~ni i srodni~ki odnosi (11,1%). Od 12,00 do 18,00 ~asot se<br />
razre{uvaat takvi netrpelivi odnosi <strong>vo</strong> koi povtorno najzna~ajno<br />
meto dobivaat site vidovi odmazda (39,4%), no i razre{uvaweto na<br />
imotnite sporovi (15,2%). Sli~na e sostojbata i za periodot od 18,00<br />
do 22,00 ~asot, a od 22,00 do 24,00 ~asot, pokraj odmazdata (13,5%) povtorno<br />
e zna~ajna i qubomorata (13,5%). I na krajot, od 00,00 do 6,00<br />
~asot se vr{at ubistvata vrz lica {to pretstavuvaat tovar za interesite<br />
na storitelot (18,7%) i poradi navreda na pijano lice (12,5%).<br />
[to se odnesuva do ugostitelskite objekti, niv storitelite gi<br />
"izbiraat" <strong>vo</strong> mnogu pomal obem. Karakteristi~na e dinamikata na<br />
nivniot izbor koja jasno uka`uva na op{testvenite odnosi i naviki<br />
{to go ostvaruvaat s<strong>vo</strong>eto dejst<strong>vo</strong> vrz sekoj oblik na kriminalno odnesuvawe.<br />
Imeno, ubistvata <strong>vo</strong> ovie objekti se dvi`at od 1,4% <strong>vo</strong> periodot<br />
od 6,00 do 12,00 ~asot; 2,5% od 12,00 do 18,00 ~asot, 9,0% od 18,00 do<br />
22,00 ~asot; 8,5% od 22,00 do 24,00 ~asot i od 9,4% od 00,00 do 6,00 ~asot.<br />
Sporedeno so moti<strong>vo</strong>t na deloto, mestoto na izvr{uvaweto na<br />
dejstvieto se poka`uva zna~ajno niz slednive distribucii. Vo stanovite<br />
(ku}i) i nivnite najneposredni d<strong>vo</strong>rni mesta naj~esti se ubistvata<br />
poradi naru{eni bra~ni, semejni i srodni~ki odnosi (22,7%).<br />
75
[to se odnesuva do ulicite, parkovite, pazari{tata i drugite javni<br />
mesta, tie naj~esto se koristeni za ubistvata od odmazda (51,8%), a potoa<br />
od qubomora (13,9%). I <strong>vo</strong> ugostitelskite objekti dominiraat<br />
ubistvata od odmazda (47,7%), no potoa na opredeleno povisoko ni<strong>vo</strong><br />
samo u{te ubistvata predizvikani so navreda na pijano lice (19,9%).<br />
I za poleto i za {umite se karakteristi~ni ubistvata od odmazda<br />
(32,9%), no i ubistvata poradi imotni sporovi me|u soselani (30,8%).<br />
I pokraj postoeweto sprotivni mislewa, 47 smetame deka od sive<br />
ovie pokazateli mo`e da se izvle~e eden op{t zaklu~ok deka mestoto<br />
na izvr{uvaweto na dejstvieto na ubist<strong>vo</strong>to ima opredeleno etiolo-<br />
{ko zna~ewe. Toa se pojavuva kako eden od kriminogenite uslovi koga<br />
pretstavuva `i<strong>vo</strong>ten prostor <strong>vo</strong> koi se ostvaruvaat brojni negativni<br />
osnosi {to go zasiluvaat vliajnieto na op{tite i posebnite objektivni<br />
i subjektivni faktori.<br />
4. VREMENSKA RASPROSTRANETOST NA UBISTVATA<br />
Vremenskioit raspored na ubistvata treba da se posmatra, pred<br />
se, <strong>vo</strong> zavisnost od dejst<strong>vo</strong>to na op{testvenoekonomskite i sociokulturnite<br />
faktori {to imaat ne samo s<strong>vo</strong>i vremenski, tuku i prostorni<br />
implikacii. Vo taa smisla ispituvaweto i objasnuvaweto na razlikite<br />
<strong>vo</strong> vremenskata distribucija na ovie dela e zna~ajno da se povrzuva<br />
so prostornite karakteristiki na sredinata, socijalnite uslovi na<br />
naselenieto i na~inot na nivniot `i<strong>vo</strong>t, karakteristikite na na-<br />
~inot na projavuvaweto na nivnite navi}i, obi~ai, rabotni aktivnosti<br />
i formata i dinamikata na koristeweto na slobodnoto vreme i sl.<br />
Me|utoa, treba da se <strong>vo</strong>di smetka i za iskoristuvaweto na opredleni<br />
prirodni, klimatski i drugi situacioni okolnosti kako i za biopsiholo{kite<br />
osobenosti i motivite na li~nosta na storitelot.<br />
Trgnuvaj}i od vakvata pojdovna osnova <strong>vo</strong> o<strong>vo</strong>j trud }e go razgledame<br />
dvi`eweto na ubistvata <strong>vo</strong> tekot na godinata i godi{noto<br />
vreme, <strong>vo</strong> tekot na nedelata i <strong>vo</strong> tekot na denot.<br />
4.1.Raspored na ubistvata <strong>vo</strong> tekot na godinata<br />
Dvi`eweto na ubistvata <strong>vo</strong> tekot na godinata go sogledavme so<br />
ogled na mesecite i godi{noto vreme.<br />
47<br />
"Samo od sebe mestoto, kako i vremeto na izvr{uvaweto na ubistvata<br />
nemaat kriminolo{ko zna~ewe. Mestoto i vremeto dobivaat kriminolo-<br />
{ko zna~ewe koga <strong>vo</strong> niv }e se steknat opredeleni kriminogeni faktori, pa<br />
zatoa ubist<strong>vo</strong>to mo`e da bide izvr{eno na sekoe mesto kade {to }e se steknat<br />
tie faktori." Pe{i} I, str. 40.<br />
76
Tabela br. 7<br />
Dvi`ewe na ubistvata po meseci<br />
mesec <strong>vo</strong><br />
Izvr{eni ubistva<br />
godinata Vkupno:<br />
N %<br />
selo<br />
N %<br />
grad<br />
N %<br />
nepoznato<br />
N %<br />
januari 34 8,8 23 8,9 10 7,9 1 100<br />
fevruari 28 7,3 20 7,7 8 6,3 - -<br />
mart 36 9,3 21 8,1 15 11,9 - -<br />
april 29 7,5 21 8,1 8 9,3 - -<br />
maj 24 6,2 14 5,4 10 7,9 - -<br />
juni 35 9,1 29 11,1 6 4,8 - -<br />
juli 35 9,1 30 11,6 5 3,9 - -<br />
avgust 41 10,6 30 11,6 11 8,7 - -<br />
septemvri 27 7,0 16 6,2 11 8,7 - -<br />
oktomvri 39 10,1 22 8,5 17 13,5 - -<br />
noemvri 33 8,6 19 7,3 14 11,1 - -<br />
dekemvri 24 6,2 13 5,0 11 8,7 - -<br />
Vkupno: 385 100 258 100 126 100 1 100<br />
Tabela br. 8<br />
Dvi`ewe na ubistvata spored godi{noto vreme<br />
godi{no<br />
Izvr{eni ubistva<br />
vreme Vkupno:<br />
N %<br />
selo<br />
N %<br />
grad<br />
N %<br />
nepoznato<br />
N %<br />
prolet 89 23,1 56 21,7 33 26,2 - -<br />
leto 111 28,8 89 34,5 27 21,4 - -<br />
esen 99 25,7 68 26,3 39 30,9 - -<br />
zima 86 22,3 55 21,3 29 23,0 1 100<br />
Vkupno: 385 100 258 100 126 100 1 100<br />
[to se odnesuva do nivniot raspored po meseci <strong>vo</strong> godinata,<br />
vkupnite podatoci ni poka`uvaat zna~ajni otstapuvawa. Me|utoa, ako<br />
nivnoto javuvawe se posmatra na relacijata selo - grad mno`e da se<br />
zabele`i ne{to pogolem broj ubistva izvr{eni na selo <strong>vo</strong> mesecite<br />
juni, juli i avgist na ni<strong>vo</strong> od okolu 11%, a <strong>vo</strong> gradot <strong>vo</strong> oktomvri<br />
77
(13,3%), noemvri (11,1%) i mart (11,3%). 48 Najmal broj ubistva ima <strong>vo</strong><br />
maj (5,4%) i dekemvri (5,0%) na selo, a <strong>vo</strong> juni (4,8%) <strong>vo</strong> gradot. 49<br />
Opredeleni zaklu~oci za poramnomerna dinamika <strong>vo</strong> rasporedot<br />
na o<strong>vo</strong>j kriminalitet mo`e da se zabele`i duri od tabelata br. 8.<br />
od tie podatoci proizleguva deka za ubistvata <strong>vo</strong> gradot se karakteristi~ni<br />
esenta (30,2%) i proletta (26,2%) {to i logi~no, za{to letnite<br />
meseci se povrzani so iskoristuvaweto na letnite odmori, odnosno<br />
otsust<strong>vo</strong>to od gradot za pogolemiot del od naselenieto. Od druga<br />
strana, zimskiot period vlijae na namaluvaweto na site aktivnosti na<br />
lu|eto, pa i na izvr{uvaweto na ovie dela. Koga se raboti za selskoto<br />
naselenie, tuka se pojavuva izvr{uvawe na ubistvata izvr{eni <strong>vo</strong> leto<br />
(34,5%) i esen (28,3%). Toa se dol`i na faktot {to selskoto naselenie<br />
tokmu <strong>vo</strong> ovie periodi e mnogu pomobilno so ogled na toa {to<br />
toga{ gi izvr{uva s<strong>vo</strong>ite najzna~ajni aktivnosti poradi koi stapuva<br />
<strong>vo</strong> mnogubrojni kontakti {to se razre{uvaat me|u lu|eto i so ubistva.<br />
4.2.Rraspored na ubistvata po denovi <strong>vo</strong> tekot na nedelata<br />
Od podatocite od tabelata br. 9 se zabele`uvaat opredeleni<br />
razliki <strong>vo</strong> dvi`eweto na ubistvata po denovi <strong>vo</strong> tekot na nedelata. I<br />
tuka postojat opredeleni otstapuvawa na relacijata selo - grad. Nedelata<br />
e karakteresti~en den za izvr{uvawe na ubistvata na selo<br />
(17,4%), a potoa sleduva ~etvrtokot (16,3%). Za razlika od seloto, <strong>vo</strong><br />
gradot najmnogu ubistva bile izvr{eni <strong>vo</strong> ~etvrtok (19,0%), a potoa <strong>vo</strong><br />
sabota (17,5%) i nedela (14,3%). 50<br />
48<br />
Spored istra`uvaweto na Tarnik i dr. (str. 140) samoubistvata se<br />
izvr{uvaat naj~esto <strong>vo</strong> maj (12,24%), potoa <strong>vo</strong> april (10,3%) i avgust (9,52%),<br />
a najretko <strong>vo</strong> januari (5,10%).<br />
49<br />
Vo ramkite na istra`uvaweto na ubistvata <strong>vo</strong> Jugoslavija e konstatirano<br />
deka najmnogu ubistva se izvr{eni <strong>vo</strong> fevruari (6%) i januari (7,2%),<br />
a najmnogu <strong>vo</strong> septemvri (9,8%). Pe{i} I, str. 44. Vo istra`uvaweto na Markovi}<br />
i dr. (str. 122-123) se iznesuva podatok deka <strong>vo</strong> esen brojot na ubistvata<br />
kaj obata pola e najgolem (27,3% `eni i 33,0% ma`i). Na podra~jeto na Split<br />
(1964-1973) najgolem broj ubistva se izvr{eni <strong>vo</strong> noemvri so ednak<strong>vo</strong> u~est<strong>vo</strong><br />
od po 12,1%. @enite ubijci od podra~jeto na okru`niot sud <strong>vo</strong> Ni{ najgolemiot<br />
broj od ovie dela gi izvr{uvale <strong>vo</strong> prolet (26,98%), a potoa <strong>vo</strong> leto<br />
(24,5%), zima (24,88%) i esen (23,33). Vili}, str. 138.<br />
50<br />
So ogled na razli~nite osobenosti i na~inot na `i<strong>vo</strong>t na oddelnio<br />
podra~ja postojat i odredeni razliki <strong>vo</strong> izborot na denot <strong>vo</strong> koj se vr{i ubist<strong>vo</strong>tot.<br />
Taka, spored istra`uvaweto na Pe{i} (str. 44) najgolemiot broj<br />
ubistva se izvr{eni <strong>vo</strong> nedela (21,2%), a potoa <strong>vo</strong> sabota (15,2%). Sabotata i<br />
nedelata se denovi so najgolem broj ubistva i na podra~jeto na Split (Jela-<br />
~i}, str. 487). Spored istra`uvaweto na Markovi} i dr. (str. 123) postojat<br />
opredeleni razliki <strong>vo</strong> izborot na denot i so ogled na polot. Taka ma`ite<br />
78
Vakviot neramnomeren raspored e lesno da se objasni koga se<br />
raboti za pojavata na ubistvata <strong>vo</strong> sabota i nedela, bidej}i so ovie denovi<br />
od nedelata e naj~esto povrzano ostvaruvaweto na slobodnoto<br />
vreme i zabavata na naselenieto. Me|utoa, iznenaduva faktot na maloto<br />
u~est<strong>vo</strong> na ubistvata <strong>vo</strong> sabota kaj selskoto naselenie i dosta visokoto<br />
u~est<strong>vo</strong> na naselenieto i od dvete sredini <strong>vo</strong> ubistvata izvr{-<br />
eni <strong>vo</strong> ~etvrtok. Poslednava distribucija te{ko mo`e da se objasni<br />
osobeno za naselenieto od gradskite naselbi.<br />
Tabela br. 9<br />
Dvi`ewe na ubistvata <strong>vo</strong> tekot na nedelata<br />
den <strong>vo</strong><br />
Izvr{eni ubistva<br />
nedelata Vkupno<br />
N %<br />
selo<br />
N %<br />
grad<br />
N %<br />
nepoznato<br />
N %<br />
ponedelnik 45 12,2 28 10,8 15 11,9 - -<br />
vtornik 56 14,5 41 15,9 15 11,9 - -<br />
sreda 55 14,3 39 15,1 16 12,7 - -<br />
~etvrtok 66 17,1 42 16,3 24 19,0 1 100<br />
petok 51 13,2 34 13,2 16 12,7 - -<br />
sabota 51 13,2 29 11,1 22 17,5 - -<br />
nedela 63 16,4 45 17,4 18 14,3<br />
Vkupno: 63 100 258 100 126 100 1 100<br />
Me|utoa, dokolku se sporedi rasporedot na ubistvata spored<br />
moti<strong>vo</strong>t na storitelot, mo`e da se zabele`i deka <strong>vo</strong> ~etvrtok se naj~esti<br />
ubistvata od odmazda (43,9%), a potoa ubistvata poradi naru{eni<br />
bra~ni, semejnio i srodni~ki odnosi i ubistvata na sosedi poradi<br />
imotni sporovi so ednak<strong>vo</strong> u~est<strong>vo</strong> od 10,6%, dodeka drugite ubistva se<br />
pojavuvaat so mnogu pomalo u~est<strong>vo</strong>. Od ova proizleguva deka visokoto<br />
u~est<strong>vo</strong> na ubistvata <strong>vo</strong> ~etvrtok stoi <strong>vo</strong> opredelena korelacija so<br />
moti<strong>vo</strong>t na deloto, odnosno tie se povrzani so razre{uvaweto na takvi<br />
odnosi koi ne nastanale poradi podvi`nosta na naselenieto i nivnite<br />
op{testveni odnosi {to se <strong>vo</strong> vrska so koristeweto na slobodnoto<br />
naj~esto gi vr{at delata ubiust<strong>vo</strong> <strong>vo</strong> nedela (26,4%), ponedelnik (14,0%), a<br />
`enite najprvin <strong>vo</strong> vtornik (18,6%), a potoa <strong>vo</strong> sabota (16,9%) i nedela<br />
(15,1%). Vo s<strong>vo</strong>eto istra`uvawe na podra~jeto na Ni{ (str. 139), Vili} naveduva<br />
podatok deka ubistvata od strana na `enite se vr{at po sledniov redosled:<br />
vtornik (21), sreda (20), nedela (18), petok (16), ponedelnik (15) i ~etvrtok<br />
(10).<br />
[to se odnesuva pak, do samoubistvata, kaj niv se poka`uva deka ma`ite<br />
po~esto se samoubivaat <strong>vo</strong> ponedelnik i vtornik, a `enite <strong>vo</strong> sabota i<br />
petok. Vidi: Tarnik i dr. str. 139.<br />
79
vreme, tuku, pred se, so razre{uvaweto na natalo`enite konflikti<br />
koi obi~no podocna se re{avaat so odmazda i brojni semejni i materijalni<br />
sudiri.<br />
4.3.Raspored na ubistvata <strong>vo</strong> tekot na denot<br />
<strong>Ubistvata</strong> poka`uvaat i opredeleni vremenski karakteristiki<br />
koi se manifestiraat <strong>vo</strong> nivnata razli~na rasprostranetost so ogled<br />
na razni periodi <strong>vo</strong> tekot na denot.<br />
Tabela br. 10<br />
Dvi`ewe na ubistvata <strong>vo</strong> tekot na denot<br />
^as <strong>vo</strong><br />
Izvr{eni ubistva<br />
tekot na<br />
denot<br />
Vkupno<br />
N %<br />
selo<br />
N %<br />
grad<br />
N %<br />
nepoznato<br />
N %<br />
06,00-12,00 72 18,7 53 20,5 19 15,1 - -<br />
12,00-18,00 119 30,9 88 34,1 31 24,6 - -<br />
18,00-22,00 100 26,0 59 22,9 41 32,5 - -<br />
22,00-24,00 59 15,3 33 12,8 26 20,6 - -<br />
24,00-06,00 32 8,9 23 8,9 9 7,1 - -<br />
nepoznato 3 0,8 2 0,8 - - 1 100<br />
Vkpupno 63 100 258 100 126 100 1 100<br />
Od prilo`enite podatoci mo`at da se izvle~at slednive zaklu-<br />
~oci. <strong>Ubistvata</strong> na selo naj~esto se vr{at od 6,00 do 18,00 ~asot<br />
(54,6%), odnosno pri svetlinata na denot dodeka najgolemiot del od<br />
naselenieto e zafaten so s<strong>vo</strong>ite rabotni aktivnosti. Potoa sleduva<br />
periodot od 18,00 do 24,00 ~asot (35,7%) i na krajot, od 24,00 do 6,00<br />
~asot so u~est<strong>vo</strong> od 8,9%.<br />
Za gradskoto naselenie karakteristi~en e periodot od 18,00 do<br />
24,00 ~asot so 53,1% ubistva, a potoa periodot od 6,00 do 18,00 ~asot<br />
(39,7%) i, na krajot, ve~ernite ~asovi od 24,00 do 6,00 ~asot (7,1%).<br />
Ottuka proizleguva deka razlikite me|u ubistvata <strong>vo</strong> gradot se osetni<br />
<strong>vo</strong> periodot od 6,00 do 18,00 ~asot i od 18,00 do 24,00 ~asot. Toa go<br />
potvrduva faktot deka konflikntite odnosi {to se razre{uvaat so<br />
ubist<strong>vo</strong> me|u selskoto naselenie proizleguvaat, pred se, od koristeweto<br />
na svetlinata na denot i vr{eweto na rabotnite aktivnosti <strong>vo</strong> koi<br />
e lociran po<strong>vo</strong>dot na deloto. Na toa se dol`i i pogolemoto u~est<strong>vo</strong> na<br />
ubistvata <strong>vo</strong> ~etvrtok kako i <strong>vo</strong> denovite vtornik i sreda. Od druga<br />
strana, konfliktnite odnosi {to se razre{uvaat so ubist<strong>vo</strong> <strong>vo</strong> gradskite<br />
podra~ja proizleguvaat pred se od koristeweto na slobodnoto<br />
vreme od 18,00 do 24,00 ~asot. Vo o<strong>vo</strong>j period na denot se odr`uvaat<br />
brojni sostanoci, se posetuvaat kafeani i se organiziraat raznovidni<br />
80
zabavi i igranki kade {to osobena uloga dobiva i toeweto na alkoholni<br />
pijaloci. Pogolemiot izbor na mestata za razonoda i pogolemata<br />
podvi`nost <strong>vo</strong> o<strong>vo</strong>j vremenski period lu|eto od gradot mnogu po~esto<br />
|i doveduvaat <strong>vo</strong> konfliktni situacii {to zavr{uvaat so ubist<strong>vo</strong>.<br />
Me|utoa, koga se zboruva za ubistvata {to se vr{at <strong>vo</strong> o<strong>vo</strong>j period od<br />
denot treba da se ima predvid i deluvaweto na no}ta koja pru`a<br />
po<strong>vo</strong>lna situacija za izvr{uvawe na potajni ubistva i sokrivawa <strong>vo</strong><br />
golemite urbani podra~ja. O<strong>vo</strong>j faktor sepak ne smee da se precenuva,<br />
bidej}i <strong>vo</strong> vr{eweto na ubistvata dominantna uloga imaat op{testvenite<br />
aktivnosti i odnosi kako i motivite i celta na storitelot. 51<br />
I vkrstuvaweo na podatocite za vremeto <strong>vo</strong> tekot na denot so<br />
polot na storitelot uka`uvaat na zna~ajni korelacii. Vo taa smisla<br />
se poka`uva deka ubistvata od 6,00 do 18,00 ~asot pove}e |i vr{at<br />
ma`ite so u~est<strong>vo</strong> od 51,0% i 38,1% kaj `enite. Periodot od 18,00 do<br />
24,00 ~asot ne e karakteristi~en za{to <strong>vo</strong> nego obata pola u~estvuvaat<br />
so ubistva od okolu 4,1%. Ni koga se raboti za koristeweto na no}ta<br />
od 24,00 do 6,00 ~asot, tuka dominiraat `enite so 16,6% sprema 7,3 na<br />
ubistva izvr{eni od strana na ma`ite. Vo o<strong>vo</strong>j period `enite prete-<br />
`no vr{at podmolni ubistva na s<strong>vo</strong>ite sopru`nici i ubistva na licata<br />
{to pretstavuvaat tovar na nivnite interesi.<br />
5. POSLEDICI OD UBISTVATA<br />
Kaj krivi~noto delo ubist<strong>vo</strong> se javuvaat dva vida posledici: neposredni<br />
(primarni) i posredni (sekundarni).<br />
Neposrednite posledici se izrazuvaat <strong>vo</strong> vid na smrt kaj dovr-<br />
{enoto delo, odnosno <strong>vo</strong> vid na fizi~ki promeni (te{ki i lesni telesni<br />
povredi), naru{uvawe na zdravjeto i psihi~ki traumi kaj `rtvata<br />
kaj obidenite ubistva. Od druga strana, posrednite posledici se pojavuvaat<br />
kako promeni <strong>vo</strong> odnosite kaj ubijecot, `rtvata, nivnite semejstva<br />
i op{test<strong>vo</strong>to <strong>vo</strong> celost, odnosno kako natamo{ni socijalni<br />
problemi nastanati od izvr{enite ubistva.<br />
Od vkupniot broj na ubistvata (385) <strong>vo</strong> navedeniot period kaj<br />
nas stradaale 427 lica. Neposrednite posledici kaj niv se izrazile <strong>vo</strong><br />
225 slu~ai (59,7%) <strong>vo</strong> zaguben `i<strong>vo</strong>t; so te{ki telesni povredi pominale<br />
88 (20,6%), a so lesna telesna povreda 49 (11,9%) lica. Ne pretrpele<br />
kakva i da e povreda po odnos na s<strong>vo</strong>jot fizi~ki integritet 35<br />
(8,1%) lica. 52 Navedenite broj}i se verojatno i pogolemi, za{to ovde<br />
51<br />
Istra`uvawata na ovie odnosi kaj samoubistvata poka`aa deka naj-<br />
~esto vreme <strong>vo</strong> tekot na denot za izvr{uvawe na aktot e vremeto me|u 7,00 i<br />
15,00 ~asot (42,04%). Tarnik i dr. str. 137.<br />
52<br />
Brojot na licata li{eni od `i<strong>vo</strong>t so ubist<strong>vo</strong> po ~l. 135 KZ SFRJ <strong>vo</strong><br />
periodot od 1960-1964 godina <strong>vo</strong> Jugoslavija izenesuval okolu 2800, a brojot an<br />
telesno povredenite lica 2000. Pe{i} I, str. 37.<br />
81
ne se zemeni predvid opredeleni slu~ai <strong>vo</strong> koi ostanalo nejasno dali<br />
se raboti za slu~aj ili za samoubist<strong>vo</strong> kako i slu~aite <strong>vo</strong> koi ne se<br />
sudelo za ubistva poradi toa {to ne bil pronajden storitelot na deloto<br />
ili trupot na `rtvata koja se smetala za is~eznata. Isto taka, <strong>vo</strong><br />
slu~aite <strong>vo</strong> koi e te{ko utvrduvaweto na umislata na storitelot, <strong>vo</strong><br />
krivi~nata postapka se pribegnuva kon na~eloto in dubio pro reo taka<br />
{to so sigurnost ne mo`e da se znae dali kaj niv navistina se rabotelo<br />
za presudena te{ka telesna povreda ili za krivi~no delo te{ka telesna<br />
povreda kvalificirana so smrt, ili pak za obideno ili dovr{eno<br />
ubist<strong>vo</strong>. Sepak treba da se ima predvid deka za razlika od brojni drugi<br />
krivi~ni dela, temnata brojka kaj ubistvata se javuva <strong>vo</strong> mnogu pomal<br />
obem.<br />
Posrednite posledici od ubistvata najprvin se odrazuvaat vrz<br />
socioekonomskiot status i op{testvenite odnosi na semejst<strong>vo</strong>to na<br />
ubiecot i `rtvata. Zad `rtvata naj~esto ostanuva nezgri`eno semejst<strong>vo</strong>.<br />
Nejzinata smrt ili namalena fizi~ka i rabotna sposobnost, ili<br />
pak dolgogodi{nata zat<strong>vo</strong>rska izolacija na ubiecot doveduvaat do toa<br />
da sekne obezbeduvaweto sredstva za `i<strong>vo</strong>t, a so ekonomskite problemi<br />
<strong>vo</strong> semejst<strong>vo</strong>to, dopolneti so psihi~kata bolka po s<strong>vo</strong>jot najblizok se<br />
sozdavaat raznovidni te{kotii, stradawa i drugi reperkusii vrz<br />
nivnite socijalni odnosi. Poradi aktor na ubist<strong>vo</strong>to se naru{uvaat<br />
interakciite pred se me|u ~lenovite na potesnoto i po{irokoto semejst<strong>vo</strong><br />
na `rtvata i ubiecot i niz eden podolg vremenski period (ponekoga{<br />
prenesen i vrz pokolenija) se <strong>vo</strong>spostavuva atmosfera na<br />
neprijatelst<strong>vo</strong>, netrpeli<strong>vo</strong>st i omraza prosledeni so odmazdni~}i nastojuvawa.<br />
Seto toa sozdava nezdrava klima {to gi nagrizuva vnatre-<br />
{nite funkcii na dificientnoto semejst<strong>vo</strong>. Pritoa osobeno stradaat<br />
mnogubrojnite maloletni deca, bidej}i poradi smrta ili izolacijata<br />
na nivniot roditel se gubi osnovniot preduslov za nivno pravilno<br />
<strong>vo</strong>spituvawe, obrazovanie i naso~uvawe. 53 Gri`ata za nivnata materijalna<br />
sostojba i pravilen raz<strong>vo</strong>j mu e prepu{tana samo na edniot roditel<br />
ili pak na drugi lica, a ~esto i nikomu. Pokraj toa doa|a do izraz<br />
i nivnata `alost po zagubeniot roditel ili drug ~len od semejst<strong>vo</strong>to i<br />
53<br />
Spored podatocite od na{eto istar`uvawe ubijcite imale vkupno<br />
812 deca. Tie bile sinovi i ker}i na 269 (69,8%) storiteli, a od niv 117 imale<br />
po dve deca, 11o storiteli od 3-5 deca a 42 storiteli nad 5 deca. Poinaku<br />
re~eno sekoj storitel prose~no imal po 3 deca. Od storitelite {to imale<br />
deca, an 183 lica decata il bile maloletni, na 34 - polnoletni, a na 54 -<br />
polnoletni i maloletni.<br />
[to se odnesuva do brojot na decata na `rtvite na ubist<strong>vo</strong>to, toj ne<br />
mo`e precizno da se utv rdi od sudskite presudi. Brojot na 204 `rtvi ostanal<br />
nepoznat, a od drugite `rtvi 100 lica nemale deca, dodeka pak onie {to imale<br />
deca (123 `rtvi) 79 lica imale samo maloletni deca, 20 lica imale samo<br />
polnoletni deca, a 24 lica imale i maloletni i polnoletni deca.<br />
82
omraza sprema ubiecot i nego<strong>vo</strong>to semejst<strong>vo</strong>, kako i prezir i nivna<br />
otfrlenost od strana na socijalnata sredina, dokolku nivniot roditel<br />
ili ~len na semejst<strong>vo</strong>to se nao|ale <strong>vo</strong> zat<strong>vo</strong>r.<br />
Na site ovie socijalni problemi se nadovrzuvaat i te{kotiite<br />
so koi se sudiraat ubijcite <strong>vo</strong> tekot na izdr`uvaweto na kaznata, podlo`ni<br />
na site zat<strong>vo</strong>rski deprivacii, a osobeno po izleguvaweto od<br />
zat<strong>vo</strong>rot poradi dejst<strong>vo</strong>to na op{testvenata stigmatizacija i site<br />
drugi te{kotii povrzani so na~inot na nivnoto prilagoduvawe i<br />
vklopuvawe <strong>vo</strong> op{testvenite osnosi i procesi.<br />
Najzna~ajniot op{testven problem sepak se sostoi <strong>vo</strong> toa {to<br />
poradi ovie krivi~ni dela go zagubile `i<strong>vo</strong>tot preku 50% mladi lu|e<br />
na <strong>vo</strong>zrast do 35 godini. Na istata <strong>vo</strong>zrast bile i 61,% storiteli koi<br />
{to morale najubaviot del od `i<strong>vo</strong>tot, namesto na sloboda i <strong>vo</strong> semejna<br />
atmosfera, da go minat <strong>vo</strong> izlolacija. Kon seto toa treba da se<br />
dodadat i socijalnite posledici {to nastanuvaat od atmosferata na<br />
strav od odmazda i `iveewe <strong>vo</strong> ku}en prit<strong>vo</strong>r. Spored podatocite od<br />
Republi~kiot sekretarijata za vnatre{ni raboti samo <strong>vo</strong> periodot od<br />
1980-1983 godina na na{e<strong>vo</strong> podra~je <strong>vo</strong> takov strav `iveele okolu 85<br />
lica.<br />
III. MOTIVI NA UBISTVATA<br />
1. VOVEDUVAE VO PROBLEMOT<br />
Opredeluvaweto na motivite na storitelot na krivi~noto delo<br />
kako dinami~ki impulsi na nego<strong>vo</strong>to kriminalno povedenie ima pove-<br />
}ekratno zna~ewe. Nivnoto zna~ewe <strong>vo</strong> sferata na kriminalistikata<br />
obi~no se iscrpuva so nivnata pomo{na uloga pri otkrivaweto na<br />
storitelite na deloto. Od pravilnoto sogleduvawe na motivite <strong>vo</strong><br />
materijalnoto krivi~no pra<strong>vo</strong> zavisi adekvatnoto podveduvawe na<br />
opredeleno op{testveno negativno povedenie pod onaa krivi~nopravna<br />
norma {to najmnogu soodvetstvuva na storenata povreda ili zagrozuvawe<br />
na op{testvenoto dobro, sogleduvaweto na op{testvenata<br />
{tetnost na toa povedenie i pravilnoto odmeruvawe na kaznata. Zaradi<br />
postignuvawe na seto toa <strong>vo</strong> op{tiot del na KZ SFRJ e naglaseno<br />
generalnoto zna~ewe na motivite so nazna~uvawe na nivnata uloga<br />
kako edna od okolnostite za odmeruvawe na kaznata. Isto taka, od posebnite<br />
delovi na republi~kite i pokrainskite krivi~ni zakoni, zakonodvecot<br />
gi predvidel pobudite kako okolnosti od koi zavisi postoeweto<br />
na opredeleno krivi~no delo i kako kvalifikatorni okolnosti<br />
za oddelni osnovni krivi~ni dela so koi se opredeluva nivniot pote-<br />
`ok vid.<br />
Utvrduvaweto na motivite na kriminalnoto povedenie ima s<strong>vo</strong>j<br />
odraz i <strong>vo</strong> kriminologijata. So nivna pomo{ <strong>vo</strong> ovaa nau~na oblast<br />
mo`e da se sogledaat pri~inite i uslovite na kriminalitetot kako<br />
83
masovna i individualna pojava, 54 da se dobie pravilna kriminalnopoliti~ka<br />
ocenka za op{tesatvenata {tetnost na deloto i socijalnoeti~kite<br />
karakteristiki na nivniot storitel.<br />
I, na krajot, pri izvr{uvaweto na kaznata, motivite se pojavuvaat<br />
kako eden od najsigurnite kriteriumi za procenuvawe na intenzitetot<br />
na kriminalnata iskol~enost na sekoj poedine~en osudenik i<br />
kako takvi se iz<strong>vo</strong>nredno pogodni za opredeluvawe na najsoodvetni<br />
merki za sproveduvawe na individualniot i grupniot tretman.<br />
Za podobro sfa}awe na navedenite aspekti od nivnoto zna~ewe<br />
najprvin }e pogledneme {to se vsu{nost motivite.<br />
Motivite pretstavuvaat spoznajni, vnatre{ni organski i psihi~}i<br />
faktori {to ja pottiknuvaat `elbata i ja prinuduvaat, naso~uvaat<br />
i rako<strong>vo</strong>dat aktivnosta na poedinecot da se stremi i deluva kon<br />
postignuvawe to~no opredelena cel. 55 Tie se psiholo{ka pojava {to<br />
nastanuva pod dejst<strong>vo</strong> na nad<strong>vo</strong>re{ni objektivni faktori i vnatre{ni,<br />
subjektivni osobini i s<strong>vo</strong>jstva na li~nosta i, kako takvi, pretstavuvaat<br />
dvi`e~aka pasiholo{ka sila {to ja rako<strong>vo</strong>di taa li~nost <strong>vo</strong> ostvaruvaweto<br />
na opredeleno povedenie. Ili, poinaku re~eno, tie se neposredni<br />
pokrenuva~i na sekoja ~ovekova aktivnost naso~ena kon zado<strong>vo</strong>luvaweto<br />
na nivnata psihi~ka sodr`ina.<br />
Vaka opredeleniot poim na moti<strong>vo</strong>t go izvlekovme od elementite<br />
{to za nego<strong>vo</strong>to opredeluvawe ni gi dava psihologijata, bez pretenzii<br />
da navlekuvame <strong>vo</strong> kakva i da e polemika so raznovidnite sta<strong>vo</strong>vi<br />
{to <strong>vo</strong> pogled na ova pra{awe gi davaat psiholozite od na{ava zemja i<br />
svetot. 56 No, za podobro da mo`eme da ja sfatime su{tinata na o<strong>vo</strong>j<br />
poim }e se obideme sosema nakratko da go prika`eme procesot na nastanuvaweto<br />
i zado<strong>vo</strong>luvaweto na motivite i na toj na~in da ja sogledame<br />
nivnata sodr`ina i zna~eweto <strong>vo</strong> ostvaruvaweto na kriminalnoto<br />
povedenie i da dademe odgo<strong>vo</strong>r na pra{aweto - {to e ona {to gi tera<br />
lu|eto da izvr{uvawe ubistva.<br />
Procesot na sozdavaweto na moti<strong>vo</strong>t kaj opredelen subjekt<br />
zapo~nuva so nastanuvaweto na svesta za faktorite {to go predizviku-<br />
54<br />
Vo motivite se sokrieni neposrednite objektivni i subjektivni<br />
kriminogeni faktori {to go navele liceto na izvr{uvawe na kriminalniot<br />
akt.<br />
55<br />
Nakratko re~eno, moti<strong>vo</strong>t e svesen streme` naso~en kon postignuvawe<br />
to~no opredelena cel.<br />
56<br />
Vo na{ata psiholo{ka literatura kako najsodvetna naj~esto se prifa}a<br />
i citira definicijata {to ja dava N. Rot (v. Rot III, str. 212). Spored<br />
nego, "Motivacijata e proces na pokrenuvawe aktivnosti zaradi ostvaruvawe<br />
opredeleni celi, naso~uvawe na aktivnostite kon opredeleni objekti i regulirawe<br />
na na~inot na koj }e se postapi. Vnatre{nite faktori {to ja predizvikuvaat<br />
taa aktivnost, ja naso~uvaat i so nea upravuvaat, se narekuvaat motivi.<br />
84
vaat toj motiv. Moti<strong>vo</strong>t mo`e da se pottikne, da zapo~ne procesot na<br />
nego<strong>vo</strong>to oformuvawe, samo koga li~nosta }e gi spoznae i }e gi pretstavi<br />
pri~inite na s<strong>vo</strong>eto deluvawe bez ogled na toa od kade tie poteknuvaat,<br />
A tie pri~ini ili faktori, pogodni za motivaciono deluvawe,<br />
bobi~no se: potrebite, interesite, strastite, ~uvstvata i raznovidnite<br />
emocionalni sostojbi, li~nite i socijalnite priliki, me|usebnite<br />
odnosi na lu|eto i sl. Toa zna~i deka za sozdavaweto na motivite<br />
podednak<strong>vo</strong> se zna~ajni osobinite na linosta na poedinecot i<br />
op{testvenoekonomskite, kulturnite, eti~kite i site drugi vlijanija<br />
{to ja determiniraat celokupnosta na odnosite i sfa}awata <strong>vo</strong> sredinata<br />
od koja toj poteknuva. 57 So eden zbor li~nosta ne mo`e da bide<br />
pasivna <strong>vo</strong> odnos na s<strong>vo</strong>ite organski potrebi, na naru{uvaweto na potrebite<br />
na nejziniot organizam, koi se sostojat <strong>vo</strong> sozdavawe na vi{ok<br />
ili nedostig na opredeleni materii, a ne mo`e da bide imuna ni na<br />
vlijanijata {to ja opredeluvaat nejzinata op{testvena polo`ba,<br />
nejzinite sta<strong>vo</strong>vi <strong>vo</strong> pogled na sopstvenosta, ~esta, ugledot, mo}ta, qubovta,<br />
seksualnite odnosi, semejnite i drugite op{testveni odnosi.<br />
Site ovie faktori pretstavuvaat silni motivacioni iz<strong>vo</strong>ri {to ne<br />
smeeat izolirano da se posmatraat ako se saka pravilna ocenka za<br />
su{tinata na sozdadenite li~ni i op{testveni motivi. 58<br />
Slednata faza na motivacioniot proces se dvi`i <strong>vo</strong> sferata na<br />
`elbite i streme`ite za postignuvawe na celta. Toga{ se opredeluva<br />
celta i se regulira na~inot na koj }e se postapi (izbor na mo`nosti i<br />
sredstva za postapuavwe). Vo ramkite na ovaa faza doa|aat do izraz<br />
eti~kite sfa}awa na poedinecot i <strong>vo</strong> zavisnost od negovite osobini se<br />
selektira instrumentariumot za postignuvawe na sakanata cel. Li~nosta<br />
se nao|a <strong>vo</strong> sostojba na napnatost, gotovnost za akcija. Taa sega go<br />
ispituva vidot na akcijata za opredleno celesoobrazno i naso~eno<br />
57<br />
Stojali{teto deka motivacijata pretstavuva psihi~ki proces <strong>vo</strong> koj<br />
~ovekot do`ivuva ne samo opredeleni potrebi, tuku i nekoi li~ni i op{testveni<br />
faktori, go nadminuva pogre{noto izedna~uvawe na poimot na moti<strong>vo</strong>t<br />
so poimot na potrebite, pa zatoa i nie mu se priklonuvame kako {to toa go<br />
pravat Pe{i} II, str. 225, A~imovi} I, str. 16 i dr.<br />
58<br />
Vo psihologijata e <strong>vo</strong>obi~aeno motivite da se delat na vrodeni i<br />
steknati. Prvite u{te se narekuvaat i fiziolo{ki ili biolo{ki i se delat<br />
na motiv za hrana, <strong>vo</strong>da, toplina, motiv za izbegnuvawe bolka i sl.. Ovie<br />
motivi se odnesuvaat na site poedinci. Nivnoto zaedni~ko s<strong>vo</strong>jst<strong>vo</strong> se sostoi<br />
<strong>vo</strong> toa {to se naso~eni kon otstranuvawe na opredeleni organski rastrojstva,<br />
odnosno zado<strong>vo</strong>luvawe na biolo{kite potrebi. Steknatite motivi se narekuvaat<br />
i socijalni. Toa se site onie motivi {to nastanuvaat <strong>vo</strong> tekot na raz<strong>vo</strong>jot<br />
na li~nosta i proizleguvaat od me|usebnite odnosi na lu|eto i nivnite<br />
op{testveni i psihi~ki potrebi, interesi, sta<strong>vo</strong>vi i sl. Tie se delat na:<br />
motiv za dru`ewe, za afirmacija ili samopotvrduvawe, motiv za sigurnost i<br />
borbenost i sl.<br />
85
postignuvawe na s<strong>vo</strong>ite streme`i. Vidot i oblicite nejzinoto povedenie<br />
zavisat od vidot i prirodata na celta i od pre~kite {to treba da<br />
se sovladaat za nejzinoto postignuvawe.<br />
Vo ovaa faza na motivacioniot proces mo`e da se pojavi tn.<br />
stek ili kolizija na motivi. Koga opredelen broj motivi kaj edna li~nost<br />
se javuvaat zaedno i vrz odlukata za izvr{uvawe na deloto deluvaat<br />
istovremeno stanuva zbor za tn. stek na motivi. Vo tie slu~ai vrz<br />
formiraweto na motivite kako dvi`e~ki sili na ~ovekovata aktivnost<br />
deluvale pove}e nad<strong>vo</strong>re{ni (objektivni) i subjektivni faktori.<br />
Me|usebnata povrzanost na motivite mo`e da bide od razli~en<br />
intenzitet, no sekoga{ naso~ena <strong>vo</strong> pravec {to zna~i ostvaruvawe na<br />
opredelena zaedni~ka cel. Dokolku taa povrzanost e pocvrsta, dotolku<br />
kumulacijata na raznovidnite motivi e popogodna za pobrzo i pouspe-<br />
{no stapuvawe <strong>vo</strong> akcija. Me|utoa, stekot na motivite <strong>vo</strong> nikoj slu~aj<br />
ne zna~i deka nekoi od niv ne mo`at da imaat primarna uloga so ogled<br />
na vremeto na nastanuvaweto na konkretnata kriminalna situacija i<br />
kriminalizacijata na li~nosta. I pokraj slo`enosta i isprepletenosta<br />
na raznovidnite faktori {to go popre~uvaat sozdavaweto na motivite,<br />
~ija sodr`ina ponekoga{ e mnogu te{ko da se diferencira, podetalnata<br />
analiza na celokupniot splet od okolnosti {to go uslovuvaat<br />
deloto, celite kon koi bile naso~eni i prirodata na predizvikanite<br />
posledici sepak mo`at da go poka`at dominantniot motiv, a toa<br />
e od nesomneno zna~ewe <strong>vo</strong> obidot za uspe{na klasifikacija na motivite<br />
na opredeleno krivi~no delo.<br />
Kaj storitelite na krivi~noto delo ubist<strong>vo</strong> ~esto se pojavuva<br />
tn. kolizija na motivite ili sudir na dva ili pove}e motivi. Toa e<br />
takov odnos na razli~ni motivi <strong>vo</strong> koj nekoi od nov vlijaat vrz li~nosta<br />
kon prezemawe, a nekoi kon neprezeamwe na dejstvieto so koe se<br />
izvr{uva ubist<strong>vo</strong>to. Motivite {to go pottiknuvaat deloto se narekuvaat<br />
negativni, a onie {to go popre~uvaat - pozitivni motivi. Nivniot<br />
sudir naj~esto se javuva samo <strong>vo</strong> eden oblik - kako sudir na eden<br />
ili pove}e pozitivni motivi, od edna strana, i eden ili pove}e negativni<br />
motivi, od druga strana. 59 Koj od ovie motivi }e nadvladee za ili<br />
protiv izvr{uvaweto na deloto zavisi od osobenostite {to vleguvaat<br />
<strong>vo</strong> strukturata na opredelene li~nost, od nivnata socijalna izgraden-<br />
59<br />
[to se odnesuva do sudirot na dva ili pove}e isklu~i<strong>vo</strong> pozitivni<br />
motivi, koj re~isi i nema zna~ewe za predizavikuvawe na kriminalno<br />
povedenie, ili do me|usebniot sudir an dva ili pove}e negativni motivi,<br />
spored na{e mislewe, tuka se raboti za psevdokolizija. Vo tie slu~ai<br />
vsu{niost, stanuva zbor za stek na ve}e pomalku ili pove}e izgradeni motivi<br />
~ija kumulacija mo`e da dovede do nivno razre{uvawe so izvr{uvawe na<br />
deloto. Takov e primerot na odmzadata i koristoqubieto kako negativni<br />
motivi {to zaedno mo`at mnogu polesno da dovedat do ubist<strong>vo</strong>.<br />
86
ost ili nedo<strong>vo</strong>lna izgradenost i mnogubrojnite vnatre{ni i nad<strong>vo</strong>re{ni<br />
situaciini uslovi.<br />
Za slednata faza od motivacioniot proces - realizacija na<br />
celta - e karakteristi~no deka zado<strong>vo</strong>luvaweto na nekoj motiv e mo-<br />
`no da se ostvari na razli~ni na~ini. Tie na~ini zavisat od uslovite<br />
pod koi `iveel ~ovekot, mo`nostite {to tie uslovi mu gi pru`aat i<br />
od strukturata na li~nosta na poedinecot. Ottuka proizleguva deka<br />
sekoj poedinec samostojno i na s<strong>vo</strong>j indivudualen, karakteristi~en na-<br />
~in go izbira patot {to mu o<strong>vo</strong>zmo`uva zado<strong>vo</strong>luvawe na negovite motivi.<br />
Od vidot, stepenot na intenzitetot i od stekot ili kolizijata na<br />
opredeleni motivi zavisi gotovnosta na poedinecot da vlo`i opredelen<br />
napor <strong>vo</strong> dostignuvaweto na polesno ili pote{ko ostvarenite<br />
celi, koi, od s<strong>vo</strong>ja strana, ja opredeluvaat nasokata na aktivnostite na<br />
<strong>vo</strong>leviot motivacionen akt i mu davaat konkretna smisla i zna~ewe.<br />
Vo tie streme`i najgolem broj lu|e se <strong>vo</strong> sostojba da vlo`at takvi napori<br />
{to }e zna~at ostvaruvawe na sakanata cel na op{testveno prifatliv<br />
na~in. Od druga strana, me|utoa, kaj opredelen broj poedinci se<br />
javuva takva tendencija <strong>vo</strong> iznao|awe na najefikasniot pat za zado<strong>vo</strong>luvawe<br />
na motivite preku iskoristuvawe na s<strong>vo</strong>ite zlostorni~ki porivi.<br />
Vo realizacijata na odlukata tie s<strong>vo</strong>ite aspiracii gi prosleduvaat<br />
so takvi aktivnosti (storuvawa ili nestoruvawa) {to zna~at premin<br />
kon izvr{uvawe na opredeleno krivi~no delo, koe <strong>vo</strong> na{iot<br />
slu~aj pretstavuva ubist<strong>vo</strong>.<br />
Nastojuvaweto na storitelot da dojde na protivpraven na~in do<br />
ostvaruvaweto na s<strong>vo</strong>ite motivi mu dava specifi~en pe~at na celokupnoto<br />
nego<strong>vo</strong> povedenie. Od silinata na negoviot motiv zavisi <strong>vo</strong> kolkava<br />
mera }e ja upotrebi s<strong>vo</strong>jata <strong>vo</strong>leva aktivnost, a od negoviot vid -<br />
nasokata na taa aktivnost. Pritoa, dokolku pobudite kako vnatre{na<br />
komponenta na negovite <strong>vo</strong>levi dejstvija ili propu{tawa se od pomala<br />
eti~ka vrednost, tie uka`uvaat deka kaj konkretniot storitel se manifestirale<br />
i pogolemi kriminalni dispozicii, {to naj~esto zboruva<br />
za op{testveno poopasni subjekti so negativno izrazeni individualni<br />
socijalnoeti~ki osobini, 60 i zatoa za tie lica obi~no se veli deka se<br />
op{testveno neprilagodeni lica {to patot za realizacija na s<strong>vo</strong>ite<br />
motivi go probivaat sprotivno na op{testveniot poredok i negovite<br />
barawa. Zaradi popu{tawe na s<strong>vo</strong>jata napnatost i postignuvawe biolo{ka<br />
i psiholo{ka ramnote`a na s<strong>vo</strong>jot organizam, so zado<strong>vo</strong>luvawe<br />
na s<strong>vo</strong>ite `elbi i streme`i ovie lica gi ru{at site socijalni barieri<br />
nemo`ej}i ili neobiduvaj}i se, poradi strukturata na s<strong>vo</strong>jata li~nost<br />
ili opredeleni sociokulturni momenti, da najdat pogodni mehan-<br />
60<br />
"Vo procesot na borbata na motivite za i protiv izvr{uvaweto na<br />
krivi~noto delo, <strong>vo</strong> koi deluvaat objektivni i subjektivni uslovenosti donesenite<br />
re{enija ~esto se adekvatni na li~nosta, makar {to mo`at da se<br />
pojavat i re{enija {to ne i odgovaraat." Milutinovi} I, str. 342.<br />
87
izmi za op{testveno prilagoduvawe, ili pak, vnatre{ni sili za pote-<br />
{ko no neporo~no postignuvawe na sakanata cel. 61<br />
Mnogubrojni se faktorite {to |i pokrenuvaat motivacionite<br />
procesi. Tie, vsu{nost, go ot<strong>vo</strong>raat procesot <strong>vo</strong> koj nivnoto vlijanie,<br />
propu{teno niz psihata na ~ovekot, se oblikuva <strong>vo</strong> svesni streme`i<br />
pogodni da ja iniciraat i naso~at aktivnosta na ~ovekot zaradi li{uvawe<br />
od `i<strong>vo</strong>t na nekoe lice. Kako rezultat od nivnoto deluvawe se<br />
sozdavaat i deluvaat motivite, koi, od s<strong>vo</strong>ja strana, pretstavuvaat<br />
neposredna, no samo edna alka <strong>vo</strong> deterministi~kiot proces na ubistvata.<br />
Ottuka, ako se sledi kauzalitetot na toj proces, ne mo`e a da ne<br />
se zeme predvid i <strong>vo</strong> analizata na nastanuvaweto i vlijanieto na motivite<br />
da ne se vme{aat kriminogenite okolnosti. 62 Toa zna~i samo ako<br />
podednak<strong>vo</strong> se respektiraat site objektivni i subjektivni elementi za<br />
sozdavaweto i manifestiraweto na zlostorni~kata <strong>vo</strong>lja, <strong>vo</strong> {to sepak<br />
primarno zna~ewe dobivaat op{testvenite vlijanija, mo`at da se<br />
sfatat svesnite i <strong>vo</strong>levite pri~ini na deluvaweto i <strong>vo</strong> niv da se najdat<br />
obele`ja relevantni za klasifikacijata na raznovidnite pobudi.<br />
Sledej}i ja taa logika i <strong>vo</strong> na{eto istra`uvawe se obidovme da<br />
gi klasificirame motivite i toa go storivme so nivno pomestuvawe<br />
<strong>vo</strong> slednive grupi:<br />
1. Odmazda 147 88,%<br />
2. Koristoqubie 2 0,5%<br />
3. Eliminacija na lice {to pretstavuva<br />
tovar za interesite na ubiecot 35 9,1%<br />
4. Eliminacija na lice {to pretstavuva<br />
opasnost za interesite na ubiecot 15 3,9<br />
5. Ubistva motivirani od qubomora 40 10,4%<br />
6. Ubiostva poradi te{ko naru{uvawe<br />
61<br />
Kaj krivi~noto delo ubist<strong>vo</strong> li{uvaweto od `i<strong>vo</strong>t na nekoe lice<br />
mo`e da pretstavuva edinstvena i glavna cel, no mo`e da se slu~i i toa li{uvaweto<br />
od `i<strong>vo</strong>t da se pojavi i kako sredst<strong>vo</strong> za postignuvawe na edna ili<br />
pove}e drugi celi.<br />
62<br />
O<strong>vo</strong>j problem u{te <strong>vo</strong> 1770 godina go <strong>vo</strong>o~il Holbah, koj <strong>vo</strong> s<strong>vo</strong>eto<br />
delo "Sistem na prirodata" na str. 131 veli: "Raznovidnite i ~esto slo`eni<br />
sili koi deluvaat sukcesivno ili istovremeno vrz mozokot na lu|eto i koi <strong>vo</strong><br />
razni periodi od negoviot `i<strong>vo</strong>t mnogu razli~no gi modificiraat lu|eto, se<br />
vistinski pri~ini na neadekvatnosta na moralot i na te{kotiite na koi naiduvame<br />
koga sakame da gi otkrieme skrienite lostovi na na nego<strong>vo</strong>to zagado-<br />
~no povedenie. Srceto na ~ovekot za nas e lavirint samo zatoa {to retko koga<br />
imame faktori {to se neophodni za da mo`eme da sudime za nego; inaku }e<br />
bevme videle deka negovata nepostojanost, nego<strong>vo</strong>to ~udno i neo~ekuvano povedenie<br />
se samo efekti na motivite {to sukcesivno ja pottiknuvaat negovata<br />
<strong>vo</strong>lja, koi zavisat od ~estite varijacii na negovata ma{ina i deka se nu`na<br />
posledica od promenite {to se vr{at <strong>vo</strong> nego.<br />
88
na bra~nite, semejnite i srodni~kite odnosi 45 11,9%<br />
7. Ubistva poradi te{ko naru{uvawe<br />
na sosedskite odnosi po dolgotrajni<br />
sporovi od imoten karakter 43 11,2%<br />
8. Ubistva od strana na lica {to <strong>vo</strong><br />
momentot na deloto se nao|ale <strong>vo</strong><br />
alkoholizirana sostojba poradi upatena<br />
navreda 10 2,6%<br />
9. Ubistva poradi odbivawe fizi~}i napad<br />
od pomal intenzitet 8 2,1%<br />
10. Ubistva na mig 12 3,1<br />
11. Ubistva od nebre`nost 24 6,2%<br />
12. Ubistva od drugi motivi 4 1,0%<br />
Vkupno: 385 100,0<br />
Za vakvata klasifikaciona {ema na ubistvata spored motivite<br />
se opredelivme po prethodno studiozno analizirawe na motivite {to<br />
se pojavija <strong>vo</strong> na{iot primerok na istra`uvaweto, odnosno trgnuvaj}i<br />
od okolnostite {to vlijaele vrz nivnoto kone~no oblikuvawe i manifestirawe.<br />
Pritoa, kaj devetata i desetata grupa lesno }e se zabele`i<br />
opredelena nedoslednost {to svesno e napravena so ogled na toa {to<br />
po<strong>vo</strong>dot i brzinata na nastapuvaweto na moti<strong>vo</strong>t kaj ovie dela na nivnite<br />
storiteli im davaat specifi~en karakter. Ist e slu~ajot i so<br />
edinaesetata grupa kade, iako se raboti za nemotivirani ubistva, be{e<br />
nu`no posebno izd<strong>vo</strong>juvawe zaradi zafa}awe na site dela od primerokot<br />
na istra`uvaweto, a <strong>vo</strong> dvanaesetata grupa go pomestivme nezna-<br />
~itelniot broj od ~etiri ubistva, kaj koi pobudite na storitelot ne<br />
mo`evme precizno da |i vklopime <strong>vo</strong> nekoja od prethodnite grupi. Na<br />
toj na~in se vpu{tivme <strong>vo</strong> edna dosta slo`ena zada~a, odnapred svesni<br />
za terminolo{kite nepreciznosti i site te{kotii {to mo`at da proizlezat<br />
poradi slo`enosta i me|usebnata povrzanost i isprepletenost<br />
na mnogubrojnite srodni motivi. Me|utoa, nivnoto svesno predo~uvawe<br />
<strong>vo</strong> golema mera ni pomogna pri opredeluvaweto na principot na<br />
podelbata (principum divisionis) da trgmneme od dominantnite motivi<br />
{to gi uslovuvale ubistvata kako od edinstvena osnova {to <strong>vo</strong> o<strong>vo</strong>j<br />
moment mo`e da ni pru`i seopfatna klasifikacija. 63<br />
Vakvata klasifikacija na motivite ni ja nametnaa i opredeleni<br />
pri~ini od prakti~na priroda. Imeno, <strong>vo</strong> opredelen broj slu~ai<br />
sudiite propu{tile da go opredelat moti<strong>vo</strong>t na ubist<strong>vo</strong>to. Od ona {to<br />
63<br />
"Poradi slo`enosta i nedo<strong>vo</strong>lnata ispitanost se u{te ne postojat<br />
soodvetni termini za adekvatno ozna~uvawe na razli~nite vidovi motivi, pa<br />
tie se ozna~uvaat so potrebite, interesite, sta<strong>vo</strong>vite, baarwata {to le`at <strong>vo</strong><br />
nivnata osnova, ili so dejstvieto so koe e izvr{eno deloto ili so<br />
k0onfliktot me|u ubiecot i ubieniot." Pe{i} I, str. 102.<br />
89
sudiite go navele <strong>vo</strong> vrska so okolnostite na deloto i storitelot <strong>vo</strong><br />
niv, edinstvenoto {to mo`evme da go storime be{e utvrduvaweto na<br />
dominantnite motivi, i pokraj na{eto soglasuvawe so stojali{teto<br />
deka "podelbite na motivite {to ne go zemaat predvid nivniot stek i<br />
nivnoto me|usebno dejst<strong>vo</strong> ne mo`at da se smetaat za sigurni." 64 No bez<br />
ogled na site ovie te{kotii, od analizata {to sleduva mo`at najdobro<br />
da se vidat site zna~ajni momenti {to sami po sebe go opravduvaat na-<br />
{iot obid tokmu za vakva klasifikacija na motivite na storitelite<br />
na ubistvata.<br />
2. VIDOVI UBISTVA SPORED MOTIVOT NA STORITELOT<br />
2.1. Ubist<strong>vo</strong> od odmazda<br />
Vo istra`uvaniot period najgolem broj ubistva (147 ili 38,2%)<br />
bile izvr{eni od takvi pobudi na storitelot <strong>vo</strong> ~ija osnova le`i<br />
sfa}aweto deka so izvesni postapki na `rtvata ili nemu blisko lice<br />
e napravena neoprostiva gre{ka {to mo`e da se ispravi sam so li{uvawe<br />
od `i<strong>vo</strong>t. Vo ovie slu~ai storitelot smeta deka naru{enite<br />
me|u~ove~ki odnosi poradi nanesenoto zlo treba da se ignoriraat ili<br />
nadminat edinstveno preku vra}awe na zlo <strong>vo</strong> koe e sodr`ana subjektivna<br />
ocena za toa kon kogo treba da bide naso~eno i <strong>vo</strong> koja mera<br />
izrazeno.<br />
So ogled na neposrednite dominantni okolnosti {to dovele do<br />
odmazdni~kite motivi, ubistvata od ovaa grupa gi podelivme <strong>vo</strong> slednive<br />
pet podgrupi:<br />
- ubist<strong>vo</strong> od krvna odmazda 9 6,1%<br />
- ubist<strong>vo</strong> od odmazda poradi naneseni<br />
telesni povredi 58 39,5%<br />
- ubist<strong>vo</strong> od odmazda poradi naneseni<br />
verbalni ili realni navredi 38 25,8<br />
- ubistva od odmazda poradi osramotuvawe<br />
na semejna ~est 24 16,3%<br />
- ubistva od odmazda poradi nanesuvawe<br />
na materijalna ili druga {teta 18 12,2%<br />
Vkupno: 147 100,0%<br />
- Ubist<strong>vo</strong> od krvna odmazda. Za krvna odmazda stanuva zbor toga{<br />
koga poradi li{uvawe od `i<strong>vo</strong>t na blizok ~len na semejst<strong>vo</strong>to se<br />
rea|ira so nanesuvawe podednak<strong>vo</strong> zlo naso~eno sprema onoj {to go<br />
izvr{il toa delo ili sprema nemu blisko lice. Za prolienata krv se<br />
bara prolevawe na krv, za{to spored sfa}aweto na odmazdnikot, samo<br />
64<br />
Ibid, str, 95<br />
90
na toj na~in mo`e da se <strong>vo</strong>zvrati za nanesenoto zlo i da se postigne<br />
pravednost. 65<br />
<strong>Ubistvata</strong> od krvna odmazda <strong>vo</strong> SRM isklu~i<strong>vo</strong>, i toa <strong>vo</strong> podednakov<br />
broj gi izvr{ile licata od albanska i makedonska nacionalnost.<br />
[to se odnesuva do pri~inite poradi koi bilo izvr{eno ubist<strong>vo</strong>to<br />
na koe se <strong>vo</strong>zvra}a so ubist<strong>vo</strong>, tie <strong>vo</strong> sudskite presudi, osven <strong>vo</strong><br />
eden slu~aj, nikade ne se opi{uvaat i zatoa ne mo`e ni{to da se zaklu~i<br />
za genezata i karakterot na me|usebnite prethodno naru{eni<br />
odnosi. 66<br />
Pri ovie ubistva na storitelot na deloto mu bil ubien tatko<br />
(3), sin (3), bart (1), baba (1) i ~i~ko (1) i zatoa toj se odlu~il da rea|ira<br />
spored na~eloto na talionot. Ovie prethodni ubistva, na koi<br />
podocna se nadovrzuvala odmazdata, <strong>vo</strong> tri slu~ai bile storeni od<br />
strana na sega{nata `rtva, a <strong>vo</strong> drugite - od strana na lice <strong>vo</strong> blisko<br />
srodst<strong>vo</strong> so ubieniot, ~ie dejstvie bilo pri~ina za prezemenata odmazda.<br />
Toa zna~i deka storitelot samo <strong>vo</strong> tri slu~ai s<strong>vo</strong>jata odmazda ja<br />
naso~il kon licata {to bile vinovni za smrtta na negoviot blizok<br />
srodnik, a <strong>vo</strong> drugite 6 slu~ai, sprema srodnicite na vinovnikot. Pogolemiot<br />
broj ubistva od krva odmazda naso~eni kon srodnicite na<br />
vinovnikot se dol`i na sfa}aweto za totalna ekvivalencija na zloto,<br />
pri koja treba da se postigne ne samo stisfakcija za pravednosta, tuku<br />
i napolno istoto ~uvst<strong>vo</strong> na bolka za zagubeniot ~len na semejst<strong>vo</strong>to.<br />
Zatoa za ubieniot sin se ubiva sinot na vinovnikot, za ubieniot brat -<br />
brat, za baba - baba i sl.<br />
Periodot <strong>vo</strong> koj bila prezemena odmazdata obi~no se dvi`el od<br />
2 do 6 godini od nastanot {to pretstavuval pri~ina za donesuvawe na<br />
takvata odluka. Samo <strong>vo</strong> eden slu~aj krvanata odmazda e izvr{ena po<br />
izminuvaweto na nekolku dena, a <strong>vo</strong> drug, po izminuvaweto duri na 14<br />
godini. Seto toa zboruva za nezastari<strong>vo</strong>sta na krvnata odmazda i na<br />
na{eto podnebie. 67<br />
Ubiojcite od ovaa grupa motivi bile isklu~i<strong>vo</strong> lica od ma{ki<br />
pol i toa naj~esto na <strong>vo</strong>zrast od 31 do 35 godini (33,3%). Ostanatite<br />
starosni kategorii u~estvuvaat re~isi na podednak<strong>vo</strong> ni<strong>vo</strong>, osven onie<br />
od 36 do 45 godini, kade {to ne se pojavil ni eden slu~aj na ubist<strong>vo</strong> od<br />
vakvi pobudi.<br />
Obrazovnoto ni<strong>vo</strong> na ovie ubijci bilo osobeno nisko: nepismeni<br />
i pismeni samouki (66,6%), so zavr{eno ~etvrto oddelenie (11,1%)<br />
i so zavr{eno osmo oddelenie (22,2%). So vakvata obrazovna struktura<br />
65<br />
Za poimot i su{tinata na krvnata odmazda vidi pove}e Karan, str.<br />
24-28.<br />
66<br />
Vo pogled na obrazovnata struktura, <strong>vo</strong>zrasta, polot, upotrebenite<br />
sredstav i nekoi drugi obele`ja na ovie ubistva do sli~ni podatoci do{ol i<br />
Pe{i} I, str. 109-110.<br />
67<br />
Vidi: Karan, str. 33.<br />
91
ilo povrzano i nivnoto zanimawe, odnosno 88,9% bile zemjodelci, a<br />
samo <strong>vo</strong> eden slu~aj se rabotelo za NKV rabotnik. Nivnoto prethodno<br />
povedenie bilo bez isklu~ok primerno i ni eden od niv ne bil recidivist.<br />
Site ubistva bile izvr{eni na selo i toa najgolemiot broj na<br />
esen, <strong>vo</strong> petok i toa od 12,00 do 22,00 ~asot. Polovinata od izvr{enite<br />
ubistva ostanale <strong>vo</strong> obid, a re~isi isto tolkav broj bile odnapred planirani.<br />
Naj~esto upotrebuvanite sredstva za izvr{uvawe na ovie dela<br />
bile pi{tolol (44,4%) i no`ot (33,3%).<br />
- Ubistva od odmazda poradi naneseni telesni povredi. Vo ovaa<br />
grupa se pomesteni ubistvaat {to bile motivirani od odmazda poradi<br />
naneseni te{ki ili lesni telesni povredi vrz samiot storitel ili<br />
nemu blisko lice od strana na samata `rtva ili nekoj ~len na nejzinoto<br />
semejst<strong>vo</strong>.<br />
Storitelot naj~esto ja vr{el odmazdata zatoa {to nemu li~no<br />
<strong>vo</strong> nekoja prilika mu bila nanesena telesna povreda od strana na<br />
`rtvata ili od ~len na semejst<strong>vo</strong>to na `rtvata (sin, brat, bratu~ed i<br />
sl.). Vo re~isi podednakov broj slu~ai storitelot ja vr{el odmazdata<br />
zatoa {to mu bila nanesena telesna povreda od ~len na nego<strong>vo</strong>to semejst<strong>vo</strong><br />
(brat, sin, tatko, majka, snaa i zet). I na krajot, <strong>vo</strong> ne{to pomal<br />
broj slu~ai storitelot go izvr{il ubist<strong>vo</strong>to ili obidot na ubist<strong>vo</strong>,<br />
zatoa {to mu bile naneseni povredi na nekoj ~len od nego<strong>vo</strong>to semejst<strong>vo</strong><br />
od strana na ~lenovite na semejst<strong>vo</strong>to na `rtvata (mu bil povreden<br />
sin od strana na sin na `rtvata itn.).<br />
Od momentot na nastanuvaweto na pri~inata {to ja uslovila<br />
tepa~kata od koja proizlegla povredata storitelot i `rtvata naj~esto<br />
`iveele <strong>vo</strong> dobri odnosi ili <strong>vo</strong>op{to ne se poznavale. A od momentot<br />
na nastanata tepa~ka <strong>vo</strong> koja bila zadobiena telesna povreda do momentot<br />
na prezemaweto na dejstvieto na odmazdata obi~no pominuvale<br />
nekolku ~asovi ili dena. Sosema isklu~itelno nekolku meseci ili<br />
godini.<br />
[to se odnesuva do pri~inite poradi koi nastanale tepa~kite<br />
<strong>vo</strong> koi se zadobieni telesnite povredi, tie <strong>vo</strong> sudskite presudi naj~esto<br />
ne se spomenuvaat ili se objasnuvaat sosema beglo. Od nivnata podetalna<br />
analiza sepak utvrdivme deka obi~no se rabotelo za sitni raspravii<br />
od neimoten karakter, osobeno toga{ koga se naneseni povredite<br />
vrz samiot storitel. Toa bile raspravii okolu laewe na ku~iwa,<br />
zavist {to storitelot razgovaral so de<strong>vo</strong>jka na koja i se dod<strong>vo</strong>ruvala<br />
`rtvata, raspravija okolu ~a{a za piewe <strong>vo</strong>da, polnewe <strong>vo</strong>da od selska<br />
~e{ma i sl. Vo slu~aite koga telesnata povreda nastanala <strong>vo</strong> tepa~ka<br />
pome|u ~lenovite na semejstvata na storitelot i `rtvata, pri~inite<br />
biile u{te pobezna~ajni: poradi manifestirawe naviva~ki strasti na<br />
fudbalski natprevar, raspravii nastanati od detski igri, sitni navredi<br />
i sl. Opredeleni poseriozni pri~ini za nastanuvawe na tepa~kata<br />
<strong>vo</strong> koja nekoj bil silno natepan ili poseriozno povreden imalo<br />
92
samo <strong>vo</strong> pomal broj slu~ai povrzani so nastanuvawe polska {teta, ili<br />
samo opredelen strav od tak<strong>vo</strong> nastanuvawe.<br />
Kaj ovie dela karakteristi~en e faktot {to me|u onie lica,<br />
koi prethodno stoele <strong>vo</strong> opredeleni zategnati odnosi, nemnalo da se<br />
slu~i ubist<strong>vo</strong>to ili obid za ubist<strong>vo</strong> dokolku ne nastanala tepa~kata<br />
<strong>vo</strong> koja e skr{ena nekoja koska ili vilica, povreden nekoj organ, ili<br />
ednostavno poprili~no e natepano nekoe lice. Vo ostanatiot pogolem<br />
del na ovie ubistva telesnata povreda bila edinstvenata pri~ina za<br />
prezemaweto na odmazdata. Seto toa zboruva deka ubistvata od ovie<br />
motivi se naj~esto usloveni od vlijanieto na neposrednite subjektivni<br />
okolnosti, dodeka dejst<strong>vo</strong>to na op{testvenite kriminogeni faktori<br />
se pojavuva na dosta golemo rastojanie.<br />
I kaj ubistvata od ovie motivi, isti kako i kaj krvnata odmazda,<br />
storitelite bile isklu~i<strong>vo</strong> od ma{ki pol. Me|utoa, <strong>vo</strong> pogled na <strong>vo</strong>zrasta<br />
najgolemata pojavnost se spu{ta kaj starosnata kategorija od 21<br />
do 25 godini (29,3%), a {to se odnesuva do obrazovanieto, toa e tuka<br />
prete`no nisko, no ovde se pojavuvaat i lica so zavr{eno vi{e ili<br />
visoko obarzovanie (13,8%).<br />
Kaj ubistvata od ovie motivi se pojavuvaat najgolem brooj recidivisti<br />
(17,2%), a <strong>vo</strong> pogled na upotrebenite sredstva za izvr{uvawe<br />
na deloto dominiraat no`ot (34,5%), pi{tolot (29,3%) i tvrdi predmeti<br />
(17,2%).<br />
- Odmazda poradi verbalni i realni navredi. Vo ovaa grupa spa-<br />
|aat ubistvata {to bile motivirani od verbalni ili realni navredi<br />
{to bile naso~eni kon storitelot na deloto ili nemu blisko lice na<br />
javno ili na drugo mesto. Verbalnite i realnite navredio sekoga{<br />
bile manifestirani so izre~eni zborovi ili dejstvija isklu~i<strong>vo</strong> od<br />
strana na `rtvata, {to }e re~e deka dejstvieto na izvr{uvaweto na<br />
ubist<strong>vo</strong>to storitelot go prezemal isklu~i<strong>vo</strong> kon liceto {to ja nanelo<br />
navredata. Pritoa, verbalnite navredi sekoga{ bile iska`ani i naso~eni<br />
kon storitelot na deloto, a realnite pred se kon storitelot,<br />
no i kon nemu blisko lice i toa isklu~i<strong>vo</strong> od `enski pol (bra~na ili<br />
<strong>vo</strong>nbra~na sopruga, kerka, sestra i de<strong>vo</strong>jka).<br />
Spored op{toprifatenite moralni sta<strong>vo</strong>vi karakteristi~ni<br />
za na{eto podnebje sodr`inata na navredlivite zborovi i dejstvija realno<br />
zemeno bile pogodni da predizvikaat negativno ~uvst<strong>vo</strong> kaj storitelot,<br />
odnosno subjektivno ~uvst<strong>vo</strong> na povredena ~est i ugled. Me|utoa,<br />
navredite <strong>vo</strong> nikoj slu~aj ne bile so takov intenzitet za, so ogled<br />
na mo`nite posledici po ~esta i ugledot na storitelot da mo`at da go<br />
opravdaat nego<strong>vo</strong>to rea|irawe so ubist<strong>vo</strong>.<br />
Kaj verbalnata navreda dominirale raznovidni vulgarni pcosti<br />
ve{to sro~eni da predizvikaat silen efekt, no i raznovidni potsmevawa,<br />
prefrluvawa i omalova`uvawa na sposobnostite na storitelot<br />
na deloto so istovremeno izdigawe na sposobnostite na sopstvenata<br />
li~nost. I realnite navredi bile mnogubrojni i raznovidni:<br />
93
popre~uvawe na patot na svadbena po<strong>vo</strong>rka, nedoz<strong>vo</strong>luvawe nekomu da<br />
se fati <strong>vo</strong> oro, stavawe prpka (sopka), butkawe, udirawe {lakanica,<br />
maftawe so raka na tu|a de<strong>vo</strong>jka, nedavawe zbor na sostanok, nenasilen<br />
obid da se ostvari seksualen odnos, nesakawe da se napu{ti tu| stan<br />
itn, itn.<br />
Za razlika do site drugi ubistva od odmazda, kaj ovie dela dominiraat<br />
storitelite od makedonska nacionalnost (50,0%), pred onie od<br />
albanskata i drugite nacionalnosti. Obrazovanieto ne se poka`uva<br />
zna~ajno za ubistvata od ovie motivi, a <strong>vo</strong> pogled na zanimaweto na re-<br />
~isi ednak<strong>vo</strong> ni<strong>vo</strong> (od okolu 33,0%) se pojavuvaat zemjodelcite i NKV<br />
rabotnici. Najgolemiot broj od ovie ubistva, isto kako i prethodnite,<br />
gi vr{ele lica na <strong>vo</strong>zrast od 21 do 25 godini.<br />
- Odmazda poradi osramotuvawe na semejna ~est. Opredeleni<br />
dejstvija <strong>vo</strong> na{ata sredina mnogu ~esto predizvikuavat ~uvst<strong>vo</strong> na<br />
dlaboka posramenost na semejnata ~est. Spored op{tite eti~ki sfa-<br />
}awa, a osobeno spored eti~kite sfa}awa na subjektivnata svest tak<strong>vo</strong>to<br />
~uvst<strong>vo</strong> naj~esto go predizvikuva siluvaweto na nekoj ~len od semejst<strong>vo</strong>to,<br />
nego<strong>vo</strong>to grabnuvawe zaradi sklu~uvawe brak, prekinuvawe<br />
na brakot, sprotivstavuvawe na roditelite <strong>vo</strong> pogled na izborot na<br />
bra~niot partner i sl. Vo takvite slu~ai, ne mo`ej}i da se pomiri so<br />
naneseniot sram, kaj povredeniot se sozdava pobuda da <strong>vo</strong>zvrati so dejstvie<br />
{to, spored negovite sfa}awa e srazmerno na nanesenoto zlo i<br />
istovremeno pogodno za "miewe" na sramot. S<strong>vo</strong>eto dejstvie toj go naso~uva<br />
kako kon glavnite vinovnici na naneseniot sram, taka i kon<br />
lica <strong>vo</strong> nivno nepostredno srodst<strong>vo</strong>, koi po nego<strong>vo</strong> nao|awe imaat udel<br />
<strong>vo</strong> nastanatata situacija.<br />
Spored s<strong>vo</strong>jata <strong>vo</strong>zrast najgolemiot broj od site ubijci bile od<br />
41 do 45 godini (29,2%), a potoa od 51 do 60 godini (20,8%). Toa bile<br />
lica {to si sozdale opredelen ugled <strong>vo</strong> sredinaat kade {to `iveele i<br />
koi so ogled na toa, i s<strong>vo</strong>ite izrazeni zaostanati patrijalhalni sfa-<br />
}awa se ~uvstvuvale najmnogu zasegnati od postapkite so koi im bila<br />
povredena semejnata ~est. Zatoa tie i se javuvaat naj~esto <strong>vo</strong> odbrana<br />
na ~esta, no na na~in so koj toa najmalku mo`e da se stori.<br />
Za kulturnata i moralnata iskol~enost na nivnite sfa}awa,<br />
pokraj nesoodvetniot na~in na nivnoto rea|irawe zboruva i ni<strong>vo</strong>to na<br />
nivnoto obrazovanie. Imeno, storitelite <strong>vo</strong> 88,3% slu~ai bile nepismeni<br />
ili so obrazovanie do ~etvrto oddelenie osnovno u~ili{te, a<br />
ostanatite 16, 6% so nepotpolno ili isklu~itelno so zavr{eno osnovno<br />
obrazovanie.<br />
Vo ovie dela za prv pat dominiraat storiteli so zanimawe<br />
NKV rabotnici (40,7%) nad zemjodelcite (37,5%), a povratot bil izrazen<br />
so 12,5%.<br />
Vo pogled na sredstvata za izvr{uvawe, ovde isto taka za prv<br />
pat so najgolemo u~est<strong>vo</strong> se javuva pu{kata (37,5%), a potoa so ne{to<br />
94
pogolemo u~est<strong>vo</strong> samo u{te pi{tolot (33,3%), {to }e re~e <strong>vo</strong> 70,8%<br />
slu~ai - ognenoto otu`je.<br />
- Odmazda poradi nanesuvawe materijalna ili druga {teta. Na<br />
kraj odmazdni~kite pobudi se manifestirale i <strong>vo</strong> slu~aite <strong>vo</strong> koi<br />
li{uvaweto od `i<strong>vo</strong>t bilo izvr{eno zatoa {to storitelot pretrpel,<br />
ili postoela opasnost da pretrpi opredelena materijalna ili drug vid<br />
na {teta, ili pak ne ostvaril nekoja planirana korist. Spored podatocite<br />
od istra`uvaweto, nanesenata materijalna {teta se sostoela <strong>vo</strong><br />
odzemawe (kra`ba) ili o{tetuvawe tu|i stvari i neisplaten dogo<strong>vo</strong>r<br />
za kupoproda`ba ili dogo<strong>vo</strong>r za delo, a neostvarenata o~ekuvana korist<br />
<strong>vo</strong> neuspehot po "vina" na `rtvata da se dojde do vrabotuvawe, neostvaruvawe<br />
bore~ka penzija, maninuvawe na vremena rabota <strong>vo</strong> stranst<strong>vo</strong><br />
i sl.<br />
2.2. Ubist<strong>vo</strong> od koristoqubie<br />
<strong>Ubistvata</strong> od koristoqubie mo`at da se javat <strong>vo</strong> dva vida. Vo<br />
prviot vid storitelot li{uva od `i<strong>vo</strong>t nekoe lice sakaj}i da ostvari<br />
pozitivna korist, odnosno da dojde do pari ili do nekoi drugi podvi`ni<br />
stvari na `rtvata. Vo vtoriot vid storitelot o~ekuva ostvaruvawe<br />
negativna korist, odnosno da gi izbegne s<strong>vo</strong>ite postojni ili idni<br />
obvrski kako, na primer, osloboduvawe na obvrskite {to proizleguvaat<br />
od dogo<strong>vo</strong>r za do`i<strong>vo</strong>tna izdr{ka. Za storitelite na obata vida<br />
ubist<strong>vo</strong> od koristoqubie e karakteristi~no posebnoto sfa}awe na<br />
vrednosta na materijalnite dobra i nivnoto preferirawe pred `i<strong>vo</strong>tot<br />
na opredeleno lice.<br />
Na{eto istra`uvawe pojka`a deka poradi maliot broj slu~ai<br />
vakvi ubistva (2 ili 0,5%) ne mo`eme da gi smeatme karakteristi~ni<br />
za na{eto podnebje i za niv da donesuvame nekoi posigurni zaklu~oci.<br />
2.3. Eliminacija na lice {to pretstavuva tovar za interesite na<br />
ubiecot<br />
Trgnuvaj}i od neposrednite faktori {to se javile <strong>vo</strong> vid na<br />
okolnosti koi sozdavaat opredelena pre~ka i tovar za interesite na<br />
ubijcite, ubistvata od o<strong>vo</strong>j motiv gi podelivme <strong>vo</strong> slednive {est podgrupi:<br />
- eliminacija na sopstven bra~en drugar 4 11,4%<br />
- eliminacija na quboven partner<br />
na bra~niot drugar 4 11,4%<br />
- eliminacija na qubovnik - qubovnica 3 8,6%<br />
- eliminacija na quboven sopernik 2 5,7%<br />
- osloboduvawe od nesakano dete 12 34,3%<br />
- ubist<strong>vo</strong> na dete pri pora|awe 10 28,6%<br />
Vkupno: 35 100,0%<br />
95
- Eliminacija na sopstven bra~en drugar. Vo opredleni slu~ai,<br />
koga }e im dosadat seksualnite odnosi so s<strong>vo</strong>jot bra~en drugar, nekoi<br />
lica <strong>vo</strong> takvi odnosi stapuvaat nad<strong>vo</strong>r od brakot. Toga{ nivniot sopru`nik<br />
se pojavuva kako odvi{en subjekt, koj pretstavuva samo pre~ka<br />
<strong>vo</strong> odr`uvaweto na polovite kontakti so sakanoto treto lice. Za razre{uvaweto<br />
na takvite odnosi edno od najnormalnite re{enija e da se<br />
razvede postoe~kiot i da se stapi <strong>vo</strong> nov brak so qubovnikot ili qubovnicata.<br />
Me|utoa, toga{ se pojavuva osnovnata pre~ka - nivniot quboven<br />
partner ne saka da go rasturi s<strong>vo</strong>jot brak i semejst<strong>vo</strong>, a od druga<br />
strana, ne saka da gi prekine ni seksualnite odnosi pod uslov da ostanat<br />
<strong>vo</strong> tajnost. Poradi seto toa, prvite lica se odlu~uvaat na najneprifatli<strong>vo</strong>to<br />
re{enie {to se sostoi <strong>vo</strong> otstranuvawe na bra~niot drugar<br />
koj im pretstavuva pre~ka za nepre~eno odvivawe na polovite kontakti.<br />
Vo site ~etiri slu~ai na na{eto istra`uvawe se rabotelo<br />
tokmu za vakvi odnosi, <strong>vo</strong> koi edniot od sopru`nicite se odlu~il da go<br />
li{i od `i<strong>vo</strong>t drugiot za da mo`e da ja zado<strong>vo</strong>luva s<strong>vo</strong>jata silna qubov<br />
so treto lice, a ne so cel za sklu~uvawe na brak.<br />
Osven <strong>vo</strong> dosta poznatiot slu~aj kaj ezeroto Kalimanci, kade<br />
{to izvr{itelot bil od ma{ki pol, <strong>vo</strong> drugite tri slu~ai soprugite<br />
bile tie {to sakale da gi otstranat s<strong>vo</strong>ite ma`i za da mo`at slobodno<br />
da im se prepu{tat na qubovnite do`ivuvawa i pritoa da ne pretrpat<br />
kakva i da e {teta po odnos na s<strong>vo</strong>jot ugled i op{testvenoekonomskite<br />
interesi. Za niv e karakteristi~no deka <strong>vo</strong> dva slu~ai ubist<strong>vo</strong>to ili<br />
obidot za ubist<strong>vo</strong> go izvr{ile <strong>vo</strong> soizvr{itelst<strong>vo</strong> so s<strong>vo</strong>jot qubovnik,<br />
68 a <strong>vo</strong> tretiot, suprugata u~estvuvala samo kako pottiknuva~ dodeka<br />
neposrednite izvr{iteli bile nejzinite bra}a.<br />
- Eliminacija na quboven partner na bra~niot drugar. Soznanieto<br />
na okolnosta deka negoviot bra~en drugar odr`uva seksualni<br />
odnosi so treto lice mo`e da sozdade odluka za li{uvawe od `i<strong>vo</strong>t<br />
tokmu na toa lice. Vo ovie slu~ai, so cel da go so~uva s<strong>vo</strong>jot brak i<br />
semejst<strong>vo</strong>, povredeniot sopru`nik najprvin prezema raznovidni, i toa<br />
op{testveno sosema prifatlivi ~ekori za da go popre~i natamo{noto<br />
odr`uvawe na otkrienata qubovna vrska. Me|utoa, koga negovite dolgotrajni<br />
napori ostanuvaat bez konkreten uspeh, edinstveniot izlez za<br />
za~uvuvawe na brakot se bara <strong>vo</strong> li{uvaweto od `i<strong>vo</strong>t na beskompro-<br />
68<br />
Deka po donesenata odluka za eliminacija na nesakaniot soprug `enite<br />
ne go premezemaat sami dejstvieto na izvr{uvaweto, tuku so pottiknuvawe<br />
na s<strong>vo</strong>jot qubovnik go pridobivaat da zeme u~est<strong>vo</strong> <strong>vo</strong> neposrednoto<br />
izvr{uvawe, odnosno toa sam da go izvr{i, postojat pove}e pri~ini. Pr<strong>vo</strong> `enata<br />
e poinferiorna od ma`ot i poradi toa te{ko se odlu~uva da go napadne;<br />
vtoro, taa niz istorijata e <strong>vo</strong>spituvana da go smeta za superioren <strong>vo</strong> sekoj pogled<br />
i toa go respektira i treto, so <strong>vo</strong>vlekuvawe na qubovnikot <strong>vo</strong> zlostorot<br />
pocvrsto go vrzuva za sebe. Markovi} i dr. str. 85.<br />
96
misniot qubovnik. Pri~inata za vakvata odluka ne se nao|a <strong>vo</strong> ~uvst<strong>vo</strong>to<br />
na qubomora, iako i povredenata ~est i sueta imaat opredelen<br />
udel <strong>vo</strong> nejzinoto formirawe. Ona {to na ova mesto e dominantno za<br />
preminot kon deloto e deka tretoto lice ve}e pretstavuva golem tovar<br />
ili pre~ka za normalniot `i<strong>vo</strong>t so s<strong>vo</strong>jot sopru`nik.<br />
<strong>Ubistvata</strong> od o<strong>vo</strong>j vid po pravilo gi vr{ele lica od ma{ki pol,<br />
koi, i pokraj seksualnoto neverst<strong>vo</strong>, ja sakale s<strong>vo</strong>jata sopruga i se nadevale<br />
<strong>vo</strong> nejzinoto popravawe i posvetuvawe kon pravilno <strong>vo</strong>spituvawe<br />
i podigawe na decata. Ovie storiteli s<strong>vo</strong>ite, naj~esto odnapred<br />
planirani ubistva, gi izvr{uvale so no`, pi{tol i sekira. Nivnata<br />
<strong>vo</strong>zrast se dvi`ela nad 45 godini, a nivnoto prethodno povedenie bilo<br />
<strong>vo</strong> polna soglasnost so op{testvenite baarwa i o~ekuvawa.<br />
- Eliminacija na qubovnik - qubovnica. Nastojuvaweto da se<br />
prekine i`iveanata i dosadena vrska so s<strong>vo</strong>jot qubovnik (qubovnica),<br />
iako <strong>vo</strong> sosema mal broj slu~ai se pojavi i <strong>vo</strong> na{eto istra`uvawe. Vo<br />
`elbata da se oslobodi od seksualno i`iveaniot partner storitelot<br />
naiduval na uporno insistirawe za zadr`uvawe na taa vrska. Me|utoa,<br />
seto toa nemu mu pretstavuvalo pre~ka za stapuvawe <strong>vo</strong> seksualni<br />
odnosi so drugi lica, a od nesposobnosta na prifatliv na~in da ras~isti<br />
so sega{nosta se odlu~uva na najnepromisleniot ~ekor <strong>vo</strong> nade`<br />
deka tuka se krie najednostavnoto re{enie.<br />
Storitelite na ubistvata od o<strong>vo</strong>j motiv bile mladi lica od<br />
obata pola, na <strong>vo</strong>zrast od 18 do 20 godini, no od povisokite obrazovni<br />
kategorii. Nivnite ubistva <strong>vo</strong> site tri slu~ai bile odnapred planirani<br />
i site zavr{ile so smrtna posledica.<br />
- Eliminacija na quboven sopernik. Deka i postoeweto na quboven<br />
sopernik mo`e da pretstavuva tovar za interesite na nekoe lice<br />
i neposredna pri~ina za izvr{uvawe na ubist<strong>vo</strong>to se poka`a i <strong>vo</strong> na-<br />
{eto istra`uvawe. Iako se raboti za sosema mal broj slu~ai (2 ili<br />
5,7%) bitno e da se spomne deka ovde stanuva zbor za nesocijalizirani<br />
lica so infantilni zabludi deka dokolku se otstani konkurentot polesno<br />
}e mo`e da se dobie naklonosta na sakanata li~nost. Od druga<br />
strana, <strong>vo</strong> kontekstot na drugite ubistva so seksualna zadnina i ovie<br />
posegnuvawa po tu| `i<strong>vo</strong>t u{te edna{ uka`uvaat na golemoto vlijanie<br />
na seksualnite `elbi i nedo<strong>vo</strong>lnoto vnimanie {to <strong>vo</strong> na{eto op{test<strong>vo</strong><br />
mu se posvetuva na pravilnoto seksualno <strong>vo</strong>spituvawe na mladite<br />
pokolenija.<br />
- Osloboduvawe od nesakano dete. Vo opredeleni slu~ai ra|aweto<br />
na <strong>vo</strong>nbra~no dete se pojavuva kako te`ok tovar i sram ne samo za<br />
negovata majka tuku i za celokupnoto nejzino semejst<strong>vo</strong>. Poradi te{-<br />
kata materijalna i socijalna polo`ba, zaostanatite pogledi, neobrazovanosta,<br />
niskiot moral i predrasudi povrzani so realniot ili o~ekuvaniot<br />
strav za prefrluvaweto na sredinata i naru{uvaweto na op{-<br />
testveniot ugled na <strong>vo</strong>nbra~nata majka, roditelite vr{at ogromen<br />
pritisok i i sovetuvaat da se oslobodi od nejzinoto no<strong>vo</strong>roden~e ili<br />
97
doen~e. A koga poradi nadvladuvawe na maj~iniot nagon ili poradi<br />
strav od gnasewe od samostojno izvr{uvawe na takov akt, majkata }e go<br />
odbie izvr{uvaweto na deloto, obi~no na pomo{ i priteknuva<br />
nejzinata majka (<strong>vo</strong> eden slu~aj i tatkoto), prezemaj}i go samata dejstvieto<br />
na izvr{uvaweto, no sepak so stvarna ili molkumna soglasnost<br />
na }erkata.<br />
Vo na{eto istra`uvawe najdovme pet vakvi slu~ai i samo tri<br />
kade {to, poradi <strong>vo</strong>nbra~nosta na deteto, samata majka go li{ila od<br />
`i<strong>vo</strong>t s<strong>vo</strong>eto doenn~e.<br />
Storitelite na ovie ubistva poteknuvaat od zaostanata prete`no<br />
selska sredina (75,0%), kade{to ra|aweto na <strong>vo</strong>nbra~no dete se<br />
u{te se smeta za golem sram. Tie obi~no bile od siroma{ni semejstva,<br />
i, kako {to rekovme, so mnogu nisko obrazovanie i socijalna svest.<br />
Kako neposredni izvr{iteli na ubistvata prete`no se javuvale<br />
lica od `enski pol (53,8%), no ne e mal brojot i na ma`ite. Me|utoa,<br />
pri~inite za osloboduvawe od nesakano dete kaj licata od ma{ki pol<br />
se javuvaat <strong>vo</strong> malku izmenet oblik. Imeno, okolnostite {to kaj niv ja<br />
formiraat idejata s<strong>vo</strong>eto ili tu|o dete da go smetaat za tovar od koj<br />
mo`at da se oslobodat samo so nego<strong>vo</strong> li{uvawe od `i<strong>vo</strong>t, bile u{te<br />
pobizarni: neosnovano somnenie deka deteto ne e nego<strong>vo</strong>; deka nego<strong>vo</strong>to<br />
dete li~i i go potsetuva na omrazenata te{ta i na krajot, edenostavno<br />
na storitelot ne mu se dopa|alo deteto od prviot brak na negovata sega{na<br />
<strong>vo</strong>nbra~na sopruga. A deka seto toa uka`uva na zgolemenata op{-<br />
testvena opasnost i osobeno izrazenite iskol~eni crti na li~nosta na<br />
ovie storiteli, ne treba posebno da se doka`uva.<br />
Storitelite na ovie dela bile od najrazli~na <strong>vo</strong>zrast, porano<br />
neosuduvani i re~isi isklu~i<strong>vo</strong> od makedonska nacionalnost (91,7%).<br />
So ogled na zanimaweto dominiraat doma}inkite (53,3%), a potoa<br />
NKV i PKV rabotnici (25,0%). <strong>Ubistvata</strong> {to gi storile ovie lica<br />
<strong>vo</strong> 66,7% slu~ai bile odnapred planirani, a <strong>vo</strong> 91,7% zavr{ile so smrt<br />
na `rtvata.<br />
- Ubist<strong>vo</strong> na dete pri pora|awe. Procentot na ubistvata na dete<br />
pri pora|awe od 28,6% uka`uva deka moti<strong>vo</strong>t {to go opredelivme kako<br />
eliminacija na lice {to pretstavuva tovar za interesite na storitelot<br />
se poka`a zna~itelen. Za vakvata negova pojavnost pridonele slednive<br />
faktori. Nazadnite konzervativni sfa}awa i predrasudi na sredinata<br />
izrazeni preku sfa}aweto deka <strong>vo</strong>nbra~oto maj~nst<strong>vo</strong> povlekuva<br />
te`ok sram. Niskoto ni<strong>vo</strong> na seksualna prosvetenost i nedo<strong>vo</strong>lnoto<br />
vklu~uvawe na `enata <strong>vo</strong> op{testvenoekonomskite procesi kako produkt<br />
na partijalhalnite odnosi <strong>vo</strong> semejst<strong>vo</strong>to osobeno na selo. Poradi<br />
site ovie op{testveni faktori, <strong>vo</strong> opredeleni delovi od na{ata republika<br />
se u{te se sre}ava neramnopravnosta na `enata <strong>vo</strong> odnos na op{-<br />
testvenata i ekomomskata polo`ba na ma`ot. A seto toa nu`no se reperkutira<br />
vrz karakteristikite na nejzinata li~nost. Od analizata na<br />
podatocite od na{eto istra`uvawe kaj storitelite na ~edoubist<strong>vo</strong>to<br />
98
gi najdovme slednite faktori {to neposredno go determinirale preminot<br />
kon o<strong>vo</strong>j akt: nedo<strong>vo</strong>lniot stepen na socijaliziranost na li~nosta<br />
poradi zataenoto semejno i op{testveno <strong>vo</strong>spituvawe, neobrazovanosta,<br />
slabata imotna sostojba stra<strong>vo</strong>t i sramot od rea|iraweto i potsme<strong>vo</strong>t,<br />
<strong>vo</strong>zdr`anosta i neprifa}aweto od sredinata, pa|aweto <strong>vo</strong><br />
o~ajanie i stra<strong>vo</strong>t od nemo`nosta da se sklu~i brak ili da se najde qubovnik,<br />
materijalnata sostojba {to mo`e da se vlo{i do toj stepen<br />
{to da ne mo`e da se izdr`uva deteto, stra<strong>vo</strong>t za idninata na toa dete<br />
koe }e ostane bez vistinskiot tatko, kako i nedostig na maj~inski<br />
nagon i ~uvstva.<br />
Site ovie op{testveni i li~ni faktori retko deluvaat od<strong>vo</strong>eno<br />
i izoliurano i zatoa imale takva sila {to <strong>vo</strong> sodejst<strong>vo</strong> na bolkite<br />
i rastrojst<strong>vo</strong>to pri samiot akt na poroduvaweto i gubeweto na mo}ta<br />
na rasuduvawe, mo`ele da dovedat do infanticidot. Soglasno so okolnostite<br />
{to vlijaele vrz izvr{uvaweto na deloto, a koi <strong>vo</strong> smisla na<br />
~l. 40 KZ SRM pridonesuvaat ova delo da se tretira kako priviligiran<br />
oblik na ubist<strong>vo</strong>, negovite storiteli bile isklu~i<strong>vo</strong> lica od<br />
`enski pol, odnosno majkite na no<strong>vo</strong>roden~iwata. Toa bile mladi<br />
majki na <strong>vo</strong>zrast od 18 do 25 godini (8,0%). Site bile nema`eni, i so<br />
eden isklu~ok, `iveele <strong>vo</strong> slaboimotni i srednoimotni semejstva. Vo<br />
pogled na obrazobvanieto bile so nezavr{eno ili edvaj zavr{eno<br />
osnovno u~ilii{te i so status na bezrabotni, bez opredeleno zanimawe<br />
i kvalifikacii ili pak se zanimavale so zemjodelst<strong>vo</strong>, bilo<br />
kako sezonski rabotni~}i, bilo na imotot na s<strong>vo</strong>ite roditeli. Karakteristi~o<br />
e i toa deka so ogled na nacionalnata struktura site bile<br />
makedonki i deka pred deloto ~esto manifestirale asocijalni i antisocijalni<br />
povedenija (alkohol, nemoral, vagabunda`a i sl.).<br />
Interesno e i toa deka site tie |i ubile s<strong>vo</strong>ite <strong>vo</strong>nbra~ni no<strong>vo</strong>roden~iwa<br />
po prethoden uspe{en ili neuspe{en obid za sokrivawe<br />
na s<strong>vo</strong>jata bremenost, a <strong>vo</strong> najgolem broj slu~ai so donesuvawe odluka<br />
za deloto u{te za vreme na graviditetot. Faktot deka od porano go<br />
planirale ~edoubist<strong>vo</strong>to uka`uva na toa deka nivniot motiv se oformil<br />
i poteknal od sopstvenite nazadni eti~ki sfa}awa i primitivnite<br />
sfa}awa na okolinata, a mnogu pomalku kako posledica na rastrojst<strong>vo</strong>to<br />
{to kaj niv go predizvikalo pora|aweto, {to me|utoa, ne<br />
zna~i deka o<strong>vo</strong>j element nemal s<strong>vo</strong>j udel <strong>vo</strong> zgolemuvaweto na toa psihi~ko<br />
rastrojst<strong>vo</strong>. Ottuka se potvrduva i na{eto ve}e izlo`eno stojali{te<br />
deka zakonodavecot nepravilno postapiol so toa {to rastrojst<strong>vo</strong>to<br />
kaj majkata go pretpostavuva i <strong>vo</strong> site slu~ai na ~edoubistvata go<br />
zema kako osnov za privilegiran tretman bez ogled na vidot i stepenot<br />
na negoviot intenzitet i uslovite {to na opredelen na~in go predizvikuvaat<br />
toa rastrojst<strong>vo</strong>. Me|utoa, od faktite {to ovde ni se nudat<br />
mo`e da se odi i naatmu i so pra<strong>vo</strong> da se kritikuva postoeweto na zakonskata<br />
konstrukcija na du{evnoto rastrojst<strong>vo</strong> kaj majkata, a so toa i<br />
ispravnosta na priviligiraweto na o<strong>vo</strong>j vid ubist<strong>vo</strong>. Site soznanija<br />
99
vsu{nost mora da <strong>vo</strong>dat kon takvi razmisluvawa {to ~edoubist<strong>vo</strong>to de<br />
lege ferenda treba da gi pomestat me|u obi~nite ubistva. Taka kako {to<br />
e sega, so dopu{taweto preku kategorijata na du{evno rastrojst<strong>vo</strong><br />
efikasno da se oslobodi od nesakanoto no<strong>vo</strong>roden~e, zakonodavecot<br />
samo gi podr`uva primitivnite sfa}awa na majkata i nejzinata neposredna<br />
i po{iroka okolina. Re{enieto e sepak na druga strana, odnosno<br />
<strong>vo</strong> humanite i dolgoro~ni usilbi na op{test<strong>vo</strong>to za nadminuvawe na<br />
socijalnite problemi na majkata i iskol~enite vrednosti na okolinata<br />
koi, vsu{nost, i doveduvaat do ovie ubistva.<br />
Vo na{eto istra`uvawe ne najdovme slu~ai na ubist<strong>vo</strong> na no<strong>vo</strong>roden~e<br />
kako plod na bremenost {to poteknuva od bra~no neverst<strong>vo</strong>.<br />
Me|utoa, od druag strana, najdovme na eden slu~aj na specijalen povrat,<br />
{to e osobeno opasna pojava kaj o<strong>vo</strong>j, no i kaj site drugi <strong>vo</strong>dovi ubistva.<br />
100<br />
2.4. Eliminacija na lice {to pretstavuva opasnost za<br />
interesite na ubiecot<br />
Poradi povedenieto na opredeleno lice so koe, spored nao|aweto<br />
na storitelot bilo dovedeno <strong>vo</strong> opasnost ostvaruvaweto na negovite<br />
nameri i interesi, na podra~jeto na SRM bile izvr{eni 15 ili<br />
3,9% ubistva.<br />
Za neprijatnata situacija <strong>vo</strong> koja se na{ol ili mu pretstoela<br />
na storitelot mnogu ~est vinovnik bila smata `rtva koja <strong>vo</strong> 33,3%<br />
slu~ai so s<strong>vo</strong>ite zakani i neposredni postap}i se obidela da mu gi<br />
zagrozi interesite. Imeno, poradi opredeleni s<strong>vo</strong>i dobronamerni ili<br />
niski pobudi, `rtvite sakale da mu go rasturat brakot na s<strong>vo</strong>jot zet<br />
ili porane{en <strong>vo</strong>nbra~en drugar, ili pak, kako <strong>vo</strong> eden slu~aj od na-<br />
{eto istra`uvawe, da mu go rasturat semejst<strong>vo</strong>to so nasilno odzemawe<br />
na s<strong>vo</strong>eto dete, koe od ra|awe mu bilo dadeno na uslovuvawe na storitelot.<br />
Vo opredeleni prili}i opasnosnata situacija <strong>vo</strong> koja se na{ol<br />
ja sozdal samiot storitel po predhoden neprijaten odnos {to go imal<br />
so `rtvata poradi s<strong>vo</strong>ja ili nejzina vina. Taka, <strong>vo</strong> tri slu~ai od istra-<br />
`uvaweto, so cel da mu se odmazdi na liceto so koe od porano se zameril,<br />
storitelot se odlu~il toa lice da go natepa ili pak ubie. Me|utoa<br />
<strong>vo</strong> nastanatata tepa~ka, od strana na napadnatoto, obi~no fizi~ki<br />
poslabo i osameno lice, se slu~uvalo da se stavi treto lice bilo kako<br />
prijatel ili slu~aen minuva~. Toga{, sogleduvaj}i ja opasnosta po<br />
s<strong>vo</strong>jot fizi~ki integritet, storitelot se odlu~uva da ja otstrani taa<br />
opasnost na toj na~in {to s<strong>vo</strong>eto dejstvie so sredst<strong>vo</strong> pogodno za li{uvawe<br />
od `i<strong>vo</strong>t go naso~uva kon treto lice.<br />
I, na krajot, opredelen pomal broj ubistva bile izvr{eni po<br />
isklu~iva vina na storitelot, koj <strong>vo</strong> stra<strong>vo</strong>t od odmazda na `rtvata,<br />
poradi s<strong>vo</strong>ite kleveti i drugi protivpravni dejstvija, edinstveniot
na~in za pretpostavenata ili realno o~ekuvana opasna situacija go na-<br />
{ol <strong>vo</strong> li{uvaweto od `i<strong>vo</strong>t na liceto od koe se pla{el.<br />
Storiteli na ubistvata od ovie motivi bile lica od ma{ki pol<br />
(93,3%). Vozrasta ne e karakteristi~na za vr{eweto na ovie dela. So<br />
ogled na nacionalnosta 60,0% bile Albanci, a so ogled na zanimaweto<br />
40,0% bile zemjodelci, NKV i PKV rabotnici (20,7%) i KV i VKV<br />
rabotnici (26,7%).<br />
Re~isi site storiteli na ovie dela `iveele <strong>vo</strong> bra~na ili <strong>vo</strong>nbra~na<br />
vrska i <strong>vo</strong> 86,7% slu~ai porano ne bile osuduvani. Nivnite<br />
dela bile <strong>vo</strong> podednakov broj planirani, odnosno neplaniarni, isto<br />
taka dovr{eni, odnosno <strong>vo</strong> obid.<br />
2.5. Ubist<strong>vo</strong> od qubomora<br />
Qubomorata e ~uvst<strong>vo</strong> {to se javuva osobeno koga proizleguva<br />
od naru{eni seksualni odnosi me|u razli~nite polovi. Taa kaj ~ovekot<br />
predizvikuva sostojba na razdraznetost poradi strastvenata<br />
`elba da se poseduva skanata li~nost i da se pridobie nejzinata naklonost.<br />
Qubomorata e, vsu{nost, normalno ~uvst<strong>vo</strong> {to kaj sekoj ~ovek<br />
go kontrolira ostvaruvaweto na negovite socijalni motivi. Me|utoa,<br />
niza okolnosti (me|u koi i bra~noto neverst<strong>vo</strong>, ednostraniot prekin<br />
na bar~nite odnosi, kako i odbivaweto za stapuvawe <strong>vo</strong> brak ili qubovni<br />
odnosi) |i naru{uvaat socijalnite interakcii i re~isi po pravilo<br />
gi povreduvaat ~uvstvata i interesite na licata {to stojat na<br />
sprotivnata strana od tie odnosi. Psihi~kiot potres, razo~aranosta,<br />
stra<strong>vo</strong>t za op{testveniot status i ugled poradi potsme<strong>vo</strong>t i ozboruvaweto<br />
na okolinata, kako i navredenata sueta go zgolemuvaat intenzitetot<br />
na qubomornite ~uvstva. Vo toj slu~aj naru{enite streme`i za<br />
nepre~eno odvivawe na qubovnite i seksualnite kontakti so sakanata<br />
li~nost se pret<strong>vo</strong>raat <strong>vo</strong> silna qubomora. Toa e intenzivna emocija<br />
{to se me{a so ~uvstvata na povreden ponos, du{evni stradawa i zasilena<br />
omraza prosledena so `elba za odmazda.<br />
Nastanatiot ili o~ekuvan poraz, koj se sostoi <strong>vo</strong> povredena ili<br />
ne<strong>vo</strong>zvratena qubov, po~nuva da se manifestira preku niza nerealni<br />
o~ekuvawa, raznovidni proverki na partnerot i na sopstvenite ~uvstva,<br />
navredi, kleveti, raspravii, tepa~ki i sl. Pritoa, <strong>vo</strong> golem broj<br />
slu~ai qubomorata stanuva i motiv za ubist<strong>vo</strong>.<br />
Spored podatocite od na{eto istra`uvawe, od o<strong>vo</strong>j motiv bile<br />
izvr{eni zna~itelen broj ubistva (40 ili 67,5%). Od niv 67,0% od<br />
strana na sudot bile kvalifikuvani kako obi~ni, a ostatokot otpa|a<br />
na te{kite ubistva i toa, pred se, na deloto ubist<strong>vo</strong> na pove}e lica so<br />
umisla so u~est<strong>vo</strong> od 30,0%.<br />
Gledano spored polot, interesen i za nas pomalku neo~ekuvan e<br />
podatokot deka od site slu~ai na ovie ubistva storitelite bile ma`i.<br />
Nivnata <strong>vo</strong>zrast se dvi`ela od 21 do 35 godini so u~est<strong>vo</strong> od 65,0%.<br />
101
[to se odnesuva do drugite starosni kategorii, nivnoto u~est<strong>vo</strong> se<br />
dvi`i na ednak<strong>vo</strong> ni<strong>vo</strong> od okolu 7,0%, so isklu~ok na starosnite<br />
kategorii preku 50 godini, kaj koi <strong>vo</strong>op{to ne se sre}avaat ubistvata<br />
od o<strong>vo</strong>j motiv.<br />
So ogled na nacionalnata pripadnost 22 ili 55,0% ubistva bile<br />
izvr{eni od strana na Makedonci, a potoa 8 ili 20,0% od strana na<br />
pripadnicite na albanskata, 5 ili 12,5% turskata narodnost i 3 ili<br />
7,5% od romskoto malcinst<strong>vo</strong>.<br />
So ogled na objektivnite faktori {to se javuvaat kako neposredni<br />
predizvikuva~i na ~uvst<strong>vo</strong>to na qubomora, storitelite na krivi~noto<br />
delo od o<strong>vo</strong>j motiv gi podelivme na slednive podgrupi:<br />
- storiteli na ubist<strong>vo</strong> poradi doznavawe<br />
za prequba (seksualno neverst<strong>vo</strong>) na s<strong>vo</strong>jot<br />
bra~en ili <strong>vo</strong>nbra~en drugar 7 17,5%<br />
- storiteli na ubist<strong>vo</strong> poradi somnevawe<br />
<strong>vo</strong> prequba na s<strong>vo</strong>jot bra~en<br />
ili <strong>vo</strong>nbra~en drugar 5 12,5%<br />
- storiteli na ubist<strong>vo</strong> poradi prekin na brak 15 37,5%<br />
- storiteli na ubist<strong>vo</strong> poradi prekin<br />
na qubovni odnosi 7 17,5%<br />
- storiteli na ubist<strong>vo</strong> poradi odbivawe<br />
ponuda za sklu~uvawe brak 4 10,0%<br />
- storiteli na ubist<strong>vo</strong> poradi odbivawe<br />
ponuda za stapuvawe <strong>vo</strong> qubovni odnosi 2 5,0%<br />
Vkupno: 40 100,0%<br />
- Ubistva od qubomora poradi soznanie za prequba. Zaedni~aka<br />
karakteristika na ovaa grupa ubijci se sostoi <strong>vo</strong> toa {to tie so sigurnost<br />
doznale za seksualnoto neverstr<strong>vo</strong> na s<strong>vo</strong>jot bra~en ili <strong>vo</strong>nbra~en<br />
partner. 69 Do ova soznanie naj~esto doa|ale preku ot<strong>vo</strong>reno uka-<br />
69<br />
Spored Hamurabieviot zakonik izvr{uvaweto prequba se smetalo<br />
kako prestap za `enata, a ne i za ma`ot. Spored Zakonot na XII tabli~}i prequbata<br />
{to }e ja izvr{i `enata se smeta za najte`ok prestap. Vo slu~aj na<br />
uverlivi dokazi za prequba se primenuvala smrtna kazna, te{ki telesni<br />
kazni so zadol`itelno poni`uvawe na `enata pa duri i progonst<strong>vo</strong>. Spored<br />
Kuranot, ako `enite storat "sramno delo" {to }e go potvrdat ~et<strong>vo</strong>rica svedoci,<br />
se zat<strong>vo</strong>raat <strong>vo</strong> ku}a se dodeka ne |i snajde smrt ili gospod ne im najde<br />
na~in za izbavuvawe. Vo periodot na feudalizmot mnogu germanski i slovenski<br />
zakoni za prequbata bile predvideni smrtni kazni. Vidi: Vili}, str.<br />
65.66. Spored Du{anoviot zakonik, za prequba izvr{ena od strana na `enata<br />
ne se predviduvalo pra<strong>vo</strong> na nejzino ubivawe, tuku kazna otse~uvawe na obete<br />
race i nosot. Spored Grbaqskiot statut od 1427 godina, koj va`el <strong>vo</strong> hrvatskoto<br />
primorje, ma`ot imal pra<strong>vo</strong> da i ja ostri`i kosata, da i go otse~e nosot<br />
102
`uvawe na treti lica, no ne bile ret}i ni slu~aite koga i samite gi<br />
otkrivale nedoz<strong>vo</strong>lenite odnosi na s<strong>vo</strong>ite sopru|i fa}aj}i gi na delo<br />
so nivnite qubovnici.<br />
Od analizata na pra{aweto - zo{to `rtvata seksualno |i izneveruvala<br />
s<strong>vo</strong>ite ma`i dojdovme do zaklu~ok deka glavnata pri~na se<br />
sostoela <strong>vo</strong> nivnata seksualna zapostavenost. Imeno, tie go zado<strong>vo</strong>luvale<br />
s<strong>vo</strong>jot polov nagon so treti lica, pred se, poradi dolgogodi{noto<br />
otsust<strong>vo</strong> na soprugot koj se nao|al na privremena rabota <strong>vo</strong> stranst<strong>vo</strong><br />
ili poradi terenska rabota nad<strong>vo</strong>r od mestoto na `iveewe. Toa bilo<br />
slu~aj i toga{ koga poradi pogolema upotreba na alkohol ma`ot ne<br />
mo`el uspe{no da gi ispolnuva s<strong>vo</strong>ite seksualni bra~ni obvrski, ili<br />
pak, kako odmazda za nego<strong>vo</strong>to neverst<strong>vo</strong>.<br />
Vo site slu~ai na ubist<strong>vo</strong> od o<strong>vo</strong>j motiv se rabotelo za dovr{eni<br />
ubistva. Pritoa storitelot posegnuval samo po `i<strong>vo</strong>tot na s<strong>vo</strong>jata<br />
sopruga smetaj}i deka taa e vinovna za ostvareniot kontakt koj frla<br />
sram vrz nego i negovite deca.<br />
Storitelite na ovie ubistva <strong>vo</strong> podednakov broj poteknuvale od<br />
grad i od selo, no so ogled na zanimaweto dominirale NKV i PKV rabotnici<br />
(71,4%). Ovaa grupa na ubijci <strong>vo</strong> ne{to pogolem broj ja so~inuvale<br />
storiteli na <strong>vo</strong>zrast od 31 do 35 godini (57,1%), a ostatokot<br />
otpa|a na povisokite starosni grupi.<br />
- Ubistva od qubomora poradi neosnovano somnenie <strong>vo</strong> prequba.<br />
Vo ovaa grupa ubistva se pomesteni delata {to bile inicirani od<br />
neosnovana qubomora na storitelot sprema s<strong>vo</strong>jot bra~en drugar. Se<br />
raboti za lica koi, spored ocenkata na sudot, ubist<strong>vo</strong>to go izvr{ile<br />
<strong>vo</strong> presmetliva sostojba, odnosno za storiteli {to ne bile du{evno<br />
bolni lica. Me|utoa, kaj niv sepak pobudaat na deloto e oceneta kako<br />
qubomora {to nemala s<strong>vo</strong>ja realna osnova, tuku bila produkt na opredelena<br />
pogre{na pretstava na storitelot.<br />
- Ubistva od qubomora poradi ednostrano prekinuvawe na brak.<br />
Vo ramkite na ubistvata motivirani od qubomora naj~esta pri~ina<br />
(so u~est<strong>vo</strong> od 37,5%) pretstavuval fakti~kiot prekin na bra~nata<br />
ili <strong>vo</strong>nbra~nata zaednica od strana na eden od sopru`nicite. O<strong>vo</strong>j<br />
pre}in redovno poteknuval od strana na soprugata, koja ve}e ne mo`ela<br />
da gi trpi raznovidnite maltretirawa od strana na ma`ot. Imeno,<br />
poradi negovata bolna qubomora, ~estoto pijanst<strong>vo</strong> i impotencija, taa<br />
bila izlo`ena na sekojdnevni raspravii, raznovidni ograni~uvawa, pa<br />
duri i fizi~ki napadi i zatoa ~esto go napu{taala, no po nego<strong>vo</strong>to<br />
smiruvawe povtorno mu se vra}ala, za <strong>vo</strong> eden moment kone~no da si<br />
otide nepotkleknuvaj}i na negovite novi molbi za prodol`uvawe na<br />
i edno u<strong>vo</strong> i da ja istera od domot. Norve{koto pra<strong>vo</strong> predviduvalo kazna za<br />
obata prequbnici. Gra|anite formirale dva reda pome|u koi trebalo da pominat<br />
prequbnicite i pritoa sekoj frlal kamewa vrz niv. Vidi: Salihu I, str.<br />
61-62.<br />
103
zaedni~kiot `i<strong>vo</strong>t. Vo opredeleni slu~ai brakot stanuval ne<strong>vo</strong>zmo-<br />
`en i poradi nastanatiot sudir so ekonomskite te{kotii i raznovidni<br />
pritisoci od strana na roditelite, koi u{te od po~etokot ne se<br />
soglasuvale so takvata vrska. Vo takvi uslovi netrpeli<strong>vo</strong>sta me|u<br />
supru`nicite tolku se zgolemuvala {to za poslabiot pol <strong>vo</strong> tie odnosi<br />
edinstveniot izlez se nao|al <strong>vo</strong> bespovratno begst<strong>vo</strong>. Me|utoa, <strong>vo</strong><br />
opredelen broj slu~ai i interesot za novi do`ivuvawa bile edinstvenite<br />
pri~ini za nego<strong>vo</strong>to napu{tawe.<br />
Od druga strana opsednat od s<strong>vo</strong>jata qubov i `elbata da se prodol`i<br />
bra~nata vrska, kako i sozdadenata qubomora poradi neuspehot<br />
<strong>vo</strong> toa, povredeniot soprug nastojuval da gi pronajde pri~inite za prekinot<br />
na brakot nad<strong>vo</strong>r od sebe i toa naj~esto <strong>vo</strong> s<strong>vo</strong>jata sopruga i<br />
zatoa taa bila naj~estata `rtva na negovata odmazda. Ne bil redok ni<br />
slu~ajot, poradi nastanatiot prekin na brakot, dejstvieto so koe se<br />
odzema tu| `i<strong>vo</strong>t da bide naso~eno sprema testot, te{tata ili sosema<br />
drugo, nevinio lice.<br />
[eeset procenti od storitelite na ovie dela bile lica na <strong>vo</strong>zrast<br />
od 31 do 39 godini, a isto tolku od makedonska nacionalnost. Vo<br />
pogled na obrazovnata struktura se pojavuvaat lica so zavr{eno<br />
~etvrto oddelenie osnovno u~ili{te, pa se do fakultetsko obrazovanie.<br />
- Ubistva od qubomora poradi prekin na qubovni odnosi. Prekinot<br />
na qubovnite odnosi e okolnost {to vrz povredeniot subjekt<br />
re~isi po pravilo go ima istoto psihi~ko dejst<strong>vo</strong> kako i prekinot na<br />
brak. I pri~inite za takviot prekin se sli~ni na okolnostite {to<br />
doveduvaat do prekin na brak. Ona {to e karakteristi~no za ovie<br />
odnosi e nivnata pojavnost {to mo`e da se grupira <strong>vo</strong> tri vida. Vo<br />
prviot slu~aj se raboti za qubovna vrska me|u dvajca mladi i slobodni<br />
lu|e, koja obi~no bila naru{ena poradi pritisoci od strana na nivnite<br />
roditeli na koi od razli~ni pri~ini ne im se dopa|al partnerot<br />
na nivnoto "dete." Vo vtoriot slu~aj se rabotelo za <strong>vo</strong>zrasni lica koi<br />
poradi s<strong>vo</strong>jata silna qubov odr`uvale silni odnopsi nad<strong>vo</strong>r od brakot.<br />
Vo niv dominantna pri~ina za prekinuvawe na <strong>vo</strong>nbra~nite qubovni<br />
odnosi bilo i doznavaweto za taa qubovna vrska i sprotivstavuvaweto<br />
na istata od strana na eden od izmamenite bra~ni drugari. I,<br />
na krajot, <strong>vo</strong> tretiot vid qubovni odnosi stapuvale i slobodni lica i<br />
lica <strong>vo</strong> brak, od razli~ni <strong>vo</strong>zrasti, a glavnata pri~ina za nivniot prekin,<br />
za javuvaweto na qubomorata i odluakta za deloto, bila na stranata<br />
na `rtvata, koja re{ila da si poigra so ~uvstvaat na storitelot.<br />
- Ubistva od qubomora poradi odbivawe ponuda za brak. Kaj<br />
odbivaweto ponuda za stapuvawe <strong>vo</strong> brak sozdadenata qubomora na<br />
odbieniot partner sekoga{ e pome{ana so silno ~uvst<strong>vo</strong> na povredenata<br />
ma{ka gordost. Re~isi <strong>vo</strong> site slu~ai na ovie ubistva storitelot<br />
i `rtvata {to ja odbila negovata ponuda prethodno bile <strong>vo</strong> dobri i<br />
qubovni odnosi prosledeni ~esto i so seksualni kontakti. Me|utoa,<br />
104
koga qubovta na storitelot tolku }e se zgolemela {to o<strong>vo</strong>j }e se re-<br />
{el na brak, negoviot partner takvata negova ponuda ja odbival so<br />
ismejuva~}i zabele{ki okolu negovata ma{kost ili pak bez nikak<strong>vo</strong><br />
obrazlo`enie, a seto toa bilo re{ava~ko za neposredno preminuvawe<br />
kon kriminalniot akt.<br />
- Ubist<strong>vo</strong> od qubomora poradi odbivawe ponuda za stapuvawe <strong>vo</strong><br />
qubovni odnosi. I pokraj toa {to se raboti za sosema nezna~itelen<br />
broj ubistva od o<strong>vo</strong>j vid qubomora (2 ili 5,0%), va`no e da se obele`i<br />
deka se raboti za psihopatski lica, koi poradi s<strong>vo</strong>jot zaostanat psihosocijalen<br />
raz<strong>vo</strong>j i golemata `elba po sekoja cean da gi zado<strong>vo</strong>lat s<strong>vo</strong>ite<br />
seksualni potrebi ne izbiraat na~in da dojdat do partner od<br />
sprotivniot pol. Pritoa do maksimum ja izrazuvaat s<strong>vo</strong>jata nesmasnost<br />
<strong>vo</strong> ostvaruvaweto na skanata vrska i toa naj~esto so `eni so nizok seksualen<br />
i op{testven moral, koi so potsmev ja odbivaat takvata vrska,<br />
iako prethodno na storitelot na deloto mu pru`ile izvesni nade`i za<br />
uspeh.<br />
2.6. Ubist<strong>vo</strong> poradi te{ki naru{uvawa na bra~nite,<br />
semejnite i srodni~kite odnosi<br />
So ogled na dominantnite neposredni faktori {to mu prethodele<br />
na te{koto naru{uvawe na odnosite <strong>vo</strong> brakot i semejst<strong>vo</strong>to i pome|u<br />
bliskite srodnici, ubistvata od ovaa grupa |i podelivme na sledniov<br />
na~in:<br />
- Ubistva poradi spor okolu neras~isteni<br />
imotni odnosi 17 37,8%<br />
- Ubistva poradi alkoholizam, nasilst<strong>vo</strong>,<br />
bezdelni~ewe i rasipn{t<strong>vo</strong> na storitelot 5 11,1%<br />
- Ubist<strong>vo</strong> poradi alkoholizam , nasilst<strong>vo</strong>,<br />
bezdelni~ewe i rasipn{t<strong>vo</strong> na `rtvata 11 24,4%<br />
- Ubistva poradi sekojdnevni raspravii<br />
{to proizleguvaat od zaemna netrpeli<strong>vo</strong>st 12 26,7%<br />
Vkupno: 45 100,0%<br />
I pokraj zaemnata isprepletenost na neposrednite okolnosti<br />
{to doveduvale do te{ko naru{uvawe na bra~nite, semejnite i srodni-<br />
~kite odnosi od analizata na presudite lesno |i izvlekovme faktorite<br />
{to imale dominantno vlijanie vrz formiraweto na odlukata takvite<br />
odnosi da se razre{at so ubist<strong>vo</strong>. Vo su{tina na tie odnosi sekoga{<br />
se rabotelo za podolgotrajna zaemna netrpeli<strong>vo</strong>st, protkaena so<br />
niza nemili i ma~ni situacii, so postojani ili povremeni kleveti, navredi,<br />
raspravii, tepa~}i, pa duri i krivi~ni prijavi. Me|utoa, ekonomskata<br />
neednak<strong>vo</strong>st na ~lenovite na semejst<strong>vo</strong>to i nivnite pobliski<br />
rodnini, kako i me|usebnite odnosi <strong>vo</strong>spostaveni vrz taa osnova, sepak<br />
105
ile osnovniot faktor od koj <strong>vo</strong> krajna linija poteknuvale site drugi<br />
objektivni i subjektivni okolnosti {to dovele do ubist<strong>vo</strong>to.<br />
- Ubistva poradi spor okolu neras~isteni imotni odnosi. Vo<br />
prvata grupa gi pomestivme site ubistva {to nastanale pome|u subjektite<br />
koi se nao|ale kako <strong>vo</strong> bra~ni i semejni odnosi taka i <strong>vo</strong> bliski<br />
srodni~ki odnosi, bez ogled na toa {to ne `iveele <strong>vo</strong> edna semejna zaednica.<br />
So ogled na toa {to pri~inite i drugite karakteristiki na<br />
ovie ubistva, koi potteknuvaat od te{kite naru{uvawa na sosedskite<br />
i drugite odnosi poradi sporovi od imoten karakter, na izvesen na~in<br />
se poklopuvaat, na ova mesto nema potreba posebno da gi eksplicirame.<br />
Ovde treba posebno da se istakne faktot deka i pokraj iz<strong>vo</strong>nredno<br />
bliskite odnosi, {to trebalo da pretstavuvaat posebna okolnost za<br />
olesneto komunicirawe i iznao|awe poednostavni re{enija za ras~istuvawe<br />
na imotnite sporovi, tie sepak se razre{uvale so li{uvawe od<br />
`i<strong>vo</strong>t na s<strong>vo</strong>jot soprug, tatko, sin, brat, ~i~ko, bratu~ed i sl. Odbiraweto<br />
na tak<strong>vo</strong>to re{enie, so koe ne se po~ituva najgolemata vrednost<br />
na s<strong>vo</strong>jot najblizok, uka`uva deka storitelot <strong>vo</strong> preferiraweto na<br />
s<strong>vo</strong>ite imotni interesi bil osobeno drzok, no, od druga strana, i povedenieto<br />
na `rtvata bilo naj~esto od takov karakter {to imalo zna-<br />
~aen udel <strong>vo</strong> preminot kon deloto.<br />
- Ubist<strong>vo</strong> poradi alkoholizam, nasilst<strong>vo</strong>, bezdelni~ewe i rasipni{t<strong>vo</strong><br />
na storitelot. Koga eden ~len od semejst<strong>vo</strong>to poradi bezdelni~ewe,<br />
vagabunda`a, oddavawe na seksualen nemoral i drugi adonisti~ki<br />
`elbi ili poradi pregolema upotreba na alkohol }e po~ne da gi<br />
rastura parite i imotot na drugite ~lenovi od toa semejst<strong>vo</strong>, naj~esto<br />
doa|a do te{ko naru{uvawe <strong>vo</strong> semejnite odnosi. Vo nastojuvaweto da<br />
mu popre~at <strong>vo</strong> <strong>vo</strong>deweto takov `i<strong>vo</strong>t, drugite ~lenovi od semejst<strong>vo</strong>to<br />
vr{at, ogromen pritosok, no, namesto na o~ekuvaniot rezultat naiduvaat<br />
na nov otpor i novi raspravii i maltretirawa. Vakvite odnosi<br />
traat dolgo vreme pa se sozdava netrpeli<strong>vo</strong>st osobeno od strana na<br />
storitelot, koj <strong>vo</strong> eden moment nesakaj}i da prekine so s<strong>vo</strong>jot na~in na<br />
`iveewe, a nemo`ej}i da gi podnese barawata i prekorite se odlu~uva<br />
da izvr{i ubist<strong>vo</strong>.<br />
- Ubistva poradi alkoholizam, nasilst<strong>vo</strong>, bezddelni~ewe i rasipni{t<strong>vo</strong><br />
na `rtvata. I kaj ovaa grupa ubistva se raboti za te{ki naru{uvawa<br />
na bra~nite i semejnite odnosi. Me|utoa, za razlika od<br />
prethodnite, nivnata pri~ina se nao|a <strong>vo</strong> bezobyirniot na~in na `iveewe<br />
na samata `rtva.<br />
- Ubistva poradi sekojdnevni raspravii {to predizvikale zaemna<br />
netrpeli<strong>vo</strong>st. Do te{ko naru{uvawe na bliskite bra~ni, semejni<br />
i srodni~ki odnosi doa|a i toga{ koga nivnite sekojdnevni, naj~esto<br />
sitni prefrluvawa i raspravii so vreme }e se pret<strong>vo</strong>rat <strong>vo</strong> zaemna<br />
netrpeli<strong>vo</strong>st. Od sozdadenata netrpeli<strong>vo</strong>st pome|u licata {to stoele<br />
<strong>vo</strong> pobliski i podale~ni srodni~ki odnosi, no koi sekoga{ `iveele <strong>vo</strong><br />
edinstvena semejna zaednica, kaj nas se ostvareni 12 ili 26,7% ubistva.<br />
106
Neposredniot po<strong>vo</strong>d za izvr{uvawe na ovie ubistva obi~no bil<br />
nezna~itelen, no, kako {to spomnavme, poradi kumulacija na sekojdnevnite<br />
sitni raspravii sepak pretstavuval zna~aen impuls za storitelot.<br />
Imeno, poradi sozdadenata netrpeli<strong>vo</strong>st toj ve}e ne mo`el da gi<br />
trpi raznovidnite prefrluvawa i neosnovani somnenija, ozboruvawa,<br />
kapricioznosta, raspraviite okolu pokorektniot odnos kon decata<br />
ili roditelite, upatenite cini~ni navredi i dosetki, brojnite ograni~uvawa<br />
i sporovi okolu koristeweto na zaedni~kite predmeti, me-<br />
{aweto <strong>vo</strong> brakot itn. itn. i zatoa se re{il da go li{i od `i<strong>vo</strong>t liceto<br />
{to mu |i pravelo tie neprijatnosti iako toa lice bilo negov<br />
supru`nik, sin, {urak ili svekrva.<br />
2.7 Ubist<strong>vo</strong> poradi te{ko naru{uvawe na sosedskite<br />
odnosi po dolgotrajni sporovi od imoten karakter<br />
Sporovite od imoten karakter i od niv proizlezenite te{ki<br />
naru{uvawa na sosedskite odnosi bile edna od po~estite pri~ini za<br />
izvr{uvawe ubistva. Od ovie pri~ini bile izvr{eni 43 (11,2%) ubistva.<br />
Od niv 36 slu~ai sudovite gi okvalifikuvale kako obi~no ubist<strong>vo</strong>,<br />
6 kako ubist<strong>vo</strong> na pove}e lica so umisla i edno kako ubist<strong>vo</strong> poradi<br />
osobeno ote`nuva~ki okolnosti spored ~l. 132 st. 2 KZ (1951).<br />
<strong>Ubistvata</strong> od o<strong>vo</strong>j vid poteknuvaat re~isi isklu~io<strong>vo</strong> od op{testevnoekonomskite<br />
odnsoi na selo i zatoa slobodno mo`eme da gi nare~eme<br />
so imeto ruralen homicid. Okolnostite {to doveduvaat do te-<br />
{ko naru{uvawe na odnosite me|u soselanite bile mnogubrojni, no<br />
sekoga{ plod na dolgotrajni imotni sporovi. Spored podatocite od<br />
istra`uvaweto, neposrednite faktori od koi izniknala omrazata i<br />
netrpeli<strong>vo</strong>sta me|u sosedite so ku}a ili imot naj~esto se nao|ale <strong>vo</strong><br />
sporovite okolu vleguvaweto i praveweto polska {teta od strana na<br />
dobitokot (21,0%) i koristeweto na slu`benosti, odnosno pra<strong>vo</strong> na<br />
nu`en premin preku tu| imot so isto u~est<strong>vo</strong> od 21,0%. Po niv sleduvale<br />
sporovite okolu pra<strong>vo</strong>to na sopstvenost, odnosno povreda i utvrduvawe<br />
na me|i me|u d<strong>vo</strong>rni mesta i zemjodelski povr{ini (16,3%)<br />
koristeweto <strong>vo</strong>da za na<strong>vo</strong>dnuvawe i piewe (9,3%), ureduvaweto brazdi<br />
so otpadni <strong>vo</strong>di (7,0%) i se~eweto me|a{no dr<strong>vo</strong> so sporno pra<strong>vo</strong> na<br />
sopstvenost (4,6%). Ostatokot od sporovite otpa|al na site gorenavedeni<br />
sporovi koi se pojavuvale <strong>vo</strong> soodvetna kombinacija.<br />
Procesot na naru{uvaweto na sosedskite odnosi sekoga{ trael<br />
podolgo vreme. Vo toj period zavedenite poedinci i ~lenovi na nivnite<br />
semejstva se obiduvale da go izdejstvuvaat s<strong>vo</strong>jot imotnopraven<br />
interes najprvin so zaemno ubeduvawe. No, poradi obostranata kapricioznost<br />
nabrzo doa|alo do zaemno pomestuvawe na me|i, pre~ekuvawe<br />
na <strong>vo</strong>da za na<strong>vo</strong>dnuvawe, sudski parnici, <strong>vo</strong>zvra}awe so polski {teti i<br />
zabrani da se preminuva preku s<strong>vo</strong>jot imot i mnogu drugi sli~ni pakosti.<br />
Naskoro takviot nepopustliv odnos se izroduval <strong>vo</strong> postapki pri<br />
107
koj <strong>vo</strong> del od ovie sporovi ve}e ne bila glavna cel ostvaruvaweto na<br />
imotnopravnite interesi, tuku potvrduvawe na s<strong>vo</strong>jata mo} i povredena<br />
gordost. Poradi iscrpenosta od ~estite zaemni raspravii i me|usebni<br />
navredi, zakani i kleveti, pa duri i tepa~ki, a kaj onie {to<br />
pobaarle sudska za{tita i poradi razo~aranosta od za niv nepravilnata<br />
i neprifatliva odluka, ili pak od nejzino nepo~ituvawe od<br />
drugata strana, se sozdava zaemna natrpeli<strong>vo</strong>st {to so sekoj nareden<br />
po<strong>vo</strong>d ja zacvrstuva odlukata za re{avawe na odnosite so ubist<strong>vo</strong>. Za<br />
preminot kon deloto na storitelot mu pomaga egoisti~koto sfa}awe<br />
za svetosta na nago<strong>vo</strong>to na<strong>vo</strong>dno ili navistina povredeno pra<strong>vo</strong>, nepomirliviot<br />
stav na postapkite na `rtvata i sozdadeniot re<strong>vo</strong>lt poradi<br />
povredenata gordost, no i mnogu drugi okolnosti. Me|u niv kako<br />
osobeno zna~ajni se pojavuvaat i sitnosopstveni~kiot mentalitet,<br />
relativnata kulturna zaostanatost na na{eto selo, alkoholizmot,<br />
siroma{t<strong>vo</strong>to na del od selanst<strong>vo</strong>to, neuredenite zemji{ni odnosi,<br />
neblagovremenata za{tita od strana na op{testvenite i sudskite<br />
organi, osobeno po pra{awata na sudskite odluki i sl.<br />
Dovr{enite (65,1%) ili obidenite (34,9%) ubistva od o<strong>vo</strong>j<br />
motiv, kako {to ve}e rekovme, se izvr{eni isklu~i<strong>vo</strong> me|u naselenieto<br />
od selskite sredini, koe {to, so ogled na s<strong>vo</strong>eto zanimawe so zemjodelie<br />
(69,8%) mo`e i da dojde <strong>vo</strong> konflikttite od gorenavedenite<br />
odnosi. Nivnite storiteli poteknuvaat od slaboimotni i srednoimotni<br />
semejstva i glavno se nepismeni ili so nedovr{eno osnovno obrazovanie<br />
(76,7%).<br />
2.8. Ubist<strong>vo</strong> od strana na lica {to se nao|ale <strong>vo</strong> pijanst<strong>vo</strong> poradi<br />
upatena navreda<br />
<strong>Ubistvata</strong> od ovaa grupa gi izvr{ile lica skloni kon nasilst<strong>vo</strong><br />
i drugi asocijalni povedenija pod vlijanie kon alkohol i toa bez nekoja<br />
posebna pri~ina. Vo genezata na ubistvata od o<strong>vo</strong>j motiv dominantniot<br />
motiv za preminot kon deloto bila te`inata na subjektivno<br />
sfatenata navreda {to niv im bila upatena kako prekor za nedoli~noto<br />
povedenie <strong>vo</strong> takvata sostojba. Vo tie situacii ubist<strong>vo</strong>to sleduvalo<br />
vedna{ po nastanuvaweto na pri~inata za nego<strong>vo</strong>to izvr{uvawe. Dejstvieto<br />
na izvr{uvaweto bilo sekoga{ naso~uvano kon liceto {to ja<br />
upatilo navredata, a so toa lice storitelot prethodno nikoga{ ne<br />
stoel <strong>vo</strong> zategnati odnnosi, pa duri i ne se poznaval. Slu~ajot {to tie<br />
se na{le <strong>vo</strong> opredelen moment na isto mesto, naj~esto kafeana i pritoa<br />
e upaten prekor, bil re{ava~ki za brzoto rea|irawe na storitelot.<br />
Takvite situacii, preku koi, spored sfa}aweto na storitelot, ne<br />
mo`elo da se premine, a da ne se izvr{i ubist<strong>vo</strong>to, se javile <strong>vo</strong> 10 ili<br />
2,6% slu~ai od na{eto istra`uvawe. Naj~estite navredi poradi koi<br />
storitelot go odzel ili se obidel da go odzeme tu|iot `i<strong>vo</strong>t bile:<br />
odbivaweto da se to~i alkohol, upatenite pcosti ili verbalen prekor<br />
108
i udrenata {lakanica za nepristojno ili opasno povedenie (kr{ewe,<br />
obid za tepawe) i drugi samo<strong>vo</strong>lija.<br />
Storitelite na ovie ubistva bile isklu~i<strong>vo</strong> lica od ma{ki<br />
pol, prete`no na <strong>vo</strong>zrast od 25-30 godini (50,0%), so nezavr{eno ~etvrto<br />
oddelenie (50,0%), a se zanimavale so zemjodelie (50,0%). Vo nivnata<br />
nacionalna struktura dominirale Makedonci (90,0%), a <strong>vo</strong> ist<br />
procent se rabotelo za lica {to `iveele <strong>vo</strong> bra~na zaednica.<br />
2.9. Ubist<strong>vo</strong> poradi odbivawe na fizi~ki napad od pomal intenzitet<br />
Vo ovaa grupa motivi se opfateni ubistvata izvr{eni poradi<br />
neposreden fizi~ki napad od pomal intenzitet od strana na `rtvata<br />
(o{teteniot), dokolku ne se kvalificirani kako ubist<strong>vo</strong> na mig ili<br />
ubistva <strong>vo</strong> nu`na odbrana ili krajna nu`da. Se raboti za dela pri koi<br />
`rtvata prva primenila fizi~ka sila sprema storitelot na deloto, a<br />
toa za nego pretstavuvalo do<strong>vo</strong>lna pobuda za rea|irawe so odzemawe<br />
tu| `i<strong>vo</strong>t. Prezemeniot fizi~ki napad se sostoel <strong>vo</strong> udirawe {lakanici,<br />
so race i noze, odnosno <strong>vo</strong> dejstvija <strong>vo</strong> koi `rtvata ne upotrebila<br />
oru`je opasno po `i<strong>vo</strong>t, nitu pak tak<strong>vo</strong> oru`je ili orudie imala kaj<br />
sebe. Ovie napadi bile prezemani od najrazli~ni prethodni me|usebni<br />
odnosi i pobudi, koi naj~esto ostanale neopi{ani ili nedo<strong>vo</strong>lno razjasneti<br />
<strong>vo</strong> presudata. Od nivnata analiza mo`e sepak da se izvle~e zaklu~okot<br />
deka <strong>vo</strong> site 8 (2,1%) slu~ai prethodno se rabotelo za fizi~ki<br />
napadi prezemeni poradi pomalku zna~ajni napadi.<br />
I kaj ubistvata od ovie motivi storitelto bil isklu~i<strong>vo</strong> od<br />
ma{ki pol, no prete`no od albanska nacionalnost (62,5%). Interesen<br />
e i podatokot deka <strong>vo</strong> obrazovnata struktura na ovie lica dominiraat<br />
onie so zavr{eno ~etvrto i osmo oddelenie so po 37,5%, no i 16,6% so<br />
povisoko {kolsko obrazovanie.<br />
2.10. Ubist<strong>vo</strong> na mig<br />
<strong>Ubistvata</strong> na mig gi izd<strong>vo</strong>ivme <strong>vo</strong> posebna grupa, za{to moti<strong>vo</strong>t<br />
na odzemawe tu| `i<strong>vo</strong>t kaj nivnite storiteli se pojavuva vedna{ so<br />
pojavata na okolnostite {to kaj storitelot predizvikale sostojba na<br />
silna razdraznetost. Kaj ovie ubistva glavnata motivaciona uloga ja<br />
imaat emociite. Imeno, pod vlijanie na silni emocii {to preminuvaat<br />
<strong>vo</strong> afekti kaj licata se namaluva sposobnosta za normalno rasuduvawe<br />
i upravuvawe so s<strong>vo</strong>ite postapki. Poradi silnoto vlijanie na<br />
gne<strong>vo</strong>t i omrazata {to kaj niv se sozdava od izvesen sudir so `rtvata<br />
nastanuvaat tn. situacioni motivi koi re{ava~ki vijaat kon preminot<br />
na deloto. 70 Kaj ubistvata od o<strong>vo</strong>j vid (12 ili 3,4%) dominantnite okolnosti<br />
{to ja predizvikale silnata razdraznetost <strong>vo</strong> pet slu~ai bile<br />
70<br />
Vidi: Jevti} I, str. 25 i naatmu.<br />
109
napad, <strong>vo</strong> ~etiri te{ko navreduvawe, a <strong>vo</strong> tri slu~ai napad <strong>vo</strong> kombinacija<br />
so te{ko navreduvawe prezemeni od strana na `rtvata. Pritoa,<br />
napadot zna~el obid za ubist<strong>vo</strong> so no` i kazma, udari so race, glava,<br />
stap i vila i napad vrz imotot na storitelot zaradi nego<strong>vo</strong> uni{tuvawe<br />
ili kra`ba. [to se odnesuva do upatenite te{ki navredi od<br />
strana na `rtvata, tie naj~esto bile od verbalen karakter izrazeni<br />
preku mnogubrojni pcosti i navredi na seksualnata ~est, a <strong>vo</strong> eden<br />
slu~aj i aktot {to ma`ot ja izbrkal soprugata od nivnata zaedni~ka<br />
postela.<br />
Me|utoa, ona {to e karakteristi~no i za dvata vida pro<strong>vo</strong>kacii<br />
e faktot deka tie se javuvale <strong>vo</strong> razli~ni oblici i toa naj~esto<br />
(58,3%) niz eden podolg vremenski period, taka {to posledniot napad<br />
ili navreda za storitelot pretstavuvale poslednata kapka <strong>vo</strong> prepolnetata<br />
~a{a. No <strong>vo</strong> ostanatiot procent na ovie ubistva izvr{uvaweto<br />
na deloto sledelo vedna{ po izvr{eniot napad ili upatenata navreda,<br />
iako storitelot i `rtvata prethodno <strong>vo</strong>op{to ne se nao|ale <strong>vo</strong> zategnati<br />
odnosi, duri i obratno, tie dotoga{ bile <strong>vo</strong> dobri me|usebni<br />
odnosi.<br />
Vo 83,3% ovie dela zavr{ile so smrt na `rtvata, a bile izvr-<br />
{uvani prete`no od lica od ma{ki pol (75,0%) i <strong>vo</strong> ist takov procent<br />
od strana na lica od makedonska nacionalnost.<br />
110<br />
2.11. Ubist<strong>vo</strong> od nebre`nost<br />
Vo ispituvaniot period na na{eto podra~je pronajdovme 24 ili<br />
6,2% ubistva od nebre`nost. Pri~inite za nivnoto pojavuvawe se nao|aat<br />
<strong>vo</strong> eden splet od krimino|eni faktori, odnosno tie se pojavuvaat<br />
kako rezultat na neposrednosto vlijanie na subjektivnite krimino|eni<br />
faktori i raznovidnite krimino|eni situacii. [to se odnesuva do<br />
individualnite okolnosti, Tie naj~esto se sostoele <strong>vo</strong> vizuelni i<br />
drugi obmani, pregolema samouverenost, nastojuavwe da se bide <strong>vo</strong> centarot<br />
na vnimanieto, nesovesnost, nepromislenost ili lekomislenost,<br />
nesmasnost pri rakuvaweto so opredeleni predmeti i oru`je, neodr`uvawe<br />
na oru`jeto <strong>vo</strong> ispravna sostojba i sl. Me|utoa, i pokraj seto toa,<br />
storitelite na ovie dela bile li~nosti bez kriminalno minato, odnosno<br />
korektni i ugledni ~lenovi na op{testvenata zaednica. Od situacionite<br />
momenti najgolema uloga imale slu~ajnoto nao|awe na nekoe<br />
lice na opredleno mesto, no ~esto i povedenieto na samata `rtva, bilo<br />
<strong>vo</strong> toa {to ne se pridr`uvala na barawata na redot pri lov na dive~<br />
ili so drugi postapki pridonesla sprema nea da bidat prezemeni dejstvija,<br />
me|u koi i nebre`noto {to dovelo do smrtta.<br />
Najgolem broj od ovie ubistva bile izvr{eni pri lov na dive~<br />
(11 ili 45,8%). Vo tie slu~ai ka~eniot ~ovek na dr<strong>vo</strong>, na storitelot mu<br />
se pri~inil kako orel, ~ovekot {to imal snopje vrz grbot kako me~ka<br />
ili pak ne~ie dvi`ewe go asociralo na diva sviwa, jazovec ili drug
vid dive~. Ne bilo retko ni toa pri pukaweto da ne se vnimava deka <strong>vo</strong><br />
blizina na dive~ot se nao|al ~ovek i na toj na~in da se ubie s<strong>vo</strong>jot<br />
dobar drugar, a potoa da se ostavi bez uka`ana pomo{ i da ne se prijavi<br />
deloto. Od drugite ubistva od nebre`nost <strong>vo</strong> dva slu~ai bile ubieni<br />
lica pri svadbi, koga storitelot sakal da puka od pi{tol da ja<br />
zgolemi veselbata, a <strong>vo</strong> ist obem se li{eni od `i<strong>vo</strong>t i lica pri nepravilno<br />
rakuvawe (polnewe) na oru`je, a edno lice pri upotreba na motorna<br />
pila.<br />
Vo drugite ubistva `rtvata imala s<strong>vo</strong>j udel <strong>vo</strong> deloto, bidej}i<br />
u~estvuavla <strong>vo</strong> raspravija <strong>vo</strong> koja imalo butkawe, tepawe, pa duri i<br />
upotreba na orudie pogodno za li{uvawe od `i<strong>vo</strong>t. Pritoa, i pokraj<br />
nepostoeweto na umisla, do{lo do nekakov nezgoden udar ili pa|awe,<br />
{to ja predizvikalo smrtta.<br />
Site ubistva od nebre`nost bile izvr{eni od lica od ma{ki<br />
pol i toa naj~esto od strana na NKV i PKV rabotnici (37,5%). Nieden<br />
od ovie storiteli porano ne vr{el krivi~ni dela.<br />
IV. OSNOVNI KARAKTERISTIKI NA UBIJCITE<br />
Vo o<strong>vo</strong>j del od trudot }e se zadr`ime vrz razgleduvaweto na nekoi<br />
osnovni osobenosti i s<strong>vo</strong>jstva na storitelite na ubistvata, koi<br />
pretstavuvaat zna~ajni okolnosti za celosno osvetluvawe kako na fenomenolo{kiot<br />
raspored, taka i na etiolo{kiot raz<strong>vo</strong>j na pojavata. Se<br />
raboti za s<strong>vo</strong>jstvata i osobenostite {to ja opredeluvaat individualnosta<br />
na storitelot i negovata socijalna uloga, a nivnite razliki<br />
pretstavuvaat eden od mnogubrojnite uslovi koi <strong>vo</strong> tesna povrzanost so<br />
nad<strong>vo</strong>re{nite faktori, zaedni~ki pridonesuvaat za javuvaweto na<br />
kriminalitetot. Vo nastojuvawe da go sogledame dejst<strong>vo</strong>to na faktorite<br />
{to gi determiniraat ubistvata }e se obideme da gi analizirame<br />
odnosite i vrskite na ovie dela so polot, <strong>vo</strong>zrasta, obrazovanieto, zanimaweto<br />
i nevrabotenosta, bra~nata i semejnata sostojba na storitelite,<br />
recidivizmot i porane{noto sociopatolo{ko povedenie na<br />
ubijcite. Toa }e go storime <strong>vo</strong> mera {to ni ja o<strong>vo</strong>zmo`uvaat podatocite<br />
od sudskite presudi.<br />
1. POL NA UBIJCITE<br />
U~est<strong>vo</strong>to na `enskite lica <strong>vo</strong> vr{eweto na kriminalitetot<br />
<strong>vo</strong> na{ata republika ne samo {to e zna~itelno pomalo od ma{kiot<br />
kriminalitet, tuku se nao|a i <strong>vo</strong> postojano opa|awe. Taka spored podatocite<br />
od oficielnata statistika 71 dodeka <strong>vo</strong> 1973 toa u~est<strong>vo</strong> bilo<br />
16,7%, <strong>vo</strong> 1982 godina padnalo na 13,0%. Analizite pritoa poka`uvaat<br />
deka polnoletnite `eni najmnogu gi vr{at slednive tri vida<br />
71<br />
Statisti~ki godi{nik na SRM, 1973-1984 god.<br />
111
krivi~ni dela: protiv ~esta i ugledot 30,0%, protiv `i<strong>vo</strong>tot i teloto<br />
26,2% i protiv imotot 19,8%. 72<br />
Podatokot deka ubistvaat pretstavuvaat prete`no ma{ki kriminalitet<br />
ve}e go potvrdija brojni kriminolo{ki istra`uvawa. Vo<br />
istra`uvaweto na krivi~nite dela li{uvawe od `i<strong>vo</strong>t <strong>vo</strong> Hrvatska se<br />
iznesuva podatokot deka za periodot 1946-1955 godina `enite kako izvr{iteli<br />
na ovie dela se javile <strong>vo</strong> 11,3% slu~ai. 73 R. Kup~evi}-Mla-<br />
|enovi} i A. Dogan ustanovile deka me|u ubijcite <strong>vo</strong> Bosna i Hercegovina<br />
`enite se pojavuvaat so u~est<strong>vo</strong> od 11,6%. 74 Do sli~ni podatoci<br />
do{ol i V. Pe{i} (12, 7%) <strong>vo</strong> s<strong>vo</strong>eto istra`uvawe na ubistvata<br />
<strong>vo</strong> Jugoslavija. 75 Ne{to pogolem procent na ubistva od gorenavedenite<br />
na{ol [. Vukovi} <strong>vo</strong> istra`uvaweto na krvnite delikti <strong>vo</strong> SR Srbija<br />
(18,3%). 76<br />
Bez ogled na razli~nite pristapi <strong>vo</strong> ovie istra`uvawa, site<br />
tie poka`uvaat deka ubistvata se ma{ki kriminalitet. Na istiov zaklu~ok<br />
upatuvaat i podatocite od na{eto istra`uvawe kade {to <strong>vo</strong> izvr{uvaweto<br />
na ovie dela se pojavile samo 10,9% `eni storiteli.<br />
Pri~inite za pomaloto u~est<strong>vo</strong> na `enaat <strong>vo</strong> kriminalitetot<br />
<strong>vo</strong>op{to, 77 <strong>vo</strong> kriminolo{kata literatura se objasnuva so biopsiholo{kite<br />
i op{testvenoekonomskite razliki me|u ma`ot i `enata. Vo<br />
taa smisla me|u biopsiholo{kite razliki osobeno se istaknuva deka<br />
`enite se pomalku ~uvstvitelni na bolka, pobrgu se iscrpuvaat, imaat<br />
pomalku krvni zrnca, ponizok rast, poslaba fizi~ka struktura i sila,<br />
neobedan~en nerven sistem prosleden so koleblivi ~uvstva i raspolo-<br />
`enija, pogolema razvienost na nivnite moralni i altruisti~ki ~uvstva<br />
i odvratnost sprema zlostorst<strong>vo</strong>to, pomala podlo`nost na du{evni<br />
zaboluvawa, `enite `iveat podolgo, vrz nivniot psihi~ki `i<strong>vo</strong>t<br />
vlijaat breojni telesni krizi (menstruacija, bremenost, pora|awe,<br />
doewe, klimakterium), 78 `enata ima pla{liv i rezerviran karakter,<br />
72<br />
Statisti~ki godi{nik na SRM, 1982, str. 379.<br />
73<br />
Markovi} i dr. str. 113.<br />
74<br />
Kup~evi} - Dogan str. 12.<br />
75<br />
Pe{i} I, str. 74-75.<br />
76<br />
Vukovi}, str. 52.<br />
77<br />
Vo na{ata zemja odnosot me|u kriminalitetot na ma`ite i `enite<br />
postojano varira, me|utoa, spored sudskite statistiki, toj se dvi`i <strong>vo</strong> srazmer<br />
od 1:5, po brojot na osudite na kazna li{uvawe od sloboda toj odnos e 1:10.<br />
Vo drugite zemji <strong>vo</strong> svetot stopata na kriminalitetot na `enata se dvi`i od<br />
1:4 do 1:7 od vkupniot kriminalitet. Navedeno spored Vili} I str. 5 i 94.<br />
78<br />
Vo svetot postojat pogolem broj empiriski istra`uvawa {to se<br />
obiduvaat ubistvata da gi povrzat so somatskite, psiholo{kite i socijalnite<br />
promeni {to proizleguvaat od menstruacijata, bremenosta i klimakteriumot.<br />
Pove}e za toa vidi: Vili} II, str. 18, 20 i 22-23. Vo taa smisla vidi i Hentig,<br />
str. 142-145.<br />
112
kaj nea otsustvuva sklonosta kon u`ivawe alkohol, taa e popasivna i<br />
pomalku agresivna so slaba samodoverba, so razvieno ~uvst<strong>vo</strong> na zavisnost<br />
i bespomo{nost, no i so pomala sposobnost za prilagoduvawe i<br />
prikrivawe na s<strong>vo</strong>ite zlostorstva.<br />
Iako opredelen broj od ovie biopsihi~ki osobenosti se delumno<br />
prifatlivi i zna~ani za objasnuvawe na kriminalitetot na `enata,<br />
pri nivnoto istaknuvawe sepak se preteruva i toa <strong>vo</strong> dve nasoki.<br />
Imeno, ~esto se zemaat opredeleni soznanija koi se ili neto~ni ili<br />
nedo<strong>vo</strong>lno nau~no provereni, 79 ili pak, se apsolutizira nivnata vrednost,<br />
bidej}i tie razliki naj~esto se nabquduvaat nad<strong>vo</strong>r od prostorot,<br />
vremeto i op{tite op{testveni uslovi na `i<strong>vo</strong>tot.<br />
Me|u op{testvenoekomskite razliki naj~esto se istaknuvaat:<br />
postojnata op{testvenoekoniomska neramnopravnost {to se javuva<br />
kako produkt na uslovite {to ja determiniraat op{testvenata polo`ba<br />
i uloga na `enata. Imeno, i denes `enata se u{te otsustvuva od brojni<br />
socijalni aktvinosti, {to vlijaat ne samo vrz nejziniot op{testven<br />
status, tuku i vrz formiraweto na nejzinaat li~nost. Prisutni se<br />
i razliki <strong>vo</strong> nejziniot kulturen tretman, koj se izrazuva preku pogolemiot<br />
nadzor {to go vr{at pred se nejzinite roditeli. 80 @enite u{te<br />
od detst<strong>vo</strong>to se pokontrolirani <strong>vo</strong> pogled na nivnoto dvi`ewe, koristewe<br />
na slobodnoto vreme, izborot na dru{t<strong>vo</strong>to i drugite vrednosti<br />
od op{testveniot `i<strong>vo</strong>t. So eden zbor, tie se <strong>vo</strong>spituvaat <strong>vo</strong> atmosfera<br />
na pomala sloboda na nivnoto dol`nosno povedenie. 81 Podocna se<br />
javuva i nivnata uloga na majka i doma}inka, koja{to <strong>vo</strong> opredelena<br />
sociokulturna sredina sama po sebe ja odvlekuva od tekovite na op{testveniot<br />
`i<strong>vo</strong>t i mo`nosta da zapadne <strong>vo</strong> kriminalna situacija. Poradi<br />
se<strong>vo</strong> ova, za razlika od ma`ite, `enata e za{titena od mnogu komunikacii,<br />
odgo<strong>vo</strong>rnosti, anga`mani,, natprevari i konflikti i e upatena<br />
da se gri`i za semejst<strong>vo</strong>to, a so toa pomalku e izlo`ena na dejst<strong>vo</strong>to<br />
na objektivnite kriminogeni faktori, odnosno taa e izolirana<br />
od sredinite i situaciite <strong>vo</strong> koi se javuvaat naru{enite me|u~ove~ki<br />
odnosi.<br />
Tabela br. 11<br />
Raspored na ubistvata spored polot i moti<strong>vo</strong>t na ubistvata<br />
79<br />
Me|u biolo{kite faktori {to go uslovuvaat kriminalitetot na<br />
`enata ~esto se istaknuva i konstitucijata na nejzinite polovi hromozomi,<br />
odnosno nedostigot na "y" gonozmot, {to vlijae vrz nejziniot pomal krimianliett.<br />
Isto taka se istaknuva i pomaloto u~est<strong>vo</strong> na hormonot androgen,<br />
{to kaj `enata isto taka se povrzuva so namaluvaweto na agresivnosta. Vidi:<br />
A~imovi} I, str. 36-42.<br />
80<br />
U{te od s<strong>vo</strong>jata najrana mladost "ma{koto dete se osuduva na surova<br />
nezavisnost, a de<strong>vo</strong>j~eto na pokorna pasivnost." Vili} II, str. 14.<br />
81<br />
Vidi: Eliot, str. 170-171.<br />
113
Motiv na ubist<strong>vo</strong>to<br />
Pol na storitelot<br />
Vkupno<br />
N %<br />
ma{ki<br />
N %<br />
`enski<br />
N %<br />
odmazda 147 38,2 142 41,1 5 11,9<br />
koristoqubie 2 0,5 2 0,6 - -<br />
eliminacija na lice {to<br />
pretstavuva tovar za interesite<br />
35 9,1 13 3,8 22 52,4<br />
na ubiecot<br />
eliminacija na lice {to<br />
pretstavuva opasnost za 15 3,9 14 4,0 1 2,3<br />
interesite na ubiecot<br />
qubomora 40 10,4 40 11,6 - -<br />
te{ko naru{uvawe na bra~ni,<br />
semejni i srodni~ki 45 11,9 35 10,2 10 23,1<br />
odnosi<br />
te{ko naru{uvawe na sosedski<br />
odnosi po dolgotrajni 43 11,2 42 12,2 1 2,3<br />
sporovi od imoten karakter<br />
ubist<strong>vo</strong> poradi navreda <strong>vo</strong> 10 2,6 10 2,9 - -<br />
na pijano lice<br />
ubist<strong>vo</strong> poradi odbivawe 8 2,1 8 2,3 - -<br />
napad od pomal intenzitet<br />
ubist<strong>vo</strong> na mig 12 3.1 9 2,6 3 7,1<br />
ubist<strong>vo</strong> od nebre`nost 24 6,2 24 7,0 - -<br />
ubist<strong>vo</strong> od drugi motivi 4 1,1 4 1.0 - -<br />
vkupno 389 100 343 100 42 100<br />
Vo na{eto istra`uvawe dojdovme do soznanieto deka ubistvata<br />
{to gi vr{at `enite mo`at da se objasnat samo ako <strong>vo</strong> podednakva<br />
mera se po~ituvaat i zemaat predvid kako biopsiholo{kite, taka i<br />
op{testvenoekonomskite razliki me|u ma`ot i `enata. Pritoa, mo`e<br />
da se ka`e deka pomaloto u~est<strong>vo</strong> na `enite <strong>vo</strong> o<strong>vo</strong>j kriminalitet se<br />
dol`i, pred, se na "skrienoto" dejst<strong>vo</strong> na op{testveno ekonomskite<br />
faktori. 82 Imeno, poradi s<strong>vo</strong>jata op{testvena polo`ba i uloga `enite<br />
se mnogu pomalku izlo`eni na vlijanieto na objektivniote faktori,<br />
odnosno na takvi konfliktni odnosi {to se razre{uvaat so ubist<strong>vo</strong>.<br />
Nivnata izoliranost od socijalnite konflikti {to gi ra|aat tie nez-<br />
82<br />
Kriminalitetto <strong>vo</strong>op{to i ubistvata na `enite mora da se objasnuvaat<br />
so razli~nata polo`ba i uloga na ma`ot i `enata <strong>vo</strong> op{test<strong>vo</strong>to, odnosno<br />
so uslovite i na~inot na `i<strong>vo</strong>t <strong>vo</strong> op{test<strong>vo</strong>to <strong>vo</strong> konkretnite socijalni<br />
sredini i <strong>vo</strong> semejst<strong>vo</strong>to.<br />
114
dravi odnosi ima restriktivno dejst<strong>vo</strong> koe popu{ta <strong>vo</strong> mera <strong>vo</strong> koja<br />
`enata se vklu~uva <strong>vo</strong> op{testvenite tekovi na `i<strong>vo</strong>tot.<br />
[to se odnesuva pak do dejst<strong>vo</strong>to na biopsihi~kite faktori, <strong>vo</strong><br />
otsust<strong>vo</strong> na kriminogenoto vlijanie na objektivnite okolnosti, tie se<br />
javuvaat na povidok i samo navidum ja poka`uvaat s<strong>vo</strong>jata dominantna<br />
uloga <strong>vo</strong> javuvaweto na ubistvata kaj `enite. Su{tina na rabotite e,<br />
vsu{nost, <strong>vo</strong> bitnoto kauzalno deluvawe na se u{te prisutnata izolacija<br />
na `enata i determinira~koto vlijanie na biopsihi~kite s<strong>vo</strong>jstva<br />
na `enata. Seto toa na najdobar na~in mo`e da se vidi od fenomenolo{kiot<br />
prikaz na izvr{enite ubistva spored polot i moti<strong>vo</strong>t na storitelot.<br />
Od prilo`enata tabela mo`e da se zabele`i deka `enite <strong>vo</strong> na-<br />
{ata republika <strong>vo</strong>op{to ne vr{ele ubistva od opredeleni motivi. Toa<br />
se ubistvata od koristoqubie, qubomora, ubistva od strana na lice<br />
{to se nao|alo <strong>vo</strong> sostojba na akutna alkoholiziranost poradi storeni<br />
navredi, poradi odbivawe fizi~ki napad od pomal intenzitet i od<br />
nebre`nost. Vo ovaa grupa mo`at slobodno da se pomestat ubistvata na<br />
lice {to pretstavuva opasnost za interesite na ubiecot, kako i ubistvata<br />
poradi te{ko naru{uvawe na sosedskite odnosi proizlezeni od<br />
dolgotrajni sporovi od imoten karakter, bidejki od ovie motivi bilo<br />
izvr{eno samo po edno ubist<strong>vo</strong>. Ova jasno poka`uva deka kaj `enite<br />
otsustvuvaat onie odnosi i konflikti {to se karakteristi~ni za ma-<br />
`ite, odnosi i konflikti <strong>vo</strong> koi tie ja projavuvaat s<strong>vo</strong>jata agresivnost.<br />
Smetame deka ne e potrebno posebno da se doka`uva otsust<strong>vo</strong>to na<br />
ovie ubistva ako se ima predvid deka `enata e pomalku stavena <strong>vo</strong> polo`ba<br />
da obezbeduva sredstva za ekonomska egzistencija i blagosostojba<br />
na semejst<strong>vo</strong>to, deka `enite se porezistentni <strong>vo</strong> odnos na upotrebata<br />
na alkohol i re~isi <strong>vo</strong>op{to ne doa|aat na mesta kade {to toj posebno<br />
se tro{i, deka ne barataat so oru`je i ne odat na lov na dive~, kade<br />
{to naj~esto se javuvaat ubistvata od nebre`nost. Nesporno e i toa<br />
deka `enite gi izbegnuvaat fizi~kite presmetki. Sociokulturnite<br />
uslovi povrzani so upotrebata na fizi~kata sila <strong>vo</strong> na{eto op{test<strong>vo</strong><br />
go stavat ma`ot <strong>vo</strong> situacija da treba da razre{i nekoj spor, da<br />
odbie nekoj fizi~ki napad ili opasnost od drug vid. Me|utoa, koga se<br />
raboti za otsust<strong>vo</strong>to na ubistvata od qubomora morame da istakneme<br />
nekolku op{testveni vlijanija za da ne bideme zavedeni od pogre{ni<br />
tolkuvawa deka `enite se pomalku qubomorni od ma`ite, odnosno<br />
deka nivnaat psihofizi~ka struktura gi sopira <strong>vo</strong> izvr{uvaweto na<br />
ovie dela. Imeno, i ovde socijalnite motivi se dominantniot restriktiven<br />
faktor. Op{testvenata polo`ba na `enata kako majka, koja<br />
pred se treba da se gri`i za semejst<strong>vo</strong>to i podigaweto na decata, se javuva<br />
kako glaven faktor {to prekr{en niz nejzinata svest ja spre~uva<br />
<strong>vo</strong> odzemaweto na `i<strong>vo</strong>tot na edniot roditel na s<strong>vo</strong>ite deca. Od druga<br />
strana, koga im bila povredena qubovnata sueta na de<strong>vo</strong>j}i, tie s<strong>vo</strong>jata<br />
odmazda sprema s<strong>vo</strong>jot partner ja izrazuvaat so dejstvija {to prets-<br />
115
tavuvaat navredi, kleveti i sli~ni postapki, ili pak <strong>vo</strong>op{to ne rea|iraat<br />
nesakaj}i da ja obelodenuvaat s<strong>vo</strong>jata navredena ~est, koja <strong>vo</strong><br />
na{i uslovi e osobeno podlo`na na razni ismejuvawa i etiketirawa.<br />
Vo slu~aite <strong>vo</strong> koi `enite bile izlo`eni na posilno dejst<strong>vo</strong> na<br />
op{testvenite faktori, kako i <strong>vo</strong> konfliktnite odnosi <strong>vo</strong> koi mo`ele<br />
da u~estvuvaat podednak<strong>vo</strong> so ma`ite, se zgolemuvalo i nivnoto u~est<strong>vo</strong><br />
<strong>vo</strong> izvr{uvaweto na ubistvata. Toa se ubistva poradi te{ko naru-<br />
{uvawe na bra~nite, semejnite i srodni~kite odnosi, kade {to obata<br />
pola bile podednak<strong>vo</strong> izlo`eni na vlijanieto na negativnite semejni<br />
uslovi. Me|utoa, kaj ubistvata poradi eliminacija na lice {to pretstavuvalo<br />
tovar za interesite na ubiecot i kaj ubistvata od odmazda i<br />
na mig, pokraj vlijanieto na op{testvenite faktori <strong>vo</strong> golema mera<br />
do{lo do izraz i vlijanieto na biopsihi~kite osobini i sostojbi na<br />
`enata. Taka kaj eliminacijata na lice {to pretstavuva tovar za interesite<br />
na ubiecot konkretniot raspored na ubistvata se pojavil na<br />
sledniot na~in:<br />
- ubist<strong>vo</strong> na sopstven bra~en drugar 3<br />
- ubist<strong>vo</strong> na quboven partner na bra~niot drugar 1<br />
- ubist<strong>vo</strong> od qubomora 1<br />
- ubist<strong>vo</strong> na nesakano dete 7<br />
- ubist<strong>vo</strong> na dete pri pora|awe 10<br />
Vkupno: 22<br />
Od navedenite podatoci mo`e da se zabele`i deka kaj nekoi od<br />
ovie ubistva deluvale faktorite koi predizvikuvaat opredelena biopsihi~ka<br />
razdraznetost kaj `enata. Toa e osobeno slu~aj kaj ubistvata<br />
na no<strong>vo</strong>roden~e. Pritoa, treba da se ima predvid deka ovde e mnogu prisutna<br />
"temnata brojka" za{to ovie ubivstva obi~no se slu~uvaat <strong>vo</strong><br />
ruralni sredini i se koristat brojni sredstva i na~ini za nivno sokrivawe.<br />
83<br />
[to se odnesuva do ubistvata od odmazda niv `enite gi izvr{uvaat<br />
toga{ koga bila povredena nivnata ~est, {to isto taka uka`uva<br />
na golemoto vlijanie na emocionalnata sfera kaj `enata kako nejzina<br />
biopsiholo{ka no i saocijalna osobina {to se preto~uva <strong>vo</strong> kriminalniot<br />
akt.<br />
116<br />
2. VOZRAST NA UBIJCITE<br />
Vozrasta na ~ovekot pretstavuva biolo{ka i sociolo{ka kategorija<br />
{to <strong>vo</strong> literaturata se istaknuva kako edna od mnogute zna~ajni<br />
faktori so golemo vlijanie vrz ostvaruvaweto na pre<strong>vo</strong>spitniot<br />
83<br />
Postojat avtori koi tvrdat deka infanticidot se otkriva <strong>vo</strong> srazmer<br />
od 1:10. Vidi: Vili} I, str. 114.
proces sprema osudenite lica. Nejzinoto zna~ewe <strong>vo</strong> procesot na izdr`uvaweto<br />
na kaznata e nerazdelno povrzano so nejzinoto krivi~nopra<strong>vo</strong><br />
i kriminolo{ko zna~ewe, <strong>vo</strong> ~ija osnova le`i soznanieto deka<br />
~ovekot e su{test<strong>vo</strong> podobno za menuvawe. Zatoa, ne e seedno dali onie<br />
{to gi naru{ile najva`nite op{testveni odnosi, vrednosti i interesi<br />
na edno op{test<strong>vo</strong> se maloletnici, mladi polnoletnici, polnoletni<br />
ili stari lica. Vo sekoj od ovie starosni periodi s<strong>vo</strong>jstvata i karakteristikite<br />
na nivnata li~nost se formiraat i manifestiraat <strong>vo</strong><br />
zavisnost od biolo{kite i psihosocijalnite uslovenosti na <strong>vo</strong>zrasta.<br />
Vo taa smisla povedenieto na ~ovekot, pa i ona kriminalnoto, nu`no<br />
se povrzuva so opredeleni obele`ja na <strong>vo</strong>zrasta. Tie obele`ja <strong>vo</strong> opredeleni<br />
fazi od `i<strong>vo</strong>tot na ~ovekot se osobeno tesno povrzani so op{-<br />
testvenite vlijanija {to go opredeluvaat negoviot op{testven status<br />
i uloga <strong>vo</strong> dadenata sredina. Vo zavisnost od <strong>vo</strong>zrasta se formiraat i<br />
socijalnite osobini kaj li~nosta, kako i nejzinata mo`nost i gotovnost<br />
za vklu~uvawe <strong>vo</strong> op{testvenite odnosi i soo~uvawa so brojnite<br />
problemi i konflikti {to proizleguvaat od tie odnosi. 84 Ottuka se<br />
sosema <strong>vo</strong> pra<strong>vo</strong> onie {to go istaknuvaat vlijanieto na socijalnite<br />
faktori <strong>vo</strong> ostvaruvaweto na kriminalnoto povedenie <strong>vo</strong> vrska so <strong>vo</strong>zrasta<br />
na storitelot. Toa soznanie, kako {to }e vidime malku podocna,<br />
se potvrduva i toga{ koga razre{uvaweto na me|u~ove~kite konflikti<br />
se ostvaruva so li{uvawe od `i<strong>vo</strong>t na nekoe lice.<br />
Zna~eweto na <strong>vo</strong>zrasta kako edna od osnovite za objasnuvawe na<br />
kriminalnata aktivnost preku ubistvata }e ja prika`eme niz podatocite<br />
od tabela br. 12.<br />
Podatokot deka najgolemiot broj ubistva se izvr{uvaat na<br />
<strong>vo</strong>zrast od 21 do 30 godini, a potoa od 31 do 40 godini e sosema normalna<br />
i o~ekuvana distribucija, koja uka`uva na dominantnoto vlijanie<br />
na socijalnite faktori {to se <strong>vo</strong> vrska so <strong>vo</strong>zrasta. Toa se <strong>vo</strong>zrasti <strong>vo</strong><br />
koi lu|eto se najmnogu vklu~eni <strong>vo</strong> op{testvenite odnosi kakvi {to se<br />
brakot, formiraweto semejst<strong>vo</strong> i gri`ata za nego<strong>vo</strong>to materijalno<br />
obezbeduvawe. Toa e period koga site ~ovekovi sposobnosti i energija<br />
doa|aat do poln izraz i se ostvaruvaat <strong>vo</strong> soobraznost so nego<strong>vo</strong>to<br />
op{testveno bitie.<br />
84<br />
"Faktot deka ste bebe, stogodi{en ~ovek ili ~ovek od dvaesetipet<br />
godini ja opredeluvaat va{ata op{testvena polo`ba, kako i toa dali <strong>vo</strong> dramata<br />
na ~ovekovite odnosi }e igrate va`na uloga ili pak samo uloga na statist."<br />
Hentig, str. 158.<br />
117
Tabela br. 12<br />
Raspored na ubistvata spored <strong>vo</strong>zrasta na storitelot 85<br />
Vozrast na storitelot<br />
Izvr{eni ubistva <strong>vo</strong><br />
procenti<br />
od 18 do 20 god 8,6 8,6<br />
od 21 do 25 god<br />
26,5 41,6<br />
od 26 do 39 god<br />
15,1<br />
od 31 do 35 god<br />
10,9 29,9<br />
od 36 do 40 god<br />
13,0<br />
do 41 do 45 god<br />
7,0 14,5<br />
od 45 do 50 god<br />
7,5<br />
od 51 do 60 god 7,5 7,5<br />
nad 60 god 3,6 3,6<br />
Vkupno: 100,0 100,0<br />
Kaj ubistvata na storitelite od ovaa <strong>vo</strong>zrast dominiarat site<br />
mo`ni pobudi osven onie {to gi rako<strong>vo</strong>dat ubistvata <strong>vo</strong> naru{eni sosedski<br />
odnosi poradi imotni sporovi, od koristoqubie ili eliminacija<br />
na lica {to pretstavuvaat tovar za interesite na ubiecot. Pritoa,<br />
storitelite od ovie <strong>vo</strong>zrasti se isklu~ivi izvr{ireli na ubistva<br />
poradi navredi <strong>vo</strong> alkoholiirana sostojba, od qubomora (77,5%), od nebre`nost<br />
(75,00%), ubistva na lica {to pretstavuvale opasnost za<br />
interesite na ubiecot (73,0%).<br />
Po navr{uavweto 40 godini od `i<strong>vo</strong>tot ubistrvata naglo opa-<br />
|aat, bidej}i toga{ lu|eto se po pravilo pomalku anga`irani <strong>vo</strong> re{avaweto<br />
na s<strong>vo</strong>ite osnovni `i<strong>vo</strong>tni pra{awa. Taka kaj starosnata grupa<br />
od 40 do 50 godini ve}e dominiraat ubistvata na lica {to pretstavuvaat<br />
tovar za interesite na ubiecot, a <strong>vo</strong>op{to ne se pojavuvaat ubistvata<br />
poradi navredi vrz alkoholizirano lice, zaradi odbivawe napad<br />
od pomal intenzitet, zaradi odbivawe opasnost i od koristoqubie.<br />
Kaj starosnata kategorija od 50 do 60 godini vr{eweto na ubistvaat<br />
se namaluva do 7,5%. I kaj ovaa kategorija ne se pojavuvaat ubistvata<br />
od prethodnata starosna kategorija, no sega nuti ubistvata od<br />
qubomora i na mig. Toa uka`uva ne samo na namaleniot obem na socijalnite<br />
odnosi <strong>vo</strong> koi stapuvaat ovie lica zaradi razre{uvawe opredeleni<br />
li~ni i socijalni problemi, tuku i na namaluvaweto na nivnata<br />
fizi~ka sila, podvi`nost i nagonska mo}.<br />
Kaj licata na <strong>vo</strong>zrast nad 60 godini dominiraat ubistvata poradi<br />
naru{eni bra~ni, semajni i srodni~ki odnosi (11,1%), odnosno<br />
ubistvaat {to proizleguvaat od interakciite <strong>vo</strong> koi se u{te na opred-<br />
85<br />
Interesno e deka ovie podatoci se re~isi napolno identi~ni so rasporedot<br />
na ubistvata spored <strong>vo</strong>zrasta od istra`uvaweto na Pe{i} I, str. 77.<br />
118
elen na~in se vklu~eni i starite lica. Kaj ovaa starosna kategorija <strong>vo</strong><br />
ne{to pogolem broj se javuvaat samo u{te ubistvata od odmazda<br />
(23,4%), a spored site drugi motivi tie izvr{ile ili samo po edno<br />
ubist<strong>vo</strong> ili <strong>vo</strong>op{to ne vr{ele ubistva. Ova se dol`i na pogolemata<br />
osamenost, povle~enost i izolacija na starite lica od re~isi site<br />
op{testvenoekonomski odnosi ~ie{to re{avawe <strong>vo</strong>obi~aeno go prezemaat<br />
nivnite ve}e <strong>vo</strong>zrasni deca. Na ovaa <strong>vo</strong>zrast se zgolemuva i `i<strong>vo</strong>tnoto<br />
iskust<strong>vo</strong> na ~ovekot, {to go pravi mnogu porazumen i sklon kon<br />
pogolemo po~ituvawe na op{testvenite odnosi me|u koi i `i<strong>vo</strong>tot na<br />
~ovekot, a poradi slabeeweto na biofiziolo{kite osobenosti se namaluva<br />
i nivnata agresivnost. 86<br />
[to se odnesuva do najmladata kategorija soriteli od 18 do 21<br />
godina, nivnoto u~est<strong>vo</strong> <strong>vo</strong> ubistvata samo za eden procent e pogolemo<br />
od ona na starosnata kategorija od 40 do 50 godini. Faktot {to tie |i<br />
vr{at re~isi na podednak<strong>vo</strong> ni<strong>vo</strong> ubistvata od site motivi uka`uva na<br />
toa deka nivniot kriminalitet od o<strong>vo</strong>j vid ne mo`e da im se prepi{e<br />
na intenzivnata promena na biopsihi~kiot raz<strong>vo</strong>j, tuku pred se na vlijanieto<br />
na socijalnite faktori.<br />
3. OBRAZOVANIE NA UBIJCITE<br />
Vo na{eto istra`uvawe se obidovem da gi razgledame i karakeristikite<br />
na ubijcite so ogled na ni<strong>vo</strong>to na nivnoto obrazovanie po<br />
odnos na o<strong>vo</strong>j kriminalitet. Vo taa smisla obrazovnoto ni<strong>vo</strong> go razgledavem<br />
kako kategorija {to ja opredeluva op{testvenata polo`ba na<br />
ubijcite i kako determinanta na nivniot stav sprema socijalnite odnosi<br />
i vrednosti <strong>vo</strong> smisla na nivnoto neprifa}awe, odnosno nepo~ituvawe<br />
i sprotivstavuvawe.<br />
Dobienite podatoci ni go poka`aa slednoto.<br />
86<br />
"Kriminalitetot na postariot ~ovek <strong>vo</strong> mnogu ne{ta li~i na kriminalitetot<br />
na `enata. Toj e pottiknuva~, odnosno izvr{itel na krivi~ni<br />
dela <strong>vo</strong> koi igarat izvesna uloga itrosta ili fizi~kite i hemiskite sili.<br />
Istoivremeno so ova, ~uvstvuvaj}i deka ve}e ne raspolaga so normalni sredstva<br />
za sovladuvawe na protivnikot, stariot ~ovek pribegnuva kon primitivni<br />
sredstva na nasilst<strong>vo</strong>. No, i slabiot ~ovek mo`e da upotrebi sila ako<br />
odbere takov objekt na napad (na primer `ena ili dete), odnosno ako pribegne<br />
kon sredstva koi ne baraat primena na nekoja golema sila kako {to se oru`je<br />
i otrov, ili najposle ako se poslu`i so izmam." Hentig, str. 185.<br />
119
Tabela br. 13<br />
Raspored na ubistvata sprema {kolskata sprema na storitelot<br />
Obrazovanie na ubijcite<br />
Izvr{eni ubistva<br />
nepismeni 45 11,2<br />
pismeni samouki 17 4,4<br />
nezavr{eno ~etvrto oddelenie 20 5.2<br />
zavr{eno ~etvrto oddelenie 141 36,6<br />
nezavr{eno osmo oddelenie 29 7,5<br />
zavr{eno osmo oddelenie 83 21,6<br />
nezavr{eno sredno obrazovanie 16 4,2<br />
zavr{eno sredno obrazovanie 28 7,3<br />
nezavr{eno vi{e i visoko obrazovanie 6 1,6<br />
zavr{eno vi{e i visoko obrazovanie 2 0,5<br />
Bkupno: 385 100,0<br />
Od prilo`enite podatoci vedna{ mo`e da se zabele`i deka<br />
ubistvata gi vr{at lica {to se nepismeni i go nemaat oformeno<br />
barem osnovnoto zadol`itelno obrazovanie. Nivnoto vklupno u~est<strong>vo</strong><br />
iznesuva 64,9%. Ako kon o<strong>vo</strong>j procent se dodade i procentot na ubistvata<br />
{to go izvr{ile storitelite so zavr{eno osmo oddelenie se<br />
dobiva pokazatel od 86,5%, od koj jasno proizleguva deka niskoto obrazovanie<br />
se poka`uva kako dosta zna~aen faktor {to vr{i golemo vlijanie<br />
vrz pojavata na o<strong>vo</strong>j kriminalitet. A deka obrazovanieto na storitelite<br />
na krivi~noto delo ubist<strong>vo</strong> nema ambivalenten kaarkter go<br />
poka`aa rezultatite i od drugi istra`uvawa od ovaa oblast. Taka<br />
spored istra`uvaweto <strong>vo</strong> Jugoslavija 87 obrazovnite kategorii do zavr-<br />
{enoto osnovno u~ili{te kaj ubistvata u~estvuvaat so 92,2 procenti.<br />
Jela~i} poka`a deka ovaa kategorija ubijci na podra~jeto na Split se<br />
javuva so 74,5% procenti 88 itn, itn.<br />
Ottuka vr{eweto ubistva logi~no se doveduva <strong>vo</strong> nepostredan<br />
vrska so niskoto obrazovanie. Vo taa smisla so pra<strong>vo</strong> mo`e da se istakne<br />
deka neobrazovanite lu|e se li{eni od onie vlijanija {to pridonesuvaat<br />
za pozitivno formirawe na li~nosta, nejzinata pravilna<br />
socijalizacija, jakneweto na moralnite sta<strong>vo</strong>vi, izdignuvaweto na<br />
kulturnoto ni<strong>vo</strong> i razvivaweto na soznanijata za op{testvenite vrednosti<br />
i odnosi. Neobrazovanosta e nu`no povrzana so neznaewe, zaostanati<br />
sfa}awa, nepromislenost, pogolema podlo`nost na alkohol i<br />
sli~ni strasti i neprifatlivi idei. Niskoto obrazovno ni<strong>vo</strong> <strong>vo</strong> golema<br />
mera go determinira i poleto na interesiraweto pri koristeweto<br />
na slobodnoto vreme. Ovie lica poka`uvaat mnogu pomal sodr`aen du-<br />
87<br />
Pe{i} I, str. 79.<br />
88<br />
Jela~i}, str. 30.<br />
120
hoven `i<strong>vo</strong>t, za{to imaat mnogu pomal interes za sredstvaat na masovna<br />
komunikacija, politi~kite nastani, kulturnite manifestacii,<br />
knigata i sl. Seto toa pridonesuva ovie lu|e da imaat poinakov sistem<br />
na vrednosti koj se karakterizira so toa {to na nad<strong>vo</strong>re{nite odnosi<br />
naj~esto rea|iraat so emocii, a ne so svest.<br />
Me|utoa, treba osobeno da se ima predvid deka neobrazovanosta<br />
na ovie lica dejstvuva i vrz opredeluvaweto na nivnata uloga <strong>vo</strong><br />
raspredelbata na op{tstvenite raboti i zada~i, a toa pak, od s<strong>vo</strong>ja strana,<br />
i vrz nivniot op{testven status i tretman i nivnite materijalni<br />
primawa. Imeno, neobrazovanosta denes zna~i i poniska rabotna kvalifikacija<br />
i mnogu pomala {ansa da se najde rabota, ili pak, dokolku<br />
<strong>vo</strong> toa se uspee, se dobiva mnogu ponisko mesto <strong>vo</strong> procesot na trudot,<br />
{to od s<strong>vo</strong>ja strana zna~i ponizok, odnosno polo{ ekonomski status i<br />
uloga <strong>vo</strong> op{testvenoekonomskite odnosi.<br />
4. ZANIMAWE I VRABOTENOST NA UBIJCITE<br />
Brojni kriminolo{ki istra`uvawa trgnuvaat od toa deka zanimaweto,<br />
osobeno po nego<strong>vo</strong>to dolgogodi{no praktikuvawe go formira<br />
karakterot, telesnata struktura i povedenieto na poedinecot i<br />
zatoa go povrzuvaat so negovata zloupotreba i izvr{uvaweto na kriminalnite<br />
aktivnosti. Iako e to~no zabele`uvaweto deka zanimaweto e<br />
element {to mo`e da ima zna~ewe pri vr{eweto opredeleni krivi~ni<br />
dela, treba da se ima predvid deka opredeleni zanimawa davaat samo<br />
pogolema mo`nost za ostvaruvawe kontakti so nekoi objekti na za{tita<br />
ili poseduvawe opredelena sposobnost (specijalnost, stru~nost)<br />
za pouspe{no izvr{uvawe na deloto. A toa zna~i deka sogleduvaweto<br />
na kriminalitetot ne mo`e da se objasni samo preku istaknuvaweto na<br />
ovaa povrzanost, bidej}i zanimaweto pretstavuva, pred se, op{testven<br />
odnos preku koj ~ovekot ja obezbeduva s<strong>vo</strong>jata ekonomska egzistencija<br />
(podobra ili polo{a materijalna sostojba) i s<strong>vo</strong>jot socijalen status.<br />
Vo taa smisla zanimaweto treba da se posmatra <strong>vo</strong> prv red kako eden od<br />
osnovnite indikatori za op{testvenata polo`ba na poedinecot i negovata<br />
uloga <strong>vo</strong> op{testvenata podelba na trudot.<br />
1. Na ova mesto najprvin }e go razgledame stepenot na povrzanosta<br />
na ubistvata so zanimaweto na nivnite storiteli, {to pretstavuva<br />
s<strong>vo</strong>eviden op{testven odnos preku koj mo`at da se sogledaat brojni<br />
fenomenolo{i, etiolo{ki i kriminalnopoliti~ki pra{awa. Zanimaweto,<br />
vsu{nost, pretstavuva zna~ajno obele`je za objasnuvaweto na<br />
kriminalitetot, bidej}i korelira so materijalnite uslovi na `i<strong>vo</strong>tot,<br />
op{testvenata polo`ba i uloga i materijalniot status i socijalnata<br />
sigurnost na poedinecot. Zanimaweto od druga strana se javuva<br />
kako zna~aen element {to treba da se usoglasi so odmeruvaweto na<br />
krivi~nite sankcii i potrebata preku nea da se ostvari opredelena<br />
cel <strong>vo</strong> procesot na resocijalizacijata na osudenite lica<br />
121
Vrz osnova na podatocite za zanimaweto na ubijcite od na{eto<br />
istra`uvawe e <strong>vo</strong>spostavena slednava struktura:<br />
Tabela br. 14<br />
Raspored na ubistvata spored zanimaweto na storitelot<br />
Zanimawe na storitelot<br />
Izvr{eni ubistva<br />
bez opredeleno zanimawe 21 5,5<br />
NKV i PKV rabotnik 11 28,7<br />
KV i VKV rabotnik 29 7,5<br />
stru~wak ili administrativen rabotnik 12 3,1<br />
so sredna stru~na sprema<br />
stru~wak ili administrativen rabotnik 3 0,9<br />
so vi{a ili visoka stru~na sprema<br />
privaten zanaet~ija ili ugostitel 25 6,5<br />
individualen zemjodelec ili domakinka 144 37,4<br />
na zemjodelec<br />
domakinka na nezemjodelec 22 5,7<br />
u~enik, student 7 1,8<br />
penzioner 10 2,6<br />
nepoznato 1 0,9<br />
Vkupno 385 100,0<br />
Od podatocite za zanimaweto na ubijcite sogledavme deka najgolem<br />
broj (37,4%) go so~inuvaat individualnite zemjodelci, me|u koi<br />
gi vbroivme i nivnite domakin}i, so ogled na toa {to i tie u~estvuvaat<br />
<strong>vo</strong> procesot na obrabotkata na zemji{teto. Vtorata grupa po golemina<br />
ja so~inuvaat nekvalifikuvani ili polukvalifikuvani rabotnici<br />
so u~est<strong>vo</strong> od 28,8%. Potoa sleduvaat licata bez oformeno zanimawe<br />
ili lica {to ne u~estvuvaat <strong>vo</strong> procesot na trudot (domakin}i,<br />
u~enici, studenti i penzioneri) so 10,1%, kvalifikuvanite i visokokvalifikuvanite<br />
rabotnici (7,5%), individualnite zanaet~ii i ugostiteli<br />
(6,5%), licata bez opredeleno zanimawe (5,5%), i na krajot,<br />
administrativnite rabotnici so sredno, vi{e i visoko obrazovanie so<br />
39% izvr{eni ubistva.<br />
Vakvata distribucija uka`uva na toa deka zanimaweto mora da<br />
se posmatra <strong>vo</strong> povrzanost so nepo<strong>vo</strong>lnite materijalni, socijalni,<br />
obrazovni, kulturni i drugi uslovi na `i<strong>vo</strong>t na ubijcite, kako i so<br />
vlijanieto {to go ostvaruva socijalnata sredina <strong>vo</strong> koja `iveat ovie<br />
lica i nivniot op{testven tretman <strong>vo</strong> celost. Imeno, podatokot deka<br />
preku polovinata ubistva se izvr{eni od strana na zemjodelci i nekvalifikuvani<br />
rabotnici ne mo`e da mu se prepi{e na neposrednoto,<br />
direktno vlijanie na ovie zanimawa. Ova od pri~ina {to zna~ajni<br />
kriminogeni faktori gi uslovuvaat i se lociraat <strong>vo</strong> ramkite na tie<br />
122
zanimawa. Izborot i izvr{uvaweto na ovie zanimawa se povrzani so<br />
ni<strong>vo</strong>to na obrazovanieto, a toa zna~i deka ovie lica se so poniska<br />
{kolska podgotovka, so koi pak se povrzani kulturnata zaostanatost,<br />
primitivizmot, nazadni sfa}awa, predrasudi i primitivni oblici na<br />
rea|irawe <strong>vo</strong> razre{uvaweto na me|u~ove~kite konflikti. So tie zanimawa<br />
e povrzano i nisko ni<strong>vo</strong> na materijalniot i socijalniot status.<br />
Vr{eweto na ovie zanimawa ednovremeno zna~i i nivni poslab<br />
materijalen i socijalen status, kako so ogled na nivnoto vrednuvawe<br />
<strong>vo</strong> op{testvenata podelba na trudot, taka i so ogled na mo`nosta za<br />
pogolemo vklu~uvawe na nivnite nositeli <strong>vo</strong> op{testvenopoliti~kite,<br />
kulturnite i drugite socijalni odnosi {to zna~at obezbeduvawe,<br />
razvivawe i potvrduvawe na ~ovekovite vrednosti. Tuka deluvaat i<br />
uslovite i odnosite <strong>vo</strong> koi ~ovekot `ivee i raboti: na primer, zemjodelieto<br />
se vr{i <strong>vo</strong> sredina <strong>vo</strong> koja mo`at da se javat brojni naru{eni<br />
sosedski odnosi i imotni sporovi, a vlijaat nazadni obi~ai, zaostanati<br />
sfa}awa i drugi uslovi {to mo`at da go opredeluvaat povedenieto<br />
na poedinecot. Kaj licata od zemjodelskite i rabotni~kite zanimawa<br />
poradi navedenite ekonomski i socijalni problemi, kako i poradi<br />
patrijalhalniot odnos sprema `enata, naj~esto se prisutni i brojni<br />
bra~ni i semejni konflikti, ~ie dejst<strong>vo</strong>, ako se posmatra samo preku<br />
zanimawata, nu`no se izrazuva kako prinudna korelacija. Od druga<br />
strana, zanimawata, kako {to se administrativen rabotnik <strong>vo</strong> pogolem<br />
del se oslobodeni od vakvite odnosi i vlijanija i zatoa nivnoto u~est<strong>vo</strong><br />
<strong>vo</strong> izvr{enite ubistva e osetno malo. Osloboduvaweto od takvite<br />
objektivni i subjektivni vlijanija se izrazuva i kaj drugi vidovi zanimawa,<br />
koi{to, so ogled na intenzitetot na ova osloboduvawe go<br />
smaluvaat i s<strong>vo</strong>eto u~est<strong>vo</strong> <strong>vo</strong> vr{eweto na ubistvata.<br />
Od seto ova proizleguva deka zanimaweto ne mo`e da bide neposredna<br />
pri~ina za javuvaweto na ubistvata, ako se zeme izolirano od<br />
drugite vrski i okolnosti, tuku mo`e da se javi samo kako uslov {to na<br />
izvesen na~in ja o<strong>vo</strong>zmo`uva takvata kriminalna aktivnost.<br />
Ovie na<strong>vo</strong>di gi potvrduvaat i podatocite dobieni od vkrstuvawe<br />
na zanimaweto so moti<strong>vo</strong>t na deloto. Taka zemjodelcite naj~esto gi<br />
vr{at ubistvata od odmazda (41,3%) i poradi sosedski imotni sporovi<br />
(20,8%). Nekvalifikuvanite i polukvalifikuvanite rabotnici najprvin<br />
ubistvata od odmazda (40,5%), a potoa od qubomora (20,7%). Od<br />
istive ovie motivi, no <strong>vo</strong> ne{to pomal procent od 37,0%, odnosno<br />
13,7% ovie ubistva gi vr{at i kvalifikuvanite i visokokvalifikuvanite<br />
rabotnici i licata bez opredeleno zanimawe (30,0% i 28,6%).<br />
U~enicite, domakin}ite i penzionerite prete`no gi vr{at ubistvata<br />
{to proizleguvaat od netrpelivite semejni i bra~ni odnosi (30,7%), a<br />
potoa eliminacija na lica {to za niv pretstavuvale opredelen tovar<br />
(28,2%) i, duri na treto mesto, ubistvata od odmazda (20,5%). Kaj privatnite<br />
zanaet~ii i ugostiteli dominirala odmazdata (36,0%) i netrpeli<strong>vo</strong>sta<br />
<strong>vo</strong> bra~nite i semejnite odnosi (16,0%). I, na krajot, admin-<br />
123
istrativnite rabotnici najprvin gi vr{at ubistvata od odmazda<br />
(33,3%), a potoa u{te samo ubistvata na lica {to za niv pretstavuvale<br />
tovar i ubistvata od nebre`nost na ednak<strong>vo</strong> ni<strong>vo</strong> od 20,0%.<br />
2. Vo nu`na povrzanost so zanimaweto stoi i vrabotenosta na<br />
storitelot kako biten faktor {to ja opredelubva negovata materijalna<br />
egzistencija. Imeno, <strong>vo</strong> sovreemnite procesi na trudot zanimaweto<br />
stanuva osnoven uslov za vrabotuvawe i obezbeduvawe sredstva za `i<strong>vo</strong>t<br />
i so pra<strong>vo</strong> se istaknuva kako zna~ajna brana za zapirawe na devijantnoto<br />
i kriminalnoto odnesuvawe. Od druga strana, otsust<strong>vo</strong>to na<br />
opredeleno zanimawe i stru~ni kvalifikacii sozdavaat golemi problemi<br />
za vklu~uvawe <strong>vo</strong> procesot na trudot ili pak se povrzuva so rabotni<br />
mesta {to ne obezbeduvaat sigurna egzistencija. Na toj na~in se<br />
javuva bezraboticata {to ~esto se doveduva <strong>vo</strong> vrska so kriminalnite<br />
povedenija.<br />
Spored podatocite za vrabotenosta na ubijcite za vreme na izvr{uvaweto<br />
na deloto se dobieni slednive rezultati.<br />
Tabela br. 15<br />
Raspored na ubistvata spored vrabotenosta na storitelot<br />
Vrabotenost vkupno<br />
N %<br />
ma`i<br />
N %<br />
`eni<br />
N %<br />
vraboteni 310 80,5 188 54,8 22 52,3<br />
nevraboteni 74 19,2 54 15,7 20 47,6<br />
nepoznato 1 03 1 0,3 - -<br />
Vkpupno: 385 100,0 343 100,0 42 100,0<br />
Kako vraboteni lica <strong>vo</strong> ova istra`uvawe gi opredelivme storitelite<br />
{to <strong>vo</strong> vreme na izvr{uvaweto na deloto bile <strong>vo</strong> postojan raboten<br />
odnos <strong>vo</strong> op{testveniot sektor ili pak rabotele kako individualni<br />
zemjodelci, privatni zanaet~ii ili ugostiteli, kako i licata<br />
{to bile na privremena rabota <strong>vo</strong> stranst<strong>vo</strong>. Za site niv e bitno deka<br />
ostvarile opredelen raboten odnos i poseduvale rabotni navi}i {to e<br />
osobeno zna~ajno za ostvaruvaweto na nivniot penitencijaren tretman.<br />
Od prilo`enite podatoci mo`e da se zabele`i relativno mal<br />
procent na nevraboteni storiteli. Toa bile prete`no mladi lu|e na<br />
<strong>vo</strong>zrast od 30 godini (63,3%) i <strong>vo</strong> najgolem broj slu~ai so takva materijalna<br />
sostojba {to sudot ja ocenil kako bezimotna ili slaboimotna<br />
(82,2%). Deka bezraboticata ja sledi siroma{t<strong>vo</strong> mo`e da se vidi i od<br />
bra~nata sostojba na ovie lica i od brojot na nivnite deca. So ogled na<br />
nivnata bra~na sostojba se poka`a deka 57,2% ubijci bile <strong>vo</strong> brak, a<br />
6,7% <strong>vo</strong> <strong>vo</strong>nbra~na zaednica. Sedumdeset i dve od ovie lica imale deca<br />
od koi 44,4% bile maloletni, odnosno nesposobni za stopanisuvawe.<br />
124
Pokraj toa, 33,7% storiteli imale do dve, 17,5% od tri do pet, a 4,1%<br />
nad pet deca. Seto ova ja vlo{uvalo materijalnata sostojba na ovie<br />
storiteli i doveduvalo do raznovidni apatii, rezignacii i drugi negativni<br />
pojavi i dezorganizacii <strong>vo</strong> ramkite na nivnoto semejst<strong>vo</strong>. Nevrabotenosta<br />
na storitelot mu go potkopuva ugledot kaj negoviot bra~en<br />
drugar, osobeno decata, kako i avtoritetot i mo`nosta za stapuvawe <strong>vo</strong><br />
normalni op{testveni odnosi nad<strong>vo</strong>r od krugot na semejst<strong>vo</strong>to. Zatoa<br />
nevrabotenite po~esto se odavaat na sociopatolo{ki povedenija pred<br />
izvr{uvaweto na ubist<strong>vo</strong>to, a toa sekako imalo vlijanie i vrz nivnata<br />
kriminalizacija. Prcentot na nivnoto odavawe na nasilst<strong>vo</strong>, alkoholizam<br />
i vagabunda`a bil za 15,2% pogolem od sociopatolo{kite povedenija<br />
na vrabotenite storiteli na ubistvata. I procentot na porane{nata<br />
osuduvanost kaj ovie lica za 6,0% bil pogolem od recidivizmot<br />
na vrabotenite izvr{iteli na ova delo.<br />
[to se odnesuva do pobudite na deloto, ubistvata na nevrabotenite<br />
lica se koncentriraat okolu ~etiri motivi: odmazda (31,90%),<br />
ubist<strong>vo</strong> poradi naru{eni bra~ni, semejni i srodni~ki odnosi (20,2%),<br />
eliminacija na lice {to pretstavuva tovar za nivnite interesi<br />
(17,5%) i qubomora (16,2%). <strong>Ubistvata</strong> od site drugi motivi se dvi`at<br />
na prose~no ni<strong>vo</strong> od okolu 1,8%.<br />
5. BRA^EN I SEMEEN STATUS NA UBIJCITE<br />
Bra~nata i semejnata sostojba na poedinecot pretstavuva nego<strong>vo</strong><br />
zna~ajno socijalno obele`je, bidej}i ovie primarni op{testveni<br />
grupi se edni od glavnite osnovi za steknuvawe pozitivni osobini na<br />
li~nosta i za izgraduvawe socijalizirani oblici na nejzinoto povedenie.<br />
Vlijanieto na semejnite uslovi e osobeno zna~ajno vrz najmladite<br />
~lenovi na semejst<strong>vo</strong>to <strong>vo</strong> pogled na nivniot du{even i telesen raz<strong>vo</strong>j.<br />
Zatoa e nu`na po<strong>vo</strong>lnata semejna atmosfera: skladno funkcionirawe<br />
na semejst<strong>vo</strong>to <strong>vo</strong> koe roditelite pretstavuvaat primer dostoen za po-<br />
~it. Pravilniot i pozitiven raz<strong>vo</strong>j na decata mo`e da go o<strong>vo</strong>zmo`i<br />
samo tak<strong>vo</strong> semejst<strong>vo</strong> <strong>vo</strong> koe me|u negovite ~lenovi se cvrsto usoglaseni<br />
~etiri osnovni komponenti: zaemna qubov, po~ituvawe, rabirawe<br />
i doverba kako zdravi odnosi izgradeni vrz takvi osnovi kaj site ~lenovi<br />
na semejst<strong>vo</strong>to. Samo <strong>vo</strong> takvi uslovi strukturata na li~nosta<br />
mo`e da se oblikuva <strong>vo</strong> celina {to gi inkorporira site pozitivni<br />
atributi povrzani so karakterot, temperamentot, sta<strong>vo</strong>vite, vrednostite<br />
i drugite osobini na pooedinecot.<br />
Semejnite uslovi, me|utoa, imaat golemo zna~ewe i za oblikuvaweto<br />
i naso~uvaweto na aktivnostite na <strong>vo</strong>zrasnite ~lenovi. Vo semejst<strong>vo</strong>to<br />
se odvivaat brojni odnosi {to go uslovuvaat povedenieto ne<br />
samo <strong>vo</strong> negovite ramki, tuku i nad<strong>vo</strong>r od nego. Spored toa, normalno e<br />
da se o~ekuva deka <strong>vo</strong> semejstvata so po<strong>vo</strong>lna socijalna klima egzistiraat<br />
li~nosti so pozitiven karakter i socijalizirani, vramnote`-<br />
125
eni i fleksibilni osobini, koi o<strong>vo</strong>zmo`uvaat prifa}awe na normite<br />
i vrednostite <strong>vo</strong> odnosite kako <strong>vo</strong> semejst<strong>vo</strong>to taka i <strong>vo</strong> nad<strong>vo</strong>re{niot<br />
svet. Od druga strana, pak, tn. degradirano semejstva <strong>vo</strong> koi nema <strong>vo</strong><br />
do<strong>vo</strong>lna mera qubov, po~ituvawe, razbirawe i doverba, koi gi karakteriziraat<br />
nedo<strong>vo</strong>lna semejna disciplina, ~esti konflikti, karanici,<br />
emocionalni napnatosti, teap~ki, dominirawe na eden od ~lenovite<br />
na semejst<strong>vo</strong>to vrz drugite, alkoholizam, prostitucija i brojni drugi<br />
sociopatolo{ki pojavi, pa duri i kriminal, vr{at golemo negativno<br />
vlijanie vrz site negovi ~lenovi i gi odvlekuvaat kon razni oblici na<br />
devijantno i kriminalno povedenie. Vo ovaa smisla mo`at da go projavat<br />
s<strong>vo</strong>eto komplementarno dejst<strong>vo</strong> i te{kite materijalni uslovi na<br />
semejst<strong>vo</strong>to, te{kata bolest na nekoj negov ~len, kako i semejnata deficientnost<br />
poradi smrt ili napu{tawe. Sive ovie i brojni drugi<br />
uslovi mo`at da dovedat do deformacija na li~nosta ~ie povedenie<br />
<strong>vo</strong>di kon vr{ewe krivi~ni dela {to <strong>vo</strong> prv red se svrtuvaat sprema<br />
bra~niot drugar, decata ili roditelite, odnosno sprema ~lenovite na<br />
potesnoto semejst<strong>vo</strong>. Me|utoa, bra~nite i semejnite nesoglasici i netrpeli<strong>vo</strong>sta<br />
ne zavr{uvaat tuka, tuku se proiciraat i vrz odnosite so<br />
nad<strong>vo</strong>re{nata sredina i ne taka retko zavr{uvaat so ubist<strong>vo</strong>.<br />
Trgnuvaj}i od ovie na~elni zabele{ki, potvrdeni so brojni<br />
kriminolo{ki istra`uvawa, najprvin opredeleno vnimanie mu posvetuvame<br />
na bra~niot status na ubijcite {to go prika`uvame niz podatocite<br />
od slednata tabela.<br />
Tabela br. 16<br />
Raspored na ubistvata spored bra~niot status na storitelot.<br />
Bra~na<br />
sostojba<br />
vkupno<br />
N %<br />
ma{ki<br />
N %<br />
`enski<br />
N %<br />
ne`enetnema`ena<br />
89 23,1 75 21,9 14 33,3<br />
`enetma`ena<br />
268 69,6 245 71,4 23 54,8<br />
razvedenrazvedena<br />
6 1,5 6 1,7 - -<br />
vdovecvdovica<br />
2 0,5 1 0,5 1 2,4<br />
`ivee <strong>vo</strong> 20 0,2 16 4,7 4 9,5<br />
konkubinat<br />
Vkupno: 385 100,0 343 100,0 42 100,0<br />
Od prilo`enata distribucija na ubistvata so ogled na bra~nata<br />
sostojba na storitelot se gleda deka kategorijata na `enetite-ma`e-<br />
126
nite e najzastapena i toa kaj obata pola. Toa se dol`i na faktot deka<br />
licata {to stapuvaat <strong>vo</strong> brak go menuvaat s<strong>vo</strong>jot porane{en status i<br />
stapuvaat <strong>vo</strong> sredina i odnosi {to manifestiraat opredeleno kriminogeno<br />
dejst<strong>vo</strong>. Pra{awe {to vedna{ se postavuva e - koi se kriminogenite<br />
okolnosti? Najkratok odgo<strong>vo</strong>r bi bil - site bra~ni i semejni<br />
problemi povrzani so op{testveno ekonomskite te{kotii i novata<br />
uloga na poedinecot so brojni obvrski i gri`i okolu izdr`uvaweto na<br />
semejst<strong>vo</strong>to i podigaweto i <strong>vo</strong>spituvaweto na decata. Od opisot na<br />
ubistvata od na{iot primerok najdovme deka bra~niot status bil povrzan<br />
so brojni faktori {to doveduvale do rastrojst<strong>vo</strong> na vnatre{nite<br />
odnosi. Tuka se javuvale raznovidni prefrluvawa, indolentnost, kapricioznost,<br />
projavuvawe nekontrolirani emocii, prekumerno oddavawe<br />
na alkohol, ne<strong>vo</strong>dewe smetka za potrebite na bra~niot drugar manifestirano<br />
preku prekumerno tro{ewe i rasipni{t<strong>vo</strong> ili lo{o <strong>vo</strong>dewe<br />
na domakinst<strong>vo</strong>to, odbivawe seksualni odnosi postavuvawe enormni<br />
ili perverzni seksualni barawa (seksualna iskol~enost), neusoglasen<br />
seksualen `i<strong>vo</strong>t, projavuvawe nemoralni navi}i i povedenija,<br />
qubomora, bra~no neverst<strong>vo</strong>, nestabilen karakter, golema razlika <strong>vo</strong><br />
<strong>vo</strong>zarsta na sopru`nicite kako i nivnoto kulturno, obrazovno i eti-<br />
~ko ni<strong>vo</strong>.<br />
Pokraj ovie nesredeni odnosi <strong>vo</strong> brakot <strong>vo</strong> koi dominantno zna-<br />
~ewe dobivaat psihococijalnite li~ni karakteristiki na sopru`nici<br />
i nivnoto nesoglasuvawe brojni konflikti me|u niv proizleguvaat i<br />
od opredeleni socijalni momenti kako {to se neobezbeduvaweto do<strong>vo</strong>lno<br />
prihodi, bezraboticata i siroma{t<strong>vo</strong>to. Neobezbeduvaweto opredelen<br />
op{testevn status i materijalni uslovi za egzistencija dejstvuvaat<br />
vrz razgoruvaweto na strastite i ot<strong>vo</strong>rawe na novi `ari{ta na<br />
sudiri {to se pret<strong>vo</strong>raat <strong>vo</strong> nova omraza, zaemni navreduvawa i poni`uvawa,<br />
~esti kaarnici i raspravii, koi zavr{uvaat so raznovidni<br />
maltretirawa, fizi~ki presmetki, pa duri, pri stek na opredeleni<br />
okolnosti od objektiven i subjektiven karakter, i so ubistva.<br />
Spored podatocite od istra`uvaweto `enetite-ma`enite storiteli<br />
na ubistvata <strong>vo</strong> 73,9% slu~ai bile nepismeni ili so obarzoavnie<br />
do osmo oddelenie, a so ogled na zanimaweto 38,0% bile zemjodelci i<br />
30,9% NKV i PKV rabotnici. Od vkupno 268 `eneti-ma`eni storiteli<br />
na ova delo 38,4% imale dve deca, 37,2% od tri do pet, 15,7% nad<br />
pet deca, a samo 7,8% nemale deca. 168 (64,0%) od ovie storiteli imale<br />
maloletni deca nesposobni da pridonesuvaat za podobruvawe na materijalnata<br />
sostojba na semejst<strong>vo</strong>to.<br />
@enetite-ma`enite pove}e doa|ale <strong>vo</strong> situacija da vr{at ubistva<br />
i popradi drugi odnosi {to proizleguvaat od o<strong>vo</strong>j status. Imeno,<br />
s<strong>vo</strong>e posredno vlijanie vrz o<strong>vo</strong>j kriminalitet ostvaruva i potrebata za<br />
za{tita na fizi~kiot integritet i ~esta na s<strong>vo</strong>jot bra~en drugar od<br />
napad i navredi storeni od treti lica. Vo tie situacii naj~esto ma`ot<br />
se stava <strong>vo</strong> uloga na subjekt {to ja brani s<strong>vo</strong>jata sopruga, za razlika od<br />
127
`enata koja toa go pravi samo koga e povreden nejziniot li~en ili<br />
fizi~kiot integritet i ~est na sopstvenoto dete.<br />
I na krajot, koga e <strong>vo</strong> pra{awe povrzanosta na bra~niot status<br />
so ubistvata treba da se ima predvid deka e toj <strong>vo</strong> funkcija na godinite<br />
na <strong>vo</strong>zrasta. Ako e ~ovek pomlad, ne e `enet, a dokolku e na <strong>vo</strong>zrast<br />
koja <strong>vo</strong>di <strong>vo</strong> brak vrz nego<strong>vo</strong>to povedenie vlijaat i site onie obele`ja<br />
{to ja karakteriziraat taa <strong>vo</strong>zrast. 89<br />
@enetite-ma`enite naj~esto gi vr{at ubistvata od odmazda<br />
38,4%, a potoa ubistvata poradi naru{eni bra~ni, semejni i srodni~ki<br />
odnosi (13,5%).<br />
[to se odnesuva do odnosite na licata {to `iveat <strong>vo</strong> <strong>vo</strong>nbra~na<br />
zaednica, tie se sodr`inski isti kako i odnosite na licata <strong>vo</strong><br />
legalen brak. Ottuka i faktorite {to pridonesuvaat za naru{uvaweto<br />
na odnosite <strong>vo</strong> konkubinatot se istite onie {to gi naru{uvaat i<br />
bra~nite odnosi. Me|utoa kaj licata {to `iveat <strong>vo</strong> <strong>vo</strong>nbra~na zaednica<br />
se spu{ta ni<strong>vo</strong>to na obrazovanieto, taka {to tie se <strong>vo</strong> 100,0% slu-<br />
~ai so {kolska naobrazba do osmo oddelenie, od koi 80,8% do ~etvrto<br />
oddelenie. So ogled na zanimaweto 40,0% od ovie lica bile nekvalifikuvani<br />
rabotnici, a od drugite zanimawa so u~est<strong>vo</strong> na ednak<strong>vo</strong><br />
ni<strong>vo</strong> od 15% se pojavile u{te samo licata bez opredeleno zanimawe,<br />
privatnite zanaet~ii i ugostiteli, zemjodelcite i domakinkite na<br />
zemjodelci. [to se odnesuva do odavaweto na sociopatolo{ki povedenija,<br />
kaj licata {to `iveele <strong>vo</strong> <strong>vo</strong>nbra~na zaednica toa bilo za 9,0%<br />
povisoko od oddavaweto na istite povedenija od strana na `enetitema`enite.<br />
90 So ogled na moti<strong>vo</strong>t na deloto kaj ovie lica dominiraat<br />
ubistvata od qubomora i poradi naru{eni bra~ni, semejni i srodni-<br />
~ki odnosi so ednak<strong>vo</strong> u~est<strong>vo</strong> od okolu 25%.<br />
Od seto gorenavedeno proizleguva deka bra~nosta i konkubinatot<br />
sami po sebe ne go pravat ~ovekot popredisponiran za ubist<strong>vo</strong>,<br />
tuku samo ja uslovuvaat promenata na negoviot socijalen status poradi<br />
{to toj doa|a pod vlijanie na brojni novi objektivni faktori od koi<br />
nekoi deluvaat kriminogeno, a nekoi <strong>vo</strong>zdr`uva~ki. Faktot {to ovie<br />
ubistva <strong>vo</strong> najgolemiot broj slu~ai se prezemeni od odmazda, zaradi<br />
za{tita na fizi~kiot integritet i ~esta na s<strong>vo</strong>jot sopru`nik i por-<br />
89<br />
"Golemiot broj podatoci za zlostorst<strong>vo</strong>to so ogled na bra~nata sostojba<br />
ne mo`at da se ocenat dokolku ne se zemat predvid okolnostite na godinite<br />
na starost. Ne bi trebalo ni da se napravi obid za tolkuvawe pred da se<br />
dodadat ili otstranat silite {to stojat zad godinite na starost. Sekako deka<br />
nivnata relativna vrednost sekoga{ }e ostane kako pretpostavka. Pove}e e<br />
odo{to sigurno deka tie ja frlaat <strong>vo</strong> senka silata na bra~nata sostojba iako<br />
se krijat zad nea. Hentig, str. 323.<br />
90<br />
Oddavaweto kon sociopatolo{ki povedenija pred izvr{uvaweto na<br />
ubistvata kaj licata <strong>vo</strong> <strong>vo</strong>nbra~na zaednica bila 25,0% dodeka kaj licata so<br />
status ne`enet-nema`ena na ednak<strong>vo</strong> ni<strong>vo</strong> od okolu 16%.<br />
128
adi naru{eni bra~ni odnosi i qubomora, zboruva sam za sebe za nivnata<br />
pogolema izlo`enost na opredeleni okolnosti {to so sebe gi<br />
nosi nivniot status. Od druga strana, sosema maliot broj ubistva od<br />
drugi motivi uka`uva na <strong>vo</strong>zdr`uva~koto dejst<strong>vo</strong> na o<strong>vo</strong>j status koga <strong>vo</strong><br />
nego deluvaat zdravi odnosi koi ja zgolemuvaat odgo<strong>vo</strong>rnosta na sopru`nicite<br />
i sozdavaat uslovi za pogolema sigurnost <strong>vo</strong> celokupnoto<br />
odnesuvawe na poedinecot.<br />
Statusot ne`enet-nema`ena e li{en od ~uvst<strong>vo</strong>to na odgo<strong>vo</strong>rnost<br />
{to go nametnuva brakot optovaren so nedo<strong>vo</strong>lna psihosocijalna<br />
atmosfera {to so sebe ja nosi mladosta i op{testvenata polo`ba i<br />
uloga koi se gradat vrz taa osnova. Seto toa pridonesuva kaj ovie lica<br />
da se javuvaat pred se ubistvata od odmazda (41,5%), a potoa ubistvata<br />
na lica {to pretstavuvaat tovar za nivnite interesi (toa se naj~esto<br />
bra~nite i <strong>vo</strong>nbra~nite no<strong>vo</strong>roden~iwa, doen~iwa i deca so u~est<strong>vo</strong> od<br />
15,7%). Kaj niv re~isi i nema ubistva poradi naru{eni bra~ni, srodni~ki<br />
i semejni odnosi.<br />
I najposle, razvedenite lica, koi se pojavuvaat <strong>vo</strong> 1,5% slu~ai<br />
s<strong>vo</strong>ite ubistva gi izvr{ile samo od dva motivi: 0dmazda (50,0%) i qubomora<br />
(50,0%). Toa bile lica isklu~i<strong>vo</strong> od ma{ki pol, so razli~na<br />
<strong>vo</strong>zrast i nacionalnost, no prete` no so nisko obrazovno ni<strong>vo</strong>. Od niv<br />
66,7% se oddavale na sociopatolo{ki povedenija poradi {to gla<strong>vo</strong> i<br />
bile napu{teni od s<strong>vo</strong>ite soprugi, a toa bila glavnata i neposredna<br />
pri~ina za izvr{uavwe na deloto.<br />
[to se odnesuva na semejnite odnosi na storitelite na ubistvata,<br />
niv na opredelen na~in ve}e gi zafativme, za{to tie se neizbe`no<br />
povrzani so brakot. Ottuka, mo`eme da ka`eme deka <strong>vo</strong> semejst<strong>vo</strong>to<br />
doa|aat do izraz site onie faktori {to gi naru{uvaat i bra~nite<br />
odnosi. Me|utoa, pokraj niv opredeleno vlijanie manifestiraa i semejnata<br />
netrpeli<strong>vo</strong>st, pred se, poradi nepravilniot odnos sprema decata<br />
od porane{ni brakovi ili <strong>vo</strong>nbra~nite deca, neusoglasuvawe okolu<br />
<strong>vo</strong>spituvaweto i disciplinata na sopstvenite deca, preterano projaveniot<br />
afinitet i gri`a sprema roditelite i drugi pobliski i podale~ni<br />
srodnici so istovremeno zapostavuvawe na ~lenovite na potesnoto<br />
semejst<strong>vo</strong>, nepravilniot odnos kon ovie lica, me{aweto na roditelite<br />
i drugi lica <strong>vo</strong> re{avaweto na semejnite problemi i sl. Pritoa,<br />
site faktori {to doveduvale do dezintegracija na semejst<strong>vo</strong>to <strong>vo</strong> celina<br />
i negovite poedinci, nikoga{ ne deluvale poedine~no, tuku kako i<br />
kaj naru{enite bra~ni odnosi <strong>vo</strong> opredelena sprega na nekolku od niv<br />
istovremeno i komplementarno.<br />
6. RECIDIVIZMOT NA UBIJCITE<br />
Poimot i zna~eweto na povratot mo`e da se posmatraat od pove}e<br />
razli~ni pristapi. Taka gledano od krivi~nopraven aspekt <strong>vo</strong> na-<br />
{eto zakonodavst<strong>vo</strong> se razlikuvaat obi~en i pove}ekraten povrat.<br />
129
Spored elementite od odredbata na ~l. 41 st. 2 KZ SFRJ, obi~niot<br />
povrat postooi toga{ koga krivi~noto delo }e go izvr{i lice {to porano<br />
bilo osuduvano. Od ~l. 46 st. 1 KZ SFRJ proizleguva poimot na<br />
pove}ekratniot povrat: "umisleno izvr{uvawe krivi~no delo za koe e<br />
propi{ana kazna zat<strong>vo</strong>r od strana na lice {to poka`uva sklonost kon<br />
prestapni~ko odnesuvawe po najmalku dve osudi za umisleni krivi~ni<br />
dela na kazna zat<strong>vo</strong>r od najmalku edna godina, a <strong>vo</strong> rok od pet godini od<br />
izvr{uvaweto na kaznata za poslednoto krivi~no delo."<br />
Krivi~nopravnoto zna~ewe na povratot se ogleda <strong>vo</strong> toa {to<br />
sprema storitelot na deloto <strong>vo</strong> povrat treba da bidat primeneti postrogi<br />
sankcii, bidej}i prethodno izre~enite se poka`aa neefikasni i<br />
zatoa {to preku nego<strong>vo</strong>to delo se manifestirala zgolemena vina. So<br />
legalniot poim na povratot, vsu{nost, se pravi razlika <strong>vo</strong> krivi~nopravnata<br />
polo`ba na povratnicite i drugite delinkventi - pr<strong>vo</strong>prestapnicite.<br />
Vo toa razlikuvawe se poa|a od sta<strong>vo</strong>t deka povratnicite<br />
se kategorija na op{testveno poopasni storiteli na krivi~ni dela, 91<br />
koi tokmu so ogled na toa treba da bidat i postrogo kaznuvani. Na toj<br />
na~in postrogoto kaznuvawe e osniovata od koja trgnuva krivi~noto<br />
pra<strong>vo</strong> <strong>vo</strong> suzbivaweto na povratot.<br />
Za postoewe na kriminolo{kiot poim na povratot e do<strong>vo</strong>lno da<br />
postoi povtoruvawe na krivi~ni dela od strana na konkreten storitel.<br />
Ovde ne e nu`en vremenski period me|u prethodno izvr{enite i<br />
novite dela, nitu porane{na osuda ili izdr`ana kazna za prethodnoto<br />
delo. So o<strong>vo</strong>j poristap se uka`uva na etiolo{kite faktori od koi e<br />
uslovena ovaa pojava, odnosno od onie objektivni i subjektivni okolnosti<br />
od ~ie soznanie zavisi postavuvaweto na sistemot na op{testvenite<br />
merki za nejzino uspe{no preventivno i represivno suzbivawe.<br />
I, na krajot, za penolo{kiot poim na povratot, stanuva zbor<br />
toga{ koga edno lice po prethodno izdr`ana kazna za nekoe krivi~no<br />
delo povtorno }e dojde <strong>vo</strong> penitencijarna ustanova poradi izdr`uvawe<br />
na kazna za no<strong>vo</strong> delo. Se trgnuva od postavkata deka prezemenite<br />
merki pri porane{noto izdr`uvawe na kaznata se poka`ale neefikasni<br />
sprema osudenoto lice i deka zatoa treba da se zasili penitencijarniot<br />
tretman, so toa {to <strong>vo</strong> pogolema mera }e se prilagodi na negovite<br />
91<br />
Psihi~kite i objektivnite faktori {to stojat <strong>vo</strong> kauzalna vrska so<br />
"upornata istrajnost" na povratnicite <strong>vo</strong> vr{eweto krivi~ni dela ovaa kategorija<br />
izvr{iteli ja ~inat daleku poopasna od pr<strong>vo</strong>prestapnicite, koi za<br />
prvpat se javuvaat <strong>vo</strong> taa uloga. Za op{testvenata opasnost na povratnicite<br />
zna~ajno pridonesuva i toa {to povtoruvaweto krivi~ni dela doveduva do se<br />
pogolemo sovladuvawe na kriminalnata tehnika kako i kon zacvrstuvawe na<br />
li~niot stav sprema vr{eweto krivi~ni dela kako edinstvena solucija. Ja{ovi},<br />
str. 129<br />
130
osobini. Penolo{kiot poim na povratot slu`i i kako indikator za<br />
uspe{nosta na postpenalniot tretman.<br />
So ogled na predmetot i celta na na{iot trud, <strong>vo</strong> opredeluvaweto<br />
na povratot na ubijcite trgnavme od negoviot penolo{ki poim,<br />
no i od obele`jaat {to se nu`no povrzani so prethodnite dva poimi.<br />
Dosega{nite istra`uvawa na povratot na ubijcite poka`uvaat<br />
deka ovaa kategorija storiteli porano vr{ele malku krivi~ni dela,<br />
odnosno poretko bile osuduvani. Toj fakt go potvrdi i na{eto istra-<br />
`uvawe <strong>vo</strong> koe se pojavija 49 ili 12,7% recidivisti me|u ubijcite.<br />
Re~isi site povartnici od na{iot primerok bea lica od ma{ki pol 48<br />
(98,0%) i naj~esto na <strong>vo</strong>zrast od 26-30 godini (34,7%) - period na maksimalen<br />
kriminalitet. Nivnoto obrazovno ni<strong>vo</strong> se dvi`i do zavr{eno<br />
osnovnno obrazovanie i so ogled na toa 34,7% ubijci se pojavuvaat<br />
kako NKV i PKV rabotnici, a 22,4% kako zemjodelci. Nedostigot od<br />
potrebnoto obrazovanie i stru~nata osposobenost ja uslovile lo{ata<br />
materijalna sostojba na ovie lica na koja se nadovrzauvaat i bojni<br />
bra~ni i semejni problemi, bidej}i samo 20,4% povratnici bile ne`eneti.<br />
Site ovie socioekonomski obele`ja kako faktori {to ja karakteriziraat<br />
li~nosta na povratnikot 92 podednak<strong>vo</strong> do{le do izraz i<br />
<strong>vo</strong> selskite i <strong>vo</strong> gradskite sredini.<br />
Istra`uvaweto na vidot na krivi~nite dela izvr{eni od strana<br />
na recidivistite pred storenoto ubist<strong>vo</strong> ja poka`a slednava sostojba:<br />
- obi~no ubist<strong>vo</strong> (~l. 37 st. 1)<br />
- te{ki telesni povredi (~l. 43)<br />
- zagrozuvawe so opasno sredst<strong>vo</strong> pri tepa~ka<br />
ili karanica (~l. 46)<br />
- zagrozuvawe na sigurnosta (~l. 57)<br />
- navreda (~l. 85)<br />
- siluvawe (~l. 94)<br />
- bludni dejstvija (~l. 99)<br />
- kra`ba (~l. 55)<br />
- te{ka kra`ba (~l. 156)<br />
- razbojni{t<strong>vo</strong> (~l. 158)<br />
- zatajuvawe (~l. 160)<br />
- iamama (~l. 161)<br />
- odzemawe na tu|i predmeti (~l.163)<br />
- spre~uvawe slu`beno lice <strong>vo</strong> obavuvawe na<br />
92<br />
Spored istra`uvaweto na Pe{i} (str. 122) 31% ubijci <strong>vo</strong> Jugoslavija<br />
se recidivisti, a spored Markovi} i dr. toj procent za NR Hrvatska iznesuva<br />
25,4% (str. 162). Od 134 `eni ubijci 18 ili 34,4% se osudeni za porano<br />
izvr{eno krivi~no delo. Me|u `enite recidivisti nemalo profesionalni<br />
delinkventi i delinkventite od navika. Vili} I, str. 153.<br />
131
slu`beni dejstvija (~l. 203)<br />
- neposlu{nost sprema naredba za odale~uavawe (~l. 267) i<br />
- falsigikuvawe na ispravi (~l. 222)<br />
Sumarno zemeno 25 (51,0%) od storitelite na krtivi~noto delo<br />
ubist<strong>vo</strong> {to se pojavile kako povratnici porano bile osuduvani i izdr`uvale<br />
kazna za istorodni krivi~ni dela. Pet ili 28,6% bile povratnici<br />
za istorodni i raznorodni krivi~ni dela, a samo 2 (4,1%) za isto<br />
krivi~no delo - ubist<strong>vo</strong>.<br />
Me|u prethodnite krivi~ni dela na povratnicite naj~esto se<br />
pojavuvale te{kite i lesnite telesni povredi, obi~nite i te{kite<br />
kra`bi i zagrozuvaweto so opasno sredst<strong>vo</strong> pri tepa~ka ili karanica.<br />
So iznesenite podatoci mo`e da se naseti izvesna kriminolo-<br />
{ka srodnost me|u prethodno izvr{enite krivi~ni dela i ubist<strong>vo</strong>to<br />
<strong>vo</strong> pogled na motivacionite mehanizmi (agresijata). Toa e osobeno slu-<br />
~aj kaj recidivistite {to <strong>vo</strong> na{iot primerok se javuvaat kako storiteli<br />
na isti i istorodni krivi~ni dela kaj koi se manifestirale brojni<br />
niski pobudi i nasilni~ki odnos sprema sredinata, Tie negativni<br />
crti na li~nosta i prethodno razvieniot mehanizam na agresivno rea-<br />
|irawe uka`uvaat na toa deka kaj niv go manifestirale s<strong>vo</strong>eto dejst<strong>vo</strong><br />
edinstveni kriminogeni faktori ~ie{to koncentrirano vlijanie <strong>vo</strong><br />
opredelen moment dovelo i do ubist<strong>vo</strong>to. Vo toj prilog zboruvaat i<br />
motivite na deloto: najgolemiot broj recidivisti se nao|aat me|u onie<br />
ubijci {to deluvale od odmazda (38,7%), qubomora (18,3%) i te{ko<br />
naru{eni bra~ni i semejni odnosi (16,3%).<br />
[to se odnesuva do specijalniot povrat, toj e osobeno nizok kaj<br />
o<strong>vo</strong>j oblik na kriminalno odnesuvawe so samo 2 (0,5%) slu~ai. Toa se<br />
dol`i na faktot {to za porano storenoto ubist<strong>vo</strong> storitelite izdr-<br />
`uvaat podolgotrejni kazni <strong>vo</strong> penitencijarnata ustanova kade {to,<br />
pokraj izolacijata deluvaat i brojni oblici na pre<strong>vo</strong>spiten tretman.<br />
Pokraj toa dol`inata na kaznata o<strong>vo</strong>zmo`uva do vra}awto na osudenikot<br />
<strong>vo</strong> negovata porane{na sredina <strong>vo</strong> nea da se izmenat i okolnostite<br />
{to vlijaele vrz negovata kriminalizacija.<br />
7. PORANE[NOTO SOCIOPATOLOШKO POVEDENIE NA<br />
UBIJCITE<br />
Koga se zboruva za porane{noto sociopatolo{ko povedenie na<br />
ubijcite se misli na postapki {to gravitiraat kon kriminalitet,<br />
odnosno za takvi op{testveno negativni povedenija {to mo`at da<br />
pretstavuvaat uslov za javuvawe na ubistvata.<br />
Porane{noto lo{o socijalno povedenie na storitelot posmatrano<br />
od kriminolo{ki aspekt mo`e da uka`e na etiolo{ki vrski me|u<br />
tak<strong>vo</strong>to povedenie i izvr{uvaweto na ubistvaat, odnosno pretstavuva<br />
eden od brojnite kriminogeni faktori {to ja uslovuvaat ovaa pojava.<br />
132
I od krivi~nopraven i od penolo{ki aspekt ne e bez zna~ewe<br />
dali poprane{noto povedenie na storitelot na ubist<strong>vo</strong>to bilo oceneto<br />
kako lo{o ili dobro od strana na negovata porane{na sredina. I<br />
zakonodavecot dopu{ta vak<strong>vo</strong>to prethodno povedenie na storitelite<br />
na krivi~nite dela za sudot da gi zema predvid pri odmeruvaweto na<br />
kaznata. Od penolo{ki aspekt pra{aweto e zna~ajno <strong>vo</strong> pogled na utvrduvaweto<br />
na merkite na tretman. Nesporno e deka koga se raboti za<br />
storitel so dobro minato }e bidat potrebni pomalku napori od strana<br />
na penitencijarnite organi za ostvaruvaweto na pre<strong>vo</strong>spitnite celi.<br />
So ogled na porane{nite sociopatolo{ki povedenija na storitelite<br />
na ubistvaat {to se spomenuvaat <strong>vo</strong> nivnite presudi i li~ni<br />
listovi gi dobivme slednive podatoci {to gi prika`uvame na tabela<br />
br. 17.<br />
Tabela br. 17<br />
Sociopatolo{ki pojavi na storitelite na krivi~noto delo<br />
ubist<strong>vo</strong><br />
Pred<br />
ubist<strong>vo</strong>to<br />
se odaval<br />
na<br />
izvr{eni ubistva<br />
Vkupno<br />
N %<br />
ma`i<br />
N %<br />
`eni<br />
N %<br />
nasilst<strong>vo</strong> 31 6,1 31 9,0 - -<br />
alkohol 58 15,1 57 16,6 1 2,4<br />
komar - - - - - -<br />
vagabunda`a 6 1,6 6 1,7 - -<br />
krabi i<br />
izmami<br />
seksualen<br />
nemoral<br />
(prostitu<br />
cija)<br />
3 0,8 3 0,9 - -<br />
5 1,3 4 1,2 1 3,4<br />
narkomanija - - - - - -<br />
bil ~esen i<br />
ugleden<br />
gra|anin<br />
287 72,2 239 67,7 39 0,9<br />
nepoznato 4 1,0 3 0,9 1 2,4<br />
Vkupno: 358 100,0 343 100,0 42 100,0<br />
Od prilo`enite podatoci se nametnuvaat nekolku zna~ajni zaklu~oci.<br />
Prviot zaklu~ok e deka najgolemiot broj storiteli na ubistva<br />
pred izvr{uvaweto na deloto <strong>vo</strong> s<strong>vo</strong>jata neposredna sredina va`ele za<br />
~esni i ugledni gra|ani. Vtoriot isto taka va`en zaklu~ok se sostoi<br />
<strong>vo</strong> toa deka narkomanijata i koimarot, iako evidentno {tetni socio-<br />
133
patolo{ki pojavi, nemaat nikak<strong>vo</strong> kriminogeno vlijanie <strong>vo</strong> javuvaweto<br />
na ubistvata. 93 I sociopatolo{kite pojavi kako {to se oddavaweto<br />
na seksualen nemoral (prostitucija), sklonosta kon kra`bi i izmami i<br />
vagabunda`ata se pojavuvaat kaj sosema mal broj lica {to se odlu~ile<br />
da izvr{at krivi~no delo ubist<strong>vo</strong>. 94 A toa zna~i deka i ovie sociopatolo{ki<br />
pojavi ne pretstavuvaat zna~aen faktor za o<strong>vo</strong>j vid kriminalno<br />
odnesuvawe. 95 I, na krajot, tretiot zna~aen zaklu~ok proizleguva od<br />
opredelen stepen na povrzanost na ubistvata so oddavaweto na nasilst<strong>vo</strong><br />
i alkoholni pijaloci.<br />
So ogled na procentot na oddavaweto na nasilst<strong>vo</strong> i alkoholizam<br />
na ova mesto ne{to pove}e }e se zadr`ime vrz ovie dve vrski <strong>vo</strong><br />
istra`uvaweto na ubistvata.<br />
1. Nasilst<strong>vo</strong>to na ~ovekot go so~inuvaat dve osnovni komponenti:<br />
agresivnost i agresivno povedenie. Ako se trgne od toa deka<br />
agresivnosta e psihi~ko s<strong>vo</strong>jst<strong>vo</strong> na li~nosta {to se karakterizira so<br />
zgolemena gotovnost za akcija (agresivno povedenie), a agresivnoto<br />
povedenie - dejstvie {to se manifestira <strong>vo</strong> napad (fizi~ka aktivnost)<br />
naso~ena protiv drugi lica so namera da im se nanese {teta, toga{<br />
agresivnosta i agresivnoto povedenie se zaedni~ka karakteristika na<br />
site ubistva. So samoto toa {to izvr{il ubist<strong>vo</strong> ubiecot projavil<br />
agresivnost. Taa ovde se sostoi <strong>vo</strong> pomala ili pogolema sklonost na<br />
ubiecot da napadne vrz `i<strong>vo</strong>tot na drugo lice koga ova se pojavuva kako<br />
pre~ka za negovite postapki, interesi, sta<strong>vo</strong>vi, motivi, celi, barawa i<br />
sli~no {to zavisi od stepenot na razvienosta na ovaa negativna crta<br />
kaj ubiecot. 96<br />
Me|utoa, so utvrduvaweto deka ubijcite se agresivni li~nosti,<br />
koi preku deloto ja projavile s<strong>vo</strong>jata agresivnost, re~isi ni{to ne<br />
93<br />
Narkomanijata kako sociopatolo{ka pojava naj~esto e povrzana so<br />
kra`bi, proneveri, falsifikati, izmami, zatajuvawa i sli~ni delikti koi<br />
imaat za cel da se dojde do opredeleni materijalni sredstva zaradi kupuvawe<br />
droga i drugi psihotropni supstancii. I komarot e zna~aen kriminogen faktor,<br />
no ne za genezata na ubistvata, tuku, pred se, za imotnite delikti. Na<br />
komar se oddavaat lica koi nastojuvaat na lesen na~in da dojdat do materijalni<br />
sredstva ili pak se igra~ii od strast.<br />
94<br />
I ovie sociopatolo{ki pojavi naj~esto odat raka pod raka so imotnite<br />
delikti.<br />
95<br />
Do sli~ni rezultati kako <strong>vo</strong> na{to istra`uvawe do{ol i Vukovi}<br />
ispituvaj}i gi krvnite delikti <strong>vo</strong> Srbija. Spored podatocite navedeni na str.<br />
96-100 od 200 ispitani sudski predmeti se zabele`ani samo dve ubistva od<br />
strana na lica {to upotrebuvale droga, dve te{ki telesni povredi i edno<br />
ubist<strong>vo</strong> od strana na lica {to se oddavale na komar, a ne bil otkrien ni eden<br />
slu~aj kade {to vagabunda`ata i prostitucijata na bilo koj na~in bile povrzani<br />
so izvr{uvaweto na krvnite delikti.<br />
96<br />
Pe{i} I, str. 88.<br />
134
sme postignale, tuku ednostavno samo sme go konstatirale ona {to e<br />
sosema logi~no i op{topoznato. 97 Zatoa treba da se odi ne{to podaleku.<br />
Ottuka za nas se poka`uva zna~ajno tvrdeweto na Midendorf koj<br />
veli: "Realno e kriminolo{koto soznanie deka li~nostite koi vr{at<br />
krivi~ni dela ne se razlikuvaat od onie {to ne gi vr{at. Ova {okantno<br />
tvrdewe mo`e, na primer, da se potvrdi vrz osnova na rezultatite<br />
od istra`uvaweto na agresiite. Sekoj ~ovek poseduva opredelen agresiven<br />
potencijal, koj mu e potreben za da uspee <strong>vo</strong> site naso}i na sekojdnevnata<br />
`i<strong>vo</strong>tna borba. Istite agresii mo`at da bidat delumno ili<br />
povremeno legalni ili ilegalni i tie preodi se mnogu rasteglivi... Ne<br />
postoi nikakva principielna razlika me|u agresiite {to se javuvaat<br />
<strong>vo</strong> vid na navredi ili trpewa so onie koi se javuvaat pri vr{eweto na<br />
ubistvata. I dvata delikti se nao|aat na sprotivnite krai{ta na edna<br />
razminuva~ka skala." 98 Od tie pri~ini na ova mesto ne mo`eme da dademe<br />
ne{to no<strong>vo</strong> {to na opredelen na~in bi gi izd<strong>vo</strong>ilo ubistvata so<br />
ogled na etiologijata na nivnaat agresija, a koja, od s<strong>vo</strong>ja strana, bi ni<br />
gi poka`ala razlikite <strong>vo</strong> odnos na storitelite na drugi krivi~ni<br />
dela, ili licata {to s<strong>vo</strong>jata agresivnost ja naso~ile legalno i t<strong>vo</strong>re~ki.<br />
Sepak ona {to <strong>vo</strong> vrska so problemot na agresivnosta mo`e<br />
ovde da se iskoristi e nejzinoto golemno zna~ewe za naso~uvawe na<br />
pre<strong>vo</strong>spitnite procesi <strong>vo</strong> penitencijarnite ustanovi. Ako e to~no<br />
deka agresijata ne e samo negativna, tuku <strong>vo</strong> opredeleni okolnosti,<br />
~esto i pozitivna karakteristika na ~ovekot, toga{ nu`no se nametnuva<br />
pra{aweto kako negativnata agresivnost kaj li~nosta da se postavi<br />
pod nejzina kontrola, odnosno taa li~nost da se socijalizira i<br />
humanizira. Ottuka, problemot na nasilst<strong>vo</strong>to <strong>vo</strong> o<strong>vo</strong>j trud se postavuva<br />
ne zaradi utvrduvawe na potekloto na negovite komponenti, tuku,<br />
pred se, od aspektot na iskoristuvaweto na nivnata psihi~ka sodr`ina<br />
(prvata komponenta) <strong>vo</strong> ostvaruvaweto na kultivizacijata na li~nosta.<br />
Problemot {to ne interesira ne e ispituvaweto na osnovite na agresivnosta,<br />
tuku iskoristuvaweto na mo`nostite za nejzino prenaso~uvawe.<br />
Vo slu~ajot na ubistvata toa e od zna~ewe ne samo za projavenoto<br />
nasilst<strong>vo</strong> <strong>vo</strong> vid na porane{noto sociopatolo{ko povedenie, tuku<br />
podednak<strong>vo</strong>, pa duri i pove}e, i kaj recidivistite na krivi~ni dela so<br />
elementi na nasilst<strong>vo</strong> za koi{to zboruvavme ponapred.<br />
2 [to se odnesuva do vtorata vrska vedna{ }e spomneme deka <strong>vo</strong><br />
o<strong>vo</strong>j trud pod akuten alkoholizam go podrazbirame povreemnoto u`ivawe<br />
alkoholni pijaloci so povremeno ili ekcesivno opivawe koe ne<br />
ostanalo nezabele`ano od strana na sredinata {to go opkru`uva kon-<br />
97<br />
Vo ovaa smisla se sosema izli{ni i objasnuvawata deka recidivistite<br />
i storitelite na svirepi ubistva projavuvaat pogolem stepen na agresivno<br />
povedenie.<br />
98<br />
Middendorff, str. 4.<br />
135
kretnoto lice. Od druga strana, pod hroni~en alkoholizam go podrazbirame<br />
u`ivaweto alkoholni pijaloci {to kaj opredeleno lice se manifestiralo<br />
<strong>vo</strong> vid na fizi~ka i psihi~ka zavisnost od alkohol i so<br />
potrajni rastrojstva <strong>vo</strong> nego<strong>vo</strong>to povedenie. 99 Pritoa, posebno ja razgledavme<br />
povrzanosta me|u akutniot alkoholizam i ubistvata, a posebno<br />
me|u hroni~niot alkoholizam i ubistvata, bidej}i trgnavme od<br />
pretpostavkata deka povremenoto ili postojanoto opivawe se odrazuvaat<br />
na razli~en na~in vrz povedenieto na ubiecot i so ogled na toa<br />
poka`uva odredeni fenomenolo{ki i etiolo{ki osobenosti. Isto<br />
taka, so ovie oblici na porane{no sociopatolo{ko povedenie na ubijcite<br />
se opfateni samo licata {to od strana na sudot ne bile okvalifikuvani<br />
kako nepresmetlivi storiteli <strong>vo</strong> momentot na izvr{uvaweto<br />
na krivi~noto delo.<br />
Spored podatocite od na{eto istra`uvawe proizleguva deka<br />
ubistvata gi izvr{ile 33 (8,6%) lica {to bile akutni alkoholi~ari,<br />
309 (80,3%) <strong>vo</strong>op{to ne u`ivale alkoholni pijaloci dodeka za 18<br />
(4,7%) lica <strong>vo</strong> presudite ne mo`evme da najdeme posigurni podatoci<br />
spored koi bi gi optredelile <strong>vo</strong> odnos na gorenavedenite grupi. 100<br />
Od vkupniot broj storiteli na ubistva {to gi opredelivme<br />
kako alkoholi~ari 17,2% bile <strong>vo</strong> napiena sostojba <strong>vo</strong> samiot moment<br />
na iuzvr{uvaweto na krivi~noto delo. Od o<strong>vo</strong>j podatok mo`e da se<br />
izvle~e zaklu~okot deka alkoholizmot kako kriminogern faktor, sam<br />
ili <strong>vo</strong> sodejst<strong>vo</strong> so drugi okolnosti, s<strong>vo</strong>eto najneposredno dejst<strong>vo</strong> go<br />
ostvaril <strong>vo</strong> mnogu mal obem od samo 2,8% <strong>vo</strong> celokupnata osudeni~ka<br />
populacija za ovie dela. Me|utoa, site ubistva storeni <strong>vo</strong> alkoholizirana<br />
sostojba uka`uvaat na zna~eweto na porane{noto sociopatol-<br />
99<br />
Spored definicijata na svetskata zdravstvena organizacija pod<br />
hroni~en alkoholi~ar se podrazbira lice koe prekumerno zema alkoholni<br />
pijaloci, a ~ija zavisnost od alkohol e takva {to poka`uva du{evni rastrojstva,<br />
ili takvi manifestacii koi go o{testuvaat nego<strong>vo</strong>to psihi~ko ili fizi~ko<br />
zdravje, negoviot odnos kon drugite lu|e i negovata socijalna i ekonomska<br />
polo`ba. So ogled na nedostigot od posebni elementi za postavuvawe<br />
dijagnoza <strong>vo</strong> soglasnost so postavenata definicija i nie, kako i istra`uvaweto<br />
na Markovi} i dr. (str. 142), <strong>vo</strong> razlikuvaweto na ovie alkoholi~ari<br />
trgnavme od opredeleni nivni nad<strong>vo</strong>re{ni manifestacii na koi mo`ea da ni<br />
uka`at podatocite od presudite. Tie manifestacii se zemeni kumulativno i<br />
se sogleduvaat <strong>vo</strong> naru{enite odnosi so okolinata (naj~esto naru{eni semejni<br />
i bra~ni odnosi, <strong>vo</strong> zapostavuvawe na redovnaat rabota, <strong>vo</strong> ekonomskoto<br />
propa|awe i <strong>vo</strong> zagubeniot op{testven ugled.<br />
100<br />
Vo krivi~nata postapka, alkoholizmot na storitelot na krivi~noto<br />
delo ubist<strong>vo</strong> ne se utvrduva redovno. Od tie pri~ini smetame deka podatocite<br />
{to ovde gi izlo`uvame ne se dokraj precizni, odnosno deka brojot na<br />
izvr{enite ubistva <strong>vo</strong> alkoholizirana sostojba i na licata skloni kon<br />
upotreba na alkohol e mnogu pogolem.<br />
136
o{ko povedenie na o<strong>vo</strong>j vid vrz pojavata na ubistvata. Procentot od<br />
15,1% na prv pogled mo`ebi i ne izgleda golem, no <strong>vo</strong> sporedba so<br />
iznosot na drugite sociopatolo{ki povedenija zaslu`uva posebno vnimanie.<br />
101 Me|u hroni~nite alkoholi~ari ne se pojavuvaat lica od `enski<br />
pol, a kaj akutnite alkoholi~ari gi imame samo <strong>vo</strong> eden edinstven<br />
slu~aj. Toa uka`uva re~isi na nepostoe~ko dsejst<strong>vo</strong> na alkoholizmot<br />
pri pojavata na ubistvata kaj `enata. 102 Objasnuvaweto na ovaa pojava<br />
<strong>vo</strong> nikoj slu~aj ne treba da se bara <strong>vo</strong> razli~noto vlijanie na alkoholot<br />
vrz polovite, tuku edinstveno <strong>vo</strong> op{testvenite faktori {to go<br />
opredeluvaat poinakviot odnos na `enata sprema upotrebata na alkoholni<br />
pijaloci. Obi~aite i sfa}awata na na{ata sredina se u{te ne i<br />
doz<strong>vo</strong>luvaat na `enata javno da konzumira alkoholni pijaloci i da se<br />
opiva, i so ogled na toa povlekuvaat posebna op{testvena osuda. Vo<br />
slu~aj koga kaj `enata pobeduva vnatre{nata dietaza sprema alkoholot,<br />
taa go upotrebuva kri{um i izlolirano (sama) taka {to negovite<br />
op{testveni posledici mnogu poretko mo`at da go manifestiraat<br />
s<strong>vo</strong>eto dejst<strong>vo</strong>, bidej}i otsustvuvaat elementite koi treba da go sozdadat<br />
op{testvenioit konflikt {to mu prethodi na ubist<strong>vo</strong>to.<br />
[to se odnesuva do <strong>vo</strong>zrasta na alkoholi~arite, spored istra-<br />
`uvaweto na Markovi} taa nema zna~ewe kaj ubistvata. Od druga strana,<br />
<strong>vo</strong> istra`uvaweto na ubistvata <strong>vo</strong> Jugoslavija se istaknuva deka<br />
najgolem broj od niv gi izvr{ile alkoholi~ari na <strong>vo</strong>zrast od 21-30<br />
godini so u~est<strong>vo</strong> od 36,0%. 103 Do sli~ni podatoci so poslednive dojdovme<br />
i nie <strong>vo</strong> na{eto istra`uvawe koga se raboti za storitelite {to<br />
se pojavile kako hroni~ni alkoholi~ari (48,0%). Me|utoa, koga se raboti<br />
za akutnite alkoholi~ari, kaj niv dominira <strong>vo</strong>zrasta od 21-25 godini<br />
so 11 (33,3%) slu~ai. Ovaa pojavnost se dol`i na faktot deka so<br />
ovaa <strong>vo</strong>zrast se povrzani brojni problemi od li~niot i op{testveniot<br />
`i<strong>vo</strong>t na ~ovekot koi go teraat na upotreba na alkohol i relativno<br />
brzo popu{tawe pred nego<strong>vo</strong>to dejst<strong>vo</strong>. Toa, od druga strana, na izvesen<br />
na~in zna~i deka povisokite <strong>vo</strong>zrasni kategorii ili podocna se oddale<br />
na upotreba na alkohol, a `i<strong>vo</strong>tnoto iskust<strong>vo</strong> gi {titi od zapa|awe<br />
<strong>vo</strong> krimminal, ili pak prebrodile opredelena faza bez da storat<br />
krivi~no delo kako plod na naviknuvaweto od s<strong>vo</strong>ja strana na okolnos-<br />
101<br />
Alkoholizmot e takva sociopatolo{ka pojava koja "<strong>vo</strong> osnova gi<br />
ima istite socijalni koreni kako i kriminalitetot" i zatoa se smeta kako<br />
eden od pozna~ajnite kriminogeni faktori <strong>vo</strong> uslovuvaweto na pojavata na<br />
ubistvata. Vidi: Milutinovi} I, str. 331.<br />
102<br />
Spored istra`uvaweto na ubistvata <strong>vo</strong> Jugoslavija <strong>vo</strong> alkoholizirana<br />
sostojba bile izvr{eni samo 3,6% ubistva od strana na lica od `enski<br />
pol (Pe{i} I, str. 64). A spored istra`uvaweto <strong>vo</strong> NR Hrvatska <strong>vo</strong> akutna<br />
alkoholiziranost `enite izvr{ile 5,8% Ubistva. Markovi} i dr. str. 154.<br />
103<br />
Pe{i} I, str. 64.<br />
137
tite so takviot nivni status. Treba da se ima predvid i toa deka postarite<br />
lica pomalku doa|aat <strong>vo</strong> situacija da se juna~at i da se doka`uvaat<br />
preku konsumirawe alkohol<br />
Storitelita na ubistvata {to se pojavile kako hroni~ni alkoholi~ari<br />
<strong>vo</strong> najgolem broj bile Makedonci (68,0%), a potoa Romi<br />
(20,0%), a kako akutni alkoholi~ari - Makedonci so u~est<strong>vo</strong> od 78,8%.<br />
[to se odnesuva do drugite nacionalnosti zabele`avme samo<br />
eden od dva slu~ai kade {to alkoholiamot se pojavuva so kriminogeno<br />
zna~ewe. Glavnata pri~ina za toa e rezistentniot odnos na albanskoto<br />
i turskoto malcisnt<strong>vo</strong> sprema upotrebata na alkoholot, {to, me|u drugoto<br />
e produkt, pred se, na nivnite verski sfa}awa i ottamu ostanatata<br />
navika i sozdadeniot moralen pritisok od strana na potesnite<br />
socijalni grupi.<br />
Pred izvr{uvaweto na ubistvata od grupata na hroni~nite<br />
alkoholi~ari porano bile osuduvani 32,0% lica, a od grupata na akutnite<br />
alkoholi~ari samo 6,1%. 104 Toa poka`uva deka hroni~niot<br />
alkoholizam manifestiral pogolemo vlijanie zgolemuvaj}i ja razdrazli<strong>vo</strong>sta,<br />
~uvstvitelnosta, nekriti~niot odnos i agresivnosta sprema<br />
sredinata taka i niz opasnosta na nego<strong>vo</strong>to porane{no kriminalno<br />
povedenie. [to se odnesuva do akutnite alkoholi~ari, nivnoto porane{no<br />
kriminalno povedenie ne e karakteristi~no za podocne`noto<br />
vr{ewe na ubistvata, bidej}i kaj niv recidivizmot u~estvuva so 6,1% i<br />
e ne{to pomal duri i od recidivizmot na ubijcite {to ne bile alkoholi~ari<br />
(10,7%).<br />
Hroni~nite alkoholi~ari s<strong>vo</strong>ite ubistva gi izvr{uvale naj~esto<br />
na ulici, parkovi, pazari{ta i drugi javni mesta (32,0%), a potoa<br />
<strong>vo</strong> ugostitelski objekti i stanovi na `rtvata na ednak<strong>vo</strong> ni<strong>vo</strong> od<br />
16,0%. Toa uka`uva deka ovie lica doa|aat <strong>vo</strong> takvi konflikti {to se<br />
razre{uvaat so ubist<strong>vo</strong> naj~esto so lu|e od nivata po{iroka op{testvena<br />
sredina. Navedenite mesta na izvr{uvaweto na aktot na ubist<strong>vo</strong>to<br />
osven stan na `rtvata, so u~est<strong>vo</strong> od 39,4% i 21,2% se karakteristi~ni<br />
i za storitelite - akutni alkoholi~ari.<br />
Hroni~nite alkoholi~ari <strong>vo</strong> pogolem procent gi vr{ele ubistvata<br />
od slednive motivi: odmazda (28,0%), qubomora (24,0%) i te{ko<br />
naru{uvawe na bra~nite, semejnite i srodni~kite odnosi (24,0%). Od<br />
druga strana, akutnite alkoholi~ari s<strong>vo</strong>ite ubistva gi vr{ele od<br />
odmazda (30,3%), poradi navreda na lice {to pretstavuva opasnost za<br />
nivnite interesi (9,1%) i te{ko naru{uvawe na bra~nite, semejnite i<br />
srodni~kiet odnosi (9,1%).<br />
Na krajot nu`no e nakratko da se vratime na modalitetot so<br />
najgolemo u~est<strong>vo</strong> <strong>vo</strong> tabelata br. 17. Imeno, faktot deka 72,2% lica<br />
104<br />
Od ovie kategorii ubijci, spored istra`uvaweto na ubistvata <strong>vo</strong><br />
Jugoslavija, porano bile osuduvani 29,0% lica, a od niv preku polovinata za<br />
soreni telesni povredi. Pe{i} I, str. 64.<br />
138
pred izvr{uvaweto na ubistvata <strong>vo</strong> s<strong>vo</strong>jata sredina bile ~esni i ugledni<br />
gra|ani e od bitno zna~ewe okolu iznao|aweto na vistinskiot odgo<strong>vo</strong>r<br />
na edno od pra{awata <strong>vo</strong> o<strong>vo</strong>j trud - {to da se stori so i za storitelot<br />
na ubist<strong>vo</strong>to. O<strong>vo</strong>j podatok, vsu{nost, zaslu`uva posebni vnimanie<br />
zo{to upatuva deka spored golem broj osudeni ubijci se reducira,<br />
pa duri postavuva pod pra{alnik potrebata od resocijalizacija<br />
za vreme na izdr`uvaweto na kaznata.<br />
Ako najgolemiot broj na ovie lica pred izvr{uvaweto na s<strong>vo</strong>eto<br />
delo imale besprekorno povedenie normalno e da se pretpostavi<br />
deka ubist<strong>vo</strong> za niv e samo lo{ nastan predizvikan od koncentriranoto<br />
dejst<strong>vo</strong> na niza objektivni i subjektivni okolnosti koi <strong>vo</strong> sli~ni<br />
uslovi bi mo`ele da dovedat do ubist<strong>vo</strong> kaj sekoe lice. Me|utoa, toa<br />
sepak ne e slu~aj, ne zatoa {to kaj opredeleni poedinci ne deluval<br />
takov stek na okolnosti, tuku pred se, zatoa {to kaj niv izvr{ile i<br />
nekoi faktori {to imaat <strong>vo</strong>zdr`uva~ko dejst<strong>vo</strong> od vakov vid na kriminalno<br />
odnesuvawe. Toa uka`uva deka tak<strong>vo</strong> vlijanie treba da se ostvari<br />
kaj licata {to ve}e izvr{ile ubist<strong>vo</strong> za da ne go povtorat deloto.<br />
No, ve}e izlo`eniot mal procent na recidivizam, osobeno specijalniot,<br />
sepak ne vra}a na reazmisluvaweto dali za ovie lica e potrebna<br />
resocijalizacija ili, barem, ne <strong>vo</strong> takov obem za koj e potreben<br />
dolg prestoj <strong>vo</strong> kazneno-popravnata ustanova. Me|utoa, kako {to }e<br />
vidime podocna, za ubistvata dominiraat dolgite kazni zat<strong>vo</strong>r koj <strong>vo</strong><br />
otsust<strong>vo</strong> na podolgotrajni pre<strong>vo</strong>spitni procedsi denes prakti~no<br />
zna~at retribucija. Za seto toa me|utoa, pove}e }e mo`eme da zboruvame<br />
<strong>vo</strong> vtoriot del na trudot otkako prethodno }e se sogleda etiologijata<br />
na o<strong>vo</strong>j kriminalitet.<br />
139
G l a v a II<br />
VIKTIMOLO[KI KARAKTERISTIKI<br />
I. VOVEDUVAWE VO PROBLEMOT<br />
@rtvata na krivi~noto delo ubist<strong>vo</strong> e objetot na deloto, odnosno<br />
ona fizi~ko lice {to najneposredno trpi od dejstvieto na izvr{uvaweto.<br />
Kaj ubistvata `rtvata e sekoga{ objekt na deloto, bidej}i vrz<br />
nea se prezema (naso~uva) dejstvieto na izvr{uvaweto i taa gi snosi<br />
posledicite <strong>vo</strong> vid na odzemen `i<strong>vo</strong>t (dovr{eno ubist<strong>vo</strong>), odnosno zagrozuvawe<br />
na nejziniot `i<strong>vo</strong>t ili o{tetuvawe ili naru{uvawe na nejzinoto<br />
zdravje (ubist<strong>vo</strong> <strong>vo</strong> obid). Neposredna `rtva na ubist<strong>vo</strong>to mo`e<br />
da bide `i<strong>vo</strong> ~ove~ko su{test<strong>vo</strong> od momentot na izd<strong>vo</strong>juvaweto od maj-<br />
~inata utroba pa se do nastanuvaweto na negovata prirodna apsolutna<br />
smrt. 105 Za sekoe lice postoi izvesna opasnost da stane `rtva na ubist<strong>vo</strong>.<br />
Taa opasnost, {to se narekuva rizik od viktimizacija, zavisi od<br />
viktimo|enite predizpozicii na `rtvata, od karakterot na interpersonalnite<br />
odnosi me|u `rtvata i ubiecot i od pridonesuva~koto povedenie<br />
na `rtvata <strong>vo</strong> izvr{uvaweto na ubist<strong>vo</strong>to. Ovie soznanija pridonesoa<br />
da se formira viktimologijata kako posebna nau~na disciplina,<br />
so koja interesot osven vrz krivi~noto delo i negoviot storitel<br />
se svrte i kon `rtvata i so toa na mo{ne uspe{en na~in se kompletira<br />
pretstavata za sekoj kriminalen nastan. 106 "Viktimologijata doka`a<br />
105<br />
Vo viktimolo{kata literatura e prisuten sporot okolu toa dali<br />
<strong>vo</strong> poimot na `rtvata da se vklu~i samo neposrednata `rtva od storenoto<br />
delo ili pak i subjektite na posreden na~in o{teteni od nego. Vo taa smisla<br />
se zboruva za opredeluvawe potesen i po{irok poim na `rtvata. "Potesniot<br />
poim gi opfa}a fizi~kite i pravnite lica ~ii{to dobra, prava i interesi se<br />
neposredbno uni{teni, o{teteni ili zagrozeni so krivi~noto delo (mikroviktimologija).<br />
Vo s<strong>vo</strong>jata po{iroka smisla o<strong>vo</strong>j poim |i opfa}a fizi~kite i<br />
pravnite lica i drugite subjekti (op{testveni organizacii, socijalni grupi,<br />
op{test<strong>vo</strong>to) ~ii dobra, prava i interesi neposredno ili posredno se uni{teni,<br />
o{teteni ili zagrozeni so krivi~noto delo (mikroviktimologija)." Ristanovi},<br />
str. 43-44. Vo taa smisla vidi i [epatovi{, str. 364.<br />
106<br />
Spored Fatah, viktimologijata e nauka {to se zanimava so neposrednite<br />
`rtvi na zlostorst<strong>vo</strong>to i toa posebno so nivnata li~nost, biolo{-<br />
kite, psiholo{kite i moralnite crti, so nivnite sociokulturni karakteris-<br />
140
deka li~nosta na `rtvata i nejzinoto povedenie ne se pomalku va`ni<br />
od li~nosta i povedenieto na zlostornikot. Taa isto taka doka`a deka<br />
<strong>vo</strong> najgolem broj slu~ai pome|u parot delinkvent - `rtva postojat biopsihosocijalni<br />
vrski {to tkaat mre`a na odnosi od koi izvira agresijata.<br />
107 Nakratko, viktimologijata uspeva da uka`e deka `rtvata so<br />
s<strong>vo</strong>ite s<strong>vo</strong>jstva, odnosot sprema storitelot i nejzinoto pridonesuva-<br />
~ko povedenie pretstavuva zna~aen kriminogen faktor i <strong>vo</strong> pojavata<br />
na ubistvata i za nea mora da se <strong>vo</strong>di smetka od aspektiot na prakti~nite<br />
zafati i teoretskite i empiriskite istra`uvawa za ovaa<br />
op{testvena pojava.<br />
Prou~uvaweto na `rtvata od fenomenolo{ki i etiolo{ki<br />
aspekt e osobeno bitno kaj ubistvata, bidej}i toa e <strong>vo</strong> funkcija na nivnoto<br />
preventivno i represivno suzbivawe. Od tie pri~ini i nie se<br />
zafativme so viktimolo{ko prou~uvawe na ubistvata koristej}i antropolo{ko-deskriptivni<br />
108 i statisti~ki metodi. Na ova mesto }e se<br />
obideme da gi prika`eme dobienite soznanija <strong>vo</strong> vrska so s<strong>vo</strong>jstvata na<br />
`rtvata, nejziniot odnos sprema ubiecot i pridonesot <strong>vo</strong> izvr{enoto<br />
delo.<br />
II. VIKTIMOLO[KI PREDISPOZICII<br />
Viktimogenite predispozicii se onie karakteristi~ni osobini<br />
{to pravat nekoe lice ili grupa koja gi poseduva tie osobini, postojano<br />
ili povremeno da bidat podlo`eni ili pomalku za{titeni od<br />
drugite i so samoto toa da stanat `rtva na posebno zlostorst<strong>vo</strong> ili na<br />
izvesen tip na kriminalitet. 109<br />
Me|u prvite nau~ni rabotnici {to uka`aa deka nekoi lica po-<br />
~esto od drugite stanuvaat `rtvi na opredeleni krivi~ni dela bea Hans<br />
fon Hentig (Hans <strong>vo</strong>n Hentig) i Eksner (Franz Exner). 110 Ottoga{, takvite<br />
soznanija po~naa empiriski da se proveruvaat i be{e doka`ano<br />
deka viktimogenite predispozicii na krivi~noto delo navistina<br />
pretstavuvaat faktor {to igra zna~ajna uloga <strong>vo</strong> geneata na krivi~tiki<br />
i nivniot pridones za genezata na zlostorst<strong>vo</strong>to. Navedeno spored Ristanovi},<br />
str. 34.<br />
107<br />
Fatah, str. 646.<br />
108<br />
Vo prou~uvaweto na vlijanieto {to go vr{i `rtvata vrz kriminalitetot<br />
analiti~ko-deskriptivniot metod o<strong>vo</strong>zmo`uva analiza na dinamizmot<br />
na deliktot, predkriminalnata situacija i preminot kon deloto i na toj na-<br />
~in go pravi mo`no opredeluvaweto na ulogata {to <strong>vo</strong> genezata na kriminalnoto<br />
povedenie go ima sekoja strana, a i razbiraweto na procesot na izborot<br />
na `rtvata i utvrduvaweto na elementite {to go opredeluvaat toj izbor. Ristanovi},<br />
str. 7.<br />
109<br />
Fatah, str. 648.<br />
110<br />
Ibid, str. 648<br />
141
nite dela. Od druga strana, nivnata brojnost ja nametna potrebata od<br />
opredeleno nivno grupirawe. Za taa cel trgnuvaj}i od razli~ni kriteriumi<br />
se pravaat opredeleni podelbi na viktimogenite predispozicii.<br />
Zaradi podobro sogleduvawe na probemot }e navedeme nekoi od<br />
tie podelbi.<br />
Spored kriteriumot na nivnoto poteklo ovie predizpozicii se<br />
delat na vrodeni i steknati.<br />
Spored ulogata {to viktimogenite predispozicii ja imaat <strong>vo</strong><br />
izvr{uvaweto na deloto se naveduvaat predispozicii {to kaj delinkventot<br />
sozdavaat ideja za izvr{uvawe na deloto: predispozicii {to<br />
vlijaat vrz delinkventot za izborot na `rtvata i predispozici {to mu<br />
ja olesnuvaat zada~ata na delinkventot.<br />
Spored s<strong>vo</strong>jata priroda predispoziciite se delat na li~ni<br />
(pol, <strong>vo</strong>zrast, du{evna zaostanatost i bolest, alkokolizam, narkomanija,<br />
homoseksualnost, ladnokrvnost, skr`a<strong>vo</strong>st i lakomost, razo~aranost,<br />
`alost i sl.), socijalni (zanimawe, op{testvena izoliranost, asocijalni<br />
povedenija i sl) i situacioni (opredeleno mesto, vreme i stek<br />
na okolnosti kaj koi postoi pogolema opasnost da se stane `rtva).<br />
Trgnuvaj}i od ovie soznanija i <strong>vo</strong> na{eto istra`uvawe se obidovme<br />
da pronajdeme opredeleni lica koi se karakteriziraat so predispozicii<br />
{to gi pravat popodlo`ni da stanat `rtvi na ubist<strong>vo</strong>to.<br />
Vo taa smisla najprvin gi razgledavme `rtvite so ogled na nivniot<br />
pol. Ova s<strong>vo</strong>jst<strong>vo</strong> na ~ovekot ima opredeleno vlijanie vrz viktimizacijata,<br />
odnosno vrz procesot na stanuvawe `rtva na ubist<strong>vo</strong>. 111 Vo<br />
istra`uvaweto se javija 83 ili 19,4% `rtvi od `enski pol, {to }e<br />
re~e - `enite bile d<strong>vo</strong>jno pove}e `rtvi na ovie dela odo{to se pojavile<br />
kako nivni izvr{iteli. Toa ve}e samo za sebe zboruva deka `enite<br />
poseduvaat opredeleni viktimo|eni predispozicii. Pri~inata za toa<br />
treba da se bara pred se <strong>vo</strong> op{testvenoekonomskite, istoriskite i<br />
kulturnite pretpostavki za nivnata viktimizacija. 112 @enite naj~esto<br />
se `rtvi na povedenieto na lica od ma{ki pol (79,5%), odnosno <strong>vo</strong><br />
20,5% na lica od `enski pol. Poradi s<strong>vo</strong>jata tradicionalno podredena<br />
polo`ba <strong>vo</strong> semejst<strong>vo</strong>to i <strong>vo</strong> op{testvenoekonomskiot `i<strong>vo</strong>t, kako i<br />
poradi s<strong>vo</strong>jata fizi~ka inferiornost, `enite pred se se `rtvi na s<strong>vo</strong>-<br />
111<br />
Poimot viktimizacija na `rtvata e identi~en so poimot kriminalizacija<br />
na storitelot. Prviot od ovie poimi go ozna~uva procesot na stanuvaweto<br />
`rtva, vtoriot - procesot na stanuvaweto storitel na krivi~ni dela.<br />
Storitelot i `rtvata mo`at da vlijaat kako vrz s<strong>vo</strong>jata sopstvena kriminalizacija,<br />
odnosno viktimizacija, taka i vrz genezata na zlostorst<strong>vo</strong>to. I <strong>vo</strong><br />
dvata slu~ai bitnata uloga ja imaat, pred se, objektivnite, no i subjektivnite<br />
faktori, odnosno osobinite na li~nosta na storitelot i `rtvata, koi, od<br />
s<strong>vo</strong>ja strana, <strong>vo</strong> krajna linija se sepak formirani vrz osnova na op{testvenite<br />
vlijanija.<br />
112<br />
Vidi: Dussich, str. 250-270.<br />
142
ite ma`i i qubovnici poradi seksualno neverst<strong>vo</strong> ili odbivawe da<br />
stapat <strong>vo</strong> brak ili odbivawe qubovni odnosi.<br />
[to se odnesuva pak do `rtvite na `enite ubijci, toa se lica<br />
od nivnata najbliska okolina. Tie ne ubivaat nepoznati lica, tuku<br />
samo poedinci so koi stoele <strong>vo</strong> bliski me|usebni odnosi (s<strong>vo</strong>ite bra~ni<br />
ili <strong>vo</strong>nbra~ni no<strong>vo</strong>roden~iwa, no<strong>vo</strong>roden~iwata na s<strong>vo</strong>ite ker}i,<br />
s<strong>vo</strong>ite nesakani deca, ma`i, sosedi, podale~ni rodnini i poznanici. 113<br />
Decata se ~esti `rtvi na ubistvata. Nivnata glavna viktimogena<br />
predispozicija se sostoi <strong>vo</strong> fizi~kata slabost i nesposobnosta da<br />
se branat, odnosno da ja izbegnat viktimizacijata. Vo taa smisla tie<br />
u{te na po~etokot na s<strong>vo</strong>jot `i<strong>vo</strong>t se izlo`eni na opasnosta da stanat<br />
`rtvi na ubist<strong>vo</strong>to na dete pri pora}awe. Takvi `rtvi <strong>vo</strong> na{eto istra`uvawe<br />
imalo 14. Vo ista situacija bile i 6 doen~iwa, a <strong>vo</strong> ne{to<br />
poinakva polo`ba, no glavno od isti ili sli~ni motivi bile ubieni i<br />
osum deca na <strong>vo</strong>zrast do 14 godini, kako i 13 deca na <strong>vo</strong>zrast od 15 do 17<br />
godini. Ako site ovie `rtvi gi svedeme pod zaednikiot poim deca<br />
toga{ mo`eme da konstatirame deka nad niv bile izvr{eni 9,6% ubistva.<br />
A ako kon niv dodademe i 24 (ili 5,5%) slu~ai <strong>vo</strong> koi kako `rtvi<br />
na ubist<strong>vo</strong>to se javile stari lica (nad 50-godi{na <strong>vo</strong>zrast, toga{ se<br />
pojavuva iznos od 15,2% {to gi so~inuvaat lica ~ija glavna viktimogena<br />
predispozicija e nivnata slaba odbrambena mo}, {to za storitelot<br />
sekako pretstavuvala edna od glavnite neposredni pri~ini za<br />
preminuvawe kon izvr{uvawe na deloto.<br />
Me|u zanimawata {to mo`at da predizvikaat silna viktimizacija<br />
kaj li~nosta, <strong>vo</strong> viktimolo{kata literatura obi~no se naveduvaat<br />
taksist, blagajnik, milicioner, kelnerka, kafeanska pea~ka, sobarica,<br />
zlatar i sl. Viktimogenite predispozicii {to gi nosat ovie zanimawa<br />
se povrzuvaat so izvr{uvaweto delikti protiv imotot i li~nosta. Me-<br />
|utoa, site ovie zanimawa se poka`aa bez zna~ewe od aspektot na nivnata<br />
viktimizacija <strong>vo</strong> na{eto istra`uvawe na ubistvata. Vo na{eto<br />
istra`uvawe predisponiranosta da se stane `rtva go poka`aa zanimawata:<br />
zemjodelec so 183 (ili 42,8%), NKV i PKV rabotnik so 55<br />
(12,4%) slu~ai. Glavnaat predispozicija na ovie `rtvi se sostoi <strong>vo</strong><br />
karakterot na za~estenosta na odnosite <strong>vo</strong> koi tie stapuvaat, a koi<br />
nu`no proizleguvaat od izvr{uvaweto na ovie zanimawa. Se razbira<br />
deka pritoa golema uloga ima i nivnoto sfa}awe na op{testvenite<br />
vrednosti i na~inot na zado<strong>vo</strong>luvaweto na nivnite potrebi i interesi,<br />
kako i kulturnata zaostanatost na ovie lica.<br />
Alkoholizmot na `rtvata se tretira kako li~na, steknata i<br />
povremena (ili minliva) viktimogena predispozicija. Viktimizacijata<br />
na `rtvata proizleguva od negativnite posledici {to kaj alkoholi~arite<br />
gi predizvikuva konsumiraweto alkoholni pijaloci <strong>vo</strong> nivnata<br />
li~na i op{testvena sfera. Poradi toa kaj licata {to upotreb-<br />
113<br />
Do sli~ni podatoci do{la i Vili} I, str. 218.<br />
143
uvaat alkohol se razvivaat viktimolo{ki predispozicii kako {to se<br />
nezdrava smelost, smalena budnost, otpornost i gotovnost da se pru`i<br />
otpor, nekriti~en odnos sprema pojavite, otko~uvawe na agresivnosta,<br />
eufori~no raspolo`enie so koe se navreduva i predizvikuva okolinata<br />
itn. itn. Ovie predispozicii se osobeno izrazeni koga obata subjekti<br />
od kriminalniot par se alkoholi~ari. Toga{ zaemniot konflikt<br />
doveduva do najgolenm stepen na netolerantnost, koja naj~esto<br />
zavr{uva so ubist<strong>vo</strong>. Vo nastojuvaweto da ja proverime ovaa pretpostavka<br />
gi vkrstivme podatocite za izvr{enite ubistva od strana na<br />
alkoholi~arite {to se pojavuvaat kako storiteli i `rtvi na ovie<br />
dela i gi dobivme slednite podatoci. Od vkupno 58 hroni~ni i akutni<br />
alkoholi~ari {to se pojavuvale kako izvr{iteli na ovie dela, stradale<br />
23 `rtvi koi isto taka bile hroni~ni ili akutni alkoholi~ari.<br />
Ili pokonkretno, od 25 storiteli {to bile hroni~ni alkoholi~ari<br />
stradale 6 `rtvi isto taka hroni~ni alkoholi~ari, a 33 `rtvi {to<br />
bile akutni alkoholi~ari s<strong>vo</strong>ite dela gi izvr{ile nad 17 `rtvi {to<br />
isto taka bile akutni alkoholi~ari. Interesno e i toa deka 15 (ili<br />
25,9%) storiteli {to bile hroni~ni ili akutni alkoholi~ari bile<br />
pod dejst<strong>vo</strong> na alkohol <strong>vo</strong> samiot moment na izvr{uvawe na deloto.<br />
Seto ova zboruva <strong>vo</strong> prilogna na{ata prethodna pretpostavka.<br />
So ogled na toa {to <strong>vo</strong> na{eto istra`uvawe gi zafativme i<br />
ubistvata <strong>vo</strong> obid za nivnite `rtvi e biten i fenomenot na tn. sekundarna<br />
viktimizacija. Raz<strong>vo</strong>jot na viktimogenite predispozicii <strong>vo</strong><br />
o<strong>vo</strong>j pravec zavisi, pred se, od nepravilnoto rea|irawe na pra<strong>vo</strong>sudnite<br />
organi po izvr{enoto ubist<strong>vo</strong> i od pomo{ta {to na `rtvata na<br />
deloto i se pru`a <strong>vo</strong> saniraweto na pretrpenata {teta.<br />
Nepravilnoto rea|irawe na pra<strong>vo</strong>sudnite organi mo`e da se sostoi<br />
<strong>vo</strong> nea`urno <strong>vo</strong>dewe na krivi~nata postapka, ne<strong>vo</strong>dewe do<strong>vo</strong>lno<br />
smetka za pravata na `rtvata <strong>vo</strong> nea, storeni propusti <strong>vo</strong> doka`uvaweto<br />
na vinata, izrekuvawe poblaga kazna i sl. Propustite na pra<strong>vo</strong>sudnite<br />
organi pritoa ne mora sekoga{ i objektivno da stojat, tuku e<br />
do<strong>vo</strong>lno poradi neupatenost na `rtvata i nejzinata psihi~ka preoptovarenost<br />
so nastanot, taa taka subjektivno da go do`ivuva. Poinaku<br />
re~eno, taa mo`e da ja zagubi doverbata <strong>vo</strong> rabotata i donesenite odluki<br />
i toa kaj nea da predizvika `elba i konkretna akcija za samostojno<br />
ostvaruvawe na pravdata.<br />
So krivi~noto delo <strong>vo</strong> obid na neposrednata `rtva mo`e da i se<br />
nanese opredelena materijalna ili moralna {teta. 114 Vo tie slu~ai<br />
114<br />
Vo smisla na ~l. 155 od Zakonot za obligacionite odnosi pod materijalna<br />
{teta se podrazbira namaluvawe na imotot na nekoe lice ili spre~uvawe<br />
na nego<strong>vo</strong>to zgolemuvawe, a pod moralna ona {teta {to nastanuva so<br />
nanesuvawe fizi~ka ili psihi~ka bolka ili strav, odnosno {teta poradi<br />
pretrpeni fizi~ki ili du{evni bolki, namalena `i<strong>vo</strong>tna aktivnost, nagrdenost,<br />
pretrpen strav i sl. Opredelena materijalna ili moralna {teta mo`e<br />
144
s<strong>vo</strong>ite imotnopravni pobaruvawa za nadomest na {teta, `rtvata mo`e<br />
da gi postavi <strong>vo</strong> krivi~na postapka, <strong>vo</strong> gra|anska parnica ili <strong>vo</strong> dvete<br />
istovremeno. Me|utoa, za ostvaruvawe na imotnopravnoto pobaruvawe<br />
na `rtvata mnogu retko doa|a <strong>vo</strong> krivi~nata postapka, za{to <strong>vo</strong> nea<br />
imotnopravnite pobaruvawe se re{avaat samo <strong>vo</strong> onie slu~ai koga<br />
sudot ustanovil deka so tak<strong>vo</strong>to re{enie nema zna~itelno da se odolgovle~e<br />
postapkata so koja se re{ava za glavnata rabota - vinata na<br />
storitelot. Pokraj toa, do tak<strong>vo</strong> re{enie doa|a samo koga optu`eniot<br />
}e se oglasi za vinoven za storenoto krivi~no delo. Vo site drugi<br />
slu~ai sudot ja upatuva `rtvata na parnica, kade {to izgledite za<br />
ostvaruvawe na nadomestokot za {tetata se neizvesni, a patot do toa e<br />
mnogu dolg i makotrpen. 115 So ogled na seto toa pri spre~uvaweto na<br />
sekundarnata viktimizacija mora da se <strong>vo</strong>di smetka za golemata uloga<br />
na krivi~nata postapka <strong>vo</strong> koja treba da se obezbedat {iroki porava<br />
na `rtvata <strong>vo</strong> pogled na krivi~noto gonewe na storitelot i obezbeduvawe<br />
najefikasen na~in za pravilno nadomestuvawe na pretrpenata<br />
{teta. Vo toj pogled treba da se zajakne i po{iroko da se ostvaruva<br />
ulogata na mirovnite soveti osobeno kaj delata izvr{eni od odmazda.<br />
III. INTERPERSONALNI ODNOSI<br />
<strong>Ubistvata</strong> kako kriminalen nastan, pred se, se plod na zaemnite<br />
odnosi me|u ubiecot i `rtvata. Tie odnosi mo`at da proizleguvaat od<br />
eden podolg vremenski period pred izvr{uvaweto na deloto ili pak da<br />
nastanale neposredno pred izvr{uvaweto na deloto. 116 Ottuka e <strong>vo</strong><br />
da im bide nanesena i na posrednite `rtvi na ubistvata (~lenovite na semejst<strong>vo</strong>to<br />
na neposrednata `rtva) kako so dovr{eno taka i so obideno krivi~no<br />
delo. Vo tie slu~ai i tie mo`at da baraat nadomest na {teta <strong>vo</strong> vid na nadomest<br />
za smrt na blisko lice, pretrpen strav i sl.<br />
115<br />
Ostvaruvaweto na imotnopravnoto pobaruvawe na `rtvata <strong>vo</strong> krivi~nata<br />
postapka za nea ima mnogu po<strong>vo</strong>lnosti <strong>vo</strong> odnos na parnicata. Postapkata<br />
e poevtina, bidej}i dokazite za imotnopravnoto pobaruvawe na `rtvata<br />
<strong>vo</strong> krivi~nopravnata postapka koi naj~esto se zaedni~ki so dokazite na obvinenieto,<br />
gi sobira sudot po slu`bena dol`nsot. @rtvata ne snosi tro{oci<br />
duri ni za onie dokazi za koi sama se povikala i koi se odnesuvaat isklu~itelno<br />
na imotnopravnoto pobaruvawe. Vo krivi~nata postapka, isto taka, nema<br />
slo`eni podnesoci za ~ie{to sostavivawe bi bilo potrebno u~est<strong>vo</strong> na ad<strong>vo</strong>kati,<br />
a postapkata e oslobodena od taksi. Edna{ povedenata postapka te~e po<br />
slu`bena dol`nost i `rtvata ne mora da se izlo`uva na tro{oci za prisustvuvawe<br />
na pretresot. Ristanovi}, str. 29.<br />
116<br />
Niz odnosot na ubiecot i ubieniot doa|aat do izraz ne samo<br />
neposrednite pri~ini {to dovele do ubist<strong>vo</strong>to, tuku i podale~ni uslovi i<br />
okolnosti, obi~no kumulirani niz podolg vremenski period koi <strong>vo</strong> dadeniot<br />
moment dostignale kriti~na to~ka. Salihu I, str. 151.<br />
145
pra<strong>vo</strong> Fatah 117 koga istaknuva deka ispituvaweto na takvite odnosi i<br />
interakcii ~esto mo`e da gi otkrie ne samo pobudite na deloto, tuku i<br />
pri~inite za izborot na `rtvata {to mu prethodele i go opredelile<br />
preminot kon deloto. Ovie ispituvawea, veli ponatamu Fatah, mo`at<br />
isto taka <strong>vo</strong> najgolem broj slu~ai da frlat svetlina vrz ulogata na<br />
`rtvata i da objasnat <strong>vo</strong> kolkava mera tie pridonesle <strong>vo</strong> genezata na<br />
zapo~nuvaweto na zlostorot. Od tie pri~ini prou~uvaweto na kriminogenezata<br />
na zlostornikot ne mo`e da se oddeli od `rtvata, bidej}i<br />
povedenieto na zlostornikot i povedenieto na `rtvata vr{at zaemno<br />
vlijanie i pretstavuvaat nerazdelna celina, pomalku ili pove}e kriminogena.<br />
Interpersonalnite odnosi me|u izvr{itelite na ubistvata i<br />
nivnite `rtvi mo`at da se posmatraat od brojni aspekti. Eden od niv<br />
e opredelen od kriteriumot na povrzanosta na tie odnosi. Spored podatocite<br />
od na{eto istra`uvawe, `rtvata mu bila na ubiecot:<br />
- blizok rodnina (tatko 9, bra}a 4, sin 5, sestra 3,<br />
brat 6, itn) 69<br />
- podale~en rodnina 25<br />
- test-te{ta 4<br />
- svekrva 4<br />
- bra~en drugar 30<br />
- porane{en bra~en ili <strong>vo</strong>nbra~en drugar 3<br />
- qubovnik-qubovnica 12<br />
- sosed so stan 32<br />
- sosed so imot 41<br />
- drugar 16<br />
- prijatel 31<br />
- poznanik 103<br />
- kolega od rabota 5<br />
- partner od gra|anskopraven odnos 3<br />
- nepoznato lice 42<br />
Vkupno 427<br />
Smetaj}i deka ovie podatoci sami za sebe ve}e do<strong>vo</strong>lno zboruvaat<br />
na ova mesto nema da se vpu{time <strong>vo</strong> nivno po{iroko tolkuvawe.<br />
Mo`ebi }e bide do<strong>vo</strong>lno ako se poslu`ime so zborovite na Midendorf<br />
koj veli: "statisti~ki gledano poopasno e da se `ivee preku vikendot<br />
<strong>vo</strong> krugot na semejst<strong>vo</strong>to, da se konsumira alkohol i da se zategnuvaat<br />
konfliktite, odo{to da se odi po mra~nite ulici na nekoj grad." 118 Od<br />
prilo`enite podatoci mo`e da se izvle~e i slednava najop{ta podelba<br />
na ubistvata: ubistva kaj koi storitelot i `rtvata stoele <strong>vo</strong> opred-<br />
117<br />
Fatah, str. 652.<br />
118<br />
Middendorff, str. 5.<br />
146
eleni pomalku ili pove}e bliski odnosi i ubistva kaj koi storitelot<br />
i `rtvata ne se nao|ale <strong>vo</strong> nikakov prethoden odnos. Kako {to mo`e da<br />
se zabele`i, prviot vid odnosi e karakteristi~en za ubistvata so u~est<strong>vo</strong><br />
od 90,2%. Do sli~ni rezultati e dojdeno i <strong>vo</strong> mnogubrojni drugi<br />
istra`uvawa na odnosite na o<strong>vo</strong>j vid kaj ubistvata. 119 Seto ova poka-<br />
`uva deka krivi~noto delo se ra|a, pred se, <strong>vo</strong> primarnite odnosi me|u<br />
lu|eto <strong>vo</strong> koi dominantno mesto zazemaat konfliktnite me|u~ove~ki<br />
odnosi.<br />
Spored kriteriumot <strong>vo</strong>zrast na storitelot i `rtvata gi zabele-<br />
`avme slednite pokazateli. Storitelite na <strong>vo</strong>zrast od 18 do 20 godini<br />
s<strong>vo</strong>ite ubistva gi vr{ele nad `rtvi od s<strong>vo</strong>jata <strong>vo</strong>zrast (13,2%). Storitelite<br />
od 26 do 30 godini naj~est<strong>vo</strong> vr{at ubistba nad `rtvi na <strong>vo</strong>zrast<br />
od 21 do 25 godini (21,2%). Storitelite od 31 do 35 godini naj-<br />
~esto nad `rtvite na <strong>vo</strong>zrast do 26 do 45 godini (51,0%). @rtvite na<br />
storitelite od 36 do 40 godini se naj~esto lica na <strong>vo</strong>zrast od 19 do 45<br />
godini (52,7%). Storitelite od 41 do 45 godini za s<strong>vo</strong>i `rtvi naj~esto<br />
gi izbiraat licata od 36 do 45 godini (40,0%). Storitelite od 46 do 50<br />
godini, naj~esto gi vr{at ubistvata nad lica na <strong>vo</strong>zrast od 41 do 60 godini<br />
(43,7%). Licata od 51 do 60 godini, naj~esto nad lica od 46 do 50<br />
godini (27,3%), i na krajot, storitelite postari od 60 godini `rtvite<br />
gi izbiraat isklu~itelno me|u licata na <strong>vo</strong>zrast od 26 godini pa<br />
nagore.<br />
So ova mo`e da se zaklu~i deka storitelite od site starosni<br />
kategorii s<strong>vo</strong>ite `rtvi gi biraat glavno me|u licata od s<strong>vo</strong>jata <strong>vo</strong>zrast.<br />
Edinstveno storitelite od 18 do 20 godini ubistvata gi vr{at<br />
re~isi podednak<strong>vo</strong> nad lica od site <strong>vo</strong>zrasti, a {to se odnesuva do ubijcite<br />
postari od 60 godini, kaj niv ne e izvr{eno ni edno delo nad lice<br />
pomlado od 26 godini.<br />
Spored kriteriumot socijalna pripadnost <strong>vo</strong> s<strong>vo</strong>eto istra`uvawe<br />
Pe{i} na{ol deka <strong>vo</strong> najgolem broj slu~ai ubijcite mu pripa|aat<br />
na ist op{testven sloj. Zemjodelecot ubiva zemjodelec, rabotnikot -<br />
rabotnik itn. Edinstveno kaj ubistvata od koristoubie ubijcite ubivale<br />
i pripadnici na drugi op{testveni sloevi. Ako zanimaweto na<br />
ubijcite i nivnite `rtvi go zememe kako eden od glavnite indikatori<br />
za socijalnata pripadnost i podatocite od na{eto istra`uvawe re~isi<br />
<strong>vo</strong> celost se poklopuvaat so gorenavedenite. Taka rabotnicite od<br />
site kvalifikacioni kategorii s<strong>vo</strong>ite `rtvi naj~esto gi izbirale<br />
me|u licata od isto zanimawe. U~enicite i studentite s<strong>vo</strong>ite `rtvi<br />
re~isi isklu~itelno gi birale me|u sebe. Ist e slu~ajot i so zemjodel-<br />
119<br />
Taka, spored istra`uvaweto na Pe{i}, samo <strong>vo</strong> 5,5% slu~ai ubiecot<br />
i ubieniot ne se posnavale (str. 131). Sli~ni podatoci iznesuva i Markovi}<br />
i dr. (str. 57). Spored nego, ubiecot i `rtvata ne se poiznavale <strong>vo</strong> 3,5%<br />
slu~ai. Spored istra`uvaweto na Jela~i} (str. 197) toj procent iznesuva<br />
9,0%, a spored Salihu (str. 152) samo 2%.<br />
147
cite. Karaketristi~en e me|utoa slu~ajot so privatnite zanaet~ii i<br />
ugostiteli koi s<strong>vo</strong>ite `rtvi gi biraat naj~esto me|u zemjodelcite.<br />
[to se odnesuva do drugite zanimawa, koi <strong>vo</strong> primerokot se javuvaat <strong>vo</strong><br />
mnogu pomal obem, nivnite nositeli s<strong>vo</strong>ite `rtvi gi biraat me|u lica<br />
so najrazli~ni zanimawa.<br />
Odnosot na storitelot i `rtvata so ogled na nivnata nacionalnost<br />
se poka`a kako mo`ne zna~aen element za objasnuvaweto na etiologijata<br />
na o<strong>vo</strong>j kriminalitet. Toj odnos jasno poka`uva deka na na-<br />
{eto podra~je priapdnosta kon razli~na nacionalna grupacija ne<br />
pretstavuva pri~ina za razvivawe konfliktni odnosi koi mo`at da<br />
dovedat do ubist<strong>vo</strong>. Naprotiv, <strong>vo</strong> ispituvaniot period ne bilo izvr{-<br />
eno ni edno ubist<strong>vo</strong> kaj koe makar i malku do{le do izraz nacionalni<br />
predrasudi, odnosno odnosi <strong>vo</strong> koi se manifestirale elementi na nacionalna<br />
netrpeli<strong>vo</strong>st. Ubistva od strana na Mekedonci bile izvr{eni<br />
nad Makedonci, od Albanci nad Albanci, od Turci nad Turci itn.<br />
Taka, na primer, 191 storiteli od makedonska nacionalnost ubile<br />
samo 6 Albanci i po eden Hrvat i Srbin. Od 138 ubijci od albanska<br />
narodnost bile ubieni samo 14 Makedonci i dvajca Bosanci. Od 23 ubijci<br />
od turskata nacionalnost bile ubieni po 4 Albanci i Makedonci,<br />
a od strana na Romite (23 storiteli) samo dvajca Albanci i eden Makedonec.<br />
Me|u izvr{itelite na ubistva sretnavme i sedum Srbi i po eden<br />
Bosanec, Hrvat i Jugosloven. Istive nacionalnosti, osven jugoslovenskata<br />
gi najdovme i me|u `rtvite na ovie dela.<br />
Mo{ne interesen e i odnosot na storitelot i `rtvata so ogled<br />
na nivniot op{testven ugled {to pred kriminalniot nastan go izgradile<br />
<strong>vo</strong> s<strong>vo</strong>jata sredina, 120<br />
Od o<strong>vo</strong>j aspekt gi zabele`avme slednite odnosi.<br />
- ubiec so naru{en ili te{ko naru{en<br />
op{testven ugled ubiva lice so ist<br />
takov ugled 28 6,6%<br />
- ubiec so naru{en ili te{ko naru{en<br />
op{testven ugled ubiva lice so normalen<br />
op{testevn ugled 64 10,8%<br />
- ubiec so normalen op{testven ugled<br />
120<br />
Do ovie odnosi <strong>vo</strong> istra`uvaweto dojdovme preku detalna analiza<br />
na sodr`inata na sudskite presudi. Vo opredeluavweto na kriteriumi za toa<br />
{to pretstavuva normalen, naru{en i te{ko naru{en ugled gi respektiravme<br />
i najsitnite elementi {to bea od zna~ewe za sogleduvawe na povedenieto na<br />
storitelot i `rtvata <strong>vo</strong> nivnata najneposredna `i<strong>vo</strong>tna sredina. Pritoa,<br />
osobeno se dr`evme do sta<strong>vo</strong>t i mislewata {to se javija kako obedna~eni iskazi<br />
na svedocite <strong>vo</strong> postapkata, no i do ocenkaat na sudijata {to mo`e{e da<br />
se izvle~e od analizata na site okolnosti dadeni <strong>vo</strong> obrazlo`enieto na kaznata.<br />
148
ubiva lice so naru{en ili te{ko<br />
naru{en op{testven ugled 50 11,7%<br />
- ubiec so normalen op{testven ugled<br />
ubiva lice so ist takov ugled 263 61,6%<br />
- nepoznato 40 9,4%<br />
Vkupno 427 100,0%<br />
Od ovie odnosi proizleguvaat nekolku zna~ajni zaklu~oci.<br />
Me|u prvite e sekako deka najgolemiot broj lica {to go so~inuvaat<br />
kriminalniot par <strong>vo</strong> s<strong>vo</strong>jata sredina va`ele za ~esni i mirni lu|e so<br />
normalen op{testven ugled. Verojatno mnogumina }e se iznenadat,<br />
veli Kapamaxija, koga }e vidat deka ubijcite (i `rtvite Z.S.) se sosema<br />
obi~ni lu|e koi ni malku ne se razlikuvaat od prose~niot gar|anin<br />
koj mirno `ivee <strong>vo</strong> svetot na edna ubava slika {to samiot si ja<br />
sozdal za sebe i koj ~esto veruva deka toj nikoga{ ne bi mo`el da stane<br />
ubiec (odnosno `rtva, Z.S.) 121 Vtoriot isto taka va`en zaklu~ok e <strong>vo</strong><br />
toa deka ubijcite so naru{en ili te{ko naru{en op{testven ugled<br />
ubivaat lica so normalen op{testven ugled <strong>vo</strong> ista mera kako i ubijcite<br />
{to bile so normalen op{testven ugled, a ubile lice so naru{en<br />
ili te{ko naru{ern op{testven ugled. Toa zna~i deka i me|u `rtvite<br />
~esto se nao|aat lica za koi se karakteristi~ni opredeleni sociopatolo{ki<br />
povedenija pred izvr{uvaweto na ubistvata i toa <strong>vo</strong> ista mera<br />
se izraziole <strong>vo</strong> genezata na deloto kako i sociopatolo{kite povedenija<br />
na storitelite.<br />
Interpersonalnite odnosi i interakcii me|u ubiecot i `rtvata<br />
{to mu prethodat na izvr{enoto delo i viktimogenite predispozicii<br />
na `rtvata u~estvuvaat <strong>vo</strong> kriminogenezata na ubistvata i sozdavaat<br />
tri razli~ni predkriminalni situacii i tipovi na `rtvi.<br />
Vo eden slu~aj predkriminalnata situacija se karakretizira so<br />
postoewe pretshoden odnos me|u ubiecot i `rtvata koj {to ja sozdava<br />
prilikata za deloto. Viktimogenite predispozicii ovde go pottiknuvaat<br />
ubiecot na akcija. Tie kaj nego vlevaat pomisla za zlostorst<strong>vo</strong>,<br />
"gi predizvikuvaat negovite latentno kriminalni tendencii koi dejstvuvaat<br />
vrz negovite kriminalni sklonosti i nagoni, zabrzuvaj}i go na<br />
toj na~in zlostorst<strong>vo</strong>to." 122 Vo ovie slu~ai zboruvame za opredelena<br />
`rtva bilo od nad<strong>vo</strong>re{nite okolnosti, bilo od sopstvenite latentni<br />
viktimogeni predispozicii.<br />
Vo vtoriot slu~aj predkriminalnata situacija ne proizleguva<br />
od prethoden odnos me|u storitelot i `rtvata, tuku se sozdava pred samiot<br />
kriminalen nastan. Na stranata na `rtvata tuka postojat viktimogeni<br />
predispozicii {to pottiknuvaat ubiecot na ubist<strong>vo</strong>. Toa se<br />
onie predispozcii {to liceto go pravat poprivle~no <strong>vo</strong> o~ite na zlo-<br />
121<br />
Kapamaxija, str. 11.<br />
122<br />
Fatah, str. 649.<br />
149
stornikot, popodlo`en ili pomalku za{titen, sozdavaj}i od nego pogoden<br />
objekt za napad i taka sprema ovaa `rtva go naso~uvaat izborot na<br />
zlostornikot. 123 Ovde se zboruva za tn. izbrana `rtva, bidej}i ubiecot<br />
mo`e da izbira me|u pove}e lica.<br />
I na krajot, mo`na e i situacija koga storitelot i `rtvata stoele<br />
ili ne stoele <strong>vo</strong> prethoden me|useben odnos i interakcii, me|utoa<br />
postoele objektivni okolnosti i takvi viktimo|eni predispozicii kaj<br />
`rtvata {to na storitelot mu ja "olesnile" zada~ata. "Toa se onie<br />
predispozicii {to go slabeat ili smaluvaat otporot na liceto, {to<br />
go ograni~uvaat nego<strong>vo</strong>to kriti~ko rasuduvawe, {to go pravat slepo za<br />
opasnosta i pomalku pretpazli<strong>vo</strong> i go neutraliziraat nejzinoto ~uvst<strong>vo</strong><br />
za budnost." 124 Ovde stanuva zbor za slu~ajna `rtva.<br />
Vo na{iot primerok prviot oblik na predkriminalni situacii<br />
go sretnavme kaj ubistvata od odmazda, eliminacija na lice {to<br />
pretstavuva tovar za interesite na ubiecot, ubist<strong>vo</strong> od qubomora<br />
ubist<strong>vo</strong> poradi te{ko naru{uvawe na bra~nite, semejniote i srodni~kite<br />
odnosi od imoten karakter i delumno kaj ubistvata na mig. Kaj<br />
ubistvata od ovie pobudi `rtvata re~isi po pravilo bila odnapred<br />
opredelena.<br />
<strong>Ubistvata</strong> {to gi sodr`at karakteristikite na vtoriot slu~aj<br />
naj~esto bile izvr{iteli od slednive motivi: poradi otstranuvawe<br />
opasnost, ubist<strong>vo</strong> od alkoholizirani lica poradi upateni navredi,<br />
ubistva poradi odbivawe fizi~ki napad od pomal intenzitet i delum<br />
ubistvata na mig. Ovde se raboti za tipot na tn. izbarni `rtvi.<br />
Tretata kriminalna situacija i tipot slu~ajna `rtva gi so~inuvaat<br />
ubistvata od nebre`ost.<br />
[to se odnesuva do ubistvata od koristoqubie, kaj niv `rtvata<br />
mo`e da bide ili opredelena ili izbrana. Vo na{iot primerok se pojavija<br />
samo dva slu~ai na dela kaj koi `rtvata bila odnapred opredelena.<br />
Za pokonkretno opredeluvawe na odnosot `rtva - ubiec bitno e<br />
da se zadr`ime i vrz karakterot na tie odnosi so ogled na nivnata<br />
usoglasenost, odnosno naru{enost. Sogleduavweto na o<strong>vo</strong>j akspekt ni<br />
poka`a deka <strong>vo</strong> eden podolg vremenski period pred kriminalniot akt:<br />
- ubiecot i `rtvata <strong>vo</strong>op{to ne se poznavale 42 9,8%<br />
- ubiecot i `rtvata bile <strong>vo</strong> dobri odnosi 148 34,7<br />
- ubiecot i `rtvaat bile <strong>vo</strong> naru{eni (lo{i)<br />
odnosi 210 49,2%<br />
- ubiecot i `rtvata ne bile ni <strong>vo</strong> dobri ni<br />
<strong>vo</strong> lo{i odnosi 4 5,4%<br />
Vkupno 427 100,0%<br />
123<br />
Ibid, str. 649.<br />
124<br />
Ibid, str. 650-651.<br />
150
Navedenive podatoci jasno uka`uvaat na toa deka <strong>vo</strong> golem broj<br />
slu~ai genezata na kriminalniot nastan bila uslovena od konfliktite<br />
{to gi sozdavaat naru{enite odnosi koi traele podolg vremenski<br />
period, odnosno do izbuvnuvaweto na plamenot {to dovel i do smrtnata<br />
posledica. Se razbira deka <strong>vo</strong> razgoruvaweto na toj re{ava~ki<br />
plamen zna~itelen pridones dala i samata `rtva so s<strong>vo</strong>eto uporno<br />
odr`uvawe na lo{ite odnosi namesto da vlo`i napor i da najde vistinski<br />
na~in preku koi }e uspee da gi zgasne iskrite na razdorot.<br />
Edna od osobinite na ~ovekot se sostoi <strong>vo</strong> toa {to ne saka da<br />
popu{ti <strong>vo</strong> nastanatite konflitni situacii i drugi momenti {to<br />
doveduvaat do raznovidni frustracii. Vo nastojuvaweto da gi razre{i<br />
konfliktnite situacii <strong>vo</strong> s<strong>vo</strong>ja polza ~ovekkot uporno insistira da ja<br />
doka`e s<strong>vo</strong>jata vistina. Toa toj mnogu ~esto go pravi koga e <strong>vo</strong> pra{awe<br />
za~uvuvaweto na negovite prava i interesi, no i toga{ koga se postavuva<br />
<strong>vo</strong> pra{awe negoviot psihi~ki integritet, koga mu e povredena<br />
~esta, ugledot i brojni drugi osobini {to go so~inuvaat edinst<strong>vo</strong>to na<br />
negovata li~nost. Pritoa, <strong>vo</strong> ~ovekot mnogu ~esto e vsaden pogre{niot<br />
stav (predrasuda) deka <strong>vo</strong> razre{uvaweto na me|u~ove~kiot konflikt<br />
treba prviot ~ekor da go napravi onoj {to go predizvikal. Nesre}ata<br />
e <strong>vo</strong> toa {to naj~esto ne doa|a do primena na principot cerendo victor<br />
abbibis, bidej}i subjektite od naru{eniot odnos "go zaboravaat" pri~insko<br />
posledi~niot red na pojavite i sekoga{ smetaat deka sprotivnata<br />
strana e taa {to treba da popu{ti. Trgnuvaj}i od ovie soznanija, a<br />
<strong>vo</strong> `elba da poso~ime opredeleni viktimolo{ki okolnosti {to }e<br />
pretstavuvaat zna~aen element za prevencijata na ubistvaat, se obidovme<br />
da utvrdime koj bil vinoven za naru{enite odnosi me|u storitelot<br />
i `rtvata. So ogled na toa gi dobivme slednite rezultati.<br />
Za naru{enite odnosi me|u storitelot i `rtvata bil vinoven:<br />
- storitelot 69<br />
- `rtvata 62<br />
- podednak<strong>vo</strong> bile vinovni i storitelot i `rtvata 80<br />
- za naru{enite odnosi ne bile vinovni<br />
nitu storitelot, ni `rtvata 1<br />
- odnosite ne im bile nar{eni do momentot<br />
na izvr{uvaweto an deloto 187<br />
- nepoznato 28<br />
Vkupno 427<br />
Ona {to vedna{ pa|a <strong>vo</strong> o~i e faktot deka <strong>vo</strong> 80 (ili 37,9%)<br />
porane{ni konfliktni odnosi na storitelot i `rtvata ovie lica<br />
bile podednak<strong>vo</strong> vinovni za naru{enite odnosi. Vo ovie slu~ai ni od<br />
objektivniot odnos {to go imal istar`uva~ot prou~uvaj}i gi predmetite<br />
na deloto ne mo`e{e da opredeli koj snosi pogolema vina za<br />
kriminalniot nastan. [to se odnesuva pak do ostanatite konfliktni<br />
odnosi {to prethodele <strong>vo</strong> eden podolg period pred izvr{enoto ubis-<br />
151
t<strong>vo</strong> od prou~uvaweto na sudskite predmeti uspeavme da utvrdime deka -<br />
vinovnicite za vlo{enite odnosi podednak<strong>vo</strong> se nao|aat na dvata pola<br />
od kriminalniot par. Me|utoa, kako {to ve}e rekovme, vistinskite<br />
vinovnici naj~esto ne sakaat da si go priznaat, pa, naduvuvaj}i gi najbezna~ajnite<br />
dejstva na s<strong>vo</strong>jot protivnik, uporno go odr`uvaat nastanatiot<br />
konflikt, {to <strong>vo</strong> opredeleni momenti zavr{uva so ubist<strong>vo</strong>.<br />
152<br />
IV. PRIDONESOT NA @RTVATA<br />
Postoeweto na viktimolo{ki predispozicii i opredelen<br />
odnos me|u ubiecot i `rtvata ja zgolemuvaat mo`nosta za viktimizacija,<br />
no mnogu ~esto ne se do<strong>vo</strong>lni do nea i navistina da dojde. Za toa e<br />
potrebno i opredleno povedenie na `rtvata, odnosno dejstvie na `rtvaat<br />
{to mo`e da se sostoi kako <strong>vo</strong> storuvawe taka i <strong>vo</strong> nestoruvawe. 125<br />
Od brojni podelbi {to na opredelen na~in go objasnuvaat povedenieto<br />
na `rtvata so koe se pridonesuva za nastanuvaweto na krivi~noto<br />
delo se ~ini dosta prifatliva onaa {to ja dava Fatah. 126 Spored<br />
nego, tie povedenija se delat na pro<strong>vo</strong>kacii i sorabotka ili u~estvuvawe<br />
<strong>vo</strong> izvr{uvaweto na krivi~noto delo.<br />
1. Prviot oblik na povedenie na `rtvata pridonesuva za sozdavaweto<br />
pogodna situacija za nastanuvawe na krivi~noto delo i spored<br />
Fatah mo`e da bide aktivna i pasivna pro<strong>vo</strong>kacija.<br />
a) Kaj aktivnata pro<strong>vo</strong>kacija povedenieto na `rtvata deluva<br />
kako opredeluva~ki faktor za nastanuvaweto na ubistvata, odnosno<br />
taa predizvikuva neposredno sozdavawe ideja kaj ubiecot za zapo~nuvawe<br />
i izvr{uvawe na deloto.<br />
Aktivnata pro<strong>vo</strong>kacija, so ogled na postoeweto na soglasnost<br />
na `rtvata so izvr{uvaweto na deloto, mo`e ponatamu da se podeli na:<br />
- Soglasuvawe ili pottiknuvawe na storitelot na akcija. Vo toj<br />
slu~aj `rtvata go saka ubist<strong>vo</strong>to i pravi se za da go predizviak - taa<br />
125<br />
Povedenieto na `rtvata ne e samo faktor {to pridonesuva za nejzina<br />
viktimizacija, tuku mo`e da pretstavuva zna~ajno storuvawe ili nestoruvawe<br />
koe go spre~uva izvr{uvaweo na ubist<strong>vo</strong>to. Tokmu <strong>vo</strong> takvite dejstvija<br />
i se sostoi goelemata preventivna uloga {to mo`e da ja odigra soznanieto za<br />
ednite, odnosno drugite povedenija na `rtvata. Imeno, soodvetnite povedenija<br />
na `rtvata mo`at da pridonesat za predupreduvawe na predvidenata opasnost,<br />
da dejstvijata kon spe~uvawe i otstranuvawe na neposrednata opasnost, a<br />
koga dejstvieto na ubist<strong>vo</strong>to ve}e zapo~nalo, da vlijaat toa da ostane <strong>vo</strong> obid<br />
bez nikakvi ili so ubla`eni posledici.<br />
126<br />
Vidi Fatah, str. 657-659. Negovata podelba trgnuva od tipot na `rtvata<br />
koja se posmatra <strong>vo</strong> ramkite na op{tiot kriminaliett. Zatoa iako <strong>vo</strong><br />
osnova trgnuvame od nea, ovaa podelba morame nu`no da ja modificirame i<br />
prilagodime na soznanijata i nejzinoto povedenie na konkretniot oblik na<br />
delata {to se predmet na na{iot trud.
prezema inicijativa, pottiknuva, bara, moli i go prokolnuva agentot<br />
na intervencija. 127 Tipi~en primer za vakvi pro<strong>vo</strong>kacii i tipovi na<br />
`rtvi {to im odgovaraat, pretstavuvaat ubistvata od eutanazija. Me-<br />
|utoa, tie <strong>vo</strong> `i<strong>vo</strong>ptot se mo`ni i kaj ubistvata od re~isi site drugi<br />
mo`ivi, no so ogled na toa {to mrtvite ne zboruvaat naj~esto e mnogu<br />
te{ko, ako ne i ne<strong>vo</strong>zmo`no, nivnoto utvrduvawe. 128 Vo na{iot primerok<br />
ne uspeavme da pronajdeme ni edno ubist<strong>vo</strong> predizvikano do o<strong>vo</strong>j<br />
tip na tn. aktivna pro<strong>vo</strong>kacija na `rtvata.<br />
- Predizvikuvawe na deloto so nesoglasuvawe so negovite posledici.<br />
So ogled na s<strong>vo</strong>jot intenzitet o<strong>vo</strong>j tip aktivna pro<strong>vo</strong>kacija<br />
mo`e da bide storen:<br />
So nepravedni dejstvija ili navredi izre~eni protiv storitelot<br />
{to kaj nego ja namaluvaat ladnokrvnosta i go pottiknuvaat na napad.<br />
Poradi o<strong>vo</strong>j vid aktivna pro<strong>vo</strong>kacija se izvr{uvaat najgolem broj<br />
ubistva. Ovde spa|aat del od ubistvata storeni od odmazda, ubistvata<br />
na sopstven bra~en drugar, qubovnik - qubovnica i quboven sopernik,<br />
ubistva poradi semejni raspravii zaradi zaemna netrpeli<strong>vo</strong>st.<br />
So tormozewe na delinkventot od strana na `rtvata <strong>vo</strong> eden<br />
pokus ili podolg vremenski period. Pod poimot tormozewe go podrazbirame<br />
sekoe fizi~ko ili psihi~ko maltretirawe, neuak`uvawe na<br />
dol`nata nega i izdr`uvawe, kako i neizvr{uvawe drugi pravni i<br />
moralni obvrski sprema storitelot na ubist<strong>vo</strong>to. Ova povedenie e<br />
karakteristi~no kaj ubistvata poradi nerabota, rasipni{t<strong>vo</strong>, alkoholizam<br />
na storitelot i sli~no, poradi {to doa|a do naru{uvawe na<br />
semejnite i bra~nite odnosi.<br />
127<br />
Ibid, str. 658<br />
128<br />
Mo`ne interesen literaren primer za ubist<strong>vo</strong> so `rtva od vakov<br />
tip pro<strong>vo</strong>kacija mo`e da se najde <strong>vo</strong> kriminalisti~kiot raskaz na Kjotoro<br />
Ni{imura so naslov "Ucenuva~". Vo nego glavniot junak Saburo ucenuva eden<br />
berber koj nekazneto pominal i pokraj toa {to pregazil dete. Saburo toa go<br />
pravi taka {to postojano odi kaj o<strong>vo</strong>j berber, sednuva na stolot i po bri~eweto,<br />
zakanuvaj}i mu se deka }e go prijavi na policijata, namesto da plati za<br />
uslugata, bara nemu da mu se plati za ucenata. Iznosot na parite od ucenata<br />
progresivno raste so sekoja berberska usluga i <strong>vo</strong> eden moment dostignuva<br />
20.000 japonski jeni. Za da go izbegne natamo{noto ucenuvawe berberot ja preseluva<br />
s<strong>vo</strong>jata rabotilnica na drug del od gradot, no Saburo i tamu go pronao|a<br />
i sega bara novi 40.000 jeni. Na berberot <strong>vo</strong> toj moment "mu se stemnilo<br />
pred o~ite" i so eden poteg mu go presekuva vratot na Saburo. Koj bil moti<strong>vo</strong>t<br />
na Saburo? Saburo kako propadnat televiziski glumec ostanal bez vrabotuvawe.<br />
@enamu bila so mali primawa, a imal i sin za ~ie studirawe mu trebale<br />
pari. Od tie pri~ini go osigural s<strong>vo</strong>jot `i<strong>vo</strong>t na 500.000 jeni i so ucenuvaweto<br />
na berberot ja ~ekal s<strong>vo</strong>jata smrt {to na nego<strong>vo</strong>to semejst<strong>vo</strong> }e mu<br />
obezbedi siguren `i<strong>vo</strong>t. Toa i mu trgnalo od raka, bidej}i negovite motivi<br />
ostanale nepoznati za organite na progonot.<br />
153
So nasilni~ko povedenie od strana na `rtvata, koja so s<strong>vo</strong>jot<br />
napad vrz storitelot ili drugo lice go predizvikala sopstvenoto li{-<br />
uvawe od `i<strong>vo</strong>t. Ovde spa|aat del od ubistvata od krvna odmazda, poradi<br />
telesni povredi, poradi odbivawe fizi~ki napad od pomal intenzitet,<br />
del od ubistvata na mig i ubistvata poradi otstranuvawe opasnost,<br />
kako i site ubistva poradi nerabota, rasipni{t<strong>vo</strong>, nasilst<strong>vo</strong> i<br />
alkoholizam na `rtvata.<br />
Na{iot krivi~en zakon <strong>vo</strong>di smetka za aktivno pro<strong>vo</strong>kativniot<br />
pridones na `rtvata kon izvr{uvaweto na ubistvata. Toj pridones zakonodavecot<br />
go vrednuva kako okolnost {to ja namaluva odgo<strong>vo</strong>rnosta<br />
na storitelot bilo preku propi{uvawe kazna poblaga od <strong>vo</strong>obi~aenata<br />
(kako {to e slu~aj kaj ubistvata na mig), bilo preku propi{uvawe fakultativno<br />
poblago kaznuvawe, odnosno izrekuvawe poblaga kazna, pa<br />
duri i osloboduvawe od kazna, kako {to e toa slu~aj kaj nu`nata odbrana<br />
i pre~ekoruvaweto na granicite na nu`nata odbrana. Vo ovie<br />
slu~ai zakonodavecot na direkten na~in go re{ava odnosot na storitelot<br />
i negovata `rtva preku pravno regulirawe na toj odnos. Pokraj<br />
toa, zakonodavecot predviduva dol`nost na sudot da go ima predvid<br />
pro<strong>vo</strong>kativnoto povedenie na `rtvata i kako olesnitelna okolnost od<br />
zna~ewe pri odmeruvaweto na kaznata. 129<br />
b) So pasivnata pro<strong>vo</strong>kacija se opfateni site povedenija na<br />
`rtvata {to se karakteriziraat so neprezemawe potrebni merki za<br />
za{tita na ubistvata. Ovaa pro<strong>vo</strong>kacija sozdava pogodna situacija za<br />
izvr{uvawe na krivi~noto delo so storuvawe, odnosno neprezemawe na<br />
dejstvijata {to pretstavuvaat <strong>vo</strong>obi~aeni merki na pretpazli<strong>vo</strong>st. 130<br />
Taa naj~esto se sre}ava kaj krivi~nnite dela protiv imotot (ostavawe<br />
nezaklu~en stan, avtomobil i sl.) no i kaj najgolemiot broj ubistva od<br />
nebre`nost, osobeno onie {to se izvr{eni pri lov na dive~.<br />
2. Vtoriot oblik na povedenie na `rtvata {to pridonesuva kon<br />
pojavata na ubistvata se manifestira <strong>vo</strong> tekot na izvr{uvaweto na<br />
deloto. Za razlika od prviot oblik, kade {to povedenieto na `rtvata<br />
deluva kako opredeluva~ki faktor, ovde tao povedenie pretstavuva<br />
faktor {to go zgolemuva stepenost na nasilst<strong>vo</strong>to nad `rtvata ili<br />
rizikot na koj taa se izlo`uva. 131 Sorabotkata, odnosno u~est<strong>vo</strong>to <strong>vo</strong><br />
ubist<strong>vo</strong>to <strong>vo</strong> fazata na nego<strong>vo</strong>to izvr{uvawe mo`e da bide isto taka<br />
so aktiven ili pasiven pridones na `rtvata. Pasivniot pridones kon<br />
129<br />
So zemaweto predvid na aktivnoto pro<strong>vo</strong>kativno povedenie na{iot<br />
zakonodavec <strong>vo</strong>del smetka za toa deka op{testvenata opasnost na delinkventot<br />
se namaluva <strong>vo</strong> mera <strong>vo</strong> koja se zgolemuva pridonesot na `rtvata kon izvr{uvaweto<br />
na krivi~noto delo. Vo taa smisla uva`uvaweto na vinata i<br />
s<strong>vo</strong>jstvata na `rtvata se osobeno zna~ajni od aspektot na individualizacijata<br />
na kaznata i nejzinata pravednost.<br />
130<br />
Ristanovi}, str. 95.<br />
131<br />
Fatah, str. 657.<br />
154
ubist<strong>vo</strong>to mo`e da se izrazi <strong>vo</strong> `elba na `rtvata da se izvr{i deloto,<br />
soglasnost {to proizleguva od nepoznavaweto na prirodata na krivi~noto<br />
delo (kaj du{evno bolni lica), poradi ramnodu{nost na `rtvata,<br />
odnosno nejzina apati~nost (hroni~na ili akutna depresija), poradi<br />
pokornost (deca sprema s<strong>vo</strong>ite roditeli), poradi iznenadenost, nebre`nost<br />
i sli~no.<br />
Vakviot pridones na `rtvata go pronajdovme kaj ubistvata od<br />
koristo`ubie, ubist<strong>vo</strong>to na dete pri pora|awe i kaj del od ubistvata<br />
od nebre`nost.<br />
I aktivniot pridones na `rtvata <strong>vo</strong> momentot na izvr{uvaweto<br />
na deloto mo`e da bide izrazen na pove}e na~ini. Tuka vleguvaat<br />
site onie pro<strong>vo</strong>kativni povedenija {to gi navedovme kako povedenija<br />
na `rtvata koi sozdavaat pogodna situacija za izvr{uvawe na deloto.<br />
Razlikata e samo <strong>vo</strong> toa {to ovie povedenija `rtvata gi prezela <strong>vo</strong><br />
moimentot na izvr{uvaweto na deloto. Ovie `rtvi go predizvikuvaat<br />
ili zabrzuvaat izvr{uvaweto na deloto na toj na~in {to naj~esto storitelot<br />
go doveduvaat <strong>vo</strong> sostojba na pogolema afektivnost. So s<strong>vo</strong>eto<br />
povedenie tie samo go olesuvaat izvr{uvaweto na krivi~noto delo.<br />
Avtorite {to se zanimavaat so viktimolo{kata problematika<br />
re~isi bez isklu~ok im posvetuvaat operdeelno vnimanie na tipologiite<br />
na `rtvite. Nie ve}e izlo`ivme edna takva tipologija, koja<br />
trgnuva od kriteriumot - pridones na `rtvata kon izvr{uvaweto na<br />
ubist<strong>vo</strong>to i frla opredeelna svetlina vrz ovaa pojava. Me|utoa, trgnuvaj}i<br />
od o<strong>vo</strong>j kriterium, kako i od kriteriumite obem na vina na<br />
`rtvata, opredeleni viktimogeni predispozicii, poimot na `rtvata<br />
<strong>vo</strong> po{iroka smisla, kako i od opredeleni me{oviti elementi, opredeleni<br />
tipovi na `rtvi izgraduvaat i Fon Hentig, Mendelson, [ulc,<br />
Sparks, Asua, Selin, 132 a kaj nas [eparovi}, 133 Skaberne, 134 Vodopivec<br />
135 i dr. Od praktie~en aspekt <strong>vo</strong> toj pogled se osobeno zna~ajni tipologiite<br />
{to vrz osnova na opredeleni empiriski materijal gi davaat<br />
Kapamaxija, 136 Vukovi}, 137 Salihu 138 i Simi}. 139<br />
132<br />
Sumaren prikaz na tipolo{kite klasifikacii na ovie avtori<br />
mo`e da se najde <strong>vo</strong> studijata na Ristanovi}, str. 44-49.<br />
133<br />
[eparovi}, str. 367.<br />
134<br />
Skaberne str, 259-265.<br />
135<br />
Vodopivec i dr. str. 105-106.<br />
136<br />
Kapamaxija, str. 43.<br />
137<br />
Vukovi}, str. 111-112.<br />
138<br />
Od 211 storiteli na ubistva na podra~jeto na tri okru`ni suda <strong>vo</strong><br />
SAP Koso<strong>vo</strong>, 100 ili 47% bile pro<strong>vo</strong>cirani so razli~ni postapki od strana<br />
na `rtvata. Pro<strong>vo</strong>kativnite postapki na `rtvite Salihu gi podelil na 8<br />
grupi: `rtva {to upotrebila fizi~ka sila 2, navredi 3, popre~uvawe na koristewe<br />
imot 4, ubistva od nu`na odbrana 5, nanesuvawe polska {teta 8, pre~ekoruvawe<br />
na granicite na nu`na odbrana 7, bra~no neverst<strong>vo</strong> 8, drug vid<br />
155
Trgnuvaj}i od kriteriumot - agresivnost i nego<strong>vo</strong>to projavuvawe,<br />
povedenieto na `rtvite, odnosnoi nivniot pridones kon izvr{uvaweto<br />
na ubistvata, Kapamaxija go zaokru`uva so slednive ~etiri grupi<br />
i dava opredeleni zaklu~oci po prethoden prikaz na opredlen broj<br />
poedine~ni slu~ai:<br />
- Primarno agresivno povedenie. @rtvata e inicijator na agresijata<br />
bilo niz hroni~na konfliktna situacija bilo niz neposredno<br />
"akutno" agresivno povedenie i agrsivna inicijativa <strong>vo</strong> kriti~nite<br />
momenti, ili pak i na edniot i na drugiot na~in (32%).<br />
- Sekundarno agresivno povedenie. Agresivnoto povedenie<br />
poteknuva od storitelot na krivi~noto deo, no "`rtvata ja prifa}a<br />
dofrlenata topka" i bilo niz hroni~en konflikt, bilo <strong>vo</strong> kriti~niot<br />
moment i samata projavila pomal ili pogoelem stepen na agresija<br />
(10%).<br />
- Agresivno povedenie na razli~ni delovi. Ovde ne mo`e da se<br />
zaklu~i koj ja zapo~nal , a koj ja prifatil agresijata, no jasno e deka<br />
storitelot i `rtvata pomalku ili pove}e podednak<strong>vo</strong> projavile agresija<br />
(12%).<br />
- Negresivno povedenie, koga `rtvata ni primarno ni sekundarno,<br />
<strong>vo</strong> nitu eden moment ne projavila agresivno povedenie (32%).<br />
Vukovi} pru~il 200 slu~ai na obi~ni, te{ki i priviligirani<br />
ubistva i ocenuvaj}i go intenzitetot na pridonesot na `rtvata gi sostavil<br />
slednite ~etiri grupi:<br />
- Povedenija {to spored s<strong>vo</strong>jot karakter pretstavuvaat zapo~nuvawe<br />
na kriminalniot nastan od strana na `rtvata so u~est<strong>vo</strong> od<br />
14%.<br />
- Povedenija {to ne zna~at zapo~nuvawe na kriminalniot nastan,<br />
no imaat silno pro<strong>vo</strong>kativno dejst<strong>vo</strong> vrz storitelot da pristapi<br />
kon kriminalnata dejnost so u~est<strong>vo</strong> od 45%.<br />
- Povedenija na `rtvata {to isto taka imaat pro<strong>vo</strong>kativno dejst<strong>vo</strong><br />
vrz storitelot, no poslabo od povedenijata opredeleni so prethodnata<br />
grupa so u~est<strong>vo</strong> od 23,5%.<br />
- Povedenija na `rtrvata {to ne pridonele kon izvr{uvawe na<br />
ubist<strong>vo</strong>to so u~est<strong>vo</strong> od 17%.<br />
Na krajot mora da mu se odade golemo priznanie na prviot obid<br />
<strong>vo</strong> na{ata zemja na opredelen na~in da se oceni pridonesot na `rtvata<br />
kon izvr{enite ubistva {to go dava Markovi} i dr. <strong>vo</strong> deloto "Krivi-<br />
~na dela li{ewa `i<strong>vo</strong>ta na podru~ju NR Hrvatske (1947-1955). 140<br />
`rtvi (poradi tormozewe, tepawe deca, `rtvata ne pobarala besa ili ne sakala<br />
da se smiri so zavedenoto semejst<strong>vo</strong> i sli~no) Salihu I, str. 161.<br />
139<br />
Simi} I, str. 8-12.<br />
140<br />
Ovaa malku poslo`ena podelba mo`e da se vidi na str. 247-248 od<br />
navedenoto delo.<br />
156
Sledej}i gi na opredelen na~in ovie tipologii <strong>vo</strong> na{eto istra`uvawe<br />
ustanovivme dve grupi pridonesuva~ko povedenie na `rtvata,<br />
dodeka <strong>vo</strong> tretata grupa gi pomestivme `rtvite <strong>vo</strong> ~ie{to povedenie<br />
nemalo pro<strong>vo</strong>kativnost, onie {to ne bile vinovni za s<strong>vo</strong>jata smrt.<br />
1. Ponapred vidovme deka <strong>vo</strong> 62 slu~ai samata `rtva (a <strong>vo</strong> 80<br />
slu~ai podednak<strong>vo</strong> so storitelot) bila vinovna za nastanuvaweto na<br />
konfliktot {to podocna se izrodil <strong>vo</strong> ubist<strong>vo</strong>. Vo site ovie 142 slu-<br />
~ai ili 33,3% do naru{uvawe na odnosite me|u storitelot i `rtvata<br />
doa|alo niz eden podolg vremenski period pred izvr{uvaweto na deloto.<br />
Vakvite odnosi bile karakteristi~ni za ubistvata re~isi od<br />
site motivi, a konkretniot pridones na `rtvata se manifestiral<br />
preku raznovidna verbalna ili fizi~ka agresija, naso~ena kon storitelot<br />
na deloto ili nekoe nemu blisko lice. Me|u niv osobeno se izd<strong>vo</strong>juvaat<br />
porane{ni napadi i navredi upateni kon storitelot ili nemu<br />
blisko lice, seksualno neverst<strong>vo</strong> ili predizvikuvawe qubomorni ~uvstva<br />
kaj storitelot, podolgovremeno predizvikuvawe raspravii so storitelot<br />
ili so ~lenovite na nego<strong>vo</strong>to semejst<strong>vo</strong>, napu{tawe na bra~nata<br />
ili <strong>vo</strong>nbra~nata vrska, odbivawe ponuda za stapuvawe <strong>vo</strong> brak, podolgovremeno<br />
zlostavuvawe na ~lenovite na s<strong>vo</strong>eto semejst<strong>vo</strong> ili na<br />
storitelot kako pripadnik na toa semejst<strong>vo</strong>, me{awe <strong>vo</strong> bra~nite ili<br />
semejnite problemi na storitelot i sl.<br />
2. Vo drugite slu~ai na ubistva do naru{uvawe me|u `rtvata i<br />
storitelot doa|alo neposredno pred izvr{uvaweto na deloto i toa <strong>vo</strong><br />
vremenski period od nekolku minuti do 24 ~asa, i samo po isklu~ok, do<br />
dva-tri dena. Vo ovie slu~ai pridonesot na `rtvata se sostoel <strong>vo</strong><br />
napad ili navreda na storitelot ili nemu blisko lice, predizvikuvawe<br />
{teta na storitelot, u~estvuvawe <strong>vo</strong> tepa~ka so storitelot, predizvikuvawe<br />
ili prifa}awe raspravii <strong>vo</strong> koi u~estvuval i storitelot<br />
ili nekoe nemu blisko lice, napu{tawe na bra~nata ili <strong>vo</strong>nbra~nata<br />
vrska, odbivawe ponuda za stapuvawe <strong>vo</strong> qubovni odnosi, nasilni~ko<br />
povedenie sprema storitelot itn. Vkupniot broj na ovie `rtvi bil<br />
50,6%.<br />
3. Spored prirodata na ne{tata, naru{eni odnosi me|u `rtvata<br />
i storitelot nemalo ni pred ni <strong>vo</strong> tekot na nastanot samo kaj ubistvata<br />
na no<strong>vo</strong>roden~iwa, doen~iwa i deca, kaj ubistvata {to nastanale<br />
kako posledica na zabluda <strong>vo</strong> li~nosta (pogre{na pretstava deka `rtvata<br />
nanela udar, navreda ili storila drugo dejstvie {to kaj storitelot<br />
ja razvilo motivacijata za deloto), ili pak, prepoznavawe na `rtvata,<br />
odnosno zamenuvawe so drugo lice pri prezemaweto na dejstvieto<br />
na izvr{uvaweto, kaj ubistvata nastanati kako posledica od proma{en<br />
udar (aberatio ictus), kaj ubistvata od neosnovana qubomora i kaj pogolemiot<br />