You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
ТӨЛӨВЛӨХ<br />
8<br />
МОДУЛЬ<br />
ТӨЛӨВЛӨХ<br />
1<br />
“АМЬДРАХ УХААНЫ ЧАДВАР” БАГЦ ГАРЫН АВЛАГА
МОДУЛЬ<br />
8<br />
3 ДАХЬ ХЭВЛЭЛ<br />
ТӨЛӨВЛӨХ<br />
“АМЬДРАХ УХААНЫ ЧАДВАР” БАГЦ ГАРЫН АВЛАГА<br />
Шинэчлэн боловсруулсан:<br />
Сандуйн Эрдэнэцэцэг<br />
Хянан тохиолдуулсан:<br />
Зөвлөхөөр ажилласан:<br />
Эх бэлтгэсэн:<br />
Цамбын Түвшинтөгс<br />
Эрдэнэчулууны Мөнгөнтулга<br />
Жозефин Соварин<br />
Анандита Филипоз<br />
Уттара Бхарат Кумар<br />
Элбэгзаяагийн Ангараг<br />
Ганбаатарын Санчир<br />
Энд илэрхийлсэн үзэл санаа нь зохиогчдынх бөгөөд Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын Хүн амын сангийн албан ёсны<br />
байр суурийг илэрхийлэхгүй.<br />
Улаанбаатар хот. 2016 он
МОДУЛЬ 8<br />
ГАРЧИГ<br />
Өмнөх үг ................................................................................................................ 1<br />
Удиртгал ................................................................................................................ 2<br />
Үндсэн ойлголт ..................................................................................................... 3<br />
Сэдвийн танилцуулга ............................................................................................ 4<br />
Үнэлгээ.................................................................................................................. 5<br />
Сэдэв 1. Зорилгоо тодорхойлох ........................................................................ 8<br />
Сэдэв 2. Сайн зорилго дэвшүүлэх ...................................................................... 20<br />
Сэдэв 3. Үйл ажиллагааны төлөвлөгөө зохиох .................................................. 31<br />
Сэдэв 4. Тэргүүлэх ач холбогдолтой зүйлээ тодорхойлох ................................. 42<br />
Сэдэв 5. Ажил мэргэжлийн төлөвлөгөө............................................................... 58<br />
Сэдэв 6. Төлөвлөгөө хийхэд учрах саад бэрхшээл ............................................ 71<br />
4
ТӨЛӨВЛӨХ<br />
ӨМНӨХ ҮГ<br />
“Амьдрах ухааны чадвар” багц гарын авлагын найм дахь модуль нь “<strong>Төлөвлөх</strong>” юм. Энэ модулийн<br />
агуулгыг өсвөр үеийнхэн төдийгүй насанд хүрэгчид ч судалж болно. Үүнийг судалснаар аливаа<br />
асуудлыг хэрхэн зөв төлөвлөж, саад бэрхшээл, эрсдэлээс ангид байж, аз жаргалтай амьдрах<br />
чадвартай болно.<br />
Уг гарын авлагыг гурав дахь удаагаа хэвлэн гаргаж байна. Анхны хэвлэлийг англи хэл дээр<br />
Монгол дахь Энх тайвны корпусын сайн дурын ажилтан Ми Нгүин бичиж, Нэгдсэн Үндэстний<br />
Байгууллага (НҮБ)-ын Хүн амын сангийн Өсвөр үеийн нөхөн үржихүйн эрүүл мэндийн төслийн<br />
Олон улсын зөвлөх Андреа Ирвин, Питер Саймон нар хянан тохиолдуулжээ. Монгол хэл рүү<br />
Амгаабазарын Гэрэлмаа орчуулж, Балсангийн Энхбат, Төмөрбатын Баасанцэрэн нар хянан<br />
тохиолдуулж, зургийг Баасансүрэнгийн Болормаа зуржээ. Нэг дэх хэвлэлийг БСШУЯ, НҮБын<br />
Хүн амын сан, Монгол дахь Энх тайвны корпусын тусламжтайгаар 2003 онд англи, Монгол<br />
хэлнээ хэвлэсэн.<br />
Энэ гарын авлагын нэг дэх хэвлэлийг хот, аймаг, сумдын “Албан бус сургалтын төв“-д зөвхөн<br />
нэг ширхэгээр түгээсэн. Энэхүү гарын авлагын эрэлт хэрэгцээ жилээс жилд нэмэгдэж, дахин<br />
хэвлэх шаардлага урган гарсан тул НҮБ-ын Хүн амын сан болон Монгол дахь Энх тайвны<br />
корпус санаачлан, техник санхүүгийн тусламж үзүүлэн, 2007 онд хоёр дахь хэвлэлээ гаргажээ.<br />
“<strong>Төлөвлөх</strong>” модулийн хоёр дахь удаагийн хэвлэлийг Дашзэвэгийн Алтанцэцэг сайжруулан<br />
боловсруулж, Чулуунбаатарын Байгалмаа хянан тохиолдуулсан.<br />
Гурав дахь удаагийн хэвлэлийг НҮБ-ын Хүн амын сан, Швейцарийн хөгжлийн агентлагийн<br />
дэмжлэгтэйгээр НҮБ-ын Хүн амын сан, Монгол Улсын Засгийн газартай хамтран хэрэгжүүлж<br />
буй “Залуучуудын хөгжлийн хөтөлбөр (2013-2017)“-ийн хүрээнд дахин сайжруулан шинэчилж,<br />
хэвлэлээ.<br />
“<strong>Төлөвлөх</strong>” модулийн гурав дахь хэвлэлийг НҮБ-ын Хүн амын сангийн Ази номхон далайн<br />
бүсийн зөвлөх Жозефин Соварин, Анандита Филипоз, Жонс Хопкинсийн их сургуулийн зөвлөх<br />
мэргэжилтэн Уттара Бхарат Кумар, мөн гарын авлагыг ашиглаж хэрэглэдэг мэргэжилтэн,<br />
сургагч багш нарын санал зөвлөмжийн дагуу Сандуйн Эрдэнэцэцэг сайжруулан боловсруулсан<br />
ба НҮБ-ын Хүн амын сангийн редакцийн зөвлөлийн гишүүд болон Цамбын Түвшинтөгс,<br />
Эрдэнэчулууны Мөнгөнтулга нар хянан тохиолдуулсан. “<strong>Төлөвлөх</strong>” модулийг дахин хэвлэхэд<br />
өөрийн үнэтэй хувь нэмэр оруулсан бүх хүнд гүн талархал илэрхийлье.<br />
1
МОДУЛЬ 8<br />
УДИРТГАЛ<br />
ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ГЭЖ ЮУ ВЭ?<br />
Хүн бүр хүсэл мөрөөдөлтэй. Түүндээ хүрэх зорилго дэвшүүлж, хүрэх арга зам, цаг хугацаа,<br />
гарах үр ашиг, үр дүн зэргийг урьдчилан бодож төсөөлдөг. Үүнийг бодитой болгохын тулд<br />
өөрийн нөхцөл боломжид тулгуурлан, үйл ажиллагаагаа алхам алхмаар цаг хугацааны<br />
дараалалтай, хэзээ, юуг, яаж хийхээ эрэмбэлдэг. Үүнийг “төлөвлөгөө” гэнэ. Төлөвлөгөө нь<br />
зорилгоо хэрэгжүүлэхийг эрмэлзсэн хүмүүст үйл ажиллагаагаа илүү үр өгөөжтэй зохицуулан<br />
зохион байгуулах боломжийг олгодог. Сайн төлөвлөгөө нь тухайн хүний хүссэн үр дүндээ<br />
хэрхэн, яаж хүрэх арга замыг зааж өгдөг. Өөрөөр хэлбэл, сайн төлөвлөгөө нь очих газраа<br />
мэдэхгүй хүнд газрын зураг, луужин мэт хөтлөнө. Хүн өдөр тутмын амьдралдаа том ч бай,<br />
жижиг ч бай аливаа үйл хэрэг, асуудлаа төлөвлөх хэрэгтэй. Ингэснээр цаг хугацаа, хөдөлмөр<br />
гэх мэт олон зүйлийг хэмнэж, түүнийхээ үнэ цэнийг ойлгоно. Мөн аливаа үйл ажиллагааг үр<br />
ашигтай зохион байгуулж сурна. Энэ нь цаашид өөртөө итгэлтэй, үр дүнтэй ажиллаж амьдрах<br />
чиглэл болно. Төлөвлөгөө нь хүсэл мөрөөдлөө ойлгох, зорилгоо тодорхойлох, түүнд хүрэх<br />
арга замаа бодох, эргэцүүлэх, чухал ба чухал биш зүйлийг ялгах, юуг яаж хийвэл үр ашигтайг<br />
урьдчилан бодох, эрэмбэлэх, түүнийгээ хэрэгжүүлэх зэрэг үйлд суралцахад тусална.<br />
ТӨЛӨВЛӨХ ЧАДВАР ЯАГААД ЧУХАЛ ВЭ?<br />
<strong>Төлөвлөх</strong> чадвар нь хүмүүс амьдралынхаа зорилго болон хүсэл мөрөөдлийг бодит үйл<br />
ажиллагаа болгохын тулд ямар нэг санаа олж, түүнийг амьдралдаа хэрэгжүүлэх боломжийг<br />
хангахад туслана. Хүний өдөр тутмын амьдрал, ажил мэргэжил, боловсрол зэрэг бүхий л<br />
асуудалтай холбоотой ямар ч зорилгыг хэрэгжүүлэхэд төлөвлөх чадвар хэрэгтэй. Энэ нь<br />
амьдрах ухааны бусад чадварт нөлөөлдөг.<strong>Төлөвлөх</strong> чадваргүй хүмүүс өөрийн урт хугацааны<br />
зорилгуудыг биелүүлэхэд хүндрэл бэрхшээлтэй тулгарах магадлал ихтэй. Тэд өөрсдийн хүсэл<br />
мөрөөдлөө бодит зүйл болгон хэрэгжүүлэхдээ өөртөө байгаа цаг хугацаа, эрч хүчийг тодорхой<br />
зорилготойгоор чиглүүлэхийн оронд нөхцөл байдал, санаандгүй дайрах аз, боломжид найдаж<br />
хүлээдэг. <strong>Төлөвлөх</strong> чадвар муутай хүмүүс нь юунаас эхлэхээ мэдэхгүй, эсвэл томоохон<br />
зорилгоо хэрэгжүүлэх арай хялбар алхмуудад хувааж чадахгүйгээсээ болж санасандаа<br />
хүрэх боломжийг алдаж, зорилгоосоо ухрах нь элбэг тохиолдоно. Өдөр тутмын амьдралдаа<br />
ч хангалттай цаг зарцуулахгүй, эсвэл өөрт нь чухал бус зүйлийг хийж, хайран цагаа үрж<br />
байгаагаа хожуу ухаарахад хүргэдэг. Харин төлөвлөх чадвар сайтай хүмүүс нь зорилгоо<br />
оновчтой тодорхойлон, урт хугацааны юмуу томоохон зорилгуудаа биелүүлж болохуйц жижиг<br />
зорилтуудад хуваарилж чаддаг байна. Энэ байдал нь тухайн хүнд ажил амьдралаа төлөвлөхдөө<br />
сэтгэлийн зовнил эдлэхгүй байх, амжилт бүтээл, ахиц дэвшилд хүрэх зорилго тавих боломж<br />
олгоно. <strong>Төлөвлөх</strong> чадвар сайтай хүмүүс нь өмнөө тавьсан зорилгуудаа биелүүлэх магадлал,<br />
боломж өндөртэй байх ба түүнийгээ ч хурдан шуурхай гүйцэтгэж чаддаг. Тэд цаг хугацааг<br />
илүү сайн ашиглаж, өөрсдөд нь чухал зүйлсэд ихээхэн анхаарал, ач холбогдол өгч чаддаг.<br />
Түүнчлэн төлөвлөгөө хийж, өөртөө байгаа цаг хугацааг зохицуулж байдаг учраас тэд илүү<br />
их зүйлийг бүтээх магадлал ихтэй, өдөр тутмын жижиг сажиг зүйлийг төвөггүй амжуулдаг,<br />
өөрсдийн хүлээх ёстой үүрэг хариуцлагаа сайн мэдэж зохицуулдаг. Маш их зүйл хийх, өөрөөр<br />
хэлбэл, ажлын ачаалал ихтэй болсон тохиолдолд төлөвлөх чадвар сайтай хүмүүс сандарч<br />
үймэрдэггүй. Харин ч үүний оронд хийх ёстой зүйлсийн дотроос тэргүүлэх ач холбогдолтойг<br />
нь тодорхойлж, үйл ажиллагаандаа хяналт тавьж чаддаг.<br />
2
ТӨЛӨВЛӨХ<br />
ҮНДСЭН ОЙЛГОЛТ<br />
Зорилго<br />
Зорилго гэдэг нь тухайн хүний биелүүлэхийг хүсч байгаа аливаа зүйл, хүсэн хүлээж байгаа үр<br />
дүн юм. Энэ нь хүний хийх, эзэмшихийг хүсч байгаа зүйл, очихыг зорьж байгаа газар байж<br />
болно. Зорилго нь ерөнхий, богино ба урт хугацааны байж болно. Ерөнхий зорилго нь тухайн<br />
үйлийн хамрах хүрээ, хүний хүсэн хүлээж байгаа үр дүнг дүрслэн харуулдаг. Энэ төрлийн<br />
зорилго нь ихэвчлэн тодорхой биш, маш ерөнхий байдлаар төлөвлөгдсөн байдаг. Ерөнхий<br />
удирдамж, чиглэлийг тогтоож өгөх нь ашигтай боловч эцсийн цэг буюу хүрэх үр дүнг илүү тод<br />
илэрхийлж чадахгүй тал бий. Тухайн зорилгыг хэрэгжүүлэхэд шаардагдах цаг хугацаа, агуулгын<br />
хүрээнээс хамаарч богино ба урт хугацааны зорилго гэж ангилдаг. Богино хугацааны зорилгыг<br />
хэдхэн долоо хоног юмуу сард багтаан хэрэгжүүлж болдог ба цар хүрээ багатай, хянахад арай<br />
хялбар байдаг. Урт хугацааны зорилгыг хэрэгжүүлэхэд зургаан сараас дээш хэдэн ч жилийн<br />
хугацаа шаардагдаж болох ба ийм зорилго нь цар хүрээ багатай, богино хугацааны хэд хэдэн<br />
багц зорилгоос бүрдсэн байж болно.<br />
Зорилт<br />
Зорилтыг дэд зорилго гэж тодорхойлох нь хамгийн оновчтой юм. Том хэмжээний, урт<br />
хугацааны зорилгыг ихэнх тохиолдолд хэд хэдэн тулгуур санаа буюу зорилт болгон дэвшүүлж<br />
хэрэгжүүлнэ. Энэ сэдвийн хүрээнд суралцагчид шууд хэрэгжүүлэхэд хэтэрхий том буюу<br />
өргөн хүрээтэй зорилгыг таньж мэдэх, түүнийг хянаж болох зорилтуудад хуваарилах аргатай<br />
танилцах болно. Зорилт нь томоохон зорилгыг хэрэгжүүлэхэд арай хялбар болгохын зэрэгцээ<br />
түүнийг биелүүлэх төлөвлөгөөний үндсэн дээр ямар асуудалд анхаарах ёстойг зааж өгдөг.<br />
Үйл ажиллагааны төлөвлөгөө<br />
Үйл ажиллагааны төлөвлөгөө нь энгийн ба нарийвчилсан байх ба зорилго, зорилтуудыг<br />
хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай тодорхой алхам буюу үйлдлүүдийн жагсаалт болно. Үйлдлүүдийн<br />
энэхүү жагсаалт нь тухайн зорилго, зорилтуудыг биелүүлэхийн тулд тухайн хүн ямар зүйлийг,<br />
хэзээ хийх ёстойг маш тодорхой байдлаар нарийвчлан харуулдаг. Зорилго, зорилтоо<br />
хэрэгжүүлэхийн тулд нэгэнт боловсруулсан үйл ажиллагааны төлөвлөгөөний дагуу хийх ёстой<br />
үйлдлүүдийн жагсаалт гаргаж, түүнийг дагаж мөрдөх хэрэгтэй болно. Үйл ажиллагааны энгийн<br />
төлөвлөгөө нь хүсэн хүлээж байгаа үр дүнд хүрэх үйлдлүүдийн жирийн нэг жагсаалт юм. Үйл<br />
ажиллагааны нарийвчилсан төлөвлөгөөнд алхам бүрт нь тулгарч болох бэрхшээлийн тухай<br />
мэдээлэл болон эдгээрийг хэрхэн шийдвэрлэх боломжийг багтаасан байдаг.<br />
Тэргүүлэх ач холбогдол бүхий зүйлээ тодорхойлох<br />
Энэ нь аливаа асуудлыг шийдвэрлэхийн тулд ач холбогдлыг нь тодорхойлж шийдэх үйл явц<br />
юм. Хүн хийх ёстой зүйлийнхээ хэмжээ, түүнд зарцуулах хугацааг оновчтой тооцоолохгүй<br />
байх нь элбэг тохиолддог. Тиймээс тэргүүлэх ач холбогдол бүхий зүйлсээ тодорхойлохдоо<br />
тухайн хүний зүгээс өөртөө байгаа цагийг нэгдүгээрт, хоёрдугаарт, гуравдугаарт гэх мэтээр<br />
эрэмбэлээд, аль нь илүү чухал, аль нь арай бага ач холбогдолтой байгааг шийдэн хамгийн<br />
чухал зүйлийг эн тэргүүнд биелүүлсэн байхад анхаарах ёстой. Хүн ер нь өөрийн тогтоосон<br />
тэргүүлэх ач холбогдол бүхий зүйлд цагаа илүү зарцуулахад анхаарч сурах нь хамгийн зөв<br />
арга, сайн хэвшлийн нэг юм. Энэхүү сэдвүүд нь суралцагчдад цаг хугацааг ашиглах байдалдаа<br />
үнэлгээ дүгнэлт өгөх, мөн хийх ёстой зүйлдээ цагаа хэрхэн зарцуулж чадаж байгаа эсэхийг<br />
хянаж, үнэлэх талаар заах болно.<br />
3
МОДУЛЬ 8<br />
СЭДВИЙН ТАНИЛЦУУЛГА<br />
Сэдэв 1. Зорилгоо тодорхойлох.<br />
Энэ сэдвээр зорилго гэж юу болох, зорилгууд нь юугаараа чухал, ач холбогдолтой болохыг<br />
судална. Мөн урт болон богино хугацааны зорилгыг хооронд нь ялгаж сурах ба түүнийг<br />
өөрсдөө боловсруулж томъёолно.<br />
Сэдэв 2. Сайн зорилго дэвшүүлэх.<br />
Энэ сэдвээр тодорхой бөгөөд өөрт нь хамгийн ач холбогдолтой зорилгыг тодорхойлж<br />
дэвшүүлэхэд суралцана. Мөн зорилт гэж юу болох тухай танилцуулаад, урт хугацааны зорилгыг<br />
богино хугацааны багц зорилгууд буюу биелүүлж болохуйц зорилтууд болгон хуваарилах<br />
дасгалыг хийнэ. Суралцагч бүрийн хувьд сэтгэл ханамж, аз жаргал, амжилт ололт гэдэг нь<br />
ямар утга учиртай болохыг ухаарч, зорилго нь тодорхой байх зарчмуудыг тодорхойлох болно.<br />
Сэдэв 3. Үйл ажиллагааны төлөвлөгөө зохиох.<br />
Энэ сэдвээр маш энгийн үйл ажиллагааны төлөвлөгөө боловсруулахын тулд жижиг хэмжээний<br />
зорилго буюу зорилтыг нэгэн багц хэд хэдэн үйл ажиллагаа болгон задлахад суралцана. Мөн<br />
үйл ажиллагааны төлөвлөгөөтэй уялдан гарч болзошгүй бэрхшээл, хүндрэлийг урьдчилан<br />
харж, боломжийн шийдлийг боловсруулах дасгал хийх явцдаа үйл ажиллагааны нарийвчилсан<br />
төлөвлөгөөг зохионо.<br />
Сэдэв 4. Тэргүүлэх ач холбогдолтой зүйлээ тодорхойлох.<br />
Энэ сэдвээр цагаа хэрхэн зарцуулж байгааг авч үзээд, энэ нь өөрсдийнх нь хувьд тэргүүлэх<br />
ач холбогдолтой зүйлтэй зохицож байгаа эсэхийг үнэлж, нэгэнт тодорхойлсон тэргүүлэх<br />
чиглэлүүдээ тууштай баримтлахдаа хүмүүс яагаад бэрхшээлтэй тулгардаг тухай үзнэ. Мөн<br />
бэрхшээлээс урьдчилан сэргийлэх арга замыг судалж үзэх болно. Эцэст нь суралцагчид<br />
тэргүүлэх ач холбогдолтой зүйл дээрээ тулгуурлан гүйцэтгэх ажлын жагсаалтыг хэрхэн хийхээ<br />
бодож, түүнийг зохицуулан өөртөө байгаа цагийг төлөвлөх дасгал хийнэ.<br />
Сэдэв 5. Ажил мэргэжлийн төлөвлөгөө.<br />
Энэ сэдвээр өөрийн сонирхож байгаа ажил мэргэжилд ямар ямар үнэт зүйл чухал байгаа<br />
талаар эргэцүүлэн бодож, аль тохирохыг нь тодорхойлоод, өөрсдийн хийсэн анхны сонголтод<br />
дахин үнэлгээ өгөхдөө ажил мэргэжлийн төлөвлөгөөг ашиглана. Жендэрийн талаар нийгэмд<br />
хэвшсэн ойлголтууд нь ажил мэргэжлийн сонголтод хэрхэн нөлөөлдөг тухай болон тэдний<br />
өнөөдөр хийж байгаа сонголтууд нь өөрсдийнх нь урт хугацааны төлөвлөгөөнд хэрхэн нөлөөлж<br />
болох тухай авч үзнэ. Тухайлбал, өсвөр насны охидын жирэмслэлт нь тэдний урт хугацааны<br />
ажил мэргэжлийн төлөвлөгөөнд хэрхэн нөлөөлдөг тухай асуудлыг онцгойлон судална.<br />
Сэдэв 6. Төлөвлөгөө хийхэд учрах саад бэрхшээл.<br />
Хүмүүс ажил төрөл, мөнгө санхүү гэх мэт амьдралын бүх асуудлаа төлөвлөөд хэрэгжүүлэх<br />
явцад их бага хэмжээгээр саад бэрхшээл тулгардаг. Энэ нь гадаад болон дотоод хүчин зүйлээс<br />
хамаарч болно. Тиймээс эрсдэлд орохгүйн тулд анхнаасаа саад бэрхшээлийг тооцоолж, ажлаа<br />
зөв төлөвлөж сурахын давуу талыг ойлгож авах болно. Тодорхой зорилго, зорилт дэвшүүлэн,<br />
түүндээ хүрэхээр чармайж байх үед төрөл бүрийн саад бэрхшээл учирч болдог ч үүнийг анх<br />
ажлаа төлөвлөхдөө тусгаж байхын чухлыг ухааруулна. Саад бэрхшээл нь өвөрмөц ба энгийн,<br />
эсвэл нэлээд хүнд байж болно.<br />
4
ТӨЛӨВЛӨХ<br />
ҮНЭЛГЭЭ<br />
I хэсэг. Мэдлэг<br />
Заавар: Дараах өгөгдлийг уншаад зөв, бурууг нь тогтоож, тохирох нүдэнд чагтаар (√) тэмдэглэнэ.<br />
Хэрэв эргэлзэж байвал “мэдэхгүй” гэсэн баганад чагт тэмдэг тавина уу.<br />
№<br />
1.<br />
2.<br />
3.<br />
4.<br />
5.<br />
6.<br />
7.<br />
8.<br />
Өгөгдлүүд Зөв Буруу Мэдэхгүй<br />
Төлөвлөлт гэдэг нь хүн бүр хүсч байгаа үр дүн, зорилгодоо тасралтгүй<br />
хүрэх арга зам буюу эхний үеэс биелэх хүртэлх хугацаанд тохиолдож<br />
байгаа бүхий л зүйлсийг багтаана.<br />
Төлөвлөлт хийх чадвартай хүн өөрийн урт хугацааны зорилгуудаа<br />
биелүүлэхдээ хүндрэл бэрхшээлтэй тулгарах магадлалтай.<br />
Сайн төлөвлөлт нь хүссэн үр дүндээ хэрхэн, яаж хүрэх арга замыг<br />
хүмүүст зааж өгдөг.<br />
Зорилго гэдэг нь хүний биелүүлэхийг хүсч байгаа ямар нэг зүйл, хүсэн<br />
хүлээж байгаа үр дүн юм.<br />
Өсвөр насандаа хүүхдүүд өөрсдийн ирээдүйн талаар бодож, ирээдүйгээ<br />
төлөвлөж эхлэх нь маш чухал ач холбогдолтой.<br />
Зорилго дэвшүүлэх нь ирээдүйгээ төлөвлөх боломж олгож, цаашдын<br />
чиглэлийн талаар тодорхой мэдрэмжтэй болгодог.<br />
Нэг ба хоёр долоо хоног, эсвэл хэдэн сарын дотор биелүүлэх<br />
боломжтой, хэмжээний хувьд жижиг, зохион байгуулахад арай хялбар<br />
зэрэг шинжийг агуулсан байвал урт хугацааны зорилго гэнэ.<br />
Зорилгыг тухайн хүрэх гэж буй ажлын үр дүн болон асуудлын цар<br />
хэмжээнээс хамаарч урт ба богино хугацааны зорилго гэж ангилна.<br />
9. “Би амжилтад хүрэхийг хүсч байна” гэдэг нь тусгай зорилго юм.<br />
10<br />
11<br />
12<br />
13<br />
14<br />
Хүн ямар ажилд хэдэн цаг зарцуулах нь тийм чухал зүйл биш. Зөвхөн<br />
үр дүн л чухал.<br />
Ажлын үр дүнгээс үл хамааран олон ажлыг нэгэн зэрэг амжуулж сурах<br />
нь чухал.<br />
Үйл ажиллагааны төлөвлөгөө боловсруулан бичих нь тухайн хүнд ямар<br />
ажлаа хийх, эсвэл түр хойшлуулахаа шийдвэрлэхэд төдийлөн тус<br />
болохгүй.<br />
Ажлыг үр дүнтэй, чанартай, сайн хийж гүйцэтгэх нь тухайн хүний<br />
үнэлэмжийг нэмэгдүүлдэг.<br />
Ямар хүнтэй гэрлэж, хэзээ, хэдэн хүүхэд төрүүлж өсгөхөө төлөвлөх нь<br />
залуу гэр бүлийн хувьд маш чухал асуудал мөн<br />
15 Ажлаа сайн төлөвлөсөн хүнд ямар ч саад бэрхшээл тохиолдохгүй<br />
5
МОДУЛЬ 8<br />
II хэсэг. Чадвар<br />
1. <strong>Төлөвлөх</strong> чадварыг өөрийн үгээр тодорхойлж бичээд тайлбарлана уу?<br />
_____________________________________________________________________________________<br />
_____________________________________________________________________________________<br />
2. Амьдралынхаа зорилгыг тодорхойлж, зорилтуудыг дэвшүүлж дараах хүснэгтэд бичнэ үү?<br />
Ерөнхий зорилго<br />
1. ................................................<br />
................................................<br />
................................................<br />
Тусгай зорилго<br />
1. .....................................................<br />
2. .....................................................<br />
3. .....................................................<br />
Зорилт 1 Зорилт 1<br />
Зорилт 2 Зорилт 2<br />
Зорилт 3 Зорилт 3<br />
Зорилт 4 Зорилт 4<br />
...................................<br />
...................................<br />
..............................................<br />
..............................................<br />
1. Ойрын үед хийх ажлаа долоо хоногоор төлөвлөж хүснэгтийг бөглөнө үү?<br />
Гариг Даваа Мягмар Лхагва Пүрэв Баасан Бямба Ням<br />
Эхний долоо<br />
хоног<br />
II долоо хоног<br />
III долоо хоног<br />
IY долоо хоног<br />
6
ТӨЛӨВЛӨХ<br />
III хэсэг. Хандлага<br />
Заавар: Өгөгдлийг уншаад, тухайн өгөгдөлд дурдагдсан зүйлийн талаар өөрийн үзэл бодлоо<br />
тохирох нүдэнд чагт (√) тэмдгээр тэмдэглэнэ үү.<br />
№ Өгөгдөл<br />
Маш зөв<br />
Зөв<br />
Мэдэхгүй<br />
Зөвшөөрөхгүй<br />
Огт<br />
зөвшөөрөхгүй<br />
1<br />
2<br />
3<br />
4<br />
5<br />
6<br />
7<br />
8<br />
9<br />
10<br />
Бусдын гаргасан амжилтыг эвдэхийн тулд өөрийн хүсэл<br />
сонирхлоо үл харгалзан ирээдүйн мэргэжлээ сонгох<br />
хэрэггүй.<br />
Өөрийн үнэт зүйлийг үл харгалзан ирээдүйн амьдралаа<br />
төлөвлөх ёстой.<br />
Хүн зөвхөн өөрт таалагдсан ажил мэргэжлээ сонгох<br />
хэрэгтэй.<br />
Бусдыг аялдан дагахын оронд өөрөө хошуучлагч<br />
(лидер) байх нь чухал.<br />
Олон сайн найзтай байх нь миний хувьд чухал.<br />
Мөнгөтэй ажил юу юунаас ч илүү чухал.<br />
Ядуу буурай хүмүүст тусалж өглөг, дэмжлэг өгч байх<br />
хэрэгтэй.<br />
Уулын оройд гарахаасаа илүү буух нь хэцүү.<br />
“Долоо хэмжиж нэг огтол” гэсэн үг орчин үед<br />
нийцэхгүй.<br />
Ямарваа ажлыг хийж байх үед саад бэрхшээл<br />
тохиолдвол би шууд орхиод өөр шинэ ажлыг эхлүүлнэ.<br />
7
МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 1<br />
Сэдэв 1<br />
ЗОРИЛГОО ТОДОРХОЙЛОХ<br />
8
ЗОРИЛГОО ТОДОРХОЙЛОХ<br />
ЗОРИЛГО<br />
Суралцагчид зорилго гэж юу болох, зорилго тодорхойлох нь яагаад чухал, ач холбогдолтой<br />
байдаг тухай судалж, урт ба богино хугацааны зорилгыг хооронд нь зааглан ялгаж сурахаас<br />
гадна тэдгээрийг боловсруулна.<br />
ЗОРИЛТ<br />
Энэ сэдвийн эцэст суралцагчид дараах мэдлэг, чадвартай болсон байна.<br />
Үүнд:<br />
• Өөрийн хийдэг үйлдлээ эргэцүүлж үнэлэх<br />
• Урт ба богино хугацааны зорилгуудыг зааглаж ялгах<br />
• Энэ сэдвийн дараа биелүүлэхийг хүсч буй богино хугацааны гурван зорилгыг дэвшүүлэх<br />
• Энэ сэдвийн дагуу жилийн эцэс гэхэд биелүүлэхийг хүсч байгаа урт хугацааны хоёр<br />
зорилгыг дэвшүүлэх<br />
• Дараагийн таван жилийн хугацаанд хүрэхийг хүсч байгаа урт хугацааны хоёр зорилгыг<br />
дэвшүүлэх<br />
• Зорилго дэвшүүлэх нь яагаад чухал, ач холбогдолтой болохыг харуулсан хоёр<br />
шалтгааныг нэрлэх<br />
Бэлтгэх зүйл<br />
• Том цаас, эсвэл самбар<br />
• Самбарын үзэг, эсвэл шохой<br />
• Зургийн хэрэгслүүд (олон өнгийн шохой, самбарын үзэг, харандаа)<br />
• “Зааврын дагуу дүрслэн бодох дасгал” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 1.1)<br />
• Лаа–нэмэлт хэрэглэгдэхүүн (“Үйл ажиллагаа 3: Миний амьдрал: Өнгөрсөн, одоо,<br />
ирээдүй” хэсгийг үзнэ үү)<br />
• Нэмэлт материал: суралцагчдад үзүүлэх жишээ материал болгон ватум, эсвэл том<br />
цаасан дээр өөрийн амьдралын цаг хугацааны шугамыг зурж бэлдэнэ. Амьдралдаа<br />
тохиолдсон хэд хэдэн үйл явдлыг энэхүү шугам дээр бөглөж бичнэ (Өсвөр насны<br />
хүүхдийн амьдралтай холбоотой байж болох зүйлийг сонгон аваарай). Өөрийн<br />
амьдралтай холбоотой энэхүү шугам дээр урт хугацааны зорилгуудаас наад зах нь нэгийг<br />
заавал оруулсан байна.<br />
9
МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 1<br />
ТУХАЙН СЭДВИЙН ҮНДСЭН ОЙЛГОЛТ<br />
• Тухайн хүний биелүүлэхийг хүсч байгаа ямар нэг зүйл, хүсэн хүлээж байгаа үр дүнг зорилго<br />
гэнэ.<br />
• Зорилго дэвшүүлснээр ирээдүйгээ төлөвлөх боломжтой болж, цаашдын чиглэлийн талаар<br />
тодорхой мэдрэмжтэй болдог.<br />
• Зорилготой байснаар ирээдүйд хүрэх цэгээ тодорхойлж амьдралд нь тохиолдож болзошгүй<br />
зүйлд бэлтгэлтэй байх, тэдгээрийг даван туулах арга замыг төлөвлөхөд тустай. Хүн өөрийн<br />
зорилгоосоо ухрахгүй байхыг хичээх нь чухал.<br />
• Өмнөө тавьсан зорилго нь биелэх боломжгүй болохыг мэдсэн, эсвэл сонирхол өөрчлөгдсөн,<br />
нэг бол өөрийнх нь боловсруулсан төлөвлөгөөнд нөлөөлөхүйц шинэ мэдээлэлтэй болсон<br />
үед тухайн дэвшүүлсэн зорилгоо орхих, эсвэл өөрчлөх шаардлага гардаг.<br />
• Ойрын хугацаанд, тухайлбал, нэг, хоёр долоо хоног, эсвэл хэдэн сарын дотор биелүүлэх<br />
боломжтой, хэмжээний хувьд арай жижиг, зохион байгуулахад хялбар зэрэг шинжийг<br />
агуулсан байвал богино хугацааны зорилго гэх ба энэ нь урт хугацааны зорилгын нэгэн<br />
хэсэг байж болно.<br />
• Урт хугацааны зорилго гэдэг нь биелүүлэхийн тулд арай удаан хугацаа, тухайлбал, зургаан<br />
сараас нэг жил, түүнээс дээш хэдэн жилийн хугацаа шаардагдахыг хэлнэ. Ийм зорилгыг<br />
богино хугацааны багц зорилгуудад хувааж болно.<br />
СУРГАЛТЫН ЯВЦ<br />
“<strong>Төлөвлөх</strong> чадвар” модулийн хүрээнд судлах багц сэдвийн эхнийх нь болж байгааг<br />
суралцагчдад хэлээд зорилго гэж юу болох, зорилгоо тодорхойлж сурах нь ямар ач<br />
холбогдолтой талаар асууж ярилцана.<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 1<br />
Зорилго дэвшүүлэх тухай<br />
Дараах өгүүлбэрийг чангаар уншиж өгнө.<br />
--<br />
Сурагч “Б” бөхөөр хичээллэн, аварга болох хүсэлтэй байгаа.<br />
--<br />
Харин “С” ТОЕФЛ-ийн шалгалтаа амжилттай өгч, гадаадад суралцахыг хүсдэг.<br />
--<br />
“Т” Улаанбаатар хотод амьдрахыг хүсч байна.<br />
--<br />
“Б” шинэ дугуй авахаар мөнгө цуглуулж эхэлсэн.<br />
--<br />
“Н” Англи хэлний олимпиадад түрүүлэхийг хүсч байна.<br />
Өсвөр насныханд ямар нэг нийтлэг хүсэл эрмэлзлэл байгаа эсэхийг асууж ярилцана. Сурагч<br />
бүрийг сонсохыг хичээгээрэй.<br />
“Өсвөр насныханы хувьд дээрх тохиолдлоос аль нь нийтлэг байна вэ?”<br />
“Энэ бүгдийг нэгтгээд юу гэж хэлж болох вэ?” гэж асууна.<br />
Тэдний хариултыг авч, “Тэд бүгдээрээ л ямар нэг зүйлийг хүсч байна” гэсэн хариулт гарч иртэл<br />
ярилцана. Дараа нь “Хүсч байна” гэдэг нь ямар нэг “Зорилготой байна” гэсэн үг болохыг<br />
хэлээд самбарт “Зорилго” гэж бичин суралцагчдыг тодорхойлж хэлэхийг хүснэ. Тэдний хэлсэн<br />
хэлсэн үг болон санааг ашиглан, самбарт тодорхойлолт бичнэ. Зорилго гэдэг нь тухайн хүний<br />
биелүүлэхийг хүсч байгаа ямар нэг зүйл, хүсэн хүлээж байгаа үр дүн юм.<br />
Зорилго нь дараах зүйлийн аль нь ч байж болохыг тайлбарлаарай.<br />
10
ЗОРИЛГОО ТОДОРХОЙЛОХ<br />
Үүнд:<br />
--<br />
Ямар нэгэн зүйл хийж бүтээх, нэр алдартай хүн болох хүсэл. Жишээлбэл: “Б” - ын хувьд<br />
сайн бөх болох, эсвэл “Н” - ийн хувьд англи хэлний олимпиадад түрүүлэх гэх мэт.<br />
--<br />
Аль нэгэн газар руу явах, очиж үзэх гэсэн хүсэл. Жишээлбэл: Гадаад улс орон юмуу,<br />
байгалийн үзэсгэлэнт газар үзэх гэх мэт.<br />
--<br />
Ямар нэгэн зүйлийг эзэмших, эзэн нь болох гэсэн хүсэл. Жишээлбэл: Шинэ унадаг дугуй<br />
авах гэх мэт.<br />
Дараа нь хүсэл, зорилго, үр дүн гэсэн үгсийн холбоо хамаарлыг ярилцаарай.<br />
Дараах өгүүллийг суралцагчдад уншиж өгнө.<br />
Амьдралыг урсгал устай голоор жижиг завьтай хөвж явахтай зүйрлэж болох юм. Чи зүгээр<br />
л усны урсгалын аясаар хөвж болно. Усны урсгал чамайг хөвүүлсээр, урсгал уруудуулан<br />
аяндаа авч одно. Хааяа хааяахан чиний замд хэсэгхэн хуурай газар тааралдах ба тэр үед<br />
нь чи газар дээр гарч, буцаж завиндаа суухад бэлэн болтлоо амарч тухална. Зарим газар<br />
нь чамд маш их таалагдах боловч зарим нь ялаа шумуул ихтэй, сүүдэрт нь хоргодон амрах<br />
мод ч үгүй, гал асаах хуурай мөчир ч үгүй, үнэхээр хэцүүхэн газар байж мэдэх юм.<br />
Харин тэр голын нэг хэсэгт нь ямар ч аюул осолгүй, үзэсгэлэн төгөлдөр, мөн хоол хүнсээр<br />
баялаг гайхамшигтай сайхан газар бий гэж чи сонссон байжээ. Тэгээд тэнд очихыг хүссэн<br />
гэж бодъё. Гэтэл тэр газар замаас бага зэрэг хол учир голын урсгалын аясаар хөвөн явбал<br />
чи тэр газарт хүрч чадахгүй. Тиймээс чи хийх зүйлээ төлөвлөх шаардлагатай боллоо.<br />
Ингээд цаашдын үйл ажиллагаагаа төлөвлөж байтал нэг, хоёрын зэрэг салаа урсгалын<br />
аль нэгээр нь орох хэрэгтэй боллоо. Маш их хүч гарган сэлүүрдэж, заримдаа бүр урсгал<br />
сөрөн явах шаардлагатай болохыг олж мэдэрлээ. Түүнчлэн бул чулуу, эсвэл, шигүү ургасан<br />
бут сөөг гэх мэт зүйлийг тойрон гарах ёстойг мэдлээ. Яг тэр газарт очихын тулд голын<br />
урсгалын аясаар хөвж явахаас хамаагүй их хүндрэлийг даван туулах ёстой болохыг чи<br />
ойлголоо.<br />
Гэсэн хэдий ч тэнд хүрнэ гэж төлөвлөх нь тодорхой хэмжээнд үр ашигтай байх болно.<br />
Хүрэх зам нь хэцүү боловч урьдчилан харах, төлөвлөх нь тохиолдох саад бэрхшээлийг<br />
даван туулахад бэлтгэнэ. Магадгүй чамд үнэхээр хэцүү болоод ирэхийн цагт хичнээн сайхан<br />
газар очих гэж байгаа билээ гэж сэтгэлдээ төсөөлөн бодоход чиний эрч хүч нэмэгдэж,<br />
эхэлсэн ажлаа дуусгалгүй хаяхаас сэргийлэхэд тус болно. Замдаа буруу салаагаар орж,<br />
бага зэрэг төөрөхийг эс тооцвол чамд санаа зовоод байх шалтгаан алга. Чи төлөвлөгөөгөө<br />
урьдчилаад хийчихсэн учраас хүссэн газартаа хүрэх зам чинь баталгаатай газрын зураг<br />
мэт чамд бэлэн байх болно.<br />
Суралцагчдаас дараах асуултыг асууж ярилцна.<br />
Сая уншсан өгүүлэл нь амьдралыг хэрхэн, ямар арга замаар төлөөлөн харуулж байна гэж та<br />
нар бодож байна вэ? Энэ өгүүлэл нь зорилготой хэрхэн холбогдож байна вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Зорилготой байна гэдэг нь аяллын эцэст хүрэх цэгээ тодорхойлсон байх, явах ёстой<br />
чиглэлээ мэдэж байх, тэр газарт хүрэхийн тулд хүчин чармайлт гарган ажиллахтай төстэй<br />
юм.<br />
--<br />
Энэ нь тодорхой нэгэн цэгт хүрэхийг хичээн, завиар аялж байгаа хүнтэй төстэй юм.<br />
Хүмүүс ер нь яагаад зорилго дэвшүүлдэг вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Яагаад гэвэл тэд ямар нэгэн тодорхой зүйлийг биелүүлэхийг, амьдралаа тодорхой<br />
чиглэлээр залж, тодорхой утга учиртай болгохыг хүсч байгаа гэх мэт.<br />
11
МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 1<br />
Хэрвээ чамд зорилго байхгүй байвал яах бол?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Тэгвэл амьдралаа өөрөө хянах боломжгүй болно. Чамд зөвхөн аз дайрна гэж найдахаас<br />
өөр юу ч үлдэхгүй.<br />
Одоо та бүхэн амьдралдаа хүсч байгаа зүйлийн тухай эргэцүүлэн бодож, дэвтэртээ өөрийн<br />
өмнөө тавьсан таван зорилгыг бичих шаардлагатайг суралцагчдад хэлнэ.<br />
Суралцагчид энэ даалгаврыг гүйцэтгэсний дараа тэднээс дараах асуултыг асууна:<br />
Өөрсдийн хийхийг хүсч байгаа зүйлээс заримыг нь нэрлэнэ үү?<br />
Очихыг хүсч байгаа газруудаас заримыг нь нэрлэнэ үү?<br />
Өөрийн эзэмшихийг хүсч байгаа зүйлийнхээ заримыг нь нэрлэнэ үү?<br />
Дэвтэртээ бичсэн таван зорилгоос хэдийг чи урьд өмнө нь тодорхойлсон байсан бэ? Эдгээр<br />
зорилгоос хэдийг нь чи дөнгөж сая тодорхойлсон бэ?<br />
Хувийн зорилгыг тодорхойлох нь хялбар байв уу, бэрхшээлтэй байв уу?<br />
Юунаас болж энэ нь хялбар юмуу, бэрхшээлтэй байсан бэ?<br />
Чиний тодорхойлсон зорилго нь бусад суралцагчийн хэлсэн зорилгуудаас хэр ялгаатай, бас<br />
төсөөтэй байсан бэ?<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 2<br />
Урт ба богино хугацааны зорилго<br />
Суралцагчдад өөрсдийн бичсэн зорилгуудаас нь нэг нэгийг сонгуулаад босгож зогсооно.<br />
Суралцагч бүрээр өөрсдийнх нь сонгосон нэг зорилгыг нэрлүүлж тэр нь урт хугацааны<br />
зорилго бол өрөөний баруун талд, богино хугацааных байвал зүүн талд зогсооно (багш өөрөө<br />
шийдвэрлэнэ).<br />
Өрөөний хоёр талд хуваагдан зогссон суралцагчдаас дараах асуултыг асууна:<br />
Хоёр багийн хооронд ямар ялгаа байна вэ?<br />
Чамайг өөрийн чинь багийн гишүүдтэй төстэй болгохын зэрэгцээ нөгөө багийн гишүүдээс өөр<br />
болгож байгаа ямар зүйл байна вэ? гэх мэт.<br />
Суралцагчдын хариултыг сонсож бүгдийг нь хүлээж авсаар, нэг баг нь хурдан биелүүлж болох<br />
богино хугацааны зорилготой байхад нөгөө баг нь арай урт хугацаанд биелэгдэх зорилготой<br />
байгааг аль нэг суралцагчаар хэлүүлнэ. Энэ нь суралцагчдын түрүүнд хэлсэн зорилгуудтай<br />
холбоотой гэдгийг хэлэх юмуу эсвэл зорилгуудыг нь суралцагчдаар дахин хэлүүлэх аргаар<br />
багш тэдэнд тусалж болно. Ялгааг илүү тодорхой болгоход ашиглаж болдог нэгэн арга бол<br />
хоёр багаас ээлжлэн суралцагчдыг дуудан, зорилгоо чанга хэлэхийг хүсэх явдал юм.<br />
Суралцагчдыг эргээд байранд нь суулгана. Самбарт “Урт хугацааны зорилго”, “Богино<br />
хугацааны зорилго” гэж бичнэ. Суралцагчдаас эдгээр нэр томъёог хэрхэн тодорхойлох вэ гэж<br />
асуугаад, тэдний өгсөн тодорхойлолтыг самбарт бичнэ.<br />
Тодорхойлолт нь дараах санааг агуулсан байвал зохино.<br />
БАГШИД ӨГӨХ ЗӨВЛӨМЖ<br />
Одоо өөртөө туслах нэг суралцагчийг өөрийн хүсэлтээр сонгож аваад, самбарт бичсэн урт<br />
хугацааны зорилгуудыг нэг хуудас цаасан дээр хуулж өгөхийг хүснэ. Энэ жагсаалтыг та<br />
дараагийн хичээл дээр ашиглах шаардлагатай болно.<br />
12
ЗОРИЛГОО ТОДОРХОЙЛОХ<br />
Богино хугацааны зорилго: Богино хугацааны зорилгыг ойрын үед тодорхой хугацаанд багтаан<br />
биелүүлж болно.<br />
Урт хугацааны зорилго: Урт хугацааны зорилгыг биелүүлэхийн тулд арай илүү хугацаа<br />
шаардагдана.<br />
Дэвтэртээ бичсэн байгаа зорилгуудыг нь урт хугацааны ба богино хугацааны зорилго гэж<br />
ангилан бичүүлнэ.<br />
Суралцагчид даалгаврыг гүйцэтгэсний дараа урт хугацааны зорилгуудаас заримыг нь нэрлэн,<br />
ангийнхантайгаа санал солилцохыг хүсч байгаа суралцагчдыг дуудан асууна. Самбарын зайг<br />
хоёр хэсэг болгон хуваагаад, суралцагчдын нэрлэх урт хугацааны зорилгуудыг нэг талд нь,<br />
нөгөө талд нь богино хугацааны зорилгыг бичнэ.<br />
Самбарт бичсэн жагсаалтыг сайтар ажиглуулж дараах асуултын дагуу ярилцана.<br />
Богино хугацааны зорилгуудыг биелүүлэхэд ойролцоогоор хэдий хэрийн хугацаа шаардагдах<br />
вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Нэг, хоёр долоо хоног; магадгүй сар.<br />
Урт хугацааны зорилгуудыг биелүүлэхэд ойролцоогоор хэдий хэрийн хугацаа шаардагдах вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Дээрхээс арай урт буюу хагас жил, эсвэл, нэлээн хэдэн жилийн хугацаа байж болно.<br />
Богино хугацааны зорилгууд нь урт хугацааны зорилгуудтай уялдаа холбоотой байж болох уу?<br />
Хэрхэн уялдаж болох вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Болно. Урт хугацааны нэг зорилгыг биелүүлэхэд дөхөмтэй болох богино хугацааны хэд<br />
хэдэн зорилгыг чи дэвшүүлж болно.<br />
Асуулт:<br />
Та нар сүүлийн үед богино хугацааны ямар ямар зорилгуудыг амжилттай биелүүлсэн бэ?<br />
Өнөөдрийг хүртэл тодорхой хугацааны туршид биелүүлэхээр зорьсон урт хугацааны зорилго<br />
чамд бий юу?<br />
Урьд өмнө нь амьдралдаа биелүүлж байсан урт хугацааны зорилгуудаасаа заримыг нь нэрлэнэ<br />
үү?<br />
Ямар тохиолдолд урт хугацааны зорилгоо өөрчлөх юмуу биелүүлэхээс татгалзаж болох вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Өөрийн бодлоо өөрчилсөн бол, шинэ мэдээлэл олж авсан бол, тавьсан зорилгоо биелүүлэх<br />
боломжгүй зүйл гэдгийг мэдсэн бол гэх мэт.<br />
Ямар тохиолдолд урт хугацааны зорилгоо өөрчлөхгүй, эсвэл биелүүлэхээс татгалзахгүй байх<br />
хэрэгтэй вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Чиний ашиг, сонирхлыг илүүд тавьж хандахгүй байгаа хүмүүс чамд “боль” гэж хэлэх, эсвэл<br />
саад болохыг оролдож байгаа тохиолдолд,<br />
--<br />
Зорилго чинь биелэх боломжгүй зүйл гэж бодсон хэдий ч чи тэрхүү зорилгыг биелүүлэхийн<br />
тулд өөрийн хамаг хүчийг дайчлан ажиллаж үзээгүй байгаа, эсвэл, байж болох боломжийн<br />
бүх арга замыг туршиж амжаагүй байна гэж бодож байгаа бол гэх мэт.<br />
13
МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 1<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 3<br />
Миний амьдрал: өнгөрсөн, одоо, ирээдүй<br />
Суралцагчдыг өөртөө эвтэйхэн байдлаар, сандлынхаа түшлэгийг налан, биеэ сул тавьж нүдээ<br />
аниад суухыг хүснэ. Багшийг нүдээ нээж болно гэж хэлтэл нүдээ нээхгүй байхыг сануулна.<br />
Суралцагчдад “Зааврын дагуу дүрслэн бодох дасгал” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 1.1) материалыг<br />
аажуухан уншиж өгнө.<br />
БАГШИД ӨГӨХ ЗӨВЛӨМЖ<br />
Илүү тайван нөхцөлийг бүрдүүлэхийн тулд ангийнхаа хөшгийг хааж, эсвэл, гэрэл чийдэнг<br />
унтрааж болно. Хэтэрхий харанхуй болох гээд байвал лаа асааж болох юм.<br />
Багшийн хяналтын доор дүрслэн бодох дасгалыг хийж гүйцэтгэсний дараа дөнгөж саяхан<br />
төсөөлөн бодсон зүйлийнхээ тухай эргэцүүлэн, санаа бодлоо дэвтэртээ бичихийг хүснэ.<br />
Эргэцүүлэн бодоход нь зориулж суралцагчдад таван минутийн хугацаа өгнө. Дараа нь дор<br />
дурдсан асуултыг асууна:<br />
Энэ дасгалыг хийхэд та нарт ямар сэтгэгдэл, мэдрэмж төрсөн бэ?<br />
Ямар зүйлийг төсөөлөн бодох нь та нарт таалагдсан бэ?<br />
Чиний ирээдүй аятай сайхнаар төсөөлөгдөж байна уу, эвгүйцэл төрөхөөр байна уу? Яагаад?<br />
Одоо өөрийн төрсөн цаг үеэс эхлүүлэн 30 настай болох хүртэл (эсвэл, өнөөдрөөс 10-15 жилийн<br />
дараах) үеийг хамруулсан цаг хугацааны шугамыг хийж бүтээх гэж байгаа тухай суралцагчдад<br />
хэлнэ.<br />
Самбарт хэд хэдэн хэрчлээс тэмдэгтэй урт шугам зурна. Энэхүү шугамын зүүн гар талын зах<br />
дээр нь “эхээс мэндлэх” гэж бичээд, дараагийн хэрчлээс дээр 5, 10, 15, 20, 25, 30, 35.... гэх<br />
мэтээр 45 нас хүртэл үеийг 5 жилийн зайтайгаар тэмдэглэсэн байна. Хэвтээ урт шугам нь<br />
тухайн суралцагчийн амьдралыг төлөөлөх ба харин хэрчлээсийн дээр байгаа тоо нь түүний<br />
амьдралын явц дахь янз бүрийн цаг үеийг нь төлөөлөх юм.<br />
Энэхүү цаг хугацааны шугамыг дэвтэртээ хуулж зурахыг суралцагчдаас хүсээд, суралцагч<br />
бүрийн амьдралд нь тохиолдчихоод байгаа онцгой үйл явдал болон тэмдэглэлт он, сар,<br />
өдрүүдийг энэ шугам дээрээ бичгээр юмуу зургаар тэмдэглэхийг хүснэ.<br />
Тухайлбал:<br />
--<br />
Сургуульд орсон анхны өдөр<br />
--<br />
Гэр бүлд нь тохиолдсон бусад үйл явдал (шинэ хүүхэд төрсөн, гэрлэлт, гэр бүл салалт,<br />
хүндээр өвдөх гэх мэт)<br />
--<br />
Өвөрмөц, онцлог нөхөрлөл<br />
--<br />
Шагнал, урамшуулал<br />
--<br />
Дурсан санах дуртай онцгой тохиолдол, адал явдал гэх мэт.<br />
Үүний дараа дараагийн таван жилийн дотор тохиолдох болов уу гэж бодсон наад зах нь гурван<br />
үйл явдлыг уг цаг хугацааны шугам дээрээ бичгээр, эсвэл зургаар дүрслэн тэмдэглэхийг<br />
суралцагчдаас хүснэ. Хэрвээ шаардлагатай бол зарим нэг жишээ хэлэхийг суралцагчдаас<br />
хүснэ.<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Дунд сургуулийн ахлах ангийг төгсөх, цэрэгт явах, дээд сургуульд элсэн орох, ажилд орох<br />
14
ЗОРИЛГОО ТОДОРХОЙЛОХ<br />
гэх мэт.<br />
Гурав орчим минутын дараа одоогоос 10-15 жилийн дотор тохиолдох болов уу гэж бодсон<br />
наад захын гурван үйл явдлыг уг цаг хугацааны шугам дээрээ бичгээр юмуу зургаар дүрслэн<br />
тэмдэглэхийг суралцагчдаас хүснэ. Тухайн үйл явдлыг аль үед нь тохиолдоосой гэж хүсч<br />
байгаагаа цаг хугацааны шугам дээр тодорхой тэмдэглэхийг суралцагчдад сануулна. Хэрвээ<br />
шаардлагатай бол энэ даалгаврыг гүйцэтгэж эхлэхээс өмнө зарим нэг жишээ хэлэхийг<br />
суралцагчдаас хүснэ.<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Сургуулиа дүүргэх, аяллаар явах, дуртай зүйлээ худалдан авахад хүрэлцэхүйц хэмжээний<br />
мөнгөтэй болох, гэрлэх, хүүхэдтэй болох гэх мэт.<br />
Энэ даалгаврыг гүйцэтгэсний дараа суралцагчдыг гурван хүнтэй багт хуваагаад, өөрсдийн<br />
боловсруулсан цаг хугацааны шугамыг бусадтайгаа харьцуулж үзэхийг хүснэ. Бие биеийнхээ<br />
дэвшүүлсэн зорилгыг юугаараа төстэй ба ялгаатай байгааг олоод, хоёр тусдаа жагсаалт<br />
болгон бичихийг хүснэ.<br />
Дараах асуултыг асууж ярилцана.<br />
Үүнд:<br />
Та нарын ирээдүйн зорилгод байгаа зарим нийтлэг, төстэй тал юу байна вэ? Нэрлэнэ үү?<br />
Та нарын ирээдүйн зорилгод байгаа зарим ялгаатай талыг нэрлэнэ үү?<br />
Юу хийхийг хүсч байгаа буюу ямар зорилготой байгаагаа та нар хэдэн наснаасаа бодож<br />
эхэлсэн байна вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Олонх хүүхэд нэлээд бага наснаасаа, тодорхой хэлбэл гурван ойтойгоосоо юу хийхийг<br />
хүсч байгаа, ямар зорилготой байгаа тухайгаа бодож эхэлдэг.<br />
Өөрсдийнхөө хамгийн анхны зорилгуудаас заримыг нь санаж нэрлэнэ үү?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Ихэнх хүүхдүүд том болоод ямар хүн болох тухайгаа, жишээлбэл, багш, эмч, ээж юмуу<br />
аав болно гэх, эсвэл юу хийхийг хүсч байсан тухайгаа, жишээлбэл, сургуульд орно гэх мэт<br />
зүйлийн талаар бодох нь элбэг тохиолддог.<br />
Бага насны хүүхдийн зорилго хэр ул суурьтай байдаг вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Ихэнхдээ нэг их ул суурьтай байдаггүй. Хүүхдүүд зорилгоо ойр ойрхон өөрчлөх явдал<br />
гардаг. Гэсэн хэдий ч зарим зорилго нь олон жил үргэлжилдэг.<br />
Хүүхэд байсан үеэс хойш чиний зорилгууд хэр өөрчлөгдсөн бэ? Одоо чамайг зорилгодоо<br />
хүрэхэд чинь ямар саад тохиолдож байна вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Эцэг эх, сургууль, санхүүгийн бололцоо гэх мэт.<br />
Тэгвэл 10 жилийн дараа зорилгодоо хүрэх замд чинь ямар нэг саад тохиолдож болно гэж чи<br />
бодож байна уу?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Гэр бүлийн санаа бодол, байр суурь, хүүхдүүд, хэн нэгний өмнө хүлээсэн санхүүгийн үүрэг<br />
хариуцлага, ажил албан тушаалын хувьд хүлээсэн үүрэг, эхнэр/нөхөр гэх мэт.<br />
15
МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 1<br />
Зорилгодоо хүрэх замыг чинь улам бэрхшээлтэй болгож болох урьдчилан таамаглаж<br />
болохооргүй ямар ямар зүйл гарч болох вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Сурахад нөлөөлөх гэнэтийн өвчин<br />
--<br />
Сурлагын юмуу спортын амжилтад нөлөөлөх гэмтэл, бэртэл<br />
--<br />
Гэр бүлийн хэн нэгэн хүний хагацал<br />
--<br />
Хүсээгүй жирэмслэлт гэх мэт.<br />
ДҮГНЭЛТ<br />
Дараах асуултыг суралцагчдаас асууж, энэ сэдвийн дүгнэлтийг хийнэ.<br />
--<br />
Зорилготой байх нь чиний амьдралыг хэрхэн өөрчлөх вэ?<br />
--<br />
Амьдралаа төлөвлөхөд аль насны он жилүүд хүндрэлтэй гэж бодогдсон бэ? 10-20 насны<br />
хоорондох үе үү, эсвэл 20-иос хойших үе үү? Яагаад?<br />
--<br />
Эцэг эх чинь чиний талаар ямар санал бодол, зорилготой байдаг бол?<br />
--<br />
Чи тэдэнтэйгээ яг адилхан зорилготой байгаа юу? Тийм бол яагаад? Үгүй бол яагаад?<br />
16
ЗОРИЛГОО ТОДОРХОЙЛОХ<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 1.1<br />
ЗААВРЫН ДАГУУ ДҮРСЛЭН БОДОХ ДАСГАЛ<br />
Өөрийгөө нялх хүүхэд байгаагаар төсөөлөн бод. Тэр үед чиний амьдарч байсан байшин байна.<br />
Өөрийн хэлсэн анхны үгийг чи санаж чадах нь уу? Өөрийн хийсэн анхны алхмуудыг санаж<br />
чадах уу? ....Одоо тэр нялх хүүхэд байсан үеэсээ өнөөдрийн хэмжээнд хүртэл хэрхэн өсөн<br />
бойжсоноо төсөөлөн бодоод, энэ замд чамд тохиолдсон онцгой юмуу өвөрмөц үйл явдлын<br />
тухай бод ... цэцэрлэгт байхад .... бага сургуульд байхад .... чиний зуны амралтууд .... хүүхэд<br />
насыг чинь өвөрмөц болгож байсан янз бүрийн үйл явдал .... . Чиний хувьд бэрхшээлтэй<br />
байсан, мөн чамд гуниг төрүүлж байсан үйл явдлын тухай бод .... итгэл алдран, гуниглаж<br />
байсан үеүд .... .<br />
Одоо өөрийгөө энэ цаг үед байгаа хэвээр нь ажигла. Чи хэдэн настай вэ? Чи өөрийгөө ямар<br />
үгээр, хэрхэн дүрслэх вэ? ........ Өөр хүн чамайг ямар үгээр, хэрхэн дүрслэх бол? ........ Чи юу<br />
хийх дуртай вэ? Чи чөлөөт цагаа хэрхэн өнгөрөөдөг вэ? ........ Чи өөрийгөө эдгээр зүйлийг<br />
хийж байгаагаар дүрслэн бод доо ........ Чиний хувьд чухал гэж тооцогдох ямар ямар зүйлс<br />
байна вэ? ....... Чиний найзууд ямар хүмүүс вэ? Найзуудаа төсөөлөн бод .......<br />
Одоо өөрийгөө унтаж байгаагаар төсөөл ... гэртээ орондоо орсон байгаагаар төсөөл. Энэ бол<br />
маш гүн нойр ба чи юу ч зүүдлэхгүй байна. Өөрийгөө орон дотроо байгаагаар төсөөлөх ба чи<br />
амьсгалаа авч байна ....гаргаж байна....дахиад амьсгалаа авч байна.... гаргаж байна. Одоо бүх<br />
зүйл харанхуйд дарагдан, юу ч харагдахаа болино.......<br />
Одоо өөрийгөө өглөө нойрноосоо сэрж байгаагаар төсөөл. Гэхдээ чамайг сэрэхэд одоогоос<br />
10 жилийн дараах цаг үе болсон байна! Чи одоо өсвөр насны хүүхэд биш, 20 гаруй насанд<br />
хүрсэн хүн болжээ........ Чи яг хэдэн настай байна вэ? Чи ямархуу дүр төрхтэй байна вэ? ........<br />
(Нүдээ аниастай чигээрээ өнөөдрөөс 10 жилийн дараа чиний амьдрал ямар байж болохыг<br />
төсөөлөн бодоорой) ..... Чи нойрноосоо сэрэхдээ хаана байна вэ? Чи одоо хаана амьдарч<br />
байна вэ? Унтаад сэрэхдээ ямар өрөөнд байгаагаа хар даа. Чамд юу юу харагдаж байна вэ?<br />
........ Ямархуу газар байна вэ? ........ Чи гэрт амьдарч байна уу, орон сууцны байранд амьдарч<br />
байна уу?........ Цонхоор шагайхад юу харагдаж байна вэ? ........ Чи хотын барилга, байшингуудыг<br />
харж байна уу, эсвэл ой мод, цэлгэр хоосон талбай, эсвэл өөр гэр, байшингуудыг харж байна<br />
уу? ........ Энд ямар төрлийн тавилга байна вэ? ........ Тэдгээрийн дотроос чиний эзэмшилд<br />
байгаад нь чи маш их баярлан, бахархаж байгаа зүйл байна уу? ........ Чамтай хамт ямар хүмүүс<br />
амьдарч байгааг бодоорой. Чиний хажууд эхнэр/ нөхөр байна уу? ........ Хүүхдүүд? ........ Эцэг<br />
эх чинь? ........ Чиний найз нөхөд ямар хүмүүс байна вэ? ........ Чи чөлөөт цагаараа юу хийдэг<br />
вэ? ........ Чи гадагшаа гарч, бусад хүмүүстэй нийлж цэнгэх дуртай юу эсвэл гэрээсээ гаралгүй<br />
телевиз үзэж суух дуртай юу? ........<br />
Одоо чи өөрийн мөрөөдөж байсан ажилдаа явах гэж байна гэж төсөөл. Энэ нь ямар ажил вэ?<br />
....... Чи ажилдаа явахаар гэрээсээ гарахдаа ямар хувцас өмссөн байна вэ? Чөлөөт байдлаар<br />
жинсэн өмдтэй байна уу, эсвэл бизнесмен шиг костюмтай/даашинзтай, ........ эсвэл дүрэмт<br />
хувцастай байна уу? ........ Чи ямархуу харагдаж байна вэ? ........ Чи ажилдаа юугаар явах<br />
гэж байна вэ? ........ (Өөрийн мөрөөдөж байсан ажилдаа очихоор явж байгаагаар өөрийгөө<br />
төсөөлөн бодоорой) ....... Чи машинаар явж байна уу, явган алхаж байна уу, эсвэл автобусаар<br />
явж байна уу? ....<br />
Одоо чи ажил дээрээ ирчихсэн байна. Энэ нь ямаршуухан газар байна вэ? ........ Жижиг<br />
компани байна уу, аварга том корпораци байна уу, эсвэл засгийн газрын агентлаг байна уу?<br />
........ Оффисын албан өрөө байна уу, сургуулийн барилга байна уу, эсвэл эмнэлэг, дэлгүүр,<br />
үйлдвэрийн газар байна уу? ........ Эсвэл чиний ажлын байр чинь байшин дотор биш гадаа,<br />
17
МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 1<br />
цэцэрлэгт хүрээлэн дотор, эсвэл шинэ барилга барьж байгаа талбай байна уу? ........ Чи тийм<br />
л газар ажиллах юмсан гэж хүсэж байгаа газраа сэтгэл дотроо дүрслэн хар даа. Ямаршуухан<br />
газар харагдаж байна вэ? ........ Чи юу хийж байна вэ?<br />
Одоо өөрийгөө гэртээ ирж байна гэж төсөөлөн бод. ........ Чи оройн хоолоо идээд, маш их<br />
ядарсан байгаагаа мэдлээ.... Чи унтахаар явлаа. Маш гүн, зүүдгүй нойр. Өөрийнхөө хэрхэн<br />
амьсгалахыг чагна ..... .... Амьсгалаа авлаа .... гаргалаа .... авлаа .... гаргалаа. Аажмаар<br />
төсөөлөн бодсон ертөнцөөсөө холдон холдсоор, өөрийн жинхэнэ бодит амьсгал дээр<br />
анхаарлаа төвлөрүүл. Чи одоо энэ танхим дотор сандал дээрээ суугаад амьсгалж байна.<br />
Амьсгалаа авлаа ....гаргалаа.... авлаа..гаргалаа... Удаанаар, маш удаанаар алгуурхан нүдээ<br />
нээгээрэй.<br />
18
САЙН ЗОРИЛГО ДЭВШҮҮЛЭХ<br />
Сэдэв 2<br />
САЙН ЗОРИЛГО ДЭВШҮҮЛЭХ<br />
19
МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 2<br />
ЗОРИЛГО<br />
Энэ сэдвийн хүрээнд суралцагчид өөртөө хэрэгтэй тодорхой зорилгыг тодорхойлж урт<br />
хугацааны зорилгоо богино хугацааны багц зорилго болон биелүүлж болохуйц зорилтуудад<br />
хуваарилах дасгалыг хийнэ.<br />
ЗОРИЛТ<br />
Энэ сэдвийн эцэст суралцагчид дараах мэдлэг, чадвартай болсон байна. Үүнд:<br />
• Зорилго нь тодорхой бөгөөд уялдаа холбоотой болж чадсан эсэхийг дүгнэх.<br />
• Ерөнхий зорилгын дотор багтаж байгаа урт хугацааны хоёроос доошгүй дэд зорилгыг<br />
боловсруулах.<br />
• Том, эсвэл урт хугацааны зорилгыг задлан, наад зах нь хоёр зорилтыг тодорхойлон<br />
бичих.<br />
• Өөрийн амьдралд сэтгэл хангалуун байхад нь тус нэмэр болох өөр ямар хоёр зүйл<br />
хийхийг хүсэж байгаагаа нэрлэх.<br />
• Амьдралдаа амжилт олж байна гэсэн мэдрэмжийг нь улам нэмэгдүүлэхэд тус нэмэр<br />
болох ямар хоёр зүйл хийхийг хүсэж байгаагаа нэрлэх.<br />
• Хүмүүс өөрсдийн өмнө тавьсан зорилгоосоо яагаад ухардаг болохыг тайлбарласан<br />
хоёроос доошгүй шалтгааныг нэрлэх<br />
Бэлтгэх зүйл<br />
• Том цаас, эсвэл самбар<br />
• Самбарын үзэг, эсвэл шохой<br />
• Хоосон карт буюу жижиг цааснууд– Суралцагч бүрт нэг ширхэг<br />
• “Газрын зураг” 1-3 (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 2.1-2.3) – Зураг тус бүрийг нэг том үзүүлэн<br />
хэлбэрээр бэлтгэх<br />
• “Чиглүүлэх асуултууд” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 2.4) – Том үзүүлэн хэлбэрээр бэлтгэх<br />
20
САЙН ЗОРИЛГО ДЭВШҮҮЛЭХ<br />
ТУХАЙН СЭДВИЙН ҮНДСЭН ОЙЛГОЛТ<br />
• Ерөнхий зорилго нь хүрэхийг хүсч байгаа өргөн хүрээтэй, үр дүнг нь харуулсан, тодорхой<br />
бус утгатай зорилго байж болно. Жишээлбэл: Би амжилтад хүрэхийг хүсч байна.<br />
• Тодорхой зорилго нь тодорхой байхын зэрэгцээ тухайн хүний хувийн үнэт зүйлс, хүсэл<br />
мөрөөдөл болон сонирхолтой холбоотой зорилго дэвшүүлэх нь түүний биелэх магадлалыг<br />
улам нэмэгдүүлдэг.<br />
• Хэрвээ өөрийг нь сэтгэл хангалуун болгодог, эсвэл амжилтад хүрлээ гэсэн мэдрэмж<br />
төрүүлдэг зүйлийг хүн өөрөө мэдэхгүй байгаагийн улмаас түүнд хүрэхсэн гэж тэмүүлж<br />
ажиллаж чадахгүй болно.<br />
• Өмнөө тавьсан зорилгыг биелүүлэхийн тулд гүйцэтгэх ёстой тодорхой алхам буюу үйл<br />
ажиллагааг зорилт гэх ба зорилтыг нөгөө төлөөс нь дэд зорилго, өөрөөр хэлбэл, чиний<br />
дэвшүүлсэн урт хугацааны зорилгыг биелүүлэхэд хувь нэмэр болох богино хугацааны<br />
зорилго гэж нэрлэж болно. Томоохон буюу урт хугацааны зорилгыг арай бага, хялбархан<br />
хянан зохицуулж болохуйц зорилго буюу зорилтууд болгон хуваавал биелүүлэхэд хамаагүй<br />
хялбар байх болно.<br />
СУРГАЛТЫН ЯВЦ<br />
Энэ сэдвийн хүрээнд суралцагчид биелэх магадлал, боломжтой сайн зорилгыг хэрхэн<br />
боловсруулах тухай судална.<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 1<br />
Газрын зураг<br />
Зорилго нь хүнд юугаараа ашигтай, хэрэг болдог тухай суралцагчдаас асууж, энэ дасгал<br />
ажлыг эхэлнэ.<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Зорилго нь хүнд ажил амьдралын чиглэл өгдөг. Өөрөөр хэлбэл, түүний хүрэх ёстой<br />
төгсгөлийн цэг (эсвэл хүсч байгаа үр дүн)-ийг нь зааж өгдөг,<br />
--<br />
Хүн өөрөө юу хүсч байгаагаа мэдэх ба түүндээ хүрэхэд нь тусалдаг,<br />
Хэрвээ бид аяллаар явахдаа газрын зураг авч явж байна гэж төсөөлбөл тэр газрын зураг дээр<br />
байгаа юу нь бидний зорилгыг төлөөлөх байсан бэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Бидний хүрэх ёстой эцсийн цэг нь бидний зорилгыг төлөөлнө.<br />
Одоо өмнө нь бэлдэж ирсэн “Газрын зураг 1-3” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 2.1-2.3) –ийг дэлгэн<br />
харуулаад, суралцагчдаас дараах асуултыг асууна.<br />
Аль нь хамгийн сайн хийгдсэн газрын зураг байна вэ? Яагаад?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
“Газрын зураг 3”. Энэ нь хамгийн тодорхой газрын зураг бөгөөд эцсийн цэгт хүрэх<br />
маршрутыг заасан байна.<br />
Хамгийн муу газрын зураг аль нь байна вэ? Яагаад?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
“Газрын зураг 1”. Энэ газрын зураг дээр ямар ч мэдээлэл байхгүй байна. Энэ зураг нь<br />
21
МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 2<br />
дэндүү ерөнхий, бүдэг болсон байна.<br />
“Газрын зураг 2”-ын давуу тал нь юундаа байна вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Энэ газрын зураг нь эцсийн хүрэх цэгийг тодорхой харуулсан байна.<br />
Газрын зураг 2-ын дутагдалтай тал нь юундаа байна вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Тэр эцсийн цэгт хүрэхдээ хаана зогсож, хаагуур дайрч гарахыг үзүүлээгүй байна.<br />
Хэрвээ тухайн хүний дэвшүүлсэн зорилгыг газрын зурагтай төстэй зүйл гэж үзвэл “сайн<br />
зорилго” (“Газрын зураг 3”) гэж ямар зорилгыг хэлэх вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Зорилго нь тодорхой байх ёстой. Энэ зорилгод хэрхэн хүрэхийг харуулсан замыг маш тод<br />
гаргасан байх ёстой гэх мэт.<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 2<br />
Хүрэхийг хүссэн цэг буюу тодорхой, уялдаа холбоотой зорилго дэвшүүлэх нь<br />
Дараах хоёр өгүүлбэрийг самбарт бичнэ.<br />
Би амьдралдаа сэтгэл хангалуун байхыг хүсч байна.<br />
Би амжилт олохыг хүсч байна.<br />
Суралцагчдаас хэдэн хүн амьдралдаа сэтгэл хангалуун байх юмуу амжилт олохыг хүсч байна<br />
вэ гэж асууна (суралцагчид цөм гараа өргөх болов уу). Эдгээр нь ерөнхий утгаараа бол хүнд<br />
байвал зохих сайн зорилго мөн болохыг хэлээд, самбарт “Ерөнхий зорилго” гэж бичнэ.<br />
Түрүүчийн дасгал дээр ашигласан газрын зургуудыг эргэн санахыг суралцагчдаас хүсээд,<br />
тэдний анхаарлыг зорилгын үндсэн асуудалд чиглүүлнэ.<br />
Дээрх хоёр зорилгыг уншихад найруулгын хувьд ямар сул тал ажиглагдаж байгааг суралцагчдаас<br />
асууна.<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Энэ хоёр зорилго нь тодорхой бус найруулгатай байна. Зорилгодоо хэрхэн хүрэх<br />
маршрутыг тодорхой харуулж чадахгүй байна гэх мэт.<br />
Суралцагчдаас дараах асуултыг асууна.<br />
Сэтгэл хангалуун болох, эсвэл амжилт олоход хүргэх цорын ганц зам байх уу?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Үгүй. Энэ ойлголт нь хүн бүрийн хувьд өөр өөр утга агуулгатай байж болно.<br />
Гурван газрын зургийн аль нь “Би сэтгэл хангалуун байхыг хүсч байна”, “Би амжилт олохыг<br />
хүсч байна” гэсэн зорилгод нийцсэн байна вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
“Газрын зураг-1”.<br />
Суралцагч бүрт нэг, нэг хоосон карт тарааж өгөөд тэднийг сэтгэл хангалуун болгох, эсвэл<br />
амжилт оллоо гэсэн мэдрэмжийн аль нэгийг төрүүлэх ямар нэгэн зүйлийг уг карт дээрээ<br />
бичихийг хүснэ. Суралцагч уг зүйлээ “...-ийг би хүсч байна” гэж өөрчлөн найруулж зорилго<br />
хэлбэрээр бичих ёстой. Өөрсдийнх нь шинээр найруулан бичсэн зорилго нь самбарт байгаа<br />
хоёр ерөнхий зорилгын алинд нь нийцэж байгааг харуулна. Суралцагчид энэ даалгаврыг<br />
гүйцэтгээд дуусахаар картуудыг хураан авч, хооронд нь холиод, дахин буцааж тараана. Одоо<br />
22
САЙН ЗОРИЛГО ДЭВШҮҮЛЭХ<br />
хэд хэдэн суралцагчаас өөрт нь оногдсон карт дээр бичсэн тодорхой зорилго болон ерөнхий<br />
зорилгыг чанга дуугаар уншиж өгөхийг хүснэ. Шинээр боловсруулсан эдгээр зорилго нь арай<br />
илүү тодорхой найруулгатай учраас арай гайгүй газрын зураг болж байгааг суралцагчдад<br />
хэлнэ. Эдгээр зорилго нь шинээр хүрэхээр зорьж байгаа хүссэн цэгийг арай илүү тод харуулж<br />
чадсан байхаас гадна хаашаа явж байгаа чиглэлийг мөн харуулжээ. Самбарт “тодорхой” гэдэг<br />
үгийг бичнэ.<br />
Шинээр найруулсан зорилго нь гурван газрын зурагны алинд нь нийцэж байгаа, яагаад гэдгийг<br />
суралцагчдаас асууна.<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
“Газрын зураг -2”. Учир нь эдгээр шинэ зорилго нь хүрэх гэж зорьж байгаа эцсийн цэгийг<br />
тод харуулж чадсан байх боловч тэр цэгт хэрхэн хүрэхийг сайн харуулж чадахгүй байна.<br />
--<br />
“Газрын зураг -3”-т тохирох зорилгыг яаж боловсруулахыг энэ сэдвийн явцад арай хожуу<br />
үзнэ гэдгийг суралцагчдад хэлнэ. Оногдсон зорилго нь түүний хэрэгжүүлэхээр зорьсон<br />
зорилготой нийцэхгүй байгаа бол гараа өргөхийг хүснэ.<br />
Сэтгэл хангалуун байх, амжилт олох гэх мэт ерөнхий зорилгын хувьд хоёр хүний хүсэл нийтлэг,<br />
адилхан байгаа хэрнээ тэдний өөрсдийнх нь хэрэгжүүлэхийг хүсэхгүй байгаа зүйлийг карт<br />
дээр бичсэн байгааг хэрхэн тайлбарлах вэ? Ийм байж болох уу? гэж гараа өргөж санал<br />
гаргасан суралцагчаас асууна.<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Сэтгэл хангалуун байх, амжилт олох зэрэг ойлголт нь хүн бүрийн хувьд өөр өөр утга<br />
агуулгатай байж болно.<br />
Хүмүүс зорилгын талаар юуг өгүүлж байгааг суралцагчдаас асууна.<br />
Өөртөө зориулж боловсруулсан зорилго чинь зөвхөн чамд тохирсон зүйл байдаг уу, эсвэл<br />
түүнийг бусад хүн ашиглаж болох уу?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Зорилго нь хүн бүрийн хувьд өвөрмөц байдаг.<br />
Самбарт байгаа “тодорхой” гэсэн үгийн доор “уялдаа холбоотой” гэж бичээд, суралцагчдад<br />
“тодорхой байх” нь зорилгын хувьд хангалттай шинж болж чадахгүй байна гэж хэлнэ.<br />
Зорилго нь тодорхой байхын зэрэгцээ чиний өөрийн амьдралд урьд гаргасан төлөвлөгөө,<br />
эрхэмлэдэг үнэт зүйл болон хүсэл эрмэлзэлтэй чинь холбоотой байх ёстой. Ингэж чадвал<br />
биелэгдэх магадлал нь ихсэнэ.<br />
Зорилго бичсэн картуудыг хурааж авна. Одоо өмнө нь бэлдэж ирсэн ”Чиглүүлэх асуултууд”<br />
(Нөөц хэрэглэгдэхүүн 2.4) үзүүлэнгээ дэлгэн харуулна. Ерөнхий зорилго тус бүрт нийцэж<br />
байгаа асуултыг уншаад, ерөнхий хоёр зорилгын тус бүрт нийцсэн өөрийн амьдралд<br />
хэрэгжүүлэх гурав, гурван тодорхой зорилгыг боловсруулаад, эдгээрийг дэвтэр дээрээ<br />
бичихийг суралцагчдаас хүснэ.<br />
Суралцагчдыг гурван хүнтэй багт хуваагаад, хүн бүрийн боловсруулсан зорилтуудыг багийн<br />
бусад гишүүдийнхтэй харьцуулахыг хүсээд таван минутийн дараа багуудаас дараах асуултыг<br />
асууна.<br />
Танай багийн гишүүдийн хувьд ижил төстэй ямар ямар зорилго гарсан бэ?<br />
Багийн зарим гишүүний хувьд чухал байгаа боловч бусад гишүүний хувьд чухал биш байгаа<br />
ямар ямар зорилго гарсан бэ?<br />
Өөрийгөө сэтгэл хангалуун болгох, эсвэл амжилттай байна гэсэн мэдрэмжийг өөртөө төрүүлэх<br />
нэгэн зорилгыг дэвшүүлчихсэн байтал хэсэг хугацааны дараа энэ нь чиний хувьд зөв зүйтэй<br />
23
МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 2<br />
зүйл биш болохыг олж мэдвэл чи яах ёстой вэ?<br />
Гарч болох хариулт.<br />
--<br />
Чи зорилгоо өөрчилж болно.<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 3<br />
Зорьсон цэгтээ хүрэх нь<br />
Дараах өгүүлбэрийг самбарт бичнэ.<br />
--<br />
Би ажилтай байхыг хүсч байна.<br />
--<br />
Би өөртөө таалагддаг газар амьдрахыг хүсч байна.<br />
--<br />
Би хөөрхөн болохыг хүсч байна.<br />
--<br />
Би ямар нэгэн зүйлийг маш сайн хийж чаддаг болохыг хүсч байна.<br />
Дээрх өгүүлбэр нь бүгдээрээ хүрэх эцсийн цэгээ тодорхой илэрхийлээгүй буюу яг л “Газрын<br />
зураг -1” шиг зорилго байгааг суралцагчдад хэлнэ. Дээрх зорилго тус бүрийг илүү тодорхой<br />
илэрхийлэх арга замын тухай бодоод, дэвтэр дээрээ найруулан бичихийг суралцагчдаас хүснэ.<br />
Хэдэн минутийн дараа жагсаалт доторх зорилгыг нэг нэгээр нь уншин, зорилго тус бүртэй<br />
холбоотой арай тодорхой илэрхийлсэн 3-4 зорилгын жишээг сонсоно.<br />
Гарч болох хариулт:<br />
Би сайн ажилтай байхыг хүсч байна гэдгийг:<br />
--<br />
Би их сургуулийн багш болохыг хүсч байна.<br />
--<br />
Би эмч болохыг хүсч байна.<br />
--<br />
Би хуульч болохыг хүсч байна.<br />
--<br />
Би олон улсын байгууллагад ажиллахыг хүсч байна.<br />
Би өөртөө таалагддаг газар амьдрахыг хүсч байна гэснийг:<br />
--<br />
Би Улаанбаатарт амьдрахыг хүсч байна.<br />
--<br />
Би өөрийн төрсөн нутагт амьдрахыг хүсч байна.<br />
--<br />
Би Англид амьдрахыг хүсч байна.<br />
Би хөөрхөн болохыг хүсч байна гэснийг:<br />
--<br />
Би таргалахыг хүсч байна.<br />
--<br />
Би турахыг хүсч байна.<br />
--<br />
Би үсээ өөрчлөн янзлахыг хүсч байна.<br />
Би ямар нэг зүйлийг маш сайн хийдэг болохыг хүсч байна гэдгийг:<br />
--<br />
Би сайн бөх болж, аварга болохыг хүсч байна.<br />
--<br />
Би морин хуур сайн тоглож сурахыг хүсч байна.<br />
--<br />
Би ..... хэлээр маш сайн ярьдаг болохыг хүсч байна.<br />
--<br />
Би сайн зурж сурахыг хүсч байна.<br />
Шинээр боловсруулсан эдгээр зорилго нь газрын зураг 2 шиг болсон байна гэдгийг<br />
суралцагчдад хэлнэ. Хэдийгээр шинээр найруулсан эдгээр зорилго нь ерөнхий зорилготой<br />
харьцуулахад арай илүү тодорхой болж чадсан ч гэсэн зарим нь хэрэгжүүлэхэд бэрхшээлтэй<br />
юмуу ойр дөт биш санагдаж байж болох юм. Тэгвэл урт хугацааны эдгээр зорилгыг илүү<br />
хэрэгжүүлэх боломжтой буюу “Газрын зураг 3”-тай илүү төстэй болгоход яах ёстой вэ? гэдэг<br />
талаар суралцагчдын бодлыг асууна.<br />
24
САЙН ЗОРИЛГО ДЭВШҮҮЛЭХ<br />
“Газрын зураг 2” ба “Газрын зураг 3”-ын хооронд ямар ялгаа байна вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Урт хугацааны зорилгыг арай богино хугацааны хэд хэдэн зорилго болгон хуваах<br />
боломжоороо ялгаатай.<br />
“Би сайн бөх болж, аварга болохыг хүсч байна” гэсэн өгүүлбэрийг самбарт бичнэ. Дараа нь<br />
сайн бөх болж, аварга болохын тулд хүн юу хийх ёстойг харуулсан арай бага хэмжээний богино<br />
хугацааны зорилго нэрлэхийг суралцагчдаас хүснэ. Хэрвээ суралцагчдад нэмэлт туслалцаа<br />
шаардлагатай бол дор өгсөн хариултуудыг суралцагчдаар хэлүүлэхийн тулд асуулт асууж, мөн<br />
санал дэвшүүлж болно.<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Бөхийн дасгалжуулагч багш болох<br />
--<br />
Байнгын дасгал сургуулилтыг хуваарьтай хийх<br />
--<br />
Бөхийн сургууль, дугуйлан, багт элсэх<br />
--<br />
Булчингаа хөгжүүлэх, биеийнхээ хүчийг нэмэгдүүлэх<br />
--<br />
Бөхийн тэмцээнд байнга оролцон, өөрийгөө сорьдог байх<br />
--<br />
Орон нутгийн наадамд оролцох, сайн барилдах<br />
“Зорилт” гэдэг үгийг самбарт бичээд, богино хугацааны зорилгыг зорилт гэж нэрлэдэг<br />
болохыг суралцагчдад хэлээд одоо “зорилт” гэдэг үгийн тодорхойлолтыг хэлэхийг хүсээд,<br />
тэдний хэлсэн санааг самбарт үгийнх нь зэрэгцээ бичнэ. Суралцагчдын өгсөн тодорхойлолт<br />
нь доорх өгүүлбэрт байгаа санааг мөн агуулсан байх ёстой.<br />
Зорилт гэдэг нь зорилгоо биелүүлэхийн тулд хэрэгжүүлэх шаардлагатай арай тодорхой үйлдэл<br />
буюу алхмууд юм.<br />
Одоо самбарт байгаа “бөхийн аварга болно” гэсэн өгүүлбэрийн доор бичсэн зорилтуудын<br />
дараа “Тооны сэдвээр дүнгээ ахиулах” гэж бичээд, суралцагчдаас дараах асуултыг асууна.<br />
Самбарт бичсэн бусад зүйлийг харалгүйгээр, дээрх өгүүлбэр нь тодорхой зорилт болж чадаж<br />
байгаа эсэхийг суралцагчдаар хэлүүлнэ.<br />
Гарч болох хариулт:<br />
Тийм.<br />
Харин зорилготойгоо (бөхийн аварга болно) холбон харахад ямар санагдаж байна вэ? Энэхүү<br />
зорилт нь зорилготойгоо уялдаж байна уу?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Үгүй.<br />
Зорилтууд нь тодорхой байгаад зогсохгүй бас өөр шаардлага хангасан байх ёстой гэдгийг<br />
суралцагчдад хэлнэ. Зорилтууд нь тодорхой бөгөөд хэрэгжүүлэхийг хүсч байгаа зорилготой<br />
уялдаа холбоотой байх ёстой.<br />
Суралцагчдыг дэвтэр дээрээ бичсэн зүйлээ эргэн хараад, сэтгэл хангалуун байх, амжилт<br />
олох талаар өөрсдийн найруулан бичсэн урт хугацааны зорилго дотроос хоёрыг нь сонгохыг<br />
хүснэ. Хоёр зорилго тус бүрт нийцсэн 2-3 зорилтыг боловсруулан бичихийг суралцагч бүрээс<br />
хүснэ. Энэ даалгаврыг гүйцэтгэхэд суралцагчдад таван минутийн хугацаа өгнө. Суралцагчдыг<br />
дөрвөн хүнтэй багт хуваагаад, баг дотроо өөрсдийн боловсруулсан зорилго болон зорилтуудаа<br />
харьцуулан үзэхийг хүснэ. Хэрвээ нэг ижил зорилго дээр ажилласан хоёр ба түүнээс дээш<br />
тооны суралцагч байгаа бол эдгээр суралцагч өөрсдийн найруулан бичсэн зорилтуудыг<br />
хоорондоо харьцуулан үзэх болно. Хэрвээ бичсэн зорилго нь өөр өөр байгаа бол суралцагчид<br />
нэг нэгийнхээ зорилго болон зорилтуудыг уншаад, өөр нэмж багтаах зорилтуудыг санал<br />
болгоно. Энэ даалгаврыг гүйцэтгэхэд суралцагчдад найман минутийн хугацаа өгнө.<br />
25
МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 2<br />
Даалгаврыг гүйцэтгээд дуусахад суралцагчдаас дараах асуултыг асууна.<br />
Зорилгод нийцсэн зорилтуудтай байх нь юугаараа ашигтай вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Энэ нь зорилгодоо хүрэх замыг зааж өгнө.<br />
--<br />
Энэ нь том хэмжээтэй, биелүүлэх боломжгүй мэт санагдаж байгаа бол арай бага хэмжээтэй,<br />
хэрэгжүүлж болохуйц алхмууд болгон хувиргадаг.<br />
Том зорилгод нийцсэн хэдэн зорилт байх ёстой вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Энэ нь зорилгоосоо шалтгаална. Шаардлагатай зорилтуудыг боловсруулах ёстой боловч<br />
ихэнхдээ 2-3 зорилт байвал тохиромжтой.<br />
Чиний өмнөө тавьж байгаа зорилгод нийцсэн зорилтуудыг заавал боловсруулах шаардлагатай<br />
юу?<br />
--<br />
Гарч болох хариулт:<br />
Үгүй, зөвхөн том хэмжээтэй юмуу арай урт хугацаатай зорилгод л шаардлагатай болно.<br />
ДҮГНЭЛТ<br />
Суралцагчдаас дараах асуултыг асууна.<br />
Хүмүүс өмнөө тавьсан зорилгодоо хүрч чадахгүй байх нь элбэг тохиолддог зүйл үү?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Тийм, хүмүүс зор илго дэвшүүлчихээд түүндээ хүрч чадахгүй байх нь элбэг тохиолддог.<br />
Яагаад ингэдэг гэж та нар бодож байна вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Тэд бодит амьдрал дээр хэрэгжүүлж болохооргүй зорилго тавьдаг.<br />
--<br />
Тэдэнд хангалттай цаг олддоггүй.<br />
--<br />
Тэд зорилгоо хэрэгжүүлэхээс ухран, бууж өгдөг.<br />
--<br />
Нөхцөл байдал өөрчлөгддөг.<br />
Газрын зургууд дотроос аль нь ерөнхий зорилгыг харуулж байна вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Газрын зураг 1.<br />
Газрын зургууд дотроос аль нь тодорхой зорилгыг харуулж байна вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Газрын зураг 2.<br />
Газрын зургууд дотроос аль нь тодорхой зорилгыг түүнтэй нийцсэн зорилтуудын хамт харуулж<br />
байна вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Газрын зураг 3.<br />
Ерөнхий зорилго, тодорхой зорилго болон зорилтууд нь хоорондоо ямар холбоотой байна вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
• Ерөнхий зорилго нь илүү өргөн хүрээг хамарсан, бүдэг бадаг, тодорхой бус хүсэл<br />
эрмэлзлийг илэрхийлсэн байж болно. Тодорхой зорилго нь ерөнхий зорилгыг биелүүлэхэд<br />
тус болохуйц тодорхой утгатай, бодит зорилтот зүйлс байдаг. Зорилтууд нь зорилгыг<br />
биелэгдэхэд хөтлөн дагуулах, хэмжээгээр бага, хугацаа богинотой зорилго болно.<br />
26
САЙН ЗОРИЛГО ДЭВШҮҮЛЭХ<br />
Зорилгодоо хүрсэн хүн хамгийн түрүүнд юуг мэдрэх бол?<br />
Зорилго зорилтууд нь биелэгдэж хүссэн үр дүндээ хүрэх нь хүнийг сэтгэл хангалуун болгодог<br />
төдийгүй түүнээс илүү их зүйлийг хийж бүтээх хүсэл эрмэлзлэл, аз жаргал бий болгодог. Мөн<br />
тэсвэр тэвчээр, хүссэндээ хүрэх гэсэн тэмүүлэл бий болгодог.<br />
Үүнд хүргэдэг хөтөлдөг газрын зураг бол тодорхой зорилго зорилт болно.<br />
27
МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 2<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 2.1<br />
Газрын зураг - 1<br />
28
САЙН ЗОРИЛГО ДЭВШҮҮЛЭХ<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 2.2<br />
Газрын зураг - 2<br />
29
МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 2<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 2.3<br />
Газрын зураг - 3<br />
Õ¿ðýõ<br />
Ýöñèéí öýã<br />
1-ð çîãñîëò<br />
2-ð<br />
çîãñîëò<br />
3-ð<br />
çîãñîëò<br />
30
САЙН ЗОРИЛГО ДЭВШҮҮЛЭХ<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 2.4<br />
--<br />
Сэтгэл хангалуун байх гэж юуг хэлэх вэ?<br />
Чиглүүлэх асуултууд:<br />
Чамайг сэтгэл хангалуун болгох ямар ямар зүйлс байна вэ?<br />
Эхнэр юмуу нөхөртэй байх нь чамайг сэтгэл хангалуун болгох уу?<br />
Хүүхэдтэй байх нь чамайг сэтгэл хангалуун болгох уу?<br />
Хэрвээ чи баян хүн байсан бол энэ нь чамайг сэтгэл хангалуун болгох уу? Хэрвээ тийм бол<br />
өөрийгөө баян хүн гэж мэдрэхийн тулд чамд хэдий хэмжээний мөнгө шаардлагатай байх<br />
вэ?<br />
Сэтгэл хангалуун байхад чинь чиний эхнэр/нөхөр ямар үүрэгтэй вэ? Хүүхдүүд чинь?<br />
Сэтгэл хангалуун байх мэдрэмж нь хаанаас үүсэлтэй вэ?<br />
--<br />
Амжилт гэж юу вэ?<br />
Мөнгөтэй байх нь чамд амжилттай байна гэсэн мэдрэмжийг төрүүлэх үү?<br />
Хэрвээ чи баян хүн байсан бол чи өөрийгөө амжилт олсон хүн гэж тооцох уу?<br />
Хэрвээ тийм бол өөрийгөө амжилттай байна гэсэн мэдрэмжтэй байхын тулд чамд хэдий<br />
хэмжээний мөнгө шаардагдах вэ?<br />
Алдар нэртэй байх нь чамд амжилттай байна гэсэн мэдрэмжийг төрүүлэх үү?<br />
Тэгвэл бусад хүнтэй холбоо сайтай байх нь чамд ийм мэдрэмж төрүүлэх үү?<br />
Өөрийгөө амжилттай байна гэсэн мэдрэмжийг чамд ямар зүйл төрүүлэх вэ?<br />
31
МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 3<br />
Сэдэв 3<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ<br />
ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ЗОХИОХ<br />
32
ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ЗОХИОХ<br />
ЗОРИЛГО<br />
Энэ сэдвээр суралцагчид үйл ажиллагааны маш энгийн төлөвлөгөө боловсруулахын тулд<br />
багахан зорилго буюу зорилтыг нэгэн багц хэд хэдэн үйл ажиллагаа болгон задлах аргад<br />
суралцахын зэрэгцээ үйл ажиллагааны төлөвлөгөө зохиоход тохиолдож болох бэрхшээл,<br />
зарим хүндрэлийг урьдчилан харж, боломжийн шийдлийг боловсруулах дасгал хийнэ.<br />
ЗОРИЛТ<br />
Энэ сэдвийн эцэст суралцагч дараах зүйлийг хийх чадвартай болсон байна. Үүнд:<br />
• Багахан зорилго буюу зорилтод тохирсон үйл ажиллагааны энгийн төлөвлөгөө зохион<br />
бичих<br />
• Багахан зорилго буюу зорилтод тохирсон үйл ажиллагааны нарийвчилсан төлөвлөгөө<br />
зохиох<br />
• Үйл ажиллагааны төлөвлөгөөг яагаад хийх ёстойг тайлбарласан гурван шалтгааныг<br />
нэрлэх<br />
• Хүмүүст түгээмэл тохиолддог ерөнхий утгатай хоёроос доошгүй бэрхшээлийг<br />
тодорхойлоод, эдгээрийг хэрхэн даван туулахыг хэлэх<br />
Бэлтгэх зүйл<br />
• Том цаас, эсвэл самбар<br />
• Самбарын үзэг, эсвэл шохой<br />
• Жижиг цаас (A4-ийн тал нь) – суралцагч бүрт нэг ширхэг<br />
• “Газрын зураг 4” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 3.1) – том үзүүлэн хэлбэрээр<br />
• “Үйл ажиллагааны энгийн төлөвлөгөөний жишээ” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 3.2)<br />
• Хайчилсан нарийн цаас – 3 суралцагч бүрийн дунд 10 ширхэг<br />
• “Янз бүрийн хөдөлгөгч хүч” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 3.3) – 3 суралцагч бүрийн дунд нэг хувь<br />
• “Газрын зураг 3” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 2.3, 2 дугаар сэдвийн)-ийг дэлгэн хадсан байна.<br />
33
МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 3<br />
ТУХАЙН СЭДВИЙН ҮНДСЭН ОЙЛГОЛТ<br />
• Үйл ажиллагааны энгийн төлөвлөгөө гэдэг нь зорилгодоо хүрэхийн тулд авч хэрэгжүүлэх<br />
шаардлагатай тодорхой алхам болон үйлдлийн жагсаалт буюу товчдоо алхам алхмаар<br />
зохион байгуулах удирдамж юм.<br />
• Үйл ажиллагааны төлөвлөгөө нь зорилгоо хэрэгжүүлэх явцын гол гарц бөгөөд түүний<br />
ахиц дэвшлийг хянах хөшүүрэг болдог учир хүмүүст хийх зүйлийг сануулан, мартахгүй<br />
байхад нь тусалдаг.<br />
• Үйл ажиллагааны нарийвчилсан төлөвлөгөө нь зорилгодоо хүрэх гэж тэмүүлэх явцад<br />
гарч болзошгүй хүндрэл бэрхшээл болон түүнийг даван туулах боломж, шийдэл<br />
зэргийг багтаасан байдаг. Өөрөөр хэлбэл, нарийвчилсан төлөвлөгөө нь гарч болзошгүй<br />
бэрхшээлийг урьдчилан харснаар түүнийг даван туулахад бэлтгэлтэй байхад тусална.<br />
СУРГАЛТЫН ЯВЦ<br />
Энэ сэдвээр зорьж байгаа хүссэн цэгтээ хүрэх замыг хэрхэн төлөвлөх тухай судалж, өмнөө<br />
тавьсан зорилгоо биелүүлэхэд шаардлагатай хамгийн сүүлийн алхмыг хэрхэн хийхийг<br />
суралцагчдад хэлж өгнө.<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 1<br />
Үйл ажиллагааны төлөвлөгөөг танилцуулах нь<br />
Суралцагчдын анхаарлыг “Газрын зураг 3” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 2.3, 2-р сэдвийн) материал<br />
руу хандуулаад, энэ газрын зураг юугаараа сайн болсон гэж үзсэнээ эргэж санахыг хүснэ.<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Энэ зураг нь хүрэхийг зорьж байгаа эцсийн цэгийг харуулсан.<br />
--<br />
Энэ зураг нь уг эцсийн цэгт хүрэх зам буюу багц зогсолтуудыг мөн харуулсан.<br />
Энэ газрын зургийг улам сайжруулах ямар нэгэн арга замыг нэрлэж чадах уу гэж суралцагчдаас<br />
асууна. Хэрвээ суралцагчид “тодорхой зам буюу чиглэлийг тэмдэглэн харуулах” гэсэн утгатай<br />
санал хэлбэл зөв хариултыг тааж чадсан тухайн суралцагчид баяр хүргэнэ.<br />
Хэрвээ суралцагчид дээрх хариултыг өгч чадахгүй бол урьдчилан бэлтгэсэн “Газрын зураг<br />
4” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 3.1) үзүүлэнг дэлгэн харуулаад, суралцагчдаас энэ газрын зураг нь<br />
түрүүчийнхээс юугаараа арай илүү болсныг асууна.<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Энэ газрын зураг нь түрүүчийнхээс бүр ч илүү тодорхой болсон байна. Үүний дээр<br />
зорилгодоо хүрэх тодорхой чиглэлийг харуулсан байна.<br />
“Үйл ажиллагааны төлөвлөгөө” гэж самбарт бичээд, энэ нь чухамхүү юу болохыг суралцагчдаас<br />
асууна. Доорх өгөгдөлтэй төстэй тодорхойлолтыг гаргаж ирэх нь суралцагчдын хувьд<br />
бэрхшээлтэй байвал тэдэнд тусална.<br />
Үйл ажиллагааны төлөвлөгөө: Зорилгодоо хүрэхийн тулд авч хэрэгжүүлэх шаардлагатай<br />
тодорхой алхам буюу үйлдлийн жагсаалт.<br />
“Газрын зураг 4” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 3.1) дээр байгаа янз бүрийн арлуудыг холбож зурсан<br />
маршрутыг заагаад, үйл ажиллагааны төлөвлөгөө нь хүрэх цэг (энэ нь зорилго ч бай, зорилт<br />
ч бай адилхан) болгон дээрээ хүрч очихын тулд яг юу хийх шаардлагатай болохыг хүнд зааж<br />
өгдөг тухай тайлбарлана.<br />
34
ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ЗОХИОХ<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 2<br />
Үйл ажиллагааны энгийн төлөвлөгөө<br />
Суралцагчид үйл ажиллагааны төлөвлөгөөг боловсруулахад суралцах дасгал хийнэ. Эхлээд<br />
багштайгаа хамт бүгдээрээ нийлэн нэгэн жишээг судалж үзнэ гэж суралцагчдад хэлнэ.<br />
Самбарт “Сургууль дундын шатрын шигшээ баг байгуулах” гэж бичээд, энэ нь бидний гол<br />
зорилго болохыг суралцагчдад тайлбарлана. Энэ зорилготой холбоотой зорилтуудыг<br />
боловсруулах шаардлагатай эсэх талаар суралцагчид ямар бодолтой байгааг асууна.<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Тийм, шаардлагатай. Энэ зорилгыг зорилтуудад хуваах юм бол биелүүлэхэд хялбар байх<br />
болно.<br />
Дараах зорилтыг нэг нэгээр нь самбарт бичнэ:<br />
--<br />
Сургууль тус бүрээс шатрын хорхойтой сурагчдыг цуглуулан, тогтмол уулзаж, шатрын<br />
хичээл хийх.<br />
--<br />
Өөр өөр сургуулийн сурагчдыг урьж, тус тусын сургууль дээр шатрын клуб байгуулах.<br />
--<br />
Шатрын клубүүдийн хооронд хоёр сар тутамд нэг удаа тэмцээн явуулах.<br />
Нэгдүгээр зорилтыг дугуйлаад, суралцагчдад хандан энэ үйл ажиллагаа дөнгөж эхлээд<br />
байгаа ба өөр өөр сургуулийн 10 шатарчныг цуглуулан, шатар тоглох нь бидний хамгийн анхны<br />
зорилт болж байгааг хэлнэ. Энэ зорилтыг биелүүлэхийн тулд үйл ажиллагааны төлөвлөгөө<br />
боловсруулж байгааг тайлбарлана.<br />
Самбарт бичсэн түрүүчийн зорилтыг арилгаад, “Өөр өөр сургуулийн 10 шатарчинг цуглуулан,<br />
шатар тоглох” гэж бичнэ. Самбарт үлдсэн хоосон зайг 6 том дөрвөлжин болгон хуваагаад,<br />
дөрвөлжин бүрт дараах асуултын нэгийг бичнэ.<br />
--<br />
Хэн?<br />
--<br />
Юу?<br />
--<br />
Хаана?<br />
--<br />
Яаж?<br />
--<br />
Бусад<br />
--<br />
Хэд?, Хэр их? гэх зэрэг Тийм/Үгүй гэсэн хариулт шаардах асуултууд<br />
Самбарын дээд хэсэгт бичсэн зорилтыг хэрэгжүүлэхийн тулд заавал хариулах шаардлагатай<br />
асуултын тухай хамгийн түрүүнд бодох хэрэгтэй гэдгийг суралцагчдад сануулна. Асуух үг<br />
болгоныг нэг нэгээр нь авч үзээд, суралцагчдаас жишээ хэлэхийг хүсээд түүнийг самбарт<br />
бичнэ.<br />
Суралцагчдыг таван баг болгон хуваагаад, баг болгонд нэг асуух үгийг оноон хуваарилна.<br />
Багаараа ажиллан, өөр өөр сургуулийн 10 шатарчин хүүхдийг цуглуулан, шатар тоглох ажлыг<br />
зохион байгуулахын тулд яах вэ? гэсэн заавал хариулт өгөх шаардлагатай асуух өгүүлбэр<br />
зохиож бичихийг суралцагчдаас хүснэ. Энэ даалгаврыг гүйцэтгэхэд зориулж гурван минутийн<br />
хугацаа өгнө.<br />
Үүний дараа баг бүр өөрсдийн боловсруулсан асуултаа танилцуулахад нь тэдний хэлснийг<br />
самбарт байгаа зохих дөрвөлжин дотор бичнэ. Багуудын гаргасан бүх асуултыг сонсож<br />
дуусаад нэмэх өөр асуулт байгаа эсэхийг бүх суралцагчаас асууна. “Хэзээ” гэдэг асуултыг нэг<br />
их анхаарахгүй байж болно гэж хэлнэ. Энэ асуултыг хэсэг хугацааны дараа авч үзэх юм.<br />
Суралцагчдын өгөх хариултыг чиглүүлэхийн тулд дор дурдсан жагсаалтыг ашиглаарай. Таны<br />
35
МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 3<br />
чухалд тооцож байгаа аль нэг хариултыг суралцагчид нэрлэхгүй өнгөрвөл эдгээрийг өөрөө<br />
нэмж хэлээрэй.<br />
--<br />
Хэн?<br />
--<br />
Энэ үйл ажиллагааг зохион байгуулах зөвшөөрлийг хэн өгөх вэ?<br />
--<br />
Хэнээс зөвшөөрөл хүсэх вэ?<br />
--<br />
Уулзалт хийх өрөөг гаргуулахын тулд би хэнд хандах ёстой вэ?<br />
--<br />
Шатар тоглох дуртай хэн хэнийг би мэдэх вэ?<br />
--<br />
Юу?<br />
--<br />
Бусад шатарчинтай холбоо тогтоох хамгийн шилдэг арга юу вэ?<br />
--<br />
Урилга/зарлал дээрээ би юу гэж бичих вэ?<br />
--<br />
Идэх, уух зүйлдээ би юу, юу авах вэ?<br />
--<br />
Шатарчдыг ирэхэд нь би юу гэж хэлэх вэ?<br />
--<br />
Хаана?<br />
--<br />
Бид хаана анх уулзаж, шатар тоглох вэ?<br />
--<br />
Шатрын хөлгүүдийг бид хаанаас олох вэ?<br />
--<br />
Энэ бүлэг маань дараагийн удаа хаана уулзах вэ?<br />
--<br />
Яаж?<br />
--<br />
Бусад шатарчдыг би яаж олох вэ?<br />
--<br />
Энэ уулзалтын тухай бусад шатарчдад би яаж мэдэгдэх вэ?<br />
--<br />
Шатрын хөлөг яаж олох вэ?<br />
--<br />
Бусад<br />
--<br />
Өөр өөр сургууль дээр зарлал, урилгаа байрлуулахын тулд би хэн нэгэн хүнээс зөвшөөрөл<br />
авах ёстой юу?<br />
--<br />
Уулзалт хийх өрөөг олохын тулд би хэн нэгэн хүнээс зөвшөөрөл хүсэх ёстой юу?<br />
--<br />
Идэх, уух зүйлс авчрах шаардлагатай юу?<br />
--<br />
Энэ бүлэг маань хэр ойрхон уулзах вэ?<br />
--<br />
Би хэдэн ширхэг зарлал хийх шаардлагатай вэ? гэх мэт.<br />
Ингээд эцэст нь самбарт байгаа жагсаалтыг дахин нэг уншиж үзээд, ижил утгатай асуулт<br />
байгаа эсэхийг шалгахыг хүснэ. Ижил утгатай асуултыг хөндлөн зураасаар дарна.<br />
Одоо суралцагчдыг гурван хүнтэй багт хуваагаад, самбарт хэдэн асуулт бичсэн байгаагаас<br />
шалтгаалан баг бүрт 10-15 ширхэг нарийхан жижиг цаас өгнө.<br />
Самбарт бичсэн байгаа бүх асуултад хариулт өгсөн, тэдгээрийг бүгдийг нь харгалзан үзсэн<br />
багц үйл ажиллагааг багаараа боловсруулах даалгавар өгнө. Үйл ажиллагаа бүрийг тусад нь<br />
нэг жижиг цаасан дээр бичнэ. Суралцагчид нэг асуултад нэгээс илүү үйл ажиллагааг төлөвлөж<br />
болохоос гадна ингэснээрээ мөн төдий тооны асуултад хариу өгч болно. Багийн ажил<br />
дуусахад багуудын боловсруулсан бүх үйл ажиллагаа нь уг зорилтыг биелүүлэхэд зайлшгүй<br />
шаардлагатай болох эсэх талаар асуудал хөндсөн байх ёстой. Энэ даалгаврыг гүйцэтгэхэд<br />
зориулж долоон минутийн хугацаа өгнө.<br />
Хэрвээ суралцагчид энэ даалгаврыг гүйцэтгэх явцдаа хүндрэл бэрхшээлтэй тулгарна гэж<br />
бодож байгаа бол эхлээд нэг жишээг авч үзээрэй. Суралцагчдаас “Хэрвээ бид өөр өөр<br />
сургуулиуд дээр зарлал, урилгаа байрлуулахын тулд хэн нэгэн хүнээс зөвшөөрөл авах ёстой<br />
юу?” гэсэн асуултыг авч үзэж байгаа бол ямар үйл ажиллагааг төлөвлөж болох вэ? гэж асууна<br />
36
ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ЗОХИОХ<br />
(жишээлбэл, “Бүх сургуулийн захиралтай уулзан, өөрийн хийхээр төлөвлөж байгаа зүйлийнхээ<br />
тухай мэдээлээд, тэднээс зөвшөөрөл хүсэх”).<br />
Суралцагчид энэ даалгаврыг гүйцэтгээд дуусахлаар одоо тэд “Хэзээ?” гэсэн асуултад хариулах<br />
гэж байгаа тухай хэлнэ. Юуны өмнө, хийх гэж байгаа үйл ажиллагааг логик дараалалд оруулахыг<br />
суралцагчдаас хүснэ. Үүний дараа үйл ажиллагаа бүрийг хэзээ гэхэд гүйцэтгэчихсэн байх<br />
ёстой вэ гэдэг асуултыг өөрсдөөсөө асуугаад, уг үйл ажиллагаа бүрийн гүйцэтгэх огноо буюу<br />
эцсийн хугацааг бичихийг суралцагчдаас хүснэ. Энэ даалгаврыг гүйцэтгэхэд зориулж гурван<br />
минутийн хугацаа өгнө.<br />
Үйл ажиллагааныхаа төлөвлөгөөг түрүүлж бэлэн болгосон суралцагчдад баяр хүргээрэй. Аль<br />
нэг багийг өөрийнх нь хүсэлтээр дуудан гаргаад, багаараа боловсруулсан үйл ажиллагааны<br />
төлөвлөгөөг нь самбарт бичүүлнэ. Энэ баг танилцуулгаа хийгээд дуусахлаар тэдэнд талархал<br />
илэрхийлээд, буцаж суулгана.<br />
Самбарт байгаа төлөвлөгөөнд тусаагүй хоцорсон чухал асуулт үлдсэн эсэхийг бусад<br />
суралцагчаас асууна. Хэрвээ байгаа бол тэр асуултыг хөндсөн үйл ажиллагаануудыг санал<br />
болгохыг суралцагчдаас хүснэ. “Үйл ажиллагааны энгийн төлөвлөгөөний жишээ” (Нөөц<br />
хэрэглэгдэхүүн 3.2) материалыг ашиглан самбарт байгаа үйл ажиллагааны төлөвлөгөөнд<br />
өөрчлөлтүүдийг оруулж болно.<br />
Багуудыг нэг нэгээр нь дуудан, самбарт бичсэн үйл ажиллагааны төлөвлөгөө нь тэдний багийн<br />
хийсэнтэй юугаараа төстэй ба ялгаатай байгааг асууна.<br />
БАГШИД ӨГӨХ ЗӨВЛӨМЖ<br />
Самбарт бичсэн үйл ажиллагааны төлөвлөгөөг арилгалгүй хадгалаарай. Энэ<br />
төлөвлөгөөг сэдвийн явцад хэсэг хугацааны дараа дахин ашиглах болно.<br />
Багууд бүгдээрээ өөр өөрсдийн тайлбарыг хэлээд дуусахад тэдэнд дараах асуултыг тавиарай.<br />
Үйл ажиллагааны төлөвлөгөө боловсруулахад орсон ерөнхий алхмуудыг нэрлэнэ үү?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Зорилтыг биелүүлэхийн тулд гүйцэтгэх шаардлагатай асуудлыг тодорхойлох (асуулт<br />
гаргаж ирэх)<br />
--<br />
Хийх шаардлагатай үйл ажиллагааг тодорхойлох (асуултад хариулт өгөх)<br />
--<br />
Үйл ажиллагаануудыг тодорхой дараалалд оруулаад, тус бүрийг нь гүйцэтгэх хугацааг<br />
шийдэх.<br />
Үйл ажиллагааны төлөвлөгөөг боловсруулах ажлын хамгийн эгзэгтэй, хүнд хэсэг нь аль байна<br />
вэ? Яагаад?<br />
Өөр өөр багуудын боловсруулсан төлөвлөгөө нь юуны учир ялгаатай байна вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Дийлэнх зорилтын хувьд уг зорилтдоо хүрэх олон аргатай бөгөөд хүмүүс ч тухайн<br />
зорилтыг биелүүлэх өөр өөрийн арга замыг сонгосон.<br />
Төрөл бүрийн үйл ажиллагааг гүйцэтгэх ёстой огноо буюу эцсийн хугацааг төлөвлөгөөндөө<br />
багтаах нь яагаад чухал байдаг вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Эдгээр нь үйл ажиллагаа явуулахад бидэнд сэдэл, түлхэц болдог.<br />
37
МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 3<br />
--<br />
Эдгээр нь төлөвлөгөөг маань тодорхой, бодитой болгодог.<br />
--<br />
Эдгээр нь өмнөө тавьсан зорилтдоо хүрэх чиглэлээр бидний ахицыг хэмжих арга зам<br />
болдог.<br />
Тухайн үйл ажиллагааг гүйцэтгэх хугацааг тодорхойлохгүй бол юу болох вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Бид тухайн ажлаа ахицтай түргэн хийж чадахгүй байж мэднэ.<br />
--<br />
Зорилтоо биелүүлэх боломжоо алдвал зорилгоо биелүүлж чадахгүйд хүрч мэднэ.<br />
--<br />
Бидний итгэл алдарч, урам хугарч мэднэ.<br />
ДҮГНЭЛТ<br />
Суралцагчдаас дараах асуултыг асууна:<br />
--<br />
Үйл ажиллагааны төлөвлөгөөг хийх нь ямар ач холбогдолтой вэ?<br />
--<br />
Төлөвлөгөө хийхэд юу анхаарах вэ? гэх мэт.<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Стресс, итгэл алдралыг бууруулах.<br />
--<br />
Ямар алхам юмуу үйлдэл хийхийг тодорхой болгоно.<br />
--<br />
Гарч болох асуудлыг урьдчилан таамаглахад тусална.<br />
--<br />
Чухал алхмыг мартахгүй хийхийг бидэнд сануулна.<br />
--<br />
Амжилтад хүрэх хугацааг түргэн болгоно.<br />
Бүх зүйл бидний төлөвлөснөөр болно гэсэн баталгаа байгаа юу?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Үгүй<br />
--<br />
Тэгвэл төлөвлөгөө хийх гэж цаг зарцуулах ямар шаардлага байна вэ?<br />
--<br />
Бидний төлөвлөснөөр бүх үйл явдал болох нь элбэг байдаг. Төлөвлөгөө нь бидний юу<br />
хийх ёстойг мэдэж авахад чиглүүлж өгөхөөс гадна тохиолдох бэрхшээлийг давж гарах<br />
бэлтгэлтэй болоход тусалдаг. Бэрхшээл тохиолдохгүй ч байлаа гэсэн төлөвлөсөн зарим<br />
алхмаа хийх шаардлагагүй болгоно.<br />
Илүү нарийвчилсан төлөвлөгөө хийгээгүй бол чи ямар байдалд орж болох вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Төөрсөн мэт санагдах, эсвэл юунаас эхлэхээ мэдэхгүй болж магадгүй.<br />
--<br />
Чухал бөгөөд заавал шаардлагатай зарим алхмыг тоолгүй өнгөрөх, эсвэл мартах.<br />
--<br />
Өөрийн эрч хүчийг эцсийн дүндээ хүргэх нэгэн зорилго руу чиглүүлж чадахгүй, хоорондоо<br />
нийлэхгүй хэд хэдэн өөр чиглэлд дэмий зарцуулах.<br />
--<br />
Байгаа боломжоо алдах.<br />
Төлөвлөгөө хийхэд юуг анхаарах хэрэгтэй вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Урьдчилан сайтар бодох<br />
--<br />
Зорилго нь тодорхой, хүрч болохуйц байх<br />
--<br />
Цаг хугацааны бодит хязгаарт тохирсон байх<br />
--<br />
Үйл ажиллагаа нь эрэмбэ дэс дараатай, холбоо хамааралтай байх<br />
--<br />
Зөвхөн зорилгодоо хүрнэ гэж бодох нь өрөөсгөл, бас саад бэрхшээлийг сайтар<br />
тооцоолох хэрэгтэй<br />
--<br />
Тус болох бусад хүчин зүйлийг ч орхиж болохгүй<br />
--<br />
Төлөвлөгөөг нягт нямбай хийх тусам илүү нарийвчлагдана. Биелэх боломж нь дээшилнэ.<br />
38
ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ЗОХИОХ<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 3.1<br />
Газрын зураг - 4<br />
2-ð çîãñîëò<br />
3-ð çîãñîëò<br />
Õ¿ðýõ<br />
ýöñèéí öýã<br />
1-ð çîãñîëò<br />
4-ð çîãñîëò<br />
39
МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 3<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 3.2<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ЭНГИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨНИЙ ЖИШЭЭ<br />
Хийх зүйл<br />
Хугацаа<br />
Багш нартайгаа уулзан, шатрын баг байгуулах зорилгоо<br />
дэмжихийг хүснэ. Уулзалтаа хийхэд багш нарын өрөөг ашиглаж<br />
болох эсэхийг лавлана.<br />
Энэ долоо хоногийн<br />
Баасан гарагт<br />
Бусад сургуулийн захирлуудтай уулзан, төлөвлөгөөнийхөө тухай<br />
танилцуулна. Энэ сургууль дээр сурагчдад харагдахуйц ямар<br />
газруудад зарлал, урилгаа байрлуулж болохыг асууна.<br />
Дараа долоо хоногийн<br />
Баасан гарагт<br />
Урилга, зарлалын дизайныг хийж, сургууль бүрт таван ширхэг<br />
байрлуулахаар тооцож хэвлэх.<br />
Бямба, Ням гарагт<br />
Найз нар болон гэр бүлийнхнээсээ таван ширхэг шатрын хөлөг<br />
цуглуулах.<br />
Бямба, Ням гарагт<br />
Уулзалтын үеэр хэлэлцэх асуудлынхаа жагсаалтыг гаргах<br />
(жишээлбэл, сургууль дээрээ клуб байгуулахыг хэн хүсч байна<br />
вэ, сургууль хоорондын баг байгуулахыг хэн хүсч байна вэ,<br />
тодорхой ажлыг хэн хариуцаж хийх вэ гэх мэт)<br />
Бямба, Ням гарагт<br />
Зарлал/урилгуудаа хадах.<br />
Жигнэмэг ба ундаа худалдан авах.<br />
Даваа гарагт<br />
Лхагва гарагт<br />
Уулзалтаа зохион байгуулах. Шатар тоглох. Цаашдын ажлаа<br />
төлөвлөх<br />
Баасан гарагт<br />
Шатрын хөлгүүдээ буцааж өгөх.<br />
Бямба, Ням гарагт<br />
40
ТЭРГҮҮЛЭХ АЧ ХОЛБОГДОЛТОЙ ЗҮЙЛЭЭ ТОДОРХОЙЛОХ<br />
Сэдэв 4<br />
ТЭРГҮҮЛЭХ АЧ ХОЛБОГДОЛТОЙ<br />
ЗҮЙЛЭЭ ТОДОРХОЙЛОХ<br />
41
МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 4<br />
ЗОРИЛГО<br />
Энэ сэдвээр суралцагчид цагаа хэрхэн зөв зарцуулж, өөрт нь тэргүүлэх ач холбогдол бүхий<br />
зүйлээ хэрхэн оновчтой тодорхойлж, түүнийгээ тууштай баримтлахад тулгарч болох бэрхшээл,<br />
тэдгээрээс урьдчилан сэргийлэх арга замуудыг судлах болно.<br />
ЗОРИЛТ<br />
Энэ сэдвийг үзэж судалснаар суралцагчид дараах мэдлэг, чадвартай болсон байна.<br />
Үүнд:<br />
• Түрүүчийн долоо хоногт цагаа хэрхэн өнгөрүүлснийг харуулах хүснэгт хийх.<br />
• Цаг заваа зарцуулсан үйл ажиллагаануудаа ач холбогдлоор нь багцлан хуваагаад, үйл<br />
ажиллагаанд зарцуулсан нийт цагийн эзлэх хувийг тооцоолон гаргах.<br />
• Цагаа зарцуулсан байдал нь өөрсдийнх нь баримталж буй тэргүүлэх ач холбогдол бүхий<br />
зүйлд хэрхэн зохицож байгаад үнэлгээ дүгнэлт өгөх.<br />
• Арай их юмуу бага цаг зарцуулахыг хүсч байгаа зүйлийг тодорхойлох.<br />
• Хүмүүс өөрийнхөө тэргүүлэх ач холбогдол бүхий зүйлд яагаад анхаарч чаддаггүй болохыг<br />
тайлбарласан 3-4 шалтгааныг нэрлээд, эдгээрийг зохицуулах нэг нэг арга замыг хэлэх.<br />
• Тэргүүлэх ач холбогдол бүхий зүйл дээр тулгуурлаж хийх ажлынхаа жагсаалтыг гаргах.<br />
Бэлтгэх зүйл<br />
• Том цаас, эсвэл самбар<br />
• Самбарын үзэг, эсвэл шохой<br />
• Өнгийн харандаа, эсвэл самбарын үзэг – 3 суралцагч бүр дундаа өнгөний сонголттой<br />
байхад хүрэлцэхүйц байх<br />
• Тооны машин – 3 суралцагч бүрийн дунд 1 ширхэг<br />
• “Долоо хоногийн ажлын төлөвлөгөө” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 4.1) – хоёр суралцагч бүрт нэг<br />
хувь, эсвэл том үзүүлэн хэлбэрээр<br />
• “Чи цагаа хэрхэн зарцуулдаг вэ? (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 4.2) суралцагч бүрт нэг хувь,<br />
эсвэл том үзүүлэн хэлбэрээр<br />
• “Тэргүүлэх ач холбогдол бүхий зүйлдээ тууштай анхаарч чадахгүй байгаа нь” (Нөөц<br />
хэрэглэгдэхүүн 4.3)-Багшид зориулсан мэдээлэл<br />
• “Өдрийн төлөвлөгөө” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 4.4) – суралцагч бүрт хоёр хувь, эсвэл том<br />
үзүүлэн хэлбэрээр<br />
• “Бага хугацааг хамгийн ашигтайгаар зарцуулах нь: АВС арга” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 4.5) –<br />
хоёр суралцагч бүрийн дунд нэг хувь, эсвэл том үзүүлэн хэлбэрээр<br />
• “Сарын төлөвлөгөө” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 4.6)– суралцагч бүрт нэг хувь, эсвэл том<br />
үзүүлэн хэлбэрээр<br />
42
ТЭРГҮҮЛЭХ АЧ ХОЛБОГДОЛТОЙ ЗҮЙЛЭЭ ТОДОРХОЙЛОХ<br />
ТУХАЙН СЭДВИЙН ҮНДСЭН ОЙЛГОЛТ<br />
• Хүмүүс цагаа хэрхэн зарцуулж байгаад өөрөө үнэлгээ дүгнэлт өгөх нь өөрт хэрэгтэй,<br />
ашигтай байж болно. Ялангуяа тодорхой нэгэн үйл ажиллагаанд хангалттай цаг хугацааг<br />
зарцуулж чадаж байгаа эсэхийгээ үнэлж сурах чадвартай байвал зохино.<br />
• Хүмүүс долоо хоногт зарцуулсан нийт цагийнхаа тооцоог гаргаж үзэхээс нааш тодорхой<br />
үйл ажиллагаанд хэдий хэр цаг зарцуулж байгаагаа тооцож чадахгүй байх нь элбэг.<br />
Цагийн зарцуулалтыг үнэлж дүгнэж сурвал хүссэн үр дүндээ хүрэхэд тустай.<br />
• Хүмүүс олон янзын шалтгааны улмаас өөрийн тодорхойлсон тэргүүлэх ач холбогдол<br />
бүхий зүйлдээ нийцүүлэн цагаа зарцуулж чадахгүй байж болно. Харин АВС арга үүнийг<br />
шийдэхэд тусална. Бага цагийг хамгийн үр ашигтай зарцуулж сурах хэрэгтэй болно.<br />
• Өөрт нь ажлаа дуусгах хангалттай цаг гарахгүй байна гэж үзэж байгаа хүмүүс хэтэрхий<br />
олон төрлийн үүрэг хариуцлагыг өөртөө аваад байгаа эсэх, эсвэл тодорхой үйл<br />
ажиллагаанд хэдий хэр цаг зарцуулах шаардлагатай вэ гэдгээ буруу тооцоолоод байгаа<br />
эсэхдээ үнэлгээ дүгнэлт өгөх шаардлагатай.<br />
• Үйл ажиллагааны төлөвлөгөө боловсруулах нь тухайн хүнд ямар ажлаа түрүүлж хийх вэ?,<br />
хэрвээ хийлгүй хойш тависнаар ямар үр дагавар гарч болох вэ? зэрэг талаар урьдчилан<br />
бодож үр ашигтай ажиллах боломж олгоно.<br />
• Өөртөө шударга ба бодитойгоор хандах нь өөрөө үнэхээр биелүүлж чадахуйц<br />
зорилгуудыг дэвшүүлэн гаргах, тодорхой нэг үйл ажиллагааг гүйцэтгэхэд шаардагдах цаг<br />
хугацааг зөв төлөвлөх, мөн өөртөө үүрэг хариуцлага хүлээхдээ өөрийнхөө эрх ашгийг<br />
хөндөхгүй байх зэрэг олон талын ач холбогдолтой.<br />
• Тэргүүлэх ач холбогдол бүхий зүйл дээрээ тулгуурлан боловсруулсан хийх ажлын<br />
жагсаалт гаргаснаар өөртөө байгаа цаг хугацааг илүү их өгөөжтэйгөөр зохион байгуулж,<br />
зохицуулан хянахад тусалж чадна.<br />
СУРГАЛТЫН ЯВЦ<br />
Энэ сэдвээр суралцагчид өөрт байгаа цагаа хэрхэн үр өгөөжтэйгөөр зөв зарцуулах<br />
талаар бодож төлөвлөгөө хийх аргад суралцах болно.<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 1<br />
Чи цагаа хэрхэн зарцуулдаг вэ?<br />
Багш дараах хэдэн өгүүлбэрийг уншиж өгнө. Суралцагчид тухайн өгүүлбэрийг зөвшөөрч<br />
байвал босч зогсоод тайлбар хийнэ.<br />
--<br />
Би өдөрт хэдэн цагийг амарч өнгөрөөдөгөө хэлж мэдэхгүй байна.<br />
--<br />
Би өдөрт гэрийн даалгавар хийхэд яг хэдэн цаг зарцуулдагаа мэднэ.<br />
--<br />
Заримдаа надад бүх зүйлийг хийхэд цаг хүрэлцэхгүй байгаа мэт санагддаг.<br />
--<br />
Заримдаа би “Цаг ямар хурдан өнгөрдөг юм бэ” гэж гайхширдаг.<br />
--<br />
Би заавал хийх ёстой гэдгийг нь мэдэж байсан ч тэр зүйлийг хийхээсээ заримдаа<br />
зайлсхийдэг.<br />
Дасгал дууссаны дараа суралцагч бүрт “Долоо хоногийн төлөвлөгөө” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 4.1)-<br />
ний нэг хувийг тарааж өгөх, эсвэл бэлдэж ирсэн үзүүлэнгээ дэлгэн харуулаад, суралцагчдыг<br />
дэвтэр дээрээ хуулж авахыг хүснэ. Одоо энэ хүснэгтэд түрүүчийн долоо хоногт өөрсдийн<br />
хийсэн зүйлээ аль болох нарийвчлан, тодорхой бичиж бөглөхийг суралцагчдаас хүснэ.<br />
43
МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 4<br />
44<br />
Суралцагчдыг гурван хүнтэй багт хуваана. Баг бүрт өнгийн харандаа, эсвэл самбарын үзэг, нэг<br />
тооны машин байгаа эсэхийг нягтлаад, суралцагч бүрт “Чи цагаа хэрхэн зарцуулдаг вэ?” (Нөөц<br />
хэрэглэгдэхүүн 4.2) материалын нэг хувийг өгнө. Хэрвээ энэ материалыг та үзүүлэн хэлбэрээр<br />
бэлдэж ирсэн бол түүнийгээ дэлгэн харуулаад, өөрсдийн дэвтэр дээр хуулж буулгахыг<br />
суралцагчдаас хүснэ. “Чи цагаа хэрхэн зарцуулдаг вэ?” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 4.2) материалын<br />
зааврыг сайн уншаад, энэ даалгаврыг бие дааж хийнэ гэдгийг хэлнэ. Багш анги дундуур явж,<br />
суралцагчид даалгаврыг зөв биелүүлж байгаа эсэхийг хянаж, мөн тэдний асуултад хариулна.<br />
Дасгалыг 15 минутийн хугацаанд гүйцэтгэнэ.<br />
Суралцагчид даалгавраа гүйцэтгэсний дараа цагаа хэрхэн зарцуулж байгаа байдлаа багийнхаа<br />
бусад гишүүнтэй харьцуулан үзэхийг хүснэ.<br />
Үүнийг гүйцэтгэхэд гурав орчим минутийн хугацаа өгнө. Анги нийтэд нь дараах асуултыг асууж<br />
ярилцана.<br />
--<br />
Цагаа хэрхэн ашигладаг талаар урьд өмнө нь өөрөө ч мэдээгүй байсан ямар шинэ<br />
зүйлийг чи сая олж мэдсэн бэ?<br />
--<br />
“Үүнд би ямар их цаг зарцуулдаг юм бэ?” гэж гайхах сэтгэл төрсөн ямар нэг зүйл гарсан<br />
уу?<br />
--<br />
“Үүнд би ямар бага цагийг зарцуулдаг юм бэ?” гэж гайхах сэтгэл төрсөн тохиолдол<br />
гарсан уу?<br />
--<br />
Чиний болон танай багийнхны өгсөн хариултын хооронд ямар нэгэн сонирхол татсан<br />
ижил төстэй буюу ялгаатай зүйл байна уу?<br />
--<br />
Одоо зарцуулж байгаагаас арай илүү, эсвэл бага цаг зарцуулах шаардлагатай байна гэж<br />
бодогдохоор ямар нэгэн зүйл гарсан уу?<br />
--<br />
Чиний бодлоор, өөрт байгаа цагийг иймэрхүү байдлаар хянаж үзэхийн давуу тал нь юу<br />
вэ?<br />
--<br />
Цагаа хэрхэн зарцуулж байгаад үнэлгээ өгөх нь төлөвлөгөөтэй хэрхэн уялдаж байна вэ?<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 2<br />
Зорилгоо тууштай баримтлах нь<br />
“Чи цагаа хэрхэн зарцуулдаг вэ?” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 4.2) дасгал ажлын хуудсыг бөглөснөө<br />
эргэн хараад, тэнд бичсэн үйл ажиллагаануудаа тодорхой ангиллаар эрэмбэлэхдээ хамгийн<br />
ихээс нь бага цаг зориулдаг зүйлээ дараалуулан дэвтэрт нь бичүүлнэ.<br />
Суралцагчид үйл ажиллагаа бүрт тэргүүлэх ач холбогдлыг тодорхойлно. Хэрвээ маш их<br />
ач холбогдолтой гэж үзэх юм бол “1”, ач холбогдол нь дунд зэрэг гэж үзвэл “2”, харин ач<br />
холбогдол багатай гэж үзвэл “3” гэсэн тоогоор тэмдэглэнэ.<br />
Цагаа хэрхэн зарцуулж байгаа байдлыг өөрсдийн тэргүүлэх ач холбогдол бүхий зүййлтэйгээ<br />
харьцуулж харахыг суралцагчдаас хүснэ. Тэднээс дараах асуултыг асууна:<br />
--<br />
Энэ хоёр нь хоорондоо хэр сайн нийцэж байна вэ?<br />
--<br />
Чиний хийсэн жагсаалтын дээд хэсэгт байгаа үйлдлүүдийн ихэнх нь “1” гэсэн тоотой,<br />
харин жагсаалтын доод хэсэгт байгаа үйлдлүүдийн ихэнх нь “3” гэсэн тоотой байж<br />
чадсан уу?<br />
Цагаа зарцуулж байгаа байдал болон өөрсдийнх нь тэргүүлэх ач холбогдол бүхий зүйл нь<br />
хоорондоо нийцэж байгаа байдалд сэтгэл хангалуун байгаа суралцагчдыг нэгдүгээрт, сэтгэл<br />
дундуур байгаа суралцагчдыг дараа нь гараа өргөхийг хүснэ.<br />
Суралцагчдад хэдэн түүх уншиж өгөх ба эдгээр өгүүлэлд гарч байгаа баатрууд нь өөрсдийн<br />
тэргүүлэх ач холбогдол бүхий зүйлсдээ анхаарч чадахгүй байгаагийн шалтгааныг олж дэвтэрт<br />
нь бичүүлнэ.
ТЭРГҮҮЛЭХ АЧ ХОЛБОГДОЛТОЙ ЗҮЙЛЭЭ ТОДОРХОЙЛОХ<br />
“Тэргүүлэх ач холбогдол бүхий зүйлдээ тууштай анхаарч чадахгүй байх нь” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн<br />
4.3) нэртэй материал доторх хоёр түүхийг уншиж өгнө. Тунгаагийн хувьд тэргүүлэх ач холбогдол<br />
бүхий зүйлдээ тууштай анхаарахад нь саад болдог ямар асуудал байгааг суралцагчдаас асууж,<br />
тэдний нэрлэсэн зүйлийг самбарт бичнэ. Эдгээр хариултын дотор дараах зүйл багтсан байвал<br />
зохино.<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Хангалттай цаг гарахгүй байх<br />
--<br />
“Үгүй” гэж хэлэх чадваргүй байх<br />
--<br />
Хэт олон үүрэг хариуцлагыг өөртөө авах<br />
--<br />
Ямар нэг зүйл хийхийн тулд хэдий хэрийн цаг зарцуулахыг буруу тооцоолох<br />
--<br />
Өөрийнх нь өмнөөс төлөвлөгөө гаргах боломжийг бусдад олгох<br />
Одоо Болдын хувьд тэргүүлэх ач холбогдол бүхий зүйлсдээ тууштай анхаарахад нь саад<br />
болдог ямар асуудал байгааг суралцагчдаас асууна. Самбарт бичсэн жагсаалтад багтаагүй<br />
ямар нэг шинэ санааг суралцагчид нэрлэвэл түүнийг самбарт бичнэ. Эдгээр хариултын дотор<br />
дараах зүйлс багтана:<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Сонирхолгүй байх<br />
--<br />
Аливаа зүйлийг хийлгүй хойшлуулах<br />
--<br />
Үнэхээр хийе гэсэн сэтгэл дутах (жинхэнэ тэргүүлэх ач холбогдол бүхий зүйл биш)<br />
--<br />
Тодорхой төлөвлөгөөгүй байх<br />
Суралцагчдыг дөрвөн хүнтэй багт хуваан, самбарт бичсэн жагсаалтыг уншаад, эдгээрээс<br />
зайлсхийх, эсвэл тохиолдохоос нь урьдчилан сэргийлэх арга замыг багаараа боловсруулах<br />
даалгавар өгнө. Асуудлыг шийдвэрлэх цорын ганц, эсвэл нэгээс илүү шийдэл байж болохыг<br />
хэлээрэй. Суралцагчид өөрсдийн хувийн туршлагыг, мөн өөрсдөд нь өгөөжтэй байсан<br />
төрөл бүрийн арга тактикийн тухай бодох шаардлагатай болно. Багаараа хэлэлцэж гаргасан<br />
санаануудыг бичиж тэмдэглэх “нарийн бичгийн даргыг” баг бүр дотроо томилно. Энэ дасгалыг<br />
найман минут орчим хийнэ.<br />
Суралцагчид даалгавраа гүйцэтгэсний дараа ангиараа хамтран ярилцана. Нэг дэх асуудлаас<br />
эхлэн, аль нэг багаас өөрийн боловсруулсан саналыг уншуулна. Дараа нь бусад багаас нэмж,<br />
тайлбар хэлэхийг хүснэ. Суралцагчдын гаргасан саналуудыг самбар дахь тухайн асуудлын<br />
хажууд бичнэ.<br />
Дараа нь хоёр дахь асуудлыг дээрхтэй ижил арга замаар хэлэлцэх ба харин түрүүлж санаагаа<br />
хэлэх өөр нэг багийг сонгоод, дараа нь бусад багаас нэмэх саналыг нь сонсоно. Энэ<br />
байдлаар үргэлжлүүлэн боловсруулалт хийж, самбарт бичсэн бүх асуудлыг хэлэлцэнэ. Хэрвээ<br />
шаардлагатай бол чиглүүлэг болгон доорх хариултыг ашиглаж болно.<br />
Хангалттай цаг гарахгүй байх:<br />
--<br />
Хийх ажлын жагсаалт гаргаж, түүнийг ашиглах<br />
--<br />
Ийм олон зүйл хийхийг зөвшөөрөхгүй байх<br />
--<br />
Өөрт байгаа чөлөөт цагийн тухай тодорхой баримжаатай байхын тулд хуанли юмуу<br />
төлөвлөгөө ашиглах гэх мэт.<br />
“Үгүй” гэж хэлэх чадваргүй байх:<br />
--<br />
“Үгүй” гэж өөртөө итгэлтэйгээр хэлэх дасгал хийх<br />
Хэт олон үүрэг хариуцлагыг өөртөө авах:<br />
--<br />
“Үгүй” гэж өөртөө итгэлтэйгээр хэлэх дасгал хийх<br />
--<br />
Өөрийнхөө хэмжээ хязгаарыг мэдэж, бодитой ханддаг болох<br />
Ямар нэг зүйл хийхийн тулд хэдий хэр цаг шаардагдахыг буруу тооцоолох:<br />
45
МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 4<br />
--<br />
Цаг хугацааг тооцоолж байхдаа илүү бодитой хандах<br />
--<br />
Дутуу тооцоолсноос хэтрүүлсэн нь дээр гэх мэт.<br />
Өөрийнх нь өмнөөс асуудал төлөвлөх боломжийг бусдад олгох:<br />
--<br />
Өөртөө итгэлтэй байдалд суралцаж, шийдвэр гаргах эрхтэй асуудалд шийдэмгий хандах<br />
замаар амьдралаа гартаа авч, хянаж сурах гэх мэт.<br />
Сонирхолгүй байх:<br />
--<br />
Тухайн тэргүүлэх ач холбогдол бүхий зүйл нь өөрт нь хэр чухал болохыг шийдэх<br />
--<br />
Аливаа зүйлийг өөртөө сонирхолтой арга замаар хийх.<br />
--<br />
Өөртөө илүү санагдаж байгаа тэргүүлэх ач холбогдол бүхий зүйлийг олох.<br />
Аливаа зүйлийг хийлгүй хойшлуулах<br />
--<br />
Хийхийг хүсэхгүй байгаа ч гэсэн өөрийгөө албадан, эдгээр зүйлсийг хийх.<br />
--<br />
Ямар нэгэн зүйлийг хийх хэрэгтэй гэж бодсон тэр дороо л үүнийгээ хийж байх.<br />
--<br />
Багахан зорилгууд, тэдгээрийг даган гарах шагнал урамшууллыг төлөвлөх.<br />
Үнэхээр хийе гэсэн сэтгэл дутах<br />
--<br />
Уг зүйлийг хийхийг хэр их хүсч байгаагаа дахин нэг тунгаан бодох.<br />
Тодорхой төлөвлөгөөгүй байх:<br />
--<br />
Үйл ажиллагааны төлөвлөгөө боловсруулах<br />
Долоо хоногийн ажлын төлөвлөгөөний тухай эргэж бодоод, цагаа хэрхэн зарцуулсандаа<br />
дүн шинжилгээ хийхийг хүснэ. Самбарт байгаа жагсаалт дотроос өөртөө хэрэгтэй зүйлийг<br />
сонгоод, дэвтэртээ бичихийг хүснэ. Нийт суралцагчдаас дараах асуултыг асууна.<br />
--<br />
Самбарт буй ямар санаа, саналуудыг өөртөө чи ашигтай байж болох зүйлс гэж сонгон<br />
авч, дэвтэр дээрээ бичсэн бэ?<br />
--<br />
Урьд өмнө чиний огт бодоогүй байсан ямар ямар арга тактикууд гарсан бэ?<br />
--<br />
Цагаа зарцуулж байгаа байдал чинь чиний тэргүүлэх ач холбогдол бүхий зүйлтэй яв цав<br />
тохирно гэж тооцоолж болохгүйн учир юунд байна вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Бодит амьдрал дээр хийж гүйцэтгэх зүйлээ өөрийн бүрэн хяналт доор байлгах боломж<br />
байхгүй.<br />
Өөрийн цагаа зориулж байгаа зүйл дотроос ямар зүйлийг нь бүрэн хянах боломжгүй байдаг<br />
вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Сургууль ба хичээл сурлага<br />
--<br />
Өдөр тутмын жижиг сажиг зүйлс<br />
--<br />
Гэр бүлтэйгээ хамт өнгөрүүлэх цаг<br />
Ямар нэг зүйл хийлгүй, хамгийн сүүлийн мөч хүртэл хойшлуулахын зарим дутагдалтай талыг<br />
нэрлэнэ үү?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Удаан хугацаагаар үргэлжлэх стресс ба урам хугарах явдал<br />
--<br />
Цаг тулгаж яаруу сандруу хийх шаардлага<br />
--<br />
Чанарыг тодорхой хэмжээнд золиослох явдал гэх мэт.<br />
Эдгээрийн дотроос тэргүүлэх ач холбогдолтой нэгийг сонгож авна гэдэг нь ямар утгатай вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Нэг нь нөгөөгөөсөө илүү чухал гэсэн үг бөгөөд үүнийг хийж гүйцэтгэхийн тулд ач<br />
холбогдол багатай гэж үзсэн зүйлээ хийхээс түр эсвэл бүр татгалзах (эсвэл бага цаг<br />
зарцуулах) хүсэлтэй байна гэсэн үг юм.<br />
46
ТЭРГҮҮЛЭХ АЧ ХОЛБОГДОЛТОЙ ЗҮЙЛЭЭ ТОДОРХОЙЛОХ<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 3<br />
Бага хугацааг хамгийн ашигтайгаар зарцуулах нь<br />
Хийх ажлын жагсаалт нь үйл ажиллагааны төлөвлөгөөний хамгийн энгийн<br />
хувилбар болох тухай суралцагчдад хэлнэ. Энэ бол маш өргөн хэрэглэгддэг цаг хугацааны<br />
менежментийн нэгэн арга юм. Одоо суралцагчид тэргүүлэх ач холбогдолтой ажлын<br />
жагсаалтыг гаргана. Энэ жагсаалт нь хязгаарлагдмал цагт багтаан олон ажлыг хийж<br />
гүйцэтгэх шаардлагатай болсон үед маш их өгөөжтэй байдаг нэгэн арга хэрэгсэл юм.<br />
Дараагийн долоо хоногт багтаан хийх шаардлагатай, мөн хийхийг хүсэж байгаа бүх ажлаа<br />
жагсаан бичихийг суралцагчдаас хүснэ. Энэ жагсаалт дотор том төсөл, үүрэгт ажлуудаас<br />
гадна жижигхэн даалгавар, хуваарьт ажил, мөн зугаа цэнгэлийн зорилгоор хийж байгаа ажил<br />
цөм багтсан байна. Энэ жагсаалтыг хийхэд суралцагчдад гурван минутийн хугацаа өгнө.<br />
Суралцагчид өөр өөрийн жагсаалтыг хийж дуусмагц энэ бүх ажлыг ганцхан өдрийн дотор<br />
багтаан хийх ёстой болоод байна гэж төсөөлөхийг тэднээс хүснэ. (Үүний үр дүнд тэдэнд<br />
хангалттай хэмжээний цаг гарахгүй байгаа нөхцөл үүснэ.)<br />
Суралцагч бүрт “Өдрийн төлөвлөгөө” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 4.4)-ний нэг хувийг<br />
тарааж өгөөд, дараа нь хоёр суралцагч бүрийн дунд “Бага хугацааг хамгийн ашигтайгаар<br />
зарцуулах нь: АВС арга” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 4.5) материалын нэг хувийг өгч, эсвэл бэлдэж<br />
ирсэн үзүүлэнгээ дэлгэн харуулна.<br />
Ингээд өөрсдийн жагсаалтад орсон үйл ажиллагаанаас тэргүүлэх ач холбогдолтойг нь<br />
тодорхойлох, мөн хийж гүйцэтгэх ёстой олон ажлаа хамгийн оновчтой арга хэлбэрээр нэг<br />
өдрийн хугацаанд багтаахын тулд “ABC арга”-ыг ашиглаарай гэж суралцагчдад хэлнэ. Үүнд<br />
зориулж долоон минутийн хугацаа өгнө. Суралцагчид энэ даалгаврыг гүйцэтгэж дуусмагц<br />
тэднээс дараах асуултыг асууна:<br />
Бүтэн долоо хоногийн ажлыг ганцхан өдөрт багтаан хийх шаардлагатай болоход та нарт анх<br />
ямар сэтгэгдэл төрсөн бэ?<br />
Үүнийг хийхэд “ABC арга” хэрхэн тусалсан бэ?<br />
Нэг өдрийн төлөвлөгөөндөө үнэхээр чухал бөгөөд заавал хийх шаардлагатай А зэрэглэлийн<br />
хэдэн ажлыг та нар яагаад багтааж чадаагүй вэ?<br />
Нийт хэдэн ажлыг багтааж чадаагүй вэ?<br />
Ерөнхийд нь авч үзвэл, хийх ажлын жагсаалт гаргах ямар үндэслэл, хэрэгцээ шаардлага<br />
байна вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Хийх ёстой бүхий л зүйлийг мартахгүй байх.<br />
--<br />
Хэр олон зүйл хийх шаардлагатай байгааг яв цав мэдэх, үнэлэх.<br />
--<br />
Алийг нь нэгдүгээрт, юуг нь хоёрдугаарт хийх гэх мэтээр дарааллын шийдвэр гаргах.<br />
--<br />
Юуг хийчихсэн байх шаардлагатай вэ гэдгээ тодорхойлсноор өөрийн ажлаа хянаж<br />
байгаа гэсэн мэдрэмжийг төрүүлэх.<br />
Өөрийн хийх ажлынхаа тэргүүлэх ач холбогдлыг нь тогтоож сурахын шалтгааныг нэрлэнэ үү?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Заавал хийх шаардлагатай зүйлийн биелэлтийг хянах.<br />
--<br />
Жагсаалт дотроо байгаа ажлыг ямар дарааллаар хийхийг шийдэх.<br />
--<br />
Хэрвээ цаг шахуу бол жагсаалт доторх ажлаас юуг нь хийхгүй орхиж болохоо мэдэх.<br />
47
МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 4<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 4<br />
Долоо хоногийн төлөвлөгөө гаргах<br />
Суралцагч бүрт дараах материалаас нэг, нэг хувийг тарааж өгөх, эсвэл бэлдэж ирсэн<br />
үзүүлэнгүүдээ дэлгэн харуулна.<br />
--<br />
Долоо хоногийн төлөвлөгөө (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 4.1)<br />
--<br />
Өдрийн төлөвлөгөө (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 4.4)<br />
--<br />
Сарын төлөвлөгөө (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 4.6)<br />
Суралцагч бүрээр дараагийн долоо хоногийн төлөвлөгөө бичүүлнэ. Хэрвээ хийх ажлын<br />
төлөвлөгөөгөө илүү өргөн хүрээтэй харахыг хүсч байгаа бол суралцагч нь долоо хоногийн<br />
төлөвлөгөөний зэрэгцээ мөн сарын төлөвлөгөөг бөглөж болно. Мөн “Өдрийн төлөвлөгөө”<br />
(Нөөц хэрэглэгдэхүүн 4.4) хуудсыг өөрийн хүссэн арга хэлбэрээр дараа нь шаардлагатай<br />
үедээ ашиглаж болно гэдгийг хэлнэ. Долоо хоногийн төлөвлөгөөг бичиж байхдаа суралцагч<br />
нь цагийнхаа зарцуулалтад өгсөн өөрийн үнэлгээ дүгнэлтийн тухай бодож, дараах зүйлийг<br />
анхаарах шаардлагатай болно.<br />
Үүнд:<br />
--<br />
Чи ямар зүйлд одоогийнхоос илүү их цагийг зарцуулахыг хүсэж байна вэ? Үүний оронд<br />
ямар ямар зүйлд одоогийнхоос арай бага цаг зарцуулах вэ?<br />
--<br />
Чи юунд хэтэрхий их цаг зарцуулж байна вэ?<br />
--<br />
Ажлын төлөвлөгөө болон өөрийн тодорхойлсон тэргүүлэх ач холбогдол бүхий зүйлийн<br />
жагсаалт хоёрыг хооронд нь илүү нийцтэй, уялдаатай болгох талаар юу хийж болох вэ?<br />
Цагаа хэрхэн хуваарилах талаар шийдвэр гаргахдаа суралцагч дараах асуудлыг анхаарах<br />
шаардлагатай.<br />
Үүнд:<br />
--<br />
Биелүүлэхийн тулд одоогийнхоос арай идэвхтэй ажиллахыг шаардаж байгаа өөр ямар<br />
нэгэн зорилго бий юу?<br />
--<br />
Цаг хугацаа хүрэлцэхгүй байна гэсэн мэдрэмж төрж байна уу?<br />
--<br />
Найзууд, гэр бүлийнхэн, найз охин, найз хөвгүүн чинь чамтай одоогийнхоос илүү их<br />
хугацаагаа хамт байхыг хүсч байна уу?<br />
--<br />
Сурлагынхаа дүнг ахиулж, хичээл сурлагатай холбоотой үйл ажиллагаануудад илүү их цаг<br />
зарцуулах шаардлага чамд байгаа юу?<br />
--<br />
Эцэг эх, гэр бүлийнхэн чинь чамайг гэрийн ажилд сайн оролцохгүй байна гэж гомдоллож<br />
байна уу?<br />
48
ТЭРГҮҮЛЭХ АЧ ХОЛБОГДОЛТОЙ ЗҮЙЛЭЭ ТОДОРХОЙЛОХ<br />
ДҮГНЭЛТ<br />
Суралцагчдаас дараах асуултыг асууж хичээлээ дүгнэнэ:<br />
Цагаа төлөвлөж байх нь юугаараа чухал байдаг вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Стрессийг бууруулах.<br />
--<br />
Өөрт байгаа цагийг хамгийн их үр бүтээлтэйгээр зарцуулах.<br />
--<br />
Өмнөө тавьсан зорилгодоо хүрэхэд туслах.<br />
--<br />
Заавал хийх шаардлагатай ажлын зэрэгцээ өөрийн хийхийг хүсч байгаа зүйлд зарцуулах<br />
цагийг гаргахад тус болох.<br />
Цагийг хэр үр ашигтай өнгөрөөдөг байдалдаа үнэлгээ дүгнэлт өгөх нь хэзээ чухал ач<br />
холбогдолтой болдог вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Цагийг хэрхэн өнгөрүүлдэг байдалдаа өөрөө сэтгэл дундуур байгаа үед.<br />
--<br />
Хэн нэгэн хүн чамд асуудал үүсээд байгааг, эсвэл өөрчлөлт хийх шаардлагатай байгааг<br />
хэлсэн бол.<br />
--<br />
Шинэ төсөл, зорилго, эсвэл үүрэг хариуцлагыг өөртөө авах эсэхийг шийдэхээр оролдож<br />
байгаа үед.<br />
--<br />
Үе үехэн.<br />
Тэргүүлэх ач холбогдол бүхий зүйл, цаг хугацаа хоёр ямар холбоотой вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Одоогоор тэргүүлэх ач холбогдолтой байгаа зүйл хэсэг хугацааны дараа хэрэггүй зүйл<br />
болж хувирна.<br />
--<br />
Цаг хугацаа нь хийх зүйлийн ач холбогдлыг тодорхойлж болно.<br />
--<br />
Цаг хугацаа үнэ цэнтэй учраас хийх үйлдлээ эрэмбэлэхэд нөлөөлж байна.<br />
Төлөвлөгөөнд цаг хугацааг тусгахын ач холбогдол юу вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Төлөвлөгөө биелэх магадлал ихсэнэ.<br />
--<br />
Зорилгодоо түргэн хүрэхэд тусална.<br />
--<br />
Хариуцлагатай байхад сургана.<br />
--<br />
Цагийн юмыг цагт нь хийж хэвшинэ.<br />
49
МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 4<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 4.1<br />
ДОЛОО ХОНОГИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ<br />
Даваа Мягмар Лхагва Пүрэв Баасан Бямба Ням<br />
6:00<br />
8:00<br />
10:00<br />
12:00<br />
2:00<br />
4:00<br />
6:00<br />
8:00<br />
10:00<br />
12:00<br />
2:00<br />
50
ТЭРГҮҮЛЭХ АЧ ХОЛБОГДОЛТОЙ ЗҮЙЛЭЭ ТОДОРХОЙЛОХ<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 4.2<br />
Чи цагаа хэрхэн зарцуулдаг вэ?<br />
1. Долоо хоногийн төлөвлөгөөгөө хараад, сургууль дээр өнгөрүүлсэн бүх цагийг нэгэн адил<br />
өнгөөр буд.<br />
--<br />
Сургууль дээр өнгөрөөсөн нийт цагийг хооронд нь нэмнэ. Энэ бол чиний сургууль дээрх<br />
нийт цаг: __________________<br />
2. Одоо үлдэж байгаа үйл ажиллагааг хараад, хүснэгтийн доор өгсөн жагсаалтын дагуу ямар<br />
категорид тохирч байгаагаас нь хамааруулан өнгөөр ялган будна. Категори нэг бүрийг өөр<br />
өнгөөр ялган будахаа бүү мартаарай. Хэрвээ олон өнгийн харандаа, будаг хүрэлцэхгүй<br />
байгаа бол судалтай, цэгтэй гэх мэт янз бүрийн тэмдэглэгээг ашиглаад, цаг хугацааг<br />
заавал өөр өөр тэмдэглэгээтэй болгоорой.<br />
--<br />
Зарим үйл ажиллагаа нь нэгээс илүү төрлийн категорид таарах магадлалтай.<br />
Жишээлбэл: Гэрийнхэнтэйгээ хамт хувцсаа угаах (гэрийн ажил хийсэн ба гэр<br />
бүлийнхэнтэйгээ өнгөрөөсөн цаг), найзуудтайгаа хамт сургуулийн жүжигт бэлдэх<br />
(хичээлтэй холбоотой ба найзуудтайгаа зугаацах). Энэ үйл ажиллагааг ямар үндсэн<br />
шалтгааны улмаас хийж байгаагаа шийдээд, тохирох категори дотор нь байрлуулаарай.<br />
--<br />
Категори тус бүрт нийт хэдий хугацаа зарцуулсан болохыг нэмж бодоод, “Нийт цагийн<br />
хэмжээ” гэсэн хэсэг дотор бөглөж бичээрэй.<br />
Нийт цагийн<br />
хэмжээ<br />
Чөлөөт<br />
цагийн эзлэх<br />
хувь (Дараа<br />
бөглөнө)<br />
Гэрийн даалгавар юмуу хичээлтэй холбоотой<br />
Гэр бүлийнхэнтэйгээ өнгөрөөсөн цаг<br />
Найзуудтайгаа зугаацсан цаг<br />
Найз охин/найз хөвгүүнтэйгээ өнгөрүүлсэн цаг<br />
Хобби, сонирхол<br />
Гэрийн ажил/үүрэгт ажил<br />
Юу ч хийгээгүй<br />
3. Одоо чиний амьдралтай өвөрмөц буюу шууд холбоотой категориудын жагсаалтыг гаргана.<br />
Эдгээр нь дээр хийсэн категориудыг дотор нь задалсан дэд, эсвэл цоо шинэ категориуд<br />
байж болно (аль ч категорид багтааж чадаагүй цагууд). Зарим жишээний дотор зурагт<br />
үзэх, видео тоглоом тоглох, ном сонин унших зэрэг байж болно.<br />
--<br />
Тодорхой нэг категори бүрт чи хэдий хэрийн цаг зориулж байна гэдгээ үйл ажиллагаа<br />
бүрт зориулсан цагийг хооронд нь нэмэх замаар тооцоолоод, дараах хүснэгтийн “Нийт<br />
цагийн хэмжээ” гэсэн нүдэнд бичнэ.<br />
51
МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 4<br />
Нийт цагийн<br />
хэмжээ<br />
Чөлөөт цагийн<br />
эзлэх хувь<br />
(Дараа бөглөнө)<br />
1. Одоо энэ долоо хоногийн туршид өөрийн унтаагүй сэрүүн байсан<br />
үеийн бүх хугацааг хооронд нь нэмж, нийт цагийн хэмжээг тооцоолно.<br />
Энэ нь чиний нийт цаг болно: __________<br />
2. Одоо өөрийн нийт цагаас (4) сургууль дээрх нийт цагийг (1) хасна. Энэ бол чиний нийт<br />
чөлөөт цаг: _________<br />
3. Одоо сургууль дээрх нийт цагийг (1) өөрийнхөө нийт цагт (4) хуваагаад, 100-гаар үржүүлнэ.<br />
Энэ бол сургууль дээрээ өнгөрүүлж байгаа цагийн эзлэх хувь болно. ____________<br />
4. Дээрх хүснэгт дотор багтсан категори нэг бүрийн хувьд, тухайн категорийн нийт цагийг<br />
өөрийн нийт чөлөөт цагт (5) хуваагаад, 100-гаар үржүүлнэ. Энэ бол өөрийн чөлөөт цагаас<br />
тухайн үйл ажиллагааг хийхэд зориулж байгаа цагийн эзлэх хувь болно. Энэ гарсан<br />
үзүүлэлтийг хүснэгт дотор тэмдэглэнэ.<br />
52
ТЭРГҮҮЛЭХ АЧ ХОЛБОГДОЛТОЙ ЗҮЙЛЭЭ ТОДОРХОЙЛОХ<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 4.3<br />
Тунгаагийн түүх<br />
Тунгаа сүүлийн үед хамаг ажлаа цагт нь амжуулж чадахаа больжээ. Тэр өөртөө биеийн тамирын<br />
дасгал сургуулилт хийж эхэлнэ гэж амласан боловч амжаагүй л явж байна. Үнэн хэрэгтээ өөрт<br />
нь чухал биш зүйлд л хамаг цаг нь яваад байх шиг санагдана. Найз нар нь Тунгааг гадагшаа<br />
явъя гэж дуудах болгонд л өөрөө хүсээгүй байсан ч “за” хэмээн зөвшөөрөх ёстой юм шиг<br />
түүнд санагдана. Тунгаа сурлага сайтай учраас ангийнх нь хүүхдүүд голдуу түүнээс тусламж<br />
хүсдэг ба түүнд “үгүй” гэж хэлж болохгүй мэт санагдаад зөвшөөрдөг.<br />
Тунгаад чөлөөт цаг хангалттай гардаг байсан бол энэ бүгд түүний хувьд ийм том асуудал<br />
болохгүй байсан байх. Гэтэл хийх ёстой зүйлтэй харьцуулахад түүний нэг өдөр нь хангалтгүй<br />
санагдах болжээ. Тунгаа хичээлээсээ гадна хоёр ч дугуйланд бүртгүүлчихсэн байгаагаас гадна<br />
ангиараа хийх зугаалга зохион байгуулахад сайн дураараа тусална гээд саналаа өгчихсөн<br />
байгаа зэрэг нь түүний төлөвлөснөөс хамаагүй их цаг шаардах байв. Гэтэл ээж нь Тунгааг<br />
долоо хоногт хоёр удаа усан санд явуулахаар бүртгүүлсэн, мөн гэрийн ажлын хажуугаар<br />
түүнийг Бямба гараг болгонд авга эгчийнх рүү нь явуулж, гэрээ цэвэрлэхэд нь туслуулж байна<br />
хэмээн амласан нь бүр ч нэрмээс болох шиг санагдана. Ингээд л Тунгаа биеийн тамирын<br />
дасгал сургуулилтаа эхэлж амжаагүй байгаа нь нэг их гайхал төрүүлэхгүй байна.<br />
Болдын түүх<br />
ТЭРГҮҮЛЭХ АЧ ХОЛБОГДОЛ БҮХИЙ ЗҮЙЛДЭЭ<br />
ТУУШТАЙ АНХААРЧ ЧАДАХГҮЙ БАЙХ НЬ<br />
Түрүүчийн долоо хоногт тооны хичээлийн тест дээр Болд уначихсан. Гэхдээ бүтэн жилийн<br />
туршид тооны хичээл дээр олигтой дүн авч чадахгүй байсан учраас тестээ өгч чадаагүй нь нэг<br />
их гайхаад байх зүйл биш юм. Гэхдээ тэр тест нь Болдын хувьд яг л нойрноос сэрээх хонх шиг<br />
санагджээ. Эцэг эх нь түүнийг толгой түрүүгүй загнан зэмлэж, тооны сэдвээр олигтой дүн авах<br />
хүртэл зурагт үзүүлэхгүй гэж хэлжээ.<br />
Хэдийгээр Болд зурагт үзэж цаг алдахгүй байгаа ч гэсэн түүний тооны сэдвийн дүн огт ахихгүй<br />
байгаа мэт санагдаж байв. Түүнд цаг хангалттай байна. Үнэн хэрэгтээ бол тэр заримдаа<br />
ширээнийхээ ард зүгээр л сууж, юу ч хийхгүй цагийг барна. Энэ нь тооны хичээлээ хийнэ гэж<br />
бодонгуут л үүнийг хийх ямар ч хүсэлгүй байгаатай холбоотой юм. Харин тооны хичээл хийж<br />
суухын оронд найз нартайгаа уулзан, гол руу очиж, эсвэл зүгээр л унтсан нь дээр гэж бодно.<br />
Тоо гэдэг чинь маш уйтгартай зүйл шүү дээ.<br />
Яг одоо хичээлээ хийж эхэлье гэж тэр хэд хэдэн удаа өөртөө хэлсэн боловч цаг нь ирэхээр<br />
түүнийг хойш тавьж, хэсэг хугацааны дараа эхлэх нь дээр гэдгийг харуулсан аятайхан<br />
шалтгааныг бодож олж байлаа. Тэгээд ч хичээлээ давтахын тулд юунаас эхлэх вэ гэдгээ<br />
мэдэхгүй байгаа нь нөхцөл байдлыг улам хүндрүүлнэ. Тэрээр сурах бичгээ өдөр болгон уншаад<br />
л байх ёстой юм болов уу? Эсвэл хувийн багшаар заалгах уу? Эсвэл тоо бодоод л байх ёстой<br />
юм болов уу? Тэр тооны сэдвийн дүнгээ ахиулах ёстой гэдгээ мэдэж байгаа боловч хэрхэн<br />
ажиллахаа мэдэхгүй байлаа. Өөрийн хийхийг хүсч байгаа бусад ажлаа хойш тавьж, тооны<br />
хичээл давтахад зориулах нь түүнд маш их хүнд санагдаж байна.<br />
53
МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 4<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 4.4<br />
Өдрийн төлөвлөгөө<br />
Цаг<br />
Үйл ажиллагаа<br />
6:00<br />
7:00<br />
8:00<br />
9:00<br />
10:00<br />
11:00<br />
12:00<br />
13:00<br />
14:00<br />
15:00<br />
16:00<br />
17:00<br />
18:00<br />
19:00<br />
20:00<br />
21:00<br />
22:00<br />
23:00<br />
24:00<br />
54
ТЭРГҮҮЛЭХ АЧ ХОЛБОГДОЛТОЙ ЗҮЙЛЭЭ ТОДОРХОЙЛОХ<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 4.5<br />
БАГА ХУГАЦААГ ХАМГИЙН АШИГТАЙГААР ЗАРЦУУЛАХ НЬ: АВС АРГА<br />
Хийх ёстой үйл ажиллагааныхаа тэргүүлэх ач холбогдлыг тогтоох нь цаг хугацааг ашигтай<br />
зарцуулахын үндэс суурь нь болдог. Үүнийг хийх олон арга зам бий. Эдгээрийн нэгийг ABC<br />
арга гэж нэрлэдэг. Энэ аргыг хэрхэн ашиглаж болохыг харуулая.<br />
1. Өөрийн хийх ёстой болон хийхийг хүсч байгаа бүхий л зүйлийг багтаасан “Хийх ажлын<br />
жагсаалт” гаргана. Өмнөө тавьсан урт болон богино хугацааны зорилгуудын аль алийг<br />
нь хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай ажлуудыг багтаагаарай. Хэрвээ стресстэй байгаа бол<br />
түүнийг бууруулахад тус болох зүйлийг мөн оруулаарай.<br />
2. Жагсаалтад багтсан зүйл болгоныг дараах байдлаар тэмдэглэнэ. Үүнд: “A” нь маш чухал,<br />
заавал хийсэн байх ёстой, яаралтай ажил. “B” нь чухал боловч хойшлуулж болох ажил.<br />
“C” нь хийчихвэл зүгээр боловч яг одоо шаардлагатай бус зүйл. Хамгийн чухал юмуу хүнд<br />
ажлаа нэн түрүүнд хийгээрэй. Стресст орсон байгаагаа мэдвэл хийх ажлын жагсаалтад<br />
стрессийг бууруулах, тайвшрах дасгалуудыг багтааж, эдгээр зүйлийг A гэж тэмдэглэнэ.<br />
3. Ингээд бүх А, В, С-гээ тэмдэглээд дууссан бол одоо зөвхөн А-г дараалалд оруулна.<br />
Хамгийн чухал A зүйл нь A-1, дараагийнх нь A-2, гэх мэтээр тэмдэглэнэ. Дараа нь В-г<br />
дараалалд оруулах ба (B-1, B-2, гэх мэт) хамгийн сүүлд С-г мөн адилхан эрэмбэлнэ. Одоо<br />
чамд эн тэргүүний ач холбогдолтой ажлууд болон хэсэгхэн хугацаанд хүлээлгэж болох<br />
ажлыг багтаасан жагсаалт байна. А-г гүйцэтгээд дуусахаараа Б-г эхэлж болно.<br />
4. Дээрх эрэмбэлсэн системийг ашиглаад, нэг өдөр, долоо хоног, сарын төлөвлөгөөгөө<br />
зохиогоорой. Хэдийд хамгийн их үр бүтээлтэй ажилладгаа мэдэж аваад, тэр үедээ оюун<br />
ухаанаа дайчлахыг шаардсан хүнд ажлыг хийхээр төлөвлөөрэй.<br />
Тэргүүлэх ач холбогдлыг нь тодорхойлсон ажлын жагсаалт нь хүний цаашдын үйл ажиллагааны<br />
чиг баримжааг тогтоодог. Өөрийгөө хянаж, хийдэг ажилд анхаарлаа төвлөрүүлж чадаж<br />
байгаагаа мэдрэх болно.<br />
Марталгүй санаж явах ёстой зүйл:<br />
--<br />
Чиний зорилго бол уг жагсаалт доторх бүх зүйлийг хийж дуусгах явдал биш. Хэрвээ ингэж<br />
чадсан бол сайн байна. Гэхдээ ингэхийг зорьж, хэт их хүчлэх хэрэггүй. Зүгээр л байгаа<br />
цагтаа багтаагаад хийж чадах зүйлээ л хийчих. Ямар ч байсан хамгийн чухал зүйлийг<br />
хамгийн түрүүнд хийнэ.<br />
--<br />
Өдрөөс өдөрт, тэр ч бүү хэл цагаас цагт чиний тодорхойлсон тэргүүлэх ач холбогдол бүхий<br />
зүйл чинь өөрчлөгдвөл жагсаалтаа өөрчилж болно. Уян хатан байх хэрэгтэй.<br />
--<br />
Хийх ёстой ажлаа хойш тавихаас аль болох зайлсхий. Аливаа ажлыг, тэр ч бүү хэл хийхийг<br />
огт хүсэхгүй байгаа ажлаа ч гэсэн хийх шаардлага гарлаа гэдгийг мэдсэн дороо хийж байх<br />
хэрэгтэй.<br />
55
МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 4<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 4.6<br />
САРЫН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ<br />
Даваа Мягмар Лхагва Пүрэв Баасан Бямба Ням<br />
56
АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ<br />
Сэдэв 5<br />
АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН<br />
ТӨЛӨВЛӨГӨӨ<br />
57
МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 5<br />
ЗОРИЛГО<br />
Энэ сэдвээр суралцагчид өөрсдийн сонирхож байгаа ажил мэргэжил нь тэдний эрхэмлэдэг үнэт<br />
зүйлс болон өөрсдийнх нь урт хугацааны төлөвлөгөөтэй тохирч байгаа эсэхэд дүн шинжилгээ<br />
хийж, жендэрийн талаар нийгэмд хэвшсэн ойлголт, өсвөр насны охидын жирэмслэлт зэрэг нь<br />
тэдний цаашдын ажил мэргэжлийн төлөвлөгөөнд хэрхэн нөлөөлдөг тухай асуудлыг судална.<br />
ЗОРИЛТ<br />
Энэ сэдвийг үзсэний эцэст суралцагч дараах мэдлэг, чадвартай болсон байна. Үүнд:<br />
• Өөрийн эзэмшихийг хүсч байгаа хоёроос доошгүй ажил мэргэжлийг нэрлэх.<br />
• Эдгээр ажил мэргэжил нь тэдний хувийн үнэт зүйлстэй хэрхэн нийцэж байгааг<br />
тайлбарлах.<br />
• Тодорхой нэг ажил, эсвэл албан тушаалд орохоор шийдэхээсээ өмнө мэдэж байх ёстой<br />
гурваас доошгүй зүйлийг нэрлэх.<br />
• Ажил мэргэжлийн талаар сонголт хийх нь хожмын амьдралд нөлөө үзүүлэх томоохон<br />
хүчин зүйл гэдгийг тайлбарлах.<br />
Бэлтгэх зүйл<br />
• Том цаас, эсвэл самбар<br />
• Самбарын үзэг, эсвэл шохой<br />
• “Ажил мэргэжлүүдтэй холбоотойгоор үнэт зүйлийг товч дүрслэн өгүүлэх нь” (Нөөц<br />
хэрэглэгдэхүүн 5.1) – 3 суралцагч бүрийн дунд нэг хувь, эсвэл том үзүүлэн хэлбэрээр<br />
• Үнэт зүйлийг бичсэн том цаас – “Ажил мэргэжлүүдтэй холбоотойгоор үнэт зүйлийг товч<br />
дүрслэн өгүүлэх нь” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 5.1) дотор багтсан 13 үнэт зүйлийг нэг нэгээр<br />
нь цаасан дээр тусад нь бичсэн байна.<br />
• Ажил мэргэжлүүдийг бичсэн жижиг цаас –А4 цаасны талтай тэнцүү нийт 26 ширхэг<br />
цаас; Эдгээрээс 13 дээр нь “Тохирсон ажил/мэргэжил” гэж бичсэн байх ба үлдсэн 13<br />
дээр нь “Үл тохирсон ажил/мэргэжил” гэж бичсэн байна.<br />
• “Амьдралын төлөвлөгөө” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 5.2) – суралцагч бүрт нэг хувь, эсвэл том<br />
үзүүлэн хэлбэрээр<br />
• “Ажил мэргэжлийн холбоотой мэдээлэл цуглуулах нь” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 5.3) –<br />
суралцагч бүрт нэг хувь, эсвэл том үзүүлэн хэлбэрээр<br />
• “Ажил болон цалингийн тухай лавлагаа” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 5.4) – суралцагч бүрт нэг<br />
хувь, эсвэл том үзүүлэн хэлбэрээр<br />
• “Тодорхой ажил эрхэлж байгаа хүнээс ярилцлага авах нь” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 5.5) –<br />
суралцагч бүрт нэг хувь, эсвэл том үзүүлэн хэлбэрээр<br />
58
АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ<br />
ТУХАЙН СЭДВИЙН ҮНДСЭН ОЙЛГОЛТ<br />
• Хүн өөрийнхөө үнэт зүйлд шударгаар үнэлгээ өгөөд, эдгээр үнэт зүйлтэй зөрчилдөхгүй<br />
байгаа ажил мэргэжлүүдийг анхааралдаа авах ёстой. Тухайн ажил мэргэжлийн талаар<br />
аль болох их мэдээлэл цуглуулсан байх ёстой. Үүний дотор ажил, албан тушаалын орчин<br />
нөхцөл, өдөр тутам хийх шаардлагатай хуваарьт ажил, мөн тухайн ажил, албан тушаалын<br />
хүмүүст олгодог дундаж цалин зэрэг болно. Эдгээрээс баримжаалан өөрийн амьдралаа<br />
авч явахад тустай ажил мэргэжлийг сонгодог.<br />
• Эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүс ямар төрлийн ажилд илүү нийцэх талаар нийгэмд өөр өөр<br />
дүгнэлт, үнэлэлттэй байдаг.<br />
• Нийгэмд хэвшсэн үзэл баримтлалуудаас болж хүн өөрийн хүсэл, авьяас чадлаараа хийж<br />
чадах зүйлээсээ буцаж няцах ёсгүй.<br />
СУРГАЛТЫН ЯВЦ<br />
Өнөөдрийн сэдвээр суралцагчид нь өөрсдийн ажил мэргэжлээ төлөвлөх явцад мэдэх<br />
шаардлагатай зарим нэг зүйлийн тухай хэлж, шинэ сэдвийг эхэлнэ.<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 1<br />
Ажил мэргэжлээ сонгох нь<br />
Ямар мэргэжил сонгох вэ? гэдгийг шийдвэрлэхдээ харгалзан үзвэл зохих зүйлийг нэрлэхийг<br />
суралцагчдаас хүснэ. Суралцагчдын гаргасан санааг самбарт бичнэ.<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Чи ямар зүйл хийх дуртай вэ?<br />
--<br />
Чи ямар хичээлд илүү сайн бэ?<br />
--<br />
Тухайн мэргэжлээр өдөр тутам ямар зүйл хийх ёстой вэ?<br />
--<br />
Чи ямар орчин нөхцөлд ажиллахыг хүсдэг вэ?<br />
--<br />
Ямар төрлийн ажил нь чиний зан чанарт зохицох вэ?<br />
--<br />
Цалин нь хийх ажилдаа нийцсэн байна уу?<br />
--<br />
Энэ ажил нь чамд таатай сэтгэл төрүүлж чадах уу?<br />
--<br />
Чиний хувьд амьдралд юу чухал вэ?<br />
Хэрвээ суралцагч “Амьдралд чиний хувьд юу чухал вэ?” гэсэн санааг гаргаж ирэхгүй бол түүнийг<br />
нэмж бичнэ. Амьдралд чухал гэж тооцдог зүйлс буюу өөрөөр хэлбэл, тэдний эрхэмлэдэг үнэт<br />
зүйл нь ажил мэргэжлийг сонгоход хэрхэн нөлөөлдөг тухай авч үзэх гэж байгааг хэлнэ.<br />
Суралцагчдыг 3 хүнтэй багт хуваагаад, баг болгоныг нэг хуудас цаас гаргаж, дотроосоо<br />
“нарийн бичиг” болох хүнийг сонгуулна. Багуудын хооронд уралдаан зарлаж таван минутийн<br />
хугацаанд аль баг нь хамгийн олон ажил мэргэжил нэрлэж чадахыг харна.<br />
Таван минутийн дараа багуудаас хэдэн ажил мэргэжлийн нэрийг бичсэн байгааг асууна.<br />
Багийн гишүүдээс нэг нь босож багаараа хийсэн жагсаалтыг уншина. Энэ багийн нэрлэсэн<br />
ажил мэргэжлийг самбарт бичнэ. Дараа нь бусад багаас самбарт байгаа жагсаалтад ороогүй<br />
мэргэжлийг хэлүүлж нэмж бичнэ.<br />
Суралцагч бүрээс хамгийн сайхан таван ажил мэргэжлийг сонгож, дэвтэртээ бичихийг хүснэ.<br />
Баг бүрт “Ажил мэргэжлүүдтэй холбоотойгоор үнэт зүйлийг товч дүрслэн өгүүлэх нь” (Нөөц<br />
хэрэглэгдэхүүн 5.1) материалын нэг хувийг өгч уншуулна. Хамгийн чухал гэж тооцож байгаа<br />
гурван үнэт зүйлийг сонгуулж дэвтэрт нь ач холбогдлоор нь эрэмбэлүүлэн бичүүлнэ.<br />
59
МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 5<br />
Цаасан дээр бичсэн 13 үнэт зүйлийг багуудад хувааж өгөөд, баг болгонд оногдсон нэг үнэт<br />
зүйл болгонд хоёр хоосон цаас тарааж өгнө.<br />
Жишээлбэл: Хэрвээ нэг багт хоёр үнэт зүйл оногдсон бол энэ багт дөрвөн хуудас цаас өгнө.<br />
Баг бүр өөрт нь оногдсон үнэт зүйл бүрийн дагуу хоёр төрлийн жагсаалтыг хийх ёстой (үнэт<br />
зүйл бүрт зориулж өгсөн цаасан дээр) гэдгийг суралцагчдад тайлбарлаж өгнө. Баг нь нэг<br />
цаасан дээр тухайн үнэт зүйлийг хатуу эрхэмлэж байгаа хүнд маш сайн тохирно гэж бодож<br />
байгаа бүхий л төрлийн ажил мэргэжлийн нэрийг жагсаан бичнэ.<br />
Самбарт бичсэн жагсаалтыг ашиглаж болно. Харин нөгөө цаасан дээрээ тухайн үнэт зүйлийг<br />
эрхэмлэж байгаа хүнд огт зохихгүй гэж бодож байгаа ажил мэргэжлүүдийг бичих ёстой. Эдгээр<br />
нэрийг том үсгээр бичихийг суралцагчдад сануулна. Цаасны нөгөө тал дээр суралцагчид<br />
тухайн үнэт зүйл нь түүнийг эрхэмлэж байгаа хүний хувьд сайн ажил байх уу, муу ажил байх<br />
уу гэдгийг бичсэн байна. Энэ даалгаврыг гүйцэтгэхэд суралцагчдад найман минутийн хугацаа<br />
өгнө. Суралцагчдыг багаараа ажиллаж байх явцад анги дундуур явж шалгаад, үнэт зүйлсийн<br />
нэр бичсэн том цаасаа гаргаж байрлуулна. Том тэмдэг бүрийн доор ажил мэргэжлийн нэрийг<br />
бичсэн хоёр багц (нэг багц нь “тохирсон ажил мэргэжил”, нөгөө багц нь “Үл тохирсон ажил<br />
мэргэжил” гэсэн гарчигтай байгаа) жижиг тэмдэгнүү дээс нэг, нэгийг самбарт байрлуулна.<br />
Суралцагчид энэ даалгаврыг гүйцэтгээд дуусахаар багуудаас өөрсдийн хийсэн жагсаалтыг<br />
зохих үнэт зүйлийн нэрийн доор байрлуулахыг хүснэ.<br />
Тэднийг үнэт зүйлийн жагсаалттай уншиж танилцахыг хүснэ. Ингэж ажиллахдаа суралцагчид<br />
дараах хоёр зүйлийн тухай тунгааж, дэвтэртээ хариуг нь тэмдэглэх ёстой.<br />
Үүнд:<br />
--<br />
Чиний чухал гэж сонгосон үнэт зүйлийн доор ямар ямар ажил мэргэжлийг жагсаан<br />
бичсэн байна вэ? Эдгээр ажил мэргэжлийн талаар чи юу бодож байна вэ?<br />
--<br />
Чиний бичсэн ажил мэргэжлүүд нь ямар үнэт зүйлийн доор “үл тохирсон” гэсэн<br />
гарчигтайгаар байрласан байна вэ? Энэ үнэт зүйл нь чиний хувьд чухал зүйл мөн үү?<br />
Ханан дээр байрлуулсан жагсаалтыг уншиж танилцах хугацаа өгөн дараах асуултын дагуу<br />
ярилцана.<br />
--<br />
Өөрийн чинь эрхэмлэдэг үнэт зүйл болон сонирхож байгаа мэргэжил хоёр нь хоорондоо<br />
нийцэж байгаа тухай жишээ хэлэх хүн байна уу?<br />
--<br />
Өөрийн чинь эрхэмлэдэг үнэт зүйл болон сонирхож байгаа ажил мэргэжил нь хоорондоо<br />
зөрчилдөж байгааг харуулах жишээ хэлэх хүн байна уу?<br />
--<br />
Хэрвээ чиний эрхэмлэдэг үнэт зүйл болон сонирхож байгаа ажил мэргэжил нь<br />
хоорондоо зөрчилдөж байгаа бол чи юу хийж болох вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Өөрийн эрхэмлэж байгаа үнэт зүйлийг тодорхойлохдоо үнэнч шударга хандаж чадсан<br />
эсэхээ бодож тунгаах. Энэ үнэт зүйл нь миний хувьд хэр чухал вэ гэдгээ эргэцүүлэн<br />
бодно.<br />
--<br />
Чи тухайн ажил мэргэжлийг яагаад сонирхож байгаа тухай эргэцүүлэн бодох.<br />
Өөрийн эрхэмлэж байгаа үнэт зүйлийн тухай тунгаан бодох нь урьд өмнө нь бодож байгаагүй<br />
ажил мэргэжлийн тухай бодож үзэхэд чамайг хүргэсэн үү? Жишээ хэлнэ үү.<br />
Өөрийн чинь эрхэмлэж байгаа үнэт зүйлтэй нийцэхгүй байгаа ажил мэргэжлийг сонгон авбал<br />
юу тохиолдож болох вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Нэгэнт сонгосон ажлаа хийхэд бэрхшээлтэй санагдах.<br />
--<br />
Сэдэл сонирхол муутай байх.<br />
60
АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ<br />
--<br />
Амьдралынхаа чиг шугамын талаар сэтгэл дундуур болох.<br />
--<br />
Хийж байгаа ажил чинь утгагүй зүйл юм байна гэж бодох.<br />
--<br />
Хүсээгүй зүйлсээ хийж байгааг ойлгох.<br />
Ажил мэргэжлүүдийн талаар мэдээлэл олж авах хамгийн шилдэг ямар арга байна вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Энэ төрлийн ажлыг одоо эрхэлж байгаа хүмүүсээс асууж лавлах.<br />
Та нарын бодлоор, тодорхой ажил мэргэжлийг сонгох шийдвэр гаргахдаа бодож үзэх ёстой<br />
хамгийн чухал зүйл нь юу вэ? Яагаад?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Энэ нь тухайн хүнээс шалтгаална. Зарим хүмүүс юу ч хамаагүй хийх хүсэлтэй байдаг.<br />
Жишээлбэл: Нэг хүн нь тэдэнд сайхан мэдрэмж төрүүлдэг юмуу өөрсдийнх нь эрхэмлэдэг<br />
үнэт зүйлтэй нийцсэн уйтгартай, залхуутай ажлыг хийхэд бэлэн байдаг. Харин зарим нь<br />
өндөр цалин авахын тулд алслагдсан бөглүү газарт ч амьдрахад бэлэн байдаг.<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 2<br />
Ажил мэргэжил ба жендэр<br />
Суралцагчдыг хүйсээр нь хоёр баг болгон хуваана. Өөрийн хүйсийн хүмүүст хамгийн сайн<br />
тохирно гэж бодож байгаа 10 шилдэг ажил мэргэжлийг жагсаан бичээд, дараа нь өөрсдийн<br />
сонголтын дагуу эдгээрийг эрэмбэлэн, дараалалд оруулахыг багуудаас хүснэ. Энэ даалгаврыг<br />
гүйцэтгэхэд суралцагчдад 4 орчим минутийн хугацаа өгнө. Дараа нь эсрэг хүйсийн хүмүүсийн<br />
хувьд хамгийн сайн нийцнэ гэж өөрсдийн бодож байгаа 10 ажил мэргэжлийг жагсаан бичээд,<br />
дугаарлахыг хүснэ. Хийж дууссаны дараа эхлээд охидоос, дараа нь хөвгүүдээс өөрсдөдөө<br />
зориулан хийсэн жагсаалтыг уншуулна. Хоёр багаас жагсаалтаа харьцуулж үзэхийг санал<br />
болгоно. Эдгээр хоёр жагсаалтын хооронд ямар ялгаатай болон төстэй талууд байна вэ?<br />
Хөвгүүдээс дараах асуултуудыг асууна:<br />
Эдгээр хоёр жагсаалтын хооронд ямар ялгаа байна вэ?<br />
Та нарт таалагдахгүй юмуу сонирхохгүй байгаа ажил мэргэжлүүдийг охид жасгаалт дотроо<br />
оруулсан байна уу?<br />
Хэрвээ тийм бол энэ ажил мэргэжлийг хөвгүүдэд тохирно гэж яагаад сонгож авах болсон<br />
тухай охидоос асуугаарай.<br />
Охидоос дараах асуултуудыг асууна:<br />
--<br />
Эдгээр хоёр жагсаалтын хооронд ямар ялгаа байна вэ?<br />
--<br />
Та нарт таалагдахгүй эсвэл сонирхохгүй байгаа ямар нэг ажил мэргэжлүүдийг хөвгүүд<br />
жагсаалт дотроо оруулсан байна уу? Хэрвээ тийм бол яагаад энэ ажил мэргэжлийг<br />
охидод тохирно гэж сонгож авснаа тайлбарлахыг хөвгүүдээс хүснэ.<br />
Нийт суралцагчдаас дараах асуултыг асууна.<br />
--<br />
Эсрэг хүйсийн суралцагчдад зориулан багуудын гаргасан хоёр жагсаалт хэр төстэй ба<br />
ялгаатай байна вэ? Яагаад?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Эдгээр жагсаалт нь өөрсдөдөө зориулан гаргасан нөгөө хоёр жагсаалтыг бодвол ялгаа<br />
ихтэй байх магадлалтай. Учир нь эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүс нь хоорондоо ялгаатай байдаг,<br />
эсвэл ялгаатай байх ёстой гэсэн хандлага давамгайлдаг.<br />
Эрэгтэй хүний хийж чадахгүй, эсвэл хийж болохгүй ажил байдаг уу? Яагаад? Хоёр өөр байр<br />
суурьтай байгаа талын аль алинаас нь саналыг асуугаад, суралцагчдад хоорондоо мэтгэлцэх<br />
61
МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 5<br />
боломж олгоно. Эмэгтэй хүний хийж чадахгүй, эсвэл болохгүй тийм ажил байдаг уу? Яагаад?<br />
Хоёр өөр байр суурьтай байгаа талын аль алинаас нь санал асууна. Аль нэг хүйс нь зарим<br />
хүний ажил мэргэжлийн сонголтод хэрхэн нөлөөлдөг вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Өөрийн хүйсийн хүмүүс хийж чадахгүй, эсвэл хийж болохгүй гэсэн хандлага байдаг<br />
учраас ажил мэргэжлийн сонголтод нөлөөлдөг.<br />
Энэ нь зөв гэж бодож байна уу, буруу гэж бодож байна уу? Яагаад?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Энэ бол буруу. Учир нь хүний хүйс нь түүнийг аль нэг ажлыг сайн хийх чадваргүй болгоно<br />
гэж байхгүй. Хүн болгон л янз бүрийн чадвар, авъяастай байдаг бөгөөд эдгээр нь<br />
тодорхой нэг ажлыг хийх шалгууруудад нийцсэн, эсвэл нийцээгүй байж болно.<br />
Эмэгтэй хүмүүс нь эрчүүдийн нэгэн адилаар дарга, захирал болох, эрх мэдэл бүхий албан<br />
тушаалд хүрэх магадлалтай юу?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Магадлалтай. Гэхдээ өнөөгийн тогтолцоонд эмэгтэйчүүд нь эрчүүдтэй харьцуулахад эрх<br />
мэдэл бүхий албан тушаалд хүрэх магадлал багатай байгаа.<br />
Яагаад бага буюу бараг үгүй байна вэ? Энэ нь эмэгтэйчүүдийн чадвартай холбоотой юу?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Эмэгтэйчүүд нь эрчүүдтэй харьцуулахад эрх мэдэл бүхий албан тушаалд хүрэхгүй<br />
байгаагийн гол шалтгаан нь хүйсээр ялгаварлах үзлийн үр дагавар гэж болно. Энэ<br />
байдал нь эмэгтэйчүүдийн чадвартай огт холбоогүй. Тэд эрчүүдтэй нэгэн адил, заримдаа<br />
бүр илүү боловсролтой, ажиллах чадвараараа илүү, туршлагатай байдаг тул ялгаварлах<br />
бодит шалтгаан болохгүй.<br />
62
АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ<br />
ДҮГНЭЛТ<br />
Суралцагчдаас дараах асуултыг асууна:<br />
Ирээдүйн ажил мэргэжлээ хэзээнээс сонгож эхлэх ёстой вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Одоо! Ирээдүйн ажил мэргэжлээ төлөвлөхөд хэзээ ч эртдэхгүй. Эрт эхлэх тусмаа үр<br />
дагавар сайтай.<br />
Ирээдүйн ажил мэргэжлээ төлөвлөхийн тулд бид одооноос юу хийх хэрэгтэй вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Үндэслэл сайтай сонголт хийхийн тулд өөрийн сонирхлын дагуу төрөл бүрийн ажил<br />
мэргэжлийн талаар мэдээлэл цуглуулах.<br />
--<br />
Өөрийн эрхэмлэдэг үнэт зүйлийг судалж мэдээд, хийх ажилтайгаа холбоотой юу чухал<br />
байгааг төлөвлөх.<br />
--<br />
Өөрийн сонгох гэж байгаа ажил мэргэжлийн дагуу хийх шаардлагатай зүйлээ туршиж<br />
үзээд, энэ нь чамд таалагдаж байгаа эсэхийг мэдэх.<br />
Тодорхой нэг ажил мэргэжлийг сонгосныхоо дагуу ирээдүйн амьдралаа төлөвлөхөд юуг<br />
харгалзан үзэх вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Чамд хэрэг болох боловсролын төрөл, хэлбэр ба түвшин.<br />
--<br />
Мэргэжлийн чиглэлийн дагуу сурлагын амжилт.<br />
--<br />
Авъяас чадвар.<br />
Хүн нэгэнт сонгосон ажил мэргэжлээ солих ямар шалтгаан гардаг вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Үнэт зүйл нь өөрчлөгдөх.<br />
--<br />
Уг ажил нь өөрт нь таатай санагдахгүй байгааг олж мэдэх.<br />
--<br />
Нийгэм-эдийн засгийн нөхцөл байдал өөрчлөгдөх.<br />
--<br />
Авъяас чадвар, сонирхол өөрчлөгдөх.<br />
--<br />
Өөр төрлийн ажил мэргэжлээр ажиллах боломж олдох.<br />
63
МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 5<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 5.1<br />
“АЖИЛ МЭРГЭЖИЛТЭЙ ХОЛБООТОЙ ҮНЭТ ЗҮЙЛИЙГ ТОВЧ ДҮРСЛЭН ӨГҮҮЛЭХ НЬ”<br />
Гэр бүл<br />
Адал явдал<br />
Мэдлэг<br />
Эрх мэдэл<br />
--<br />
Гэр бүлийнхэнтэйгээ хангалттай цаг зарцуулах боломжийг надад олгох<br />
ажил хийхийг би хүсч байна.<br />
--<br />
Гэр бүлийнхэн маань хамтдаа ажиллах нь миний хувьд чухал.<br />
--<br />
Хүүхэдтэй болох нь миний хувьд чухал.<br />
--<br />
Гэр бүлийг санхүүгийн хувьд дэмжих өндөр цалин чухал.<br />
--<br />
Сэтгэл санаанд нийцэх сонирхолтой ажил хийхийг хүсч байна.<br />
--<br />
Урьд өмнө нь очиж үзээгүй газар оронд ажил олж чадна гэж би найдаж<br />
байна.<br />
--<br />
Урьд өмнө нь хийж үзээгүй зүйлийг турших дуртай.<br />
--<br />
Ажлынхаа шугамаар алс холын газарт аялж байхыг би их хүсч байна.<br />
--<br />
Аливаа зүйлийн учрыг ойлгохыг би хүсч байна.<br />
--<br />
Хүний зан үйлийн тухай мэдлэг мэдээлэл олж авахын тулд би ном унших<br />
дуртай.<br />
--<br />
Мэдлэгээ нэмэгдүүлж байх нь миний хувьд чухал.<br />
--<br />
Шинэ асуудал хөндөж, сурах зүйл ихтэй байдаг ажил мэргэжил миний<br />
хувьд чухал.<br />
--<br />
Би бусдыг дагахын оронд өөрөө хошуучлагч (лидер) байхыг хүсдэг.<br />
--<br />
Би ажилтан байхаасаа илүү дарга байхыг хүсч байна.<br />
--<br />
Багийн ажлыг удирдах дуртай.<br />
--<br />
Би юу хийх ёстойгоо өөрөө шийдэж байх дуртай.<br />
Ёс зүйн<br />
үнэлэмж<br />
ба хувийн<br />
шинж<br />
чанарууд<br />
Хөрөнгө<br />
чинээ буюу<br />
мөнгө<br />
Нөхөрлөл<br />
--<br />
Хийж байгаа зүйлээрээ бахархах нь миний хувьд чухал.<br />
--<br />
Миний буруу гэж бодож байгаа зүйлийг найз нар маань хийнэ гэвэл би<br />
оролцохгүй.<br />
--<br />
Миний баримталдаг зарчмуудыг зөрчсөн ямар нэгэн зүйл хийхийг дарга<br />
шаардвал намайг ажлаас халахад хүрсэн ч би түүний үгэнд орохгүй.<br />
--<br />
Өөрийн итгэл үнэмшлээ тууштай баримтлах нь мөнгө олохоос илүү<br />
чухал.<br />
--<br />
Би сонирхолтой боловч цалин багатай ажил хийхийн оронд сонирхолгүй<br />
боловч цалин ихтэй ажил хийнэ.<br />
--<br />
Би их үнэ цэнтэй олон зүйл эзэмшихийг хүсдэг.<br />
--<br />
Би өөрийн хүсч байгаа бүхий л зүйлийг хийх боломжтой байхын тулд<br />
хангалттай хэмжээний мөнгөтэй болмоор байна.<br />
--<br />
Би найзуудтайгаа янз бүрийн газраар явах дуртай.<br />
--<br />
Сайн найзуудтай байх нь миний хувьд чухал.<br />
--<br />
Би ганцаараа байх дургүй.<br />
--<br />
Би найзууддаа цаг зав гаргахыг хүсдэг.<br />
--<br />
Би хүмүүстэй ажиллахыг хүсч байна.<br />
64
АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ<br />
АЖИЛ МЭРГЭЖИЛТЭЙ ХОЛБООТОЙ ҮНЭТ ЗҮЙЛИЙГ ТОВЧ ДҮРСЛЭН ӨГҮҮЛЭХ НЬ<br />
Хүлээн<br />
зөвшөөрөгдөх<br />
Чөлөөт<br />
байдал<br />
Аюулгүй<br />
байдал<br />
Гоо зүй<br />
Бүтээлч<br />
байдал<br />
Бусад<br />
хүнд<br />
туслах<br />
--<br />
Миний бахархлыг төрүүлэх зүйлийг бусад хүн мэдэж байх нь миний<br />
хувьд чухал.<br />
--<br />
Би алдар нэртэй хүн болохыг хүсч байна.<br />
--<br />
Би нэрд гарах ямар нэгэн шинэ зүйл хийхийг хүсдэг.<br />
--<br />
Ямар нэгэн зүйлийг би сайн хийсэн гэдгийг бусад хүн мэдээсэй гэж<br />
хүсдэг.<br />
--<br />
Би багийн бүрэлдэхүүнд бус харин ганцаараа ажиллах дуртай.<br />
--<br />
Хэн нэгэн хүн надад юу хийхийг зааж зааварчлахад би дургүй.<br />
--<br />
Би юу хийхээ хүнээр хэлүүлдэг цалин сайтай ажлын оронд юу хийхээ<br />
өөрөө сонгох боломжтой цалин багатай ч хамаагүй ажил хийхийг<br />
илүүд үзнэ.<br />
--<br />
Даргадаа тайлан тавих шаардлагагүй байвал надад илүү.<br />
--<br />
Би өөрийн байр суурийг олж амжаагүй байгаа шинэ компанид биш<br />
харин өөрийн гэсэн байр суурьтай болчихсон компанид ажиллахыг<br />
хүсч байна.<br />
--<br />
Хийж чадна гэдгээ мэдэж байгаа тийм ажил хийх нь миний хувьд<br />
чухал.<br />
--<br />
Ирээдүйдээ зориулан мөнгө хуримтлуулах нь чухал.<br />
--<br />
Би мөнгөөрөө эрсдэл хийх дургүй.<br />
• Олон нийтийн барилга байгууламжийн өнгө будгийг засахын тулд<br />
хүмүүс бага багаар боловч мөнгө хандивлах ёстой.<br />
• Үзэсгэлэнт сайхан зүйлс байхгүй байсан бол дэлхий ертөнц гэж<br />
аймшгийн газар байх байсан.<br />
• Би гэртээ урлагийн бүтээлийн цуглуулгатай байхыг хүсч байна.<br />
• Үзэсгэлэнтэй сайхан орчинд амьдрах нь маш чухал.<br />
• Хөгжим ба зургийн хичээл сургуульд заавал орох ёстой.<br />
• Би янз бүрийн зүйл хийх, бүтээх, оролдох дуртай.<br />
• Би өгүүллэг, жүжиг, шүлэг бичих дуртай.<br />
• Би урьд өмнө нь хийгдэж байгаагүй зүйлийн тухай байнга бодох<br />
дуртай.<br />
--<br />
Ядуу буурай хүмүүст туслах, өглөг өгөх нь чухал гэж би боддог.<br />
--<br />
Хэрвээ би найздаа тулгарсан асуудлыг шийдвэрлэхэд нь тус болсон<br />
бол би өөрийгөө хүнд хэрэгтэй зүйл хийжээ гэдгээ мэдрэх болно.<br />
--<br />
Хэрвээ боломж байсан бол би хүмүүст шударга бус байдлыг<br />
мэдрүүлэх кино хийж, түүнд гарч байгаа нөхцөл байдлыг өөрчлөхөд<br />
тус болох байсан.<br />
65
МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 5<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 5.2<br />
АМЬДРАЛЫН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ<br />
Дараах өгүүлбэрийг санаанд хамгийн түрүүнд орсон зүйлээр нөхөн бичнэ үү.<br />
1. __________________________________________________-ийг хүсч байна.<br />
2. Би ________________________________________________________________<br />
______________________________-д хүрэх хэмжээний мөнгөтэй болмоор байна.<br />
3. Миний хувьд өөрчлөхийг хамгийн их хүсч байгаа зүйл бол ____________________________<br />
_________________________________________________________________________________<br />
______________________________ юм.<br />
4. Найзаасаа юмуу романтик хосоос миний хүсч байгаа нэг зүйл бол _____________________<br />
_________________________________________________________________________________<br />
______________________________________.<br />
5. Би ________________________________________________________________________<br />
___________________________________________________________________________<br />
_________________ найз байхыг хүсч байна.<br />
6. Туршаад үзэхийг хүсч байгаа нэг зүйл минь бол _____________________________________<br />
_________________________________________________________________________________<br />
_____<br />
7. Миний очиж үзэхийг хүсч байгаа нэгэн газар бол_____________________________________<br />
_____________________________________________________<br />
8. Миний сурахыг хүсч байгаа нэг зүйл бол ____________________________________________<br />
_________________________________________________________________________________<br />
______________________________________<br />
9. Цаашид улам хөгжүүлэхийг хүсч байгаа миний нэгэн сайн чанар бол ___________________<br />
_________________________________________________________________________________<br />
_______________________________________<br />
66
АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 5.3<br />
Ажил/албан тушаалын нэр: ___________________________________<br />
Тухайн ажлын байранд ямар ямар тодорхой үйл ажиллагаа гүйцэтгэх ёстой болохыг жагсаан<br />
бичнэ. Зарим жишээ: Мужаан-хэмжилт хийх, хөрөөдөх, хадах, зүлгүүрдэх; Хуульч-хуулийг<br />
судлах, үйлчлүүлэгчтэй ярилцлага хийх, шүүхийн ажиллагаанд оролцож мэтгэлцэх гэх мэт.<br />
Ажлын орчин нь ямар байх вэ? Энэ ажлыг байшин дотор хийх үү, ил задгай газар хийх үү? Том<br />
албан тасалгаанд суух уу? Чимээ шуугиан ихтэй үйлдвэр дээр үү?<br />
Энэ ажил нь ямар давуу талтай вэ? Цалин өндөр үү? Ажлын цаг нь хэр вэ? Ажиллах орчин<br />
нөхцөл нь ямар вэ?<br />
Энэ ажил нь яагаад онцгой сэтгэгдэл төрүүлсэн бэ? Энэ асуултад хариулт өгөхийн тулд өөрийн<br />
баримталдаг үнэт зүйлс, сонирхол, амьдралын зорилгуудаа эргэн харах хэрэгтэй.<br />
Хэдий хэмжээний сургалт, ямар түвшний боловсрол шаардагдах вэ? Үүнийг би хаанаас олж<br />
болох вэ? Боломжтой бол чамд хэрэг болох тодорхой сургууль юмуу газруудын нэрийг жагсаан<br />
бичээрэй.<br />
Бие махбодын холбоотой ямар нэгэн шаардлага, хязгаарлалт тавигдаж байна уу? Хэрвээ<br />
байгаа бол ямар зүйлс байна вэ? (Хүч чадал, эрүүл мэндийн хувьд гэх мэт)<br />
Тухайн ажлын эхний үеийн цалин нь ямар байх вэ? Хэдэн жилийн дараа цалин нь хэр өсөх вэ?<br />
Уг ажлын хэтийн төлөв ямар байна вэ? Чамайг ажилд орох болсон үед ажлын байр элбэг<br />
олдох уу? Эсвэл цөөн хэдэн ажлын байрны төлөө хүчтэй өрсөлдөх шаардлага гарах болов уу?<br />
Ямар чадвар, хандлага, давуу тал, авьяастай байх шаардлагатай вэ?<br />
Энэ ажилд орохын тулд, эсвэл энэ мэргэжлийг эзэмшихийн тулд чи өнөөдрөөс эхлэн ямар<br />
алхам хийх вэ?<br />
Энэ ажлыг цаашид эрхлэхийн тулд чи дунд сургуульдаа ямар хичээлд илүү анхаарал тавих<br />
шаардлагатай вэ?<br />
67
МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 5<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 5.4<br />
ТОДОРХОЙ АЖИЛ ЭРХЭЛЖ БАЙГАА ХҮНЭЭС ЯРИЛЦЛАГА АВАХ<br />
Ярилцлагад орсон хүн: ________________________<br />
Ажил мэргэжил:____________<br />
Огноо:______________<br />
Та ажил үүргийнхээ дагуу ямар, ямар зүйл хийдэг вэ?<br />
Энэ төрлийн ажил хийхийн тулд ямар мэдлэг, боловсрол шаардлагатай вэ?<br />
Та энэ ажил мэргэжлийг яагаад сонгосон бэ? Та энэ ажилд яаж орсон бэ?<br />
Таны ажлын хамгийн сайхан тал нь юу вэ?<br />
Таны ажлын хамгийн онцгүй буюу урам хугармаар, сул тал нь юу вэ?<br />
Хэрвээ бүхнийг дахин эхлэх боломжтой байсан бол та энэ л ажлаа сонгох байсан уу?<br />
68
АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 5.5<br />
Ажлын нэр: Сарын цалин Жилийн орлого/цалин<br />
Уран барилгачин ____________ ____________<br />
Зураач ____________ ____________<br />
Нягтлан бодогч ____________ ____________<br />
Жүжигчин ____________ ____________<br />
Мужаан ____________ ____________<br />
Химич ____________ ____________<br />
Жолооч ____________ ____________<br />
Арьс, гоо сайхны эмч ____________ ____________<br />
Бүжигчин ____________ ____________<br />
Шүдний техникч ____________ ____________<br />
Шүдний эмч ____________ ____________<br />
Зураглаач ____________ ____________<br />
Эдийн засагч ____________ ____________<br />
Цахилгаанчин ____________ ____________<br />
Инженер ____________ ____________<br />
Онгоцны үйлчлэгч ____________ ____________<br />
Хаалгач, цэвэрлэгч ____________ ____________<br />
Хуульч ____________ ____________<br />
Сэтгүүлч ____________ ____________<br />
Сувилагч ____________ ____________<br />
Зурагчин ____________ ____________<br />
Дотрын эмч ____________ ____________<br />
Нисэгч ____________ ____________<br />
Слесарь ____________ ____________<br />
Шуудангийн ажилтан ____________ ____________<br />
Зочид буудлын хүлээн авагч ____________ ____________<br />
Нарийн бичгийн дарга ____________ ____________<br />
Дуучин ____________ ____________<br />
Нийгмийн ажилтан ____________ ____________<br />
Багш ____________ ____________<br />
Зохиолч ____________ ____________<br />
69
МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 6<br />
Сэдэв 6<br />
ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ХИЙХЭД<br />
УЧРАХ СААД БЭРХШЭЭЛ<br />
70
ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ХИЙХЭД УЧРАХ СААД БЭРХШЭЭЛ<br />
ЗОРИЛГО<br />
Аливаа ажлыг төлөвлөөд хийх явцад саад бэрхшээл учирдаг бөгөөд түүнийг хэрхэн урьдчилан<br />
тооцоолж үйл ажиллагааны төлөвлөгөө хийх талаар ойлголт өгнө.<br />
ЗОРИЛТ<br />
Энэ сэдвийн эцэст суралцагчид дараах мэдлэг, чадвартай болсон байна. Үүнд:<br />
• Аливаа ажлыг төлөвлөхдөө учирч болзошгүй саад бэрхшээлийг урьдчилан тооцоолж<br />
байх<br />
• Саад бэрхшээлийг даван туулах арга замыг үйл ажиллагааны төлөвлөгөөндөө тусгадаг<br />
байх<br />
• Хүн бүрт тохиолдох саад бэрхшээл харилцан адилгүй байдгийг ухаарах<br />
• Бэрхшээлийг ерөнхий ба өвөрмөц гэж ангилдаг болохыг мэдэх<br />
Бэлтгэх зүйл<br />
• Том цаас, эсвэл самбар<br />
• Самбарын үзэг, эсвэл шохой<br />
• Өнгийн харандаа, эсвэл самбарын үзэг – 3 суралцагч бүр дундаа өнгөний өргөн<br />
сонголттой байхад хүрэлцэхүйц байх ёстой.<br />
• Үйл ажиллагааны нарийвчилсан төлөвлөгөөний жишээ (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 6.1)<br />
71
МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 6<br />
ТУХАЙН СЭДВИЙН ҮНДСЭН ОЙЛГОЛТ<br />
• Үйл ажиллагааны нарийвчилсан төлөвлөгөө нь зорилгодоо хүрэх гэж тэмүүлэх явцад<br />
тохиолдож болзошгүй хүндрэл бэрхшээл болон түүнийг даван туулах боломж, шийдэл<br />
зэргийг багтаасан байдаг. Өөрөөр хэлбэл, нарийвчилсан төлөвлөгөө нь болзошгүй<br />
бэрхшээлийг урьдчилан харснаар түүнийг даван туулахад бэлтгэлтэй байхад тусална.<br />
• Саад бэрхшээл нь тодорхой нэг зорилгыг биелүүлэхэд тус нэмэр болох, нөгөө талаас<br />
саад тотгор ч болох янз бүрийн хүчин зүйлийн талаар ерөнхийд нь бодож байх нь<br />
ашигтай.<br />
• Саад бэрхшээлийг ерөнхий буюу нийтлэг, тусгай буюу өвөрмөц гэж ангилж болно.<br />
• Нийгэмд хэвшсэн үзэл баримтлалуудаас болж хүн өөрийн хүсэл, авьяас чадлаараа хийж<br />
чадах зүйлээсээ буцаж няцах ёсгүй.<br />
• Заримдаа эцэг, эх хоёрын нэг нь, эсвэл хоёулаа хүүхдээсээ болж зарим нэг<br />
зорилгоо (жишээлбэл, боловсрол, нөхөрлөл гэх мэт) хойш тавих юмуу бүр золиослох<br />
шаардлагатай болдог.<br />
• Хүүхэдтэй болсны улмаас хүний эрхэмлэдэг үнэт зүйл ба зарим зорилго өөрчлөгдөж<br />
болно.<br />
СУРГАЛТЫН ЯВЦ<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 1<br />
Бэрхшээлийг урьдчилан харах нь<br />
Суралцагчдын анхаарлыг өмнө үзсэн “Газрын зураг: 4” руу хандуулаад, энэ зураг дээр “Үйл<br />
ажиллагааны төлөвлөгөө” гэсэн гарчиг тавина. Энэ газрын зураг нь зорьж байгаа цэгт<br />
хүрэхэд тус болох нэлээд сайн газрын зураг мөн боловч аяллаа амжилттай болгох магадлалыг<br />
улам нэмэгдүүлэхийн тулд өөр юу хийж болох талаар нэмэлт саналыг гаргаж чадах уу? гэж<br />
суралцагчдаас асууна. Хэрвээ суралцагчид “тулгарах магадлалтай хүндрэл, асуудал, саад<br />
бэрхшээлийг урьдчилан таамаглах” гэсэн хариултыг өгвөл 4-р алхам руу шууд орно. Хэрвээ<br />
ийм хариулт өгч чадахгүй бол 2-р алхмыг үргэлжлүүлэн хийнэ. Газрын зураг дээрх урьдчилан<br />
төлөвлөгдсөн маршрутын дагуу нэгэн завь аялж явна гэж төсөөлөн, энэ завины аяллыг дагаж<br />
явахдаа дараах хэсгийг суралцагчдаар уншуулна.<br />
Чи завинд суугаад, холын хол байгаа арал руу аялж явна гэж төсөөлөөрэй. Чи энэ аяллаа<br />
маш нарийн төлөвлөсөн учраас эргэлзэх зүйлгүй, их л итгэлтэй байна. Чи хаашаа явж<br />
байгаагаа болон замын дагуу хаана, хаана зогсолт хийхээ мэдэж байгаа. Үүний хажуугаар<br />
чи нэг зогсоолоос нөгөө рүү хэрхэн аялах чиглэлээ хүртэл төлөвлөчихсөн байгаа. Аялал<br />
чинь амжилттай болно гэдэгт чи итгэлтэй байна.<br />
Гэтэл хэдхэн өдрийн дараа чиний сэтгэл зовниж эхэллээ. Чи төлөвлөсөн хугацаанаасаа<br />
гурав хоногоор хоцорч яваа бөгөөд үүний шалтгаан нь завины чинь далбаа жижигдсэнээс<br />
болсныг дөнгөж сая олж мэдсэн. Хэрвээ чи үүнийг аялалд гарахаасаа өмнө тооцсон бол<br />
завиа арай хурдан явуулахын тулд хоёр далбаа босгож болох байлаа. Харин одоо чиний<br />
хоол хүнсний нөөц хүрэхгүй болов уу гэхээс санаа чинь зовно. Орны цагаан даавуугаараа<br />
нэмэлт далбаа хийх сайхан санаа чамд төрж, далбааны асуудлыг шийдчих шиг боллоо.<br />
Шөнийн цагаар чи бага зэрэг даарах боловч тэсээд өнгөрч чадна. Үүнээс хойш аялал<br />
чинь ямар ч бэрхшээлгүй боллоо.<br />
72
ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ХИЙХЭД УЧРАХ СААД БЭРХШЭЭЛ<br />
Гэтэл нэгэн арлын дундуур голоор хөндлөн гарч, замаа товчилж байх явцдаа завь чинь<br />
гэнэт зогсчихлоо. Эргэн тойрноо ажиглатал салхины урсгал уул, модонд хаагдсан нэгэн<br />
бөглүү газар ирчихсэн байгаагаа чи мэдлээ. Далбаанууд унаж, завь чинь зогсчихлоо. Чи<br />
өөрийгөө зэмлэн, хараана. Хэрвээ чи ийм юм болно гэдэг тухай өмнө нь бодсон бол завиа<br />
жолоодох нэмэлт сэлүүр хийх байсан. Ер нь арлын дундуур гарч, замаа товчлох оролдлого<br />
хийх нь элдэв хүндрэл үүсгэж болзошгүй гэдгийг мэдэж байх ёстой байсан биз ...<br />
Одоо энэ өгүүллийн тухай эргэцүүлэн бодоод үйл ажиллагааны төлөвлөгөөгөө илүү сайн<br />
болгохын тулд өөр юу хийж болох байсныг суралцагчдаас асууна. Хэрвээ суралцагчид доор<br />
өгсөн хариултыг гаргаж ирэхгүй бол тэднээс асуулт асууж, чиглүүлээрэй.<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Тулгарч болох асуудал, бэрхшээлийг урьдчилан таамаглахыг хичээж, эдгээрийг<br />
тохиолдвол юу хийх вэ гэдгээ төлөвлөх.<br />
”Газрын зураг: 4” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 3.1)-ийг дэлгэн харуулаад, энэ нь үйл ажиллагааг<br />
төлөвлөсөн хамгийн оновчтой хувилбар болохыг хэлнэ. Үзүүлэн дээр байгаа материалыг<br />
хамтдаа үзэж танилцах явцдаа газрын зургийн янз бүрийн хэсэгт тохиолдох бэрхшээл болон<br />
тэдгээрийн шийдлийг тэмдэглэснийг суралцагчдад анхааруулна.<br />
“Газрын зураг: 4” дээр “энгийн” гэдэг үгийг нэмж бичих ба одоо энэ газрын зураг нь “Үйл<br />
ажиллагааны энгийн төлөвлөгөө” гэсэн гарчигтай болсон байна. “Газрын зураг: 5” дээр “Үйл<br />
ажиллагааны нарийвчилсан төлөвлөгөө” гэсэн гарчгийг бичээд үүний тодорхойлолт гаргахыг<br />
хүснэ.<br />
БАГШИД ӨГӨХ ЗӨВЛӨМЖ<br />
Үйл ажиллагааны нарийвчилсан төлөвлөгөө гэдэг нь зорилгодоо хүрэх гэж тэмүүлэх явцад<br />
тохиолдож болшгүй хүндрэл бэрхшээл болон түүнийг даван туулах боломжит шийдэл зэргийг<br />
багтаасан нэлээд сайн бодож боловсруулсан төлөвлөгөө юм.<br />
Үйл ажиллагааны нарийвчилсан төлөвлөгөөг боловсруулах явцад урьдчилан харах хоёр<br />
төрлийн хүндрэл бэрхшээл байдгийг суралцагчдад тайлбарлана. Эхлээд дээрх өгүүллийг<br />
эргэж санахыг хүснэ. Эдгээр хоёр бэрхшээлийг тодруулахын тулд эхлээд суралцагчдаас<br />
“Дээрх өгүүллийн аль аль хэсэгт нь эдгээр бэрхшээл гарсан бэ? гэж асуугаад хариултыг доор<br />
өгсөн санаа руу чиглүүлээрэй.<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Ерөнхий бэрхшээл: Завиар аялах туршлага багатай.<br />
--<br />
Тодорхой үйл ажиллагаа юмуу үйл явдалтай холбоотой өвөрмөц бэрхшээл: Арлын<br />
дундуур гарах нь түр хугацаанд салхины урсгал багассаны улмаас саатахад хүрсэн.<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 2<br />
Өвөрмөц саад бэрхшээл<br />
Суралцагчдыг гурван хүнтэй багт хувааж багаар ажиллуулах ба аяллын явцад тохиолдож<br />
болох саад бэрхшээлийг урьдчилан харах замаар самбарт бичсэн үйл ажиллагааны энгийн<br />
төлөвлөгөөг нарийвчилсан төлөвлөгөө болгон хувиргах дасгал хийх гэж байгаа тухай хэлнэ.<br />
Суралцагчид үйл ажиллагаа бүрийг тусад нь авч үзээд, үүнтэй холбоотойгоор дараах зүйлсийг<br />
бодож боловсруулна.<br />
73
МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 6<br />
Үүнд:<br />
Тааралдаж болох хүндрэл, эсвэл асуудал.<br />
Эдгээр хүндрэл бэрхшээлээс урьдчилан сэргийлэх, эсвэл багасгахын тулд хийж болох зүйлс.<br />
Энэ даалгаврыг гүйцэтгэхэд долоон минутийн хугацаа өгч хугацаа дууссаны дараа самбарт<br />
бичсэн үйл ажиллагаа бүрийг тус тусад нь авч үзнэ. Тухайн үйл ажиллагаатай холбоотойгоор<br />
ямар хүндрэл бэрхшээл гарч болохыг суралцагчид урьдчилан таамагласан эсэх, мөн ямар<br />
шийдэл санал болгож байгааг нь асууна. Ерөнхий удирдамж болгон “Үйл ажиллагааны<br />
нарийвчилсан төлөвлөгөөний жишээ” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 6.1) материалыг ашиглана.<br />
Одоо нийт суралцагчдаас дараах асуултыг асууна:<br />
Чиний огт бодоогүй байсан ямар нэгэн асуудлыг хэн нэгэн нэрлэсэн үү? Энэ нь юуг илтгэж<br />
байна вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Бүх асуудлыг чи урьдчилан таамаглаж чадахгүй.<br />
--<br />
Хэрвээ чи аль болох олон асуудал, бэрхшээлийг урьдчилан харахыг хүсч байгаа бол<br />
бусдаас тусламж авах шаардлагатай.<br />
Хүн болгон адилхан асуудалтай тулгарах болов уу? Хариултаа тайлбарлана уу.<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Үгүй. Учир нь хүн бүр өөр, өөрийн өвөрмөц онцлогтой байдаг. Гэнэтийн тохиолдолд янз<br />
бүрийн хариу үйлдэл үзүүлдэг. Бусад хүнтэй өөр өөрөөр холбоо тогтоодог учраас тухайн<br />
нэг үйл ажиллагаа нь хүн бүрийн хувьд ялгаатай хүндрэл бэрхшээлийг үүсгэж болно.<br />
Чиний урьдчилан таамагласан зарим бэрхшээл тулгарахгүй байж болох ч эдгээрийн тухай<br />
урьдчилан бодсон байх нь юугаараа ач холбогдолтой вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Хэрвээ эдгээр бэрхшээл тохиолдвол чи асуудлаа шийдвэрлэх бэлтгэлтэй байх болно.<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 3<br />
Ерөнхий бэрхшээл<br />
Боловсруулсан төлөвлөгөөгөө хэрэгжүүлэх явцад учирч болох хүндрэлтэй асуудлыг<br />
тодорхойлохын зэрэгцээ өмнөө тавьсан зорилгодоо хүрэхэд сөргөөр нөлөөлж болох<br />
арай ерөнхий шинжтэй бэрхшээл буюу хүчин зүйлийг тодорхойлох нь мөн л чухал болохыг<br />
суралцагчдад хэлнэ.<br />
Ерөнхий бэрхшээлийн жишээ гаргахыг суралцагчдаас хүснэ.<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Чадвар дутмаг<br />
--<br />
Сул талууд<br />
--<br />
Өөрсдөө хянах боломжгүй зүйлс<br />
--<br />
Нөөц дутмаг байх<br />
Суралцагчдыг гурван хүнтэй багт хуваагаад “Өөр өөр сургуулийн 10 шатарчинг цуглуулан,<br />
шатрын тэмцээн зохиох” гэсэн зорилгыг жишээ болгон сонгож, түүнийг хэрэгжүүлэхэд тус<br />
болох хүчин зүйлийн жагсаалт гаргаж, түүнийгээ хуудасны зүүн гар талын хэсэгт бичихийг<br />
сануулна.<br />
Дараа нь суралцагчид уг зорилгыг биелүүлэхэд бэрхшээл учруулах хүчин зүйлсийг тодорхойлж<br />
74
ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ХИЙХЭД УЧРАХ СААД БЭРХШЭЭЛ<br />
тэдгээрийг хуудасны баруун гар талын хэсэгт бичих ёстой.<br />
Баг бүр өөрийн гаргаж бичсэн эерэг болон сөрөг хүчин зүйлийг бусдадаа танилцуулаад<br />
саналаа нэгтгэх боломж олгож, төгсгөлд нь тэдэнд тус болох, юмуу саад болох хүчин зүйлийн<br />
талаар асууж ярилцана.<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Тус болох зүйлийн хүчийг нь бууруулалгүй, боломжийн хэмжээнд байлгахыг хичээх ёстой.<br />
--<br />
Харин саад болох хүчин зүйлийг аль болох арилгахыг хичээж, хамгийн доод хэмжээнд<br />
байлгахыг хичээх ёстой.<br />
Өөрсдөд нь тус болох хүчин зүйлүүдийг улам бэхжүүлэх гурваас доошгүй арга зам, мөн<br />
өөрсдийнх нь эсрэг нөлөөлөлтэй байгаа хүчин зүйлүүдийг сулруулах гурваас доошгүй арга<br />
замыг ярилцах даалгавар өгнө.<br />
Дараах асуултыг асууна:<br />
Энэ даалгаврыг гүйцэтгэх нь ямар санагдсан бэ?<br />
Аливаа зорилгыг биелүүлэхэд саад болох ямар, ямар ерөнхий хүчин зүйл байж болох вэ?<br />
(Суралцагчдын хариултыг самбарт бичнэ)<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Залхуурах буюу ажлаа хойшлуулах<br />
--<br />
Сэдэл, хүсэл дутах<br />
--<br />
Итгэл алдрах, зориг мохох<br />
--<br />
Бэлтгэл дутах<br />
--<br />
Өөр зүйлд сатаарах<br />
Багууд дараах асуултын дагуу ярилцана. Хариултыг том цаасан дээр бичнэ.<br />
--<br />
Хүүхэдтэй болох нь эхийн урт хугацааны төлөвлөгөөнд ямар нөлөө үзүүлэх вэ?<br />
--<br />
Хүүхэдтэй болох нь эцгийн урт хугацааны төлөвлөгөөнд ямар нөлөө үзүүлэх вэ?<br />
Энэ даалгаврыг хийхэд суралцагчдад арван минутийн хугацаа өгнө. Багууд хийж дууссаны<br />
дараа нийт ангиар ярилцах ба дараах асуултыг ашиглана.<br />
--<br />
Эцэг эх болох нь эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүст хэрхэн өөрөөр тусах вэ?<br />
--<br />
Жирэмсэн болох, хүүхэдтэй болсны улмаас хүний үнэт зүйл буюу тэргүүлэх ач холбогдол<br />
өгөх зүйл нь хэрхэн өөрчлөгдөж болох вэ? Үүнээс урган гарах урт хугацааны үр<br />
дагавруудыг нэрлэнэ үү?<br />
--<br />
Хүүхэдтэй болох нь өсвөр насны хүүхэд залуучуудын амьдралыг хэрхэн өөрчлөхийг<br />
харуулсан гурваас доошгүй жишээ нэрлэнэ үү? (Хэрвээ та хүсч байгаа бол суралцагчдад<br />
“Маргааш өглөө чи сэрэхэд хүүхэдтэй болсон байна гэж бод. Чиний амьдралд юу юу<br />
өөрчлөгдөх вэ?” гэж асууж болно.)<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Эх, эцэг нь хүүхдээ асрах, эсвэл мөнгө олох шаардлагын улмаас сургуулиасаа гарах<br />
хэрэгтэй болж магадгүй.<br />
--<br />
Эх, эцэг нь дахиж сургуульд хэзээ ч сурахгүй байж мэднэ.<br />
--<br />
Тэр хоёр бие биедээ хайргүй юмуу хамтдаа амьдрахыг нэг их хүсэхгүй байгаа ч гэсэн<br />
хоорондоо гэрлэж, хамтдаа байх ёстой гэсэн бодол төрж болно.<br />
--<br />
Тэдний тогтоосон холбоо нь эцэг, эх болсны улмаас гарах стрессийг даван туулж<br />
чадахгүй байх магадлалтай.<br />
--<br />
Эцэг нь өөрийн нуруун дээр тохогдож байгаа үүрэг хариуцлагыг үүрч чадахгүй гэж<br />
бодоод, хаяад явчихаж магадгүй.<br />
--<br />
Тэр хоёрын хувьд найз нартайгаа гадагшаа гарах, эсвэл зугаацах цаг маш бага болно.<br />
--<br />
Нялх хүүхэдтэй учраас найз нар нь тэднийд ирэхээ больж магадгүй.<br />
75
МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 6<br />
Сургуульд сурч байх үедээ хүүхэдтэй болох нь чиний ирээдүйн ажил мэргэжлийн өсөлтөд<br />
хэрхэн нөлөөлж болох вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Боловсролоо дээшлүүлэх боломж чамд хэр олдохоос шалтгаалаад цааш сурах<br />
боломжгүй болж, шаардлагатай боловсролоо эзэмшиж чадахгүйд хүрч мэднэ.<br />
--<br />
Хүүхэд уйлж байгаа, эсвэл өвчтэй байгаа үед чи хичээлдээ анхаарлаа сайн төвлөрүүлж<br />
чадахгүй болж, сурлагын үзүүлэлт буурч магадгүй.<br />
--<br />
Чи ажил мэргэжлийн мэдлэг, чадвар олж авч амжаагүй байхдаа ажил эрхлэх<br />
шаардлагатай болж магадгүй.<br />
--<br />
Амьдралын боломж тааруугаас хүүхэд эрүүл өсөхөд бэрхшээл учирна.<br />
--<br />
Бэрхшээлийг даван туулж чадахгүй гэр бүлд зөрчил үүсч сална.<br />
76
ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ХИЙХЭД УЧРАХ СААД БЭРХШЭЭЛ<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 6.1<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ НАРИЙВЧИЛСАН ТӨЛӨВЛӨГӨӨНИЙ ЖИШЭЭ<br />
Хийх зүйл<br />
Багш нартай уулзан, шатрын лиг байгуулах хүсэлтэй байгаагаа хэлнэ.<br />
Уулзалтыг багш нарын өрөөнд хийж болох эсэхийг лавлана.<br />
Гарч болох асуудал: Өрөө олдохгүй байх.<br />
Шийдэл: Орон нутгийн номын сангаас асуух. Мөн орон нутгийн мэдээллийн<br />
болон соёлын төвөөс асуух.<br />
Бусад сургуулийн захирлуудтай уулзан, төлөвлөгөөгөө танилцуулна. Энэ<br />
сургууль дээр сурагчдад харагдахуйц ямар ямар газруудад зарлал, урилга<br />
байрлуулж болохыг асууна.<br />
Гарч болох асуудал: Захирал үүнийг зөвшөөрөхгүй; зарлал/урилгаа<br />
байрлуулах аятайхан газар байхгүй.<br />
Шийдэл: Таньдаг багшаасаа бусад сургуулийн багш нартай холбоо тогтооход<br />
туслалцаа хүсэх ба уулзалтын тухай сурагчиддаа мөн хэлж өгөхийг хүсэх.<br />
Урилга, зарлалын дизайныг хийж, сургууль нэг бүрт таван ширхэгийг<br />
байрлуулахаар тооцож хэвлэх.<br />
Гарч болох асуудал: Чи урилга/зарлал хийхдээ тийм сайн биш; эдгээрийг хийх<br />
материал чамд алга.<br />
Шийдэл: Зарлал/урилга сайн хийдэг нэг найзаасаа тусламж хүсэх.<br />
Шаардлагатай материалыг цуглуулахад туслахыг эцэг эхээсээ хүсэх.<br />
Найз нар болон гэр бүлийнхнээсээ таван ширхэг шатрын хөлөг цуглуулах.<br />
Гарч болох асуудал: Чамд таван ширхэг шатрын хөлөг олдохгүй байх.<br />
Шийдэл: Зарлал дээрээ “шатрын хөлгүүд” байвал авчрахыг хүсэх. Эсвэл<br />
таньдаг хүмүүсээсээ асууж өгөхийг багш нараасаа хүсэх.<br />
Уулзалтын үеэр хэлэлцэх асуудлынхаа жагсаалтыг гаргах (жишээлбэл,<br />
сургууль дээрээ клуб байгуулахыг хэн хүсч байна вэ, сургууль хоорондын лиг<br />
байгуулахыг хэн хүсч байна вэ, янз бүрийн ажлыг хариуцан ажиллах хүсэлтэй<br />
хэн байна вэ гэх мэт)<br />
Эцсийн<br />
хугацаа<br />
Энэ долоо<br />
хоногийн<br />
Баасан<br />
Дараа<br />
долоо<br />
хоногийн<br />
Баасан<br />
Бямба, Ням<br />
Бямба, Ням<br />
Бямба, Ням<br />
Даваа<br />
Лхагва<br />
Баасан<br />
Бямба, Ням<br />
Зарлал/урилгаа хадах.<br />
Жигнэмэг ба ундаа худалдан авах.<br />
Уулзалтаа зохион байгуулах. Шатар тоглох. Цаашдын ажлаа төлөвлөх<br />
Шатрын хөлгүүдээ буцааж өгөх.<br />
77
МОДУЛЬ 8: СЭДЭВ 6<br />
БАГЦ СЭДВИЙН ДҮГНЭЛТ<br />
Тухайн модулын хүрээнд заагдсан сэдвүүд болон чадварын талаар суралцагчид ямар бодолтой<br />
байгааг мэдэхийн тулд дараах асуултыг асууж ярилцана.<br />
--<br />
Уг багц сэдвийн ямар дасгал нь чамд хамгийн сонирхолтой санагдсан бэ? Яагаад?<br />
--<br />
Чиний хувьд шинэ, бас сонирхолтой санагдсан, эсвэл шинээр сурч авсан зүйлийнхээ<br />
заримыг нэрлэнэ үү?<br />
--<br />
Ямар зүйлийг ойлгоход хэцүү байсан бэ? Энэ багц сэдвийн агуулгатай холбоотой лавлах<br />
ямар нэгэн асуулт байна уу?<br />
--<br />
Чиний сурч авсан шинэ чадвараас аль нь хэрэглэхэд хүндрэлтэй байна гэж бодож байна<br />
вэ? Үүний талаар юу хийж болох вэ? Эдгээр шинэ чадварыг төлөвшүүлэхэд бие биедээ<br />
хэрхэн тусалж болох вэ?<br />
--<br />
Энэ багц сэдвээр заагдсан чадварыг эзэмшсэн байх нь яагаад чухал гэж та нар бодож<br />
байна вэ?<br />
--<br />
Энэ багц сэдвээр заагдсан чадварын заримыг нь та нар хэрэглэж үзсэн үү? Ямар үр дүн<br />
гарсан бэ?<br />
--<br />
Эдгээр чадвар нь та нарын цаашдын амьдралд ямар ач холбогдолтой гэж та нар бодож<br />
байна вэ?<br />
--<br />
Дээрх сэдвүүдээс хамгийн их сургамжтай, сонирхолтой нь аль нь байсан тухай ярина уу?<br />
--<br />
Чи өөрийн сурч мэдсэн зүйлээ хэн нэгэнд зааж өгөхийг хүсч байна уу? Яагаад?<br />
78
ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ХИЙХЭД УЧРАХ СААД БЭРХШЭЭЛ<br />
АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ<br />
--<br />
“Introduction to Goal-Setting” (Hunter-Geboy, 1995, pp. 209-211)<br />
--<br />
“Looking at My Life: Past and Future” (Hunter-Geboy, 1995, pp. 216-218)<br />
--<br />
“Guided Imagery: Future Employment” (Hunter-Geboy, 1995, p 487)<br />
--<br />
“Chapter 4: Values Survey” (Bingham, Edmondson and Stryker, 1993, pp. 93-100)<br />
--<br />
“Chapter 10: Gathering Job Information” (Bingham, Edmondson and Stryker, 1993, pp. 200-<br />
204)<br />
--<br />
“Chapter 9: Ask a Career Woman” (Bingham, Edmondson and Stryker, 1993, pp. 183)<br />
--<br />
Андерсон Ж., Биилс С., Пауэлл Д., (1994). “Эрүүл мэндтэй холбоотой амьдрах ур<br />
чадварууд” (Үндсэн 3-р үе). Walton-on-Thames Surrey, UK: Thomas Nelson and Sons Ltd.<br />
--<br />
Бингхем М., Эдмондсон Ж., Страйкер С. (1993). ”Сонголтууд: Өсвөр насны охидын<br />
өөрийгөө таньж мэдэх, хувийн төлөвлөлт хийхэд зориулсан тэмдэглэл”. Advocacy Press.<br />
--<br />
Хипп, Э. (1995). “Үл үзэгдэгч бартай тэмцэх нь: Стрессийг бууруулах өсвөр насныханд<br />
зориулсан удирдамж” (дахин редакторлаж, шинэчилсэн хувилбар). Minneapolis: Free Spirit<br />
Publishing.<br />
--<br />
Хантер-Жибой, С. (1995). “Амьдралаа төлөвлөх боловсрол: Залуучуудын хөгжлийн<br />
хөтөлбөр”. Washington, DC: Advocates for Youth.<br />
--<br />
Ми Нгүин. (2003). Амьдрах ухаан: Төлөвлөлт. Цуврал ном. БСШУЯ, НҮБ-ын Хүн амын<br />
сан, Монгол дахь Энх тайвны корпус. Шведийн хөгжил, хамтын ажиллагааны агентлаг.<br />
--<br />
Ми Нгүин., Алтанцэцэг,Д. (2007). Амьдрах ухааны чадварууд: Төлөвлөлт. Цуврал ном.<br />
БСШУЯ, НҮБ-ын Хүн амын сан, Монгол дахь Энх тайвны корпус.<br />
79
Энэхүү багц гарын авлага нь үнэгүй тараагдах бөгөөд<br />
зарж борлуулахыг хориглоно!<br />
ISBN:
Change language