Холбоо тогтоох
Холбоо тогтоох
Холбоо тогтоох
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
3<br />
МОДУЛЬ<br />
ХОЛБОО ТОГТООХ<br />
“АМЬДРАХ УХААНЫ ЧАДВАР” БАГЦ ГАРЫН АВЛАГА
МОДУЛЬ<br />
3<br />
3 ДАХЬ ХЭВЛЭЛ<br />
ХОЛБОО ТОГТООХ<br />
“АМЬДРАХ УХААНЫ ЧАДВАР” БАГЦ ГАРЫН АВЛАГА<br />
Шинэчлэн боловсруулсан:<br />
Дашзэвэгийн Алтанцэцэг<br />
Хянан тохиолдуулсан:<br />
Зөвлөхөөр ажилласан:<br />
Эх бэлтгэсэн:<br />
Цамбын Түвшинтөгс<br />
Чулуунбаатарын Байгалмаа<br />
Жозефин Соварин<br />
Анандита Филипоз<br />
Уттара Бхарат Кумар<br />
Элбэгзаяагийн Ангараг<br />
Ганбаатарын Санчир<br />
Энд илэрхийлсэн үзэл санаа нь зохиогчдынх бөгөөд Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын Хүн амын сангийн албан ёсны<br />
байр суурийг илэрхийлэхгүй.<br />
Улаанбаатар хот. 2016 он
ГАРЧИГ<br />
Өмнөх үг ............................................................................................................... 1<br />
Удиртгал ............................................................................................................... 2<br />
Үндсэн ойлголт .................................................................................................... 4<br />
Сэдвийн танилцуулга ........................................................................................... 5<br />
Үнэлгээ .................................................................................................................. 7<br />
Сэдэв 1. Үерхэл нөхөрлөл..................................................................................... 9<br />
Сэдэв 2. Болзоо, болзооны үеийн хүчин............................................................... 19<br />
Сэдэв 3. <strong>Холбоо</strong> <strong>тогтоох</strong>, зай барих...................................................................... 33<br />
Сэдэв 4. Хайр дурлалын холбоо............................................................................ 43<br />
Сэдэв 5. Бэлгийн харилцаа ба шийдвэр гаргалт.................................................. 58<br />
Сэдэв 6. Бусадтай тогтоосон холбоондоо үнэлгээ өгөх...................................... 68<br />
Сэдэв 7. Эрүүл бус холбоог таслах....................................................................... 81
ХОЛБОО ТОГТООХ<br />
ӨМНӨХ ҮГ<br />
”Амьдрах ухааны чадвар” багц гарын авлагын гурав дахь модуль нь “<strong>Холбоо</strong> <strong>тогтоох</strong>” юм.<br />
Энэ модулийн агуулгыг өсвөр үеийнхэн төдийгүй насанд хүрэгчид ч судалж болно. Үүнийг<br />
судалснаар тогтоосон холбоо харилцаагаа зохицуулж сурахаас гадна бусадтай ойртон<br />
нөхөрлөж, шинэ хүмүүстэй танилцан, холбоо харилцаагаа өргөжүүлэх чадвартай болоход нь<br />
тусална.<br />
Уг гарын авлагыг гурав дахь удаагаа хэвлэн өргөн барьж байна. Анхны хэвлэлийг англи хэл<br />
дээр Монгол дахь Энх тайвны корпусын сайн дурын ажилтан Питер Саймон бичиж, Нэгдсэн<br />
Үндэстний Байгууллага (НҮБ)-ын Хүн амын сангийн Өсвөр үеийн нөхөн үржихүйн эрүүл<br />
мэндийн төслийн Олон улсын зөвлөх Андреа Ирвин хянан тохиолдуулжээ. Монгол хэл рүү<br />
Амгаабазарын Гэрэлмаа орчуулж, Балсангийн Энхбат, Шагдарын Оюунцэцэг, Төмөрбатын<br />
Баасанцэрэн нар хянан тохиолдуулж, зургийг Баасансүрэнгийн Болормаа зуржээ. Нэг дэх<br />
хэвлэлийг БСШУЯ, НҮБ-ын Хүн амын сан, Монгол дахь Энх тайвны корпусын тусламжтайгаар<br />
2003 онд англи, монгол хэлнээ хэвлэсэн.<br />
Энэ гарын авлагын эрэлт хэрэгцээ жилээс жилд нэмэгдэж, дахин хэвлэх шаардлага байнга<br />
гардаг тул НҮБ-ын Хүн амын сан болон Монгол дахь Энх тайвны корпус санаачлан, техник<br />
санхүүгийн тусламж үзүүлэн, 2007-2008 онд хоёр дахь удаагаа хэвлэжээ. “<strong>Холбоо</strong> <strong>тогтоох</strong>”<br />
модулийн хоёр дахь удаагийн хэвлэлийг Дашзэвэгийн Алтанцэцэг сайжруулан боловсруулж,<br />
Чулуунбаатарын Байгалмаа хянан тохиолдуулжээ.<br />
Гурав дахь удаагийн хэвлэлийг НҮБ-ын Хүн амын сан, Швейцарийн хөгжлийн агентлагийн<br />
дэмжлэгтэйгээр НҮБ-ын Хүн амын сан, Монгол улсын Засгийн газартай хамтран хэрэгжүүлж<br />
буй “Залуучуудын хөгжлийн хөтөлбөр (2013-2017)“-ийн хүрээнд дахин сайжруулан шинэчилж,<br />
хэвлэлээ.<br />
“<strong>Холбоо</strong> <strong>тогтоох</strong>” модулийн гурав дахь хэвлэлийг НҮБ-ын Хүн амын сангийн Ази номхон<br />
далайн бүсийн зөвлөх Жозефин Соварин, Анандита Филипоз, Жонс Хопкинсийн их<br />
сургуулийн зөвлөх мэргэжилтэн Уттара Бхарат Кумар, мөн гарын авлагыг ашиглаж хэрэглэдэг<br />
мэргэжилтэн, сургагч багш нарын санал зөвлөмжийн дагуу Дашзэвэгийн Алтанцэцэг<br />
сайжруулан боловсруулж, өмнөх хувилбарын зарим сэдвийг нэгтгэх, зарим үйл ажиллагаа,<br />
тухайлбал, ажлын ярилцлага өгөх нь танихгүй хүнтэй холбоо <strong>тогтоох</strong> нэг хэлбэр болох талаас<br />
нь зөвлөмжлөн шинээр боловсруулан тусгах зэрэг агуулгын өөрчлөлт хийснээс гадна хэл,<br />
найруулгын засвар хийсэн болно. Түүнчлэн НҮБ-ын Хүн амын сангийн редакцийн зөвлөлийн<br />
гишүүд болон Цамбын Түвшинтөгс, Чулуунбаатарын Байгалмаа нар хянан тохиолдуулсан.<br />
“<strong>Холбоо</strong> <strong>тогтоох</strong>“ модулийг дахин хэвлэхэд өөрийн үнэтэй хувь нэмэр оруулсан бүх хүнд гүн<br />
талархал илэрхийлье.<br />
1
МОДУЛЬ 3<br />
УДИРТГАЛ<br />
ХОЛБОО ТОГТООХ ЧАДВАР ГЭЖ ЮУ ВЭ?<br />
Таньдаг, таньдаггүй ямар ч хүнтэй соёлтой сайхан харилцах чадварыг холбоо <strong>тогтоох</strong> чадвар<br />
гэнэ. Хүмүүстэй ажил, амьдралын шаардлагаар шинэ холбоо <strong>тогтоох</strong>, түүнийгээ үргэлжлүүлэх,<br />
үнэлгээ дүгнэлт өгөх, тогтоосон холбоогоо эерэг замаар таслах зэрэг нь холбоо <strong>тогтоох</strong><br />
чадварын жишээ болно.<br />
Бусадтай холбоо <strong>тогтоох</strong> чадвартай байна гэдэг нь хүн насан туршийн амьдралдаа хүмүүстэй<br />
харилцаж, түүний үр дагаврыг ойлгодог байна гэсэн үг. Түүнчлэн холбоо <strong>тогтоох</strong> чадвартай<br />
байхын өөр нэг сайн тал нь холбоотой байдаг хүмүүсийнхээ үзэл бодол, үнэт зүйлийг мэддэг,<br />
түүнчлэн бусад хүний хүлээн зөвшөөрөх боломжгүй сул талыг мэдэж авах явдал юм. Бусад<br />
хүнтэй тогтоосон холбоогоо цаашид үргэлжлүүлэх эсэхээ шийдэх, өөрөөр хэлбэл, хэн нэгэнтэй<br />
илүү ойртох, эсвэл хэн нэгнээс зай барих гэсэн үед уг чадвар хэрэг болдог. <strong>Холбоо</strong> <strong>тогтоох</strong><br />
чадвар нь бусдыг таньж мэдэх, тэдэнтэй цаашид харилцахад тус болно. <strong>Холбоо</strong> <strong>тогтоох</strong><br />
чадвартай байх нь өөртэй нь харилцдаг хүмүүст анхаарал тавьж байгааг харуулахаас гадна<br />
найз нөхөд, дотны хүн, хамаатан садны дунд гарах элдэв бэрхшээлтэй асуудлыг зохицуулах<br />
талаар зөв шийдвэр гаргахад нөлөөлнө.<br />
ХОЛБОО ТОГТООХ ЧАДВАР ЯАГААД ЧУХАЛ ВЭ?<br />
Нийгмийн амьдралын шаардлагаар хүмүүс хоорондоо харилцаанд орж, холбоо хамааралтай<br />
болдог. Хүмүүс ажил, сургууль дээрээ амжилт олох эсэх нь багш, ажил олгогч, хамтран<br />
ажиллагч зэрэг хүмүүстэй тогтоосон харилцаатай хамааралтай байдаг. Хүний амьдралын хувьд<br />
найз нөхөд, хайртай хүмүүсийн хоорондох холбоо харилцаа нь тэдэнд сэтгэлийн ханамж, баяр<br />
баяслыг авчирч байдаг. Гэр бүлийн дотно холбоо нь хүмүүст ая тухтай, аюулгүй амьдралыг<br />
мэдрүүлдэг. Эндээс үзэхэд хүний амьдралын бүхий л хэсэгт холбоо <strong>тогтоох</strong> чадвар чухал<br />
үүрэгтэй нь харагдаж байна.<br />
<strong>Холбоо</strong> <strong>тогтоох</strong> чадвар муутай хүмүүс ганцаардаж, хэн нэгэнтэй бат бэх холбоо харилцаатай<br />
болж нөхөрлөх, түүнийг үргэлжлүүлэхэд бэрхшээлтэй тулгардаг. Заримдаа хүмүүс эрүүл<br />
бус холбоонд орсон байдаг. Эрүүл бус холбоо гэдэг нь хүмүүс найзалж нөхөрлөхөд хэн нэг<br />
нь давуу эрх мэдэлтэй байх, хэн нэг нь хүчирхийллээр асуудлыг шийдэх, хэн нэг нь бусдын<br />
анхаарал халамжаас хол, эсвэл дарамтад байх зэрэг харилцааг хэлж байгаа юм.<br />
Мэдээллийн технологийн хөгжил дэвшлийн эрин үед өсвөр үе, залуучууд кибер ертөнцөд<br />
хүмүүстэй холбоо <strong>тогтоох</strong>доо эрсдэлд орох талтайг санах хэрэгтэй. Интернэтээр танилцсан<br />
хүн өөрийнхөө жинхэнэ нэр, бодит дүрээ нуун зориудаар төөрөгдүүлж, хуурсан тохиолдолд<br />
түүнд шууд итгэсэн хүн хохирогч болоод үлдэх талтай.<br />
Бодит амьдралын жишээнээс үзэхэд зарим нь ийм эрүүл бус холбооноос гарах чадваргүй<br />
учраас өөрөө түүндээ шаналж, өөртөө болон бусдад гомдон, “занганд байгаа” мэт амьдардаг.<br />
<strong>Холбоо</strong> <strong>тогтоох</strong> чадвартай хүмүүс нь тогтоосон холбоо харилцаагаа зохицуулж сурсан байдаг.<br />
Ийм хүмүүс нь бусадтай ойртон нөхөрлөж, шинэ хүмүүстэй танилцан, холбоо хэлхээгээ<br />
өргөжүүлж чаддаг. Нөхөрлөл гэдэг нь тэдний хувьд ямар утга учиртай болохыг мэддэг тул<br />
түүнийгээ гүнзгийрүүлэн хөгжүүлэхийн зэрэгцээ, ямар хэмжээнд байлгахаа ч мэддэг. Ийм<br />
хүмүүс нь ойр дотно холбоотой бусад хүнд анхаарал халамж тавьж, тэднийг ойлгож байгаагаа<br />
харуулж, холбоо харилцаагаа гүнзгийрүүлэхэд хүчин чармайлт гаргаж чаддаг.<br />
2
ХОЛБОО ТОГТООХ<br />
<strong>Холбоо</strong> <strong>тогтоох</strong> чадвартай хүмүүс нь өөрсдийн бий болгосон холбоо харилцаанд үнэлгээ<br />
дүгнэлт өгч чаддаг, холбоогоо эрүүл бус байдалд оруулах нөхцөл байдлаас хамгаалж<br />
чаддаг. Мөн өөрийгөө хэн болох, юуг үнэлдэг, өөрийн хэм хэмжээ зэргийг өрөөл бусдад<br />
мэдрүүлж, харилцаагаа цаашид бэхжүүлж, бэрхшээлтэй асуудал үүсэхэд түүнийг зохицуулж,<br />
шаардлагатай үед уг холбоог тасалж чаддаг.<br />
3
МОДУЛЬ 3<br />
ҮНДСЭН ОЙЛГОЛТ<br />
Үерхэл нөхөрлөл<br />
Бие биедээ ойр дотно байж, өөрийн болон амьдралын жаргал зовлонгоо хуваалцдаг хүмүүсийг<br />
найзууд гэдэг. Хүнийг сайн найз болгодог цорын ганц арга зам гэж байдаггүй. Үерхэл нөхөрлөл<br />
нь олон янз хүмүүсийн бусдад итгэх, санаа бодлоо хуваалцах, харилцах зэрэгтэй холбоотой.<br />
Үерхэл, нөхөрлөлийн утга учир, хэм хэмжээ, хэнтэй ямар асуудлын тухай ярилцах зэрэг нь<br />
тухайн хүний өөрийнх нь шийдэх асуудал юм.<br />
Хайр<br />
“Хайр гэж юу вэ?” гэсэн асуулт хүн төрөлхтөн бий болсон үеэс өнөөг хүртэл бидний амьдралд<br />
байсаар ирсэн ч одоо болтол тодорхой хариулт өгч чадаагүй хэвээр л байна. Өөрийн амьдралд<br />
тохиолдож байсан хайр дээр тогтсон зарим холбоог эргэцүүлэн бодож, ойр дотны найз,<br />
дурлалт хос, гэр бүлийн хүмүүсийн холбоог авч үзэх нь чухал.<br />
Зөвшөөрөх<br />
Зөвшөөрөх гэдэг нь бусдын дэвшүүлсэн тодорхой нөхцөл, санал хүсэлтийг хүлээж авах гэсэн<br />
үг юм. Хүнийг зөвшөөрөөгүй байхад нь бэлгийн ямар нэг зан үйлд татан оролцуулах нь бэлгийн<br />
хүчирхийлэл, улмаар хүчингийн асуудалд хүргэх болно. Хүн аливаа асуудалд зөвшөөрөл өгөх,<br />
өгөхгүй байх, эсвэл зөвшөөрлөө хүссэн цагтаа цуцлах эрхтэй.<br />
Болзооны үеийн хүчин<br />
Хайр дурлалын холбоотой шинэхэн хос төдийгүй үерхэж байгаа хүмүүс болзооны үед хэн<br />
нэгийгээ хүчээр бэлгийн хавьталд оруулах тохиолдол гардаг. Үүнийг болзооны үеийн хүчин<br />
гэж хэлдэг. Энэ нь ихэвчлэн таньдаг хүмүүс, дурлалт хосын хүрээнд болдог учраас ихэнхдээ<br />
нуугаад өнгөрдөг төдийгүй “хүчин” болсон гэдгийг мэдэлгүй өнгөрөх нь элбэг байдаг. Болзооны<br />
үеийн хүчинд өртсөн хүмүүсийн олонх нь энэ явдлыг хүчин гэж тооцдоггүй байна. Үүнээс болж<br />
зарим нь сэтгэлээр унаж, болсон бүх явдалд өөрийгөө буруутгадаг.<br />
Эрх мэдэл<br />
Хүмүүсийн хоорондох холбоонд эрх мэдлийн ялгаа гарч, хэн нэгэн нь үйл ажиллагаанд хяналт<br />
тавих, шийдвэр гаргахад давамгайлж оролцохыг эрх мэдэл гэдэг. Эрүүл холбоо харилцаа<br />
гэдэг нь хосын амьдралд хоёулаа өөрсдөө хяналт тавих, шийдвэр гаргахад тэгш эрх мэдэлтэй<br />
оролцохыг хэлдэг. Эрүүл бус холбоо харилцаа гэдэг нь хосын аль нэг нь нөгөөгөөсөө илүү<br />
эрх мэдэл эдлэхийг хэлдэг. Хүмүүсийн холбоо харилцааг ажиглахад ихэнх тохиолдолд (гэхдээ<br />
дандаа биш) эрэгтэй хүн, эсвэл насаар арай ахмад хүн нь илүү эрх мэдэлтэй байдаг. Эрх<br />
мэдлийн тэнцвэрт бус байдал нь тухайн хүмүүсийн нийгэмд эзэлж байгаа байр суурь, хөрөнгө<br />
чинээ, мэдлэг чадвар, биеийн хүч чадал, өөртөө итгэх итгэл зэргээс үүдэлтэй. Дарамт<br />
шахалтыг ил, далдаар ашиглан эрх мэдлээр илүү болсон хүн нь нөгөөгийн хүсээгүй зүйлийг нь<br />
тулган хийлгэж, өөрийн хүссэнээр байлгаж чаддаг. Ер нь эрх мэдлийн тэнцвэрт бус байдал нь<br />
нэгнийх нь хүсэл сонирхлыг боогдуулж, бие дааж шийдвэр гаргах чадварыг улам доройтуулдаг<br />
төдийгүй бага эрх мэдэл бүхий хүнийг бие, сэтгэл, бэлгийн хүчирхийлэлд оруулж болзошгүй<br />
аюултай нөхцөл үүсгэдэг.<br />
4
ХОЛБОО ТОГТООХ<br />
СЭДВИЙН ТАНИЛЦУУЛГА<br />
СЭДЭВ 1. Үерхэл нөхөрлөл.<br />
Энэ сэдвээр оролцогчид үерхэл нөхөрлөлийн чухал шинж чанаруудын тухай үзэх болно.<br />
Мөн өөрийнхөө хүрээлэл дэх нөхөрлөлийн холбоонд үнэлгээ өгч, эдгээрээс аль нь тэдний<br />
хувьд дотны найз болох, аль нь жирийн нэг нөхөр юмуу ажил төрлийн холбоотой болохыг<br />
тодорхойлно.<br />
СЭДЭВ 2. Болзоо, болзооны үеийн хүчин.<br />
Энэ сэдвээр оролцогчид хайр дурлалын холбоо хэр зэрэг гүнзгийрдэг талаар эрэгтэй, эмэгтэй<br />
хүний байр сууринаас хандан ярилцах болно. Залуу хүмүүс танилцахдаа болзох, үнсэх, илэх,<br />
таалах зэрэг эрсдэлгүй бэлгийн зан үйл үйлдэж болох, мөн нөгөөтэйгүүр болзооны үеийн<br />
хүчингийн нэгэн тохиолдолтой танилцаж, болзооны үеийн хүчингээс сэргийлэх арга замын<br />
талаар судалж үзэх болно.<br />
СЭДЭВ 3. <strong>Холбоо</strong> <strong>тогтоох</strong>, зай барих.<br />
Бусадтай холбоо <strong>тогтоох</strong>доо баримтлах зүйл болон шохоорхол, хайрын ялгааг тодорхойлох,<br />
танихгүй хүнтэй холбоо <strong>тогтоох</strong>од учирч болох бэрхшээл, бусадтай тогтоосон нөхөрлөлийн<br />
холбоог таслах, эсвэл түүнээс холдох шалтгааны талаар судална.<br />
СЭДЭВ 4. Хайр дурлалын холбоо.<br />
Оролцогчид эрүүл хайр дурлалын холбооны онцлог болох таван шинж чанарыг болон<br />
эдгээрийг хэрхэн илэрхийлэх тухай үзнэ. Оролцогчид сайн найз залуу/найз охинд байх ёстой<br />
шинжүүдийг судалж үзээд, тэдэнд байвал зохих шинж чанаруудтай харьцуулж үзэх болно.<br />
СЭДЭВ 5. Бэлгийн харилцаа ба шийдвэр гаргалт.<br />
Бэлгийн харилцааны үед юуг зөвшөөрөл гэж үзэж болох тухай ярилцаад зөвшөөрч байгаагаа<br />
хэрхэн илэрхийлж болох аргууд болон зөвшөөрөл өгөхөөсөө өмнө ямар асуудлыг бодож үзэх<br />
шаардлагатай талаар үзэх болно. Оролцогчид өөрийн сонирхож байгаа хүнтэй уулзах, бэлгийн<br />
харилцаанд орж эхлэх зэрэг бэлгийн харилцаатай холбоотой янз бүрийн асуудлаар, түүний<br />
дотор бэлгийн хавьтлын талаар хэрхэн ярилцах арга замын талаар багаараа хамтран ярилцаж<br />
шийдвэрлэх болно.<br />
СЭДЭВ 6. Бусадтай тогтоосон холбоондоо үнэлгээ өгөх.<br />
Энэ сэдвээр оролцогчид бусадтай тогтоосон холбоонд үнэлгээ дүгнэлт өгөх арга замын<br />
талаар зохих ойлголттой болж, түүнийгээ өөрийн болон бусдын тогтоосон холбоог үнэлэхэд<br />
ашиглах дадлага хийнэ. Дараа нь оролцогчид хүмүүсийн хоорондын зарим холбоог<br />
сайжруулах шаардлагатай болсон эсэхийг хэрхэн мэдэх, ямар үед холбоог таслах талаар<br />
эргэцүүлэн бодох, ийм тохиолдолд өөртөө итгэлтэй харилцах замаар хэрхэн шийдвэрлэж<br />
болохыг харуулсан бүдүүвчийг судалж, түүнийг хэрхэн хэрэглэх дасгал хийх болно. Эцэст<br />
нь оролцогчид бэрхшээлтэй тулгараад байгаа хэд хэдэн тохиолдолтой танилцан, тэдгээрийг<br />
хэрхэн зохицуулж болох талаар ярилцах болно.<br />
5
МОДУЛЬ 3<br />
СЭДЭВ 7. Эрүүл бус холбоог таслах.<br />
Энэ сэдвээр оролцогчид хүмүүсийн хоорондын холбооны эрүүл ба эрүүл бус байдлыг<br />
тодорхойлох шинж чанарыг үзэх болно. Оролцогчид үерхэл нөхөрлөл болон хайр дурлалын<br />
холбоонд эрх мэдлийн ялгаа хэрхэн үүсдэг болохыг судалж, энэ ялгаа гүнзгийрснээс болж<br />
гарах үр дагаврын талаар ярилцах болно. Мөн өөрсдийн үнэлж үздэг шинжийг тодорхойлж<br />
холбоо эрүүл бус байгааг харуулах ямар шинж тэмдэг нь уг холбоог таслах шалтгаан болох<br />
талаар тодорхойлон ярилцах болно.<br />
6
ХОЛБОО ТОГТООХ<br />
ҮНЭЛГЭЭ<br />
I хэсэг. Мэдлэг<br />
Завар: Өгөгдлийг уншаад хариултаа тохирох баганад “+” тэмдэг тавина уу.<br />
№ Өгөгдөл Тийм Үгүй<br />
1<br />
2<br />
3<br />
4<br />
5<br />
6<br />
Үерхэл нөхөрлөл чухал гэж үздэг хүмүүсийн санал бодол хэзээ ч<br />
өөрчлөгдөхгүй.<br />
Хүмүүсийн үерхэл нөхөрлөлийн хэв маяг нь бие биеэсээ ялгаатай<br />
байдаг бөгөөд найз нөхдийн тоо ч харилцан адилгүй байдаг.<br />
Болзож уулзах үедээ нэг нь хүсээгүй байхад албадан бэлгийн<br />
хавьталд хүчээр оруулах нь хүчингийн нэг хэлбэр.<br />
Хайр дурлалын холбоог эрүүл байгааг харуулдаг онцлог шинж чанар<br />
байдаг.<br />
Хүнтэй уулзахдаа тохиролцсон цагтаа ирэхгүй байх нь тэр хүний<br />
өөрийнх нь хариуцлагаас илүү уулзах хүнээ хүндэтгэхгүй байгаа<br />
хэрэг.<br />
Шаардлагатай үед холбоогоо таслах тухай бие биедээ шууд ярих нь<br />
асуудлыг зохицуулан шийдвэрлэх хамгийн оновчтой арга зам.<br />
II хэсэг. Чадвар<br />
Заавар: Өгөгдлийг уншаад өөрийнхөө хариултад тохирох тоог дугуйлна уу.<br />
№<br />
Өгөгдөл<br />
Байнга<br />
Заримдаа<br />
Огт үгүй<br />
1<br />
Бэлгийн харилцаанд орохыг хүсэхгүй байгаагаа илэрхийлж “үгүй”<br />
гэж хэлэхэд нь үйлдлээ шууд больдог.<br />
2 1 0<br />
2 Сексийн талаар ярих төвөгтэй байдаг. 2 1 0<br />
3<br />
4<br />
5<br />
Тухайн зан үйлээс урган гарч болох эрсдэл, үр дагаврыг<br />
мэдсэнээр эрсдэлээс урьдчилан сэргийлж чаддаг.<br />
Өөртөө төрж байгаа мэдрэмж болон холбоо тогтоосон хүнийхээ<br />
талаар гэрийнхэнтэйгээ илэн далангүй ярилцдаг.<br />
Үүссэн асуудлыг шууд илэрхийлэх, эсвэл түүнтэй нүүр тулахаас<br />
эмээдэг.<br />
2 1 0<br />
2 1 0<br />
2 1 0<br />
6 Би бусдынхаа өөр үзэл бодол, сонирхлыг хүлээн зөвшөөрч чаддаг. 2 1 0<br />
7
МОДУЛЬ 3<br />
III хэсэг. Хандлага<br />
Заавар: Өгөгдөл тус бүрийг уншаад өөрийнхөө үзэл бодолд тохирч байгаа хэсгийг дугуйлна уу.<br />
№<br />
Өгөгдөл<br />
Санал<br />
нийлнэ<br />
Эргэлзэж<br />
байна<br />
Санаа<br />
нийлэхгүй<br />
1<br />
2<br />
Нөхөрлөлийн чухал шинж чанарын талаар эрэгтэй, эмэгтэй хүний<br />
бодол ялгаатай.<br />
Үерхэл, нөхөрлөлийн хувьд таны чухал гэж үздэг байсан шинж<br />
чанар сүүлийн 5 жилийн дотор өөрчлөгдсөн.<br />
1 2 3<br />
1 2 3<br />
3 Цөөн хэдхэн сайн найзтай байсан нь дээр гэж ихэнх хүн боддог. 1 2 3<br />
4<br />
5<br />
Эрчүүд өөрийн хэрэгцээ шаардлага, хүсэл сонирхлоо<br />
ойлгуулахад илүү анхаарах ёстой.<br />
Үерхэл, нөхөрлөлөө таслах, зарим найзаасаа холдох зэрэг<br />
нь тухайн хүний үзэл бодол, үнэт зүйл, хүсэл мөрөөдлөөс<br />
шалтгаална.<br />
1 2 3<br />
1 2 3<br />
6<br />
Эмэгтэй хүн хэн нэгэнтэй дотно харилцаатай болохыг хүсч байгаа<br />
бол үүнийг эхэлж санаачилж болохгүй<br />
1 2 3<br />
8
Сэдэв 1<br />
ҮЕРХЭЛ НӨХӨРЛӨЛ
ЗОРИЛГО<br />
Энэ сэдвээр үерхэл нөхөрлөлийн хамгийн чухал шинж чанарын тухай судлан, найз нөхөдтэйгөө<br />
тогтоосон холбоо, харилцааны талаар эрэгцүүлэн бодож, хэн нь хамгийн ойр дотны найз<br />
болох, хэн нь жирийн нөхөд болохыг тодорхойлно.<br />
ЗОРИЛТ<br />
Тус сэдвийг судалснаар суралцагчид дараах мэдлэг, чадвартай болсон байна.<br />
Үүнд:<br />
• Үерхэл нөхөрлөлийн хувьд хамгийн чухал олон шинжийг хэлэх<br />
• Өөрсдийн бусадтай тогтоосон үерхэл нөхөрлөлийн хэв маягийг тодорхойлох (жишээлбэл,<br />
цөөн хэдэн сайн найзтай боловч олон танилтай, эсвэл цөөхөн танилтай боловч олон сайн<br />
найзтай гэх мэтээр)<br />
• Өөрийн танил нэгэнтэй ойртон нөхөрлөхийн тулд хийх зарим үйлдлийг хэлэх<br />
Бэлтгэх зүйл<br />
• Том цаас, эсвэл самбар<br />
• Самбарын үзэг, эсвэл шохой<br />
• Хоосон карт юмуу жижиг цаас –суралцагч бүрт хоёр ширхэгийг<br />
• “Нөхөрлөлийн хүрээ” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 1.1) - том үзүүлэн хэлбэрээр<br />
• “Нөхөрлөлийн таван түвшин” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 1.2) – боломжтой бол суралцагч бүрт,<br />
эсвэл хоёр хүний дунд нэг хувийг, эсвэл нэг том үзүүлэн байдлаар бэлтгэх<br />
• “Сайн найзын шинж чанар” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 1.3) – боломжтой бол суралцагч бүрт<br />
нэг хувь, эсвэл том үзүүлэн дээр бичиж бэлтгэх
ҮЕРХЭЛ НӨХӨРЛӨЛ<br />
ТУХАЙН СЭДВИЙН ҮНДСЭН ОЙЛГОЛТ<br />
• Хүмүүсийн үерхэл нөхөрлөлд юуг хамгийн чухал гэж үзэх нь хүн бүрээс хамаарах ба адил<br />
байх албагүй.<br />
• Үерхэл нөхөрлөлд юуг чухал гэж үздэг тухай хүмүүсийн санал бодол нь яваандаа<br />
өөрчлөгдөж болно.<br />
• Хүмүүсийн үерхэл нөхөрлөлийн холбоо нь хэр зэрэг ойр дотно байдгаас хамаарч янз бүр<br />
байдаг.<br />
• Хүмүүсийн үерхэл нөхөрлөл нь харилцан адилгүй байдаг бөгөөд заримтай нь ойр дотны<br />
найз, заримтай нь ердийн нөхөд байхад заримтай нь зүгээр жирийн танил байдаг.<br />
СУРГАЛТЫН ЯВЦ<br />
“Үерхэл нөхөрлөл” сэдвийн явцад үерхэл нөхөрлөлийн холбооны талаар эргэцүүлэн бодож,<br />
нарийвчилж үзнэ. Ямар шинжээр нь түүнийг сайн найзаа гэж үзэх, ямар хүнийг өөрийнхөө<br />
ойрын хүрээлэлд багтааж, зовлон жаргалаа хуваалцаж болох талаар дасгал ажиллана.<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 1<br />
Харилцаа холбоо<br />
Сургалт эхлэхэд “бие халаах” дасгалаар суралцагчдад үерхэл нөхөрлөлийнхөө талаар бодох<br />
боломж олгож, зарим өгүүлбэрийг самбарт бичиж, хэлэлцэнэ. Сургагч багш өгүүлбэр бүрийг<br />
чангаар уншиж өгөх үед суралцагчид үг хэлэхгүй, дохиогоор харилцах ба уг өгүүлбэртэй санал<br />
бүрэн нийлж байвал эрхий хуруугаа гозойлгоно, эргэлзэж байвал хуруунуудаа салгалгүй гараа<br />
өргөнө, эсэргүүцэж байвал чигчий хуруугаа гозойлгоно. Нэг өгүүлбэр уншсаны дараа энэ<br />
талаар өөр бодолтой байгаа суралцагчдаас учир шалтгаан, байр суурийнх нь талаар асууж,<br />
тайлбарлуулна.<br />
БАГШИД ӨГӨХ ЗӨВЛӨМЖ<br />
Энэ дасгалын зорилго нь заавал “зөв” хариултыг олуулах бус харин үерхэл нөхөрлөлийн<br />
талаар бодож, ярилцах эхлэлийг бий болгох нь чухал юм.<br />
--<br />
Хүнд хэд хэдэн сайн найз байж болно.<br />
--<br />
Хүн олон танилтай байх нь чухал.<br />
--<br />
Жинхэнэ найз бол юу бодож байгаагаа үнэнээр нь хэлдэг.<br />
--<br />
Жинхэнэ найзууд хоорондоо маргадаггүй.<br />
--<br />
Хэрэв чи хүнд дурласан бол найзуудаа мартахад буруудах зүйлгүй.<br />
Дараа нь үерхэл, нөхөрлөлийн хамгийн чухал шинж чанарыг суралцагч бүрээр илүү нарийн,<br />
нухацтай тунгаан бодуулах дасгал ажил хийлгэнэ. Суралцагч бүрт нэжгээд хоосон карт тарааж<br />
өгөөд (энэ нь таны бэлдсэн картын тал нь болох ёстой), дараах өгүүлбэрийг самбарт бичнэ:<br />
“________________ нь миний сайн найз, яагаад гэвэл ....................”<br />
Суралцагчдаас хамгийн сайн найзынхаа тухай бодохыг хүсээд, найзынхаа нэрийг дээрх<br />
өгүүлбэрийн эхний хоосон зайд бичиж, түүнийг өөрийн найз гэж үзэх ямар шинж түүнд байгааг<br />
дараагийн хоосон зайд бичихийг хүснэ.<br />
11
МОДУЛЬ 3: СЭДЭВ 1<br />
Дараа нь картуудыг хураан авч, хооронд нь холино. Сургагч багш картан дээр бичсэн<br />
өгүүлбэрүүдийг нэг нэгээр нь уншихдаа найзын чинь нэрийг орхиод, харин сайн найзын шинж<br />
чанарыг уншингаа самбарт жагсаан бичнэ. Бүх өгүүлбэрийг уншиж дуусаад, жагсаалт дээр<br />
нэмэх зүйл байгаа эсэхийг асуугаад, нэмж хэлсэн шинж чанарыг самбарт бичнэ.<br />
БАГШИД ӨГӨХ ЗӨВЛӨМЖ<br />
Бичихдээ шинж чанарыг үйлт нэрээр нэршүүлэн бичихийг хичээгээрэй. Жишээлбэл, “тэр<br />
надад бүхий л зүйлийн тухай үнэнийг хэлдэг” гэсэн өгүүлбэрийг “үнэнч шударга байх” гэж<br />
бичих, эсвэл “тэр залуу хэзээ ч намайг гутааж доромжилдоггүй” гэдгийг “хүндлэх” гэж бичнэ.<br />
Суралцагчдыг 4-5 хүнтэй багт хуваагаад, хамгийн ойр дотны найзад тань байгаасай гэж хүсдэг<br />
шинж чанарын талаар ярилцаад хамгийн чухал таван шинж чанарыг хамтарч гаргахыг хүснэ.<br />
Энэ ажлыг гүйцэтгэхдээ самбарт бичсэн жагсаалтыг ашиглаж болохоос гадна өөрсдөө шинэ<br />
жагсаалт гаргаж болно.<br />
Хамтарч бичсэн шинж чанаруудыг ач холбогдлоор нь 1-5 хүртэл тоогоор эрэмбэлнэ. Хамгийн<br />
чухал гэж үзсэн шинж чанарыг “1” дараагийнхийг “2” гэх мэтээр дугаарлаж, ач холбогдлоороо<br />
арай бага гэж үзсэн шинж чанарыг “5” гэж дугаарлана гэсэн үг.<br />
10 минутын дараа багуудын сонгосон шинж чанаруудыг уншуулж, хэрхэн дугаарласан<br />
шалтгааныг тайлбарлуулна. Суралцагчдаас дараах асуултыг асууна:<br />
--<br />
Ямар шинж чанар нь хамгийн чухал гэдгийг хамтарч шийдэхэд хялбар байв уу, хүнд байв<br />
уу? Яагаад?<br />
--<br />
Аль шинж чанар нь хамгийн чухал болохыг танай баг хэрхэн шийдсэн бэ? Багийн дотор<br />
санал зөрөлдөөн гарсан уу? Танай багийнхнаас өөр ямар санал гарсан бэ?<br />
--<br />
Нөхөрлөлийн чухал шинж чанарын талаар эрэгтэй, эмэгтэй хүний бодол ялгаатай нь<br />
ажиглагдав уу? Ямар ялгаа гарсан бэ?<br />
--<br />
Багуудын жагсаалтаас үзэхэд нөхөрлөлийн ямар шинж чанар олон давтагдаж байгааг<br />
та нар ажиглав? (Самбарт бичсэн жагсаалтаас дурдсан шинж чанарыг дугуйлна. Хэрвээ<br />
дурдсан шинж чанар нь жагсаалтад багтаагүй бол нэмж бичээд дугуйлна.)<br />
--<br />
Та өөрийн хамгийн дотны болон жирийн нэг найзаасаа ямар нэг адилхан шинж чанарыг<br />
эрдэг үү? Таны хүсэн хүлээж байдаг шинж чанар юугаараа адил, юугаараа ялгаатай байна<br />
вэ?<br />
--<br />
Үерхэл, нөхөрлөлийн хувьд таны чухал гэж үздэг байсан ямар шинж чанар сүүлийн 5<br />
жилийн дотор өөрчлөгдсөн бэ? Тийм бол яагаад өөрчлөгдсөн гэж та бодож байна вэ?<br />
Суралцагчдад “Сайн найзын шинж чанар“ (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 1.3)-ыг тарааж өгнө. Тэд бие<br />
даан ажиллаж, өөрийн дүн шинжилгээг хийнэ.<br />
12
ҮЕРХЭЛ НӨХӨРЛӨЛ<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 2<br />
Үерхэл, нөхөрлөлийн хүрээ<br />
Үйл ажиллагааны эхэнд суралцагчид өөрийн ойр дотны болон жирийн найзууд ямар хүмүүс<br />
болох тухай бодож эргэцүүлнэ гэдгийг хэлнэ. Урьдчилан бэлтгэсэн “Нөхөрлөлийн хүрээ”<br />
(Нөөц хэрэглэгдэхүүн 1.1)-үзүүлэнг дэлгэн харуулна. Хамгийн ойрын найзууд нь дотор талын<br />
тойргуудад, жирийн найзууд нь захын тойргуудад, энгийн танилууд нь тойргийн гадуур байрлаж<br />
байгааг харуулсан гэдгийг тайлбарлана. “Нөхөрлөлийн таван түвшин” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн<br />
1.2)-материалыг тарааж өгнө. Хэрвээ том үзүүлэн байдлаар бэлдсэн бол түүнийг дэлгэн<br />
харуулна. Энэ материал дээрх мэдээллийг суралцагчдын хамтаар уншина. Суралцагчаар<br />
өөрийн нөхөрлөлийн хүрээг тойргоор үзүүлэх дасгал хийлгэнэ. Энэ даалгаврыг хураалгах<br />
шаардлагагүй. Хэрвээ том үзүүлэн ашиглаж байгаа бол суралцагчдаар дэвтэр дээр нь түүнтэй<br />
адил давхар тойрог зуруулна. Найз нөхөдтэйгээ хэр зэрэг холбоотой байдгаар нь ялгаж,<br />
тэдний нэрийг зохих тойрогт бичихийг суралцагчдаас хүснэ. Хэрэв хүсвэл зарим найзынхаа<br />
нэрийг тойргуудын завсар хооронд (өөрөөр хэлбэл, зураас шугам дээр) бичиж болно. Хэрвээ<br />
суралцагчид хамаатан саднаасаа хэн нэгийг өөртөө хамгийн ойр дотны хүн, найзаа гэж үздэг<br />
бол тэдний нэрсийг ч бичиж болно.<br />
Энэ ажлыг гүйцэтгэж дууссаны дараа үлдсэн хоосон картуудыг нэг нэгээр нь тарааж өгөөд,<br />
эдгээр карт дээр нөхөрлөлийн хүрээг гурван хэсэг болгон тэдгээрт бичсэн хүний тоог нэгтгэн<br />
бичихийг хүснэ.<br />
Үүнд:<br />
--<br />
Дөрөв ба тав дахь түвшинд бичсэн нөхөрлөлийн холбооны тоо<br />
--<br />
Хоёр ба гурав дахь түвшинд бичсэн нөхөрлөлийн холбооны тоо<br />
--<br />
Нэг дэх түвшинд бичсэн нөхөрлөлийн холбооны тоо<br />
Нөхөрлөлийн холбооны нийлбэрийг гаргаж дуусахаар нь картуудыг цуглуулж аваад, тэдний<br />
нөхөрлөлийн хүрээг харуулсан тойрог нь хэр зэрэг ялгаатайг харуулахын тулд дээрх гурван<br />
хэсгийн нийлбэр тооноос заримыг нь жишээ болгон самбарт бичиж харуулна. Үүнийг сонгохдоо<br />
хэсэг тус бүрт хамгийн олон болон хамгийн бага үзүүлэлттэй байгаа тохиолдлыг аваарай.<br />
Суралцагчдаас дараах асуултыг асууна.<br />
Самбар дээр бичсэн тоо нь хүмүүсийн нөхөрлөлийн талаар юу харуулж байна вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Хүмүүсийн үерхэл нөхөрлөлийн хэв маяг нь бие биеэсээ ялгаатай байдаг бөгөөд найз<br />
нөхдийн тоо ч харилцан адилгүй байдаг.<br />
Энэ талаар ямар нэгэн зөв хариулт гэж байх уу?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Үүнд ямар нэгэн зөв хариулт гэж байхгүй. Хүн бүр зөвхөн өөрийнх нь хувьд зөв гэж<br />
үзсэнээрээ энэ харьцааг өөрөө олдог.<br />
--<br />
Хамгийн ойрын найз нарын хүрээнд хэнийг оруулахаа бид өөрсдөө шийднэ.<br />
13
МОДУЛЬ 3: СЭДЭВ 1<br />
ДҮГНЭЛТ<br />
Суралцагчдаас дараах асуултыг асууна:<br />
Үерхэл нөхөрлөлд хамгийн чухал зүйлийн талаар өөр өөр ойлголттой хүмүүс найзууд болж<br />
чадах уу? Та нар юу гэж бодож байна?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Тэд найзууд болох боловч тэднээс харилцан зөвшилцөлд хүрэхэд тэсвэр тэвчээр их<br />
шаардана.<br />
--<br />
Зарим тохиолдолд ийм хүмүүс нь сайн найзууд байж чадахгүй.<br />
Та муу найзтай байсан нь дээр үү, огт найзгүй байсан нь дээр үү? Яагаад?<br />
Цөөн хэдхэн сайн найзтай байсан нь дээр гэж бодож байна уу, эсвэл олон найзтай байсан нь<br />
дээр үү? Яагаад?<br />
Сүүлийн хоёр асуултын хувьд зөв хариултууд ижилхэн зөв байх албагүйг суралцагчдад<br />
сануулж болно. Энэ нь тухайн хүнээс шалтгаалах боловч энэ талаар хүмүүс ямар<br />
бодолтойгоо мэдэж авах нь чухал болно.<br />
14
ҮЕРХЭЛ НӨХӨРЛӨЛ<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 1.1<br />
НӨХӨРЛӨЛИЙН ХҮРЭЭ<br />
1<br />
2<br />
3<br />
4<br />
5<br />
БИ<br />
15
МОДУЛЬ 3: СЭДЭВ 1<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 1.2<br />
НӨХӨРЛӨЛИЙН ТАВАН ТҮВШИН<br />
Бага зэргийн итгэл Дунд зэргийн итгэл Дээд зэргийн итгэл<br />
Нэг дэх<br />
түвшин<br />
Хоёр дахь<br />
түвшин<br />
Гурав дахь<br />
түвшин<br />
Дөрөв дэх<br />
түвшин<br />
Тав дахь түвшин<br />
Баримт, бодит<br />
байдал<br />
Тэд ингэж<br />
хэлдэг<br />
Би ингэж боддог<br />
Би ингэж<br />
мэдэрч байна<br />
Бидний талаар ийм<br />
мэдрэмжтэй байна<br />
Хүмүүсийн хоорондох итгэлцэл нь тэдний хэр зэрэг ойр дотно байдагтай холбоотой байдаг<br />
бөгөөд түүнийг мэдэхэд юуны тухай ярилцаж байгаагаа бодож эргэцүүлэх нь чухал болно. Хэн<br />
нэг хүнтэй ярьж, санаа бодлоо хэр зэрэг хуваалцдаг вэ? Нөгөө хүн чинь тантай юуны тухай<br />
ярьж, юугаа хуваалцдаг вэ? Дор өгсөн тайлбар нь бусадтай тогтоосон нөхөрлөлийн хүрээгээ<br />
тодорхойлоход тань тус дөхөм болно.<br />
Нөхөрлөлийн нэг дэх түвшинд баримт, бодит байдлын тухай ярилцдаг.<br />
“Баасан гарагийн орой нийллэгтэй”, “Манай анги маргааш танилцах үдэшлэг зохион<br />
байгуулна.”, “Энэ зун их халуун нартай ган болох нь”. Бусадтай таны хуваалцаж байгаа мэдээлэл<br />
нь зөвхөн баримт, мэдээлэл, мэдлэг, бодит байдал, хичээл гэх мэтийн асуудлаар ярихад ямар<br />
ч эрсдэлгүй, хувийн бус асуудал байна. Энэ хүрээнд ярих мэдээлэл нь түүнийг өгүүлж байгаа<br />
хүний хувийн зан чанартай огт холбоогүй юмуу бараг холбоогүй байдаг.<br />
Нөхөрлөлийн хоёр дахь түвшинд бусдын бодож, хийж байгаа зүйлийн тухай ярилцдаг.<br />
“Бат шинэ найз охинтой болсон гэж би сонслоо”, “Тооны шинэ багш гайгүй сайн багш гэнээ”.<br />
Энэ хүрээнд ярилцдаг мэдээлэл нь түүнийг өгүүлж байгаа хүнтэй шууд холбоотой биш учраас<br />
мөн л эрсдэл багатай байдаг. 2 дахь хүрээний найз нөхдийн мэдээллийн солилцоонд чи өөрөө<br />
огт гарч ирэхгүй. Чиний бусадтай хуваалцаж байгаа мэдээлэл нь чиний сонссон, уншсан, нэг<br />
бол өөр нэг хүний тухай ярьсан хөндлөнгийн зүйл байдаг учраас энэ асуудлын талаар чиний<br />
бодол, мэдрэмжийг бусад хүн мэдэх боломжгүй юм. Хэлсэн зүйлийг чинь хүлээж авахгүй байх<br />
вий гэсэн эрсдэл энд байхгүй.<br />
16
ҮЕРХЭЛ НӨХӨРЛӨЛ<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 1.2<br />
НӨХӨРЛӨЛИЙН ТАВАН ТҮВШИН (ҮРГЭЛЖЛЭЛ)<br />
Нөхөрлөлийн гурав дахь түвшинд юу бодож байгаа талаараа ярилцдаг.<br />
“Энэ даашинзны өнгө нь надад таалагдаагүй”, “Хурд хамтлагийн шинэ дуу надад таалагдлаа”,<br />
“Бэлгэвчгүй секс хийнэ гэдэг тэнэг явдал гэж би боддог”. Нөхөрлөлийн гурав дахь түвшнээс<br />
итгэл ба эрсдэл эхэлнэ. Чи өөрийн бодлыг ил гарган хэлснээр өөрийгөө бусдад таниулж эхэлнэ.<br />
Энэ нь нэг ба хоёр дахь түвшний найз нөхдийн холбооноос эрсдэл нь илүүтэй болж байна.<br />
Учир нь чи өөрийн байр суурийг бусдад илэрхийлж байгаа учраас тэдэнтэй санал зөрөлдөх,<br />
“өөр” хүн гэдгээ харуулж байгаа нь чамайг хүлээж авахгүй байх нөхцөлийг нээж байна. Үүний<br />
зэрэгцээ бусад хүнд хэн болохоо мөн өөрийн үнэлж үздэг зүйлээ мэдрүүлж байна.<br />
Нөхөрлөлийн дөрөв дэх түвшинд өөрт төрсөн мэдрэмжийнхээ талаар ярилцдаг.<br />
Би уйлж байгаа хүнийг тэвэрнэ. Өвдөж зовсон, гэмтэж бэртсэн юмуу хүнд байдалд орсон хүний<br />
сэтгэлийг тайтгаруулна. Бид өөрсдөдөө төрсөн мэдрэмжийг харилцан ярилцана. Та хоёр уур<br />
уцаар уйтгар гуниг, эсвэл баяр баясгалангаа яриад зогсохгүй, өөрсдийн хайр сэтгэлийн талаар<br />
ярилцаж, сэтгэл хөдлөлөө барьж чадахгүй байна. Сэтгэл хөдлөл нь энэ тухай ярихаас хамаагүй<br />
илүү эрсдэлтэй байдаг. Ийм холбоонд хүрэхэд бид маш их эмзэг, өртөмтгий болдог. Энэ<br />
хүрээний найз нөхдөөс их хэмжээний итгэл шаарддаг бөгөөд өөрийн бодол санааг хуваалцаж<br />
байгаа хүмүүс нь бидний энэхүү байдлыг ойлгож, тэдний тусламж хамгийн их хэрэгтэй, орхиод<br />
явчихгүй гэдэгт бид итгэлтэй байх шаардлага гарна. Энэ тохиолдолд жинхэнэ дотно холбоо<br />
үүсдэг.<br />
Нөхөрлөлийн тав дахь түвшинд нөгөө хүний талаар бидэнд ямар мэдрэмж төрж<br />
байгаа тухай ярилцдаг.<br />
Тав дахь түвшин нь дөрөв дэх түвшний үргэлжлэл боловч харин тэр хүнтэй хуваалцан<br />
ярилцах сэдэв нь түүний талаар бидэнд төрж байгаа сэтгэгдэл, мэдрэмж болно. Бид өөрийн<br />
хайр, гомдол, уур, сэтгэлийн хямрал, аз жаргал, гуниг гутрал, ичих сэтгэл гэх мэт холбооны<br />
улмаас үүсч байгаа бүхий л мэдрэмжээ шууд илэрхийлнэ. Эдгээрийг бусадтай хуваалцах нь<br />
дээд зэргийн ойрын холбоо, хамгийн их эрсдэл, хамгийн гүн гүнзгий итгэлцэл, ойлголцлыг<br />
багтаасан байдаг. Ингэхийн тулд нөгөө хүндээ болон бидний хоорондын холбоонд итгэлцэл<br />
маш их чухал болно. Нөхөрлөлийн тав дахь түвшний холбоонд дараах бэрхшээлтэй асуудал<br />
хамаарна. Тухайлбал, өөртөө төрж байгаа мэдрэмж болон түүнийг илэрхийлэх арга замыг<br />
мэдэж байх, ийм их итгэлийг дааж чадах өөр хүн бидний амьдралд байх зэрэг болно. Бидний<br />
хоорондын итгэл цаг хугацааны эрхээр бэхжихэд холбоо ч мөн бэхжиж, энэ хэмжээнд хүрдэг.<br />
Хэрвээ бид дөрөв дэх түвшний холбоонд хангалттай хугацаа зарцуулсан бол энэ нь тав дахь<br />
түвшин болох буюу хамгийн дотно найз нөхдийн хүрээг бий болгох сайхан боломж байна.<br />
17
МОДУЛЬ 3: СЭДЭВ 1<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 1.3<br />
САЙН НАЙЗЫН ШИНЖ ЧАНАР<br />
Дараах шинж чанар нь чиний найзад байгаа эсэхийг бодоод хэр чухал болохыг дор өгсөн тоог<br />
ашиглан тодорхойлно уу?<br />
1 2 3 4<br />
Чухал биш Бага зэрэг чухал Тодорхой хэмжээнд<br />
чухал<br />
Маш чухал<br />
Сайн найз<br />
Шинж чанар, зан үйл<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
Үнэхээр царайлаг<br />
Бусад хүнд таалагддаг<br />
Ухаантай<br />
Надтай насаар чацуу<br />
Миний сонирхлыг хуваалцдаг<br />
Миний эрхэмлэдэг зүйлийг хүндэтгэдэг<br />
Хошин шогийн мэдрэмжтэй<br />
Сүүлийн үеийн хандлага, загварыг дагадаг<br />
Өөртөө таалагддаг<br />
Хариуцлагаа сайтар хүлээдэг, найдвартай<br />
Хоёулхнаа эсвэл өөр хүмүүстэй байхдаа надад ялгаагүй ханддаг<br />
Миний санал бодол, шийдвэрийг хүндэтгэн үздэг<br />
Юу хийхээ хамтдаа төлөвлөх дуртай<br />
Бэрхшээлтэй зүйлээ надтай зөвлөдөг<br />
Миний орчин тойронд байгаа хүмүүс түүнд дуртай<br />
Миний зан аашийн талаар зааж зөвлөдөг<br />
Намайг бусад найзтайгаа байхад харддаг<br />
Миний хэлэх зүйлийг сайн сонсдог<br />
Түүнтэй хамт байх надад таатай байдаг<br />
Надтай гадуур явж “зүггүйтэх” дуртай<br />
Намайг хаана байгааг байнга мэдэхийг хүсдэг<br />
Миний мөнгөөр зугаацдаггүй<br />
Надад худлаа хэлдэггүй<br />
Миний нууцыг хадгалдаг<br />
Надаас юмаа нуудаггүй<br />
Намайг сэтгэлээр унасан үед анхаарал тавьдаг<br />
Намайг хамгаалдаг<br />
18
Сэдэв 2<br />
БОЛЗОО, БОЛЗООНЫ<br />
ҮЕИЙН ХҮЧИН
МОДУЛЬ 3: СЭДЭВ 2<br />
ЗОРИЛГО<br />
Энэ сэдвийн хүрээнд хайр дурлалын холбоо хэр зэрэг гүнзгийрдэг талаар эрэгтэй, эмэгтэй<br />
хүний байр сууринаас хандах, өөрийн сонирхож байгаа хүнтэй уулзах, бэлгийн харилцаанд орж<br />
эхлэх зэрэг асуудлыг хөндөж багаараа хамтран ярилцаж шийдвэрлэх болно. Мөн болзооны<br />
үеийн хүчингийн нэг тохиолдолтой танилцаж, болзооны хүчингээс сэргийлэх арга зам, зарим<br />
үйлдлийн тухай ярилцана. Зөвшөөрч байгааг хэрхэн илэрхийлж болох арга, үйлдэл болон<br />
зөвшөөрөхөөсөө өмнө бодож үзэх асуудлын талаар ярилцах болно.<br />
ЗОРИЛТ<br />
Тус сэдвийг судалснаар суралцагчид дараах мэдлэг, чадвартай болсон байна.<br />
Үүнд:<br />
• Уулзахыг хүсч байгаа хүнтэйгээ холбоо <strong>тогтоох</strong> хоёр арга замыг хэлэх.<br />
• Бэлгийн харилцааг эхлэхэд хүргэдэг хоёр арга замыг нэрлэх.<br />
• Бэлгийн харилцаанд орохоос татгалзах хоёр арга замыг мэдэх.<br />
• Бэлгийн харилцаанд орохоос татгалзсан тохиолдолд үзүүлж болох хоёр төрлийн хариу<br />
үйлдлийг тодорхойлох.<br />
• Хосууд бэлгийн харилцаанд орох асуудлын талаар ярилцах арга замын талаар саналаа<br />
хэлэх.<br />
• Болзооны үеийн хүчингээс сэргийлэх гурван арга замыг мэдэх.<br />
• Бэлгийн харилцааны тодорхой үйлдэл нь бэлгийн хавьталд орохыг зөвшөөрсөн эсэхийг<br />
тодорхойлох<br />
• Бэлэн биш үедээ бэлгийн харилцаанд орохыг зөвшөөрснөөс урган гарах сөрөг үр дагаврын<br />
жишээ гаргах<br />
Бэлтгэх зүйл<br />
• “Алтаагийн болзоо” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 2.1) – багт 2 хувь<br />
• “Батаагийн болзоо” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 2.2) – багт 2 хувь<br />
• “Болзооны үеийн хүчингээс сэргийлэх зөвлөмж” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 2.3)<br />
• Картууд–суралцагчийн тоогоор. Нэг тал дээр нь улаанаар томоор “Үгүй”, нөгөө тал дээр<br />
нь ногооноор томоор “Тийм” гэж бичсэн жижиг цаас байна.<br />
20
БОЛЗОО, БОЛЗООНЫ ҮЕИЙН ХҮЧИН<br />
ТУХАЙН СЭДВИЙН ҮНДСЭН ОЙЛГОЛТ<br />
• Хосууд өөрийн хэрэгцээ шаардлага, хүсэл сонирхлоо бие биедээ ойлгуулахад хэн хэн нь<br />
анхаарах ёстой.<br />
• Хосууд өөрсдийнхөө хэрэгцээ шаардлага, хүсэл сонирхлыг сонсож, ойлгохыг хоёулаа<br />
хичээх ёстой.<br />
• Эрэгтэй, эмэгтэй хүний аль аль нь дотны холбоо, харилцааныхаа талаар адилхан санаа<br />
зовдог.<br />
• Хосуудын нэг нь нөгөөгийнхөө талаар элдэв зүйл таамаглан бодох нь эрүүл, дотны<br />
холбоонд саад болдог.<br />
• Хүнийг албадан бэлгийн хавьталд оруулахыг хүчин гэнэ. Болзож уулзах үедээ нэг нь<br />
хүсээгүй байхад албадан бэлгийн хавьталд хүчээр оруулах нь хүчингийн нэг хэлбэр бөгөөд<br />
түүнийг болзооны үеийн хүчин гэнэ. Энэ нь гэмт хэрэг юм.<br />
• Хосын харилцаа гүнзгийрэн дотносож, бэлгийн зан үйл үйлдэхээр болсон үед хос бие<br />
биетэйгээ маш тодорхой, болгоомжтой харилцахыг шаардана.<br />
БАГШИД ӨГӨХ ЗӨВЛӨМЖ<br />
Ангид эрэгтэй, эмэгтэй суралцагчид аль аль нь гурваас доошгүй байгаа тохиолдолд энэ сэдэв<br />
хамгийн их үр дүнтэй болно. Хэрвээ зөвхөн эрэгтэй, эсвэл дан эмэгтэй суралцагчаас бүрдсэн<br />
бол энэ асуудлыг ярилцан гаргаж ирэх байдлаар сэдвийн явцыг бага зэрэг өөрчлөн зохион<br />
байгуулж болно. Аль нэг хүйсийн суралцагч цөөхөн байгаа тохиолдолд тэднийг эвгүй байдалд<br />
оруулахгүйн тулд мөн ийм өөрчлөлт хийж болно.<br />
Энэ сэдвээр бэлгийн зан үйлийн асуудлаар илэн далангүй ярилцах болно. Хүүхэд, залуучуудыг<br />
бэлгийн идэвхтэй амьдралд орохоос нь өмнө ийм мэдээллийг хүргэх нь маш чухал ач<br />
холбогдолтой тул 15 болон түүнээс дээш насныханд энэ төлөвлөгөөний дагуу ямар нэг<br />
өөрчлөлтгүй заахыг сургагч багш нарт зөвлөж байна. Хэрвээ 15 нас хүрээгүй хүүхдүүдэд заах<br />
бол тэдний амьдралтай шууд холбоотой гэж үзэж байгаа асуудлыг багтаагаад, зарим хэсгийг<br />
нь өөрчлөн зохицуулж болно.<br />
Энэ сэдвээр хоорондоо төстэй хэд хэдэн алхмыг суралцагчид өөр өөр нөхцөл байдалд<br />
гүйцэтгэх болно. Яриа хэлэлцүүлгийг нээлттэй, чөлөөтэй байдлаар явуулах нь зохистой.<br />
Энэ сэдвээр маш эмзэг асуудал болох хүчингийн асуудлыг хөндөн ярилцах тул суралцагчдаас<br />
хэн нэг нь урьд нь бусдад хүчиндүүлж байсан, эсвэл тус сэдвээр унших хүчингийн нэг<br />
тохиолдолтой төстэй нөхцөлд орж байсан, эсвэл тохиолдол дээр сонгож оруулсан нэртэй<br />
адилхан нэртэй хүүхэд байж болзошгүйг санаарай.<br />
Суралцагчдыг заавал хариулахыг шахаж шаардах, эсвэл идэвхтэй оролцохыг шаардах<br />
хэрэггүй. Хэрвээ танай орон нутагт “Хүчирхийллийн эсрэг төв” гэх мэт хүчирхийлэлд өртсөн<br />
хүмүүст туслах үүрэгтэй ямар нэгэн байгууллага байгаа бол сэдвийн эцэст эдгээр байгууллагын<br />
хаяг, утасны дугаарыг өгөөрэй.<br />
21
МОДУЛЬ 3: СЭДЭВ 2<br />
СУРГАЛТЫН ЯВЦ<br />
Бэлгийн харилцаа болон илж, таалж, үнсэх зэргээр бэлгийн дур хүсэл илэрхийлэх хайр<br />
дурлалын холбоонд тохиолдох янз бүрийн нөхцөл байдлыг санаачлах, зохицуулах асуудлаар<br />
ярилцана. Хэдийгээр өсвөр насны хүүхдүүдийн дийлэнх нь бэлгийн харилцаанд ороогүй байдаг<br />
боловч бэлгийн идэвхтэй амьдралд бэлтгэж, энэ асуудлаар ярилцах нь цаашид маш чухал<br />
болохыг сургагч багш анхаарна. Мөн хүчин гэж юу болох, бэлгийн харилцааны үед зөвшөөрөх<br />
гэж юу болох тухай үзнэ. Хүчингийн тухай ярих нь хэцүү бөгөөд хэрвээ хүсэхгүй бол асуултад<br />
хариулахгүй байж болно гэдгийг суралцагчдад сануулна.<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 1<br />
Уулзаж эхлэх<br />
Мөнхөө, Оюунаа хоёрын холбоо харилцаагаа өөр өөрийн байр сууринаас авч үзсэн нэгэн<br />
өгүүллэг унших гэж байгааг хэлнэ. Өгүүллэгийн зарим хэсэг гүйцэд биш байгааг суралцагчид<br />
нөхөж бичих болно. Суралцагчдыг 3-4 гишүүнтэй ижил хүйсээс бүрдсэн багт хуваана.<br />
Хөвгүүдийн багийг ангийн нэг талд, охидын багийг эсрэг талд нь суулгана. Дараах өгүүллэгийг<br />
эхнээс нь уншиж дасгалаа үргэлжлүүлнэ.<br />
Мөнхөө хотын нэгэн сургуулийн 10 дугаар ангид сурдаг. Тэр сургуулийнхаа 9 дүгээр<br />
ангийн Оюунаа гэдэг охиныг ажигласаар иржээ. Оюунаа түүний нүдэнд ухаалаг, бас<br />
хөөрхөн охин харагддаг ба маш их таалагдаж байлаа. Мөнхөө түүнтэй хэрхэн уулзах<br />
талаар бодох болжээ. Нэг өдөр Мөнхөөг “Өргөө” кино театрын өмнө автобус хүлээн<br />
зогсож байтал Оюунаа автобусны буудал дээр хүрээд ирэв. “Түүнтэй одоо л уулзах<br />
хэрэгтэй. Гэхдээ юу гэж хэлдэг юм билээ?” гэж Мөнхөө бодов. Тэр их сандарч байсан<br />
ч энэ нь азтай тохиолдол байлаа. Мөнхөө зогссон хэвээр, өөр тийш харж байсан ч улам<br />
л сандарч байв. Эцэст нь тэр өөртөө “За алив, тэр чинь бас над шиг л хүн шүү дээ... ”<br />
гэж өөрийгөө зоригжуулаад Оюунаа руу дөхөж очив. Оюунаа одоохондоо үерхдэг найз<br />
хөвгүүнгүй боловч түүнд сургуулийнх нь хөвгүүдээс цөөн хэд нь таалагддаг байлаа. Тэдний<br />
дундаас Мөнхөө гэдэг сагс тоглодог хөвгүүн илүү онцгой санагдаж байсан ба түүнтэй<br />
танилцахыг битүүхэндээ хүсч байжээ. Харин яаж уулзаж танилцах вэ гэдэг нь асуудал<br />
байв. Нэг өдөр Оюунаа найзындаа очихоор автобусны буудал руу дөхөж иртэл өнөөх хүү<br />
тэнд зогсож байхыг харлаа. Энэ чинь л хамгийн тохиромжтой мөч гэж дотроо бодов.<br />
Гэнэт тэр өөрийгөө сандарч байгааг мэдэрч, Мөнхөөг хараагүй дүр үзүүлэн зогсов. Тэр<br />
өөртөө “Битгий хулчийгаад бай л даа. Зүгээр л түүн рүү очооч...” гэж хэлж байлаа. Ингээд<br />
Оюунаа Мөнхөө рүү дөхөж очихоор шийдлээ.<br />
Хөвгүүдийн багт хандаж, Мөнхөө Оюунаад юу ярьж болох тухай хэд хэдэн хувилбар бичихийг<br />
хүснэ. Бас охидын багт хандаж, Оюунаа Мөнхөөд юу ярьж болох тухай хэд хэдэн хувилбар<br />
бичихийг хүснэ. Энэ даалгаврыг хийж дууссаны дараа баг бүр хамгийн зөв гэж бодож байгаа<br />
хоёр хувилбараа сонгох ёстой. Оюунаагийн талаас эхэлнэ. Охидын баг хамгийн шилдэг<br />
гэсэн хувилбараа хэлээд яагаад тэдгээрийг сонгосон шалтгаанаа тайлбарлахыг хүсээрэй.<br />
Тэдгээрийг самбарын нэг талд бичнэ. Хөвгүүдээс дараах асуулт асууна.<br />
Охидын санал болгож байгаа зүйлийн талаар та нар юу гэж бодож байна вэ?<br />
Мөнхөө ямар хариу үйлдэл хийнэ гэж бодож байна вэ?<br />
Хүнтэй ийм маягаар уулзаж танилцах нь буруугаар ойлголцох, эсвэл хэн нэгнийг эвгүй байдалд<br />
оруулахад хүргэх үү? Хэрэв тийм бол үүнээс хэрхэн сэргийлэх вэ?<br />
22
БОЛЗОО, БОЛЗООНЫ ҮЕИЙН ХҮЧИН<br />
Мөнхөөгийн юу ярих тухай хөвгүүд саналаа хэлнэ. Хөвгүүдийн баг хамгийн шилдэг гэсэн<br />
хувилбаруудаа хэлээд яагаад тэдгээрийг сонгосон шалтгаанаа тайлбарлахыг хүснэ. Тэдгээрийг<br />
самбарын нөгөө талд охидын хэлсэн саналын хажууд бич. Охидоос дараах асуулт асууна:<br />
Хөвгүүдийн санал болгож байгаа зүйлийн талаар та нар юу гэж бодож байна вэ?<br />
Оюунаа ямар хариу үйлдэл хийнэ гэж бодож байна вэ?<br />
Хүнтэй ийм маягаар уулзаж танилцах нь буруугаар ойлголцох, эсвэл хэн нэгнийг эвгүй байдалд<br />
оруулахад хүргэх үү? Хэрэв тийм бол үүнээс хэрхэн сэргийлэх вэ?<br />
Хөвгүүд, охидын багаас саналыг нь сонссоны дараа тэднээс Мөнхөө, Оюунаа нарын<br />
хариултуудыг харьцуулаад дараах асуултад хариулахыг хүснэ.<br />
Хариулт хоорондоо төстэй байна уу эсвэл өөр байна уу? Яагаад?<br />
Хэрвээ ялгаатай бол тийм байх нь зөв үү?<br />
Автобусны буудал дээр таараагүй бол тэр хоёр өөр ямар нөхцөл байдалд уулзалдаж болох<br />
байсан бэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Тэр хүний байгаа газарт нь очих<br />
--<br />
Сургууль дээр зориуд тааралдах<br />
--<br />
Найзаараа дамжуулж танилцах<br />
--<br />
Найз нь ямар нэг хамт олны ажил зохион байгуулж, тэр хоёрыг зориуд урьж оролцуулах<br />
Хэрэв тэр хоёр их ичимхий бөгөөд ямар нэг алхам хийхгүй бол яах вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Тэр хоёр хэзээ ч нэг нэгтэйгээ уулзахгүй байж болох ба бие биедээ сайн, хамтдаа байхыг<br />
хүсдэг гэдгээ мэдэлгүйгээр өнгөрч магадгүй.<br />
--<br />
Өөртөө таалагдсан хүнтэйгээ дотно танилцах завшааныг алдах.<br />
--<br />
Тэд дараа нь харамсаж болох юм.<br />
Эцэст нь нийт суралцагчдаас энэ тохиолдолд Мөнхөө, Оюунаа нар юуны тухай яривал буруу<br />
байж болохыг асуугаарай. Яагаад?<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 2<br />
Тандалт оролдлого<br />
Өгүүллэгийн дараагийн хэсгийг орoлцогчдод уншиж өгөөрэй.<br />
<br />
<br />
Мөнхөө Оюунааг өөртэй нь танилцахыг хүсч байгаа эсэхийг мэдэх зорилгоор тандахаар<br />
шийднэ.<br />
<br />
Мөн Оюунаа Мөнхөөг түүнтэй адил танилцахыг хүсч байгаа эсэхийг мэдэх зорилгоор<br />
түүнд анхаарал хандуулахаар шийднэ.<br />
Энэ удаад Оюунаа ямар хариу үйлдэл үзүүлж болохыг жагсаан бичиж эерэг, сөрөг, тодорхой<br />
бус гэж ангилахыг хөвгүүдийн багаас хүснэ. Эерэг хариу үйлдэлд Оюунаа Мөнхөөг илүү таньж<br />
мэдэхийг сонирхож буй, сөрөг хариу үйлдэлд Оюунаа сонирхохгүй байгаа, харин тодорхой бус<br />
хариу үйлдэлд ямар нэг тодорхой утга агуулаагүйг оруулна.<br />
23
МОДУЛЬ 3: СЭДЭВ 2<br />
Мөнхөөгийн хариу үйлдлийн талаар мөн дээрхийн ижил дарааллаар бэлтгэхийг охидын багаас<br />
хүсээрэй. Суралцагчдыг уг даалгаврыг хийж байх хооронд самбарт дараах хүснэгтийг зурна.<br />
“Эерэг” “Сөрөг” “Тодорхойгүй”<br />
Эхлээд хөвгүүдийн багаас эерэг, сөрөг болон тодорхойгүй хариу үйлдлийн жагсаалтаа уншиж<br />
сонсгоод самбарт бичихийг хүснэ.<br />
Дараа нь охид Оюунаагийн үзүүлж болох хариу үйлдлийг хөвгүүд хэрхэн ангилсантай санал<br />
нийлж байгаа эсэхийг асууж, ямар нэг зүйл дээр санал нийлэхгүй байгаа бол асууж ярилцана.<br />
Xүн бүр санал нийлтэл нэг баганаас нөгөө баганад шилжин ярилцаарай.<br />
Охидын багийн хувьд дээрхийн ижил арга замаар ажиллана. Тэднийг эерэг, сөрөг, тодорхойгүй<br />
хариу үйлдлийг бусдадаа танилцуулж (хөвгүүдийн бичсэн зүйлийн доогуур хөндлөн шугам<br />
татаж түүний доогуур охидын хэлэх зүйлийг бичнэ) дараа нь хөвгүүдэд санал бодлоо хэлэх<br />
боломж олгож хэлэлцүүлэг өрнүүлнэ.<br />
Нийт суралцагчдаас дараах асуулт асууна.<br />
Мөнхөөгийн болон Оюунаагийн хариу үйлдлийг ангилсан байдалд ялгаа ажиглагдаж байна уу?<br />
Хэрэв Оюунаа эсвэл Мөнхөө нөгөөтэйгөө танилцах сонирхолтой байгаа бол түүнийг хэрхэн<br />
хамгийн ойлгомжтойгоор илэрхийлэх вэ?<br />
Хэрэв тэр хоёр танилцах сонирхолгүй байгаа бол түүнийг хэрхэн ойлгомжтойгоор илэрхийлэх<br />
вэ?<br />
Энэ нөхцөлд ямар алхам хийхгүй байвал зохих вэ? Яагаад?<br />
Хэрэв тэр хоёрын нэг нь нөгөөгийнхээ сонирхож буй эсэхийг мэдэхгүй байгаа бол яавал зохих<br />
вэ?<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 3<br />
Болзоонд урих<br />
Өгүүллэгийн дараагийн хэсгийг орoлцогчдод уншиж өгөн дасгалаа үргэлжлүүлнэ.<br />
Тэр уулзалтаaс хойш тэд сургууль дээр уулзаж байхад чөлөөтэй болжээ. Оюунаад Мөнхөө<br />
тун дажгүй залуу санагдаж байсан ба түүнтэй дуртайяа гадуур зугаалахсан гэж бодож<br />
байв. Мөнхөөг ямар нэг юманд урих болов уу хэмээн битүүхэн хүлээж, бас түүнийг ичиж<br />
байвал яана гэж бодно. Ингээд Оюунаа өөрийг нь хэтэрхий нүүрэмгий охин юм даа<br />
гэж бодох вий гэж болгоомжилж байсан ч өөрөө эхэлж урихаар шийдлээ.Нэгэнт нүүр<br />
хагарсан болохоор Мөнхөө Оюунаатай сургууль дээр уулзаж юм ярьж байх боломжтой<br />
болжээ. Оюунаа түүнд маш их таалагдаж байлаа. Түүнийг болзоонд урих талаар удаан<br />
бодож, ямар ч байсан урихаар шийджээ.<br />
Охидын багаас Мөнхөөг болзоонд урихдаа Оюунаа юу гэж хэлж болох талаар жагсаалт<br />
гаргахыг хүснэ. Дараа нь баг бүрийг хамгийн шилдэг хувилбараа сонгохыг сануулаарай.<br />
Мөнхөөгийн хувьд мөн ижил зарчмаар ажиллахыг хөвгүүдийн багт хэлж өгөөрэй. Эхлээд<br />
охидын багаас хамгийн шилдэг хувилбараа танилцуулахыг хүснэ. Тэдгээрийг самбарын нэг<br />
талд жагсааж бичнэ.<br />
24
БОЛЗОО, БОЛЗООНЫ ҮЕИЙН ХҮЧИН<br />
Хөвгүүдээс дараах асуултыг асуугаарай:<br />
Охидын гаргасан саналын талаар та нар юу гэж бодож байна?<br />
Мөнхөө эдгээрт ямар хариу үйлдэл үзүүлэх байсан бол?<br />
Ийм маягаар болзоонд урих нь буруугаар ойлголцох, эсвэл хэн нэгнийг эвгүй байдалд<br />
оруулахад хүргэх үү? Хэрэв тийм бол үүнээс хэрхэн сэргийлэх вэ?<br />
Хөвгүүдийн бaгт хандан хамгийн шилдэг хувилбараа танилцуулаад тэдгээрийг самбарт охидын<br />
бичсэний хажууд бичихийг зөвлөнө.<br />
Охидоос дараах асуулт асууна:<br />
Хөвгүүдийн гаргасан саналын талаар та нар юу гэж бодож байна вэ?<br />
Оюунаа эдгээрт ямар хариу үйлдэл үзүүлэх байсан бол?<br />
Ийм маягаар болзоонд урих нь буруугаар ойлголцох, эсвэл хэн нэгнийг эвгүй байдалд<br />
оруулахад хүргэх үү? Хэрэв тийм бол үүнээс хэрхэн сэргийлэх вэ?<br />
Багуудын хариултыг хооронд нь харьцуулахыг хүсээд дараах асуултыг асууна:<br />
Хариултууд хоорондоо төстэй байна уу, эсвэл өөр байна уу?<br />
Хэрвээ ялгаатай бол яагаад гэж бодож байна вэ? Тийм байх нь зөв үү?<br />
Мөнхөө, Оюунаа хоёр анх удаа болзохдоо хоёулхнаа явсан нь дээр үү, эсвэл найзуудтайгаа<br />
хамт явсан нь дээр үү? Яагаад? Ямар эрсдэл байгаа талаар ярилцаарай.<br />
Эцэст нь энэ тохиолдолд яавал буруу сонголт, яавал зөв сонголт болох талаар, мөн яагаад<br />
гэдгийг нийт суралцагчдаас асууна.<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 4<br />
Анхны үнсэлт<br />
Өгүүллэгийн дараах хэсгийг уншиж сургалтаа үргэлжлүүлнэ:<br />
Мөнхөө Оюунаа хоёр хэсэг найзуудын хамт Бямба гарагийн амралтаараа салхинд гарахаар<br />
гол руу явлаа. Мөнхөөд энэ өдөр маш сайхан байлаа. Буцаж ирээд Мөнхөө Оюунааг<br />
гэрт нь хүргэж өгөхөөр түүний гараас хөтлөхөд Оюунаа дургүйцсэнгүй. Оюунаагийн гэрт<br />
ойртоход Мөнхөө түүнийг үнсэхсэн гэж бодож эхлэв. Гэхдээ тэр сайн шийдэж чадахгүй<br />
байлаа. Баасан гарагийн орой Оюунаа маргаашийн зугаалга ямар байх бол гэж сэтгэл<br />
зовж байсан ч тэд цагийг маш сайхан өнгөөрөөжээ. Хотод ирээд Мөнхөө түүнийг гэрт нь<br />
дөхүүлж өгье хэмээв. Ямар эелдэг залуу вэ! Мөнхөө түүний гараас хөтлөн алхаж байлаа.<br />
Оюунаа гэртээ дөхөж ирэх үед түүнийг үнсмээр санагдах болов. Хэрэв түүнийг үнсвэл<br />
Мөнхөө юу гэж бодох бол хэмээн тээнэгэлзэж байлаа.<br />
<br />
Хөвгүүдийн багт хандан Мөнхөөгийн хийвэл зохих зүйлийн жагсаалтыг, охидын багаас<br />
Оюунаагийн хийвэл зохих зүйлийн жагсаалт гаргахыг хүснэ. Баг бүр хамгийн шилдэг хоёр<br />
хувилбараа сонгоно.<br />
Эхлээд хөвгүүдийн багаас хамгийн шилдэг хувилбараа танилцуулахыг, яагаад тэдгээрийг<br />
сонгосноо тайлбарлахыг хүснэ. Тэдгээрийг самбарын нэг талд жагсааж бичнэ. Охидуудаас<br />
дараах асуултыг асууна:<br />
25
МОДУЛЬ 3: СЭДЭВ 2<br />
Хөвгүүдийн гаргасан саналын талаар та нар юу гэж бодож байна?<br />
Оюунаа эдгээрт ямар хариу үйлдэл үзүүлэх байсан гэж та нар бодож байна?<br />
Ийм зан байдал нь буруугаар ойлголцох, эсвэл хэн нэгнийг эвгүй байдалд оруулахад хүргэх<br />
үү? Хэрэв тийм бол үүнээс хэрхэн сэргийлэх вэ?<br />
Охидын багт хандан хамгийн шилдэг хувилбаруудаа танилцуулахыг хүснэ. Тэдгээрийг самбар<br />
дээр хөвгүүдийн бичсэний хажууд бичнэ.<br />
Хөвгүүдээс дараах асуултыг асууна.<br />
Охидын гаргасан саналын талаар та нар юу гэж бодож байна?<br />
Мөнхөө эдгээрт ямар хариу үйлдэл үзүүлэх байсан бол?<br />
Ийм зан байдал нь буруугаар ойлголцох, эсвэл хэн нэгийг эвгүй байдалд оруулахад хүргэх үү?<br />
Хэрэв тийм бол үүнээс хэрхэн сэргийлэх вэ?<br />
Охид, хөвгүүдийн багийн хэлсэн хариуг хооронд нь харьцуулахыг хүсээд дараах асуулт асууна.<br />
Хариултууд хоорондоо төстэй байна уу, эсвэл өөр байна уу?<br />
Хэрвээ ялгаатай бол яагаад гэж бодож байна вэ? Тийм байх нь зөв үү?<br />
Дараа нь багуудын тийм ч сайн биш гэж үзсэн хувилбаруудаар санал солилцож, яагаад<br />
тэдгээрийг сайн биш гэж үзсэнээ тайлбарлана. Бусад суралцагчаас санал нийлж байгаа<br />
эсэхийг нэмж яриулна.<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 5<br />
Болзооны үеийн хүчин<br />
Бэлгийн харилцааны үед “зөвшөөрөх” гэж юу болохыг үзэхийн өмнө болзооны үеийн хүчингийн<br />
тухай ярилцах гэж байгааг суралцагчдад хэлнэ. Хүчин гэж юу болохыг тодорхойлохыг<br />
суралцагчдаас хүснэ. Энэ тодорхойлолтыг самбар дээр бичнэ.<br />
Хүчин: хүчээр албадан бэлгийн хавьталд оруулах<br />
Дараа нь суралцагчдаас “болзооны үеийн хүчин” гэж юуг хэлж байгааг мэдэх эсэхийг нь<br />
асууна. Гаргасан тодорхойлолтыг нь самбарт бичнэ.<br />
Болзооны үеийн хүчин: Болзон уулзах үедээ нэгийгээ албадан “Би бэлгийн харилцаанд<br />
орохыг зөвшөөрч байна” гэж хэлээгүй байхад ямар ч зөвшилцөлгүй бэлгийн хавьталд<br />
оруулах.<br />
Суралцагчдаас дараах асуултыг асууна:<br />
Таньж мэддэг хүн нь хүчиндэх юм бол үүнийг “хүчин” гэж тооцох уу?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Тийм. Хэрвээ тэр хүн хүч хэрэглэн, албадаж байгаа бол хүчин гэж тооцно.<br />
Дурлалт хосын нэг нь хүсээгүй байхад бэлгийн хавьталд орвол үүнийг “хүчин” гэж тооцож<br />
болох уу?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Тийм. Хэрвээ нэгийгээ хүч хэрэглэн, албадаж байгаа бол хүчин гэж тооцно.<br />
26
БОЛЗОО, БОЛЗООНЫ ҮЕИЙН ХҮЧИН<br />
БАГШИД ӨГӨХ ЗӨВЛӨМЖ<br />
Хэрвээ суралцагчид энэ асуудлыг сайн ойлгохгүй байгаа нь ажиглагдвал хоёр хүн бие биеэ<br />
таньдаг байх нь болзооны үеийн хүчинг ноцтой хэрэг биш гэж үзэхэд хүргэхгүй гэдгийг<br />
тайлбарлана. Болзооны үеийн хүчин нь танихгүй хүний үйлдсэн хүчингийн нэгэн адил ноцтой<br />
гэмт хэрэг, хүний эрхийн ноцтой зөрчил мөн гэдгийг хэлээрэй.<br />
Суралцагчдыг дөрвөн багт хуваана. Хэрвээ боломжтой бол хүйсийн хувьд холимог баг<br />
бүрдүүлэхийг хичээгээрэй. Хэрвээ танхимд 12-оос цөөн хүн байгаа бол суралцагчдыг хоёр<br />
багт хуваана. Багуудыг нэг нэгэндээ саад болохооргүй зайтай суулгах шаардлагатай. Дараа<br />
нь багууд саяхнаас болзож эхэлсэн нэгэн хосын тухай уншиж ярилцана. Багуудаас уншиж<br />
сонсгох материалын хэсэг тус бүрийг чангаар унших гурван хүнээ сонгохыг хүснэ. Багууд<br />
өөрт оногдсон болзооны түүхийг сонсоод төгсгөлд нь байгаа асуултын дагуу ярилцах болно.<br />
Хоёр багт нь “Алтаагийн болзоо” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 2.1)-оос нэг нэгийг, нөгөө хоёр багт<br />
“Батаагийн болзоо” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 2.2)-оос нэг нэгийг тарааж өгөөд 15 минутад<br />
багтаан уншиж ярилцана гэдгийг хэлнэ. Багууд ажлаа дуусахаар тэдний уншсан материал нэг<br />
л үйл явдлын тухай өгүүлснийг тайлбарлана. Зарим баг болзоонд урьсан хүүгийн, зарим нь<br />
болзоонд очсон охины өмнөөс болсон явдалтай танилцсан гэдгийг хэлнэ.<br />
Багууд болсон явдлыг өгүүлэгчийн дүрийн нүдээр харах боломжтой болоод байгааг хэлнэ.<br />
“Алтаагийн болзоо” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 2.1) материалыг нэг хүнээр уншуулна. Дараа нь өөр<br />
нэг суралцагчаар “Батаагийн болзоо” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 2.2) материалыг уншуулна.<br />
Одоо Батаа, Алтаа хоёрт тохиолдоод байгаа нөхцөл байдлыг хэлэлцэх гэж байгааг сануулаад,<br />
багаар ажиллаж байхдаа ярилцсан асуултыг асууна.<br />
Үүнд:<br />
Уг болсон явдал хүчин мөн үү? Тийм бол яагаад, үгүй бол яагаад?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Энэ бол хүчин мөн, учир нь уг бэлгийн хавьтал зөвшөөрөөгүй байхад мөн хүч хэрэглэж<br />
хийгдсэн (Алтаа “үгүй” гэж хэлж байсан).<br />
Ийм нөхцөл байдалд хүрэхгүйн тулд Батаа Алтааг өөртэй нь бэлгийн харилцаанд орохыг хүсч<br />
байгаа эсэхийг яаж мэдэх вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Алтаа нь тэдний хооронд үүсээд байгаа холбооны энэ цэг дээр бэлгийн харилцаанд ороход<br />
бэлэн эсэх, өөрт нь ая тухтай байгаа эсэх талаар Батаатай ярилцаж, яриан дундаа Батаад<br />
сайн байдгаа ойлгуулахын зэрэгцээ өөрийн зүгээс тавьж байгаа хязгаарыг тодорхой<br />
ойлгуулах боломжтой байсан.<br />
--<br />
Алтаа Батаа хоёулаа энэ нөхцөл байдалд хүрэхээс өмнө өөрөө бэлгийн зан үйлтэй<br />
холбоотой юу хийж болох, мөн болохгүй талаар бодож болох байсан.<br />
--<br />
Батаа хоёулхнаа явах үедээ Алтаагаас өөрийнх нь хүсч байгаа зүйлийг адилхан хүсч байгаа<br />
эсэхийг асуух хэрэгтэй байсан.<br />
--<br />
Ухаан санаагаа эрүүл саруул байлгахын тулд архи уухгүй байж болох байсан.<br />
--<br />
Батааг зөвшөөрөхөд байшин руу шууд буцаж болох байсан.<br />
27
МОДУЛЬ 3: СЭДЭВ 2<br />
--<br />
Алтаа хэдийгээр өөрийг нь үнсээд цамцаа дээшлүүлж байсан ч Батаа түүнтэй ярилцаж<br />
үнэхээр бэлгийн харилцаанд орохыг зөвшөөрч байгаа эсэхийг нь асууж болох байсан.<br />
--<br />
“Үгүй” гэж хэлээд, Батаагийн гарыг хүчтэй түлхэж Батааг үнсэхээ больж болох байсан.<br />
Өөрөөр хэлбэл, биеийн хөдөлгөөн, үйлдэл нь хэлж байгаа үгтэй нь нийцсэн байх ёстой<br />
байсан.<br />
Энэ нөхцөл байдалд хүрэхгүйн тулд Батаа юу хийж болох байсан бэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Охинтой бэлгийн харилцаанд орохыг өөрөө хүсч, охин ч гэсэн хүсч байгаа мэт санагдаж<br />
байсан хэдий ч түүнийг “үгүй” гэж хэлэхэд нь шууд болих ёстой байсан.<br />
--<br />
Алтаагийн талаар юу бодож байгаа болон өөрөө юу хүсч байгаа талаараа Алтаатай яриа<br />
эхлэх байсан.<br />
--<br />
Алтаатай хамт алхаж байхдаа охины юу мэдэрч байгаа, юу хүсч байгааг, мөн бэлгийн<br />
харилцаанд орохыг хүсч байгаа эсэхийг нь шууд асууж болох байсан.<br />
--<br />
Охин түүнийг зогсоож, “байшин руу буцмаар байна” гэж хэлэхэд нь тэр хоёрын хооронд<br />
болж байгаа зүйл, тэр хоёрын хоорондын холбооны талаар охины юу бодож байгааг нь<br />
асууж болох байсан.<br />
--<br />
Ухаан санаагаа эрүүл саруул байлгахын тулд их уухгүй байж болох байсан.<br />
--<br />
Охин байшин руу буцахыг хүсэхэд түүнийг нь биелүүлж болох байсан.<br />
--<br />
Охин эвгүйцэн түүнээс холдохыг оролдон, дургүй байгаагаа тодорхой бус ч гэсэн<br />
илэрхийлж эхлэхэд нь түүнийг үнсэх, илж таалахаа болих байсан.<br />
Энэ явдал болоход ямар хүчин зүйл нөлөөлсөн бэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Архи<br />
--<br />
Бусдаас хол хоёулхнаа байх<br />
--<br />
Заримдаа хүмүүс хэт сандарч, цочролд орсноор “тийм” гэдэг үгийг ойлгомжтойгоор хэлж<br />
чаддаггүй. Тиймээс нөгөө хүнийхээ үйл хөдлөл, дохио зангааг ажиглах хэрэгтэй болдог.<br />
--<br />
Нөгөө хүнийхээ зан аашны талаарх буруу таамаглалууд<br />
--<br />
Биеэр илэрхийлсэн зүйлд төөрөлдөх явдал.<br />
Нэг нэгийгээ илж таалах, үнсэлцэхийг хүсч байгаа ч бэлгийн харилцаанд орох хүсэлгүй үедээ<br />
хүн юу хийх ёстой вэ? (бэлгийн хавьтлын оронд хийж болох зан үйлийг жагсаан хэлэх бус<br />
харин ерөнхийд нь ярилцах)<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Өөрөө юу хүсч байгаа, өөртөө ямар хязгаар тавьж байгаагаа мэдэж байх.<br />
--<br />
Нөгөө хүндээ юу хийхийг хүсч байгаа, юу хийхийг хүсэхгүй байгаагаа тодорхой ойлгуулах.<br />
--<br />
Бэлгийн хавьтлын оронд хийж болох, нөгөө хүний хүлээн зөвшөөрөх зүйлийг санал болгох.<br />
--<br />
Хоёулаа юу хийх тухайгаа урьдчилан зөвшилцөх.<br />
Асуулт:<br />
Алтаа Батаагийн зуслангийн байшин руу явахаар зөвшөөрөхдөө Батаатай бэлгийн харилцаанд<br />
орох санаа агуулсан гэж та нар бодож байна уу?<br />
Алтааг зуслангийн байшиндаа урих үедээ Батаа түүнтэй бэлгийн харилцаанд орохоор<br />
төлөвлөсөн гэж та нар бодож байна уу?<br />
Нөгөө дүрийн өмнөөс болсон явдлыг сонсохоос өмнө та нар өөрт оногдсон дүрийнхээ талаар<br />
ямар бодолтой байсан бэ?<br />
28
БОЛЗОО, БОЛЗООНЫ ҮЕИЙН ХҮЧИН<br />
Болсон явдлыг нөгөө дүрийн нүдээр харсны дараа та нар ямар бодолтой болсон бэ?<br />
Батаагийн өмнөөс бичсэн өгүүллийг сонсоход эмэгтэйчүүдэд сонирхолтой санагдсан зүйл<br />
гарсан уу?<br />
Алтаагийн өмнөөс бичсэн өгүүллийг сонсоход эрчүүдэд сонирхолтой санагдсан зүйл гарсан<br />
уу?<br />
Суралцагчдаас дараах асуултыг асууж, дасгал ажлыг дүгнэн ярилцана. Бэлгийн зан үйлээ<br />
улам гүнзгийрүүлэн үргэлжлүүлэх хүсэлтэй байгаа боловч нөгөө хүний юу хүсч байгааг сайн<br />
мэдэхгүй байгаа тохиолдолд яах ёстой вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Энэ тохиолдолд хийж болох хамгийн оновчтой бөгөөд аюулгүй зүйл бол “асуух”.<br />
--<br />
Бэлгийн зан үйлтэй холбоотой үйлдлийг аажмаар хийж эхлэн, нөгөө хүнийхээ нүдээр<br />
зөвшөөрч байгаа, татгалзаж байгааг нь тодорхойлох.<br />
--<br />
Нөгөө хүний үгээр хэлээгүй боловч ойлгуулахаар оролдож байгаа үйл хөдлөлд анхаарлаа<br />
хандуулах ёстой.<br />
Нөхцөл байдал гүнзгийрч байгаа үед хүн цаашид юуг хүсч байгаагаа тодорхой мэдэхгүй байвал<br />
яах вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Өөртөө аятай санагдаж байгаа зүйлээ л хийх ёстой.<br />
--<br />
Хийж байгаа зүйл нь өөртөө тавьж байгаа хязгаараас хэтэрч байна гэж бодвол түүнийг<br />
зогсоохыг хүсч болно. Бэлгийн таашаал авахгүй байгааг мэдэрсэн тохиолдолд (үгэн бус<br />
дохио зангаагаар) цаашид үргэлжлүүлэх хэрэгтэй эсэхийг бие биеэсээ асууж болох юм.<br />
Ийм тохиолдолд хоёул тэгш эрхтэй гэсэн үг.<br />
--<br />
Үүнээс цааш үргэлжлүүлэхийг хүсч байгаа эсэхээ өөрөө сайн мэдэхгүй байна гэж хэлж<br />
болно.<br />
Ингээд эцэст нь болзооны үед гардаг хүчингийн асуудлаар судлаачид нь эрэгтэй болон<br />
эмэгтэй хүмүүсийн аль алинд нь зориулан, болзооны үед хүчин гарах боломжийг багасгах<br />
багц зөвлөмж боловсруулсан гэдгийг хэлж, энэ дасгалыг дуусгана. Сургалт эхлэхээс өмнө<br />
өөрийн бэлдэж ирсэн “Болзооны хүчингээс сэргийлэх зөвлөмж” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 2.3)<br />
нэртэй үзүүлэнг дэлгэн харуулаад, нэг суралцагчаар чанга уншуулна.<br />
Суралцагчдаас дараах асуултыг асууна.<br />
Эдгээр зөвлөмжийн талаар та нар ямар бодолтой байна вэ?<br />
Эдгээр нь хэр ашигтай зөвлөмж байна вэ? Хэрвээ ашиггүй мэт санагдаж байгаа бол яагаад?<br />
ДҮГНЭЛТ<br />
Суралцагчдаас дараах асуултыг асууж, тус сэдвийг дүгнэнэ.<br />
--<br />
Энэ сэдвээр ямар зүйлсийг мэдэж авсан бэ?<br />
--<br />
Болзооны үеийн хүчингээс сэргийлэх боломжтой байна уу? Тийм бол яах ёстой вэ?<br />
--<br />
Бусдад энэ талаар хэрхэн зөвлөх вэ?<br />
29
МОДУЛЬ 3: СЭДЭВ 2<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 2.1<br />
АЛТААГИЙН БОЛЗОО<br />
1-Р УНШИГЧ: Гурван долоо хоногийн өмнөөс Алтаа, Батаа хоёр болзож эхэлжээ. Алтаа<br />
үнэхээр баяртай байлаа. Тэрээр Батааг тун дажгүй залуу гэж боддогоос гадна охид өөрт нь<br />
атаархангуй байгааг ажиглажээ. Алтаа дөнгөж их сургуульд орсон ба ийм хурдан найзтай<br />
болно гэж төсөөлсөнгүй. Харин Батаа төгсөх курсын оюутан. Алтаа түүнийг ухаалаг, бас<br />
хичээлдээ сайн гэж боддог байв. Батаагийн хөгжилтэй зан түүнийг улам чимж байлаа. Тэр<br />
хоёр анх болзоход Батаа Алтааг оюутны байранд болсон үдэшлэг рүү дагуулж явжээ. Тэнд<br />
найзуудтай нь танилцан, хөгжилдөн бүжиглэцгээв. Харин тэд архи нэлээд уудаг болохыг Алтаа<br />
анзаарчээ. Түүнээс хойш тэд хоёр удаа болзоход Батаа түүнтэй хөтлөлцөн алхсан ба үнсэх<br />
гэж ч зовоосонгүй. Түүнийг нэг их яарахгүй байгаад Алтаагийн сэтгэл хангалуун байсан боловч<br />
өөрийгөө Батаад тийм ч их таалагдахгүй байгаа юм биш биз хэмээн санаа зовж байв.<br />
2-Р УНШИГЧ: Батаа зуслангийн байрандаа Алтааг хэсэг найзын хамт урихад тэр тун баяртай<br />
байлаа. Тэд хамтдаа өдрийг зугаатай өнгөрөөж маш хөгжилтэй байцгаав. Тэд архи, пиво уун<br />
дуулцгааж эхлэв. Алтаа архи уудаггүй болохоороо бусдыгаа архи уухад нь дуртай байсангүй.<br />
Харин түүний оронд пиво ууж суусан ба хэр их пиво ууснаа ч санахгүй байв. Батааг пиво, бас<br />
архи ууж байхыг Алтаа анзаарав. Тэр өдрийн хамгийн чухал хүн нь Батаа байсан бөгөөд түүний<br />
найз охин нь болсондоо Алтаа өөрөөрөө бахархаж байлаа. Нар шингэх үед Батаа Алтаатай<br />
хоёулхнаа юм ярин алхахад Алтаад үнэхээр жаргалтай санагдана. Тэд холдон явсаар нэгэн<br />
горхины дэргэд үнсэлцэж эхлэв.<br />
3-Р УНШИГЧ: Тэд үнсэлцэхийн зэрэгцээ Батаа Алтаагийн биеийг илж таалж байв. Өвсөн<br />
дээр суух уу гэхэд нь Алтаа зөвшөөрлөө. Энэ бүхэн Алтаад үнэхээр сайхан байлаа. Түүнд<br />
үнсэлцээд л бие биеэ энхрийлээд л баймаар санагдана. Гэвч удалгүй түүний төсөөлснөөс нь<br />
хэтэрсэн зүйл болох гээд байгаа юм шиг санагдаж эвгүйрхэж эхлэв. Тэрээр Батаад байшин<br />
руугаа буцъя гэхэд Батаа зөвшөөрөв. Гэвч тэд дахин үнсэлцэж эхлэв. Батаа зориг орж цамцаа<br />
тайлахад Алтаа ч бас цамцаа дээш нь сөхөв. Одоо тэдний нүцгэн бие шүргэлцэж, улам ч халуун<br />
дотно үнсэлцэж байв. Батаа газар хэвтээд Алтааг татан дэргэдээ хэвтүүлэв. Батаагийн биед<br />
наалдан хэвтэх нь Алтаад таатай мэдрэмж төрүүлж сэрэл нь хөдөлж байсан боловч санаа нь<br />
зовсоор байв. Нэг мэдэхэд Батаа түүний дээр нь гараад жинсэн өмдөө тайлахыг хараад Алтаа<br />
түүний тэврэлтээс мултарч босохыг оролдов. Алтаа амандаа “үгүй” хэмээн шивнэж байсан ч<br />
өөрийгөө Батаад дургүй байна гэсэн сэтгэгдэл төрүүлэх вий гэснээс хариу үнссээр байлаа.<br />
Батааг түүний банзалыг дээш сөхөхөд Алтаа түрүүчийнхээс чангаар “Битгий” гэж хэлээд<br />
болиулах гэж оролдов. Гэвч Батаа өөрөөс нь илүү хүчтэй, мөн түүнийг огт сонсохгүй байлаа.<br />
“Битгий, болиоч” гэж гуйн дороос нь мултрахыг чармайсан ч нэгэнт оройтжээ.<br />
Хэлэлцүүлэг хийх асуулт:<br />
--<br />
Чиний бодлоор энэ хүчин мөн үү? Тийм бол яагаад? Үгүй бол яагаад?<br />
--<br />
Ийм байдалд хүрэхээс сэргийлж Алтаа юуг өөрөөр хийж болох байсан бэ? Батаа юуг<br />
өөрөөр хийж болох байсан бэ?<br />
--<br />
Энэ нөхцөл байдалд хүрэхэд ямар хүчин зүйл нөлөөлсөн бэ?<br />
--<br />
Бэлгийн хавьталд орохыг хүсэхгүй байгаа ч үнсэлцэх зэргээр бие биедээ хүрэлцэхийг хүсч<br />
байгаа үедээ хүн юу юу хийж болох вэ? Зан үйлийг жагсаалгүй ерөнхийд нь хэлэлцээрэй.<br />
--<br />
Батаа Алтааг зуслангийн байшиндаа урихдаа л бэлгийн харилцаанд орохоор төлөвлөсөн<br />
гэж та нар бодож байна уу?<br />
30
БОЛЗОО, БОЛЗООНЫ ҮЕИЙН ХҮЧИН<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 2.2<br />
БАТААГИЙН БОЛЗОО<br />
1-Р УНШИГЧ: Батаад Алтаа нэгдүгээр курсын оюутнуудаас нэг л өөр санагдаж байв. Алтаа<br />
өөртөө итгэлтэй, ухаалаг бас дээр нь хөөрхөн охин байлаа. Оюутны байранд болсон үдэшлэг<br />
дээр Алтаа найзуудад нь ч гэсэн таалагдсан. Энэ бол тэр хоёрын анхны болзоо байсан ба<br />
Батаа өөрийгөө түүнтэй зөвхөн унтах сонирхолтой байна гэж бодуулахыг хүссэнгүй. Тиймээс<br />
Алтааг үнсэхийг ч яарсангүй. Дараа нь тэд дахин хоёр удаа болзсон ба Батаа Алтаатай хамт<br />
байхдаа биеэ тун сайн авч явж байв. Хөтлөлцөн явахдаа түүнийг үнсэхийг бас түүнтэй унтаж<br />
үзэхийг маш их хүсч байсан ч Алтааг өөртэй нь адил хүсэлтэй байгаа эсэхэд эргэлзэж байлаа.<br />
Хэд хоногийн дараа Батаа түүнийг хэсэг найзын хамт зуслангийн байшиндаа очихыг урив.<br />
Үүнд нь Алтаа тун дуртай байх шиг санагджээ.<br />
2-Р УНШИГЧ: Алтаа түүнтэй хамт хотоос гадагш явах болсондоо тун баяртай байсан ба<br />
Батаагийн хувьд ч гэсэн найзуудтайгаа, ялангуяа Алтаатай өдөржин хамт байна гэхээс сэтгэл<br />
өөдрөг байв. Тэд өдрийг маш хөгжилтэй өнгөрөөж байв. Тэд пиво, архи ууцгааж онигоо<br />
ярин, бас дуулцгаав. Улмаар банди нар халж эхлэв бололтой дуу нь чангарч, зарим нь бүр<br />
согтсон байлаа. Энэ үед Батаа Алтааг чимээ шуугианаас холдож гадуур жаахан алхахыг санал<br />
болгоход Алтаа зөвшөөрснөөр тэр хоёр хөтлөлцөн алхаж байшингаас холдлоо. Удалгүй нэг<br />
горхины дэргэд ирж тэр хоёр үнсэлцэж эхлэв. Батаагийн үнсэлтийн хариуд Алтаа түүнийг<br />
янаг дотноор үнсэж байсан нь Батаад таалагдсан. Уусан архиндаа толгой нь бага зэрэг эргэж<br />
байсан тул тэрээр Алтааг зүлгэн дээр суух уу гэв. Алтаа зөвшөөрч тэр хоёр үргэлжлүүлэн бие<br />
биеэ тэврэн үнсэлцэж байтал Алтаа даарч байна байшин руугаа буцъя гэж хэлэв. Батаа тэгье<br />
гэсэн боловч түүний хайр энхрийлэл Алтааг дулаацуулчихна гэж бодоод дахин үнсэж эхлэв.<br />
3-Р УНШИГЧ: Алтаагийн дур хүсэл үнэхээр хөдөлсөн мэт санагдсанд Батаа цамцаа тайлав.<br />
Тэгтэл Алтаа бас өөрийнхөө цамцыг дээшлүүлсэн нь Батааг гайхашруулж орхив. Одоо тэр<br />
хоёрын бие шууд шүргэлцэж байлаа. Алтааг өөртэй нь адил зүйлийг хүсч байгаа юм байна гэж<br />
Батаа ойлголоо. Тэр газар хэвтээд Алтааг хажуудаа татаж хэвтүүлэв. Батаагийн сэрэл тун их<br />
хөдөлж, Алтааг маш ихээр хүсч байлаа. Тэр Алтааг үнсэнгээ өмдөө тайлаад дээр нь гарлаа.<br />
Алтаа түүний дор янаглангуй хөдлөх мөртлөө “Битгий” гэж шивнэж байсан ч түүнийг үнсэхээ<br />
больсонгүй, харин ч Батаагийн дор улам хүчтэй хөдөлж байлаа. Алтаа ч бас намайг маш их<br />
хүсч байгаа юм байна гэж Батаа бодов. Одоо Батааг юу ч зогсоохгүй болсон байлаа. Тэр<br />
Алтаагийн хувцсыг тайллаа. Ингээд тэр хоёр секс хийж эхлэв.<br />
Хэлэлцүүлэг хийх асуулт:<br />
--<br />
Чиний бодлоор энэ хүчин мөн үү? Тийм бол яагаад? Үгүй бол яагаад?<br />
--<br />
Ийм байдалд хүрэхээс сэргийлж Батаа юуг өөрөөр хийж болох байсан бэ?<br />
--<br />
Алтаа юуг өөрөөр хийж болох байсан бэ?<br />
--<br />
Энэ нөхцөл байдалд хүрэхэд ямар хүчин зүйл нөлөөлсөн бэ?<br />
--<br />
Бэлгийн харилцаанд орохыг хүсэхгүй байгаа ч үнсэлцэх зэргээр бие биедээ хүрэлцэхийг<br />
хүсч байгаа үедээ өөр юу хийж болох вэ? Зан үйлийг жагсаалгүй ерөнхийд нь хэлэлцээрэй.<br />
--<br />
Алтаа Батаагийн зуслангийн байшинд очихоор зөвшөөрөхдөө л бэлгийн харилцаанд<br />
орохоор төлөвлөсөн гэж та нар бодож байна уу?<br />
31
МОДУЛЬ 3: СЭДЭВ 2<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 2.3<br />
БОЛЗООНЫ ҮЕИЙН ХҮЧИНГЭЭС СЭРГИЙЛЭХ ЗӨВЛӨМЖ<br />
Эмэгтэйчүүдэд зориулсан зөвлөмж:<br />
--<br />
Хийхийг хүсч байгаа болон хүсэхгүй байгаа зүйлийн талаар өөртөө бүрэн итгэлтэй,<br />
шийдэмгий байгаарай. Харин уучлал хүссэн мэт байдалтай байх хэрэггүй.<br />
--<br />
Өөрийн хүсч байгаа зүйл болон хязгаарлалтуудаа эртнээс тодорхой ойлгуулаарай.<br />
--<br />
Тусламж авах боломжгүй газар руу сайн таньж мэдээгүй хүнтэй явахгүй байх.<br />
--<br />
Эрэгтэйд хандан өөртэй нь хамт явсан гэдгийг гэрийнхэн нь мэдэж байгаа тул ямар нэг<br />
таагүй асуудал гарвал холбогдох болно гэдгийг хэлээрэй.<br />
--<br />
“Тийм” гэж хэлмээр байгаа үедээ “үгүй” гэж битгий хэлж байгаарай.<br />
--<br />
“Үгүй” гэж хэлмээр байгаа үедээ “тийм” гэж битгий хэлж байгаарай.<br />
--<br />
Эрэгтэй хүнтэй бэлгийн харилцаанд ороогүйн төлөө буруутгах сэтгэгдэл төрүүлэх<br />
боломжийг түүнд битгий гаргаж өгөөрэй. Чи бол эр хүний бэлгийн хүсэл таашаалыг хангаж<br />
байх үүрэгтэй хүн биш.<br />
--<br />
“Зогс“, “Боль“ гэдэг үгийг шууд чангаар хэлэх.<br />
--<br />
“Чи л өөрөө эхэлсэн”, “Хэрвээ чи надад үнэхээр хайртай юм бол надтай бэлгийн харилцаанд<br />
орохыг хүсэх л байсан”, “Хэрэв чи хүсэхгүй байгаа бол өөр хүн олъё доо”, “Чи миний хамаг<br />
сэрлийг хөдөлгөчихлөө”, “Би өөрийгөө чамд таалагдаж байгаа л гэж бодож байлаа” гэх<br />
мэт үгээр ятгах, мушгин гуйвуулах давшилтуудаас сэргийлж, эдгээрийг битгий сонсож<br />
байгаарай.<br />
--<br />
Болимоор санагдсан үедээ үйлдлээ зогсоодог байх нь чухал.<br />
Эрчүүдэд зориулсан зөвлөмж:<br />
--<br />
Хэрвээ найз эмэгтэй чинь юу хийхийг хүсч байгаа тухай тодорхой мэдэхгүй байгаа бол<br />
түүнээс тодорхой хэлэхийг хүсээрэй.<br />
--<br />
“Үгүй” гэсэн үг нь “Тэр хүсэхгүй байна гэсэн үг” гэсэн шууд утгатай болохыг ойлгоорой.<br />
Хэрвээ эмэгтэй хүн “үгүй” гэж хэлсэн бол хийж байгаа үйлдлээ зогсоогоорой.<br />
--<br />
Эмэгтэй хүн чамтай бэлгийн харилцаанд орохоос татгалзвал чамайг өөрөөсөө холдуулахыг<br />
хүсч байна гэсэн үг биш болохыг ойлгоорой. Тэр эмэгтэй зөвхөн тухайн цаг үед хүсэхгүй<br />
байгаагаа л илэрхийлсэн гэж ойлгоорой.<br />
--<br />
Хувцаслалт болон сээтэгнэсэн байдал нь бэлгийн харилцаанд орохыг уриалан дуудсан<br />
дохиотой адил утгатай зүйл биш гэдгийг зөвөөр ойлгох нь чухал.<br />
--<br />
Эмэгтэй зөвшөөрөөгүй л бол чиний үйлдэл хуулийн өмнө буруудна гэдгийг санаарай.<br />
--<br />
Эмэгтэй хүний хүсэл эрмэлзлэлийг хүндэтгэж хандах юм бол тэр чамайг улам их хүндлэх<br />
болно.<br />
--<br />
Бэлгийн хавьтал үйлдэхээс өөр таашаал авах арга хэлбэрүүд байдгийг санаарай.<br />
--<br />
“Чи өөр хүнтэй юм байна л даа”, “Би өөрийгөө чиний дотны ганцхан хүн гэж бодож байсан<br />
юм”, “За за, хоёулаа ер нь дахин уулзах шаардлагагүй байх гэж бодож байна”, гэх мэтээр<br />
үг хаях ятгах туних мэт давшилтаас сэргийлж эдгээрт автахгүй байх хэрэгтэй.<br />
32
Сэдэв 3<br />
ХОЛБОО ТОГТООХ, ЗАЙ<br />
БАРИХ
ЗОРИЛГО<br />
<strong>Холбоо</strong>ндоо баримтлах зүйл болон шохоорхол, хайрын ялгааг тодорхойлох, бусадтай тогтоосон<br />
нөхөрлөлийн холбоог таслах, эсвэл түүнээс холдох шалтгааны талаар судална.<br />
ЗОРИЛТ<br />
Энэ сэдвийг судалснаар суралцагч дараах мэдлэг, чадвартай болсон байна.<br />
Үүнд:<br />
• Өөрийн танил нэгнээс холдон, зай барихын тулд хийж болох хоёроос доошгүй үйлдлийг<br />
хэлэх<br />
• Танихгүй орчинд, танихгүй хүнтэй ярилцахад өөрийгөө бэлтгэх<br />
• Нөхөрлөлийн холбоогоо таслахад хүргэдэг таван шалтгааныг нэрлэх<br />
Бэлтгэх зүйл<br />
• Том цаас, эсвэл самбар<br />
• Самбарын үзэг, эсвэл шохой<br />
• “Та ийм хүнтэй найз хэвээр байх уу?” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 3.1) - боломжтой бол суралцагч<br />
бүрт нэг хувь, үгүй бол нэг том үзүүлэн дээр бичиж бэлтгэх<br />
• “Ажлын ярилцлагад өөрийгөө бэлтгэх” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 3.2)-Хос бүрт 1 хувийг
ХОЛБОО ТОГТООХ, ЗАЙ БАРИХ<br />
ТУХАЙН СЭДВИЙН ҮНДСЭН ОЙЛГОЛТ<br />
• Үерхэл, нөхөрлөлөө таслах, зарим найзаасаа холдох зэрэг нь тухайн хүний үзэл бодол,<br />
үнэт зүйл, хүсэл мөрөөдлөөс шалтгаална.<br />
СУРГАЛТЫН ЯВЦ<br />
Бид хэн нэгэн хүнд илүү их ойртох (түүнийг ойр дотны найз болгох), эсвэл хэн нэгэн хүнийг<br />
өөрөөсөө холдуулах (түүнийг өөрийн найз нарын хүрээнээс гаргах) шаардлага амьдралд элбэг<br />
тааралддаг ба энэ талаар судлах болно.<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 1<br />
Нэг хүрээнээс нөгөө рүү шилжих нь<br />
Энэхүү үйл ажиллагаагаар хүмүүсийг өөртөө ойртуулах, эсвэл өөрөөсөө холдуулах ямар арга<br />
зам байдгийг ярилцах зорилготойг хэлнэ.<br />
Оролцогчдыг 1-4 хүртэл тоолуулж, ижил дугаартай суралцагчдыг нэг баг болгоно.<br />
“Нэг” ба “хоёр” гэсэн дугаартай багууд хамтран ажиллаж, дараах асуултын дагуу аль болох<br />
олон хариулт боловсруулах ёстойг хэлнэ.<br />
Үүнд:<br />
--<br />
Хэн нэг хүнийг нөхөрлөлийнхөө ойрын хүрээнд оруулж ирэх, түүнийг өөртэйгөө дотно<br />
болгохын тулд хүн юу хийж болох (ямар арга хэрэглэх) вэ?<br />
“Гурав” ба “дөрөв” гэсэн дугаартай багууд хамтран ажиллаж, дараах асуултын дагуу аль болох<br />
олон хариулт боловсруулна гэж хэлнэ.<br />
Үүнд:<br />
--<br />
Хэн нэгэн хүнийг өөрийн нөхөрлөлийн хүрээнээс гаргах, түүнийг өөрөөсөө холдуулахын<br />
тулд хүн юу хийж болох (ямар арга хэрэглэх) вэ?<br />
Багуудаас өөрсдийн хийсэн нөхөрлөлийн хүрээг харуулсан тойргийг дахин харахыг хүсээд,<br />
тэр тойрогт байгаа хүмүүсээс хэн нь эхлээд тойргийн аль нэг хүрээнд байснаа сүүлдээ дотор<br />
талын, эсвэл захын хүрээ рүү шилжсэн болохыг ажиглахыг хүснэ. Ийм хүмүүс яагаад тэдэнд<br />
ойртох болсон, эсвэл холдох болсон шалтгааныг санах нь дээрх асуултад хариулахад тус болж<br />
магадгүй гэдгийг хэлнэ. Дараа нь “нэг” гэсэн дугаартай багаас эхлэн хийсэн ажлаа танилцуулах<br />
ба хариултыг самбарт бичнэ. Бусад багаас нэмэх санал байгаа эсэхийг асууна. Дараах санал<br />
жагсаалтад багтсан байвал зохино.<br />
Хүмүүсийг өөртөө ойртуулан татах зарим арга зам:<br />
--<br />
Түүний талаар илүү их зүйл мэдэж авах хүсэлтэй байгаагаа хэлэх<br />
--<br />
Түүнтэй хоёулхнаа хамт байх хугацааг уртасгах<br />
--<br />
Түүнд бусдаас илүү “онцгой” анхаарал тавих<br />
--<br />
Түүнд өөрийн тухай илүү их зүйлийг ярьж мэдүүлэх<br />
--<br />
Түүний сонирхдог зүйл, бодол санаа, хувийн амьдралынх нь тухай асуух<br />
35
МОДУЛЬ 3: СЭДЭВ 3<br />
Дараа нь “гурав” гэсэн дугаартай багаас хийсэн ажлаа танилцуулахыг хүснэ.<br />
Энэ багийн хариултыг самбарт бичнэ. Дараа нь “дөрөв” гэсэн дугаартай багаас нэмж санал<br />
болгох зүйл байвал танилцуулахыг хүсээд, нэмж хэлсэн саналыг нь жагсаалтад нэмж бичнэ.<br />
Эцэст нь, үлдсэн хоёр багаас нэмэх санал байгаа эсэхийг нь асууна. Дараах санал жагсаалтад<br />
багтсан байвал зохино:<br />
Хүмүүсийг өөрөөсөө холдуулах арга замууд:<br />
--<br />
Түүнтэй хамт байх хугацааг багасгах<br />
--<br />
Өөрийн тухай тэдгээр хүмүүст бага ярих<br />
--<br />
Түүнд бусдаас илүү анхаарал тавихгүй байх<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 2<br />
Нөхөрлөлийн хэмжээ хязгаар<br />
Өмнөх үйл ажиллагаагаар найз нөхрөөсөө хэрхэн холдож болох арга замын тухай бид<br />
ярилцсан. Үүнтэй холбож найзаасаа холдох санаа хүнд хэзээ, яагаад төрдөг вэ? гэсэн хоёр<br />
асуудлыг авч үзэх гэж байгааг оролцогчдод хэлнэ.<br />
“Та ийм хүнтэй найз хэвээр байх уу?” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 3.1)-ажлын хуудсыг оролцогч бүрт<br />
нэгийг тарааж өгнө. Хэрвээ том үзүүлэн бэлдсэн байгаа бол түүнийгээ ашиглаарай.<br />
5-10 минутын хугацаанд энэ ажлын хуудас дээрх даалгаврыг зааврын дагуу гүйцэтгэхийг<br />
хэлнэ. Хэрэв том үзүүлэн дээр бичиж бэлтгэсэн бол түүнийг өөрсдийн дэвтэр дээр хуулж<br />
ажиллахыг оролцогчдод хэлнэ.<br />
Энэ даалгаврыг гүйцэтгэж дуусахаар тэднээс дараах асуултыг асуугаарай:<br />
Яагаад энэ даалгаврыг бусадтай хамтралгүй, ганцаараа бие дааж хийх болсон гэж та нар<br />
бодож байна вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Найз нөхөрлөлийн холбоотой хүмүүсийн тэсээд тэвчээд өнгөрөх зүйл нь өөр өөр байдаг<br />
учраас<br />
Хэрэв найз нөхдийн чинь хийсэн ямар нэг зүйл таныг бухимдуулж, сэтгэл дундуур байлгахад<br />
хүргэж байгаа бол та юу хийж болох вэ? Тэдгээрээс хэлнэ үү?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Таны сэтгэлийг дундуур байлгаж байгаа тэр асуудлаар тэдэнтэй ярилцаж түүнийг<br />
шийдвэрлэх оролдлого хийх<br />
--<br />
Тэдгээр хүмүүсийг нөхөрлөлийн захын хүрээ рүү шилжүүлэх (өөрөөсөө холдуулах)<br />
--<br />
Найзлахаа больж болно<br />
Найз чинь таны тэвчээрийг барсан ямар нэг үйлдэл хийвэл ямар тохиолдолд түүнийг<br />
анхааралгүй өнгөрөөж өршөөж хэлтрүүлэх вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Энэ нь таны сэтгэлийг зовооно гэдгийг тэд мэдээгүй байсан<br />
--<br />
Тэд энэ тухайгаа маш их гэмшин харамсаж байгаа<br />
--<br />
Тэд уучлал гуйсан<br />
--<br />
Тэд үүнийг санаатайгаар хийгээгүй<br />
--<br />
Энэ нь анхны тохиолдол<br />
--<br />
Тэд дахиж ингэхгүй гэж амласан<br />
--<br />
Тэдэнтэй та маш удаан хугацаанд сайн найзууд байсан<br />
36
ХОЛБОО ТОГТООХ, ЗАЙ БАРИХ<br />
--<br />
Тэд танд таалагддаг хүмүүс<br />
--<br />
Та тэдэнд ямар нэг өртэй<br />
--<br />
Та тэдэнтэй ямар нэгэн байдлаар холбоо хамааралтай<br />
Та ямар тохиолдолд хэн нэг хүний хийсэн үйлдлийг нь тэвчиж чаддаггүй вэ?<br />
Нөхөрлөлийн хэмжээ хязгаарын талаар бодож байх нь ямар ач холбогдолтой гэж та нар үзэж<br />
байна вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Хэрвээ хүн нөхөрлөлийн хэмжээ хязгаарын талаар бодохгүй бол энэ тухай хэзээ ч олж<br />
мэдэхгүй байх магадлалтай<br />
--<br />
Хэрвээ ийм нөхцөл тохиолдох юм бол та өөрийн байр сууриа хадгалах бэлтгэлтэй байна.<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 3<br />
Ажлын ярилцлага өгөх<br />
Сургуулиа төгссөн хэн бүхэнд ажилд орох хэрэгцээ гардаг. Хүн бүхэнд хувийнхаа компанид<br />
ажиллах боломж байдаггүй учраас ямар нэг байгууллагын зарын дагуу ажлын байранд<br />
материалаа өгөөд ярилцлагад орох хэрэгцээ гардаг.<br />
Танил бус орчинд өмнө нь уулзаж үзээгүй хүмүүстэй ярилцах нь амаргүй байдаг. Тиймээс<br />
холбоо <strong>тогтоох</strong>, өөртөө итгэлтэй харилцах чадвараа ашиглан ирээдүйд ажлын ярилцлагад<br />
амжилттай оролцоход өөртөө болон найздаа туслах зорилгоор хамтарч дасгал ажиллана.<br />
Эхлээд хос хосоороо баг болно. Нэг нь “ажил олгогч”-ийн дүрд, нөгөө нь “ажил горилогч“-ийн<br />
дүрд тоглоно. Хэн хэнийгээ урьд нь харж, уулзаж байгаагүй хүмүүсийн дүрийг гаргана гэдгээ<br />
санаарай. Ажил олгогч нь өөрийнхөө хүссэн асуултыг асууна. Ажил горилогч нь боломжоороо<br />
хариулна. Багш дундуур нь явж хэрхэн ярилцаж байгааг ажиглана.<br />
Дараа нь “Нөөц хэрэглэгдэхүүн 3.2“-ийг хосоороо уншина. Үүний дараа дүрийн тоглолтоо<br />
дахин давтана. Сургалтын цаг хангалттай бол дүрээ сольж ярилцлага авах, өгөх дүрийн<br />
тоглолтыг дахин хийнэ.<br />
Үйл ажиллагааны төгсгөлд хосоороо ярилцаад “Ажил олгогчийн асууж болзошгүй нэг асуулт“<br />
зохионо. Уншсан материалаа ашиглаад тухайн асуултад аль болох оновчтой хариултаа жижиг<br />
цаасан дээр бичнэ. Асуулт хариултаа бичсэн цаасаа дамжуулан уншиж, оновчтой гоё санааг<br />
дэвтэртээ бичиж авна.<br />
Төгсгөлд нь дараах асуултын дагуу ярилцаж үйл ажиллагаагаа дүгнэнэ.<br />
--<br />
Анхны дүрийн тоглолтын үед “ажил олгогч”-ийн ямар асуулт хариулахад амаргүй байсан<br />
бэ? Яагаад? (энэ асуултыг ажил горилогчдоос асууна)<br />
--<br />
Хоёр дахь удаагийн дүрийн тоглолтоор таны бодлоор “ажил горилогч” ямар асуултад<br />
амжилттай хариулж чадсан бэ? Үүнийг юугаар илэрхийлэх вэ? (энэ асуултыг ажил<br />
олгогчдоос асууна.)<br />
--<br />
Хосууд дүрээ сольж тоглолт хийж амжсан бол тэднээс аль дүрд тоглох нь амархан, эсвэл<br />
хэцүү байсан бэ? гэж асуун ярилцлага өрнүүлнэ.<br />
Төгсгөлд нь нөөц хэрэглэгдэхүүнд өгсөн материалаас өөртөө хамгийн хэрэгцээтэй гэсэн ямар<br />
3 санааг мэдэж авсныг нь асууж ярилцана.<br />
37
МОДУЛЬ 3: СЭДЭВ 3<br />
ДҮГНЭЛТ<br />
Дараах асуултын дагуу ярилцаж сэдвийг дүгнэнэ.<br />
--<br />
Хэн нэг хүнийг илүү сайн мэддэг болох, эсвэл тэдэнтэй ойртож нөхөрлөхөд хэцүү байдаг<br />
уу? Яагаад?<br />
--<br />
Хэн нэг хүнийг өөрөөсөө холдуулан, зай барихад хэцүү байдаг уу? Яагаад?<br />
--<br />
Энэ хоёрын аль нь илүү хэцүү байна гэж та нар бодож байна вэ? Яагаад?<br />
38
ХОЛБОО ТОГТООХ, ЗАЙ БАРИХ<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 3.1<br />
ТА ИЙМ ХҮНТЭЙ НАЙЗ ХЭВЭЭР БАЙХ УУ?<br />
Дараах тохиолдол тус бүрийн хувьд ийм зан гаргасан хүнийг чи “өөрөөсөө түлхэн холдуулах”<br />
уу, эсвэл “ойр дотно хэвээр байх” уу гэдгийг тэмдэглээрэй. Хэрвээ чиний хариулт нь ямар<br />
нэгэн зүйлээс хамаарна гэж бодож байгаа бол түүнд тохирсон баганад тэмдэглэгээ хийгээд,<br />
шалтгааныг нь эргэцүүлэн бодоорой.<br />
Найз чинь дараах зүйл хийвэл чи яах вэ?<br />
Өөрөөсөө<br />
түлхэн<br />
холдуулна<br />
Дотно<br />
хэвээр<br />
байна<br />
Ямар нэг<br />
зүйлээс<br />
хамаарна<br />
Чамайг ямар нэг төлөвлөгөө гаргахад эсэргүүцэх нь их<br />
байдаг. ______ ______ ______<br />
Чиний төлөвлөгөөг эсэргүүцсэн үед түүнийг юу хийхийг<br />
нь асуухаар худал хэлдэг. ______ ______ ______<br />
Болзсон цагаас байнга хожимддог. ______ ______ ______<br />
Чамаас мөнгө зээлж авчихаад, буцааж өгөлгүй мартдаг. ______ ______ ______<br />
Чамаас мөнгө зээлж авчихаад буцааж өгөхөөс татгалздаг. ______ ______ ______<br />
Хааяа чиний гэрийн даалгаврыг хуулахыг хүсдэг. ______ ______ ______<br />
Чиний гэрийн даалгаврыг хуулъя гэж байнга хүсдэг.<br />
______ ______ ______<br />
Чи тэдний буруутайг мэдсээр байхад чамайг тэднийг<br />
хамгаалж, худал хэлэхийг шаарддаг. ______ ______ ______<br />
Найз охин/залуугаа хууран мэхэлдэг. ______ ______ ______<br />
Найз охин/залуугаа хууран мэхэлж байгааг нь хэлэхгүй<br />
байхыг чамаас хүсдэг. ______ ______ ______<br />
Дэлгүүрээс юм хулгайл гэж чамд хэлдэг. ______ ______ ______<br />
Чамайг хүсэхгүй байгааг мэдсээр байж архи уу гэж маш<br />
хүчтэй шахалт үзүүлдэг. ______ ______ ______<br />
Чиний тухай бусдад хов ярьдаг. ______ ______ ______<br />
Бусад хүн чиний тухай муулж ярихад чамайг хамгаалдаггүй. ______ ______ ______<br />
Согтоод, чамайг зоддог/чамтай зодоон хийдэг. ______ ______ ______<br />
Бусдын өмнө чамайг доромжилдог/ гутаадаг. ______ ______ ______<br />
Найз охин/залуугаа зоддог. ______ ______ ______<br />
39
МОДУЛЬ 3: СЭДЭВ 3<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 3.2<br />
АЖЛЫН ЯРИЛЦЛАГАД ӨӨРИЙГӨӨ БЭЛТГЭХ<br />
Ярилцлагын зорилго<br />
Ажлын ярилцлагын гол зорилго нь ажил горилогчийн ирүүлсэн мэдээлэл үнэн эсэхийг<br />
магадлах, тухайн хүнд өөр авьяас, чадвар байгаа эсэхийг нь тогтоож, илүү сайн судлахад<br />
чиглэдэг. Хүмүүсийн анкетыг судлаад үзэхэд бүгд л мэргэжлийн ур чадвар, ажлын туршлагатай<br />
харагддаг. Зөвхөн энэ мэдээлэл дээр үндэслэн хүнийг ажилд авах боломжгүй учраас улам<br />
цааш нь судалж хамгийн сайныг нь олж мэдэхийн тулд ажлын ярилцлага хийдэг. Нөгөө<br />
талаас, ажлын ярилцлага нь ажил горилогчид анкетаар өгсөн товч мэдээллээ баяжуулах,<br />
илүү ойлгуулах боломж олгодог. Тиймээс ажлын ярилцлагаас айлгүй, харин ч өөрийгөө бүрэн<br />
илэрхийлэх сайхан боломж олдлоо гэж сэтгэл өөдрөг нүдээр харах хэрэгтэй.<br />
Ярилцлагын үе шат<br />
Ажлын байранд тавигдсан шаардлагуудыг хангасан эсэхийг тодруулах анхан шатны ярилцлага:<br />
Энэ ярилцлага нь тухайн ажилд тавигдсан ерөнхий шаардлагыг ажил горилогч бүрэн хангаж<br />
байгаа эсэхийг баталгаажуулах зорилготой. Ярилцлагыг нүүр нүүрээ харж уулзах, эсвэл утсаар<br />
хийх боломжтой. Тухайн ажлыг гүйцэтгэх мэргэжлийн ур чадварыг нарийвчлан тодорхойлох<br />
буюу сонголт хийх шатны ярилцлага: Энэ ярилцлага нь тавигдсан шаардлагыг хэр өндөр<br />
хэмжээнд хангаж байгааг тодорхойлох зорилготой.<br />
Эцсийн шийдвэр гаргах буюу ажил санал болгох шатны ярилцлага: Энэ ярилцлага нь эцсийн<br />
шийдвэр гаргаж ажил горилогчид ажил санал болгох зорилготой. Ажил горилогчтой ярилцах<br />
гол сэдэв нь цалин хөлс, хангамж байдаг. Энэ үе шатанд ажилд авах эсэх талаар эцсийн<br />
шийдвэр гаргадаг.<br />
Асуултад бэлтгэх<br />
Ярилцлагын үед ажил горилогч олон янзын асуултад хариулдаг. Тавих гол асуултууд нь таны<br />
мэргэжлийн ур чадвар, боловсролын байдал, ажлын туршлага, амжилттай хийж гүйцэтгэсэн<br />
ажлуудын тухай байна. Мөн зан байдал, ерөнхий төлөвшлийг харах зорилгоор таны давуу<br />
болон сул талууд, хүсэл сонирхол, хобби, таашаадаг, таашаадаггүй зүйлсийн тань талаар<br />
асууж болно.<br />
Анкетны мэдээллээс илүү байх<br />
Ярилцлагын үед боломжийнхоо хэрээр асуултад зөв хариулах явдал юм. Анкетаа амжилттай<br />
бичиж, өөрийнхөө давуу талуудаа тодорхойлсон учраас та эхний шатанд тэнцжээ. Одоо та<br />
өөрийгөө цаасан дээр биш бусдын өмнө нээн харуулах учраас анкетынхаа хэмжээнд байх<br />
уу эсвэл бүр илүү гарч өөрийгөө илэрхийлэх үү гэдгээ бодох хэрэгтэй. Ярилцлага хийж буй<br />
ажилтан таны анкетыг харах учраас өөрийнхөө анкетан дээр бичсэн мэдээллүүдээ сайн тогтоо.<br />
Асуусан асуултад тийм, үгүй гэж хариулж болохоор байсан ч ийм маягаар хариулт өгдөггүй.<br />
Заавал тодорхой хэмжээгээр дэлгэрүүлж, болж өгвөл жишээтэй тайлбар хийвэл их сайн.<br />
40
ХОЛБОО ТОГТООХ, ЗАЙ БАРИХ<br />
Ярилцлага хийх байгууллагаа судлах<br />
Ярилцлагад орохоосоо өмнө боломжийнхоо хэрээр тухайн байгууллагаа судалж бага ч гэсэн<br />
мэдээлэл авах нь зүйтэй. Та маш ухаалаг, зөв хариулт өгөхөд байгууллагын талаарх мэдээлэл<br />
ихээхэн тус хүргэнэ. Хэдийгээр мэдээлэл олох нь таниас хичээл зүтгэл шаардах боловч үүнийг<br />
хийхээс өөр аргагүй. Яг ямар төрлийн мэдээлэл танд шаардлагатай вэ? гэвэл байгууллагын<br />
зорилго, нэр хүнд, түүх, үйл ажиллагааны чиглэл гээд ер нь олж чадах бүх мэдээлэл<br />
цуглуулах хэрэгтэй. Мэдээлэл илүүднэ гэж байдаггүй. Мэдээлэл хайх хамгийн хялбар арга<br />
бол интернэтээр өөрийнх нь вэб сайтыг үзэх. Хэрвээ вэб сайтгүй бол Монголын мэдээллийн<br />
том вэб сайтуудаар ороод хайлт хийж болно. Дараа нь сэтгүүл болон мэдээллийн бусад эх<br />
сурвалжийг ашиглахад илүүдэхгүй.<br />
Дадлага хийх, өөрийгөө бэлтгэх<br />
Бага ч болов цаг гарган өөртэйгөө юм уу, бусад хүнтэй жинхэнэ ярилцлагад орж байгаа мэтээр<br />
өөрийгөө төсөөлж ярилцлагын дадлага хийх нь чухал. Тамирчид л зөвхөн тэмцээнд ялахын<br />
тулд бэлтгэл, сургуулилт хийдэггүй. Дадлага хийснээр ярилцлагын үед сандралгүй энгийн<br />
байж өөртөө итгэлтэйгээр асуултад хариулдаг. Ярилцлага хийж байгаа ажилтанд таны юу<br />
ярьж байгаа чухал ч, яаж ярьж байгаа нь бүр илүү чухал. Тантай ярилцаж байгаа ажилтан<br />
таныг энэ ажлыг үнэхээр сонирхож байна уу, сэтгэл зүйн хувьд ямар байна гэдгийг мэдэхийн<br />
тулд яриаг чинь ажиглана. Өглөө эртхэн босоод явах бэлтгэлээ хийгээрэй.<br />
Ажлын ярилцлагыг амжилттай хийх 5 зөвлөгөө<br />
1. Ажлын ярилцлагадаа хэзээ ч битгий хоцор<br />
2. Өөрийгөө хэрхэн илэрхийлэх талаар бодож бэлтгэ<br />
3. Өөрийгөө бэлтгэ, үнэнээ хэлэхээс бүү ай<br />
4. Ярилцлагын үеэр цалингийн талаар хэтэрхий эрт асуухаас зайлсхийх хэрэгтэй<br />
5. Ярилцлага авч буй хүнээсээ асуух асуултаа урьдчилан бэлтгэ<br />
Ажлын ярилцлагадаа хэзээ ч битгий хоцор. Хамгийн эхний зүйл бол ярилцлага эхлэхээс өмнө<br />
очсон байх хэрэгтэй. Ажлын ярилцлагадаа хоцорно гэдэг нь ярилцлага авч буй хүнийхээ<br />
цагийг үнэлэхгүй байгаагаас гадна ач холбогдол өгөхгүй байгааг, эсвэл өөрийгөө угаасаа цаг<br />
баримталдаггүй, хувийн зохион байгуулалт сул гэдгээ харуулдаг. Ажлын ярилцлагад хоцрох нь<br />
замын түгжрэлтэй огт хамааралгүй гэдгийг сайн санах хэрэгтэй. Хэрэв та хоцрох нь тодорхой<br />
болсон бол ярилцлага авч буй газартайгаа урьдчилан холбогдож мэдэгдэх хэрэгтэй.<br />
Өөртөө итгэлтэйгээр өөрийгөө илэрхийлэх талаар бодож бэлтгэ. Ажлын ярилцлагад орохдоо<br />
та ажил хэрэгч байдлаар хувцаслан ярилцлага авч буй хүнийхээ нүд рүү харан инээмсэглэн<br />
эерэг сэтгэгдэл төрүүлэхүйц байдалтайгаар гар барин мэндлэх хэрэгтэй. Та биеийн<br />
хөдөлгөөнөөр илэрхийлж буй үйлдэлдээ анхаарах хэрэгтэй. Ярилцлагад орохдоо цэх сууж<br />
маш тодорхой өөртөө итгэлтэйгээр ярилцах хэрэгтэй. Хэрэв та л өөрийгөө тухайн ажилд яг<br />
тохирно гэдгийг итгэлтэйгээр илэрхийлж чадахгүй бол ярилцлага авч буй хүмүүс таныг энэ<br />
ажилд яг тохирох хүн гэдэгт хэрхэн итгэлтэй байж чадах билээ. Эерэг бөгөөд тодорхой үр<br />
дүн гаргасан мэдээлэл дээр үндэслэн ярьж “Би магадгүй гэж бодож байна” эсвэл “Би чадаж<br />
магадгүй” гэсэн хэллэг хэрэглэхээс аль болох зайлсхийж “Би бол.....”, “Би ....-ийг хийсэн”<br />
эсвэл “Би ....-ийг чадна гэдэгтээ итгэлтэй байна” гэсэн үг хэллэг ашиглах нь зүйтэй юм. Ажлын<br />
ярилцлагад орохдоо өмсөх хувцсаа урьдчилан бодож, төлөвлө. Ярилцлагад орохынхоо өмнө<br />
гар утсаа унтраах хэрэгтэй. Гэнэт утас чинь дугарвал та ч сандраад юу ярихаа мартаж болно,<br />
бусад хүн ч таашаахгүй гэдгийг анхаараарай!<br />
41
МОДУЛЬ 3: СЭДЭВ 3<br />
Өөрийгөө бэлтгэ, үнэнээ хэлэхээс бүү ай. Та өөрийн товч намтар болон туршлагынхаа талаар<br />
ярихад урьдчилан бэлтгээрэй. Хэрэв та тодорхой давтамжтайгаар хэд хэдэн ажил сольсон<br />
бол яагаад гэдгийг тайлбарлах, мөн ирээдүйн ажил олгогч байгууллагадаа удаан хугацаанд<br />
тогтвор суурьшилтай ажиллана гэдэг итгэл төрүүлэхэд анхаарах хэрэгтэй.<br />
Ярилцлагын үеэр цалингийн талаар хэтэрхий эрт асуухаас зайлсхий. Мэдээж цалин бидний<br />
хувьд бүгдэд нь чухал. Гэхдээ ярилцлагын үед цалингийн талаар хэтэрхий эрт асуух нь тухайн<br />
ярилцлага авч буй хүн таныг зөвхөн мөнгө сонирхож байна, хэрэв өөр газар илүү өндөр цалин<br />
санал болговол шууд явах юм байна гэсэн сэтгэгдэл төрүүлнэ. Ажлын ярилцлага гэдэг олон<br />
талаараа анхны болзоотой их төстэй байдаг. Сандарна, тэвдэнэ. Мөн та болзоонд ирчихээд<br />
ихэнх цагийг болзож буй хүнээсээ хэр их цалин авдгийг нь эсвэл ямар машин унадаг, байртай<br />
эсэхийг асуухад зарцуулж байна гээд төсөөлөөд үз дээ. Болзож буй хүнийхээ ямар хүн<br />
бэ? гэдгийг, ямар үзэл бодолтой вэ? гэдгийг эсвэл юу туулж давсан түүхэн замналтай хүн<br />
бэ? гэдгийг огт сонирхохгүй байна гээд төсөөлөөд үз дээ. Тэр хүн таныг хоёр дахь удаагаа<br />
болзоонд урих болов уу?<br />
Ярилцлага авч буй хүнээсээ асуух асуултаа урьдчилсан бэлтгэ.<br />
Ихэнх ярилцлага “Танд ямар нэгэн асуулт байна уу?” гэсэн асуултаар төгсдөг. Энэхүү асуултад<br />
10 ажил горилогчийн 9 нь байхгүй гэсэн хариултыг өгөх байх. Харин та өөрийгөө бусдаас<br />
ялгаруулах хэрэгтэй.<br />
Та ярилцлага авч буй хүндээ өөрийгөө тухайн албан тушаалыг үнэхээр сайн судалсан, энэ<br />
ажлын байранд яг тохирох хүн хэмээн төсөөлөхөд түлхэц болж өөрийгөө нухацтай хандаж<br />
байгааг харуулах хэрэгтэй.<br />
Хэрэв танд эргэлзээ байгаа бол дараах зүйлсийг анхааран авч үзээрэй:<br />
--<br />
Одоо байгаа баг/байгууллагын бүтэц, зохион байгуулалтын талаар олж мэдэх<br />
--<br />
Сургалт болон хөгжлийн талаарх боломжийг асуух<br />
--<br />
Ирээдүйн ажил мэргэжлийн ахиж дэвших боломж юу байгааг олж мэдэх<br />
--<br />
Байгууллагын нэн чухалд анхааран авч үзэж буй зүйлсийн талаар мөн хүндрэл бэрхшээлтэй<br />
асуудлын талаарх асуултыг тавих<br />
--<br />
Байгууллагын алсын хараа болон зорилтуудын талаар ярилцах<br />
42
Сэдэв 4<br />
ХАЙР ДУРЛАЛЫН ХОЛБОО
ЗОРИЛГО<br />
Хайр дурлалын нандин холбооны онцлог, таваас доошгүй шинж чанарын талаар ярилцаж,<br />
эдгээрийг хэрхэн илэрхийлэх, мөн хайртай хүндээ байвал зохих шинжийг судалж, найз<br />
нөхдөдөө байгаасай гэж хүсдэг шинж чанартай харьцуулан үзэж, түүнчлэн зарим дурлалт хос<br />
бие биеэ харддаг шалтгааныг судалж үзнэ.<br />
ЗОРИЛТ<br />
Тус сэдвийг судалснаар суралцагч дараах мэдлэг, чадвартай болсон байна.<br />
Үүнд:<br />
• Дурлалт хосууд бие биеэ хүндэлж, харилцан ойлголцож, үүрэг хариуцлагаа ухамсарлаж,<br />
анхаарал халамж тавьж, хүчин чармайлт гаргаж байгаагаа илэрхийлэх нэгээс доошгүй<br />
арга замыг хэлэх.<br />
• Хайртай найз залуу/найз охиндоо байгаасай гэж хүсдэг шинж чанар нь жирийн<br />
найзуудад байгаасай гэж хүсдэг шинж чанартай нь төстэй болон ялгаатай байгааг<br />
харуулах зүйлсийг нэрлэх.<br />
• Хайр дурлалын холбооны таваас доошгүй шинж, тэдгээрийн онцлог, ялгааг тодорхойлох<br />
• Хайртайгаа илэрхийлэх боломж нөхцөлийг тодорхойлох<br />
• Хүний хардаж байгааг харуулдаг гурваас доошгүй үйлдлийг хэлэх<br />
• Хүнд яагаад хардах сэтгэл төрдгийг харуулдаг хоёроос доошгүй шалтгааныг нэрлэх.<br />
Бэлтгэх зүйл<br />
• Том цаас эсвэл самбар<br />
• A4 хэмжээтэй цаас – наад зах нь 30 ширхэг<br />
• “Хайртайгаа харуулах нь” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 4.1 А, Б, В, Г) – суралцагч бүрт нэг хувь<br />
байхаар хувилах, эсвэл том үзүүлэн болгон, суралцагчдыг нэгэн зэрэг ажиллуулах<br />
• “Хайртайгаа харуулах нь”-Гарч болох хариултууд (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 4.2 А, Б)<br />
• “Хайр дурлалын жинхэнэ холбооны шинж чанар” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 4.3) – нэг хувь
ХАЙР ДУРЛАЛЫН ХОЛБОО<br />
ТУХАЙН СЭДВИЙН ҮНДСЭН ОЙЛГОЛТ<br />
• Хайр дурлалын холбоо эрүүл байгааг харуулдаг онцлог шинж чанар байдаг.<br />
• Хайр дурлалын холбооны онцлог шинж чанар нь ач холбогдлоороо янз бүр байдаг.<br />
• Хүнийг сайн найз залуу/охин болохыг харуулдаг шинж чанар нь сайн найз нөхөр болохыг<br />
харуулдаг шинж чанартай зарим талаараа төстэй байдаг.<br />
• Хардах нь хайр дурлалын холбооны нэг хэсэг биш ч түүнтэй холбогдож гардаг.<br />
• Хайртай хүнээ хардах нь тухайн хүн өөрийн аюулгүй байдлыг мэдэрч чадахгүй, өөртөө<br />
итгэх итгэл султай байгаатай холбоотой.<br />
СУРГАЛТЫН ЯВЦ<br />
Өнөөдөр бид хайр дурлалын холбооны талаар онцлон авч үзэхийн зэрэгцээ хүнийг хайрлах<br />
харилцаа холбоог эрүүл сайхан гэж үзэхэд хүргэдэг онцлог шинжийн талаар судалж үзнэ.<br />
Хайртай гэдэг нь өмчлөхийн нэр биш, харин ч илүү бие биеэ ойлгож, итгэж, дэмжих тухай<br />
ойлголт юм. Тиймээс нэгнийгээ хардаж цагдах нь дотно харилцаанд саад болж, үйл ойлголцолд<br />
хүрч болох талаар ярилцана.<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 1<br />
Хүнийг хайрлах ухаан<br />
Бид эхлээд хайрын тухай ярилцана. Хайр нь зөвхөн дурласан хос, эхнэр нөхрийн хооронд<br />
байдаг зүйл үү?, Эсвэл хүмүүсийн хоорондын бүх холбоонд байдаг уу? гэдэг асуултыг<br />
суралцагчдаас асууж, энэ дасгал ажлыг эхэлнэ.<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Эцэг эх<br />
--<br />
Ах дүүс<br />
--<br />
Хамаатан саднууд<br />
--<br />
Найз нөхөд<br />
“Хайр” гэж юу болох, түүний шинж чанарын талаар олон янзын ойлголт байдаг тухай дурдаад<br />
дасгал ажлаараа зөвхөн нэгийг судалж, үзэх болно.<br />
Самбар дээр “Хүндэтгэл,” “Хариуцлага,” “Ойлголцол,” “Хүчин чармайлт,” “Халамж анхаарал”<br />
гэсэн 5 үгийг бичээд, хайр дурлалын холбоо нь эдгээр таван шинж чанарыг бүгдийг нь агуулсан<br />
байвал эрүүл байгааг харуулна гэдгийг хэлнэ.<br />
Суралцагчдыг таван баг болгон хувааж, тус бүрт нь нэг шинжийг оноож, таван минутын<br />
хугацаанд оногдсон шинж чанарын тодорхойлолт бичих даалгавар өгнө.<br />
Багууд тодорхойлолтоо гаргаад дуусаад ээлжлэн танилцуулна. Багуудын гаргасан<br />
тодорхойлолтын талаар ярилцахдаа доор дурдсан тодорхойлолтыг ашиглаж болно. Эцэст<br />
нь багуудын гаргасан тодорхойлолтыг самбарт бичихдээ хамгийн оновчтой үг, хэллэгийг аль<br />
болох хэрэглэхийг хичээнэ.<br />
--<br />
Хүндэтгэл: Бусдыг хүндэлнэ гэдэг нь тэдний давуу талыг үнэлж, үзэл бодол, үнэт зүйл нь<br />
өөрөөс чинь ялгаатай байсан ч зөвшөөрч хандахыг хэлнэ.<br />
45
МОДУЛЬ 3: СЭДЭВ 4<br />
--<br />
Хариуцлага: Хариуцлагатай байна гэдэг нь бусад хүний итгэл найдварыг хүлээж, тэдний<br />
өмнө тодорхой үүрэг, хариуцлага бий болгоно гэсэн үг юм. Өөрөөр хэлбэл, та өөртөө<br />
хүлээж байгаа үүрэг хариуцлагыг ухаарч, буруу зөвийг ялгаж сурна гэсэн үг.<br />
--<br />
Ойлголцол: Бусдыг ойлгоно гэдэг нь тэдний тухай, тэд юуг хүсч байгаа, тэдэнд юу<br />
шаардлагатай байгаа, тэд ямар мэдрэмжтэй байгаа талаар зохих мэдлэгтэй болно гэсэн<br />
үг юм. Энэ нь та өөрийгөө бусад хүний оронд тавьж, асуудлыг бусдын байр сууринаас<br />
харах чадвартай болно гэсэн үг юм.<br />
--<br />
Хүчин чармайлт: Хүчин чармайлт гаргана гэдэг нь уйгагүй хөдөлмөрлөх, ажилсаг байх<br />
гэсэн үг юм. Өөрөөр хэлбэл, найзалж нөхөрлөж байгаа хоёр хүний эрх ашгийн төлөө<br />
адилхан хүчин зүтгэл гаргана гэсэн үг юм.<br />
--<br />
Халамж анхаарал: Халамжтай байна гэдэг нь бусдын мэдэрч байгаа зүйл, хэрэгцээ<br />
шаардлага, хүсэл мөрөөдөл, ахуй амьдралыг нь анхаарч, сайн сайхныг хүсдэг байна гэсэн<br />
үг. Энэ нь хэн нэгэн хүнийг хайрлаж, түүнийг хамгаалан тусалж, анхаарал тавих хүсэлтэй<br />
байхыг хэлнэ.<br />
Хайрын холбоог эрүүл байгааг харуулдаг таван шинж чанарын онцлог, тэдгээрийн хоорондын<br />
ялгааг ойлгосон эсэхийг нь суралцагчдаас асуугаад, энэ талаар сонирхсон асуултын дагуу<br />
ярилцана.<br />
Дараа нь сургагч багш нь суралцагчдад хүмүүсийн үйл ажиллагаатай холбоотой зарим<br />
өгүүлбэр уншиж өгөх бөгөөд эдгээр нь хайрын холбооны ямар шинж чанарыг харуулж<br />
байгааг тодорхойлж хэлэхийг хүснэ. Өгүүлбэрийг уншсаны дараа аль шинж чанарт тохирохыг<br />
нь хэлүүлнэ. Гараа өргөн, санал хураах хэлбэрээр саналыг нэгтгэнэ. Хэрвээ суралцагчдын<br />
дийлэнх нь буруу санал өгвөл асуулт асуух замаар тэднийг зөв хариулт руу чиглүүлж өгнө.<br />
--<br />
Хайр дурлалдаа үнэнч шударга байхын тулд чармайн ажиллах. (Хүчин чармайлт)<br />
--<br />
Хүнтэй уулзахдаа тохиролцсон цагтаа ирэх (Хариуцлага)<br />
--<br />
Гэр бүлийнхээ өвчтэй нэгнийг асрах. (Халамж анхаарал)<br />
--<br />
Эцэг эхийнхээ тогтоосон дүрэм журмыг дагаж мөрдөх. (Хүндэтгэл)<br />
--<br />
Гэртээ хүнд асуудалтай тулгарсан найзынхаа яриаг анхааралтай сонсох (Ойлголцол)<br />
Суралцагчдыг дахин дөрвөн багт хуваана. Багаараа өгсөн нөхцөлийг уншаад, хайр дурлалын<br />
шинж чанарыг энэ тохиолдолд хэрхэн харуулж болохыг үзүүлнэ. Баг болгон жишээн дээр<br />
ажиллаж, хайр дурлалын таван шинж чанар тус бүрийг илэрхийлэн харуулахын тулд хүмүүс юу<br />
хийж болох тухай тус бүр хоёр жишээ хэлнэ.<br />
“Хайртайгаа харуулах нь” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 4.1 А, Б, В, Г) материалын нэг хувийг<br />
суралцагчдад тарааж өгөх буюу хэрвээ том үзүүлэн болгон бэлдсэн бол түүнийг дэлгэн<br />
харуулна. 10 минутын дараа баг тус бүр өөрт оногдсон нөхцөлд тохируулан боловсруулсан<br />
хариултаа танилцуулна. Багуудыг ажлаа танилцуулж дууссаны дараа дараах асуулт асууна:<br />
Эдгээр жишээ нь дээрх шинж чанарын онцлогийг харуулж чадаж байна уу? Тийм бол яагаад?<br />
Үгүй бол яагаад?<br />
Та нарт нэмж хэлэх өөр жишээ байна уу?<br />
Хэрвээ суралцагчид нь энэ дасгалыг хийхэд хэцүү байвал “Хайртайгаа харуулах нь - гарч болох<br />
хариулт” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 4.2 А-Б) материалыг ашиглана. Багуудыг өөрсдийн хийсэн<br />
ажлыг танилцуулж дуусахаар дараах асуулт асууна:<br />
Эцэг эх, үр хүүхдийн холбоонд аль шинж чанар нь хамгийн чухал гэж та нар бодож байна вэ?<br />
Найз нөхдийн холбоонд аль шинж чанар нь хамгийн чухал гэж та нар бодож байна вэ?<br />
46
ХАЙР ДУРЛАЛЫН ХОЛБОО<br />
Дурласан хосын холбоонд аль шинж чанар нь хамгийн чухал гэж та нар бодож байна вэ?<br />
Хэрвээ эцэг эх, үр хүүхдийн холбооноос дээрх таван шинж чанараас аль нэгийг нь хасах<br />
шаардлага гарвал алийг нь хасах вэ? Яагаад?<br />
Найзтайгаа тогтоосон холбооны хувьд?<br />
Хайр дурлалын холбооны хувьд?<br />
Чамайг найз чинь хүндлэхгүй бол чи түүний талаар ямар сэтгэгдэл, мэдрэмжтэй байх байсан<br />
бэ? Энэ үед чиний хийж болох ямар зүйл байна вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Хэрвээ чи энэ талаар эмзэглэж байгаа бол өөрт төрж байгаа мэдрэмжийнхээ тухай<br />
найзтайгаа ярьж болно.<br />
--<br />
Чи найздаа өөртөө хэрхэн хандахыг хүсч байгаагаа хэлж болно.<br />
Хайр дурлалынхаа төлөө хүчин чармайлт гаргахгүй байгаа найз залуу эсвэл найз охины тухайд<br />
бол яах вэ? Энэ үед чи яах вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Хэрвээ чи энэ талаар эмзэглэж байгаа бол түүнийг найздаа ярьж болно.<br />
--<br />
<strong>Холбоо</strong> харилцаагаа амжилттай болгохын тулд түүний зүгээс юу хийхийг хүсч байгааг<br />
найздаа хэлнэ.<br />
--<br />
Чи найзлахаа больж болно.<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 2<br />
Сайн хосын шинж чанар<br />
“Хайр дурлалын жинхэнэ холбооны шинж чанар” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 4.3) дээрх асуулга болон<br />
нэгдүгээр сэдвийн “Сайн найзын шинж чанар” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 1.3) асуулгын хоорондын<br />
ялгааг тайлбарлаж өгнө. Суралцагчид өмнөх асуулгын хэлбэрийг өөрчлөн, баруун гар талд<br />
нь дахин нэг багана нэмж, доор нь гурван өгүүлбэр нэмж багтаан бичих ёстой. Мөн өмнөх<br />
асуултад хариулж бичсэний адилаар найз залуу/найз охины тухай асуулгад хариулж бичнэ.<br />
Суралцагчид асуулгыг бөглөж байх хооронд самбарт хоёр багана зураад, нэгийнх нь дээр<br />
“дотны найз”, нөгөөгийнх нь дээр “найз залуу/найз охин” гэж бичнэ. Эдгээр хоёр баганыг<br />
хөндлөнгөөр нь хоёр хуваагаад, дээд хэсэгт “маш чухал”, доод хэсэгт нь “чухал биш” гэж<br />
бичнэ. 5-10 минутад суралцагчид дасгалыг гүйцэтгэж дуусмагц эхлээд сайн найзад байх шинж<br />
чанарын талаар дараах асуултыг асууж ярилцана.<br />
“4” гэсэн оноо өгсөн буюу “маш чухал” гэж үзсэн ямар шинж чанар байна вэ? Эдгээрийг<br />
яагаад ингэж үнэлсэн бэ?<br />
Тодорхой шинж чанарыг хэлэх бүрт энэ шинж чанарт “4” гэсэн үнэлгээ өгсөн суралцагч гараа<br />
өргөхийг хүснэ. Хэрвээ суралцагчдын тэн хагасаас илүү нь энэ шинжид “4” гэсэн үнэлгээ<br />
өгсөн бол “маш чухал” гэсэн хэсэгт товчлон бичнэ.<br />
Ямар шинж чанарт “1” гэсэн үнэлгээ өгсөн буюу “чухал биш” гэж үзсэн бэ? Яагаад?<br />
Тодорхой шинж чанарыг хэлэх бүрт энэ шинжид “1” гэсэн үнэлгээ өгсөн суралцагч гараа<br />
өргөхийг хүснэ. Хэрвээ ангид байгаа суралцагчдын тэн хагасаас илүү нь энэ шинжид “1” гэсэн<br />
үнэлгээ өгсөн бол самбарт тохирох хэсэгт нь товчлон бичнэ.<br />
Нөхөрлөлийн талаар чухал ба чухал бус гэж үзэж байгаа шинж чанарын талаар суралцагчид<br />
хэр санал нийлж байна вэ?<br />
47
МОДУЛЬ 3: СЭДЭВ 4<br />
Дурлалт хосод байх шинж чанарын талаар ярилцана гэдгийг сануулаад, дараах асуулт асууна.<br />
Найз залуу/найз охины хувьд “4” гэсэн үнэлгээ өгсөн буюу “маш чухал” гэж үзсэн ямар шинж<br />
чанар байна вэ? Эдгээрийг яагаад ингэж үнэлсэн бэ?<br />
Тодорхой шинж чанарыг хэлэх бүрт энэ шинжид “4” гэсэн үнэлгээ өгсөн суралцагч гараа<br />
өргөхийг хүснэ. Хэрвээ ангид байгаа суралцагчдын тэн хагасаас илүү нь энэ шинжид “4” гэсэн<br />
үнэлгээ өгсөн бол энэ шинжийг самбарт тохирох хэсэгт нь товчлон бичнэ. Тодорхой шинж<br />
чанарыг хэлэх бүрт энэ шинжид “1” гэсэн үнэлгээ өгсөн суралцагч гараа өргөхийг хүснэ.<br />
Хэрвээ ангид байгаа суралцагчдын тэн хагасаас илүү нь энэ шинжид “1” гэсэн үнэлгээ өгсөн<br />
бол энэ шинжийг самбарт тохирох хэсэгт нь товчлон бичнэ.<br />
Найз залуу/найз охины хувьд чухал ба чухал бус гэж үзэж байгаа шинж чанарын талаар<br />
суралцагчид хэр зэрэг санал нийлж байна вэ?<br />
Дотны найз болон найз залуу/найз охины хувьд чухал ба чухал биш гэж үзсэн шинж чанарын<br />
талаар суралцагчдын өгсөн дүгнэлтийг харьцуулахын тулд дараах асуулт асууна.<br />
Найз залуу/найз охины талаар энэ асуулгад хариулахад өмнөхөөс их ялгаатай байв уу?<br />
Эдгээрийн хувьд чухал ба чухал бус шинж чанарын талаар ерөнхийдөө юу ажиглагдаж байгааг<br />
хэлнэ үү? Самбар дээрх хоёр багана нь хоорондоо хэр төстэй, хэр ялгаатай байна вэ?<br />
Энэ нь таны бодож байсантай нийцэж байна уу? Тийм бол яагаад? Үгүй бол яагаад?<br />
Энэ нь ямар учиртай гэж та нар бодож байна вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Хүмүүсийн хоорондын холбооны сайн шинж чанар нь ихэнхдээ ижилхэн байдаг.<br />
--<br />
Дурлалт хосууд нь тодорхой хэмжээнд хүртэл бие биетэйгээ сайн найзын холбоотой<br />
байхыг эрхэмлэдэг (Эсвэл найз залуу/найз охин гэдэг нь сайн найз байх ёстой.)<br />
БАГШИД ӨГӨХ ЗӨВЛӨМЖ<br />
Энэ хоёр тохиолдолд чухал болон чухал бус шинж чанар нь ихэнхдээ төстэй байх болов уу<br />
гэдгийг та урьдчилан мэдэж байх ёстой.<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 3<br />
Хардалт<br />
Дараах өгүүлбэртэй санал нийлж байгаа бол эрхий хуруугаа гозойлгож, эргэлзээтэй байгаа<br />
бол хуруунуудаа нийлүүлэн гараа өргөж, санал нийлэхгүй байгаа бол чигчий хуруугаа өргөж<br />
илэрхийлэхийг суралцагчдад анхааруулна.<br />
--<br />
Хардалт бол жинхэнэ хайрын илрэл мөн.<br />
--<br />
Хайртай бол хартай гэдэг.<br />
Энэ өгүүлбэртэй санал нийлж байгаа хүмүүс яагаад санал нийлж байгаагаа ярина. Дараа<br />
нь санал нийлэхгүй байгаа хүмүүс яагаад гэдгээ хэлнэ. Эцэст нь эргэлзэж байгаа хүмүүсээс<br />
яагаад эргэлзээд байгааг нь асууна. Суралцагчид хардалт гэж юу болох, яагаад харддаг<br />
талаар ярилцахын тулд дараах асуултад хариулна.<br />
Хардаж байгаа хүн ямар байдалтай байдаг вэ? Ямар үйлдэл хийдэг тухай жишээ хэлнэ үү?<br />
48
ХАЙР ДУРЛАЛЫН ХОЛБОО<br />
(Суралцагчдын хариултыг самбарт “Хардаж байгаа хүний зан үйл” гэсэн гарчиг доор жагсаан<br />
бичнэ)<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Нэгийгээ хянаж цагдахыг оролддог<br />
--<br />
Элдэв зүйл асууж шалгаан, хэлж байгаад нь эргэлзэн, сэжиглэдэг<br />
--<br />
Нэгийгээ хаана байгааг шалгадаг<br />
--<br />
Нэгийгээ хаана байх, юу хийхийг байнга мэдэж байхыг хүсдэг<br />
--<br />
Нэгийгээ эрэгтэй/эмэгтэй хүнтэй найзалж нөхөрлөхөд дургүй<br />
--<br />
Найз нартайгаа гадагшаа гарахад нь уурладаг<br />
--<br />
Нэгийгээ бусад руу харж байна, бусадтай сээтэгнэж байна, өөрийг нь хуурч мэхэлж байна<br />
гэх мэтээр буруутгадаг<br />
Эдгээрийн аль нь хамгийн түгээмэл шинж чанар вэ? Хэрвээ найз чинь ийм зан гаргах юм бол<br />
чи юу гэж бодох вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Эдгээр нь харилцан хүндлэл, харилцан ойлголцол, анхаарал халамж байхгүйг илэрхийлж<br />
байна. Хэрвээ найз чинь ийм зан гаргах юм бол чамд таалагдахгүй л болов уу.<br />
Заримдаа бага зэрэг хартай байх нь зүгээр гэж та нар бодож байна уу? Яагаад?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Хамгийн гол нь хоёр хүний хоорондын холбоо харилцаа нь аль алиндаа ая таатай аз<br />
жаргалтай байх явдал юм. Хүмүүсийн хардалтыг тэсэж өнгөрөөх чадвар өөр өөр байдаг.<br />
“Хайртай учраас л хардаж байна” гэж олон хүн хэлдэг болохыг суралцагчдад хэлж, дараах<br />
асуултыг асууна.<br />
Хайртай хэрнээ хардахгүй байж болох уу?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Болно.<br />
Хэрвээ хэн нэг нь хардахгүй бол энэ нь түүндээ хайргүй гэсэн үг үү?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Үгүй, зарим хүн нэгийгээ хардахгүйгээр хайрлаж чаддаг.<br />
Нэгнийгээ хардалгүй хайрлаж байгаа нь хайраас өөр хардах шалтгаан байгааг харуулж байна<br />
гэж суралцагчид үздэг байж болно. Суралцагчдыг дөрөв, дөрвөөр нь багт хуваагаад, хүмүүст<br />
яагаад хардалт төрдөг шалтгааныг олох даалгаврыг хийлгэнэ. Багуудын хэлэх шалтгааныг<br />
самбарт “Хардалтын шалтгаан” гэсэн гарчгийн дор бичнэ. Дараах санаа жагсаалтад багтсан<br />
байх шаардлагатай.<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Хардаж байгаа хүн нь тогтоосон холбоо харилцаа, өөрт нь өгсөн хайранд бүрэн итгэлтэй<br />
бус, аюулгүй тогтвортой байдлыг мэдэрч чадахгүй байна.<br />
--<br />
Нэгнийхээ талаар эргэлзэж байна гэсэн үг.<br />
--<br />
Нэгэндээ хаягдчих вий гэж эмээж байна.<br />
--<br />
Нөгөө хүндээ бүрэн итгэж чадахгүй байгаагаа мэдэрч байна.<br />
Энэ дасгалыг дуусгахын тулд эхлээд уншсан асуулт руугаа эргэн орно. Унших өгүүлбэртэй<br />
бүрэн санал нийлж байгаа бол эрхий хуруугаа гозойлгох, эргэлзээтэй байгаа бол хуруунуудаа<br />
нийлүүлэн гараа өргөх, санал нийлэхгүй байгаа бол чигчий хуруугаа гозойлгож харуулахыг<br />
суралцагчдад сануулна.<br />
49
МОДУЛЬ 3: СЭДЭВ 4<br />
ДҮГНЭЛТ<br />
Суралцагчдаас дараах асуулт асууна.<br />
Өнөөдөр бид хайр дурлалын холбооны шинж чанарын тухай ярилцлаа.<br />
Чиний эрж хайж байгаа шинж чанар нь нөгөө хүнд чинь болон та хоёрын хоорондын холбоо<br />
харилцаанд агуулагдаж байгаа эсэхийг бид хэрхэн мэдэж болох вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Хэн нэг хүний жинхэнэ мөн чанарыг тэр даруйдаа таньж мэдэхэд маш хэцүү. Үүнийг цаг<br />
хугацаа л харуулах болно.<br />
Хүний жинхэнэ мөн чанарыг түүний хэлж ярьж байгаа зүйл болон хийж байгаа үйлдлийн аль<br />
нь илүү сайн илэрхийлдэг гэж та нар бодож байна вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Хүний хийж байгаа үйлдэл нь түүний жинхэнэ мөн чанарын тухай илүү их зүйлийг<br />
илэрхийлдэг. Харин хэлж байгаа үгийн хувьд гэвэл эргэлзээтэй хүн худал хэлж чадна.<br />
Өөр сонирхолтой, өөр үнэлэмжтэй хүнтэй холбоо <strong>тогтоох</strong> тухай ямар бодолтой байна вэ?<br />
Аливаа холбоо <strong>тогтоох</strong>оос өмнө юуг үнэлж үздэгээ эргэцүүлэн бодох нь яагаад ач холбогдолтой<br />
вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Чи өөртөө хамгийн чухал зүйлээ мэдэж байвал хэн нэгтэй тогтоосон холбоонд байгаа<br />
эсэхийг эхнээс нь хянаж анхаарах боломжтой болно. Харин нэгэнтээ холбоо тогтоочихсон<br />
хойноо юу чухал вэ гэдгийг бодох юм бол бэрхшээлтэй тулгарч магадгүй. Учир нь нөхцөл<br />
байдлыг бодитойгоор харж чадахгүйд хүрч мэдэх юм.<br />
50
ХАЙР ДУРЛАЛЫН ХОЛБОО<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 4.1 A<br />
ХАЙРТАЙГАА ХАРУУЛАХ НЬ<br />
Дараах нөхцөлд доор дурдсан шинж чанарыг илэрхийлэн харуулахын тулд хийж болох хоёр<br />
зүйлийг тодорхойлон бичнэ үү.<br />
Гэрэлмаа охин ээж, нагац ахтайгаа хамт амьдардаг. Тэр нагац ахтайгаа таарамжгүй, тэр бүр<br />
сайн харилцаатай байж чаддаггүй боловч түүнтэй арай сайн холбоо <strong>тогтоох</strong>ыг хүсдэг.<br />
ХҮНДЛЭЛ<br />
__________________________________________________________________________________<br />
__________________________________________________________________________________<br />
ХАРИУЦЛАГА<br />
__________________________________________________________________________________<br />
__________________________________________________________________________________<br />
ОЙЛГОЛЦОЛ<br />
__________________________________________________________________________________<br />
__________________________________________________________________________________<br />
ХҮЧИН ЧАРМАЙЛТ<br />
__________________________________________________________________________________<br />
__________________________________________________________________________________<br />
АНХААРАЛ ХАЛАМЖ<br />
__________________________________________________________________________________<br />
__________________________________________________________________________________<br />
51
МОДУЛЬ 3: СЭДЭВ 4<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 4.1 Б<br />
ХАЙРТАЙГАА ХАРУУЛАХ НЬ<br />
Дараах нөхцөлд доор дурдсан шинж чанарыг илэрхийлэн харуулахын тулд хийж болох хоёр<br />
зүйлийг тодорхойлон бичнэ үү.<br />
Цагаанаа, Баярмаа хоёр энэ жилээс сайн найзууд болжээ. Тэд амралтын өдрүүдэд ихэнхдээ<br />
хамт ямар нэг юм хийдэг боловч Баярмаа волейболын багт орж тоглох болсноор сүүлийн үед<br />
нэлээн завгүй байдаг болжээ.<br />
ХҮНДЛЭЛ<br />
____________________________________________________________________________________<br />
____________________________________________________________________________________<br />
ХАРИУЦЛАГА<br />
____________________________________________________________________________________<br />
____________________________________________________________________________________<br />
ОЙЛГОЛЦОЛ<br />
____________________________________________________________________________________<br />
____________________________________________________________________________________<br />
ХҮЧИН ЧАРМАЙЛТ<br />
____________________________________________________________________________________<br />
____________________________________________________________________________________<br />
АНХААРАЛ ХАЛАМЖ<br />
____________________________________________________________________________________<br />
____________________________________________________________________________________<br />
52
ХАЙР ДУРЛАЛЫН ХОЛБОО<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 4.1 В<br />
ХАЙРТАЙГАА ХАРУУЛАХ НЬ<br />
Дараах нөхцөлд доор дурдсан шинж чанарыг илэрхийлэн харуулахын тулд хийж болох хоёр<br />
зүйлийг тодорхойлон бичнэ үү.<br />
Ганбат, Болдтөмөр хоёр хэрүүл маргаан хийсэндээ хэн хэн нь гэмших болжээ. Ингээд энэ<br />
хоёр хуучин нөхөрлөлөө хэвийн байдалд оруулахын тулд бие биеэсээ уучлал гуйх хэрэгтэй<br />
болоод байна.<br />
ХҮНДЛЭЛ<br />
____________________________________________________________________________________<br />
____________________________________________________________________________________<br />
ХАРИУЦЛАГА<br />
____________________________________________________________________________________<br />
____________________________________________________________________________________<br />
ОЙЛГОЛЦОЛ<br />
____________________________________________________________________________________<br />
____________________________________________________________________________________<br />
ХҮЧИН ЧАРМАЙЛТ<br />
____________________________________________________________________________________<br />
____________________________________________________________________________________<br />
АНХААРАЛ ХАЛАМЖ<br />
____________________________________________________________________________________<br />
____________________________________________________________________________________<br />
53
МОДУЛЬ 3: СЭДЭВ 4<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 4.1 Г<br />
ХАЙРТАЙГАА ХАРУУЛАХ НЬ<br />
Дараах нөхцөлд доор дурдсан шинж чанарыг илрэхийлэн харуулахын тулд хийж болох хоёр<br />
зүйлийг тодорхойлон бичнэ үү.<br />
Чимгээ, Эрдэнэбат хоёр найзлах болсоор хагас жил өнгөрөөд байгаа ба тэр хоёр ихэд эвтэй,<br />
хоорондоо ихэнхдээ нийцтэй байлаа. Гэхдээ заримдаа огт хэрэггүй өчүүхэн зүйлийн төлөө<br />
маргах болов. Аль аль нь хоорондоо сайн харилцаатай байх, үе үе маргаад байдгаа болих<br />
хүсэлтэй байна.<br />
ХҮНДЛЭЛ<br />
____________________________________________________________________________________<br />
____________________________________________________________________________________<br />
ХАРИУЦЛАГА<br />
____________________________________________________________________________________<br />
____________________________________________________________________________________<br />
ОЙЛГОЛЦОЛ<br />
____________________________________________________________________________________<br />
____________________________________________________________________________________<br />
ХҮЧИН ЧАРМАЙЛТ<br />
____________________________________________________________________________________<br />
____________________________________________________________________________________<br />
АНХААРАЛ ХАЛАМЖ<br />
____________________________________________________________________________________<br />
____________________________________________________________________________________<br />
54
ХАЙР ДУРЛАЛЫН ХОЛБОО<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 4.2 А<br />
ХАЙРТАЙГАА ХАРУУЛАХ НЬ – ГАРЧ БОЛОХ ХАРИУЛТ<br />
Гэрэлмаа охин нь ээж, нагац ахтайгаа хамт амьдардаг. Тэр нагацтайгаа таарамжгүй, тэр бүр<br />
сайн харилцаатай байж чаддаггүй боловч түүнтэй арай сайн холбоо <strong>тогтоох</strong>ыг хүсдэг.<br />
--<br />
Хүндлэл: Охин нагац ахтайгаа эелдэг харилцаж, мэнд усыг нь асууж байх хэрэгтэй. Охин<br />
нагац ахдаа бусдаас өмнө хоол, цайг нь авчирч өгч байж болно.<br />
--<br />
Хариуцлага: Охин амласан гэр орны ажлаа бүгдийг нь хийдэг байх ёстой.Аливаа хүндрэл,<br />
бэрхшээлтэй асуудал үүсгэхгүй байхыг охин хичээх ёстой.<br />
--<br />
Ойлголцол: Охин ахаасаа тухайн өдөр ажил нь ямар байсан тухай асууж болно. Залуу<br />
байхдаа ямархуу амьдралтай байсан тухай ч асууж болно.<br />
--<br />
Хүчин чармайлт: Уур нь хүрсэн үед охин тайван байхыг хичээж болно. Нагац ах нь өөрөөс<br />
нь болоод сэтгэл нь хямардгийг мэдвэл энэ талаар охин яриа эхэлж болно.<br />
--<br />
Анхаарал халамж: Ахынхаа дуртай хоолыг хийж өгч болно. Ахыгаа ядарч, өвдөж зовсон<br />
үед нь асарч болно. Гэрийн ажлаа хийхэд нь ахдаа туслах санал гаргаж болно.<br />
Ганбат, Болдтөмөр хоёр хэрүүл маргаан хийсэндээ хэн хэн нь сүүлдээ гэмших болжээ. Ингээд<br />
энэ хоёр хуучин нөхөрлөлөө хэвийн байдалд оруулахын тулд бие биеэсээ уучлал гуйх хэрэгтэй<br />
болоод байна.<br />
--<br />
Хүндлэл: Маргаж байхдаа ч гэсэн бие биеэ гомдоох зүйл хэлэхгүй байхад анхаарах<br />
хэрэгтэй. Бие биеэсээ уучлал гуйж болно.<br />
--<br />
Хариуцлага: Нэг нэгэндээ уурлаж уцаарлахгүй байхад анхаарах хэрэгтэй (бие биедээ<br />
уурлахгүй байхыг амласны дараа). Хэрүүл маргаан гарахад хэн хэнийх нь буруу байсан<br />
гэдгийг бие биедээ хэлж болно.<br />
--<br />
Ойлголцол: Маргаан гарсан тохиолдолд нөгөөгийнхээ байр суурийг ойлгох талаар тус<br />
бүртээ эргэцүүлэн бодоод, дараа нь бие биедээ хэлж болно. Маргааны өмнө, маргааны<br />
үеэр болон дараа нь юу гэж бодож байснаа бие биеэсээ асууж болно. Яагаад ийм<br />
мэдрэмжтэй байгаагаа бие биеэсээ асууна.<br />
--<br />
Хүчин чармайлт: Маргах шалтгаан нь юу болсон, мөн энэ шалтгааныг дахин гаргахаас<br />
зайлсхийхийн тулд юу хийх ёстой талаар ярилцана. Бие биедээ сэтгэл дундуур байгаа<br />
үедээ энэ тухай нэг нэгэндээ ил тод хэлж байхаар тохиролцож болно.<br />
--<br />
Анхаарал халамж: Бие биеэ гомдоосон, зохисгүй зан гаргасныхаа төлөө нэгнээсээ уучлал<br />
хүсч болно. Цагийг хамтдаа өнгөрөөхөөр төлөвлөж болно.<br />
55
МОДУЛЬ 3: СЭДЭВ 4<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 4.2 Б<br />
ХАЙРТАЙГАА ХАРУУЛАХ НЬ – ГАРЧ БОЛОХ ХАРИУЛТ<br />
Чимгээ, Эрдэнэбат хоёр найзлах болсноор хагас жил өнгөрөөд байгаа ба тэд ихэд эвтэй,<br />
хоорондоо ихэнхдээ нийцтэй байлаа. Гэхдээ заримдаа огт хэрэггүй өчүүхэн зүйлийн төлөө<br />
маргах болов. Хэн хэн нь хоорондоо сайн харилцаатай байж, үе үе маргаад байдгаа болих<br />
хүсэлтэй байна.<br />
--<br />
Хүндлэл: Нэг нэгнийгээ гутаан доромжлолгүйгээр, үзэл бодлыг нь сонсоно. Бусад<br />
хүмүүстэй байх үед бие биедээ илүү их анхаарал тавихыг хичээнэ.<br />
--<br />
Хариуцлага: Алдаа гаргасан тухайд даруй хүлээн зөвшөөрдөг байна. Нэг нэгэндээ амласан<br />
зүйлээ заавал биелүүлнэ.<br />
--<br />
Ойлголцол: Шаардлагатай үед бие биедээ боломж олгоно. Сэтгэлийн шаналгаатай үед нэг<br />
нэгнээ тайтгаруулна.<br />
--<br />
Хүчин чармайлт: Аливаа бэрхшээлтэй асуудлыг болохоос нь өмнө хамт ярилцана. Маргаан<br />
гарсан үед нэгийнхээ мэдэрч байгаа зүйл болон санал бодлыг асуудаг, хэлж байгаа зүйлийг<br />
нь анхааралтай сонсоно.<br />
--<br />
Анхаарал халамж: Хэрэгцээтэй үед нөгөөдөө туслах, хажууд нь байхыг хичээнэ. Баярт үйл<br />
явдал, бусад тэмдэглэлт зүйлийг мартдаггүй байна. Гараа атгалцах, үнсэлцэх, илж таалах<br />
зэргээр бие биедээ илүү энхрий хандана.<br />
Цагаанаа, Баярмаа хоёр энэ жилээс сайн найзууд болжээ. Тэд амралтын өдрүүдэд ихэнхдээ<br />
хамт ямар нэг юм хийдэг боловч Баярмаа волейболын багт орж тоглох болсноор сүүлийн үед<br />
нэлээн завгүй байдаг болжээ.<br />
--<br />
Хүндлэл: Цагаанаа нь Баярмаагийн волейбол сонирхож байгааг хүндэтгэн үзэх ёстой.<br />
Баярмаагийн спортод ийм их сонирхолтой байгаад нь баярлаж байгаагаа Цагаанаа хэлж<br />
болно.<br />
--<br />
Хариуцлага: Баярмаа нь зөвхөн цаг гаргаж чадна гэсэн бүрэн итгэлтэй байгаа үед л<br />
Цагаанаатай уулзахаар тохиролцоно. Хамт өнгөрөөх боломжтой цагаа аль болох бүрэн<br />
ашиглахын тулд аль аль нь болзоондоо хоцролгүй ирж байх шаардлагатай.<br />
--<br />
Ойлголцол: Волейболын багт орсноос хойш өөртэй нь хамт байх цаг бага болоод байгаагаа<br />
Баярмаа Цагаанаад хэлж болно. Баярмаа яагаад завгүй болсныг Цагаанаа ойлгож,<br />
уурлахгүйг хичээж болно.<br />
--<br />
Хүчин чармайлт: Цагаанаа Баярмаатай уулзах цаг гаргаж байх ёстой. Цагаанааг маш чухал<br />
хүн гэж Баярмаа түүнд хэлж болно<br />
--<br />
Анхаарал халамж: Бие биедээ зурвас, захидал бичиж болно. Хамт байсан цагийг санаж,<br />
үгүйлдэг гэж Баярмаа Цагаанаад хэлж болно. Баярмаагийн багийг тэмцээнд ороход нь<br />
Цагаанаа тоглолтыг нь үзэж болно.<br />
56
ХАЙР ДУРЛАЛЫН ХОЛБОО<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 4.3<br />
ХАЙР ДУРЛАЛЫН ЖИНХЭНЭ ХОЛБООНЫ ШИНЖ ЧАНАР<br />
Дараах шинж чанар нь чиний найз залуу, найз охинд байгаа эсэхийг өгсөн загварыг ашиглан<br />
тодорхойлно уу?<br />
1 2 3 4<br />
Чухал биш<br />
Бага зэрэг чухал<br />
Тодорхой хэмжээнд<br />
чухал<br />
Маш чухал<br />
Сайн найз Шинж чанар юмуу зан үйл Найз залуу/<br />
найз охин<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
Үнэхээр царайлаг<br />
Бусад хүнд таалагддаг<br />
Ухаантай<br />
Надтай насаар чацуу<br />
Миний сонирхлыг хуваалцдаг<br />
Миний үнэт зүйлийг хүндэлдэг<br />
Хошин шогийн мэдрэмжтэй<br />
Сүүлийн үеийн хандлага, загварыг дагадаг<br />
Өөртөө анхаарал тавьдаг<br />
Хариуцлагаа хүлээдэг; найдвартай<br />
Хоёулхнаа эсвэл өөр хүмүүстэй байхдаа<br />
надад ялгаагүй ханддаг<br />
Миний санал бодол, шийдвэрийг<br />
хүндэтгэн үздэг<br />
Юу хийхээ хамтдаа төлөвлөх дуртай<br />
Бэрхшээлтэй зүйлээ надтай зөвлөдөг<br />
Миний орчин тойронд байгаа<br />
хүмүүс түүнд дуртай<br />
Миний зан аашийн талаар зааж зөвлөдөг<br />
Намайг бусад найзтайгаа байхад харддаг<br />
Миний хэлэх зүйлийг сайн сонсдог<br />
Түүнтэй хамт байхад надад таатай байдаг<br />
Надтай гадуур явж “зүггүйтэх” дуртай<br />
Намайг хаана байгааг байнга мэдэхийг хүсдэг<br />
Миний мөнгөөр зугаацдаггүй<br />
Надад худлаа хэлдэггүй<br />
Миний нууцыг хадгалдаг<br />
Надаас юмаа нуудаггүй<br />
Намайг сэтгэлээр унасан үед анхаарал тавьдаг<br />
Намайг хамгаалдаг<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
________<br />
57
Сэдэв 5<br />
БЭЛГИЙН ХАРИЛЦАА БА<br />
ШИЙДВЭР ГАРГАЛТ
ЗОРИЛГО<br />
Бэлгийн харилцаанд орох талаар шийдвэр гаргах, түүнийг зөвшөөрснөө харуулах шинжийг<br />
илэрхийлэх<br />
ЗОРИЛТ<br />
Тус сэдвийг судалснаар суралцагч дараах мэдлэг, чадвартай болсон байна.<br />
Үүнд:<br />
• Бэлгийн харилцааг эхлэхэд хүргэдэг хоёр арга замыг нэрлэх.<br />
• Бэлгийн харилцаанд орохоос татгалзах хоёр арга замыг мэдэх.<br />
• Бэлгийн харилцаанд орохоос татгалзсан тохиолдолд үзүүлж болох хоёр төрлийн хариу<br />
үйлдлийг тодорхойлох.<br />
• Хосууд бэлгийн харилцаанд орох талаар ярилцах<br />
Бэлтгэх зүйл<br />
• Том цаас, эсвэл самбар<br />
• Самбарын үзэг, эсвэл шохой<br />
• “Зөвшөөрөл авах шаардлагатай тохиолдол” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 5.1)<br />
• “Зөвшөөрөхөөсөө өмнө” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 5.2)
МОДУЛЬ 3: СЭДЭВ 5<br />
СУРГАЛТЫН ЯВЦ<br />
Залуу хүмүүс бие биеэ сайн таньж мэдээгүй байхдаа ямар нэг байдлаар бэлгийн харилцаанд<br />
орчих тохиолдол гарч болох учраас бэлгийн харилцаанд ороход зөвшөөрөх, эс зөвшөөрөх<br />
тухай ойлголт байдгийг өмнө нь судалсан Мөнхөө, Оюунаа хоёрын жишээн дээр гүнзгийрүүлэн<br />
судална.<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 1<br />
Бэлгийн зан үйлийн санаачилга<br />
Хоёрдугаар сэдвийн хүрээнд ажилласан өгүүллэг дээр үргэлжлүүлэн ажиллана гэдгийг хэлж,<br />
өгүүллэгийг уншина.<br />
Тэр өдрөөс хойш Мөнхөө Оюунаа хоёр бүр ч олон удаа уулзах болжээ. Хамт байх нь<br />
хоёуланд нь таалагдаж байлаа. Тэр хоёр янз бүрийн сэдвээр яриа өрнүүлж, бүр өмнө нь<br />
хэнд ч ярьдаггүй байснаа хүртэл нэг нэгэндээ дэлгэх болов. Мөнхөө Оюунаа хоёр бие<br />
биедээ улам их дасаж байлаа.<br />
Хэдэн сарын дараа Мөнхөө Оюунаа хоёр хэдэн нөхдийн хамт жимс түүхээр явлаа. Ойд<br />
ирсний дараа тэд найзуудаасаа тасран явав. Хүнгүй газар ирээд үнсэлцэж эхэллээ.<br />
Мөнхөөгийн дур хүсэл оргилж байгааг тэр өөрөө мэдэрч байлаа. Оюунаагийн нурууг илж<br />
байснаа хөхөнд нь хүрвэл яадаг бол гэж бодов. Тэр гараа Оюунаагийн цамцны дотуур<br />
оруулахад Оюунаа эсэргүүцсэнгүй. Үүнд нь зориг орсон Мөнхөө гараа цааш явуулж<br />
хөхөнд нь хүрэх гэтэл Оюунаа гэнэт түүний гарыг барьж авав. Мөнхөө эргэлзэж орхив.<br />
Тэр одоо яавал дээр вэ?<br />
Мөнхөөтэй үнсэлцэх Оюунаад үнэхээр сайхан байлаа. Мөнхөө түүний нурууг илбэн<br />
байснаа гараа цамцан дотуур нь оруулахад эвгүй санагдсангүй. Гэтэл Мөнхөө хөхөнд<br />
хүрэх нь түүнд таалагдсангүй. Үүнээс цааш болох зүйлд тэр бэлэн биш, цаг нь болоогүй<br />
мэт санагдаж байлаа. Оюунаа одоо яавал дээр вэ?<br />
Мөнхөөгийн хийсэн бэлгийн шинжтэй үйлдлийн хариуд Оюунаагийн хийж болох зүйлийг<br />
жагсааж бичихийг охидын багаас хүснэ. Өгүүллэгт дурдсанаас гадна бусад бүх боломжит<br />
хувилбарыг бодож олох хэрэгтэй.<br />
Хөвгүүдийн бaгт хандаж, Оюунаагийн үйлдлийн хариуд Мөнхөө юу хийж болохыг жагсааж<br />
бичих даалгавар өгнө. Багууд энэ даалгаврыг хийж дууссаны дараа хамгийн сайн гэж үзэж<br />
буй хоёр хувилбараа сонгох ёстой. Охид эхлэн Оюунаагийн хувьд хийж болох хоёр хамгийн<br />
чухал хувилбараа гаргаж, бусадтай хуваалцана. Тэдгээрийг самбарт бичнэ. Хөвгүүдээс дараах<br />
асуулт асууна:<br />
Охидын гаргасан саналын талаар та нар юу гэж бодож байна?<br />
Мөнхөө эдгээрт ямар үйлдэл үзүүлэх байсан бэ?<br />
Ийм сонголт нь буруугаар ойлголцох, хэн нэгнийг эвгүй байдалд оруулахад хүргэх үү? Хэрэв<br />
тийм бол үүнээс хэрхэн сэргийлэх вэ?<br />
60
БЭЛГИЙН ХАРИЛЦАА БА ШИЙДВЭР ГАРГАЛТ<br />
Хөвгүүд хамгийн шилдэг хувилбараа танилцуулна. Тэдгээрийг самбарт охидын бичсэний<br />
хажууд бичнэ.<br />
Охидоос дараах асуулт асууна.<br />
Хөвгүүдийн гаргасан саналыг юу гэж бодож байна?<br />
Оюунаа ямар үйлдэл үзүүлбэл зохистой байсан бэ?<br />
Ийм сонголт нь буруугаар ойлголцох, хэн нэгийг эвгүй байдалд оруулахад хүргэх үү? Хэрэв<br />
тийм бол үүнээс хэрхэн сэргийлэх вэ?<br />
Нийт суралцагчаас аль хувилбар нь Мөнхөө Оюунаа хоёр бие биеэ зөв ойлгож, сайн<br />
харилцаатай үлдэхэд илүү тус дөхөмтэй талаар ярилцана. Эцэст нь нийт суралцагчийн тийм ч<br />
сайн биш гэж үзэж байгаа хувилбарыг бусадтай хуваалцах, яагаад тэдгээрийг сайн биш гэж<br />
үзэж байгааг тайлбарлахыг хүснэ.<br />
Оюунаагийн хувьд тааруухан сонголт:<br />
--<br />
Юу ч хийхгүй, юу ч хэлэхгүй байх /идэвхгүй байх/<br />
--<br />
Ширүүн, муухай аашлах /түрэмгий байх/<br />
--<br />
Өөрт нь ямар санагдаж байгаагаа, яагаад тийм хариу үйлдэл хийснээ Оюунаа Мөнхөөд<br />
үнэнээр нь хэлэхгүй байх<br />
--<br />
Тодорхой бус үйлдэл хийх, Мөнхөө сайн ойлгохгүй байгаа мэт санагдвал ойлгомжтой<br />
болгох гэж хичээхгүй байх<br />
Мөнхөөгийн хувьд тааруухан сонголт:<br />
--<br />
Оюунаагийн хариу үйлдлийг үл тоомсорлох<br />
--<br />
Оюунаа хэлж байгаагаасаа өөр зүйл хүсч байгаа гэж бодох /үгийн болон үгийн бус<br />
хэлбэрээр/<br />
--<br />
Уурлах, эсвэл түрэмгий аашлах<br />
--<br />
Ямар санагдаж байгаа, юу бодож байгааг нь Оюунаагаас асуухгүй байх.<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 2<br />
Сексийн тухай ярилцах нь<br />
Өгүүллэгийн дараагийн хэсгийг уншиж, ярилцана.<br />
Заримдаа Мөнхөөгийн найзууд сексийн талаар яриа өрнүүлдэг ба Мөнхөө ч бас Оюунаатай<br />
унтаж үзэхсэн гэж бодох болжээ. Тэр Оюунаад үнэхээр хайртай болохоор түүнийг хүчилж<br />
байгаа юм шиг сэтгэгдэл төрүүлэхийг хүссэнгүй.<br />
Энэ үед Оюунаа ч бас Мөнхөөтэй бэлгийн харилцаанд орох талаар бодож эхэлсэн байлаа.<br />
Ямархуу байх бол гэж заримдаа төсөөлөвч яах эсэхээ шийдэж чадахгүй л байлаа. Нөгөө<br />
талаар тэр Мөнхөөд хайртай тул түүнтэй унтахад болохгүй зүйлгүй санагдана. Гэвч тэрээр<br />
айж байлаа. Энэ нь тэдний харилцааг өөрчлөx юм биш биз? Мөнхөө түүнийг хаячихвал<br />
яана! Бас бэлгийн харилцаанд орох нь эрсдэлд хүргэдэг гэдгийг Оюунаа мэдэж байлаа.<br />
Хэсэг хугацааны дараа Оюунаа энэ талаар сэтгэлийн хөөрөлдөө автахаасаа өмнө<br />
Мөнхөөтэй ярилцсан нь дээр гэж шийдэв. Хэрэв ийм яриа эхэлбэл Мөнхөө яах бол гэж<br />
тэр гайхширч байлаа. Гэхдээ үүнийг ярихгүй орхиж яагаад ч болохгүй зүйл гэж бодно.<br />
61
МОДУЛЬ 3: СЭДЭВ 5<br />
Сексийн талаар болон өөрт ямар санагдаж байгаа тухайгаа Мөнхөө Оюунаатай яриа<br />
өрнүүлэхэд ашиглаж болох хэд хэдэн өгүүлбэр зохиох даалгаврыг хөвгүүдийн багт өгнө.<br />
Охидын багт cексийн талаар болон өөрт ямар санагдаж байгаа тухайгаа Оюунаа Мөнхөөтэй<br />
яриа өрнүүлэхэд ашиглаж болох хэд хэдэн өгүүлбэр зохиох даалгавар өгнө.<br />
Хөвгүүдийн багаас эхлэн хамгийн сайн хувилбараа бусадтай хуваалцахыг хүснэ. Тэдгээрийг<br />
самбарын нэг талд бичнэ.<br />
Охидоос дараах асуулт асууна.<br />
Хөвгүүдийн саналыг юу гэж бодож байна?<br />
Оюунаа ямар хариу үйлдэл үзүүлэх байсан бэ?<br />
Ийм маягаар сексийн яриаг эхлүүлэх нь буруугаар ойлголцох, эсвэл хэн нэгийг эвгүй байдалд<br />
оруулахад хүргэх үү? Хэрэв тийм бол үүнээс хэрхэн сэргийлэх вэ?<br />
Охидын бaгт хандан хамгийн шилдэг хувилбараа танилцуулахыг хүснэ. Хариултыг самбарт<br />
хөвгүүдийн хувилбарын хажууд бичнэ.<br />
Хөвгүүдээс дараах асуулт асууна.<br />
Охидын гаргасан саналыг юу гэж бодож байна?<br />
Мөнхөө ямар хариу үйлдэл үзүүлэх байсан бэ?<br />
Ийм маягаар сексийн яриаг эхлүүлэх нь буруугаар ойлголцох, эсвэл хэн нэгийг эвгүй байдалд<br />
оруулахад хүргэх үү? Хэрэв тийм бол үүнээс хэрхэн сэргийлэх вэ?<br />
Багуудын хэлсэн хариуг хооронд нь харьцуулахыг хүсээд дараах асуулт асууна.<br />
Хариултууд хоорондоо төстэй байна уу эсвэл өөр байна уу?<br />
Хэрвээ ялгаатай бол яагаад ялгаатай гэж бодож байна вэ?<br />
Эдгээрээс аль хувилбар нь Мөнхөө Оюунаа хоёр бие биеэ ойлгож, харилцааныхаа талаар<br />
сайхан сэтгэгдэлтэй үлдэхэд тус дөхөм болох вэ?<br />
Oролцогчид мэдрэмжээрээ шууд, шударга харуулахад анхаараарай.<br />
Мөнхөө Оюунаа хоёроос бусад олон хүн сексийн талаар ярилцалгүй зүгээр л тухайн<br />
тохиолдлоос хамаарч шийдвэр гаргадаг гэдгийг тайлбарлана. Нийт суралцагч дараах асуултад<br />
хариулна.<br />
Хүмүүс яагаад нөгөө хүнтэйгээ сексийн талаар ихэвчлэн ярьдаггүй вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Хүмүүс нэгнээсээ ичдэг.<br />
--<br />
Сексийн талаар ярих төвөгтэй байдаг.<br />
--<br />
Энэ нь хайр дурлалыг үгүй хийнэ гэж боддог.<br />
Хосууд сексийн талаар ярилцаагүйгээс болж ямар асуудал үүсч болох вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Бэлгийн харилцааны нөхцөл байдал хосуудад таатай бус, санал зөрөлдөөнтэй болно.<br />
--<br />
Харилцаа мухардалд хүрэх үүд хаалгыг нээнэ.<br />
Суралцагчид дараах асуултад хариулна.<br />
Иймэрхүү сэдвийг хэлэлцэхэд ямар санагдав?<br />
Ингэж хэлэлцэх нь ямар учраас ашигтай ба ашиггүй байсан бэ?<br />
Эсрэг хүйсийнхний санал бодлыг сонсох нь ямар ач тустай вэ?<br />
Эрэгтэй, эмэгтэй суралцагчдын хариулт хоорондоо ямар ялгаатай байна вэ?<br />
62
БЭЛГИЙН ХАРИЛЦАА БА ШИЙДВЭР ГАРГАЛТ<br />
Эсрэг хүйсийн суралцагчийн хэлсэн зүйлээс гайхашрал төрсөн зүйл байна уу?<br />
Мөнхөө, Оюунаа хоёрын явдлаас бидний санаа авсан нэг чухал зүйл юу вэ?<br />
Эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүс нь тэс өөр зүйлийг хүсч харилцдаг гэж хүмүүс бодох нь элбэг<br />
тааралддаг. Өнөөдөр энэ өгүүллэгийг уншсаны дараа та нар юу бодож байна вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Эрчүүд, эмэгтэйчүүдийн хүсч байдаг зүйлс олон талаараа нэг их ялгаагүй байдаг.<br />
Эмэгтэйчүүдийн юуг хүсч байгааг (мөн хүсэхгүй байгааг) мэддэг гэж эрчүүд бодох, мөн<br />
эрчүүдийн юуг хүсч байгааг (хүсэхгүй байгааг) эмэгтэйчүүд мэддэг гэж бодсоны улмаас гарч<br />
болох бэрхшээл юу вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Энэ тохиолдолд нэгнийхээ жинхэнээсээ хүсч байгаа зүйлийг нөгөө нь өгч чадна гэсэн<br />
магадлал маш бага болно.<br />
--<br />
Хэрвээ өөр хүний юу хүсч байгааг мэдэж байна гэж бодвол чи хэзээ ч энэ тухай нөгөө<br />
хүнээсээ асуухгүй. Гэтэл хүн болгон өөрийн онцлогтой, бусдаас өөр шүү дээ.<br />
--<br />
Хэрвээ бусдын хүсч байгааг мэдэж байна гэж бодвол чи найз охин/ найз залуугийнхаа<br />
хэлж, ярьж байгаа зүйлийг анзаарахгүй өнгөрөх магадлалтай.<br />
Хүмүүс ихэнхдээ эрэгтэй нь “анхны алхмыг хийж”, эмэгтэй нь хариу үйлдэл хийх ёстой гэж<br />
үздэг. Үүнээс болж гарч болох зарим бэрхшээлийг хэлнэ үү?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Эмэгтэй хүн хэн нэгэнтэй дотно харилцаатай болохыг хүсч байгаа боловч үүнийг эхэлж<br />
санаачилж болохгүй гэж бодож магадгүй.<br />
--<br />
Энэ нь эрэгтэй хүмүүст багагүй дарамт шахалт учруулна.<br />
--<br />
Хэрвээ эрэгтэй хүн ичимхий бүрэг байх юм бол өөртөө таалагдсан хүнтэй холбоо үүсгэхгүй<br />
өнгөрөх тал бий.<br />
--<br />
Энэ нь эмэгтэй хүн эхлээд санаачилга гаргах ёсгүй гэсэн санааг улам дэвэргэж, улмаар<br />
холбоо харилцааны бусад хэсэгт ч гэсэн нөлөөлөх магадлалтай.<br />
Эмэгтэй хүн энэ асуудлаар санаачилга гаргахын давуу тал нь юу юу болох вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Эмэгтэй хүн хүссэн цагтаа хайр дурлалаа илэрхийлэх, бэлгийн харилцаанд орох хүслээ<br />
харуулах эрх чөлөөг эдлэх боломж олгоно.<br />
--<br />
Зарим эрчүүдийн нуруун дээрх дарамт шахалт хөнгөрнө.<br />
--<br />
Эрэгтэй, эмэгтэй хүний хувьд тэнцвэртэй холбоо үүсгэх боломжийг бүрдүүлнэ.<br />
Эмэгтэй хүнийг түрүүлж “анхны алхам хийх”-эд эрэгтэй суралцагчид ямар бодолтой байна вэ?<br />
Яагаад? Энэ талаар эмэгтэйчүүд ямар бодолтой байна вэ? Яагаад?<br />
63
МОДУЛЬ 3: СЭДЭВ 5<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 3<br />
Зөвшөөрөл авах ба өгөх<br />
Бэлгийн харилцаатай холбоотой асуудлын хувьд хамгийн чухал зарчим бол зөвшөөрөл авах ба<br />
өгөх юм. Зөвшөөрөх гэж юу болох, ямар үед зөвшөөрөл авдаг ба өгдгийг мэдэхгүйн улмаас<br />
болзооны үеийн хүчин гардаг.<br />
Бэлгийн харилцаатай холбоотой асуудлыг зөвшөөрөх гэж юуг ойлгож байгааг асууна. Тэднийг<br />
чиглүүлэн дэмжиж, дараах хариулт гаргуулахыг хичээнэ. Хэрвээ суралцагчид энэ хариулт<br />
гаргаж чадахгүй бол сургагч багш өөрөө сэдэл үүсгэж болно.<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Бэлгийн тодорхой нэгэн зан үйлд оролцохыг зөвшөөрөл авах ба өгөх гэнэ.<br />
Хичээл эхлэхээс өмнө бэлдсэн картаас суралцагч бүрт тарааж өгнө. Сургагч багш дасгал<br />
ажлын өгүүлбэр уншиж, суралцагчид тухайн өгүүлбэр нь бэлгийн харилцаанд орох зөвшөөрөл<br />
авах ба өгөх мөн эсэхийг шийдэх ёстойг тайлбарлана. Хэрвээ тухайн өгүүлбэр зөвшөөрснийг<br />
илэрхийлж байна гэж суралцагчид үзвэл картны “Тийм” гэсэн талыг харуулж өргөнө. Харин<br />
зөвшөөрөл аваагүй ба өгөөгүй гэж үзэж байгаа бол картны “Үгүй” гэсэн талыг өргөнө. Тухайн<br />
нөхцөл тодорхой бус гэж үзэж байвал картаа өргөхгүй.<br />
“Зөвшөөрөл авах ба өгөх шаардлагатай тохиолдол” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 5.1)-ийг дэс<br />
дарааллаар нь уншиж өгнө. Нэг өгүүлбэр уншаад суралцагчдад картаа өргөн саналаа өгөх<br />
боломж гаргана. Санал хураалт бүрийн дараа тухайн асуудлаар ярилцлага өрнүүлнэ. Цөөн<br />
хүн бусдаас санал зөрж байвал яагаад ингэж бодож байгааг нь асууна. Олонх нь тухайн<br />
нөхцөлийг тодорхой бус, асуудал бүрхэг байна гэж үзэж байвал түүнийг хэрхэн илүү тодорхой,<br />
ойлгомжтой болгож болох талаар ярилцана.<br />
Зөвшөөрснөө үг яриагаар илэрхийлээгүй л бол зөвшөөрөл авах ба өгсөн гэсэн дүгнэлтийг<br />
хийх нь ямар ч нөхцөлд аюултай байдгийг мартаж болохгүй. Үүнийг асуултаар суралцагчдад<br />
чиглүүлж өгнө.<br />
--<br />
Х-ийг зөвшөөрөх нь У-ийг зөвшөөрч байгаа хэрэг мөн үү?<br />
--<br />
Чи У-ийг хүсээгүй атлаа Х-ийг хийж болох уу?<br />
--<br />
Х-нь зөвшөөрснийг шууд, ойлгомжтойгоор илэрхийлэх үү?<br />
Дээрх тохиолдлоор ярилцаж дуусаад, дараах асуултын дагуу ярилцана.<br />
Үүнд:<br />
Зөвшөөрөл өгсөн ба авсныг шийдэхэд хэцүү байв уу?<br />
Шийдвэр гаргахад ямар нийтлэг ойлголт/дүрэм тус болох вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Хэрэв зөвшөөрлөө ойлгомжтой, шууд хэлбэрээр илэрхийлээгүй бол түүнийг өгсөн ба<br />
авсанд тооцохгүй.<br />
Хэрвээ эргэлзээтэй байгаа бол болгоомжлох нь юугаараа ач тустай вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Зөвшөөрөл өгсөн ба авсан гэж андуурснаас гарах үр дагавар нь ноцтой байх болно.<br />
Аливаа бэлгийн зан үйлтэй холбоотой нөхцөл байдал бий болоход нөгөөгөөсөө зөвшөөрөл<br />
авсан ба өгсөн эсэхийг асуух нь зөв гэж зарим хүн зөвлөдөг. Жишээлбэл, “Би чамайг үнсэж<br />
болох уу”, “Би чиний хөхөнд хүрмээр байна?” гэх мэт. Энэ талаар та нар ямар бодолтой байна<br />
вэ? Ингэх хэрэгтэй юу?<br />
64
БЭЛГИЙН ХАРИЛЦАА БА ШИЙДВЭР ГАРГАЛТ<br />
Зөвшөөрсөн эсэхийг нь мэдэхдээ заавал үг яриагаар илэрхийлэхийг хүлээх шаардлагатай<br />
юу? Тийм бол яагаад? Үгүй бол яагаад?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Заавал ийм шаардлага байхгүй боловч зөвшөөрсөн эсэхийг сонсох нь түүний юу бодож<br />
байгааг мэдэх хамгийн итгэлтэй арга зам болно.<br />
Ямар тохиолдолд энэ нь зайлшгүй шаардлагатай вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Ямар нэг эргэлзээ байгаа л бол энэ нь зайлшгүй шаардлагатай.<br />
Хэрвээ зөвшөөрсөн эсэхийг нь үгээр хэлүүлэх шаардлагагүй бол хүмүүс бие биеэ буруу<br />
ойлгохоос сэргийлэхийн тулд өөрөөр яаж илэрхийлэх вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Тодорхой, ойлгомжтой өөр аргаар илэрхийлж (биеийн хөдөлгөөн) болно.<br />
Зөвшөөрөл авах ба өгөхөд жендэрийн ямар асуудал нөлөөлж байна вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Ихэнхдээ эрчүүд нь эмэгтэйчүүдийг хүчинддэг. Гэхдээ хөвгүүд бас хүчирхийллийн золиос<br />
болох тохиолдол бий.<br />
--<br />
Эрчүүд нь бэлгийн харилцаанд санаачлагч байх ёстой гэсэн үзэл түгээмэл байдаг.<br />
--<br />
Эмэгтэйчүүд бэлгийн зан үйлд “үгүй” гэж хэлэх ёстой гэсэн хандлагад хөтлөгдөх тал бий.<br />
Уламжлал, зан заншлын хувьд эмэгтэйчүүд цааргалах ёстой гэж бодож болох юм.<br />
Бэлгийн аливаа зан үйлд оролцох зөвшөөрөл нь багагүй сөрөг үр дагавар, бэрхшээл урган<br />
гарах үндэс болдог.<br />
Суралцагчдаас “Хүн болгон зөвшөөрөлд бэлэн байдаг уу?” гэж асууна.<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Үгүй.<br />
“Зөвшөөрөл авах, өгөхөөс өмнө” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 5.2) үзүүлэнг дэлгэн харуулаад,<br />
зөвшөөрлөөсөө өмнө хүн тодорхой шаардлагыг хангасан байх ёстойг суралцагчдад хэлнэ.<br />
Жагсаалтад багтсан асуудлыг зүйл тус бүрээр тайлбарлаад, энэ шаардлагыг хангаагүй байхдаа<br />
зөвшөөрөл өгсөн ба авснаас ямар үр дагавар урган гарч болохыг харуулсан жишээ гаргахыг<br />
хүснэ. Дараах асуултын дагуу ярилцаж энэ дасгал ажлыг дуусгана.<br />
Зарим хүн тухайн асуудалд бэлэн болоогүй байхдаа зөвшөөрдөг зарим шалтгааныг хэлнэ үү?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Үе тэнгийхний дарамт шахалт.<br />
--<br />
Нөгөөдөө хаягдахгүйн улмаас (ганцаараа үлдэхээсээ эмээдэг).<br />
--<br />
Нөгөө хүнийхээ хүслийг биелүүлэх ёстой гэж боддогийн улмаас.<br />
--<br />
Өөртөө төрж байгаа мэдрэмжийг чухалчилж үзээгүйн улмаас.<br />
Бэлгийн зан үйлд оролцох бэлтгэлгүй байхдаа зөвшөөрсний дараа ямар мэдрэмж төрж болох<br />
вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Ийм зүйл болсонд харамсах.<br />
--<br />
Өөрсдийнхөө тухай бодохгүй болох.<br />
--<br />
Нөгөө хүнтэй тогтоосон холбоонд эвгүй уур амьсгал орсныг мэдрэх.<br />
65
МОДУЛЬ 3: СЭДЭВ 5<br />
ДҮГНЭЛТ<br />
Зөвшөөрөлтэй холбоотой дараах асуултыг суралцагчдаас асууж, дүгнэнэ.<br />
Үүнд:<br />
Зөвшөөрөл нь зөвхөн бэлгийн хавьталтай л холбоотой асуудал уу, эсвэл бэлгийн харилцааны<br />
бусад үйлдэлтэй холбоотой юу? Жишээ гаргана уу?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Энэ нь бэлгийн харилцааны бусад үйлдэлд ч хамаатай. Зарим нэг жишээг дурдвал, гараа<br />
барилцах, үнсэлцэх, илж таалах, харилцан гар хангалга хийх.<br />
Эмэгтэй хүмүүс “тийм” гэж хэлэхийг хүссэн үедээ “үгүй” гэж хэлдэг гэсэн ойлголт нэлээд<br />
тархсан байдаг.<br />
Зөвшөөрч байгаагаа “үгүй” гэдэг үгээр илэрхийлснээс болж эмэгтэйчүүдэд ямар эрсдэлд орж<br />
болох вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
“Үгүй” гэдэг үг нь утга агуулгаа алдахад хүрнэ.<br />
--<br />
Эрчүүд бэлгийн харилцааны холбогдолтой ямар ч нөхцөлд үргэлжлүүлж болно гэсэн<br />
бодол, итгэлтэй болно.<br />
--<br />
Чин санаанаас хүсэхгүй байгаа үедээ хэлэх үг эмэгтэйчүүдэд байхгүй болно.<br />
66
БЭЛГИЙН ХАРИЛЦАА БА ШИЙДВЭР ГАРГАЛТ<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 5.1<br />
ЗӨВШӨӨРӨЛ АВАХ БА ӨГӨХ ШААРДЛАГАТАЙ ТОХИОЛДОЛ<br />
Хэрвээ хэн нэгэн хүн дараах үйлдлийг хийж байгаа бол энэ нь бэлгийн харилцаанд орохыг<br />
зөвшөөрч байна гэсэн үг болох эсэхийг суралцагчдаас асууна.<br />
--<br />
Чамтай болзоонд явбал<br />
--<br />
Чамаар оройн хоолны мөнгө төлүүлбэл, эсүл төлбөл<br />
--<br />
Чамтай хамт хүнээс зайдуу газар зугаалахаар явбал<br />
--<br />
Чамтай хамт архи ууж, согтвол<br />
--<br />
Гэрийнхэн чинь байхгүй хойгуур чамтай хамт танай гэрт ирвэл<br />
--<br />
Чамтай хамт зочид буудалд өрөө авч орвол<br />
--<br />
Чамтай нэг оронд унтвал<br />
--<br />
Чамайг хувцастай байхад үнсэлцэж, тэврэлдвэл<br />
--<br />
Чиний нүцгэн биеийг харахыг хүсч үнсэлцэж, тэврэлдвэл<br />
--<br />
Чамтай амаараа секс хийвэл гэх мэт.<br />
Амаар секс хийх нь бэлгийн хавьтлын нэгэн хэлбэр болно. Амаараа хавьтал хийх нь үтрээгээр<br />
хавьталд орохыг тухайн хүн зөвшөөрч байна гэсэн үг мөн үү?<br />
--<br />
Чамайг бэлгийн хавьтал хийж эхлэхэд юу ч хэлэхгүй байвал.<br />
--<br />
“Үгүй” гэж хэлж байгаа хэрнээ бэлгийн шинжтэй хариу үйлдэл хийвэл.<br />
--<br />
“Тийм” гэж хэлж байгаа боловч биеийн хөдөлгөөн, дохио зангаа нь “үгүй” гэж байгаа мэт<br />
байвал.<br />
--<br />
“Тийм” гэж хэлж байвал.<br />
--<br />
Урьд нь “тийм” гэж хэлсэн хэрнээ одоо болохоор “үгүй” гэж хэлж байвал гэх мэт.<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 5.2<br />
ЗӨВШӨӨРӨЛ АВАХ, ӨГӨХӨӨС ӨМНӨ...<br />
Хүн үүнийг мэдэж байх ёстой...<br />
--<br />
Тухайн зан үйлд ямар зүйл багтаж байгааг.<br />
--<br />
Тухайн үед, тухайн хүнтэй, бэлгийн ямар нэг зан үйлийг хийхэд өөрт чинь ямар сэтгэгдэл,<br />
мэдрэмж төрөхийг.<br />
--<br />
Тухайн зан үйлээс урган гарч болох эрсдэл, үр дагаврыг мэдэж байх, эрсдэлээс хэрхэн<br />
урьдчилан сэргийлэхийг мэдэж байх.<br />
--<br />
Тохиолдлын буюу хүсээгүй үр дагавраас хэрхэн урьдчилан сэргийлэхээ мэдэж байх<br />
(Жишээ нь: БЗДХ, хүсээгүй жирэмслэлт).<br />
Хүн үүнийг чаддаг байх ёстой...<br />
--<br />
Хосдоо төрсөн мэдрэмж болон өөрийн шийдвэрийг ойлгуулах.<br />
--<br />
Хүсээгүй янз бүрийн үр дагавраас өөрийгөө хамгаалахад шаардлагатай зүйлийг хийх.<br />
--<br />
Тохиолдлын буюу хүсээгүй үр дагаварт хүрсэн бол түүнийг зохицуулах.<br />
67
Сэдэв 6<br />
БУСАДТАЙ ТОГТООСОН<br />
ХОЛБООНДОО ҮНЭЛГЭЭ<br />
ӨГӨХ
ЗОРИЛГО<br />
Бусадтай тогтоосон холбоонд үнэлгээ дүгнэлт өгөхүйц зохих ойлголттой болж, түүнийг өөрийн<br />
болон бусдын тогтоосон холбоог үнэлэх, улмаар холбоог таслах талаар эргэцүүлэн бодож,<br />
ийм тохиолдолд өөртөө итгэлтэйгээр асуудлыг шийдвэрлэх дасгал хийж, ярилцах болно.<br />
ЗОРИЛТ<br />
Тус сэдвийг судалснаар суралцагчид дараах мэдлэг, чадвартай болсон байна.<br />
Үүнд:<br />
• Энэ сэдвээр асуулгыг ашиглан, бусадтай тогтоосон холбоондоо үнэлгээ өгөх.<br />
• Энэ сэдвээр уншсан тохиолдолд уг холбоог үргэлжлүүлэх, таслах, эсвэл үүсээд байгаа<br />
нөхцөлийн талаар нөгөө хүнтэйгээ ярилцах эсэхээ шийдвэрлэх.<br />
• Үүссэн бэрхшээлийг нэг нэгэндээ хэлэх үгийг оновчтой, өөртөө итгэлтэйгээр илэрхийлэх.<br />
• Өөртөө итгэлтэйгээр хэлэх үгээ сонгож тодорхой нөхцөлд нийцүүлэн хэрэглэх.<br />
Бэлтгэх зүйл<br />
• Том цаас, эсвэл самбар<br />
• Самбарын үзэг, эсвэл шохой<br />
• Хоосон карт буюу жижигхэн хэмжээтэй цааснууд – суралцагчийн тоогоор<br />
• “Тест” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 6.1)–суралцагчийн тоогоор хувилах, эсвэл том үзүүүлэн<br />
болгон бэлтгэх<br />
• “<strong>Холбоо</strong> доторх харилцаа” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 6.2) – хоёр суралцагчийн дунд нэг хувь<br />
байхаар хувилах, эсвэл том үзүүлэн болгон бэлтгэх<br />
• “<strong>Холбоо</strong> доторх харилцаа” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 6.3) - гарч болох хариулт Багшид<br />
зориулсан хувилбар<br />
• “Хосын хоорондох бэрхшээлтэй асуудал” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 6.4)-Картууд<br />
• Шийдвэрийн хувилбар бичсэн хуудас – 3 хувилбар (A4-ийн хэмжээтэй цаасан дээр хийж<br />
болно). Нэгдүгээрт, “Юу ч бүү хий”, хоёрдугаарт “<strong>Холбоо</strong>гоо тасал”, гуравдугаарт “Үүссэн<br />
нөхцөлийн талаар ярилц” гэж бичсэн цаас
МОДУЛЬ 3: СЭДЭВ 6<br />
ТУХАЙН СЭДВИЙН ҮНДСЭН ОЙЛГОЛТ<br />
• Ямар хэмжээнд хүрээд холбоогоо таслах вэ гэдэг нь тухайн хүний шийдэх асуудал бөгөөд<br />
хүн хүний хувьд өөр байдаг.<br />
• Гэрлэсэн байх, хүүхэдтэй байх, эсвэл санхүүгийн хувьд хараат байх гэх мэт нөхцөл нь уг<br />
холбоог үргэлжлүүлэхэд хүргэдэг.<br />
• Нэгэнт бий болоод байгаа асуудлын талаар хостойгоо ярилцахад өөртөө итгэлтэй<br />
байх чадвар хамгийн чухал. Ингэж ярилцахдаа тодорхой тохиолдолд жишээг ашиглан,<br />
тухайн хүнд ямар мэдрэмж төрүүлж байгааг тайлбарлах нь энэ яриаг маргаан болгохоос<br />
урьдчилан сэргийлэхэд тус болно.<br />
СУРГАЛТЫН ЯВЦ<br />
Бусадтай тогтоосон холбоонд ямар нэгэн хүндрэлтэй асуудал үүссэн эсэхийг хэрхэн мэдэх,<br />
ийм тохиолдолд энэ тухай өөрийн харилцагчдаа хэрхэн хэлэх тухай болон хайр дурлалын<br />
холбооны тухай онцгойлон авч үзнэ.<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 1<br />
Хайр дурлалын холбоонд үнэлгээ өгөх нь<br />
Самбар дээр дараах хоёр дутуу өгүүлбэрийг бичнэ. Суралцагчдад нэжгээд жижиг цаас<br />
өгөөд, түүн дээр энэ хоёр өгүүлбэрийг гүйцээж бичихийг зөвлөнө. Гэхдээ нэрээ тавихгүйг<br />
сануулаарай.<br />
--<br />
...-сэн үед хоёр хүний хайр дурлалын холбоонд хэцүү асуудал тулгарсан байна.<br />
--<br />
...-сэн үед хайр дурлалын холбоог таслах цаг болжээ гэсэн үг.<br />
Өгүүлбэр гүйцээн бичсэн цаасыг хурааж авна. Суралцагчдын санал болгон бичсэн өгүүлбэрийн<br />
эхлэлийг самбар дээрх өгүүлбэрийн төгсгөлтэй нийлүүлэн уншиж өгнө. Хоёр дахь өгүүлбэрийн<br />
хувьд мөн ижил үйлдэл хийнэ.<br />
Өгүүлбэрүүдийг уншсаны дараа олны гайхлыг төрүүлсэн хувилбар тааралдсан эсэхийг<br />
суралцагчдаас асууна. Хэрвээ ийм хувилбар гарсан бол аль нь болох, яагаад гэдгийг асууна.<br />
Самбарт шулуун шугам зураад, нэг захаас нь эхлэн 0-ээс 100 хүртэл тоог арав арваар багцлан<br />
ахиулж бичнэ. (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 6.1-ийг харна уу). Самбарт зурсан шугамын аль цэг дээр<br />
нь хүрээд бусадтай үүсгэсэн холбоог таслах тухай суралцагчдаас асууна.<br />
100 гэсэн цэг дээр заагаад, энэ цэг дээр холбоог таслах хүсэлтэй хүн байгаа эсэхийг асууна.<br />
Дараа нь 90, 80, 70 гэх мэтээр тоог бууруулан заана. Тодорхой цэг дээр юмуу түүнээс доош<br />
түвшинд хүрээд холбоогоо тасална гэж хэлсэн суралцагчдын тоог тухайн цэг дээр бичиж<br />
тэмдэглэнэ. Суралцагч бүрийг хариулт өгч дуустал энэ дасгалыг үргэлжлүүлнэ. Хариултаас юу<br />
ажигласныг нь дараах асуултын дагуу шалгана.<br />
Хүн бүрийн хариулт нь ялгарах хэлбэр загвартай байна уу?<br />
Хариултууд хоорондоо ижил ба ялгаатай байна уу? Яагаад? Хүмүүсийн өөртөө тавих хязгаар<br />
тодорхой хүрээнд хэлбэлзэж байна уу?<br />
70
БУСАДТАЙ ТОГТООСОН ХОЛБООНДОО ҮНЭЛГЭЭ ӨГӨХ<br />
Хамгийн өндөр хэмжээнд хязгаар тавьж байгаа суралцагчаас яагаад ийм сонголт хийснийг<br />
тайлбарлуулна. Мөн хамгийн доод хэмжээнд хязгаар тавьж байгаа суралцагчаас тайлбар<br />
хүснэ.Одоо хүмүүсийн хоорондын холбоонд үнэлгээ өгөх талаар ярилцана. Сорил (Нөөц<br />
хэрэглэгдэхүүн 6.1)-ыг суралцагчдад тарааж өгнө. Эсвэл том үзүүлэн болгон бэлтгэсэн бол<br />
түүнийг дэлгэн харуулна.<br />
Хэрвээ хэн нэг нь яг одоо хайр дурлалын холбоо тогтоочихсон байгаа бол түүндээ үнэлгээ өгч<br />
болно гэдгийг зөвлөнө. Харин ийм холбоо байхгүй бол өмнө нь байсан холбоогоо санаж, эсвэл<br />
өөрийн танил хэн нэгэн хүний хайрын холбоонд үнэлгээ өгч болно. Энэ асуулгыг суралцагчид<br />
таван минутад багтаан бөглөөд, нийт оноогоо гаргана.<br />
Суралцагчид асуулгыг бөглөөд дуусахад нийт оноог гаргуулна. Суралцагчдаас дараах асуулт<br />
асууна:<br />
Гарч байгаа нийт оноо нь та нарын санаанд тохирсон уу?<br />
Нийт оноо нь чиний бодож байснаас дээгүүр/доогуур гарсан уу? Эсвэл ерөнхийдөө бодож<br />
байсан хэмжээнд гарсан уу?<br />
Энэ асуулгыг бөглөснөөр тухайн холбооны талаар чиний урьд өмнө нь олж хараагүй,<br />
анзаараагүй ямар нэг зүйлийг олж мэдсэн үү?<br />
Энэ асуулгыг бөглөхөд хүнд/хялбар байсан уу? Яагаад?<br />
БАГШИД ӨГӨХ ЗӨВЛӨМЖ<br />
Суралцагчид өөрийн үнэлгээ өгч байгаа холбоонд хэн нэгний нууцыг задруулах, бусад нь тэр<br />
холбооны талаар мэдэх гэж мэрийж мэдээллийг заавал дэлгэх шаардлагагүй.<br />
Бусадтай тогтоосон холбоог таслахад хүргэх цэгийг одоо байгаагаас өндөр хэмжээнд болгоход<br />
нөлөө үзүүлэх ямар хүчин зүйл байж болох вэ? (Хариултыг самбарт бичнэ.)<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Та гэрлэсэн хүн.<br />
--<br />
Та хоёр хүүхэдтэй.<br />
--<br />
Та түүнээс санхүүгийн хувьд хараат байдалд байдаг.<br />
--<br />
Ганцаардана гэж та эмээж байна.<br />
--<br />
Гэр бүл, найз нөхдийн зүгээс шахалт үзүүлнэ.<br />
Өөрөө хүсээгүй боловч холбоогоо үргэлжлүүлэхийг шаардсан нөхцөл байдал гарахаас<br />
урьдчилан сэргийлэхийн тулд та юу хийх ёстой вэ? (Зан үйлийг самбарт бичихдээ тухайн зан<br />
үйлийн урьдчилан сэргийлж байгаа нөхцөлийнх нь харалдаа бичнэ).<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Чамд бүх талаар тохирсон хүн гэдэгт бүрэн итгэлтэй болохоос нааш гэрлэхгүй байх.<br />
--<br />
Чамд бүх талаар тохирох хүн гэдэгт бүрэн итгэлтэй болохоос нааш хүүхэдтэй болохгүй<br />
байх.<br />
--<br />
Хэн нэгээс санхүүгийн хараат болохгүйн тулд сургуульд юмуу, ажилд орох.<br />
--<br />
Өөртөө итгэх итгэлийг нэмэгдүүлэх.<br />
--<br />
Өөр найзуудтай болох.<br />
--<br />
Өөрт чинь төрж байгаа мэдрэмж болон холбоо тогтоосон хүнийхээ талаар гэрийнхэнтэйгээ<br />
илэн далангүй ярилцах г.м.<br />
71
МОДУЛЬ 3: СЭДЭВ 6<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 2<br />
Бэрхшээлийн талаар ярилцах<br />
Хэн нэгэнтэй тогтоосон холбоонд ямар нэгэн бэрхшээл үүссэн үед түүнийг хэрхэн зохицуулах<br />
талаар үзэх гэж байгааг суралцагчдад хэлнэ.<br />
Хэрвээ суралцагчид “Харилцаа” сэдэвт багц сэдвийг өмнө нь судалсан бол одоо хийх гэж<br />
байгаа дасгал ажлын зарим нь суралцагчдад танил зүйл байна гэдгийг хэлээрэй.<br />
Доорх загварыг самбарт бичнэ. Энэ нь хүмүүсийн хооронд бий болсон аливаа бэрхшээлтэй<br />
асуудлыг зохицуулах хамгийн тохиромжтой арга замын нэг гэдгийг хэлнэ.<br />
Чамайг _______________________________________-хлээр<br />
надад __________________________________ сэтгэл төрдөг.<br />
__________________________________гэж би хүсч байна.<br />
Чи энэ талаар юу бодож байна вэ? / Ямар бодолтой байна вэ? /<br />
Чиний хувьд ямар байх бол?<br />
Энэ загварыг хэрэглэсэн дараах жишээг уншиж өгөөрэй.<br />
“Чамайг гэртээ ирэхгүй, утасдахгүй байхлаар миний сэтгэл түгшдэг. Оройтох болсноо хэлж<br />
байхыг би хүсч байна. Чи энэ талаар ямар бодолтой байна вэ?”<br />
Дээрх өгүүлбэрийг хэрхэн гүйцээж бичих учрыг суралцагчид мэддэг болсон гэдэгт итгэлтэй<br />
болохын тулд суралцагчдаар 2-3 жишээ хэлүүлнэ. Энэ загварыг нөлөө бүхий болгохын тулд<br />
тодорхой жишээн дээр хэрэглэх нь хамгийн чухал гэдгийг сануулна. Хэрвээ боломжтой бол<br />
нэгнийхээ зан ааш, үйл хөдлөлийг ерөнхийд нь ярьж, энэ нь чамд эвгүй сэтгэгдэл төрүүлсэн<br />
бол тухайн тохиолдлын тухай ярихад анхаарах нь зохистой.<br />
Дээр өгсөн жишээг тодорхой тохиолдолд тааруулан суралцагч өөрчлөн найруулж болно.<br />
Шаардлагатай бол жишээг дахин уншиж өгнө.<br />
БАГШИД ӨГӨХ ЗӨВЛӨМЖ<br />
Дээрх загварыг ашиглаж бүтээсэн ерөнхий өгүүлбэр нь өөртөө итгэл үнэмшилтэй байхын<br />
нэгэн жишээ болж байна. Энэ нь харилцааны бусад хэлбэрээс илүү нөлөө үзүүлж чадах үр<br />
дүнтэй арга юм. Түүнийг тодорхой тохиолдолтой хавсран хэрэглэх нь үр дүнг улам нэмэгдүүлнэ.<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Чамайг урьд шөнө гэртээ ирэхгүй, оройтох тухайгаа хэлэхгүй утасдахгүй байхлаар миний<br />
сэтгэл түгшсэн. Дараагийн удаа оройтохоо мэдвэл надад хэлж байгаарай.<br />
Одоо суралцагчдыг хос хосоор нь баг болгон хуваагаад, хос бүрт “<strong>Холбоо</strong> доторх харилцаа”<br />
(Нөөц хэрэглэгдэхүүн 6.2) материалын нэг хувийг өгнө. Хэрэв том үзүүлэн бэлтгэсэн бол<br />
түүнийг харуулна.<br />
72
БУСАДТАЙ ТОГТООСОН ХОЛБООНДОО ҮНЭЛГЭЭ ӨГӨХ<br />
БАГШИД ӨГӨХ ЗӨВЛӨМЖ<br />
Суралцагчдын уншсан жишээнээс хэн нэгнээр байнгын давтагддаг санаа агуулсныг өөрчлөн,<br />
тодорхой нэг тохиолдлоос урган гарах мэдрэмжийг найруулж бичүүлнэ.<br />
Зүүн талын баганад байгаа ерөнхий өгүүлбэрийг тодорхой тохиолдолд тохируулан найруулж<br />
бичээрэй. Эхний жишээг ашиглаж болно гэдгийг суралцагчдад зөвлөнө. Найман минутын<br />
дараа, эсвэл суралцагчид хосоороо энэ дасгалыг хийж дуусахаар нь ажлын хуудаст бичсэн<br />
ерөнхий өгүүлбэрийг түрүүлж уншуулаад, дараа нь түүнийг өөрчлөн өгүүлбэрээс 2-3<br />
жишээг уншуулна. Удирдамж болгон “<strong>Холбоо</strong> доторх харилцаа – гарч болох хариулт” (Нөөц<br />
хэрэглэгдэхүүн 6.3)-ыг ашиглаарай. Нөөц хэрэглэгдэхүүнд өгсөн бүх тохиолдлыг хэлэлцэж<br />
дуусаад, дараах асуулт суралцагчдаас асууна.<br />
“Чи ингэдэг учраас” гэж хэлэх юм бол энэ нь тухайн зүйлийг тэр хүн байнга, үргэлж хийдэг<br />
гэсэн утгатай болно. Аливаа асуудлыг зохицуулахдаа зөвхөн ингэж хандах нь тийм ч сайн арга<br />
биш байж болохыг тайлбарлана уу.<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Нөгөө хүн нь “би дандаа ингэдэггүй”, эсвэл “би тийм ч олон удаа тэгээгүй” гэх мэтээр<br />
өөрийгөө хамгаалан, хүлээн зөвшөөрөхгүй байж болно.<br />
--<br />
Шийдэл гаргах ярилцлага сэдвээсээ хазайж, уг зүйлийг нөгөө хүн ойр ойрхон хийдэг тухай<br />
маргаан бол хувирах магадлалтай.<br />
--<br />
Чи нөгөө хүний зан чанар руу дайран давшилж байгаа мэт сэтгэгдэл төрж, тэр хүн гомдож<br />
мэднэ.<br />
Тодорхой тохиолдлыг дурдан ярих нь ямар ач холбогдолтой вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Ийм үйл явдал болсон гэдгийг нөгөө хүн үгүйсгэж чадахгүй.<br />
--<br />
Энэ нь хэлэлцүүлгийг тодорхой сэдэв дээр төвлөрүүлэхэд тус болно.<br />
Ер нь хүний зан ааш, үйл хөдлөлийн тухай ерөнхийд нь хэлэх шаардлага гарах үе тохиолддог<br />
уу?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Тийм, хэрвээ ямар нэг зан үйл олон удаа давтагдсаар байх юм бол түүнийг нь тухайн хүнд<br />
анхааруулж хэлэх нь зөв боловч ер нь ямар ч тохиолдолд тухайн үйлдлийн талаар ярилцах<br />
нь зүйтэй.<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 2<br />
Бэрхшээлтэй асуудлыг зохицуулах нь<br />
Хүмүүсийн холбоонд үүсээд байгаа хүндрэлтэй хэд хэдэн нөхцөлийг авч үзээд, эдгээр<br />
тохиолдолд хэрхэн хариу үйлдэл хийхээ шийдэх дасгал хийнэ. Эхлээд сургагч багш нэг<br />
тохиолдлыг уншиж өгөхөөр суралцагчид “Юу ч хийхгүй”, “<strong>Холбоо</strong>гоо тасална”, “Үүссэн<br />
нөхцөлийн талаар ярилцана” гэсэн гурван шийдлийн аль нэгийг сонгоно. Суралцагчдыг босож<br />
зогсохыг хүснэ. Дээрх гурван шийдлийг цаасан дээр бичиж, ханан дээр байрлуулна. Тухайн<br />
нөхцөлтэй холбоотой гарсан шийдвэрийн дагуу тохирох хэсэгт очиж зогсоно.<br />
73
МОДУЛЬ 3: СЭДЭВ 6<br />
“Хосуудын хоорондын бэрхшээлтэй асуудал” картууд (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 6.4) дотроос эхний<br />
тохиолдлыг уншина. Суралцагчид сонголтоо хийж зогссоны дараа яагаад ийм шийдэл гаргах<br />
болсон шалтгаанаа тайлбарлана.<br />
Баг бүрээс нэг хүн тухайн багийн гишүүдийн сонголтыг тоймлон танилцуулна. Баг бүр<br />
шалтгаанаа тайлбарлаж дуусахаар бусад баг ямар бодолтой байгаагаа хэлээд, хэлэлцүүлэг<br />
эхэлнэ. Оролцогчид үг хэлэх зөвшөөрөл авахдаа гараа өргөх ёстой. Сургагч багшийн заасан<br />
хүн нь бусад багийн хэлсэн шалтгааны талаар өөрийн бодлыг илэрхийлж, эсвэл тухайн багийн<br />
гишүүдэд асуулт тавьж, хариулт авна.<br />
Мэтгэлцэх явцад тэдний анхны бодол өөрчлөгдвөл байрлалаа өөрчлөн өөр хэсэгт шилжиж<br />
болно. Нэгнийхээ яриаг маш анхааралтай, хүндэтгэлтэй сонсохыг хичээгээрэй. Мэтгэлцэх<br />
явцыг өөрийн хяналтаас гаргахгүй байхад анхаарах хэрэгтэй. Ер нь энэ ажилд зөв, буруу гэсэн<br />
хариулт гэж байхгүй. Бусад нь өөрийн бодол санааг итгүүлэн ойлгуулахдаа гол биш, харин<br />
бусад хүний санал бодол, байр суурийг сонсох зорилготой болохыг суралцагчдад сануулна.<br />
Суралцагчид сонголтынхоо шалтгааныг тайлбарлаад, уг асуудалтай холбоотой асуулт гарахад<br />
хариулж, дараа нь анхны санаа бодлоо өөрчилсөн нөхцөлд суралцагчид байрлалаа өөрчилж<br />
зогсоно. “Үүссэн нөхцөлийн талаар ярилцана” гэсэн хэсэгт байгаа суралцагчид дээрх<br />
загварын дагуу 1-2 өгүүлбэр зохионо. Зохиосон өгүүлбэр нь тодорхой тохиолдолтой аль болох<br />
холбоотой байх ёстойг анхаараарай.<br />
Дээрх дарааллаар “Хосуудын хоорондын бэрхшээлтэй асуудал” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 6.4)<br />
материал дотор багтсан бусад тохиолдлыг хэлэлцэнэ. Хамгийн сүүлчийн тохиолдлыг хэлэлцэж<br />
дуусаад суралцагчид байр байрандаа буцаж суухад, тэднээс дараах асуулт асууна.<br />
Дээр гарсан тохиолдолд юу хийхээ шийдэхэд хэцүү байсан уу? Яагаад?<br />
Чи өөрөө бодоогүй байсан, бас чамайг санаа бодлоо өөрчлөхөд хүргэсэн ямар нэг үндэслэл,<br />
шалтгааныг бусад суралцагчаас сонсов уу? Ямар зүйл байсан бэ?<br />
Эрэгтэй, эмэгтэй суралцагчдын сонгосон хэсэгт ямар нэгэн эрс ялгаа илэрч байгаа нь<br />
ажиглагдсан уу? Тайлбарлана уу.<br />
Асуудлыг хоорондоо хэлэлцсэн нь дээр гэдгийг мэдэж байгаа хэрнээ зарим нь “Юу ч хийхгүй”<br />
гэсэн байрлалыг ямар учраас сонгосон бэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Үүссэн асуудлыг шууд илэрхийлэх, эсвэл түүнтэй нүүр тулахаас эмээж байгаа учраас.<br />
Чиний санааг зовоож байгаа асуудлыг хэлэлцэлгүйгээр холбоогоо үргэлжлүүлэхийн эрсдэл<br />
юунаас болж гарсан бэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Тухайн бэрхшээлтэй асуудал олон дахин давтагдах магадлалтай.<br />
--<br />
Нөхцөл байдал улам муудаж магадгүй.<br />
--<br />
Эцэст нь хэн нэгэндээ гомдож, бас уурлаж болзошгүй.<br />
74
БУСАДТАЙ ТОГТООСОН ХОЛБООНДОО ҮНЭЛГЭЭ ӨГӨХ<br />
ДҮГНЭЛТ<br />
Суралцагчдаас дараах асуулт асууна.<br />
Юунаас болж чи холбоогоо засаж залруулахыг хичээх ёстой вэ?<br />
Ямар үед хүмүүсийн холбоонд гарсан бэрхшээлтэй асуудлыг засах шаардлагатай вэ? Энэ<br />
талаар чи юу мэдэх вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Ийм асуудлыг шийдвэрлэх, эсвэл ямар нэг өөрчлөлт оруулахын тулд хосын аль нэг, эсвэл<br />
хоёулаа хичээл зүтгэл гаргах хүсэлтэй байгаа үед<br />
Тухайн холбоо нь ямар ч ирээдүйгүй болсныг хэрхэн мэдэх вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Шаардлагатай өөрчлөлтийг хийх талаар хосын аль нэг, эсвэл хоёулаа хичээл зүтгэл<br />
гаргахыг хүсэхгүй байх.<br />
--<br />
Тодорхой асуудлаар хосын нэг нь, эсвэл хоёулаа зарчмын ялгаатай байр суурьтай, энэ<br />
талаар зөвшилцөх боломжгүй байх.<br />
--<br />
Хэн нэгний хийсэн үйлдэл нь тэвчээд өнгөрүүлж болохооргүй байх<br />
75
МОДУЛЬ 3: СЭДЭВ 6<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 6.1<br />
СОРИЛ<br />
Өөрийн хэн нэгэнтэй тогтоосон, эсвэл сайн мэддэг өөр нэг холбооны талаар эргэж сана.<br />
Дараах асуултыг өөрөөсөө асууж аль болох шударгаар хариулаарай.<br />
“Үгүй, маш ховор” гэж хариулбал Ү -г, “Заримдаа” гэж хариулбал З -г, “Тийм, ихэвчлэн” гэж<br />
хариулбал Т -г дугуйлна уу.<br />
1. Тэр миний өдөр тутмын зүйл (хувцас, хоол хүнс, сонирхол, ном хэвлэл, чөлөөт<br />
цагаараа хийдэг зүйлс, гэр бүлийнхэн болон найзууд)-д шүүмжлэлтэй ханддаг.<br />
2. Би түүний өдөр тутмын зүйл (хувцас, хоол, сонирхол, ном хэвлэл, чөлөөт цагаараа хийдэг<br />
зүйлс, гэр бүл болон найзууд)-д шүүмжлэлтэй ханддаг.<br />
3. Энэ хүнтэй би өөрийн мэдрэмж, баяр хөөр, айдас, төсөөллийг хуваалцдаг.<br />
4. Тэр надтай өөрийн мэдрэмж, баяр хөөр, айдас, төсөөллийг хуваалцдаг.<br />
5. Бид хоёр бие биеэ ойлгож, сонсдог.<br />
6. Нэгнийхээ хэлсэн ойлгомжгүй зүйлийг тодруулж асуудаг.<br />
7. Хэцүү байсан ч гэсэн харилцаа холбооны ямар нэг асуудал, хоорондын ялгааны талаар би<br />
ярилцдаг.<br />
8. Бидний хоорондын холбооны ямар нэг асуудал, хоорондын ялгааны талаар тэр ярилцдаг.<br />
9. Бид заримдаа нэг нэгэндээ буулт хийж, бүхнийг өөрийнхөөр шийдээгүй ч сэтгэл<br />
хангалуун байдаг.<br />
10. Бид асуудлыг хамтдаа, хэн хэндээ ашигтайгаар шийдэж чаддаг.<br />
11. Бид бие биенийхээ өөр үзэл бодол, сонирхлыг хүлээн зөвшөөрч чаддаг.<br />
12. Би түүнтэй хамт байхад найдвартай, аюулаас хамгаалагдсан мэт санагддаг.<br />
13. Бид бие биеэ хуурахгүй, хийчихсэн зүйлийнхээ талаар нэг нэгдээ худлаа хэлэхгүй гэдэгт<br />
итгэдэг.<br />
14. Чамайг өөр найзтайгаа цагийг өнгөрөөх, ганцаараа байхад чинь тэр чамайг хардаж<br />
сэрдэхгүй байж чаддаг.<br />
15. Түүнийг өөр найзтайгаа цагийг өнгөрөөх, ганцаараа байхад нь чи түүнийг хардаж<br />
сэрдэхгүй байж чаддаг.<br />
16. Тэр чамайг өөрийнх нь онцгой хүн гэж үнэлдэг.<br />
17. Чи түүнийг өөрийн онцгой хүн гэж үнэлдэг.<br />
Хэрэв та хоёр бэлгийн харилцаанд ордог бол эсвэл орвол,<br />
18. Бид жирэмслэлт болон бэлгийн замаар дамжих халдвараас өөрсдийгөө хамгаалах<br />
талаар ярилцдаг.<br />
19. Жирэмслэхийг хүсэх хүртлээ бэлгэвч зэрэг хамгаалах хэрэгсэл хэрэглэдэг.<br />
20. Өмнөх бэлгийн харилцагчийнхаа талаар, бэлгийн замаар дамжих, жирэмслэлтийнхээ<br />
талаар бид нэг нэгэндээ хэлсэн.<br />
Дугуйлсан үсэг тус бүрийнхээ тоог энд бич<br />
Дугуйлсан Ү-ийн тоо_____ x 1 = _____<br />
Дугуйлсан З-ийн тоо _____ x 3 = _____<br />
Дугуйлсан Т-ийн тоо _____ x 5 = _____<br />
Онооны нийлбэр: ________<br />
Онооны утга:<br />
71-100 бол тухайн харилцаа холбоог сайн буюу эерэг,<br />
50-70 бол дунд зэрэг,<br />
20-49 байвал муу буюу сөрөг гэж үзнэ.<br />
Ү З Т<br />
Ү З Т<br />
Ү З Т<br />
Ү З Т<br />
Ү З Т<br />
Ү З Т<br />
Ү З Т<br />
Ү З Т<br />
Ү З Т<br />
Ү З Т<br />
Ү З Т<br />
Ү З Т<br />
Ү З Т<br />
Ү З Т<br />
Ү З Т<br />
Ү З Т<br />
Ү З Т<br />
Ү З Т<br />
Ү З Т<br />
Ү З Т<br />
76
БУСАДТАЙ ТОГТООСОН ХОЛБООНДОО ҮНЭЛГЭЭ ӨГӨХ<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 6.2<br />
ХОЛБОО ДОТОРХ ХАРИЛЦАА<br />
Зүүн талын баганын ерөнхий өгүүлбэрийг уншаад, баруун талын баганын тодорхой тохиолдолтой<br />
холбон найруулж бичнэ үү. Та нарт жишээ болгон эхний өгүүлбэрийг найруулж бичлээ.<br />
Ерөнхий өгүүлбэр<br />
Чамайг надаас асуулгүйгээр бид хоёрын<br />
юу хийхийг шийдээд байхлаар надад<br />
намайг үл тоомсорлож байгаа юм шиг<br />
санагдан, эвгүйцэх сэтгэгдэл төрдөг.<br />
Цаашдаа эхлээд надаас асуугаасай гэж би<br />
хүсч байна.<br />
Энэ нь ямар санагдаж байна?<br />
Чамайг найзуудынхаа өмнө намайг “доош<br />
нь хийх”-ээр надад эвгүй санагддаг. Энэ<br />
нь намайг тэнэг байдалд оруулдаг.<br />
Дахиж битгий ингээрэй. За юу?<br />
Чи архи ууж согтчихоод, надад болон<br />
миний найзуудад бүдүүлэг авир гаргадаг<br />
чинь миний уурыг хүргэдэг.<br />
Чамайг согтож, бүдүүлэг авирлахаасаа<br />
өмнө уухаа болиосой гэж би хүсч байна.<br />
Энэ талаар юу бодож байна?<br />
Чи намайг байнга хүлээлгэдгээс би залхаж<br />
байна. Бидний уулзахаар тохирсон цагаас<br />
хоцорч ирэхээр чинь би чамд чухал биш<br />
хүн юм шиг сэтгэгдэл надад төрдөг.<br />
Чамайг үүнээс хойш цагтаа ирэхийг<br />
хичээгээсэй гэж би хүсч байна.<br />
Чи ямар бодолтой байна вэ?<br />
Тодорхой тохиолдолтой холбоотой хувилбар<br />
Өчигдөр надаас асуулгүйгээр авга ахынх<br />
руугаа намайг явуулахаар шийдсэн чинь надад<br />
эвгүй сэтгэгдэл төрүүлсэн. Миний төлөвлөгөө,<br />
сонирхол, хэрэгцээг чи анхаарч үзэхгүй байгаа<br />
юм шиг санагдсан<br />
Цаашдаа надаас асууж байгаасай гэж би хүсч<br />
байна.<br />
Энэ нь ямар санагдаж байна?<br />
77
МОДУЛЬ 3: СЭДЭВ 6<br />
Чи ямар нэг зүйл хийнэ гэж хэлсэн хэрнээ<br />
түүндээ хүрдэггүй чинь миний уурыг хүргэдэг.<br />
Чамайг хэлсэн үгэндээ хүрдэг болоосой гэж<br />
би хүсч байна.<br />
За юу?<br />
Бид хоёрын хийсэн төлөвлөгөөг чи надаас<br />
асуулгүй өөрчлөхөд би чиний хувьд чухал хүн<br />
биш юм шиг сэтгэгдэл надад төрдөг.<br />
Хийсэн төлөвлөгөөндөө ямар нэг өөрчлөлт<br />
хийхээсээ өмнө надтай ярилцвал би<br />
баярлана.<br />
Энэ тухайд чи ямар бодолтой байна вэ?<br />
Бидний дурсах ёстой чухал өдрүүдийг<br />
мартаад байдаг чинь чи намайг, эсвэл,<br />
бидний холбоог нэг их анхаардаггүй юм шиг<br />
надад санагддаг.<br />
Бидний хувьд чухал өдрүүдийг мартахгүй<br />
байгаасай гэж би хүсдэг.<br />
Энэ тухай чи юу гэж бодож байна вэ?<br />
Чамайг миний гэр бүлийг байнга шүүмжилдэгт<br />
чинь надад эвгүй сэтгэгдэл төрдөг.<br />
Надтай ярилцахдаа манай гэрийхнийг битгий<br />
муулж байгаарай.<br />
За юу?<br />
78
БУСАДТАЙ ТОГТООСОН ХОЛБООНДОО ҮНЭЛГЭЭ ӨГӨХ<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 6.3<br />
ХОЛБОО ДОТОРХ ХАРИЛЦАА – ГАРЧ БОЛОХ ХАРИУЛТ<br />
Ерөнхий утгатай өгүүлбэр<br />
Тодорхой тохиолдолтой холбоотой хувилбар<br />
Чамайг надаас асуулгүйгээр бид хоёрын<br />
юу хийхийг шийдээд байхлаар намайг үл<br />
тоомсорлож байгаа юм шиг санагдан,<br />
эвгүйцэх сэтгэгдэл төрдөг.<br />
Цаашдаа эхлээд надаас асууж байгаасай<br />
гэж би хүсч байна.<br />
Энэ нь ямар санагдаж байна?<br />
Чамайг найзуудынхаа өмнө намайг “доош<br />
нь хийх”-д надад эвгүй санагддаг. Энэ нь<br />
намайг тэнэг байдалд оруулдаг.<br />
Дахиж битгий ингээрэй.<br />
За юу?<br />
Өчигдөр надаас асуулгүйгээр авга ахынх руугаа<br />
намайг явуулахаар шийдсэн чинь надад эвгүйцэх<br />
сэтгэгдэл төрүүлсэн. Миний төлөвлөгөө, миний<br />
хэрэгцээнүүдийг чи анхаарч үзэхгүй байгаа юм<br />
шиг санагдсан<br />
Цаашдаа надаас асууж байгаасай гэж би хүсч<br />
байна.<br />
Энэ нь ямар санагдаж байна?<br />
Түрүүчийн долоо хоногт бааранд байхдаа чи<br />
“Бүх охид адилхан шүү дээ. Чи ганц түүнийг<br />
буруутгаад байх хэрэггүй” гээд найзуудтайгаа<br />
хөхрөлдөөд байсан чинь надад таалагдаагүй.<br />
Энэ нь намайг тэнэг байдалд оруулсан<br />
Дахиж найзуудынхаа өмнө намайг битгий гутааж<br />
байгаарай.<br />
За юу?<br />
Чи архи ууж согтчихоод, надад болон<br />
миний найзуудад бүдүүлэг авир гаргадаг<br />
чинь миний уурыг хүргэдэг.<br />
Чамайг согтож, бүдүүлэг авирлахаасаа<br />
өмнө уухаа болиосой гэж би хүсч байна.<br />
Энэ талаар юу бодож байна?<br />
Чи намайг байнга хүлээлэгдэгт би залхаж<br />
байна. Бидний уулзахаар тохирсон цагаас<br />
хоцорч ирэхлээр чинь би чамд чухал биш<br />
хүн юм шиг сэтгэгдэл надад төрдөг.<br />
Чамайг үүнээс хойш цагтаа ирэхийг<br />
хичээгээсэй гэж би хүсч байна. Чи ямар<br />
бодолтой байна вэ?<br />
Түрүүчийн Лхагва гарагт Ганаагийнд очиж<br />
согтоод, Ганааг гомдоосонд чинь миний<br />
уур их хүрсэн. Би чамайг болиулах гэтэл чи<br />
намайг амаа хамхи гэсэн. Чи Ганаа бид хоёрыг<br />
гомдоосон, мөн тэгтлээ их согтсон чинь миний<br />
уурыг хүргэсэн.<br />
Чамайг согтож, бүдүүлэг авирлахаасаа өмнө<br />
уухаа болиосой гэж би хүсч байна.<br />
Энэ талаар юу бодож байна вэ?<br />
Өчигдөр орой болзоондоо хоцорч ирсэн чинь<br />
надад эвгүй санагдсан. Би чамайг 45 минут<br />
хүлээсэн. Энэ нь чиний хувьд би чухал биш хүн<br />
юм шиг надад санагдсан<br />
Үүнээс хойш цагтаа ирэхийг хичээгээсэй гэж би<br />
хүсч байна.<br />
Чи ямар бодолтой байна вэ?<br />
79
МОДУЛЬ 3: СЭДЭВ 6<br />
Ямар нэг зүйл хийнэ гэж хэлсэн хэрнээ<br />
түүндээ хүрдэггүй чинь миний уурыг хүргэдэг.<br />
Чамайг хэлсэн үгэндээ хүрдэг байгаасай гэж<br />
би хүсч байна.<br />
За юу?<br />
Бид хоёрын хийсэн төлөвлөгөөг чи надаас<br />
асуулгүйгээр өөрчлөхөд би чиний хувьд чухал<br />
хүн биш юм шиг сэтгэгдэл надад төрдөг.<br />
Хийсэн төлөвлөгөөндөө ямар нэг өөрчлөлт<br />
хийхээсээ өмнө цаашдаа надтай ярилцаж<br />
байвал би баярлана.<br />
Энэ тухайд чи ямар бодолтой байна вэ?<br />
Бидний дурсах ёстой чухал өдрүүдийг<br />
мартаад байдаг чинь чи намайг, эсвэл бидний<br />
холбоог нэг их анхаардаггүй юм шиг надад<br />
санагддаг.<br />
Бидний хувьд чухал өдрүүдийг мартахгүй<br />
байгаасай гэж би хүсдэг.<br />
Энэ тухай чи юу гэж бодож байна вэ?<br />
Чи миний гэр бүлийг байнга шүүмжилдэг<br />
чинь надад эвгүй сэтгэгдэл төрдөг.<br />
Надтай ярилцахдаа манай гэрийхнийг битгий<br />
муулж байгаарай.<br />
За юу?<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 6.4<br />
Чи амласан ёсоороо дүүг минь сургуулиас нь<br />
аваагүйд миний уур маш их хүрсэн. Хэрвээ<br />
чи ямар нэг зүйлийг хийнэ гэж надад хэлсэн<br />
л бол түүндээ хүрч байгаасай гэж би хүсч<br />
байна. Хэрвээ чи чадахгүй юм бол анхнаасаа<br />
л амлахгүй байхыг би хүсч байна.<br />
За юу?<br />
Хамтдаа кино үзэхээр тохирчихоод, түүнийгээ<br />
өөрчлөн найзынд чинь очих болсон нь би<br />
чиний хувьд чухал хүн биш юм шиг сэтгэгдэл<br />
надад төрүүлсэн.<br />
Хийсэн төлөвлөгөөндөө ямар нэг өөрчлөлт<br />
хийхээсээ өмнө цаашдаа надтай ярилцаж<br />
байвал би баярлана.<br />
Энэ тухайд чи ямар бодолтой байна вэ?<br />
Түрүүчийн Ням гарагт бид хоёрын анх<br />
танилцсаны 6 сарын ой болсныг чи мартсанд<br />
би их гомдсон.<br />
Бидний дурсгалт өдрүүдийг мартахгүй<br />
байгаасай гэж би хүсч байна.<br />
Энэ тухай чи юу гэж бодож байна вэ?<br />
Урьд оройн манай аавын үглэж, загнаж<br />
байсныг чи шүүмжилж яриад эхлэхэд надад<br />
эвгүй сэтгэгдэл төрсөн.<br />
Надтай ярилцахдаа манай гэрийхний тухай<br />
битгий муулж байгаарай.<br />
За юу?<br />
ХОСЫН ХАРИЛЦААНД ГАРАХ БЭРХШЭЭЛТЭЙ АСУУДАЛ<br />
Картууд<br />
--<br />
Тэр чамайг хаана байгаа тухай найзуудаас чинь байнга асуудаг.<br />
--<br />
Тэр та хоёрын зарим нууцыг найздаа хэлсэн.<br />
--<br />
Тэр өөр хүнээс хүүхэдтэй болсныг чи олж мэдсэн.<br />
--<br />
Түүний насаа худлаа хэлснийг нь чи олж мэдсэн.<br />
--<br />
Тэр чамайг хууран мэхэлж байгааг чи олж мэдсэн.<br />
--<br />
Тэр чамаас зарим зүйлээ нуудаг.<br />
--<br />
Тэр чамтай бэлгийн харилцаанд орохыг хүсдэггүй.<br />
--<br />
Тэр архи ууж согтсон үедээ чамайг алгадсан/цохисон.<br />
--<br />
Чамайг бусад найзтайгаа хамт гадагшаа гарахад тэр уурладаг.<br />
--<br />
Тэр чамтай байнга хамт байхыг хүсдэг.<br />
80
Сэдэв 7<br />
ЭРҮҮЛ БУС ХОЛБООГ<br />
ТАСЛАХ
ЗОРИЛГО<br />
Энэ сэдвээр хүмүүсийн хоорондох эрүүл ба эрүүл бус холбооны шинж чанарыг тодорхойлж,<br />
ямар шинж тэмдэг илэрвэл түүнийг эрүүл бус гэж үзэх, мөн эрүүл бус холбоог таслах тухай<br />
жүжигчилсэн тоглолт хийх болно.<br />
ЗОРИЛТ<br />
Тус сэдвийг судалснаар суралцагчид дараах мэдлэг, чадвартай болсон байна.<br />
Үүнд:<br />
• Хүмүүсийн хоорондох холбоо эрүүл байгааг харуулах таван шинжийг хэлэх.<br />
• Хүмүүсийн хоорондох холбоо эрүүл бус байгааг харуулах таван шинжийг хэлэх.<br />
• Бусад хүнтэй тогтоосон холбоог таслах шалтгаан буюу эрүүл бус холбооны гурваас<br />
доошгүй шинж тэмдгийг хэлэх.<br />
• Бусад хүнтэй тогтоосон холбоог таслах гурван арга замыг нэрлэх.<br />
• Тогтоосон холбоог таслахад шууд харилцаа нь ихэнх тохиолдолд хамгийн зөв шийдэл<br />
болохыг харуулсан хоёр үндэслэлийг нэрлэх.<br />
• Тогтоосон холбоог таслахыг оролдохдоо өөртөө итгэлгүй харилцсанаас тулгарч болох<br />
хоёр бэрхшээлийг нэрлэх.<br />
Бэлтгэх зүйл<br />
• Том цаас, эсвэл самбар<br />
• Самбарын үзэг, эсвэл шохой<br />
• Том үзүүлэн – 2 ширхэг. Нэг дээр нь “Чамд ээлтэй холбоонд...” нөгөө дээр нь “Чамд<br />
халтай холбоонд...” гэж бичиж ханан дээр хооронд нь зайтай байрлуулах хэрэгтэй.<br />
• “Хүмүүс хоорондын холбооны эрүүл ба эрүүл бус шинж” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 7.1) нэртэй<br />
картууд – өгүүлбэр бүрийг тус тусад нь салгаад А4 хэмжээтэй цаасны талтай тэнцүү<br />
цаасан дээр нэг бүрчлэн бичсэн байх шаардлагатай.<br />
• “<strong>Холбоо</strong>г таслахыг харуулсан зохиомж” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 7.2)-Тохиолдлууд
ЭРҮҮЛ БУС ХОЛБООГ ТАСЛАХ<br />
ТУХАЙН СЭДВИЙН ҮНДСЭН ОЙЛГОЛТ<br />
• Хүмүүс нэгэнт тогтоосон холбоогоо шаардлагатай үед яаж таслахаа мэддэггүй. Энэ<br />
асуудлыг хөндөхөөс эмээдгээс болж үүсээд байгаа хүндрэлийг ихэнхдээ анхааралгүй<br />
өнгөрөөдөг.<br />
• Найз нөхөд, хайртай хосын аль нэг нь, эсвэл хоёулаа бэрхшээлтэй асуудлыг шийдвэрлэх,<br />
үүссэн нөхцөл байдлыг өөрчлөхийн төлөө хичээл зүтгэл гаргахыг хүсэхгүй бол энэ холбоо<br />
мухардмал байдалд орно гэсэн үг.<br />
• Шаардлагатай үед холбоогоо таслах тухай бие биедээ шууд ярих нь асуудлыг зохицуулан<br />
шийдвэрлэх хамгийн оновчтой арга зам бөгөөд энэ холбоог дуусгасан ч гэсэн найз нөхөд<br />
хэвээр үлдэх нь зөв шийдэл байх болно.<br />
• <strong>Холбоо</strong> эрүүл бус болсон тохиолдолд цаашид үргэлжлүүлэх нь өөрийгөө аюулд учруулан,<br />
эрүүл мэнд, сэтгэл санаагаар хохирч байгаа хэрэг бөгөөд уг холбоо улам л муудах болно.<br />
СУРГАЛТЫН ЯВЦ<br />
Өнөөдрийн сэдвээр хүмүүсийн хоорондох холбооны эрүүл бус шинж болон түүнийг таслан<br />
зогсоох арга замын тухай ярилцана.<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 1<br />
Хүмүүсийн хоорондох холбооны эрүүл ба эрүүл бус шинж<br />
Суралцагчдыг 3-4 хүнтэй багт хуваагаад “Хүмүүсийн хоорондох холбооны эрүүл ба эрүүл бус<br />
шинж” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 7.1) картыг багуудын дунд тэгш хувааж өгнө. Багууд карт бүрийг<br />
хэлэлцээд, энэ холбоо эрүүл ба эрүүл бус шинжийн аль нь болохыг шийдээд, яагаад гэдгийг<br />
тайлбарлана.<br />
Багууд өөрт оногдсон карт дээр бичсэн өгөгдлийг бусад суралцагчдад танилцуулж энэ нь<br />
тухайн хүмүүсийн хоорондох холбооны эрүүл ба эрүүл бус ямар шинж илэрч байгааг ярилцаж,<br />
ханан дээр байрлуулсан хоёр өгүүлбэрийн тохирох хэсэгт нь наана.<br />
Багуудын ханан дээр картаа байрлуулсан шийдэлтэй бусад суралцагч санал нийлж байгаа<br />
эсэхийг асууна. Зарим нь санал нийлэхгүй байгаа бол тэднээс учрыг асууж, тухайн багт<br />
өөрсдийн гаргасан шийдвэрийг тайлбарлах ба хамгаалах боломж олгоно. Зарим картыг<br />
буруу байрлуулсан үед хэн ч түүнийг анхаарахгүй байвал чиглүүлэх асуулт тавих замаар<br />
шийдвэрлүүлнэ. Картуудыг зөв байрлуулсан эсэхийг шалгахдаа “Хүмүүсийн хоорондох<br />
холбооны эрүүл ба эрүүл бус шинж” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 7.1) материалыг ашиглана. Картуудыг<br />
тохирох хэсэгт нь байрлуулан ярилцаж дууссаны дараа суралцагчдаас дараах асуулт асууна.<br />
Хүмүүсийн хоорондох холбооны янз бүрийн шинж тэмдгийг ялгах хэр төвөгтэй байсан бэ?<br />
Өөрийнхөө хэн нэгэнтэй тогтоогоод байгаа холбоонд эрүүл бус шинж тэмдэг илэрч байгааг<br />
тодорхойлоход чамд хэцүү байсан уу, хялбар байсан уу?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Ихэнхдээ хэцүү байдаг.<br />
83
МОДУЛЬ 3: СЭДЭВ 7<br />
Зарим хүн өөрийн тогтоосон холбоонд илэрч байгаа эрүүл бус шинж тэмдгийг таньж ялгахгүй<br />
байх шалтгаан нь юундаа байна вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Нөгөөдөө хайртай учраас, бас өөртэй нь холбоотой учраас асуудлыг бодитой харж<br />
чадахгүй байна.<br />
--<br />
Хүмүүсийн хоорондох холбоо эрүүл байна гэдгийг тэд мэдэхгүй.<br />
--<br />
Үнэн байдлыг бодитойгоор харахаасаа тэд эмээж байна.<br />
Түрүүчийн сэдвээр зарим хүн өөрийн тогтоосон холбоогоо таслахад хүргэж болох зарим<br />
тохиолдлыг товч авч үзсэнийг суралцагчдад сануулна. Одоо тогтоосон холбооныхоо хувьд<br />
тэвчих тохиолдлын жагсаалтыг гаргах даалгаврыг суралцагчдад өгнө. Суралцагчид дэвтэр<br />
дээрээ “Дараах тохиолдолд би энэ холбоог үргэлжлүүлж чадахгүй” гэсэн гарчиг бичнэ.<br />
Тэгээд ханан дээр байрлуулсан эрүүл бус холбооны шинж чанарын тухай ярилцана. Өөрсдөд<br />
нь тохиолдсон асуудлыг ямар байдлаар засаж залруулах, эсвэл засаж болохооргүй бол<br />
холбоогоо таслахад хүргэх шинж чанарыг сонгон бичихийг зөвлөнө.<br />
Суралцагчдаас дараах асуулт асууж, энэ дасгал ажлыг задлан шинжилнэ.<br />
Чи ямар шинж чанарыг бичсэн бэ? Ижил шинж чанар бичсэн өөр хүн байна уу?<br />
Ийм явдал чиний амьдралд тохиолдохоос өмнө нь энэ талаар урьдчилан бодож байх нь<br />
юугаараа ашигтай байж болох вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Эдгээр нөхцөлийн талаар эрүүл саруулаар тунгаан бодoх боломжтой боллоо. Үүнээс ямар<br />
мэдрэмж төрж байгаагаа хөндлөнгийн нөлөөнд автахгүй тодорхойлох боломжтой. Хэрвээ<br />
дараа нь амьдралд ийм зүйл тохиолдвол эдгээрийг эргэн санаж болно.<br />
Хүмүүсийн хоорондох эрүүл холбоонд эрүүл бус шинж илэрч болох уу? Энэ нь хэрхэн үүсэх<br />
вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Хосууд бие биеэ илүү сайн мэддэг болоход өмнө мэдэгддэггүй байсан бусад шинж чанар,<br />
түүний дотор “эрүүл бус” зуршил нь ч илэрч эхэлдэг.<br />
--<br />
<strong>Холбоо</strong> анх үүссэн орчин нөхцөл нь өөрчлөгдөж болно (нэг нь ажил, сургуульд орох, шинэ<br />
найзтай болох, хүүхэдтэй болох гэх мэт).<br />
--<br />
Хосын хэн нэг нь эсвэл хоёулаа өөрчлөгдөх.<br />
Хүмүүсийн хоорондох холбоонд эрүүл бус шинж чанар байнга илрээд байвал уг холбоог<br />
таслахгүй бол юу тохиолдож болох вэ? Эдгээрээс заримыг нь нэрлэнэ үү?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Нэгэндээ дургүй болно.<br />
--<br />
Ерөнхийдөө аз жаргалгүй, сэтгэл дундуур байна.<br />
--<br />
Сэтгэл санааны дарамт, хүчирхийлэлд өртөнө.<br />
--<br />
Биеийн болон бэлгийн хүчирхийлэлд өртөнө.<br />
Ийм үр дагавар гарч болно гэдгийг мэддэг ч нэгнийхээ сэтгэлийг бодоод холбоогоо таслахгүй<br />
байх нь зөв үү? Тийм бол яагаад? Үгүй бол яагаад?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Аливаа холбоо нь хэн нэгэндээ, эсвэл хоёуланд нь таатай бус болсон тохиолдолд нэгийгээ<br />
гомдоох байсан ч энэ холбоог таслах нь зөв шийдвэр байдаг.<br />
84
ЭРҮҮЛ БУС ХОЛБООГ ТАСЛАХ<br />
Ганцаардахаас айдаг олон хүн байдаг. Гэтэл зарим хүн “таарч тохирохгүй хүнтэй хамт байснаас<br />
ганцаараа байсан нь дээр” гэж үздэг. Чи харин ганцаараа байсан нь дээр гэж үзэж байна уу,<br />
ганцаардахгүйн тулд таарахгүй ч байсан хамаагүй хэн нэг хүнтэй хамт байсан нь дээр гэж үзэж<br />
байна уу? Яагаад?<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 2<br />
<strong>Холбоо</strong>гоо таслах нь<br />
Бусдаас холбоогоо хэрхэн таслах вэ? Хүмүүс бусдаас холбоогоо таслахдаа ямар арга<br />
хэрэглэдгийг суралцагчдаас асууна. Тэдний хэлсэн санааг самбарт жагсаан бичнэ.<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Юу ч хэлэлгүй яваад өгөх, зүгээр л холдох.<br />
--<br />
Өөртэй нь уулзахыг хүсэхгүй байгааг нөгөө хүнээ мэдэртэл уулзахгүй байх.<br />
--<br />
Нөгөө хүн нь өөрөө “салъя” гэж хэлтэл нь түүнтэй таагүй харилцах.<br />
--<br />
Нөгөө хүнтэйгээ ярилцаж, бүх зүйл дууссан гэдгийг мэдэгдэх.<br />
Суралцагчдаас дараах асуулт асууна.<br />
Чиний найз чамтай тогтоосон холбоогоо таслахад хүрэх юм бол дээрх аргаас алийг нь<br />
ашиглаасай гэж хүсч байна вэ? Яагаад?<br />
Самбарт бичсэн байгаа аргуудаас гурав нь идэвхгүй аргууд болно. Аль нь вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Юу ч хэлэлгүй яваад өгөх, зүгээр л холдох.<br />
--<br />
Өөртэй нь уулзахыг хүсэхгүй байгааг нөгөө хүнээ мэдэртэл уулзахгүй байх.<br />
--<br />
Нөгөө хүн нь өөрөө “салъя” гэж хэлтэл нь түүнтэй таагүй харилцах.<br />
Эдгээрийг яагаад идэвхгүй арга гэж үзэж байна вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Эдгээр нь ямар нэгэн шууд үйлдэл хийх, нүүр тулан ярилцахаас зайлсхийж байна.<br />
Хэн нэгэн хүнээс холбоогоо идэвхгүй арга замаар таслахын зарим сул талыг хэлнэ үү?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Ойлгуулахыг оролдож байгаа санааг чинь мэдрэхгүй байх талтай. (Энэ нь чамд хэцүү.)<br />
--<br />
Нөгөө хүн чинь ер нь юу болсон, юу нь буруугаар эргэснийг хэзээ ч олж мэдэхгүй (Энэ нь<br />
нөгөө хүнд чинь хэцүү.)<br />
--<br />
Бие биеийнхээ дургүйг хүргэх зүйл хийх нь хэн хэндээ эвгүй сэтгэгдэл төрүүлнэ.<br />
Тогтоосон холбоог таслахад ашиглаж болох гол арга нь өөртөө итгэлтэй байх явдал болно.<br />
Гэтэл зарим хүн бусдаас холбоогоо таслахдаа энэ аргыг яагаад ашигладаггүй вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Өөртөө итгэлтэй байхад зориг хэрэгтэй. Энэ аргаар холбоогоо таслах нь хүндрэлтэй байж<br />
мэднэ.<br />
85
МОДУЛЬ 3: СЭДЭВ 7<br />
Өөртөө итгэлтэй байдлаар бусдаас холбоогоо таслахын зарим давуу талыг хэлнэ үү?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Хайр дурлалын холбоог тасалсан ч гэсэн гэсэн найзууд хэвээр байх боломжийг бүрдүүлдэг.<br />
--<br />
Энэ бол нөгөө хүний хувьд шударга явдал болно.<br />
Харин бусдаас холбоогоо таслахдаа өөртөө итгэлтэй арга хэлбэрийг ашиглахад тохиолдох<br />
нэг хүндрэлтэй асуудал нь тухайн үед хүмүүс юу хэлэх, юу хийхээ мэддэггүй. Иймд бусдаас<br />
холбоогоо таслах талаар дасгал хийх нь хэдийгээр төвөгтэй ч гэсэн туршиж үзэх хэрэгтэй<br />
гэдгийг хэлнэ.<br />
Хосуудад тохиолдсон явдлыг харуулсан жүжигчилсэн тоглолт хийнэ.<br />
Суралцагчдыг хоёр багт хувааж, баг бүр нэг жүжигчилсэн тоглолтод оролцоно. Багууд тухайн<br />
нөхцөл байдлын дүрийг хэрхэн бэлтгэх, дүрд хэн нь тоглож эхлэхээ сонгоход зориулж цөөн<br />
минут гаргана. Жүжигчилсэн тоглолтын явцад багийн гишүүд хамтран ажиллана.<br />
Суралцагчид тухайн жүжигчилсэн тоглолтод гарч буй нөхцөл байдлыг өөрийн бодлоор<br />
зохицуулах хүсэл төрвөл тоглолтын дундуур хэзээ ч гэсэн тухайн хүний дүрд орж болохыг<br />
хэлнэ. Жүжигчилсэн тоглолт үзүүлж байгаа хүн солигдохыг хүсвэл тоглолтын явцад гараа<br />
өргөн мэдэгдэж, түүний оронд багийнх нь хэн нэгэн сууна.<br />
Одоо “<strong>Холбоо</strong>г таслахыг харуулсан зохиомж” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 8.2) -оос нэгийг уншиж, баг<br />
бүр нэг дүрийг сонгож авна. Дараа нь баг дотроо хэлэлцэхэд зориулж гурван минутын хугацаа<br />
өгнө. Энэ хооронд бүгд тойрог болж зогсохоор зай гарган тойргийн дотор хоёр сандлыг өөд<br />
өөдөөс нь харуулан байрлуулахаар зохион байгуулна.<br />
Цөөн минутын дараа багууд эхний сайн дурын суралцагчаа сонгоод сандалд суулгаж тоглолт<br />
эхэлнэ. Нэг зохиомжийг ээлжлэн тоглож дуустал үргэлжлүүлнэ (5 минут орчим).<br />
Дараа нь өөр нэг зохиомжийг уншиж өгнө. Хэрэв шаардлагатай бол жүжигчилсэн тоглолтын<br />
явцад суралцагчид өөртөө итгэлтэй байж, хэрэв хэн нэг нь мухардвал оронд нь сууж бие<br />
биедээ туслахыг сануулна. Иймэрхүү байдлаар бүгдийг нь тоглож дуустал үргэлжлүүлээд<br />
тоглолт дуусахаар дараах асуулт асууж, ярилцана.<br />
--<br />
Бусадтай тогтоосон холбоогоо таслах тухай яриа өрнүүлж, жүжигчилсэн тоглолт үзүүлэх<br />
ямар санагдсан бэ?<br />
--<br />
Юу нь хэцүү байв?<br />
--<br />
Юу нь чиний бодож байснаас хялбар байсан бэ?<br />
--<br />
<strong>Холбоо</strong>гоо таслахгүй, цаашид үргэлжлүүлэх хүсэлтэй байгаа хүний дүрд тоглоход ямар<br />
санагдаж байсан бэ?<br />
--<br />
<strong>Холбоо</strong>гоо таслахаар шийдчихсэн хүний дүрд тоглоход ямар санагдаж байсан бэ?<br />
--<br />
<strong>Холбоо</strong>гоо таслахдаа шууд, өөртөө итгэлтэй байсан нь үүссэн гомдлыг арай бага болгоход<br />
тус болсон гэж та нар бодож байна уу? Тийм бол яагаад? Үгүй бол яагаад?<br />
86
ЭРҮҮЛ БУС ХОЛБООГ ТАСЛАХ<br />
ДҮГНЭЛТ<br />
Дараах асуултын дагуу ярилцаж, сэдвийг дүгнэнэ.<br />
Хэрвээ хэн нэгтэй тогтоосон холбоо эрүүл бус байгааг өөрөө мэдэхгүй байгаа бол найз нараа<br />
юу хийгээсэй гэж чи хүсэх вэ?<br />
Нэг найзын чинь хэн нэгтэй тогтоосон холбоо эрүүл бус байгааг нь мэдэх юм бол чи юу зөвлөх<br />
вэ?<br />
Хүн эрүүл бус холбоонд байгаа ч нөгөө хүндээ хайртай хэвээр байж чадах уу?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Болно. Хоёр хүний хооронд тогтсон холбоонд эрүүл бус шинж илэрч байлаа ч гэсэн нэг<br />
хүн нь нөгөөдөө “хайртай” байж болно.<br />
Хайртай байна гэдэг нь тухайн холбоог үргэлжлүүлэх үндэслэл болж чадах уу?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Үгүй. <strong>Холбоо</strong>гоо үргэлжлүүлэхийн тулд тухайн хүний хувьд тогтоосон холбоондоо сэтгэл<br />
хангалуун байх ёстой.<br />
87
МОДУЛЬ 3: СЭДЭВ 7<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 7.1<br />
ХҮМҮҮСИЙН ХООРОНДОХ ХОЛБООНЫ ЭРҮҮЛ БА ЭРҮҮЛ БУС ШИНЖ<br />
(Дараах жишээнүүдийг А4 хэмжээтэй цаасны тал дээр тус тусад нь бичнэ.)<br />
Эрүүл бус шинж:<br />
--<br />
Та хоёрын хоорондох холбоонд хамгийн чухал нь бэлгийн харилцаа.<br />
--<br />
Хаашаа явах, юу хийхийг ихэнхдээ нэг нь л ганцаараа шийддэг.<br />
--<br />
Та хоёр байнга муудалцаж, хааяа зодолддог.<br />
--<br />
Чи түүнд өөрт жинхэнээсээ төрж буй сэтгэгдэл болон өөрийн тухай үнэнийг мэдүүлэхийг<br />
хүсдэггүй.<br />
--<br />
Чи бусад найзтайгаа бараг уулзахаа больсон.<br />
--<br />
Түүнтэй хамт бусад хүний дунд байхаасаа ичдэг, эвгүйцдэг.<br />
--<br />
Хичээл сурлага, ажилдаа анхаарахын оронд гадуур зугаалахыг шаарддаг.<br />
--<br />
Ганцаараа байхыг хүсэхгүй учраас чи энэ холбоог таслахгүй байгаа.<br />
--<br />
Бэлгэвч, жирэмслэлтээс сэргийлэх аргын талаар ярих нь чамд таатай биш байдаг.<br />
--<br />
Чамайг хүсээгүй үед ч тэр бэлгийн харилцаанд орохыг шаарддаг.<br />
--<br />
Та хоёр нэг нэгнийгээ байнга шүүмжилдэг.<br />
--<br />
Тэр бусад хүний дэргэд чамайг гутаадаг.<br />
--<br />
Та хоёр хамт байхгүй үед тэр чамайг хэнтэй байгааг шалгадаг.<br />
--<br />
Чамайг бусад найзтайгаа гадагшаа гарахад харддаг.<br />
--<br />
Тэр хааяа чамайг зоддог боловч дараа нь уучлал гуйдаг.<br />
Эрүүл шинж:<br />
--<br />
Ямар нэг зүйл санаанд хүрэхгүй байвал энэ талаар ярихаасаа чи эвгүйцдэггүй.<br />
--<br />
Та хоёр бие биеийнхээ бэлгийн ямар зан үйлд оролцох тухай шийдвэрийг хүндэтгэн<br />
үздэг.<br />
--<br />
Та хоёр цагийг ганцаараа болон хамтдаа өнгөрөөхдөө сэтгэл хангалуун байдаг.<br />
--<br />
Тэр чамайг байгаагаар чинь хүлээж авдаг.<br />
--<br />
Түүний дэргэд байхдаа чи өөрийнхөөрөө байдаг. Өөрийн байгаагаасаа өөр ямар нэг дүр<br />
эсгэх шаардлагагүй.<br />
--<br />
Архи уу гэж бие биеэ шахдаггүй.<br />
--<br />
Санал зөрөлдөөнийг бие биеэ гомдоолгүйгээр зохицуулж чаддаг.<br />
--<br />
Тэр чиний, чи түүний эсрэг хүйсийн найз нарт хэвийн ханддаг.<br />
--<br />
Бодол санаа, мэдрэмжийнхээ талаар бие биедээ үнэнийг хэлдэг.<br />
--<br />
Энэ холбоо нь чиний хувьд чухал боловч амьдралын утга учир биш.<br />
--<br />
Бие махбодын хувьд дотно харилцаатай байх нь чамд таалагддаг төдийгүй бусад зүйлийг<br />
ч хамтдаа хийхдээ мөн адил дуртай.<br />
--<br />
Бэлгийн харилцаанд орохоосоо өмнө жирэмслэлтээс сэргийлэх арга болон БЗДХ-ын<br />
талаар ярилцаж чаддаг.<br />
--<br />
Чи түүнтэй бүх юман дээр санал нийлж байх ёстой гэж бодогддоггүй.<br />
88
ЭРҮҮЛ БУС ХОЛБООГ ТАСЛАХ<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 7.2<br />
ХОЛБООГОО ТАСЛАХЫГ ХАРУУЛСАН ЗОХИОМЖ<br />
Оюунбат, Саруул хоёр<br />
Оюунбат:<br />
Саруул тэр хоёр үерхээд дөрвөн сар болж байгаа бөгөөд түүнд үнэхээр дурлажээ. Тэрээр<br />
түүнтэй цаг мөч бүрийг хамтдаа өнгөрүүлэхсэн гэхээс өөр зүйл үл хүснэ. Үүний төлөө тэр<br />
бүхнийг хийдэг билээ. Тэр хоёр ихэвчлэн хамтдаа гэрийн даалгавраа хийх ба амралтын<br />
өдрүүдээр хамтдаа байх төлөвлөгөөг боловсруулна. Гэтэл сүүлийн үед Саруул бага зэрэг<br />
хойрго болсон шиг санагдана. Мөн хамтдаа байхыг өөрөө л ганцаараа санаачлаад байгаагаа<br />
анзаарчээ. Сүүлийн хоёр долоо хоногийн амралтын өдрүүдэд Саруул өөр төлөвлөгөөтэй гээд<br />
түүнтэй хамт байсангүй. Үүнд нь үнэхээр гомдсон байлаа. Тэрээр ганцаар уйтгарлан суухдаа<br />
өөрийгөө Саруулын дургүй ямар нэг зүйл хийчихсэн юм болов уу хэмээн гайхширч байлаа.<br />
Саруулд хайртай болсноор амар тайван байхаа больжээ. Түүнтэй л хамт байхгүй бол амьдрал<br />
дуусах юм шиг санагдана.<br />
Саруул:<br />
Тэр өөрийнхөөрөө байхаа нэгэнт больсон мэт санагдана. Оюунбаттай найзалж эхлэх үед бүх<br />
юм өөр байлаа. Түүнтэй хамт байж хайр халамжийг нь эдлэх маш сайхан байлаа. Чамтай хамт<br />
байх ямар сайхан байдаг гэж Оюунбат байнга хэлдэг, захиа, шүлэг бичиж ирүүлдэг. Үүнд нь<br />
тэр өөрийгөө нэгэн чухал хүн болсноор төсөөлдөг байв. Харин сүүлийн үед найзууд нь огт<br />
уулзалдахаа больсон гэж гомдоллох болжээ. Тэр ч мөн адил тэдэнтэйгээ уулзахыг хүсдэг ч<br />
өөр хүнтэй ямар нэг зүйл хийх тохиолдолд Оюунбат гомддог. Тэр хоёр байнга хамт байх ёстой<br />
гэж Оюунбат боддог бололтой. Бас тэр хэрээс хэтэрсэн зүйл хүсээд байх шиг бодогдоно.<br />
Тэр хоёр гэрийн даалгавраа ихэнхдээ хамт хийдэг ч хичээл сурлагадаа өмнөхөөс хамаагүй<br />
бага цаг зарцуулж байгааг анзаарчээ. Учир нь Оюунбат байнга юм ярьж нэг бол үнсэлцэх<br />
сонирхолтой. Удалгүй хичээлийн жил дуусах тул тэр өөрийн дүнд санаа зовж эхэллээ. Тэр<br />
хоёрын энэ харилцаа түүний бүхий л амьдралд нөлөөлж байх шиг, ер нь энэ бүхэн хэрээс<br />
хэтэрсэн юм шиг санагдах болов. Ингээд тэр энэ харилцаанд, мөн Оюунбатад жинхэнээсээ<br />
дургүйцэхээсээ өмнө энэ бүгдийг таслан зогсоохоор шийджээ.<br />
89
МОДУЛЬ 3: СЭДЭВ 7<br />
ХОЛБООГОО ТАСЛАХЫГ ХАРУУЛСАН ЗОХИОМЖ<br />
Гэрэлсүрэн, Бямбаа хоёр<br />
Гэрэлсүрэн:<br />
Чамд гэнэт айдас төрлөө. Сүүлийн хэдэн сар чи өөрийгөө ямар их азтайд итгэж чадахгүй<br />
байсансан. Бямбаа их царайлаг залуу. Түүний аав ээж нь ч нэртэй хүмүүс. Бямбаа хамт<br />
байхдаа их л эелдэг байдаг байлаа. Харин сүүлийн үед Бямбаа чиний хийдэг үйлдлийг засаж<br />
залруулах болсныг чи ажиглалаа. Чиний юу хийх, яаж хийхийг зааж, өмссөн хувцас хунар,<br />
бусадтай харилцаж байгааг чинь тэр шүүмжлэх болжээ. Гадуур гарах үед ч чиний яах, юу хийх<br />
талаар тэр шийдвэр гаргахаар хүчлээд байх шиг санагдана. Өнгөрсөн Баасан гарагийн орой<br />
болсон бүжиг дээр чамайг нэг найзтайгаа бүжиглэснээс болж маш их харджээ. Тэр чиний<br />
гараас угзарч бүжгийн талбайгаас татаж гаргаад битгий “завхай” амьтан шиг аяглаад бай,<br />
дахиж ингэвэл нударганы амт үзүүлнэ шүү гэж сүрдүүлэв. Харин дараа өдөр нь Бямбаа уучлал<br />
гуйгаад архинаас л боллоо гэжээ. Гэвч өнөө өглөө чамайг нэг найзтайгаа яриад зогсож байтал<br />
Бямбаа гэнэт гарч ирээд яриаг чинь таслан чамайг өөр рүүгээ угз татжээ. Тэр чиний гарыг<br />
хугалах нь уу гэмээр хүчтэй базсан байна. Энэ бүгд эрүүл бус холбооны шинж гэдгийг чи<br />
мэднэ. Түүнийг дахиж хардаж уурлахгүй гэдэгт чи итгэхгүй байгаа ба ямар нэг ноцтой юм<br />
болохоос өмнө түүнээс холбоогоо таслах нь зүйтэй юм болов уу гэж бодох болжээ.<br />
Бямбаа:<br />
Сургууль дээр хүн бүр л чамд атаархангуй ханддаг. Гэрэлсүрэн бол их хөөрхөн охин бөгөөд<br />
түүнтэй найзлах нь чиний нэр төрд сайнаар нөлөөлдөг. Чи өөрийгөө сургууль дээр хамгийн<br />
нэр хүндтэй сурагчдын нэг гэдгийг мэдэх ба энэ байдлыг өөрчлөхийг хүсэхгүй байна. Гэвч<br />
зарим нэг зүйл чамд саад болох болжээ. Юу гэвэл Гэрэлсүрэн чамайг эвгүй байдалд оруулах,<br />
чиний уурыг хүргэж хардалт төрүүлэхээр зүйл хийх болов. Жишээ нь: Тэр өөр хүнтэй их л янаг<br />
бүжиглэж байхыг чи харсан. Түүнийг бусад банди нартай сээтгэнэхийг нь болиулах гэж хэд<br />
хэдэн удаа оролдсон боловч нэг л үр дүнд хүрэхгүй байна. Үүний улмаас чи түүнд хэд хэдэн<br />
удаа дургүйцэж байгаагаа хэлж бүр зарим үед нэлээд ширүүн аашилжээ. Дараа нь түүнээс<br />
уучлал гуйсан бөгөөд түүнийг алдаагаа засах байх гэж чи найдаж байна. Иймэрхүү стрессийг<br />
эс тооцвол чи түүнээс харьцаагаа таслахыг хүсэхгүй байна. Ер нь түүнээс салчихвал хүмүүс ч<br />
юу гэх билээ!<br />
90
ЭРҮҮЛ БУС ХОЛБООГ ТАСЛАХ<br />
ХОЛБООГОО ТАСЛАХЫГ ХАРУУЛСАН ЗОХИОМЖ<br />
Даваа, Лхагвасүрэн хоёр<br />
Даваа:<br />
Тэр Лхагвасүрэнтэй үерхэж эхэлснээс хойш бараг хагас жил гаруй болжээ.Харин сүүлийн<br />
үед тэр түүнийг нэг юмаар хясаад байх шиг санагдана. Тэр хоёр хоёулаа 12 дугаар ангийн<br />
сурагч бөгөөд бие биедээ маш их хайртай. Өмнө нь тэр өөр найзтай байсан боловч тэр<br />
холбоо богинохон хугацаанд гал мэт дүрэлзээд л өнгөрчээ. Энэ удаад тэрээр их л хүлээцтэй,<br />
болгоомжтой байхаар шийджээ. Бүр анхнаасаа л тэр хоёр бэлгийн харилцаанд орохгүй гэж<br />
тохиролцсон байлаа. Гэхдээ холбоо нь улам гүнзгийрэн, баттай болохын хэрээр бэлгийн<br />
харилцаа аяндаа үүсч, Лхагвасүрэн ч татгалзахгүй байх гэж бодсон учраас анхандаа үүнийг<br />
хүлээн зөвшөөрсөн билээ. Удахгүй төгсөлт болох гэж байгаа ба найзууд нь үүнд зориулан баяр<br />
зохион байгуулахаар төлөвлөж байлаа. Гэхдээ энэ нь зөвхөн хосуудад зориулсан баяр бөгөөд<br />
хос бүр тусгай өрөөнд энэ баяраа “тэмдэглэх” юм. Энэ юу гэсэн үг вэ гэдгийг тэр сайн мэдэж<br />
байгаа. Энэ өдөр Лхагвасүрэнд өгсөн хайр сэтгэлээ илэрхийлэх хамгийн тохиромжтой өдөр<br />
гэж бодов. Одоо тэр хоёрын харилцаанд секс нэмэгдэхэд бэлэн болжээ. Гэтэл Лхагвасүрэн “Чи<br />
бид хоёр унтахгүй гэж тохиролцсон, тэр баярт чинь очмооргүй байна” гэж хэлсэн байна. Бие<br />
биедээ хайртай хүмүүс унтаж болдог гэдгийг огтхон ч ойлгохгүй байгаа бөгөөд Лхагвасүрэнг<br />
үдэшлэгт явъя хэмээн үргэлжлүүлэн ятгахаар шийджээ.<br />
Лхагвасүрэн:<br />
Даваа түүний санал бодол, ялангуяа өсвөр насныхан бэлгийн харилцаанд ороход бэлэн биш<br />
гэдэг үзлийг чинь ойлгохгүй байгааг мэдэрч эхэлжээ. Өнгөрсөн жил ангийнх нь нэг охин<br />
жирэмсэн болсноос болж хүнтэй сууж хүүхэд гаргасныг тэр санаж байгаа. Бүр дунд сургуулиа<br />
ч төгсөөгүй охин шүү! Хэдийгээр заримдаа хэцүү санагддаг ч тэр сурч дуустлаа бүхнийг<br />
хүлээхээр шийдсэн билээ. Тийм ч учраас Даваатай найзалж эхлэхдээ л түүнтэй унтахгүй гэж<br />
тохиролцсон. Гэтэл Даваа хосуудад зориулсан төгсөлтийн баяртаа заавал оч гэж шалах нь<br />
түүнд хэцүү байна. Учир нь тиймэрхүү баярын үеэр юу болдгийг тэр гадарладаг ажээ. Өөрийн<br />
хүсэл бодлыг шулуун шударгаар илэрхийлж байхад Даваа тэр талаар байнга сөхөж ярих нь<br />
түүний уурыг хүргэж болжээ. Тэрээр Даваад үнэн сэтгэлээсээ хайртай бөгөөд энэ холбоогоо<br />
үргэлжлүүлэхийг хүсч байгаа боловч Даваа өөрийнхөөрөө зүтгэсээр байх юм бол түүнээс<br />
холбоогоо таслахаас өөр аргагүй.<br />
91
МОДУЛЬ 3<br />
ХОЛБООГОО ТАСЛАХЫГ ХАРУУЛСАН ЗОХИОМЖ<br />
Бааска, Пүүжээ хоёр<br />
Бааска:<br />
Чиний хувьд бүх юм төгссөн мэт бодогдох ба уур чинь маш их хүрнэ. Пүүжээ яаж итгэлийг<br />
чинь эвдэж чадав аа? Пүүжээ та хоёр уулздаг болж, чамайг их сургуульд орсноос хойш буюу<br />
хагас жил өнгөрчээ. Та хоёрын үерхэл анхнаасаа л маш хүчтэй өрнөжээ. Та хоёр уулздаг<br />
болсноосоо хойш ганцхан сарын дараа л бэлгийн харилцаанд орсон бөгөөд бие биедээ үнэнч<br />
байх тангараг тавьжээ. Хамт хичээлээ давтах, бүжигт явах гээд хамт байх үе тун сайхан байлаа.<br />
Ер нь энэ холбоондоо сэтгэл хангалуун байсаар ирсэн билээ. Пүүжээтэй байхад үнэхээр<br />
хөгжилтэй. Түүнд бүрэн итгэдэг байсан бөгөөд хамгийн нарийн ширийн зүйлээ ч харамгүй<br />
хуваалцдаг байлаа. Гэтэл өчигдөр нэг найз чинь нэгэн итгэмээргүй зүйлийг хэлжээ. Түрүүчийн<br />
амралтын өдөр чамайг гэртээ шалгалтандаа бэлдэн хичээлээ давтаж байхад Пүүжээ дискон<br />
дээр байсныг найз чинь хэлжээ. Пүүжээ хэн нэгэнтэй архи уун, хамт бүжиглэж тэр ч байтугай<br />
үнсэлцэж байснаа цуг гараад явчихсаныг найз чинь харсан байна. Үүнд чи итгэж чадахгүй<br />
байгаа боловч энэ явдал уучлашгүй мэт санагдана. Ингээд чи түүнээс холбоогоо таслахаар<br />
шийдлээ.<br />
Пүүжээ:<br />
Чи юу хийхээ мэдэхгүй самгардана. Бааска та хоёр найзалж эхэлснээс хойш чи өөрийгөө<br />
азтайд тооцох болсон билээ. Та хоёр хамтдаа цагийг их л зугаатай өнгөрөөдөг ба чи түүнтэй<br />
хэдэн сарын өмнөөс бэлгийн харилцаанд орох болжээ. Үнэнч байхыг та хоёр бие биедээ<br />
амласан ба чи ч үүндээ итгэлтэй байсан билээ. Харин түрүүчийн долоо хоногийн эцсээр болсон<br />
явдлаас болж чи өөрийгөө буруутайд тооцож байна. Чи хэдэн найзтайгаа бүжигт орж архи уун,<br />
бага зэрэг согтсон ба гэр рүүгээ нэг хүнтэй хамт явж хоножээ. Энэ бол чиний хувьд тийм ч<br />
ноцтой бус алдаа, ер нь чи юу болсныг сайн санахгүй байгаа билээ. Гэвч энэ тухай Бааска<br />
мэдвэл юу болохыг чи төсөөлж байгаа. Бааска бол чиний хувьд маш онцгой хүн бөгөөд харин<br />
өөрөөсөө болж түүнээсээ хагацах вий гэж чи санаа зовж байна. Чи түүнд юу гэж хэлэхээ<br />
мэдэхгүй байгаагаас гадна үнэнээ хэлэхээс айж байна.<br />
92
БАГЦ СЭДВИЙН ДҮГНЭЛТ<br />
Тухайн модулийн хүрээнд заагдсан сэдвүүд болон чадварын талаар суралцагчид ямар бодолтой<br />
байгааг мэдэхийн тулд дараах асуултыг асууж ярилцана.<br />
--<br />
Уг багц сэдвийн ямар дасгал нь чамд хамгийн сонирхолтой санагдсан бэ? Яагаад?<br />
--<br />
Чиний хувьд шинэ, бас сонирхолтой санагдсан, эсвэл шинээр сурч авсан зүйлийнхээ<br />
заримыг нэрлэнэ үү?<br />
--<br />
Ямар зүйлийг ойлгоход хэцүү байсан бэ? Энэ багц сэдвийн агуулгатай холбоотой лавлах<br />
ямар нэгэн асуулт байна уу?<br />
--<br />
Чиний сурч авсан шинэ чадвараас аль нь хэрэглэхэд хүндрэлтэй байна гэж бодож байна<br />
вэ? Үүний талаар юу хийж болох вэ? Эдгээр шинэ чадварыг төлөвшүүлэхэд бие биедээ<br />
хэрхэн тусалж болох вэ?<br />
--<br />
Энэ багц сэдвээр заагдсан чадварыг эзэмшсэн байх нь яагаад чухал гэж та нар бодож<br />
байна вэ?<br />
--<br />
Энэ багц сэдвээр заагдсан чадварын заримыг нь та нар хэрэглэж үзсэн үү? Ямар үр дүн<br />
гарсан бэ?<br />
--<br />
Эдгээр чадвар нь та нарын цаашдын амьдралд ямар ач холбогдолтой гэж та нар бодож<br />
байна вэ?<br />
--<br />
Дээрх сэдвүүдээс хамгийн их сургамжтай, сонирхолтой нь аль нь байсан тухай ярина уу?<br />
--<br />
Чи өөрийн сурч мэдсэн зүйлээ хэн нэгэнд зааж өгөхийг хүсч байна уу? Яагаад?<br />
АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ<br />
--<br />
Ажлын ярилцлагын үндсэн 5 зөвлөгөө. https://www.facebook.com/joblinksmongolia/<br />
posts/526742560697578<br />
--<br />
Ажлын ярилцлагад бэлтгэх зөвлөмж http://papapa.blog.gogo.mn/read/entry153033<br />
--<br />
Brown, S. (1993). Streetwise to sex-wise: Sexuality education for high-risk youth. Hackensack,<br />
NJ: Planned Parenthood of Greater Northern New Jersey.<br />
--<br />
Goldfarb, E. S., & Casparian, E. M. (2000). Our whole lives: Sexuality education for grades 10-12.<br />
Boston: Unitarian Universalist Association.<br />
--<br />
Hipp, E. (1995). Fighting invisible tigers: A stress management guide for teens (Revised and Updated).<br />
Minneapolis: Free Spirit Publishing.<br />
--<br />
Hunter-Geboy, C. (1995). Life planning education: A youth development program. Washington,<br />
DC: Advocates for Youth.<br />
--<br />
Kimball, R. S. (2000). Our whole lives: Sexuality education for adults. Boston: Unitarian Universalist<br />
Association.<br />
--<br />
Montfort, S., & Brick, P. (1999). Unequal partners: Teaching about power and consent in adultteen<br />
relationships. Morristown, NJ: Planned Parenthood of Greater Northern New Jersey, Inc.<br />
--<br />
Питер Саймон. (2003). Амьдрах ухаан: <strong>Холбоо</strong> <strong>тогтоох</strong>. Цуврал ном. БСШУЯ, НҮБ-ын<br />
Хүн амын сан, Монгол дахь Энх тайвны корпус. Шведийн хөгжил, хамтын ажиллагааны<br />
агентлаг.<br />
--<br />
Питер Саймон, Алтанцэцэг,Д. (2007). Амьдрах ухааны чадварууд: <strong>Холбоо</strong> <strong>тогтоох</strong>. Цуврал<br />
ном. БСШУЯ, НҮБ-ын Хүн амын сан, Монгол дахь Энх тайвны корпус.
Энэхүү багц гарын авлага нь үнэгүй тараагдах бөгөөд зарж<br />
борлуулахыг хориглоно!<br />
ISBN:
Change language