BÀI GIẢNG SINH HỌC VI SINH - BIỆN THỊ LAN THANH - TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM TP. HCM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM TP. HCM 

BỘ MÔN CÔNG NGHỆ SINH HỌC 

Bài giảng 

SINH HỌC VI SINH 

Mã MH: 211138 

Số TC: 02 (30 tiết) 

ThS. Biện Thị Lan Thanh

HỌC LIỆU 

VI SINH VẬT HỌC 

Nguyễn Lân Dũng (Chủ biên), 

Nguyễn Đình Quyến, Phạm Văn Ty 

Nhà xuất bản Giáo dục 

Giá: 110.000 đồng 

• Quận 1: 2A Đinh Tiên Hoàng, 104 Mai Thị Lựu 

• Quận 5: 231 Nguyễn Văn Cừ, 240 Trần Bình Trọng 

• Quận 11: 5 Bình Thới

Nội dung môn học 

• Chương 1 Mở đầu 

• Chương 2 Sinh học các VSV nhân sơ (Prokaryote) 

• Chương 3 Sinh học các VSV nhân thật (Eukaryote) 

• Chương 4 Virus 

• Chương 5 Dinh dưỡng của VSV 

• Chương 6 Sự chuyển hóa năng lượng ở VSV 

• Chương 7 Các quá trình sinh tổng hợp ở VSV 

• Chương 8 Sinh trưởng và phát triển ở VSV 

• Chương 9 Di truyền học VSV 

• Chương 10 Sinh thái học VSV

• Là những cơ thể nhỏ bé, muốn thấy được phải 

nhìn qua kính hiển vi (KHV) 

• Các nhóm VSV: 

oSiêu vi trùng (virus) 

oVi khuẩn (bacteria) 

oNấm men (yeasts, levures) 

oNấm mốc (molds) 

oVi tảo (algae) 

Vi sinh vật (VSV) 

oNguyên sinh động vật (protozoa)

Đặc điểm chung của VSV 

• Kích thước nhỏ bé 

• Hấp thu nhiều, chuyển hóa nhanh 

• Sinh trưởng nhanh, phát triển mạnh 

• Năng lực thích ứng mạnh và dễ phát sinh 

biến dị 

• Phân bố rộng, chủng loại nhiều

• Các đơn vị phân loại từ thấp lên cao: Loài (Species), 

Chi (Genus), Họ (Family), Bộ (Order), Lớp (Class), 

Ngành (Phylum), và Giới (Kingdom). Hiện nay trên 

giới còn có một mức phân loại nữa gọi là lĩnh giới 

(Domain). 

• Cách viết tên khoa học của các loài gồm 2 chữ viết in 

nghiêng: chữ đầu tiên (viết hoa) chỉ tên chi (genus), 

chữ sau (không viết hoa) chỉ tên loài (species). 

• Ví dụ: 

Escherichia coli 

Vị trí phân loại của VSV 

E. coli 

Aspergillus niger A. niger 

Bacillus subtilis RIK1285 B. subtilis RIK1285


• John Ray (1627-1705) và Linnaeus (1707-1778) 

chia thế giới SV thành 2 giới là Thực vật và Động 

vật. Năm 1866, Haeckel (1834-1919) bổ sung 

thêm giới Nguyên sinh (Protista). 

• Năm 1969 Whittaker (1921-1981) đề xuất hệ 

thống phân loại 5 giới: Khởi sinh (Prokaryote hay 

Monera), Nguyên sinh (Protista), Nấm (Fungi), 

Thực vật (Plantae) và Động vật (Animalia).

Hệ thống phân loại 5 giới sinh vật


• Gần đây hơn có hệ thống phân loại 6 giới - như 5 

giới trên nhưng thêm giới Cổ vi khuẩn 

(Archaebacteria), giới Khởi sinh đổi thành giới Vi 

khuẩn thật (Eubacteria) 

• Cavalier-Smith (1993) đề xuất hệ thống phân loại 

8 giới: Vi khuẩn thật (Eubacteria), Cổ vi khuẩn 

(Archaebacteria), Cổ trùng (Archezoa), Sắc khuẩn 

(Chromista), Nấm (Fungi), Thực vật (Plantae) và 

Động vật (Animalia).

Hệ thống phân loại 6 giới sinh vật 

Hệ thống phân loại 8 giới sinh vật


• Dựa vào cấu trúc của nhân tế bào, Chatton và Lwoff 

chia sinh vật thành 2 nhóm: 

o Prokaryote: nhân tế bào chưa phân hóa hoàn 

chỉnh, nhiễm sắc thể chưa có màng nhân bao bọc, 

chưa hình thành tiểu hạch. Tiêu biểu cho nhóm 

này: vi khuẩn, xạ khuẩn, niêm vi khuẩn, xoắn thể, 

rickettsia, mycoplasma và tảo lam 

o Eukaryote: nhân tế bào đã phân hóa hoàn chỉnh, 

đã có màng nhân và tiểu hạch, bao gồm 2 nhóm: 

Eukaryote đơn bào: nấm men, tảo đơn bào 

(trừ tảo lam), nguyên sinh động vật 

Eukaryote đa bào: nấm mốc, nấm bậc cao, 

tảo đa bào, động vật và thực vật bậc cao

• Năm 1979, Trần Thế Tương đề nghị hệ thống phân 

loại 6 giới và 3 nhóm giới: 

I - Nhóm giới Sinh vật phi bào (chưa có tế bào) 

1 - Giới virus 

II - Nhóm giới Sinh vật nguyên thủy (Prokaryote) 

2 - Giới vi khuẩn 

3 - Giới vi khuẩn lam (Tảo lam) 

III- Nhóm giới Sinh vật nhân thật (Eukaryote) 

4 - Giới thực vật 

5 - Giới nấm 


6 - Giới động vật


• Năm 1980, Woese dựa trên những nghiên cứu sinh học 

phân tử đưa ra hệ thống phân loại 3 lĩnh giới (Domain): 

Sinh vật nhân thật (Eukaryote), Vi khuẩn (Bacteria), Cổ 

khuẩn (Archae)


• Sự khác nhau cơ bản của 3 nhóm trong sinh giới

Đặc điểm của SV Prokaryote và Eukaryote 

• Tế bào Prokaryote nhỏ hơn tế bào Eukaryote

III. Đặc điểm của SV Prokaryote và Eukaryote

III. Đặc điểm của SV Prokaryote và Eukaryote

IV. Vai trò của VSV 

• Trong nông nghiệp: phân giải xác hữu cơ, tạo chất mùn, 

cố định N, phân giải các hợp chất khó tan chứa P, K, S, 

thành phần chủ yếu của các chế phẩm sinh học 

• Trong thực phẩm: các sản phẩm lên men, sản phẩm trao 

đổi chất 

• Trong ngành năng lượng: sản xuất năng lượng sinh học 

(biofuel) 

• Trong xử lý môi trường: phân giải chất thải trong nông 

nghiệp, sinh hoạt, công nghiệp 

• Trong nghiên cứu khoa học: là đối tượng để nghiên cứu 

về di truyền, sinh lý tế bào 

• Tuy nhiên, có không ít các loài VSV gây bệnh, sinh độc 

tố, làm ô nhiễm môi trường

V. Lịch sử phát triển của VSV 

KHV do Robert Hook sử dụng mô tả các tế bào nấm 

mốc mọc trên bề mặt da thuộc

Tiêu bản máu người chụp 

dưới KHV của Leeuwenhoek


Thí nghiệm của Parteur chứng 

minh VSV không phải tự sinh ra 

Louis Parteur là người đặt nền tảng khoa 

học cho môn vi sinh vật học với các cống 

hiến: 

Bác bỏ thuyết tự sinh 

Chứng minh sự lên men rượu là do nấm 

men 

Tìm ra nguyên nhân gây hư hỏng rượu là 

do một loại vi khuẩn, đề ra biện pháp bảo 

quản bằng cách thanh trùng hấp cách thủy 

62 o C/10 phút thanh trùng Pasteur 

Tìm ra nguyên nhân gây bệnh than ở gia 

súc, bệnh ở tằm 

Tìm ra cơ sở khoa học của việc chủng 

ngừa bằng vaccine 

Phát minh vaccine ngừa bệnh dại 

Đề ra các phương pháp khử trùng có giá 

trị trong phẫu thuật


Ảnh chụp Bacillus anthracis của Robert Koch 

4 nguyên tắc chuẩn để chứng minh khả năng gây bệnh đặc trưng của 

một loài VSV của R. Koch 

1. Luôn được tìm thấy trên sinh vật bị nhiễm bệnh nhưng không có 

ở sinh vật khỏe 

2. Được nuôi trong điều kiện thực nghiệm bên ngoài cơ thể sinh vật 

3. Có khả năng gây bệnh khi gây nhiễm vào con vật mẫn cảm 

4. Được xác định từ kết quả tái phân lập.

• Vi khuẩn thật (Eubacteria): vi khuẩn (Bacteria), 

xạ khuẩn (Actinomycetes), vi khuẩn lam 

(Cyanobacteria) và nhóm vi khuẩn nguyên thủy 

• Vi khuẩn cổ (Archaebacteria)

I. Tổng quan về Prokaryote

1. Hình dạng, kích thước 

Cầu khuẩn 

(coccus) 

Đường kính 0,2 – 2 µm 

Micrococcus 

Diplococcus 

Streptococcus 

Tetracoccus 

Staphylococcus 

Sarcina 

(a) 

(c) 

(a) Liên cầu khuẩn Streptococcus, 

(b) (b) Song cầu khuẩn, 

(c) tứ cầu khuẩn, 

(d) tụ cầu khuẩn Staphylococcus 

(b) 

(d)

Trực khuẩn 

(Baccille) 

Kích thước 0,5-1 x 1- 4 µm 

Bacillus: G+, sinh bào tử, 

hiếu khí hay kị khí tùy ý 

Clostridium: G+, sinh bào tử, 

kị khí bắt buộc 

Enterobacterium: 

G-, không sinh bào tử, 

thường có tiêm mao 

Pseudomonas: 

G-, không sinh bào tử, 

có 1 hay 1 chùm tiêm mao 

ở đỉnh, thường có sinh sắc tố 


(a) 

(c) 

(a) Trực khuẩn dưới KHV điện tử, 

(b) Trực khuẩn dạng chuỗi, 

(c) Trực khuẩn Bacillus, 

(d) trực khuẩn E. coli 

(b) 

(d)


Xoắn khuẩn 

(Spirillium) 

G+, di động nhờ có 1 

hay nhiều tiêm mao mọc 

ở đỉnh 

(a) 

(b) 

Phẩy khuẩn 

(Vibrio) 

Gồm các VK hình que 

uốn cong giống dấu phẩy, 

có 1 tiêm mao 

(c) 

(d) 

(a) Xoắn khuẩn Helicobacter pylori, (b) phẩy 

khuẩn Vibrio cholerae (c) xoắn khuẩn Spirillum, 

(d) phẩy khuẩn Campylobacter jejuni

2. Cấu tạo tế bào

Thành tế bào (cell wall) 

‣Duy trì hình dạng tế bào 

‣Hỗ trợ sự chuyển động của tiên mao 

‣Giúp tế bào đề kháng với lực tác động bên ngoài 

‣Cần thiết cho quá trình phân cắt bình thường của 

tế bào 

‣Cản trở sự xâm nhập của một số chất có hại 

‣Có liên quan đến tính kháng nguyên, tính gây 

bệnh, tính mẫn cảm với thực khuẩn thể

Thành tế bào vi khuẩn Gram dương 

Vách tế bào đồng nhất và dày của VK G+ được cấu 

tạo chủ yếu bởi peptidoglycan (PG) và acid teichoic 

• Acid teichoic: vừa nối với PG, vừa nối với lipid 

của màng tế bào chất (lipoteichoic acid)

• Peptidoglycan (murein) là hợp chất cao phân tử 

khổng lồ, cấu tạo bởi nhiều tiểu đơn vị nối lại với 

nhau, chứa 2 dẫn xuất của đường glucose (N- 

Acetylmuramic và N-Acetyl glucosamin) và 4 

loại amino acid (L-Alanine, D-Glutamate, L- 

Lysine, D-Alanine và L-Diaminopimelic) 

• PG có thể bị phân giải bởi lysozyme, một số chất 

kháng sinh (penicillin) có thể làm ức chế sự tổng 

hợp PG

Peptidoglycan ở VK G+ và G-

Thành tế bào vi khuẩn Gram âm 

So với VK G+, thành tế bào VK G- phức tạp hơn: 

• Lớp màng ngoại vi: bên ngoài lớp PG: 

Lipoprotein: nối màng ngoài và lớp PG 

Lipopolysacharide (LPS): chứa lipid và glucid, gồm 3 phần: 

Lipid A: là nội độc tố (endotoxin) của vi khuẩn 

Polysaccharide lõi: nối với lipid A 

Polysaccharide O (kháng nguyên O): là 1 chuỗi polysaccharide 

ngắn của polysaccharide lõi, được cấu tạo từ vài loại đường, thành 

phần thay đổi tùy loại VK; dễ dàng nhận biết bởi kháng thể của kí 

chủ. 

Để thoát khỏi sự phòng vệ của kí chủ, VK G- có thể thay đổi nhanh 

chóng bản chất của kháng nguyên O. 

• PG mỏng, kế cận màng tế bào chất 

• Khoảng không chu chất: nằm giữa lớp màng ngoài và lớp PG 

mỏng ở thành tế bào VK G-, và giữa lớp thành tế bào và lớp 

màng tế bào chất của cả VK G- và G+

Vi khuẩn Gram dương 

Vi khuẩn Gram âm 

Gram dương 

Gram âm 

Peptidoglycan Dày Mỏng 

Acid techoic Có Không 

Màng tế bào 1 2 

Lớp chu chất Có Có 

Lysozyme Dễ bị phá hủy hoàn toàn Ít bị phá hủy hơn

Các dạng VK không có thành tế bào 

• Thể nguyên sinh (protoplast): tế bào VK bị phá hủy bởi 

lysozyme hay dùng penicillin để ức chế sự tổng hợp PG 

tế bào chỉ được bao bọc bởi màng tế bào chất. Thường gặp 

ở VK G+ 

• Thể cầu (sphaeroplast): VK G- sau khi bị xử lý với 

penicillin (chỉ tác động đến PG) sẽ thành thể sphaeroplast 

(tế bào VK thiếu vách, nhưng vẫn còn sót vài mảnh của 

lớp ngoại vi) 

• Mycoplasma: hoàn toàn không có thành tế bào, phát triển 

trong môi trường loãng hay trong đất, hình dạng thay đổi 

• Vi khuẩn dạng L (L-formes): thiếu vách hoàn toàn hay 1 

phần, nguồn gốc từ VK G+ hoặc G-, sinh ra do đột biến 

trong phòng thí nghiệm và mang tính di truyền ổn định


Màng tế bào chất (cytoplasmic membrane)

Cấu tạo 

Màng tế bào chất (cytoplasmic membrane) 

Bao bọc khối tế bào chất, cấu tạo gồm protein và lipid 

• Lipid: gồm 2 lớp phospholipid (PL) chiếm 30-40% khối 

lượng màng, đầu ưa nước hướng ra 2 phía của màng, đầ kị 

nước quay đầu vào nhau 

• Protein: chiếm 60-70% khối lượng màng, có 2 loại protein 

màng: 

Protein ngoại vi: kết hợp yếu với màng lipid và dễ dàng tách ra 

dễ dàng, tan trong nước, chiếm khoảng 20-30% tổng số protein 

màng 

Protein nội tại: không dễ dàng tách ra khỏi màng, tan trong 

dung dịch lipid. Có cấu trúc lưỡng cực, phần kị nước nằm sâu 

trong lớp lipid, phần ưa nước nhô ra bề mặt ngoài của màng. 

• Ngoài ra còn có những phân tử glucid gắn vào mặt ngoài các 

protein màng

Màng tế bào chất (cytoplasmic membrane) 

Chức năng 

• Khống chế sự qua lại của các chất dinh dưỡng, các 

sản phẩm trao đổi chất 

• Duy trì áp suất thẩm thấu bình thường trong tế bào 

• Là nơi sinh tổng hợp các thành phần của thành tế bào 

và các polyme của bao nhầy (capsule). 

• Là nơi tiến hành quá trình phosphoryl oxy hóa và quá 

trình phosphoryl quang hợp (ở VK quang tự dưỡng) 

• Là nơi tổng hợp nhiều enzym, các protein của chuỗi 

hô hấp. 

• Cung cấp năng lượng cho sự hoạt động của tiên mao

Cytoplasm 


Tế bào chất (Cytoplasm) 

• Là thành phần chính của tế bào VK, dạng keo 

nằm bên trong màng sinh chất, chứa tới 80-90% là 

nước, thành phần chính là lipoprotein 

• Trong tế bào chất của VK trưởng thành có các cấu 

tử: 

Ribosome nằm tự do trong 

TBC, chiếm 70% trọng lượng 

khô của tế bào VK. Ribosome 

gồm 2 tiểu phần (50S và 30S), 

hai tiểu phần này kết hợp với 

nhau tạo thành ribosom 70S

Tế bào chất (Cytoplasm) 

• Mesosome: là những thể hình cầu nằm gần vách ngăn ngang, 

chỉ xuất hiện khi tế bào phân chia, có vai trò trong việc hình 

thành vách ngăn ngang khi tế bào phân chia. Trong mesosome 

chứa nhiều hệ thống enzyme vận chuyển điện tử 

• Không bào: được bao bọc bởi màng lipoprotein bên trong 

chứa các chất thải, các chất độc từ hoạt động sống của tế bào 

• Không bào khí: thường có ở VK lam, VK quang hợp màu tía 

màu lục, vài VK sống trong nước. Không bào khí giúp các VK 

này nổi trên mặt nước. 

• Hạt sắc tố: đóng vai trò quang hợp ở VK quang dưỡng 

• Các thể hạt: carbonhydrate, PHB (poly-β-hydrybutyrate), dị 

nhiễm, cyanophycine và carboxysome, lưu huỳnh, tinh thể diệt 

côn trùng

Cytoplasm 


Thể nhân (Nuclear body) 

• Có hình dạng bất định và là một nhiễm sắc thể duy nhất có cấu tạo 

bởi một sợi DNA xoắn kép còn gắn với màng tế bào chất, chứa thông 

tin di truyền của VK 

• Đa số vi khuẩn còn có chứa plasmid 

Là những DNA xoắn kép, dạng vòng khép kín 

Kích thước nhỏ, có khả năng sao chép độc lập và di truyền qua 

hiện tượng giao phối của VK 

Không cần thiết cho sự sống còn của VK, làm cho VK có thêm 

đặc tính mà plasmid quy định 

Yếu tố F (F- và F+): plasmid quy định tính trạng giới tính của VK 

Yếu tố R: plasmid quy định tính trạng đề kháng kháng sinh của VK

Cytoplasm 


Bao nhầy (Capsule) 

• Bao bên ngoài thành tế bào, thành phần chính là 

polysaccharide, ngoài ra còn có polypeptide và 

protein 

• 90 - 98% trọng lượng của màng nhầy là nước 

Vỏ nhầy ở vi khuẩn Acetobacter xylinum và Leuconostoc mesenteroides

Cytoplasm 


Tiên mao (Lông roi, Flagella) 

• Không phải có mặt ở mọi vi khuẩn 

• Quyết định khả năng và phương thức di động của VK 

• Dựa vào số lượng và cách sắp xếp, chia VK có tiên mao 

thành 4 nhóm:


Tiên mao ở VK G- (a) và VK G+ (b)


• Tiên mao xuất phát từ lớp ngoại nguyên sinh chất, 

xuyên qua màng nguyên sinh chất, và vách tế bào rồi 

ra ngoài. 

• Ở gốc tiên mao có 1 hạt nhỏ gọi là hạt gốc điều chỉnh 

hoạt động của tiên mao 

• Tiên mao cố định vào tế bào nhờ cái móc (hook) có 

đường kính lớn hơn đường kính sợi tiên mao. Trên 

móc có 4 vòng (L, P, S, M), xuyên qua 4 vòng là 1 trụ 

nhỏ thể gốc 

• Sự chuyển động của VK có tiên mao theo 2 cơ chế: sự 

co duỗi của nguyên sinh chất qua các lổ của thành tế 

bào, hoặc do sự xoáy của tiên mao vào nước

Sự phát triển của tiên mao

Sự chuyển động của tiên mao

Cơ chế của sự chuyển động của tiên mao 

MotA, MotB, FliG, FliM, FliN: các protein của tiên mao

Cytoplasm 


Khuẩn mao (Nhung mao, Pillus) 

• Là những sợi lông rất mảnh, rất ngắn mọc quanh bề 

mặt tế bào nhiều vi khuẩn Gram âm, giúp VK bám vào 

giá thể 

• Khuẩn mao giới tính (Sex pili, Sex pilus-số nhiều): cấu 

tạo giống khuẩn mao nhưng dài hơn nhiều 

Khuẩn mao và khuẩn mao giới tính

Bào tử (spore, endospore) 

• Bào tử hình thành khi gặp điều kiện sống bất lợi, 

hoặc tích lũy các sản phẩm trao đổi chất có hại. 

• Bào tử có tính kháng nhiệt, kháng hóa chất, kháng 

bức xạ, kháng áp suất thẩm thấu… 

• Bào tử trưởng thành được bao bọc bởi nhiều lớp 

màng: lớp áo bào tử, vỏ bào tử, lớp màng trong, 

bên trong là lõi bào tử gồm: thành bào tử, màng 

bào tử, bào tử chất và vùng nhân

• Trong bào tử chứa: 

Bào tử (spore, endospore) 

Nước ở trạng thái liên kết 

DNA và RNA (lượng RNA gấp 2-7 lần DNA) 

Nhiều Ca, Mg, ít K, P hơn tế bào sinh dưỡng 

Enzyme và các chất hoạt động sinh học khác 

tồn tại ở trạng thái không hoạt động 

Hơn 15% trọng lượng khô của bào tử được cấu 

tạo từ phức hợp acid dipicolinic và ion Ca 2+

Cấu trúc bào tử

Các vị trí bào tử trong tế bào

Sự hình thành bào tử ở Bacillus megaterium

Sự nảy mầm của bào tử

• Ở loài vi khuẩn diệt côn trùng Bacillus thuringiensis 

và Bacillus sphaericus còn gặp tinh thể độc có bản 

chất protein và chứa những độc tố có thể giết hại trên 

100 loài sâu hại 

Bào tử (spore) và tinh thể độc (Crystal) ở 

B. thuringiensis và B. sphaericus

Sự sinh sản của vi khuẩn 

• VK sinh sản vô tính theo 

kiểu trực phân 

Nhân đôi NST vòng 

Trong quá trình phân chia tế 

bào kéo dài ra 

Các mesosome lớn dần lên 

NST và mesosome tách đôi 

và xa dần nhau 

Giữa tế bào xuất hiện vách 

ngăn, chia tế bào mẹ thành 2 

tế bào con 

(xem clip 1) (xem clip 2) (xem clip 3) (xem clip 4)

Sự hình thành khuẩn lạc 

• VK phát triển trên môi trường đặc sẽ tạo thành 

các khuẩn lạc (colony) có hình dạng đặc trưng 

từng loài 

• Khi mô tả khuẩn lạc cần ghi nhận: 

Hình dạng: tròn đều, dạng rễ cây, dạng bất định 

Kích thước: tính bằng mm, nếu nhỏ hơn 1 mm là 

khuẩn lạc điểm 

Đặc tính quang học: trong, đục, lấp lánh 

Bề mặt: nhăn nheo, gồ ghề, gấp nếp 

Mép khuẩn lạc: trơn, lượn sóng, răng cưa 

Mặt cắt ngang: phẳng, lồi, vun cao, lõm, ăn sâu vào 

môi trường

1. Đặc điểm chung 

• Xạ khuẩn là nhóm VSV đơn bào, có nhiều đặc điểm giống 

VK: 

Kích thước nhỏ bé tương đương tế bào VK 

Chưa có màng nhân 

Thành tế bào không chưa cellulose hay kitin 

Phân bào vô ty 

• Xạ khuẩn có những đặc điểm tương tự nấm: 

Có hai loại khuẩn ti: khuẩn ti khí sinh (aerial mycelium) và khuẩn 

ti cơ chất (substrate mycelium) 

Sinh nhiều bào tử như nấm trên hệ sợi khí sinh 

• Sinh sản: bằng đoạn sợi, bằng sự nảy chồi phân nhánh, phân 

cắt tế bào, và bằng bào tử (bào tử trần là cơ quan sinh sản 

chủ yếu) 

• Khuẩn lạc bám chặt vào môi trường thạch, có dạng đối xứng 

tỏa tròn phóng xạ hay đồng tâm.

Khuẩn lạc, bề mặt bào tử dưới kính hiển vi điện tử và 

chu trình sống của Streptomyces sp.

2. Lợi ích của xạ khuẩn 

• Là nguồn cung cấp chất kháng sinh: 

amphotericin, chloramphenicol, kanamycin, 

neomycin, streptomycin 

• Sản sinh nhiều enzym. 

• Chi Frankia có khả năng cố định nitrogen 

thường cộng sinh trên rễ cây phi lao, và nhiều 

loài cây khác. 

• Một số ít gây bệnh cho người, cho vật nuôi và 

cho cây trồng….

• Có cấu tạo gần gũi với cấu tạo tế bào Gram âm 

• Có khả năng tự dưỡng quang năng nhờ chứa sắc tố 

quang hợp là chất diệp lục a, caroten β và các sắc tố 

phụ 

Một số loài vi khuẩn lam

• Một số vi khuẩn lam sống trong ao hồ thường phát triển 

mạnh vào mùa hè tạo ra hiện tượng “nước nở hoa”

Đặc điểm cấu tạo 

• Thành tế bào của cổ khuẩn không chứa peptidoglycan 

• Cổ khuẩn có rất nhiều dạng cấu trúc thành tế bào khác 

nhau: pseudo-peptidoglycan, protein, polysaccharid, 

glycoprotein 

• Trong khi ở vi khuẩn và sinh vật nhân thật cầu nối 

acid béo glycerol trong lipid màng tế bào là liên kết 

este (ester) thì ở cổ khuẩn lại là liên kết ete (ether)

Đặc điểm cấu tạo 

• Isopren-lipid chỉ có ở cổ khuẩn và không bị biến đổi dưới nhiệt độ 

cao nên được lấy làm chất chỉ thị của cổ khuẩn hóa thạch 

• Cổ khuẩn có nhiều loại RNA-polymerase, cấu trúc mỗi loại lại 

phức tạp hơn nhiều so với RNA-polymerase vi khuẩn. 

• RNA-polymerase ở cổ khuẩn ưa nhiệt cao (hyper-thermophilic) lại 

phức tạp hơn 

• Tuy có kích thước của ribosom giống với vi khuẩn (70S) nhưng cổ 

khuẩn lại có nhiều bước trong quá trình sinh tổng hợp protein rất 

giống với sinh vật nhân thật (80S ribosom). 

• Nhiều chất kháng sinh ức chế quá trình sinh tổng hợp protein ở vi 

khuẩn lại không có hiệu lực đối với cổ khuẩn và sinh vật 

• Cổ khuẩn có một nhiễm sắc thể dạng vòng, tuy nhiên genom của 

cổ khuẩn thường nhỏ hơn nhiều so với genom của vi khuẩn nhân 

thật

Môi trường sống 

• Cổ khuẩn được biết đến như những vi sinh vật thích 

nghi với các môi trường có điều kiện cực đoan 

(extreme) như nhiệt độ cao (thermophilic), nơi lạnh 

giá (psychrophilic), nồng độ muối cao (halophilic) 

hay độ acid cao (acidophilic) ... Đó cũng là một lý 

do giải thích tại sao cổ khuẩn lại khó được phân lập 

và nuôi cấy trong điều kiện phòng thí nghiệm.

Các hình thức dinh dưỡng 

• Cổ khuẩn có nhiều hình thức dinh dưỡng: hóa dưỡng hữu cơ 

(chemoorganotrophy), hóa dưỡng vô cơ (chemolithotrophy), tự 

dưỡng (autotrophy), hay quang hợp (phototrophy). 

Hóa dưỡng hữu cơ là hình thức dinh dưỡng của nhiều loài cổ khuẩn, tuy nhiên 

các chu trình phân giải chất hữu cơ thường có một số điểm khác biệt so với vi 

khuẩn. 

Tự dưỡng đặc biệt phổ biến ở cổ khuẩn và diễn ra dưới nhiều hình thức khác 

nhau 

Khả năng quang hợp có ở một số loài cổ khuẩn ưa mặn cực đoan, tuy nhiên 

khác với vi khuẩn, quá trình này được thực hiện hoàn toàn không có sự tham 

gia của chlorophyl hay bacteriochlorophyl mà nhờ một loại protein ở màng tế 

bào là bacteriorhodopsin kết gắn với phân tử tương tự như carotenoid có khả 

năng hấp phụ ánh sáng, xúc tác cho quá trình chuyển proton qua màng nguyên 

sinh chất và sử dụng để tổng hợp ATP. Tuy nhiên, bằng hình thức quang hợp 

này cổ khuẩn ưa mặn cực đoan chỉ có thể sinh trưởng với tốc độ thấp trong 

điều kiện kỵ khí, khi môi trường thiếu chất dinh dưỡng hữu cơ.

Một số nhóm cổ khuẩn đại diện 

Xét về các đặc điểm sinh lý, cổ khuẩn có thể phân 

thành bốn nhóm chính là: 

• Cổ khuẩn sinh methane (methanogens) 

• Cổ khuẩn ưa nhiệt cao (hyper-therrmophiles) 

• Cổ khuẩn ưa mặn (halophiles) 

• Cổ khuẩn ưa acid (acidophiles) thuộc lớp 

Thermoplasmatales với nhiều đại diện đã được 

phân lập và nghiên cứu trong phòng thí nghiệm.

• Nấm men 

• Nấm sợi (nấm mốc)

Đặc điểm chung của vi nấm 

• Vi nấm gồm những sinh vật nhân thực, hệ sợi, 

phần lớn có thành tế bào chứa kitin, không có lục 

lạp, không có lông và roi. 

• Sống dị dưỡng hoại sinh, kí sinh, cộng sinh 

• Sinh sản chủ yếu bằng bào tử 

• Có cấu tạo thành tế bào, kiểu trao đổi chất và hệ 

enzym khác biệt với các cơ thể nhân thực khác 

(thực vật, động vật) và khác xa với cơ thể nhân sơ 

nên từ lâu đã được xếp thành một giới riêng - đó là 

giới nấm (Kingdom Fungi).

Cấu tạo 2 đại diện của Eukaryote: nấm men (a), và protozoa (b)

Cấu trúc bên trong tế bào chất của Eukaryote

So sánh tế bào Prokaryote và Eukaryote 

(a) Bacillus megaterium, (b) Chlamydomonas reinhardtii

Đặc điểm chung 

• Cấu tạo đơn bào, kích thước lớn, không di động 

• Sinh sản chủ yếu theo kiểu nảy chồi (budding), đôi 

khi phân cắt tế bào 

• Thành tế bào có chứa mannan 

• Thích nghi với môi trường có chứa đường và acid cao 

• Có khả năng lên men đường 

• Nấm men sinh sản nhanh, sinh khối giàu protein và 

vitamin làm thức ăn bổ sung cho người và gia súc 

• Nấm men được sử dụng làm nở bột mì, hương nước 

chấm, dược phẩm 

• Một số nấm men có thể gây bệnh cho người và gia 

súc (Candida), gây hỏng thục phẩm (Mycoderma)

Hình thái tế bào 

• Hình dạng nấm men không ổn định, phụ thuộc 

loài, tuổi giống và điều kiện ngoại cảnh 

• Thường có hình trứng hoặc bầu dục 

(Saccharomyces cerevisiae), hình cầu (Candida 

utilis), hình ống (Pychia), hình tam giác, hình quả 

lê, hình cái liềm…. 

Ví dụ: Saccharomyces thường có hình bầu dục trong 

môi trường giàu dinh dưỡng, hình tròn trong điều 

kiện yếm khí, có hình dài hơn trong điều kiện 

hiếu khí

Hình thái tế bào 

• Một số tế bào nấm men có hình dài nối tiếp nhau 

thành dạng sợi gọi là khuẩn ty (mycelium) hoặc 

khuẩn ty giả (pseudomycelium). 

• Nhiều loài nấm men chỉ sinh khuẩn ty giả khi 

không được cung cấp đủ oxy

Cấu tạo tế bào 

• Tế bào nấm men cấu tạo gồm các thành phần:

Thành tế bào 

• Dày khoảng 25 nm, chiếm khoảng 25-30% trọng 

lượng khô tế bào 

• Gồm 3 lớp: 

Lớp ngoài cùng: cấu tạo chủ yếu là lipoprotein 

Lớp giữa: cấu tạo chủ yếu là mannan protein 

Lớp trong: cấu tạo chủ yếu là glucan 

Glucan và mannan đảm bảo tính cứng rắn thành tế bào 

• Protein chiếm khoảng 6-10% trọng lượng khô tế bào 

• Chitin chiếm 1-3%, thường nằm ở phần nảy chồi, có 

tác dụng bảo vệ chồi non 

• Ngoài ra còn có lipid ở dạng phospholipid, các chất 

khoáng

Màng tế bào chất 

• Cấu tạo chủ yếu là protein, chiếm khoảng 50% trọng 

lượng khô), lipid (40%) và 1 ít polysaccharide 

• Màng tế bào chất thường ăn sâu vào tế bào chất tạo 

thành mạng lưới nội chất 

• Chức năng: điều hòa việc hấp thu dinh dưỡng và 

thải các sản phẩm trao đổi chất

• Nhân thật, kết cấu hoàn chỉnh, ổn định 

• Có màng nhân, gồm 2 lớp, có nhiều lổ thủng 

• Hình tròn hoặc bầu dục 

• Bên trong nhân có chứa 

Hạch nhân (nhân con) 

Nhân tế bào 

Nhiễm sắc thể: khác nhau tùy loài nấm men, phân chia 

theo kiểu gián phân (mitosis) hoặc đôi khi theo kiểu 

trực phân (amitosis) 

Protein, acid nucleic, enzyme, ribosome 

• Vai trò chủ yếu là mang thông tin di truyền chứa 

trong DNA

Không bào 

• Có 1 hoặc nhiều không bào 

được hình thành từ thể Golgi 

hay mạng lưới nội chất 

• Chứa đầy dịc tế bào 

• Được bao bọc bởi màng lipoprotein gọi là màng 

không bào 

• Hình dạng thay đổi tùy theo tuổi và trạng thái sinh 

lý của tế bào 

• Vị trí không bào trong tế bào cũng rất thay đổi 

• Có tính thẩm thấu cao và là nơi tích lũy các sản 

phẩm trao đổi chất

Ti thể (Mitochondria) 

• Có hình bầu dục, hình cầu, hình sợi, kích thước 

0,2-0,5 x 0,4-1 m luôn luôn di động và tiếp xúc 

với các cấu trúc khác của tế bào 

• Hình dạng và số lượng có thể thay phụ thuộc vào 

điều kiện nuôi cấy và trạng thái sinh lý tế bào

Cấu tạo 


• Cấu tạo chủ yếu từ hợp chất protein và lipid 

• Gồm 2 lớp màng: 

Màng trong: có nhiều nếp gấp hoặc ống nhỏ hình răng lược 

là tăng diện tích bề mặt 

Màng ngoài: chia thành nhiều lớp, chứa enzyme của chuỗi 

hô hấp và enzyme phosphoryl hóa 

• Trong ti thể có một lượng nhỏ DNA, gọi là DNA của 

ti thể.

Chức năng 


• Là trung tâm năng lượng của tế bào 

• Thực hiện các phản ứng oxy giải phóng điện tử 

• Tham gia tổng hợp ATP 

• Tham gia giải phóng năng lượng từ ATP và chuyển 

chúng thành dạng năng lượng cung cấp cho tế bào 

• Tham gia tổng hợp một số chất như protein, lipid, 

carbonhydrate, các chất này tham gia vào cấu tạo 

màng tế bào

• Ribosome ở nấm men gồm 

2 loại: 

Loại 80S: tồn tại tự do 

trong tế bào chất 

Loại 70S: có trong ti thể 

*Loại 80S có hoạt tính 

tổng hợp protein mạnh 

hơn 

Ribosome 

• Chứa 40-60% RNA và 60- 

40 % protein

Plasmid 

• Có một loại plasmid ở nấm men Saccharomyces 

cerevisiae gọi là ''plasmid 2 m'' có vai trò quan 

trọng trong thao tác chuyển gen của kỹ thuật di 

truyền 

• Loại plasmid này là một DNA vòng chứa 6300 

cặp base

Sự sinh sản của nấm men

Sinh sản bằng cách nảy chồi

Sinh sản bằng cách nảy chồi 

• Đây là hình thức sinh sản phổ biến nhất ở nấm men 

• Khi tế bào trưởng thành, nhân dài ra và thắt lại ở 

giữa. Trên tế bào mẹ bắt đầu phát triển 1 hoặc nhiều 

chồi con ở nhiều vị trí khác nhau 

• Mỗi tế bào con nhận 1 phần nhân và chất nguyên 

sinh từ tế bào mẹ 

• Khi chồi trưởng thành sẽ hình thành vách ngăn để 

tách ra khỏi tế bào mẹ và sống độc lập, hoặc dính 

trên tế bào mẹ và tiếp tục nảy các chồi mới tạo thành 

tập hợp tế bào nấm men dạng xương rồng hay còn 

gọi là khuẩn ti giả

Sinh sản bằng cách phân cắt 

• Hình thức sinh sản này tương tự ở vi khuẩn 

• Thường gặp ở các nấm men có sợi dài 

• Tế bào dài ra, ở giữa mọc ra vách ngăn chia tế bào 

mẹ thành 2 tế bào con, mỗi tế bào con nhận 1 nhân

Sinh sản bằng bào tử 

• Bào tử bắn: ở chi Sporobolomyces, có hình thận, 

sinh ra trên 1 cuống nhỏ mọc ở các tế bào dinh 

dưỡng hình trứng 

Sau khi chín, bào tử này được bắn mạnh ra phía đối 

diện 

• Bào tử màng dày (bào tử áo): thường mọc ở đỉnh 

của khuẩn ti giả ở Candida albicans 

• Bào tử đốt: ở chi Geotrichum

Sinh sản hữu tính bằng bào tử túi 

• Gặp ở các chi Saccharomyces, Zygosaccharomyces, và 

nhiều chi nấm men khác thuộc bộ Endomycetales 

• Bào tử túi được sinh ra trong các túi 

• Hai tế bào khác giới (mang dấu + và -) đứng gần nhau sẽ 

mọc ra hai mấu lồi 

• Chúng tiến lại với nhau và tiếp nối với nhau 

• Chỗ tiếp nối sẽ tạo ra một lỗ thông và qua đó chất nguyên 

sinh có thể đi qua để phối chất 

• Nhân cũng đi qua để tiến hành phối nhân, sau đó nhân 

phân cắt thành 2, 4, 8 

• Mỗi nhân được bọc bởi chất nguyên sinh rồi tạo thành 

màng dày chung quanh và hình thành các bào tử túi 

• Tế bào dinh dưỡng biến thành túi

Sinh sản hữu tính bằng bào tử túi 

Túi được hình theo 1 trong 3 cách: 

• Tiếp hợp đẳng giao: do 2 tế bào nấm men có kích 

thước và hình dạng giống nhau tiếp hợp với nhau tạo 

thành 

• Tiếp hợp dị giao: do 2 tế bào nấm men có kích thước 

và hình dạng khác nhau tiếp hợp với nhau tạo thành 

• Sinh sản đơn tính: bào tử hình thành trực tiếp từ 1 tế 

bào riêng lẽ, không thông qua tiếp hợp

Chu kỳ phát triển của Saccharomyces cerevisiae 

(a) 2 tế bào dinh dưỡng kết hợp với nhau. (b) Quá trình chất giao 

và nhân giao tạo ra tế bào lưỡng bội 2n. (c) Tế bào này nảy chồi 

sinh ra tế bào lưỡng bội khác. (d) Tế bào lưỡng bội chuyển thành 

bào tử túi. (e) Nhân bên trong túi bào tử phân chia 2 lần tạo thành 

4 bào tử túi 1n. (f) Khi túi vỡ, các bào tử túi đơn bội chuyển thành 

tế bào dinh dưỡng 1n

Chu kỳ phát triển của Zygosaccharomyces 

(a) 2 tế bào dinh dưỡng kết hợp với nhau. (b) Tế bào chất và nhân 

2 tế bào hợp nhất lại tạo thành hợp tử 2n. (c) Hợp tử này chuyển 

thành túi, nhân lưỡng bội bên trong túi phân chia 2 lần tạo 4 nhân 

con 1n. (d) Bốn nhân con này phát triển thành 4 bào tử túi. (e) Túi 

vỡ và giải phóng bào tử ra ngoài. (f) Mỗi bào tử túi nảy chồi tạo 

thành 1 tế bào dinh dưỡng mới

Phân loại nấm men

Đặc điểm chung của nấm sợi 

• Nấm sợi còn được gọi là nấm mốc chỉ tất cả các loại nấm 

không phải nấm men và không sinh quả thể. Ở các giai đoạn 

chưa sinh quả thể, khuẩn ti của nấm lớn vẫn được coi là 

nấm sợi 

• Phát triển nhanh trên nhiều nguồn cơ chất hữu cơ khi gặp 

điều kiện nóng ẩm 

• Nhiều nấm sợi ký sinh gây bệnh trên người, động vật, thực 

vật 

• Một số nấm sợi sinh độc tố (Afflatoxin) 

• Tham gia vòng tuần hoàn vật chất, phân giải chất hữu cơ 

hình thành chất mùn 

• Nhiều loại nấm được sử dụng thực phẩm, dược phẩm, sản 

xuất sinh khối làm thức ăn cho người và gia súc…

Hình thái 

• Có kết cấu dạng sợi phân nhánh gọi là khuẩn ty (sợi nấm) 

• Sợi nấm là một ống hình trụ dài, có loại có vách ngăn 

ngang như các lớp nấm bậc cao (Ascomycetes, 

Basidiomycetes, Deuteromycetes) hoặc không vách ngăn 

thuộc về các nấm bậc thấp như Oomycetes và Zygomycetes 

• Tế bào cấu tạo hoàn chỉnh , kích thước lớn 

• Có thể là đơn bào đa nhân hoặc đa bào đơn nhân 

• Có nhiều màu sắc: đen (A. niger), trắng (Mucor, Rhizopus), 

xanh (Penicillin), đỏ (Neospora rassa)

Trichoderma 

Mucor 

Rhizopus

Cấu tạo 

• Sợi nấm được bao bọc bởi thành tế bào 

• Thành tế bào khác nhau tùy từng nhóm, đa số có chứa 

chitin, polysaccharide, lipid, protein, hexosamin, chất màu 

(melanin) 

• Màng tế bào chất dày 7µm, chứa lipid (40%), protein (38%) 

• Tế bào nấm mốc chứa các thành phần tương tự nấm men: 

nhân, lưới nội chất, bộ máy Golgi, không bào… 

• Trong tế bào nấm còn chứa thể màng biên, ti thể 

Thể màng biên nằm giữa thành tế bào và màng tế bào 

chất, bao bọc bởi lớp màng đơn, hình dạng thay đổi 

Ti thể nấm mốc có hình elip, luôn di động

• Có 2 dạng sợi nấm 

Cấu tạo 

Dạng sợi nấm có vách ngăn (a): đa số nấm mốc khuẩn 

ty thường có vách ngăn, ngăn cách 2 tế bào. Vách ngăn 

không hoàn toàm mà có 1 hay nhiều lổ thủng, tế bào 

chất và nhân có thể chui qua có tế bào có nhiều nhân, 

có tế bào không có nhân nào 

Dạng sợi nấm không có vách ngăn (b): ở các nấm bậc 

thấp, toàn bộ khuẩn ty là 1 sợi nấm phân nhánh, trong 

suốt, có nhiều nhân nằm rãi rác trong tế bào chất cơ 

thể đa nhân

Cấu tạo 

• Khi phát triển trên môi trường đặc, sợi nấm phân 

biệt 2 loại rõ rệt: 

Khuẩn ty cơ chất (khuẩn ty dinh dưỡng): phát 

triển sâu vào môi trường, hấp thu dinh dưỡng 

Khuẩn ty khí sinh: phát triển trên bề mặt môi 

trường. Từ khuẩn ty khí sinh, có 1 số sợi phát 

triển thành cơ quan sinh sản đặc biệt mang bào 

tử gọi là cuống bào tử

Sinh sản của nấm mốc 

• Nấm sợi sinh sản bằng cách đứt đoạn sợi nấm, vừa 

bằng cách tạo bào tử vô tính hay hữu tính 

• Kết quả của sự sinh sản vô tính hay hữu tính sẽ sinh 

ra các loại bào tử khác nhau 

• Mỗi loại nấm mốc có thể cho ra một hay vài loại 

bào tử

Bào tử vô tính

Bào tử vô tính 

• Bào tử đốt (Actrospore): 

Các khuẩn ty sinh sản có sự ngắt đốt, mỗi một đốt được coi 

như một bào tử, rơi vào môi trường sẽ phát triển thành một 

khuẩn ty mới 

• Bào tử màng dầy (Chlamydospore): 

Trên các đoạn của khuẩn ty sinh sản xuất hiện các phần lồi 

hình tròn hay hơi tròn có màng dầy bao bọc 

• Bào tử nang (Sporangiospore): 

Trên các đoạn của khuẩn ty sinh sản phình to dần hình 

thành một cái bọc hay gọi là nang, trong bọc chứa nhiều 

bào tử 

• Bào tử đính (Conidium): 

Nhiều loài nấm có hình thức sinh sản này, các bào tử được 

hình thành tuần tự, liên tiếp từ khuẩn ty sinh sản. Phần lớn 

bào tử đính là nội sinh - được sinh ra từ bên trong

Bào tử đính Penicillin 

Bào tử nang Rhizopus 

Bào tử đính Aspergillus 

Bào tử màng dày Fusarium solani

(a) Chỗ cắt ngang hình 

thành tế bào mới 

(b)Bào tử đốt 

(c) Bào tử nang 

(d)Bào tử đính 

(e) Bào tử chồi

Bào tử hữu tính 

• Được hình thành do sự sinh sản hữu tính (hiện tượng 

giao chất, giao nhân và phân bào giảm nhiễm) của nấm 

• Do cách thức sinh sản khác nhau mà tạo thành các loại 

bào tử khác nhau:


• Bào tử noãn: 

Đầu tiên có sự xuất hiện noãn khí trên đỉnh các sợi 

nấm sinh sản 

Noãn khí chín trong chứa nhiều noãn cầu 

Hùng khí (là cơ quan giao tử đực) được sinh ra gần 

gần noãn khí sẽ tiến đến gần để tiếp xúc với noãn khí 

Sau khi tiếp xúc hùng khí sẽ sinh ra một hoặc vài 

ống xuyên chứa một nhân và một phần nguyên sinh 

chất thụ tinh cho một noãn cầu để tạo thành một 

noãn bào tử 

Noãn bào tử có màng bao bọc và sau một thời gian 

phân chia giảm nhiễm sẽ phát triển thành một khuẩn 

ty mới

Oomycetes life cycle 

Saprolegnia parasitica life cycle


• Bào tử tiếp hợp 

Khi hai khuẩn ty khác giống gần nhau sẽ xuất 

hiện hai mấu lồi được gọi là nguyên phôi nang 

(progametangia) 

Hai mấu lồi có sự tiếp xúc và xuất hiện vách ngăn 

tách hai phần đầu của hai mấu lồi thành hai tế bào 

đa nhân-hai tiểu giao tử tiếp hợp tạo thành một 

hợp tử có màng dầy bao bọc được gọi là bào tử 

tiếp hợp 

Sau một thời gian sống tiềm tàng, bào tử tiếp hợp 

sẽ nẩy mầm phát triển thành một nang trong chứa 

nhiều bào tử

Zygomycota life cycle 

Mucorales life cycle

• Bào tử túi 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


Trên một khuẩn ty đơn bội sinh sinh ra hai cơ quan sinh sản là túi giao tử đực hình ống-hùng khí và 

túi giao tử cái hình thành ở một đầu của khuẩn ty, phía trên thể sinh túi có một ống dài gọi là sợi thụ 

tinh 

Khi hùng khí tiếp xúc với sợi thụ tinh thì khối nguyên sinh chất chứa nhiều nhân của hùng khí sẽ 

qua sợi thụ tinh để vào thể sinh túi và nguyên sinh chất sẽ có sự phối hợp với nhau 

Các nhân sắp xếp với nhau từng đôi một (đực, cái) 

Trên thể sinh túi sẽ mọc ra nhiều sợi sinh túi, các nhân kép được chuyển vào trong các sợi sinh túi, 

từng phần sẽ phân chia nhiều lần và hình thành vách ngăn làm cho sợi sinh túi sẽ bị phân chia thành 

nhiều tế bào chứa nhân kép 

Tế bào ở cuối sợi uốn cong lại 

Nhân kép phân chia một lần tạo ra 4 nhân sau đó tế bào này tách ra thành 3 tế bào tế bào giữa chứa 

hai nhân, tế bào gốc và ngọn chứa 4 nhân 

Tế bào giữa hình thành túi bào tử 

Tế bào ngọn và gốc sau này sẽ tiếp hợp thành một tế bào hai nhân, sau đó phát triển thành một túi 

mới 

Bào tử túi sẽ dài ra, hai nhân sẽ hợp thành một nhân lưỡng bội 

Sau đó phân chia liên tiếp hai lần để tạo thành 8 nhân đơn bội 

Các nhân kết hợp với một phần nguyên sinh chất và có màng bọc tạo thành bào tử túi 

Tuy theo loại nấm mà số lượng, hình dạng, kích thước màu sắc bào tử túi sẽ khác nhau, khi bào tử 

thoát ra ngoài thì nẩy mầm

The life cycle of an Acsomycete


• Bào tử đảm 

Khi hai khuẩn ty đơn bội khác tính tiếp cận nhau 

thì trên một khuẩn ty sẽ xuất hiện một ống nối với 

khuẩn ty kia 

Nhân và nguyên sinh chất qua ống nối cũng được 

chuyển qua khuẩn ty ấy để tạo thành khẩn ty thứ 

cấp có chứa hai nhân 

Khi tế bào ở đầu khuẩn ty này chuẩn bị phân cắt 

thì đoạn giữa hai nhân xuất hiện một ống nhỏ 

mọc hướng về chồi gốc của tế bào 

Một nhân sẽ chui vào trong ống và từng nhân 

phân chia tạo thành 4 nhân con


• Bào tử đảm 

Sau đó xuất hiện hai vách ngăn tạo ra 3 tế bào: 

Một tế bào hai nhân ở đỉnh 

Một tế bào một nhân ở gốc 

Một tế bào một nhân bên cạnh 

Tế bào hai nhân sẽ phát triển thành đảm và hai tế bào kia 

sẽ kết hợp để tạo thành một tế bào hai nhân khác 

Trong đảm hai nhân sẽ kết hợp với nhau, sau đó phân chia 

liên tiếp hai lần (lần đầu giảm nhiễm) thành 4 nhân con 

Đảm phình to, phía trên xuất hiện 4 cuống nhỏ, sau đó 

mỗi nhân sẽ chui vào trong một thể bình và phát triển 

thành bào tử đảm 

Đảm có thể sinh ra trực tiếp trên đám khuẩn ty hoặc những 

cơ quan đặc biệt gọi là quả đảm

The life cycle of a Basidiomycete

Đặc điểm chung của virus 

• Kích thước siêu hiển vi, đơn vị đo bằng nm 

• Không có cấu tạo tế bào, chỉ chứa 1 loại acid 

nucleic (DNA hoặc RNA) được bao bọc bởi vỏ 

protein 

• Kí sinh nội bào bắt buộc, không trao đổi chất, 

không sinh sản trong môi trường dinh dưỡng bình 

thường, chỉ sinh sản nếu được nuôi trong tế bào 

sống. Vật chủ của virut bao gồm động vật, thực vật 

và vi khuẩn.

Đặc điểm chung của virus 

• Tùy theo từng giai đoạn chức năng, virus có các tên gọi khác nhau: 

Virion (hạt virus): là dạng virus hoàn chỉnh, nhưng ở trạng thái 

bất hoạt vì sống ngoài tế bào chủ 

Vegetative virus (virus dinh dưỡng): là dạng acid nucleic của 

virus khi xâm nhập. Đây là dạng virus đang trong giai đoạn sinh 

sản trong tế bào 

Viroid (sợi virus): là virus không hoàn chỉnh chỉ có acid nucleic, 

không có vỏ protein, có khả năng gây bệnh 

Virus ôn hòa (provirus): acid nucleic của virus ở trạng thái kết 

hợp với nhiễm sắc thể của tế bào kí chủ, nhưng không phá hoại 

tế bào kí chủ 

Prion: chỉ chứa thành phần protein, không chưa 1 loại acid 

nucleic nào. Trong cơ thể bình thường có thể có sẵn prion nhưng 

không gây bệnh. Trong điều kiện nào đó, prion có thể thay đổi 

cấu trúc và gây bệnh

Cấu trúc chung của virus

Hình dạng của virus 

• Có 4 hình dạng: hình cầu, hình que, hình khối, hình 

tinh trùng

Hình dạng một số virus điển hình

Cấu tạo của virus 

• Thành phần chính gồm vỏ protein, acid nucleic, ở 

một số virus còn có một số thành phần khác như 

lớp màng bao bên ngoài

Acid nucleic 

• Là thành phần quan trọng của mọi virus 

• Chứa thông tin di truyền của virus 

• Hầu hết virus thực vật chứa RNA, virus gây bệnh cho 

động vật và người một số chứa DNA, một số chứa 

RNA, thực khuẩn thể luôn lươn chứa DNA 

• DNA virus thường là DNA 2 sợi, một số virus có 

DNA 1 sợi 

• RNA virus thường là RNA 1 sợi, một số virus có 

RNA 2 sợi 

• Ở virus hình que, acid nucleic xoắn lại giống lò xo 

(acid nucleic có dạng sợi) 

• Ở virus hình khối, hình cầu và phần đầu của 

phage, acid nucleic cuộn tròn ở giữa (acid nucleic có 

dạng sợi)

Vỏ protein (Capsid) 

• Bao bọc acid nucleic của virus 

• Có bản chất protein 

• Được tạo thành từ nhiều đơn vị capsome. 

Capsome được tạo thành từ những mạch peptide 

cuộn lại 

• Tập hợp capsid bao quanh acid nucleic được gọi là 

nucleocapsid

Màng bao (envelop) 

• Ở 1 số virus, bên ngoài vỏ capsid còn có thêm 

màng bao 

• Màng bao thường là màng nhân, màng tế bào chất 

hoặc là màng của các không bào của vật chủ bị 

virus cải tạo thành và mang tính kháng nguyên đặc 

trưng cho virus 

Virus có màng bao và virus không có màng bao 

Sự hình thành màng bao của virus

Các kiểu cấu trúc của virus 

• Tùy theo kiểu sắp xếp của capsid, virus có 3 kiểu 

cấu trúc:

Cấu tạo của thực khuẩn thể (phage)

Sinh nhân lên của virus động vật và thực vật 

• Có 5 giai đoạn 

Giai đoạn hấp thụ trên bề mặt của tế bào ký chủ 

Giai đoạn xâm nhập vào bên trong tế bào chủ 

Giai đoạn tổng hợp các thành phần của virus 

Giai đoạn lắp ráp 

Giai đoạn phóng thích

Giai đoạn hấp thụ trên bề mặt của tế bào 

ký chủ 

• Virus bám vào bề mặt kí chủ nhờ có các thụ thể 

(receptor) tương ứng với thụ thể trên bề mặt tế bào 

• Việc hấp phụ chịu ảnh hưởng của các nhân tố nội 

ngoại cảnh

Giai đoạn xâm nhập vào bên trong tế 

bào chủ 

Sự xâm nhập của virus có màng bao 

(xem clip)

Giai đoạn xâm nhập vào bên trong tế 

bào chủ 

Sự xâm nhập của virus không có màng bao

Giai đoạn tổng hợp các thành phần của virus 

• Vật liệu dùng để tổng hợp các thành phần của virus do tế bào chủ 

cung cấp 

• Gồm 4 bước 

1. Sao chép thông tin sớm: tổng hợp mRNA từ mật mã quy định trong 

acid nucleic của virus. 

2. Tổng hợp protein sớm (protein không cấu trúc): các mRNA vừa được 

sao chép thực hiện sự tổng hợp các enzyme cần thiết cho quá trình 

sinh sản của virus: 

Enzyme ức chế: phong tỏa bộ máy di truyền của tế bào chủ 

Enzyme hoạt hóa: xúc tác quá trình tổng hợp DNA hay RNA của virus 

3. Tổng hợp acid nucleic của virus 

4. Tổng hợp protein muộn (protein không cấu trúc): tổng hợp các thành 

phần tạo nên lớp vỏ capsid và một số enzyme của virus 

• Các protein và glycoprotein (virus có màng bao) sẽ liên kết vào 

màng tế bào chất của tế bào chủ

Giai đoạn lắp ráp 

• Các thành phần của virus lắp ráp lại tạo thành 

nucleocapsid 

• Ở virus có màng bao: capsid bao lấy acid nucleic rồi tiến 

gần đến màng tế bào chất của tế bào chủ để các protein và 

glycoprotein bao lấy chúng hình thành màng bao virus 

• Ở virus không có màng bao: capsid bao lấy acid nucleic 

rồi tiến gần đế màng tế bào chất của tế bào chủ

Giai đoạn phóng thích 

Tế bào bị phá vỡ và virus thoát ra ngoài 

Virus được phóng thích theo kiểu nảy chồi 

(xem clip) 

Virus được phóng thích nhờ sự vận chuyển của màng TBC của tế bào chủ

Giai đoạn phóng thích 

• Virus sau khi được tái tạo sẽ được phóng thích ra 

ngoài theo các cơ chế sau 

• Màng tế bào bị phá vỡ và virus chui ra khỏi tế bào 

• Virus tạo màng bao từ màng tế bào chất hay màng 

nhân của tế bào chủ và thoát ra ngoài theo kiểu nẩy 

chồi 

• Một số virus có thể truyền từ tế bào này sang tế bào 

khác mà không cần phóng thích ra ngoài môi trường. 

Hiện tượng này xảy ra khi có sự tiếp xúc giữa tế bào 

nhiễm và tế bào lành tạo các cầu nối nguyên sinh chất 

• Một số virus thoát ra ngoài nhờ sự vận chuyển của 

màng tế bào chất của tế bào chủ

Sinh nhân lên của thể thực khuẩn (phage)

Chu trình tan 

Hấp thụ 

Xâm nhập 

Sao chép 

Lắp ráp 

Phage tiết enzyme lysozyme 

làm tan tế bào và thoát ra ngoài 

(xem clip)

Chu trình tiềm tan

1. Hấp thụ 

2. Xâm nhập 

Chu trình tiềm tan 

3. Sao chép giai đoạn sớm 

4. Sao chép giai đoạn sau 

5. Lắp ráp 

6. Phóng thích: phage tiết enzyme lysozyme phá 

vỡ lớp peptidoglycan làm tan tế bào vi khuẩn và 

thoát ra ngoài

Chu trình tiềm tan 

7. Phage gắn DNA vào DNA của vi khuẩn. Phage 

lúc này gọi là prophage 

8. Prophage được sao chép cùng với DNA của VK 

9. Do tác động nào đó, DNA của phage tách khỏi 

DNA vi khuẩn trở lại chu trình tan sinh sản các 

phage mới và thoát ra ngoài 

(xem clip)

Nuôi cấy virus 

• Virus sống kí sinh nội bào bắt buộc, không phát 

triển được trong môi trường nhân tạo 

• Tùy từng loại virus có các phương pháp nuôi cấy 

khác nhau: 

Nuôi cấy trên động vật thí nghiệm 

Nuôi cấy trên phôi gà đang phát triển 

Nuôi cấy trên môi trường tế bào

Sự xâm nhiễm của virus và ảnh hưởng lên tế bào chủ

Nhu cầu dinh dưỡng của VSV 

• Trên 95% trọng lượng khô của tế bào được cấu thành từ những 

nguyên tố chủ yếu sau: C, O, H, N, S, P, K, Ca, Mg, Fe. Những 

nguyên tố này cần thiết cho VSV ở hàm lượng lớn – được gọi 

là các nguyên tố đa lượng: 

C, H, O, N là thành phần của glucid, lipid, protein, acid 

nucleic 

K, Ca, Mg, Fe hiện hữu trong tế bào ở trạng thái cation (K + , 

Ca 2+ , Mg 2+ , Fe 2+ /Fe 3+ ) 

• Nguyên tố vi lượng là những nguyên tố VSV cần rất ít nhưng 

không thể thiếu (Mn, Zn, Co, Mo, Ni, Cu), chúng tham gia vào 

thành phần các enzyme, coenzyme, xúc tác các phản ứng, duy 

trì cấu trúc protein 

• Nhu cầu đặc biệt khác

Nhu cầu về C, H, O và các điện tử 

• Tất cả sinh vật đều có nhu cầu về nguồn C, H, O và 

electron cho sự tăng trưởng 

‣C, H, O cần thiết cho sự tổng hợp các chất hữu cơ 

‣Các điện tử (electrons) cần thiết cho chuyển động 

thông qua chuỗi vận chuyển điện tử và các phản ứng 

oxy hóa-khử cung cấp năng lượng cho hoạt động tế bào 

• Nhu cầu C, H, O thường được thỏa mãn cùng lúc 

• VSV rất linh động trong nhu cầu dinh dưỡng, có thể 

sử dụng tất cả các chất hữu cơ thiên nhiên, thậm chí 1 

số chất nhân tạo khó phân hủy (thuốc trừ sâu)

Các kiểu dinh dưỡng của VSV 

• Dựa vào nhu cầu về năng lượng 

‣VSV quang dưỡng (Phototroph) 

‣VSV hóa dưỡng (Chemotroph) 

• Dựa vào nhu cầu về nguồn carbon 

‣VSV tự dưỡng (Autotroph) 

‣VSV dị dưỡng (Heterotroph) 

• Dựa vào nhu cầu nguồn cung cấp hydrogen hay điện tử 

‣VSV dinh dưỡng vô cơ (Lithotroph) 

‣VSV dinh dưỡng hữu cơ (Organotroph)

Các kiểu dinh dưỡng của VSV

Nhu cầu về N, P, S 

• N cần thiết cho sự tổng hợp các acid amin, purin, 

pyrimidin, lipid, glucid, coenzyme và các chất khác 

‣Phần lớn VSV sử dụng được N từ acid amin 

‣Một số khác dung nạp ammonia nhờ hoạt động 

của các enzyme như glutamate dehydrogenase, 

hay glutamine synthetase và glutamate synthase 

‣Hầu hết VSV phototroph và VSV không quang 

hợp có khả năng khử nitrate thành ammonia 

‣Một số vi khuẩn (cyanobacteria, Rhizobium) có 

khả năng khử và đồng hóa N 2 thành ammonium 

cố định đạm

Nhu cầu về N, P, S 

• P hiện diện trong acid nucleic, phospholipid, 

nucleotide như là ATP, các coenzyme, vài protein và 

các thành phần khác của tế bào 

‣Hầu hết VSV sử dụng được nguồn phosphate vô cơ như là 

nguồn P và hấp thụ trực tiếp vào tế bào 

‣Vài VSV (E. coli) đòi hỏi nguồn P hoạt hóa lấy từ môi 

trường 

• S cần thiết cho sự tổng hợp các cơ chất như cystein 

methionin, vài glucid, biotin và thiamin 

‣Hầu hết VSV sử dụng sulfate như nguồn S sau khi khử 

sulfate 

‣Một vài VSV yêu cầu S ở dạng khử như cystein

Nhu cầu về các yếu tố tăng trưởng 

• Một phần lớn các VSV do thiếu 1 hoặc nhiều enzyme thiết 

yếu nên không thể tổng hợp được tất cả các thành phần cần 

thiết cho cơ thể, phải thu nhận từ bên ngoài 

• Yếu tố tăng trưởng là những thành phần hóa học thiết yếu 

của tế bào, hay tiền chất của chúng mà tế bào không tổng 

hợp được 

• Có 3 loại chủ yếu 

‣ Acid amin: cần thiết cho việc tổng hợp protein 

‣ Purin và pyrimidin: cần cho sự tổng hợp acid nucleic 

‣ Vitamin: là những thành phần hữu cơ nhỏ cấu thành 

các coenzyme hay 1 phần của coenzyme. Vitamin cần 

1 lượng rất nhỏ cho sự tăng trưởng

Sự hấp thu các chất dinh dưỡng 

• Màng tế bào hấp thu dinh dưỡng có chọn lọc, chỉ 

những chất dinh dưỡng cần thiết cho tế bào mới 

được hấp thu qua màng 

• Các cơ chế vận chuyển chất dinh dưỡng qua màng: 

‣Khuếch tán thụ động (passive diffusion) 

‣Khuếch tán dễ dàng (facilitated diffusion) 

‣Vận chuyển chủ động (active transport) 

‣Chuyển nhóm (group translocation) 

‣Hấp thu sắt (iron uptake)

Khuếch tán thụ động (khuếch tán đơn giản) 

• Chất dinh dưỡng di chuyển từ nơi có nồng độ cao đến 

nơi có nồng độ thấp 

• Nồng độ cơ chất bên ngoài phải cao hơn trong tế bào 

• Vận tốc khuếch tán giảm dần đến khi nồng độ chất tan 

bên trong và bân ngoài tế bào cân bằng 

• Chỉ có nước và một số chất tan trong nước và lipid 

(glycerol) mới đi vào tế bào bằng khuếch tán thụ động

Khuếch tán dễ dàng

Khuếch tán dễ dàng 

• Vận tốc khuếch tán sẽ tăng mạnh nhờ có các protein 

vận chuyển (permerases) 

• Mỗi permerase sẽ chọn lọc và chỉ vận chuyển những 

chất hòa tan tương ứng 

• Sự di chuyển cơ chất qua màng nhờ gradient nồng độ, 

không cần năng lượng 

• Sau khi liên kết với 1 phân tử chất hòa tan tương ứng, 

permerase thay đổi hình dạng và mang chất tan vào 

trong tế bào (hình a), sau đó permerase phục hồi hình 

dạnh an đầu và tiếp tục vận chuyển 1 phân tử khác 

(hình b)

Vận chuyển chủ động 

• Sự vận chuyển các chất tan đi ngược với gradient 

nồng độ nhờ sử dụng năng lượng biến dưỡng từ ATP 

• Cơ chế vận chuyển nhờ protein vận chuyển 

(permerase) 

• Các chất tan có hình dạng tương tự cạnh tranh nhau 

liên kết với permerase để đi vào trong tế bào 

• Ở VK G-, các permerase nằm ở khoảng không chu 

chất giữa màng tế bào chất và vách tế bào. Ở VK G+, 

các permerase gắn trên các lipid màng ở bề mặt ngoài 

của màng tế bào chất. Permerase có liên quan đến hiện 

tượng hóa hướng động. E. coli sử dụng cơ chế này để 

vận chuyển các loại đường và acid amin

Vận chuyển chủ động 

• ATP-binding cassette transporters (ABC transporter) 

là ví dụ quan trọng của hệ thống vận chuyển chủ động, 

được tìm thấy ở vi khuẩn, cổ khuẩn và các eukaryote

Vận chuyển chủ động sử dụng gradient ion và proton

Chuyển nhóm 

• Trong vận chuyển chủ động, chất tan đi qua màng 

không bị biến đổi. Các hệ thống vận chuyển khác như 

chuyển nhóm, chất tan bị biến đổi khi qua màng tế bào 

• Sử dụng năng lượng biến dưỡng trong quá vận chuyển 

• Đa số prokaryote có thể sử dụng cơ chế này để vận 

chuyển phân tử cơ chất 

• Hệ thống chuyển nhóm được biết đến nhiều nhất ở VK 

là sugar phosphotransferase system (PTS).

Chuyển nhóm 

• PTS vận chuyển các loại đường bằng cách phosphoryl 

chúng, sử dụng phosphoenolpyruvate (PEP) như chất 

cho phosphate 

PEP + sugar (bên ngoài) pyruvate + sugar-phosphate (bên trong)

Hấp thu sắt 

• Hầu hết VSV đều cần sắt cho hệ thống cytochrome và 

các enzyme. 

• Việc hấp thu sắt không dễ dàng vì Fe3+ và các dẫn xuất 

của nó khó hòa tan 

• Nhiều VK và nấm tiết siderophores để tập hợp các ion 

Fe lại và cung cấp cho tế bào 

Cấu tạo hóa học các chất thu nạp sắt

Khái niệm chung 

• Trao đổi chất là tổng hợp các phản ứng hóa học do tế 

bào thực hiện để cung cấp vật liệu xây dựng tế bào và 

cung cấp năng lượng cho hoạt động sống của tế bào 

• Quá trình biến đổi chất dinh dưỡng trong tế bào gồm 

các giai đoạn: 

‣Catabolism (dị hóa): phân cắt chất dinh dưỡng thành 

các phân tử đơn giản hơn, và giải phóng NL 

‣Anabolism (đồng hóa): tế bào tổng hợp các chất cần 

thiết cho tế bào từ các sản phẩm trung gian và sản phẩm 

của quá trình dị hóa. Quá trình này cần cung cấp NL

Khái niệm chung 

• Các quá trình oxy hóa – phân hủy kèm theo giải phóng 

năng lượng cần cho hoạt động sống của tế bào quá 

trình trao đổi năng lượng 

• Năng lượng được tích lũy trong các hợp chất cao năng: 

nucleosine triphosphate (ATP, CTP, UTP…), các dẫn 

xuất của acid carbonic (Acetyl-CoA..)

(xem clip)

Quá trình tạo năng lượng ở VSV 

• Các con đường phân giải carbonhydrate 

‣Con đường Embden-Meyerhof (EMP) – hay 

glycoside 

‣Con đường Pentose phosphate 

‣Con đường Entner-Doudoroff (ED) 

• Hô hấp hiếu khí 

• Hô hấp kị khí 

• Các quá trình lên men

Con đường EMP (đường phân) 

(xem clip )

Con đường Pentose phosphate

Con đường ED

Hô hấp hiếu khí 

• Là quá trình oxy hóa – khử các chất hữu cơ hoặc vô cơ 

để lấy năng lượng trong điều kiện có oxy (O 2 ), trong 

đó oxy là chất nhận điện tử cuối cùng. 

• Sản phẩm cuối cùng là CO 2 , nước và năng lượng 

• Có liên quan đến các quá trình sau: 

‣Các con đường phân giải chất hữu cơ tạo thành 

pyruvate 

‣Pyruvate đi vào chu trình tricarbocylic acid (TCA 

– chu trình Krebs) tạo thành NADH, FADH 2 

‣NADH và FADH 2 sau đó được chuyển thành các 

electron và đi vào chuỗi vận chuyển điện tử 

(electron transport chain - ETC)

• Dựa vào quan hệ với oxy của VSV: 

‣VSV hô hấp hiếu khí 

‣VSV hô hấp kị khí bắt buộc 

‣VSV hô hấp kị khí tùy ý

(xem clip 1) (xem clip 2)

Chuỗi vận chuyển điện tử (ETC, chuỗi hô hấp) 

• ETC có ở màng tế bào chất ở Prokaryote (b) và màng 

trong ti thể của Eukaryote (a)




• Là phức hợp 1 dãy các chất vận chuyển điện tử hoạt động 

đồng thời để chuyên chở điện tử từ các chất cho điện tử 

(NADH, FADH 2 ) đến chất nhận điện tử (O 2 ), cuối cùng kết 

hợp O 2 và H + tạo thành H 2 O 

• Thành phần chuỗi vận chuyển điện tử: 

‣ Flavoprotein: nhận điện tử từ NADH 

‣ Iron-sulfur (Fe-S) protein (nonheme protein) 

‣ Coenzyme Q 

‣ Cytochrom 

‣ Cytochrom oxydase 

• Một số cytochrom oxydase vận chuyển H 2 đến O 2 tạo thành 

H 2 O 2 : H 2 + O 2 H 2 O 2 

H 2 O 2 là chất độc đối với tế bào, lập tức bị phân hủy bởi 

catalase và peroxydase

Hô hấp hiếu khí không hoàn toàn 

• Là sự oxy hóa các chất không hoàn toàn 

• Sản phẩm cuối cùng gồm các sản phẩm trung gian 

của chu trình TCA: acid acetic, acid citric, acid 

lactic và các chất hữu cơ khác 

• Năng lượng giải phóng thấp hơn hô hấp hiếu khí 

hoàn toàn 

• Được ứng dụng để sản xuất các chất hữu cơ

Hiện tượng phát sáng ở VSV

• Là quá trình oxy hóa - khử các chất dinh dưỡng tạo 

năng lượng trong điều kiện thiếu oxy 

• Chất nhận điện tử cuối cùng là chất vô cơ có oxy 

(nitrate, sulfate, carbonate…) 

• Dựa vào khả năng khử cơ chất hữu cơ: 

‣Hô hấp nitrate 

‣Hô hấp sulfate 

Hô hấp kị khí

Hô hấp nitrate 

• Các VK kị khí tùy ý, một số có khả năng khử 

nitrate thành ammoniac (amon hóa nitrate), một số 

khác khử nitrate giải phóng nitơ phân tử (phản 

nitrate) 

NO 3- NO 2- NO - 

NH 2 OH NH 3 

N 2 O N 2

Hô hấp sulfate (phản sulfate) 

• Một số VK kị khí bắt buộc sử dụng sulfate là chất 

nhận điện tử cuối cùng, tạo thành H 2 S 

Quá trình khử CO 2 thành methan 

• Một số VK có khả năng oxy hóa H 2 trong điều kiện 

kị khí bằng cách sử dụng CO 2 hoặc carbonate là 

chất nhận điện tử cuối cùng. Kết quả CO 2 sẽ bị khử 

thành methane: CO 2 + 4H 2 CH 4 + 2H 2 O

Quá trình lên men 

• Là quá trình quá trình phân giải carbonhydrate 

trong điều kiện kị khí 

• Chất nhận điện tử là pyruvate hoặc dẫn xuất của 

pyruvate 

• Có sự oxy hóa NADH thành NAD +

Sự oxy hóa NADH trong quá trình lên men

Quá trình lên men 

• Là quá trình quá trình phân giải carbonhydrate 

trong điều kiện kị khí 

• Chất nhận điện tử là pyruvate hoặc dẫn xuất của 

pyruvate 

• Có sự oxy hóa NADH thành NAD +

Một số kiểu lên men ở VSV

Quá trình tạo năng lượng ở VSV tự dưỡng hóa năng 

• Các VSV tự dưỡng hóa năng có khả năng oxy hóa 

các chất vô cơ trong môi trường như: khí H 2 , các 

hợp chất lưu huỳnh dạng khử (S 0 , H 2 S, S 2 O 3 

2- 

), các 

hợp chất nitơ dạng khử (NH 4+ , NO 2- ), các hợp chất 

sắt dạng khử (Fe 2+ ) 

• Phương trình tổng quát: 

Năng lượng do phản ứng hóa học 

6H 2 + 2O 2 + CO 2 

[CH 2 O] + 5 H 2 O 

Chất hữu cơ

Quá trình oxy hóa H 2 

• Một số VK và xạ khuẩn có khả năng oxy hóa H 2 

tạo thành nước và năng lượng cung cấp cho cơ thể 

VSV hydro. H 2 + ½ O 2 H 2 O + năng lượng 

• Trong điều kiện kị khí, VK sử dụng các chất nhận 

điện tử như: NO 3- , SO 4 

2- 

5H 2 + 2NO 3- 4H 2 O + N 2 + 2OH - + năng lượng 

4H 2 + SO 4 

2- 

4H 2 O + H 2 S + 2OH - + năng lượng

Quá trình oxy hóa lưu huỳnh và hợp chất lưu huỳnh 

• VK lưu huỳnh: chứa các giọt lưu huỳnh trong tế bào 

H 2 S + ½O 2 S + H 2 O + năng lượng 

S sinh ra được tích lũy trong tế bào chất, khi môi 

trường không còn H2S, VK sử dụng S dự trữ 

2S + 3O 2 + H 2 O 2H 2 SO 4 + năng lượng 

• Vi khuẩn sulfate: oxy hóa S và các hợp chất chứa S 

dạng khử (S 0 , H 2 S, S 2 O 3 

2- 

). VK sulfate chỉ có 1 

giống là Thiobacillus

Quá trình oxy hóa sắt 

• VK sắt (Ferrobacteria) có khả năng oxy hóa các hợp chất sắt 

dạng khử (Fe2+ Fe3+) tạo năng lượng 

2FeCO 3 + 1/2O 2 + 3H 2 O 2Fe(OH) 3 + 2CO 2 + năng lượng 

Quá trình oxy hóa nitrate 

• Một số VK có khả năng oxy hóa các hợp chất nitơ dạng khử 

(NH 4+ , NO 2- ) tạo năng lượng VK nitrate hóa 

• Quá trình nitrate hóa gồm 2 giai đoạn, mỗi giai đoạn do 1 nhóm 

VSV chuyện biệt đảm trách 

‣ Nitrite hóa: 2NH 4+ + ½ O 2 NO 2- + 2H + + năng lượng. 

VSV tham gia: Nitrosomonas, Nitrosococus, Nitrospira 

‣ Nitrate hóa: NO 2- + ½ O 2 NO 3- + năng lượng. 

VSV tham gia: Nitrobacter, Nitrococcus

Quá trình tạo năng lượng ở VK quang hợp 

• VK quang hợp nhờ có chứa các sắc tố quang hợp như 

bacteriochloroplyll và các sắc tố carotenoic 

• Quá trình quang hợp ở VK khác cây xanh: 

‣Sản phẩm sau phản ứng không phải oxy mà là lưu 

huỳnh hoặc hợp chất của lưu huỳnh 

‣Không sử dụng H 2 O làm chất cho điện tử 

‣Chất cho điện tử: H 2 S, S, S 2 O 3- hay các chất hữu cơ

Quá trình tạo năng lượng ở VK quang hợp


Quá trình cấu trúc tế bào

Tất cả phân tử (monomers) cần thiết cho sự tổng hợp các thành 

phần của tế bào (macromolecules) có nguồn gốc từ các sản 

phẩm trung gian của quá trình glycolysis và chu trình TCA

Các quá trình cố định CO 2 

• Chu trình Calvin (hình a) 

• Chu trình TCA khử (Reductive TCA) (hình b) 

• Con đường Hydroxypropionate (hình c) 

• Con đường Acetyl-CoA (hình d)

(a) 

(b) 

(c) 

(d)

Quá trình đồng hóa nitơ (nitrogen assimilation) 

• Các nguồn nitơ: 

NH 4 

+ 

NO 3 

- 

N 2 

Chất hữu cơ 

Chuyển thành NH 4 

+ 

Tổng hợp carbamoyl-phosphate 

Glutamine synthetase 

Glutamate synthetase 

Các chất hữu cơ trung gian

Khử nitrate (nitrate reduction)

Đồng hóa amon (ammonia incorporate) 

Đồng hóa ammonia 

Tổng hợp glutamine và glutamate 

Đồng hóa amon nhờ glutamine synthetase và glutamate synthetase

Phản ứng chuyển nhóm amin nhờ enzyme aminotransferase

Sự tổng hợp Carbamoyl-phosphate

Cố định nitơ (nitrogen fixation) 

Quá trình khử N 2 thành NH 3 nhờ enzyme nitrogenase

Quá trình đồng hóa lưu huỳnh (sulfur assimilation) 

• S là thành phần của methionine, cysteine, coenzyme A, 

biotin, thiamin, protein Fe-S 

• Quá trình đồng hóa chuyển 

SO 4 

2- 

thành S 2-

Sinh tổng hợp acid amin

Sinh tổng hợp acid amin 

• Bộ khung carbon của các acid amin (aa) là những 

sản phẩm trung gian của quá trình trao đổi năng 

lượng. Nhóm amin được thêm vào nhờ quá trình 

amin hóa hoặc chuyển amin trực tiếp 

• Các nitơ vô cơ muốn chuyển thành hợp chất nitơ 

hữu cơ phải được khử thành NH 4 

+ 

• Các aa nhận nhóm amin từ NH 4+ vô cơ gọi là aa 

sơ cấp 

• Các aa nhận nhóm amin từ chất hữu cơ (chuyển 

amin trực tiếp) gọi là aa thứ cấp

Sự tổng hợp aa sơ cấp 

Sự tổng hợp aa thứ cấp

• Sự hoạt hóa aa: xem clip 

Sinh tổng hợp protein 

‣ aa kết hợp với ATP và enzyme aa-RNAm-synthase tạo thành 

hợp chất cao năng aminoacyl~AMP-enzyme 

‣ Hợp chất cao năng được liên kết RNAt và đưa vào ribosome. 

Thường aa được đưa vào đầu tiên là Methionin 

• Sự tổng hợp protein: xem clip, translation termination

Sinh tổng hợp nucleotide 

• Purin và pyrimidin là những thành phần quan 

trọng tạo nên acid nucleic.

(a) 

(b) 

(a) Sự tổng hợp purin 

(b) Adenosine monophosphate và Guanine monophosphate

(c) Sự tổng hợp pyrimidin 

(d) Sự tổng hợp Deoxythymine 

monophosphate 

(c) 

(d)

Sinh tổng hợp polysaccharide 

1. Sự tổng hợp các monosaccharide

Sinh tổng hợp polysaccharide 

2. Sự tổng hợp các polysaccharide 

• Chuỗi saccharide sẵn có được kéo dài nhờ gắn 

thêm 1 monosaccharide (kí hiệu X). X tham gia 

phản ứng ở dạng nucleotide-X được hoạt hóa 

(thường là Uridine diphosphate, UDP) UDP-X 

X-X-X-X + UDP-X X-X-X-X-X + UDP 

• Polysaccharide gồm 2 loại monosaccharide liên 

tiếp (X và Y): 

‣Bước 1: X-Y-X-Y + UDP-X X-Y-X-Y-X + UDP 

‣Bước 2: X-Y-X-Y-X + UDP-Y X-Y-X-Y-X-Y + UDP

Sinh tổng hợp peptidoglycan 

Peptidoglycan ở VK G+ và G-

Sinh tổng hợp peptidoglycan 

xem clip

1. Tổng hợp acid béo 

Sinh tổng hợp lipid 

ACP: Acyl carrier Protein

Sinh tổng hợp lipid 

2. Tổng hợp glycerol-P 

3. Tổng hợp lipid 

Glycerol-P + acid béo phospholipid 

Tổng hợp Triacylglycerol và Phospholipid

Sinh trưởng và phát triển ở VSV 

• Phát triển: tăng về kích thước 

và khối lượng tế bào 

• Sinh trưởng: tăng về số lượng 

tế bào. 

Ở VSV, khi nói đến sinh trưởng 

là sinh trưởng của quần thể 

• Thời gian thế hệ: thời gian cần 

thiết cho số lượng tế bào nhân 

đôi

Đường cong tăng trưởng (growth curve)

Các giai đoạn tăng trưởng 

• Phase lag (phase mở đầu – lag phase) 

‣Tính từ lúc VSV được nuôi cấy tới khi đạt tốc độ 

sinh trưởng cực đại 

‣Tế bào tổng hợp các thành phần mới 

‣Không có sự phân chia tế bào 

‣Độ dài phase phụ thuộc: tuổi giống, mật độ giống 

cấy, thành phần môi trường

Các giai đoạn tăng trưởng 

• Phase log (phase cấp số - exponetial phase) 

‣VSV sinh trưởng và phân chia đạt tốc độ cực đại, số lượng 

tế bào sống tăng theo lũy thừa 

‣Tốc độ tăng trưởng không đổi trong suốt phase 

• Phase ổn định (stationary phase) 

‣Quần thể VSV đạt trạng thái cân bằng động học, số tế bào 

mới sinh ra bằng số tế bào chết đi 

‣Nguyên nhân: giới hạn dinh dượng, tích tụ các sản phẩm 

trao đổi chất gây độc 

• Phase tử vong (death phase) 

‣Số tế bào sống giảm theo lũy thừa 

‣Nguyên nhân: cạn kiệt dinh dưỡng, tích lũy sản phẩm trao 

đổi chất

Sinh trưởng kép 

- Khi chuyển các tế bào đang tăng trưởng ở phase lag sang môi trường 

mới khác môi trường trước đó vẫn thấy xuất hiện phase lag 

- Thường gặp khi nuôi VK trên môi trường có nguồn C là hỗn hợp gồm 

2 chất hữu cơ khác nhau

Đo sự sinh trưởng 

• Đo sinh khối VSV: cân khối lượng (nấm sợi) 

hoặc đo mật độ quang (OD) (vi khuẩn) 

• Đếm trực tiếp số lượng tế bào bằng buồng đếm 

Petroff-Hausser (đếm cả tế bào sống và chết) 

• Đếm khuẩn lạc (đếm tế bào sống)

1. Thu tế bào trong môi trường lỏng bằng cách ly 

tâm 

2. Rửa sạch 

3. Làm khô 

4. Cân trọng lượng 

Cân khối lượng sinh khối

Đo OD

Đếm trực tiếp bằng buồng đếm

Đếm tế bào sống

Đếm tế bào sống

Nuôi cấy liên tục (continuous culture) 

• 2 kiểu chính: chemotast và turbidostast 

Hệ thống nuôi cấy liên tục Chemotast

Hệ thống nuôi cấy liên tục Chemotast (trái) và Tubidostat (phải)

Một số yếu tố ảnh hưởng sự tăng trưởng của VSV 

• pH 

• Nhiệt độ 

• Oxy 

• Nước

Một số yếu tố ảnh hưởng sự tăng trưởng của VSV 

pH 

• Là đại lượng đo độ hoạt động của ion H+ trong 1 

dung dịch 

• Mỗi loài VSV chỉ sống được trong khoảng pH nhất 

định, và có 1 giá trị tối ưu cho tăng trưởng 

‣Nhóm ưa acid (acidophiles): pH 0 – 5.5 

‣Nhóm ưa trung tính (neutrophiles): pH 5.5 – 8.0 

‣Nhóm ưa kiềm (alkalophiles): pH 8.0 – 11.5. 

‣Nhóm cực ưa kiềm (extreme alkalophiles): pH 10 hoặc lớn hơn 

• pH nội bào của đa số VSV gần trung tính

Oxy

Nhiệt độ 

• Có 3 mức nhiệt sinh trưởng: nhiệt tối thiểu, nhiệt 

tối đa và nhiệt tối ưu 

‣Nhóm ưa lạnh (Psychrophile): 0 – 15 o C 

‣Nhóm ưa lạnh tùy ý (Psychrotroph hay facultative 

psychrophile): sống được ở 0 – 7 o C dù nhiệt độ tối 

thích là 20-30 o C và tối đa 35 o C 

‣Nhóm ưa ấm (Mesophile): 20-45 o C 

‣Nhóm ưa nóng (Thermophile): 55-85 o C 

‣Nhóm cực ưa nhiệt (Hyperthermophile): 85-113 o C

Nước 

• VSV có thể bị ảnh hưởng bởi sự thay đổi nồng độ 

thẩm thấu của môi trường xung quanh: 

‣Trong môi trường nhược trương: nước từ ngoài đi vào 

trong tế bào áp lực tăng. Phần lớn VK, tảo, nấm có 

vách tế bào cứng để duy trì tế bào 

‣Trong môi trường ưu trương: nước trong tế bào đi ra 

ngoài co nguyên sinh 

• VSV có thể đáp ứng với sự thay đổi nồng độ 

thẩm thấu của môi trường bằng cách tích lũy các 

chất hòa tan tương hợp (compatible solutes)

Một số chất diệt khuẩn (sát trùng) 

• Phenol và các dẫn xuất: sát trùng dụng cụ 

• Ethanol: khử trùng bề mặt, sát trùng da 

• Methanol: diệt khuẩn kém hơn ethanol 

• Halogen: clo, iot 

• Kim loại nặng: bạc, thủy ngân, đồng 

• Xà phòng, các chất tẩy rửa tổng hợp 

• Oxy già (H 2 O 2 )

Một số chất hóa trị liệu 

• Là các chất hóa học có tác dụng độc đối với VK 

nhưng không gây hại cho cơ thể bậc cao 

• Cơ chế: dựa vào sự tương tự về cấu trúc của các 

chất này với các chất VK cần để tạo thành các 

coenzyme, protein, acid nucleic. Các chất hóa trị 

liệu cạnh tranh vị trí gắn trên enzyme và kìm hãm 

nhiều phản ứng quan trọng 

• Được sử dụng để điều trị các bệnh 

• Ví dụ: sulfonamide, hydrazide…

Các đặc điểm di truyền của VSV 

• VSV có cấu tạo tế bào đơn giản, nhân thường ở 

thể đơn bội 

• Nhân của VK (cũng như virus) chỉ là 1 sợi NST 

trần, không có màng nhân bao bọc dễ dàng 

trong phân tích cấu trúc DNA 

• Chu kỳ sinh sản ngắn thuận lợi trong nghiên 

cứu các quy luật di truyền 

• Dễ dàng tạo ra các chủng đột biến có lợi cho sản 

xuất

Những biến đổi không di truyền của VSV 

• Là sự thay đổi tạm thời những đặc tính (hình thái 

hay tính chất sinh lý) 

• Mang tính thường xuyên và thuận nghịch 

• Có liên quan đến các giai đoạn tăng trưởng của 

VSV, hay sự nuôi dưỡng VSV trong các điều kiện 

lý hóa khác nhau

Những biến đổi có di truyền của VSV 

• Đột biến 

• Hiện tượng truyền thông tin di truyền ở vi khuẩn 

• Tái tổ hợp gene

Đột biến 

• Là những biến đổi bất thường trong vật chất di 

truyền dẫn đến sự biến đổi đột ngột của một hoặc 

một số tính trạng 

• Nguyên nhân: 

‣Do tác nhân của môi trường ngoài cơ thể 

‣Do nguyên nhân bên trong cơ thể 

• Tính chất: không định hướng, có tính di truyền và 

không liên tục

Phân loại đột biến 

• Dựa vào tác nhân gây đột biến: 

‣Đột biến ngẫu nhiên 

‣Đột biến nhân tạo (cảm ứng) 

• Dựa vào kiểu biến đổi cấu trúc gen: 

‣Đột biến điểm 

‣Đột biến đoạn 

(xem clip)

Chọn lọc đột biến 

• Tách tế bào đột biến ra khỏi quần thể 

• Dùng môi trường nuôi cấy có tính chọn lọc, chỉ 

VK đột biến mọc được

Sự thích nghi 

• Ở VSV thường xảy ra hiện tượng biến đổi hình 

thái hay kiểu trao đổi chất để thích nghi với môi 

trường mới. 

• Con người có thể ứng dụng hiện tượng này để 

huấn luyện VSV

Truyền thông tin di truyền ở VSV 

• Biến nạp (transformation) 

• Tải nạp (transduction) 

• Tiếp hợp (conjugation)

Biến nạp 

• Là sự biến đổi tính trạng của vi khuẩn dưới ảnh 

hưởng của sự xâm nhập 1 đoạn DNA lạ từ môi 

trường bên ngoài. Đoạn DNA này được phóng 

thích từ 1 tế bào VK khác (VK cho DNA) 

• Cơ chế: (xem clip 1) (xem clip 2)

• Là sự truyền vật liệu di truyền từ tế bào cho sang 

tế bào nhận qua trung gian của thực khuẩn thể 

(bacteriophage, phage). Phage đóng vai trò là 

phage tải nạp 

• Cơ chế: (xem clip 1) 

Tải nạp 

Tải nạp chung 

Tải nạp đặc hiệu

• Là sự truyền vật liệu di 

truyền DNA theo một 

chiều từ VK cho (VK đực, 

F + ) đến VK nhận (VK cái, 

F - ) bằng sự tiếp xúc trực 

tiếp giữa 2 VK, để tạo ra 1 

nòi lai mang đặc tính của 

VK nhận và 1 phần đặc 

tính của VK cho 

• Cơ chế: (xem clip 1), 

(xem clip 2), (xem clip 3) 

Tiếp hợp

Gene nhảy (transposon) 

• (xem clip 1) 

• (xem clip 2)

• Tách gene mong muốn ra 

khỏi tế bào cho 

• Gắn gene này vào 1 

vector 

• Đưa vector vào tế bào VK 

nhận (E. coli). Tế bào 

nhận sẽ tăng sinh tạo nên 

quần thể tế bào mang 

gene mong muốn 

• (xem clip), (xem clip) 

Tái tổ hợp gene

Các khái niệm cơ bản 

• Sinh thái học (ecology): cứu về sự phân bố và sinh 

sống của những sinh vật sống và các tác động qua 

lại giữa các sinh vật và môi trường sống của chúng 

• Sinh thái học VSV: nghiên cứu về VSV ở khía 

cạnh sinh thái 

• Mục tiêu của sinh thái học VSV: 

+ Nghiên cứu sự đa dạng sinh học (chủng loại, số lượng) 

của VSV trong tự nhiên, sự tương tác của các quần 

dưỡng khác nhau trong quần xã 

+ Nghiên cứu hoạt tính của VSV trong tự nhiên và giám 

sát tác động của VSV lên hệ sinh thái.

Các khái niệm cơ bản 

• Ý nghĩa của nghiên cứu sinh thái học VSV: 

+ Hiểu được tương tác của VSV với nhau và với môi 

trường, 

+ Hiểu vai trò của VSV trong điều kiện tự nhiên của các 

hệ sinh thái 

• Vai trò của VSV trong hệ sinh thái: 

+ Thu lấy năng lượng ánh sáng, cố định đạm, cố định 

CO 2 , tạo O 2 ,phân hủy chất hữu cơ 

+ Là tác nhân chính thực hiện các phản ứng trong chu 

trình sinh địa hóa các nguyên tố cần cho sự sống 

+ Là tác nhân giúp phân hủy độc chất, phục hồi môi 

trường

Môi trường sống của VSV trong tự nhiên 

• Habitat: môi trường sống nơi các quần thể, quần dưỡng 

hình thành quần xã 

• Niche: vi môi trường tối ưu cho sự tăng trưởng của VSV 

• Vi môi trường (microenvironment) là nơi mà VSV thực 

tế sống và biến dưỡng: 

+ Các điều kiện hóa lý của vi môi trường biến đổi rất nhanh 

theo không gian và thời gian 

+ Trong một không gian vật lý hẹp có sự tồn tại nhiều vi 

môi trường khác nhau 

+ Tính không đồng nhất của vi môi trường quyết định tính 

đa dạng của VSV

Màng sinh học (biofilm) 

• Các bề mặt màng được dùng làm nơi sống của VSV, có 

các chất dinh dưỡng bám vào, ở đó các VSV bám vào và 

sẽ chuyển hóa các chất tốt hơn nhiều so với trong nước tự 

do do hiệu quả của sự hấp phụ. 

• Chất dinh dưỡng là nhân tố hạn chế tốc độ tăng trưởng 

trong hầu hết các môi trường tự nhiên và được cung cấp 

ở dạng ngẫu nhiên. 

• VSV thường hiện diện trên bề mặt một giá thể do nồng 

độ chất dinh dưỡng giới hạn ở đây cao hơn tạo thành 

màng sinh học (biofilm) hoặc tập hợp các khuẩn lạc của 

các quần thể khác nhau. 

• (xem clip sự hình thành màng sinh học)

Tăng trưởng của VSV trong tự nhiên 

• Tăng trưởng hàm mũ thường ngắn 

• Tốc độ tăng trưởng nhỏ hơn rất nhiều so với nuôi 

cấy thuần chủng trong phòng thí nghiệm 

• Tốc độ tăng trưởng chậm do: 

+ Nguồn chất dinh dưỡng thấp 

+ Phân bố chất dinh dưỡng không đồng đều 

+ Bị cạnh tranh bởi các quần thể khác

• Tế bào 

Các mức tổ chức của VSV trong tự nhiên 

• Quần thể (population): tập hợp các tế bào cùng loài, 

được hình thành do sự tăng trưởng của các tế bào riêng 

biệt trong một vi môi trường nhất định 

• Quần dưỡng (guild): tập hợp các quần thể khác loài có 

đặc tính chung về nguồn chất dinh dưỡng, các yếu tố hoá 

lý trong một vi môi trường 

• Quần xã, hệ VSV (community): tập hợp nhiều quần 

dưỡng cùng hiện diện trong một điều kiện môi trường, 

tiến hành những quá trình sinh lý bổ trợ nhau để cùng 

tăng trưởng 

• Hệ sinh thái (ecosystem): nhiều quần xã đựợc hình thành 

có mối quan hệ với nhau về năng lượng và vật chất

Vai trò của VSV trong các chu trình sinh địa hóa 

Chu trình carbon 

- Chu trình C có quan hệ chặt chẽ với chu trình O thông qua 

họat tính bổ trợ của các sinh vật tự dưỡng (cố định CO 2 tạo O 2 ) 

và sinh vật dị dưỡng (phóng thích CO 2 , tiêu thụ O 2 ) 

- Các nguồn dự trữ C trong tự nhiên: khí quyển, đất, đại dương, 

trầm tích, đá và sinh khối 

- Tốc độ lưu chuyển C qua các dự trữ rất khác nhau, tốc độ cao 

nhất là giữa khí quyển và sinh khối do các phương thức cố định 

CO 2 của tự dưỡng và hô hấp hữu cơ hiếu khí của dị dưỡng 

- Sự chuyển hóa C qua thế khử khác nhau CH 4 , (CH 2 O) n , CO 2 

trong điều kiện có và không có oxygen đều có sự tham gia của 

VSV

Chu trình C trong tự nhiên

Chuyển hóa C trong điều kiện có và không có oxy không khí

Phân hủy hợp chất hữu cơ trong điều kiện không có oxy không khí

Chu trình nitơ 

• Nitơ là một nguyên tố thiết yếu trong sinh chất 

• Trong tự nhiên hiện diện ở các thế khử khác 

nhau: NH 3 , NH 2- , N, N 2 O, NO, NO 2- , NO 3- . 

• Dự trữ nitơ quan trọng nhất là N 2 trong khí quyển 

• Sự chuyển hóa qua lại giữa các dạng này cần có 

vai trò của vi sinh vật

Chu trình nitơ trong tự nhiên

Chu trình lưu huỳnh 

• Lưu huỳnh tồn tại chủ yếu ở ba dạng thế khử S 2- , S 0 và S 6+ 

• Dự trữ chủ yếu ở dạng CaSO 4 và FeS 2 

• Các phản ứng chuyển hóa các dạng của S là do VSV và các 

phản ứng hóa chất 

• Oxy hóa lưu huỳnh bởi VSV thành SO 4 

2- 

và H + làm giảm 

pH

Chu trình lưu huỳnh

Chu trình sắt 

• Hai dạng thế khử chính của sắt trong tự nhiên là 

Fe 2+ và Fe 3+ phụ thuộc vào pH và O 2 

• Fe 3+ : chỉ tan trong nước ở pH axít hoặc ở dạng 

phức hợp với các hợp chất hữu cơ; bị khử thành 

Fe 2+ bằng phản ứng hóa học hoặc bởi VSV 

• Fe 2+ bị oxygen hóa bởi O 2 thành Fe 3+ 

+ Bền trong điều kiện không có O 2 hoặc trong môi 

trường có O 2 ở pH acid 

+ Trong không khí ở pH acid, Fe 2+ là chất cho điện tử 

của VSV (Thiobacillus ferrooxidans) tạo Fe 3+

Chu trình sắt

Chuyển hóa thủy ngân (Hg) 

• Hg được phóng thích nhiều vào môi trường từ 

công nghiệp nông dược, điện tử, hóa chất... 

• Các dạng lực khử khác nhau của Hg: Hg 0 , Hg 2+ , 

CH 3 Hg + , CH 3 HgCH 3 , HgS, trong đó CH 3 Hg + có 

độc tính cao nhất và được tính tụ trong chuỗi thực 

phẩm

Chuyển hóa Hg

Cơ chế kháng độc tính thủy ngân ở VSV

Phân hủy chất dẻo sinh học

Sự phân bố VSV trong tự nhiên 

• Vi sinh vật phân bố vô cùng rộng rãi trong tự nhiên. 

• Trên mặt hoặc nhiều khi bên trong tất cả các vật thể sống 

hoặc không sống trong tự nhiên đều có nhiều ít VSV 

• Trong phần này chỉ giới thiệu về sự phân bố của VSV 

trong không khí, đất và nước.

VSV trong không khí 

• Không khí không phải là môi trường thuận lợi cho VSV 

phát triển. Tuy nhiên, trong không khí vẫn có VSV do 

cuốn theo bụi đất và sự hô hấp và bài tiết của người và 

động vật 

• Đa số VSV trong không khí là loại hoại sinh, nhiều khi 

cũng có VSV gây bệnh 

• Số lượng VSV trong không khí thay đổi tùy địa điểm, 

dân số, mùa trong năm 

• Số lượng VSV trong không khí không nhiều lắm, không 

sinh sản và phát triển

VSV trong đất 

• Đất là môi trường thuận lợi cho VSV sống và phát triển 

• Thành phần VSV đất rất phức tạp bao gồm: vi khuẩn, xạ 

khuẩn, vi nấm, vi tảo, động vật nguyên sinh. 

• Trong đất canh tác, có nhiều chất hữu cơ, thoáng khí, số 

lượng VSV lên tới hàng triệu cá thể/ 1gam đất, đất hoang 

hóa, đất sa mạc có số lượng ít hơn. 

• Số lượng VSV thay đổi theo độ sâu của đất 

• Các nhóm VSV trong đất thường xuyên có liên quan với 

nhau: tác động tương hỗ lẫn nhau hoặc chống đối nhau 

• Là nguồn lây nhiễm cho nước, không khí 

• Có tầm quan trọng đặc biệt trong sự hình thành chất mùn.

VSV trong nước 

• Nước tự nhiên là một môi trường rất thuận lợi cho VSV 

tồn tại và phát triển 

• Nước càng bị bẩn do các bã hữu cơ thì càng chứa nhiều 

VSV 

‣ Nước ngầm (nước mạch) có ít VSV là do nước đã được thấm 

qua các lớp đất dày, VSV và các thức ăn hữu cơ được giữ lại 

trong lớp đất này 

‣ Nước ao, hồ trường hợp bị nhiễm phân, rác rưỡi có nhiều chất 

hữu cơ thì số lượng chủng loại VSV tăng nhiều. 

‣ Nước ở trong những hồ, biển lớn bụi bị lắng chìm nên số lượng 

VSV ít hơn 

‣ Nước ở những vùng sông, ngòi gần dân cư thì số lượng VSV 

nhiều hơn vùng xa dân cư.

VSV trong nước 

• Nước trong tự nhiên có khả năng tự làm sạch do tác 

dụng của ánh sáng mặt trời và do sự cạnh tranh sinh 

tồn mà hủy diệt lẫn nhau, hoặc là do chất kháng sinh 

của các thực vật thủy sinh tiết ra. 

• Nước cũng là nguồn truyền bệnh nguy hiểm 

• Ngoài những VSV sống trong nước, còn có những 

VSV gây bệnh do người và động vật làm ô nhiễm. 

Các VSV gây bệnh này chỉ tồn tại trong nước một 

thời gian nhất định. Chúng tồn tại trong nước lâu hay 

mau tùy theo nguồn nước, tính chất, nhiệt độ, pH... 

của nước.

BÀI GIẢNG SINH HỌC VI SINH - BIỆN THỊ LAN THANH - TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM TP. HCM

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?