तिलोत्तमाको नीति तथा कार्यक्रम: स्वास्थ्य क्षेत्रलाई मुख्य प्राथमिकतामा
दोस्रो लहरको कोरोना महामारीले आर्थिक तथा सामाजिक क्षेत्र प्रभावित भैरहँदा ल्याइएको नीति तथा कार्यक्रममा तिलोत्तमाले सबै नगरबासीलाई छिटोभन्दा छिटो कोरोना खोपको पहुँचमा पुर्याउन कोरोना खोप अनुदान कार्यक्रम सञ्चालन गरिने उल्लेख गरेको छ । सरकारी स्वास्थ्य संस्थालाई सुदृढ, सुविधासम्पन्न बनाउँदै ७० वर्ष भन्दा माथि उमेर समूहका जेष्ठ नागरिक तथा अपाङ्गहरुको आधारभूत स्वास्थ्य सेवा घरमै प्रदान गर्ने व्यवस्था मिलाउने घोषणा तिलोत्तमाले नीति तथा कार्यक्रममार्फत् गरेको छ ।
दोस्रो लहरको कोरोना महामारीले आर्थिक तथा सामाजिक क्षेत्र प्रभावित भैरहँदा ल्याइएको नीति तथा कार्यक्रममा तिलोत्तमाले सबै नगरबासीलाई छिटोभन्दा छिटो कोरोना खोपको पहुँचमा पुर्याउन कोरोना खोप अनुदान कार्यक्रम सञ्चालन गरिने उल्लेख गरेको छ । सरकारी स्वास्थ्य संस्थालाई सुदृढ, सुविधासम्पन्न बनाउँदै ७० वर्ष भन्दा माथि उमेर समूहका जेष्ठ नागरिक तथा अपाङ्गहरुको आधारभूत स्वास्थ्य सेवा घरमै प्रदान गर्ने व्यवस्था मिलाउने घोषणा तिलोत्तमाले नीति तथा कार्यक्रममार्फत् गरेको छ ।
- TAGS
- tilotamma
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
cfly{s jif{ @)&*÷&( sf] jflif{s gLlt tyf sfo{qmd
pkk|d'vHo",
/fhgLlts bnsf k|d'vHo"x?,
sfo{kflnsf tyf gu/;efsf ;b:oHo"x?,
k|d'v k|zf;sLo clws[tHo",
;Nnfxsf/Ho"x?,
;Dk"0f{ sd{rf/Lx?, pBf]u jfl0fHo, RofDa/ ckm sdz{ tyf Jofkf/ ;+u7gsf
kbflwsf/Lx?, ;~rf/sdL{Ho"x? Pj+ pkl:yt ;Dk"0f{ dxfg'efj tyf, /]l8of]af6
o; sfo{qmdsf] k|ToIf k|;f/0f ;'lg/xg' ePsf gu/af;L nufotsf
dxfg'efjx? Û
!= bf];|f] nx/sf] sf]/f]gf dxfdf/Ln] cy{tGqdf kf/]sf] cToGt c;xh
cj:yfaf6 xfdL gu/af;Lx? ;d]t k|efljt e}/x]sf] cj:yfdf d}n] cfh
of] ;Ddflgt gu/;efdf jflif{s gLlt tyf sfo{qmd k]z ub}{5' .
;j{k|yd g]kfnsf] ;fj{ef}d;Qf, :jfwLgtf, ef}uf]lns cv08tf, /fli6«o
lxt, :jfledfg, nf]stGq / hghLljsfsf] nflu ePsf ljleGg
cfGbf]ngx?df cfkm\gf] cd"No hLjg pT;u{ ug'{ x'g] 1ft–c1ft
;lxbx?k|lt efjk"0f{ >4f~hnL ck{0f ub{5' . ;fy}+, tL cfGbf]ngsf]
g]t[Tj ug'{x'g] cu|hx?k|lt ;Ddfg JoQm ub}{ g]kfnL ;dfhsf]
?kfGt/0fdf pxfFx?n] k'of{pg' ePsf] of]ubfgsf] :d/0f ug{ rfxfG5' .
@= bf];|f] nx/sf] sf]/f]gf dxfdf/Ln] blIf0f PlzofnL d'n'sdf cfly{s tyf
;fdflhs ;+s6 k}bf ePsf] ;a}nfO{ huhfx]/} 5 . sf]/f]gfsf] vf;
pkrf/ cem} kQf nfu]sf] 5}g . of] /f]uaf6 ljZjdf nfvf}+ hgfsf] Hofg
u};s]sf] 5 . nfvf}+ hgf ;+qmldt ePsf 5g\ . sf]/f]gfsf] sf/0f Hofg
u'dfpg' x'g] gu/af;L, g]kfnL tyf ljb]zL ;Dk"0f{ dxfg'efjk|lt
>4f~hnL ck{0f ub}{ zf]s;GtKt kl/jf/hgdf xflb{s ;dj]bgf k|s6
ub{5' . pkrf/sf] qmddf /xg' ePsf ;a} la/fdLsf] zL3| :jf:Yo nfesf]
sfdgf ub{5' . dxfdf/Lsf] /f]syfd tyf la/fdLsf] pkrf/df bQlrQ
1
eP/ nfUg'x'g] ;Dk"0f{ :jf:YosdL{, ;'/IffsdL{, hgk|ltlglw, /fi6«;]js
sd{rf/L, ;~rf/sdL{, :jo+d\;]jsnufot ;Dk"0f{k|lt xflb{s ;Ddfg
JoQm ub{5' .
#= xfd|f] gu/kflnsfsf] ;Gbe{df dxfdf/Lsf] /f]syfddf ;xof]u k'of{pg]
:jf:YosdL{, /fhgLlts bn, hgk|ltlglw, /fi6«;]js sd{rf/L, lzIfs,
;+3—;+:yf, ;xsf/L, a}+s, Joj;flos k|lti7fg, pBf]u jfl0fHo ;+3,
Jofkf/ ;+3, ;+u7g, Snj, cfdf ;d"x, lzIf0f ;+:yf, vfg]kfgL, jg,
l;+rfO{, 6f]n ljsf; ;+:yfnufot ;Dk"0f{ gful/sk|lt xflb{s s[t1tf
1fkg ub{5' . ;fjwfgL ckgfPgf}+ eg] sf]/f]gf efO/; hf]sf]xLnfO{ klg
nfUg ;S5 . To;}n] x/]s JolQmn] ;fjwfgL ckgfpg' of] /f]uaf6 aRg]
k|d'v cfwf/ xf] . clxn] b]lvPsf] sf]/f]gfsf] gofF e]l/oG6 ut jif{
b]lvPsf] sf]/f]gf efO/;eGbf lgs}+ vt/fk"0f{ 5 . ltnf]Qdf
gu/kflnsfdf sf]/f]gf ;+qmd0fsf] b/ tLj| ultdf a9\g'n] xfdLx?nfO{
lgs} lrlGtt agfPsf]df kl5Nnf lbgx?df ;+qmd0f b/ 36\bf] 5 . t/,
km]/L ;+qmd0f k'gM ga9\nf eGg ;lsFb}g . o;y{ sf]/f]gf ;+qmd0f km}lng
glbg xfdLx? ;+od, cg'zfl;t, ;r]t x'g'sf] csf]{ ljsNk 5}g .
$= :jf:Yo dfkb08sf] clgjfo{ kl/kfngf ug]{—u/fpg] sfddf lgs}+
lhDd]jf/ ?kdf nfUg' x'g d ;Dk"0f{ gu/af;LnfO{ xflb{s clkn ub{5' .
xfd|f] :jf:Yo xfd|f] xftdf 5 . :jf:Yo g}+ dflg;sf] ;a}eGbf 7"nf] wg
xf] . dflg; :j:y /Xof] eg] g}+ wgk};f / cj;/sf] cf}lrTo /xG5 .
Pp6f JolQmn] x]nr]qmfOF ubf{ ;of}+ JolQmsf] :jf:Yo hf]lvddf kg{ ;Sg]
ljifok|lt ;r]t /xg d ;Dk"0f{ gu/af;LnfO{ cfu|x ub{5' . ltnf]Qdf
gu/kflnsfn] sf]/f]gf ;+qmd0fsf] /f]syfdsf] nflu cfˆgf] tkm{af6
ug{'kg]{ ;Dk"0f{ sfdx? u/]sf] 5 . xfdLx? pknAw ;fwg ;|f]tsf] clws
k|of]u sf]/f]gf dxfdf/L;Fu h'Wg] sfo{df nufPsf 5f}+ . sf]/f]gfaf6
gu/af;LnfO{ arfpg] sfo{nfO{ g}+ xfdLn] clxn]sf] k|d'v sfo{ef/sf]
?kdf lnPsf 5f}+ . bf];|f] r/0fsf] dxfdf/L ;'? x'gf;fy z+s/gu/df
clS;hg, vfB Joj:yfkg ;lxtsf] cfO;f]n]gzg ;]G6/ ;~rfng
ul/Psf]df h]7 % ut]b]lv j8f g+= ( sf] s]jnfgLdf sf]/f]gf c:yfoL
2
c:ktfn ;~rfngdf cfPsf] 5 . s]jnfgLdf cfO;f]n]zg ;]G6/
lgdf{0fdf cfly{s ;'lglZrttf k|bfg ug'{x'g] g]kfn ;/sf/sf dfggLo
cy{dGqL >L lji0f'k|;fb kf}8]nk|lt xflb{s cfef/ Pj+ s[t1tf 1fkg
ub{5' .
%= sf]/f]gf dxfdf/L a9\b} hfFbf la/fdLnfO{ c:ktfn jf cfO;f]n]zg
;]G6/;Dd k'of{pg xfdLx?n] k|of]u ub}{ cfPsf] uf8LnfO{ ;d]t
PDa'n]G;sf] ?kdf k|of]u u/L rf/ j6f ;jf/L;fwgsf] Joj:yf
ul/Psf]df o;af6 gu/af;Ln] 7"nf] /fxt dxz'; u/]sf] kfOPsf] 5 .
;+qmldtsf] :jf:Yo cj:yf a'‰g / cfwf/e"t cf}iflw pknAw u/fpg
l;cfO{l;6L l6d;Fu} xfd|f hgk|ltlglw / :jf:YosdL{x? 3/—3/ k'Ug'
ePsf] 5 . ;+qmd0fsf] nIf0f b]lvPsf, hf]lvddf /x]sfx?nfO{ :jf:Yo
;+:yf / l;cfOl;6L l6dsf] l;kmfl/;sf] cfwf/df z+s/gu/df lgMz'Ns
sf]/f]gf k/LIf0fsf] Joj:yf ldnfOPsf] 5 . xf]d cfOzf]n]zgdf /xg'
ePsf ;+qmldtnfO{ :jcg'zf;gdf /xg] jftfj/0f ldnfpg /fhgLlts
bn, 6f]n ljsf; ;+:yf, Snj, cfdf ;d"x?;Fu ;xsfo{ ul/Psf] 5 .
j8fut ?kdf lgMz'Ns sf]le8 k/LIf0f ug]{ sfo{ ;d]t cleofgs}+ ?kdf
ul/Psf] 5 .
^= sf]le8—!( sf] dxfdf/L k6s—k6s b]vf kl//xFbf o;sf] lg?k0fdf
vf]ksf] csf]{ ljsNk b]lvFb}g . o;y{ sf]/f]gf vf]ksf] ;'lglZrttf,
sf]/f]gfn] cfly{s, ;fdflhs tyf :jf:Yo If]qdf kf/]sf] ;+s6af6 kf/
kfpg :yfgLo :t/d}+ /f]huf/Lsf cj;/ l;h{gf ug'{, ;/sf/L :jf:Yo
;+:yfnfO{ ;'b[9 agfpg', s[lif pTkfbgdf cfTdlge{/ aGg' clxn]sf]
ckl/xfo{ cfjZostfnfO{ gu/sf] gLlt tyf sfo{qmddf k|fyldstf
lbOPsf] hfgsf/L u/fpg rfxfG5' . rfn' cfly{s jif{sf] gLlt tyf
sfo{qmd / ah]6df 6]s]/ gu/sf] cfly{s, ;fdflhs, ;fF:s[lts
ljsf;sf p4]Zo, nIo, /0fgLlt / sfo{gLlt ;lxtsf] :ki6 ljsf;sf]
vfsf lgwf{/0f u/L PsLs[t zx/L ljsfz of]hgf sfof{Gjog ug{ of]
gLlt tyf sfo{qmd lgb]{lzt 5 . sf]le8–!( sf] sf/0f rfn' cfly{s
jif{sf] gLlt, tyf sfo{qmd / ah]6 sfof{Gjog k|efljt e}/xFbf cfufdL
3
&=
cfly{s jif{sf] gLlt tyf sfo{qmdsf] nIo “;d[4 gu/ M v'zL
gu/af;L” g} /x]sf] 5 . o; gLlt tyf sfo{qmd ;+3Lotfsf]
sfof{Gjog;Fu} l;+xb/af/sf] clwsf/ hgtfsf] aLrdf k'¥ofpg sf]z]9'Ëf
;fljt x'g] ck]Iff ul/Psf] 5 . cfufdL cfly{s jif{sf] gLlt tyf
sfo{qmd tof/ ubf{ lgDg kIfnfO{ d'Vo dfu{lgb]{zssf] ?kdf lnOPsf]
5 M
s= g]kfnsf] ;+ljwfg–@)&@
v= :yfgLo ;/sf/ ;~rfng P]g–@)&$
u= /fli6«o k|fs[lts ;|f]t tyf ljQ cfof]u P]g–@)&$
3= cGt/ ;/sf/L ljQ Joj:yfkg P]g–@)&$
ª= g]kfn ;/sf/ tyf n'lDagL k|b]z ;/sf/n] th'{df u/]sf ah]6
tyf sfo{qmd
r= bLuf] ljsf; nIox? xfl;n ug]{nufotsf g]kfn ;/sf/n]
cGt/f{li6«o If]qdf hgfPsf k|lta4tfx?af6 l;lh{t bfloTj
5= o; gu/kflnsfsf] PsLs[t ;x/L ljsf; of]hgfn] dfu{lgb]{z
u/]sf gLlt tyf sfo{qmdx?
h= g]kfn ;/sf/, n'lDagL k|b]z ;/sf/sf cfjlws ljsf; of]hgfx?
em= ;+3 / k|b]z ;/sf/n] cjnDag u/]sf cfly{s,
;fdflhsnufotsf ljsf;sf gLltx? .
ltnf]Qdf gu/kflnsf nf]stGqsf cfwf/e"t d"No, dfGotf, ax'njfbL
v'nf ;dfh, dfgj clwsf/, ;fdflhs Gofo, ;xsfl/tf, ;xcl:tTj /
;dGjosf] l;4fGtnfO{ cfTd;fy ub}{ ljlwsf] zf;gk|lt k"0f{k|lta4 5 .
nf]stGqnfO{ ;fdflhs hLjg k4ltsf] ?kdf :yflkt ug]{ s'/fdf gu/
;/sf/ x/kn k|oTgzLn 5 . zf;sLo Joj:yfdf cfPsf] kl/jt{gsf]
cg'e"lt ;a} gu/af;Ln] ug{ ;s'g\ eGg]df xfdLx? cToGt ;r]t 5f}+ .
gu/sf] ef}uf]lns, ;fdflhs, cfly{s tyf ;f+:s[lts ljljwtfnfO{
cfTd;fy ub}{ ;Gt'lnt / ;dGoflos ljsf;sf] af6f]df cl3 a9\g gu/
;/sf/ b[9 5 . …dflns xf]Og, ;]js xf}Ú eGg] dfGotfdf cfwfl/t
hgpQ/bfoL, kf/bzL{, d]xgtL / ;xof]uL ;+oGqaf6 g} ;d[l4 xfl;n
4
ug{ ;lsG5 eGg] dfGotfnfO{ xfdLn] cfˆgf] dfu{bz{s l;4fGtsf] ?kdf
u|x0f u/]sf 5f}+ .
*= of] ;Ddflgt gu/;efdf d ljleGg ;"rssf] cfwf/df cfly{s jif{
@)&^÷&& df zx/L ;]jf k|jfx tyf ;'zf;gsf] If]qdf pNn]vgLo
sfo{;Dkfbg u/]sf]df d'n'se/sf dxfgu/, pk–dxfgu/ /
gu/kflnsfx?sf] 5ftf ;+u7g g]kfn gu/kflnsf ;+3n] o; ltnf]Qdf
gu/kflnsfnfO{ pTs[i6 gu/kflnsf k'/:sf/–@)&& k|bfg u/]sf] v'zL
;Dk"0f{ /fhgLlts bn, hgk|ltlglw, sd{rf/L, lzIfs, ljsf; ;fem]bf/,
;~rf/sdL{, 6f]n ljsf; ;+:yf, ;fdflhs ;+3—;+:yf, Snj, cfdf
;d"xnufot ;Dk"0f{ gu/af;Ldf k'gM ;f6\g rfxfG5' . k'/:sf/ k|bfg
ug{'x'g] ;DdfggLo k|wfgdGqL >L s]kL zdf{ cf]nLHo", k'/:sf/sf] nflu
l;kmfl/; ug]{ lj1 d"Nof+sg ;d"x, g]kfn gu/kflnsf ;+3k|lt xflb{s
cfef/ Pj+ s[t1tf 1fkg ub{5' . ;fy}+ cfufdL lbgdf gu/sf] ;d[l4 /
gu/af;Lsf] v'zLsf] nflu oxfFx?;Fus}+ ;xsfo{df cem}+ /rgfTds sfd
ug]{ k|lta4tf JoQm ub{5' . rfn' cfly{s jif{d}+ gu/kflnsfsf] k|d'v
k|zf;lgs sfof{no cfkm\g} :jfldTjsf] ejgaf6 ;~rfng ePsf] 5 .
o:t} w]/}h;f] j8f sfof{nox? ;d]t cfkm\g} ejgdf ;/]sf 5g\ .
cfjZos :yfgLo sfg"g lgdf{0f ub}{ To;sf] k|efjsf/L sfof{Gjog,
lzIff If]qdf ul/Psf c;n cEof;, ltnf]Qdf nufgL ;Dd]ng, xfdLn]
rnfPsf z'Go kf]lnlyg, lgoldt ;/;kmfO{, xl/ofnL k|j4{g cleofg
nufotsf ljleGg cleofg, ljsf; lgdf{0f tyf gLltut lg0f{on]
/fli6«o hLjgdf ltnf]Qdf gu/k|ltsf] ljZjf; / cfsif{0f a9]sf] 5 .
gu/ ;/sf/sf] ljsf; k|of;df k|b]z ;/sf/, ;+3Lo ;/sf/,
;fem]bf/x?sf] ;fy / ;b\efj j[l4 ePsf] 5 .
(= gu/ ;/sf/ ;a};Fu ;xsfo{ ub}{ ;a} If]qdf tLj| ultdf pTs[i6
pknlAwx? xfl;n ub}{ cl3 a9\b} ubf{ sf]le8–!( sf] sf/0f sltko
sfo{qmd /f]lsPsf 5g\ . sf]le8–!( sf] k|efj /f]lsPkl5 afFsL / gofF
sfdx? tLj|tfsf] ;fy cl3 a9\g]5g\ . To;}n] cfufdL cfly{s jif{
5
ltnf]Qdf gu/kflnsfsf] nflu …tLj| ljsf;sf] jif{Ú x'g]5 . o;df ;a}
;/f]sf/jfnfx?sf] ;fy / ;xsfo{sf] nflu cfJxfg ;d]t ub{5' .
!)= gful/sn] cg'e"lt ug]{ u/L ljsf;sf] k|ltkmn ljt/0f, lzIff, :jf:Yo,
s[lif k|0ffnLdf kl/df0ffTds / u'0ffTds ;'wf/, qmdfut cfof]hgf
;DkGg, pBf]u, Jofkf/, Joj;fo, nufgLsf] jftfj/0f, ;'zf;g,
;dfj]zL ljsf;, bLuf] ljsf; nufot ljsf;sf ;d;fdlos
d'2fx?nfO{ lg/Gt/ ;Daf]wg, gu/df pknAw k"FhL, ;Lk / Ifdtfsf]
k|efjsf/L pkof]u ug{ ;xsf/L / lghL If]q;Fusf] ;xsfo{ gLlt tyf
sfo{qmdsf] ;kmn sfof{Gjogsf nflu ;+3Lo ;/sf/ / k|b]z ;/sf/;Fu
;xcl:tTj, ;dGjo / ;xsfo{nfO{ k|fyldstfdf /flvg] 5 .
gu/;ef ;b:oHo"x? Û
ca d cfly{s jif{ @)&*÷&( df o; gu/kflnsfn] ;fdflhs ljsf;cGtu{t\
:jf:Yo, lzIff, vfg]kfgL tyf ;/;kmfO{, o'jf tyf v]ns'b, n}+lus ;dfgtf
tyf ;fdflhs ;dj]zLs/0ftkm{ lng] gLlt tyf sfo{qmd k|:t't ug{ rfxfG5' .
!!= sf]/f]gf dxfdf/Laf6 aRg vf]k ckl/xfo{ ePsf]n] ;a} gu/af;LnfO{
l56f]eGbf l56f] vf]ksf] kx'Frdf k'of{pg sf]/f]gf vf]k cg'bfg sfo{qmd
;~rfng ul/g]5 . o;sf] nflu rfn' cfly{s jif{d}+ /]8qm;sf]
cGt/f{li6«o ;+:yf -cfOl;cf/;L_ ;Fu lgMz'Ns vf]ksf] nflu cg'/f]w ul/
;lsPsf] 5 . ;fy}+ g]kfn ;/sf/;Fu s'6gLlts dfWodaf6 ;d]t vl/b
k|lqmof cuf8L a9fOlbg' x'g cg'/f]w ul/Psf] Joxf]/f ;d]t
cfdgu/af;Ldf k'gM hfgsf/L u/fpg rfxfG5' . k|fylds :jf:Yo
;]jfsf] nflu df}h'bf :jf:Yo rf}sLx?nfO{ Go"gtd k"jf{wf/, pks/0f,
hgzlQm tyf k|ljlwo'Qm agfO{ e/kbf]{ / ljZj;gLo ;]jf ;lxtsf]
cfsif{s :jf:Yo s]G›sf] ?kdf ljsf; ul/g]5 . cl3Nnf jif{x?af6}+
:jf:Yo rf}sLx?df lrlsT;s ;lxtsf] ;]jf k|bfg ug]{ qmd ;'?
ul/Psf]df cfufdL cfly{s jif{df yk :jf:Yo rf}sLdf lrlsT;s lgo'Qm
u/L ;]jf k|bfg ul/g]5 .
6
!@= &) jif{ eGbf dfly pd]/ ;d"xsf h]i7 gful/s tyf ckfËx?sf]
cfwf/e"t :jf:Yo ;]jf 3/d} k|bfg ug]{ Joj:yf ldnfOg]5 . *)
jif{eGbf dflysf Ho]i7 gful/s tyf ue{jtL dlxnfx? la/fdL eO{
:jf:Yo ;+:yf jf lhNnfleqsf c:ktfnx? hfg'kbf{ gu/kflnsfn]
lgMz'Ns PDa'n]G; ;]jf pknAw u/fpg]5 .
!#= cfly{s ?kdf ljkGg gu/af;Lsf] :jf:Yo pkrf/sf] nflu ægu/ k|d'v
ljkGg gful/s ;xfotf sf]ifÆ :yfkgf ul/g]5 . æ:j:y gu/af;L M
:j:y gu/Æ eGg] gf/fsf ;fy u'0f:t/Lo :jf:Yo ;]jfdf ;a} gful/ssf]
;dtfd"ns kx'Fr ;'lglZrt ug]{ sfdnfO{ lg/Gttf lbOg]5 . gu/kflnsf
dftxt /x]sf PDa'n]G;nfO{ yk hgd'vL agfOg]5 . gu/leqsf ;a}
jly{Ë ;]G6/x?sf] u'0f:t/ ;'wf/ u/L ;'/lIft dft[Tjsf] xsnfO{
;'lglZrt ul/g]5 . ;fy}, jly{Ë ;]G6/df ;'Ts]/L x'g] dlxnfx?nfO{
k|f]T;fxg eQf :j?k lbOg] ! xhf/ ?k}+ofF eQfnfO{ lg/Gt/tf lbOg]5 .
ue{jtL dlxnfnfO{ lgMz'Ns SoflN;odsf] ;fy} ue{jtL dlxnfsf]
kf]if0fdf ;'wf/ Nofpg æue{jtL;Fu pkd]o/ sfo{qmdÆ nfO{ lg/Gt/tf
lbOg]5 . lh/f] xf]d 8]lne/L sfo{qmdnfO{ k|efjsf/L ?kdf nfu" ul/g]5 .
ue{jtL ;]jfnfO{ yk k|efjsf/L / u'0f:t/Lo agfpg k|f]6]an
cN6«f;fp08 ;]jf ;'?jft ul/g]5 .
!$= :jf:Yo rf}sLx?df xfn ;~rfngdf /x]sf k|of]uzfnfx?nfO{ :t/f]GgtL
ul/g]5 eg] Ps :yfgdf gu/:t/Lo ;'ljwf;DkGg k|of]uzfnf lgdf{0f
ul/g]5 . cfgGbjg :jf:Yo rf}sL c:ktfnsf] ?kdf :t/f]GgtL x'g]
qmddf ejg lgdf{0f sfo{ k|f/De ePsf]df To;nfO{ ;DkGg u/fpg
gu/kflnsfsf] tkm{af6 ;xhLs/0f ul/g]5 . ;]d/fahf/ :jf:Yo rf}sLn]
ef]urng u/]sf] hUUffsf] :jfldTj k|fKt u/]sf]n] o;nfO{ c:ktfnsf]
?kdf ?kfGt/0f ug{ ;+3Lo ;/sf/;Fu cfjZos kxn ul/g]5 . ;fy}+
/f]6/L Snj ckm ?kGb]xL / gu/kflnsfsf] ;xsfo{df ;]d/fahf/ :jf:Yo
rf}sLdf ut jif{ NofOPsf :jf:Yo pks/0fnfO{ hgzlQmsf] oyf]lrt
Joj:yfkg u/L ;~rfng NofOg] 5 . j8f g+= !& l:yt aLkL u|fd
7
;fd'bflos c:ktfnnfO{ !% z}+ofdf c:ktfnsf] ?kdf lgdf{0f sfo{ cl3
a9]sf]df o;nfO{ k"0f{tf lbg cfjZos ;xhLs/0f ul/g]5 .
!%= k|To]s :jf:Yo ;+:yfx?df Jojl:yt / ;'ljwf ;DkGg vf]k s]G›
;~rfngsf] nflu k"jf{wf/ lgdf{0f sfo{nfO{ cfufdL cfly{s jif{df klg
lg/Gt/tf lbOg] 5 . ;fd'bflos ljBfnosf ljBfyL{x?sf] :jf:Yo /
kf]if0f k|j4{g tyf zf/Ll/s Pj+ dfgl;s j[l4 ljsf; cg'udgsf nflu
ljBfno :jf:Yo sfo{qmd / ljBfno gl;{Ë sfo{qmdnfO{ yk k|efjsf/L
u/fOg] 5 . ;+:yfut ljBfnox?df ;d]t ljBfno gl;{Ë sfo{qmd
;~rfng ug{ clek|]l/t ul/g]5 . ;a} ;fd'bflos ljBfnosf
afnaflnsfx?sf] lgoldt cfFvf hfFrsf] Joj:yf ldnfOg]5 . ;fy}+
:jf:YosdL{ sd{rf/L tyf ljBfno gl;{Ëx?sf] Ifdtf ljsf; clej[l4
ug]{ gLlt ;d]t lnOg]5 . dxfdf/L hf]lvddf sfo{/t :jf:Yo
sd{rf/Lx?sf] dgf]an pRr /fVg hf]lvdeQf tyf :jf:Yo aLdfsf]
Joj:yf ldnfOg]5 .
!^= dlxnf :jf:Yo :jo+;]ljsfx?sf] Ifdtf clej[l4sf nflu k|f]T;fxg
sfo{qmd ;+rfng ul/g]5 . pd]/ k'u]sf dlxnf :jf:Yo
:jo+;]ljsfx?nfO{ g]kfn ;/sf/n] k|bfg ug]{ /sddf s]xL /sd yk u/L
;~rfng ul/Psf] æ;'gf}nf] cjsfz of]hgfÆ sfo{qmdnfO{ lg/Gt/tf
lbOg]5 . l;sn;]n Plgldof /f]syfd sfo{qmd ;+rfng ul/g]5 . gu/
leqsf pko'Qm :yfgdf æEoflS;g ;j ;]G6/ / sf]N8 ;]G6/Æ :yfkgf
ub}{ k"0f{ vf]ksf] ;'lglZrttf ul/g]5 .
!&= ltnf]Qdf j8f g+= ! / * df lgdf{0f x'g] æk|fb]lzs ;/sf/L d]l8sn
sn]hÆ / j8f g+ $ df lgdf{0f x'g] æuf}td'4 ;fd'bflos d'6' c:ktfnÆ
sf] sfo{df cfjZos ;dGjo / ;xsfo{ ul/g] 5 . gu/sf afFsL
j8fx?df cfwf/e"t :jf:Yo s]G›sf] ejg lgdf{0fsf] nflu s]G› tyf
k|b]z ;/sf/;Fu dfu ul/g] 5 . ;fy}+, # j6f j8fdf of]u tyf v'nf
Jofodzfnf lgdf{0f ug{ of]hgf lgdf{0f ul/g]5 . b'Jo{;gL Go"gLs/0f ug{
ljleGg r]tgfd"ns sfo{qmdnfO{ k|efjsf/L ?kdf ;~rfng ul/g]5 .
8
!*= æ/Qm ;]jf ;xof]u sfo{qmdÆ dfkm{t\ /ut k|fKt ubf{ nfUg] Nofj z'Nssf]
zf]wegf{nfO{ Ps cfly{s jif{df Ps JolQmsf] nflu @% o'lg6 sfod
ul/g]5 . gu/kflnsf leq /Qm;~rf/ ;]jf s]Gb| -An8 a}+s_ :yfkgf ug{
;Da4 ;+3–;+:yf;Fu ;xsfo{ ul/g]5 .
!(= s/lxof cfo'j]{b cf}ifwfnosf] :t/f]GgtLsf] nflu cfjZos k"jf{wf/,
cf}iflw pks/0f;lxt yk hgzlQmsf] Joj:yfkg vfgkfg, of]u, Wofg,
;fwgf4f/f :j:y hLjgz}nL k|j4{gdf cfo'j]{b tyf a}slNks lrlsT;f
k2ltnfO{ k|fyldstf lbO{ cfkm\g} efG;f M cfkm\g} hl8a'6L
sfo{qmdcGtu{t\ /f]uk|lt/f]wfTds Ifdtf clej[l4 ug]{ vfnsf hl8a'6Lsf]
k|of]udf hf]8 lbOg]5 . ;fy}+ of]u, Wofg ;fwgfsf] dfWodaf6 sf]le8–!(
sf] sf/0f kg{ uPsf] zf/Ll/s dfgl;s tyf ;fdflhs k|efjnfO{ sd
ul/g]5 .
@)= k|To]s :jf:Yo ;+:yfnfO{ dfkb08 agfO{ ;+:yf ;~rfng tyf Joj:yfkg
vr{ pknAw u/fOg'sf] ;fy}+ :jR5 vfg]kfgLsf] Joj:yf ldnfOg]5 . ;a}
gu/af;LnfO{ :jf:Yo aLdf sfo{qmddf ;xefuL agfpg k|oTg ul/g]5 .
lglZrt ju{–;d'bfosf gful/snfO{ :jf:Yo aLdf cg'bfg sfo{qmd nfu"
ul/g]5 .
@!= gu/ If]qsf zjbfx :ynsf] :t/f]GgtL ub}{ j8f g+= !! sf] /f]lx0fL gbLdf
;'ljwf;DkGg zjbfx :yn lgdf{0f ug{ b]jbx gu/kflnsf;Fu ;dGjo
ul/g]5 . k|b]z ;/sf/;Fu ljB'tLo zjbfx :yn agfpg ;xof]u dfu
ul/g]5 . zjjfxg ;~rfngsf] Joj:yf ldnfOg]5 .
@@= …xfdL ;a}sf] k|0f M ;fj{hlgs lzIff k|0ffnLsf] ;jnLs/0fÚ eGg] gf/fsf
;fy ;du| lzIff k|0ffnLsf] ;'wf/sf nflu :ki6 b[li6sf]0f, k|lta4tf /
of]hgfsf] ;fy cufl8 al9g]5 . lzIff k|0ffnLsf] ;'wf/ xr'jfsf e/df
xf]Og ls :yflkt dfGotfsf] hudf 6]s]/ :ki6 b[li6sf]0fsf ;fy rfn'
cfly{s jif{sf sfo{qmdnfO{ lg/Gt/tf lbFb} z}lIfs ljsf;sf gofF /
l;h{gzLn sfo{qmdx? ;~rfng ul/g]5 . lglZrt dfkb08sf] cfwf/df
;fd'bflos ljBfnodf :jR5 vfg]kfgL lgMz'Ns ul/g]5 . ;fd'bflos
ljBfnonfO{ yk k|ljlwd}qL agfO{ u'0f:t/Lo lzIff k|bfgsf] nflu ;a}
9
;fd'bflos ljBfnodf O{G6/g]6 ;]jfsf] Joj:yf ldnfOg]5 . ljBfnon]
lng] z'Ns ;dfof]hg ul/g]5 .
@#= lzIff k|0ffnLnfO{ cfly{s÷;fdflhs ?kfGt/0fsf] ;+jfxssf] ?kdf
ljsf; ug{sf nflu ;a} tx Pj+ ljwfdf ;dtfd"ns kx'Frsf]
;'lglZrttf, u'0f:t/df ;'wf/, cAjn Joj:yfksLo Ifdtfsf] ljsf;,
;fd'bflos Pj+ ;+:yfut ljBfno aLrsf] leGgtfsf] cGTo, c;n
cEof;x?sf] cfbfg–k|bfg, lzIff If]qsf æcfzfnfUbf cEof;Æ /
æk|of; u/] kl/jt{g ;Dej 5Æ eGg] dfGotf :yflkt ug{ z}lIfs
k|0ffnLnfO{ lhDd]jf/, hjfkmb]xL, kf/bzL{, glthfd'vL / pQ/bfoL
agfpFb} ;fd'bflos ljBfnok|lt yk cfsif{0f a9fpg] /0fgLlt cjnDag
tof/ u/L gu/kflnsfnfO{ æz}lIfs xaÆ sf] ?kdf ljsf; ul/g]5 .
@$= ægu/ k|d'v 5fqj[lQ sf]ifÆ nfO{ yk k|efjsf/L agfpFb} cNk;+Vos,
;LdfGts[t, cgfy, ckfËtf, blnt, ljkGg ;d"x / Go"g cfo ePsf
;d'bfosf afnaflnsfnfO{ cfwf/e"t txsf] lzIffsf nflu 5fqj[lQsf]
ljz]if Joj:yf ul/g]5 . sf]le8–!( sf] ;+qmd0faf6 lgwg ePsf
kl/jf/sf afnaflnsfx?nfO{ dflj tx;Ddsf] cWoogsf] nflu ljz]if
5fqj[lQsf] Joj:yf ldnfOg]5 .
@%= æ;fd'bflos ljBfnosf] k"jf{wf/ ;'wf/ sfo{qmdÆ cGt/ut sDkfp08
afn tyf sIffsf]7f ;'wf/ sfo{ / l6gsf 5fgf ePsf ;fd'bflos
ljBfnox?df qmdzM ækmN; l;lnËÆ /fVg] sfo{qmdnfO{ lg/Gt/tf
lbOg]5 . ljBfno tyf SofDk;x?sf] ef]uflwsf/ k|fKt k|of]uljxLg
hUufdf j[Iff/f]k0f, xl/ofnL k|j4{g tyf cGo pko'Qm ljsNk klxrfg
u/L pTkfbgd"ns agfOg]5 . e"sDk k|lt/f]wL ljBfno ;+/rgf lgdf{0fdf
hf]8 lbOg]5 .
@^= ;fd'bflos ljBfnox?df ljBfyL{x?sf] nflu oftfoftsf] a9\bf] dfunfO{
Wofgdf /fvL k|fyldstfsf] cfwf/df ljBfnox?sf] ;fem]bf/Ldf cfufdL
cfly{s jif{df slDtdf # j6f ljBfnonfO{ a; vl/bsf] nflu
k|ltljBfno gub !) nfv ljz]if cg'bfg pknAw u/fOg]5 .
10
gu/kflnsfaf6 cg'bfg k|fKt u/]sf a; ;~rfngsf] nflu k|ltljBfno
jflif{s Ps nfv ?k}+ofF cg'bfg pknAw u/fOg]5 .
@&= o;} z}lIfs ;qaf6 gu/kflnsfsf ;a} ;fd'bflos tyf ;+:yfut
ljBfnox?df sIff % ;Dd :yfgLo kf7\ok':ts nfu' ul/g]5 . o;af6
cfd ljBfyL{x?df cfˆgf] gu/, oxfFsf] e'uf]n, hfthflt, efiffefifL,
;+:s[lt, P]ltxfl;s dxTj, v'nf z'Go kf]lnlyg, hGd lbgdf j[Iff/f]k0f,
;/;kmfO{nufotsf gu/kflnsfn] cl3 ;f/]sf dxTjk"0f{ sfo{qmd,
ko{6sLo :ynx? ;DaGwL 1fg clej[l4 eO{ Jojxfl/s 1fg k|fKt ug{
;xof]u x'g] ck]Iff ul/Psf] 5 . ;fy} cfufdL cfly{s jif{df sIff ^ b]lv
* ;Ddsf] :yfgLo kf7\oqmd lgdf{0f ul/g]5 .
@*= æljBfnodf ;'zf;gÆ nfO{ k|j4{g ug{sf] nflu ljBfno Joj:yfkg
;ldltnfO{ yk lqmofzLn agfpFb} ljBfno cg'udg–d"NofÍgnfO{ ;3g
?kdf ;~rfng ul/g]5 . j8f g+= !$ df ;"rgf k|ljlwnufot cGo
k|fljlws lzIff cWofkgsf nflu “ltnf]Qdf l;6L sn]h” :yfkgf ug{
cfjZos ef}lts k"jf{wf/ lgdf{0fsf] sfd ;DkGg ePsf]df ljleGg
ljZjljBfno tyf l;l6Ole6L;Fu ;DaGwg lnO{ sn]h ;~rfng
ul/g]5 .
@(= gu/kflnsf leqsf ;fd'bflos ljBfnox?sf] lzIfs b/aGbL ldnfg /
;?jfsf] dfkb08 tof/ kf/L lzIfs–ljBfyL{ cg'kft ;dtfd'ns ?kdf
Joj:yfkg ul/g]5 . ljBfnox?nfO{ lbOPsf] lzIfs cg'bfgnfO{
lg/Gt/tf lbOg]5 . afnljsf; s]G› ;~rfng ;xof]uL sfo{stf{ tyf
g]kfn ;/sf/af6 cg'bfg k|fKt ug]{ ljBfnodf sfo{/t sd{rf/Lx?nfO{
;do ;fk]If k|f]T;fxg eQfsf] Joj:yfnfO{ lg/Gt/tf lbOg]5 .
#)= rfn' cf=j=df jt{dfg ljifd\ kl/l:yltn] ;DkGg x'g g;s]sf] xF'bf
ljleGg sfo{qmdx? ;~rfng ul/ afnd}qL :yfgLo zf;g cjnDagsf
;"rsx?nfO{ k"0f{tf lbO{ afnd}qL gu/kflnsf 3f]if0ff ul/g]5 . u'?s"n,
u'Daf, laxf/, db/;f, v'nf Pjd\ j}slNks lzIff sfo{qmd ;~rfngsf
nflu k|b]z ;/sf/ / ;+3Lo ;/sf/;Fu ;dGjo ul/g]5 . n}lËsd}qL,
ckfËd}qL l;sfO{ k|0ffnLnfO{ ;+:yfut ug{sf] nflu pko'Qm /0fgLlt tyf
11
sfo{qmd to u/L sfof{Gjogdf NofOg]5 . ckfËtf ePsf ljBfyL{x?sf]
nflu lzIf0f l;sfO{df ;xhtf Nofpg cfjZos z}lIfs ;fdfu|Lsf]
Joj:yfkg ul/g]5 .
#!= gu/leqsf ;fd'bflos SofDk;x?sf] ;+:yfut ljsf; / :t/f]GgtLsf
nflu cfjZos kxn ul/g]5 . gu/ leqsf SofDk;sf] ;xsfo{df
;'zf;g / ljsf;;Fu ;DalGwt ljleGg ljwfdf zf]wsfo{ ug{
ljBfyL{x?nfO{ k|f]T;flxt ul/g]5 . ;+:yfut ljBfnosf 5ftf
;+u7g;Fusf] ;dGjodf ;+:yfut ljBfnosf lzIfsx?sf] Ifdtf
clej[l4df Wofg k'of{Og]5 .
#@= ;fd'bflos ljBfnodf æ5fqfx?nfO{ ;]g]6/L Kof8 lgMz'Ns ljt/0f /
lbjf vfhf sfo{qmdÆ nfO{ u'0f:t/df ;'wf/ u/L lg/Gt/tf lbOg]5 .
afnaflnsfdfly x'g;Sg] of}ghGo b'Jo{jxf/ cGTosf] nflu ljBfno tyf
;d'bfo :t/df afnaflnsfnfO{ k|ltsf/fTds÷k|lt/IffTds ;Lk Pj+
hgr]tgf clej[l4sf sfo{qmd ;~rfng ul/g]5 . ljBfnosf] ;du|
ljsf;, of]hgf / /0fgLlt lgdf{0fsf] nflu yk k|j4{gfTds sfo{qmdx?
;~rfng ul/g]5 .
##= gu/df efiff, snf ;+:s[lt ;DaGwL ;Dk"0f{ lqmofsnfkx?nfO{ Jojl:yt
ul/g]5 . nlIft ju{ -cflbaf;L, hghflt, blnt, d'lZnd, lk58fju{,
ckfª\u, dlxnf tyf afnaflnsf_ sf] nflu cfly{s, ;fdflhs,
;f+:s[lts ;d[l4sf ;fy}+ cfod'ns, ;Lkd'ns / r]tgfd'ns sfo{qmd
;~rfng ul/g]5 .
#$= gu/kflnsf leq cf]em]ndf k/]sf k|ltefx?sf] klxrfgsf] nflu ljleGg
k|sf/sf d}qLk"0f{ sfo{qmddf k|lt:kwf{ u/L snf, ;flxTo / ;[hgfsf]
;+/If0f / ;Djw{g ul/g]5 . gu/kflnsf leq /x]sf P]ltxfl;s
k'/ftflTjs dxTjsf ;Dkbfx?sf] clen]lvs/0f / k|j4{gsf nflu
cfjZos kxn ul/g] 5 .
#%= gu/ leqsf cflbaf;L–hghflt, yf?, blnt nufot cGo nf]kf]Gd'v
hfltsf efiff, wd{ / ;+:s[lt, nlntsnfsf] ;+/If0fsf] nflu :ki6
gLltsf] th{'df ul/g'sf] ;fy} :yfgLo snf ;+:s[ltnfO{ cfly{s
12
pTkfbg;Fu hf]8\g] sfo{qmd tof/ ul/g]5 . ljleGg hfthfltx?sf
df}lnstf ;+/If0f ug{ æ;f+:s[lts ;+u|xfno lgdf{0fÆ sf] nflu cfjZos
k|lqmof cufl8 a9fOg]5 . :yfgLo pTkfbgx?sf] k|j{4g /
ahf/Ls/0fdf 6]jf k'of{pg sf]z]nL3/ lgdf{0f ul/g]5 . ;]d/L xf]d:6]nfO{
k|j4{g ug{ cfjZos Joj:yf ul/g]5 .
#^= Psn dlxnfsf] gfddf ;+rflnt Joj;fo / PsLs[t ;DklQ s/df %)
k|ltzt 5'6 pknAw u/fOg]5 . n}lËs lx+;f Go"lgs/0f / bfOhf] k|rng
Go"gLs/0f pGd'v sfo{qmdx? ;+rfng ul/g]5 . dlxnfx?df /x]sf]
k/Dk/fut ;Lk k|j4{g ug{sf] ;fy} dlxnf pBdzLntf k|j4{g ug]{
sfo{qmdx? ;~rfng ul/g]5 .
#&= hgk|ltlglwx? tyf cGo ;/f]sf/jfnfx?nfO{ n}lËs ;dfgtf, dlxnf
;zlQms/0f, n}lËs lx+;f lgjf/0f tyf afnclwsf/ ;DaGwL
cled'lvs/0f sfo{qmd ;~rfng ul/g]5 . dfgj dof{bfsf] gu/ agfpg
hftLo 5'jf5't tyf ;fdflhs lje]b / pTkL8gsf] Jojxfl/s cGTosf]
nflu ælje]bd'Qm gu/ M ;dtfo'Qm gu/Æ agfpg cfjZos /0fgLlt /
cleofg ;~rfng ul/g]5 .
#*= æo'jf tyf dlxnf;Fu pkd]o/ sfo{qmdÆ ;~rfng u/L o'jf tyf
dlxnfx?nfO{ pBd, Joj;fo, ;Lk;Fu hf]8\b} pgLx?nfO{ cfTdlge{/
agfpg cfjZos ;Lk, tfnLdsf] Joj:yfkg ub}{ pBdzLn gu/
agfpg k|j4{gfTds sfo{qmd ;~rfng ul/g]5 . pBddf hf]l8g
rfxg]x?sf] nflu ;x'lnotk"0f{ shf{ Joj:yf ul/g]5 .
#(= dlxnf lx+;f Go"gLs/0f Pj+ ;zlQms/0f, of}lgs tyf n}lËs
cNk;+Vosx?sf] lxtsf nflu k|j4{gfTds tyf r]tgfd'ns sfo{qmd
;+rfng ul/g]5 . n}lËsd}qL gu/kflnsf 3f]if0ff sfo{of]hgf cg';f/
sfo{qmd ;+rfng ul/g]5 . ljsf;sf] d"nk|jfxdf cfpg g;s]sf]
cflbaf;L hghflt, blnt, d'lZnd, lk58f ju{ tyf k5fl8 k/]sf] ju{
;d'bfonfO{ gu/ ljsf;sf] d"n k|jfxdf NofOg]5 .
13
$)= ;fdflhs kl/rfngsf dfWodaf6 ul/aL Go"gLs/0fsf nflu sfo{qmd
;+rfng ug]{ ;/sf/L Pj+ u}/;/sf/L ;+:yfx?;Fu cfjZos ;dGjo u/L
sfo{qmd ;+rfng ul/g]5 . æ;fdflhs kl/rfng sf]ifÆ nfO{ ;jnLs[t
u/L dha't / Jojl:yt ul/g]5 . 6f]n ljsf; ;+:yf, cfdf ;d"x
ljleGg Sna nufotsf ;fd'bflos ;+:yfx?;Fu ;fdflhs ?kfGt/0fsf
lqmofsnfk ;+rfngdf ;dGjo, ;xsfo{ ug]{ gLlt cjnDag ul/g]5 .
$!= j8f g+= ( sf] d+unfk'/ / j8f g+= $ sf] l8ª\u/gu/df lgdf{0f ul/Psf]
Ho]i7 gful/s ldng s]Gb| tyf j8f g+= ^ df lgdf{0f ul/Psf] dfgj
;]jf cf>dnfO{ ;~rfngdf NofpFb} cfjZos k"jf{wf/ ljsf;sf] nflu
;xhLs/0f ul/g]5 . gu/ leqsf Ho]i7 gful/sx?sf] ;+/If0f, ;Ddfg
tyf cGo k|j4{gfTds sfo{nfO{ Jojl:yt ug{ k|To]s j8f–6f]ndf æHo]i7
gful/s SnjÆ u7g u/L æHo]i7 gful/s cGt/k':tf ;Lk x:tfGt/0fÆ
sfo{qmd ;~rfng ul/g]5 . lx+;f tyf b'Jo{jxf/df k/]sf Ho]i7
gful/snfO{ ;+/If0f dgf]ljdz{ tyf sfg'gL ;xotf pknAw u/fOg]5 .
Ho]i7 gful/s kl/rokq ljt/0f sfo{nfO{ j8f sfof{noaf6}+ ljt/0fsf]
Joj:yf ldnfOg]5 .
$@= ckfËtf ePsfdWo] æsÆ ju{sf /ftf] / ævÆ ju{sf] lgnf] sf8{ k|fKt ug]{
JolQmn] ;+3Lo ;/sf/af6 ;fdflhs ;'/IffeQf k|fKt u/]sf] / æuÆ
ju{sf] kx]nf] sf8{ k|fKt u/]sf t/ s'g} ;'ljwf k|fKt gu/]sf kx]nf]
kl/rokq u/]sfx?nfO{ gu/kflnsfsf] tkm{af6 k|f]T;fxg :j?k jflif{s ?
^,))) lbg] Joj:yf ldnfOg]5 . ckfËtf ePsf JolQmn] ;+rfng u/]sf]
pBf]u–Joj;fox?df nfUg] s/df ztk|ltzt 5'6 lbOg] gLlt cjnDjg
ul/g]5 .
$#= o; If]qdf lqmofzLn ;+:yfx?;Fusf] ;fem]bf/Ldf ckfËtf ePsf
JolQmx?nfO{ pkof]uL x'g] ;xfotf ;fdu|L ljt/0fsf] Joj:yf
ldnfOg]5 . ckfËtfd}qL gu/ 3f]if0ffsf nflu cfjZos u[xsfo{
ul/g]5 .
14
$$= gu/kflnsf leq lqmofzLn u}/;/sf/L ;+:yfx?sf] kl/rfng, lgodg,
cg'udg d"NofÍg / ;xhLs/0fnfO{ lg/Gt/tf lbOg]5 . u}/;/sf/L
;+:yfåf/f gu/ If]q leq ;~rfng ug]{ ;a} sfo{qmd gu/kflnsfsf]
jflif{s of]hgfdf ;dfj]z ug]{ / gu/kflnsfn] tf]s]sf] :yfgdf sfo{qmd
;~rfng ug]{ gLltnfO{ lg/Gt/tf lbOPsf] 5 .
$%= ;fdflhs kl/rfngsf dfWodaf6 ul/aL Go"gLs/0fsf nflu sfo{qmd
;+rfng ug]{ ;/sf/L Pj+ u}/;/sf/L ;+:yfx?;Fu cfjZos ;dGjo u/L
sfo{qmd ;+rfng ul/g]5 . æ;fdflhs ljsf; sf]ifÆ nfO{ ;jnLs[t u/L
dha't / Jojl:yt ul/g'sf] ;fy}+ pk–k|d'v dlxnf pBdzLntf sf]if
:yfkgf ul/g] 5 . ;fd'bflos ljsf; sf]ifsf] nflu Doflrª km08sf]
Joj:yfkg ul/g]5 . 6f]n ljsf; ;+:yf, cfdf ;d"x ljleGg Sna
nufotsf ;fd'bflos ;+:yfx?;Fu ;fdflhs ?kfGt/0fsf lqmofsnfk
;+rfngdf ;dGjo, ;xsfo{ ug]{ gLlt cjnDag ul/g]5 .
$^= ;fdflhs zlQmsf] ?kdf /x]sf 6f]n ljsf; ;+:yfx?n] u/]sf c;n
cEof;x?sf] cfbfg k|bfg dfkm{t gu/sf] ;+:yfut ljsf;df 6]jf
k'¥ofpg 6f]n ljsf; ;+:yfsf] gu/:t/Lo ;~hfn u7g ul/g]5 . 6f]n
ljsf; ;+:yfsf] Ifdtf clej[l4 sfo{qmdnfO{ lg/Gt/tf lbOg]5 .
lqmofzLntfsf] cfwf/df 6f]n ljsf; ;+:yfnfO{ cg'bfg lbg] Joj:yf
ldnfOg]5 . 6f]n ljsf; ;+:yfnfO{ gu/sf] ljsf;df ;xefuL agfpg /
pgLx?;Fusf] IfdtfnfO{ k|of]u u/L gu/sf] ;du| ljsf;df ultzLntf
Nofpgsf] nflu 6f]n ljsf; ;+:yfsf] nfut ;fem]bf/L sfo{qmdnfO{
lg/Gt/tf lbOg]5 .
$&= æPs 3/ M Ps wf/fÆ sfo{qmdnfO{ vfg]kfgL ;+:yf, k|b]z tyf ;+3Lo
;/sf/;Fusf] ;dGjodf cufl8 a9fO{ vfg]kfgL of]hgf ;'? gePsf
j8fx?df ;x–nufgLdf vfg]kfgLsf of]hgfx? ;+rfng ug{] sfo{qmdnfO{
lg/Gt/tf lbFb} ;+3Lo tyf k|b]z ;/sf/;Fu cfjZos ;dGjo ul/g]5 .
vfg]kfgLsf] ;]jf gk'u]sf jf8{–If]qx?df ;]jf lj:tf/ ug{ df}h'bf
vfg]kfgL cfof]hgfnfO{ pTk|]l/t, ;dGjo / ;xhLs/0f ul/g]5 .
15
$*= gu/ If]qdf vfg]kfgLsf] dxz'n Ps?ktf sfod ug{ vfg]kfgL pkef]Qmf
;ldltx?nfO{ pTk|]l/t ul/g]5 . cfly{s ?kdf cltljkGg, c;Qm
3/kl/jf/nfO{ vfg]kfgL wf/f h8fg tyf dxz'n b/df ljz]if 5'6 lbg
ljz]if kxn ul/g]5 . g]kfn ;/sf/, k|b]z ;/sf/, pkef]Qmf ;ldlt /
:yfgLo gful/ssf] ;xeflutf / nfut ;fem]bf/Ldf vfg]kfgL tyf
;/;kmfO{sf] ;]jf If]q lj:tf/ / ;]jf:t/ j[l4sf nflu cfjZos k|lqmof
cufl8 a9fpg'sf ;fy} ;+3Lo ;/sf/;Fusf] ;xsfo{df PsLs[t vfg]kfgL
tyf 9n lgsf; ljsf; of]hgfsf] ;DefJotf cWoog ul/g]5 .
$(= v]ns'b If]qsf] ljsf; / lj:tf/df of]ubfg k'of{pg] tyf pTs[i6 v]n
sf}zn k|bz{g ug]{ v]nf8Lx?nfO{ k|f]T;fxg ug]{ sfo{qmdnfO{ lg/Gt/tf
lbOg]5 . v]nsf] ljsf; / lj:tf/sf nflu gu/kflnsf, u}/;/sf/L tyf
lghL If]qsf ;+:yfx?sf] ;xsfo{ / ;dGjodf v]ns'bsf k"jf{wf/x?sf]
:t/f]pGgtL ul/g]5 . k|:tfljt 7"nf v]n d}bfgx?sf] lgdf{0f sfo{ cl3
a9fpgsf] nflu ;+3 / k|b]z ;/sf/df kxn ul/g]5 . gu/leqsf cGo
km'6an d}bfg, lqms]6 u|fp08, elnan u|fp08, sj8{ xn nufotsf
;+/rgfx?sf] :t/f]GgtL ul/g]5 .
%)= lghL tyf ;fd'bflos ;+3–;+:yfx?sf] ;xsfo{df /fli6«o k|fb]lzs tyf
gu/:t/Lo v]ns"b k|ltof]lutfsf] cfof]hgf ul/g]5 . v]ns"b ljsf;
u'?of]hgf th{'df ug'{sf ;fy} lghL tyf ;fd'bflos ;+3;+:yfx?nfO{
cGt/f{li6«o :t/sf v]ns"b k|ltof]lutfdf efu lng k|f]T;flxt ul/g]5 .
d]o/sk Jof8ldG6g k|ltof]lutf, pkd]o/ sk dlxnf elnan
k|ltof]lutf, j8f:t/Lo elnan tyf lqms]6 k|ltof]lutf, /fi6«klt
/lgªzLN8 k|ltof]lutfsf ;fy} ljBfno:t/Lo ljleGg v]ns'b
sfo{qmdx?nfO{ lg/Gt/tf lbOg]5 . gu/leqsf Snjx?sf] Ifdtf
clej[l4, v]ns'b tflnd ;~rfng, v]ns"b k|jw{g nufotsf
lqmofsnfk ;~rfng ul/g]5 .
%!= /fli6«o tyf cGt/f{li6«o If]qdf gu/sf] k|lti7f a9fpg of]ubfg k'¥ofpg]
o'jf / o'jfsf] If]qdf pTs[i6 sfd ug]{ ;+:yfnfO{ ;Ddfg Pj+ k'/:s[t
ul/g]5 . o'jfx?sf] Ifdtf k|ikm'6gsf nflu æo'jf kl/rfng sfo{qmdÆ
16
nfO{ lg/Gt/tf lbOg]5 . o'jf s]lG›t, n}lËs ;dfgtf / ;zlQms/0f,
nfu'cf}ifw b'Jo{;gL, ;sf/fTds ;f]+r, dgf];fdflhs k/fdz{ h:tf
sfo{qmd ;+rfng ul/g]5 . o'jf pBdzLntf;Fu ;DalGwt sfo{qmd
;+rfng ul/g]5 .
%@= gu/ k|d'v bfloTj o'jf pBdL kl/rfng sf]if :yfkgf u/L o'jf
pBdzLntf k|j4{g sfo{qmd ;+rfng ul/g]5 . :j/f]huf/ sfo{qmddf
o'jfx?nfO{ k|fyldstf lbOg]5 . o'jfx?sf] ;fx;, l;h{gzLntf,
cfTdljZjf;, pBdzLntfsf] pRr d"NofÍg ub}{ lzlIft, g}ltsjfg\,
;Lko'Qm, cg'zfl;t / pBdzLn o'jf zlQmnfO{ gu/sf] dfgjLo k"FhLsf]
?kdf :jLsf/ ub}{ gu/sf] ;du| ljsf;df kl/rfng ul/g]5 .
%#= ;d'bfo:t/af6} :jo+;]jfnfO{ JolQmsf] hLjg k2ltsf] ?kdf ljsf; ug{
;a} ljBfno tyf lzIf0f ;+:yfnfO{ cfXjfg u/L ljBfyL{x?df :jo+d;]jL
efjgfsf] ljsf; x'g] k|0ffnLsf] z'?jft\ ul/ cf}krfl/s cWoogsf] cËs}
?kdf :jo+;]jfnfO{ cjnDag ug]{ k|0ffnLsf] ljsf; ul/g]5 .
%$= v]ns"b, ;fdflhs ljsf;, jftfj/0f ;+/If0f, k|sf]k Joj:yfkg,
;fdflhs tyf cfly{s ?kfGt/0f nufotsf If]qdf :jo+;]jssf] ?kdf
o'jfx? kl/rfng ul/g]5 . :jo+;]jfdfkm{t\ g}ltstf, gful/s lzIff Pj+
cg'zf;gsf] dfWodaf6 gu/k|lt bfloTjaf]w u/fpg] tyf >dsf] ;Ddfg
ug]{ cleofgfTds sfo{qmdx? ;+rfng ul/g]5 .
%%= ;fj{hlgs hUufsf] Joj:yfkg u/L cfufdL jif{ slDtdf # j6f afn
pBfg lgdf{0f ul/g]5 . afnaflnsfsf] rf}tkmL{ ljsf;sf nflu /
k|ltefjfg afnaflnsfsf] klxrfg / k|f]T;fxgsf nflu ljljw sfo{qmd
;+rfng ul/g]5 . afn>d, afnljjfx Go"gLs/0fsf nflu cleofgfTds
sfo{qmd ;~rfng ul/g]5 .
17
gu/;ef ;b:oHo"x? Û
ca d cfly{s ljsf;cGtu{t\ s[lif, pBf]u tyf jfl0fHo, ko{6g, ;xsf/L,
ljQLo If]qtkm{sf gLlt tyf sfo{qmdx? oxfFx? ;dIf k|:t't ug{ rfxfG5' .
%^ = Joj;flos s[lifdf nfu]sf ls;fgnfO{ k|f]T;fxg ug{ s[lif pks/0f, lapmF,
dn, k|ljlwdf cg'bfg pknAw u/fOg]5 .
%&= klxrfgsf lglZrt cfwf/ to u/L k|To]s j8fdf %÷% hgf cu'jf
ls;fg jf s[ifs ;d"xnfO{ k|fyldstf lbO{ s[lif k"jf{wf/, k|ljlw tyf
pTkfbg ahf/Ls/0fdf ;xof]u k'of{O{ gd"gf s[ifs 3f]if0ff ul/g]5 .
slDtdf % sf hldgdf /f;folgs dnvfb, ljiffbL k|of]u gu/L
k|fª\ufl/s v]tL ug]{ JolQm, kmd{nfO{ dfkb08sf] cfwf/df k|fª\ufl/s
dndf tf]lsP adf]lhd cg'bfg lbOg]5 .
%*= rfn' cfly{s jif{df ds}, ux'F, t/sf/Lsf] lap, l;FrfO{ af]l/ª, df5f
kf]v/L, b'w pTkfbg, km"n v]tL, kz' aLdfdf lbOPsf] cg'bfgnfO{ yk
Jojl:yt ub}{ lg/Gt/tf lbOg]5 . ;fy}+ bnxg, t]nxg afnLsf] aLpdf
;d]t cg'bfgsf] Joj:yf ul/g]5 . k|b]z / ;+3Lo ;/sf/;Fu ;dGjo
u/L n'lDagL ljlzi6s[t ;xsf/L ;+:yfn] agfpg yfn]sf] b'Uw k|zf]wg
s]Gb| lgdf{0fdf ;xhLs/0f / ;xof]u ul/g]5 . o'Pgl8kL, gu/kflnsf /
k|ultzLn dlxnf ljsf; ;xsf/L ;+:yfsf] ;xsfo{df ;~rflnt
cfw'lgs cfn' pTkfbg tyf lapmlahg sfo{qmdnfO{ yk Jojl:yt
agfpFb} lg/Gt/tf lbOg]5 .
%(= …Ps 3/, Ps s/];faf/L M ks]6 If]qdf Joj;flos t/sf/LÚ eGg] gf/fsf
;fy ;'? ul/Psf] s[ifs ;xfotf sfo{qmdnfO{ lg/Gt/tf lbOg]5 .
æsf}zL t/sf/L tyf kmnkm"n sfo{qmdÆ k|efjsf/L ?kdf ;~rfng u/L
cfjZos k|fljlws tyf lapmdf ;xof]u k'of{Og]5 . ;fy}+ hUuf afFemf]
/fVg] k|j[lQnfO{ lg?T;flxt ul/g]5 . j8f g+= !& df ;xsf/Lx?;Fusf]
;xsfo{df agfOg] zLte08f/nfO{ cfjZos ;xof]u ul/g'sf] ;fy}+ o;df
;+3Lo / k|b]z ;/sf/sf] ;xof]u dfu ul/g]5 .
18
^)= gu/kflnsf leqsf dxTjk"0f{ tfntn}of, s'jfF, kf]v/L nufot k|fs[lts
hnfzo ;+/If0f u/L dT:o pTkfbgdf pkof]u ul/g]5 . dlxnfx?sf]
dfq ;d"x u7g u/L Joj;flos ?kdf s[lif tyf kz'k+IfLkfng Joj;fo
;+rfng u/]df pgLx?n] a}+s tyf ;xsf/Laf6 lnPsf] !) nfv ;Ddsf]
C0fsf] Jofhb/df # k|ltzt gub cg'bfg pknAw u/fOg]5 . ;do
;fk]If s[lif pks/0fsf] ef8f b/ k'g/fjnf]sg ul/g]5 . s[lif pkhx?sf]
Go"gtd ;dy{g d"No sfod ug]{ qmdnfO{ lg/Gt/tf lbOg]5 .
^!= s[lif xf6ahf/x?nfO{ Jojl:yt tj/n] ;~rfng ul/g'sf ;fy} s'g}
JolQm tyf ;+3÷;+:yfn] ;fj{hlgs lghL ;fem]bf/Lsf] cjwf/0ff cg';f/
xf6ahf/ ;+rfng ug{ rfx]df cfjZos ;xhLs/0f ul/g]5 .
^@= k|fs[lts ljkQLaf6 s[lif pkh tyf kz'kfng Joj;fodf x'g] xfgL
gf]S;fgLsf] Ifltk"lt{ k|bfg ug{ æafnL tyf kz'k+IfL ;+/If0f sf]ifÆ nfO{
yk dha't agfOg]5 . :yfgLo s[ifsx?;Fu hf]l8Psf /}yfg] laplahg,
1fg, ;Lk / k|ljlwnfO{ ;+/If0f ul/g]5 . afnL aLdf sfo{qmd nfu"
ul/g]5 . k|b]z ;/sf/;Fusf] ;xsfo{df æ:df6{ s[lif ufpF sfo{qmdÆ yk
j8fx?df lj:tf/ ug{ kxn ul/g]5 . Joj;flos s[lif kmd{x? vf]Ngsf
nflu lghL If]q / ;xsf/L If]qnfO{ cfJxfg ul/g]5 .
^#= j8f g+= !# df kz'awzfnf tyf df;' k|zf]wg s]G›sf] lj:t[t kl/of]hgf
k|:tfj tof/ u/L pQm awzfnf :yfkgf ug{ lghL If]qnfO{ cfslif{t
ul/g] 5 . ufO{ / e};Ldf vf]/]t / Eofu't], afv|fdf lk=lk=cf/=, s'v'/fdf
/fgLv]t / uDaf]/f] tyf a+u'/df :jfOg lkmj/ lj?4sf] vf]k sfo{qmd
k|efjsf/L ?kdf ;~rfng ul/g]5 . s[lif tyf kz' k|fljlwsx?nfO{
ls;fgsf] 3/–v]td}+ k'u]/ cTofjZos ;]jf k|bfg ug]{ Joj:yf ldnfOg]
5 . j8f g+= % df lgdf{0f x'g] kmnkm"n tyf t/sf/L yf]s ahf/nfO{
cfjZos ;xof]u / ;xhLs/0f ul/g]5 .
^$= lghL If]q, u}/;/sf/L If]q / ljsf; ;fem]bf/x?;Fusf] ;xsfo{af6
;xsf/L k|j4{g, ;r]tgf, k"FhL kl/rfng, nufgLsf] clej[l4, ;xsf/L
v]tL k|0ffnL nufotsf sfo{qmdx? ;~rfng ul/g]5 .
19
^%= ;xsf/L ;+:yfx?sf] ;'b[9Ls/0f, ljsf; / k|j4{gsf] nflu lgoldt
lg/LIf0f, cg'udg / lgodgsf] Joj:yf ldnfOg]5 . ;xsf/L ;+3–
;+:yfx?;Fu ;xsfo{ u/L y|LkL df]8ndf pTkfbgd"ns pBf]u Joj;fo
;~rfng ug]{ sfo{ cl3 a9fOg]5 . ;xsf/L;Fu ;DalGwt clen]v
cBfjlws ul/g]5 . ;fgf ls;fg / sd cfo:t/ /x]sf gful/sx?
cfj4 /x]sf ;xsf/L ;+:yfx?sf] Ifdtf clej[l4sf nflu cfjZos
;xof]u k'of{Og]5 .
^^= ;xsf/Ldf cfj4 ljkGg dlxnf, blnt, ;LdfGts[t, u/La ;d'bfo,
ckfË, e"ldxLg tyf lk5l8Psf] ;d'bfo / >ldsx¿nfO{ Psn tyf
;fd"lxs ¿kdf :j/f]huf/d"ns pBf]u Joj;fo ;+rfng ug]{ Ifdtf
ljsf;sf nflu ljleGg tflnd k|bfos ;+3÷;+:yf, k|lti7fgx¿;Fu
;xsfo{ u/L cfjZos kg]{ Joj;flos tyf ;Lkd"ns tflnd k|bfg
ul/g] 5 . gu/:t/Lo ;xsf/L ;~hfn u7g ul/g]5 .
^&= ;/sf/, lghL If]q / ;xsf/L aLrsf] ;xsfo{ / ;fem]bf/Ldf pTkfbg
tyf ;]jfd"ns pBf]u Joj;fosf] :yfkgf ug{ k|f]T;fxg ul/g]5 . dlxnf
dfq ;b:o ePsf] ;xsf/L ;+:yfsf] Joj;fo s/df %) k|ltzt 5'6nfO{
lg/Gt/tf lbOg]5 . ;xsf/L dh{ sfo{qmdnfO{ k|f]T;fxg ul/g]5 .
^*= pBf]uL, Joj;foLnfO{ Joj;flos ;fdflhs pQ/bfloTj lgjf{x u/L
gu/kflnsfsf] ;du| ljsf;df ;xefuL x'g k|]l/t ul/g]5 . pBf]un]
jftfj/0f k|b'if0f sd ug]{ vfnsf KnfG6 h8fg ul/ k|b'if0f sd u/]df /
cfˆgf] pTkfbg Knfli6sdf Kofs gul/ sk8f jf sfuh h:tf
jftfj/0fd}qL j:t'df Kofs u/L ;KnfO u/]df To:tf pBf]unfO
gu/kflnsfn] lng] Joj;fo s/df %) k|ltzt 5'6 lbg] Joj:yfnfO{
lg/Gt/tf lbOg]5 .
^(= tf]lsPsf] dfkb08 k"/f gu/]sf, btf{ geO{ ;~rfngdf /x]sf, ;3g
a:tLsf] glhs /x]sf tyf jftfj/0f lauf/]sf pBf]ux?nfO{ dfkb08 k"/f
u/fO{ pBf]u u|fddf :yfgfGt/0f x'g k|f]T;fxg ul/g]5 .
20
&)= pkef]Qmfsf] clwsf/ ;+/If0fsf] nflu pkef]Qmf ;r]tgf clej[l4,
lgodg, cg'udg sfo{df lj1sf] ;fy;fy} j8f sfof{nonfO{ ;d]t
kl/rfng u/L k|efjsf/L agfOg]5 . Joj;flos cfrf/;+lxtf ljkl/t
x'g] u/L vfB j:t', ls/fgf, sk8f, k':ts / kmnkm"n, t/sf/L a]Rg]
k;naf6 dlb/f, ;'lt{hGo kbfy{, ljiffbL, ls6gfzs cf}ifwL h:tf
j:t'÷;fdfg Pp6} k;naf6 a]rljvg ug{ gkfpg] Joj:yfnfO{
sfof{Gjogdf NofOg]5 . k|efjsf/L vfB ahf/ cg'udgsf] nflu
gu/kflnsf cfkm}+n] Ps hgf vfB lg/LIfssf] Joj:yf ldnfOg] 5 .
&!= ko{6g u'?of]hgf agfO ;+3 / k|b]z ;/sf/sf] ;xsfo{df sfof{Gjog ub}{
nlug]5 . cfGtl/s tyf jfXo ko{6g k|j4{g / /f]huf/L l;h{gf ug]{
xf]6n Joj;fon] g]kfnLnfO{ dfq /f]huf/L lbO{ sDtLdf kfFr ;o ko{6s
-cfGtl/s ko{6s ;d]t_ a;fpg]nfO{ Joj;fo s/df @% k|ltzt 5'6
lbO{ ko{6g k|jw{gsf] If]qdf of]ubfg k'of{pg] Joj;fonfO{ k|f]T;flxt
ul/g]5 .
&@= jgjfl6sfdf lgdf{0f ;DkGg x'g] qmddf /x]sf] ax'cfoflds Eo'6fj/
;~rfngdf NofOg]5 . jgljxf/ tyf cg';Gwfg s]G›df /x]sf] k|f0fL
pBfgnfO{ k|fb]lzs k|f0fL pBfgsf] ?kdf ljsf; ug{sf nflu cfjZos
k"jf{wf/ lgdf{0f ul/g]5 . gu/leqsf k|fs[lts, wfld{s, P]ltxfl;s,
k'/ftflTjs If]qsf] ;jf{ª\uL0f{ ljsf;sf] nflu ljz]if sfo{of]hgf tof/
u/L sfof{Gjogdf NofOg]5 . wfld{s, ;f+:s[lts Pj+ ko{6sLo :ynx¿sf]
klxrfg, ;+/If0f / ljsf;df hg;xeflutf kl/rfng ul/g]5 . gu/ If]q
leq /x]sf ko{6sLo :ynx¿ / ;f+:s[lts ;Dkbfx¿sf] ;+/If0f Pj+
;Djw{g ug]{ sfo{df :yfgLo 6f]n ljsf; ;+:yf, cfdf ;d"x, Snj, ;+3–
;+:yfx¿ nufot :yfgLo ;d'bfonfO{ k|f]T;fxg ul/g]5 .
&#= j8f g+= * df /x]sf] ljGbjfl;gL tfnsf] l8lkcf/ tof/ ul/g]5 . j8f
g+= !$ sf] gGbefph' tfnsf] ;+/If0f / :t/f]GgtL ug{ cfjZos
sfo{qmd to ul/g]5 . j8f g+= * sf] s/lxof ;fd'bflos jgdf /x]sf]
af]6flgsn uf8]{gdf k"jf{wf/ ljsf;sf] nflu ;+3Lo / k|b]z ;/sf/;Fu
21
;xof]u dfu ul/g]5 . gu/leq /x]sf cGo ko{6sLo tyf jgef]h
:ynx?sf] :t/f]GgtLsf] nflu cfjZos Joj:yf ldnfOg]5 .
&$= k|fËfl/s vfBfGg, t/sf/L, b"w, df5f, ds}, ux'F pTkfbg Pj+
df5fkfngsf ;kmn kmd{ / ufpF÷6f]nx?nfO{ xf]d:6];Fu hf]l8 æs[lif
ko{6gÆ sf] ljsf; ug{sf] nflu cfjZos gLltut Joj:yf ul/g]5 .
gu/sf lglZrt :yfgx?nfO{ æv'nf If]q 3f]if0ff / v'nf kfs{x?Æ
lgdf{0fnfO{ pRr k|fyldstf k|bfg ul/g]5 . yk # j6f j8fdf :df6{
kfs{ lgdf{0f ul/g]5 .
&%= e"ldxLg blnt tyf e"ldxLg ;'s'Daf;L / cJojl:yt a;f]af;Lx?nfO{
hUufsf] :jfldTj k|bfg ug{ ;'s'Daf;L ;d:of ;dfwfg cfof]u;Fu
sfo{;Demf}tf u/L nut ;+sng ul/Psf] / hUuf gfkhfFrsf] nflu
cfjZos tof/L cl3 al9;s]sf]df cfufdL cfly{s jif{df To;nfO{
;DkGg u/fpg k|fyldstf lbOg]5 . gu/kflnsfleq /x]sf P]nfgL, ktL{
/ ;fj{hlgs hUufsf] gS;fÍg / l;dfÍg u/L ;+/If0f ug]{ sfo{qmdnfO{
lg/Gt/tf lbOg'sf] ;fy} cltqmd0fnfO{ lg?T;flxt ul/g]5 .
&^= cltqmldt tyf cGo ;/sf/L÷;fj{hlgs hldgsf] nut ;+sng tyf
tf/af/ ug]{ sfo{nfO{ lg/Gt/tf lbOg]5 . cltqmldt hUufsf] klxrfg
u/L k'gM ;fj{hlgsLs/0f ul/g]5 . pko'Qm 7fpFdf æhUuf ljsf;
cfof]hgfÆ ;~rfng ul/g]5 .
&&= æk|wfgdGqL /f]huf/ sfo{qmdÆ nfO{ ;+3Lo ;/sf/sf] gLlt cg'?k
k|efjsf/L ?kdf sfof{Gjogdf n}hfgsf] nflu cfjZos ;xof]u
k'of{Og]5 . /f]huf/ ;]jf s]Gb|nfO{ >d ;"rgf a}+ssf] ?kdf ;d]t pkof]u
ul/g]5 . æ;dfg sfdsf] ;dfg HofnfÆ nfO{ ;'lglZrt ub}{ s'g} klg
>ldssf] >d zf]if0f x'g lbOg]5}g .
&*= o; gu/kflnsfaf6 tflnd k|fKt tyf a}b]lzs /f]huf/Ldf uO{ kmls{Psf
o'jfx?nfO{ k|fyldstfdf /fvL g]kfn a}+s lnld6]8;Fusf] ;xsfo{df
;x'lnot C0f k|bfg ug]{ sfo{qmdnfO{ lg/Gt/tf lbOg] 5 . ;'wfl/Psf]
cf/g k]zfdf cfj4 /x]sf tyf cfj4 x'g rfxg]x?sf] nflu cfjZos
pks/0fdf *) k|ltzt cg'bfg lbOg]5 .
22
gu/;ef ;b:oHo"x? Û
ca d k"jf{wf/ ljsf;cGt{ut\ ;8s, k'n, l;+rfO{, ejg tyf ;x/L ljsf;,
j}slNks phf{, ;~rf/–k|ljlwnufot If]qtkm{ gu/kflnsfn] cl3 ;f/]sf
gLltx? k|:t't ug{ rfxfG5' .
&(= æd]o/ gu/ cfjf; sfo{qmdÆ ;~rfng u/L cfufdL cfly{s jif{df
dfkb08sf] cfwf/df cltljkGg lglZrt ju{÷;d'bfosf %) 3/
kl/jf/nfO{ 3/ agfpg k|lt3/ ? @ nfv cg'bfg pknAw u/fOg]5 .
*)= pkef]Qmf ;ldltdfkm{t\ sfof{Gjog ug{ ;lsg] of]hgfx?sf] ljBdfg
;LdfnfO{ a9fP/ %) nfv sfod ul/g]5 . j8f g+= ! b]lv ( ;Ddsf
;8s lgdf{0f ;DaGwL ;xeflutf ^)÷$) k|ltzt sfdo ul/g]5 eg]
j8f g+= !) b]lv !& ;Ddsf ;8s lgdf{0f ;DaGwL of]hgfsf] nfut
;xeflutf &)÷#) k|ltzt sfod ul/g]5 .
*!= cfufdL cfly{s jif{ gofF ;8s kSsL ug]{ sfo{nfO{ eGbf k'/fgf hL0f{
cj:yfdf /x]sf kSsL ;8ssf] dd{t ;Def/nfO{ k|fyldstf lbOg] 5 .
*@= ltnf]Qdf l/Ë /f]8sf] lgdf{0f tyf :t/f]GgtLsf] sfo{nfO{ k|fyldstfsf
;fy cufl8 a9fpg k|b]z tyf ;+3Lo ;/sf/;Fu yk kxn ul/g] 5 .
gu/kflnsfsf] j8f g+= !# df c6f] Joj;foLx?;Fusf] nfut ;fem]bf/Ldf
;fj{hlgs lghL ;fem]bf/L cjwf/0ff cg';f/ “c6f] len]h” lgdf{0f
ug{ l8lkcf/ tof/ ul/g]5 .
*#= l;S;n]g ;8ssf] dl0fu|fddf /flvPsf] 6«flkms nfO6sf] k|efjsfl/tf
d"Nof+sg u/L yk :yfgdf ;]jf lj:tf/ ul/g]5 . d'Vo ahf/, rf]sx?df
l;l;l6eL h8fg ul/g'sf] ;fy}+ a'4 ;ls{6df k|efjsf/L ;8saQL
Joj:yfkg sfo{nfO{ cl3 a9fOg]5 . l;S;n]g ;8ssf] pko'{Qm b'O{
:yfgdf :yfoLo ;+3–;+:yfsf] ;xsfo{df lnh k|lqmofaf6 sf/, c6f]
l/S;f tyf df]6/;fO{sn kfls{ª:yn ;~rfng ul/g]5 . gu/sf] ljB't
;]jfnfO{ e/kbf]{ / u'0f:t/Lo agfpgsf] nflu ljB't k|flws/0f;Fu
23
;dGjo u/L ljB't kf]n / 6«fG;ld6/ h8fg, ;8s aQL Joj:yfkg
nufotsf k"jf{wf/ lgdf{0fsf] sfdnfO{ k|fyldstf lbOg]5 .
*$= 3/ gS;f kf;nfO{ cgnfO{g k|ljlwaf6 l8lh6nfOh ul/g]5 . 3/ lgdf{0f
ubf{ ;8s / l8lk;L n]ansf] Ps?ktf x'g]u/L cfjZos dfkb08;lxt
sfof{Gjog ul/g]5 . gu/kflnsfn] tf]s]sf] sn/ sf]8nfO{ s8fO{sf ;fy
sfof{Gjog ul/g]5 .
*%= 3/af6 lg:sg] kmf]xf]/ kfgLsf] plrt Joj:yfkg 3/wgLn] ug{'kg]{ ljlw
cjnDag ug{ gofF 3/df ;f]:tf lgdf{0f clgjfo{ u/fOg] 5 . k'/fgf
3/df ;d]t kmf]xf/ kfgLsf] Joj:yfkgsf] nflu ;f]:tf lgdf{0f ug{
lglZrt ;do lbO clgjfo{ ul/g]5 .
*^= ljZj a}Ísf] ;xof]udf zx/L ljsf; ljefu dfkm{t ;+rfng x'g]
k|:tfljt ;8s k"jf{wf/ of]hgfx?sf] sfof{Gjogdf hf]8 lbOg]5 . ;+3Lo
tyf k|b]z ;/sf/åf/f lgdf{0fflwg ;8s / gfnL, hnf;o, k'n, s[lif
k"jf{wf/, v]n d}bfg ko{6g ;DaGwL k"jf{wf/ nufotsf of]hgfx?nfO{
lg/Gt/tf lbgsf] nflu kxn ul/g] 5 . ;+3Lo tyf k|b]z ;/sf/;Fu
7'nf gofF of]hgfsf] nflu cfu|x ul/g] 5 . lgdf{0f ug{ afFsL /x]sf j8f
sfof{nosf] lgdf{0f u/L cfˆg} ejgdf sfof{nox? ;+rfng ug]{ Joj:yf
ldnfOg]5 . !^÷#^ l;FrfO{ k|0ffnL tyf e}n'e'h gx/sf] b'j} lsgf/df
;8s lgdf{0f ug]{ sfo{sf] nflu cfjZos ;xof]u k'of{Og]5 .
gu/:t/af6 x'g] ljsf; lgdf{0f sfo{sf] u'0f:t/ k/LIf0f ug{ cfˆg}
k|of]uzfnf :yfkgf ul/g]5 .
*&= ;f]x|–5QL; df}hf ;fd'bflos l;+rfO{ k|0ffnLsf] ;'b[l9s/0fsf nflu k|b]z
/ ;+3Lo ;/sf/;Fu yk ;xof]u dfu ul/g]5 . l;+rfO{ k|0ffnLsf]
cfw'lgsLs/0f ub}{ k|d'v tyf ;xfos gx/ ;kmfO{ pks/0faf6 u/fpg
l;+rfO{ ;ldlt;Fusf] ;xsfo{df pko'Qm sfo{of]hgf lgdf{0f u/L
sfof{Gjog ul/g]5 .
**= Joj;flos k|of]hgsf] nflu 8Lk af]l/ª ubf{ gu/kflnsfaf6 clgjfo{
:jLs[lt lng] Joj:yf ldnfOg]5 .
24
*(= æltnf]Qdf nufgL ;Dd]ngÆ df hgfOPsf] k|lta4tfcg';f/ kl/of]hgf
sfof{Gjogsf] nflu cfjZos ;xhLs/0f ul/g]5 . gu/df /fli6«o tyf
cGt/f{li6«o nufgLstf{x? leqfpg yk kxn ul/g]5 . “ltnf]Qdf pBf]u
u|fd” sf] k"jf{wf/ lgdf{0f sfo{nfO{ lg/Gt/tf lbOg]5 .
()= of]hgfa4 ljsf; dfkm{t\ :jR5, ;'/lIft, ;d[4 / klxrfgo'Qm gu/sf]
?kdf ljsf; u/L gu/af;Lx?sf] dfu cg';f/ ;j{;'ne, e/kbf]{,
u'0f:t/Lo ;x/L ;]jf tyf ;'ljwf pknAw u/fO{ gu/af;Lx?sf]
hLjg:t/df ;'wf/ Nofpgsf] nflu /fli6«o tyf cGt/f{li6«o
bft[lgsfox?sf] ;dGjodf æzx/L ;]jf k|j4{gÆ sf sfo{qmdx?
;+rfngdf NofOg]5 . gu/sf] Jojl:yt / of]hgfa4 ljsf;sf] nflu
gu/ ljsf; ;ldltnfO{ lqmofzLn agfOg]5 . k|b]z / ;+3Lo ;/sf/af6
gu/kflnsfdf ;~rfng x'g] kl/of]hgfsf] ;3g cg'udg ul/g]5 .
(!= l;sdL{ / 8sdL{x?nfO{ ejg lgdf{0f k|ljlw / ejg ;+lxtf ;DaGwL
tflnd lbO{ bIf agfOg'sf] ;fy} pgLx?nfO{ ;'/If0f pks/0f k|of]u ug{
k|f]T;fxg ul/g]5 . ;fj{hlgs lghL ;fem]bf/L cjwf/0ff cg';f/
æPsLs[t cfjf; lgdf{0fÆ sf] nflu ;DefJotf cWoog ul/g]5 .
e"ldxLg / ;'s'Daf;Lx?nfO{ ;'/lIft a;f]af;sf] nflu ;fd"lxs cfjf;
lgdf{0fsf] ;DefJotf cWoog ul/g]5 . v/sf] 5fgfd'Qm gu/kflnsf
agfpg cg'bfg sfo{qmdnfO{ lg/Gt/tf lbOg]5 . d]l6«s k|0ffnLaf6 ky,
;8s, dfu{, uNnLx?sf] gfdfs/0f ;lxt l8lh6n 3/ gDal/Ë sfo{ cl3
a9fOg]5 .
(@= j8f a:tL :t/df x'g] ljsf; lgdf{0fdf u'0f:t/ sfod ug'{sf] ;fy}
;dod} ;DkGg ug{ sn:6/ ldnfP/ j8f j8fdf k|fljlws v6fpg]
Joj:yf ldnfOg] 5 . of]hgfx?sf] k|efjsf/L cg'udgsf] nflu j8f
tx;Dd ;+oGq lgdf{0f ul/g]5 . ;8s lgdf{0f tyf dd{t sfo{ ubf{
ljB't, vfg]kfgL, 6]lnkmf]g nufotsf k"jf{wf/sf] PsLs[t of]hgf lgdf{0f
u/L sfof{Gjog ul/g'sf] ;fy}+ ;8s cfof]hgfsf] nfut O{li6d]6 ubf{
ljB't, vf]kfgL kfOknfOgnufotsf ;+/rgf :yfGt/0f ;d]tnfO{ Wofg
lbOg]5 .
25
(#= ;fj{hlgs lghL ;fem]bf/L cjwf/0ff cg';f/ zLte08f/, s[lif
oflGqs/0f, ko{6g, kmf]xf]/d}nf Joj:yfkg, pBd ljsf;, ef}lts ;+/rgf
lgdf{0fsf cfof]hgf ;+rfng ul/g]5 . hg;xeflutf jf; ;xsf/L
;+:yfnufot ;Da4 ;+:yf;Fu nfut ;fem]bf/Ldf pGgt :t/sf] k|zf]wg
s]G› :yfkgf u/L kmf]xf]/sf] j}1flgs Joj:yfkg ug]{ sfo{nfO{ lg/Gt/tf
lbOg]5 .
($= j8f g+= !# / !$ df l8lkcf/ tof/ e};s]sf] k|fb]lzs a;kfs{
lgdf{0fsf] nflu ;+3Lo / k|b]z ;/sf/sf] ;xnufgLdf ax'jif]{ of]hgfsf]
?kdf lgdf{0f sfo{ ;'? ul/g]5 . gu/ leq /x]sf c6f] l/S;fx?sf] ;+Vof,
?6, ef8f, Ifdtf, kfls{Ë:yn nufotsf ljifox?sf] lgodg /
Joj:yfkg ul/g]5 . ;DalGwt Joj;flos ;+:yfx?;Fusf] ;xsfo{df
l/ª/f]8nufot gu/df gofF ?6 yk u/L ;fj{hlgs oftfoft ;+rfng
ul/g]5 . ljB'tLo oftfoftnfO{ k|f]T;fxg ul/g]5 . ltnf]Qdf l/ª/f]8df
/]n ;~rfngsf] nflu cfjZos ;xof]u tyf ;xhLs/0f ul/g]5 .
gu/;ef ;b:oHo"x? Û
ca d jg, jftfj/0f tyf ljkb\ Joj:yfkgtkm{ jg, jftfj/0f tyf e"–
;+/If0f, hnjfo' kl/jt{g, kmf]xf]/d}nf Joj:yfkg, hnpTkGg k|sf]k lgoGq0f
tyf ljkb\ Jooj:yfkgdf gu/kflnsfn] cl3 ;f/]sf gLltx? k|:t't ug{
rfxfG5' .
(%= :yfgLo ljkb\ Joj:yfkg tyf hnjfo' pTyfgzLn of]hgf / ljkb\
k"j{tof/L Pj+ k|ltsfo{of]hgf lgdf{0f u/L pQm of]hgfn] lbPsf ;'emfjx?
qmdzM sfof{Gjog ul/g]5 . æljkb\ Joj:yfkg sf]ifÆ nfO{ ;an agfO{
sf]ifsf] /sdsf] kl/rfngnfO{ yk Jojl:yt ul/g]5 . l;S;n]g ;8s
tyf dxTjk"0f{ lelq ;8sdf ljleGg ;+3÷;+:yf;Fu ;dGjo u/L zx/L
;'Gb/tf clej[l4 sfo{qmd nfu" ul/g]5 . kof{j/0f tyf ljkb\
Joj:yfkgsf nflu cfunfuL, af9L 8'jfgnufotsf sfo{sf nflu l56f]
26
5l/tf] p4f/ tyf /fxt Joj:yfkg ug{ bIf hgzlQm ;lxtsf]
6f:skmf];{ v8f ul/g] 5 .
(^= ljkb\df l56f] 5l/tf] p4f/ tyf Joj:yfkg ug{ gu/kflnsf kl/;/d} bIf
hgzlQm ;lxtsf] ljkb\ Joj:yfkg s]Gb| lgdf{0f ul/g] 5 . gu/ leqsf]
8'jfgnfO{ lgoGq0f / Jojl:yt ug{ gu/ leq /x]sf 3f]nf tyf s'nfx?
;kmfO{ ul/ kfgLsf] ;xh lgsf;sf] Joj:yfkg ul/g] 5 .
(&= gu/:t/Lo ljkb Joj:yfkg sfo{ of]hgf lgdf{0f ul/g]5 . vfnL
:yfgdf cleofgs} ?kdf j[Iff/f]k0f ul/ k|To]s jif{ %) xhf/ j[Iff/f]k0f
ug]{ sfo{nfO{ lg/Gt/tf lbOg] 5 . gu/ ;/;kmfO{ / xl/ofnL k|j4{gsf]
dxfcleofgnfO{ 6]jf k'of{pg æhGd lbgdf j[Iff/f]k0fÆ ug]{ sfo{qmdnfO{
lg/Gt/tf lbO{ yk k|j4{g ul/g]5 .
(*= gbL s6fg tyf 9'jfg If]qsf] k'gp{Tyfgsf] nflu t6aGw tyf cGo
k'jf{wf/ lgdf{0f ug{ cNksfnLg tyf bL3{sfnLg of]hgf tof/ ul/g]5 .
ltgfp, /f]lx0fL / ;'vf}/f gbLsf] pTvgg\ sfo{nfO{ Jojl:yt ug{ :ki6
dfkb08, sfo{ljlw, ;3g ;dGjo nufot cGo pkfox?sf] cjnDjg
ul/g]5 eg] gbL s6fgsf] If]q Joj:yfkgdf cfjZos /0fgLlt to
ul/g]5 . gu/kflnsf If]qdf jftfj/0f k|b'if0f dfkgoGq h8fg ug{
kxn ul/g]5 . gu/ ;/;kmfO{, xl/ofnL k|j4{g / jftfj/0f ;+/If0fdf
ePsf c;n cEof;x?sf] b:tj]h n]vg / j[tlrq lgdf{0f ul/g]5 .
((= xl/ofnL k|j4{g tyf gu/ ;/;kmfO{ cleofnfO{ gu/af;Lsf]
hLjgk4tL;Fu hf]8\b} k"0f{;/;kmfO{ pGd'v gu/kflnsf 3f]if0ffnfO{
bLuf]kg /fVg cfdgu/af;L / ;/f]sf/jfnf ;+3–;+:yf;Fusf] ;dGjo /
;xsfo{df x/]s dlxgfsf] ! / !% ut]sf] ;/;kmfO{ cleofgnfO{ cem}
Jojl:yt / ultzLn agfOg]5 . gu/kflnsf leqdf ;a} ;fd'bflos
jgdf l;d;f/ If]qsf] ;+/If0f ub}{ kof{÷kof{j/0fnfO{ r':t /fVg /
ljkb\df ;d]t pkof]uL x'g]u/L slDtdf Pp6f kf]v/L agfpg cfjZos
kxn ul/g]5 .
27
!))= gu/:t/ tyf j8f:t/df ul7t ljkb\ Joj:yfkg ;ldltx?nfO{ yk
lqmofzLn agfO{ tTsfn p4f/ sfo{df nflu /]8qm;, 6f]n ljsf; ;+:yf,
j8f ;ldlt, :yfgLo ;d'bfo, o'jf Snj nufotsf ;+3–;+:yf;Fu
;dGjo u/L p4f/ ;d"x u7g u/L tflnd / pks/0f ;d]tsf] Joj:yf
ul/g]5 .
!)!= sf]/f]gf tyf cGo ;+qmfds /f]usf] Go"gLs/0f ug{ ;r]tgf clej[l4sf]
nflu ljz]if1af6 gu/kflnsfsf kbflwsf/L, :jf:YosdL{, dlxnf
:jo+;]ljsf / cGo ;/f]sf/jfnfnfO{ cled'lvs/0f sfo{qmd ;~rfng
ul/g]5 .
!)@= gu/kflnsf leqsf] klt{, afFemf], gbL psf;, s"nf], 3f]nf / gbL
lsgf/fdf /x]sf] ;fj{hlgs vfnL hUuf, ;8s lsgf/ nufotsf
hldgdf “j[Iff/f]k0f tyf jg lj:tf/ sfo{qmdÆ ;+rfng ul/g]5 .
;fd'bflos jg;Fusf] ;xsfo{df æg;{/Lsf] :yfkgf, / :t/f]GgtLÆ
sfo{qmd ;+rfng u/L gu/sf] cfjZostf cg';f/sf lj?jfx?sf]
pTkfbg ul/g]5 .
!)#= 6f]n ljsf; ;+:yf / j8f sfof{nosf] l;kmfl/;sf cfwf/df kmnkm"nsf
lj?jfx?sf] dfu Plsg u/L %) k|ltzt cg'bfgdf kmnkm"nsf lj?jf
pknAw u/fpg] sfo{nfO{ lg/Gt/tf lbOg]5 . gu/ If]q leqsf
;fj{hlgs tyf lghL ;+/rgfx?df “jftfj/0f d}qL :yfgLo zf;gÆ
sfo{qmdsf ;"rsx? sfof{Gjog ub}{ nlug]5 . jftfj/0f ;+/If0f / zx/L
;f}Gbo{sf] k|j4{g ub}{ ljleGg :yfgsf æv'nf If]qÆ nfO{ dgf]/~hgfTds
:ynsf] ?kdf ljsf; ul/g]5 . :yfgLo gful/ssf] ;+nUgtfdf Go"gtd
cfwf/e"t / qmdzM pRr:t/sf ;"rsx? lgwf{/0f u/L jftfj/0fd}qL
ljsf; / :jR5 jftfj/0fsf] sfo{qmdnfO{ k|j4{g ul/g]5 .
!)$= :yfgLo gful/snfO{ kl/jlt{t hnjfo' ;Gt'ngsf] hLjgz}nL, pTkfbg /
pkef]u k4ltsf] cEof; ug{ cfjZos 1fg, ;Lk, Ifdtf clej[l4 ug{
k|f]T;fxg ul/g]5 . ljkb\ hf]lvd If]qsf] gS;f+sg, ;/sf/L s"nf]x?sf]
;+/If0f / Joj:yfkg, OF§fe§f, qm;/ pBf]u cflbaf6 lg:sg] k|b'if0f
lgoGq0fsf nflu cfjZos sfo{qmd th{'df ul/g]5 .
28
!)%= jftfj/0fLo ;Gt'ng lau|g glbg ;fd'bflos jgnfO{ ;+/If0f ug{sf ;fy}
jGohGt' / 5f8f rf}kfofaf6 s[ifssf] v]tL ;'/lIft ug{ gu/kflnsf
leqsf ;fd'bflos jg Joj:yfkg / tf/af/df ;xof]u ul/g]5 . jg
If]qleq kg]{ l;d;f/sf] plrt Joj:yfkg ul/g]5 .
!)^= a:tL :t/sf ;8sx?df sfnf]kq] ubf{ xl/ofnL k|j4{g sfo{qmdnfO{ 6]jf
k'of{pg] u/L j[Iff/f]k0f sfo{qmdnfO{ ;d]t nfut l:6d]6df ;dfj]z u/L
of]hgf ;Demf}tf ug]{ k|0ffnLsf] ljsf; ul/g]5 . 3/ ;DkGg k|df0fkq
lnFbf udnfd}+ eP klg slDtdf # j6f lj?jf clgjfo{ /f]Kg'kg]{
Joj:yfnfO{ % j6f lj?jf sfod u/L s8fOsf ;fy sfof{Gjog
u/fOg]5 . k|To]s 3/df cf}ifwLo u'0f ePsf h8La'6LhGo j[Iff/f]k0fnfO{
k|j4{g ug{ cfjZos sfo{qmd ;~rfng ul/g]5 . ltgfp gbL / /f]x0fL
gbL lsgf/fnfO{ “u|Lg j]N6 sf]l/8f]/Æ sf] ?kdf ljsf; ug{ k|b]z /
;+3Lo ;/sf/;Fu dfu ul/g]5 .
!)&= j]jfl/;] ?kdf kz' rf}kfof 5f8\g] k|j[lQnfO{ lg?T;flxt ug{ 5f8f
rf}kfof Joj:yfkg sfo{ljlwsf] k|efjsf/L sfof{Gjog ul/g]5 . 5f8f
ufO{a:t'nfO{ uf}zfnf;Dd k'of{pg] sfo{df uf}zfnf;lxt ;/f]sf/jfnf
;+3–;+:yf;Fu ;xsfo{ ul/g]5 . uf}zfnfdf cfjZos k"jf{wf/ lgdf{0fdf
;xsfo{ ul/g]5 .
!)*= ;jf/L b"3{6gf Go"gLs/0f, ;8s ;'/Iff sfo{of]hgf, ;jf/L b'3{6gf /
;'/lIft ofqf;Fu ;DalGwt ;r]tgfd"ns sfo{qmdx? cleofgsf ?kdf
;~rfng ul/g]5 . 6«flkms k|x/L;Fusf] ;xsfo{df d'Vo–d'Vo ahf/
s]G›df 6«flkms la6, 6«flkms ;+s]t lrGxx? lgdf{0f ul/g]5 . oftfoft
sDkgLx?;Fusf] ;xsfo{df hyfefjL kmf]xf]/ kmfNg] sfo{sf] cGTo u/L
;jf/L;fwgdf 8i6lag /fVg] Joj:yfnfO{ clgjfo{ ul/g]5 .
29
gu/;ef ;b:oHo"x? Û
ca d ;'zf;g, ;fj{hlgs ;]jf tyf Ifdtf ljsf;cGtu{t\ ;fdfGo ;]jf,
;'/Iff Joj:yfkg, ;"rgfk|ljlw, kl~hs/0f Joj:yfkg, :yfgLo tYof+s,
clen]v Joj:yfkg / ;'zf;g k|j4{gdf gu/kflnsfn] cl3 ;f/]sf gLltx?
k|:t't ug{ rfxfG5' .
!)(= ;+ljwfgsf] cg';"rL–* df Joj:yf ul/Psf ljifoj:t'x?sf] ;Gbe{df
cfjZostfg';f/ ljw]osx? th'{df u/L nfu' ul/g]5 . :yfgLo ;/sf/
;+rfng P]gcg';f/ gu/kflnsfnfO{ k|bQ sfd, st{Jo / clwsf/sf]
;'Jojl:yt ?kdf sfof{Gjog ul/g]5 . Goflos ;ldltsf] sfdnfO{
j:t'k/s agfpg ;+:yfut ljsf; ul/g]5 . ljjfb ;dfwfgsf j}slNks
pkfo Pj+ d]nldnfk ;DaGwL ljBdfg k|lqmofnfO{ yk :ki6tf ;fy
cuf8L a9fOg]5 . gofF sfg"g, sfo{ljlw, dfkb08sf] cWoog cg';Gwfg
Pj+ d:of}bf tof/ kfl/g]5 . :yfgLo Gofo ;Dkfbg k|s[ofnfO{ l56f]
5l/tf] / yk Jojl:yt ul/g]5 . gofF d]nldnfkstf{ tof/ ug{ cfjZos
tflndsf] Joj:yf ldnfOg] 5 .
!!)= Goflos ;ldltdf ;j{;fwf/0f gful/ssf] kx'Fr j[l4 ul/g] 5 . lx+;f
kLl8t dlxnf, ckfËtf ePsf JolQm, blnt, afnaflnsf / Ho]i7
gful/snfO{ k|b]z / ;+3Lo ;/sf/sf] ;xsfo{df lgMz'Ns sfg'gL
;xfotf pknAw u/fOg]5 . ljjfb lg?k0fdf e]befj/lxt, ;xeflutf,
hjfkmb]lxtf / ;zlQms/0f h:tf kIfnfO{ Wofg lbOg]5 .
!!!= ;~rf/sdL{x?sf] Joj;flos bIftf clej[l4, k]zfut ;'/IffnfO{ Vofn
u/L g]kfn kqsf/ dxf;+3, ltnf]Qdf ldl8of Snj nufotsf ;~rf/
;Da4 ;+3–;+:yf;Fu sNof0fsf/L sf]if :yfkgf, km]nf]zLk, ;~rf/ u|fd
lgdf{0fsf nflu cfjZos ;xsfo{ ul/g]5 . ;fd'bflos ;~rf/ dfWodsf]
Ifdtf clej[l4sf sfo{qmdx? ;~rfng ul/g]5 . :yfgLo ;~rf/
dfWodx?sf] sfo{;Dkfbg / k|efjsfl/tfsf] cfwf/df ;fem]bf/Lsf] gLlt
cjnDjg ul/g]5 . ltnf]Qdf ldl8of Snjsf] ef}lts ;+/rgf tyf
k|j4{gfTds sfo{qmddf cfjZos ;xof]u ul/g]5 .
30
!!@= rfn' cfly{s jif{df sf]le8–!( sf] sf/0f aGbfaGbL x'Fbf
Jofkf/÷Joj;fo If]qdf gsf/fTds k|efj k/]sf]n] cfufdL cfly{s jif{sf]
c;f]h d;fGtleq Joj;fo s/ ltbf{ Joj;foLnfO{ tLg dlxgfsf] s/
5'6 lbOg]5 . ;fy}+ rfn' cfly{s jif{df ;a} k|sf/sf s/ ltg{
gkfPsfx?nfO{ cfufdL cfly{s jif{sf] # dlxgf;Dd s'g} k|sf/sf] xhf{gf
lnOg]5}g .
gu/af;LnfO{ s/ ltg{' af]em geO{ cfˆgf] bfloTj / st{Jo xf] eGg] s'/f
k|Tofe"t u/fpg s/ k|zf;gsf ;j{dfGo l;4fGtsf cfwf/df x/]s
If]qdf k|ultzLn s/ k|0ffnL cjnDjg ul/ s/sf] b/ eGbf bfo/fnfO{
k|fyldstf lbO{ ;f]xL cg';f/ s/sf gLltx? to ul/g]5 . ;fdGotof
rfn' jif{s}+ s/sf] b//]6nfO{ g} cfufdL cfly{s jif{df lg/Gt/tf lbOg]5 .
!!#= /fh:j ;DefJotf cWoog u/L /fh:j kl/rfngsf yk ;|f]tx?sf]
klxrfg ul/g]5 . ;DklQ s/nfO{ cfGtl/s cfosf] d"n ;|f]tsf] ?kdf
ljsf; ul/g]5 . :yfgLo txnfO{ k|fKt 3/ axfn s/nfO{ yk Jojl:yt
ug{ ;DalGwt j8f sfof{non] 6f]n ljsf; ;+:yfsf] ;dGjodf nut
tof/ ug]{ / ;|f]t;fwg ;lxt 3/ axfn s/ p7fpg] Joj:yf ul/g]5 .
Joj;flos s/ tyf 3/ axfn s/ c;'nL tyf Joj:yfkg sfo{df
pBf]u jfl0fHo ;+3, RofDa/ ckm sdz{, pBf]u Jofkf/ ;+u7g;Fu
;xsfo{ ul/g]5 .
!!$= g]kfnsf] ;+ljwfg tyf :yfgLo ;/sf/ ;+rfng P]g, @)&$ sf] clwgdf
/xL xf6ahf/, 9'Ëf–lu§L, afn'af, /f]8f, df6f], u|fe]n nufotsf gbLhGo
kbfy{sf] Joj:yfkg k|rlnt sfg"g cg';f/ ;dod} ;DkGg ul/g]5 .
gbLhGo kbfy{;DaGwL :yfgLo sfg'gnfO{ ;dofg'sn agfpg ;+;f]wg
ul/g]5 . `j8f sfof{nosf] /fh:j kl/rfng Ifdtf a9fpgsf] nflu
;DklQ tyf 3/ axfn s/df ;+slnt /fh:jsf] @) k|ltzt tyf
gbLhGo k}bfjf/ laqmLaf6 ;+slnt /fh:jsf] @% k|ltzt /sd
;DalGwt j8fsf] k"jf{wf/ lgdf{0f sfo{qmdsf nflu yk cg'bfg :j?k
31
pknAw u/fOg]5 . gbLhGo k}bfjf/sf] laqmL 7]Ssf nufO;s]kl5
:yfgLosf] gfddf x'g] ljleGg cjfl~5t sfo{nfO{ lgoGq0f ul/g]5 .
!!%= ;a}eGbf w]/} s/ bflvnf ug]{ s/bftfnfO{ æpTs[i6 s/bftfÆ sf] ?kdf
k'/:s[t ul/g] sfo{qmdnfO{ lg/Gt/tf lbOg]5 . ;a} cfly{s tyf
Jofkfl/s lqmofsnfkx?nfO{ s/sf] bfo/fdf NofO{ cfGtl/s cfDbfgLsf]
bfo/fnfO{ km/flsnf] agfO{g]5 . gu/kflnsfn] k|bfg ug]{ ;]jf /
;'ljwfx?nfO{ qmdzM l8lh6nfO{h]zg ub}{ ;]jf k|jfxnfO{ ;xh /
kf/bzL{ agfOg]5 . gu/ ;/sf/sf lg0f{o k|lqmof ;/n, ;xh / kf/bzL{
agfOg]5 . ;]jf k|jfxnfO{ yk k|efjsf/L agfpg ;]jfu|fxL ;Gt'i6L
;j]{If0f dfkg sfo{ ul/ k|fKt u'gf;f]x?nfO{ tTsfn ;'g'jfO{ x'g] ;+oGqsf]
Joj:yf ul/g]5 .
!!^= ;bfrf/ k|j4{g / e|i6frf/hGo lqmofsnfksf] cGTo ug{sf] nflu
e|i6frf/hGo lqmofsnfkdf z'Go ;xgzLntfsf] gLlt cjnDjg ub}{
e|i6frf/ ug]{ / u/fpg] b'j}nfO{ sfg"gsf] bfo/fdf NofO{g]5 .
sfo{;Dkfbgdf b08–k'/:sf/ k|0ffnL cjnDjg ul/ /fi6« ;]jsx?df
sfdk|lt tTk/ x'g], ;]jfefj ;lxt ;dod} sfd ;DkGg ug]{, pTs[i6
glthf lbg] / lhDd]jf/L jxg ug]{ sfo{;+:s[ltsf] ljsf; ul/g]5 .
lgjf{lrt hgk|ltlglw tyf sd{rf/Lx?sf] ;+:yfut Ifdtf clej[l4sf
nflu tflndsf] cfjZostf klxrfg ul/ sfof{Gjog ul/g]5 .
gu/kflnsfsf ljifout ;ldltx?nfO{ yk pQ/bfoL, lqmofzLn /
kl/df0fd'vL agfOg]5 .
!!&= gu/ leq /x]sf ;'/Iff lgsfox?sf] ef}lts k"jf{wf/, ;jf/L ;fwgsf]
pknAwtf, b/aGbL cg';f/sf] hgzlQm Joj:yfkg nufot cGo
;+:yfut Ifdtf clej[l4sf nflu cfjZos kxn ul/g]5 . :yfgLo
;'/Iff lgsfo, ;fd'bflos k|x/L / ;/f]sf/jfnfx?aLr ;'/Iff Joj:yfnfO{
;jn agfpg cfjZos cGt/lqmof sfo{qmdx? ;+rfng ul/g]5 . gu/
k|x/Lsf] lgodgsf/L e"ldsfnfO{ k|efjsf/L agfOg]5 eg] ahf/,
afn>d, ljBfno, Joj;fo btf{ / ;+rfng, dlb/f laqmL ljt/0f /
;]jg, 3/ lgdf{0f, ;fj{hlgs hUufsf] ;fFw, ;Ldfgf, O{Gwg l8kf], xf]6n,
32
b'w 8]/L, df;' k;n, cf}ifwL k;n nufotsf gful/ssf] hghLljsf;Fu
;DalGwt ljifox?nfO{ k|rlnt sfg"gsf] clwgdf /xL s8fO{sf ;fy
cg'udg u/L :yfgLo ;/sf/sf] cg'e"lt u/fOg]5 .
!!*= g]kfnsf] ;+ljwfg, :yfgLo ;/sf/ ;+rfng P]g / k|rlnt cGo sfg"gn]
lglb{i6 u/]sf] Joj:yf cg';f/ :yfgLo tx / ;fd'bflos ;+3
;+:yfx?nfO{ :yfgLo ;/sf/k|lt pQ/bfoL aGg'kg]{ Joj:yfnfO{
k|efjsf/L ?kdf sfof{Gjogdf NofOg]5 . gu/kflnsfsf] d'Vofno tyf
cGtu{tsf sfof{nodf /flvPsf l6eL tyf ;+rf/ dfWodaf6
sfof{noaf6 ;]jf k|fKt ubf{ ckgfpg'kg]{ k|s[of, rflxg] cfjZos
sfuhft, of]hgf th{'df, sfof{Gjog tyf e'QmfgL k|s[of, s/ ltbf{ x'g]
kmfO{bf, 3'DtL lzlj/ nufotsf hfgsf/Ld"ns ;"rgfx? k|jfx ug]{
Joj:yf ldnfOg]5 .
!!(= ;du| of]hgf th{'df k|0ffnLnfO{ k|rlnt sfg"gsf] kl/lwleq /xL
oyfy{k/s, Jojxfl/s, ;d'bfosf] ckgTj /xg], l6sfp / u'0f:t/Lo
lgdf{0fsf] sfo{nfO{ ;'lglZrttf ug'{sf] ;fy} k|f]h]S6 a}+snfO{ kl/:s[t
tj/n] ;+rfng ul/g]5 . gu/kflnsfn] lgdf{0f u/]sf] PsLs[t zx/L
ljsf; of]hgf -O{lG6«u|]6]8 cjf{g l8en]kd]G6 Knfg_, cfly{s ljsf;
/0fgLltsf] k"0f{ sfof{Gjogdf hf]8 lbO{ oL b:tfj]hn] cl3;f/]sf gLlt
tyf sfo{qmdx?nfO{ ah]6;Fu tfbfDotf ldnfO{ qmdzM sfo{qmdx?
;~rfng ul/g]5 .
!@)= k"FhLut vr{sf] u'0f:t/ a9fpg ækmfu'g d;fGt leq ;Demf}tf M h]7
d;fGt leq e'QmfgLÆ sf] gLltnfO{ s8fO{sf ;fy sfof{Gjog ul/g]5 .
of]hgfx?sf] cg'udg k|0ffnLdf :yfgLo ;/f]sf/jfnfx?sf]
;xeflutfnfO{ ;'lglZrt ul/g]5 . of]hgfdf nfut ;fem]bf/LnfO{
lg/Gt/tf lbFb} ;LdfGts[t / lk5l8Psf] ju{, ;d'bfo Pjd\ ef}uf]lns
If]qdf ljz]if ;Daf]wg ul/g]5 . nfut ;fem]bf/Lsf sfdx? u'0f:t/df
ljz]if Vofn /fvL ;s];Dd pkef]Qmf ;ldltdfkm{t\ ul/g]5 . ljsf;
cfof]hgfx? tf]lsPsf] kl/df0f, u'0f:t/, nfut / ;dodf ;DkGg
33
x'g]u/L ;+oGq lgdf{0f u/fOg]5 . ef}lts k"jf{wf/sf] u'0f:t/sf] dfkg
ug{sf] nflu cfjZos k|fljlws / oflGqs Joj:yfkg ul/g]5 .
!@!= hgtfsf] ;'–;"lrt x'g kfpg] ;"rgfsf] xssf] k|Tofe"lt ub}{ ;'zf;g
k|j4{g ug{ sfof{noaf6 ;Dkflbt sfo{x?sf] ;fj{hlgs ;'g'jfO{,
hgtf;Fu hgk|ltlglw, /]l8of] sfo{qmd, ;fj{hlgs k/LIf0f, rf}dfl;s
;fj{hlgsLs/0f ug]{ sfo{nfO{ lg/Gt/tf lbOg]5 . sfo{ljlw lgdf{0f u/L
æltnf]Qdf ;Gb]zÆ d'vkq k|sfzgnfO{ yk ;+:yfut ?kdf cl3 a9fpg
cfjZos ;|f]tsf] Joj:yfkg ul/g]5 . :yfgLo tyf /fli6«o :t/sf]
6]lnlehgdfkm{t\ gu/kflnsfaf6 e}/x]sf ;]jf k|jfx tyf ljsf;sf]
ultljlwsf] af/]df sfo{qmd k|;f/0f ul/g]5 .
!@@= ;a} j8f sfof{no, ;fd'bflos ljBfno, :jf:Yo ;+:yfnufotsf
gu/kflnsf dftxtsf sfof{nonfO{ ;"rgf k|ljlwd}qL agfpgsf] nflu
gu/kflnsfsf] cfkm\g} clK6sn kmfO{a/ ;~hfn lj:tf/ ul/g]5 .
gu/kflnsf sfof{noleq ;"rgf s]G› :yfkgf ul/g]5 . gu/kflnsfsf]
ljsf; lgdf{0f, ;'zf;g, ;]jf k|jfx, ;fdflhs ;r]tgf nufotsf
ljifodf snd rnfpg] ;~rf/sdL{ / ldl8of xfp;x?nfO{ k'/:s[t ug{]
sfo{nfO{ lg/Gt/tf lbOg]5 . ltnf]Qdf ldl8of Snj;Fusf] ;dGjodf
>dhLlj kqsf/x?sf] j[lQ ljsf;sf] nflu k|j4{gfTds sfo{qmd
;~rfng u/fOg]5 .
34
gu/;ef ;b:oHo"x? Û
!@#= ltnf]Qdf gu/ ;/sf/sf] tkm{af6 d}n] xfn;Dd k|fKt pknlAwx?nfO{
cem ;'b[9 agfpFb}, cfly{s, ;fdflhs / ;f+:s[lts ;a} If]qsf]
;dtfd"ns ljsf;sf nflu æ;d'Ggt, ;'/lIft / jftfj/0fd}qL ;'Gb/
;x/, ;'zf;go'Qm, ko{6sLo / ;d[4 ltnf]Qdf gu/Æ eGg] bL3{sfnLg
nIo;lxt æ;d[4 gu/ M v';L gu/af;LÆ sf] cfsf+Iff k"/f ug]{ c7f]6sf
;fy cfly{s jif{ @)&*÷&( sf] gLlt tyf sfo{qmd k|:tfj u/]sf] 5' .
of] sfo{qmd afNosfndf lzIff, :jf:Yo / kf]if0f, o'jfcj:yfdf zLk,
pBdzLntf / /f]huf/L, hLjgsf] pQ/f4{df h]i7 gful/snfO{ ;Ddfg,
;+/If0f, dlxnfnfO{ ;dtfd"ns cj;/ l;h{gfdf s]lG›t 5 .
!@$= of] gLlt tyf sfo{qmdsf] ;kmn sfof{Gjogaf6 gu/sf] ljsf;sf]
cfwf/zLnf v8f x'g]5, cfly{s kf/blz{tf / ;'zf;g sfod x'g]5 .
gu/sf] ;]jfsf] u'0f:t/ j[l4 eO{ ltnf]Qdf æpTs[i6 gu/ ;/sf/Æ sf]
?kdf g]kfnsf] dfglrqdf c+lËt x'g]5 . of] gLlt tyf sfo{qmdsf]
k|efjsf/L sfof{Gjogdf ;a} If]qaf6 ljlzi6 of]ubfg k|fKt x'g]5 eGg]
ljZjf; lnPsf] 5' . cGTodf gu/sf] ljsf;df of]ubfg k'of{pg' x'g]
hglk|ltlglwHo"x? / /fi6«;]js sd{rf/L, /fhg}lts bn, lghL If]q,
;xsf/L tyf ;+3 ;+:yf, gful/s ;dfh, a'l4hLjL / 6f]n ljsf; ;+:yf
;~rf/hut\ ;'/Iff lgsfo tyf ;Dk"0f{ gu/af;Lx?nfO{ wGojfb 1fkg
ub{5' .
ldlt M @)&*÷)#÷)@ ut]
af;'b]j l3ld/]
gu/ k|d'v
35