Wojsko i Technika Historia 3/2023 OPT

www.zbiam.pl
Focke-Wulf Fw 200 C
Plaga Atlantyku
3/2023
Maj-Czerwiec
cena 23,50 (VAT 8%)
INDEX 407739
ISSN 2450-2480
ISSN 2450-2480 Index 407739
W NUMERZE:
Walki Frontu
Południowego 1941
W przeciwieństwie do kontrnatarcia
pod Moskwą, kontrofensywa
pod Rostowem pozostaje mało
znana. Trudno się jednak temu
dziwić, jako że znaczenie tego
przeciwuderzenia było zupełnie
inne, nie wchodziły w grę losy
stolicy ZSRR…
Opancerzony pojazd
rozpoznawczy BRDM
Zapewne najbardziej udanym
pomysłem było przystosowanie
pojazdu BRDM do montażu
wyrzutni przeciwpancernych
pocisków kierowanych. PPK
pierwszej generacji były bowiem
zbyt duże i ciężkie, aby odpalać je
z wyrzutni przenośnych…

Zespół Badań
i Analiz Militarnych
CZASOPISMA
SPECJALISTYCZNE
WWW.ZBIAM.PL
PORTAL INFORMACYJNY
RAPORTY SPECJALNE
I ANALIZY
z b i a m . p l

1
W przeciwieństwie do kontrnatarcia
pod Moskwą, kontrofensywa
pod Rostowem pozostaje mało
znana. Trudno się jednak temu
dziwić, jako że znaczenie tego
przeciwuderzenia było zupełnie
inne, nie wchodziły w grę losy
stolicy ZSRR…
Zapewne najbardziej udanym
pomysłem było przystosowanie
pojazdu BRDM do montażu wyrzutni
przeciwpancernych pocisków
kierowanych. PPK pierwszej
generacji były bowiem zbyt duże i
ciężkie, aby odpalać je z wyrzutni
przenośnych…
Vol. IX, nr 3 (45)
Maj-Czerwiec 2023; Nr 3
www.zbiam.pl
Focke-Wulf Fw 200 C
Plaga Atlantyku
3/2023
Maj-Czerwiec
cena 23,50 (VAT 8%)
INDEX 407739
ISSN 2450-2480
3/2023
ISSN 2450-2480 Index 407739
W NUMERZE:
Walki Frontu
Południowego 1941
Opancerzony pojazd
rozpoznawczy BRDM
Na okładce: samolot Fw 200 Condor.
Rys. Jarosław Wróbel
INDEX 407739
ISSN 2450-2480
Nakład: 14,5 tys. egz.
Redaktor naczelny
Jerzy Gruszczyński
jerzy.gruszczynski@zbiam.pl
Redakcja techniczna
Dorota Berdychowska
dorota.berdychowska@zbiam.pl
Korekta
Stanisław Kutnik
Współpracownicy
Władimir Bieszanow, Michał Fiszer,
Tomasz Grotnik, Andrzej Kiński,
Leszek Molendowski, Marek J. Murawski,
Tymoteusz Pawłowski, Tomasz Szlagor
Wydawca
Zespół Badań i Analiz Militarnych Sp. z o.o.
Ul. Anieli Krzywoń 2/155
01-391 Warszawa
office@zbiam.pl
Biuro
Ul. Bagatela 10/17
00-585 Warszawa
Dział reklamy i marketingu
Andrzej Ulanowski
andrzej.ulanowski@zbiam.pl
Dystrybucja i prenumerata
office@zbiam.pl
Reklamacje
office@zbiam.pl
w numerze:
BITWY I KAMPANIE
Jacek Fiszer, Jerzy Gruszczyński
Walki Frontu Południowego w 1941 r. 4
MONOGRAFIA LOTNICZA
Marek J. Murawski
Samolot Focke-Wulf Fw 200 (2) 20
MONOGRAFIA PANCERNA
Tomasz Szulc
Kołowy opancerzony pojazd rozpoznawczy BRDM 34
WOJNA W POWIETRZU
Krzysztof Janowicz
Bitwa powietrzna na Łuku Kurskim 1943 (1) 50
Prenumerata
realizowana przez Ruch S.A:
Zamówienia na prenumeratę w wersji
papierowej i na e-wydania można składać
bezpośrednio na stronie
www.prenumerata.ruch.com.pl
Ewentualne pytania prosimy kierować
na adres e-mail: prenumerata@ruch.com.pl
lub kontaktując się z Telefonicznym
Biurem Obsługi Klienta pod numerem:
801 800 803 lub 22 717 59 59
– czynne w godzinach 7.00–18.00.
Koszt połączenia wg taryfy operatora.
Copyright by ZBiAM 2023
All Rights Reserved.
Wszelkie prawa zastrzeżone
Przedruk, kopiowanie oraz powielanie na inne
rodzaje mediów bez pisemnej zgody Wydawcy
jest zabronione. Materiałów niezamówionych,
nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie prawo
dokonywania skrótów w tekstach, zmian tytułów
i doboru ilustracji w materiałach niezamówionych.
Opinie zawarte w artykułach są wyłącznie
opiniami sygnowanych autorów. Redakcja nie ponosi
odpowiedzialności za treść zamieszczonych
ogłoszeń i reklam. Więcej informacji znajdziesz
na naszej nowej stronie:
www.zbiam.pl
MONOGRAFIA MORSKA
Sebastian Hassa
Okręty podwodne typu Gato, Balao i Tench (3) 66
BROŃ STRZELECKA
Tymoteusz Pawłowski
Rozwój broni strzeleckiej. W przededniu Wielkiej Wojny (2) 78
LOTNICTWO
Piotr Butowski
Radzieckie myśliwce pasożytujące 92
ARTYLERIA
Waldemar Nadolny
Tajemniczy moździerz kal. 200 mm dla Marynarki Wojennej II RP 94
www.facebook.com/wojskoitechnikahistoria 3

Jacek Fiszer,
Jerzy Gruszczyński
4
Walki Frontu Południowego
w 1941 r.
Latem 1941 r. naprzeciw sowieckiego Frontu Południowego
stanęła niemiecka 11. Armia oraz rumuńskie 3. Armia i 4 Armia.
Nie było tu niemieckich grup pancernych, za to Rosjanie mieli
„na papierze” trzy korpusy zmechanizowane, czyli sześć dywizji
pancernych i trzy dywizje zmotoryzowane. Pozwoliło to Armii
Czerwonej na bardziej uporczywą obronę, niż na północy. Ale
i tak do końca lipca Niemcy i ich sojusznicy przekroczyli Dniestr,
a do końca sierpnia – Dniepr. Do końca roku Niemcy osiągnęli
wschodnie granice Ukrainy. Ale tu spotkali się z sowieckim przeciwuderzeniem.
28 listopada Armia Czerwona ponownie zajęła
Rostów nad Donem. Była to pierwsza udana, duża sowiecka
kontrofensywa w II wojnie światowej.
Morze Czarne miało dla Związku Sowieckiego
wielkie znaczenie, stąd
Flota Czarnomorska musiała być
zdolna do przeciwstawienia się marynarkom
wojennym Rumunii, Bułgarii i Turcji.
Głównym zadaniem Floty Czarnomorskiej
było zapewnienie swobody żeglugi sowieckiej
na Morzu Czarnym oraz przez cieśniny,
Bosfor i Dardanele.
Ale właściwie co to była za żegluga?
Do 1930 r. była minimalna. Dopiero w tym
roku sowiecka wymiana towarowa osiągnęła
poziom nieco ponad 45 proc. poziomu handlu
zagranicznego Rosji z 1913 r. We wzmiankowanym
1930 r. (i później) 40 proc. wymiany
towarowej ZSRR była prowadzona z Niemcami,
a zatem drogami lądowymi. Na drugim
miejscu z wynikiem nieco ponad 19 proc.
były Stany Zjednoczone, do których eksportowano
głównie płody rolne i produkty
spożywcze, natomiast odbierano maszyny
i obrabiarki. Handel z USA był prowadzony
głównie przez Morze Czarne, bowiem
to jednak Ukraina była zasobna w produkty
spożywcze i stąd je głównie eksportowano
– przede wszystkim poprzez port w Odessie.
Udział produktów rolnych i żywnościowych
spadł w eksporcie sowieckim w 1936 r.
do 20 procent. Nadal jednak wywożono
takie towary jak: drewno, półprefabrykaty
metalowe i blachy, konstrukcje stalowe, nawozy,
produkty przemysłu chemicznego,
no i oczywiście produkty przetwórstwa ropy
naftowej. Część z tych towarów nadal wysyłano
do Stanów Zjednoczonych, głównie
nawozy i produkty przemysłu chemicznego.
Sprowadzano natomiast głównie obrabiarki,
półprodukty dla przemysłu samochodowego
i kolejowego oraz rodzącego się właśnie
przemysłu elektronicznego.
A do jakich innych krajów pływały statki
z Morza Czarnego? Do niewielu. Państwa
Morza Śródziemnego były raczej ZSRR nieprzyjazne,
nie prowadzono z nimi ożywionego
handlu. Na trzecim miejscu wśród
sowieckich partnerów handlowych była Mongolia
(6 proc. wymiany) i te trzy wymienione
Wojska rumuńsko-niemieckie w trudnym terenie w Besarabii. Przeprawa taborów konnych przez
rzekę; lipiec 1941 r.

Marek J. Murawski
2
Samolot Focke-Wulf Fw 200
20
Wojskowe wersje samolotu
komunikacyjnego Fw 200
Condor są przede wszystkim
znane z udziału w bitwie
o Atlantyk. Stanowiły wyposażenie
pułku bombowego
KG 40 zwalczającego
alianckie konwoje kierowane
do Wielkiej Brytanii oraz
wykonującego rozpoznanie
na rzecz niemieckich okrętów
podwodnych.
Pierwszym prototypem wojskowej wersji
Condora, Fw 200 C, został samolot
Fw 200 B-1, W.Nr. 0002, który otrzymał
oznaczenie prototypowe V11. Maszynę wyposażono
w wannę pod kadłubem, w której
umieszczono dwa stanowiska strzeleckie
(po jednym z tyłu – C-Stand i z przodu
– D-Stand) oraz komorę bombową na cztery
bomby SC 250 o wagomiarze 250 kg.
Na grzbiecie kadłuba zabudowano dwa
stanowiska strzeleckie, tuż za kabiną pilota
Samolot Fw 200 C-1, W.Nr. 0002, BS+AG podczas testów; zima 1940/41 r.
A-Stand, a w tylnej części B-Stand. Dodatkowo
istniała możliwość montowania w bocznych
okienkach w tylnej części kadłuba po jednym
karabinie maszynowym MG 15 kal. 7,92 mm
(z prawej strony E-Stand, z lewej F-Stand),
które obsługiwał radiooperator. Pod gondolami
zewnętrznych silników można było podwiesić
po jednej bombie SC 250, a na dwóch
wyrzutnikach ETC 250 umieszczonych przy
połączeniach płatów z kadłubem jeszcze
po jednej. Samolot napędzały cztery silniki
gwiazdowe BMW 132 o mocy maksymalnej
830 KM każdy. Załoga liczyła pięć osób. Wyposażenie
radiowe składało się z urządzeń
FuG 10, Peil G V i FuBl. 1. Pierwszym wariantem
seryjnym był Fw 200 C-1, który zbudowano
w ilości 10 egzemplarzy. Sześć samolotów
Fw 200 C-1 używano do testów z torpedami
lotniczymi LF 5 F. Próby przeprowadzone
na poligonie Großenbrode nie dały jednak
zadowalających rezultatów.
Kolejnym wariantem był Fw 200 C-2
zbudowany w ilości ośmiu samolotów:
W.Nr. 0014 do 0018 i 0022 do 0024. Instalowano
w nich wyrzutniki bombowe PVC
w miejsce ETC. Pozwoliło to na zwiększenie
ładunku bombowego do 2900 kg. Zmieniono
również nieco, kształt osłon silników.
W przedniej części wanny pod kadłubem,
w miejsce karabinu maszynowego MG 15
kal. 7,92 mm montowano automatyczne
działko lotnicze MG FF kal. 20 mm umieszczone
w lawecie typu Ikaria.
Wersja Fw 200 C otrzymała początkowo
nazwę Kurier, dlatego też utworzona 10 października
1939 r. eskadra 1./KG 40, której
dowództwo objął Hptm. Petersen, nazwana
została, dla zamaskowania rzeczywistego
przeznaczenia, „Kurier-Staffel”. Pierwszymi
samolotami, które trafiły na jej wyposażenie
w celach szkoleniowych, były Fw 200 V2 i S3,
które w grudniu 1939 r. otrzymały oznaczenia
kadłubowe F8+GH i F8+HH.
10 kwietnia 1940 r. eskadrę 1./KG 40 przebazowano
na zajęte lotniska w Danii. Wczesnym
rankiem 15 kwietnia pojedynczy Fw 200
wykonał lot rozpoznawczy w rejon Narwiku,
gdzie zlokalizował szesnaście statków zaopatrzeniowych,
pięć transportowców wojska
i jeden krążownik oraz jeszcze jeden krążownik
i kilka niszczycieli w pobliskim Vestfjord.
Trzy dni później klucz Condorów zaatakował
znajdujący się we fiordzie na północ
od Tromsø lotniskowiec HMS Furious, jedna
z bomb spadła tuż przy jego burcie uszkadzając
śrubę. 21 kwietnia jednostka straciła
jeden samolot. Z wieczornego lotu rozpoznawczego
w rejonie Narwiku nie powrócił
samolot, który pilotował Oblt. Beckhaus.
O godzinie 9:00 w dniu 25 maja powracający
z patrolu myśliwiec brytyjski Gloster
Gladiator, N5705, który pilotował F/O Grant-
-Ede zauważył nad morzem, w odległości
16 km na północ od Harstad czterosilnikowy
samolot, który rozpoznał jako Ju 90. W rzeczywistości
był to Fw 200 z 1./KG 40, który
wykonywał lot rozpoznawczy w rejonie wyspy
Dyrøy. Angielski pilot z uwagi na brak
paliwa nie mógł pozwolić sobie na pościg
za przeciwnikiem i z dużej odległości

MONOGRAFIA PANCERNA
Tomasz Szulc
34
Kołowy opancerzony
pojazd rozpoznawczy BRDM
Pierwszy radziecki produkowany seryjnie transporter opancerzony
BTR-40 jest obecnie niemal zupełnie zapomniany. Tymczasem
była to maszyna całkiem udana: prosta, niezawodna,
uniwersalna i dysponująca potencjałem modernizacyjnym.
Pojazd był nieco zbyt mały, jak na transporter piechoty, ale
świetnie nadawał się na maszynę rozpoznawczą. Wojskowi
szybko zauważyli jednak jego najpoważniejszą wadę: wskutek
odgórnej decyzji, narzucającej konstruktorom maksymalne
wykorzystanie podzespołów terenowego samochodu ciężarowego
GAZ-63 transporter miał umiarkowane walory terenowe
– grzązł w rowach, zawieszał się na nierównościach terenu…
Kolejną słabością był silnik GAZ-40 – wystarczający dla ciężarówki,
ale zbyt słaby dla wozu bojowego. Wojskowi uznali także,
że pojazdy rozpoznawcze koniecznie powinny dysponować możliwością
pokonywania przeszkód wodnych wpław.
Konstruktorzy BTR-a-40 próbowali wyeliminować
niedoskonałości konstrukcji
i sprostać nowym wymaganiom, ale
okazało się to niemal nierealne. Przemysł
silnikowy, mimo obietnic i decyzji rządowych
nie był w stanie zaprojektować odpowiedniego
silnika, a pomysł opracowania w krótkim
czasie odpowiedniej jednostki napędowej
siłami samochodowego biura konstrukcyjnego
był zupełnie nierealny. Znaczącą poprawę
przekraczalności terenu mogło przynieść
tylko odejście od układu 4x4, a to oznaczało
koniec unifikacji z GAZ-em-63. Największym
problemem okazało się zapewnienie
pojazdowi pływalności. Samo uszczelnienie
kadłuba nie wystarczyło, problem stanowiło
zapewnienie jego stateczności w wodzie. Jedynym
rozwiązaniem okazało się skonstruowanie
od podstaw nowego kadłuba. Tak też
postąpiono, otwierając w ten sposób drogę
zupełnie nowej konstrukcji.
Niezależnie od rezygnacji z głębokiej modernizacji
już produkowanego transportera
na rzecz zupełnie nowej konstrukcji, nadano
tej ostatniej oznaczenie GAZ-40P (BTR-40 nosił
fabryczne oznaczenie GAZ-40), gdzie litera
P oznaczała „pławajuszczij”, czyli pływający.
Niewykluczone, że była to biurokratyczna
sztuczka, praktykowana dość często w ZSRR.
Gdyby konstruktorzy zgłosili chęć opracowania
od podstaw nowego wozu bojowego, decyzja
o rozpoczęciu prac i ich finansowaniu
musiałaby zostać zaaprobowana na najwyższym
szczeblu, oczywiście, po przeprowadzeniu
czasochłonnych procedur z udziałem
BRDM pierwszych serii produkcyjnych jeszcze z odkrytym przedziałem bojowym i przednim pancerzem
spawanym z giętych blach.

Krzysztof Janowicz
Bitwa powietrzna
na Łuku Kurskim 1943
1
50
Klęska pod Stalingradem była olbrzymim szokiem dla niemieckiego
kierownictwa wojskowo-politycznego, które zrozumiało,
że mimo poniesionych ogromnych strat Rosjanie nie zamierzali
się poddać. Co więcej liczebność ich wojsk rosła z miesiąca
na miesiąc, wyposażenie było coraz nowocześniejsze, a dowódcy
i żołnierze zdobywali doświadczenie w bojach. Należało natychmiast
złamać kręgosłup Armii Czerwonej w bezpośrednim starciu
zanim będzie ona zbyt silna do pokonania i mogłaby przejąć
inicjatywę strategiczną.
Na początku 1943 r. oprócz zniszczenia
6. Armee w Stalingradzie Armia Czerwona
przeprowadziła kilka innych
udanych operacji zaczepnych na Północnym
Kaukazie, Górnym Donie, w rejonie Leningradu
i Wielkich Łuków. Były to jednak sukcesy
tylko o zasięgu lokalnym, których realizacja
była możliwa przede wszystkim z powodu
ostrej zimy. Rosjanie odepchnęli niemieckie
wojska o setki kilometrów do tyłu. 29 stycznia
wojska Frontu Południowo-Zachodniego
i Frontu Woroneskiego uderzyły na Grupę
Armii „Don” chcąc odbić Zagłębie Donieckie.
Początkowo przełamano niemieckie linie
obronne wyzwalając miasta Charków, Kursk,
Biełgorod, Woroszyłowgrad oraz Izium. Jednak
oddziały Wehrmachtu pod dowództwem
feldmarszałka Ericha von Mainsteina odpowiedziały
im bardzo szybko. Wykorzystując
błędy Najwyższego Naczelnego Dowództwa
(Stawki), Sztabu Generalnego Armii Czerwonej
oraz dowódców frontów, wykonały one
potężne kontrnatarcie z rejonu Lubotynia
i 16 marca odbiły Charków, a dwa dni później
Biełgorod. Tak ukształtowało się południowe
skrzydło Łuku Kurskiego.
Do końca marca Wehrmachtowi udało
się ustabilizować sytuację i wokół Kurska
powstało wybrzuszenie, które idealnie nadawało
się do wzorcowego manewru odcinającego
czyli dwukierunkowego, zbieżnego
uderzenia w celu zamknięcia w okrążeniu
i zniszczenia wojsk sowieckich. Teraz, gdy
sytuacja w rejonie Kurska się ustabilizowała,
obie strony zaczęły przygotowywać swoje
wojska do decydującego starcia.
Planując kolejne działania na froncie
wschodnim Adolf Hitler i jego generałowie
stali przed trudnym zadaniem. Nie tylko
chcieli wziąć rewanż za klęskę w Stalingradzie,
odrodzić zachwiane morale wojska
i ludności Niemiec, ale również podnieść
nadwyrężony prestiż III Rzeszy w oczach
swoich sojuszników.
Niemcy sądzili, że straty poniesione
przez Armię Czerwoną w poprzednich bitwach
trudno będzie Rosjanom uzupełnić,
więc niemieckie dowództwo nakazało przygotowania
do letniej ofensywy. Planowana
operacja zaczepna, z którą wiązano tak
duże nadzieje i od której zależały daleko
idące plany, otrzymała kodową nazwę „Cytadela”.
Po Moskwie i Stalingradzie miała
to być kolejna rozstrzygająca bitwa
frontu wschodniego.
Sowiecki myśliwiec Ławoczkin Ła-5F wprowadzony do służby wiosną 1943 r. Głowę pilota chroniła
płyta ze szkła pancernego o grubości 66 mm, a uzbrojenie składało się z dwóch działek kal. 20 mm.
Ła-5F osiągał prędkość 590 km/h na wysokości 6200 m.

Sebastian Hassa
Okręty podwodne
typu Gato, Balao i Tench
3
66
Po zakończeniu II wojny
światowej przed siłami podwodnymi
Marynarki Wojennej
Stanów Zjednoczonych
postawiono szereg nowych
zadań, które wymusiły budowę
nowych okrętów oraz
adaptację już istniejących
konstrukcji do nowych realiów.
Trzecia i ostatnia część
monografii przybliża powojenne
modernizacje okrętów
podwodnych typu Gato,
Balao i Tench pozostających
w służbie w US Navy.
Wraz z zakończeniem działań wojennych
na Pacyfiku siły podwodne
US Navy rozpoczęły proces demobilizacji
i przejścia na stopę pokojową.
Okręty przebywające w morzu lub w bazach
na Pacyfiku zostały skierowane do portów
na kontynencie, gdzie zbędny już personel
został odesłany do cywila, a same jednostki
w zależności od rozkazów zostały wycofane
ze służby, odstawione do rezerwy lub też
skierowane do nowych dywizjonów operacyjnych.
Jeszcze w 1945 r. US Navy pożegnała
pamiętające I wojnę światową okręty
podwodne typów O, R i S, niewiele młodsze
serii V oraz dwa zaledwie kilkuletnie okręty
typu Mackerel (Mackerel i Marlin). Marynarka
nie wiązała większych nadziei również
ze zbudowanymi w latach trzydziestych
jednostkami typów Porpoise, Sargo, Salmon
i Tambor. Najbardziej zużyte wojenną służbą
zostały sprzedane do rozbiórki, bądź też wyznaczone
do niechlubnej roli celów w trakcie
ćwiczeń morskich. Będące w lepszym stanie
technicznym zostały zdegradowane do roli
stacjonarnych jednostek treningowych rezerwistów.
Większość tych ostatnich została
wycofana i sprzedana na żyletki przed końcem
dekady. Chociaż, zdarzyły się wyjątki:
Seal, Tambor i Gar w nowej roli dotrwały
aż do końca lat pięćdziesiątych.
Najwięcej kontrowersji budziła przyszłość
jednostek typów Gato, Balao i Tench.
Najmłodsze okręty podwodne w arsenale
Stanów Zjednoczonych, zbudowane w celu
wygrania wojny na Pacyfiku, w momencie
zakończenia działań wojennych miały
za sobą maksymalnie cztery lata służby. Były
to jednostki duże, silnie uzbrojone i dobrze
wyposażone. Niemniej, korzeniami tkwiły
w latach trzydziestych. W obliczu gwałtownego
postępu w broni podwodnej, jaki dokonał
się w pierwszej połowie lat czterdziestych,
w oczach decydentów i oficerów broni
podwodnej były już przestarzałe. Do 1948 r.
większość okrętów typu Gato została odstawiona
do rezerwy. Podobny los spotkał połowę
„gruboskórnych” okrętów typów Balao
i Tench. Los zakonserwowanych jednostek
pozostawał, delikatnie mówiąc, niepewny.
Z jednej strony marynarka dalekowzrocznie
magazynowała broń, która mogła się okazać
użyteczna w konflikcie z mniej zaawansowanym
technicznie przeciwnikiem, na którego
wyrastał Związek Sowiecki. Z drugiej strony,
zdawano sobie sprawę, że konieczna jest
budowa nowej generacji okrętów podwodnych,
w których konstrukcji można wykorzystać
jak najwięcej z doświadczeń wojennych
oraz najnowsze zdobycze techniki.
Powojenna redukcja budżetu Departamentu
Obrony, nie pozwalała na równoczesną
budowę odpowiedniej ilości nowych jednostek
w krótkim okresie czasu. Tym bardziej,
że siły podwodne miały zostać przekształcone
w formację bardziej elastyczną, zdolną
do atakowania celów nawodnych, podwodnych
i lądowych, a także realizacji zadań wywiadowczych,
rozpoznawczych oraz wsparcia
operacji specjalnych. Różnorodność zadań,
Pomodon po zakończeniu przebudowy w czerwcu 1947 r. Zwraca uwagę hydrodynamiczny kształt
kadłuba i obudowy kiosku. W czasie prób okręt rozpędził się do 18,2 węzła w zanurzeniu.

BROŃ STRZELECKA
Tymoteusz Pawłowski
Rozwój broni strzeleckiej
w przededniu Wielkiej Wojny
2
78
Proch bezdymny pojawił się
w światowych arsenałach
w 1886 r. i zmienił zasady
konstrukcji broni strzeleckiej
i artyleryjskiej. Zmienił również
zasady taktyczne, ale
musiało minąć naprawdę wiele
lat, żeby te zmiany się wykrystalizowały.
Gdy w 1914 r.
wybuchła Wielka Wojna,
okazało się, że doświadczenia
techniczne i taktyczne zdobywane
przez poprzednie 28 lat
prowadziły z reguły do błędnych
wniosków.
Na przełomie XIX i XX wieku postęp
w rozwoju broni palnej – zarówno ręcznej,
jak i artyleryjskiej – był tak szybki,
że obawiano się powszechnie, że któreś z mocarstw
może zyskać olbrzymią przewagę jednym
tylko wynalazkiem. Znajdowało to swoje
odbicie w kulturze popularnej, bowiem wiele
ówczesnych powieści sensacyjnych – a później
również filmów – opowiadało o próbie
wykradzenia konstrukcji strzeleckich. Miało
to również swoje odbicie w rzeczywistości:
w 1894 r. Francuzi aresztowali kapitana Alfreda
Dreyfusa, oskarżyli go o szpiegostwo, skazali
na długoletnie więzienie, po kilku latach
zaś – i olbrzymiej dyskusji, która podzieliła
francuskie społeczeństwo – ostatecznie uniewinnili.
Afera Dreyfusa była najprawdopodobniej
grą wywiadowczą, polegającą na przekazaniu
Niemcom planów haubicy 120 mm
modèle 1890 systemu Baqueta i nowej organizacji
artylerii, a skazanie Dreyfusa miało
udowodnić Berlinowi, jak poważnym ciosem
dla Paryża była „utrata” tajnych planów.
Francuska intryga polegała na przekonaniu
Niemców, że podstawą francuskiej artylerii
będzie haubica systemu Baqueta, działa
prowadzącego ogień stromotorowy, zoptymalizowanego
do niszczenia wroga znajdującego
się w umocnieniach. Mając tę wiedzę
Niemcy mieliby unikać działań defensywnych
i fortyfikacji, zamiast tego wybierając
ofensywę, a przynajmniej działania w polu.
Tymczasem Francuzi zamierzali oprzeć swoją
artylerię polową na szybkostrzelnej armacie
zoptymalizowanej do niszczenia ogniem
na wprost nadchodzącego przeciwnika. Nad
działem takim pracowano od kilku lat i ostatecznie
zostało one wdrożone do służby jako
Matériel de 75 modèle 1897, choć w Polsce
lepiej znane jest jako 75 mm armata wzór
1897 systemu Schneidera.
Wojna niemiecko-francuska nie wybuchła
jednak tak szybko, jak się spodziewano, a gdy
do niej doszło w 1914 r., okazała się mieć
zupełnie inny charakter. Przez ten czas francuskie
plany wojenne ewoluowały z defensywnych
do ofensywnych, a wywiadowcza
intryga, w której ucierpiał Dreyfus, okazała
się mało istotna. Co więcej, chociaż „75” była
doskonałym działem, to w warunkach wojny
okopowej lepiej sprawdzały się haubice,
których Francuzi mieli zbyt mało. Było to zaskoczeniem,
bowiem z reguły to postęp
techniczny w artylerii – przede wszystkim
zwiększanie zasięgu – powodował zmiany
w taktyce i organizacji piechoty. Tym razem
było odwrotnie: postęp w rozwoju broni
strzeleckiej sprawił, że u progu Wielkiej Wojny
organizacja artylerii – nie tylko u Francuzów
– zdawała się anachroniczna.
Rewolwer, którym zamordowano prezydenta
USA Williama McKinleya. Podpis nie jest błędem,
firma Johnson reklamowała tę broń jako
Safety Automatic Pistol. W tym przypadku „automatic”
oznaczało automatyczne wyrzucanie
pustych łusek z bębna.
Nowoczesna amunicja
i broń krótka
W 1886 r. Francuzi zaczęli produkować proch
bezdymny, ale wkrótce produkowali go także
inni. Do tej pory produkcja amunicji wyglądała
tak, że pocisk osadzano w łusce, której
wnętrze było wypełnione niemal „pod korek”

Piotr Butowski
Radzieckie myśliwce pasożytujące
92
Jak zapewnić samolotom
bombowym dalekiego zasięgu
osłonę na trasie lotu, daleko
od własnych baz i poza
zasięgiem myśliwców? Rozwiązaniem
przez pewien czas
były myśliwce pasożytujące.
To niezbyt eleganckie określenie
oznacza samoloty myśliwskie,
jakie bombowce zabierały
ze sobą dosłownie niosąc
je na własnym grzbiecie.
W
latach 30. ub. wieku zespół Władimira
Wachmistrowa zbudował kilka wariantów
systemu Zwieno składającego
się z bombowca ciężkiego Tupolewa TB-1
lub TB-3, przenoszącego od jednego do pięciu
samolotów myśliwskich. Pierwszy udany start
takiej kombinacji w wersji Zwieno-1 z dwusilnikowym
bombowcem TB-1 niosącym na górnej
powierzchni skrzydła dwa myśliwce I-4 nastąpił
31 grudnia 1931 r. W wersji Zwieno-2, jaka wystartowała
w sierpniu 1934 r., użyto bombowca
z czterema silnikami TB-3 i trzech myśliwców
I-5, a w wersji Zwieno-3 dwupłatowe myśliwce
zastąpiono jednopłatami I-Zet. Rozmieszczenie
myśliwców na górnej powierzchni skrzydła
bombowca nie było udane. Start okazał się
trudny, a „lądowanie” – jeszcze trudniejsze. Dlatego
w kolejnych wariantach Zwieno myśliwce
zawieszano pod skrzydłem.
Wersja Zwieno-5 (nie było numeru 4)
to bombowiec TB-3 z jednym myśliwcem
I-Zet podwieszonym pod kadłubem; myśliwiec
startował oddzielnie i zaczepiał się pod
nosicielem już w locie. Zwieno-6 z sierpnia
1935 r. to TB-3 z dwoma samolotami myśliwskimi
I-16 podwieszonymi pod skrzydłem.
Wreszcie, 20 listopada 1935 r. wzbił się w powietrze
największy zestaw, nazywany Awiamatka,
z pięcioma myśliwcami. Bombowiec
TB-3 startował z dwoma I-5 przymocowanymi
na górnej powierzchni skrzydła i dwoma
I-16 podwieszonymi pod skrzydłem, a już
w locie pod kadłub zaczepiał się jeden I-Zet.
Ostatnim wariantem był Zwieno-7 z listopada
1939 r., z trzema myśliwcami I-16, które
startowały samodzielnie i podwieszały się
pod bombowcem TB-3 już w locie.
Jeden z wariantów Zwieno został realnie
użyty w działaniach bojowych w czasie
II wojny światowej. Był to Zwieno-SBP (Sostawnoj
Pikirujuszczij Bombardirowszczik),
W skład systemu Zwieno-SPB wchodził bombowiec ciężki TB-3 i dwa myśliwce I-16 uzbrojone
w bomby 250 kg, do zrzutu z lotu nurkowego.
jaki powstał jeszcze w lipcu 1937 r. W odróżnieniu
od pozostałych wariantów, w SBP
myśliwce nie służyły do osłony formacji
bombowców, ale same były stosowane jako
bombowce. Zestaw składał się z czterosilnikowego
TB-3 niosącego pod skrzydłem
dwa I-16 uzbrojone każdy w dwie bomby
po 250 kg. Całość ważyła 22 t; zestaw osiągał
maksymalną prędkość 230 km/h (lub
268 km/h w mało realnym przypadku pracy
silników wszystkich trzech samolotów) i zasięg
2500 km. W 1940 r. zbudowanych zostało
pięć zestawów Zwieno-SPB, które służyły
w bazie lotnictwa Floty Czarnomorskiej w Jewpatorii.
26 lipca 1941 r. SBP po raz pierwszy
uczestniczyły w misji bojowej. Cztery I-16
wyczepiły się z dwóch TB-3 i zbombardowały
składy ropy w Konstancy w Rumunii. Łącznie
w latach 1941-42 zestawy SBP wykonały kilkadziesiąt
misji bojowych. Potem do uzbrojenia
lotnictwa radzieckiego weszły nowe
bombowce i myśliwce, wobec czego użycie
Zwieno straciło sens.
W drugiej połowie lat 40., Sowieci postanowili
zapewnić osłonę swoim bombowcom
Tupolew Tu-4 (kopia amerykańskiego
Boeing B-29) przez myśliwce MiG-15 ciągnięte
na holu. 22 lutego 1949 r. uchwała
rządowa poleciła OKB-115 Aleksandra Jakowlewa
stworzenie systemu holowania
myśliwców za bombowcami, nazwanego
Burłaki (burłacy to w starej Rosji bardzo
silni mężczyźni zajmujący się ciągnięciem
z brzegu łodzi płynących po rzekach). Według
konstruktorów, ich system miał mieć
wiele przewag nad robionymi w tym samym
czasie systemami amerykańskimi. W USA
pracowano nad systemem z trzema myśliwcami
McDonnell XP-85 przenoszonymi
wewnątrz komory bombowej bombowca
Convair B-36, który ostatecznie okazał się
zbyt skomplikowany. W radzieckimi rozwiązaniu
nie było potrzebne konstruowanie
specjalnego myśliwca, bowiem urządzenia
mogły być zainstalowane na dowolny samolot.
Bombowiec holujący mógł zabrać pełny
ładunek bomb i paliwa, bowiem startował
oddzielnie; połączenie następowało dopiero

ARTYLERIA
Waldemar Nadolny
Tajemniczy moździerz kal. 200 mm
dla Marynarki Wojennej II RP
Ci Czytelnicy, którzy mieli czy nadal mają okazję przeglądać
zasoby archiwalne nie raz spotkali się z dokumentami, które
często zawierały informacje na tematy zupełnie im do tej pory
nieznane. Właśnie jeden z takich dokumentów stał się przyczynkiem
do napisania tego – co prawda krótkiego – artykułu
na temat uzbrojenia, o którym niewiele a nawet nic do tej pory
nie wiedziano. Autor ma nadzieję, że poniższy tekst stanie się
przyczynkiem do dalszej dyskusji na temat tu poruszony i możliwe,
że uda się wspólnie ustalić więcej szczegółów.
94
Pod koniec kwietnia 1937 r. w Kierownictwie
Marynarki Wojennej złożył wizytę
Andrzej Rudnicki reprezentujący francuską
firmę Societe Anonyme des Etablissements
Delaunay-Belleville z Saint Denis pod
Paryżem. Podczas rozmów poinformował
on, że firma, którą reprezentuje jest w stanie
dostarczyć na potrzeby Marynarki Wojennej
moździerze kalibru 200 mm, które z powodzeniem
mogą znaleźć zastosowanie, jako
uzbrojenie okrętowe i lądowe w systemie
obrony wybrzeża.
Kilka dni później, do Kierownictwa MW
trafiło pismo z załączonym odpisem oferty
producenta tego typu uzbrojenia. Przedstawiciel
firmy zapewniał w piśmie, że oferowaną
broń firma dostarcza również na potrzeby
armii francuskiej i tylko po wielu prośbach
zgodziła się na jej ewentualną odsprzedaż
polskiej armii. Pan Rudnicki informował
również o możliwości uruchomienia produkcji
tych moździerzy w Polsce. Ponadto
francuski producent informował, że dostawa
pierwszego moździerza nastąpiłaby
w przeciągu 7,5 miesiąca od daty podpisania
umowy. Kolejne egzemplarze dostarczano
by z częstotliwością trzy sztuki miesięcznie.
Cena jednego egzemplarza miała wynosić
104 000 zł (obejmowała sam moździerz
jak i osprzęt oraz niezbędne narzędzia) i obowiązywała
przy zamówieniu wynoszącym,
co najmniej 50 sztuk.
Całą dotychczasową korespondencję
dotyczącą tego uzbrojenia przekazano
(w dniu 5 maja) szefowi Artylerii i Służby
Uzbrojenia Kierownictwa MW kmdr. ppor.
Ludwikowi Ziembickiemu w celu zajęcia
stanowiska. Komandor Ziembicki w odręcznej
notatce stwierdził, że oferowany
sprzęt ze względu na małą donośność nie
nadaje się do obrony artyleryjskiej wybrzeża
jak i również, jako uzbrojenie okrętowe.
Zaznaczył jednak, że może on znaleźć zastosowanie
do zwalczania okrętów podwodnych
i dlatego w dniu 7 maja przekazał
posiadaną dokumentację szefowi Broni
Podwodnej KMW. 1
Braki w zachowanych dokumentach archiwalnych
nie pozwalają na ustalenie jak
potoczyły się dalej losy przedstawionej
oferty. W szczególności dotyczy to strony
polskiej, czyli Kierownictwa Marynarki Wojennej.
Jednak z tego, co autorowi tekstu
udało się odnaleźć można wywnioskować,
że Kierownictwo MW wyraziło (wstępne?)
zainteresowanie tym typem uzbrojenia. Potwierdzeniem
tego może być kolejne pismo
(z dnia 20 maja), w którym p. A. Rudnicki
Strona tytułowa teczki zawierającej rysunki
moździerza oraz amunicji do niego stosowanej
jaką dostarczył Andrzej Rudnicki Kierownictwu
Marynarki Wojennej. Teczka jak widać jest
adresowana bezpośrednio do polskiego rządu
– Gouvernement Polonais.
informował, że jego francuski kontrahent
zgodził się na zmniejszenie ilości oferowanych
moździerzy do 10 sztuk wraz z amunicją
w ilości 3000 szt. Dodatkowo producent
zapewniał pełne wsparcie przy ewentualnym
uruchomieniu produkcji tego uzbrojenia
w Polsce a jako formę płatności proponował
kredyty francuskie przeznaczone
na obronność II RP.
Ostatnim (znanym autorowi) pismem,
jakie A. Rudnicki skierował (6 czerwca)
– tym razem bezpośrednio do kmdr. ppor.
L. Ziembickiego – był odpis listu francuskiej
firmy z dnia 31 maja. Strona francuska