11.05.2013 Views

coordinación hidrotérmica en el corto plazo mediante técnicas de ...

coordinación hidrotérmica en el corto plazo mediante técnicas de ...

coordinación hidrotérmica en el corto plazo mediante técnicas de ...

SHOW MORE
SHOW LESS

¡Convierta sus PDFs en revista en línea y aumente sus ingresos!

Optimice sus revistas en línea para SEO, use backlinks potentes y contenido multimedia para aumentar su visibilidad y ventas.

UNIVERSIDAD DE MÁLAGA<br />

E. T. S. DE INGENIEROS INDUSTRIALES<br />

DEPARTAMENTO DE TECNOLOGÍA ELECTRÓNICA<br />

COORDINACIÓN HIDROTÉRMICA EN EL CORTO<br />

PLAZO MEDIANTE TÉCNICAS DE RELAJACIÓN<br />

LAGRANGIANA<br />

TESIS DOCTORAL<br />

Noemi Jiménez Redondo<br />

Málaga, noviembre <strong>de</strong> 1998


UNIVERSIDAD DE MÁLAGA<br />

E. T. S. DE INGENIEROS INDUSTRIALES<br />

DEPARTAMENTO DE TECNOLOGÍA ELECTRÓNICA<br />

COORDINACIÓN HIDROTÉRMICA EN EL CORTO<br />

PLAZO MEDIANTE TÉCNICAS DE RELAJACIÓN<br />

LAGRANGIANA<br />

TESIS DOCTORAL<br />

por<br />

Noemi Jiménez Redondo<br />

Ing<strong>en</strong>iera Industrial por la E.T.S <strong>de</strong> Ing<strong>en</strong>ieros Industriales (ICAI)<br />

<strong>de</strong> la Universidad Pontificia <strong>de</strong> Comillas<br />

Málaga, noviembre <strong>de</strong> 1998


UNIVERSIDAD DE MÁLAGA<br />

E. T. S. DE INGENIEROS INDUSTRIALES<br />

DEPARTAMENTO DE TECNOLOGÍA ELECTRÓNICA<br />

COORDINACIÓN HIDROTÉRMICA EN EL CORTO<br />

PLAZO MEDIANTE TÉCNICAS DE RELAJACIÓN<br />

LAGRANGIANA<br />

TESIS DOCTORAL<br />

Autora:<br />

Noemi Jiménez Redondo<br />

Director:<br />

Prof. Dr. D. Antonio J. Conejo Navarro<br />

Tutor:<br />

Prof. Dr. D. Francisco Sandoval Hernán<strong>de</strong>z<br />

Málaga, noviembre <strong>de</strong> 1998


A mi marido y mi hija, por <strong>el</strong> tiempo que les he robado.<br />

A la ¨hermana pequeña¨, por la paz que me proporciona.<br />

A mis padres y hermanos.


Agra<strong>de</strong>cimi<strong>en</strong>tos<br />

En primer lugar quiero expresar mi agra<strong>de</strong>cimi<strong>en</strong>to mas sincero a qui<strong>en</strong> mas ha sufrido todos los<br />

inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes que la realizacion <strong>de</strong> esta tesis ha acarreado: a mi marido, por su paci<strong>en</strong>cia, su<br />

incondicional apoyo y por soportar mis peores mom<strong>en</strong>tos. A mi hija, por su sonrisa, sus besos<br />

y sus abrazos.<br />

A mis padres quiero agra<strong>de</strong>cerles <strong>el</strong> haberme incitado a <strong>en</strong>trar <strong>en</strong> <strong>el</strong> mundo <strong>de</strong> la investigacion y<br />

universitario y su eterno apoyo y ayuda. A mis hermanos quiero agra<strong>de</strong>cerles su apoyo y ayuda<br />

<strong>en</strong> muchas cuestiones practicas.<br />

A mi director <strong>de</strong> tesis, Dr. D. Antonio Conejo Navarro, quiero agra<strong>de</strong>cerle su ayuda y <strong>el</strong> haber<br />

<strong>de</strong>spertado <strong>en</strong> m³ <strong>el</strong> interes por la investigacion <strong>en</strong> ing<strong>en</strong>ier³a <strong>el</strong>ectrica.<br />

A mi tutor <strong>de</strong> tesis, Dr. D. Francisco Sandoval Hernan<strong>de</strong>z, quiero agra<strong>de</strong>cerle su apoyo, su<br />

con¯anza y sus animos.<br />

De forma muy especial quiero agra<strong>de</strong>cer a un grupo cercano <strong>de</strong> personas que <strong>en</strong> <strong>el</strong> d³a a d³a<br />

me han animado y me han ayudado a resolver muchos peque~nos gran<strong>de</strong>s problemas. A D.<br />

Ernesto Rivas Montoya le quiero agra<strong>de</strong>cer su ayuda <strong>en</strong> la instalacion <strong>de</strong> software <strong>en</strong> PC's, <strong>en</strong><br />

la impresion <strong>de</strong> esta tesis y <strong>de</strong> transpar<strong>en</strong>cias para congresos, <strong>en</strong> la realizacion <strong>de</strong> backups,... y,<br />

sobre todo, su perman<strong>en</strong>te bu<strong>en</strong> humor. A D~na. Ana Pozo Ruz le quiero agra<strong>de</strong>cer su gran<br />

ayuda <strong>en</strong> la edicion <strong>de</strong> ¯guras y su constante disposicion a echar una mano. A D. Sebastian<br />

Barc<strong>el</strong>o <strong>de</strong> Aguilar le quiero agra<strong>de</strong>cer su apoyo moral, sus charlas y su con¯anza, a<strong>de</strong>mas <strong>de</strong> la<br />

gran ayuda <strong>en</strong> la realizacion miles <strong>de</strong> tareas administrativas. A D~na. Natalia Alguacil Con<strong>de</strong> le<br />

agra<strong>de</strong>zco su ayuda <strong>en</strong> la solucion <strong>de</strong> muchas cuestiones r<strong>el</strong>acionadas con LaTeX y sus animos.<br />

A D. Juan Perez Ruiz, compa~nero <strong>de</strong> fatigas, y a D. Jose Manu<strong>el</strong> Arroyo Sanchez.<br />

A D. Francisco Javier Rubio O<strong>de</strong>riz (<strong>de</strong> la Universidad Ponti¯cia <strong>de</strong> Comillas) le quiero agra<strong>de</strong>cer<br />

su constante amistad y <strong>el</strong> haberme proporcionado muchas <strong>de</strong> las refer<strong>en</strong>cias que aparec<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

esta tesis.<br />

A D. Rafa<strong>el</strong> Larrosa Jim<strong>en</strong>ez (d<strong>el</strong> Servicio C<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> Apoyo a la Investigacion, SCAI) le quiero<br />

agra<strong>de</strong>cer su valiosa ayuda <strong>en</strong> <strong>el</strong> mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> las estaciones <strong>de</strong> trabajo Silicon Graphics,<br />

sus <strong>en</strong>se~nanzas sobre este tipo <strong>de</strong> <strong>en</strong>tornos y su rapida respuesta a mis muchas peticiones. Al<br />

SCAI <strong>de</strong> la Universidad <strong>de</strong> Malaga, como institucion, le quiero agra<strong>de</strong>cer <strong>el</strong> uso que he realizado<br />

d<strong>el</strong> ord<strong>en</strong>ador Origin 2000, fundam<strong>en</strong>tal para algunas <strong>de</strong> las simulaciones ejecutadas.<br />

Al Dr. D. Francisco D. Galiana le quiero agra<strong>de</strong>cer <strong>el</strong> haberme permitido integrarme <strong>en</strong> su grupo<br />

<strong>de</strong> investigacion <strong>de</strong> la Universidad <strong>de</strong> McGill (Montreal, Canada) durante los meses junio-agosto<br />

i


ii<br />

<strong>de</strong> 1995, sus interesantes conversaciones y ayuda tecnica y su extraordinaria acogida y exquisita<br />

humanidad. Al Dr. D. Djordje Atanackovic quiero agra<strong>de</strong>cerle su amistad y su gran hospitalidad<br />

durante mi estancia <strong>en</strong> McGill.<br />

A D. Fernando Cacho (<strong>de</strong> Red Electrica <strong>de</strong> Espa~na, REE) le quiero agra<strong>de</strong>cer sus interesantes<br />

conversaciones tecnicas durante la realizacion <strong>de</strong> dos proyectos <strong>de</strong> investigacion, <strong>el</strong> haberme<br />

<strong>en</strong>se~nado a conocer <strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to real <strong>de</strong> un sistema <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica y <strong>el</strong> haberme<br />

hecho p<strong>en</strong>sar. A D. Carlos Rodr³guez Huidobro (<strong>de</strong> Red Electrica <strong>de</strong> Espa~na, REE) le quiero<br />

agra<strong>de</strong>cer sus com<strong>en</strong>tarios r<strong>el</strong>ativos a los mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> los proyectos y los datos suministrados. A<br />

Red Electrica <strong>de</strong> Espa~na, como institucion, le agra<strong>de</strong>zco la colaboracion y ¯nanciacion.<br />

A mis compa~neros d<strong>el</strong> <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>to: D. Mart³n Gonzalez Garc³a y D. Arturo Assun»cao Gil por<br />

su ayuda con las estaciones SUN, a D. Alfonso Ariza Quintana por las muchas dudas resu<strong>el</strong>tas<br />

r<strong>el</strong>ativas a las estaciones y por su ayuda <strong>en</strong> los tiempos d<strong>el</strong> linus, a D. Ignacio Molina Con<strong>de</strong><br />

por su ayuda <strong>en</strong> <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> LaTeX y a muchos otro mas cuya <strong>en</strong>umeracion ser³a <strong>de</strong>masiado larga.<br />

A la empresa Electricite <strong>de</strong> France le quiero agra<strong>de</strong>cer <strong>el</strong> haberme permitido realizar una estancia<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Metho<strong>de</strong>s d'Optimisation et Simulation <strong>en</strong> abril <strong>de</strong> 1996. Al Dr. D.<br />

Arnaud R<strong>en</strong>aud y a D. Fran»coise P<strong>el</strong>legrino les agra<strong>de</strong>zco su tiempo y ayuda.<br />

A la Dra. D~na. Claudia Sagastizabal (Dpto. Eng<strong>en</strong>haria Electrica, PUC, Rio, Brasil) le agra-<br />

<strong>de</strong>zco <strong>el</strong> haberme proporcionado sus claros apuntes r<strong>el</strong>ativos a los Bundle Methods.<br />

A Don Jose Mar³a Mor<strong>en</strong>o Torralbo (<strong>de</strong> la Comision d<strong>el</strong> Sistema Electrico Nacional, CSEN)<br />

le quiero agra<strong>de</strong>cer sus explicaciones acerca d<strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> nuevo mercado espa~nol <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica.<br />

Al vicerrectorado <strong>de</strong> investigacion <strong>de</strong> la Universidad <strong>de</strong> Malaga y <strong>de</strong> forma particular a su<br />

vicerrectora Excma. Sra. Dra. D~na. Ad<strong>el</strong>aida <strong>de</strong> la Calle Mart³n le agra<strong>de</strong>zco su apoyo y<br />

¯nanciacion.


Resum<strong>en</strong><br />

La coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> ti<strong>en</strong>e por objeto <strong>de</strong>terminar <strong>el</strong> arranque y parada<br />

<strong>de</strong> los grupos termicos as³ como la pot<strong>en</strong>cia g<strong>en</strong>erada por los grupos termicos e hidraulicos<br />

durante un horizonte temporal <strong>de</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>. El objetivo es satisfacer la <strong>de</strong>manda con un niv<strong>el</strong><br />

apropiado <strong>de</strong> seguridad y <strong>de</strong> forma que se minimic<strong>en</strong> los costes <strong>de</strong> explotacion d<strong>el</strong> sistema y se<br />

cumplan las restricciones que mod<strong>el</strong>an <strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas e hidraulicas.<br />

Matematicam<strong>en</strong>te, <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> se plantea<br />

como un problema <strong>de</strong> optimizacion <strong>en</strong>tero-mixto y no lineal. Para sistemas <strong>el</strong>ectricos <strong>de</strong> tama~no<br />

realista es a<strong>de</strong>mas <strong>de</strong> gran dim<strong>en</strong>sion. Su resolucion no es simple. Las tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion<br />

lagrangiana son las mas apropiadas para resolver este tipo <strong>de</strong> problemas.<br />

Utilizando <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> se <strong>de</strong>scompone <strong>en</strong> un subproblema por cada c<strong>en</strong>tral termica y un subproblema<br />

por cada cu<strong>en</strong>ca hidraulica. As³, se pasa <strong>de</strong> la resolucion <strong>de</strong> un problema <strong>de</strong> gran complejidad<br />

y gran dim<strong>en</strong>sion a la resolucion <strong>de</strong> muchos subproblemas <strong>de</strong> peque~no tama~no y estructuras<br />

homog<strong>en</strong>eas. Esto permite un mod<strong>el</strong>ado muy preciso d<strong>el</strong> equipo g<strong>en</strong>erador y la posibilidad<br />

<strong>de</strong> aplicar a cada subproblema la tecnica <strong>de</strong> optimizacion que mas se adapte a su estructura.<br />

A<strong>de</strong>mas, se pued<strong>en</strong> aplicar <strong>de</strong> forma natural tecnicas <strong>de</strong> computacion paral<strong>el</strong>a con las consi-<br />

gui<strong>en</strong>tes v<strong>en</strong>tajas <strong>en</strong> cuanto a tiempos <strong>de</strong> calculo.<br />

Otra <strong>de</strong> las v<strong>en</strong>tajas d<strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana es que, como subproducto d<strong>el</strong><br />

procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> resolucion, se extra<strong>en</strong> los valores <strong>de</strong> las variables d<strong>el</strong> problema dual (o multi-<br />

plicadores <strong>de</strong> Lagrange) cuyo signi¯cado economico resulta <strong>de</strong> utilidad tanto <strong>en</strong> los tradicionales<br />

sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica c<strong>en</strong>tralizados o regulados (don<strong>de</strong> ayudan a la <strong>el</strong>aboracion <strong>de</strong> tarifas)<br />

como <strong>en</strong> los mo<strong>de</strong>rnos sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica competitivos (don<strong>de</strong> las variables duales son<br />

una medida d<strong>el</strong> precio <strong>de</strong> la <strong>en</strong>erg³a <strong>en</strong> <strong>el</strong> mercado).<br />

En los emerg<strong>en</strong>tes mercados <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica <strong>de</strong>sregulados, <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagran-<br />

giana pres<strong>en</strong>ta una importante v<strong>en</strong>taja: simula <strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un mercado libre <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a<br />

<strong>el</strong>ectrica. Por <strong>el</strong>lo, un mod<strong>el</strong>o <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> <strong>mediante</strong> tecnicas<br />

<strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana pue<strong>de</strong> ser la herrami<strong>en</strong>ta utilizada por <strong>el</strong> operador d<strong>el</strong> mercado y/o <strong>el</strong><br />

operador d<strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> un sistema <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica liberalizado.<br />

El metodo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana se basa <strong>en</strong> la resolucion <strong>de</strong> un problema dual d<strong>el</strong> problema<br />

original. Al problema original se le llama problema primal. Dada la no convexidad d<strong>el</strong> problema<br />

<strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>, la solucion d<strong>el</strong> problema dual no coinci<strong>de</strong><br />

con la solucion d<strong>el</strong> problema primal sino que constituye una cota inferior. Una vez obt<strong>en</strong>ida<br />

iii


iv<br />

la solucion d<strong>el</strong> problema dual se aplican procedimi<strong>en</strong>tos heur³sticos para conseguir una solucion<br />

cuasi-optima primal.<br />

La mayor di¯cultad <strong>de</strong> los procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> me-<br />

diante tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana estriba <strong>en</strong> la resolucion d<strong>el</strong> problema dual. El problema<br />

dual es un problema <strong>de</strong> optimizacion no difer<strong>en</strong>ciable. Se resu<strong>el</strong>ve a traves <strong>de</strong> un proceso itera-<br />

tivo que consiste <strong>en</strong> resolver los subproblemas asociados a cada c<strong>en</strong>tral termica y a cada cu<strong>en</strong>ca<br />

hidraulica y <strong>en</strong> actualizar los valores <strong>de</strong> los multiplicadores hasta alcanzar la converg<strong>en</strong>cia. Por<br />

<strong>el</strong>lo, los procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> resolucion d<strong>el</strong> problema dual se id<strong>en</strong>ti¯can con los procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong><br />

actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores.<br />

El metodo tradicionalm<strong>en</strong>te empleado <strong>en</strong> la resolucion d<strong>el</strong> problema dual d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la<br />

coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> es <strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te. En esta tesis se<br />

estudian <strong>en</strong> <strong>de</strong>talle y se propon<strong>en</strong> nuevos metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores. El<br />

metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad y l³mite<br />

maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos, empleado <strong>en</strong> la actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores, es un metodo<br />

no-oscilatorio y computacionalm<strong>en</strong>te e¯ci<strong>en</strong>te, original <strong>de</strong> este trabajo <strong>de</strong> investigacion. Este<br />

metodo supera <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to tanto <strong>de</strong> otros metodos que aparec<strong>en</strong> <strong>en</strong> la literatura como<br />

<strong>de</strong> otros metodos tambi<strong>en</strong> originales <strong>de</strong> esta investigacion.<br />

Los procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> resolucion d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong><br />

que aparec<strong>en</strong> <strong>en</strong> la literatura ¯nalizan la resolucion d<strong>el</strong> problema dual cuando se alcanza la<br />

converg<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion objetivo d<strong>el</strong> mismo, a pesar <strong>de</strong> que las variables duales no<br />

se hayan estabilizado. Conseguir, a<strong>de</strong>mas, converg<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> las variables duales ti<strong>en</strong>e un coste<br />

computacional <strong>de</strong>masiado <strong>el</strong>evado que no esta justi¯cado <strong>en</strong> los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica<br />

c<strong>en</strong>tralizados por la pot<strong>en</strong>cial mejora <strong>en</strong> <strong>el</strong> maximo conseguido d<strong>el</strong> problema dual.<br />

Sin embargo, <strong>en</strong> un sistema <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica liberalizado las variables d<strong>el</strong> problema dual<br />

<strong>de</strong>b<strong>en</strong> converger antes <strong>de</strong> ¯nalizar <strong>el</strong> proceso. El motivo es que estas variables indican <strong>el</strong> precio<br />

d<strong>el</strong> mercado <strong>de</strong> cada unidad <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a producida <strong>en</strong> cada subperiodo d<strong>el</strong> horizonte temporal<br />

analizado (t³picam<strong>en</strong>te una hora). Por <strong>el</strong>lo estas variables son las que <strong>de</strong>terminan que c<strong>en</strong>trales<br />

suministraran la <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica d<strong>el</strong> sistema <strong>en</strong> cada hora: aqu<strong>el</strong>las c<strong>en</strong>trales que, con la re-<br />

muneracion indicada por las variables duales, sean capaces <strong>de</strong>, al m<strong>en</strong>os, recuperar sus costes.<br />

Si estas variables no han convergido, o no se han estabilizado, <strong>en</strong> <strong>el</strong> algoritmo que las g<strong>en</strong>era,<br />

<strong>en</strong>tonces se esta favoreci<strong>en</strong>do a unos g<strong>en</strong>eradores fr<strong>en</strong>te a otros. Para que <strong>el</strong> mercado <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a<br />

<strong>el</strong>ectrica sea ecuanime y transpar<strong>en</strong>te a todos, las variables duales <strong>de</strong>b<strong>en</strong> converger y por tanto,<br />

antes <strong>de</strong> ¯nalizar resolucion d<strong>el</strong> problema dual se <strong>de</strong>be alcanzar la estabilizacion o converg<strong>en</strong>cia<br />

no solo <strong>de</strong> la funcion objetivo son tambi<strong>en</strong> <strong>de</strong> las variables duales.


En esta tesis se propone un metodo <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> <strong>mediante</strong><br />

tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana con <strong>el</strong> que se alcanza la converg<strong>en</strong>cia no solo <strong>en</strong> la funcion<br />

objetivo d<strong>el</strong> problema dual (lo que es habitual <strong>en</strong> la literatura) sino tambi<strong>en</strong> <strong>en</strong> las variables<br />

duales. El procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> estabilizacion <strong>de</strong> las variables duales es computacionalm<strong>en</strong>te e¯-<br />

ci<strong>en</strong>te. As³, <strong>el</strong> metodo propuesto pueda ser empleado tanto por <strong>el</strong> operador d<strong>el</strong> mercado como<br />

por <strong>el</strong> operador d<strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> un sistema <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica competitivo.<br />

En esta tesis tambi<strong>en</strong> se analizan procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> resolucion <strong>de</strong> los subproblemas termicos me-<br />

diante tecnicas <strong>de</strong> programacion dinamica. Los subproblemas hidraulicos se resu<strong>el</strong>v<strong>en</strong> utilizando<br />

un optimizador comercial.<br />

Se pres<strong>en</strong>tan resultados computacionales basados <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema <strong>el</strong>ectrico p<strong>en</strong>insular espa~nol.<br />

v


Abstract<br />

Short-term hydro-thermal coordination <strong>de</strong>termines the start-up and shut-down of thermal units,<br />

as w<strong>el</strong>l as the power output of thermal and hydro units during a short-term planning horizon.<br />

The objective is to meet customer <strong>de</strong>mand with an appropriate lev<strong>el</strong> of security and so that<br />

total operating costs are minimized.<br />

Mathematically, the short-term hydro-thermal coordination problem can be formulated as a<br />

mixed-integer nonlinear optimization problem. For realistic size <strong>el</strong>ectric <strong>en</strong>ergy systems it is<br />

also a large-scale problem. Solving this large-scale nonlinear and combinatorial optimization<br />

problem is not an easy task. Lagrangian R<strong>el</strong>axation techniques are the most suitable techniques<br />

to solve this kind of problems.<br />

Using Lagrangian R<strong>el</strong>axation techniques, the short-term hydro-thermal coordination problem<br />

can be naturally <strong>de</strong>composed into one subproblem per thermal unit and one subproblem per<br />

hydro system. Therefore, by using these techniques, the solution of the short-term hydro thermal<br />

coordination problem (large scale and complex optimization problem) is accomplished by the<br />

solution of many small size and structurally homog<strong>en</strong>eous subproblems. This <strong>de</strong>composition<br />

property allows a very precise mod<strong>el</strong>ing of each g<strong>en</strong>erating unit as w<strong>el</strong>l as the possibility of<br />

applying to each subproblem the most suitable optimization technique to its structure. It also<br />

allows the natural application of parall<strong>el</strong> computing with the corresponding advantages regarding<br />

computation time.<br />

Another advantage of Lagrangian R<strong>el</strong>axation techniques is that, as a byproduct of the optimi-<br />

zation process, the values of the dual variables (or Lagrange multipliers) are achieved. The dual<br />

variables have an economical meaning which can be h<strong>el</strong>pful in the traditional <strong>el</strong>ectric <strong>en</strong>ergy<br />

markets (where they provi<strong>de</strong> useful information to <strong>el</strong>aborate <strong>el</strong>ectric <strong>en</strong>ergy bill) and in the<br />

mo<strong>de</strong>rn <strong>de</strong>-regulated <strong>el</strong>ectric <strong>en</strong>ergy markets (where dual variables are a measure of the market<br />

price of <strong>el</strong>ectric <strong>en</strong>ergy).<br />

In the framework of the mo<strong>de</strong>rn <strong>de</strong>-regulated <strong>el</strong>ectric <strong>en</strong>ergy markets, the Lagragian R<strong>el</strong>axation<br />

procedure pres<strong>en</strong>ts an important advantage: it simulates the functioning of a free market. That<br />

is the reason why a short-term hydro-thermal coordination mod<strong>el</strong> by Lagrangian R<strong>el</strong>axation<br />

techniques can be the tool used by the market operator and/or the system operator of a <strong>de</strong>-<br />

regulated <strong>el</strong>ectric <strong>en</strong>ergy market.<br />

The Lagrangian R<strong>el</strong>axation procedure is based on the formulation and resolution of a dual<br />

problem of the original one, called primal problem. Because of the non-convexity property of<br />

the short-term hydro-thermal coordination problem, the solution of the dual problem is not the<br />

vii


viii<br />

solution of the primal problem, but it is a lower bound. Once achieved the solution of the dual<br />

problem, heuristic procedures are required to get a feasible primal solution.<br />

The key of the e±ci<strong>en</strong>cy of the solution of the short-term hydro-thermal coordination problem is<br />

the solution of the dual problem. The dual problem is a nondi®er<strong>en</strong>tiable optimization problem.<br />

It is solved by an iterative procedure which consists of solving the subproblems associated to<br />

each thermal unit and each hydro system and updating the multipliers until converg<strong>en</strong>ce is<br />

achieved.<br />

The method traditionally used to update the multipliers (or to solve the dual problem) is the<br />

subgradi<strong>en</strong>t method. In this thesis several multipliers updating procedures are analyzed and<br />

new multipliers updating procedures are proposed. The dynamically constrained cutting plane<br />

method with a maximum number of hyperplanes is a nov<strong>el</strong>, non-oscillating and computationally<br />

e±ci<strong>en</strong>t method proposed in this thesis. It outperforms other updating multipliers procedures<br />

proposed in the literature as w<strong>el</strong>l as other nov<strong>el</strong> approaches also pres<strong>en</strong>ted in this thesis.<br />

Lagrangian R<strong>el</strong>axation short-term hydro-thermal coordination methods that appear in the lite-<br />

rature, ¯nish the resolution of the dual problem wh<strong>en</strong> the dual problem objective function has<br />

converge. Achieving converg<strong>en</strong>ce in the dual variables has a high computational cost which is<br />

not justi¯ed in the framework of c<strong>en</strong>tralized <strong>el</strong>ectric <strong>en</strong>ergy markets by the pot<strong>en</strong>tial dual cost<br />

improvem<strong>en</strong>t.<br />

However, in the new <strong>de</strong>-regulated <strong>el</strong>ectric <strong>en</strong>ergy markets the dual variables should converge<br />

before <strong>en</strong>ding the dual problem solution process. The reason is that these variable values are<br />

a measure of the <strong>el</strong>ectric <strong>en</strong>ergy market price for each subperiod (typically each hour) of the<br />

planning horizon. Therefore, multiplier values <strong>de</strong>termine which units will provi<strong>de</strong> <strong>el</strong>ectric <strong>en</strong>ergy<br />

during each hour: those whose rev<strong>en</strong>ues (indicated by the dual variable values) can, at least,<br />

recover costs. If the dual variables do not converge, some g<strong>en</strong>erators are privileged among others.<br />

For the <strong>el</strong>ectric <strong>en</strong>ergy market to be equal and transpar<strong>en</strong>t, the dual variables should converge.<br />

Therefore, before <strong>en</strong>ding the solution of the dual problem procedure, not only the dual problem<br />

objective function but also the dual variables should converge.<br />

In this thesis a short-term hydro-thermal coordination method by Lagrangian R<strong>el</strong>axation tech-<br />

niques is proposed. This method achieves converg<strong>en</strong>ce not only in the dual problem objective<br />

function but also in the dual variables. The procedure is computationally e±ci<strong>en</strong>t. This mul-<br />

tiplier stabilization property allows the method proposed to be used by the market operator<br />

and/or the system operator of a <strong>de</strong>-regulated <strong>el</strong>ectric <strong>en</strong>ergy system.<br />

Dynamic programming procedures to solve thermal subproblems are also analyzed in this thesis.<br />

Hydro subproblems are solved by calling commercial optimization software.


Ext<strong>en</strong>sive computational results based on the <strong>el</strong>ectric <strong>en</strong>ergy system of mainland Spain are<br />

pres<strong>en</strong>ted.<br />

ix


INDICE GENERAL xi<br />

Indice G<strong>en</strong>eral<br />

1 Introduccion 1<br />

1.1 Los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1<br />

1.2 El problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4<br />

1.3 Revision bibliogra¯ca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7<br />

1.3.1 Metodos <strong>de</strong> resolucion <strong>de</strong> los problemas <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> y <strong>de</strong> la programacion horaria <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas . . . 9<br />

1.3.2 Metodos <strong>de</strong> resolucion d<strong>el</strong> problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho hidraulico . . . . . . . . 16<br />

1.4 Planteami<strong>en</strong>to y objetivos <strong>de</strong> la tesis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18<br />

1.5 Organizacion <strong>de</strong> la tesis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22<br />

2 Coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion<br />

lagrangiana. Revision bibliogra¯ca 25<br />

2.1 Introduccion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25<br />

2.2 El metodo <strong>de</strong> resolucion dual-primal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27<br />

2.3 El metodo <strong>de</strong> resolucion <strong>en</strong> fases . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28<br />

2.4 Revision bibliogra¯ca <strong>de</strong> art³culos basados <strong>en</strong> <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> resolucion dual-primal 29<br />

2.5 Revision bibliogra¯ca <strong>de</strong> art³culos basados <strong>en</strong> <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> resolucion <strong>en</strong> fases . . 32<br />

2.6 Metodos <strong>de</strong> solucion empleando tecnicas <strong>de</strong> lagrangiano aum<strong>en</strong>tado . . . . . . . . 39<br />

2.7 Otros . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42<br />

3 Formulacion d<strong>el</strong> problema 43


xii<br />

INDICE GENERAL<br />

3.1 Introduccion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43<br />

3.2 Notacion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45<br />

3.3 El equipo <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion termica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49<br />

3.3.1 Restricciones d<strong>el</strong> equito termico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51<br />

3.3.2 Costes asociados a las c<strong>en</strong>trales termicas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54<br />

3.4 El equipo <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion hidraulica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57<br />

3.4.1 Restricciones d<strong>el</strong> equipo hidraulico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58<br />

3.4.2 Ampliacion d<strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado: inclusion <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong> bombeo . . . . . . . . 60<br />

3.5 Restricciones <strong>de</strong> carga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61<br />

3.6 Planteami<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> . . 63<br />

4 Solucion <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana 67<br />

4.1 Introduccion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67<br />

4.2 El metodo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana aplicado al problema <strong>de</strong> la coordinacion<br />

hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>. Formulacion g<strong>en</strong>eral . . . . . . . . . . . . . . . . 70<br />

4.2.1 Planteami<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> problema: Problema Primal . . . . . . . . . . . . . . . 70<br />

4.2.2 El problema dual . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72<br />

4.2.3 Algoritmo <strong>de</strong> resolucion d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana . . . . . . . . . 75<br />

4.3 Varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> utilizando tecnicas<br />

<strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78<br />

4.3.1 Mod<strong>el</strong>o 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86<br />

4.3.2 Mod<strong>el</strong>o 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89<br />

4.3.3 Mod<strong>el</strong>o 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92<br />

4.3.4 Mod<strong>el</strong>o 4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95<br />

4.3.5 Mod<strong>el</strong>o 5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98<br />

4.3.6 Mod<strong>el</strong>o 6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101


INDICE GENERAL xiii<br />

4.3.7 Mod<strong>el</strong>o 7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105<br />

4.3.8 Mod<strong>el</strong>o 8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109<br />

4.4 Aplicacion d<strong>el</strong> algoritmo propuesto <strong>en</strong> los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica c<strong>en</strong>trali-<br />

zados y <strong>en</strong> los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica <strong>de</strong>sregulados . . . . . . . . . . . . . . 113<br />

4.4.1 Aplicacion d<strong>el</strong> algoritmo <strong>en</strong> un sistema <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica c<strong>en</strong>tralizado . 114<br />

4.4.2 Aplicacion d<strong>el</strong> algoritmo <strong>en</strong> un sistema <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica liberalizado . 116<br />

5 Solucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado 121<br />

5.1 Introduccion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121<br />

5.2 Subproblemas termicos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122<br />

5.2.1 El metodo <strong>de</strong> la programacion dinamica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122<br />

5.2.2 Programacion dinamica para la resolucion <strong>de</strong> la programacion horaria <strong>de</strong><br />

cada c<strong>en</strong>tral termica. Descripcion g<strong>en</strong>eral. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125<br />

5.2.3 Consi<strong>de</strong>raciones acerca d<strong>el</strong> tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> las restricciones <strong>de</strong> rampa . . . 144<br />

5.2.4 Resolucion anal³tica d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong> una c<strong>en</strong>tral termica. Aplicacion a<br />

varios tipos <strong>de</strong> subproblemas termicos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145<br />

5.3 Subproblemas hidraulicos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184<br />

5.3.1 Planteami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> distintos tipos <strong>de</strong> subproblemas hidraulicos . . . . . . . 186<br />

6 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores 191<br />

6.1 Introduccion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191<br />

6.2 Revision bibliogra¯ca. Metodos <strong>de</strong> resolucion d<strong>el</strong> problema dual <strong>de</strong> la coordina-<br />

cion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> empleados <strong>en</strong> la literatura . . . . . . . . . . . 192<br />

6.3 Optimizacion no difer<strong>en</strong>ciable. El concepto <strong>de</strong> subgradi<strong>en</strong>te y <strong>de</strong> "-subgradi<strong>en</strong>te . 194<br />

6.4 Resoluccion d<strong>el</strong> problema dual . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195<br />

6.5 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198<br />

6.6 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores sin memoria . . . . . . . . . . . . . 201<br />

6.6.1 Metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te tradicional . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202


xiv<br />

INDICE GENERAL<br />

6.6.2 Metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te modi¯cado . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204<br />

6.7 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores con memoria . . . . . . . . . . . . . 208<br />

6.7.1 Formas duales <strong>de</strong> los Bundle Methods . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211<br />

6.7.2 Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214<br />

6.7.3 Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizaciones cuadraticas (o for-<br />

ma primal <strong>de</strong> los Bundle Methods) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222<br />

6.7.4 El metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con control dinamico <strong>de</strong> la region<br />

<strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos . . . . . . . . . 229<br />

6.7.5 Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion, control dinamico <strong>de</strong><br />

la region <strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos . . . . 233<br />

6.8 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores. Aplicacion a varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong><br />

coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237<br />

6.8.1 Mod<strong>el</strong>o 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238<br />

6.8.2 Mod<strong>el</strong>o 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248<br />

6.8.3 Mod<strong>el</strong>o 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254<br />

6.8.4 Mod<strong>el</strong>o 4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261<br />

6.8.5 Mod<strong>el</strong>o 5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268<br />

6.8.6 Mod<strong>el</strong>o 6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275<br />

6.8.7 Mod<strong>el</strong>o 7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283<br />

6.8.8 Mod<strong>el</strong>o 8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293<br />

7 Solucion d<strong>el</strong> problema primal 305<br />

7.1 Introduccion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305<br />

7.2 Fase 1: Solucion d<strong>el</strong> problema dual . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306<br />

7.3 Obt<strong>en</strong>cion <strong>de</strong> una solucion primal factible . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312<br />

7.3.1 Fase 2: Obt<strong>en</strong>cion <strong>de</strong> un conjunto factible <strong>de</strong> variables <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to . 314<br />

7.3.2 Fase 3: Despacho economico multiperiodo . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322


INDICE GENERAL xv<br />

8 Resultados computacionales 327<br />

8.1 Introduccion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327<br />

8.2 Comparacion <strong>de</strong> diversos metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores . . . . . . 330<br />

8.2.1 Caso estudio 1: Comparacion <strong>de</strong> metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplica-<br />

dores con un horizonte temporal <strong>de</strong> 24 horas . . . . . . . . . . . . . . . . 334<br />

8.2.2 Caso estudio 2: Comparacion <strong>de</strong> metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplica-<br />

dores con un horizonte temporal <strong>de</strong> 48 horas . . . . . . . . . . . . . . . . 342<br />

8.3 Resultados computacionales d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> cor-<br />

to <strong>plazo</strong> propuesto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349<br />

8.3.1 Caso estudio 3: Resultados computacionales d<strong>el</strong> algoritmo propuesto al<br />

resolver un problema <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>de</strong> horizonte temporal<br />

24 horas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350<br />

8.3.2 Caso estudio 4: Resultados computacionales d<strong>el</strong> algoritmo propuesto al<br />

resolver un problema <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>de</strong> horizonte temporal<br />

48 horas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 391<br />

9 Conclusiones, aportaciones y l³neas <strong>de</strong> futuros <strong>de</strong>sarrollos 415<br />

9.1 Resum<strong>en</strong> y conclusiones . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 415<br />

9.2 Aportaciones <strong>de</strong> la tesis y tareas realizadas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 416<br />

9.3 Suger<strong>en</strong>cias para futuros <strong>de</strong>sarrollos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 419<br />

A Datos y resultados <strong>de</strong> los casos <strong>de</strong> estudio 421<br />

A.1 Datos <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda y d<strong>el</strong> equipo g<strong>en</strong>erador . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421<br />

A.1.1 Demanda horaria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421<br />

A.1.2 Datos d<strong>el</strong> equipo g<strong>en</strong>erador . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 423<br />

A.1.3 Resultados <strong>de</strong> una <strong>de</strong> las simulaciones ejecutadas (caso HPS CD24) . . . 425<br />

B Art³culo aceptado y p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te <strong>de</strong> publicacion <strong>en</strong> IEEE Transactions on Power<br />

Systems 451


xvi<br />

INDICE GENERAL<br />

Bibliograf³a 461


INDICE DE FIGURAS xvii<br />

Indice <strong>de</strong> Figuras<br />

5.1 De¯nicion <strong>de</strong> estado 1. Diagrama <strong>de</strong> estados (T f<br />

j<br />

5.2 De¯nicion <strong>de</strong> estado 1. Diagrama <strong>de</strong> estados (T f<br />

j<br />

5.3 De¯nicion <strong>de</strong> estado 1. Diagrama <strong>de</strong> estados (T f<br />

j<br />

5.4 De¯nicion <strong>de</strong> estado 1. Diagrama <strong>de</strong> estados (T f<br />

j<br />

5.5 De¯nicion <strong>de</strong> estado 2. Diagrama <strong>de</strong> estados (T f<br />

j<br />

5.6 De¯nicion <strong>de</strong> estado 2. Diagrama <strong>de</strong> estados (T f<br />

j<br />

5.7 De¯nicion <strong>de</strong> estado 2. Diagrama <strong>de</strong> estados (T f<br />

j<br />

5.8 De¯nicion <strong>de</strong> estado 2. Diagrama <strong>de</strong> estados (T f<br />

j<br />

= 2, T p<br />

j = 3, na j = 3 y s0 = ¡4) 133<br />

= 2, T p<br />

j = 3, na j = 3 y s0 = ¡1) 133<br />

= 2, T p<br />

j = 3, na j = 3 y s0 = 3) . 134<br />

= 2, T p<br />

j = 3, na j = 3 y s0 = 1) . 134<br />

= 2, T p<br />

j = 3 y s0 = ¡4) . . . . . 137<br />

= 2, T p<br />

j = 3 y s0 = ¡1) . . . . . 137<br />

= 2, T p<br />

j = 3 y s0 = 3) . . . . . . 137<br />

= 2, T p<br />

j = 3 y s0 = 1) . . . . . . 138<br />

5.9 Problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho d<strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o 3. Casos posibles . . . . . . . . . . . . . . . . 160<br />

5.10 Problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho d<strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o 8. Casos posibles . . . . . . . . . . . . . . . . 181<br />

6.1 El subgradi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> una funcion convexa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195<br />

6.2 El "-subgradi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> una funcion convexa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196<br />

6.3 El metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217<br />

8.1 Curva <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda horaria d<strong>el</strong> 10 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1998 . . . . . . . . . . . . . . . . . 329<br />

8.2 Curva <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda horaria <strong>de</strong> los d³as 19 y 20 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 1998 . . . . . . . . . 330<br />

8.3 Evolucion <strong>de</strong> la fase 1 <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso CM24 HPS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335<br />

8.4 Evolucion d<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso CM24 HPS . . . . . . . . . . . . 336<br />

8.5 Evolucion <strong>de</strong> la fase 1 <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso CM24 HPSP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337<br />

8.6 Evolucion d<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso CM24 HPSP . . . . . . . . . . . 338


xviii<br />

INDICE DE FIGURAS<br />

8.7 Evolucion <strong>de</strong> la fase 1 <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso CM24 HPSCD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339<br />

8.8 Evolucion d<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso CM24 HPSCD . . . . . . . . . . 340<br />

8.9 Evolucion d<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual <strong>en</strong> las tres simulaciones analizadas (hori-<br />

zonte temporal: 24 horas) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341<br />

8.10 Evolucion <strong>de</strong> la fase 1 <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso CM48 HPS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 344<br />

8.11 Evolucion d<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso CM48 HPS . . . . . . . . . . . . 344<br />

8.12 Evolucion <strong>de</strong> la fase 1 <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso CM48 HPSP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346<br />

8.13 Evolucion d<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso CM48 HPSP . . . . . . . . . . . 346<br />

8.14 Evolucion <strong>de</strong> la fase 1 <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso CM48 HPSCD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 348<br />

8.15 Evolucion d<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso CM48 HPSCD . . . . . . . . . . 348<br />

8.16 Evolucion d<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual <strong>en</strong> las tres simulaciones analizadas (hori-<br />

zonte temporal: 48 horas) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350<br />

8.17 Evolucion <strong>de</strong> la funcion dual y <strong>de</strong> la funcion dual linealizada (caso HPS CD24) . 352<br />

8.18 Multiplicadores ¸ al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 1 (caso HPS CD24) . . . . . . . . . . . . . 353<br />

8.19 Multiplicadores ¹ al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 1 (caso HPS CD24) . . . . . . . . . . . . . 354<br />

8.20 Demanda y multiplicadores ¸ (multiplicados por 8) al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 1 (caso<br />

HPS CD24) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355<br />

8.21 Produccion termica, ¸ y ¹ al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 1 (caso HPS CD24) . . . . . . . . 355<br />

8.22 Produccion hidraulica, ¸ y ¹ al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 1 (caso HPS CD24) . . . . . . . 356<br />

8.23 Demanda, produccion termica y produccion hidraulica al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 1 (caso<br />

HPS CD24) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 356<br />

8.24 Demanda y exceso <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia acoplada al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 1 (caso HPS CD24) . 357<br />

8.25 Demanda y exceso <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia producida al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 1 (caso HPS CD24) 358<br />

8.26 Multiplicadores ¸ al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 2 (caso HPS CD24) . . . . . . . . . . . . . 358<br />

8.27 Multiplicadores ¹ al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 2 (caso HPS CD24) . . . . . . . . . . . . . 359<br />

8.28 Demanda y multiplicadores ¸ (multiplicados por 8) al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 2 (caso<br />

HPS CD24) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360


INDICE DE FIGURAS xix<br />

8.29 Produccion termica, ¸ y ¹ al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 2 (caso HPS CD24) . . . . . . . . 361<br />

8.30 Produccion hidraulica, ¸ y ¹ al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 2 (caso HPS CD24) . . . . . . . 361<br />

8.31 Demanda, produccion termica y produccion hidraulica al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 2 (caso<br />

HPS CD24) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362<br />

8.32 Demanda y exceso <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia acoplada al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 2 (caso HPS CD24) . 362<br />

8.33 Demanda y exceso <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia producida al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 2 (caso HPS CD24) 364<br />

8.34 Multiplicadores ¹ al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 3 (caso HPS CD24) . . . . . . . . . . . . . 364<br />

8.35 Produccion termica, ¸ y ¹ al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 3 (caso HPS CD24) . . . . . . . . 365<br />

8.36 Produccion hidraulica, ¸ y ¹ al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 3 (caso HPS CD24) . . . . . . . 366<br />

8.37 Demanda, produccion termica y produccion hidraulica al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 3 (caso<br />

HPS CD24) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 366<br />

8.38 Demanda y exceso <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia acoplada al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 3 (caso HPS CD24) . 367<br />

8.39 Demanda y exceso <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia producida al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 3 (caso HPS CD24) 367<br />

8.40 Evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¸ asociados a los subperiodos 1-4 (caso HPS CD24)369<br />

8.41 Evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¸ asociados a los subperiodos 5-8 (caso HPS CD24)370<br />

8.42 Evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¸ asociados a los subperiodos 9-12 (caso HPS CD24)371<br />

8.43 Evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¸ asociados a los subperiodos 13-16 (caso HPS CD24)372<br />

8.44 Evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¸ asociados a los subperiodos 17-20 (caso HPS CD24)373<br />

8.45 Evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¸ asociados a los subperiodos 21-24 (caso HPS CD24)374<br />

8.46 Evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¸ asociados a los subperiodos 1-4 durante la<br />

etapa 2 (caso HPS CD24) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375<br />

8.47 Evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¸ asociados a los subperiodos 5-8 durante la<br />

etapa 2 (caso HPS CD24) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 376<br />

8.48 Evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¸ asociados a los subperiodos 9-12 durante la<br />

etapa 2 (caso HPS CD24) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377<br />

8.49 Evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¸ asociados a los subperiodos 13-16 durante la<br />

etapa 2 (caso HPS CD24) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 378


xx<br />

INDICE DE FIGURAS<br />

8.50 Evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¸ asociados a los subperiodos 17-20 durante la<br />

etapa 2 (caso HPS CD24) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 379<br />

8.51 Evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¸ asociados a los subperiodos 21-24 durante la<br />

etapa 2 (caso HPS CD24) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 380<br />

8.52 Evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¹ asociados a los subperiodos 1-4 (caso HPS CD24)381<br />

8.53 Evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¹ asociados a los subperiodos 5-8 (caso HPS CD24)382<br />

8.54 Evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¹ asociados a los subperiodos 9-12 (caso HPS CD24)383<br />

8.55 Evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¹ asociados a los subperiodos 13-16 (caso HPS CD24)384<br />

8.56 Evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¹ asociados a los subperiodos 17-20 (caso HPS CD24)385<br />

8.57 Evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¹ asociados a los subperiodos 20-24 (caso HPS CD24)386<br />

8.58 Evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¹ asociados a los subperiodos 11-14 (caso HPS CD24)<br />

durante las etapas 2 y 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 387<br />

8.59 Evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¹ asociados a los subperiodos 16, 18-20 (caso<br />

HPS CD24) durante las etapas 2 y 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 388<br />

8.60 Evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¹ asociados a los subperiodos 21-24 (caso HPS CD24)<br />

durante las etapas 2 y 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 389<br />

8.61 Evolucion <strong>de</strong> la funcion dual y <strong>de</strong> la funcion dual linealizada (caso HPS CD48)<br />

durante la etapa 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 393<br />

8.62 Evolucion <strong>de</strong> la funcion dual durante las etapas 1, 2 y 3 (caso HPS CD48) . . . . 394<br />

8.63 Multiplicadores ¸ al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 1 (caso HPS CD48) . . . . . . . . . . . . . 395<br />

8.64 Multiplicadores ¹ al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 1 (caso HPS CD48) . . . . . . . . . . . . . 395<br />

8.65 Demanda y multiplicadores ¸ (multiplicados por 8) al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 1 (caso<br />

HPS CD48) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 396<br />

8.66 Produccion termica, ¸ y ¹ al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 1 (caso HPS CD48) . . . . . . . . 397<br />

8.67 Produccion hidraulica, ¸ y ¹ al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 1 (caso HPS CD48) . . . . . . . 397<br />

8.68 Demanda, produccion termica y produccion hidraulica al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 1 (caso<br />

HPS CD48) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 398<br />

8.69 Demanda y exceso <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia acoplada al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 1 (caso HPS CD48) . 399


INDICE DE FIGURAS xxi<br />

8.70 Demanda y exceso <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia producida al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 1 (caso HPS CD48) 399<br />

8.71 Multiplicadores ¸ al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 2 (caso HPS CD48) . . . . . . . . . . . . . 400<br />

8.72 Multiplicadores ¹ al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 2 (caso HPS CD48) . . . . . . . . . . . . . 400<br />

8.73 Demanda y multiplicadores ¸ (multiplicados por 8) al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 2 (caso<br />

HPS CD48) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 402<br />

8.74 Produccion termica, ¸ y ¹ al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 2 (caso HPS CD48) . . . . . . . . 402<br />

8.75 Produccion hidraulica, ¸ y ¹ al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 2 (caso HPS CD48) . . . . . . . 403<br />

8.76 Demanda, produccion termica y produccion hidraulica al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 2 (caso<br />

HPS CD48) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 404<br />

8.77 Demanda y exceso <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia acoplada al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 2 (caso HPS CD48) . 404<br />

8.78 Demanda y exceso <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia producida al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 2 (caso HPS CD48) 405<br />

8.79 Multiplicadores ¹ al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 3 (caso HPS CD48) . . . . . . . . . . . . . 405<br />

8.80 Produccion termica, ¸ y ¹ al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 3 (caso HPS CD48) . . . . . . . . 406<br />

8.81 Produccion hidraulica, ¸ y ¹ al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 3 (caso HPS CD48) . . . . . . . 407<br />

8.82 Demanda, produccion termica y produccion hidraulica al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 3 (caso<br />

HPS CD48) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 407<br />

8.83 Demanda y exceso <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia acoplada al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 3 (caso HPS CD48) . 408<br />

8.84 Demanda y exceso <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia producida al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 3 (caso HPS CD48) 409<br />

8.85 Evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¸ asociados a los subperiodos 3, 8, 27 y 37 (caso<br />

HPS CD48) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 410<br />

8.86 Evolucion durante la etapa 2 <strong>de</strong> los multiplicadores ¸ asociados a los subperiodos<br />

3, 8, 27 y 37 (caso HPS CD48) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 411<br />

8.87 Evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¹ asociados a los subperiodos 8, 18, 37 y 43 (caso<br />

HPS CD48) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 412<br />

8.88 Evolucion durante las etapas 2 y 3 <strong>de</strong> los multiplicadores ¹ asociados a los sub-<br />

periodos 8, 18, 37 y 43 (caso HPS CD48) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 413


xxii<br />

INDICE DE FIGURAS


LISTA DE S IMBOLOS xxiii<br />

Letras minusculas<br />

Lista <strong>de</strong> s³mbolos<br />

aj Funcion <strong>de</strong> coste <strong>de</strong> produccion (P ta) <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral termica j.<br />

bj(xd jk ) Funcion <strong>de</strong> coste <strong>de</strong> arranque (Pta) <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral j<br />

cj Coste <strong>de</strong> <strong>de</strong>sacoplar (o parar) la c<strong>en</strong>tral termica j (P ta).<br />

f Funcion <strong>de</strong> coste <strong>de</strong> explotacion.<br />

hj Vector que conti<strong>en</strong>e las contribuciones a las restricciones globales <strong>de</strong> igualdad <strong>de</strong> la<br />

c<strong>en</strong>tral termica j <strong>en</strong> cada subperiodo d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado.<br />

hi Vector que conti<strong>en</strong>e las contribuciones a las restricciones globales <strong>de</strong> igualdad <strong>de</strong><br />

las c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca hidraulica i <strong>en</strong> cada subperiodo d<strong>el</strong> horizonte temporal<br />

analizado.<br />

gj Vector que conti<strong>en</strong>e las contribuciones a las restricciones globales <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad <strong>de</strong><br />

la c<strong>en</strong>tral termica j <strong>en</strong> cada subperiodo d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado.<br />

gi Vector que conti<strong>en</strong>e las contribuciones a las restricciones globales <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad <strong>de</strong><br />

las c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca hidraulica i <strong>en</strong> cada subperiodo d<strong>el</strong> horizonte temporal<br />

analizado.<br />

i Sub³ndice que hace refer<strong>en</strong>cia a las cu<strong>en</strong>cas hidraulicas.<br />

j Sub³ndice que hace refer<strong>en</strong>cia a las c<strong>en</strong>trales termicas.<br />

k Sub³ndice que hace refer<strong>en</strong>cia a los subperiodos d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado.<br />

lk Numero <strong>de</strong> horas d<strong>el</strong> subperiodo k.<br />

l(i) Sub³ndice que hace refer<strong>en</strong>cia a las c<strong>en</strong>trales hidraulicas <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca i.<br />

m(l(i)) Sub³ndice que hace refer<strong>en</strong>cia a las c<strong>en</strong>trales hidraulicas situadas aguas arriba <strong>de</strong> la<br />

n a j<br />

c<strong>en</strong>tral l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca i.<br />

Numero <strong>de</strong> costes <strong>de</strong> arranque que se consi<strong>de</strong>ran para la c<strong>en</strong>tral termica j.<br />

p j Pot<strong>en</strong>cia m³nima <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral termica j (MW ).<br />

p j Pot<strong>en</strong>cia maxima <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral termica j (MW ).<br />

p l(i)k Pot<strong>en</strong>cia hidraulica producida por la c<strong>en</strong>tral hidraulica l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca i <strong>en</strong> <strong>el</strong> subpe-<br />

r s j<br />

r b j<br />

riodo k (MW ).<br />

Maxima rampa <strong>de</strong> subida <strong>de</strong> carga <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral j <strong>en</strong> un subperiodo (MW ).<br />

Maxima rampa <strong>de</strong> bajada <strong>de</strong> carga <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral j <strong>en</strong> un subperiodo (MW ).


xxiv LISTA DE SIMBOLOS<br />

s l(i)k Volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> agua vertida por <strong>el</strong> embalse asociado a la c<strong>en</strong>tral hidraulica l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca<br />

i durante <strong>el</strong> subperiodo k (Hm 3 ).<br />

~sjk Variable <strong>en</strong>tera que si es positiva indica <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> subperiodos que lleva acoplada<br />

la c<strong>en</strong>tral termica j al comi<strong>en</strong>zo d<strong>el</strong> subperiodo k y si es negativa indica <strong>el</strong> numero <strong>de</strong><br />

subperiodos que lleva <strong>de</strong>sacoplada la c<strong>en</strong>tral termica j al comi<strong>en</strong>zo d<strong>el</strong> subperiodo k.<br />

~sj0 Parametro que si es positivo indica <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> subperiodos que lleva acoplada la<br />

c<strong>en</strong>tral j al comi<strong>en</strong>zo d<strong>el</strong> periodo <strong>de</strong> estudio y si es negativo indica <strong>el</strong> numero <strong>de</strong><br />

subperiodos que lleva <strong>de</strong>sacoplada la c<strong>en</strong>tral termica j al comi<strong>en</strong>zo d<strong>el</strong> periodo <strong>de</strong><br />

estudio.<br />

tjk Pot<strong>en</strong>cia producida por la c<strong>en</strong>tral termica j <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k (MW ).<br />

u l(i)k Caudal <strong>de</strong> agua turbinada por la c<strong>en</strong>tral hidraulica l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca i durante <strong>el</strong> sub-<br />

periodo k (m 3 =s).<br />

u l(i) Caudal m³nimo <strong>de</strong> agua que ti<strong>en</strong>e que turbinar la c<strong>en</strong>tral hidraulica l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca i<br />

<strong>en</strong> cada subperiodo (m 3 =s).<br />

u l(i) Caudal maximo <strong>de</strong> agua que pue<strong>de</strong> turbinar la c<strong>en</strong>tral hidraulica l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca i <strong>en</strong><br />

cada subperiodo (m 3 =s).<br />

vjk Variable binaria <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral termica j <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k (1 indica<br />

v 0 j<br />

estado <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral y 0 indica estado <strong>de</strong> <strong>de</strong>sacoplami<strong>en</strong>to).<br />

Parametro binario que <strong>de</strong>¯ne <strong>el</strong> estado <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral termica j al<br />

comi<strong>en</strong>zo d<strong>el</strong> periodo <strong>de</strong> estudio (1 indica estado <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral y 0<br />

indica estado <strong>de</strong> <strong>de</strong>sacoplami<strong>en</strong>to).<br />

w l(i)k Volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> aportaciones al embalse <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral hidraulica l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca i <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

x d jk<br />

subperiodo k (Hm 3 ).<br />

Tiempo (<strong>en</strong> numero <strong>de</strong> subperiodos) que lleva <strong>de</strong>sacoplada la c<strong>en</strong>tral termica j <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

subperiodo k.<br />

x l(i)k Volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> agua d<strong>el</strong> embalse <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral hidraulica l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca i al comi<strong>en</strong>zo d<strong>el</strong><br />

x 0 l(i)<br />

subperiodo k (Hm 3 ).<br />

Volum<strong>en</strong> inicial (al comi<strong>en</strong>zo d<strong>el</strong> periodo <strong>de</strong> estudio) <strong>de</strong> agua <strong>en</strong> <strong>el</strong> embalse asociado<br />

a la c<strong>en</strong>tral hidraulica l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca i (Hm 3 ).<br />

x l(i)T L³mite inferior d<strong>el</strong> volum<strong>en</strong> ¯nal (al ¯nal d<strong>el</strong> periodo <strong>de</strong> estudio) <strong>de</strong> agua <strong>en</strong> <strong>el</strong> embalse<br />

asociado a la c<strong>en</strong>tral hidraulica l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca i (Hm 3 ).<br />

x l(i)T L³mite superior d<strong>el</strong> volum<strong>en</strong> ¯nal (al ¯nal d<strong>el</strong> periodo <strong>de</strong> estudio) <strong>de</strong> agua <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

embalse asociado a la c<strong>en</strong>tral hidraulica l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca i (Hm 3 ).<br />

x l(i) L³mite inferior <strong>de</strong> volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> agua almac<strong>en</strong>ada <strong>en</strong> <strong>el</strong> embalse asociado a la c<strong>en</strong>tral<br />

hidraulica l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca i (Hm 3 ).


LISTA DE SIMBOLOS xxv<br />

x l(i) L³mite superior <strong>de</strong> volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> agua almac<strong>en</strong>ada <strong>en</strong> <strong>el</strong> embalse asociado a la c<strong>en</strong>tral<br />

hidraulica l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca i (Hm 3 ).<br />

yjk Variable binaria <strong>de</strong> arranque <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral termica j <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k (1 indica que<br />

la c<strong>en</strong>tral se arranca y 0 que no se arranca).<br />

zjk Variable binaria <strong>de</strong> parada <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral termica j <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k (1 indica que<br />

la c<strong>en</strong>tral se para y 0 que no se para).<br />

Letras mayusculas<br />

Ak Pot<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> regulacion hacia arriba <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k (MW ).<br />

Bk Pot<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> regulacion hacia abajo <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k (MW ).<br />

Dk Demanda <strong>el</strong>ectrica <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k (MW ).<br />

G Vector que conti<strong>en</strong>e los terminos in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> las restricciones globales <strong>de</strong> <strong>de</strong>si-<br />

gualdad.<br />

H Vector que conti<strong>en</strong>e los terminos in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> las restricciones globales <strong>de</strong> igual-<br />

dad.<br />

I Numero total <strong>de</strong> cu<strong>en</strong>cas hidraulicas.<br />

J Numero total <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas.<br />

K Numero total <strong>de</strong> subperiodos d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado.<br />

L(i) Numero <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales hidraulicas asociadas a la cu<strong>en</strong>ca hidraulica i.<br />

M(l(i)) Numero total <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales hidraulicas situadas aguas arriba <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral hidraulica l<br />

<strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca i.<br />

Rk Reserva rodante <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k (MW ).<br />

T f<br />

j<br />

T p<br />

j<br />

M³nimo tiempo <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to, <strong>en</strong> subperiodos, <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral termica j.<br />

M³nimo tiempo <strong>de</strong> parada, <strong>en</strong> subperiodos, <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral termica j.<br />

Letras caligra¯cas<br />

Xj Vector que conti<strong>en</strong>e todas las variables asociadas a la c<strong>en</strong>tral termica j.<br />

Yi Vector que conti<strong>en</strong>e todas las variables asociadas a las c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca hidraulica<br />

i.<br />

Z Vector <strong>de</strong> variables primales (variables asociadas a todas las c<strong>en</strong>trales termicas e<br />

hidraulicas).<br />

Letras griegas<br />

® Vector <strong>de</strong> multiplicadores asociado a las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda m³nima.


xxvi LISTA DE SIMBOLOS<br />

¯ a Vector <strong>de</strong> multiplicadores asociado a las restricciones <strong>de</strong> regulacion hacia arriba.<br />

¯ b Vector <strong>de</strong> multiplicadores asociado a las restricciones <strong>de</strong> regulacion hacia abajo.<br />

Á Funcion dual.<br />

¸ Vector <strong>de</strong> multiplicadores asociado a las restricciones globales <strong>de</strong> igualdad (restric-<br />

ciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda).<br />

¹ Vector <strong>de</strong> multiplicadores asociado a las restricciones globales <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad (<strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

contexto <strong>de</strong> la formulacion g<strong>en</strong>eral d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana).<br />

¹ Vector <strong>de</strong> multiplicadores asociado a las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante (<strong>en</strong> <strong>el</strong> con-<br />

texto <strong>de</strong> la formulacion <strong>de</strong> mod<strong>el</strong>os particulares <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

<strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana).<br />

º Contador <strong>de</strong> iteraciones.<br />

­j Conjunto <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas.<br />

­i Conjunto <strong>de</strong> cu<strong>en</strong>cas hidraulicas.<br />

­ l(i) Conjunto <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales hidraulicas <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca i.<br />

­ m(l(i)) Conjunto <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales situadas aguas arriba <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca hidraulica i.<br />

½ l(i) Funcion no lineal d<strong>el</strong> caudal turbinado y d<strong>el</strong> volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> agua embalsada que <strong>de</strong>¯ne<br />

la pot<strong>en</strong>cia producida por la c<strong>en</strong>tral l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca i <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k.<br />

% l(i) Coe¯ci<strong>en</strong>te que <strong>de</strong>termina la r<strong>el</strong>acion lineal <strong>en</strong>tre la produccion hidraulica <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral<br />

l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca i y <strong>el</strong> caudal turbinado por esta c<strong>en</strong>tral si se supone constante la altura<br />

d<strong>el</strong> embalse.<br />

¿ m(l(i)) Tiempo, <strong>en</strong> subperiodos, que tarda <strong>el</strong> agua <strong>en</strong> llegar al embalse asociado a la c<strong>en</strong>tral<br />

hidraulica l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca i <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> embalse, situado aguas arriba, asociado a la c<strong>en</strong>tral<br />

m(l(i)).<br />

µ Vector que incluye todos los multiplicadores.


Cap³tulo 1<br />

Introduccion<br />

1.1 Los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica<br />

Los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica ti<strong>en</strong><strong>en</strong> una importancia fundam<strong>en</strong>tal <strong>en</strong> <strong>el</strong> mundo mo<strong>de</strong>rno <strong>de</strong>-<br />

bido a que repres<strong>en</strong>tan un <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to primordial <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo economico y social <strong>de</strong> los pa³ses.<br />

Para satisfacer las necesida<strong>de</strong>s creci<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica se han construido complejos siste-<br />

mas que compr<strong>en</strong>d<strong>en</strong> c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion <strong>de</strong> diversa ³ndole y complejas re<strong>de</strong>s <strong>de</strong> transporte<br />

y distribucion. La plani¯cacion y explotacion <strong>de</strong> tales sistemas es una tarea dif³cil y <strong>de</strong> vital<br />

importancia <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo economico por los gran<strong>de</strong>s b<strong>en</strong>e¯cios, o gran<strong>de</strong>s perdidas, que se<br />

pued<strong>en</strong> <strong>de</strong>rivar <strong>de</strong> una bu<strong>en</strong>a, o mala, gestion <strong>de</strong> tales sistemas.<br />

Por su caracter estrategico y sus <strong>en</strong>ormes requisitos <strong>de</strong> inversion <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> las empresas<br />

<strong>el</strong>ectricas ha contado tradicionalm<strong>en</strong>te con una importante tut<strong>el</strong>a y proteccion d<strong>el</strong> Estado [105].<br />

Tanto la g<strong>en</strong>eracion como <strong>el</strong> transporte y la distribucion <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica eran consi<strong>de</strong>rados<br />

monopolios naturales por las econom³as <strong>de</strong> escala que se pod³an obt<strong>en</strong>er <strong>en</strong> estos campos. Por<br />

<strong>el</strong>lo hasta hace muy pocos a~nos la totalidad <strong>de</strong> los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica han funcionado<br />

<strong>de</strong> forma c<strong>en</strong>tralizada o regulada, esto es, sin libre mercado y con precios establecidos <strong>en</strong> tarifas.<br />

En este tipo <strong>de</strong> <strong>en</strong>tornos (regulados o c<strong>en</strong>tralizados) la explotacion <strong>de</strong> los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a<br />

<strong>el</strong>ectrica se hace at<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do a la minimizacion <strong>de</strong> los costes totales d<strong>el</strong> sistema conjunto.<br />

Reci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te se han empezado a liberalizar los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica <strong>de</strong> ciertos pa³ses. El<br />

motivo que ha <strong>de</strong>satado <strong>el</strong> cuestionami<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> mercado regulado tradicional <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica<br />

ha sido fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te <strong>el</strong> ¯n <strong>de</strong> la consi<strong>de</strong>racion <strong>de</strong> la g<strong>en</strong>eracion <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica como<br />

monopolio natural. El <strong>de</strong>sarrollo tecnologico ha permitido la construccion <strong>de</strong> turbinas muy<br />

e¯ci<strong>en</strong>tes. Esto ligado al abaratami<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> gas y al ¯n <strong>de</strong> la prohibicion <strong>de</strong> quemar gas para<br />

producir <strong>el</strong>ectricidad durante los a~nos 80 <strong>en</strong> los pa³ses occid<strong>en</strong>tales, ha provocado <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo<br />

y construccion <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong> ciclo combinado, que necesitan una inversion mucho m<strong>en</strong>or y<br />

1


2 Introduccion<br />

con tiempos <strong>de</strong> amortizacion mas bajos que las c<strong>en</strong>trales termicas conv<strong>en</strong>cionales o nucleares<br />

[105], [57]. Esta drastica reduccion <strong>de</strong> costes <strong>de</strong> inversion implica que son mucho mas numerosos<br />

los pot<strong>en</strong>ciales ag<strong>en</strong>tes interesados a interv<strong>en</strong>ir <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector <strong>el</strong>ectrico y esto, unido a las nuevas<br />

t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cias liberalizadoras <strong>de</strong> la econom³a, ha llevado al <strong>de</strong>seo <strong>de</strong> introducir mecanismos <strong>de</strong> libre<br />

mercado y compet<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector <strong>el</strong>ectrico con <strong>el</strong> objetivo <strong>de</strong> tratar <strong>de</strong> estimular su e¯ci<strong>en</strong>cia 1<br />

y as³ disminuir <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> la <strong>en</strong>erg³a al usuario ¯nal.<br />

La liberalizacion d<strong>el</strong> sector <strong>el</strong>ectrico implica la separacion <strong>de</strong> la actividad <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion, que,<br />

como se ha indicado, ha <strong>de</strong>jado <strong>de</strong> ser consi<strong>de</strong>rada monopolio natural, <strong>de</strong> las activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />

transporte y distribucion. Con <strong>el</strong>lo se permite la <strong>en</strong>trada <strong>de</strong> cualquier g<strong>en</strong>erador al negocio<br />

<strong>el</strong>ectrico estimulandose la compet<strong>en</strong>cia, pero se manti<strong>en</strong>e <strong>el</strong> caracter <strong>de</strong> monopolio natural d<strong>el</strong><br />

transporte y la distribucion <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica.<br />

Dado su caracter monopol³stico, las activida<strong>de</strong>s d<strong>el</strong> transporte y distribucion <strong>de</strong> un sistema<br />

<strong>el</strong>ectrico liberalizado <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser reguladas <strong>de</strong> forma que se establezcan peajes a pagar por <strong>el</strong><br />

uso <strong>de</strong> la red por parte <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eradores y consumidores d<strong>el</strong> sistema. As³, cualquier g<strong>en</strong>erador (o<br />

consumidor) pue<strong>de</strong> v<strong>en</strong><strong>de</strong>r (o comprar) <strong>en</strong>erg³a a cualquier consumidor (o g<strong>en</strong>erador) utilizandose<br />

la red, comun a todo <strong>el</strong> sistema, <strong>de</strong> transporte y/o distribucion.<br />

Dados los <strong>el</strong>evados costes <strong>de</strong> inversion y <strong>de</strong> produccion, la plani¯cacion e¯ci<strong>en</strong>te y la explota-<br />

cion economicam<strong>en</strong>te optima <strong>de</strong> los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica ha ocupado siempre un pap<strong>el</strong><br />

<strong>de</strong>stacado <strong>en</strong> este tipo <strong>de</strong> <strong>en</strong>tornos. Esto unido a la complejidad <strong>de</strong> los mod<strong>el</strong>os que repres<strong>en</strong>tan<br />

los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica ha provocado <strong>el</strong> que las empresas <strong>el</strong>ectricas hayan buscado la<br />

ayuda <strong>de</strong> programas informaticos <strong>de</strong>s<strong>de</strong> que <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> las tecnolog³as <strong>de</strong> la computacion<br />

lo ha permitido.<br />

As³, se han <strong>de</strong>sarrollado <strong>en</strong> las empresas <strong>el</strong>ectricas mod<strong>el</strong>os informaticos que cubr<strong>en</strong> aspectos tan<br />

diversos como son la plani¯cacion <strong>de</strong> la ampliacion <strong>de</strong> la g<strong>en</strong>eracion o <strong>de</strong> la red <strong>de</strong> transporte<br />

y <strong>de</strong> distribucion, la optimizacion <strong>de</strong> la produccion, los estudios <strong>de</strong> ¯abilidad d<strong>el</strong> sistema o <strong>de</strong><br />

la interconexion <strong>de</strong> varios sistemas, <strong>el</strong> control <strong>de</strong> t<strong>en</strong>siones, etc. Aunque estos mod<strong>el</strong>os se han<br />

<strong>de</strong>sarrollado <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la perspectiva d<strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to c<strong>en</strong>tralizado o regulado d<strong>el</strong> sector <strong>el</strong>ectrico,<br />

manti<strong>en</strong><strong>en</strong> hoy d³a su importancia ya que las empresas <strong>el</strong>ectricas, que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> que asumir muchos<br />

mas riesgos <strong>en</strong> su negocio ya que no ti<strong>en</strong><strong>en</strong> garantizada la v<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a, necesitan <strong>de</strong> la<br />

ayuda <strong>de</strong> herrami<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> apoyo que les permitan hacer evaluaciones economicas y tecnicas d<strong>el</strong><br />

comportami<strong>en</strong>to a <strong>corto</strong>, medio y largo <strong>plazo</strong> d<strong>el</strong> sistema y <strong>de</strong> sus equipos.<br />

1 En pa³ses que viv<strong>en</strong> un importante increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la <strong>de</strong>manda <strong>el</strong>ectrica y que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran fuertem<strong>en</strong>te<br />

<strong>en</strong><strong>de</strong>udados es la necesidad <strong>de</strong> incorporar capital privado al sector con <strong>el</strong> que hacer fr<strong>en</strong>te a las <strong>en</strong>ormes inversiones<br />

necesarias para cubrir esa <strong>de</strong>manda (y no fr<strong>en</strong>ar <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo economico d<strong>el</strong> pa³s) la que ha guiado estos procesos<br />

<strong>de</strong> liberalizacion y <strong>de</strong> apertura d<strong>el</strong> mercado <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica.


1.1 Los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica 3<br />

Espa~na es uno <strong>de</strong> los pocos pa³ses que ya ha apostado por la liberalizacion d<strong>el</strong> sector <strong>el</strong>ectrico.<br />

El 27 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 1997, <strong>el</strong> Parlam<strong>en</strong>to espa~nol aprueba la ley 54/1997 d<strong>el</strong> sector <strong>el</strong>ectrico<br />

sobre la que se sust<strong>en</strong>ta la nueva regulacion d<strong>el</strong> sector <strong>el</strong>ectrico espa~nol y <strong>el</strong> 1 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1998 se<br />

pone <strong>en</strong> marcha esta ley con <strong>el</strong> establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un mercado mayorista <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica. Se<br />

ha pasado pues <strong>de</strong> una explotacion c<strong>en</strong>tralizada y regulada por la empresa estatal Red Electrica<br />

<strong>de</strong> Espa~na (REE) al establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un mercado <strong>de</strong> produccion <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica. En<br />

este mercado que acaba <strong>de</strong> nacer, la <strong>de</strong>manda aun es un ag<strong>en</strong>te estatico; es <strong>de</strong>cir que por <strong>el</strong><br />

mom<strong>en</strong>to los g<strong>en</strong>eradores ofertan precios horarios <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion para satisfacer una <strong>de</strong>manda<br />

que no reacciona ante los precios d<strong>el</strong> mercado.<br />

La reforma d<strong>el</strong> sector <strong>el</strong>ectrico, guiada por la liberalizacion <strong>de</strong> la g<strong>en</strong>eracion y la regulacion d<strong>el</strong><br />

transporte y distribucion, requiere la creacion <strong>de</strong> organismos in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes que v<strong>el</strong><strong>en</strong> por <strong>el</strong><br />

funcionami<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> mercado. En Espa~na se ha creado un <strong>en</strong>te regulador, la Comision Nacional<br />

d<strong>el</strong> Sistema Electrico (CNSE), que supervisa <strong>el</strong> bu<strong>en</strong> funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> todo <strong>el</strong> sector y <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong><br />

d<strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong> Industria y Energ³a. La Comision Nacional d<strong>el</strong> Sistema Electrico espa~nol, como<br />

regulador principal, se apoya <strong>en</strong> dos organizaciones fundam<strong>en</strong>tales e in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes <strong>en</strong>tre s³: <strong>el</strong><br />

operador d<strong>el</strong> mercado y <strong>el</strong> operador d<strong>el</strong> sistema.<br />

El operador d<strong>el</strong> mercado ti<strong>en</strong>e como mision la gestion economica d<strong>el</strong> mercado. Las tareas<br />

fundam<strong>en</strong>tales d<strong>el</strong> operador d<strong>el</strong> mercado son pues la recepcion y aceptacion <strong>de</strong> las ofertas horarias<br />

<strong>de</strong> v<strong>en</strong>ta y compra <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a (esto ultimo cuando <strong>el</strong> nuevo sistema liberalizado haya madurado<br />

y la <strong>de</strong>manda <strong>de</strong>je <strong>de</strong> ser una ag<strong>en</strong>te estatico y reaccione a los precios d<strong>el</strong> mercado), la casacion<br />

<strong>de</strong> dichas ofertas y la <strong>de</strong>terminacion <strong>de</strong> los precios marginales <strong>de</strong> cada hora. La gestion d<strong>el</strong><br />

operador d<strong>el</strong> mercado esta sometida al seguimi<strong>en</strong>to y control d<strong>el</strong> comite <strong>de</strong> ag<strong>en</strong>tes d<strong>el</strong> mercado.<br />

El operador d<strong>el</strong> sistema es <strong>el</strong> responsable <strong>de</strong> la gestion tecnica d<strong>el</strong> sistema. Su mision es garan-<br />

tizar la continuidad, calidad y seguridad d<strong>el</strong> suministro <strong>el</strong>ectrico y la correcta coordinacion d<strong>el</strong><br />

sistema <strong>de</strong> produccion y transporte. Esto incluye la gestion <strong>de</strong> los °ujos reales <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>de</strong><br />

forma que se cumplan las restricciones que impone la red, <strong>el</strong> calculo <strong>de</strong> las perdidas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a<br />

ocasionadas <strong>en</strong> <strong>el</strong> transporte y la gestion <strong>de</strong> los servicios complem<strong>en</strong>tarios. Se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> por ser-<br />

vicios complem<strong>en</strong>tarios aqu<strong>el</strong>los que resultan necesarios para asegurar <strong>el</strong> suministro <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a<br />

<strong>el</strong>ectrica <strong>en</strong> las condiciones <strong>de</strong> calidad, seguridad y ¯abilidad necesarias. Entre estos servicios<br />

se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran la regulacion (cuyo objetivo es conseguir que <strong>en</strong> todo mom<strong>en</strong>to la g<strong>en</strong>eracion <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica iguale a la <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> la misma, ya que <strong>de</strong> no ser as³ se producir³an inestabili-<br />

da<strong>de</strong>s <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema), <strong>el</strong> mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> reserva rodante (esto es, <strong>el</strong> mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia<br />

acoplada y disponible para producir para hacer fr<strong>en</strong>te a situaciones como la indisponibilidad <strong>de</strong><br />

algun g<strong>en</strong>erador o la subida inesperada <strong>de</strong> la <strong>de</strong>manda) y <strong>el</strong> control <strong>de</strong> t<strong>en</strong>siones.<br />

A pesar <strong>de</strong> esta t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia mundial a la <strong>de</strong>sregulacion y liberalizacion <strong>de</strong> los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a


4 Introduccion<br />

<strong>el</strong>ectrica, son aun muy pocos los sistemas (t³picam<strong>en</strong>te pa³ses o estados) que ya han reformado<br />

su funcionami<strong>en</strong>to. Algunos <strong>de</strong> estos pa³ses o estados son: Chile, Inglaterra y Gales, Arg<strong>en</strong>tina,<br />

Noruega, Espa~na y California. En la mayor³a <strong>de</strong> los pa³ses, existe aun poca con¯anza <strong>en</strong> la<br />

e¯ci<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un libre mercado <strong>de</strong> un producto, como es la <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica, que esta atado<br />

a muchas restricciones tecnicas (restricciones tanto a niv<strong>el</strong> d<strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los propios<br />

g<strong>en</strong>eradores como restricciones globales d<strong>el</strong> sistema) para conseguir un suministro seguro y <strong>de</strong><br />

calidad.<br />

En esta tesis se propone un mod<strong>el</strong>o <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> que se<br />

<strong>en</strong>cuadra d<strong>en</strong>tro d<strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un sistema <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica c<strong>en</strong>tralizado, aun vig<strong>en</strong>te<br />

<strong>en</strong> la mayor³a <strong>de</strong> los pa³ses. Existe un cambio <strong>de</strong> criterio fundam<strong>en</strong>tal <strong>en</strong> los mod<strong>el</strong>os que se<br />

plantean <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la optica <strong>de</strong> los sistemas c<strong>en</strong>tralizados o bi<strong>en</strong> <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la optica <strong>de</strong> los sistemas<br />

liberalizados. En los primeros <strong>el</strong> objetivo es minimizar los costes totales <strong>de</strong> explotacion d<strong>el</strong><br />

sistema, mi<strong>en</strong>tras que <strong>en</strong> los segundos <strong>el</strong> objetivo, <strong>de</strong> cada g<strong>en</strong>erador, es maximizar su b<strong>en</strong>e¯cio.<br />

En <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o que se propone <strong>en</strong> este trabajo <strong>de</strong> investigacion <strong>el</strong> objetivo perseguido es la mi-<br />

nimizacion <strong>de</strong> los costes <strong>de</strong> explotacion d<strong>el</strong> sistema conjunto. Sin embargo, <strong>el</strong> mecanismo <strong>de</strong><br />

la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana utilizado simula <strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un mercado <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion con<br />

<strong>de</strong>manda estatica (es <strong>de</strong>cir, sin ofertas <strong>de</strong> compra <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a a distintos precios) <strong>en</strong> <strong>el</strong> que los<br />

g<strong>en</strong>eradores tratan <strong>de</strong> maximizar su b<strong>en</strong>e¯cio, que es <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista adoptado <strong>en</strong> los <strong>en</strong>tor-<br />

nos liberalizados. El funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> este mercado simulado es <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te. Un operador<br />

regulador propone precios horarios <strong>de</strong> la <strong>en</strong>erg³a. En respuesta a estos precios, los g<strong>en</strong>eradores,<br />

tratando <strong>de</strong> maximizar sus b<strong>en</strong>e¯cios, pres<strong>en</strong>tan un programa horario <strong>de</strong> la pot<strong>en</strong>cia que estan<br />

dispuestos a g<strong>en</strong>erar. El operador evalua si con esta pot<strong>en</strong>cia se pue<strong>de</strong> satisfacer la <strong>de</strong>manda.<br />

En las horas <strong>en</strong> que la suma <strong>de</strong> las propuestas <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion no sea su¯ci<strong>en</strong>te para cumplir la<br />

<strong>de</strong>manda, <strong>el</strong> operador propone precios mas altos. Por <strong>el</strong> contrario, <strong>en</strong> aqu<strong>el</strong>las horas <strong>en</strong> que<br />

haya exceso <strong>de</strong> produccion, <strong>el</strong> operador disminuye los precios. El proceso continua hasta que se<br />

pue<strong>de</strong> cumplir la <strong>de</strong>manda <strong>en</strong> todos los subperiodos d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado.<br />

As³, <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o propuesto <strong>en</strong> esta tesis resulta <strong>de</strong> utilidad tanto <strong>en</strong> un sistema <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica<br />

c<strong>en</strong>tralizado, que es para lo que fue inicialm<strong>en</strong>te concebido, como <strong>en</strong> un sistema <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a<br />

<strong>el</strong>ectrica liberalizado, don<strong>de</strong> pue<strong>de</strong> ser una herrami<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> ayuda tanto para <strong>el</strong> operador d<strong>el</strong><br />

mercado como para <strong>el</strong> operador d<strong>el</strong> sistema.<br />

1.2 El problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica<br />

Los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica dispon<strong>en</strong> <strong>de</strong> dos equipos g<strong>en</strong>eradores claram<strong>en</strong>te difer<strong>en</strong>ciados:<br />

<strong>el</strong> equipo <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion termica y <strong>el</strong> equipo <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion hidraulica. Cada uno <strong>de</strong> estos equi-


1.2 El problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica 5<br />

pos ti<strong>en</strong>e difer<strong>en</strong>tes caracter³sticas y limitaciones <strong>en</strong> cuanto a costes, volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> produccion y<br />

capacidad <strong>de</strong> adaptacion a la <strong>de</strong>manda d<strong>el</strong> sistema.<br />

El sistema <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion termico esta formado por c<strong>en</strong>trales nucleares, termicas conv<strong>en</strong>cionales<br />

y turbinas <strong>de</strong> gas. La utilizacion <strong>de</strong> estas c<strong>en</strong>trales ti<strong>en</strong>e asociada, <strong>en</strong> la g<strong>en</strong>eracion <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a,<br />

costes <strong>de</strong> produccion, que <strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>de</strong> forma no lineal <strong>de</strong> la pot<strong>en</strong>cia g<strong>en</strong>erada <strong>en</strong> cada hora, y<br />

costes <strong>de</strong> arranque, que <strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>de</strong> forma expon<strong>en</strong>cial d<strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong> parada <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong><br />

forma que cuanto mas fr³a esta la cal<strong>de</strong>ra mayor es <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> arranque.<br />

Las limitaciones mas caracter³sticas <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas se especi¯can a continuacion. Por<br />

un lado, la pot<strong>en</strong>cia g<strong>en</strong>erada no pue<strong>de</strong> variar bruscam<strong>en</strong>te sino que esta restringida por una<br />

maxima rampa <strong>de</strong> subida y bajada <strong>de</strong> carga. Por otra parte, <strong>el</strong> arranque <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas<br />

pue<strong>de</strong> necesitar <strong>de</strong> varias horas. Estas limitaciones implican que para que <strong>en</strong> cierto instante<br />

una c<strong>en</strong>tral termica pueda producir una pot<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>terminada, hace falta haber arrancado esta<br />

c<strong>en</strong>tral con su¯ci<strong>en</strong>te ant<strong>el</strong>acion y haber producido con <strong>el</strong>la un niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia que permita <strong>el</strong><br />

cambio hacia la pot<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>seada <strong>en</strong> <strong>el</strong> instante consi<strong>de</strong>rado.<br />

A<strong>de</strong>mas, para evitar un <strong>en</strong>vejecimi<strong>en</strong>to prematuro por <strong>de</strong>sgaste <strong>de</strong> la cal<strong>de</strong>ra, convi<strong>en</strong>e mant<strong>en</strong>er<br />

una c<strong>en</strong>tral termica acoplada (o <strong>de</strong>sacoplada) un numero m³nimo <strong>de</strong> horas a partir d<strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to<br />

<strong>en</strong> que se arranca (o se para). Estas son las restricciones <strong>de</strong> tiempo m³nimo <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to<br />

y parada.<br />

La principal v<strong>en</strong>taja <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas es que su fu<strong>en</strong>te primaria <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a (combustibles<br />

fosiles o nucleares) se pue<strong>de</strong> suponer ilimitada.<br />

El sistema hidraulico esta constituido por c<strong>en</strong>trales hidraulicas <strong>en</strong> lechos <strong>de</strong> r³os. Las c<strong>en</strong>trales<br />

hidraulicas situadas <strong>en</strong> un mismo lecho (o cu<strong>en</strong>ca hidraulica) estan sometidas a un acoplami<strong>en</strong>to<br />

espacio-temporal. El acoplami<strong>en</strong>to espacial se <strong>de</strong>be a que <strong>el</strong> agua turbinada por una c<strong>en</strong>tral<br />

llega a la c<strong>en</strong>tral situada inmediatam<strong>en</strong>te aguas abajo. El acoplami<strong>en</strong>to temporal se <strong>de</strong>be, por<br />

un lado, a que <strong>el</strong> agua turbinada por una c<strong>en</strong>tral tarda cierto tiempo <strong>en</strong> llegar a la c<strong>en</strong>tral<br />

situada aguas abajo y, por otro lado, a que <strong>el</strong> agua turbinada <strong>en</strong> cierto instante por una c<strong>en</strong>tral<br />

hidraulica no podra ser turbinada <strong>en</strong> un instante posterior por esa misma c<strong>en</strong>tral.<br />

Las c<strong>en</strong>trales hidraulicas ti<strong>en</strong><strong>en</strong> un coste <strong>de</strong> explotacion <strong>de</strong>spreciable ya que <strong>el</strong> combustible que<br />

utilizan (<strong>el</strong> agua) es <strong>de</strong> coste nulo. Esto implica que <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales hidraulicas disminuye<br />

<strong>el</strong> coste total <strong>de</strong> produccion <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a. A<strong>de</strong>mas, estas c<strong>en</strong>trales pued<strong>en</strong> variar rapidam<strong>en</strong>te su<br />

niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion <strong>de</strong> forma que pued<strong>en</strong> variar su produccion <strong>en</strong> respuesta a los cambios <strong>de</strong> la<br />

<strong>de</strong>manda. El tiempo <strong>de</strong> arranque es muy peque~no (se su<strong>el</strong>e consi<strong>de</strong>rar <strong>de</strong>spreciable).<br />

El gran inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te d<strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion hidraulico es que la cantidad <strong>de</strong> agua es limitada.


6 Introduccion<br />

Esto quiere <strong>de</strong>cir que hay que gestionar <strong>de</strong> forma a<strong>de</strong>cuada la <strong>en</strong>erg³a (o agua) disponible con<br />

<strong>el</strong> objetivo <strong>de</strong> que se favorezca la g<strong>en</strong>eracion <strong>en</strong> aqu<strong>el</strong>los mom<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> que la <strong>de</strong>manda es alta.<br />

Cuando la <strong>de</strong>manda es alta, <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> produccion <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica es <strong>el</strong>evado ya que habra<br />

que emplear las c<strong>en</strong>trales termicas <strong>de</strong> coste <strong>de</strong> produccion m<strong>en</strong>or y las <strong>de</strong> coste <strong>de</strong> produccion<br />

mayor. Es conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te emplear la <strong>en</strong>erg³a hidraulica (<strong>de</strong> coste <strong>de</strong> produccion <strong>de</strong>spreciable) <strong>en</strong><br />

aqu<strong>el</strong>los mom<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> que <strong>de</strong> no disponer <strong>de</strong> esta <strong>en</strong>erg³a, habr³a que producir con c<strong>en</strong>trales<br />

termicas caras. As³, gestionando <strong>de</strong> forma a<strong>de</strong>cuada los recursos hidraulicos se disminuye <strong>el</strong><br />

coste <strong>de</strong> explotacion total d<strong>el</strong> sistema.<br />

De todo esto se <strong>de</strong>duce que una explotacion e¯ci<strong>en</strong>te d<strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica <strong>de</strong>be<br />

coordinar la produccion <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas e hidraulicas <strong>de</strong> forma que se saque <strong>el</strong> mejor<br />

partido <strong>de</strong> estos dos tipos <strong>de</strong> equipos g<strong>en</strong>eradores. Esta coordinacion <strong>de</strong>be hacerse <strong>de</strong> forma que<br />

se suministre la <strong>de</strong>manda al m³nimo coste. A difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> lo que ocurre con otros productos<br />

almac<strong>en</strong>ables, la <strong>el</strong>ectricidad ha <strong>de</strong> g<strong>en</strong>erarse <strong>en</strong> <strong>el</strong> mismo mom<strong>en</strong>to <strong>en</strong> que se consume.<br />

As³, <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica consiste <strong>en</strong> <strong>de</strong>terminar la pol³tica optima <strong>de</strong><br />

arranque y parada <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas y la produccion <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas<br />

e hidraulicas <strong>de</strong> forma que se cumplan las restricciones que mod<strong>el</strong>an <strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> equipo<br />

<strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion termico e hidraulico, se suministre la <strong>de</strong>manda y se cumplan otras restricciones<br />

d<strong>el</strong> sistema cuyo objetivo es conseguir que <strong>el</strong> suministro <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica sea seguro, ¯able y<br />

<strong>de</strong> calidad. Todo <strong>el</strong>lo <strong>de</strong>be hacerse <strong>de</strong> forma que se minimic<strong>en</strong> los costes totales <strong>de</strong> explotacion<br />

d<strong>el</strong> sistema.<br />

Es importante <strong>de</strong>stacar que <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica se plantea <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la<br />

perspectiva <strong>de</strong> los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica c<strong>en</strong>tralizados. Se trata <strong>de</strong> la herrami<strong>en</strong>ta que<br />

utiliza, <strong>en</strong> estos <strong>en</strong>tornos tradicionales, <strong>el</strong> regulador d<strong>el</strong> sistema para <strong>de</strong>cidir que c<strong>en</strong>trales van a<br />

suministrar la <strong>de</strong>manda y cuanta sera la pot<strong>en</strong>cia g<strong>en</strong>erada por cada una <strong>de</strong> <strong>el</strong>las <strong>de</strong> forma que<br />

se minimic<strong>en</strong> los costes totales <strong>de</strong> explotacion d<strong>el</strong> sistema.<br />

I<strong>de</strong>alm<strong>en</strong>te, los mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>de</strong>ber³an ser muy <strong>de</strong>tallados y cubrir un<br />

horizonte temporal largo. Sin embargo dada la complejidad y las dim<strong>en</strong>siones <strong>de</strong> los sistemas<br />

<strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica, esto resulta computacionalm<strong>en</strong>te imposible. En lugar <strong>de</strong> <strong>el</strong>aborar un unico<br />

mod<strong>el</strong>o, se establece una jerarqu³a <strong>de</strong> mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do d<strong>el</strong> alcance temporal <strong>de</strong> los mismos.<br />

El horizonte temporal <strong>de</strong> estos mod<strong>el</strong>os var³a <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>, g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te un d³a o una<br />

semana, hasta <strong>el</strong> medio/largo <strong>plazo</strong>, <strong>de</strong> un mes a varios a~nos.<br />

Los mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> medio/largo <strong>plazo</strong> (tambi<strong>en</strong> llamados mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong><br />

cobertura) se ocupan <strong>de</strong> la programacion <strong>en</strong>ergetica semanal o m<strong>en</strong>sual <strong>de</strong> uno o varios a~nos. En<br />

<strong>el</strong>los se consi<strong>de</strong>ra la gestion anual o hiperanual <strong>de</strong> los recursos hidraulico, pol³ticas <strong>de</strong> combustible


1.3 Revision bibliogra¯ca 7<br />

y programas <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to. Por estudiarse un horizonte temporal amplio, para mant<strong>en</strong>er <strong>el</strong><br />

problema d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> unas dim<strong>en</strong>siones que permitan su resolucion, se simpli¯ca <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong><br />

equipo g<strong>en</strong>erador. Asimismo, es necesario mod<strong>el</strong>ar a<strong>de</strong>cuadam<strong>en</strong>te las incertidumbres asociadas<br />

a la <strong>de</strong>manda, la disponibilidad d<strong>el</strong> equipo g<strong>en</strong>erador y las aportaciones <strong>de</strong> agua a los embalses<br />

<strong>de</strong> las cu<strong>en</strong>cas hidraulicas con produccion hidro<strong>el</strong>ectrica.<br />

Los mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> se ocupan <strong>de</strong> la plani¯cacion hora-<br />

ria <strong>de</strong> horizontes temporales que van <strong>de</strong>s<strong>de</strong> un d³a a una semana divididos, habitualm<strong>en</strong>te <strong>en</strong><br />

subperiodos horarios. El mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> equipo g<strong>en</strong>erador es muy <strong>de</strong>tallado. Se trata <strong>de</strong> mod<strong>el</strong>os<br />

<strong>de</strong>terministas, es <strong>de</strong>cir se <strong>de</strong>sprecian todo tipo <strong>de</strong> incertidumbres (<strong>en</strong> la disponibilidad <strong>de</strong> los<br />

equipos, <strong>en</strong> la <strong>de</strong>manda y <strong>en</strong> las aportaciones hidraulicas) ya que <strong>en</strong> estos horizontes temporales<br />

las previsiones ap<strong>en</strong>as se alejan <strong>de</strong> la realidad que luego acontece.<br />

La inclusion <strong>de</strong> la red <strong>de</strong> transporte <strong>en</strong> los mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong><br />

<strong>plazo</strong> se ha consi<strong>de</strong>rado siempre un aspecto muy secundario por la complejidad que introduce<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado y porque su consi<strong>de</strong>racion <strong>en</strong> este tipo <strong>de</strong> mod<strong>el</strong>os no su<strong>el</strong>e afectar las <strong>de</strong>cisiones<br />

<strong>de</strong> arranque/parada <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales. As³ pues, se simpli¯ca <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado <strong>de</strong> la red <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a<br />

<strong>el</strong>ectrica <strong>de</strong> forma que se consi<strong>de</strong>ra <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o <strong>de</strong> nudo unico. En <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o <strong>de</strong> nudo unico se<br />

supone que toda la g<strong>en</strong>eracion y toda la <strong>de</strong>manda se conc<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> un unico nudo (y por tanto<br />

la red no existe).<br />

En esta tesis se propone un mod<strong>el</strong>o para resolver <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>. El procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> resolucion se basa <strong>en</strong> <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion<br />

lagrangiana.<br />

Como ya se ha indicado, a pesar <strong>de</strong> que <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica se plantea<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> la optica <strong>de</strong> los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica c<strong>en</strong>tralizados, <strong>el</strong> mecanismo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion<br />

lagragiana empleado permite que <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o propuesto <strong>en</strong> esta tesis tambi<strong>en</strong> sea <strong>de</strong> utilidad <strong>en</strong><br />

los jov<strong>en</strong>es <strong>en</strong>tornos liberalizados.<br />

1.3 Revision bibliogra¯ca<br />

Des<strong>de</strong> la introduccion <strong>de</strong> los ord<strong>en</strong>adores <strong>en</strong> las industrias d<strong>el</strong> sector <strong>el</strong>ectrico, se han <strong>de</strong>sarrollado<br />

muchos metodos para resolver <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> y<br />

los problemas equival<strong>en</strong>tes, cuando se dispone unicam<strong>en</strong>te <strong>de</strong> equipo <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion termico o<br />

bi<strong>en</strong> <strong>de</strong> equipo <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion hidraulico, <strong>de</strong> la programacion horaria <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas (o<br />

\unit commitm<strong>en</strong>t") o <strong>de</strong> la plani¯cacion <strong>de</strong> la produccion <strong>de</strong> un sistema hidraulico.<br />

Como ya se ha indicado <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 1.2, <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong>


8 Introduccion<br />

<strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> consiste <strong>en</strong> <strong>de</strong>terminar la pol³tica optima <strong>de</strong> arranques y paradas <strong>de</strong> los grupos<br />

termicos, as³ como la produccion <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas e hidraulicas <strong>de</strong> forma que se satisfaga<br />

la <strong>de</strong>manda, y <strong>de</strong>mas restricciones d<strong>el</strong> sistema, a coste m³nimo y se cumplan las restricciones<br />

que mod<strong>el</strong>an <strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> equipo <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion termico e hidraulico. Los horizontes<br />

temporales consi<strong>de</strong>rados var³an <strong>de</strong>s<strong>de</strong> un d³a a una semana.<br />

El problema <strong>de</strong> la programacion horaria <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas consiste <strong>en</strong> <strong>de</strong>terminar la pol³tica<br />

optima <strong>de</strong> arranque y parada <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas as³ como su produccion <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

forma que se suministre la <strong>de</strong>manda a coste m³nimo <strong>en</strong> un horizonte temporal <strong>de</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>.<br />

La plani¯cacion <strong>de</strong> la produccion <strong>de</strong> un sistema hidraulico <strong>de</strong>sempe~na una tarea analoga cuando<br />

unicam<strong>en</strong>te se consi<strong>de</strong>ran c<strong>en</strong>trales hidraulicas.<br />

Los problemas <strong>de</strong> la programacion horaria <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas y <strong>de</strong> la plani¯cacion <strong>de</strong> la<br />

produccion <strong>de</strong> un sistema hidraulico se emplean cuando solo se dispone <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas o<br />

hidraulicas respectivam<strong>en</strong>te, o bi<strong>en</strong> cuando se resu<strong>el</strong>ve un problema <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> <strong>de</strong>scomponi<strong>en</strong>do <strong>el</strong> problema global <strong>en</strong> un subproblema <strong>de</strong> programacion horaria<br />

<strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas y un subproblema <strong>de</strong> plani¯cacion <strong>de</strong> la produccion d<strong>el</strong> sistema hidraulico.<br />

En este apartado se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> brevem<strong>en</strong>te los metodos mas r<strong>el</strong>evantes que aparec<strong>en</strong> <strong>en</strong> la li-<br />

teratura para resolver estos problemas. Muchos <strong>de</strong> estos metodos son aplicables tanto a la<br />

resolucion d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> como al problema <strong>de</strong><br />

la programacion horaria <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas.<br />

Para resolver <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la plani¯cacion <strong>de</strong> la produccion <strong>de</strong> un sistema hidraulico se aplican<br />

metodos distintos a los empleados <strong>en</strong> <strong>el</strong> problema equival<strong>en</strong>te <strong>de</strong> la programacion horaria <strong>de</strong><br />

c<strong>en</strong>trales termicas <strong>de</strong>bido a las difer<strong>en</strong>cias fundam<strong>en</strong>tales que exist<strong>en</strong> <strong>en</strong>tre estos equipos. Estas<br />

difer<strong>en</strong>cias son:<br />

² Por una parte las c<strong>en</strong>trales hidraulicas <strong>de</strong> una misma cu<strong>en</strong>ca estan acopladas espacio-<br />

temporalm<strong>en</strong>te. Las restricciones que mod<strong>el</strong>an este acoplami<strong>en</strong>to son las restricciones <strong>de</strong><br />

la conservacion d<strong>el</strong> agua (cap³tulo 3). Estas restricciones son lineales y pres<strong>en</strong>tan estructura<br />

<strong>de</strong> red. La estructura <strong>de</strong> red es una <strong>de</strong> las caracter³sticas mas repres<strong>en</strong>tativas <strong>de</strong> los mod<strong>el</strong>os<br />

<strong>de</strong> las cu<strong>en</strong>cas hidraulicas.<br />

² Por otro lado las c<strong>en</strong>trales hidraulicas pued<strong>en</strong> variar rapidam<strong>en</strong>te su produccion adaptandose<br />

a la <strong>de</strong>manda. Por <strong>el</strong>lo, no se consi<strong>de</strong>ran restricciones <strong>de</strong> rampa. Tampoco se incluy<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales hidraulicas restricciones <strong>de</strong> tiempo m³nimo <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to<br />

y parada, ya que no se plantean los problemas <strong>de</strong> <strong>de</strong>sgaste termico <strong>de</strong> la cal<strong>de</strong>ra que hay<br />

que consi<strong>de</strong>rar <strong>en</strong> <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales hidraulicas.


1.3 Revision bibliogra¯ca 9<br />

² A<strong>de</strong>mas, <strong>en</strong> la mayor³a <strong>de</strong> los sistemas <strong>el</strong>ectricos, no se consi<strong>de</strong>ran variables <strong>en</strong>teras 0/1<br />

<strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales hidraulicas por ser los costes <strong>de</strong> arranque <strong>de</strong> este tipo <strong>de</strong><br />

c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong>spreciables y por ser muy rapido (<strong>de</strong> forma que se su<strong>el</strong>e consi<strong>de</strong>rar instantaneo)<br />

<strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> arranque.<br />

Por tanto, los mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> plani¯cacion <strong>de</strong> la produccion <strong>de</strong> un sistema hidraulico habitualm<strong>en</strong>te<br />

no incluy<strong>en</strong> variables <strong>en</strong>teras <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to. De otro modo, se consi<strong>de</strong>ra que todas las c<strong>en</strong>-<br />

trales hidraulicas estan preparadas para producir. Por <strong>el</strong>lo al problema <strong>de</strong> la plani¯cacion <strong>de</strong><br />

la produccion hidraulica se le llama <strong>de</strong>spacho hidraulico 2 . Los mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho hidraulico<br />

tratan <strong>de</strong> sacar partido <strong>de</strong> la estructura <strong>de</strong> red d<strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion hidraulico.<br />

Este apartado se divi<strong>de</strong> <strong>en</strong> dos partes. En la primera parte (apartado 1.3.1) se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> breve-<br />

m<strong>en</strong>te los metodos que aparec<strong>en</strong> <strong>en</strong> la literatura para la resolucion d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordina-<br />

cion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> o <strong>de</strong> la programacion horaria <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas indicando<br />

<strong>en</strong> cada caso a que problema (coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> y/o programacion<br />

horaria <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas) se pue<strong>de</strong> aplicar <strong>el</strong> metodo. En la segunda parte (apartado 1.3.2)<br />

se especi¯can los metodos <strong>de</strong> resolucion d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho hidraulico.<br />

Dado que la estructura d<strong>el</strong> problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho hidraulico es muy distinta a las estructuras<br />

<strong>de</strong> los problemas <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> y la programacion horaria <strong>de</strong><br />

c<strong>en</strong>trales termicas, la revision bibliogra¯ca realizada sobre <strong>el</strong> problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho hidraulico<br />

ha sido super¯cial. De hecho <strong>el</strong> metodo estudiado <strong>en</strong> <strong>de</strong>talle y sobre <strong>el</strong> cual reca<strong>en</strong> las principales<br />

aportaciones <strong>de</strong> este trabajo <strong>de</strong> investigacion, <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana, no se aplica<br />

al problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho hidraulico.<br />

1.3.1 Metodos <strong>de</strong> resolucion <strong>de</strong> los problemas <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> y <strong>de</strong> la programacion horaria <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas<br />

Matematicam<strong>en</strong>te los problemas <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> y la pro-<br />

gramacion horaria <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas se plantean como problemas <strong>de</strong> optimizacion <strong>de</strong> gran<br />

dim<strong>en</strong>sion no lineales y con variables <strong>en</strong>teras y continuas. Las variables <strong>en</strong>teras, que son a<strong>de</strong>mas<br />

variables 0/1, mod<strong>el</strong>an los estados <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to, arranque y parada <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas.<br />

En este apartado se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> los metodos que se han aplicado a la resolucion <strong>de</strong> tales problemas<br />

que aparec<strong>en</strong> <strong>en</strong> la literatura. En [110] (publicacion d<strong>el</strong> a~no 1991) y [113] (publicacion d<strong>el</strong> a~no<br />

1994) pue<strong>de</strong> <strong>en</strong>contrarse una revision bibliogra¯ca <strong>de</strong> estos problemas.<br />

2 En <strong>el</strong> contexto <strong>de</strong> la explotacion <strong>de</strong> los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica, se llama <strong>de</strong>spacho al problema <strong>de</strong><br />

optimizacion <strong>de</strong> la produccion para cumplir la <strong>de</strong>manda no consi<strong>de</strong>randose las variables <strong>en</strong>teras <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales.


10 Introduccion<br />

Metodos <strong>de</strong> lista <strong>de</strong> prioridad<br />

Este metodo se emplea unicam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> la resolucion d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la programacion horaria<br />

<strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas [4], [61], [114], [73], [74], [75], [129]. Se basa <strong>en</strong> <strong>el</strong> ord<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> las<br />

c<strong>en</strong>trales termicas at<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do a sus costes medios a pot<strong>en</strong>cia maxima <strong>en</strong> una \lista <strong>de</strong> prioridad"<br />

<strong>de</strong> forma que las c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong> m<strong>en</strong>or coste ocupan las primeras posiciones <strong>de</strong> la lista. Las c<strong>en</strong>trales<br />

se acoplan o <strong>de</strong>sacoplan para cumplir las restricciones <strong>de</strong> carga d<strong>el</strong> sistema (principalm<strong>en</strong>te las<br />

restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda y reserva rodante) sigui<strong>en</strong>do <strong>el</strong> ord<strong>en</strong> establecido <strong>en</strong> la lista. La lista <strong>de</strong><br />

prioridad no pue<strong>de</strong> mod<strong>el</strong>ar <strong>de</strong> forma precisa las variaciones d<strong>el</strong> coste <strong>en</strong> funcion <strong>de</strong> la pot<strong>en</strong>cia<br />

producida, ni los costes <strong>de</strong> arranque o parada <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales.<br />

Este metodo heur³stico es muy s<strong>en</strong>cillo y facil <strong>de</strong> implem<strong>en</strong>tar. Requiere poca memoria y po-<br />

co tiempo <strong>de</strong> calculo. Sin embargo, al no t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta la variacion d<strong>el</strong> coste con la po-<br />

t<strong>en</strong>cia producida o los costes <strong>de</strong> arranque y parada <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales, no pue<strong>de</strong> garantizar la<br />

cuasi-optimalidad <strong>de</strong> la solucion <strong>en</strong>contrada. A<strong>de</strong>mas, este metodo requiere <strong>el</strong> empleo <strong>de</strong> reglas<br />

heur³sticas (por ejemplo, reglas para respetar las restricciones <strong>de</strong> tiempo m³nimo <strong>de</strong> funciona-<br />

mi<strong>en</strong>to y parada <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral) para la consecucion <strong>de</strong> una solucion factible.<br />

Programacion dinamica<br />

Este metodo es uno <strong>de</strong> los que mas se ha utilizado para resolver <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la programacion<br />

horaria <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas [96], [97], [126], [72], [122], [123], [92], [121], [112], [115], [93], [124],<br />

[55], [129]. El metodo <strong>de</strong> la programacion dinamica se caracteriza por la <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> etapas y<br />

<strong>de</strong> estados. T³picam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> los algoritmos <strong>de</strong> programacion dinamica aplicados a la resolucion<br />

d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la programacion horaria <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas se id<strong>en</strong>ti¯can las etapas con<br />

los subperiodos d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado. En cada etapa (o subperiodo) se <strong>de</strong>¯ne una<br />

serie <strong>de</strong> estados. Resulta util la repres<strong>en</strong>tacion gra¯ca <strong>en</strong> un diagrama <strong>de</strong> estados. Cada nodo,<br />

asociado a una etapa (o subperiodo d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado), d<strong>el</strong> diagrama <strong>de</strong> estados<br />

repres<strong>en</strong>ta un posible estado <strong>en</strong> <strong>el</strong> que se pue<strong>de</strong> <strong>en</strong>contrar <strong>el</strong> sistema <strong>en</strong> la etapa consi<strong>de</strong>rada.<br />

Las posibles transiciones <strong>de</strong> un estado, <strong>en</strong> cierta etapa, o otro estado, <strong>en</strong> una etapa posterior, se<br />

repres<strong>en</strong>tan <strong>mediante</strong> °echas <strong>en</strong>tre estos estados.<br />

Habitualm<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> los mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> programacion horaria <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas <strong>mediante</strong> pro-<br />

gramacion dinamica, cada estado (o nodo d<strong>el</strong> diagrama <strong>de</strong> estados) se repres<strong>en</strong>ta con un vector<br />

binario <strong>de</strong> dim<strong>en</strong>sion igual al numero <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas consi<strong>de</strong>radas, <strong>de</strong> forma que si la com-<br />

pon<strong>en</strong>te j <strong>de</strong> este vector es un 1 (o un 0), <strong>en</strong>tonces la c<strong>en</strong>tral j esta acoplada (o <strong>de</strong>sacoplada)<br />

<strong>en</strong> la etapa consi<strong>de</strong>rada. Esta <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> estado solo conti<strong>en</strong>e informacion acerca d<strong>el</strong> estado<br />

<strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to o <strong>de</strong>sacoplami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> cada c<strong>en</strong>tral <strong>en</strong> cada etapa pero no indica <strong>el</strong> numero <strong>de</strong>


1.3 Revision bibliogra¯ca 11<br />

horas que lleva la c<strong>en</strong>tral acoplada o <strong>de</strong>sacoplada. Por <strong>el</strong>lo, con esta <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> estado, resulta<br />

dif³cil la inclusion <strong>de</strong> las restricciones d<strong>el</strong> tiempo m³nimo <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to y parada <strong>de</strong> las<br />

c<strong>en</strong>trales termicas as³ como la consi<strong>de</strong>racion <strong>de</strong> costes <strong>de</strong> arranque <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes d<strong>el</strong> tiempo que<br />

lleva parada la c<strong>en</strong>tral (es <strong>de</strong>cir, <strong>de</strong> la temperatura <strong>de</strong> la cal<strong>de</strong>ra). En [132] se especi¯ca una<br />

<strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> estado que re°eja <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> horas que llevan acopladas o <strong>de</strong>sacopladas todas<br />

las c<strong>en</strong>trales termicas consi<strong>de</strong>radas <strong>en</strong> cada nodo d<strong>el</strong> diagrama <strong>de</strong> estados (es <strong>de</strong>cir, <strong>en</strong> cada<br />

estado <strong>de</strong> cada etapa). Esta <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> estado permite t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta las restricciones <strong>de</strong><br />

tiempo m³nimo <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to y parada, a<strong>de</strong>mas <strong>de</strong> la consi<strong>de</strong>racion <strong>de</strong> costes <strong>de</strong> arranque<br />

<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes d<strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong> parada <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral.<br />

Ninguna <strong>de</strong> estas <strong>de</strong>¯niciones <strong>de</strong> estado permite, sin la aplicacion <strong>de</strong> heur³sticos, incluir res-<br />

tricciones que ligan temporalm<strong>en</strong>te variables continuas. Se incluy<strong>en</strong> d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> este tipo <strong>de</strong><br />

restricciones las restricciones <strong>de</strong> rampa maxima <strong>de</strong> subida y bajada <strong>de</strong> carga <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales<br />

termicas as³ como las restricciones <strong>de</strong> combustibles o <strong>en</strong>erg³a, aunque estas ultimas no se su<strong>el</strong><strong>en</strong><br />

consi<strong>de</strong>rar <strong>en</strong> los mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> horizonte temporal <strong>de</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>.<br />

La tecnica <strong>de</strong> la programacion dinamica garantiza la optimalidad <strong>de</strong> la solucion <strong>en</strong>contrada<br />

siempre que se aplique sin utilizar heur³sticos. Sin embargo, los requerimi<strong>en</strong>tos computacionales<br />

d<strong>el</strong> problema aum<strong>en</strong>tan muy rapidam<strong>en</strong>te con <strong>el</strong> tama~no d<strong>el</strong> mismo (<strong>de</strong> forma expon<strong>en</strong>cial con <strong>el</strong><br />

numero <strong>de</strong> estados). Ello provoca <strong>el</strong> que solo sea un metodo valido <strong>de</strong> resolucion para sistemas<br />

peque~nos. Para po<strong>de</strong>r aplicar <strong>el</strong> metodo a sistemas <strong>de</strong> tama~no realista se aplican heur³sticos con<br />

<strong>el</strong> objetivo <strong>de</strong> reducir <strong>el</strong> espacio <strong>de</strong> estados a analizar <strong>en</strong> cada etapa (o espacio <strong>de</strong> busqueda). Esto<br />

implica la perdida <strong>de</strong> garant³a <strong>de</strong> la optimalidad <strong>de</strong> la solucion <strong>en</strong>contrada. A<strong>de</strong>mas, como ya se<br />

ha indicado, resulta muy complejo la consi<strong>de</strong>racion <strong>de</strong> restricciones que ligu<strong>en</strong> temporalm<strong>en</strong>te<br />

variables continuas.<br />

En algunas aplicaciones se han combinado tecnicas <strong>de</strong> programacion dinamica con tecnicas <strong>de</strong><br />

int<strong>el</strong>ig<strong>en</strong>cia arti¯cial. En [94] y [95] se pres<strong>en</strong>ta un metodo que resu<strong>el</strong>ve <strong>en</strong> una primera etapa <strong>el</strong><br />

problema <strong>de</strong> la programacion horaria <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas utilizando tecnicas <strong>de</strong> programacion<br />

dinamica, combinada con heur³sticos para reducir <strong>el</strong> espacio <strong>de</strong> busqueda, y a continuacion<br />

utiliza un sistema experto que re¯na la solucion conseguida.<br />

En [117] se combinan tecnicas <strong>de</strong> programacion dinamica con tecnicas <strong>de</strong> logica borrosa (o<br />

logica difusa, <strong>en</strong> ingles \fuzzy logic") <strong>en</strong> una aplicacion que consi<strong>de</strong>ra cierta incertidumbre <strong>en</strong> la<br />

<strong>de</strong>manda horaria.<br />

Ap<strong>en</strong>as se han empleado tecnicas <strong>de</strong> programacion dinamica para resolver <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la<br />

coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> <strong>de</strong>bido a la di¯cultad que <strong>en</strong>tra~na la inclusion <strong>de</strong><br />

las restricciones <strong>de</strong> conservacion d<strong>el</strong> agua, tambi<strong>en</strong> llamadas restricciones <strong>de</strong> continuidad d<strong>el</strong>


12 Introduccion<br />

agua, (apartado 3.4) que ligan todos los subperiodos d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado <strong>mediante</strong><br />

variables continuas. En [129] se propone discretizar la variable que repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> agua<br />

embalsada y consi<strong>de</strong>rar cada uno <strong>de</strong> los niv<strong>el</strong>es discretizados <strong>de</strong> esta variable un posible estado.<br />

Se emplea este metodo para resolver problemas <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho (ya que las variables <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas se conoc<strong>en</strong> previam<strong>en</strong>te) hidrotermico. Le et al. [72] resu<strong>el</strong>v<strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>de</strong>scomponi<strong>en</strong>do <strong>en</strong> un problema <strong>de</strong> programacion<br />

horaria <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas y <strong>en</strong> un problema <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho hidraulico. Resu<strong>el</strong>v<strong>en</strong> <strong>el</strong> problema<br />

<strong>de</strong> la programacion horaria empleando tecnicas <strong>de</strong> programacion dinamica.<br />

Programacion lineal <strong>en</strong>tera mixta<br />

Los metodos <strong>de</strong> programacion lineal <strong>en</strong>tera mixta plantean <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hi-<br />

drotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> o <strong>de</strong> la programacion horaria <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas [40], [88], [17],<br />

[30] <strong>de</strong> forma lineal e incluy<strong>en</strong>do las variables <strong>en</strong>teras que re°ejan los estados <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to<br />

o las <strong>de</strong>cisiones <strong>de</strong> arranque y parada <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas. Se basan <strong>en</strong> la aplicacion d<strong>el</strong><br />

metodo <strong>de</strong> rami¯cacion y cotas (<strong>en</strong> ingles Branch & Bound).<br />

El metodo <strong>de</strong> rami¯cacion y cotas resulta e¯ci<strong>en</strong>te si no hay muchas variables <strong>en</strong>teras. Sin<br />

embargo, al aum<strong>en</strong>tar <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> variables <strong>en</strong>teras, <strong>el</strong> problema resulta computacionalm<strong>en</strong>te<br />

muy dif³cil <strong>de</strong> resolver. Por <strong>el</strong>lo resultan poco apropiados para sistemas <strong>el</strong>ectricos <strong>de</strong> gran<br />

dim<strong>en</strong>sion. A<strong>de</strong>mas, la necesidad <strong>de</strong> linealizar introduce simpli¯caciones <strong>en</strong> <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado.<br />

Descomposicion <strong>de</strong> B<strong>en</strong><strong>de</strong>rs<br />

Este metodo [41] se basa <strong>en</strong> la <strong>de</strong>scomposicion d<strong>el</strong> problema global (programacion horaria <strong>de</strong><br />

c<strong>en</strong>trales termicas o coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>) <strong>en</strong> un problema maestro y un<br />

subproblema. El problema maestro es un problema <strong>de</strong> optimizacion cuyas variables repres<strong>en</strong>tan<br />

los acoplami<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas. Se trata por tanto <strong>de</strong> un problema <strong>de</strong> programacion<br />

<strong>en</strong>tera 0/1. En <strong>el</strong> subproblema las variables <strong>en</strong>teras (i.e. los acoplami<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales<br />

termicas) se ¯jan a la solucion d<strong>el</strong> maestro y as³ <strong>el</strong> subproblema se ocupa <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminar la<br />

produccion <strong>de</strong> cada c<strong>en</strong>tral. Es pues un problema <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho economico. Se pue<strong>de</strong> utilizar<br />

cualquier algoritmo <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho economico para resolver <strong>el</strong> subproblema.<br />

En cada iteracion <strong>el</strong> problema maestro resu<strong>el</strong>ve un problema <strong>de</strong> programacion <strong>en</strong>tera <strong>de</strong>terminan-<br />

do las variables optimas <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas y <strong>en</strong>viando esta informacion<br />

al subproblema. El subproblema resu<strong>el</strong>ve un algoritmo <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho economico (termico o hi-<br />

drotermico segun se trate <strong>de</strong> la resolucion d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la programacion horaria <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales<br />

termicas o d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>). Resu<strong>el</strong>to <strong>el</strong> sub-


1.3 Revision bibliogra¯ca 13<br />

problema se <strong>en</strong>v³an un conjunto <strong>de</strong> variables duales (d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho economico) al maestro. El<br />

maestro incorpora la informacion que le manda <strong>el</strong> subproblema g<strong>en</strong>erando un nuevo \corte <strong>de</strong><br />

B<strong>en</strong><strong>de</strong>rs" (los cortes <strong>de</strong> B<strong>en</strong><strong>de</strong>rs son las restricciones d<strong>el</strong> problema maestro) <strong>en</strong> cada iteracion.<br />

El metodo <strong>de</strong> la <strong>de</strong>scomposicion <strong>de</strong> B<strong>en</strong><strong>de</strong>rs se aplica tanto al problema <strong>de</strong> la programacion<br />

horaria <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas [120] como al problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

<strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> [5], [51]. La unica difer<strong>en</strong>cia esta <strong>en</strong> <strong>el</strong> subproblema que <strong>en</strong> <strong>el</strong> primer caso es un<br />

<strong>de</strong>spacho economico termico y <strong>en</strong> <strong>el</strong> segundo es un <strong>de</strong>spacho economico hidrotermico. No supone<br />

habitualm<strong>en</strong>te un aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la complejidad d<strong>el</strong> problema <strong>el</strong> incluir c<strong>en</strong>trales hidraulicas ya que<br />

la mayor di¯cultad estriba <strong>en</strong> <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> programacion <strong>en</strong>tera, que no var³a si se incluy<strong>en</strong><br />

c<strong>en</strong>trales hidraulicas.<br />

El gran inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te <strong>de</strong> la aplicacion d<strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> la <strong>de</strong>scomposicion <strong>de</strong> B<strong>en</strong><strong>de</strong>rs al problema<br />

<strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> o al problema <strong>de</strong> la programacion horaria <strong>de</strong><br />

c<strong>en</strong>trales termicas es que <strong>el</strong> problema maestro, problema <strong>de</strong> programacion <strong>en</strong>tera 0/1, sigue si<strong>en</strong>-<br />

do <strong>de</strong> dif³cil resolucion para sistemas <strong>el</strong>ectricos <strong>de</strong> tama~no realista. Para aum<strong>en</strong>tar la e¯ci<strong>en</strong>cia<br />

computacional <strong>en</strong> la resolucion d<strong>el</strong> maestro, algunas restricciones dif³ciles <strong>de</strong> tratar se sustituy<strong>en</strong><br />

por restricciones mas simples. Por ejemplo, <strong>en</strong> [51] no se consi<strong>de</strong>ran las restricciones <strong>de</strong> tiempo<br />

m³nimo <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to y parada, que son restricciones no lineales, sino que se incluye una<br />

restriccion lineal que solo permite un maximo <strong>de</strong> un arranque por c<strong>en</strong>tral y d³a.<br />

Metodos <strong>de</strong> <strong>de</strong>scomposicion primal<br />

Estos metodos [15], [16], [82], [83], [84] <strong>de</strong>scompon<strong>en</strong> <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica<br />

<strong>en</strong> un subproblema hidraulico (que <strong>de</strong>termina la produccion <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales hidraulicas) y un<br />

subproblema termico (que <strong>de</strong>termina la produccion <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas). Estos metodos se<br />

basan <strong>en</strong> la <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> unas funciones <strong>de</strong> coordinacion que r<strong>el</strong>acionan los dos sistemas (termico<br />

e hidraulico). Las funciones <strong>de</strong> coordinacion expresan <strong>el</strong> coste total d<strong>el</strong> sistema <strong>en</strong> funcion <strong>de</strong><br />

la produccion hidraulica. Se <strong>de</strong>¯ne una funcion <strong>de</strong> coordinacion para cada periodo. La llamada<br />

funcion <strong>de</strong> coordinacion primal <strong>de</strong> cierto periodo expresa <strong>el</strong> coste total <strong>de</strong> produccion <strong>en</strong> ese<br />

periodo <strong>en</strong> funcion <strong>de</strong> la produccion hidraulica d<strong>el</strong> mismo. Estas funciones <strong>de</strong> coordinacion<br />

suministran al subproblema hidraulico una informacion mas completa que los costes marginales<br />

que emplean otros metodos <strong>de</strong> <strong>de</strong>scomposicion.<br />

El metodo funciona <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma. Parti<strong>en</strong>do <strong>de</strong> una produccion hidraulica factible,<br />

se obti<strong>en</strong>e la curva <strong>de</strong> la <strong>de</strong>manda que <strong>de</strong>be ser satisfecha por las c<strong>en</strong>trales termicas. Con la<br />

<strong>de</strong>manda termica se resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la programacion horaria <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas (o<br />

subproblema termico) y con la solucion obt<strong>en</strong>ida se construy<strong>en</strong> las funciones <strong>de</strong> coordinacion. A


14 Introduccion<br />

continuacion se resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong> subproblema hidraulico (minimizando <strong>el</strong> coste total <strong>de</strong> produccion,<br />

expresado <strong>en</strong> funcion <strong>de</strong> la produccion hidraulica). Con la solucion d<strong>el</strong> subproblema hidraulico<br />

se resta a la <strong>de</strong>manda d<strong>el</strong> sistema la produccion hidraulica, resultando la <strong>de</strong>manda termica, y<br />

se resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong> subproblema termico ejecutandose otra iteracion.<br />

En [37] se <strong>de</strong>muestra que bajo ciertas hipotesis <strong>el</strong> mecanismo <strong>de</strong> la <strong>de</strong>scomposicion primal es<br />

equival<strong>en</strong>te al mecanismo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana.<br />

La <strong>de</strong>scomposicion primal es robusta, sin embargo <strong>el</strong> subproblema termico que resulta sigue<br />

si<strong>en</strong>do, para sistemas <strong>el</strong>ectricos <strong>de</strong> tama~no realista, un problema <strong>de</strong> gran dim<strong>en</strong>sion y por tanto<br />

dif³cil <strong>de</strong> resolver. El mecanismo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion (o <strong>de</strong>scomposicion) lagrangiana <strong>de</strong>scompone <strong>el</strong><br />

problema original <strong>en</strong> subproblemas <strong>de</strong> m<strong>en</strong>or tama~no (un subproblema por cada c<strong>en</strong>tral termica<br />

y un subproblema por cada cu<strong>en</strong>ca hidraulica). Por <strong>el</strong>lo <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo d<strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion<br />

lagrangiana ha propiciado <strong>el</strong> <strong>de</strong>suso <strong>de</strong> los metodos <strong>de</strong> <strong>de</strong>scomposicion primal.<br />

Algoritmos g<strong>en</strong>eticos<br />

Los algoritmos g<strong>en</strong>eticos [56] constituy<strong>en</strong> tecnicas <strong>de</strong> busqueda <strong>de</strong> soluciones proximas a la<br />

optima inspiradas <strong>en</strong> la g<strong>en</strong>etica y <strong>en</strong> la evolucion <strong>de</strong> los sistemas naturales. Se parte <strong>de</strong> una<br />

poblacion (o conjunto <strong>de</strong> soluciones) g<strong>en</strong>erada aleatoriam<strong>en</strong>te y su¯ci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te gran<strong>de</strong>, <strong>en</strong> la<br />

que cada individuo repres<strong>en</strong>ta una solucion d<strong>el</strong> problema. Mediante procesos <strong>de</strong> s<strong>el</strong>eccion, cruce<br />

y mutacion, a<strong>de</strong>cuadam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>¯nidos, las caracter³stica <strong>de</strong> la solucion inicial mejoran a medida<br />

que avanza <strong>el</strong> proceso evolutivo. Al cabo <strong>de</strong> un numero <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eraciones se llega a una solucion<br />

su¯ci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te bu<strong>en</strong>a d<strong>el</strong> problema.<br />

La e¯ci<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un algoritmo g<strong>en</strong>etico <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>en</strong> gran medida <strong>de</strong> la codi¯cacion <strong>de</strong> las posibles<br />

soluciones al problema (tambi<strong>en</strong> llamadas individuos o cromosomas) <strong>en</strong> forma <strong>de</strong> cad<strong>en</strong>as <strong>de</strong><br />

g<strong>en</strong>es. La codi¯cacion mas empleada, y la mas s<strong>en</strong>cilla, es la codi¯cacion binaria (<strong>en</strong> cuyo caso<br />

cada g<strong>en</strong> es un 0 o un 1 y se alu<strong>de</strong> a los \bits" <strong>en</strong> lugar <strong>de</strong> a los \g<strong>en</strong>es"). Si las soluciones<br />

se codi¯can con cad<strong>en</strong>as muy largas <strong>de</strong> g<strong>en</strong>es (o <strong>de</strong> bits) es probable que <strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to d<strong>el</strong><br />

algoritmo no sea muy e¯caz.<br />

Los algoritmos g<strong>en</strong>eticos son atractivos para resolver problemas <strong>de</strong> optimizacion combinatoria<br />

porque para la resolucion <strong>de</strong> este tipo <strong>de</strong> problemas, que tratan <strong>de</strong> escoger un grupo <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos<br />

<strong>de</strong> un conjunto <strong>de</strong> forma que se minimice cierta funcion objetivo, la codi¯cacion <strong>de</strong> soluciones<br />

resulta s<strong>en</strong>cilla empleando <strong>el</strong> sistema binario. As³ para un problema <strong>de</strong> este tipo, y <strong>de</strong> forma<br />

muy g<strong>en</strong>eral, se pue<strong>de</strong> repres<strong>en</strong>tar cada posible solucion d<strong>el</strong> problema <strong>mediante</strong> un vector <strong>de</strong><br />

dim<strong>en</strong>sion igual al numero <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos totales d<strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> forma que si <strong>el</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to que<br />

ocupa la posicion j es un 1 (o un 0), <strong>en</strong>tonces <strong>el</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to al que esta ligado la posicion j es


1.3 Revision bibliogra¯ca 15<br />

s<strong>el</strong>eccionado (o no es s<strong>el</strong>eccionado).<br />

La programacion horaria <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas es un problema <strong>de</strong> optimizacion combinatoria<br />

ya que la salida principal <strong>de</strong> un algoritmo <strong>de</strong> programacion horaria es <strong>el</strong> conjunto <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales<br />

acopladas. Una vez <strong>de</strong>¯nidas las c<strong>en</strong>trales acopladas se ejecuta un <strong>de</strong>spacho economico para<br />

<strong>de</strong>terminar las producciones optimas.<br />

Para resolver <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la programacion horaria <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas <strong>mediante</strong> algoritmos<br />

g<strong>en</strong>eticos [63], [64], [59], [80], [3], [2] cada individuo, o posible solucion d<strong>el</strong> problema, se repres<strong>en</strong>ta<br />

<strong>mediante</strong> una matriz <strong>de</strong> ceros y unos cuyo numero <strong>de</strong> ¯las es igual al numero <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas<br />

disponibles y cuyo numero <strong>de</strong> columnas es igual al numero <strong>de</strong> subperiodos d<strong>el</strong> horizonte temporal<br />

analizado. Si <strong>el</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to que ocupa la ¯la j y la columna k es un 1 (o un 0), <strong>en</strong>tonces la c<strong>en</strong>tral<br />

j esta acoplada (o <strong>de</strong>sacoplada) <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k.<br />

Los algoritmos g<strong>en</strong>eticos constituy<strong>en</strong> tecnicas heur³sticas <strong>de</strong> busqueda <strong>de</strong> soluciones optimas.<br />

Por <strong>el</strong>lo, no se pue<strong>de</strong> garantizar que la solucion obt<strong>en</strong>ida se acerque a la optima sino solo que<br />

dicha solucion es mejor que otras <strong>en</strong>contradas. Esto quiere <strong>de</strong>cir que para comprobar <strong>el</strong> bu<strong>en</strong><br />

funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un algoritmo g<strong>en</strong>etico se <strong>de</strong>be contrastar con algun otro procedimi<strong>en</strong>to que<br />

garantice la optimalidad (o cuasi-optimalidad) <strong>de</strong> la solucion. Resulta particularm<strong>en</strong>te atractivo<br />

<strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana como <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to <strong>de</strong> contrastacion ya que este metodo<br />

g<strong>en</strong>era una cota inferior y otra cota superior <strong>de</strong> la solucion d<strong>el</strong> problema. Si la solucion que se<br />

consigue <strong>mediante</strong> un algoritmo g<strong>en</strong>etico se situa <strong>en</strong>tre las cotas que proporciona un algoritmo <strong>de</strong><br />

r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana, <strong>en</strong>tonces <strong>el</strong> bu<strong>en</strong> funcionami<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> algoritmo g<strong>en</strong>etico queda probado.<br />

En [3] y [2] se ha contrastado con un procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana [67] un algoritmo<br />

g<strong>en</strong>etico <strong>de</strong> punto interior para la resolucion d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la programacion horaria similar a<br />

los pres<strong>en</strong>tados <strong>en</strong> [63], [64]. El trabajo pres<strong>en</strong>tado <strong>en</strong> [80] tambi<strong>en</strong> contrasta <strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> un algoritmo g<strong>en</strong>etico <strong>mediante</strong> <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> un procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana.<br />

La v<strong>en</strong>taja d<strong>el</strong> uso <strong>de</strong> algoritmos g<strong>en</strong>eticos es la gran °exibilidad <strong>en</strong> <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado. Sin embargo,<br />

requier<strong>en</strong> un <strong>el</strong>evado tiempo <strong>de</strong> calculo y <strong>el</strong>lo implica que para sistemas <strong>el</strong>ectricos <strong>de</strong> tama~no<br />

realista resultan aun poco competitivos con otros procedimi<strong>en</strong>tos. La aplicacion <strong>de</strong> tecnicas <strong>de</strong><br />

computacion paral<strong>el</strong>a permitira <strong>el</strong>iminar este inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te.<br />

R<strong>el</strong>ajacion lagrangiana<br />

El metodo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion (o <strong>de</strong>scomposicion) lagrangiana [70], [42], [38], [39], [28] se basa <strong>en</strong><br />

la resolucion d<strong>el</strong> problema dual d<strong>el</strong> problema que se pret<strong>en</strong><strong>de</strong> resolver (o problema primal). Al<br />

aplicar <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana al problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> (o a la programacion horaria <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas) <strong>el</strong> problema se <strong>de</strong>scompone


16 Introduccion<br />

<strong>en</strong> un subproblema por cada c<strong>en</strong>tral termica y un subproblema por cada cu<strong>en</strong>ca hidraulica (o<br />

bi<strong>en</strong> <strong>en</strong> un subproblema por cada c<strong>en</strong>tral termica). Es <strong>de</strong>cir, gracias a la aplicacion d<strong>el</strong> metodo<br />

<strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana se pasa <strong>de</strong> la resolucion <strong>de</strong> un problema muy complejo y <strong>de</strong> gran<br />

dim<strong>en</strong>sion a la resolucion <strong>de</strong> muchos problemas <strong>de</strong> peque~no tama~no y estructuras homog<strong>en</strong>eas.<br />

Ello permite un mod<strong>el</strong>ado muy <strong>de</strong>tallado d<strong>el</strong> equipo g<strong>en</strong>erador y la aplicacion a cada subproblema<br />

<strong>de</strong> la tecnica <strong>de</strong> optimizacion que mas se adapte a su estructura, a<strong>de</strong>mas <strong>de</strong> la posibilidad <strong>de</strong><br />

emplear <strong>de</strong> forma natural tecnicas <strong>de</strong> computacion paral<strong>el</strong>a.<br />

Por otra parte las variables duales que se obti<strong>en</strong><strong>en</strong> al aplicar <strong>el</strong> metodo ti<strong>en</strong><strong>en</strong> un signi¯ca-<br />

do economico que resulta <strong>de</strong> utilidad tanto <strong>en</strong> los tradicionales sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica<br />

regulados como <strong>en</strong> los mo<strong>de</strong>rnos sistemas liberalizados o <strong>de</strong>sregulados.<br />

Hoy <strong>en</strong> d³a <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana es <strong>el</strong> mas utilizado tanto para resolver <strong>el</strong><br />

problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> como <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la programacion<br />

horaria <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas [89], [86], [11], [131], [7], [130], [85], [102], [128], [67], [68]. El<br />

algoritmo propuesto <strong>en</strong> esta tesis se basa <strong>en</strong> este metodo. En <strong>el</strong> cap³tulo 2 se hace una ext<strong>en</strong>sa<br />

revision bibliogra¯ca <strong>de</strong> los metodos <strong>de</strong> solucion <strong>de</strong> los problemas <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> y <strong>de</strong> la programacion horaria <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas que aparec<strong>en</strong> <strong>en</strong> la literatura.<br />

En <strong>el</strong> cap³tulo 4 se <strong>de</strong>talla la aplicacion <strong>de</strong> este metodo al problema <strong>de</strong> la coordinacion hi-<br />

drotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>. El caballo <strong>de</strong> batalla <strong>de</strong> los metodos <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana esta<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> resolucion d<strong>el</strong> problema dual o, <strong>de</strong> forma equival<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> los metodos <strong>de</strong><br />

actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores (que son las variables duales). En <strong>el</strong> cap³tulo 6 se pres<strong>en</strong>tan<br />

diversos procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores. Algunos <strong>de</strong> <strong>el</strong>los son originales <strong>de</strong><br />

este trabajo <strong>de</strong> investigacion.<br />

1.3.2 Metodos <strong>de</strong> resolucion d<strong>el</strong> problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho hidraulico<br />

El objetivo d<strong>el</strong> problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho hidraulico es <strong>de</strong>terminar la produccion optima <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a<br />

hidro<strong>el</strong>ectrica y otras variables como los caudales <strong>de</strong> agua turbinados o vertidos o los volum<strong>en</strong>es<br />

<strong>de</strong> agua embalsada. El proposito perseguido es maximizar <strong>el</strong> \valor" <strong>de</strong> la <strong>en</strong>erg³a hidro<strong>el</strong>ectrica<br />

producida <strong>en</strong> horizontes temporales que van <strong>de</strong> un d³a a una semana. No hay que olvidar que <strong>en</strong><br />

un sistema <strong>de</strong> produccion hidrotermico, <strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho hidraulico es parte d<strong>el</strong> problema conjunto<br />

<strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> o d<strong>el</strong> problema mas simple d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho<br />

hidrotermico (si las variables que <strong>de</strong>¯n<strong>en</strong> <strong>el</strong> estado <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to o <strong>de</strong>sacoplami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los<br />

grupos termicos son conocidas).<br />

El \valor" asignado a la <strong>en</strong>erg³a hidro<strong>el</strong>ectrica <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> las caracter³sticas d<strong>el</strong> sistema hidraulico<br />

y d<strong>el</strong> tipo y mezcla <strong>de</strong> fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion. Para un sistema <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion <strong>el</strong>ectrica hidraulico


1.3 Revision bibliogra¯ca 17<br />

puro o predominantem<strong>en</strong>te hidraulico, la funcion objetivo (d<strong>el</strong> problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho hidraulico)<br />

pue<strong>de</strong> ser maximizar la <strong>en</strong>erg³a total producida o <strong>el</strong> caudal turbinado [29] (ya que la <strong>en</strong>erg³a<br />

producida y <strong>el</strong> caudal turbinado estan directam<strong>en</strong>te r<strong>el</strong>acionados). Sin embargo, para un siste-<br />

ma mixto hidrotermico, la funcion objetivo pue<strong>de</strong> cont<strong>en</strong>er informacion acerca d<strong>el</strong> coste horario<br />

<strong>de</strong> la <strong>en</strong>erg³a (que <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ra d<strong>el</strong> coste <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas). Esto es lo habitual <strong>en</strong> los<br />

problemas <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho hidrotermico que se resu<strong>el</strong>v<strong>en</strong> <strong>de</strong>scomponi<strong>en</strong>do <strong>en</strong> un subproblema <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>spacho termico y un subproblema <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho hidraulico [51], [79], [52], [34], as³ como <strong>en</strong> los<br />

problemas <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica que se resu<strong>el</strong>v<strong>en</strong> empleando <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion<br />

lagrangiana. En este ultimo caso, la funcion objetivo <strong>de</strong> cada subproblema asociado a cada<br />

cu<strong>en</strong>ca hidraulica se ocupa <strong>de</strong> maximizar <strong>el</strong> b<strong>en</strong>e¯cio at<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do a las se~nales <strong>de</strong> precios hora-<br />

rios (o multiplicadores) que se <strong>de</strong>duc<strong>en</strong> <strong>de</strong> la aplicacion d<strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana<br />

[32], [35], [50], [68].<br />

El problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho hidraulico matematicam<strong>en</strong>te se plantea como un problema <strong>de</strong> optimi-<br />

zacion. Las restricciones <strong>de</strong> conservacion d<strong>el</strong> agua que mod<strong>el</strong>an <strong>el</strong> acoplami<strong>en</strong>to espacio-temporal<br />

exist<strong>en</strong>te <strong>en</strong>tre las c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong> un misma cu<strong>en</strong>ca hidraulica son lineales y pres<strong>en</strong>tan estructura<br />

<strong>de</strong> red. Ello quiere <strong>de</strong>cir que gran parte <strong>de</strong> la matriz <strong>de</strong> restricciones d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> optimiza-<br />

cion con <strong>el</strong> que se resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho hidraulico pres<strong>en</strong>ta estructura <strong>de</strong> red. Exist<strong>en</strong> algoritmos<br />

especializados para problemas con este tipo <strong>de</strong> estructura. Los tiempos <strong>de</strong> resolucion que se<br />

consigu<strong>en</strong> son mejores que los que se obti<strong>en</strong><strong>en</strong> con algoritmos <strong>de</strong> resolucion <strong>de</strong> problemas <strong>de</strong><br />

optimizacion <strong>de</strong> proposito g<strong>en</strong>eral.<br />

En [53] pue<strong>de</strong> <strong>en</strong>contrarse un procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> resolucion para <strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho hidrotermico don<strong>de</strong><br />

se explota la estructura <strong>de</strong> red <strong>de</strong> las restricciones <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> equipo hidraulico y se<br />

mod<strong>el</strong>a, tambi<strong>en</strong> con estructura <strong>de</strong> red <strong>el</strong> equipo termico y la red <strong>de</strong> transporte. As³, <strong>el</strong> problema<br />

conjunto d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho hidrotermico pres<strong>en</strong>ta estructura <strong>de</strong> red y se resu<strong>el</strong>ve <strong>de</strong> forma e¯ci<strong>en</strong>te.<br />

En [34] se trata <strong>el</strong> problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho hidrotermico <strong>de</strong> un sistema cuya proporcion <strong>de</strong> ge-<br />

neracion hidraulica es mucho mayor que la termica. Empleando metodos <strong>de</strong> <strong>de</strong>scomposicion <strong>el</strong><br />

problema se <strong>de</strong>scompone <strong>en</strong> un subproblema que conti<strong>en</strong>e la informacion d<strong>el</strong> equipo termico y la<br />

red <strong>de</strong> transporte por cada subperiodo d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado y un subproblema que<br />

mod<strong>el</strong>a <strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> equipo hidraulico <strong>en</strong> todo <strong>el</strong> horizonte temporal analizado. Todos<br />

los subproblemas pres<strong>en</strong>tan estructura <strong>de</strong> red y se resu<strong>el</strong>v<strong>en</strong> utilizando tecnicas que aprovechan<br />

esta estructura. En [52] pue<strong>de</strong> <strong>en</strong>contrarse otra refer<strong>en</strong>cia refer<strong>en</strong>te al problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spa-<br />

cho hidrotermico <strong>en</strong> la que se utilizan tecnicas <strong>de</strong> <strong>de</strong>scomposicion y se resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong> subproblema<br />

hidraulico aprovechando su estructura <strong>de</strong> red.


18 Introduccion<br />

1.4 Planteami<strong>en</strong>to y objetivos <strong>de</strong> la tesis<br />

Esta tesis se ocupa d<strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> un mod<strong>el</strong>o <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong><br />

<strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana. El problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica es<br />

un problema <strong>de</strong> optimizacion no lineal que incluye variables <strong>en</strong>teras y continuas. Para sistemas<br />

<strong>el</strong>ectricos <strong>de</strong> tama~no realista es a<strong>de</strong>mas <strong>de</strong> gran dim<strong>en</strong>sion. Su resolucion es compleja.<br />

El metodo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana es <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to hoy <strong>en</strong> d³a mas utilizado para resolver<br />

este problema. Al aplicar <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana <strong>el</strong> problema original se <strong>de</strong>scom-<br />

pone <strong>en</strong> un subproblema por cada c<strong>en</strong>tral termica y un subproblema por cada cu<strong>en</strong>ca hidraulica.<br />

As³, se pasa <strong>de</strong> la resolucion <strong>de</strong> un problema <strong>de</strong> gran complejidad y gran dim<strong>en</strong>sion a la resolu-<br />

cion <strong>de</strong> muchos subproblemas <strong>de</strong> peque~no tama~no y estructuras homog<strong>en</strong>eas. Esto permite <strong>el</strong><br />

mod<strong>el</strong>ado muy <strong>de</strong>tallado d<strong>el</strong> equipo g<strong>en</strong>erador. Otros metodos <strong>de</strong> resolucion empleados <strong>en</strong> la<br />

literatura (apartado 1.3.1) no son capaces <strong>de</strong> resolver problemas <strong>de</strong> optimizacion tan complejos<br />

(por su no linealidad y no difer<strong>en</strong>ciabilidad) y <strong>de</strong> tan gran dim<strong>en</strong>sion y, para hacer <strong>el</strong> problema<br />

computacionalm<strong>en</strong>te resoluble, introduc<strong>en</strong> simpli¯caciones <strong>en</strong> <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado. La principal v<strong>en</strong>taja<br />

d<strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana es que permite un mod<strong>el</strong>ado muy preciso d<strong>el</strong> equipo<br />

g<strong>en</strong>erador.<br />

A<strong>de</strong>mas <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana permite la aplicacion <strong>de</strong> forma natural <strong>de</strong> tecnicas<br />

<strong>de</strong> computacion paral<strong>el</strong>a, ya que <strong>el</strong> problema original se <strong>de</strong>scompone <strong>en</strong> subproblemas, con la<br />

consigui<strong>en</strong>te mejora <strong>en</strong> tiempo <strong>de</strong> calculo.<br />

Otra <strong>de</strong> las v<strong>en</strong>tajas d<strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana es que, como subproducto d<strong>el</strong><br />

procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> resolucion, se extra<strong>en</strong> los valores <strong>de</strong> ciertas variables duales cuyo signi¯cado<br />

economico resulta <strong>de</strong> utilidad. En los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica c<strong>en</strong>tralizados, estas varia-<br />

bles ayudan a la <strong>el</strong>aboracion <strong>de</strong> tarifas. En los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica liberalizados o<br />

<strong>de</strong>sregulados, estas variables son una medida d<strong>el</strong> precio <strong>de</strong> la <strong>en</strong>erg³a d<strong>el</strong> mercado.<br />

El metodo <strong>de</strong> resolucion d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> que<br />

se <strong>de</strong>sarrolla <strong>en</strong> esta tesis fue concebido <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la optica <strong>de</strong> los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica<br />

regulados. Sin embargo, resulta una herrami<strong>en</strong>ta util tanto para <strong>el</strong> operador d<strong>el</strong> mercado como<br />

para <strong>el</strong> operador d<strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> los emerg<strong>en</strong>tes sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica liberalizados, ya<br />

que <strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana simula <strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un<br />

mercado <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica.<br />

El metodo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana se basa <strong>en</strong> <strong>el</strong> planteami<strong>en</strong>to y resolucion <strong>de</strong> un problema<br />

dual d<strong>el</strong> problema original (o problema primal). El problema dual es <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> optimizacion<br />

<strong>de</strong> una funcion concava (la funcion dual). Las variables d<strong>el</strong> problema dual (o variables duales)


1.4 Planteami<strong>en</strong>to y objetivos <strong>de</strong> la tesis 19<br />

son los multiplicadores <strong>de</strong> Lagrange.<br />

La mayor di¯cultad d<strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana estriba <strong>en</strong> <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> actua-<br />

lizacion <strong>de</strong> multiplicadores. Tradicionalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica <strong>el</strong> metodo casi<br />

exclusivam<strong>en</strong>te utilizado era <strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te. Reci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te [98], [78] han aparecido<br />

otros metodos mas so¯sticados basados <strong>en</strong> <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> los Bundle Methods 3 .<br />

La funcion dual d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> pres<strong>en</strong>ta una<br />

estructura tipo \meseta". Esto quiere <strong>de</strong>cir que al tratar <strong>de</strong> <strong>en</strong>contrar <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> va-<br />

riables (variables duales) que maximiza esta funcion se consigu<strong>en</strong> valores r<strong>el</strong>ativam<strong>en</strong>te distintos<br />

d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> variables con los que <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual ap<strong>en</strong>as var³a.<br />

En problemas con estructura tipo \meseta" <strong>el</strong> criterio <strong>de</strong> parada d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> optimizacion<br />

es la converg<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> la funcion objetivo, ya que conseguir tambi<strong>en</strong> converg<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>el</strong> vector <strong>de</strong><br />

variables ti<strong>en</strong>e un coste computacional <strong>de</strong>masiado <strong>el</strong>evado. Particularm<strong>en</strong>te, los procedimi<strong>en</strong>tos<br />

<strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> que aparec<strong>en</strong> <strong>en</strong> la literatura ¯nalizan la resolucion<br />

d<strong>el</strong> problema dual cuando la funcion dual converge o bi<strong>en</strong> cuando se han ejecutado un numero<br />

<strong>de</strong> iteraciones ¯jado a priori. No se ha <strong>en</strong>contrado ninguna refer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> la literatura que se<br />

preocupe <strong>de</strong> la converg<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> las variables duales.<br />

Para tratar <strong>de</strong> ac<strong>el</strong>erar la converg<strong>en</strong>cia d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong><br />

<strong>plazo</strong>, con estructura tipo \meseta", se pued<strong>en</strong> aplicar tecnicas <strong>en</strong>caminadas a convexi¯car. Este<br />

es <strong>el</strong> proposito <strong>de</strong> las tecnicas d<strong>el</strong> lagrangiano aum<strong>en</strong>tado [6], [7], [104]. El gran inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong> estas tecnicas es que se pier<strong>de</strong> <strong>el</strong> signi¯cado f³sico <strong>de</strong> los multiplicadores y <strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong>ja<br />

<strong>de</strong> ser a<strong>de</strong>cuado para simular <strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un mercado <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica.<br />

En un mod<strong>el</strong>o <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> para un sistema <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica<br />

regulado no ti<strong>en</strong>e s<strong>en</strong>tido perseguir la converg<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> las variables duales, una vez que la<br />

funcion dual ya ha convergido, por <strong>el</strong> <strong>el</strong>evado coste computacional que esto supone y la mejora<br />

practicam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>spreciable que se consigue <strong>en</strong> <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual y, pot<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>te, <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> coste total <strong>de</strong> explotacion d<strong>el</strong> sistema.<br />

Sin embargo, <strong>en</strong> un sistema <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica liberalizado las variables d<strong>el</strong> problema dual<br />

<strong>de</strong>b<strong>en</strong> converger antes <strong>de</strong> ¯nalizar <strong>el</strong> proceso. El motivo es que estas variables indican <strong>el</strong> precio<br />

que <strong>el</strong> mercado paga por cada unidad <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a producida <strong>en</strong> cada subperiodo (t³picam<strong>en</strong>te una<br />

hora) d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado. Por <strong>el</strong>lo estas variables seran las que <strong>de</strong>termin<strong>en</strong> que<br />

c<strong>en</strong>trales suministraran la <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica d<strong>el</strong> sistema <strong>en</strong> cada hora, que seran aqu<strong>el</strong>las que sean<br />

3 Los Bundle Methods, <strong>de</strong>sarrollados fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te por Lemarechal y su equipo [91], [116], [54], son metodos<br />

<strong>de</strong> optimizacion <strong>de</strong> funciones no difer<strong>en</strong>ciables que utilizan la informacion acumulada <strong>de</strong> la funcion a resolver,<br />

fr<strong>en</strong>te al tradicional metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te que utiliza <strong>en</strong> cada iteracion unicam<strong>en</strong>te la informacion obt<strong>en</strong>ida <strong>en</strong><br />

dicha iteracion.


20 Introduccion<br />

capaces <strong>de</strong>, al m<strong>en</strong>os, recuperar sus costes. Si estas variables no han convergido (o no se han<br />

estabilizado) <strong>en</strong> <strong>el</strong> algoritmo que las g<strong>en</strong>era, <strong>en</strong>tonces se esta favoreci<strong>en</strong>do a unos g<strong>en</strong>eradores<br />

fr<strong>en</strong>te a otros. Por tanto, para que <strong>el</strong> mercado <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica sea ecuanime y transpar<strong>en</strong>te<br />

a todos, las variables duales <strong>de</strong>b<strong>en</strong> converger.<br />

Las principales aportaciones <strong>de</strong> esta tesis han sido:<br />

² Desarrollo <strong>de</strong> un procedimi<strong>en</strong>to novedoso <strong>de</strong> resolucion d<strong>el</strong> problema dual <strong>de</strong> la coordi-<br />

nacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> <strong>en</strong> dos etapas. El objetivo es la consecucion <strong>de</strong><br />

converg<strong>en</strong>cia no solo <strong>en</strong> <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual, sino tambi<strong>en</strong> <strong>en</strong> los valores <strong>de</strong> las varia-<br />

bles duales. Esto permite la utilizacion d<strong>el</strong> algoritmo propuesto <strong>en</strong> los mo<strong>de</strong>rnos <strong>en</strong>tornos<br />

liberalizados <strong>de</strong> los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica.<br />

² Desarrollo <strong>de</strong> un metodo original <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores (Metodo <strong>de</strong> los hiper-<br />

planos secantes con control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo al numero<br />

<strong>de</strong> hiperplanos), aplicacion al problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> pla-<br />

zo y contrastacion <strong>de</strong> su funcionami<strong>en</strong>to con otros metodos que aparec<strong>en</strong> <strong>en</strong> la literatura<br />

(metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te y metodo basado <strong>en</strong> las formas primales <strong>de</strong> los Bundle Methods<br />

o metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion) y con otros metodos tambi<strong>en</strong> nove-<br />

dosos <strong>de</strong> este trabajo <strong>de</strong> investigacion. Este metodo ha resultado ser computacionalm<strong>en</strong>te<br />

e¯ci<strong>en</strong>te, superando <strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los otros metodos analizados.<br />

² Desarrollo y aplicacion al problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> d<strong>el</strong><br />

metodo <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con l³mite maximo<br />

al numero <strong>de</strong> hiperplanos. Este metodo se basa <strong>en</strong> <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes<br />

(metodo <strong>de</strong> solucion <strong>de</strong> problemas <strong>de</strong> optimizacion no difer<strong>en</strong>ciables). No se ha <strong>en</strong>contrado<br />

ningun refer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> la literatura <strong>de</strong> la aplicacion d<strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes<br />

al problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>.<br />

Utilizando una s<strong>en</strong>cilla i<strong>de</strong>a se manti<strong>en</strong>e limitado <strong>el</strong> tama~no d<strong>el</strong> problema a resolver al apli-<br />

car <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes, con lo que se manti<strong>en</strong>e acotada su complejidad y<br />

aum<strong>en</strong>ta, <strong>de</strong> este modo, la e¯ci<strong>en</strong>cia computacional (respecto a la e¯ci<strong>en</strong>cia d<strong>el</strong> metodo <strong>de</strong><br />

los hiperplanos secantes). El procedimi<strong>en</strong>to utilizado para limitar <strong>el</strong> tama~no d<strong>el</strong> problema<br />

es simple y e¯ci<strong>en</strong>te. No se ha <strong>en</strong>contrado <strong>en</strong> la literatura matematica especializada un<br />

metodo como este, aunque s³ se han aplicado otros procedimi<strong>en</strong>tos mas complejos. Se ha<br />

contrastado <strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> este metodo con otros metodos originales o que aparec<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> la literatura. Este metodo fue <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> partida para <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo d<strong>el</strong> metodo <strong>de</strong><br />

los hiperplanos secantes con control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo<br />

al numero <strong>de</strong> hiperplanos al que se hace refer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> punto anterior, por eso resulta


1.4 Planteami<strong>en</strong>to y objetivos <strong>de</strong> la tesis 21<br />

interesante analizar su comportami<strong>en</strong>to para establecer comparaciones.<br />

² Desarrollo <strong>de</strong> un mod<strong>el</strong>o <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores que combina las formas pri-<br />

males <strong>de</strong> los Bundle Methods (<strong>de</strong>sarrolladas por <strong>el</strong> equipo <strong>de</strong> Lemarechal y aplicadas al<br />

problema d<strong>el</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> <strong>en</strong> [98]) con <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los<br />

hiperplanos secantes con control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo<br />

al numero <strong>de</strong> hiperplanos al que se hace refer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>el</strong> primer punto. Este metodo se<br />

comporta peor que <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con control dinamico <strong>de</strong> la region<br />

<strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos al que se hace refer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

primer punto. Por <strong>el</strong>lo no se pres<strong>en</strong>tan casos <strong>de</strong> estudio que utilic<strong>en</strong> este procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores.<br />

² Formulacion, analisis <strong>de</strong>tallado y estudio d<strong>el</strong> signi¯cado economico <strong>de</strong> los multiplicadores<br />

<strong>de</strong> varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> que se difer<strong>en</strong>cian <strong>en</strong>tre s³<br />

<strong>en</strong> las restricciones <strong>de</strong> carga consi<strong>de</strong>radas y <strong>en</strong> la forma como se mod<strong>el</strong>an tales restricciones.<br />

Los mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> que aparec<strong>en</strong> <strong>en</strong> la literatura<br />

t³picam<strong>en</strong>te solo consi<strong>de</strong>ran restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda y <strong>de</strong> reserva rodante. Muy pocas<br />

refer<strong>en</strong>cias incluy<strong>en</strong> restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda m³nima. No se ha <strong>en</strong>contrado ninguna refe-<br />

r<strong>en</strong>cia que incluya restricciones <strong>de</strong> regulacion hacia arriba y hacia abajo.<br />

En esta tesis se han mod<strong>el</strong>ado las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante <strong>de</strong> diversas formas. No<br />

se ha <strong>en</strong>contrado <strong>en</strong> la literatura ningun mod<strong>el</strong>o <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong><br />

<strong>plazo</strong>, ni <strong>de</strong> programacion horaria <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas, que incluya estas restricciones <strong>en</strong><br />

la forma mas compleja que se ha utilizado <strong>en</strong> esta tesis. La formulacion mas compleja <strong>de</strong><br />

las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante que se incluye <strong>en</strong> esta tesis, es con la que se protege<br />

mas contra la posibilidad <strong>de</strong> no ser capaz <strong>de</strong> suministrar la <strong>de</strong>manda. Resulta pues la<br />

formulacion mas a<strong>de</strong>cuada para conseguir un sistema muy seguro (es <strong>de</strong>cir, con altas<br />

garant³as <strong>en</strong> <strong>el</strong> suministro <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica).<br />

El mod<strong>el</strong>o mas completo <strong>de</strong> todos los analizados incluye restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda, reserva<br />

rodante, <strong>de</strong>manda m³nima y regulacion hacia arriba y hacia abajo. No se ha <strong>en</strong>contrado<br />

<strong>en</strong> la literatura ninguna refer<strong>en</strong>cia que consi<strong>de</strong>re todas estas restricciones.<br />

Un mod<strong>el</strong>o <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> que incluya todas estas restric-<br />

ciones podr³a ser una herrami<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> ayuda para <strong>el</strong> operador d<strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> un sistema <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica liberalizado. Tambi<strong>en</strong> pue<strong>de</strong> resultar <strong>de</strong> utilidad <strong>en</strong> un <strong>en</strong>torno c<strong>en</strong>trali-<br />

zado para <strong>el</strong> analisis completo d<strong>el</strong> problema.<br />

Otros objetivos <strong>de</strong> la tesis han sido:


22 Introduccion<br />

² Desarrollo <strong>de</strong> un algoritmo <strong>de</strong> programacion dinamica para la programacion horaria <strong>de</strong><br />

una c<strong>en</strong>tral termica <strong>en</strong> respuesta a se~nales economicas (los multiplicadores <strong>de</strong> Lagrange o<br />

variables duales).<br />

² Desarrollo <strong>de</strong> un algoritmo para conseguir una solucion primal factible a partir <strong>de</strong> la<br />

solucion d<strong>el</strong> problema dual (dada la no convexidad d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hi-<br />

drotermica).<br />

² Desarrollo <strong>de</strong> un algoritmo <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho economico multiperiodo.<br />

² Implantacion informatica, aplicacion d<strong>el</strong> algoritmo propuesto a casos <strong>de</strong> estudio <strong>de</strong> tama~no<br />

realista basados <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema <strong>el</strong>ectrico p<strong>en</strong>insular espa~nol, contrastacion con los resultados<br />

que se consigu<strong>en</strong> con otros metodos (tambi<strong>en</strong> implem<strong>en</strong>tados por la autora) y analisis <strong>de</strong><br />

los resultados.<br />

1.5 Organizacion <strong>de</strong> la tesis<br />

Esta tesis se organiza <strong>en</strong> nueve cap³tulos y dos ap<strong>en</strong>dices.<br />

En este primer cap³tulo se pres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> cambio que esta aconteci<strong>en</strong>do <strong>en</strong> los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a<br />

<strong>el</strong>ectrica don<strong>de</strong>, <strong>en</strong> cada vez mas pa³ses, se esta evolucionando <strong>de</strong>s<strong>de</strong> un mercado <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a<br />

regulado a base <strong>de</strong> tarifas a un mercado libre <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica. Se introduce <strong>el</strong> problema<br />

<strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> y los metodos <strong>de</strong> solucion que aparec<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

la literatura para resolver no solo este problema sino tambi<strong>en</strong> los problemas r<strong>el</strong>acionados <strong>de</strong><br />

programacion horaria <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas y <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho hidraulico. Se pres<strong>en</strong>tan los objetivos<br />

<strong>de</strong> la tesis y la organizacion <strong>en</strong> cap³tulos <strong>de</strong> la misma.<br />

En <strong>el</strong> cap³tulo 2 se lleva a cabo una <strong>de</strong>tallada revision bibliogra¯ca <strong>de</strong> los procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> re-<br />

solucion <strong>de</strong> los problemas <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> y <strong>de</strong> la programacion<br />

horaria <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas que emplean tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana.<br />

En <strong>el</strong> cap³tulo 3 se formula matematicam<strong>en</strong>te <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>. Se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong>talle los equipos <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion termico e hidraulico, sus<br />

restricciones tecnicas y los costes asociados a su produccion <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica. Tambi<strong>en</strong> se<br />

formulan <strong>de</strong> forma g<strong>en</strong>eral las posibles restricciones <strong>de</strong> carga que se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> cumplir utilizando <strong>de</strong><br />

forma conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te los recursos termicos e hidraulicos.<br />

En <strong>el</strong> cap³tulo 4 se expone <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> resolucion propuesto. Se comi<strong>en</strong>za explicando<br />

la aplicacion d<strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana al problema <strong>de</strong> la coordinacion<br />

hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> para <strong>de</strong>sembocar <strong>en</strong> <strong>el</strong> algoritmo <strong>en</strong> tres fases (o bi<strong>en</strong> <strong>en</strong> cuatro


1.5 Organizacion <strong>de</strong> la tesis 23<br />

etapas) <strong>de</strong>sarrollado. A<strong>de</strong>mas, se plantean <strong>de</strong> diversas formas las restricciones <strong>de</strong> carga que<br />

se pres<strong>en</strong>taron <strong>en</strong> <strong>el</strong> cap³tulo anterior. At<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do a las restricciones <strong>de</strong> carga consi<strong>de</strong>radas se<br />

formulan <strong>en</strong> <strong>de</strong>talle ocho mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> analizando <strong>el</strong><br />

signi¯cado economico <strong>de</strong> los multiplicadores que aparec<strong>en</strong> <strong>en</strong> cada uno <strong>de</strong> los mod<strong>el</strong>os. Estos<br />

ocho mod<strong>el</strong>os se <strong>de</strong>sarrollan <strong>en</strong> los cap³tulos 4, 5 y 6. En <strong>el</strong> ultimo apartado <strong>de</strong> este cap³tulo<br />

se muestra la utilidad d<strong>el</strong> algoritmo propuesto tanto <strong>en</strong> los tradicionales sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a<br />

<strong>el</strong>ectrica c<strong>en</strong>tralizados como <strong>en</strong> los emerg<strong>en</strong>tes sistemas liberalizados.<br />

El cap³tulo 5 se re¯ere a los subproblemas <strong>en</strong> que se <strong>de</strong>scompone <strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado<br />

(un subproblema por cada c<strong>en</strong>tral termica y un subproblema por cada cu<strong>en</strong>ca hidraulica). Se<br />

pres<strong>en</strong>tan dos procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> resolucion d<strong>el</strong> problema asociado a cada c<strong>en</strong>tral termica (esto<br />

es, la programacion horaria <strong>de</strong> cada c<strong>en</strong>tral termica <strong>en</strong> respuesta a se~nales economicas) basados<br />

<strong>en</strong> tecnicas <strong>de</strong> programacion dinamica y que se difer<strong>en</strong>cian <strong>en</strong>tre s³ <strong>en</strong> la <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> estado<br />

empleada. Se especi¯ca la forma <strong>de</strong> aplicar estos procedimi<strong>en</strong>tos a cada uno <strong>de</strong> los ocho mod<strong>el</strong>os<br />

que se pres<strong>en</strong>tan <strong>en</strong> <strong>el</strong> cap³tulo 4. Respecto a los subproblemas hidraulicos, no se ha llevado a<br />

cabo ninguna investigacion ni <strong>de</strong>sarrollo respecto a metodos <strong>de</strong> resolucion <strong>de</strong> este tipo <strong>de</strong> sub-<br />

problemas. Se resu<strong>el</strong>v<strong>en</strong> los subproblemas hidraulicos utilizando un optimizador comercial. En<br />

este cap³tulo se formulan los subproblemas hidraulicos asociados a los ocho mod<strong>el</strong>os introducidos<br />

<strong>en</strong> cap³tulo 4.<br />

El cap³tulo 6 se c<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> los procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores. Estos procedi-<br />

mi<strong>en</strong>tos constituy<strong>en</strong> <strong>el</strong> caballo <strong>de</strong> batalla <strong>de</strong> los metodos <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>mediante</strong><br />

r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana. La funcion dual d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

<strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> es una funcion no difer<strong>en</strong>ciable y por tanto, los procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> actualizacion<br />

<strong>de</strong> multiplicadores que se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> <strong>en</strong> este cap³tulo se pued<strong>en</strong> aplicar a la, matematicam<strong>en</strong>te<br />

compleja, tarea <strong>de</strong> resolucion <strong>de</strong> problemas <strong>de</strong> optimizacion no difer<strong>en</strong>ciable. En este cap³tulo<br />

se hace una revision bibliogra¯ca <strong>de</strong> metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores que aparec<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> la literatura <strong>de</strong> los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica y <strong>de</strong> metodos <strong>de</strong> optimizacion no difer<strong>en</strong>-<br />

ciable que aparec<strong>en</strong> <strong>en</strong> la literatura matematica. A continuacion se pres<strong>en</strong>tan varios metodos<br />

<strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores clasi¯candolos segun sus caracter³sticas. Algunos <strong>de</strong> estos<br />

procedimi<strong>en</strong>tos son originales <strong>de</strong> este trabajo <strong>de</strong> investigacion. Para ¯nalizar, se aplican estos<br />

metodos a los ocho mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica que se pres<strong>en</strong>tan <strong>en</strong> <strong>el</strong> cap³tulo 4.<br />

El cap³tulo 7 se re¯ere a la solucion d<strong>el</strong> problema primal. Completa la informacion pres<strong>en</strong>tada<br />

<strong>en</strong> los cap³tulos 4, 5 y 6. Se motiva y se pres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to empleado para solucionar<br />

<strong>el</strong> problema dual consigui<strong>en</strong>do no solo converg<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual sino tambi<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> los multiplicadores (o variables duales). A<strong>de</strong>mas se explica <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to empleado para<br />

conseguir una solucion primal factible a partir <strong>de</strong> la solucion d<strong>el</strong> problema dual.


24 Introduccion<br />

En <strong>el</strong> cap³tulo 8 se muestran algunos <strong>de</strong> los resultados computacionales fruto <strong>de</strong> este trabajo <strong>de</strong><br />

investigacion. En la primera parte d<strong>el</strong> cap³tulo se comparan varios procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> actuali-<br />

zacion <strong>de</strong> multiplicadores (algunos <strong>de</strong> <strong>el</strong>los originales <strong>de</strong> este trabajo <strong>de</strong> investigacion). En la<br />

segunda parte se pres<strong>en</strong>tan los resultados que se obti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>de</strong> la aplicacion d<strong>el</strong> algoritmo propues-<br />

to a dos casos <strong>de</strong> estudio <strong>de</strong>stacandose las propieda<strong>de</strong>s d<strong>el</strong> metodo. Todos los casos <strong>de</strong> estudio<br />

incluidos <strong>en</strong> este cap³tulo son <strong>de</strong> tama~no realista y estan basados <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion<br />

p<strong>en</strong>insular espa~nol.<br />

En <strong>el</strong> cap³tulo 9 se resume <strong>el</strong> trabajo realizado, se pres<strong>en</strong>tan las conclusiones y se propon<strong>en</strong><br />

l³neas <strong>de</strong> trabajo futuro.<br />

El ap<strong>en</strong>dice A conti<strong>en</strong>e los datos <strong>de</strong> <strong>en</strong>trada y parte <strong>de</strong> los ¯cheros <strong>de</strong> salida <strong>de</strong> una <strong>de</strong> la<br />

simulaciones que se pres<strong>en</strong>tan <strong>en</strong> <strong>el</strong> cap³tulo 8.<br />

El ap<strong>en</strong>dice B incluye un art³culo r<strong>el</strong>acionado con este trabajo y aprobado para su publicacion<br />

<strong>en</strong> IEEE Transactions on Power Systems.


Cap³tulo 2<br />

Coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

<strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong><br />

r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana. Revision<br />

bibliogra¯ca<br />

2.1 Introduccion<br />

El metodo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana [70], [42], [38], [39] se basa <strong>en</strong> la <strong>de</strong>¯nicion y resolucion <strong>de</strong><br />

un problema dual d<strong>el</strong> problema original que se quiere resolver (problema primal). El problema<br />

dual resulta <strong>de</strong> mas facil resolucion que <strong>el</strong> problema primal. De ah³ <strong>el</strong> interes <strong>en</strong> resolver <strong>el</strong><br />

problema primal a partir <strong>de</strong> la resolucion d<strong>el</strong> problema dual.<br />

Si <strong>el</strong> problema primal es convexo, <strong>en</strong>tonces la solucion optima d<strong>el</strong> problema primal coinci<strong>de</strong> con<br />

la solucion optima d<strong>el</strong> problema dual y por tanto, resu<strong>el</strong>to <strong>el</strong> problema dual queda resu<strong>el</strong>to <strong>el</strong><br />

problema primal. En caso contrario, la solucion d<strong>el</strong> problema dual no coinci<strong>de</strong> con la solucion<br />

d<strong>el</strong> problema primal aunque constituye una cota inferior. En este caso, no basta con resolver<br />

<strong>el</strong> problema dual sino que hace falta algun procedimi<strong>en</strong>to adicional para <strong>en</strong>contrar una solucion<br />

primal factible (con un grado <strong>de</strong> bondad su¯ci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te bu<strong>en</strong>o) a partir <strong>de</strong> la solucion d<strong>el</strong><br />

problema dual.<br />

El problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> es no convexo y por tanto la<br />

solucion optima d<strong>el</strong> problema dual no coinci<strong>de</strong> con la solucion optima d<strong>el</strong> problema primal. Por<br />

<strong>el</strong>lo y dada la di¯cultad que parec³a <strong>en</strong>tra~nar la consecucion <strong>de</strong> una solucion primal factible a<br />

partir <strong>de</strong> la solucion d<strong>el</strong> problema dual, no se empezaron a utilizar las tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion<br />

lagrangiana (como herrami<strong>en</strong>ta principal) para resolver este tipo <strong>de</strong> problemas hasta los a~nos<br />

80.<br />

25


26 Coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana. Revision bibliogra¯ca<br />

A ¯nales <strong>de</strong> los 70 y principios <strong>de</strong> los 80, las tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana se com<strong>en</strong>zaron<br />

a emplear <strong>en</strong> la resolucion d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica como herrami<strong>en</strong>ta <strong>de</strong><br />

ayuda, para g<strong>en</strong>erar cotas inferiores, <strong>en</strong> los algoritmos <strong>de</strong> rami¯cacion y cotas 1 (<strong>en</strong> ingles Branch<br />

& Bound) [89], [71].<br />

Ya <strong>en</strong> los 80, Merlin y Sandrin [86] fueron los primeros <strong>en</strong> utilizar las tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion<br />

lagrangiana como herrami<strong>en</strong>ta principal para resolver un problema <strong>de</strong> la programacion horaria<br />

<strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas. El algoritmo propuesto [86] se basa <strong>en</strong> la observacion <strong>de</strong> que si se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra<br />

una solucion al problema dual que cumple las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante, <strong>en</strong>tonces es facil<br />

<strong>en</strong>contrar una solucion al problema primal con solo ¯jar las variables <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> las<br />

c<strong>en</strong>trales termicas al valor que toman las mismas <strong>en</strong> la solucion factible d<strong>el</strong> problema dual<br />

<strong>en</strong>contrada y ejecutar un algoritmo <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho economico. El metodo propuesto se basa <strong>en</strong> la<br />

resolucion iterativa d<strong>el</strong> problema dual y, <strong>en</strong> aqu<strong>el</strong>las iteraciones <strong>en</strong> que la solucion d<strong>el</strong> problema<br />

dual cumple las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante d<strong>el</strong> problema primal, <strong>en</strong> la obt<strong>en</strong>cion <strong>de</strong> una<br />

solucion primal factible (<strong>mediante</strong> la ejecucion <strong>de</strong> un <strong>de</strong>spacho economico). Cuando la difer<strong>en</strong>cia<br />

r<strong>el</strong>ativa <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> valor maximo <strong>de</strong> la funcion objetivo d<strong>el</strong> problema dual (cota inferior d<strong>el</strong> valor<br />

optimo d<strong>el</strong> problema primal) y <strong>el</strong> m³nimo coste d<strong>el</strong> problema primal <strong>en</strong>contrado (cota superior<br />

d<strong>el</strong> valor optimo d<strong>el</strong> problema primal) sea su¯ci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te peque~na, ¯naliza <strong>el</strong> proceso. La<br />

distancia r<strong>el</strong>ativa <strong>en</strong>tre las cotas superior e inferior constituye una medida <strong>de</strong> calidad <strong>de</strong> la<br />

solucion obt<strong>en</strong>ida. A este procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> resolucion se le llama metodo dual-primal.<br />

A partir <strong>de</strong> [86], se com<strong>en</strong>zaron a utilizar las tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana para resolver<br />

<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la programacion horaria <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas y <strong>el</strong> problema mas g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la<br />

coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>. El algoritmo utilizado fue, <strong>en</strong> principio, <strong>el</strong> propuesto<br />

<strong>en</strong> [86] (metodo dual-primal).<br />

A ¯nales <strong>de</strong> los 80, Zhuang y Galiana [131] <strong>de</strong>sarrollan un algoritmo alternativo al propuesto <strong>en</strong><br />

[86]. Propon<strong>en</strong> resolver <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la programacion horaria <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas <strong>mediante</strong><br />

tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana <strong>en</strong> fases. En la primera fase se soluciona <strong>el</strong> problema dual<br />

y <strong>en</strong> la segunda fase <strong>el</strong> problema primal. La segunda fase se <strong>de</strong>scompone, <strong>de</strong> nuevo, <strong>en</strong> dos<br />

fases <strong>de</strong> forma que <strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> [131] consta <strong>de</strong> tres fases. En la primera fase se resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong><br />

problema dual. En la segunda fase, a partir <strong>de</strong> la solucion optima <strong>de</strong> la fase primera (solucion<br />

d<strong>el</strong> problema dual) se g<strong>en</strong>era una solucion factible <strong>en</strong> reserva rodante para <strong>el</strong> problema primal.<br />

La tercera fase ¯ja las variables <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to al valor que adquier<strong>en</strong> tales variables <strong>en</strong> la<br />

solucion <strong>de</strong> la segunada fase y, a continuacion, ejecuta un <strong>de</strong>spacho economico. La solucion <strong>de</strong><br />

la tercera fase es por tanto una solucion primal factible (cuyo grado <strong>de</strong> bondad se pue<strong>de</strong> medir a<br />

traves <strong>de</strong> la distancia r<strong>el</strong>ativa d<strong>el</strong> coste <strong>de</strong> solucion primal factible y <strong>el</strong> maximo valor <strong>en</strong>contrado<br />

1 En [42] y [38] pue<strong>de</strong> <strong>en</strong>contrarse informacion acerca d<strong>el</strong> uso d<strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana para<br />

resolver problemas <strong>de</strong> programacion <strong>en</strong>tera por <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> rami¯cacion y cotas.


2.2 El metodo <strong>de</strong> resolucion dual-primal 27<br />

d<strong>el</strong> problema dual). A este procedimi<strong>en</strong>to se le llama metodo <strong>de</strong> resolucion <strong>en</strong> fases.<br />

Durante ¯nales <strong>de</strong> los 80 y principios <strong>de</strong> los 90 conviv<strong>en</strong>, <strong>en</strong> la resolucion <strong>de</strong> los problemas <strong>de</strong><br />

coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> (y programacion horaria <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas) <strong>el</strong><br />

metodo <strong>de</strong> resolucion dual-primal y <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> resolucion <strong>en</strong> fases. Las publicaciones reci<strong>en</strong>tes<br />

utilizan <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> resolucion <strong>en</strong> fases.<br />

A<strong>de</strong>mas, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> principios <strong>de</strong> los nov<strong>en</strong>ta, comi<strong>en</strong>zan a aplicarse tecnicas <strong>de</strong> lagrangiano aum<strong>en</strong>-<br />

tado. La tecnica d<strong>el</strong> lagrangiano aum<strong>en</strong>tado se basa <strong>en</strong> la <strong>de</strong>¯nicion y resolucion <strong>de</strong> un problema<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> que no solo se dualizan las restricciones <strong>de</strong> complicacion (que es <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to emplea-<br />

do por <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana) sino que tambi<strong>en</strong> se introduc<strong>en</strong> p<strong>en</strong>alizaciones<br />

cuadraticas con <strong>el</strong> objetivo <strong>de</strong> forzar la factibilidad d<strong>el</strong> problema primal. El grupo <strong>de</strong> investiga-<br />

cion que mas ha contribuido al <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> este tipo <strong>de</strong> tecnicas ha sido <strong>el</strong> grupo <strong>de</strong> Electricite<br />

<strong>de</strong> France.<br />

En este cap³tulo se <strong>de</strong>scribe <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> resolucion dual-primal pres<strong>en</strong>tado por Merlin y Sandrin<br />

[86] y <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> resolucion <strong>en</strong> fases pres<strong>en</strong>tado por Zhuang y Galiana [131]. A continuacion se<br />

lleva a cabo una revision bibliogra¯ca <strong>de</strong>tallada <strong>de</strong> los algoritmos <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> o <strong>de</strong> programacion horaria <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas que aparec<strong>en</strong> <strong>en</strong> la literatura.<br />

Se clasi¯can at<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do al metodo <strong>de</strong> resolucion: dual-primal, <strong>en</strong> fases o bi<strong>en</strong> <strong>mediante</strong> tecnicas<br />

<strong>de</strong> lagrangiano aum<strong>en</strong>tado. En un ultimo apartado se com<strong>en</strong>tan otros art³culos que aparec<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

la literatura que no sigu<strong>en</strong> ninguno <strong>de</strong> los metodos indicados.<br />

2.2 El metodo <strong>de</strong> resolucion dual-primal<br />

Merlin y Sandrin [86] resu<strong>el</strong>v<strong>en</strong> <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la programacion horaria <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas<br />

<strong>de</strong>¯ni<strong>en</strong>do un problema dual <strong>en</strong> <strong>el</strong> que r<strong>el</strong>ajan las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda y <strong>de</strong> reserva rodan-<br />

te. Estas son las restricciones <strong>de</strong> carga t³picam<strong>en</strong>te incluidas <strong>en</strong> los mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion<br />

hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> y <strong>de</strong> programacion horaria <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas, y por <strong>el</strong>lo son<br />

las restricciones t³picam<strong>en</strong>te r<strong>el</strong>ajadas al emplear <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana. El<br />

metodo <strong>de</strong> resolucion dual-primal propuesto se <strong>de</strong>scribe a continuacion. En cada iteracion d<strong>el</strong><br />

algoritmo se resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong> problema dual y se compara <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion objetivo obt<strong>en</strong>ido con<br />

<strong>el</strong> maximo valor conseguido hasta <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to almac<strong>en</strong>andose <strong>el</strong> valor maximo. A continuacion<br />

se analiza si se cumpl<strong>en</strong> las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante. Si no se cumpl<strong>en</strong>, se actualizan<br />

los multiplicadores (los asociados a las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante y los asociados a las<br />

restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda) utilizando tecnicas <strong>de</strong> subgradi<strong>en</strong>te y se ejecuta otra iteracion con los<br />

nuevos valores <strong>de</strong> los multiplicadores. El tama~no d<strong>el</strong> paso <strong>el</strong>egido es 1=(a + b ¢ º) don<strong>de</strong> a y b<br />

son constantes y º es <strong>el</strong> contador <strong>de</strong> iteraciones.


28 Coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana. Revision bibliogra¯ca<br />

Si se satisfac<strong>en</strong> las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante, <strong>en</strong>tonces se ¯jan las variables <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to<br />

al valor <strong>de</strong> la solucion d<strong>el</strong> problema dual y se ejecuta un algoritmo <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho economico, con<br />

lo que se obti<strong>en</strong>e una solucion primal factible. Se compara <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> dicha solucion con <strong>el</strong><br />

m³nimo coste <strong>de</strong> las soluciones primales factibles obt<strong>en</strong>idas hasta <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to, almac<strong>en</strong>andose<br />

la solucion <strong>de</strong> coste m³nimo. De la solucion d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho economico se extrae <strong>el</strong> coste marginal<br />

para cada periodo d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado.<br />

Los multiplicadores asociados a las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante (multiplicadores ¹) se actua-<br />

lizan utilizando tecnicas <strong>de</strong> subgradi<strong>en</strong>te (con tama~no d<strong>el</strong> paso 1=(a+b¢º)). Los multiplicadores<br />

asociados a las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda (multiplicadores ¸) se actualizan aprovechando la in-<br />

formacion respecto a los costes marginales <strong>de</strong> cada periodo conseguida tras la resolucion d<strong>el</strong><br />

algoritmo <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho economico. En particular, <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¸ <strong>en</strong> la iteracion<br />

sigui<strong>en</strong>te sera una combinacion lineal d<strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores <strong>en</strong> la iteracion ac-<br />

tual y <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> costes marginales que resulta <strong>de</strong> la ejecucion d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho economico (<strong>en</strong> la<br />

iteracion actual).<br />

El algoritmo ¯naliza cuando la difer<strong>en</strong>cia r<strong>el</strong>ativa <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> m³nimo coste primal factible y <strong>el</strong><br />

maximo coste <strong>de</strong> la funcion lagrangiana sea su¯ci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te peque~no, o bi<strong>en</strong>, cuando <strong>en</strong> un<br />

numero ¯jado <strong>de</strong> iteraciones no se consiga ninguna mejora.<br />

El metodo propuesto <strong>en</strong> [86] tambi<strong>en</strong> establece una forma <strong>de</strong> ac<strong>el</strong>erar la converg<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los<br />

multiplicadores ¹ basado <strong>en</strong> la <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> un l³mite superior a la suma <strong>de</strong> las pot<strong>en</strong>cias<br />

acopladas 2 . Este l³mite superior se actualiza <strong>en</strong> cada iteracion. En la actualizacion <strong>de</strong> los<br />

multiplicadores ¹ se ti<strong>en</strong>e <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta si se cumple dicho l³mite superior.<br />

2.3 El metodo <strong>de</strong> resolucion <strong>en</strong> fases<br />

Zhuang y Galiana [131] propon<strong>en</strong> un metodo <strong>en</strong> fases para resolver <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion<br />

hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>. En lugar <strong>de</strong> combinar la solucion d<strong>el</strong> problema dual con la<br />

busqueda <strong>de</strong> soluciones primales factibles (metodo dual-primal), resu<strong>el</strong>v<strong>en</strong> <strong>el</strong> problema <strong>en</strong> fases.<br />

En la primera fase, a traves <strong>de</strong> un proceso iterativo, resu<strong>el</strong>v<strong>en</strong> <strong>el</strong> problema dual. En la segunda<br />

fase, y a partir <strong>de</strong> la solucion d<strong>el</strong> problema dual <strong>en</strong>contrada <strong>en</strong> la fase primera, buscan una<br />

solucion para <strong>el</strong> problema primal factible <strong>en</strong> reserva rodante (<strong>de</strong> nuevo a traves <strong>de</strong> un proceso<br />

iterativo). Al ¯nal <strong>de</strong> la fase segunda, quedan ¯jadas las variables <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> las<br />

c<strong>en</strong>trales termicas y solo resta ajustar las producciones para conseguir una solucion que cumpla<br />

las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda. La fase tercera es pues un procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho economico.<br />

2 Notese que las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante constituy<strong>en</strong> un l³mite inferior a la suma <strong>de</strong> la pot<strong>en</strong>cias<br />

acopladas.


2.4 Revision bibliogra¯ca <strong>de</strong> art³culos basados <strong>en</strong> <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> resolucion dual-primal 29<br />

Zhuang y Galiana argum<strong>en</strong>tan que <strong>en</strong> las proximida<strong>de</strong>s d<strong>el</strong> optimo d<strong>el</strong> problema dual, las va-<br />

riables <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to que resultan (<strong>de</strong> una solucion d<strong>el</strong> problema dual) ti<strong>en</strong>d<strong>en</strong> a producir<br />

m<strong>en</strong>ores infactibilida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante y <strong>de</strong>manda d<strong>el</strong> problema primal.<br />

Por tanto, la solucion dual que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra proxima a la solucion optima d<strong>el</strong> problema dual<br />

esta mas cerca <strong>de</strong> una solucion primal factible que una solucion dual alejada aun d<strong>el</strong> optimo.<br />

A<strong>de</strong>mas, la solucion primal factible que se <strong>de</strong>riva <strong>de</strong> una solucion dual proxima al optimo ti<strong>en</strong><strong>de</strong><br />

a ser <strong>de</strong> m<strong>en</strong>or coste que la que se <strong>de</strong>riva <strong>de</strong> una solucion dual alejada aun d<strong>el</strong> optimo.<br />

Como este metodo [131] no se basa <strong>en</strong> la g<strong>en</strong>eracion combinada <strong>de</strong> soluciones duales y primales,<br />

solo necesita resolver una vez (<strong>en</strong> la fase tercera) un algoritmo <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho economico. Esto<br />

repercute <strong>en</strong> la e¯ci<strong>en</strong>cia computacional d<strong>el</strong> metodo.<br />

En la fase primera, se resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong> problema dual actualizando los multiplicadores <strong>mediante</strong> <strong>el</strong><br />

metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te. El tama~no d<strong>el</strong> paso <strong>el</strong>egido es 1=(a + b ¢ º) don<strong>de</strong> a y b son constantes<br />

y º es <strong>el</strong> contador <strong>de</strong> iteraciones. Esta fase ¯naliza cuando se han ejecutado un numero <strong>de</strong><br />

iteraciones ¯jado a priori.<br />

El objetivo <strong>de</strong> la fase segunda es <strong>en</strong>contrar un conjunto <strong>de</strong> valores para las variables <strong>de</strong> aco-<br />

plami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas que cumplan las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante. Dada la<br />

estrecha r<strong>el</strong>acion <strong>en</strong>tre las variables <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to y las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante (y, por<br />

tanto, los multiplicadores asociados a <strong>el</strong>las), <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to para conseguir soluciones factibles<br />

<strong>en</strong> reserva rodante consiste <strong>en</strong> aum<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> los periodos <strong>en</strong> que se produc<strong>en</strong> infactibilida<strong>de</strong>s <strong>en</strong><br />

reserva rodante <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> estos multiplicadores, hasta <strong>el</strong>iminar este tipo <strong>de</strong> infactibilida<strong>de</strong>s. En<br />

cada iteracion <strong>de</strong> la fase segunda, se <strong>el</strong>ige <strong>el</strong> periodo <strong>en</strong> <strong>el</strong> que <strong>el</strong> incumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la restriccion<br />

<strong>de</strong> reserva rodante es mayor y se aum<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> multiplicador ¹ asociado a ese periodo <strong>en</strong> la m³nima<br />

proporcion necesaria para <strong>el</strong>iminar la infactibilidad <strong>en</strong> dicho periodo. La fase segunda ¯naliza<br />

cuando se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra una solucion que cumple las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante <strong>en</strong> todos los<br />

periodos d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado.<br />

En la fase tercera se ¯jan las variables <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to a los valores que resultan <strong>de</strong> la solucion<br />

<strong>de</strong> la fase segunda y se ejecuta un <strong>de</strong>spacho economico.<br />

2.4 Revision bibliogra¯ca <strong>de</strong> art³culos basados <strong>en</strong> <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong><br />

resolucion dual-primal<br />

A continuacion se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> brevem<strong>en</strong>te algunos <strong>de</strong> los metodos que aparec<strong>en</strong> <strong>en</strong> la literatura<br />

<strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> (o <strong>de</strong> programacion horaria<br />

<strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas) basados <strong>en</strong> <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> resolucion dual-primal [86]. Las refer<strong>en</strong>cias se


30 Coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana. Revision bibliogra¯ca<br />

clasi¯can at<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do a grupos <strong>de</strong> investigacion.<br />

Otras refer<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> trabajos que sigu<strong>en</strong> esta l³nea pued<strong>en</strong> <strong>en</strong>contrarse <strong>en</strong> [106], [107] y [108].<br />

El grupo <strong>de</strong> Electricite <strong>de</strong> France<br />

Ea y Monti [32] pres<strong>en</strong>tan un algoritmo para resolver <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica<br />

que sigue <strong>el</strong> mismo mod<strong>el</strong>o <strong>de</strong> [86]. La aportacion <strong>de</strong> este trabajo fr<strong>en</strong>te a [86] es la introduccion<br />

<strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales hidraulicas. Asignan un coste al agua <strong>de</strong> cada embalse. Como las soluciones<br />

<strong>de</strong> los subproblemas hidraulicos oscilan mucho ante peque~nas variaciones <strong>de</strong> los multiplicadores,<br />

para ac<strong>el</strong>erar la converg<strong>en</strong>cia, se a~nad<strong>en</strong> <strong>en</strong> la funcion objetivo <strong>de</strong> los subproblemas hidraulicos<br />

terminos que p<strong>en</strong>alizan las <strong>de</strong>sviaciones respecto a la solucion <strong>de</strong> la iteracion preced<strong>en</strong>te. El<br />

procedi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> resolucion y la forma <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores sigue la propuesta <strong>de</strong><br />

[86].<br />

El grupo <strong>de</strong> Virmani<br />

Virmani et al. [125] propon<strong>en</strong> un algoritmo dual-primal para resolver <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la progra-<br />

macion horaria <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas. Se consi<strong>de</strong>ran tres tipos <strong>de</strong> restricciones <strong>de</strong> reserva. Las<br />

dos primeras se pued<strong>en</strong> reducir a una unica restriccion que se acerca mas a la realidad que la<br />

restriccion utilizada <strong>en</strong> [86] (que es la restriccion habitualm<strong>en</strong>te empleada). La tercera es una<br />

restriccion <strong>de</strong> reserva por area.<br />

La principal aportacion <strong>de</strong> [125] es que, una vez <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra una solucion que cumple las res-<br />

tricciones <strong>de</strong> reserva, trata <strong>de</strong> disminuir los multiplicadores ¹ (asociados a las restricciones <strong>de</strong><br />

reserva) con <strong>el</strong> objetivo <strong>de</strong> evitar acoplami<strong>en</strong>tos innecesarios (y as³ conseguir una solucion pri-<br />

mal factible <strong>de</strong> m<strong>en</strong>or coste). En <strong>el</strong> metodo propuesto se <strong>de</strong>¯ne un bucle interior <strong>en</strong> <strong>el</strong> que se<br />

actualizan los multiplicadores ¹ cong<strong>el</strong>andose los multiplicadores ¸ (asociados a las restricciones<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>manda) y un bucle exterior <strong>en</strong> <strong>el</strong> que se actualizan los multiplicadores ¸. La actualizacion<br />

<strong>de</strong> los multiplicadores ¹ se hace utilizando tecnicas <strong>de</strong> subgradi<strong>en</strong>te. Los multiplicadores ¸ se<br />

actualizan utilizando la informacion que se <strong>de</strong>riva <strong>de</strong> la ejecucion <strong>de</strong> algoritmos <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho<br />

economico.<br />

El algoritmo propuesto [125] se <strong>de</strong>scribe a continuacion. En primer lugar se inicializan los<br />

multiplicadores asociados a las restricciones <strong>de</strong> reserva (multiplicadores ¹) a cero y los multipli-<br />

cadores asociados a las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda (multiplicadores ¸) a los costes marginales que<br />

se obti<strong>en</strong><strong>en</strong> tras la ejecucion <strong>de</strong> un <strong>de</strong>spacho economico simpli¯cado. Con estos valores <strong>de</strong> los<br />

multiplicadores se inicia la primera iteracion <strong>en</strong>trando <strong>en</strong> <strong>el</strong> bucle interior (<strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong><br />

los multiplicadores ¹): se resu<strong>el</strong>v<strong>en</strong> los subproblemas termicos <strong>en</strong> que se <strong>de</strong>scompone <strong>el</strong> problema<br />

primal r<strong>el</strong>ajado y se analiza si la solucion cumple las restricciones <strong>de</strong> reserva. Si no las cumple


2.4 Revision bibliogra¯ca <strong>de</strong> art³culos basados <strong>en</strong> <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> resolucion dual-primal 31<br />

se actualizan los multiplicadores utilizando tecnicas <strong>de</strong> subgradi<strong>en</strong>te (no se dan <strong>de</strong>talles acerca<br />

d<strong>el</strong> tama~no d<strong>el</strong> paso). Si se satisfac<strong>en</strong> las restricciones <strong>de</strong> reserva, <strong>en</strong>tonces, antes <strong>de</strong> pasar a la<br />

resolucion <strong>de</strong> un <strong>de</strong>spacho economico <strong>en</strong> <strong>el</strong> bucle exterior, se disminuy<strong>en</strong> los multiplicadores ¹<br />

(utilizandose, segun se explica <strong>en</strong> una discusion al art³culo, tecnicas <strong>de</strong> busqueda binaria) hasta<br />

que <strong>de</strong> nuevo se produc<strong>en</strong> infactibilida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante (quedandose<br />

<strong>en</strong>tonces <strong>el</strong> algoritmo con <strong>el</strong> ultimo valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¹ con <strong>el</strong> que se consigue<br />

factibilidad <strong>en</strong> las restricciones <strong>de</strong> reserva). A continuacion se pasa al bucle exterior ejecutandose<br />

un <strong>de</strong>spacho economico y actualizandose los multiplicadores ¸ a los costes marginales horarios<br />

que resultan tras la resolucion d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho. Si <strong>el</strong> proceso aun no ha convergido, se ejecuta<br />

otra iteracion con <strong>el</strong> nuevo valor <strong>de</strong> los multiplicadores ¸ y los multiplicadores ¹ igualados a<br />

cero. Se consi<strong>de</strong>ra que se llega a una solucion primal factible su¯ci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te bu<strong>en</strong>a cuando<br />

con peque~nos cambios <strong>en</strong> los multiplicadores ¹ se alterna <strong>en</strong>tre soluciones factibles e infactibles.<br />

Para con¯rmar la solucion se ejecutan varias iteraciones.<br />

El grupo <strong>de</strong> Peterson y Brammer<br />

Peterson y Brammer [99] pres<strong>en</strong>tan un metodo que exti<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> [125] para incluir<br />

restricciones <strong>de</strong> reserva que, <strong>de</strong> forma simpli¯cada, t<strong>en</strong>gan <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta las rampas <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales<br />

termicas y para incluir restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda m³nima (suma <strong>de</strong> los m³nimos tecnicos <strong>de</strong> las<br />

c<strong>en</strong>trales acopladas m<strong>en</strong>or que la <strong>de</strong>manda). En <strong>el</strong> bucle interior se actualizan los multiplicadores<br />

asociados a las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad (restricciones <strong>de</strong> reserva y <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda m³nima)<br />

utilizando tecnicas <strong>de</strong> subgradi<strong>en</strong>te. El paso empleado es una constante. Una vez se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra<br />

una solucion que cumple todas las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad se ejecuta un <strong>de</strong>spacho economico<br />

y se actualizan los multiplicadores asociados a las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda. Entonces, con <strong>el</strong><br />

objetivo <strong>de</strong> evitar acoplami<strong>en</strong>tos innecesarios, se disminuy<strong>en</strong> los multiplicadores asociados a las<br />

restricciones <strong>de</strong> reserva hasta que se llegue a una solucion infactible (guardandose <strong>en</strong>tonces <strong>el</strong><br />

m³nimo valor <strong>de</strong> los multiplicadores que produce factibilidad). Los multiplicadores asociados a<br />

las restricciones <strong>de</strong> reserva se disminuy<strong>en</strong> multiplicandolos por una constante.<br />

El grupo <strong>de</strong> Rakic<br />

Rakic et al. [101] <strong>de</strong>sarrollan un mod<strong>el</strong>o dual-primal [86] <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> cor-<br />

to <strong>plazo</strong> con c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong> bombeo. El procedimi<strong>en</strong>to utilizado es <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te. En las iteraciones<br />

<strong>en</strong> que la solucion d<strong>el</strong> problema dual es una solucion factible para <strong>el</strong> problema primal, se ¯jan<br />

las variables <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to y la pot<strong>en</strong>cia turbinada/bombeada por las c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong> bombeo a<br />

la solucion d<strong>el</strong> problema dual. Entonces se optimizan las producciones <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas<br />

e hidraulicas para satisfacer la <strong>de</strong>manda (i.e. se ejecuta un <strong>de</strong>spacho economico) aplicando <strong>de</strong><br />

nuevo tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana (dualizando las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda). Los multi-<br />

plicadores asociados a las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda (<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho economico) o multiplicadores


32 Coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana. Revision bibliogra¯ca<br />

½ se actualizan utilizando <strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong> gradi<strong>en</strong>te [77], [27].<br />

En todas las iteraciones los multiplicadores asociados a la restricciones <strong>de</strong> reserva rodante (multi-<br />

plicadores ¹) se actualizan utilizando tecnicas <strong>de</strong> subgradi<strong>en</strong>te (con tama~no d<strong>el</strong> paso que <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong><br />

d<strong>el</strong> contador <strong>de</strong> iteraciones y que no se especi¯ca). En las iteraciones <strong>en</strong> que no se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra<br />

una solucion factible para <strong>el</strong> problema primal, los multiplicadores asociados a las restricciones<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>manda (multiplicadores ¸) se actualizan utilizando tecnicas <strong>de</strong> subgradi<strong>en</strong>te (<strong>de</strong> nuevo con<br />

tama~no que <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> d<strong>el</strong> contador <strong>de</strong> iteraciones y que no se especi¯ca). Cuando se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra<br />

una solucion factible para <strong>el</strong> problema primal, los multiplicadores asociados a las restricciones <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>manda se actualizan a partir <strong>de</strong> una combinacion lineal <strong>de</strong> los multiplicadores <strong>en</strong> la iteracion<br />

<strong>en</strong> curso y los costes marginales (<strong>de</strong> cada periodo d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado) que resultan<br />

tras resolver <strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho economico (que son precisam<strong>en</strong>te los multiplicadores asociados a las<br />

restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda dualizadas para la resolucion d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho economico o multiplicadores<br />

½). Este es <strong>el</strong> mismo procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores propuesto <strong>en</strong> [86].<br />

En [102], los autores sigu<strong>en</strong> <strong>el</strong> mismo algoritmo <strong>de</strong> [101] pero a<strong>de</strong>mas consi<strong>de</strong>ran (y optimizan) la<br />

compra/v<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia a posibles g<strong>en</strong>eradores/consumidores vecinos. A<strong>de</strong>mas, con <strong>el</strong> objetivo<br />

<strong>de</strong> ac<strong>el</strong>erar la converg<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> los multiplicadores asociados a las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante<br />

(¹) se introduce un termino <strong>en</strong> la actualizacion <strong>de</strong> los multiplicadores ¹. Esta forma <strong>de</strong> ac<strong>el</strong>erar<br />

la converg<strong>en</strong>cia ya fue propuesta <strong>en</strong> [86]. A<strong>de</strong>mas se m<strong>en</strong>ciona la posibilidad <strong>de</strong> resolver <strong>el</strong><br />

<strong>de</strong>spacho economico, <strong>en</strong> aqu<strong>el</strong>las iteraciones <strong>en</strong> que la solucion d<strong>el</strong> problema dual sea factible <strong>en</strong><br />

reserva rodante para <strong>el</strong> problema primal, ¯jando <strong>de</strong> antemano las producciones <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales<br />

hidraulicas a la solucion d<strong>el</strong> problema dual.<br />

2.5 Revision bibliogra¯ca <strong>de</strong> art³culos basados <strong>en</strong> <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong><br />

resolucion <strong>en</strong> fases<br />

A continuacion se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> brevem<strong>en</strong>te algunos <strong>de</strong> los metodos, que aparec<strong>en</strong> <strong>en</strong> la literatura,<br />

<strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> (o <strong>de</strong> programacion horaria <strong>de</strong><br />

c<strong>en</strong>trales termicas) que utilizan un procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> resolucion <strong>en</strong> fases [131].<br />

El grupo <strong>de</strong> Bertsekas<br />

Bertsekas et al. [11] propon<strong>en</strong> un metodo basado <strong>en</strong> una modi¯cacion d<strong>el</strong> problema dual para<br />

convertirlo <strong>en</strong> un problema con <strong>de</strong>rivadas segundas y as³ po<strong>de</strong>r aplicar metodos <strong>de</strong> Newton.<br />

Resu<strong>el</strong>v<strong>en</strong> <strong>el</strong> problema dual <strong>mediante</strong> un proceso iterativo que ¯naliza cuando la difer<strong>en</strong>cia<br />

<strong>en</strong>tre <strong>el</strong> problema dual aproximado y <strong>el</strong> problema dual original es su¯ci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te peque~na. Sin<br />

embargo, esta i<strong>de</strong>a fue abandonada <strong>en</strong> [111]. Tambi<strong>en</strong> se <strong>de</strong>muestra <strong>en</strong> [11] que, bajo ciertas


2.5 Revision bibliogra¯ca <strong>de</strong> art³culos basados <strong>en</strong> <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> resolucion <strong>en</strong> fases 33<br />

hipotesis, <strong>el</strong> agujero <strong>de</strong> dualidad (difer<strong>en</strong>cia r<strong>el</strong>ativa <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> la soluc³on al problema<br />

primal y <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> la solucion al problema dual) disminuye al aum<strong>en</strong>tar <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales<br />

consi<strong>de</strong>radas.<br />

Los grupos <strong>de</strong> Ferreira<br />

El grupo Ferreira <strong>de</strong> Paci¯c Gas & Electric (PG & E) Company (California, EE.UU.) propone<br />

[35] un metodo para resolver <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong><br />

que sigue la estructura <strong>en</strong> tres fases propuesta <strong>en</strong> [131]. Las restricciones globales (y por tanto<br />

dualizadas al aplicar tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana) son: las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda y<br />

reserva para todo <strong>el</strong> sistema, las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda y reserva por area y, por ultimo,<br />

las restricciones <strong>de</strong> volum<strong>en</strong> (restricciones que r<strong>el</strong>acionan las producciones <strong>de</strong> algunos tipos <strong>de</strong><br />

c<strong>en</strong>trales). Se mod<strong>el</strong>an <strong>en</strong> <strong>de</strong>talle los distintos tipos <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong> la compa~n³a <strong>el</strong>ectrica PG &<br />

E y se indica <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> resolucion <strong>de</strong> los subproblemas asociados a cada uno <strong>de</strong> estos tipos<br />

<strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales.<br />

En la fase 1, <strong>el</strong> algoritmo propuesto <strong>en</strong> [35] (solucion d<strong>el</strong> problema dual), actualiza los multipli-<br />

cadores utilizando <strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te. Pres<strong>en</strong>ta tres tipos <strong>de</strong> s<strong>el</strong>eccion d<strong>el</strong> tama~no d<strong>el</strong><br />

paso. Los dos primeros se basan <strong>en</strong> la utilizacion <strong>de</strong> un escalar positivo como tama~no d<strong>el</strong> paso.<br />

En <strong>el</strong> primero <strong>de</strong> <strong>el</strong>los se normaliza dividi<strong>en</strong>do por <strong>el</strong> modulo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te (metodo <strong>de</strong> Shor)<br />

y <strong>en</strong> <strong>el</strong> otro (metodo <strong>de</strong> H<strong>el</strong>d) no se normaliza. El tercer metodo (metodo <strong>de</strong> Polyak) emplea<br />

una estimacion d<strong>el</strong> valor optimo <strong>de</strong> la funcion objetivo d<strong>el</strong> problema dual. Este tercer metodo<br />

no lo aplica por la di¯cultad que <strong>en</strong>tra~na la estimacion d<strong>el</strong> valor optimo <strong>de</strong> la funcion objetivo<br />

d<strong>el</strong> problema dual. Sin embargo, mas ad<strong>el</strong>ante [85], <strong>el</strong> equipo <strong>de</strong> Ferreira d<strong>el</strong> Instituto Superior<br />

Tecnico <strong>de</strong> Portugal emplea una i<strong>de</strong>a similar a la <strong>de</strong> este tercer metodo.<br />

En la fase 2 (busqueda <strong>de</strong> una solucion que cumpla las restricciones globales <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad),<br />

Ferreira [35] propone un proceso iterativo <strong>en</strong> <strong>el</strong> que <strong>en</strong> cada iteracion se modi¯can todas los mul-<br />

tiplicadores asociados a las restricciones globales <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad que no se cumplan (a difer<strong>en</strong>cia<br />

d<strong>el</strong> metodo propuesto <strong>en</strong> [131] <strong>en</strong> que se modi¯ca un multiplicador <strong>en</strong> cada iteracion). Ya <strong>en</strong><br />

una discusion que aparece <strong>en</strong> [131], Ferreira plantea este tipo <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

(todos los multiplicadores asociados a subperiodos <strong>de</strong> infactibilidad <strong>en</strong> reserva rodante <strong>en</strong> cada<br />

iteracion). En <strong>el</strong> cap³tulo 7 (apartado 7.3) se <strong>el</strong>abora sobre este aspecto.<br />

El equipo <strong>de</strong> Ferreira d<strong>el</strong> Instituto Superior Tecnico <strong>de</strong> Portugal, plantea <strong>en</strong> [85] la di¯cultad que<br />

<strong>en</strong>tra~na la <strong>el</strong>eccion d<strong>el</strong> tama~no d<strong>el</strong> paso al emplear <strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te <strong>en</strong> la actualizacion<br />

<strong>de</strong> los multiplicadores d<strong>el</strong> problema dual. A<strong>de</strong>mas un paso que provoque una bu<strong>en</strong>a v<strong>el</strong>ocidad <strong>de</strong><br />

converg<strong>en</strong>cia para unos datos, pue<strong>de</strong> ser una mala <strong>el</strong>eccion al cambiar los datos d<strong>el</strong> problema. Por<br />

<strong>el</strong>lo propone una forma <strong>de</strong> s<strong>el</strong>eccionar <strong>el</strong> tama~no d<strong>el</strong> paso que no <strong>de</strong>p<strong>en</strong>da <strong>de</strong> cada caso particular.


34 Coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana. Revision bibliogra¯ca<br />

Parte d<strong>el</strong> metodo propuesto se inspira <strong>en</strong> [8]. La i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> partida consiste <strong>en</strong> s<strong>el</strong>eccionar <strong>el</strong> tama~no<br />

d<strong>el</strong> paso que, movi<strong>en</strong>dose <strong>en</strong> la direccion <strong>de</strong>¯nida por <strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> la iteracion actual,<br />

maximice <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual para la sigui<strong>en</strong>te iteracion. En la <strong>el</strong>eccion d<strong>el</strong> tama~no d<strong>el</strong><br />

paso utiliza como dato una cota superior d<strong>el</strong> problema primal (que pue<strong>de</strong> conseguirse facilm<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong> resultados historicos). Propon<strong>en</strong> un algoritmo <strong>de</strong> solucion d<strong>el</strong> problema dual <strong>en</strong> dos fases: <strong>en</strong><br />

la primera, <strong>de</strong> forma rapida, se llega a una zona proxima al optimo y <strong>en</strong> la segunda, con pasos<br />

<strong>de</strong> m<strong>en</strong>or tama~no, se alcanza <strong>el</strong> optimo.<br />

El grupo <strong>de</strong> Coh<strong>en</strong><br />

Coh<strong>en</strong> y Wan [18] pres<strong>en</strong>tan un metodo <strong>de</strong> resolucion <strong>en</strong> fases para resolver <strong>el</strong> problema <strong>de</strong><br />

la programacion horaria <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas con restricciones <strong>de</strong> combustibles. Se <strong>de</strong>¯n<strong>en</strong> 4<br />

vectores <strong>de</strong> multiplicadores: un vector asociado a las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda (¸), un vector<br />

asociado a las restricciones <strong>de</strong> reserva (±), un vector que incluye otras restricciones <strong>de</strong> reserva<br />

(°) y un vector asociado a las restricciones <strong>de</strong> combustible (¼).<br />

Resu<strong>el</strong>v<strong>en</strong> <strong>el</strong> problema <strong>en</strong> dos etapas. El proceso iterativo que se ejecuta <strong>en</strong> la primera etapa<br />

se lleva a cabo a traves <strong>de</strong> tres bucles consecutivos. En cada bucle se actualiza un grupo<br />

<strong>de</strong> multiplicadores mant<strong>en</strong>i<strong>en</strong>dose constantes <strong>el</strong> resto. En <strong>el</strong> primer bucle se actualizan los<br />

multiplicadores ° (mant<strong>en</strong>i<strong>en</strong>dose los multiplicadores ¸, ± y ¼ constantes). En <strong>el</strong> segundo bucle<br />

se actualizan los multiplicadores ¸ y ± (mant<strong>en</strong>i<strong>en</strong>dose los multiplicadores ° y ¼ constantes).<br />

En <strong>el</strong> tercer bucle se actualizan los multiplicadores ¼ (mant<strong>en</strong>i<strong>en</strong>dose los multiplicadores °, ¸ y<br />

± constantes). La primera etapa ¯naliza cuando se cumpl<strong>en</strong> las restricciones <strong>de</strong> combustibles y<br />

los multiplicadores ¼ se han estabilizado.<br />

En la segunda etapa se ¯jan las producciones <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales con restricciones <strong>de</strong> combustibles<br />

al resultado <strong>de</strong> la primera etapa, se resu<strong>el</strong>v<strong>en</strong> los subproblemas asociados a las <strong>de</strong>mas c<strong>en</strong>trales<br />

termicas y se actualizan los multiplicadores ° mant<strong>en</strong>i<strong>en</strong>dose <strong>el</strong> resto constantes. El proceso<br />

¯naliza cuando se cumpl<strong>en</strong> las restricciones <strong>de</strong> reserva. Por tanto, a partir <strong>de</strong> esta solucion<br />

se pue<strong>de</strong> obt<strong>en</strong>er una solucion que cumpla las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda (aunque <strong>el</strong> art³culo no<br />

m<strong>en</strong>ciona esta tercera etapa).<br />

En [20] se pres<strong>en</strong>ta un metodo <strong>de</strong> programacion horaria <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas aplicando tecnicas<br />

<strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana. Se consi<strong>de</strong>ran varios tipos <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales y con diversos modos <strong>de</strong><br />

funcionami<strong>en</strong>to. El art³culo se c<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado <strong>de</strong> algoritmos <strong>de</strong> programacion dinamica<br />

para cada uno <strong>de</strong> los tipos <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales consi<strong>de</strong>radas.<br />

El grupo <strong>de</strong> Aoki<br />

Aoki et al [1] propon<strong>en</strong> un metodo <strong>de</strong> resolucion <strong>en</strong> fases para resolver <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coor-


2.5 Revision bibliogra¯ca <strong>de</strong> art³culos basados <strong>en</strong> <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> resolucion <strong>en</strong> fases 35<br />

dinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> <strong>en</strong> sistemas que dispon<strong>en</strong>, <strong>en</strong>tre otras, <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales con<br />

restricciones <strong>de</strong> combustibles y c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong> bombeo. En la primera fase se resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong> problema<br />

dual y <strong>en</strong> la segunda fase se modi¯can los acoplami<strong>en</strong>tos que resultan <strong>de</strong> la primera fase hasta<br />

<strong>en</strong>contrar una solucion factible. Las restricciones que se dualizan <strong>en</strong> la <strong>de</strong>¯nicion d<strong>el</strong> problema<br />

dual son las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante y las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda.<br />

En la primera fase, la actualizacion <strong>de</strong> los multiplicadores se hace utilizando un metodo cuasi<br />

Newton [77], [27], [109] (los metodos cuasi Newton se basan <strong>en</strong> <strong>el</strong> calculo <strong>de</strong> una aproximacion<br />

<strong>de</strong> la matriz hesiana).<br />

El problema dual se resu<strong>el</strong>ve a base <strong>de</strong> la resolucion iterativa <strong>de</strong> los subproblemas termicos, los<br />

subproblemas asociados a c<strong>en</strong>trales termicas con restricciones <strong>de</strong> combustibles y los subproble-<br />

mas <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales hidraulicas y <strong>de</strong> bombeo. Para la resolucion <strong>de</strong> los subproblemas asociados<br />

a las c<strong>en</strong>trales con restricciones <strong>de</strong> combustibles se aplican <strong>de</strong> nuevo tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion la-<br />

grangiana dualizando la restriccion <strong>de</strong> combustible. El problema dual que resulta se resu<strong>el</strong>ve<br />

<strong>de</strong> forma muy rapida por haber un solo multiplicador. Se utilizan tecnicas <strong>de</strong> busqueda binaria<br />

para la actualizacion <strong>de</strong> los multiplicadores <strong>de</strong> los subproblemas <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales con restricciones<br />

<strong>de</strong> combustibles.<br />

La segunda fase comi<strong>en</strong>za con la inicializacion <strong>de</strong> las variables <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to al valor que<br />

toman estas variables <strong>en</strong> la fase primera. Si con tales valores se pue<strong>de</strong> <strong>en</strong>contrar una solucion<br />

primal factible ¯naliza <strong>el</strong> proceso. Si no es as³ se modi¯can los multiplicadores ¸ y ¹ (utilizando<br />

un procedimi<strong>en</strong>to que se <strong>de</strong>talla <strong>en</strong> <strong>el</strong> art³culo), se resu<strong>el</strong>v<strong>en</strong> los subproblemas (termicos conv<strong>en</strong>-<br />

cionales, termicos con restricciones <strong>de</strong> combustibles e hidraulicos y <strong>de</strong> bombeo) y se actualizan<br />

<strong>de</strong> nuevo los multiplicadores ¸ y ¹ hasta <strong>en</strong>contrar una solucion con cuyas variables <strong>de</strong> acopla-<br />

mi<strong>en</strong>to se pueda <strong>de</strong>rivar una solucion factible para <strong>el</strong> problema primal. En la segunda fase <strong>de</strong><br />

este metodo no se sigue <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to mas habitual [131], [35], [85] que consiste <strong>en</strong> modi¯-<br />

car, <strong>en</strong> <strong>el</strong> proceso iterativo <strong>de</strong> la fase segunda, unicam<strong>en</strong>te los multiplicadores ¹ y mant<strong>en</strong>er los<br />

multiplicadores ¸ al valor que adquier<strong>en</strong> <strong>en</strong> la solucion <strong>de</strong> la fase primera.<br />

El grupo <strong>de</strong> Shahi<strong>de</strong>pour<br />

En [119] y [110], <strong>el</strong> equipo <strong>de</strong> Shahi<strong>de</strong>hpour propone un metodo <strong>de</strong> resolucion <strong>en</strong> fases para<br />

resolver <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> con restricciones <strong>de</strong><br />

combustibles. El problema dual se formula dualizando las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante y<br />

<strong>de</strong>manda. La resolucion d<strong>el</strong> problema dual requiere la resolucion <strong>de</strong> tres tipos <strong>de</strong> subproblemas:<br />

los subproblemas asociados a las cu<strong>en</strong>cas hidraulicas, los subproblemas asociados a las c<strong>en</strong>trales<br />

termicas y los subproblemas asociado a las c<strong>en</strong>trales con restricciones <strong>de</strong> combustibles. Para<br />

la resolucion <strong>de</strong> este ultimo tipo <strong>de</strong> subproblemas, al igual que <strong>en</strong> [1] se aplican <strong>de</strong> nuevo


36 Coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana. Revision bibliogra¯ca<br />

tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana dualizando la restriccion <strong>de</strong> combustible y aplicando <strong>el</strong> mismo<br />

procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> resolucion (tecnicas <strong>de</strong> busqueda binaria).<br />

Una vez se ha <strong>en</strong>contrado una solucion factible [118], [119], [110] se aplica un procedimi<strong>en</strong>to<br />

basado <strong>en</strong> programacion lineal que trata <strong>de</strong> <strong>de</strong>sacoplar alguna c<strong>en</strong>tral para reducir <strong>el</strong> coste y<br />

<strong>de</strong>termina la produccion <strong>de</strong> todas las c<strong>en</strong>trales.<br />

El problema dual (fase 1) se resu<strong>el</strong>ve empleando <strong>el</strong> mismo procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> [1], esto es empleando<br />

un metodo cuasi Newton.<br />

En la fase 2 (busqueda <strong>de</strong> una solucion factible) se actualizan los multiplicadores asociados a<br />

las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante (multiplicadores ¹) y los multiplicadores asociados a las res-<br />

tricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda (sigui<strong>en</strong>do la l³nea <strong>de</strong> [1]). A<strong>de</strong>mas se a~na<strong>de</strong> una restriccion <strong>de</strong> reserva<br />

rodante maxima con <strong>el</strong> objetivo <strong>de</strong> tratar <strong>de</strong> evitar que <strong>el</strong> exceso <strong>de</strong> reserva produzca soluciones<br />

poco economicas. Los multiplicadores ¸ se actualizan solo si se cumpl<strong>en</strong> las restricciones <strong>de</strong> re-<br />

serva rodante. Esta actualizacion requiere la ejecucion <strong>de</strong> un algoritmo simpli¯cado <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho<br />

economico (que se resu<strong>el</strong>ve utilizando tecnicas <strong>de</strong> programacion lineal). En la actualizacion <strong>de</strong><br />

los multiplicadores ¸ y ¹ se emplean tecnicas <strong>de</strong> interpolacion lineal <strong>en</strong> las primeras iteraciones<br />

(<strong>de</strong> la fase 2) y tecnicas <strong>de</strong> busqueda binaria tras ser ejecutadas un numero ¯jado <strong>de</strong> iteraciones.<br />

La fase 2 ¯naliza cuando se cumpl<strong>en</strong> las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante y <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda.<br />

Finalm<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> una tercera fase, se analiza si se pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>sacoplar alguna c<strong>en</strong>tral. La busqueda<br />

se realiza (a partir <strong>de</strong> los resultados que se obtuvieron d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho simpli¯cado <strong>de</strong> la fase 2)<br />

sobre las c<strong>en</strong>trales que estan a pot<strong>en</strong>cia m³nima y cuyo <strong>de</strong>sacoplami<strong>en</strong>to no viola las restricciones<br />

<strong>de</strong> tiempo m³nimo <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to. Se <strong>el</strong>ige la c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> mayor coste.<br />

El grupo <strong>de</strong> Luh<br />

El grupo <strong>de</strong> Luh propone <strong>en</strong> [44], [130] un algoritmo para resolver <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordina-<br />

cion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> que, basicam<strong>en</strong>te, sigue la estructura <strong>en</strong> fases propuesta <strong>en</strong><br />

[131]. Esto es, <strong>en</strong> primer lugar se resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong> problema dual y a continuacion se acoplan mas<br />

c<strong>en</strong>trales, <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> que no se cumplan las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante, y se ejecuta un<br />

<strong>de</strong>spacho economico. El procedimi<strong>en</strong>to que se sigue para obt<strong>en</strong>er una solucion factible <strong>en</strong> reser-<br />

va rodante no se basa <strong>en</strong> modi¯car los multiplicadores asociados a tales restricciones sino que<br />

sigui<strong>en</strong>do reglas heur³sticas, se acoplan c<strong>en</strong>trales hasta conseguir factibilidad <strong>en</strong> reserva rodante.<br />

A continuacion se ejecuta un <strong>de</strong>spacho economico.<br />

Se aplican dos tipos <strong>de</strong> reglas heur³sticas y as³ se consigu<strong>en</strong> dos soluciones factibles y se <strong>el</strong>ige<br />

la <strong>de</strong> m<strong>en</strong>or coste. Para asegurarse <strong>de</strong> que la solucion primal factible conseguida es su¯ci<strong>en</strong>te-<br />

m<strong>en</strong>te bu<strong>en</strong>a, se modi¯can los multiplicadores, y se ejecuta un numero <strong>de</strong> iteraciones adicionales


2.5 Revision bibliogra¯ca <strong>de</strong> art³culos basados <strong>en</strong> <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> resolucion <strong>en</strong> fases 37<br />

(resolvi<strong>en</strong>do <strong>de</strong> nuevo <strong>el</strong> problema dual, buscando a continuacion dos soluciones primales facti-<br />

bles y <strong>el</strong>igi<strong>en</strong>dose la <strong>de</strong> m³nimo coste). A estas iteraciones adicionales <strong>en</strong>caminadas a asegurar<br />

la bondad <strong>de</strong> la solucion primal factible conseguida se las llama Äiteraciones heur³sticasÄ. El<br />

metodo propuesto <strong>en</strong> una primera etapa, sigue la estructura <strong>en</strong> fases <strong>de</strong> [131] (resu<strong>el</strong>ve le pro-<br />

blema dual y a continuacion, modi¯cando la solucion d<strong>el</strong> problema dual, se obti<strong>en</strong>e una solucion<br />

primal factible) pero <strong>en</strong> una segunda etapa (iteraciones heur³sticas) sigue <strong>el</strong> metodo dual-primal<br />

[86] (se resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong> problema dual, se obti<strong>en</strong>e una solucion primal factible y se modi¯can los<br />

multiplicadores para ejecutar otra nueva iteracion resolvi<strong>en</strong>do <strong>de</strong> nuevo <strong>el</strong> problema dual hasta<br />

que se hayan ejecutado <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> iteraciones heur³sticas ¯jado a priori).<br />

La actualizacion <strong>de</strong> los multiplicadores propuesta <strong>en</strong> [130] se hace sigui<strong>en</strong>do <strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong> sub-<br />

gradi<strong>en</strong>te. El tama~no d<strong>el</strong> paso <strong>el</strong>egido utiliza una estimacion, o cota superior, d<strong>el</strong> valor <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

optimizador <strong>de</strong> la funcion dual.<br />

El mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> sistema hidraulico <strong>de</strong>sarrollado [130] es muy simple. No se mod<strong>el</strong>an los aco-<br />

plami<strong>en</strong>tos espacio-temporales <strong>en</strong>tre los embalses <strong>de</strong> una misma cu<strong>en</strong>ca. Simplem<strong>en</strong>te se ¯ja la<br />

<strong>en</strong>erg³a producida por cada c<strong>en</strong>tral al cabo d<strong>el</strong> d³a o <strong>de</strong> la semana (<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do d<strong>el</strong> tipo <strong>de</strong><br />

c<strong>en</strong>tral).<br />

En [48], <strong>el</strong> grupo <strong>de</strong> Luh profundiza <strong>en</strong> <strong>el</strong> metodo propuesto <strong>en</strong> [44],[130] y [47] pero a~na<strong>de</strong><br />

c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong> bombeo (in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes, es <strong>de</strong>cir <strong>de</strong>sligadas geogra¯cam<strong>en</strong>te <strong>en</strong>tre s³). Se <strong>de</strong>talla <strong>el</strong><br />

mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> equipo <strong>de</strong> bombeo. Al aplicar <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana, <strong>el</strong> problema<br />

primal r<strong>el</strong>ajado se <strong>de</strong>scompone <strong>en</strong> un subproblema por cada c<strong>en</strong>tral termica, un subproblema<br />

por cada c<strong>en</strong>tral hidraulica (ya que no se mod<strong>el</strong>an los acoplami<strong>en</strong>tos espacio-temporales d<strong>el</strong><br />

equipo hidraulico) y un subproblema por cada c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> bombeo. Para resolver <strong>el</strong> subproblema<br />

asociado a cada c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> bombeo se aplican <strong>de</strong> nuevo tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana con<br />

actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> subgradi<strong>en</strong>te (no se especi¯ca <strong>el</strong> tama~no<br />

d<strong>el</strong> paso <strong>el</strong>egido). En este art³culo se explican los problemas <strong>de</strong> inestabilidad que pued<strong>en</strong> provocar<br />

las linealida<strong>de</strong>s al aplicar <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana y por <strong>el</strong>lo la curva <strong>de</strong> produccion<br />

hidraulica <strong>en</strong> funcion d<strong>el</strong> caudal turbinado, que es una funcion lineal, se aproxima con una<br />

cuadratica.<br />

El metodo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana pue<strong>de</strong> resultar inestable cuando se consi<strong>de</strong>ran costes<br />

lineales. Tratar <strong>de</strong> solucionar esta inestabilidad es lo que persigue <strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong> lagrangiano<br />

aum<strong>en</strong>tado (apartado 2.6). En [49] se plantea <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la inestabilidad d<strong>el</strong> metodo <strong>de</strong><br />

r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana cuando se consi<strong>de</strong>ran costes lineales. Las transacciones <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>en</strong>-<br />

tre compa~n³as <strong>el</strong>ectricas se cobran segun una funcion <strong>de</strong> coste lineal (lo que implica posible<br />

inestabilidad d<strong>el</strong> lagrangiano y, <strong>en</strong> cualquier caso, converg<strong>en</strong>cia muy l<strong>en</strong>ta al aplicar <strong>el</strong> metodo<br />

d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te). En [49] se resu<strong>el</strong>ve un problema <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> que se


38 Coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana. Revision bibliogra¯ca<br />

consi<strong>de</strong>ran transacciones <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a (a coste lineal) <strong>en</strong>tre compa~n³as <strong>el</strong>ectricas. La aportacion<br />

<strong>de</strong> este art³culo consiste <strong>en</strong> la <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> una aproximacion cuadratica <strong>de</strong> los costes lineales<br />

<strong>de</strong> las transacciones. Esta aproximacion ac<strong>el</strong>era la converg<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> la resolucion d<strong>el</strong> problema<br />

dual al utilizar tecnicas d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te. De esta forma se evita <strong>el</strong> aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> complejidad <strong>de</strong><br />

los subproblemas (<strong>en</strong> que se <strong>de</strong>scompone <strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado) que se origina al aplicar<br />

tecnicas <strong>de</strong> lagrangiano aum<strong>en</strong>tado y se evita <strong>el</strong> inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te d<strong>el</strong> dif³cil ajuste <strong>de</strong> la constante<br />

<strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion al aplicar estas tecnicas d<strong>el</strong> lagrangiano aum<strong>en</strong>tado (apartado 2.6). El esque-<br />

ma g<strong>en</strong>eral d<strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> resolucion (forma <strong>de</strong> resolver los subproblemas hidraulicos, termicos<br />

y <strong>de</strong> bombeo as³ como <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to heur³stico para <strong>en</strong>contrar soluciones primales) es la<br />

pres<strong>en</strong>tada <strong>en</strong> otros art³culos <strong>de</strong> este grupo <strong>de</strong> investigacion [47], [130] y [48]<br />

En [50] <strong>de</strong> nuevo se sigue <strong>el</strong> mismo esquema g<strong>en</strong>eral propuesto <strong>en</strong> [130] y [47] pero se introduce<br />

un mod<strong>el</strong>ado <strong>de</strong>tallado d<strong>el</strong> equipo hidraulico con acoplami<strong>en</strong>tos espacio-temporales <strong>en</strong>tre las<br />

c<strong>en</strong>trales. Al aplicar <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana, dualizando las restricciones <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>manda y reserva rodante, <strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado se <strong>de</strong>scompone <strong>en</strong> un subproblema por<br />

cada c<strong>en</strong>tral termica, un subproblema por cada c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> bombeo (no se mod<strong>el</strong>an las ligaduras<br />

espaciales) y un subproblema por cada cu<strong>en</strong>ca hidraulica. El art³culo se c<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado<br />

y resolucion <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana <strong>de</strong> cada subproblema hidraulico. Las<br />

restricciones que se dualizan, <strong>en</strong> la resolucion <strong>de</strong> cada subproblema hidraulico, son las que <strong>de</strong>¯n<strong>en</strong><br />

los l³mites <strong>de</strong> los volum<strong>en</strong>es <strong>de</strong> los embalses <strong>en</strong> cada periodo d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado<br />

y las que ¯jan los volum<strong>en</strong>es al ¯nal d<strong>el</strong> horizonte temporal consi<strong>de</strong>rado. Para la resolucion d<strong>el</strong><br />

problema dual <strong>de</strong> cada subproblema hidraulico se aplican tecnicas <strong>de</strong> subgradi<strong>en</strong>te. Se aplica un<br />

procedimi<strong>en</strong>to heur³stico para conseguir una solucion factible <strong>de</strong> cada subproblema hidraulico a<br />

partir <strong>de</strong> la solucion <strong>de</strong> cada subproblema dual asociado.<br />

En [78] se pres<strong>en</strong>ta un metodo para la resolucion d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> que sigue <strong>el</strong> esquema g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> otros trabajos <strong>de</strong> este grupo <strong>de</strong> investigacion<br />

([47], [130] y [48]). El art³culo se c<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> la etapa primera, esto es <strong>en</strong> la resolucion d<strong>el</strong> problema<br />

dual. En la actualizacion <strong>de</strong> los multiplicadores se aplica una forma dual <strong>de</strong> los llamados Bundle<br />

Methods (apartado 6.7.3).<br />

El grupo <strong>de</strong> Ruzic<br />

En [109] se propone un metodo <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores d<strong>el</strong> problema dual. Es-<br />

te metodo se aplica d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> un esquema <strong>de</strong> resolucion d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hi-<br />

drotermica <strong>en</strong> fases (trabajos anteriores <strong>de</strong> este autor utilizaban <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> resolucion<br />

dual-primal propuesto <strong>en</strong> [86]). En este art³culo se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> <strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te y un<br />

metodo cuasi Newton (i.e. un metodo basado <strong>en</strong> <strong>el</strong> calculo <strong>en</strong> cada iteracion <strong>de</strong> una aproxi-<br />

macion a la matriz hesiana) y se propone un nuevo metodo (llamado Metodo <strong>de</strong> la distancia


2.6 Metodos <strong>de</strong> solucion empleando tecnicas <strong>de</strong> lagrangiano aum<strong>en</strong>tado 39<br />

a la optimalidad) basado <strong>en</strong> <strong>el</strong> calculo (<strong>en</strong> cada iteracion <strong>de</strong> resolucion d<strong>el</strong> problema dual) <strong>de</strong><br />

una estimacion <strong>de</strong> la distancia <strong>en</strong>tre la solucion dual <strong>de</strong> la iteracion actual y la solucion optima<br />

d<strong>el</strong> problema primal. Los multiplicadores se actualizan <strong>de</strong> forma que esta distancia disminu-<br />

ya. Logicam<strong>en</strong>te, dada la no convexidad d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica, esta<br />

distancia no pue<strong>de</strong> anularse nunca.<br />

El grupo <strong>de</strong> Electricite <strong>de</strong> France<br />

El grupo <strong>de</strong> Electricite <strong>de</strong> France <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la publicacion <strong>de</strong> Ea y Monti [32] se ha <strong>de</strong>dicado<br />

fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te a la resolucion d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong><br />

(y la programacion horaria <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas) <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> lagrangiano aum<strong>en</strong>tado<br />

(apartado 2.6). Sin embargo <strong>en</strong> 1996 propon<strong>en</strong> [98] un metodo <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> <strong>en</strong> dos etapas. En la primera resu<strong>el</strong>v<strong>en</strong> <strong>el</strong> problema dual utilizando la forma<br />

primal <strong>de</strong> los Bundle Methods [91], [116], [54], [13] (apartado 6.7.3) y <strong>en</strong> la segunda, para forzar<br />

a la factibilidad d<strong>el</strong> problema primal, aplican tecnicas <strong>de</strong> lagrangiano aum<strong>en</strong>tado. El proceso<br />

¯naliza cuando se converg<strong>en</strong> los incumplimi<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda.<br />

2.6 Metodos <strong>de</strong> solucion empleando tecnicas <strong>de</strong> lagrangiano aum<strong>en</strong>tado<br />

Las tecnicas d<strong>el</strong> lagrangiano aum<strong>en</strong>tado se com<strong>en</strong>zaron a utilizar a principios <strong>de</strong> los 90. El<br />

grupo <strong>de</strong> investigacion <strong>de</strong> Electricite <strong>de</strong> France ha sido <strong>el</strong> motor <strong>de</strong> la aplicacion <strong>de</strong> este tipo <strong>de</strong><br />

tecnicas <strong>en</strong> los problemas <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> y programacion horaria<br />

<strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas.<br />

La funcion dual d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> pres<strong>en</strong>ta la<br />

peculiaridad <strong>de</strong> que <strong>en</strong> torno al optimo ante variaciones apreciables d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> variables duales,<br />

<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual ap<strong>en</strong>as se modi¯ca. Estableci<strong>en</strong>do la analog³a <strong>en</strong> < 3 , si unicam<strong>en</strong>te<br />

se consi<strong>de</strong>ra un subperiodo y unicam<strong>en</strong>te se incluy<strong>en</strong> como restricciones <strong>de</strong> carga la restriccion<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>manda y la restriccion <strong>de</strong> reserva rodante para <strong>el</strong> unico subperiodo, <strong>en</strong>tonces la funcion<br />

dual pres<strong>en</strong>ta una estructura tipo meseta <strong>en</strong> torno al optimo. Esto signi¯ca que la converg<strong>en</strong>cia<br />

al tratar <strong>de</strong> optimizar una funcion con esa estructura, pue<strong>de</strong> resultar muy l<strong>en</strong>ta. A<strong>de</strong>mas y aun<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> consi<strong>de</strong>rar un problema convexo (sin variables <strong>en</strong>teras), si los costes son lineales <strong>el</strong><br />

metodo d<strong>el</strong> lagrangiano pue<strong>de</strong> resultar inestable <strong>de</strong> forma que no se pueda <strong>en</strong>contrar la solucion<br />

d<strong>el</strong> problema primal (a pesar <strong>de</strong> la convexidad d<strong>el</strong> problema). Esta es la motivacion (evitar la<br />

inestabilidad d<strong>el</strong> lagrangiano y ac<strong>el</strong>erar su converg<strong>en</strong>cia) que lleva a convexi¯car <strong>el</strong> problema dual<br />

incluy<strong>en</strong>do p<strong>en</strong>alizaciones cuadraticas <strong>en</strong> la funcion lagrangiana, <strong>de</strong>¯ni<strong>en</strong>dose as³ <strong>el</strong> lagrangiano<br />

aum<strong>en</strong>tado.


40 Coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana. Revision bibliogra¯ca<br />

El inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te <strong>de</strong> incluir p<strong>en</strong>alizaciones cuadraticas es que se pier<strong>de</strong> la propiedad <strong>de</strong> separabi-<br />

lidad (o <strong>de</strong>scomposicion <strong>en</strong> subproblemas) d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> optimizacion, <strong>en</strong> variables primales,<br />

<strong>de</strong> la funcion lagrangiana (o problema primal r<strong>el</strong>ajado). Para preservar la separabilidad, <strong>el</strong><br />

grupo <strong>de</strong> investigacion <strong>de</strong> Electricite <strong>de</strong> France propone la aplicacion d<strong>el</strong> \principio d<strong>el</strong> proble-<br />

ma auxiliar" [21] [22]. El principio d<strong>el</strong> problema auxiliar basicam<strong>en</strong>te consiste <strong>en</strong> linealizar los<br />

terminos no separables <strong>de</strong> la funcion objetivo d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado y <strong>en</strong> a~nadir terminos<br />

cuadraticos separables.<br />

Se han empleado dos modalida<strong>de</strong>s al aplicar tecnicas <strong>de</strong> lagrangiano aum<strong>en</strong>tado <strong>en</strong> la resolucion<br />

d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica. La primera consiste <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ajar y p<strong>en</strong>alizar <strong>de</strong><br />

forma cuadratica las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda y reserva [6], [12], [104], [98], [128]. La segunda<br />

consiste <strong>en</strong> la aplicacion d<strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> la duplicacion <strong>de</strong> variables [7], [104].<br />

Des<strong>de</strong> principios <strong>de</strong> los 90 y hasta 1996, <strong>el</strong> grupo <strong>de</strong> investigacion <strong>de</strong> Electricite <strong>de</strong> France resu<strong>el</strong>ve<br />

<strong>el</strong> problema empleando unicam<strong>en</strong>te tecnicas <strong>de</strong> lagrangiano aum<strong>en</strong>tado. Como <strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong><br />

lagrangiano aum<strong>en</strong>tado [6], [7] [104] fuerza a la consecucion <strong>de</strong> soluciones factibles <strong>en</strong> reserva<br />

rodante, este metodo no requiere <strong>el</strong> empleo <strong>de</strong> ningun procedimi<strong>en</strong>to heur³stico adicional. El<br />

criterio <strong>de</strong> parada es la converg<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>el</strong> incumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la <strong>de</strong>manda. Este grupo <strong>de</strong><br />

investigacion no se preocupa <strong>de</strong> que se cumplan las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda sino solo <strong>de</strong> que<br />

los incumplimi<strong>en</strong>tos sean peque~nos (siempre que haya su¯ci<strong>en</strong>te pot<strong>en</strong>cia acoplada) ya que <strong>el</strong><br />

ajuste exacto <strong>de</strong> las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda no modi¯ca las variables <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to.<br />

En 1996, P<strong>el</strong>legrino et al. propon<strong>en</strong> un metodo <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> <strong>en</strong><br />

dos etapas que sigue <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> resolucion <strong>en</strong> fases <strong>de</strong>scrito (apartado 2.3). En la segunda fase<br />

para forzar a la factibilidad d<strong>el</strong> problema primal emplean tecnicas d<strong>el</strong> lagrangiano aum<strong>en</strong>tado.<br />

El equipo <strong>de</strong> Shahi<strong>de</strong>pour propone [128] un metodo <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong><br />

<strong>plazo</strong> que ti<strong>en</strong>e <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta restricciones <strong>de</strong> red y restricciones medioambi<strong>en</strong>tales. Resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong><br />

problema <strong>en</strong> dos etapas. En la primera dualiza las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda, reserva rodan-<br />

te, medioambi<strong>en</strong>tales y los l³mites <strong>de</strong> la capacidad <strong>de</strong> las l³neas. A<strong>de</strong>mas, p<strong>en</strong>aliza <strong>de</strong> forma<br />

cuadratica las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda. Para preservar la separabilidad <strong>de</strong> la resolucion d<strong>el</strong><br />

problema <strong>de</strong> optimizacion (<strong>en</strong> variables primales) <strong>de</strong> la funcion lagrangiana que resulta, utiliza<br />

la misma i<strong>de</strong>a propuesta por <strong>el</strong> grupo <strong>de</strong> investigacion <strong>de</strong> Electricite <strong>de</strong> France [6], [7], [104], [98].<br />

Esta etapa ¯naliza cuando se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra una solucion que cumple las restricciones dualizadas.<br />

En la segunda etapa, se <strong>de</strong>sarrolla un algoritmo <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho economico <strong>en</strong> <strong>el</strong> que se incluye<br />

un mod<strong>el</strong>o DC <strong>de</strong> la red <strong>de</strong> transporte y las restricciones medioambi<strong>en</strong>tales. Para resolver <strong>el</strong><br />

<strong>de</strong>spacho economico se aplica <strong>de</strong> nuevo <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana dualizando las<br />

restricciones medioambi<strong>en</strong>tales. El proceso ¯naliza cuando se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra una solucion que cum-<br />

ple las restricciones medioambi<strong>en</strong>tales. En la actualizacion <strong>de</strong> los multiplicadores (tanto <strong>de</strong> la


2.6 Metodos <strong>de</strong> solucion empleando tecnicas <strong>de</strong> lagrangiano aum<strong>en</strong>tado 41<br />

primera etapa como <strong>de</strong> la segunda) se emplean tecnicas <strong>de</strong> subgradi<strong>en</strong>te. El metodo propuesto,<br />

al igual que [127] (apartado 2.5) se preocupa especialm<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>en</strong>contrar soluciones factibles ya<br />

que las dos etapas ¯nalizan <strong>en</strong> cuanto se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra una solucion factible, sin explorar si exist<strong>en</strong><br />

otras soluciones mejores.<br />

Al utilizar las tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana (sin incluir p<strong>en</strong>alizaciones), los multiplicadores<br />

asociados a las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda repres<strong>en</strong>tan, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista <strong>de</strong> los g<strong>en</strong>eradores,<br />

<strong>el</strong> b<strong>en</strong>e¯cio a recibir por cada MWh producido (<strong>de</strong> forma equival<strong>en</strong>te, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista<br />

d<strong>el</strong> sistema, repres<strong>en</strong>tan <strong>el</strong> coste marginal <strong>de</strong> la <strong>en</strong>erg³a). Analogam<strong>en</strong>te los multiplicadores<br />

asociados a las restricciones <strong>de</strong> reserva repres<strong>en</strong>tan <strong>el</strong> b<strong>en</strong>e¯cio a recibir por los g<strong>en</strong>eradores por<br />

cada MW <strong>de</strong> reserva (o equival<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te, <strong>el</strong> coste marginal <strong>de</strong> la reserva). Esta posibilidad <strong>de</strong><br />

extraer signi¯cado economico a los multiplicadores es uno <strong>de</strong> los alici<strong>en</strong>tes d<strong>el</strong> uso <strong>de</strong> las tecnicas<br />

<strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana. Esto resulta <strong>de</strong> particular interes <strong>en</strong> los sistemas <strong>de</strong>rregulados (o<br />

liberalizados) <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica.<br />

Sin embargo, <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> las tecnicas d<strong>el</strong> lagrangiano aum<strong>en</strong>tado <strong>en</strong>mascara <strong>el</strong> signi¯cado economico<br />

<strong>de</strong> los multiplicadores <strong>de</strong> Lagrange. Por este motivo, las tecnicas d<strong>el</strong> lagrangiano aum<strong>en</strong>tado no<br />

se han <strong>de</strong>sarrollado <strong>en</strong> esta tesis doctoral. Precisam<strong>en</strong>te para po<strong>de</strong>r conseguir la informacion<br />

que suministran los multiplicadores <strong>de</strong> Lagrange, reci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong>el</strong> grupo <strong>de</strong> investigacion <strong>de</strong><br />

Electricite <strong>de</strong> France [98] propone un metodo <strong>en</strong> dos etapas. En la primera aplica tecnicas <strong>de</strong> re-<br />

lajacion lagrangiana para resolver <strong>el</strong> problema dual y as³ consigu<strong>en</strong> <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> los multiplicadores<br />

asociados a las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda y reserva rodante. En la segunda etapa, y para forzar<br />

a la factibilidad, aplica tecnicas <strong>de</strong> lagrangiano aum<strong>en</strong>tado. Como es habitual <strong>en</strong> los mod<strong>el</strong>os<br />

<strong>de</strong>sarrollados por este grupo, <strong>el</strong> criterio <strong>de</strong> parada es la estabilizacion <strong>en</strong> los incumplimi<strong>en</strong>tos <strong>en</strong><br />

las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda (con su¯ci<strong>en</strong>te pot<strong>en</strong>cia acoplada).<br />

En <strong>de</strong>terminadas circunstancias se pue<strong>de</strong> conseguir que al emplear tecnicas <strong>de</strong> lagrangiano au-<br />

m<strong>en</strong>tado, los multiplicadores converjan a los valores a los que converger³an si se aplicara <strong>el</strong><br />

metodo d<strong>el</strong> lagrangiano conv<strong>en</strong>cional (sin p<strong>en</strong>alizaciones). Ello <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> la forma <strong>de</strong> <strong>de</strong>¯nir la<br />

funcion lagrangiana aum<strong>en</strong>tada, <strong>de</strong> la forma <strong>de</strong> actualizar los multiplicadores y <strong>de</strong> la forma <strong>de</strong><br />

actualizar la constante <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion. A<strong>de</strong>mas es dif³cil extraer reglas acerca d<strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to<br />

a seguir porque formas <strong>de</strong> actuar (<strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> la funcion lagrangiana aum<strong>en</strong>tada y pol³ticas <strong>de</strong><br />

actualizacion <strong>de</strong> los multiplicadores y <strong>de</strong> la constante <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion) con las que se consigue<br />

converg<strong>en</strong>cia a los valores a<strong>de</strong>cuados <strong>en</strong> <strong>de</strong>terminados problemas, fallan cuando se aplican a<br />

otros problemas. Todo esto quiere <strong>de</strong>cir que, hoy <strong>en</strong> d³a, <strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong> lagrangiano conv<strong>en</strong>cional<br />

pres<strong>en</strong>ta mejores propieda<strong>de</strong>s que <strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong> lagrangiano aum<strong>en</strong>tado por la informacion que<br />

aportan los multiplicadores y la ¯abilidad <strong>de</strong> la misma.<br />

Otro <strong>de</strong> los inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes d<strong>el</strong> uso <strong>de</strong> tecnicas <strong>de</strong> lagrangiano aum<strong>en</strong>tado es la di¯cultad <strong>en</strong> la


42 Coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana. Revision bibliogra¯ca<br />

<strong>el</strong>eccion <strong>de</strong> la constante <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion y las posibles inestabilida<strong>de</strong>s numericas que una mala<br />

<strong>el</strong>eccion pue<strong>de</strong> provocar.<br />

2.7 Otros<br />

En [127] se propone un algoritmo <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica que mod<strong>el</strong>a <strong>de</strong> forma <strong>de</strong>tallada<br />

la restricciones <strong>de</strong> rampas (<strong>en</strong> <strong>el</strong> arranque, la parada, la subida <strong>de</strong> carga y la bajada <strong>de</strong> carga)<br />

<strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas y los costes asociados a <strong>el</strong>las. El proceso <strong>de</strong> resolucion es <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te.<br />

Utilizando <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana se dualizan las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante<br />

y <strong>de</strong>manda utilizando <strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te <strong>en</strong> la actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores. En <strong>el</strong><br />

mom<strong>en</strong>to <strong>en</strong> que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra una solucion que cumple las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante, se<br />

ejecuta un <strong>de</strong>spacho economico. El algoritmo <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana <strong>en</strong> s³ es muy simple. No<br />

se preocupa <strong>de</strong> la calidad <strong>de</strong> la solucion d<strong>el</strong> problema dual (y por tanto d<strong>el</strong> problema primal)<br />

conseguida. El art³culo se c<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> la resolucion <strong>de</strong> los subproblemas termicos <strong>mediante</strong> tecnicas<br />

<strong>de</strong> programacion dinamica t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta los costes asociados a las rampas y <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo<br />

<strong>de</strong> un algoritmo <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho economico que mod<strong>el</strong>e <strong>de</strong> forma precisa las rampas.


Cap³tulo 3<br />

Formulacion d<strong>el</strong> problema<br />

3.1 Introduccion<br />

El objetivo <strong>de</strong> un sistema <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica es suministrar la <strong>de</strong>manda al m³nimo coste, con un<br />

a<strong>de</strong>cuado ³ndice <strong>de</strong> ¯abilidad y <strong>de</strong> forma que se cumplan las restricciones d<strong>el</strong> sistema (tecnicas,<br />

medio-ambi<strong>en</strong>tales, regulatorias, etc.).<br />

Los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica dispon<strong>en</strong> <strong>de</strong> dos equipos g<strong>en</strong>eradores, claram<strong>en</strong>te difer<strong>en</strong>ciados,<br />

que constituy<strong>en</strong> los sistemas <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion termico e hidraulico. Cada uno <strong>de</strong> estos equipos ti<strong>en</strong>e<br />

difer<strong>en</strong>tes caracter³sticas y limitaciones <strong>en</strong> cuanto a costes, volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> produccion y capacidad<br />

<strong>de</strong> adaptacion a la <strong>de</strong>manda d<strong>el</strong> sistema.<br />

El sistema termico esta formado por c<strong>en</strong>trales nucleares, termicas conv<strong>en</strong>cionales y turbinas<br />

<strong>de</strong> gas. La utilizacion <strong>de</strong> estas c<strong>en</strong>trales ti<strong>en</strong>e asociada, <strong>en</strong> la g<strong>en</strong>eracion <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a, costes <strong>de</strong><br />

produccion, que <strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>de</strong> forma no lineal <strong>de</strong> la pot<strong>en</strong>cia g<strong>en</strong>erada <strong>en</strong> cada hora, y costes <strong>de</strong><br />

arranque, que <strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>de</strong> forma expon<strong>en</strong>cial d<strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong> parada <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral, <strong>de</strong> forma que<br />

cuanto mas fr³a esta la cal<strong>de</strong>ra mayor es <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> arranque.<br />

El sistema hidraulico esta constituido por c<strong>en</strong>trales hidraulicas <strong>en</strong> lechos <strong>de</strong> r³os. Las c<strong>en</strong>trales<br />

hidraulicas <strong>de</strong> un mismo r³o (o cu<strong>en</strong>ca hidraulica) estan acopladas por la topolog³a <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca<br />

ya que <strong>el</strong> agua <strong>de</strong>scargada por cierta c<strong>en</strong>tral forma parte <strong>de</strong> la aportacion <strong>de</strong> agua que recibe<br />

la c<strong>en</strong>tral situada inmediatam<strong>en</strong>te aguas abajo. La topolog³a <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca establece pues un<br />

acoplami<strong>en</strong>to espacio-temporal <strong>en</strong>tre todas las c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca. El acoplami<strong>en</strong>to espacial<br />

se <strong>de</strong>be a que <strong>el</strong> agua <strong>de</strong>scargada por una c<strong>en</strong>tral llega a la c<strong>en</strong>tral situada inmediatam<strong>en</strong>te aguas<br />

abajo <strong>de</strong> la misma. El acoplami<strong>en</strong>to temporal se <strong>de</strong>be, por un lado, a que <strong>el</strong> agua liberada por<br />

la c<strong>en</strong>tral situada aguas arriba tarda cierto tiempo <strong>en</strong> llegar a la c<strong>en</strong>tral situada aguas abajo y,<br />

por otro lado, a que <strong>el</strong> agua turbinada <strong>en</strong> cierto instante por una c<strong>en</strong>tral no podra ser turbinada<br />

por esa c<strong>en</strong>tral <strong>en</strong> un instante posterior.<br />

43


44 Formulacion d<strong>el</strong> problema<br />

La segunda propiedad caracter³stica <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales hidraulicas es que <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> produccion <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>erg³a <strong>de</strong> una c<strong>en</strong>tral hidraulica es <strong>de</strong>spreciable pero la cantidad <strong>de</strong> agua disponible es limitada.<br />

Por <strong>el</strong>lo, no se pue<strong>de</strong> turbinar agua continuam<strong>en</strong>te, ya que <strong>el</strong> agua turbinada <strong>en</strong> un per³odo no<br />

se podra turbinar <strong>en</strong> un per³odo posterior. Esta es la razon por la que utilizando racionalm<strong>en</strong>te<br />

los recursos hidraulicos, se minimiza <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> explotacion (coste <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales<br />

termicas) d<strong>el</strong> sistema hidrotermico.<br />

El problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> consiste <strong>en</strong> <strong>de</strong>terminar la pol³tica<br />

optima <strong>de</strong> arranque/parada <strong>de</strong> los grupos termicos as³ como la pol³tica optima <strong>de</strong> produccion<br />

<strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a, hidraulica y termica, <strong>de</strong> forma que se suministre la <strong>de</strong>manda a coste m³nimo y se<br />

mant<strong>en</strong>ga cierta pot<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> reserva (reserva rodante) <strong>de</strong> modo que <strong>el</strong> sistema pueda hacer fr<strong>en</strong>te<br />

al fallo <strong>de</strong> alguno (o algunos) <strong>de</strong> sus grupos g<strong>en</strong>eradores.<br />

Los mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> recib<strong>en</strong> informacion <strong>de</strong> los mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong><br />

coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> medio/largo <strong>plazo</strong>. As³ por ejemplo, los mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion<br />

hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> medio/largo <strong>plazo</strong> <strong>de</strong>terminan <strong>el</strong> volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> agua embalsada que <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />

cont<strong>en</strong>er los embalses ligados a las c<strong>en</strong>trales hidraulicas al ¯nal d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado<br />

(o, mas frecu<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te, los l³mites m³nimo y maximo para los volum<strong>en</strong>es <strong>de</strong> agua al ¯nal d<strong>el</strong><br />

periodo <strong>de</strong> estudio) o bi<strong>en</strong> <strong>el</strong> valor futuro d<strong>el</strong> agua embalsada. Esta informacion es dato <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>trada para los mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>. Sin <strong>el</strong>la los mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong><br />

coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> gastar³an todo <strong>el</strong> agua embalsada lo que repres<strong>en</strong>tar³a<br />

una mala gestion <strong>de</strong> los recursos disponibles por t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta solo las necesida<strong>de</strong>s inmediatas<br />

y prescindir <strong>de</strong> las necesida<strong>de</strong>s futuras.<br />

El problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica matematicam<strong>en</strong>te se plantea como un problema <strong>de</strong><br />

optimizacion combinatoria <strong>en</strong>tero mixto, no lineal y <strong>de</strong> gran dim<strong>en</strong>sion, <strong>en</strong> <strong>el</strong> que se minimizan<br />

los costes <strong>de</strong> explotacion d<strong>el</strong> sistema respetando las restricciones d<strong>el</strong> equipo termico, d<strong>el</strong> equipo<br />

hidraulico y <strong>de</strong> la carga. Las restricciones <strong>de</strong> carga son las que ligan los sistemas termico e<br />

hidraulico. Son, por tanto, las restricciones que complican la solucion d<strong>el</strong> problema ya que sin<br />

<strong>el</strong>las <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> optimizacion a resolver se <strong>de</strong>scompondr³a <strong>en</strong> subproblemas m<strong>en</strong>or tama~no<br />

y estructuras mas simple y por <strong>el</strong>lo <strong>de</strong> mas facil resolucion. El horizonte <strong>de</strong> optimizacion var³a<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> una semana hasta un d³a y los intervalos <strong>de</strong> discretizacion ti<strong>en</strong><strong>en</strong> una duracion que oscila<br />

<strong>en</strong>tre media hora y varias horas <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>de</strong> la duracion d<strong>el</strong> periodo analizado.<br />

Los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos basicos <strong>de</strong> un sistema <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica que intervi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> la coordinacion<br />

hidrotermica son las c<strong>en</strong>trales termicas y las c<strong>en</strong>trales hidraulicas agrupadas <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>cas. La<br />

red <strong>de</strong> transporte no se mod<strong>el</strong>a <strong>en</strong> este problema porque no su<strong>el</strong>e afectar a las <strong>de</strong>cisiones <strong>de</strong><br />

arranque/parada <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales.


3.2 Notacion 45<br />

Resulta conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te, antes <strong>de</strong> com<strong>en</strong>zar la <strong>de</strong>scripcion d<strong>el</strong> sistema hidro<strong>el</strong>ectrico, aclarar y dis-<br />

tinguir los conceptos <strong>de</strong> grupo <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion y <strong>de</strong> c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica. Se llama grupo<br />

<strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion a cada conjunto <strong>de</strong> turbina y g<strong>en</strong>erador acoplados <strong>en</strong> un mismo eje. La turbina<br />

recibe vapor (<strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> grupos termicos o nucleares) o bi<strong>en</strong> caudal <strong>de</strong> agua (<strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> los<br />

grupos hidraulicos), se mueve y esta <strong>en</strong>erg³a mecanica se emplea <strong>en</strong> producir <strong>el</strong>ectricidad <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

g<strong>en</strong>erador (tambi<strong>en</strong> llamado alternador o maquina s³ncrona). Una c<strong>en</strong>tral esta ligada a un nodo<br />

<strong>de</strong> un sistema <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica y compr<strong>en</strong><strong>de</strong> uno o varios grupos <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion. Sin embargo<br />

y a pesar <strong>de</strong> esta clara difer<strong>en</strong>cia, la literatura r<strong>el</strong>acionada con <strong>el</strong> control, la plani¯cacion y la<br />

explotacion <strong>de</strong> los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica se re¯ere <strong>de</strong> forma indistinta c<strong>en</strong>trales y grupos<br />

<strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion. Por <strong>el</strong>lo <strong>en</strong> esta tesis se hace refer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> forma indistinta a c<strong>en</strong>trales y grupos<br />

<strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica.<br />

Este cap³tulo se estructura como sigue. En <strong>el</strong> apartado 3.2 se introduce la notacion utilizada. A<br />

continuacion se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos que forman parte d<strong>el</strong> sistema a mod<strong>el</strong>ar. En <strong>el</strong> apartado<br />

3.3 se <strong>de</strong>scribe <strong>el</strong> equipo <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion termica. En <strong>el</strong> apartado 3.4 se <strong>de</strong>scribe <strong>el</strong> equipo <strong>de</strong><br />

g<strong>en</strong>eracion hidraulica. En <strong>el</strong> apartado 3.5 se formulan las restricciones <strong>de</strong> carga (<strong>de</strong>manda, etc.)<br />

que <strong>de</strong>bera satisfacer <strong>el</strong> sistema hidro<strong>el</strong>ectrico. Por ultimo, apartado 3.6, se formula <strong>el</strong> problema<br />

<strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>.<br />

3.2 Notacion<br />

Antes <strong>de</strong> com<strong>en</strong>zar la <strong>de</strong>scripcion d<strong>el</strong> sistema hidrotermico, se introduce la notacion utilizada.<br />

Los s³mbolos empleados se clasi¯can <strong>en</strong> los sigui<strong>en</strong>tes grupos: ³ndices, numeros y conjuntos,<br />

datos y variables. Los datos se clasi¯can at<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do a su r<strong>el</strong>acion con <strong>el</strong> equipo termico, <strong>el</strong><br />

equipo hidraulico o las restricciones <strong>de</strong> carga. Las variables se clasi¯can <strong>en</strong> variables termicas y<br />

variables hidraulicas.<br />

² INDICES, NUMEROS Y CONJUNTOS<br />

{ Indices<br />

j es <strong>el</strong> sub³ndice que hace refer<strong>en</strong>cia a las c<strong>en</strong>trales termicas.<br />

i es <strong>el</strong> sub³ndice que hace refer<strong>en</strong>cia a las cu<strong>en</strong>cas hidraulicas.<br />

l(i) es <strong>el</strong> sub³ndice que hace refer<strong>en</strong>cia a las c<strong>en</strong>trales hidraulicas <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca i.<br />

m(l(i)) es <strong>el</strong> sub³ndice que hace refer<strong>en</strong>cia a las c<strong>en</strong>trales hidraulicas situadas aguas arriba<br />

<strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca i.<br />

k es <strong>el</strong> sub³ndice que hace refer<strong>en</strong>cia a los subperiodos d<strong>el</strong> horizonte temporal ana-<br />

lizado.


46 Formulacion d<strong>el</strong> problema<br />

{ Numeros<br />

J es <strong>el</strong> numero total <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas.<br />

I es <strong>el</strong> numero total <strong>de</strong> cu<strong>en</strong>cas hidraulicas.<br />

L(i) es <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales hidraulicas asociadas a la cu<strong>en</strong>ca hidraulica i.<br />

M(l(i)) es <strong>el</strong> numero total <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales hidraulicas situadas aguas arriba <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral<br />

hidraulica l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca i.<br />

K es <strong>el</strong> numero total <strong>de</strong> subperiodos d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado.<br />

{ Conjuntos<br />

­j es <strong>el</strong> conjunto <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas.<br />

­i es <strong>el</strong> conjunto <strong>de</strong> cu<strong>en</strong>cas hidraulicas.<br />

­ l(i) es <strong>el</strong> conjunto <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales hidraulicas <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca i.<br />

­ m(l(i)) es <strong>el</strong> conjunto <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales situadas aguas arriba <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca<br />

² DATOS<br />

hidraulica i.<br />

{ Datos termicos<br />

aj(tjk) es una funcion polinomica <strong>de</strong> la pot<strong>en</strong>cia termica producida por la c<strong>en</strong>tral j <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> subperiodo k. De¯ne <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> produccion (P ta) <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral termica j <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> subperiodo k.<br />

bj(xd jk ) es una funcion no lineal d<strong>el</strong> tiempo que lleva <strong>de</strong>sacoplada la c<strong>en</strong>tral termica j<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k, xd jk . De¯ne <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> arranque (P ta) <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral j <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

subperiodo k.<br />

cj es <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> <strong>de</strong>sacoplar (o parar) la c<strong>en</strong>tral termica j (Pta).<br />

n a j<br />

es <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> costes <strong>de</strong> arranque que se consi<strong>de</strong>ran para la c<strong>en</strong>tral termica j.<br />

p j es la pot<strong>en</strong>cia m³nima <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral termica j (MW ).<br />

p j es la pot<strong>en</strong>cia maxima <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral termica j (MW ).<br />

r s j<br />

r b j<br />

T f<br />

j<br />

T p<br />

j<br />

v 0 j<br />

es la maxima rampa <strong>de</strong> subida <strong>de</strong> carga <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral j <strong>en</strong> un subperiodo (MW ).<br />

es la maxima rampa <strong>de</strong> bajada <strong>de</strong> carga <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral j <strong>en</strong> un subperiodo (MW ).<br />

es <strong>el</strong> m³nimo tiempo <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to, <strong>en</strong> subperiodos, <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral termica j.<br />

es <strong>el</strong> m³nimo tiempo <strong>de</strong> parada, <strong>en</strong> subperiodos, <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral termica j.<br />

es <strong>el</strong> parametro binario que <strong>de</strong>¯ne <strong>el</strong> estado <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral termica<br />

j al comi<strong>en</strong>zo d<strong>el</strong> periodo <strong>de</strong> estudio. Si vale 1, la c<strong>en</strong>tral j esta acoplada al co-<br />

mi<strong>en</strong>zo d<strong>el</strong> periodo <strong>de</strong> estudio. Si vale 0, la c<strong>en</strong>tral esta inicialm<strong>en</strong>te <strong>de</strong>sacoplada.


3.2 Notacion 47<br />

~sj0 es un parametro que si es positivo indica <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> subperiodos que lleva<br />

acoplada la c<strong>en</strong>tra j al comi<strong>en</strong>zo d<strong>el</strong> periodo <strong>de</strong> estudio y si es negativo indica<br />

<strong>el</strong> numero <strong>de</strong> subperiodos que lleva <strong>de</strong>sacoplada la c<strong>en</strong>tral termica j al comi<strong>en</strong>zo<br />

d<strong>el</strong> periodo <strong>de</strong> estudio.<br />

{ Datos hidraulicos<br />

w l(i)k es <strong>el</strong> volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> aportaciones al embalse <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral hidraulica l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca<br />

i <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k (Hm 3 ).<br />

¿ m(l(i)) es <strong>el</strong> tiempo, <strong>en</strong> subperiodos, que tarda <strong>el</strong> agua <strong>en</strong> llegar al embalse asociado<br />

x 0 l(i)<br />

a la c<strong>en</strong>tral hidraulica l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca i <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> embalse, situado aguas arriba,<br />

asociado a la c<strong>en</strong>tral m(l(i)).<br />

es <strong>el</strong> volum<strong>en</strong> inicial (al comi<strong>en</strong>zo d<strong>el</strong> periodo <strong>de</strong> estudio) <strong>de</strong> agua <strong>en</strong> <strong>el</strong> embalse<br />

asociado a la c<strong>en</strong>tral hidraulica l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca i (Hm 3 ).<br />

x l(i)T es <strong>el</strong> l³mite inferior d<strong>el</strong> volum<strong>en</strong> ¯nal (al ¯nal d<strong>el</strong> periodo <strong>de</strong> estudio) <strong>de</strong> agua <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> embalse asociado a la c<strong>en</strong>tral hidraulica l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca i (Hm 3 ).<br />

x l(i)T es <strong>el</strong> l³mite superior d<strong>el</strong> volum<strong>en</strong> ¯nal (al ¯nal d<strong>el</strong> periodo <strong>de</strong> estudio) <strong>de</strong> agua<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> embalse asociado a la c<strong>en</strong>tral hidraulica l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca i (Hm 3 ).<br />

x l(i) es <strong>el</strong> l³mite inferior <strong>de</strong> volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> agua almac<strong>en</strong>ada <strong>en</strong> <strong>el</strong> embalse asociado a la<br />

c<strong>en</strong>tral hidraulica l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca i (Hm 3 ).<br />

x l(i) es <strong>el</strong> l³mite superior <strong>de</strong> volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> agua almac<strong>en</strong>ada <strong>en</strong> <strong>el</strong> embalse asociado a la<br />

c<strong>en</strong>tral hidraulica l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca i (Hm 3 ).<br />

u l(i) es <strong>el</strong> caudal m³nimo <strong>de</strong> agua que ti<strong>en</strong>e que turbinar la c<strong>en</strong>tral hidraulica l <strong>de</strong> la<br />

cu<strong>en</strong>ca i <strong>en</strong> cada subperiodo (m 3 =s).<br />

u l(i) es <strong>el</strong> caudal maximo <strong>de</strong> agua que pue<strong>de</strong> turbinar la c<strong>en</strong>tral hidraulica l <strong>de</strong> la<br />

cu<strong>en</strong>ca i <strong>en</strong> cada subperiodo (m 3 =s).<br />

½ l(i)(u l(i)k; x l(i)k) es una funcion no lineal d<strong>el</strong> caudal <strong>de</strong> agua turbinada por la c<strong>en</strong>tral hidraulica<br />

l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca i <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k (u l(i)k) y d<strong>el</strong> volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> agua <strong>en</strong> <strong>el</strong> embalse<br />

asociado a la c<strong>en</strong>tral l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca i <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo consi<strong>de</strong>rado k (x l(i)k).<br />

De¯ne la pot<strong>en</strong>cia producida por la c<strong>en</strong>tral l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca i <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k.<br />

% l(i) es <strong>el</strong> coe¯ci<strong>en</strong>te que <strong>de</strong>termina la r<strong>el</strong>acion lineal <strong>en</strong>tre la produccion hidraulica<br />

<strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca i y <strong>el</strong> caudal turbinado por esta c<strong>en</strong>tral si se supone<br />

constante la altura d<strong>el</strong> embalse.<br />

{ Datos <strong>de</strong> carga<br />

Dk es la <strong>de</strong>manda <strong>el</strong>ectrica <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k (MW ).<br />

Rk es la reserva rodante <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k (MW ).<br />

Ak es la pot<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> regulacion hacia arriba <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k (MW ).


48 Formulacion d<strong>el</strong> problema<br />

Bk es la pot<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> regulacion hacia abajo <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k (MW ).<br />

² VARIABLES<br />

lk es <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> horas d<strong>el</strong> subperiodo k.<br />

{ Variables termicas<br />

tjk es la pot<strong>en</strong>cia producida por la c<strong>en</strong>tral termica j <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k (MW ).<br />

vjk es una variable binaria <strong>de</strong> <strong>de</strong>cision que vale 1 si la c<strong>en</strong>tral termica j esta acoplada<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k.<br />

yjk es una variable binaria <strong>de</strong> <strong>de</strong>cision que vale 1 si la c<strong>en</strong>tral termica j se acopla (o<br />

se arranca) al comi<strong>en</strong>zo d<strong>el</strong> subperiodo k.<br />

zjk es una variable binaria <strong>de</strong> <strong>de</strong>cision que vale 1 si la c<strong>en</strong>tral termica j se <strong>de</strong>sacopla<br />

(o se para) al comi<strong>en</strong>zo d<strong>el</strong> subperiodo k.<br />

~sjk es una variable <strong>en</strong>tera que si es positiva indica <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> subperiodos que lleva<br />

x d jk<br />

r t jk<br />

r at<br />

jk<br />

r bt<br />

jk<br />

acoplada la c<strong>en</strong>tral termica j al comi<strong>en</strong>zo d<strong>el</strong> subperiodo k y si es negativa indica<br />

<strong>el</strong> numero <strong>de</strong> subperiodos que lleva <strong>de</strong>sacoplada la c<strong>en</strong>tral termica j al comi<strong>en</strong>zo<br />

d<strong>el</strong> subperiodo k.<br />

es <strong>el</strong> tiempo (<strong>en</strong> numero <strong>de</strong> subperiodos) que lleva <strong>de</strong>sacoplada la c<strong>en</strong>tral termica<br />

j <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k.<br />

es una variable auxiliar que indica la contribucion a la reserva rodante <strong>de</strong> la<br />

c<strong>en</strong>tral termica j <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k (MW ). El super³ndice t difer<strong>en</strong>cia la con-<br />

tribucion a la reserva rodante <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas fr<strong>en</strong>te a la contribucion a<br />

la reserva rodante <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales hidraulicas.<br />

es una variable auxiliar que indica la contribucion a la regulacion hacia arriba <strong>de</strong><br />

la c<strong>en</strong>tral termica j <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k (MW ). El super³ndice at indica regulacion<br />

hacia arriba <strong>de</strong> una c<strong>en</strong>tral termica.<br />

es una variable auxiliar que indica la contribucion a la regulacion hacia abajo <strong>de</strong><br />

la c<strong>en</strong>tral termica j <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k (MW ). El super³ndice bt indica regulacion<br />

hacia abajo <strong>de</strong> una c<strong>en</strong>tral termica.<br />

{ Variables hidraulicas<br />

x l(i)k es <strong>el</strong> volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> agua d<strong>el</strong> embalse <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral hidraulica l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca i al<br />

comi<strong>en</strong>zo d<strong>el</strong> subperiodo k (Hm 3 ).<br />

u l(i)k es <strong>el</strong> caudal <strong>de</strong> agua turbinada por la c<strong>en</strong>tral hidraulica l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca i durante<br />

<strong>el</strong> subperiodo k (m 3 =s).<br />

s l(i)k es <strong>el</strong> volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> agua vertida por <strong>el</strong> embalse asociado a la c<strong>en</strong>tral hidraulica l <strong>de</strong><br />

la cu<strong>en</strong>ca i durante <strong>el</strong> subperiodo k (Hm 3 ).


3.3 El equipo <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion termica 49<br />

p l(i)k es la pot<strong>en</strong>cia hidraulica producida por la c<strong>en</strong>tral hidraulica l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca i <strong>en</strong><br />

r h l(i)k<br />

r ah<br />

l(i)k<br />

r bh<br />

l(i)k<br />

<strong>el</strong> subperiodo k (MW ).<br />

es una variable auxiliar que indica la contribucion a la reserva rodante <strong>de</strong> la<br />

c<strong>en</strong>tral hidraulica l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca i <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k (MW ). El super³ndice h<br />

difer<strong>en</strong>cia la contribucion a la reserva rodante <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales hidraulicas fr<strong>en</strong>te<br />

a la contribucion a la reserva rodante <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas.<br />

es una variable auxiliar que indica la contribucion a la regulacion hacia arriba <strong>de</strong><br />

la c<strong>en</strong>tral hidraulica l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca i <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k (MW ). El super³ndice<br />

ah indica regulacion hacia arriba <strong>de</strong> una c<strong>en</strong>tral hidraulica.<br />

es una variable auxiliar que indica la contribucion a la regulacion hacia abajo <strong>de</strong><br />

la c<strong>en</strong>tral hidraulica l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca i <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k (MW ). El super³ndice<br />

bh indica regulacion hacia abajo <strong>de</strong> una c<strong>en</strong>tral hidraulica.<br />

3.3 El equipo <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion termica<br />

Las c<strong>en</strong>trales termicas (o <strong>de</strong> forma mas precisa los grupos termicos) son <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> produccion<br />

que conviert<strong>en</strong> <strong>en</strong>erg³a calor³¯ca <strong>en</strong> <strong>el</strong>ectricidad. Basicam<strong>en</strong>te, un grupo termico consta <strong>de</strong> una<br />

cal<strong>de</strong>ra que g<strong>en</strong>era vapor para mover una turbina acoplada mecanicam<strong>en</strong>te a un g<strong>en</strong>erador <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica (o alternador). Como ya se ha indicado, una c<strong>en</strong>tral pue<strong>de</strong> estar constituida<br />

por uno o mas grupos termicos conectados a un mismo nudo <strong>el</strong>ectrico (y por tanto <strong>en</strong> una misma<br />

localizacion geogra¯ca). La salida <strong>el</strong>ectrica <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral alim<strong>en</strong>ta tanto al sistema <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a<br />

<strong>el</strong>ectrica como al sistema <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a auxiliar <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral.<br />

Las c<strong>en</strong>trales termicas se clasi¯can, segun la fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a que utilizan, <strong>en</strong> c<strong>en</strong>trales termicas<br />

conv<strong>en</strong>cionales (que queman combustibles fosiles, <strong>en</strong>tre los cuales se incluy<strong>en</strong> carbon, fu<strong>el</strong>-oil y<br />

gas) y c<strong>en</strong>trales termicas nucleares. De forma muy simpli¯cada la difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre las c<strong>en</strong>trales<br />

termicas conv<strong>en</strong>cionales y las c<strong>en</strong>trales nucleares esta <strong>en</strong> la forma <strong>de</strong> producir vapor para mover<br />

la turbina.<br />

Las c<strong>en</strong>trales termicas pued<strong>en</strong> t<strong>en</strong>er restricciones <strong>de</strong> combustible impuestas por la disponibilidad<br />

limitada <strong>de</strong> las fu<strong>en</strong>tes naturales, por acuerdos contractuales con los proveedores o por problemas<br />

<strong>de</strong> transporte. No obstante las restricciones <strong>de</strong> combustible no se incluy<strong>en</strong> <strong>en</strong> los mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong><br />

coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> sino que se hace <strong>en</strong> los mod<strong>el</strong>os a medio/largo <strong>plazo</strong>.<br />

Las caracter³sticas que <strong>de</strong>¯n<strong>en</strong> <strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas son las sigui<strong>en</strong>tes.<br />

² L³mites <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion.<br />

Cada c<strong>en</strong>tral esta dise~nada para trabajar d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> un rango factible <strong>de</strong>¯nido por sus


50 Formulacion d<strong>el</strong> problema<br />

pot<strong>en</strong>cias maxima y m³nima <strong>en</strong> MW. A la pot<strong>en</strong>cia m³nima nominal se le su<strong>el</strong>e llamar<br />

m³nimo tecnico.<br />

² Rampas <strong>de</strong> subida y bajada.<br />

El increm<strong>en</strong>to o <strong>de</strong>crem<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la pot<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> salida <strong>de</strong> una c<strong>en</strong>tral durante un intervalo<br />

esta limitado por estas restricciones.<br />

² Trayectorias <strong>de</strong> arranque y parada<br />

Cuando se arrancan o se paran las c<strong>en</strong>trales termicas se hace sigui<strong>en</strong>do unas curvas que<br />

<strong>de</strong>terminan la produccion <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia durante los procesos <strong>de</strong> arranque y <strong>de</strong> parada.<br />

² Tiempo m³nimo <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to (TMF).<br />

Una vez que una c<strong>en</strong>tral termica se ha acoplado, <strong>de</strong>be permanecer <strong>en</strong> servicio durante,<br />

al m<strong>en</strong>os, un per³odo m³nimo <strong>de</strong> tiempo, por razones <strong>de</strong> comportami<strong>en</strong>to termico <strong>de</strong> la<br />

cal<strong>de</strong>ra.<br />

² Tiempo m³nimo <strong>de</strong> parada (TMP).<br />

Una vez que una c<strong>en</strong>tral termica se ha <strong>de</strong>sacoplado, no pue<strong>de</strong> volver a ser acoplada durante<br />

un m³nimo intervalo <strong>de</strong> tiempo, por razones <strong>de</strong> comportami<strong>en</strong>to termico <strong>de</strong> la cal<strong>de</strong>ra.<br />

² Restriccion <strong>de</strong> cuadrilla.<br />

Si una c<strong>en</strong>tral esta formada por mas <strong>de</strong> un grupo, no pue<strong>de</strong> ser arrancado mas <strong>de</strong> un grupo<br />

simultaneam<strong>en</strong>te.<br />

² Restriccion <strong>de</strong> volum<strong>en</strong>.<br />

Por motivos contractuales o <strong>de</strong> tipo regulatorio, pue<strong>de</strong> existir un l³mite inferior o superior<br />

<strong>en</strong> la produccion total <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>de</strong> algunas c<strong>en</strong>trales.<br />

El coste <strong>de</strong> operacion <strong>de</strong> una c<strong>en</strong>tral es fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te <strong>el</strong> coste d<strong>el</strong> combustible. En las<br />

c<strong>en</strong>trales termicas se consume combustible <strong>en</strong> la g<strong>en</strong>eracion <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a (coste <strong>de</strong> produccion),<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> arranque (coste <strong>de</strong> arranque) y <strong>en</strong> <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> parada (coste <strong>de</strong> parada).<br />

El consumo <strong>de</strong> combustible <strong>en</strong> <strong>el</strong> arranque no esta r<strong>el</strong>acionado con la pot<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> salida, pero<br />

<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> d<strong>el</strong> tiempo que la c<strong>en</strong>tral lleva <strong>de</strong>sacoplada. En <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> parada <strong>el</strong> combustible<br />

consumido es <strong>el</strong> que se <strong>de</strong>saprovecha al <strong>de</strong>jar <strong>de</strong> producir <strong>en</strong>erg³a. Tanto los costes <strong>de</strong> arranque<br />

como los costes <strong>de</strong> produccion son no lineales.<br />

El coste total incluye <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> produccion, <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> arranque y <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> parada. El coste<br />

<strong>de</strong> produccion se divi<strong>de</strong> <strong>en</strong> coste <strong>de</strong> produccion ¯jo y coste <strong>de</strong> produccion variable. A<strong>de</strong>mas, <strong>el</strong><br />

coste <strong>de</strong> produccion tambi<strong>en</strong> se pue<strong>de</strong> dividir <strong>en</strong> coste d<strong>el</strong> combustible y coste <strong>de</strong> explotacion y


3.3 El equipo <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion termica 51<br />

mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to. El coste <strong>de</strong> explotacion y mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to es <strong>el</strong> coste que no esta asociado direc-<br />

tam<strong>en</strong>te con la produccion <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica sino que esta r<strong>el</strong>acionado con aqu<strong>el</strong>las operaciones<br />

que son imprescindibles para <strong>el</strong> correcto funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> una c<strong>en</strong>tral.<br />

En este apartado formulan las restricciones que mod<strong>el</strong>an <strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales<br />

termicas y se <strong>de</strong>sccrib<strong>en</strong> los costes involucrados <strong>en</strong> su explotacion <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>.<br />

3.3.1 Restricciones d<strong>el</strong> equito termico<br />

Pot<strong>en</strong>cias maxima y m³nima<br />

Cada c<strong>en</strong>tral esta dise~nada para trabajar d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> un rango factible <strong>de</strong>¯nido por sus capaci-<br />

da<strong>de</strong>s maxima y m³nima <strong>en</strong> MW's. A la pot<strong>en</strong>cia m³nima nominal se le su<strong>el</strong>e llamar m³nimo<br />

tecnico. Este m³nimo tecnico vi<strong>en</strong>e establecido por <strong>el</strong> dise~no d<strong>el</strong> g<strong>en</strong>erador y la estabilidad <strong>de</strong> la<br />

combustion.<br />

p j vjk · tjk · p j vjk 8j 8k (3.1)<br />

Rampa <strong>de</strong> subida<br />

Una c<strong>en</strong>tral no pue<strong>de</strong> aum<strong>en</strong>tar bruscam<strong>en</strong>te su produccion <strong>de</strong> una hora a la sigui<strong>en</strong>te. La rampa<br />

maxima <strong>de</strong> subida es la maxima pot<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> que pue<strong>de</strong> aum<strong>en</strong>tar una c<strong>en</strong>tral su produccion <strong>de</strong><br />

una hora a la sigui<strong>en</strong>te. Matematicam<strong>en</strong>te, esta restriccion queda <strong>de</strong>¯nida as³:<br />

tjk+1 ¡ tjk · r s j 8j k = 1; ¢ ¢ ¢ ; T ¡ 1 (3.2)<br />

Rampa <strong>de</strong> bajada<br />

Al igual que con la rampa <strong>de</strong> subida, una c<strong>en</strong>tral no pue<strong>de</strong> disminuir bruscam<strong>en</strong>te la pot<strong>en</strong>cia<br />

producida <strong>en</strong> <strong>el</strong> intervalo <strong>de</strong> una hora. La rampa <strong>de</strong> bajada es la maxima pot<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> que<br />

pue<strong>de</strong> disminuir una c<strong>en</strong>tral su produccion al pasar a la sigui<strong>en</strong>te hora. Matematicam<strong>en</strong>te, esta<br />

restriccion se expresa as³:<br />

tjk ¡ tjk+1 · r b j 8j k = 1; ¢ ¢ ¢ ; T ¡ 1 (3.3)<br />

Trayectorias <strong>de</strong> arranque y parada<br />

Las c<strong>en</strong>trales termicas se arrancan y se paran sigui<strong>en</strong>do curvas espec³¯cas que <strong>de</strong>terminan la<br />

evolucion <strong>de</strong> la produccion <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>en</strong> los procesos <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to (o arranque) y <strong>de</strong>saco-


52 Formulacion d<strong>el</strong> problema<br />

plami<strong>en</strong>to (o parada) <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral.<br />

Restricciones logicas<br />

Las restricciones logicas son las que r<strong>el</strong>acionan y manti<strong>en</strong><strong>en</strong> la coher<strong>en</strong>cia d<strong>el</strong> signi¯cado <strong>de</strong> las<br />

variables binarias <strong>de</strong> estado consi<strong>de</strong>radas (variables <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to, <strong>de</strong> arranque y <strong>de</strong> parada),<br />

a saber:<br />

- una c<strong>en</strong>tral que no esta acoplada <strong>en</strong> cierto subperiodo, no pue<strong>de</strong> pararse (o <strong>de</strong>sacoplarse)<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te subperiodo;<br />

- una c<strong>en</strong>tral que esta <strong>de</strong>sacoplada <strong>en</strong> cierto subperiodo, no ha podido arrancarse (o aco-<br />

plarse) al comi<strong>en</strong>zo <strong>de</strong> ese subperiodo;<br />

- una c<strong>en</strong>tral que esta acoplada <strong>en</strong> cierto subperiodo, no pue<strong>de</strong> arrancarse al comi<strong>en</strong>zo d<strong>el</strong><br />

subperiodo sigui<strong>en</strong>te;<br />

- una c<strong>en</strong>tral que no se ha arrancado <strong>en</strong> cierto subperiodo y que estaba estaba <strong>de</strong>sacoplada<br />

<strong>en</strong> subperiodo anterior, no pue<strong>de</strong> estar acoplada;<br />

- una c<strong>en</strong>tral que no se ha parado al comi<strong>en</strong>zo <strong>de</strong> cierto subperiodo y que estaba acoplada<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo anterior, no pue<strong>de</strong> estar <strong>de</strong>sacoplada;<br />

- una c<strong>en</strong>tral que se para (o <strong>de</strong>sacopla) al comi<strong>en</strong>zo <strong>de</strong> cierto subperiodo, no pue<strong>de</strong> estar<br />

acoplada <strong>en</strong> ese subperiodo;<br />

- una c<strong>en</strong>tral que se arranca al comi<strong>en</strong>zo <strong>de</strong> cierto subperiodo, no pue<strong>de</strong> estar <strong>de</strong>sacoplada<br />

<strong>en</strong> ese subperiodo.<br />

As³, las restricciones que ligan las variables <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to arranque y parada <strong>en</strong> <strong>el</strong> primer<br />

subperiodo son las sigui<strong>en</strong>tes:<br />

yj1 ¡ zj1 = vj1 ¡ vj0 8j (3.4)<br />

y, <strong>de</strong> forma similar, a continuacion se formulan las restricciones correspondi<strong>en</strong>tes para <strong>el</strong> resto<br />

<strong>de</strong> subperiodos d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado [30].<br />

yjk ¡ zjk = vjk ¡ vjk¡1 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (3.5)


3.3 El equipo <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion termica 53<br />

Tiempos m³nimos <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to y parada<br />

Una c<strong>en</strong>tral que se acopla o se <strong>de</strong>sacopla <strong>de</strong>be permanecer <strong>en</strong> ese estado un numero m³nimo <strong>de</strong><br />

horas. El motivo <strong>de</strong> imponer estas restricciones es evitar <strong>de</strong>sgastes o da~nos <strong>en</strong> las cal<strong>de</strong>ras <strong>de</strong><br />

c<strong>en</strong>trales causados por cambios frecu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> temperaturas.<br />

Las restricciones <strong>de</strong> tiempo m³nimo <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to para <strong>el</strong> primer subperiodo se formulan:<br />

³<br />

~sj0 ¡ T f<br />

j<br />

y para <strong>el</strong> resto <strong>de</strong> subperiodos<br />

³<br />

~sjk¡1 ¡ T f<br />

j<br />

´<br />

(vj0 ¡ vj1) ¸ 0 8j (3.6)<br />

´<br />

(vjk¡1 ¡ vjk) ¸ 0 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (3.7)<br />

Las restricciones <strong>de</strong> tiempo m³nimo <strong>de</strong> parada para <strong>el</strong> primer subperiodo se formulan:<br />

³<br />

~sj0 + T p<br />

j<br />

y para <strong>el</strong> resto <strong>de</strong> subperiodos<br />

³<br />

~sjk¡1 + T p<br />

j<br />

Restriccion <strong>de</strong> cuadrilla<br />

´<br />

(vj1 ¡ vj0) ¸ 0 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (3.8)<br />

´<br />

(vjk ¡ vjk¡1) ¸ 0 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (3.9)<br />

Si una c<strong>en</strong>tral consta <strong>de</strong> dos o mas grupos, es posible que no se pueda poner <strong>en</strong> funcionami<strong>en</strong>to<br />

mas <strong>de</strong> uno al mismo tiempo si no hay su¯ci<strong>en</strong>te personal para ocuparse d<strong>el</strong> arranque simultaneo<br />

<strong>de</strong> dos o mas grupos.<br />

Restriccion <strong>de</strong> volum<strong>en</strong> maximo<br />

Por diversos motivos, una c<strong>en</strong>tral pue<strong>de</strong> t<strong>en</strong>er un l³mite superior <strong>en</strong> su produccion <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a.<br />

Entre los principales motivos cabe <strong>de</strong>stacar la conservacion d<strong>el</strong> medio ambi<strong>en</strong>te, ya que las c<strong>en</strong>-<br />

trales termicas produc<strong>en</strong> <strong>de</strong>sechos <strong>de</strong>rivados <strong>de</strong> la combustion d<strong>el</strong> combustible. Esta restriccion<br />

se pue<strong>de</strong> repres<strong>en</strong>tar matematicam<strong>en</strong>te <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

KX<br />

k=1<br />

tjklk · ej 8j (3.10)<br />

don<strong>de</strong> ej es la maxima <strong>en</strong>erg³a que pue<strong>de</strong> producir la c<strong>en</strong>tral j (MW ).


54 Formulacion d<strong>el</strong> problema<br />

Las restricciones <strong>de</strong> volum<strong>en</strong> maximo no su<strong>el</strong><strong>en</strong> aparecer <strong>en</strong> los mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hi-<br />

drotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> (aunque s³ se consi<strong>de</strong>rean <strong>en</strong> los mod<strong>el</strong>os a medio/largo <strong>plazo</strong>).<br />

Por <strong>el</strong>lo no se han incluido <strong>en</strong> la formulacion global que se pres<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 3.6 ni <strong>en</strong> la<br />

implantacion informatica que se ha llevado a cabo.<br />

Restriccion <strong>de</strong> volum<strong>en</strong> m³nimo<br />

Al igual que con la restriccion <strong>de</strong> volum<strong>en</strong> maximo <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a, la produccion <strong>de</strong> una c<strong>en</strong>tral<br />

pue<strong>de</strong> t<strong>en</strong>er un l³mite inferior que <strong>de</strong>be ser superado. Este l³mite inferior <strong>de</strong> produccion <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>erg³a pue<strong>de</strong> ser necesario por diversos motivos como pued<strong>en</strong> ser: razones pol³ticas (como<br />

pued<strong>en</strong> ser la necesidad <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>er puestos <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> sectores mineros), necesidad <strong>de</strong><br />

consumir gran<strong>de</strong>s cantida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> combustible <strong>de</strong> <strong>el</strong>evado coste <strong>de</strong> almac<strong>en</strong>aje, contratos con<br />

suministradores <strong>de</strong> combustibles, etc.<br />

Matematicam<strong>en</strong>te, esta restriccion se expresa <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

KX<br />

tjklk ¸ ej 8j (3.11)<br />

k=1<br />

don<strong>de</strong> e j es la m³nima <strong>en</strong>erg³a que pue<strong>de</strong> producir la c<strong>en</strong>tral j (MW ).<br />

De nuevo, estas restricciones no se han incluido <strong>en</strong> la formulacion global que se pres<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

apartado 3.6 ni <strong>en</strong> la implantacion informatica que se ha llevado a cabo ya que no se su<strong>el</strong><strong>en</strong><br />

consi<strong>de</strong>rar <strong>en</strong> los mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>.<br />

3.3.2 Costes asociados a las c<strong>en</strong>trales termicas<br />

La utilizacion <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas ti<strong>en</strong>e asociada, <strong>en</strong> la g<strong>en</strong>eracion <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a, costes <strong>de</strong> pro-<br />

duccion, que <strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>de</strong> forma no lineal <strong>de</strong> la pot<strong>en</strong>cia g<strong>en</strong>erada <strong>en</strong> cada hora, y costes <strong>de</strong><br />

arranque, que <strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>de</strong> forma expon<strong>en</strong>cial d<strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong> parada <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral, <strong>de</strong> forma que<br />

cuanto mas fr³a esta la cal<strong>de</strong>ra mayor es <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> arranque. Los costes totales se divid<strong>en</strong> <strong>en</strong>:<br />

a) Costes <strong>de</strong> produccion que incluy<strong>en</strong> costes <strong>de</strong> combustible y costes <strong>de</strong> operacion y mante-<br />

nimi<strong>en</strong>to. Estos costes se divid<strong>en</strong> a su vez <strong>en</strong> costes ¯jos y costes variables.<br />

b) Costes <strong>de</strong> arranque.<br />

c) Costes <strong>de</strong> parada.<br />

Estos costes se analizan a continuacion.


3.3 El equipo <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion termica 55<br />

Costes <strong>de</strong> produccion<br />

Cada c<strong>en</strong>tral se caracteriza por unos costes <strong>de</strong> produccion, que indican cuanto cuesta producir<br />

un MWh. El coste <strong>de</strong> produccion <strong>de</strong> una c<strong>en</strong>tral termica es una funcion no lineal <strong>de</strong> la pot<strong>en</strong>cia<br />

g<strong>en</strong>erada por dicha c<strong>en</strong>tral. G<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te, esta funcion no lineal se expresa como una funcion<br />

cuadratica <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

don<strong>de</strong>:<br />

aj(tjk) = a1j t 2 jk + a2j tjk + a3j<br />

² a1j, a2j y a3j son coe¯ci<strong>en</strong>tes caracter³sticos <strong>de</strong> cada c<strong>en</strong>tral.<br />

² tjk es la pot<strong>en</strong>cia g<strong>en</strong>erada por la c<strong>en</strong>tral j <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k.<br />

² aj(tjk) es <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> produccion <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral j <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k.<br />

(3.12)<br />

Como se ha indicado anteriorm<strong>en</strong>te, los costes <strong>de</strong> produccion se divid<strong>en</strong> <strong>en</strong> costes ¯jos y costes<br />

variables. Para la aproximacion cuadratica <strong>el</strong> coste ¯jo es <strong>el</strong> coe¯ci<strong>en</strong>te a3j, mi<strong>en</strong>tras que <strong>el</strong> resto<br />

son los costes variables.<br />

El coste <strong>de</strong> produccion aum<strong>en</strong>ta con la pot<strong>en</strong>cia g<strong>en</strong>erada <strong>de</strong> forma cuadratica (y no <strong>de</strong> forma<br />

lineal) por los costes <strong>de</strong> los servicios auxiliares, los cuales aum<strong>en</strong>tan por unidad con la pot<strong>en</strong>cia<br />

g<strong>en</strong>erada.<br />

El coste d<strong>el</strong> combustible (expresado <strong>en</strong> Pta/MWh) se obti<strong>en</strong>e habitualm<strong>en</strong>te a partir d<strong>el</strong> precio<br />

d<strong>el</strong> combustible (Pta/Termia), que repres<strong>en</strong>ta cuanto cuesta producir una unidad <strong>de</strong> calor; y<br />

d<strong>el</strong> consumo espec³¯co (Termia/MWh), que repres<strong>en</strong>ta cuanto calor es necesario consumir para<br />

producir un MWh. La Termia es una unidad <strong>de</strong> calor que equivale a 1000 kilocalor³as.<br />

Coste <strong>de</strong> arranque<br />

El coste <strong>de</strong> arranque es <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> poner <strong>en</strong> funcionami<strong>en</strong>to una c<strong>en</strong>tral, tras haber estado<br />

un per³odo <strong>de</strong> tiempo <strong>de</strong>sacoplada. El calculo d<strong>el</strong> coste <strong>de</strong> arranque <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> d<strong>el</strong> estado <strong>de</strong><br />

temperatura y presion <strong>de</strong> la cal<strong>de</strong>ra. Se distingu<strong>en</strong>:<br />

1. Costes <strong>de</strong> arranque cuando no se manti<strong>en</strong>e la temperatura y presion <strong>de</strong> la cal<strong>de</strong>ra.<br />

Dep<strong>en</strong>d<strong>en</strong> d<strong>el</strong> tiempo que lleve la c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong>sacoplada. Son unos costes que aum<strong>en</strong>tan<br />

expon<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>te con <strong>el</strong> tiempo que lleve la c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong>sacoplada. Respond<strong>en</strong> a la sigui<strong>en</strong>te


56 Formulacion d<strong>el</strong> problema<br />

expresion:<br />

don<strong>de</strong>:<br />

bj(x d jk) = (C f<br />

j ¡ Cc Ã<br />

j ) 1 ¡ e ¡xd<br />

!<br />

¿ j + C c j<br />

² bj(xd jk ) es <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> arranque <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral j,<br />

² x d jk<br />

(3.13)<br />

es <strong>el</strong> tiempo (horas) que lleva la c<strong>en</strong>tral j <strong>de</strong>sacoplada (y, <strong>en</strong> este caso, <strong>en</strong>friandose)<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k,<br />

² C f<br />

j<br />

² C c j<br />

es <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> arranque <strong>en</strong> fr³o (<strong>el</strong> super³ndice f indica fr³o) <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral j (Pta),<br />

es un coste <strong>de</strong> arranque <strong>en</strong> cali<strong>en</strong>te (<strong>el</strong> super³ndice c indica cali<strong>en</strong>te) <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral<br />

j (Pta), y<br />

² ¿j es la constante termica <strong>de</strong> la cal<strong>de</strong>ra <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral (horas).<br />

Como <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> arranque <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> forma expon<strong>en</strong>cial d<strong>el</strong> tiempo que la c<strong>en</strong>tral lleva<br />

<strong>de</strong>sacoplada, se pue<strong>de</strong> suponer que al cabo <strong>de</strong> i veces la constante termica <strong>de</strong> la cal<strong>de</strong>ra,<br />

la expon<strong>en</strong>cial se estabiliza (t³picam<strong>en</strong>te a i se le da <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> 3 o 4). Esto quiere <strong>de</strong>cir<br />

que a partir <strong>de</strong> que la c<strong>en</strong>tral lleve <strong>de</strong>sacoplada i £ ¿j horas, <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> arranque pue<strong>de</strong><br />

suponerse constante e gual a C f<br />

j .<br />

En los mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>, <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> arranque se<br />

evalua <strong>en</strong> intervalos <strong>de</strong> tiempo discreto. Esto quiere <strong>de</strong>cir que al cabo d<strong>el</strong> numero <strong>de</strong><br />

subperiodos que correspondan a i £ ¿j horas, <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> arranque se hace constante. Esto<br />

implica que se pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>¯nir un numero ¯nito <strong>de</strong> costes <strong>de</strong> arranque, na j , que sera m<strong>en</strong>or<br />

o igual al numero <strong>de</strong> subperiodos correspodi<strong>en</strong>tes a i £ ¿j horas mas 1. Cada uno <strong>de</strong> los<br />

costes <strong>de</strong> arranque correspon<strong>de</strong> a la evaluacion <strong>de</strong> la expresion (3.13) <strong>en</strong> los intervalos <strong>de</strong><br />

tiempo discretos consi<strong>de</strong>rados.<br />

A m<strong>en</strong>udo para hacer mas s<strong>en</strong>cillo <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> calculo <strong>de</strong> los costes <strong>de</strong> arranque (<strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

caso <strong>de</strong> no mant<strong>en</strong>er la temperatura y presion <strong>de</strong> la cal<strong>de</strong>ra) se simpli¯ca consi<strong>de</strong>rando<br />

dos estados y sus correspondi<strong>en</strong>tes costes. As³ se consi<strong>de</strong>ra estado <strong>de</strong> arranque <strong>en</strong> fr³o si <strong>el</strong><br />

tiempo que la c<strong>en</strong>tral lleva <strong>de</strong>sacoplada y <strong>en</strong>friandose es mayor que un tiempo cr³tico ¿ c j . Al<br />

coste asociado a este estado se le llama coste <strong>de</strong> arranque <strong>en</strong> fr³o (C f<br />

j ). De la misma forma<br />

se consi<strong>de</strong>ra estado <strong>de</strong> arranque <strong>en</strong> cali<strong>en</strong>te si <strong>el</strong> tiempo que la c<strong>en</strong>tral lleva <strong>de</strong>sacoplada y<br />

<strong>en</strong>friandose es m<strong>en</strong>or que <strong>el</strong> tiempo cr³tico ¿ c j . Al coste asociado a este estado se le llama<br />

coste <strong>de</strong> arranque <strong>en</strong> cali<strong>en</strong>te (Cc j ). Es <strong>de</strong>cir:<br />

bj(x d jk) = C f<br />

j si x d jk ¸ ¿ c j (3.14)<br />

bj(x d jk ) = Cc j si x d jk < ¿ c j (3.15)


3.4 El equipo <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion hidraulica 57<br />

Los costes <strong>de</strong> arranque <strong>en</strong> fr³o (C f<br />

j ) y los costes <strong>de</strong> arranque <strong>en</strong> cali<strong>en</strong>te (Cc j ) se mid<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

pesetas. Por supuesto, <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> arranque <strong>en</strong> fr³o es mayor que <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> arranque <strong>en</strong><br />

cali<strong>en</strong>te.<br />

2. Costes <strong>de</strong> arranque cuando se manti<strong>en</strong>e la temperatura y presion <strong>de</strong> la cal<strong>de</strong>ra.<br />

Son los costes <strong>de</strong> arranque que se ti<strong>en</strong><strong>en</strong> cuando la c<strong>en</strong>tral se ha <strong>de</strong>sacoplado pero se<br />

sigue mant<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do la temperatura <strong>de</strong> trabajo. Estos costes son lineales y respond<strong>en</strong> a esta<br />

expresion:<br />

don<strong>de</strong>:<br />

bj(x d jk) = C t j Fj x d jk + C c j<br />

² bj(xd jk ) es <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> arranque <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral j,<br />

² x d jk<br />

(3.16)<br />

es <strong>el</strong> tiempo (horas) que lleva la c<strong>en</strong>tral j <strong>de</strong>sacoplada (y, <strong>en</strong> este caso, <strong>en</strong>friandose)<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k,<br />

² C t j<br />

es <strong>el</strong> consumo por <strong>el</strong> mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la cal<strong>de</strong>ra (Termia/h),<br />

² Fj es <strong>el</strong> coste d<strong>el</strong> combustible, y<br />

² C c j<br />

es <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> arranque <strong>en</strong> cali<strong>en</strong>te (<strong>el</strong> super³ndice c indica cali<strong>en</strong>te) <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral<br />

j (Pta),<br />

Costes <strong>de</strong> parada<br />

Estos costes son t³picam<strong>en</strong>te constantes para cada c<strong>en</strong>tral y repres<strong>en</strong>tan <strong>el</strong> <strong>de</strong>saprovechami<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> combustible, y la necesidad <strong>de</strong> mano <strong>de</strong> obra que conlleva <strong>de</strong>sacoplar una c<strong>en</strong>tral. Son<br />

g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te mucho mas peque~nos que los costes <strong>de</strong> arranque.<br />

3.4 El equipo <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion hidraulica<br />

Como ya se ha indicado <strong>en</strong> la introduccion a este cap³tulo, las caracter³sticas difer<strong>en</strong>ciales d<strong>el</strong><br />

equipo <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion hidraulico son dos:<br />

² Por un lado existe un acoplami<strong>en</strong>to espacio-temporal <strong>en</strong>tre las c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong> una misma<br />

cu<strong>en</strong>ca hidraulica. Por <strong>el</strong>lo, <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado <strong>de</strong> una cu<strong>en</strong>ca <strong>de</strong>be incluir la topolog³a <strong>de</strong> la<br />

misma y resulta mas complejo que <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado <strong>de</strong> una c<strong>en</strong>tral termica.<br />

² Por otra parte, se trata <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a limitada (por ser limitado <strong>el</strong> volum<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />

agua embalsada). Ello implica que hay que gestionar <strong>de</strong> forma a<strong>de</strong>cuada la <strong>en</strong>erg³a (o <strong>el</strong>


58 Formulacion d<strong>el</strong> problema<br />

agua turbinada y bombeada) <strong>de</strong> forma que la produccion sea mayor <strong>en</strong> los mom<strong>en</strong>tos <strong>en</strong><br />

que <strong>el</strong> precio <strong>de</strong> la <strong>el</strong>ectricidad sea mas alto (con <strong>el</strong> objetivo <strong>de</strong> obt<strong>en</strong>er mayores b<strong>en</strong>e¯cios).<br />

Exist<strong>en</strong> dos tipos <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales hidraulicas:<br />

² C<strong>en</strong>trales hidraulicas <strong>de</strong> agua °uy<strong>en</strong>te. Estas c<strong>en</strong>trales no ti<strong>en</strong>e embalse asociado y por<br />

tanto no ti<strong>en</strong><strong>en</strong> la posibilidad <strong>de</strong> acumular agua (o dicho <strong>de</strong> otro modo, todo <strong>el</strong> agua que<br />

llega a la c<strong>en</strong>tral ha <strong>de</strong> ser turbinada o vertida.<br />

² C<strong>en</strong>trales hidrulicas ligadas a embalse. Estas c<strong>en</strong>trales estan asociadas a embalses y por<br />

tanto ti<strong>en</strong><strong>en</strong> la posibilidad <strong>de</strong> almac<strong>en</strong>ar agua.<br />

Una cu<strong>en</strong>ca hidraulica se mod<strong>el</strong>a como una serie <strong>de</strong> nodos interconectados formando una red.<br />

Los nodos asociados a c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong> agua °uy<strong>en</strong>te se llaman nodos simples y los nodos asociados<br />

a las c<strong>en</strong>trales asociadas a embalse se llaman nodos <strong>de</strong> acumulacion.<br />

3.4.1 Restricciones d<strong>el</strong> equipo hidraulico<br />

Una cu<strong>en</strong>ca hidraulica se mod<strong>el</strong>a utilizando las sigui<strong>en</strong>tes restricciones<br />

² Ecuaciones <strong>de</strong> la conservacion d<strong>el</strong> agua. Estas ecuaciones se aplican a todos los embalses<br />

<strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca y <strong>en</strong> todos los subperiodos d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado. Se formulan a<br />

continuacion.<br />

x l(i)k+1 = x l(i)k ¡ u l(i)klk ¡ s l(i)k + w l(i)k+<br />

X<br />

m(l(i))2­ m(l(i))<br />

³<br />

´<br />

um(l(i));k¡¿m(l(i)) lk + sm(l(i));k¡¿m(l(i)) 8l(i) 2 i 8k (3.17)<br />

² Ecuaciones que <strong>de</strong>terminan la pot<strong>en</strong>cia g<strong>en</strong>erada. La pot<strong>en</strong>cia g<strong>en</strong>erada por una c<strong>en</strong>tral<br />

hidraulica es una funcion no lineal d<strong>el</strong> caudal turbinado y <strong>de</strong> la altura (y por tanto d<strong>el</strong><br />

volum<strong>en</strong>) d<strong>el</strong> embase, esto es:<br />

p l(i)k = ½ l(i)(u l(i)k; x l(i)k) 8l(i) 2 i 8k (3.18)<br />

En turbinas Kaplan y Francis la pot<strong>en</strong>cia hidraulica util Wu producida por una c<strong>en</strong>tral se<br />

formula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma [81], [87]:<br />

Wu = K1uh ¡ K2u 2<br />

(3.19)<br />

don<strong>de</strong> K1 y K2 son constantes, u repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> caudal turbinado y h es la altura efectiva<br />

(notese que existe una r<strong>el</strong>acion directa <strong>en</strong>tre la altura y <strong>el</strong> volum<strong>en</strong> d<strong>el</strong> embalse). El termino


3.4 El equipo <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion hidraulica 59<br />

K2u 2 repres<strong>en</strong>ta las perdidas <strong>de</strong>bidas a la friccion. Estas perdidas son consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> la<br />

viscosidad d<strong>el</strong> agua.<br />

En <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o que se ha implem<strong>en</strong>tado se han <strong>de</strong>spreciado las perdidas <strong>de</strong>bidas a la friccion.<br />

Tambi<strong>en</strong> se ha <strong>de</strong>spreciado la in°u<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> la altura d<strong>el</strong> embalse. En horizontes tempo-<br />

rales <strong>de</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> las variaciones <strong>en</strong> las alturas <strong>de</strong> los embalses resultan normalm<strong>en</strong>te<br />

poco signi¯cativas. Por eso, <strong>en</strong> estos mod<strong>el</strong>os, es una simpli¯cacion aceptable suponer las<br />

alturas <strong>de</strong> los embalses constantes y como consecu<strong>en</strong>cia suponer que la pot<strong>en</strong>cia g<strong>en</strong>erada<br />

es solo una funcion lineal d<strong>el</strong> caudal g<strong>en</strong>erado. Con esta simpli¯cacion, cada subproblema<br />

hidraulico (cap³tulo 4) resulta un problema <strong>de</strong> programacion lineal con las v<strong>en</strong>tajas <strong>en</strong><br />

cuanto a v<strong>el</strong>ocidad <strong>de</strong> resolucion que esto conlleva.<br />

As³ pues la pot<strong>en</strong>cia g<strong>en</strong>erada por cada c<strong>en</strong>tral hidraulica se ha mod<strong>el</strong>ado a traves <strong>de</strong> la<br />

sigui<strong>en</strong>te funcion lineal:<br />

p l(i)k = % l(i)u l(i)k<br />

(3.20)<br />

don<strong>de</strong> % l(i) es una constante <strong>de</strong> proporcionalidad asociada a cada c<strong>en</strong>tral l <strong>de</strong> cada cu<strong>en</strong>ca<br />

hidraulica i.<br />

No obstante, <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> resolucion basado <strong>en</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana pro-<br />

puesto permite mod<strong>el</strong>ar <strong>de</strong> forma rigurosa cada cu<strong>en</strong>ca hidraulica, t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta todo<br />

tipo <strong>de</strong> no linealida<strong>de</strong>s y la in°u<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> la altura d<strong>el</strong> embalse <strong>en</strong> la pot<strong>en</strong>cia producida. La<br />

consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> complicar <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado hidraulico es que hac<strong>en</strong> falta tecnicas mas <strong>el</strong>abo-<br />

radas o herrami<strong>en</strong>tas mas pot<strong>en</strong>tes para resolver cada subproblema hidraulico. El estudio<br />

<strong>de</strong>tallado <strong>de</strong> los subproblemas hidraulicos y los procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> resolucion no ha sido <strong>el</strong><br />

objetivo <strong>de</strong> este trabajo <strong>de</strong> investigacion. Por este motivo, y dado que las simpli¯caciones<br />

realizadas son su¯ci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te bu<strong>en</strong>as <strong>en</strong> horizontes temporales <strong>de</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>, se ha su-<br />

puesto constante la altura d<strong>el</strong> embalse y se ha consi<strong>de</strong>rado, <strong>en</strong> la implantacion informatica<br />

<strong>de</strong>sarrollada, la pot<strong>en</strong>cia hidraulica una funcion lineal d<strong>el</strong> caudal turbinado.<br />

² L³mites inferior y superior <strong>en</strong> <strong>el</strong> caudal turbinado, es <strong>de</strong>cir:<br />

u l(i) · u l(i)k · u l(i) 8l(i) 2 i 8k (3.21)<br />

² L³mites inferior y superior <strong>en</strong> <strong>el</strong> volum<strong>en</strong> d<strong>el</strong> embalse, es <strong>de</strong>cir:<br />

x l(i) · x l(i)k · x l(i) 8l(i) 2 i 8k (3.22)<br />

² L³mite d<strong>el</strong> volum<strong>en</strong> vertido. El volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> agua vertido, siempre positivo o nulo, <strong>de</strong>be ser<br />

m<strong>en</strong>or que <strong>el</strong> volum<strong>en</strong> maximo d<strong>el</strong> embalse, es <strong>de</strong>cir:<br />

0 · s l(i)k · x l(i) 8l(i) 2 i 8k (3.23)


60 Formulacion d<strong>el</strong> problema<br />

² Condiciones iniciales y ¯nales <strong>de</strong> los volum<strong>en</strong>es <strong>de</strong> los embalses <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca, es <strong>de</strong>cir:<br />

x l(i)1 = x 0 l(i) 8l(i) 2 i (3.24)<br />

x l(i)T · x l(i)T +1 · x l(i)T 8l(i) 2 i (3.25)<br />

3.4.2 Ampliacion d<strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado: inclusion <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong> bombeo<br />

Para incluir c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong> bombeo (es <strong>de</strong>cir, c<strong>en</strong>trales con capacidad para turbinar o bombear),<br />

basta con modi¯car las ecuaciones <strong>de</strong> la conservacion d<strong>el</strong> agua (3.17) y las ecuaciones que<br />

<strong>de</strong>terminan la pot<strong>en</strong>cia total producida por la c<strong>en</strong>tral hidraulica (3.20).<br />

As³, <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> incluirse c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong> bombeo, las ecuaciones <strong>de</strong> la continuidad d<strong>el</strong> agua (3.17),<br />

se sustituy<strong>en</strong> por las sigui<strong>en</strong>tes:<br />

x l(i)k+1 = x l(i)k ¡ u l(i)klk ¡ s l(i)k + w l(i)k ¡ b l(i)klk +<br />

X<br />

m(l(i))2­ m(l(i))<br />

X<br />

n l(i)2­n l(i)<br />

³<br />

´<br />

um(l(i));k¡¿m(l(i)) lk + sm(l(i));k¡¿m(l(i)) bn l(i);k¡¿n l(i) lk+<br />

8l(i) 2 i 8k (3.26)<br />

y las ecuaciones que <strong>de</strong>terminan la pot<strong>en</strong>cia neta hidraulica producida por la c<strong>en</strong>tral 3.20 se<br />

sustituy<strong>en</strong> por las sigui<strong>en</strong>tes:<br />

don<strong>de</strong><br />

p t l(i)k = ½t l(i) (u l(i)k; x l(i)k) 8l(i) 2 i 8k (3.27)<br />

p b l(i)k = ½b l(i) (b l(i)k; x l(i)k) 8l(i) 2 i 8k (3.28)<br />

p l(i)k = p t l(i)k ¡ pb l(i)k 8l(i) 2 i 8k (3.29)<br />

n l(i) es <strong>el</strong> sub³ndice que hace refer<strong>en</strong>cia a las c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong> bombeo situadas aguas<br />

abajo <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca i;<br />

­n l(i) es <strong>el</strong> conjunto <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong> bombeo situadas aguas abajo <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral l la<br />

cu<strong>en</strong>ca hidraulica i;<br />

b l(i)k es <strong>el</strong> caudal <strong>de</strong> agua bombeado por la c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> bombeo l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca i<br />

p t l(i)k<br />

durante <strong>el</strong> subperiodo k (m 3 =s);<br />

es la pot<strong>en</strong>cia hidraulica turbinada por la c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> bombeo l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca<br />

i <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k (MW );


3.5 Restricciones <strong>de</strong> carga 61<br />

p b l(i)k<br />

es la pot<strong>en</strong>cia hidraulica bombeada por la c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> bombeo l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca<br />

i <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k (MW );<br />

½ t l(i) (u l(i)k; x l(i)k) es una funcion no lineal d<strong>el</strong> caudal <strong>de</strong> agua turbinada por la c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> bombeo<br />

l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca i <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k (u l(i)k) y d<strong>el</strong> volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> agua <strong>en</strong> <strong>el</strong> embalse<br />

asociado a la c<strong>en</strong>tral l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca i <strong>en</strong> <strong>el</strong> periodo consi<strong>de</strong>rado k (x l(i)k).<br />

De¯ne la pot<strong>en</strong>cia turbinada por la c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> bombeo l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca i <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

subperiodo k;<br />

½ b l(i) (u l(i)k; x l(i)k) es una funcion no lineal d<strong>el</strong> caudal <strong>de</strong> agua bombeado por la c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong><br />

bombeo l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca i <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k (u l(i)k) y d<strong>el</strong> volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> agua <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> embalse asociado a la c<strong>en</strong>tral l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca i <strong>en</strong> <strong>el</strong> periodo consi<strong>de</strong>rado k<br />

(x l(i)k). De¯ne la pot<strong>en</strong>cia bombeada por la c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> bombeo l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca<br />

i <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k;<br />

p l(i)k es la pot<strong>en</strong>cia neta producida por la c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> bombeo l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca i <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

subperiodo k (MW ).<br />

Logicam<strong>en</strong>te, es anti-economico para una c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> bombeo turbinar con algunos <strong>de</strong> sus grupos<br />

y bombear con otros al mismo tiempo. Para evitar que <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o pueda producir este resultado<br />

se pued<strong>en</strong> incluir variables <strong>en</strong>teras <strong>en</strong> <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o que no permitan que algunos grupos <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral<br />

bombe<strong>en</strong> mi<strong>en</strong>tras que otros turbinan ni viceversa. En algunos mod<strong>el</strong>os para evitar este con°icto<br />

se <strong>de</strong>ci<strong>de</strong> a priori <strong>en</strong> que subperiodos se turbina y <strong>en</strong> cuales se bombea. De acuerdo con esto y<br />

<strong>en</strong> la anterior formulacion si p t l(i)k es mayor que cero <strong>en</strong>tonces pb l(i)k<br />

es igual a cero (es <strong>de</strong>cir si <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> subperiodo k la c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> bombeo l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca i turbina, <strong>en</strong>tonces no pue<strong>de</strong> bombear <strong>en</strong><br />

ese mismo subperiodo) y analogam<strong>en</strong>te si p b l(i)k es mayor que cero, <strong>en</strong>tonces pt l(i)k<br />

es igual a cero<br />

(o <strong>de</strong> otro modo, si <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k la c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> bombeo l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca i bombea, <strong>en</strong>tonces<br />

no pue<strong>de</strong> turbinar <strong>en</strong> ese mismo subperiodo).<br />

En la implantacion informatica que se ha realizado no se han incluido c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong> bombeo.<br />

3.5 Restricciones <strong>de</strong> carga<br />

Las restricciones <strong>de</strong> carga son las que ligan los equipos termico e hidraulico. Por eso tambi<strong>en</strong> se<br />

les llama restricciones globales o restricciones <strong>de</strong> complicacion.<br />

Las restricciones <strong>de</strong> carga consi<strong>de</strong>radas <strong>en</strong> los mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica son las<br />

sigui<strong>en</strong>tes:<br />

² Restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda.


62 Formulacion d<strong>el</strong> problema<br />

Son las restricciones <strong>de</strong> carga mas importantes ya que <strong>el</strong> objetivo <strong>de</strong> un sitema <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a<br />

<strong>el</strong>ectrica es precisam<strong>en</strong>te satisfacer la <strong>de</strong>manda <strong>en</strong> todos los subperiodos d<strong>el</strong> horizonte<br />

temporal analizado. Se formulan a continuacion.<br />

X<br />

tjk + X<br />

j2­j<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ² Restricciones <strong>de</strong> reserva rodante.<br />

p l(i)k = Dk 8k (3.30)<br />

Con <strong>el</strong>las se pret<strong>en</strong><strong>de</strong> que <strong>el</strong> suministro <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a t<strong>en</strong>ga un a<strong>de</strong>cuado ³ndice <strong>de</strong> ¯abilidad.<br />

El objetivo <strong>de</strong> estas restricciones es que <strong>el</strong> sistema este preparado para hacer fr<strong>en</strong>te a un<br />

aum<strong>en</strong>to brusco <strong>de</strong> la <strong>de</strong>manda, a la aver³a <strong>de</strong> algun g<strong>en</strong>erador o a cualquier otro fallo<br />

que pueda ocurrir. El valor asignado a la reserva rodante <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> la experi<strong>en</strong>cia d<strong>el</strong><br />

operador d<strong>el</strong> sistema. Se su<strong>el</strong>e consi<strong>de</strong>rar un bu<strong>en</strong> marg<strong>en</strong> <strong>de</strong> reserva rodante <strong>el</strong> 10% <strong>de</strong> la<br />

<strong>de</strong>manda esperada <strong>en</strong> cada subperiodo. En ocasiones se le asigna a la reserva rodante un<br />

valor igual a la mayor pot<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> todas las c<strong>en</strong>trales termicas d<strong>el</strong> sistema.<br />

En <strong>el</strong> cap³tulo 4 (apartado 4.3) se pres<strong>en</strong>tan y com<strong>en</strong>tan varios tipos <strong>de</strong> restricciones <strong>de</strong><br />

regulacion. En cualquier caso, <strong>de</strong> forma g<strong>en</strong>eral, se pued<strong>en</strong> formular <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te manera:<br />

X<br />

j2­j<br />

r t jk<br />

+ X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) r h l(i)k ¸ Rk 8k (3.31)<br />

don<strong>de</strong> <strong>el</strong> super³ndice t hace refer<strong>en</strong>cia a las c<strong>en</strong>trales termicas y <strong>el</strong> super³ndice h a las<br />

c<strong>en</strong>trales hidraulicas.<br />

² Restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda m³nima.<br />

Estas restricciones se ocupan <strong>de</strong> que la suma <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> m³nimo tecnico <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales<br />

acopladas sea m<strong>en</strong>or, <strong>en</strong> todos los subperiodos, que la <strong>de</strong>manda. Es <strong>de</strong>cir:<br />

X<br />

p vjk · Dk 8k (3.32)<br />

j<br />

j2­j<br />

² Restricciones <strong>de</strong> regulacion.<br />

Estas restricciones procuran que, <strong>en</strong> <strong>el</strong> control <strong>en</strong> tiempo real, <strong>el</strong> sistema sea capaz <strong>de</strong><br />

igualar la produccion a la <strong>de</strong>manda. As³, si la <strong>de</strong>manda resulta ser algo mayor que la<br />

prevista, se <strong>de</strong>bera aum<strong>en</strong>tar la produccion y para que esto sea posible <strong>de</strong>bera haber<br />

\hueco" su¯ci<strong>en</strong>te <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia hacia arriba (<strong>en</strong>t<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do como \hueco" hacia arriba, la<br />

difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre la suma <strong>de</strong> las pot<strong>en</strong>cias maximas <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales acopladas y las pot<strong>en</strong>cias<br />

producidas por las mismas). A estas restricciones se las llama restricciones <strong>de</strong> regulacion<br />

hacia arriba.<br />

De forma equival<strong>en</strong>te, las restricciones <strong>de</strong> regulacion hacia abajo se ocupan <strong>de</strong> que que<br />

haya su¯ci<strong>en</strong>te \hueco"<strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia hacia abajo (<strong>en</strong>t<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do como \hueco" hacia abajo,


3.6 Planteami<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> 63<br />

la difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre la suma <strong>de</strong> las pot<strong>en</strong>cias producidas por las c<strong>en</strong>trales acopladas y las<br />

pot<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> m³nimo tecnico hacia abajo) por si, <strong>en</strong> <strong>el</strong> control <strong>en</strong> tiempo real, la <strong>de</strong>manda<br />

resulta ser m<strong>en</strong>or que la prevista.<br />

En <strong>el</strong> cap³tulo 4 (apartado 4.3) se pres<strong>en</strong>tan y com<strong>en</strong>tan varios tipos <strong>de</strong> restricciones <strong>de</strong><br />

regulacion. En cualquier caso, <strong>de</strong> forma g<strong>en</strong>eral, se pued<strong>en</strong> formular <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te manera<br />

las restricciones <strong>de</strong> regulacion hacia arriba:<br />

X<br />

j2­j<br />

r at<br />

jk + X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) r ah<br />

l(i)k ¸ Ak 8k (3.33)<br />

y <strong>de</strong> forma analoga las restricciones <strong>de</strong> regulacion hacia abajo:<br />

X<br />

j2­j<br />

rbt X<br />

jk +<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) r bh<br />

l(i)k ¸ Bk 8k (3.34)<br />

don<strong>de</strong> <strong>el</strong> super³ndice at alu<strong>de</strong> a la regulacion hacia arriba <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas y <strong>el</strong><br />

super³ndice ah a la regulacion hacia arriba <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales hidraulicas y, <strong>de</strong> forma analoga,<br />

<strong>el</strong> super³ndice bt hace refer<strong>en</strong>cia a la regulacion hacia abajo <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas y <strong>el</strong><br />

super³ndice bh a la regulacion hacia abajo <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales hidraulicas.<br />

Los mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral emplean <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o <strong>de</strong> red <strong>de</strong> nudo unico.<br />

Es <strong>de</strong>cir, se consi<strong>de</strong>ra que toda la g<strong>en</strong>eracion y toda la <strong>de</strong>manda se conc<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> un unico nudo<br />

(y por tanto no se mod<strong>el</strong>a la red <strong>de</strong> transporte). Por <strong>el</strong>lo, <strong>en</strong> la lista anterior <strong>de</strong> restricciones <strong>de</strong><br />

carga no se han consi<strong>de</strong>rado restricciones r<strong>el</strong>acionadas con la red <strong>de</strong> transporte.<br />

Todos los mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> incluy<strong>en</strong> restriciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>-<br />

manda y <strong>de</strong> reserva rodante para cada subperiodo d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado.<br />

Las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda m³nima no se su<strong>el</strong><strong>en</strong> incluir a no ser que un numero <strong>el</strong>evado <strong>de</strong><br />

c<strong>en</strong>trales d<strong>el</strong> equipo <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion termico t<strong>en</strong>ga un m³nimo tecnico alto y por tanto exista <strong>el</strong><br />

riesgo <strong>de</strong> que se produzcan infactibilida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda.<br />

Las restricciones <strong>de</strong> regulacion se podr³an incluir <strong>en</strong> aqu<strong>el</strong>los mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica<br />

empleados por <strong>el</strong> operador d<strong>el</strong> sistema <strong>en</strong> un <strong>en</strong>torno <strong>de</strong>sregulado. No se ha <strong>en</strong>contrado <strong>en</strong> la<br />

literatura ningun mod<strong>el</strong>o <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> que incluya restricciones<br />

<strong>de</strong> regulacion hacia arriba y hacia abajo.<br />

3.6 Planteami<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong><br />

El problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> se plantea como un problema <strong>de</strong><br />

optimizacion <strong>en</strong> <strong>el</strong> que se minimizan los costes <strong>de</strong> explotacion sujeto a satisfacer las restricciones


64 Formulacion d<strong>el</strong> problema<br />

que mod<strong>el</strong>an <strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> equipo <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion termico, satisfacer las restricciones que<br />

mod<strong>el</strong>an <strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> equipo <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion hidraulico y satisfacer las restriciones <strong>de</strong><br />

carga.<br />

El coste <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales hidraulicas es <strong>de</strong>spreciable fr<strong>en</strong>te al coste <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion<br />

<strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas y por <strong>el</strong>lo <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> explotacion total es igual al coste <strong>de</strong> explotacion<br />

d<strong>el</strong> equipo termico.<br />

A continuacion se plantea <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> <strong>en</strong> su<br />

forma mas completa. Habitualm<strong>en</strong>te las restricciones <strong>de</strong> carga consi<strong>de</strong>radas son unicam<strong>en</strong>te las<br />

restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda y reserva rodante.<br />

Minimizar (t;v;y;z;x;u;h;s)<br />

f(t; v; y; z) = P P h<br />

Kk=1<br />

j2­j<br />

vjk aj(tjk) + zjk cj + yjk b(xd jk )<br />

i<br />

sujeto a<br />

(3.35)<br />

p j vjk · tjk · p j vjk 8j 8k (3.36)<br />

tjk+1 ¡ tjk · r s j 8j k = 1; ¢ ¢ ¢ ; T ¡ 1 (3.37)<br />

tjk ¡ tjk+1 · r b j 8j k = 1; ¢ ¢ ¢ ; T ¡ 1 (3.38)<br />

yj1 ¡ zj1 = vj1 ¡ vj0 8j (3.39)<br />

yjk ¡ zjk = vjk ¡ vjk¡1 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (3.40)<br />

³ ´<br />

~sj0 ¡ T f<br />

j (vj0 ¡ vj1) ¸ 0 8j (3.41)<br />

~sjk¡1 ¡ T f<br />

´<br />

j (vjk¡1 ¡ vjk) ¸ 0 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (3.42)<br />

³<br />

³<br />

³<br />

~sj0 + T p<br />

j<br />

~sjk¡1 + T p<br />

j<br />

´<br />

(vj1 ¡ vj0) ¸ 0 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (3.43)<br />

´<br />

(vjk ¡ vjk¡1) ¸ 0 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (3.44)<br />

p l(i)k = ½ l(i)(u l(i)k; x l(i)k) 8l(i) 2 i 8i 8k (3.45)<br />

x l(i)k+1 = x l(i)k ¡ u l(i)klk ¡ s l(i)k + w l(i)k+<br />

X<br />

³<br />

´<br />

um(l(i));k¡¿m(l(i)) lk + sm(l(i));k¡¿m(l(i)) 8l(i) 2 i 8i 8k (3.46)<br />

m(l(i))2­m(l(i)) ul(i) · ul(i)k · ul(i)vk 8l(i) 2 i 8i 8k (3.47)<br />

x l(i) · x l(i)k · x l(i)v 8l(i) 2 i 8i 8k (3.48)<br />

0 · s l(i)k · x l(i) 8l(i) 2 i 8i 8k (3.49)<br />

x l(i)1 = x 0 l(i) 8l(i) 2 i8i (3.50)<br />

x l(i)T · x l(i)T +1 · x l(i)T 8l(i) 2 i8i (3.51)<br />

X<br />

tjk + X<br />

j2­j<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) p l(i)k = Dk 8k (3.52)


3.6 Planteami<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> 65<br />

X<br />

j2­j<br />

r t jk<br />

+ X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) r h l(i)k ¸ Rk 8k (3.53)<br />

X<br />

p vjk · Dk 8k (3.54)<br />

j<br />

j2­j<br />

X<br />

j2­j<br />

X<br />

j2­j<br />

r a jk ¸ Ak 8k (3.55)<br />

r b jk ¸ Bk 8k (3.56)<br />

A este problema, as³ planteado, se le llama Problema Primal (PP).<br />

Como ya se ha indicado (apartado (3.4.2), para incluir c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong> bombeo hay que sustituir<br />

d<strong>el</strong> problema anterior (ecuaciones (3.35)-(3.56)) las ecuaciones (3.46) por las ecuaciones (3.26)<br />

y las ecuaciones (3.45) por las ecuaciones (3.27)-(3.29).


66 Formulacion d<strong>el</strong> problema


Cap³tulo 4<br />

Solucion <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong><br />

r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana<br />

4.1 Introduccion<br />

El problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> se plantea como un problema <strong>de</strong><br />

optimizacion no lineal <strong>en</strong>tera-mixta y <strong>de</strong> gran dim<strong>en</strong>sion, para sistemas <strong>el</strong>ectricos <strong>de</strong> tama~no<br />

real. Dado <strong>el</strong> tama~no y la complejidad d<strong>el</strong> problema resulta computacionalm<strong>en</strong>te imposible<br />

resolverlo <strong>en</strong> un solo bloque sin hacer drasticas simpli¯caciones <strong>en</strong> <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado. Se requier<strong>en</strong><br />

por <strong>el</strong>lo aplicar tecnicas <strong>de</strong> <strong>de</strong>scomposicion. Resultan particularm<strong>en</strong>te atractivas las tecnicas<br />

<strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion o <strong>de</strong> <strong>de</strong>scomposicion lagrangiana. Otras tecnicas <strong>de</strong> <strong>de</strong>scomposicion que aparec<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> la literatura son la <strong>de</strong>scomposicion <strong>de</strong> B<strong>en</strong><strong>de</strong>rs y la <strong>de</strong>scomposicion primal. En <strong>el</strong> cap³tulo<br />

1 (apartado 1.3.1) se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> estos metodos <strong>de</strong> <strong>de</strong>scomposicion alternativos a la r<strong>el</strong>ajacion<br />

lagrangiana indicando cuales son sus inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes.<br />

El metodo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana [70], [42], [38], [39] se basa <strong>en</strong> <strong>el</strong> planteami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un<br />

problema dual d<strong>el</strong> problema que se quiere resolver o problema primal. Si <strong>el</strong> problema primal es<br />

convexo, <strong>en</strong>tonces <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion objetivo <strong>en</strong> <strong>el</strong> minimizador d<strong>el</strong> problema primal coinci<strong>de</strong><br />

con <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion objetivo <strong>en</strong> <strong>el</strong> maximizador d<strong>el</strong> problema dual. Si no lo es, <strong>el</strong> valor<br />

<strong>de</strong> la funcion objetivo <strong>en</strong> <strong>el</strong> maximizador d<strong>el</strong> problema dual constituye una cota inferior para <strong>el</strong><br />

valor <strong>de</strong> la funcion objetivo <strong>en</strong> <strong>el</strong> minimizador d<strong>el</strong> problema primal. A la difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> valor<br />

optimo <strong>de</strong> la funcion objetivo d<strong>el</strong> problema primal y <strong>el</strong> valor optimo <strong>de</strong> la funcion objetivo d<strong>el</strong><br />

problema dual se le llama agujero <strong>de</strong> dualidad. A medida que aum<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> tama~no d<strong>el</strong> problema<br />

<strong>el</strong> agujero <strong>de</strong> dualidad disminuye [33], [11], [36].<br />

En [36], Ferreira <strong>de</strong>muestra que <strong>el</strong> agujero <strong>de</strong> dualidad que resulta al aplicar tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>aja-<br />

cion lagrangiana a la resolucion d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la programacion horaria <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas<br />

disminuye al aum<strong>en</strong>tar <strong>el</strong> tama~no d<strong>el</strong> problema (la <strong>de</strong>mostracion la hace suponi<strong>en</strong>do que no hay<br />

67


68 Solucion <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana<br />

restricciones <strong>de</strong> tiempos m³nimos). En [33] se establece que <strong>el</strong> agujero <strong>de</strong> dualidad disminuye al<br />

aum<strong>en</strong>tar <strong>el</strong> tama~no d<strong>el</strong> problema. En [11] se <strong>de</strong>muestra que, bajo ciertas hipotesis simpli¯ca-<br />

torias, <strong>el</strong> agujero <strong>de</strong> dualidad disminuye al aum<strong>en</strong>tar <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales. Emp³ricam<strong>en</strong>te se<br />

ha <strong>de</strong>mostrado <strong>en</strong> multitud <strong>de</strong> ocasiones que <strong>el</strong> agujero <strong>de</strong> dualidad disminuye al aum<strong>en</strong>tar <strong>el</strong><br />

tama~no d<strong>el</strong> problema.<br />

El metodo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana resulta particularm<strong>en</strong>te atractivo cuando <strong>en</strong> la formula-<br />

cion d<strong>el</strong> problema primal exist<strong>en</strong> algunas restricciones que complican la resolucion d<strong>el</strong> problema.<br />

Se <strong>de</strong>¯ne un problema dual que carece <strong>de</strong> estas restricciones y cuya resolucion es mas s<strong>en</strong>cilla<br />

que la d<strong>el</strong> problema primal.<br />

En <strong>el</strong> planteami<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> (problema<br />

primal), las restricciones <strong>de</strong> carga (cap³tulo 3) son las que complican la resolucion d<strong>el</strong> problema<br />

ya que ligan, <strong>en</strong> cada subperiodo d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado, las variables asociadas a las<br />

c<strong>en</strong>trales d<strong>el</strong> equipo g<strong>en</strong>erador. Utilizando la tecnica <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana se incorporan<br />

<strong>en</strong> la funcion objetivo las restricciones <strong>de</strong> complicacion <strong>mediante</strong> los multiplicadores <strong>de</strong> Lagrange.<br />

Al problema <strong>de</strong> optimizacion que resulta se le llama Problema Primal R<strong>el</strong>ajado (PPR). Las<br />

variables <strong>de</strong> optimizacion d<strong>el</strong> problema primal son las mismas que las variables <strong>de</strong> optimizacion<br />

d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado ya que los multiplicadores <strong>de</strong> Lagrange, que forman parte <strong>de</strong> su<br />

funcion objetivo, son parametros para <strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado.<br />

El problema dual d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> se plantea como<br />

<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la maximizacion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado. Las variables <strong>de</strong> optimizacion<br />

d<strong>el</strong> problema dual son los multiplicadores <strong>de</strong> Lagrange. El problema dual se resu<strong>el</strong>ve a traves<br />

<strong>de</strong> un proceso iterativo que consiste <strong>en</strong> resolver <strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado para ciertos valores<br />

<strong>de</strong> los multiplicadores <strong>de</strong> Lagrange y <strong>en</strong> actualizar los valores <strong>de</strong> estos multiplicadores hasta<br />

que se alcance la converg<strong>en</strong>cia. Por <strong>el</strong>lo, los procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> resolucion d<strong>el</strong> problema dual se<br />

id<strong>en</strong>ti¯can con los procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores.<br />

El problema primal r<strong>el</strong>ajado se resu<strong>el</strong>ve <strong>de</strong> forma facil y e¯ci<strong>en</strong>te ya que se <strong>de</strong>scompone, <strong>de</strong><br />

forma natural, <strong>en</strong> un subproblema por cada c<strong>en</strong>tral termica y un subproblema por cada cu<strong>en</strong>ca<br />

hidraulica. Por <strong>el</strong>lo tambi<strong>en</strong> se le llama Problema Primal Descompuesto (PPD). As³, <strong>mediante</strong><br />

la tecnica <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana, se pasa <strong>de</strong> la resolucion <strong>de</strong> un problema muy complejo<br />

y <strong>de</strong> gran dim<strong>en</strong>sion a la resolucion <strong>de</strong> muchos problemas <strong>de</strong> peque~no tama~no y <strong>de</strong> estructuras<br />

homog<strong>en</strong>eas (los subproblemas termicos ti<strong>en</strong><strong>en</strong> estructuras similares <strong>en</strong>tre s³ y los subproblemas<br />

hidraulicos tambi<strong>en</strong> pres<strong>en</strong>tan estructuras parecidas). Esto permite po<strong>de</strong>r aplicar a cada tipo<br />

<strong>de</strong> subproblema la tecnica <strong>de</strong> optimizacion que mejor se adapte a su estructura, <strong>de</strong> forma que<br />

<strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> optimizacion sea e¯ci<strong>en</strong>te.


4.1 Introduccion 69<br />

La <strong>de</strong>scomposicion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado <strong>en</strong> subproblemas permite mod<strong>el</strong>ar <strong>de</strong> forma muy<br />

rigurosa cada c<strong>en</strong>tral termica y cada cu<strong>en</strong>ca hidraulica, incluy<strong>en</strong>do cualquier tipo <strong>de</strong> peculiaridad<br />

que se consi<strong>de</strong>re necesaria <strong>en</strong> cualquier tipo <strong>de</strong> c<strong>en</strong>tral. A<strong>de</strong>mas, se pued<strong>en</strong> aplicar <strong>de</strong> forma<br />

natural tecnicas <strong>de</strong> computacion paral<strong>el</strong>a. Estas son v<strong>en</strong>tajas fundam<strong>en</strong>tales <strong>de</strong> las tecnicas <strong>de</strong><br />

r<strong>el</strong>ajacion (o <strong>de</strong>scomposicion) lagrangiana.<br />

A<strong>de</strong>mas <strong>de</strong> las v<strong>en</strong>tajas que se <strong>de</strong>rivan <strong>de</strong> la <strong>de</strong>scomposicion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado <strong>en</strong><br />

subproblemas, otro <strong>de</strong> los atractivos <strong>de</strong> la aplicacion d<strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangia-<br />

na es que las variables d<strong>el</strong> problema dual (multiplicadores <strong>de</strong> Lagrange) ti<strong>en</strong><strong>en</strong> un signi¯cado<br />

economico claro que resulta <strong>de</strong> gran utilidad tanto para <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> control <strong>de</strong> un sistema <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica c<strong>en</strong>tralizado como para los operadores d<strong>el</strong> mercado y d<strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> un <strong>en</strong>torno<br />

liberalizado o <strong>de</strong>sregulado (apartado 4.4).<br />

El unico inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te <strong>de</strong> la aplicacion <strong>de</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana para resolver <strong>el</strong><br />

problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> es que, <strong>de</strong>bido a la exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

variables <strong>en</strong>teras <strong>en</strong> la formulacion d<strong>el</strong> problema primal, se trata <strong>de</strong> un problema <strong>de</strong> optimizacion<br />

no convexo y por tanto la solucion optima d<strong>el</strong> problema dual no coinci<strong>de</strong> con la solucion optima<br />

d<strong>el</strong> problema primal sino que es una cota inferior. No obstante, la solucion optima d<strong>el</strong> problema<br />

dual esta muy proxima a la solucion optima d<strong>el</strong> problema primal <strong>en</strong> sistemas <strong>el</strong>ectricos <strong>de</strong> tama~no<br />

realista [86], [131]. Aplicando heur³sticos y parti<strong>en</strong>do <strong>de</strong> la solucion optima d<strong>el</strong> problema dual<br />

(apartado 4.2.3 y cap³tulo 7), pue<strong>de</strong> <strong>en</strong>contrarse facilm<strong>en</strong>te una solucion factible para <strong>el</strong> problema<br />

primal cuyo coste se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tre su¯ci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te proximo al valor optimo <strong>de</strong> la funcion objetivo d<strong>el</strong><br />

problema dual. Precisam<strong>en</strong>te otra <strong>de</strong> las v<strong>en</strong>tajas d<strong>el</strong> uso <strong>de</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana<br />

es que se ti<strong>en</strong>e una medida <strong>de</strong> la calidad <strong>de</strong> la solucion primal <strong>en</strong>contrada: la difer<strong>en</strong>cia r<strong>el</strong>ativa<br />

<strong>en</strong>tre coste <strong>de</strong> la mejor solucion primal conseguida y coste <strong>de</strong> la mejor solucion dual <strong>en</strong>contrada.<br />

Esta medida <strong>de</strong> calidad es una cota superior d<strong>el</strong> agujero <strong>de</strong> dualidad.<br />

Este cap³tulo se estructura como se <strong>de</strong>scribe a continuacion. En <strong>el</strong> apartado 4.2 se formulan<br />

los problemas primal y dual <strong>de</strong> forma g<strong>en</strong>eral y se <strong>de</strong>scribe <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> resolucion d<strong>el</strong><br />

problema primal <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana. En <strong>el</strong> apartado 4.3 se pres<strong>en</strong>tan<br />

varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> que se difer<strong>en</strong>cian <strong>en</strong> las restric-<br />

ciones <strong>de</strong> carga consi<strong>de</strong>radas, se formulan los correspondi<strong>en</strong>tes problemas duales y se especi¯can<br />

los algoritmos <strong>de</strong> resolucion <strong>de</strong> estos problemas. En <strong>el</strong> apartado 4.4 se muestra la utilidad d<strong>el</strong><br />

algoritmo propuesto tanto <strong>en</strong> los tradicionales sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica c<strong>en</strong>tralizados como<br />

<strong>en</strong> los emerg<strong>en</strong>tes <strong>en</strong>tornos liberalizados.


70 Solucion <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana<br />

4.2 El metodo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana aplicado al problema<br />

<strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>. Formulacion<br />

g<strong>en</strong>eral<br />

En este apartado se formula <strong>de</strong> forma g<strong>en</strong>eral <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> (o problema primal) y <strong>el</strong> problema dual asociado, indicandose <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong><br />

resolucion d<strong>el</strong> problema dual. El planteami<strong>en</strong>to es g<strong>en</strong>eral <strong>en</strong> cuanto a que no se especi¯ca cuales<br />

son las restricciones <strong>de</strong> complicacion (o globales) d<strong>el</strong> problema primal sino que se clasi¯can <strong>en</strong><br />

restricciones <strong>de</strong> igualdad y <strong>en</strong> restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad.<br />

Como <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> no es convexo, una vez<br />

<strong>en</strong>contrada la solucion d<strong>el</strong> problema dual no queda resu<strong>el</strong>to <strong>el</strong> problema primal. Por tanto, hace<br />

falta algun procedimi<strong>en</strong>to adicional para <strong>en</strong>contrar la solucion d<strong>el</strong> problema primal a partir <strong>de</strong><br />

la solucion d<strong>el</strong> problema dual.<br />

En <strong>el</strong> apartado 4.2.1 se formula <strong>el</strong> problema primal. En <strong>el</strong> apartado 4.2.2 se plantea <strong>el</strong> pro-<br />

blema dual y se <strong>de</strong>scribe <strong>el</strong> algoritmo para su resolucion. En <strong>el</strong> apartado 4.2.3 se pres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong><br />

procedimi<strong>en</strong>to para resolver <strong>el</strong> problema primal (a partir <strong>de</strong> la solucion d<strong>el</strong> problema dual).<br />

4.2.1 Planteami<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> problema: Problema Primal<br />

El problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> se plantea como un problema<br />

<strong>de</strong> optimizacion no difer<strong>en</strong>ciable <strong>en</strong> <strong>el</strong> que se minimizan los costes <strong>de</strong> explotacion d<strong>el</strong> sistema<br />

respetando las restricciones d<strong>el</strong> equipo termico, d<strong>el</strong> equipo hidraulico y <strong>de</strong> carga. A este problema<br />

lo llamaremos problema primal (PP). Se formula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Minimizar Z=(X ;Y)<br />

sujeto a<br />

f (X ) = X<br />

fj(Xj) (4.1)<br />

j2­j<br />

sj(Xj) · 0 (4.2)<br />

si(Yi) · 0 (4.3)<br />

X<br />

hj(Xj) + X<br />

hi(Yi) = H (4.4)<br />

j2­j<br />

i2­i<br />

X<br />

gj(Xj) + X<br />

gi(Yi) ¸ G (4.5)<br />

j2­j<br />

i2­i<br />

don<strong>de</strong> <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> variables Z se <strong>de</strong>scompone <strong>en</strong> un vector X que conti<strong>en</strong>e las variables que<br />

mod<strong>el</strong>an <strong>el</strong> equipo termico y un vector Y que conti<strong>en</strong>e las variables que mod<strong>el</strong>an <strong>el</strong> equipo<br />

hidraulico.


4.2 El metodo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana aplicado al problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>.<br />

Formulacion g<strong>en</strong>eral 71<br />

El vector X esta formado por J subvectores (don<strong>de</strong> J es <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas) i.e.<br />

X = (X1; X2; ¢ ¢ ¢ ; XJ). Cada subvector Xj conti<strong>en</strong>e <strong>el</strong> conjunto <strong>de</strong> variables que mod<strong>el</strong>an la<br />

c<strong>en</strong>tral termica j.<br />

El vector Y esta formado por I subvectores (don<strong>de</strong> I es <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> cu<strong>en</strong>cas hidraulicas) i.e.<br />

Y = (Y1; Y2; ¢ ¢ ¢ ; YI). Cada subvector Yi conti<strong>en</strong>e <strong>el</strong> conjunto <strong>de</strong> variables que mod<strong>el</strong>an la cu<strong>en</strong>ca<br />

hidraulica i.<br />

La funcion objetivo (4.1) repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> coste total <strong>de</strong> explotacion d<strong>el</strong> sistema que es igual al coste<br />

total <strong>de</strong> explotacion d<strong>el</strong> equipo termico, ya que sus costes <strong>de</strong> explotacion son mucho mayores<br />

que los costes <strong>de</strong> explotacion d<strong>el</strong> equipo hidraulico (y por <strong>el</strong>lo se <strong>de</strong>sprecian estos ultimos). La<br />

expresion <strong>de</strong>tallada <strong>de</strong> la funcion objetivo pue<strong>de</strong> <strong>en</strong>contrarse <strong>en</strong> la ecuacion (3.35).<br />

Las ecuaciones (4.2) y (4.3) son las restricciones que mod<strong>el</strong>an los equipos termico e hidraulico<br />

respectivam<strong>en</strong>te. Se les llama restricciones locales porque no acoplan los equipos termico e<br />

hidraulico. Existe un grupo <strong>de</strong> restricciones locales por cada c<strong>en</strong>tral termica (ecuaciones (3.36)-<br />

(3.44)) y un grupo <strong>de</strong> restricciones locales por cada cu<strong>en</strong>ca hidraulica (ecuaciones (3.45)-(3.51)),<br />

<strong>de</strong> forma que no existe, <strong>en</strong> estas restricciones, ninguna r<strong>el</strong>acion <strong>en</strong>tre distintas c<strong>en</strong>trales termicas<br />

ni <strong>en</strong>tre distintas c<strong>en</strong>trales hidraulicas pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tes a distintas cu<strong>en</strong>cas, ni <strong>en</strong>tre c<strong>en</strong>trales<br />

termicas y c<strong>en</strong>trales hidraulicas.<br />

Las ecuaciones (4.4) y (4.5) son las restricciones <strong>de</strong> carga. Se les llama restricciones globales por-<br />

que acoplan las variables r<strong>el</strong>acionadas con las c<strong>en</strong>trales termicas e hidraulicas. Las restricciones<br />

<strong>de</strong> carga se divid<strong>en</strong> <strong>en</strong> dos grupos: restricciones <strong>de</strong> igualdad (4.4) y restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad<br />

(4.5).<br />

Las restricciones <strong>de</strong> igualdad (4.4) son las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda <strong>en</strong> todos los subperiodos d<strong>el</strong><br />

horizonte temporal analizado (ecuaciones (3.52)). H, hj(xj) y hi(yi) son vectores <strong>de</strong> dim<strong>en</strong>sion<br />

igual al numero <strong>de</strong> subperiodos d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado.<br />

Las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad (4.5) incluy<strong>en</strong> t³picam<strong>en</strong>te las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante<br />

<strong>en</strong> cada subperiodo d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado (ecuaciones (3.53)). En algunos mo<strong>de</strong>-<br />

los se incluy<strong>en</strong> a<strong>de</strong>mas restricciones que impid<strong>en</strong> la infactibilidad <strong>en</strong> horas valle por excesivo<br />

numero <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas acopladas, tambi<strong>en</strong> llamadas restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda m³nima<br />

(ecuaciones (3.54)) y/o restricciones <strong>de</strong> regulacion (ecuaciones (3.55)-(3.56)) <strong>en</strong> cada subperiodo<br />

d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado. G, gj(xj) y gi(yi) son vectores <strong>de</strong> dim<strong>en</strong>sion igual numero <strong>de</strong><br />

subperiodos d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado o multiplo <strong>de</strong> este numero.<br />

Las restricciones <strong>de</strong> carga (ecuaciones (4.4) y (4.5)) son las que complican la resolucion d<strong>el</strong><br />

problema ya que acoplan todas las c<strong>en</strong>trales termicas y todas las c<strong>en</strong>trales hidraulicas. Estas


72 Solucion <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana<br />

restricciones son las que impid<strong>en</strong> que <strong>el</strong> problema primal se pueda <strong>de</strong>scomponer.<br />

4.2.2 El problema dual<br />

Utilizando la tecnica <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana se <strong>de</strong>¯ne un vector <strong>de</strong> multiplicadores ¸ asocia-<br />

do al vector <strong>de</strong> restricciones globales <strong>de</strong> igualdad (ecuacion (4.4)) y un vector <strong>de</strong> multiplicadores<br />

¹ asociado al vector <strong>de</strong> restricciones globales <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad (ecuacion (4.5)). Dualizando las<br />

restricciones globales (i.e. incorporandolas <strong>en</strong> la funcion objetivo <strong>mediante</strong> los multiplicadores<br />

<strong>de</strong> Lagrange asociados a <strong>el</strong>las) se formula la funcion lagrangiana:<br />

L(X ; Y; ¸; ¹) = X<br />

fj(Xj) + ¸ T<br />

0<br />

@H ¡ X<br />

hj(Xj) ¡ X<br />

1<br />

hi(Yi) A +<br />

j2­j<br />

j2­j<br />

¹ T<br />

0<br />

@G ¡ X<br />

gj(Xj) ¡ X<br />

1<br />

gi(Yi) A (4.6)<br />

j2­j<br />

i2­i<br />

La funcion dual Á(¸; ¹) para cada coord<strong>en</strong>ada (¸; ¹), conti<strong>en</strong>e <strong>el</strong> resultado <strong>de</strong> minimizar, <strong>en</strong><br />

variables primales, la funcion lagrangiana L(X ; Y; ¸; ¹) (ecuacion (4.6)) sujeto a satisfacer las<br />

restricciones locales <strong>de</strong> los equipos termico e hidraulico (ecuaciones (4.2) y (4.3)). Se formula a<br />

continuacion:<br />

Á(¸; ¹) = Minimizar (X ;Y) L(X ; Y; ¸; ¹) (4.7)<br />

sujeto a<br />

i2­i<br />

sj(Xj) · 0 (4.8)<br />

si(Yi) · 0 (4.9)<br />

Al problema que hay que resolver para evaluar la funcion dual <strong>en</strong> cada coord<strong>en</strong>ada (¸; ¹) se le<br />

llama Problema Primal R<strong>el</strong>ajado. Esto es:<br />

Minimizar (X ;Y) L(X ; Y; ¸; ¹) (4.10)<br />

sujeto a<br />

sj(Xj) · 0 (4.11)<br />

si(Yi) · 0 (4.12)<br />

Sustituy<strong>en</strong>do la expresion <strong>de</strong> la funcion lagrangiana (ecuacion (4.6)) resulta:<br />

Minimizar (X ;Y)


4.2 El metodo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana aplicado al problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>.<br />

Formulacion g<strong>en</strong>eral 73<br />

¸ T H + ¹ T G + X<br />

sujeto a<br />

j2­j<br />

h<br />

fj(Xj) ¡ ¸ T hj(Xj) ¡ ¹ T i<br />

gj(Xj) ¡ X<br />

i2­i<br />

h<br />

¸ T hi(Yi) + ¹ T i<br />

gi(Yi)<br />

(4.13)<br />

sj(Xj) · 0 8j (4.14)<br />

si(Yi) · 0 8i (4.15)<br />

y extray<strong>en</strong>do d<strong>el</strong> anterior problema <strong>de</strong> optimizacion los terminos que no <strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>de</strong> las variables<br />

primales, se formula la funcion dual <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Á(¸; ¹) = ¸ T H + ¹ T G + d(¸; ¹); (4.16)<br />

don<strong>de</strong> d(¸; ¹) es <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion objetivo <strong>en</strong> <strong>el</strong> minimizador d<strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te problema <strong>de</strong><br />

optimizacion (que es <strong>el</strong> problema planteado <strong>en</strong> las ecuaciones (4.13)-(4.14) <strong>en</strong> <strong>el</strong> que se han<br />

<strong>el</strong>iminado <strong>de</strong> la funcion objetivo los terminos que no <strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>de</strong> las variables primales):<br />

Minimizar (X ;Y)<br />

P<br />

j2­j<br />

sujeto a<br />

h<br />

fj(Xj) ¡ ¸ T hj(Xj) ¡ ¹ T gj(Xj)<br />

i<br />

¡ P h<br />

i2­i ¸Thi(Yi) + ¹ T i<br />

gi(Yi)<br />

(4.17)<br />

sj(Xj) · 0 8j (4.18)<br />

si(Yi) · 0 8i (4.19)<br />

Este problema <strong>de</strong> optimizacion (ecuaciones (4.17)-(4.19)) se <strong>de</strong>scompone <strong>de</strong> forma natural (y<br />

por tanto se pue<strong>de</strong> paral<strong>el</strong>izar) <strong>en</strong>:<br />

² un subproblema por cada c<strong>en</strong>tral termica<br />

² un subproblema por cada cu<strong>en</strong>ca hidraulica<br />

Debido a esta <strong>de</strong>scomposicion natural al problema primal r<strong>el</strong>ajado tambi<strong>en</strong> se le llama Problema<br />

Primal Descompuesto (PPD).<br />

El subproblema asociado a la c<strong>en</strong>tral termica j se formula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te manera:<br />

MinimizarXj fj(Xj) ¡ ¸ T hj(Xj) ¡ ¹ T gj(Xj) (4.20)<br />

sujeto a<br />

sj(Xj) · 0 (4.21)


74 Solucion <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana<br />

Cada subproblema termico resulta <strong>de</strong> muy peque~na dim<strong>en</strong>sion lo que permite mod<strong>el</strong>ar muy<br />

<strong>en</strong> <strong>de</strong>talle cada c<strong>en</strong>tral termica y aplicar la tecnica <strong>de</strong> optimizacion que resulte mas a<strong>de</strong>cuada.<br />

T³picam<strong>en</strong>te se utilizan tecnicas <strong>de</strong> programacion dinamica. En <strong>el</strong> cap³tulo 5 se explica <strong>de</strong> forma<br />

<strong>de</strong>tallada la forma <strong>de</strong> resolucion <strong>de</strong> los subproblemas termicos.<br />

El subproblema asociado a la cu<strong>en</strong>ca hidraulica i se formula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te manera:<br />

MaximizarYi ¸ T hi(Yi) + ¹ T gi(Yi) (4.22)<br />

sujeto a<br />

si(Yi) · 0 (4.23)<br />

Cada subproblema hidraulico tambi<strong>en</strong> resulta <strong>de</strong> peque~na dim<strong>en</strong>sion lo que permite mod<strong>el</strong>ar<br />

muy <strong>en</strong> <strong>de</strong>talle cada cu<strong>en</strong>ca hidraulica. Los subproblemas hidraulicos pres<strong>en</strong>tan estructura <strong>de</strong><br />

red. Exist<strong>en</strong> tecnicas <strong>de</strong> programacion lineal y no lineal que resu<strong>el</strong>v<strong>en</strong> <strong>de</strong> forma e¯ci<strong>en</strong>te este<br />

tipo <strong>de</strong> problemas.<br />

El problema dual (PD) d<strong>el</strong> problema original o primal (PP) (ecuaciones (4.1)-(4.5)) es <strong>el</strong> resul-<br />

tado <strong>de</strong> maximizar la funcion dual. Se formula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te manera:<br />

Maximizar (¸;¹) Á(¸; ¹) (4.24)<br />

sujeto a<br />

¹ ¸ 0 (4.25)<br />

La resolucion d<strong>el</strong> problema dual (ecuaciones (4.24)-(4.25)) necesita <strong>de</strong> la resolucion d<strong>el</strong> problema<br />

primal r<strong>el</strong>ajado. El problema dual se resu<strong>el</strong>ve <strong>de</strong> forma algor³tmica. El algoritmo <strong>de</strong> resolucion<br />

d<strong>el</strong> problema dual es <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te:<br />

Paso 1 Se inicializa <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores (¸; ¹).<br />

Paso 2 Se evalua la funcion dual Á(¸; ¹) (ecuacion (4.16)) para <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplica-<br />

dores <strong>de</strong> la iteracion actual. La evaluacion <strong>de</strong> la funcion dual requiere la resolucion d<strong>el</strong><br />

problema primal r<strong>el</strong>ajado y por tanto se resu<strong>el</strong>ve un subproblema por cada c<strong>en</strong>tral termica<br />

(ecuaciones (4.20)-(4.21)) y un subproblema por cada cu<strong>en</strong>ca hidraulica (ecuaciones (4.22)-<br />

(4.23)).<br />

Paso 3 Se actualiza <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores sigui<strong>en</strong>do alguno <strong>de</strong> los procedimi<strong>en</strong>tos que se<br />

<strong>de</strong>tallan <strong>en</strong> <strong>el</strong> cap³tulo 6. Esta actualizacion proporciona un paso <strong>en</strong> una direccion <strong>de</strong><br />

asc<strong>en</strong>so d<strong>el</strong> problema dual.


4.2 El metodo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana aplicado al problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>.<br />

Formulacion g<strong>en</strong>eral 75<br />

Paso 4 Si se cumpl<strong>en</strong> los criterios <strong>de</strong> converg<strong>en</strong>cia ¯naliza <strong>el</strong> proceso. En caso contrario se vu<strong>el</strong>ve<br />

al Paso 2. Los criterios <strong>de</strong> converg<strong>en</strong>cia se pres<strong>en</strong>tan <strong>en</strong> <strong>el</strong> cap³tulo 6.<br />

4.2.3 Algoritmo <strong>de</strong> resolucion d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana<br />

Dada la no convexidad d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>, la solucion<br />

d<strong>el</strong> problema dual no coinci<strong>de</strong> con la solucion d<strong>el</strong> problema primal. De hecho la solucion d<strong>el</strong><br />

problema dual pue<strong>de</strong> no cumplir las restricciones <strong>de</strong> complicacion (restricciones <strong>de</strong> carga) d<strong>el</strong><br />

problema primal y por tanto pue<strong>de</strong> ser infactible para <strong>el</strong> problema primal.<br />

Por <strong>el</strong>lo, y una vez resu<strong>el</strong>to <strong>el</strong> problema dual, hace falta algun procedimi<strong>en</strong>to adicional que<br />

obt<strong>en</strong>ga una solucion primal factible a partir <strong>de</strong> la solucion d<strong>el</strong> problema dual (que es una cota<br />

inferior para <strong>el</strong> problema primal) y <strong>de</strong> forma que su coste se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tre proximo al valor <strong>de</strong> la<br />

funcion objetivo d<strong>el</strong> problema dual <strong>en</strong> <strong>el</strong> maximizador. La difer<strong>en</strong>cia r<strong>el</strong>ativa <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> coste <strong>de</strong><br />

la solucion factible d<strong>el</strong> problema primal <strong>en</strong>contrada y <strong>el</strong> coste d<strong>el</strong> problema dual es un indicador<br />

<strong>de</strong> la calidad <strong>de</strong> la solucion <strong>en</strong>contrada.<br />

La solucion d<strong>el</strong> problema primal se consigue tras tres fases [131], [35], [130], [48], [49], [50], [47],<br />

[85], [68].<br />

Fase 1 Solucion d<strong>el</strong> problema dual.<br />

Fase 2 Obt<strong>en</strong>cion <strong>de</strong> una solucion que cumpla las restricciones globales <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad d<strong>el</strong><br />

problema primal.<br />

Fase 3 Obt<strong>en</strong>cion <strong>de</strong> una solucion que cumpla las restricciones globales <strong>de</strong> igualdad (restricciones<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>manda) <strong>mediante</strong> la ejecucion <strong>de</strong> un <strong>de</strong>spacho economico multiperiodo<br />

[129].<br />

En <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> existe una r<strong>el</strong>acion estrecha<br />

<strong>en</strong>tre las variables <strong>en</strong>teras d<strong>el</strong> problema (por ejemplo: las variables que indican <strong>el</strong> estado <strong>de</strong><br />

acoplami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas) y las restricciones <strong>de</strong> carga <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad. Por <strong>el</strong>lo,<br />

una vez conseguida, tras la ejecucion <strong>de</strong> la Fase 2, una solucion que cumpla las restricciones <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>sigualdad se ti<strong>en</strong>e un conjunto <strong>de</strong> variables <strong>en</strong>teras factibles para <strong>el</strong> problema primal.<br />

Las restricciones <strong>de</strong> carga <strong>de</strong> igualdad son las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda <strong>en</strong> cada subperiodo d<strong>el</strong><br />

horizonte temporal analizado. Fijando los valores <strong>de</strong> las variables <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to a la solucion<br />

<strong>de</strong> la Fase 2 y ejecutando un algoritmo <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho economico multiperiodo (Fase 3) se obti<strong>en</strong>e<br />

una solucion primal factible (i.e. que cumple las restricciones <strong>de</strong> carga <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad y <strong>de</strong><br />

igualdad).<br />

Si la difer<strong>en</strong>cia r<strong>el</strong>ativa <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion objetivo <strong>de</strong> la solucion primal factible <strong>en</strong>con-


76 Solucion <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana<br />

trada (solucion <strong>de</strong> la Fase 3) y <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion objetivo <strong>de</strong> la solucion d<strong>el</strong> problema dual<br />

conseguida (solucion <strong>de</strong> la Fase 1) es su¯ci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te peque~na, <strong>en</strong>tonces esta solucion primal<br />

factible esta su¯ci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te proxima a la solucion optima d<strong>el</strong> problema primal. La solucion<br />

obt<strong>en</strong>ida es, por tanto, una solucion ²-optima d<strong>el</strong> problema primal.<br />

T³picam<strong>en</strong>te se han utilizado tecnicas <strong>de</strong> subgradi<strong>en</strong>te para la resolucion d<strong>el</strong> problema dual [86],<br />

[32], [131], [125], [99], [101], [102], [35], [85], [18], [44], [45], [47], [130],[48], [50]. Reci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te<br />

se han propuesto tecnicas mas <strong>el</strong>eaboradas <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores [98], [78], [68],<br />

[109].<br />

En <strong>el</strong> trabajo <strong>de</strong> investigacion al que esta tesis se re¯ere se propone un algoritmo <strong>de</strong> coordinacion<br />

hidrotermica que sigue la anterior estructura <strong>en</strong> tres fases pero que <strong>de</strong>scompone la Fase 1 <strong>en</strong> dos<br />

etapas sucesivas. El algoritmo consta <strong>de</strong> tres fases y cuatro etapas. Se <strong>de</strong>scribe a continuacion:<br />

Fase 1<br />

Fase 2<br />

Fase 3<br />

Etapa 1 Se resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong> problema dual utilizando <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> reconstruccion d<strong>el</strong> problema<br />

dual <strong>mediante</strong> hiperplanos secantes con control dinamico <strong>de</strong> la region<br />

<strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos.<br />

Etapa 2 Se re¯na la solucion obt<strong>en</strong>ida <strong>en</strong> la Etapa 1 utilizando tecnicas <strong>de</strong> subgradi<strong>en</strong>te.<br />

Etapa 3 Si la solucion <strong>de</strong> la Fase 2 no cumple todas las restricciones globales <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad<br />

d<strong>el</strong> problema primal, <strong>en</strong>tonces se ejecuta un proceso iterativo <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

que se aum<strong>en</strong>tan unicam<strong>en</strong>te los multiplicadores asociados a estas restricciones<br />

<strong>de</strong> forma proporcional a los incumplimi<strong>en</strong>tos y se resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong> problema<br />

primal r<strong>el</strong>ajado hasta conseguir factibilidad <strong>en</strong> todas las restricciones globales<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad. Al ¯nal <strong>de</strong> este proceso quedan ¯jadas las variables <strong>en</strong>teras<br />

d<strong>el</strong> problema primal.<br />

Etapa 4 Se ejecuta un algoritmo <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho economico multiperiodo [129].<br />

El metodo <strong>de</strong> solucion <strong>de</strong> la Etapa 1 (Metodo <strong>de</strong> reconstruccion d<strong>el</strong> problema dual <strong>mediante</strong><br />

hiperplanos con control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo al numero <strong>de</strong><br />

hiperplanos, [68]) es original <strong>de</strong> este trabajo <strong>de</strong> investigacion.<br />

La introduccion <strong>de</strong> la Etapa 2 <strong>en</strong> la Fase 1 surge <strong>de</strong> la observacion <strong>de</strong> que cerca d<strong>el</strong> maximizador<br />

d<strong>el</strong> problema dual, <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual Á(µ) ap<strong>en</strong>as var³a aunque s³ var³e <strong>de</strong> forma<br />

r<strong>el</strong>ativam<strong>en</strong>te signi¯cativa <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores µ. De otro modo, si se observa<br />

la evolucion, <strong>en</strong> funcion d<strong>el</strong> contador <strong>de</strong> iteraciones, <strong>de</strong> la Etapa 1, se observa que cuando <strong>el</strong><br />

valor <strong>de</strong> la funcion objetivo se ha estabilizado, <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores aun no lo


4.2 El metodo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana aplicado al problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>.<br />

Formulacion g<strong>en</strong>eral 77<br />

ha hecho. Seguir iterando <strong>en</strong> la Etapa 1 hasta conseguir estabilidad <strong>en</strong> <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong><br />

multiplicadores ti<strong>en</strong>e un coste computacional muy <strong>el</strong>evado y la mejora d<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion<br />

objetivo es <strong>de</strong>spreciable.<br />

En un <strong>en</strong>torno c<strong>en</strong>tralizado <strong>de</strong> explotacion <strong>de</strong> un sistema <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica no ti<strong>en</strong>e s<strong>en</strong>tido<br />

perseguir la estabilidad <strong>de</strong> los multiplicadores por ser la mejora <strong>en</strong> <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion objetivo<br />

<strong>de</strong>spreciable y <strong>el</strong> esfuerzo computacional necesario para <strong>el</strong>lo consi<strong>de</strong>rable. Sin embargo, si <strong>el</strong><br />

algoritmo <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica propuesto es la herrami<strong>en</strong>ta que utiliza <strong>el</strong> operador d<strong>el</strong><br />

mercado y/o <strong>el</strong> operador d<strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> un sistema <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica <strong>de</strong>sregulado, <strong>en</strong>tonces<br />

los multiplicadores (que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> un signi¯cado economico claro) <strong>de</strong>b<strong>en</strong> estabilizarse para que <strong>el</strong><br />

funcionami<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> mercado <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica sea transpar<strong>en</strong>te y coher<strong>en</strong>te a g<strong>en</strong>eradores y<br />

consumidores.<br />

Las tecnicas <strong>de</strong> optimizacion d<strong>el</strong> problema dual basadas <strong>en</strong> <strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te actualizan, <strong>en</strong> cada<br />

iteracion, los multiplicadores <strong>de</strong> Lagrange <strong>de</strong> forma proporcional a los incumplimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> las<br />

restricciones globales a las que estan asociados. Al ser esta actualizacion muy simple y dado<br />

que, tras la Etapa 1, <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores d<strong>el</strong> problema dual se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra muy<br />

proximo al valor <strong>de</strong> dicho vector <strong>en</strong> <strong>el</strong> maximizador, se consigue, <strong>mediante</strong> la Etapa 2, estabilidad<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores <strong>de</strong> forma muy e¯ci<strong>en</strong>te computacionalm<strong>en</strong>te.<br />

Los multiplicadores <strong>de</strong> Lagrange, <strong>en</strong> <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong><br />

<strong>plazo</strong>, repres<strong>en</strong>tan la remuneracion (o un indicador <strong>de</strong> la remuneracion) a las c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong> g<strong>en</strong>e-<br />

racion por producir o por acoplar pot<strong>en</strong>cia <strong>el</strong>ectrica. La <strong>el</strong>eccion d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores<br />

es equival<strong>en</strong>te a la <strong>el</strong>eccion <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong>stinadas a producir (aqu<strong>el</strong>las que, con la remune-<br />

racion correspondi<strong>en</strong>te al vector <strong>de</strong> multiplicadores escogido, al m<strong>en</strong>os recuper<strong>en</strong> costes). Por<br />

<strong>el</strong>lo y <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista <strong>de</strong> la transpar<strong>en</strong>cia y coher<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> un <strong>en</strong>torno <strong>de</strong>sregulado, si <strong>el</strong><br />

valor <strong>de</strong> la funcion dual <strong>en</strong> la zona proxima al maximizador ap<strong>en</strong>as varia ante variaciones d<strong>el</strong><br />

valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores, <strong>en</strong>tonces se <strong>de</strong>be <strong>el</strong>egir <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicado-<br />

res que minimice los incumplimi<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> las restricciones globales d<strong>el</strong> sistema (t³picam<strong>en</strong>te las<br />

restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda y reserva rodante). Las tecnicas <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

basadas <strong>en</strong> <strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te precisam<strong>en</strong>te persigu<strong>en</strong> la disminuccion <strong>de</strong> los incumplimietos <strong>en</strong> las<br />

restricciones globales y por <strong>el</strong>lo resulta conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te la introduccion <strong>de</strong> la Etapa 2 <strong>en</strong> un <strong>en</strong>torno<br />

<strong>de</strong>sregulado.


78 Solucion <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana<br />

4.3 Varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong><br />

<strong>plazo</strong> utilizando tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana<br />

En este apartado se plantean ocho mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>. Se<br />

difer<strong>en</strong>cian <strong>en</strong>tre s³ <strong>en</strong> las restricciones <strong>de</strong> carga consi<strong>de</strong>radas. Para cada uno <strong>de</strong> estos mod<strong>el</strong>os<br />

se plantean <strong>el</strong> problema primal, la funcion lagrangiana, <strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado y la fun-<br />

cion dual. A<strong>de</strong>mas se formulan <strong>de</strong> forma <strong>de</strong>tallada los subproblemas <strong>en</strong> que se <strong>de</strong>scompone <strong>el</strong><br />

problema primal r<strong>el</strong>ajado. D<strong>el</strong> analisis <strong>de</strong> los subproblemas termicos e hidraulicos se extra<strong>en</strong><br />

conclusiones acerca d<strong>el</strong> signi¯cado economico <strong>de</strong> los multiplicadores <strong>de</strong> Lagrange.<br />

Todos los mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> incluy<strong>en</strong> restricciones <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>manda y <strong>de</strong> reserva rodante. Las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante se pued<strong>en</strong> formular utilizando<br />

tres tipos <strong>de</strong> ecuaciones. El tipo <strong>de</strong> restricciones <strong>de</strong> reserva rodante consi<strong>de</strong>rado es uno <strong>de</strong> los<br />

parametros que difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre s³ los distintos mod<strong>el</strong>os que se plantean <strong>en</strong> este apartado.<br />

Algunos <strong>de</strong> los mod<strong>el</strong>os incluy<strong>en</strong> (a<strong>de</strong>mas <strong>de</strong> las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda y reserva rodante)<br />

restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda m³nima. Los mod<strong>el</strong>os mas completos consi<strong>de</strong>ran restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>-<br />

manda, reserva rodante, <strong>de</strong>manda m³nima y restricciones <strong>de</strong> regulacion.<br />

En <strong>el</strong> cap³tulo 3 se pres<strong>en</strong>taron las restricciones <strong>de</strong> carga que pued<strong>en</strong> (o <strong>de</strong>b<strong>en</strong>) aparecer <strong>en</strong> los<br />

mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>. Las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante y <strong>de</strong><br />

regulacion se formularon <strong>de</strong> forma g<strong>en</strong>eral. El objetivo <strong>de</strong> incluir restricciones <strong>de</strong> reserva rodante<br />

y <strong>de</strong> regulacion <strong>en</strong> los mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> (o <strong>de</strong> programacion<br />

horaria <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas) es explotar <strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> forma segura. Exist<strong>en</strong> varias maneras <strong>de</strong><br />

formular estas restricciones. A continuacion se vu<strong>el</strong>v<strong>en</strong> a formular las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda y<br />

<strong>de</strong>manda m³nima <strong>de</strong> la misma forma como se hizo <strong>en</strong> <strong>el</strong> cap³tulo 3 y se pres<strong>en</strong>tan varios tipos <strong>de</strong><br />

restricciones <strong>de</strong> reserva rodante y <strong>de</strong> regulacion. La notacion empleada se explica <strong>en</strong> <strong>el</strong> cap³tulo<br />

3.<br />

² Restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda<br />

Las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda siempre aparec<strong>en</strong> <strong>en</strong> todos los mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hi-<br />

drotermica ya que la mision <strong>de</strong> los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica es precisam<strong>en</strong>te suministrar<br />

la <strong>de</strong>manda. Las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda se formulan <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te manera:<br />

X<br />

tjk + X<br />

j2­j<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) p l(i)k = Dk 8k (4.26)<br />

Al vector <strong>de</strong> multiplicadores asociado al vector <strong>de</strong> restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda se le d<strong>en</strong>ota<br />

¸. La dim<strong>en</strong>sion <strong>de</strong> este vector coinci<strong>de</strong> con <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda (o con<br />

<strong>el</strong> numero <strong>de</strong> subperiodos d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado).


4.3 Varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> utilizando tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana 79<br />

² Restricciones <strong>de</strong> reserva rodante<br />

Los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica a<strong>de</strong>mas <strong>de</strong> suministrar la <strong>de</strong>manda <strong>de</strong>b<strong>en</strong> hacerlo con un<br />

a<strong>de</strong>cuado niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> seguridad. Para <strong>el</strong>lo <strong>de</strong>b<strong>en</strong> acoplar (o t<strong>en</strong>er preparadas para producir)<br />

mas c<strong>en</strong>trales que las estrictam<strong>en</strong>te necesarias para satisfacer la <strong>de</strong>manda prevista. As³, si<br />

alguna c<strong>en</strong>tral falla o la <strong>de</strong>manda resulta ser mas alta <strong>de</strong> la prevista, <strong>el</strong> sistema pue<strong>de</strong> seguir<br />

satisfaci<strong>en</strong>do la <strong>de</strong>manda. Para po<strong>de</strong>r hacer fr<strong>en</strong>te a circunstancias inesperadas como estas,<br />

los algoritmos <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> <strong>de</strong>b<strong>en</strong> incluir restricciones<br />

<strong>de</strong> reserva rodante. Es importante <strong>de</strong>stacar que tales restricciones solo tratan <strong>de</strong> hacer <strong>el</strong><br />

sistema mas seguro, pero que no se trata <strong>de</strong> restricciones que haya que formular <strong>de</strong> alguna<br />

manera particular (como ocurre con las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda que se formulan <strong>de</strong> forma<br />

unica). Es <strong>de</strong>cir que se pued<strong>en</strong> establecer, <strong>en</strong> los mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>, distintos tipos <strong>de</strong> restricciones <strong>de</strong> reserva rodante. Dep<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do d<strong>el</strong> tipo<br />

empleado, <strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica resultara mas seguro (y por tanto mas caro) o<br />

m<strong>en</strong>os seguro (y por tanto mas barato).<br />

El tipo <strong>de</strong> restricciones <strong>de</strong> reserva rodante mas utilizado <strong>en</strong> la literatura y por las compa~n³as<br />

<strong>el</strong>ectricas es <strong>el</strong> mas simple y <strong>el</strong> que m<strong>en</strong>os protege al sistema contra la posibilidad <strong>de</strong> no<br />

suministrar toda la <strong>de</strong>manda. Estas restricciones obligan a que la suma <strong>de</strong> las pot<strong>en</strong>cias<br />

acopladas sea mayor que la suma <strong>de</strong> la <strong>de</strong>manda y la reserva rodante <strong>en</strong> cada periodo, es<br />

<strong>de</strong>cir:<br />

X<br />

pjvjk + X<br />

j2­j<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) p l(i)k ¸ Dk + Rk 8k (4.27)<br />

Otras veces se utilizan unas restricciones <strong>de</strong> reserva rodante algo mas restrictivas: se<br />

constri~ne a que <strong>el</strong> \hueco" <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia (difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre pot<strong>en</strong>cia acoplada y pot<strong>en</strong>cia<br />

producida) sea mayor que la reserva rodante. En estos casos las restricciones se plantean<br />

<strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

X<br />

j2­j<br />

³ ´<br />

pj ¡ tjk vjk + X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³<br />

´<br />

hl(i) ¡ pl(i)k ¸ Rk 8k (4.28)<br />

Sin embargo, a pesar <strong>de</strong> que este segundo tipo <strong>de</strong> restricciones <strong>de</strong> reserva rodante sea mas<br />

preciso, podr³a ocurrir que <strong>en</strong> una situacion imprevista (como <strong>el</strong> fallo <strong>de</strong> alguna c<strong>en</strong>tral o la<br />

subida inesperada <strong>de</strong> la <strong>de</strong>manda) <strong>el</strong> sistema no pudiera satisfacer la <strong>de</strong>manda a pesar <strong>de</strong><br />

que se mantuviera su¯ci<strong>en</strong>te \hueco" <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia, por la inercia <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas<br />

a variar su carga (restricciones <strong>de</strong> rampa). Por eso las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante que<br />

<strong>de</strong> forma mas ¯able proteg<strong>en</strong> al sistema son aqu<strong>el</strong>las que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta la verda<strong>de</strong>ra<br />

pot<strong>en</strong>cia que cada una <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales acopladas pue<strong>de</strong> aportar para hacer fr<strong>en</strong>te a una<br />

situacion imprevista: <strong>el</strong> m³nimo <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> \hueco" <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia y la rampa <strong>de</strong> subida. As³


80 Solucion <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana<br />

las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante que <strong>de</strong> forma mas ¯able proteg<strong>en</strong> al sistema son las<br />

sigui<strong>en</strong>tes:<br />

X<br />

j2­j<br />

h³ ´<br />

Minimo pj ¡ tjk vjk ; r s i<br />

jvjk + X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³<br />

´<br />

hl(i) ¡ pl(i)k ¸ Rk 8k (4.29)<br />

Este ultimo tipo <strong>de</strong> restricciones se reformula para po<strong>de</strong>rlo incluir <strong>en</strong> la funcion lagran-<br />

giana. Para <strong>el</strong>lo se emplea una variable binaria auxiliar por cada c<strong>en</strong>tral termica j y cada<br />

subperiodo k que indica si la pot<strong>en</strong>cia que cada c<strong>en</strong>tral j pue<strong>de</strong> aportar <strong>en</strong> cada subperiodo<br />

k a la restriccion <strong>de</strong> reserva rodante es <strong>el</strong> \hueco" <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia o la rampa <strong>de</strong> subida. As³,<br />

resulta:<br />

X<br />

j2­j<br />

h³ ´<br />

pj ¡ tjk vjkwjk + r s i<br />

jvjk(1 ¡ wjk) +<br />

X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) don<strong>de</strong> wjk es la variable binaria que vale 1 si<br />

³<br />

´<br />

hl(i) ¡ pl(i)k ¸ Rk 8k (4.30)<br />

³ ´<br />

pj ¡ tjk vjk · rs jvjk y 0 <strong>en</strong> caso contrario.<br />

Sea cual sea <strong>el</strong> tipo <strong>de</strong> restricciones <strong>de</strong> reserva rodante empleado ((4.27), (4.28) o (4.29)),<br />

se d<strong>en</strong>ota <strong>mediante</strong> ¹ al vector <strong>de</strong> multiplicadores asociados a las restricciones <strong>de</strong> reserva<br />

rodante. La dim<strong>en</strong>sion <strong>de</strong> este vector coinci<strong>de</strong> con <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> subperiodos d<strong>el</strong> horizonte<br />

temporal analizado. Notese que <strong>en</strong> la formulacion g<strong>en</strong>eral (apartado 4.2) se ha llamado ¹<br />

al vector <strong>de</strong> multiplicadores asociado a todas las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad, sin embargo<br />

por <strong>el</strong> contexto queda claro si ¹ repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores asociado a todas<br />

las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad (cuando se hace refer<strong>en</strong>cia a la formulacion g<strong>en</strong>eral d<strong>el</strong><br />

problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica) o si repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores<br />

asociado a las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante (cuando se hace refer<strong>en</strong>cia a los mod<strong>el</strong>os<br />

particulares <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica que se pres<strong>en</strong>tan <strong>en</strong> este apartado).<br />

² Restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda m³nima<br />

En sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica don<strong>de</strong> los m³nimos tecnicos <strong>de</strong> un numero consi<strong>de</strong>rable <strong>de</strong><br />

c<strong>en</strong>trales sean <strong>el</strong>evados, resulta conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te incluir, a<strong>de</strong>mas <strong>de</strong> las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>man-<br />

da y reserva rodante <strong>en</strong> cada subperiodo d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado, restricciones<br />

que impidan que la suma <strong>de</strong> los m³nimos tecnicos <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales acopladas sea mayor<br />

que la <strong>de</strong>manda. De esta forma se evita <strong>el</strong> que se puedan producir infactibilida<strong>de</strong>s <strong>en</strong><br />

las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda por excesivo numero <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales acopladas. Estas son las<br />

restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda m³nima. Aunque se pres<strong>en</strong>taron <strong>en</strong> <strong>el</strong> cap³tulo 3, se vu<strong>el</strong>v<strong>en</strong> a<br />

formular a continuacion.<br />

X<br />

p vjk · Dk 8k (4.31)<br />

j<br />

j2­j


4.3 Varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> utilizando tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana 81<br />

Al vector <strong>de</strong> multiplicadores asociado al vector <strong>de</strong> restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda m³nima se le<br />

llama ®. La dim<strong>en</strong>sion <strong>de</strong> este vector coinci<strong>de</strong> con <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> subperiodos d<strong>el</strong> horizonte<br />

temporal analizado.<br />

² Restricciones <strong>de</strong> regulacion<br />

La formulacion d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica resulta mas completa si<br />

se consi<strong>de</strong>ran las restricciones <strong>de</strong> regulacion (restricciones <strong>de</strong> regulacion hacia arriba y<br />

restricciones <strong>de</strong> regulacion hacia abajo). Las restricciones <strong>de</strong> regulacion son la que permit<strong>en</strong><br />

que, <strong>en</strong> <strong>el</strong> control <strong>en</strong> tiempo real, la g<strong>en</strong>eracion se pueda igualar a la <strong>de</strong>manda. As³, las<br />

restricciones <strong>de</strong> regulacion hacia arriba son las que permit<strong>en</strong> que <strong>el</strong> equipo g<strong>en</strong>erador<br />

conjunto t<strong>en</strong>ga capacidad para po<strong>de</strong>r aum<strong>en</strong>tar la produccion, si la <strong>de</strong>manda <strong>en</strong> <strong>el</strong> control<br />

<strong>en</strong> tiempo real, sube y las restricciones <strong>de</strong> regulacion hacia abajo son las que permit<strong>en</strong> que<br />

<strong>el</strong> equipo g<strong>en</strong>erador conjunto t<strong>en</strong>ga capacidad para po<strong>de</strong>r disminuir la produccion, si la<br />

<strong>de</strong>manda <strong>en</strong> <strong>el</strong> control <strong>en</strong> tiempo real, baja. Es <strong>de</strong>cir, las restricciones <strong>de</strong> regulacion hacia<br />

arriba (o hacia abajo) son las que obligan a que haya su¯ci<strong>en</strong>te \hueco" hacia arriba (o<br />

hacia abajo) para po<strong>de</strong>r aum<strong>en</strong>tar (o disminuir) la produccion, si fuera necesario, <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

control <strong>en</strong> tiempo real.<br />

Las restricciones <strong>de</strong> regulacion se pued<strong>en</strong> incluir <strong>en</strong> mod<strong>el</strong>os muy completos <strong>de</strong> sistemas<br />

<strong>el</strong>ectricos <strong>en</strong> <strong>en</strong>tornos c<strong>en</strong>tralizados o bi<strong>en</strong> <strong>en</strong> los mod<strong>el</strong>os que utilizan los operadores d<strong>el</strong><br />

sistema <strong>en</strong> <strong>en</strong>tornos <strong>de</strong>sregulados o liberalizados (apartado 4.4).<br />

Igual que ocurre con las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante, las restricciones <strong>de</strong> regulacion<br />

no son restricciones que haya que formular <strong>de</strong> una forma particular (como ocurre con las<br />

restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda o <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda m³nima). Se trata <strong>de</strong> restricciones cuyo objetivo<br />

es asegurar que no se produzcan inestabilida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> <strong>el</strong> control <strong>en</strong> tiempo real. Se pued<strong>en</strong><br />

formular <strong>de</strong> dos maneras difer<strong>en</strong>tes.<br />

Las restricciones <strong>de</strong> regulacion hacia arriba mas simples obligan a que la suma <strong>de</strong> los<br />

\huecos" hacia arriba (difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre la pot<strong>en</strong>cia maxima <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales y la pot<strong>en</strong>cia<br />

producida por las mismas) <strong>de</strong> todas las c<strong>en</strong>trales termicas acopladas y <strong>de</strong> todas las c<strong>en</strong>trales<br />

hidraulicas, sea mayor que cierto valor (que pue<strong>de</strong> ser constante para todos los subperiodos<br />

o, <strong>de</strong> forma mas g<strong>en</strong>eral, <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>r d<strong>el</strong> subperiodo d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado). Se<br />

formulan <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

X<br />

j2­j<br />

³ ´<br />

pj ¡ tjk vjk + X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³<br />

´<br />

hl(i) ¡ pl(i)k ¸ Ak 8k (4.32)<br />

De la misma forma, las restricciones <strong>de</strong> regulacion hacia abajo mas simples (y, <strong>de</strong> nuevo,<br />

mas utilizadas) obligan a que la suma <strong>de</strong> los \huecos" hacia abajo (difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre la


82 Solucion <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana<br />

pot<strong>en</strong>cia producida por las c<strong>en</strong>trales acopladas y su pot<strong>en</strong>cia m³nima) <strong>de</strong> todas las c<strong>en</strong>-<br />

trales termicas acopladas y <strong>de</strong> todas las c<strong>en</strong>trales hidraulicas sea mayor que cierto valor<br />

(que pue<strong>de</strong> ser constante para todos los subperiodos o, <strong>de</strong> forma mas g<strong>en</strong>eral, <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>r<br />

d<strong>el</strong> subperiodo d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado). Estas restricciones se formulan <strong>de</strong> la<br />

sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

X<br />

j2­j<br />

³ ´<br />

tjk ¡ p vjk +<br />

j<br />

X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³<br />

´<br />

pl(i)k ¡ hl(i) ¸ Bk 8k (4.33)<br />

En la ecuacion anterior se han incluido las pot<strong>en</strong>cias m³nimas <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales hidraulicas<br />

para mant<strong>en</strong>er <strong>el</strong> rigor <strong>en</strong> la <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> regulacion hacia abajo. No obstante, la pot<strong>en</strong>-<br />

cia m³nima <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales hidraulicas (que <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> d<strong>el</strong> caudal m³nimo a turbinar) es<br />

habitualm<strong>en</strong>te cero.<br />

Sin embargo <strong>en</strong> un sistema <strong>en</strong> que la subida y bajada <strong>de</strong> carga estuviera muy limitada por<br />

las rampas (<strong>de</strong> subida y/o <strong>de</strong> bajada) <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas, podr³a ocurrir que, <strong>de</strong>bido<br />

a estas restricciones <strong>de</strong> rampa y a pesar <strong>de</strong> haber \hueco" su¯<strong>en</strong>te (hacia arriba y/o hacia<br />

abajo), <strong>el</strong> sistema no pudiera ajustar la produccion a la <strong>de</strong>manda con los problemas <strong>de</strong><br />

inestabilidad que esto provocar³a. Por <strong>el</strong>lo las restricciones <strong>de</strong> regulacion que mas proteg<strong>en</strong><br />

al sistema contra posibles inestabilida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> <strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> tiempo real son las que<br />

obligan a que la suma <strong>de</strong> las pot<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> que cada c<strong>en</strong>tral termica pue<strong>de</strong> aum<strong>en</strong>tar su<br />

produccion (<strong>el</strong> m³nimo <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> \hueco"hacia arriba y la rampa <strong>de</strong> subida) mas <strong>el</strong> \hueco"<br />

<strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia hacia arriba <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales hidraulicas 1 sea mayor que cierto valor y las que<br />

obligan a que a suma <strong>de</strong> las pot<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> que cada c<strong>en</strong>tral termica pue<strong>de</strong> disminuir su<br />

produccion (<strong>el</strong> m³nimo <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> \hueco"hacia abajo y la rampa <strong>de</strong> bajada) mas <strong>el</strong> \hueco"<br />

<strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia hacia abajo <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales hidraulicas sea mayor que cierto valor. Estas<br />

restricciones se formulan a continuacion:<br />

X<br />

j2­j<br />

X<br />

j2­j<br />

h³ ´<br />

Minimo pj ¡ tjk vjk ; r s i<br />

jvjk + X<br />

h³ ´<br />

Minimo tjk ¡ p vjk ; r<br />

j<br />

b i<br />

jvjk + X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³<br />

´<br />

hl(i) ¡ pl(i)k ¸ Ak 8k (4.34)<br />

³<br />

´<br />

pl(i)k ¡ hl(i) ¸ Bk 8k (4.35)<br />

Para po<strong>de</strong>r incluir estas ultimas restricciones <strong>en</strong> la funcion lagrangiana se reformulan a<br />

continuacion:<br />

X<br />

j2­j<br />

h³ ´<br />

pj ¡ tjk vjkus jk + rs jvjk(1 ¡ us jk )<br />

i<br />

+ X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³<br />

´<br />

hl(i) ¡ pl(i)k ¸ Ak<br />

1 Como ya se indico <strong>en</strong> los cap³tulos 1 y 3 las c<strong>en</strong>trales hidraulicas pued<strong>en</strong> variar su carga <strong>de</strong> forma muy rapida<br />

y por <strong>el</strong>lo no se consi<strong>de</strong>ran restricciones <strong>de</strong> subida ni <strong>de</strong> bajada <strong>de</strong> carga para mod<strong>el</strong>ar su funcionami<strong>en</strong>to.<br />

8k(4.36)


4.3 Varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> utilizando tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana 83<br />

X<br />

j2­j<br />

h³ ´<br />

tjk ¡ p vjku<br />

j<br />

b jk + r b jvjk(1 ¡ u b i<br />

jk) + X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³<br />

´<br />

pl(i)k ¡ hl(i) ¸ Bk<br />

don<strong>de</strong> us jk y ubjk son variables binarias auxiliares que se <strong>de</strong>¯n<strong>en</strong> para cada c<strong>en</strong>tral termica<br />

j y cada periodo k.<br />

Si (p j ¡ tjk)vjk · r s j vjk, <strong>en</strong>tonces la pot<strong>en</strong>cia que pue<strong>de</strong> aportar la c<strong>en</strong>tral termica j <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> subperiodo k para la regulacion hacia arriba vi<strong>en</strong>e limitada por <strong>el</strong> \hueco" <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia<br />

hacia arriba y us jk = 1. En caso contrario, la pot<strong>en</strong>cia que pue<strong>de</strong> aportar la c<strong>en</strong>tral termica<br />

j <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k para la regulacion hacia arriba vi<strong>en</strong>e limitada por la rampa <strong>de</strong> subida<br />

<strong>de</strong> carga y us jk = 0.<br />

De la misma forma si (tjk ¡ p j )vjk · r b j vjk, <strong>en</strong>tonces la pot<strong>en</strong>cia que pue<strong>de</strong> aportar la<br />

c<strong>en</strong>tral termica j <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k para la regulacion hacia abajo vi<strong>en</strong>e limitada por<br />

<strong>el</strong> \hueco" <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia hacia abajo y u b jk<br />

= 1. En caso contrario, la pot<strong>en</strong>cia que pue<strong>de</strong><br />

aportar la c<strong>en</strong>tral termica j <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k para la regulacion hacia abajo vi<strong>en</strong>e limitada<br />

por la rampa <strong>de</strong> bajada <strong>de</strong> carga y ub jk = 0.<br />

Sea cual sea <strong>el</strong> tipo <strong>de</strong> restricciones <strong>de</strong> regulacion que se emplee (<strong>el</strong> <strong>de</strong>¯nido por las ecuacio-<br />

nes (4.32) y (4.33), o bi<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>¯nido por las ecuaciones (4.34) y (4.35)), se d<strong>en</strong>otara ¯ a al<br />

vector <strong>de</strong> multiplicadores asociado a las restricciones <strong>de</strong> regulacion hacia arriba (ecuaciones<br />

(4.32) o (4.34)) y ¯ b al vector <strong>de</strong> multiplicadores asociado a las restricciones <strong>de</strong> regulacion<br />

hacia abajo (ecuaciones (4.33) o (4.35)). Ambos vectores <strong>de</strong> multiplicadores (¯ a y ¯ b ) son<br />

<strong>de</strong> dim<strong>en</strong>sion igual al numero <strong>de</strong> subperiodos d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado.<br />

Es importante <strong>de</strong>stacar que aunque las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante y regulacion (particu-<br />

larm<strong>en</strong>te las restricciones <strong>de</strong> regulacion hacia arriba) se formulan matematicam<strong>en</strong>te <strong>de</strong> forma<br />

analoga, repres<strong>en</strong>tan realida<strong>de</strong>s f³sicas bi<strong>en</strong> difer<strong>en</strong>ciadas. El que una c<strong>en</strong>tral contribuya a las<br />

restricciones <strong>de</strong> reserva rodante implica que dicha c<strong>en</strong>tral esta acoplada y preparada para produ-<br />

cir mas pot<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> que fuera necesario (por un aum<strong>en</strong>to inesperado <strong>de</strong> la <strong>de</strong>manda,<br />

respecto a la <strong>de</strong>manda prevista, o por <strong>el</strong> fallo <strong>de</strong> alguna c<strong>en</strong>tral). Se <strong>de</strong>be remunerar a una c<strong>en</strong>tral<br />

<strong>en</strong> una situacion como esta para que le resulte r<strong>en</strong>table estar acoplada mant<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do un \hueco"<br />

<strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia disponible para que <strong>el</strong> sistema pueda hacer fr<strong>en</strong>te a una situacion imprevista.<br />

Por otra parte, las c<strong>en</strong>trales que regulan son aqu<strong>el</strong>las que var³an su produccion <strong>en</strong> <strong>el</strong> control<br />

<strong>en</strong> tiempo real subi<strong>en</strong>do y bajando ligeram<strong>en</strong>te <strong>de</strong> carga alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> un punto <strong>de</strong> operacion<br />

para adaptar la g<strong>en</strong>eracion <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica a la <strong>de</strong>manda. T³picam<strong>en</strong>te la <strong>en</strong>erg³a g<strong>en</strong>erada<br />

por una c<strong>en</strong>tral que regula ap<strong>en</strong>as se difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> la que g<strong>en</strong>erar³a si se mantuviera a pot<strong>en</strong>cia<br />

constante <strong>en</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> operacion, es <strong>de</strong>cir, que la tarea <strong>de</strong> regulacion no su<strong>el</strong>e estar ligada a<br />

un aum<strong>en</strong>to <strong>en</strong> la produccion <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a y por tanto a un aum<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>el</strong> ingreso que obti<strong>en</strong>e la<br />

8k(4.37)


84 Solucion <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana<br />

c<strong>en</strong>tral por la g<strong>en</strong>eracion <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a. Sin embargo, regular supone un <strong>de</strong>sgaste <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral y <strong>en</strong><br />

consecu<strong>en</strong>cia un coste adicional al coste <strong>de</strong> produccion . Ello quiere <strong>de</strong>cir que se <strong>de</strong>be remunerar<br />

a las c<strong>en</strong>trales que regulan para comp<strong>en</strong>sar <strong>el</strong> coste adicional <strong>en</strong> <strong>el</strong> que incurr<strong>en</strong> por <strong>el</strong> <strong>de</strong>sgaste<br />

(o <strong>en</strong>vejecimi<strong>en</strong>to) <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral que provoca la realizacion <strong>de</strong> esta tarea.<br />

As³, las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante y <strong>de</strong> regulacion se incluy<strong>en</strong> (o se pued<strong>en</strong> incluir) <strong>en</strong> los<br />

mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> para que <strong>el</strong> sistema sea mas seguro pero<br />

cada una <strong>de</strong> <strong>el</strong>las trata aspectos distintos <strong>de</strong> la \seguridad" <strong>de</strong> un sistema <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica.<br />

Las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante se ocupan <strong>de</strong> que <strong>el</strong> sistema pueda hacer fr<strong>en</strong>te a una<br />

situacion imprevista como un aum<strong>en</strong>to, respecto a la prevision, <strong>de</strong> la <strong>de</strong>manda o <strong>el</strong> fallo <strong>de</strong> alguna<br />

c<strong>en</strong>tral y, por tanto, se re¯er<strong>en</strong> a la seguridad <strong>en</strong> <strong>el</strong> suministro <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica. Por otro lado,<br />

las restricciones <strong>de</strong> regulacion se ocupan <strong>de</strong> que, <strong>en</strong> <strong>el</strong> control <strong>en</strong> tiempo real, las c<strong>en</strong>trales puedan<br />

aum<strong>en</strong>tar y disminuir ligeram<strong>en</strong>te su produccion para que la g<strong>en</strong>eracion <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica<br />

coincida con la <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> la misma. Por tanto, las restricciones <strong>de</strong> regulacion se re¯er<strong>en</strong> a<br />

la seguridad <strong>en</strong> la estabilidad d<strong>el</strong> sistema (y por tanto a la calidad <strong>de</strong> la <strong>en</strong>erg³a suministrada).<br />

Todo esto quiere <strong>de</strong>cir que la remuneracion a una c<strong>en</strong>tral por contribuir al cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la<br />

restriccion <strong>de</strong> reserva rodante <strong>en</strong> cierto periodo no <strong>de</strong>be anular la remuneracion por contribuir a<br />

la regulacion ni viceversa. A<strong>de</strong>mas, y logicam<strong>en</strong>te <strong>de</strong> acuedo con las distintas realida<strong>de</strong>s f³sicas<br />

que repres<strong>en</strong>tan, los coe¯ci<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> reserva rodante Rk son mucho mayores que los coe¯ci<strong>en</strong>tes<br />

<strong>de</strong> regulacion Ak y Bk.<br />

Matematicam<strong>en</strong>te, al aplicar la tecnica <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana a cualquier problema <strong>de</strong><br />

optimizacion, los multiplicadores asociados a las restricciones dualizadas <strong>de</strong> igualdad pued<strong>en</strong><br />

ser mayores, m<strong>en</strong>ores o iguales a cero (aunque <strong>en</strong> <strong>de</strong>terminadas aplicaciones puedan t<strong>en</strong>er un<br />

signi¯cado f³sico o economico claro y por tanto pueda quedar <strong>de</strong>terminado <strong>de</strong> antemano si son<br />

positivos o negativos). Los multiplicadores asociados a las restricciones <strong>de</strong> m<strong>en</strong>or o igual son<br />

mayores o iguales a cero y los multiplicadores asociados a restricciones <strong>de</strong> mayor o igual son<br />

m<strong>en</strong>ores o iguales a cero.<br />

En la resolucion d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> <strong>mediante</strong> tecnicas<br />

<strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana, las restricciones globales (o restricciones a dualizar) <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad<br />

se formularan como restricciones <strong>de</strong> m<strong>en</strong>or o igual con <strong>el</strong> objetivo <strong>de</strong> que los multiplicadores<br />

asociados a dichas restricciones result<strong>en</strong> mayores o iguales a cero.<br />

Los mod<strong>el</strong>os analizados <strong>en</strong> este cap³tulo son los sigui<strong>en</strong>tes:<br />

Mod<strong>el</strong>o 1 Es <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o mas simple pero tambi<strong>en</strong> <strong>el</strong> mas utilizado <strong>en</strong> la literatura. Se consi<strong>de</strong>ran las<br />

restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda (ecuaciones (4.26)) y reserva rodante <strong>en</strong> su forma mas simple<br />

(ecuaciones (4.27)).


4.3 Varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> utilizando tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana 85<br />

Mod<strong>el</strong>o 2 Se consi<strong>de</strong>ran las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda (ecuaciones (4.26)) y reserva rodante <strong>en</strong> la<br />

forma indicada <strong>en</strong> las ecuaciones (4.28).<br />

Mod<strong>el</strong>o 3 Se consi<strong>de</strong>ran las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda (ecuaciones (4.26)) y reserva rodante <strong>en</strong> su<br />

forma mas compleja (ecuaciones (4.29)).<br />

Mod<strong>el</strong>o 4 Se consi<strong>de</strong>ran las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda (ecuaciones (4.26)), reserva rodante <strong>en</strong> su forma<br />

mas simple (ecuaciones (4.27)) y <strong>de</strong>manda m³nima (ecuaciones (4.31)).<br />

Mod<strong>el</strong>o 5 Se consi<strong>de</strong>ran las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda (ecuaciones (4.26)), reserva rodante <strong>en</strong> la forma<br />

indicada <strong>en</strong> las (ecuaciones (4.28)) y <strong>de</strong>manda m³nima (ecuaciones (4.31)).<br />

Mod<strong>el</strong>o 6 Se consi<strong>de</strong>ran las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda (ecuaciones (4.26)), reserva rodante <strong>en</strong> su forma<br />

mas compleja (ecuaciones (4.29)) y <strong>de</strong>manda m³nima (ecuaciones (4.31)).<br />

Mod<strong>el</strong>o 7 Se consi<strong>de</strong>ran las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda (ecuaciones (4.26)), reserva rodante <strong>en</strong> la forma<br />

indicada <strong>en</strong> las ecuaciones (4.28), <strong>de</strong>manda m³nima (ecuaciones (4.31)) y las restricciones<br />

<strong>de</strong> regulacion <strong>en</strong> su forma mas simple (ecuaciones (4.32) y (4.33)).<br />

Mod<strong>el</strong>o 8 Es <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o mas complejo. Se consi<strong>de</strong>ran las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda (ecuaciones (4.26)),<br />

reserva rodante <strong>en</strong> su forma mas compleja (ecuaciones (4.29)), <strong>de</strong>manda m³nima (ecuacio-<br />

nes (4.31)) y las restricciones <strong>de</strong> regulacion <strong>en</strong> su forma mas compleja (ecuaciones (4.34)<br />

y (4.35)).<br />

Respecto a los mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> que aparec<strong>en</strong> <strong>en</strong>e la<br />

literatura cab<strong>en</strong> hacer los sigui<strong>en</strong>tes com<strong>en</strong>tarios:<br />

² La mayoria <strong>de</strong> los mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica que se tratan <strong>en</strong> la literatura solo<br />

consi<strong>de</strong>ran restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda y <strong>de</strong> reserva rodante. Habitualm<strong>en</strong>te las restricciones<br />

<strong>de</strong> reserva rodante se formulan t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do solo <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta la pot<strong>en</strong>cia acoplada (ecuaciones<br />

(4.27)) o bi<strong>en</strong> t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> \hueco" <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia (ecuaciones (4.28)). En [1] se<br />

formulan las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante <strong>de</strong> la forma g<strong>en</strong>eral indicada <strong>en</strong> las ecuaciones<br />

(3.31) (apartado 3.5) y se indica la <strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> la pot<strong>en</strong>cia que pue<strong>de</strong> aportar cada<br />

c<strong>en</strong>tral a la reserva rodante d<strong>el</strong> sistema con la rampa maxima <strong>de</strong> subida <strong>de</strong> carga y con<br />

<strong>el</strong> \hueco" <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia. Sin embargo, a lo largo <strong>de</strong> todo <strong>el</strong> planteami<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> problema se<br />

emplea la expresion g<strong>en</strong>eral (ecuaciones (3.31)) y no se especi¯ca la forma <strong>de</strong> discriminar<br />

si <strong>en</strong> cada caso particular la contribucion a la reserva <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> d<strong>el</strong> \hueco" <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia<br />

disponible o <strong>de</strong> la rampa maxima <strong>de</strong> subida <strong>de</strong> carga <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral.<br />

² Algunas refer<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> la literatura incluy<strong>en</strong> las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda m³nima.


86 Solucion <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana<br />

² No se ha <strong>en</strong>contrado <strong>en</strong> las literatura ninguna refer<strong>en</strong>cia que incluya restricciones <strong>de</strong> regu-<br />

lacion hacia arriba y <strong>de</strong> regulacion hacia abajo. Reci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong>el</strong> grupo <strong>de</strong> investigacion<br />

<strong>de</strong> Svoboda (<strong>de</strong> Paci¯c Gas & Electric Company, California, EE.UU.) ha pres<strong>en</strong>tado un<br />

art³culo [43] <strong>en</strong> <strong>el</strong> que se incluy<strong>en</strong> restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda m³nima y <strong>de</strong> regulacion hacia<br />

abajo.<br />

4.3.1 Mod<strong>el</strong>o 1<br />

Formulacion d<strong>el</strong> problema y resolucion d<strong>el</strong> problema dual<br />

En este mod<strong>el</strong>o las restricciones <strong>de</strong> carga consi<strong>de</strong>radas son las ecuaciones (4.26) y (4.27). Se<br />

<strong>de</strong>¯n<strong>en</strong> dos vectores <strong>de</strong> multiplicadores <strong>de</strong> Lagrange:<br />

¸ asociado a las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda (4.26), y<br />

¹ asociado a las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante (4.27).<br />

El problema primal se plantea a continuacion:<br />

Minimizar (t;v;y;z;x;u;h;s)<br />

sujeto a<br />

f(t; v; y; z) = X<br />

KX<br />

j2­j k=1<br />

h<br />

vjkaj(tjk) + zjkcj + yjkb(x d i<br />

jk)<br />

(4.38)<br />

sj(tj; vj; yj; zj) · 0 8j (4.39)<br />

si(xl(i); ul(i); pl(i); sl(i)) · 0 8i (4.40)<br />

X<br />

tjk + X X<br />

pl(i)k = Dk 8k (4.41)<br />

j2­j<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

pjvjk + X<br />

j2­j<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) p l(i)k ¸ Dk + Rk 8k (4.42)<br />

don<strong>de</strong> las ecuaciones (4.39) repres<strong>en</strong>tan las restricciones que mod<strong>el</strong>an las c<strong>en</strong>trales termicas<br />

(ecuaciones (3.36)-(3.44)) y las ecuaciones (4.40) repres<strong>en</strong>tan las restricciones que mod<strong>el</strong>an las<br />

cu<strong>en</strong>cas hidraulicas (ecuaciones (3.45)-(3.51)).<br />

La funcion lagrangiana resulta:<br />

L(t; v; y; z; x; u; p; s; ¸; ¹) = X<br />

KX<br />

k=1<br />

¸k<br />

0<br />

@Dk ¡ X<br />

j2­j<br />

KX<br />

j2­j k=1<br />

tjk ¡ X<br />

h<br />

vjkaj(tjk) + zjkcj + yjkb(x d i<br />

jk) +<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) p l(i)k<br />

1<br />

A +


4.3 Varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> utilizando tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana 87<br />

KX<br />

k=1<br />

¹k<br />

0<br />

@Dk + Rk ¡ X<br />

j2­j<br />

p jvjk ¡ X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) p l(i)k<br />

1<br />

A (4.43)<br />

La funcion dual Á(¸; ¹) para cada coord<strong>en</strong>ada (¸; ¹), conti<strong>en</strong>e <strong>el</strong> resultado <strong>de</strong> minimizar, <strong>en</strong><br />

variables primales, la funcion lagrangiana L(X ; Y; ¸; ¹) (ecuacion (4.43)) sujeto a satisfacer las<br />

restricciones locales <strong>de</strong> los equipos termico e hidraulico (ecuaciones (4.39) y (4.40)). Se formula<br />

a continuacion:<br />

Á(¸; ¹) = Minimizar (t;v;y;z;x;u;h;s;¸;¹) L(t; v; y; z; x; u; h; s; ¸; ¹) (4.44)<br />

sujeto a<br />

sj(tj; vj; yj; zj) · 0 8j (4.45)<br />

si(x l(i); u l(i); h l(i); s l(i)) · 0 8i (4.46)<br />

Al problema que hay que hay que resolver para evaluar la funcion dual <strong>en</strong> cada coord<strong>en</strong>ada<br />

(¸; ¹) se le llama Problema Primal R<strong>el</strong>ajado. Esto es:<br />

Minimizar (t;v;y;z;x;u;h;s;¸;¹) L(t; v; y; z; x; u; h; s; ¸; ¹) (4.47)<br />

sujeto a<br />

sj(tj; vj; yj; zj) · 0 (4.48)<br />

si(x l(i); u l(i); h l(i); s l(i)) · 0 (4.49)<br />

Sustituy<strong>en</strong>do la expresion <strong>de</strong> la funcion lagrangiana (ecuacion 4.43)) <strong>en</strong> la ecuacion (4.44) resulta<br />

la sigui<strong>en</strong>te funcion dual:<br />

Á(¸; ¹) =<br />

KX<br />

KX<br />

¸kDk + ¹k (Dk + Rk) + d(¸; ¹) (4.50)<br />

k=1<br />

k=1<br />

don<strong>de</strong> d(¸; ¹) es <strong>el</strong> resultado d<strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te problema <strong>de</strong> optimizacion:<br />

Minimizar (t;v;y;z;x;u;h;s)<br />

"<br />

X KX ³<br />

vjkaj(tjk) + zjkcj + yjkb(x d ´ KX<br />

jk) ¡<br />

j2­j<br />

sujeto a<br />

k=1<br />

¡ X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) (¸k + ¹k) p l(i)k<br />

k=1<br />

¸ktjk ¡<br />

KX<br />

k=1<br />

¹kp jvjk<br />

#<br />

(4.51)<br />

sj(tj; vj; yj; zj) · 0 8j (4.52)<br />

si(x l(i); u l(i); h l(i); s l(i)) · 0 8j (4.53)


88 Solucion <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana<br />

Este problema se <strong>de</strong>scompone <strong>de</strong> forma natural <strong>en</strong> un subproblema por cada c<strong>en</strong>tral termica y<br />

un subproblema por cada cu<strong>en</strong>ca hidraulica.<br />

El subproblema asociado a cada c<strong>en</strong>tral termica j se plantea:<br />

Minimizar (tj;vj;yj;zj)<br />

P h<br />

Kk=1<br />

vjkaj(tjk) + zjkcj + yjkb(xd jk )<br />

i<br />

sujeto a<br />

hPKk=1 ¡ ¸ktjk + P i<br />

K<br />

k=1 ¹kpjvjk (4.54)<br />

sj(tj; vj; yj; zj) · 0 (4.55)<br />

El subproblema asociado a la cu<strong>en</strong>ca hidraulica i:<br />

Maximizar (xl(i);u l(i);h l(i);s l(i))<br />

sujeto a<br />

KX<br />

X<br />

k=1 l(i)2­l(i) (¸k + ¹k) p l(i)k<br />

(4.56)<br />

si(x l(i); u l(i); h l(i); s l(i)) · 0 (4.57)<br />

El problema dual es <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> maximizacion <strong>de</strong> la funcion dual Á(¸; ¹). Se plantea <strong>de</strong> la<br />

forma indicada <strong>en</strong> las ecuaciones (4.24)-(4.25) y se resu<strong>el</strong>ve utilizando <strong>el</strong> algoritmo pres<strong>en</strong>tando<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 4.2.2.<br />

Analisis <strong>de</strong> los subproblemas<br />

D<strong>el</strong> analisis d<strong>el</strong> subproblema asociado a cada c<strong>en</strong>tral termica j (ecuaciones (4.54)- (4.55)) pue<strong>de</strong><br />

observarse que <strong>el</strong> primer termino <strong>de</strong> la funcion objetivo repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> coste total <strong>en</strong> <strong>el</strong> que incurre<br />

cada c<strong>en</strong>tral termica j por producir o acoplar pot<strong>en</strong>cia durante todo <strong>el</strong> horizonte temporal<br />

analizado y que <strong>el</strong> segundo termino repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> ingreso que recibe cada c<strong>en</strong>tral termica j por<br />

producir o acoplar pot<strong>en</strong>cia durante todo <strong>el</strong> horizonte temporal analizado. La funcion objetivo a<br />

minimizar es <strong>el</strong> balance coste - ingreso. Pero minimizar coste - ingreso es equival<strong>en</strong>te a maximizar<br />

<strong>el</strong> b<strong>en</strong>e¯cio neto (ingreso - coste) que obti<strong>en</strong>e cada c<strong>en</strong>tral termica j por producir o acoplar<br />

pot<strong>en</strong>cia. Por tanto para cada c<strong>en</strong>tral termica j, <strong>el</strong> multiplicador ¸k repres<strong>en</strong>ta la remuneracion<br />

por cada unidad <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a (MWh) producida durante <strong>el</strong> subperiodo k y <strong>el</strong> multiplicador ¹k<br />

repres<strong>en</strong>ta la remuneracion por cada unidad <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia (MW) acoplada durante <strong>el</strong> subperiodo<br />

k.<br />

De la misma forma pue<strong>de</strong> observarse que la funcion objetivo d<strong>el</strong> subproblema asociado a la<br />

cu<strong>en</strong>ca hidraulica i repres<strong>en</strong>ta la suma <strong>de</strong> los b<strong>en</strong>e¯cios <strong>de</strong> todas las c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca por


4.3 Varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> utilizando tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana 89<br />

la pot<strong>en</strong>cia total disponible (la suma <strong>de</strong> las pot<strong>en</strong>cias maximas <strong>de</strong> cada c<strong>en</strong>tral) y por la <strong>en</strong>erg³a<br />

total producida. El coste <strong>de</strong> produccion <strong>de</strong> la <strong>en</strong>erg³a hidraulica se consi<strong>de</strong>ra <strong>de</strong>spreciable. As³,<br />

cada cu<strong>en</strong>ca hidraulica se ocupa <strong>de</strong> maximizar su b<strong>en</strong>e¯cio y para cada c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca<br />

<strong>el</strong> multiplicador ¸k repres<strong>en</strong>ta la remuneracion por cada unidad <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a (MWh) producida<br />

durante <strong>el</strong> subperiodo k y <strong>el</strong> multiplicador ¹k repres<strong>en</strong>ta la remuneracion por cada unidad <strong>de</strong><br />

pot<strong>en</strong>cia (MW) acoplada (que coinci<strong>de</strong>, dadas las caracter³sticas <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales hidraulicas, con<br />

la pot<strong>en</strong>cia maxima <strong>de</strong> cada c<strong>en</strong>tral) durante <strong>el</strong> subperiodo k.<br />

De todo esto pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>ducirse que <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales g<strong>en</strong>eradoras, cada<br />

multiplicador ¸k repres<strong>en</strong>ta la remuneracion por cada unidad <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a (MWh) producida<br />

durante <strong>el</strong> subperiodo k y cada multiplicador ¹k repres<strong>en</strong>ta la remuneracion por cada unidad<br />

<strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia (MW) disponible durante <strong>el</strong> subperiodo k. De forma equival<strong>en</strong>te <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong><br />

vista d<strong>el</strong> sistema cada multiplicador ¸k repres<strong>en</strong>ta la cantidad a pagar a cada c<strong>en</strong>tral por cada<br />

unidad <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a (MWh) producida durante <strong>el</strong> subperiodo k y cada multiplicador ¹k repres<strong>en</strong>ta<br />

la cantidad a pagar a cada c<strong>en</strong>tral por cada unidad <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia (MW) disponible durante <strong>el</strong><br />

subperiodo k.<br />

4.3.2 Mod<strong>el</strong>o 2<br />

Formulacion d<strong>el</strong> problema y resolucion d<strong>el</strong> problema dual<br />

En este mod<strong>el</strong>o las restricciones <strong>de</strong> carga consi<strong>de</strong>radas son las ecuaciones (4.26) y (4.28). Se<br />

<strong>de</strong>¯n<strong>en</strong> dos vectores <strong>de</strong> multiplicadores <strong>de</strong> Lagrange:<br />

¸ asociado a las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda (4.26), y<br />

¹ asociado a las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante (4.28).<br />

El problema primal se plantea a continuacion:<br />

Minimizar (t;v;y;z;x;u;h;s)<br />

sujeto a<br />

f(t; v; y; z) = X<br />

KX<br />

j2­j k=1<br />

h<br />

vjkaj(tjk) + zjkcj + yjkb(x d i<br />

jk)<br />

(4.58)<br />

sj(tj; vj; yj; zj) · 0 8j (4.59)<br />

si(xl(i); ul(i); hl(i); sl(i)) · 0 8i (4.60)<br />

X<br />

tjk + X X<br />

pl(i)k = Dk 8k (4.61)<br />

j2­j i2­i l(i)2­l(i) X ³ ´<br />

pj ¡ tjk vjk +<br />

j2­j<br />

X X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³<br />

´<br />

hl(i) ¡ pl(i)k ¸ Rk 8k (4.62)


90 Solucion <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana<br />

don<strong>de</strong> las ecuaciones (4.59) repres<strong>en</strong>tan las restricciones que mod<strong>el</strong>an las c<strong>en</strong>trales termicas<br />

(ecuaciones (3.36)-(3.44)) y las ecuaciones (4.60) repres<strong>en</strong>tan las restricciones que mod<strong>el</strong>an las<br />

cu<strong>en</strong>cas hidraulicas (ecuaciones (3.45)-(3.51)).<br />

La funcion lagrangiana resulta:<br />

L(t; v; y; z; x; u; h; s; ¸; ¹) = X<br />

KX<br />

k=1<br />

KX<br />

k=1<br />

¸k<br />

¹k<br />

0<br />

@Dk ¡ X<br />

2<br />

j2­j<br />

4Rk ¡ X<br />

j2­j<br />

KX<br />

j2­j k=1<br />

tjk ¡ X<br />

h<br />

vjkaj(tjk) + zjkcj + yjkb(x d i<br />

jk) +<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³ ´<br />

pj ¡ tjk vjk ¡ X<br />

p l(i)k<br />

1<br />

A +<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³<br />

´<br />

hl(i) ¡ pl(i)k 3<br />

5 (4.63)<br />

La evaluacion <strong>de</strong> la funcion dual Á(¸; ¹) para cada coord<strong>en</strong>ada (¸; ¹) requiere <strong>de</strong> la resolucion<br />

d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado (esto es, <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> minimizar <strong>en</strong> variables primales la funcion<br />

lagrangiana sujeto a satisfacer las restricciones que mod<strong>el</strong>an <strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> equipo <strong>de</strong><br />

g<strong>en</strong>eracion termico e hidraulico, si<strong>en</strong>do los vectores <strong>de</strong> multiplicadores ¸ y ¹ constantes). As³,<br />

la funcion dual se <strong>de</strong>¯ne <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Á(¸; ¹) = Minimizar (t;v;y;z;x;u;h;s;¸;¹) L(t; v; y; z; x; u; h; s; ¸; ¹) (4.64)<br />

sujeto a<br />

sj(tj; vj; yj; zj) · 0 8j (4.65)<br />

si(x l(i); u l(i); h l(i); s l(i)) · 0 8i (4.66)<br />

y sustituy<strong>en</strong>do la ecuacion (4.63) <strong>en</strong> la ecuacion (4.64) resulta:<br />

Á(¸; ¹) =<br />

KX<br />

KX<br />

¸kDk + ¹kRk + d(¸; ¹) (4.67)<br />

k=1<br />

k=1<br />

don<strong>de</strong> d(¸; ¹) es <strong>el</strong> resultado d<strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te problema <strong>de</strong> opitmizacion:<br />

Minimizar (t;v;y;z;x;u;h;s)<br />

¡<br />

KX<br />

k=1<br />

sujeto a<br />

¸ktjk ¡<br />

KX<br />

k=1<br />

¹k<br />

X KX<br />

f<br />

j2­j<br />

k=1<br />

³ ´<br />

pj ¡ tjk g ¡ X<br />

h<br />

vjkaj(tjk) + zjkcj + yjkb(x d i<br />

jk)<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) "<br />

KX<br />

KX<br />

¸kpl(i)k +<br />

k=1<br />

k=1<br />

¹k<br />

³<br />

´<br />

hl(i) ¡ pl(i)k #<br />

(4.68)<br />

sj(tj; vj; yj; zj) · 0 8j (4.69)<br />

si(x l(i); u l(i); h l(i); s l(i)) · 0 8j (4.70)


4.3 Varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> utilizando tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana 91<br />

Este problema se <strong>de</strong>scompone <strong>de</strong> forma natural <strong>en</strong> un subproblema por cada c<strong>en</strong>tral termica y<br />

un subproblema por cada cu<strong>en</strong>ca hidraulica.<br />

El subproblema asoociado a cada c<strong>en</strong>tral termica j se plantea:<br />

Minimizar (tj;vj;yj;zj)<br />

KX h<br />

vjkaj(tjk) + zjkcj + yjkb(x d "<br />

i KX<br />

KX<br />

jk) ¡ ¸ktjk +<br />

k=1<br />

sujeto a<br />

k=1<br />

k=1<br />

¹k<br />

³ ´<br />

pj ¡ tjk<br />

#<br />

(4.71)<br />

sj(tj; vj; yj; zj) · 0 (4.72)<br />

El subproblema asociado a la cu<strong>en</strong>ca hidraulica i:<br />

Maximizar (xl(i);u l(i);h l(i);s l(i))<br />

sujeto a<br />

X<br />

KX<br />

l(i)2­l(i) k=1<br />

h<br />

³<br />

´i<br />

¸kpl(i)k + ¹k hl(i) ¡ pl(i)k (4.73)<br />

si(x l(i); u l(i); h l(i); s l(i)) · 0 (4.74)<br />

El problema dual es <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> maximizacion <strong>de</strong> la funcion dual Á(¸; ¹). Se plantea <strong>de</strong> la<br />

forma indicada <strong>en</strong> las ecuaciones (4.24)-(4.25) y se resu<strong>el</strong>ve utilizando <strong>el</strong> algoritmo pres<strong>en</strong>tado<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 4.2.2.<br />

Analisis <strong>de</strong> los subproblemas<br />

De nuevo y analizando la formulacion <strong>de</strong> cada subproblema termico (ecuaciones (4.71)- (4.72)),<br />

<strong>el</strong> primer termino <strong>de</strong> la funcion objetivo repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> coste total <strong>en</strong> <strong>el</strong> que incurre cada c<strong>en</strong>tral<br />

termica j por producir y acoplar pot<strong>en</strong>cia durante todo <strong>el</strong> horizonte temporal analizado y que <strong>el</strong><br />

segundo termino repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> ingreso que recibe cada c<strong>en</strong>tral termica j por producir pot<strong>en</strong>cia o<br />

estar disponible para <strong>el</strong>lo durante todo <strong>el</strong> horizonte temporal analizado. Se resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong> problema<br />

<strong>de</strong> minimizar <strong>el</strong> balance coste - ingreso o bi<strong>en</strong> <strong>de</strong> maximizar <strong>el</strong> b<strong>en</strong>e¯cio neto (ingreso - coste).<br />

As³, para cada c<strong>en</strong>tral termica j, <strong>el</strong> multiplicador ¸k repres<strong>en</strong>ta la remuneracion por cada uni-<br />

dad <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a (MWh) producida durante <strong>el</strong> subperiodo k y <strong>el</strong> multiplicador ¹k repres<strong>en</strong>ta la<br />

remuneracion por cada unidad <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia acoplada y preparada para producir, o <strong>de</strong> otra forma,<br />

repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> pago unitario por <strong>el</strong> \hueco" <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia disponible (difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre la pot<strong>en</strong>cia<br />

maxima y la pot<strong>en</strong>cia producida) durante <strong>el</strong> subperiodo k.<br />

De la misma forma pue<strong>de</strong> observarse que la funcion objetivo d<strong>el</strong> subproblema asociado a la cu<strong>en</strong>ca<br />

hidraulica i (ecuaciones (4.73)- (4.74)) repres<strong>en</strong>ta la suma <strong>de</strong> los b<strong>en</strong>e¯cios <strong>de</strong> todas las c<strong>en</strong>trales


92 Solucion <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana<br />

<strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca por producir <strong>en</strong>erg³a o estar disponible para <strong>el</strong>lo. El coste <strong>de</strong> produccion <strong>de</strong> la <strong>en</strong>erg³a<br />

hidraulica se consi<strong>de</strong>ra <strong>de</strong>spreciable. As³, para cada c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca <strong>el</strong> multiplicador ¸k<br />

repres<strong>en</strong>ta la remuneracion por cada unidad <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a (MWh) producida durante <strong>el</strong> subperiodo<br />

k y <strong>el</strong> multiplicador ¹k repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> pago unitario por <strong>el</strong> \hueco" <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia disponible durante<br />

<strong>el</strong> subperiodo k.<br />

De todo esto pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>ducirse que <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales g<strong>en</strong>eradoras, cada<br />

multiplicador ¸k repres<strong>en</strong>ta la remuneracion por cada unidad <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a (MWh) producida<br />

durante <strong>el</strong> subperiodo k y cada multiplicador ¹k repres<strong>en</strong>ta la remuneracion por cada unidad <strong>de</strong><br />

\hueco" <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia (MW) disponible durante <strong>el</strong> subperiodo k. De forma equival<strong>en</strong>te <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong><br />

punto <strong>de</strong> vista d<strong>el</strong> sistema cada multiplicador ¸k repres<strong>en</strong>ta la cantidad a pagar a cada c<strong>en</strong>tral<br />

por cada unidad <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a (MWh) producida durante <strong>el</strong> subperiodo k y cada multiplicador ¹k<br />

repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> pago unitario por <strong>el</strong> \hueco" <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia (MW) disponible durante <strong>el</strong> subperiodo<br />

k.<br />

4.3.3 Mod<strong>el</strong>o 3<br />

Formulacion <strong>de</strong> problema y resolucion d<strong>el</strong> problema dual<br />

En este mod<strong>el</strong>o las restricciones <strong>de</strong> carga consi<strong>de</strong>radas son las ecuaciones (4.26) y (4.29). Se<br />

<strong>de</strong>¯n<strong>en</strong> dos vectores <strong>de</strong> multiplicadores <strong>de</strong> Lagrange:<br />

¸ asociado a las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda (4.26), y<br />

¹ asociado a las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante (4.29).<br />

Para po<strong>de</strong>r aplicar <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana las restricciones <strong>de</strong> reserva<br />

rodante (4.29) se formularan <strong>en</strong> la forma indicada <strong>en</strong> (4.30)<br />

El problema primal se plantea a continuacion:<br />

Minimizar (t;v;y;z;x;u;h;s)<br />

sujeto a<br />

f(t; v; y; z) = X<br />

KX<br />

j2­j k=1<br />

h<br />

vjkaj(tjk) + zjkcj + yjkb(x d i<br />

jk)<br />

(4.75)<br />

sj(tj; vj; yj; zj) · 0 8j (4.76)<br />

si(xl(i); ul(i); hl(i); sl(i)) · 0 8i (4.77)<br />

X<br />

tjk + X X<br />

pl(i)k = Dk 8k (4.78)<br />

j2­j<br />

X<br />

j2­j<br />

i2­i l(i)2­l(i) h³<br />

pj ¡ tjk<br />

´<br />

vjkwjk + r s j vjk(1 ¡ wjk)<br />

i<br />

+ X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³<br />

´<br />

hl(i) ¡ pl(i)k ¸ Rk 8k (4.79)


4.3 Varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> utilizando tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana 93<br />

don<strong>de</strong> las ecuaciones (4.76) repres<strong>en</strong>tan las restricciones que mod<strong>el</strong>an las c<strong>en</strong>trales termicas<br />

(ecuaciones (3.36)-(3.44)) y las ecuaciones (4.77) repres<strong>en</strong>tan las restricciones que mod<strong>el</strong>an las<br />

cu<strong>en</strong>cas hidraulicas (ecuaciones (3.45)-(3.51)).<br />

La funcion lagrangiana resulta:<br />

L(t; v; y; z; x; u; h; s; ¸; ¹) = X<br />

KX<br />

k=1<br />

¹k<br />

2<br />

4Rk ¡ X<br />

j2­j<br />

La funcion dual se <strong>de</strong>¯ne:<br />

KX<br />

j2­j k=1<br />

h<br />

vjkaj(tjk) + zjkcj + yjkb(x d i<br />

jk) +<br />

h³ ´<br />

pj ¡ tjk vjkwjk + r s i<br />

j vjk(1 ¡ wjk) ¡ X<br />

+<br />

KX<br />

k=1<br />

¸k<br />

0<br />

@Dk ¡ X<br />

j2­j<br />

tjk ¡ X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) p l(i)k<br />

³<br />

´<br />

hl(i) ¡ pl(i)k 3<br />

5<br />

1<br />

A (4.80)<br />

Á(¸; ¹) = Minimizar (t;v;y;z;x;u;h;s;¸;¹) L(t; v; y; z; x; u; h; s; ¸; ¹) (4.81)<br />

sujeto a<br />

sj(tj; vj; yj; zj) · 0 8j (4.82)<br />

si(x l(i); u l(i); h l(i); s l(i)) · 0 8i (4.83)<br />

Sustituy<strong>en</strong>do la ecuacion (4.80) <strong>en</strong> la ecuacion (4.81) y sacando fuera d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> optimi-<br />

zacion los terminos constantes (para este problema) resulta:<br />

Á(¸; ¹) =<br />

KX<br />

KX<br />

¸kDk + ¹kRk + d(¸; ¹) (4.84)<br />

k=1<br />

k=1<br />

don<strong>de</strong> d(¸; ¹) es <strong>el</strong> resultado d<strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te problema <strong>de</strong> opitmizacion:<br />

Minimizar (t;v;y;z;x;u;h;s)<br />

sujeto a<br />

¡<br />

KX<br />

k=1<br />

¸ktjk ¡<br />

¡ X<br />

X KX<br />

f<br />

j2­j<br />

KX<br />

k=1<br />

X<br />

k=1<br />

¹k<br />

i2­i l(i)2­l(i) h<br />

vjkaj(tjk) + zjkcj + yjkb(x d i<br />

jk)<br />

h³ ´<br />

pj ¡ tjk vjkwjk + rs jvjk(1 i<br />

¡ wjk) g<br />

"<br />

KX<br />

KX<br />

¸kpl(i)k +<br />

k=1<br />

k=1<br />

¹k<br />

³<br />

´<br />

hl(i) ¡ pl(i)k #<br />

(4.85)<br />

sj(tj; vj; yj; zj) · 0 8j (4.86)<br />

si(x l(i); u l(i); h l(i); s l(i)) · 0 8j (4.87)


94 Solucion <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana<br />

Este problema se <strong>de</strong>scompone <strong>de</strong> forma natural <strong>en</strong> un subproblema por cada c<strong>en</strong>tral termica y<br />

un subproblema por cada cu<strong>en</strong>ca hidraulica.<br />

El subproblema asociado a cada c<strong>en</strong>tral termica j se plantea:<br />

Minimizar (tj;vj;yj;zj)<br />

sujeto a<br />

k=1<br />

KX<br />

k=1<br />

KX<br />

KX<br />

¡f ¸ktjk +<br />

k=1<br />

h<br />

vjkaj(tjk) + zjkcj + yjkb(x d i<br />

jk)<br />

¹k<br />

h³ ´<br />

pj ¡ tjk vjkwjk + rs j vjk(1<br />

i<br />

¡ wjk) g (4.88)<br />

sj(tj; vj; yj; zj) · 0 (4.89)<br />

El subproblema asociado a la cu<strong>en</strong>ca hidraulica i:<br />

Maximizar (xl(i);u l(i);h l(i);s l(i))<br />

sujeto a<br />

X<br />

KX<br />

l(i)2­l(i) k=1<br />

h<br />

³<br />

´i<br />

¸kpl(i)k + ¹k hl(i) ¡ pl(i)k (4.90)<br />

si(x l(i); u l(i); h l(i); s l(i)) · 0 (4.91)<br />

El problema dual es <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> maximizacion <strong>de</strong> la funcion dual Á(¸; ¹). Se plantea <strong>de</strong> la<br />

forma indicada <strong>en</strong> las ecuaciones (4.24)-(4.25) y se resu<strong>el</strong>ve utilizando <strong>el</strong> algoritmo pres<strong>en</strong>tando<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 4.2.2.<br />

Analisis <strong>de</strong> los subproblemas<br />

De nuevo y analizando la formulacion <strong>de</strong> cada subproblema termico (ecuaciones (4.88)- (4.89)),<br />

<strong>el</strong> primer termino <strong>de</strong> la funcion objetivo repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> coste total <strong>en</strong> <strong>el</strong> que incurre cada c<strong>en</strong>tral<br />

termica j por producir y acoplar pot<strong>en</strong>cia durante todo <strong>el</strong> horizonte temporal analizado y que <strong>el</strong><br />

segundo termino repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> ingreso que recibe cada c<strong>en</strong>tral termica j por producir pot<strong>en</strong>cia o<br />

estar disponible para <strong>el</strong>lo durante todo <strong>el</strong> horizonte temporal analizado. Se resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong> problema<br />

<strong>de</strong> minimizar <strong>el</strong> balance coste - ingreso o bi<strong>en</strong> <strong>de</strong> maximizar <strong>el</strong> b<strong>en</strong>e¯cio neto (ingreso - cos-<br />

te). As³, para cada c<strong>en</strong>tral termica j, <strong>el</strong> multiplicador ¸k repres<strong>en</strong>ta la remuneracion por cada<br />

unidad <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a (MWh) producida durante <strong>el</strong> subperiodo k y <strong>el</strong> multiplicador ¹k repres<strong>en</strong>ta<br />

la remuneracion unitaria (por MW) a la contribucion a la reserva rodante <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral (si<strong>en</strong>do<br />

esta contribucion <strong>el</strong> m³nimo <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> \hueco" <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia y la rampa <strong>de</strong> subida).<br />

De la misma forma pue<strong>de</strong> observarse que la funcion objetivo d<strong>el</strong> subproblema asociado a la cu<strong>en</strong>ca<br />

hidraulica i (ecuaciones (4.90)- (4.91))repres<strong>en</strong>ta la suma <strong>de</strong> los b<strong>en</strong>e¯cios <strong>de</strong> todas las c<strong>en</strong>trales


4.3 Varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> utilizando tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana 95<br />

<strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca por producir <strong>en</strong>erg³a o estar disponible para <strong>el</strong>lo. El coste <strong>de</strong> produccion <strong>de</strong> la <strong>en</strong>erg³a<br />

hidraulica se consi<strong>de</strong>ra <strong>de</strong>spreciable. As³, para cada c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca <strong>el</strong> multiplicador ¸k<br />

repres<strong>en</strong>ta la remuneracion por cada unidad <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a (MWh) producida durante <strong>el</strong> subperiodo<br />

k y <strong>el</strong> multiplicador ¹k repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> pago unitario por <strong>el</strong> \hueco" <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia disponible durante<br />

<strong>el</strong> subperiodo k.<br />

De todo esto pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>ducirse que <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales g<strong>en</strong>eradoras, cada mul-<br />

tiplicador ¸k repres<strong>en</strong>ta la remuneracion por cada unidad <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a (MWh) producida durante<br />

<strong>el</strong> subperiodo k y cada multiplicador ¹k repres<strong>en</strong>ta la remuneracion unitaria a la contribucion<br />

a la reserva durante <strong>el</strong> subperiodo k. De forma equival<strong>en</strong>te <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista d<strong>el</strong> sistema<br />

cada multiplicador ¸k repres<strong>en</strong>ta la cantidad a pagar a cada c<strong>en</strong>tral por cada unidad <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a<br />

(MWh) producida durante <strong>el</strong> subperiodo k y cada multiplicador ¹k repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> pago unitario<br />

por la contribucion a la reserva durante <strong>el</strong> subperiodo k.<br />

4.3.4 Mod<strong>el</strong>o 4<br />

Formulacion <strong>de</strong> problema y resolucion d<strong>el</strong> problema dual<br />

En este mod<strong>el</strong>o las restricciones <strong>de</strong> carga consi<strong>de</strong>radas son las ecuaciones (4.26), (4.27) y (4.31).<br />

Se <strong>de</strong>¯n<strong>en</strong> tres vectores <strong>de</strong> multiplicadores <strong>de</strong> Lagrange:<br />

¸ asociado a las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda (4.26),<br />

¹ asociado a las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante (4.27) y<br />

® asociado a las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda m³nima (4.31).<br />

El problema primal se formula a continuacion:<br />

Minimizar (t;v;y;z;x;u;h;s)<br />

sujeto a<br />

f(t; v; y; z) = X<br />

KX<br />

j2­j k=1<br />

h<br />

vjkaj(tjk) + zjkcj + yjkb(x d i<br />

jk)<br />

(4.92)<br />

sj(tj; vj; yj; zj) · 0 8j (4.93)<br />

si(xl(i); ul(i); hl(i); sl(i)) · 0 8i (4.94)<br />

X<br />

tjk + X X<br />

pl(i)k = Dk 8k (4.95)<br />

j2­j<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

pjvjk + X<br />

j2­j<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) p l(i)k ¸ Dk + Rk 8k (4.96)<br />

X<br />

p vjk · Dk 8k (4.97)<br />

j<br />

j2­j


96 Solucion <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana<br />

don<strong>de</strong> las ecuaciones (4.93) repres<strong>en</strong>tan las restricciones que mod<strong>el</strong>an las c<strong>en</strong>trales termicas<br />

(ecuaciones (3.36)-(3.44)) y las ecuaciones (4.94) repres<strong>en</strong>tan las restricciones que mod<strong>el</strong>an las<br />

cu<strong>en</strong>cas hidraulicas (ecuaciones (3.45)-(3.51)).<br />

La funcion lagrangiana resulta:<br />

L(t; v; y; z; x; u; h; s; ¸; ¹) = X<br />

KX<br />

k=1<br />

KX<br />

k=1<br />

KX<br />

k=1<br />

¸k<br />

¹k<br />

®k<br />

0<br />

@Dk ¡ X<br />

0<br />

j2­j<br />

KX<br />

j2­j k=1<br />

tjk ¡ X<br />

@Dk + Rk ¡ X<br />

j2­j<br />

h<br />

vjkaj(tjk) + zjkcj + yjkb(xd jk )<br />

i<br />

+<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) p jvjk ¡ X<br />

p l(i)k<br />

X<br />

1<br />

A +<br />

i2­i l(i)2­l(i) p l(i)k<br />

1<br />

A +<br />

0<br />

@ X<br />

1<br />

p vjk ¡ Dk<br />

A (4.98)<br />

j<br />

j2­j<br />

La funcion dual se <strong>de</strong>¯ne <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Á(¸; ¹) = Minimizar (t;v;y;z;u;h;s;¸;¹) L(t; v; y; z; x; u; h; s; ¸; ¹) (4.99)<br />

sujeto a<br />

sj(tj; vj; yj; zj) · 0 8j (4.100)<br />

si(x l(i); u l(i); h l(i); s l(i)) · 0 8i (4.101)<br />

Sustituy<strong>en</strong>do la ecuacion (4.98) <strong>en</strong> la ecuacion (4.99) y sacando fuera d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> optimi-<br />

zacion los terminos constantes (para este problema) resulta:<br />

KX<br />

KX<br />

KX<br />

Á(¸; ¹) = ¸kDk + ¹k (Dk + Rk) ¡ ®kDk + d(¸; ¹) (4.102)<br />

k=1<br />

k=1<br />

k=1<br />

don<strong>de</strong> d(¸; ¹) es <strong>el</strong> resultado d<strong>el</strong> problema primal <strong>de</strong>scompuesto que se formula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te<br />

forma:<br />

Minimizar (t;v;y;z;x;u;h;s)<br />

¡<br />

sujeto a<br />

KX<br />

k=1<br />

¸ktjk ¡<br />

k=1<br />

X KX<br />

f<br />

j2­j<br />

k=1<br />

KX<br />

KX<br />

¹kpjvjk +<br />

k=1<br />

h<br />

vjkaj(tjk) + zjkcj + yjkb(x d i<br />

jk)<br />

®kp j vjkg ¡ X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) (¸k + ¹k) p l(i)k<br />

(4.103)<br />

sj(tj; vj; yj; zj) · 0 8j (4.104)<br />

si(x l(i); u l(i); h l(i); s l(i)) · 0 8j (4.105)


4.3 Varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> utilizando tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana 97<br />

Este problema se <strong>de</strong>scompone <strong>de</strong> forma natural <strong>en</strong> un subproblema por cada c<strong>en</strong>tral termica y<br />

un subproblema por cada cu<strong>en</strong>ca hidraulica.<br />

El subproblema asociado a cada c<strong>en</strong>tral termica j se plantea:<br />

Minimizar (tj;vj;yj;zj)<br />

sujeto a<br />

KX<br />

k=1<br />

k=1<br />

h<br />

vjkaj(tjk) + zjkcj + yjkb(xd jk )<br />

i<br />

Ã<br />

KX<br />

KX<br />

KX<br />

¡ ¸ktjk + ¹kpjvjk ¡<br />

k=1<br />

k=1<br />

®kp j vjk<br />

!<br />

(4.106)<br />

sj(tj; vj; yj; zj) · 0 (4.107)<br />

El subproblema asociado a la cu<strong>en</strong>ca hidraulica i:<br />

Maximizar (xl(i);u l(i);h l(i);s l(i))<br />

sujeto a<br />

KX<br />

X<br />

k=1 l(i)2­l(i) (¸k + ¹k) p l(i)k<br />

(4.108)<br />

si(x l(i); u l(i); h l(i); s l(i)) · 0 (4.109)<br />

El problema dual es <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> maximizacion <strong>de</strong> la funcion dual Á(¸; ¹). Se plantea <strong>de</strong> la<br />

forma indicada <strong>en</strong> las ecuaciones (4.24)-(4.25) y se resu<strong>el</strong>ve utilizando <strong>el</strong> algoritmo pres<strong>en</strong>tando<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 4.2.2.<br />

Analisis <strong>de</strong> los subproblemas<br />

D<strong>el</strong> analisis d<strong>el</strong> subproblema asociado a cada c<strong>en</strong>tral termica j (ecuaciones (4.106)- (4.107)) se<br />

observa que cada c<strong>en</strong>tral termica persigue minimizar <strong>el</strong> coste total (o maximizar su b<strong>en</strong>e¯cio<br />

neto). El primer termino <strong>de</strong> la funcion objetivo (4.106) repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> producccion<br />

<strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral termica j. El segundo termino repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> ingreso que recibe la c<strong>en</strong>tral por<br />

producir o acoplar. En este caso <strong>el</strong> segundo termino consta <strong>de</strong> dos terminos positivos (i.e.<br />

dos terminos que repres<strong>en</strong>tan un pago d<strong>el</strong> sistema a la c<strong>en</strong>tral) y un termino negativo (i.e.<br />

una p<strong>en</strong>alizacion que <strong>de</strong>be pagar la c<strong>en</strong>tral). De este segundo termino se observa que: para<br />

cada c<strong>en</strong>tral termica j <strong>el</strong> multiplicador ¸k (primer sumando d<strong>el</strong> termino <strong>de</strong> ingreso) repres<strong>en</strong>ta<br />

la remuneracion por cada unidad <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a (MWh) producida, <strong>el</strong> multiplicador ¹k (segundo<br />

sumando d<strong>el</strong> termino <strong>de</strong> ingreso) repres<strong>en</strong>ta la remuneracion por cada unidad <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia (MW)<br />

acoplada y <strong>el</strong> multiplicador ®k (tercer sumando d<strong>el</strong> termino <strong>de</strong> ingreso)es una p<strong>en</strong>alizacion que<br />

<strong>de</strong>bera pagar cada c<strong>en</strong>tral termica si esta acoplada <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k por cada unidad <strong>de</strong><br />

pot<strong>en</strong>cia (MW) <strong>de</strong> m³nimo tecnico.


98 Solucion <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana<br />

De forma equival<strong>en</strong>te las c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong> cada cu<strong>en</strong>ca hidraulica se ocupan <strong>de</strong> maximizar su ingreso.<br />

El coste <strong>de</strong> produccion para este tipo <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales es <strong>de</strong>spreciable. As³, para cada c<strong>en</strong>tral<br />

hidraulica, <strong>el</strong> multiplicador ¸k repres<strong>en</strong>ta la remuneracion por cada unidad <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a (MWh)<br />

producida y <strong>el</strong> multiplicador ¹k repres<strong>en</strong>ta un pago unitario (i.e. por cada MW) por la pot<strong>en</strong>cia<br />

maxima <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral. Dadas las caracter³sticas <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales hidraulicas (se pue<strong>de</strong> consi<strong>de</strong>rar<br />

que no ti<strong>en</strong><strong>en</strong> limitacion <strong>de</strong> m³nimo tecnico o que la pot<strong>en</strong>cia m³nima que pued<strong>en</strong> producir es<br />

cero), no ti<strong>en</strong>e s<strong>en</strong>tido <strong>el</strong> multiplicador ®k.<br />

De todo esto pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>ducirse que <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales g<strong>en</strong>eradoras, <strong>el</strong> multi-<br />

plicador ¸k repres<strong>en</strong>ta la remuneracion por cada unidad <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a (MWh) producida durante<br />

<strong>el</strong> subperiodo k, <strong>el</strong> multiplicador ¹k repres<strong>en</strong>ta la remuneracion por cada unidad <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia<br />

acoplada (t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que las c<strong>en</strong>trales hidraulicas se consi<strong>de</strong>ran siempre acopladas y<br />

por tanto para cada c<strong>en</strong>tral hidraulica ¹k repres<strong>en</strong>ta un pago unitario por su pot<strong>en</strong>cia maxima)<br />

y <strong>el</strong> multiplicador ®k repres<strong>en</strong>ta la p<strong>en</strong>alizacion que <strong>de</strong>bera pagar cada c<strong>en</strong>tral termica si esta<br />

acoplada <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k por cada unidad <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia (MW) <strong>de</strong> m³nimo tecnico. De forma<br />

equival<strong>en</strong>te <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista d<strong>el</strong> sistema <strong>el</strong> multiplicador ¸k repres<strong>en</strong>ta la cantidad a<br />

pagar a cada c<strong>en</strong>tral por cada unidad <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a (MWh) producida durante <strong>el</strong> subperiodo k, <strong>el</strong><br />

multiplicador ¹k repres<strong>en</strong>ta cantidad a pagar por cada unidad <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia acoplada (t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do<br />

<strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que las c<strong>en</strong>trales hidraulicas siempre estan acopladas) durante <strong>el</strong> subperiodo k y <strong>el</strong><br />

multiplicador ®k repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> pago unitario que recibe <strong>el</strong> sistema (por parte <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales<br />

termicas) por la pot<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> m³nimo tecnico acoplada.<br />

4.3.5 Mod<strong>el</strong>o 5<br />

Formulacion <strong>de</strong> problema y resolucion d<strong>el</strong> problema dual<br />

En este mod<strong>el</strong>o las restricciones <strong>de</strong> carga consi<strong>de</strong>radas son las ecuaciones (4.26), (4.28) y (4.31).<br />

Se <strong>de</strong>¯n<strong>en</strong> tres vectores <strong>de</strong> multiplicadores <strong>de</strong> Lagrange:<br />

¸ asociado a las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda (4.26),<br />

¹ asociado a las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante (4.28) y<br />

® asociado a las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda m³nima (4.31).<br />

El problema primal se formula a continuacion:<br />

Minimizar (t;v;y;z;x;u;h;s)<br />

sujeto a<br />

f(t; v; y; z) = X<br />

KX<br />

j2­j k=1<br />

h<br />

vjkaj(tjk) + zjkcj + yjkb(x d i<br />

jk)<br />

(4.110)


4.3 Varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> utilizando tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana 99<br />

sj(tj; vj; yj; zj) · 0 8j (4.111)<br />

si(xl(i); ul(i); hl(i); sl(i)) · 0 8i (4.112)<br />

X<br />

tjk + X X<br />

pl(i)k = Dk 8k (4.113)<br />

j2­j i2­i l(i)2­l(i) X ³ ´<br />

pj ¡ tjk vjk +<br />

j2­j<br />

X X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³<br />

´<br />

hl(i) ¡ pl(i)k ¸ Rk 8k (4.114)<br />

X<br />

p vjk ·= Dk 8k (4.115)<br />

j<br />

j2­j<br />

don<strong>de</strong> las ecuaciones (4.111) repres<strong>en</strong>tan las restricciones que mod<strong>el</strong>an las c<strong>en</strong>trales termicas<br />

(ecuaciones (3.36)-(3.44)) y las ecuaciones (4.112) repres<strong>en</strong>tan las restricciones que mod<strong>el</strong>an las<br />

cu<strong>en</strong>cas hidraulicas (ecuaciones (3.45)-(3.51)).<br />

La funcion lagrangiana resulta:<br />

L(t; v; y; z; x; u; h; s; ¸; ¹) = X<br />

KX<br />

k=1<br />

KX<br />

k=1<br />

KX<br />

k=1<br />

¸k<br />

¹k<br />

®k<br />

0<br />

@Dk ¡ X<br />

2<br />

j2­j<br />

4Rk ¡ X<br />

j2­j<br />

KX<br />

j2­j k=1<br />

tjk ¡ X<br />

h<br />

vjkaj(tjk) + zjkcj + yjkb(x d i<br />

jk) +<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³ ´<br />

pj ¡ tjk vjk ¡ X<br />

p l(i)k<br />

1<br />

A +<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³<br />

´<br />

hl(i) ¡ pl(i)k 3<br />

5 +<br />

0<br />

@ X<br />

1<br />

p vjk ¡ Dk<br />

A (4.116)<br />

j<br />

j2­j<br />

La funcion dual se <strong>de</strong>¯ne <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Á(¸; ¹) = Minimizar (t;v;y;z;x;u;h;s;¸;¹) L(t; v; y; z; x; u; h; s; ¸; ¹) (4.117)<br />

sujeto a<br />

sj(tj; vj; yj; zj) · 0 8j (4.118)<br />

si(x l(i); u l(i); h l(i); s l(i)) · 0 8i (4.119)<br />

Sustituy<strong>en</strong>do la ecuacion (4.116) <strong>en</strong> la ecuacion (4.117) y sacando fuera d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> opti-<br />

mizacion los terminos constantes (para este problema) resulta:<br />

Á(¸; ¹) =<br />

KX<br />

KX<br />

¸kDk +<br />

k=1<br />

k=1<br />

¹kRk ¡<br />

KX<br />

®kDk + d(¸; ¹) (4.120)<br />

k=1


100 Solucion <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana<br />

don<strong>de</strong> d(¸; ¹) es <strong>el</strong> resultado d<strong>el</strong> problema primal <strong>de</strong>scompuesto que se formula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te<br />

forma:<br />

Minimizar (t;v;y;z;x;u;h;s)<br />

sujeto a<br />

¡<br />

KX<br />

k=1<br />

¡ X<br />

X KX<br />

f<br />

j2­j<br />

¸ktjk ¡<br />

X<br />

k=1<br />

i2­i l(i)2­l(i) KX<br />

k=1<br />

h<br />

vjkaj(tjk) + zjkcj + yjkb(x d i<br />

jk)<br />

¹k<br />

k=1<br />

³ ´<br />

pj ¡ tjk vjk +<br />

"<br />

KX<br />

KX<br />

¸kpl(i)k +<br />

k=1<br />

KX<br />

®kp j vjkg<br />

k=1<br />

³<br />

¹k hl(i) ¡ pl(i)k ´ #<br />

(4.121)<br />

sj(tj; vj; yj; zj) · 0 8j (4.122)<br />

si(x l(i); u l(i); h l(i); s l(i)) · 0 8j (4.123)<br />

Este problema se <strong>de</strong>scompone <strong>de</strong> forma natural <strong>en</strong> un subproblema por cada c<strong>en</strong>tral termica y<br />

un subproblema por cada cu<strong>en</strong>ca hidraulica.<br />

El subproblema asociado a cada c<strong>en</strong>tral termica j se plantea:<br />

Minimizar (tj;vj;yj;zj)<br />

sujeto a<br />

¡<br />

" KX<br />

k=1<br />

KX<br />

k=1<br />

¸ktjk +<br />

h<br />

vjkaj(tjk) + zjkcj + yjkb(x d i<br />

jk)<br />

KX<br />

k=1<br />

¹k<br />

³ ´<br />

pj ¡ tjk vjk ¡<br />

KX<br />

k=1<br />

®kp j vjk<br />

#<br />

(4.124)<br />

sj(tj; vj; yj; zj) · 0 (4.125)<br />

El subproblema asociado a la cu<strong>en</strong>ca hidraulica i:<br />

Maximizar (xl(i);u l(i);h l(i);s l(i))<br />

sujeto a<br />

X<br />

KX<br />

l(i)2­l(i) k=1<br />

h<br />

³<br />

´i<br />

¸kpl(i)k + ¹k hl(i) ¡ pl(i)k (4.126)<br />

si(x l(i); u l(i); h l(i); s l(i)) · 0 (4.127)<br />

El problema dual es <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> maximizacion <strong>de</strong> la funcion dual Á(¸; ¹). Se plantea <strong>de</strong> la<br />

forma indicada <strong>en</strong> las ecuaciones (4.24)-(4.25) y se resu<strong>el</strong>ve utilizando <strong>el</strong> algoritmo pres<strong>en</strong>tando<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 4.2.2.


4.3 Varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> utilizando tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana 101<br />

Analisis <strong>de</strong> los subproblemas<br />

La unica difer<strong>en</strong>cia d<strong>el</strong> subproblema termico (ecuaciones (4.124)-(4.125)) que resulta <strong>en</strong> este<br />

mod<strong>el</strong>o respecto al que resulta <strong>en</strong> <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o 4 (apartado 4.3.4, ecuaciones (4.106)- (4.107)),<br />

esta <strong>en</strong> <strong>el</strong> ingreso que recibe cada c<strong>en</strong>tral por acoplar pot<strong>en</strong>cia. Por tanto, <strong>el</strong> multiplicador<br />

¸k repres<strong>en</strong>ta la remuneracion por cada unidad <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a (MWh) producida, <strong>el</strong> multiplicador<br />

¹k repres<strong>en</strong>ta la remuneracion por cada unidad <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia (MW) acoplada y preparada para<br />

producir, o bi<strong>en</strong> <strong>el</strong> pago uitario por <strong>el</strong> \hueco" <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia, y <strong>el</strong> multiplicador ®k (tercer sumando<br />

d<strong>el</strong> termino <strong>de</strong> ingreso) repres<strong>en</strong>ta la p<strong>en</strong>alizacion que <strong>de</strong>bera pagar cada c<strong>en</strong>tral termica si esta<br />

acoplada <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k por cada unidad <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia (MW) <strong>de</strong> m³nimo tecnico.<br />

El subproblema hidraulico que resulta es <strong>el</strong> mismo que se <strong>de</strong>duce <strong>en</strong> <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o 2 (apartado<br />

4.3.2). Por tanto <strong>el</strong> signi¯cado <strong>de</strong> los multiplicadores es <strong>el</strong> mismo. Esto es, <strong>el</strong> multiplicador ¸k<br />

repres<strong>en</strong>ta la remuneracion por cada unidad <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a (MWh) producida durante <strong>el</strong> subperiodo<br />

k y <strong>el</strong> multiplicador ¹k repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> pago unitario por <strong>el</strong> \hueco" <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia disponible durante<br />

<strong>el</strong> subperiodo k. Dadas las caracter³sticas <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales hidraulicas (se pue<strong>de</strong> consi<strong>de</strong>rar que<br />

no ti<strong>en</strong><strong>en</strong> limitacion <strong>de</strong> m³nimo tecnico o que la pot<strong>en</strong>cia m³nima que pued<strong>en</strong> producir es cero),<br />

no ti<strong>en</strong>e ningun s<strong>en</strong>tido <strong>el</strong> multiplicador ®k.<br />

De todo esto pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>ducirse que <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales g<strong>en</strong>eradoras, <strong>el</strong> multi-<br />

plicador ¸k repres<strong>en</strong>ta la remuneracion por cada unidad <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a (MWh) producida durante<br />

<strong>el</strong> subperiodo k, <strong>el</strong> multiplicador ¹k repres<strong>en</strong>ta la remuneracion por cada unidad <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia<br />

disponible y preparada para producir (o \hueco" <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia) durante <strong>el</strong> subperiodo k y <strong>el</strong> mul-<br />

tiplicador ®k repres<strong>en</strong>ta la p<strong>en</strong>alizacion que <strong>de</strong>bera pagar cada c<strong>en</strong>tral termica si esta acoplada<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k por cada unidad <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia (MW) <strong>de</strong> m³nimo tecnico. De forma equival<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista d<strong>el</strong> sistema <strong>el</strong> multiplicador ¸k repres<strong>en</strong>ta la cantidad a pagar a cada<br />

c<strong>en</strong>tral por cada unidad <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a (MWh) producida durante <strong>el</strong> subperiodo k, <strong>el</strong> multiplicador<br />

¹k repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> pago unitario por <strong>el</strong> \hueco" <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia (MW) disponible durante <strong>el</strong> subpe-<br />

riodo k y <strong>el</strong> multiplicador ®k repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> pago unitario que recibe <strong>el</strong> sistema (por parte <strong>de</strong> las<br />

c<strong>en</strong>trales termicas) por la pot<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> m³nimo tecnico acoplada.<br />

4.3.6 Mod<strong>el</strong>o 6<br />

Formulacion <strong>de</strong> problema y resolucion d<strong>el</strong> problema dual<br />

En este mod<strong>el</strong>o las restricciones <strong>de</strong> carga consi<strong>de</strong>radas son las ecuaciones (4.26), (4.29) y (4.31).<br />

Se <strong>de</strong>¯n<strong>en</strong> tres vectores <strong>de</strong> multiplicadores <strong>de</strong> Lagrange:<br />

¸ asociado a las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda (4.26),


102 Solucion <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana<br />

¹ asociado a las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante (4.29) y<br />

® asociado a las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda m³nima (4.31).<br />

Para po<strong>de</strong>r aplicar <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana las restricciones <strong>de</strong> reserva<br />

rodante (4.29) se formularan <strong>en</strong> la forma indicada <strong>en</strong> (4.30).<br />

El problema primal se plantea a continuacion:<br />

Minimizar (t;v;y;z;x;u;h;s)<br />

sujeto a<br />

f(t; v; y; z) = X<br />

KX<br />

j2­j k=1<br />

h<br />

vjkaj(tjk) + zjkcj + yjkb(x d i<br />

jk)<br />

(4.128)<br />

sj(tj; vj; yj; zj) · 0 8j (4.129)<br />

si(xl(i); ul(i); hl(i); sl(i)) · 0 8i (4.130)<br />

X<br />

tjk + X X<br />

pl(i)k = Dk 8k (4.131)<br />

j2­j<br />

X<br />

j2­j<br />

i2­i l(i)2­l(i) h³<br />

pj ¡ tjk<br />

´<br />

vjkwjk + r s j vjk(1 ¡ wjk)<br />

i<br />

+ X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³<br />

´<br />

hl(i) ¡ pl(i)k ¸ Rk 8k (4.132)<br />

X<br />

p vjk · Dk 8k (4.133)<br />

j<br />

j2­j<br />

don<strong>de</strong> las ecuaciones (4.129) repres<strong>en</strong>tan las restricciones que mod<strong>el</strong>an las c<strong>en</strong>trales termicas<br />

(ecuaciones (3.36)-(3.44)) y las ecuaciones (4.130) repres<strong>en</strong>tan las restricciones que mod<strong>el</strong>an las<br />

cu<strong>en</strong>cas hidraulicas (ecuaciones (3.45)-(3.51)).<br />

La funcion lagrangiana resulta:<br />

L(t; v; y; z; x; u; h; s; ¸; ¹) = X<br />

KX<br />

k=1<br />

+<br />

+<br />

¹k<br />

KX<br />

k=1<br />

KX<br />

k=1<br />

2<br />

4Rk ¡ X<br />

¸k<br />

®k<br />

0<br />

j2­j<br />

@Dk ¡ X<br />

KX<br />

j2­j k=1<br />

h<br />

vjkaj(tjk) + zjkcj + yjkb(x d i<br />

jk) +<br />

h³ ´<br />

pj ¡ tjk vjkwjk + rs j vjk(1<br />

i<br />

¡ wjk) ¡ X<br />

j2­j<br />

tjk ¡ X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) p l(i)k<br />

1<br />

A<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³<br />

´<br />

hl(i) ¡ pl(i)k 3<br />

5<br />

0<br />

@ X<br />

1<br />

p vjk ¡ Dk<br />

A (4.134)<br />

j<br />

j2­j<br />

La funcion dual se <strong>de</strong>¯ne <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te manera:<br />

Á(¸; ¹) = Minimizar (t;v;y;z;u;h;s;¸;¹) L(t; v; y; z; x; u; h; s; ¸; ¹) (4.135)


4.3 Varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> utilizando tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana 103<br />

sujeto a<br />

sj(tj; vj; yj; zj) · 0 8j (4.136)<br />

si(x l(i); u l(i); h l(i); s l(i)) · 0 8i (4.137)<br />

Sustituy<strong>en</strong>do la ecuacion (4.134) <strong>en</strong> la ecuacion (4.135) y sacando fuera d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> opti-<br />

mizacion los terminos constantes (para este problema) resulta:<br />

Á(¸; ¹) =<br />

KX<br />

KX<br />

¸kDk +<br />

k=1<br />

k=1<br />

¹kRk ¡<br />

KX<br />

®kDk + d(¸; ¹) (4.138)<br />

don<strong>de</strong> d(¸; ¹) es <strong>el</strong> resultado d<strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te problema <strong>de</strong> optimizacion:<br />

Minimizar (t;v;y;z;x;u;h;s)<br />

¡<br />

sujeto a<br />

KX<br />

k=1<br />

¸ktjk ¡<br />

¡ X<br />

KX<br />

k=1<br />

¹k<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) k=1<br />

X KX<br />

f<br />

j2­j<br />

k=1<br />

h<br />

vjkaj(tjk) + zjkcj + yjkb(x d i<br />

jk)<br />

h³ ´<br />

pj ¡ tjk vjkwjk + r s i<br />

j vjk(1 ¡ wjk)<br />

"<br />

KX<br />

KX<br />

¸kpl(i)k +<br />

k=1<br />

k=1<br />

¹k<br />

³<br />

h l(i) ¡ p l(i)k<br />

+<br />

´ #<br />

KX<br />

k=1<br />

®kp j vjkg<br />

(4.139)<br />

sj(tj; vj; yj; zj) · 0 8j (4.140)<br />

si(x l(i); u l(i); h l(i); s l(i)) · 0 8j (4.141)<br />

Este problema se <strong>de</strong>scompone <strong>de</strong> forma natural <strong>en</strong> un subproblema por cada c<strong>en</strong>tral termica y<br />

un subproblema por cada cu<strong>en</strong>ca hidraulica.<br />

El subproblema asociado a cada c<strong>en</strong>tral termica j se plantea:<br />

Minimizar (tj;vj;yj;zj)<br />

KX<br />

KX<br />

¡f ¸ktjk +<br />

k=1<br />

sujeto a<br />

k=1<br />

¹k<br />

KX<br />

k=1<br />

h³<br />

p j ¡ tjk<br />

h<br />

vjkaj(tjk) + zjkcj + yjkb(xd jk )<br />

i<br />

´<br />

vjkwjk + r s i<br />

jvjk(1 ¡ wjk) ¡<br />

KX<br />

®kp vjkg (4.142)<br />

j<br />

sj(tj; vj; yj; zj) · 0 (4.143)<br />

El subproblema asociado a la cu<strong>en</strong>ca hidraulica i:<br />

Maximizar (xl(i);u l(i);h l(i);s l(i))<br />

X<br />

KX<br />

l(i)2­l(i) k=1<br />

k=1<br />

h<br />

³<br />

´i<br />

¸kpl(i)k + ¹k hl(i) ¡ pl(i)k (4.144)


104 Solucion <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana<br />

sujeto a<br />

si(x l(i); u l(i); h l(i); s l(i)) · 0 (4.145)<br />

El problema dual es <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> maximizacion <strong>de</strong> la funcion dual Á(¸; ¹). Se plantea <strong>de</strong> la<br />

forma indicada <strong>en</strong> las ecuaciones (4.24)-(4.25) y se resu<strong>el</strong>ve utilizando <strong>el</strong> algoritmo pres<strong>en</strong>tando<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 4.2.2.<br />

Analisis <strong>de</strong> los subproblemas<br />

De nuevo y analizando la formulacion <strong>de</strong> cada subproblema termico (ecuaciones (4.142)- (4.143)),<br />

<strong>el</strong> primer termino <strong>de</strong> la funcion objetivo repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> coste total <strong>en</strong> <strong>el</strong> que incurre cada c<strong>en</strong>tral<br />

termica j por producir y acoplar pot<strong>en</strong>cia durante todo <strong>el</strong> horizonte temporal analizado y que <strong>el</strong><br />

segundo termino repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> ingreso que recibe cada c<strong>en</strong>tral termica j por producir pot<strong>en</strong>cia o<br />

estar disponible para <strong>el</strong>lo durante todo <strong>el</strong> horizonte temporal analizado. Se resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong> problema<br />

<strong>de</strong> minimizar <strong>el</strong> balance coste - ingreso o bi<strong>en</strong> <strong>de</strong> maximizar <strong>el</strong> b<strong>en</strong>e¯cio neto (ingreso - cos-<br />

te). As³, para cada c<strong>en</strong>tral termica j, <strong>el</strong> multiplicador ¸k repres<strong>en</strong>ta la remuneracion por cada<br />

unidad <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a (MWh) producida durante <strong>el</strong> subperiodo k, <strong>el</strong> multiplicador ¹k repres<strong>en</strong>ta<br />

la remuneracion unitaria (por MW) por la contribucion a la reserva <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral (si<strong>en</strong>do esta<br />

contribucion <strong>el</strong> m³nimo <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> \hueco" <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia y la rampa <strong>de</strong> subida) y <strong>el</strong> multiplicador<br />

®k es una p<strong>en</strong>alizacion que <strong>de</strong>bera pagar cada c<strong>en</strong>tral termica si esta acoplada <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo<br />

k por cada unidad <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia (MW) <strong>de</strong> m³nimo tecnico.<br />

De la misma forma pue<strong>de</strong> observarse que la funcion objetivo d<strong>el</strong> subproblema asociado a la<br />

cu<strong>en</strong>ca hidraulica i (ecuaciones (4.144)- (4.145)) repres<strong>en</strong>ta la suma <strong>de</strong> los b<strong>en</strong>e¯cios <strong>de</strong> todas<br />

las c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca por producir <strong>en</strong>erg³a o estar disponible para <strong>el</strong>lo. El coste <strong>de</strong> pro-<br />

duccion <strong>de</strong> la <strong>en</strong>erg³a hidraulica se consi<strong>de</strong>ra <strong>de</strong>spreciable. As³, para cada c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca<br />

<strong>el</strong> multiplicador ¸k repres<strong>en</strong>ta la remuneracion por cada unidad <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a (MWh) producida<br />

durante <strong>el</strong> subperiodo k y <strong>el</strong> multiplicador ¹k repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> pago unitario por <strong>el</strong> \hueco" <strong>de</strong> po-<br />

t<strong>en</strong>cia disponible durante <strong>el</strong> subperiodo k. Dadas las caracter³sticas <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales hidraulicas<br />

(se pue<strong>de</strong> consi<strong>de</strong>rar que no ti<strong>en</strong><strong>en</strong> limitacion <strong>de</strong> m³nimo tecnico o que la pot<strong>en</strong>cia m³nima que<br />

pued<strong>en</strong> producir es cero), no ti<strong>en</strong>e ningun s<strong>en</strong>tido <strong>el</strong> multiplicador ®k.<br />

De todo esto pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>ducirse que <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales g<strong>en</strong>eradoras, <strong>el</strong> multi-<br />

plicador ¸k repres<strong>en</strong>ta la remuneracion por cada unidad <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a (MWh) producida durante<br />

<strong>el</strong> subperiodo k, <strong>el</strong> multiplicador ¹k repres<strong>en</strong>ta la remuneracion unitaria a la contribucion a la<br />

reserva durante <strong>el</strong> subperiodo k y <strong>el</strong> multiplicador ®k repres<strong>en</strong>ta la p<strong>en</strong>alizacion que <strong>de</strong>bera pa-<br />

gar cada c<strong>en</strong>tral termica si esta acoplada <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k por cada unidad <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia (MW)<br />

<strong>de</strong> m³nimo tecnico. De forma equival<strong>en</strong>te <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista d<strong>el</strong> sistema <strong>el</strong> multiplicador


4.3 Varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> utilizando tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana 105<br />

¸k repres<strong>en</strong>ta la cantidad a pagar a cada c<strong>en</strong>tral por cada unidad <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a (MWh) producida<br />

durante <strong>el</strong> subperiodo k, <strong>el</strong> multiplicador ¹k repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> pago unitario por la contribucion a la<br />

reserva durante <strong>el</strong> subperiodo k y <strong>el</strong> multiplicador ®k repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> pago unitario que recibe <strong>el</strong><br />

sistema (por parte <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas) por la pot<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> m³nimo tecnico acoplada.<br />

4.3.7 Mod<strong>el</strong>o 7<br />

Formulacion <strong>de</strong> problema y resolucion d<strong>el</strong> problema dual<br />

En este mod<strong>el</strong>o las restricciones <strong>de</strong> carga consi<strong>de</strong>radas son las ecuaciones (4.26), (4.28), (4.31),<br />

(4.32) y (4.33). Se <strong>de</strong>¯n<strong>en</strong> cinco vectores <strong>de</strong> multiplicadores <strong>de</strong> Lagrange:<br />

¸ asociado a las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda (4.26),<br />

¹ asociado a las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante (4.28),<br />

® asociado a las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda m³nima (4.31),<br />

¯ a asociado a las restricciones <strong>de</strong> regulacion hacia arriba (4.32) y<br />

¯ b asociado a las restricciones <strong>de</strong> regulacion hacia abajo (4.33)<br />

El problema primal se formula a continuacion:<br />

Minimizar (t;v;y;z;x;u;h;s)<br />

sujeto a<br />

f(t; v; y; z) = X<br />

KX<br />

j2­j k=1<br />

h<br />

vjkaj(tjk) + zjkcj + yjkb(x d i<br />

jk)<br />

(4.146)<br />

sj(tj; vj; yj; zj) · 0 8j (4.147)<br />

si(xl(i); ul(i); hl(i); sl(i)) · 0 8i (4.148)<br />

X<br />

tjk + X X<br />

pl(i)k = Dk 8k (4.149)<br />

j2­j i2­i l(i)2­l(i) X ³ ´<br />

pj ¡ tjk vjk +<br />

j2­j<br />

X X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³<br />

´<br />

hl(i) ¡ pl(i)k ¸ Rk 8k (4.150)<br />

X<br />

p vjk · Dk 8k (4.151)<br />

j<br />

j2­j<br />

X<br />

j2­j<br />

X<br />

j2­j<br />

³ ´<br />

pj ¡ tjk vjk + X<br />

³ ´<br />

tjk ¡ p vjk +<br />

j<br />

X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³<br />

´<br />

hl(i) ¡ pl(i)k ¸ Ak 8k (4.152)<br />

³<br />

´<br />

pl(i)k ¡ hl(i) ¸ Bk 8k (4.153)<br />

don<strong>de</strong> las ecuaciones (4.147) repres<strong>en</strong>tan las restricciones que mod<strong>el</strong>an las c<strong>en</strong>trales termicas<br />

(ecuaciones (3.36)-(3.44)) y las ecuaciones (4.148) repres<strong>en</strong>tan las restricciones que mod<strong>el</strong>an las


106 Solucion <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana<br />

cu<strong>en</strong>cas hidraulicas (ecuaciones (3.45)-(3.51)).<br />

La funcion lagrangiana resulta:<br />

L(t; v; y; z; x; u; h; s; ¸; ¹) = X<br />

KX<br />

k=1<br />

KX<br />

k=1<br />

KX<br />

k=1<br />

KX<br />

¸k<br />

¹k<br />

®k<br />

¯<br />

k=1<br />

a k<br />

KX<br />

¯<br />

k=1<br />

b k<br />

0<br />

@Dk ¡ X<br />

2<br />

j2­j<br />

4Rk ¡ X<br />

j2­j<br />

KX<br />

j2­j k=1<br />

tjk ¡ X<br />

h<br />

vjkaj(tjk) + zjkcj + yjkb(x d i<br />

jk) +<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³ ´<br />

pj ¡ tjk vjk ¡ X<br />

0<br />

@ X<br />

1<br />

p vjk ¡ Dk<br />

A +<br />

j<br />

2<br />

j2­j<br />

4Ak ¡ X<br />

2<br />

La funcion dual se <strong>de</strong>¯ne:<br />

j2­j<br />

4Bk ¡ X<br />

j2­j<br />

³ ´<br />

pj ¡ tjk vjk ¡ X<br />

³ ´<br />

tjk ¡ p vjk ¡<br />

j<br />

X<br />

p l(i)k<br />

1<br />

A +<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³<br />

´<br />

hl(i) ¡ pl(i)k 3<br />

5 +<br />

³<br />

´<br />

hl(i) ¡ pl(i)k 3<br />

5 +<br />

³ ´<br />

pl(i)k 3<br />

¡ h 5<br />

l(i)<br />

(4.154)<br />

Á(¸; ¹) = Minimizar (t;v;y;z;x;u;h;s;¸;¹) L(t; v; y; z; x; u; h; s; ¸; ¹) (4.155)<br />

sujeto a<br />

sj(tj; vj; yj; zj) · 0 8j (4.156)<br />

si(x l(i); u l(i); h l(i); s l(i)) · 0 8i (4.157)<br />

Sustituy<strong>en</strong>do la ecuacion (4.154) <strong>en</strong> la ecuacion (4.155) y sacando fuera d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> opti-<br />

mizacion los terminos constantes (para este problema) resulta:<br />

Á(¸; ¹) =<br />

KX<br />

KX<br />

¸kDk +<br />

k=1<br />

k=1<br />

¹kRk ¡<br />

KX<br />

KX<br />

®kDk + ¯ a KX<br />

kAk + ¯ b kBk + d(¸; ¹) (4.158)<br />

k=1<br />

don<strong>de</strong> d(¸; ¹) es <strong>el</strong> resultado d<strong>el</strong> problema primal <strong>de</strong>scompuesto que se formula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te<br />

forma:<br />

Minimizar (t;v;y;z;x;u;h;s)<br />

¡<br />

KX<br />

k=1<br />

"<br />

X KX<br />

j2­j<br />

¸ktjk ¡<br />

k=1<br />

KX<br />

k=1<br />

k=1<br />

k=1<br />

³<br />

vjkaj(tjk) + zjkcj + yjkb(xd jk )<br />

´<br />

¹k<br />

³ ´<br />

pj ¡ tjk vjk +<br />

KX<br />

k=1<br />

®kp j vjk


4.3 Varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> utilizando tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana 107<br />

sujeto a<br />

¡<br />

KX<br />

¯<br />

k=1<br />

a k<br />

¡ X<br />

+<br />

i2­i l(i)2­l(i) KX<br />

¯<br />

k=1<br />

a k<br />

³ ´<br />

pj ¡ tjk vjk ¡<br />

X<br />

k=1<br />

KX<br />

¯<br />

k=1<br />

b k<br />

"<br />

KX<br />

KX<br />

¸kpl(i)k +<br />

³<br />

´<br />

hl(i) ¡ pl(i)k +<br />

KX<br />

k=1<br />

¯<br />

k=1<br />

b k<br />

³ ´<br />

#<br />

tjk ¡ p<br />

j<br />

vjk<br />

¹k<br />

³<br />

´<br />

hl(i) ¡ pl(i)k ³<br />

´<br />

pl(i)k ¡ hl(i) #<br />

(4.159)<br />

sj(tj; vj; yj; zj) · 0 8j (4.160)<br />

si(x l(i); u l(i); h l(i); s l(i)) · 0 8j (4.161)<br />

Este problema se <strong>de</strong>scompone <strong>de</strong> forma natural <strong>en</strong> un subproblema por cada c<strong>en</strong>tral termica y<br />

un subproblema por cada cu<strong>en</strong>ca hidraulica.<br />

El subproblema asociado a cada c<strong>en</strong>tral termica j se plantea:<br />

Minimizar (tj;vj;yj;zj)<br />

sujeto a<br />

¡<br />

+<br />

" KX<br />

k=1<br />

KX<br />

¯<br />

k=1<br />

a k<br />

KX<br />

k=1<br />

¸ktjk +<br />

h<br />

vjkaj(tjk) + zjkcj + yjkb(xd jk )<br />

i<br />

KX<br />

k=1<br />

³<br />

p j ¡ tjk<br />

¹k<br />

³ ´<br />

pj ¡ tjk vjk ¡<br />

´<br />

vjk +<br />

KX<br />

¯<br />

k=1<br />

b k<br />

KX<br />

®kp vjk j<br />

³<br />

k=1<br />

´<br />

#<br />

tjk ¡ p<br />

j<br />

vjk<br />

(4.162)<br />

sj(tj; vj; yj; zj) · 0 (4.163)<br />

El subproblema asociado a la cu<strong>en</strong>ca hidraulica i:<br />

Maximizar (xl(i);u l(i);h l(i);s l(i))<br />

sujeto a<br />

¯ a k<br />

X<br />

KX<br />

l(i)2­l(i) k=1<br />

³<br />

hl(i) ¡ pl(i)k h<br />

³<br />

´<br />

¸kpl(i)k + ¹k hl(i) ¡ pl(i)k +<br />

´<br />

+ ¯ b ³<br />

´i<br />

k pl(i)k ¡ hl(i) (4.164)<br />

si(x l(i); u l(i); h l(i); s l(i)) · 0 (4.165)<br />

El problema dual es <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> maximizacion <strong>de</strong> la funcion dual Á(¸; ¹). Se plantea <strong>de</strong> la<br />

forma indicada <strong>en</strong> las ecuaciones (4.24)-(4.25) y se resu<strong>el</strong>ve utilizando <strong>el</strong> algoritmo pres<strong>en</strong>tando<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 4.2.2.


108 Solucion <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana<br />

Analisis <strong>de</strong> los subproblemas<br />

Este mod<strong>el</strong>o se difer<strong>en</strong>cia d<strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o 5 (apartado 4.3.5) <strong>en</strong> la inclusion <strong>de</strong> las restricciones<br />

<strong>de</strong> regulacion <strong>en</strong> su forma mas simple (ecuaciones (4.32) y (4.32)). Como las restricciones <strong>de</strong><br />

regulacion afectan tanto a las c<strong>en</strong>trales termicas como a las c<strong>en</strong>trales hidraulicas se modi¯can<br />

los dos tipos <strong>de</strong> subproblemas (termicos e hidraulicos) apareci<strong>en</strong>do dos terminos adicionales<br />

r<strong>el</strong>acionados con las restricciones <strong>de</strong> regulacion hacia arriba y las restricciones <strong>de</strong> regulacion<br />

hacia abajo.<br />

Para cada c<strong>en</strong>tral termica, <strong>el</strong> multiplicador ¸k repres<strong>en</strong>ta la remuneracion por cada unidad <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>erg³a (MWh) producida <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k, <strong>el</strong> multiplicador ¹k repres<strong>en</strong>ta la remuneracion<br />

por cada unidad <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia (MW) acoplada y preparada para producir <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k, o<br />

bi<strong>en</strong> <strong>el</strong> pago unitario por <strong>el</strong> \hueco" <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia, <strong>el</strong> multiplicador ®k repres<strong>en</strong>ta la p<strong>en</strong>alizacion<br />

que <strong>de</strong>bera pagar cada c<strong>en</strong>tral termica si esta acoplada <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k por cada unidad<br />

<strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia (MW) <strong>de</strong> m³nimo tecnico, <strong>el</strong> multiplicador ¯ a k<br />

repres<strong>en</strong>ta la remuneracion por cada<br />

unidad <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia disponible para regular hacia arriba <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k, o bi<strong>en</strong> por <strong>el</strong> \hueco"<br />

disponible hacia arriba y <strong>el</strong> multiplicador ¯ b k<br />

repres<strong>en</strong>ta la remuneracion por cada unidad <strong>de</strong><br />

pot<strong>en</strong>cia disponible para regular hacia abajo <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k, o bi<strong>en</strong> por <strong>el</strong> \hueco" disponible<br />

hacia abajo.<br />

Para las c<strong>en</strong>trales hidraulicas y los multiplicadores ¸k, ¹k, ¯ a k y ¯b k<br />

ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>el</strong> mismo signi¯cado<br />

economico, es <strong>de</strong>cir: <strong>el</strong> multiplicador ¸k repres<strong>en</strong>ta la remuneracion por cada unidad <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a<br />

(MWh) producida durante <strong>el</strong> subperiodo k, <strong>el</strong> multiplicador ¹k repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> pago unitario por<br />

<strong>el</strong> \hueco" <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia disponible durante <strong>el</strong> subperiodo k, <strong>el</strong> multiplicador ¯ a k<br />

repres<strong>en</strong>ta la<br />

remuneracion por cada unidad <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia disponible para regular hacia arriba <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo<br />

k, o bi<strong>en</strong> por <strong>el</strong> \hueco" disponible hacia arriba y <strong>el</strong> multiplicador ¯b k repres<strong>en</strong>ta la remuneracion<br />

por cada unidad <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia disponible para regular hacia abajo <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k, o bi<strong>en</strong> por<br />

<strong>el</strong> \hueco" disponible hacia abajo. El multiplicador ®k no ti<strong>en</strong>e signi¯cado para estas c<strong>en</strong>trales.<br />

Por tanto <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales g<strong>en</strong>eradoras, <strong>el</strong> multiplicador ¸k repres<strong>en</strong>ta<br />

la remuneracion por cada unidad <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a (MWh) producida durante <strong>el</strong> subperiodo k, <strong>el</strong><br />

multiplicador ¹k repres<strong>en</strong>ta la remuneracion por cada unidad <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia disponible y preparada<br />

para producir (o \hueco" <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia) durante <strong>el</strong> subperiodo k, <strong>el</strong> multiplicador ®k repres<strong>en</strong>ta la<br />

p<strong>en</strong>alizacion que <strong>de</strong>bera pagar cada c<strong>en</strong>tral termica si esta acoplada <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k por cada<br />

unidad <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia (MW) <strong>de</strong> m³nimo tecnico, <strong>el</strong> multiplicador ¯ a k<br />

repres<strong>en</strong>ta la remuneracion<br />

por cada unidad <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia disponible para regular hacia arriba <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k, o bi<strong>en</strong><br />

por <strong>el</strong> \hueco" disponible hacia arriba y <strong>el</strong> multiplicador ¯ b k<br />

repres<strong>en</strong>ta la remuneracion por<br />

cada unidad <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia disponible para regular hacia abajo <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k, o bi<strong>en</strong> por


4.3 Varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> utilizando tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana 109<br />

<strong>el</strong> \hueco" disponible hacia abajo. De forma equival<strong>en</strong>te <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista d<strong>el</strong> sistema,<br />

<strong>el</strong> multiplicador ¸k repres<strong>en</strong>ta la cantidad a pagar a cada c<strong>en</strong>tral por cada unidad <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a<br />

(MWh) producida durante <strong>el</strong> subperiodo k, <strong>el</strong> multiplicador ¹k repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> pago unitario por<br />

<strong>el</strong> \hueco" <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia (MW) disponible durante <strong>el</strong> subperiodo k, <strong>el</strong> multiplicador ®k repres<strong>en</strong>ta<br />

<strong>el</strong> pago unitario que recibe <strong>el</strong> sistema (por parte <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas) por la pot<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

m³nimo tecnico acoplada <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k, <strong>el</strong> multiplicador ¯ a k<br />

repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> pago unitario por<br />

la capacidad <strong>de</strong> regular hacia arriba <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k y <strong>el</strong> multiplicador ¯b k repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> pago<br />

unitario por la capacidad <strong>de</strong> regular hacia abajo.<br />

4.3.8 Mod<strong>el</strong>o 8<br />

Formulacion <strong>de</strong> problema y resolucion d<strong>el</strong> problema dual<br />

En este mod<strong>el</strong>o las restricciones <strong>de</strong> carga consi<strong>de</strong>radas son las ecuaciones (4.26), (4.29), (4.31),<br />

(4.34) y (4.35). Se <strong>de</strong>¯n<strong>en</strong> cinco vectores <strong>de</strong> multiplicadores <strong>de</strong> Lagrange:<br />

¸ asociado a las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda (4.26),<br />

¹ asociado a las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante (4.29),<br />

® asociado a las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda m³nima (4.31),<br />

¯ a asociado a las restricciones <strong>de</strong> regulacion hacia arriba (4.34) y<br />

¯ b asociado a las restricciones <strong>de</strong> regulacion hacia abajo (4.35)<br />

Para po<strong>de</strong>r aplicar <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana las restricciones <strong>de</strong> reserva<br />

rodante (4.29) se formulan <strong>en</strong> la forma indicada <strong>en</strong> (4.30) y las restricciones <strong>de</strong> regulacion hacia<br />

arriba y hacia abajo se formulan <strong>en</strong> la forma indicada <strong>en</strong> (4.34) y (4.35).<br />

El problema primal se plantea a continuacion:<br />

Minimizar (t;v;y;z;x;u;h;s)<br />

sujeto a<br />

f(t; v; y; z) = X<br />

KX<br />

j2­j k=1<br />

h<br />

vjkaj(tjk) + zjkcj + yjkb(x d i<br />

jk)<br />

(4.166)<br />

sj(tj; vj; yj; zj) · 0 8j (4.167)<br />

si(xl(i); ul(i); hl(i); sl(i)) · 0 8i (4.168)<br />

X<br />

tjk + X X<br />

pl(i)k = Dk 8k (4.169)<br />

j2­j<br />

X<br />

j2­j<br />

i2­i l(i)2­l(i) h³<br />

pj ¡ tjk<br />

´<br />

vjkwjk + r s jvjk(1 ¡ wjk)<br />

i<br />

+ X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³<br />

´<br />

hl(i) ¡ pl(i)k ¸ Rk 8k (4.170)


110 Solucion <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana<br />

X<br />

p vjk · Dk 8k (4.171)<br />

j<br />

j2­j<br />

X<br />

j2­j<br />

X<br />

j2­j<br />

h³ ´<br />

pj ¡ tjk vjkus jk + rs j vjk(1 ¡ us jk )<br />

i<br />

+ X<br />

h³ ´<br />

tjk ¡ p vjku<br />

j<br />

b jk + r b jvjk(1 ¡ u b i<br />

jk) + X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³<br />

´<br />

hl(i) ¡ pl(i)k ¸ Ak 8k (4.172)<br />

³<br />

´<br />

pl(i)k ¡ hl(i) ¸ Bk 8k (4.173)<br />

don<strong>de</strong> las ecuaciones (4.167) repres<strong>en</strong>tan las restricciones que mod<strong>el</strong>an las c<strong>en</strong>trales termicas<br />

(ecuaciones (3.36)-(3.44)) y las ecuaciones (4.168) repres<strong>en</strong>tan las restricciones que mod<strong>el</strong>an las<br />

cu<strong>en</strong>cas hidraulicas (ecuaciones (3.45)-(3.51)).<br />

La funcion lagrangiana resulta:<br />

L(t; v; y; z; x; u; h; s; ¸; ¹) = X<br />

KX<br />

k=1<br />

KX<br />

k=1<br />

KX<br />

k=1<br />

KX<br />

¸k<br />

¹k<br />

®k<br />

¯<br />

k=1<br />

a k<br />

KX<br />

¯<br />

k=1<br />

b k<br />

0<br />

@Dk ¡ X<br />

2<br />

j2­j<br />

4Rk ¡ X<br />

j2­j<br />

tjk ¡ X<br />

0<br />

@ X<br />

1<br />

p vjk ¡ Dk<br />

A +<br />

j<br />

2<br />

j2­j<br />

4Ak ¡ X<br />

2<br />

j2­j<br />

4Bk ¡ X<br />

j2­j<br />

KX<br />

j2­j k=1<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) h<br />

vjkaj(tjk) + zjkcj + yjkb(x d i<br />

jk) +<br />

p l(i)k<br />

1<br />

A +<br />

h³ ´<br />

pj ¡ tjk vjkwjk + rs j vjk(1<br />

i<br />

¡ wjk) ¡ X<br />

h³ ´<br />

pj ¡ tjk vjku s jk + r s j vjk(1 ¡ u s i X<br />

jk)<br />

h³ ´<br />

tjk ¡ p vjku<br />

j<br />

b jk + r b jvjk(1 ¡ u b i X<br />

jk)<br />

La funcion dual se <strong>de</strong>¯ne <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³<br />

´<br />

hl(i) ¡ pl(i)k 3<br />

5 +<br />

³<br />

´<br />

hl(i) ¡ pl(i)k 3<br />

5 +<br />

³<br />

´<br />

pl(i)k ¡ hl(i) 3<br />

5 (4.174)<br />

Á(¸; ¹) = Minimizar (t;v;y;z;x;u;h;s;¸;¹) L(t; v; y; z; xu; h; s; ¸; ¹) (4.175)<br />

sujeto a<br />

sj(tj; vj; yj; zj) · 0 8j (4.176)<br />

si(x l(i); u l(i); h l(i); s l(i)) · 0 8i (4.177)<br />

Sustituy<strong>en</strong>do la ecuacion (4.174) <strong>en</strong> la ecuacion (4.175) y sacando fuera d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> opti-<br />

mizacion los terminos constantes (para este problema) resulta:<br />

Á(¸; ¹) =<br />

KX<br />

KX<br />

¸kDk +<br />

k=1<br />

k=1<br />

¹kRk ¡<br />

KX<br />

KX<br />

®kDk + + ¯a kAk KX<br />

+ ¯b kBk + d(¸; ¹) (4.178)<br />

k=1<br />

k=1<br />

k=1


4.3 Varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> utilizando tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana 111<br />

don<strong>de</strong> d(¸; ¹) es <strong>el</strong> resultado d<strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te problema <strong>de</strong> optimizacion:<br />

Minimizar (t;v;y;z;x;u;h;s)<br />

¡<br />

¡<br />

KX<br />

k=1<br />

KX<br />

¯<br />

k=1<br />

a k<br />

¡ X<br />

+<br />

¸ktjk ¡<br />

KX<br />

k=1<br />

¹k<br />

h³<br />

p j ¡ tjk<br />

i2­i l(i)2­l(i) KX<br />

¯<br />

k=1<br />

a k<br />

sujeto a<br />

X<br />

k=1<br />

"<br />

X KX<br />

j2­j<br />

k=1<br />

h<br />

vjkaj(tjk) + zjkcj + yjkb(x d i<br />

jk)<br />

h³ ´<br />

pj ¡ tjk vjkwjk + rs j vjk(1<br />

i<br />

¡ wjk)<br />

´<br />

vjku s jk + r s j vjk(1 ¡ u s i<br />

jk) ¡<br />

"<br />

KX<br />

KX<br />

¸kpl(i)k +<br />

³<br />

´<br />

hl(i) ¡ pl(i)k +<br />

KX<br />

k=1<br />

¯<br />

k=1<br />

b k<br />

¹k<br />

KX<br />

¯<br />

k=1<br />

b k<br />

³<br />

´<br />

hl(i) ¡ pl(i)k ³<br />

´<br />

pl(i)k ¡ hl(i) #<br />

+<br />

KX<br />

k=1<br />

h³<br />

tjk ¡ p j<br />

®kp j vjk<br />

´<br />

vjku b jk + r b jvjk(1 ¡ u b i<br />

jk)<br />

#<br />

(4.179)<br />

sj(tj; vj; yj; zj) · 0 8j (4.180)<br />

si(x l(i); u l(i); h l(i); s l(i)) · 0 8j (4.181)<br />

Este problema se <strong>de</strong>scompone <strong>de</strong> forma natural <strong>en</strong> un subproblema por cada c<strong>en</strong>tral termica y<br />

un subproblema por cada cu<strong>en</strong>ca hidraulica.<br />

El subproblema asociado a cada c<strong>en</strong>tral termica j se plantea:<br />

Minimizar (tj;vj;yj;zj)<br />

¡<br />

¡<br />

¡<br />

sujeto a<br />

" KX<br />

k=1<br />

KX<br />

¯<br />

k=1<br />

a k<br />

KX<br />

¯<br />

k=1<br />

b k<br />

¸ktjk +<br />

KX<br />

k=1<br />

h³<br />

p j ¡ tjk<br />

¹k<br />

KX<br />

k=1<br />

h<br />

vjkaj(tjk) + zjkcj + yjkb(x d i<br />

jk)<br />

h³<br />

p j ¡ tjk<br />

´<br />

vjkwjk + r s i<br />

j vjk(1 ¡ wjk) ¡<br />

´<br />

vjku s jk + r s j vjk(1 ¡ u s i<br />

jk)<br />

h³ ´<br />

tjk ¡ p vjku<br />

j<br />

b jk + rb jvjk(1 ¡ ub jk )<br />

i #<br />

KX<br />

k=1<br />

®kp j vjk<br />

(4.182)<br />

sj(tj; vj; yj; zj) · 0 (4.183)<br />

El subproblema asociado a la cu<strong>en</strong>ca hidraulica i:<br />

Maximizar (xl(i);u l(i);h l(i);s l(i))<br />

sujeto a<br />

+¯ a k<br />

X<br />

KX<br />

l(i)2­l(i) k=1<br />

³<br />

hl(i) ¡ pl(i)k h<br />

³<br />

´<br />

¸kpl(i)k + ¹k hl(i) ¡ pl(i)k ´<br />

+ ¯ b k<br />

³<br />

´i<br />

pl(i)k ¡ hl(i) (4.184)


112 Solucion <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana<br />

si(x l(i); u l(i); h l(i); s l(i)) · 0 (4.185)<br />

El problema dual es <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> maximizacion <strong>de</strong> la funcion dual Á(¸; ¹). Se plantea <strong>de</strong> la<br />

forma indicada <strong>en</strong> las ecuaciones (4.24)-(4.25) y se resu<strong>el</strong>ve utilizando <strong>el</strong> algoritmo pres<strong>en</strong>tando<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 4.2.2.<br />

Analisis <strong>de</strong> los subproblemas<br />

De nuevo y analizando la formulacion <strong>de</strong> cada subproblema termico (ecuaciones (4.182)- (4.183)),<br />

se pue<strong>de</strong> observar que <strong>el</strong> primer termino <strong>de</strong> la funcion objetivo repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> coste total <strong>en</strong> <strong>el</strong> que<br />

incurre cada c<strong>en</strong>tral termica j por producir y acoplar pot<strong>en</strong>cia durante todo <strong>el</strong> horizonte temporal<br />

analizado y que <strong>el</strong> segundo termino repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> ingreso que recibe cada c<strong>en</strong>tral termica j por<br />

producir pot<strong>en</strong>cia, estar disponible para <strong>el</strong>lo o por regular durante todo <strong>el</strong> horizonte temporal<br />

analizado. Se resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> minimizar <strong>el</strong> balance coste - ingreso o bi<strong>en</strong> <strong>de</strong> maximizar <strong>el</strong><br />

b<strong>en</strong>e¯cio neto (ingreso - coste). As³, para cada c<strong>en</strong>tral termica j, <strong>el</strong> multiplicador ¸k repres<strong>en</strong>ta<br />

la remuneracion por cada unidad <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a (MWh) producida durante <strong>el</strong> subperiodo k, <strong>el</strong><br />

multiplicador ¹k repres<strong>en</strong>ta la remuneracion unitaria (por MW) a la contribucion a la reserva <strong>de</strong><br />

la c<strong>en</strong>tral (si<strong>en</strong>do esta contribucion <strong>el</strong> m³nimo <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> \hueco" <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia y la rampa <strong>de</strong> subida),<br />

<strong>el</strong> multiplicador ®k es una p<strong>en</strong>alizacion que <strong>de</strong>bera pagar cada c<strong>en</strong>tral termica si esta acoplada<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k por cada unidad <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia (MW) <strong>de</strong> m³nimo tecnico, <strong>el</strong> multiplicador ¯ a k<br />

repres<strong>en</strong>ta la remuneracion por cada unidad <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia disponible para regular hacia arriba<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k (si<strong>en</strong>do la pot<strong>en</strong>cia disponible para regular hacia arriba <strong>el</strong> m³nimo <strong>en</strong>tre<br />

<strong>el</strong> \hueco" disponible hacia arriba y la rampa <strong>de</strong> subida <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral) y, <strong>de</strong> forma analoga,<br />

<strong>el</strong> multiplicador ¯ b k<br />

repres<strong>en</strong>ta la remuneracion por cada unidad <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia disponible para<br />

regular hacia abajo <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k (si<strong>en</strong>do la pot<strong>en</strong>cia disponible para regular hacia abajo<br />

<strong>el</strong> m³nimo <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> \hueco" disponible hacia abajo y la rampa <strong>de</strong> bajada <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral)<br />

De la misma forma pue<strong>de</strong> observarse que la funcion objetivo d<strong>el</strong> subproblema asociado a la<br />

cu<strong>en</strong>ca hidraulica i (ecuaciones (4.184)- (4.185))repres<strong>en</strong>ta la suma <strong>de</strong> los b<strong>en</strong>e¯cios <strong>de</strong> todas las<br />

c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca por producir <strong>en</strong>erg³a o estar disponible para <strong>el</strong>lo. El coste <strong>de</strong> produccion<br />

<strong>de</strong> la <strong>en</strong>erg³a hidraulica se consi<strong>de</strong>ra <strong>de</strong>spreciable. As³, para cada c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca <strong>el</strong> multi-<br />

plicador ¸k repres<strong>en</strong>ta la remuneracion por cada unidad <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a (MWh) producida durante <strong>el</strong><br />

subperiodo k, <strong>el</strong> multiplicador ¹k repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> pago unitario por <strong>el</strong> \hueco" <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia dispo-<br />

nible durante <strong>el</strong> subperiodo k, <strong>el</strong> multiplicador ¯ a k<br />

repres<strong>en</strong>ta la remuneracion por cada unidad<br />

<strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia disponible para regular hacia arriba <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k, o bi<strong>en</strong> por <strong>el</strong> \hueco" dispo-<br />

nible hacia arriba y <strong>el</strong> multiplicador ¯b k repres<strong>en</strong>ta la remuneracion por cada unidad <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia<br />

disponible para regular hacia abajo <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k, o bi<strong>en</strong> por <strong>el</strong> \hueco" disponible hacia


4.4 Aplicacion d<strong>el</strong> algoritmo propuesto <strong>en</strong> los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica c<strong>en</strong>tralizados y <strong>en</strong> los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a<br />

<strong>el</strong>ectrica <strong>de</strong>sregulados 113<br />

abajo. Dadas las caracter³sticas <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales hidraulicas (se pue<strong>de</strong> consi<strong>de</strong>rar que no ti<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

limitacion <strong>de</strong> m³nimo tecnico o que la pot<strong>en</strong>cia m³nima que pued<strong>en</strong> producir es cero), no ti<strong>en</strong>e<br />

ningun s<strong>en</strong>tido <strong>el</strong> multiplicador ®k.<br />

De todo esto pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>ducirse que <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales g<strong>en</strong>eradoras, <strong>el</strong> multi-<br />

plicador ¸k repres<strong>en</strong>ta la remuneracion por cada unidad <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a (MWh) producida durante<br />

<strong>el</strong> subperiodo k, <strong>el</strong> multiplicador ¹k repres<strong>en</strong>ta la remuneracion unitaria a la contribucion a la<br />

reserva durante <strong>el</strong> subperiodo k, <strong>el</strong> multiplicador ®k repres<strong>en</strong>ta la p<strong>en</strong>alizacion que <strong>de</strong>bera pagar<br />

cada c<strong>en</strong>tral termica si esta acoplada <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k por cada unidad <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia (MW)<br />

<strong>de</strong> m³nimo tecnico, <strong>el</strong> multiplicador ¯ a k<br />

repres<strong>en</strong>ta la remuneracion por cada unidad <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia<br />

disponible para regular hacia arriba <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k y <strong>el</strong> multiplicador ¯ b k<br />

repres<strong>en</strong>ta la re-<br />

muneracion por cada unidad <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia disponible para regular hacia abajo <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo<br />

k. De forma equival<strong>en</strong>te <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista d<strong>el</strong> sistema <strong>el</strong> multiplicador ¸k repres<strong>en</strong>ta la<br />

cantidad a pagar a cada c<strong>en</strong>tral por cada unidad <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a (MWh) producida durante <strong>el</strong> subpe-<br />

riodo k, <strong>el</strong> multiplicador ¹k repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> pago unitario por la contribucion a la reserva durante<br />

<strong>el</strong> subperiodo k, <strong>el</strong> multiplicador ®k repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> pago unitario que recibe <strong>el</strong> sistema (por parte<br />

<strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas) por la pot<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> m³nimo tecnico acoplada y los multiplicadores ¯ a k y<br />

¯ a k<br />

repres<strong>en</strong>tan <strong>el</strong> pago por cada unidad <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia (MW) disponible para regular hacia arriba<br />

y hacia abajo respectivam<strong>en</strong>te.<br />

4.4 Aplicacion d<strong>el</strong> algoritmo propuesto <strong>en</strong> los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a<br />

<strong>el</strong>ectrica c<strong>en</strong>tralizados y <strong>en</strong> los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica<br />

<strong>de</strong>sregulados<br />

Este apartado se c<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> la utilidad d<strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong><br />

<strong>plazo</strong> que se propone <strong>en</strong> esta tesis tanto <strong>en</strong> los tradicionales, y aun muy numerosos, sistemas<br />

<strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica c<strong>en</strong>tralizados como <strong>en</strong> los mo<strong>de</strong>rnos, e incipi<strong>en</strong>tes, sistemas <strong>de</strong>sregulados o<br />

liberalizados.<br />

La aplicacion d<strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o propuesto <strong>en</strong> <strong>en</strong>tornos c<strong>en</strong>tralizados es directa. Es para este tipo <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>tornos para lo que fue concebido. Por otra parte, <strong>el</strong> mecanismo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana<br />

simula <strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un mercado <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a. Esto quiere <strong>de</strong>cir que tambi<strong>en</strong> resulta util<br />

<strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o propuesto <strong>en</strong> los <strong>en</strong>tornos liberalizados.<br />

Parte <strong>de</strong> lo que <strong>en</strong> este apartado se a¯rma acerca <strong>de</strong> la forma <strong>de</strong> aplicar <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o propuesto a<br />

un sistema liberalizado, como <strong>el</strong> espa~nol, es, dada la juv<strong>en</strong>tud <strong>de</strong> la nueva regulacion d<strong>el</strong> sector<br />

<strong>el</strong>ectrico espa~nol, interpretacion personal <strong>de</strong> la autora que se basa fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te, ya que<br />

hay muy pocos docum<strong>en</strong>tos publicos al respecto, <strong>en</strong> la informacion obt<strong>en</strong>ida a traves <strong>de</strong> una


114 Solucion <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana<br />

colaboracion con Red Electrica <strong>de</strong> Espa~na (REE) <strong>en</strong>tre abril y julio <strong>de</strong> 1997.<br />

4.4.1 Aplicacion d<strong>el</strong> algoritmo <strong>en</strong> un sistema <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica c<strong>en</strong>tralizado<br />

Como ya se ha indicado (apartado 1.2) <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica se plantea<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> la perspectiva <strong>de</strong> los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica c<strong>en</strong>tralizados o regulados. La aplicacion<br />

d<strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o propuesto <strong>en</strong> este <strong>en</strong>torno es pues directa.<br />

La solucion <strong>de</strong> la Fase 2 d<strong>el</strong> algoritmo propuesto (apartado 4.2.3 y cap³tulo 7) <strong>de</strong>termina las<br />

variables <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas. Esta es la salida fundam<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> un mod<strong>el</strong>o<br />

<strong>de</strong> coordinacion hidrotermica. Una vez, <strong>de</strong>cididas las variables <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to y ejecutando un<br />

algoritmo <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho economico (Fase 3 d<strong>el</strong> algoritmo propuesto), se establece la pot<strong>en</strong>cia a<br />

producir por las c<strong>en</strong>trales hidraulicas y las c<strong>en</strong>trales termicas acopladas <strong>de</strong> forma que se cumpla<br />

la <strong>de</strong>manda a m³nimo coste.<br />

A<strong>de</strong>mas <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminar las variables <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas y las pot<strong>en</strong>cias<br />

g<strong>en</strong>eradas por las c<strong>en</strong>trales termicas e hidraulicas <strong>en</strong> cada subperiodo d<strong>el</strong> horizonte temporal<br />

analizado, <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o propuesto proporciona una informacion adicional que resulta <strong>de</strong> gran uti-<br />

lidad: los valores <strong>de</strong> las variables duales o multiplicadores <strong>de</strong> Lagrange.<br />

En <strong>el</strong> apartado 4.3 se especi¯ca <strong>el</strong> signi¯cado <strong>de</strong> los multiplicadores <strong>de</strong> Lagrange <strong>en</strong> los ocho<br />

mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> que se difer<strong>en</strong>cian <strong>en</strong> las restricciones<br />

globales <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad formuladas. As³, los valores <strong>de</strong> los multiplicadores al ¯nal <strong>de</strong> la Fase<br />

2 conti<strong>en</strong><strong>en</strong> informacion economica que pue<strong>de</strong> resultar <strong>de</strong> utilidad para la <strong>el</strong>aboracion <strong>de</strong> las<br />

tarifas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica.<br />

Queda hacer una peque~na observacion acerca <strong>de</strong> la aplicacion d<strong>el</strong> metodo propuesto, <strong>en</strong> un <strong>en</strong>-<br />

torno regulado, cuando <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema exist<strong>en</strong> varios grupos <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion iguales. Esta situacion<br />

es r<strong>el</strong>ativam<strong>en</strong>te habitual ya que a m<strong>en</strong>udo una c<strong>en</strong>tral termica esta formada por varios grupos 2<br />

id<strong>en</strong>ticos. El inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te que esto pue<strong>de</strong> ocasionar al aplicar un procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion<br />

lagrangiana y la facil solucion a este problema se especi¯can a continuacion.<br />

Tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> grupos <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion id<strong>en</strong>ticos<br />

Al emplear <strong>el</strong> mecanismo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana, las c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong>terminan su produccion<br />

<strong>en</strong> respuesta a unas se~nales economicas, que son los multiplicadores <strong>de</strong> Lagrange o las variables<br />

duales, <strong>de</strong> forma que se maximice su b<strong>en</strong>e¯cio, si se trata <strong>de</strong> una c<strong>en</strong>tral termica, o <strong>el</strong> b<strong>en</strong>e¯cio<br />

2 A lo largo <strong>de</strong> casi todo este docum<strong>en</strong>to se habla d<strong>el</strong> acoplami<strong>en</strong>to y produccion <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales. Esto es lo habitual<br />

<strong>en</strong> la terminolog³a empleada <strong>en</strong> los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica. Sin embargo <strong>en</strong> este apartado es conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te<br />

distinguir <strong>en</strong>tre grupo y c<strong>en</strong>tral. En <strong>el</strong> apartado 3.1 se aclara la difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre grupo y c<strong>en</strong>tral.


4.4 Aplicacion d<strong>el</strong> algoritmo propuesto <strong>en</strong> los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica c<strong>en</strong>tralizados y <strong>en</strong> los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a<br />

<strong>el</strong>ectrica <strong>de</strong>sregulados 115<br />

<strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca, si se trata <strong>de</strong> una c<strong>en</strong>tral hidraulica. Esta es la mision <strong>de</strong> cada<br />

subproblema asociado a cada c<strong>en</strong>tral termica y <strong>de</strong> cada subproblema asociado a cada cu<strong>en</strong>ca<br />

hidraulica <strong>en</strong> que se <strong>de</strong>scompone <strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado (apartado 4.2.2) d<strong>el</strong> algoritmo<br />

propuesto. Si no exist<strong>en</strong> restricciones <strong>de</strong> cuadrilla que acopl<strong>en</strong> los grupos que forman parte <strong>de</strong><br />

una c<strong>en</strong>tral termica, <strong>en</strong>tonces se <strong>de</strong>¯ne un subproblema por cada grupo.<br />

Esto quiere <strong>de</strong>cir que dos grupos termicos id<strong>en</strong>ticos (con la misma funcion <strong>de</strong> coste <strong>de</strong> pro-<br />

duccion), siempre que las ligaduras temporales o las restricciones <strong>de</strong> cuadrilla no lo impidan,<br />

reaccionaran <strong>de</strong> la misma forma ante las variables duales <strong>en</strong> cierto subperiodo t<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do a pro-<br />

ducir la misma cantidad <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia. Las ligaduras temporales que pued<strong>en</strong> evitar este igual<br />

comportami<strong>en</strong>to, si los grupos se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>en</strong> distinta situacion (distinta produccion <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

subperiodo anterior o distinto numero <strong>de</strong> horas acoplado o <strong>de</strong>sacoplado), son: las restricciones<br />

<strong>de</strong> rampa maxima <strong>de</strong> subida y bajada <strong>de</strong> carga, las restricciones <strong>de</strong> tiempo m³nimo <strong>de</strong> funcio-<br />

nami<strong>en</strong>to y parada o bi<strong>en</strong> un coste <strong>de</strong> arranque distinto <strong>de</strong>bido a una temperatura <strong>de</strong> la cal<strong>de</strong>ra<br />

difer<strong>en</strong>te. La temperatura <strong>de</strong> la cal<strong>de</strong>ra <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> d<strong>el</strong> numero <strong>de</strong> horas que lleve <strong>de</strong>sacoplado <strong>el</strong><br />

grupo.<br />

Si dos grupos reaccionan igual ante las variables duales <strong>de</strong> cierto subperiodo, pue<strong>de</strong> ocurrir que,<br />

si estas variables no llegan a cierto umbral, ninguno <strong>de</strong> <strong>el</strong>los produzca pot<strong>en</strong>cia (o produzcan<br />

unicam<strong>en</strong>te <strong>el</strong> m³nimo tecnico) o bi<strong>en</strong> ninguno <strong>de</strong> <strong>el</strong>los se acople a la red, <strong>de</strong> forma que es posible<br />

que haya bastante <strong>de</strong>fecto <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia producida y/o acoplada (para cumplir la <strong>de</strong>manda y/o<br />

otras restricciones d<strong>el</strong> sistema). Sin embargo, si las variables duales llegan al umbral, <strong>en</strong>tonces,<br />

y dado <strong>el</strong> id<strong>en</strong>tico comportami<strong>en</strong>to, pue<strong>de</strong> que los dos grupos produzcan (o produzcan la misma<br />

pot<strong>en</strong>cia por <strong>en</strong>cima d<strong>el</strong> m³nimo tecnico) o bi<strong>en</strong> que los dos grupos se acopl<strong>en</strong> a pesar <strong>de</strong> que <strong>el</strong><br />

sistema solo requiera d<strong>el</strong> acoplami<strong>en</strong>to o <strong>de</strong> la produccion <strong>de</strong> uno <strong>de</strong> los grupos.<br />

La forma <strong>de</strong> solucionar este inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te <strong>en</strong> un <strong>en</strong>torno regulado, don<strong>de</strong> <strong>el</strong> operador d<strong>el</strong> sistema<br />

es <strong>el</strong> que <strong>de</strong>ci<strong>de</strong> que grupos van a estar acoplados y cuanta pot<strong>en</strong>cia va a g<strong>en</strong>erar cada uno, es<br />

bi<strong>en</strong> simple: basta con modi¯car ligeram<strong>en</strong>te <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> los grupos termicos id<strong>en</strong>ticos. Esta<br />

modi¯cacion <strong>de</strong>bera ser muy peque~na <strong>de</strong> forma que <strong>el</strong> coste total <strong>de</strong> explotacion d<strong>el</strong> sistema no<br />

se vea alterado. Por peque~na que sea la modi¯cacion (siempre que este por <strong>en</strong>cima d<strong>el</strong> error<br />

<strong>de</strong> precision d<strong>el</strong> ord<strong>en</strong>ador), <strong>el</strong> mecanismo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana hara que <strong>el</strong> grupo que<br />

ligeram<strong>en</strong>te mas barato produzca mas, o se acople, y que <strong>el</strong> grupo que es ligeram<strong>en</strong>te mas caro<br />

produzca m<strong>en</strong>os, o bi<strong>en</strong> no se acople.


116 Solucion <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana<br />

4.4.2 Aplicacion d<strong>el</strong> algoritmo <strong>en</strong> un sistema <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica liberalizado<br />

Los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica estan <strong>en</strong> proceso <strong>de</strong> cambio (apartado 1.1). Des<strong>de</strong> <strong>el</strong> tradicio-<br />

nal <strong>en</strong>foque regulado o c<strong>en</strong>tralizado, don<strong>de</strong> un regulador d<strong>el</strong> sistema toma todas las <strong>de</strong>cisiones<br />

r<strong>el</strong>ativas tanto a la plani¯cacion <strong>de</strong> la explotacion como a la plani¯cacion <strong>de</strong> inversiones, se<br />

esta evolucionando hacia un <strong>en</strong>foque <strong>de</strong>sregulado, sigui<strong>en</strong>do las t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cias liberalizadoras <strong>de</strong> la<br />

econom³a, <strong>en</strong> <strong>el</strong> que la compra/v<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica se lleva a cabo sigui<strong>en</strong>do las leyes d<strong>el</strong><br />

libre mercado.<br />

Aunque son aun muy pocos los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica (t³picam<strong>en</strong>te pa³ses o estados) que<br />

han establecido ya las nuevas bases <strong>de</strong> un negocio <strong>de</strong> la <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica liberalizado, son muchos<br />

los estudios que a niv<strong>el</strong> mundial se estan <strong>de</strong>sarrollado <strong>en</strong> este campo con <strong>el</strong> objetivo <strong>de</strong> analizar<br />

los b<strong>en</strong>e¯cios que <strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>sregulado pue<strong>de</strong> acarrear.<br />

Espa~na es uno <strong>de</strong> los pocos pa³ses <strong>en</strong> <strong>el</strong> que la <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica se compra <strong>en</strong> un mercado mayo-<br />

rista <strong>de</strong> produccion. La reforma d<strong>el</strong> sector <strong>el</strong>ectrico requiere la creacion <strong>de</strong> nuevos organismos<br />

in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes que v<strong>el</strong><strong>en</strong> por <strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> mercado. En Espa~na, <strong>el</strong> <strong>en</strong>te regulador es<br />

la Comision Nacional d<strong>el</strong> Sistema Electrico (CNSE) que se apoya <strong>en</strong> dos organizaciones funda-<br />

m<strong>en</strong>tales: <strong>el</strong> operador d<strong>el</strong> mercado y <strong>el</strong> operador d<strong>el</strong> sistema (apartado 1.1).<br />

El operador d<strong>el</strong> mercado se ocupa <strong>de</strong> la gestion economica d<strong>el</strong> mercado. El operador d<strong>el</strong> sistema<br />

se ocupa <strong>de</strong> la gestion tecnica d<strong>el</strong> mercado, esto es, se <strong>en</strong>carga <strong>de</strong> que <strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergia<br />

<strong>el</strong>ectrica funcione y <strong>de</strong> que <strong>el</strong> suministro <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica t<strong>en</strong>ga un a<strong>de</strong>cuado ³ndice <strong>de</strong> calidad<br />

y seguridad.<br />

En este apartado se compara <strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un mercado <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica con <strong>el</strong> meca-<br />

nismo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana. Esto permite que <strong>el</strong> algoritmo propuesto pueda resultar una<br />

herrami<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> utilidad tanto para <strong>el</strong> operador d<strong>el</strong> mercado como para <strong>el</strong> operador d<strong>el</strong> sistema<br />

<strong>de</strong> un sistema <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica liberalizado.<br />

Supongase, <strong>en</strong> primer lugar, que se plantea un problema <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

<strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> que las unicas restricciones globales consi<strong>de</strong>radas son las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>-<br />

manda <strong>en</strong> cada subperiodo (por ejemplo <strong>en</strong> cada hora) d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado. Al<br />

emplear tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana, <strong>el</strong> mecanismo <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

pue<strong>de</strong> interpretarse <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma. Un regulador d<strong>el</strong> mercado propone precios horarios<br />

<strong>de</strong> la <strong>en</strong>erg³a, que son los multiplicadores <strong>de</strong> Lagrange <strong>de</strong> las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda o bi<strong>en</strong><br />

las variables duales d<strong>el</strong> problema dual. Los g<strong>en</strong>eradores d<strong>el</strong> sistema plani¯can, <strong>en</strong> respuesta a<br />

estos precios, su explotacion <strong>en</strong> <strong>el</strong> horizonte temporal consi<strong>de</strong>rado tratando <strong>de</strong> maximizar sus<br />

b<strong>en</strong>e¯cios. Cada g<strong>en</strong>erador termico resu<strong>el</strong>ve un problema <strong>de</strong> optimizacion, mi<strong>en</strong>tras que los


4.4 Aplicacion d<strong>el</strong> algoritmo propuesto <strong>en</strong> los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica c<strong>en</strong>tralizados y <strong>en</strong> los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a<br />

<strong>el</strong>ectrica <strong>de</strong>sregulados 117<br />

g<strong>en</strong>eradores <strong>de</strong> una misma cu<strong>en</strong>ca hidraulica resu<strong>el</strong>v<strong>en</strong> un problema <strong>de</strong> optimizacion <strong>de</strong> los be-<br />

ne¯cios <strong>de</strong> todas las c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca. Cada uno <strong>de</strong> estos subproblemas <strong>de</strong> maximizacion<br />

<strong>de</strong> b<strong>en</strong>e¯cios son los subproblemas <strong>en</strong> que se <strong>de</strong>scompone <strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado (apartado<br />

4.2.2). Los g<strong>en</strong>eradores respond<strong>en</strong> pues al regulador d<strong>el</strong> mercado con la pot<strong>en</strong>cia que estan<br />

dispuestos a g<strong>en</strong>erar <strong>en</strong> cada subperiodo d<strong>el</strong> horizonte temporal consi<strong>de</strong>rado. El regulador d<strong>el</strong><br />

mercado, con las respuestas <strong>de</strong> los g<strong>en</strong>eradores, actualiza los precios o los multiplicadores. Uno<br />

<strong>de</strong> los procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> actualizacion, <strong>el</strong> mas simple y <strong>el</strong> mas intuitivo, es <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te: <strong>en</strong> aque-<br />

llos subperiodos <strong>en</strong> que no se cumpla la <strong>de</strong>manda se aum<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> precio <strong>de</strong> la <strong>en</strong>erg³a (que es <strong>el</strong><br />

multiplicador asociado a la restriccion <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda <strong>en</strong> este subperiodo) y <strong>en</strong> aqu<strong>el</strong>los subperiodos<br />

<strong>en</strong> que haya exceso <strong>de</strong> produccion se disminuy<strong>en</strong> los precios. Este es <strong>el</strong> tradicional metodo d<strong>el</strong><br />

subgradi<strong>en</strong>te empleado <strong>en</strong> la actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores (apartado 6.6.1), empleando otros<br />

metodos mas so¯sticados (cap³tulo 6) se ac<strong>el</strong>era la converg<strong>en</strong>cia.<br />

El regulador <strong>en</strong>via los nuevos precios horarios <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a a los g<strong>en</strong>eradores. Estos, <strong>de</strong> nuevo,<br />

plani¯can su produccion <strong>en</strong> respuesta a estos precios y mandan al regulador las nuevas produc-<br />

ciones horarias. El regulador actualiza otra vez los precios. El proceso continua hasta que se<br />

alcanc<strong>en</strong> los criterios <strong>de</strong> converg<strong>en</strong>cia (t³picam<strong>en</strong>te que se pueda satisfacer la <strong>de</strong>manda d<strong>el</strong> siste-<br />

ma <strong>de</strong> la forma mas economica posible). Una vez alcanzada la converg<strong>en</strong>cia, los precios horarios<br />

<strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a quedan <strong>de</strong>¯nidos. Entonces aqu<strong>el</strong>los g<strong>en</strong>eradores que, con esta remuneracion, sean<br />

capaces <strong>de</strong>, al m<strong>en</strong>os, recuperar sus costes, seran los que suministr<strong>en</strong> la <strong>de</strong>manda d<strong>el</strong> sistema <strong>en</strong><br />

cada hora.<br />

Existe pues una analog³a directa <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un mercado y <strong>el</strong> mecanismo <strong>de</strong><br />

la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana. Utilizando <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana, cada g<strong>en</strong>erador<br />

plani¯ca su produccion para maximizar su b<strong>en</strong>e¯cio. Esto es lo que hac<strong>en</strong> los g<strong>en</strong>eradores <strong>en</strong> un<br />

mercado <strong>de</strong> libre compet<strong>en</strong>cia. Por otra parte los g<strong>en</strong>eradores recib<strong>en</strong>, <strong>en</strong> <strong>el</strong> mecanismo <strong>de</strong> la<br />

r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana, se~nales economicas. En un mercado libre son los precios los que muev<strong>en</strong><br />

a los v<strong>en</strong><strong>de</strong>dores y compradores.<br />

La difer<strong>en</strong>cia fundam<strong>en</strong>tal <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> mecanismo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana y <strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

un mercado <strong>en</strong> un <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia es que, <strong>en</strong> <strong>el</strong> mecanismo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana,<br />

la <strong>de</strong>manda es un ag<strong>en</strong>te estatico que no reacciona ante los precios d<strong>el</strong> mercado. En un mercado<br />

<strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia los consumidores reaccionan ante los precios <strong>de</strong> forma que cuando <strong>el</strong> precio <strong>de</strong><br />

un producto es <strong>el</strong>evado, la <strong>de</strong>manda d<strong>el</strong> mismo es reducida y viceversa. Sin embargo, <strong>el</strong> libre<br />

mercado <strong>de</strong> la <strong>en</strong>erg³a es aun muy jov<strong>en</strong> y la <strong>el</strong>asticidad <strong>de</strong> la <strong>de</strong>manda es todav³a muy reducida.<br />

En Espa~na la <strong>de</strong>manda es, hoy d³a, un ag<strong>en</strong>te estatico. Hace falta un proceso <strong>de</strong> maduracion y<br />

as<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to para que la <strong>de</strong>manda responda a los precios d<strong>el</strong> mercado.<br />

Aunque <strong>el</strong> mecanismo <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminacion <strong>de</strong> los precios <strong>de</strong> la <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica <strong>en</strong> Espa~na se hace


118 Solucion <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana<br />

a traves <strong>de</strong> la casacion (o cruce) <strong>de</strong> las curvas <strong>de</strong> ofertas <strong>de</strong> v<strong>en</strong>ta y ofertas <strong>de</strong> compra (esta<br />

ultima curva es in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te <strong>de</strong> los precios), <strong>el</strong> metodo propuesto sirve para realizar estudios<br />

<strong>de</strong> simulacion d<strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> mercado.<br />

Habitualm<strong>en</strong>te los mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> incluy<strong>en</strong> restricciones<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>manda y restricciones <strong>de</strong> reserva rodante. La analog³a d<strong>el</strong> mecanismo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion<br />

lagrangiana, incluy<strong>en</strong>dose restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda y <strong>de</strong> reserva rodante, con <strong>el</strong> mercado (an-<br />

teriorm<strong>en</strong>te <strong>de</strong>scrito) <strong>en</strong> <strong>el</strong> que <strong>el</strong> regulador propone precios, los g<strong>en</strong>eradores respond<strong>en</strong> y <strong>el</strong><br />

regulador actualiza los precios, se manti<strong>en</strong>e. La unica difer<strong>en</strong>cia es que, <strong>en</strong> este caso, <strong>el</strong> regula-<br />

dor no solo propone precios horarios <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a sino tambi<strong>en</strong> precios horarios por contribuir a<br />

la reserva rodante d<strong>el</strong> sistema.<br />

Si se consi<strong>de</strong>ran mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica mas completos <strong>en</strong> los que se incluy<strong>en</strong>,<br />

a<strong>de</strong>mas <strong>de</strong> las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda y reserva rodante, restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda m³nima<br />

(importante <strong>en</strong> los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica <strong>en</strong> que los m³nimos tecnicos <strong>de</strong> un numero<br />

consi<strong>de</strong>rable <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales sea <strong>el</strong>evado) y/o restricciones <strong>de</strong> regulacion hacia arriba y hacia abajo,<br />

<strong>en</strong>tonces la analog³a d<strong>el</strong> mecanismo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana con <strong>el</strong> mercado se manti<strong>en</strong>e solo<br />

que,<strong>en</strong> este caso, <strong>el</strong> regulador propone precios horarios <strong>de</strong> la <strong>en</strong>erg³a, la contribucion a la reserva<br />

rodante y la contribucion a la regulacion hacia arriba y hacia abajo as³ como una p<strong>en</strong>alizacion por<br />

cada MW <strong>de</strong> m³nimo tecnico acoplado. Los g<strong>en</strong>eradores maximizan sus b<strong>en</strong>e¯cios at<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do a<br />

las remuneraciones y p<strong>en</strong>alizaciones que pued<strong>en</strong> recibir.<br />

Los multiplicadores asociados a las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda m³nima (ecuaciones (4.31)) son<br />

<strong>el</strong> unico <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to que, <strong>en</strong> <strong>el</strong> mecanismo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana, difer<strong>en</strong>cia a dos c<strong>en</strong>trales<br />

d<strong>el</strong> mismo coste <strong>de</strong> produccion pero <strong>de</strong> distinta pot<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> m³nimo tecnico. Por otra parte, y<br />

<strong>en</strong> opinion <strong>de</strong> la autora, <strong>el</strong> mercado no <strong>de</strong>ber³a tratar <strong>de</strong> igual forma dos ofertas <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion<br />

d<strong>el</strong> mismo coste variable pero distinta pot<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> m³nimo tecnico. En igualdad <strong>de</strong> condiciones<br />

<strong>el</strong> mercado <strong>de</strong>ber³a escoger la oferta que permite un funcionami<strong>en</strong>to mas °exible d<strong>el</strong> sistema,<br />

<strong>en</strong> este caso la c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> m<strong>en</strong>or m³nimo tecnico. Solo si no hay riesgo <strong>de</strong> que se produzcan<br />

infactibilida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda (por ser la suma <strong>de</strong> los m³nimos tecnicos <strong>de</strong><br />

las c<strong>en</strong>trales acopladas mayor que la <strong>de</strong>manda d<strong>el</strong> sistema), dos ofertas <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion al mismo<br />

coste <strong>de</strong>ber³an recibir id<strong>en</strong>tico tratami<strong>en</strong>to.<br />

Resulta por tanto conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te, a la hora <strong>de</strong> simular <strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> mercado, la inclusion<br />

<strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizaciones por pot<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> m³nimo tecnico. As³, <strong>en</strong> aqu<strong>el</strong>los subperiodos <strong>en</strong> que <strong>el</strong> exceso<br />

<strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> m³nimo tecnico <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales acopladas pueda producir infactibilida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> las<br />

restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda, los multiplicadores asociados las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda m³nima<br />

seran distintos <strong>de</strong> cero, <strong>en</strong> consecu<strong>en</strong>cia, se hara efectiva la p<strong>en</strong>alizacion y se <strong>en</strong>contrara una<br />

solucion factible. En los subperiodos <strong>en</strong> que no haya riesgo <strong>de</strong> infactibilida<strong>de</strong>s por excesiva po-


4.4 Aplicacion d<strong>el</strong> algoritmo propuesto <strong>en</strong> los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica c<strong>en</strong>tralizados y <strong>en</strong> los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a<br />

<strong>el</strong>ectrica <strong>de</strong>sregulados 119<br />

t<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> m³nimo tecnico acoplada, los multiplicadores asociados a las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda<br />

m³nima seran nulos.<br />

Es importante <strong>de</strong>stacar que <strong>el</strong> inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te, facilm<strong>en</strong>te subsanable, que se pres<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> los<br />

<strong>en</strong>tornos c<strong>en</strong>tralizados cuando se dispone <strong>de</strong> grupos <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion id<strong>en</strong>ticos (apartado 4.4.1),<br />

<strong>de</strong>saparece <strong>en</strong> los <strong>en</strong>tornos <strong>de</strong>sregulados o liberalizados. En un <strong>en</strong>torno liberalizado <strong>el</strong> mercado<br />

<strong>de</strong>be ser transpar<strong>en</strong>te y ecuanime con todos los g<strong>en</strong>eradores. Ello quiere <strong>de</strong>cir que se <strong>de</strong>be dar <strong>el</strong><br />

mismo tratami<strong>en</strong>to a todos los grupos sin favorecer a unos fr<strong>en</strong>te a otros (que es lo que se hace<br />

<strong>en</strong> <strong>en</strong>tornos c<strong>en</strong>tralizados al alterar ligeram<strong>en</strong>te los costes <strong>de</strong> los grupos id<strong>en</strong>ticos). Por tanto,<br />

lo que era una <strong>de</strong>sv<strong>en</strong>taja <strong>en</strong> <strong>en</strong>tornos c<strong>en</strong>tralizados se convierte <strong>en</strong> una bu<strong>en</strong>a propiedad <strong>en</strong> los<br />

nuevos <strong>en</strong>tornos liberalizados.<br />

Un mod<strong>el</strong>o <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica como <strong>el</strong> propuesto que se emplee por <strong>el</strong> operador d<strong>el</strong><br />

mercado <strong>de</strong> un <strong>en</strong>torno liberalizado, <strong>de</strong>be incluir al m<strong>en</strong>os las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda y <strong>de</strong><br />

reserva rodante. A<strong>de</strong>mas las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante a consi<strong>de</strong>rar <strong>de</strong>ber³an ser <strong>de</strong> los<br />

tipos mod<strong>el</strong>ados por las ecuaciones (4.28) o (4.29). As³ se estimula al acoplami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> aqu<strong>el</strong>las<br />

c<strong>en</strong>trales cuyo niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion no es su¯ci<strong>en</strong>te para compesar los gastos d<strong>el</strong> acoplami<strong>en</strong>to,<br />

remunerandolas por su contribucion a las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante.<br />

En un sistema <strong>en</strong> que los m³nimos tecnicos <strong>de</strong> un numero <strong>el</strong>evado <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales fuera <strong>el</strong>evado, <strong>el</strong><br />

mod<strong>el</strong>o <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica util para <strong>el</strong> operador d<strong>el</strong> mercado tambi<strong>en</strong> <strong>de</strong>be incluir las<br />

restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda m³nima.<br />

Para <strong>el</strong> operador d<strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> un <strong>en</strong>torno liberalizado, es una herrami<strong>en</strong>ta util un mod<strong>el</strong>o<br />

<strong>de</strong> coordinacion hidrotermica como <strong>el</strong> que se propone <strong>en</strong> esta tesis que incluya las restricciones<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>manda, reserva rodante, <strong>de</strong>manda m³nima y regulacion hacia arriba y hacia abajo. Las<br />

restricciones <strong>de</strong> reserva rodante se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> mod<strong>el</strong>ar, <strong>en</strong> este caso, utilizando las ecuaciones (4.29)<br />

que son las que mejor garantizan la seguridad d<strong>el</strong> sistema). De igual modo las restricciones <strong>de</strong><br />

regulacion hacia arriba y hacia abajo se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> mod<strong>el</strong>ar utilizando las ecuaciones (4.34)-(4.35).<br />

Queda as³ justi¯cada la utilidad d<strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o propuesto, particularm<strong>en</strong>te <strong>de</strong> las dos primeras fases,<br />

para simular <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> mercado, <strong>en</strong> un <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> libre compet<strong>en</strong>cia, tanto <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong><br />

punto <strong>de</strong> vista d<strong>el</strong> operador d<strong>el</strong> mercado como <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista d<strong>el</strong> operador d<strong>el</strong> sistema.<br />

La Fase 3, que es un <strong>de</strong>spacho economico <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales acopladas (quedando las c<strong>en</strong>trales<br />

acopladas <strong>de</strong>terminadas al ¯nal <strong>de</strong> la Fase 2), no es necesaria para efectuar la v<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

mercado <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a con, t³picam<strong>en</strong>te, un d³a <strong>de</strong> ant<strong>el</strong>acion ya que no proporciona, <strong>de</strong> forma<br />

directa, informacion economica, a<strong>de</strong>mas <strong>de</strong> que no altera las c<strong>en</strong>trales acopladas respecto a la<br />

Fase 2.


120 Solucion <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana


Cap³tulo 5<br />

Solucion d<strong>el</strong> problema primal<br />

r<strong>el</strong>ajado<br />

5.1 Introduccion<br />

Este cap³tulo se c<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> la resolucion <strong>de</strong> los subproblemas <strong>en</strong> que se <strong>de</strong>scompone <strong>el</strong> problema<br />

primal r<strong>el</strong>ajado (cap³tulo 4). Se divi<strong>de</strong> <strong>en</strong> dos partes. En la primera parte se trata la resolucion<br />

<strong>de</strong> los subproblemas termicos <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> programacion dinamica (apartado 5.2) y <strong>en</strong><br />

la segunda parte, la resolucion <strong>de</strong> los subproblemas hidraulicos (apartado 5.3).<br />

El subproblema asociado a cada c<strong>en</strong>tral termica es <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la plani¯cacion <strong>de</strong> la explota-<br />

cion <strong>de</strong> la misma, at<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do a se~nales economicas, <strong>en</strong> cada subperiodo d<strong>el</strong> horizonte temporal<br />

consi<strong>de</strong>rado. Se emplean tecnicas <strong>de</strong> programacion dinamica para su resolucion. En <strong>el</strong> apartado<br />

5.2.1 se introduc<strong>en</strong> las tecnicas <strong>de</strong> programacion dinamica. En <strong>el</strong> apartado 5.2.2 se <strong>de</strong>scribe<br />

<strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> resolucion empleado para resolver <strong>el</strong> subproblema asociado a cada c<strong>en</strong>tral<br />

termica <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> programacion dinamica. Se pres<strong>en</strong>tan dos tipos <strong>de</strong> <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong><br />

estado y, ligados a <strong>el</strong>los, dos tipos <strong>de</strong> diagramas <strong>de</strong> estados. Con estos dos tipos <strong>de</strong> diagramas<br />

<strong>de</strong> estados se pued<strong>en</strong> <strong>de</strong>¯nir dos procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> resolucion <strong>de</strong> cada subproblema termico<br />

<strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> programacion dinamica. En <strong>el</strong> primero <strong>de</strong> <strong>el</strong>los los costes <strong>de</strong> arranque<br />

<strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong> d<strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong> parada <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral. En <strong>el</strong> segundo, los costes <strong>de</strong> arranque se supon<strong>en</strong><br />

constantes (lo cual es bastante habitual <strong>en</strong> sistemas que, como <strong>el</strong> espa~nol, solo paran las c<strong>en</strong>trales<br />

termicas <strong>en</strong> ¯n <strong>de</strong> semana). En <strong>el</strong> apartado 5.2.3, se hac<strong>en</strong> algunas consi<strong>de</strong>raciones acerca d<strong>el</strong><br />

tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> las restricciones <strong>de</strong> rampa <strong>de</strong> subida y bajada <strong>de</strong> carga <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas.<br />

Para ¯nalizar esta primera parte d<strong>el</strong> cap³tulo, <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 5.2.4, se marcan las difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong><br />

la resolucion <strong>de</strong> los distintos subproblemas termicos que se formulan al aplicar <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> la<br />

r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana a varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermoca <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>. Estos<br />

mod<strong>el</strong>os se pres<strong>en</strong>tan <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 4.3 y se difer<strong>en</strong>cian <strong>en</strong>tre s³ <strong>en</strong> las restricciones <strong>de</strong> carga<br />

121


122 Solucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado<br />

consi<strong>de</strong>radas.<br />

Cada subproblema hidraulico (apartado 5.3) repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la plani¯cacion <strong>de</strong> la pro-<br />

ducion <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales hidraulicas <strong>de</strong> una misma cu<strong>en</strong>ca, at<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do a se~nales economicas, <strong>en</strong><br />

cada subperiodo d<strong>el</strong> periodo <strong>de</strong> estudio. No se ha hecho ningun analisis acerca <strong>de</strong> procedimi<strong>en</strong>-<br />

tos e¯ci<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> resolucion <strong>de</strong> este tipo <strong>de</strong> subproblemas (por quedar fuera <strong>de</strong> los objetivos <strong>de</strong><br />

este trabajo <strong>de</strong> investigacion). Para resolver estos subproblemas se ha empleado <strong>el</strong> optimizador<br />

comercial <strong>de</strong> proposito g<strong>en</strong>eral MINOS 5.4 [90]. MINOS resu<strong>el</strong>ve problemas <strong>de</strong> programacion<br />

lineal y no lineal. No aprovecha la estructura <strong>de</strong> red <strong>de</strong> los subproblemas hidraulicos y por <strong>el</strong>lo la<br />

resolucion <strong>de</strong> tales subproblemas no es muy e¯ci<strong>en</strong>te. Uno <strong>de</strong> las tareas futuras <strong>de</strong> este trabajo<br />

<strong>de</strong> investigacion es la resolucion <strong>de</strong> los subproblemas hidraulicos <strong>mediante</strong> optimizadores comer-<br />

ciales, como CPLEX [133], que aprovech<strong>en</strong> la estructura <strong>de</strong> red que pres<strong>en</strong>tan estos problemas<br />

<strong>de</strong> optimizacion. En <strong>el</strong> apartado 5.3.1 se plantean varios tipos <strong>de</strong> subproblemas hidraulicos<br />

asociados a distintos mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>. Estos mod<strong>el</strong>os se<br />

introdujeron <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 4.3.<br />

5.2 Subproblemas termicos<br />

5.2.1 El metodo <strong>de</strong> la programacion dinamica<br />

Las tecnicas <strong>de</strong> programacion dinamica [14], [27], [103], [10] constituy<strong>en</strong> tecnicas <strong>de</strong> optimizacion<br />

que transforman un problema complejo <strong>en</strong> una secu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> problemas mas simples. Para po<strong>de</strong>r<br />

resolver un problema por programacion dinamica <strong>de</strong>be ser por tanto un problema <strong>de</strong> optimizacion<br />

multi-etapa.<br />

El metodo <strong>de</strong> la programacion dinamica se basa <strong>en</strong> <strong>el</strong> principio <strong>de</strong> optimalidad <strong>de</strong> B<strong>el</strong>lman [10]<br />

que establece que \cualquier <strong>de</strong>cision multi-etapa optima ti<strong>en</strong>e la propiedad <strong>de</strong> que cualquie-<br />

ra que sea la situacion actual (un estado <strong>de</strong> una <strong>de</strong>terminada etapa) d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> esa <strong>de</strong>cision<br />

multi-etapa optima, <strong>el</strong> resto <strong>de</strong> las <strong>de</strong>cisiones futuras ha <strong>de</strong> constituir una <strong>de</strong>cision multi-etapa<br />

optima con respecto a la situacion actual". Este principio permite la resolucion d<strong>el</strong> problema<br />

<strong>de</strong> optimizacion multi-etapa a traves <strong>de</strong> la optimizacion recursiva <strong>de</strong> problemas <strong>de</strong> una etapa.<br />

Las tres caracter³sticas que <strong>de</strong>¯n<strong>en</strong> un problema <strong>de</strong> programacion dinamica son:<br />

² las etapas,<br />

² los estados, y<br />

² la funcion recursiva <strong>de</strong> optimizacion


5.2 Subproblemas termicos 123<br />

La caracter³stica fundam<strong>en</strong>tal d<strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> la programacion dinamica es la estructuracion d<strong>el</strong><br />

problema a resolver <strong>en</strong> multiples etapas que se resu<strong>el</strong>v<strong>en</strong> <strong>de</strong> forma secu<strong>en</strong>cial. En cada etapa<br />

se resu<strong>el</strong>v<strong>en</strong> unos problemas <strong>de</strong> optimizacion que ayudan a la <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> los problemas <strong>de</strong><br />

optimizacion <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te etapa.<br />

Asociado a cada etapa d<strong>el</strong> problema se <strong>de</strong>¯n<strong>en</strong> los estados d<strong>el</strong> proceso. Los estados re°ejan la<br />

informacion necesaria para po<strong>de</strong>r t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta todas las consecu<strong>en</strong>cias que la <strong>de</strong>cision actual<br />

(paso <strong>de</strong> un estado <strong>de</strong> la etapa actual a otro estado <strong>en</strong> otra etapa posterior) pue<strong>de</strong> t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> las<br />

etapas sigui<strong>en</strong>tes. La <strong>de</strong>terminacion <strong>de</strong> los estados a <strong>de</strong>¯nir <strong>en</strong> <strong>el</strong> problema es la tarea mas dif³cil<br />

d<strong>el</strong> dise~no <strong>de</strong> un algoritmo <strong>de</strong> programacion dinamica. La <strong>el</strong>eccion <strong>de</strong> los estados <strong>de</strong>be hacerse<br />

<strong>de</strong> forma que se t<strong>en</strong>ga <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta lo sigui<strong>en</strong>te:<br />

i) <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> estados <strong>de</strong>be cont<strong>en</strong>er su¯ci<strong>en</strong>te informacion como para po<strong>de</strong>r tomar <strong>de</strong>ci-<br />

siones futuras sin t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta la forma <strong>de</strong> llegar al estado actual; y<br />

ii) <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> estados <strong>de</strong>be ser peque~no ya que la carga computacional aum<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> forma<br />

expon<strong>en</strong>cial con <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> estados.<br />

Este ultimo aspecto es <strong>el</strong> que limita <strong>el</strong> campo <strong>de</strong> utilizacion <strong>de</strong> los metodos <strong>de</strong> programacion<br />

dinamica.<br />

La tercera caracter³stica g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> los metodos <strong>de</strong> programacion dinamica es la <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> una<br />

funcion recursiva <strong>de</strong> optimizacion que permita la resolucion <strong>de</strong> un problema <strong>de</strong> optimizacion <strong>de</strong><br />

N etapas a traves <strong>de</strong> la resolucion, <strong>en</strong> cada paso d<strong>el</strong> algoritmo, <strong>de</strong> un problema <strong>de</strong> optimizacion<br />

<strong>de</strong> una sola etapa, hasta <strong>en</strong>contrar un recorrido optimo <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la etapa 1 hasta la etapa N.<br />

Este procedimi<strong>en</strong>to se pue<strong>de</strong> basar <strong>en</strong> una recursion hacia atras (don<strong>de</strong> la primera etapa que se<br />

resu<strong>el</strong>ve es la ultima etapa d<strong>el</strong> problema) o <strong>en</strong> una recursion hacia ad<strong>el</strong>ante (don<strong>de</strong> la primera<br />

etapa que se resu<strong>el</strong>ve es la primera etapa d<strong>el</strong> problema).<br />

En cada estado <strong>de</strong> cada etapa se resu<strong>el</strong>ve un problema <strong>de</strong> optimizacion que consiste <strong>en</strong> <strong>de</strong>terminar<br />

la mejor forma <strong>de</strong> llegar a ese estado <strong>de</strong> esa etapa. La funcion objetivo <strong>de</strong> este problema es la<br />

funcion recursiva <strong>de</strong> optimizacion asociada al estado <strong>de</strong> la etapa consi<strong>de</strong>rado. La solucion <strong>de</strong><br />

este problema <strong>de</strong> optimizacion ayuda a la resolucion <strong>de</strong> los problemas <strong>de</strong> optimizacion que se<br />

pued<strong>en</strong> plantear <strong>en</strong> las etapas sigui<strong>en</strong>tes analizadas.<br />

La programacion dinamica con recursion hacia ad<strong>el</strong>ante consiste <strong>en</strong> <strong>de</strong>terminar, para cada estado<br />

<strong>de</strong> cada etapa, la mejor manera <strong>de</strong> llegar a la situacion actual (<strong>el</strong> estado <strong>de</strong> la etapa consi<strong>de</strong>rado)<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> la etapa inicial; se comi<strong>en</strong>za, por tanto, por la primera etapa y se avanza <strong>en</strong> <strong>el</strong> proceso<br />

<strong>de</strong> resolucion <strong>de</strong> etapa <strong>en</strong> etapa hasta llegar a la ultima etapa. Por otra parte, la programacion<br />

dinamica con recursion hacia atras analiza cual es <strong>el</strong> mejor forma <strong>de</strong> llegar a la ultima etapa


124 Solucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> la situacion actual (<strong>el</strong> estado <strong>de</strong> la etapa consi<strong>de</strong>rado); se comi<strong>en</strong>za <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la ultima etapa<br />

para alcanzar, al ¯nal d<strong>el</strong> proceso, la etapa inicial. En [14] y [27] pued<strong>en</strong> <strong>en</strong>contrarse ejemplos<br />

muy ilustrativos d<strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> la programacion dinamica con recursion hacia ad<strong>el</strong>ante y con<br />

recursion hacia atras<br />

As³, <strong>el</strong> primer paso para resolver un problema <strong>de</strong> optimizacion multi-etapa <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong><br />

programacion dinamica es id<strong>en</strong>ti¯car las etapas, los estados y la funcion recursiva <strong>de</strong> optimiza-<br />

cion. De¯nidos los estados y las etapas, es conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te establecer <strong>el</strong> diagrama <strong>de</strong> estados que<br />

<strong>de</strong>¯na las posibles transiciones <strong>de</strong> unos estados a otros estados <strong>de</strong> etapas posteriores.<br />

El diagrama <strong>de</strong> estados <strong>de</strong> cualquier algoritmo <strong>de</strong> programacion dinamica pres<strong>en</strong>ta nodos y<br />

arcos. Los arcos se~nalan las posibles transiciones <strong>de</strong> unos nodos a otros. Cada nodo se id<strong>en</strong>ti¯ca<br />

con dos coord<strong>en</strong>adas. La primera coord<strong>en</strong>ada (la abscisa) indica la etapa d<strong>el</strong> nodo. La segunda<br />

coord<strong>en</strong>ada (la ord<strong>en</strong>ada) indica <strong>el</strong> estado d<strong>el</strong> nodo. T³picam<strong>en</strong>te los posibles estados <strong>en</strong> los que,<br />

a priori, se pue<strong>de</strong> <strong>en</strong>contrar <strong>el</strong> sistema son los mismos <strong>en</strong> todas las etapas. Quiere <strong>el</strong>lo <strong>de</strong>cir que<br />

si <strong>el</strong> problema a resolver consta <strong>de</strong> N etapas y <strong>en</strong> cada etapa <strong>el</strong> sistema se podr³a <strong>en</strong>contrar <strong>en</strong><br />

S estados, <strong>en</strong>tonces <strong>el</strong> numero total <strong>de</strong> nodos d<strong>el</strong> diagrama <strong>de</strong> estados es <strong>de</strong> N £ S.<br />

Dado que <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> la programacion dinamica resu<strong>el</strong>ve una etapa cada vez, lo que pue<strong>de</strong><br />

provocar <strong>el</strong> que <strong>el</strong> problema sea computacionalm<strong>en</strong>te dif³cil, o imposible, <strong>de</strong> resolver no es tanto<br />

<strong>el</strong> aum<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> numero <strong>de</strong> etapas como <strong>el</strong> aum<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> numero <strong>de</strong> estados <strong>en</strong> cada etapa. Por<br />

<strong>el</strong>lo la clave d<strong>el</strong> exito <strong>de</strong> un algoritmo <strong>de</strong> programacion dinamica es la <strong>el</strong>eccion <strong>de</strong> un numero<br />

peque~no <strong>de</strong> valores que repres<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>de</strong> forma a<strong>de</strong>cuada los posibles estados <strong>en</strong> que se pue<strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>contrar <strong>el</strong> sistema <strong>en</strong> cada etapa.<br />

Si <strong>el</strong> estado d<strong>el</strong> sistema se id<strong>en</strong>ti¯ca con una variable discreta, <strong>en</strong>tonces cada posible estado (o<br />

cada nodo d<strong>el</strong> diagrama <strong>de</strong> estados) se id<strong>en</strong>ti¯ca con cada posible valor <strong>de</strong> dicha variable. Si <strong>el</strong><br />

conjunto <strong>de</strong> valores que pue<strong>de</strong> tomar esta variable discreta es su¯ci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te peque~no, <strong>en</strong>tonces<br />

<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> programacion dinamica sera e¯ci<strong>en</strong>te.<br />

Sin embargo, si <strong>el</strong> estado d<strong>el</strong> sistema se id<strong>en</strong>ti¯ca con una variable continua <strong>en</strong>tonces, para aplicar<br />

tecnicas <strong>de</strong> programacion dinamica, hay que discretizar esta variable permiti<strong>en</strong>dole adoptar un<br />

numero ¯nito <strong>de</strong> valores. Si la discretizacion es muy ¯na (con <strong>el</strong> objetivo <strong>de</strong> que <strong>el</strong> error,<br />

cometido al asignar valores discretos a algo que var³a <strong>de</strong> forma continua, sea peque~no), <strong>en</strong>tonces<br />

<strong>el</strong> excesivo numero <strong>de</strong> estados posibles provoca <strong>el</strong> que la carga computacional sea muy <strong>el</strong>evada y<br />

<strong>el</strong> problema irresoluble. Si la discretizacion es muy gruesa <strong>en</strong>tonces <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado se ajusta poco<br />

a la realidad.<br />

Todo esto quiere <strong>de</strong>cir que resulta poco a<strong>de</strong>cuado aplicar tecnicas <strong>de</strong> programacion dinamica<br />

cuando <strong>el</strong> estado se id<strong>en</strong>ti¯ca con variables continuas. Resulta mas apropiado aplicar tecnicas <strong>de</strong>


5.2 Subproblemas termicos 125<br />

programacion dinamica cuando <strong>el</strong> estado se id<strong>en</strong>ti¯ca con variables discretas que pued<strong>en</strong> adoptar<br />

un numero ¯nito, y su¯ci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te peque~no, <strong>de</strong> valores.<br />

5.2.2 Programacion dinamica para la resolucion <strong>de</strong> la programacion horaria<br />

<strong>de</strong> cada c<strong>en</strong>tral termica. Descripcion g<strong>en</strong>eral.<br />

Al resolver <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> re-<br />

lajacion lagrangiana, <strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado (cap³tulo 4) se <strong>de</strong>scompone <strong>en</strong> un subproblema<br />

por cada c<strong>en</strong>tral termica y un subproblema por cada cu<strong>en</strong>ca hidraulica. Mediante la resolucion<br />

d<strong>el</strong> subproblema asociado a cada c<strong>en</strong>tral termica <strong>en</strong> cada iteracion d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> resolucion<br />

d<strong>el</strong> problema dual (cap³tulos 4 y 6), se <strong>de</strong>ci<strong>de</strong> la plani¯cacion optima <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral <strong>en</strong> respuesta a<br />

los precios horarios <strong>de</strong> esa iteracion (multiplicadores <strong>de</strong> Lagrange). Cada subproblema termico<br />

(ecuaciones (4.20)-(4.21) y (3.36)-(3.44)) se plantea <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Minimizar tjk ; vjk ; yjk ; zjk ; ~sjk ; x d jx<br />

P Kk=1<br />

sujeto a<br />

h<br />

vjkaj(tjk) + zjkcj + yjkb(xd jk )<br />

i<br />

¡ ¸ T hj(tjk) ¡ ¹ T gj(tjk; vjk) (5.1)<br />

p j vjk · tjk · p j vjk 8j 8k (5.2)<br />

tjk ¡ tjk¡1 · r s j 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (5.3)<br />

tjk¡1 ¡ tjk · r b j 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (5.4)<br />

yj1 ¡ zj1 = vj1 ¡ vj0 8j (5.5)<br />

yjk ¡ zjk = vjk ¡ vjk¡1 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (5.6)<br />

³ ´<br />

~sj0 ¡ T f<br />

j (vj0 ¡ vj1) ¸ 0 8j (5.7)<br />

~sjk¡1 ¡ T f<br />

´<br />

j (vjk¡1 ¡ vjk) ¸ 0 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (5.8)<br />

³<br />

³<br />

³<br />

~sj0 + T p<br />

j<br />

~sjk¡1 + T p<br />

j<br />

´<br />

(vj1 ¡ vj0) ¸ 0 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (5.9)<br />

´<br />

(vjk ¡ vjk¡1) ¸ 0 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (5.10)<br />

La funcion objetivo (ecuacion (5.1)) repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> coste total. El primer sumando repres<strong>en</strong>ta<br />

<strong>el</strong> coste <strong>de</strong> explotacion <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral a lo largo d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado. Los otros<br />

sumandos repres<strong>en</strong>tan <strong>el</strong> ingreso (ya que son negativos) que recibe la c<strong>en</strong>tral por contribuir<br />

al cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> las restricciones d<strong>el</strong> sistema (o restricciones <strong>de</strong> carga). La c<strong>en</strong>tral recibira<br />

b<strong>en</strong>e¯cio economico por su produccion y por <strong>el</strong>lo, alcanzada la converg<strong>en</strong>cia <strong>el</strong> valor <strong>en</strong> <strong>el</strong> optimo<br />

<strong>de</strong> la funcion objetivo sera negativo.<br />

Las ecuaciones (5.2) establec<strong>en</strong> que la pot<strong>en</strong>cia g<strong>en</strong>erada por la c<strong>en</strong>tral <strong>en</strong> los subperiodos <strong>de</strong><br />

acoplami<strong>en</strong>to esta compr<strong>en</strong>dida <strong>en</strong>tre su m³nimo tecnico y su maximo tecnico.


126 Solucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado<br />

Las ecuaciones (5.3) y (5.4) son las restricciones <strong>de</strong> rampas maximas <strong>de</strong> subida y bajada <strong>de</strong><br />

carga <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral.<br />

Las ecuaciones (5.5) y (5.6) establec<strong>en</strong> la logica que liga las <strong>de</strong>cisiones <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to, arranque<br />

y parada <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral.<br />

Las ecuaciones (5.7) y (5.8) son las restricciones <strong>de</strong> tiempo m³nimo <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to y las<br />

ecuaciones (5.9) y (5.10) son las restricciones <strong>de</strong> tiempo m³nimo <strong>de</strong> parada.<br />

No se han consi<strong>de</strong>rado las restricciones que ¯jan la produccion <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> los procesos <strong>de</strong><br />

arranque y parada <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas. Aunque la tecnica <strong>de</strong> programacion dinamica que<br />

se emplea para resolver <strong>el</strong> subproblema asociado a cada c<strong>en</strong>tral termica permite la inclusion <strong>de</strong><br />

este tipo <strong>de</strong> restricciones. Esta tarea ha quedado fuera <strong>de</strong> los objetivos <strong>de</strong> esta tesis.<br />

El problema <strong>de</strong> optimizacion asociado a cada c<strong>en</strong>tral termica (ecuaciones (5.1)-(5.10)) se resu<strong>el</strong>ve<br />

utilizando tecnicas <strong>de</strong> programacion dinamica con recursion hacia ad<strong>el</strong>ante. Resulta conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te<br />

emplear recursion hacia ad<strong>el</strong>ante [129] ya que <strong>en</strong> algunos aspectos d<strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> funciona-<br />

mi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral hace falta t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta la historia pasada <strong>de</strong> la misma. En este tipo <strong>de</strong><br />

situaciones la recursion hacia ad<strong>el</strong>ante es mas apropiada que la recursion hacia atras. Los aspec-<br />

tos d<strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral que requier<strong>en</strong> conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la historia pasada son: los costes<br />

<strong>de</strong> arranque (que <strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong> d<strong>el</strong> tiempo que la c<strong>en</strong>tral haya estado <strong>de</strong>sacoplada), las restricciones<br />

<strong>de</strong> tiempo m³nimo <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to y parada <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral y las restricciones <strong>de</strong> rampa maxima<br />

<strong>de</strong> subida y bajada <strong>de</strong> carga. A<strong>de</strong>mas, otro motivo que lleva a la <strong>el</strong>eccion <strong>de</strong> la recursion hacia<br />

ad<strong>el</strong>ante es que las condiciones iniciales (estado <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral <strong>en</strong> la primera etapa) son conocidas.<br />

As³, <strong>mediante</strong> <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> programacion dinamica se <strong>de</strong>termina la plani¯cacion optima <strong>de</strong> la<br />

explotacion <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral <strong>en</strong> todos los subperiodos d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado, parti<strong>en</strong>do<br />

<strong>de</strong> una situacion inicial conocida al ¯nal d<strong>el</strong> subperiodo anterior al periodo <strong>de</strong> estudio.<br />

El principio <strong>de</strong> optimalidad <strong>de</strong> B<strong>el</strong>lman [10] aplicado a la programacion dinamica con recursion<br />

hacia ad<strong>el</strong>ante (o programacion dinamica hacia ad<strong>el</strong>ante) establece que \una secu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>de</strong>ci-<br />

siones optimas <strong>en</strong> un proceso <strong>de</strong> <strong>de</strong>cision multi-etapa ti<strong>en</strong>e la propiedad <strong>de</strong> que cualquiera que<br />

sea la <strong>de</strong>cision (optima) ¯nal y <strong>el</strong> estado que preceda al estado (optimo) ¯nal, las <strong>de</strong>cisiones<br />

tomadas hasta <strong>en</strong>tonces constituy<strong>en</strong> una secu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones optimas que conduc<strong>en</strong> <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong><br />

estado inicial hasta <strong>el</strong> estado que prece<strong>de</strong> al estado (optimo) ¯nal".<br />

Un algoritmo <strong>de</strong> programacion dinamica hacia ad<strong>el</strong>ante [14], [27], [103] consta <strong>de</strong> dos fases. En<br />

la primera fase se establece la forma optima (<strong>de</strong> <strong>en</strong>tre todas las posibles indicadas <strong>en</strong> <strong>el</strong> diagrama<br />

<strong>de</strong> estados) <strong>de</strong> llegar a cada estado <strong>en</strong> cada etapa. Esta es la fase <strong>de</strong> recursion hacia ad<strong>el</strong>ante.<br />

La segunda fase comi<strong>en</strong>za con la <strong>el</strong>eccion d<strong>el</strong> estado <strong>de</strong> la ultima etapa <strong>de</strong> coste m³nimo y <strong>en</strong> la<br />

\vu<strong>el</strong>ta hacia atras" <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> estado optimo <strong>de</strong> la ultima etapa hasta <strong>el</strong> estado inicial a traves <strong>de</strong>


5.2 Subproblemas termicos 127<br />

las transiciones <strong>de</strong> coste m³nimo establecidas <strong>en</strong> la fase primera. A la segunda fase se le llama<br />

fase <strong>de</strong> recursion hacia <strong>de</strong>tras.<br />

Lo primero que hay que hacer para resolver <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la plani¯cacion optima <strong>de</strong> cada c<strong>en</strong>tral<br />

termica <strong>en</strong> respuesta a se~nales economicas (o subproblema termico) <strong>mediante</strong> un algoritmo <strong>de</strong><br />

programacion dinamica es id<strong>en</strong>ti¯car <strong>en</strong> <strong>el</strong> las etapas y los estados (dibujando <strong>el</strong> diagrama <strong>de</strong><br />

estados) y <strong>de</strong>¯nir la funcion recursiva <strong>de</strong> optimizacion que permita la resolucion <strong>de</strong> este problema<br />

multi-etapa a partir <strong>de</strong> la solucion <strong>de</strong> problemas <strong>de</strong> una etapa.<br />

En este apartado se id<strong>en</strong>ti¯can las etapas, los estados (dibujandose <strong>el</strong> diagrama <strong>de</strong> estados que<br />

indica las posibles transiciones <strong>de</strong> un estado <strong>de</strong> cierta etapa a otro estado <strong>de</strong> una etapa posterior)<br />

y la funcion recursiva <strong>de</strong> optimizacion que permite la resolucion d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la plani¯ca-<br />

cion <strong>de</strong> la explotacion <strong>en</strong> todos los subperiodos d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado (problema<br />

multi-etapa) a partir <strong>de</strong> la solucion <strong>de</strong> problemas asociados a una etapa (o un subperiodo). Se<br />

establec<strong>en</strong> dos tipos <strong>de</strong> <strong>de</strong>¯niciones <strong>de</strong> estado. La primera, y mas g<strong>en</strong>eral, permite <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado<br />

<strong>de</strong> las restricciones <strong>de</strong> tiempo m³nimo <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to y parada <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral y la consi<strong>de</strong>ra-<br />

cion <strong>de</strong> costes <strong>de</strong> arranque <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> la temperatura <strong>de</strong> la cal<strong>de</strong>ra (es <strong>de</strong>cir, d<strong>el</strong> numero<br />

<strong>de</strong> horas que lleva <strong>de</strong>sacoplada la c<strong>en</strong>tral). La segunda <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> estado mod<strong>el</strong>a <strong>de</strong> forma<br />

a<strong>de</strong>cuada las restricciones <strong>de</strong> tiempo m³nimo <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to y parada, sin embargo, los cos-<br />

tes <strong>de</strong> arranque se supon<strong>en</strong> constantes. Cada una <strong>de</strong> estas <strong>de</strong>¯niciones lleva ligado un tipo <strong>de</strong><br />

diagrama <strong>de</strong> estados.<br />

La <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> estado que se ha implantado informaticam<strong>en</strong>te es la que consi<strong>de</strong>ra costes <strong>de</strong><br />

arranque constantes. Es bastante habitual la consi<strong>de</strong>racion <strong>de</strong> costes <strong>de</strong> arranque constantes<br />

sobre todo <strong>en</strong> sistemas, como <strong>el</strong> espa~nol, <strong>en</strong> los que no hay muchos arranques y paradas durante<br />

la semana. En <strong>el</strong> sistema espa~nol, t³picam<strong>en</strong>te, se paran c<strong>en</strong>trales <strong>en</strong> <strong>el</strong> ¯n <strong>de</strong> semana y se<br />

arrancan <strong>el</strong> lunes.<br />

Las dos <strong>de</strong>¯niciones <strong>de</strong> estado consi<strong>de</strong>radas solo permit<strong>en</strong> la consi<strong>de</strong>racion <strong>de</strong> las restricciones<br />

<strong>de</strong> rampas maxima <strong>de</strong> subida y bajada <strong>de</strong> carga <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> forma \miope". La inclusion <strong>de</strong><br />

restricciones que ligu<strong>en</strong> temporalm<strong>en</strong>te variables continuas resulta complejo al emplear tecnicas<br />

<strong>de</strong> programacion dinamica por la necesidad <strong>de</strong> discretizar estas variables, con <strong>el</strong> consigui<strong>en</strong>te<br />

aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la carga computacional. Mas ad<strong>el</strong>ante, <strong>en</strong> este apartado, se introduce la di¯cultad<br />

que pres<strong>en</strong>ta la inclusion <strong>de</strong> las restricciones <strong>de</strong> rampa al emplear tecnicas <strong>de</strong> programacion<br />

dinamica y <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 5.2.3 se hac<strong>en</strong> algunas consi<strong>de</strong>raciones acerca d<strong>el</strong> tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> este<br />

tipo <strong>de</strong> restricciones <strong>en</strong> la literatura.<br />

As³, asociados a las dos <strong>de</strong>¯niciones <strong>de</strong> estados (con sus correspondi<strong>en</strong>tes diagramas <strong>de</strong> estados),<br />

se establec<strong>en</strong> dos tipos <strong>de</strong> algoritmos <strong>de</strong> resolucion <strong>de</strong> cada subproblema termico <strong>mediante</strong>


128 Solucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado<br />

tecnicas <strong>de</strong> programacion dinamica. En ambos, la <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> etapa es la misma. La funcion<br />

recursiva <strong>de</strong> optimizacion establecida se pue<strong>de</strong> aplicar a los dos tipos <strong>de</strong> diagramas <strong>de</strong> estados.<br />

En este apartado, tras la <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> las etapas, los estados y la funcion recursiva <strong>de</strong> opti-<br />

mizacion, se efectua un analisis computacional <strong>de</strong> los dos tipos <strong>de</strong> algoritmos <strong>de</strong> programacion<br />

dinamica asociados a los dos tipos <strong>de</strong> diagramas <strong>de</strong> estado.<br />

Etapas<br />

Al aplicar tecnicas <strong>de</strong> programacion dinamica a la resolucion d<strong>el</strong> subproblema asociado a cada<br />

c<strong>en</strong>tral termica, <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> etapas a consi<strong>de</strong>rar coinci<strong>de</strong> con <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> subperiodos d<strong>el</strong><br />

horizonte temporal analizado. Cada etapa, por tanto, se id<strong>en</strong>ti¯ca con cada subperiodo d<strong>el</strong><br />

horizonte temporal analizado.<br />

Estados<br />

La <strong>el</strong>eccion d<strong>el</strong> conjunto <strong>de</strong> estados es <strong>el</strong> aspecto mas complejo <strong>de</strong> la <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> un algoritmo<br />

<strong>de</strong> programacion dinamica. Se <strong>de</strong>¯ne <strong>el</strong> estado <strong>de</strong> un sistema como la m³nima cantidad <strong>de</strong> infor-<br />

macion sobre la historia d<strong>el</strong> sistema que permite pre<strong>de</strong>cir <strong>el</strong> efecto d<strong>el</strong> pasado <strong>en</strong> <strong>el</strong> futuro. Esto<br />

quiere <strong>de</strong>cir que <strong>el</strong> conjunto <strong>de</strong> estados que se <strong>de</strong>¯nan <strong>en</strong> cada etapa d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> progra-<br />

macion dinamica empleado para resolver cada subproblema termico, <strong>de</strong>be cont<strong>en</strong>er informacion<br />

<strong>de</strong> todos los aspectos d<strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral r<strong>el</strong>acionados con <strong>el</strong> tiempo.<br />

A continuacion se establec<strong>en</strong> dos tipos <strong>de</strong> <strong>de</strong>¯niciones <strong>de</strong> estado. La primera es mas g<strong>en</strong>eral. La<br />

segunda es una simpli¯cacion para <strong>el</strong> caso, por otra parte habitual <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema espa~nol, <strong>de</strong> que<br />

los costes <strong>de</strong> arranque se consi<strong>de</strong>r<strong>en</strong> constantes.<br />

De¯nicion <strong>de</strong> estado 1: costes <strong>de</strong> arranque <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes d<strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong> parada<br />

En <strong>el</strong> subproblema asociado a cada c<strong>en</strong>tral termica (ecuaciones (5.1)-(5.10)) los aspectos r<strong>el</strong>a-<br />

cionados con <strong>el</strong> tiempo son:<br />

² los costes <strong>de</strong> arranque (ecuacion (5.1)) que <strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong> d<strong>el</strong> numero <strong>de</strong> etapas (o subperiodos)<br />

que haya estado <strong>de</strong>sacoplada la c<strong>en</strong>tral y que se discretizan (apartado 3.3.2) <strong>de</strong>bido a la<br />

division d<strong>el</strong> periodo <strong>de</strong> estudio <strong>en</strong> subperiodos,<br />

² las restricciones <strong>de</strong> rampa (ecuaciones (5.3)-(5.4)) que ligan la produccion <strong>en</strong> una etapa<br />

con la produccion <strong>en</strong> la etapa anterior, y<br />

² las restricciones <strong>de</strong> tiempo m³nimo <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to y parada (ecuaciones (5.7)-(5.10))


5.2 Subproblemas termicos 129<br />

que impon<strong>en</strong> <strong>el</strong> numero m³nimo <strong>de</strong> etapas (o subperiodos) que la c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong>be estar aco-<br />

plada, o <strong>de</strong>sacoplada, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la etapa (o subperiodo) <strong>en</strong> que se arranca, o se para.<br />

Esto quiere <strong>de</strong>cir que <strong>el</strong> estado d<strong>el</strong> sistema <strong>de</strong>be cont<strong>en</strong>er informacion sobre:<br />

² El numero <strong>de</strong> horas que la c<strong>en</strong>tral lleva parada si la c<strong>en</strong>tral esta <strong>de</strong>sacoplada (con <strong>el</strong> objetivo<br />

<strong>de</strong> po<strong>de</strong>r t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta las restricciones <strong>de</strong> m³nimo tiempo <strong>de</strong> parada y po<strong>de</strong>r aplicar los<br />

costes <strong>de</strong> arranque a<strong>de</strong>cuados <strong>en</strong> <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to <strong>en</strong> que se <strong>de</strong>cida acoplar la c<strong>en</strong>tral).<br />

² El numero <strong>de</strong> horas que la c<strong>en</strong>tral lleva acoplada si la c<strong>en</strong>tral esta acoplada (con <strong>el</strong> objetivo<br />

<strong>de</strong> po<strong>de</strong>r t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta las restricciones <strong>de</strong> m³nimo tiempo <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to).<br />

² La pot<strong>en</strong>cia producida por la c<strong>en</strong>tral si la c<strong>en</strong>tral esta acoplada (con <strong>el</strong> objetivo <strong>de</strong> po<strong>de</strong>r<br />

t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta las restricciones <strong>de</strong> rampa).<br />

As³, los estados <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to pued<strong>en</strong> repres<strong>en</strong>tarse por una pareja <strong>de</strong> variables don<strong>de</strong> la<br />

primera variable sea discreta e indique <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> subperiodos que la c<strong>en</strong>tral lleva acoplada<br />

y la segunda variable sea continua e indique la pot<strong>en</strong>cia producida, mi<strong>en</strong>tras que los estados <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>sacoplami<strong>en</strong>to pued<strong>en</strong> repres<strong>en</strong>tarse por una unica variable discreta que indique <strong>el</strong> numero <strong>de</strong><br />

subperiodos que lleva la c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong>sacoplada.<br />

Para po<strong>de</strong>r aplicar tecnicas <strong>de</strong> programacion dinamica, a cualquier problema <strong>de</strong> optimizacion, <strong>el</strong><br />

numero <strong>de</strong> estados posibles <strong>en</strong> cada etapa <strong>de</strong>be ser ¯nito. Eso quiere <strong>de</strong>cir que, si <strong>en</strong> la <strong>de</strong>¯nicion<br />

<strong>de</strong> estado intervi<strong>en</strong>e alguna variable continua, <strong>en</strong>tonces dicha variable <strong>de</strong>be discretizarse. Si la<br />

discretizacion es muy gruesa se com<strong>en</strong>t<strong>en</strong> errores <strong>de</strong> mod<strong>el</strong>ado. Si la discretizacion es muy ¯na<br />

aum<strong>en</strong>ta mucho la carga computacional pudi<strong>en</strong>do llegar a ser irresoluble <strong>el</strong> problema. Se pued<strong>en</strong><br />

aplicar heur³sticos (restricciones tun<strong>el</strong>) que limit<strong>en</strong> <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> estados a analizar cuando <strong>el</strong><br />

numero <strong>de</strong> posibles estados <strong>en</strong> un algoritmo <strong>de</strong> programacion dinamica sea muy <strong>el</strong>evado. El<br />

inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te <strong>de</strong> estas tecnicas <strong>de</strong> reduccion <strong>de</strong> la carga computacional es que se pier<strong>de</strong> la<br />

garant³a <strong>de</strong> la optimalidad <strong>de</strong> la solucion <strong>en</strong>contrada.<br />

As³, <strong>en</strong> <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> resolucion <strong>de</strong> cada subproblema termico <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> programa-<br />

cion dinamica, para incluir la <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia producida <strong>en</strong> la <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> los estados <strong>de</strong><br />

acoplami<strong>en</strong>to, se <strong>de</strong>be discretizar esta variable. T³picam<strong>en</strong>te los escalones <strong>de</strong> esta discretizacion<br />

se r<strong>el</strong>acionan con la maxima rampa <strong>de</strong> subida y bajada <strong>de</strong> carga <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral [19], [127].<br />

Para evitar la discretizacion <strong>de</strong> la pot<strong>en</strong>cia producida (para incluir las restricciones <strong>de</strong> rampa <strong>en</strong><br />

la <strong>de</strong>¯nicion d<strong>el</strong> estado) se pue<strong>de</strong> no incluir esta variable <strong>en</strong> <strong>el</strong> estado <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral y consi<strong>de</strong>rar<br />

las restricciones <strong>de</strong> rampa <strong>de</strong> forma \miope". Es <strong>de</strong>cir que se ligan las producciones <strong>de</strong> cada<br />

subperiodo con las <strong>de</strong> los subperiodos inmediatam<strong>en</strong>te anterior e inmediatam<strong>en</strong>te posterior pero


130 Solucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado<br />

no se consi<strong>de</strong>ran las restricciones <strong>de</strong> rampa <strong>en</strong> su conjunto, esto es, todos los subperiodos a la<br />

vez.<br />

En la implantacion informatica que se ha llevado a cabo se ha adoptado esta simpli¯cacion<br />

(mod<strong>el</strong>ado <strong>de</strong> las maximas rampas <strong>de</strong> subida y bajada <strong>de</strong> carga <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> forma \miope").<br />

El motivo ha sido la escasa r<strong>el</strong>evancia <strong>de</strong> las restricciones <strong>de</strong> rampa <strong>en</strong> los casos <strong>de</strong> estudio<br />

analizados.<br />

Si se prescin<strong>de</strong> <strong>de</strong> las restricciones <strong>de</strong> rampa <strong>en</strong> la <strong>de</strong>¯nicion d<strong>el</strong> estado, la variable <strong>de</strong> estado<br />

<strong>de</strong>be cont<strong>en</strong>er unicam<strong>en</strong>te informacion acerca d<strong>el</strong> numero <strong>de</strong> horas que la c<strong>en</strong>tral lleva acoplada<br />

o <strong>de</strong>sacoplada (para t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta las restricciones <strong>de</strong> tiempo m³nimo <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to y<br />

parada y los costes <strong>de</strong> arranque).<br />

La variable sjk que repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> estado <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral j <strong>en</strong> la etapa k [132] se <strong>de</strong>¯ne utilizando<br />

una variable auxiliar ~sjk que, si toma un valor positivo indica <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> horas que lleva<br />

acoplada la c<strong>en</strong>tral y, si toma un valor negativo indica <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> horas que lleva <strong>de</strong>sacoplada<br />

la c<strong>en</strong>tral. La variable <strong>de</strong> estado sjk se establece <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

8<br />

><<br />

T<br />

sjk =<br />

>:<br />

f<br />

j si ~sjk ¸ T f<br />

³ j<br />

~sjk si ¡ T p<br />

j + na ´<br />

j ¡ 1<br />

³<br />

¡ T p<br />

j + na ´<br />

³<br />

j ¡ 1 si ~sjk ¸ ¡ T p<br />

j + na ´<br />

j ¡ 1<br />

< ~sjk < T f<br />

j<br />

(5.11)<br />

Segun esta <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> estado, <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> estados a consi<strong>de</strong>rar <strong>en</strong> cada etapa es igual a<br />

T f<br />

j<br />

p<br />

+ Tj + na f<br />

j ¡ 1 don<strong>de</strong> Tj tiempo m³nimo <strong>de</strong> parada (<strong>en</strong> subperiodos) y n a j<br />

es <strong>el</strong> tiempo m³nimo <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to (<strong>en</strong> subperiodos), T p<br />

j<br />

es <strong>el</strong><br />

es <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> costes <strong>de</strong> arranque consi<strong>de</strong>rados.<br />

A<strong>de</strong>mas, <strong>el</strong> estado se id<strong>en</strong>ti¯ca con un numero que si es positivo indica estado <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to<br />

y se es negativo indica estado <strong>de</strong> <strong>de</strong>sacoplami<strong>en</strong>to. El numero total <strong>de</strong> estados <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to<br />

es igual al tiempo m³nimo <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to (<strong>en</strong> subperiodos), T f<br />

j . El numero total <strong>de</strong> estados<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>sacoplami<strong>en</strong>to es igual a T p<br />

j + naj ¡ 1.<br />

Con la ayuda d<strong>el</strong> diagrama <strong>de</strong> estados se establec<strong>en</strong> todas las posibles transiciones <strong>de</strong> unos<br />

estados a otros. Las transiciones se indican <strong>mediante</strong> arcos. Aunque no se indican <strong>de</strong> manera<br />

expl³cita, para mayor claridad <strong>de</strong> las ¯guras, todas las transiciones <strong>en</strong> todos los diagramas <strong>de</strong><br />

estado <strong>de</strong> esta tesis van <strong>de</strong> izquierda a <strong>de</strong>recha, es <strong>de</strong>cir, todas las transiciones son <strong>de</strong>s<strong>de</strong> etapas (o<br />

subperiodos) anteriores a etapas (o subperiodos) posteriores. El mecanismo <strong>de</strong> la programacion<br />

dinamica empleado <strong>en</strong> la resolucion d<strong>el</strong> subproblema asociado a cada c<strong>en</strong>tral termica consiste<br />

<strong>en</strong>, dado <strong>el</strong> diagrama <strong>de</strong> estados <strong>en</strong> <strong>el</strong> que se re°ej<strong>en</strong> todas las posibles transiciones <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la<br />

situcion inicial, <strong>en</strong>contrar <strong>el</strong> camino <strong>de</strong> coste m³nimo <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la situacion inicial hasta <strong>el</strong> ultimo<br />

subperiodo d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado.


5.2 Subproblemas termicos 131<br />

Las posibles transiciones que pued<strong>en</strong> t<strong>en</strong>er lugar <strong>en</strong> <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> una<br />

c<strong>en</strong>tral termica (o <strong>de</strong> otro modo, las posibles <strong>de</strong>cisiones que se pued<strong>en</strong> tomar r<strong>el</strong>ativas al acopla-<br />

mi<strong>en</strong>to o <strong>de</strong>sacoplami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral) y <strong>de</strong> acuerdo con la <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> estado <strong>de</strong> la ecuacion<br />

(5.11) son las sigui<strong>en</strong>tes:<br />

² Paso <strong>de</strong> un estado <strong>de</strong> <strong>de</strong>sacoplami<strong>en</strong>to a otro estado <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to. Esta transicion<br />

ti<strong>en</strong>e lugar cuando se toma la <strong>de</strong>cision <strong>de</strong> arrancar (o acoplar) una c<strong>en</strong>tral que estaba<br />

<strong>de</strong>sacoplada. En esta situacion, las restricciones <strong>de</strong> tiempo m³nimo <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to<br />

obligan a que la c<strong>en</strong>tral permanezca acoplada un numero m³nimo <strong>de</strong> subperiodos igual a<br />

T f<br />

j . Esto quiere <strong>de</strong>cir que si al ¯nal <strong>de</strong> la etapa (o subperiodo) k se <strong>de</strong>ci<strong>de</strong> acoplar la c<strong>en</strong>tral<br />

termica j, <strong>en</strong>tonces, siempre que <strong>el</strong> tiempo m³nimo <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to sea mayor que 1,<br />

no cabe plantearse la <strong>de</strong>cision <strong>de</strong> <strong>de</strong>sacoplar la c<strong>en</strong>tral al ¯nal <strong>de</strong> la etapa (o subperiodo)<br />

k + 1. De otro modo, si se toma la <strong>de</strong>cision <strong>de</strong> arrancar la c<strong>en</strong>tral j al ¯nal <strong>de</strong> la etapa k,<br />

<strong>en</strong>tonces hasta <strong>el</strong> ¯nal <strong>de</strong> la etapa k+T f<br />

j<br />

la c<strong>en</strong>tral ti<strong>en</strong>e que seguir forzosam<strong>en</strong>te acoplada.<br />

Por <strong>el</strong>lo <strong>en</strong> los diagramas <strong>de</strong> estados que aparec<strong>en</strong> <strong>en</strong> este cap³tulo (tanto <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong><br />

que los costes <strong>de</strong> arranque <strong>de</strong>p<strong>en</strong>dan <strong>de</strong> la temperatura <strong>de</strong> la cal<strong>de</strong>ra como <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong><br />

que se supongan constantes), las transiciones <strong>de</strong>s<strong>de</strong> un estado <strong>de</strong> <strong>de</strong>sacoplami<strong>en</strong>to hasta<br />

un estado <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to se efectuan <strong>en</strong>tre etapas que no son consecutivas a no ser<br />

que <strong>el</strong> tiempo m³nimo <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral sea <strong>de</strong> 1 subperiodo (o etapa)<br />

o bi<strong>en</strong>, que la <strong>de</strong>cision <strong>de</strong> arrancar se haya tomado al ¯nal d<strong>el</strong> p<strong>en</strong>ultimo subperiodo<br />

d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado. As³, los arcos que repres<strong>en</strong>tan las transiciones, <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

diagrama <strong>de</strong> estados, <strong>en</strong>tre un estado <strong>de</strong> <strong>de</strong>sacoplami<strong>en</strong>to (<strong>de</strong> cualquier etapa k) a un<br />

estado <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to (<strong>de</strong> una etapa posterior) ti<strong>en</strong><strong>en</strong> una \duracion" <strong>en</strong> subperiodos (o<br />

etapas) igual a T f<br />

j .<br />

Solo <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> que k +T f<br />

j<br />

(<strong>el</strong> subperiodo al que <strong>de</strong>be llegar <strong>el</strong> arco t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>el</strong><br />

tiempo m³nimo <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral) sea mayor que <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> subperiodos<br />

d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado, la \duracion" d<strong>el</strong> arco (<strong>en</strong> subperiodos) sera m<strong>en</strong>or que<br />

T f<br />

j . En este caso, aunque la c<strong>en</strong>tral t<strong>en</strong>ga que seguir acoplada, <strong>el</strong> horizonte temporal ana-<br />

lizado ¯naliza; por tanto hay que analizar los costes hasta llegar al estado <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> la ultima etapa (o subperiodo) al que llega <strong>el</strong> arco consi<strong>de</strong>rado. Este estado <strong>de</strong> aco-<br />

plami<strong>en</strong>to re°eja <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> subperiodos que la c<strong>en</strong>tral lleva acoplada. En este ultimo<br />

caso, la \duracion" d<strong>el</strong> arco que indica la transicion <strong>de</strong> un estado <strong>de</strong> <strong>de</strong>sacoplami<strong>en</strong>to a un<br />

estado <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to sera <strong>de</strong> K ¡ k subperiodos, don<strong>de</strong> K es <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> subperiodos<br />

d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado.<br />

² Paso <strong>de</strong> un estado <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to a otro estado <strong>de</strong> <strong>de</strong>sacoplami<strong>en</strong>to. Esta transicion esta<br />

ligada a la <strong>de</strong>cision <strong>de</strong> parar (o <strong>de</strong>sacoplar) una c<strong>en</strong>tral que estaba acoplada. De forma


132 Solucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado<br />

analoga a lo indicado <strong>en</strong> <strong>el</strong> punto anterior, <strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> las restricciones <strong>de</strong> tiempo<br />

m³nimo <strong>de</strong> parada obliga a que la c<strong>en</strong>tral permanezca <strong>de</strong>sacoplada <strong>en</strong> los sigui<strong>en</strong>tes T p<br />

j<br />

subperiodos. Por <strong>el</strong>lo si al ¯nal <strong>de</strong> la etapa (o subperiodo) k se toma la <strong>de</strong>cision <strong>de</strong> parar<br />

la c<strong>en</strong>tral, <strong>en</strong>tonces hasta <strong>el</strong> ¯nal <strong>de</strong> la etapa (o subperiodo) k + T p<br />

j<br />

no cabe plantearse la<br />

<strong>de</strong>cision <strong>de</strong> volver a acoplar la c<strong>en</strong>tral. Solo <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> que <strong>el</strong> tiempo m³nimo <strong>de</strong> parada<br />

<strong>en</strong> subperiodos T p<br />

j<br />

etapa (o subperiodo) sigui<strong>en</strong>te.<br />

sea 1, existe la posibilidad <strong>de</strong> acoplar <strong>de</strong> nuevo la c<strong>en</strong>tral al ¯nal <strong>de</strong> la<br />

Por <strong>el</strong>lo, <strong>de</strong> forma analoga a lo indicado <strong>en</strong> <strong>el</strong> punto anterior, las transiciones <strong>en</strong>tre un<br />

estado <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to y otro estado <strong>de</strong> <strong>de</strong>sacoplami<strong>en</strong>to solo se efectuan <strong>en</strong>tre etapas (o<br />

subperiodos) consecutivos si <strong>el</strong> tiempo m³nimo <strong>de</strong> parada <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral es <strong>de</strong> un subperiodo,<br />

o bi<strong>en</strong> si la <strong>de</strong>cision <strong>de</strong> parar la c<strong>en</strong>tral se toma al ¯nal d<strong>el</strong> p<strong>en</strong>ultimo subperiodo d<strong>el</strong><br />

horizonte temporal analizado. As³, los arcos que indican las transiciones <strong>de</strong> un estado <strong>de</strong><br />

acoplami<strong>en</strong>to a otro estado <strong>de</strong> <strong>de</strong>sacoplami<strong>en</strong>to ti<strong>en</strong><strong>en</strong> una \duracion" (<strong>en</strong> subperiodos)<br />

igual a T p<br />

j . Unicam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> que k+T p<br />

j<br />

, don<strong>de</strong> k repres<strong>en</strong>ta la etapa (o subperiodo)<br />

al ¯nal d<strong>el</strong> cual se para (o <strong>de</strong>sacopla) la c<strong>en</strong>tral, sea mayor que <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> subperiodos<br />

d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado, la \duracion" d<strong>el</strong> arco sera m<strong>en</strong>or. En este ultimo caso,<br />

la \duracion" d<strong>el</strong> arco sera <strong>de</strong> K ¡ k subperiodos.<br />

² Paso <strong>de</strong> un estado <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> cierta etapa a otro estado <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

la etapa sigui<strong>en</strong>te. La transicion <strong>en</strong> este caso se efectua <strong>en</strong>tre subperiodos (o etapas)<br />

consecutivos. A<strong>de</strong>mas, la c<strong>en</strong>tral ya ha superado <strong>el</strong> tiempo m³nimo <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to.<br />

² Paso <strong>de</strong> un estado <strong>de</strong> <strong>de</strong>sacoplami<strong>en</strong>to a otro estado <strong>de</strong> <strong>de</strong>sacoplami<strong>en</strong>to. La transicion,<br />

<strong>de</strong> nuevo, se efectua <strong>en</strong>tre subperiodos (o etapas) consecutivos. A<strong>de</strong>mas, la c<strong>en</strong>tral ya ha<br />

superado <strong>el</strong> tiempo m³nimo <strong>de</strong> parada.<br />

Las ¯guras 5.1, 5.2, 5.3 y 5.4 muestran varios diagramas <strong>de</strong> estado (que se correspond<strong>en</strong> con<br />

varias situaciones iniciales <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral). Se podr³a haber dibujado un unico diagrama <strong>de</strong> estados<br />

consi<strong>de</strong>rando todas los posibles estados <strong>en</strong> que se pue<strong>de</strong> <strong>en</strong>contrar la c<strong>en</strong>tral <strong>en</strong> <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to<br />

inicial (al ¯nal d<strong>el</strong> subperiodo anterior al periodo estudio). Sin embargo, para mayor claridad<br />

<strong>en</strong> las ¯guras, se ha optado por dibujar varios diagramas <strong>de</strong> estados correspondi<strong>en</strong>tes a distintas<br />

situaciones <strong>de</strong> partida.<br />

Para la c<strong>en</strong>tral consi<strong>de</strong>rada <strong>en</strong> estas ¯guras (5.1, 5.2, 5.3 y 5.4) <strong>el</strong> tiempo m³nimo <strong>de</strong> funciona-<br />

mi<strong>en</strong>to es <strong>de</strong> 2 subperiodos, <strong>el</strong> m³nimo tiempo <strong>de</strong> parada es <strong>de</strong> 3 subperiodos y se consi<strong>de</strong>ran<br />

hasta 3 costes <strong>de</strong> arranque distintos (como consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> la discretizacion <strong>de</strong>scrita <strong>en</strong> <strong>el</strong> apar-<br />

tado 3.3.2). En consecu<strong>en</strong>cia, se distingu<strong>en</strong> (ecuacion (5.11)) 2 estados <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to y 5<br />

estados <strong>de</strong> <strong>de</strong>sacoplami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> cada etapa. Los estados <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> cada etapa k se


5.2 Subproblemas termicos 133<br />

s 0=-4<br />

k=1 k=2 k=3 k=4 k=5 k=6<br />

Figura 5.1: De¯nicion <strong>de</strong> estado 1. Diagrama <strong>de</strong> estados (T f<br />

j<br />

s 0=-1<br />

k=1 k=2 k=3 k=4 k=5 k=6<br />

Figura 5.2: De¯nicion <strong>de</strong> estado 1. Diagrama <strong>de</strong> estados (T f<br />

j<br />

s=2<br />

s=1<br />

s=-1<br />

s=-2<br />

s=-3<br />

s=-4<br />

s=-5<br />

= 2, T p<br />

j = 3, na j = 3 y s0 = ¡4)<br />

s=2<br />

s=1<br />

s=-1<br />

s=-2<br />

s=-3<br />

s=-4<br />

s=-5<br />

= 2, T p<br />

j = 3, na j = 3 y s0 = ¡1)


134 Solucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado<br />

s 0=3<br />

k=1 k=2 k=3 k=4 k=5 k=6<br />

Figura 5.3: De¯nicion <strong>de</strong> estado 1. Diagrama <strong>de</strong> estados (T f<br />

j<br />

s 0=1<br />

k=1 k=2 k=3 k=4 k=5 k=6<br />

Figura 5.4: De¯nicion <strong>de</strong> estado 1. Diagrama <strong>de</strong> estados (T f<br />

j<br />

s=2<br />

s=1<br />

s=-1<br />

s=-2<br />

s=-3<br />

s=-4<br />

s=-5<br />

= 2, T p<br />

j = 3, na j = 3 y s0 = 3)<br />

s=2<br />

s=1<br />

s=-1<br />

s=-2<br />

s=-3<br />

s=-4<br />

s=-5<br />

= 2, T p<br />

j = 3, na j = 3 y s0 = 1)


5.2 Subproblemas termicos 135<br />

id<strong>en</strong>ti¯can con los valores <strong>de</strong> la variable <strong>de</strong> estado sk = 1 y sk = 2, don<strong>de</strong> se ha prescindido<br />

d<strong>el</strong> sub³ndice j, que se emplea <strong>en</strong> la <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> estado <strong>de</strong> cada c<strong>en</strong>tral termica j (ecuacion<br />

(5.11)), ya que cada subproblema termico se id<strong>en</strong>ti¯ca con una unica c<strong>en</strong>tral. Los estados <strong>de</strong> <strong>de</strong>-<br />

sacoplami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> cada etapa k se id<strong>en</strong>ti¯can con los sigui<strong>en</strong>tes valores <strong>de</strong> la variables <strong>de</strong> estado:<br />

sk = ¡1, sk = ¡2, sk = ¡3, sk = ¡4 y sk = ¡5.<br />

En los diagramas <strong>de</strong> estados <strong>de</strong> las ¯guras 5.1, 5.2, 5.3 y 5.4, los nodos sombreados repres<strong>en</strong>tan<br />

estados <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to y los nodos blancos repres<strong>en</strong>tan estados <strong>de</strong> <strong>de</strong>sacoplami<strong>en</strong>to. A cada<br />

nodo se le asigna un par <strong>de</strong> coord<strong>en</strong>adas. La coord<strong>en</strong>ada horizontal indica la etapa (i.e., <strong>el</strong><br />

subperiodo) a la que pert<strong>en</strong>ece <strong>el</strong> estado y la coord<strong>en</strong>ada vertical indica <strong>el</strong> estado (<strong>de</strong>¯nido<br />

segun la ecuacion (5.11)). El estado inicial se id<strong>en</strong>ti¯ca con <strong>el</strong> nodo s0. En los casos <strong>en</strong> que<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to inicial la c<strong>en</strong>tral este acoplada, <strong>el</strong> nodo s0 estara sombreado. Si la c<strong>en</strong>tral esta<br />

inicialm<strong>en</strong>te <strong>de</strong>sacoplada <strong>el</strong> estado inicial se repres<strong>en</strong>ta <strong>mediante</strong> un nodo blanco.<br />

En la ¯gura 5.1 la c<strong>en</strong>tral esta inicialm<strong>en</strong>te <strong>de</strong>sacoplada y lleva <strong>en</strong> ese estado un tiempo superior<br />

al m³nimo tiempo <strong>de</strong> parada (4 subperiodos).<br />

En la ¯gura 5.2 la c<strong>en</strong>tral esta inicialm<strong>en</strong>te <strong>de</strong>sacoplada y lleva <strong>en</strong> ese estado un tiempo inferior<br />

al m³nimo tiempo <strong>de</strong> parada (1 subperiodos)<br />

En la ¯gura 5.3 la c<strong>en</strong>tral esta inicialm<strong>en</strong>te acoplada y lleva <strong>en</strong> ese estado un tiempo superior<br />

al m³nimo tiempo <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to (3 subperiodos).<br />

En la ¯gura 5.4 la c<strong>en</strong>tral esta inicialm<strong>en</strong>te acoplada y lleva <strong>en</strong> ese estado un tiempo inferior al<br />

m³nimo tiempo <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to (1 subperiodo).<br />

En estas ¯guras pue<strong>de</strong> observarse que los arcos que indican las transiciones <strong>de</strong> un estado <strong>de</strong><br />

acoplami<strong>en</strong>to a un estado <strong>de</strong> <strong>de</strong>sacoplami<strong>en</strong>to ti<strong>en</strong><strong>en</strong> una \duracion" (<strong>en</strong> subperiodos) igual a<br />

T p<br />

j<br />

(si<strong>en</strong>do T p<br />

j<br />

<strong>el</strong> tiempo, <strong>en</strong> subperiodos, m³nimo <strong>de</strong> parada <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral), a no ser que <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />

que se toma la <strong>de</strong>cision <strong>de</strong> <strong>de</strong>sacoplar la c<strong>en</strong>tral hasta que ¯naliza <strong>el</strong> periodo <strong>de</strong> estudio haya<br />

transcurrido un numero <strong>de</strong> subperiodos m<strong>en</strong>or que T p<br />

j . De forma analoga, los arcos que indican<br />

transiciones <strong>de</strong> un estado <strong>de</strong> <strong>de</strong>sacoplami<strong>en</strong>to a un estado <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to ti<strong>en</strong><strong>en</strong> una \duracion"<br />

(<strong>en</strong> subperiodos) igual aT f<br />

j<br />

(si<strong>en</strong>do T f<br />

j<br />

<strong>el</strong> tiempo, <strong>en</strong> subperiodos, m³nimo <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

la c<strong>en</strong>tral), a no ser que <strong>de</strong>s<strong>de</strong> que se toma la <strong>de</strong>cision <strong>de</strong> acoplar la c<strong>en</strong>tral hasta que ¯naliza<br />

<strong>el</strong> periodo <strong>de</strong> estudio haya transcurrido un numero <strong>de</strong> subperiodos m<strong>en</strong>or que T p<br />

j . Por tanto los<br />

arcos ligan estados <strong>de</strong> etapas consecutivas solo cuando:<br />

² se ha superado <strong>el</strong> m³nimo tiempo <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to y se manti<strong>en</strong>e la c<strong>en</strong>tral acoplada;<br />

² se ha superado <strong>el</strong> m³nimo tiempo <strong>de</strong> parada y se manti<strong>en</strong>e la c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong>sacoplada; o bi<strong>en</strong>


136 Solucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado<br />

² se <strong>de</strong>ci<strong>de</strong> acoplar una c<strong>en</strong>tral que estaba <strong>de</strong>sacoplada o <strong>de</strong>sacoplar una c<strong>en</strong>tral que estaba<br />

acoplada al ¯nal d<strong>el</strong> p<strong>en</strong>ultimo subperiodo.<br />

A continuacion se simpli¯ca esta <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> estado (ecuacion (5.11)) para <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> que los<br />

costes <strong>de</strong> arranque se supongan constantes.<br />

De¯nicion <strong>de</strong> estado 2: costes <strong>de</strong> arranque constantes<br />

En <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> que los costes <strong>de</strong> arranque se supongan constantes, la <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> estado se<br />

simpli¯ca. Solo hac<strong>en</strong> falta <strong>de</strong>¯nir, <strong>en</strong> cada etapa (o subperiodo), dos estados: c<strong>en</strong>tral acoplada o<br />

c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong>sacoplada. Si la c<strong>en</strong>tral esta acoplada la variable <strong>de</strong> estado sk (don<strong>de</strong> se ha prescindido<br />

d<strong>el</strong> sub³ndice j que hace refer<strong>en</strong>cia a la c<strong>en</strong>tral termica ya que cada subproblema termico se re¯ere<br />

a una unica c<strong>en</strong>tral) toma <strong>el</strong> valor 1 y si la c<strong>en</strong>tral esta <strong>de</strong>sacoplada la variable <strong>de</strong> estado toma<br />

<strong>el</strong> valor 0.<br />

Las restricciones <strong>de</strong> tiempo m³nimo <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to y parada se re°ejan facilm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

diagrama <strong>de</strong> estados <strong>de</strong> la misma forma que se ha hecho con la anterior <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> estado<br />

(estado 1, pagina 128). De nuevo las transiciones posibles <strong>en</strong>tre estados <strong>de</strong> distintas etapas son:<br />

² Paso <strong>de</strong> un estado <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to a un estado <strong>de</strong> <strong>de</strong>sacoplami<strong>en</strong>to. El arco que se<br />

id<strong>en</strong>ti¯ca con esta transicion ti<strong>en</strong>e una \duracion" (<strong>en</strong> subperiodos) igual a T p<br />

j , a no ser<br />

que <strong>el</strong> subperiodo <strong>en</strong> <strong>el</strong> que <strong>de</strong> nuevo se pueda acoplar la c<strong>en</strong>tral (por haber transcurrido<br />

ya <strong>el</strong> tiempo m³nimo <strong>de</strong> parada) sea posterior al ultimo subperiodo d<strong>el</strong> horizonte temporal<br />

analizado. En este ultimo caso, la \duracion" (<strong>en</strong> subperiodos) d<strong>el</strong> arco es K ¡ k don<strong>de</strong><br />

K es <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> subperiodos d<strong>el</strong> periodo <strong>de</strong> estudio y k es <strong>el</strong> subperiodo <strong>en</strong> <strong>el</strong> que se<br />

para (o <strong>de</strong>sacopla) la c<strong>en</strong>tral.<br />

² Paso <strong>de</strong> un estado <strong>de</strong> <strong>de</strong>sacoplami<strong>en</strong>to a un estado <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to. El arco que se<br />

id<strong>en</strong>ti¯ca con esta transicion ti<strong>en</strong>e una \duracion" (<strong>en</strong> subperiodos) igual a T f<br />

j , a no ser<br />

que <strong>el</strong> subperiodo <strong>en</strong> <strong>el</strong> que <strong>de</strong> nuevo se pueda <strong>de</strong>sacoplar la c<strong>en</strong>tral (por haber transcurrido<br />

ya <strong>el</strong> tiempo m³nimo <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to) sea posterior al ultimo subperiodo d<strong>el</strong> horizonte<br />

temporal analizado. En este ultimo caso, la \duracion" (<strong>en</strong> subperiodos) d<strong>el</strong> arco es K ¡k.<br />

² Paso <strong>de</strong> un estado <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> cierta etapa a otro estado <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

la etapa sigui<strong>en</strong>te. La transicion <strong>en</strong> este caso se efectua <strong>en</strong>tre subperiodos (o etapas)<br />

consecutivos. A<strong>de</strong>mas, la c<strong>en</strong>tral ya ha superado <strong>el</strong> tiempo m³nimo <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to.<br />

² Paso <strong>de</strong> un estado <strong>de</strong> <strong>de</strong>sacoplami<strong>en</strong>to a otro estado <strong>de</strong> <strong>de</strong>sacoplami<strong>en</strong>to. La transicion,<br />

<strong>de</strong> nuevo, se efectua <strong>en</strong>tre subperiodos (o etapas) consecutivos. A<strong>de</strong>mas, la c<strong>en</strong>tral ya ha<br />

superado <strong>el</strong> tiempo m³nimo <strong>de</strong> parada.


5.2 Subproblemas termicos 137<br />

s 0=-4<br />

k=1 k=2 k=3 k=4 k=5 k=6<br />

Figura 5.5: De¯nicion <strong>de</strong> estado 2. Diagrama <strong>de</strong> estados (T f<br />

j<br />

s 0=-1<br />

k=1 k=2 k=3 k=4 k=5 k=6<br />

Figura 5.6: De¯nicion <strong>de</strong> estado 2. Diagrama <strong>de</strong> estados (T f<br />

j<br />

s=1<br />

s=0<br />

= 2, T p<br />

j = 3 y s0 = ¡4)<br />

s=1<br />

s=0<br />

= 2, T p<br />

j = 3 y s0 = ¡1)<br />

Las ¯guras 5.5, 5.6, 5.7 y 5.8 muestran diagramas <strong>de</strong> estados, correspondi<strong>en</strong>tes a esta <strong>de</strong>¯ni-<br />

cion <strong>de</strong> estado, para varias situaciones iniciales <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral. Para cada etapa k, <strong>el</strong> estado <strong>de</strong><br />

acoplami<strong>en</strong>to, sk = 1, se repres<strong>en</strong>ta <strong>mediante</strong> un nodo sombreado y <strong>el</strong> estado <strong>de</strong> <strong>de</strong>sacopla-<br />

mi<strong>en</strong>to, sk = 0, <strong>mediante</strong> un nodo blanco. De igual forma, si <strong>el</strong> nodo que repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> estado<br />

inicial es blanco, <strong>en</strong>tonces la c<strong>en</strong>tral esta inicialm<strong>en</strong>te acoplada. Si es sombreado, la c<strong>en</strong>tral esta<br />

inicialm<strong>en</strong>te acoplada.<br />

El tiempo m³nimo <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral a la que hac<strong>en</strong> refer<strong>en</strong>cia las ¯guras 5.5, 5.6,<br />

5.7 y 5.8 es <strong>de</strong> 2 subperiodos y <strong>el</strong> tiempo m³nimo <strong>de</strong> parada es <strong>de</strong> 3 subperiodos. Como ya se<br />

ha indicado los costes <strong>de</strong> arranque son constantes.<br />

En la ¯gura 5.5 la c<strong>en</strong>tral esta inicialm<strong>en</strong>te <strong>de</strong>sacoplada y lleva <strong>en</strong> ese estado un tiempo superior<br />

s 0=3<br />

k=1 k=2 k=3 k=4 k=5 k=6<br />

Figura 5.7: De¯nicion <strong>de</strong> estado 2. Diagrama <strong>de</strong> estados (T f<br />

j<br />

s=1<br />

s=0<br />

= 2, T p<br />

j = 3 y s0 = 3)


138 Solucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado<br />

s 0=1<br />

k=1 k=2 k=3 k=4 k=5 k=6<br />

Figura 5.8: De¯nicion <strong>de</strong> estado 2. Diagrama <strong>de</strong> estados (T f<br />

j<br />

al m³nimo tiempo <strong>de</strong> parada (4 subperiodos).<br />

s=1<br />

s=0<br />

= 2, T p<br />

j = 3 y s0 = 1)<br />

En la ¯gura 5.6 la c<strong>en</strong>tral esta inicialm<strong>en</strong>te <strong>de</strong>sacoplada y lleva <strong>en</strong> ese estado un tiempo inferior<br />

al m³nimo tiempo <strong>de</strong> parada (1 subperiodo).<br />

En la ¯gura 5.7 la c<strong>en</strong>tral esta inicialm<strong>en</strong>te acoplada y lleva <strong>en</strong> ese estado un tiempo superior<br />

al m³nimo tiempo <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to (3 subperiodos).<br />

En la ¯gura 5.8 la c<strong>en</strong>tral esta inicialm<strong>en</strong>te acoplada y lleva <strong>en</strong> ese estado un tiempo inferior al<br />

m³nimo tiempo <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to (1 subperiodo).<br />

De nuevo, igual que para la <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> estado utilizada <strong>en</strong> las ¯guras 5.1, 5.2, 5.3 y 5.4, pue<strong>de</strong><br />

observarse <strong>en</strong> las ¯guras 5.5, 5.6, 5.7 y 5.8 que los arcos que indican las transiciones <strong>de</strong> un estado<br />

<strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to a un estado <strong>de</strong> <strong>de</strong>sacoplami<strong>en</strong>to ti<strong>en</strong><strong>en</strong> una \duracion" (<strong>en</strong> subperiodos) igual<br />

a T p<br />

j<br />

(si<strong>en</strong>do T p<br />

j<br />

<strong>el</strong> tiempo, <strong>en</strong> subperiodos, m³nimo <strong>de</strong> parada <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral), a no ser que <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />

que se toma la <strong>de</strong>cision <strong>de</strong> <strong>de</strong>sacoplar la c<strong>en</strong>tral hasta que ¯naliza <strong>el</strong> periodo <strong>de</strong> estudio haya<br />

transcurrido un numero <strong>de</strong> subperiodos m<strong>en</strong>or que T p<br />

j . De forma analoga, los arcos que indican<br />

transiciones <strong>de</strong> un estado <strong>de</strong> <strong>de</strong>sacoplami<strong>en</strong>to a un estado <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to ti<strong>en</strong><strong>en</strong> una \duracion"<br />

(<strong>en</strong> subperiodos) igual a T f<br />

j<br />

(si<strong>en</strong>do T f<br />

j<br />

<strong>el</strong> tiempo, <strong>en</strong> subperiodos, m³nimo <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral), a no ser que <strong>de</strong>s<strong>de</strong> que se toma la <strong>de</strong>cision <strong>de</strong> acoplar la c<strong>en</strong>tral hasta que ¯naliza<br />

<strong>el</strong> periodo <strong>de</strong> estudio haya transcurrido un numero <strong>de</strong> subperiodos m<strong>en</strong>or que T p<br />

j . Por tanto los<br />

arcos ligan estados <strong>de</strong> etapas consecutivas solo cuando:<br />

² se ha superado <strong>el</strong> m³nimo tiempo <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to y se manti<strong>en</strong>e la c<strong>en</strong>tral acoplada;<br />

² se ha superado <strong>el</strong> m³nimo tiempo <strong>de</strong> parada y se manti<strong>en</strong>e la c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong>sacoplada; o bi<strong>en</strong><br />

² se <strong>de</strong>ci<strong>de</strong> acoplar una c<strong>en</strong>tral que estaba <strong>de</strong>sacoplada o <strong>de</strong>sacoplar una c<strong>en</strong>tral que estaba<br />

acoplada al ¯nal d<strong>el</strong> p<strong>en</strong>ultimo subperiodo.


5.2 Subproblemas termicos 139<br />

Funcion recursiva <strong>de</strong> optimizacion<br />

Como ya se ha indicado, la resolucion <strong>de</strong> un problema <strong>de</strong> optimizacion multietapa <strong>mediante</strong><br />

programacion dinamica con recursion hacia ad<strong>el</strong>ante consta <strong>de</strong> dos fases. En la primera fase<br />

(fase <strong>de</strong> recursion hacia ad<strong>el</strong>ante), parti<strong>en</strong>do <strong>de</strong> la etapa inicial, se analiza la mejor forma <strong>de</strong><br />

llegar a cada estado <strong>de</strong> cada etapa. Los estados posibles a los que se pue<strong>de</strong> llegar, conocida la<br />

situacion inicial, se indican <strong>en</strong> <strong>el</strong> diagrama <strong>de</strong> estados. As³, <strong>en</strong> cada estado posible i <strong>de</strong> cada<br />

etapa k hay que resolver un problema <strong>de</strong> optimizacion que <strong>de</strong>termine <strong>el</strong> camino optimo <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la<br />

etapa inicial hasta <strong>el</strong> estado i <strong>de</strong> la etapa actual k. La funcion objetivo <strong>de</strong> este problema es la<br />

funcion recursiva <strong>de</strong> optimizacion. Una vez alcanzados los estados posibles <strong>de</strong> la ultima etapa, y<br />

resu<strong>el</strong>tos los problemas <strong>de</strong> optimizacion que <strong>de</strong>termin<strong>en</strong> la mejor forma <strong>de</strong> llegar a <strong>el</strong>los, comi<strong>en</strong>za<br />

la fase <strong>de</strong> recursion hacia atras. La fase <strong>de</strong> recursion hacia atras, comi<strong>en</strong>za con la <strong>el</strong>eccion d<strong>el</strong><br />

estado <strong>de</strong> la ultima etapa cuyo coste, evaluado a traves d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> optimizacion asociado al<br />

estado, sea m<strong>en</strong>or. Una vez <strong>el</strong>egido <strong>el</strong> estado <strong>de</strong> la ultima etapa <strong>de</strong> m<strong>en</strong>or coste, y utilizando la<br />

informacion obt<strong>en</strong>ida <strong>en</strong> la fase <strong>de</strong> recursion hacia ad<strong>el</strong>ante (mejor forma <strong>de</strong> llegar <strong>de</strong>s<strong>de</strong> etapas<br />

previas a cada estado <strong>de</strong> cada etapa), se <strong>de</strong>termina <strong>el</strong> camino optimo <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la situacion inicial<br />

hasta este estado ¯nal.<br />

La funcion recursiva <strong>de</strong> optimizacion <strong>de</strong>¯ne <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> optimizacion a resolver, <strong>en</strong> la fase<br />

<strong>de</strong> recursion hacia ad<strong>el</strong>ante d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> programacion dinamica, <strong>en</strong> cada estado i <strong>de</strong> cada<br />

etapa k. Se <strong>de</strong>¯ne <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

don<strong>de</strong>:<br />

®(k; i) = Min flgff (k; i) + t(h; l; k; i) + ®(h; l)g (5.12)<br />

®(k; i) es <strong>el</strong> coste m³nimo para llegar al estado i <strong>en</strong> la etapa k;<br />

f(k; i) es <strong>el</strong> coste asociado al estado i <strong>en</strong> la etapa k;<br />

t(h; l; k; i) es <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> transicion <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> estado l <strong>en</strong> la etapa h hasta <strong>el</strong> estado i <strong>en</strong> la<br />

etapa k (don<strong>de</strong> la etapa h repres<strong>en</strong>ta un subperiodo <strong>de</strong> tiempo anterior a la etapa k);<br />

flg es <strong>el</strong> conjunto <strong>de</strong> estados asociado a la etapa h.<br />

Por tanto, ®(k; i) repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> coste m³nimo para llegar al estado i <strong>de</strong> la etapa (o subperiodo)<br />

k <strong>de</strong>s<strong>de</strong> cualquier estado l <strong>de</strong> etapas (o subperiodos) anteriores h < k. Notese que, como <strong>en</strong> las<br />

dos <strong>de</strong>¯niciones <strong>de</strong> estado consi<strong>de</strong>radas las transiciones no ti<strong>en</strong><strong>en</strong> por que realizarse <strong>en</strong>tre etapas<br />

consecutivas, la etapa h no es necesariam<strong>en</strong>te la etapa inmediatam<strong>en</strong>te anterior a la etapa k.


140 Solucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado<br />

A continuacion se <strong>de</strong>talla la forma <strong>de</strong> calcular los costes que intervi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> la funcion recursiva<br />

<strong>de</strong> optimizacion. La <strong>de</strong>scripcion es valida para las dos <strong>de</strong>¯niciones <strong>de</strong> estado consi<strong>de</strong>radas:<br />

<strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> estado 1 (ecuacion (5.11)) asociada a los diagramas <strong>de</strong> estados <strong>de</strong> las ¯guras 5.1,<br />

5.2, 5.3 y 5.4 (costes <strong>de</strong> arranque <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes d<strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong> parada <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral, paginas 128<br />

y sigui<strong>en</strong>tes), y <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> estado 2 asociada a los diagramas <strong>de</strong> estados <strong>de</strong> las ¯guras 5.5, 5.6,<br />

5.7 y 5.8 (costes <strong>de</strong> arranque constantes, paginas 136 y sigui<strong>en</strong>tes).<br />

Recuer<strong>de</strong>se que para la <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> estado 1, los estados <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to se id<strong>en</strong>ti¯can con<br />

numeros <strong>en</strong>teros positivos y los estados <strong>de</strong> <strong>de</strong>sacoplami<strong>en</strong>to con numeros <strong>en</strong>teros negativos,<br />

mi<strong>en</strong>tras que para la <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> estado 2 los estados <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to se i<strong>de</strong>ti¯can con <strong>el</strong><br />

numero <strong>en</strong>tero 1 y los estados <strong>de</strong> <strong>de</strong>sacoplami<strong>en</strong>to con <strong>el</strong> numero <strong>en</strong>tero 0. As³, <strong>de</strong> forma<br />

g<strong>en</strong>eral y cuando se haga refer<strong>en</strong>cia a las dos <strong>de</strong>¯niciones <strong>de</strong> estado consi<strong>de</strong>radas, los estados <strong>de</strong><br />

acoplami<strong>en</strong>to se id<strong>en</strong>ti¯can con numeros <strong>en</strong>teros positivos, i > 0 (don<strong>de</strong> i repres<strong>en</strong>ta un estado)<br />

y los estados <strong>de</strong> <strong>de</strong>sacoplami<strong>en</strong>to con numeros <strong>en</strong>teros negativos o nulos, i · 0.<br />

Coste <strong>de</strong> transicion t(h; l; k; i)<br />

El coste <strong>de</strong> transicion <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> estado l <strong>en</strong> la etapa h hasta <strong>el</strong> estado i <strong>en</strong> la etapa k, t(h; l; k; i),<br />

se calcula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

² Si se pasa <strong>de</strong> un estado <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to (l > 0) a otro estado <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to (i > 0),<br />

<strong>en</strong>tonces <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> transicion es nulo. Este tipo <strong>de</strong> transiciones ocurre <strong>en</strong>tre etapas conse-<br />

cutivas, es <strong>de</strong>cir que <strong>en</strong> la etapa h ya se ha superado <strong>el</strong> tiempo m³nimo <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to.<br />

² Si se pasa <strong>de</strong> un estado <strong>de</strong> <strong>de</strong>sacoplami<strong>en</strong>to (l · 0) a otro estado <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to (i > 0),<br />

<strong>en</strong>tonces <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> transicion es igual al coste <strong>de</strong> arranque (que <strong>en</strong> la <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> estado<br />

1 <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> d<strong>el</strong> estado l <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral <strong>en</strong> la etapa h) mas <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> produccion <strong>de</strong> los estados<br />

intermedios <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to, si los hubiera. Los estados intermedios <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to son<br />

estados <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to obligatorio, es <strong>de</strong>cir estados <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> los que no cabe<br />

plantearse <strong>de</strong>sacoplar la c<strong>en</strong>tral porque se incumplir³an restricciones <strong>de</strong> tiempo m³nimo<br />

<strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to. Se trata por tanto, <strong>de</strong> estados que no son inicio ni ¯n <strong>de</strong> arco d<strong>el</strong><br />

diagrama <strong>de</strong> estados. El coste <strong>de</strong> produccion <strong>de</strong> los estados intermedios es la suma <strong>de</strong> los<br />

costes <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> estado h + 1 hasta <strong>el</strong> estado k ¡ 1, don<strong>de</strong> k ¡ 1 ¡ h · T f<br />

j<br />

¡ 1 (si<strong>en</strong>do T f<br />

j <strong>el</strong><br />

tiempo m³nimo <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to, <strong>en</strong> subperiodos o etapas, <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral j consi<strong>de</strong>rada).<br />

La forma <strong>de</strong> calcular <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> produccion <strong>de</strong> un estado <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to (i > 0) <strong>en</strong> una<br />

etapa k, f(k; i) se <strong>de</strong>scribe mas ad<strong>el</strong>ante.<br />

² Si se pasa <strong>de</strong> un estado <strong>de</strong> <strong>de</strong>sacoplami<strong>en</strong>to (l · 0) a otro estado <strong>de</strong> <strong>de</strong>sacoplami<strong>en</strong>to<br />

(i · 0), <strong>en</strong>tonces <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> transicion es nulo. Este tipo <strong>de</strong> transiciones se dan <strong>en</strong>tre<br />

etapas consecutivas.


5.2 Subproblemas termicos 141<br />

² Si se pasa <strong>de</strong> un estado <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to (l > 0) a otro estado <strong>de</strong> <strong>de</strong>sacoplami<strong>en</strong>to (i · 0),<br />

<strong>en</strong>tonces <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> transicion es igual al coste <strong>de</strong> parada <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral.<br />

Coste <strong>de</strong> estado f(k; i)<br />

Si la c<strong>en</strong>tral esta <strong>de</strong>sacoplada <strong>en</strong> la etapa k (estado i · 0), <strong>en</strong>tonces <strong>el</strong> coste asociado al estado<br />

i <strong>en</strong> la etapa k es nulo (f(k; i) = 0) ya que no se incurre <strong>en</strong> ningun coste <strong>de</strong> produccion.<br />

Si la c<strong>en</strong>tral esta acoplada <strong>en</strong> la etapa k (estado i > 0), <strong>en</strong>tonces <strong>el</strong> coste asociado al estado i<br />

<strong>en</strong> la etapa k (f(k; i)) es <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> produccion <strong>en</strong> esa etapa. Este coste se calcula resolvi<strong>en</strong>do<br />

<strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te problema <strong>de</strong> optimizacion:<br />

Minimizartjk aj(tjk) ¡ ¸khj(tjk) ¡ ¹kgj(tjk) (5.13)<br />

sujeto a<br />

p j · tjk · p j<br />

tjk ¡ tjk¡1 · r s j<br />

tjk¡1 ¡ tjk · r b j<br />

(5.14)<br />

(5.15)<br />

(5.16)<br />

Notese que este problema <strong>de</strong> optimizacion es <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminacion <strong>de</strong> la pot<strong>en</strong>cia a<br />

producir por la c<strong>en</strong>tral (que esta acoplada) <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> coste <strong>de</strong><br />

produccion aj(tjk) y la remuneracion por dicha produccion ¸khj(tjk) + ¹kgj(tjk). Esto es, se<br />

trata d<strong>el</strong> problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral <strong>en</strong> la etapa (o subperiodo) k. A<strong>de</strong>mas, dada la<br />

forma como se han t<strong>en</strong>ido <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta las restricciones <strong>de</strong> rampa, la produccion <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia esta<br />

limitada por <strong>el</strong> m³nimo y maximo tecnico <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral (es <strong>de</strong>cir, por p j y p j) y por la pot<strong>en</strong>cia<br />

producida <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo anterior, siempre que <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo anterior la c<strong>en</strong>tral estuviera<br />

acoplada, a traves <strong>de</strong> la rampa maxima <strong>de</strong> subida <strong>de</strong> carga r s j<br />

<strong>de</strong> carga r b j .<br />

y <strong>de</strong> la rampa maxima <strong>de</strong> bajada<br />

Este procedimi<strong>en</strong>to trata las restricciones <strong>de</strong> rampa <strong>de</strong> forma \miope" ya que no se ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

cu<strong>en</strong>ta tales restricciones <strong>de</strong> forma global, <strong>en</strong> <strong>el</strong> conjunto <strong>de</strong> subperiodos, sino que simplem<strong>en</strong>te<br />

se ligan los periodos consecutivos. El optimo que se obti<strong>en</strong>e con este tratami<strong>en</strong>to \miope" <strong>de</strong> las<br />

restricciones <strong>de</strong> rampa, no ti<strong>en</strong>e por que coincidir con <strong>el</strong> optimo real que se obt<strong>en</strong>dr³a resolvi<strong>en</strong>do<br />

todos los subperiodos a la vez (es <strong>de</strong>cir con <strong>el</strong> optimo d<strong>el</strong> problema planteado segun las ecuaciones<br />

(5.1)-(5.10)). Sin embargo, se ha escogido este tratami<strong>en</strong>to \miope" <strong>de</strong> las restricciones <strong>de</strong> rampa<br />

porque <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema espa~nol las restricciones <strong>de</strong> rampa maxima <strong>de</strong> subida y bajada <strong>de</strong> carga no<br />

se su<strong>el</strong><strong>en</strong> activar y, <strong>en</strong> consecu<strong>en</strong>cia, los resultados obt<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> los casos <strong>de</strong> estudio analizados<br />

han sido satisfactorios. A<strong>de</strong>mas, la resolucion <strong>de</strong> los subproblemas termicos <strong>mediante</strong> tecnicas<br />

<strong>de</strong> programacion dinamica ha sido un objetivo secundario para este trabajo <strong>de</strong> investigacion.


142 Solucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado<br />

En <strong>el</strong> apartado 5.2.3 se hac<strong>en</strong> algunas consi<strong>de</strong>raciones acerca <strong>de</strong> formas alternativas <strong>de</strong> tratar<br />

las restricciones <strong>de</strong> rampas, evitando <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to \miope".<br />

El problema <strong>de</strong> optimizacion que hay que resolver para calcular <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> los nodos <strong>de</strong> aco-<br />

plami<strong>en</strong>to, o problema <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral <strong>en</strong> cada subperiodo (ecuaciones (5.13)-(5.16))<br />

pue<strong>de</strong> reformularse t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que los costes <strong>de</strong> produccion <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas<br />

g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te se mod<strong>el</strong>an como funciones cuadraticas <strong>de</strong> la pot<strong>en</strong>cia g<strong>en</strong>erada (apartado 3.3.2)<br />

y refundi<strong>en</strong>do las restricciones d<strong>el</strong> problema (ecuaciones (5.14)-(5.16)). As³, <strong>el</strong> problema d<strong>el</strong><br />

<strong>de</strong>spacho <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral <strong>en</strong> una etapa resulta:<br />

Minimizartjk a1j t 2 jk + a2j tjk + a3j ¡ ¸khj(tjk) ¡ ¹kgj(tjk) (5.17)<br />

sujeto a<br />

t ¡ tjk · 0 (5.18)<br />

tjk ¡ t¡ · 0 (5.19)<br />

don<strong>de</strong> a1j, a2j y a3j son los coe¯ci<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> la funcion cuadratica <strong>de</strong> coste <strong>de</strong> produccion y t y t<br />

son los l³mites <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia que se <strong>de</strong>¯n<strong>en</strong> para <strong>el</strong> estado <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to analizado, es <strong>de</strong>cir:<br />

³<br />

t = Max p ; tjk¡1 ¡ r<br />

j b ´<br />

j<br />

³<br />

t = Min pj ; tjk¡1 + r s ´<br />

j<br />

(5.20)<br />

(5.21)<br />

Este problema <strong>de</strong> optimizacion (ecuaciones (5.17)-(5.19)) se pue<strong>de</strong> resolver <strong>de</strong> forma anal³tica<br />

(lo que revierte <strong>en</strong> la e¯ci<strong>en</strong>cia computacional d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> programacion dinamica). En <strong>el</strong><br />

apartado 5.2.4 se indica la forma <strong>de</strong> resolucion <strong>de</strong> los distintos tipos <strong>de</strong> problemas <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho que<br />

se g<strong>en</strong>eran segun los difer<strong>en</strong>tes tipos <strong>de</strong> mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica que se pres<strong>en</strong>taron<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 4.3.<br />

Analisis computacional <strong>de</strong> los subproblemas termicos<br />

En este apartado se hace un analisis computacional <strong>de</strong> los dos metodos <strong>de</strong> programacion dinamica<br />

que se <strong>de</strong>rivan <strong>de</strong> las dos <strong>de</strong>¯niciones <strong>de</strong> estado pres<strong>en</strong>tadas segun la consi<strong>de</strong>racion o no <strong>de</strong> costes<br />

<strong>de</strong> arranque <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes d<strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong> parada, y que llevan asociadas dos tipos <strong>de</strong> diagramas<br />

<strong>de</strong> estados (estado 1, pagina 128, y estado 2, pagina 136).<br />

Sea cual sea la <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> estado, <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> etapas a consi<strong>de</strong>rar <strong>en</strong> la resolucion <strong>de</strong> ca-<br />

da subproblema termico <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> programacion dinamica, es igual al numero <strong>de</strong><br />

subperiodos d<strong>el</strong> periodo <strong>de</strong> estudio, K.


5.2 Subproblemas termicos 143<br />

De¯nicion <strong>de</strong> estado 1<br />

Esta <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> estado se emplea <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> que se quieran mod<strong>el</strong>ar costes <strong>de</strong> arranque<br />

<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes d<strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong> parada <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral. La <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> estado <strong>en</strong> este caso se indica<br />

<strong>en</strong> la ecuacion (5.11)).<br />

Segun esta <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> estado, <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> estados por etapa es igual a T f p<br />

j +Tj +naj ¡1 don<strong>de</strong><br />

T f<br />

j<br />

es <strong>el</strong> tiempo m³nimo <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral <strong>en</strong> subperiodos, T p<br />

j<br />

<strong>de</strong> parada <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral <strong>en</strong> subperiodos y n a j<br />

3.3.2).<br />

es <strong>el</strong> tiempo m³nimo<br />

es <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> arranque consi<strong>de</strong>rados (apartado<br />

El numero total <strong>de</strong> estados <strong>de</strong> los diagramas <strong>de</strong> estados asociados a esta <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> estado es<br />

<strong>de</strong> (T f<br />

j<br />

p<br />

+ Tj + naj ¡ 1) £ K. Hay que hacer notar que, <strong>en</strong> <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> la programacion dinamica<br />

solo hay que analizar aqu<strong>el</strong>los estados, d<strong>el</strong> diagrama <strong>de</strong> estados, a los que llega un arco. Estos<br />

son los estados posibles.<br />

Respecto al numero <strong>de</strong> transiciones posibles <strong>en</strong>tre estados <strong>de</strong> distintas etapas (o subperiodos),<br />

d<strong>el</strong> analisis <strong>de</strong> los diagramas <strong>de</strong> estados asociados a esta <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> estado (¯guras 5.1, 5.2,<br />

5.3 y 5.4) pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>ducirse lo sigui<strong>en</strong>te:<br />

² Para cualquier etapa k <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la primera hasta la p<strong>en</strong>ultima, cada estado pue<strong>de</strong> prov<strong>en</strong>ir<br />

<strong>de</strong> un maximo <strong>de</strong> dos estados.<br />

² En la ultima etapa y para cualquier estado <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to, <strong>el</strong> numero maximo <strong>de</strong> estados<br />

<strong>de</strong> los que se pue<strong>de</strong> prov<strong>en</strong>ir es igual a T f<br />

j<br />

+ 1, don<strong>de</strong> T f<br />

j<br />

<strong>de</strong>¯n<strong>en</strong> <strong>el</strong> m³nimo tiempo <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral termica.<br />

es <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> subperiodos que<br />

² En la ultima etapa y para cualquier estado <strong>de</strong> <strong>de</strong>sacoplami<strong>en</strong>to, <strong>el</strong> numero maximo <strong>de</strong><br />

estados <strong>de</strong> los que se pue<strong>de</strong> prov<strong>en</strong>ir es igual a 2.<br />

De¯nicion <strong>de</strong> estado 2<br />

Esta <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> estado se emplea <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> que los costes <strong>de</strong> arranque se supongan cons-<br />

tantes. Esto es bastante habitual <strong>en</strong> sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica, como <strong>el</strong> espa~nol, <strong>en</strong> que<br />

practicam<strong>en</strong>te todas las paradas <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales se produc<strong>en</strong> <strong>en</strong> ¯n <strong>de</strong> semana y todos los<br />

arranques se produc<strong>en</strong> los lunes.<br />

Si los costes se consi<strong>de</strong>ran constantes, solo se <strong>de</strong>¯n<strong>en</strong> dos estados <strong>en</strong> cada etapa k: c<strong>en</strong>tral<br />

acoplada sk = 1 o c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong>sacoplada sk = 0. Por tanto, y dado que <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> etapas es<br />

igual al numero <strong>de</strong> subperiodos d<strong>el</strong> periodo <strong>de</strong> estudio, K, <strong>el</strong> numero total <strong>de</strong> estados <strong>de</strong> los<br />

diagramas <strong>de</strong> estados asociados a esta <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> estado es igual a 2 £ K.


144 Solucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado<br />

Respecto al numero <strong>de</strong> transiciones posibles <strong>en</strong>tre estados <strong>de</strong> distintas etapas (o subperiodos),<br />

d<strong>el</strong> analisis <strong>de</strong> los diagramas <strong>de</strong> estados asociados a esta <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> estado (¯guras 5.5, 5.6,<br />

5.7 y 5.8) pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>ducirse lo sigui<strong>en</strong>te:<br />

² Des<strong>de</strong> la primera hasta la p<strong>en</strong>ultima etapa, cada estado pue<strong>de</strong> prov<strong>en</strong>ir <strong>de</strong> un maximo <strong>de</strong><br />

dos estados.<br />

² En la ultima etapa y estado <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to, <strong>el</strong> numero maximo <strong>de</strong> estados <strong>de</strong> los que se<br />

pue<strong>de</strong> prov<strong>en</strong>ir es igual a T f<br />

j<br />

+ 1, don<strong>de</strong> T f<br />

j<br />

m³nimo tiempo <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral termica.<br />

es <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> subperiodos que <strong>de</strong>¯n<strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

² En la ultima etapa y estado <strong>de</strong> <strong>de</strong>sacoplami<strong>en</strong>to, <strong>el</strong> numero maximo <strong>de</strong> estados <strong>de</strong> los que<br />

se pue<strong>de</strong> prov<strong>en</strong>ir es igual a T p<br />

j<br />

+ 1, don<strong>de</strong> T p<br />

j<br />

m³nimo tiempo <strong>de</strong> parada <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral termica.<br />

es <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> subperiodos que <strong>de</strong>¯n<strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

Tanto <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> estados como <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> transiciones involucrados <strong>en</strong> cada subproblema<br />

termico es muy reducido. La carga computacional <strong>de</strong> cada algoritmo <strong>de</strong> programacion dinamica<br />

es muy peque~na.<br />

5.2.3 Consi<strong>de</strong>raciones acerca d<strong>el</strong> tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> las restricciones <strong>de</strong> rampa<br />

En los metodos <strong>de</strong> programacion dinamica propuestos para resolver cada subproblema termico<br />

se tratan las restricciones <strong>de</strong> rampas <strong>de</strong> subida y bajada <strong>de</strong> carga <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas<br />

<strong>de</strong> forma \miope". Es <strong>de</strong>cir, se ligan las producciones <strong>de</strong> dos subperiodos consecutivos pero<br />

no se consi<strong>de</strong>ran todos los subperiodos <strong>en</strong> su conjunto. El optimo obt<strong>en</strong>ido al aplicar este<br />

procedimi<strong>en</strong>to \miope" no ti<strong>en</strong>e por que coincidir con <strong>el</strong> optimo real que se consigue al tratar<br />

todos los subperiodos <strong>en</strong> su conjunto. Sin embargo, este ha sido <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to empleado<br />

porque con <strong>el</strong> se han obt<strong>en</strong>ido resultados satisfactorios <strong>en</strong> los casos <strong>de</strong> estudio analizados ya que<br />

las restricciones <strong>de</strong> rampas maximas <strong>de</strong> subida y bajada <strong>de</strong> carga no su<strong>el</strong><strong>en</strong> limitar <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema<br />

espa~nol.<br />

En este apartado se introduc<strong>en</strong> dos procedimi<strong>en</strong>tos para consi<strong>de</strong>rar <strong>de</strong> forma mas precisa las<br />

restricciones <strong>de</strong> rampa. Ninguno <strong>de</strong> estos procedimi<strong>en</strong>tos se han probado <strong>en</strong> este trabajo <strong>de</strong><br />

investigacion por quedar fuera <strong>de</strong> los objetivos principales d<strong>el</strong> mismo. Sin embargo, pued<strong>en</strong> ser<br />

futuras fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> estudio.<br />

El primer procedimi<strong>en</strong>to consiste <strong>en</strong> t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> la <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> los estados <strong>de</strong> aco-<br />

plami<strong>en</strong>to no solo <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> horas que la c<strong>en</strong>tral lleva acoplada sino tambi<strong>en</strong> la pot<strong>en</strong>cia<br />

g<strong>en</strong>erada. Como ya se ha indicado, la inclusion <strong>de</strong> una variable continua <strong>en</strong> la <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong>


5.2 Subproblemas termicos 145<br />

estado, exige la discretizacion <strong>de</strong> la misma <strong>en</strong> un numero ¯nito <strong>de</strong> estados. Este procedimi<strong>en</strong>to<br />

ya se ha pres<strong>en</strong>tado <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 5.2.2. Habitualm<strong>en</strong>te lo escalones <strong>en</strong> que se discretiza la<br />

pot<strong>en</strong>cia g<strong>en</strong>erada <strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>de</strong> las rampas maximas <strong>de</strong> subida y bajada <strong>de</strong> carga [19], [127].<br />

Otro procedimi<strong>en</strong>to consiste <strong>en</strong> resolver <strong>el</strong> subproblema asociado a cada c<strong>en</strong>tral termica, ecua-<br />

ciones (5.1)-(5.10), empleando, <strong>de</strong> nuevo, <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana dualizando las<br />

restricciones <strong>de</strong> rampas maximas <strong>de</strong> subida y bajada <strong>de</strong> carga <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral. El problema primal<br />

r<strong>el</strong>ajado que resulta se resu<strong>el</strong>ve utilizando tecnicas <strong>de</strong> programacion dinamica con recursion ha-<br />

cia ad<strong>el</strong>ante. Con este procedimi<strong>en</strong>to la resolucion <strong>de</strong> cada subproblema termico requiere <strong>de</strong> la<br />

aplicacion <strong>de</strong> un algoritmo iterativo <strong>en</strong> <strong>el</strong> que se actualizan los multiplicadores asociados a las<br />

restricciones <strong>de</strong> rampas maximas <strong>de</strong> subida y bajada <strong>de</strong> carga. En [44] se emplea este procedi-<br />

mi<strong>en</strong>to. Se utiliza <strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te <strong>en</strong> la actualizacion <strong>de</strong> los multiplicadores asociados<br />

a las restricciones <strong>de</strong> rampas hasta que se obti<strong>en</strong>e una solucion que cumple estas restricciones.<br />

5.2.4 Resolucion anal³tica d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong> una c<strong>en</strong>tral termica. Aplicacion a<br />

varios tipos <strong>de</strong> subproblemas termicos<br />

En <strong>el</strong> apartado 5.2.2 se han establecido dos <strong>de</strong>¯niciones <strong>de</strong> estado (estado 1 y estado 2), se han<br />

pres<strong>en</strong>tado varios ejemplos <strong>de</strong> diagramas <strong>de</strong> estados ligados a cada una <strong>de</strong> estas <strong>de</strong>¯niciones<br />

<strong>de</strong> estado y se ha <strong>de</strong>¯nido la funcion recursiva <strong>de</strong> optimizacion. Con estos <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos queda<br />

<strong>de</strong>terminada la resolucion d<strong>el</strong> subproblema asociado a cada c<strong>en</strong>tral termica <strong>mediante</strong> tecnicas<br />

<strong>de</strong> programacion dinamica con recursion hacia ad<strong>el</strong>ante.<br />

Este apartado se c<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> la resolucion <strong>de</strong> los subproblemas termicos que resultan al aplicar<br />

<strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana a los ocho mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

<strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> que se pres<strong>en</strong>taron <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 4.3.<br />

Los ocho mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> consi<strong>de</strong>rados se difer<strong>en</strong>cian <strong>en</strong>tre<br />

s³ <strong>en</strong> <strong>el</strong> tipo y la formulacion <strong>de</strong> las restricciones globales (o restricciones <strong>de</strong> carga) incluidas.<br />

Las restricciones globales se dualizan al aplicar <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana.<br />

Por <strong>el</strong>lo, la difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre los subproblemas termicos asociados a cada uno <strong>de</strong> estos ocho mod<strong>el</strong>os<br />

esta <strong>en</strong> los terminos que incluy<strong>en</strong> multiplicadores <strong>de</strong> Lagrange y que repres<strong>en</strong>tan remuneraciones<br />

a las c<strong>en</strong>trales por su contribucion a las restricciones globales.<br />

En consecu<strong>en</strong>cia, para todos los mod<strong>el</strong>os consi<strong>de</strong>rados la <strong>de</strong>¯nicion d<strong>el</strong> diagrama <strong>de</strong> estados es la<br />

misma y solo <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> la <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> estado (estado 1 o estado 2) adoptada. Lo que difer<strong>en</strong>cia<br />

a los subproblemas termicos asociados a los ocho mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica es <strong>el</strong><br />

coste asociado a los estados <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to ya que es <strong>en</strong> los problemas <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong> cada<br />

estado <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to don<strong>de</strong> intervi<strong>en</strong><strong>en</strong> los multiplicadores <strong>de</strong> Lagrange.


146 Solucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado<br />

El problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong> cada nodo <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to se ha formulado <strong>de</strong> manera g<strong>en</strong>eral<br />

<strong>en</strong> las ecuaciones (5.13)-(5.16) o bi<strong>en</strong> (5.17)-(5.19). Es un problema muy simple que se pue<strong>de</strong><br />

resolver <strong>de</strong> forma analitica. Esto revierte <strong>en</strong> la e¯ci<strong>en</strong>cia computacional d<strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

resolucion <strong>de</strong> los subproblemas termicos.<br />

En este apartado se establece la resolucion anal³tica <strong>de</strong> los problemas <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong> los sub-<br />

problemas asociados a los ocho mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica consi<strong>de</strong>rados (apartado<br />

4.3).<br />

Mod<strong>el</strong>o 1<br />

El subproblema termico asociado a la c<strong>en</strong>tral j segun este mod<strong>el</strong>o (apartado 4.3.1), y consi<strong>de</strong>-<br />

rando <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> produccion aj(tjk) cuadratico, se formula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Minimizar tjk ; vjk ; yjk ; zjk ; ~sjk ; x d jx<br />

P Kk=1<br />

sujeto a<br />

h<br />

vjk<br />

³<br />

a1jt 2 jk + a2jtjk + a3j<br />

´<br />

+ zjkcj + yjkb(x d jk )<br />

i<br />

¡ ¸ktjk ¡ ¹kpjvjk (5.22)<br />

p j vjk · tjk · p j vjk 8k (5.23)<br />

tjk ¡ tjk¡1 · r s j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (5.24)<br />

tjk¡1 ¡ tjk · r b j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (5.25)<br />

yj1 ¡ zj1 = vj1 ¡ vj0<br />

(5.26)<br />

yjk ¡ zjk = vjk ¡ vjk¡1 k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (5.27)<br />

³ ´<br />

~sj0 ¡ T f<br />

j (vj0 ¡ vj1) ¸ 0 (5.28)<br />

~sjk¡1 ¡ T f<br />

´<br />

j (vjk¡1 ¡ vjk) ¸ 0 k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (5.29)<br />

³<br />

³<br />

³<br />

~sj0 + T p<br />

j<br />

´<br />

~sjk¡1 + T p<br />

j<br />

(vj1 ¡ vj0) ¸ 0 (5.30)<br />

´<br />

(vjk ¡ vjk¡1) ¸ 0 k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (5.31)<br />

Al resolver este problema <strong>de</strong> optimizacion <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> programacion dinamica (utili-<br />

zando cualquiera <strong>de</strong> las <strong>de</strong>¯niciones <strong>de</strong> estado que se incluy<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 5.2.2), los costes<br />

<strong>de</strong> arranque y parada se asignan a las transiciones <strong>en</strong>tre estados. Las restricciones que esta-<br />

blec<strong>en</strong> la logica <strong>de</strong> las <strong>de</strong>cisiones <strong>de</strong> arranque, parada y acoplami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral (ecuaciones<br />

(5.26) y (5.27)) as³ como las restricciones <strong>de</strong> tiempo m³nimo <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to y parada <strong>de</strong> la<br />

c<strong>en</strong>tral (ecuaciones (5.28)-(5.31)) se mod<strong>el</strong>an a traves <strong>de</strong> las transiciones posibles <strong>en</strong>tre estados<br />

que se re°ejan <strong>en</strong> <strong>el</strong> diagrama <strong>de</strong> estados. Los factores restantes se incluy<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> problema <strong>de</strong><br />

optimizacion <strong>de</strong> la produccion <strong>de</strong> cada estado <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to o problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong> cada<br />

estado, o nodo, <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to. Estos factores son los costes <strong>de</strong> produccion y la remuneracion a


5.2 Subproblemas termicos 147<br />

la contribucion d<strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> las restricciones d<strong>el</strong> sistema a traves <strong>de</strong> los multiplicadores<br />

<strong>de</strong> Lagrange (ecuacion (5.22)), las restricciones <strong>de</strong> m³nimo y maximo tecnico (ecuaciones (5.23))<br />

y las restricciones <strong>de</strong> rampa maxima <strong>de</strong> subida y bajada <strong>de</strong> carga (ecuaciones (5.24)-(5.25)).<br />

As³, <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong> cada estado <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to es <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te:<br />

Minimizartjk a1j t 2 jk + a2j tjk + a3j ¡ ¸ktjk ¡ ¹kp j (5.32)<br />

sujeto a<br />

t ¡ tjk · 0 (5.33)<br />

tjk ¡ t¡ · 0 (5.34)<br />

don<strong>de</strong> a1j, a2j y a3j son los coe¯ci<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> la funcion cuadratica <strong>de</strong> coste <strong>de</strong> produccion y:<br />

³<br />

t = Max p ; tjk¡1 ¡ r<br />

j b ´<br />

j<br />

³<br />

t = Min pj ; tjk¡1 + rs ´<br />

j<br />

(5.35)<br />

(5.36)<br />

Notese que <strong>el</strong> problema (5.32)-(5.34) proce<strong>de</strong> d<strong>el</strong> problema (5.22)-(5.31) d<strong>el</strong> que se han <strong>el</strong>imina-<br />

do los costes <strong>de</strong> arranque y parada (terminos zjk cj y yjk b(xd jk ) <strong>de</strong> la funcion objetivo, ecuacion<br />

(5.22)), que se ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> los costes <strong>de</strong> las transiciones <strong>de</strong> los diagramas <strong>de</strong> estados y las<br />

restricciones <strong>de</strong> tiempo m³nimo <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to (ecuaciones (5.28)-(5.29)) y parada (ecuacio-<br />

nes (5.30)-(5.31)) as³ como las restricciones logicas que r<strong>el</strong>acionan las variables <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to,<br />

<strong>de</strong> arranque y <strong>de</strong> parada (ecuaciones (5.26)-(5.27)), que se ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> la <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong><br />

las transiciones posibles <strong>en</strong>tre estados.<br />

Para resolver <strong>el</strong> problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho (ecuaciones (5.32)-(5.34)) se aplican las condiciones<br />

necesarias <strong>de</strong> optimalidad <strong>de</strong> primer ord<strong>en</strong> [77], [27] <strong>de</strong>¯ni<strong>en</strong>dose <strong>el</strong> lagrangiano [23], [25]:<br />

o bi<strong>en</strong><br />

L(tjk; °1; °2) ´ a1j t 2 jk + a2j tjk + a3j ¡ ¸ktjk ¡ ¹kp j + °1 (t ¡ tjk) + °2 (tjk ¡ t) (5.37)<br />

L(tjk; °1; °2) ´ a1j t 2 jk + (a2j ¡ ¸k ¡ °1 + °2) tjk + a3j ¡ ¹kp j + °1 t ¡ °2 t (5.38)<br />

Las condiciones necesarias <strong>de</strong> optimalidad <strong>de</strong> primer ord<strong>en</strong> son:<br />

@L<br />

@tjk<br />

= 2 a1j tjk + a2j ¡ ¸k ¡ °1 + °2 = 0 (5.39)<br />

°1 (t ¡ tjk) = 0 °1 ¸ 0 (5.40)<br />

°2 (tjk ¡ t) = 0 °1 ¸ 0 (5.41)


148 Solucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado<br />

Consi<strong>de</strong>rando <strong>el</strong> problema no <strong>de</strong>g<strong>en</strong>erado, <strong>de</strong> la condicion (5.40) se <strong>de</strong>duce:<br />

Si °1 = 0 ! t ¡ tjk 6= 0 (5.42)<br />

Si °1 6= 0 ! t ¡ tjk = 0 (5.43)<br />

Analogam<strong>en</strong>te, <strong>de</strong> la condicion (5.41) se <strong>de</strong>duce:<br />

Si °2 = 0 ! tjk ¡ t 6= 0 (5.44)<br />

Si °2 6= 0 ! tjk ¡ t = 0 (5.45)<br />

Son pues posibles los sigui<strong>en</strong>tes casos:<br />

1. °1 = 0, °2 = 0.<br />

2. °1 6= 0, °2 6= 0.<br />

3. °1 = 0, °2 6= 0.<br />

4. °1 6= 0, °2 = 0.<br />

Se analizan estos casos a continuacion.<br />

1. °1 = 0, °2 = 0.<br />

De la condicion <strong>de</strong> optimalidad (5.40) se <strong>de</strong>duce que la pot<strong>en</strong>cia producida no es igual al<br />

l³mite inferior <strong>de</strong>¯nido para <strong>el</strong> estado analizado (es <strong>de</strong>cir, tjk 6= t).<br />

De la condicion <strong>de</strong> optimalidad (5.41) se <strong>de</strong>duce que la pot<strong>en</strong>cia producida no es igual al<br />

l³mite superior <strong>de</strong>¯nido para <strong>el</strong> estado analizado (es <strong>de</strong>cir, tjk 6= t).<br />

Por tanto la pot<strong>en</strong>cia optima a producir <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo analizado t ¤ jk<br />

primera condicion <strong>de</strong> optimalidad (5.39), esto es:<br />

se <strong>de</strong>riva <strong>de</strong> la<br />

2 a1j tjk + a2j ¡ ¸k ¡ °1 + °2 = 0 (5.46)<br />

<strong>de</strong> don<strong>de</strong> se <strong>de</strong>duce:<br />

t ¤ jk = ¸k ¡ a2j<br />

2 a1j<br />

(5.47)


5.2 Subproblemas termicos 149<br />

2. °1 6= 0, °2 6= 0.<br />

Si °1 6= 0 <strong>en</strong>tonces, aplicando la segunda condicion <strong>de</strong> optimalidad (ecuacion (5.40)), la<br />

pot<strong>en</strong>cia producida <strong>de</strong>be ser igual al limite inferior <strong>de</strong>¯nido, es <strong>de</strong>cir, t ¤ jk<br />

Si °2 6= 0 <strong>en</strong>tonces, aplicando la tercera condicion <strong>de</strong> optimalidad (ecuacion (5.41)), la<br />

= t.<br />

pot<strong>en</strong>cia producida <strong>de</strong>be ser igual al limite superior <strong>de</strong>¯nido, es <strong>de</strong>cir, t ¤ jk<br />

resultado se contradice con <strong>el</strong> anterior.<br />

= t. Este<br />

Por <strong>el</strong>lo es imposible <strong>en</strong> la practica que se <strong>de</strong> este caso. Es <strong>de</strong>cir es imposible que si-<br />

multaneam<strong>en</strong>te °1 y °2 sean distintos <strong>de</strong> cero.<br />

3. °1 = 0, °2 6= 0.<br />

Si °2 6= 0, <strong>en</strong>tonces <strong>de</strong> la tercera condicion <strong>de</strong> optimalidad (ecuacion (5.41)) se <strong>de</strong>duce que<br />

la pot<strong>en</strong>cia optima a producir <strong>de</strong>be ser igual al l³mite superior <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>¯nido para<br />

<strong>el</strong> estado analizado, esto es, t ¤ jk<br />

= t.<br />

Aplicando la primera condicion <strong>de</strong> optimalidad (ecuacion (5.39)) se pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>ducir <strong>el</strong> valor<br />

<strong>de</strong> °2:<br />

°2 = ¡2 a1j tjk ¡ a2j + ¸k (5.48)<br />

4. °1 6= 0, °2 = 0.<br />

Si °1 6= 0, <strong>en</strong>tonces <strong>de</strong> la segunda condicion <strong>de</strong> optimalidad (ecuacion (5.40)) se <strong>de</strong>duce<br />

que la pot<strong>en</strong>cia optima a producir <strong>de</strong>be ser igual al l³mite inferior <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>¯nido<br />

para <strong>el</strong> estado analizado, esto es, t ¤ jk<br />

= t.<br />

Aplicando la primera condicion <strong>de</strong> optimalidad (ecuacion (5.39)) se pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>ducir <strong>el</strong> valor<br />

<strong>de</strong> °1:<br />

°1 = 2 a1j tjk + a2j ¡ ¸k (5.49)<br />

El procedimi<strong>en</strong>to que se emplea para resolver <strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong> cada estado <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to, a<br />

partir d<strong>el</strong> analisis efectuado <strong>de</strong> las condiciones <strong>de</strong> optimalidad, se <strong>de</strong>scribe a continuacion.<br />

Se resu<strong>el</strong>ve la ecuacion sigui<strong>en</strong>te para ~tjk:<br />

2 a1j ~tjk + a2j ¡ ¸k = 0 (5.50)<br />

Si <strong>el</strong> valor ~tjk que resulta esta compr<strong>en</strong>dido <strong>en</strong>tre los l³mites inferior t y superior <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia t,<br />

<strong>de</strong>¯nidos para <strong>el</strong> estado analizado (ecuaciones (5.35) y (5.36)), <strong>en</strong>tonces la pot<strong>en</strong>cia optima t ¤ jk<br />

es ~tjk.


150 Solucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado<br />

Si <strong>el</strong> valor ~tjk que resulta, es m<strong>en</strong>or que <strong>el</strong> l³mite inferior <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia t <strong>de</strong>¯nidos para <strong>el</strong> estado<br />

analizado (ecuacion (5.35)), <strong>en</strong>tonces la pot<strong>en</strong>cia optima t ¤ jk<br />

es igual al l³mite inferior t.<br />

Por ultimo, si <strong>el</strong> valor ~tjk que resulta, es mayor que <strong>el</strong> l³mite superior <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia t <strong>de</strong>¯nidos<br />

para <strong>el</strong> estado analizado (ecuacion (5.36)), <strong>en</strong>tonces la pot<strong>en</strong>cia optima t ¤ jk<br />

superior t.<br />

Mod<strong>el</strong>o 2<br />

es igual al l³mite<br />

El subproblema termico asociado a la c<strong>en</strong>tral j segun este mod<strong>el</strong>o (apartado 4.3.2), consi<strong>de</strong>rando<br />

<strong>el</strong> coste <strong>de</strong> produccion aj(tjk) cuadratico, se formula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Minimizar tjk ; vjk ; yjk ; zjk ; ~sjk ; x d jx<br />

KX<br />

k=1<br />

sujeto a<br />

h ³<br />

vjk a1jt2 jk + a2jtjk<br />

´<br />

+ a3j + zjkcj + yjkb(xd jk )<br />

i h<br />

³ ´i<br />

¡ ¸ktjk + ¹k pj ¡ tjk<br />

(5.51)<br />

p j vjk · tjk · p j vjk 8j 8k (5.52)<br />

tjk ¡ tjk¡1 · r s j 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (5.53)<br />

tjk¡1 ¡ tjk · r b j 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (5.54)<br />

yj1 ¡ zj1 = vj1 ¡ vj0 8j (5.55)<br />

yjk ¡ zjk = vjk ¡ vjk¡1 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (5.56)<br />

³ ´<br />

~sj0 ¡ T f<br />

j (vj0 ¡ vj1) ¸ 0 8j (5.57)<br />

~sjk¡1 ¡ T f<br />

´<br />

j (vjk¡1 ¡ vjk) ¸ 0 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (5.58)<br />

³<br />

³<br />

³<br />

~sj0 + T p<br />

j<br />

´<br />

~sjk¡1 + T p<br />

j<br />

(vj1 ¡ vj0) ¸ 0 8j (5.59)<br />

´<br />

(vjk ¡ vjk¡1) ¸ 0 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (5.60)<br />

Como ya se ha indicado las restricciones que establec<strong>en</strong> la logica <strong>de</strong> las <strong>de</strong>cisiones <strong>de</strong> arranque,<br />

parada y acoplami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral (ecuaciones (5.55) y (5.56)), las restricciones <strong>de</strong> tiempo<br />

m³nimo <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to y parada <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral (ecuaciones (5.57)-(5.60)) y los costes <strong>de</strong><br />

arranque y parada se mod<strong>el</strong>an a traves <strong>de</strong> la <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> las transiciones posibles <strong>en</strong> <strong>el</strong> diagrama<br />

<strong>de</strong> estados y <strong>de</strong> los costes asociados a <strong>el</strong>las.<br />

El problema <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong> cada estado <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to es <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te:<br />

Minimizartjk a1j t 2 jk + a2j tjk + a3j ¡ ¸ktjk ¡ ¹k<br />

sujeto a<br />

³ ´<br />

pj ¡ tjk<br />

(5.61)


5.2 Subproblemas termicos 151<br />

t ¡ tjk · 0 (5.62)<br />

tjk ¡ t¡ · 0 (5.63)<br />

don<strong>de</strong> a1j, a2j y a3j son los coe¯ci<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> la funcion cuadratica <strong>de</strong> coste <strong>de</strong> produccion y, t y t<br />

se <strong>de</strong>¯n<strong>en</strong> <strong>en</strong> las ecuaciones (5.35) y (5.36).<br />

Para resolver este problema <strong>de</strong> optimizacion (ecuaciones (5.61)-(5.63)) se aplican las condiciones<br />

necesarias <strong>de</strong> optimalidad <strong>de</strong> primer ord<strong>en</strong> [77], [27] <strong>de</strong>¯ni<strong>en</strong>dose <strong>el</strong> lagrangiano [23], [25]:<br />

o bi<strong>en</strong><br />

L(tjk; °1; °2) ´ a1j t 2 jk + a2j tjk + a3j ¡ ¸ktjk ¡ ¹k<br />

³ ´<br />

pj ¡ tjk<br />

+°1 (t ¡ tjk) + °2 (tjk ¡ t) (5.64)<br />

L(tjk; °1; °2) ´ a1j t 2 jk + (a2j ¡ ¸k + ¹k ¡ °1 + °2) tjk + a3j ¡ ¹kp j + °1 t ¡ °2 t (5.65)<br />

Las condiciones necesarias <strong>de</strong> optimalidad <strong>de</strong> primer ord<strong>en</strong> son:<br />

@L<br />

@tjk<br />

= 2 a1j tjk + a2j ¡ ¸k + ¹k ¡ °1 + °2 = 0 (5.66)<br />

°1 (t ¡ tjk) = 0 °1 ¸ 0 (5.67)<br />

°2 (tjk ¡ t) = 0 °1 ¸ 0 (5.68)<br />

Sigui<strong>en</strong>do <strong>el</strong> mismo procedimi<strong>en</strong>to pres<strong>en</strong>tado <strong>en</strong> <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o 1, se analizan los los sigui<strong>en</strong>tes casos:<br />

1. °1 = 0, °2 = 0.<br />

2. °1 6= 0, °2 6= 0.<br />

3. °1 = 0, °2 6= 0.<br />

4. °1 6= 0, °2 = 0.<br />

1. °1 = 0, °2 = 0.<br />

De la condicion <strong>de</strong> optimalidad (5.67) se <strong>de</strong>duce que la pot<strong>en</strong>cia producida no es igual al<br />

l³mite inferir <strong>de</strong>¯nido para <strong>el</strong> estado analizado (es <strong>de</strong>cir, tjk 6= t).<br />

De la condicion <strong>de</strong> optimalidad (5.68) se <strong>de</strong>duce que la pot<strong>en</strong>cia producida no es igual al<br />

l³mite superior <strong>de</strong>¯nido para <strong>el</strong> estado analizado (es <strong>de</strong>cir, tjk 6= t).


152 Solucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado<br />

Por tanto la pot<strong>en</strong>cia optima a producir <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo analizado t ¤ jk<br />

primera condicion <strong>de</strong> optimalidad (5.66), es <strong>de</strong>cir:<br />

t ¤ jk = ¸k ¡ ¹k ¡ a2j<br />

2 a1j<br />

2. °1 6= 0, °2 6= 0.<br />

se <strong>de</strong>riva <strong>de</strong> la<br />

(5.69)<br />

Si °1 6= 0 <strong>en</strong>tonces, aplicando la segunda condicion <strong>de</strong> optimalidad (ecuacion (5.67)), la<br />

pot<strong>en</strong>cia producida <strong>de</strong>be ser igual al limite inferior <strong>de</strong>¯nido, es <strong>de</strong>cir, t ¤ jk<br />

Si °2 6= 0 <strong>en</strong>tonces, aplicando la tercera condicion <strong>de</strong> optimalidad (ecuacion (5.68)), la<br />

= t.<br />

pot<strong>en</strong>cia producida <strong>de</strong>be ser igual al limite superior <strong>de</strong>¯nido, es <strong>de</strong>cir, t ¤ jk<br />

resultado se contradice con <strong>el</strong> anterior.<br />

= t. Este<br />

Por <strong>el</strong>lo es imposible <strong>en</strong> la practica que se <strong>de</strong> este caso. Es <strong>de</strong>cir es imposible que si-<br />

multaneam<strong>en</strong>te °1 y °2 sean distintos <strong>de</strong> cero.<br />

3. °1 = 0, °2 6= 0.<br />

Si °2 6= 0, <strong>en</strong>tonces <strong>de</strong> la tercera condicion <strong>de</strong> optimalidad (ecuacion (5.68)) se <strong>de</strong>duce que<br />

la pot<strong>en</strong>cia optima a producir <strong>de</strong>be ser igual al l³mite superior <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>¯nido para<br />

<strong>el</strong> estado analizado, esto es, t ¤ jk<br />

= t.<br />

Aplicando la primera condicion <strong>de</strong> optimalidad (ecuacion (5.66)) se pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>ducir <strong>el</strong> valor<br />

<strong>de</strong> °2:<br />

°2 = ¡2 a1j tjk ¡ a2j + ¸k ¡ ¹k (5.70)<br />

4. °1 6= 0, °2 = 0.<br />

Si °1 6= 0, <strong>en</strong>tonces <strong>de</strong> la segunda condicion <strong>de</strong> optimalidad (ecuacion (5.67)) se <strong>de</strong>duce<br />

que la pot<strong>en</strong>cia optima a producir <strong>de</strong>be ser igual al l³mite inferior <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>¯nido<br />

para <strong>el</strong> estado analizado, esto es, t ¤ jk<br />

= t.<br />

Aplicando la primera condicion <strong>de</strong> optimalidad (ecuacion (5.66)) se pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>ducir <strong>el</strong> valor<br />

<strong>de</strong> °1:<br />

°1 = 2 a1j tjk + a2j ¡ ¸k + ¹k (5.71)<br />

El procedimi<strong>en</strong>to que se emplea para resolver <strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong> cada estado <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to, a<br />

partir d<strong>el</strong> analisis efectuado <strong>de</strong> las condiciones <strong>de</strong> optimalidad, se <strong>de</strong>scribe a continuacion.


5.2 Subproblemas termicos 153<br />

Se resu<strong>el</strong>ve la ecuacion sigui<strong>en</strong>te para ~tjk:<br />

2 a1j ~tjk + a2j ¡ ¸k + ¹k = 0 (5.72)<br />

Si <strong>el</strong> valor ~tjk que resulta esta compr<strong>en</strong>dido <strong>en</strong>tre los l³mites inferior t y superior <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia t,<br />

<strong>de</strong>¯nidos para <strong>el</strong> estado analizado (ecuaciones (5.35) y (5.36)), <strong>en</strong>tonces la pot<strong>en</strong>cia optima t ¤ jk<br />

es ~tjk.<br />

Si <strong>el</strong> valor ~tjk que resulta, es m<strong>en</strong>or que <strong>el</strong> l³mite inferior <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia t <strong>de</strong>¯nidos para <strong>el</strong> estado<br />

analizado (ecuacion (5.35)), <strong>en</strong>tonces la pot<strong>en</strong>cia optima t ¤ jk<br />

es igual al l³mite inferior t.<br />

Por ultimo, si <strong>el</strong> valor ~tjk que resulta, es mayor que <strong>el</strong> l³mite superior <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia t <strong>de</strong>¯nidos<br />

para <strong>el</strong> estado analizado (ecuacion (5.36)), <strong>en</strong>tonces la pot<strong>en</strong>cia optima t ¤ jk<br />

superior t.<br />

Mod<strong>el</strong>o 3<br />

es igual al l³mite<br />

El subproblema termico asociado a la c<strong>en</strong>tral j segun este mod<strong>el</strong>o (apartado 4.3.3), y consi<strong>de</strong>-<br />

rando <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> produccion aj(tjk) cuadratico, se formula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Minimizar tjk ; vjk ; yjk ; zjk ; ~sjk ; x d jx<br />

sujeto a<br />

KX<br />

k=1<br />

h ³<br />

vjk a1jt 2 ´<br />

jk + a2jtjk + a3j + zjkcj + yjkb(x d i<br />

jk)<br />

KX<br />

KX<br />

¡f ¸ktjk +<br />

k=1<br />

k=1<br />

¹k<br />

h³ ´<br />

pj ¡ tjk vjkwjk + r s i<br />

j vjk(1 ¡ wjk) g (5.73)<br />

p j vjk · tjk · p j vjk 8j 8k (5.74)<br />

tjk ¡ tjk¡1 · r s j 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (5.75)<br />

tjk¡1 ¡ tjk · r b j 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (5.76)<br />

yj1 ¡ zj1 = vj1 ¡ vj0 8j (5.77)<br />

yjk ¡ zjk = vjk ¡ vjk¡1 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (5.78)<br />

³ ´<br />

~sj0 ¡ T f<br />

j (vj0 ¡ vj1) ¸ 0 8j (5.79)<br />

~sjk¡1 ¡ T f<br />

´<br />

j (vjk¡1 ¡ vjk) ¸ 0 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (5.80)<br />

³<br />

³<br />

³<br />

~sj0 + T p<br />

j<br />

´<br />

~sjk¡1 + T p<br />

j<br />

(vj1 ¡ vj0) ¸ 0 8j (5.81)<br />

´<br />

(vjk ¡ vjk¡1) ¸ 0 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (5.82)


154 Solucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado<br />

El problema <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong> cada estado <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to es <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te:<br />

Minimizartjk<br />

sujeto a<br />

a1j t 2 jk + a2j tjk + a3j ¡ ¸ktjk ¡ ¹k<br />

h³ ´<br />

pj ¡ tjk wjk + rs i<br />

j (1 ¡ wjk)<br />

(5.83)<br />

t ¡ tjk · 0 (5.84)<br />

tjk ¡ t¡ · 0 (5.85)<br />

don<strong>de</strong> a1j, a2j y a3j son los coe¯ci<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> la funcion cuadratica <strong>de</strong> coste <strong>de</strong> produccion, wjk es<br />

una variable binaria que vale 1 si<br />

³ ´<br />

pj ¡ tjk<br />

· r s j<br />

(es <strong>de</strong>cir si, al consi<strong>de</strong>rar las restricciones <strong>de</strong><br />

reserva rodante, <strong>el</strong> hueco es m<strong>en</strong>or que la rampa <strong>de</strong> subida) y 0 <strong>en</strong> caso contrario (si la rampa<br />

<strong>de</strong> subida es m<strong>en</strong>or que <strong>el</strong> hueco) y, t y t se <strong>de</strong>¯n<strong>en</strong> <strong>en</strong> las ecuaciones (5.35) y (5.36).<br />

Este problema (ecuaciones (5.83)-(5.83)) se resu<strong>el</strong>ve a traves <strong>de</strong> la resolucion <strong>de</strong> dos problemas.<br />

En uno <strong>de</strong> <strong>el</strong>los la variable wjk vale 0, y por tanto la rampa es m<strong>en</strong>or que <strong>el</strong> hueco. A este<br />

problema <strong>de</strong> optimizacion se le llama P1. En <strong>el</strong> otro problema wjk vale 1, y por tanto <strong>el</strong> hueco<br />

es m<strong>en</strong>or que la rampa. A este problema se le llama P2.<br />

A continuacion se plantean los problemas P1 y P2 indicandose los procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> solucion<br />

<strong>de</strong> cada uno <strong>de</strong> <strong>el</strong>los. Despues se <strong>de</strong>scribe <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> solucion d<strong>el</strong> problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho<br />

asociado a este tercer mod<strong>el</strong>o (ecuaciones (5.83)-(5.85)).<br />

Problema P1<br />

El problema P1 se plantea <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te manera:<br />

Minimizartjk<br />

sujeto a<br />

a1j t 2 jk + a2j tjk + a3j ¡ ¸ktjk ¡ ¹kr s j (5.86)<br />

t ¡ tjk · 0 (5.87)<br />

tjk ¡ t¡ · 0 (5.88)<br />

El lagrangiano se <strong>de</strong>¯ne como sigue:<br />

L(tjk; °a; °b) ´ a1j t 2 jk + a2j tjk + a3j ¡ ¸ktjk ¡ ¹kr s j + °a (t ¡ tjk) + °b (tjk ¡ t) (5.89)


5.2 Subproblemas termicos 155<br />

Las condiciones <strong>de</strong> optimalidad son:<br />

@L<br />

@tjk<br />

= 2 a1j tjk + a2j ¡ ¸k ¡ °a + °b = 0 (5.90)<br />

°a (t ¡ tjk) = 0 °a ¸ 0 (5.91)<br />

°b (tjk ¡ t) = 0 °b ¸ 0 (5.92)<br />

D<strong>el</strong> analisis <strong>de</strong> las condiciones <strong>de</strong> optimalidad resultan posibles las siqui<strong>en</strong>tes combinaciones:<br />

1. °a = 0, °b = 0.<br />

En esta situacion la pot<strong>en</strong>cia optima a producir por la c<strong>en</strong>tral j <strong>en</strong> <strong>el</strong> periodo consi<strong>de</strong>rado<br />

k se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong>tre los l³mites inferior t y superior t. La pot<strong>en</strong>cia optima a producir, que<br />

se d<strong>en</strong>ota como t ¤ jk jP 1 para indicar que correspon<strong>de</strong> a la resolucion d<strong>el</strong> problema P1, se<br />

calcula <strong>de</strong>spejanto tjk <strong>de</strong> la primera condicion <strong>de</strong> optimalidad (5.90). Es <strong>de</strong>cir:<br />

t ¤ jkjP 1 = ¸k ¡ a2j<br />

2 a1j<br />

El coste optimo asociado a esta solucion es <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te:<br />

a1j<br />

à ! 2<br />

¸k ¡ a2j<br />

+ a2j<br />

2 a1j<br />

¸k ¡ a2j<br />

2 a1j<br />

2. °a 6= 0, °b 6= 0.<br />

¸k ¡ a2j<br />

+ a3j ¡ ¸k<br />

2 a1j<br />

¡ ¹kr s j<br />

(5.93)<br />

(5.94)<br />

Si °a 6= 0 <strong>en</strong>tonces, aplicando la segunda condicion <strong>de</strong> optimalidad (ecuacion (5.91)), la<br />

pot<strong>en</strong>cia producida <strong>de</strong>be ser igual al limite inferior <strong>de</strong>¯nido, es <strong>de</strong>cir, t ¤ jk jP 1 = t.<br />

Si °b 6= 0 <strong>en</strong>tonces, aplicando la tercera condicion <strong>de</strong> optimalidad (ecuacion (5.92)), la<br />

pot<strong>en</strong>cia producida <strong>de</strong>be ser igual al limite superior <strong>de</strong>¯nido, es <strong>de</strong>cir, t ¤ jk jP 1 = t. Este<br />

resultado se contradice con <strong>el</strong> anterior.<br />

Por <strong>el</strong>lo es imposible <strong>en</strong> la practica que se <strong>de</strong> este caso. Es <strong>de</strong>cir es imposible que si-<br />

multaneam<strong>en</strong>te °a y °b sean distintos <strong>de</strong> cero.<br />

3. °a = 0, °b 6= 0.<br />

Si °b 6= 0, <strong>en</strong>tonces <strong>de</strong> la tercera condicion <strong>de</strong> optimalidad (ecuacion (5.92)) se <strong>de</strong>duce que<br />

la pot<strong>en</strong>cia optima a producir <strong>de</strong>be ser igual al l³mite superior <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>¯nido para<br />

<strong>el</strong> estado analizado, esto es, t ¤ jk jP 1 = t.<br />

Aplicando la primera condicion <strong>de</strong> optimalidad (ecuacion (5.90)) se pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>ducir <strong>el</strong> valor<br />

<strong>de</strong> °b:<br />

°b = ¡2 a1j tjk ¡ a2j + ¸k (5.95)


156 Solucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado<br />

El coste optimo <strong>de</strong> esta solucion es <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te<br />

a1j t 2 + a2j t + a3j ¡ ¸kt ¡ ¹kr s j (5.96)<br />

4. °a 6= 0, °b = 0.<br />

Si °a 6= 0, <strong>en</strong>tonces <strong>de</strong> la segunda condicion <strong>de</strong> optimalidad (ecuacion (5.91)) se <strong>de</strong>duce<br />

que la pot<strong>en</strong>cia optima a producir <strong>de</strong>be ser igual al l³mite inferior <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>¯nido<br />

para <strong>el</strong> estado analizado, esto es, t ¤ jk jP 1 = t.<br />

Aplicando la primera condicion <strong>de</strong> optimalidad (ecuacion (5.90)) se pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>ducir <strong>el</strong> valor<br />

<strong>de</strong> °a:<br />

°a = 2 a1j tjk + a2j ¡ ¸k (5.97)<br />

El coste optimo <strong>de</strong> esta solucion es <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te<br />

a1j t 2 + a2j t + a3j ¡ ¸kt ¡ ¹kr s j (5.98)<br />

As³, <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to a seguir para resolver <strong>el</strong> problema P1 es <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te. Se resu<strong>el</strong>ve para ~tjk<br />

la sigui<strong>en</strong>te ecuacion:<br />

2 a1j ~tjk + a2j ¡ ¸k = 0 (5.99)<br />

Si <strong>el</strong> valor ~tjk que resulta esta compr<strong>en</strong>dido <strong>en</strong>tre los l³mites inferior t y superior <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia<br />

t, <strong>de</strong>¯nidos para <strong>el</strong> estado analizado (ecuaciones (5.35) y (5.36)), <strong>en</strong>tonces la pot<strong>en</strong>cia optima<br />

t ¤ jk jP 1 es ~tjk, es <strong>de</strong>cir:<br />

t ¤ jk jP 1 = ¸k ¡ a2j<br />

2 a1j<br />

y <strong>el</strong> coste optimo es <strong>el</strong> indicado <strong>en</strong> la ecuacion (5.94).<br />

(5.100)<br />

Si <strong>el</strong> valor ~tjk que resulta, es mayor que <strong>el</strong> l³mite superior <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia t <strong>de</strong>¯nidos para <strong>el</strong> estado<br />

analizado (ecuacion (5.36)), <strong>en</strong>tonces la pot<strong>en</strong>cia optima t ¤ jk jP 1 es igual al l³mite superior t y <strong>el</strong><br />

coste optimo es <strong>el</strong> indicado <strong>en</strong> la ecuacion (5.96).<br />

Por ultimo, si <strong>el</strong> valor ~tjk que resulta, es m<strong>en</strong>or que <strong>el</strong> l³mite inferior <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia t <strong>de</strong>¯nidos<br />

para <strong>el</strong> estado analizado (ecuacion (5.35)), <strong>en</strong>tonces la pot<strong>en</strong>cia optima t ¤ jk jP 1 es igual al l³mite<br />

inferior t y <strong>el</strong> coste optimo es <strong>el</strong> indicado <strong>en</strong> la ecuacion (5.98).<br />

Problema P2


5.2 Subproblemas termicos 157<br />

El problema P2 se plantea <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te manera:<br />

Minimizartjk<br />

sujeto a<br />

a1j t 2 jk + a2j tjk + a3j ¡ ¸ktjk ¡ ¹k (p ¡ tjk) (5.101)<br />

t ¡ tjk · 0 (5.102)<br />

tjk ¡ t¡ · 0 (5.103)<br />

El lagrangiano se <strong>de</strong>¯ne como sigue:<br />

L(tjk; °A; °B) ´ a1j t 2 jk +a2j tjk+a3j¡¸ktjk¡¹k (p ¡ tjk)+°A (t ¡ tjk)+°B (tjk ¡ t)(5.104)<br />

Las condiciones <strong>de</strong> optimalidad son:<br />

@L<br />

@tjk<br />

= 2 a1j tjk + a2j ¡ ¸k + ¹k ¡ °A + °B = 0 (5.105)<br />

°A (t ¡ tjk) = 0 °A ¸ 0 (5.106)<br />

°B (tjk ¡ t) = 0 °B ¸ 0 (5.107)<br />

D<strong>el</strong> analisis <strong>de</strong> las condiciones <strong>de</strong> optimalidad resultan posibles las siqui<strong>en</strong>tes combinaciones:<br />

1. °A = 0, °B = 0.<br />

En esta situacion la pot<strong>en</strong>cia optima a producir por la c<strong>en</strong>tral j <strong>en</strong> <strong>el</strong> periodo consi<strong>de</strong>rado<br />

k se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong>tre los l³mites inferior t y superior t. La pot<strong>en</strong>cia optima a producir t ¤ jk jP 2<br />

se calcula a partir <strong>de</strong> la primera condicion <strong>de</strong> optimalidad (5.105). Resulta:<br />

t ¤ jkjP 2 = ¸k ¡ a2j ¡ ¹k<br />

2 a1j<br />

El coste optimo asociado a esta solucion es <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te:<br />

a1j<br />

2. °A 6= 0, °B 6= 0.<br />

à ! 2<br />

¸k ¡ a2j ¡ ¹k<br />

+ a2j<br />

2 a1j<br />

2 a1j<br />

Ã<br />

¡¹k p ¡ ¸k<br />

!<br />

¡ a2j ¡ ¹k<br />

2 a1j<br />

¸k ¡ a2j ¡ ¹k<br />

¸k ¡ a2j ¡ ¹k<br />

+ a3j ¡ ¸k<br />

2 a1j<br />

(5.108)<br />

(5.109)<br />

D<strong>el</strong> analisis <strong>de</strong> las condiciones <strong>de</strong> optimalidad (5.106) y (5.107), pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>ducirse que es<br />

imposible, <strong>en</strong> la practica, simultaneam<strong>en</strong>te °A y °B sean distintos <strong>de</strong> cero.


158 Solucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado<br />

3. °A = 0, °B 6= 0.<br />

De la tercera condicion <strong>de</strong> optimalidad (ecuacion (5.107)) se <strong>de</strong>duce que la pot<strong>en</strong>cia optima<br />

a producir <strong>de</strong>be ser igual al l³mite superior <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>¯nido para <strong>el</strong> estado analizado,<br />

esto es, t ¤ jk jP 2 = t.<br />

Aplicando la primera condicion <strong>de</strong> optimalidad (ecuacion (5.105)) se pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>ducir <strong>el</strong> valor<br />

<strong>de</strong> °B:<br />

°B = ¡2 a1j tjk ¡ a2j + ¸k ¡ ¹k (5.110)<br />

El coste optimo <strong>de</strong> esta solucion es <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te<br />

a1j t 2 + a2j t + a3j ¡ ¸kt ¡ ¹k (p ¡ t) (5.111)<br />

4. °A 6= 0, °B = 0.<br />

Si °A 6= 0, <strong>en</strong>tonces <strong>de</strong> la segunda condicion <strong>de</strong> optimalidad (ecuacion (5.106)) se <strong>de</strong>duce<br />

que la pot<strong>en</strong>cia optima a producir <strong>de</strong>be ser igual al l³mite inferior <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>¯nido<br />

para <strong>el</strong> estado analizado, esto es, t ¤ jk jP 2 = t.<br />

Aplicando la primera condicion <strong>de</strong> optimalidad (ecuacion (5.105)) se pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>ducir <strong>el</strong> valor<br />

<strong>de</strong> °A:<br />

°A = 2 a1j tjk + a2j ¡ ¸k + ¹k (5.112)<br />

El coste optimo <strong>de</strong> esta solucion es <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te<br />

a1j t 2 + a2j t + a3j ¡ ¸kt ¡ ¹k (p ¡ t) (5.113)<br />

De nuevo, <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to a seguir para resolver <strong>el</strong> problema P2 es <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te. Se resu<strong>el</strong>ve<br />

para ~tjk la sigui<strong>en</strong>te ecuacion:<br />

2 a1j ~tjk + a2j ¡ ¸k + ¹k = 0 (5.114)<br />

Si <strong>el</strong> valor ~tjk que resulta esta compr<strong>en</strong>dido <strong>en</strong>tre los l³mites inferior t y superior <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia<br />

t, <strong>de</strong>¯nidos para <strong>el</strong> estado analizado (ecuaciones (5.35) y (5.36)), <strong>en</strong>tonces la pot<strong>en</strong>cia optima<br />

t ¤ jk jP 2 es ~tjk, es <strong>de</strong>cir:<br />

t ¤ jkjP 2 = ¸k ¡ a2j¹k<br />

2 a1j<br />

y <strong>el</strong> coste optimo es <strong>el</strong> indicado <strong>en</strong> la ecuacion (5.109).<br />

(5.115)


5.2 Subproblemas termicos 159<br />

Si <strong>el</strong> valor ~tjk que resulta, es mayor que <strong>el</strong> l³mite superior <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia t <strong>de</strong>¯nidos para <strong>el</strong> estado<br />

analizado (ecuacion (5.36)), <strong>en</strong>tonces la pot<strong>en</strong>cia optima t ¤ jk jP 2 es igual al l³mite superior t y <strong>el</strong><br />

coste optimo es <strong>el</strong> indicado <strong>en</strong> la ecuacion (5.111).<br />

Por ultimo, si <strong>el</strong> valor ~tjk que resulta, es m<strong>en</strong>or que <strong>el</strong> l³mite inferior <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia t <strong>de</strong>¯nidos<br />

para <strong>el</strong> estado analizado (ecuacion (5.35)), <strong>en</strong>tonces la pot<strong>en</strong>cia optima t ¤ jk jP 2 es igual al l³mite<br />

inferior t y <strong>el</strong> coste optimo es <strong>el</strong> indicado <strong>en</strong> la ecuacion (5.113).<br />

Procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> resolucion d<strong>el</strong> problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho<br />

El procedimi<strong>en</strong>to para resolver <strong>el</strong> problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral termica j <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo<br />

k (ecuaciones (5.83)-(5.85)) se <strong>de</strong>talla a continuacion.<br />

Se resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong> problema P1 segun <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to arriba indicado. Entonces:<br />

1. si se veri¯ca que:<br />

r s k · p j ¡ t ¤ jkjP 1<br />

(5.116)<br />

don<strong>de</strong> t ¤ jk jP 1 es la pot<strong>en</strong>cia optima a producir <strong>en</strong> <strong>el</strong> problema P1, <strong>en</strong>tonces esta es la<br />

pot<strong>en</strong>cia optima a producir por la c<strong>en</strong>tral consi<strong>de</strong>rada <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo consi<strong>de</strong>rado si<strong>en</strong>do<br />

<strong>el</strong> coste optimo <strong>de</strong> dicho <strong>de</strong>spacho:<br />

a1j t ¤ jk j2 P 1 + a2j t ¤ jk jP 1 + a3j ¡ ¸kt ¤ jk jP 1 ¡ ¹kr s j (5.117)<br />

2. Si por <strong>el</strong> contrario:<br />

r s k > p j ¡ t ¤ jkjP 1<br />

(5.118)<br />

<strong>en</strong>tonces la solucion obt<strong>en</strong>ida no es valida y se resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong> problema P2. En este caso, la<br />

pot<strong>en</strong>cia optima a producir por la c<strong>en</strong>tral es t ¤ jk jP 2 (don<strong>de</strong> t ¤ jk jP 2 es la pot<strong>en</strong>cia optima<br />

solucion d<strong>el</strong> problema P2) y <strong>el</strong> coste optimo <strong>de</strong> este <strong>de</strong>spacho es:<br />

a1j t ¤ jkj 2 P 2 + a2j t ¤ jkjP 2 + a3j ¡ ¸kt ¤ jkjP 2 ¡ ¹k<br />

³<br />

pj ¡ t ¤ ´<br />

jkjP 2<br />

(5.119)<br />

La ¯gura 5.9 ilustra los posibles casos que pued<strong>en</strong> ocurrir. En las seis gra¯cas que se incluy<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> esta ¯gura la variable in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te es la pot<strong>en</strong>cia a producir <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho consi<strong>de</strong>rado<br />

(se prescin<strong>de</strong> <strong>de</strong> los sub³ndices jk), t ¤ es la pot<strong>en</strong>cia optima a producir, t y t son las pot<strong>en</strong>cias<br />

m³nima y maxima que se <strong>de</strong>¯n<strong>en</strong> <strong>en</strong> las ecuaciones (5.35) y (5.36).<br />

En todas estas gra¯cas aparec<strong>en</strong> tres curvas. La curva cuadratica repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> produc-<br />

cion <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral m<strong>en</strong>os la remuneracion por la contribucion a la restriccion <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda d<strong>el</strong>


160 Solucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado<br />

t<br />

t<br />

Caso 1<br />

t*<br />

t t t* t t=t*<br />

Caso 4<br />

Caso 2<br />

Caso 5<br />

Caso 3<br />

Caso 6<br />

t=t* t=t*<br />

t t<br />

t=t*<br />

Figura 5.9: Problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho d<strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o 3. Casos posibles<br />

subperiodo consi<strong>de</strong>rado (es <strong>de</strong>cir, a1j t 2 jk + a2j tjk + a3j ¡ ¸k tjk). La recta horizontal repres<strong>en</strong>ta<br />

la remuneracion <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral a la contribucion a la restriccion <strong>de</strong> reserva rodante <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong><br />

que la rampa sea m<strong>en</strong>or que <strong>el</strong> hueco, es <strong>de</strong>cir repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> termino ¹k r s j<br />

t<br />

<strong>de</strong> la funcion objetivo<br />

<strong>de</strong> problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho (ecuacion (5.83)). La recta <strong>de</strong> p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te negativa repres<strong>en</strong>ta la con-<br />

tribucion a la restriccion <strong>de</strong> reserva rodante <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> que <strong>el</strong> hueco sea m<strong>en</strong>or que la rampa,<br />

³ ´<br />

es <strong>de</strong>cir repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> termino ¹k pj ¡ tjk .<br />

La funcion objetivo a minimizar <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho (ecuaciones (5.83)-(5.85)) es la curva cuadratica<br />

m<strong>en</strong>os la recta horizontal, <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> que la rampa sea m<strong>en</strong>or que <strong>el</strong> hueco (problema P1), o<br />

bi<strong>en</strong> la misma curva cuadratica m<strong>en</strong>os la recta <strong>de</strong> p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te negativa <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> que <strong>el</strong> hueco<br />

sea m<strong>en</strong>or que la rampa (problema P2). La solucion d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong>be estar <strong>en</strong> <strong>el</strong> intervalo<br />

<strong>de</strong>¯nido por t y t.<br />

Son posibles seis casos (¯gura 5.9):<br />

² Caso 1.<br />

En <strong>el</strong> punto don<strong>de</strong> se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra la solucion la rampa es m<strong>en</strong>or o igual que <strong>el</strong> hueco (es<br />

<strong>de</strong>cir r s k · p j ¡ t ¤ ). La solucion al problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho (solucion d<strong>el</strong> problema P1) es la


5.2 Subproblemas termicos 161<br />

sigui<strong>en</strong>te:<br />

t ¤ = ¸k ¡ a2j<br />

2 a1j<br />

y <strong>el</strong> coste optimo d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho es <strong>el</strong> que se indica <strong>en</strong> la ecuacion (5.94).<br />

² Caso 2.<br />

(5.120)<br />

En <strong>el</strong> punto don<strong>de</strong> se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra la solucion la rampa es mayor que <strong>el</strong> hueco (es <strong>de</strong>cir<br />

r s k > p j ¡ t ¤ ). La solucion al problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho (solucion d<strong>el</strong> problema P2) es la<br />

sigui<strong>en</strong>te:<br />

t ¤ jkjP 2 = ¸k ¡ a2j ¡ ¹k<br />

2 a1j<br />

y <strong>el</strong> coste optimo d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho es <strong>el</strong> que se indica <strong>en</strong> la ecuacion (5.109).<br />

² Caso 3.<br />

(5.121)<br />

En <strong>el</strong> punto don<strong>de</strong> se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra la solucion la rampa es mayor que <strong>el</strong> hueco (es <strong>de</strong>cir<br />

r s k > p j ¡ t ¤ ). La solucion al problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho (solucion d<strong>el</strong> problema P2) es t ¤ = t<br />

y <strong>el</strong> coste optimo es <strong>el</strong> indicado <strong>en</strong> la ecuacion (5.113).<br />

² Caso 4.<br />

En <strong>el</strong> punto don<strong>de</strong> se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra la solucion la rampa es mayor que <strong>el</strong> hueco (es <strong>de</strong>cir<br />

r s k > p j ¡ t ¤ ). La solucion al problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho (solucion d<strong>el</strong> problema P2) es t ¤ = t<br />

y <strong>el</strong> coste optimo es <strong>el</strong> indicado <strong>en</strong> la ecuacion (5.111).<br />

² Caso 5.<br />

En <strong>el</strong> punto don<strong>de</strong> se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra la solucion la rampa es m<strong>en</strong>or o igual que <strong>el</strong> hueco (es<br />

<strong>de</strong>cir r s k · p j ¡ t ¤ ). La solucion al problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho (solucion d<strong>el</strong> problema P1) es<br />

t ¤ = t y <strong>el</strong> coste optimo es <strong>el</strong> indicado <strong>en</strong> la ecuacion (5.98).<br />

² Caso 6.<br />

Mod<strong>el</strong>o 4<br />

En <strong>el</strong> punto don<strong>de</strong> se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra la solucion la rampa es m<strong>en</strong>or o igual que <strong>el</strong> hueco (es<br />

<strong>de</strong>cir r s k · p j ¡ t ¤ ). La solucion al problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho (solucion d<strong>el</strong> problema P1) es<br />

t ¤ = t y <strong>el</strong> coste optimo es <strong>el</strong> indicado <strong>en</strong> la ecuacion (5.96).<br />

El subproblema termico asociado a la c<strong>en</strong>tral j segun este mod<strong>el</strong>o (apartado 4.3.4) se formula<br />

<strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Minimizar tjk ; vjk ; yjk ; zjk ; ~sjk ; x d jx


162 Solucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado<br />

KX<br />

k=1<br />

h ³<br />

vjk a1jt 2 ´<br />

jk + a2jtjk + a3j + zjkcj + yjkb(x d i ³<br />

´<br />

jk) ¡ ¸ktjk + ¹kpjvjk ¡ ®kp vjk (5.122)<br />

j<br />

sujeto a<br />

p j vjk · tjk · p j vjk 8j 8k (5.123)<br />

tjk ¡ tjk¡1 · r s j 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (5.124)<br />

tjk¡1 ¡ tjk · r b j 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (5.125)<br />

yj1 ¡ zj1 = vj1 ¡ vj0 8j (5.126)<br />

yjk ¡ zjk = vjk ¡ vjk¡1 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (5.127)<br />

³ ´<br />

~sj0 ¡ T f<br />

j (vj0 ¡ vj1) ¸ 0 8j (5.128)<br />

~sjk¡1 ¡ T f<br />

´<br />

j (vjk¡1 ¡ vjk) ¸ 0 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (5.129)<br />

³<br />

³<br />

³<br />

~sj0 + T p<br />

j<br />

´<br />

~sjk¡1 + T p<br />

j<br />

(vj1 ¡ vj0) ¸ 0 8j (5.130)<br />

´<br />

(vjk ¡ vjk¡1) ¸ 0 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (5.131)<br />

El problema <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong> cada estado <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to es <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te:<br />

Minimizartjk a1j t 2 jk + a2j tjk + a3j ¡ ¸ktjk ¡ ¹kp j + ®kp j<br />

sujeto a<br />

(5.132)<br />

t ¡ tjk · 0 (5.133)<br />

tjk ¡ t¡ · 0 (5.134)<br />

don<strong>de</strong> a1j, a2j y a3j son los coe¯ci<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> la funcion cuadratica <strong>de</strong> coste <strong>de</strong> produccion, y, t y<br />

t se <strong>de</strong>¯n<strong>en</strong> <strong>en</strong> las ecuaciones (5.35) y (5.36).<br />

El lagrangiano se <strong>de</strong>¯ne <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

L(tjk; °1; °2) ´ a1j t 2 jk +a2j tjk +a3j ¡¸ktjk ¡¹kp j +®kp+°1 (t ¡ tjk)+°2 (tjk ¡ t)(5.135)<br />

Las condiciones necesarias <strong>de</strong> optimalidad <strong>de</strong> primer ord<strong>en</strong> son:<br />

@L<br />

@tjk<br />

= 2 a1j tjk + a2j ¡ ¸k + ¡°1 + °2 = 0 (5.136)<br />

°1 (t ¡ tjk) = 0 °1 ¸ 0 (5.137)<br />

°2 (tjk ¡ t) = 0 °2 ¸ 0 (5.138)<br />

A partir d<strong>el</strong> analisis <strong>de</strong> las condiciones necesarias <strong>de</strong> optimalidad <strong>de</strong> primer ord<strong>en</strong> y sigui<strong>en</strong>do un<br />

proceso analogo al pres<strong>en</strong>tado <strong>en</strong> los mod<strong>el</strong>os 1 y 2, pue<strong>de</strong> establecerse <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te procedimi<strong>en</strong>to<br />

para la resolucion d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong> cada nodo <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to (ecuaciones (5.132)-(5.134)).


5.2 Subproblemas termicos 163<br />

Se resu<strong>el</strong>ve la ecuacion que se formula a continuacion para ~tjk:<br />

2 a1j ~tjk + a2j ¡ ¸k = 0 (5.139)<br />

Si <strong>el</strong> valor ~tjk que resulta esta compr<strong>en</strong>dido <strong>en</strong>tre los l³mites inferior t y superior <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia t,<br />

<strong>de</strong>¯nidos para <strong>el</strong> estado analizado (ecuaciones (5.35) y (5.36)), <strong>en</strong>tonces la pot<strong>en</strong>cia optima t ¤ jk<br />

es ~tjk.<br />

Si <strong>el</strong> valor ~tjk que resulta, es m<strong>en</strong>or que <strong>el</strong> l³mite inferior <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia t <strong>de</strong>¯nidos para <strong>el</strong> estado<br />

analizado (ecuacion (5.35)), <strong>en</strong>tonces la pot<strong>en</strong>cia optima t ¤ jk<br />

es igual al l³mite inferior t.<br />

Por ultimo, si <strong>el</strong> valor ~tjk que resulta, es mayor que <strong>el</strong> l³mite superior <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia t <strong>de</strong>¯nidos<br />

para <strong>el</strong> estado analizado (ecuacion (5.36)), <strong>en</strong>tonces la pot<strong>en</strong>cia optima t ¤ jk<br />

superior t.<br />

Mod<strong>el</strong>o 5<br />

es igual al l³mite<br />

El subproblema termico asociado a la c<strong>en</strong>tral j segun este mod<strong>el</strong>o (apartado 4.3.5) se formula<br />

<strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Minimizar tjk ; vjk ; yjk ; zjk ; ~sjk ; x d jx<br />

sujeto a<br />

KX<br />

k=1<br />

h ³<br />

vjk a1jt 2 ´<br />

jk + a2jtjk + a3j + zjkcj + yjkb(x d i<br />

jk)<br />

h<br />

³ ´<br />

i<br />

¡ ¸ktjk + ¹k pj ¡ tjk vjk ¡ ®kp vjk j<br />

(5.140)<br />

p j vjk · tjk · p j vjk 8j 8k (5.141)<br />

tjk ¡ tjk¡1 · r s j 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (5.142)<br />

tjk¡1 ¡ tjk · r b j 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (5.143)<br />

yj1 ¡ zj1 = vj1 ¡ vj0 8j (5.144)<br />

yjk ¡ zjk = vjk ¡ vjk¡1 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (5.145)<br />

³ ´<br />

~sj0 ¡ T f<br />

j (vj0 ¡ vj1) ¸ 0 8j (5.146)<br />

~sjk¡1 ¡ T f<br />

´<br />

j (vjk¡1 ¡ vjk) ¸ 0 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (5.147)<br />

³<br />

³<br />

³<br />

~sj0 + T p<br />

j<br />

´<br />

~sjk¡1 + T p<br />

j<br />

(vj1 ¡ vj0) ¸ 0 8j (5.148)<br />

´<br />

(vjk ¡ vjk¡1) ¸ 0 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (5.149)


164 Solucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado<br />

El problema <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong> cada estado <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to es <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te:<br />

Minimizartjk a1j t 2 jk + a2j tjk + a3j ¡ ¸ktjk ¡ ¹k(p j ¡ tjk) + ®kp j<br />

sujeto a<br />

(5.150)<br />

t ¡ tjk · 0 (5.151)<br />

tjk ¡ t¡ · 0 (5.152)<br />

don<strong>de</strong> a1j, a2j y a3j son los coe¯ci<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> la funcion cuadratica <strong>de</strong> coste <strong>de</strong> produccion y, t y t<br />

se <strong>de</strong>¯n<strong>en</strong> <strong>en</strong> las ecuaciones (5.35) y (5.36).<br />

El lagrangiano se <strong>de</strong>¯ne <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

L(tjk; °1; °2) ´ a1j t 2 jk + a2j tjk + a3j ¡ ¸ktjk ¡ ¹k<br />

³ ´<br />

pj ¡ tjk + ®kp<br />

j<br />

+°1 (t ¡ tjk) + °2 (tjk ¡ t) (5.153)<br />

Las condiciones necesarias <strong>de</strong> optimalidad <strong>de</strong> primer ord<strong>en</strong> son:<br />

@L<br />

@tjk<br />

= 2 a1j tjk + a2j ¡ ¸k + ¹k ¡ °1 + °2 = 0 (5.154)<br />

°1 (t ¡ tjk) = 0 °1 ¸ 0 (5.155)<br />

°2 (tjk ¡ t) = 0 °2 ¸ 0 (5.156)<br />

A partir d<strong>el</strong> analisis <strong>de</strong> las condiciones necesarias <strong>de</strong> optimalidad <strong>de</strong> primer ord<strong>en</strong> y sigui<strong>en</strong>do un<br />

proceso analogo al utilizado <strong>en</strong> los mod<strong>el</strong>os 1 y 2, pue<strong>de</strong> establecerse <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te procedimi<strong>en</strong>to<br />

para la resolucion d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong> cada nodo <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to (ecuaciones (5.150)-(5.152)).<br />

Se resu<strong>el</strong>ve la ecuacion que se formula a continuacion para ~tjk:<br />

2 a1j ~tjk + a2j ¡ ¸k + ¹k = 0 (5.157)<br />

Si <strong>el</strong> valor ~tjk que resulta esta compr<strong>en</strong>dido <strong>en</strong>tre los l³mites inferior t y superior <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia t,<br />

<strong>de</strong>¯nidos para <strong>el</strong> estado analizado (ecuaciones (5.35) y (5.36)), <strong>en</strong>tonces la pot<strong>en</strong>cia optima t ¤ jk<br />

es ~tjk.<br />

Si <strong>el</strong> valor ~tjk que resulta, es m<strong>en</strong>or que <strong>el</strong> l³mite inferior <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia t <strong>de</strong>¯nidos para <strong>el</strong> estado<br />

analizado (ecuacion (5.35)), <strong>en</strong>tonces la pot<strong>en</strong>cia optima t ¤ jk<br />

es igual al l³mite inferior t.<br />

Por ultimo, si <strong>el</strong> valor ~tjk que resulta, es mayor que <strong>el</strong> l³mite superior <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia t <strong>de</strong>¯nidos<br />

para <strong>el</strong> estado analizado (ecuacion (5.36)), <strong>en</strong>tonces la pot<strong>en</strong>cia optima t ¤ jk<br />

superior t.<br />

es igual al l³mite


5.2 Subproblemas termicos 165<br />

Mod<strong>el</strong>o 6<br />

El subproblema termico asociado a la c<strong>en</strong>tral j segun este mod<strong>el</strong>o (apartado 4.3.3), y consi<strong>de</strong>-<br />

rando <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> produccion aj(tjk) cuadratico, se formula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Minimizar tjk ; vjk ; yjk ; zjk ; ~sjk ; x d jx<br />

k=1<br />

KX<br />

k=1<br />

KX<br />

KX<br />

¡f ¸ktjk +<br />

sujeto a<br />

h<br />

vjkaj(tjk) + zjkcj + yjkb(x d i<br />

jk)<br />

k=1<br />

¹k<br />

h³ ´<br />

pj ¡ tjk vjkwjk + rs jvjk(1 i<br />

¡ wjk)<br />

¡<br />

KX<br />

®kp vjkg (5.158)<br />

j<br />

p j vjk · tjk · p j vjk 8j 8k (5.159)<br />

tjk ¡ tjk¡1 · r s j 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (5.160)<br />

tjk¡1 ¡ tjk · r b j 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (5.161)<br />

yj1 ¡ zj1 = vj1 ¡ vj0 8j (5.162)<br />

yjk ¡ zjk = vjk ¡ vjk¡1 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (5.163)<br />

³ ´<br />

~sj0 ¡ T f<br />

j (vj0 ¡ vj1) ¸ 0 8j (5.164)<br />

~sjk¡1 ¡ T f<br />

´<br />

j (vjk¡1 ¡ vjk) ¸ 0 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (5.165)<br />

³<br />

³<br />

³<br />

~sj0 + T p<br />

j<br />

´<br />

~sjk¡1 + T p<br />

j<br />

(vj1 ¡ vj0) ¸ 0 8j (5.166)<br />

´<br />

(vjk ¡ vjk¡1) ¸ 0 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (5.167)<br />

El problema <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong> cada estado <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to es <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te:<br />

Minimizartjk<br />

a1j t 2 jk + a2j tjk + a3j ¡ ¸ktjk ¡ ¹k<br />

sujeto a<br />

k=1<br />

h³ ´<br />

pj ¡ tjk wjk + r s i<br />

j (1 ¡ wjk) ¡ ®kp<br />

j<br />

(5.168)<br />

t ¡ tjk · 0 (5.169)<br />

tjk ¡ t¡ · 0 (5.170)<br />

don<strong>de</strong> a1j, a2j y a3j son los coe¯ci<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> la funcion cuadratica <strong>de</strong> coste <strong>de</strong> produccion, wjk es<br />

una variable binaria que vale 1 si<br />

³ ´<br />

pj ¡ tjk<br />

· r s j<br />

(es <strong>de</strong>cir si, al consi<strong>de</strong>rar las restricciones <strong>de</strong><br />

reserva rodante, <strong>el</strong> hueco es m<strong>en</strong>or que la rampa <strong>de</strong> subida) y 0 <strong>en</strong> caso contrario (si la rampa<br />

<strong>de</strong> subida es m<strong>en</strong>or que <strong>el</strong> hueco) y, t y t se <strong>de</strong>¯n<strong>en</strong> <strong>en</strong> las ecuaciones (5.35) y (5.36).<br />

Sigui<strong>en</strong>do <strong>el</strong> mismo procedimi<strong>en</strong>to empleado <strong>en</strong> <strong>el</strong> analisis d<strong>el</strong> problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

mod<strong>el</strong>o 3, este problema (ecuaciones (5.168)-(5.170)) se resu<strong>el</strong>ve a traves <strong>de</strong> la resolucion <strong>de</strong> dos


166 Solucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado<br />

problemas. En <strong>el</strong> primero (problema P1) la variable wjk vale 0, y por tanto la rampa es m<strong>en</strong>or<br />

que <strong>el</strong> hueco. En <strong>el</strong> segundo, wjk vale 1, y por tanto <strong>el</strong> hueco es m<strong>en</strong>or que la rampa (problema<br />

P2).<br />

A continuacion se plantean los problemas P1 y P2 indicandose los procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> solucion<br />

<strong>de</strong> cada uno <strong>de</strong> <strong>el</strong>los. Despues se <strong>de</strong>scribe <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> solucion d<strong>el</strong> problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho<br />

asociado al mod<strong>el</strong>o 6 (ecuaciones (5.168)-(5.170)).<br />

Problema P1<br />

El problema P1 se plantea <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te manera:<br />

Minimizartjk<br />

sujeto a<br />

a1j t 2 jk + a2j tjk + a3j ¡ ¸ktjk ¡ ¹kr s j ¡ ®kp j<br />

(5.171)<br />

t ¡ tjk · 0 (5.172)<br />

tjk ¡ t¡ · 0 (5.173)<br />

El lagrangiano se <strong>de</strong>¯ne <strong>de</strong> la siui<strong>en</strong>te forma:<br />

L(tjk; °a; °b) ´ a1j t 2 jk + a2j tjk + a3j ¡ ¸ktjk ¡ ¹kr s j ¡ ®kp j<br />

Las condiciones <strong>de</strong> optimalidad son:<br />

@L<br />

@tjk<br />

+°a (t ¡ tjk) + °b (tjk ¡ t) (5.174)<br />

= 2 a1j tjk + a2j ¡ ¸k ¡ °a + °b = 0 (5.175)<br />

°a (t ¡ tjk) = 0 °a ¸ 0 (5.176)<br />

°b (tjk ¡ t) = 0 °b ¸ 0 (5.177)<br />

D<strong>el</strong> analisis <strong>de</strong> las condiciones <strong>de</strong> optimalidad y sigui<strong>en</strong>do un proceso analogo a los <strong>de</strong>scritos <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> analisis <strong>de</strong> los mod<strong>el</strong>os 1, 2 y 3, pue<strong>de</strong> establecerse <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> resolucion<br />

d<strong>el</strong> problema P1.<br />

Se resu<strong>el</strong>ve para ~tjk la sigui<strong>en</strong>te ecuacion:<br />

2 a1j ~tjk + a2j ¡ ¸k = 0 (5.178)


5.2 Subproblemas termicos 167<br />

Si <strong>el</strong> valor ~tjk que resulta esta compr<strong>en</strong>dido <strong>en</strong>tre los l³mites inferior t y superior <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia t,<br />

<strong>de</strong>¯nidos para <strong>el</strong> estado analizado (ecuaciones (5.35) y (5.36)), <strong>en</strong>tonces la pot<strong>en</strong>cia optima d<strong>el</strong><br />

problema P1 t ¤ jk jP 1 es ~tjk, es <strong>de</strong>cir:<br />

t ¤ jkjP 1 = ¸k ¡ a2j<br />

2 a1j<br />

y <strong>el</strong> coste optimo es:<br />

a1j<br />

à ¸k ¡ a2j<br />

2 a1j<br />

! 2<br />

+ a2j<br />

¸k ¡ a2j<br />

2 a1j<br />

¸k ¡ a2j<br />

+ a3j ¡ ¸k<br />

2 a1j<br />

¡ ¹kr s j ¡ ®kp j<br />

(5.179)<br />

(5.180)<br />

Si <strong>el</strong> valor ~tjk que resulta, es mayor que <strong>el</strong> l³mite superior <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia t <strong>de</strong>¯nidos para <strong>el</strong> estado<br />

analizado (ecuacion (5.36)), <strong>en</strong>tonces la pot<strong>en</strong>cia optima t ¤ jk jP 1 es igual al l³mite superior t y <strong>el</strong><br />

coste optimo es <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te:<br />

a1j t 2 + a2j t + a3j ¡ ¸kt ¡ ¹kr s j ¡ ®kp j<br />

(5.181)<br />

Por ultimo, si <strong>el</strong> valor ~tjk que resulta, es m<strong>en</strong>or que <strong>el</strong> l³mite inferior <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia t <strong>de</strong>¯nidos<br />

para <strong>el</strong> estado analizado (ecuacion (5.35)), <strong>en</strong>tonces la pot<strong>en</strong>cia optima t ¤ jk jP 1 es igual al l³mite<br />

inferior t y <strong>el</strong> coste optimo es<br />

a1j t 2 + a2j t + a3j ¡ ¸kt ¡ ¹kr s j ¡ ®kp j<br />

Problema P2<br />

El problema P2 se plantea <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te manera:<br />

Minimizartjk<br />

sujeto a<br />

a1j t 2 jk + a2j tjk + a3j ¡ ¸ktjk ¡ ¹k (p ¡ tjk) ¡ ®kp j<br />

(5.182)<br />

(5.183)<br />

t ¡ tjk · 0 (5.184)<br />

tjk ¡ t¡ · 0 (5.185)<br />

El lagrangiano se <strong>de</strong>¯ne como sigue:<br />

L(tjk; °A; °B) ´ a1j t 2 jk + a2j tjk + a3j ¡ ¸ktjk ¡ ¹k (p ¡ tjk)<br />

¡®kp j + °A (t ¡ tjk) + °B (tjk ¡ t) (5.186)


168 Solucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado<br />

Las condiciones <strong>de</strong> optimalidad son:<br />

@L<br />

@tjk<br />

= 2 a1j tjk + a2j ¡ ¸k + ¹k ¡ °A + °B = 0 (5.187)<br />

°A (t ¡ tjk) = 0 °A ¸ 0 (5.188)<br />

°B (tjk ¡ t) = 0 °B ¸ 0 (5.189)<br />

A partir d<strong>el</strong> analisis <strong>de</strong> las condiciones <strong>de</strong> optimalidad pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>¯nirse <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te procedimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> resolucion d<strong>el</strong> problema P2. Se resu<strong>el</strong>ve para ~tjk la sigui<strong>en</strong>te ecuacion:<br />

2 a1j ~tjk + a2j ¡ ¸k + ¹k = 0 (5.190)<br />

Si <strong>el</strong> valor ~tjk que resulta esta compr<strong>en</strong>dido <strong>en</strong>tre los l³mites inferior t y superior <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia<br />

t, <strong>de</strong>¯nidos para <strong>el</strong> estado analizado (ecuaciones (5.35) y (5.36)), <strong>en</strong>tonces la pot<strong>en</strong>cia optima<br />

t ¤ jk jP 2 es ~tjk, es <strong>de</strong>cir:<br />

t ¤ jk jP 2 = ¸k ¡ a2j ¡ ¹k<br />

2 a1j<br />

y <strong>el</strong> coste optimo es <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te:<br />

a1j<br />

à ¸k ¡ a2j ¡ ¹k<br />

¡¹k<br />

2 a1j<br />

Ã<br />

! 2<br />

+ a2j<br />

p ¡ ¸k ¡ a2j ¡ ¹k<br />

2 a1j<br />

!<br />

¸k ¡ a2j ¡ ¹k<br />

2 a1j<br />

¡ ®kp j<br />

¸k ¡ a2j ¡ ¹k<br />

+ a3j ¡ ¸k<br />

2 a1j<br />

(5.191)<br />

(5.192)<br />

Si <strong>el</strong> valor ~tjk que resulta, es mayor que <strong>el</strong> l³mite superior <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia t <strong>de</strong>¯nidos para <strong>el</strong> estado<br />

analizado (ecuacion (5.36)), <strong>en</strong>tonces la pot<strong>en</strong>cia optima t ¤ jk jP 2 es igual al l³mite superior t y <strong>el</strong><br />

coste optimo se calcula a continuacion:<br />

a1j t 2 + a2j t + a3j ¡ ¸kt ¡ ¹k (p ¡ t) ¡ ®kp j<br />

(5.193)<br />

Por ultimo, si <strong>el</strong> valor ~tjk que resulta, es m<strong>en</strong>or que <strong>el</strong> l³mite inferior <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia t <strong>de</strong>¯nidos<br />

para <strong>el</strong> estado analizado (ecuacion (5.35)), <strong>en</strong>tonces la pot<strong>en</strong>cia optima t ¤ jk jP 2 es igual al l³mite<br />

inferior t y <strong>el</strong> coste optimo es <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te:<br />

a1j t 2 + a2j t + a3j ¡ ¸kt ¡ ¹k (p ¡ t) ¡ ®kp j<br />

Procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> resolucion d<strong>el</strong> problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho<br />

(5.194)


5.2 Subproblemas termicos 169<br />

El procedimi<strong>en</strong>to para resolver <strong>el</strong> problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral termica j <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo<br />

k (ecuaciones (5.168)-(5.170)) se <strong>de</strong>talla a continuacion.<br />

Se resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong> problema P1 segun <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to arriba indicado. Entonces:<br />

1. si se veri¯ca que:<br />

r s k · p j ¡ t ¤ jk jP 1<br />

(5.195)<br />

don<strong>de</strong> t ¤ jk jP 1 es la pot<strong>en</strong>cia optima a producir <strong>en</strong> <strong>el</strong> problema P1, <strong>en</strong>tonces esta es la<br />

pot<strong>en</strong>cia optima a producir por la c<strong>en</strong>tral consi<strong>de</strong>rada <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo consi<strong>de</strong>rado si<strong>en</strong>do<br />

<strong>el</strong> coste optimo <strong>de</strong> dicho <strong>de</strong>spacho:<br />

a1j t ¤ jk j2 P 1 + a2j t ¤ jk jP 1 + a3j ¡ ¸kt ¤ jk jP 1 ¡ ¹kr s j ¡ ®kp j<br />

2. Si por <strong>el</strong> contrario:<br />

r s k > p j ¡ t ¤ jkjP 1<br />

(5.196)<br />

(5.197)<br />

<strong>en</strong>tonces la solucion obt<strong>en</strong>ida no es valida y se resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong> problema P2. En este caso, la<br />

pot<strong>en</strong>cia optima a producir por la c<strong>en</strong>tral es t ¤ jk jP 2 (don<strong>de</strong> t ¤ jk jP 2 es la pot<strong>en</strong>cia optima<br />

solucion d<strong>el</strong> problema P2) y <strong>el</strong> coste optimo <strong>de</strong> este <strong>de</strong>spacho es:<br />

a1j t ¤ jkj 2 P 2 + a2j t ¤ jkjP 2 + a3j ¡ ¸kt ¤ jkjP 2 ¡ ¹k<br />

³<br />

pj ¡ t ¤ ´<br />

jkjP 2 ¡ ®kp<br />

j<br />

(5.198)<br />

Se pue<strong>de</strong> establecer una interpretacion gra¯ca semejante a la pres<strong>en</strong>tada <strong>en</strong> <strong>el</strong> analisis d<strong>el</strong> mo-<br />

d<strong>el</strong>o 3 (¯gura 5.9). Basta con incluir <strong>el</strong> termino constante ¡®kp j <strong>en</strong> la curva cuadratica. La<br />

interpretacion <strong>de</strong> los seis casos posibles es la misma.<br />

Mod<strong>el</strong>o 7<br />

El subproblema termico asociado a la c<strong>en</strong>tral j segun este mod<strong>el</strong>o (apartado 4.3.7) se formula<br />

<strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Minimizar tjk ; vjk ; yjk ; zjk ; ~sjk ; x d jx<br />

KX<br />

k=1<br />

¹k<br />

sujeto a<br />

h ³<br />

vjk a1jt2 jk + a2jtjk<br />

´<br />

+ a3j + zjkcj + yjkb(xd jk )<br />

i<br />

¡ [¸ktjk+<br />

³ ´<br />

pj ¡ tjk vjk ¡ ®kp vjk + ¯<br />

j a ³ ´<br />

k pj ¡ tjk vjk + ¯ b ³ ´ i<br />

k tjk ¡ p vjk j<br />

(5.199)


170 Solucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado<br />

p j vjk · tjk · p j vjk 8j 8k (5.200)<br />

tjk ¡ tjk¡1 · r s j 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (5.201)<br />

tjk¡1 ¡ tjk · r b j 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (5.202)<br />

yj1 ¡ zj1 = vj1 ¡ vj0 8j (5.203)<br />

yjk ¡ zjk = vjk ¡ vjk¡1 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (5.204)<br />

³ ´<br />

~sj0 ¡ T f<br />

j (vj0 ¡ vj1) ¸ 0 8j (5.205)<br />

~sjk¡1 ¡ T f<br />

´<br />

j (vjk¡1 ¡ vjk) ¸ 0 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (5.206)<br />

³<br />

³<br />

³<br />

~sj0 + T p<br />

j<br />

´<br />

~sjk¡1 + T p<br />

j<br />

(vj1 ¡ vj0) ¸ 0 8j (5.207)<br />

´<br />

(vjk ¡ vjk¡1) ¸ 0 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (5.208)<br />

El problema <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong> cada estado <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to es <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te:<br />

Minimizartjk a1j t 2 jk + a2j tjk + a3j ¡ ¸ktjk ¡ ¹k<br />

sujeto a<br />

¡¯ a k<br />

³<br />

p j ¡ tjk<br />

´<br />

¡ ¯ b k<br />

³ ´<br />

³<br />

tjk ¡ p<br />

j<br />

pj ¡ tjk<br />

´<br />

+ ®kp<br />

j<br />

(5.209)<br />

t ¡ tjk · 0 (5.210)<br />

tjk ¡ t¡ · 0 (5.211)<br />

don<strong>de</strong> a1j, a2j y a3j son los coe¯ci<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> la funcion cuadratica <strong>de</strong> coste <strong>de</strong> produccion y, t y t<br />

se <strong>de</strong>¯n<strong>en</strong> <strong>en</strong> las ecuaciones (5.35) y (5.36).<br />

El lagrangiano se <strong>de</strong>¯ne <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

L(tjk; °1; °2) ´ a1j t 2 jk + a2j tjk + a3j ¡ ¸ktjk ¡ ¹k<br />

¡¯ a k<br />

³<br />

p j ¡ tjk<br />

´<br />

¡ ¯ b k<br />

³<br />

tjk ¡ p j<br />

Las condiciones necesarias <strong>de</strong> optimalidad <strong>de</strong> primer ord<strong>en</strong> son:<br />

@L<br />

@tjk<br />

³ ´<br />

pj ¡ tjk + ®kp<br />

j<br />

´<br />

+ °1 (t ¡ tjk) + °2 (tjk ¡ t) (5.212)<br />

= 2 a1j tjk + a2j ¡ ¸k + ¹k + ¯ a k ¡ ¯ b k ¡ °1 + °2 = 0 (5.213)<br />

°1 (t ¡ tjk) = 0 °1 ¸ 0 (5.214)<br />

°2 (tjk ¡ t) = 0 °1 ¸ 0 (5.215)<br />

A partir d<strong>el</strong> analisis <strong>de</strong> las condiciones necesarias <strong>de</strong> optimalidad <strong>de</strong> primer ord<strong>en</strong> y sigui<strong>en</strong>do un<br />

proceso analogo al pres<strong>en</strong>tado <strong>en</strong> los mod<strong>el</strong>os 1 y 2, pue<strong>de</strong> establecerse <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te procedimi<strong>en</strong>to<br />

para la resolucion d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong> cada nodo <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to (ecuaciones (5.209)-(5.211)).


5.2 Subproblemas termicos 171<br />

Se resu<strong>el</strong>ve la ecuacion que se formula a continuacion para ~tjk:<br />

2 a1j ~tjk + a2j ¡ ¸k + ¹k + ¯ a k ¡ ¯b k<br />

= 0 (5.216)<br />

Si <strong>el</strong> valor ~tjk que resulta esta compr<strong>en</strong>dido <strong>en</strong>tre los l³mites inferior t y superior <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia t,<br />

<strong>de</strong>¯nidos para <strong>el</strong> estado analizado (ecuaciones (5.35) y (5.36)), <strong>en</strong>tonces la pot<strong>en</strong>cia optima t ¤ jk<br />

es ~tjk.<br />

Si <strong>el</strong> valor ~tjk que resulta, es m<strong>en</strong>or que <strong>el</strong> l³mite inferior <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia t <strong>de</strong>¯nidos para <strong>el</strong> estado<br />

analizado (ecuacion (5.35)), <strong>en</strong>tonces la pot<strong>en</strong>cia optima t ¤ jk<br />

es igual al l³mite inferior t.<br />

Por ultimo, si <strong>el</strong> valor ~tjk que resulta, es mayor que <strong>el</strong> l³mite superior <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia t <strong>de</strong>¯nidos<br />

para <strong>el</strong> estado analizado (ecuacion (5.36)), <strong>en</strong>tonces la pot<strong>en</strong>cia optima t ¤ jk<br />

superior t.<br />

Mod<strong>el</strong>o 8<br />

es igual al l³mite<br />

El subproblema termico asociado a la c<strong>en</strong>tral j segun este mod<strong>el</strong>o (apartado 4.3.8), y consi<strong>de</strong>-<br />

rando <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> produccion aj(tjk) cuadratico, se formula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Minimizar tjk ; vjk ; yjk ; zjk ; ~sjk ; x d jx<br />

KX<br />

k=1<br />

+<br />

¡<br />

¡<br />

sujeto a<br />

h ³<br />

vjk a1jt2 jk + a2jtjk<br />

´<br />

+ a3j + zjkcj + yjkb(xd jk )<br />

i<br />

KX<br />

k=1<br />

KX<br />

¹k<br />

¯<br />

k=1<br />

a k<br />

KX<br />

¯<br />

k=1<br />

b k<br />

h³ ´<br />

pj ¡ tjk vjkwjk + r s i<br />

jvjk(1 ¡ wjk)<br />

h³ ´<br />

pj ¡ tjk vjku s jk + r s j vjk(1 ¡ u s i<br />

jk)<br />

h³ ´<br />

tjk ¡ p vjku<br />

j<br />

b jk + rb jvjk(1 ¡ ub jk )<br />

i<br />

¡<br />

KX<br />

¡<br />

KX<br />

k=1<br />

®kp vjk j<br />

k=1<br />

¸ktjk<br />

(5.217)<br />

p j vjk · tjk · p j vjk 8j 8k (5.218)<br />

tjk ¡ tjk¡1 · r s j 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (5.219)<br />

tjk¡1 ¡ tjk · r b j 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (5.220)<br />

yj1 ¡ zj1 = vj1 ¡ vj0 8j (5.221)<br />

yjk ¡ zjk = vjk ¡ vjk¡1 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (5.222)<br />

³ ´<br />

³<br />

~sj0 ¡ T f<br />

j<br />

~sjk¡1 ¡ T f<br />

j<br />

(vj0 ¡ vj1) ¸ 0 8j (5.223)<br />

´<br />

(vjk¡1 ¡ vjk) ¸ 0 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (5.224)


172 Solucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado<br />

³<br />

³<br />

~sj0 + T p<br />

j<br />

´<br />

~sjk¡1 + T p<br />

j<br />

(vj1 ¡ vj0) ¸ 0 8j (5.225)<br />

´<br />

(vjk ¡ vjk¡1) ¸ 0 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (5.226)<br />

El problema <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong> cada estado <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to es <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te:<br />

don<strong>de</strong><br />

Minimizartjk<br />

a1j t 2 jk + a2j tjk + a3j ¡ ¸ktjk ¡ ®kp j ¡ ¹k<br />

¡¯ a k<br />

sujeto a<br />

h³ ´<br />

pj ¡ tjk vjkus jk + rs jvjk(1 ¡ us jk )<br />

i<br />

¯ b k<br />

h³ ´<br />

pj ¡ tjk wjk + r s i<br />

j (1 ¡ wjk)<br />

h³ ´<br />

tjk ¡ p vjku<br />

j<br />

b jk + rb jvjk(1 ¡ ub jk )<br />

i<br />

(5.227)<br />

t ¡ tjk · 0 (5.228)<br />

tjk ¡ t¡ · 0 (5.229)<br />

- a1j, a2j y a3j son los coe¯ci<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> la funcion cuadratica <strong>de</strong> coste <strong>de</strong> produccion,<br />

- wjk es una variable binaria que vale 1 si al consi<strong>de</strong>rar las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante, <strong>el</strong><br />

³ ´<br />

hueco es m<strong>en</strong>or que la rampa <strong>de</strong> subida (es <strong>de</strong>cir, si pj ¡ tjk<br />

(si la rampa <strong>de</strong> subida es m<strong>en</strong>or que <strong>el</strong> hueco),<br />

- u s jk<br />

· rs j ) y 0 <strong>en</strong> caso contrario<br />

es una variable binaria que vale 1 si al consi<strong>de</strong>rar las restricciones <strong>de</strong> regulacion hacia<br />

³ ´<br />

arriba <strong>el</strong> hueco es m<strong>en</strong>or que la rampa <strong>de</strong> subida (es <strong>de</strong>cir si, pj ¡ tjk<br />

contrario (si la rampa <strong>de</strong> subida es m<strong>en</strong>or que <strong>el</strong> hueco)<br />

- u b jk<br />

· rs j ) y 0 <strong>en</strong> caso<br />

es una variable binaria que vale 1 si al consi<strong>de</strong>rar las restricciones <strong>de</strong> regulacion hacia<br />

³ ´<br />

abajo <strong>el</strong> hueco es m<strong>en</strong>or que la rampa <strong>de</strong> bajada (es <strong>de</strong>cir si, tjk ¡ p · r<br />

j<br />

b j ) y 0 <strong>en</strong> caso<br />

contrario (si la rampa <strong>de</strong> bajada es m<strong>en</strong>or que <strong>el</strong> hueco) y,<br />

- t y t son las pot<strong>en</strong>cias m³nima y maxima <strong>de</strong>¯nidas <strong>en</strong> las ecuaciones (5.35) y (5.36).<br />

Dado que las variables binarias wjk y u s jk<br />

ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>el</strong> mismo signi¯cado (indicar si <strong>el</strong> hueco hacia<br />

arriba es mayor o m<strong>en</strong>or que la rampa <strong>de</strong> subida), se pue<strong>de</strong> prescidir <strong>de</strong> una <strong>de</strong> <strong>el</strong>las (por ejemplo<br />

<strong>de</strong> us jk ). As³ <strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho asociado a cada nodo <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to resulta:<br />

Minimizartjk<br />

a1j t 2 jk + a2j tjk + a3j ¡ ¸ktjk ¡ ®kp ¡ (¹k + ¯<br />

j a h³ ´<br />

k) pj ¡ tjk wjk + r s i<br />

j (1 ¡ wjk)<br />

¡¯ b h³ ´<br />

k tjk ¡ p u<br />

j<br />

b jk + r b j(1 ¡ u b i<br />

jk)<br />

(5.230)<br />

sujeto a


5.2 Subproblemas termicos 173<br />

t ¡ tjk · 0 (5.231)<br />

tjk ¡ t¡ · 0 (5.232)<br />

Puesto que este problema (ecuaciones (5.230)-(5.232)) conti<strong>en</strong>e 2 variables binarias, se resu<strong>el</strong>ve<br />

a traves <strong>de</strong> la resolucion <strong>de</strong> cuatro problemas. Cada uno <strong>de</strong> estos problemas se caracteriza por<br />

los valores que adquier<strong>en</strong> las variables wjk y ub jk . Son los sigui<strong>en</strong>tes:<br />

² Problema P1<br />

Este es <strong>el</strong> problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho a resolver <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> que <strong>el</strong> hueco <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia hacia<br />

arriba sea mayor que la rampa <strong>de</strong> subida (wjk = 0) y <strong>de</strong> que <strong>el</strong> hueco <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia hacia<br />

abajo sea mayor que la rampa <strong>de</strong> bajada (u b jk<br />

² Problema P2<br />

= 0).<br />

Este es <strong>el</strong> problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho a resolver <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> que <strong>el</strong> hueco <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia hacia<br />

arriba sea mayor que la rampa <strong>de</strong> subida (wjk = 0) y <strong>de</strong> que <strong>el</strong> hueco <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia hacia<br />

abajo sea m<strong>en</strong>or que la rampa <strong>de</strong> bajada (u b jk<br />

² Problema P3<br />

= 1).<br />

Este es <strong>el</strong> problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho a resolver <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> que <strong>el</strong> hueco <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia hacia<br />

arriba sea m<strong>en</strong>or que la rampa <strong>de</strong> subida (wjk = 1) y <strong>de</strong> que <strong>el</strong> hueco <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia hacia<br />

abajo sea mayor que la rampa <strong>de</strong> bajada (u b jk<br />

² Problema P4<br />

= 0).<br />

Este es <strong>el</strong> problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho a resolver <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> que <strong>el</strong> hueco <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia hacia<br />

arriba sea m<strong>en</strong>or que la rampa <strong>de</strong> subida (wjk = 1) y <strong>de</strong> que <strong>el</strong> hueco <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia hacia<br />

abajo sea m<strong>en</strong>or que la rampa <strong>de</strong> bajada (u b jk<br />

= 1).<br />

A continuacion se plantean todos estos problemas (P1, P2, P3 y P4) indicandose los procedi-<br />

mi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> solucion <strong>de</strong> cada uno <strong>de</strong> <strong>el</strong>los. Despues se <strong>de</strong>scribe <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> solucion d<strong>el</strong> problema<br />

d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho asociado a este mod<strong>el</strong>o (ecuaciones (5.230)-(5.232)) y se interpretan gra¯cam<strong>en</strong>te<br />

las situaciones o casos posibles.<br />

Problema P1<br />

El problema P1 se plantea <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te manera:<br />

Minimizartjk<br />

a1j t 2 jk + a2j tjk + a3j ¡ ¸ktjk ¡ ®kp j ¡ (¹k + ¯ a k) r s j ¡ ¯ b kr b j (5.233)


174 Solucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado<br />

sujeto a<br />

t ¡ tjk · 0 (5.234)<br />

tjk ¡ t¡ · 0 (5.235)<br />

El lagrangiano se <strong>de</strong>¯ne <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

L(tjk; °1; °2) ´ a1j t 2 jk + a2j tjk + a3j ¡ ¸ktjk ¡ ¡®kp j ¡ (¹k + ¯ a k) r s j ¡ ¯ b kr b k<br />

Las condiciones <strong>de</strong> optimalidad son:<br />

@L<br />

@tjk<br />

+°1 (t ¡ tjk) + °2 (tjk ¡ t) (5.236)<br />

= 2 a1j tjk + a2j ¡ ¸k ¡ °1 + °2 = 0 (5.237)<br />

°1 (t ¡ tjk) = 0 °1 ¸ 0 (5.238)<br />

°2 (tjk ¡ t) = 0 °2 ¸ 0 (5.239)<br />

D<strong>el</strong> analisis <strong>de</strong> las condiciones <strong>de</strong> optimalidad, a traves <strong>de</strong> un proceso similar al explicado <strong>en</strong><br />

<strong>de</strong>talle para algunos <strong>de</strong> los mod<strong>el</strong>os anteriores, se pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>¯nir <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

resolucion d<strong>el</strong> problema P1.<br />

1. Se resu<strong>el</strong>ve para ~tjk la sigui<strong>en</strong>te ecuacion:<br />

2 a1j ~tjk + a2j ¡ ¸k = 0 (5.240)<br />

2. Si <strong>el</strong> valor ~tjk que resulta esta compr<strong>en</strong>dido <strong>en</strong>tre los l³mites inferior t y superior <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia<br />

t, <strong>de</strong>¯nidos para <strong>el</strong> estado analizado (ecuaciones (5.35) y (5.36)), <strong>en</strong>tonces la pot<strong>en</strong>cia<br />

optima t ¤ jk jP 1 es ~tjk, es <strong>de</strong>cir:<br />

t ¤ jkjP 1 = ¸k ¡ a2j<br />

2 a1j<br />

y <strong>el</strong> coste optimo es <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te:<br />

à ! 2<br />

¸k ¡ a2j<br />

a1j<br />

+ a2j<br />

2 a1j<br />

¸k ¡ a2j<br />

2 a1j<br />

¡ (¹k + ¯ a k ) rs j ¡ ¯b k rb k<br />

¸k ¡ a2j<br />

+ a3j ¡ ¸k<br />

2 a1j<br />

¡ ®kp j<br />

(5.241)<br />

(5.242)<br />

3. Si <strong>el</strong> valor ~tjk que resulta, es mayor que <strong>el</strong> l³mite superior <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia t <strong>de</strong>¯nidos para <strong>el</strong><br />

estado analizado (ecuacion (5.36)), <strong>en</strong>tonces la pot<strong>en</strong>cia optima t ¤ jk jP 1 es igual al l³mite<br />

superior t y <strong>el</strong> coste optimo es:<br />

a1j t 2 + a2j t + a3j ¡ ¸kt ¡ ®kp j ¡ (¹k + ¯ a k ) r s j ¡ ¯ b kr b k (5.243)


5.2 Subproblemas termicos 175<br />

4. Por ultimo, si <strong>el</strong> valor ~tjk que resulta, es m<strong>en</strong>or que <strong>el</strong> l³mite inferior <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia t <strong>de</strong>¯nidos<br />

para <strong>el</strong> estado analizado (ecuacion (5.35)), <strong>en</strong>tonces la pot<strong>en</strong>cia optima t ¤ jk jP 1 es igual al<br />

l³mite inferior t y <strong>el</strong> coste optimo es <strong>el</strong> indicado <strong>en</strong> la sigui<strong>en</strong>te ecuacion:<br />

Problema P2<br />

a1j t 2 + a2j t + a3j ¡ ¸kt ¡ ®kp j ¡ (¹k + ¯ a k ) r s j ¡ ¯ b kr b k (5.244)<br />

El problema P2 se plantea <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te manera:<br />

Minimizartjk<br />

sujeto a<br />

a1j t 2 jk + a2j tjk + a3j ¡ ¸ktjk ¡ ®kp j ¡ (¹k + ¯ a k) r s j ¡ ¯ b k<br />

³ ´<br />

tjk ¡ p<br />

j<br />

(5.245)<br />

t ¡ tjk · 0 (5.246)<br />

tjk ¡ t¡ · 0 (5.247)<br />

El lagrangiano se <strong>de</strong>¯ne <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

L(tjk; °3; °4) ´ a1j t 2 jk + a2j tjk + a3j ¡ ¸ktjk ¡ ®kp j ¡ (¹k + ¯ a k) r s j<br />

¡¯ b k<br />

³<br />

tjk ¡ p j<br />

Las condiciones <strong>de</strong> optimalidad son:<br />

@L<br />

@tjk<br />

´<br />

+ °3 (t ¡ tjk) + °4 (tjk ¡ t) (5.248)<br />

= 2 a1j tjk + a2j ¡ ¸k ¡ ¯ b k ¡ °3 + °4 = 0 (5.249)<br />

°3 (t ¡ tjk) = 0 °3 ¸ 0 (5.250)<br />

°4 (tjk ¡ t) = 0 °4 ¸ 0 (5.251)<br />

D<strong>el</strong> analisis <strong>de</strong> las condiciones <strong>de</strong> optimalidad, a traves <strong>de</strong> un proceso similar al explicado <strong>en</strong><br />

<strong>de</strong>talle para algunos <strong>de</strong> los mod<strong>el</strong>os anteriores, se pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>¯nir <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

resolucion d<strong>el</strong> problema P2.<br />

1. Se resu<strong>el</strong>ve para ~tjk la sigui<strong>en</strong>te ecuacion:<br />

2 a1j ~tjk + a2j ¡ ¸k ¡ ¯ b k = 0 (5.252)


176 Solucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado<br />

2. Si <strong>el</strong> valor ~tjk que resulta esta compr<strong>en</strong>dido <strong>en</strong>tre los l³mites inferior t y superior <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia<br />

t, <strong>de</strong>¯nidos para <strong>el</strong> estado analizado (ecuaciones (5.35) y (5.36)), <strong>en</strong>tonces la pot<strong>en</strong>cia<br />

optima t ¤ jk jP 2 es ~tjk, es <strong>de</strong>cir:<br />

t ¤ jkjP 1 = ¸k + ¯ b k<br />

2 a1j<br />

¡ a2j<br />

y <strong>el</strong> coste optimo es <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te:<br />

a1j<br />

Ã<br />

¸k + ¯b ! 2<br />

k ¡ a2j ¸k + ¯<br />

+ a2j<br />

2 a1j<br />

b k ¡ a2j<br />

2 a1j<br />

¡ (¹k + ¯ a k) r s j ¡ ¯ b Ã<br />

¸k + ¯<br />

k<br />

b !<br />

k ¡ a2j<br />

¡ p<br />

2 a1j<br />

j<br />

¸k + ¯<br />

+ a3j ¡ ¸k<br />

b k ¡ a2j<br />

2 a1j<br />

¡ ®kp j<br />

(5.253)<br />

(5.254)<br />

3. Si <strong>el</strong> valor ~tjk que resulta, es mayor que <strong>el</strong> l³mite superior <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia t <strong>de</strong>¯nidos para <strong>el</strong><br />

estado analizado (ecuacion (5.36)), <strong>en</strong>tonces la pot<strong>en</strong>cia optima t ¤ jk jP 2 es igual al l³mite<br />

superior t y <strong>el</strong> coste optimo es:<br />

a1j t 2 + a2j t + a3j ¡ ¸kt ¡ ®kp j ¡ (¹k + ¯ a k ) r s j ¡ ¯ b k<br />

³ ´<br />

t ¡ p<br />

j<br />

(5.255)<br />

4. Por ultimo, si <strong>el</strong> valor ~tjk que resulta, es m<strong>en</strong>or que <strong>el</strong> l³mite inferior <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia t <strong>de</strong>¯nidos<br />

para <strong>el</strong> estado analizado (ecuacion (5.35)), <strong>en</strong>tonces la pot<strong>en</strong>cia optima t ¤ jk jP 2 es igual al<br />

l³mite inferior t y <strong>el</strong> coste optimo es <strong>el</strong> indicado <strong>en</strong> la sigui<strong>en</strong>te ecuacion:<br />

Problema P3<br />

a1j t 2 + a2j t + a3j ¡ ¸kt ¡ ®kp j ¡ (¹k + ¯ a k ) rs j ¡ ¯b k<br />

El problema P3 se plantea <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te manera:<br />

Minimizartjk<br />

sujeto a<br />

a1j t 2 jk + a2j tjk + a3j ¡ ¸ktjk ¡ ®kp j ¡ (¹k + ¯ a k )<br />

³ ´<br />

t ¡ p<br />

j<br />

³ ´<br />

pj ¡ tjk ¡ ¯b krb j<br />

(5.256)<br />

(5.257)<br />

t ¡ tjk · 0 (5.258)<br />

tjk ¡ t¡ · 0 (5.259)<br />

El lagrangiano se <strong>de</strong>¯ne <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

L(tjk; °5; °6) ´ a1j t 2 jk + a2j tjk + a3j ¡ ¸ktjk ¡ ®kp ¡ (¹k + ¯<br />

j a ³ ´<br />

k) pj ¡ tjk<br />

¡¯ b k rb j + °5 (t ¡ tjk) + °6 (tjk ¡ t) (5.260)


5.2 Subproblemas termicos 177<br />

Las condiciones <strong>de</strong> optimalidad son:<br />

@L<br />

@tjk<br />

= 2 a1j tjk + a2j ¡ ¸k + ¹k + ¯ a k ¡ °5 + °6 = 0 (5.261)<br />

°5 (t ¡ tjk) = 0 °5 ¸ 0 (5.262)<br />

°6 (tjk ¡ t) = 0 °6 ¸ 0 (5.263)<br />

D<strong>el</strong> analisis <strong>de</strong> las condiciones <strong>de</strong> optimalidad, a traves <strong>de</strong> un proceso similar al explicado <strong>en</strong><br />

<strong>de</strong>talle para algunos <strong>de</strong> los mod<strong>el</strong>os anteriores, se pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>¯nir <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

resolucion d<strong>el</strong> problema P3.<br />

1. Se resu<strong>el</strong>ve para ~tjk la sigui<strong>en</strong>te ecuacion:<br />

2 a1j ~tjk + a2j ¡ ¸k + ¹k + ¯ a k = 0 (5.264)<br />

2. Si <strong>el</strong> valor ~tjk que resulta esta compr<strong>en</strong>dido <strong>en</strong>tre los l³mites inferior t y superior <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia<br />

t, <strong>de</strong>¯nidos para <strong>el</strong> estado analizado (ecuaciones (5.35) y (5.36)), <strong>en</strong>tonces la pot<strong>en</strong>cia<br />

optima t ¤ jk jP 3 es ~tjk, es <strong>de</strong>cir:<br />

t ¤ jkjP 3 = ¸k ¡ ¹k ¡ ¯ a k<br />

2 a1j<br />

¡ a2j<br />

y <strong>el</strong> coste optimo es <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te:<br />

a1j<br />

Ã<br />

¸k ¡ ¹k ¡ ¯a k ¡ a2j<br />

2 a1j<br />

¸k ¡ ¹k ¡ ¯<br />

¡¸k<br />

a k ¡ a2j<br />

2 a1j<br />

! 2<br />

+ a2j<br />

¸k ¡ ¹k ¡ ¯ a k<br />

¡ ®kp j ¡ (¹k + ¯ a k )<br />

2 a1j<br />

Ã<br />

¡ a2j<br />

+ a3j ¡ ¯ b kr b j<br />

!<br />

¡ a2j<br />

2 a1j<br />

p j ¡ ¸k ¡ ¹k ¡ ¯ a k<br />

(5.265)<br />

(5.266)<br />

3. Si <strong>el</strong> valor ~tjk que resulta, es mayor que <strong>el</strong> l³mite superior <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia t <strong>de</strong>¯nidos para <strong>el</strong><br />

estado analizado (ecuacion (5.36)), <strong>en</strong>tonces la pot<strong>en</strong>cia optima t ¤ jk jP 3 es igual al l³mite<br />

superior t y <strong>el</strong> coste optimo es:<br />

a1j t 2 + a2j t + a3j ¡ ¸kt ¡ ®kp ¡ (¹k + ¯<br />

j a ³ ´<br />

k ) pj ¡ t ¡ ¯ b kr b j<br />

(5.267)<br />

4. Por ultimo, si <strong>el</strong> valor ~tjk que resulta, es m<strong>en</strong>or que <strong>el</strong> l³mite inferior <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia t <strong>de</strong>¯nidos<br />

para <strong>el</strong> estado analizado (ecuacion (5.35)), <strong>en</strong>tonces la pot<strong>en</strong>cia optima t ¤ jk jP 3 es igual al<br />

l³mite inferior t y <strong>el</strong> coste optimo es <strong>el</strong> indicado <strong>en</strong> la sigui<strong>en</strong>te ecuacion:<br />

a1j t2 + a2j t + a3j ¡ ¸kt ¡ ®kp ¡ (¹k + ¯<br />

j a k )<br />

³ ´<br />

pj ¡ t ¡ ¯b krb j<br />

(5.268)


178 Solucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado<br />

Problema P4<br />

El problema P4 se plantea <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te manera:<br />

Minimizartjk<br />

a1j t 2 jk + a2j tjk + a3j ¡ ¸ktjk ¡ ®kp j ¡ (¹k + ¯ a k)<br />

sujeto a<br />

³ ´<br />

pj ¡ tjk ¡ ¯ b ³ ´<br />

k tjk ¡ p<br />

j<br />

(5.269)<br />

t ¡ tjk · 0 (5.270)<br />

tjk ¡ t¡ · 0 (5.271)<br />

El lagrangiano se <strong>de</strong>¯ne <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

L(tjk; °7; °8) ´ a1j t2 jk + a2j tjk + a3j ¡ ¸ktjk ¡ ®kp ¡ (¹k + ¯<br />

j a k )<br />

³<br />

¡¯ b k<br />

³<br />

tjk ¡ p j<br />

Las condiciones <strong>de</strong> optimalidad son:<br />

@L<br />

@tjk<br />

p j ¡ tjk<br />

´<br />

+ °7 (t ¡ tjk) + °8 (tjk ¡ t) (5.272)<br />

= 2 a1j tjk + a2j ¡ ¸k + ¹k + ¯ a k ¡ ¯ b k ¡ °7 + °8 = 0 (5.273)<br />

°7 (t ¡ tjk) = 0 °7 ¸ 0 (5.274)<br />

°8 (tjk ¡ t) = 0 °8 ¸ 0 (5.275)<br />

D<strong>el</strong> analisis <strong>de</strong> las condiciones <strong>de</strong> optimalidad, a traves <strong>de</strong> un proceso similar al explicado <strong>en</strong><br />

<strong>de</strong>talle para algunos <strong>de</strong> los mod<strong>el</strong>os anteriores, se pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>¯nir <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

resolucion d<strong>el</strong> problema P3.<br />

1. Se resu<strong>el</strong>ve para ~tjk la sigui<strong>en</strong>te ecuacion:<br />

2 a1j ~tjk + a2j ¡ ¸k + ¹k + ¯ a k ¡ ¯ b k = 0 (5.276)<br />

2. Si <strong>el</strong> valor ~tjk que resulta esta compr<strong>en</strong>dido <strong>en</strong>tre los l³mites inferior t y superior <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia<br />

t, <strong>de</strong>¯nidos para <strong>el</strong> estado analizado (ecuaciones (5.35) y (5.36)), <strong>en</strong>tonces la pot<strong>en</strong>cia<br />

optima t ¤ jk jP 4 es ~tjk, es <strong>de</strong>cir:<br />

t ¤ jkjP 4 = ¸k + ¯ b k ¡ ¹k ¡ ¯ a k<br />

2 a1j<br />

¡ a2j<br />

´<br />

(5.277)


5.2 Subproblemas termicos 179<br />

y <strong>el</strong> coste optimo es <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te:<br />

a1j<br />

Ã<br />

¸k + ¯b k ¡ ¹k ¡ ¯a k ¡ a2j<br />

2 a1j<br />

¸k + ¯<br />

¡¸k<br />

b k ¡ ¹k ¡ ¯a k ¡ a2j<br />

¡¯ b k<br />

2 a1j<br />

Ã<br />

¸k + ¯b k ¡ ¹k ¡ ¯a k ¡ a2j<br />

2 a1j<br />

! 2<br />

+ a2j<br />

¡ (¹k + ¯ a k)<br />

¡ p j<br />

!<br />

¸k + ¯ b k ¡ ¹k ¡ ¯ a k<br />

Ã<br />

¡ ®kp j<br />

2 a1j<br />

¡ a2j<br />

p j ¡ ¸k + ¯ b k ¡ ¹k ¡ ¯ a k<br />

2 a1j<br />

+ a3j<br />

!<br />

¡ a2j<br />

(5.278)<br />

3. Si <strong>el</strong> valor ~tjk que resulta, es mayor que <strong>el</strong> l³mite superior <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia t <strong>de</strong>¯nidos para <strong>el</strong><br />

estado analizado (ecuacion (5.36)), <strong>en</strong>tonces la pot<strong>en</strong>cia optima t ¤ jk jP 4 es igual al l³mite<br />

superior t y <strong>el</strong> coste optimo es:<br />

a1j t 2 + a2j t + a3j ¡ ¸kt ¡ ®kp ¡ (¹k + ¯<br />

j a ³ ´<br />

k ) pj ¡ t ¡ ¯ b ³ ´<br />

k t ¡ p<br />

j<br />

(5.279)<br />

4. Por ultimo, si <strong>el</strong> valor ~tjk que resulta, es m<strong>en</strong>or que <strong>el</strong> l³mite inferior <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia t <strong>de</strong>¯nidos<br />

para <strong>el</strong> estado analizado (ecuacion (5.35)), <strong>en</strong>tonces la pot<strong>en</strong>cia optima t ¤ jk jP 4 es igual al<br />

l³mite inferior t y <strong>el</strong> coste optimo es <strong>el</strong> indicado <strong>en</strong> la sigui<strong>en</strong>te ecuacion:<br />

a1j t 2 + a2j t + a3j ¡ ¸kt ¡ ®kp ¡ (¹k + ¯<br />

j a ³ ´<br />

k ) pj ¡ t ¡ ¯ b ³ ´<br />

k t ¡ p<br />

j<br />

Procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> resolucion d<strong>el</strong> problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho<br />

(5.280)<br />

El procedimi<strong>en</strong>to para resolver <strong>el</strong> problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral termica j <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo<br />

k (ecuaciones (5.227)-(5.229) o (5.230)-(5.232) ) se <strong>de</strong>talla a continuacion.<br />

1. Se resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong> problema P1 segun <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to arriba indicado. Si la solucion t ¤ jk jP 1<br />

veri¯ca que:<br />

r s j · p j ¡ t ¤ jk jP 1<br />

r b j · t ¤ jkjP 1 ¡ p j<br />

(5.281)<br />

(5.282)<br />

<strong>en</strong>tonces esta es la pot<strong>en</strong>cia optima a producir por la c<strong>en</strong>tral consi<strong>de</strong>rada <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo<br />

consi<strong>de</strong>rado (t ¤ jk jP 1) si<strong>en</strong>do <strong>el</strong> coste optimo <strong>de</strong> dicho <strong>de</strong>spacho:<br />

a1j<br />

³<br />

t ¤ jkjP ´ 2<br />

1 + a2j t ¤ jkjP 1 + a3j ¡ ¸kt ¤ jkjP 1 ¡ ®kp ¡ (¹k + ¯<br />

j a k ) rs j ¡ ¯b krb k (5.283)<br />

y ¯naliza <strong>el</strong> proceso. Si no se cumpl<strong>en</strong> las condiciones (5.281)-(5.282), <strong>en</strong>tonces se va pasa<br />

al punto sigui<strong>en</strong>te.


180 Solucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado<br />

2. Se resu<strong>el</strong>ve P2. Si la solucion t ¤ jk jP 2 cumple:<br />

r s j · p j ¡ t ¤ jkjP 2<br />

r b j ¸ t ¤ jkjP 2 ¡ p j<br />

<strong>en</strong>tonces la solucion d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho es t ¤ jk jP 2), <strong>el</strong> coste asociado es:<br />

a1j<br />

³<br />

¡¯ b k<br />

t ¤ ´ 2<br />

jkjP 2 + a2j t ¤ jkjP 2 + a3j ¡ ¸kt ¤ jkjP 2 ¡ ®kp ¡ (¹k + ¯<br />

j a k ) r s j<br />

³<br />

t ¤ ´<br />

jkjP 2 ¡ p<br />

j<br />

(5.284)<br />

(5.285)<br />

(5.286)<br />

y ¯naliza <strong>el</strong> proceso. En <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> que no se cumplan las condiciones (5.284)-(5.285)<br />

continua <strong>el</strong> proceso.<br />

3. Se resu<strong>el</strong>ve P3. Si la solucion obt<strong>en</strong>ida t ¤ jk jP 3 cumple:<br />

r s j ¸ p j ¡ t ¤ jkjP 3<br />

r b j · t ¤ jkjP 3 ¡ p j<br />

<strong>en</strong>tonces la solucion d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho es t ¤ jk jP 3, <strong>el</strong> coste asociado es <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te:<br />

a1j<br />

³<br />

t ¤ jkjP ´ 2<br />

3<br />

¡ (¹k + ¯ a k )<br />

+ a2j t ¤ jk jP 3 + a3j ¡ ¸kt ¤ jk jP 3 ¡ ®kp j<br />

³<br />

p j ¡ t ¤ jkjP 3<br />

´<br />

¡ ¯ b kr b j<br />

(5.287)<br />

(5.288)<br />

(5.289)<br />

y ¯naliza <strong>el</strong> proceso. En <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> que no se cumplan las condiciones (5.287)-(5.288)<br />

continua <strong>el</strong> proceso.<br />

4. Se resu<strong>el</strong>ve P4. La solucion obt<strong>en</strong>ida t ¤ jk jP 4 cumple las siqui<strong>en</strong>tes condiciones:<br />

r s j ¸ p j ¡ t ¤ jkjP 4<br />

r b j ¸ t ¤ jkjP 4 ¡ p j<br />

y es la solucion d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho si<strong>en</strong>do <strong>el</strong> coste d<strong>el</strong> mismo:<br />

a1j<br />

³<br />

t ¤ ´ 2<br />

jkjP 4<br />

¡ (¹k + ¯ a k)<br />

y ¯naliza <strong>el</strong> proceso.<br />

+ a2j t ¤ jkjP 4 + a3j ¡ ¸kt ¤ jkjP 4 ¡ ®kp j<br />

³<br />

p j ¡ t ¤ jkjP 4<br />

´<br />

¡ ¯ b k<br />

³<br />

t ¤ ´<br />

jkjP 4 ¡ p<br />

j<br />

(5.290)<br />

(5.291)<br />

(5.292)<br />

De nuevo, igual que <strong>en</strong> <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o 3, se pres<strong>en</strong>ta una ¯gura que ilustra las posibles situaciones<br />

que pued<strong>en</strong> ocurrir (¯gura 5.10). En todas las gra¯cas que aparec<strong>en</strong> <strong>en</strong> esta ¯gura la curva<br />

<strong>en</strong> negro es la curva cuadratica que repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> produccion <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral m<strong>en</strong>os la


5.2 Subproblemas termicos 181<br />

Caso 1 Caso 5 Caso 9<br />

t t* t<br />

Caso 2 Caso 6 Caso 10<br />

t t* t<br />

Caso 3 Caso 7 Caso 11<br />

t t* t<br />

Caso 4 Caso 8 Caso 12<br />

t t* t<br />

t=t* t<br />

t=t* t<br />

t=t* t<br />

t=t* t<br />

Figura 5.10: Problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho d<strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o 8. Casos posibles<br />

t t=t*<br />

t t=t*<br />

t t=t*<br />

t t=t*


182 Solucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado<br />

remuneracion por su contribucion a las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda y <strong>de</strong>manda m³nima. Las dos<br />

rectas <strong>de</strong> color azul repres<strong>en</strong>tan la remuneracion por la contribucion a las restricciones <strong>de</strong> reserva<br />

rodante y regulacion hacia arriba <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo analizado. La azul recta horizontal repres<strong>en</strong>ta<br />

la remuneracion <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> que la rampa <strong>de</strong> subida sea m<strong>en</strong>or que <strong>el</strong> hueco <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia hacia<br />

arriba. La recta azul <strong>de</strong> p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te negativa repres<strong>en</strong>ta la remuneracion <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> que <strong>el</strong> hueco<br />

<strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia hacia arriba sea m<strong>en</strong>or que la rampa <strong>de</strong> subida. De forma analoga, la recta roja<br />

horizontal repres<strong>en</strong>ta la remuneracion a la restriccion <strong>de</strong> regulacion hacia abajo <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo<br />

consi<strong>de</strong>rado <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> que la rampa <strong>de</strong> bajada sea m<strong>en</strong>or que <strong>el</strong> hueco <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia hacia abajo<br />

y la recta roja <strong>de</strong> p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te negativa repres<strong>en</strong>ta la remuneracion a la restriccion <strong>de</strong> regulacion<br />

hacia abajo <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> que <strong>el</strong> hueco <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia hacia abajo sea m<strong>en</strong>or que la rampa <strong>de</strong><br />

bajada.<br />

La pot<strong>en</strong>cia optima d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho se d<strong>en</strong>ota <strong>en</strong> las gra¯cas <strong>de</strong> la ¯gura 5.10 como t ¤ (prescindi<strong>en</strong>do<br />

<strong>de</strong> los sub³ndices jk ya que <strong>el</strong> problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho esta ligado a una unica c<strong>en</strong>tral j y <strong>en</strong> un<br />

unico periodo k). La region <strong>de</strong> factibilidad d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho queda <strong>de</strong>¯nida por las pot<strong>en</strong>cias t y t.<br />

Son posibles doce casos (¯gura 5.10):<br />

² Caso 1.<br />

En <strong>el</strong> punto don<strong>de</strong> se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra la solucion, t ¤ o t ¤ jk , la rampa <strong>de</strong> subida es m<strong>en</strong>or o igual<br />

que <strong>el</strong> hueco <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia hacia arriba (wjk = 0) y la rampa <strong>de</strong> bajada es m<strong>en</strong>or que <strong>el</strong><br />

hueco <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia hacia abajo (u b jk<br />

d<strong>el</strong> problema P1) es la sigui<strong>en</strong>te:<br />

t ¤ = ¸k ¡ a2j<br />

2 a1j<br />

= 0). La solucion al problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho (solucion<br />

y <strong>el</strong> coste optimo d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho es <strong>el</strong> que se indica <strong>en</strong> la ecuacion (5.242).<br />

² Caso 2.<br />

(5.293)<br />

En <strong>el</strong> punto don<strong>de</strong> se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra la solucion, t ¤ o t ¤ jk , la rampa <strong>de</strong> subida es m<strong>en</strong>or o igual<br />

que <strong>el</strong> hueco <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia hacia arriba (wjk = 0) y la rampa <strong>de</strong> bajada es mayor que <strong>el</strong><br />

hueco <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia hacia abajo (u b jk<br />

d<strong>el</strong> problema P2) es la sigui<strong>en</strong>te:<br />

t ¤ jk = ¸k + ¯ b k<br />

2 a1j<br />

¡ a2j<br />

= 1). La solucion al problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho (solucion<br />

y <strong>el</strong> coste optimo d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho es <strong>el</strong> que se indica <strong>en</strong> la ecuacion (5.254).<br />

² Caso 3.<br />

(5.294)


5.2 Subproblemas termicos 183<br />

En <strong>el</strong> punto don<strong>de</strong> se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra la solucion, t ¤ o t ¤ jk , la rampa <strong>de</strong> subida es mayor que <strong>el</strong><br />

hueco <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia hacia arriba (wjk = 1) y la rampa <strong>de</strong> bajada es m<strong>en</strong>or que <strong>el</strong> hueco<br />

<strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia hacia abajo (u b jk<br />

problema P3) es la sigui<strong>en</strong>te:<br />

t ¤ jk = ¸k ¡ ¹k ¡ ¯ a k<br />

2 a1j<br />

¡ a2j<br />

= 0). La solucion al problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho (solucion d<strong>el</strong><br />

y <strong>el</strong> coste optimo d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho es <strong>el</strong> que se indica <strong>en</strong> la ecuacion (5.266).<br />

² Caso 4.<br />

(5.295)<br />

En <strong>el</strong> punto don<strong>de</strong> se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra la solucion, t ¤ o t ¤ jk , la rampa <strong>de</strong> subida es mayor que<br />

<strong>el</strong> hueco <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia hacia arriba (wjk = 1) y la rampa <strong>de</strong> bajada es mayor que <strong>el</strong> hueco<br />

<strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia hacia abajo (u b jk<br />

problema P4) es la sigui<strong>en</strong>te:<br />

t ¤ jk = ¸k + ¯ b k ¡ ¹k ¡ ¯ a k<br />

2 a1j<br />

= 1). La solucion al problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho (solucion d<strong>el</strong><br />

¡ a2j<br />

y <strong>el</strong> coste optimo d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho es <strong>el</strong> que se indica <strong>en</strong> la ecuacion (5.278).<br />

² Caso 5.<br />

(5.296)<br />

En <strong>el</strong> punto don<strong>de</strong> se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra la solucion, t ¤ o t ¤ jk , la rampa <strong>de</strong> subida es m<strong>en</strong>or o igual<br />

que <strong>el</strong> hueco <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia hacia arriba (wjk = 0) y la rampa <strong>de</strong> bajada es m<strong>en</strong>or que <strong>el</strong><br />

hueco <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia hacia abajo (u b jk<br />

d<strong>el</strong> problema P1) es t ¤ jk<br />

² Caso 6.<br />

= 0). La solucion al problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho (solucion<br />

= t y <strong>el</strong> coste optimo <strong>el</strong> indicado <strong>en</strong> la ecuacion (5.244).<br />

En <strong>el</strong> punto don<strong>de</strong> se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra la solucion, t ¤ o t ¤ jk , la rampa <strong>de</strong> subida es m<strong>en</strong>or o igual<br />

que <strong>el</strong> hueco <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia hacia arriba (wjk = 0) y la rampa <strong>de</strong> bajada es mayor que <strong>el</strong><br />

hueco <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia hacia abajo (u b jk<br />

d<strong>el</strong> problema P2) es t ¤ jk<br />

² Caso 7.<br />

= 1). La solucion al problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho (solucion<br />

= t y <strong>el</strong> coste optimo <strong>el</strong> indicado <strong>en</strong> la ecuacion (5.256).<br />

En <strong>el</strong> punto don<strong>de</strong> se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra la solucion, t ¤ o t ¤ jk , la rampa <strong>de</strong> subida es mayor que <strong>el</strong><br />

hueco <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia hacia arriba (wjk = 1) y la rampa <strong>de</strong> bajada es m<strong>en</strong>or que <strong>el</strong> hueco<br />

<strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia hacia abajo (u b jk<br />

problema P3) es t ¤ jk<br />

² Caso 8.<br />

= 0). La solucion al problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho (solucion d<strong>el</strong><br />

= t y <strong>el</strong> coste optimo <strong>el</strong> indicado <strong>en</strong> la ecuacion (5.268).<br />

En <strong>el</strong> punto don<strong>de</strong> se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra la solucion, t ¤ o t ¤ jk , la rampa <strong>de</strong> subida es mayor que<br />

<strong>el</strong> hueco <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia hacia arriba (wjk = 1) y la rampa <strong>de</strong> bajada es mayor que <strong>el</strong> hueco


184 Solucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado<br />

<strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia hacia abajo (u b jk<br />

problema P4) es t ¤ jk<br />

² Caso 9.<br />

= 1). La solucion al problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho (solucion d<strong>el</strong><br />

= t y <strong>el</strong> coste optimo <strong>el</strong> indicado <strong>en</strong> la ecuacion (5.280).<br />

En <strong>el</strong> punto don<strong>de</strong> se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra la solucion, t ¤ o t ¤ jk , la rampa <strong>de</strong> subida es m<strong>en</strong>or o igual<br />

que <strong>el</strong> hueco <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia hacia arriba (wjk = 0) y la rampa <strong>de</strong> bajada es m<strong>en</strong>or que <strong>el</strong><br />

hueco <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia hacia abajo (u b jk<br />

d<strong>el</strong> problema P1) es t ¤ jk<br />

² Caso 10.<br />

= 0). La solucion al problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho (solucion<br />

= t y <strong>el</strong> coste optimo <strong>el</strong> indicado <strong>en</strong> la ecuacion (5.243).<br />

En <strong>el</strong> punto don<strong>de</strong> se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra la solucion, t ¤ o t ¤ jk , la rampa <strong>de</strong> subida es m<strong>en</strong>or o igual<br />

que <strong>el</strong> hueco <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia hacia arriba (wjk = 0) y la rampa <strong>de</strong> bajada es mayor que <strong>el</strong><br />

hueco <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia hacia abajo (u b jk<br />

d<strong>el</strong> problema P2) es t ¤ jk<br />

² Caso 11.<br />

= 1). La solucion al problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho (solucion<br />

= t y <strong>el</strong> coste optimo <strong>el</strong> indicado <strong>en</strong> la ecuacion (5.255).<br />

En <strong>el</strong> punto don<strong>de</strong> se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra la solucion, t ¤ o t ¤ jk , la rampa <strong>de</strong> subida es mayor que <strong>el</strong><br />

hueco <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia hacia arriba (wjk = 1) y la rampa <strong>de</strong> bajada es m<strong>en</strong>or que <strong>el</strong> hueco<br />

<strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia hacia abajo (u b jk<br />

problema P3) es t ¤ jk<br />

² Caso 12.<br />

= 0). La solucion al problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho (solucion d<strong>el</strong><br />

= t y <strong>el</strong> coste optimo <strong>el</strong> indicado <strong>en</strong> la ecuacion (5.267).<br />

En <strong>el</strong> punto don<strong>de</strong> se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra la solucion, t ¤ o t ¤ jk , la rampa <strong>de</strong> subida es mayor que<br />

<strong>el</strong> hueco <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia hacia arriba (wjk = 1) y la rampa <strong>de</strong> bajada es mayor que <strong>el</strong> hueco<br />

<strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia hacia abajo (u b jk<br />

problema P4) es t ¤ jk<br />

5.3 Subproblemas hidraulicos<br />

= 1). La solucion al problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho (solucion d<strong>el</strong><br />

= t y <strong>el</strong> coste optimo <strong>el</strong> indicado <strong>en</strong> la ecuacion (5.279).<br />

Al aplicar <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana al problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>, <strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado (cap³tulo 4) se <strong>de</strong>scompone <strong>en</strong> un subproblema<br />

por cada c<strong>en</strong>tral termica y <strong>en</strong> un subproblema por cada cu<strong>en</strong>ca hidraulica.<br />

No se ha realizado ninguna investigacion refer<strong>en</strong>te a metodos <strong>de</strong> resolucion <strong>de</strong> los subproblemas<br />

hidraulicos. Se han resu<strong>el</strong>to utilizando <strong>el</strong> optimizador comercial <strong>de</strong> proposito g<strong>en</strong>eral MINOS<br />

5.4 [90].<br />

El subproblema asociado a cada cu<strong>en</strong>ca hidraulica pres<strong>en</strong>ta estructura <strong>de</strong> red. El uso <strong>de</strong> algun<br />

optimizador que aprovechara esta propiedad, como <strong>el</strong> optimizador comercial CPLEX [133] mejo-


5.3 Subproblemas hidraulicos 185<br />

rar³a <strong>de</strong> forma signi¯cativa <strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong> calculo <strong>de</strong> la resolucion <strong>de</strong> cada subproblema hidraulico<br />

y <strong>en</strong> consecu<strong>en</strong>cia <strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong> calculo d<strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong><br />

<strong>plazo</strong>.<br />

El subproblema asociado a la cu<strong>en</strong>ca hidraulica i, at<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do al planteami<strong>en</strong>to g<strong>en</strong>eral empleado<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 4.2.1, se formula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Maximizar (xl(i)k;u l(i)k;p l(i)k;s l(i)k) ¸ T h l(i)(p l(i)k) + ¹ T gj(p l(i)k) (5.297)<br />

sujeto a<br />

p l(i)k = ½ l(i)(u l(i)k; x l(i)k) 8l(i) 2 i 8i 8k (5.298)<br />

x l(i)k+1 = x l(i)k ¡ u l(i)k ¡ sl(i)k + w l(i)k+<br />

X<br />

h<br />

i<br />

um(l(i));k¡¿m(l(i)) + sm(l(i));k¡¿m(l(i)) 8l(i) 2 i 8i 8k (5.299)<br />

m(l(i))2­m(l(i)) ul(i) · ul(i)k · ul(i)vk 8l(i) 2 i 8i 8k (5.300)<br />

x l(i) · x l(i)k · x l(i)v 8l(i) 2 i 8i 8k (5.301)<br />

0 · s l(i)k · x l(i) 8l(i) 2 i 8i 8k (5.302)<br />

x l(i)1 = x 0 l(i) 8l(i) 2 i8i (5.303)<br />

x l(i)T · x l(i)T +1 · x l(i)T 8l(i) 2 i8i (5.304)<br />

La funcion objetivo (ecuacion (5.297)) repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> ingreso que recib<strong>en</strong> todas las c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong> la<br />

cu<strong>en</strong>ca por su contribucion a las restricciones d<strong>el</strong> sistema. El coste <strong>de</strong> produccion <strong>de</strong> la <strong>en</strong>erg³a<br />

hidro<strong>el</strong>ectrica se consi<strong>de</strong>ra <strong>de</strong>spreciable.<br />

Las ecuaciones (5.298) son las que <strong>de</strong>terminan la produccion <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> cada c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> la<br />

cu<strong>en</strong>ca <strong>en</strong> cada subperiodo d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado. En la implantacion informatica<br />

que se ha llevado a cabo se ha supuesto que la pot<strong>en</strong>cia producida es una funcion lineal d<strong>el</strong><br />

caudal turbinado. Se han <strong>de</strong>spreciado pues las perdidas por friccion <strong>en</strong> la turbina y, dado que<br />

<strong>el</strong> horizonte temporal consi<strong>de</strong>rado es <strong>de</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>, se ha supuesto que no var³a la altura d<strong>el</strong><br />

embalse (apartado 3.4.1).<br />

Las ecuaciones (5.299) son las ecuaciones <strong>de</strong> conservacion d<strong>el</strong> agua (apartado 3.4.1). Estas<br />

restricciones son las que mod<strong>el</strong>an <strong>el</strong> acoplami<strong>en</strong>to espacio-temporal exist<strong>en</strong>te <strong>en</strong>tre las c<strong>en</strong>trales<br />

<strong>de</strong> una misma cu<strong>en</strong>ca (apartado 3.4).<br />

Las ecuaciones (5.300), (5.301) y (5.302) son las que establec<strong>en</strong> los l³mites m³nimo y maximo<br />

<strong>de</strong>, respectivam<strong>en</strong>te, las sigui<strong>en</strong>tes variables: <strong>el</strong> caudal turbinado por cada c<strong>en</strong>tral hidraulica<br />

<strong>en</strong> cada subperiodo, <strong>el</strong> volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> agua <strong>en</strong> <strong>el</strong> embalse asociado a cada c<strong>en</strong>tral hidraulica <strong>en</strong><br />

cada subperiodo y <strong>el</strong> volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> agua vertido por <strong>el</strong> embalse asociado a cada c<strong>en</strong>tral <strong>en</strong> cada


186 Solucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado<br />

subperiodo.<br />

Las ecuaciones (5.303) establec<strong>en</strong> las condiciones <strong>de</strong> volum<strong>en</strong> inicial <strong>en</strong> cada c<strong>en</strong>tral al comi<strong>en</strong>zo<br />

d<strong>el</strong> periodo <strong>de</strong> estudio y las ecuaciones (5.304) establec<strong>en</strong> <strong>en</strong>tre que l³mites se <strong>de</strong>be <strong>en</strong>contrar <strong>el</strong><br />

volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> agua <strong>en</strong> cada embalse al ¯nal d<strong>el</strong> periodo <strong>de</strong> estudio.<br />

5.3.1 Planteami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> distintos tipos <strong>de</strong> subproblemas hidraulicos<br />

A continuacion se formulan los distintos tipos <strong>de</strong> subproblemas hidraulicos a que dan lugar los<br />

ocho mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> que se pres<strong>en</strong>taron <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado<br />

4.3.<br />

Mod<strong>el</strong>o 1<br />

El subproblema asociado a la cu<strong>en</strong>ca hidraulica i <strong>en</strong> <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o 1 (apartado 4.3.1) se formula <strong>de</strong><br />

la sigui<strong>en</strong>te manera:<br />

Maximizar (xl(i);u l(i);h l(i);s l(i))<br />

sujeto a<br />

Mod<strong>el</strong>o 2<br />

KX<br />

X<br />

k=1 l(i)2­l(i) (¸k(º) + ¹k(º)) p l(i)k<br />

(5.305)<br />

p l(i)k = ½ l(i)(u l(i)k; x l(i)k) 8l(i) 2 i 8i 8k (5.306)<br />

x l(i)k+1 = x l(i)k ¡ u l(i)klk ¡ s l(i)k + w l(i)k+<br />

X<br />

h<br />

i<br />

um(l(i));k¡¿m(l(i)) lk + sm(l(i));k¡¿m(l(i)) 8l(i) 2 i 8i 8k (5.307)<br />

m(l(i))2­m(l(i)) ul(i) · ul(i)k · ul(i)vk 8l(i) 2 i 8i 8k (5.308)<br />

x l(i) · x l(i)k · x l(i)v 8l(i) 2 i 8i 8k (5.309)<br />

0 · s l(i)k · x l(i) 8l(i) 2 i 8i 8k (5.310)<br />

x l(i)1 = x 0 l(i) 8l(i) 2 i8i (5.311)<br />

x l(i)T · x l(i)T +1 · x l(i)T 8l(i) 2 i8i (5.312)<br />

El subproblema asociado a la cu<strong>en</strong>ca hidraulica i <strong>en</strong> <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o 1 (apartado 4.3.2) se formula <strong>de</strong><br />

la sigui<strong>en</strong>te manera:<br />

Maximizar (xl(i);u l(i);h l(i);s l(i))<br />

sujeto a<br />

X<br />

KX<br />

l(i)2­l(i) k=1<br />

h<br />

³<br />

´i<br />

¸k(º)pl(i)k + ¹k(º) hl(i) ¡ pl(i)k (5.313)


5.3 Subproblemas hidraulicos 187<br />

Mod<strong>el</strong>o 3<br />

p l(i)k = ½ l(i)(u l(i)k; x l(i)k) 8l(i) 2 i 8i 8k (5.314)<br />

x l(i)k+1 = x l(i)k ¡ u l(i)klk ¡ s l(i)k + w l(i)k+<br />

X<br />

h<br />

i<br />

um(l(i));k¡¿m(l(i)) lk + sm(l(i));k¡¿m(l(i)) 8l(i) 2 i 8i 8k (5.315)<br />

m(l(i))2­m(l(i)) ul(i) · ul(i)k · ul(i)vk 8l(i) 2 i 8i 8k (5.316)<br />

x l(i) · x l(i)k · x l(i)v 8l(i) 2 i 8i 8k (5.317)<br />

0 · s l(i)k · x l(i) 8l(i) 2 i 8i 8k (5.318)<br />

x l(i)1 = x 0 l(i) 8l(i) 2 i8i (5.319)<br />

x l(i)T · x l(i)T +1 · x l(i)T 8l(i) 2 i8i (5.320)<br />

El subproblema asociado a la cu<strong>en</strong>ca hidraulica i <strong>en</strong> <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o 1 (apartado 4.3.3) se formula <strong>de</strong><br />

la sigui<strong>en</strong>te manera:<br />

Maximizar (xl(i);u l(i);h l(i);s l(i))<br />

sujeto a<br />

Mod<strong>el</strong>o 4<br />

X<br />

KX<br />

l(i)2­l(i) k=1<br />

h<br />

³<br />

´i<br />

¸k(º)pl(i)k + ¹k(º) hl(i) ¡ pl(i)k (5.321)<br />

p l(i)k = ½ l(i)(u l(i)k; x l(i)k) 8l(i) 2 i 8i 8k (5.322)<br />

x l(i)k+1 = x l(i)k ¡ u l(i)klk ¡ s l(i)k + w l(i)k+<br />

X<br />

h<br />

i<br />

um(l(i));k¡¿m(l(i)) lk + sm(l(i));k¡¿m(l(i)) 8l(i) 2 i 8i 8k (5.323)<br />

m(l(i))2­m(l(i)) ul(i) · ul(i)k · ul(i)vk 8l(i) 2 i 8i 8k (5.324)<br />

x l(i) · x l(i)k · x l(i)v 8l(i) 2 i 8i 8k (5.325)<br />

0 · s l(i)k · x l(i) 8l(i) 2 i 8i 8k (5.326)<br />

x l(i)1 = x 0 l(i) 8l(i) 2 i8i (5.327)<br />

x l(i)T · x l(i)T +1 · x l(i)T 8l(i) 2 i8i (5.328)<br />

El subproblema asociado a la cu<strong>en</strong>ca hidraulica i <strong>en</strong> <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o 1 (apartado 4.3.4) se formula <strong>de</strong><br />

la sigui<strong>en</strong>te manera:<br />

Maximizar (xl(i);u l(i);h l(i);s l(i))<br />

sujeto a<br />

X<br />

l(i)2­l(i) k=1<br />

KX<br />

(¸k(º) + ¹k(º)) pl(i)k (5.329)


188 Solucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado<br />

Mod<strong>el</strong>o 5<br />

p l(i)k = ½ l(i)(u l(i)k; x l(i)k) 8l(i) 2 i 8i 8k (5.330)<br />

x l(i)k+1 = x l(i)k ¡ u l(i)klk ¡ s l(i)k + w l(i)k+<br />

X<br />

h<br />

i<br />

um(l(i));k¡¿m(l(i)) lk + sm(l(i));k¡¿m(l(i)) 8l(i) 2 i 8i 8k (5.331)<br />

m(l(i))2­m(l(i)) ul(i) · ul(i)k · ul(i)vk 8l(i) 2 i 8i 8k (5.332)<br />

x l(i) · x l(i)k · x l(i)v 8l(i) 2 i 8i 8k (5.333)<br />

0 · s l(i)k · x l(i) 8l(i) 2 i 8i 8k (5.334)<br />

x l(i)1 = x 0 l(i) 8l(i) 2 i8i (5.335)<br />

x l(i)T · x l(i)T +1 · x l(i)T 8l(i) 2 i8i (5.336)<br />

El subproblema asociado a la cu<strong>en</strong>ca hidraulica i <strong>en</strong> <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o 1 (apartado 4.3.5) se formula <strong>de</strong><br />

la sigui<strong>en</strong>te manera:<br />

Maximizar (xl(i);u l(i);h l(i);s l(i))<br />

sujeto a<br />

Mod<strong>el</strong>o 6<br />

X<br />

KX<br />

l(i)2­l(i) k=1<br />

h<br />

³<br />

´i<br />

¸k(º)pl(i)k + ¹k(º) hl(i)k ¡ pl(i)k (5.337)<br />

p l(i)k = ½ l(i)(u l(i)k; x l(i)k) 8l(i) 2 i 8i 8k (5.338)<br />

x l(i)k+1 = x l(i)k ¡ u l(i)klk ¡ s l(i)k + w l(i)k+<br />

X<br />

h<br />

i<br />

um(l(i));k¡¿m(l(i)) lk + sm(l(i));k¡¿m(l(i)) 8l(i) 2 i 8i 8k (5.339)<br />

m(l(i))2­m(l(i)) ul(i) · ul(i)k · ul(i)vk 8l(i) 2 i 8i 8k (5.340)<br />

x l(i) · x l(i)k · x l(i)v 8l(i) 2 i 8i 8k (5.341)<br />

0 · s l(i)k · x l(i) 8l(i) 2 i 8i 8k (5.342)<br />

x l(i)1 = x 0 l(i) 8l(i) 2 i8i (5.343)<br />

x l(i)T · x l(i)T +1 · x l(i)T 8l(i) 2 i8i (5.344)<br />

El subproblema asociado a la cu<strong>en</strong>ca hidraulica i <strong>en</strong> <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o 1 (apartado 4.3.6) se formula <strong>de</strong><br />

la sigui<strong>en</strong>te manera:<br />

Maximizar (xl(i);u l(i);h l(i);s l(i))<br />

sujeto a<br />

X<br />

KX<br />

l(i)2­l(i) k=1<br />

h<br />

³<br />

´i<br />

¸k(º)pl(i)k + ¹k(º) hl(i) ¡ pl(i)k (5.345)


5.3 Subproblemas hidraulicos 189<br />

Mod<strong>el</strong>o 7<br />

p l(i)k = ½ l(i)(u l(i)k; x l(i)k) 8l(i) 2 i 8i 8k (5.346)<br />

x l(i)k+1 = x l(i)k ¡ u l(i)klk ¡ s l(i)k + w l(i)k+<br />

X<br />

h<br />

i<br />

um(l(i));k¡¿m(l(i)) lk + sm(l(i));k¡¿m(l(i)) 8l(i) 2 i 8i 8k (5.347)<br />

m(l(i))2­m(l(i)) ul(i) · ul(i)k · ul(i)vk 8l(i) 2 i 8i 8k (5.348)<br />

x l(i) · x l(i)k · x l(i)v 8l(i) 2 i 8i 8k (5.349)<br />

0 · s l(i)k · x l(i) 8l(i) 2 i 8i 8k (5.350)<br />

x l(i)1 = x 0 l(i) 8l(i) 2 i8i (5.351)<br />

x l(i)T · x l(i)T +1 · x l(i)T 8l(i) 2 i8i (5.352)<br />

El subproblema asociado a la cu<strong>en</strong>ca hidraulica i <strong>en</strong> <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o 1 (apartado 4.3.7) se formula <strong>de</strong><br />

la sigui<strong>en</strong>te manera:<br />

Maximizar (xl(i);u l(i);h l(i);s l(i))<br />

sujeto a<br />

Mod<strong>el</strong>o 8<br />

+¯ a k<br />

X<br />

KX<br />

l(i)2­l(i) k=1<br />

³<br />

h l(i)k ¡ p l(i)k<br />

´<br />

+ ¯ b k<br />

h<br />

³<br />

´<br />

¸k(º)pl(i)k + ¹k(º) hl(i)k ¡ pl(i)k ³<br />

´i<br />

pl(i)k ¡ hl(i)k (5.353)<br />

p l(i)k = ½ l(i)(u l(i)k; x l(i)k) 8l(i) 2 i 8i 8k (5.354)<br />

x l(i)k+1 = x l(i)k ¡ u l(i)klk ¡ s l(i)k + w l(i)k+<br />

X<br />

h<br />

i<br />

um(l(i));k¡¿m(l(i)) lk + sm(l(i));k¡¿m(l(i)) 8l(i) 2 i 8i 8k (5.355)<br />

m(l(i))2­m(l(i)) ul(i) · ul(i)k · ul(i)vk 8l(i) 2 i 8i 8k (5.356)<br />

x l(i) · x l(i)k · x l(i)v 8l(i) 2 i 8i 8k (5.357)<br />

0 · s l(i)k · x l(i) 8l(i) 2 i 8i 8k (5.358)<br />

x l(i)1 = x 0 l(i) 8l(i) 2 i8i (5.359)<br />

x l(i)T · x l(i)T +1 · x l(i)T 8l(i) 2 i8i (5.360)<br />

El subproblema asociado a la cu<strong>en</strong>ca hidraulica i <strong>en</strong> <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o 1 (apartado 4.3.8) se formula <strong>de</strong><br />

la sigui<strong>en</strong>te manera:<br />

Maximizar (xl(i);u l(i);h l(i);s l(i))<br />

X<br />

KX<br />

l(i)2­l(i) k=1<br />

h<br />

³<br />

´<br />

¸k(º)pl(i)k + ¹k(º) hl(i)k ¡ pl(i)k


190 Solucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado<br />

sujeto a<br />

+¯ a k<br />

³<br />

´<br />

hl(i)k ¡ pl(i)k + ¯ b ³<br />

´i<br />

k pl(i)k ¡ hl(i)k (5.361)<br />

p l(i)k = ½ l(i)(u l(i)k; x l(i)k) 8l(i) 2 i 8i 8k (5.362)<br />

x l(i)k+1 = x l(i)k ¡ u l(i)klk ¡ s l(i)k + w l(i)k+<br />

X<br />

h<br />

i<br />

um(l(i));k¡¿m(l(i)) lk + sm(l(i));k¡¿m(l(i)) 8l(i) 2 i 8i 8k (5.363)<br />

m(l(i))2­m(l(i)) ul(i) · ul(i)k · ul(i)vk 8l(i) 2 i 8i 8k (5.364)<br />

x l(i) · x l(i)k · x l(i)v 8l(i) 2 i 8i 8k (5.365)<br />

0 · s l(i)k · x l(i) 8l(i) 2 i 8i 8k (5.366)<br />

x l(i)1 = x 0 l(i) 8l(i) 2 i8i (5.367)<br />

x l(i)T · x l(i)T +1 · x l(i)T 8l(i) 2 i8i (5.368)


Cap³tulo 6<br />

Solucion d<strong>el</strong> problema dual.<br />

Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong><br />

multiplicadores<br />

6.1 Introduccion<br />

El problema dual d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> es, al igual que<br />

<strong>el</strong> problema primal, un problema <strong>de</strong> optimizacion no difer<strong>en</strong>ciable. Los metodos <strong>de</strong> optimizacion<br />

tradicionales basados <strong>en</strong> <strong>el</strong> gradi<strong>en</strong>te y/o la matriz hesiana [27], [77] no se pued<strong>en</strong> aplicar <strong>en</strong> este<br />

contexto.<br />

En este cap³tulo se <strong>de</strong>tallan los posibles procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> resolucion d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coor-<br />

dinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>. Algunos <strong>de</strong> <strong>el</strong>los son aportaciones <strong>de</strong> este trabajo <strong>de</strong><br />

investigacion.<br />

Los metodos <strong>de</strong> resolucion d<strong>el</strong> problema dual <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong><br />

que se pres<strong>en</strong>tan <strong>en</strong> este cap³tulo se podr³an aplicar a la resolucion <strong>de</strong> cualquier problema <strong>de</strong><br />

optimizacion no difer<strong>en</strong>ciable (con tal que <strong>en</strong> cada iteracion d<strong>el</strong> algoritmo se pudiera <strong>de</strong>ducir<br />

<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion no difer<strong>en</strong>ciable a resolver <strong>en</strong> un punto y un subgradi<strong>en</strong>te <strong>en</strong> ese punto).<br />

La ext<strong>en</strong>sion <strong>de</strong> estos metodos a la optimizacion <strong>de</strong> cualquier problema <strong>de</strong> optimizacion no<br />

difer<strong>en</strong>ciable es inmediata.<br />

En este cap³tulo se propon<strong>en</strong> nuevos metodos <strong>de</strong> resolucion d<strong>el</strong> problema dual (metodos <strong>de</strong><br />

actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores) y se aplican metodos g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong> optimizacion <strong>de</strong> funciones<br />

no difer<strong>en</strong>ciables al problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>. Todo esto<br />

constituye una <strong>de</strong> las principales aportaciones <strong>de</strong> este trabajo <strong>de</strong> investigacion.<br />

Este cap³tulo se estructura como sigue. En <strong>el</strong> apartado 6.2 se hace una revision bibliogra¯ca <strong>de</strong><br />

191


192 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

los metodos <strong>de</strong> resolucion d<strong>el</strong> problema dual d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica. En<br />

<strong>el</strong> apartado 6.3 se pres<strong>en</strong>ta brevem<strong>en</strong>te <strong>el</strong> concepto <strong>de</strong> subgradi<strong>en</strong>te que es la base <strong>de</strong> la teor³a <strong>de</strong><br />

optimizacion no difer<strong>en</strong>ciable y se introduce <strong>el</strong> concepto <strong>de</strong> "-subgradi<strong>en</strong>te que utiliza uno <strong>de</strong> los<br />

metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores (las formas duales <strong>de</strong> los Bundle Methods, apartado<br />

6.7.1) que se <strong>de</strong>scribe <strong>en</strong> este cap³tulo. En <strong>el</strong> apartado 6.4 se vu<strong>el</strong>ve a formular <strong>el</strong> problema dual<br />

<strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> (formulacion id<strong>en</strong>tica a la pres<strong>en</strong>tada <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

apartado 4.2 que se repite aqu³ para mayor claridad) y se plantea <strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> resolucion d<strong>el</strong><br />

problema dual. La mayor di¯cultad d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> resolucion d<strong>el</strong> problema dual estriba <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> los multiplicadores. La e¯ci<strong>en</strong>cia d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ra <strong>en</strong><br />

gran medida d<strong>el</strong> procedini<strong>en</strong>to <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores empleado. En los apartados<br />

6.5, 6.6 y 6.7 se clasi¯can y se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong>talle los procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong><br />

multiplicadores que se han contrastado. El metodo pres<strong>en</strong>tado <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 6.7.4 metodo <strong>de</strong> los<br />

hiperplanos secantes con control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo al numero<br />

<strong>de</strong> hiperplanos [68], es original <strong>de</strong> este trabajo <strong>de</strong> investigacion. Tambi<strong>en</strong> es original <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong><br />

los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion, control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad y l³mite<br />

maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos (apartado 6.7.5). La aplicacion <strong>de</strong> los metodos <strong>de</strong>scritos <strong>en</strong> los<br />

apartados 6.6.2 y 6.7.2 al problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> tambi<strong>en</strong> es<br />

original. En <strong>el</strong> apartado 6.8 se aplican los metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores <strong>de</strong>scritos<br />

a los diversos mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> formulados <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado<br />

4.3.<br />

6.2 Revision bibliogra¯ca. Metodos <strong>de</strong> resolucion d<strong>el</strong> problema<br />

dual <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong><br />

empleados <strong>en</strong> la literatura<br />

El metodo tradicionalm<strong>en</strong>te empleado para resolver <strong>el</strong> problema dual d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordi-<br />

nacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> es <strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te [86], [32], [131], [125], [99],<br />

[101], [102], [35], [85], [18], [44], [45], [47], [130],[48], [50].<br />

En [1], [119] y [110] se emplean metodos cuasi Newton <strong>en</strong> la actualizacion <strong>de</strong> los multiplicadores<br />

d<strong>el</strong> problema dual. Algunos autores d<strong>en</strong>ominan a estos metodos \metodos <strong>de</strong> metrica variable".<br />

En <strong>el</strong>los <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores se actualiza sumando al vector <strong>de</strong> multiplicadores <strong>de</strong> la<br />

iteracion <strong>en</strong> curso un vector proporcional al producto <strong>de</strong> una aproximacion <strong>de</strong> la matriz hesiana<br />

y un subgradi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> esa iteracion. Los metodos cuasi Newton se basan pues <strong>en</strong> <strong>el</strong> calculo <strong>en</strong><br />

cada iteracion <strong>de</strong> una aproximacion <strong>de</strong> la matriz hesiana. El inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te <strong>de</strong> estos metodos es <strong>el</strong><br />

aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la complejidad <strong>de</strong> la actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores. Si aum<strong>en</strong>ta mucho <strong>el</strong> numero<br />

<strong>de</strong> subperiodos d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado, la matriz hesiana se hace muy gran<strong>de</strong> y d<strong>en</strong>sa.


6.2 Revision bibliogra¯ca. Metodos <strong>de</strong> resolucion d<strong>el</strong> problema dual <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong><br />

empleados <strong>en</strong> la literatura 193<br />

Este metodo necesita un numero <strong>de</strong> iteraciones signi¯cativam<strong>en</strong>te m<strong>en</strong>or que <strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong><br />

subgradi<strong>en</strong>te para alcanzar la converg<strong>en</strong>cia, sin embargo las operaciones con matrices provocan<br />

un aum<strong>en</strong>to importante d<strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong> calculo <strong>en</strong> cada iteracion. Los metodos cuasi Newton (o<br />

<strong>de</strong> \metrica variable") no han sido tratados <strong>en</strong> este trabajo <strong>de</strong> investigacion. En [109] pue<strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>contrarse una <strong>de</strong>scripcion <strong>de</strong> la aplicacion <strong>de</strong> este metodo al problema <strong>de</strong> la coordinacion<br />

hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>.<br />

Reci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te se han com<strong>en</strong>zado a aplicar, <strong>en</strong> la resolucion d<strong>el</strong> problema dual d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la<br />

coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> ([98] y [78]) los metodos basados <strong>en</strong> la acumulacion<br />

<strong>de</strong> informacion d<strong>el</strong> problema dual a resolver (<strong>en</strong> ingles Bundle Methods) propuestos por <strong>el</strong> grupo<br />

<strong>de</strong> Lemarechal (cap³tulo VII <strong>de</strong> [91] , cap³tulo XII <strong>de</strong> [116] y [54]).<br />

Los Bundle Methods son tecnicas <strong>de</strong> optimizacion <strong>de</strong> funciones no difer<strong>en</strong>ciables que aprovechan<br />

<strong>en</strong> cada iteracion no solo la informacion d<strong>el</strong> problema a resolver <strong>de</strong> la iteracion actual (como<br />

hace <strong>el</strong> tradicionalm<strong>en</strong>te empleado metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te), sino que a<strong>de</strong>mas emplea la in-<br />

formacion acumulada <strong>en</strong> la iteraciones preced<strong>en</strong>tes. D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> este grupo <strong>de</strong> tecnicas hay dos<br />

procedimi<strong>en</strong>tos difer<strong>en</strong>ciados: las formas primales y las formas duales.<br />

Las formas primales <strong>de</strong> los Bundle Methods (cap³tulo VII <strong>de</strong> [91], cap³tulo XII <strong>de</strong> [116] y [54])<br />

son procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> optimizacion <strong>de</strong> funciones no dir<strong>en</strong>ciables que so¯stican <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los<br />

hiperplanos secantes tratando <strong>de</strong> evitar <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to oscilante <strong>de</strong> este metodo.<br />

El metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes ([60], [100], cap³tulo VII <strong>de</strong> [91], [9], [54]) se basa <strong>en</strong> la<br />

reconstruccion d<strong>el</strong> problema a resolver <strong>mediante</strong> hiperplanos tang<strong>en</strong>tes a la funcion a optimizar y<br />

<strong>en</strong> la resolucion d<strong>el</strong> problema lineal a tramos que resulta. Al aplicar <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos<br />

secantes o cualquier metodo que se <strong>de</strong>rive <strong>de</strong> <strong>el</strong> se obti<strong>en</strong>e un ³ndice <strong>de</strong> la calidad <strong>de</strong> la solucion<br />

<strong>en</strong>contrada. Este ³ndice <strong>de</strong> calidad es la difer<strong>en</strong>cia r<strong>el</strong>ativa <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> maximo valor <strong>de</strong> la funcion<br />

dual aproximada <strong>en</strong> la ultima iteracion ejecutada y <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual <strong>en</strong> esa iteracion.<br />

Esto es <strong>de</strong> gran utilidad para <strong>de</strong>terminar <strong>el</strong> criterio <strong>de</strong> parada d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> resolucion <strong>de</strong><br />

cualquier problema <strong>de</strong> optimizacion no difer<strong>en</strong>ciable y una <strong>de</strong> las gran<strong>de</strong>s v<strong>en</strong>tajas <strong>de</strong> este tipo<br />

<strong>de</strong> metodos fr<strong>en</strong>te al metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te. No se ha <strong>en</strong>contrado ninguna refer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> la<br />

literatura que emplee <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes para resolver <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la<br />

coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> (salvo la aplicacion que se hace <strong>en</strong> [68] con ¯nes<br />

comparativos).<br />

El metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes es oscilante. Las formas primales <strong>de</strong> los Bundle Methods<br />

tratan <strong>de</strong> solucionar <strong>el</strong> inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te <strong>de</strong> excesiva inestabilidad d<strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos<br />

secantes. Para <strong>el</strong>lo introduc<strong>en</strong> un termino <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion <strong>en</strong> la funcion objetivo d<strong>el</strong> problema<br />

lineal aproximado. Una aplicacion <strong>de</strong> las formas primales <strong>de</strong> los Bundle Methods al problema


194 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

<strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> pue<strong>de</strong> <strong>en</strong>contrarse <strong>en</strong> [98].<br />

Las formas duales <strong>de</strong> los Bundle Methods [54], [91] (cap³tulo VII), [116] (cap³tulo XII) son<br />

metodos <strong>de</strong> optimizacion no difer<strong>en</strong>ciable que buscan <strong>el</strong> camino hacia <strong>el</strong> optimo movi<strong>en</strong>dose<br />

<strong>en</strong> las direcciones <strong>de</strong> "-subgradi<strong>en</strong>tes, <strong>en</strong> lugar <strong>de</strong> hacerlo <strong>en</strong> las direcciones <strong>de</strong> subgradi<strong>en</strong>tes.<br />

La i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> partida es aprovechar la informacion <strong>de</strong> los subgradi<strong>en</strong>tes calculados <strong>en</strong> iteraciones<br />

previas para <strong>de</strong>¯nir "-subgradi<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> iteraciones posteriores (ya que un subgradi<strong>en</strong>te calculado<br />

<strong>en</strong> una iteracion constituye, siempre que la funcion no difer<strong>en</strong>ciable a optimizar sea convexa, un "<br />

subgradi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> una iteracion posterior). El ajuste <strong>de</strong> parametros resulta complejo. Este es uno<br />

<strong>de</strong> los gran<strong>de</strong>s inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> este tipo <strong>de</strong> metodo. A<strong>de</strong>mas, al tratarse <strong>de</strong> una so¯sticacion<br />

d<strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te se pier<strong>de</strong> la v<strong>en</strong>taja <strong>de</strong> po<strong>de</strong>r establecer facilm<strong>en</strong>te una medida <strong>de</strong><br />

la calidad <strong>de</strong> la solucion <strong>en</strong>contrada (que es una <strong>de</strong> las v<strong>en</strong>tajas <strong>de</strong> los metodos basados <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes, y por <strong>el</strong>lo una <strong>de</strong> las v<strong>en</strong>tajas <strong>de</strong> las formas primales <strong>de</strong> los<br />

Bundle Methods) . Todo esto ha resultado <strong>en</strong> <strong>el</strong> mayor uso y <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> las formas primales<br />

fr<strong>en</strong>te a las formas duales <strong>de</strong> los Bundle Methods. Una aplicacion <strong>de</strong> este tipo <strong>de</strong> metodos al<br />

problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> pue<strong>de</strong> <strong>en</strong>contrarse <strong>en</strong> [78].<br />

En [68] se pres<strong>en</strong>ta un procedimi<strong>en</strong>to novedoso <strong>de</strong> resolucion d<strong>el</strong> problema dual basado <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes y aplicado a la resolucion d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion<br />

hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>. Se compara <strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> metodo con <strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to<br />

d<strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te, <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes y las formas primales <strong>de</strong> los<br />

Bundle Methods. Este metodo es una <strong>de</strong> las aportaciones <strong>de</strong> este trabajo <strong>de</strong> investigacion.<br />

6.3 Optimizacion no difer<strong>en</strong>ciable. El concepto <strong>de</strong> subgradi<strong>en</strong>te<br />

y <strong>de</strong> "-subgradi<strong>en</strong>te<br />

La funcion dual d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> es concava [9]<br />

pero no difer<strong>en</strong>ciable. En la teor³a <strong>de</strong> optimizacion <strong>de</strong> funciones convexas no difer<strong>en</strong>ciables se<br />

<strong>de</strong>¯ne <strong>el</strong> concepto <strong>de</strong> subgradi<strong>en</strong>te, similar al concepto d<strong>el</strong> gradi<strong>en</strong>te <strong>en</strong> funciones difer<strong>en</strong>ciables.<br />

Sea f(x) una funcion convexa <strong>de</strong>¯nida <strong>en</strong> < n , a cualquier vector a 2 < n que cumpla:<br />

f(x + y) ¸ f(x) + (a ; y) 8y 2 < n<br />

don<strong>de</strong> (a ; y) repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> producto escalar <strong>de</strong> los vectores a e y, se le llama subgradi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> la<br />

funcion f(x) <strong>en</strong> <strong>el</strong> punto x. Como se observa <strong>en</strong> la ¯gura 6.1 <strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te no es <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral<br />

unico (solo <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> que <strong>el</strong> punto x sea difer<strong>en</strong>ciable, <strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te es unico y coinci<strong>de</strong> con<br />

<strong>el</strong> gradi<strong>en</strong>te). Al conjunto <strong>de</strong> subgradi<strong>en</strong>tes se le d<strong>en</strong>omina subdifer<strong>en</strong>cial y se le d<strong>en</strong>ota como<br />

@f(x). Pue<strong>de</strong> probarse [100] que @f(x) es un conjunto convexo, no vacio, cerrado y con l³mites.<br />

(6.1)


6.4 Resoluccion d<strong>el</strong> problema dual 195<br />

f(x)+(a,y)<br />

f(x,y)<br />

f(x)<br />

f(x)<br />

f(x,y)<br />

x+y x x x+y<br />

Figura 6.1: El subgradi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> una funcion convexa<br />

f(x)+(a,y)<br />

Aunque <strong>el</strong> conjunto <strong>de</strong> subgradi<strong>en</strong>tes @f(x) no es unico, las tecnicas <strong>de</strong> optimizacion <strong>de</strong> funciones<br />

no difer<strong>en</strong>ciables t³picam<strong>en</strong>te necesitan calcular un solo subgradi<strong>en</strong>te d<strong>el</strong> conjunto <strong>de</strong> subgra-<br />

di<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> f(x) <strong>en</strong> <strong>el</strong> punto x. A<strong>de</strong>mas, la <strong>de</strong>terminacion <strong>de</strong> este subgradi<strong>en</strong>te (<strong>en</strong> cierto punto<br />

x) su<strong>el</strong>e ser s<strong>en</strong>cilla <strong>en</strong> la mayor³a <strong>de</strong> las aplicaciones.<br />

El concepto <strong>de</strong> subgradi<strong>en</strong>te pue<strong>de</strong> ext<strong>en</strong><strong>de</strong>rse <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma. Un vector a 2 < n es un<br />

"-subgradi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> la funcion convexa f(x) <strong>en</strong> <strong>el</strong> punto x si cumple:<br />

f(x + y) ¸ f(x) + (a ; y) ¡ " 8y 2 < n (6.2)<br />

don<strong>de</strong> " ¸ 0 es una constante. El conjunto <strong>de</strong> "-subgradi<strong>en</strong>tes no es unico (ni siquiera para<br />

funciones difer<strong>en</strong>ciables), se le llama "-subdifer<strong>en</strong>cial y se le d<strong>en</strong>ota como @"f (x) [100].<br />

Gra¯cam<strong>en</strong>te <strong>el</strong> conjunto <strong>de</strong> "-subgradi<strong>en</strong>tes repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> conjunto <strong>de</strong> hiperplanos <strong>en</strong> < n+1 que<br />

separan f (x) <strong>de</strong> la coord<strong>en</strong>ada (x; f (x) ¡ "). La ¯gura 6.2 ilustra <strong>el</strong> concepto <strong>de</strong> "-subgradi<strong>en</strong>te.<br />

6.4 Resoluccion d<strong>el</strong> problema dual<br />

El problema dual d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica se formulo matematicam<strong>en</strong>te <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> apartado 4.2.2. Para mayor claridad <strong>en</strong> la exposicion se vu<strong>el</strong>ve a formular a continuacion.<br />

Maximizar µ=(¸;¹) Á(µ) = Á(¸; ¹) (6.3)<br />

sujeto a


196 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

f(x)-ε<br />

f(x)<br />

f(x)- ε+(a,y)<br />

f(x)<br />

x x<br />

f(x)-ε<br />

f(x)- ε+(a,y)<br />

Figura 6.2: El "-subgradi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> una funcion convexa<br />

¹ ¸ 0 (6.4)<br />

don<strong>de</strong> µ es <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores que incluye a los multiplicadores ¸ asociados a las<br />

restricciones globales <strong>de</strong> igualdad d<strong>el</strong> problema primal (ecuaciones (4.4)) y a los multiplicadores<br />

¹ asociados a las restricciones globales <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad d<strong>el</strong> problema primal (ecuaciones (4.5)) y<br />

Á(µ) es la funcion dual.<br />

La evaluacion <strong>de</strong> la funcion dual Á(µ) = Á(¸; ¹) (ecuaciones (4.7)-(4.9)) para cierto valor d<strong>el</strong><br />

vector <strong>de</strong> multiplicadores µ = (¸; ¹) necesita <strong>de</strong> la resolucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado (ecua-<br />

ciones (4.10)-(4.12)) para ese valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores. Recuer<strong>de</strong>se que <strong>el</strong> problema<br />

primal r<strong>el</strong>ajado es <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> optimizacion <strong>en</strong> variables primales <strong>de</strong> la funcion lagrangiana<br />

sujeto a satisfacer las restricciones locales d<strong>el</strong> problema primal (restricciones d<strong>el</strong> equipo termico<br />

y restricciones d<strong>el</strong> equipo hidraulico) y si<strong>en</strong>do <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores constante. Como se<br />

indico <strong>en</strong> <strong>el</strong> cap³tulo 4 (ecuacion (4.16)), la funcion dual pue<strong>de</strong> expresarse <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Á(µ) = Á(¸; ¹) = ¸ T H + ¹ T G + d(¸; ¹); (6.5)<br />

don<strong>de</strong> d(¸; ¹) es la solucion d<strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te problema <strong>de</strong> optimizacion (que se planteo <strong>en</strong> <strong>el</strong> cap³tulo<br />

4, ecuaciones (4.17)-(4.19), y que se repite aqu³ para mayor claridad):<br />

Minimizar (X ;Y)<br />

P<br />

j<br />

sujeto a<br />

h<br />

fj(Xj) ¡ ¸ T hj(Xj) ¡ ¹ T gj(Xj)<br />

i<br />

¡ P h<br />

i ¸Thi(Yi) + ¹ T i<br />

gi(Yi)<br />

(6.6)


6.4 Resoluccion d<strong>el</strong> problema dual 197<br />

sj(Xj) · 0 8j (6.7)<br />

si(Yi) · 0 8i (6.8)<br />

Como ya se ha indicado <strong>en</strong> <strong>el</strong> cap³tulo 4, este problema <strong>de</strong> optimizacion se <strong>de</strong>scompone <strong>en</strong> un<br />

subproblema por cada c<strong>en</strong>tral termica y un subproblema por cada cu<strong>en</strong>ca hidraulica. Esta es<br />

una <strong>de</strong> las v<strong>en</strong>tajas d<strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana.<br />

En todos los procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> resolucion d<strong>el</strong> problema dual que se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> <strong>en</strong> este cap³tulo y<br />

<strong>en</strong> cada iteracion º d<strong>el</strong> metodo, se requiere la evaluacion <strong>de</strong> la funcion dual Á(µ(º)) para <strong>el</strong> valor<br />

d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores µ(º) = (¸(º); ¹(º)) y <strong>el</strong> calculo <strong>de</strong> un subgradi<strong>en</strong>te <strong>en</strong> ese punto.<br />

Tanto la evaluacion <strong>de</strong> la funcion dual (ecuacion (6.5)) como <strong>el</strong> calculo <strong>de</strong> un subgradi<strong>en</strong>te <strong>en</strong><br />

ese punto necesita <strong>de</strong> la resolucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado (<strong>en</strong> cada iteracion).<br />

Todos los procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> resolucion d<strong>el</strong> problema dual <strong>de</strong>scritos <strong>en</strong> este cap³tulo, salvo <strong>el</strong><br />

metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te modi¯cado (apartado 6.6.2), sigu<strong>en</strong> <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te algoritmo g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong><br />

resolucion (que se pres<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 4.2.2 y que se repite aqu³ para mayor claridad <strong>en</strong> la<br />

exposicion):<br />

Algoritmo PD B ASICO<br />

Paso 1 Inicializacion d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores o <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad <strong>de</strong> dicho vector.<br />

Paso 2 Evaluacion <strong>de</strong> la funcion dual (ecuacion (6.5)) y por tanto resolucion d<strong>el</strong> problema primal<br />

r<strong>el</strong>ajado (esto es, resolucion <strong>de</strong> un subproblema por cada c<strong>en</strong>tral termica y un subproblema<br />

por cada cu<strong>en</strong>ca hidraulica).<br />

Paso 3 Actualizacion d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores utilizando alguno <strong>de</strong> los procedimi<strong>en</strong>tos que<br />

se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> <strong>en</strong> este cap³tulo. Esta actualizacion proporciona un paso <strong>en</strong> una direccion <strong>de</strong><br />

asc<strong>en</strong>so d<strong>el</strong> problema dual.<br />

Paso 4 Si se cumpl<strong>en</strong> los criterios <strong>de</strong> converg<strong>en</strong>cia ¯naliza <strong>el</strong> proceso. En caso contrario se vu<strong>el</strong>ve<br />

al Paso 2<br />

La e¯ci<strong>en</strong>cia d<strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores <strong>el</strong>egido <strong>de</strong>termina, junto con los<br />

algoritmos <strong>de</strong> resolucion <strong>de</strong> los subproblema termicos e hidraulicos que se emplean <strong>en</strong> <strong>el</strong> Paso 2<br />

(cap³tulo 5), la e¯cacia d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> resolucion d<strong>el</strong> problema dual.<br />

En los apartados 6.5, 6.6 y 6.7 se clasi¯can y <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> los posibles metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong><br />

multiplicadores. En la <strong>de</strong>scripcion <strong>de</strong> cada uno <strong>de</strong> los metodos se hac<strong>en</strong> indicaciones acerca <strong>de</strong> la


198 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

inicializacion <strong>de</strong> multiplicadores o region <strong>de</strong> factibilidad (paso 1) y d<strong>el</strong> criterio <strong>de</strong> converg<strong>en</strong>cia<br />

(paso 4).<br />

Aunque las formas duales <strong>de</strong> los Bundle Methods no han sido tratadas <strong>en</strong> este trabajo <strong>de</strong> inves-<br />

tigacion, se incluye una <strong>de</strong>scripcion <strong>de</strong> este tipo <strong>de</strong> metodos.<br />

6.5 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

La funcion dual que resulta al aplicar las tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana al problema <strong>de</strong> la<br />

coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> es una funcion concava [9] no difer<strong>en</strong>ciable. Para<br />

aplicar cualquiera <strong>de</strong> las tecnicas <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores que se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> <strong>en</strong> este<br />

cap³tulo basta con calcular un solo subgradi<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> cada iteracion, d<strong>el</strong> conjunto <strong>de</strong> subgradi<strong>en</strong>-<br />

tes.<br />

En cada iteracion d<strong>el</strong> Algoritmo PD B ASICO (apartado 6.4) y <strong>de</strong> la ejecucion d<strong>el</strong> paso 2 se<br />

obti<strong>en</strong>e, a<strong>de</strong>mas <strong>de</strong> los valores optimos <strong>de</strong> las variables d<strong>el</strong> problema primal para <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong><br />

vector <strong>de</strong> multiplicadores <strong>de</strong> la iteracion <strong>en</strong> curso, la sigui<strong>en</strong>te informacion (que utilizan todos<br />

los metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores):<br />

² Valor <strong>de</strong> la funcion dual Á (µ(º)) = Á (¸(º); ¹(º)) o Á(º) para <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multi-<br />

plicadores <strong>de</strong> la iteracion <strong>en</strong> curso (evaluada utilizando la ecuacion (6.5)).<br />

² Un subgradi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> la funcion dual <strong>en</strong> ese punto s(µ(º)) o bi<strong>en</strong> s(º).<br />

Para resolver <strong>el</strong> problema dual d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>,<br />

se pue<strong>de</strong> facilm<strong>en</strong>te calcular un subgradi<strong>en</strong>te s(º) d<strong>el</strong> conjunto <strong>de</strong> subgradi<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> la funcion<br />

dual @Á(µ(º)). El subgradi<strong>en</strong>te s(º) es un vector columna <strong>de</strong> dim<strong>en</strong>sion igual al numero <strong>de</strong><br />

restricciones globales que se incluyan <strong>en</strong> la formulacion d<strong>el</strong> problema primal (ecuaciones (4.1)-<br />

(4.5)). Se <strong>de</strong>¯ne <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

s(º) = (h (µ(º)) ; g (µ(º))) T = (h(º); g(º)) T<br />

El vector h(º) es un vector columna <strong>de</strong> dim<strong>en</strong>sion igual al numero <strong>de</strong> subperiodos d<strong>el</strong> horizonte<br />

temporal analizado, ya que las restricciones globales <strong>de</strong> igualdad consi<strong>de</strong>radas <strong>en</strong> <strong>el</strong> problema <strong>de</strong><br />

la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> son las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda. El vector h(º)<br />

conti<strong>en</strong>e los incumplimi<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda, es <strong>de</strong>cir:<br />

(6.9)<br />

h(º) = H ¡ X<br />

hj(Xj(º)) ¡ X<br />

hi(Yi(º)) (6.10)<br />

j2­j<br />

i2­i


6.5 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores 199<br />

si<strong>en</strong>do Xj(º) <strong>el</strong> vector que conti<strong>en</strong>e los valores optimos, que resultan tras la resolucion d<strong>el</strong><br />

problema primal r<strong>el</strong>ajado (Paso 2 d<strong>el</strong> Algoritmo PD B ASICO), <strong>de</strong> las variables r<strong>el</strong>acionadas<br />

con la c<strong>en</strong>tral termica j e Yi(º) <strong>el</strong> vector que conti<strong>en</strong>e los valores optimos, que resultan tras la<br />

resolucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado, <strong>de</strong> las variables r<strong>el</strong>acionadas con la cu<strong>en</strong>ca hidraulica<br />

i.<br />

La dim<strong>en</strong>sion d<strong>el</strong> vector columna g(º) <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ra d<strong>el</strong> numero <strong>de</strong> restricciones globales <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigual-<br />

dad consi<strong>de</strong>radas. T³picam<strong>en</strong>te se consi<strong>de</strong>ran unicam<strong>en</strong>te las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante.<br />

En estos casos la dim<strong>en</strong>sion <strong>de</strong> g(º) es igual al numero <strong>de</strong> subperiodos d<strong>el</strong> horizonte temporal<br />

analizado. En algunas ocasiones <strong>de</strong> consi<strong>de</strong>ran, a<strong>de</strong>mas <strong>de</strong> las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante,<br />

restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda m³nima y/o restricciones <strong>de</strong> regulacion. En estos casos la dim<strong>en</strong>sion<br />

<strong>de</strong> g(º) es igual a un multiplo d<strong>el</strong> numero <strong>de</strong> subperiodos d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado.<br />

Si <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> cierta compon<strong>en</strong>te <strong>de</strong> g(º) es negativo, <strong>en</strong>tonces la restriccion <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad a<br />

la que va asociada se cumple, si<strong>en</strong>do <strong>el</strong> valor absoluto <strong>de</strong> esa compon<strong>en</strong>te <strong>de</strong> g(º) <strong>el</strong> exceso,<br />

respecto al m³nimo exigido, <strong>en</strong> <strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la restriccion <strong>en</strong> cuestion. De forma analoga<br />

si <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> cierta compon<strong>en</strong>te <strong>de</strong> g(º) es positivo, <strong>en</strong>tonces la restriccion <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad a la<br />

que va asociada no se cumple, si<strong>en</strong>do <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> esa compon<strong>en</strong>e <strong>de</strong> g(º) <strong>el</strong> incumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

la restriccion <strong>en</strong> cuestion. Por tanto, g(º) se calcula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

g(º) = G ¡ X<br />

gj(Xj(º)) ¡ X<br />

gi(Yi(º)) (6.11)<br />

j2­j<br />

i2­i<br />

don<strong>de</strong> Xj(º) e Yi(º) <strong>de</strong> nuevo repres<strong>en</strong>tan los valores optimos <strong>de</strong> las variables r<strong>el</strong>acionadas con<br />

<strong>el</strong> equipo termico e hidraulico para <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores <strong>de</strong> la iteracion <strong>en</strong> curso<br />

µ(º).<br />

Los metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores se pued<strong>en</strong> clasi¯car, <strong>en</strong> primera aproximacion,<br />

<strong>en</strong> dos gran<strong>de</strong>s grupos:<br />

² Metodos sin memoria.<br />

² Metodos con memoria.<br />

Los primeros utilizan <strong>en</strong> cada iteracion unicam<strong>en</strong>te la informacion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado<br />

(o problema primal <strong>de</strong>scompuesto) <strong>de</strong> la iteracion <strong>en</strong> curso, esto es, <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion objetivo<br />

Á(µ(º)) y un subgradi<strong>en</strong>te <strong>en</strong> ese punto s(º). Se trata <strong>de</strong> las tradicionalm<strong>en</strong>te usadas tecnicas<br />

<strong>de</strong> subgradi<strong>en</strong>te.<br />

El segundo grupo <strong>de</strong> tecnicas utiliza <strong>en</strong> cada iteracion d<strong>el</strong> metodo no solo la informacion con-<br />

seguida <strong>de</strong> la resolucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado <strong>en</strong> la iteracion <strong>en</strong> curso sino tambi<strong>en</strong> la


200 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

conseguida <strong>en</strong> las iteraciones preced<strong>en</strong>tes. D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> este grupo <strong>de</strong> tecnicas se distingu<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />

nuevo dos grupos: <strong>el</strong> grupo basado <strong>en</strong> so¯sticaciones al metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te y <strong>el</strong> grupo<br />

basado <strong>en</strong> <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes.<br />

Las tecnicas <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores con memoria basadas <strong>en</strong> <strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong> subgra-<br />

di<strong>en</strong>te o formas duales <strong>de</strong> los Bundle Methods [54], [91] (cap³tulo VII), [116] (cap³tulo XII) han<br />

sido utilizadas para resolver <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> <strong>en</strong><br />

[78]. Estas tecnicas pres<strong>en</strong>tan peores propieda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> converg<strong>en</strong>cia que las formas primales <strong>de</strong> los<br />

Bundle Methods, basadas <strong>en</strong> <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes. Debido a los inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes<br />

que parec<strong>en</strong> pres<strong>en</strong>tar estos metodos (que se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> cap³tulo XIV <strong>de</strong> [54] y se <strong>en</strong>umeran<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 6.7.1), no se han tratado <strong>en</strong> este trabajo <strong>de</strong> investigacion.<br />

Las tecnicas <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores con memoria basadas <strong>en</strong> <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los<br />

hiperplanos secantes (apartado 6.7.2) reconstruy<strong>en</strong> la funcion dual <strong>mediante</strong> hiperplanos. El<br />

metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes se basa <strong>en</strong> la <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> un mod<strong>el</strong>o que aproxima a la<br />

funcion dual y <strong>en</strong> la resolucion d<strong>el</strong> problema dual aproximado que resulta. El mod<strong>el</strong>o aproximado<br />

d<strong>el</strong> problema dual se construye utilizando <strong>en</strong> cada iteracion la informacion <strong>de</strong> la funcion dual<br />

obt<strong>en</strong>ida hasta dicha iteracion. El mod<strong>el</strong>o aproximado <strong>de</strong> la funcion dual es un mod<strong>el</strong>o linealizado<br />

a tramos que <strong>en</strong>vu<strong>el</strong>ve exteriorm<strong>en</strong>te (ya que la funcion dual es concava) a la funcion dual. En<br />

cada iteracion se <strong>de</strong>¯ne un nuevo mod<strong>el</strong>o linealizado a tramos que aproxima <strong>el</strong> problema dual. El<br />

mod<strong>el</strong>o linealizado se aproxima cada vez mas, a medida que aum<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> contador <strong>de</strong> iteraciones,<br />

al problema dual. El metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes se <strong>de</strong>scribe <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 6.7.2. En<br />

este mismo apartado se pres<strong>en</strong>ta un metodo <strong>de</strong> hiperplanos secantes modi¯cado que resulta mas<br />

e¯ci<strong>en</strong>te que <strong>el</strong> metodo g<strong>en</strong>eral por mant<strong>en</strong>er acotado <strong>el</strong> tama~no d<strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado<br />

lineal a tramos <strong>el</strong>iminando la informacion m<strong>en</strong>os r<strong>el</strong>evante.<br />

El metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes converge hacia <strong>el</strong> optimo pero es oscilante. Para <strong>el</strong>iminar<br />

este inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te <strong>de</strong> inestabilidad y as³ resolver <strong>de</strong> forma e¯ci<strong>en</strong>te <strong>el</strong> problema dual aproximado<br />

se pue<strong>de</strong>:<br />

1. modi¯car la funcion objetivo incluy<strong>en</strong>do un termino cuadratico que p<strong>en</strong>alice <strong>el</strong> alejami<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> la que parezca la mejor solucion obt<strong>en</strong>ida hasta <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to,<br />

2. actuar sobre la region <strong>de</strong> factibilidad <strong>de</strong> forma que esta varie <strong>de</strong> forma dinamica, o bi<strong>en</strong>,<br />

3. combinar las p<strong>en</strong>alizaciones cuadraticas con la variacion <strong>de</strong> forma dinamica <strong>de</strong> la region<br />

<strong>de</strong> factibilidad.<br />

De la aplicacion <strong>de</strong> la primera <strong>de</strong> las opciones <strong>de</strong> la lista anterior surge <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiper-<br />

planos secantes con p<strong>en</strong>alizacion [91] (cap³tulo VII), [116] (cap³tulo XII), [54], [98] (o bi<strong>en</strong> la


6.6 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores sin memoria 201<br />

forma primal <strong>de</strong> los Bundle Methods habitualm<strong>en</strong>te empleada). Este metodo se <strong>de</strong>scribe <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

apartado 6.7.3<br />

De la aplicacion <strong>de</strong> la segunda <strong>de</strong> las opciones se <strong>de</strong>riva <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con<br />

control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad [68] que se propone <strong>en</strong> este trabajo <strong>de</strong> investigacion.<br />

Este metodo se pres<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 6.7.4.<br />

De la aplicacion <strong>de</strong> la tercera opcion surge <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion<br />

y control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad, que tambi<strong>en</strong> se propone <strong>en</strong> este trabajo <strong>de</strong><br />

investigacion. Este metodo se <strong>de</strong>talla <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 6.7.5.<br />

Aunque <strong>en</strong> este cap³tulo se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> las tecnicas <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores at<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do<br />

a la clasi¯cacion antes indicada (metodos sin memoria y metodos con memoria), tambi<strong>en</strong> se<br />

pued<strong>en</strong> clasi¯car <strong>en</strong>:<br />

² Metodos basados <strong>en</strong> <strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te (que incluye los metodos basados <strong>en</strong> subgradi<strong>en</strong>te sin<br />

memoria y las formas duales <strong>de</strong> los Bundle Methods).<br />

² Metodos basados <strong>en</strong> la reconstruccion <strong>de</strong> la funcion dual <strong>mediante</strong> hiperplanos o metodo<br />

<strong>de</strong> los hiperplanos secantes.<br />

6.6 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores sin memoria<br />

Los metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores sin memoria utilizan <strong>en</strong> cada iteracion d<strong>el</strong><br />

Algoritmo PD B ASICO (apartado 6.4) la informacion resultante <strong>de</strong> la evaluacion <strong>de</strong> la funcion<br />

dual unicam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> esa iteracion. Son las tradicionalm<strong>en</strong>te usadas tecnicas d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te.<br />

La v<strong>en</strong>taja <strong>de</strong> este tipo <strong>de</strong> tecnicas es su gran s<strong>en</strong>cillez y por <strong>el</strong>lo <strong>el</strong> reducido tiempo <strong>de</strong> calculo<br />

que se requiere <strong>en</strong> cada iteracion <strong>en</strong> la ejecucion d<strong>el</strong> Paso 3 d<strong>el</strong> Algoritmo PD B ASICO (apartado<br />

6.4). Sin embargo, la converg<strong>en</strong>cia al aplicar este tipo <strong>de</strong> tecnicas es muy l<strong>en</strong>ta (salvo <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso<br />

<strong>en</strong> que se parta <strong>de</strong> una solucion cercana a la optima). Aunque <strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong> ejecucion <strong>de</strong> cada<br />

iteracion es muy rapido, hac<strong>en</strong> falta muchas iteraciones con lo que <strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong> ejecucion total<br />

es bastante mayor que <strong>el</strong> que se consigue utilizando metodos con memoria (suponi<strong>en</strong>do que no<br />

se parte <strong>de</strong> una solucion muy proxima a la optima).<br />

Otro <strong>de</strong> los inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> los metodos sin memoria es que se carece <strong>de</strong> alguna medida que<br />

evalue la calidad <strong>de</strong> la solucion conseguida d<strong>el</strong> problema dual y por <strong>el</strong>lo no es facil establecer un<br />

criterio <strong>de</strong> parada.<br />

T³picam<strong>en</strong>te <strong>el</strong> criterio <strong>de</strong> parada su<strong>el</strong>e ser ejecutar un numero <strong>de</strong> iteraciones s<strong>el</strong>eccionado a priori


202 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

o bi<strong>en</strong> ¯nalizar cuando la diferecia <strong>en</strong>tre las funciones objetivos <strong>de</strong> dos iteraciones sucesivas sea<br />

peque~na. El primer criterio se basa <strong>en</strong> la experi<strong>en</strong>cia conseguida <strong>en</strong> la resolucion <strong>de</strong> problemas<br />

parecidos pero no garantiza que la solucion obt<strong>en</strong>ida se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tre proxima a la solucion optima<br />

d<strong>el</strong> problema dual. El segundo criterio tampoco ti<strong>en</strong>e por que garantizar la converg<strong>en</strong>cia ya<br />

que la difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre los valores <strong>de</strong> la funcion objetivo <strong>de</strong> dos iteraciones consecutivas pue<strong>de</strong><br />

ser peque~na si <strong>el</strong> algoritmo evoluciona l<strong>en</strong>tam<strong>en</strong>te. En algunas ocasiones se ¯naliza <strong>el</strong> proceso<br />

cuando <strong>en</strong> un numero pre¯jado <strong>de</strong> iteraciones (t³picam<strong>en</strong>te alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> 10 iteraciones) no se<br />

consiga ninguna mejora signi¯cativa <strong>en</strong> <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual.<br />

6.6.1 Metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te tradicional<br />

Es <strong>el</strong> metodo mas simple utilizado <strong>en</strong> la optimizacion <strong>de</strong> funciones no difer<strong>en</strong>ciables [42], [38], [39].<br />

Se trata <strong>de</strong> una ext<strong>en</strong>sion d<strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong> gradi<strong>en</strong>te que se aplica <strong>en</strong> optimizacion <strong>de</strong> funciones<br />

difer<strong>en</strong>ciables [27], [77]. Consiste <strong>en</strong> actualizar las variables <strong>de</strong> optimizacion d<strong>el</strong> problema a<br />

resolver <strong>de</strong> forma proporcional al subgradi<strong>en</strong>te.<br />

Al resolver <strong>el</strong> problema dual <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> <strong>mediante</strong> <strong>el</strong> metodo<br />

d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> cada iteracion d<strong>el</strong> Algoritmo PD B ASICO (apartado 6.4) <strong>en</strong> <strong>el</strong> Paso 3, <strong>el</strong><br />

vector <strong>de</strong> multiplicadores µ se actualiza <strong>de</strong> forma proporcional al subgradi<strong>en</strong>te s(º), calculado<br />

segun las ecuaciones (6.9), (6.10) y (6.11). Es <strong>de</strong>cir:<br />

µ(º + 1) = µ(º) + k(º) s(º)<br />

js(º)j<br />

(6.12)<br />

don<strong>de</strong> k(º) es <strong>el</strong> tama~no d<strong>el</strong> paso <strong>en</strong> cada iteracion. Si <strong>el</strong> tama~no d<strong>el</strong> paso es <strong>de</strong>masiado peque~no,<br />

la converg<strong>en</strong>cia podr³a resultar muy l<strong>en</strong>ta pero si <strong>el</strong> tama~no d<strong>el</strong> paso es <strong>de</strong>masiado gran<strong>de</strong> <strong>el</strong><br />

metodo podr³a oscilar (y por tanto no converger).<br />

En algunas ocasiones no se normaliza dividi<strong>en</strong>do por <strong>el</strong> modulo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te js(º)j, es <strong>de</strong>cir<br />

se aplica una actualizacion d<strong>el</strong> tipo:<br />

µ(º + 1) = µ(º) + k(º)s(º) (6.13)<br />

Notese que no normalizar <strong>el</strong> vector subgradi<strong>en</strong>te es equival<strong>en</strong>te a utilizar un tama~no d<strong>el</strong> paso<br />

k(º) mayor.<br />

Para garantizar la converg<strong>en</strong>cia al aplicar actualizaciones tanto d<strong>el</strong> tipo (6.12) como d<strong>el</strong> tipo<br />

(6.13), <strong>el</strong> tama~no d<strong>el</strong> paso <strong>el</strong>egido <strong>de</strong>be cumplir la regla <strong>de</strong> Polyak [100], esto es:<br />

lim k(º) ! 0 (6.14)<br />

º!1


6.6 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores sin memoria 203<br />

1X<br />

k(º) ! 1 (6.15)<br />

º=1<br />

En las aplicaciones d<strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te a los problemas <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> o <strong>de</strong> la programacion horaria <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas su<strong>el</strong>e emplearse <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te<br />

paso:<br />

k(º) =<br />

1<br />

m + n £ º<br />

don<strong>de</strong> m y n son constantes <strong>el</strong>egidas a priori.<br />

(6.16)<br />

En algunas refer<strong>en</strong>cias que aparec<strong>en</strong> <strong>en</strong> la literatura [130], [85], [58], <strong>el</strong> tama~no d<strong>el</strong> paso <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong><br />

<strong>de</strong> una estimacion d<strong>el</strong> valor optimo <strong>de</strong> la funcion dual (que se hace <strong>en</strong> cada iteracion) o bi<strong>en</strong> <strong>de</strong> un<br />

valor optimo (o cuasi optimo) <strong>de</strong> la funcion dual <strong>de</strong> una ejecucion ya realizada correspondi<strong>en</strong>te al<br />

mismo equipo g<strong>en</strong>erador con una curva <strong>de</strong> carga similar (por ejemplo, si <strong>el</strong> horizonte temporal<br />

es <strong>de</strong> una semana se pue<strong>de</strong> partir <strong>de</strong> la solucion correspondi<strong>en</strong>te a la misma semana d<strong>el</strong> a~no<br />

anterior).<br />

El algoritmo d<strong>el</strong> metodo es <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te:<br />

Algoritmo SG<br />

Paso 1 Inicializacion d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores.<br />

Paso 2 Evaluacion <strong>de</strong> la funcion dual y por tanto resolucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado (que<br />

se <strong>de</strong>scompone <strong>de</strong> forma natural <strong>en</strong> un subproblema por cada c<strong>en</strong>tral termica y <strong>en</strong> un<br />

subproblema por cada cu<strong>en</strong>ca hidraulica).<br />

Paso 3 Actualizacion d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

µ(º + 1) = µ(º) + k(º) s(º)<br />

js(º)j<br />

(6.17)<br />

Paso 4 Si se cumple <strong>el</strong> criterio <strong>de</strong> converg<strong>en</strong>cia ¯naliza <strong>el</strong> proceso. En caso contrario se va al paso<br />

2.<br />

El metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te pres<strong>en</strong>ta los sigui<strong>en</strong>tes inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes:<br />

1. La <strong>el</strong>eccion d<strong>el</strong> tama~no d<strong>el</strong> paso (muy importante para que <strong>el</strong> metodo pres<strong>en</strong>te bu<strong>en</strong>as<br />

propieda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> converg<strong>en</strong>cia) no es s<strong>en</strong>cilla y pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>de</strong> los datos d<strong>el</strong> problema.<br />

2. Resulta dif³cil establecer un criterio <strong>de</strong> parada.


204 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

Respecto al primero <strong>de</strong> los inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes, si <strong>el</strong> tama~no d<strong>el</strong> paso <strong>el</strong>egido es d<strong>el</strong> tipo indicado <strong>en</strong> la<br />

ecuacion (6.16) <strong>en</strong>tonces, la <strong>el</strong>eccion <strong>de</strong> los parametros m y n <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> los datos d<strong>el</strong> problema<br />

<strong>de</strong> forma que valores que produzcan una converg<strong>en</strong>cia e¯caz para ciertos datos podr³an resultar<br />

muy poco a<strong>de</strong>cuados al cambiar los datos. Lo mismo pue<strong>de</strong> aplicarse a otro tipo <strong>de</strong> expresiones<br />

como las que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>en</strong> [100] (que no son habituales <strong>en</strong> los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica).<br />

Si <strong>el</strong> tama~no d<strong>el</strong> paso <strong>el</strong>egido se basa <strong>en</strong> una estimacion d<strong>el</strong> optimo <strong>de</strong> la funcion dual <strong>en</strong> cada<br />

iteracion, <strong>el</strong> calculo d<strong>el</strong> optimo aproximado su<strong>el</strong>e resultar complejo y por <strong>el</strong>lo aum<strong>en</strong>tar <strong>de</strong> forma<br />

consi<strong>de</strong>rable <strong>el</strong> tiempo empleado <strong>en</strong> cada iteracion d<strong>el</strong> algortimo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te. De esta forma<br />

se pier<strong>de</strong> la principal v<strong>en</strong>taja d<strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te (su gran simpli¯dad y reducido tiempo<br />

<strong>de</strong> calculo <strong>en</strong> cada iteracion).<br />

Respecto al segundo <strong>de</strong> los inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes, no existe ninguna medida <strong>de</strong> la calidad <strong>de</strong> la solucion<br />

<strong>en</strong>contrada al aplicar <strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te. T³picam<strong>en</strong>te se su<strong>el</strong>e ¯nalizar <strong>el</strong> proceso<br />

cuando ocurre alguna <strong>de</strong> las sigui<strong>en</strong>tes situaciones:<br />

1. se ha ejecutado un numero pre¯jado <strong>de</strong> iteraciones,<br />

2. la difer<strong>en</strong>cia r<strong>el</strong>ativa <strong>en</strong>tre los valores <strong>de</strong> la funcion dual, evaluada segun la ecuacion (6.5),<br />

<strong>en</strong> dos iteraciones consecutivas es su¯ci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te peque~na, o bi<strong>en</strong><br />

3. <strong>en</strong> un numero pre¯jado <strong>de</strong> iteraciones no se consigue ninguna mejora signi¯cativa.<br />

La v<strong>en</strong>taja d<strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te es su gran s<strong>en</strong>cillez. El tiempo <strong>de</strong> calculo <strong>de</strong> la actualiza-<br />

cion <strong>de</strong> los multiplicadores <strong>en</strong> cada iteracion d<strong>el</strong> Algoritmo PD B ASICO (apartado 6.4) es muy<br />

rapido. Sin embargo, requiere la ejecucion <strong>de</strong> muchas iteraciones hasta alcanzar la converg<strong>en</strong>cia.<br />

Resulta <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores mas l<strong>en</strong>to <strong>de</strong> todos analizados. Solo si se<br />

parte <strong>de</strong> un valor inicial d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores proximo a la solucion d<strong>el</strong> problema, este<br />

metodo resulta competitivo fr<strong>en</strong>te a los <strong>de</strong>mas. Por este motivo resulta conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te aplicarlo<br />

<strong>en</strong> la Etapa 2 (cuando la solucion d<strong>el</strong> problema dual se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra muy proxima a la solucion<br />

optima) d<strong>el</strong> algoritmo que se propone <strong>en</strong> esta tesis (apartado 4.2.3 y cap³tulo 7).<br />

6.6.2 Metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te modi¯cado<br />

Al emplear <strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te tradicional y cualquiera <strong>de</strong> los metodos <strong>de</strong> actualizacion<br />

<strong>de</strong> multiplicadores con memoria, la resolucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado (Paso 2 d<strong>el</strong> Algorit-<br />

mo PD B ASICO, apartado 6.4) pue<strong>de</strong> paral<strong>el</strong>izarse <strong>de</strong> forma directa ya que este problema <strong>de</strong><br />

optimizacion se <strong>de</strong>scompone <strong>en</strong> un subproblema por cada c<strong>en</strong>tral termica y <strong>en</strong> un subproblema<br />

por cada cu<strong>en</strong>ca hidraulica.


6.6 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores sin memoria 205<br />

En <strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te tradicional, <strong>en</strong> cada iteracion, se resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong> problema primal<br />

r<strong>el</strong>ajado para <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores <strong>de</strong> la iteracion <strong>en</strong> curso. El problema primal<br />

r<strong>el</strong>ajado se <strong>de</strong>scompone <strong>de</strong> forma natural <strong>en</strong> un subproblema por cada c<strong>en</strong>tral termica y un<br />

subproblema por cada cu<strong>en</strong>ca hidraulica. Cada subproblema, termico o hidraulico, se resu<strong>el</strong>ve <strong>de</strong><br />

forma in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te y todos <strong>el</strong>los se resu<strong>el</strong>v<strong>en</strong> para <strong>el</strong> mismo valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores.<br />

Kaskav<strong>el</strong>is y Caramanis [58] a¯rman que, dado que todos los subproblemas se resu<strong>el</strong>v<strong>en</strong> pa-<br />

ra <strong>el</strong> mismo valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores, aunque la difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong><br />

multiplicadores <strong>de</strong> una iteracion a la sigui<strong>en</strong>te haya sido peque~na, se pued<strong>en</strong> producir gran<strong>de</strong>s<br />

difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion objetivo d<strong>el</strong> problema dual a<strong>de</strong>mas <strong>de</strong> gran<strong>de</strong>s infactibili-<br />

da<strong>de</strong>s <strong>en</strong> las restricciones <strong>de</strong> complicacion d<strong>el</strong> problema dual. Esto provoca que se produzcan<br />

muchas oscilaciones al aplicar <strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te y, como consecu<strong>en</strong>cia, que la conver-<br />

g<strong>en</strong>cia sea muy l<strong>en</strong>ta. Por <strong>el</strong>lo propon<strong>en</strong> resolver cada subproblema (termico o hidraulico) con<br />

un valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores distinto. Esto es, propon<strong>en</strong> actualizar <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multi-<br />

plicadores no solo una unica vez, y al ¯nal <strong>de</strong> la resolucion <strong>de</strong> todos los subproblema <strong>en</strong> que se<br />

<strong>de</strong>scompone <strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado, <strong>en</strong> cada iteracion d<strong>el</strong> Algoritmo PD B ASICO (como se<br />

hace al aplicar <strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te) sino una vez tras la resolucion <strong>de</strong> cada subproblema<br />

(termico o hidraulico). De esta forma, se resu<strong>el</strong>ve cada subproblema con la ultima informacion<br />

disponible. Este procedimi<strong>en</strong>to disminuye las oscilaciones que se produc<strong>en</strong> al aplicar <strong>el</strong> metodo<br />

d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te tradicional y por tanto ac<strong>el</strong>era la converg<strong>en</strong>cia.<br />

Dado que <strong>el</strong> principio basico es la actualizacion d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores tras la resolucion<br />

<strong>de</strong> cada subproblema, <strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te modi¯cado no sigue <strong>el</strong> algoritmo g<strong>en</strong>eral<br />

<strong>de</strong> resolucion d<strong>el</strong> problema dual, Algoritmo PD B ASICO (apartado 6.4). En este metodo se<br />

<strong>de</strong>¯n<strong>en</strong> iteraciones y subiteraciones. Cada vez que se resu<strong>el</strong>ve un nuevo subproblema se ejecuta<br />

una nueva subiteracion. Tras la resolucion <strong>de</strong> todos los subproblemas <strong>de</strong> forma secu<strong>en</strong>cial, <strong>en</strong><br />

que se <strong>de</strong>scompone <strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado, se ejecuta una nueva iteracion.<br />

En cada subiteracion se resu<strong>el</strong>ve un subproblema y se actualiza <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores.<br />

Tras la resolucion d<strong>el</strong> subproblema que ocupa la posicion p (y por tanto <strong>en</strong> la subiteracion p) se<br />

actualiza <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores utilizando los resultados <strong>de</strong> la resolucion <strong>de</strong> los p primeros<br />

suproblemas <strong>de</strong> la iteracion actual y los resultados <strong>de</strong> los restantes P ¡ p subproblemas (si<strong>en</strong>do<br />

P <strong>el</strong> numero total <strong>de</strong> subproblemas <strong>en</strong> que se <strong>de</strong>scompone <strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado) <strong>de</strong> la<br />

iteracion anterior. De esta forma, cada vez que se actualiza <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores, se<br />

utiliza la informacion mas reci<strong>en</strong>te.<br />

Es <strong>de</strong>cir, <strong>en</strong> la iteracion º y subiteracion p, <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores µ se actualiza <strong>de</strong> la


206 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

µ(º + 1; p + 1) = µ(º; p) + k(º) s0 (º)<br />

js 0 (º)j<br />

si<strong>en</strong>do k(º) = 1<br />

m+n£º<br />

(6.18)<br />

(6.19)<br />

don<strong>de</strong> µ(º; p) es <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores <strong>en</strong> la iteracion º y subiteracion p y, s 0 (º)<br />

incorpora los resultados (es <strong>de</strong>cir las variables optimas para <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores<br />

µ(º; p)) <strong>de</strong> la resolucion <strong>de</strong> los p primeros subproblemas <strong>de</strong> la iteracion actual y los resultados<br />

<strong>de</strong> los P ¡ p restantes subproblemas <strong>de</strong> la iteracion anterior.<br />

El tama~no d<strong>el</strong> paso k(º) cumple, igual que <strong>el</strong> tama~no d<strong>el</strong> paso <strong>el</strong>egido <strong>en</strong> <strong>el</strong> algoritmo d<strong>el</strong><br />

subgradi<strong>en</strong>te tradicional, la regla <strong>de</strong> Polyak [100] (ecuaciones (6.14) y (6.15)). Se pue<strong>de</strong> emplear<br />

un tama~no d<strong>el</strong> paso d<strong>el</strong> tipo indicado <strong>en</strong> la ecuacion (6.16) o bi<strong>en</strong>, como se propone <strong>en</strong> [58],<br />

utilizar algun tipo <strong>de</strong> estimacion d<strong>el</strong> valor optimo <strong>de</strong> la funcion a resolver.<br />

Al aplicar <strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te modi¯cado al problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>, <strong>el</strong> numero total <strong>de</strong> subiteraciones es igual a la suma d<strong>el</strong> numero total <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales<br />

termicas (J segun la notacion pres<strong>en</strong>tada <strong>en</strong> <strong>el</strong> cap³tulo 3 <strong>de</strong> este docum<strong>en</strong>to) y <strong>el</strong> numero<br />

total <strong>de</strong> cu<strong>en</strong>cas hidraulicas (I segun la notacion pres<strong>en</strong>tada <strong>en</strong> <strong>el</strong> cap³tulo 3). Como cada<br />

subproblema se resu<strong>el</strong>ve con un valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores distinto, <strong>el</strong> ord<strong>en</strong> empleado<br />

<strong>en</strong> la resolucion <strong>de</strong> los subproblemas afecta a los resultados que se obti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> cada iteracion.<br />

En <strong>el</strong> algoritmo que se <strong>de</strong>scribe <strong>en</strong> este apartado se ha <strong>el</strong>egido resolver <strong>en</strong> primer lugar los<br />

subproblemas termicos (<strong>en</strong> <strong>el</strong> mismo ord<strong>en</strong> <strong>en</strong> que aparec<strong>en</strong> los datos <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> ¯chero <strong>de</strong> <strong>en</strong>trada correspondi<strong>en</strong>te) y a continuacion los subproblemas hidraulicos (<strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

mismo ord<strong>en</strong> <strong>en</strong> que aparec<strong>en</strong> los datos <strong>de</strong> las cu<strong>en</strong>cas hidraulicas <strong>en</strong> <strong>el</strong> ¯chero correspondi<strong>en</strong>te).<br />

El vector s 0 (º) (ecuacion (6.18)) se calcula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

s 0 (º) = ¡ h 0 (µ(º; p)) ; g 0 (µ(º; p)) ¢<br />

don<strong>de</strong> º es <strong>el</strong> contador <strong>de</strong> iteraciones y p es <strong>el</strong> contador <strong>de</strong> subiteraciones o subproblemas.<br />

Si p es m<strong>en</strong>or que <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas (J):<br />

h 0 (º; p) = H ¡<br />

g 0 (º; p) = G ¡<br />

pX<br />

hj(Xj(º)) ¡<br />

j=1<br />

pX<br />

gj(Xj(º)) ¡<br />

j=1<br />

JX<br />

j=p+1<br />

JX<br />

j=p+1<br />

hj(Xj(º ¡ 1)) ¡<br />

gj(Xj(º ¡ 1)) ¡<br />

(6.20)<br />

IX<br />

hi(Yi(º ¡ 1)) (6.21)<br />

i=1<br />

IX<br />

gi(Yi(º ¡ 1)) (6.22)<br />

i=1


6.6 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores sin memoria 207<br />

y si p es mayor que <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas (J):<br />

h 0 (º; p) = H ¡<br />

g 0 (º; p) = G ¡<br />

JX<br />

hj(Xj(º)) ¡<br />

j=1<br />

JX<br />

gj(Xj(º)) ¡<br />

j=1<br />

pX<br />

hi(Yi(º)) ¡<br />

i=1<br />

pX<br />

gi(Yi(º)) ¡<br />

i=1<br />

IX<br />

i=p+1<br />

IX<br />

i=p+1<br />

hi(Yi(º ¡ 1)) (6.23)<br />

gi(Yi(º ¡ 1)) (6.24)<br />

don<strong>de</strong> Xj(º) y Xj(º ¡ 1) son los vectores que conti<strong>en</strong><strong>en</strong> los valores optimos <strong>de</strong> las variables<br />

asociadas a la c<strong>en</strong>tral termica j <strong>en</strong> las iteraciones º e º ¡ 1 respectivam<strong>en</strong>te e, Yi(º) e Yi(º ¡ 1)<br />

son los vectores que conti<strong>en</strong><strong>en</strong> los valores optimos <strong>de</strong> las variables asociadas a la cu<strong>en</strong>ca hidraulica<br />

i <strong>en</strong> las iteraciones º e º ¡ 1 respectivam<strong>en</strong>te.<br />

El metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te modi¯cado que se <strong>de</strong>scribe <strong>en</strong> este docum<strong>en</strong>to sigue la i<strong>de</strong>a g<strong>en</strong>eral<br />

propuesta <strong>en</strong> [58] pero con otra <strong>el</strong>eccion d<strong>el</strong> tama~no d<strong>el</strong> paso. El tamano d<strong>el</strong> paso <strong>el</strong>egido es <strong>el</strong><br />

mismo que <strong>el</strong> empleado <strong>en</strong> <strong>el</strong> Algoritmo SG (ecuacion 6.16).<br />

El algoritmo d<strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te modi¯cado es <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te:<br />

Algoritmo SGM<br />

Paso 1 Inicializacion d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores.<br />

Paso 2 Des<strong>de</strong> p = 1 hasta P, hacer:<br />

Resolucion d<strong>el</strong> subproblema p y actualizacion d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores µ(º + 1; p) <strong>de</strong><br />

la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

µ(º; p + 1) = µ(º; p) + k(º) s0 (º)<br />

js 0 (º)j<br />

si<strong>en</strong>do k(º) = 1<br />

m+n£º<br />

(6.25)<br />

(6.26)<br />

don<strong>de</strong> s 0 (º; p) se calcula segun las ecuaciones (6.20)-(6.24) y P es <strong>el</strong> numero total <strong>de</strong><br />

subproblemas (que es igual a la suma d<strong>el</strong> numero <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas y <strong>el</strong> numero <strong>de</strong><br />

cu<strong>en</strong>cas hidraulicas).<br />

Paso 3 Asignacion <strong>de</strong> nuevos valores para <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores <strong>de</strong> la proxima iteracion:<br />

µ(º + 1; 1) = µ(º; P + 1) (6.27)<br />

Paso 4 Si se cumple <strong>el</strong> criterio <strong>de</strong> converg<strong>en</strong>cia ¯naliza <strong>el</strong> proceso. En caso contrario se va al paso<br />

2.


208 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

Notese que <strong>el</strong> algoritmo anterior no sigue <strong>el</strong> esquema g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> resoluccion d<strong>el</strong> problema dual<br />

PD B ASICO (apartado 6.4).<br />

Es importante <strong>de</strong>stacar que <strong>el</strong> vector s 0 (º) no es ningun subgradi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> la funcion dual y por <strong>el</strong>lo<br />

la actualizacion d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores que se lleva a cabo <strong>en</strong> <strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te<br />

modi¯cado (ecuacion (6.25)) no es <strong>en</strong> la direccion d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> la funcion dual Á(µ) sino<br />

<strong>en</strong> la direccion <strong>de</strong> una funcion que supuestam<strong>en</strong>te [58] converge asintoticam<strong>en</strong>te al optimo <strong>de</strong> la<br />

funcion dual pero que, estrictam<strong>en</strong>te hablando, no es la funcion dual.<br />

Respecto a los criterios <strong>de</strong> converg<strong>en</strong>cia se aplican los mismos que <strong>en</strong> <strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te<br />

tradicional.<br />

El inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te <strong>de</strong> este metodo es que la resolucion <strong>de</strong> los subproblemas ha <strong>de</strong> ser secu<strong>en</strong>cial<br />

y por <strong>el</strong>lo se pier<strong>de</strong> la posibilidad <strong>de</strong> aplicar tecnicas <strong>de</strong> computacion paral<strong>el</strong>a, que es una <strong>de</strong><br />

las v<strong>en</strong>tajas <strong>de</strong> la resolucion d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong><br />

<strong>mediante</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana. Para mant<strong>en</strong>er la posibilidad <strong>de</strong> resolucion paral<strong>el</strong>a se pue<strong>de</strong><br />

modi¯car ligeram<strong>en</strong>te <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> resolucion como se explica a continuacion. Si <strong>en</strong> lugar<br />

<strong>de</strong> resolver cada subproblema con un valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores distinto, se agrupan los<br />

subproblemas <strong>en</strong> conjuntos que cont<strong>en</strong>gan un numero <strong>de</strong> subproblemas m<strong>en</strong>or que <strong>el</strong> numero <strong>de</strong><br />

procesadores <strong>de</strong> la maquina a emplear, <strong>en</strong>tonces los subproblemas d<strong>el</strong> mismo grupo se pued<strong>en</strong><br />

resolver <strong>de</strong> forma paral<strong>el</strong>a (cada uno <strong>en</strong> un procesador difer<strong>en</strong>te) con <strong>el</strong> mismo valor d<strong>el</strong> vector<br />

<strong>de</strong> multiplicadores y, una vez ¯nalizada la resolucion <strong>de</strong> todos los subproblemas <strong>de</strong> un grupo,<br />

se actualiza <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores y as³ <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te grupo <strong>de</strong> subproblemas recibe como<br />

<strong>en</strong>trada un nuevo vector <strong>de</strong> multiplicadores con la informacion mas reci<strong>en</strong>te.<br />

Dado que este metodo proporciona peores resultados que los procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> actualizacion<br />

<strong>de</strong> multiplicadores basados <strong>en</strong> <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes que se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> <strong>en</strong> este<br />

cap³tulo, no se incluy<strong>en</strong> <strong>en</strong> esta tesis resultados computacionales <strong>de</strong> la aplicacion d<strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong><br />

subgradi<strong>en</strong>te modi¯cado al problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>.<br />

6.7 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores con memoria<br />

Los metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores con memoria utilizan <strong>en</strong> cada iteracion d<strong>el</strong><br />

algoritmo <strong>de</strong> resolucion d<strong>el</strong> problema dual, <strong>el</strong> Algoritmo PD B ASICO (apartado 6.4), no solo<br />

la informacion obt<strong>en</strong>ida <strong>de</strong> la resolucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado <strong>en</strong> esa iteracion (<strong>el</strong> valor<br />

<strong>de</strong> la funcion dual para <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores <strong>de</strong> la iteracion <strong>en</strong> curso y un<br />

subgradi<strong>en</strong>te <strong>en</strong> ese punto) sino tambi<strong>en</strong> la informacion conseguida <strong>en</strong> iteraciones anteriores.<br />

Por eso se les llama metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores con memoria.


6.7 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores con memoria 209<br />

Como ya se ha indicado exist<strong>en</strong> dos tipos <strong>de</strong> metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores con<br />

memoria. El primer tipo se basa <strong>en</strong> <strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te. A este tipo <strong>de</strong> tecnicas se les<br />

llama formas duales <strong>de</strong> los Bundle Methods. Debido a los inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes que pres<strong>en</strong>tan este tipo<br />

<strong>de</strong> metodos, que se indican <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 6.7.1, no se han aplicado estas tecnicas <strong>en</strong> este trabajo<br />

<strong>de</strong> investigacion. No obstante <strong>el</strong> metodo se introduce <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 6.7.1. En [91] (cap³tulo<br />

VII) y [116] (cap³tulo XII) se introduce este tipo <strong>de</strong> metodos; mayor grado <strong>de</strong> profundidad<br />

pue<strong>de</strong> <strong>en</strong>contrarse <strong>en</strong> [54]. En [78] se pres<strong>en</strong>ta una aplicacion <strong>de</strong> las formas duales <strong>de</strong> los Bundle<br />

Methods al problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>.<br />

El segundo grupo <strong>de</strong> tecnicas <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores con memoria se basa <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes. El metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes es un metodo g<strong>en</strong>e-<br />

ral <strong>de</strong> optimizacion <strong>de</strong> funciones convexas no difer<strong>en</strong>ciables que se apoya <strong>en</strong> la reconstruccion<br />

<strong>mediante</strong> hiperplanos <strong>de</strong> la funcion no difer<strong>en</strong>ciable a resolver para <strong>en</strong>contrar <strong>el</strong> optimo <strong>de</strong> dicha<br />

funcion.<br />

Los metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores con memoria basados <strong>en</strong> <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los<br />

hiperplanos secantes se fundam<strong>en</strong>tan <strong>en</strong> la <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> una funcion lineal a tramos que <strong>en</strong>vu<strong>el</strong>ve<br />

exteriorm<strong>en</strong>te a la funcion dual. Este mod<strong>el</strong>o linealizado <strong>de</strong> la funcion dual se <strong>en</strong>riquece <strong>en</strong> cada<br />

iteracion <strong>de</strong> forma que a medida que se increm<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> contador <strong>de</strong> iteraciones la funcion lineal a<br />

tramos se aproxima mas a la funcion dual.<br />

Los metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores con memoria basados <strong>en</strong> <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los<br />

hiperplanos secantes, <strong>en</strong> <strong>el</strong> paso 3 <strong>de</strong> cada iteracion d<strong>el</strong> Algoritmo PD B ASICO (apartado 6.4),<br />

resu<strong>el</strong>v<strong>en</strong> un problema <strong>de</strong> optimizacion <strong>de</strong> una funcion dual aproximada. A este problema <strong>de</strong><br />

optimizacion lo llamaremos Problema Dual R<strong>el</strong>ajado (PDR) por tratarse <strong>de</strong> una aproximacion<br />

d<strong>el</strong> problema dual. La solucion optima d<strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado <strong>de</strong> cada iteracion es <strong>el</strong> valor<br />

d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores para la sigui<strong>en</strong>te iteracion d<strong>el</strong> Algoritmo PD B ASICO (apartado<br />

6.4).<br />

En este apartado se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> cuatro tipos <strong>de</strong> metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores:<br />

² Metodos basados <strong>en</strong> las formas duales <strong>de</strong> los Bundle Methods (apartado 6.7.1).<br />

² Metodos <strong>de</strong> los hiperplanos secantes (apartado 6.7.2).<br />

² Metodos <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion, o bi<strong>en</strong>, formas primales <strong>de</strong> los Bundle<br />

Methods (apartado 6.7.3).<br />

² Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad y<br />

l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos (apartado 6.7.4).


210 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

² Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion, control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong><br />

factibilidad y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos (apartado 6.7.5).<br />

En <strong>el</strong> apartado 6.7.1 se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> brevem<strong>en</strong>te los metodos basados <strong>en</strong> las formas duales <strong>de</strong> los<br />

Bundle Methods [54], [91] (cap³tulo VII), [116] (cap³tulo XII) y [78].<br />

El apartado 6.7.2 comi<strong>en</strong>za con la <strong>de</strong>scripcion d<strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes <strong>de</strong> la forma<br />

como aparece <strong>en</strong> la literatura matematica [60], [100], [91] (cap³tulo VII), [9] [54] y se indican los<br />

inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> este metodo: <strong>el</strong> aum<strong>en</strong>to <strong>en</strong> cada iteracion <strong>de</strong> la complejidad computacional<br />

d<strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado y la excesiva inestabilidad <strong>en</strong> la busqueda <strong>de</strong> la solucion optima<br />

d<strong>el</strong> problema dual. A continuacion se propone una modi¯cacion a este procedimi<strong>en</strong>to g<strong>en</strong>eral<br />

resultando <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con l³mite maximo al numero hiperplanos. As³<br />

se resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong> inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te d<strong>el</strong> aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la complejidad computacional, <strong>en</strong> cada iteracion, d<strong>el</strong><br />

metodo g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> los hiperplanos secantes. El procedimi<strong>en</strong>to empleado para mant<strong>en</strong>er acotado<br />

<strong>el</strong> tama~no d<strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado es simple y por <strong>el</strong>lo e¯ci<strong>en</strong>te computacionalm<strong>en</strong>te. No se<br />

ha <strong>en</strong>contrado <strong>en</strong> la literatura ningun metodo similar a este, aunque <strong>en</strong> la literatura matematica<br />

s³ aparec<strong>en</strong> procedimi<strong>en</strong>tos mas complejos que persigu<strong>en</strong> este mismo objetivo [62], [31].<br />

El metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion es la mas habitual <strong>de</strong> las formas primales<br />

<strong>de</strong> los Bundle Methods. En la primera parte d<strong>el</strong> apartado 6.7.3 se <strong>de</strong>scribe este metodo tal y<br />

como aparece <strong>en</strong> la literatura matematica [91] (cap³tulo VII), [116] (cap³tulo XII), [54]. Este<br />

metodo trata <strong>de</strong> solucionar <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la excesiva inestabilidad d<strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos<br />

secantes a~nadi<strong>en</strong>do un termino <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion cuadratica a la funcion objetivo d<strong>el</strong> problema dual<br />

r<strong>el</strong>ajado que se formula <strong>en</strong> <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes. De esta forma se disminuy<strong>en</strong><br />

las oscilaciones que se produc<strong>en</strong> al aplicar <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes. Sin embargo,<br />

este metodo manti<strong>en</strong>e <strong>el</strong> inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te d<strong>el</strong> tama~no creci<strong>en</strong>te d<strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado d<strong>el</strong><br />

metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes. Para solucionar este inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te, y aplicando la misma<br />

i<strong>de</strong>a propuesta <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 6.7.2, se pres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con<br />

p<strong>en</strong>alizacion y con l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos <strong>en</strong> la segunda parte d<strong>el</strong> apartado<br />

6.7.3.<br />

El metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad y l³mite<br />

maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos (apartado 6.7.4), que se propone <strong>en</strong> esta tesis [68], trata <strong>de</strong><br />

solucionar <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> excesiva inestabilidad d<strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes modi-<br />

¯cando <strong>en</strong> cada iteracion la region <strong>de</strong> factibilidad d<strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado. Este metodo<br />

aprovecha la facilidad con que se pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>¯nir la region <strong>de</strong> factibilidad d<strong>el</strong> problema dual: sim-<br />

plem<strong>en</strong>te un intervalo <strong>de</strong> la recta real para cada compon<strong>en</strong>te d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores. No<br />

se ha <strong>en</strong>contrado <strong>en</strong> la literatura (ni matematica ni <strong>de</strong> sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica) ningun


6.7 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores con memoria 211<br />

metodo <strong>de</strong> optimizacion <strong>de</strong> funciones no difer<strong>en</strong>ciables que utilice i<strong>de</strong>as similares. Para evitar<br />

<strong>el</strong> inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te d<strong>el</strong> tama~no creci<strong>en</strong>te d<strong>el</strong> problema utiliza la misma i<strong>de</strong>a pres<strong>en</strong>tada <strong>en</strong> 6.7.2<br />

(original <strong>de</strong> este trabajo <strong>de</strong> investigacion).<br />

En <strong>el</strong> apartado 6.7.5 se pres<strong>en</strong>ta un metodo h³brido (metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con<br />

p<strong>en</strong>alizacion, control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hi-<br />

perplanos), tambi<strong>en</strong> original <strong>de</strong> esta tesis, que para superar <strong>el</strong> inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te <strong>de</strong> la excesiva<br />

inestabilidad d<strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes combina la variacion dinamica <strong>de</strong> la region<br />

<strong>de</strong> factibilidad, <strong>de</strong>scrita <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 6.7.4, con las p<strong>en</strong>alizaciones cuadraticas <strong>de</strong>scritas <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> 6.7.3. Para mant<strong>en</strong>er acotado <strong>el</strong> tama~no d<strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado emplea la misma i<strong>de</strong>a<br />

pres<strong>en</strong>tada <strong>en</strong> 6.7.2.<br />

6.7.1 Formas duales <strong>de</strong> los Bundle Methods<br />

Las formas duales <strong>de</strong> los Bundle Methods son metodos que utilizan <strong>en</strong> cada iteracion no solo<br />

la informacion obt<strong>en</strong>ida <strong>de</strong> la iteracion actual (valor <strong>de</strong> la funcion dual y un subgradi<strong>en</strong>te) sino<br />

tambi<strong>en</strong> la informacion conseguida <strong>en</strong> iteraciones anteriores. Se trata <strong>de</strong> metodos que buscan <strong>el</strong><br />

camino hacia <strong>el</strong> optimo empleando las direcciones <strong>de</strong>¯nidas por "-subgradi<strong>en</strong>tes.<br />

Un subgradi<strong>en</strong>te repres<strong>en</strong>ta un hiperplano tang<strong>en</strong>te a la funcion <strong>en</strong> <strong>el</strong> punto consi<strong>de</strong>rado. Pro-<br />

porciona, por tanto, una informacion local <strong>de</strong> la funcion a la que se re¯ere. Un "-subgradi<strong>en</strong>te,<br />

sin embargo, repres<strong>en</strong>ta un hiperplano que sobrestima (<strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> que la funcion analizada<br />

sea concava) a la funcion y que, <strong>en</strong> <strong>el</strong> punto consi<strong>de</strong>rado, esta a una distancia " <strong>de</strong> la misma.<br />

En este s<strong>en</strong>tido, un "-subgradi<strong>en</strong>te suministra una informacion mas global ya que, al \alejarse"<br />

una peque~na distancia " <strong>de</strong> la funcion, suministra informacion <strong>de</strong> la forma <strong>de</strong> la misma no solo<br />

valida <strong>en</strong> <strong>el</strong> punto consi<strong>de</strong>rado sino tambi<strong>en</strong> <strong>en</strong> un <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> este punto.<br />

A<strong>de</strong>mas las formas duales <strong>de</strong> los Bundle Methods aprovechan <strong>el</strong> hecho <strong>de</strong> que un subgradi<strong>en</strong>te <strong>de</strong><br />

la funcion <strong>en</strong> un punto repres<strong>en</strong>ta un "-subgradi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> la funcion <strong>en</strong> otro punto. Aplicando esta<br />

i<strong>de</strong>a al problema <strong>de</strong> optimizacion <strong>de</strong> la funcion dual, un subgradi<strong>en</strong>te obt<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> la resolucion<br />

d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado <strong>en</strong> cierta iteracion (y por tanto para cierto valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong><br />

multiplicadores), es un "-subgradi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> la funcion dual <strong>en</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong>¯nido por <strong>el</strong> vector <strong>de</strong><br />

multiplicadores <strong>de</strong> una iteracion posterior.<br />

En cada iteracion º d<strong>el</strong> algoritmo, las formas duales <strong>de</strong> los Bundle Methods calculan la distancia<br />

<strong>en</strong>tre <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> hiperplano tang<strong>en</strong>te a la funcion dual <strong>en</strong> la iteracion i (esto es, <strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong> la funcion dual para <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores <strong>de</strong> la iteracion i) y la funcion dual<br />

<strong>en</strong> la iteracion actual º (si<strong>en</strong>do º > i). Esta distancia o residuo "i se calcula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te


212 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

forma:<br />

²i = Á(µ(i)) + s(i) T (µ(º) ¡ µ(i)) ¡ Á(µ(º)) (6.28)<br />

As³, <strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te obt<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> la resolucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado <strong>en</strong> la iteracion i, es<br />

un "i-subgradi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> la funcion dual <strong>en</strong> la iteracion actual º, º > i.<br />

Al igual que las formas primales (apartado 6.7.3), las formas duales <strong>de</strong> los Bundle Methods<br />

<strong>de</strong>¯n<strong>en</strong> un vector £(º) 1 , que actualizan <strong>en</strong> cada iteracion, <strong>en</strong> <strong>el</strong> que almac<strong>en</strong>an <strong>el</strong> que se consi<strong>de</strong>ra<br />

mejor valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores obt<strong>en</strong>ido hasta la iteracion º. En [54] se <strong>de</strong>¯ne <strong>el</strong> criterio<br />

que <strong>de</strong>ci<strong>de</strong> que valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores se <strong>de</strong>be <strong>el</strong>egir <strong>en</strong>tre dos opciones posibles.<br />

Las formas duales <strong>de</strong> los Bundle Methods calculan una direccion <strong>de</strong> avance <strong>en</strong> cada iteracion º,<br />

que es la mejor combinacion lineal <strong>de</strong> los "-subgradi<strong>en</strong>tes disponibles <strong>de</strong> la funcon dual <strong>en</strong> esa<br />

iteracion º. Elegidos, a traves <strong>de</strong> la resolucion <strong>de</strong> un problema <strong>de</strong> optimizacion, los coe¯ci<strong>en</strong>tes<br />

<strong>de</strong> esta combinacion lineal, queda <strong>de</strong>terminada la direccion <strong>de</strong> avance. Entonces se <strong>el</strong>ige <strong>el</strong><br />

tama~no d<strong>el</strong> paso a avanzar, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> £(º), <strong>en</strong> la direccion s<strong>el</strong>eccionada. La <strong>el</strong>eccion d<strong>el</strong> tama~no<br />

d<strong>el</strong> paso se lleva a cabo a traves <strong>de</strong> un proceso iterativo [54]. Entonces, si con <strong>el</strong> nuevo valor d<strong>el</strong><br />

vector <strong>de</strong> multiplicadores, <strong>en</strong> la iteracion sigui<strong>en</strong>te º + 1 y una vez resu<strong>el</strong>to <strong>el</strong> problema primal<br />

r<strong>el</strong>ajado, la mejora conseguida <strong>en</strong> <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual es su¯ci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te bu<strong>en</strong>a, <strong>en</strong>tonces<br />

se actualiza <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> £ al valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores con <strong>el</strong> que se ha resu<strong>el</strong>to <strong>el</strong><br />

problema primal r<strong>el</strong>ajado <strong>en</strong> la iteracion º + 1 y se <strong>de</strong>clara paso <strong>de</strong> asc<strong>en</strong>so. En caso contrario<br />

se <strong>de</strong>clara paso nulo y <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> £ se manti<strong>en</strong>e igual al valor <strong>de</strong> la iteracion anterior (esto es<br />

£(º + 1) = £(º))<br />

El algoritmo d<strong>el</strong> metodo es <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te:<br />

Algoritmo DBD<br />

Paso 1 De¯nicion d<strong>el</strong> parametro <strong>de</strong> control ". Inicializacion d<strong>el</strong> contador <strong>de</strong> iteraciones º a 1.<br />

Inicializacion d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores µ para la primera iteracion.<br />

Paso 2 Resolucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado (PPR), esto es, resolucion <strong>de</strong> un subproblema<br />

por cada c<strong>en</strong>tral termica y un subproblema por cada cu<strong>en</strong>ca hidraulica.<br />

Paso 3 3a Si º = 1 se va al paso 3b. En caso contrario se analiza si con <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong><br />

multiplicadores <strong>de</strong> la iteracion actual µ(º) ha mejorado <strong>de</strong> forma signi¯cativa <strong>el</strong> valor<br />

<strong>de</strong> la funcion dual. Si es as³, <strong>en</strong>tonces se modi¯ca <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> £, es <strong>de</strong>cir: £(º) = µ(º).<br />

En caso contrario: £(º) = £(º ¡ 1).<br />

1 En las formas duales <strong>de</strong> los Bundle Methods no se le da ningun nombre particular a este vector. En las<br />

formas primales <strong>de</strong> los Bundle Methods (apartado 6.7.3), al vector £ se le llama c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> gravedad o c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />

estabilidad.


6.7 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores con memoria 213<br />

3b Calculo <strong>de</strong> la direccion <strong>de</strong> avance: ^s(º) <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

don<strong>de</strong> ° ¤ i<br />

^s(º) =<br />

ºX<br />

a continuacion.<br />

°<br />

i=1<br />

¤ i s(i) (6.29)<br />

son las variables que optimizan <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> optimizacion que se plantea<br />

Minimizar°1;°2;¢¢¢;°º<br />

sujeto a<br />

1<br />

2 j<br />

ºX<br />

i=1<br />

2<br />

°is(i)j<br />

(6.30)<br />

°1 ¸ 0 i = 1; ¢ ¢ ¢ ; º (6.31)<br />

ºX<br />

°i = 1 (6.32)<br />

i=1<br />

ºX<br />

°i"i · " (6.33)<br />

i=1<br />

si<strong>en</strong>do s(i) <strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> la funcion dual calculado <strong>en</strong> la iteracion i (o bi<strong>en</strong>, <strong>el</strong><br />

hiperplano tang<strong>en</strong>te a la funcion dual para <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores <strong>de</strong> la<br />

iteracion i), y "i <strong>el</strong> residuo asociado a este hiperplano (evaluado <strong>mediante</strong> la ecuacion<br />

(6.28)).<br />

Paso 4 Si j^s(º)j es su¯ci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te peque~no <strong>en</strong>tonces, ¯naliza <strong>el</strong> proceso o bi<strong>en</strong> se reduce <strong>el</strong> valor<br />

d<strong>el</strong> parametro <strong>de</strong> control " y se vu<strong>el</strong>ve al paso 3b. En caso contrario se actualiza <strong>el</strong> vector<br />

<strong>de</strong> multiplicadores <strong>de</strong> forma que:<br />

µ(º + 1) = £(º) + t^s(º) (6.34)<br />

don<strong>de</strong> <strong>el</strong> tama~no d<strong>el</strong> paso t <strong>en</strong> la direccion <strong>de</strong> avance ^s(º) se <strong>el</strong>ige, por medio <strong>de</strong> un proceso<br />

iterativo, <strong>de</strong> forma que se maximice <strong>el</strong> asc<strong>en</strong>so conseguido <strong>en</strong> la funcion dual.<br />

Este metodo no ha sido estudiado <strong>en</strong> <strong>de</strong>talle ni analizado <strong>en</strong> este trabajo <strong>de</strong> investigacion. En<br />

[54] se indican los inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> las formas duales <strong>de</strong> los Bundle Methods, <strong>de</strong> forma que los<br />

autores <strong>de</strong> [54] se inclinan por las formas primales <strong>de</strong> estos metodos (apartado 6.7.3).<br />

En [78] pue<strong>de</strong> <strong>en</strong>contrarse una aplicacion <strong>de</strong> las formas duales <strong>de</strong> los Bundle Methods a la<br />

resolucion d<strong>el</strong> problema dual d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>.<br />

Los principales inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> las formas duales <strong>de</strong> los Bundle Methods son los sigui<strong>en</strong>tes:<br />

² Como se indica <strong>en</strong> [54], <strong>el</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to clave <strong>de</strong> la e¯ci<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> este tipo <strong>de</strong> metodos es la<br />

<strong>el</strong>eccion a<strong>de</strong>cuada d<strong>el</strong> parametro <strong>de</strong> control ". La <strong>el</strong>eccion <strong>de</strong> este parametro no es facil. En<br />

<strong>el</strong> cap³tulo XIV <strong>de</strong> [54] se hac<strong>en</strong> algunas consi<strong>de</strong>raciones acerca d<strong>el</strong> pap<strong>el</strong> <strong>de</strong> este parametro<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> algoritmo.


214 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

² La <strong>el</strong>eccion d<strong>el</strong> tama~no d<strong>el</strong> paso t <strong>en</strong> la direccion <strong>de</strong> avance ^s(º) pue<strong>de</strong> ser costosa compu-<br />

tacionalm<strong>en</strong>te , ya que es un proceso iterativo que hay que ejecutar <strong>en</strong> cada iteracion d<strong>el</strong><br />

algoritmo. Para que este proceso sea e¯ci<strong>en</strong>te hay que ajustar <strong>de</strong> forma a<strong>de</strong>cuada ciertos<br />

parametros.<br />

² Las formas duales <strong>de</strong> los Bundle Methods no permit<strong>en</strong> establecer medidas indicativas <strong>de</strong><br />

la calidad <strong>de</strong> la solucion <strong>en</strong>contrada. Esta es una gran <strong>de</strong>svantaja <strong>de</strong> estos metodos con<br />

respecto a los metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores basados <strong>en</strong> <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los<br />

hiperplanos secantes.<br />

² Por tratarse <strong>de</strong> un metodo proximo al subgradi<strong>en</strong>te, no esta claro que las formas duales <strong>de</strong><br />

los Bundle Methods no sean oscilantes. En [78] se muestra <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to no oscilante<br />

<strong>de</strong> un metodo basado <strong>en</strong> las formas duales <strong>de</strong> los Bundle Methods al aplicarlo a un ejemplo<br />

<strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> palzo <strong>de</strong> muy peque~na dim<strong>en</strong>sion (dos c<strong>en</strong>trales<br />

termicas y dos subperiodos). En una discusion a este art³culo [69] se pregunta si <strong>el</strong> metodo<br />

se comporta <strong>de</strong> forma no oscilatoria <strong>en</strong> un caso <strong>de</strong> gran dim<strong>en</strong>sion. Los autores <strong>de</strong> [78]<br />

respond<strong>en</strong> que <strong>el</strong> metodo propuesto se comporta mejor que <strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te<br />

pero no proporcionan ninguna gra¯ca <strong>en</strong> la que se observe la evolucion <strong>de</strong> la funcion dual.<br />

6.7.2 Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes<br />

Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes. Descripcion g<strong>en</strong>eral<br />

El metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes es un metodo g<strong>en</strong>eral empleado <strong>en</strong> la optimizacion <strong>de</strong><br />

funciones no difer<strong>en</strong>ciables [60], [100], [91] (cap³tulo VII), [9] [54]. En este apartado se explica<br />

<strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> metodo cuando se aplica a la resolucion d<strong>el</strong> problema dual d<strong>el</strong> problema<br />

<strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>. La ext<strong>en</strong>sion d<strong>el</strong> metodo a la resolucion <strong>de</strong><br />

cualquier problema <strong>de</strong> optimizacion no difer<strong>en</strong>ciable es inmediata. El unico requisito que se<br />

exige para la aplicacion <strong>de</strong> este metodo a un problema g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> optimizacion <strong>de</strong> una funcion<br />

convexa (o concava) no difer<strong>en</strong>ciable f (x) es que pueda obt<strong>en</strong>erse, <strong>en</strong> cada iteracion, <strong>el</strong> valor <strong>de</strong><br />

la funcion dual <strong>en</strong> un punto x(º) y un subgradi<strong>en</strong>te ese punto.<br />

La resolucion d<strong>el</strong> problema dual d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong><br />

<strong>mediante</strong> <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes se basa <strong>en</strong> la recontruccion <strong>mediante</strong> hiperplanos<br />

<strong>de</strong> la funcion dual, esto es, <strong>en</strong> la <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> una aproximacion lineal a tramos <strong>de</strong> la funcion<br />

dual y <strong>en</strong> la resolucion d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> optimizacion <strong>de</strong> dicha funcion dual aproximada y lineal<br />

a tramos.<br />

En cada iteracion d<strong>el</strong> Algortimo PD B ASICO (apartado 6.4) y con la informacion obt<strong>en</strong>ida <strong>de</strong>


6.7 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores con memoria 215<br />

la resolucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado (<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual, para <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector<br />

<strong>de</strong> multiplicadores <strong>de</strong> la iteracion <strong>en</strong> curso µ(º), Á(µ(º)), y un subgradi<strong>en</strong>te <strong>en</strong> ese punto s(º))<br />

se <strong>de</strong>¯ne un hiperplano tang<strong>en</strong>te a la funcion dual <strong>en</strong> ese punto (es <strong>de</strong>cir <strong>en</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong>¯nido<br />

por la coord<strong>en</strong>ada (µ(º); Á(µ(º)))). Con cada iteracion se obti<strong>en</strong>e un nuevo hiperplano tang<strong>en</strong>te<br />

y as³ la aproximacion a la funcion dual se hace mas exacta <strong>de</strong> iteracion <strong>en</strong> iteracion.<br />

As³ <strong>en</strong> la iteracion º la aproximacion a la funcion dual es la sigui<strong>en</strong>te funcion lineal a tramos:<br />

^Á(µ(º))´MinimofÁ(µ(i)) + s(i) T (µ ¡ µ(i)) i = 1; ¢ ¢ ¢ ; ºg (6.35)<br />

La funcion ^ Á(µ(º)) sobrestima a la verda<strong>de</strong>ra funcion dual Á(µ) y coinci<strong>de</strong> con <strong>el</strong>la <strong>en</strong> cada punto<br />

(µ(º); Á(µ(º))). Es <strong>de</strong>cir:<br />

^Á(µ(º)) ¸ Á(µ) (6.36)<br />

^Á(µ(i)) = Á(µ(i)) para i = 1; ¢ ¢ ¢ ; º (6.37)<br />

A<strong>de</strong>mas, <strong>en</strong> cada iteracion, la aproximacion a la funcion dual se acerca mas a a la funcion real:<br />

^Á(µ(º)) · ^ Á(µ(º ¡ 1)) (6.38)<br />

En cada iteracion d<strong>el</strong> algoritmo Algoritmo PD B ASICO (apartado 6.4), <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multipli-<br />

cadores actualizado es <strong>el</strong> vector µ que maximiza la funcion dual aproximada <strong>en</strong> la iteracion º,<br />

^Á(µ(º)) (ecuacion (6.35)). Esto es:<br />

µ(º + 1) = Argmax µ2C ^ Á(µ(º)) (6.39)<br />

don<strong>de</strong> C repres<strong>en</strong>ta la region <strong>de</strong> factibilidad. Para que <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes<br />

converja, <strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado <strong>de</strong>be estar <strong>de</strong>¯nido sobre un conjunto C convexo y compacto<br />

que a<strong>de</strong>mas <strong>de</strong>bera ser lo su¯ci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te gran<strong>de</strong> como para po<strong>de</strong>r garantizar que conti<strong>en</strong>e a la<br />

solucion optima d<strong>el</strong> problema dual.<br />

La region <strong>de</strong> factibilidad para <strong>el</strong> problema dual d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> se <strong>de</strong>¯ne <strong>de</strong> forma muy simple: un intervalo por cada compon<strong>en</strong>te d<strong>el</strong> vector<br />

<strong>de</strong> multiplicadores. Se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> escoger intervalos lo su¯ci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te gran<strong>de</strong>s como para garantizar<br />

que la solucion d<strong>el</strong> problema dual esta cont<strong>en</strong>ida <strong>en</strong> <strong>el</strong> dominio <strong>de</strong> <strong>de</strong>¯nicion d<strong>el</strong> problema dual<br />

r<strong>el</strong>ajado.<br />

El algoritmo <strong>de</strong> resolucion d<strong>el</strong> problema dual utilizando <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes<br />

es <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te:


216 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

Algoritmo HPS<br />

Paso 1 De¯nicion <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad o dominio <strong>de</strong> <strong>de</strong>¯nicion d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores.<br />

El vector <strong>de</strong> multiplicadores para la primera iteracion se hace igual al vector l³mite inferior<br />

(o l³mite superior) d<strong>el</strong> dominio <strong>de</strong> <strong>de</strong>¯nicion o a cualquier punto intermedio.<br />

Paso 2 Resolucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado (PPR), esto es, resolucion <strong>de</strong> un subproblema<br />

por cada c<strong>en</strong>tral termica y un subproblema por cada cuanca hidraulica.<br />

Paso 3 Con la informacion obt<strong>en</strong>ida <strong>de</strong> la resolucion d<strong>el</strong> PPR se a~na<strong>de</strong> un nuevo hiperplano al<br />

mod<strong>el</strong>o aproximado y lineal a tramos d<strong>el</strong> problema dual, y se resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong> problema dual<br />

r<strong>el</strong>ajado (linealizado a tramos):<br />

Maximizarz;µ2C<br />

sujeto a<br />

z<br />

z · Á(µ(i)) + s(i) T (µ ¡ µ(i)) i = 1; ¢ ¢ ¢ ; º (6.40)<br />

Paso 4 Si se cumple <strong>el</strong> criterio <strong>de</strong> converg<strong>en</strong>cia ¯naliza <strong>el</strong> proceso. En caso contrario se increm<strong>en</strong>ta<br />

<strong>el</strong> contador <strong>de</strong> iteraciones y se actualiza <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores con <strong>el</strong> vector <strong>de</strong><br />

multiplicadores que optimiza <strong>el</strong> anterior problema <strong>de</strong> programacion lineal.<br />

La ¯gura 6.3 muestra <strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> metodo suponi<strong>en</strong>do que <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores<br />

solo ti<strong>en</strong>e una unica compon<strong>en</strong>te. Se inicia <strong>el</strong> algoritmo <strong>en</strong> la primera iteracion con <strong>el</strong> valor µ1<br />

para <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores (que es <strong>el</strong> l³mite inferior <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad). Con este<br />

valor se resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado. De la resolucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado<br />

se obti<strong>en</strong>e <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual para µ1, Á(µ1), y un subgradi<strong>en</strong>te <strong>en</strong> ese punto s1. Con<br />

esta informacion se <strong>de</strong>¯ne un primer hiperplano tang<strong>en</strong>te r1 a la funcion dual <strong>en</strong> <strong>el</strong> punto<br />

(µ1; Á(µ1)) y as³ <strong>en</strong> la primera iteracion se resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> hallar <strong>el</strong> valor maximo d<strong>el</strong><br />

hiperplano r1 sujeto a <strong>en</strong>contrarse <strong>en</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad <strong>de</strong>¯nida por <strong>el</strong> intervalo (un unico<br />

intervalo ya que se ti<strong>en</strong>e un unico multiplicador) <strong>de</strong> variacion d<strong>el</strong> multiplicador, C. El l³mite<br />

superior d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores es invariablem<strong>en</strong>te <strong>el</strong> valor que maximiza <strong>el</strong> problema dual<br />

r<strong>el</strong>ajado <strong>de</strong> la primera iteracion µ2, si, como ocurre <strong>en</strong> la ¯gura 6.3, <strong>el</strong> valor incial d<strong>el</strong> vector<br />

<strong>de</strong> multiplicadores es <strong>el</strong> l³mite inferior d<strong>el</strong> dominio <strong>de</strong> <strong>de</strong>¯nicion C. En la segunda iteracion se<br />

resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado para µ2 y <strong>de</strong> la resolucion <strong>de</strong> este problema se obti<strong>en</strong>e <strong>el</strong><br />

valor <strong>de</strong> la funcion dual Á(µ2) y un subgradi<strong>en</strong>te <strong>en</strong> ese punto s2. Con Á(µ2) y s2 se <strong>de</strong>¯ne un<br />

nuevo hiperplano r2 tang<strong>en</strong>te a la funcion dual <strong>en</strong> <strong>el</strong> punto (µ2; Á(µ2)) y <strong>en</strong> la segunda iteracion<br />

<strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado a resolver es <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> maximizar la funcion <strong>de</strong>¯nida por los<br />

hiperplanos r1 y r2. La solucion es µ3. Con µ3 se ejecuta otra iteracion: se resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong> problema


6.7 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores con memoria 217<br />

z2<br />

z3<br />

θ1<br />

r1<br />

r3<br />

θ3 θ4 θ2 θ<br />

Figura 6.3: El metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes<br />

primal r<strong>el</strong>ajado, se <strong>de</strong>¯ne un nuevo hiperplano tang<strong>en</strong>te a la funcion dual r3 y se resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong><br />

problema <strong>de</strong> maximizar la funcion lineal a tramos <strong>de</strong>¯nida por los hiperplanos r1, r2 y r3. La<br />

solucion es µ4. El proceso continua <strong>de</strong> esta forma hasta alcanzar la converg<strong>en</strong>cia.<br />

En la ¯gura 6.3 se pue<strong>de</strong> comprobar que la aproximacion lineal a tramos <strong>en</strong>vu<strong>el</strong>ve exteriorm<strong>en</strong>te a<br />

la funcion dual y que, a medida que aum<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> contador <strong>de</strong> iteraciones <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> hiperplanos<br />

tang<strong>en</strong>tes a la funcion dual (o restricciones d<strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado) aum<strong>en</strong>ta.<br />

Como <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes, y todos los metodos que se <strong>de</strong>rivan <strong>de</strong> <strong>el</strong>, se basa<br />

<strong>en</strong> la <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> una funcion lineal a tramos que <strong>en</strong>vu<strong>el</strong>ve exteriorm<strong>en</strong>te al problema dual,<br />

pres<strong>en</strong>ta una v<strong>en</strong>taja fundam<strong>en</strong>tal respecto a los metodos basados <strong>en</strong> tecnicas <strong>de</strong> subgradi<strong>en</strong>te:<br />

es posible <strong>de</strong>¯nir una medida <strong>de</strong> la calidad <strong>de</strong> la solucion obt<strong>en</strong>ida y por tanto se pue<strong>de</strong> establecer<br />

un bu<strong>en</strong> criterio <strong>de</strong> parada.<br />

El ³ndice <strong>de</strong> calidad <strong>de</strong> la solucion alcanzada se <strong>de</strong>¯ne como la distancia r<strong>el</strong>ativa <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> maximo<br />

<strong>de</strong> la funcion dual aproximada y <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual <strong>en</strong> cada iteracion. El algoritmo<br />

¯nalizara cuando se alcance una iteracion <strong>en</strong> que <strong>el</strong> ³ndice <strong>de</strong> calidad sea su¯ci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te bu<strong>en</strong>o<br />

(o lo que es lo mismo, cuando la aproximacion lineal a tramos <strong>de</strong> la funcion dual se aproxime<br />

su¯ci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te bi<strong>en</strong> a la funcion dual). El algoritmo ¯nalizara cuando se alcance una iteracion<br />

º <strong>en</strong> la que se cumpla que:<br />

z ¡ Á(µ(º))<br />

Á(µ(º))<br />

· " (6.41)<br />

don<strong>de</strong> " esun parametro <strong>de</strong>¯nido a priori.<br />

r2


218 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

El metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes se basa <strong>en</strong> la resolucion <strong>de</strong> un problema <strong>de</strong> programacion<br />

lineal (con las v<strong>en</strong>tajas <strong>en</strong> cuanto a facilidad <strong>de</strong> resolucion que <strong>el</strong>lo conlleva). El numero <strong>de</strong><br />

restricciones es igual al numero <strong>de</strong> iteraciones y por tanto la complejidad d<strong>el</strong> problema a resolver<br />

<strong>en</strong> cada iteracion aum<strong>en</strong>ta. Esto pue<strong>de</strong> llegar a provocar un tiempo <strong>de</strong> calculo apreciable ya<br />

que la matriz <strong>de</strong> restricciones que <strong>de</strong>¯ne <strong>el</strong> problema es muy d<strong>en</strong>sa. Exist<strong>en</strong> optimizadores<br />

comerciales que resu<strong>el</strong>v<strong>en</strong> <strong>de</strong> forma muy e¯ci<strong>en</strong>te problemas <strong>de</strong> programacion lineal <strong>de</strong>¯nidos<br />

por matrices cuasi-vac³as pero que resultan m<strong>en</strong>os e¯caces cuando se <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tan a problemas<br />

<strong>de</strong>¯nidos por matrices muy d<strong>en</strong>sas.<br />

Para mant<strong>en</strong>er acotado <strong>el</strong> tama~no (y por tanto la complejidad y <strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong> calculo) d<strong>el</strong><br />

problema dual r<strong>el</strong>ajado a resolver <strong>en</strong> cada iteracion, se propone una modi¯cacion al metodo <strong>de</strong><br />

los hiperplanos secantes <strong>en</strong> la que se <strong>de</strong>¯ne un numero maximo <strong>de</strong> hiperplanos y se <strong>de</strong>sechan<br />

aqu<strong>el</strong>los hiperplanos no activos que mas se alej<strong>en</strong> <strong>de</strong> la funcion dual. En la segunda parte<br />

<strong>de</strong> este apartado se <strong>de</strong>scribe esta modi¯cacion. Todos los <strong>de</strong>mas metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong><br />

multiplicadores que se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> <strong>en</strong> este cap³tulo se basan <strong>en</strong> <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos<br />

secantes con l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos.<br />

El metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes es oscilante. Esta es la principal cr³tica que se hace a este<br />

metodo. De forma invariable, <strong>en</strong> la segunda iteracion, <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores sera igual al<br />

vector que <strong>de</strong>¯na los l³mites superiores o los l³mites inferiores <strong>de</strong> los intervalos <strong>de</strong> <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> los<br />

multiplicadores. Durante las primeras iteraciones los saltos <strong>de</strong> las oscilaciones son muy gran<strong>de</strong>s<br />

y tanto mas gran<strong>de</strong>s cuanto mayor sea <strong>el</strong> dominio <strong>de</strong> <strong>de</strong>¯nicion d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores.<br />

Por otra parte para garantizar que <strong>el</strong> metodo <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tre la solucion d<strong>el</strong> problema dual, <strong>el</strong> dominio<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong>be ser su¯ci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te gran<strong>de</strong>. As³, empleando este metodo, <strong>en</strong> una iteracion<br />

se pue<strong>de</strong> estar muy cerca <strong>de</strong> la solucion d<strong>el</strong> problema y <strong>en</strong> la iteracion sigui<strong>en</strong>te saltar a un<br />

valor muy alejado <strong>de</strong> la misma. Pue<strong>de</strong> observarse <strong>en</strong> la ¯gura 6.3 que <strong>en</strong> la tercera iteracion se<br />

ha llegado muy cerca <strong>de</strong> la solucion (µ3 se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra proxima a la solucion) y <strong>en</strong> la iteracion<br />

sigui<strong>en</strong>te se ha saltado a un valor alejado (µ4 se ha alejado <strong>de</strong> la solucion).<br />

Los metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion o formas primales <strong>de</strong> los Bundle Methods<br />

(apartado 6.7.3), <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong><br />

factibilidad y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos (apartado 6.7.4) y <strong>el</strong> metodo h³brido <strong>de</strong><br />

los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion, con control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad y<br />

l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos (apartado 6.7.5) tratan <strong>de</strong> resolver este inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong> excesiva inestabilidad.


6.7 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores con memoria 219<br />

El metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos<br />

Uno <strong>de</strong> los inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes d<strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes es que <strong>el</strong> tama~no d<strong>el</strong> problema<br />

dual r<strong>el</strong>ajado a resolver <strong>en</strong> <strong>el</strong> Paso 3 d<strong>el</strong> Algoritmo HPS aum<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> cada iteracion. Esto, unido<br />

al hecho <strong>de</strong> que la matriz <strong>de</strong> restricciones que <strong>de</strong>¯ne <strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado es muy d<strong>en</strong>sa,<br />

provoca <strong>el</strong> que disminuya la e¯ci<strong>en</strong>cia computacional d<strong>el</strong> metodo ya que aum<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> tama~no d<strong>el</strong><br />

problema a resolver (si<strong>en</strong>do a<strong>de</strong>mas algunas <strong>de</strong> las restricciones poco r<strong>el</strong>evantes y por tanto se<br />

podr³a prescindir <strong>de</strong> <strong>el</strong>las).<br />

Para solv<strong>en</strong>tar este problema se ha modi¯cado <strong>el</strong> Algoritmo HPS ¯jando un l³mite maximo al<br />

numero <strong>de</strong> hiperplanos (o restricciones) a utilizar <strong>en</strong> la <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> la funcion dual aproximada<br />

y lineal a tramos <strong>de</strong> cada iteracion. As³, <strong>en</strong> cada iteracion d<strong>el</strong> algortimo <strong>de</strong> los hiperplanos<br />

secantes modi¯cado se escog<strong>en</strong> los hiperplanos que mas se acerqu<strong>en</strong> al valor d<strong>el</strong> la funcion dual<br />

para <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores <strong>de</strong> la iteracion <strong>en</strong> curso. Por supuesto, <strong>el</strong> hiperplano<br />

resultante <strong>de</strong> la resolucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado <strong>de</strong> la iteracion actual es tang<strong>en</strong>te a la<br />

funcion dual para <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores <strong>de</strong> la iteracion <strong>en</strong> curso y por tanto<br />

siempre forma parte d<strong>el</strong> conjunto <strong>de</strong> restricciones d<strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado <strong>de</strong> dicha iteracion.<br />

En este metodo se realiza una gestion <strong>de</strong> la informacion d<strong>el</strong> problema dual acumulada a lo<br />

largo <strong>de</strong> las iteraciones ejecutadas. Esta informacion esta cont<strong>en</strong>ida <strong>en</strong> lo que se llama conjunto<br />

dinamico para <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado <strong>de</strong> la funcion dual aproximada. Cada <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> conjunto dinamico<br />

repres<strong>en</strong>ta un hiperplano secante a la funcion dual <strong>en</strong> algun punto, concretam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>el</strong> punto<br />

(µ(i); Á(µ(i))) y esta formado por un valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores µ(i), <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la<br />

funcion dual para ese valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores Á(µ(i)) = Á(µ(i)) y un subgradi<strong>en</strong>te <strong>en</strong><br />

ese punto s(i) = s(µ(i)).<br />

El conjunto dinamico para <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado <strong>de</strong> la funcion dual aproximada se actualiza <strong>en</strong> cada<br />

iteracion, previam<strong>en</strong>te a la resolucion d<strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado <strong>de</strong> esa iteracion, parti<strong>en</strong>do d<strong>el</strong><br />

conjunto dinamico <strong>de</strong> la iteracion preced<strong>en</strong>te. Al numero <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong> conjunto dinamico<br />

se le llama n y al maximo numero <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong> conjunto dinamico (o <strong>de</strong> restricciones d<strong>el</strong><br />

problema dual r<strong>el</strong>ajado) se le d<strong>en</strong>omina n.<br />

Mi<strong>en</strong>tras que <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> iteraciones ejecutadas sea m<strong>en</strong>or que n, <strong>en</strong> cada iteracion d<strong>el</strong> algo-<br />

ritmo se actualiza <strong>el</strong> conjunto dinamico a~nadi<strong>en</strong>do un nuevo hiperplano al conjunto dinamico <strong>de</strong><br />

la iteracion preced<strong>en</strong>te.<br />

En <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to <strong>en</strong> que <strong>el</strong> contador <strong>de</strong> iteraciones sea mayor que n, <strong>el</strong> conjunto dinamico se<br />

actualiza <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma. En primer lugar se calculan los residuos <strong>de</strong> los hiperplanos<br />

que forman parte d<strong>el</strong> conjunto dinamico <strong>de</strong> la iteracion preced<strong>en</strong>te y se <strong>el</strong>imina <strong>el</strong> hiperplano


220 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

<strong>de</strong> mayor residuo que no haya estado activo <strong>en</strong> la resolucion d<strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado <strong>de</strong> la<br />

iteracion anterior. A continuacion se a~na<strong>de</strong> <strong>el</strong> hiperplano secante a la funcion dual para <strong>el</strong> valor<br />

d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores <strong>de</strong> la iteracion <strong>en</strong> curso. De esta forma <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong><br />

conjunto dinamico se mani<strong>en</strong>e constante e igual a n.<br />

El residuo ²i (ecuacion (6.28)) d<strong>el</strong> hiperplano que ocupa la posicion i <strong>en</strong> <strong>el</strong> conjunto dinamico<br />

para <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado <strong>de</strong> la funcion dual es la distancia que existe <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> hiperplano i para <strong>el</strong> valor<br />

d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores <strong>de</strong> la iteracion <strong>en</strong> curso µ(º) hasta <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual para<br />

ese mismo valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores Á(µ(º)). Se vu<strong>el</strong>ve a formular para mayor claridad<br />

<strong>en</strong> la exposicion:<br />

²i = Á(µ(i)) + s(i) T (µ(º) ¡ µ(i)) ¡ Á(µ(º)) (6.42)<br />

Los residuos son siempre positivos ya que la funcion dual aproximada sobreestima a la aut<strong>en</strong>tica<br />

funcion dual.<br />

Si ocurriera que si<strong>en</strong>do <strong>el</strong> contador <strong>de</strong> iteraciones mayor que n, todos los hiperplanos d<strong>el</strong> conjunto<br />

dinamico <strong>de</strong> la iteracion preced<strong>en</strong>te estuvieran activos, <strong>en</strong>tonces se increm<strong>en</strong>tar³a <strong>en</strong> una unidad<br />

<strong>el</strong> numero maximo <strong>de</strong> hiperplanos. En la practica, si esto ocurriera signi¯car³a que <strong>el</strong> numero<br />

maximo <strong>de</strong> hiperplanos ¯jado <strong>de</strong> antemano es <strong>de</strong>masiado peque~no. Como consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> la<br />

poca informacion disponible para mod<strong>el</strong>ar <strong>el</strong> problema dual, <strong>el</strong> metodo necesitar³a <strong>de</strong> un numero<br />

<strong>el</strong>evado <strong>de</strong> iteraciones y por <strong>el</strong>lo ser³a conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te realizar una nueva ejecucion aum<strong>en</strong>tando <strong>el</strong><br />

numero maximo <strong>de</strong> hiperplanos n.<br />

As³, <strong>en</strong> este metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con numero maximo <strong>de</strong> hiperplanos la funcion<br />

dual aproximada <strong>en</strong> cada iteracion ^ Á(µ(º)) se <strong>de</strong>¯ne <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

^Á(µ(º))´MinimofÁ(µ(i)) + s(i) T (µ ¡ µ(i)) i = 1; ¢ ¢ ¢ ; n n · ng (6.43)<br />

El algoritmo que resulta es <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te:<br />

Algoritmo HPS-M<br />

Paso 1 De¯nicion <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad o dominio <strong>de</strong> <strong>de</strong>¯nicion d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores.<br />

El vector <strong>de</strong> multiplicadores para la primera iteracion se hace igual al vector l³mite inferior<br />

(o l³mite superior) d<strong>el</strong> dominio <strong>de</strong> <strong>de</strong>¯nicion o bi<strong>en</strong> a cualquier valor intermedio. Se<br />

inicializa <strong>el</strong> contador <strong>de</strong> iteraciones a 1 (º = 1) y <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong> conjunto<br />

dinamico para <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> problema dual a 0 (n = 0).<br />

Paso 2 Resolucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado (PPR), esto es, resolucion <strong>de</strong> un subproblema<br />

por cada c<strong>en</strong>tral termica y un subproblema por cada cu<strong>en</strong>ca hidraulica.


6.7 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores con memoria 221<br />

Paso 3 3a Actualizacion d<strong>el</strong> conjunto dinamico para <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> problema dual.<br />

Si <strong>el</strong> contador <strong>de</strong> iteraciones es m<strong>en</strong>or o igual que n, se a~na<strong>de</strong> <strong>el</strong> hiperplano secante<br />

a la funcion dual para <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores <strong>de</strong> la iteracion actual. A<br />

continuacion se increm<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> 1 <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong> conjunto dinamico y se<br />

va al paso 3b.<br />

Si <strong>el</strong> contador <strong>de</strong> iteraciones es mayor que n, se calculan los residuos <strong>de</strong> los hiperplanos<br />

que forman parte d<strong>el</strong> conjunto dinamico <strong>de</strong> la iteracion preced<strong>en</strong>te (utilizando la<br />

ecuacion (6.42)). A continuacion se actualiza <strong>el</strong> conjunto dinamico parti<strong>en</strong>do d<strong>el</strong><br />

conjunto dinamico <strong>de</strong> la iteracion anterior, <strong>el</strong>iminando <strong>el</strong> hiperplano no activo <strong>de</strong><br />

mayor residuo y a~nadi<strong>en</strong>do <strong>el</strong> hiperplano secante a la funcion dual para <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong><br />

vector <strong>de</strong> multiplicadores <strong>de</strong> la iteracion <strong>en</strong> curso.<br />

3b Resolucion d<strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado que se plantea:<br />

Maximizarz;µ2C<br />

sujeto a<br />

z<br />

z · Á(µ(i)) + s(i) T (µ ¡ µ(i)) i = 1; ¢ ¢ ¢ ; n n · n (6.44)<br />

si<strong>en</strong>do n <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos (o hiperplanos) d<strong>el</strong> conjunto dinamico para <strong>el</strong> mo-<br />

d<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> problema dual y C la region <strong>de</strong> factibilidad (o intervalos <strong>de</strong> <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong><br />

los multiplicadores) que <strong>de</strong>bera ser lo su¯ci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te gran<strong>de</strong> como para asegurar que<br />

conti<strong>en</strong>e al valor que optimiza <strong>el</strong> problema dual.<br />

Paso 4 Si se cumple <strong>el</strong> criterio <strong>de</strong> converg<strong>en</strong>cia ¯naliza <strong>el</strong> proceso. En caso contrario se increm<strong>en</strong>ta<br />

<strong>el</strong> contador <strong>de</strong> iteraciones y se actualiza <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores con <strong>el</strong> vector <strong>de</strong><br />

multiplicadores que optimiza <strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado que se resu<strong>el</strong>ve <strong>en</strong> <strong>el</strong> paso 3b.<br />

El algorimo ¯nalizara (criterio <strong>de</strong> converg<strong>en</strong>cia) cuando la aproximacion lineal a tramos <strong>de</strong> la<br />

funcion dual se aproxime su¯ci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te bi<strong>en</strong> a la funcion dual), esto es cuando se cumpla que:<br />

z ¡ Á(µ(º))<br />

Á(µ(º))<br />

· " (6.45)<br />

don<strong>de</strong> " es un parametro <strong>de</strong>¯nido a priori.


222 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

6.7.3 Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizaciones cuadraticas (o<br />

forma primal <strong>de</strong> los Bundle Methods)<br />

El metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion. Descripcion g<strong>en</strong>eral<br />

El metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion fue introducido por <strong>el</strong> grupo <strong>de</strong> Lema-<br />

rechal [91] (cap³tulo VII), [116] (cap³tulo XII), [54] con <strong>el</strong> nombre <strong>de</strong> formas primales <strong>de</strong> los<br />

Bundle Methods. Este metodo trata <strong>de</strong> superar <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to inestable d<strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los<br />

hiperplanos secantes. Para <strong>el</strong>lo modi¯ca <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes introduci<strong>en</strong>do<br />

p<strong>en</strong>alizaciones <strong>en</strong> la funcion objetivo que gui<strong>en</strong> <strong>el</strong> camino hacia <strong>el</strong> optimo.<br />

La i<strong>de</strong>a clave <strong>de</strong> este metodo es la <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> un c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> estabilidad o c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> gravedad,<br />

£(º), que se actualiza <strong>en</strong> cada iteracion. El c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> estabilidad <strong>en</strong> la iteracion º conti<strong>en</strong>e <strong>el</strong><br />

valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores con <strong>el</strong> que se obti<strong>en</strong>e la que se consi<strong>de</strong>ra mejor solucion hasta<br />

la iteracion º. Es importante <strong>de</strong>stacar que <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> estabilidad no ti<strong>en</strong>e por que coincidir<br />

con <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores con <strong>el</strong> que se consigue mayor valor <strong>de</strong> la funcion<br />

dual. O dicho <strong>de</strong> otra forma, aunque <strong>en</strong> cierta iteracion <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores<br />

µ(º) produzca un valor <strong>de</strong> la funcion dual Á(µ(º)) mayor que <strong>el</strong> que se obti<strong>en</strong>e con <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro<br />

<strong>de</strong> estabilidad <strong>de</strong> la iteracion anterior, Á(£(º ¡ 1)), solam<strong>en</strong>te si la mejora conseguida ha sido<br />

su¯ci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te signi¯cativa <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> estabilidad <strong>de</strong> la iteracion <strong>en</strong> curso se hara igual a µ(º).<br />

Para evaluar la bondad <strong>de</strong> la mejora conseguida se <strong>de</strong>¯ne un crecimi<strong>en</strong>to nominal ±(º) que se<br />

calcula <strong>en</strong> cada iteracion.<br />

El procedimi<strong>en</strong>to es <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te. En cada iteracion se resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado para<br />

<strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores µ(º). Como resultado <strong>de</strong> este problema se obti<strong>en</strong>e <strong>el</strong> valor<br />

<strong>de</strong> la funcion dual, Á(µ(º)) (ecuacion (6.5)), y un subgradi<strong>en</strong>te <strong>en</strong> ese punto, s(º) (ecuaciones<br />

(6.9)-(6.11)). Luego se actualiza <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> estabilidad £(º) analizando si la difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre<br />

<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual <strong>en</strong> la iteracion actual y <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual para <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />

estabilidad <strong>de</strong> la iteracion anterior es al m<strong>en</strong>os mayor que un porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong>¯nido a priori d<strong>el</strong><br />

crecimi<strong>en</strong>to nominal calculado <strong>en</strong> la iteracion anterior, ±(º ¡ 1).<br />

A continuacion se a~na<strong>de</strong> un nuevo hiperplano a la funcion dual aproximada y linealizada a tramos<br />

^Á(µ(º)) <strong>de</strong>¯nida <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 6.7.2 y se resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> maximizacion <strong>de</strong> dicha funcion<br />

introduci<strong>en</strong>do un termino <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion cuadratica por alejarse d<strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> estabilidad, es<br />

<strong>de</strong>cir se resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te problema <strong>de</strong> optimizacion (problema dual r<strong>el</strong>ajado):<br />

Maximizarz;µ2C<br />

sujeto a<br />

z ¡ ®jµ ¡ £(º)j 2<br />

z · Á(µ(i)) + s(i) T (µ ¡ µ(i)) i = 1; ¢ ¢ ¢ ; º (6.46)


6.7 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores con memoria 223<br />

don<strong>de</strong> ® es una constante <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion y j ¢ j repres<strong>en</strong>ta la norma eucl³<strong>de</strong>a. Con los resultados<br />

<strong>de</strong> este problema <strong>de</strong> optimizacion se calcula <strong>el</strong> crecimi<strong>en</strong>to nominal ±(º) (que sera util <strong>en</strong> la<br />

actualizacion d<strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> estabilidad <strong>de</strong> la iteracion sigui<strong>en</strong>te) y se ejecuta otra iteracion con<br />

<strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores que optimiza <strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado <strong>de</strong>¯nido arriba<br />

(ecuaciones (6.46)), hasta que <strong>el</strong> proceso converja.<br />

El c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> estabilidad se actualiza <strong>en</strong> cada iteracion <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma. Si<br />

Á(µ(º)) ¡ Á(£(º ¡ 1)) ¸ m ±(º ¡ 1) (6.47)<br />

don<strong>de</strong> m es un parametro <strong>de</strong>¯nido a priori (0 · m · 1), <strong>en</strong>tonces se modi¯ca <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />

estabilidad <strong>de</strong> forma que:<br />

£(º) = µ(º) (6.48)<br />

y se dice que se ha dado un paso <strong>de</strong> asc<strong>en</strong>so ya que con <strong>el</strong> nuevo valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores<br />

se ha conseguido un mayor valor <strong>de</strong> la funcion dual y la mejora conseguida ha sido signi¯cativa.<br />

En caso contrario se manti<strong>en</strong>e <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> estabilidad <strong>de</strong> la iteracion anterior:<br />

£(º) = £(º ¡ 1) (6.49)<br />

y se dice que se ha dado un paso nulo ya que con <strong>el</strong> nuevo valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores<br />

no se ha conseguido un increm<strong>en</strong>to signi¯cativo (e incluso pue<strong>de</strong> que haya sido un <strong>de</strong>crem<strong>en</strong>to)<br />

d<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual.<br />

Llamaremos ©(º) a la funcion que almac<strong>en</strong>a <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual para <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector<br />

<strong>de</strong> multiplicadores µ igual al valor d<strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> estabilidad <strong>de</strong> cada iteracion. Es <strong>de</strong>cir:<br />

©(º) = Á(£(º)) (6.50)<br />

La funcion ©(º) es monotona creci<strong>en</strong>te ya que <strong>en</strong> cada iteracion su valor aum<strong>en</strong>ta (si se modi¯ca<br />

<strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> estabilidad, <strong>en</strong> cuyo caso se ha dado un paso <strong>de</strong> asc<strong>en</strong>so) o permanece igual (si<br />

se manti<strong>en</strong>e <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> estabilidad <strong>de</strong> la iteracion anterior, <strong>en</strong> cuyo caso se ha dado un paso<br />

nulo). A medida que avanza <strong>el</strong> proceso, <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> estabilidad se aproxima al valor d<strong>el</strong> vector<br />

<strong>de</strong> multiplicadores que optimiza <strong>el</strong> problema dual y la funcion ©(º) al valor optimo <strong>de</strong> la funcion<br />

objetivo d<strong>el</strong> problema dual.<br />

El crecimi<strong>en</strong>to nominal ±(º) se calcula <strong>en</strong> cada iteracion tras la resolucion d<strong>el</strong> problema dual<br />

r<strong>el</strong>ajado como la distancia <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion objetivo d<strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado y <strong>el</strong>


224 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

valor <strong>de</strong> la funcion dual, es <strong>de</strong>cir:<br />

±(º) = z ¤ (º) ¡ ®jµ ¤ ¡ £(º)j 2 ¡ Á(µ(º)) (6.51)<br />

don<strong>de</strong> z ¤ (º) y µ ¤ son las variables optimas d<strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado (ecuaciones (6.46))<br />

El algoritmo d<strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion [91] (cap³tulo VII), [116]<br />

(cap³tulo XII), [54] es pues <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te:<br />

(Algoritmo HPS-P)<br />

Paso 1 De¯nicion <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad o dominio <strong>de</strong> <strong>de</strong>¯nicion d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores.<br />

El vector <strong>de</strong> multiplicadores para la primera iteracion se hace igual al vector l³mite inferior<br />

(o l³mite superior) d<strong>el</strong> dominio <strong>de</strong> <strong>de</strong>¯nicion o a cualquier valor intermedio. Se inicializa<br />

<strong>el</strong> contador <strong>de</strong> iteraciones º a 1.<br />

Paso 2 Resolucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado (PPR), esto es, resolucion <strong>de</strong> un subproblema<br />

por cada c<strong>en</strong>tral termica y un subproblema por cada cu<strong>en</strong>ca hidraulica.<br />

Paso 3 3a Actualizacion d<strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> estabilidad £(º).<br />

Si º = 1, <strong>en</strong>tonces <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> estabilidad es igual al valor inicial d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong><br />

multiplicadores.<br />

Si º ¸ 2 y si<br />

<strong>en</strong>tonces<br />

Á(µ(º)) ¡ Á(£(º ¡ 1)) ¸ m±(º ¡ 1) 0 · m · 1; (6.52)<br />

£(º) = µ(º): (6.53)<br />

En otro caso<br />

£(º) = £(º ¡ 1): (6.54)<br />

3b Resolucion d<strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado que se plantea:<br />

Maximizarz;µ2C<br />

sujeto a<br />

z ¡ ®jµ ¡ £(º)j 2<br />

z · Á(µ(i)) + s(i) T (µ ¡ µ(i)) i = 1; ¢ ¢ ¢ ; º (6.55)<br />

3c Calculo d<strong>el</strong> crecimi<strong>en</strong>to nominal:<br />

±(º) = z ¤ (º) ¡ ®jµ ¤ ¡ £(º)j 2 ¡ Á(µ(º)) (6.56)


6.7 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores con memoria 225<br />

don<strong>de</strong> z ¤ (º) y µ ¤ son las variables optimas d<strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado (ecuaciones<br />

(6.55))<br />

Paso 4 Si se cumple <strong>el</strong> criterio <strong>de</strong> converg<strong>en</strong>cia ¯naliza <strong>el</strong> proceso. En caso contrario se increm<strong>en</strong>ta<br />

<strong>el</strong> contador <strong>de</strong> iteraciones y se actualiza <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores con <strong>el</strong> vector <strong>de</strong><br />

multiplicadores que optimiza <strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado que se resu<strong>el</strong>ve <strong>en</strong> <strong>el</strong> paso 3b.<br />

Una <strong>de</strong> las mayores di¯culta<strong>de</strong>s <strong>en</strong> la aplicacion <strong>de</strong> este metodo es la <strong>el</strong>eccion <strong>de</strong> la constante <strong>de</strong><br />

p<strong>en</strong>alizacion ®. Si la constante <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion es <strong>de</strong>masiado gran<strong>de</strong> se <strong>en</strong>fatiza <strong>de</strong>masiado la<br />

p<strong>en</strong>alizacion y <strong>el</strong> problema resultante, muy convexi¯cado, se aleja mucho d<strong>el</strong> problema original<br />

(es <strong>de</strong>cir, <strong>de</strong>ja <strong>de</strong> ser una bu<strong>en</strong>a aproximacion d<strong>el</strong> problema dual). Si la constante <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion<br />

es muy peque~na, <strong>el</strong> metodo se parece al metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes y se manti<strong>en</strong>e<br />

<strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to inestable <strong>de</strong> este. Es conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te, y as³ se ha hecho <strong>en</strong> la implantacion<br />

informatica que se ha realizado emplear una constante <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion que <strong>de</strong>p<strong>en</strong>da d<strong>el</strong> contador<br />

<strong>de</strong> iteraciones. Resulta logico p<strong>en</strong>alizar poco <strong>en</strong> las primeras iteraciones cuando <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />

estabilidad esta aun muy lejos d<strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores que maximiza la funcion<br />

dual e increm<strong>en</strong>tar la constante <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion a medida que avanza <strong>el</strong> proceso.<br />

Hoy <strong>en</strong> d³a, la investigacion <strong>de</strong> las formas primales <strong>de</strong> los Bundle Methods se c<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> la <strong>el</strong>eccion<br />

<strong>de</strong> los terminos r<strong>el</strong>acionados con la p<strong>en</strong>alizacion por <strong>el</strong> alejami<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> estabilidad.<br />

T³picam<strong>en</strong>te, como se <strong>de</strong>scribe <strong>en</strong> este apartado, se emplea la norma eucl³<strong>de</strong>a, para p<strong>en</strong>alizar <strong>el</strong><br />

alejami<strong>en</strong>to respecto al c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> estabilidad, y se utiliza una constante <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion ® = ®(º)<br />

que <strong>de</strong>p<strong>en</strong>da d<strong>el</strong> contador <strong>de</strong> iteraciones º. Reci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te [76] se ha propuesto un metodo basado<br />

<strong>en</strong> las formas primales <strong>de</strong> los Bundle Methods que emplea una norma distinta <strong>de</strong> la eucl³<strong>de</strong>a.<br />

Dicha norma se establece a partir <strong>de</strong> una matriz M(º) <strong>de</strong>¯nida positiva que se actualiza <strong>en</strong> cada<br />

iteracion. La actualizacion <strong>de</strong> M(º) se hace empleando metodos cuasi Newton.<br />

No obstante, <strong>el</strong> estudio <strong>de</strong> las formas primales <strong>de</strong> los Bundle Methods (o metodos <strong>de</strong> los hiper-<br />

planos secantes con p<strong>en</strong>alizacion) <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo a que esta tesis se re¯ere vino motivado por <strong>el</strong><br />

<strong>de</strong>seo <strong>de</strong> comparar este tipo <strong>de</strong> metodos con <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con control<br />

dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos (apartado 6.7.4),<br />

que es <strong>el</strong> metodo que se emplea <strong>en</strong> la Etapa 1 d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> <strong>mediante</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana que se propone (apartado 4.2.3 d<strong>el</strong> cap³tulo 4 y<br />

cap³tulo 7). Por <strong>el</strong>lo, no se ha investigado acerca <strong>de</strong> las posibles formas <strong>de</strong> mejorar los metodos<br />

<strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion (o formas primales <strong>de</strong> los Bundle Methods) y <strong>en</strong> la<br />

implantacion informatica <strong>de</strong> este tipo <strong>de</strong> metodos que se ha llevado a cabo (para po<strong>de</strong>r comparar<br />

distintos metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores), solo se ha empleado la norma eucl³<strong>de</strong>a.<br />

Otro <strong>de</strong> los inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes d<strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion, igual que


226 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

ocurre <strong>en</strong> <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes, es que <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> restricciones d<strong>el</strong> problema<br />

dual r<strong>el</strong>ajado aum<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> cada iteracion. Esto provoca, dado que la matriz <strong>de</strong> restricciones es<br />

muy d<strong>en</strong>sa, un aum<strong>en</strong>to importante <strong>de</strong> la complejidad d<strong>el</strong> problema a resolver y una disminucion<br />

<strong>de</strong> la e¯ci<strong>en</strong>cia computacional. Para este metodo este inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te es mas grave que para <strong>el</strong><br />

metodo <strong>de</strong> los hiperplnos secantes ya que se trata <strong>de</strong> un problema <strong>de</strong> optimizacion cuadratica<br />

(<strong>de</strong> mas compleja resolucion que un problema <strong>de</strong> programacion lineal). Los optimidores co-<br />

merciales empleados <strong>en</strong> la resolucion <strong>de</strong> este problema <strong>de</strong> programacion cuadratica no resultan<br />

muy e¯ci<strong>en</strong>tes cuando <strong>el</strong> tama~no d<strong>el</strong> problema a resolver aum<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> forma in<strong>de</strong>¯nida ya que la<br />

matriz <strong>de</strong> restricciones es muy d<strong>en</strong>sa.<br />

A continuacion se pres<strong>en</strong>ta una modi¯cacion al metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>ali-<br />

zacion que aparece <strong>en</strong> la literatura, <strong>en</strong> la que se manti<strong>en</strong>e acotado <strong>el</strong> tama~no d<strong>el</strong> problema dual<br />

r<strong>el</strong>ajado a resolver <strong>en</strong> <strong>el</strong> paso 3b d<strong>el</strong> Algoritmo HPS-P.<br />

El metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion y l³mite maximo al numero<br />

<strong>de</strong> hiperplanos<br />

Este metodo es una modi¯cacion d<strong>el</strong> metodo g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion<br />

que se <strong>de</strong>scribe <strong>en</strong> la literatura. El objetivo perseguido es evitar <strong>el</strong> aum<strong>en</strong>to in<strong>de</strong>¯nido <strong>de</strong> la<br />

complejidad d<strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado a resolver <strong>en</strong> cada iteracion. Para <strong>el</strong>lo se ¯ja un numero<br />

maximo <strong>de</strong> hiperplanos a consi<strong>de</strong>rar <strong>en</strong> la <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> la funcion lineal a tramos que aproxima<br />

a la funcion dual (o <strong>de</strong> forma equival<strong>en</strong>te, se ¯ja un numero maximo <strong>de</strong> restricciones <strong>en</strong> la<br />

formulacion d<strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado). El mecanismo empleado para <strong>el</strong>lo, que se <strong>de</strong>scribe<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 6.7.2, se basa <strong>en</strong> la <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> un conjunto dinamico para <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado <strong>de</strong> la<br />

funcion dual aproximada que se actualiza <strong>en</strong> cada iteracion y que conti<strong>en</strong>e los hiperplanos que<br />

mas se acercan al valor <strong>de</strong> la funcion dual <strong>en</strong> la iteracion <strong>en</strong> curso.<br />

La segunda modi¯cacion que se hace al metodo g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> los hiperplanos secantes es la <strong>de</strong>¯nicion<br />

<strong>de</strong> una constante <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion creci<strong>en</strong>te con <strong>el</strong> contador <strong>de</strong> iteraciones.<br />

El algoritmo d<strong>el</strong> metodo es <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te:<br />

Algoritmo HPS-PM<br />

Paso 1 De¯nicion <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad o dominio <strong>de</strong> <strong>de</strong>¯nicion d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores.<br />

El vector <strong>de</strong> multiplicadores para la primera iteracion se hace igual al vector l³mite inferior<br />

(o l³mite superior) d<strong>el</strong> dominio <strong>de</strong> <strong>de</strong>¯nicion o a cualquier valor intermedio. Se inicializa <strong>el</strong><br />

contador <strong>de</strong> iteraciones º a 1 y <strong>el</strong> contador <strong>de</strong> numero <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong> conjunto dinamico<br />

para <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> problema dual a 0.


6.7 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores con memoria 227<br />

Paso 2 Resolucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado (PPR), esto es, resolucion <strong>de</strong> un subproblema<br />

por cada c<strong>en</strong>tral termica y un subproblema por cada cu<strong>en</strong>ca hidraulica.<br />

Paso 3 3a Actualizacion d<strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> estabilidad £(º).<br />

Si º = 1, <strong>en</strong>tonces <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> estabilidad es igual al valor inicial d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong><br />

multiplicadores.<br />

Si º ¸ 2 y si<br />

<strong>en</strong>tonces<br />

Á(µ(º)) ¡ Á(£(º ¡ 1)) ¸ m ±(º ¡ 1) 0 · m · 1; (6.57)<br />

£(º) = µ(º): (6.58)<br />

En otro caso<br />

£(º) = £(º ¡ 1) (6.59)<br />

3b Actualizacion d<strong>el</strong> conjunto dinamico para <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> problema dual.<br />

Si <strong>el</strong> contador <strong>de</strong> iteraciones es m<strong>en</strong>or o igual que n, se a~na<strong>de</strong> <strong>el</strong> hiperplano secante<br />

a la funcion dual para <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores <strong>de</strong> la iteracion actual. A<br />

continuacion se increm<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> 1 <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong> conjunto dinamico y se<br />

va al paso 3b.<br />

Si <strong>el</strong> contador <strong>de</strong> iteraciones es mayor que n, se calculan los residuos <strong>de</strong> los hiperplanos<br />

que forman parte d<strong>el</strong> conjunto dinamico <strong>de</strong> la iteracion preced<strong>en</strong>te (utilizando la<br />

ecuacion (6.42)). A continuacion se actualiza <strong>el</strong> conjunto dinamico parti<strong>en</strong>do d<strong>el</strong><br />

conjunto dinamico <strong>de</strong> la iteracion anterior, <strong>el</strong>iminando <strong>el</strong> hiperplano no activo <strong>de</strong><br />

mayor residuo y a~nadi<strong>en</strong>do <strong>el</strong> hiperplano secante a la funcion dual para <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong><br />

vector <strong>de</strong> multiplicadores <strong>de</strong> la iteracion <strong>en</strong> curso.<br />

3c Resolucion d<strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado que se plantea:<br />

Maximizarz;µ2C<br />

sujeto a<br />

z ¡ ®(º)jµ ¡ £(º)j 2<br />

z · Á(µ(i)) + s(i) T (µ ¡ µ(i)) i = 1; ¢ ¢ ¢ ; n n · n (6.60)<br />

don<strong>de</strong> n es <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> hiperplanos (o restricciones) empleados <strong>en</strong> la <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> la<br />

funcion dual aproximada y n es <strong>el</strong> numero maximo <strong>de</strong> hiperplanos <strong>de</strong>¯nido a priori.


228 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

3d Calculo d<strong>el</strong> crecimi<strong>en</strong>to nominal:<br />

±(º) = z ¤ (º) ¡ ®(º)jµ ¤ ¡ £(º)j 2 ¡ Á(µ(º)) (6.61)<br />

don<strong>de</strong> z ¤ (º) y µ ¤ son las variables optimas d<strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado (ecuaciones<br />

(6.60)).<br />

Paso 4 Si se cumple <strong>el</strong> criterio <strong>de</strong> converg<strong>en</strong>cia ¯naliza <strong>el</strong> proceso. En caso contrario se increm<strong>en</strong>ta<br />

<strong>el</strong> contador <strong>de</strong> iteraciones y se actualiza <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores con <strong>el</strong> vector <strong>de</strong><br />

multiplicadores que optimiza <strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado que se resu<strong>el</strong>ve <strong>en</strong> <strong>el</strong> paso 3c.<br />

La mayor di¯cultad <strong>de</strong> este metodo es <strong>el</strong> dif³cil ajuste <strong>de</strong> los parametros r<strong>el</strong>acionados con la ac-<br />

tualizacion <strong>de</strong> la constante <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion ®(º) (que <strong>de</strong>be aum<strong>en</strong>tar a medida que se increm<strong>en</strong>ta<br />

<strong>el</strong> contador <strong>de</strong> iteraciones).<br />

En [98] pue<strong>de</strong> <strong>en</strong>contrarse un metodo similar al pres<strong>en</strong>tado <strong>en</strong> este docum<strong>en</strong>to pero que no<br />

manti<strong>en</strong>e limitado <strong>el</strong> tama~no d<strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado (y por tanto su resolucion resulta<br />

m<strong>en</strong>os e¯ci<strong>en</strong>te computacionalm<strong>en</strong>te que la que se <strong>de</strong>scribe <strong>en</strong> este docum<strong>en</strong>to). La <strong>el</strong>eccion <strong>de</strong><br />

la constante <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion d<strong>el</strong> metodo propuesto <strong>en</strong> este docum<strong>en</strong>to tambi<strong>en</strong> es distinta <strong>de</strong> la<br />

pres<strong>en</strong>tada <strong>en</strong> [98]. En [98] la constante <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion es constante.<br />

El metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos<br />

(Algoritmo HPS-PM) se ha implem<strong>en</strong>tado para comparar su funcionami<strong>en</strong>to con otros metodos<br />

<strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores (y <strong>de</strong> forma particular con <strong>el</strong> metodo que se emplea <strong>en</strong> la<br />

Etapa 1 d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> que se propone <strong>en</strong> este<br />

trabajo <strong>de</strong> investigacion, apartado 4.2.3 d<strong>el</strong> cap³tulo 4 y cap³tulo 7). Se ha empleado un mismo<br />

criterio <strong>de</strong> converg<strong>en</strong>cia para todos los metodos que se basan <strong>en</strong> <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos<br />

secantes para po<strong>de</strong>r compararlos.<br />

El criterio <strong>de</strong> converg<strong>en</strong>cia, como ya se ha indicado, ha sido <strong>el</strong> acercami<strong>en</strong>to <strong>en</strong>tre la variable z<br />

que repres<strong>en</strong>ta la funcion dual lineal a tramos, y la funcion dual. Es <strong>de</strong>cir, <strong>el</strong> algoritmo ¯naliza<br />

cuando se cumpla que:<br />

z ¡ Á(µ(º))<br />

Á(µ(º))<br />

· " (6.62)<br />

don<strong>de</strong> " es un parametro <strong>de</strong>¯nido a priori.<br />

En [54] y [98] se propone otro criterio <strong>de</strong> converg<strong>en</strong>cia.


6.7 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores con memoria 229<br />

6.7.4 El metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con control dinamico <strong>de</strong> la region<br />

<strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos<br />

Este es <strong>el</strong> algoritmo que se comporta mejor para resolver <strong>el</strong> problema dual d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la<br />

coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>. No se ha <strong>en</strong>contrado (ni <strong>en</strong> la literatura matematica<br />

ni <strong>en</strong> la r<strong>el</strong>acionada con los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica) ningun metodo similar. Es una<br />

aportacion novedosa <strong>de</strong> esta trabajo <strong>de</strong> investigacion.<br />

El metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad y l³mite<br />

maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos es un metodo d<strong>el</strong> tipo <strong>de</strong> region <strong>de</strong> con¯anza que trata <strong>de</strong><br />

solucionar los dos inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes que se achacan al metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes. Estos<br />

inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes son:<br />

² <strong>el</strong> metodo es oscilante y,<br />

² <strong>el</strong> tama~no d<strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado aum<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> cada iteracion d<strong>el</strong> algoritmo y con <strong>el</strong>lo<br />

la e¯ci<strong>en</strong>cia computacional disminuye.<br />

Para solucionar <strong>el</strong> segundo inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te se <strong>de</strong>¯ne un numero maximo <strong>de</strong> hiperplanos y un<br />

conjunto dinamico para <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado <strong>de</strong> la funcion dual que se actualiza <strong>en</strong> cada iteracion. La<br />

informacion para <strong>de</strong>¯nir los hiperplanos que se emplean <strong>en</strong> cada iteracion se almac<strong>en</strong>a <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

conjunto dinamico para <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> problema dual. El conjunto dinamico se actualiza <strong>en</strong><br />

cada iteracion. El procedimi<strong>en</strong>to empleado para mant<strong>en</strong>er acotado <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> hiperplanos se<br />

basa <strong>en</strong> <strong>el</strong> calculo <strong>de</strong> los residuos <strong>de</strong> cada hiperplano y <strong>en</strong> la <strong>el</strong>iminacion d<strong>el</strong> hiperplano no activo<br />

<strong>de</strong> residuo mayor. El proceso se <strong>de</strong>scribe <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 6.7.2.<br />

El procedimi<strong>en</strong>to empleado para solucionar <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la excesiva inestabilidad d<strong>el</strong> metodo<br />

<strong>de</strong> los hiperplanos secantes aprovecha la simplicidad con que se <strong>de</strong>¯ne la region <strong>de</strong> factibilidad<br />

d<strong>el</strong> problema dual. El dominio <strong>de</strong> <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> cada compon<strong>en</strong>te d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores<br />

es simplem<strong>en</strong>te un intervalo <strong>de</strong> la recta real


230 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

partir <strong>de</strong> un dominio inicial <strong>de</strong> <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> multiplicadores todo lo peque~no que se estime<br />

conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te, con lo que se evitan las gran<strong>de</strong>s oscilaciones <strong>de</strong> las primeras iteraciones d<strong>el</strong> metodo<br />

<strong>de</strong> los hiperplanos secantes.<br />

Si <strong>en</strong> alguna iteracion y como resultado <strong>de</strong> la resolucion d<strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado, alguna<br />

compon<strong>en</strong>te d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores alcanza alguno <strong>de</strong> los valores extremos (superior o<br />

inferior) d<strong>el</strong> intervalo <strong>de</strong> <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> dicha compon<strong>en</strong>te, <strong>en</strong>tonces se modi¯ca dicho intervalo<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>¯nicion para la resolucion d<strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te iteracion. Si <strong>el</strong><br />

multiplicador llega al l³mite superior d<strong>el</strong> intervalo <strong>de</strong> <strong>de</strong>¯nicion (como resultado <strong>de</strong> la resolucion<br />

d<strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado), <strong>en</strong>tonces <strong>en</strong> la iteracion sigui<strong>en</strong>te se aum<strong>en</strong>tan los l³mites inferior<br />

y superior <strong>de</strong> ese multiplicador. De igual forma, si <strong>el</strong> multiplicador llega al l³mite inferior d<strong>el</strong><br />

intervalo <strong>de</strong> <strong>de</strong>¯nicion (como resultado <strong>de</strong> la resolucion d<strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado), <strong>en</strong>tonces<br />

<strong>en</strong> la iteracion sigui<strong>en</strong>te se disminuy<strong>en</strong> los l³mites inferior y superior <strong>de</strong> ese multiplicador.<br />

El problema dual r<strong>el</strong>ajado a resolver <strong>en</strong> cada iteracion se formula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Maximizar z;µ2C(º)<br />

sujeto a<br />

z<br />

z · Á(µ(i)) + s(i) T (µ ¡ µ(i)) i = 1; ¢ ¢ ¢ ; n n · n (6.63)<br />

Es importante hacer notar que <strong>el</strong> anterior problema <strong>de</strong> optimizacion se formula igual que <strong>el</strong><br />

problema dual r<strong>el</strong>ajado planteado al emplear <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes pero con dos<br />

importantes modi¯caciones, esto es:<br />

² la region <strong>de</strong> factibilidad C(º) var³a <strong>de</strong> forma dinamica <strong>en</strong> cada iteracion y,<br />

² <strong>el</strong> tama~no d<strong>el</strong> problema a resolver se manti<strong>en</strong>e acotado.<br />

Estas modi¯caciones son las que resu<strong>el</strong>v<strong>en</strong> los dos inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes, anteriorm<strong>en</strong>te rese~nados, d<strong>el</strong><br />

metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes.<br />

El procedimi<strong>en</strong>to empleado para la modi¯cacion dinamica <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad se <strong>de</strong>talla<br />

a continuacion. Sea µj la compon<strong>en</strong>te j d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores µ. Si <strong>en</strong> la iteracion º y<br />

tras la resolucion d<strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado (ecuacion (6.63)) se cumple:<br />

don<strong>de</strong> µ ¤ j<br />

µ ¤ j = µj(º) (6.64)<br />

es <strong>el</strong> valor optimo <strong>de</strong> la compon<strong>en</strong>te j d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores que resulta tras<br />

la resolucion d<strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado <strong>en</strong> la iteracion º y µj(º) es <strong>el</strong> l³mite superior <strong>de</strong> la


6.7 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores con memoria 231<br />

compon<strong>en</strong>te j d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores <strong>en</strong> la iteracion º, <strong>en</strong>tonces se modi¯can los l³mites<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> esa compon<strong>en</strong>te µj d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores para la sigui<strong>en</strong>te iteracion <strong>de</strong><br />

la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

µj(º + 1) = µj(º)(1 + a) (6.65)<br />

µ j(º + 1) = µj(º)(1 ¡ b) (6.66)<br />

don<strong>de</strong> <strong>el</strong> rayado superior indica l³mite superior y <strong>el</strong> subrayado indica l³mite inferior. Notese que<br />

<strong>el</strong> parametro b <strong>de</strong>be ser m<strong>en</strong>or que 1.<br />

De la misma forma, si <strong>en</strong> la iteracion º y tras la resolucion d<strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado (ecuacion<br />

(6.63)) se cumple:<br />

don<strong>de</strong> µ ¤ j<br />

µ ¤ j = µ j(º) (6.67)<br />

es <strong>el</strong> valor optimo <strong>de</strong> la compon<strong>en</strong>te j d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores que resulta tras<br />

la resolucion d<strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado <strong>en</strong> la iteracion º y µ j(º) es <strong>el</strong> l³mite inferior <strong>de</strong> la<br />

compon<strong>en</strong>te j d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores <strong>en</strong> la iteracion º, <strong>en</strong>tonces se modi¯can los l³mites<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> esa compon<strong>en</strong>te µj para la sigui<strong>en</strong>te iteracion <strong>de</strong> forma que:<br />

µj(º + 1) = µ j(º)(1 + c) (6.68)<br />

µ j(º + 1) = µ j(º)(1 ¡ d) (6.69)<br />

don<strong>de</strong> <strong>el</strong> parametro d <strong>de</strong>be ser m<strong>en</strong>or que 1.<br />

Es importante <strong>de</strong>stacar que <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to anterior para <strong>el</strong> control <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad<br />

es simple y por tanto resulta computacionalm<strong>en</strong>te e¯ci<strong>en</strong>te. El ajuste <strong>de</strong> los parametros a, b, c<br />

y d es s<strong>en</strong>cillo y no <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> los datos d<strong>el</strong> problema. Valores t³picos para estos parametros<br />

son a = c = 2 y b = d = 0:8.<br />

El algoritmo empleado por <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con control dinamico <strong>de</strong> la<br />

region <strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos es <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te:<br />

Algoritmo HPS-CD<br />

Paso 1 De¯nicion <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad o dominio <strong>de</strong> <strong>de</strong>¯nicion inicial d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multi-<br />

plicadores. El vector <strong>de</strong> multiplicadores para la primera iteracion se hace igual al vector


232 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

l³mite inferior (o l³mite superior) d<strong>el</strong> dominio <strong>de</strong> <strong>de</strong>¯nicion para la primera iteracion o<br />

cualquier valor intermedio. Se inicializa <strong>el</strong> contador <strong>de</strong> iteraciones a 1 y <strong>el</strong> numero <strong>de</strong><br />

<strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong> conjunto dinamico para <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> problema dual a 0.<br />

Paso 2 Resolucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado (PPR), esto es, resolucion <strong>de</strong> un subproblema<br />

por cada c<strong>en</strong>tral termica y un subproblema por cada cu<strong>en</strong>ca hidraulica.<br />

Paso 3 3a Actualizacion d<strong>el</strong> conjunto dinamico para <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> problema dual.<br />

Si <strong>el</strong> contador <strong>de</strong> iteraciones es m<strong>en</strong>or o igual que n, se a~na<strong>de</strong> <strong>el</strong> hiperplano secante<br />

a la funcion dual para <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores <strong>de</strong> la iteracion actual. A<br />

continuacion se increm<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> 1 <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong> conjunto dinamico y se<br />

va al paso 3b.<br />

Si <strong>el</strong> contador <strong>de</strong> iteraciones es mayor que n, se calculan los residuos <strong>de</strong> los hiperplanos<br />

que forman parte d<strong>el</strong> conjunto dinamico <strong>de</strong> la iteracion preced<strong>en</strong>te (utilizando la<br />

ecuacion (6.42)). A continuacion se actualiza <strong>el</strong> conjunto dinamico parti<strong>en</strong>do d<strong>el</strong><br />

conjunto dinamico <strong>de</strong> la iteracion anterior, <strong>el</strong>iminando <strong>el</strong> hiperplano no activo <strong>de</strong><br />

mayor residuo y a~nadi<strong>en</strong>do <strong>el</strong> hiperplano secante a la funcion dual para <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong><br />

vector <strong>de</strong> multiplicadores <strong>de</strong> la iteracion <strong>en</strong> curso.<br />

3b Resolucion d<strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado (PDR) que se plantea:<br />

Maximizar z;µ2C(º)<br />

sujeto a<br />

z<br />

z · Á(µ(i)) + s(i) T (µ ¡ µ(i)) i = 1; ¢ ¢ ¢ ; n n · n (6.70)<br />

si<strong>en</strong>do n <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos (o hiperplanos) d<strong>el</strong> conjunto dinamico para <strong>el</strong> mo<strong>de</strong>-<br />

lado d<strong>el</strong> problema dual y C(º) la region <strong>de</strong> factibilidad (o los intervalos <strong>de</strong> <strong>de</strong>¯nicion<br />

<strong>de</strong> los multiplicadores) <strong>en</strong> cada iteracion.<br />

3c Actualizacion <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad <strong>de</strong> los multiplicadores:<br />

Para cada compon<strong>en</strong>te j d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores µ ¤ que optimiza <strong>el</strong> PDR d<strong>el</strong><br />

paso 3b, hacer<br />

- si µ ¤ j = µj(º), <strong>en</strong>tonces:<br />

µj(º + 1) = µj(º)(1 + a) (6.71)<br />

µ j(º + 1) = µj(º)(1 ¡ b) b · 1; (6.72)<br />

- si µ ¤ j = µ j(º), <strong>en</strong>tonces<br />

µj(º + 1) = µ j(º)(1 + c) (6.73)<br />

µ j(º + 1) = µ j(º)(1 ¡ d) d · 1; (6.74)


6.7 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores con memoria 233<br />

- <strong>en</strong> otro caso<br />

µj(º + 1) = µj(º) (6.75)<br />

µ j(º + 1) = µ j(º) : (6.76)<br />

Paso 4 Si se cumple <strong>el</strong> criterio <strong>de</strong> converg<strong>en</strong>cia ¯naliza <strong>el</strong> proceso. En caso contrario se increm<strong>en</strong>ta<br />

<strong>el</strong> contador <strong>de</strong> iteraciones y se actualiza <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores con <strong>el</strong> vector <strong>de</strong><br />

multiplicadores que optimiza <strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado que se resu<strong>el</strong>ve <strong>en</strong> <strong>el</strong> paso 3b.<br />

El algorimo ¯nalizara (criterio <strong>de</strong> converg<strong>en</strong>cia) cuando la aproximacion lineal a tramos <strong>de</strong> la<br />

funcion dual se aproxime su¯ci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te bi<strong>en</strong> a la funcion dual. Esto es cuando se cumpla que:<br />

z ¡ Á(µ(º))<br />

Á(µ(º))<br />

· " (6.77)<br />

don<strong>de</strong> " es un parametro <strong>de</strong>¯nido a priori.<br />

El metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad supera los<br />

dos inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes d<strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes. El control <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad<br />

se lleva a cabo a traves <strong>de</strong> un procedimi<strong>en</strong>to simple. El ajuste <strong>de</strong> los parametros involucrados<br />

<strong>en</strong> dicho control es muy s<strong>en</strong>cillo y no <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> los datos d<strong>el</strong> problema.<br />

El problema dual r<strong>el</strong>ajado a resolver <strong>en</strong> cada iteracion d<strong>el</strong> algoritmo es un problema <strong>de</strong> progra-<br />

macion lineal <strong>de</strong> peque~no tama~no. El procedimi<strong>en</strong>to empleado para mant<strong>en</strong>er acotado <strong>el</strong> tama~no<br />

d<strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado tambi<strong>en</strong> es simple, por lo que resulta e¯ci<strong>en</strong>te computacionalm<strong>en</strong>-<br />

te. Es <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores con <strong>el</strong> que se consigu<strong>en</strong> mejores<br />

resultados y <strong>en</strong> m<strong>en</strong>os tiempo <strong>de</strong> calculo (cap³tulo 8).<br />

6.7.5 Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion, control dinamico<br />

<strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos<br />

Este metodo trata <strong>de</strong> evitar los inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes d<strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes. Para<br />

resolver <strong>el</strong> inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te d<strong>el</strong> crecimi<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> tama~no d<strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado a resolver al<br />

increm<strong>en</strong>tarse <strong>el</strong> contador <strong>de</strong> iteraciones, se <strong>de</strong>¯ne un numero maximo <strong>de</strong> hiperplanos y se<br />

aplica <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to indicado <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 6.7.2.<br />

Para evitar <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to oscilatorio d<strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes, se combinan<br />

las i<strong>de</strong>as implem<strong>en</strong>tadas <strong>en</strong> <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion (apartado<br />

6.7.3) y <strong>en</strong> <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad<br />

(apartado 6.7.4).


234 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

Durante las primeras iteraciones se aplica <strong>el</strong> mismo procedimi<strong>en</strong>to empleado por <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong><br />

los hiperplanos secantes con control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo al<br />

numero <strong>de</strong> hiperplanos (apartado 6.7.4). No ti<strong>en</strong>e s<strong>en</strong>tido aplicar <strong>en</strong> estas iteraciones iniciales<br />

p<strong>en</strong>alizaciones cuadraticas ya que <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> gravedad, <strong>en</strong> las primeras iteraciones d<strong>el</strong> metodo<br />

<strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion, se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra aun muy lejos d<strong>el</strong> optimo d<strong>el</strong> problema<br />

dual. As³, durante la q primeras iteraciones iniciales (don<strong>de</strong> q es un parametro <strong>de</strong>¯nido a priori)<br />

<strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado a resolver es un problema <strong>de</strong> programacion lineal, <strong>de</strong> resolucion mas<br />

e¯ci<strong>en</strong>te computacionalemte que un problema <strong>de</strong> programacion cuadratica.<br />

Transcurridas las primeras q iteraciones, se <strong>de</strong>¯ne un c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> estabilidad que se inicializa al<br />

valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores con <strong>el</strong> que se resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado <strong>en</strong> la iteracion<br />

q y una constante <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion para cada compon<strong>en</strong>te j d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores µ. Esta<br />

constante <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion, ®(º; j), <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> d<strong>el</strong> contador <strong>de</strong> iteraciones, <strong>de</strong> forma que aum<strong>en</strong>ta<br />

a medida que se increm<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> contador <strong>de</strong> iteraciones, y <strong>de</strong> la compon<strong>en</strong>te j d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong><br />

multiplicadores a la que va asociada. A partir <strong>de</strong> <strong>en</strong>tonces, <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores se<br />

actualizara <strong>en</strong> cada iteracion con <strong>el</strong> valor que maximice <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te problema <strong>de</strong> optimizacion:<br />

Maximizar z;µ2C(º)<br />

sujeto a<br />

z ¡ X<br />

®(º; j)jµ(j) ¡ £(º; j)j 2<br />

j<br />

z · Á(µ(i)) + s(i) T (µ ¡ µ(i)) i = 1; ¢ ¢ ¢ ; n n · n (6.78)<br />

En este problema <strong>de</strong> optimizacion se <strong>de</strong>¯ne un dominio <strong>de</strong> <strong>de</strong>¯nicion que se actualiza <strong>en</strong> cada<br />

iteraccion y se aplican p<strong>en</strong>alizaciones cuadraticas a aqu<strong>el</strong>las compon<strong>en</strong>tes d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multi-<br />

plicadores que no coincidan con los valores extremos <strong>de</strong> su dominio <strong>de</strong> <strong>de</strong>¯nicion. As³, para las<br />

compon<strong>en</strong>tes j d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores que no haya que p<strong>en</strong>alizar se <strong>de</strong>¯ne una constan-<br />

te <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion ®(º; j) nula y para <strong>el</strong> resto <strong>de</strong> las compon<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>de</strong>¯ne una constante <strong>de</strong><br />

p<strong>en</strong>alizacion creci<strong>en</strong>te con <strong>el</strong> contador <strong>de</strong> iteraciones º.<br />

El algoritmo <strong>de</strong> este metodo es <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te:<br />

Algoritmo HPS-CDP<br />

Paso 1 De¯nicion <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad o dominio <strong>de</strong> <strong>de</strong>¯nicion inicial d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multi-<br />

plicadores. El vector <strong>de</strong> multiplicadores para la primera iteracion se hace igual al vector<br />

l³mite inferior (o l³mite superior) d<strong>el</strong> dominio <strong>de</strong> <strong>de</strong>¯nicion para la primera iteracion o bi<strong>en</strong><br />

a cualquier valor intermedio. Se inicializa <strong>el</strong> contador <strong>de</strong> iteraciones a 1 y <strong>el</strong> numero <strong>de</strong><br />

<strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong> conjunto dinamico para <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> problema dual a 0


6.7 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores con memoria 235<br />

Paso 2 Resolucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado (PPR), esto es, resolucion <strong>de</strong> un subproblema<br />

por cada c<strong>en</strong>tral termica y un subproblema por cada cu<strong>en</strong>ca hidraulica.<br />

Paso 3 3a Si º < q se va al paso 3b.<br />

Si º ¸ q se actualiza <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> estabilidad £(º) sigui<strong>en</strong>do <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to que se<br />

<strong>de</strong>scribe a continuacion.<br />

Si º = q, <strong>en</strong>tonces <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> estabilidad es igual al valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplica-<br />

dores <strong>de</strong> esa iteracion £(q) = µ(q).<br />

Si º ¸ q + 1 y si<br />

Á(µ(º)) ¡ Á(£(º ¡ 1)) ¸ m ±(º ¡ 1) 0 · m · 1; (6.79)<br />

<strong>en</strong>tonces se actualiza <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> estabilidad <strong>de</strong> forma que:<br />

£(º) = µ(º): (6.80)<br />

En otro caso no se modi¯ca <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> estabilidad <strong>de</strong> forma que:<br />

£(º) = £(º ¡ 1): (6.81)<br />

3b Actualizacion d<strong>el</strong> conjunto dinamico para <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> problema dual.<br />

Si <strong>el</strong> contador <strong>de</strong> iteraciones es m<strong>en</strong>or o igual que n, se a~na<strong>de</strong> <strong>el</strong> hiperplano secante<br />

a la funcion dual para <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores <strong>de</strong> la iteracion actual. A<br />

continuacion se increm<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> 1 <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong> conjunto dinamico y se<br />

va al paso 3c.<br />

Si <strong>el</strong> contador <strong>de</strong> iteraciones es mayor que n, se calculan los residuos <strong>de</strong> los hiperplanos<br />

que forman parte d<strong>el</strong> conjunto dinamico <strong>de</strong> la iteracion preced<strong>en</strong>te (utilizando la<br />

ecuacion (6.42)). A continuacion se actualiza <strong>el</strong> conjunto dinamico parti<strong>en</strong>do d<strong>el</strong><br />

conjunto dinamico <strong>de</strong> la iteracion anterior, <strong>el</strong>iminando <strong>el</strong> hiperplano no activo <strong>de</strong><br />

mayor residuo y a~nadi<strong>en</strong>do <strong>el</strong> hiperplano secante a la funcion dual para <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong><br />

vector <strong>de</strong> multiplicadores <strong>de</strong> la iteracion <strong>en</strong> curso.<br />

3c Resolucion d<strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado (PDR)<br />

Si º · q ¡ 1 se resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te problema <strong>de</strong> programacion lineal (PDR)<br />

Maximizar z;µ2C(º)<br />

sujeto a<br />

z<br />

z · Á(µ(i)) + s(i) T (µ ¡ µ(i)) i = 1; ¢ ¢ ¢ ; n n · n (6.82)


236 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

En caso contrario se resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te problema <strong>de</strong> programacion cuadratica (PDR)<br />

Maximizar z;µ2C(º)<br />

sujeto a<br />

z ¡ X<br />

®(º; j)jµ(j) ¡ £(º; j)j 2<br />

j<br />

z · Á(µ(i)) + s(i) T (µ ¡ µ(i)) i = 1; ¢ ¢ ¢ ; n n · n (6.83)<br />

En ambos casos n es <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos (o hiperplanos) d<strong>el</strong> conjunto dinamico<br />

para <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> problema dual, C(º) es la region <strong>de</strong> factibilidad (o intervalos<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> los multiplicadores) <strong>de</strong>¯nida para la iteracion º y j es <strong>el</strong> ³ndice que<br />

hace refer<strong>en</strong>cia a cada compon<strong>en</strong>te j d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores.<br />

3d Si º ¸ q, se calcula <strong>el</strong> crecimi<strong>en</strong>to nominal ±(º) <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

±(º) = z ¤ (º) ¡ ®(º)jµ ¤ ¡ £(º)j 2 ¡ Á(µ(º)) (6.84)<br />

don<strong>de</strong> z ¤ (º) y µ ¤ son las variables optimas d<strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado (ecuaciones<br />

(6.82) o bi<strong>en</strong> (6.83)).<br />

3e Actualizacion <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad <strong>de</strong> los multiplicadores:<br />

Para cada compon<strong>en</strong>te j d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores µ ¤ que optimiza <strong>el</strong> PDR d<strong>el</strong><br />

paso 3c, hacer<br />

- si µ ¤ j = µj(º), <strong>en</strong>tonces:<br />

µj(º + 1) = µj(º)(1 + a) (6.85)<br />

µ j(º + 1) = µj(º)(1 ¡ b) b · 1; (6.86)<br />

- si µ ¤ j = µ j(º), <strong>en</strong>tonces<br />

- <strong>en</strong> otro caso<br />

µj(º + 1) = µ j(º)(1 + c) (6.87)<br />

µ j(º + 1) = µ j(º)(1 ¡ d) d · 1; (6.88)<br />

µj(º + 1) = µj(º) (6.89)<br />

µ j(º + 1) = µ j(º) : (6.90)<br />

3f Si º ¸ q se actualiza <strong>de</strong> la constante <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion ®(º + 1; j) para cada compon<strong>en</strong>te j<br />

d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores <strong>de</strong> la forma que se <strong>de</strong>talla a continuacion.<br />

Para cada compon<strong>en</strong>te j d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores, si se han modi¯cado los l³mites d<strong>el</strong><br />

intervalo <strong>de</strong> <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> esa compon<strong>en</strong>te para la resolucion d<strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado<br />

<strong>de</strong> la proxima iteracion, <strong>en</strong>tonces:<br />

®(º + 1; j) = 0 (6.91)


6.8 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores. Aplicacion a varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong><br />

<strong>plazo</strong> 237<br />

En caso contrario<br />

®(º + 1; j) = K(º + 1 ¡ q) (6.92)<br />

don<strong>de</strong> K es una constante <strong>de</strong>¯nida a priori.<br />

Paso 4 Si se cumple <strong>el</strong> criterio <strong>de</strong> converg<strong>en</strong>cia ¯naliza <strong>el</strong> proceso. En caso contrario se increm<strong>en</strong>ta<br />

<strong>el</strong> contador <strong>de</strong> iteraciones y se actualiza <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores con <strong>el</strong> vector <strong>de</strong><br />

multiplicadores que optimiza <strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado que se resu<strong>el</strong>ve <strong>en</strong> <strong>el</strong> paso 3c.<br />

El metodo h³brido <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion, control dinamico <strong>de</strong> la region<br />

<strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos resulta ser <strong>de</strong> mayor e¯ci<strong>en</strong>cia compu-<br />

tacional que <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion y l³mite maximo al numero<br />

<strong>de</strong> hiperplanos ya que durante las primeras iteraciones se resu<strong>el</strong>v<strong>en</strong> problemas <strong>de</strong> programacion<br />

lineal (fr<strong>en</strong>te a los problemas <strong>de</strong> programacion cuadratica que resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiper-<br />

planos secantes con p<strong>en</strong>alizacion). Este metodo mejora los resultados conseguidos por <strong>el</strong> metodo<br />

<strong>de</strong> los hiperplanos secantes con l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos y los conseguidos por <strong>el</strong><br />

metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos.<br />

Sin embargo, no mejora los resultados conseguidos por <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes<br />

con control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos (ni<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista <strong>de</strong> la calidad <strong>de</strong> la solucion <strong>en</strong>contrada, ni <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista <strong>de</strong> la<br />

e¯ci<strong>en</strong>cia computacional). Como no se trata <strong>de</strong> ningun metodo pres<strong>en</strong>tado <strong>en</strong> la literatura y no<br />

produce mejores resultados que <strong>el</strong> otro metodo que se propone <strong>en</strong> este trabajo <strong>de</strong> investigacion<br />

(metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad y l³mite<br />

maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos), no se muestran resultados computacionales <strong>en</strong> <strong>el</strong> cap³tulo 8.<br />

6.8 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores. Aplicacion<br />

a varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong><br />

<strong>plazo</strong><br />

Este apartado se c<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> los ocho mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong><br />

que se difer<strong>en</strong>cian <strong>en</strong>tre s³ <strong>en</strong> las restricciones globales consi<strong>de</strong>radas y que se pres<strong>en</strong>taron <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

apartado 4.3.<br />

Para cada uno <strong>de</strong> los ocho mod<strong>el</strong>os se <strong>de</strong>tallan las compon<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> que consta <strong>el</strong> vector <strong>de</strong><br />

multiplicadores µ, se plantea <strong>el</strong> subproblema asociado a cada c<strong>en</strong>tral termica y <strong>el</strong> subproblema<br />

asociado a cada cu<strong>en</strong>ca hidraulica y se indica la forma <strong>de</strong> calcular, <strong>en</strong> cada iteracion y a partir<br />

<strong>de</strong> la solucion <strong>de</strong> los subproblemas termicos e hidraulicos, <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual y un<br />

subgradi<strong>en</strong>te.


238 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

Con todos estos <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos (vector <strong>de</strong> multiplicadores, valor <strong>de</strong> la funcion dual <strong>en</strong> cada iteracion y<br />

vector subgradi<strong>en</strong>te <strong>en</strong> cada iteracion) se pue<strong>de</strong> aplicar cualquiera <strong>de</strong> los metodos <strong>de</strong> actualizacion<br />

<strong>de</strong> multiplicadores que se pres<strong>en</strong>tan <strong>en</strong> este cap³tulo.<br />

La aplicacion d<strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te tradicional (apartado 6.6.1) y d<strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong> subgra-<br />

di<strong>en</strong>te modi¯cado (apartado 6.6.2) es inmediata una vez <strong>de</strong>¯nidos <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores,<br />

<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual y un subgradi<strong>en</strong>te <strong>en</strong> cada iteracion. Por <strong>el</strong>lo no se a~na<strong>de</strong>, <strong>en</strong> este<br />

apartado, ninguna consi<strong>de</strong>racion adicional a esta cuestion.<br />

Dado que <strong>el</strong> estudio las formas duales <strong>de</strong> los Bundle Methods [91] (cap³tulo VII), [116] (cap³tulo<br />

XII) y [54] no ha sido objetivo d<strong>el</strong> trabajo <strong>de</strong> investigacion a que esta tesis se re¯ere, no se incluye<br />

<strong>en</strong> este apartado la forma <strong>de</strong> aplicar este tipo <strong>de</strong> metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores a<br />

ninguno <strong>de</strong> los mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong>¯nidos <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 4.3.<br />

As³, <strong>en</strong> este apartado y para cada uno <strong>de</strong> los ocho mod<strong>el</strong>os consi<strong>de</strong>rados, tras la <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> los<br />

subproblemas termicos e hidraulicos y <strong>de</strong> la forma <strong>de</strong> calcular <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual y un<br />

subgradi<strong>en</strong>te <strong>en</strong> cada iteracion, se proce<strong>de</strong> a <strong>de</strong>tallar la formulacion d<strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado<br />

a resolver si se emplean los metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores con memoria basados<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes. Particularm<strong>en</strong>te, se han consi<strong>de</strong>rado los mod<strong>el</strong>os que<br />

manti<strong>en</strong><strong>en</strong> acotado <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> hiperplanos.<br />

6.8.1 Mod<strong>el</strong>o 1<br />

El mod<strong>el</strong>o 1 se pres<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 4.3.1. Las restricciones <strong>de</strong> carga consi<strong>de</strong>radas son las<br />

restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda (ecuaciones (4.41)) y las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante <strong>en</strong> su forma<br />

mas simple (ecuaciones (4.42)). Para mayor claridad <strong>en</strong> la exposicion, estas restricciones se<br />

vu<strong>el</strong>v<strong>en</strong> a formular a continuacion:<br />

X<br />

tjk + X<br />

j2­j<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

pjvjk + X<br />

j2­j<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) p l(i)k = Dk 8k (6.93)<br />

p l(i)k ¸ Dk + Rk 8k (6.94)<br />

El vector <strong>de</strong> multiplicadores µ esta formado por dos subvectores: <strong>el</strong> subvector ¸ y <strong>el</strong> subvector<br />

¹, es <strong>de</strong>cir:<br />

µ =<br />

Ã<br />

¸<br />

¹<br />

!<br />

(6.95)


6.8 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores. Aplicacion a varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong><br />

<strong>plazo</strong> 239<br />

El subvector ¸ es un vector columna <strong>de</strong> dim<strong>en</strong>sion igual al numero <strong>de</strong> subperiodos d<strong>el</strong> hori-<br />

zonte temporal analizado. Cada compon<strong>en</strong>te ¸k es <strong>el</strong> multiplicador asociado a la restriccion <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>manda (ecuacion (6.93)) <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k. Se <strong>de</strong>¯ne:<br />

¸ = (¸1 ¸2 ¢ ¢ ¢ ¸K) T<br />

don<strong>de</strong> K es <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> subperiodos d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado.<br />

(6.96)<br />

El subvector ¹ es un vector columna <strong>de</strong> dim<strong>en</strong>sion igual al numero <strong>de</strong> subperiodos d<strong>el</strong> horizonte<br />

temporal analizado. Cada compon<strong>en</strong>te ¹k es <strong>el</strong> multiplicador asociado a la restriccion <strong>de</strong> reserva<br />

rodante (ecuacion (6.94)) <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k. Se <strong>de</strong>¯ne:<br />

¹ = (¹1 ¹2 ¢ ¢ ¢ ¹K) T<br />

El subproblema asociado a cada c<strong>en</strong>tral termica j se plantea <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Minimizar (tj;vj;yj;zj)<br />

P h<br />

Kk=1<br />

vjkaj(tjk) + zjkcj + yjkb(xd jk )<br />

i<br />

¡ PK k=1<br />

sujeto a<br />

h<br />

i<br />

¸k(º)tjk + ¹k(º)pjvjk (6.97)<br />

(6.98)<br />

p j vjk · tjk · p j vjk 8j 8k (6.99)<br />

tjk+1 ¡ tjk · r s j 8j k = 1; ¢ ¢ ¢ ; T ¡ 1 (6.100)<br />

tjk ¡ tjk+1 · r b j 8j k = 1; ¢ ¢ ¢ ; T ¡ 1 (6.101)<br />

yj1 ¡ zj1 =v j1 ¡ vj0 8j (6.102)<br />

yjk ¡ zjk = vjk ¡ vjk¡1 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (6.103)<br />

³<br />

~sj0 ¡ T f<br />

´<br />

j (vj0 ¡ vj1) ¸ 0 8j (6.104)<br />

³<br />

~sjk¡1 ¡ T f<br />

´<br />

j (vjk¡1 ¡ vjk) ¸ 0 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (6.105)<br />

³<br />

³<br />

~sj0 + T p<br />

j<br />

~sjk¡1 + T p<br />

j<br />

´<br />

(vj1 ¡ vj0) ¸ 0 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (6.106)<br />

´<br />

(vjk ¡ vjk¡1) ¸ 0 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (6.107)<br />

El subproblema asociado a la cu<strong>en</strong>ca hidraulica i se formula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te manera:<br />

Maximizar (xl(i);u l(i);h l(i);s l(i))<br />

sujeto a<br />

KX<br />

X<br />

k=1 l(i)2­l(i) (¸k(º) + ¹k(º)) p l(i)k<br />

(6.108)<br />

p l(i)k = ½ l(i)(u l(i)k; x l(i)k) 8li 2 i 8i 8k (6.109)<br />

xlik+1 = xlik ¡ ulik ¡ slik + wlik+


240 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

X<br />

h<br />

i<br />

um(l(i));k¡¿m(l(i)) + sm(l(i));k¡¿m(l(i)) 8li 2 i 8i 8k (6.110)<br />

m(l(i))2­m(l(i)) ul(i) · ul(i)k · ul(i)vk 8li 2 i 8i 8k (6.111)<br />

x l(i) · x l(i)k · x l(i)v 8li 2 i 8i 8k (6.112)<br />

0 · s l(i)k · x l(i) 8li 2 i 8i 8k (6.113)<br />

x l(i)1 = x 0 l(i) 8li 2 i8i (6.114)<br />

x l(i)T · x l(i)T +1 · x l(i)T 8li 2 i8i (6.115)<br />

don<strong>de</strong> ¸k(º) repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> multiplicador asociado a la restriccion <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

subperiodo k y <strong>en</strong> la iteracion º y ¹k(º) repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> multiplicador asociado a la<br />

restriccion <strong>de</strong> reserva rodante <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k y <strong>en</strong> la iteracion º.<br />

Si llamamos t ¤ jk , v¤ jk , y¤ jk , z¤ jk<br />

y xd¤<br />

jk a los valores optimos <strong>de</strong> las variables tjk, vjk, yjk, zjk y x d jk<br />

que resultan tras la resolucion d<strong>el</strong> subproblema asociado a la c<strong>en</strong>tral termica j <strong>en</strong> la iteracion<br />

º (ecuaciones (6.98)-(6.107)), <strong>en</strong>tonces se almac<strong>en</strong>an <strong>en</strong> tjk(º), vjk(º), yjk(º), zjk(º) y x d jk (º)<br />

dichos valores optimos, es <strong>de</strong>cir:<br />

tjk(º) = t ¤ jk<br />

vjk(º) = v ¤ jk<br />

yjk(º) = y ¤ jk<br />

zjk(º) = z ¤ jk<br />

x d jk(º) = x d¤<br />

jk<br />

(6.116)<br />

(6.117)<br />

(6.118)<br />

(6.119)<br />

(6.120)<br />

Notese la difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre tjk, que es una variable <strong>de</strong> optimizacion d<strong>el</strong> subproblema asociado a<br />

la c<strong>en</strong>tral termica j, y tjk(º), que es un parametro <strong>en</strong> <strong>el</strong> que se almac<strong>en</strong>a, <strong>en</strong> cada iteracion, <strong>el</strong><br />

resultado <strong>de</strong> un problema <strong>de</strong> optimizacion. Las mismas consi<strong>de</strong>raciones se aplican a la difer<strong>en</strong>cia<br />

<strong>en</strong>tre las variables vjk, yjk y zjk y los parametros vjk(º), yjk(º) y zjk(º).<br />

Al valor <strong>de</strong> la funcion objetivo <strong>en</strong> <strong>el</strong> minimizador d<strong>el</strong> subproblema asociado a la c<strong>en</strong>tral termica<br />

j <strong>en</strong> la iteracion º se le d<strong>en</strong>omina 't j (º) (don<strong>de</strong> <strong>el</strong> super³ndice t indica que se trata <strong>de</strong> un<br />

subproblema termico), esto es:<br />

' t j(º) =<br />

KX<br />

k=1<br />

h<br />

vjk(º)aj(tjk(º)) + zjk(º)cj + yjk(º)b(x d i<br />

jk(º))<br />

¡<br />

KX<br />

k=1<br />

h<br />

i<br />

¸k(º)tjk(º) + ¹k(º)pjvjk(º) (6.121)


6.8 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores. Aplicacion a varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong><br />

<strong>plazo</strong> 241<br />

Analogam<strong>en</strong>te, se d<strong>en</strong>ota como x ¤ l(i) , u¤ l(i) , h¤ l(i) y s¤ l(i) a los valores optimos <strong>de</strong> las variables x l(i),<br />

u l(i), h l(i) y s l(i) repectivam<strong>en</strong>te, que se obti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>de</strong> la resolucion d<strong>el</strong> subproblema asociado a<br />

la cu<strong>en</strong>ca hidraulica i <strong>en</strong> la iteracion º (los sub³ndices l(i) alud<strong>en</strong> a cada c<strong>en</strong>tral hidraulica l <strong>de</strong><br />

la cu<strong>en</strong>ca i consi<strong>de</strong>rada), y se almac<strong>en</strong>an <strong>en</strong> x l(i)(º), u l(i)(º), h l(i)(º) y s l(i)(º) dichos valores<br />

optimos, es <strong>de</strong>cir:<br />

x l(i)(º) = x ¤ l(i)<br />

u l(i)(º) = u ¤ l(i)<br />

h l(i)(º) = h ¤ l(i)<br />

s l(i)(º) = s ¤ l(i)<br />

(6.122)<br />

(6.123)<br />

(6.124)<br />

(6.125)<br />

De nuevo, hay que resaltar la difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre las variables <strong>de</strong> optimizacion d<strong>el</strong> subproblema<br />

asociado a la cu<strong>en</strong>ca hidraulica i x l(i), u l(i), h l(i) y s l(i) y los parametros <strong>en</strong> los que se almac<strong>en</strong>an,<br />

<strong>en</strong> cada iteracion, los resultados <strong>de</strong> este problema <strong>de</strong> optimizacion x l(i)(º), u l(i)(º), h l(i)(º) y<br />

s l(i)(º).<br />

Al valor <strong>de</strong> la funcion objetivo, cambiada <strong>de</strong> signo, <strong>en</strong> <strong>el</strong> maximizador d<strong>el</strong> subproblema asociado<br />

a la cu<strong>en</strong>ca hidraulica i <strong>en</strong> cada iteracion º se le llama ' h i<br />

se trata <strong>de</strong> un subproblema hidraulico), esto es:<br />

' h i<br />

(º) = ¡<br />

KX<br />

X<br />

k=1 l(i)2­l(i) (º) (don<strong>de</strong> <strong>el</strong> super³ndice h indica que<br />

(¸k(º) + ¹k(º)) p l(i)k(º) (6.126)<br />

Sea cual sea <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores que se emplee, una vez resu<strong>el</strong>tos <strong>en</strong><br />

cada iteracion los subproblemas termicos e hidraulicos <strong>en</strong> que se <strong>de</strong>scompone <strong>el</strong> problema primal<br />

r<strong>el</strong>ajado, hay que evaluar <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual Á(¸(º); ¹(º)) para <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong><br />

multiplicadores <strong>de</strong> esa iteracion y un subgradi<strong>en</strong>te s(º) <strong>en</strong> ese punto.<br />

El valor <strong>de</strong> la funcion dual, <strong>en</strong> cada iteracion º, se calcula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Á(¸(º); ¹(º)) =<br />

KX<br />

[¸k(º)Dk + ¹k(º) (Rk + Dk)] + X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

' t j (º) +<br />

X<br />

li2­l(i) ' h i (º) (6.127)<br />

don<strong>de</strong> 't j (º) y 'hi (º) se evaluan utilizando las ecuaciones (6.121) y (6.126) respetivam<strong>en</strong>te.<br />

Como ya se ha indicado (apartado 6.5), un vector subgradi<strong>en</strong>te <strong>en</strong> cada iteracion s(º) pue<strong>de</strong><br />

facilm<strong>en</strong>te calcularse a partir <strong>de</strong> la evaluacion <strong>de</strong> las restricciones dualizadas. As³, <strong>en</strong> <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o<br />

1, <strong>el</strong> vector subgradi<strong>en</strong>te s(º) esta formado por dos subvectores: un subvector asociado a las<br />

restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda (ecuaciones (6.93)) y un subvector asociado a las restricciones <strong>de</strong><br />

reserva rodante (ecuaciones (6.94)).


242 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

El vector subgradi<strong>en</strong>te s(º) que se empleara por cualquiera <strong>de</strong> los procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> actualizacion<br />

<strong>de</strong> multiplicadores que se pres<strong>en</strong>tan <strong>en</strong> este cap³tulo, esta formado por dos subvectores. El primer<br />

subvector sD(º) esta asociado a las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda y <strong>el</strong> segundo subvector sR(º) esta<br />

asociado a las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante. Se <strong>de</strong>¯ne:<br />

si<strong>en</strong>do<br />

s(º) =<br />

Ã<br />

B<br />

sD(º) = B<br />

@<br />

sD(º)<br />

sR(º)<br />

0<br />

!<br />

D1 ¡ X<br />

j2­j<br />

D2 ¡ X<br />

j2­j<br />

DK ¡ X<br />

j2­j<br />

tj1(º) ¡ X<br />

tj2(º) ¡ X<br />

.<br />

tjK(º) ¡ X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) 0<br />

D1 + R1 ¡<br />

B<br />

sR(º) = B<br />

@<br />

X<br />

pjvj1(º) ¡<br />

j2­j<br />

X<br />

D2 + R2 ¡ X<br />

pjvj2(º) ¡<br />

j2­j<br />

X<br />

.<br />

DK + RK ¡ X<br />

pjvjK(º) ¡ X<br />

j2­j<br />

p l(i)1(º)<br />

p l(i)2(º)<br />

p l(i)K(º)<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) 1<br />

C<br />

A<br />

p l(i)1(º)<br />

p l(i)2(º)<br />

p l(i)K(º)<br />

1<br />

C<br />

A<br />

(6.128)<br />

(6.129)<br />

(6.130)<br />

Una vez <strong>de</strong>¯nidos <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores y la forma <strong>de</strong> calcular <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual<br />

y un subgradi<strong>en</strong>te <strong>en</strong> cada iteracion, se proce<strong>de</strong> al analisis <strong>de</strong> los metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong><br />

multiplicadores con memoria basados <strong>en</strong> <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes.<br />

Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos<br />

El problema dual r<strong>el</strong>ajado (paso 3b d<strong>el</strong> Algoritmo HPS-M) <strong>en</strong> cada iteracion º, se plantea <strong>de</strong> la<br />

sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Maximizarz;¸1;¸2;¢¢¢;¸K;¹1;¹2;¢¢¢;¹K<br />

sujeto a<br />

z · Á(¸(i); ¹(i)) +<br />

+<br />

z<br />

0<br />

KX<br />

@Dk ¡ X<br />

tjk(i) ¡ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

0<br />

KX<br />

@Dk + Rk ¡ X<br />

pjvjk(i) ¡ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) 1<br />

1<br />

pl(i)k(i) A (¸k ¡ ¸k(i))<br />

pl(i)k(i) A (¹k ¡ ¹k(i))


6.8 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores. Aplicacion a varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong><br />

<strong>plazo</strong> 243<br />

¸ k · ¸k · ¸k<br />

8k<br />

i = 1; ¢ ¢ ¢ ; n; n · n<br />

¹ k · ¹k · ¹ k 8k (6.131)<br />

don<strong>de</strong> n es <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong> conjunto dinamico para <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> problema dual,<br />

n es <strong>el</strong> numero maximo <strong>de</strong> hiperplanos y Á(¸(i); ¹(i)) se evalua utilizando las ecuaciones (6.127),<br />

(6.121) y (6.126).<br />

Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion y l³mite maximo al numero <strong>de</strong><br />

hiperplanos<br />

El metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion requiere <strong>de</strong> la <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> un vector<br />

£(º) que repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> estabilidad y que se actualiza <strong>en</strong> cada iteracion.<br />

En <strong>el</strong> caso particular d<strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o 1, <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> estabilidad £(º) esta formado por dos subvec-<br />

tores. El primer subvector ¤(º) conti<strong>en</strong>e las K primeras compon<strong>en</strong>tes d<strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> estabilidad<br />

y esta asociado al subvector ¸ d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores (ecuacion (6.96)). El segundo sub-<br />

vector ¥(º) conti<strong>en</strong>e las K ultimas compon<strong>en</strong>tes d<strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> estabilidad y esta asociado al<br />

subvector ¹ d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores (ecuacion (6.97). Es <strong>de</strong>cir:<br />

si<strong>en</strong>do<br />

£(º) =<br />

Ã<br />

¤(º)<br />

¥(º)<br />

!<br />

¤(º) = (¤1(º) ¤2(º) ¢ ¢ ¢ ¤K(º)) T<br />

¥(º) = (¥1(º) ¥2(º) ¢ ¢ ¢ ¥K(º)) T<br />

(6.132)<br />

(6.133)<br />

(6.134)<br />

El problema dual r<strong>el</strong>ajado (paso 3c d<strong>el</strong> Algoritmo HPS-PM) <strong>en</strong> cada iteracion º, se plantea <strong>de</strong><br />

la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Maximizarz;¸1;¸2;¢¢¢;¸K;¹1;¹2;¢¢¢;¹K<br />

"<br />

KX<br />

z ¡ ®(º) (¸k ¡ ¤k(º)) 2 KX<br />

+ (¹k ¡ ¥k(º)) 2<br />

#<br />

sujeto a<br />

z · Á(¸(i); ¹(i)) +<br />

+<br />

k=1<br />

k=1<br />

0<br />

KX<br />

@Dk ¡ X<br />

tjk(i) ¡ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

0<br />

KX<br />

@Dk + Rk ¡ X<br />

pjvjk(i) ¡ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) 1<br />

1<br />

pl(i)k(i) A (¸k ¡ ¸k(i))<br />

pl(i)k(i) A (¹k ¡ ¹k(i))


244 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

¸ k · ¸k · ¸k<br />

8k<br />

i = 1; ¢ ¢ ¢ ; n; n · n<br />

¹ k · ¹k · ¹ k 8k (6.135)<br />

don<strong>de</strong> n es <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong> conjunto dinamico para <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> problema dual,<br />

n es <strong>el</strong> numero maximo <strong>de</strong> hiperplanos y Á(¸(i); ¹(i)) se evalua utilizando las ecuaciones (6.127),<br />

(6.121) y (6.126).<br />

Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad<br />

y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos<br />

El problema dual r<strong>el</strong>ajado (paso 3b d<strong>el</strong> Algoritmo HPS-CD) <strong>en</strong> cada iteracion º, se plantea <strong>de</strong><br />

la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Maximizarz;¸1;¸2;¢¢¢;¸K;¹1;¹2;¢¢¢;¹K<br />

sujeto a<br />

z · Á(¸(i); ¹(i)) +<br />

+<br />

z<br />

0<br />

KX<br />

@Dk ¡ X<br />

tjk(i) ¡ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

0<br />

KX<br />

@Dk + Rk ¡ X<br />

pjvjk(i) ¡ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

¸ k(º) · ¸k · ¸k(º) 8k<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) 1<br />

1<br />

pl(i)k(i) A (¸k ¡ ¸k(i))<br />

pl(i)k(i) A (¹k ¡ ¹k(i))<br />

i = 1; ¢ ¢ ¢ ; n; n · n<br />

¹ k (º) · ¹k · ¹ k(º) 8k (6.136)<br />

don<strong>de</strong> n es <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong> conjunto dinamico para <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> problema dual,<br />

n es <strong>el</strong> numero maximo <strong>de</strong> hiperplanos y Á(¸(i); ¹(i)) se evalua utilizando las ecuaciones (6.127),<br />

(6.121) y (6.126).<br />

A las variables que optimizan <strong>en</strong> cada iteracion <strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado (ecuaciones (6.131))<br />

se les llama z ¤ , ¸ ¤ k y ¹¤ k , don<strong>de</strong> k = 1; 2; ¢ ¢ ¢ ; K. Una vez resu<strong>el</strong>to, <strong>en</strong> cada iteracion, <strong>el</strong> problema<br />

dual r<strong>el</strong>ajado se proce<strong>de</strong> a actualizar la region <strong>de</strong> factibilidad (paso 3c d<strong>el</strong> Algoritmo HPS-CD)<br />

o, <strong>de</strong> otro modo, a actualizar los l³mites superior e inferior <strong>de</strong> cada compon<strong>en</strong>te d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong><br />

multiplicadores ¸ y <strong>de</strong> cada compon<strong>en</strong>te d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¹. El procedimi<strong>en</strong>to<br />

empleado para <strong>el</strong>lo se <strong>de</strong>scribe a continuacion.<br />

Procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad <strong>de</strong> los nultiplicadores<br />

Des<strong>de</strong> k = 1; 2; ¢ ¢ ¢ ; K hacer:


6.8 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores. Aplicacion a varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong><br />

<strong>plazo</strong> 245<br />

1. Actualizacion <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad <strong>de</strong> los multiplicadores ¸<br />

- Si ¸ ¤ k = ¸k(º), <strong>en</strong>tonces:<br />

¸k(º + 1) = ¸k(º)(1 + a) (6.137)<br />

¸ k(º + 1) = ¸k(º)(1 ¡ b) b · 1 (6.138)<br />

- Si ¸ ¤ k = ¸ k(º), <strong>en</strong>tonces:<br />

- En otro caso<br />

¸k(º + 1) = ¸ k(º)(1 + c) (6.139)<br />

¸ k(º + 1) = ¸ k(º)(1 ¡ d) d · 1 (6.140)<br />

¸k(º + 1) = ¸k(º) (6.141)<br />

¸ k(º + 1) = ¸ k(º) (6.142)<br />

2. Actualizacion <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad <strong>de</strong> los multiplicadores ¹<br />

- Si ¹ ¤ k = ¹ k(º), <strong>en</strong>tonces:<br />

¹ k(º + 1) = ¹ k(º)(1 + a) (6.143)<br />

¹ k (º + 1) = ¹ k(º)(1 ¡ b) b · 1 (6.144)<br />

- Si ¹ ¤ k = ¹ (º), <strong>en</strong>tonces:<br />

k<br />

- En otro caso<br />

¹ k(º + 1) = ¹ k (º)(1 + c) (6.145)<br />

¹ k (º + 1) = ¹ k (º)(1 ¡ d) d · 1 (6.146)<br />

¹ k(º + 1) = ¹ k(º) (6.147)<br />

¹ k (º + 1) = ¹ k (º) (6.148)<br />

Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion, control dinamico <strong>de</strong> la region<br />

<strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos<br />

Este metodo requiere la <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> un c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> estabilidad £(º) que se <strong>de</strong>¯ne, <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso d<strong>el</strong><br />

mod<strong>el</strong>o 1, <strong>de</strong> la forma indicada <strong>en</strong> las ecuaciones (6.132)-(6.134).<br />

Tamb³<strong>en</strong> hace falta la <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> una constante <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion asociada a cada compon<strong>en</strong>te<br />

d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¸ y una constante <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion asociada a cada compon<strong>en</strong>te d<strong>el</strong>


246 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

vector <strong>de</strong> multiplicadores ¹. Estas constantes <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion se emplean una vez transcurridas<br />

las q ¡ 1 primeras iteraciones d<strong>el</strong> algoritmo (Algoritmo HPS-CDP) y se actualizan <strong>en</strong> cada<br />

iteracion (a partir <strong>de</strong> la iteracion q).<br />

A la constante <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion asociada a la compon<strong>en</strong>te k d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¸ <strong>en</strong><br />

la iteracion º se le llama ®¸(º; k) y a la constante <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion asociada a la compon<strong>en</strong>te k<br />

d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¹ <strong>en</strong> la iteracion º se le llama ®¹(º; k).<br />

El problema dual r<strong>el</strong>ajado a resolver (paso 3c d<strong>el</strong> Algoritmo HPS-CDP) <strong>en</strong> cada iteracion º, se<br />

plantea <strong>de</strong> distinta forma segun si se han ejecutado las q ¡ 1 primeras iteraciones o si aun <strong>el</strong><br />

contador <strong>de</strong> iteraciones aun no ha alcanzado este valor.<br />

Si º · q ¡ 1 <strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado se plantea:<br />

Maximizarz;¸1;¸2;¢¢¢;¸K;¹1;¹2;¢¢¢;¹K<br />

sujeto a<br />

z · Á(¸(i); ¹(i)) +<br />

+<br />

z<br />

0<br />

KX<br />

@Dk ¡ X<br />

tjk(i) ¡ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

0<br />

KX<br />

@Dk + Rk ¡ X<br />

pjvjk(i) ¡ X<br />

k=1<br />

y <strong>en</strong> otro caso:<br />

j2­j<br />

¸ k(º) · ¸k · ¸k(º) 8k<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) 1<br />

1<br />

pl(i)k(i) A (¸k ¡ ¸k(i))<br />

pl(i)k(i) A (¹k ¡ ¹k(i))<br />

i = 1; ¢ ¢ ¢ ; n; n · n<br />

¹ k (º) · ¹k · ¹ k(º) 8k (6.149)<br />

Maximizarz;¸1;¸2;¢¢¢;¸K;¹1;¹2;¢¢¢;¹K<br />

KX<br />

z ¡ ®¸(º; k) (¸k ¡ ¤k(º)) 2 KX<br />

¡ ®¹(º; k) (¹k ¡ ¥k(º)) 2<br />

sujeto a<br />

k=1<br />

z · Á(¸(i); ¹(i)) +<br />

+<br />

k=1<br />

0<br />

KX<br />

@Dk ¡ X<br />

tjk(i) ¡ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

0<br />

KX<br />

@Dk + Rk ¡ X<br />

pjvjk(i) ¡ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

¸ k(º) · ¸k · ¸k(º) 8k<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) 1<br />

1<br />

pl(i)k(i) A (¸k ¡ ¸k(i))<br />

pl(i)k(i) A (¹k ¡ ¹k(i))<br />

i = 1; ¢ ¢ ¢ ; n; n · n<br />

¹ k (º) · ¹k · ¹ k(º) 8k (6.150)


6.8 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores. Aplicacion a varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong><br />

<strong>plazo</strong> 247<br />

don<strong>de</strong> n es <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong> conjunto dinamico para <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> problema dual,<br />

n es <strong>el</strong> numero maximo <strong>de</strong> hiperplanos y Á(¸(i); ¹(i)) se evalua utilizando las ecuaciones (6.127),<br />

(6.121) y (6.126).<br />

Una vez resu<strong>el</strong>to <strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado (ecuaciones (6.149) o (6.150)), y sigui<strong>en</strong>do <strong>el</strong> Al-<br />

goritmo HPS-CDP, se actualizan los l³mites superior e inferior <strong>de</strong> <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> los vectores <strong>de</strong><br />

multiplicadores ¸ y ¹ (paso 3d d<strong>el</strong> Algoritmo HPS-CDP) sigui<strong>en</strong>do <strong>el</strong> mismo procedimi<strong>en</strong>to que<br />

se ha <strong>de</strong>tallado para <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con control dinamico <strong>de</strong> la region<br />

<strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos (pagina 244). A continuacion, y si<br />

º ¸ q se actualizan las constantes <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion ®¸(º; k) y ®¸(º; k) <strong>de</strong> la forma que se explica<br />

a continuacion.<br />

Procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> las constantes <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion<br />

Para aqu<strong>el</strong>los subperiodos k <strong>en</strong> que se hayan modi¯cado los l³mites d<strong>el</strong> intervalo <strong>de</strong> <strong>de</strong>¯nicion<br />

d<strong>el</strong> multiplicador ¸k para la sigui<strong>en</strong>te iteracion, se anula la constante <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion ya que<br />

no habra que p<strong>en</strong>alizar <strong>el</strong> alejami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> ¸k respecto a la compon<strong>en</strong>te equival<strong>en</strong>te d<strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />

estabilidad ¤k(º). Es <strong>de</strong>cir:<br />

®¸(º + 1; k) = 0 (6.151)<br />

En caso contrario se increm<strong>en</strong>ta la constante <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te manera:<br />

®¸(º + 1; k) = K¸(º + 1 ¡ q) (6.152)<br />

don<strong>de</strong> K¸ es un parametro previam<strong>en</strong>te s<strong>el</strong>eccionado.<br />

De forma equival<strong>en</strong>te, para aqu<strong>el</strong>los subperiodos k <strong>en</strong> que se hayan modi¯cado los l³mites d<strong>el</strong><br />

intervalo <strong>de</strong> <strong>de</strong>¯nicion d<strong>el</strong> multiplicador ¹k para la sigui<strong>en</strong>te iteracion, se anula la constante<br />

<strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion ya que no habra que p<strong>en</strong>alizar <strong>el</strong> alejami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> ¹k respecto a la compon<strong>en</strong>te<br />

equival<strong>en</strong>te d<strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> estabilidad ¥k(º). Esto es:<br />

®¹(º + 1; k) = 0 (6.153)<br />

Si los limites <strong>de</strong> <strong>de</strong>¯nicion d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¹ no han variado para la sigui<strong>en</strong>te<br />

iteracion, <strong>en</strong>tonces:<br />

®¹(º + 1; k) = K¹(º + 1 ¡ q) (6.154)<br />

don<strong>de</strong> K¹ es un parametro <strong>el</strong>egido a priori.


248 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

6.8.2 Mod<strong>el</strong>o 2<br />

El mod<strong>el</strong>o 2 se pres<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 4.3.2. Las restricciones <strong>de</strong> carga consi<strong>de</strong>radas son las<br />

restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda (ecuaciones (4.41)) y las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante mod<strong>el</strong>adas a<br />

traves <strong>de</strong> las ecuaciones (4.42)). Estas restricciones se vu<strong>el</strong>v<strong>en</strong> a formular a continuacion:<br />

X<br />

tjk + X<br />

j2­j<br />

X<br />

j2­j<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³ ´<br />

pj ¡ tjk vjk + X<br />

p l(i)k = Dk 8k (6.155)<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³<br />

´<br />

hl(i) ¡ pl(i)k ¸ Rk 8k (6.156)<br />

El vector <strong>de</strong> multiplicadores µ, <strong>de</strong> dim<strong>en</strong>sion igual al doble <strong>de</strong> subperiodos d<strong>el</strong> horizonte tem-<br />

poral analizado (K), esta formado por <strong>el</strong> subvector ¸, asociado a las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda<br />

(ecuaciones (6.155)), y <strong>el</strong> subvector ¹, asociado a las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante (ecuaciones<br />

(6.156)). Esto es:<br />

si<strong>en</strong>do<br />

µ =<br />

Ã<br />

¸<br />

¹<br />

!<br />

¸ = (¸1 ¸2 ¢ ¢ ¢ ¸K) T<br />

¹ = (¹1 ¹2 ¢ ¢ ¢ ¹K) T<br />

El subproblema asociado a cada c<strong>en</strong>tral termica j se plantea <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Minimizar (tj;vj;yj;zj)<br />

KX h<br />

vjkaj(tjk) + zjkcj + yjkb(xd jk )<br />

i h<br />

³ ´i<br />

¡ ¸k(º)tjk + ¹k(º) pj ¡ tjk<br />

k=1<br />

sujeto a<br />

(6.157)<br />

(6.158)<br />

(6.159)<br />

(6.160)<br />

p j vjk · tjk · p j vjk 8j 8k (6.161)<br />

tjk ¡ tjk¡1 · r s j 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (6.162)<br />

tjk¡1 ¡ tjk · r b j 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (6.163)<br />

yj1 ¡ zj1 = vj1 ¡ vj0 8j (6.164)<br />

yjk ¡ zjk = vjk ¡ vjk¡1 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (6.165)<br />

³<br />

~sj0 ¡ T f<br />

´<br />

j (vj0 ¡ vj1) ¸ 0 8j (6.166)<br />

³<br />

~sjk¡1 ¡ T f<br />

j<br />

´<br />

(vjk¡1 ¡ vjk) ¸ 0 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (6.167)


6.8 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores. Aplicacion a varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong><br />

<strong>plazo</strong> 249<br />

³<br />

³<br />

~sj0 + T p<br />

j<br />

~sjk¡1 + T p<br />

j<br />

´<br />

(vj1 ¡ vj0) ¸ 0 8j (6.168)<br />

´<br />

(vjk ¡ vjk¡1) ¸ 0 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (6.169)<br />

El subproblema asociado a la cu<strong>en</strong>ca hidraulica i se formula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te manera:<br />

Maximizar (xl(i);u l(i);h l(i);s l(i))<br />

sujeto a<br />

X<br />

KX<br />

l(i)2­l(i) k=1<br />

h<br />

³<br />

´i<br />

¸k(º)pl(i)k + ¹k(º) hl(i) ¡ pl(i)k (6.170)<br />

p l(i)k = ½ l(i)(u l(i)k; x l(i)k) 8li 2 i 8i 8k (6.171)<br />

xlik+1 = xlik ¡ ulik ¡ slik + wlik+<br />

X h<br />

i<br />

um(l(i));k¡¿m(l(i)) + sm(l(i));k¡¿m(l(i)) 8li 2 i 8i 8k (6.172)<br />

m(l(i))2­m(l(i)) ul(i) · ul(i)k · ul(i)vk 8li 2 i 8i 8k (6.173)<br />

x l(i) · x l(i)k · x l(i)v 8li 2 i 8i 8k (6.174)<br />

0 · s l(i)k · x l(i) 8li 2 i 8i 8k (6.175)<br />

x l(i)1 = x 0 l(i) 8li 2 i8i (6.176)<br />

x l(i)T · x l(i)T +1 · x l(i)T 8li 2 i8i (6.177)<br />

don<strong>de</strong> ¸k(º) repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> multiplicador asociado a la restriccion <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

subperiodo k y <strong>en</strong> la iteracion º y ¹k(º) repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> multiplicador asociado a la<br />

restriccion <strong>de</strong> reserva rodante <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k y <strong>en</strong> la iteracion º.<br />

El valor optimo <strong>de</strong> la funcion objetivo d<strong>el</strong> subproblema asociado a la c<strong>en</strong>tral termica j <strong>en</strong> cada<br />

iteracion se calcula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

' t j(º) =<br />

KX<br />

k=1<br />

h<br />

vjk(º)aj(tjk(º)) + zjk(º)cj + yjk(º)b(x d i<br />

jk(º))<br />

¡<br />

KX<br />

k=1<br />

h<br />

³ ´ i<br />

¸k(º)tjk(º) + ¹k(º) pj ¡ tjk vjk(º)<br />

(6.178)<br />

don<strong>de</strong> tjk(º), vjk(º), yjk(º), zjk(º) conti<strong>en</strong><strong>en</strong> las variables optimas <strong>de</strong> la resolucion <strong>de</strong> los sub-<br />

problemas termicos <strong>en</strong> la iteracion º, t ¤ jk , v¤ jk , y¤ jk y z¤ jk .<br />

El valor <strong>de</strong> la funcion objetivo, cambiada <strong>de</strong> signo, <strong>en</strong> <strong>el</strong> maximizador d<strong>el</strong> subproblema asociado<br />

a la cu<strong>en</strong>ca hidraulica i <strong>en</strong> cada iteracion º se calcula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te manera:<br />

' h i (º) = ¡<br />

KX<br />

X<br />

k=1 l(i)2­l(i) h<br />

³<br />

´i<br />

¸k(º)tjk(º) + ¹k(º) hl(i)k ¡ pl(i)k(º) (6.179)


250 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

don<strong>de</strong> x l(i)(º), u l(i)(º), h l(i)(º) y s l(i)(º) conti<strong>en</strong><strong>en</strong> las variables optimas <strong>de</strong> la resolucion <strong>de</strong> los<br />

subproblemas hidraulicos <strong>en</strong> la iteracion º, x ¤ l(i) , u¤ l(i) , h¤ l(i) y s¤ l(i) .<br />

El valor <strong>de</strong> la funcion dual, <strong>en</strong> cada iteracion º, se calcula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Á(¸(º); ¹(º)) =<br />

KX<br />

[¸k(º)Dk + ¹k(º)Rk] + X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

't j (º) +<br />

X<br />

li2­l(i) 'h i (º) (6.180)<br />

don<strong>de</strong> 't j (º) y 'hi (º) se evaluan utilizando las ecuaciones (6.178) y (6.179) respetivam<strong>en</strong>te.<br />

El vector subgradi<strong>en</strong>te s(º) que se empleara por cualquiera <strong>de</strong> los procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> actualizacion<br />

<strong>de</strong> multiplicadores que se pres<strong>en</strong>tan <strong>en</strong> este cap³tulo, se <strong>de</strong>¯ne:<br />

si<strong>en</strong>do<br />

s(º) =<br />

Ã<br />

B<br />

sD(º) = B<br />

@<br />

sD(º)<br />

sR(º)<br />

0<br />

0<br />

B<br />

sR(º) = B<br />

@<br />

!<br />

D1 ¡ X<br />

j2­j<br />

D2 ¡ X<br />

j2­j<br />

DK ¡ X<br />

j2­j<br />

R1 ¡ X<br />

j2­j<br />

R2 ¡ X<br />

j2­j<br />

RK ¡ X<br />

j2­j<br />

tj1(º) ¡ X<br />

tj2(º) ¡ X<br />

.<br />

tjK(º) ¡ X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) p l(i)1(º)<br />

p l(i)2(º)<br />

p l(i)k(º)<br />

³ ´<br />

pj ¡ tj1(º) vj1(º) ¡ X<br />

³ ´<br />

pj ¡ tj2(º) vj2(º) ¡ X<br />

³<br />

´<br />

.<br />

pj ¡ tjK(º) vjK(º) ¡ X<br />

1<br />

C<br />

A<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³<br />

´<br />

hl(i)1 ¡ pl(i)1(º) ³<br />

´<br />

hl(i)2 ¡ pl(i)2(º) ³<br />

´<br />

hl(i)K ¡ pl(i)K(º) 1<br />

C<br />

A<br />

(6.181)<br />

(6.182)<br />

(6.183)<br />

Una vez <strong>de</strong>¯nidos <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores y la forma <strong>de</strong> calcular <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual<br />

y un subgradi<strong>en</strong>te <strong>en</strong> cada iteracion, se proce<strong>de</strong> al analisis <strong>de</strong> los metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong><br />

multiplicadores con memoria basados <strong>en</strong> <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes.<br />

Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos<br />

El problema dual r<strong>el</strong>ajado (paso 3b d<strong>el</strong> Algoritmo HPS-M) <strong>en</strong> cada iteracion º, se plantea <strong>de</strong> la<br />

sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Maximizarz;¸1;¸2;¢¢¢;¸K;¹1;¹2;¢¢¢;¹K<br />

z


6.8 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores. Aplicacion a varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong><br />

<strong>plazo</strong> 251<br />

sujeto a<br />

z · Á(¸(i); ¹(i)) +<br />

+<br />

2<br />

KX<br />

4Rk ¡ X<br />

k=1<br />

¸ k · ¸k · ¸k<br />

j2­j<br />

0<br />

KX<br />

@Dk ¡ X<br />

tjk(i) ¡ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

³ ´<br />

pj ¡ tjk(i) vjk(i) ¡ X<br />

8k<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) 1<br />

pl(i)k(i) A (¸k ¡ ¸k(i))<br />

³<br />

´<br />

hl(i)k ¡ pl(i)k(i) 3<br />

5 (¹k ¡ ¹k(i))<br />

i = 1; ¢ ¢ ¢ ; n; n · n<br />

¹ k · ¹k · ¹ k 8k (6.184)<br />

don<strong>de</strong> n es <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong> conjunto dinamico para <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> problema dual,<br />

n es <strong>el</strong> numero maximo <strong>de</strong> hiperplanos y Á(¸(i); ¹(i)) se evalua utilizando las ecuaciones (6.180),<br />

(6.178) y (6.179).<br />

Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion y l³mite maximo al numero <strong>de</strong><br />

hiperplanos<br />

El c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> estabilidad <strong>en</strong> cada iteracion º se <strong>de</strong>¯ne <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

si<strong>en</strong>do<br />

£(º) =<br />

Ã<br />

¤(º)<br />

¥(º)<br />

!<br />

¤(º) = (¤1(º) ¤2(º) ¢ ¢ ¢ ¤K(º)) T<br />

¥(º) = (¥1(º) ¥2(º) ¢ ¢ ¢ ¥K(º)) T<br />

(6.185)<br />

(6.186)<br />

(6.187)<br />

don<strong>de</strong> la compon<strong>en</strong>te ¤k(º) esta asociada a la compon<strong>en</strong>te ¸k(º) d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores<br />

(ecuacion (6.158)) y la compon<strong>en</strong>te ¥k(º) esta asociada a la compon<strong>en</strong>te ¹k(º) d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong><br />

multiplicadores (ecuacion (6.159)).<br />

El problema dual r<strong>el</strong>ajado (paso 3c d<strong>el</strong> Algoritmo HPS-PM) <strong>en</strong> cada iteracion º, se plantea <strong>de</strong><br />

la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Maximizarz;¸1;¸2;¢¢¢;¸K;¹1;¹2;¢¢¢;¹K<br />

"<br />

KX<br />

z ¡ ®(º) (¸k ¡ ¤k(º)) 2 KX<br />

+ (¹k ¡ ¥k(º)) 2<br />

#<br />

sujeto a<br />

z · Á(¸(i); ¹(i)) +<br />

k=1<br />

k=1<br />

0<br />

KX<br />

@Dk ¡ X<br />

tjk(i) ¡ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) 1<br />

pl(i)k(i) A (¸k ¡ ¸k(i))


252 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

+<br />

2<br />

KX<br />

4Rk ¡ X<br />

k=1<br />

¸ k · ¸k · ¸k<br />

j2­j<br />

³ ´<br />

pj ¡ tjk(i) vjk(i) ¡ X<br />

8k<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³<br />

´<br />

hl(i)k ¡ pl(i)k(i) 3<br />

5 (¹k ¡ ¹k(i))<br />

i = 1; ¢ ¢ ¢ ; n; n · n<br />

¹ k · ¹k · ¹ k 8k (6.188)<br />

don<strong>de</strong> n es <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong> conjunto dinamico para <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> problema dual,<br />

n es <strong>el</strong> numero maximo <strong>de</strong> hiperplanos y Á(¸(i); ¹(i)) se evalua utilizando las ecuaciones (6.180),<br />

(6.178) y (6.179).<br />

Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad<br />

y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos<br />

El problema dual r<strong>el</strong>ajado (paso 3b d<strong>el</strong> Algoritmo HPS-CD) <strong>en</strong> cada iteracion º, se plantea <strong>de</strong><br />

la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Maximizarz;¸1;¸2;¢¢¢;¸K;¹1;¹2;¢¢¢;¹K<br />

sujeto a<br />

z · Á(¸(i); ¹(i)) +<br />

+<br />

2<br />

KX<br />

4Rk ¡ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

z<br />

0<br />

KX<br />

@Dk ¡ X<br />

tjk(i) ¡ X<br />

k=1<br />

¸ k(º) · ¸k · ¸k(º) 8k<br />

j2­j<br />

³ ´<br />

pj ¡ tjk(i) vjk(i) ¡ X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) 1<br />

pl(i)k(i) A (¸k ¡ ¸k(i))<br />

³<br />

´<br />

hl(i)k ¡ pl(i)k(i) 3<br />

5 (¹k ¡ ¹k(i))<br />

i = 1; ¢ ¢ ¢ ; n; n · n<br />

¹ k (º) · ¹k · ¹ k(º) 8k (6.189)<br />

don<strong>de</strong> n es <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong> conjunto dinamico para <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> problema dual,<br />

n es <strong>el</strong> numero maximo <strong>de</strong> hiperplanos y Á(¸(i); ¹(i)) se evalua utilizando las ecuaciones (6.180),<br />

(6.178) y (6.179).<br />

Una vez resu<strong>el</strong>to, <strong>en</strong> cada iteracion, <strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado se proce<strong>de</strong> a actualizar la region <strong>de</strong><br />

factibilidad (paso 3c d<strong>el</strong> Algoritmo HPS-CD) o, <strong>de</strong> otro modo, a actualizar los l³mites superior e<br />

inferior <strong>de</strong> cada compon<strong>en</strong>te d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¸ y <strong>de</strong> cada compon<strong>en</strong>te d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong><br />

multiplicadores ¹. El procedimi<strong>en</strong>to empleado para <strong>el</strong>lo se <strong>de</strong>scribe <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 6.8.1 (pagina<br />

244).


6.8 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores. Aplicacion a varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong><br />

<strong>plazo</strong> 253<br />

Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion, control dinamico <strong>de</strong> la region<br />

<strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos<br />

El c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> estabilidad £(º) se <strong>de</strong>¯ne <strong>de</strong> la forma indicada <strong>en</strong> las ecuaciones (6.185)-(6.187).<br />

El problema dual r<strong>el</strong>ajado a resolver (paso 3c d<strong>el</strong> Algoritmo HPS-CDP) <strong>en</strong> cada iteracion º, se<br />

plantea <strong>de</strong> distinta forma segun si se han ejecutado las q ¡ 1 primeras iteraciones o si aun <strong>el</strong><br />

contador <strong>de</strong> iteraciones aun no ha alcanzado este valor.<br />

Si º · q ¡ 1 <strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado se plantea:<br />

Maximizarz;¸1;¸2;¢¢¢;¸K;¹1;¹2;¢¢¢;¹K<br />

sujeto a<br />

z · Á(¸(i); ¹(i)) +<br />

+<br />

2<br />

KX<br />

4Rk ¡ X<br />

k=1<br />

y <strong>en</strong> otro caso:<br />

j2­j<br />

z<br />

0<br />

KX<br />

@Dk ¡ X<br />

tjk(i) ¡ X<br />

k=1<br />

¸ k(º) · ¸k · ¸k(º) 8k<br />

j2­j<br />

³ ´<br />

pj ¡ tjk(i) vjk(i) ¡ X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) 1<br />

pl(i)k(i) A (¸k ¡ ¸k(i))<br />

³<br />

´<br />

hl(i)k ¡ pl(i)k(i) 3<br />

5 (¹k ¡ ¹k(i))<br />

i = 1; ¢ ¢ ¢ ; n; n · n<br />

¹ k (º) · ¹k · ¹ k(º) 8k (6.190)<br />

Maximizarz;¸1;¸2;¢¢¢;¸K;¹1;¹2;¢¢¢;¹K<br />

KX<br />

z ¡ ®¸(º; k) (¸k ¡ ¤k(º)) 2 KX<br />

¡ ®¹(º; k) (¹k ¡ ¥k(º)) 2<br />

sujeto a<br />

k=1<br />

z · Á(¸(i); ¹(i)) +<br />

+<br />

2<br />

KX<br />

4Rk ¡ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

k=1<br />

0<br />

KX<br />

@Dk ¡ X<br />

tjk(i) ¡ X<br />

k=1<br />

¸ k(º) · ¸k · ¸k(º) 8k<br />

j2­j<br />

³ ´<br />

pj ¡ tjk(i) vjk(i) ¡ X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) 1<br />

pl(i)k(i) A (¸k ¡ ¸k(i))<br />

³<br />

´<br />

hl(i)k ¡ pl(i)k(i) 3<br />

5 (¹k ¡ ¹k(i))<br />

i = 1; ¢ ¢ ¢ ; n; n · n<br />

¹ k (º) · ¹k · ¹ k(º) 8k (6.191)<br />

don<strong>de</strong> ®¸(º; k) es la constante <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion asociada a la compon<strong>en</strong>te k d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multi-<br />

plicadores ¸ <strong>en</strong> la iteracion º, ®¹(º; k) es la constante <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion asociada a la compon<strong>en</strong>te<br />

k d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¹ <strong>en</strong> la iteracion º, n es <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong> conjun-


254 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

to dinamico para <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> problema dual, n es <strong>el</strong> numero maximo <strong>de</strong> hiperplanos y<br />

Á(¸(i); ¹(i)) se evalua utilizando las ecuaciones (6.180), (6.178) y (6.179).<br />

El procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad <strong>de</strong> los multiplicadores es <strong>el</strong> mismo<br />

que se emplea <strong>en</strong> <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores con control dinamico <strong>de</strong> la<br />

region <strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos. Se <strong>de</strong>scribe <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado<br />

6.8.1 (pagina 244).<br />

El procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> las constantes <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion ®¸(º; k) y ®¸(º; k) se <strong>de</strong>scribe<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 6.8.1 (pagina 247).<br />

6.8.3 Mod<strong>el</strong>o 3<br />

El mod<strong>el</strong>o 3 se pres<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 4.3.3. Las restricciones <strong>de</strong> carga consi<strong>de</strong>radas son las<br />

restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda (ecuaciones (4.78)) y las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante mod<strong>el</strong>adas a<br />

traves <strong>de</strong> las ecuaciones (4.79)). Estas restricciones se vu<strong>el</strong>v<strong>en</strong> a formular a continuacion:<br />

X<br />

tjk + X<br />

j2­j<br />

X<br />

j2­j<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) p l(i)k = Dk 8k (6.192)<br />

h³ ´<br />

pj ¡ tjk vjkwjk + r s i<br />

jvjk(1 ¡ wjk) + X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³<br />

´<br />

hl(i) ¡ pl(i)k ¸ Rk 8k (6.193)<br />

El vector <strong>de</strong> multiplicadores µ, <strong>de</strong> dim<strong>en</strong>sion igual al doble <strong>de</strong> subperiodos d<strong>el</strong> horizonte tem-<br />

poral analizado (K), esta formado por <strong>el</strong> subvector ¸, asociado a las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda<br />

(ecuaciones (6.192)), y <strong>el</strong> subvector ¹, asociado a las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante (ecuaciones<br />

(6.193)). Esto es:<br />

si<strong>en</strong>do<br />

µ =<br />

Ã<br />

¸<br />

¹<br />

!<br />

¸ = (¸1 ¸2 ¢ ¢ ¢ ¸K) T<br />

¹ = (¹1 ¹2 ¢ ¢ ¢ ¹K) T<br />

El subproblema asociado a cada c<strong>en</strong>tral termica j se plantea <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Minimizar (tj;vj;yj;zj)<br />

(6.194)<br />

(6.195)<br />

(6.196)


6.8 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores. Aplicacion a varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong><br />

<strong>plazo</strong> 255<br />

KX<br />

k=1<br />

sujeto a<br />

h<br />

vjkaj(tjk) + zjkcj + yjkb(x d i<br />

jk)<br />

¡<br />

KX<br />

k=1<br />

h³ ´<br />

f¸k(º)tjk + ¹k(º) pj ¡ tjk vjkwjk + r s i<br />

j vjk(1 ¡ wjk) g (6.197)<br />

p j vjk · tjk · p j vjk 8j 8k (6.198)<br />

tjk ¡ tjk¡1 · r s j 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (6.199)<br />

tjk¡1 ¡ tjk · r b j 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (6.200)<br />

yj1 ¡ zj1 = vj1 ¡ vj0 8j (6.201)<br />

yjk ¡ zjk = vjk ¡ vjk¡1 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (6.202)<br />

³<br />

~sj0 ¡ T f<br />

´<br />

j (vj0 ¡ vj1) ¸ 0 8j (6.203)<br />

³<br />

~sjk¡1 ¡ T f<br />

´<br />

j (vjk¡1 ¡ vjk) ¸ 0 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (6.204)<br />

³<br />

³<br />

~sj0 + T p<br />

j<br />

~sjk¡1 + T p<br />

j<br />

´<br />

(vj1 ¡ vj0) ¸ 0 8j (6.205)<br />

´<br />

(vjk ¡ vjk¡1) ¸ 0 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (6.206)<br />

El subproblema asociado a la cu<strong>en</strong>ca hidraulica i se formula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te manera:<br />

Maximizar (xl(i);u l(i);h l(i);s l(i))<br />

sujeto a<br />

X<br />

KX<br />

l(i)2­l(i) k=1<br />

h<br />

³<br />

´i<br />

¸k(º)pl(i)k + ¹k(º) hl(i) ¡ pl(i)k (6.207)<br />

p l(i)k = ½ l(i)(u l(i)k; x l(i)k) 8li 2 i 8i 8k (6.208)<br />

xlik+1 = xlik ¡ ulik ¡ slik + wlik+<br />

X h<br />

i<br />

um(l(i));k¡¿m(l(i)) + sm(l(i));k¡¿m(l(i)) 8li 2 i 8i 8k (6.209)<br />

m(l(i))2­m(l(i)) ul(i) · ul(i)k · ul(i)vk 8li 2 i 8i 8k (6.210)<br />

x l(i) · x l(i)k · x l(i)v 8li 2 i 8i 8k (6.211)<br />

0 · s l(i)k · x l(i) 8li 2 i 8i 8k (6.212)<br />

x l(i)1 = x 0 l(i) 8li 2 i8i (6.213)<br />

x l(i)T · x l(i)T +1 · x l(i)T 8li 2 i8i (6.214)<br />

don<strong>de</strong> ¸k(º) repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> multiplicador asociado a la restriccion <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

subperiodo k y <strong>en</strong> la iteracion º y ¹k(º) repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> multiplicador asociado a la<br />

restriccion <strong>de</strong> reserva rodante <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k y <strong>en</strong> la iteracion º.


256 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

El valor optimo <strong>de</strong> la funcion objetivo d<strong>el</strong> subproblema asociado a la c<strong>en</strong>tral termica j <strong>en</strong> cada<br />

iteracion se calcula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

' t j(º) =<br />

KX<br />

k=1<br />

+¹k(º)<br />

h<br />

vjk(º)aj(tjk(º)) + zjk(º)cj + yjk(º)b(x d i<br />

jk(º)) ¡<br />

KX<br />

f¸k(º)tjk(º)<br />

h³<br />

´<br />

pj ¡ tjk(º) vjk(º)wjk(º) + rs j vjk(º)(1<br />

i<br />

¡ wjk(º)) g (6.215)<br />

don<strong>de</strong> tjk(º), vjk(º), yjk(º), zjk(º) y xd jk (º) conti<strong>en</strong><strong>en</strong> las variables optimas <strong>de</strong> la resolucion<br />

<strong>de</strong> los subproblemas termicos <strong>en</strong> la iteracion º, t ¤ jk , v¤ jk , y¤ jk , z¤ jk<br />

p j ¡ tjk(º) · r s j<br />

y 0 <strong>en</strong> caso contrario.<br />

k=1<br />

y xd¤<br />

jk (º) y, wjk(º) vale 1 si<br />

(es <strong>de</strong>cir, si <strong>el</strong> hueco <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia hacia arriba es m<strong>en</strong>or que la rampa <strong>de</strong> subida)<br />

El valor <strong>de</strong> la funcion objetivo, cambiada <strong>de</strong> signo, <strong>en</strong> <strong>el</strong> maximizador d<strong>el</strong> subproblema asociado<br />

a la cu<strong>en</strong>ca hidraulica i <strong>en</strong> cada iteracion º se calcula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te manera:<br />

' h i (º) = ¡<br />

KX<br />

X<br />

k=1 l(i)2­l(i) h<br />

³<br />

´i<br />

¸k(º)tjk(º) + ¹k(º) hl(i)k ¡ pl(i)k(º) (6.216)<br />

don<strong>de</strong> x l(i)(º), u l(i)(º), h l(i)(º) y s l(i)(º) conti<strong>en</strong><strong>en</strong> las variables optimas <strong>de</strong> la resolucion <strong>de</strong> los<br />

subproblemas hidraulicos <strong>en</strong> la iteracion º, x ¤ l(i) , u¤ l(i) , h¤ l(i) y s¤ l(i) .<br />

El valor <strong>de</strong> la funcion dual, <strong>en</strong> cada iteracion º, se calcula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Á(¸(º); ¹(º)) =<br />

KX<br />

[¸k(º)Dk + ¹k(º)Rk] + X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

't j (º) +<br />

X<br />

li2­l(i) 'h i (º) (6.217)<br />

don<strong>de</strong> 't j (º) y 'hi (º) se evaluan utilizando las ecuaciones (6.215) y (6.216) respetivam<strong>en</strong>te.<br />

El vector subgradi<strong>en</strong>te s(º) que se empleara por cualquiera <strong>de</strong> los procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> actualizacion<br />

<strong>de</strong> multiplicadores que se pres<strong>en</strong>tan <strong>en</strong> este cap³tulo, se <strong>de</strong>¯ne:<br />

si<strong>en</strong>do<br />

s(º) =<br />

Ã<br />

B<br />

sD(º) = B<br />

B@<br />

sD(º)<br />

sR(º)<br />

0<br />

!<br />

D1 ¡ X<br />

j2­j<br />

D2 ¡ X<br />

j2­j<br />

DK ¡ X<br />

j2­j<br />

tj1(º) ¡ X<br />

tj2(º) ¡ X<br />

.<br />

tjK(º) ¡ X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) p l(i)1(º)<br />

p l(i)2(º)<br />

p l(i)k(º)<br />

1<br />

C<br />

CA<br />

(6.218)<br />

(6.219)


6.8 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores. Aplicacion a varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong><br />

<strong>plazo</strong> 257<br />

0<br />

B<br />

sR(º) = B<br />

@<br />

R1 ¡ X<br />

j2­j<br />

R2 ¡ X<br />

j2­j<br />

RK ¡ X<br />

j2­j<br />

h³ ´<br />

pj ¡ tj1(º) vj1(º)wj1(º) + r s i<br />

jvj1(º)(1 ¡ wj1(º))<br />

¡ X X ³<br />

´<br />

hl(i)1 ¡ pl(i)1(º) i2­i l(i)2h³<br />

´<br />

l(i)<br />

pj ¡ tj2(º) vj2(º)wj2(º) + r s i<br />

jvj2(º)(1 ¡ wj2(º))<br />

¡ X X ³<br />

´<br />

hl(i)1 ¡ pl(i)2(º) i2­i l(i)2­l(i) h³<br />

´<br />

.<br />

pj ¡ tjK(º) vjK(º)wjK(º) + r s i<br />

j vjK(º)(1 ¡ wjK(º))<br />

¡ X<br />

1<br />

C<br />

X ³<br />

´ C<br />

hl(i)1 ¡ pl(i)K(º) A<br />

i2­i l(i)2­l(i) (6.220)<br />

Una vez <strong>de</strong>¯nidos <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores y la forma <strong>de</strong> calcular <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual<br />

y un subgradi<strong>en</strong>te <strong>en</strong> cada iteracion, se proce<strong>de</strong> al analisis <strong>de</strong> los metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong><br />

multiplicadores con memoria basados <strong>en</strong> <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes.<br />

Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos<br />

El problema dual r<strong>el</strong>ajado (paso 3b d<strong>el</strong> Algoritmo HPS-M) <strong>en</strong> cada iteracion º, se plantea <strong>de</strong> la<br />

sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Maximizarz;¸1;¸2;¢¢¢;¸K;¹1;¹2;¢¢¢;¹K<br />

sujeto a<br />

z · Á(¸(i); ¹(i)) +<br />

+<br />

2<br />

KX<br />

4Rk ¡ X<br />

k=1<br />

¡ X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ¸ k · ¸k · ¸k<br />

j2­j<br />

z<br />

0<br />

KX<br />

@Dk ¡ X<br />

tjk(i) ¡ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) 1<br />

pl(i)k(i) A (¸k ¡ ¸k(i))<br />

h³ ´<br />

pj ¡ tjk(i) vjk(i)wjk(i) + r s i<br />

jvjk(i)(1 ¡ wjk(i))<br />

³<br />

´<br />

hl(i)1 ¡ pl(i)k(i) 3<br />

5 (¹k ¡ ¹k(i))<br />

8k<br />

i = 1; ¢ ¢ ¢ ; n; n · n<br />

¹ k · ¹k · ¹ k 8k (6.221)<br />

don<strong>de</strong> n es <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong> conjunto dinamico para <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> problema dual,<br />

n es <strong>el</strong> numero maximo <strong>de</strong> hiperplanos y Á(¸(i); ¹(i)) se evalua utilizando las ecuaciones (6.217),<br />

(6.215) y (6.216).


258 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion y l³mite maximo al numero <strong>de</strong><br />

hiperplanos<br />

El c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> estabilidad <strong>en</strong> cada iteracion º se <strong>de</strong>¯ne <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

si<strong>en</strong>do<br />

£(º) =<br />

Ã<br />

¤(º)<br />

¥(º)<br />

!<br />

¤(º) = (¤1(º) ¤2(º) ¢ ¢ ¢ ¤K(º)) T<br />

¥(º) = (¥1(º) ¥2(º) ¢ ¢ ¢ ¥K(º)) T<br />

(6.222)<br />

(6.223)<br />

(6.224)<br />

don<strong>de</strong> la compon<strong>en</strong>te ¤k(º) esta asociada a la compon<strong>en</strong>te ¸k(º) d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores<br />

(ecuacion (6.195)) y la compon<strong>en</strong>te ¥k(º) esta asociada a la compon<strong>en</strong>te ¹k(º) d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong><br />

multiplicadores (ecuacion (6.196)).<br />

El problema dual r<strong>el</strong>ajado (paso 3c d<strong>el</strong> Algoritmo HPS-PM) <strong>en</strong> cada iteracion º, se plantea <strong>de</strong><br />

la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Maximizarz;¸1;¸2;¢¢¢;¸K;¹1;¹2;¢¢¢;¹K<br />

"<br />

KX<br />

z ¡ ®(º) (¸k ¡ ¤k(º)) 2 KX<br />

+ (¹k ¡ ¥k(º)) 2<br />

#<br />

sujeto a<br />

z · Á(¸(i); ¹(i)) +<br />

+<br />

2<br />

KX<br />

4Rk ¡ X<br />

k=1<br />

¡ X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ¸ k · ¸k · ¸k<br />

j2­j<br />

k=1<br />

k=1<br />

0<br />

KX<br />

@Dk ¡ X<br />

tjk(i) ¡ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) 1<br />

pl(i)k(i) A (¸k ¡ ¸k(i))<br />

h³ ´<br />

pj ¡ tjk(i) vjk(i)wjk(i) + r s i<br />

jvjk(i)(1 ¡ wjk(i))<br />

³<br />

´<br />

hl(i)1 ¡ pl(i)k(i) 3<br />

5 (¹k ¡ ¹k(i))<br />

8k<br />

i = 1; ¢ ¢ ¢ ; n; n · n<br />

¹ k · ¹k · ¹ k 8k (6.225)<br />

don<strong>de</strong> n es <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong> conjunto dinamico para <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> problema dual,<br />

n es <strong>el</strong> numero maximo <strong>de</strong> hiperplanos y Á(¸(i); ¹(i)) se evalua utilizando las ecuaciones (6.217),<br />

(6.215) y (6.216).


6.8 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores. Aplicacion a varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong><br />

<strong>plazo</strong> 259<br />

Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad<br />

y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos<br />

El problema dual r<strong>el</strong>ajado (paso 3b d<strong>el</strong> Algoritmo HPS-CD) <strong>en</strong> cada iteracion º, se plantea <strong>de</strong><br />

la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Maximizarz;¸1;¸2;¢¢¢;¸K;¹1;¹2;¢¢¢;¹K<br />

sujeto a<br />

z · Á(¸(i); ¹(i)) +<br />

+<br />

2<br />

KX<br />

4Rk ¡ X<br />

k=1<br />

¡ X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) j2­j<br />

z<br />

0<br />

KX<br />

@Dk ¡ X<br />

tjk(i) ¡ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) 1<br />

pl(i)k(i) A (¸k ¡ ¸k(i))<br />

h³ ´<br />

pj ¡ tjk(i) vjk(i)wjk(i) + r s i<br />

jvjk(i)(1 ¡ wjk(i))<br />

³<br />

´<br />

hl(i)1 ¡ pl(i)k(i) 3<br />

5 (¹k ¡ ¹k(i))<br />

¸ k(º) · ¸k · ¸k(º) 8k<br />

i = 1; ¢ ¢ ¢ ; n; n · n<br />

¹ k (º) · ¹k · ¹ k(º) 8k (6.226)<br />

don<strong>de</strong> n es <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong> conjunto dinamico para <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> problema dual,<br />

n es <strong>el</strong> numero maximo <strong>de</strong> hiperplanos y Á(¸(i); ¹(i)) se evalua utilizando las ecuaciones (6.217),<br />

(6.215) y (6.216).<br />

Una vez resu<strong>el</strong>to, <strong>en</strong> cada iteracion, <strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado se proce<strong>de</strong> a actualizar la region <strong>de</strong><br />

factibilidad (paso 3c d<strong>el</strong> Algoritmo HPS-CD) o, <strong>de</strong> otro modo, a actualizar los l³mites superior e<br />

inferior <strong>de</strong> cada compon<strong>en</strong>te d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¸ y <strong>de</strong> cada compon<strong>en</strong>te d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong><br />

multiplicadores ¹. El procedimi<strong>en</strong>to empleado para <strong>el</strong>lo se <strong>de</strong>scribe <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 6.8.1 (pagina<br />

244).<br />

Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion, control dinamico <strong>de</strong> la region<br />

<strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos<br />

El c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> estabilidad £(º) se <strong>de</strong>¯ne <strong>de</strong> la forma indicada <strong>en</strong> las ecuaciones (6.222)-(??).<br />

El problema dual r<strong>el</strong>ajado a resolver (paso 3c d<strong>el</strong> Algoritmo HPS-CDP) <strong>en</strong> cada iteracion º, se<br />

plantea <strong>de</strong> distinta forma segun si se han ejecutado las q ¡ 1 primeras iteraciones o si aun <strong>el</strong><br />

contador <strong>de</strong> iteraciones aun no ha alcanzado este valor.


260 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

Si º · q ¡ 1 <strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado se plantea:<br />

Maximizarz;¸1;¸2;¢¢¢;¸K;¹1;¹2;¢¢¢;¹K<br />

sujeto a<br />

z · Á(¸(i); ¹(i)) +<br />

+<br />

2<br />

KX<br />

4Rk ¡ X<br />

k=1<br />

¡ X<br />

y <strong>en</strong> otro caso:<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) j2­j<br />

z<br />

0<br />

KX<br />

@Dk ¡ X<br />

tjk(i) ¡ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) 1<br />

pl(i)k(i) A (¸k ¡ ¸k(i))<br />

h³ ´<br />

pj ¡ tjk(i) vjk(i)wjk(i) + r s i<br />

jvjk(i)(1 ¡ wjk(i))<br />

³<br />

´<br />

hl(i)1 ¡ pl(i)k(i) 3<br />

5 (¹k ¡ ¹k(i))<br />

¸ k(º) · ¸k · ¸k(º) 8k<br />

i = 1; ¢ ¢ ¢ ; n; n · n<br />

¹ k (º) · ¹k · ¹ k(º) 8k (6.227)<br />

Maximizarz;¸1;¸2;¢¢¢;¸K;¹1;¹2;¢¢¢;¹K<br />

KX<br />

z ¡ ®¸(º; k) (¸k ¡ ¤k(º)) 2 KX<br />

¡ ®¹(º; k) (¹k ¡ ¥k(º)) 2<br />

sujeto a<br />

k=1<br />

z · Á(¸(i); ¹(i)) +<br />

+<br />

2<br />

KX<br />

4Rk ¡ X<br />

k=1<br />

¡ X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) j2­j<br />

k=1<br />

0<br />

KX<br />

@Dk ¡ X<br />

tjk(i) ¡ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) 1<br />

pl(i)k(i) A (¸k ¡ ¸k(i))<br />

h³ ´<br />

pj ¡ tjk(i) vjk(i)wjk(i) + r s i<br />

jvjk(i)(1 ¡ wjk(i))<br />

³<br />

´<br />

hl(i)1 ¡ pl(i)k(i) 3<br />

5 (¹k ¡ ¹k(i))<br />

¸ k(º) · ¸k · ¸k(º) 8k<br />

i = 1; ¢ ¢ ¢ ; n; n · n<br />

¹ k (º) · ¹k · ¹ k(º) 8k (6.228)<br />

don<strong>de</strong> ®¸(º; k) es la constante <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion asociada a la compon<strong>en</strong>te k d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multi-<br />

plicadores ¸ <strong>en</strong> la iteracion º, ®¹(º; k) es la constante <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion asociada a la compon<strong>en</strong>te<br />

k d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¹ <strong>en</strong> la iteracion º, n es <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong> conjun-<br />

to dinamico para <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> problema dual, n es <strong>el</strong> numero maximo <strong>de</strong> hiperplanos y<br />

Á(¸(i); ¹(i)) se evalua utilizando las ecuaciones (6.217), (6.215) y (6.216).<br />

El procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad <strong>de</strong> los multiplicadores es <strong>el</strong> mismo


6.8 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores. Aplicacion a varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong><br />

<strong>plazo</strong> 261<br />

que se emplea <strong>en</strong> <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores con control dinamico <strong>de</strong> la<br />

region <strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos. Se <strong>de</strong>scribe <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado<br />

6.8.1 (pagina 244).<br />

El procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> las constantes <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion ®¸(º; k) y ®¸(º; k) se <strong>de</strong>scribe<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 6.8.1 (pagina 247).<br />

6.8.4 Mod<strong>el</strong>o 4<br />

El mod<strong>el</strong>o 4 se pres<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 4.3.4. Las restricciones <strong>de</strong> carga consi<strong>de</strong>radas son las<br />

restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda (ecuaciones (4.95)), las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante <strong>en</strong> su forma<br />

mas simple (ecuaciones (4.96)) y las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda m³nima (ecuaciones (4.97)). Se<br />

vu<strong>el</strong>v<strong>en</strong> a formular a continuacion:<br />

X<br />

tjk + X<br />

j2­j<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

pjvjk + X<br />

j2­j<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) p l(i)k = Dk 8k (6.229)<br />

p l(i)k ¸ Dk + Rk 8k (6.230)<br />

X<br />

p vjk · Dk 8k (6.231)<br />

j<br />

j2­j<br />

El vector <strong>de</strong> multiplicadores µ es <strong>de</strong> dim<strong>en</strong>sion igual al tres veces <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> subperiodos d<strong>el</strong><br />

horizonte temporal analizado (K). Esta formado por <strong>el</strong> subvector ¸, asociado a las restricciones<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>manda (ecuaciones (6.229)), <strong>el</strong> subvector ¹, asociado a las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante<br />

(ecuaciones (6.230)) y <strong>el</strong> subvector ®, asociado a las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda m³nima (ecuaciones<br />

(6.231)). Esto es:<br />

si<strong>en</strong>do<br />

µ =<br />

0<br />

B<br />

@<br />

¸<br />

¹<br />

®<br />

1<br />

C<br />

A (6.232)<br />

¸ = (¸1 ¸2 ¢ ¢ ¢ ¸K) T<br />

¹ = (¹1 ¹2 ¢ ¢ ¢ ¹K) T<br />

® = (®1 ®2 ¢ ¢ ¢ ®K) T<br />

(6.233)<br />

(6.234)<br />

(6.235)


262 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

El subproblema asociado a cada c<strong>en</strong>tral termica j se plantea <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Minimizar (tj;vj;yj;zj)<br />

KX h<br />

vjkaj(tjk) + zjkcj + yjkb(xd jk )<br />

i KX<br />

¡<br />

k=1<br />

sujeto a<br />

k=1<br />

h<br />

i<br />

¸k(º)tjk + ¹k(º)pjvjk ¡ ®k(º)p vjk k<br />

(6.236)<br />

p j vjk · tjk · p j vjk 8j 8k (6.237)<br />

tjk ¡ tjk¡1 · r s j 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (6.238)<br />

tjk¡1 ¡ tjk · r b j 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (6.239)<br />

yj1 ¡ zj1 = vj1 ¡ vj0 8j (6.240)<br />

yjk ¡ zjk = vjk ¡ vjk¡1 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (6.241)<br />

³<br />

~sj0 ¡ T f<br />

´<br />

j (vj0 ¡ vj1) ¸ 0 8j (6.242)<br />

³<br />

~sjk¡1 ¡ T f<br />

´<br />

j (vjk¡1 ¡ vjk) ¸ 0 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (6.243)<br />

³<br />

³<br />

~sj0 + T p<br />

j<br />

~sjk¡1 + T p<br />

j<br />

´<br />

(vj1 ¡ vj0) ¸ 0 8j (6.244)<br />

´<br />

(vjk ¡ vjk¡1) ¸ 0 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (6.245)<br />

El subproblema asociado a la cu<strong>en</strong>ca hidraulica i se formula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te manera:<br />

Maximizar (xl(i);u l(i);h l(i);s l(i))<br />

sujeto a<br />

X<br />

l(i)2­l(i) k=1<br />

KX<br />

(¸k(º) + ¹k(º)) pl(i)k (6.246)<br />

p l(i)k = ½ l(i)(u l(i)k; x l(i)k) 8li 2 i 8i 8k (6.247)<br />

xlik+1 = xlik ¡ ulik ¡ slik + wlik+<br />

X h<br />

i<br />

um(l(i));k¡¿m(l(i)) + sm(l(i));k¡¿m(l(i)) 8li 2 i 8i 8k (6.248)<br />

m(l(i))2­m(l(i)) ul(i) · ul(i)k · ul(i)vk 8li 2 i 8i 8k (6.249)<br />

x l(i) · x l(i)k · x l(i)v 8li 2 i 8i 8k (6.250)<br />

0 · s l(i)k · x l(i) 8li 2 i 8i 8k (6.251)<br />

x l(i)1 = x 0 l(i) 8li 2 i8i (6.252)<br />

x l(i)T · x l(i)T +1 · x l(i)T 8li 2 i8i (6.253)<br />

don<strong>de</strong> ¸k(º) repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> multiplicador asociado a la restriccion <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

subperiodo k y <strong>en</strong> la iteracion º, ¹k(º) repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> multiplicador asociado a la<br />

restriccion <strong>de</strong> reserva rodante <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k y <strong>en</strong> la iteracion º y ®k(º) repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong><br />

valor d<strong>el</strong> multiplicador asociado a la restriccion <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda m³nima <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k y <strong>en</strong> la<br />

iteracion º.


6.8 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores. Aplicacion a varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong><br />

<strong>plazo</strong> 263<br />

El valor optimo <strong>de</strong> la funcion objetivo d<strong>el</strong> subproblema asociado a la c<strong>en</strong>tral termica j <strong>en</strong> cada<br />

iteracion se calcula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

' t j(º) =<br />

KX<br />

k=1<br />

h<br />

vjk(º)aj(tjk(º)) + zjk(º)cj + yjk(º)b(x d i<br />

jk(º))<br />

¡<br />

KX<br />

k=1<br />

h<br />

i<br />

¸k(º)tjk(º) + ¹k(º)pjvjk(º) ¡ ®k(º)p vjk(º)<br />

j<br />

(6.254)<br />

don<strong>de</strong> tjk(º), vjk(º), yjk(º), zjk(º) conti<strong>en</strong><strong>en</strong> las variables optimas <strong>de</strong> la resolucion <strong>de</strong> los sub-<br />

problemas termicos <strong>en</strong> la iteracion º, t ¤ jk , v¤ jk , y¤ jk y z¤ jk .<br />

El valor <strong>de</strong> la funcion objetivo, cambiada <strong>de</strong> signo, <strong>en</strong> <strong>el</strong> maximizador d<strong>el</strong> subproblema asociado<br />

a la cu<strong>en</strong>ca hidraulica i <strong>en</strong> cada iteracion º se calcula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te manera:<br />

' h i (º) = ¡<br />

KX<br />

X<br />

k=1 l(i)2­l(i) (¸k(º) + ¹k(º)) p l(i)k(º) (6.255)<br />

don<strong>de</strong> x l(i)(º), u l(i)(º), h l(i)(º) y s l(i)(º) conti<strong>en</strong><strong>en</strong> las variables optimas <strong>de</strong> la resolucion <strong>de</strong> los<br />

subproblemas hidraulicos <strong>en</strong> la iteracion º, x ¤ l(i) , u¤ l(i) , h¤ l(i) y s¤ l(i) .<br />

El valor <strong>de</strong> la funcion dual, <strong>en</strong> cada iteracion º, se calcula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Á(¸(º); ¹(º); ®(º)) =<br />

KX<br />

[¸k(º)Dk + ¹k(º) (Rk + Dk) ¡ ®k(º)Dk] + X<br />

' t j(º)<br />

k=1<br />

+ X<br />

li2­ l(i)<br />

' h i<br />

j2­j<br />

(º) (6.256)<br />

don<strong>de</strong> 't j (º) y 'hi (º) se evaluan utilizando las ecuaciones (6.254) y (6.255) respetivam<strong>en</strong>te.<br />

El vector subgradi<strong>en</strong>te s(º) que se empleara por cualquiera <strong>de</strong> los procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> actualizacion<br />

<strong>de</strong> multiplicadores que se pres<strong>en</strong>tan <strong>en</strong> este cap³tulo, esta formado por tres subvectores. El primer<br />

subvector sD(º) esta asociado a las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda, <strong>el</strong> segundo subvector sR(º) esta<br />

asociado a las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante y <strong>el</strong> tercer subvector sM(º) esta asociado a las<br />

restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda m³nima. Se <strong>de</strong>¯ne:<br />

s(º) =<br />

0<br />

B<br />

@<br />

sD(º)<br />

sR(º)<br />

sM(º)<br />

1<br />

C<br />

A (6.257)


264 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

si<strong>en</strong>do<br />

0<br />

B<br />

sD(º) = B<br />

@<br />

D1 ¡ X<br />

j2­j<br />

D2 ¡ X<br />

j2­j<br />

DK ¡ X<br />

j2­j<br />

tj1(º) ¡ X<br />

tj2(º) ¡ X<br />

.<br />

tjK(º) ¡ X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) 0<br />

D1 + R1 ¡<br />

B<br />

sR(º) = B<br />

@<br />

X<br />

pjvj1(º) ¡<br />

j2­j<br />

X<br />

D2 + R2 ¡ X<br />

pjvj2(º) ¡<br />

j2­j<br />

X<br />

.<br />

DK + RK ¡ X<br />

pjvjK(º) ¡ X<br />

0<br />

B<br />

sM(º) = B<br />

@<br />

X<br />

j2­j<br />

p j vj1(º) ¡ D1<br />

j2­j X<br />

p vj2(º) ¡ D2<br />

j<br />

j2­j<br />

X<br />

j2­j<br />

.<br />

p j vjK(º) ¡ DK<br />

1<br />

C<br />

A<br />

p l(i)1(º)<br />

p l(i)2(º)<br />

p l(i)K(º)<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) 1<br />

C<br />

A<br />

p l(i)1(º)<br />

p l(i)2(º)<br />

p l(i)K(º)<br />

1<br />

C<br />

A<br />

(6.258)<br />

(6.259)<br />

(6.260)<br />

Una vez <strong>de</strong>¯nidos <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores y la forma <strong>de</strong> calcular <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual<br />

y un subgradi<strong>en</strong>te <strong>en</strong> cada iteracion, se proce<strong>de</strong> al analisis <strong>de</strong> los metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong><br />

multiplicadores con memoria basados <strong>en</strong> <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes.<br />

Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos<br />

El problema dual r<strong>el</strong>ajado (paso 3b d<strong>el</strong> Algoritmo HPS-M) <strong>en</strong> cada iteracion º, se plantea <strong>de</strong> la<br />

sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Maximizarz;¸1;¸2;¢¢¢;¸K;¹1;¹2;¢¢¢;¹K;®1;®2;¢¢¢;®K<br />

sujeto a<br />

z · Á(¸(i); ¹(i); ®(i)) +<br />

+<br />

0<br />

KX<br />

@Dk ¡ X<br />

tjk(i) ¡ X<br />

k=1<br />

2<br />

KX<br />

4Dk + Rk ¡ X<br />

pjvjk ¡ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

j2­j<br />

X<br />

z<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) 1<br />

pl(i)k(i) A (¸k ¡ ¸k(i))<br />

³<br />

´<br />

hl(i)k ¡ pl(i)k 3<br />

5 (¹k ¡ ¹k(i))


6.8 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores. Aplicacion a varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong><br />

<strong>plazo</strong> 265<br />

+<br />

0<br />

KX<br />

@ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

¸ k · ¸k · ¸k<br />

¹ k · ¹k · ¹ k<br />

p jvjk ¡ Dk<br />

8k<br />

8k<br />

1<br />

A (®k ¡ ®k(i))<br />

i = 1; ¢ ¢ ¢ ; n; n · n<br />

® k · ®k · ®k 8k (6.261)<br />

don<strong>de</strong> n es <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong> conjunto dinamico para <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> problema dual,<br />

n es <strong>el</strong> numero maximo <strong>de</strong> hiperplanos y Á(¸(i); ¹(i); ®(i)) se evalua utilizando las ecuaciones<br />

(6.256), (6.254) y (6.255).<br />

Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion y l³mite maximo al numero <strong>de</strong><br />

hiperplanos<br />

El c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> estabilidad <strong>en</strong> cada iteracion £(º) esta formado por tres subvectores: <strong>el</strong> subvector<br />

¤(º) asociado al vector <strong>de</strong> multiplicadores ¸ (ecuacion (6.233)), <strong>el</strong> subvector ¥(º) asociado<br />

al vector <strong>de</strong> multiplicadores ¹ (ecuacion (6.234)) y <strong>el</strong> subvector ¨(º) asociado al vector <strong>de</strong><br />

multiplicadores ® (ecuacion (6.235)). Se <strong>de</strong>¯ne <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

si<strong>en</strong>do<br />

£(º) =<br />

0<br />

B<br />

@<br />

¤(º)<br />

¥(º)<br />

¨(º)<br />

1<br />

C<br />

A (6.262)<br />

¤(º) = (¤1(º) ¤2(º) ¢ ¢ ¢ ¤K(º)) T<br />

¥(º) = (¥1(º) ¥2(º) ¢ ¢ ¢ ¥K(º)) T<br />

¨(º) = (¨1(º) ¨2(º) ¢ ¢ ¢ ¨K(º)) T<br />

(6.263)<br />

(6.264)<br />

(6.265)<br />

El problema dual r<strong>el</strong>ajado (paso 3c d<strong>el</strong> Algoritmo HPS-PM) <strong>en</strong> cada iteracion º, se plantea <strong>de</strong><br />

la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Maximizarz;¸1;¸2;¢¢¢;¸K;¹1;¹2;¢¢¢;¹K;®1;®2;¢¢¢;®K<br />

"<br />

KX<br />

z ¡ ®(º) (¸k ¡ ¤k(º)) 2 KX<br />

+ (¹k ¡ ¥k(º)) 2 KX<br />

+ (®k ¡ ¨k(º)) 2<br />

#<br />

sujeto a<br />

k=1<br />

z · Á(¸(i); ¹(i); ®(i)) +<br />

k=1<br />

0<br />

KX<br />

@Dk ¡ X<br />

tjk(i) ¡ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

k=1<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) 1<br />

pl(i)k(i) A (¸k ¡ ¸k(i))


266 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

+<br />

+<br />

2<br />

KX<br />

4Dk + Rk ¡ X<br />

pjvjk ¡ X<br />

k=1<br />

0<br />

KX<br />

@ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

¸ k · ¸k · ¸k<br />

¹ k · ¹k · ¹ k<br />

j2­j<br />

p jvjk ¡ Dk<br />

8k<br />

8k<br />

1<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) A (®k ¡ ®k(i))<br />

³<br />

´<br />

hl(i)k ¡ pl(i)k 3<br />

5 (¹k ¡ ¹k(i))<br />

i = 1; ¢ ¢ ¢ ; n; n · n<br />

® k · ®k · ®k 8k (6.266)<br />

don<strong>de</strong> n es <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong> conjunto dinamico para <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> problema dual,<br />

n es <strong>el</strong> numero maximo <strong>de</strong> hiperplanos y Á(¸(i); ¹(i); ®(i)) se evalua utilizando las ecuaciones<br />

(6.256), (6.254) y (6.255).<br />

Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad<br />

y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos<br />

El problema dual r<strong>el</strong>ajado (paso 3b d<strong>el</strong> Algoritmo HPS-CD) <strong>en</strong> cada iteracion º, se plantea <strong>de</strong><br />

la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Maximizarz;¸1;¸2;¢¢¢;¸K;¹1;¹2;¢¢¢;¹K;®1;®2;¢¢¢;®K<br />

sujeto a<br />

z · Á(¸(i); ¹(i); ®(i)) +<br />

+<br />

+<br />

0<br />

KX<br />

@Dk ¡ X<br />

tjk(i) ¡ X<br />

k=1<br />

2<br />

KX<br />

4Dk + Rk ¡ X<br />

pjvjk ¡ X<br />

k=1<br />

0<br />

KX<br />

@ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

j2­j<br />

p jvjk ¡ Dk<br />

1<br />

¸ k(º) · ¸k · ¸k(º) 8k<br />

¹ k (º) · ¹k · ¹ k(º) 8k<br />

j2­j<br />

X<br />

z<br />

i2­i l(i)2­l(i) A (®k ¡ ®k(i))<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) 1<br />

pl(i)k(i) A (¸k ¡ ¸k(i))<br />

³<br />

´<br />

hl(i)k ¡ pl(i)k 3<br />

5 (¹k ¡ ¹k(i))<br />

i = 1; ¢ ¢ ¢ ; n; n · n<br />

® k · ®k · ®k 8k (6.267)<br />

don<strong>de</strong> n es <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong> conjunto dinamico para <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> problema dual,<br />

n es <strong>el</strong> numero maximo <strong>de</strong> hiperplanos y Á(¸(i); ¹(i); ®(i)) se evalua utilizando las ecuaciones<br />

(6.256), (6.254) y (6.255).


6.8 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores. Aplicacion a varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong><br />

<strong>plazo</strong> 267<br />

Una vez resu<strong>el</strong>to, <strong>en</strong> cada iteracion, <strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado se proce<strong>de</strong> a actualizar la region <strong>de</strong><br />

factibilidad (paso 3c d<strong>el</strong> Algoritmo HPS-CD) o, <strong>de</strong> otro modo, a actualizar los l³mites superior e<br />

inferior <strong>de</strong> cada compon<strong>en</strong>te d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¸ y <strong>de</strong> cada compon<strong>en</strong>te d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong><br />

multiplicadores ¹. El procedimi<strong>en</strong>to empleado para <strong>el</strong>lo se <strong>de</strong>scribe <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 6.8.1 (pagina<br />

244).<br />

Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion, control dinamico <strong>de</strong> la region<br />

<strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos<br />

El c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> estabilidad £(º) se <strong>de</strong>¯ne <strong>de</strong> la forma indicada <strong>en</strong> las ecuaciones (6.262)-(6.265).<br />

El problema dual r<strong>el</strong>ajado a resolver (paso 3c d<strong>el</strong> Algoritmo HPS-CDP) <strong>en</strong> cada iteracion º, se<br />

plantea <strong>de</strong> distinta forma segun si se han ejecutado las q ¡ 1 primeras iteraciones o si aun <strong>el</strong><br />

contador <strong>de</strong> iteraciones aun no ha alcanzado este valor.<br />

Si º · q ¡ 1 <strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado se plantea:<br />

Maximizarz;¸1;¸2;¢¢¢;¸K;¹1;¹2;¢¢¢;¹K;®1;®2;¢¢¢;®K<br />

sujeto a<br />

z · Á(¸(i); ¹(i); ®(i)) +<br />

+<br />

+<br />

0<br />

KX<br />

@Dk ¡ X<br />

tjk(i) ¡ X<br />

k=1<br />

2<br />

KX<br />

4Dk + Rk ¡ X<br />

pjvjk ¡ X<br />

k=1<br />

0<br />

KX<br />

@ X<br />

k=1<br />

y <strong>en</strong> otro caso:<br />

j2­j<br />

j2­j<br />

p jvjk ¡ Dk<br />

1<br />

¸ k(º) · ¸k · ¸k(º) 8k<br />

¹ k (º) · ¹k · ¹ k(º) 8k<br />

j2­j<br />

X<br />

z<br />

i2­i l(i)2­l(i) A (®k ¡ ®k(i))<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) 1<br />

pl(i)k(i) A (¸k ¡ ¸k(i))<br />

³<br />

´<br />

hl(i)k ¡ pl(i)k 3<br />

5 (¹k ¡ ¹k(i))<br />

i = 1; ¢ ¢ ¢ ; n; n · n<br />

® k(º) · ®k · ®k(º) 8k (6.268)<br />

Maximizarz;¸1;¸2;¢¢¢;¸K;¹1;¹2;¢¢¢;¹K;®1;®2;¢¢¢;®K<br />

KX<br />

z ¡ ®¸(º; k) (¸k ¡ ¤k(º)) 2 KX<br />

¡ ®¹(º; k) (¹k ¡ ¥k(º)) 2 KX<br />

¡ ®®(º; k) (®k ¡ ¨k(º)) 2<br />

sujeto a<br />

k=1<br />

z · Á(¸(i); ¹(i); ®(i)) +<br />

k=1<br />

0<br />

KX<br />

@Dk ¡ X<br />

tjk(i) ¡ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) k=1<br />

1<br />

pl(i)k(i) A (¸k ¡ ¸k(i))


268 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

+<br />

+<br />

2<br />

KX<br />

4Dk + Rk ¡ X<br />

pjvjk ¡ X<br />

k=1<br />

0<br />

KX<br />

@ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

j2­j<br />

p jvjk ¡ Dk<br />

1<br />

¸ k(º) · ¸k · ¸k(º) 8k<br />

¹ k (º) · ¹k · ¹ k(º) 8k<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) A (®k ¡ ®k(i))<br />

³<br />

´<br />

hl(i)k ¡ pl(i)k 3<br />

5 (¹k ¡ ¹k(i))<br />

i = 1; ¢ ¢ ¢ ; n; n · n<br />

® k(º) · ®k · ®k(º) 8k (6.269)<br />

don<strong>de</strong> ®¸(º; k) es la constante <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion asociada a la compon<strong>en</strong>te k d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multi-<br />

plicadores ¸ <strong>en</strong> la iteracion º, ®¹(º; k) es la constante <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion asociada a la compon<strong>en</strong>te<br />

k d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¹ <strong>en</strong> la iteracion º, ®®(º; k) es la constante <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion<br />

asociada a la compon<strong>en</strong>te k d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ® <strong>en</strong> la iteracion º, n es <strong>el</strong> numero <strong>de</strong><br />

<strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong> conjunto dinamico para <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> problema dual, n es <strong>el</strong> numero maximo<br />

<strong>de</strong> hiperplanos y Á(¸(i); ¹(i); ®(i)) se evalua utilizando las ecuaciones (6.256), (6.254) y (6.255).<br />

El procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad <strong>de</strong> los multiplicadores se <strong>de</strong>scribe<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 6.8.1 (pagina 244).<br />

El procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> las constantes <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion se <strong>de</strong>scribe <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado<br />

6.8.1 (pagina 247).<br />

6.8.5 Mod<strong>el</strong>o 5<br />

El mod<strong>el</strong>o 5 se pres<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 4.3.5. Las restricciones <strong>de</strong> carga consi<strong>de</strong>radas son las<br />

restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda (ecuaciones (4.113)), las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante (ecuaciones<br />

(4.114)) y las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda m³nima (ecuaciones (4.115)). Se vu<strong>el</strong>v<strong>en</strong> a formular a<br />

continuacion:<br />

X<br />

tjk + X<br />

j2­j<br />

X<br />

j2­j<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³ ´<br />

pj ¡ tjk vjk + X<br />

p l(i)k = Dk 8k (6.270)<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³<br />

´<br />

hl(i) ¡ pl(i)k ¸ Rk 8k (6.271)<br />

X<br />

p vjk · Dk 8k (6.272)<br />

j<br />

j2­j<br />

El vector <strong>de</strong> multiplicadores µ es <strong>de</strong> dim<strong>en</strong>sion igual al tres veces <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> subperiodos d<strong>el</strong><br />

horizonte temporal analizado (K). Esta formado por <strong>el</strong> subvector ¸, asociado a las restricciones


6.8 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores. Aplicacion a varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong><br />

<strong>plazo</strong> 269<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>manda (ecuaciones (6.270)), <strong>el</strong> subvector ¹, asociado a las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante<br />

(ecuaciones (6.271)) y <strong>el</strong> subvector ®, asociado a las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda m³nima (ecuaciones<br />

(6.272)). Esto es:<br />

si<strong>en</strong>do<br />

µ =<br />

0<br />

B<br />

@<br />

¸<br />

¹<br />

®<br />

1<br />

C<br />

A (6.273)<br />

¸ = (¸1 ¸2 ¢ ¢ ¢ ¸K) T<br />

¹ = (¹1 ¹2 ¢ ¢ ¢ ¹K) T<br />

® = (®1 ®2 ¢ ¢ ¢ ®K) T<br />

El subproblema asociado a cada c<strong>en</strong>tral termica j se plantea <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Minimizar (tj;vj;yj;zj)<br />

sujeto a<br />

¡<br />

KX<br />

k=1<br />

KX<br />

k=1<br />

h<br />

vjkaj(tjk) + zjkcj + yjkb(xd jk )<br />

i<br />

h<br />

³ ´<br />

i<br />

¸k(º)tjk + ¹k(º) pj ¡ tjk vjk ¡ ®k(º)p vjk k<br />

(6.274)<br />

(6.275)<br />

(6.276)<br />

(6.277)<br />

p j vjk · tjk · p j vjk 8j 8k (6.278)<br />

tjk ¡ tjk¡1 · r s j 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (6.279)<br />

tjk¡1 ¡ tjk · r b j 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (6.280)<br />

yj1 ¡ zj1 = vj1 ¡ vj0 8j (6.281)<br />

yjk ¡ zjk = vjk ¡ vjk¡1 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (6.282)<br />

³<br />

~sj0 ¡ T f<br />

´<br />

j (vj0 ¡ vj1) ¸ 0 8j (6.283)<br />

³<br />

~sjk¡1 ¡ T f<br />

´<br />

j (vjk¡1 ¡ vjk) ¸ 0 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (6.284)<br />

³<br />

³<br />

~sj0 + T p<br />

j<br />

~sjk¡1 + T p<br />

j<br />

´<br />

(vj1 ¡ vj0) ¸ 0 8j (6.285)<br />

´<br />

(vjk ¡ vjk¡1) ¸ 0 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (6.286)<br />

El subproblema asociado a la cu<strong>en</strong>ca hidraulica i se formula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te manera:<br />

Maximizar (xl(i);u l(i);h l(i);s l(i))<br />

sujeto a<br />

X<br />

KX<br />

l(i)2­l(i) k=1<br />

h<br />

³<br />

´i<br />

¸k(º)pl(i)k + ¹k(º) hl(i)k ¡ pl(i)k (6.287)<br />

p l(i)k = ½ l(i)(u l(i)k; x l(i)k) 8li 2 i 8i 8k (6.288)


270 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

xlik+1 = xlik ¡ ulik ¡ slik + wlik+<br />

X h<br />

i<br />

um(l(i));k¡¿m(l(i)) + sm(l(i));k¡¿m(l(i)) 8li 2 i 8i 8k (6.289)<br />

m(l(i))2­m(l(i)) ul(i) · ul(i)k · ul(i)vk 8li 2 i 8i 8k (6.290)<br />

x l(i) · x l(i)k · x l(i)v 8li 2 i 8i 8k (6.291)<br />

0 · s l(i)k · x l(i) 8li 2 i 8i 8k (6.292)<br />

x l(i)1 = x 0 l(i) 8li 2 i8i (6.293)<br />

x l(i)T · x l(i)T +1 · x l(i)T 8li 2 i8i (6.294)<br />

don<strong>de</strong> ¸k(º) repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> multiplicador asociado a la restriccion <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

subperiodo k y <strong>en</strong> la iteracion º, ¹k(º) repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> multiplicador asociado a la<br />

restriccion <strong>de</strong> reserva rodante <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k y <strong>en</strong> la iteracion º y ®k(º) repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong><br />

valor d<strong>el</strong> multiplicador asociado a la restriccion <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda m³nima <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k y <strong>en</strong> la<br />

iteracion º.<br />

El valor optimo <strong>de</strong> la funcion objetivo d<strong>el</strong> subproblema asociado a la c<strong>en</strong>tral termica j <strong>en</strong> cada<br />

iteracion se calcula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

' t j(º) =<br />

KX<br />

k=1<br />

h<br />

vjk(º)aj(tjk(º)) + zjk(º)cj + yjk(º)b(x d i<br />

jk(º))<br />

¡<br />

KX<br />

k=1<br />

h<br />

³ ´<br />

i<br />

¸k(º)tjk(º) + ¹k(º) pj ¡ tjk vjk(º) ¡ ®k(º)p vjk(º)<br />

j<br />

(6.295)<br />

don<strong>de</strong> tjk(º), vjk(º), yjk(º), zjk(º) conti<strong>en</strong><strong>en</strong> las variables optimas <strong>de</strong> la resolucion <strong>de</strong> los sub-<br />

problemas termicos <strong>en</strong> la iteracion º, t ¤ jk , v¤ jk , y¤ jk y z¤ jk .<br />

El valor <strong>de</strong> la funcion objetivo, cambiada <strong>de</strong> signo, <strong>en</strong> <strong>el</strong> maximizador d<strong>el</strong> subproblema asociado<br />

a la cu<strong>en</strong>ca hidraulica i <strong>en</strong> cada iteracion º se calcula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te manera:<br />

' h i (º) = ¡<br />

KX<br />

X<br />

k=1 l(i)2­l(i) h<br />

³<br />

´i<br />

¸k(º)p l(i)k(º) + ¹k(º) hl(i)k(º) ¡ pl(i)k(º) (6.296)<br />

don<strong>de</strong> x l(i)(º), u l(i)(º), h l(i)(º) y s l(i)(º) conti<strong>en</strong><strong>en</strong> las variables optimas <strong>de</strong> la resolucion <strong>de</strong> los<br />

subproblemas hidraulicos <strong>en</strong> la iteracion º, x ¤ l(i) , u¤ l(i) , h¤ l(i) y s¤ l(i) .<br />

El valor <strong>de</strong> la funcion dual, <strong>en</strong> cada iteracion º, se calcula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Á(¸(º); ¹(º); ®(º)) =<br />

KX<br />

[¸k(º)Dk + ¹k(º)Rk ¡ ®k(º)Dk] + X<br />

' t j(º)<br />

k=1<br />

+ X<br />

li2­ l(i)<br />

j2­j<br />

' h i (º) (6.297)


6.8 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores. Aplicacion a varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong><br />

<strong>plazo</strong> 271<br />

don<strong>de</strong> 't j (º) y 'hi (º) se evaluan utilizando las ecuaciones (6.295) y (6.296) respetivam<strong>en</strong>te.<br />

El vector subgradi<strong>en</strong>te s(º) que se empleara por cualquiera <strong>de</strong> los procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> actualizacion<br />

<strong>de</strong> multiplicadores que se pres<strong>en</strong>tan <strong>en</strong> este cap³tulo, se <strong>de</strong>¯ne:<br />

si<strong>en</strong>do<br />

s(º) =<br />

0<br />

B<br />

@<br />

B<br />

sD(º) = B<br />

@<br />

sD(º)<br />

sR(º)<br />

sM(º)<br />

0<br />

0<br />

B<br />

sR(º) = B<br />

@<br />

0<br />

B<br />

sM(º) = B<br />

@<br />

1<br />

C<br />

A (6.298)<br />

D1 ¡ X<br />

j2­j<br />

D2 ¡ X<br />

j2­j<br />

DK ¡ X<br />

j2­j<br />

R1 ¡ X<br />

j2­j<br />

R2 ¡ X<br />

j2­j<br />

RK ¡ X<br />

X<br />

X<br />

j2­j<br />

tj1(º) ¡ X<br />

tj2(º) ¡ X<br />

.<br />

tjK(º) ¡ X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) p l(i)1(º)<br />

p l(i)2(º)<br />

p l(i)K(º)<br />

³ ´<br />

pj ¡ tj1(º) vj1(º) ¡ X<br />

³ ´<br />

pj ¡ tj2(º) vj2(º) ¡ X<br />

³<br />

´ .<br />

pj ¡ tjK(º) vjK(º) ¡ X<br />

j2­j<br />

p vj2(º) ¡ D2<br />

j<br />

j2­j<br />

X<br />

j2­j<br />

p j vj1(º) ¡ D1<br />

.<br />

p j vjK(º) ¡ DK<br />

1<br />

C<br />

A<br />

1<br />

C<br />

A<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³<br />

´<br />

hl(i)1 ¡ pl(i)1(º) ³<br />

´<br />

hl(i)2 ¡ pl(i)2(º) ³<br />

´<br />

hl(i)K ¡ pl(i)K(º) 1<br />

C<br />

A<br />

(6.299)<br />

(6.300)<br />

(6.301)<br />

Una vez <strong>de</strong>¯nidos <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores y la forma <strong>de</strong> calcular <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual<br />

y un subgradi<strong>en</strong>te <strong>en</strong> cada iteracion, se proce<strong>de</strong> al analisis <strong>de</strong> los metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong><br />

multiplicadores con memoria basados <strong>en</strong> <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes.<br />

Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos<br />

El problema dual r<strong>el</strong>ajado (paso 3b d<strong>el</strong> Algoritmo HPS-M) <strong>en</strong> cada iteracion º, se plantea <strong>de</strong> la<br />

sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Maximizarz;¸1;¸2;¢¢¢;¸K;¹1;¹2;¢¢¢;¹K;®1;®2;¢¢¢;®k<br />

z


272 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

sujeto a<br />

z · Á(¸(i); ¹(i); ®(i)) +<br />

+<br />

+<br />

2<br />

KX<br />

4Rk ¡ X<br />

k=1<br />

0<br />

KX<br />

@ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

¸ k · ¸k · ¸k<br />

¹ k · ¹k · ¹ k<br />

j2­j<br />

0<br />

KX<br />

@Dk ¡ X<br />

tjk(i) ¡ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

³ ´<br />

pj ¡ tjk vjk ¡ X<br />

p jvjk ¡ Dk<br />

8k<br />

8k<br />

1<br />

A (®k ¡ ®k(i))<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) 1<br />

pl(i)k(i) A (¸k ¡ ¸k(i))<br />

³<br />

´<br />

hl(i)k ¡ pl(i)k 3<br />

5 (¹k ¡ ¹k(i))<br />

i = 1; ¢ ¢ ¢ ; n; n · n<br />

® k · ®k · ®k 8k (6.302)<br />

don<strong>de</strong> n es <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong> conjunto dinamico para <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> problema dual,<br />

n es <strong>el</strong> numero maximo <strong>de</strong> hiperplanos y Á(¸(i); ¹(i); ®(i)) se evalua utilizando las ecuaciones<br />

(6.297), (6.295) y (6.296).<br />

Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion y l³mite maximo al numero <strong>de</strong><br />

hiperplanos<br />

El c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> estabilidad <strong>en</strong> cada iteracion £(º) esta formado por tres subvectores: <strong>el</strong> subvector<br />

¤(º) asociado al vector <strong>de</strong> multiplicadores ¸ (ecuacion (6.274)), <strong>el</strong> subvector ¥(º) asociado<br />

al vector <strong>de</strong> multiplicadores ¹ (ecuacion (6.275)) y <strong>el</strong> subvector ¨(º) asociado al vector <strong>de</strong><br />

multiplicadores ® (ecuacion (6.276)). Se <strong>de</strong>¯ne <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

si<strong>en</strong>do<br />

£(º) =<br />

0<br />

B<br />

@<br />

¤(º)<br />

¥(º)<br />

¨(º)<br />

1<br />

C<br />

A (6.303)<br />

¤(º) = (¤1(º) ¤2(º) ¢ ¢ ¢ ¤K(º)) T<br />

¥(º) = (¥1(º) ¥2(º) ¢ ¢ ¢ ¥K(º)) T<br />

¨(º) = (¨1(º) ¨2(º) ¢ ¢ ¢ ¨K(º)) T<br />

(6.304)<br />

(6.305)<br />

(6.306)<br />

El problema dual r<strong>el</strong>ajado (paso 3c d<strong>el</strong> Algoritmo HPS-PM) <strong>en</strong> cada iteracion º, se plantea <strong>de</strong><br />

la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Maximizarz;¸1;¸2;¢¢¢;¸K;¹1;¹2;¢¢¢;¹K;®1;®2;¢¢¢;®k


6.8 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores. Aplicacion a varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong><br />

<strong>plazo</strong> 273<br />

sujeto a<br />

"<br />

KX<br />

z ¡ ®(º) (¸k ¡ ¤k(º)) 2 KX<br />

+ (¹k ¡ ¥k(º)) 2 KX<br />

+ (®k ¡ ¨k(º)) 2<br />

#<br />

k=1<br />

z · Á(¸(i); ¹(i); ®(i)) +<br />

+<br />

+<br />

2<br />

KX<br />

4Rk ¡ X<br />

k=1<br />

0<br />

KX<br />

@ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

¸ k · ¸k · ¸k<br />

¹ k · ¹k · ¹ k<br />

j2­j<br />

k=1<br />

0<br />

KX<br />

@Dk ¡ X<br />

tjk(i) ¡ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

³ ´<br />

pj ¡ tjk vjk ¡ X<br />

p jvjk ¡ Dk<br />

8k<br />

8k<br />

1<br />

A (®k ¡ ®k(i))<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) k=1<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) 1<br />

pl(i)k(i) A (¸k ¡ ¸k(i))<br />

³<br />

´<br />

hl(i)k ¡ pl(i)k 3<br />

5 (¹k ¡ ¹k(i))<br />

i = 1; ¢ ¢ ¢ ; n; n · n<br />

® k · ®k · ®k 8k (6.307)<br />

don<strong>de</strong> n es <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong> conjunto dinamico para <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> problema dual,<br />

n es <strong>el</strong> numero maximo <strong>de</strong> hiperplanos y Á(¸(i); ¹(i); ®(i)) se evalua utilizando las ecuaciones<br />

(6.297), (6.295) y (6.296).<br />

Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad<br />

y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos<br />

El problema dual r<strong>el</strong>ajado (paso 3b d<strong>el</strong> Algoritmo HPS-CD) <strong>en</strong> cada iteracion º, se plantea <strong>de</strong><br />

la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Maximizarz;¸1;¸2;¢¢¢;¸K;¹1;¹2;¢¢¢;¹K;®1;®2;¢¢¢;®k<br />

sujeto a<br />

z · Á(¸(i); ¹(i); ®(i)) +<br />

+<br />

+<br />

2<br />

KX<br />

4Rk ¡ X<br />

k=1<br />

0<br />

KX<br />

@ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

j2­j<br />

0<br />

KX<br />

@Dk ¡ X<br />

tjk(i) ¡ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

³ ´<br />

pj ¡ tjk vjk ¡ X<br />

p jvjk ¡ Dk<br />

1<br />

¸ k(º) · ¸k · ¸k(º) 8k<br />

¹ k (º) · ¹k · ¹ k(º) 8k<br />

A (®k ¡ ®k(i))<br />

z<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) 1<br />

pl(i)k(i) A (¸k ¡ ¸k(i))<br />

³<br />

´<br />

hl(i)k ¡ pl(i)k 3<br />

5 (¹k ¡ ¹k(i))<br />

i = 1; ¢ ¢ ¢ ; n; n · n<br />

® k · ®k · ®k 8k (6.308)


274 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

don<strong>de</strong> n es <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong> conjunto dinamico para <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> problema dual,<br />

n es <strong>el</strong> numero maximo <strong>de</strong> hiperplanos y Á(¸(i); ¹(i); ®(i)) se evalua utilizando las ecuaciones<br />

(6.297), (6.295) y (6.296).<br />

Una vez resu<strong>el</strong>to, <strong>en</strong> cada iteracion, <strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado se proce<strong>de</strong> a actualizar la region<br />

<strong>de</strong> factibilidad (paso 3c d<strong>el</strong> Algoritmo HPS-CD) o, <strong>de</strong> otro modo, a actualizar los l³mites superior<br />

e inferior <strong>de</strong> cada compon<strong>en</strong>te d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¸ y <strong>de</strong> cada compon<strong>en</strong>te d<strong>el</strong> vector<br />

<strong>de</strong> multiplicadores ¹. El procedimi<strong>en</strong>to empleado se <strong>de</strong>scribe <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 6.8.1 (pagina 244).<br />

Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion, control dinamico <strong>de</strong> la region<br />

<strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos<br />

El c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> estabilidad £(º) se <strong>de</strong>¯ne <strong>de</strong> la forma indicada <strong>en</strong> la ecuaciones (6.303)-(6.306).<br />

El problema dual r<strong>el</strong>ajado a resolver (paso 3c d<strong>el</strong> Algoritmo HPS-CDP) <strong>en</strong> cada iteracion º, se<br />

plantea <strong>de</strong> distinta forma segun si se han ejecutado las q ¡ 1 primeras iteraciones o si aun <strong>el</strong><br />

contador <strong>de</strong> iteraciones aun no ha alcanzado este valor.<br />

Si º · q ¡ 1 <strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado se plantea:<br />

Maximizarz;¸1;¸2;¢¢¢;¸K;¹1;¹2;¢¢¢;¹K;®1;®2;¢¢¢;®k<br />

sujeto a<br />

z · Á(¸(i); ¹(i); ®(i)) +<br />

+<br />

+<br />

2<br />

KX<br />

4Rk ¡ X<br />

k=1<br />

0<br />

KX<br />

@ X<br />

k=1<br />

y <strong>en</strong> otro caso:<br />

j2­j<br />

j2­j<br />

0<br />

KX<br />

@Dk ¡ X<br />

tjk(i) ¡ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

³ ´<br />

pj ¡ tjk vjk ¡ X<br />

p jvjk ¡ Dk<br />

1<br />

¸ k(º) · ¸k · ¸k(º) 8k<br />

¹ k (º) · ¹k · ¹ k(º) 8k<br />

A (®k ¡ ®k(i))<br />

z<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) 1<br />

pl(i)k(i) A (¸k ¡ ¸k(i))<br />

³<br />

´<br />

hl(i)k ¡ pl(i)k 3<br />

5 (¹k ¡ ¹k(i))<br />

i = 1; ¢ ¢ ¢ ; n; n · n<br />

® k(º) · ®k · ®k(º) 8k (6.309)<br />

Maximizarz;¸1;¸2;¢¢¢;¸K;¹1;¹2;¢¢¢;¹K;®1;®2;¢¢¢;®k<br />

KX<br />

z ¡ ®¸(º; k) (¸k ¡ ¤k(º)) 2 KX<br />

¡ ®¹(º; k) (¹k ¡ ¥k(º)) 2 KX<br />

¡ ®®(º; k) (®k ¡ ¨k(º)) 2<br />

k=1<br />

k=1<br />

k=1


6.8 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores. Aplicacion a varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong><br />

<strong>plazo</strong> 275<br />

sujeto a<br />

z · Á(¸(i); ¹(i); ®(i)) +<br />

+<br />

+<br />

2<br />

KX<br />

4Rk ¡ X<br />

k=1<br />

0<br />

KX<br />

@ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

j2­j<br />

0<br />

KX<br />

@Dk ¡ X<br />

tjk(i) ¡ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

³ ´<br />

pj ¡ tjk vjk ¡ X<br />

p jvjk ¡ Dk<br />

1<br />

¸ k(º) · ¸k · ¸k(º) 8k<br />

¹ k (º) · ¹k · ¹ k(º) 8k<br />

A (®k ¡ ®k(i))<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) 1<br />

pl(i)k(i) A (¸k ¡ ¸k(i))<br />

³<br />

´<br />

hl(i)k ¡ pl(i)k 3<br />

5 (¹k ¡ ¹k(i))<br />

i = 1; ¢ ¢ ¢ ; n; n · n<br />

® k(º) · ®k · ®k(º) 8k (6.310)<br />

don<strong>de</strong> ®¸(º; k) es la constante <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion asociada a la compon<strong>en</strong>te k d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multi-<br />

plicadores ¸ <strong>en</strong> la iteracion º, ®¹(º; k) es la constante <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion asociada a la compon<strong>en</strong>te<br />

k d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¹ <strong>en</strong> la iteracion º, ®®(º; k) es la constante <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion<br />

asociada a la compon<strong>en</strong>te k d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ® <strong>en</strong> la iteracion º, n es <strong>el</strong> numero <strong>de</strong><br />

<strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong> conjunto dinamico para <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> problema dual, n es <strong>el</strong> numero maximo<br />

<strong>de</strong> hiperplanos y Á(¸(i); ¹(i); ®(i)) se evalua utilizando las ecuaciones (6.297), (6.295) y (6.296).<br />

El procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad <strong>de</strong> los multiplicadores se <strong>de</strong>scribe<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 6.8.1 (pagina 244).<br />

El procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> las constantes <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion se <strong>de</strong>scribe <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado<br />

6.8.1 (pagina 247).<br />

6.8.6 Mod<strong>el</strong>o 6<br />

El mod<strong>el</strong>o 6 se pres<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 4.3.6. Las restricciones <strong>de</strong> carga consi<strong>de</strong>radas son las<br />

restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda (ecuaciones (4.131)), las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante mod<strong>el</strong>adas a<br />

traves <strong>de</strong> las ecuaciones (4.132)) y las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda m³nima (4.133). Estas restric-<br />

ciones se vu<strong>el</strong>v<strong>en</strong> a formular a continuacion:<br />

X<br />

tjk + X<br />

j2­j<br />

X<br />

j2­j<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) p l(i)k = Dk 8k (6.311)<br />

h³ ´<br />

pj ¡ tjk vjkwjk + r s i<br />

jvjk(1 ¡ wjk) + X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³<br />

´<br />

hl(i) ¡ pl(i)k ¸ Rk 8k (6.312)


276 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

X<br />

p vjk · Dk 8k (6.313)<br />

j<br />

j2­j<br />

El vector <strong>de</strong> multiplicadores µ es <strong>de</strong> dim<strong>en</strong>sion igual al tres veces <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> subperiodos d<strong>el</strong><br />

horizonte temporal analizado (K). Esta formado por <strong>el</strong> subvector ¸, asociado a las restricciones<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>manda (ecuaciones (6.311)), <strong>el</strong> subvector ¹, asociado a las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante<br />

(ecuaciones (6.312)) y <strong>el</strong> subvector ®, asociado a las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda m³nima (ecuaciones<br />

(6.313)). Esto es:<br />

si<strong>en</strong>do<br />

µ =<br />

0<br />

B<br />

@<br />

¸<br />

¹<br />

®<br />

1<br />

C<br />

A (6.314)<br />

¸ = (¸1 ¸2 ¢ ¢ ¢ ¸K) T<br />

¹ = (¹1 ¹2 ¢ ¢ ¢ ¹K) T<br />

® = (®1 ®2 ¢ ¢ ¢ ®K) T<br />

El subproblema asociado a cada c<strong>en</strong>tral termica j se plantea <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Minimizar (tj;vj;yj;zj)<br />

KX h<br />

vjkaj(tjk) + zjkcj + yjkb(x d i KX<br />

jk) ¡ f¸k(º)tjk<br />

k=1<br />

sujeto a<br />

k=1<br />

h³ ´<br />

+¹k(º) pj ¡ tjk vjkwjk + r s i<br />

j vjk(1 ¡ wjk)<br />

(6.315)<br />

(6.316)<br />

(6.317)<br />

¡ ®kp j vjkg (6.318)<br />

p j vjk · tjk · p j vjk 8j 8k (6.319)<br />

tjk ¡ tjk¡1 · r s j 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (6.320)<br />

tjk¡1 ¡ tjk · r b j 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (6.321)<br />

yj1 ¡ zj1 = vj1 ¡ vj0 8j (6.322)<br />

yjk ¡ zjk = vjk ¡ vjk¡1 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (6.323)<br />

³<br />

~sj0 ¡ T f<br />

´<br />

j (vj0 ¡ vj1) ¸ 0 8j (6.324)<br />

³<br />

~sjk¡1 ¡ T f<br />

´<br />

j (vjk¡1 ¡ vjk) ¸ 0 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (6.325)<br />

³<br />

³<br />

~sj0 + T p<br />

j<br />

~sjk¡1 + T p<br />

j<br />

´<br />

(vj1 ¡ vj0) ¸ 0 8j (6.326)<br />

´<br />

(vjk ¡ vjk¡1) ¸ 0 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (6.327)


6.8 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores. Aplicacion a varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong><br />

<strong>plazo</strong> 277<br />

El subproblema asociado a la cu<strong>en</strong>ca hidraulica i se formula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te manera:<br />

Maximizar (xl(i);u l(i);h l(i);s l(i))<br />

sujeto a<br />

X<br />

KX<br />

l(i)2­l(i) k=1<br />

h<br />

³<br />

´i<br />

¸k(º)pl(i)k + ¹k(º) hl(i) ¡ pl(i)k (6.328)<br />

p l(i)k = ½ l(i)(u l(i)k; x l(i)k) 8li 2 i 8i 8k (6.329)<br />

xlik+1 = xlik ¡ ulik ¡ slik + wlik+<br />

X h<br />

i<br />

um(l(i));k¡¿m(l(i)) + sm(l(i));k¡¿m(l(i)) 8li 2 i 8i 8k (6.330)<br />

m(l(i))2­m(l(i)) ul(i) · ul(i)k · ul(i)vk 8li 2 i 8i 8k (6.331)<br />

x l(i) · x l(i)k · x l(i)v 8li 2 i 8i 8k (6.332)<br />

0 · s l(i)k · x l(i) 8li 2 i 8i 8k (6.333)<br />

x l(i)1 = x 0 l(i) 8li 2 i8i (6.334)<br />

x l(i)T · x l(i)T +1 · x l(i)T 8li 2 i8i (6.335)<br />

don<strong>de</strong> ¸k(º) repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> multiplicador asociado a la restriccion <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

subperiodo k y <strong>en</strong> la iteracion º, ¹k(º) repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> multiplicador asociado a la<br />

restriccion <strong>de</strong> reserva rodante <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k y <strong>en</strong> la iteracion º y ®k repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> vector <strong>de</strong><br />

multiplicadores asociado a la restriccion <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda m³nima <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k y <strong>en</strong> la iteracion<br />

º .<br />

El valor optimo <strong>de</strong> la funcion objetivo d<strong>el</strong> subproblema asociado a la c<strong>en</strong>tral termica j <strong>en</strong> cada<br />

iteracion se calcula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

' t j(º) =<br />

+¹k(º)<br />

KX<br />

k=1<br />

h<br />

vjk(º)aj(tjk(º)) + zjk(º)cj + yjk(º)b(x d i<br />

jk(º)) ¡<br />

h³<br />

p j ¡ tjk(º)<br />

´<br />

KX<br />

f¸k(º)tjk(º)<br />

vjk(º)wjk(º) + r s i<br />

j vjk(º)(1 ¡ wjk(º)) ¡ ®k(º)p vjk(º)g (6.336)<br />

j<br />

don<strong>de</strong> tjk(º), vjk(º), yjk(º), zjk(º) y xd jk (º) conti<strong>en</strong><strong>en</strong> las variables optimas <strong>de</strong> la resolucion<br />

<strong>de</strong> los subproblemas termicos <strong>en</strong> la iteracion º, t ¤ jk , v¤ jk , y¤ jk , z¤ jk<br />

p j ¡ tjk(º) · r s j<br />

y 0 <strong>en</strong> caso contrario.<br />

k=1<br />

y xd¤<br />

jk (º) y, wjk(º) vale 1 si<br />

(es <strong>de</strong>cir, si <strong>el</strong> hueco <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia hacia arriba es m<strong>en</strong>or que la rampa <strong>de</strong> subida)<br />

El valor <strong>de</strong> la funcion objetivo, cambiada <strong>de</strong> signo, <strong>en</strong> <strong>el</strong> maximizador d<strong>el</strong> subproblema asociado<br />

a la cu<strong>en</strong>ca hidraulica i <strong>en</strong> cada iteracion º se calcula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te manera:<br />

' h i (º) = ¡<br />

KX<br />

X<br />

k=1 l(i)2­l(i) h<br />

³<br />

´i<br />

¸k(º)tjk(º) + ¹k(º) hl(i)k ¡ pl(i)k(º) (6.337)


278 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

don<strong>de</strong> x l(i)(º), u l(i)(º), h l(i)(º) y s l(i)(º) conti<strong>en</strong><strong>en</strong> las variables optimas <strong>de</strong> la resolucion <strong>de</strong> los<br />

subproblemas hidraulicos <strong>en</strong> la iteracion º, x ¤ l(i) , u¤ l(i) , h¤ l(i) y s¤ l(i) .<br />

El valor <strong>de</strong> la funcion dual, <strong>en</strong> cada iteracion º, se calcula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Á(¸(º); ¹(º)) =<br />

KX<br />

[¸k(º)Dk + ¹k(º)Rk ¡ ®kDk] + X<br />

' t j(º) + X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

li2­ l(i)<br />

' h i (º) (6.338)<br />

don<strong>de</strong> 't j (º) y 'hi (º) se evaluan utilizando las ecuaciones (6.336) y (6.337) respetivam<strong>en</strong>te.<br />

El vector subgradi<strong>en</strong>te s(º) que se empleara por cualquiera <strong>de</strong> los procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> actualizacion<br />

<strong>de</strong> multiplicadores que se pres<strong>en</strong>tan <strong>en</strong> este cap³tulo, se <strong>de</strong>¯ne:<br />

si<strong>en</strong>do<br />

s(º) =<br />

0<br />

B<br />

@<br />

B<br />

sD(º) = B<br />

@<br />

sD(º)<br />

sR(º)<br />

sM(º)<br />

0<br />

0<br />

B<br />

sR(º) = B<br />

B@<br />

1<br />

C<br />

A (6.339)<br />

D1 ¡ X<br />

j2­j<br />

D2 ¡ X<br />

j2­j<br />

DK ¡ X<br />

j2­j<br />

R1 ¡ X<br />

j2­j<br />

R2 ¡ X<br />

j2­j<br />

RK ¡ X<br />

j2­j<br />

tj1(º) ¡ X<br />

tj2(º) ¡ X<br />

.<br />

tjK(º) ¡ X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) p l(i)1(º)<br />

p l(i)2(º)<br />

p l(i)k(º)<br />

h³ ´<br />

pj ¡ tj1(º) vj1(º)wj1(º) + rs jvj1(º)(1 i<br />

¡ wj1(º))<br />

¡ X X ³<br />

´<br />

hl(i)1 ¡ pl(i)1(º) i2­i l(i)2h³<br />

´<br />

l(i)<br />

pj ¡ tj2(º) vj2(º)wj2(º) + r s i<br />

jvj2(º)(1 ¡ wj2(º))<br />

¡ X X ³<br />

´<br />

hl(i)1 ¡ pl(i)2(º) i2­i l(i)2­l(i) h³<br />

´<br />

.<br />

pj ¡ tjK(º) vjK(º)wjK(º) + r s i<br />

j vjK(º)(1 ¡ wjK(º))<br />

¡ X<br />

1<br />

C<br />

X ³<br />

´ C<br />

CA<br />

hl(i)1 ¡ pl(i)K(º) i2­i l(i)2­l(i) 1<br />

C<br />

A<br />

(6.340)<br />

(6.341)


6.8 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores. Aplicacion a varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong><br />

<strong>plazo</strong> 279<br />

0<br />

B<br />

sM(º) = B<br />

@<br />

X<br />

X<br />

p j vj1(º) ¡ D1<br />

j2­j<br />

p vj2(º) ¡ D2<br />

j<br />

j2­j<br />

X<br />

j2­j<br />

.<br />

p j vjK(º) ¡ DK<br />

1<br />

C<br />

A<br />

(6.342)<br />

Una vez <strong>de</strong>¯nidos <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores y la forma <strong>de</strong> calcular <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual<br />

y un subgradi<strong>en</strong>te <strong>en</strong> cada iteracion, se proce<strong>de</strong> al analisis <strong>de</strong> los metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong><br />

multiplicadores con memoria basados <strong>en</strong> <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes.<br />

Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos<br />

El problema dual r<strong>el</strong>ajado (paso 3b d<strong>el</strong> Algoritmo HPS-M) <strong>en</strong> cada iteracion º, se plantea <strong>de</strong> la<br />

sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Maximizarz;¸1;¸2;¢¢¢;¸K;¹1;¹2;¢¢¢;¹K;®1;®2;¢¢¢;®k<br />

sujeto a<br />

z · Á(¸(i); ¹(i)) +<br />

+<br />

2<br />

KX<br />

4Rk ¡ X<br />

k=1<br />

¡ X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ¸ k · ¸k · ¸k<br />

¹ k · ¹k · ¹ k<br />

j2­j<br />

0<br />

KX<br />

@Dk ¡ X<br />

tjk(i) ¡ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

z<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) 1<br />

pl(i)k(i) A (¸k ¡ ¸k(i))<br />

h³ ´<br />

pj ¡ tjk(i) vjk(i)wjk(i) + r s i<br />

jvjk(i)(1 ¡ wjk(i))<br />

³<br />

´<br />

hl(i)1 ¡ pl(i)k(i) 3<br />

5 (¹k ¡ ¹k(i)) +<br />

8k<br />

8k<br />

0<br />

KX<br />

@ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

p jvjk ¡ Dk<br />

1<br />

i = 1; ¢ ¢ ¢ ; n; n · n<br />

A (®k ¡ ®k(i))<br />

® k · ®k · ®k 8k (6.343)<br />

don<strong>de</strong> n es <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong> conjunto dinamico para <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> problema dual,<br />

n es <strong>el</strong> numero maximo <strong>de</strong> hiperplanos y Á(¸(i); ¹(i)) se evalua utilizando las ecuaciones (6.338),<br />

(6.336) y (6.337).<br />

Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion y l³mite maximo al numero <strong>de</strong><br />

hiperplanos<br />

El c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> estabilidad <strong>en</strong> cada iteracion £(º) esta formado por tres subvectores: <strong>el</strong> subvector<br />

¤(º) asociado al vector <strong>de</strong> multiplicadores ¸ (ecuacion (6.315)), <strong>el</strong> subvector ¥(º) asociado


280 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

al vector <strong>de</strong> multiplicadores ¹ (ecuacion (6.316)) y <strong>el</strong> subvector ¨(º) asociado al vector <strong>de</strong><br />

multiplicadores ® (ecuacion (6.317)). Se <strong>de</strong>¯ne <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

si<strong>en</strong>do<br />

£(º) =<br />

0<br />

B<br />

@<br />

¤(º)<br />

¥(º)<br />

¨(º)<br />

1<br />

C<br />

A (6.344)<br />

¤(º) = (¤1(º) ¤2(º) ¢ ¢ ¢ ¤K(º)) T<br />

¥(º) = (¥1(º) ¥2(º) ¢ ¢ ¢ ¥K(º)) T<br />

¨(º) = (¨1(º) ¨2(º) ¢ ¢ ¢ ¨K(º)) T<br />

(6.345)<br />

(6.346)<br />

(6.347)<br />

El problema dual r<strong>el</strong>ajado (paso 3c d<strong>el</strong> Algoritmo HPS-PM) <strong>en</strong> cada iteracion º, se plantea <strong>de</strong><br />

la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Maximizarz;¸1;¸2;¢¢¢;¸K;¹1;¹2;¢¢¢;¹K;®1;®2;¢¢¢;®k<br />

"<br />

KX<br />

z ¡ ®(º) (¸k ¡ ¤k(º)) 2 KX<br />

+ (¹k ¡ ¥k(º)) 2 KX<br />

+ (®k ¡ ¨k(º)) 2<br />

#<br />

sujeto a<br />

k=1<br />

z · Á(¸(i); ¹(i)) +<br />

+<br />

2<br />

KX<br />

4Rk ¡ X<br />

k=1<br />

¡ X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ¸ k · ¸k · ¸k<br />

¹ k · ¹k · ¹ k<br />

j2­j<br />

k=1<br />

0<br />

KX<br />

@Dk ¡ X<br />

tjk(i) ¡ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

X<br />

k=1<br />

i2­i l(i)2­l(i) 1<br />

pl(i)k(i) A (¸k ¡ ¸k(i))<br />

h³ ´<br />

pj ¡ tjk(i) vjk(i)wjk(i) + r s i<br />

jvjk(i)(1 ¡ wjk(i))<br />

³<br />

´<br />

hl(i)1 ¡ pl(i)k(i) 3<br />

5 (¹k ¡ ¹k(i)) +<br />

8k<br />

8k<br />

0<br />

KX<br />

@ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

p jvjk ¡ Dk<br />

1<br />

i = 1; ¢ ¢ ¢ ; n; n · n<br />

A (®k ¡ ®k(i))<br />

® k · ®k · ®k 8k (6.348)<br />

don<strong>de</strong> n es <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong> conjunto dinamico para <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> problema dual,<br />

n es <strong>el</strong> numero maximo <strong>de</strong> hiperplanos y Á(¸(i); ¹(i)) se evalua utilizando las ecuaciones (6.338),<br />

(6.336) y (6.337).


6.8 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores. Aplicacion a varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong><br />

<strong>plazo</strong> 281<br />

Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad<br />

y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos<br />

El problema dual r<strong>el</strong>ajado (paso 3b d<strong>el</strong> Algoritmo HPS-CD) <strong>en</strong> cada iteracion º, se plantea <strong>de</strong><br />

la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Maximizarz;¸1;¸2;¢¢¢;¸K;¹1;¹2;¢¢¢;¹K;®1;®2;¢¢¢;®k<br />

sujeto a<br />

z · Á(¸(i); ¹(i)) +<br />

+<br />

2<br />

KX<br />

4Rk ¡ X<br />

k=1<br />

¡ X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) j2­j<br />

0<br />

KX<br />

@Dk ¡ X<br />

tjk(i) ¡ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

z<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) 1<br />

pl(i)k(i) A (¸k ¡ ¸k(i))<br />

h³ ´<br />

pj ¡ tjk(i) vjk(i)wjk(i) + r s i<br />

jvjk(i)(1 ¡ wjk(i))<br />

³<br />

´<br />

hl(i)1 ¡ pl(i)k(i) 3<br />

5 (¹k ¡ ¹k(i)) +<br />

¸ k(º) · ¸k · ¸k(º) 8k<br />

¹ k (º) · ¹k · ¹ k(º) 8k<br />

0<br />

KX<br />

@ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

p jvjk ¡ Dk<br />

1<br />

i = 1; ¢ ¢ ¢ ; n; n · n<br />

A (®k ¡ ®k(i))<br />

® k(º) · ®k · ®k(º) 8k (6.349)<br />

don<strong>de</strong> n es <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong> conjunto dinamico para <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> problema dual,<br />

n es <strong>el</strong> numero maximo <strong>de</strong> hiperplanos y Á(¸(i); ¹(i)) se evalua utilizando las ecuaciones (6.338),<br />

(6.336) y (6.337).<br />

Una vez resu<strong>el</strong>to, <strong>en</strong> cada iteracion, <strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado se proce<strong>de</strong> a actualizar la region <strong>de</strong><br />

factibilidad (paso 3c d<strong>el</strong> Algoritmo HPS-CD) o, <strong>de</strong> otro modo, a actualizar los l³mites superior e<br />

inferior <strong>de</strong> cada compon<strong>en</strong>te d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¸ y <strong>de</strong> cada compon<strong>en</strong>te d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong><br />

multiplicadores ¹. El procedimi<strong>en</strong>to empleado para <strong>el</strong>lo se <strong>de</strong>scribe <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 6.8.1 (pagina<br />

244).<br />

Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion, control dinamico <strong>de</strong> la region<br />

<strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos<br />

El c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> estabilidad £(º) se <strong>de</strong>¯ne <strong>de</strong> la forma indicada <strong>en</strong> la ecuaciones (6.344)-(6.347).<br />

El problema dual r<strong>el</strong>ajado a resolver (paso 3c d<strong>el</strong> Algoritmo HPS-CDP) <strong>en</strong> cada iteracion º, se<br />

plantea <strong>de</strong> distinta forma segun si se han ejecutado las q ¡ 1 primeras iteraciones o si aun <strong>el</strong><br />

contador <strong>de</strong> iteraciones aun no ha alcanzado este valor.


282 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

Si º · q ¡ 1 <strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado se plantea:<br />

Maximizarz;¸1;¸2;¢¢¢;¸K;¹1;¹2;¢¢¢;¹K;®1;®2;¢¢¢;®k<br />

sujeto a<br />

z · Á(¸(i); ¹(i)) +<br />

+<br />

2<br />

KX<br />

4Rk ¡ X<br />

k=1<br />

¡ X<br />

y <strong>en</strong> otro caso:<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) j2­j<br />

0<br />

KX<br />

@Dk ¡ X<br />

tjk(i) ¡ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

z<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) 1<br />

pl(i)k(i) A (¸k ¡ ¸k(i))<br />

h³ ´<br />

pj ¡ tjk(i) vjk(i)wjk(i) + r s i<br />

jvjk(i)(1 ¡ wjk(i))<br />

³<br />

´<br />

hl(i)1 ¡ pl(i)k(i) 3<br />

5 (¹k ¡ ¹k(i)) +<br />

¹ k (º) · ¹k · ¹ k(º) 8k<br />

¸ k(º) · ¸k · ¸k(º) 8k<br />

¹ k (º) · ¹k · ¹ k(º) 8k<br />

0<br />

KX<br />

@ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

p jvjk ¡ Dk<br />

1<br />

i = 1; ¢ ¢ ¢ ; n; n · n<br />

A (®k ¡ ®k(i))<br />

® k(º) · ®k · ®k(º) 8k (6.350)<br />

Maximizarz;¸1;¸2;¢¢¢;¸K;¹1;¹2;¢¢¢;¹K;®1;®2;¢¢¢;®k<br />

KX<br />

z ¡ ®¸(º; k) (¸k ¡ ¤k(º)) 2 KX<br />

¡ ®¹(º; k) (¹k ¡ ¥k(º)) 2 KX<br />

¡ ®®(º; k) (®k ¡ ¨k(º)) 2<br />

sujeto a<br />

k=1<br />

z · Á(¸(i); ¹(i)) +<br />

+<br />

2<br />

KX<br />

4Rk ¡ X<br />

k=1<br />

¡ X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) j2­j<br />

k=1<br />

0<br />

KX<br />

@Dk ¡ X<br />

tjk(i) ¡ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) k=1<br />

1<br />

pl(i)k(i) A (¸k ¡ ¸k(i))<br />

h³ ´<br />

pj ¡ tjk(i) vjk(i)wjk(i) + r s i<br />

jvjk(i)(1 ¡ wjk(i))<br />

³<br />

´<br />

hl(i)1 ¡ pl(i)k(i) 3<br />

5 (¹k ¡ ¹k(i)) +<br />

¸ k(º) · ¸k · ¸k(º) 8k<br />

¹ k (º) · ¹k · ¹ k(º) 8k<br />

0<br />

KX<br />

@ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

p jvjk ¡ Dk<br />

1<br />

i = 1; ¢ ¢ ¢ ; n; n · n<br />

A (®k ¡ ®k(i))<br />

® k(º) · ®k · ®k(º) 8k (6.351)<br />

don<strong>de</strong> ®¸(º; k) es la constante <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion asociada a la compon<strong>en</strong>te k d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multi-<br />

plicadores ¸ <strong>en</strong> la iteracion º, ®¹(º; k) es la constante <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion asociada a la compon<strong>en</strong>te<br />

k d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¹ <strong>en</strong> la iteracion º, ®®(º; k) es la constante <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion


6.8 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores. Aplicacion a varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong><br />

<strong>plazo</strong> 283<br />

asociada a la compon<strong>en</strong>te k d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¹ <strong>en</strong> la iteracion º, n es <strong>el</strong> numero <strong>de</strong><br />

<strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong> conjunto dinamico para <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> problema dual, n es <strong>el</strong> numero maximo<br />

<strong>de</strong> hiperplanos y Á(¸(i); ¹(i); ®(i)) se evalua utilizando las ecuaciones (6.338), (6.336) y (6.337).<br />

El procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad <strong>de</strong> los multiplicadores se <strong>de</strong>scribe<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 6.8.1 (pagina 244).<br />

El procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> las constantes <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion se <strong>de</strong>scribe <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado<br />

6.8.1 (pagina 247).<br />

6.8.7 Mod<strong>el</strong>o 7<br />

El mod<strong>el</strong>o 7 se pres<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 4.3.7. Las restricciones <strong>de</strong> carga consi<strong>de</strong>radas son las<br />

restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda (ecuaciones (4.149)), las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante (ecuaciones<br />

(4.150)), las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda m³nima (ecuaciones (4.151)), las restricciones <strong>de</strong> regu-<br />

lacion hacia arriba (4.152) y las restricciones <strong>de</strong> regulacion hacia abajo (4.153). Se vu<strong>el</strong>v<strong>en</strong> a<br />

formular a continuacion:<br />

X<br />

tjk + X<br />

j2­j<br />

X<br />

j2­j<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³ ´<br />

pj ¡ tjk vjk + X<br />

p l(i)k = Dk 8k (6.352)<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³<br />

´<br />

hl(i) ¡ pl(i)k ¸ Rk 8k (6.353)<br />

X<br />

p vjk · Dk 8k (6.354)<br />

j<br />

j2­j<br />

X<br />

j2­j<br />

X<br />

j2­j<br />

³ ´<br />

pj ¡ tjk vjk + X<br />

³ ´<br />

tjk ¡ p vjk +<br />

j<br />

X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³<br />

´<br />

hl(i) ¡ pl(i)k ¸ Ak 8k (6.355)<br />

³<br />

´<br />

pl(i)k ¡ hl(i) ¸ Bk 8k (6.356)<br />

El vector <strong>de</strong> multiplicadores µ es <strong>de</strong> dim<strong>en</strong>sion igual al cinco veces <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> subperiodos d<strong>el</strong><br />

horizonte temporal analizado (K). Esta formado por <strong>el</strong> subvector ¸, asociado a las restricciones<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>manda (ecuaciones (6.352)), <strong>el</strong> subvector ¹, asociado a las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante<br />

(ecuaciones (6.353)), <strong>el</strong> subvector ®, asociado a las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda m³nima (ecuaciones<br />

(6.354)), <strong>el</strong> subvector ¯ a k<br />

(6.355)) y <strong>el</strong> subvector ¯ b k<br />

asociado a las restricciones <strong>de</strong> regulacion hacia arriba (ecuaciones<br />

asociado a las restricciones <strong>de</strong> regulacion hacia arriba (ecuaciones


284 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

(6.356)). Esto es:<br />

si<strong>en</strong>do<br />

0<br />

B<br />

µ = B<br />

@<br />

¸<br />

¹<br />

®<br />

¯ a<br />

¯ b<br />

1<br />

C<br />

A<br />

¸ = (¸1 ¸2 ¢ ¢ ¢ ¸K) T<br />

¹ = (¹1 ¹2 ¢ ¢ ¢ ¹K) T<br />

® = (®1 ®2 ¢ ¢ ¢ ®K) T<br />

¯ a = (¯ a 1 ¯ a 2 ¢ ¢ ¢ ¯ a K) T<br />

¯ b ³<br />

= ¯ b 1 ¯ b 2 ¢ ¢ ¢ ¯ b ´ T<br />

K<br />

El subproblema asociado a cada c<strong>en</strong>tral termica j se plantea <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Minimizar (tj;vj;yj;zj)<br />

KX h<br />

vjkaj(tjk) + zjkcj + yjkb(x d i KX<br />

jk) ¡<br />

k=1<br />

sujeto a<br />

¡®k(º)p k vjk + ¯ a k<br />

k=1<br />

³ ´<br />

pj ¡ tjk vjk + ¯ b k<br />

h<br />

³ ´<br />

¸k(º)tjk + ¹k(º) pj ¡ tjk vjk<br />

³ ´ i<br />

tjk ¡ p<br />

j<br />

vjk<br />

(6.357)<br />

(6.358)<br />

(6.359)<br />

(6.360)<br />

(6.361)<br />

(6.362)<br />

(6.363)<br />

p j vjk · tjk · p j vjk 8j 8k (6.364)<br />

tjk ¡ tjk¡1 · r s j 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (6.365)<br />

tjk¡1 ¡ tjk · r b j 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (6.366)<br />

yj1 ¡ zj1 = vj1 ¡ vj0 8j (6.367)<br />

yjk ¡ zjk = vjk ¡ vjk¡1 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (6.368)<br />

³<br />

~sj0 ¡ T f<br />

´<br />

j (vj0 ¡ vj1) ¸ 0 8j (6.369)<br />

³<br />

~sjk¡1 ¡ T f<br />

´<br />

j (vjk¡1 ¡ vjk) ¸ 0 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (6.370)<br />

³<br />

³<br />

~sj0 + T p<br />

j<br />

~sjk¡1 + T p<br />

j<br />

´<br />

(vj1 ¡ vj0) ¸ 0 8j (6.371)<br />

´<br />

(vjk ¡ vjk¡1) ¸ 0 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (6.372)<br />

El subproblema asociado a la cu<strong>en</strong>ca hidraulica i se formula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te manera:<br />

Maximizar (xl(i);u l(i);h l(i);s l(i))<br />

X<br />

KX<br />

l(i)2­l(i) k=1<br />

h<br />

³<br />

´<br />

¸k(º)pl(i)k + ¹k(º) hl(i)k ¡ pl(i)k


6.8 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores. Aplicacion a varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong><br />

<strong>plazo</strong> 285<br />

sujeto a<br />

+¯ a k<br />

³<br />

´<br />

hl(i)k ¡ pl(i)k + ¯ b ³<br />

´i<br />

k pl(i)k ¡ hl(i)k (6.373)<br />

p l(i)k = ½ l(i)(u l(i)k; x l(i)k) 8li 2 i 8i 8k (6.374)<br />

xlik+1 = xlik ¡ ulik ¡ slik + wlik+<br />

X h<br />

i<br />

um(l(i));k¡¿m(l(i)) + sm(l(i));k¡¿m(l(i)) 8li 2 i 8i 8k (6.375)<br />

m(l(i))2­m(l(i)) ul(i) · ul(i)k · ul(i)vk 8li 2 i 8i 8k (6.376)<br />

x l(i) · x l(i)k · x l(i)v 8li 2 i 8i 8k (6.377)<br />

0 · s l(i)k · x l(i) 8li 2 i 8i 8k (6.378)<br />

x l(i)1 = x 0 l(i) 8li 2 i8i (6.379)<br />

x l(i)T · x l(i)T +1 · x l(i)T 8li 2 i8i (6.380)<br />

don<strong>de</strong> ¸k(º) repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> multiplicador asociado a la restriccion <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

subperiodo k y <strong>en</strong> la iteracion º, ¹k(º) repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> multiplicador asociado a la<br />

restriccion <strong>de</strong> reserva rodante <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k y <strong>en</strong> la iteracion º, ®k(º) repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> valor<br />

d<strong>el</strong> multiplicador asociado a la restriccion <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda m³nima <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k y <strong>en</strong> la iteracion<br />

º, ¯a k (º) repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> multiplicador asociado a la restriccion <strong>de</strong> regulacion hacia arriba<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k y <strong>en</strong> la iteracion º y ¯b k (º) repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> multiplicador asociado a la<br />

restriccion <strong>de</strong> regulacion hacia abajo <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k y <strong>en</strong> la iteracion º.<br />

El valor optimo <strong>de</strong> la funcion objetivo d<strong>el</strong> subproblema asociado a la c<strong>en</strong>tral termica j <strong>en</strong> cada<br />

iteracion se calcula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

' t j(º) =<br />

KX<br />

k=1<br />

¡<br />

h<br />

vjk(º)aj(tjk(º)) + zjk(º)cj + yjk(º)b(x d i<br />

jk(º))<br />

KX<br />

k=1<br />

+¯ a k<br />

h<br />

³<br />

´<br />

¸k(º)tjk(º) + ¹k(º) pj ¡ tjk(º) vjk(º) ¡ ®k(º)p vjk(º)<br />

j<br />

³<br />

´<br />

pj ¡ tjk(º)<br />

vjk(º) + ¯ b k<br />

³<br />

´ i<br />

tjk(º) ¡ pj vjk(º)<br />

(6.381)<br />

don<strong>de</strong> tjk(º), vjk(º), yjk(º), zjk(º) conti<strong>en</strong><strong>en</strong> las variables optimas <strong>de</strong> la resolucion <strong>de</strong> los sub-<br />

problemas termicos <strong>en</strong> la iteracion º, t ¤ jk , v¤ jk , y¤ jk y z¤ jk .<br />

El valor <strong>de</strong> la funcion objetivo, cambiada <strong>de</strong> signo, <strong>en</strong> <strong>el</strong> maximizador d<strong>el</strong> subproblema asociado<br />

a la cu<strong>en</strong>ca hidraulica i <strong>en</strong> cada iteracion º se calcula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te manera:<br />

' h i (º) = ¡<br />

KX<br />

X<br />

k=1 l(i)2­l(i) +¯ a k<br />

h<br />

³<br />

´<br />

¸k(º)p l(i)k(º) + ¹k(º) hl(i)k ¡ pl(i)k(º) ³<br />

´<br />

hl(i)k ¡ pl(i)k(º) + ¯ b k<br />

³<br />

´i<br />

pl(i)k(º) ¡ hl(i)k (6.382)


286 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

don<strong>de</strong> x l(i)(º), u l(i)(º), h l(i)(º) y s l(i)(º) conti<strong>en</strong><strong>en</strong> las variables optimas <strong>de</strong> la resolucion <strong>de</strong> los<br />

subproblemas hidraulicos <strong>en</strong> la iteracion º, x ¤ l(i) , u¤ l(i) , h¤ l(i) y s¤ l(i) .<br />

El valor <strong>de</strong> la funcion dual, <strong>en</strong> cada iteracion º, se calcula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Á(¸(º); ¹(º); ®(º); ¯ a (º); ¯ b (º)) =<br />

KX<br />

[¸k(º)Dk + ¹k(º)Rk ¡ ®k(º)Dk + ¯ a k(º)Ak<br />

k=1<br />

+¯ b k (º)Bk<br />

i<br />

+ X<br />

j2­j<br />

't j (º) +<br />

X<br />

li2­l(i) 'h i (º)<br />

don<strong>de</strong> 't j (º) y 'hi (º) se evaluan utilizando las ecuaciones (6.381) y (6.382) respetivam<strong>en</strong>te.<br />

(6.383)<br />

El vector subgradi<strong>en</strong>te s(º) que se empleara por cualquiera <strong>de</strong> los procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> actualizacion<br />

<strong>de</strong> multiplicadores que se pres<strong>en</strong>tan <strong>en</strong> este cap³tulo, esta formado por cinco subvectores. El<br />

primer subvector sD(º) esta asociado a las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda, <strong>el</strong> segundo subvector sR(º)<br />

esta asociado a las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante, <strong>el</strong> tercer subvector sM(º) esta asociado a las<br />

restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda m³nima, <strong>el</strong> cuarto subvector sA(º) esta asociado a las restricciones <strong>de</strong><br />

regulacion hacia arriba y <strong>el</strong> quinto subvector sB(º) esta asociado a las restricciones <strong>de</strong> regulacion<br />

hacia abajo. Se <strong>de</strong>¯ne:<br />

si<strong>en</strong>do<br />

0<br />

B<br />

s(º) = B<br />

@<br />

B<br />

sD(º) = B<br />

@<br />

sD(º)<br />

sR(º)<br />

sM(º)<br />

sA(º)<br />

sB(º)<br />

0<br />

1<br />

C<br />

A<br />

D1 ¡ X<br />

j2­j<br />

D2 ¡ X<br />

j2­j<br />

DK ¡ X<br />

j2­j<br />

tj1(º) ¡ X<br />

tj2(º) ¡ X<br />

.<br />

tjK(º) ¡ X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) 0<br />

D1 + R1 ¡<br />

B<br />

sR(º) = B<br />

B@<br />

X<br />

pjvj1(º) ¡<br />

j2­j<br />

X<br />

D2 + R2 ¡ X<br />

pjvj2(º) ¡<br />

j2­j<br />

X<br />

.<br />

DK + RK ¡ X<br />

pjvjK(º) ¡ X<br />

j2­j<br />

p l(i)1(º)<br />

p l(i)2(º)<br />

p l(i)K(º)<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) 1<br />

C<br />

A<br />

p l(i)1(º)<br />

p l(i)2(º)<br />

p l(i)K(º)<br />

1<br />

C<br />

A<br />

(6.384)<br />

(6.385)<br />

(6.386)


6.8 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores. Aplicacion a varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong><br />

<strong>plazo</strong> 287<br />

0<br />

B<br />

sM(º) = B<br />

@<br />

0<br />

B<br />

sA(º) = B<br />

@<br />

0<br />

B<br />

sB(º) = B<br />

@<br />

X<br />

X<br />

p j vj1(º) ¡ D1<br />

j2­j<br />

p vj2(º) ¡ D2<br />

j<br />

j2­j<br />

X<br />

j2­j<br />

.<br />

p j vjK(º) ¡ DK<br />

A1 ¡ X<br />

j2­j<br />

A2 ¡ X<br />

j2­j<br />

AK ¡ X<br />

j2­j<br />

B1 ¡ X<br />

j2­j<br />

B2 ¡ X<br />

j2­j<br />

BK ¡ X<br />

j2­j<br />

1<br />

C<br />

A<br />

³ ´<br />

pj ¡ tj1(º) vj1(º) ¡ X<br />

³ ´<br />

pj ¡ tj2(º) vj2(º) ¡ X<br />

³<br />

´ .<br />

pj ¡ tjK(º) vjK(º) ¡ X<br />

³ ´<br />

tj1(º) ¡ p vj1(º) ¡<br />

j<br />

X<br />

i2­i<br />

³ ´<br />

tj2(º) ¡ p vj2(º) ¡<br />

j<br />

X<br />

³<br />

´<br />

.<br />

tjK(º) ¡ p vjK(º) ¡<br />

j<br />

X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

l(i)2­ l(i)<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³<br />

´<br />

hl(i) ¡ pl(i)1(º) ³<br />

´<br />

hl(i) ¡ pl(i)2(º) ³<br />

´<br />

hl(i) ¡ pl(i)K(º) ³<br />

´<br />

pl(i)1(º) ¡ hl(i) ³<br />

´<br />

pl(i)2(º) ¡ hl(i) ³<br />

´<br />

pl(i)K(º) ¡ hl(i) 1<br />

C<br />

A<br />

1<br />

C<br />

A<br />

(6.387)<br />

(6.388)<br />

(6.389)<br />

Una vez <strong>de</strong>¯nidos <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores y la forma <strong>de</strong> calcular <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual<br />

y un subgradi<strong>en</strong>te <strong>en</strong> cada iteracion, se proce<strong>de</strong> al analisis <strong>de</strong> los metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong><br />

multiplicadores con memoria basados <strong>en</strong> <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes.<br />

Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos<br />

El problema dual r<strong>el</strong>ajado (paso 3b d<strong>el</strong> Algoritmo HPS-M) <strong>en</strong> cada iteracion º, se plantea <strong>de</strong> la<br />

sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Maximizar z;¸1;¸2;¢¢¢;¸K;¹1;¹2;¢¢¢;¹K;®1;®2;¢¢¢;®K;¯ a 1 ;¯a 2 ;¢¢¢;¯a K ;¯b 1 ;¯b 2 ;¢¢¢;¯b K<br />

sujeto a<br />

z · Á(¸(i); ¹(i); ®(i); ¯ a (i); ¯ b (i))<br />

+<br />

+<br />

0<br />

KX<br />

@Dk ¡ X<br />

tjk(i) ¡ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

2<br />

KX<br />

4Rk ¡ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³ ´<br />

pj ¡ tjk vjk ¡ X<br />

1<br />

pl(i)k(i) A (¸k ¡ ¸k(i))<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³<br />

´<br />

hl(i)k ¡ pl(i)k 3<br />

5 (¹k ¡ ¹k(i))<br />

z


288 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

+<br />

+<br />

+<br />

0<br />

KX<br />

@ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

2<br />

KX<br />

4Ak ¡ X<br />

k=1<br />

p jvjk ¡ Dk<br />

j2­j<br />

2<br />

KX<br />

4Bk ¡ X<br />

k=1<br />

¸ k · ¸k · ¸k<br />

¹ k · ¹k · ¹ k<br />

® k · ®k · ®k<br />

¯ a<br />

k · ¯a k · ¯ a<br />

k<br />

j2­j<br />

1<br />

A (®k ¡ ®k(i))<br />

³ ´<br />

pj ¡ tjk(i) vjk(i) ¡ X<br />

³ ´<br />

tjk(i) ¡ p vjk(i) ¡<br />

j<br />

X<br />

8k<br />

8k<br />

8k<br />

8k<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³<br />

´<br />

hl(i) ¡ hl(i)2(i) 3<br />

5 (¯ a k ¡ ¯ a k(i))<br />

³<br />

´<br />

hl(i)2(i) ¡ hl(i) 3<br />

5 ³<br />

¯ b k ¡ ¯ b ´<br />

k(i)<br />

i = 1; ¢ ¢ ¢ ; n; n · n<br />

¯ b<br />

k · ¯b k · ¯ b<br />

k 8k (6.390)<br />

don<strong>de</strong> n es <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong> conjunto dinamico para <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> problema dual,<br />

n es <strong>el</strong> numero maximo <strong>de</strong> hiperplanos y Á(¸(i); ¹(i); ®(i); ¯ a (i); ¯ b (i)) se evalua utilizando las<br />

ecuaciones (6.383), (6.381) y (6.382).<br />

Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion y l³mite maximo al numero <strong>de</strong><br />

hiperplanos<br />

El c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> estabilidad <strong>en</strong> cada iteracion £(º) esta formado por cinco subvectores: <strong>el</strong> subvector<br />

¤(º) asociado al vector <strong>de</strong> multiplicadores ¸ (ecuacion (6.358)), <strong>el</strong> subvector ¥(º) asociado al<br />

vector <strong>de</strong> multiplicadores ¹ (ecuacion (6.359)), <strong>el</strong> subvector ¨(º) asociado al vector <strong>de</strong> multiplica-<br />

dores ® (ecuacion (6.360)), <strong>el</strong> subvector  a (º) asociado al vector <strong>de</strong> multiplicadores ¯ a (ecuacion<br />

(6.361)) y <strong>el</strong> subvector  b (º) asociado al vector <strong>de</strong> multiplicadores ¯ b (ecuacion (6.362)). Es<br />

<strong>de</strong>cir:<br />

si<strong>en</strong>do<br />

0<br />

B<br />

£(º) = B<br />

@<br />

¤(º)<br />

¥(º)<br />

¨(º)<br />

 a (º)<br />

 b (º)<br />

1<br />

C<br />

A<br />

¤(º) = (¤1(º) ¤2(º) ¢ ¢ ¢ ¤K(º)) T<br />

¥(º) = (¥1(º) ¥2(º) ¢ ¢ ¢ ¥K(º)) T<br />

¨(º) = (¨1(º) ¨2(º) ¢ ¢ ¢ ¨K(º)) T<br />

(6.391)<br />

(6.392)<br />

(6.393)<br />

(6.394)


6.8 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores. Aplicacion a varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong><br />

<strong>plazo</strong> 289<br />

 a (º) = ( a 1(º)  a 2(º) ¢ ¢ ¢  a K(º)) T<br />

Âb ³<br />

(º) = Âb 1 (º) Âb2 (º) ¢ ¢ ¢ ÂbK (º)<br />

´ T<br />

(6.395)<br />

(6.396)<br />

El problema dual r<strong>el</strong>ajado (paso 3c d<strong>el</strong> Algoritmo HPS-PM) <strong>en</strong> cada iteracion º, se plantea <strong>de</strong><br />

la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Maximizar z;¸1;¸2;¢¢¢;¸K;¹1;¹2;¢¢¢;¹K;®1;®2;¢¢¢;®K;¯ a 1 ;¯a 2 ;¢¢¢;¯a K ;¯b 1 ;¯b 2 ;¢¢¢;¯b K<br />

"<br />

KX<br />

z ¡ ®(º) (¸k ¡ ¤k(º)) 2 KX<br />

+ (¹k ¡ ¥k(º)) 2 KX<br />

+ (®k ¡ ¨k(º)) 2<br />

sujeto a<br />

k=1<br />

k=1<br />

k=1<br />

KX<br />

+ (¯ a k ¡ Â a k(º)) 2 KX<br />

+<br />

z · Á(¸(i); ¹(i); ®(i); ¯ a (i); ¯ b (i))<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

0<br />

KX<br />

@Dk ¡ X<br />

tjk(i) ¡ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

2<br />

KX<br />

4Rk ¡ X<br />

k=1<br />

0<br />

KX<br />

@ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

j2­j<br />

2<br />

KX<br />

4Ak ¡ X<br />

k=1<br />

k=1<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³ ´<br />

pj ¡ tjk vjk ¡ X<br />

p jvjk ¡ Dk<br />

j2­j<br />

2<br />

KX<br />

4Bk ¡ X<br />

k=1<br />

¸ k · ¸k · ¸k<br />

¹ k · ¹k · ¹ k<br />

® k · ®k · ®k<br />

¯ a<br />

k · ¯a k · ¯ a<br />

k<br />

j2­j<br />

1<br />

A (®k ¡ ®k(i))<br />

³<br />

¯ b k ¡ Â b #<br />

´ 2<br />

k(º)<br />

1<br />

k=1<br />

pl(i)k(i) A (¸k ¡ ¸k(i))<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³ ´<br />

pj ¡ tjk(i) vjk(i) ¡ X<br />

³ ´<br />

tjk(i) ¡ p vjk(i) ¡<br />

j<br />

X<br />

8k<br />

8k<br />

8k<br />

8k<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³<br />

´<br />

hl(i)k ¡ pl(i)k 3<br />

5 (¹k ¡ ¹k(i))<br />

X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³<br />

´<br />

hl(i) ¡ hl(i)2(i) 3<br />

5 (¯ a k ¡ ¯ a k(i))<br />

³<br />

´<br />

hl(i)2(i) ¡ hl(i) 3<br />

5 ³<br />

¯ b k ¡ ¯ b ´<br />

k(i)<br />

i = 1; ¢ ¢ ¢ ; n; n · n<br />

¯b k · ¯b k · ¯bk<br />

8k (6.397)<br />

don<strong>de</strong> n es <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong> conjunto dinamico para <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> problema dual,<br />

n es <strong>el</strong> numero maximo <strong>de</strong> hiperplanos y Á(¸(i); ¹(i); ®(i); ¯ a (i); ¯ b (i)) se evalua utilizando las<br />

ecuaciones (6.383), (6.381) y (6.382).


290 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad<br />

y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos<br />

El problema dual r<strong>el</strong>ajado (paso 3b d<strong>el</strong> Algoritmo HPS-CD) <strong>en</strong> cada iteracion º, se plantea <strong>de</strong><br />

la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Maximizar z;¸1;¸2;¢¢¢;¸K;¹1;¹2;¢¢¢;¹K;®1;®2;¢¢¢;®K;¯ a 1 ;¯a 2 ;¢¢¢;¯a K ;¯b 1 ;¯b 2 ;¢¢¢;¯b K<br />

sujeto a<br />

z · Á(¸(i); ¹(i); ®(i); ¯ a (i); ¯ b (i))<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

0<br />

KX<br />

@Dk ¡ X<br />

tjk(i) ¡ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

2<br />

KX<br />

4Rk ¡ X<br />

k=1<br />

0<br />

KX<br />

@ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

j2­j<br />

2<br />

KX<br />

4Ak ¡ X<br />

k=1<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³ ´<br />

pj ¡ tjk vjk ¡ X<br />

p jvjk ¡ Dk<br />

j2­j<br />

2<br />

KX<br />

4Bk ¡ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

1<br />

¸ k(º) · ¸k · ¸k(º) 8k<br />

¹ k (º) · ¹k · ¹ k(º) 8k<br />

® k(º) · ®k · ®k(º) 8k<br />

¯ a<br />

k (º) · ¯a k · ¯ a<br />

k(º) 8k<br />

¯ b<br />

k (º) · ¯b k<br />

A (®k ¡ ®k(i))<br />

1<br />

pl(i)k(i) A (¸k ¡ ¸k(i))<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³ ´<br />

pj ¡ tjk(i) vjk(i) ¡ X<br />

³ ´<br />

tjk(i) ¡ p vjk(i) ¡<br />

j<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³<br />

´<br />

hl(i)k ¡ pl(i)k 3<br />

5 (¹k ¡ ¹k(i))<br />

X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) z<br />

³<br />

´<br />

hl(i) ¡ hl(i)2(i) 3<br />

5 (¯ a k ¡ ¯ a k(i))<br />

³<br />

´<br />

hl(i)2(i) ¡ hl(i) 3<br />

5 ³<br />

¯ b k ¡ ¯ b ´<br />

k(i)<br />

i = 1; ¢ ¢ ¢ ; n; n · n<br />

· ¯bk<br />

(º) 8k (6.398)<br />

don<strong>de</strong> n es <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong> conjunto dinamico para <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> problema dual,<br />

n es <strong>el</strong> numero maximo <strong>de</strong> hiperplanos y Á(¸(i); ¹(i); ®(i); ¯ a (i); ¯ b (i)) se evalua utilizando las<br />

ecuaciones 6.383, 6.381 y 6.382.<br />

Una vez resu<strong>el</strong>to, <strong>en</strong> cada iteracion, <strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado se proce<strong>de</strong> a actualizar la region <strong>de</strong><br />

factibilidad (paso 3c d<strong>el</strong> Algoritmo HPS-CD) o, <strong>de</strong> otro modo, a actualizar los l³mites superior e<br />

inferior <strong>de</strong> cada compon<strong>en</strong>te d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¸ y <strong>de</strong> cada compon<strong>en</strong>te d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong><br />

multiplicadores ¹. El procedimi<strong>en</strong>to empleado para <strong>el</strong>lo se <strong>de</strong>scribe <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 6.8.1 (pagina<br />

244).


6.8 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores. Aplicacion a varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong><br />

<strong>plazo</strong> 291<br />

Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion, control dinamico <strong>de</strong> la region<br />

<strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos<br />

El c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> estabilidad £(º) se <strong>de</strong>¯ne <strong>de</strong> la forma indicada <strong>en</strong> las ecuaciones (6.391)-(6.396)<br />

El problema dual r<strong>el</strong>ajado a resolver (paso 3c d<strong>el</strong> Algoritmo HPS-CDP) <strong>en</strong> cada iteracion º, se<br />

plantea <strong>de</strong> distinta forma segun si se han ejecutado las q ¡ 1 primeras iteraciones o si aun <strong>el</strong><br />

contador <strong>de</strong> iteraciones aun no ha alcanzado este valor.<br />

Si º · q ¡ 1 <strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado se plantea:<br />

Maximizar z;¸1;¸2;¢¢¢;¸K;¹1;¹2;¢¢¢;¹K;®1;®2;¢¢¢;®K;¯ a 1 ;¯a 2 ;¢¢¢;¯a K ;¯b 1 ;¯b 2 ;¢¢¢;¯b K<br />

sujeto a<br />

z · Á(¸(i); ¹(i); ®(i); ¯ a (i); ¯ b (i))<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

0<br />

KX<br />

@Dk ¡ X<br />

tjk(i) ¡ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

2<br />

KX<br />

4Rk ¡ X<br />

k=1<br />

0<br />

KX<br />

@ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

j2­j<br />

2<br />

KX<br />

4Ak ¡ X<br />

k=1<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³ ´<br />

pj ¡ tjk vjk ¡ X<br />

p jvjk ¡ Dk<br />

j2­j<br />

2<br />

KX<br />

4Bk ¡ X<br />

k=1<br />

y <strong>en</strong> otro caso:<br />

j2­j<br />

1<br />

¸ k(º) · ¸k · ¸k(º) 8k<br />

¹ k (º) · ¹k · ¹ k(º) 8k<br />

® k(º) · ®k · ®k(º) 8k<br />

¯ a<br />

k (º) · ¯a k · ¯ a<br />

k(º) 8k<br />

A (®k ¡ ®k(i))<br />

1<br />

pl(i)k(i) A (¸k ¡ ¸k(i))<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³ ´<br />

pj ¡ tjk(i) vjk(i) ¡ X<br />

³ ´<br />

tjk(i) ¡ p vjk(i) ¡<br />

j<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³<br />

´<br />

hl(i)k ¡ pl(i)k 3<br />

5 (¹k ¡ ¹k(i))<br />

X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) z<br />

³<br />

´<br />

hl(i) ¡ hl(i)2(i) 3<br />

5 (¯ a k ¡ ¯ a k(i))<br />

³<br />

´<br />

hl(i)2(i) ¡ hl(i) 3<br />

5 ³<br />

¯ b k ¡ ¯ b ´<br />

k(i)<br />

i = 1; ¢ ¢ ¢ ; n; n · n<br />

¯ b<br />

k (º) · ¯b k · ¯ b<br />

k(º) 8k (6.399)<br />

Maximizar z;¸1;¸2;¢¢¢;¸K;¹1;¹2;¢¢¢;¹K;®1;®2;¢¢¢;®k;¯ a 1 ;¯a 2 ;¢¢¢;¯a K ;¯b 1 ;¯b 2 ;¢¢¢;¯b K<br />

KX<br />

z ¡ ®¸(º; k) (¸k ¡ ¤k(º)) 2 KX<br />

¡ ®¹(º; k) (¹k ¡ ¥k(º)) 2 KX<br />

¡ ®®(º; k) (®k ¡ ¨k(º)) 2<br />

k=1<br />

k=1<br />

k=1


292 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

KX<br />

¡ ®¯a(º; k) (¯a k ¡  a k(º)) 2 KX<br />

¡<br />

k=1<br />

sujeto a<br />

k=1<br />

z · Á(¸(i); ¹(i); ®(i); ¯ a (i); ¯ b (i))<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

+<br />

0<br />

KX<br />

@Dk ¡ X<br />

tjk(i) ¡ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

2<br />

KX<br />

4Rk ¡ X<br />

k=1<br />

0<br />

KX<br />

@ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

j2­j<br />

2<br />

KX<br />

4Ak ¡ X<br />

k=1<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³ ´<br />

pj ¡ tjk vjk ¡ X<br />

p jvjk ¡ Dk<br />

j2­j<br />

2<br />

KX<br />

4Bk ¡ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

1<br />

¸ k(º) · ¸k · ¸k(º) 8k<br />

¹ k (º) · ¹k · ¹ k(º) 8k<br />

® k(º) · ®k · ®k(º) 8k<br />

¯ a<br />

k (º) · ¯a k · ¯ a<br />

k(º) 8k<br />

A (®k ¡ ®k(i))<br />

³<br />

® ¯b(º; k) ¯ b k ¡ Â b ´ 2<br />

k(º)<br />

1<br />

pl(i)k(i) A (¸k ¡ ¸k(i))<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³ ´<br />

pj ¡ tjk(i) vjk(i) ¡ X<br />

³ ´<br />

tjk(i) ¡ p vjk(i) ¡<br />

j<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³<br />

´<br />

hl(i)k ¡ pl(i)k 3<br />

5 (¹k ¡ ¹k(i))<br />

X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³<br />

´<br />

hl(i) ¡ hl(i)2(i) 3<br />

5 (¯a k ¡ ¯a k (i))<br />

³<br />

´<br />

hl(i)2(i) ¡ hl(i) 3<br />

5 ³<br />

¯b k ¡ ¯b k (i)<br />

´<br />

i = 1; ¢ ¢ ¢ ; n; n · n<br />

¯ b<br />

k (º) · ¯b k · ¯ b<br />

k(º) 8k (6.400)<br />

don<strong>de</strong> ®¸(º; k) es la constante <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion asociada a la compon<strong>en</strong>te k d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multi-<br />

plicadores ¸ <strong>en</strong> la iteracion º, ®¹(º; k) es la constante <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion asociada a la compon<strong>en</strong>te<br />

k d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¹ <strong>en</strong> la iteracion º, ®®(º; k) es la constante <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion<br />

asociada a la compon<strong>en</strong>te k d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ® <strong>en</strong> la iteracion º, n es <strong>el</strong> numero <strong>de</strong><br />

<strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong> conjunto dinamico para <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> problema dual, n es <strong>el</strong> numero maximo <strong>de</strong><br />

hiperplanos y Á(¸(i); ¹(i); ®(i); ¯ a (i); ¯ b (i)) se evalua utilizando las ecuaciones (6.383), (6.381)<br />

y (6.382).<br />

El procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad <strong>de</strong> los multiplicadores se <strong>de</strong>scribe<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 6.8.1 (pagina 244).<br />

El procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> las constantes <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion se <strong>de</strong>scribe <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado<br />

6.8.1 (pagina 247).


6.8 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores. Aplicacion a varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong><br />

<strong>plazo</strong> 293<br />

6.8.8 Mod<strong>el</strong>o 8<br />

El mod<strong>el</strong>o 8 se pres<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 4.3.6. Las restricciones <strong>de</strong> carga consi<strong>de</strong>radas son las<br />

restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda (ecuaciones (4.169)), las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante mod<strong>el</strong>adas a<br />

traves <strong>de</strong> las ecuaciones (4.170)), las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda m³nima (4.171), las restricciones<br />

<strong>de</strong> regulacion hacia arriba (4.172) y as restricciones <strong>de</strong> regulacion hacia abajo (4.173) . Estas<br />

restricciones se vu<strong>el</strong>v<strong>en</strong> a formular a continuacion:<br />

X<br />

tjk + X<br />

j2­j<br />

X<br />

j2­j<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) p l(i)k = Dk 8k (6.401)<br />

h³ ´<br />

pj ¡ tjk vjkwjk + r s i<br />

jvjk(1 ¡ wjk) + X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³<br />

´<br />

hl(i) ¡ pl(i)k ¸ Rk 8k (6.402)<br />

X<br />

p vjk · Dk 8k (6.403)<br />

j<br />

j2­j<br />

X<br />

j2­j<br />

X<br />

j2­j<br />

h³ ´<br />

pj ¡ tjk vjku s jk + r s j vjk(1 ¡ u s i<br />

jk) + X<br />

h³ ´<br />

tjk ¡ p vjku<br />

j<br />

b jk + r b jvjk(1 ¡ u b i<br />

jk) + X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³<br />

´<br />

hl(i) ¡ pl(i)k ¸ Ak 8k (6.404)<br />

³<br />

´<br />

pl(i)k ¡ hl(i) ¸ Bk 8k (6.405)<br />

El vector <strong>de</strong> multiplicadores µ es <strong>de</strong> dim<strong>en</strong>sion igual al cinco veces <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> subperiodos d<strong>el</strong><br />

horizonte temporal analizado (K). Esta formado por <strong>el</strong> subvector ¸, asociado a las restricciones<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>manda (ecuaciones (6.401)), <strong>el</strong> subvector ¹, asociado a las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante<br />

(ecuaciones (6.402)), <strong>el</strong> subvector ®, asociado a las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda m³nima (ecuaciones<br />

(6.403)), <strong>el</strong> subvector ¯ a k<br />

(6.404)) y <strong>el</strong> subvector ¯ b k<br />

(6.405)). Esto es:<br />

si<strong>en</strong>do<br />

0<br />

B<br />

µ = B<br />

@<br />

¸<br />

¹<br />

®<br />

¯ a<br />

¯ b<br />

1<br />

C<br />

A<br />

¸ = (¸1 ¸2 ¢ ¢ ¢ ¸K) T<br />

¹ = (¹1 ¹2 ¢ ¢ ¢ ¹K) T<br />

asociado a las restricciones <strong>de</strong> regulacion hacia arriba (ecuaciones<br />

asociado a las restricciones <strong>de</strong> regulacion hacia arriba (ecuaciones<br />

(6.406)<br />

(6.407)<br />

(6.408)


294 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

® = (®1 ®2 ¢ ¢ ¢ ®K) T<br />

¯ a = (¯ a 1 ¯a 2 ¢ ¢ ¢ ¯a K )T<br />

¯ b =<br />

³<br />

¯ b 1 ¯ b 2 ¢ ¢ ¢ ¯ b ´ T<br />

K<br />

El subproblema asociado a cada c<strong>en</strong>tral termica j se plantea <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Minimizar (tj;vj;yj;zj)<br />

KX h<br />

vjkaj(tjk) + zjkcj + yjkb(x d "<br />

i KX<br />

jk) ¡ ¸k(º)tjk<br />

k=1<br />

+<br />

¡<br />

¡<br />

sujeto a<br />

KX<br />

k=1<br />

KX<br />

k=1<br />

KX<br />

k=1<br />

k=1<br />

h³ ´<br />

¹k(º) pj ¡ tjk vjkwjk + r s i<br />

j vjk(1 ¡ wjk)<br />

¯ a h³ ´<br />

k(º) pj ¡ tjk vjku s jk + r s j vjk(1 ¡ u s i<br />

jk)<br />

¯ b h³ ´<br />

k(º) tjk ¡ p vjku<br />

j<br />

b jk + r b jvjk(1 ¡ u b i<br />

jk)<br />

#<br />

¡<br />

KX<br />

k=1<br />

®k(º)p j vjk<br />

(6.409)<br />

(6.410)<br />

(6.411)<br />

(6.412)<br />

p j vjk · tjk · p j vjk 8j 8k (6.413)<br />

tjk ¡ tjk¡1 · r s j 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (6.414)<br />

tjk¡1 ¡ tjk · r b j 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (6.415)<br />

yj1 ¡ zj1 = vj1 ¡ vj0 8j (6.416)<br />

yjk ¡ zjk = vjk ¡ vjk¡1 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (6.417)<br />

³<br />

~sj0 ¡ T f<br />

´<br />

j (vj0 ¡ vj1) ¸ 0 8j (6.418)<br />

³<br />

~sjk¡1 ¡ T f<br />

´<br />

j (vjk¡1 ¡ vjk) ¸ 0 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (6.419)<br />

³<br />

³<br />

~sj0 + T p<br />

j<br />

~sjk¡1 + T p<br />

j<br />

´<br />

(vj1 ¡ vj0) ¸ 0 8j (6.420)<br />

´<br />

(vjk ¡ vjk¡1) ¸ 0 8j k = 2; ¢ ¢ ¢ ; T (6.421)<br />

El subproblema asociado a la cu<strong>en</strong>ca hidraulica i se formula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te manera:<br />

Maximizar (xl(i);u l(i);h l(i);s l(i))<br />

sujeto a<br />

+¯ a k<br />

X<br />

KX<br />

l(i)2­l(i) k=1<br />

³<br />

h l(i)k ¡ p l(i)k<br />

´<br />

+ ¯ b k<br />

h<br />

³<br />

´<br />

¸k(º)pl(i)k + ¹k(º) hl(i)k ¡ pl(i)k ³<br />

´i<br />

pl(i)k ¡ hl(i)k (6.422)<br />

p l(i)k = ½ l(i)(u l(i)k; x l(i)k) 8li 2 i 8i 8k (6.423)<br />

xlik+1 = xlik ¡ ulik ¡ slik + wlik+<br />

X h<br />

i<br />

um(l(i));k¡¿m(l(i)) + sm(l(i));k¡¿m(l(i)) m(l(i))2­ m(l(i))<br />

8li 2 i 8i 8k (6.424)


6.8 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores. Aplicacion a varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong><br />

<strong>plazo</strong> 295<br />

u l(i) · u l(i)k · u l(i)vk 8li 2 i 8i 8k (6.425)<br />

x l(i) · x l(i)k · x l(i)v 8li 2 i 8i 8k (6.426)<br />

0 · s l(i)k · x l(i) 8li 2 i 8i 8k (6.427)<br />

x l(i)1 = x 0 l(i) 8li 2 i8i (6.428)<br />

x l(i)T · x l(i)T +1 · x l(i)T 8li 2 i8i (6.429)<br />

don<strong>de</strong> ¸k(º) repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> multiplicador asociado a la restriccion <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

subperiodo k y <strong>en</strong> la iteracion º, ¹k(º) repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> multiplicador asociado a la<br />

restriccion <strong>de</strong> reserva rodante <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k y <strong>en</strong> la iteracion º, ®k repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong><br />

multiplicador asociado a la restriccion <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda m³nima <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k y <strong>en</strong> la iteracion<br />

º, ¯ a k<br />

repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores asociado a la restriccion <strong>de</strong> regulacion hacia arriba<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k y <strong>en</strong> la iteracion º y ¯ b k<br />

repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores asociado a la<br />

restriccion <strong>de</strong> regulacion hacia abajo <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k y <strong>en</strong> la iteracion º.<br />

El valor optimo <strong>de</strong> la funcion objetivo d<strong>el</strong> subproblema asociado a la c<strong>en</strong>tral termica j <strong>en</strong> cada<br />

iteracion se calcula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

' t j(º) =<br />

+<br />

k=1<br />

KX<br />

k=1<br />

h<br />

vjk(º)aj(tjk(º)) + zjk(º)cj + yjk(º)b(x d "<br />

i KX<br />

jk(º)) ¡<br />

KX h³<br />

´<br />

¹k(º) pj ¡ tjk(º) vjk(º)wjk(º) + rs j vjk(º)(1<br />

i<br />

¡ wjk(º))<br />

KX<br />

KX<br />

¡ ®k(º)p vjk(º) ¡<br />

j<br />

¡<br />

k=1<br />

KX<br />

k=1<br />

k=1<br />

k=1<br />

¸k(º)tjk(º)<br />

¯ a h³<br />

´<br />

k(º) pj ¡ tjk(º) vjk(º)u s jk(º) + r s jvjk(º)(1 ¡ u s i<br />

jk(º))<br />

¯ b h³<br />

´<br />

k(º) tjk(º) ¡ p vjk(º)u<br />

j<br />

b jk(º) + r b jvjk(º)(1 ¡ u b i<br />

jk(º))<br />

#<br />

(6.430)<br />

don<strong>de</strong> tjk(º), vjk(º), yjk(º), zjk(º) y xd jk (º) conti<strong>en</strong><strong>en</strong> las variables optimas <strong>de</strong> la resolucion<br />

<strong>de</strong> los subproblemas termicos <strong>en</strong> la iteracion º, t ¤ jk , v¤ jk , y¤ jk , z¤ jk<br />

p j ¡ tjk(º) · r s j<br />

y xd¤<br />

jk (º), wjk(º) vale 1 si<br />

(es <strong>de</strong>cir, si <strong>el</strong> hueco <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia hacia arriba es m<strong>en</strong>or que la rampa <strong>de</strong> subida)<br />

y 0 <strong>en</strong> caso contrario, us jk (º) vale 1 si pj ¡ tjk(º) · rs j (y 0 <strong>en</strong> caso contrario) y ubjk (º) vale 1 si<br />

tjk(º) ¡ p j · r b j<br />

(y 0 <strong>en</strong> caso contrario).<br />

El valor <strong>de</strong> la funcion objetivo, cambiada <strong>de</strong> signo, <strong>en</strong> <strong>el</strong> maximizador d<strong>el</strong> subproblema asociado<br />

a la cu<strong>en</strong>ca hidraulica i <strong>en</strong> cada iteracion º se calcula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te manera:<br />

' h i (º) = ¡<br />

KX<br />

X<br />

k=1 l(i)2­l(i) +¯ a k<br />

h<br />

³<br />

´<br />

¸k(º)p l(i)k(º) + ¹k(º) hl(i)k ¡ pl(i)k(º) ³<br />

´<br />

hl(i)k ¡ pl(i)k(º) + ¯ b k<br />

³<br />

´i<br />

pl(i)k(º) ¡ hl(i)k (6.431)


296 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

don<strong>de</strong> x l(i)(º), u l(i)(º), h l(i)(º) y s l(i)(º) conti<strong>en</strong><strong>en</strong> las variables optimas <strong>de</strong> la resolucion <strong>de</strong> los<br />

subproblemas hidraulicos <strong>en</strong> la iteracion º, x ¤ l(i) , u¤ l(i) , h¤ l(i) y s¤ l(i) .<br />

El valor <strong>de</strong> la funcion dual, <strong>en</strong> cada iteracion º, se calcula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Á(¸(º); ¹(º); ®(º); ¯ a (º); ¯ b (º)) =<br />

KX<br />

[¸k(º)Dk + ¹k(º)Rk ¡ ®k(º)Dk + ¯ a k(º)Ak<br />

k=1<br />

+¯ b k (º)Bk<br />

i<br />

+ X<br />

j2­j<br />

't j (º) +<br />

X<br />

li2­l(i) 'h i (º)<br />

don<strong>de</strong> 't j (º) y 'hi (º) se evaluan utilizando las ecuaciones (6.430) y (6.431) respetivam<strong>en</strong>te.<br />

(6.432)<br />

El vector subgradi<strong>en</strong>te s(º) que se empleara por cualquiera <strong>de</strong> los procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> actualizacion<br />

<strong>de</strong> multiplicadores que se pres<strong>en</strong>tan <strong>en</strong> este cap³tulo, se <strong>de</strong>¯ne:<br />

si<strong>en</strong>do<br />

0<br />

B<br />

s(º) = B<br />

@<br />

B<br />

sD(º) = B<br />

@<br />

sD(º)<br />

sR(º)<br />

sM(º)<br />

sA(º)<br />

sB(º)<br />

0<br />

0<br />

B<br />

sR(º) = B<br />

B@<br />

1<br />

C<br />

A<br />

D1 ¡ X<br />

j2­j<br />

D2 ¡ X<br />

j2­j<br />

DK ¡ X<br />

j2­j<br />

R1 ¡ X<br />

j2­j<br />

R2 ¡ X<br />

j2­j<br />

RK ¡ X<br />

j2­j<br />

tj1(º) ¡ X<br />

tj2(º) ¡ X<br />

.<br />

tjK(º) ¡ X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) p l(i)1(º)<br />

p l(i)2(º)<br />

p l(i)k(º)<br />

h³ ´<br />

pj ¡ tj1(º) vj1(º)wj1(º) + rs jvj1(º)(1 i<br />

¡ wj1(º))<br />

¡ X X ³<br />

´<br />

hl(i)1 ¡ pl(i)1(º) i2­i l(i)2h³<br />

´<br />

l(i)<br />

pj ¡ tj2(º) vj2(º)wj2(º) + r s i<br />

jvj2(º)(1 ¡ wj2(º))<br />

¡ X X ³<br />

´<br />

hl(i)1 ¡ pl(i)2(º) i2­i l(i)2­l(i) h³<br />

´<br />

.<br />

pj ¡ tjK(º) vjK(º)wjK(º) + r s i<br />

j vjK(º)(1 ¡ wjK(º))<br />

¡ X<br />

1<br />

C<br />

X ³<br />

´ C<br />

CA<br />

hl(i)1 ¡ pl(i)K(º) i2­i l(i)2­l(i) 1<br />

C<br />

A<br />

(6.433)<br />

(6.434)<br />

(6.435)


6.8 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores. Aplicacion a varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong><br />

<strong>plazo</strong> 297<br />

0<br />

B<br />

sM(º) = B<br />

@<br />

0<br />

B<br />

sA(º) = B<br />

@<br />

0<br />

B<br />

sB(º) = B<br />

@<br />

X<br />

X<br />

p j vj1(º) ¡ D1<br />

j2­j<br />

p vj2(º) ¡ D2<br />

j<br />

j2­j<br />

X<br />

j2­j<br />

.<br />

p j vjK(º) ¡ DK<br />

A1 ¡ X<br />

j2­j<br />

A2 ¡ X<br />

j2­j<br />

AK ¡ X<br />

j2­j<br />

B1 ¡ X<br />

j2­j<br />

B2 ¡ X<br />

j2­j<br />

BK ¡ X<br />

j2­j<br />

1<br />

C<br />

A<br />

h³ ´<br />

pj ¡ tj1(º) vj1(º)u s j1(º) + r s j vj1(º)(1 ¡ u s i<br />

j1(º))<br />

¡ X X ³<br />

´<br />

hl(i)1 ¡ pl(i)1(º) i2­i l(i)2h³<br />

´<br />

l(i)<br />

pj ¡ tj2(º) vj2(º)us j2 (º) + rs j vj2(º)(1 ¡ us j2 (º))<br />

i<br />

¡ X X ³<br />

´<br />

hl(i)2 ¡ pl(i)2(º) i2­i l(i)2­l(i) h³<br />

´ .<br />

pj ¡ tjK(º) vjK(º)us jK (º) + rs jvjK(º)(1 ¡ us jK (º))<br />

i<br />

¡ X<br />

1<br />

C<br />

X ³<br />

´ C<br />

hl(i)1 ¡ pl(i)K(º) A<br />

i2­i l(i)2­l(i) h³ ´<br />

tj1(º) ¡ p vj1(º)u<br />

j<br />

b j1(º) + r b jvj1(º)(1 ¡ u b i<br />

j1(º))<br />

¡ X X ³<br />

´<br />

hl(i)1 ¡ pl(i)1(º) h³<br />

tj2(º) ¡ p j<br />

i2­i l(i)2­l(i) ´<br />

vj2(º)u b j2 (º) + rb j vj2(º)(1 ¡ u b j2 (º))<br />

¡ X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³<br />

´<br />

hl(i)2 ¡ pl(i)2(º) h³<br />

´ .<br />

tjK(º) ¡ p vjK(º)u<br />

j<br />

b jK (º) + rb jvjK(º)(1 ¡ ub jK (º))<br />

i<br />

¡ X X ³<br />

´<br />

hl(i)1 ¡ pl(i)K(º) i2­i l(i)2­l(i) i<br />

1<br />

C<br />

A<br />

(6.436)<br />

(6.437)<br />

(6.438)<br />

Una vez <strong>de</strong>¯nidos <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores y la forma <strong>de</strong> calcular <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual<br />

y un subgradi<strong>en</strong>te <strong>en</strong> cada iteracion, se proce<strong>de</strong> al analisis <strong>de</strong> los metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong><br />

multiplicadores con memoria basados <strong>en</strong> <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes.


298 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos<br />

El problema dual r<strong>el</strong>ajado (paso 3b d<strong>el</strong> Algoritmo HPS-M) <strong>en</strong> cada iteracion º, se plantea <strong>de</strong> la<br />

sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Maximizar z;¸1;¸2;¢¢¢;¸K;¹1;¹2;¢¢¢;¹K;®1;®2;¢¢¢;®K;¯ a 1 ;¯a 2 ;¢¢¢;¯a K ;¯b 1 ;¯b 2 ;¢¢¢;¯b K<br />

sujeto a<br />

z · Á(¸(i); ¹(i); ®(i); ¯ a (i); ¯ b (i))<br />

+<br />

+<br />

0<br />

KX<br />

@Dk ¡ X<br />

tjk(i) ¡ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

2<br />

KX<br />

4Rk ¡ X<br />

k=1<br />

¡ X<br />

+<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) j2­j<br />

2<br />

KX<br />

4Ak ¡ X<br />

k=1<br />

¡ X<br />

+<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) 1<br />

pl(i)k(i) A (¸k ¡ ¸k(i))<br />

h³ ´<br />

pj ¡ tjk(i) vjk(i)wjk(i) + rs j vjk(i)(1<br />

i<br />

¡ wjk(i))<br />

³<br />

´<br />

hl(i) ¡ pl(i)k(i) 3<br />

5 (¹k ¡ ¹k(i)) +<br />

j2­j<br />

2<br />

KX<br />

4Bk ¡ X<br />

k=1<br />

¡ X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ¸ k · ¸k · ¸k<br />

¹ k · ¹k · ¹ k<br />

® k · ®k · ®k<br />

¯ a<br />

k · ¯a k · ¯ a<br />

k<br />

0<br />

KX<br />

@ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

z<br />

p jvjk ¡ Dk<br />

h³ ´<br />

pj ¡ tjk(i) vjk(i)u s jk(i) + r s j vjk(i)(1 ¡ u s i<br />

jk(i))<br />

³<br />

´<br />

hl(i) ¡ pl(i)k(i) 3<br />

5 (¯ a k ¡ ¯ a k (i))<br />

j2­j<br />

h³ ´<br />

tjk(i) ¡ p vjk(i)u<br />

j<br />

b jk(i) + r b jvjk(i)(1 ¡ u b i<br />

jk(i))<br />

³<br />

´<br />

hl(i)1 ¡ pl(i)k(i) 3<br />

5 ³<br />

¯ b k ¡ ¯ b ´<br />

k(i)<br />

8k<br />

8k<br />

8k<br />

8k<br />

1<br />

i = 1; ¢ ¢ ¢ ; n; n · n<br />

A (®k ¡ ®k(i))<br />

¯b k · ¯b k · ¯bk<br />

8k (6.439)<br />

don<strong>de</strong> n es <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong> conjunto dinamico para <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> problema dual,<br />

n es <strong>el</strong> numero maximo <strong>de</strong> hiperplanos y Á(¸(i); ¹(i)) se evalua utilizando las ecuaciones (6.432),<br />

(6.430) y (6.431).


6.8 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores. Aplicacion a varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong><br />

<strong>plazo</strong> 299<br />

Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion y l³mite maximo al numero <strong>de</strong><br />

hiperplanos<br />

El c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> estabilidad <strong>en</strong> cada iteracion £(º) esta formado por cinco subvectores: <strong>el</strong> subvector<br />

¤(º) asociado al vector <strong>de</strong> multiplicadores ¸ (ecuacion (6.407)), <strong>el</strong> subvector ¥(º) asociado al<br />

vector <strong>de</strong> multiplicadores ¹ (ecuacion (6.408)), <strong>el</strong> subvector ¨(º) asociado al vector <strong>de</strong> multiplica-<br />

dores ® (ecuacion (6.409)), <strong>el</strong> subvector  a (º) asociado al vector <strong>de</strong> multiplicadores ¯ a (ecuacion<br />

(6.410)) y <strong>el</strong> subvector  b (º) asociado al vector <strong>de</strong> multiplicadores ¯ b (ecuacion (6.411)). Es<br />

<strong>de</strong>cir:<br />

si<strong>en</strong>do<br />

0<br />

B<br />

£(º) = B<br />

@<br />

¤(º)<br />

¥(º)<br />

¨(º)<br />

 a (º)<br />

 b (º)<br />

1<br />

C<br />

A<br />

¤(º) = (¤1(º) ¤2(º) ¢ ¢ ¢ ¤K(º)) T<br />

¥(º) = (¥1(º) ¥2(º) ¢ ¢ ¢ ¥K(º)) T<br />

¨(º) = (¨1(º) ¨2(º) ¢ ¢ ¢ ¨K(º)) T<br />

 a (º) = ( a 1(º)  a 2(º) ¢ ¢ ¢  a K(º)) T<br />

Âb ³<br />

(º) = Âb 1 (º) Âb 2 (º) ¢ ¢ ¢ ÂbK (º)<br />

´ T<br />

(6.440)<br />

(6.441)<br />

(6.442)<br />

(6.443)<br />

(6.444)<br />

(6.445)<br />

El problema dual r<strong>el</strong>ajado (paso 3c d<strong>el</strong> Algoritmo HPS-PM) <strong>en</strong> cada iteracion º, se plantea <strong>de</strong><br />

la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Maximizar z;¸1;¸2;¢¢¢;¸K;¹1;¹2;¢¢¢;¹K;®1;®2;¢¢¢;®K;¯ a 1 ;¯a 2 ;¢¢¢;¯a K ;¯b 1 ;¯b 2 ;¢¢¢;¯b K<br />

"<br />

KX<br />

z ¡ ®(º) (¸k ¡ ¤k(º)) 2 KX<br />

+ (¹k ¡ ¥k(º)) 2 KX<br />

+ (®k ¡ ¨k(º)) 2<br />

sujeto a<br />

k=1<br />

k=1<br />

k=1<br />

KX<br />

+ (¯ a k ¡ Â a k(º)) 2 KX<br />

+<br />

z · Á(¸(i); ¹(i); ®(i); ¯ a (i); ¯ b (i))<br />

+<br />

+<br />

0<br />

KX<br />

@Dk ¡ X<br />

tjk(i) ¡ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

2<br />

KX<br />

4Rk ¡ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

k=1<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³<br />

¯ b k ¡ Â b #<br />

´ 2<br />

k(º)<br />

1<br />

k=1<br />

pl(i)k(i) A (¸k ¡ ¸k(i))<br />

h³ ´<br />

pj ¡ tjk(i) vjk(i)wjk(i) + r s i<br />

j vjk(i)(1 ¡ wjk(i))


300 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

¡ X<br />

+<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) 2<br />

KX<br />

4Ak ¡ X<br />

k=1<br />

¡ X<br />

+<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³<br />

´<br />

hl(i) ¡ pl(i)k(i) 3<br />

5 (¹k ¡ ¹k(i)) +<br />

j2­j<br />

2<br />

KX<br />

4Bk ¡ X<br />

k=1<br />

¡ X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ¸ k · ¸k · ¸k<br />

¹ k · ¹k · ¹ k<br />

® k · ®k · ®k<br />

¯ a<br />

k · ¯a k · ¯ a<br />

k<br />

0<br />

KX<br />

@ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

p jvjk ¡ Dk<br />

h³ ´<br />

pj ¡ tjk(i) vjk(i)u s jk(i) + r s j vjk(i)(1 ¡ u s i<br />

jk(i))<br />

³<br />

´<br />

hl(i) ¡ pl(i)k(i) 3<br />

5 (¯ a k ¡ ¯ a k (i))<br />

j2­j<br />

h³ ´<br />

tjk(i) ¡ p vjk(i)u<br />

j<br />

b jk(i) + r b jvjk(i)(1 ¡ u b i<br />

jk(i))<br />

³<br />

´<br />

hl(i)1 ¡ pl(i)k(i) 3<br />

5 ³<br />

¯ b k ¡ ¯ b ´<br />

k(i)<br />

8k<br />

8k<br />

8k<br />

8k<br />

1<br />

i = 1; ¢ ¢ ¢ ; n; n · n<br />

A (®k ¡ ®k(i))<br />

¯ b<br />

k · ¯b k · ¯ b<br />

k 8k (6.446)<br />

don<strong>de</strong> n es <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong> conjunto dinamico para <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> problema dual,<br />

n es <strong>el</strong> numero maximo <strong>de</strong> hiperplanos y Á(¸(i); ¹(i)) se evalua utilizando las ecuaciones (6.432),<br />

(6.430) y (6.431).<br />

Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad<br />

y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos<br />

El problema dual r<strong>el</strong>ajado (paso 3b d<strong>el</strong> Algoritmo HPS-CD) <strong>en</strong> cada iteracion º, se plantea <strong>de</strong><br />

la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Maximizar z;¸1;¸2;¢¢¢;¸K;¹1;¹2;¢¢¢;¹K;®1;®2;¢¢¢;®K;¯ a 1 ;¯a 2 ;¢¢¢;¯a K ;¯b 1 ;¯b 2 ;¢¢¢;¯b K<br />

sujeto a<br />

z · Á(¸(i); ¹(i); ®(i); ¯ a (i); ¯ b (i))<br />

+<br />

+<br />

0<br />

KX<br />

@Dk ¡ X<br />

tjk(i) ¡ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

2<br />

KX<br />

4Rk ¡ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) 1<br />

pl(i)k(i) A (¸k ¡ ¸k(i))<br />

h³ ´<br />

pj ¡ tjk(i) vjk(i)wjk(i) + r s i<br />

j vjk(i)(1 ¡ wjk(i))<br />

z


6.8 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores. Aplicacion a varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong><br />

<strong>plazo</strong> 301<br />

¡ X<br />

+<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) 2<br />

KX<br />

4Ak ¡ X<br />

k=1<br />

¡ X<br />

+<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) ³<br />

´<br />

hl(i) ¡ pl(i)k(i) 3<br />

5 (¹k ¡ ¹k(i)) +<br />

j2­j<br />

2<br />

KX<br />

4Bk ¡ X<br />

k=1<br />

¡ X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) 0<br />

KX<br />

@ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

p jvjk ¡ Dk<br />

h³ ´<br />

pj ¡ tjk(i) vjk(i)u s jk(i) + r s j vjk(i)(1 ¡ u s i<br />

jk(i))<br />

³<br />

´<br />

hl(i) ¡ pl(i)k(i) 3<br />

5 (¯ a k ¡ ¯ a k (i))<br />

j2­j<br />

h³ ´<br />

tjk(i) ¡ p vjk(i)u<br />

j<br />

b jk(i) + r b jvjk(i)(1 ¡ u b i<br />

jk(i))<br />

³<br />

´<br />

hl(i)1 ¡ pl(i)k(i) 3<br />

5 ³<br />

¯ b k ¡ ¯ b ´<br />

k(i)<br />

¸ k(º) · ¸k · ¸k(º) 8k<br />

¹ k (º) · ¹k · ¹ k(º) 8k<br />

® k(º) · ®k · ®k(º) 8k<br />

¯ a<br />

k (º) · ¯a k · ¯ a<br />

k(º) 8k<br />

1<br />

i = 1; ¢ ¢ ¢ ; n; n · n<br />

A (®k ¡ ®k(i))<br />

¯ b<br />

k (º) · ¯b k · ¯ b<br />

k(º) 8k (6.447)<br />

don<strong>de</strong> n es <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong> conjunto dinamico para <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> problema dual,<br />

n es <strong>el</strong> numero maximo <strong>de</strong> hiperplanos y Á(¸(i); ¹(i)) se evalua utilizando las ecuaciones (6.432),<br />

(6.430) y (6.431).<br />

Una vez resu<strong>el</strong>to, <strong>en</strong> cada iteracion, <strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado se proce<strong>de</strong> a actualizar la region <strong>de</strong><br />

factibilidad (paso 3c d<strong>el</strong> Algoritmo HPS-CD) o, <strong>de</strong> otro modo, a actualizar los l³mites superior e<br />

inferior <strong>de</strong> cada compon<strong>en</strong>te <strong>de</strong> los vectores <strong>de</strong> multiplicadores ¸, ¹, ®, ¯a k y ¯b k . El procedimi<strong>en</strong>to<br />

empleado para <strong>el</strong>lo se <strong>de</strong>scribe <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 6.8.1 (pagina 244).<br />

Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion, control dinamico <strong>de</strong> la region<br />

<strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos<br />

El c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> estabilidad £(º) se <strong>de</strong>¯ne <strong>de</strong> la forma indicada <strong>en</strong> la ecuaciones (6.440)-(6.445).<br />

El problema dual r<strong>el</strong>ajado a resolver (paso 3c d<strong>el</strong> Algoritmo HPS-CDP) <strong>en</strong> cada iteracion º, se<br />

plantea <strong>de</strong> distinta forma segun si se han ejecutado las q ¡ 1 primeras iteraciones o si aun <strong>el</strong><br />

contador <strong>de</strong> iteraciones aun no ha alcanzado este valor.<br />

Si º · q ¡ 1 <strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado se plantea:<br />

Maximizar z;¸1;¸2;¢¢¢;¸K;¹1;¹2;¢¢¢;¹K;®1;®2;¢¢¢;®K;¯ a 1 ;¯a 2 ;¢¢¢;¯a K ;¯b 1 ;¯b 2 ;¢¢¢;¯b K<br />

z


302 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

sujeto a<br />

z · Á(¸(i); ¹(i); ®(i); ¯ a (i); ¯ b (i))<br />

+<br />

+<br />

0<br />

KX<br />

@Dk ¡ X<br />

tjk(i) ¡ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

2<br />

KX<br />

4Rk ¡ X<br />

k=1<br />

¡ X<br />

+<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) j2­j<br />

2<br />

KX<br />

4Ak ¡ X<br />

k=1<br />

¡ X<br />

+<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) X<br />

i2­i l(i)2­l(i) 1<br />

pl(i)k(i) A (¸k ¡ ¸k(i))<br />

h³ ´<br />

pj ¡ tjk(i) vjk(i)wjk(i) + r s i<br />

j vjk(i)(1 ¡ wjk(i))<br />

³<br />

´<br />

hl(i) ¡ pl(i)k(i) 3<br />

5 (¹k ¡ ¹k(i)) +<br />

j2­j<br />

2<br />

KX<br />

4Bk ¡ X<br />

k=1<br />

¡ X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) 0<br />

KX<br />

@ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

p jvjk ¡ Dk<br />

h³ ´<br />

pj ¡ tjk(i) vjk(i)us jk (i) + rs j vjk(i)(1 ¡ us jk (i))<br />

i<br />

³<br />

´<br />

hl(i) ¡ pl(i)k(i) 3<br />

5 (¯ a k ¡ ¯ a k (i))<br />

j2­j<br />

h³ ´<br />

tjk(i) ¡ p vjk(i)u<br />

j<br />

b jk(i) + r b jvjk(i)(1 ¡ u b i<br />

jk(i))<br />

³<br />

´<br />

hl(i)1 ¡ pl(i)k(i) 3<br />

5 ³<br />

¯ b k ¡ ¯ b ´<br />

k(i)<br />

¸ k(º) · ¸k · ¸k(º) 8k<br />

¹ k (º) · ¹k · ¹ k(º) 8k<br />

® k(º) · ®k · ®k(º) 8k<br />

¯ a<br />

k (º) · ¯a k · ¯ a<br />

k(º) 8k<br />

¯ b<br />

k (º) · ¯b k<br />

y <strong>en</strong> otro caso:<br />

1<br />

i = 1; ¢ ¢ ¢ ; n; n · n<br />

A (®k ¡ ®k(i))<br />

· ¯bk<br />

(º) 8k (6.448)<br />

Maximizar z;¸1;¸2;¢¢¢;¸K;¹1;¹2;¢¢¢;¹K;®1;®2;¢¢¢;®k;¯ a 1 ;¯a 2 ;¢¢¢;¯a K ;¯b 1 ;¯b 2 ;¢¢¢;¯b K<br />

KX<br />

z ¡ ®¸(º; k) (¸k ¡ ¤k(º)) 2 KX<br />

¡ ®¹(º; k) (¹k ¡ ¥k(º)) 2 KX<br />

¡ ®®(º; k) (®k ¡ ¨k(º)) 2<br />

k=1<br />

k=1<br />

k=1<br />

KX<br />

¡ ®¯a(º; k) (¯a k ¡ Âak (º))2 KX ³<br />

¡ ® ¯b(º; k) ¯b k ¡ Âbk (º)<br />

´ 2<br />

sujeto a<br />

k=1<br />

z · Á(¸(i); ¹(i); ®(i); ¯ a (i); ¯ b (i))<br />

+<br />

0<br />

KX<br />

@Dk ¡ X<br />

tjk(i) ¡ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) 1<br />

pl(i)k(i) A (¸k ¡ ¸k(i))<br />

k=1


6.8 Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores. Aplicacion a varios mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong><br />

<strong>plazo</strong> 303<br />

+<br />

2<br />

KX<br />

4Rk ¡ X<br />

k=1<br />

¡ X<br />

+<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) j2­j<br />

2<br />

KX<br />

4Ak ¡ X<br />

k=1<br />

¡ X<br />

+<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) h³ ´<br />

pj ¡ tjk(i) vjk(i)wjk(i) + r s i<br />

j vjk(i)(1 ¡ wjk(i))<br />

³<br />

´<br />

hl(i) ¡ pl(i)k(i) 3<br />

5 (¹k ¡ ¹k(i)) +<br />

j2­j<br />

2<br />

KX<br />

4Bk ¡ X<br />

k=1<br />

¡ X<br />

X<br />

i2­i l(i)2­l(i) 0<br />

KX<br />

@ X<br />

k=1<br />

j2­j<br />

p jvjk ¡ Dk<br />

h³ ´<br />

pj ¡ tjk(i) vjk(i)u s jk(i) + r s j vjk(i)(1 ¡ u s i<br />

jk(i))<br />

³<br />

´<br />

hl(i) ¡ pl(i)k(i) 3<br />

5 (¯a k ¡ ¯a k (i))<br />

j2­j<br />

h³ ´<br />

tjk(i) ¡ p vjk(i)u<br />

j<br />

b jk(i) + r b jvjk(i)(1 ¡ u b i<br />

jk(i))<br />

³<br />

´<br />

hl(i)1 ¡ pl(i)k(i) 3<br />

5 ³<br />

¯b k ¡ ¯b k (i)<br />

´<br />

¸ k(º) · ¸k · ¸k(º) 8k<br />

¹ k (º) · ¹k · ¹ k(º) 8k<br />

® k(º) · ®k · ®k(º) 8k<br />

¯ a<br />

k (º) · ¯a k · ¯ a<br />

k(º) 8k<br />

1<br />

i = 1; ¢ ¢ ¢ ; n; n · n<br />

A (®k ¡ ®k(i))<br />

¯ b<br />

k (º) · ¯b k · ¯ b<br />

k(º) 8k (6.449)<br />

don<strong>de</strong> ®¸(º; k) es la constante <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion asociada a la compon<strong>en</strong>te k d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multi-<br />

plicadores ¸ <strong>en</strong> la iteracion º, ®¹(º; k) es la constante <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion asociada a la compon<strong>en</strong>te<br />

k d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¹ <strong>en</strong> la iteracion º, ®®(º; k) es la constante <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion<br />

asociada a la compon<strong>en</strong>te k d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¹ <strong>en</strong> la iteracion º, n es <strong>el</strong> numero <strong>de</strong><br />

<strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong> conjunto dinamico para <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> problema dual, n es <strong>el</strong> numero maximo<br />

<strong>de</strong> hiperplanos y Á(¸(i); ¹(i); ®(i)) se evalua utilizando las ecuaciones (6.338), (6.336) y (6.337).<br />

El procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad <strong>de</strong> los multiplicadores se <strong>de</strong>scribe<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 6.8.1 (pagina 244).<br />

El procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> las constantes <strong>de</strong> p<strong>en</strong>alizacion se <strong>de</strong>scribe <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado<br />

6.8.1 (pagina 247).


304 Solucion d<strong>el</strong> problema dual. Metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores


Cap³tulo 7<br />

Solucion d<strong>el</strong> problema primal<br />

7.1 Introduccion<br />

En este cap³tulo se <strong>de</strong>talla <strong>el</strong> algoritmo empleado para resolver <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion<br />

hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana. Como ya se ha<br />

indicado (cap³tulo 4), <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana se basa <strong>en</strong> la resolucion d<strong>el</strong> pro-<br />

blema dual d<strong>el</strong> problema original (o problema primal). Sin embargo, dada la no-convexidad d<strong>el</strong><br />

problema primal, la solucion optima d<strong>el</strong> problema dual no coinci<strong>de</strong> con la solucion optima d<strong>el</strong><br />

problema primal sino que es una cota inferior. Por eso, a partir <strong>de</strong> la solucion d<strong>el</strong> problema<br />

dual hace falta aplicar algun procedimi<strong>en</strong>to heur³stico que obt<strong>en</strong>ga una solucion primal factible<br />

su¯ci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te bu<strong>en</strong>a.<br />

El problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion<br />

lagrangiana se resu<strong>el</strong>ve <strong>en</strong> tres fases [131], [35], [130], [48], [49], [50], [47], [85], [68] (apartado<br />

4.2.3). En la primera fase se resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong> problema dual. En la segunda fase se obti<strong>en</strong>e una<br />

solucion d<strong>el</strong> problema dual que cumpla las restricciones globales <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad d<strong>el</strong> problema<br />

primal. En la tercera fase se consigue una solucion factible y cuasi-optima para <strong>el</strong> problema<br />

primal.<br />

Tradicionalm<strong>en</strong>te, <strong>el</strong> criterio <strong>de</strong> parada <strong>de</strong> la fase primera (solucion d<strong>el</strong> problema dual) ha sido<br />

la estabilizacion d<strong>el</strong> coste d<strong>el</strong> problema dual, o bi<strong>en</strong> la ejecucion <strong>de</strong> un numero, ¯jado a priori,<br />

<strong>de</strong> iteraciones. En <strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong>sarrollado <strong>en</strong> este trabajo <strong>de</strong> investigacion, <strong>en</strong> la fase primera<br />

se consigue la estabilizacion tanto d<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion objetivo como <strong>de</strong> los valores <strong>de</strong> las<br />

variables (o multiplicadores <strong>de</strong> Lagrange) d<strong>el</strong> problema dual. Ello se consigue <strong>de</strong>scomponi<strong>en</strong>do<br />

la fase primera <strong>en</strong> dos etapas sucesivas.<br />

La estabilizacion <strong>de</strong> los multiplicadores <strong>en</strong> la resolucion d<strong>el</strong> problema dual constituye una <strong>de</strong> las<br />

aportaciones <strong>de</strong> este trabajo <strong>de</strong> investigacion y es lo que permite que <strong>el</strong> metodo propuesto pueda<br />

305


306 Solucion d<strong>el</strong> problema primal<br />

ser empleado como herrami<strong>en</strong>ta para <strong>el</strong> operador d<strong>el</strong> mercado y/o <strong>el</strong> operador d<strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> un<br />

sistema <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica liberalizado o <strong>de</strong>sregulado.<br />

El algoritmo que se propone <strong>en</strong> esta tesis para resolver <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hi-<br />

drotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> se pres<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 4.2.3 y se repite aqu³ para mayor claridad.<br />

Consta <strong>de</strong> cuatro etapas. El algoritmo es <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te:<br />

Fase 1<br />

Fase 2<br />

Fase 3<br />

Etapa 1 Se resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong> problema dual utilizando <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> reconstruccion d<strong>el</strong> problema<br />

dual <strong>mediante</strong> hiperplanos secantes con control dinamico <strong>de</strong> la region<br />

<strong>de</strong> factibilidad (apartado 6.7.4) hasta que converja <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual.<br />

Etapa 2 Se re¯na la solucion obt<strong>en</strong>ida <strong>en</strong> la Etapa 1 utilizando tecnicas <strong>de</strong> subgradi<strong>en</strong>te<br />

(apartado 6.6.1) hasta alcanzar la converg<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> los multiplicadores <strong>de</strong><br />

Lagrange.<br />

Etapa 3 Se obti<strong>en</strong>e, a partir <strong>de</strong> la solucion <strong>de</strong> la Etapa 2 y <strong>mediante</strong> un proceso iterativo,<br />

una solucion d<strong>el</strong> problema dual que cumple las restricciones globales <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>sigualdad d<strong>el</strong> problema primal.<br />

Etapa 4 Se obti<strong>en</strong>e, a partir <strong>de</strong> la solucion <strong>de</strong> la Etapa 3 y <strong>mediante</strong> la ejecucion <strong>de</strong> un<br />

<strong>de</strong>spacho economico multiperiodo, una solucion cuasi-optima primal factible.<br />

Este cap³tulo se estructura como sigue. El apartado 7.2 trata <strong>de</strong> la Fase 1 d<strong>el</strong> algoritmo anterior.<br />

El apartado 7.3 explica la forma <strong>de</strong> conseguir una solucion primal factible a partir <strong>de</strong> la solucion<br />

d<strong>el</strong> problema dual. El apartado 7.3.1 <strong>de</strong>talla <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to empleado para conseguir una<br />

solucion dual que cumpla las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad d<strong>el</strong> problema primal (Fase 2). El<br />

apartado 7.3.2 se re¯ere a la Fase 3 (ultimo paso para la obt<strong>en</strong>cion <strong>de</strong> una solucion primal<br />

factible).<br />

7.2 Fase 1: Solucion d<strong>el</strong> problema dual<br />

La clave d<strong>el</strong> bu<strong>en</strong> funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un algoritmo <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong><br />

<strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana esta <strong>en</strong> <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> resolucion d<strong>el</strong> problema<br />

dual empleado. La fase <strong>de</strong> resolucion d<strong>el</strong> problema dual es la que garantiza que la solucion d<strong>el</strong><br />

problema primal sea una solucion cuasi-optima. Por otra parte, <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> resolucion d<strong>el</strong><br />

problema dual es mas complejo que los procesos que se llevan a cabo <strong>en</strong> la fases 2 y 3 (o bi<strong>en</strong>,<br />

etapas 3 y 4). Todo esto quiere <strong>de</strong>cir que tanto la e¯ci<strong>en</strong>cia computacional como la calidad <strong>de</strong><br />

la solucion <strong>en</strong>contrada <strong>en</strong> la Fase 1 <strong>de</strong>terminan la e¯ci<strong>en</strong>cia global y la calidad <strong>de</strong> la solucion


7.2 Fase 1: Solucion d<strong>el</strong> problema dual 307<br />

primal conseguida por metodo.<br />

La funcion dual d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> (ecuaciones<br />

(4.7)-(4.9)) es concava [9] y pres<strong>en</strong>ta una estructura tipo \meseta" <strong>en</strong> torno al optimo, es <strong>de</strong>cir<br />

que ante variaciones r<strong>el</strong>ativam<strong>en</strong>te signi¯cativas <strong>en</strong> los valores <strong>de</strong> los multiplicadores (variables<br />

d<strong>el</strong> problema dual), <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion objetivo ap<strong>en</strong>as se modi¯ca.<br />

Tradicionalm<strong>en</strong>te los metodos <strong>de</strong> resolucion d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana utilizan como criterio <strong>de</strong> parada<br />

<strong>en</strong> la resolucion d<strong>el</strong> problema dual, la estabilizacion d<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion objetivo o bi<strong>en</strong><br />

la ejecucion <strong>de</strong> un numero ¯jo <strong>de</strong> iteraciones. Conseguir estabilidad <strong>en</strong> las variables duales<br />

(multiplicadores) ti<strong>en</strong>e un coste computacional <strong>de</strong>masiado <strong>el</strong>evado que, <strong>en</strong> los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a<br />

<strong>el</strong>ectricas c<strong>en</strong>tralizados o regulados, no esta justi¯cado con la mejora conseguida <strong>en</strong> <strong>el</strong> valor <strong>de</strong><br />

la funcion objetivo d<strong>el</strong> problema dual y con la posible mejora <strong>en</strong> <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> la solucion ¯nal<br />

primal factible.<br />

Por otra parte, una <strong>de</strong> las v<strong>en</strong>tajas <strong>de</strong> la resolucion d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana es que las variables d<strong>el</strong> problema<br />

dual (multiplicadores <strong>de</strong> Lagrange) ti<strong>en</strong><strong>en</strong> un signi¯cado economico claro (apartados 4.3 y 4.4).<br />

Esto permite que <strong>el</strong> metodo propuesto pueda ser la herrami<strong>en</strong>ta que utilice <strong>el</strong> operador d<strong>el</strong><br />

mercado y/o <strong>el</strong> operador d<strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> un sistema <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica <strong>de</strong>sregulado o liberalizado.<br />

En este caso la solucion <strong>de</strong> la Fase 1 no <strong>de</strong>ber³a ¯nalizar hasta que no se alcance la converg<strong>en</strong>cia<br />

<strong>en</strong> todos los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos signi¯cativos d<strong>el</strong> problema: <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion objetivo y <strong>el</strong> valor <strong>de</strong><br />

las variables (o multiplicadores).<br />

En <strong>en</strong>tornos <strong>de</strong>sregulados, es importante conseguir la estabilidad <strong>en</strong> los valores <strong>de</strong> los multipli-<br />

cadores ya que son estos los que <strong>de</strong>terminan que g<strong>en</strong>eradores se acoplaran (aqu<strong>el</strong>los que con<br />

<strong>el</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> remuneracion establecido a traves <strong>de</strong> los multiplicadores sean capaces <strong>de</strong>, al m<strong>en</strong>os,<br />

recuperar costes) y cuales no lo haran. Por <strong>el</strong>lo no se pue<strong>de</strong> ¯nalizar la fase <strong>de</strong> solucion d<strong>el</strong><br />

problema dual (Fase 1) hasta que no hayan convergido no solo la funcion objetivo sino tambi<strong>en</strong><br />

los multiplicadores. Parar la ejecucion <strong>de</strong> la Fase 1 antes <strong>de</strong> la estabilizacion <strong>de</strong> los multiplica-<br />

dores supondr³a favorecer <strong>el</strong> acoplami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> unos g<strong>en</strong>eradores fr<strong>en</strong>te a otros. Un mercado <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>erg³a no <strong>de</strong>be permitir estas <strong>de</strong>sigualda<strong>de</strong>s sino que <strong>de</strong>be ser ecuanime y transpar<strong>en</strong>te a todos<br />

(g<strong>en</strong>eradores y consumidores).<br />

Dada la poca utilidad practica que ti<strong>en</strong>e perseguir la converg<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los multiplicadores <strong>en</strong><br />

<strong>en</strong>tornos c<strong>en</strong>tralizados y la \juv<strong>en</strong>tud" <strong>de</strong> los <strong>en</strong>tornos liberalizados (y por tanto la poca ex-<br />

peri<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>el</strong>los), no se ha <strong>en</strong>contrado ninguna refer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> la literatura que se preocupe <strong>de</strong><br />

la estabilizacion <strong>de</strong> los multiplicadores <strong>en</strong> los procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> resolucion d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la


308 Solucion d<strong>el</strong> problema primal<br />

coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>.<br />

El algoritmo propuesto <strong>en</strong> este docum<strong>en</strong>to resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong> problema dual d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordi-<br />

nacion hidrotermica <strong>en</strong> dos etapas sucesivas. En la primera etapa se consigue <strong>de</strong> forma e¯ci<strong>en</strong>te<br />

una solucion al problema dual proxima a la solucion optima. Al ¯nal <strong>de</strong> esta etapa <strong>el</strong> valor <strong>de</strong><br />

la funcion objetivo d<strong>el</strong> problema dual ha convergido. En la segunda etapa se re¯na la solucion<br />

obt<strong>en</strong>ida <strong>en</strong> la etapa anterior alcanzandose la estabilidad <strong>de</strong> los multiplicadores.<br />

En la Etapa 1 se resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong> problema dual utilizando <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> reconstruccion d<strong>el</strong> problema<br />

dual <strong>mediante</strong> hiperplanos secantes con control <strong>de</strong> dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad y l³mite<br />

maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos. Este metodo <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores se explica<br />

<strong>en</strong> <strong>de</strong>talle <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 6.7.4. Se <strong>en</strong>cuadra d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> los metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multi-<br />

plicadores con memoria que se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> cap³tulo 6. Se ha escogido este metodo por ser<br />

<strong>el</strong> que resu<strong>el</strong>ve <strong>de</strong> forma mas e¯ci<strong>en</strong>te <strong>el</strong> problema dual at<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do no solo al tiempo <strong>de</strong> calculo<br />

sino tambi<strong>en</strong> at<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do a la calidad <strong>de</strong> la solucion <strong>en</strong>contrada (cap³tulo 8). La Etapa 1 ¯naliza<br />

cuando converge <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual. El criterio <strong>de</strong> converg<strong>en</strong>cia, como se explica <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> apartado 6.7.4, es <strong>el</strong> acercami<strong>en</strong>to <strong>en</strong>tre la solucion d<strong>el</strong> problema dual aproximado, lineal a<br />

tramos, y la solucion d<strong>el</strong> problema dual.<br />

En la Etapa 2, parti<strong>en</strong>do <strong>de</strong> la solucion <strong>de</strong> la Etapa 1 (valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores <strong>en</strong><br />

la ultima iteracion), se resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong> problema dual utilizando <strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te <strong>en</strong> la<br />

actualizacion <strong>de</strong> los multiplicadores.<br />

El metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te (o metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te tradicional como se le llama <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

apartado 6.6.1 para distinguirlo d<strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te modi¯cado, apartado 6.6.2) es un<br />

metodo <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores sin memoria (cap³tulo 6), esto es, <strong>en</strong> cada iteracion<br />

se utiliza solo la informacion resultante <strong>de</strong> la resolucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado <strong>de</strong> la<br />

iteracion actual. Como consecu<strong>en</strong>cia d<strong>el</strong> escaso uso <strong>de</strong> la informacion disponible, <strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong><br />

subgradi<strong>en</strong>te necesita <strong>de</strong> la ejecucion <strong>de</strong> muchas iteraciones para alcanzar la converg<strong>en</strong>cia <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion objetivo d<strong>el</strong> problema dual. Por <strong>el</strong>lo, <strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te, como<br />

metodo unico para resolver <strong>el</strong> problema dual, pres<strong>en</strong>ta una converg<strong>en</strong>cia muy l<strong>en</strong>ta y resulta<br />

ine¯ci<strong>en</strong>te computacionalm<strong>en</strong>te. Sin embargo, si se parte <strong>de</strong> una solucion proxima a la optima<br />

(y la solucion <strong>de</strong> la Etapa 1 esta proxima a la solucion optima d<strong>el</strong> problema dual) <strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong><br />

subgradi<strong>en</strong>te converge <strong>de</strong> forma e¯ci<strong>en</strong>te.<br />

El metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te se basa <strong>en</strong> la actualizacion <strong>de</strong> los multiplicadores <strong>de</strong> forma proporcio-<br />

nal a los incumplimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> las restricciones dualizadas. Al aplicar <strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te<br />

<strong>en</strong> la Etapa 2 d<strong>el</strong> algoritmo propuesto, a medida que avanza <strong>el</strong> proceso disminuy<strong>en</strong> los incum-<br />

plimi<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> las restricciones dualizadas y los multiplicadores se estabilizan. As³, se suprime <strong>el</strong>


7.2 Fase 1: Solucion d<strong>el</strong> problema dual 309<br />

comportami<strong>en</strong>to oscilante que se observa <strong>en</strong> la evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores <strong>en</strong> las ultimas<br />

iteraciones <strong>de</strong> la Etapa 1 a pesar <strong>de</strong> la converg<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual. Esto se<br />

consigue <strong>en</strong> poco tiempo <strong>de</strong> calculo dada la e¯ci<strong>en</strong>cia d<strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te si se parte <strong>de</strong><br />

una solucion proxima a la optima.<br />

De esta forma, <strong>en</strong> la Etapa 1 se consigue converg<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual <strong>de</strong> forma<br />

e¯ci<strong>en</strong>te actualizando los multiplicadores empleando <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con<br />

control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos (apartado<br />

6.7.4). Dada la estructura tipo \meseta" <strong>de</strong> la funcion dual, a pesar <strong>de</strong> la converg<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

valor <strong>de</strong> esta funcion, los multiplicadores (o variables duales) aun no han convergido al ¯nal<br />

<strong>de</strong> esta etapa. En la Etapa 2, y dado que se parte <strong>de</strong> una solucion proxima a la optima, se<br />

estabilizan los multiplicadores. El metodo <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores empleado <strong>en</strong> esta<br />

segunda etapa es <strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te, que se comporta <strong>de</strong> forma e¯ci<strong>en</strong>te ya que se<br />

parte <strong>de</strong> una solucion proxima a la optima. Gracias al empleo d<strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te se<br />

disminuy<strong>en</strong> los incumplimi<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> las restricciones globales (o restricciones dualizadas) con lo<br />

que se estabilizan los multiplicadores y se obti<strong>en</strong>e una solucion que se acerca a la factibilidad<br />

d<strong>el</strong> problema primal.<br />

El algoritmo <strong>de</strong>tallado <strong>de</strong> la Fase 1 es <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te:<br />

Algoritmo Fase 1<br />

Paso 1 De¯nicion <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad o dominio <strong>de</strong> <strong>de</strong>¯nicion inicial d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multi-<br />

plicadores. El vector <strong>de</strong> multiplicadores para la primera iteracion se hace igual al vector<br />

l³mite inferior (o l³mite superior) d<strong>el</strong> dominio <strong>de</strong> <strong>de</strong>¯nicion para la primera iteracion o<br />

cualquier valor intermedio. Se inicializa <strong>el</strong> contador <strong>de</strong> iteraciones, º, a 1 y <strong>el</strong> numero <strong>de</strong><br />

<strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong> conjunto dinamico para <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> problema dual, n, a 0.<br />

Paso 2 Resolucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado (PPR), esto es, resolucion <strong>de</strong> un subproblema<br />

por cada c<strong>en</strong>tral termica y un subproblema por cada cuanca hidraulica.<br />

Paso 3 3a Actualizacion d<strong>el</strong> conjunto dinamico para <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>ado d<strong>el</strong> problema dual.<br />

Si <strong>el</strong> contador <strong>de</strong> iteraciones es m<strong>en</strong>or o igual que n (si<strong>en</strong>do n <strong>el</strong> numero maximo <strong>de</strong><br />

hiperplanos permitido), se a~na<strong>de</strong> <strong>el</strong> hiperplano secante a la funcion dual para <strong>el</strong> valor<br />

d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores <strong>de</strong> la iteracion actual. A continuacion se increm<strong>en</strong>ta <strong>en</strong><br />

1 <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong> conjunto dinamico, n, (apartados 6.7.2 y 6.7.4) y se va<br />

al paso 3b.<br />

Si <strong>el</strong> contador <strong>de</strong> iteraciones es mayor que n, se calculan los residuos <strong>de</strong> los hiperplanos<br />

que forman parte d<strong>el</strong> conjunto dinamico <strong>de</strong> la iteracion preced<strong>en</strong>te (utilizando la


310 Solucion d<strong>el</strong> problema primal<br />

ecuacion (6.42)). A continuacion se actualiza <strong>el</strong> conjunto dinamico parti<strong>en</strong>do d<strong>el</strong><br />

conjunto dinamico <strong>de</strong> la iteracion anterior, <strong>el</strong>iminando <strong>el</strong> hiperplano no activo <strong>de</strong><br />

mayor residuo y a~nadi<strong>en</strong>do <strong>el</strong> hiperplano secante a la funcion dual para <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong><br />

vector <strong>de</strong> multiplicadores <strong>de</strong> la iteracion <strong>en</strong> curso.<br />

3b Resolucion d<strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado (PDR) que se plantea:<br />

Maximizar z;µ2C(º)<br />

sujeto a<br />

z<br />

z · Á(i) + hs(i); µ ¡ µ(i)i i = 1; ¢ ¢ ¢ ; n n · n (7.1)<br />

si<strong>en</strong>do n <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos (o hiperplanos) d<strong>el</strong> conjunto dinamico para <strong>el</strong> mo<strong>de</strong>-<br />

lado d<strong>el</strong> problema dual y C(º) la region <strong>de</strong> factibilidad (o los intervalos <strong>de</strong> <strong>de</strong>¯nicion<br />

<strong>de</strong> los multiplicadores) <strong>en</strong> cada iteracion.<br />

3c Actualizacion <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad <strong>de</strong> los multiplicadores:<br />

Para cada compon<strong>en</strong>te j d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores µ ¤ que optimiza <strong>el</strong> PDR d<strong>el</strong><br />

paso 3b, hacer<br />

- si µ ¤ j = µj(º), <strong>en</strong>tonces:<br />

µj(º + 1) = µj(º)(1 + a) (7.2)<br />

µ j(º + 1) = µj(º)(1 ¡ b) b · 1; (7.3)<br />

- si µ ¤ j = µ j(º), <strong>en</strong>tonces<br />

- <strong>en</strong> otro caso<br />

µj(º + 1) = µ j(º)(1 + c) (7.4)<br />

µ j(º + 1) = µ j(º)(1 ¡ d) d · 1; (7.5)<br />

µj(º + 1) = µj(º) (7.6)<br />

µ j(º + 1) = µ j(º): (7.7)<br />

Paso 4 Se actualiza <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores con <strong>el</strong> valor que maximiza <strong>el</strong> problema<br />

dual r<strong>el</strong>ajado d<strong>el</strong> paso 3b, i.e. µ(º + 1) = µ ¤ .<br />

Si z¡Á(µ(º))<br />

Á(µ(º)) · ", <strong>en</strong>tonces almac<strong>en</strong>a <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> iteraciones ejecutadas <strong>en</strong> ºe1 (ºe1 = º),<br />

se increm<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> contador <strong>de</strong> iteraciones (º Ã º + 1) y se va al paso 5.<br />

En caso contrario, se increm<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> contador <strong>de</strong> iteraciones (º Ã º + 1) y se va al paso 2.<br />

Paso 5 Resolucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado (PPR), esto es, resolucion <strong>de</strong> un subproblema<br />

por cada c<strong>en</strong>tral termica y un subproblema por cada cu<strong>en</strong>ca hidraulica.


7.2 Fase 1: Solucion d<strong>el</strong> problema dual 311<br />

Paso 6 Actualizacion d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

µ(º + 1) = µ(º) + k(º) s(º)<br />

js(º)j<br />

si<strong>en</strong>do k(º) = 1<br />

m+n(º¡ºe1)<br />

Paso 7 Si, com<strong>en</strong>zando a contar <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> paso 5, se ha ejecutado un numero m³nimo <strong>de</strong> iteraciones<br />

y para todas las compon<strong>en</strong>tes j d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores se cumple:<br />

µj(º) ¡ µj(º ¡ 1)<br />

µj(º)<br />

(7.8)<br />

(7.9)<br />

· ¾ (7.10)<br />

(don<strong>de</strong> ¾ es un parametro <strong>de</strong>¯nido a priori), <strong>en</strong>tonces ¯naliza la Fase 1.<br />

En caso contrario se increm<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> contador <strong>de</strong> iteraciones (º Ã º + 1) y se va al paso 5.<br />

Los pasos 1-4 constituy<strong>en</strong> la Etapa 1. Los pasos 3 y 4 <strong>de</strong>¯n<strong>en</strong> <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong><br />

multiplicadores empleado <strong>en</strong> la Etapa 1, metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con control dinamico<br />

<strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos (apartado 6.7.4).<br />

Los pasos 5-7 constituy<strong>en</strong> la Etapa 2. La Etapa 2 ¯naliza cuando se han estabilizado todos los<br />

multiplicadores. El criterio <strong>de</strong> converg<strong>en</strong>cia se indica <strong>en</strong> <strong>el</strong> paso 7 (ecuacion (7.10)).<br />

Es importante <strong>de</strong>stacar que gracias a la utilizacion d<strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te <strong>en</strong> la Etapa 2<br />

para mejorar la solucion obt<strong>en</strong>ida <strong>en</strong> la Etapa 1, la solucion que resulta (al ¯nalizar la Etapa<br />

2) se acerca mas a una solucion primal factible que la solucion <strong>de</strong> la Etapa 1. El motivo es<br />

que lo que guia la actualizacion <strong>de</strong> los multiplicadores al emplear <strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te es<br />

precisam<strong>en</strong>te la disminuicion <strong>de</strong> los incumplimi<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> las restricciones globales d<strong>el</strong> problema<br />

primal.<br />

Resulta pues conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te ejecutar una segunda etapa <strong>de</strong> re¯nami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la solucion d<strong>el</strong> problema<br />

dual utilizando <strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te por dos motivos:<br />

² Por una parte se consigue estabilizar los multiplicadores <strong>de</strong> forma e¯ci<strong>en</strong>te computacional-<br />

m<strong>en</strong>te. Ejecutar mas iteraciones <strong>de</strong> resolucion d<strong>el</strong> problema dual empleando <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong><br />

los hiperplanos secantes con control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo<br />

al numero <strong>de</strong> hiperplanos, <strong>en</strong> lugar <strong>de</strong> las iteraciones d<strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> la<br />

Etapa 2 d<strong>el</strong> algoritmo propuesto, es mucho mas costoso computacionalm<strong>en</strong>te.<br />

² Por otra parte se consigue una solucion que se acerca mas a la factibilidad d<strong>el</strong> problema<br />

primal (que es <strong>el</strong> objetivo ¯nal perseguido) ya que <strong>el</strong> criterio que guia la actualizacion <strong>de</strong> los<br />

multiplicadores <strong>en</strong> la Etapa 2 es la disminucion <strong>de</strong> los incumplimi<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> las restricciones<br />

globales.


312 Solucion d<strong>el</strong> problema primal<br />

Por <strong>el</strong>lo, si comparamos un algoritmo <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> como <strong>el</strong><br />

pres<strong>en</strong>tado <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 4.2.3, y repetido <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 7.1, con otro algoritmo <strong>en</strong> <strong>el</strong> que<br />

<strong>en</strong> la Fase 1 no se alcance la converg<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> los multiplicadores (es <strong>de</strong>cir con otro algoritmo<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> que se resu<strong>el</strong>va <strong>el</strong> problema dual <strong>en</strong> una sola etapa empleando <strong>el</strong> mismo metodo <strong>de</strong> los<br />

hiperplanos secantes con control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo al numero<br />

<strong>de</strong> hiperplanos <strong>en</strong> la actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores), <strong>en</strong>tonces con este ultimo algoritmo la<br />

solucion que se obti<strong>en</strong>e al ¯nalizar la Fase 1 pres<strong>en</strong>ta mas infactibilida<strong>de</strong>s que la solucion que<br />

se obti<strong>en</strong>e <strong>en</strong> la Fase 1 (o Etapa 2) d<strong>el</strong> primer algoritmo. Ello quiere <strong>de</strong>cir que probablem<strong>en</strong>te<br />

se requieran mas iteraciones <strong>en</strong> la Fase 2, <strong>en</strong>cargada <strong>de</strong> obt<strong>en</strong>er una solucion factible <strong>en</strong> las<br />

restricciones globales <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad, <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> que no se haya ejecutado la etapa <strong>en</strong>caminada<br />

a conseguir la estabilizacion <strong>de</strong> los multiplicadores.<br />

Todo esto implica que <strong>el</strong> peque~no aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> tiempo <strong>de</strong> calculo <strong>en</strong> la resolucion <strong>de</strong> la Fase<br />

1 <strong>de</strong> un algoritmo como <strong>el</strong> pres<strong>en</strong>tado (con respecto al tiempo <strong>de</strong> calculo <strong>de</strong> la Fase 1 <strong>de</strong> un<br />

algoritmo que resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong> problema dual <strong>en</strong> una sola etapa) pue<strong>de</strong> comp<strong>en</strong>sarse con la probable<br />

disminucion d<strong>el</strong> tiempo requerido para <strong>en</strong>contrar una solucion factible <strong>en</strong> las restriciones globales<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad (por ser <strong>el</strong> numero y la cuant³a <strong>de</strong> las infactibilida<strong>de</strong>s m<strong>en</strong>or).<br />

Concluy<strong>en</strong>do, la introduccion <strong>de</strong> una segunda etapa <strong>de</strong> re¯nami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la solucion d<strong>el</strong> proble-<br />

ma dual utilizando <strong>el</strong> metodo d<strong>el</strong> subgradi<strong>en</strong>te pres<strong>en</strong>ta la gran v<strong>en</strong>taja <strong>de</strong> que se consigu<strong>en</strong><br />

estabilizar los multiplicadores con un aum<strong>en</strong>to practicam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>spreciable d<strong>el</strong> tiempo total <strong>de</strong><br />

calculo. Esto implica que los multiplicadores que resultan al ¯nalizar la Etapa 2 son aqu<strong>el</strong>los con<br />

los que se alcanza la converg<strong>en</strong>cia d<strong>el</strong> problema dual y esto quiere <strong>de</strong>cir que la informacion que<br />

proporcionan (su signi¯cado economico) se pue<strong>de</strong> emplear <strong>de</strong> forma transpar<strong>en</strong>te y con garantia<br />

<strong>de</strong> optimalidad tanto para la <strong>el</strong>aboracion <strong>de</strong> tarifas <strong>en</strong> sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica c<strong>en</strong>tralizados<br />

como para ayudar al operador d<strong>el</strong> mercado y/o <strong>el</strong> operador d<strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> un <strong>en</strong>torno <strong>de</strong>sre-<br />

gulado <strong>de</strong> forma que <strong>el</strong> mercado d<strong>el</strong> sector <strong>el</strong>ectrico sea ecuanime con todos los g<strong>en</strong>eradores y<br />

consumidores.<br />

7.3 Obt<strong>en</strong>cion <strong>de</strong> una solucion primal factible<br />

Dada la no convexidad d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>, la solucion<br />

optima d<strong>el</strong> problema primal no coinci<strong>de</strong> con la solucion optima d<strong>el</strong> problema dual. Por <strong>el</strong>lo una<br />

vez resu<strong>el</strong>to <strong>el</strong> problema dual hac<strong>en</strong> falta aplicar heur³sticos para <strong>en</strong>contrar una solucion primal<br />

factible.<br />

Antes <strong>de</strong> <strong>de</strong>tallar <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to heur³stico a aplicar para conseguir una solucion primal facti-<br />

ble es importante observar la r<strong>el</strong>acion que existe <strong>en</strong> <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica


7.3 Obt<strong>en</strong>cion <strong>de</strong> una solucion primal factible 313<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>, <strong>en</strong>tre las variables <strong>en</strong>teras d<strong>el</strong> problema primal (aqu<strong>el</strong>las que <strong>de</strong>¯n<strong>en</strong> los acopla-<br />

mi<strong>en</strong>tos/<strong>de</strong>sacoplami<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas) y las restricciones globales <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad<br />

incluidas <strong>en</strong> la formulacion d<strong>el</strong> problema (restricciones <strong>de</strong> reserva rodante y <strong>en</strong> ocasiones a<strong>de</strong>mas<br />

restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda m³nima y/o restricciones <strong>de</strong> regulacion).<br />

Por otra parte, las unicas restriciones globales <strong>de</strong> igualdad que intervi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la<br />

coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> son las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda. En la formulacion<br />

<strong>de</strong> las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda solo intervi<strong>en</strong><strong>en</strong> variables continuas (pot<strong>en</strong>cia producida por las<br />

c<strong>en</strong>trales hidraulicas y termicas).<br />

El procedimi<strong>en</strong>to heur³stico para <strong>en</strong>contrar una solucion primal factible, a partir <strong>de</strong> la solucion<br />

d<strong>el</strong> problema dual, pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>scomponerse <strong>en</strong> dos etapas:<br />

² En primer lugar se busca una solucion d<strong>el</strong> problema dual que cumpla las restricciones<br />

globales <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad. Esto es equival<strong>en</strong>te a buscar un conjunto factible <strong>de</strong> variables<br />

<strong>en</strong>teras (variables <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas). Este es <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to que<br />

se lleva a cabo <strong>en</strong> la Fase 2.<br />

² A continuacion, ¯jadas las variables <strong>en</strong>teras al valor que adquier<strong>en</strong> tales variables al ¯na-<br />

lizar la Fase2, se busca <strong>el</strong> conjunto factible <strong>de</strong> variables continuas que optimiza <strong>el</strong> coste <strong>de</strong><br />

produccion. Esto es, se reparte la produccion, para satisfacer la <strong>de</strong>manda, <strong>en</strong>tre las c<strong>en</strong>-<br />

trales termicas acopladas y las c<strong>en</strong>trales hidraulicas <strong>de</strong> forma optima. Para <strong>el</strong>lo se ejecuta<br />

un algoritmo <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho economico multiperiodo [129]. Este es <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to que se<br />

lleva a cabo <strong>en</strong> la Fase 3.<br />

Es importante indicar que la mision principal <strong>de</strong> los algoritmos <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> es <strong>de</strong>terminar la pol³tica optima <strong>de</strong> arranque y parada <strong>de</strong> los grupo termicos <strong>de</strong><br />

forma que se satisfaga la <strong>de</strong>manda y se cumplan las restricciones d<strong>el</strong> sistema a m³nimo coste.<br />

Quiere <strong>el</strong>lo <strong>de</strong>cir que la salida principal d<strong>el</strong> algoritmo son las variables <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to (o <strong>de</strong><br />

arranque y parada) <strong>de</strong> los grupos termicos.<br />

La <strong>de</strong>terminacion <strong>de</strong> las pot<strong>en</strong>cias producidas por cada c<strong>en</strong>tral termica o hidraulica (i.e. la<br />

salida d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho economico que se lleva a cabo <strong>en</strong> la Fase 3) ti<strong>en</strong>e un pap<strong>el</strong><br />

secundario ya que probablem<strong>en</strong>te no coincidiran con las pot<strong>en</strong>cias ¯nales producidas. La salida<br />

d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho economico (i.e. <strong>el</strong> calculo, una vez ¯jadas las variables <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to, <strong>de</strong> las<br />

pot<strong>en</strong>cias producidas por las c<strong>en</strong>trales termicas e hidraulicas para satisfacer la <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> forma<br />

optima) sirve para estimar <strong>el</strong> coste. Sin embargo, es <strong>el</strong> control <strong>en</strong> tiempo real, <strong>en</strong> <strong>el</strong> que a<strong>de</strong>mas<br />

<strong>de</strong> las restricciones que mod<strong>el</strong>an <strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> equipo g<strong>en</strong>erador y las restricciones <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>manda se ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta las restriciones <strong>de</strong> red, <strong>el</strong> que <strong>de</strong>termina las producciones <strong>de</strong> las


314 Solucion d<strong>el</strong> problema primal<br />

c<strong>en</strong>trales termicas e hidraulicas. Por <strong>el</strong>lo, muchas refer<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> la literatura [18], [1], [6], [7],<br />

[104], [98] no ejecutan un algoritmo <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho economico sino que dan por concluida la tarea<br />

cuando <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran un conjunto factible <strong>de</strong> variables <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to.<br />

7.3.1 Fase 2: Obt<strong>en</strong>cion <strong>de</strong> un conjunto factible <strong>de</strong> variables <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to<br />

La Fase 2 constituye <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to <strong>mediante</strong> <strong>el</strong> cual se busca un conjunto <strong>de</strong> variables primales<br />

<strong>en</strong>teras (i.e. un conjunto <strong>de</strong> variables <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas) <strong>de</strong> forma que<br />

se cumplan las restricciones globales <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad. La mision <strong>de</strong> la Fase 2 es modi¯car los<br />

acoplami<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas, respecto a los acoplami<strong>en</strong>tos que resultan al ¯nalizar la<br />

Fase 1, <strong>de</strong> forma que se satisfagan las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad <strong>en</strong> todos los subperiodos d<strong>el</strong><br />

horizonte temporal analizado.<br />

Las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad tradicionalm<strong>en</strong>te consi<strong>de</strong>radas <strong>en</strong> los mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion<br />

hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> son las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante. Exist<strong>en</strong> dos procedi-<br />

mi<strong>en</strong>tos g<strong>en</strong>erales para conseguir factibilidad <strong>en</strong> reserva rodante <strong>en</strong> la Fase 2 <strong>de</strong> un algoritmo<br />

<strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>mediante</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana <strong>en</strong> fases (cap³tulo 2).<br />

El primer procedimi<strong>en</strong>to y mas utilizado [131], [35], [85], [18], [1], [119], [110] consiste <strong>en</strong> buscar<br />

una solucion factible <strong>en</strong> reserva rodante empleando <strong>de</strong> nuevo (al igual que <strong>en</strong> la Fase 1) <strong>el</strong> pro-<br />

blema dual. El procedimi<strong>en</strong>to a seguir consiste <strong>en</strong> aum<strong>en</strong>tar los multiplicadores asociados a las<br />

restricciones <strong>de</strong> reserva rodante (y, a veces, tambi<strong>en</strong> los multiplicadores asociados a las restric-<br />

ciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda) <strong>en</strong> los subperiodos <strong>de</strong> infactibilidad y resolver <strong>de</strong> nuevo <strong>el</strong> problema primal<br />

r<strong>el</strong>ajado. Al aum<strong>en</strong>tar <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> los multiplicadores <strong>en</strong> algunos subperiodos probablem<strong>en</strong>te<br />

aum<strong>en</strong>tara <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales acopladas <strong>en</strong> tales subperiodos y, es posible que, <strong>de</strong>bido a las<br />

ligaduras temporales (como los m³nimos tiempos <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to y parada) <strong>en</strong> otros subpe-<br />

riodos se <strong>de</strong>sacopl<strong>en</strong> c<strong>en</strong>trales. Con la nueva solucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado se evalua si<br />

se cumpl<strong>en</strong> las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante <strong>en</strong> todos los subperiodos. En los subperiodos <strong>en</strong><br />

que no se cumplan se aum<strong>en</strong>tan <strong>de</strong> nuevo los multiplicadores. El proceso continua hasta que<br />

se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tre un valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores con <strong>el</strong> que se cumpl<strong>en</strong> las restricciones <strong>de</strong><br />

reserva rodante <strong>en</strong> todos los subperiodos d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado.<br />

T³picam<strong>en</strong>te, las refer<strong>en</strong>cias que emplean este procedimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> la busqueda <strong>de</strong> una solucion<br />

factible <strong>en</strong> reserva rodante solo modi¯can, <strong>en</strong> <strong>el</strong> proceso iterativo que se lleva a cabo <strong>en</strong> la Fase 2<br />

los multiplicadores asociados a las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante, ¯jandose los multiplicadores<br />

asociados a las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda a los valores que adquier<strong>en</strong> <strong>en</strong> la solucion <strong>de</strong> la Fase 1<br />

[131], [35], [85], [18].<br />

En [131], <strong>en</strong> cada iteracion d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> la Fase 2 se modi¯ca solo <strong>el</strong> multiplicador asociado


7.3 Obt<strong>en</strong>cion <strong>de</strong> una solucion primal factible 315<br />

a la restriccion <strong>de</strong> reserva rodante <strong>de</strong> mayor infactibilidad. El procedimi<strong>en</strong>to empleado, <strong>en</strong><br />

cada iteracion, increm<strong>en</strong>ta la compon<strong>en</strong>te d<strong>el</strong> multiplicador ¹ asociado al subperiodo <strong>de</strong> mayor<br />

infactibilidad <strong>en</strong> la m³nima cantidad posible para conseguir factibilidad <strong>en</strong> ese subperiodo <strong>en</strong><br />

la restriccion <strong>de</strong> reserva rodante. Con <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> este multiplicador modi¯cado y mant<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do<br />

constantes los <strong>de</strong>mas multiplicadores, se ejecuta otra iteracion, resolvi<strong>en</strong>dose <strong>el</strong> problema primal<br />

r<strong>el</strong>ajado e increm<strong>en</strong>tando <strong>en</strong> la m³nima cantidad posible <strong>el</strong> multiplicador asociado a la restriccion<br />

<strong>de</strong> reserva rodante <strong>de</strong> mayor infactibilidad. El proceso continua hasta que <strong>de</strong> la resolucion d<strong>el</strong><br />

problema primal r<strong>el</strong>ajado se obti<strong>en</strong>e una solucion que cumple todas las restricciones <strong>de</strong> reserva<br />

rodante. Este procedimi<strong>en</strong>to, que pres<strong>en</strong>ta cierta analog³a con los metodos <strong>de</strong> optimizacion <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>sc<strong>en</strong>so por coord<strong>en</strong>adas, permite modi¯car cada compon<strong>en</strong>te <strong>en</strong> la m³nima cantidad posible<br />

con <strong>el</strong> objetivo <strong>de</strong> conseguir factibilidad <strong>en</strong> las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante (al ¯nal <strong>de</strong> la Fase<br />

2) con un vector <strong>de</strong> multiplicadores ¹ que se aproxime lo mas posible al vector <strong>de</strong> multiplicadores<br />

¹ con <strong>el</strong> que ¯naliza la Fase 1.<br />

En [35], <strong>en</strong> cada iteracion d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> la Fase 2 se modi¯can todos los multiplicadores<br />

asociados a restricciones <strong>de</strong> reserva rodante <strong>en</strong> que se produc<strong>en</strong> infactibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> forma pro-<br />

porcional a los incumplimi<strong>en</strong>tos, mant<strong>en</strong>i<strong>en</strong>dose constantes los multiplicadores asociados a las<br />

restricciones <strong>de</strong> reserva rodante factibles. Con los nuevos valores <strong>de</strong> los multiplicadores se re-<br />

su<strong>el</strong>ve <strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado. El proceso continua hasta que, <strong>de</strong> la resolucion d<strong>el</strong> problema<br />

primal r<strong>el</strong>ajado, se obti<strong>en</strong>e una solucion que cumple todas las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante.<br />

Es un procedimi<strong>en</strong>to mas simple que <strong>el</strong> anterior y por <strong>el</strong>lo <strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong> calculo <strong>de</strong> cada iteracion<br />

es muy reducido. Esta es la v<strong>en</strong>taja <strong>de</strong> este metodo. El inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te es que, si <strong>el</strong> tama~no d<strong>el</strong><br />

paso a multiplicar por los incumplimi<strong>en</strong>tos es gran<strong>de</strong>, es posible que se increm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>de</strong>masiado<br />

algunas compon<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¹ <strong>de</strong> forma que se obt<strong>en</strong>ga una solucion que<br />

se aleje <strong>de</strong> la solucion <strong>de</strong> la Fase 1 y por tanto resulte poco economica (o al m<strong>en</strong>os, m<strong>en</strong>os<br />

economica que la solucion conseguida al emplear <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to propuesto <strong>en</strong> [131]). Si <strong>el</strong><br />

tama~no d<strong>el</strong> paso es peque~no, es posible que sean necesarias muchas iteraciones para alcanzar la<br />

factibilidad <strong>en</strong> reserva rodante y <strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong> calculo total sea mas <strong>el</strong>evado que <strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong><br />

calculo al aplicar <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to pres<strong>en</strong>tado <strong>en</strong> [131].<br />

Otras refer<strong>en</strong>cias [1], [119], [110] modi¯can, <strong>en</strong> <strong>el</strong> proceso iterativo que se lleva acabo <strong>en</strong> la Fase<br />

2, no solo los multiplicadores asociados a las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante sino tambi<strong>en</strong> los<br />

asociados a las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda.<br />

El segundo procedimi<strong>en</strong>to para obt<strong>en</strong>er soluciones factibles <strong>en</strong> las restricciones globales <strong>de</strong> <strong>de</strong>si-<br />

gualdad a partir <strong>de</strong> la solucion <strong>de</strong> la Fase 1 consiste <strong>en</strong>, parti<strong>en</strong>do <strong>de</strong> la solucion <strong>de</strong> la Fase 1,<br />

acoplar c<strong>en</strong>trales <strong>en</strong> los periodos que no se cumpla la reserva rodante sigui<strong>en</strong>do reglas heur³sticas<br />

basadas <strong>en</strong> la experi<strong>en</strong>cia y <strong>en</strong> <strong>el</strong> conocimi<strong>en</strong>to particular d<strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica consi-


316 Solucion d<strong>el</strong> problema primal<br />

<strong>de</strong>rado. Este metodo ha sido <strong>de</strong>sarrollado por <strong>el</strong> grupo <strong>de</strong> Luh [44], [47], [130], [48], [49], [50],<br />

[78]. Este procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> analiza <strong>en</strong> <strong>el</strong> cap³tulo 2.<br />

El metodo que se ha empleado <strong>en</strong> la Fase 2 d<strong>el</strong> algoritmo propuesto sigue <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to, por<br />

otra parte mas habitual, utilizado <strong>en</strong> [35]. Esto es, para conseguir una solucion que cumpla<br />

las restricciones globales <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad 1 se modi¯can (increm<strong>en</strong>tandose) los multiplicadores<br />

asociados a las restricciones globales <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad no factibles y se manti<strong>en</strong><strong>en</strong> constantes los<br />

multiplicadores asociados a las restricciones globales <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad factibles. Los multiplicado-<br />

res asociados a las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda (o restricciones globales <strong>de</strong> igualdad) se manti<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

constantes, e igual al valor que adquier<strong>en</strong> <strong>en</strong> la solucion <strong>de</strong> la Fase 1, a lo largo <strong>de</strong> todo <strong>el</strong><br />

proceso <strong>de</strong> la Fase 2. As³, <strong>en</strong> cada iteracion <strong>de</strong> la Fase 2 se increm<strong>en</strong>tan los multiplicadores<br />

asociados a las restricciones globales <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad no factibles, mant<strong>en</strong>i<strong>en</strong>dose constantes los<br />

<strong>de</strong>mas multiplicadores. Con los nuevos valores <strong>de</strong> los multiplicadores se resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong> problema<br />

primal r<strong>el</strong>ajado. El proceso ¯naliza cuando, <strong>de</strong> la resolucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado, se<br />

obti<strong>en</strong>e una solucion que cumple todas las restricciones globales <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad.<br />

En <strong>el</strong> algoritmo que se propone <strong>en</strong> este trabajo <strong>de</strong> investigacion, gracias a la aplicacion <strong>de</strong> la<br />

etapa <strong>de</strong> re¯nami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la solucion d<strong>el</strong> problema dual (Etapa 2), la solucion <strong>de</strong> la Fase 1 (o<br />

Etapa 2) cumple las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante <strong>en</strong> la mayor³a <strong>de</strong> los periodos. Por <strong>el</strong>lo, <strong>el</strong><br />

vector <strong>de</strong> multiplicadores ¹ al ¯nal <strong>de</strong> esta fase se aproxima mucho al vector <strong>de</strong> multiplicadores<br />

¹ al ¯nal <strong>de</strong> la Fase 1 y un procedimi<strong>en</strong>to como <strong>el</strong> utilizado <strong>en</strong> [35] obti<strong>en</strong>e una solucion factible<br />

<strong>en</strong> reserva rodante <strong>de</strong> forma muy e¯ci<strong>en</strong>te computacionalm<strong>en</strong>te. Dada pues, la proximidad a<br />

la factibilidad <strong>de</strong> la solucion ¯nal <strong>de</strong> la Fase 1 (o Etapa 2) d<strong>el</strong> algoritmo propuesto, no hace<br />

falta ningun procedimi<strong>en</strong>to so¯sticado d<strong>el</strong> tipo propuesto <strong>en</strong> [131]. El uso <strong>de</strong> un procedimi<strong>en</strong>to<br />

como este solo aum<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong> calculo <strong>de</strong> la Fase 2 sin mejora <strong>de</strong> la calidad <strong>de</strong> la solucion<br />

conseguida.<br />

A continuacion se explica <strong>en</strong> <strong>de</strong>talle <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to empleado <strong>en</strong> la Fase 2. Para mayor<br />

claridad, se supone, <strong>en</strong> primer lugar, que unicam<strong>en</strong>te se incluy<strong>en</strong> como restricciones globales <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>sigualdad <strong>en</strong> la formulacion d<strong>el</strong> problema primal, las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante <strong>en</strong> cada<br />

subperiodo d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado. Se formulan estas restricciones <strong>en</strong> la forma g<strong>en</strong>eral<br />

pres<strong>en</strong>tada <strong>en</strong> <strong>el</strong> cap³tulo 3 (apartado 3.5), esto es:<br />

X<br />

r t jk + X<br />

j2­j<br />

don<strong>de</strong> r t jk<br />

X<br />

i2­i li2­l(i) r h l(i)k ¸ Rk 8k (7.11)<br />

repres<strong>en</strong>ta la contribucion a la reserva rodante <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral termica j <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo<br />

1 Recuer<strong>de</strong>se que <strong>en</strong> esta tesis no solo se han consi<strong>de</strong>rado las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante, sino que se<br />

han incluido a<strong>de</strong>mas otras restricciones globales <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad. En la literatura habitualm<strong>en</strong>te solo se incluy<strong>en</strong><br />

restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda y <strong>de</strong> reserva rodante.


7.3 Obt<strong>en</strong>cion <strong>de</strong> una solucion primal factible 317<br />

k, r h l(i)k<br />

repres<strong>en</strong>ta la contribucion a la reserva rodante <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral hidraulica l <strong>de</strong> la cu<strong>en</strong>ca i<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k y Rk es la reserva rodante (<strong>en</strong> MW) que se <strong>de</strong>be mant<strong>en</strong>er <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo<br />

k.<br />

En cada iteracion <strong>de</strong> la Fase 2 d<strong>el</strong> algoritmo propuesto se analiza si se cumpl<strong>en</strong> las restricciones<br />

<strong>de</strong> reserva rodante <strong>en</strong> todos los subperiodos d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado. Si es as³ ¯naliza<br />

<strong>el</strong> proceso y se ¯jan las variables <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas.<br />

En caso contrario se modi¯can los multiplicadores asociados a los subperiodos <strong>en</strong> que se produc<strong>en</strong><br />

infactibilida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> reserva rodante y se manti<strong>en</strong><strong>en</strong> constantes los multiplicadores asociados a los<br />

subperiodos <strong>en</strong> que se cumpl<strong>en</strong> las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante.<br />

Sea k un subperiodo <strong>en</strong> <strong>el</strong> que no se cumple la restriccion <strong>de</strong> reserva rodante, <strong>el</strong> multiplicador ¹k<br />

asociado a esta restriccion se increm<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> forma proporcional a la cantidad m³nima <strong>de</strong> reserva<br />

que hace falta para cumplir la restriccion <strong>de</strong> reserva rodante <strong>en</strong> este subperioso k. Esto es, <strong>de</strong><br />

forma proporcional al incumplimi<strong>en</strong>to que se calcula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Rk ¡ X<br />

j2­j<br />

r t jk ¡ X<br />

X<br />

i2­i li2­l(i) r h l(i)k<br />

(7.12)<br />

El proceso a seguir, <strong>en</strong> este caso <strong>en</strong> que las unicas restricciones globales <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad son las<br />

restricciones <strong>de</strong> reserva rodante, se <strong>de</strong>scribe a continuacion. El indicador <strong>de</strong> iteraciones º sigue<br />

la cu<strong>en</strong>ta com<strong>en</strong>zada al principio <strong>de</strong> la Fase 1.<br />

1. Se resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado.<br />

2. Si<br />

X<br />

r t jk + X<br />

j2­j<br />

X<br />

i2­i li2­l(i) r h l(i)k ¸ Rk 8k (7.13)<br />

(don<strong>de</strong> k hace refer<strong>en</strong>cia cada subperiodo k d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado) <strong>en</strong>tonces<br />

¯naliza la Fase 2. En caso contrario continua <strong>el</strong> proceso.<br />

3. Des<strong>de</strong> k = 1 hasta K (don<strong>de</strong> K es <strong>el</strong> numero total <strong>de</strong> subperiodos d<strong>el</strong> horizonte temporal<br />

analizado), hacer:<br />

- Si<br />

X<br />

j2­j<br />

r t jk<br />

+ X<br />

X<br />

i2­i li2­l(i) r h l(i)k<br />

¸ Rk<br />

(7.14)<br />

<strong>en</strong>tonces <strong>el</strong> multiplicador asociado a la restriccion <strong>de</strong> reserva rodante <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo<br />

k, ¹k, se manti<strong>en</strong>e igual al valor <strong>de</strong> la iteracion anterior, es <strong>de</strong>cir:<br />

¹k(º + 1) = ¹k(º) (7.15)


318 Solucion d<strong>el</strong> problema primal<br />

- Si por <strong>el</strong> contrario<br />

X<br />

r t jk + X<br />

j2­j<br />

X<br />

i2­i li2­l(i) r h l(i)k<br />

< Rk<br />

(7.16)<br />

<strong>en</strong>tonces se increm<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> multiplicador asociado a la restriccion <strong>de</strong> reserva rodante<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k, ¹k, <strong>de</strong> forma proporcional al incumplimi<strong>en</strong>to, es <strong>de</strong>cir:<br />

0<br />

¹k(º + 1) = ¹k(º) + k(º) @Rk ¡ X<br />

r t jk ¡ X<br />

1<br />

X<br />

A (7.17)<br />

j2­j<br />

i2­i li2­l(i) r h l(i)k<br />

don<strong>de</strong> k(º) es <strong>el</strong> tama~no d<strong>el</strong> paso <strong>el</strong>egido (que pue<strong>de</strong> ser constante o <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>r d<strong>el</strong><br />

contador <strong>de</strong> iteraciones)<br />

Con <strong>el</strong> nuevo valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¹ (y mant<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong><br />

multiplicadores asociado a las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda que soluciona la Fase 1) se ejecuta<br />

otra iteracion (resolvi<strong>en</strong>do <strong>de</strong> nuevo <strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado).<br />

Para g<strong>en</strong>eralizar este procedimi<strong>en</strong>to al caso <strong>de</strong> incluir mas restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad (apartado<br />

4.3) convi<strong>en</strong>e recordar la formulacion g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> estas restricciones empleada (cap³tulo 4):<br />

X<br />

gj(Xj) + X<br />

gi(Yi) ¸ G (7.18)<br />

j2­j<br />

i2­i<br />

don<strong>de</strong> Xj repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> variables asociadas a la c<strong>en</strong>tral termica j e Yi repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong><br />

vector <strong>de</strong> variables asociadas a la cu<strong>en</strong>ca hidraulica i. Los vectores gj(Xj), gi(Yi) y G son <strong>de</strong><br />

dim<strong>en</strong>sion igual al numero total <strong>de</strong> restricciones globales <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad (que sera un multiplo<br />

d<strong>el</strong> numero total <strong>de</strong> subperiodos d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado).<br />

En lo que sigue se llama M al numero total d<strong>el</strong> restricciones globales <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad y se<br />

d<strong>en</strong>ota como g m j (Xj), g m i (Yi) y G m a la compon<strong>en</strong>te m <strong>de</strong> los vectores gj(Xj), gi(Yi) y G<br />

respectivam<strong>en</strong>te, <strong>de</strong> forma que la restriccion global <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad que ocupa la posicion m se<br />

formula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

X<br />

g m j (Xj) + X<br />

g m i (Yi) ¸ G m<br />

j2­j<br />

i2­i<br />

(7.19)<br />

Notese que <strong>el</strong> super³ndice m no indica subperiodo d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado sino que<br />

hace refer<strong>en</strong>cia a cada compon<strong>en</strong>te m d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad consi<strong>de</strong>radas.<br />

Solo <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> que unicam<strong>en</strong>te se incluyan, como restricciones globales <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad, las<br />

restricciones <strong>de</strong> reserva rodante, <strong>el</strong> super³ndice m indica subperiodo d<strong>el</strong> horizonte temporal<br />

analizado y la dim<strong>en</strong>sion M <strong>de</strong> los vectores gj(Xj), gi(Yi) y G coinci<strong>de</strong> con <strong>el</strong> numero total <strong>de</strong><br />

subperiodos d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado K.


7.3 Obt<strong>en</strong>cion <strong>de</strong> una solucion primal factible 319<br />

At<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do a la formulacion g<strong>en</strong>eral d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong><br />

<strong>plazo</strong> pres<strong>en</strong>tada <strong>en</strong> <strong>el</strong> cap³tulo 4 (apartado 4.2), <strong>en</strong> la <strong>de</strong>scripcion d<strong>el</strong> algortimo g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Fase<br />

2 (que pue<strong>de</strong> incluir todas o algunas <strong>de</strong> las restricciones <strong>de</strong> carga <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad pres<strong>en</strong>tadas <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> cap³tulo 3) se d<strong>en</strong>ota como ¹ al vector <strong>de</strong> multiplicadores asociado a las restricciones globales<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad 2 .<br />

Al primer paso d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> la Fase 2 se le llama \Paso 8" para continuar con la numeracion<br />

com<strong>en</strong>zada <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 7.2. Este algoritmo se <strong>de</strong>scribe a continuacion:<br />

Algoritmo Fase 2<br />

Paso 8 Se resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado.<br />

Paso 9 Si<br />

X<br />

g m j (Xj) + X<br />

g m i (Yi) ¸ G m<br />

j2­j<br />

i2­i<br />

8m; m = 1; ¢ ¢ ¢ ; M (7.20)<br />

don<strong>de</strong> m es <strong>el</strong> super³ndice que hace refer<strong>en</strong>cia a las restricciones globales <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad y<br />

M <strong>el</strong> numero total <strong>de</strong> <strong>el</strong>las, <strong>en</strong>tonces ¯naliza la Fase 2. Queda <strong>de</strong>¯nido un conjunto factible<br />

<strong>de</strong> variables <strong>en</strong>teras d<strong>el</strong> problema primal con los valores que adquier<strong>en</strong> las variables <strong>en</strong> la<br />

resolucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado (paso 8) <strong>de</strong> la iteracion <strong>en</strong> curso. En caso contrario<br />

se va al Paso 10.<br />

Paso 10 Des<strong>de</strong> m = 1 hasta M, hacer:<br />

- Si<br />

X<br />

g m j (Xj) + X<br />

g m i (Yi) ¸ G m<br />

j2­j<br />

i2­i<br />

(7.21)<br />

<strong>en</strong>tonces <strong>el</strong> multiplicador ¹m asociado a la restriccion global <strong>de</strong>¯nida <strong>en</strong> la ecuacion<br />

anterior y que ocupa la posicion m <strong>en</strong> <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> restricciones globales <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigual-<br />

dad, se manti<strong>en</strong>e igual al valor <strong>de</strong> la iteracion anterior, es <strong>de</strong>cir:<br />

¹m(º + 1) = ¹m(º) (7.22)<br />

- Si por <strong>el</strong> contrario<br />

X<br />

g m j (Xj) + X<br />

j2­j<br />

i2­i<br />

g m i (Yi) < G m<br />

(7.23)<br />

2 Notese que cuando se hace refer<strong>en</strong>cia a los mod<strong>el</strong>os particulares pres<strong>en</strong>tados <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 4.3, ¹ hace refer<strong>en</strong>cia<br />

al vector <strong>de</strong> multiplicadores asociado a las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante. Sin embargo, cuando se<br />

hace refer<strong>en</strong>cia a la formulacion g<strong>en</strong>eral, que solo distingu<strong>en</strong> <strong>en</strong>tre restricciones globales <strong>de</strong> igualdad y restricciones<br />

globales <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad, ¹ repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores asociado a las restricciones globales <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>sigualdad.


320 Solucion d<strong>el</strong> problema primal<br />

<strong>en</strong>tonces se increm<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> multiplicador ¹m asociado a la restriccion global <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigual-<br />

dad que ocupa la posicion m <strong>de</strong> forma proporcional a la pot<strong>en</strong>cia m³nima necesaria 3<br />

para que se cumpla la restriccion, esto es, <strong>de</strong> forma proporcional al incumplimi<strong>en</strong>to.<br />

Es <strong>de</strong>cir:<br />

¹m(º + 1) = ¹m(º) + k(º)<br />

0<br />

@G m ¡ X<br />

j2­j<br />

g m j (Xj) ¡ X<br />

i2­i<br />

g m i (Yi)<br />

1<br />

A (7.24)<br />

don<strong>de</strong> k(º) es <strong>el</strong> tama~no d<strong>el</strong> paso que pue<strong>de</strong> ser constante o <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>r d<strong>el</strong> contador<br />

<strong>de</strong> iteraciones º.<br />

Paso 11 Se asigna al vector <strong>de</strong> multiplicadores asociado a las restricciones globales <strong>de</strong> igualdad (o<br />

restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda) <strong>el</strong> mismo valor <strong>de</strong> la iteracion anterior, que coinci<strong>de</strong> con <strong>el</strong> valor<br />

con <strong>el</strong> que se soluciono la Fase 1. Es <strong>de</strong>cir ¸(º + 1) = ¸(º). A continuacion se actualiza <strong>el</strong><br />

contador <strong>de</strong> iteraciones (º Ã º + 1) y se va al Paso 8.<br />

En los casos <strong>de</strong> estudio que se incluy<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> cap³tulo 8 se ha utilizado un tama~no d<strong>el</strong> k(º)<br />

constante por obt<strong>en</strong>erse mejores resultados que al emplear <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te tama~no:<br />

k(º) =<br />

1<br />

a + b £ º<br />

si<strong>en</strong>do a y b parametros <strong>el</strong>egidos a priori.<br />

(7.25)<br />

Notese que la actualizacion <strong>de</strong> los multiplicadores asociados a las restricciones globales <strong>de</strong> <strong>de</strong>-<br />

sigualdad infactibles se hace <strong>de</strong> forma proporcional a los incumplimi<strong>en</strong>tos pero que, <strong>en</strong> s<strong>en</strong>tido<br />

estricto, no se pue<strong>de</strong> hablar <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> tipo subgradi<strong>en</strong>te ya que solo se actualizan <strong>de</strong> for-<br />

ma proporcional a los incumplimi<strong>en</strong>tos las compon<strong>en</strong>tes d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores asociadas<br />

a restricciones infactibles.<br />

Con <strong>el</strong> algoritmo anterior si <strong>el</strong> tama~no d<strong>el</strong> paso <strong>el</strong>egido k(º) es <strong>de</strong>masiado gran<strong>de</strong> pue<strong>de</strong> ocurrir<br />

que <strong>en</strong> pocas iteraciones se alcance una solucion factible <strong>en</strong> las restricciones globales <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigual-<br />

dad, y por tanto concluya la Fase 2, pero que <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> los multiplicadores asociados<br />

a las restricciones globales <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad ¹ adquiera, <strong>en</strong> algunas <strong>de</strong> sus compon<strong>en</strong>tes, valores<br />

mucho mayores que los necesarios para alcazar la factibilidad.<br />

Si, <strong>en</strong> <strong>el</strong> proceso que se lleva a cabo <strong>en</strong> la Fase 2, se increm<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> exceso <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multi-<br />

plicadores ¹, respecto al vector <strong>de</strong> multiplicadores con <strong>el</strong> que ¯naliza la Fase 1, <strong>en</strong>tonces <strong>en</strong> la<br />

solucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado <strong>de</strong> la ultima iteracion <strong>de</strong> la Fase 2 se habran acoplado mas<br />

c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong> las necesarias para resolver <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> forma economica. Quiere <strong>el</strong>lo <strong>de</strong>cir que<br />

3 Notese que todas las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad se formulan at<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do a pot<strong>en</strong>cias. De otro modo, cada<br />

compon<strong>en</strong>te <strong>de</strong> los vectores gj(Xj), gi(Yi) y G ti<strong>en</strong>e dim<strong>en</strong>siones <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia.


7.3 Obt<strong>en</strong>cion <strong>de</strong> una solucion primal factible 321<br />

si, <strong>en</strong> la Fase 2, <strong>el</strong> tama~no d<strong>el</strong> paso es <strong>de</strong>masiado <strong>el</strong>evado es posible que <strong>el</strong> coste d<strong>el</strong> problema<br />

dual <strong>en</strong> la ultima iteracion <strong>de</strong> la Fase 2, sea signi¯cativam<strong>en</strong>te mayor que <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> la solucion<br />

d<strong>el</strong> problema dual <strong>de</strong> la Fase 1. En este caso la solucion <strong>de</strong> la Fase 2 originara una solucion al<br />

problema primal, tras la resolucion d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho economico, poco economica.<br />

Para evitar acoplami<strong>en</strong>tos innecesarios, originados por increm<strong>en</strong>tos excesivos <strong>en</strong> <strong>el</strong> vector <strong>de</strong><br />

multiplicadores ¹, durante la Fase 2, y as³ reducir <strong>el</strong> coste <strong>de</strong> la solucion <strong>de</strong> la Fase 2 y, <strong>en</strong><br />

consecu<strong>en</strong>cia, <strong>de</strong> la solucion primal factible ¯nal, se pue<strong>de</strong> modi¯car <strong>el</strong> algoritmo a~nadi<strong>en</strong>do una<br />

etapa <strong>de</strong> post-procesami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la solucion <strong>de</strong> la Fase 2.<br />

As³, una vez obt<strong>en</strong>ida la solucion <strong>de</strong> la Fase 2, segun <strong>el</strong> algoritmo anterior, y antes <strong>de</strong> ¯jar las<br />

variables <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to para resolver <strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho economico <strong>de</strong> la Fase 3, se eje-<br />

cuta un proceso iterativo <strong>en</strong> <strong>el</strong> que se disminuy<strong>en</strong> los multiplicadores asociados a las restricciones<br />

globales <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad. En cada iteracion, con <strong>el</strong> nuevo valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¹,<br />

y sin modi¯car <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> los multiplicadores ¸, se resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado. Si la<br />

solucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado cumple todas las restricciones globales <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad se<br />

ejecuta otra iteracion disminuy<strong>en</strong>dose <strong>de</strong> nuevo <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores. Si por <strong>el</strong> contrario,<br />

se produce alguna infactibilidad <strong>en</strong> alguna <strong>de</strong> las restricciones globales <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad,<strong>en</strong>tonces<br />

¯naliza esta etapa <strong>de</strong> post-procesami<strong>en</strong>to. El vector <strong>de</strong> multiplicadores ¹ resultado <strong>de</strong> esta etapa<br />

es aqu<strong>el</strong> con <strong>el</strong> que se ejecuto la p<strong>en</strong>ultima iteracion. Entonces, se ¯jan las variables <strong>de</strong> aco-<br />

plami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas a la solucion d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado que se ejecuto<br />

con <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores <strong>de</strong> la p<strong>en</strong>ultima iteracion <strong>de</strong> la etapa <strong>de</strong> post-procesami<strong>en</strong>to.<br />

Estas variables <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to constituy<strong>en</strong> un conjunto factible <strong>de</strong> las variables <strong>en</strong>teras d<strong>el</strong><br />

problema primal. Con estos valores <strong>de</strong> las variables <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to, y <strong>mediante</strong> la ejecucion<br />

<strong>de</strong> un <strong>de</strong>spacho economico (Fase 3) se obti<strong>en</strong>e una solucion cuasi optima d<strong>el</strong> problema primal.<br />

En la etapa <strong>de</strong> post-procesami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la solucion <strong>de</strong> la Fase 2 se modi¯can los multiplicadores<br />

¹ asociados a las restricciones globales <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad empleando tecnicas <strong>de</strong> subgradi<strong>en</strong>te. La<br />

actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores se lleva a cabo <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

¹(º + 1) = ¹(º) + k 0<br />

0<br />

@G ¡ X<br />

j2­j<br />

Yi ¡ X<br />

i2­i<br />

1<br />

gi(Yi) A (7.26)<br />

Notese que la expresion anterior es vectorial, es <strong>de</strong>cir que se modi¯can todos los multipli-<br />

cadores ¹. A<strong>de</strong>mas, dado que se cumpl<strong>en</strong> todas las restricciones globales <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad<br />

G ¡ P<br />

j2­j gm j (Xj) ¡ P<br />

i2­i gi(Yi) es un vector cuyas compon<strong>en</strong>tes son todas negativas. Es-<br />

to quiere <strong>de</strong>cir que se disminuy<strong>en</strong> todas las compon<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> los multiplicadores ¹. El tama~no<br />

d<strong>el</strong> paso <strong>el</strong>egido k 0 pue<strong>de</strong> ser constante o <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te d<strong>el</strong> contador <strong>de</strong> iteraciones.<br />

En la implantacion informatica que se ha llevado a cabo no se ha incluido esta etapa <strong>de</strong> post-


322 Solucion d<strong>el</strong> problema primal<br />

procesami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la Fase 2. El motivo es que, gracias a la incorporacion <strong>de</strong> la Etapa 2 <strong>de</strong><br />

re¯nami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la solucion d<strong>el</strong> problema dual, la solucion que se obti<strong>en</strong>e al ¯nal <strong>de</strong> la Fase 1<br />

se acerca mucho a la factibilidad. Ello implica que la Fase 2 converge <strong>de</strong> forma muy rapida<br />

obt<strong>en</strong>i<strong>en</strong>dose una solucion cuyo coste se aproxima mucho a la solucion <strong>de</strong> la Fase 1. El grado <strong>de</strong><br />

aproximacion <strong>en</strong>tre la solucion <strong>de</strong> la Fase 1 y la solucion <strong>de</strong> la Fase 2 es una medida <strong>de</strong> la calidad<br />

<strong>de</strong> la solucion <strong>en</strong>contrada. No obstante la incorporacion <strong>de</strong> esta etapa <strong>de</strong> post-procesami<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

la solucion <strong>de</strong> la Fase 3 es inmediata y no requiere ninguna consi<strong>de</strong>racion adicional.<br />

7.3.2 Fase 3: Despacho economico multiperiodo<br />

La ultima fase <strong>de</strong> la resolucion d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong><br />

<strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana es la ejecucion <strong>de</strong> un <strong>de</strong>spacho economico multipe-<br />

riodo [129].<br />

Tras la ejecucion <strong>de</strong> la Fase 2 se obti<strong>en</strong>e un conjunto factible <strong>de</strong> variables <strong>en</strong>teras d<strong>el</strong> problema<br />

primal (variables <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas). Para obt<strong>en</strong>er una solucion primal<br />

factible hay que conseguir una solucion que cumpla las restricciones globales <strong>de</strong> igualdad o<br />

restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda. Para <strong>el</strong>lo se lleva a cabo un procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho economico<br />

multiperiodo con <strong>el</strong> que se optimiza la produccion <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales acopladas para suministrar<br />

la <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica.<br />

Exist<strong>en</strong> dos posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> implem<strong>en</strong>tacion <strong>de</strong> la Fase 3. Estas dos posibilida<strong>de</strong>s son:<br />

² Despacho economico hidrotermico multiperiodo.<br />

² Despacho economico termico multiperiodo.<br />

La implem<strong>en</strong>tacion <strong>de</strong> la Fase 2 <strong>mediante</strong> un <strong>de</strong>spacho economico hidrotermico multiperiodo es<br />

la opcion que produce mejores resultados pero tambi<strong>en</strong> <strong>en</strong> la mas costosa computacionalm<strong>en</strong>te.<br />

Consiste <strong>en</strong> <strong>de</strong>terminar la produccion <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas acopladas y <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales<br />

hidraulicas para satisfacer la <strong>de</strong>manda <strong>en</strong> cada subperiodo d<strong>el</strong> horozonte temporal analizado <strong>de</strong><br />

forma que se minimice <strong>el</strong> coste total y se cumplan las restricciones que mod<strong>el</strong>an <strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to<br />

d<strong>el</strong> equipo <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion termico e hidraulico.<br />

La segunda opcion consiste <strong>en</strong> ¯jar las producciones <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales hidraulicas al valor que<br />

adquier<strong>en</strong> al ¯nal <strong>de</strong> la Fase 2 y <strong>de</strong>terminar la produccion <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas acopladas <strong>de</strong><br />

forma que se suministre la <strong>de</strong>manda a coste m³nimo y cumpli<strong>en</strong>dose las restricciones que mod<strong>el</strong>an<br />

<strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> equipo termico. Esta opcion es m<strong>en</strong>os costosa computacionalm<strong>en</strong>te.<br />

Tanto si se emplea un <strong>de</strong>spacho economico hidrotermico como si se emplea <strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho solo


7.3 Obt<strong>en</strong>cion <strong>de</strong> una solucion primal factible 323<br />

termico, para la formulacion <strong>de</strong> ambos problemas hace falta la <strong>de</strong>¯nicion <strong>de</strong> un nuevo conjunto<br />

­ j 0 (k) que cont<strong>en</strong>ga las c<strong>en</strong>trales termicas acopladas <strong>en</strong> cada subperiodo d<strong>el</strong> horizonte temporal<br />

analizado. Las c<strong>en</strong>trales acopladas <strong>en</strong> la Fase 3 son aqu<strong>el</strong>las cuya variable vjk (don<strong>de</strong> j es <strong>el</strong><br />

sub³ndice que hace referer<strong>en</strong>cia a las c<strong>en</strong>trales termicas disponibles y k es <strong>el</strong> sub³ndice que hace<br />

refer<strong>en</strong>cia a cada subperiodo d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado) al ¯nal <strong>de</strong> la Fase 2 adquiere <strong>el</strong><br />

valor <strong>de</strong> 1. Al sub³ndice que hace refer<strong>en</strong>cia a las c<strong>en</strong>trales termicas acopladas <strong>en</strong> cada subperiodo<br />

se le d<strong>en</strong>ota j 0 (k)<br />

Las restricciones <strong>de</strong> rampa <strong>de</strong> subida y bajada <strong>de</strong> carga <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas se formulan, <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho economico multiperiodo (hidrotermico o solo termico) que ti<strong>en</strong>e<br />

lugar <strong>en</strong> la Fase 3, solo si la c<strong>en</strong>tral termica consi<strong>de</strong>rada esta acoplada <strong>en</strong> dos subperiodos<br />

consecutivos. De otro modo, solo si cierta c<strong>en</strong>tral j (don<strong>de</strong> j es <strong>el</strong> sub³ndice que hace refer<strong>en</strong>cia<br />

a las c<strong>en</strong>trales termicas disponibles) esta acoplada <strong>en</strong> los subperiodos k y k + 1 (y por tanto<br />

vjk = 1 y vjk+1 = 1, don<strong>de</strong> vjk es la variable <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la c<strong>en</strong>tral j <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo k)<br />

se aplican las restricciones <strong>de</strong> rampa maxima <strong>de</strong> subida <strong>de</strong> carga y <strong>de</strong> rampa maxima <strong>de</strong> bajada<br />

<strong>de</strong> carga que se formulan a continuacion:<br />

tjk+1 ¡ tjk · r s j 8(j; k)jvjk = 1; vjk+1 = 1 j 2 ­j ; k = 1; ¢ ¢ ¢ ; T ¡ 1 (7.27)<br />

tjk ¡ tjk+1 · r b j 8(j; k)jvjk = 1; vjk+1 = 1 j 2 ­j ; k = 1; ¢ ¢ ¢ ; T ¡ 1 (7.28)<br />

don<strong>de</strong> ­j es <strong>el</strong> conjunto <strong>de</strong> todas las c<strong>en</strong>trales termicas disponibles.<br />

A continuacion se formulan los problemas <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho economico hidrotermico multiperiodo y<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho economico termico multiperiodo.<br />

Despacho economico hidrotermico multiperiodo<br />

El problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho economico hidrotermico multiperiodo se plantea como un problema<br />

<strong>de</strong> optimizacion <strong>en</strong> variables continuas <strong>en</strong> <strong>el</strong> que se minimizan los costes <strong>de</strong> produccion para<br />

satisfacer la <strong>de</strong>manda <strong>en</strong> cada subperiodo d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado y para cumplir las<br />

restricciones d<strong>el</strong> equipo <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion termico y d<strong>el</strong> equipo <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion hidraulico.<br />

El problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho economico se formula a continuacion.<br />

Minimizar (t;x;u;h;s)<br />

sujeto a<br />

KX<br />

X<br />

k=1 j0 (k)2­j0 (k)<br />

a j 0 (k)(t j 0 (k)k) (7.29)<br />

p j 0 (k) · t j 0 (k)k · p j 0 (k) 8j 0 (k) 8k (7.30)<br />

tjk+1 ¡ tjk · r s j 8(j; k)jvjk = 1; vjk+1 = 1 j 2 ­j ; k = 1; ¢ ¢ ¢ ; T ¡ 1 (7.31)


324 Solucion d<strong>el</strong> problema primal<br />

tjk ¡ tjk+1 · r b j 8(j; k)jvjk = 1; vjk+1 = 1 j 2 ­j ; k = 1; ¢ ¢ ¢ ; T ¡ 1 (7.32)<br />

p l(i)k = ½ l(i)(u l(i)k; x l(i)k) 8l(i) 2 i 8i 8k (7.33)<br />

xl(i)k+1 = xl(i)k ¡ ul(i)klk ¡ sl(i)k + wl(i)k+ X h<br />

i<br />

um(l(i));k¡¿m(l(i)) lk + sm(l(i));k¡¿m(l(i)) m(l(i))2­ m(l(i))<br />

8l(i) 2 i 8i 8k (7.34)<br />

u l(i) · u l(i)k · u l(i)vk 8l(i) 2 i 8i 8k (7.35)<br />

x l(i) · x l(i)k · x l(i)v 8l(i) 2 i 8i 8k (7.36)<br />

0 · s l(i)k · x l(i) 8l(i) 2 i 8i 8k (7.37)<br />

x l(i)1 = x 0 l(i) 8l(i) 2 i8i (7.38)<br />

xl(i)T · xl(i)T +1 · xl(i)T 8l(i) 2 i8i (7.39)<br />

X<br />

tj0 (k)k + X X<br />

hl(i)k = Dk 8k (7.40)<br />

j 0 (k)2­ j 0 (k)<br />

i2­i l(i)2­l(i) Despacho economico termico multiperiodo<br />

Si se escoge esta opcion para implem<strong>en</strong>tar la Fase 3 d<strong>el</strong> algortimo <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana, las producciones <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales<br />

hidraulicas se ¯jan al valor que adquier<strong>en</strong> al ¯nalizar la Fase 2. Solo resta optimizar la produccion<br />

<strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas acopladas <strong>de</strong> forma que se suministre la <strong>de</strong>manda con la produccion<br />

hidraulica (que es ¯ja) y con la produccion termica. Esto <strong>de</strong>be hacerse <strong>de</strong> forma que se respet<strong>en</strong><br />

las restricciones <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas.<br />

El primer paso <strong>de</strong> esta Fase 3 consiste <strong>en</strong> calcular la <strong>de</strong>manda que queda por satisfacer con <strong>el</strong><br />

equipo hidraulico, esto es, la difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre la <strong>de</strong>manda y la produccion total hidraulica <strong>en</strong><br />

cada subperiodo d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado. Esta es la <strong>de</strong>manda termica D t k<br />

subperiodo k. Se calcula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

D t k = Dk ¡ X<br />

li2­ l(i)<br />

p l(i)k<br />

<strong>en</strong> cada<br />

(7.41)<br />

Una vez calculada la <strong>de</strong>manda a satisfacer con <strong>el</strong> equipo termico se plantea un problema <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>spacho economico solo termico. Este problema se formula <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te forma:<br />

Minimizar (t)<br />

sujeto a<br />

KX<br />

X<br />

k=1 j0 (k)2­j0 (k)<br />

a j 0 (k)(t j 0 (k)k) (7.42)<br />

p j 0 (k) · t j 0 (k)k · p j 0 (k) 8j 0 (k) 8k (7.43)<br />

tjk+1 ¡ tjk · r s j 8(j; k)jvjk = 1; vjk+1 = 1 j 2 ­j ; k = 1; ¢ ¢ ¢ ; T ¡ 1 (7.44)


7.3 Obt<strong>en</strong>cion <strong>de</strong> una solucion primal factible 325<br />

tjk ¡ tjk+1 · rb j 8(j; k)jvjk = 1; vjk+1 = 1 j 2 ­j ; k = 1; ¢ ¢ ¢ ; T ¡ 1 (7.45)<br />

X<br />

tj0 (k)k = D t k 8k (7.46)<br />

j 0 (k)2­ j 0 (k)


326 Solucion d<strong>el</strong> problema primal


Cap³tulo 8<br />

Resultados computacionales<br />

8.1 Introduccion<br />

En este cap³tulo se pres<strong>en</strong>tan algunos <strong>de</strong> los resultados computacionales fruto <strong>de</strong> este trabajo<br />

<strong>de</strong> investigacion. En todos los casos <strong>de</strong> estudio que se pres<strong>en</strong>tan <strong>en</strong> este cap³tulo <strong>el</strong> equipo<br />

<strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion se basa <strong>en</strong> <strong>el</strong> equipo <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion d<strong>el</strong> sistema <strong>el</strong>ectrico p<strong>en</strong>insular espa~nol. Se<br />

incluy<strong>en</strong> 70 c<strong>en</strong>trales termicas y 30 c<strong>en</strong>trales hidraulicas <strong>en</strong> una sola cu<strong>en</strong>ca.<br />

El mod<strong>el</strong>o <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> que se ha implem<strong>en</strong>tado es <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o<br />

1 (apartado 4.3.1), esto es, unicam<strong>en</strong>te se incluy<strong>en</strong> las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda (ecuaciones<br />

(4.41)) y las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante <strong>en</strong> su forma mas simple (ecuaciones (4.42)) <strong>en</strong><br />

todos los subperiodos d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado.<br />

Como ya se ha indicado (apartado 4.3), <strong>en</strong> los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica don<strong>de</strong> los m³nimos<br />

tecnicos <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas sean <strong>el</strong>evados pue<strong>de</strong> hacerse necesaria la inclusion <strong>de</strong> las res-<br />

tricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda m³nima (ecuaciones 4.31) para evitar que la solucion resulte infactible<br />

por ser la suma <strong>de</strong> la pot<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> m³nimo tecnico <strong>de</strong> todas las c<strong>en</strong>trales acopladas mayor que la<br />

<strong>de</strong>manda <strong>en</strong> algunos subperiodos.<br />

El sistema <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion p<strong>en</strong>insular espa~nol se caracteriza por la alta pot<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> m³nimo tecnico<br />

<strong>de</strong> muchas <strong>de</strong> sus c<strong>en</strong>trales. Por <strong>el</strong>lo y al no incluirse las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda m³nima<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> planteami<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> problema primal d<strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o que se ha implem<strong>en</strong>tado (mod<strong>el</strong>o 1), <strong>el</strong><br />

problema d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho economico (Fase 3 d<strong>el</strong> algoritmo) que se resu<strong>el</strong>ve una vez <strong>de</strong>¯nidas las<br />

variables <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas, ha resultado ser infactible <strong>en</strong> la mayor³a<br />

<strong>de</strong> las simulaciones ejecutadas con datos <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica real. Por <strong>el</strong>lo se han<br />

reducido la pot<strong>en</strong>cias m³nimas <strong>de</strong> los datos originales <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas d<strong>el</strong> sistema <strong>de</strong><br />

g<strong>en</strong>eracion p<strong>en</strong>insular espa~nol <strong>de</strong> forma que los datos d<strong>el</strong> equipo <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion termica que se<br />

incluy<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> ap<strong>en</strong>dice A son datos reales d<strong>el</strong> sistema <strong>el</strong>ectrico p<strong>en</strong>insular espa~nol salvo <strong>en</strong> lo<br />

327


328 Resultados computacionales<br />

que se re¯ere a los m³nimos tecnicos, don<strong>de</strong> los datos que se muestran son la mitad <strong>de</strong> la pot<strong>en</strong>cia<br />

m³nima real.<br />

No obstante, la inclusion <strong>de</strong> las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda m³nima <strong>en</strong> la implantacion informatica<br />

que se ha llevado a cabo no supone ninguna complejidad adicional. A lo largo <strong>de</strong> los cap³tulos 4, 5,<br />

6 y 7 se han <strong>de</strong>tallado las modi¯caciones que la inclusion <strong>de</strong> las restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda m³nima<br />

(y otras restricciones <strong>de</strong> carga) provoca <strong>en</strong> <strong>el</strong> planteami<strong>en</strong>to y resolucion <strong>de</strong> los subproblemas<br />

termicos, <strong>en</strong> <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores y <strong>en</strong> <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

obt<strong>en</strong>cion <strong>de</strong> una solucion primal factible a partir <strong>de</strong> la solucion d<strong>el</strong> problema dual.<br />

Respecto al procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho economico (Fase 3) que se lleva a cabo una vez <strong>de</strong>¯nidos<br />

los acoplami<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas, se ha implem<strong>en</strong>tado un <strong>de</strong>spacho economico solo<br />

termico (apartado 7.3.2). Se ha empleado <strong>el</strong> optimizador comercial MINOS 5.4 [90] para su<br />

resolucion. El motivo por <strong>el</strong> que no se ha empleado un <strong>de</strong>spacho hidrotermico ha sido <strong>el</strong> <strong>el</strong>evado<br />

tiempo <strong>de</strong> calculo <strong>de</strong> la Fase 3 (o <strong>de</strong>spacho economico) con los recursos disponibles.<br />

Este cap³tulo se estructura <strong>en</strong> dos partes. En la primera (apartado 8.2) se comparan algunos <strong>de</strong><br />

los metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores pres<strong>en</strong>tados <strong>en</strong> <strong>el</strong> cap³tulo 6. En esta primera<br />

parte se resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> resolvi<strong>en</strong>do <strong>el</strong><br />

problema dual <strong>en</strong> una sola etapa. Se prescin<strong>de</strong> <strong>de</strong> la etapa <strong>de</strong> re¯nami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la solucion d<strong>el</strong><br />

problema dual (apartado 4.2.3 y cap³tulo 7) para que la comparacion <strong>de</strong> metodos <strong>de</strong> actualizacion<br />

<strong>de</strong> multiplicadores no se vea afectada por las <strong>de</strong>siguales mejoras que esta segunda etapa <strong>de</strong> la<br />

Fase 1 pueda provocar <strong>en</strong> la solucion ¯nal d<strong>el</strong> problema.<br />

Los metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores que se comparan <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 8.2 son los<br />

sigui<strong>en</strong>tes:<br />

² Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos o metodo<br />

HPS-M (apartado 6.7.2).<br />

² Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiper-<br />

planos o metodo HPS-PM (apartado 6.7.3).<br />

² Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad y<br />

l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos o metodo HPS-CD (apartado 6.7.4)<br />

Las comparaciones se han efectuado para dos casos <strong>de</strong> estudio. En ambos, como ya se ha<br />

indicado, <strong>el</strong> equipo g<strong>en</strong>erador es <strong>el</strong> mismo y esta compuesto por 70 c<strong>en</strong>trales termicas y 30<br />

c<strong>en</strong>trales hidraulicas <strong>en</strong> una sola cu<strong>en</strong>ca. En <strong>el</strong> primer caso <strong>de</strong> estudio (apartado 8.2.1) <strong>el</strong><br />

horizonte temporal es <strong>de</strong> 1 d³a dividido <strong>en</strong> subperiodos horarios. Concretam<strong>en</strong>te, se ha utilizado


8.1 Introduccion 329<br />

x 104<br />

2.1<br />

2<br />

1.9<br />

1.8<br />

1.7<br />

1.6<br />

1.5<br />

Demanda (MW)<br />

1.4<br />

0 5 10 15 20<br />

Subperiodos<br />

Figura 8.1: Curva <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda horaria d<strong>el</strong> 10 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1998<br />

la curva <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda d<strong>el</strong> pasado d³a 10 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1998. En <strong>el</strong> segundo caso <strong>de</strong> estudio (apartado<br />

8.2.2) <strong>el</strong> horizonte temporal es <strong>de</strong> 2 d³as divididos <strong>en</strong> subperiodos horarios. Se ha utilizado la<br />

curva <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> los d³as 19 y 20 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 1998.<br />

En la segunda parte <strong>de</strong> este cap³tulo se pres<strong>en</strong>tan los resultados computacionales que se obti<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

con <strong>el</strong> algoritmo que se propone <strong>en</strong> este trabajo <strong>de</strong> investigacion, resolvi<strong>en</strong>do <strong>el</strong> problema <strong>de</strong><br />

la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> <strong>en</strong> cuatro etapas (apartado 4.2.3 y cap³tulo 7) y<br />

empleando <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad<br />

y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos (apartado 6.7.4) <strong>en</strong> la Etapa 1 d<strong>el</strong> algoritmo. De nuevo,<br />

se analizan dos casos <strong>de</strong> estudio si<strong>en</strong>do <strong>el</strong> equipo g<strong>en</strong>erador <strong>en</strong> ambos <strong>el</strong> mismo (70 c<strong>en</strong>trales<br />

termicas y 30 c<strong>en</strong>trales hidraulicas) y <strong>el</strong> horizonte temporal <strong>de</strong> 24 horas para <strong>el</strong> primer caso<br />

(apartado 8.3.1) y <strong>de</strong> 48 horas para <strong>el</strong> segundo (apartado 8.3.2). En <strong>el</strong> primer caso la curva <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>manda <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica es la correspondi<strong>en</strong>te al d³a 10 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1998, mi<strong>en</strong>tras que <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> segundo la curva horaria <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda es la <strong>de</strong> los d³as 19 y 20 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 1998.<br />

La ¯gura 8.1 muestra la curva <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda que se ha empleado <strong>en</strong> las simulaciones cuyo horizonte<br />

temporal ha sido <strong>de</strong> un d³a dividido <strong>en</strong> subperiodos horarios. Esta curva correspon<strong>de</strong> a la<br />

<strong>de</strong>manda <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica d<strong>el</strong> d³a 10 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1998.<br />

La ¯gura 8.2 muestra la curva <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda que se ha empleado <strong>en</strong> las simulaciones cuyo horizonte


330 Resultados computacionales<br />

x 104<br />

2.1<br />

2<br />

1.9<br />

1.8<br />

1.7<br />

1.6<br />

1.5<br />

1.4<br />

Demanda (MW)<br />

1.3<br />

0 10 20 30 40<br />

Subperiodos<br />

Figura 8.2: Curva <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda horaria <strong>de</strong> los d³as 19 y 20 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 1998<br />

temporal ha sido <strong>de</strong> dos d³as divididos <strong>en</strong> subperiodos horarios. Esta curva correspon<strong>de</strong> a la<br />

<strong>de</strong>manda <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica <strong>de</strong> los d³as 19 y 20 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 1998.<br />

Todas las simulaciones cuyo horizonte temporal es <strong>de</strong> 24 horas se han ejecutado <strong>en</strong> una esta-<br />

cion <strong>de</strong> trabajo Silicon Graphics con un procesador R10000 y 192 MB <strong>de</strong> memoria RAM. Las<br />

simulaciones correspondi<strong>en</strong>tes a horizontes temporales <strong>de</strong> 48 horas no pudieron ser ejecutadas<br />

<strong>en</strong> esta misma estacion por ser la memoria RAM disponible insu¯ci<strong>en</strong>te para la ¯nalizacion con<br />

exito d<strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho economico (o Fase 3) empleando <strong>el</strong> optimizador comercial<br />

MINOS 5.4 [90]. Por <strong>el</strong>lo, todos los casos <strong>de</strong> estudio con horizonte temporal <strong>de</strong> dos d³as se han<br />

ejecutado <strong>en</strong> una estacion <strong>de</strong> trabajo Silicon Graphics con un procesador R10000 y 500 MB <strong>de</strong><br />

memoria RAM.<br />

8.2 Comparacion <strong>de</strong> diversos metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

En este apartado se comparan tres <strong>de</strong> los metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores que se<br />

pres<strong>en</strong>tan <strong>en</strong> <strong>el</strong> cap³tulo 6. Estos metodos son los sigui<strong>en</strong>tes:


8.2 Comparacion <strong>de</strong> diversos metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores 331<br />

² Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos o metodo<br />

HPS-M (apartado 6.7.2).<br />

² Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiper-<br />

planos o metodo HPS-PM (apartado 6.7.3).<br />

² Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad y<br />

l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos o metodo HPS-CD (apartado 6.7.4)<br />

La comparacion se lleva a cabo <strong>en</strong> dos casos <strong>de</strong> estudio. En ambos <strong>el</strong> equipo <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion se<br />

basa <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema <strong>el</strong>ectrico p<strong>en</strong>insular espa~nol y consta <strong>de</strong> 70 c<strong>en</strong>trales termicas y 30 c<strong>en</strong>trales<br />

hidraulicas <strong>en</strong> una sola cu<strong>en</strong>ca. En <strong>el</strong> primero (apartado 8.2.1) <strong>el</strong> horizonte temporal analizado<br />

es <strong>de</strong> 24 horas. La curva horaria <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda es la correspondi<strong>en</strong>te al 10 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1998. En<br />

<strong>el</strong> segundo caso (apartado 8.2.1) <strong>el</strong> horizonte temporal es <strong>de</strong> 48 horas, si<strong>en</strong>do la curva horaria<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>manda la correspondi<strong>en</strong>te a los d³as 19 y 20 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 1998. En ambos casos la reserva<br />

rodante es <strong>el</strong> 10 % <strong>de</strong> la <strong>de</strong>manda <strong>en</strong> cada subperiodo d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado. En <strong>el</strong><br />

ap<strong>en</strong>dice A se incluy<strong>en</strong> los datos d<strong>el</strong> equipo g<strong>en</strong>erador as³ como la <strong>de</strong>manda (MW) y reserva<br />

rodante (MW) para los dos casos <strong>de</strong> estudio.<br />

Como ya se ha indicado, <strong>en</strong> las simulaciones analizadas <strong>en</strong> este apartado se ha resu<strong>el</strong>to <strong>el</strong><br />

problema dual <strong>en</strong> una sola etapa utilizando, <strong>en</strong> cada simulacion, cada uno <strong>de</strong> los metodos objeto<br />

<strong>de</strong> este estudio. No se ha empleado por tanto la etapa <strong>de</strong> re¯nami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la solucion d<strong>el</strong> problema<br />

dual, o Etapa 2 <strong>de</strong> la Fase 1 (apartado 4.2.3 y cap³tulo 7) ya que se ha comprobado que esta<br />

etapa <strong>de</strong> estabilizacion <strong>de</strong> los multiplicadores y mejora <strong>de</strong> la solucion d<strong>el</strong> problema dual produce<br />

<strong>de</strong>siguales v<strong>en</strong>tajas <strong>en</strong> los distintos metodos analizados si se emplean los mismos parametros.<br />

Por <strong>el</strong>lo, para que la comparacion <strong>de</strong> metodos sea justa, se ha ejecutado un algoritmo <strong>de</strong> coor-<br />

dinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> sigui<strong>en</strong>do <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to habitual que aparece <strong>en</strong> la<br />

literatura [131], [35], [130], [48], [49], [50], [47], [85], [68]. Esto es, <strong>en</strong> primer lugar se resu<strong>el</strong>ve<br />

<strong>el</strong> problema dual utilizando cada uno <strong>de</strong> los metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores que<br />

se comparan <strong>en</strong> este apartado (Fase 1). A continuacion, se lleva a cabo un proceso iterativo<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> que se increm<strong>en</strong>tan los multiplicadores asociados a las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante<br />

que resultan infactibles hasta conseguir una solucion d<strong>el</strong> problema dual que cumpla todas las<br />

restricciones <strong>de</strong> reserva rodante (Fase 2). Por ultimo se ¯jan las variables <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> las<br />

c<strong>en</strong>trales termicas y las producciones <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales hidraulicas al valor que adquier<strong>en</strong> dichas<br />

variables <strong>en</strong> la solucion <strong>de</strong> la fase segunda, y se ejecuta un procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho economico<br />

termico con <strong>el</strong> que quedan <strong>de</strong>terminadas las pot<strong>en</strong>cias optimas a producir por cada una <strong>de</strong> las<br />

c<strong>en</strong>trales termicas acopladas <strong>en</strong> cada subperiodo d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado (Fase 3). De<br />

otro modo, <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to que se ejecuta <strong>en</strong> estos casos <strong>de</strong> estudio conti<strong>en</strong>e las etapas 1, 3 y


332 Resultados computacionales<br />

4 d<strong>el</strong> algoritmo que se pres<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 4.2.3 y se <strong>de</strong>talla <strong>en</strong> <strong>el</strong> cap³tulo 7.<br />

Se han ejecutado, para la comparacion que se lleva a cabo <strong>en</strong> este apartado, las sigui<strong>en</strong>tes<br />

simulaciones:<br />

² Horizonte temporal <strong>de</strong> 24 horas<br />

{ Caso CM24 HPS<br />

En ete caso se emplea <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con l³mite maximo al<br />

numero <strong>de</strong> hiperplanos <strong>en</strong> la resolucion d<strong>el</strong> problema dual <strong>de</strong> la Fase 1.<br />

{ Caso CM24 HPSP<br />

En ete caso se emplea <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion y l³mite<br />

maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos <strong>en</strong> la resolucion d<strong>el</strong> problema dual <strong>de</strong> la Fase 1.<br />

{ Caso CM24 HPSCD<br />

En ete caso se emplea <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con control dinamico <strong>de</strong><br />

la region <strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos <strong>en</strong> la resolucion<br />

d<strong>el</strong> problema dual <strong>de</strong> la Fase 1.<br />

² Horizonte temporal <strong>de</strong> 48 horas<br />

{ Caso CM48 HPS<br />

En ete caso se emplea <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con l³mite maximo al<br />

numero <strong>de</strong> hiperplanos <strong>en</strong> la resolucion d<strong>el</strong> problema dual <strong>de</strong> la Fase 1.<br />

{ Caso CM48 HPSP<br />

En ete caso se emplea <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion y l³mite<br />

maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos <strong>en</strong> la resolucion d<strong>el</strong> problema dual <strong>de</strong> la Fase 1.<br />

{ Caso CM48 HPSCD<br />

En ete caso se emplea <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con control dinamico <strong>de</strong><br />

la region <strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos <strong>en</strong> la resolucion<br />

d<strong>el</strong> problema dual <strong>de</strong> la Fase 1.<br />

Para cada una <strong>de</strong> estas simulaciones se proporcionan los sigui<strong>en</strong>tes resultados:<br />

² Resultados correspodi<strong>en</strong>te a la Fase 1 (solucion d<strong>el</strong> problema dual):<br />

{ Numero <strong>de</strong> iteraciones.<br />

{ Valor <strong>de</strong> la funcion dual (Á) al ¯nalizar esta fase.


8.2 Comparacion <strong>de</strong> diversos metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores 333<br />

{ Valor <strong>de</strong> la variable z que aparece <strong>en</strong> la formulacion d<strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado <strong>de</strong><br />

cada uno <strong>de</strong> los metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores comparados al ¯nalizar<br />

esta fase. Esta variable coinci<strong>de</strong> con la funcion objetivo d<strong>el</strong> problema dual r<strong>el</strong>ajado<br />

al emplearse <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con l³mite maximo al numero <strong>de</strong><br />

hiperplanos y <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con control dinamico <strong>de</strong> la region<br />

<strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos.<br />

{ Indice <strong>de</strong> calidad <strong>en</strong> la resolucion d<strong>el</strong> problema dual (apartados 6.7.2, 6.7.3 y 6.7.4).<br />

Este ³ndice <strong>de</strong> calidad se evalua a traves <strong>de</strong> la distancia r<strong>el</strong>ativa <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la<br />

funcion dual y <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la variable z (que aparece <strong>en</strong> la formulacion d<strong>el</strong> problema<br />

dual r<strong>el</strong>ajado) o, <strong>de</strong> otro modo, a traves <strong>de</strong> la distancia r<strong>el</strong>ativa <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la<br />

funcion dual y <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual linealizada a tramos.<br />

{ Tiempo <strong>de</strong> calculo.<br />

² Resultados correspondi<strong>en</strong>te a la Fase 2 (obt<strong>en</strong>cion <strong>de</strong> una solucion solucion d<strong>el</strong> problema<br />

dual factible <strong>en</strong> reserva rodante):<br />

{ Numero <strong>de</strong> iteraciones.<br />

{ Valor <strong>de</strong> la funcion dual (Á) al ¯nalizar esta fase.<br />

{ Tiempo <strong>de</strong> calculo.<br />

² Resultados correspondi<strong>en</strong>te a la Fase 3 (<strong>de</strong>spacho economico o bi<strong>en</strong>, obt<strong>en</strong>cion <strong>de</strong> una<br />

solucion primal factible cuasi-optima):<br />

{ Coste d<strong>el</strong> problema primal.<br />

{ Tiempo <strong>de</strong> calculo.<br />

² Resultados globales:<br />

{ Cota superior d<strong>el</strong> agujero <strong>de</strong> dualidad. Esto es una medida <strong>de</strong> la calidad <strong>de</strong> la<br />

solucion d<strong>el</strong> problema primal <strong>en</strong>contrada. Es la distancia r<strong>el</strong>ativa (<strong>en</strong> tanto por ci<strong>en</strong>to)<br />

<strong>en</strong>tre la mejor solucion d<strong>el</strong> problema dual <strong>en</strong>contrada y la solucion primal factible<br />

obt<strong>en</strong>ida tras la ejecucion d<strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho economico. Este es uno <strong>de</strong> los parametros<br />

mas importante a consi<strong>de</strong>rar <strong>en</strong> la comparacion <strong>de</strong> metodos.<br />

{ Tiempo <strong>de</strong> calculo.<br />

A<strong>de</strong>mas se incluy<strong>en</strong> gra¯cas que muestran, para cada uno <strong>de</strong> los metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong><br />

multiplicadores comparados, la evolucion d<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual (Á) y d<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la variable<br />

z (problema dual r<strong>el</strong>ajado) <strong>en</strong> la Fase 1, as³ como gra¯cas que indican la evolucion d<strong>el</strong> valor <strong>de</strong><br />

la funcion dual (Á) <strong>en</strong> las fases primera y segunda.


334 Resultados computacionales<br />

8.2.1 Caso estudio 1: Comparacion <strong>de</strong> metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

con un horizonte temporal <strong>de</strong> 24 horas<br />

Como ya se ha indicado, <strong>en</strong> este apartado se comparan tres <strong>de</strong> los metodos <strong>de</strong> actualizacion<br />

<strong>de</strong> multiplicadores que se pres<strong>en</strong>tan <strong>en</strong> <strong>el</strong> cap³tulo 6: <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con<br />

l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos, <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion<br />

y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos y <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con control<br />

dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos.<br />

La curva <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda horaria (¯gura 8.1) correspon<strong>de</strong> al d³a 10 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1998. La reserva<br />

rodante es d<strong>el</strong> 10 % <strong>de</strong> la <strong>de</strong>manda <strong>en</strong> cada subperiodo.<br />

A continuacion se pres<strong>en</strong>tan los resultados que se obti<strong>en</strong><strong>en</strong> con cada uno <strong>de</strong> los metodos y se<br />

comparan los mismos.<br />

Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos<br />

(metodo HPS-M)<br />

A continuacion se indican los resultados que se obti<strong>en</strong><strong>en</strong> cuando se aplica <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los<br />

hiperplanos secantes y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos <strong>en</strong> la resolucion d<strong>el</strong> problema<br />

dual (Fase 1). A esta simulacion se le d<strong>en</strong>omina CM24 HPS.<br />

² Resultados <strong>de</strong> la Fase 1<br />

{ Numero <strong>de</strong> iteraciones: 850<br />

{ Valor <strong>de</strong> la funcion dual Á: 401810788.10 Pta<br />

{ Valor <strong>de</strong> la funcion dual linealizada z: 404588270.49 Pta<br />

{ Indice <strong>de</strong> calidad: 0.691 %<br />

{ Tiempo <strong>de</strong> calculo: 216.18 s<br />

² Resultados <strong>de</strong> la Fase 2<br />

{ Numero <strong>de</strong> iteraciones: 243 (iteraciones 851-1093)<br />

{ Valor <strong>de</strong> la funcion dual Á: 402129646.37 Pta<br />

{ Tiempo <strong>de</strong> calculo: 18.14 s<br />

² Resultados <strong>de</strong> la Fase 3<br />

{ Coste d<strong>el</strong> problema primal (f): 404231376.35 Pta<br />

{ Tiempo <strong>de</strong> calculo: 10.96s


8.2 Comparacion <strong>de</strong> diversos metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores 335<br />

C oste (P ta )<br />

x 108<br />

10<br />

5<br />

0<br />

² Resultados globales<br />

z<br />

φ<br />

Método HPS-M<br />

-5<br />

0 100 200 300 400 500 600 700 800<br />

Iteraciones (com<strong>en</strong>zando <strong>en</strong> la tercera iteración)<br />

Figura 8.3: Evolucion <strong>de</strong> la fase 1 <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso CM24 HPS<br />

{ Cota superior d<strong>el</strong> agujero <strong>de</strong> dualidad 0.523 %<br />

{ Tiempo <strong>de</strong> calculo: 245.28 s<br />

La ¯gura 8.3 muestra la evolucion d<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual (Á) y d<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual<br />

linealizada a tramos (z) <strong>en</strong> la Fase 1. El metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes es muy oscilante,<br />

a<strong>de</strong>mas los saltos <strong>de</strong> las oscilaciones son muy gran<strong>de</strong>s <strong>en</strong> las primeras iteraciones. Por este<br />

motivo, para po<strong>de</strong>r utilizar una escala <strong>en</strong> <strong>el</strong> eje vertical con la que se pueda apreciar la variacion<br />

<strong>de</strong> los valores <strong>de</strong> Á y z a medida que aum<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> contador <strong>de</strong> iteraciones, la ¯gura 8.3 incluye la<br />

evolucion <strong>de</strong> estas variables <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la tercera iteracion.<br />

La ¯gura 8.4 muestra la evolucion d<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual (Á) a lo largo <strong>de</strong> las dos primeras<br />

fases d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> resolucion d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>.<br />

La l³nea discontinua indica la separacion <strong>en</strong>tre la Fase 1 y la Fase 2.


336 Resultados computacionales<br />

Coste (Pta)<br />

8<br />

x 10<br />

5<br />

4<br />

3<br />

2<br />

1<br />

0<br />

-1<br />

-2<br />

-3<br />

φ<br />

Método HPS-M<br />

-4<br />

0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1000<br />

Iteraciones<br />

Figura 8.4: Evolucion d<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso CM24 HPS<br />

Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion y l³mite maximo al numero <strong>de</strong><br />

hiperplanos (metodo HPS-PM)<br />

A continuacion se indican los resultados que se obti<strong>en</strong><strong>en</strong> cuando se aplica <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los<br />

hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos <strong>en</strong> la resolucion<br />

d<strong>el</strong> problema dual (Fase 1). A esta simulacion se le d<strong>en</strong>omina CM24 HPSP.<br />

² Resultados <strong>de</strong> la Fase 1<br />

{ Numero <strong>de</strong> iteraciones: 382<br />

{ Valor <strong>de</strong> la funcion dual Á: 401642572.74 Pta<br />

{ Valor <strong>de</strong> la variable z: 404039877.94 Pta<br />

{ Indice <strong>de</strong> calidad: 0.597 %<br />

{ Tiempo <strong>de</strong> calculo: 97.60 s<br />

² Resultados <strong>de</strong> la Fase 2<br />

{ Numero <strong>de</strong> iteraciones: 466 (iteraciones 383-848)<br />

{ Valor <strong>de</strong> la funcion dual Á: 401753522.17 Pta


8.2 Comparacion <strong>de</strong> diversos metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores 337<br />

Coste (Pta)<br />

x 108<br />

10<br />

5<br />

0<br />

z<br />

φ<br />

Método HPS-PM<br />

-5<br />

0 50 100 150 200 250 300 350<br />

Iteraciones (com<strong>en</strong>zando <strong>en</strong> la tercera iteración)<br />

Figura 8.5: Evolucion <strong>de</strong> la fase 1 <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso CM24 HPSP<br />

{ Tiempo <strong>de</strong> calculo: 35.188 s<br />

² Resultados <strong>de</strong> la Fase 3<br />

{ Coste d<strong>el</strong> problema primal (f): 403810461.72 Pta<br />

{ Tiempo <strong>de</strong> calculo: 10.41 s<br />

² Resultados globales<br />

{ Cota superior d<strong>el</strong> agujero <strong>de</strong> dualidad 0.520 %<br />

{ Tiempo <strong>de</strong> calculo: 143.20 s<br />

La ¯gura 8.5 muestra la evolucion d<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual (Á) y d<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion<br />

dual linealizada a tramos (z) <strong>en</strong> la Fase 1. Aunque <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con<br />

p<strong>en</strong>alizacion resulta m<strong>en</strong>os oscilante que <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes, los saltos son<br />

gran<strong>de</strong>s <strong>en</strong> las primeras iteraciones. Por este motivo, al igual que <strong>en</strong> la ¯gura 8.3, la ¯gura 8.5<br />

incluye la evolucion <strong>de</strong> las variables Á y z com<strong>en</strong>zando <strong>en</strong> la tercera iteracion.<br />

La ¯gura 8.6 muestra la evolucion d<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual (Á) a lo largo <strong>de</strong> las dos primeras<br />

fases d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> resolucion d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>.<br />

La l³nea discontinua indica la separacion <strong>en</strong>tre la Fase 1 y la Fase 2.


338 Resultados computacionales<br />

Coste (Pta)<br />

x 108<br />

5<br />

4<br />

3<br />

2<br />

1<br />

0<br />

-1<br />

-2<br />

-3<br />

φ<br />

Método HPS-PM<br />

-4<br />

0 100 200 300 400 500 600 700 800<br />

Iteraciones<br />

Figura 8.6: Evolucion d<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso CM24 HPSP<br />

Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad<br />

y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos (metodo HPS-CD)<br />

A continuacion se indican los resultados que se obti<strong>en</strong><strong>en</strong> cuando se aplica <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los<br />

hiperplanos secantes con control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo al numero<br />

<strong>de</strong> hiperplanos <strong>en</strong> la resolucion d<strong>el</strong> problema dual (Fase 1). A esta simulacion se le d<strong>en</strong>omina<br />

CM24 HPSCD.<br />

² Resultados <strong>de</strong> la Fase 1<br />

{ Numero <strong>de</strong> iteraciones: 314<br />

{ Valor <strong>de</strong> la funcion dual Á: 402490626.35 Pta<br />

{ Valor <strong>de</strong> la funcion dual linealizada z: 404173140.76 Pta<br />

{ Indice <strong>de</strong> calidad: 0.418 %<br />

{ Tiempo <strong>de</strong> calculo: 81.11 s<br />

² Resultados <strong>de</strong> la Fase 2<br />

{ Numero <strong>de</strong> iteraciones: 173 (iteraciones 315-487)


8.2 Comparacion <strong>de</strong> diversos metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores 339<br />

Coste (Pta)<br />

x 108<br />

8<br />

7<br />

6<br />

5<br />

4<br />

3<br />

2<br />

1<br />

z<br />

φ<br />

Método HPS-CD<br />

0<br />

0 50 100 150<br />

Iteraciones<br />

200 250 300<br />

Figura 8.7: Evolucion <strong>de</strong> la fase 1 <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso CM24 HPSCD<br />

{ Valor <strong>de</strong> la funcion dual Á: 402757828.63 Pta<br />

{ Tiempo <strong>de</strong> calculo: 12.93 s<br />

² Resultados <strong>de</strong> la Fase 3<br />

{ Coste d<strong>el</strong> problema primal (f): 404404625.4288 Pta<br />

{ Tiempo <strong>de</strong> calculo: 10.12 s<br />

² Resultados globales<br />

{ Cota superior d<strong>el</strong> agujero <strong>de</strong> dualidad 0.409 %<br />

{ Tiempo <strong>de</strong> calculo: 104.16 s<br />

La ¯gura 8.7 muestra la evolucion d<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual (Á) y d<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual<br />

linealizada a tramos (z) <strong>en</strong> la Fase 1.<br />

La ¯gura 8.8 muestra la evolucion d<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual (Á) a lo largo <strong>de</strong> las dos primeras<br />

fases d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> resolucion d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>.<br />

La l³nea discontinua indica la separacion <strong>en</strong>tre la Fase 1 y la Fase 2.


340 Resultados computacionales<br />

Coste (Pta)<br />

x 108<br />

4.5<br />

4<br />

3.5<br />

3<br />

2.5<br />

2<br />

1.5<br />

1<br />

φ<br />

Método HPS-CD<br />

0.5<br />

0 50 100 150 200 250 300 350 400 450<br />

Iteraciones<br />

Figura 8.8: Evolucion d<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso CM24 HPSCD<br />

Analisis <strong>de</strong> los resultados<br />

Comparando los resultados correspondi<strong>en</strong>tes a la Fase 1 <strong>de</strong> las tres simulaciones ejecutadas<br />

CM24 HPS, CM24 HPSP y CM24 HPSCD pue<strong>de</strong> comprobarse que <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperpla-<br />

nos secantes con control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo al numero <strong>de</strong><br />

hiperplanos alcanza una solucion al problema dual mejor (<strong>de</strong> mayor valor) y <strong>en</strong> m<strong>en</strong>os tiempo<br />

<strong>de</strong> calculo. La calidad <strong>de</strong> la solucion obt<strong>en</strong>ida, medida a traves <strong>de</strong> la distancia r<strong>el</strong>ativa <strong>en</strong>tre <strong>el</strong><br />

valor <strong>de</strong> la funcion dual Á y <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la variable z, es mejor al emplear este metodo, que es <strong>el</strong><br />

que se propone <strong>en</strong> este trabajo <strong>de</strong> investigacion. El numero <strong>de</strong> iteraciones <strong>de</strong> la Fase 1 tambi<strong>en</strong><br />

es m<strong>en</strong>or al emplear este metodo.<br />

Analizando las ¯guras 8.4, 8.6 y 8.8 pue<strong>de</strong> observarse que <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes<br />

con l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos es muy oscilante. Con <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos<br />

secantes con p<strong>en</strong>alizacion y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos se disminuye la inestabilidad<br />

d<strong>el</strong> metodo anterior. No obstante, <strong>el</strong> metodo que pres<strong>en</strong>ta un comportami<strong>en</strong>to mas estable es<br />

<strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad y l³mite<br />

maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos. Notese que las escalas horizontal y vertical <strong>de</strong> las ¯guras<br />

8.4, 8.6 y 8.8 son distintas. Las escalas verticales <strong>de</strong> las ¯guras correspondi<strong>en</strong>tes al metodo <strong>de</strong><br />

los hiperplanos secantes con l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos (¯gura 8.4) y al metodo


8.2 Comparacion <strong>de</strong> diversos metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores 341<br />

Coste (Pta)<br />

Coste (Pta)<br />

Coste (Pta)<br />

x 10<br />

4<br />

2<br />

0<br />

-2<br />

-4<br />

0 200 400 600 800 1000<br />

8 Método HPS-M<br />

Iteraciones<br />

x 10<br />

4<br />

2<br />

0<br />

-2<br />

-4<br />

0 200 400 600 800 1000<br />

8 Método HPS-PM<br />

Iteraciones<br />

x 10<br />

4<br />

2<br />

0<br />

-2<br />

-4<br />

0 200 400 600 800 1000<br />

8 φ<br />

φ<br />

Método HPS-CD<br />

φ<br />

Iteraciones<br />

Figura 8.9: Evolucion d<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual <strong>en</strong> las tres simulaciones analizadas (horizonte<br />

temporal: 24 horas)<br />

<strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos (¯gura<br />

8.6) son iguales si<strong>en</strong>do su rango <strong>de</strong> variacion mucho mayor que <strong>el</strong> rango <strong>de</strong> variacion <strong>de</strong> la escala<br />

vertical correspondi<strong>en</strong>te al metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con control dinamico <strong>de</strong> la region<br />

<strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos (¯gura 8.8). En la ¯gura 8.9 se repit<strong>en</strong><br />

los resultados pres<strong>en</strong>tados <strong>en</strong> las ¯guras 8.4, 8.6 y 8.8 (evolucion d<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual<br />

<strong>en</strong> las tres simulaciones comparadas) pero se utilizan las mismas escalas <strong>en</strong> los ejes horizontal y<br />

vertical con <strong>el</strong> objetivo <strong>de</strong> comparar <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to oscilante <strong>de</strong> los tres metodos.<br />

Si analizamos los resultados globales <strong>de</strong> las tres simulaciones pue<strong>de</strong> observarse que la cota su-<br />

perior d<strong>el</strong> agujero <strong>de</strong> dualidad es m<strong>en</strong>or al emplear <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con<br />

control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos <strong>en</strong> la<br />

resolucion d<strong>el</strong> problema dual. Quiere <strong>el</strong>lo <strong>de</strong>cir que la calidad <strong>de</strong> la solucion obt<strong>en</strong>ida es mejor.<br />

A<strong>de</strong>mas, <strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong> calculo total tambi<strong>en</strong> es m<strong>en</strong>or al emplear <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> actualizacion<br />

<strong>de</strong> multiplicadores que se propone <strong>en</strong> este trabajo <strong>de</strong> investigacion. El tiempo <strong>de</strong> ejecucion al<br />

emplear <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion y l³mite maximo al numero <strong>de</strong><br />

hiperplanos es d<strong>el</strong> ord<strong>en</strong> <strong>de</strong> un 37.48 % mayor que <strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong> calculo al emplear <strong>el</strong> metodo<br />

<strong>de</strong> los hiperplanos secantes con control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo al<br />

numero <strong>de</strong> hiperplanos. El tiempo <strong>de</strong> ejecucion al emplear <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes


342 Resultados computacionales<br />

con l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos es d<strong>el</strong> ord<strong>en</strong> <strong>de</strong> un 135.45 % mayor que <strong>el</strong> tiempo<br />

<strong>de</strong> calculo al emplear <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores propuesto.<br />

D<strong>el</strong> analisis <strong>de</strong> estos resultados pue<strong>de</strong> concluirse que <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con<br />

control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos es <strong>el</strong><br />

mas estable y mas e¯ci<strong>en</strong>te tanto <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> pnto <strong>de</strong> vista <strong>de</strong> la calidad <strong>de</strong> la solucion obt<strong>en</strong>ida<br />

como <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista d<strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong> calculo necesario para su ejecucion.<br />

El metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos es <strong>el</strong> mas<br />

oscilante y <strong>en</strong> consecu<strong>en</strong>cia <strong>el</strong> m<strong>en</strong>os e¯ci<strong>en</strong>te computacionalm<strong>en</strong>te tanto <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista<br />

<strong>de</strong> la calidad <strong>de</strong> la solucion <strong>en</strong>contrada como <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista d<strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong> calculo.<br />

El metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos<br />

se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> una situacion intermedia: es m<strong>en</strong>os e¯ci<strong>en</strong>te y mas oscilante que <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los<br />

hiperplanos secantes con control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo al numero<br />

<strong>de</strong> hiperplanos pero, mas e¯ci<strong>en</strong>te y mas estable que <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con<br />

control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos.<br />

Antes <strong>de</strong> concluir este apartado queda por se~nalar que un porc<strong>en</strong>taje muy <strong>el</strong>evado d<strong>el</strong> tiempo<br />

<strong>de</strong> calculo (d<strong>el</strong> ord<strong>en</strong> d<strong>el</strong> 90 % al emplear <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con l³mite<br />

maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos y <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con control dinamico<br />

<strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos y d<strong>el</strong> ord<strong>en</strong> d<strong>el</strong> 85 % al<br />

emplear <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion y l³mite maximo al numero <strong>de</strong><br />

hiperplanos) se emplea <strong>en</strong> la resolucion d<strong>el</strong> subproblema asociado a la compleja cu<strong>en</strong>ca hidraulica<br />

consi<strong>de</strong>rada. Para la resolucion <strong>de</strong> este subproblema, que pres<strong>en</strong>ta estructura <strong>de</strong> red, se ha<br />

empleado <strong>el</strong> optimizador <strong>de</strong> proposito g<strong>en</strong>eral MINOS 5.4 [90]. El empleo <strong>de</strong> un optimizador<br />

que explote la estructura <strong>de</strong> red (como <strong>el</strong> optimizador comercial CPLEX) reducir³a <strong>de</strong> forma<br />

importante los tiempos <strong>de</strong> calculo.<br />

8.2.2 Caso estudio 2: Comparacion <strong>de</strong> metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores<br />

con un horizonte temporal <strong>de</strong> 48 horas<br />

En este apartado se lleva a cabo un analisis similar al efectuado <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 8.2.1. El<br />

horizonte temporal d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica resu<strong>el</strong>to es <strong>de</strong> 48 horas. La curva<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>manda horaria (¯gura 8.2) correspon<strong>de</strong> a los d³as 19 y 20 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 1998. La reserva<br />

rodante <strong>en</strong> cada subperiodo d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado es d<strong>el</strong> 10 % <strong>de</strong> la <strong>de</strong>manda <strong>en</strong><br />

dicho subperiodo.<br />

A continuacion se pres<strong>en</strong>tan los resultados que se obti<strong>en</strong><strong>en</strong> con cada uno <strong>de</strong> los metodos y se<br />

comparan los mismos.


8.2 Comparacion <strong>de</strong> diversos metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores 343<br />

Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos<br />

(metodo HPS-M)<br />

Al resolver <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> empleando <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong><br />

los hiperplanos secantes y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos <strong>en</strong> la resolucion d<strong>el</strong> problema<br />

dual (Fase 1) se obti<strong>en</strong><strong>en</strong> los resultados que se indican a continuacion. A esta simulacion se le<br />

d<strong>en</strong>omina CM48 HPS.<br />

² Resultados <strong>de</strong> la Fase 1<br />

{ Numero <strong>de</strong> iteraciones: 1938<br />

{ Valor <strong>de</strong> la funcion dual Á: 831918804.76 Pta<br />

{ Valor <strong>de</strong> la funcion dual linealizada z: 833770747.20 Pta<br />

{ Indice <strong>de</strong> calidad: 0.223 %<br />

{ Tiempo <strong>de</strong> calculo: 2319.75 s<br />

² Resultados <strong>de</strong> la Fase 2<br />

{ Numero <strong>de</strong> iteraciones: 757 (iteraciones 1939-2695)<br />

{ Valor <strong>de</strong> la funcion dual Á: 814099259.13 Pta<br />

{ Tiempo <strong>de</strong> calculo: 143.29 s<br />

² Resultados <strong>de</strong> la Fase 3<br />

{ Coste d<strong>el</strong> problema primal (f): 856121385.98011 Pta<br />

{ Tiempo <strong>de</strong> calculo: 83.65 s<br />

² Resultados globales<br />

{ Cota superior d<strong>el</strong> agujero <strong>de</strong> dualidad 2.909 %<br />

{ Tiempo <strong>de</strong> calculo: 2548.69 s<br />

La ¯gura 8.10 muestra la evolucion d<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual (Á) y d<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion<br />

dual linealizada a tramos (z) <strong>en</strong> la Fase 1. De nuevo, para po<strong>de</strong>r apreciar la variacion <strong>de</strong> las<br />

variables Á y z a medida que avanza <strong>el</strong> proceso iterativo, la ¯gura 8.10 incluye la evolucion <strong>de</strong><br />

dichas variables com<strong>en</strong>zando <strong>en</strong> la iteracion tercera.<br />

La ¯gura 8.11 muestra la evolucion d<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual (Á) a lo largo <strong>de</strong> las dos primeras<br />

fases d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> resolucion d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>.<br />

La l³nea discontinua indica la separacion <strong>en</strong>tre la Fase 1 y la Fase 2.


344 Resultados computacionales<br />

C oste (Pta)<br />

Coste (Pta)<br />

x 109<br />

2.5<br />

2<br />

1.5<br />

1<br />

0.5<br />

0<br />

-0.5<br />

z<br />

φ<br />

Método HPS-M<br />

-1<br />

0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 1800<br />

Iteraciones (com<strong>en</strong>zando <strong>en</strong> la tercera iteración)<br />

Figura 8.10: Evolucion <strong>de</strong> la fase 1 <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso CM48 HPS<br />

0.8<br />

0.6<br />

0.4<br />

0.2<br />

0<br />

-0.2<br />

-0.4<br />

-0.6<br />

-0.8<br />

x 109<br />

1<br />

φ<br />

Método HPS-M<br />

-1<br />

0 500 1000 1500<br />

Iteraciones<br />

2000 2500<br />

Figura 8.11: Evolucion d<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso CM48 HPS


8.2 Comparacion <strong>de</strong> diversos metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores 345<br />

Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion y l³mite maximo al numero <strong>de</strong><br />

hiperplanos (metodo HPS-PM)<br />

A continuacion se indican los resultados que se obti<strong>en</strong><strong>en</strong> cuando se aplica <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los<br />

hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos <strong>en</strong> la resolucion<br />

d<strong>el</strong> problema dual (Fase 1). A esta simulacion se le d<strong>en</strong>omina CM48 HPSP.<br />

² Resultados <strong>de</strong> la Fase 1<br />

{ Numero <strong>de</strong> iteraciones: 1576<br />

{ Valor <strong>de</strong> la funcion dual Á: 831923257.95 Pta<br />

{ Valor <strong>de</strong> la variable z: 833573517.26 Pta<br />

{ Indice <strong>de</strong> calidad: 0.198 %<br />

{ Tiempo <strong>de</strong> calculo: 1926.11 s<br />

² Resultados <strong>de</strong> la Fase 2<br />

{ Numero <strong>de</strong> iteraciones: 777 (iteraciones 1577-2354)<br />

{ Valor <strong>de</strong> la funcion dual Á: 814078052.90 Pta<br />

{ Tiempo <strong>de</strong> calculo: 140.29 s<br />

² Resultados <strong>de</strong> la Fase 3<br />

{ Coste d<strong>el</strong> problema primal (f): 856280368.33 Pta<br />

{ Tiempo <strong>de</strong> calculo: 95.14 s<br />

² Resultados globales<br />

{ Cota superior d<strong>el</strong> agujero <strong>de</strong> dualidad 2.928 %<br />

{ Tiempo <strong>de</strong> calculo: 2161.54 s<br />

La ¯gura 8.12 muestra la evolucion d<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual (Á) y d<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion<br />

dual linealizada a tramos (z) <strong>en</strong> la Fase 1. De nuevo, por los motivos ya indicados, la ¯gura<br />

8.12 incluye la evolucion <strong>de</strong> las variables Á y z com<strong>en</strong>zando <strong>en</strong> la tercera iteracion.<br />

La ¯gura 8.13 muestra la evolucion d<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual (Á) a lo largo <strong>de</strong> las dos primeras<br />

fases d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> resolucion d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>.<br />

La l³nea discontinua indica la separacion <strong>en</strong>tre la Fase 1 y la Fase 2.


346 Resultados computacionales<br />

Coste (P ta)<br />

Coste (Pta)<br />

x 109<br />

2.5<br />

2<br />

1.5<br />

1<br />

0.5<br />

0<br />

-0.5<br />

z<br />

φ<br />

Método HPS-PM<br />

-1<br />

0 500 1000 1500<br />

Iteraciones (com<strong>en</strong>zando <strong>en</strong> la tercera iteración)<br />

Figura 8.12: Evolucion <strong>de</strong> la fase 1 <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso CM48 HPSP<br />

0.8<br />

0.6<br />

0.4<br />

0.2<br />

0<br />

-0.2<br />

-0.4<br />

-0.6<br />

-0.8<br />

x 109<br />

1<br />

φ<br />

Método HPS-PM<br />

-1<br />

0 500 1000<br />

Iteraciones<br />

1500 2000<br />

Figura 8.13: Evolucion d<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso CM48 HPSP


8.2 Comparacion <strong>de</strong> diversos metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores 347<br />

Metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad<br />

y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos (metodo HPS-CD)<br />

A continuacion se indican los resultados que se obti<strong>en</strong><strong>en</strong> cuando se aplica <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los<br />

hiperplanos secantes con control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad y ³mite maximo al numero<br />

<strong>de</strong> hiperplanos <strong>en</strong> la resolucion d<strong>el</strong> problema dual (Fase 1). A esta simulacion se le d<strong>en</strong>omina<br />

CM48 HPSCD.<br />

² Resultados <strong>de</strong> la Fase 1<br />

{ Numero <strong>de</strong> iteraciones: 1473<br />

{ Valor <strong>de</strong> la funcion dual Á: 832110975.07 Pta<br />

{ Valor <strong>de</strong> la funcion dual linealizada z: 833653288.82Pta<br />

{ Indice <strong>de</strong> calidad: 0.185 %<br />

{ Tiempo <strong>de</strong> calculo: 1701.15 s<br />

² Resultados <strong>de</strong> la Fase 2<br />

{ Numero <strong>de</strong> iteraciones: 775 (iteraciones 1474-2248)<br />

{ Valor <strong>de</strong> la funcion dual Á: 814329060.72 Pta<br />

{ Tiempo <strong>de</strong> calculo: 144.45 s<br />

² Resultados <strong>de</strong> la Fase 3<br />

{ Coste d<strong>el</strong> problema primal (f): 856006064.43 Pta<br />

{ Tiempo <strong>de</strong> calculo: 100.17 s<br />

² Resultados globales<br />

{ Cota superior d<strong>el</strong> agujero <strong>de</strong> dualidad 2.871 %<br />

{ Tiempo <strong>de</strong> calculo: 1945.77 s<br />

La ¯gura 8.14 muestra la evolucion d<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual (Á) y d<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion<br />

dual linealizada a tramos (z) <strong>en</strong> la Fase 1.<br />

La ¯gura 8.15 muestra la evolucion d<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual (Á) a lo largo <strong>de</strong> las dos primeras<br />

fases d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> resolucion d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>.<br />

La l³nea discontinua indica la separacion <strong>en</strong>tre la Fase 1 y la Fase 2.


348 Resultados computacionales<br />

Coste (Pta)<br />

Coste (Pta)<br />

x 108<br />

18<br />

16<br />

14<br />

12<br />

10<br />

8<br />

6<br />

4<br />

2<br />

z<br />

φ<br />

Método HPS-CD<br />

0<br />

0 200 400 600 800 1000 1200 1400<br />

Iteraciones<br />

Figura 8.14: Evolucion <strong>de</strong> la fase 1 <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso CM48 HPSCD<br />

x 108<br />

9<br />

8<br />

7<br />

6<br />

5<br />

4<br />

3<br />

2<br />

1<br />

φ<br />

Método HPS-CD<br />

0<br />

0 500 1000<br />

Iteraciones<br />

1500 2000<br />

Figura 8.15: Evolucion d<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso CM48 HPSCD


8.3 Resultados computacionales d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> propuesto 349<br />

Analisis <strong>de</strong> los resultados<br />

D<strong>el</strong> analisis <strong>de</strong> los resultados <strong>de</strong> este apartado pued<strong>en</strong> extraerse las mismas conclusiones <strong>de</strong>du-<br />

cidas <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 8.2.1. Esto es:<br />

² El metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad y<br />

l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos es <strong>el</strong> mas e¯ci<strong>en</strong>te computacionalm<strong>en</strong>te tanto por<br />

la calidad <strong>de</strong> la solucion obt<strong>en</strong>ida como por <strong>el</strong> numero <strong>de</strong> iteraciones necesarias para <strong>el</strong>lo.<br />

² La ¯gura 8.16 muestra la evolucion <strong>de</strong> la funcion dual Á <strong>en</strong> las tres simulaciones comparadas<br />

utilizando la misma escala <strong>en</strong> los ejes horizontal y vertical. Pue<strong>de</strong> comprobarse que <strong>el</strong><br />

metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad y<br />

l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos es <strong>el</strong> mas estable. El metodo <strong>de</strong> los hiperplanos<br />

secantes con l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos es <strong>el</strong> mas oscilante.<br />

² El metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad y<br />

l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos obti<strong>en</strong>e una solucion al problema dual (Fase 1)<br />

<strong>de</strong> mejor calidad (medida a traves <strong>de</strong> la distancia r<strong>el</strong>ativa <strong>en</strong>tre los valores <strong>de</strong> Á y z), <strong>de</strong><br />

mayor valor y <strong>en</strong> m<strong>en</strong>os tiempo <strong>de</strong> calculo.<br />

² Con <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad<br />

y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos se obti<strong>en</strong>e una cota superior d<strong>el</strong> agujero <strong>de</strong><br />

dualidad m<strong>en</strong>or.<br />

² El tiempo <strong>de</strong> calculo al emplear <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con control dinamico<br />

<strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos es m<strong>en</strong>or.<br />

En todos los metodos analizados <strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong> calculo se reducir³a <strong>de</strong> forma importante si se<br />

empleara un optimizador que aprovechara la estructura <strong>de</strong> red d<strong>el</strong> subproblema asociado a la<br />

compleja cu<strong>en</strong>ca hidraulica.<br />

8.3 Resultados computacionales d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> coordinacion<br />

hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> propuesto<br />

En este apartado se pres<strong>en</strong>tan los resultados computacionales que se obti<strong>en</strong><strong>en</strong> al aplicar <strong>el</strong><br />

algoritmo que se propone <strong>en</strong> este trabajo <strong>de</strong> investigacion (apartado 4.2.3 y cap³tulo 7) a la<br />

resolucion dos problemas <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>. En ambos, <strong>el</strong> equipo<br />

g<strong>en</strong>erador, basado <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema <strong>el</strong>ectrico p<strong>en</strong>insular espa~nol, es <strong>el</strong> mismo. Incluye 70 c<strong>en</strong>trales<br />

termicas y 30 c<strong>en</strong>trales hidraulicas <strong>en</strong> una sola cu<strong>en</strong>ca. En <strong>el</strong> primer caso <strong>de</strong> estudio <strong>de</strong> este


350 Resultados computacionales<br />

Coste (Pta)<br />

Coste (Pta)<br />

Coste (Pta)<br />

x 10<br />

1<br />

0<br />

Método HPS-M<br />

Iteraciones<br />

-1<br />

0 500 1000 1500 2000 2500<br />

x 109<br />

1<br />

0<br />

Método HPS-PM<br />

Iteraciones<br />

-1<br />

0 500 1000 1500 2000 2500<br />

x 109<br />

1<br />

0<br />

φ<br />

φ<br />

φ<br />

Método HPS-CD<br />

Iteraciones<br />

-1<br />

0 500 1000 1500 2000 2500<br />

Figura 8.16: Evolucion d<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual <strong>en</strong> las tres simulaciones analizadas (horizonte<br />

temporal: 48 horas)<br />

apartado <strong>el</strong> horizonte temporal es <strong>de</strong> 1 d³a dividido <strong>en</strong> subperiodos horarios. La curva <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>manda empleada se muestra <strong>en</strong> la ¯gura 8.1 y correspon<strong>de</strong> al d³a 10 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1998. La<br />

reserva rodante <strong>en</strong> cada subperiodo es <strong>el</strong> 10% <strong>de</strong> la <strong>de</strong>manda <strong>en</strong> ese subperiodo. A este primer<br />

caso <strong>de</strong> estudio se le d<strong>en</strong>omina HPS CD24.<br />

En <strong>el</strong> segundo caso <strong>de</strong> estudio analizado <strong>en</strong> este apartado, <strong>el</strong> horizonte temporal es <strong>de</strong> dos d³as<br />

divididos <strong>en</strong> subperiodos horarios. La curva <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda se muestra <strong>en</strong> la ¯gura 8.2 y correspon<strong>de</strong><br />

a los d³as 19 y 20 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 1998. De nuevo, la reserva rodante <strong>en</strong> cada subperiodo es <strong>el</strong> 10%<br />

<strong>de</strong> la <strong>de</strong>manda <strong>en</strong> ese subperiodo. Al segundo caso <strong>de</strong> estudio se le d<strong>en</strong>omina HPS CD48<br />

8.3.1 Caso estudio 3: Resultados computacionales d<strong>el</strong> algoritmo propuesto<br />

al resolver un problema <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>de</strong> horizonte<br />

temporal 24 horas<br />

En este apartado se pres<strong>en</strong>tan los resultados que se obti<strong>en</strong><strong>en</strong> al aplicar <strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> coordi-<br />

nacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> que se propone <strong>en</strong> este trabajo <strong>de</strong> investigacion (apartado<br />

4.2.3 y cap³tulo 7) a un sistema <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica que consta <strong>de</strong> 70 c<strong>en</strong>trales termicas y<br />

30 c<strong>en</strong>trales hidraulicas <strong>en</strong> una unica cu<strong>en</strong>ca. El horizonte temporal es <strong>de</strong> un d³a dividido <strong>en</strong><br />

subperiodos horarios. A este caso se le d<strong>en</strong>omina HPS CD24.


8.3 Resultados computacionales d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> propuesto 351<br />

La ¯gura 8.1 repres<strong>en</strong>ta la curva horaria <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda. Los subperiodos 12 y 13 son los sub-<br />

periodos <strong>de</strong> mayor <strong>de</strong>manda con una carga, respectivam<strong>en</strong>te <strong>de</strong> 20867 MW y 20953 MW. La<br />

<strong>de</strong>manda m³nima (14350 MW) se alcanza <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo 5.<br />

Los parametros empleados <strong>en</strong> la variacion <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad (apartado 6.7.4 y ecuaciones<br />

(6.65),(6.66),(6.68) y (6.69)) han sido los sigui<strong>en</strong>tes: a = 2:0, b = 0:2, c = 0:2 y d = 0:8.<br />

Los parametros m y n d<strong>el</strong> tama~no d<strong>el</strong> paso empleado <strong>en</strong> la actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores <strong>de</strong><br />

tipo subgradi<strong>en</strong>te que se lleva a cabo <strong>en</strong> la Etapa 2 (paso 6 d<strong>el</strong> Algoritmo Fase 1, apartado 7.2)<br />

son: m = 0:0005 y n = 0:00025. El numero m³nimo <strong>de</strong> iteraciones a ejecutar <strong>en</strong> esta segunda<br />

etapa <strong>de</strong> la resolucion d<strong>el</strong> problema dual (Fase 1) ha sido 100. El parametro ¾ utilizado <strong>en</strong> la<br />

<strong>de</strong>¯nicion d<strong>el</strong> criterio <strong>de</strong> converg<strong>en</strong>cia esta etapa (paso 7 d<strong>el</strong> Algoritmo Fase 1, apartado 7.2) ha<br />

sido 0:1.<br />

Respecto a la Etapa 3, la constante empleada <strong>en</strong> la actualizacion <strong>de</strong> los multiplicadores ¹ aso-<br />

ciados los subperiodos <strong>en</strong> que no se cumpl<strong>en</strong> las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante (paso 10 d<strong>el</strong><br />

Algoritmo Fase 2, apartado 7.3.1) ha sido 0:001.<br />

Los resultados <strong>de</strong> caracter mas g<strong>en</strong>eral obt<strong>en</strong>idos han sido los sigui<strong>en</strong>tes:<br />

² Resultados <strong>de</strong> la Etapa 1<br />

{ Numero <strong>de</strong> iteraciones: 314<br />

{ Valor <strong>de</strong> la funcion dual Á: 402490626.35 Pta<br />

{ Valor <strong>de</strong> la funcion dual linealizada z: 404173140.76 Pta<br />

{ Indice <strong>de</strong> calidad: 0.418%<br />

{ Tiempo <strong>de</strong> calculo: 82.56 s<br />

² Resultados <strong>de</strong> la Etapa 2<br />

{ Numero <strong>de</strong> iteraciones: 100 (iteraciones 315-414)<br />

{ Valor <strong>de</strong> la funcion dual Á: 403512423.57 Pta<br />

{ Tiempo <strong>de</strong> calculo: 12.99 s<br />

² Resultados <strong>de</strong> la Etapa 3<br />

{ Numero <strong>de</strong> iteraciones: 7 (iteraciones 415-421)<br />

{ Valor <strong>de</strong> la funcion dual Á: 403513179.62 Pta<br />

{ Tiempo <strong>de</strong> calculo: 0.54 s<br />

² Resultados <strong>de</strong> la Etapa 4


352 Resultados computacionales<br />

Coste (Pta)<br />

x 108<br />

8<br />

7<br />

6<br />

5<br />

4<br />

3<br />

2<br />

1<br />

z<br />

φ<br />

0<br />

0 50 100 150 200 250 300 350 400<br />

Iteraciones<br />

Figura 8.17: Evolucion <strong>de</strong> la funcion dual y <strong>de</strong> la funcion dual linealizada (caso HPS CD24)<br />

{ Coste d<strong>el</strong> problema primal (f): 403599705.70 Pta<br />

{ Tiempo <strong>de</strong> calculo: 10.65 s<br />

² Resultados globales<br />

{ Cota superior d<strong>el</strong> agujero <strong>de</strong> dualidad 0.0214 %<br />

{ Tiempo <strong>de</strong> calculo: 106.74 s<br />

Los resultados <strong>de</strong> la Etapa 1 coincid<strong>en</strong> con los resultados <strong>de</strong> la Fase 1 <strong>de</strong> la simulacion anali-<br />

zada <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> estudio 1 (apartado 8.2.1) que emplea <strong>el</strong> mismo metodo <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong><br />

multiplicadores (caso CM24 HPSCD) ya que los datos y los parametros empleados han sido los<br />

mismos.<br />

La ¯gura 8.17 muestra la evolucion <strong>de</strong> la variable z (o valor <strong>de</strong> la funcion objetivo d<strong>el</strong> problema<br />

dual linealizado a tramos o problema dual r<strong>el</strong>ajado) <strong>de</strong> la Etapa 1 as³ como <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion<br />

dual Á <strong>en</strong> las etapas 1, 2 y 3. Las l³neas discontinuas indican la separacion <strong>en</strong>tre las etapas 1, 2<br />

y 3.<br />

A continuacion se pres<strong>en</strong>tan gra¯cam<strong>en</strong>te algunos <strong>de</strong> los resultados que se obti<strong>en</strong><strong>en</strong> tras la ejecu-<br />

cion <strong>de</strong> cada una <strong>de</strong> las etapas analizando las caracter³sticas mas notables. Despues se pres<strong>en</strong>tan


8.3 Resultados computacionales d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> propuesto 353<br />

2000<br />

1800<br />

1600<br />

1400<br />

1200<br />

1000<br />

800<br />

λ etapa 1 (Pta)<br />

600<br />

0 5 10<br />

Subperiodos<br />

15 20<br />

Figura 8.18: Multiplicadores ¸ al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 1 (caso HPS CD24)<br />

las gra¯cas que indican la evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores, para analizar la estabilizacion <strong>de</strong> los<br />

multiplicadores que se produce <strong>en</strong> la Etapa 2. Se concluye este apartado recopilando las v<strong>en</strong>tajas<br />

d<strong>el</strong> algoritmo <strong>en</strong> 4 etapas que se propone <strong>en</strong> este trabajo <strong>de</strong> investigacion fr<strong>en</strong>te al algoritmo<br />

tradicional empleado <strong>en</strong> la literatura <strong>de</strong> 3 fases o 3 etapas [131], [35], [130], [48], [49], [50], [47],<br />

[85], [68].<br />

Etapa 1<br />

En primer lugar se pres<strong>en</strong>tan los valores <strong>de</strong> los multiplicadores ¸ y ¹ al ¯nal <strong>de</strong> la Etapa 1.<br />

La ¯gura 8.18 muestra <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¸ al ¯nal <strong>de</strong> esta etapa. El valor<br />

m³nimo se correspon<strong>de</strong> con <strong>el</strong> subperiodo 6 y es igual a 747.54 Pta/MWh. El valor maximo<br />

ocurre <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo 11 y vale 1961.28 Pta/MWh.<br />

La ¯gura 8.19 re°eja <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¹ al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 1. Como es<br />

habitual <strong>en</strong> <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>, <strong>en</strong> la mayor³a <strong>de</strong><br />

los subperiodos <strong>el</strong> multiplicador ¹ adquiere <strong>el</strong> valor nulo. El valor maximo, <strong>en</strong> la simulacion<br />

consi<strong>de</strong>rada y al ¯nal <strong>de</strong> la primera etapa, ocurre <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo 13 y es igual a 4576.6<br />

Pta/MW-h.


354 Resultados computacionales<br />

6000<br />

5000<br />

4000<br />

3000<br />

2000<br />

1000<br />

μetapa<br />

1 (Pta)<br />

0<br />

0 5 10<br />

Subperiodos<br />

15 20<br />

Figura 8.19: Multiplicadores ¹ al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 1 (caso HPS CD24)<br />

La ¯gura 8.20 incluye dos gra¯cas. La gra¯ca superior es la curva horaria <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda. La<br />

gra¯ca inferior muestra <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¸ multiplicado por 8. El objetivo<br />

<strong>de</strong> esta ¯gura es permitir la comparacion <strong>de</strong> las formas <strong>de</strong> la curva <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda y <strong>el</strong> vector<br />

<strong>de</strong> multiplicadores. De forma muy g<strong>en</strong>eral, <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¸ sigue a la curva <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>manda. Sin embargo, como se observara mas ad<strong>el</strong>ante, tras la ejecucion <strong>de</strong> la Etapa 2 la<br />

analog³a <strong>en</strong>tre estas curvas se hace mucho mas evid<strong>en</strong>te.<br />

La ¯gura 8.21 muestra la produccion total termica, <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¸ y <strong>el</strong><br />

valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¹ al ¯nal <strong>de</strong> la Etapa 1. La ¯gura 8.22 incluye la produccion<br />

total hidraulica, <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¸ y <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores<br />

¹ al ¯nal <strong>de</strong> la Etapa 1. Tanto la produccion termica como la produccion hidraulica sigu<strong>en</strong> las<br />

se~nales economicas que repres<strong>en</strong>tan los vectores <strong>de</strong> multiplicadores.<br />

La ¯gura 8.23 incluye las curvas <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda, produccion total termica y produccion total<br />

hidraulica.<br />

Para ¯nalizar la pres<strong>en</strong>tacion <strong>de</strong> resultados r<strong>el</strong>ativos a la Etapa 1 se pres<strong>en</strong>tan las ¯guras 8.24 y<br />

8.25. En la ¯gura 8.24, la gra¯ca superior repres<strong>en</strong>ta la pot<strong>en</strong>cia m³nima que <strong>de</strong>be acoplarse <strong>en</strong><br />

cada subperiodo d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado (la suma <strong>de</strong> la <strong>de</strong>manda y la reserva rodante),<br />

mi<strong>en</strong>tras que la gra¯ca inferior muestra <strong>el</strong> exceso <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia acoplada <strong>en</strong> cada subperiodo d<strong>el</strong>


8.3 Resultados computacionales d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> propuesto 355<br />

x 104<br />

2.2<br />

2<br />

1.8<br />

1.6<br />

1.4<br />

1.2<br />

1<br />

0.8<br />

0.6<br />

Demanda (MW)<br />

8 xλ etapa 1 (Pta)<br />

0.4<br />

0 5 10 15 20<br />

Subperiodos<br />

Figura 8.20: Demanda y multiplicadores ¸ (multiplicados por 8) al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 1 (caso<br />

HPS CD24)<br />

6000<br />

4000<br />

2000<br />

0000<br />

8000<br />

6000<br />

4000<br />

2000<br />

λetapa<br />

1 (Pta)<br />

Producción térmica etapa 1 (MW)<br />

μ etapa 1 (Pta)<br />

0<br />

0 5 10<br />

Subperiodos<br />

15 20<br />

Figura 8.21: Produccion termica, ¸ y ¹ al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 1 (caso HPS CD24)


356 Resultados computacionales<br />

7000<br />

6000<br />

5000<br />

4000<br />

3000<br />

2000<br />

1000<br />

Producción hidráulica etapa 1 (MW)<br />

λetapa<br />

1 (Pta)<br />

μ etapa 1 (Pta)<br />

0<br />

0 5 10<br />

Subperiodos<br />

15 20<br />

Figura 8.22: Produccion hidraulica, ¸ y ¹ al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 1 (caso HPS CD24)<br />

x 104<br />

2.2<br />

2<br />

1.8<br />

1.6<br />

1.4<br />

1.2<br />

1<br />

0.8<br />

0.6<br />

0.4<br />

0.2<br />

Demanda (MW)<br />

Producción térmica etapa 1 (MW)<br />

Producción hidráulica etapa 1 (MW)<br />

0 5 10<br />

Subperiodos<br />

15 20<br />

Figura 8.23: Demanda, produccion termica y produccion hidraulica al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 1 (caso<br />

HPS CD24)


8.3 Resultados computacionales d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> propuesto 357<br />

x 104<br />

2.5<br />

2<br />

1.5<br />

1<br />

0.5<br />

0<br />

Demanda + Reserva Rodante (MW)<br />

Exceso <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to etapa 1 (MW)<br />

0.5<br />

0 5 10<br />

Subperiodos<br />

15 20<br />

Figura 8.24: Demanda y exceso <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia acoplada al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 1 (caso HPS CD24)<br />

horizonte temporal analizado.<br />

La ¯gura 8.25 incluye la curva <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda (gra¯ca superior) y <strong>el</strong> exceso <strong>de</strong> produccion (gra¯ca<br />

inferior) <strong>en</strong> cada subperiodo d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado. Como es <strong>de</strong> esperar, la solucion<br />

d<strong>el</strong> problema dual no es factible para <strong>el</strong> problema primal.<br />

Etapa 2<br />

Para <strong>el</strong> analisis <strong>de</strong> la Etapa 2 se pres<strong>en</strong>tan los mismos resultados incluidos <strong>en</strong> la Etapa 1<br />

La ¯guras 8.26 y 8.27 muestran, respectivam<strong>en</strong>te, los vectores <strong>de</strong> multiplicadores ¸ y ¹ al ¯nal<br />

<strong>de</strong> la Etapa 2. Pue<strong>de</strong> comprobarse que las escalas verticales se han reducido o, dicho <strong>de</strong> otro<br />

modo, que para ambos vectores los rangos <strong>de</strong> variacion han disminuido.<br />

El valor m³nimo d<strong>el</strong> multiplicador ¸ ha aum<strong>en</strong>tado respecto al valor m³nimo <strong>de</strong> este multiplicador<br />

<strong>en</strong> la etapa anterior, mi<strong>en</strong>tras que <strong>el</strong> valor maximo ha disminuido respecto al valor <strong>de</strong> la etapa<br />

anterior. El valor maximo d<strong>el</strong> multiplicador ¸ al ¯nal <strong>de</strong> la Etapa 2 es igual a 1780.60 Pta/MWh y<br />

ocurre <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo 12. El valor m³nimo d<strong>el</strong> multiplicador ¸ se correspon<strong>de</strong> con <strong>el</strong> subperiodo<br />

5 y es igual a 987.13 Pta/MWh. Respecto al vector <strong>de</strong> multiplicadores ¹, <strong>el</strong> valor maximo esta<br />

asociado al subperiodo 13 y es igual a 4555.2 Pta/MW-h.


358 Resultados computacionales<br />

20000<br />

15000<br />

10000<br />

5000<br />

0<br />

Demanda (MW)<br />

Exceso <strong>de</strong> producción etapa 1 (MW)<br />

-5000<br />

0 5 10<br />

Subperiodos<br />

15 20<br />

Figura 8.25: Demanda y exceso <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia producida al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 1 (caso HPS CD24)<br />

1800<br />

1700<br />

1600<br />

1500<br />

1400<br />

1300<br />

1200<br />

1100<br />

1000<br />

λetapa<br />

2 (Pta)<br />

900<br />

0 5 10 15 20<br />

Subperiodos<br />

Figura 8.26: Multiplicadores ¸ al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 2 (caso HPS CD24)


8.3 Resultados computacionales d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> propuesto 359<br />

5000<br />

4500<br />

4000<br />

3500<br />

3000<br />

2500<br />

2000<br />

1500<br />

1000<br />

500<br />

μetapa<br />

2 (Pta)<br />

0<br />

0 5 10<br />

Subperiodos<br />

15 20<br />

Figura 8.27: Multiplicadores ¹ al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 2 (caso HPS CD24)<br />

Si comparamos estos resultados con los que se obti<strong>en</strong><strong>en</strong> al ¯nal <strong>de</strong> la etapa anterior pue<strong>de</strong><br />

comprobarse que no solo se han acercado los multiplicadores maximo y m³nimo sino que a<strong>de</strong>mas<br />

estos valores maximos y m³nimos estan ligados a subperiodos mas acor<strong>de</strong>s con la curva <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>manda que los subperiodos <strong>en</strong> que los multiplicadores adquir³an sus valores extremos <strong>en</strong> la<br />

etapa anterior. Todo esto es consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> la estabilizacion <strong>de</strong> los multiplicadores <strong>de</strong> esta<br />

segunda etapa.<br />

Cabe hacer notar que <strong>el</strong> subperiodo 13 es <strong>el</strong> subperiodo <strong>de</strong> maxima carga con una <strong>de</strong>manda <strong>de</strong><br />

20953 MW seguido d<strong>el</strong> subperiodo 12 con una <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> 20867 MW mi<strong>en</strong>tras que <strong>el</strong> subperiodo<br />

<strong>de</strong> carga m³nima es <strong>el</strong> quinto con una <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> 14350 MW. Aunque <strong>el</strong> subperiodo <strong>en</strong> <strong>el</strong> que<br />

<strong>el</strong> multiplicador ¸ adquiere su maximo valor es <strong>el</strong> subperiodo 12 (1780.60 Pta/MWh), esta<br />

seguido muy <strong>de</strong> cerca por <strong>el</strong> subperiodo 13 <strong>en</strong> <strong>el</strong> que <strong>el</strong> multiplicador ¸ es igual a 1773.92<br />

Pta/MWh. A<strong>de</strong>mas, es <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda maxima (subperiodo 13) <strong>en</strong> <strong>el</strong> que <strong>el</strong><br />

vector <strong>de</strong> multiplicadores ¹ alcanza su valor maximo. Por otra parte <strong>el</strong> valor m³nimo d<strong>el</strong> vector<br />

<strong>de</strong> multiplicadores ¸ esta asociado al subperiodo <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda m³nima (subperiodo 5). El valor<br />

m³nimo d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¹ es igual a cero y ocurre <strong>en</strong> muchos subperiodos d<strong>el</strong><br />

horizonte temporal analizado.<br />

En la ¯gura 8.28 pue<strong>de</strong> observarse la curva horaria <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda junto con <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector


360 Resultados computacionales<br />

x 104<br />

2.2<br />

2<br />

1.8<br />

1.6<br />

1.4<br />

1.2<br />

1<br />

0.8<br />

Demanda (MW)<br />

8 xλetapa 2 (Pta)<br />

0.6<br />

0 5 10 15 20<br />

Subperiodos<br />

Figura 8.28: Demanda y multiplicadores ¸ (multiplicados por 8) al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 2 (caso<br />

HPS CD24)<br />

<strong>de</strong> multiplicadores ¸ al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 2. Se ha multiplicado por 8 <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong><br />

multiplicadores ¸ para po<strong>de</strong>r comparar la forma <strong>de</strong> ambas curvas. Pue<strong>de</strong> observarse que la<br />

curva d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¸ sigue la forma <strong>de</strong> la curva <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda. Si se compara esta<br />

¯gura con la ¯gura 8.20 pue<strong>de</strong> comprobarse que la analog³a <strong>en</strong>tre las curvas <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda y <strong>de</strong> ¸<br />

se hace mucho mas pat<strong>en</strong>te tras la ejecucion <strong>de</strong> la Etapa 2. De nuevo, esto es consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

la estabilizacion <strong>de</strong> multiplicadores conseguida <strong>en</strong> esta etapa.<br />

Las ¯gura 8.29 y 8.30 incluy<strong>en</strong>, respectivam<strong>en</strong>te, la produccion total termica y la produccion<br />

total hidraulica junto con los vectores <strong>de</strong> multiplicadores ¸ y ¹ al ¯nal <strong>de</strong> la Etapa 2. Tanto<br />

las c<strong>en</strong>trales termicas como las c<strong>en</strong>trales hidraulicas <strong>de</strong>¯n<strong>en</strong> su produccion at<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do, <strong>en</strong>tre<br />

otros factores (restricciones tecnicas y costes), a las se~nales economicas que repres<strong>en</strong>tan los<br />

multiplicadores.<br />

La ¯gura 8.31 incluye la <strong>de</strong>manda, la produccion termica y la produccion hidraulica <strong>en</strong> cada<br />

subperiodo d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado. Notese que la produccion hidraulica es bastante<br />

estable <strong>en</strong> los subperiodos <strong>de</strong> mayor <strong>de</strong>manda.<br />

La ¯gura 8.32 incluye la curva pot<strong>en</strong>cia m³nima que se <strong>de</strong>be acoplar junto con la curva <strong>de</strong> exceso<br />

<strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia acoplada <strong>en</strong> cada subperiodo d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado.


8.3 Resultados computacionales d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> propuesto 361<br />

16000<br />

14000<br />

12000<br />

10000<br />

8000<br />

6000<br />

4000<br />

2000<br />

λ etapa 2 (Pta)<br />

Producción térmica etapa 2 (MW)<br />

μ etapa 2 (Pta)<br />

0<br />

0 5 10 15 20<br />

Subperiodos<br />

Figura 8.29: Produccion termica, ¸ y ¹ al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 2 (caso HPS CD24)<br />

7000<br />

6000<br />

5000<br />

4000<br />

3000<br />

2000<br />

1000<br />

Producción hidráulica etapa 2 (MW)<br />

λetapa<br />

2 (Pta)<br />

μ etapa 2 (Pta)<br />

0<br />

0 5 10<br />

Subperiodos<br />

15 20<br />

Figura 8.30: Produccion hidraulica, ¸ y ¹ al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 2 (caso HPS CD24)


362 Resultados computacionales<br />

x 104<br />

2.2<br />

2<br />

1.8<br />

1.6<br />

1.4<br />

1.2<br />

1<br />

0.8<br />

0.6<br />

0.4<br />

0.2<br />

Demanda (MW)<br />

Producción térmica etapa 2 (MW)<br />

Producción hidráulica etapa 2 (MW)<br />

0 5 10 15 20<br />

Subperiodos<br />

Figura 8.31: Demanda, produccion termica y produccion hidraulica al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 2 (caso<br />

HPS CD24)<br />

x 104<br />

2.5<br />

2<br />

1.5<br />

1<br />

0.5<br />

0<br />

Demanda + Reserva Rodante (MW)<br />

Exceso <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to etapa 2 (MW)<br />

0.5<br />

0 5 10 15 20<br />

Subperiodos<br />

Figura 8.32: Demanda y exceso <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia acoplada al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 2 (caso HPS CD24)


8.3 Resultados computacionales d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> propuesto 363<br />

Pue<strong>de</strong> observarse (¯gura 8.32) que al ¯nal <strong>de</strong> esta etapa hay muy pocos subperiodos que no<br />

cumplan las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante, si<strong>en</strong>do a<strong>de</strong>mas <strong>el</strong> <strong>de</strong>fecto <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia acoplada<br />

<strong>en</strong> los periodos <strong>de</strong> infactibilidad peque~no. Quiere <strong>el</strong>lo <strong>de</strong>cir que la ejecucion <strong>de</strong> la Etapa 2,<br />

a<strong>de</strong>mas <strong>de</strong> conseguir estabilizar los multiplicadores y mejorar la solucion d<strong>el</strong> problema dual 1 ,<br />

acerca la solucion d<strong>el</strong> problema dual a la factibilidad d<strong>el</strong> problema primal. Esto implica que <strong>el</strong><br />

numero <strong>de</strong> iteraciones necesarias para conseguir una solucion factible <strong>en</strong> reserva rodante (Fase<br />

2) se reduce respecto al numero <strong>de</strong> iteraciones necesarias para conseguir este mismo ¯n <strong>en</strong> un<br />

procedimi<strong>en</strong>to car<strong>en</strong>te <strong>de</strong> la etapa <strong>de</strong> estabilizacion <strong>de</strong> multiplicadores (o Etapa 2). Esto pue<strong>de</strong><br />

comprobarse tras la comparacion <strong>de</strong> los resultados <strong>de</strong> la ejecucion analizada <strong>en</strong> este apartado<br />

con los resultados que se obti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>de</strong> la simulacion CM24 HPSCD (apartado 8.2.1). Esto quiere<br />

<strong>de</strong>cir que <strong>el</strong> peque~no increm<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong> calculo que la inclusion <strong>de</strong> la Etapa 2 conlleva<br />

pue<strong>de</strong> <strong>en</strong> parte verse comp<strong>en</strong>sado con la disminucion d<strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong> calculo <strong>de</strong> la ejecucion <strong>de</strong> la<br />

fase <strong>de</strong> busqueda <strong>de</strong> una solucion factible <strong>en</strong>e reserva rodante (Fase 2).<br />

La ¯gura 8.33 muestra las curvas <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda y <strong>de</strong> exceso <strong>de</strong> produccion <strong>en</strong> cada subperiodo d<strong>el</strong><br />

horizonte temporal analizado. Comparandola con la ¯gura 8.25 pue<strong>de</strong> <strong>de</strong> nuevo comprobarse <strong>el</strong><br />

acercami<strong>en</strong>to a la factibilidad d<strong>el</strong> problema primal <strong>de</strong> la solucion d<strong>el</strong> problema dual obt<strong>en</strong>ida<br />

tras la ejecucion <strong>de</strong> esta Etapa 2.<br />

Etapa 3<br />

La ¯gura 8.34 muestra <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¹ al ¯nal <strong>de</strong> la Etapa 3. Hay que<br />

<strong>de</strong>stacar que dada la gran proximidad <strong>de</strong> la solucion <strong>de</strong> la etapa anterior a la factibilidad <strong>en</strong><br />

las restricciones <strong>en</strong> reserva rodante d<strong>el</strong> problema primal, <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores<br />

¹ al ¯nal <strong>de</strong> la Etapa 3 solo se difer<strong>en</strong>cia d<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> este vector <strong>de</strong> multiplicadores al ¯nal <strong>de</strong><br />

la Etapa 2 <strong>en</strong> los subperiodos 20, 21, 22 y 23. En estos subperiodos los multiplicadores ¹ se<br />

han increm<strong>en</strong>tado respectivam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> 0.4414 Pta/MW-h, 2.1302 Pta/MW-h, 0.9182 Pta/MW-h<br />

y 0.4505 Pta/MW-h. El maximo valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores sigue estando ligado al<br />

subperiodo 13 y sigue si<strong>en</strong>do igual a 455.52 Pta/MW-h.<br />

No se incluye curva d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¸ al ¯nal <strong>de</strong> esta etapa porque <strong>en</strong> <strong>el</strong>la los<br />

multiplicadores ¸ permanec<strong>en</strong> constantes e iguales a los valores que adquier<strong>en</strong> al ¯nal <strong>de</strong> la<br />

Etapa 2. Por esta razon, tampoco se incluye ninguna ¯gura que cont<strong>en</strong>ga la curva <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda<br />

junto con la curva d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¸.<br />

La ¯gura 8.35 incluye la produccion total termica, <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplciadores ¸ y <strong>el</strong> vector <strong>de</strong><br />

multiplicadores ¹ al ¯nal <strong>de</strong> esta etapa mi<strong>en</strong>tras que la ¯gura 8.36 incluye la produccion total<br />

1 Notese que <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual Á al ¯nal <strong>de</strong> la Etapa 2 es mayor que <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la misma al ¯nal <strong>de</strong> la<br />

Etapa 1.


364 Resultados computacionales<br />

20000<br />

15000<br />

10000<br />

5000<br />

0<br />

Demanda (MW)<br />

Exceso <strong>de</strong> producción etapa 2 (MW)<br />

-5000<br />

0 5 10<br />

Subperiodos<br />

15 20<br />

Figura 8.33: Demanda y exceso <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia producida al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 2 (caso HPS CD24)<br />

5000<br />

4500<br />

4000<br />

3500<br />

3000<br />

2500<br />

2000<br />

1500<br />

1000<br />

500<br />

μetapa<br />

3 (Pta)<br />

0<br />

0 5 10<br />

Subperiodos<br />

15 20<br />

Figura 8.34: Multiplicadores ¹ al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 3 (caso HPS CD24)


8.3 Resultados computacionales d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> propuesto 365<br />

16000<br />

14000<br />

12000<br />

10000<br />

8000<br />

6000<br />

4000<br />

2000<br />

λ etapa 3 (Pta)<br />

Producción térmica etapa 3 (MW)<br />

μetapa<br />

3 (Pta)<br />

0<br />

0 5 10 15 20<br />

Subperiodos<br />

Figura 8.35: Produccion termica, ¸ y ¹ al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 3 (caso HPS CD24)<br />

hidraulica, <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¸ y <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¹ al ¯nal <strong>de</strong> la misma.<br />

La ¯gura 8.37 incluye las curvas <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda, produccion termica y produccion hidraulica al<br />

¯nal <strong>de</strong> la Etapa 2<br />

La ¯gura 8.38 incluye la curva <strong>de</strong> la pot<strong>en</strong>cia m³nima a acoplar junto con la curva que repres<strong>en</strong>ta<br />

<strong>el</strong> exceso <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia acoplada al ¯nal <strong>de</strong> la Etapa 3. Dado que nunca hay <strong>de</strong>fecto <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia<br />

acoplada, la solucion <strong>de</strong> esta etapa es factible <strong>en</strong> las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante d<strong>el</strong> problema<br />

primal.<br />

La ¯gura 8.39 muestra las curvas <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda y <strong>el</strong> exceso <strong>de</strong> produccion <strong>en</strong> cada subperiodo<br />

d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado. Pue<strong>de</strong> observarse que aun no se cumpl<strong>en</strong> las restricciones <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>manda. Para conseguir una solucion que cumpla estas restricciones hace falta la ejecucion <strong>de</strong><br />

un procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho economico (Etapa 4).<br />

Evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores<br />

A continuacion se pres<strong>en</strong>tan gra¯cas que pres<strong>en</strong>tan la evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores. Como<br />

podra observarse <strong>en</strong> las sigui<strong>en</strong>tes ¯guras, a pesar <strong>de</strong> que al alcanzarse la solucion <strong>en</strong> la Etapa 1<br />

<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual se ha estabilizado, los valores <strong>de</strong> los multiplicadores aun estan lejos


366 Resultados computacionales<br />

7000<br />

Producción hidráulica etapa 3 (MW)<br />

6000<br />

5000<br />

4000<br />

3000<br />

2000<br />

1000<br />

λetapa<br />

3 (Pta)<br />

μetapa<br />

3 (Pta)<br />

0<br />

0 5 10<br />

Subperiodos<br />

15 20<br />

Figura 8.36: Produccion hidraulica, ¸ y ¹ al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 3 (caso HPS CD24)<br />

x 104<br />

2.2<br />

2<br />

1.8<br />

1.6<br />

1.4<br />

1.2<br />

1<br />

0.8<br />

0.6<br />

0.4<br />

0.2<br />

Demanda (MW)<br />

Producción térmica etapa 3 (MW)<br />

Producción hidráulica etapa 3 (MW)<br />

0 5 10 15 20<br />

Subperiodos<br />

Figura 8.37: Demanda, produccion termica y produccion hidraulica al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 3 (caso<br />

HPS CD24)


8.3 Resultados computacionales d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> propuesto 367<br />

x 104<br />

2.5<br />

2<br />

1.5<br />

1<br />

0.5<br />

0<br />

Demanda + Reserva Rodante (MW)<br />

Exceso <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to etapa 3 (MW)<br />

0.5<br />

0 5 10 15 20<br />

Subperiodos<br />

Figura 8.38: Demanda y exceso <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia acoplada al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 3 (caso HPS CD24)<br />

20000<br />

15000<br />

10000<br />

5000<br />

0<br />

Demanda (MW)<br />

Exceso <strong>de</strong> producción etapa 3 (MW)<br />

-5000<br />

0 5 10<br />

Subperiodos<br />

15 20<br />

Figura 8.39: Demanda y exceso <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia producida al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 3 (caso HPS CD24)


368 Resultados computacionales<br />

<strong>de</strong> la converg<strong>en</strong>cia. Esto es consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> la estructura tipo \meseta" que pres<strong>en</strong>ta la funcion<br />

dual d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>. La inclusion <strong>de</strong> la Etapa 2<br />

<strong>en</strong> la fase <strong>de</strong> solucion d<strong>el</strong> problema dual (Fase 1) permite la estabilizacion <strong>de</strong> los multiplicadores<br />

<strong>de</strong> forma muy e¯ci<strong>en</strong>te (ya que <strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong> calculo es peque~no).<br />

En primer lugar se pres<strong>en</strong>tan las ¯guras que repres<strong>en</strong>tan la evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¸<br />

durante las etapas 1 y 2 (¯guras 8.40-8.45). No se incluye la Etapa 3 ya que los multiplicadores<br />

¸ permanec<strong>en</strong> constantes <strong>en</strong> <strong>el</strong>la. La l³nea discontinua indica la separacion <strong>en</strong>tre la Etapa 1 y<br />

la Etapa 2. Como pue<strong>de</strong> observarse, a pesar <strong>de</strong> la converg<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual<br />

al ¯nalizar la Etapa 1 (¯gura 8.17), <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los multiplicadores es aun bastante<br />

oscilante.<br />

Las ¯guras 8.46-8.51 muestra la evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¸ durante la Etapa 2. Al<br />

¯nalizar esta etapa los multiplicadores ¸ se han estabilizado.<br />

Las ¯guras 8.52-8.57 muestran la evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¹ <strong>en</strong> las etapas 1, 2 y 3. Las<br />

l³neas discontinuas indican la separacion <strong>en</strong>tre etapas. Como pue<strong>de</strong> observarse <strong>el</strong> comporta-<br />

mi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los multiplicadores ¹ que no se manti<strong>en</strong><strong>en</strong> a cero <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> comi<strong>en</strong>zo d<strong>el</strong> proceso es<br />

bastante oscilante. Las ¯guras 8.58-8.60 pres<strong>en</strong>tan la evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¹ durante<br />

las etapas 2 y 3 <strong>en</strong> aqu<strong>el</strong>los subperiodos <strong>en</strong> que no se manti<strong>en</strong><strong>en</strong> constantes e iguales a cero.


8.3 Resultados computacionales d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> propuesto 369<br />

subperiodo 1<br />

subperiodo 2<br />

subp eriodo 3<br />

subperiodo 4<br />

4000<br />

3000<br />

2000<br />

1000<br />

4000<br />

3000<br />

2000<br />

1000<br />

0<br />

0 50 100 150 200 250 300 350 400<br />

Iteraciones<br />

0<br />

0 50 100 150 200 250 300 350 400<br />

4000<br />

Iteraciones<br />

3000<br />

2000<br />

1000<br />

4000<br />

3000<br />

2000<br />

1000<br />

0<br />

0 50 100 150 200 Iteraciones<br />

250 300 350 400<br />

0<br />

0 50 100 150 200 Iteraciones<br />

250 300 350 400<br />

Figura 8.40: Evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¸ asociados a los subperiodos 1-4 (caso HPS CD24)


370 Resultados computacionales<br />

subpe riodo 5<br />

subperiodo 6<br />

subperiodo 7<br />

sub periodo 8<br />

4000<br />

3000<br />

2000<br />

1000<br />

4000<br />

3000<br />

2000<br />

1000<br />

0<br />

0<br />

0<br />

0<br />

4000<br />

3000<br />

2000<br />

1000<br />

0<br />

0<br />

5000<br />

4000<br />

3000<br />

2000<br />

1000<br />

0<br />

0<br />

50<br />

50<br />

50<br />

50<br />

100<br />

100<br />

100<br />

100<br />

150<br />

150<br />

150<br />

150<br />

200 250<br />

Iteraciones<br />

200 250<br />

Iteraciones<br />

200 250<br />

Iteraciones<br />

200 250<br />

Iteraciones<br />

Figura 8.41: Evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¸ asociados a los subperiodos 5-8 (caso HPS CD24)<br />

300<br />

300<br />

300<br />

300<br />

350<br />

350<br />

350<br />

350<br />

400<br />

400<br />

400<br />

400


8.3 Resultados computacionales d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> propuesto 371<br />

subperiodo 9<br />

su bperiod o 1 0<br />

subperio do 11<br />

subperiodo 12<br />

6000<br />

4000<br />

2000<br />

0<br />

0<br />

8000<br />

6000<br />

4000<br />

2000<br />

0<br />

0<br />

10000<br />

8000<br />

6000<br />

4000<br />

2000<br />

0<br />

0<br />

5000<br />

4000<br />

3000<br />

2000<br />

1000<br />

0<br />

0<br />

50<br />

50<br />

50<br />

50<br />

100<br />

100<br />

100<br />

100<br />

150<br />

150<br />

150<br />

150<br />

200 250<br />

Iteraciones<br />

200 250<br />

Iteraciones<br />

200 250<br />

Iteraciones<br />

200 250<br />

Iteraciones<br />

Figura 8.42: Evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¸ asociados a los subperiodos 9-12 (caso<br />

HPS CD24)<br />

300<br />

300<br />

300<br />

300<br />

350<br />

350<br />

350<br />

350<br />

400<br />

400<br />

400<br />

400


372 Resultados computacionales<br />

subpe riodo 13<br />

subp eriodo 14<br />

subperiodo 15<br />

su bperiodo 1 6<br />

6000<br />

4000<br />

2000<br />

0<br />

0<br />

10000<br />

8000<br />

6000<br />

4000<br />

2000<br />

8000<br />

6000<br />

4000<br />

2000<br />

5000<br />

4000<br />

3000<br />

2000<br />

1000<br />

0<br />

0<br />

50<br />

50<br />

0<br />

0 50<br />

0<br />

50<br />

100<br />

100<br />

100<br />

100<br />

150<br />

150<br />

150<br />

150<br />

200 250<br />

Iteraciones<br />

200 250<br />

Iteraciones<br />

200 250<br />

Iteraciones<br />

200 250<br />

Iteraciones<br />

Figura 8.43: Evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¸ asociados a los subperiodos 13-16 (caso<br />

HPS CD24)<br />

300<br />

300<br />

300<br />

300<br />

350<br />

350<br />

350<br />

350<br />

400<br />

400<br />

400<br />

400


8.3 Resultados computacionales d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> propuesto 373<br />

subperiodo 17<br />

subperiodo 18<br />

subperiodo 19<br />

subperiodo 20<br />

10000<br />

8000<br />

6000<br />

4000<br />

2000<br />

0<br />

0<br />

5000<br />

4000<br />

3000<br />

2000<br />

1000<br />

5000<br />

4000<br />

3000<br />

2000<br />

1000<br />

0<br />

0<br />

0<br />

0<br />

5000<br />

4000<br />

3000<br />

2000<br />

1000<br />

0<br />

0<br />

50<br />

50<br />

50<br />

50<br />

100<br />

100<br />

100<br />

100<br />

150<br />

150<br />

150<br />

150<br />

200 250<br />

Iteraciones<br />

200 250<br />

Iteraciones<br />

200 250<br />

Iteraciones<br />

200 250<br />

Iteraciones<br />

Figura 8.44: Evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¸ asociados a los subperiodos 17-20 (caso<br />

HPS CD24)<br />

300<br />

300<br />

300<br />

300<br />

350<br />

350<br />

350<br />

350<br />

400<br />

400<br />

400<br />

400


374 Resultados computacionales<br />

subperiodo 21<br />

sub period o 2 2<br />

subp eriodo 23<br />

subperiodo 24<br />

6000<br />

4000<br />

2000<br />

0<br />

0<br />

6000<br />

4000<br />

2000<br />

0<br />

0<br />

5000<br />

4000<br />

3000<br />

2000<br />

1000<br />

6000<br />

4000<br />

2000<br />

50<br />

50<br />

100<br />

100<br />

150<br />

150<br />

200 250<br />

Iteraciones<br />

200 250<br />

Iteraciones<br />

300<br />

300<br />

350<br />

350<br />

400<br />

400<br />

0<br />

0 50 100 150 200<br />

Iteraciones<br />

250 300 350 400<br />

0<br />

0 50 100 150 200<br />

Iteraciones<br />

250 300 350 400<br />

Figura 8.45: Evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¸ asociados a los subperiodos 21-24 (caso<br />

HPS CD24)


8.3 Resultados computacionales d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> propuesto 375<br />

subperiodo 1<br />

subperiodo 2<br />

sub p eriodo 3<br />

su bp e riodo 4<br />

1430<br />

1420<br />

1410<br />

1400<br />

1390<br />

1380<br />

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100<br />

Iteraciones (etapa 2)<br />

1200<br />

1150<br />

1100<br />

1050<br />

1000<br />

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100<br />

Iteraciones (etapa 2)<br />

1150<br />

1100<br />

1050<br />

1000<br />

950<br />

900<br />

0<br />

1300<br />

1200<br />

1100<br />

1000<br />

900<br />

800<br />

0<br />

10<br />

10<br />

20<br />

20<br />

30<br />

30<br />

40 50 60<br />

Iteraciones (etapa 2)<br />

40 50 60<br />

Iteraciones (etapa 2)<br />

Figura 8.46: Evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¸ asociados a los subperiodos 1-4 durante la etapa<br />

2 (caso HPS CD24)<br />

70<br />

70<br />

80<br />

80<br />

90<br />

90<br />

100<br />

100


376 Resultados computacionales<br />

subperiodo 5<br />

subperiodo 6<br />

s ubpe rio d o 7<br />

su bperiodo 8<br />

1400<br />

1200<br />

1000<br />

800<br />

600<br />

0<br />

1600<br />

1400<br />

1200<br />

1000<br />

800<br />

0<br />

1600<br />

1500<br />

1400<br />

1300<br />

1200<br />

1100<br />

0<br />

1800<br />

1700<br />

1600<br />

1500<br />

1400<br />

1300<br />

0<br />

10<br />

10<br />

10<br />

10<br />

20<br />

20<br />

20<br />

20<br />

30<br />

30<br />

30<br />

30<br />

40 50 60<br />

Iteraciones (etapa 2)<br />

40 50 60<br />

Iteraciones (etapa 2)<br />

40 50 60<br />

Iteraciones (etapa 2)<br />

40 50 60<br />

Iteraciones (etapa 2)<br />

Figura 8.47: Evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¸ asociados a los subperiodos 5-8 durante la etapa<br />

2 (caso HPS CD24)<br />

70<br />

70<br />

70<br />

70<br />

80<br />

80<br />

80<br />

80<br />

90<br />

90<br />

90<br />

90<br />

100<br />

100<br />

100<br />

100


8.3 Resultados computacionales d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> propuesto 377<br />

subperiodo 9<br />

subperiodo 10<br />

subperiodo 11<br />

subperiodo 12<br />

1700<br />

1650<br />

1600<br />

1550<br />

0<br />

1800<br />

1750<br />

1700<br />

1650<br />

1600<br />

0<br />

1850<br />

1800<br />

1750<br />

1700<br />

1650<br />

1600<br />

0<br />

1790<br />

1780<br />

1770<br />

1760<br />

1750<br />

0<br />

10<br />

10<br />

10<br />

10<br />

20<br />

20<br />

20<br />

20<br />

30<br />

30<br />

30<br />

30<br />

40 50 60<br />

Iteraciones (etapa 2)<br />

40 50 60<br />

Iteraciones (etapa 2)<br />

40 50 60<br />

Iteraciones (etapa 2)<br />

40 50 60<br />

Iteraciones (etapa 2)<br />

Figura 8.48: Evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¸ asociados a los subperiodos 9-12 durante la<br />

etapa 2 (caso HPS CD24)<br />

70<br />

70<br />

70<br />

70<br />

80<br />

80<br />

80<br />

80<br />

90<br />

90<br />

90<br />

90<br />

100<br />

100<br />

100<br />

100


378 Resultados computacionales<br />

subperiodo 13<br />

subperiodo 14<br />

subperiodo 15<br />

subperiodo 16<br />

1950<br />

1900<br />

1850<br />

1800<br />

1750<br />

1700<br />

0<br />

1780<br />

1760<br />

1740<br />

1720<br />

1700<br />

1680<br />

0<br />

1740<br />

1720<br />

1700<br />

1680<br />

1660<br />

1640<br />

2000<br />

1900<br />

1800<br />

1700<br />

10<br />

10<br />

20<br />

20<br />

30<br />

30<br />

40 50 60<br />

Iteraciones (etapa 2)<br />

40 50 60<br />

Iteraciones (etapa 2)<br />

Iteraciones (etapa 2)<br />

1600<br />

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100<br />

Iteraciones (etapa 2)<br />

Figura 8.49: Evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¸ asociados a los subperiodos 13-16 durante la<br />

etapa 2 (caso HPS CD24)<br />

70<br />

70<br />

80<br />

80<br />

90<br />

90<br />

100<br />

100


8.3 Resultados computacionales d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> propuesto 379<br />

subperiodo 17<br />

subperiodo 18<br />

sub perio do 1 9<br />

sub perio do 20<br />

1800<br />

1780<br />

1760<br />

1740<br />

1720<br />

1700<br />

0<br />

1800<br />

1780<br />

1760<br />

1740<br />

1720<br />

1700<br />

0<br />

1900<br />

1850<br />

1800<br />

1750<br />

1700<br />

1650<br />

0<br />

1800<br />

1750<br />

1700<br />

1650<br />

1600<br />

0<br />

10<br />

10<br />

10<br />

10<br />

20<br />

20<br />

20<br />

20<br />

30<br />

30<br />

30<br />

30<br />

40 50 60<br />

Iteraciones (etapa 2)<br />

40 50 60<br />

Iteraciones (etapa 2)<br />

40 50 60<br />

Iteraciones (etapa 2)<br />

40 50 60<br />

Iteraciones (etapa 2)<br />

Figura 8.50: Evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¸ asociados a los subperiodos 17-20 durante la<br />

etapa 2 (caso HPS CD24)<br />

70<br />

70<br />

70<br />

70<br />

80<br />

80<br />

80<br />

80<br />

90<br />

90<br />

90<br />

90<br />

100<br />

100<br />

100<br />

100


380 Resultados computacionales<br />

subperiodo 21<br />

subperiodo 22<br />

subp e riod o 2 3<br />

sub perio do 24<br />

2000<br />

1900<br />

1800<br />

1700<br />

1600<br />

1500<br />

0<br />

1800<br />

1700<br />

1600<br />

1500<br />

1400<br />

0<br />

1750<br />

1700<br />

1650<br />

1600<br />

0<br />

1700<br />

1600<br />

1500<br />

1400<br />

1300<br />

1200<br />

0<br />

10<br />

10<br />

10<br />

10<br />

20<br />

20<br />

20<br />

20<br />

30<br />

30<br />

30<br />

30<br />

40 50 60<br />

Iteraciones (etapa 2)<br />

40 50 60<br />

Iteraciones (etapa 2)<br />

40 50 60<br />

Iteraciones (etapa 2)<br />

40 50 60<br />

Iteraciones (etapa 2)<br />

Figura 8.51: Evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¸ asociados a los subperiodos 21-24 durante la<br />

etapa 2 (caso HPS CD24)<br />

70<br />

70<br />

70<br />

70<br />

80<br />

80<br />

80<br />

80<br />

90<br />

90<br />

90<br />

90<br />

100<br />

100<br />

100<br />

100<br />

100


8.3 Resultados computacionales d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> propuesto 381<br />

subperiodo 1<br />

subperiodo 2<br />

sub periodo 3<br />

subp eriodo 4<br />

1000<br />

800<br />

600<br />

400<br />

200<br />

0<br />

0<br />

1000<br />

800<br />

600<br />

400<br />

200<br />

0<br />

0<br />

300<br />

200<br />

100<br />

0<br />

0<br />

300<br />

200<br />

100<br />

0<br />

0<br />

50<br />

50<br />

50<br />

50<br />

100<br />

100<br />

100<br />

100<br />

150<br />

150<br />

150<br />

150<br />

200 250<br />

Iteraciones<br />

200 250<br />

Iteraciones<br />

200 250<br />

Iteraciones<br />

200 250<br />

Iteraciones<br />

Figura 8.52: Evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¹ asociados a los subperiodos 1-4 (caso HPS CD24)<br />

300<br />

300<br />

300<br />

300<br />

350<br />

350<br />

350<br />

350<br />

400<br />

400<br />

400<br />

400


382 Resultados computacionales<br />

subp eriodo 5<br />

subperiodo 6<br />

subperiodo 7<br />

subperiodo 8<br />

300<br />

200<br />

100<br />

0<br />

0<br />

300<br />

200<br />

100<br />

0<br />

0<br />

1000<br />

800<br />

600<br />

400<br />

200<br />

0<br />

0<br />

1000<br />

800<br />

600<br />

400<br />

200<br />

0<br />

0<br />

50<br />

50<br />

50<br />

50<br />

100<br />

100<br />

100<br />

100<br />

150<br />

150<br />

150<br />

150<br />

200 250<br />

Iteraciones<br />

200 250<br />

Iteraciones<br />

200 250<br />

Iteraciones<br />

200 250<br />

Iteraciones<br />

Figura 8.53: Evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¹ asociados a los subperiodos 5-8 (caso HPS CD24)<br />

300<br />

300<br />

300<br />

300<br />

350<br />

350<br />

350<br />

350<br />

400<br />

400<br />

400<br />

400


8.3 Resultados computacionales d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> propuesto 383<br />

subp eriodo 9<br />

subpe riodo 10<br />

sub periodo 11<br />

subperiodo 12<br />

1000<br />

800<br />

600<br />

400<br />

200<br />

0<br />

0<br />

1000<br />

800<br />

600<br />

400<br />

200<br />

0<br />

0<br />

1000<br />

800<br />

600<br />

400<br />

200<br />

0<br />

0<br />

8000<br />

6000<br />

4000<br />

2000<br />

0<br />

0<br />

50<br />

50<br />

50<br />

50<br />

100<br />

100<br />

100<br />

100<br />

150<br />

150<br />

150<br />

150<br />

200 250<br />

Iteraciones<br />

200 250<br />

Iteraciones<br />

200 250<br />

Iteraciones<br />

200 250<br />

Iteraciones<br />

Figura 8.54: Evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¹ asociados a los subperiodos 9-12 (caso<br />

HPS CD24)<br />

300<br />

300<br />

300<br />

300<br />

350<br />

350<br />

350<br />

350<br />

400<br />

400<br />

400<br />

400


384 Resultados computacionales<br />

subp eriodo 13<br />

su bperiod o 1 4<br />

subperiodo 15<br />

sub period o 16<br />

10000<br />

5000<br />

0<br />

0<br />

1000<br />

800<br />

600<br />

400<br />

200<br />

1000<br />

800<br />

600<br />

400<br />

200<br />

0<br />

0<br />

0<br />

0<br />

1000<br />

800<br />

600<br />

400<br />

200<br />

0<br />

0<br />

50<br />

50<br />

50<br />

50<br />

100<br />

100<br />

100<br />

100<br />

150<br />

150<br />

150<br />

150<br />

200 250<br />

Iteraciones<br />

200 250<br />

Iteraciones<br />

200 250<br />

Iteraciones<br />

200 250<br />

Iteraciones<br />

Figura 8.55: Evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¹ asociados a los subperiodos 13-16 (caso<br />

HPS CD24)<br />

300<br />

300<br />

300<br />

300<br />

350<br />

350<br />

350<br />

350<br />

400<br />

400<br />

400<br />

400


8.3 Resultados computacionales d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> propuesto 385<br />

sub periodo 17<br />

sub period o 18<br />

subperiod o 19<br />

subpe riodo 20<br />

1000<br />

800<br />

600<br />

400<br />

200<br />

0<br />

0<br />

8000<br />

6000<br />

4000<br />

2000<br />

5000<br />

4000<br />

3000<br />

2000<br />

1000<br />

0<br />

0<br />

0<br />

0<br />

1500<br />

1000<br />

500<br />

0<br />

0<br />

50<br />

50<br />

50<br />

50<br />

100<br />

100<br />

100<br />

100<br />

150<br />

150<br />

150<br />

150<br />

200 250<br />

Iteraciones<br />

200 250<br />

Iteraciones<br />

200 250<br />

Iteraciones<br />

200 250<br />

Iteraciones<br />

Figura 8.56: Evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¹ asociados a los subperiodos 17-20 (caso<br />

HPS CD24)<br />

300<br />

300<br />

300<br />

300<br />

350<br />

350<br />

350<br />

350<br />

400<br />

400<br />

400<br />

400


386 Resultados computacionales<br />

subpe riodo 21<br />

subpe riodo 22<br />

subperiodo 23<br />

sub periodo 24<br />

1000<br />

800<br />

600<br />

400<br />

200<br />

0<br />

0<br />

1000<br />

800<br />

600<br />

400<br />

200<br />

0<br />

0<br />

2500<br />

2000<br />

1500<br />

1000<br />

500<br />

0<br />

0<br />

2000<br />

1500<br />

1000<br />

500<br />

0<br />

0<br />

50<br />

50<br />

50<br />

50<br />

100<br />

100<br />

100<br />

100<br />

150<br />

150<br />

150<br />

150<br />

200 250<br />

Iteraciones<br />

200 250<br />

Iteraciones<br />

200 250<br />

Iteraciones<br />

200 250<br />

Iteraciones<br />

Figura 8.57: Evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¹ asociados a los subperiodos 20-24 (caso<br />

HPS CD24)<br />

300<br />

300<br />

300<br />

300<br />

350<br />

350<br />

350<br />

350<br />

400<br />

400<br />

400<br />

400


8.3 Resultados computacionales d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> propuesto 387<br />

subperiod o 11<br />

subperiodo 12<br />

subpe riodo 13<br />

sub period o 14<br />

15<br />

10<br />

5<br />

0<br />

0<br />

2<br />

1.5<br />

1<br />

0.5<br />

0<br />

0<br />

4580<br />

4570<br />

4560<br />

4550<br />

0<br />

0.5<br />

0.4<br />

0.3<br />

0.2<br />

0.1<br />

0<br />

0<br />

10<br />

10<br />

10<br />

10<br />

20<br />

20<br />

20<br />

20<br />

30<br />

30<br />

30<br />

30<br />

40<br />

40<br />

40<br />

40<br />

50 60<br />

Iteraciones<br />

50 60<br />

Iteraciones<br />

50 60<br />

Iteraciones<br />

50 60<br />

Iteraciones<br />

Figura 8.58: Evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¹ asociados a los subperiodos 11-14 (caso<br />

HPS CD24) durante las etapas 2 y 3<br />

70<br />

70<br />

70<br />

70<br />

80<br />

80<br />

80<br />

80<br />

90<br />

90<br />

90<br />

90<br />

100<br />

100<br />

100<br />

100


388 Resultados computacionales<br />

subperiod o 16<br />

subperiodo 18<br />

sub period o 1 9<br />

su bperio do 2 0<br />

0.2<br />

0.15<br />

0.1<br />

0.05<br />

0<br />

0<br />

2000<br />

1950<br />

1900<br />

250<br />

200<br />

150<br />

120<br />

100<br />

80<br />

60<br />

0<br />

0<br />

0<br />

10<br />

10<br />

10<br />

10<br />

20<br />

20<br />

20<br />

20<br />

30<br />

30<br />

30<br />

30<br />

40<br />

40<br />

40<br />

40<br />

50 60<br />

Iteraciones<br />

50 60<br />

Iteraciones<br />

50 60<br />

Iteraciones<br />

50 60<br />

Iteraciones<br />

Figura 8.59: Evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¹ asociados a los subperiodos 16, 18-20 (caso<br />

HPS CD24) durante las etapas 2 y 3<br />

70<br />

70<br />

70<br />

70<br />

80<br />

80<br />

80<br />

80<br />

90<br />

90<br />

90<br />

90<br />

100<br />

100<br />

100<br />

100


8.3 Resultados computacionales d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> propuesto 389<br />

subperiodo 21<br />

subp eriodo 22<br />

subperiodo 23<br />

subperiodo 24<br />

120<br />

100<br />

80<br />

60<br />

40<br />

20<br />

0<br />

80<br />

60<br />

40<br />

20<br />

0<br />

710<br />

700<br />

690<br />

680<br />

670<br />

660<br />

650<br />

0<br />

450<br />

400<br />

350<br />

300<br />

250<br />

200<br />

150<br />

0<br />

10<br />

10<br />

10<br />

10<br />

20<br />

20<br />

20<br />

20<br />

30<br />

30<br />

30<br />

30<br />

40<br />

40<br />

40<br />

40<br />

50 60<br />

Iteraciones<br />

50 60<br />

Iteraciones<br />

50 60<br />

Iteraciones<br />

50 60<br />

Iteraciones<br />

Figura 8.60: Evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¹ asociados a los subperiodos 21-24 (caso<br />

HPS CD24) durante las etapas 2 y 3<br />

70<br />

70<br />

70<br />

70<br />

80<br />

80<br />

80<br />

80<br />

90<br />

90<br />

90<br />

90<br />

100<br />

100<br />

100<br />

100


390 Resultados computacionales<br />

Analisis <strong>de</strong> los resultados<br />

Si comparamos los resultados <strong>de</strong> esta simulacion (caso HPS CD24) con los resultados obt<strong>en</strong>idos<br />

<strong>en</strong> la simulacion CM24 HPSCD (apartado 8.2.1) pue<strong>de</strong> observarse que la inclusion <strong>de</strong> la etapa<br />

<strong>de</strong> re¯nami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la solucion d<strong>el</strong> problema dual (Etapa 2) ti<strong>en</strong>e los sigui<strong>en</strong>tes efectos <strong>en</strong> la<br />

resolucion d<strong>el</strong> problema:<br />

- <strong>el</strong> maximo valor <strong>de</strong> la funcion dual <strong>en</strong>contrado aum<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> un 0.187 % (<strong>de</strong>s<strong>de</strong> 402757828.63,<br />

simulacion CM24 HPSCD, hasta 403513179.62, simulacion HPS CD24);<br />

- la cota superior d<strong>el</strong> agujero <strong>de</strong> dualidad disminuye, pasa <strong>de</strong> ser igual a 0.409 % <strong>en</strong> la<br />

simulacion CM24 HPSCD a ser igual a 0.0214 % <strong>en</strong> la simulacion HPS CD24;<br />

- <strong>el</strong> increm<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong> calculo es <strong>de</strong>spreciable ya que <strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong> calculo <strong>de</strong> la fase<br />

<strong>de</strong> busqueda <strong>de</strong> una solucion factible <strong>en</strong> reserva rodante <strong>en</strong> la simulacion CM24 HPSCD<br />

(Fase 2) es muy similar al tiempo <strong>de</strong> calculo <strong>de</strong> la etapa <strong>de</strong> re¯nami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la solucion d<strong>el</strong><br />

problema dual <strong>en</strong> la simulacion HPS CD24 (Etapa 2) y <strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong> calculo <strong>de</strong> la etapa <strong>de</strong><br />

busqueda <strong>de</strong> una solucion factible <strong>en</strong> reserva rodante <strong>en</strong> la simulacion HPS CD24 (Etapa<br />

3) es muy peque~no;<br />

- <strong>el</strong> costed<strong>el</strong> problema primal disminuye <strong>en</strong> un 0.199 %<br />

Recopilando, las v<strong>en</strong>tajas que la inclusion <strong>de</strong> la Etapa 2 produce son las sigui<strong>en</strong>tes:<br />

a) Se consigue la estabilizacion <strong>de</strong> los multiplicadores. De otro modo, se alcanza la conver-<br />

g<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> la resolucion d<strong>el</strong> problema dual no solo <strong>en</strong> <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion objetivo d<strong>el</strong><br />

problema dual sino tambi<strong>en</strong> <strong>en</strong> las variables d<strong>el</strong> mismo (multiplicadores <strong>de</strong> Lagrange).<br />

b) La curva que repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> los multiplicadores ¸ <strong>en</strong> cada subperiodo d<strong>el</strong> horizonte<br />

temporal analizado sigue <strong>de</strong> forma muy precisa la curva <strong>de</strong> la <strong>de</strong>manda horaria.<br />

c) Se consigue una solucion al problema dual mejor y, pot<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>te una solucion al pro-<br />

blema primal <strong>de</strong> m<strong>en</strong>or coste y una cota superior al agujero <strong>de</strong> dualidad m<strong>en</strong>or. En estas<br />

simulaciones (CM24 HPSCD y HPS CD24) ha quedado probada la mejora d<strong>el</strong> coste d<strong>el</strong><br />

problema primal y <strong>de</strong> la cota superior d<strong>el</strong> agujero <strong>de</strong> dualidad.<br />

d) La produccion hidraulica al ¯nal <strong>de</strong> la Etapa 2 oscila m<strong>en</strong>os que al ¯nal <strong>de</strong> la Etapa 1, se<br />

hace mas estable y recorta las puntas <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda. Tambi<strong>en</strong> la produccion termica se hace<br />

mas estable como consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> la estabilizacion <strong>de</strong> los vectores <strong>de</strong> multiplicadores.


8.3 Resultados computacionales d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> propuesto 391<br />

Las v<strong>en</strong>tajas indicadas <strong>en</strong> los puntos a) y b) anteriores permit<strong>en</strong> que <strong>el</strong> algoritmo que se propone<br />

<strong>en</strong> esta tesis pueda ser la herrami<strong>en</strong>ta que emple<strong>en</strong> <strong>el</strong> operador d<strong>el</strong> mercado y/o <strong>el</strong> operador d<strong>el</strong><br />

sistema <strong>de</strong> un sistema <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica liberalizado ya que los multiplicadores se g<strong>en</strong>eran<br />

segun un procedimi<strong>en</strong>to transpar<strong>en</strong>te, con <strong>el</strong> que se alcanza la converg<strong>en</strong>cia tanto <strong>en</strong> <strong>el</strong> valor<br />

<strong>de</strong> la funcion objetivo como <strong>en</strong> <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> las variables duales, que trata por igual a todos los<br />

participantes <strong>en</strong> <strong>el</strong> mercado.<br />

8.3.2 Caso estudio 4: Resultados computacionales d<strong>el</strong> algoritmo propuesto<br />

al resolver un problema <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>de</strong> horizonte<br />

temporal 48 horas<br />

En este apartado se pres<strong>en</strong>tan los resultados que se obti<strong>en</strong><strong>en</strong> al aplicar <strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> coor-<br />

dinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> (cap³tulo 7) al sistema <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica basado <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion p<strong>en</strong>insular espa~nol objeto d<strong>el</strong> analisis <strong>de</strong> este estudio. Dicho sistema<br />

consta <strong>de</strong> 70 c<strong>en</strong>trales termicas y 30 c<strong>en</strong>trales hidraulicas <strong>en</strong> una sola cu<strong>en</strong>ca.<br />

El horizonte temporal es <strong>de</strong> 48 horas. La ¯gura 8.2 repres<strong>en</strong>ta la <strong>de</strong>manda horaria, correspon-<br />

di<strong>en</strong>te a los d³as 19 y 20 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 1998. La reserva rodante es <strong>el</strong> 10 % <strong>de</strong> la <strong>de</strong>manda <strong>en</strong><br />

cada subperiodo d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado.<br />

La <strong>de</strong>manda alcanza su valor maximo, 20241 MW, <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo 13. Las <strong>de</strong>mandas <strong>en</strong> los<br />

subperiodos anterior y posterior a este son: 20021 MW, <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo 12, y 19931 MW, <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> subperiodo 14. En <strong>el</strong> subperiodo 37 se produce otra punta <strong>en</strong> la curva <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda con 20221<br />

MW. Las <strong>de</strong>mandas <strong>en</strong> los subperiodos anterior y posterior son <strong>de</strong>: 19760 MW, <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo<br />

36, y 20057 MW, <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo 38.<br />

La <strong>de</strong>manda alcanza su valor m³nimo <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo 29 con una carga <strong>de</strong> 13384 MW. Las<br />

<strong>de</strong>mandas <strong>en</strong> los subperiodos anterior y posterior son <strong>de</strong>: 13569 MW, <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo 28,<br />

y 13388 MW, <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo 30. En <strong>el</strong> subperiodo 5 se produce otro valle <strong>en</strong> la curva <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>manda con una carga <strong>de</strong> 13394 MW. Las <strong>de</strong>mandas <strong>en</strong> los subperiodos anterior y posterior<br />

son <strong>de</strong>: 13723 MW, <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo 4, y 13422 MW, <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo 6.<br />

A la simulacion que se analiza <strong>en</strong> este apartado se le d<strong>en</strong>omina HPS CD48. Los parametros<br />

empleados <strong>en</strong> <strong>el</strong>la son los sigui<strong>en</strong>tes:<br />

² Parametros <strong>de</strong> la Etapa 1, empleados <strong>en</strong> la variacion dinamica <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad:<br />

a = 2:0, b = 0:2, c = 0:2 y d = 0:8.<br />

² Parametros empleados <strong>en</strong> la Etapa 2<br />

{ R<strong>el</strong>acionados con <strong>el</strong> tama~no d<strong>el</strong> paso <strong>de</strong> la actualizacion tipo subgradi<strong>en</strong>te: m = 0:002


392 Resultados computacionales<br />

y n = 0:0008.<br />

{ R<strong>el</strong>acionados con <strong>el</strong> criterio <strong>de</strong> converg<strong>en</strong>cia: ¾ = 0:5 y numero m³nimo <strong>de</strong> iteraciones<br />

igual a 250.<br />

² Parametros <strong>de</strong> la Etapa 3: constante empleada <strong>en</strong> la actualizacion <strong>de</strong> los multiplicadores<br />

asociados a los subperiodos <strong>de</strong> infactibilidad <strong>en</strong> reserva rodante igual a 0.01.<br />

Los resultados <strong>de</strong> caracter mas g<strong>en</strong>eral son los sigui<strong>en</strong>tes:<br />

² Resultados <strong>de</strong> la Etapa 1<br />

{ Numero <strong>de</strong> iteraciones: 1473<br />

{ Valor <strong>de</strong> la funcion dual Á: 832110975.07 Pta<br />

{ Valor <strong>de</strong> la funcion dual linealizada z: 833653288.82 Pta<br />

{ Indice <strong>de</strong> calidad: 0.185 %<br />

{ Tiempo <strong>de</strong> calculo: 1682.115 s<br />

² Resultados <strong>de</strong> la Etapa 2<br />

{ Numero <strong>de</strong> iteraciones: 505 (iteraciones 1474-1978)<br />

{ Valor <strong>de</strong> la funcion dual Á: 832788521.65 Pta<br />

{ Tiempo <strong>de</strong> calculo: 158.84 s<br />

² Resultados <strong>de</strong> la Etapa 3<br />

{ Numero <strong>de</strong> iteraciones: 749 (iteraciones 1979-2727)<br />

{ Valor <strong>de</strong> la funcion dual Á: 815027750.96 Pta<br />

{ Tiempo <strong>de</strong> calculo: 133.98 s<br />

² Resultados <strong>de</strong> la Etapa 4<br />

{ Coste d<strong>el</strong> problema primal (f): 855977677.66 Pta<br />

{ Tiempo <strong>de</strong> calculo: 82.22 s<br />

² Resultados globales<br />

{ Cota superior d<strong>el</strong> agujero <strong>de</strong> dualidad 2.78 %<br />

{ Tiempo <strong>de</strong> calculo: 2057.15 s


8.3 Resultados computacionales d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> propuesto 393<br />

Coste (Pta)<br />

x 108<br />

18<br />

16<br />

14<br />

12<br />

10<br />

8<br />

6<br />

4<br />

2<br />

z<br />

φ<br />

0<br />

0 200 400 600 800 1000 1200 1400<br />

Iteraciones<br />

Figura 8.61: Evolucion <strong>de</strong> la funcion dual y <strong>de</strong> la funcion dual linealizada (caso HPS CD48)<br />

durante la etapa 1<br />

Los resultados <strong>de</strong> la Etapa 1 coincid<strong>en</strong> con los resultados <strong>de</strong> la Fase 1 <strong>de</strong> la simulacion anali-<br />

zada <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> estudio 2 (apartado 8.2.2) que emplea <strong>el</strong> mismo metodo <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong><br />

multiplicadores (caso CM48 HPSCD) ya que los datos y los parametros empleados han sido los<br />

mismos.<br />

La ¯gura 8.61 muestra la evolucion d<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual Á y <strong>de</strong> la variable z (o valor <strong>de</strong><br />

la funcion objetivo d<strong>el</strong> problema dual linealizado a tramos o problema dual r<strong>el</strong>ajado) durante la<br />

Etapa 1.<br />

La ¯gura 8.62 pres<strong>en</strong>ta la evolucion d<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual a lo largo <strong>de</strong> las etapas 1, 2 y 3.<br />

Las l³neas discontinuas indican la separacion <strong>en</strong>tre etapas. El valor <strong>de</strong> la funcion dual aum<strong>en</strong>ta<br />

durante la Etapa 2 o etapa <strong>de</strong> re¯nami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la solucion d<strong>el</strong> problema dual y disminuye <strong>en</strong><br />

la Etapa 3 o etapa <strong>de</strong> busqueda <strong>de</strong> una solucion factible <strong>en</strong> reserva rodante. El <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>so d<strong>el</strong><br />

valor <strong>de</strong> la funcion dual durante la etapa <strong>de</strong> busqueda <strong>de</strong> factibilidad es <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to mas<br />

habitual <strong>en</strong> la resolucion <strong>de</strong> problemas <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> <strong>mediante</strong><br />

tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana. El aum<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual <strong>en</strong> la Etapa 2 es<br />

consecu<strong>en</strong>cia d<strong>el</strong> re¯nami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> la consecucion <strong>de</strong> la solucion al problema dual que se lleva a<br />

cabo <strong>en</strong> esta etapa.


394 Resultados computacionales<br />

Coste (Pta)<br />

x 108<br />

9<br />

8<br />

7<br />

6<br />

5<br />

4<br />

3<br />

2<br />

1<br />

φ<br />

0<br />

0 500 1000 1500<br />

Iteraciones<br />

2000 2500<br />

Figura 8.62: Evolucion <strong>de</strong> la funcion dual durante las etapas 1, 2 y 3 (caso HPS CD48)<br />

A continuacion se pres<strong>en</strong>tan gra¯cam<strong>en</strong>te algunos <strong>de</strong> los resultados que se obti<strong>en</strong><strong>en</strong> tras la<br />

ejecucion <strong>de</strong> cada una <strong>de</strong> las etapas d<strong>el</strong> algoritmo. La pres<strong>en</strong>tacion <strong>de</strong> estos resultados es<br />

analoga a la <strong>de</strong>sarrollada <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 8.3.2. Despues se incluy<strong>en</strong> las gra¯cas que muestran<br />

la evolucion <strong>de</strong> algunos <strong>de</strong> los multiplicadores a lo largo <strong>de</strong> las etapas 1, 2 y 3. Por ultimo, se<br />

analizan los resultados obt<strong>en</strong>idos.<br />

Etapa 1<br />

En primer lugar se pres<strong>en</strong>tan los valores <strong>de</strong> los multipicadores ¸ y ¹ al ¯nal <strong>de</strong> esta etapa.<br />

La ¯gura 8.63 muestra <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¸ al ¯nal <strong>de</strong> esta etapa. El valor<br />

m³nimo se correspon<strong>de</strong> con <strong>el</strong> subperiodo 44 y es igual a 1505.70 Pta/MWh. El valor maximo<br />

ocurre <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo 14 y vale 1780.94 Pta/MWh.<br />

La ¯gura 8.64 re°eja <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¹ al ¯nal <strong>de</strong> la Etapa 1. El valor<br />

maximo al ¯nal <strong>de</strong> la primera etapa, ocurre <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo 37 y es igual a 5620.36 Pta/MW-h.<br />

De nuevo y como es habitual <strong>en</strong> <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>,<br />

<strong>en</strong> la mayor³a <strong>de</strong> los subperiodos <strong>el</strong> multiplicador ¹ adquiere <strong>el</strong> valor nulo.<br />

La ¯gura 8.65 incluye la curva horaria <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda y la curva que repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> los


8.3 Resultados computacionales d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> propuesto 395<br />

1800<br />

1750<br />

1700<br />

1650<br />

1600<br />

1550<br />

λetapa<br />

1 (Pta)<br />

1500<br />

0 10 20<br />

Subperiodos<br />

30 40<br />

Figura 8.63: Multiplicadores ¸ al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 1 (caso HPS CD48)<br />

6000<br />

5000<br />

4000<br />

3000<br />

2000<br />

1000<br />

μetapa<br />

1 (Pta)<br />

0<br />

0 10 20<br />

Subperiodos<br />

30 40<br />

Figura 8.64: Multiplicadores ¹ al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 1 (caso HPS CD48)


396 Resultados computacionales<br />

x 104<br />

2.1<br />

2<br />

1.9<br />

1.8<br />

1.7<br />

1.6<br />

1.5<br />

1.4<br />

1.3<br />

8 x λetapa<br />

1 (Pta)<br />

Demanda (MW)<br />

1.2<br />

0 10 20 30 40<br />

Subperiodos<br />

Figura 8.65: Demanda y multiplicadores ¸ (multiplicados por 8) al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 1 (caso<br />

HPS CD48)<br />

multiplicadores ¸ <strong>en</strong> cada subperiodo d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado al ¯nal <strong>de</strong> esta etapa.<br />

Se ha multiplicado <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¸ por 8 para po<strong>de</strong>r comparar la forma <strong>de</strong> ambas<br />

gra¯cas. La curva <strong>de</strong> multiplicadores ¸ sigue a la t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la curva horaria <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>manda. Sin embargo, como se observara mas ad<strong>el</strong>ante, tras la ejecucion <strong>de</strong> la Etapa 2 la<br />

analog³a <strong>en</strong>tre estas curvas se hace mucho mas evid<strong>en</strong>te.<br />

La ¯gura 8.66 muestra la produccion total termica, <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¸ y <strong>el</strong><br />

valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¹ al ¯nal <strong>de</strong> la Etapa 1. La ¯gura 8.67 incluye la produccion<br />

total hidraulica, <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¸ y <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores<br />

¹ al ¯nal <strong>de</strong> esta etapa. Tanto la produccion termica como la produccion hidraulica sigu<strong>en</strong> las<br />

se~nales economicas que repres<strong>en</strong>tan los vectores <strong>de</strong> multiplicadores.<br />

La ¯gura 8.68 incluye las curvas <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda, produccion total termica y produccion total<br />

hidraulica.<br />

Para ¯nalizar la pres<strong>en</strong>tacion <strong>de</strong> resultados r<strong>el</strong>ativos a la Etapa 1 se pres<strong>en</strong>tan las ¯guras 8.69 y<br />

8.70. En la ¯gura 8.69, la gra¯ca superior repres<strong>en</strong>ta la pot<strong>en</strong>cia m³nima que <strong>de</strong>be acoplarse <strong>en</strong><br />

cada subperiodo d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado (la suma <strong>de</strong> la <strong>de</strong>manda y la reserva rodante),<br />

mi<strong>en</strong>tras que la gra¯ca inferior muestra <strong>el</strong> exceso <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia acoplada <strong>en</strong> cada subperiodo d<strong>el</strong>


8.3 Resultados computacionales d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> propuesto 397<br />

14000<br />

12000<br />

10000<br />

8000<br />

6000<br />

4000<br />

2000<br />

Producción térmica etapa 1 (MW)<br />

λetapa<br />

1 (Pta)<br />

μ etapa 1 (Pta)<br />

0<br />

0 10 20<br />

Subperiodos<br />

30 40<br />

Figura 8.66: Produccion termica, ¸ y ¹ al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 1 (caso HPS CD48)<br />

7000<br />

6000<br />

5000<br />

4000<br />

3000<br />

2000<br />

1000<br />

Producción hidráulica etapa 1 (MW)<br />

0<br />

0 10 20<br />

μ etapa 1 (Pta)<br />

30 40<br />

Subperiodos<br />

etapa 1(Pta)<br />

λ<br />

Figura 8.67: Produccion hidraulica, ¸ y ¹ al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 1 (caso HPS CD48)


398 Resultados computacionales<br />

2<br />

1.8<br />

1.6<br />

1.4<br />

1.2<br />

1<br />

0.8<br />

0.6<br />

0.4<br />

0.2<br />

x 10 4<br />

Demanda (MW)<br />

Producción térmica etapa 1 (MW)<br />

Producción hidráulica etapa 1 (MW)<br />

0<br />

0 10 20 30 40<br />

Subperiodos<br />

Figura 8.68: Demanda, produccion termica y produccion hidraulica al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 1 (caso<br />

HPS CD48)<br />

horizonte temporal analizado.<br />

La ¯gura 8.70 incluye la curva <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda (gra¯ca superior) y <strong>el</strong> exceso <strong>de</strong> produccion (gra¯ca<br />

inferior) <strong>en</strong> cada subperiodo d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado. Como es <strong>de</strong> esperar, la solucion<br />

d<strong>el</strong> problema dual no es factible para <strong>el</strong> problema primal.<br />

Etapa 2<br />

Para <strong>el</strong> analisis <strong>de</strong> la Etapa 2 se pres<strong>en</strong>tan los mismos resultados incluidos <strong>en</strong> la Etapa 1<br />

La ¯guras 8.71 y 8.72 muestran, respectivam<strong>en</strong>te, los vectores <strong>de</strong> multiplicadores ¸ y ¹ al ¯nal<br />

<strong>de</strong> la Etapa 2. Pue<strong>de</strong> comprobarse que las escalas verticales se han reducido o, dicho <strong>de</strong> otro<br />

modo, que para ambos vectores los rangos <strong>de</strong> variacion han disminuido.<br />

El valor m³nimo d<strong>el</strong> multiplicador ¸ ha aum<strong>en</strong>tado respecto al valor m³nimo <strong>de</strong> este multiplicador<br />

<strong>en</strong> la etapa anterior, mi<strong>en</strong>tras que <strong>el</strong> valor maximo ha dismunuido respecto al valor <strong>de</strong> la etapa<br />

anterior. El valor maximo d<strong>el</strong> multiplicador ¸ al ¯nal <strong>de</strong> la Etapa 2 es igual a 1743.47 Pta/MWh<br />

y ocurre <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo 13, que es <strong>el</strong> subperiodo <strong>de</strong> maxima <strong>de</strong>manda. En <strong>el</strong> subperiodo 37, <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> que se produce otra punta <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda, <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> multiplicador ¸ es igual 1739.15 Pta/MWh,


8.3 Resultados computacionales d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> propuesto 399<br />

x 104<br />

2.5<br />

2<br />

1.5<br />

1<br />

0.5<br />

0<br />

Demanda + Reserva Rodante (MW)<br />

Exceso <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to etapa 1 (MW)<br />

0.5<br />

0 10 20 30 40<br />

Subperiodos<br />

Figura 8.69: Demanda y exceso <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia acoplada al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 1 (caso HPS CD48)<br />

20000<br />

15000<br />

10000<br />

5000<br />

0<br />

-5000<br />

Demanda (MW)<br />

Exceso <strong>de</strong> producción etapa 1 (MW)<br />

0 10 20<br />

Subperiodos<br />

30 40<br />

Figura 8.70: Demanda y exceso <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia producida al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 1 (caso HPS CD48)


400 Resultados computacionales<br />

1800<br />

1750<br />

1700<br />

1650<br />

1600<br />

1550<br />

λ etapa 2 (Pta)<br />

1500<br />

0 10 20<br />

Subperiodos<br />

30 40<br />

Figura 8.71: Multiplicadores ¸ al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 2 (caso HPS CD48)<br />

6000<br />

5000<br />

4000<br />

3000<br />

2000<br />

1000<br />

μ etapa 2 (Pta)<br />

0<br />

0 10 20<br />

Subperiodos<br />

30 40<br />

Figura 8.72: Multiplicadores ¹ al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 2 (caso HPS CD48)


8.3 Resultados computacionales d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> propuesto 401<br />

este es <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te valor mayor <strong>de</strong> la curva horaria <strong>de</strong> los multiplicadores ¸.<br />

El valor m³nimo d<strong>el</strong> multiplicador ¸ se correspon<strong>de</strong> con <strong>el</strong> subperiodo 48 y es igual a 1577.56<br />

Pta/MWh. Es importante <strong>de</strong>stacar que aunque <strong>el</strong> subperiodo 48 no repres<strong>en</strong>ta ninguno <strong>de</strong> los<br />

dos valles <strong>de</strong> la curva <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda, <strong>en</strong> este subperiodo se produce una disminucion importante<br />

<strong>de</strong> la <strong>de</strong>manda y dado que <strong>el</strong> multiplicador ¸ <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo 47 adquiere un valor proximo al<br />

valor medio, hace falta una disminucion apreciable <strong>en</strong> la remuneracion a la produccion (que es<br />

<strong>el</strong> signi¯cado economico <strong>de</strong> los multiplicadores ¸) <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo 48 para que disminuya (la<br />

produccion) <strong>en</strong> este subperiodo. No obstante, los dos sigui<strong>en</strong>tes valores m<strong>en</strong>ores d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong><br />

multiplicadores ¸ ocurr<strong>en</strong> <strong>en</strong> los dos valles <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda. En <strong>el</strong> subperiodo 5, <strong>el</strong> multiplicador<br />

¸ adquiere <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> 1612.60 Pta/MWh, mi<strong>en</strong>tras que <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo 29 <strong>el</strong> multiplicador ¸<br />

vale 1614.46 Pta/MWh.<br />

Por otra parte <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¹ adquiere sus valores maximos <strong>en</strong> las dos puntas <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>manda. En <strong>el</strong> subperiodo 13, ¹ es igual a 3294.60 Pta/MW-h y <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo 37 adquiere<br />

<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> 5554.81 Pta/MW-h. De nuevo, <strong>el</strong> valor m³nimo d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¹ es<br />

igual a cero y ocurre <strong>en</strong> muchos subperiodos d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado.<br />

Si comparamos estos resultados con los que se obti<strong>en</strong><strong>en</strong> al ¯nal <strong>de</strong> la etapa anterior pue<strong>de</strong><br />

comprobarse que no solo se han acercado los multiplicadores maximo y m³nimo sino que a<strong>de</strong>mas<br />

los valores mayores y m<strong>en</strong>ores <strong>de</strong> los multiplicadores ¸ y ¹ estan ligados a las puntas y los<br />

valles <strong>de</strong> la curva <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda horaria. Todo esto es consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> la estabilizacion <strong>de</strong> los<br />

multiplicadores <strong>de</strong> esta segunda etapa.<br />

En la ¯gura 8.73 pue<strong>de</strong> observarse la curva horaria <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda junto con <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong><br />

multiplicadores ¸ (multiplicado por 8) al ¯nal <strong>de</strong> la Etapa 2. Pue<strong>de</strong> observarse que la curva d<strong>el</strong><br />

vector <strong>de</strong> multiplicadores ¸ sigue la forma <strong>de</strong> la curva <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda. Si se compara esta ¯gura<br />

con la ¯gura 8.65 pue<strong>de</strong> comprobarse que la analog³a <strong>en</strong>tre las curvas <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda y <strong>de</strong> ¸ se<br />

hace mucho mas pat<strong>en</strong>te tras la ejecucion <strong>de</strong> la Etapa 2. De nuevo, esto es consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> la<br />

estabilizacion <strong>de</strong> multiplicadores conseguida <strong>en</strong> esta etapa.<br />

Las ¯gura 8.74 y 8.75 incluy<strong>en</strong>, respectivam<strong>en</strong>te, la produccion total termica y la produccion<br />

total hidraulica junto con los vectores <strong>de</strong> multiplicadores ¸ y ¹ al ¯nal <strong>de</strong> la Etapa 2. Tanto<br />

las c<strong>en</strong>trales termicas como las c<strong>en</strong>trales hidraulicas <strong>de</strong>¯n<strong>en</strong> su produccion at<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do, <strong>en</strong>tre<br />

otros factores (restricciones tecnicas y costes), a las se~nales economicas que repres<strong>en</strong>tan los<br />

multiplicadores.<br />

La ¯gura 8.76 incluye la <strong>de</strong>manda, la produccion termica y la produccion hidraulica <strong>en</strong> cada<br />

subperiodo d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado. Si se compara esta ¯gura con la ¯gura 8.68 pue<strong>de</strong><br />

observarse, tras la ejecucion <strong>de</strong> la Etapa 2, la produccion hidraulica se hace mas estable <strong>de</strong> forma


402 Resultados computacionales<br />

x 104<br />

2.1<br />

2<br />

1.9<br />

1.8<br />

1.7<br />

1.6<br />

1.5<br />

1.4<br />

1.3<br />

8 x λetapa<br />

2 (Pta)<br />

Demanda (MW)<br />

1.2<br />

0 10 20 30 40<br />

Subperiodos<br />

Figura 8.73: Demanda y multiplicadores ¸ (multiplicados por 8) al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 2 (caso<br />

HPS CD48)<br />

14000<br />

12000<br />

10000<br />

8000<br />

6000<br />

4000<br />

2000<br />

Producción térmica etapa 2 (MW)<br />

λetapa<br />

2 (Pta)<br />

μ etapa 2 (Pta)<br />

0<br />

0 10 20<br />

Subperiodos<br />

30 40<br />

Figura 8.74: Produccion termica, ¸ y ¹ al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 2 (caso HPS CD48)


8.3 Resultados computacionales d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> propuesto 403<br />

7000<br />

6000<br />

5000<br />

4000<br />

3000<br />

2000<br />

1000<br />

Producción hidráulica etapa 2 (MW)<br />

etapa 2(Pta)<br />

μ<br />

λetapa<br />

2(Pta)<br />

0<br />

0 10 20<br />

Subperiodos<br />

30 40<br />

Figura 8.75: Produccion hidraulica, ¸ y ¹ al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 2 (caso HPS CD48)<br />

que se manti<strong>en</strong>e bastante constante y <strong>en</strong> torno al maximo <strong>en</strong> los periodos <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda alta y<br />

al m³nimo <strong>en</strong> los valles <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda. Es <strong>de</strong>cir que, como es <strong>de</strong> esperar, la <strong>en</strong>erg³a hidraulica se<br />

ocupa <strong>de</strong> recortar las puntas <strong>de</strong> la curva <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda y, <strong>en</strong> consecu<strong>en</strong>cia, la curva horaria <strong>de</strong><br />

produccion termica es bastante estable. La estabilizacion <strong>de</strong> las curvas <strong>de</strong> produccion termica e<br />

hidraulica es otra <strong>de</strong> las consecu<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> la inclusion <strong>de</strong> la etapa <strong>de</strong> re¯nami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la solucion<br />

d<strong>el</strong> problema dual o etapa <strong>de</strong> estabilizacion <strong>de</strong> los multiplicadores.<br />

La ¯gura 8.77 incluye la curva pot<strong>en</strong>cia m³nima que se <strong>de</strong>be acoplar junto con la curva <strong>de</strong><br />

exceso <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia acoplada <strong>en</strong> cada subperiodo d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado. La ¯gura<br />

8.78 muestra las curvas <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda y <strong>de</strong> exceso <strong>de</strong> produccion <strong>en</strong> cada subperiodo d<strong>el</strong> horizonte<br />

temporal analizado.<br />

Etapa 3<br />

La ¯gura 8.79 muestra <strong>el</strong> valor d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¹ al ¯nal <strong>de</strong> la Etapa 3. Los valores<br />

maximos <strong>de</strong> este vector <strong>de</strong> multiplicadores sigu<strong>en</strong> estando ligados a las puntas <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda.<br />

En <strong>el</strong> subperiodo 13 <strong>el</strong> multiplicador ¹ es igual a 3296.94 Pta/MW-h y <strong>en</strong> <strong>el</strong> subperiodo 37 ¹<br />

adquiere <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> 5554.81 Pta/MW-h.


404 Resultados computacionales<br />

2<br />

1.8<br />

1.6<br />

1.4<br />

1.2<br />

1<br />

0.8<br />

0.6<br />

0.4<br />

0.2<br />

x 10 4<br />

Demanda (MW)<br />

Producción térmica etapa 2 (MW)<br />

Producción hidráulca etapa 2 (MW)<br />

0<br />

0 10 20 30 40<br />

Subperiodos<br />

Figura 8.76: Demanda, produccion termica y produccion hidraulica al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 2 (caso<br />

HPS CD48)<br />

x 104<br />

2.5<br />

2<br />

1.5<br />

1<br />

0.5<br />

0<br />

Demanda + Reserva Rodante (MW)<br />

Exceso <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to etapa 2 (MW)<br />

0.5<br />

0 10 20 30 40<br />

Subperiodos<br />

Figura 8.77: Demanda y exceso <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia acoplada al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 2 (caso HPS CD48)


8.3 Resultados computacionales d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> propuesto 405<br />

20000<br />

15000<br />

10000<br />

5000<br />

0<br />

-5000<br />

Demanda (MW)<br />

Exceso <strong>de</strong> producción etapa 2 (MW)<br />

0 10 20<br />

Subperiodos<br />

30 40<br />

Figura 8.78: Demanda y exceso <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia producida al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 2 (caso HPS CD48)<br />

6000<br />

5000<br />

4000<br />

3000<br />

2000<br />

1000<br />

μ etapa 3 (Pta)<br />

0<br />

0 10 20<br />

Subperiodos<br />

30 40<br />

Figura 8.79: Multiplicadores ¹ al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 3 (caso HPS CD48)


406 Resultados computacionales<br />

15000<br />

10000<br />

5000<br />

Producción térmica etapa 3 (MW)<br />

λetapa<br />

3 (Pta)<br />

μ etapa 3 (Pta)<br />

0<br />

0 10 20 30 40<br />

Subperiodos<br />

Figura 8.80: Produccion termica, ¸ y ¹ al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 3 (caso HPS CD48)<br />

No se incluye curva d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¸ al ¯nal <strong>de</strong> esta etapa porque <strong>en</strong> <strong>el</strong>la los<br />

multiplicadores ¸ permanec<strong>en</strong> constantes e iguales a los valores que adquier<strong>en</strong> al ¯nal <strong>de</strong> la<br />

Etapa 2. Por esta razon, tampoco se incluye ninguna ¯gura que cont<strong>en</strong>ga la curva <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda<br />

junto con la curva d<strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¸.<br />

La ¯gura 8.80 incluye la produccion total termica, <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¸ y <strong>el</strong> vector <strong>de</strong><br />

multiplicadores ¹ al ¯nal <strong>de</strong> esta etapa mi<strong>en</strong>tras que la ¯gura 8.81 incluye la produccion total<br />

hidraulica, <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¸ y <strong>el</strong> vector <strong>de</strong> multiplicadores ¹ al ¯nal <strong>de</strong> la misma.<br />

La ¯gura 8.82 incluye las curvas <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda, produccion termica y produccion hidraulica al<br />

¯nal <strong>de</strong> la Etapa 3. Pue<strong>de</strong> observarse una mejora <strong>en</strong> la curva <strong>de</strong> produccion hidraulica con<br />

respecto a la pres<strong>en</strong>tada al ¯nal <strong>de</strong> la Etapa 2 (¯gura 8.76).<br />

La ¯gura 8.83 incluye la curva <strong>de</strong> la pot<strong>en</strong>cia m³nima a acoplar junto con la curva que repres<strong>en</strong>ta<br />

<strong>el</strong> exceso <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia acoplada al ¯nal <strong>de</strong> la Etapa 3. Dado que nunca hay <strong>de</strong>fecto <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia<br />

acoplada, la solucion <strong>de</strong> esta etapa es factible <strong>en</strong> las restricciones <strong>de</strong> reserva rodante d<strong>el</strong> problema<br />

primal.<br />

La ¯gura 8.84 muestra las curvas <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda y <strong>el</strong> exceso <strong>de</strong> produccion <strong>en</strong> cada subperiodo<br />

d<strong>el</strong> horizonte temporal analizado. Pue<strong>de</strong> observarse que aun no se cumpl<strong>en</strong> las restricciones <strong>de</strong>


8.3 Resultados computacionales d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> propuesto 407<br />

7000<br />

6000<br />

5000<br />

4000<br />

3000<br />

2000<br />

1000<br />

Producción hidráulica etapa 3 (MW)<br />

λetapa<br />

3 (Pta)<br />

etapa 3 (Pta)<br />

μ<br />

0<br />

0 10 20 30 40<br />

Subperiodos<br />

Figura 8.81: Produccion hidraulica, ¸ y ¹ al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 3 (caso HPS CD48)<br />

2<br />

1.8<br />

1.6<br />

1.4<br />

1.2<br />

1<br />

0.8<br />

0.6<br />

0.4<br />

0.2<br />

x 10 4<br />

Demanda (MW)<br />

Producción térmica etapa 3 (MW)<br />

Producción hidráulca etapa 3 (MW)<br />

0<br />

0 10 20 30 40<br />

Subperiodos<br />

Figura 8.82: Demanda, produccion termica y produccion hidraulica al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 3 (caso<br />

HPS CD48)


408 Resultados computacionales<br />

x 104<br />

2.5<br />

2<br />

1.5<br />

1<br />

0.5<br />

0<br />

Demanda + Reserva Rodante (MW)<br />

Exceso <strong>de</strong> acoplami<strong>en</strong>to etapa 3 (MW)<br />

0.5<br />

0 10 20 30 40<br />

Subperiodos<br />

Figura 8.83: Demanda y exceso <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia acoplada al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 3 (caso HPS CD48)<br />

<strong>de</strong>manda. Para conseguir una solucion que cumpla estas restricciones hace falta la ejecucion <strong>de</strong><br />

un procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho economico (Etapa 4).<br />

Evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores<br />

A continuacion se pres<strong>en</strong>tan gra¯cas que pres<strong>en</strong>tan la evolucion <strong>de</strong> algunos <strong>de</strong> los multiplicado-<br />

res. Igual que ocurre <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> estudio pres<strong>en</strong>tado <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 8.3.1, a pesar <strong>de</strong> que al<br />

alcanzarse la solucion <strong>en</strong> la Etapa 1 <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual se ha estabilizado, los valores<br />

<strong>de</strong> los multiplicadores aun estan lejos <strong>de</strong> la converg<strong>en</strong>cia. Esto es consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> la estructura<br />

tipo \meseta" que pres<strong>en</strong>ta la funcion dual d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

<strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>. La inclusion <strong>de</strong> la Etapa 2 <strong>en</strong> la fase <strong>de</strong> solucion d<strong>el</strong> problema dual (Fase 1) permite<br />

la estabilizacion <strong>de</strong> los multiplicadores <strong>de</strong> forma muy e¯ci<strong>en</strong>te (ya que <strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong> calculo es<br />

peque~no).<br />

La ¯gura 8.85 pres<strong>en</strong>ta la evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¸ asociados a los subperiodos 3, 8, 27<br />

y 37 durante las etapas 1 y 2. No se incluye la Etapa 3 ya que los multiplicadores ¸ permanec<strong>en</strong><br />

constantes <strong>en</strong> <strong>el</strong>la. La l³nea discontinua indica la separacion <strong>en</strong>tre la Etapa 1 y la Etapa 2. Como<br />

pue<strong>de</strong> observarse, a pesar <strong>de</strong> la converg<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion dual al ¯nalizar la Etapa<br />

1 (¯gura 8.61), <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los multiplicadores es aun bastante oscilante. La ¯gura


8.3 Resultados computacionales d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> propuesto 409<br />

20000<br />

15000<br />

10000<br />

5000<br />

0<br />

-5000<br />

Demanda (MW)<br />

Exceso <strong>de</strong> producción etapa 3 (MW)<br />

0 10 20<br />

Subperiodos<br />

30 40<br />

Figura 8.84: Demanda y exceso <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia producida al ¯nal <strong>de</strong> la etapa 3 (caso HPS CD48)<br />

8.86 muestra la evolucion <strong>de</strong> estos mismos multiplicadores durante la Etapa 2. Al ¯nalizar esta<br />

etapa los multiplicadores ¸ se han estabilizado.<br />

La ¯gura 8.87 muestra la evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¹ asociados a los subperiodos 8, 18,<br />

37 y 43 durante las etapas 1, 2 y 3. Las l³neas discontinuas indican la separacion <strong>en</strong>tre etapas.<br />

Como pue<strong>de</strong> observarse <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los multiplicadores ¹ que no se manti<strong>en</strong><strong>en</strong> a cero<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> comi<strong>en</strong>zo d<strong>el</strong> proceso, es bastante oscilante. La ¯gura 8.88 muestra la evolucion <strong>de</strong> estos<br />

mismos multiplicadores durante las etapas 2 y 3.<br />

Analisis <strong>de</strong> los resultados<br />

El analisis <strong>de</strong> los resultados obt<strong>en</strong>idos corrobora las conclusiones <strong>de</strong>ducidas d<strong>el</strong> estudio d<strong>el</strong> caso<br />

3 (apartado 8.3.1). Las v<strong>en</strong>tajas que la inclusion <strong>de</strong> la Etapa 2 produce son las sigui<strong>en</strong>tes:<br />

a) Se consigue la estabilizacion <strong>de</strong> los multiplicadores. De otro modo, se alcanza la conver-<br />

g<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> la resolucion d<strong>el</strong> problema dual no solo <strong>en</strong> <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> su funcion objetivo sino<br />

tambi<strong>en</strong> <strong>en</strong> sus variables (multiplicadores <strong>de</strong> Lagrange).<br />

b) La curva que repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> los multiplicadores ¸ <strong>en</strong> cada subperiodo d<strong>el</strong> horizonte<br />

temporal analizado sigue <strong>de</strong> forma muy precisa la curva <strong>de</strong> la <strong>de</strong>manda horaria.


410 Resultados computacionales<br />

subperio do 3<br />

subperiodo 8<br />

subperio do 27<br />

subpe riodo 37<br />

4000<br />

3000<br />

2000<br />

1000<br />

0<br />

0<br />

4000<br />

3000<br />

2000<br />

1000<br />

0<br />

0<br />

5000<br />

4000<br />

3000<br />

2000<br />

1000<br />

0<br />

0<br />

10000<br />

8000<br />

6000<br />

4000<br />

2000<br />

0<br />

0<br />

200<br />

200<br />

200<br />

200<br />

400<br />

400<br />

400<br />

400<br />

600<br />

600<br />

600<br />

600<br />

800 1000 1200<br />

Iteraciones<br />

800 1000 1200<br />

Iteraciones<br />

800 1000 1200<br />

Iteraciones<br />

800 1000 1200<br />

Iteraciones<br />

Figura 8.85: Evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¸ asociados a los subperiodos 3, 8, 27 y 37 (caso<br />

HPS CD48)<br />

1400<br />

1400<br />

1400<br />

1400<br />

1600<br />

1600<br />

1600<br />

1600<br />

1800<br />

1800<br />

1800<br />

1800


8.3 Resultados computacionales d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> propuesto 411<br />

su bperiod o 3<br />

sub period o 8<br />

subperiodo 27<br />

sub period o 37<br />

1660<br />

1640<br />

1620<br />

1600<br />

1580<br />

1560<br />

0<br />

1700<br />

1680<br />

1660<br />

1640<br />

1620<br />

1600<br />

0<br />

1660<br />

1640<br />

1620<br />

1600<br />

1580<br />

1560<br />

0<br />

1745<br />

1740<br />

1735<br />

1730<br />

1725<br />

1720<br />

0<br />

50<br />

50<br />

50<br />

50<br />

100<br />

100<br />

100<br />

100<br />

150<br />

150<br />

150<br />

150<br />

200 250 300<br />

Iteraciones<br />

200 250 300<br />

Iteraciones<br />

200 250 300<br />

Iteraciones<br />

200 250 300<br />

Iteraciones<br />

Figura 8.86: Evolucion durante la etapa 2 <strong>de</strong> los multiplicadores ¸ asociados a los subperiodos<br />

3, 8, 27 y 37 (caso HPS CD48)<br />

350<br />

350<br />

350<br />

350<br />

400<br />

400<br />

400<br />

400<br />

450<br />

450<br />

450<br />

450<br />

500<br />

500<br />

500<br />

500


412 Resultados computacionales<br />

subperiodo 8<br />

subperiodo 18<br />

su bperiodo 37<br />

sub periodo 43<br />

1000<br />

800<br />

600<br />

400<br />

200<br />

0<br />

0<br />

4000<br />

3000<br />

2000<br />

1000<br />

0<br />

0<br />

10000<br />

8000<br />

6000<br />

4000<br />

2000<br />

0<br />

0<br />

4000<br />

3000<br />

2000<br />

1000<br />

0<br />

0<br />

500<br />

500<br />

500<br />

500<br />

1000<br />

1000<br />

1000<br />

1000<br />

1500<br />

Iteraciones<br />

1500<br />

Iteraciones<br />

1500<br />

Iteraciones<br />

1500<br />

Iteraciones<br />

Figura 8.87: Evolucion <strong>de</strong> los multiplicadores ¹ asociados a los subperiodos 8, 18, 37 y 43 (caso<br />

HPS CD48)<br />

2000<br />

2000<br />

2000<br />

2000<br />

2500<br />

2500<br />

2500<br />

2500


8.3 Resultados computacionales d<strong>el</strong> algoritmo <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> propuesto 413<br />

su bperiod o 8<br />

su bperio do 18<br />

sub periodo 37<br />

subperiodo 43<br />

100<br />

80<br />

60<br />

40<br />

20<br />

0<br />

0<br />

400<br />

300<br />

200<br />

100<br />

0<br />

0<br />

5620<br />

5600<br />

5580<br />

5560<br />

400<br />

300<br />

200<br />

100<br />

0<br />

0<br />

0<br />

200<br />

200<br />

200<br />

200<br />

400<br />

400<br />

400<br />

400<br />

600<br />

Iteraciones<br />

600<br />

Iteraciones<br />

600<br />

Iteraciones<br />

600<br />

Iteraciones<br />

Figura 8.88: Evolucion durante las etapas 2 y 3 <strong>de</strong> los multiplicadores ¹ asociados a los subperiodos<br />

8, 18, 37 y 43 (caso HPS CD48)<br />

800<br />

800<br />

800<br />

800<br />

1000<br />

1000<br />

1000<br />

1000<br />

1200<br />

1200<br />

1200<br />

1200


414 Resultados computacionales<br />

c) Se consigue una solucion al problema dual mejor y, pot<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>te una solucion al pro-<br />

blema primal <strong>de</strong> m<strong>en</strong>or coste y una cota superior al agujero <strong>de</strong> dualidad m<strong>en</strong>or.<br />

d) La produccion hidraulica al ¯nal <strong>de</strong> la Etapa 2 se hace mas estable y recorta las puntas <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>manda. Tambi<strong>en</strong> la produccion termica se hace mas estable.<br />

Las v<strong>en</strong>tajas indicadas <strong>en</strong> los puntos a) y b) anteriores permit<strong>en</strong> que <strong>el</strong> algoritmo que se propone<br />

<strong>en</strong> esta tesis pueda ser la herrami<strong>en</strong>ta que emple<strong>en</strong> <strong>el</strong> operador d<strong>el</strong> mercado y/o <strong>el</strong> operador d<strong>el</strong><br />

sistema <strong>de</strong> un sistema <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica liberalizado ya que los multiplicadores se g<strong>en</strong>eran segun<br />

un procedimi<strong>en</strong>to transpar<strong>en</strong>te que trata por igual a todos los participantes <strong>en</strong> <strong>el</strong> mercado.


Cap³tulo 9<br />

Conclusiones, aportaciones y l³neas<br />

<strong>de</strong> futuros <strong>de</strong>sarrollos<br />

9.1 Resum<strong>en</strong> y conclusiones<br />

En esta tesis se propone un metodo novedoso <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong><br />

<strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana.<br />

El metodo propuesto pres<strong>en</strong>ta dos caracter³sticas difer<strong>en</strong>ciales fr<strong>en</strong>te a otros procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong><br />

coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> <strong>mediante</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana que aparec<strong>en</strong> <strong>en</strong> la<br />

literatura:<br />

² Aplicando <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana, <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hi-<br />

drotermica se resu<strong>el</strong>ve <strong>en</strong> tres fases. En la primera fase se obti<strong>en</strong>e una solucion al pro-<br />

blema dual. En la segunda fase se consigue una solucion d<strong>el</strong> problema dual que cumple<br />

las restricciones globales <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad. La tercera fase es un procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacho<br />

economico. Los mod<strong>el</strong>os que aparec<strong>en</strong> <strong>en</strong> la literatura ¯nalizan la ejecucion <strong>de</strong> la primera<br />

fase bi<strong>en</strong> cuando se han ejecutado un numero pres<strong>el</strong>eccionado <strong>de</strong> iteraciones o bi<strong>en</strong> cuando<br />

<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion objetivo d<strong>el</strong> problema dual se ha estabilizado. Sin embargo, dada la<br />

estructura tipo \meseta" d<strong>el</strong> problema dual, las variables duales aun no han convergido<br />

cuando <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion objetivo s³ lo ha hecho. En <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o que se propone <strong>en</strong> esta<br />

tesis se <strong>de</strong>scompone la fase <strong>de</strong> solucion d<strong>el</strong> problema dual <strong>en</strong> dos etapas. En la primera se<br />

alcanza la converg<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la funcion objetivo d<strong>el</strong> problema dual y <strong>en</strong> la segunda<br />

se alcanza la converg<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> las variables duales. Esto permite que <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o propuesto<br />

pueda ser empleado tanto por <strong>el</strong> operador d<strong>el</strong> mercado como por <strong>el</strong> operador d<strong>el</strong> sistema<br />

<strong>de</strong> los mo<strong>de</strong>rnos sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica liberalizados. A<strong>de</strong>mas, la introduccion <strong>de</strong> la<br />

etapa <strong>de</strong> re¯nami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la solucion d<strong>el</strong> problema dual provoca un aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la solucion<br />

415


416 Conclusiones, aportaciones y l³neas <strong>de</strong> futuros <strong>de</strong>sarrollos<br />

d<strong>el</strong> problema dual y una disminucion <strong>de</strong> la cota superior d<strong>el</strong> agujero <strong>de</strong> dualidad.<br />

² En la primera etapa <strong>de</strong> resolucion d<strong>el</strong> problema dual se emplea un procedimi<strong>en</strong>to original <strong>de</strong><br />

actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores (metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con control dinamico<br />

<strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos). Este metodo ha<br />

resultado ser computacionalm<strong>en</strong>te e¯ci<strong>en</strong>te superando <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> otros metodos<br />

que aparec<strong>en</strong> <strong>en</strong> la literatura y otros metodos, tambi<strong>en</strong> originales, <strong>de</strong> este trabajo <strong>de</strong><br />

investigacion.<br />

9.2 Aportaciones <strong>de</strong> la tesis y tareas realizadas<br />

Las principales aportaciones <strong>de</strong> la tesis son:<br />

² Desarrollo <strong>de</strong> un mod<strong>el</strong>o <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> <strong>mediante</strong> tecnicas<br />

<strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana que consigue converg<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>el</strong> problema dual tanto a niv<strong>el</strong> <strong>de</strong><br />

la funcion objetivo, que es lo habitual <strong>en</strong> la literatura, como a niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> las variables duales<br />

o multiplicadores <strong>de</strong> Lagrange (cap³tulos 4 y 7).<br />

Al conseguirse la estabilizacion <strong>de</strong> los multiplicadores <strong>de</strong> Lagrange, <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to pro-<br />

puesto pue<strong>de</strong> ser empleado tanto por <strong>el</strong> operador d<strong>el</strong> mercado como por <strong>el</strong> operador d<strong>el</strong><br />

sistema <strong>de</strong> los incipi<strong>en</strong>tes sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica liberalizados. Se ha analizado la<br />

aplicabilidad d<strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o tanto <strong>en</strong> los tradicionales <strong>en</strong>tornos c<strong>en</strong>tralizados como <strong>en</strong> los<br />

nuevos sistemas <strong>de</strong>sregulados.<br />

² Desarrollo <strong>de</strong> un procedimi<strong>en</strong>to novedoso <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores (metodo <strong>de</strong><br />

los hiperplanos secantes con control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo<br />

al numero <strong>de</strong> hiperplanos) y aplicacion al problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

<strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> (cap³tulo 6).<br />

Este metodo supera <strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to tanto <strong>de</strong> otros metodo que aparec<strong>en</strong> <strong>en</strong> la literatura<br />

como <strong>de</strong> otros metodos tambi<strong>en</strong> originales <strong>de</strong> este trabajo <strong>de</strong> investigacion.<br />

² Desarrollo d<strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion, control dinamico <strong>de</strong> la<br />

region <strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos y aplicacion al problema<br />

<strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> (cap³tulo 6).<br />

Este metodo combina <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores a que se hace refer<strong>en</strong>cia<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> punto anterior (que es <strong>el</strong> que se propone <strong>en</strong> esta tesis ya que ha resultado ser <strong>el</strong> mas<br />

e¯ci<strong>en</strong>te) con <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion.


9.2 Aportaciones <strong>de</strong> la tesis y tareas realizadas 417<br />

² Desarrollo y aplicacion al problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> d<strong>el</strong><br />

metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos (cap³tulo<br />

6).<br />

El metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes es un procedimi<strong>en</strong>to g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> optimizacion <strong>de</strong><br />

funciones no difer<strong>en</strong>ciables. No se ha <strong>en</strong>contrado ninguna refer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> la literatura <strong>de</strong> la<br />

aplicacion <strong>de</strong> este metodo a la resolucion d<strong>el</strong> problema dual d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion<br />

hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>. Se ha modi¯cado <strong>el</strong> metodo g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> los hiperplanos<br />

secantes para mant<strong>en</strong>er acotada la complejidad d<strong>el</strong> problema. El procedimi<strong>en</strong>to empleado<br />

para <strong>el</strong>lo ha resultado ser e¯ci<strong>en</strong>te.<br />

² Desarrollo d<strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion y l³mite maximo al<br />

numero <strong>de</strong> hiperplanos y aplicacion al problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

<strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> (cap³tulo 6).<br />

El metodo <strong>de</strong> los hiperplanos secantes con p<strong>en</strong>alizacion es una modi¯cacion al metodo<br />

<strong>de</strong> los hiperplanos secantes que se emplea <strong>en</strong> la optimizacion g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> funciones no<br />

difer<strong>en</strong>ciables y que aparece <strong>en</strong> la literatura <strong>de</strong> los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica aplicado a<br />

la resolucion d<strong>el</strong> problema dual d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong><br />

<strong>plazo</strong>. Se ha modi¯cado este metodo para mant<strong>en</strong>er acotada la complejidad computacional<br />

d<strong>el</strong> problema utilizando la misma i<strong>de</strong>a que se emplea <strong>en</strong> <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos<br />

secantes con l³mite maximo al numero <strong>de</strong> hiperplanos y <strong>en</strong> <strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> los hiperplanos<br />

secantes con p<strong>en</strong>alizacion, control dinamico <strong>de</strong> la region <strong>de</strong> factibilidad y l³mite maximo<br />

al numero <strong>de</strong> hiperplanos<br />

² Formulacion, analisis <strong>de</strong>tallado, estudio d<strong>el</strong> signi¯cado economico <strong>de</strong> los multiplicadores<br />

y <strong>de</strong>sarrollo teorico completo <strong>de</strong> ocho mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong><br />

<strong>plazo</strong> (cap³tulos 4, 5, 6 y 7).<br />

Estos ocho mod<strong>el</strong>os se difer<strong>en</strong>cian <strong>en</strong>tre s³ <strong>en</strong> <strong>el</strong> tipo <strong>de</strong> restricciones globales dualizadas.<br />

Todos estos mod<strong>el</strong>os son <strong>de</strong> utilidad <strong>en</strong> los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica c<strong>en</strong>tralizados. La<br />

<strong>el</strong>eccion <strong>de</strong> uno u otro, <strong>en</strong> estos tradicionales <strong>en</strong>tornos regulados, <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> d<strong>el</strong> grado <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>talle al que se quiera llegar <strong>en</strong> <strong>el</strong> estudio.<br />

Respecto a la utilidad <strong>de</strong> estos ocho mod<strong>el</strong>os <strong>en</strong> los sistemas liberalizados, los mod<strong>el</strong>os<br />

que solo incluy<strong>en</strong> restricciones <strong>de</strong> reserva rodante y <strong>de</strong>manda (mod<strong>el</strong>os 1, 2 y 3) pued<strong>en</strong><br />

ser utilizados por <strong>el</strong> operador d<strong>el</strong> mercado <strong>de</strong> un sistema liberalizado. Si <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema<br />

<strong>el</strong>ectrico analizado los m³nimos tecnicos <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas son <strong>el</strong>evados, <strong>en</strong> opinion<br />

<strong>de</strong> la autora, <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o que utilice <strong>el</strong> operador d<strong>el</strong> mercado <strong>de</strong>be a<strong>de</strong>mas incluir restricciones<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>manda m³nima (mod<strong>el</strong>os 4, 5 y 6) con <strong>el</strong> objetivo <strong>de</strong> discriminar c<strong>en</strong>trales d<strong>el</strong> mismo<br />

coste y pot<strong>en</strong>cia maxima pero con distinta limitacion <strong>de</strong> m³nimo tecnico. Los mod<strong>el</strong>os


418 Conclusiones, aportaciones y l³neas <strong>de</strong> futuros <strong>de</strong>sarrollos<br />

mas completos, que incluy<strong>en</strong> restricciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda, reserva rodante, <strong>de</strong>manda m³nima<br />

y regulacion hacia arriba y hacia abajo (mod<strong>el</strong>os 7 y 8) resultan <strong>de</strong> utilidad para <strong>el</strong> operador<br />

d<strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> los <strong>en</strong>tornos <strong>de</strong>sregulados.<br />

El <strong>de</strong>sarrollo teorico <strong>de</strong> estos ocho mod<strong>el</strong>os es completo analizandose para cada uno <strong>de</strong><br />

<strong>el</strong>los:<br />

{ <strong>el</strong> signi¯cado economico <strong>de</strong> los multiplicadores,<br />

{ metodos <strong>de</strong> resolucion <strong>de</strong> los subproblemas termicos <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> programa-<br />

cion dinamica y,<br />

{ la aplicacion <strong>de</strong> los metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores que se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> cap³tulo 6.<br />

Otras tareas realizadas han sido las sigui<strong>en</strong>tes:<br />

² Revision bibliogra¯ca <strong>de</strong> metodos <strong>de</strong> resolucion <strong>de</strong> los problemas <strong>de</strong> la coordinacion hi-<br />

drotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong>, <strong>de</strong> la programacion horaria <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas y d<strong>el</strong> <strong>de</strong>s-<br />

pacho hidraulico (cap³tulo 1).<br />

² Revision bibliogra¯ca <strong>de</strong> metodos <strong>de</strong> resolucion d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la coordinacion hidrotermica<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> y la programacion horaria <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas <strong>mediante</strong> tecnicas <strong>de</strong> re-<br />

lajacion lagrangiana (cap³tulo 2).<br />

Esta revision bibliogra¯ca ha sido ext<strong>en</strong>sa y <strong>de</strong>tallada. Se han clasi¯cado las refer<strong>en</strong>cias<br />

<strong>de</strong> la literatura at<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do al procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> resolucion.<br />

² Revision bibliogra¯ca <strong>de</strong> metodos <strong>de</strong> optimizacion no difer<strong>en</strong>ciable y metodos <strong>de</strong> actuali-<br />

zacion <strong>de</strong> multiplicadores empleados <strong>en</strong> la resolucion d<strong>el</strong> problema dual d<strong>el</strong> problema <strong>de</strong><br />

la coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> (cap³tulo 6).<br />

² Implantacion informatica d<strong>el</strong> metodo <strong>de</strong> coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> me-<br />

diante tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana que se propone <strong>en</strong> esta tesis y analisis <strong>de</strong> los<br />

resultados obt<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> casos <strong>de</strong> estudio <strong>de</strong> tama~no realista basados <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema <strong>el</strong>ectrico<br />

p<strong>en</strong>insular espa~nol (cap³tulo 8).<br />

² Implantacion informatica <strong>de</strong> varios metodos <strong>de</strong> actualizacion <strong>de</strong> multiplicadores y compa-<br />

racion <strong>de</strong> los resultados obt<strong>en</strong>idos tras la ejecucion <strong>de</strong> varios casos <strong>de</strong> estudio <strong>de</strong> tama~no<br />

realista basados <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema <strong>el</strong>ectrico p<strong>en</strong>insular espa~nol (cap³tulo 8).


9.3 Suger<strong>en</strong>cias para futuros <strong>de</strong>sarrollos 419<br />

9.3 Suger<strong>en</strong>cias para futuros <strong>de</strong>sarrollos<br />

Las l³neas <strong>de</strong> futuros <strong>de</strong>sarrollos que quedan abiertas tras esta tesis son:<br />

² Aplicacion <strong>de</strong> tecnicas <strong>de</strong> computacion paral<strong>el</strong>a.<br />

Dado que <strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado se <strong>de</strong>scompone <strong>de</strong> forma natural <strong>en</strong> un subproblema<br />

por cada c<strong>en</strong>tral termica y un subproblema por cada cu<strong>en</strong>ca hidraulica, se pued<strong>en</strong> aplicar<br />

tecnicas <strong>de</strong> computacion paral<strong>el</strong>a <strong>de</strong> forma natural. El uso <strong>de</strong> estas tecnicas mejorar³a <strong>el</strong><br />

tiempo <strong>de</strong> calculo.<br />

² Resolucion <strong>de</strong> los subproblemas hidraulicos <strong>mediante</strong> optimizadores que aprovech<strong>en</strong> la<br />

estructura <strong>de</strong> red <strong>de</strong> estos subproblemas.<br />

El subproblema asociado a cada cu<strong>en</strong>ca hidraulica pres<strong>en</strong>ta estructura <strong>de</strong> red. Sin embargo,<br />

para su resolucion se ha empleado <strong>el</strong> optimizador comercial <strong>de</strong> proposito g<strong>en</strong>eral MINOS<br />

5.4. El tiempo <strong>de</strong> calculo empleado <strong>en</strong> la resolucion <strong>de</strong> estos subproblemas es d<strong>el</strong> ord<strong>en</strong><br />

d<strong>el</strong> 90 % d<strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong> ejecucion total. El uso <strong>de</strong> un optimizador, como CPLEX [133],<br />

que explotara la estructura <strong>de</strong> red <strong>de</strong> los subproblemas hidraulicos mejorar³a <strong>de</strong> forma<br />

sustancial <strong>el</strong> tiempo total <strong>de</strong> ejecucion.<br />

² Mejora d<strong>el</strong> tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> las restricciones <strong>de</strong> rampas maximas <strong>de</strong> subida y bajada <strong>de</strong><br />

carga <strong>en</strong> los subproblemas termicos.<br />

Los subproblemas termicos d<strong>el</strong> problema primal r<strong>el</strong>ajado se han resu<strong>el</strong>to empleando tecnicas<br />

<strong>de</strong> programacion dinamica. En <strong>el</strong> cap³tulo 5 se pres<strong>en</strong>tan dos mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> programacion<br />

dinamica para resolver estos subproblemas. Estos mod<strong>el</strong>os consi<strong>de</strong>ran las restricciones <strong>de</strong><br />

rampa <strong>de</strong> forma \miope", es <strong>de</strong>cir ligando solo los subperiodos consecutivos. En <strong>el</strong> cap³tulo<br />

5 se indican posibles l³neas <strong>de</strong> investigacion para consi<strong>de</strong>rar las restricciones <strong>de</strong> rampa <strong>de</strong><br />

forma global.


420 Conclusiones, aportaciones y l³neas <strong>de</strong> futuros <strong>de</strong>sarrollos


Ap<strong>en</strong>dice A<br />

Datos y resultados <strong>de</strong> los casos <strong>de</strong><br />

estudio<br />

A.1 Datos <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda y d<strong>el</strong> equipo g<strong>en</strong>erador<br />

A.1.1 Demanda horaria<br />

Demanda horaria d<strong>el</strong> 10 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1998<br />

NUMERO DE HORAS<br />

024<br />

DEMANDA(MW) RESERVA RODANTE(MW)<br />

016793.000 01679.300<br />

015543.000 01554.300<br />

014669.000 01466.900<br />

014501.000 01450.100<br />

014350.000 01435.000<br />

014551.000 01455.100<br />

015688.000 01568.800<br />

017328.000 01732.800<br />

018998.000 01899.800<br />

019774.000 01977.400<br />

020453.000 02045.300<br />

020867.000 02086.700<br />

020953.000 02095.300<br />

020550.000 02055.000<br />

019708.000 01970.800<br />

019924.000 01992.400<br />

020381.000 02038.100<br />

020846.000 02084.600<br />

020455.000 02045.500<br />

019557.000 01955.700<br />

019216.000 01921.600<br />

019198.000 01919.800<br />

019612.000 01961.200<br />

018111.000 01811.100<br />

421


422 Datos y resultados <strong>de</strong> los casos <strong>de</strong> estudio<br />

Demanda horaria <strong>de</strong> los d³as 19 y 29 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 1998<br />

NUMERO DE HORAS 19 y 20 agosto 1998<br />

048<br />

DEMANDA(MW) RESERVA RODANTE(MW)<br />

16742.000 1674.200<br />

15212.000 1521.200<br />

14220.000 1422.000<br />

13723.000 1372.300<br />

13394.000 1339.400<br />

13422.000 1342.200<br />

14183.000 1418.300<br />

15671.000 1567.100<br />

16407.000 1640.700<br />

17706.000 1770.600<br />

19120.000 1912.000<br />

20021.000 2002.100<br />

20241.000 2024.100<br />

19931.000 1993.100<br />

19326.000 1932.600<br />

19015.000 1901.500<br />

19294.000 1929.400<br />

19619.000 1961.900<br />

19586.000 1958.600<br />

18918.000 1891.800<br />

18391.000 1839.100<br />

18690.000 1869.000<br />

18844.000 1884.400<br />

17632.000 1763.200<br />

16330.000 1633.000<br />

15059.000 1505.900<br />

14073.000 1407.300<br />

13569.000 1356.900<br />

13384.000 1338.400<br />

13388.000 1338.800<br />

14288.000 1428.800<br />

15160.000 1516.000<br />

16389.000 1638.900<br />

17939.000 1793.900<br />

19107.000 1910.700<br />

19760.000 1976.000<br />

20221.000 2022.100<br />

20057.000 2005.700<br />

19342.000 1934.200<br />

18955.000 1895.500<br />

19114.000 1911.400<br />

19484.000 1948.400<br />

19451.000 1945.100<br />

19046.000 1904.600<br />

18581.000 1858.100<br />

19391.000 1939.100<br />

19193.000 1919.300<br />

17763.000 1776.300


A.1 Datos <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda y d<strong>el</strong> equipo g<strong>en</strong>erador 423<br />

A.1.2 Datos d<strong>el</strong> equipo g<strong>en</strong>erador<br />

Equipo <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion termica<br />

NUMERO DE TERMICAS<br />

70<br />

TERMICAS<br />

*S0 No NOMBRE PMAX PMIN A1 A2 A3 C D F Rs Rb MIN TMF TMP<br />

*<br />

* MW MW Te/h Te/h Te/h Te Te Pta/Te MW MW GWH h h<br />

* /MW2 /MW<br />

*<br />

*************************************************************************************************************************<br />

9 01 Abo¢o 1 0325.80 089.05 001.300 1745.0 121591. 5446153. 20.00 0.7350 144.0 144.0 0.0 001 001<br />

9 02 Abo¢o 2 0513.14 117.55 000.670 1724.0 142733. 8626821. 20.00 0.7350 180.0 180.0 0.0 001 001<br />

-5 03 Aceca 1 (F) 0297.92 046.35 000.560 2049.0 40363. 1159344. 20.00 2.0560 242.0 242.0 0.0 001 001<br />

-2 04 Aceca 2 (F) 0297.92 046.35 000.560 2049.0 40363. 1159344. 20.00 2.0560 242.0 242.0 0.0 001 001<br />

-4 05 Algeciras 1 (F) 0200.00 031.35 000.820 1969.0 57437. 1455752. 20.00 1.2200 138.0 138.0 0.0 001 001<br />

-2 06 Algeciras 2 (F) 0509.01 031.35 000.710 1701.0 150070. 3200808. 20.00 1.2200 300.0 300.0 0.0 001 001<br />

1 07 ALMARAZ 1 0888.72 443.60 000.000 1000.0 0. 2914194. 99.00 1. 120.0 120.0 0.0 170 001<br />

1 08 ALMARAZ 2 0888.72 443.60 000.000 1000.0 0. 2914194. 99.00 1. 120.0 120.0 0.0 170 001<br />

2 09 Anllares 0330.75 079.25 000.880 1864.0 93450. 7043750. 20.00 0.6220 168.0 168.0 0.0 001 001<br />

1 10 ASCO I 0888.15 442.16 000.000 1000.0 0. 2912315. 99.00 1. 120.0 120.0 0.0 170 001<br />

1 11 ASCO II 0888.15 442.16 000.000 1000.0 0. 2912315. 99.00 1. 120.0 120.0 0.0 170 001<br />

2 12 Barrios 0522.50 085.50 000.100 2029.0 115837. 5522987. 20.00 0.9510 356.0 356.0 0.0 001 001<br />

-2 13 Besos 2 (F) 0285.00 034.20 000.910 1913.0 61259. 1803597. 20.00 1.3030 180.0 180.0 0.0 001 001<br />

-2 14 Cast<strong>el</strong>lon 1 (G) 0517.32 066.85 000.300 2042.0 100894. 2451637. 20.00 1.6770 392.0 392.0 0.0 001 001<br />

2 15 Cast<strong>el</strong>lon 2 (G) 0517.32 066.85 000.300 2042.0 100894. 2451637. 20.00 1.6770 392.0 392.0 0.0 001 001<br />

1 16 COFRENTES 0945.45 455.53 000.000 1000.0 0. 3100206. 99.00 1. 120.0 120.0 0.0 170 001<br />

2 17 Compostilla 1 0131.13 030.22 013.160 -213.0 160730. 3267956. 20.00 0.6200 070.0 070.0 0.0 001 001<br />

2 18 Compostilla 2 0131.13 032.08 002.030 0190.0 64534. 3225090. 20.00 0.6200 065.0 065.0 0.0 001 001<br />

2 19 Compostilla 3 0311.85 074.65 002.140 1106.0 202574. 6734233. 20.00 0.6200 160.0 160.0 0.0 001 001<br />

2 20 Compostilla 4 0330.75 081.75 002.490 1030.0 185463. 6907227. 20.00 0.6200 165.0 165.0 0.0 001 001<br />

2 21 Compostilla 5 0330.75 081.75 001.690 1332.0 164434. 6907227. 20.00 0.6200 165.0 165.0 0.0 001 001<br />

-9 22 Escombreras 3 (F) 0274.55 047.50 000.000 2380.0 32000. 0628593. 20.00 2.0780 096.0 096.0 0.0 001 001<br />

-2 23 Escombreras 4 (F) 0274.55 047.50 000.640 2019.0 69474. 1074505. 20.00 2.0780 178.0 178.0 0.0 001 001<br />

2 24 Escucha 0141.60 035.40 002.650 1942.0 68064. 3771370. 20.00 0.6070 074.0 074.0 0.0 001 001<br />

-3 25 Foix (F) 0496.60 038.20 000.510 1872.0 103819. 3131582. 20.00 1.3280 235.0 235.0 0.0 001 001<br />

-7 26 Guardo 1 0133.94 033.94 000.690 2520.0 22714. 2870456. 20.00 0.7080 074.0 074.0 0.0 001 001<br />

2 27 Guardo 2 0330.75 070.90 000.960 1858.0 88924. 6322696. 20.00 0.7080 191.0 191.0 0.0 001 001<br />

1 28 J.CABRERA 0152.80 075.92 000.000 1000.0 0. 0501043. 99.00 1. 040.0 040.0 0.0 170 001<br />

-4 29 Lada 3 0144.15 034.41 008.150 0528.0 135203. 3009552. 20.00 0.7390 060.0 060.0 0.0 001 001<br />

2 30 Lada 4 0330.75 085.05 001.650 1476.0 179304. 5941907. 20.00 0.7390 161.0 161.0 0.0 001 001<br />

2 31 Litoral 0522.50 085.50 000.480 1864.0 100532. 5440091. 20.00 0.9770 276.0 276.0 0.0 001 001<br />

2 32 Meirama 0519.75 123.80 001.300 1709.0 301548. 9999999. 20.00 0.7100 276.0 276.0 0.0 001 001<br />

-2 33 Narcea 1 0060.45 016.27 -09.580 2401.0 27629. 1364325. 20.00 0.6820 024.0 024.0 0.0 001 001<br />

-3 34 Narcea 2 0143.22 037.66 013.500 -663.0 178234. 3050325. 20.00 0.6820 064.0 064.0 0.0 001 001<br />

2 35 Narcea 3 0330.75 100.65 001.180 1710.0 115704. 6006173. 20.00 0.6820 121.0 121.0 0.0 001 001<br />

-2 36 Pasajes 0202.23 049.61 001.990 1875.0 56816. 2096997. 20.00 1.0160 105.0 105.0 0.0 001 001<br />

2 37 Pu<strong>en</strong>tes 1 0330.75 108.70 003.090 1405.0 213279. 6398451. 20.00 0.6160 111.0 111.0 0.0 001 001<br />

2 38 Pu<strong>en</strong>tes 2 0330.75 108.70 003.090 1405.0 213279. 6398451. 20.00 0.6160 111.0 111.0 0.0 001 001<br />

2 39 Pu<strong>en</strong>tes 3 0330.75 108.70 003.090 1405.0 213279. 6398451. 20.00 0.6160 111.0 111.0 0.0 001 001<br />

2 40 Pu<strong>en</strong>tes 4 0330.75 108.70 003.090 1405.0 213279. 6398451. 20.00 0.6160 111.0 111.0 0.0 001 001<br />

2 41 Puertollano 0199.10 036.20 002.370 1511.0 121064. 4180708. 20.00 0.7300 131.0 131.0 0.0 001 001<br />

2 42 P.Nuevo 0283.08 067.90 000.400 2224.0 47797. 5083092. 20.00 0.7550 150.0 150.0 0.0 001 001<br />

2 43 Robla 1 0251.10 063.25 001.890 1536.0 101589. 4524810. 20.00 0.7430 060.0 060.0 0.0 001 001<br />

2 44 Robla 2 0330.75 100.65 001.840 1403.0 166427. 5524829. 20.00 0.7430 121.0 121.0 0.0 001 001<br />

-4 45 Sabon 0332.50 043.70 001.470 1618.0 120095. 2532752. 20.00 1.8430 235.0 235.0 0.0 001 001<br />

-3 46 Santurce 1 0358.40 066.50 000.240 1989.0 109896. 1443773. 20.00 1.8350 222.0 222.0 0.0 001 001


424 Datos y resultados <strong>de</strong> los casos <strong>de</strong> estudio<br />

*S0 No NOMBRE PMAX PMIN A1 A2 A3 C D F Rs Rb MIN TMF TMP<br />

*<br />

* MW MW Te/h Te/h Te/h Te Te Pta/Te MW MW GWH h h<br />

* /MW2 /MW<br />

*<br />

*************************************************************************************************************************<br />

-2 47 Santurce 2 0517.29 066.85 000.180 2124.0 99450. 2266055. 20.00 1.8350 300.0 300.0 0.0 001 001<br />

2 48 Serch 0141.60 035.40 005.080 1118.0 96248. 3534072. 20.00 0.6440 075.0 075.0 0.0 001 001<br />

-5 49 SotoRibera 1 0062.85 020.92 016.330 1374.0 47399. 1224070. 20.00 0.7200 015.0 015.0 0.0 001 001<br />

2 50 SotoRibera 2 0236.22 071.60 000.000 2425.0 14807. 4226747. 20.00 0.7200 069.0 069.0 0.0 001 001<br />

2 51 SotoRibera 3 0330.75 081.25 001.400 1409.0 136476. 6024431. 20.00 0.7200 165.0 165.0 0.0 001 001<br />

-4 52 S.Adrian 3(F) 0325.50 046.50 000.550 2094.0 73451. 1239037. 20.00 2.0050 235.0 235.0 0.0 001 001<br />

2 53 Teru<strong>el</strong> 1 0330.75 099.25 001.980 1553.0 135658. 6541614. 20.00 0.7080 132.0 132.0 0.0 001 001<br />

2 54 Teru<strong>el</strong> 2 0330.75 099.25 001.980 1553.0 135658. 6541614. 20.00 0.7080 132.0 132.0 0.0 001 001<br />

2 55 Teru<strong>el</strong> 3 0330.75 099.25 001.980 1553.0 135658. 6541614. 20.00 0.7080 132.0 132.0 0.0 001 001<br />

1 56 TRILLO 1018.03 491.35 000.000 1000.0 0. 3275283. 99.00 1. 120.0 120.0 0.0 170 001<br />

1 57 VANDELLOS 0958.82 462.22 000.000 1000.0 0. 3144047. 99.00 1. 120.0 120.0 0.0 170 001<br />

9 58 S.M.Garona 430.00 215.00 0. 1000.0 0. 1440500. 99.00 1. 430.0 430.0 0.0 001 001<br />

-2 59 Escatron 80.00 020.00 0. 2299.0 20057. 8193762. 20.00 0.1980 40.0 40.0 0.0 001 001<br />

-2 60 Escombreras 5 272.00 047.00 0.630 2020.0 68566. 1074505. 20.00 2.0780 178.0 178.0 0.0 001 001<br />

-2 61 S.Adrian 1(F) 329.00 047.00 0.550 2094.0 73451. 1239037. 20.00 2.0050 235.0 235.0 0.0 001 001<br />

-2 62 S.Adrian 2(F) 329.00 047.00 0.550 2204.0 73451. 1211839. 20.00 2.0050 235.0 235.0 0.0 001 001<br />

-2 63 Elcogas (GICC-P) 310.00 075.00 0.450 2006.0 93919. 7504813. 20.00 0.3430 150.0 150.0 0.0 001 001<br />

-2 64 Escombreras 1 65.00 009.50 0. 2780.0 15000. 0311543. 20.00 2.0780 46.0 46.0 0.0 001 001<br />

-2 65 Escombreras 2 65.00 009.50 0. 2780.0 15000. 0310343. 20.00 2.0780 46.0 46.0 0.0 001 001<br />

-2 66 Badalona II 1 162.00 028.50 0. 2480.0 30000. 0650124. 20.00 2.0540 105.0 105.0 0.0 001 001<br />

-2 67 Badalona II 2 162.00 028.50 0. 2480.0 30000. 0650124. 20.00 2.0540 105.0 105.0 0.0 001 001<br />

-2 68 Colon 1 66.00 015.00 0. 2780.0 15000. 0388349. 20.00 1.5750 36.0 36.0 0.0 001 001<br />

-2 69 Colon 2 140.00 015.00 0. 2480.0 30000. 0809718. 20.00 1.5750 100.0 100.0 0.0 001 001<br />

-2 70 Colon 3 150.00 020.00 0. 2480.0 30000. 0835390. 20.00 1.5750 110.0 110.0 0.0 001 001<br />

Equipo <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion hidraulica<br />

NUMERO DE GRUPOS<br />

30<br />

GRUPOS HIDRAULICOS P0(MW) umax(m3/s) ro umin(m3/s) ro2<br />

(MW/m3/s) (MW/m3/s)<br />

01 ******* 0.0 0000.00 00.0000 000.000 00.0000<br />

02 LAS ONDINAS 0.0 0059.50 01.2101 000.000 00.0000<br />

03 PE>ADRADA 0.0 0051.00 00.7250 000.000 00.0000<br />

04 STA. MARINA 0.0 0035.20 00.5681 000.000 00.0000<br />

05 BARCENA 0.0 0100.00 00.7200 000.000 00.0000<br />

06 CORNATEL 0.0 0115.00 01.1304 000.000 00.0000<br />

07 QUERE~NO 0.0 0138.00 00.2608 000.000 00.0000<br />

08 SOBRADELO 0.0 0160.00 00.2400 000.000 00.0000<br />

09 SANTIAGO SIL 0.0 0160.00 00.0843 000.000 00.0000<br />

10 PRADA 0.0 0024.00 02.6667 000.000 00.0000<br />

11 SANTIAGO JARES 0.0 0024.00 02.0833 000.000 00.0000<br />

12 PORTO 0.0 0008.86 01.9864 000.000 00.0000<br />

13 S.SEBASTIAN 0.0 0015.40 01.1688 000.000 00.0000<br />

14 S. AGUSTIN 0.0 0020.48 02.8320 000.000 00.0000<br />

15 CONSO 0.0 0136.60 01.8885 000.000 00.0000<br />

16 PUENTE BIBEY 0.0 0082.72 02.8259 000.000 00.0000<br />

17 SAN CRISTOBAL 0.0 0010.00 01.1000 000.000 00.0000<br />

18 PONTENOVO 0.0 0012.00 03.0000 000.000 00.0000<br />

19 SAN MARTIN 0.0 0066.00 00.1742 000.000 00.0000<br />

20 MONTEFURADO 0.0 0135.00 00.2814 000.000 00.0000


A.1 Datos <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda y d<strong>el</strong> equipo g<strong>en</strong>erador 425<br />

GRUPOS HIDRAULICOS P0(MW) umax(m3/s) ro umin(m3/s) ro2<br />

(MW/m3/s) (MW/m3/s)<br />

21 SEQUEIROS/CLODIO 0.0 0237.50 00.1418 000.000 00.0000<br />

22 SAN ESTEBAN 0.0 0300.00 00.8450 000.000 00.0000<br />

23 SAN PEDRO 0.0 0225.00 00.1400 000.000 00.0000<br />

24 BELESAR 0.0 0216.00 01.0416 000.000 00.0000<br />

25 OS PEARES 0.0 0195.00 00.7435 000.000 00.0000<br />

26 VELLE 0.0 0500.00 00.1000 000.000 00.0000<br />

27 CASTRELLO 0.0 0585.00 00.1914 000.000 00.0000<br />

28 ALBORELLAS 0.0 0049.00 01.2081 000.000 00.0000<br />

29 FRIEIRA 0.0 0540.00 00.2222 000.000 00.0000<br />

30 HIDRAULICA 0.0 4200.00 01.0000 000.000 00.0000<br />

EMBALSES EV V1(Hm3) VM(Hm3) Vm(Hm3) VfM(HM3) Vfm(HM3) SMAX(Hm3)<br />

01 ROZAS 03 0040.740 0099.90 000.00 0041.8800 0035.4000 0000.00<br />

02 MATALAVILLA 03 0040.460 0099.10 000.00 0041.5200 0035.3680 0000.00<br />

03 ONDINAS 04 0040.230 0099.38 000.00 0041.2700 0035.3000 0000.00<br />

04 *********** 05 0000.000 0000.00 000.00 0000.0000 0000.0000 0000.00<br />

05 BARCENA 06 0169.000 0281.60 000.00 0170.8000 0164.2000 0000.00<br />

06 CAMPA~NANA 07 0004.632 0007.72 000.00 0005.5584 0001.0056 0000.00<br />

07 PE~NARRUBIA 08 0004.512 0007.52 000.00 0005.4144 0001.0096 0000.00<br />

08 PUMARES 09 0000.426 0000.71 000.00 0000.6112 0000.2408 0000.00<br />

09 SANTIAGO 19 0000.510 0000.85 000.00 0000.6120 0000.3080 0000.00<br />

10 PRADA 11 0073.200 0122.00 000.00 0074.8400 0068.5600 0000.00<br />

11 STA. EULALIA 19 0003.792 0006.32 000.00 0005.5504 0001.0336 0000.00<br />

12 VALDESIRGAS 13 0001.200 0002.00 000.00 0001.8400 0000.5600 0000.00<br />

13 S. SEBASTIAN 14 0022.680 0037.80 000.00 0023.2160 0015.1440 0000.00<br />

14 PIAS 16 0002.610 0004.35 000.00 0004.1320 0001.1880 0000.00<br />

15 EDRADA 16 0283.800 0473.00 000.00 0285.5600 0274.0400 0000.00<br />

16 BAO 20 0126.000 0210.00 000.00 0128.2000 0117.8000 0000.00<br />

17 CHANDREJA 18 0031.500 0052.50 000.00 0033.8000 0023.2000 0000.00<br />

18 GUISTOLAS 20 0001.662 0002.77 000.00 0001.7944 0000.8296 0000.00<br />

19 S. MARTIN 21 0002.526 0004.21 000.00 0003.0312 0001.0208 0000.00<br />

20 MONTEFURADO 21 0004.758 0007.93 000.00 0005.7096 0001.0064 0000.00<br />

21 SEQUEIROS 22 0003.660 0006.10 000.00 0005.3920 0002.0280 0000.00<br />

22 S. ESTEBAN 23 0116.800 0194.80 000.00 0118.1600 0108.4000 0000.00<br />

23 S. PEDRO 26 0001.500 0002.50 000.00 0002.0000 0000.9000 0000.00<br />

24 BELESAR 25 0363.600 0606.00 000.00 0364.3200 0354.8800 0000.00<br />

25 PEARES 26 0089.700 0149.50 000.00 0090.6400 0081.7600 0000.00<br />

26 VELLE 27 0004.002 0006.67 000.00 0004.8024 0001.0016 0000.00<br />

27 CASTRELLO 29 0024.500 0040.84 000.00 0025.4000 0015.6000 0000.00<br />

28 ALBARELLOS 29 0001.200 0002.00 000.00 0001.8400 0000.5600 0000.00<br />

29 FRIEIRA 00 0010.080 0016.80 000.00 0011.0960 0005.0640 0000.00<br />

30 HIDRAULICA 00 2000.000 3000.00 000.00 3000.0000 1500.8000 0000.00<br />

APORTACIONES (Hm3) ES UNA MATRIZ DE DIMENSION EMBALSESxHORAS:<br />

Se han supuesto nulas todas las aportaciones (<strong>en</strong> todos los embalses y horas)<br />

A.1.3 Resultados <strong>de</strong> una <strong>de</strong> las simulaciones ejecutadas (caso HPS CD24)<br />

A continuacion se pres<strong>en</strong>tan las producciones <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas as³ como los valores <strong>de</strong> las<br />

variables asociadas a las c<strong>en</strong>trales hidraulicas obt<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> la simulacion HPS CD24 (apartado<br />

8.3.1).


426 Datos y resultados <strong>de</strong> los casos <strong>de</strong> estudio<br />

Producciones <strong>de</strong> las c<strong>en</strong>trales termicas<br />

CENTRAL 1 CENTRAL 2 CENTRAL 3 CENTRAL 4 HORA<br />

89.050 127.656 0.000 0.000 1<br />

89.050 117.550 0.000 0.000 2<br />

89.050 117.550 0.000 0.000 3<br />

89.050 117.550 0.000 0.000 4<br />

89.050 117.550 0.000 0.000 5<br />

89.050 117.550 0.000 0.000 6<br />

89.050 117.550 0.000 0.000 7<br />

94.188 198.425 0.000 0.000 8<br />

167.514 340.698 0.000 0.000 9<br />

217.572 437.827 0.000 0.000 10<br />

231.810 465.451 0.000 0.000 11<br />

254.337 509.161 0.000 0.000 12<br />

256.248 512.869 0.000 0.000 13<br />

238.096 477.649 0.000 0.000 14<br />

207.917 419.093 0.000 0.000 15<br />

205.238 413.894 0.000 0.000 16<br />

232.453 466.701 0.000 0.000 17<br />

252.554 505.703 0.000 0.000 18<br />

248.639 498.106 0.000 0.000 19<br />

194.979 393.989 0.000 0.000 20<br />

215.989 434.755 0.000 0.000 21<br />

202.648 408.869 0.000 0.000 22<br />

194.679 393.407 0.000 0.000 23<br />

0.000 303.136 0.000 0.000 24<br />

CENTRAL 5 CENTRAL 6 CENTRAL 7 CENTRAL 8 HORA<br />

0.000 0.000 888.720 888.720 1<br />

0.000 0.000 888.720 888.720 2<br />

0.000 0.000 798.305 768.720 3<br />

0.000 0.000 851.255 888.720 4<br />

0.000 0.000 888.720 888.720 5<br />

0.000 0.000 853.772 888.720 6<br />

0.000 0.000 888.720 888.720 7<br />

0.000 0.000 888.720 888.720 8<br />

0.000 0.000 888.720 888.720 9<br />

0.000 0.000 888.720 888.720 10<br />

0.000 0.000 888.720 888.720 11<br />

0.000 0.000 888.720 888.720 12<br />

0.000 0.000 888.720 888.720 13<br />

0.000 0.000 888.720 888.720 14<br />

0.000 0.000 888.720 888.720 15<br />

0.000 0.000 888.720 888.720 16<br />

0.000 0.000 888.720 888.720 17<br />

0.000 0.000 888.720 888.720 18<br />

0.000 0.000 888.720 888.720 19<br />

0.000 0.000 888.720 888.720 20<br />

0.000 0.000 888.720 888.720 21<br />

0.000 0.000 888.720 888.720 22<br />

0.000 0.000 888.720 888.720 23<br />

0.000 0.000 888.720 888.720 24


A.1 Datos <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda y d<strong>el</strong> equipo g<strong>en</strong>erador 427<br />

CENTRAL 9 CENTRAL 10 CENTRAL 11 CENTRAL 12 HORA<br />

213.260 888.150 888.150 85.500 1<br />

79.250 888.150 888.150 85.500 2<br />

79.250 768.150 888.150 85.500 3<br />

79.250 888.150 888.150 85.500 4<br />

79.250 888.150 768.150 85.500 5<br />

79.250 768.150 888.150 85.500 6<br />

79.250 888.150 888.150 85.500 7<br />

247.250 888.150 888.150 85.500 8<br />

330.750 888.150 888.150 85.500 9<br />

330.750 888.150 888.150 85.500 10<br />

330.750 888.150 888.150 85.500 11<br />

330.750 888.150 888.150 85.500 12<br />

330.750 888.150 888.150 85.500 13<br />

330.750 888.150 888.150 85.500 14<br />

330.750 888.150 888.150 85.500 15<br />

330.750 888.150 888.150 85.500 16<br />

330.750 888.150 888.150 85.500 17<br />

330.750 888.150 888.150 85.500 18<br />

330.750 888.150 888.150 85.500 19<br />

330.750 888.150 888.150 0.000 20<br />

330.750 888.150 888.150 0.000 21<br />

330.750 888.150 888.150 0.000 22<br />

330.750 888.150 888.150 0.000 23<br />

330.750 888.150 888.150 0.000 24<br />

CENTRAL 13 CENTRAL 14 CENTRAL 15 CENTRAL 16 HORA<br />

0.000 0.000 0.000 945.450 1<br />

0.000 0.000 0.000 945.450 2<br />

0.000 0.000 0.000 825.450 3<br />

0.000 0.000 0.000 705.450 4<br />

0.000 0.000 0.000 705.450 5<br />

0.000 0.000 0.000 825.450 6<br />

0.000 0.000 0.000 945.450 7<br />

0.000 0.000 0.000 945.450 8<br />

0.000 0.000 0.000 945.450 9<br />

0.000 0.000 0.000 945.450 10<br />

0.000 0.000 0.000 945.450 11<br />

0.000 0.000 0.000 945.450 12<br />

0.000 0.000 0.000 945.450 13<br />

0.000 0.000 0.000 945.450 14<br />

0.000 0.000 0.000 945.450 15<br />

0.000 0.000 0.000 945.450 16<br />

0.000 0.000 0.000 945.450 17<br />

0.000 0.000 0.000 945.450 18<br />

0.000 0.000 0.000 945.450 19<br />

0.000 0.000 0.000 945.450 20<br />

0.000 0.000 0.000 945.450 21<br />

0.000 0.000 0.000 945.450 22<br />

0.000 0.000 0.000 945.450 23<br />

0.000 0.000 0.000 945.450 24


428 Datos y resultados <strong>de</strong> los casos <strong>de</strong> estudio<br />

CENTRAL 17 CENTRAL 18 CENTRAL 19 CENTRAL 20 HORA<br />

93.448 131.130 266.486 244.289 1<br />

69.373 131.130 118.435 117.049 2<br />

69.373 131.130 118.435 117.049 3<br />

69.373 131.130 118.435 117.049 4<br />

69.373 131.130 118.435 117.049 5<br />

69.373 131.130 118.435 117.049 6<br />

72.760 131.130 139.264 134.949 7<br />

97.720 131.130 292.753 266.864 8<br />

106.307 131.130 311.850 312.247 9<br />

112.169 131.130 311.850 330.750 10<br />

113.836 131.130 311.850 330.750 11<br />

116.474 131.130 311.850 330.750 12<br />

116.698 131.130 311.850 330.750 13<br />

114.572 131.130 311.850 330.750 14<br />

111.038 131.130 311.850 330.750 15<br />

110.724 131.130 311.850 330.750 16<br />

113.912 131.130 311.850 330.750 17<br />

116.265 131.130 311.850 330.750 18<br />

115.807 131.130 311.850 330.750 19<br />

109.523 131.130 311.850 329.246 20<br />

111.983 131.130 311.850 330.750 21<br />

110.421 131.130 311.850 330.750 22<br />

109.488 131.130 311.850 329.060 23<br />

104.040 131.130 311.850 300.265 24<br />

CENTRAL 21 CENTRAL 22 CENTRAL 23 CENTRAL 24 HORA<br />

259.344 0.000 0.000 66.543 1<br />

94.344 0.000 0.000 35.400 2<br />

83.107 0.000 0.000 35.400 3<br />

83.107 0.000 0.000 35.400 4<br />

83.107 0.000 0.000 35.400 5<br />

83.107 0.000 0.000 35.400 6<br />

124.161 0.000 0.000 35.400 7<br />

289.161 0.000 0.000 88.208 8<br />

330.750 0.000 0.000 131.764 9<br />

330.750 0.000 0.000 141.600 10<br />

330.750 0.000 0.000 141.600 11<br />

330.750 0.000 0.000 141.600 12<br />

330.750 0.000 0.000 141.600 13<br />

330.750 0.000 0.000 141.600 14<br />

330.750 0.000 0.000 141.600 15<br />

330.750 0.000 0.000 141.600 16<br />

330.750 0.000 0.000 141.600 17<br />

330.750 0.000 0.000 141.600 18<br />

330.750 0.000 0.000 141.600 19<br />

330.750 0.000 0.000 141.600 20<br />

330.750 0.000 0.000 141.600 21<br />

330.750 0.000 0.000 141.600 22<br />

330.750 0.000 0.000 141.600 23<br />

330.750 0.000 0.000 120.265 24


A.1 Datos <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda y d<strong>el</strong> equipo g<strong>en</strong>erador 429<br />

CENTRAL 25 CENTRAL 26 CENTRAL 27 CENTRAL 28 HORA<br />

0.000 0.000 70.900 152.800 1<br />

0.000 0.000 70.900 152.800 2<br />

0.000 0.000 70.900 112.800 3<br />

0.000 0.000 70.900 112.800 4<br />

0.000 0.000 70.900 152.800 5<br />

0.000 0.000 70.900 112.800 6<br />

0.000 0.000 70.900 152.800 7<br />

0.000 0.000 108.216 152.800 8<br />

0.000 0.000 211.297 152.800 9<br />

0.000 0.000 281.671 152.800 10<br />

0.000 0.000 301.685 152.800 11<br />

0.000 0.000 330.750 152.800 12<br />

0.000 0.000 330.750 152.800 13<br />

0.000 0.000 310.523 152.800 14<br />

0.000 0.000 268.098 152.800 15<br />

0.000 0.000 264.331 152.800 16<br />

0.000 0.000 302.591 152.800 17<br />

0.000 0.000 330.750 152.800 18<br />

0.000 0.000 325.345 152.800 19<br />

0.000 0.000 249.908 152.800 20<br />

0.000 0.000 279.445 152.800 21<br />

0.000 0.000 260.690 152.800 22<br />

0.000 0.000 249.487 152.800 23<br />

0.000 0.000 184.083 152.800 24<br />

CENTRAL 29 CENTRAL 30 CENTRAL 31 CENTRAL 32 HORA<br />

0.000 123.879 85.500 123.800 1<br />

0.000 85.050 85.500 123.800 2<br />

0.000 85.050 85.500 123.800 3<br />

0.000 85.050 85.500 123.800 4<br />

0.000 85.050 85.500 123.800 5<br />

0.000 85.050 85.500 123.800 6<br />

0.000 85.050 85.500 123.800 7<br />

0.000 152.460 85.500 134.983 8<br />

0.000 209.919 85.500 210.890 9<br />

0.000 249.146 85.500 262.712 10<br />

0.000 260.302 85.500 277.450 11<br />

0.000 277.955 85.500 300.771 12<br />

0.000 279.453 85.500 302.749 13<br />

0.000 265.228 85.500 283.958 14<br />

0.000 241.580 85.500 252.717 15<br />

0.000 239.480 85.500 249.943 16<br />

0.000 260.807 85.500 278.117 17<br />

0.000 276.558 85.500 298.926 18<br />

0.000 273.490 85.500 0.000 19<br />

0.000 231.441 85.500 0.000 20<br />

0.000 247.905 85.500 0.000 21<br />

0.000 237.451 85.500 0.000 22<br />

0.000 231.206 85.500 0.000 23<br />

0.000 0.000 0.000 0.000 24


430 Datos y resultados <strong>de</strong> los casos <strong>de</strong> estudio<br />

CENTRAL 33 CENTRAL 34 CENTRAL 35 CENTRAL 36 HORA<br />

0.000 0.000 140.817 0.000 1<br />

0.000 0.000 100.650 0.000 2<br />

0.000 0.000 100.650 0.000 3<br />

0.000 0.000 100.650 0.000 4<br />

0.000 0.000 100.650 0.000 5<br />

0.000 0.000 100.650 0.000 6<br />

0.000 0.000 100.650 0.000 7<br />

0.000 0.000 184.122 0.000 8<br />

0.000 0.000 271.182 0.000 9<br />

0.000 0.000 330.618 0.000 10<br />

0.000 0.000 330.750 0.000 11<br />

0.000 0.000 330.750 0.000 12<br />

0.000 0.000 330.750 0.000 13<br />

0.000 0.000 330.750 0.000 14<br />

0.000 0.000 319.154 0.000 15<br />

0.000 0.000 315.973 0.000 16<br />

0.000 0.000 330.750 0.000 17<br />

0.000 0.000 330.750 0.000 18<br />

0.000 0.000 330.750 0.000 19<br />

0.000 0.000 303.792 0.000 20<br />

0.000 0.000 328.738 0.000 21<br />

0.000 0.000 312.898 0.000 22<br />

0.000 0.000 303.436 0.000 23<br />

0.000 0.000 248.197 0.000 24<br />

CENTRAL 37 CENTRAL 38 CENTRAL 39 CENTRAL 40 HORA<br />

138.535 138.535 138.535 138.535 1<br />

108.700 108.700 108.700 108.700 2<br />

108.700 108.700 108.700 108.700 3<br />

108.700 108.700 108.700 108.700 4<br />

108.700 108.700 108.700 108.700 5<br />

108.700 108.700 108.700 108.700 6<br />

108.700 108.700 108.700 108.700 7<br />

156.845 156.845 156.845 156.845 8<br />

193.653 193.653 193.653 193.653 9<br />

218.782 218.782 218.782 218.782 10<br />

225.929 225.929 225.929 225.929 11<br />

237.237 237.237 237.237 237.237 12<br />

238.196 238.196 238.196 238.196 13<br />

229.084 229.084 229.084 229.084 14<br />

213.935 213.935 213.935 213.935 15<br />

212.590 212.590 212.590 212.590 16<br />

226.252 226.252 226.252 226.252 17<br />

236.342 236.342 236.342 236.342 18<br />

234.377 234.377 234.377 234.377 19<br />

207.440 207.440 207.440 207.440 20<br />

217.987 217.987 217.987 217.987 21<br />

211.290 211.290 211.290 211.290 22<br />

207.289 207.289 207.289 207.289 23<br />

183.935 183.935 183.935 183.935 24


A.1 Datos <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda y d<strong>el</strong> equipo g<strong>en</strong>erador 431<br />

CENTRAL 42 CENTRAL 42 CENTRAL 43 CENTRAL 44 HORA<br />

83.763 67.900 89.591 128.167 1<br />

36.200 67.900 63.250 100.650 2<br />

36.200 67.900 63.250 100.650 3<br />

36.200 67.900 63.250 100.650 4<br />

36.200 67.900 63.250 100.650 5<br />

36.200 67.900 63.250 100.650 6<br />

36.200 67.900 63.250 100.650 7<br />

103.907 67.900 114.408 153.659 8<br />

144.403 67.900 164.301 204.907 9<br />

172.050 67.900 198.362 239.894 10<br />

179.912 76.892 208.049 249.844 11<br />

192.354 148.167 223.378 265.589 12<br />

193.409 154.214 224.678 266.925 13<br />

183.384 96.782 212.327 254.238 14<br />

166.717 67.900 191.793 233.146 15<br />

165.237 67.900 189.969 231.273 16<br />

180.268 78.930 208.488 250.294 17<br />

191.369 142.527 222.165 264.343 18<br />

189.207 130.140 219.501 261.607 19<br />

159.572 67.900 182.989 224.103 20<br />

171.175 67.900 197.285 238.787 21<br />

163.807 67.900 188.207 229.463 22<br />

159.406 67.900 182.785 223.893 23<br />

0.000 67.900 151.129 0.000 24<br />

CENTRAL 45 CENTRAL 46 CENTRAL 47 CENTRAL 48 HORA<br />

0.000 0.000 0.000 102.838 1<br />

0.000 0.000 0.000 42.795 2<br />

0.000 0.000 0.000 42.795 3<br />

0.000 0.000 0.000 42.795 4<br />

0.000 0.000 0.000 42.795 5<br />

0.000 0.000 0.000 42.795 6<br />

0.000 0.000 0.000 51.242 7<br />

0.000 0.000 0.000 113.491 8<br />

0.000 0.000 0.000 134.907 9<br />

0.000 0.000 0.000 141.600 10<br />

0.000 0.000 0.000 141.600 11<br />

0.000 0.000 0.000 141.600 12<br />

0.000 0.000 0.000 141.600 13<br />

0.000 0.000 0.000 141.600 14<br />

0.000 0.000 0.000 141.600 15<br />

0.000 0.000 0.000 141.600 16<br />

0.000 0.000 0.000 141.600 17<br />

0.000 0.000 0.000 141.600 18<br />

0.000 0.000 0.000 141.600 19<br />

0.000 0.000 0.000 141.600 20<br />

0.000 0.000 0.000 141.600 21<br />

0.000 0.000 0.000 141.600 22<br />

0.000 0.000 0.000 141.600 23<br />

0.000 0.000 0.000 129.253 24


432 Datos y resultados <strong>de</strong> los casos <strong>de</strong> estudio<br />

CENTRAL 49 CENTRAL 50 CENTRAL 51 CENTRAL 52 HORA<br />

0.000 71.600 187.692 0.000 1<br />

0.000 71.600 81.250 0.000 2<br />

0.000 71.600 81.250 0.000 3<br />

0.000 71.600 81.250 0.000 4<br />

0.000 71.600 81.250 0.000 5<br />

0.000 71.600 81.250 0.000 6<br />

0.000 71.600 81.250 0.000 7<br />

0.000 71.600 222.266 0.000 8<br />

0.000 71.600 291.772 0.000 9<br />

0.000 71.600 330.750 0.000 10<br />

0.000 140.600 330.750 0.000 11<br />

0.000 209.600 330.750 0.000 12<br />

0.000 209.600 330.750 0.000 13<br />

0.000 140.600 330.750 0.000 14<br />

0.000 71.600 330.072 0.000 15<br />

0.000 71.600 327.532 0.000 16<br />

0.000 85.401 330.750 0.000 17<br />

0.000 154.401 330.750 0.000 18<br />

0.000 140.600 330.750 0.000 19<br />

0.000 71.600 317.807 0.000 20<br />

0.000 71.600 330.750 0.000 21<br />

0.000 71.600 325.077 0.000 22<br />

0.000 71.600 317.523 0.000 23<br />

0.000 71.600 273.422 0.000 24<br />

CENTRAL 53 CENTRAL 54 CENTRAL 55 CENTRAL 56 HORA<br />

104.628 104.628 104.628 1.018.030 1<br />

99.250 99.250 99.250 1.015.845 2<br />

99.250 99.250 99.250 895.845 3<br />

99.250 99.250 99.250 1.015.845 4<br />

99.250 99.250 99.250 895.845 5<br />

99.250 99.250 99.250 898.030 6<br />

99.250 99.250 99.250 1.018.030 7<br />

129.489 129.489 129.489 1.018.030 8<br />

179.467 179.467 179.467 1.018.030 9<br />

213.588 213.588 213.588 1.018.030 10<br />

223.292 223.292 223.292 1.018.030 11<br />

238.647 238.647 238.647 1.018.030 12<br />

239.949 239.949 239.949 1.018.030 13<br />

227.577 227.577 227.577 1.018.030 14<br />

207.007 207.007 207.007 1.018.030 15<br />

205.181 205.181 205.181 1.018.030 16<br />

223.731 223.731 223.731 1.018.030 17<br />

237.432 237.432 237.432 1.018.030 18<br />

234.763 234.763 234.763 1.018.030 19<br />

198.188 198.188 198.188 1.018.030 20<br />

212.509 212.509 212.509 1.018.030 21<br />

203.415 203.415 203.415 1.018.030 22<br />

197.983 197.983 197.983 1.018.030 23<br />

166.272 166.272 166.272 1.018.030 24


A.1 Datos <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda y d<strong>el</strong> equipo g<strong>en</strong>erador 433<br />

CENTRAL 57 CENTRAL 58 CENTRAL 59 CENTRAL 60 HORA<br />

958.820 430.000 80.000 0.000 1<br />

901.152 430.000 80.000 0.000 2<br />

958.820 215.000 80.000 0.000 3<br />

958.820 215.000 80.000 0.000 4<br />

838.820 430.000 80.000 0.000 5<br />

958.820 215.000 80.000 0.000 6<br />

958.820 430.000 80.000 0.000 7<br />

958.820 430.000 80.000 0.000 8<br />

958.820 430.000 80.000 0.000 9<br />

958.820 430.000 80.000 0.000 10<br />

958.820 430.000 80.000 0.000 11<br />

958.820 430.000 80.000 0.000 12<br />

958.820 430.000 80.000 0.000 13<br />

958.820 430.000 80.000 0.000 14<br />

958.820 430.000 80.000 0.000 15<br />

958.820 430.000 80.000 0.000 16<br />

958.820 430.000 80.000 0.000 17<br />

958.820 430.000 80.000 0.000 18<br />

958.820 430.000 80.000 0.000 19<br />

958.820 430.000 80.000 0.000 20<br />

958.820 430.000 80.000 0.000 21<br />

958.820 430.000 80.000 0.000 22<br />

958.820 430.000 80.000 0.000 23<br />

958.820 430.000 80.000 0.000 24<br />

CENTRAL 61 CENTRAL 62 CENTRAL 63 CENTRAL 64 HORA<br />

0.000 0.000 310.000 0.000 1<br />

0.000 0.000 310.000 0.000 2<br />

0.000 0.000 310.000 0.000 3<br />

0.000 0.000 310.000 0.000 4<br />

0.000 0.000 310.000 0.000 5<br />

0.000 0.000 310.000 0.000 6<br />

0.000 0.000 310.000 0.000 7<br />

0.000 0.000 310.000 0.000 8<br />

0.000 0.000 310.000 0.000 9<br />

0.000 0.000 310.000 0.000 10<br />

0.000 0.000 310.000 0.000 11<br />

0.000 0.000 310.000 0.000 12<br />

0.000 0.000 310.000 0.000 13<br />

0.000 0.000 310.000 0.000 14<br />

0.000 0.000 310.000 0.000 15<br />

0.000 0.000 310.000 0.000 16<br />

0.000 0.000 310.000 0.000 17<br />

0.000 0.000 310.000 0.000 18<br />

0.000 0.000 310.000 0.000 19<br />

0.000 0.000 310.000 0.000 20<br />

0.000 0.000 310.000 0.000 21<br />

0.000 0.000 310.000 0.000 22<br />

0.000 0.000 310.000 0.000 23<br />

0.000 0.000 310.000 0.000 24


434 Datos y resultados <strong>de</strong> los casos <strong>de</strong> estudio<br />

CENTRAL 65 CENTRAL 66 CENTRAL 67 CENTRAL 68 HORA<br />

0.000 0.000 0.000 0.000 1<br />

0.000 0.000 0.000 0.000 2<br />

0.000 0.000 0.000 0.000 3<br />

0.000 0.000 0.000 0.000 4<br />

0.000 0.000 0.000 0.000 5<br />

0.000 0.000 0.000 0.000 6<br />

0.000 0.000 0.000 0.000 7<br />

0.000 0.000 0.000 0.000 8<br />

0.000 0.000 0.000 0.000 9<br />

0.000 0.000 0.000 0.000 10<br />

0.000 0.000 0.000 0.000 11<br />

0.000 0.000 0.000 0.000 12<br />

0.000 0.000 0.000 0.000 13<br />

0.000 0.000 0.000 0.000 14<br />

0.000 0.000 0.000 0.000 15<br />

0.000 0.000 0.000 0.000 16<br />

0.000 0.000 0.000 0.000 17<br />

0.000 0.000 0.000 0.000 18<br />

0.000 0.000 0.000 0.000 19<br />

0.000 0.000 0.000 0.000 20<br />

0.000 0.000 0.000 0.000 21<br />

0.000 0.000 0.000 0.000 22<br />

0.000 0.000 0.000 0.000 23<br />

0.000 0.000 0.000 0.000 24<br />

CENTRAL 69 CENTRAL 70 HORA<br />

0.000 0.000 1<br />

0.000 0.000 2<br />

0.000 0.000 3<br />

0.000 0.000 4<br />

0.000 0.000 5<br />

0.000 0.000 6<br />

0.000 0.000 7<br />

0.000 0.000 8<br />

0.000 0.000 9<br />

0.000 0.000 10<br />

0.000 0.000 11<br />

0.000 0.000 12<br />

0.000 0.000 13<br />

0.000 0.000 14<br />

0.000 0.000 15<br />

0.000 0.000 16<br />

0.000 0.000 17<br />

0.000 0.000 18<br />

0.000 0.000 19<br />

0.000 0.000 20<br />

0.000 0.000 21<br />

0.000 0.000 22<br />

0.000 0.000 23<br />

0.000 0.000 24


A.1 Datos <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda y d<strong>el</strong> equipo g<strong>en</strong>erador 435<br />

Valores ¯nales <strong>de</strong> las variables hidraulicas<br />

CENTRAL 1<br />

Volum<strong>en</strong> Pot<strong>en</strong>cia hidraulica Volum<strong>en</strong> turbinado Volum<strong>en</strong> vertido Hora<br />

40.740 0.000 0.000 0.000 1<br />

40.740 0.000 0.000 0.000 2<br />

40.740 0.000 0.000 0.000 3<br />

40.740 0.000 0.000 0.000 4<br />

40.740 0.000 0.000 0.000 5<br />

40.740 0.000 0.000 0.000 6<br />

40.740 0.000 0.000 0.000 7<br />

40.740 0.000 0.000 0.000 8<br />

40.740 0.000 0.000 0.000 9<br />

40.740 0.000 0.000 0.000 10<br />

40.740 0.000 0.000 0.000 11<br />

40.740 0.000 0.000 0.000 12<br />

40.740 0.000 0.000 0.000 13<br />

40.740 0.000 0.000 0.000 14<br />

40.740 0.000 0.000 0.000 15<br />

40.740 0.000 0.000 0.000 16<br />

40.740 0.000 0.000 0.000 17<br />

40.740 0.000 0.000 0.000 18<br />

40.740 0.000 0.000 0.000 19<br />

40.740 0.000 0.000 0.000 20<br />

40.740 0.000 0.000 0.000 21<br />

40.740 0.000 0.000 0.000 22<br />

40.740 0.000 0.000 0.000 23<br />

40.740 0.000 0.000 0.000 24<br />

CENTRAL 2<br />

Volum<strong>en</strong> Pot<strong>en</strong>cia hidraulica Volum<strong>en</strong> turbinado Volum<strong>en</strong> vertido Hora<br />

40.246 72.001 59.500 0.000 1<br />

40.234 3.859 3.189 0.000 2<br />

40.234 0.000 0.000 0.000 3<br />

40.234 0.000 0.000 0.000 4<br />

40.234 0.000 0.000 0.000 5<br />

40.234 0.000 0.000 0.000 6<br />

40.020 72.001 59.500 0.000 7<br />

39.806 72.001 59.500 0.000 8<br />

39.592 72.001 59.500 0.000 9<br />

39.378 72.001 59.500 0.000 10<br />

39.163 72.001 59.500 0.000 11<br />

38.949 72.001 59.500 0.000 12<br />

38.735 72.001 59.500 0.000 13<br />

38.521 72.001 59.500 0.000 14<br />

38.307 72.001 59.500 0.000 15<br />

38.092 72.001 59.500 0.000 16<br />

37.878 72.001 59.500 0.000 17<br />

37.664 72.001 59.500 0.000 18<br />

37.450 72.001 59.500 0.000 19<br />

37.236 72.001 59.500 0.000 20<br />

37.021 72.001 59.500 0.000 21<br />

36.807 72.001 59.500 0.000 22<br />

36.593 72.001 59.500 0.000 23<br />

36.379 72.001 59.500 0.000 24


436 Datos y resultados <strong>de</strong> los casos <strong>de</strong> estudio<br />

CENTRAL 3<br />

Volum<strong>en</strong> Pot<strong>en</strong>cia hidraulica Volum<strong>en</strong> turbinado Volum<strong>en</strong> vertido Hora<br />

40.317 25.520 35.200 0.000 1<br />

40.202 25.520 35.200 0.000 2<br />

40.076 25.520 35.200 0.000 3<br />

39.949 25.520 35.200 0.000 4<br />

39.822 25.520 35.200 0.000 5<br />

39.695 25.520 35.200 0.000 6<br />

39.783 25.520 35.200 0.000 7<br />

39.870 25.520 35.200 0.000 8<br />

39.958 25.520 35.200 0.000 9<br />

40.045 25.520 35.200 0.000 10<br />

40.133 25.520 35.200 0.000 11<br />

40.220 25.520 35.200 0.000 12<br />

40.308 25.520 35.200 0.000 13<br />

40.395 25.520 35.200 0.000 14<br />

40.483 25.520 35.200 0.000 15<br />

40.570 25.520 35.200 0.000 16<br />

40.658 25.520 35.200 0.000 17<br />

40.745 25.520 35.200 0.000 18<br />

40.833 25.520 35.200 0.000 19<br />

40.920 25.520 35.200 0.000 20<br />

41.008 25.520 35.200 0.000 21<br />

41.095 25.520 35.200 0.000 22<br />

41.183 25.520 35.200 0.000 23<br />

41.270 25.520 35.200 0.000 24<br />

CENTRAL 4<br />

Volum<strong>en</strong> Pot<strong>en</strong>cia hidraulica Volum<strong>en</strong> turbinado Volum<strong>en</strong> vertido Hora<br />

0.000 19.997 35.200 0.000 1<br />

0.000 19.997 35.200 0.000 2<br />

0.000 19.997 35.200 0.000 3<br />

0.000 19.997 35.200 0.000 4<br />

0.000 19.997 35.200 0.000 5<br />

0.000 19.997 35.200 0.000 6<br />

0.000 19.997 35.200 0.000 7<br />

0.000 19.997 35.200 0.000 8<br />

0.000 19.997 35.200 0.000 9<br />

0.000 19.997 35.200 0.000 10<br />

0.000 19.997 35.200 0.000 11<br />

0.000 19.997 35.200 0.000 12<br />

0.000 19.997 35.200 0.000 13<br />

0.000 19.997 35.200 0.000 14<br />

0.000 19.997 35.200 0.000 15<br />

0.000 19.997 35.200 0.000 16<br />

0.000 19.997 35.200 0.000 17<br />

0.000 19.997 35.200 0.000 18<br />

0.000 19.997 35.200 0.000 19<br />

0.000 19.997 35.200 0.000 20<br />

0.000 19.997 35.200 0.000 21<br />

0.000 19.997 35.200 0.000 22<br />

0.000 19.997 35.200 0.000 23<br />

0.000 19.997 35.200 0.000 24


A.1 Datos <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda y d<strong>el</strong> equipo g<strong>en</strong>erador 437<br />

CENTRAL 5<br />

Volum<strong>en</strong> Pot<strong>en</strong>cia hidraulica Volum<strong>en</strong> turbinado Volum<strong>en</strong> vertido Hora<br />

168.767 72.000 100.000 0.000 1<br />

168.533 72.000 100.000 0.000 2<br />

168.401 51.920 72.111 0.000 3<br />

168.527 0.000 0.000 0.000 4<br />

168.654 0.000 0.000 0.000 5<br />

168.781 0.000 0.000 0.000 6<br />

168.547 72.000 100.000 0.000 7<br />

168.314 72.000 100.000 0.000 8<br />

168.081 72.000 100.000 0.000 9<br />

167.848 72.000 100.000 0.000 10<br />

167.614 72.000 100.000 0.000 11<br />

167.381 72.000 100.000 0.000 12<br />

167.148 72.000 100.000 0.000 13<br />

166.914 72.000 100.000 0.000 14<br />

166.681 72.000 100.000 0.000 15<br />

166.448 72.000 100.000 0.000 16<br />

166.215 72.000 100.000 0.000 17<br />

165.981 72.000 100.000 0.000 18<br />

165.748 72.000 100.000 0.000 19<br />

165.515 72.000 100.000 0.000 20<br />

165.282 72.000 100.000 0.000 21<br />

165.048 72.000 100.000 0.000 22<br />

164.815 72.000 100.000 0.000 23<br />

164.582 72.000 100.000 0.000 24<br />

CENTRAL 6<br />

Volum<strong>en</strong> Pot<strong>en</strong>cia hidraulica Volum<strong>en</strong> turbinado Volum<strong>en</strong> vertido Hora<br />

4.992 0.000 0.000 0.000 1<br />

5.352 0.000 0.000 0.000 2<br />

5.612 0.000 0.000 0.000 3<br />

5.612 0.000 0.000 0.000 4<br />

5.612 0.000 0.000 0.000 5<br />

5.612 0.000 0.000 0.000 6<br />

5.972 0.000 0.000 0.000 7<br />

6.332 0.000 0.000 0.000 8<br />

6.368 101.485 89.778 0.000 9<br />

6.314 129.996 115.000 0.000 10<br />

6.260 129.996 115.000 0.000 11<br />

6.206 129.996 115.000 0.000 12<br />

6.152 129.996 115.000 0.000 13<br />

6.098 129.996 115.000 0.000 14<br />

6.044 129.996 115.000 0.000 15<br />

5.990 129.996 115.000 0.000 16<br />

5.936 129.996 115.000 0.000 17<br />

5.882 129.996 115.000 0.000 18<br />

5.828 129.996 115.000 0.000 19<br />

5.774 129.996 115.000 0.000 20<br />

5.720 129.996 115.000 0.000 21<br />

5.666 129.996 115.000 0.000 22<br />

5.612 129.996 115.000 0.000 23<br />

5.558 129.996 115.000 0.000 24


438 Datos y resultados <strong>de</strong> los casos <strong>de</strong> estudio<br />

CENTRAL 7<br />

Volum<strong>en</strong> Pot<strong>en</strong>cia hidraulica Volum<strong>en</strong> turbinado Volum<strong>en</strong> vertido Hora<br />

4.512 0.000 0.000 0.000 1<br />

4.512 0.000 0.000 0.000 2<br />

4.512 0.000 0.000 0.000 3<br />

4.512 0.000 0.000 0.000 4<br />

4.512 0.000 0.000 0.000 5<br />

4.512 0.000 0.000 0.000 6<br />

4.512 0.000 0.000 0.000 7<br />

4.512 0.000 0.000 0.000 8<br />

4.835 0.000 0.000 0.000 9<br />

5.249 0.000 0.000 0.000 10<br />

5.166 35.990 138.000 0.000 11<br />

5.084 35.990 138.000 0.000 12<br />

5.001 35.990 138.000 0.000 13<br />

4.918 35.990 138.000 0.000 14<br />

5.332 0.000 0.000 0.000 15<br />

5.321 30.803 118.111 0.000 16<br />

5.238 35.990 138.000 0.000 17<br />

5.155 35.990 138.000 0.000 18<br />

5.072 35.990 138.000 0.000 19<br />

4.990 35.990 138.000 0.000 20<br />

5.404 0.000 0.000 0.000 21<br />

5.580 17.213 66.000 0.000 22<br />

5.497 35.990 138.000 0.000 23<br />

5.414 35.990 138.000 0.000 24<br />

CENTRAL 8<br />

Volum<strong>en</strong> Pot<strong>en</strong>cia hidraulica Volum<strong>en</strong> turbinado Volum<strong>en</strong> vertido Hora<br />

0.426 0.000 0.000 0.000 1<br />

0.426 0.000 0.000 0.000 2<br />

0.426 0.000 0.000 0.000 3<br />

0.426 0.000 0.000 0.000 4<br />

0.426 0.000 0.000 0.000 5<br />

0.426 0.000 0.000 0.000 6<br />

0.426 0.000 0.000 0.000 7<br />

0.426 0.000 0.000 0.000 8<br />

0.426 0.000 0.000 0.000 9<br />

0.426 0.000 0.000 0.000 10<br />

0.347 38.400 160.000 0.000 11<br />

0.268 38.400 160.000 0.000 12<br />

0.188 38.400 160.000 0.000 13<br />

0.109 38.400 160.000 0.000 14<br />

0.109 0.000 0.000 0.000 15<br />

0.534 0.000 0.000 0.000 16<br />

0.710 21.413 89.222 0.000 17<br />

0.631 38.400 160.000 0.000 18<br />

0.552 38.400 160.000 0.000 19<br />

0.472 38.400 160.000 0.000 20<br />

0.472 0.000 0.000 0.000 21<br />

0.710 0.000 0.000 0.000 22<br />

0.631 38.400 160.000 0.000 23<br />

0.611 34.427 143.444 0.000 24


A.1 Datos <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda y d<strong>el</strong> equipo g<strong>en</strong>erador 439<br />

CENTRAL 9<br />

Volum<strong>en</strong> Pot<strong>en</strong>cia hidraulica Volum<strong>en</strong> turbinado Volum<strong>en</strong> vertido Hora<br />

0.510 0.000 0.000 0.000 1<br />

0.510 0.000 0.000 0.000 2<br />

0.510 0.000 0.000 0.000 3<br />

0.510 0.000 0.000 0.000 4<br />

0.510 0.000 0.000 0.000 5<br />

0.510 0.000 0.000 0.000 6<br />

0.510 0.000 0.000 0.000 7<br />

0.510 0.000 0.000 0.000 8<br />

0.510 0.000 0.000 0.000 9<br />

0.510 0.000 0.000 0.000 10<br />

0.510 13.488 160.000 0.000 11<br />

0.510 13.488 160.000 0.000 12<br />

0.510 13.488 160.000 0.000 13<br />

0.510 13.488 160.000 0.000 14<br />

0.510 0.000 0.000 0.000 15<br />

0.510 0.000 0.000 0.000 16<br />

0.672 3.737 44.333 0.000 17<br />

0.672 13.488 160.000 0.000 18<br />

0.672 13.488 160.000 0.000 19<br />

0.672 13.488 160.000 0.000 20<br />

0.672 0.000 0.000 0.000 21<br />

0.672 0.000 0.000 0.000 22<br />

0.672 13.488 160.000 0.000 23<br />

0.612 13.488 160.000 0.000 24<br />

CENTRAL 10<br />

Volum<strong>en</strong> Pot<strong>en</strong>cia hidraulica Volum<strong>en</strong> turbinado Volum<strong>en</strong> vertido Hora<br />

73.114 64.001 24.000 0.000 1<br />

73.027 64.001 24.000 0.000 2<br />

72.941 64.001 24.000 0.000 3<br />

72.854 64.001 24.000 0.000 4<br />

72.768 64.001 24.000 0.000 5<br />

72.682 64.001 24.000 0.000 6<br />

72.595 64.001 24.000 0.000 7<br />

72.509 64.001 24.000 0.000 8<br />

72.422 64.001 24.000 0.000 9<br />

72.336 64.001 24.000 0.000 10<br />

72.250 64.001 24.000 0.000 11<br />

72.163 64.001 24.000 0.000 12<br />

72.077 64.001 24.000 0.000 13<br />

71.990 64.001 24.000 0.000 14<br />

71.904 64.001 24.000 0.000 15<br />

71.818 64.001 24.000 0.000 16<br />

71.731 64.001 24.000 0.000 17<br />

71.645 64.001 24.000 0.000 18<br />

71.558 64.001 24.000 0.000 19<br />

71.472 64.001 24.000 0.000 20<br />

71.386 64.001 24.000 0.000 21<br />

71.299 64.001 24.000 0.000 22<br />

71.213 64.001 24.000 0.000 23<br />

71.126 64.001 24.000 0.000 24


440 Datos y resultados <strong>de</strong> los casos <strong>de</strong> estudio<br />

CENTRAL 11<br />

Volum<strong>en</strong> Pot<strong>en</strong>cia hidraulica Volum<strong>en</strong> turbinado Volum<strong>en</strong> vertido Hora<br />

3.878 0.000 0.000 0.000 1<br />

3.965 0.000 0.000 0.000 2<br />

4.051 0.000 0.000 0.000 3<br />

4.138 0.000 0.000 0.000 4<br />

4.224 0.000 0.000 0.000 5<br />

4.310 0.000 0.000 0.000 6<br />

4.397 0.000 0.000 0.000 7<br />

4.483 0.000 0.000 0.000 8<br />

4.570 0.000 0.000 0.000 9<br />

4.656 0.000 0.000 0.000 10<br />

4.656 49.999 24.000 0.000 11<br />

4.656 49.999 24.000 0.000 12<br />

4.656 49.999 24.000 0.000 13<br />

4.656 49.999 24.000 0.000 14<br />

4.742 0.000 0.000 0.000 15<br />

4.829 0.000 0.000 0.000 16<br />

4.829 49.999 24.000 0.000 17<br />

4.829 49.999 24.000 0.000 18<br />

4.829 49.999 24.000 0.000 19<br />

4.829 49.999 24.000 0.000 20<br />

4.915 0.000 0.000 0.000 21<br />

5.002 0.000 0.000 0.000 22<br />

5.002 49.999 24.000 0.000 23<br />

5.002 49.999 24.000 0.000 24<br />

CENTRAL 12<br />

Volum<strong>en</strong> Pot<strong>en</strong>cia hidraulica Volum<strong>en</strong> turbinado Volum<strong>en</strong> vertido Hora<br />

1.168 17.600 8.860 0.000 1<br />

1.136 17.600 8.860 0.000 2<br />

1.134 1.148 0.578 0.000 3<br />

1.134 0.000 0.000 0.000 4<br />

1.134 0.000 0.000 0.000 5<br />

1.134 0.000 0.000 0.000 6<br />

1.102 17.600 8.860 0.000 7<br />

1.070 17.600 8.860 0.000 8<br />

1.038 17.600 8.860 0.000 9<br />

1.007 17.600 8.860 0.000 10<br />

0.975 17.600 8.860 0.000 11<br />

0.943 17.600 8.860 0.000 12<br />

0.911 17.600 8.860 0.000 13<br />

0.879 17.600 8.860 0.000 14<br />

0.847 17.600 8.860 0.000 15<br />

0.815 17.600 8.860 0.000 16<br />

0.783 17.600 8.860 0.000 17<br />

0.751 17.600 8.860 0.000 18<br />

0.719 17.600 8.860 0.000 19<br />

0.688 17.600 8.860 0.000 20<br />

0.656 17.600 8.860 0.000 21<br />

0.624 17.600 8.860 0.000 22<br />

0.592 17.600 8.860 0.000 23<br />

0.560 17.600 8.860 0.000 24


A.1 Datos <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda y d<strong>el</strong> equipo g<strong>en</strong>erador 441<br />

CENTRAL 13<br />

Volum<strong>en</strong> Pot<strong>en</strong>cia hidraulica Volum<strong>en</strong> turbinado Volum<strong>en</strong> vertido Hora<br />

22.656 18.000 15.400 0.000 1<br />

22.633 18.000 15.400 0.000 2<br />

22.580 18.000 15.400 0.000 3<br />

22.524 18.000 15.400 0.000 4<br />

22.469 18.000 15.400 0.000 5<br />

22.413 18.000 15.400 0.000 6<br />

22.390 18.000 15.400 0.000 7<br />

22.366 18.000 15.400 0.000 8<br />

22.343 18.000 15.400 0.000 9<br />

22.319 18.000 15.400 0.000 10<br />

22.296 18.000 15.400 0.000 11<br />

22.272 18.000 15.400 0.000 12<br />

22.248 18.000 15.400 0.000 13<br />

22.225 18.000 15.400 0.000 14<br />

22.201 18.000 15.400 0.000 15<br />

22.178 18.000 15.400 0.000 16<br />

22.154 18.000 15.400 0.000 17<br />

22.131 18.000 15.400 0.000 18<br />

22.107 18.000 15.400 0.000 19<br />

22.084 18.000 15.400 0.000 20<br />

22.060 18.000 15.400 0.000 21<br />

22.037 18.000 15.400 0.000 22<br />

22.013 18.000 15.400 0.000 23<br />

21.989 18.000 15.400 0.000 24<br />

CENTRAL 14<br />

Volum<strong>en</strong> Pot<strong>en</strong>cia hidraulica Volum<strong>en</strong> turbinado Volum<strong>en</strong> vertido Hora<br />

2.592 57.999 20.480 0.000 1<br />

2.573 57.999 20.480 0.000 2<br />

2.625 3.373 1.191 0.000 3<br />

2.680 0.000 0.000 0.000 4<br />

2.735 0.000 0.000 0.000 5<br />

2.791 0.000 0.000 0.000 6<br />

2.773 57.999 20.480 0.000 7<br />

2.754 57.999 20.480 0.000 8<br />

2.736 57.999 20.480 0.000 9<br />

2.718 57.999 20.480 0.000 10<br />

2.699 57.999 20.480 0.000 11<br />

2.681 57.999 20.480 0.000 12<br />

2.663 57.999 20.480 0.000 13<br />

2.645 57.999 20.480 0.000 14<br />

2.626 57.999 20.480 0.000 15<br />

2.608 57.999 20.480 0.000 16<br />

2.590 57.999 20.480 0.000 17<br />

2.571 57.999 20.480 0.000 18<br />

2.553 57.999 20.480 0.000 19<br />

2.535 57.999 20.480 0.000 20<br />

2.517 57.999 20.480 0.000 21<br />

2.498 57.999 20.480 0.000 22<br />

2.480 57.999 20.480 0.000 23<br />

2.462 57.999 20.480 0.000 24


442 Datos y resultados <strong>de</strong> los casos <strong>de</strong> estudio<br />

CENTRAL 15<br />

Volum<strong>en</strong> Pot<strong>en</strong>cia hidraulica Volum<strong>en</strong> turbinado Volum<strong>en</strong> vertido Hora<br />

283.800 0.000 0.000 0.000 1<br />

283.800 0.000 0.000 0.000 2<br />

283.800 0.000 0.000 0.000 3<br />

283.800 0.000 0.000 0.000 4<br />

283.800 0.000 0.000 0.000 5<br />

283.800 0.000 0.000 0.000 6<br />

283.800 0.000 0.000 0.000 7<br />

283.800 0.000 0.000 0.000 8<br />

283.308 257.969 136.600 0.000 9<br />

282.816 257.969 136.600 0.000 10<br />

282.325 257.969 136.600 0.000 11<br />

281.833 257.969 136.600 0.000 12<br />

281.341 257.969 136.600 0.000 13<br />

280.849 257.969 136.600 0.000 14<br />

280.358 257.969 136.600 0.000 15<br />

279.866 257.969 136.600 0.000 16<br />

279.374 257.969 136.600 0.000 17<br />

278.882 257.969 136.600 0.000 18<br />

278.391 257.969 136.600 0.000 19<br />

277.899 257.969 136.600 0.000 20<br />

277.407 257.969 136.600 0.000 21<br />

276.915 257.969 136.600 0.000 22<br />

276.424 257.969 136.600 0.000 23<br />

275.932 257.969 136.600 0.000 24<br />

CENTRAL 16<br />

Volum<strong>en</strong> Pot<strong>en</strong>cia hidraulica Volum<strong>en</strong> turbinado Volum<strong>en</strong> vertido Hora<br />

125.776 233.758 82.720 0.000 1<br />

125.552 233.758 82.720 0.000 2<br />

125.258 233.758 82.720 0.000 3<br />

124.961 233.758 82.720 0.000 4<br />

124.663 233.758 82.720 0.000 5<br />

124.365 233.758 82.720 0.000 6<br />

124.141 233.758 82.720 0.000 7<br />

123.917 233.758 82.720 0.000 8<br />

124.185 233.758 82.720 0.000 9<br />

124.452 233.758 82.720 0.000 10<br />

124.720 233.758 82.720 0.000 11<br />

124.988 233.758 82.720 0.000 12<br />

125.255 233.758 82.720 0.000 13<br />

125.523 233.758 82.720 0.000 14<br />

125.791 233.758 82.720 0.000 15<br />

126.058 233.758 82.720 0.000 16<br />

126.326 233.758 82.720 0.000 17<br />

126.594 233.758 82.720 0.000 18<br />

126.862 233.758 82.720 0.000 19<br />

127.129 233.758 82.720 0.000 20<br />

127.397 233.758 82.720 0.000 21<br />

127.665 233.758 82.720 0.000 22<br />

127.932 233.758 82.720 0.000 23<br />

128.200 233.758 82.720 0.000 24


A.1 Datos <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda y d<strong>el</strong> equipo g<strong>en</strong>erador 443<br />

CENTRAL 17<br />

Volum<strong>en</strong> Pot<strong>en</strong>cia hidraulica Volum<strong>en</strong> turbinado Volum<strong>en</strong> vertido Hora<br />

31.464 11.000 10.000 0.000 1<br />

31.428 11.000 10.000 0.000 2<br />

31.392 11.000 10.000 0.000 3<br />

31.356 11.000 10.000 0.000 4<br />

31.320 11.000 10.000 0.000 5<br />

31.284 11.000 10.000 0.000 6<br />

31.248 11.000 10.000 0.000 7<br />

31.212 11.000 10.000 0.000 8<br />

31.176 11.000 10.000 0.000 9<br />

31.140 11.000 10.000 0.000 10<br />

31.104 11.000 10.000 0.000 11<br />

31.068 11.000 10.000 0.000 12<br />

31.032 11.000 10.000 0.000 13<br />

30.996 11.000 10.000 0.000 14<br />

30.960 11.000 10.000 0.000 15<br />

30.924 11.000 10.000 0.000 16<br />

30.888 11.000 10.000 0.000 17<br />

30.852 11.000 10.000 0.000 18<br />

30.816 11.000 10.000 0.000 19<br />

30.780 11.000 10.000 0.000 20<br />

30.744 11.000 10.000 0.000 21<br />

30.708 11.000 10.000 0.000 22<br />

30.672 11.000 10.000 0.000 23<br />

30.636 11.000 10.000 0.000 24<br />

CENTRAL 18<br />

Volum<strong>en</strong> Pot<strong>en</strong>cia hidraulica Volum<strong>en</strong> turbinado Volum<strong>en</strong> vertido Hora<br />

1.655 36.000 12.000 0.000 1<br />

1.648 36.000 12.000 0.000 2<br />

1.640 36.000 12.000 0.000 3<br />

1.633 36.000 12.000 0.000 4<br />

1.626 36.000 12.000 0.000 5<br />

1.619 36.000 12.000 0.000 6<br />

1.612 36.000 12.000 0.000 7<br />

1.604 36.000 12.000 0.000 8<br />

1.597 36.000 12.000 0.000 9<br />

1.590 36.000 12.000 0.000 10<br />

1.583 36.000 12.000 0.000 11<br />

1.576 36.000 12.000 0.000 12<br />

1.568 36.000 12.000 0.000 13<br />

1.561 36.000 12.000 0.000 14<br />

1.554 36.000 12.000 0.000 15<br />

1.547 36.000 12.000 0.000 16<br />

1.540 36.000 12.000 0.000 17<br />

1.532 36.000 12.000 0.000 18<br />

1.525 36.000 12.000 0.000 19<br />

1.518 36.000 12.000 0.000 20<br />

1.511 36.000 12.000 0.000 21<br />

1.504 36.000 12.000 0.000 22<br />

1.496 36.000 12.000 0.000 23<br />

1.489 36.000 12.000 0.000 24


444 Datos y resultados <strong>de</strong> los casos <strong>de</strong> estudio<br />

CENTRAL 19<br />

Volum<strong>en</strong> Pot<strong>en</strong>cia hidraulica Volum<strong>en</strong> turbinado Volum<strong>en</strong> vertido Hora<br />

2.288 11.497 66.000 0.000 1<br />

2.051 11.497 66.000 0.000 2<br />

1.813 11.497 66.000 0.000 3<br />

1.576 11.497 66.000 0.000 4<br />

1.338 11.497 66.000 0.000 5<br />

1.100 11.497 66.000 0.000 6<br />

0.863 11.497 66.000 0.000 7<br />

0.625 11.497 66.000 0.000 8<br />

0.388 11.497 66.000 0.000 9<br />

0.150 11.497 66.000 0.000 10<br />

0.575 11.497 66.000 0.000 11<br />

1.000 11.497 66.000 0.000 12<br />

1.424 11.497 66.000 0.000 13<br />

1.849 11.497 66.000 0.000 14<br />

1.612 11.497 66.000 0.000 15<br />

1.374 11.497 66.000 0.000 16<br />

1.382 11.497 66.000 0.000 17<br />

1.807 11.497 66.000 0.000 18<br />

2.232 11.497 66.000 0.000 19<br />

2.657 11.497 66.000 0.000 20<br />

2.419 11.497 66.000 0.000 21<br />

2.182 11.497 66.000 0.000 22<br />

2.606 11.497 66.000 0.000 23<br />

3.031 11.497 66.000 0.000 24<br />

CENTRAL 20<br />

Volum<strong>en</strong> Pot<strong>en</strong>cia hidraulica Volum<strong>en</strong> turbinado Volum<strong>en</strong> vertido Hora<br />

4.613 37.989 135.000 0.000 1<br />

4.468 37.989 135.000 0.000 2<br />

4.323 37.989 135.000 0.000 3<br />

4.178 37.989 135.000 0.000 4<br />

4.033 37.989 135.000 0.000 5<br />

3.888 37.989 135.000 0.000 6<br />

3.743 37.989 135.000 0.000 7<br />

3.598 37.989 135.000 0.000 8<br />

3.453 37.989 135.000 0.000 9<br />

3.308 37.989 135.000 0.000 10<br />

3.163 37.989 135.000 0.000 11<br />

3.018 37.989 135.000 0.000 12<br />

2.873 37.989 135.000 0.000 13<br />

2.728 37.989 135.000 0.000 14<br />

2.583 37.989 135.000 0.000 15<br />

2.438 37.989 135.000 0.000 16<br />

2.293 37.989 135.000 0.000 17<br />

2.148 37.989 135.000 0.000 18<br />

2.003 37.989 135.000 0.000 19<br />

1.858 37.989 135.000 0.000 20<br />

1.713 37.989 135.000 0.000 21<br />

1.568 37.989 135.000 0.000 22<br />

1.423 37.989 135.000 0.000 23<br />

1.278 37.989 135.000 0.000 24


A.1 Datos <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda y d<strong>el</strong> equipo g<strong>en</strong>erador 445<br />

CENTRAL 21<br />

Volum<strong>en</strong> Pot<strong>en</strong>cia hidraulica Volum<strong>en</strong> turbinado Volum<strong>en</strong> vertido Hora<br />

3.529 33.677 237.500 0.000 1<br />

3.397 33.677 237.500 0.000 2<br />

3.266 33.678 237.500 0.000 3<br />

3.801 7.421 52.333 0.000 4<br />

4.525 0.000 0.000 0.000 5<br />

4.393 33.678 237.500 0.000 6<br />

4.262 33.677 237.500 0.000 7<br />

4.130 33.678 237.500 0.000 8<br />

3.999 33.678 237.500 0.000 9<br />

3.868 33.678 237.500 0.000 10<br />

3.736 33.677 237.500 0.000 11<br />

3.605 33.677 237.500 0.000 12<br />

3.473 33.678 237.500 0.000 13<br />

3.342 33.678 237.500 0.000 14<br />

3.211 33.678 237.500 0.000 15<br />

3.079 33.678 237.500 0.000 16<br />

2.948 33.678 237.500 0.000 17<br />

2.816 33.678 237.500 0.000 18<br />

2.685 33.678 237.500 0.000 19<br />

2.554 33.678 237.500 0.000 20<br />

2.422 33.678 237.500 0.000 21<br />

2.291 33.678 237.500 0.000 22<br />

2.159 33.678 237.500 0.000 23<br />

2.028 33.678 237.500 0.000 24<br />

CENTRAL 22<br />

Volum<strong>en</strong> Pot<strong>en</strong>cia hidraulica Volum<strong>en</strong> turbinado Volum<strong>en</strong> vertido Hora<br />

116.575 253.500 300.000 0.000 1<br />

116.350 253.500 300.000 0.000 2<br />

116.125 253.500 300.000 0.000 3<br />

116.313 0.000 0.000 0.000 4<br />

116.313 0.000 0.000 0.000 5<br />

117.048 28.167 33.333 0.000 6<br />

117.093 190.125 225.000 0.000 7<br />

117.138 190.125 225.000 0.000 8<br />

117.183 190.125 225.000 0.000 9<br />

117.228 190.125 225.000 0.000 10<br />

117.003 253.500 300.000 0.000 11<br />

116.778 253.500 300.000 0.000 12<br />

116.553 253.500 300.000 0.000 13<br />

116.328 253.500 300.000 0.000 14<br />

116.303 206.556 244.444 0.000 15<br />

116.078 253.500 300.000 0.000 16<br />

115.853 253.500 300.000 0.000 17<br />

115.628 253.500 300.000 0.000 18<br />

115.403 253.500 300.000 0.000 19<br />

115.178 253.500 300.000 0.000 20<br />

116.033 0.000 0.000 0.000 21<br />

116.308 136.139 161.111 0.000 22<br />

116.083 253.500 300.000 0.000 23<br />

115.858 253.500 300.000 0.000 24


446 Datos y resultados <strong>de</strong> los casos <strong>de</strong> estudio<br />

CENTRAL 23<br />

Volum<strong>en</strong> Pot<strong>en</strong>cia hidraulica Volum<strong>en</strong> turbinado Volum<strong>en</strong> vertido Hora<br />

1.770 31.500 225.000 0.000 1<br />

2.040 31.500 225.000 0.000 2<br />

2.310 31.500 225.000 0.000 3<br />

1.500 31.500 225.000 0.000 4<br />

0.690 31.500 225.000 0.000 5<br />

0.000 31.500 225.000 0.000 6<br />

0.000 31.500 225.000 0.000 7<br />

0.000 31.500 225.000 0.000 8<br />

0.000 31.500 225.000 0.000 9<br />

0.000 31.500 225.000 0.000 10<br />

0.270 31.500 225.000 0.000 11<br />

0.540 31.500 225.000 0.000 12<br />

0.810 31.500 225.000 0.000 13<br />

1.080 31.500 225.000 0.000 14<br />

1.150 31.500 225.000 0.000 15<br />

1.420 31.500 225.000 0.000 16<br />

1.690 31.500 225.000 0.000 17<br />

1.960 31.500 225.000 0.000 18<br />

2.230 31.500 225.000 0.000 19<br />

2.500 31.500 225.000 0.000 20<br />

1.690 31.500 225.000 0.000 21<br />

1.460 31.500 225.000 0.000 22<br />

1.730 31.500 225.000 0.000 23<br />

2.000 31.500 225.000 0.000 24<br />

CENTRAL 24<br />

Volum<strong>en</strong> Pot<strong>en</strong>cia hidraulica Volum<strong>en</strong> turbinado Volum<strong>en</strong> vertido Hora<br />

363.600 0.000 0.000 0.000 1<br />

363.600 0.000 0.000 0.000 2<br />

363.600 0.000 0.000 0.000 3<br />

363.600 0.000 0.000 0.000 4<br />

363.600 0.000 0.000 0.000 5<br />

363.600 0.000 0.000 0.000 6<br />

363.600 0.000 0.000 0.000 7<br />

363.600 0.000 0.000 0.000 8<br />

363.600 0.000 0.000 0.000 9<br />

363.600 0.000 0.000 0.000 10<br />

362.822 224.986 216.000 0.000 11<br />

362.045 224.986 216.000 0.000 12<br />

361.267 224.986 216.000 0.000 13<br />

360.490 224.986 216.000 0.000 14<br />

360.323 48.145 46.222 0.000 15<br />

359.546 224.986 216.000 0.000 16<br />

358.768 224.986 216.000 0.000 17<br />

357.990 224.986 216.000 0.000 18<br />

357.213 224.986 216.000 0.000 19<br />

356.435 224.986 216.000 0.000 20<br />

356.435 0.000 0.000 0.000 21<br />

356.435 0.000 0.000 0.000 22<br />

355.658 224.986 216.000 0.000 23<br />

354.880 224.986 216.000 0.000 24


A.1 Datos <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda y d<strong>el</strong> equipo g<strong>en</strong>erador 447<br />

CENTRAL 25<br />

Volum<strong>en</strong> Pot<strong>en</strong>cia hidraulica Volum<strong>en</strong> turbinado Volum<strong>en</strong> vertido Hora<br />

88.998 144.983 195.000 0.000 1<br />

88.296 144.983 195.000 0.000 2<br />

87.594 144.983 195.000 0.000 3<br />

86.892 144.983 195.000 0.000 4<br />

86.378 106.155 142.778 0.000 5<br />

85.676 144.983 195.000 0.000 6<br />

84.974 144.983 195.000 0.000 7<br />

84.272 144.983 195.000 0.000 8<br />

83.570 144.983 195.000 0.000 9<br />

82.868 144.983 195.000 0.000 10<br />

82.944 144.983 195.000 0.000 11<br />

83.019 144.983 195.000 0.000 12<br />

83.095 144.983 195.000 0.000 13<br />

83.170 144.983 195.000 0.000 14<br />

82.635 144.983 195.000 0.000 15<br />

82.710 144.983 195.000 0.000 16<br />

82.786 144.983 195.000 0.000 17<br />

82.862 144.983 195.000 0.000 18<br />

82.937 144.983 195.000 0.000 19<br />

83.013 144.983 195.000 0.000 20<br />

82.311 144.983 195.000 0.000 21<br />

81.609 144.983 195.000 0.000 22<br />

81.684 144.983 195.000 0.000 23<br />

81.760 144.983 195.000 0.000 24<br />

CENTRAL 26<br />

Volum<strong>en</strong> Pot<strong>en</strong>cia hidraulica Volum<strong>en</strong> turbinado Volum<strong>en</strong> vertido Hora<br />

3.714 50.000 500.000 0.000 1<br />

3.426 50.000 500.000 0.000 2<br />

3.138 50.000 500.000 0.000 3<br />

4.650 0.000 0.000 0.000 4<br />

5.974 0.000 0.000 0.000 5<br />

6.186 36.122 361.222 0.000 6<br />

5.898 50.000 500.000 0.000 7<br />

5.610 50.000 500.000 0.000 8<br />

5.322 50.000 500.000 0.000 9<br />

5.034 50.000 500.000 0.000 10<br />

4.746 50.000 500.000 0.000 11<br />

4.458 50.000 500.000 0.000 12<br />

4.170 50.000 500.000 0.000 13<br />

3.882 50.000 500.000 0.000 14<br />

3.594 50.000 500.000 0.000 15<br />

3.306 50.000 500.000 0.000 16<br />

3.018 50.000 500.000 0.000 17<br />

2.730 50.000 500.000 0.000 18<br />

2.442 50.000 500.000 0.000 19<br />

2.154 50.000 500.000 0.000 20<br />

1.866 50.000 500.000 0.000 21<br />

1.578 50.000 500.000 0.000 22<br />

1.290 50.000 500.000 0.000 23<br />

1.002 50.000 500.000 0.000 24


448 Datos y resultados <strong>de</strong> los casos <strong>de</strong> estudio<br />

CENTRAL 27<br />

Volum<strong>en</strong> Pot<strong>en</strong>cia hidraulica Volum<strong>en</strong> turbinado Volum<strong>en</strong> vertido Hora<br />

24.194 111.969 585.000 0.000 1<br />

23.888 111.969 585.000 0.000 2<br />

23.582 111.969 585.000 0.000 3<br />

22.882 37.217 194.444 0.000 4<br />

22.882 0.000 0.000 0.000 5<br />

22.076 111.969 585.000 0.000 6<br />

21.770 111.969 585.000 0.000 7<br />

21.464 111.969 585.000 0.000 8<br />

21.158 111.969 585.000 0.000 9<br />

20.852 111.969 585.000 0.000 10<br />

20.546 111.969 585.000 0.000 11<br />

20.240 111.969 585.000 0.000 12<br />

19.934 111.969 585.000 0.000 13<br />

19.628 111.969 585.000 0.000 14<br />

19.322 111.969 585.000 0.000 15<br />

19.016 111.969 585.000 0.000 16<br />

18.710 111.969 585.000 0.000 17<br />

18.404 111.969 585.000 0.000 18<br />

18.098 111.969 585.000 0.000 19<br />

17.792 111.969 585.000 0.000 20<br />

17.486 111.969 585.000 0.000 21<br />

17.180 111.969 585.000 0.000 22<br />

16.874 111.969 585.000 0.000 23<br />

16.568 111.969 585.000 0.000 24<br />

CENTRAL 28<br />

Volum<strong>en</strong> Pot<strong>en</strong>cia hidraulica Volum<strong>en</strong> turbinado Volum<strong>en</strong> vertido Hora<br />

1.200 0.000 0.000 0.000 1<br />

1.200 0.000 0.000 0.000 2<br />

1.200 0.000 0.000 0.000 3<br />

1.200 0.000 0.000 0.000 4<br />

1.200 0.000 0.000 0.000 5<br />

1.200 0.000 0.000 0.000 6<br />

1.200 0.000 0.000 0.000 7<br />

1.200 0.000 0.000 0.000 8<br />

1.200 0.000 0.000 0.000 9<br />

1.200 0.000 0.000 0.000 10<br />

1.200 0.000 0.000 0.000 11<br />

1.200 0.000 0.000 0.000 12<br />

1.024 59.197 49.000 0.000 13<br />

1.024 0.000 0.000 0.000 14<br />

1.024 0.000 0.000 0.000 15<br />

1.024 0.000 0.000 0.000 16<br />

1.024 0.000 0.000 0.000 17<br />

0.847 59.197 49.000 0.000 18<br />

0.736 37.183 30.778 0.000 19<br />

0.736 0.000 0.000 0.000 20<br />

0.736 0.000 0.000 0.000 21<br />

0.736 0.000 0.000 0.000 22<br />

0.560 59.197 49.000 0.000 23<br />

0.560 0.000 0.000 0.000 24


A.1 Datos <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda y d<strong>el</strong> equipo g<strong>en</strong>erador 449<br />

CENTRAL 29<br />

Volum<strong>en</strong> Pot<strong>en</strong>cia hidraulica Volum<strong>en</strong> turbinado Volum<strong>en</strong> vertido Hora<br />

10.242 119.988 540.000 0.000 1<br />

10.404 119.988 540.000 0.000 2<br />

10.566 119.988 540.000 0.000 3<br />

9.322 119.988 540.000 0.000 4<br />

7.378 119.988 540.000 0.000 5<br />

7.540 119.988 540.000 0.000 6<br />

7.702 119.988 540.000 0.000 7<br />

7.864 119.988 540.000 0.000 8<br />

8.026 119.988 540.000 0.000 9<br />

8.188 119.988 540.000 0.000 10<br />

8.350 119.988 540.000 0.000 11<br />

8.512 119.988 540.000 0.000 12<br />

8.850 119.988 540.000 0.000 13<br />

9.012 119.988 540.000 0.000 14<br />

9.174 119.988 540.000 0.000 15<br />

9.336 119.988 540.000 0.000 16<br />

9.498 119.988 540.000 0.000 17<br />

9.837 119.988 540.000 0.000 18<br />

10.110 119.988 540.000 0.000 19<br />

10.272 119.988 540.000 0.000 20<br />

10.434 119.988 540.000 0.000 21<br />

10.596 119.988 540.000 0.000 22<br />

10.934 119.988 540.000 0.000 23<br />

11.096 119.988 540.000 0.000 24<br />

CENTRAL 30<br />

Volum<strong>en</strong> Pot<strong>en</strong>cia hidraulica Volum<strong>en</strong> turbinado Volum<strong>en</strong> vertido Hora<br />

1984.880 4200.000 4200.000 0.000 1<br />

1969.760 4200.000 4200.000 0.000 2<br />

1954.640 4200.000 4200.000 0.000 3<br />

1939.520 4200.000 4200.000 0.000 4<br />

1924.400 4200.000 4200.000 0.000 5<br />

1909.280 4200.000 4200.000 0.000 6<br />

1894.160 4200.000 4200.000 0.000 7<br />

1879.040 4200.000 4200.000 0.000 8<br />

1863.920 4200.000 4200.000 0.000 9<br />

1848.800 4200.000 4200.000 0.000 10<br />

1833.680 4200.000 4200.000 0.000 11<br />

1818.560 4200.000 4200.000 0.000 12<br />

1803.440 4200.000 4200.000 0.000 13<br />

1788.320 4200.000 4200.000 0.000 14<br />

1773.200 4200.000 4200.000 0.000 15<br />

1758.080 4200.000 4200.000 0.000 16<br />

1742.960 4200.000 4200.000 0.000 17<br />

1727.840 4200.000 4200.000 0.000 18<br />

1712.720 4200.000 4200.000 0.000 19<br />

1697.600 4200.000 4200.000 0.000 20<br />

1682.480 4200.000 4200.000 0.000 21<br />

1667.360 4200.000 4200.000 0.000 22<br />

1652.240 4200.000 4200.000 0.000 23<br />

1637.120 4200.000 4200.000 0.000 24


450 Datos y resultados <strong>de</strong> los casos <strong>de</strong> estudio


Ap<strong>en</strong>dice B<br />

Art³culo aceptado y p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te <strong>de</strong><br />

publicacion <strong>en</strong> IEEE Transactions on<br />

Power Systems<br />

A continuacion se adjunta un art³culo aceptado y p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te <strong>de</strong> publicacion <strong>en</strong> IEEE Transactions<br />

on Power Systems.<br />

451


BIBLIOGRAFIA 461<br />

Bibliograf³a<br />

[1] K. Aoki, T. Satoh, M. Itoh, T. Ichimori, K. Masegi. Unit commitm<strong>en</strong>t in a large-scale power<br />

system including fu<strong>el</strong> constrained thermal and pumped-storage hydro. IEEE Transactions on<br />

Power Systems, Vol. PWRS-2, No. 4, pp. 1077-1084, November 87.<br />

[2] J. M. Arroyo, A. J. Conejo, N. Jim<strong>en</strong>ez Redondo. A g<strong>en</strong>etic algorithm apprach to solve<br />

the unit commitm<strong>en</strong>t problem. Proceedings of the Int<strong>el</strong>lig<strong>en</strong>t System Applicatrion to Power<br />

Systems Confer<strong>en</strong>ce, ISAP'97, Seoul, Republic of Korea, July 1997.<br />

[3] J. M. Arroyo, A. J. Conejo, N. Jim<strong>en</strong>ez Redondo. Aplicacion <strong>de</strong> algoritmos g<strong>en</strong>eticos a la<br />

programacion horaria <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas. Contrastacion <strong>mediante</strong> la r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana.<br />

Actas <strong>de</strong> las V Jornadas Hispano-Lusas <strong>de</strong> Ing<strong>en</strong>ier³a Electrica, Vol. II, pp. 991-998,<br />

Julio 1997.<br />

[4] C. J. Baldwin, K. M. Dale, R. F. Dittrich. A study of economic shutdown of g<strong>en</strong>erating<br />

units in daily dispatch. AIEE Transactions, Vol. 78, Part III, pp.1272-1284. 1959.<br />

[5] L. F. B. Baptist<strong>el</strong>la, J. C. Gerom<strong>el</strong>. Decomposition approach to problem of unit commitm<strong>en</strong>t<br />

schedule for hydrothermal systems. IEE Proceedings, Vol. 127, Part D, No. 6, pp. 250-258,<br />

November 1980.<br />

[6] J. Batut, A. R<strong>en</strong>aud, P. Sandrin. New softaware for the g<strong>en</strong>eration rescheduling in the<br />

future EDF national control c<strong>en</strong>ter. Proceedings of the T<strong>en</strong>th Power Systems Computation<br />

Confer<strong>en</strong>ce (PSCC'90), pp.1163-1170, Graz, Austria, August 1990<br />

[7] J. Batut, A. R<strong>en</strong>aud. Daily g<strong>en</strong>eration scheduling optimization with transmission constraints:<br />

a new class of algorithms. IEEE Transactions on Power Systems, Vol. 7, No. 3, pp.<br />

982-989, August 1992.<br />

[8] M. S. Bazaraa, H. D. Sherali. On the choice of step size in subgradi<strong>en</strong>t optimization. North-<br />

Holland Publishing Company European Journal of Operations Research 7, pp. 389-388,<br />

1981.<br />

[9] M. S. Bazaraa, H. D. Sherali, C. M. Shetty. Nonlinear Programming. Theory and algorithms.<br />

Second Edition. John wiley and Sons, New York,1993.<br />

[10] R. E. B<strong>el</strong>lman. Dynamic programming. Princeton University Press, Princeton, 1957.<br />

[11] D. P. Bertsekas, G. S. Lauer, N. R. Sand<strong>el</strong>l Jr., T. A. Posbergh. Optimal short-term scheduling<br />

of large-scale power systems. IEEE Transactions on Automatic Control, Vol. AC-28,<br />

No. 1, pp. 1-11, January 1983.<br />

[12] H. Blond<strong>el</strong>, A. R<strong>en</strong>aud. Decomposition par le prix et lagrangi<strong>en</strong> augm<strong>en</strong>te: une association<br />

e±cace pour le traitem<strong>en</strong>t <strong>de</strong>s problemes <strong>de</strong> production. E.D.F. Bulletin <strong>de</strong> la Direction <strong>de</strong>s<br />

Etu<strong>de</strong>s et Recherches. Serie C Mathematiques, Informatique No. 4, pp. 23-43, 1991


462 BIBLIOGRAFIA<br />

[13] F. Bonnans, J. Ch. Gilbert, C. Lemarechal, C. Sagastizabal. Optimisation Numerique, aspects<br />

theoriques et pr atiques. Coleccion \Mathematiques et applications", SMAI-Springer-<br />

Verlag, Berlin, 1997.<br />

[14] S. P. Bradley, A. C. Hax, T. L. Magnanti. Applied Mathematical Programming. Addison-<br />

Wesley Publishing Companing. Reading, Massachusetts, 1977.<br />

[15] H. BrÄannlund, J. A. Bub<strong>en</strong>ko, D. Sj<strong>el</strong>vgr<strong>en</strong>, N. An<strong>de</strong>rsson. Optimal short term operations<br />

planning of a large hydrothermal power system based on nonlinear network °ow concepts.<br />

IEEE Transactions on Power Systems, Vol. 1, No. 4, pp. 77-82, November 1986.<br />

[16] H. BrÄannlund, J. A. Bub<strong>en</strong>ko. Short term g<strong>en</strong>eration scheduling with security constraints.<br />

IEEE Transactions on Power Systems, Vol. 3, No. 1, pp. 310-316, February 1988.<br />

[17] A. I. Coh<strong>en</strong>, M. Yoshimura. A branch & bound algorithm for unit commitm<strong>en</strong>t. IEEE<br />

Transactions on Power Apparatus and Systems, Vol. PAS-102, No. 2, pp. 444-451, February<br />

1983.<br />

[18] A. I. Coh<strong>en</strong>, S. H. Wan. A method for solving the fu<strong>el</strong> constrained unit commitm<strong>en</strong>t problem.<br />

IEEE Transactions on Power Systems, Vol. PWRS-2, No. 3, pp. 608-614, August 1987.<br />

[19] A. I. Coh<strong>en</strong>. Mod<strong>el</strong>ing unit ramp limitations in unit commitm<strong>en</strong>t. Proceedings of the T<strong>en</strong>th<br />

Power systems and Computing Confer<strong>en</strong>ce (PSCC'90) pp.1107-1114, Graz, Austria, August,<br />

1990.<br />

[20] A. I. Coh<strong>en</strong>, G. Ostrowski Scheduling of units with multiple operating mo<strong>de</strong>s in unit commitm<strong>en</strong>t.<br />

Proceedings of the 1995 IEEE Power Industry Computer Applications Confer<strong>en</strong>ce<br />

(PICA'95), pp. 494-500, Salt Lake city, May 1995.<br />

[21] G. Coh<strong>en</strong>. Auxiliary problem priciple and <strong>de</strong>composition of optimization problems. Journal<br />

of Optimization Theory and Applications. Vol. 32, No. 3, pp. 277-305, November 1980.<br />

[22] G. Coh<strong>en</strong>. Decomposition coordination methods in large scale optimization problems. The<br />

nondi®er<strong>en</strong>tiablemcase and the use of augm<strong>en</strong>ted lagrangians. Advances in large scale systems.<br />

Theory and applications. Vol. 1, pp. 203-266. JAI Press Inc, Gre<strong>en</strong>wich, CT, USA,<br />

1984.<br />

[23] A. J. Conejo, N. Jim<strong>en</strong>ez Redondo, J. M. Arroyo. Coordinacion hidraulico-termica a <strong>corto</strong><br />

<strong>plazo</strong> <strong>mediante</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana y su aplicacion al sistema <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion p<strong>en</strong>insular<br />

espa~nol. Preparado para Red Electrica <strong>de</strong> Espa~na, REE. Informa tecnico IE-95-02. Escu<strong>el</strong>a<br />

Tecnica Superior <strong>de</strong> Ing<strong>en</strong>ieros Industriales, Universidad <strong>de</strong> Malaga, Enero 1996.<br />

[24] A. J. Conejo, J. M. Arroyo. Mod<strong>el</strong>ado <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales termicas. Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Ing<strong>en</strong>ier³a<br />

Electrica, Escu<strong>el</strong>a Tecnica Superior <strong>de</strong> Ing<strong>en</strong>ieros Industriales, Universidad <strong>de</strong> Malaga,<br />

Septiembre 1996.<br />

[25] A. J. Conejo, N. Jim<strong>en</strong>ez Redondo, J. M. Arroyo. Mod<strong>el</strong>o <strong>de</strong> programacion semanal <strong>mediante</strong><br />

r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana y su aplicacion al sistema <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eracion p<strong>en</strong>insular espa~nol.<br />

Preparado para Red Electrica <strong>de</strong> Espa~na, REE. Informes tecnicos GSEE-1997-01 y GSEE-<br />

1997-02. Escu<strong>el</strong>a Tecnica Superior <strong>de</strong> Ing<strong>en</strong>ieros Industriales, Universidad <strong>de</strong> Malaga, Julio<br />

1997.<br />

[26] A. J. Conejo, N. Jim<strong>en</strong>ez Redondo. Solving the dual problem resulting from addressing a<br />

large-scale nonlinear combinatorial problem through Lagrange r<strong>el</strong>axation. Joint International<br />

Meeting Euro XV-Informs XXXIV, Barc<strong>el</strong>ona, Espa~na, Julio 1997.


BIBLIOGRAFIA 463<br />

[27] A. J. Conejo. Tecnicas <strong>de</strong> optimizacion con aplicaciones al control, la explotacion y la<br />

plani¯cacion <strong>de</strong> los sistemas <strong>de</strong> <strong>en</strong>erg³a <strong>el</strong>ectrica. Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Ing<strong>en</strong>ier³a Electrica,<br />

Escu<strong>el</strong>a Tecnica Superior <strong>de</strong> Ing<strong>en</strong>ieros Industriales, Universidad <strong>de</strong> Castilla - La Mancha,<br />

Diciembre 1997.<br />

[28] A. J. Conejo, J. M. Arroyo, N. Jim<strong>en</strong>ez Redondo, F. J. Prieto. Lagrangian r<strong>el</strong>axation applications<br />

to <strong>el</strong>ectric power operations and planning problems. Cap³tulo d<strong>el</strong> libro Mo<strong>de</strong>rn<br />

heuristic techniques in power systems. Kluwer, U.K., 1998. Aprobado para publicacion.<br />

[29] J.P. Chanc<strong>el</strong>ier, A. R<strong>en</strong>aud. Daily g<strong>en</strong>eration scheduling: <strong>de</strong>composition methods to solve the<br />

hidraulic problems Proceedings of the Elev<strong>en</strong>th Power Systems Computation Confer<strong>en</strong>ce,<br />

PSCC'94, pp.1305-1312, 1994.<br />

[30] T. S. Dillon, K. W. Edwin, H. D. Kochs, R. J. Tand. Integer programming approach to<br />

the problem of optimal unit commitm<strong>en</strong>t with probabilistic reserve <strong>de</strong>termination. IEEE<br />

Transactions on Power Apparatus and Systems, Vol. PAS-97, No. 6, pp. 2154-2166, November/December<br />

1978.<br />

[31] J. C. Dodu, T. Eve, M. Minoux. Implem<strong>en</strong>tation of a proximal algorithm for linearly constraines<br />

nonsmooth optimization problems and computational results. Numerical Algorithms,<br />

Vol. 6, pp. 245-273, 1994.<br />

[32] K. Ea, M. Monti. Daily operational planning of the EDF plant mix. Proposal for a new<br />

method. IEEE Transactions on Power Systems, Vol. PWRS-1, No. 3, pp. 251-257, August<br />

1986.<br />

[33] H. Everett. G<strong>en</strong>eralized Lagrange multiplier method for solving problems of optimum allocation<br />

of resources. Operations Research, Vol. 11, pp. 399-417, 1963.<br />

[34] P. E. C. Franco, M. F. Carvalho, S. Soares. A network °ow mod<strong>el</strong> for short-term hydrodominated<br />

hydrothermal scheduling problems. IEEE Transactions on Power Systems, Vol.<br />

9, No. 2, pp. 1016-1022, May 1994.<br />

[35] L. A. F. M. Ferreira, T. An<strong>de</strong>rsson,C. F. Imparato, T. E. Miller, C. K. Pang, A. Svoboda,<br />

A. F. Vojdani. Short-term resource scheduling in multi-area hydrothermal power systems.<br />

International Journal of Electrical Power and Energy Systems, Vol. 11, No. 3, pp. 200-212,<br />

July 1989.<br />

[36] L. A. F. M. Ferreira. On the duality gap for thermal unit commitm<strong>en</strong>t problems. Proceedings<br />

of the 1993 IEEE International Symposium on Circuits and Systems,ISCAS'93, Vol. 4, pp.<br />

2204-2207, Chicago, May 1993.<br />

[37] L. A. F. M. Ferreira. On the converg<strong>en</strong>ce of the classic hydro-thermal coordination algorithm.<br />

IEEE Transactions on Power Systems, Vol. 9, No. 2, pp. 1002-1008, May 1994.<br />

[38] M. L. Fisher. The lagrangian r<strong>el</strong>axation method for solving integer programming problems.<br />

Managem<strong>en</strong>t Sci<strong>en</strong>ce, Vol. 27, No. 1, pp.1-18, January 1981.<br />

[39] M. L. Fisher. An application ori<strong>en</strong>ted gui<strong>de</strong> to lagrangian r<strong>el</strong>axation. Interfaces, Vol. 15,<br />

No. 2, pp.10-21, March/April 1985.<br />

[40] L. L. Garver. Power g<strong>en</strong>eration scheduling by integer programming. Dev<strong>el</strong>opm<strong>en</strong>t of theory.<br />

AIEE Transactions, Vol. 81, pp.730-735, 1962.<br />

[41] A. M. Geo®rion. G<strong>en</strong>eralized B<strong>en</strong><strong>de</strong>rs <strong>de</strong>composition. Journal of Optimization Theory and<br />

Application, Vol. 10, pp. 237-269, 1972.


464 BIBLIOGRAFIA<br />

[42] A. M. Geo®rion. Lagrangian r<strong>el</strong>axation for integer programming. Mathematical Programming<br />

Study, Vol. 2, pp. 82-114, 1974.<br />

[43] C. Greif, R. B. Johnson, C. Li, A. J. Svoboda, K. A. Uemura. Short-term scheduling of<br />

<strong>el</strong>ectric power systems un<strong>de</strong>r minimum load conditions Paper PE-168-PWRS-0-1-1998. Approved<br />

for publication in the IEEE Transaction on Power Systems.<br />

[44] X. Guan, P. B. Luh, H. Yan, J. A. Amal¯. Short-term scheduling of thermal power systems.<br />

Proceedings of the 17 th 1991 IEEE Power Industry Computer Applications Confer<strong>en</strong>ce<br />

(PICA'91) pp. 120-126. Baltimore, WA, May 1991.<br />

[45] X. Guan, P. L. Luh, H. Yan, J. A. Amal¯. Scheduling of units with multiplie operating<br />

mo<strong>de</strong>s in unit commitm<strong>en</strong>t Proceedings of the 17 th 1991 IEEE Power Industry Computer<br />

Applications Confer<strong>en</strong>ce (PICA'91). Baltimore, WA, May 1991.<br />

[46] X. Guan, P. B. Luh, H. Yan, J. A. Amal¯. An optimization based method for unit commitm<strong>en</strong>t.<br />

International Journal of Electrical Power & Energy Systems. Vol. 14, No. 1, pp. 9-17,<br />

February 1992.<br />

[47] X. Guan, P. B. Luh, H. Yan, J. A. Amal¯. An optimization based method for unit commitm<strong>en</strong>t.<br />

International Journal of Electrical Power and Energy Systems, Vol. 14, No. 1, pp.<br />

9-17, February 1992.<br />

[48] X. Guan, P. B. Luh, H. Yan, P. M. Rogan. Optimization-based scheduling of hydrothermal<br />

power systems with pumped storage units. IEEE Transactions on Power Systems, Vol. 9,<br />

No. 2, pp. 1023-1031, May 1994.<br />

[49] X. Guan, P. B. Luh, L. Zhang. Nonlinear Approximation method in lagrangian r<strong>el</strong>axationbased<br />

algorithms for hydrothermal scheduling. IEEE Transactions on Power Systems, Vol.<br />

10, No. 2, pp. 772-778, May 1995.<br />

[50] X. Guan, E. Ni, R. Li, P. B. Luh. An optimization-based algorithm for scheduling hydrothermal<br />

power systems with casca<strong>de</strong>d reservoirs and discrete hydro constraints. Paper<br />

no. PE-400-PWRS-0-02-1997. Approved for publication in the IEEE Transaction on Power<br />

Systems. Pres<strong>en</strong>ted at the 1997 PES IEEE Winter Meeting.<br />

[51] H. Habibollahza<strong>de</strong>h, J. A. Bub<strong>en</strong>ko. Application of <strong>de</strong>composition techniques to short-term<br />

operation planning of hydrothermal power system. IEEE Transactions on Power Systems,<br />

Vol. PWRS-1, No. 1, pp. 41-47, February 1986.<br />

[52] H. Habibollahza<strong>de</strong>h, D. Frances, U. Sui A new g<strong>en</strong>eration scheduling at Ontario Hydro.<br />

IEEE Transactions on Power Systems, Vol. 5, No. 1, pp. 65-73, February 1990.<br />

[53] F. J. Heredia, N. Nabona. Optimum short-term hydrothermal scheduling with spinning reserve<br />

through network °ow . IEEE Transactions on Power Systems, Vol. 10, No. 3, pp.<br />

1642-1651, August 1995.<br />

[54] J. B. Hiriart-Urruty, C. Lemarechal. Convex analysis and minimization algorithms. Vol I y<br />

II. Springer-Verlag, Berlin 1996.<br />

[55] W. J. Hobbs, G. Hermon, S. Warner, G. B. Sheble. An <strong>en</strong>hanced dynamic programming<br />

approach for unit commitm<strong>en</strong>t. IEEE Transactions on Power Systems, Vol. PWRS-3, pp.<br />

1201-1205, August 1988.<br />

[56] J. H. Holland. Adaptation in natural and arti¯cial systems. University of Michigan Press,<br />

Ann Arbor, Michigan, 1975.


BIBLIOGRAFIA 465<br />

[57] S. Hunt, G. Shuttleworth. Competition and choice in <strong>el</strong>ectricity. John Wikey & Sons, Chichester<br />

1996.<br />

[58] C. A. Kaskav<strong>el</strong>is, M. C. Caramanis. E±ci<strong>en</strong>t lagrange r<strong>el</strong>axation algorithms for real-lifesize<br />

job-shop scheduling problems. Unpublished manuscript. Departm<strong>en</strong>t of Manufacturing<br />

Engineering, Boston University, Boston MA 02215, 1996.<br />

[59] S. A. Kazarlis, A. G. Bakirtzis, V. Petridis. A g<strong>en</strong>etic algorithm solution to the unit commitm<strong>en</strong>t<br />

problem. IEEE Transctions on Power Systems, Vol. 11, No. 1, pp. 83-92, February<br />

1996.<br />

[60] J. E. K<strong>el</strong>ley. The cutting-plane method for solving convex programs. J. Soc. Indust. Appl.<br />

Math., Vol. 8, No. 4, pp. 703-712. December 1960.<br />

[61] R.H. Kerr, J. L. Scheidt, A. J. Fontana, J. K. Wiley. Unit commitm<strong>en</strong>t. IEEE Transactions<br />

on Power Apparatus and Systems, Vol. PAS-85, pp. 417-421, 1966.<br />

[62] K. C. Kiwi<strong>el</strong>. Proximity control in bundle methods for convex nondi®er<strong>en</strong>tiable minimization.<br />

Mathematical Programming, Vol. 46, pp. 105-122, 1990.<br />

[63] N. Jim<strong>en</strong>ez Redondo, A. J. Conejo, J. M. Arroyo. Programacion horaria <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales<br />

termicas <strong>mediante</strong> algoritmos g<strong>en</strong>eticos. Actas <strong>de</strong> las IV Jornadas Luso-Espanholas <strong>de</strong> Eng<strong>en</strong>haria<br />

Electrotecnica, Porto, Portugal, Julio 1995.<br />

[64] N. Jim<strong>en</strong>ez Redondo, A. J. Conejo, J. M. Arroyo. Programacion horaria <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales<br />

termicas <strong>mediante</strong> algoritmos g<strong>en</strong>eticos <strong>de</strong> punto interior. Informatica y Automatica, Vol.<br />

29, No. 1, pp. 39-52, Marzo 1996.<br />

[65] N. Jim<strong>en</strong>ez Redondo, A. J. Conejo. Coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong> <strong>plazo</strong> <strong>mediante</strong><br />

tecnicas <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana. Actas <strong>de</strong> la VI Reunion Nacional <strong>de</strong> Grupos <strong>de</strong> Investigacion<br />

<strong>en</strong> Ing<strong>en</strong>ier³a Electrica, Gran Canaria, Espa~na, Enero 1996.<br />

[66] N. Jim<strong>en</strong>ez Redondo, A. J. Conejo, J. M. Arroyo. Coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong><br />

<strong>plazo</strong>. Departam<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> Tecnolog³a Electronica e Ing<strong>en</strong>ier³a Electrica, Escu<strong>el</strong>a Tecnica<br />

Superior <strong>de</strong> Ing<strong>en</strong>ieros Industriales, Universidad <strong>de</strong> Malaga, Septiembre 1996.<br />

[67] N. Jim<strong>en</strong>ez Redondo, A. J. Conejo, J. M. Arroyo. Coordinacion hidrotermica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>corto</strong><br />

<strong>plazo</strong> <strong>mediante</strong> r<strong>el</strong>ajacion lagrangiana: solucion d<strong>el</strong> problema dual. Actas <strong>de</strong> las V Jornadas<br />

Hispano-Lusas <strong>de</strong> Ing<strong>en</strong>ier³a Electrica, Vol. II, pp. 951-958,Julio 1997.<br />

[68] N. Jim<strong>en</strong>ez-Redondo, A. J. Conejo. Short-term hydro-thermal coordination by lagrangian<br />

r<strong>el</strong>axation: solution of the dual problem Paper PE-333-PWRS-0-12-1997. Approved for publication<br />

in the IEEE Transaction on Power Systems. Pres<strong>en</strong>ted at the 1998 PES IEEE<br />

Winter Meeting.<br />

[69] N. Jim<strong>en</strong>ez-Redondo, A. J. Conejo. Discusional art³culo: \ P. L. Luh, D. Zhang, R. N.<br />

Tomastik An algorithm for solving the dual problem of hydrothermal scheduling" IEEE<br />

Transactions on Power Systems, Vol. 13, No. 2, pp. 593-600, May 1998.<br />

[70] L. S. Lasdon. Duality and <strong>de</strong>composition in mathematical programming IEEE Transactions<br />

on Systems Sci<strong>en</strong>ce and Cybernetics, pp. 86-100, July 1968.<br />

[71] G. S. Lauer, N. R. Sand<strong>el</strong>l, D. P. Bertsekas, T. A. Posbergh Solution of large-scale optimal<br />

unit commitm<strong>en</strong>t problems. IEEE Transactions on Power Apparatus and Systems, Vol.<br />

PAS-101, No. 1, pp. 79-86, January 1982.


466 BIBLIOGRAFIA<br />

[72] K. D. Le, J. T. Day, B. L. Cooper, E. W. Gibbons. A global optimization method for<br />

scheduling thermal g<strong>en</strong>eration, hydro g<strong>en</strong>eration and economy purchases. IEEE Transactions<br />

on Power Apparatus and Systems, Vol. PAS-102, No. 7, pp. 1986-1993, July 1983.<br />

[73] F. N. Lee. Short-term unit commitm<strong>en</strong>t. A new method. IEEE Transactions on Power Systems,<br />

Vol. PWRS-3, No. 2, pp. 421-428, May 1988<br />

[74] F. N. Lee. The application of commitm<strong>en</strong>t utilization factor (CUF) to thermal unit commitm<strong>en</strong>t.<br />

IEEE Transactions on Power Systems, Vol. 6, No. 2, pp. 691-698, May 1991<br />

[75] F. N. Lee, Q. F<strong>en</strong>g. Multi-area unit commitm<strong>en</strong>t. IEEE Transactions on Power Systems,<br />

Vol. 7, No. 2, pp. 591-599, May 1992.<br />

[76] C. Lemarechal, C. Sagastizabal. Variable metric bundle methods: from conceptual to implem<strong>en</strong>table<br />

forms. Mathematical Programming, Vol. 76, pp. 393-410, 1997.<br />

[77] D. G. Lu<strong>en</strong>berger. Linear and nonlinear programming. Addison-Wesley Publishing Company,<br />

Reading, Massachusetts, 1989.<br />

[78] P. L. Luh, D. Zhang, R. N. Tomastik. An algorithm for solving the dual problem of hydrothermal<br />

scheduling. IEEE Transactions on Power Systems, Vol. 13, No. 2, pp. 593-600, May<br />

1998.<br />

[79] G. X. Luo, H. Habibollahza<strong>de</strong>h, A. Semly<strong>en</strong>. Short-term hydro-thermal dispatch. Detailed<br />

mod<strong>el</strong> and solutions. IEEE Transactions on Power Systems, Vol. 4, No. 4, pp. 1452-1462,<br />

October 1989.<br />

[80] T. T. Maif<strong>el</strong>d, G. B. Sheble. G<strong>en</strong>etic-based unit commitm<strong>en</strong>t algorithm. IEEE Transactions<br />

on Power Systems, Vol. 11, No. 3, pp. 1359-1370, August 1996.<br />

[81] C. Mataix. Mecanica <strong>de</strong> °uidos y maquinas hidraulicas Ediciones d<strong>el</strong> Castillo, Madrid, 1986.<br />

[82] J. Medina, A. J. Conejo, F. Perez-Thod<strong>en</strong>, J. Gonzalez d<strong>el</strong> Santo. Medium-term hydrothermal<br />

coodination problem via hydro and thermal subsystem <strong>de</strong>composition. TOP, Vol. 2,<br />

No. 1, pp. 133-150.<br />

[83] J. Medina, A. J. Conejo, N. Jim<strong>en</strong>ez Redondo, F. Perez-Thod<strong>en</strong>, J. Gonzalez d<strong>el</strong> Santo.<br />

Decomposition approach to solve the medium-term hydro-thermal coodination problem. Proceedings<br />

of the Tw<strong>el</strong>veth Power Systems Computation Confer<strong>en</strong>ce, PSCC'96, Vol. I, pp.<br />

397-405, Dresd<strong>en</strong>, Germany, August 1996.<br />

[84] J. Medina Palomo. Two di®er<strong>en</strong>t algorithms to solve a medium term hydro-thermal coordination<br />

problem: <strong>de</strong>composition and interior-point methods. Tesis doctoral. E. T. S. <strong>de</strong><br />

Ing<strong>en</strong>ieros Industriales, ICAI, Universidad Ponti¯cia <strong>de</strong> Comillas. Madrid, 1997.<br />

[85] V. M. F. M<strong>en</strong><strong>de</strong>s, L. A. F. M. Ferreira, P. Roldao, R. Pestana Optimal short-term scheduling<br />

in large hydrothermal power systems. Proceedings of the Elev<strong>en</strong>th Power Systems<br />

Computation Confer<strong>en</strong>ce, PSCC'94, pp.1297-1303,1994.<br />

[86] A. Merlin, P. Sandrin. A New Method for unit commitm<strong>en</strong>t at Electricite <strong>de</strong> France. IEEE<br />

Transactions on Power Apparatus and Systems, Vol. PAS-102, No. 5, pp. 1218-1225, May<br />

1983.<br />

[87] V. J. Mor<strong>en</strong>o Capitan. Mod<strong>el</strong>ado <strong>de</strong>tallado <strong>de</strong> sistemas hidro<strong>el</strong>ectricos para estudios <strong>de</strong><br />

coordinacion hidrotermica Proyecto <strong>de</strong> ¯n <strong>de</strong> carrera. E. T. S. <strong>de</strong> Ing<strong>en</strong>ieros Industriales,<br />

Universidad <strong>de</strong> Malaga, Malaga, 1996.


BIBLIOGRAFIA 467<br />

[88] J. A. Muckstadt, R. C. Wilson. An application of mixed integer programming duality to<br />

scheduling thermal g<strong>en</strong>erating system. IEEE Transactions on Power Apparatus and Systems,<br />

Vol. PAS-87, pp. 1968-1977, 1968.<br />

[89] J. A. Muckstadt, S. A. Ko<strong>en</strong>ig. An application of Lagrangian R<strong>el</strong>axation to scheduling<br />

in power-g<strong>en</strong>ereation systems. Operations Research, Vol. 25, No.3, pp. 387-403, May-June<br />

1977.<br />

[90] B.A. Murtagh, M. A. Saun<strong>de</strong>rs. MINOS 5.4 User's gui<strong>de</strong>. System Optimization Laboratory,<br />

Departm<strong>en</strong>t of Operations Research, Standford University, 1983, (Revised 1987, 1993).<br />

[91] G. L. Nemhauser, A. H. G. Rinnooy Kan, M. J. Todd (Editors). Handbooks in Operations<br />

Reserch and Managem<strong>en</strong>t Sci<strong>en</strong>ce. Volume 1: Optmization. Elsevier Sci<strong>en</strong>ce Publishers B.<br />

V., 1989.<br />

[92] S. A. Neumann, B. M. Perry, J. M. Scud<strong>de</strong>r, L.R. Larson, B. F. Will, M. L. Danberg. A unit<br />

commitm<strong>en</strong>t and transaction evaluation program for northern states power. Proceedings of<br />

the 1985 IEEE Power Industry Computer Applications Confer<strong>en</strong>ce (PICA'85), pp. 304-308,<br />

1985.<br />

[93] R. Nieva, A. Inda, I. Guill<strong>en</strong>. Lagrangian reduction of search-range for large scale unit<br />

commitm<strong>en</strong>t. IEEE Transactions on Power Systems, Vol. PWRS-2, No. 2, pp. 465-473,<br />

May 1987.<br />

[94] Z. Ouyang, S. M. Shahi<strong>de</strong>hpour. Heuristic multiarea unit commitm<strong>en</strong>t with economic dispatch.<br />

IEE Proceedings, Part C, Vol. 138, No. 3, pp. 242-252, May 1991.<br />

[95] Z. Ouyang, S. M. Shahi<strong>de</strong>hpour. An int<strong>el</strong>lig<strong>en</strong>t dynamic programming for unit commitm<strong>en</strong>t<br />

application. IEEE Transactions on Power Systems, Vol. 6, No. 3, pp. 1203-1216, August<br />

1991.<br />

[96] C. K. Pang, H. C. Ch<strong>en</strong>. Optimal short-term unit commitm<strong>en</strong>t. IEEE Transactions on Power<br />

Apparatus and Systems, Vol. PAS-95, No. 4, pp. 1336-1346, July/August 1976.<br />

[97] C. K. Pang, G. B. Sheble, F. Albuyeh. Evaluation of dynamic programming based methods<br />

and multiple area repres<strong>en</strong>tation for thermal unit commitm<strong>en</strong>ts. IEEE Transactions<br />

on Power Apparatus and Systems, Vol. PAS-100, No. 3, pp. 1212-1218, March 1981.<br />

[98] F. P<strong>el</strong>legrino, A. R<strong>en</strong>aud, T. Socroun. Bundle and augm<strong>en</strong>ted lagrangian methods for shortterm<br />

unit commitm<strong>en</strong>t. Proceedings of the Tw<strong>el</strong>th Power Systems Computation Confer<strong>en</strong>ce,<br />

PSCC'96. Vol. II, pp.730-739. Dresd<strong>en</strong>, Germany, August, 1996.<br />

[99] W. L. Peterson, S. R. Brammer. A capacity based lagrangian r<strong>el</strong>axation unit commitm<strong>en</strong>t<br />

with ramp rate constraints. IEEE Transactions on Power Systems, Vol. 10, No. 2, pp. 1077-<br />

1084, May 1995.<br />

[100] B. T. Polyak. Introduction to Optimization. Optimization Software, Inc. Publications Division,<br />

New York, 1987.<br />

[101] M. V. Rakic, M. L. Markvic, Z. M. Markovic. Short-term operation planning of combined<br />

power systems. Proceedings of the T<strong>en</strong>th Power systems and Computing Confer<strong>en</strong>ce<br />

(PSCC'90) pp.1155-1162. Graz, Austria, August, 1990.<br />

[102] M. V. Rakic, Z. M. Markovic. Short-term operation and power exchange planning of hydrothermal<br />

power systems. IEEE Transactions on Power Systems, Vol. 9, No. 1, pp. 359-365,<br />

Febrary 1994.


468 BIBLIOGRAFIA<br />

[103] S. S. Rao. Optimization Theory and Applications. Second Edition. Willey Eastern Limited.<br />

New D<strong>el</strong>hi, 1984.<br />

[104] A. R<strong>en</strong>aud. Daily g<strong>en</strong>eration managem<strong>en</strong>t at Electricite <strong>de</strong> France: from planning towards<br />

real time. IEEE Transactions on Automatic Control, Vol. 38, No. 7, pp. 1080-1093, July<br />

1993.<br />

[105] M. Rivier Abbad. Mod<strong>el</strong>o probabilista <strong>de</strong> explotacion <strong>de</strong> un sistema <strong>el</strong>ectrico: contribucion<br />

a la teor³a marginalista. Tesis doctoral. E. T. S. <strong>de</strong> Ing<strong>en</strong>ieros Industriales, ICAI,<br />

Universidad Ponti¯cia <strong>de</strong> Comillas. Madrid, 1998.<br />

[106] S. Ruzic, N. Rajakovic. A new approach for solving ext<strong>en</strong><strong>de</strong>d unit commitm<strong>en</strong>t problem.<br />

IEEE Transactions on Power Systems, Vol. 6, No. 2, pp. 269-278, February 1991.<br />

[107] S. Ruzic, N. Rajakovic, A. Vuckovic. A °exible approach to short-term hydro-thermal coordination.<br />

Part I: Problem formulation and g<strong>en</strong>eral solution procedure. IEEE Transactions<br />

on Power Systems, Vol. 11, No. 3, pp. 1564-1571, August 1996.<br />

[108] S. Ruzic, N. Rajakovic, A. Vuckovic. A °exible approach to short-term hydro-thermal coordination.<br />

Part II: Dual problem solution procedure. IEEE Transactions on Power Systems,<br />

Vol. 11, No. 3, pp. 1572-1578, August 1996.<br />

[109] S. Ruzic. Lagrangian r<strong>el</strong>axation technique in power systems operation planning: multipliers<br />

updating problem. Proceedings of the 1995 IEEE/KTH Stockolm Power Tech Confer<strong>en</strong>ce,<br />

pp. 61-66. Stockholm, Sweed<strong>en</strong>. June 1995.<br />

[110] S. M. Shahi<strong>de</strong>hpour, S. K. Tong. An overview of power g<strong>en</strong>eration scheduling in the optimal<br />

operation of a large scale power system. Electric Machines and Power Systems, Vol. 19, pp.<br />

731-762, 1991.<br />

[111] J. J. Shaw, R. F. G<strong>en</strong>dron, D. P. Bertsekas. Optimal scheduling of large hydrothermal<br />

power systems. IEEE Transactions on Power Apparatus and Systems, Vol. PAS-104, No. 2,<br />

pp. 286-294, February 1985.<br />

[112] G. B. Sheble, G. N. Fahd. Unit commitm<strong>en</strong>t literature synopsis. IEEE Transactions on<br />

Power Systems, Vol. 9, No. 1, pp. 128-135, February 1994.<br />

[113] G. B. Sheble, L. L. Grigsby. Decision analysis solution of the unit commitm<strong>en</strong>t problem.<br />

Electric Power Systems Research, Vol. 10, No. 11, pp. 85-93, November 1986.<br />

[114] R. R. Shoults, S. K. Chang, S. H<strong>el</strong>mick, W. M. Grady. A practical approach to unit<br />

commitm<strong>en</strong>t, economic dispatch and savings allocation for multiple-area pool operation with<br />

import/export constraints. IEEE Transactions on Power Apparatus and Systems, Vol. PAS-<br />

99, No. 2, pp. 625-633, March 1980.<br />

[115] W. L. Sny<strong>de</strong>r Jr., H. D. Pow<strong>el</strong>l Jr., J. C. Rayburn. Dynamic programming approach to<br />

unit commitm<strong>en</strong>t. IEEE Transactions on Power Systems, Vol. PWRS-2, No. 2, pp. 339-350,<br />

May 1987.<br />

[116] E. Spedicato (Editor). Algorithms for Continuous Optimization. The State of the Art.<br />

Kluwer Aca<strong>de</strong>mic Publishers, Dordrecht, 1994.<br />

[117] C. C. Su, Y. Y. Hsu. Fuzzy dynamic programming: an application to unit commitm<strong>en</strong>t.<br />

IEEE Transactions on Power Systems, Vol. 6, No. 3, pp. 1231-1237, August 1991.


BIBLIOGRAFIA 469<br />

[118] S. K. Tong, S. M. Shahi<strong>de</strong>hpour. Combination of lagrangian r<strong>el</strong>axation and linear programming<br />

approaches for fu<strong>el</strong> constrained unit commitm<strong>en</strong>t problem. Proceedings of IEE,<br />

Vol. 136, Part C, No. 3, pp. 162-174, May 1989.<br />

[119] S. K. Tong, S. M. Shahi<strong>de</strong>hpour. An innovative approach to g<strong>en</strong>eration scheduling in largescale<br />

hydro-thermal power systems with fu<strong>el</strong> constrained units. IEEE Transactions on Power<br />

Systems, Vol. 5, No. 2, pp. 665-673, May 1990.<br />

[120] A. Turgeon. Optimal scheduling of thermal g<strong>en</strong>erating units. IEEE Transactions on Automatic<br />

Control, Vol. AC-23, No. 6, pp. 1000-1005, December 1978.<br />

[121] P. P. J. van d<strong>en</strong> Bosch, G. Hon<strong>de</strong>rd. A solution of the unit commitm<strong>en</strong>t problem via<br />

<strong>de</strong>composition and dynamic programming. IEEE Transactions on Power Apparatus and<br />

Systems, Vol. PAS-104, No. 7, pp. 1684-1690, 1895.<br />

[122] H. P. Van Meteer<strong>en</strong> Scheduling of g<strong>en</strong>eration and allocation of fu<strong>el</strong> using dynamic and<br />

linear programming. IEEE Transactions on Power Apparatus and Systems, Vol. PAS-103,<br />

No. 7, pp. 1562-1568, July 1984.<br />

[123] H. P. Van Meteer<strong>en</strong>, B. M. Perry, J. L. Farah, M. G. Kami<strong>en</strong>ny, J. E. Enjamio, W. T.<br />

Wynne. Ext<strong>en</strong>sive unit commitm<strong>en</strong>t function including fu<strong>el</strong> allocation and security area<br />

constraints. Proceedings of the 1985 IEEE Power Industry Computer Applications Confer<strong>en</strong>ce<br />

(PICA'85), pp. 309-314, 1985.<br />

[124] F. E. Villaseca, B. Fardanesh. Fast Thermal G<strong>en</strong>eration Rescheduling. IEEE Transactions<br />

on Power Systems, Vol. 2, No. 1, pp. 65-71, February 1987.<br />

[125] S. Virmani, E. C. Adrian, K. Imholf, S. Mukherjee. Implem<strong>en</strong>tation of a Lagrangian R<strong>el</strong>axation<br />

based unit commitm<strong>en</strong>t problem. IEEE Transactions on Power Systems, Vol. 4, No.<br />

4, pp. 1373-1380, 0ctober 1989.<br />

[126] J. G. Waight, F. Albuyeh, A. Bose. Scheduling of g<strong>en</strong>eration and reserve margin using<br />

dynamic and linear programming. IEEE Transactions on Power Apparatus and Systems,<br />

Vol. PAS-100, No. 5, pp. 2226-2230, May 1981.<br />

[127] C. Wang, S. M. Shahi<strong>de</strong>hpour. Optimal g<strong>en</strong>eration scheduling with ramping costs. IEEE<br />

Transactions on Power Systems, Vol. 10, No. 1, pp. 60-67, February 1995.<br />

[128] C. Wang, S. M. Shahi<strong>de</strong>hpour, D. S. Kirsch<strong>en</strong>, S. Mokhari, G. D. Irisarri. Short-term<br />

g<strong>en</strong>eration scheduling with transmission and <strong>en</strong>vironm<strong>en</strong>tal constraints using an aum<strong>en</strong>ted<br />

lagrangian r<strong>el</strong>axation. IEEE Transactions on Power Systems, Vol. 10, No. 3, pp. 1294-1301,<br />

August 1995.<br />

[129] A. J. Wood, B. F. Woll<strong>en</strong>berg. Power G<strong>en</strong>eration, Operation and Control. Second Edition.<br />

John wiley and Sons, New York, 1996.<br />

[130] H. Yan, P. B. Luh, X. Guan, P. M. Rogan. Scheduling of hydrothermal power systems.<br />

IEEE Transactions on Power Systems, Vol. 8, No. 3, pp. 1358-1365, August 1993.<br />

[131] F. Zhuang, F. D. Galiana. Towards a more rigorous and practical unit commitm<strong>en</strong>t by<br />

lagrangian r<strong>el</strong>axation. IEEE Transactions on Power Systems, Vol. 8, No. 2, pp. 1077-1084,<br />

November 87.<br />

[132] F. Zhuang. Optimal g<strong>en</strong>eration unit commitm<strong>en</strong>t in thermal <strong>el</strong>ectric power systems PhD<br />

Thesis. Departm<strong>en</strong>t of Electrical Engineering, McGill University, Montreal, 1988.<br />

[133] Using the CPLEX callable library. Version 4.0. 1989-1995 CPLEX Optimization, Inc.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!