13.05.2013 Views

El abuso patrimonial en Chile: una forma de maltrato al ... - Senama

El abuso patrimonial en Chile: una forma de maltrato al ... - Senama

El abuso patrimonial en Chile: una forma de maltrato al ... - Senama

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

<strong>El</strong> <strong>abuso</strong> <strong>patrimoni<strong>al</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>Chile</strong>:<br />

<strong>una</strong> <strong>forma</strong> <strong>de</strong> <strong>m<strong>al</strong>trato</strong> <strong>al</strong><br />

adulto mayor<br />

A.S. Mabel V<strong>al</strong><strong>en</strong>zuela Burgos<br />

Subsecretaría <strong>de</strong> Previsión Soci<strong>al</strong><br />

Colabora: Inst.<strong>de</strong> Norm<strong>al</strong>ización Prevision<strong>al</strong><br />

(INP)mv<strong>al</strong><strong>en</strong>zuela@mintrab.gob.cl<br />

Santiago, Septiembre 2005


Panorama G<strong>en</strong>er<strong>al</strong><br />

• Según indicios <strong>de</strong> la re<strong>al</strong>idad y estudios<br />

más amplios el problema existe y es uno <strong>de</strong><br />

los más frecu<strong>en</strong>tes<br />

• Se pres<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> la familia, instituciones y<br />

<strong>en</strong> la relación comerci<strong>al</strong> con empresas.


Panorama G<strong>en</strong>er<strong>al</strong><br />

• Existe vacío leg<strong>al</strong><br />

• Problema oculto por la familia,<br />

comunidad, sociedad (corresponsables)<br />

• V<strong>al</strong>ores soci<strong>al</strong>es predominantes fom<strong>en</strong>tan<br />

<strong>abuso</strong> y f<strong>al</strong>ta <strong>de</strong> respeto a los <strong>de</strong>rechos<br />

humanos.


Panorama G<strong>en</strong>er<strong>al</strong><br />

• Debilitami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la estructura y dinámica<br />

familiar tradicion<strong>al</strong>. M<strong>en</strong>os preocupación<br />

por sus integrantes.<br />

• Prev<strong>al</strong><strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l “viejismo”.<br />

• Con este tipo <strong>de</strong> <strong>abuso</strong> se transgre<strong>de</strong><br />

principios <strong>de</strong> auto<strong>de</strong>terminación, justicia,<br />

y dignidad.


Una historia re<strong>al</strong><br />

<strong>El</strong>iana, 82 años, viuda, madre <strong>de</strong> 5 hijos, NSE<br />

medio. Es propietaria.<br />

• Propietaria <strong>de</strong> su vivi<strong>en</strong>da.<br />

• Vive con uno <strong>de</strong> sus hijos mayores y su<br />

respectivo grupo familiar.<br />

• Este ha iniciado un negocio <strong>en</strong> la propia casa,<br />

sin su cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to. (Arri<strong>en</strong>do <strong>de</strong> piezas, un<br />

restorán).<br />

• <strong>El</strong>la fue relegada a <strong>una</strong> pieza con todos sus<br />

<strong>en</strong>seres.


Una historia re<strong>al</strong><br />

• Hijos no logran ponerse <strong>de</strong> acuerdo cómo<br />

ayudarla. Nadie se si<strong>en</strong>te capaz hacerse cargo <strong>de</strong><br />

ella.<br />

•Algunos fines <strong>de</strong> semana queda <strong>en</strong>cerrada <strong>en</strong> su<br />

propia casa, se arranca a través <strong>de</strong> sus rejas y pasa<br />

la noche con vecina.<br />

• Han <strong>de</strong>cidido internarla sin tomar <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta su<br />

opinión, ella <strong>al</strong> poco tiempo f<strong>al</strong>lece.<br />

• Hijo que vivía con ella se quedó con la casa,<br />

compró sus <strong>de</strong>rechos a los hermanos.


¿Qué es el <strong>abuso</strong> <strong>patrimoni<strong>al</strong></strong>?<br />

M<strong>al</strong> uso, explotación o apropiación in<strong>de</strong>bida <strong>de</strong> los<br />

bi<strong>en</strong>es, propiedad y/o finanzas <strong>de</strong> la persona<br />

mayor por parte <strong>de</strong> terceros, sin cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to o<br />

con cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to viciado (con error, fuerza o<br />

dolo), frau<strong>de</strong> o estafa, <strong>en</strong>gaño o robo <strong>de</strong> su dinero<br />

o patrimonio.<br />

Fu<strong>en</strong>te: Action on <strong>El</strong><strong>de</strong>r Abuse, 1995; INPEA, 1997;<br />

INPEA L.A;2003, Mesa Técnica M<strong>al</strong>trato A.M.SENAMA.


¿Qué es el <strong>abuso</strong> <strong>patrimoni<strong>al</strong></strong>?<br />

• A m<strong>en</strong>udo supone la re<strong>al</strong>ización <strong>de</strong> actos ileg<strong>al</strong>es<br />

firma <strong>de</strong> docum<strong>en</strong>tos, donaciones, testam<strong>en</strong>tos.<br />

• Es posible también que existi<strong>en</strong>do <strong>una</strong> relación<br />

<strong>de</strong> po<strong>de</strong>r, <strong>una</strong> persona mayor permita a un tercero<br />

que actúe <strong>en</strong> su nombre pese a la evid<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un<br />

perjuicio anterior.<br />

•Negación <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> acceso y control <strong>de</strong> sus<br />

fondos person<strong>al</strong>es.


¿Qué es el <strong>abuso</strong> <strong>patrimoni<strong>al</strong></strong>?<br />

• También es aquél que comet<strong>en</strong> <strong>al</strong>g<strong>una</strong>s<br />

empresas <strong>de</strong> servicios u otras comerci<strong>al</strong>es,<br />

mediante publicidad <strong>en</strong>gañosa, cobros con<br />

intereses abusivos, afiliación a empresas por<br />

v<strong>en</strong><strong>de</strong>dores que usan estrategias reñidas<br />

con la ética, etc.


•Según la Red estadounid<strong>en</strong>se <strong>de</strong> protección<br />

financiera <strong>de</strong> adultos mayores<br />

“este tipo <strong>de</strong> <strong>abuso</strong> es <strong>una</strong> <strong>de</strong> las <strong>forma</strong>s<br />

más <strong>de</strong>structivas porque las personas<br />

mayores son incapaces <strong>de</strong> recuperar lo<br />

perdido y a<strong>de</strong>más pued<strong>en</strong> per<strong>de</strong>r sus<br />

habilida<strong>de</strong>s para llevar <strong>una</strong> vida<br />

in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te. Incluso <strong>en</strong> <strong>al</strong>gunos casos,<br />

morir como resultado <strong>de</strong> <strong>una</strong> <strong>de</strong>presión”.


Formas <strong>de</strong> <strong>abuso</strong> <strong>patrimoni<strong>al</strong></strong> más<br />

frecu<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>Chile</strong><br />

• Explotación económica<br />

• <strong>El</strong> s<strong>en</strong>tirse “arrinconadas” <strong>en</strong> sus propias casas<br />

• Apropiación in<strong>de</strong>bida <strong>de</strong> vivi<strong>en</strong>das, bi<strong>en</strong>es<br />

muebles e inmueble<br />

• Impid<strong>en</strong> la toma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones <strong>de</strong> cómo gastar<br />

sus ingresos/p<strong>en</strong>sión


Formas <strong>de</strong> <strong>abuso</strong> <strong>patrimoni<strong>al</strong></strong><br />

más frecu<strong>en</strong>tes<br />

• Uso in<strong>de</strong>bido <strong>de</strong> la p<strong>en</strong>sión, facilitado por<br />

el otorgami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> po<strong>de</strong>r para el cobro<br />

• Familiares presionan para que se tom<strong>en</strong><br />

créditos<br />

• Frau<strong>de</strong>, m<strong>al</strong>versación <strong>de</strong> sus fondos,<br />

conspiración


Formas <strong>de</strong> <strong>abuso</strong> <strong>patrimoni<strong>al</strong></strong><br />

más frecu<strong>en</strong>tes<br />

• F<strong>al</strong>sificación <strong>de</strong> sus registros person<strong>al</strong>es,<br />

transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> propieda<strong>de</strong>s<br />

• Publicidad <strong>en</strong>gañosa <strong>de</strong> empresas <strong>de</strong>l mercado<br />

• Afiliación forzada y con <strong>en</strong>gaño a <strong>al</strong>g<strong>una</strong>s<br />

empresas <strong>de</strong> servicios, comerci<strong>al</strong>es, <strong>en</strong> c<strong>al</strong>les y<br />

domicilios.


Materia<br />

Afiliación y<br />

Desafiliación<br />

CCAF<br />

Crédito<br />

Soci<strong>al</strong><br />

Reclamos sobre afiliación y crédito soci<strong>al</strong><br />

Cajas <strong>de</strong> Comp<strong>en</strong>sación <strong>de</strong> Asignación Familiar<br />

Fu<strong>en</strong>te: SUSESO, año 2004 y 2005.<br />

Vig<strong>en</strong>tes<br />

3<br />

25<br />

2004<br />

Archivadas<br />

179<br />

127<br />

Tot<strong>al</strong><br />

año<br />

200<br />

4<br />

182<br />

152<br />

Vig<strong>en</strong>tes<br />

117<br />

54<br />

2005<br />

Archivadas<br />

152<br />

40<br />

Tot<strong>al</strong><br />

Año 2005<br />

269<br />

94


• Es univers<strong>al</strong>.<br />

¿A quiénes afecta?<br />

• Afecta a hombres y mujeres, más a las mujeres.<br />

• A mayor edad (65 y más años, más frecu<strong>en</strong>te<br />

sobre los 80 años).<br />

• A personas tanto autov<strong>al</strong><strong>en</strong>tes como no<br />

v<strong>al</strong><strong>en</strong>tes.


¿Quiénes son más vulnerables ?<br />

• Pérdida <strong>de</strong>l rol soci<strong>al</strong>, <strong>de</strong> status y po<strong>de</strong>r.<br />

• Baja autoestima.<br />

• Algunos con <strong>de</strong>terioro físico y/o psíquico.<br />

• Bajos niveles <strong>de</strong> ingresos que obliga a vivir con<br />

otros.


¿Quiénes son más vulnerables ?<br />

• Bajos niveles <strong>de</strong> escolaridad<br />

• Dep<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia emocion<strong>al</strong> <strong>de</strong> sus agresores<br />

• Viv<strong>en</strong> <strong>en</strong> aislami<strong>en</strong>to o soledad<br />

• Desconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> sus <strong>de</strong>rechos y<br />

<strong>de</strong>beres


¿Quiénes son los que abusan<br />

financieram<strong>en</strong>te?<br />

•Familiares que viv<strong>en</strong> con ellos (as) (parejas o<br />

hijos)<br />

•Terceros o <strong>de</strong>sconocidos<br />

•Cuidadores


Consecu<strong>en</strong>cias conocidas<br />

•Daño sicológico<br />

(autoestima, temor, angustia)<br />

•Daño económico<br />

•Daño <strong>en</strong> su s<strong>al</strong>ud (<strong>de</strong>presión, <strong>de</strong>terioro)<br />

•Afecta su c<strong>al</strong>idad <strong>de</strong> vida


Visión y aportes <strong>de</strong>l INP<br />

• 75% <strong>de</strong> la población adulta mayor <strong>en</strong><br />

<strong>Chile</strong> es p<strong>en</strong>sionada <strong>de</strong>l INP.<br />

• Seguridad Soci<strong>al</strong>, Servicios Soci<strong>al</strong>es,<br />

Programas y B<strong>en</strong>eficios Soci<strong>al</strong>es y<br />

Sucurs<strong>al</strong>es.


Visión y aportes <strong>de</strong>l INP<br />

• Preocupación perman<strong>en</strong>te por<br />

p<strong>en</strong>sionados (as) que experim<strong>en</strong>tan <strong>abuso</strong><br />

económico por parte <strong>de</strong> <strong>en</strong>torno más<br />

cercano.<br />

• Preocupación creci<strong>en</strong>te por prev<strong>en</strong>ir <strong>abuso</strong><br />

económico por parte <strong>de</strong>l mercado, a<br />

través <strong>de</strong> conv<strong>en</strong>ios institucion<strong>al</strong>es con<br />

diversas empresas.


Visión y aportes <strong>de</strong>l INP<br />

• Des<strong>de</strong> SUCURSAL:<br />

Detección <strong>de</strong>l <strong>abuso</strong><br />

Medida precautoria: ret<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l pago<br />

<strong>de</strong> la p<strong>en</strong>sión.<br />

Entrevistas y visitas domiciliarias, para<br />

aclarar los hechos


Visión y aportes <strong>de</strong>l INP<br />

Si se trata <strong>de</strong> personas con discapacidad<br />

Psíquica y que por tanto no pued<strong>en</strong> <strong>de</strong>cidir,<br />

previo a <strong>una</strong> ev<strong>al</strong>uación <strong>de</strong> cada caso, se<br />

otorga un po<strong>de</strong>r provisorio y se re<strong>al</strong>iza<br />

seguimi<strong>en</strong>to


Visión y aportes <strong>de</strong>l INP<br />

• Programas y B<strong>en</strong>eficios Soci<strong>al</strong>es<br />

Si se trata <strong>de</strong> instituciones <strong>de</strong>l mercado:<br />

Existe conv<strong>en</strong>io con varias empresas<br />

comerci<strong>al</strong>es, financieras y <strong>de</strong> servicios con<br />

precios prefer<strong>en</strong>tes y accesibles.<br />

Proceso revisión <strong>de</strong> cláusulas <strong>de</strong> los contratos<br />

Acogida a reclamos y ori<strong>en</strong>tación.


Visión y aportes <strong>de</strong>l INP<br />

• Ampliar oportunida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> acceso <strong>al</strong><br />

crédito soci<strong>al</strong> <strong>de</strong> m<strong>en</strong>or tasas <strong>de</strong><br />

interés, con mayor in<strong>forma</strong>ción <strong>de</strong><br />

ofertas para los adultos mayores.


Es necesario reconocer y<br />

prev<strong>en</strong>ir el <strong>abuso</strong><br />

económico


Desafíos<br />

• Re<strong>al</strong>ización <strong>de</strong> estudios <strong>de</strong> prev<strong>al</strong><strong>en</strong>cia<br />

• Reconocer jurídicam<strong>en</strong>te la exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l<br />

problema<br />

• Incorporar sanciones civiles y crimin<strong>al</strong>es,<br />

a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> medidas <strong>de</strong> protección fr<strong>en</strong>te <strong>al</strong> <strong>abuso</strong><br />

económico o financiero <strong>al</strong> ámbito jurídico. (Ley VIF,<br />

Código p<strong>en</strong><strong>al</strong> y civil)


Desafíos<br />

• Amplio <strong>en</strong>tr<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to a los fisc<strong>al</strong>es y<br />

profesion<strong>al</strong>es <strong>de</strong>l área soci<strong>al</strong> para que puedan<br />

ev<strong>al</strong>uar este tipo <strong>de</strong> <strong>abuso</strong><br />

• Mayor recursos para fisc<strong>al</strong>izar servicios<br />

• In<strong>forma</strong>ción amplia y capacitación a<br />

organizaciones <strong>de</strong> adultos mayores para reconocer<br />

y prev<strong>en</strong>ir y/o <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tar el problema.


Desafíos<br />

•Alianza Sector público y privado para <strong>de</strong>sarrollar<br />

estrategias <strong>de</strong> manejo <strong>de</strong>l <strong>abuso</strong><br />

•Una línea telefónica <strong>de</strong> ori<strong>en</strong>tación gratuita<br />

•Creación <strong>de</strong> Servicios <strong>de</strong> protección y ori<strong>en</strong>tación<br />

leg<strong>al</strong> para ad. Mayores, pe. Of.Adulto Mayor <strong>en</strong><br />

Municipios.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!