El abuso patrimonial en Chile: una forma de maltrato al ... - Senama
El abuso patrimonial en Chile: una forma de maltrato al ... - Senama
El abuso patrimonial en Chile: una forma de maltrato al ... - Senama
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>El</strong> <strong>abuso</strong> <strong>patrimoni<strong>al</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>Chile</strong>:<br />
<strong>una</strong> <strong>forma</strong> <strong>de</strong> <strong>m<strong>al</strong>trato</strong> <strong>al</strong><br />
adulto mayor<br />
A.S. Mabel V<strong>al</strong><strong>en</strong>zuela Burgos<br />
Subsecretaría <strong>de</strong> Previsión Soci<strong>al</strong><br />
Colabora: Inst.<strong>de</strong> Norm<strong>al</strong>ización Prevision<strong>al</strong><br />
(INP)mv<strong>al</strong><strong>en</strong>zuela@mintrab.gob.cl<br />
Santiago, Septiembre 2005
Panorama G<strong>en</strong>er<strong>al</strong><br />
• Según indicios <strong>de</strong> la re<strong>al</strong>idad y estudios<br />
más amplios el problema existe y es uno <strong>de</strong><br />
los más frecu<strong>en</strong>tes<br />
• Se pres<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> la familia, instituciones y<br />
<strong>en</strong> la relación comerci<strong>al</strong> con empresas.
Panorama G<strong>en</strong>er<strong>al</strong><br />
• Existe vacío leg<strong>al</strong><br />
• Problema oculto por la familia,<br />
comunidad, sociedad (corresponsables)<br />
• V<strong>al</strong>ores soci<strong>al</strong>es predominantes fom<strong>en</strong>tan<br />
<strong>abuso</strong> y f<strong>al</strong>ta <strong>de</strong> respeto a los <strong>de</strong>rechos<br />
humanos.
Panorama G<strong>en</strong>er<strong>al</strong><br />
• Debilitami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la estructura y dinámica<br />
familiar tradicion<strong>al</strong>. M<strong>en</strong>os preocupación<br />
por sus integrantes.<br />
• Prev<strong>al</strong><strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l “viejismo”.<br />
• Con este tipo <strong>de</strong> <strong>abuso</strong> se transgre<strong>de</strong><br />
principios <strong>de</strong> auto<strong>de</strong>terminación, justicia,<br />
y dignidad.
Una historia re<strong>al</strong><br />
<strong>El</strong>iana, 82 años, viuda, madre <strong>de</strong> 5 hijos, NSE<br />
medio. Es propietaria.<br />
• Propietaria <strong>de</strong> su vivi<strong>en</strong>da.<br />
• Vive con uno <strong>de</strong> sus hijos mayores y su<br />
respectivo grupo familiar.<br />
• Este ha iniciado un negocio <strong>en</strong> la propia casa,<br />
sin su cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to. (Arri<strong>en</strong>do <strong>de</strong> piezas, un<br />
restorán).<br />
• <strong>El</strong>la fue relegada a <strong>una</strong> pieza con todos sus<br />
<strong>en</strong>seres.
Una historia re<strong>al</strong><br />
• Hijos no logran ponerse <strong>de</strong> acuerdo cómo<br />
ayudarla. Nadie se si<strong>en</strong>te capaz hacerse cargo <strong>de</strong><br />
ella.<br />
•Algunos fines <strong>de</strong> semana queda <strong>en</strong>cerrada <strong>en</strong> su<br />
propia casa, se arranca a través <strong>de</strong> sus rejas y pasa<br />
la noche con vecina.<br />
• Han <strong>de</strong>cidido internarla sin tomar <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta su<br />
opinión, ella <strong>al</strong> poco tiempo f<strong>al</strong>lece.<br />
• Hijo que vivía con ella se quedó con la casa,<br />
compró sus <strong>de</strong>rechos a los hermanos.
¿Qué es el <strong>abuso</strong> <strong>patrimoni<strong>al</strong></strong>?<br />
M<strong>al</strong> uso, explotación o apropiación in<strong>de</strong>bida <strong>de</strong> los<br />
bi<strong>en</strong>es, propiedad y/o finanzas <strong>de</strong> la persona<br />
mayor por parte <strong>de</strong> terceros, sin cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to o<br />
con cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to viciado (con error, fuerza o<br />
dolo), frau<strong>de</strong> o estafa, <strong>en</strong>gaño o robo <strong>de</strong> su dinero<br />
o patrimonio.<br />
Fu<strong>en</strong>te: Action on <strong>El</strong><strong>de</strong>r Abuse, 1995; INPEA, 1997;<br />
INPEA L.A;2003, Mesa Técnica M<strong>al</strong>trato A.M.SENAMA.
¿Qué es el <strong>abuso</strong> <strong>patrimoni<strong>al</strong></strong>?<br />
• A m<strong>en</strong>udo supone la re<strong>al</strong>ización <strong>de</strong> actos ileg<strong>al</strong>es<br />
firma <strong>de</strong> docum<strong>en</strong>tos, donaciones, testam<strong>en</strong>tos.<br />
• Es posible también que existi<strong>en</strong>do <strong>una</strong> relación<br />
<strong>de</strong> po<strong>de</strong>r, <strong>una</strong> persona mayor permita a un tercero<br />
que actúe <strong>en</strong> su nombre pese a la evid<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un<br />
perjuicio anterior.<br />
•Negación <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> acceso y control <strong>de</strong> sus<br />
fondos person<strong>al</strong>es.
¿Qué es el <strong>abuso</strong> <strong>patrimoni<strong>al</strong></strong>?<br />
• También es aquél que comet<strong>en</strong> <strong>al</strong>g<strong>una</strong>s<br />
empresas <strong>de</strong> servicios u otras comerci<strong>al</strong>es,<br />
mediante publicidad <strong>en</strong>gañosa, cobros con<br />
intereses abusivos, afiliación a empresas por<br />
v<strong>en</strong><strong>de</strong>dores que usan estrategias reñidas<br />
con la ética, etc.
•Según la Red estadounid<strong>en</strong>se <strong>de</strong> protección<br />
financiera <strong>de</strong> adultos mayores<br />
“este tipo <strong>de</strong> <strong>abuso</strong> es <strong>una</strong> <strong>de</strong> las <strong>forma</strong>s<br />
más <strong>de</strong>structivas porque las personas<br />
mayores son incapaces <strong>de</strong> recuperar lo<br />
perdido y a<strong>de</strong>más pued<strong>en</strong> per<strong>de</strong>r sus<br />
habilida<strong>de</strong>s para llevar <strong>una</strong> vida<br />
in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te. Incluso <strong>en</strong> <strong>al</strong>gunos casos,<br />
morir como resultado <strong>de</strong> <strong>una</strong> <strong>de</strong>presión”.
Formas <strong>de</strong> <strong>abuso</strong> <strong>patrimoni<strong>al</strong></strong> más<br />
frecu<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>Chile</strong><br />
• Explotación económica<br />
• <strong>El</strong> s<strong>en</strong>tirse “arrinconadas” <strong>en</strong> sus propias casas<br />
• Apropiación in<strong>de</strong>bida <strong>de</strong> vivi<strong>en</strong>das, bi<strong>en</strong>es<br />
muebles e inmueble<br />
• Impid<strong>en</strong> la toma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones <strong>de</strong> cómo gastar<br />
sus ingresos/p<strong>en</strong>sión
Formas <strong>de</strong> <strong>abuso</strong> <strong>patrimoni<strong>al</strong></strong><br />
más frecu<strong>en</strong>tes<br />
• Uso in<strong>de</strong>bido <strong>de</strong> la p<strong>en</strong>sión, facilitado por<br />
el otorgami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> po<strong>de</strong>r para el cobro<br />
• Familiares presionan para que se tom<strong>en</strong><br />
créditos<br />
• Frau<strong>de</strong>, m<strong>al</strong>versación <strong>de</strong> sus fondos,<br />
conspiración
Formas <strong>de</strong> <strong>abuso</strong> <strong>patrimoni<strong>al</strong></strong><br />
más frecu<strong>en</strong>tes<br />
• F<strong>al</strong>sificación <strong>de</strong> sus registros person<strong>al</strong>es,<br />
transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> propieda<strong>de</strong>s<br />
• Publicidad <strong>en</strong>gañosa <strong>de</strong> empresas <strong>de</strong>l mercado<br />
• Afiliación forzada y con <strong>en</strong>gaño a <strong>al</strong>g<strong>una</strong>s<br />
empresas <strong>de</strong> servicios, comerci<strong>al</strong>es, <strong>en</strong> c<strong>al</strong>les y<br />
domicilios.
Materia<br />
Afiliación y<br />
Desafiliación<br />
CCAF<br />
Crédito<br />
Soci<strong>al</strong><br />
Reclamos sobre afiliación y crédito soci<strong>al</strong><br />
Cajas <strong>de</strong> Comp<strong>en</strong>sación <strong>de</strong> Asignación Familiar<br />
Fu<strong>en</strong>te: SUSESO, año 2004 y 2005.<br />
Vig<strong>en</strong>tes<br />
3<br />
25<br />
2004<br />
Archivadas<br />
179<br />
127<br />
Tot<strong>al</strong><br />
año<br />
200<br />
4<br />
182<br />
152<br />
Vig<strong>en</strong>tes<br />
117<br />
54<br />
2005<br />
Archivadas<br />
152<br />
40<br />
Tot<strong>al</strong><br />
Año 2005<br />
269<br />
94
• Es univers<strong>al</strong>.<br />
¿A quiénes afecta?<br />
• Afecta a hombres y mujeres, más a las mujeres.<br />
• A mayor edad (65 y más años, más frecu<strong>en</strong>te<br />
sobre los 80 años).<br />
• A personas tanto autov<strong>al</strong><strong>en</strong>tes como no<br />
v<strong>al</strong><strong>en</strong>tes.
¿Quiénes son más vulnerables ?<br />
• Pérdida <strong>de</strong>l rol soci<strong>al</strong>, <strong>de</strong> status y po<strong>de</strong>r.<br />
• Baja autoestima.<br />
• Algunos con <strong>de</strong>terioro físico y/o psíquico.<br />
• Bajos niveles <strong>de</strong> ingresos que obliga a vivir con<br />
otros.
¿Quiénes son más vulnerables ?<br />
• Bajos niveles <strong>de</strong> escolaridad<br />
• Dep<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia emocion<strong>al</strong> <strong>de</strong> sus agresores<br />
• Viv<strong>en</strong> <strong>en</strong> aislami<strong>en</strong>to o soledad<br />
• Desconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> sus <strong>de</strong>rechos y<br />
<strong>de</strong>beres
¿Quiénes son los que abusan<br />
financieram<strong>en</strong>te?<br />
•Familiares que viv<strong>en</strong> con ellos (as) (parejas o<br />
hijos)<br />
•Terceros o <strong>de</strong>sconocidos<br />
•Cuidadores
Consecu<strong>en</strong>cias conocidas<br />
•Daño sicológico<br />
(autoestima, temor, angustia)<br />
•Daño económico<br />
•Daño <strong>en</strong> su s<strong>al</strong>ud (<strong>de</strong>presión, <strong>de</strong>terioro)<br />
•Afecta su c<strong>al</strong>idad <strong>de</strong> vida
Visión y aportes <strong>de</strong>l INP<br />
• 75% <strong>de</strong> la población adulta mayor <strong>en</strong><br />
<strong>Chile</strong> es p<strong>en</strong>sionada <strong>de</strong>l INP.<br />
• Seguridad Soci<strong>al</strong>, Servicios Soci<strong>al</strong>es,<br />
Programas y B<strong>en</strong>eficios Soci<strong>al</strong>es y<br />
Sucurs<strong>al</strong>es.
Visión y aportes <strong>de</strong>l INP<br />
• Preocupación perman<strong>en</strong>te por<br />
p<strong>en</strong>sionados (as) que experim<strong>en</strong>tan <strong>abuso</strong><br />
económico por parte <strong>de</strong> <strong>en</strong>torno más<br />
cercano.<br />
• Preocupación creci<strong>en</strong>te por prev<strong>en</strong>ir <strong>abuso</strong><br />
económico por parte <strong>de</strong>l mercado, a<br />
través <strong>de</strong> conv<strong>en</strong>ios institucion<strong>al</strong>es con<br />
diversas empresas.
Visión y aportes <strong>de</strong>l INP<br />
• Des<strong>de</strong> SUCURSAL:<br />
Detección <strong>de</strong>l <strong>abuso</strong><br />
Medida precautoria: ret<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l pago<br />
<strong>de</strong> la p<strong>en</strong>sión.<br />
Entrevistas y visitas domiciliarias, para<br />
aclarar los hechos
Visión y aportes <strong>de</strong>l INP<br />
Si se trata <strong>de</strong> personas con discapacidad<br />
Psíquica y que por tanto no pued<strong>en</strong> <strong>de</strong>cidir,<br />
previo a <strong>una</strong> ev<strong>al</strong>uación <strong>de</strong> cada caso, se<br />
otorga un po<strong>de</strong>r provisorio y se re<strong>al</strong>iza<br />
seguimi<strong>en</strong>to
Visión y aportes <strong>de</strong>l INP<br />
• Programas y B<strong>en</strong>eficios Soci<strong>al</strong>es<br />
Si se trata <strong>de</strong> instituciones <strong>de</strong>l mercado:<br />
Existe conv<strong>en</strong>io con varias empresas<br />
comerci<strong>al</strong>es, financieras y <strong>de</strong> servicios con<br />
precios prefer<strong>en</strong>tes y accesibles.<br />
Proceso revisión <strong>de</strong> cláusulas <strong>de</strong> los contratos<br />
Acogida a reclamos y ori<strong>en</strong>tación.
Visión y aportes <strong>de</strong>l INP<br />
• Ampliar oportunida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> acceso <strong>al</strong><br />
crédito soci<strong>al</strong> <strong>de</strong> m<strong>en</strong>or tasas <strong>de</strong><br />
interés, con mayor in<strong>forma</strong>ción <strong>de</strong><br />
ofertas para los adultos mayores.
Es necesario reconocer y<br />
prev<strong>en</strong>ir el <strong>abuso</strong><br />
económico
Desafíos<br />
• Re<strong>al</strong>ización <strong>de</strong> estudios <strong>de</strong> prev<strong>al</strong><strong>en</strong>cia<br />
• Reconocer jurídicam<strong>en</strong>te la exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l<br />
problema<br />
• Incorporar sanciones civiles y crimin<strong>al</strong>es,<br />
a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> medidas <strong>de</strong> protección fr<strong>en</strong>te <strong>al</strong> <strong>abuso</strong><br />
económico o financiero <strong>al</strong> ámbito jurídico. (Ley VIF,<br />
Código p<strong>en</strong><strong>al</strong> y civil)
Desafíos<br />
• Amplio <strong>en</strong>tr<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to a los fisc<strong>al</strong>es y<br />
profesion<strong>al</strong>es <strong>de</strong>l área soci<strong>al</strong> para que puedan<br />
ev<strong>al</strong>uar este tipo <strong>de</strong> <strong>abuso</strong><br />
• Mayor recursos para fisc<strong>al</strong>izar servicios<br />
• In<strong>forma</strong>ción amplia y capacitación a<br />
organizaciones <strong>de</strong> adultos mayores para reconocer<br />
y prev<strong>en</strong>ir y/o <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tar el problema.
Desafíos<br />
•Alianza Sector público y privado para <strong>de</strong>sarrollar<br />
estrategias <strong>de</strong> manejo <strong>de</strong>l <strong>abuso</strong><br />
•Una línea telefónica <strong>de</strong> ori<strong>en</strong>tación gratuita<br />
•Creación <strong>de</strong> Servicios <strong>de</strong> protección y ori<strong>en</strong>tación<br />
leg<strong>al</strong> para ad. Mayores, pe. Of.Adulto Mayor <strong>en</strong><br />
Municipios.