Manual de Obligaciones y Responsabilidad Civil - La Ley
Manual de Obligaciones y Responsabilidad Civil - La Ley
Manual de Obligaciones y Responsabilidad Civil - La Ley
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>Manual</strong> <strong>de</strong><br />
<strong>Obligaciones</strong><br />
y <strong>Responsabilidad</strong><br />
<strong>Civil</strong><br />
u
<strong>Manual</strong> <strong>de</strong><br />
<strong>Obligaciones</strong><br />
y <strong>Responsabilidad</strong><br />
<strong>Civil</strong><br />
u<br />
Alejandro Atilio Taraborrelli<br />
Colaboradores asesores en toda la obra<br />
<strong>La</strong> u r a Zu L e m a Ca s t r o<br />
ma r í a aL e j a n d r a st o h b a v e r<br />
ma r i a n o Co s t a<br />
su s a n a ma t i L d e se v e r i n o<br />
ed u a r d o om a r ma g r i<br />
Colaboradores auxiliares<br />
Car L a ba r t u C C i<br />
K a r i n a gr u e i r o<br />
ro m i n a Lo p r e i a t o<br />
jo r g e ed u a r d o aC e v e d o<br />
ag o s t i n a ro s
© Pablo C. Barbieri, 2012<br />
© <strong>de</strong> esta edición, <strong>La</strong> <strong>Ley</strong> S.A.E. e I., 2012<br />
Tucumán 1471 (C1050AAC) Buenos Aires<br />
Queda hecho el <strong>de</strong>pósito que previene la ley 11.723<br />
Impreso en la Argentina<br />
Todos los <strong>de</strong>rechos reservados<br />
Ninguna parte <strong>de</strong> esta obra pue<strong>de</strong> ser reproducida<br />
o transmitida en cualquier forma o por cualquier medio<br />
electrónico o mecánico, incluyendo fotocopiado, grabación<br />
o cualquier otro sistema <strong>de</strong> archivo y recuperación <strong>de</strong> información,<br />
sin el previo permiso por escrito <strong>de</strong>l editor y el autor.<br />
Printed in Argentina<br />
All rights reserved<br />
No part of this work may be reproduced<br />
or transmitted in any form or by any means,<br />
electronic or mechanical, including photocopying and recording<br />
or by any information storage or retrieval system,<br />
without permission in writing from the publisher and the author.<br />
Tirada: 400 ejemplares<br />
I.S.B.N. 978-987-03-2293-1<br />
SAP 41321238<br />
Argentina<br />
Taraborelli, Alejandro Atilio<br />
<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> obligaciones y <strong>de</strong> responsabilidad <strong>Civil</strong> /<br />
Alejandro Atilio Taraborelli; edición a cargo <strong>de</strong> Mariana<br />
Mingione. - 1a ed. - Buenos Aires : <strong>La</strong> <strong>Ley</strong>, 2012.<br />
832 p.; 27x14 cm.<br />
ISBN 978-987-03-2293-1<br />
1. Derecho <strong>Civil</strong>. 2. <strong>Obligaciones</strong>. 3. <strong>Manual</strong>es.<br />
I. Mingione, Mariana, ed. II. Título<br />
CDD 346
Gracias a mis padres<br />
Tonino Taraborrelli<br />
y<br />
María Inmaculada Rossi<br />
Dedicado a mis hijas<br />
Catalina Taraborrelli<br />
y<br />
Gina Taraborrelli
PRESENTACION<br />
<strong>La</strong> presente obra es consecuencia <strong>de</strong> años <strong>de</strong> estudio y análisis<br />
<strong>de</strong> los tratados y manuales <strong>de</strong> los más encumbrados juristas argentinos<br />
y extranjeros. He pretendido junto con mis colaboradores po<strong>de</strong>r<br />
interpretar y en algunos casos volcar en forma precisa, todo aquello<br />
que nuestros maestros fueron enseñando; he incluido en gran<strong>de</strong>s pasajes<br />
mi opinión personal y por supuesto la ten<strong>de</strong>ncia jurispru<strong>de</strong>ncial<br />
mas mo<strong>de</strong>rna, todo con el objetivo <strong>de</strong> hacer mas sencillo el trabajo <strong>de</strong>l<br />
alumno a la hora <strong>de</strong> analizar los institutos jurídicos. Con el mismo objetivo,<br />
la obra tiene una metodología que ayudara a la lectura. En la<br />
medida en que ha sido posible, se ha incluido como cita, todo artículo<br />
que se menciona, para que el lector lo tenga al pie <strong>de</strong> página y se facilite<br />
su estudio.<br />
Todo ello encaminado a la jerarquización <strong>de</strong> la educación universitaria<br />
y al cumplimiento <strong>de</strong> los objetivos académicos que oportunamente<br />
nos hemos fijado junto al Rector <strong>de</strong> la Universidad Nacional <strong>de</strong> Lomas <strong>de</strong><br />
Zamora, Profesor Diego Alejandro Molea y el Decano <strong>de</strong> la Facultad <strong>de</strong><br />
Derecho, Profesor Lucas Omar Liendro Kapustik.<br />
El presente manual preten<strong>de</strong> seguir una metodología <strong>de</strong> estudio <strong>de</strong> la<br />
teoría general <strong>de</strong> las obligaciones, <strong>de</strong> la teoría general <strong>de</strong> la responsabilidad<br />
civil y <strong>de</strong> la acción <strong>de</strong> reparación <strong>de</strong> daños.<br />
<strong>La</strong>s primeras once unida<strong>de</strong>s tratan <strong>de</strong> la teoría <strong>de</strong> las obligaciones y<br />
el comienzo se lleva a<strong>de</strong>lante con el análisis <strong>de</strong> las nociones generales y<br />
los antece<strong>de</strong>ntes en el <strong>de</strong>recho romano. Luego continuamos con los antece<strong>de</strong>ntes<br />
nacionales, nuestro código civil, el concepto y los elementos<br />
<strong>de</strong> la obligación.<br />
Posteriormente seguimos con los efectos. Llevamos a<strong>de</strong>lante la clasificación<br />
<strong>de</strong> los efectos en principales y auxiliares, y luego con el estudio<br />
<strong>de</strong> los efectos principales normales y anormales. Dentro <strong>de</strong>l estudio <strong>de</strong><br />
los efectos principales normales se trata al cumplimiento, como efecto<br />
normal <strong>de</strong> una obligación y como efecto anormal se trata a la in<strong>de</strong>mnización<br />
<strong>de</strong> daños y perjuicios, remitiendo el estudio <strong>de</strong> cada uno <strong>de</strong> los<br />
presupuestos <strong>de</strong> responsabilidad a partir <strong>de</strong> la unidad 13.
X Alejandro Atilio Taraborrelli<br />
Algunos autores tratan al pago como modo normal <strong>de</strong> extinción <strong>de</strong><br />
las obligaciónes cuando se ven los efectos principales normales, en nuestro<br />
caso vemos al pago cuando se encara extinción <strong>de</strong> las obligaciones en<br />
el capítulo 9.<br />
Finalizados los efectos principales se abordan los efectos auxiliares.<br />
Estos últimos tienen que ver con las situaciones que se <strong>de</strong>rivan <strong>de</strong>l patrimonio<br />
<strong>de</strong>l <strong>de</strong>udor como garantía colectiva y <strong>de</strong> todas las posibilida<strong>de</strong>s<br />
que tiene el acreedor para asegurarse el cobro <strong>de</strong> su crédito. Allí veremos<br />
medidas cautelares, privilegios, acciones <strong>de</strong> integración y <strong>de</strong>slin<strong>de</strong>, ejecución<br />
individual y ejecución colectiva.<br />
Metodológicamente continuamos con la clasificación <strong>de</strong> las obligaciones,<br />
viendo los modos previstos a partir <strong>de</strong>l artículo 515 <strong>de</strong>l C.C. y toda<br />
la clasificación doctrinaria.<br />
El sistema jurídico argentino prevé la posibilidad <strong>de</strong> transmisión <strong>de</strong><br />
las obligaciones, razón por la cual en el capítulo 8 vemos todos los modos<br />
<strong>de</strong> transmisión previstos.<br />
<strong>La</strong> extinción <strong>de</strong> la obligación es el paso siguiente, con profundo<br />
tratamiento <strong>de</strong> los modos previstos en el artículo 724 y siguientes <strong>de</strong>l<br />
C.C. así como también con el estudio <strong>de</strong> métodos no previstos en la<br />
norma.<br />
Para terminar con la teoría general <strong>de</strong> las obligaciones se <strong>de</strong>sarrolla<br />
la prescripción liberatoria, instituto tratado por Vélez Sarsfield en el<br />
cuarto libro <strong>de</strong>l código.<br />
A continuación se aborda la teoría general <strong>de</strong> la responsabilidad civil.<br />
El estudio <strong>de</strong> dicha teoría nos lleva a una parte general en la que se tratan<br />
los presupuestos <strong>de</strong> responsabilidad, luego las responsabilida<strong>de</strong>s especiales<br />
y la responsabilidad por el hecho ajeno para finalizar.<br />
Posteriormente se tratara la acción <strong>de</strong> reparación <strong>de</strong> daños. Este<br />
tema se vera en una primera parte <strong>de</strong>s<strong>de</strong> su fundamento teórico, para<br />
luego cerrar el tema con el análisis practico y el abordaje <strong>de</strong> la <strong>de</strong>manda<br />
<strong>de</strong> daños y perjuicios.<br />
Finalizamos nuestra obra con una propuesta <strong>de</strong> futuro sobre la teoría<br />
<strong>de</strong> reparación <strong>de</strong> daños y las nuevas finalida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho civil.<br />
Correspon<strong>de</strong> <strong>de</strong>jar sentado, que a los largo <strong>de</strong> la obra se verán seguramente<br />
reflejados los métodos, la i<strong>de</strong>ología, y la impronta que han <strong>de</strong>jado<br />
a lo largo <strong>de</strong> mi actividad como docente los profesores que me marcaron,
<strong>Manual</strong> Teórico‑Práctico <strong>de</strong> Derecho Cambiario XI<br />
que me guiaron y ayudaron en la misma, Carlos Alberto Ghersi, José Nicolas<br />
Taraborrelli, Carlos Mario Clerc y Alberto Biglieri.<br />
Durante varios años hubo un esfuerzo personal, <strong>de</strong> la familia y por<br />
supuesto <strong>de</strong> mis compañeros <strong>de</strong> cátedra, que se traduce en la humil<strong>de</strong><br />
obra que comienza a continuación.<br />
Alejandro Atilio Taraborrelli
Indice General<br />
PRESENTACION ............................................................................................. IX<br />
Pa r t e Ge n e r a l<br />
Ca P í t u l o 1<br />
te o r í a G e n e r a l d e l a s o b l i G a C i o n e s<br />
I) Introducción. Nociones básicas ............................................................. 1<br />
II) Evolución .................................................................................................. 2<br />
III) El Código <strong>de</strong> Vélez ................................................................................... 3<br />
IV) El método legislativo. <strong>La</strong> obligación en el código ................................. 7<br />
V) Cuadro <strong>de</strong>l índice <strong>de</strong>l Código <strong>Civil</strong> ........................................................ 9<br />
VI) Definición <strong>de</strong> obligación ......................................................................... 14<br />
1) Derecho Romano ................................................................................. 14<br />
2) Análisis <strong>de</strong> la <strong>de</strong>finición ..................................................................... 15<br />
VII) Naturaleza <strong>de</strong> la obligación. <strong>La</strong> obligación como vínculo complejo . 15<br />
VIII) Deuda y responsabilidad. Supuestos <strong>de</strong> <strong>de</strong>uda sin responsabilidad y<br />
<strong>de</strong> responsabilidad limitada. Quid <strong>de</strong> la responsabilidad sin <strong>de</strong>uda . 16<br />
Ca P í t u l o 2<br />
el e m e n t o s d e l a obliGaCión<br />
I) Introducción ................................................................................................ 19<br />
II) Los sujetos .................................................................................................. 20<br />
1) Quiénes pue<strong>de</strong>n ser sujetos ................................................................. 20<br />
2) Capacidad ............................................................................................. 21<br />
3) Determinación ..................................................................................... 21<br />
4) El caso <strong>de</strong> las obligaciones ambulatorias o propter rem .................. 22<br />
III) Objeto ......................................................................................................... 25<br />
IV) El vínculo jurídico ................................................................................... 26<br />
V) Causa Fuente .............................................................................................. 26<br />
1) Clasificación <strong>de</strong> las fuentes ................................................................ 27<br />
2) Enumeraciones <strong>de</strong> los principales jurisconsultos extranjeros ...... 28<br />
3) El quid <strong>de</strong> la causa fin .......................................................................... 29
XIV Alejandro Atilio Taraborrelli<br />
Pág.<br />
4) Interpretación <strong>de</strong>l Código <strong>Civil</strong>. Causa fuente o causa fin .............. 29<br />
5) El articulado <strong>de</strong>l Código <strong>Civil</strong> ............................................................. 30<br />
Ca P í t u l o 3<br />
Ca u s a o f u e n t e d e l a o b l i G a C i ó n . Co n t i n u a C i ó n . fu e n t e s e n<br />
P a r t i C u l a r<br />
I) Contrato .................................................................................................... 33<br />
1) Autonomía <strong>de</strong> la voluntad .................................................................. 33<br />
2) <strong>La</strong> autonomía en la jurispru<strong>de</strong>ncia .................................................... 36<br />
3) Acto voluntario ..................................................................................... 38<br />
A) Discernimiento ........................................................................... 38<br />
B) Intención ..................................................................................... 39<br />
C) Libertad ....................................................................................... 40<br />
4) Breve clasificación <strong>de</strong> los contratos ................................................... 40<br />
II) Cuasicontrato ........................................................................................... 42<br />
III) Delito ........................................................................................................ 43<br />
IV) Cuasi<strong>de</strong>lito ................................................................................................ 44<br />
V) <strong>La</strong> ley ......................................................................................................... 44<br />
VI) Otras fuentes previstas en doctrina ....................................................... 45<br />
1) Equidad ................................................................................................. 45<br />
2) Voluntad unilateral .............................................................................. 45<br />
3) Enriquecimiento sin causa ................................................................. 46<br />
4) Abuso <strong>de</strong> <strong>de</strong>recho ................................................................................. 47<br />
Ca P í t u l o 4<br />
ef e C t o s d e l a s o b l i G a C i o n e s<br />
I) Noción ....................................................................................................... 51<br />
II) Efectos normales ...................................................................................... 51<br />
1) Cumplimiento voluntario ................................................................... 51<br />
2) Cumplimiento forzado ........................................................................ 52<br />
a) Concepto ...................................................................................... 52<br />
b) Función jurisdiccional <strong>de</strong>l Estado ............................................ 52<br />
c) El artículo 505 C.C. ...................................................................... 53<br />
d) El Merca<strong>de</strong>r <strong>de</strong> Venecia y los límites a la ejecución forzada .. 53<br />
3) Medios <strong>de</strong> presión específicos para llegar al cumplimiento.<br />
Astreintes ......................................................................................... 55<br />
a) Noción y orígenes ........................................................................ 55<br />
b) Concepto ...................................................................................... 56
<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Obligaciones</strong> y <strong>Responsabilidad</strong> <strong>Civil</strong> XV<br />
Pág.<br />
c) Naturaleza jurídica ..................................................................... 57<br />
d) El artículo 666 bis ....................................................................... 57<br />
e) Aplicabilidad <strong>de</strong> las astreintes ................................................... 58<br />
f) Aplicación en el fuero civil y comercial .................................... 58<br />
g) Aplicación en el fuero laboral .................................................... 59<br />
h) Aplicación en la órbita <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho público ............................ 61<br />
III) Efectos anormales .................................................................................... 61<br />
1) Noción ................................................................................................... 61<br />
2) In<strong>de</strong>mnización <strong>de</strong> daños. Remisión .................................................. 62<br />
Ca P í t u l o 5<br />
ef e C t o s d e l a s o b l i G a C i o n e s . Co n t i n u a C i ó n<br />
I. Efectos auxiliares ..................................................................................... 64<br />
II. El principio <strong>de</strong> garantía colectiva........................................................... 64<br />
1) Conceptualización ............................................................................... 64<br />
2) Análisis <strong>de</strong> las excepciones al principio <strong>de</strong> garantía colectiva ....... 65<br />
III) Medidas cautelares ................................................................................. 68<br />
1) Concepto ............................................................................................... 68<br />
2) Caracteres ............................................................................................. 68<br />
3) Presupuestos para que proceda una medida cautelar .................... 68<br />
4) Medidas cautelares en particular ...................................................... 71<br />
a) Embargo ....................................................................................... 71<br />
b) Inhibición general <strong>de</strong> bienes ..................................................... 72<br />
c) Anotación <strong>de</strong> litis ........................................................................ 73<br />
d) Otras medidas cautelares .......................................................... 73<br />
IV) Ejecución colectiva <strong>de</strong>l <strong>de</strong>udor .............................................................. 74<br />
1) Noción ................................................................................................... 74<br />
2) Concurso y quiebra .............................................................................. 74<br />
V) Privilegios ................................................................................................ 76<br />
1) Concepto ............................................................................................... 76<br />
2) Caracteres ............................................................................................. 76<br />
3) Clasificación <strong>de</strong> los privilegios ........................................................... 77<br />
4) Otras normas que crean privilegios ................................................... 80<br />
a) <strong>La</strong> ley 24.522 <strong>de</strong> Concursos y Quiebras ..................................... 80<br />
b) <strong>Ley</strong> <strong>de</strong> Contrato <strong>de</strong> Trabajo 20.744 ............................................ 82<br />
VI) Derecho <strong>de</strong> retención .............................................................................. 83<br />
1) Concepto y caracteres .......................................................................... 83<br />
2) Requisitos para la proce<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> retención ............... 84
XVI Alejandro Atilio Taraborrelli<br />
Pág.<br />
3) Casos especiales previstos en el Código ............................................ 84<br />
4) Casos particulares en jurispru<strong>de</strong>ncia ................................................ 84<br />
VII. <strong>La</strong>s acciones <strong>de</strong> integración y <strong>de</strong>slin<strong>de</strong> ................................................. 86<br />
1) Acción revocatoria ............................................................................... 86<br />
a) Concepto ...................................................................................... 86<br />
b) Terminología. Método <strong>de</strong>l Código <strong>Civil</strong>. Crítica ..................... 87<br />
c) Origen ........................................................................................... 87<br />
d) Fundamento ................................................................................ 88<br />
e) Naturaleza ................................................................................... 88<br />
f) Caracteres .................................................................................... 89<br />
g) Requisitos para po<strong>de</strong>r ejercer la accion revocatoria ............... 89<br />
h) Legitimación activa .................................................................... 91<br />
i) Legitimación pasiva .................................................................... 91<br />
j) Actos atacables ............................................................................. 91<br />
k) Prueba .......................................................................................... 92<br />
l) Efectos ........................................................................................... 92<br />
m) Relacion con el procedimiento concursal .............................. 94<br />
n) Paralelo con la acción <strong>de</strong> simulación ....................................... 95<br />
ñ) Paralelo con la acción subrogatoria ......................................... 96<br />
2) Acción <strong>de</strong> simulación .......................................................................... 96<br />
a) Nociones y fundamento ............................................................. 96<br />
b) Elementos .................................................................................... 97<br />
c) Clasificación ................................................................................ 98<br />
A) Lícita o ilícita .......................................................................... 98<br />
B) Absoluta o relativa ................................................................. 99<br />
C) Total o parcial ........................................................................ 100<br />
d) Caracteres .................................................................................... 100<br />
e) Acción entre las partes .............................................................. 100<br />
f) Acción entre los acreedores ........................................................ 101<br />
g) Acción ejercida por terceros ...................................................... 101<br />
1) Legitimados activos ............................................................... 101<br />
2) Legitimados pasivos ............................................................... 101<br />
h) El Contradocumento .................................................................. 102<br />
i) Prueba ........................................................................................... 103<br />
j) Efectos <strong>de</strong> la acción <strong>de</strong> simulación ............................................ 104<br />
1) Entre las partes ....................................................................... 104<br />
2) Enajenación A un subadquirente <strong>de</strong> buena fe ..................... 104<br />
k) Impugnación <strong>de</strong> sentencias en juicios simulados ................... 104
<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Obligaciones</strong> y <strong>Responsabilidad</strong> <strong>Civil</strong> XVII<br />
Pág.<br />
l) Paralelo <strong>de</strong> la acción <strong>de</strong> simulación con la acción revocatoria<br />
............................................................................................. 105<br />
3) Acción subrogatoria .................................................................... 106<br />
a) Concepto ................................................................................. 106<br />
b) Metodología <strong>de</strong>l ..................................................................... 106<br />
c)Naturaleza Jurídica ................................................................. 107<br />
d) Caracteres ............................................................................... 109<br />
e) Acciones y <strong>de</strong>rechos que autorizan. Principio .................... 110<br />
f) Acreedores a quien se le otorga la acción ............................. 111<br />
g) Condiciones para su ejercicio ............................................... 112<br />
h) Sujetos partes en esta acción ................................................ 113<br />
i) Función .................................................................................... 113<br />
j) Funcionamiento ...................................................................... 113<br />
k) Efectos ..................................................................................... 113<br />
l) Paralelo <strong>de</strong> la acción revocatoria y con la acción <strong>de</strong> la simulación<br />
....................................................................................... 114<br />
4) Acciones directas ........................................................................ 115<br />
a) Concepto ................................................................................. 115<br />
b) Importancia ............................................................................ 115<br />
c) Caracteres ................................................................................ 115<br />
d) Fundamento ........................................................................... 115<br />
e) Casos expresos en que operan las acciones ......................... 116<br />
f) Condiciones para su ejercicio ................................................ 117<br />
g) Efectos <strong>de</strong> la acción directa ................................................... 118<br />
h) Efectos en relación al <strong>de</strong>mandado ...................................... 118<br />
i) Efectos con relación al <strong>de</strong>udor ............................................... 118<br />
j) Diferencia contra la acción subrogatoria ............................. 119<br />
5) Acción <strong>de</strong> separación <strong>de</strong> patrimonios noción y conceptualización<br />
........................................................................................... 119<br />
4) Impugnación <strong>de</strong> cosa juzgada írrita o fraudulenta ................. 120<br />
1) Noción y conceptualización .................................................. 120<br />
2) <strong>La</strong> cosa juzgada írrita o fraudulenta en la jurispru<strong>de</strong>ncia . 121<br />
Ca P í t u l o 6<br />
ClasifiCaCión d e l a s o b l i G a C i o n e s<br />
I) Introducción ............................................................................................. 125<br />
II) Clasificación según la naturaleza <strong>de</strong>l vínculo obligaciones civiles<br />
y naturales ................................................................................................ 126<br />
1) Nociones fundamentales. concepto .................................................. 126
XVIII Alejandro Atilio Taraborrelli<br />
Pág.<br />
2) Naturaleza jurídica <strong>de</strong> la obligación natural .................................... 128<br />
3) Caracteres <strong>de</strong> las obligaciones naturales .......................................... 128<br />
4) Nuestro ................................................................................................ 129<br />
5) Efectos <strong>de</strong> la obligación natural ........................................................ 130<br />
6) <strong>La</strong> obligación natural en la jurispru<strong>de</strong>ncia ....................................... 132<br />
7) Obligación civil. Remisión .................................................................. 132<br />
III) Clasificación según el tiempo <strong>de</strong> cumplimiento <strong>de</strong> la prestación.Noción<br />
........................................................................................................... 133<br />
IV)Clasificación <strong>de</strong> las obligaciones según su modalidad ......................... 133<br />
1) <strong>Obligaciones</strong> puras y modales ............................................................ 133<br />
2) Obligación condicional ....................................................................... 134<br />
a) Condición y hecho condicionante ............................................ 134<br />
b) El hecho condicionante <strong>de</strong>be ser incierto y futuro ................ 134<br />
c) Funciones ..................................................................................... 136<br />
d)Comparación con figuras afines ................................................ 136<br />
e) Clasificación <strong>de</strong> las condiciones ................................................ 138<br />
f) Condición simple, conjunta y disyunta .................................... 139<br />
g) Cumplimiento <strong>de</strong> la condición .................................................. 141<br />
h) Cumplimiento ficto <strong>de</strong> la condición ......................................... 141<br />
i) Tiempo en el cumplimiento <strong>de</strong> la condición ............................ 142<br />
j) Efectos <strong>de</strong> la condición ................................................................ 142<br />
k) Condición suspensiva efectos entre las partes ........................ 144<br />
m) Efectos respecto <strong>de</strong> terceros ..................................................... 147<br />
n) Condición resolutoria efectos entre las partes ........................ 148<br />
ñ) Efectos respecto <strong>de</strong> terceros ...................................................... 149<br />
o) Actos <strong>de</strong> disposición ................................................................... 150<br />
2) <strong>Obligaciones</strong> a plazo ............................................................................ 151<br />
a) Concepto ...................................................................................... 151<br />
b) Distinción entre el plazo y el término ...................................... 151<br />
c) Caracteres <strong>de</strong>l plazo .................................................................... 151<br />
d) Cómputo ...................................................................................... 151<br />
e) Comparación con la condición .................................................. 152<br />
f) Comparación con el cargo .......................................................... 152<br />
g) Clasificación ................................................................................ 153<br />
h) Efectos .......................................................................................... 154<br />
i) Caducidad <strong>de</strong>l plazo .................................................................... 155<br />
3) <strong>Obligaciones</strong> con cargo ....................................................................... 156<br />
a) Concepto ...................................................................................... 156<br />
b) Caracteres .................................................................................... 158
<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Obligaciones</strong> y <strong>Responsabilidad</strong> <strong>Civil</strong> XIX<br />
Pág.<br />
c) Quién <strong>de</strong>be cumplir el cargo y cómo <strong>de</strong>be ser el cumplimiento .... 158<br />
d) Cargo simple y cargo condicional ...................................................... 159<br />
Ca P í t u l o 7<br />
ClasifiCaCión d e o b l i G a C i o n e s . Co n t i n u a C i ó n<br />
1) Clasificación <strong>de</strong> obligaciones según su objeto......................................... 162<br />
2) <strong>Obligaciones</strong> <strong>de</strong> dar cosas ciertas ............................................................. 162<br />
a) Noción ................................................................................................... 162<br />
b) Requisitos ............................................................................................. 162<br />
c) Clasificación según la finalidad ......................................................... 163<br />
1) Transferencia <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos reales .............................................. 163<br />
A) Noción ......................................................................................... 163<br />
B) Sistemas <strong>de</strong> transmisión ............................................................ 164<br />
I) Sistema romano ........................................................................... 164<br />
II) Sistema francés .......................................................................... 164<br />
III) Sistema alemán ......................................................................... 166<br />
IV) Sistema argentino ..................................................................... 166<br />
c) Efectos entre las partes ........................................................................ 166<br />
d) Pérdida <strong>de</strong> la cosa ................................................................................ 168<br />
3) <strong>Obligaciones</strong> <strong>de</strong> dar cosas inciertas .......................................................... 168<br />
a) Introducción ......................................................................................... 168<br />
b) <strong>Obligaciones</strong> <strong>de</strong> género ....................................................................... 168<br />
I) Concepto ...................................................................................... 168<br />
II) Elección ....................................................................................... 169<br />
III) Características <strong>de</strong> la cosa ......................................................... 169<br />
IV) Efectos ........................................................................................ 170<br />
c) <strong>Obligaciones</strong> <strong>de</strong> cantidad .................................................................... 170<br />
I) Introducción ................................................................................ 170<br />
II) Efectos ......................................................................................... 171<br />
4) <strong>Obligaciones</strong> <strong>de</strong> dar sumas <strong>de</strong> dinero ....................................................... 171<br />
a) Nociones Básicas. Concepto <strong>de</strong> dinero .............................................. 171<br />
b) Diversas clases <strong>de</strong> moneda ................................................................. 172<br />
c) Caracteres <strong>de</strong>l dinero ........................................................................... 172<br />
d) Valores <strong>de</strong> la moneda .......................................................................... 173<br />
e) <strong>La</strong> obligación <strong>de</strong> dar dinero en el Código .......................................... 174<br />
f) <strong>Obligaciones</strong> <strong>de</strong> dar Moneda Nacional .............................................. 174<br />
g) <strong>Obligaciones</strong> en Moneda Extranjera ................................................. 175
XX Alejandro Atilio Taraborrelli<br />
Pág.<br />
h) <strong>La</strong>s leyes 23.928 y 25.561 ..................................................................... 176<br />
i) <strong>La</strong> pesificación en la jurispru<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> la Corte ............................... 177<br />
j) Doctrina <strong>de</strong>l esfuerzo compartido en la jurispru<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> la<br />
Corte ................................................................................................ 181<br />
k) Intereses ................................................................................................ 184<br />
I) Concepto ...................................................................................... 184<br />
II) Clases ........................................................................................... 185<br />
III) Tasas <strong>de</strong> interés ......................................................................... 186<br />
IV) Usura ......................................................................................... 192<br />
V) Anatocismo ................................................................................. 192<br />
5) <strong>Obligaciones</strong> <strong>de</strong> valor. Concepto ............................................................... 194<br />
6) <strong>Obligaciones</strong> <strong>de</strong> hacer y no hacer .............................................................. 195<br />
a) <strong>Obligaciones</strong> <strong>de</strong> hacer ......................................................................... 195<br />
I) Concepto ...................................................................................... 195<br />
II) Diferencia con las <strong>de</strong> dar ........................................................... 195<br />
III) Plazo y modo <strong>de</strong> ejecución....................................................... 196<br />
IV) Sanciones ................................................................................... 196<br />
V) <strong>La</strong> obligación <strong>de</strong> hacer en la jurispru<strong>de</strong>ncia ........................... 197<br />
b) <strong>Obligaciones</strong> <strong>de</strong> no hacer ................................................................... 200<br />
V. Clasificación <strong>de</strong> obligaciones según su complejidad ....................... 202<br />
1) <strong>Obligaciones</strong> <strong>de</strong> objeto plural o compuesto ............................. 202<br />
2) <strong>Obligaciones</strong> alternativas ........................................................... 203<br />
3) <strong>Obligaciones</strong> facultativas ........................................................... 205<br />
VI. Clasificación <strong>de</strong> obligaciones según la actividad <strong>de</strong>l <strong>de</strong>udor ........ 206<br />
1) <strong>Obligaciones</strong> <strong>de</strong> medios y <strong>de</strong> resultado. Diferenciación ......... 206<br />
2) Obligación <strong>de</strong> resultado ............................................................. 206<br />
3) Obligación <strong>de</strong> medios ................................................................. 207<br />
4) Casos <strong>de</strong> obligación <strong>de</strong> resultado en la jurispru<strong>de</strong>ncia caja <strong>de</strong><br />
seguridad bancaria .................................................................... 207<br />
5) Casos <strong>de</strong> obligación <strong>de</strong> medios en la jurispru<strong>de</strong>ncia balneario.<br />
Locacion <strong>de</strong> servicios .......................................................... 210<br />
5) El caso especial <strong>de</strong> la cirugía estética. Medios o resultado? .. 212<br />
VII. Clasificación <strong>de</strong> obligaciones según el sujeto ................................ 214<br />
1) <strong>Obligaciones</strong> <strong>de</strong> sujeto plural..................................................... 214<br />
2) <strong>Obligaciones</strong> <strong>de</strong> pluralidad disyunta o disyuntiva ................. 214<br />
a) Naturaleza jurídica <strong>de</strong> las obligaciones disyuntivas ....................... 215<br />
b) Caracteres ............................................................................................. 215<br />
3) <strong>Obligaciones</strong> conjuntas divisibles ..................................................... 216<br />
a) Concepto ...................................................................................... 216
<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Obligaciones</strong> y <strong>Responsabilidad</strong> <strong>Civil</strong> XXI<br />
Pág.<br />
b) Requisitos <strong>de</strong> divisibilidad ........................................................ 219<br />
c) Efectos <strong>de</strong> la divisibilidad <strong>de</strong> la obligación .............................. 220<br />
4) <strong>Obligaciones</strong> conjuntas indivisibles .................................................. 221<br />
5) <strong>Obligaciones</strong> simplemente mancomunadas .................................... 222<br />
a) Concepto ...................................................................................... 222<br />
b) Características ............................................................................ 223<br />
6) <strong>Obligaciones</strong> solidarias ....................................................................... 224<br />
a) Concepto ...................................................................................... 224<br />
b) Solidaridad perfecta e imperfecta. In solidum ........................ 224<br />
c) Características ............................................................................ 225<br />
d) Fundamento <strong>de</strong> la solidaridad .................................................. 226<br />
e) Efectos <strong>de</strong> la solidaridad ............................................................ 227<br />
f) Extinción <strong>de</strong> la solidaridad ......................................................... 227<br />
g) Solidaridad pasiva ...................................................................... 228<br />
h) Solidaridad activa ....................................................................... 228<br />
VIII. Clasificación <strong>de</strong> las obligaciones según su inter<strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncia ... 229<br />
1) <strong>Obligaciones</strong> principales y accesorias ...................................... 229<br />
a) Nociones bñasicas ...................................................................... 229<br />
b) Efectos .......................................................................................... 231<br />
c) Diferencia entre las obligaciones principales y accesorias .... 231<br />
IX. Clasificación <strong>de</strong> obligaciones según tengan o no sanción convencional<br />
................................................................................................ 232<br />
1) Obligación sin sanción convencional ....................................... 232<br />
2) <strong>Obligaciones</strong> con cláusula penal ............................................... 232<br />
a) Concepto ...................................................................................... 232<br />
b) Funciones .................................................................................... 233<br />
c) Clasificación <strong>de</strong> la cláusula penal ............................................. 236<br />
d) Caractéres .................................................................................... 236<br />
Ca P í t u l o 8<br />
trans m i s i ó n y r e C o n o C i m i e n t o d e o b l i G a C i o n e s<br />
I) Transmisión <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos. Noción ......................................................... 237<br />
II) Cesión <strong>de</strong> créditos .................................................................................... 238<br />
1) Concepto ............................................................................................... 238<br />
2) Caracteres <strong>de</strong>l contrato <strong>de</strong> cesión <strong>de</strong> créditos .................................. 239<br />
3) Objeto ................................................................................................... 240<br />
4) Derechos que pue<strong>de</strong>n ce<strong>de</strong>rse ............................................................ 240<br />
1) Los créditos condicionales o eventuales .................................. 240<br />
2) Los créditos exigibles ................................................................. 241
XXII Alejandro Atilio Taraborrelli<br />
Pág.<br />
3) Los créditos aleatorios ................................................................ 241<br />
4) Los créditos a plazo. ................................................................... 241<br />
5) Los créditos litigiosos ................................................................. 241<br />
6) Los <strong>de</strong>rechos sobre cosas futuras .............................................. 242<br />
7) Convenciones aun no concluidas ............................................. 242<br />
5) Capacidad ............................................................................................. 243<br />
6) Efectos <strong>de</strong> la cesión .............................................................................. 243<br />
A. Efectos entre las partes .............................................................. 243<br />
B. Efectos con relación a terceros .................................................. 244<br />
III) Transmisión <strong>de</strong> <strong>de</strong>uda.............................................................................. 245<br />
1) Concepto .............................................................................................. 245<br />
2) Antece<strong>de</strong>ntes históricos ...................................................................... 245<br />
3) Nuestro sistema jurídico ..................................................................... 246<br />
4) Especies <strong>de</strong> cesión <strong>de</strong> <strong>de</strong>uda ............................................................... 246<br />
a) Cesión <strong>de</strong> <strong>de</strong>udas stricto sensu o propiamente dicha ............. 246<br />
b) Asunción privativa <strong>de</strong> <strong>de</strong>uda ..................................................... 247<br />
c) Asunción acumulativa <strong>de</strong> <strong>de</strong>uda ............................................... 247<br />
d) Promesa <strong>de</strong> liberación ................................................................ 247<br />
e) Expromisión ................................................................................ 248<br />
IV) Transmisión <strong>de</strong> contrato ........................................................................ 249<br />
Ca P í t u l o 9<br />
extinCión d e l a s o b l i G a C i o n e s<br />
I. Introducción general ............................................................................... 251<br />
II. Pago .......................................................................................................... 252<br />
1. Diferentes acepciones .......................................................................... 252<br />
2. Concepto técnico ................................................................................. 253<br />
3. Naturaleza jurídica; distintas teorías. Actualización<br />
Jurispru<strong>de</strong>ncial................................................................................ 253<br />
4. Sujetos <strong>de</strong>l pago .................................................................................... 255<br />
a) Legitimación activa. Personas que gozan <strong>de</strong>l jus solvendi. Capacidad<br />
........................................................................................ 255<br />
I) El <strong>de</strong>udor ...................................................................................... 255<br />
II) Terceros interesados .................................................................. 258<br />
III) Terceros no interesados ........................................................... 259<br />
B) Legitimación pasiva ................................................................... 260<br />
I) Sujeto pasivo o accipiens ............................................................ 260<br />
II) Pago al acreedor ......................................................................... 262
<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Obligaciones</strong> y <strong>Responsabilidad</strong> <strong>Civil</strong> XXIII<br />
Pág.<br />
III) Representantes <strong>de</strong>l acreedor que pue<strong>de</strong>n aceptar el pago ... 262<br />
IV) Tercero portador <strong>de</strong> un recibo <strong>de</strong>l acreedor .......................... 263<br />
V) Pago hecho al tercero indicado en la obligación .................... 263<br />
VI) Pago hecho al poseedor <strong>de</strong>l crédito ........................................ 264<br />
VII) Pago a un tercero no autorizado ............................................ 266<br />
VIII) Capacidad para recibir el pago ............................................. 266<br />
IX) Incapacidad sobreviniente ...................................................... 268<br />
5. Objeto ........................................................................................................... 269<br />
a) Noción .................................................................................................. 269<br />
b) Principio <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntidad ......................................................................... 269<br />
c) Principio <strong>de</strong> integridad ........................................................................ 271<br />
d) Propiedad <strong>de</strong> la cosa con que se paga ................................................ 274<br />
e) Disponibilidad <strong>de</strong>l objeto <strong>de</strong>l pago .................................................... 275<br />
f) Ausencia <strong>de</strong> frau<strong>de</strong> en el pago ............................................................. 276<br />
6. Causa ............................................................................................................ 276<br />
Noción y concepto ................................................................................... 276<br />
7. Circunstancias <strong>de</strong>l pago. Lugar y tiempo. Gastos <strong>de</strong>l pago .................... 277<br />
a) Lugar <strong>de</strong> pago ....................................................................................... 277<br />
I) Regla general ................................................................................ 277<br />
II) Otra opción <strong>de</strong>l acreedor ........................................................... 278<br />
III) Excepciones a la regla general ................................................. 278<br />
b) Tiempo <strong>de</strong>l pago ................................................................................... 279<br />
c) Efectos <strong>de</strong>l pago .................................................................................... 285<br />
d) Imputación <strong>de</strong>l pago ........................................................................... 288<br />
e) Prueba <strong>de</strong> pago .................................................................................... 291<br />
f) Forma .................................................................................................... 293<br />
8. Pago por consignación ............................................................................... 300<br />
a) Noción ................................................................................................... 300<br />
b) Casos ..................................................................................................... 301<br />
c) Requisitos <strong>de</strong> la consignación ............................................................. 303<br />
I) Requisitos esenciales .................................................................. 303<br />
II) Personas ...................................................................................... 303<br />
III) Objeto ......................................................................................... 303<br />
IV) Modo .......................................................................................... 304<br />
V) Tiempo ........................................................................................ 304<br />
d) Caracteres ............................................................................................. 304<br />
e) Juez competente ................................................................................... 305<br />
f) <strong>Obligaciones</strong> <strong>de</strong> dar sumas <strong>de</strong> dinero ................................................ 305
XXIV Alejandro Atilio Taraborrelli<br />
Pág.<br />
g) <strong>Obligaciones</strong> <strong>de</strong> hacer y no hacer ....................................................... 305<br />
h) <strong>Obligaciones</strong> naturales ....................................................................... 306<br />
i) Efectos <strong>de</strong> la consignación .................................................................. 306<br />
j) <strong>Obligaciones</strong> <strong>de</strong> dar cosas ciertas ....................................................... 312<br />
k) <strong>Obligaciones</strong> <strong>de</strong> dar cosas inciertas ................................................... 313<br />
9) Pago con subrogación................................................................................. 313<br />
a) Concepto ............................................................................................... 313<br />
b) Naturaleza jurídica .............................................................................. 314<br />
c) Tipos <strong>de</strong> subrogación ........................................................................... 315<br />
I) Subrogación legal. Distintos casos ............................................ 315<br />
II) Subrogación convencional ....................................................... 317<br />
III) Subrogación por acto <strong>de</strong>l acreedor ......................................... 317<br />
IV) Subrogación por el <strong>de</strong>udor ....................................................... 318<br />
d) Efectos .................................................................................................. 319<br />
I) Principio general y limitaciones ................................................ 319<br />
II) Caso <strong>de</strong> pago parcial .................................................................. 320<br />
Ca P í t u l o 10<br />
extinCión d e o b l i G a C i o n e s . Co n t i n u a C i ó n<br />
I. Novación .................................................................................................. 321<br />
1. Concepto ............................................................................................... 321<br />
2. Alcance legal – importancia ................................................................ 322<br />
3. Naturaleza jurídica .............................................................................. 323<br />
4. Elementos ............................................................................................. 323<br />
1. Existencia <strong>de</strong> una obligación anterior ...................................... 324<br />
A. Noción .......................................................................................... 324<br />
B. Obligación viciada <strong>de</strong> nulidad ................................................... 324<br />
C. <strong>Obligaciones</strong> sujetas a condición .............................................. 325<br />
D. Obligación natural ..................................................................... 326<br />
5. Creación <strong>de</strong> una obligación nueva ..................................................... 327<br />
A. Noción .......................................................................................... 327<br />
B. Obligación viciada <strong>de</strong> nulidad ................................................... 327<br />
C. Obligación condicional ............................................................. 328<br />
6. Capacidad <strong>de</strong> las partes ....................................................................... 328<br />
7. Animus novandi ................................................................................... 329<br />
8. Clases <strong>de</strong> novación ............................................................................... 331<br />
Novación objetiva ........................................................................... 331<br />
a. Noción ......................................................................................... 331
<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Obligaciones</strong> y <strong>Responsabilidad</strong> <strong>Civil</strong> XXV<br />
Pág.<br />
b. Novación objetiva por cambio <strong>de</strong> prestación ........................... 331<br />
c. Novación objetiva por cambio <strong>de</strong> causa fuente ...................... 332<br />
d. Novación por alteraciones sustanciales en el vínculo obligación<br />
............................................................................................... 332<br />
e. Cambios que producen novación .............................................. 332<br />
f. Cambios que no producen novación ......................................... 333<br />
IX. Novación subjetiva .................................................................... 333<br />
1. Concepto y clases ........................................................................ 333<br />
A. Novación subjetiva por cambio <strong>de</strong> <strong>de</strong>udor .............................. 333<br />
1.- Delegación pasiva ...................................................................... 334<br />
2.- Expromisión .............................................................................. 335<br />
3.- Asunción novatoria ................................................................... 336<br />
B. Novación subjetiva por cambio <strong>de</strong> acreedor ........................... 336<br />
9. Efecto <strong>de</strong> la novación .......................................................................... 337<br />
1. Extinción <strong>de</strong> la obligación primigenia con todos sus accesorios.<br />
............................................................................................... 337<br />
2. Excepciones ................................................................................. 337<br />
10. Compensación .................................................................................... 339<br />
I. Concepto ....................................................................................... 339<br />
II. Clases <strong>de</strong> compensación ......................................................................... 341<br />
1. Compensación legal ............................................................................. 341<br />
2. Compensación por imperio <strong>de</strong> la ley ................................................. 341<br />
3. Compensación facultativa .................................................................. 342<br />
4. Compensación judicial ........................................................................ 343<br />
I. Transacción .................................................................................. 343<br />
II. Confusión ................................................................................... 350<br />
III. Renuncia ................................................................................................... 353<br />
I. Noción amplia y restringida ....................................................... 353<br />
II. Comparación con la remisión <strong>de</strong> <strong>de</strong>uda y con la donación ... 354<br />
III. Naturaleza jurídica ................................................................... 356<br />
IV. Especies ...................................................................................... 357<br />
V. Caracteres .................................................................................... 357<br />
VI. Forma y Prueba ......................................................................... 358<br />
VII. Capacidad ................................................................................. 359<br />
VIII. Personería para renunciar por cuenta ajena. ...................... 361<br />
IX. Derechos renunciables: criterio legal; distintos casos; supuesto<br />
<strong>de</strong> duda ............................................................................ 363<br />
X. Interpretación ............................................................................. 363<br />
XI. Retractación; situación <strong>de</strong> los terceros ................................... 364
XXVI Alejandro Atilio Taraborrelli<br />
Pág.<br />
XII. Efecto <strong>de</strong> la renuncia; momento <strong>de</strong> la extinción <strong>de</strong> las faculta<strong>de</strong>s<br />
<strong>de</strong>l acreedor ....................................................................... 365<br />
XIII. <strong>Ley</strong>es que rigen la renuncia ................................................... 365<br />
IV. Remisión <strong>de</strong> <strong>de</strong>uda ............................................................................. 366<br />
I. Concepto; proyección <strong>de</strong> régimen ............................................. 366<br />
II. Distintas especies ....................................................................... 366<br />
III. Remisión expresa ...................................................................... 368<br />
IV. Remisión tácita ......................................................................... 369<br />
V. Entrega <strong>de</strong>l documento representativo <strong>de</strong>l crédito: requisitos;<br />
alcance <strong>de</strong> la presunción legal y crítica ................................... 369<br />
VI. Efectos <strong>de</strong> la remisión ............................................................... 371<br />
VII. Remisión y fianza ..................................................................... 371<br />
VIII. Remisión <strong>de</strong> obligaciones <strong>de</strong> sujeto plural .......................... 371<br />
IV. Devolución <strong>de</strong> la cosa prendada .............................................. 372<br />
V. Imposibilidad <strong>de</strong> pago ................................................................................ 373<br />
VI. Extinción <strong>de</strong> obligaciones por concurso o quiebra ....................... 376<br />
Ca P í t u l o 11<br />
Pr e s C r i P C i ó n l i b e r a t o r i a<br />
I. Nociones básicas. Conceptualización ................................................... 387<br />
II. Metodología .............................................................................................. 389<br />
III. Elementos ................................................................................................. 389<br />
IV. Prescripción y caducidad ........................................................................ 390<br />
V. Caracteres ................................................................................................. 391<br />
VI. <strong>La</strong> prescripción liberatoria, prescribe la acción o extingue la obligación<br />
............................................................................................................ 392<br />
VII. Utilida<strong>de</strong>s y fundamentos ...................................................................... 394<br />
VIII. Naturaleza jurídica ................................................................................ 394<br />
IX. <strong>La</strong> prescripción como excepción y sus caracteres ................................ 395<br />
X. Prohibición <strong>de</strong> <strong>de</strong>ferir al juramento ....................................................... 396<br />
XI. Derecho transitorio: criterio <strong>de</strong>l , <strong>de</strong>l Decreto-ley 17.940 y <strong>de</strong>l Decretoley<br />
17.709: ................................................................................................... 397<br />
XII. Sujetos ....................................................................................................... 398<br />
XIII. Objeto ...................................................................................................... 399<br />
XIV. Curso <strong>de</strong> la prescripción ........................................................................ 403<br />
XV. Causas <strong>de</strong> suspensión e interrupción .................................................... 404<br />
XVI. Plazo <strong>de</strong> la prescripción. Variedad <strong>de</strong> plazos ...................................... 410<br />
1. Explicación ............................................................................................ 410
<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Obligaciones</strong> y <strong>Responsabilidad</strong> <strong>Civil</strong> XXVII<br />
Pág.<br />
2. Término ordinario; eliminación <strong>de</strong> la distinción entre presentes y<br />
ausentes. Aplicaciones legales y jurispru<strong>de</strong>nciales <strong>de</strong>l término<br />
ordinario: Enunciación .................................................................. 410<br />
3. Quid <strong>de</strong> la petición <strong>de</strong> herencia: acción útil o regular .....................<br />
4. Prescripción quinquenal: Noción e importancia. Aplicaciones le-<br />
413<br />
gales: Enunciación ..........................................................................<br />
5. Excepciones; <strong>de</strong>uda única fraccionada; remuneraciones laborales<br />
413<br />
(Decreto-ley 17.709); jubilaciones y pensiones; impuestos ......... 414<br />
6. Prescripción <strong>de</strong> 4 años: Supuesto legal ............................................. 416<br />
7. Prescripción bienal; aplicaciones legales: Enunciación ..................<br />
8. Quid <strong>de</strong> los honorarios profesionales regulados judicialmente o<br />
416<br />
correspondientes a pleito inconcluso ...........................................<br />
9. Daños y perjuicios emergentes <strong>de</strong> responsabilidad extracontrac-<br />
417<br />
tual: quid <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sconocimiento <strong>de</strong>l daño ..................................... 421<br />
10. Prescripción anual; aplicaciones legales; enunciación .................. 422<br />
11. Prescripción semestral: Hipótesis legal ........................................... 427<br />
12. Prescripciones breves ........................................................................<br />
13. Cambio <strong>de</strong> plazo <strong>de</strong> ciertas prescripciones breves: Discusión y<br />
427<br />
crítica: Proyecto <strong>de</strong> reforma <strong>de</strong>l .................................................... 428<br />
XVII. Funcionamiento <strong>de</strong> la prescripción .................................................. 429<br />
XVIII. Oportunidad para articular la <strong>de</strong>fensa <strong>de</strong> prescripción ................. 431<br />
XIX. Acción <strong>de</strong>clarativa .............................................................................. 433<br />
XX. Efectos <strong>de</strong> la prescripción: Su virtualidad <strong>de</strong> pleno <strong>de</strong>recho ......... 434<br />
XXI. El principio <strong>de</strong> Jura Curia Novit y la selección <strong>de</strong>l plazo <strong>de</strong> prescripción<br />
aplicable................................................................................ 434<br />
XXII. Renuncia <strong>de</strong> la prescripción: Noción, naturaleza jurídica, capacidad,<br />
legitimación, forma y prueba ................................................... 435<br />
XXIII. Impugnación <strong>de</strong> la renuncia perjudicial ..........................................<br />
XXIV. Cláusulas que amplían el término <strong>de</strong> la prescripción. Cláusulas<br />
439<br />
que abrevian el término <strong>de</strong> la prescripción: Discución ..................<br />
XXV. Caducidad: Concepto y diferencias con la prescripción; principa-<br />
441<br />
les casos ...............................................................................................<br />
XXVI. Dispensa <strong>de</strong> la prescripción prevista en el artículo 3980 Cód.<br />
443<br />
<strong>Civil</strong> ...................................................................................................... 445<br />
Ca P í t u l o 12<br />
te o r í a Ge n e r a l d e l a re s P o n s a b i l i d a d Ci v i l<br />
I. Breve reseña histórica ............................................................................. 447<br />
II. <strong>Responsabilidad</strong> civil. Nociones básicas ............................................... 449<br />
III. Teoría <strong>de</strong> la responsabilidad civil o <strong>de</strong> la reparación <strong>de</strong> daños .......... 450<br />
IV. <strong>Responsabilidad</strong> contractual y extracontractual ................................ 450
XXVIII Alejandro Atilio Taraborrelli<br />
Pág.<br />
V. El caso <strong>de</strong> la responsabilidad precontractual .......................................... 452<br />
VI. Presupuestos <strong>de</strong> responsabilidad civil ................................................... 456<br />
Ca P í t u l o 13<br />
Pr i m e r P r e s u P u e s t o d e r e s P o n s a b i l i d a d. antijuridiCidad<br />
I. Antijuridicidad en el acto ilícito ............................................................ 457<br />
II. Antijuridicidad en el incumplimiento contractual ............................. 459<br />
III. Mora .......................................................................................................... 459<br />
1. Noción. Historia. Concepto ................................................................. 459<br />
2. <strong>La</strong> mora en nuestro ............................................................................. 464<br />
3. Efectos <strong>de</strong> la mora ................................................................................ 474<br />
4. Cesación <strong>de</strong> la mora ............................................................................. 476<br />
5. Mora <strong>de</strong>l acreedor ................................................................................ 477<br />
6. Efectos <strong>de</strong> la mora <strong>de</strong>l acreedor .......................................................... 479<br />
7. Cesación <strong>de</strong> la mora <strong>de</strong>l Acreedor....................................................... 480<br />
Ca P í t u l o 14<br />
se G u n d o P r e s u P u e s t o d e r e s P o n s a b i l i d a d.<br />
im P u t a b i l i d a d. fa C t o r e s s u b j e t i v o s<br />
I. Dolo ........................................................................................................... 481<br />
1. Acepciones ........................................................................................... 481<br />
2. Concepto <strong>de</strong> dolo en el incumplimiento <strong>de</strong> la obligación ............... 482<br />
3. Efectos <strong>de</strong>l dolo ..................................................................................... 483<br />
II. Culpa ......................................................................................................... 485<br />
1. Noción y <strong>de</strong>finición .............................................................................. 485<br />
2. Elementos <strong>de</strong> la culpa .......................................................................... 485<br />
3. Diferencia entre culpa civil y penal ................................................... 485<br />
4. <strong>La</strong> culpa en el <strong>de</strong>recho romano .......................................................... 486<br />
5. <strong>La</strong> culpa en el <strong>de</strong>recho argentino ....................................................... 487<br />
6. Unidad o pluralidad <strong>de</strong> culpa ............................................................. 490<br />
7. Culpa in contrahendo. Remisión ........................................................ 491<br />
8. Prueba <strong>de</strong> la culpa ................................................................................ 491<br />
9. Dispensa <strong>de</strong> la culpa ............................................................................ 492<br />
10. Culpa <strong>de</strong> la víctima ............................................................................. 493<br />
11. Culpa concurrente.............................................................................. 495
<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Obligaciones</strong> y <strong>Responsabilidad</strong> <strong>Civil</strong> XXIX<br />
Ca P í t u l o 15<br />
fa C t o r e s o b j e t i v o s d e r e s P o n s a b i l i d a d s e C t o r e s d e a P l i C a C i ó n<br />
d e l f a C t o r “G a r a n t í a”<br />
I. <strong>Responsabilidad</strong> extracontractual ......................................................... 501<br />
1. <strong>Responsabilidad</strong> extracontractual <strong>de</strong>l principal por el hecho <strong>de</strong>l<br />
<strong>de</strong>pendiente ..................................................................................... 501<br />
Pág.<br />
a) Conceptualización ...................................................................... 501<br />
b) Acto ilícito <strong>de</strong>l <strong>de</strong>pendiente ....................................................... 504<br />
c) <strong>La</strong> responsabilidad por el hecho <strong>de</strong>l <strong>de</strong>pendiente en la jurispru<strong>de</strong>ncia<br />
.................................................................................... 508<br />
2. Sectores <strong>de</strong> aplicación <strong>de</strong>l factor “exceso <strong>de</strong> la normal tolerancia<br />
entre vecinos” .................................................................................. 510<br />
II. <strong>Responsabilidad</strong> contractual .................................................................. 512<br />
1. Obligación <strong>de</strong> seguridad ...................................................................... 512<br />
a) Conceptualización ..................................................................... 512<br />
b) <strong>La</strong> contractualización <strong>de</strong> la responsabilidad extracontractual<br />
............................................................................................... 515<br />
c) Caracteres <strong>de</strong> la obligación <strong>de</strong> seguridad ................................. 518<br />
d) Daños <strong>de</strong>rivados <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> automotores. responsabilidad<br />
<strong>de</strong> concesionarios viales .................................................. 519<br />
III. Sector <strong>de</strong> aplicación <strong>de</strong>l factor abuso <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho ................................ 522<br />
1. Conceptualización .............................................................................. 522<br />
2. <strong>La</strong> Constitución <strong>de</strong> 1949 ...................................................................... 522<br />
3. Configuración <strong>de</strong>l acto abusivo. Art. 1071 C.C. ................................. 523<br />
IV. Aplicación <strong>de</strong>l factor equidad. Concepto y régimen legal ................... 524<br />
Ca P í t u l o 16<br />
fa C t o r e s o b j e t i v o s : r i e s G o<br />
I. Análisis preliminar .................................................................................. 527<br />
II. Sectores <strong>de</strong> aplicación <strong>de</strong>l factor riesgo. <strong>Responsabilidad</strong> extracontractual<br />
...................................................................................................... 528<br />
1. Introducción ........................................................................................ 528<br />
2. Daños causados “con” las cosas y “por” las cosas............................. 529<br />
3. Personas responsables ......................................................................... 530<br />
4. Automotores ......................................................................................... 533<br />
5. Aeronaves .............................................................................................. 538<br />
6. Edificios ................................................................................................. 540<br />
7. Trenes..................................................................................................... 541<br />
8. Daños causados por animales ............................................................ 543
XXX Alejandro Atilio Taraborrelli<br />
Pág.<br />
9. Productos elaborados ......................................................................... 546<br />
III. Sectores <strong>de</strong> aplicación <strong>de</strong>l factor riesgo. <strong>Responsabilidad</strong> contractual<br />
............................................................................................................. 549<br />
1. Noción ................................................................................................... 549<br />
2. Contrato <strong>de</strong> trabajo .............................................................................. 549<br />
3. Contrato <strong>de</strong> transporte ....................................................................... 552<br />
VI. El caso especial <strong>de</strong>l transporte benévolo .............................................. 553<br />
Ca P í t u l o 17<br />
inimPutabilidad<br />
I. Caso fortuito y fuerza mayor ................................................................... 557<br />
Noción ....................................................................................................... 557<br />
Nuestro .................................................................................................... 558<br />
Caracteres ................................................................................................. 559<br />
Efectos ....................................................................................................... 559<br />
El caso fortuito y la fuerza mayor en la jurispru<strong>de</strong>ncia. Casos. Caso<br />
fortuito lluvias, tormentas y <strong>de</strong>más contingencias meteorológicas<br />
..................................................................................................... 560<br />
Incendio .................................................................................................... 562<br />
Fuerza mayor ............................................................................................ 564<br />
Guerra .............................................................................................. 564<br />
Huelga .............................................................................................. 564<br />
robo ................................................................................................... 565<br />
Hurto ................................................................................................ 567<br />
Hecho <strong>de</strong>l príncipe ......................................................................... 569<br />
II. Inimputabilidad relativa, teoría <strong>de</strong> la lesión sobreviniente o imprevisión,<br />
nocion y antece<strong>de</strong>ntes .................................................................... 570<br />
<strong>La</strong> imprevisión en el Código <strong>Civil</strong>. El nuevo artículo 1198 .................. 572<br />
1) Contratos a los que se pue<strong>de</strong> aplicar. ........................................ 573<br />
2) Excesiva onerísidad <strong>de</strong> la prestación ........................................ 573<br />
3) Acontecimiento extraordinario e imprevisible ....................... 573<br />
4) Contratos en cuotas o <strong>de</strong> ejecución continuada ...................... 574<br />
5) Efectos .......................................................................................... 574<br />
6) Improce<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> la resolución. Culpa y mora ....................... 574<br />
Diferencias <strong>de</strong> la imprevisión con el caso fortuito y la fuerza mayor . 575<br />
Diferencias <strong>de</strong> la imprevisión con la lesión subjetiva-objetiva ........... 575<br />
<strong>La</strong> teoria <strong>de</strong> la lesion sobreviniente o imprevisión en la jurispru<strong>de</strong>ncia<br />
........................................................................................... 576<br />
Criterios <strong>de</strong> corte ............................................................................. 576
<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Obligaciones</strong> y <strong>Responsabilidad</strong> <strong>Civil</strong> XXXI<br />
Pág.<br />
Caracteres <strong>de</strong> la imprevisión ........................................................ 576<br />
Devaluación o <strong>de</strong>preciación <strong>de</strong> la moneda .................................. 577<br />
Compraventa. Alteraciones económicas previstas ..................... 578<br />
Aplicación en contratos administrativos ..................................... 579<br />
Deudor con culpa o en mora .......................................................... 579<br />
Préstamos internacionales ............................................................ 579<br />
Retroactividad ................................................................................ 579<br />
Ca P í t u l o 18<br />
Pr e s u P u e s t o s d e r e s P o n s a b i l i d a d <strong>Civil</strong>. Co n t i n u a C i ó n . da ñ o<br />
I. Introducción y concepto ............................................................................. 581<br />
II. CaracterES <strong>de</strong>l daño resarcible ................................................................. 582<br />
III. Daño Justificado ........................................................................................ 584<br />
IV. Existencia y prueba <strong>de</strong>l Daño ................................................................... 585<br />
V. Cuantificacion <strong>de</strong>l Daño ............................................................................ 585<br />
VI. Tipos <strong>de</strong> daño ............................................................................................ 589<br />
VII. Reparación <strong>de</strong>l agravio moral ................................................................ 592<br />
VIII. Fundamentos <strong>de</strong> la reparación <strong>de</strong>l Agravio Moral ............................. 593<br />
IX. Teorías respecto <strong>de</strong> la reparación <strong>de</strong>l agravio moral ............................ 594<br />
X. Hechos que dan lugar a la reparación <strong>de</strong>l daño moral ........................... 596<br />
XI. Legitimación para reclamar el daño moral ........................................... 598<br />
XII. <strong>La</strong> legitimación que otorga el artículo 1078 C.C. inconstitucionalidad<br />
............................................................................................................. 599<br />
Ca P í t u l o 19<br />
Pr e s u P u e s t o s d e r e s P o n s a b i l i d a d. Co n t i n u a C i ó n<br />
Relación <strong>de</strong> causalidad<br />
I. Concepto. Teorías ....................................................................................... 601<br />
a) Teoría <strong>de</strong> la conditio sine causa ......................................................... 601<br />
b) Teoría <strong>de</strong> la causa próxima ................................................................. 602<br />
c) Teoría <strong>de</strong> la causa eficiente ................................................................. 603<br />
d) Teoría <strong>de</strong> la causación a<strong>de</strong>cuada ....................................................... 603<br />
II. <strong>La</strong>s consecuencias en el Código <strong>Civil</strong> y en la jurispru<strong>de</strong>ncia ................ 606<br />
Ca P í t u l o 20<br />
re s P o n s a b i l i d a d e s e s P e C i a l e s<br />
I. Introducción ................................................................................................ 611<br />
II. <strong>Responsabilidad</strong> <strong>de</strong> las personas jurídicas.............................................. 611
XXXII Alejandro Atilio Taraborrelli<br />
Pág.<br />
<strong>Responsabilidad</strong> contractual <strong>de</strong> las personas juridicas ...................... 613<br />
<strong>Responsabilidad</strong> extracontractual <strong>de</strong> las personas juridicas ............. 613<br />
Daños y perjuicios. <strong>Responsabilidad</strong> por el hecho <strong>de</strong>l <strong>de</strong>pendiente.<br />
<strong>Responsabilidad</strong> refleja .................................................................. 615<br />
III. <strong>Responsabilidad</strong> <strong>de</strong>l Estado ..................................................................... 617<br />
Introducción. <strong>La</strong>s funciones <strong>de</strong>l Estado ................................................ 617<br />
<strong>La</strong> responsabilidad estatal en general ................................................... 618<br />
<strong>La</strong> cuestión normativa en el <strong>de</strong>recho comparado actual .................... 620<br />
<strong>La</strong> cuestión en nuestro <strong>de</strong>recho.............................................................. 621<br />
Clasificación <strong>de</strong> la responsabilidad estatal en nuestro país ................ 623<br />
<strong>Responsabilidad</strong> contractual <strong>de</strong>l Estado ............................................... 624<br />
<strong>Responsabilidad</strong> precontractual ............................................................ 626<br />
<strong>Responsabilidad</strong> extracontractual ......................................................... 626<br />
<strong>Responsabilidad</strong> <strong>de</strong>l Estado <strong>de</strong>rivada <strong>de</strong> su actividad legislativa ...... 626<br />
<strong>Responsabilidad</strong> <strong>de</strong>l Estado <strong>de</strong>rivada <strong>de</strong> su actividad administrativa<br />
.................................................................................................... 628<br />
Muerte <strong>de</strong> interno en se<strong>de</strong> <strong>de</strong>l Servicio Penitenciarios........................ 628<br />
Muerte <strong>de</strong> una persona en Hospital Público ......................................... 629<br />
Daños causados por la policía <strong>de</strong> seguridad ......................................... 629<br />
<strong>Responsabilidad</strong> estatal en acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> tránsito .............................. 629<br />
Caso <strong>de</strong> los actos ilegítimos .................................................................... 630<br />
Inundaciones ............................................................................................ 630<br />
Inscripción registral errónea ................................................................. 630<br />
<strong>Responsabilidad</strong> <strong>de</strong>l Estado <strong>de</strong>rivada <strong>de</strong> su actividad jurisdiccional.<br />
El error judicial ................................................................................ 631<br />
El error judicial ........................................................................................ 634<br />
El error judicial en el <strong>de</strong>recho comparado ............................................ 635<br />
<strong>La</strong> evolución jurispru<strong>de</strong>ncial en nuestro país. Caso especial <strong>de</strong> la prision<br />
preventiva ................................................................................ 637<br />
IV. <strong>Responsabilidad</strong> <strong>de</strong> los funcionarios públicos ...................................... 645<br />
Requisitos para que proceda la responsabilidad <strong>de</strong>l funcionario público<br />
.................................................................................................. 646<br />
V. <strong>Responsabilidad</strong> civil <strong>de</strong>l abogado ........................................................... 646<br />
<strong>Responsabilidad</strong> contractual o extracontractual ................................. 647<br />
Presupuestos <strong>de</strong> la responsabilidad civil <strong>de</strong>l abogado ........................ 649<br />
El contrato <strong>de</strong> prestación <strong>de</strong> servicios ................................................... 650<br />
<strong>Responsabilidad</strong> <strong>de</strong>l abogado patrocinante y procurador ................. 652<br />
VI. <strong>Responsabilidad</strong> médica .......................................................................... 654<br />
Caracteres <strong>de</strong>l Contrato Médico ............................................................ 656
<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Obligaciones</strong> y <strong>Responsabilidad</strong> <strong>Civil</strong> XXXIII<br />
Pág.<br />
Deberes <strong>de</strong>l paciente ................................................................................ 657<br />
Derechos <strong>de</strong>l paciente ............................................................................. 657<br />
Deberes <strong>de</strong>l médico ................................................................................. 657<br />
Derechos <strong>de</strong>l médico ............................................................................... 658<br />
<strong>Responsabilidad</strong> subjetiva ...................................................................... 659<br />
<strong>Responsabilidad</strong> Objetiva ....................................................................... 659<br />
<strong>Responsabilidad</strong> civil médica en general .............................................. 659<br />
<strong>Responsabilidad</strong> médica por cirugías ................................................... 661<br />
El consentimiento informado ................................................................. 662<br />
VII. <strong>Responsabilidad</strong> <strong>Civil</strong> en los establecimientos médicos .................... 663<br />
VIII. <strong>Responsabilidad</strong> <strong>de</strong> las Obras Sociales y Medicinas Prepagas ......... 663<br />
<strong>La</strong> carga probatoria en la responsabilidad médica .............................. 664<br />
IX. <strong>Responsabilidad</strong> civil <strong>de</strong> los psicólogos ................................................. 665<br />
1. Introducción ......................................................................................... 665<br />
2. Evolución histórica <strong>de</strong> la psicología. Psicoanálisis .......................... 665<br />
3. <strong>La</strong> relación paciente-analista .............................................................. 668<br />
4. <strong>La</strong> ética <strong>de</strong> los psicólogos ..................................................................... 669<br />
5. Relación contractual paciente-analista ............................................. 670<br />
6. <strong>Responsabilidad</strong> civil. Abuso <strong>de</strong> transferencia. El fallo <strong>de</strong> la Cámara<br />
Nacional en lo <strong>Civil</strong> sala a día 19/12/03 .................................... 671<br />
7. Conclusión ............................................................................................ 672<br />
X. <strong>Responsabilidad</strong> profesional <strong>de</strong>l escribano ............................................ 673<br />
Orbita contractual y extracontractual ................................................... 674<br />
Casos en jurispru<strong>de</strong>ncia .......................................................................... 675<br />
XI. <strong>Responsabilidad</strong> <strong>de</strong> profesionales vinculados a la construcción ........ 678<br />
XII. <strong>Responsabilidad</strong> civil <strong>de</strong>rivada <strong>de</strong> espectáculos públicos .................. 680<br />
XIII. <strong>Responsabilidad</strong> <strong>de</strong>rivada <strong>de</strong>l <strong>de</strong>porte y espectáculo <strong>de</strong>portivo ...... 681<br />
El <strong>de</strong>porte .................................................................................................. 681<br />
<strong>La</strong> responsabilidad civil en la práctica <strong>de</strong>l <strong>de</strong>porte .............................. 682<br />
<strong>La</strong> responsabilidad civil <strong>de</strong>rivada <strong>de</strong>l espectáculo <strong>de</strong>portivo............. 683<br />
Ca P í t u l o 21<br />
re s P o n s a b i l i d a d P o r e l h e C h o a j e n o<br />
I) Introducción ................................................................................................ 689<br />
II) <strong>Responsabilidad</strong> <strong>de</strong> los padres por el hecho <strong>de</strong> sus hijos menores ...... 690<br />
1) <strong>La</strong> patria potestad ................................................................................ 690<br />
2) <strong>La</strong> responsabilidad <strong>de</strong> los padres ....................................................... 691<br />
a) Noción. Conceptualización. Código ......................................... 691
XXXIV Alejandro Atilio Taraborrelli<br />
Pág.<br />
b) Fundamento <strong>de</strong> la responsabilidad. Teorías ........................... 692<br />
c) Requisitos para que proceda la responsabilidad <strong>de</strong> los padres<br />
............................................................................................... 695<br />
d) Eximentes <strong>de</strong> responsabilidad .................................................. 697<br />
III) <strong>Responsabilidad</strong> <strong>de</strong> los tutores y curadores .......................................... 697<br />
IV) <strong>Responsabilidad</strong> <strong>de</strong> los establecimientos educacionales. <strong>Responsabilidad</strong><br />
civil en los establecimientos educativos .................................. 698<br />
1) Noción y normativa aplicable ............................................................. 698<br />
2) Requisitos para la proce<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> este tipo <strong>de</strong> responsabilidad .... 699<br />
3) Criterio <strong>de</strong> nuestros tribunales........................................................... 700<br />
V) <strong>Responsabilidad</strong> <strong>de</strong> los dueños <strong>de</strong> hoteles y casas <strong>de</strong> hospedaje por los<br />
daños causados por sus empleados ....................................................... 701<br />
VI) <strong>Responsabilidad</strong> <strong>de</strong> los capitanes <strong>de</strong> barcos ......................................... 703<br />
Ca P í t u l o 22<br />
aC C i ó n d e r e P a r a C i ó n d e d a ñ o s<br />
I. <strong>La</strong> <strong>de</strong>manda civil. Nociones. Requisitos. Jurispru<strong>de</strong>ncia. ...................... 705<br />
1) Consi<strong>de</strong>raciones previas ..................................................................... 705<br />
2) Requisitos <strong>de</strong> la <strong>de</strong>manda ................................................................... 707<br />
A) Requisitos normativos ............................................................... 707<br />
B) Los requisitos en jurispru<strong>de</strong>ncia .............................................. 708<br />
II. Acción <strong>de</strong> reparación <strong>de</strong> daños ............................................... 711<br />
1) Caracteres particulares ....................................................................... 711<br />
2) Proce<strong>de</strong>ncia .......................................................................................... 711<br />
a) Orbita contractual................................................................................ 711<br />
1) Existencia <strong>de</strong> un contrato ........................................................... 713<br />
2) Incumplimiento o inejecución <strong>de</strong>l contrato en sentido amplio<br />
............................................................................................... 713<br />
3) Que la inejecución le sea imputable al <strong>de</strong>mandado subjetiva<br />
u objetivamente .......................................................................... 714<br />
4) Existencia <strong>de</strong> daños .................................................................... 714<br />
5)Relación causal entre la inejecución y el o los daños ............... 714<br />
b) Orbita extracontractual ............................................................. 714<br />
3) Legitimación en general ...................................................................... 715<br />
a) Legitimación activa .................................................................... 715<br />
b) Delitos y cuasi<strong>de</strong>litos .................................................................. 715<br />
b.I) Damnificados directos ............................................................ 715<br />
b.II) Damnificados indirectos. ...................................................... 716<br />
b.III) Legitimación activa en caso <strong>de</strong> homicidio ......................... 717
<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Obligaciones</strong> y <strong>Responsabilidad</strong> <strong>Civil</strong> XXXV<br />
Pág.<br />
1) Cónyuge ....................................................................................... 717<br />
2) Descendientes ............................................................................. 719<br />
3) Ascendientes ............................................................................... 720<br />
4) Hermanos .................................................................................... 722<br />
5) Situaciones particulare .............................................................. 722<br />
b.IV) Caso particular <strong>de</strong> la legitimacion activa en caso <strong>de</strong> daño<br />
moral. Inconstitucionalidad <strong>de</strong>l art. 1078 C.C. según fallo <strong>de</strong><br />
la S.C.J.B.A. ................................................................................. 724<br />
b.V) Legitimación pasiva ................................................................ 730<br />
c) Delitos y cuasi<strong>de</strong>litos contra las cosas ...................................... 731<br />
c.I) Legitimación activa .................................................................. 731<br />
C.II) Legitimación pasiva ............................................................... 732<br />
4) Acción civil y acción penal ......................................................... 732<br />
a) Acción civil y penal. In<strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncia o acumulación .............. 732<br />
b) Interrelacion entre accion civil y penal ....................................<br />
c) Depen<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> la sentencia penal con<strong>de</strong>natoria sobre el jui-<br />
734<br />
cio civil .........................................................................................<br />
d) Influencia <strong>de</strong> la sentencia penal absolutoria sobre el juicio<br />
734<br />
civil ............................................................................................... 734<br />
II. Estructura <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda ............................................................................. 735<br />
1. Consi<strong>de</strong>raciones previas ...................................................................... 735<br />
2. Estructura minima .............................................................................. 735<br />
A) Presentacion ............................................................................... 735<br />
B) Personería.................................................................................... 736<br />
C) Objeto .......................................................................................... 736<br />
D) Hechos ......................................................................................... 737<br />
E) <strong>Responsabilidad</strong> <strong>de</strong>l o los <strong>de</strong>mandados ................................... 738<br />
F) Derecho ....................................................................................... 739<br />
G) Daños ........................................................................................... 739<br />
G.I) Muerte ....................................................................................... 741<br />
G.II) Daños materiales a la persona .............................................. 742<br />
a) Daño emergente .......................................................................... 742<br />
b) Lucro cesante .............................................................................. 748<br />
G.III) Daño moral ........................................................................... 748<br />
a) Confesional .................................................................................. 753<br />
b) Documental ................................................................................. 754<br />
c) Testimonial .................................................................................. 754<br />
d) Informativa ................................................................................. 755<br />
f) Reconocimiento judicial............................................................. 755
XXXVI Alejandro Atilio Taraborrelli<br />
Pág.<br />
g) Periciales...................................................................................... 756<br />
J) Liquidación y cuantificación ...................................................... 756<br />
J.I) Consi<strong>de</strong>raciones previas .......................................................... 756<br />
J.II) Casos en particular .................................................................. 759<br />
a) Fallecimiento. Daño material y moral ...................................... 759<br />
b) Lesiones. Daños a la persona ..................................................... 760<br />
1) Daño emergente .......................................................................... 760<br />
2) Lucro cesante .............................................................................. 764<br />
3) Daño moral ................................................................................. 765<br />
J.III) Daños a las cosas .................................................................... 766<br />
J.IV) Daño. Cualificación y cuantificación. Criterios expuestos<br />
en las jornadas nacionales <strong>de</strong> <strong>de</strong>recho civil ............................ 766<br />
K) Petitorio ....................................................................................... 769<br />
Ca P í t u l o 23<br />
la s n u e v a s f i n a l i d a d e s d e l <strong>de</strong> r e C h o <strong>Civil</strong> a n i v e l i n t e r n a C i o -<br />
n a l . análisis eC o n ó m i C o d e l o s Punitives d a m a G e s o d a ñ o s<br />
Punitivos<br />
I. Introducción ................................................................................................. 771<br />
II. <strong>La</strong> reformulación <strong>de</strong>l Derecho Privado durante el siglo XX .................. 771<br />
III. <strong>La</strong>s nuevas finalida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l Derecho <strong>Civil</strong>, el impulso <strong>de</strong> la economía.<br />
<strong>La</strong>s ten<strong>de</strong>ncias <strong>de</strong> las Universida<strong>de</strong>s Estadouni<strong>de</strong>nses ...................... 772<br />
IV. Los Punitive Damages. Su inserción en el ámbito continental ........... 778<br />
V. <strong>La</strong>s críticas <strong>de</strong> la Escuela <strong>de</strong> Salamanca y en general <strong>de</strong> la Doctrina<br />
Española ................................................................................................... 779<br />
VI. Para terminar, una valoración <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la periferia: Nuestra circunstancia<br />
latinoamericana ................................................................................. 781