05.06.2013 Views

Suplementacion de minerales en la produccion ... - Veterinaria.org

Suplementacion de minerales en la produccion ... - Veterinaria.org

Suplementacion de minerales en la produccion ... - Veterinaria.org

SHOW MORE
SHOW LESS

¡Convierta sus PDFs en revista en línea y aumente sus ingresos!

Optimice sus revistas en línea para SEO, use backlinks potentes y contenido multimedia para aumentar su visibilidad y ventas.

REDVET. Revista electrónica <strong>de</strong> <strong>Veterinaria</strong> 1695-7504<br />

2010 Volum<strong>en</strong> 11 Número 09<br />

REDVET Rev. electrón. vet. http://www.veterinaria.<strong>org</strong>/revistas/redvet -http://revista.veterinaria.<strong>org</strong><br />

Vol. 11, Nº 09, septiembre/2010– http://www.veterinaria.<strong>org</strong>/revistas/redvet/n090910.html<br />

<strong>Suplem<strong>en</strong>tacion</strong> <strong>de</strong> <strong>minerales</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>produccion</strong> bovina –<br />

Mineral supplem<strong>en</strong>tation for cattle production<br />

RESUMEN<br />

Arcesio Sa<strong>la</strong>manca C. Zoot.<br />

Universidad Cooperativa <strong>de</strong> Colombia, Arauca. Facultad <strong>de</strong><br />

Medicina <strong>Veterinaria</strong> y Zootecnia<br />

E-mail: asaca_65@yahoo.es<br />

Se hace una revisión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>minerales</strong> <strong>en</strong> los suelos y su<br />

re<strong>la</strong>ción con <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nta y el animal, evi<strong>de</strong>ncias <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pajas nativas <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

sabana inundable <strong>de</strong>l Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Arauca, <strong>de</strong> <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> los<br />

<strong>minerales</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> alim<strong>en</strong>tación bovina, <strong>de</strong> algunos resultados <strong>de</strong> investigación<br />

y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s convicciones productivas al suplem<strong>en</strong>tar a los bovinos con sales<br />

mineralizadas<br />

Pa<strong>la</strong>bras c<strong>la</strong>ves: bovinos, mineral, suplem<strong>en</strong>tacion, <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias<br />

Abstract<br />

A review of mineral <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cies in soils and its re<strong>la</strong>tion to p<strong>la</strong>nt and animal<br />

evi<strong>de</strong>nce in the native straw floo<strong>de</strong>d savanna of the Departm<strong>en</strong>t of Arauca,<br />

the importance of mineral in the diet of cattle, some results research and<br />

belief productive to supplem<strong>en</strong>t the cattle with mineral salts.<br />

Keywords: cattle, mineral supplem<strong>en</strong>tation, <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cies<br />

INTRODUCCION<br />

La mayoría <strong>de</strong> los pastos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s regiones tropicales no satisfac<strong>en</strong><br />

completam<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>minerales</strong> <strong>en</strong> los animales que los<br />

pastan, como consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s limitaciones climáticas y <strong>de</strong>l suelo que<br />

impone restricciones nutricionales a los pastos. La escasa disponibilidad <strong>de</strong><br />

<strong>minerales</strong> <strong>en</strong> el suelo afecta a los forrajes restando <strong>la</strong> conc<strong>en</strong>tración <strong>de</strong>l<br />

elem<strong>en</strong>to <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>te <strong>en</strong> sus tejidos y contribuy<strong>en</strong>do con el bajo crecimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nta.<br />

<strong>Suplem<strong>en</strong>tacion</strong> <strong>de</strong> <strong>minerales</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>produccion</strong> bovina<br />

http://www.veterinaria.<strong>org</strong>/revistas/redvet/n090910/091009.pdf<br />

1


REDVET. Revista electrónica <strong>de</strong> <strong>Veterinaria</strong> 1695-7504<br />

2010 Volum<strong>en</strong> 11 Número 09<br />

Las <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>minerales</strong> <strong>en</strong> el ganado, han sido reportadas <strong>en</strong> casi<br />

todas <strong>la</strong>s regiones <strong>de</strong>l mundo y se consi<strong>de</strong>ran como <strong>minerales</strong> críticos para<br />

los rumiantes <strong>en</strong> pastoreo el Calcio (Ca), Fósforo (P), Sodio (Na), Cobalto<br />

(Co), Cobre (Cu), Yodo (I), Sel<strong>en</strong>io (Se) y Zinc (Zn); otros como el Cu, Co,<br />

Hierro (Fe), Se, Zn y Molib<strong>de</strong>no (Mo) disminuy<strong>en</strong> conforme avanza <strong>la</strong> edad<br />

<strong>de</strong>l forraje (Reid y Horvath, 1980, McDowell, 1996, citados por Flórez,<br />

Cristóbal, 2004). Por otra parte, los requerimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>minerales</strong> para los<br />

rumiantes <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>n <strong>de</strong>l tipo y nivel <strong>de</strong> producción, edad <strong>de</strong> los animales,<br />

nivel y forma química <strong>de</strong>l elem<strong>en</strong>to, interre<strong>la</strong>ción con otros <strong>minerales</strong>, raza<br />

y adaptación <strong>de</strong>l animal al suplem<strong>en</strong>to. (K<strong>la</strong>ss<strong>en</strong>, Norman, 2010).En<br />

g<strong>en</strong>eral, los bovinos requier<strong>en</strong> <strong>de</strong> unos quince (15) elem<strong>en</strong>tos <strong>minerales</strong>,<br />

con <strong>la</strong> finalidad <strong>de</strong> garantizar una a<strong>de</strong>cuada nutrición y asegurar una<br />

efici<strong>en</strong>te productividad (Montero, Rafael, 2006).<br />

Se ha <strong>en</strong>contrado que <strong>la</strong> car<strong>en</strong>cia o <strong>de</strong>sequilibrio <strong>de</strong> <strong>minerales</strong> <strong>en</strong> el suelo<br />

se refleja <strong>en</strong> el valor nutritivo <strong>de</strong> los pastos y esto es una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s causas <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> baja productividad y <strong>de</strong> los problemas <strong>de</strong> reproducción <strong>de</strong>l ganado<br />

vacuno; esto se manifiesta <strong>en</strong> una tasa <strong>de</strong> concepción no mayor a 45%, un<br />

porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> abortos que pue<strong>de</strong> alcanzar al 10% y una edad y peso al<br />

primer servicio y al primer parto que están fuera <strong>de</strong> los valores efici<strong>en</strong>tes<br />

para una gana<strong>de</strong>ría productiva (Garm<strong>en</strong>dia, 2006). A<strong>de</strong>mas, pue<strong>de</strong> causar<br />

aberraciones <strong>en</strong> el apetito como <strong>la</strong> pica o ma<strong>la</strong>sia e increm<strong>en</strong>tar el riesgo<br />

<strong>de</strong> ciertas <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s infecciosas como el botulismo (Reinoso y Silva,<br />

2010). Las <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>minerales</strong> son también responsables <strong>de</strong> <strong>la</strong> alta<br />

inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> fracturas <strong>de</strong> animales <strong>en</strong> los hatos.<br />

El estado <strong>de</strong> madurez <strong>de</strong>l forraje es <strong>de</strong> importancia sobre el cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong><br />

proteína y <strong>de</strong> <strong>minerales</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s p<strong>la</strong>ntas, ya que durante <strong>la</strong> etapa inicial <strong>de</strong><br />

crecimi<strong>en</strong>to se pres<strong>en</strong>ta un alto cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> <strong>minerales</strong>, contrario a <strong>la</strong><br />

disminución gradual que se pres<strong>en</strong>ta a medida que <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nta madura.<br />

Minerales como el P, Zn, Fe, Co y Mo son los que pres<strong>en</strong>tan mayor<br />

disminución durante el proceso fisiológico <strong>de</strong> crecimi<strong>en</strong>to y maduración <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> p<strong>la</strong>nta. Se ha <strong>en</strong>contrado disminución <strong>de</strong>l cobre <strong>de</strong> 10 ppm a m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> 4<br />

ppm <strong>en</strong> pastos que maduran, mi<strong>en</strong>tras que <strong>en</strong> el P <strong>la</strong> difer<strong>en</strong>cia va <strong>de</strong><br />

0.25% a valores inferiores a 0.10% (Chicco y Godoy, 1987). En sabanas<br />

c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong> V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong> <strong>en</strong>contraron <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> P <strong>en</strong> el sistema suelo,<br />

p<strong>la</strong>nta animal, ocasionalm<strong>en</strong>te Ca <strong>en</strong> algunos compon<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>l suero<br />

sanguíneo, hueso y forrajes, y altas conc<strong>en</strong>traciones <strong>de</strong> Fe, Manganeso<br />

(Mn) y Zn que pue<strong>de</strong>n ocasionar re<strong>la</strong>ciones antagónicas (Depablos et al,<br />

2009.<br />

Los <strong>minerales</strong> y su importancia <strong>en</strong> <strong>la</strong> nutrición animal<br />

Los <strong>minerales</strong> se consi<strong>de</strong>ran como el tercer grupo <strong>de</strong> nutri<strong>en</strong>tes limitante<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> producción animal y su importancia radica <strong>en</strong> que son necesarios para<br />

<strong>la</strong> transformación <strong>de</strong> los alim<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> compon<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>l <strong>org</strong>anismo o <strong>en</strong><br />

productos animales como leche, carne, crías, piel, <strong>la</strong>na, etc. Algunas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

<strong>Suplem<strong>en</strong>tacion</strong> <strong>de</strong> <strong>minerales</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>produccion</strong> bovina<br />

http://www.veterinaria.<strong>org</strong>/revistas/redvet/n090910/091009.pdf<br />

2


REDVET. Revista electrónica <strong>de</strong> <strong>Veterinaria</strong> 1695-7504<br />

2010 Volum<strong>en</strong> 11 Número 09<br />

funciones más importantes <strong>de</strong> los <strong>minerales</strong> para <strong>la</strong> producción <strong>de</strong> los<br />

rumiantes se notan a continuación (Huerta, 1997, 1999, citado por Flórez,<br />

Cristóbal, 2004):<br />

Funciones g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong> los <strong>minerales</strong> <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l <strong>org</strong>anismo.<br />

• Conformación <strong>de</strong> <strong>la</strong> estructura ósea y <strong>de</strong>ntal (Ca, P y Mg).<br />

• Equilibrio ácido-básico y regu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> presión osmótica (Na, Cl y<br />

K).<br />

• Sistema <strong>en</strong>zimático y transporte <strong>de</strong> sustancias (Zn, Cu, Fe y Se).<br />

• Reproducción (P, Zn, Cu, Mn, Co, Se y I).<br />

• Sistema inmune (Zn, Cu, Se, y Cr).<br />

Funciones <strong>de</strong> los <strong>minerales</strong> con los micro<strong>org</strong>anismos ruminales.<br />

• Procesos <strong>en</strong>ergéticos y <strong>de</strong> reproducción celu<strong>la</strong>r (P).<br />

• Son activadores <strong>de</strong> <strong>en</strong>zimas microbianas (Mg, Fe, Zn, Cu y Mb).<br />

• Producción <strong>de</strong> vitamina B12 (Co).<br />

• Digestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> celulosa, asimi<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> nitróg<strong>en</strong>o no proteico (NNP) y<br />

síntesis <strong>de</strong> vitaminas <strong>de</strong>l complejo B (S).<br />

• Procesos metabólicos (Na, Cl y K)<br />

Evi<strong>de</strong>ncias <strong>en</strong> sabanas <strong>de</strong>l Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Arauca<br />

Las sabanas inundables <strong>de</strong>l Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Arauca están cubiertas<br />

principalm<strong>en</strong>te por pastos nativos como <strong>la</strong> paja <strong>de</strong> agua (Hym<strong>en</strong>achme<br />

amplexicaulis), Guaratara (Axonopus purpussi), Rabo <strong>de</strong> vaca (Andropogon<br />

bicornis), Carretara (Parateria prostrata) y Lambedora (Leersia hexandra)<br />

<strong>en</strong>tre otras, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s cuales los niveles <strong>de</strong> Ca y P son muy bajos. La<br />

conc<strong>en</strong>tración <strong>de</strong> P es baja durante el año, con niveles que osci<strong>la</strong>n <strong>en</strong>tre<br />

0.08 y 0.31%, el mejor valor se pres<strong>en</strong>tan <strong>en</strong> estero don<strong>de</strong> osci<strong>la</strong> <strong>en</strong>tre<br />

0.23 y 0.31%, mi<strong>en</strong>tras que <strong>en</strong> el banco, banqueta y bajo los niveles se<br />

<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>en</strong> igual proporción.<br />

Los anteriores porc<strong>en</strong>tajes no alcanzan a ll<strong>en</strong>ar los requerimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>l<br />

animal estimado <strong>en</strong> 0.37%. Por otra parte, <strong>la</strong> conc<strong>en</strong>tración <strong>de</strong> Ca también<br />

es baja con un rango <strong>en</strong>tre 0.1 y 0.4% lo cual no alcanza a suplir los<br />

requerimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>l animal que se estiman <strong>en</strong> 0.48%. (Pérez y Vargas,<br />

1998). Otros <strong>minerales</strong> como el Mg, K, Zn, Cu, Mo y Se pue<strong>de</strong>n ser<br />

<strong>de</strong>fici<strong>en</strong>tes pero <strong>en</strong> m<strong>en</strong>or grado que los elem<strong>en</strong>tos mayores como el Ca y<br />

el P.<br />

Sinergia e interfer<strong>en</strong>cia mineral<br />

En muchas ocasiones los gana<strong>de</strong>ros suministran sufici<strong>en</strong>te cantidad <strong>de</strong><br />

<strong>minerales</strong> para suplir los requerimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> los animales pero <strong>la</strong> <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cia<br />

<strong>Suplem<strong>en</strong>tacion</strong> <strong>de</strong> <strong>minerales</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>produccion</strong> bovina<br />

http://www.veterinaria.<strong>org</strong>/revistas/redvet/n090910/091009.pdf<br />

3


REDVET. Revista electrónica <strong>de</strong> <strong>Veterinaria</strong> 1695-7504<br />

2010 Volum<strong>en</strong> 11 Número 09<br />

se sigue pres<strong>en</strong>tando; esto <strong>en</strong> <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los casos se <strong>de</strong>be a<br />

interfer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong>tre difer<strong>en</strong>tes factores que un mineral pueda interferir <strong>en</strong><br />

el metabolismo <strong>de</strong> otro haci<strong>en</strong>do que el mineral no pueda ser utilizado por<br />

el animal. Estas interfer<strong>en</strong>cias se pres<strong>en</strong>tan <strong>en</strong> el suelo, <strong>en</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nta, <strong>en</strong> los<br />

alim<strong>en</strong>tos y <strong>en</strong> el animal, y es un aspecto al que se le resta importancia <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> nutrición mineral <strong>en</strong> el trópico.<br />

El caso <strong>de</strong> interfer<strong>en</strong>cia más común es el que se refiere a los altos niveles<br />

<strong>de</strong> Fe y Al que interactúan con el P; <strong>en</strong> este s<strong>en</strong>tido se forma el complejo<br />

Fe-Al(Ca)-P que impi<strong>de</strong> <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong>l P <strong>de</strong>l suelo haci<strong>en</strong>do que el<br />

cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong>l mineral sea bajo, elevando los cont<strong>en</strong>idos <strong>de</strong> Fe (Garm<strong>en</strong>dia,<br />

2006). En el cuadro 1 se pue<strong>de</strong> observar <strong>la</strong> interfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>minerales</strong><br />

Cuadro1. Interfer<strong>en</strong>cia mineral <strong>en</strong> el animal<br />

EXCESO DEFICIENCIA CONDICIONADA<br />

Azufre Cobre, Zinc, Sel<strong>en</strong>io<br />

Calcio Cobre, Zinc<br />

Cobre Hierro, Zinc<br />

Hierro Cobre, Zinc<br />

Zinc Cobre, Hierro<br />

Aluminio Fosforo<br />

Tomado <strong>de</strong>: Garm<strong>en</strong>dia, 2006.<br />

Sin embargo, <strong>en</strong> otras ocasiones se pres<strong>en</strong>ta sinergia <strong>en</strong>tre los <strong>minerales</strong>,<br />

haci<strong>en</strong>do que un elem<strong>en</strong>to ayu<strong>de</strong> a <strong>la</strong> metabolización <strong>de</strong> otro; un ejemplo<br />

se pres<strong>en</strong>ta con el Cu que es un constituy<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>zima <strong>de</strong>nominada<br />

Ferroxidasa1, que es necesaria para <strong>la</strong> movilización <strong>de</strong>l hierro hepático<br />

(Garm<strong>en</strong>dia 2006)<br />

<strong>Suplem<strong>en</strong>tacion</strong> <strong>de</strong> <strong>minerales</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>produccion</strong> bovina<br />

http://www.veterinaria.<strong>org</strong>/revistas/redvet/n090910/091009.pdf<br />

La fertilidad es el reflejo <strong>de</strong> una amplia<br />

suplem<strong>en</strong>tación mineral al bovino<br />

Foto: Sa<strong>la</strong>manca, C. A. Vereda Chaparrito<br />

(Arauca, Arauca)<br />

4


REDVET. Revista electrónica <strong>de</strong> <strong>Veterinaria</strong> 1695-7504<br />

2010 Volum<strong>en</strong> 11 Número 09<br />

Trastornos causados por <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>minerales</strong><br />

Como se ha v<strong>en</strong>ido m<strong>en</strong>cionando, los <strong>de</strong>sequilibrios <strong>de</strong> <strong>minerales</strong><br />

(<strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias o excesos) <strong>en</strong> suelos y <strong>en</strong> los forrajes han sido consi<strong>de</strong>rados<br />

como responsables <strong>de</strong> <strong>la</strong> baja producción y problemas reproductivos <strong>de</strong> los<br />

rumiantes <strong>en</strong> pastoreo <strong>en</strong> los trópicos (K<strong>la</strong>ss<strong>en</strong>, 2010), pero g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te<br />

no se ha armonizado el mom<strong>en</strong>to <strong>en</strong> el cual se pres<strong>en</strong>tan los máximos<br />

requerimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>l animal con <strong>la</strong> máxima oferta nutricional <strong>de</strong> los forrajes.<br />

Por otra parte, el gana<strong>de</strong>ro <strong>de</strong>be abortar <strong>la</strong> práctica <strong>de</strong> suministro <strong>de</strong> sal<br />

común por un suplem<strong>en</strong>to mineral completo.<br />

El bu<strong>en</strong> suministro <strong>de</strong> sales <strong>minerales</strong> <strong>en</strong> difer<strong>en</strong>tes regiones tropicales ha<br />

increm<strong>en</strong>tado el porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> partos <strong>de</strong> 10 al 50% y han disminuido los<br />

abortos <strong>de</strong> 10% a valores m<strong>en</strong>ores <strong>de</strong> 1% (McDowell y col. 1984; Miles y<br />

McDowell, 1983). En el cuadro 2 se pue<strong>de</strong>n observar los problemas <strong>de</strong><br />

infertilidad que se pue<strong>de</strong>n pres<strong>en</strong>tar por <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>minerales</strong><br />

Cuadro 2. Causas nutricionales <strong>de</strong> infertilidad<br />

SIGNO DE INFERTILIDAD DEFICIENCIA NUTRICIONAL<br />

Involución uterina retardad por Cobre, Yodo, Vitaminas A, D, E.<br />

p<strong>la</strong>c<strong>en</strong>taria y/o ret<strong>en</strong>ción metritis<br />

Anestro e ina<strong>de</strong>cuada función ovárica Fosforo, Calcio, Cobre, Cobalto,<br />

Manganeso, Energía y Vitamina D.<br />

Celos repetidos y reabsorción<br />

embrionaria<br />

<strong>Suplem<strong>en</strong>tacion</strong> <strong>de</strong> <strong>minerales</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>produccion</strong> bovina<br />

http://www.veterinaria.<strong>org</strong>/revistas/redvet/n090910/091009.pdf<br />

Fosforo, Cobre, Cobalto, Manganeso,<br />

Zinc, Yodo, Vitamina A, Energía,<br />

Proteína<br />

Abortos Manganeso, Yodo, Vitamina A<br />

Tomado <strong>de</strong>: Garm<strong>en</strong>dia, 2006.<br />

Para solucionar estos problemas es necesario suministrar sales <strong>minerales</strong> a<br />

los animales que pastan <strong>en</strong> sabanas nativas, o agregar premezc<strong>la</strong>s al<br />

Cloruro <strong>de</strong> Sodio ( sal b<strong>la</strong>nca) que normalm<strong>en</strong>te come el ganado. Es<br />

importante que el suministro <strong>de</strong> sales o premezc<strong>la</strong>s sea perman<strong>en</strong>te ya que<br />

cuando se hace esporádicam<strong>en</strong>te los animales consum<strong>en</strong> elevadas<br />

cantida<strong>de</strong>s lo que pue<strong>de</strong> ser causa <strong>de</strong> diarreas y trastornos reproductivos;<br />

al mismo tiempo se le increm<strong>en</strong>tan los costos al gana<strong>de</strong>ro ya que los<br />

animales le están comi<strong>en</strong>do indiscriminadam<strong>en</strong>te el producto mineral<br />

En ganado <strong>de</strong> leche es común <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s metabólicas<br />

como <strong>la</strong> fiebre <strong>de</strong> leche, cetosis y acidosis - <strong>la</strong>minitis, causadas por excesos<br />

o <strong>de</strong>sba<strong>la</strong>nces <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía y <strong>minerales</strong>. “El efecto <strong>de</strong> <strong>la</strong> fiebre <strong>de</strong> leche<br />

sobre <strong>la</strong> reproducción es el producto <strong>de</strong> los niveles <strong>de</strong> calcio y el efecto <strong>de</strong><br />

este mineral sobre <strong>la</strong>s contracciones muscu<strong>la</strong>res. Una reducción <strong>en</strong> el nivel<br />

<strong>de</strong> calcio <strong>en</strong> el p<strong>la</strong>sma cercano al parto, disminuye linealm<strong>en</strong>te <strong>la</strong><br />

contracción <strong>de</strong>l abomaso y esto conduce a una falta <strong>de</strong> tono muscu<strong>la</strong>r y una<br />

dist<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> abomaso. La pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> fiebre <strong>de</strong> leche es el producto<br />

5


REDVET. Revista electrónica <strong>de</strong> <strong>Veterinaria</strong> 1695-7504<br />

2010 Volum<strong>en</strong> 11 Número 09<br />

<strong>de</strong>l exceso <strong>de</strong> potasio <strong>en</strong> los forrajes <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> tropical que causan un<br />

<strong>de</strong>sba<strong>la</strong>nce anión: catión que afecta <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong>l calcio <strong>en</strong> <strong>la</strong>s vacas<br />

<strong>la</strong>ctantes. La mayoría <strong>de</strong>l ganado <strong>en</strong> el último mes pre parto pres<strong>en</strong>ta<br />

ba<strong>la</strong>nces anión catión positivos (+) que afectan <strong>la</strong> movilización <strong>de</strong>l calcio<br />

<strong>de</strong>l hueso al mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l parto” (Campabadal, Carlos, 2007). Una<br />

<strong>de</strong>scripción más amplia se pue<strong>de</strong> consultar <strong>en</strong> el artículo <strong>de</strong>l autor citado<br />

Evi<strong>de</strong>ncias <strong>de</strong> suplem<strong>en</strong>tacion mineral<br />

La suplem<strong>en</strong>tacion <strong>de</strong> <strong>minerales</strong> se hace a través <strong>de</strong> sal mineralizada,<br />

suplem<strong>en</strong>to mineral y premezc<strong>la</strong> mineral. La sal mineralizada es una<br />

mezc<strong>la</strong> <strong>de</strong> Cloruro <strong>de</strong> Sodio (sal b<strong>la</strong>nca), Ca y P, y otros <strong>minerales</strong>; el<br />

suplem<strong>en</strong>to mineral está compuesto por Ca, P y otros <strong>minerales</strong> con<br />

excepción <strong>de</strong> Cloruro <strong>de</strong> Sodio o sal b<strong>la</strong>nca; <strong>en</strong>tre tanto, <strong>la</strong> pre mezc<strong>la</strong><br />

mineral es una mezc<strong>la</strong> uniforme <strong>de</strong> uno o más <strong>minerales</strong>, con un diluy<strong>en</strong>te<br />

y/o vehículo, que se utiliza para facilitar <strong>la</strong> dispersión uniforme <strong>de</strong> los micro<br />

<strong>minerales</strong> <strong>en</strong> una cantidad gran<strong>de</strong> <strong>de</strong> otro material o producto alim<strong>en</strong>ticio<br />

(CORPOICA, 2002). En <strong>la</strong> preparación <strong>de</strong> <strong>la</strong> premezc<strong>la</strong> mineral no se <strong>de</strong>be<br />

incurrir <strong>en</strong> excesos <strong>de</strong> P ya que este termina ligando otros <strong>minerales</strong> como<br />

el Mn (Rugeles, C<strong>la</strong>ra,2001)<br />

Un estudio realizado <strong>en</strong> el estado Guárico (V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong>) se comparó <strong>la</strong><br />

ganancia diaria <strong>de</strong> peso y <strong>la</strong> mortalidad <strong>de</strong> hembras pastando <strong>en</strong> sabanas<br />

naturales <strong>de</strong> Trachypogum, Axonopus, Paspalum y Stylosantes<br />

suplemetacdas con una mezc<strong>la</strong> mineral completa vs sal b<strong>la</strong>nca; se <strong>en</strong>contró<br />

una disminución <strong>en</strong> <strong>la</strong> mortalidad <strong>de</strong>l 14,5% al 2%, y una ganancia diaria<br />

<strong>de</strong> peso superior <strong>en</strong> un 28,1% con respecto a los animales que se les<br />

suministró sal común (Obispo, et al, 2002)<br />

Otro estudio realizados con suplem<strong>en</strong>tacion mineral vs no suplem<strong>en</strong>tacion<br />

<strong>en</strong> sabanas <strong>de</strong>l estado Bolívar (V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong>) <strong>de</strong>mostraron un aum<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

tasa <strong>de</strong> preñez promedio para vacas y novil<strong>la</strong>s <strong>de</strong> 33.2% a 60% <strong>en</strong> época<br />

<strong>de</strong> lluvias y <strong>de</strong> 30,7% a 61.2% <strong>en</strong> época <strong>de</strong> sequia; <strong>de</strong> igual forma<br />

<strong>de</strong>mostraron una disminución <strong>en</strong> el porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> abortos <strong>de</strong> 12.1% a<br />

5.1% <strong>en</strong> época <strong>de</strong> lluvias y <strong>de</strong> 10.9% a 4.4% <strong>en</strong> época <strong>de</strong> sequia (Botacio<br />

y Garm<strong>en</strong>dia, 1997)<br />

<strong>Suplem<strong>en</strong>tacion</strong> <strong>de</strong> <strong>minerales</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>produccion</strong> bovina<br />

http://www.veterinaria.<strong>org</strong>/revistas/redvet/n090910/091009.pdf<br />

La suplem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>minerales</strong> <strong>de</strong>be ser perman<strong>en</strong>te<br />

y suministrar al ganado <strong>la</strong> cantidad requerida<br />

Foto: Sa<strong>la</strong>manca C. A. Vereda La B<strong>en</strong>dición (Arauca,<br />

Arauca)<br />

6


REDVET. Revista electrónica <strong>de</strong> <strong>Veterinaria</strong> 1695-7504<br />

2010 Volum<strong>en</strong> 11 Número 09<br />

Lo anterior pone <strong>en</strong> evi<strong>de</strong>ncia <strong>la</strong>s investigaciones hechas <strong>en</strong> Colombia <strong>en</strong><br />

un experim<strong>en</strong>to realizado durante dos años don<strong>de</strong> se permitió establecer<br />

<strong>la</strong> necesidad estacional <strong>de</strong> <strong>minerales</strong>. Se <strong>de</strong>terminó que <strong>la</strong> mayor<br />

inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cia mineral durante <strong>la</strong> estación lluviosa se <strong>de</strong>be a<br />

que el ganado aum<strong>en</strong>ta rápidam<strong>en</strong>te <strong>de</strong> peso por <strong>la</strong> bu<strong>en</strong>a cantidad <strong>de</strong><br />

forraje, lo cual hace que exista disponibilidad sufici<strong>en</strong>te <strong>de</strong> proteína y <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>ergía, por lo que sus necesida<strong>de</strong>s son elevadas. Por otra parte, durante<br />

el periodo <strong>de</strong> verano <strong>la</strong> insufici<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> proteína y <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía se traduce<br />

<strong>en</strong> una pérdida <strong>de</strong> peso <strong>de</strong> los animales, razón por <strong>la</strong> cual disminuye <strong>la</strong>s<br />

necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>minerales</strong> (Laredo, 1979)<br />

El hecho que los animales al ser suplem<strong>en</strong>tados con fu<strong>en</strong>tes <strong>minerales</strong> no<br />

consuman <strong>la</strong> misma cantidad como sí lo hac<strong>en</strong> cuando se suministra sal<br />

b<strong>la</strong>nca, no significa que si<strong>en</strong>tan poco gusto por <strong>la</strong> mezc<strong>la</strong>. Lo que acontece<br />

es que el suplem<strong>en</strong>to mineral le está aportando los elem<strong>en</strong>tos necesarios<br />

para el animal, por lo tanto, el animal está consumi<strong>en</strong>do <strong>la</strong> cantidad<br />

requerida para satisfacer su requerimi<strong>en</strong>to nutricional.<br />

Es recom<strong>en</strong>dable suministrar <strong>en</strong>tre 50 a 80 gramos <strong>de</strong> sal<br />

mineral/animal/día: es <strong>de</strong>cir, que para un lote <strong>de</strong> 100 animales po<strong>de</strong>mos<br />

ofrecerle <strong>en</strong>tre 5 a 8 kilos <strong>de</strong>l suplem<strong>en</strong>to. Otra forma <strong>de</strong> suministrar<br />

<strong>minerales</strong> al ganado es mediante el uso <strong>de</strong> fertilizantes mineralizados <strong>en</strong><br />

los pastos, lo cual constituye un medio eficaz para mejorar el r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to<br />

productivo <strong>de</strong> los pastos y <strong>de</strong>l ganado, pero esto <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

condiciones climáticas <strong>de</strong> <strong>la</strong> región y económicas <strong>de</strong>l gana<strong>de</strong>ro.<br />

Se ha <strong>en</strong>contrado que una excel<strong>en</strong>te mezc<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>minerales</strong> para los l<strong>la</strong>nos<br />

ori<strong>en</strong>tales <strong>de</strong>be cont<strong>en</strong>er un 8% <strong>de</strong> P y un 14% <strong>de</strong> Ca, con lo cual se pue<strong>de</strong><br />

aum<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> natalidad <strong>en</strong> un 55% y disminuir proporcionalm<strong>en</strong>te <strong>la</strong><br />

mortalidad <strong>de</strong> terneros y <strong>de</strong> animales adultos. De acuerdo con los<br />

cont<strong>en</strong>idos <strong>de</strong> <strong>minerales</strong> <strong>en</strong> el forraje <strong>de</strong> <strong>la</strong> sabana nativa se recomi<strong>en</strong>da <strong>la</strong><br />

suplem<strong>en</strong>tacion con una sal mineralizada ba<strong>la</strong>nceada con el fin <strong>de</strong> mejorar<br />

los parámetros productivos y reproductivos <strong>de</strong> los hatos <strong>de</strong> cría. Practica<br />

que al ser aplicada <strong>en</strong> <strong>la</strong> altil<strong>la</strong>nura p<strong>la</strong>na <strong>de</strong>l Meta, ha permitido<br />

increm<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> natalidad <strong>de</strong> 32 % a 53 % y el peso <strong>de</strong> los terneros al<br />

<strong>de</strong>stete <strong>de</strong> 135 a 160 kilogramos.<br />

CONCLUSIONES<br />

Existe <strong>la</strong> convicción que <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los pastos cultivados <strong>en</strong> suelos <strong>de</strong>l<br />

trópico son <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>minerales</strong> útiles para <strong>la</strong> alim<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> los<br />

rumiantes y una forma económica <strong>de</strong> suplir esta insufici<strong>en</strong>cia es<br />

suministrando sales mineralizadas, premezc<strong>la</strong>s o suplem<strong>en</strong>tos <strong>minerales</strong>.<br />

Los <strong>de</strong>sequilibrios <strong>de</strong> <strong>minerales</strong> <strong>en</strong> suelos y <strong>en</strong> los forrajes produc<strong>en</strong> efectos<br />

negativos <strong>en</strong> los procesos reproductivos <strong>de</strong> los rumiantes lo que refleja<br />

increm<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>la</strong> mortalidad y disminución <strong>de</strong> <strong>la</strong> natalidad.<br />

<strong>Suplem<strong>en</strong>tacion</strong> <strong>de</strong> <strong>minerales</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>produccion</strong> bovina<br />

http://www.veterinaria.<strong>org</strong>/revistas/redvet/n090910/091009.pdf<br />

7


REDVET. Revista electrónica <strong>de</strong> <strong>Veterinaria</strong> 1695-7504<br />

2010 Volum<strong>en</strong> 11 Número 09<br />

REFERENCIAS<br />

• BOTACIO, R. y J. GARMENDIA. 1997. Efecto <strong>de</strong> <strong>la</strong> suplem<strong>en</strong>tacion<br />

mineral sobre el status mineral, parámetros productivos y<br />

reproductivos <strong>en</strong> bovinos a pastoreo. Arch. Latinoam. Prod. Anim. 5<br />

(Supl. 1): 245-247.<br />

• CHICCO, C.F. y S. GODOY. 1987. <strong>Suplem<strong>en</strong>tacion</strong> Mineral <strong>de</strong> Bovinos<br />

<strong>de</strong> Carne a Pastoreo. En: D. P<strong>la</strong>sse, N. Peña y R. Romero (Eds). III<br />

Cursillo Sobre Bovinos <strong>de</strong> Carne. Universidad C<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong>.<br />

Facultad <strong>de</strong> Ci<strong>en</strong>cias <strong>Veterinaria</strong>s. Maracay, V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong>. pp 47-103.<br />

• CORPOICA- MINAGRICULTURA – FEDEGAN. 2002. Alternativas<br />

Tecnológicas para <strong>la</strong> producción Competitiva <strong>de</strong> Leche y Carne <strong>en</strong> el<br />

Trópico Bajo. Memorias Seminario, Bogotá, 47p.<br />

• CIRIA. C. J.; VILLANUEVA. M.R.; y GARCIA DE LA TORRE, J. 2005.<br />

Avances <strong>en</strong> nutrición mineral <strong>en</strong> ganado bovino. IX Seminario <strong>de</strong><br />

Pastos y Forrajes p 50 - 69<br />

• DEPABLOS, L.; GODOY, S.; CHICCO, C.F.; ORDEÑEZ. J. 2009.<br />

Nutrición mineral <strong>en</strong> sistemas gana<strong>de</strong>ros <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sabanas c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong><br />

V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong>. Zootecnia Trop., 27(1): 25-37. 2009<br />

• CAMPABADAL, Carlos.2007. Efecto <strong>de</strong> <strong>la</strong> nutrición sobre <strong>la</strong><br />

reproducción <strong>de</strong>l ganado <strong>de</strong> leche. Disponible <strong>en</strong>:<br />

http://www.soyamex.com.mx/sp/Animal/<strong>la</strong>nce%202004/Ganado%20<br />

leche/ENURG.htm (Consultado 04-10-2007)<br />

• FLOREZ, P. Cristóbal. 2004. <strong>Suplem<strong>en</strong>tacion</strong> con Minerales.<br />

Disponible <strong>en</strong>: http://www.vetuy.com/articulos/bovinos/050/0038/bov038.htm<br />

(Consultado 06-28-<br />

2010)<br />

• GARMENDIA, Julio. 2006. Los <strong>minerales</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Reproducción Bovina.<br />

Disponible <strong>en</strong>:<br />

http://www.avpa.u<strong>la</strong>.ve/docuPDFs/xcongreso/<strong>minerales</strong>.pdf<br />

(consultado 6- 02-2010)<br />

• KLASSEN, Norman. 2010. Para animales <strong>en</strong> pastoreo <strong>Suplem<strong>en</strong>tacion</strong><br />

con <strong>minerales</strong><br />

http://archivo.abc.com.py/suplem<strong>en</strong>tos/rural/articulos.php?pid=4619<br />

89 (Consultado 06-28-2010)<br />

• MCDOWELL, L.R., J. CONRAD, G. ELLIS, J. LOOSLI. 1984. Minerales<br />

para Rumiantes a Pastoreo <strong>en</strong> Regiones tropicales. Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Ci<strong>en</strong>cia Animal. CIAT. Universidad <strong>de</strong> Florida y Ag<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los EUA<br />

para el Desarrollo Internacional. Boletín 90 p.<br />

• MILES, W. Y L.R. MCDOWELL. 1983. Mineral <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>ces in the l<strong>la</strong>nos<br />

range<strong>la</strong>nd of Colombia. World Animal Review. 46:2. P. 2 – 40<br />

• MONTERO, Rafael. 2006. <strong>Suplem<strong>en</strong>tacion</strong> mineral <strong>en</strong> bovinos.<br />

Disponible <strong>en</strong>:<br />

http://www.<strong>en</strong>gormix.com/suplem<strong>en</strong>tacion_mineral_bovinos_s_articu<br />

los_919_GDC.htm (Consultado 06-28-2010)<br />

<strong>Suplem<strong>en</strong>tacion</strong> <strong>de</strong> <strong>minerales</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>produccion</strong> bovina<br />

http://www.veterinaria.<strong>org</strong>/revistas/redvet/n090910/091009.pdf<br />

8


REDVET. Revista electrónica <strong>de</strong> <strong>Veterinaria</strong> 1695-7504<br />

2010 Volum<strong>en</strong> 11 Número 09<br />

• OBISPO, N.E.; GARMENDIA, J.; GODOY, S.; CHICCO, C.F. y<br />

ACEVEDO, D. 2002. <strong>Suplem<strong>en</strong>tacion</strong> mineral y proteica <strong>de</strong> bovinos <strong>de</strong><br />

carne pastoreando <strong>en</strong> sabanas naturales don<strong>de</strong> ocurre el síndrome<br />

parapléjico. Revista Ci<strong>en</strong>tífica, FCV-LUZ / (V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong>) Vol. XII, Nº 3,<br />

161-168<br />

• PÉREZ, R. Y VARGAS, O. 1998. Especies forrajeras nativas e<br />

introducidas <strong>en</strong> <strong>la</strong> sabana inundable <strong>de</strong>l municipio <strong>de</strong> Arauca. Cartil<strong>la</strong><br />

ilustrativa Nº 1 CORPOICA, SEMAGRO, DRI. Vil<strong>la</strong>vic<strong>en</strong>cio, Meta,<br />

Colombia. 24p<br />

• REINOSO, O. Valeria. y SILVA, S. C<strong>la</strong>udio. 2010 .El uso <strong>de</strong> sales<br />

<strong>minerales</strong> <strong>Suplem<strong>en</strong>tacion</strong> mineral <strong>en</strong> ganado <strong>de</strong> carne. Disponible<br />

<strong>en</strong>: http://va<strong>de</strong>mecum.com.uy/articulos-tecnicos/bovinos-articulostecnicos/el-uso-<strong>de</strong>-sales-<strong>minerales</strong>-suplem<strong>en</strong>tacion-mineral-<strong>en</strong>ganado-<strong>de</strong>-carne.html<br />

(Consultado 06-28-2010)<br />

• RUGELES, P. C<strong>la</strong>ra. 2001. Interre<strong>la</strong>ciones <strong>en</strong>tre nutrición y fertilidad<br />

<strong>en</strong> bovinos. Revista MVZ (Colombia) 6:(1), 24-30<br />

• SAPIN, Jim. 2010. Minerales - Cómo garantizar su absorción.<br />

Disponible <strong>en</strong>:<br />

http://www.cu<strong>en</strong>carural.com/gana<strong>de</strong>ria/bovinos/68174-<strong>minerales</strong>como-garantizar-su-absorcion/<br />

(Consultado 06-28-2010)<br />

REDVET: 2010, Vol. 11 Nº 09<br />

Recibido 20.04.10 / Ref. prov. ABR1025BB_REDVET / Revisado 24.06.2010 /Aceptado 28.07.2010<br />

Ref. <strong>de</strong>f. 091009_REDVET / Publicado 01.09.2010<br />

Este artículo está disponible <strong>en</strong> http://www.veterinaria.<strong>org</strong>/revistas/redvet/n090910.html concretam<strong>en</strong>te <strong>en</strong><br />

http://www.veterinaria.<strong>org</strong>/revistas/redvet/n090910/091009.pdf<br />

REDVET® Revista Electrónica <strong>de</strong> <strong>Veterinaria</strong> está editada por <strong>Veterinaria</strong> Organización®.<br />

<strong>Suplem<strong>en</strong>tacion</strong> <strong>de</strong> <strong>minerales</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>produccion</strong> bovina<br />

http://www.veterinaria.<strong>org</strong>/revistas/redvet/n090910/091009.pdf<br />

9


REDVET. Revista electrónica <strong>de</strong> <strong>Veterinaria</strong> 1695-7504<br />

2010 Volum<strong>en</strong> 11 Número 09<br />

Se autoriza <strong>la</strong> difusión y re<strong>en</strong>vío siempre que <strong>en</strong><strong>la</strong>ce con <strong>Veterinaria</strong>.<strong>org</strong>® http://www.veterinaria.<strong>org</strong> y con REDVET®<br />

- http://www.veterinaria.<strong>org</strong>/revistas/redvet<br />

<strong>Suplem<strong>en</strong>tacion</strong> <strong>de</strong> <strong>minerales</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>produccion</strong> bovina<br />

http://www.veterinaria.<strong>org</strong>/revistas/redvet/n090910/091009.pdf<br />

10

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!