08.09.2013 Views

Guía para producir forraje de avena y cebada bajo temporal en la ...

Guía para producir forraje de avena y cebada bajo temporal en la ...

Guía para producir forraje de avena y cebada bajo temporal en la ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

GUÍA PARA PRODUCIR FORRAJE DE<br />

AVENA Y CEBADA BAJO TEMPORAL EN<br />

LA COSTA DE ENSENADA<br />

Juan Antonio Chávez Durón<br />

M.C. Investigador <strong>de</strong>l Programa <strong>de</strong> Forrajes<br />

Samuel Gómez González<br />

ING. AGR. Jefe <strong>de</strong> Campo<br />

INSTITUTO NACIONAL DE INVESTIGACIONES FORESTALES, AGRÍCOLAS Y PECUARIAS<br />

CENTRO DE INVESTIGACIÓN REGIONAL DEL NOROESTE<br />

CAMPO EXPERIMENTAL COSTA DE ENSENADA<br />

Ens<strong>en</strong>ada B.C., México Octubre <strong>de</strong> 1999


GUÍA PARA PRODUCIR<br />

FORRAJE DE AVENA Y<br />

CEBADA BAJO TEMPORAL<br />

EN LA COSTA DE<br />

ENSENADA<br />

INTRODUCCIÓN<br />

En <strong>la</strong> región Costa <strong>de</strong> Ens<strong>en</strong>ada se<br />

siembran aproximadam<strong>en</strong>te 35,000<br />

hectáreas <strong>de</strong> <strong>temporal</strong> (promedio <strong>de</strong> los<br />

últimos 4 ciclos), si<strong>en</strong>do <strong>la</strong> <strong>cebada</strong> y <strong>la</strong> <strong>av<strong>en</strong>a</strong><br />

los principales cultivos <strong>forraje</strong>ros, con un<br />

r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to promedio <strong>de</strong> 1.7 y 2.2 tone<strong>la</strong>das<br />

por hectárea <strong>de</strong> <strong>forraje</strong> seco,<br />

respectivam<strong>en</strong>te. La siembra <strong>de</strong> estos<br />

cultivos repres<strong>en</strong>tan un importante recurso<br />

<strong>forraje</strong>ro, ya que se utilizan <strong>en</strong> <strong>la</strong> alim<strong>en</strong>tación<br />

<strong>de</strong>l ganado <strong>de</strong> <strong>la</strong> región, ya sea que el <strong>forraje</strong><br />

sea cosechado y empacado, o bi<strong>en</strong><br />

pastoreado. También el grano cosechado es<br />

utilizado <strong>en</strong> <strong>la</strong> alim<strong>en</strong>tación animal.<br />

La lluvia es <strong>la</strong> principal limitante <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

producción <strong>de</strong> cereales <strong>bajo</strong> <strong>temporal</strong>, tanto<br />

<strong>en</strong> cantidad como <strong>en</strong> distribución, por lo que<br />

<strong>la</strong>s prácticas <strong>de</strong>berán estar dirigidas al<br />

máximo aprovechami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l agua. Debido a<br />

lo anterior, <strong>la</strong> mayor parte <strong>de</strong> los años no<br />

permite el sufici<strong>en</strong>te <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> estos<br />

cultivos <strong>para</strong> producción <strong>de</strong> grano, si<strong>en</strong>do<br />

importante <strong>de</strong>finir el objetivo <strong>de</strong>l cultivo <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />

el principio <strong>para</strong> elegir <strong>la</strong> variedad y el manejo<br />

a<strong>de</strong>cuado.<br />

La <strong>cebada</strong> ti<strong>en</strong>e bu<strong>en</strong>a adaptación a<br />

todos los rangos <strong>de</strong> altitud y a tipos <strong>de</strong> suelos<br />

<strong>de</strong>l área costera y valles altos; sin embargo,<br />

se ha observado que prospera mejor <strong>en</strong><br />

suelos <strong>de</strong> textura ligera a media, sin<br />

problemas <strong>de</strong> dr<strong>en</strong>aje y con un pH <strong>de</strong> neutro<br />

a alcalino. Es uno <strong>de</strong> los cultivos más<br />

tolerantes a <strong>la</strong> salinidad. De acuerdo a <strong>la</strong><br />

cantidad <strong>de</strong> lluvia recibida durante el<br />

<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l cultivo, se pue<strong>de</strong> cosechar<br />

grano, <strong>forraje</strong> <strong>para</strong> h<strong>en</strong>ificado o <strong>en</strong>si<strong>la</strong>do, o<br />

ser pastoreado por el ganado.<br />

La <strong>av<strong>en</strong>a</strong> prospera <strong>en</strong> suelos con<br />

textura ligera a media, sin problemas <strong>de</strong><br />

dr<strong>en</strong>aje y con un pH <strong>de</strong> ligeram<strong>en</strong>te ácido a<br />

neutro. Es muy s<strong>en</strong>sible a <strong>la</strong> salinidad <strong>de</strong>l<br />

suelo. Al igual que <strong>la</strong> <strong>cebada</strong>, se pue<strong>de</strong><br />

sembrar <strong>en</strong> todas <strong>la</strong>s zonas <strong>de</strong> <strong>temporal</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

región. En años con precipitación arriba <strong>de</strong>l<br />

promedio, t<strong>en</strong>drá mayor producción <strong>de</strong> <strong>forraje</strong><br />

y <strong>de</strong> mayor calidad. Se recomi<strong>en</strong>da <strong>para</strong><br />

<strong>producir</strong> <strong>forraje</strong> h<strong>en</strong>ificado, si<strong>en</strong>do más difícil<br />

<strong>la</strong> producción <strong>de</strong> grano, ya que requiere más<br />

agua que <strong>la</strong> <strong>cebada</strong>.<br />

Las sigui<strong>en</strong>tes recom<strong>en</strong>daciones<br />

ti<strong>en</strong><strong>en</strong> por objetivo guiar a los productores<br />

sobre <strong>la</strong>s prácticas más a<strong>de</strong>cuadas <strong>de</strong><br />

siembra y manejo agronómico <strong>de</strong> <strong>cebada</strong> y<br />

<strong>av<strong>en</strong>a</strong> <strong>para</strong> <strong>forraje</strong>.<br />

PREPARACIÓN DEL<br />

TERRENO<br />

La pre<strong>para</strong>ción <strong>de</strong>l suelo es<br />

fundam<strong>en</strong>tal <strong>para</strong> obt<strong>en</strong>er una bu<strong>en</strong>a<br />

germinación y maduración uniformes. Dado<br />

lo errático <strong>de</strong> <strong>la</strong> precipitación, <strong>la</strong> pre<strong>para</strong>ción<br />

<strong>de</strong>l suelo <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>rá <strong>de</strong> <strong>la</strong> cantidad <strong>de</strong> lluvia<br />

esperada.<br />

Barbecho. El objetivo es aflojar <strong>la</strong> tierra <strong>para</strong><br />

que cont<strong>en</strong>ga sufici<strong>en</strong>te aire y <strong>para</strong> que t<strong>en</strong>ga<br />

sufici<strong>en</strong>te capacidad <strong>de</strong> almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

agua. La operación se efectúa mediante<br />

arados <strong>de</strong> discos o arados <strong>de</strong> discos. En<br />

años <strong>en</strong> los que se espera precipitaciones<br />

superiores a 300 mm, y/o el suelo t<strong>en</strong>ga<br />

problemas <strong>de</strong> compactación, pue<strong>de</strong> ser<br />

recom<strong>en</strong>dable barbechar a una profundidad<br />

<strong>de</strong> 30 – 40 cm. En suelos arcillosos se <strong>de</strong>be<br />

arar al m<strong>en</strong>or un mes antes <strong>para</strong> obt<strong>en</strong>er<br />

una bu<strong>en</strong>a granu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> tierra. En suelos<br />

ligeros se pue<strong>de</strong> arar <strong>en</strong> poco tiempo <strong>de</strong><br />

anticipación <strong>de</strong> <strong>la</strong> siembra.<br />

Rastreo. El objetivo es crear una cama<br />

superficial, fina <strong>para</strong> <strong>la</strong> germinación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

semil<strong>la</strong>s. Esta <strong>la</strong>bor se realiza con rastras <strong>de</strong><br />

discos o <strong>de</strong> di<strong>en</strong>tes. La pre<strong>para</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

cama <strong>de</strong> siembra pue<strong>de</strong> consistir <strong>en</strong> uno o


dos pasos <strong>de</strong> rastra, según el problema <strong>de</strong><br />

malezas y <strong>la</strong> textura <strong>de</strong>l suelo. En suelos con<br />

poco problemas <strong>de</strong> malezas o ligeros, es<br />

posible dar un solo rastreo <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

primera lluvia y sembrar inmediatam<strong>en</strong>te con<br />

“voleadora” o con “dril<strong>la</strong>” (sembradora<br />

triguera). En suelos con alta inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong><br />

malezas es recom<strong>en</strong>dable dar un paso <strong>de</strong><br />

rastra <strong>para</strong> que el suelo capte agua y dar otro<br />

paso <strong>de</strong> rastra <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> <strong>la</strong> emerg<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

malezas <strong>para</strong> eliminar<strong>la</strong>s y sembrar <strong>de</strong><br />

inmediato. En suelos pesados también pue<strong>de</strong><br />

ser necesario dos pasos <strong>de</strong> rastra <strong>para</strong> <strong>de</strong>jar<br />

el suelo mullido.<br />

CRECIMIENTO Y<br />

DESARROLLO<br />

El conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los estados <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> los cultivos es importante<br />

porque muchas <strong>la</strong>bores (como aplicaciones<br />

<strong>de</strong> fertilizantes, selección <strong>de</strong> herbicidas y el<br />

tiempo óptimo <strong>de</strong> cosecha) se efectúan<br />

según el estado f<strong>en</strong>ológico <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nta. A<br />

continuación se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> <strong>la</strong>s etapas <strong>de</strong><br />

crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> cereales como <strong>cebada</strong> y<br />

<strong>av<strong>en</strong>a</strong>.<br />

Germinación y crecimi<strong>en</strong>to inicial. Des<strong>de</strong><br />

que emerg<strong>en</strong> <strong>la</strong>s primeras raicil<strong>la</strong>s hasta <strong>la</strong><br />

aparición <strong>de</strong> <strong>la</strong>s primeras hojas.<br />

Amacol<strong>la</strong>mi<strong>en</strong>to y crecimi<strong>en</strong>to vegetativo.<br />

Compr<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>la</strong> aparición <strong>de</strong>l primer macollo,<br />

g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te con <strong>la</strong> emerg<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> cuarta<br />

hoja, hasta antes <strong>de</strong> que el tallo empiece a<br />

ext<strong>en</strong><strong>de</strong>rse.<br />

Ext<strong>en</strong>sión <strong>de</strong>l tallo y espigami<strong>en</strong>to. Esto es<br />

cuando acaba <strong>de</strong> hacerse visible el primer<br />

nudo y empieza a increm<strong>en</strong>tarse <strong>en</strong> longitud<br />

el tallo, hasta <strong>la</strong> aparición <strong>de</strong> <strong>la</strong> hoja ban<strong>de</strong>ra<br />

y <strong>la</strong> emerg<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s espigas.<br />

Floración. La floración ocurre dos a<br />

cuatro días <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> que <strong>la</strong> espiga ha<br />

emergido completam<strong>en</strong>te y es notorio por <strong>la</strong><br />

pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s anteras.<br />

Desarrollo <strong>de</strong>l grano. Las etapas <strong>de</strong><br />

maduración <strong>de</strong> los granos son l<strong>la</strong>madas<br />

estado <strong>de</strong> leche, estado <strong>de</strong> masa b<strong>la</strong>nda,<br />

estado <strong>de</strong> masa dura y el estado final <strong>de</strong><br />

granos maduros.<br />

• Estado <strong>de</strong> leche o lechoso. Los<br />

granos se están formando <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong><br />

un fluido b<strong>la</strong>nco que pue<strong>de</strong> ser<br />

presionado y salir fuera <strong>de</strong>l grano.<br />

• Estado <strong>de</strong> masa b<strong>la</strong>nda. La mayor<br />

parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> materia seca se acumu<strong>la</strong><br />

<strong>en</strong> este estado. La consist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l<br />

grano es semejante a una masa<br />

b<strong>la</strong>nda.<br />

• Estado <strong>de</strong> masa dura. El cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong><br />

agua baja al 30%. El cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong>l<br />

grano pue<strong>de</strong> ser dividido con <strong>la</strong> uña.<br />

VARIEDADES<br />

Para elegir una variedad a<strong>de</strong>cuada, el<br />

productor <strong>de</strong>be consi<strong>de</strong>rar factores como<br />

r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to, calidad, tolerancia a sequía y<br />

<strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s.<br />

Los mejores r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>forraje</strong><br />

se han obt<strong>en</strong>ido con varieda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> ciclo<br />

precoz e intermedio. En el cuadro 1 se<br />

m<strong>en</strong>cionan <strong>la</strong>s varieda<strong>de</strong>s recom<strong>en</strong>dadas así<br />

como algunas <strong>de</strong> sus características.


CEBADAS<br />

AVENAS<br />

CUADRO 1. CARACTERÍSTICAS DE VARIEDADES DE CEBADA Y AVENA<br />

FORRAJERAS RECOMENDADAS PARA LA COSTA DE ENSENADA<br />

VARIEDAD ORIGEN CICLO<br />

VEGETATIVO<br />

1<br />

SUSCEPTIBILIDAD<br />

A<br />

ENFERMEDADES 2<br />

RENDIMIENTO DE<br />

FS 3 ton/ha<br />

UC-603 California Precoz Mo<strong>de</strong>rada 2.5<br />

At<strong>la</strong>s Marruecos Int Resist<strong>en</strong>te 2.4<br />

Solum E.U.A. Int Mo<strong>de</strong>rada 2.2<br />

Cucapah INIFAP Int Mo<strong>de</strong>rada 2.2<br />

BO1-182 E.U.A. Int Resist<strong>en</strong>te 2.2<br />

Cerro Prieto INIFAP Int Susceptible 2.1<br />

UC-337 California Precoz-Int Resist<strong>en</strong>te 2.0<br />

BA-8055 E.U.A. Tardío Susceptible 1.7<br />

Babicora INIFAP Int Mo<strong>de</strong>rada 3.9<br />

Cuauhtémoc INIA Int Susceptible 3.8<br />

Chihuahua INIA Int Susceptible 3.8<br />

Juchitepec INIFAP Int Resist<strong>en</strong>te 3.7<br />

Texas - Precoz Susceptible 3.5<br />

Gue<strong>la</strong>tao INIA Precoz Susceptible 3.5<br />

Opalo - Int-Tardío Mo<strong>de</strong>rada 3.4<br />

Cusi INIFAP Precoz - 3.4<br />

Coker - Int - 3.3<br />

Papigochi INIFAP Int Mo<strong>de</strong>rada 3.2<br />

Tu<strong>la</strong>ncingo INIA Precoz Susceptible 2.4<br />

Nodaway - Int-Tardío - 1.8<br />

1 Int = Intermedio; 2 Se refiere principalm<strong>en</strong>te a royas <strong>de</strong> <strong>la</strong> hoja, aunque pue<strong>de</strong> variar <strong>en</strong><br />

difer<strong>en</strong>tes regiones o años; 3 FS = Forraje Seco; - sin información


SEMILLA<br />

Se recomi<strong>en</strong>da usar semil<strong>la</strong><br />

certificada, ya que algunas <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s o<br />

semil<strong>la</strong>s <strong>de</strong> malezas pue<strong>de</strong>n estar pres<strong>en</strong>tes<br />

<strong>en</strong> semil<strong>la</strong>s no certificadas. En caso <strong>de</strong> que el<br />

productor no t<strong>en</strong>ga problemas <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s y malezas, pue<strong>de</strong> utilizar<br />

semil<strong>la</strong> <strong>de</strong> su propia cosecha, aunque no por<br />

más <strong>de</strong> dos veces seguidas <strong>para</strong> evitar<br />

riesgos <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s y/o contaminación<br />

con otras varieda<strong>de</strong>s. Las semil<strong>la</strong>s <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />

t<strong>en</strong>er un porc<strong>en</strong>taje mínimo <strong>de</strong> germinación<br />

<strong>de</strong> 85% y estar libres <strong>de</strong> semil<strong>la</strong>s <strong>de</strong> malezas<br />

e impurezas <strong>para</strong> que facilit<strong>en</strong> <strong>la</strong> siembra.<br />

ÉPOCA DE SIEMBRA<br />

La fecha <strong>de</strong> siembra es <strong>de</strong> acuerdo<br />

con el establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s lluvias y <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

humedad pres<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el terr<strong>en</strong>o. En un<br />

terr<strong>en</strong>o con un rastreo previo <strong>para</strong> captar<br />

humedad es posible sembrar con los<br />

primeros 25 mm <strong>de</strong> lluvia; esto pue<strong>de</strong> ocurrir<br />

<strong>en</strong>tre noviembre y <strong>en</strong>ero; siembras más<br />

tardías no son recom<strong>en</strong>dables <strong>de</strong>bido al<br />

riesgo <strong>de</strong> que no haya sufici<strong>en</strong>te humedad<br />

<strong>para</strong> <strong>la</strong>s etapas iniciales o <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo y por<br />

lo tanto pres<strong>en</strong>t<strong>en</strong> muy <strong>bajo</strong>s r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos.<br />

Solo <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er disponibilidad <strong>de</strong> agua<br />

<strong>para</strong> dar riegos <strong>de</strong> auxilio, se pue<strong>de</strong> sembrar<br />

<strong>en</strong> el mes <strong>de</strong> febrero.<br />

FORMA DE SEMBRAR<br />

En <strong>la</strong> región g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te se siembra<br />

<strong>en</strong> húmedo, <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> <strong>la</strong>s primeras lluvias.<br />

Cuando se siembra al voleo, se utiliza una<br />

“voleadora” que distribuye <strong>la</strong> semil<strong>la</strong> <strong>en</strong> un<br />

ancho <strong>de</strong> 8 a 12 metros. La semil<strong>la</strong> se tapa<br />

con un paso <strong>de</strong> rastra ligero o usando una<br />

rastra <strong>de</strong> di<strong>en</strong>tes, cuidando que <strong>la</strong> semil<strong>la</strong> no<br />

que<strong>de</strong> a una profundidad mayor <strong>de</strong> 5 a 10<br />

c<strong>en</strong>tímetros.<br />

También se pue<strong>de</strong> sembrar <strong>en</strong> hileras<br />

utilizando <strong>la</strong> “dril<strong>la</strong>” o sembradora triguera. La<br />

distancia <strong>en</strong>tre hileras pue<strong>de</strong> variar según <strong>la</strong>s<br />

condiciones y <strong>la</strong> marca <strong>de</strong> <strong>la</strong> sembradora. Lo<br />

más común es sembrar a una distancia <strong>de</strong> 11<br />

a 25 c<strong>en</strong>tímetros <strong>en</strong>tre hileras.<br />

La siembra al voleo es más rápida<br />

que <strong>la</strong> siembra con “dril<strong>la</strong>”, sin embargo, esta<br />

última realiza una mejor distribución y<br />

uniformidad <strong>en</strong> <strong>la</strong> profundidad <strong>de</strong> siembra <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> semil<strong>la</strong> por lo que se usa una m<strong>en</strong>or<br />

cantidad <strong>de</strong> semil<strong>la</strong>; a<strong>de</strong>más, no se ti<strong>en</strong>e que<br />

dar otro paso <strong>de</strong> rastra <strong>para</strong> tapar <strong>la</strong> semil<strong>la</strong>.<br />

CANTIDAD DE SEMILLA PARA<br />

LA SIEMBRA<br />

Se recomi<strong>en</strong>da utilizar <strong>de</strong> 80 a 110<br />

kilogramos <strong>de</strong> semil<strong>la</strong> por hectárea, con un<br />

porc<strong>en</strong>taje mínimo <strong>de</strong> germinación <strong>de</strong>l 85%,<br />

<strong>para</strong> asegurar una bu<strong>en</strong>a pob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong><br />

p<strong>la</strong>ntas. Se siembra mayor cantidad <strong>de</strong><br />

semil<strong>la</strong> <strong>para</strong> siembras al voleo, cuando el<br />

terr<strong>en</strong>o pres<strong>en</strong>ta una alta infestación <strong>de</strong><br />

malezas, o cuando se esperan bu<strong>en</strong>as<br />

condiciones <strong>de</strong> crecimi<strong>en</strong>to (precipitaciones<br />

superiores a 300 mm durante el ciclo).<br />

Se siembra una m<strong>en</strong>or cantidad <strong>de</strong> semil<strong>la</strong><br />

cuando se espera poca precipitación, o se<br />

siembra con “dril<strong>la</strong>”. Es importante calibrar el<br />

equipo con que se va a sembrar <strong>para</strong> lograr<br />

resultados óptimos.


FERTILIZACIÓN<br />

La fertilización <strong>en</strong> condiciones <strong>de</strong> <strong>temporal</strong><br />

<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> mayorm<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> cantidad <strong>de</strong> lluvia<br />

que recibe el cultivo durante el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l<br />

cultivo. El nitróg<strong>en</strong>o es el nutri<strong>en</strong>te más<br />

importante, y g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te se sugier<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />

30 a 80 kilogramos por hectárea,<br />

requiriéndose m<strong>en</strong>ores cantida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> años<br />

secos. Se recomi<strong>en</strong>da tirar el fertilizante junto<br />

con <strong>la</strong> semil<strong>la</strong> <strong>para</strong> que que<strong>de</strong> incorporado al<br />

tapar <strong>la</strong> semil<strong>la</strong>. En caso <strong>de</strong> no haber<br />

fertilizado a <strong>la</strong> siembra y que se esté<br />

pres<strong>en</strong>tando un bu<strong>en</strong> <strong>temporal</strong> (bu<strong>en</strong>as<br />

precipitaciones), se pue<strong>de</strong> aplicar <strong>de</strong> 20 a 40<br />

kilogramos <strong>de</strong> nitróg<strong>en</strong>o por hectárea <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

etapa <strong>de</strong> amacol<strong>la</strong>mi<strong>en</strong>to, antes <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

aparición <strong>de</strong>l primer nudo.<br />

El fósforo es el segundo nutri<strong>en</strong>te <strong>en</strong><br />

importancia y es necesario <strong>para</strong> el bu<strong>en</strong><br />

<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s raíces, especialm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

primeras etapas <strong>de</strong> su <strong>de</strong>sarrollo. Se pue<strong>de</strong><br />

realizar un análisis <strong>de</strong> suelo <strong>para</strong> <strong>de</strong>terminar<br />

si el suelo es <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>te <strong>en</strong> este nutri<strong>en</strong>te, <strong>en</strong><br />

tal caso se recomi<strong>en</strong>da aplicar <strong>de</strong> 20 a 40<br />

kilogramos por hectárea a <strong>la</strong> siembra, tirando<br />

el fertilizante junto con <strong>la</strong> semil<strong>la</strong>.<br />

El potasio es <strong>de</strong> m<strong>en</strong>or importancia <strong>en</strong><br />

el cultivo <strong>de</strong> los cereales, porque <strong>en</strong> los<br />

suelos <strong>de</strong> <strong>la</strong> región se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran<br />

normalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> sufici<strong>en</strong>te cantidad.<br />

CONTROL DE MALEZAS<br />

En <strong>la</strong> región se pres<strong>en</strong>tan problemas<br />

<strong>de</strong> malezas que pue<strong>de</strong>n afectar el<br />

r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to y <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong>l <strong>forraje</strong>, a<strong>de</strong>más<br />

<strong>de</strong> que pue<strong>de</strong>n ser huéspe<strong>de</strong>s <strong>de</strong> p<strong>la</strong>gas y<br />

<strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s. Las malezas que predominan<br />

durante el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l cultivo son <strong>de</strong> tipo<br />

anual: <strong>de</strong> hoja angosta como <strong>av<strong>en</strong>a</strong> silvestre<br />

y <strong>de</strong> hoja ancha como mostacil<strong>la</strong>, rabanillo y<br />

mostaza. El control <strong>de</strong> malezas es es<strong>en</strong>cial<br />

durante <strong>la</strong>s primeras etapas <strong>de</strong>l crecimi<strong>en</strong>to.<br />

El efecto <strong>en</strong> el r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to es mayor cuando<br />

<strong>la</strong>s malezas se establec<strong>en</strong> antes <strong>de</strong>l<br />

amacol<strong>la</strong>mi<strong>en</strong>to, pero si <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción es<br />

pobre, <strong>la</strong>s malezas que emerg<strong>en</strong> <strong>de</strong>spués <strong>de</strong>l<br />

amacol<strong>la</strong>mi<strong>en</strong>to pue<strong>de</strong>n ser un problema. El<br />

control <strong>de</strong> malezas requiere tanto <strong>de</strong> <strong>la</strong>bores<br />

culturales como <strong>de</strong> <strong>la</strong> aplicación cuidadosa<br />

<strong>de</strong> herbicidas específicos.<br />

Las <strong>la</strong>bores culturales que se utilizan<br />

son el método <strong>de</strong> “secano”, que consiste <strong>en</strong><br />

eliminar <strong>la</strong>s malezas mediante rastreos <strong>en</strong> el<br />

verano y el otoño durante un año, lo que<br />

a<strong>de</strong>más ayuda a conservar <strong>la</strong> humedad <strong>de</strong>l<br />

suelo. El uso <strong>de</strong> semil<strong>la</strong> certificada ayuda a<br />

prev<strong>en</strong>ir <strong>la</strong> introducción y dispersión <strong>de</strong><br />

nuevas malezas. Otras prácticas que ayudan<br />

a contro<strong>la</strong>r o minimizar <strong>la</strong> compet<strong>en</strong>cia con<br />

malezas son <strong>la</strong> pre<strong>para</strong>ción oportuna <strong>de</strong>l<br />

terr<strong>en</strong>o, selección <strong>de</strong> <strong>la</strong> variedad a<strong>de</strong>cuada,<br />

<strong>de</strong>nsidad y profundidad <strong>de</strong> siembra y<br />

utilización a<strong>de</strong>cuada <strong>de</strong> los fertilizantes, así<br />

como mant<strong>en</strong>er libre <strong>de</strong> malezas a áreas<br />

problemas como cercos, bordos, oril<strong>la</strong>s <strong>de</strong><br />

caminos etc.<br />

El control químico se recomi<strong>en</strong>da<br />

so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te cuando se prevea un bu<strong>en</strong><br />

<strong>temporal</strong>, con precipitaciones <strong>de</strong> al m<strong>en</strong>os<br />

250 milímetros durante el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l<br />

cultivo. Para el control <strong>de</strong> <strong>la</strong>s malezas <strong>de</strong><br />

hoja ancha, se recomi<strong>en</strong>da el Brominal 240<br />

CE, MCPA, Banuel 480 y el 2, 4 – D Amina.<br />

El control químico <strong>de</strong> <strong>la</strong>s malezas <strong>de</strong> hoja<br />

angosta (gramíneas) es más difícil porque<br />

pert<strong>en</strong>ec<strong>en</strong> a <strong>la</strong> misma familia que <strong>la</strong> <strong>cebada</strong><br />

y <strong>la</strong> <strong>av<strong>en</strong>a</strong>. Se recomi<strong>en</strong>da utilizar el Iloxan<br />

28 CE y el Finav<strong>en</strong> 240E. Se <strong>de</strong>berán seguir<br />

cuidadosam<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s instrucciones <strong>de</strong>l<br />

producto, aplicarlo específicam<strong>en</strong>te <strong>para</strong> <strong>la</strong>s<br />

etapas <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo seña<strong>la</strong>das y consultar a<br />

técnicos especialistas ante cualquier duda.


PLAGAS<br />

Las p<strong>la</strong>gas que se pue<strong>de</strong>n pres<strong>en</strong>tar<br />

<strong>en</strong> forma esporádica son los pulgones <strong>de</strong>l<br />

cogollo y <strong>de</strong>l fol<strong>la</strong>je, pero estos causan un<br />

daño mínimo y por lo tanto no se recomi<strong>en</strong>da<br />

su control<br />

ENFERMEDADES<br />

Los cereales como <strong>la</strong> <strong>av<strong>en</strong>a</strong> y <strong>la</strong><br />

<strong>cebada</strong> pres<strong>en</strong>tan <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s que pue<strong>de</strong>n<br />

ser importantes <strong>bajo</strong> ciertas condiciones<br />

ambi<strong>en</strong>tales. A continuación se m<strong>en</strong>cionan<br />

algunas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s más importantes que se han<br />

observado <strong>en</strong> <strong>la</strong> zona.<br />

Royas. Pue<strong>de</strong>n atacar <strong>la</strong>s hojas y tallos <strong>de</strong><br />

<strong>cebada</strong>s y <strong>en</strong> m<strong>en</strong>or proporción <strong>de</strong> <strong>av<strong>en</strong>a</strong>s,<br />

disminuy<strong>en</strong>do <strong>la</strong> producción y calidad <strong>de</strong>l<br />

<strong>forraje</strong>. Se pres<strong>en</strong>ta con mayor severidad <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> zona Costa. Se caracterizan por pres<strong>en</strong>tar<br />

lesiones redondas u ova<strong>la</strong>das <strong>de</strong> color<br />

amarillo naranja a café rojizo. La medida <strong>de</strong><br />

control más importante es <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong><br />

varieda<strong>de</strong>s resist<strong>en</strong>tes.<br />

Carbones. Hay dos tipo <strong>de</strong> carbón, el carbón<br />

vo<strong>la</strong>dor o <strong>de</strong>scubierto, que se pres<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

región y el carbón cubierto. Los síntomas<br />

aparec<strong>en</strong> hasta <strong>de</strong>spués <strong>de</strong>l espigami<strong>en</strong>to y<br />

consist<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> aparición <strong>de</strong> una masa <strong>de</strong><br />

esporas <strong>de</strong> color negro olivo que reemp<strong>la</strong>za<br />

el lugar <strong>de</strong> los granos. El carbón<br />

<strong>de</strong>scubierto es contro<strong>la</strong>do usando semil<strong>la</strong><br />

certificada y con tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s semil<strong>la</strong>s<br />

con fungicidas sistémicos.<br />

También se pue<strong>de</strong>n pres<strong>en</strong>tar<br />

problemas <strong>de</strong> c<strong>en</strong>icil<strong>la</strong>, escaldadura y<br />

helmintosporiosis, pero sin llegar a ser un<br />

problema económico.<br />

COSECHA<br />

H<strong>en</strong>o. Para <strong>la</strong> cosecha se <strong>de</strong>be t<strong>en</strong>er<br />

<strong>en</strong> consi<strong>de</strong>ración <strong>la</strong> calidad y cantidad <strong>de</strong><br />

<strong>forraje</strong> que queremos obt<strong>en</strong>er, lo que va a<br />

<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>r principalm<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l estado <strong>de</strong><br />

madurez a que son cosechados. A<strong>de</strong>más, <strong>en</strong><br />

<strong>temporal</strong> se <strong>de</strong>be <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong><br />

cantidad <strong>de</strong> lluvia recibida, pues pue<strong>de</strong> ser<br />

conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te cortar antes <strong>de</strong> lo previsto si no<br />

se espera sufici<strong>en</strong>te lluvia <strong>para</strong> que el cultivo<br />

llegue a estados <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo avanzados.<br />

Las etapas a que se pue<strong>de</strong>n cosechar son<br />

<strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes:<br />

Estado <strong>de</strong> floración. La p<strong>la</strong>nta<br />

permanece ver<strong>de</strong> pero <strong>la</strong>s hojas inferiores<br />

comi<strong>en</strong>zan a secarse. En esta etapa se<br />

obti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> máxima cantidad <strong>de</strong> materia seca<br />

digestible, sin embargo, <strong>la</strong> producción <strong>de</strong><br />

materia seca es m<strong>en</strong>or <strong>en</strong> un 15 – 25%. Es<br />

conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te cortarlo <strong>en</strong> este estado cuando<br />

se proporciona el <strong>forraje</strong> a animales con altos<br />

requerimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> nutri<strong>en</strong>tes, como animales<br />

<strong>en</strong> crecimi<strong>en</strong>to, vacas <strong>en</strong> <strong>la</strong>ctación o <strong>en</strong> el<br />

último tercio <strong>de</strong> gestación. Las mayores<br />

ganancias <strong>de</strong> peso por hectárea se obti<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

cuando se corta <strong>en</strong> este estado.<br />

Estado lechoso. En este estado es el<br />

m<strong>en</strong>os pa<strong>la</strong>table al ganado y produce<br />

m<strong>en</strong>ores ganancias <strong>de</strong> peso cuando se ha<br />

probado con ganado <strong>de</strong> carne y borregos, por<br />

lo que es preferible esperar a cortar <strong>en</strong><br />

estado <strong>de</strong> masa b<strong>la</strong>nda.<br />

Estado <strong>de</strong> masa b<strong>la</strong>nda. El <strong>forraje</strong><br />

cortado <strong>en</strong> este estado ti<strong>en</strong>e el mayor<br />

r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>forraje</strong> seco, pero una m<strong>en</strong>or<br />

digestibilidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> fibra y cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong><br />

proteína, con re<strong>la</strong>ción al <strong>forraje</strong> cortado <strong>en</strong><br />

estado más tierno. Después <strong>de</strong> este estado,<br />

disminuye consi<strong>de</strong>rablem<strong>en</strong>te <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong>l<br />

<strong>forraje</strong> y no se increm<strong>en</strong>ta el r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to. Se<br />

recomi<strong>en</strong>da cortar <strong>en</strong> este estado cuando se<br />

quiere obt<strong>en</strong>er <strong>la</strong> máxima cantidad <strong>de</strong> pacas<br />

o el <strong>forraje</strong> cosechado se va a proporcionar a<br />

animales con m<strong>en</strong>ores requerimi<strong>en</strong>tos<br />

nutricionales, como animales <strong>en</strong>


mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to, vacas con m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> 6 meses<br />

<strong>de</strong> gestación o animales <strong>en</strong> crecimi<strong>en</strong>to con<br />

bajas ganancias <strong>de</strong> peso.<br />

Pastoreo. Estos cereales también se pue<strong>de</strong>n<br />

pastorear, aunque se <strong>de</strong>be <strong>de</strong> consi<strong>de</strong>rar<br />

perdidas por pisoteo <strong>de</strong>l 20 al 35%. Para el<br />

pastoreo <strong>de</strong> animales jóv<strong>en</strong>es (140 –250 kg<br />

<strong>de</strong> peso), es recom<strong>en</strong>dable hacerlo poco<br />

antes <strong>de</strong>l espigami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l cereal, <strong>para</strong><br />

obt<strong>en</strong>er <strong>la</strong>s máximas ganancias <strong>de</strong> peso. Sin<br />

embargo, se <strong>de</strong>be t<strong>en</strong>er cuidado <strong>de</strong> no<br />

pastorear <strong>de</strong>masiado jov<strong>en</strong> el cereal, o <strong>de</strong><br />

fertilizar con niveles altos <strong>de</strong> nitróg<strong>en</strong>o, ya<br />

que podría haber problemas <strong>de</strong> intoxicación<br />

por nitratos, lo que podría provocar <strong>la</strong> muerte<br />

<strong>de</strong> los animales.<br />

Para el mejor aprovechami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l<br />

pastoreo, se recomi<strong>en</strong>da realizar rotación <strong>de</strong><br />

potreros, suplem<strong>en</strong>tación mineral y se <strong>de</strong>be<br />

evitar <strong>en</strong> lo posible pastorear <strong>la</strong> pra<strong>de</strong>ra<br />

cuando esté <strong>de</strong>masiado húmeda, ya que <strong>la</strong>s<br />

pisadas <strong>de</strong>l ganado pue<strong>de</strong>n causar perjuicios.<br />

Ensi<strong>la</strong>do. La <strong>cebada</strong> y <strong>av<strong>en</strong>a</strong> <strong>producir</strong>án<br />

hasta el doble <strong>de</strong> nutri<strong>en</strong>tes digestibles<br />

cuando se <strong>en</strong>sil<strong>en</strong> que si son cosechados<br />

<strong>para</strong> grano, pero es más difícil hacer un<br />

<strong>en</strong>si<strong>la</strong>do <strong>de</strong> excel<strong>en</strong>te calidad con estos que<br />

con otros cultivos comúnm<strong>en</strong>te utilizados<br />

<strong>para</strong> el <strong>en</strong>si<strong>la</strong>do, como el maíz o el sorgo. Por<br />

lo anterior, es mejor utilizarlos <strong>en</strong> forma <strong>de</strong><br />

h<strong>en</strong>o, pastura ver<strong>de</strong> o pastoreo directo.<br />

Para realizar el <strong>en</strong>si<strong>la</strong>do <strong>de</strong> los<br />

cereales, es necesario que <strong>la</strong> humedad al<br />

mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l corte sea <strong>en</strong>tre el 60 y 70%<br />

(estado <strong>de</strong> masa b<strong>la</strong>nda). En el estado <strong>de</strong><br />

floración, <strong>la</strong> humedad <strong>de</strong>l <strong>forraje</strong> es<br />

<strong>de</strong>masiada alta <strong>para</strong> ser <strong>en</strong>si<strong>la</strong>do<br />

directam<strong>en</strong>te, por lo que hay que secarse<br />

hasta que este alcance <strong>la</strong> humedad<br />

recom<strong>en</strong>dada. Pue<strong>de</strong> ser necesario <strong>la</strong><br />

utilización <strong>de</strong> preservativos químicos, tales<br />

como el ácido acético y/o propiónico.<br />

También es importante compactar muy bi<strong>en</strong><br />

el <strong>forraje</strong> y sel<strong>la</strong>r el silo <strong>para</strong> evitar al máximo<br />

el contacto con el aire.<br />

El cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> esta publicación podrá ser reproducido total o<br />

parcialm<strong>en</strong>te, con fines <strong>de</strong> divulgación, siempre que se <strong>de</strong>n los<br />

créditos correspondi<strong>en</strong>tes a los autores, al Campo<br />

Experim<strong>en</strong>tal Costa <strong>de</strong> Ens<strong>en</strong>ada, al C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Investigación<br />

Regional<br />

<strong>de</strong>l Noroeste, a INIFAP y SAGAR.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!