24.01.2015 Views

Foro de Análisis "Buenas Prácticas en la Atención a las Adicciones¨

Foro de Análisis "Buenas Prácticas en la Atención a las Adicciones¨

Foro de Análisis "Buenas Prácticas en la Atención a las Adicciones¨

SHOW MORE
SHOW LESS
  • No tags were found...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis<br />

"<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

Toluca, Estado <strong>de</strong> México<br />

28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

1


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

Directorio<br />

Dr. Gabriel Jaime O’Shea Cuevas,<br />

Secretario <strong>de</strong> Salud y Director G<strong>en</strong>eral<br />

<strong>de</strong>l Instituto <strong>de</strong> Salud <strong>de</strong>l Estado <strong>de</strong><br />

México<br />

Dr. Sergio Carlos Rojas An<strong>de</strong>rs<strong>en</strong>,<br />

Director <strong>de</strong>l Instituto Mexiqu<strong>en</strong>se<br />

contra <strong>la</strong>s Adicciones<br />

Lic. Carlos Colín Marín,<br />

Subdirector <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l<br />

Instituto Mexiqu<strong>en</strong>se contra <strong>la</strong>s<br />

Adicciones<br />

Dr. Alberto Alonso Gutiérrez Novelo<br />

Subdirector <strong>de</strong> Tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l<br />

Instituto Mexiqu<strong>en</strong>se contra <strong>la</strong>s Adicciones<br />

Lic. Martín Mosqueda V<strong>en</strong>tura,<br />

Subdirector <strong>de</strong> Información y<br />

Evaluación <strong>de</strong>l Instituto Mexiqu<strong>en</strong>se<br />

contra <strong>la</strong>s Adicciones<br />

Mtro. Emmanuel Garduño Ruiz,<br />

Delegado Administrativo <strong>de</strong>l Instituto<br />

Mexiqu<strong>en</strong>se contra <strong>la</strong>s Adicciones<br />

2


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

Índice<br />

M<strong>en</strong>saje ............................................................................................................................................................. 4<br />

Agra<strong>de</strong>cimi<strong>en</strong>tos ........................................................................................................................................... 5<br />

Pres<strong>en</strong>tación ................................................................................................................................................... 7<br />

Introducción .................................................................................................................................................... 9<br />

MESAS TEMÁTICAS<br />

Prev<strong>en</strong>ción Esco<strong>la</strong>r ....................................................................................................................................... 10<br />

Tratami<strong>en</strong>to y Reinserción Social ........................................................................................................... 46<br />

Prev<strong>en</strong>ción Comunitaria ............................................................................................................................. 86<br />

RELATORIAS<br />

Prev<strong>en</strong>ción Esco<strong>la</strong>r ....................................................................................................................................... 125<br />

Tratami<strong>en</strong>to y Reinserción Social ............................................................................................................ 127<br />

Prev<strong>en</strong>ción Comunitaria ............................................................................................................................. 129<br />

Directorio C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> At<strong>en</strong>ción<br />

Primaria a <strong>la</strong>s Adicciones <strong>de</strong>l Estado <strong>de</strong> México ............................................................................... 131<br />

Lista <strong>de</strong> Asist<strong>en</strong>tes ....................................................................................................................................... 133<br />

3


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

M<strong>en</strong>saje<br />

“El valor más preciado <strong>de</strong> nuestros jóv<strong>en</strong>es, niños y niñas<br />

es su salud, <strong>la</strong> cual protegemos con profunda convicción<br />

ante <strong>la</strong> am<strong>en</strong>aza <strong>de</strong> <strong>la</strong>s drogas.”<br />

Dr. Gabriel O’Shea Cuevas.<br />

Fr<strong>en</strong>te a los tiempos mo<strong>de</strong>rnos que <strong>en</strong>tre otros avances incluy<strong>en</strong> el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> nuevas tecnologías,<br />

progresos tan sorpr<strong>en</strong><strong>de</strong>ntes como el conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l funcionami<strong>en</strong>to cerebral mediante <strong>la</strong> neurobiología,<br />

el increm<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>la</strong> esperanza <strong>de</strong> vida <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas, <strong>la</strong>s instituciones <strong>de</strong> salud afrontan también<br />

nuevos <strong>de</strong>safíos como son <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción y el tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s crónico <strong>de</strong>g<strong>en</strong>erativas y<br />

<strong>la</strong>s emerg<strong>en</strong>tes como los problemas <strong>de</strong> salud m<strong>en</strong>tal y <strong>la</strong>s adicciones. Consci<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> ello, <strong>en</strong> el Estado<br />

<strong>de</strong> México, se <strong>de</strong>lineó una estrategia <strong>de</strong> amplio alcance con servicios prev<strong>en</strong>tivos <strong>de</strong>l uso <strong>de</strong> alcohol,<br />

tabaco y otras drogas, tratami<strong>en</strong>to ambu<strong>la</strong>torio-resi<strong>de</strong>ncial para los usuarios y sus familias, complem<strong>en</strong>tados<br />

con tareas <strong>en</strong>focadas a prev<strong>en</strong>ir <strong>la</strong>s recaídas al tiempo que se favorece <strong>la</strong> reinserción social.<br />

Este trabajo se impulsa –principalm<strong>en</strong>te-, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> los C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> At<strong>en</strong>ción Primaria a <strong>la</strong>s Adicciones, y<br />

<strong>de</strong>l cual hoy queremos compartir una muestra con nuestros lectores; <strong>en</strong> este volum<strong>en</strong> hemos p<strong>la</strong>smado<br />

<strong>la</strong> síntesis <strong>de</strong> los esfuerzos realizados cotidianam<strong>en</strong>te por profesionales <strong>de</strong> <strong>la</strong> psicología, <strong>la</strong> medicina,<br />

el trabajo social, y <strong>de</strong> otras instancias fundam<strong>en</strong>tales, cuya vocación y compromiso son ingredi<strong>en</strong>tes<br />

es<strong>en</strong>ciales para permitir un mayor acceso <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción a este tipo <strong>de</strong> servicios especializados.<br />

Así, el Gobierno <strong>de</strong>l Estado <strong>de</strong> México promueve líneas <strong>de</strong> acción <strong>en</strong> gran<strong>de</strong> para at<strong>en</strong><strong>de</strong>r dicha problemática<br />

y se comp<strong>la</strong>ce <strong>en</strong> poner al alcance <strong>de</strong> uste<strong>de</strong>s <strong>la</strong>s Memorias <strong>de</strong>l <strong>Foro</strong> Regional “<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> prácticas<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s adicciones”, con el propósito <strong>de</strong> informar a los mexiqu<strong>en</strong>ses <strong>la</strong>s experi<strong>en</strong>cias<br />

llevadas a cabo <strong>en</strong> distintos puntos <strong>de</strong> nuestra <strong>en</strong>tidad fe<strong>de</strong>rativa y <strong>en</strong> varios estados circunvecinos.<br />

Dr. Gabriel O’Shea Cuevas,<br />

Secretario <strong>de</strong> Salud y Director G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>l Instituto <strong>de</strong> Salud<br />

<strong>de</strong>l Estado <strong>de</strong> México<br />

4


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

Agra<strong>de</strong>cimi<strong>en</strong>tos<br />

El Instituto Mexiqu<strong>en</strong>se contra <strong>la</strong>s Adicciones expresa su especial agra<strong>de</strong>cimi<strong>en</strong>to a <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes<br />

personas, qui<strong>en</strong>es brindaron su apoyo <strong>en</strong> este foro como mo<strong>de</strong>radores, re<strong>la</strong>tores, coordinadores<br />

o integrando el Comité Técnico.<br />

Repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> instituciones <strong>de</strong>l gobierno fe<strong>de</strong>ral:<br />

• Lic. José Manuel Castrejón Vacio, Director G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Programas <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión Nacional contra<br />

<strong>la</strong>s Adicciones.<br />

• Mtro. Alejandro Sánchez Guerrero, Director G<strong>en</strong>eral Adjunto <strong>de</strong>l C<strong>en</strong>tro Nacional para <strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción<br />

y el Control <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Adicciones.<br />

• Lic. Stephanny Galván Cano, Subdirectora Regional <strong>de</strong>l C<strong>en</strong>tro Nacional para <strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción y el<br />

Control <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Adicciones.<br />

Repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s fe<strong>de</strong>rativas:<br />

• Q.B.P. Isaac Ibáñez Cortés, Secretario Operativo <strong>de</strong>l Consejo Estatal contra <strong>la</strong>s Adicciones <strong>de</strong> Guerrero.<br />

• Dra. Ana María Tavárez Jiménez, Subsecretaria <strong>de</strong> Salud Pública y Secretaria Técnica <strong>de</strong>l Consejo<br />

Estatal contra <strong>la</strong>s Adicciones <strong>de</strong> Hidalgo.<br />

• Lic. Jaime Dávi<strong>la</strong> Sosa, Secretario Técnico <strong>de</strong>l Consejo Estatal contra <strong>la</strong>s Adicciones <strong>de</strong> Morelos.<br />

• Lic. Rebeca M<strong>en</strong>doza Hassey, Comisionada Estatal contra <strong>la</strong>s Adicciones <strong>de</strong> Querétaro.<br />

• Dr. Rafael Camacho Solís, Director <strong>de</strong>l Instituto para <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción y Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Adicciones<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> Ciudad <strong>de</strong> México.<br />

C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Estudios Superiores Monte Fénix:<br />

Lic. Paloma Zea Anaya, Directora.<br />

Instituto Mexiqu<strong>en</strong>se Contra <strong>la</strong>s Adicciones:<br />

• Lic. Carlos Colín Marín, Subdirector <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción.<br />

• Dr. Francisco Javier Portillo Ponce, Coordinador Estatal <strong>de</strong> los C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> At<strong>en</strong>ción Primaria a <strong>la</strong>s<br />

Adicciones <strong>de</strong>l Estado <strong>de</strong> México.<br />

• Dr. Alberto Alonso Gutiérrez Novelo, Subdirector <strong>de</strong> Tratami<strong>en</strong>to y Reinserción Social.<br />

• Mtro. Emmanuel Garduño Ruiz, Delegado Administrativo.<br />

• Lic. Luis Alberto Terrón Hernán<strong>de</strong>z, Jefe <strong>de</strong> Proyectos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Subdirección <strong>de</strong> Información y Evaluación.<br />

• Lic. María <strong>de</strong> Lour<strong>de</strong>s Anguiano Jonguitud, Subdirección <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción.<br />

• Lic. Susana Acevedo Quintero, Subdirección <strong>de</strong> Información y Evaluación.<br />

5


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

• Lic. Alejandro Ibarra Patricio, Asesor Externo.<br />

• Ing. Maricruz Andrey Juárez Pérez, Subdirección <strong>de</strong> Información y Evaluación.<br />

• D.G. Tatiana Lázaro Martínez, Subdirección <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción.<br />

• Lic. Ramón Martínez Velázquez, Subdirección <strong>de</strong> Información y Evaluación.<br />

• Lic. Yaneli Reyes Serrano, Subdirección <strong>de</strong> Información y Evaluación.<br />

• Lic. Juan Ernesto Santamaría López, Subdirección <strong>de</strong> Tratami<strong>en</strong>to y Reinserción Social.<br />

Coordinación G<strong>en</strong>eral:<br />

Dr. Sergio Carlos Rojas An<strong>de</strong>rs<strong>en</strong>, Director.<br />

Lic. Martín Mosqueda V<strong>en</strong>tura, Subdirector <strong>de</strong> Información y Evaluación.<br />

6


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

Pres<strong>en</strong>tación<br />

Una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s expresiones que más <strong>la</strong>ceran a <strong>la</strong> sociedad <strong>en</strong> los últimos tiempos, ha sido el<br />

uso y abuso <strong>de</strong> sustancias con pot<strong>en</strong>cial adictivo; <strong>en</strong> el Estado <strong>de</strong> México se trabaja int<strong>en</strong>sam<strong>en</strong>te<br />

para cont<strong>en</strong>er este importante problema <strong>de</strong> salud pública, mediante estrategias<br />

que favorec<strong>en</strong> <strong>la</strong> armonía <strong>en</strong> <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s y fortalec<strong>en</strong> los aspectos que les dan<br />

soli<strong>de</strong>z y cohesión, con el consecu<strong>en</strong>te <strong>de</strong>bilitami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> todas aquel<strong>la</strong>s situaciones que<br />

compromet<strong>en</strong> su bi<strong>en</strong>estar. En esta tarea los profesionales <strong>de</strong> los C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> At<strong>en</strong>ción<br />

Primaria a <strong>la</strong>s Adicciones (CAPA Nueva Vida) son una pieza importante para <strong>la</strong> reconstitución<br />

<strong>de</strong>l tejido social <strong>de</strong> aquel<strong>la</strong>s localida<strong>de</strong>s con un alto grado <strong>de</strong> vulnerabilidad.<br />

Con el propósito <strong>de</strong> g<strong>en</strong>erar el intercambio <strong>de</strong> experi<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> éxito y <strong>de</strong> prácticas<br />

efectivas <strong>en</strong> los rubros <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción y tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> adicciones, se congregaron<br />

los profesionales que brindan at<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> los CAPA con <strong>la</strong> int<strong>en</strong>ción<br />

<strong>de</strong> propiciar el diálogo abierto y reflexivo <strong>en</strong> torno al acontecer cotidiano<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> segunda red <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción más gran<strong>de</strong> <strong>de</strong>l país conformada por 31 c<strong>en</strong>tros.<br />

El <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tro se vio <strong>en</strong>riquecido con <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s<br />

como Guerrero, Hidalgo, Morelos, Querétaro y el Distrito Fe<strong>de</strong>ral, qui<strong>en</strong>es compartieron<br />

<strong>en</strong> este <strong>Foro</strong> <strong>de</strong> análisis “<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Adicciones”,<br />

sus propuestas <strong>en</strong> el abordaje <strong>de</strong>l uso y abuso <strong>de</strong> sustancias adictivas.<br />

Este primer foro regional, convocado por el Instituto Mexiqu<strong>en</strong>se contra <strong>la</strong>s Adicciones<br />

(IMCA), sirvió para <strong>la</strong> proyección <strong>de</strong>l trabajo efectuado día a día <strong>en</strong> escue<strong>la</strong>s,<br />

colonias popu<strong>la</strong>res y <strong>en</strong> los consultorios, mediante servicios prev<strong>en</strong>tivos<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>tección oportuna, consejería y tratami<strong>en</strong>tos <strong>en</strong>tre los grupos más<br />

susceptibles; a<strong>de</strong>más s<strong>en</strong>tó prece<strong>de</strong>nte para <strong>la</strong> futura ejecución <strong>de</strong> ejercicios simi<strong>la</strong>res.<br />

7


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

La realización <strong>de</strong> este espacio <strong>de</strong> análisis fue posible gracias al apoyo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong> nuestra máxima casa <strong>de</strong> estudios estatal <strong>la</strong> Universidad Autónoma <strong>de</strong>l Estado<br />

<strong>de</strong> México, <strong>de</strong>l C<strong>en</strong>tro Nacional para <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción y el control <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Adicciones<br />

(CENADIC), así como <strong>de</strong>l Instituto <strong>de</strong> Salud y <strong>la</strong> Secretaria <strong>de</strong> Salud <strong>de</strong>l Estado <strong>de</strong> México,<br />

a cuyos repres<strong>en</strong>tantes les externo mi más s<strong>en</strong>tido reconocimi<strong>en</strong>to y agra<strong>de</strong>cimi<strong>en</strong>to.<br />

Dr. Sergio Carlos Rojas An<strong>de</strong>rs<strong>en</strong><br />

Director <strong>de</strong>l Instituto Mexiqu<strong>en</strong>se contra <strong>la</strong>s Adicciones<br />

8


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

Introducción.<br />

El Estado <strong>de</strong> México es <strong>la</strong> <strong>en</strong>tidad <strong>de</strong>l país que posee <strong>la</strong> segunda red más<br />

gran<strong>de</strong> para <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l uso <strong>de</strong> sustancias con pot<strong>en</strong>cial adictivo, al<br />

contar con 31 C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> At<strong>en</strong>ción Primaria-Nueva Vida, distribuidos <strong>en</strong> 15 municipios<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> geografía estatal. La <strong>la</strong>bor <strong>de</strong> estas unida<strong>de</strong>s se inscribe <strong>en</strong> un<br />

mo<strong>de</strong>lo escalonado <strong>de</strong> servicios que abarcan <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción universal, transitando<br />

por <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción selectiva e indicada, hasta el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> acciones <strong>de</strong><br />

tratami<strong>en</strong>to con los usuarios <strong>de</strong> drogas y sus familiares hasta <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> recaídas.<br />

En los tres años y medio que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> funcionando, han s<strong>en</strong>tado <strong>la</strong>s bases para<br />

consolidar su práctica profesional sust<strong>en</strong>tada <strong>en</strong> una rigurosa metodología y <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

sólida formación académica <strong>de</strong> qui<strong>en</strong>es allí brindan servicios a <strong>la</strong> ciudadanía mexiqu<strong>en</strong>se,<br />

lo que motivó <strong>la</strong> realización <strong>de</strong>l <strong>Foro</strong> Regional “<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción<br />

a <strong>la</strong>s adicciones”, que sirvió como espacio para compartir el trabajo <strong>en</strong> tres mesas<br />

temáticas: Prev<strong>en</strong>ción esco<strong>la</strong>r, prev<strong>en</strong>ción comunitaria, y tratami<strong>en</strong>to y reinserción social.<br />

En este docum<strong>en</strong>to se pres<strong>en</strong>tan <strong>la</strong>s síntesis <strong>de</strong> 60 pon<strong>en</strong>cias pres<strong>en</strong>tadas <strong>en</strong> este foro<br />

así como <strong>la</strong>s principales conclusiones, con el ánimo <strong>de</strong> compartir con los lectores <strong>la</strong>s<br />

experi<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> éxito y <strong>la</strong>s nuevas propuestas que contribuirán a fortalecer <strong>la</strong>s acciones<br />

<strong>de</strong> salud pública <strong>en</strong> <strong>la</strong> materia, no sólo <strong>en</strong> el Estado <strong>de</strong> México, sino <strong>en</strong> estados circunvecinos,<br />

con el respaldo <strong>de</strong> instancias nacionales como <strong>la</strong> CONADIC y el CENADIC.<br />

9


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

Prev<strong>en</strong>ción Esco<strong>la</strong>r<br />

Servicios Educativos Nueva Vida<br />

Jaime Dávi<strong>la</strong> Sosa, A<strong>de</strong>lina Pérez Vázquez.<br />

Consejo Estatal contra <strong>la</strong>s Adicciones <strong>de</strong>l Estado <strong>de</strong> Morelos<br />

Pa<strong>la</strong>bras C<strong>la</strong>ve: Red <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción, interv<strong>en</strong>ción, <strong>de</strong>tección oportuna.<br />

Resum<strong>en</strong><br />

Las adicciones repres<strong>en</strong>tan para nuestro país uno<br />

<strong>de</strong> los mayores retos <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> salud pública<br />

y <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo sust<strong>en</strong>table <strong>de</strong>rivado <strong>de</strong> los altos<br />

costos sociales, <strong>la</strong>borales, económicos y familiares<br />

que conllevan. En re<strong>la</strong>ción con el consumo <strong>de</strong><br />

tabaco, los grupos <strong>de</strong> edad cada vez más jóv<strong>en</strong>es<br />

y <strong>la</strong>s mujeres son los sectores que más se han<br />

increm<strong>en</strong>tado, mi<strong>en</strong>tras que el consumo g<strong>en</strong>eral<br />

incluy<strong>en</strong>do a los hombres se manti<strong>en</strong>e elevado.<br />

Respecto al uso y al abuso <strong>de</strong>l alcohol, <strong>la</strong> preval<strong>en</strong>cia<br />

<strong>en</strong> pob<strong>la</strong>ción g<strong>en</strong>eral es <strong>la</strong> mayor <strong>en</strong>tre<br />

todas <strong>la</strong>s sustancias adictivas, afecta principalm<strong>en</strong>te<br />

a los varones y a grupos vulnerables<br />

como el <strong>de</strong> personas jóv<strong>en</strong>es, <strong>de</strong>bido al patrón<br />

<strong>de</strong> consumo poco frecu<strong>en</strong>te pero <strong>en</strong> gran<strong>de</strong>s<br />

cantida<strong>de</strong>s. Morelos ocupa el 1er. lugar <strong>en</strong> alto<br />

consumo <strong>de</strong> alcohol y el 4to. lugar <strong>en</strong> consumo<br />

<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el contexto nacional. Como<br />

parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s acciones <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción y at<strong>en</strong>ción<br />

al consumo <strong>de</strong> sustancias adictivas <strong>en</strong> México<br />

se ha impulsado una Red Nacional integrada<br />

por 323 C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> At<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> Adicciones 2<br />

Nueva Vida, <strong>de</strong> los cuales seis se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran<br />

funcionando estratégicam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el Estado<br />

<strong>de</strong> Morelos, <strong>en</strong> los Municipios <strong>de</strong> Cuernavaca,<br />

Temixco, Jiutepec, Xochitepec, Zacatepec<br />

y Cuaut<strong>la</strong>, con <strong>la</strong> finalidad <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er una mejor<br />

cobertura.<br />

Parti<strong>en</strong>do <strong>de</strong> esta línea <strong>de</strong> acción, se impulsa<br />

<strong>en</strong> el Estado <strong>de</strong> Morelos <strong>la</strong> ESTRATEGIA<br />

10


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

SERVICIOS EDUCATIVOS NUEVA VIDA, con el<br />

objetivo <strong>de</strong> acercar a los estudiantes <strong>de</strong> todos<br />

los p<strong>la</strong>nteles <strong>de</strong> nivel medio superior <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>tidad<br />

(70); servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción, <strong>de</strong>tección<br />

oportuna, ori<strong>en</strong>tación, consejería e interv<strong>en</strong>ciones<br />

breves <strong>en</strong> sus propios p<strong>la</strong>nteles, a través <strong>de</strong>l<br />

personal capacitado para ello, como son <strong>la</strong>s figuras<br />

<strong>de</strong> ori<strong>en</strong>tador educativo y tutores.<br />

RESULTADOS:<br />

FASE DE SENSIBILIZACIÓN: Vincu<strong>la</strong>ción con<br />

el sector educativo integrado por 7 organismos<br />

DGETI, DGETA, CONALEP, CECYTE, COBAEM y<br />

PREFECO, a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> Voluntad Política <strong>en</strong>tre<br />

el Secretario <strong>de</strong> Salud y el <strong>de</strong> Educación respectivam<strong>en</strong>te,<br />

seguido <strong>de</strong>l acuerdo con el Subsecretario<br />

<strong>de</strong> Educación qui<strong>en</strong> instruyó a sus directores<br />

g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong> cada organismo.<br />

FASE DE INSTRUMENTACIÓN.- Nombrami<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> <strong>en</strong><strong>la</strong>ce por organismo y por p<strong>la</strong>ntel qui<strong>en</strong>es<br />

conformarían los Servicios Educativos Nueva<br />

Vida.<br />

FASE DE CAPACITACIÓN. Dirigida a 220 ori<strong>en</strong>tadores<br />

y tutores por parte <strong>de</strong>l personal <strong>de</strong>l C<strong>en</strong>tro<br />

Nueva Vida.<br />

FASE OPERATIVA: 515 acciones con un impacto<br />

<strong>de</strong> cerca <strong>de</strong> 30,000 jóv<strong>en</strong>es <strong>de</strong> nivel medio superior,<br />

apoyados por personal <strong>de</strong>l C<strong>en</strong>tro Nueva<br />

Vida; 307 Jóv<strong>en</strong>es recibidos <strong>en</strong> los C<strong>en</strong>tros<br />

Nueva Vida para tratami<strong>en</strong>to psicológico.<br />

FASE DE CONSOLIDACIÓN: Seguimi<strong>en</strong>to con<br />

cada uno <strong>de</strong> los <strong>en</strong><strong>la</strong>ces <strong>de</strong> los organismos <strong>de</strong><br />

nivel medio superior, a través <strong>de</strong> reuniones<br />

periódicas, <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> acciones <strong>en</strong> p<strong>la</strong>nteles<br />

y reporte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas a este Consejo<br />

Estatal.<br />

CONCLUSIONES Y PROPUESTAS:<br />

•Se requiere que los C<strong>en</strong>tros Nueva Vida se<br />

fortalezcan con recursos humano para lograr<br />

satisfacer <strong>la</strong> creci<strong>en</strong>te <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> jóv<strong>en</strong>es<br />

que cada vez mas están llegando a los m<strong>en</strong>cionados<br />

c<strong>en</strong>tros.<br />

•Si bi<strong>en</strong> Servicios Educativos es una estrategia<br />

que está caminando, porque los 70 p<strong>la</strong>nteles<br />

realizan acciones, no obstante no se ha<br />

logrado que report<strong>en</strong> todos, por lo que se requiere<br />

dinamizar <strong>la</strong> Red <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong>tre<br />

C<strong>en</strong>tros Nueva Vida y organismos con sus<br />

respectivos p<strong>la</strong>nteles para tal efecto.<br />

•Se ha logrado <strong>la</strong> difusión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s acciones <strong>de</strong><br />

los p<strong>la</strong>nteles <strong>de</strong> los difer<strong>en</strong>tes organismos,<br />

mediante un boletín bimestral, comp<strong>en</strong>dios,<br />

etc.<br />

REFERENCIAS:<br />

SALUD. Programa <strong>de</strong> Acción especifico 2007-<br />

2012. Prev<strong>en</strong>ción y Tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Adicciones.<br />

11


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

Estrategias para <strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción Esco<strong>la</strong>r <strong>de</strong>l Consumo <strong>de</strong> Drogas<br />

Jorge Gómez Ponce De León<br />

CAPA - Nueva Vida Chiconautlán 3000, Estado <strong>de</strong> México<br />

Pa<strong>la</strong>bras c<strong>la</strong>ve: Adicciones, Prev<strong>en</strong>ción, Educación.<br />

“Se pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>cir que <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> para apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r a<br />

prev<strong>en</strong>ir nunca termina. Sin embargo, también es<br />

verdad que llega un tiempo <strong>en</strong> el cual <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s<br />

<strong>de</strong>l juego son tan conocidas y familiares, que se<br />

pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>cir que se ha acabado el “curso Principal”<br />

“Una acción <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción inicia cuando<br />

existe una repres<strong>en</strong>tación social <strong>de</strong> algún f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o<br />

o acontecimi<strong>en</strong>to que lo <strong>de</strong>fine como peligroso<br />

y que se ti<strong>en</strong>e que evitar” , <strong>de</strong> ahí partimos<br />

como Institución previni<strong>en</strong>do situaciones <strong>de</strong> riesgo<br />

inmin<strong>en</strong>te como son el consumo <strong>de</strong> sustancias<br />

adictivas y problemas re<strong>la</strong>cionados, tales como;<br />

abandono, problemas legales, rechazo social,<br />

problemas <strong>de</strong> salud, conflictos familiares etc., que<br />

emerg<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y trasci<strong>en</strong><strong>de</strong>n a <strong>la</strong> comunidad,<br />

don<strong>de</strong> <strong>de</strong> manera intelig<strong>en</strong>te y asertiva<br />

po<strong>de</strong>mos interv<strong>en</strong>ir satisfactoriam<strong>en</strong>te, dándole<br />

habilida<strong>de</strong>s para <strong>la</strong> vida a los jóv<strong>en</strong>es y <strong>de</strong>más<br />

integrantes <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad, alertando sobre el<br />

primer contacto con <strong>la</strong>s drogas; ”Los hijos adolesc<strong>en</strong>tes<br />

<strong>de</strong>sean vestirse a <strong>la</strong> moda y a su moda,<br />

quier<strong>en</strong> estar solos, comer alim<strong>en</strong>tos “chatarra”, y<br />

por <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> pert<strong>en</strong>ecer a un grupo y s<strong>en</strong>tirse<br />

aceptados socialm<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> ocasiones, ti<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

re<strong>la</strong>ciones sexuales a temprana edad e inician el<br />

consumo <strong>de</strong> cigarrillos o <strong>de</strong> alcohol.”<br />

Entonces; ¿Cómo prev<strong>en</strong>ir el consumo <strong>de</strong> sustancias<br />

adictivas <strong>en</strong> los ambi<strong>en</strong>tes esco<strong>la</strong>res, con <strong>la</strong>s<br />

características <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad <strong>de</strong> Chiconautlán<br />

3000<br />

A partir <strong>de</strong> ello, p<strong>la</strong>nteó <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes estrategias<br />

<strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción:<br />

1.- Exhibiciones culturales.<br />

2.- Formación <strong>de</strong> re<strong>de</strong>s sociales y trabajo con lí<strong>de</strong>res<br />

comunitarios.<br />

3.- Participación activa <strong>en</strong> “Escue<strong>la</strong>s para padres”.<br />

4.- Implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> Jornadas médicas-asist<strong>en</strong>ciales<br />

<strong>en</strong> escue<strong>la</strong>s y/o comunidad.<br />

5.- Vincu<strong>la</strong>ción con programas Institucionales establecidos<br />

por <strong>la</strong> SEP <strong>de</strong>l Estado <strong>de</strong> México. Específicam<strong>en</strong>te<br />

<strong>en</strong> el Programa Educativo <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción<br />

Esco<strong>la</strong>r (PEPE).<br />

12


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

RESULTADOS:<br />

-Se ha increm<strong>en</strong>tado <strong>la</strong> asist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los padres<br />

<strong>de</strong> familia a los ev<strong>en</strong>tos prev<strong>en</strong>tivos y psicoeducativos.<br />

-Las re<strong>la</strong>ciones interinstitucionales se han fortalecido,<br />

favoreci<strong>en</strong>do <strong>la</strong> red <strong>de</strong> factores protectores.<br />

-La comunidad i<strong>de</strong>ntifica un nuevo nodo <strong>de</strong> apoyo<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> red subjetiva.<br />

-La comunidad es capaz <strong>de</strong> romper el sil<strong>en</strong>cio y<br />

hab<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong>s problemáticas re<strong>la</strong>cionadas con el<br />

consumo <strong>de</strong> adicciones y riesgos re<strong>la</strong>cionados.<br />

PROPUESTAS DE MEJORA:<br />

-Fortalecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> re<strong>de</strong>s exist<strong>en</strong>tes y creación<br />

<strong>de</strong> nuevos vínculos con nuevos y viejos actores<br />

sociales.<br />

REFERENCIAS:<br />

1. Mi<strong>la</strong>nese, Efrem; Merlo, Roberto; Machín, Juan.<br />

“Re<strong>de</strong>s que previ<strong>en</strong><strong>en</strong> **”. Instituto Mexicano<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Juv<strong>en</strong>tud. CáritasArquidiócesis <strong>de</strong> México<br />

I.A.P., C<strong>en</strong>tro juv<strong>en</strong>il <strong>de</strong> promoción integral<br />

A.C., Hogar Integral <strong>de</strong> Juv<strong>en</strong>tud I.A.P., Cultura<br />

Jov<strong>en</strong>A.C. México, D.F. 2000. Colección Cua<strong>de</strong>rnos<br />

para <strong>la</strong> acción No.1<br />

2. Mi<strong>la</strong>nese, Efrem; Merlo, Roberto; Machín, Juan.<br />

“Re<strong>de</strong>s que previ<strong>en</strong><strong>en</strong> **”. Instituto Mexicano<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Juv<strong>en</strong>tud. CáritasArquidiócesis <strong>de</strong> México<br />

I.A.P., C<strong>en</strong>tro juv<strong>en</strong>il <strong>de</strong> promoción integral<br />

A.C., Hogar Integral <strong>de</strong> Juv<strong>en</strong>tud I.A.P., Cultura<br />

Jov<strong>en</strong>A.C. México, D.F. 2000. Colección Cua<strong>de</strong>rnos<br />

para <strong>la</strong> acción No.1<br />

3. C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> Integración Juv<strong>en</strong>il, A.C. “como proteger<br />

a tus hijos contra <strong>la</strong>s drogas” Julio 2003<br />

13


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

El Bullying, inicio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Adicciones<br />

José Andrés Lerin Vázquez<br />

CAPA - Nueva Vida Cd. Cuauhtémoc, Estado <strong>de</strong> México<br />

Pa<strong>la</strong>bras C<strong>la</strong>ve: Bullying, Adicción<br />

En los últimos días se ha observado <strong>la</strong> viol<strong>en</strong>cia física<br />

y psicológica <strong>en</strong>tre alumnos <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s etapas<br />

esco<strong>la</strong>res. Actualm<strong>en</strong>te este tipo <strong>de</strong> conducta<br />

es conocida como bullying. Se ha observado que<br />

el cuerpo doc<strong>en</strong>te no ti<strong>en</strong><strong>en</strong> el conocimi<strong>en</strong>to y <strong>la</strong>s<br />

herrami<strong>en</strong>tas para contrarrestar este problema <strong>de</strong><br />

acoso, por lo cual los alumnos se v<strong>en</strong> presionados<br />

por una i<strong>de</strong>a imperante: que es triunfar con<br />

el mínimo esfuerzo i<strong>de</strong>a que da los medios <strong>de</strong> comunicación.<br />

Si re<strong>la</strong>cionamos todo esto con México y tomamos<br />

<strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que los c<strong>en</strong>sos seña<strong>la</strong>n que hay más jóv<strong>en</strong>es<br />

que adultos mayores, <strong>en</strong> algunos años este<br />

país estará <strong>en</strong> nuestras manos y no podremos<br />

hacer nada útil con él o con nuestras vidas mismas.<br />

En México el bullying adquiere un matiz a<strong>la</strong>rmante<br />

<strong>de</strong>bido a <strong>la</strong> influ<strong>en</strong>cia que ejerce <strong>la</strong> radio y<br />

televisión, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> <strong>la</strong> pobreza, analfabetismo<br />

y falta <strong>de</strong> empleo, <strong>en</strong> verdad será difícil contrarrestar<br />

el problema, pero vale <strong>la</strong> p<strong>en</strong>a int<strong>en</strong>tarlo,<br />

ya no po<strong>de</strong>mos volver el tiempo para <strong>de</strong>tectar el<br />

bullying <strong>en</strong> el mom<strong>en</strong>to a<strong>de</strong>cuado y evitar gran<br />

cantidad <strong>de</strong> suicidios, pero aún po<strong>de</strong>mos prev<strong>en</strong>ir<br />

y conci<strong>en</strong>tizar a <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción sobre su importancia.<br />

Aunque se sabe que este tema no ha t<strong>en</strong>ido <strong>la</strong><br />

sufici<strong>en</strong>te importancia como problema social, y<br />

<strong>en</strong>focarse <strong>en</strong> él tal como lo están haci<strong>en</strong>do<br />

otros países. Este es un problema conjunto que<br />

no termina con el suicidio <strong>de</strong> <strong>la</strong> víctima ni mucho<br />

m<strong>en</strong>os con <strong>la</strong> llegada <strong>de</strong> <strong>la</strong> edad adulta.<br />

Actualm<strong>en</strong>te hoy se cu<strong>en</strong>ta con bastante información<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> literatura a difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> años anteriores,<br />

sin embargo <strong>en</strong> <strong>la</strong> literatura po<strong>de</strong>mos<br />

observar que no solo médicos y psicólogos se interesan,<br />

sino que también sociólogos, abogados y<br />

otros profesionistas. Por tal motivo el objetivo <strong>de</strong><br />

este trabajo es conocer e i<strong>de</strong>ntificar <strong>la</strong>s causas <strong>de</strong><br />

este problema, <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r un programa <strong>de</strong> apoyo<br />

psicológico y por último <strong>de</strong>terminar si este problema<br />

esta re<strong>la</strong>cionado con viol<strong>en</strong>cia intrafamiliar,<br />

baja autoestima y consumo <strong>de</strong> sustancias.<br />

REFERENCIAS:<br />

Cerezo, F. El Test Bull-S. Instrum<strong>en</strong>to para <strong>la</strong> evaluación<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> agresividad <strong>en</strong>tre esco<strong>la</strong>res. Albor-Cohs. Madrid<br />

2002.<br />

Díaz-Aguado, M. J.; Martínez, R. y Martín, G. La viol<strong>en</strong>cia<br />

<strong>en</strong>tre iguales <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> y <strong>en</strong> el ocio. Estudios<br />

comparativos e instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> evaluación. Instituto<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Juv<strong>en</strong>tud. Madrid 2004.<br />

Días Aguado, M J. Por qué se produce <strong>la</strong> viol<strong>en</strong>cia esco<strong>la</strong>r<br />

y cómo prev<strong>en</strong>ir<strong>la</strong>. Revista Iberoamericana <strong>de</strong><br />

educación (37). Madrid 2004.<br />

14


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

Prev<strong>en</strong>ción Esco<strong>la</strong>r <strong>de</strong>l Uso <strong>de</strong> Sustancias Psicoactivas<br />

Reyna Josefina Reyes Alba<br />

CAPA Nueva Vida Cd. Cuauhtémoc, Ecatepec, Estado <strong>de</strong> México<br />

Pa<strong>la</strong>bras C<strong>la</strong>ve: Prev<strong>en</strong>ción, preesco<strong>la</strong>r, adicciones.<br />

Hoy es difícil mant<strong>en</strong>er una actitud positiva, sobre<br />

todo cuando exist<strong>en</strong> tantos problemas que obstruy<strong>en</strong><br />

nuestra vida diaria tales como <strong>la</strong> inseguridad,<br />

<strong>la</strong> falta <strong>de</strong> empleo, problemas <strong>en</strong> <strong>la</strong> economía,<br />

problemas <strong>de</strong> adicciones propios o <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas<br />

que nos ro<strong>de</strong>an, motivo por el que se precisa<br />

<strong>de</strong> un apr<strong>en</strong>dizaje significativo que nos permita<br />

<strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tar estas situaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> mejor manera,<br />

mediante <strong>la</strong> implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> talleres <strong>de</strong> habilida<strong>de</strong>s<br />

para <strong>la</strong> vida consist<strong>en</strong>tes <strong>en</strong>: apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r<br />

<strong>de</strong> una manera didáctica tres grupos <strong>de</strong> habilida<strong>de</strong>s:<br />

sociales, don<strong>de</strong> apr<strong>en</strong><strong>de</strong>mos a ser asertivos,<br />

a re<strong>la</strong>cionarnos <strong>de</strong> una manera auténtica con el<br />

otro, reconoci<strong>en</strong>do y aceptando nuestros propios<br />

s<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>tos; <strong>la</strong>s cognitivas, imaginación, creatividad,<br />

apr<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do así a tomar <strong>de</strong>cisiones y solución<br />

<strong>de</strong> problemas, y <strong>la</strong>s habilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> manejo<br />

<strong>de</strong> emociones, que implican autoestima, apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r<br />

a conocerme y reconocerme, saber cómo <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tar<br />

y reconocer mis propias emociones, qué pasa<br />

<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> mi y <strong>en</strong>contrar <strong>la</strong> manera más positiva<br />

<strong>de</strong> comunicarlo a los <strong>de</strong>más. Este apr<strong>en</strong>dizaje me<br />

ayudará a que cada vez me si<strong>en</strong>ta mejor conmigo<br />

mismo y logre una mejor conviv<strong>en</strong>cia con los<br />

otros.<br />

Por lo que se consi<strong>de</strong>ra <strong>de</strong> vital importancia <strong>en</strong>trar<br />

<strong>en</strong> contacto con éste apr<strong>en</strong>dizaje lo antes posible:<br />

<strong>en</strong>tre más temprano los niños puedan obt<strong>en</strong>er<br />

este apr<strong>en</strong>dizaje, sus propias habilida<strong>de</strong>s<br />

constituirán <strong>la</strong> base <strong>de</strong> sus factores protectores,<br />

alejándose cada vez más <strong>de</strong> los factores <strong>de</strong><br />

riesgo que pudies<strong>en</strong> poner <strong>en</strong> peligro su vida,<br />

como: <strong>la</strong>s adicciones.<br />

Des<strong>de</strong> los años 90 se implem<strong>en</strong>tan por iniciativa<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Organización Mundial <strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud<br />

(OMS) talleres, observándose casos ais<strong>la</strong>dos<br />

<strong>en</strong> América Latina. En México se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran<br />

2 programas: uno <strong>de</strong> IMIFAP, <strong>en</strong> nivel primaria<br />

apoyado por <strong>la</strong> Fundación Gonzalo Río Arronte<br />

A.C., obt<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do un 39% <strong>de</strong> increm<strong>en</strong>to <strong>en</strong><br />

conocimi<strong>en</strong>to sobre <strong>la</strong>s consecu<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>l uso<br />

<strong>de</strong> sustancia, otro <strong>de</strong>l 35 % <strong>en</strong> el rechazo <strong>de</strong> uso<br />

<strong>de</strong> sustancias; el 40% <strong>en</strong> <strong>la</strong>s esca<strong>la</strong>s <strong>de</strong> factores<br />

protectores (toma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones, p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to<br />

crítico y manejo <strong>de</strong> emociones) y un 20% <strong>en</strong> actitu<strong>de</strong>s<br />

favorables hacia <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción; 20% no<br />

especificando datos a nivel presco<strong>la</strong>r.<br />

La SEP crea para preesco<strong>la</strong>r: el programa “Pasitos”,<br />

tres libros que promueve <strong>la</strong>s habilida<strong>de</strong>s<br />

para <strong>la</strong> vida cuya estructura didáctica brinda información<br />

c<strong>la</strong>ra y concisa, cuyos resultados se<br />

<strong>de</strong>sconoc<strong>en</strong>.<br />

15


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

Es sumam<strong>en</strong>te importante su apr<strong>en</strong>dizaje durante<br />

ésta etapa <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida ya que <strong>en</strong> México es cuando<br />

existe mayor involucrami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los padres <strong>de</strong> familia,<br />

lo que permite que el apr<strong>en</strong>dizaje logre ser<br />

más significativo.<br />

Por lo que se propone implem<strong>en</strong>tar un taller, una<br />

hora a <strong>la</strong> semana para los padres y que <strong>la</strong> habilidad<br />

apr<strong>en</strong>dida <strong>en</strong> <strong>la</strong> sesión <strong>la</strong> ejemplifiqu<strong>en</strong> con<br />

sus pequeños diariam<strong>en</strong>te; también que el doc<strong>en</strong>te<br />

realice lo mismo <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l au<strong>la</strong>.<br />

Evaluaciones constantes <strong>de</strong> <strong>la</strong> habilidad apr<strong>en</strong>dida:<br />

situaciones prácticas don<strong>de</strong> sean capaces <strong>de</strong><br />

mostrar actitu<strong>de</strong>s asertivas, muestra positiva <strong>de</strong><br />

s<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>tos, capacidad <strong>de</strong> toma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones<br />

y solución <strong>de</strong> problemas (prueba <strong>de</strong> autoeficacia<br />

para: doc<strong>en</strong>tes, padres, y alumnos).<br />

REFERENCIAS:<br />

Mangrulkar, C.V .Principios para <strong>la</strong> construcción <strong>de</strong><br />

mo<strong>de</strong>los prev<strong>en</strong>tivos ¿qué evi<strong>de</strong>ncias ci<strong>en</strong>tíficas<br />

sust<strong>en</strong>tan <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l consumo <strong>de</strong> drogas<br />

En Lineami<strong>en</strong>tos para <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l consumo<br />

<strong>de</strong> drogas <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> mexicana, CONADIC.<br />

México 2006.<br />

Pick, S. y Givaudan, M. Yo quiero, yo puedo. Estrategia<br />

para el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> habilida<strong>de</strong>s y compet<strong>en</strong>cias<br />

<strong>en</strong> el sistema esco<strong>la</strong>r. Psicologia da<br />

Educação: Revista do Programa <strong>de</strong> Estudos Pós-<br />

Graduados em Psicologia da Educação, (23): 203-<br />

221.<br />

Secretaría <strong>de</strong> Salud. Habilida<strong>de</strong>s para <strong>la</strong> vida. Guía<br />

práctica y s<strong>en</strong>cil<strong>la</strong> para promotores/as Nueva<br />

Vida. Segunda Edición 2010.<br />

16


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

Tamizaje <strong>en</strong> Escue<strong>la</strong>s como una Acción <strong>de</strong><br />

Prev<strong>en</strong>ción Selectiva <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Adicciones<br />

Rocío Jiménez Hernán<strong>de</strong>z<br />

CAPA Nueva Vida Chamizal, Ecatepec, Estado <strong>de</strong> México.<br />

Pa<strong>la</strong>bras C<strong>la</strong>ve: POSIT, <strong>de</strong>tección, adicciones.<br />

Resum<strong>en</strong><br />

La Encuesta Nacional <strong>de</strong> Adicciones 2008, muestra<br />

que los adolesc<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>en</strong>tre 12 y 17 años<br />

ti<strong>en</strong><strong>en</strong> más probabilidad <strong>de</strong> usar drogas cuando<br />

están expuestos a <strong>la</strong> oportunidad <strong>de</strong> hacerlo que<br />

qui<strong>en</strong>es ya han alcanzado <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> edad. El<br />

consumo <strong>de</strong> los tranquilizantes, <strong>la</strong> mariguana, los<br />

inha<strong>la</strong>bles, y <strong>la</strong>s metanfetaminas se inicia con más<br />

frecu<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>la</strong> adolesc<strong>en</strong>cia. Los resultados confirman<br />

que un inicio <strong>de</strong>l consumo <strong>de</strong> tabaco y <strong>de</strong><br />

alcohol anterior a los 18 años increm<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> probabilidad<br />

<strong>de</strong> usar otras drogas.<br />

Indican también que es 4.5 veces más probable<br />

que una persona se involucre <strong>en</strong> el consumo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

drogas si su papá o hermanos <strong>la</strong>s usan; sin embargo,<br />

<strong>la</strong> probabilidad se increm<strong>en</strong>ta hasta 10.4 veces<br />

si qui<strong>en</strong> <strong>la</strong>s usa es el mejor amigo; el consumo <strong>en</strong><br />

el <strong>en</strong>torno es el factor <strong>de</strong> riesgo más importante<br />

para el inicio <strong>en</strong> el uso <strong>de</strong> drogas.<br />

Una <strong>la</strong>bor importante <strong>de</strong>l C<strong>en</strong>tro Nueva Vida “Chamizal”<br />

consiste <strong>en</strong> realizar <strong>de</strong>tecciones oportunas<br />

<strong>de</strong> adolesc<strong>en</strong>tes que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>en</strong> riesgo <strong>de</strong><br />

consumir sustancias psicoactivas o que han iniciado<br />

el consumo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas para evitar <strong>la</strong><br />

transición <strong>de</strong>l uso experim<strong>en</strong>tal al abuso. Esto se<br />

logra mediante <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> un cuestionario<br />

que ha <strong>de</strong>mostrado ser confiable para i<strong>de</strong>ntificar<br />

grupos vulnerables. El cuestionario “Problem<br />

Ori<strong>en</strong>ted Scre<strong>en</strong>ing Instrum<strong>en</strong>t For Te<strong>en</strong>agers<br />

(POSIT) se aplica a estudiantes <strong>de</strong> nivel medio<br />

y medio superior; fue e<strong>la</strong>borado por el National<br />

Institute on Drug Abuse <strong>en</strong> 1991 y adaptado por<br />

el Instituto Nacional <strong>de</strong> Psiquiatría para ser aplicado<br />

a pob<strong>la</strong>ción mexicana. Detecta riesgo psicosocial,<br />

el cual se refiere a todas aquel<strong>la</strong>s condiciones,<br />

situaciones y factores que están <strong>en</strong> el<br />

ambi<strong>en</strong>te socio-cultural-ambi<strong>en</strong>tal, don<strong>de</strong> vive<br />

<strong>la</strong> persona y que pue<strong>de</strong>n afectar directam<strong>en</strong>te<br />

a su salud física, psicológica y social, así como<br />

su bi<strong>en</strong>estar, pues se asocia con conductas <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>lincu<strong>en</strong>cia, consumo <strong>de</strong> drogas, abandono esco<strong>la</strong>r,<br />

viol<strong>en</strong>cia intrafamiliar y social, <strong>en</strong>tre otras.<br />

Consta <strong>de</strong> 81 reactivos que evalúan 7 áreas <strong>de</strong><br />

funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida <strong>de</strong> los adolesc<strong>en</strong>tes<br />

que pue<strong>de</strong>n verse afectadas:<br />

17


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

1) uso/abuso <strong>de</strong> sustancias, 2) salud m<strong>en</strong>tal, 3)<br />

re<strong>la</strong>ciones familiares, 4) re<strong>la</strong>ciones con amigos,<br />

5) nivel educativo, 6) interés vocacional y 7) conducta<br />

agresiva/<strong>de</strong>lincu<strong>en</strong>cia.<br />

Como estrategia <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción selectiva se i<strong>de</strong>ntifican<br />

aquellos casos que podrían estar pres<strong>en</strong>tando<br />

consumos iniciales <strong>de</strong> experim<strong>en</strong>tación y<br />

uso <strong>de</strong> drogas, incluy<strong>en</strong>do alcohol y tabaco, para<br />

aplicar consejerías breves, o si el caso amerita,<br />

tratami<strong>en</strong>tos breves para <strong>de</strong>t<strong>en</strong>er el consumo <strong>de</strong><br />

estas sustancias.<br />

Secretaría <strong>de</strong> Salud, Consejo Nacional contra <strong>la</strong>s<br />

Adicciones. Mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> At<strong>en</strong>ción UNEME-CAPA,<br />

C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> At<strong>en</strong>ción Primaria <strong>en</strong> Adicciones “Nueva<br />

Vida”. México 2008.<br />

Mariño M, González-Forteza, C, Andra<strong>de</strong>, P y Medina-Mora,<br />

M. Validación <strong>de</strong> un cuestionario para<br />

<strong>de</strong>tectar adolesc<strong>en</strong>tes con problemas por el uso<br />

<strong>de</strong> drogas. Salud M<strong>en</strong>tal V. 21, No. 1, febrero 1999.<br />

RESULTADOS:<br />

Mediante <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> esta práctica se ha increm<strong>en</strong>tado<br />

el número <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ciones <strong>en</strong> tratami<strong>en</strong>to<br />

a través <strong>de</strong> consejerías breves que osci<strong>la</strong>n<br />

<strong>en</strong>tre 1 y 3 sesiones, así como a través <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>los<br />

<strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción breve <strong>en</strong> pob<strong>la</strong>ción adolesc<strong>en</strong>te,<br />

con eda<strong>de</strong>s <strong>en</strong>tre 12 y 18 años, que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran<br />

<strong>en</strong> fases <strong>de</strong> uso y abuso <strong>de</strong> alcohol y tabaco así<br />

como experim<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> sustancias ilegales.<br />

REFERENCIAS:<br />

Secretaria <strong>de</strong> Salud, Consejo Nacional contra <strong>la</strong>s<br />

Adicciones, Instituto Mexicano <strong>de</strong> Psiquiatría, Dirección<br />

G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Epi<strong>de</strong>miología, Instituto Nacional<br />

<strong>de</strong> Estadística Geografía e Informática.<br />

(2008). Encuesta Nacional <strong>de</strong> Adicciones 2008.<br />

México: Secretaría <strong>de</strong> Salud.<br />

18


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

“El Cigarro Malvado” (Teatro Guiñol)<br />

Divya Solorio Val<strong>de</strong>rrama<br />

Axel Hugo González M<strong>en</strong>dieta<br />

Mario Rubén Damián Rodríguez<br />

Salvador Arredondo Trujillo<br />

C<strong>en</strong>tro Nueva Vida Reforma Agraria, Querétaro.<br />

Pa<strong>la</strong>bras C<strong>la</strong>ve: tabaquismo, tabaco,<br />

adicción, teatro guiñol.<br />

Resum<strong>en</strong><br />

El tabaquismo como <strong>la</strong> primera causa <strong>de</strong> muerte<br />

prev<strong>en</strong>ible <strong>en</strong> el mundo, impone <strong>la</strong> implem<strong>en</strong>tación<br />

<strong>de</strong> acciones <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción cada vez a más<br />

corta edad. Específicam<strong>en</strong>te Querétaro, como<br />

<strong>en</strong>tidad Fe<strong>de</strong>rativa, ocupa <strong>de</strong> acuerdo a <strong>la</strong> ENA<br />

2008, el cuarto lugar <strong>en</strong> consumo <strong>de</strong> tabaco.<br />

Como respuesta a ello, el personal <strong>de</strong>l CECA <strong>en</strong><br />

coordinación con los C<strong>en</strong>tros Nueva Vida realiza<br />

acciones innovadoras <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción universal a<br />

eda<strong>de</strong>s tempranas. Particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el CNV<br />

Reforma Agraria, se realizó <strong>la</strong> Obra “El Cigarro<br />

Malvado”, dirigida a niños <strong>de</strong> edad preesco<strong>la</strong>r y<br />

ti<strong>en</strong>e una duración máxima <strong>de</strong> 20 minutos.<br />

La trama gira <strong>en</strong> torno al rechazo <strong>de</strong>l consumo <strong>de</strong><br />

cigarro, que <strong>en</strong> <strong>la</strong> obra se pres<strong>en</strong>ta como un “ser<br />

malvado” que causa <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s respiratorias,<br />

mal olor <strong>en</strong> ropa, di<strong>en</strong>tes amarillos, <strong>en</strong>tre otros.,<br />

con el objetivo <strong>de</strong> promover y proteger <strong>la</strong> salud<br />

<strong>de</strong> los infantes.<br />

La obra trata <strong>de</strong> una familia <strong>en</strong> <strong>la</strong> que ambos<br />

padres son consumidores <strong>de</strong> tabaco, afectando<br />

a sus dos hijos (Juanito y Rosita <strong>de</strong> corta<br />

edad), <strong>de</strong>bido a que consum<strong>en</strong> dicha sustancia<br />

<strong>en</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> ellos; y son precisam<strong>en</strong>te los<br />

dos infantes qui<strong>en</strong>es a través <strong>de</strong> su imaginación,<br />

<strong>en</strong>tab<strong>la</strong>n una conversación con dos personajes<br />

famosos: Elmo y el Comegalletas, <strong>de</strong> P<strong>la</strong>za Sésamo,<br />

qui<strong>en</strong>es les ori<strong>en</strong>tan para <strong>de</strong>rrotar al “Cigarro<br />

Malvado” y cuidar <strong>la</strong> salud <strong>de</strong> sus padres;<br />

misión que logran a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> adquisición <strong>de</strong><br />

valores, comunicación y confianza, sumando el<br />

apoyo <strong>de</strong> los niños que están pres<strong>en</strong>ciando <strong>la</strong><br />

obra, <strong>de</strong>bido a que durante el trascurso <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

misma, se hace interactiva.<br />

La pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> este trabajo se ha realizado<br />

como actividad <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción intra y extramuros,<br />

siempre con una respuesta exitosa por<br />

parte <strong>de</strong> los niños qui<strong>en</strong>es son <strong>en</strong>trevistados y<br />

com<strong>en</strong>tan su apr<strong>en</strong>dizaje, adquiri<strong>en</strong>do al mismo<br />

19


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

tiempo <strong>la</strong> misión <strong>de</strong> llevar el m<strong>en</strong>saje <strong>de</strong> no hacerlo,<br />

a sus padres o familiares fumadores, <strong>en</strong>contrando<br />

que son unos excel<strong>en</strong>tes promotores <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

salud; los pequeños promotores <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> ver <strong>la</strong><br />

obra no permit<strong>en</strong> que sus padres fum<strong>en</strong> <strong>en</strong> casa.<br />

Mi<strong>en</strong>tras que a los prog<strong>en</strong>itores asist<strong>en</strong>tes, se les<br />

ofrece al finalizar <strong>la</strong> obra, el servicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> clínica<br />

para <strong>de</strong>jar <strong>de</strong> fumar <strong>en</strong> pro <strong>de</strong> su propia salud y <strong>de</strong><br />

qui<strong>en</strong>es les ro<strong>de</strong>an (principalm<strong>en</strong>te sus hijos).<br />

REFERENCIAS:<br />

• Consejo Nacional contra <strong>la</strong>s Adicciones. Encuesta<br />

Nacional <strong>de</strong> Adicciones 2008. Tabaco, alcohol<br />

y otras drogas. Resum<strong>en</strong> Ejecutivo. México: Secretaría<br />

<strong>de</strong> Salud, 2008.<br />

• OMS - http://www.who.int/mediac<strong>en</strong>tre/ev<strong>en</strong>ts/<br />

annual/wntd/es/in<strong>de</strong>x.html<br />

• El <strong>de</strong>sarrollo Humano.<br />

1998. Edit. Siglo XXI.<br />

Juan Delval. 6ta. Ed.,<br />

20


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

Interv<strong>en</strong>ción Familiar <strong>en</strong> <strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l Uso <strong>de</strong> Sustancias<br />

Samuel Núñez Rodríguez<br />

CAPA - Nueva Vida In<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia, Naucalpan, Estado <strong>de</strong> México<br />

Pa<strong>la</strong>bras C<strong>la</strong>ve: prev<strong>en</strong>ción, familias, adicciones.<br />

Resum<strong>en</strong><br />

La personalidad básica <strong>de</strong> un individuo, surge <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> conflu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> dos factores: su constitución<br />

psicobiológica y su ambi<strong>en</strong>te cultural.<br />

Algunos conflictos y <strong>de</strong>sacuerdos que suce<strong>de</strong>n<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones humanas ti<strong>en</strong><strong>en</strong> su raíz <strong>en</strong> <strong>la</strong>s características<br />

psicológicas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas, estas<br />

constituy<strong>en</strong> un condicionante <strong>de</strong> <strong>la</strong>s interre<strong>la</strong>ciones<br />

personales.<br />

Es una tarea primordial <strong>de</strong> <strong>la</strong> educación capacitar<br />

a los individuos tanto para <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones humanas<br />

<strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral, como para <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones familiares,<br />

<strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r.<br />

Tanto <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación familiar como <strong>en</strong> <strong>la</strong> esco<strong>la</strong>r<br />

se precisa cultivar <strong>la</strong> disposición positiva hacia<br />

los <strong>de</strong>más, <strong>la</strong> igualdad fundam<strong>en</strong>tal (<strong>de</strong> dignidad<br />

y <strong>de</strong> <strong>de</strong>recho) <strong>en</strong>tre compañeros, <strong>en</strong>tre los miembros<br />

<strong>de</strong> toda <strong>la</strong> comunidad familiar y esco<strong>la</strong>r.<br />

Algunos estudios <strong>de</strong> corre<strong>la</strong>tos y predictores psicosociales<br />

<strong>de</strong>l consumo <strong>de</strong> drogas realizados con<br />

estudiantes <strong>de</strong> educación media han <strong>en</strong>contrado<br />

re<strong>la</strong>ción significativa <strong>de</strong>l uso <strong>de</strong> drogas con <strong>la</strong><br />

exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> conflictos familiares, pautas <strong>de</strong><br />

disciplina familiar inconsist<strong>en</strong>tes e ina<strong>de</strong>cuadas<br />

prácticas <strong>de</strong> monitoreo par<strong>en</strong>tal (1), así como<br />

con intrusividad <strong>de</strong> los padres (1).<br />

El conocimi<strong>en</strong>to que se obti<strong>en</strong>e <strong>de</strong> <strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia<br />

familiar personal está cargado, y conformado,<br />

por una gran cantidad <strong>de</strong> subjetividad y emoción;<br />

por eso, no siempre es una guía confiable<br />

para actuar <strong>de</strong> manera objetiva y a<strong>de</strong>cuada.<br />

En diversos estudios se han <strong>en</strong>contrado que tanto<br />

una bu<strong>en</strong>a re<strong>la</strong>ción con los padres (3), como<br />

el “apego familiar” (3), son bu<strong>en</strong>os factores <strong>de</strong><br />

protección ante el consumo <strong>de</strong> drogas. Asimismo,<br />

el consumo <strong>de</strong> drogas ilegales se asocia, <strong>en</strong>tre<br />

otros factores, con un cierto distanciami<strong>en</strong>to<br />

familiar y esco<strong>la</strong>r (2).<br />

Actualm<strong>en</strong>te <strong>la</strong> estructura familiar está cambiando<br />

<strong>en</strong> México, sin embargo el pert<strong>en</strong>ecer a<br />

una familia sigue si<strong>en</strong>do muy importante y forma<br />

parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntidad <strong>de</strong>l mexicano, por esta<br />

razón <strong>la</strong> familia se ha convertido <strong>en</strong> el principal<br />

apoyo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s políticas <strong>de</strong> salud.<br />

21


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

Las adicciones repres<strong>en</strong>tan un problema social<br />

para el cual <strong>la</strong> familia no está preparada, por ello<br />

<strong>la</strong> familia también es víctima <strong>de</strong> este f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o<br />

y requiere ori<strong>en</strong>tación y apoyo para cumplir a<strong>de</strong>cuadam<strong>en</strong>te<br />

sus funciones.<br />

Se propone que a partir <strong>de</strong> los resultados obt<strong>en</strong>idos<br />

<strong>en</strong> el área <strong>de</strong> re<strong>la</strong>ciones familiares por medio<br />

<strong>de</strong> los tamizajes, se i<strong>de</strong>ntifique e invite a los padres<br />

<strong>de</strong> familia para que particip<strong>en</strong> <strong>en</strong> talleres <strong>de</strong><br />

habilida<strong>de</strong>s para <strong>la</strong> vida, para que se favorezca <strong>la</strong><br />

dinámica familiar.<br />

1ª. Etapa. Aplicación <strong>de</strong> los cuestionarios <strong>de</strong> tamizaje.<br />

(POSIT) <strong>de</strong> 81 reactivos.<br />

2ª. Etapa. Evaluación <strong>de</strong> los cuestionarios aplicados.<br />

REFERENCIAS:<br />

1.- Quiroz <strong>de</strong>l V. N., Vil<strong>la</strong>toro V. J., Juárez G. F., Gutiérrez,<br />

L. M., Amador, B, N., Medina-Mora, M. La<br />

Familia y el Maltrato como factores <strong>de</strong> riesgo <strong>de</strong><br />

conducta antisocial. Salud M<strong>en</strong>tal Vol. 30 No. 4,<br />

Julio Agosto, 2007<br />

2.- Martínez. J.L., Fu<strong>en</strong>tes, F., Ramos, M. Hernán<strong>de</strong>z,<br />

A. Consumo <strong>de</strong> drogas <strong>en</strong> <strong>la</strong> adolesc<strong>en</strong>cia,<br />

importancia <strong>de</strong>l efecto y <strong>la</strong> supervisión par<strong>en</strong>tal.<br />

Psicothema, año 15 vol. 002 Oviedo España 2003<br />

pp. 161-166<br />

3.- Muñoz-Rivas, M., Graña, J.L. Factores Familiares<br />

<strong>de</strong> riesgo y protección para el consumo <strong>de</strong> drogas<br />

<strong>en</strong> adolesc<strong>en</strong>tes. Psicothema, Madrid 2001, vol.13<br />

No. 1 pp. 87-94<br />

3ª. Etapa. Derivación <strong>de</strong> alumnos <strong>en</strong> riesgo a activida<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción y tratami<strong>en</strong>to. Derivación<br />

<strong>de</strong> padres <strong>de</strong> familia a talleres prev<strong>en</strong>tivos.<br />

4ª. Etapa. Participación <strong>de</strong> los padres <strong>de</strong> familia<br />

<strong>en</strong> Talleres.<br />

5ª, Etapa. Seguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los cambios observados.<br />

Participación <strong>en</strong> otros programas.<br />

22


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

Taller <strong>de</strong> Límites para Padres <strong>de</strong> Familia<br />

Ana Nayeli Ramírez García,<br />

Nira Dayana García Cortés<br />

CAPA - Nueva Vida In<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia, Naucalpan, Estado <strong>de</strong> México<br />

Pa<strong>la</strong>bras C<strong>la</strong>ve: Taller, prev<strong>en</strong>ción, familias,<br />

adicciones<br />

Resum<strong>en</strong><br />

El ajuste social y emocional <strong>de</strong> los adolesc<strong>en</strong>tes<br />

ti<strong>en</strong>e como influ<strong>en</strong>cia principal <strong>la</strong> cohesión, expresión<br />

y cercanía <strong>de</strong> <strong>la</strong> familia. Las familias con<br />

estas características fom<strong>en</strong>tan <strong>la</strong> in<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia<br />

y responsabilidad <strong>de</strong> sus miembros. Los problemas<br />

familiares, <strong>en</strong> cambio, constituy<strong>en</strong> un factor<br />

<strong>de</strong> riesgo para el consumo <strong>de</strong> sustancias. Sobre<br />

esto mismo el NIDA seña<strong>la</strong> que los programas <strong>de</strong><br />

prev<strong>en</strong>ción para <strong>la</strong>s familias <strong>de</strong>b<strong>en</strong> mejorar <strong>la</strong>s<br />

re<strong>la</strong>ciones familiares al incluir habilida<strong>de</strong>s para<br />

ser mejores padres. De esta forma <strong>la</strong>s acciones<br />

<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong>focadas <strong>en</strong> <strong>la</strong> familia y dirigidas<br />

a <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>b<strong>en</strong> cambiar positivam<strong>en</strong>te<br />

conductas <strong>de</strong> los padres que puedan reducir<br />

los riesgos futuros para el abuso <strong>de</strong> drogas.<br />

Para promover <strong>la</strong> empatía y el comportami<strong>en</strong>to<br />

prosocial <strong>en</strong> los adolesc<strong>en</strong>tes los estilos <strong>de</strong> crianza<br />

que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> transmitirse a los padres <strong>de</strong>berán<br />

ser aquellos que promuevan <strong>la</strong> evaluación positiva<br />

(reforzami<strong>en</strong>to positivo) <strong>de</strong>l hijo combinado<br />

con el apoyo emocional y <strong>la</strong> coher<strong>en</strong>cia <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s normas (costo <strong>de</strong> respuesta).<br />

Por ello se diseño e implem<strong>en</strong>to un taller <strong>de</strong> establecimi<strong>en</strong>tos<br />

<strong>de</strong> límites con 87 padres <strong>de</strong> ado-<br />

lesc<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>l municipio <strong>de</strong> Naucalpan <strong>de</strong> Juárez.<br />

El taller se llevó a cabo <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Escue<strong>la</strong> Secundaria Técnica No. 30 y<br />

al término <strong>de</strong> éste se les invito a regresar a una<br />

segunda sesión <strong>de</strong> taller <strong>en</strong> <strong>la</strong> cuál se realizó una<br />

evaluación <strong>de</strong> <strong>la</strong> ret<strong>en</strong>ción y <strong>la</strong> correcta aplicación<br />

<strong>de</strong> cada habilidad a través <strong>de</strong> un cuestionario<br />

<strong>de</strong> 4 preguntas. La evaluación pudo realizarse<br />

con el 78% <strong>de</strong> los padres que tomaron el<br />

taller (N= 68 <strong>de</strong> los cuáles n=11 hombres y n=57<br />

mujeres) con una media <strong>de</strong> edad <strong>de</strong> 38.7 (DE=<br />

7.7). Durante el taller explicó y ejemplificó el uso<br />

<strong>de</strong>l reforzami<strong>en</strong>to positivo y el costo <strong>de</strong> respuestas<br />

como habilida<strong>de</strong>s para establecer límites.<br />

RESULTADOS:<br />

Los resultados muestran que <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong>l reforzami<strong>en</strong>to<br />

positivo se obtuvo un 64% <strong>de</strong> ret<strong>en</strong>ción<br />

y un 49% <strong>de</strong> aplicación a<strong>de</strong>cuada. Mi<strong>en</strong>tras<br />

que <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong> costo <strong>de</strong> respuestas <strong>la</strong><br />

ret<strong>en</strong>ción fue <strong>de</strong> 91% y 96% <strong>de</strong> correcta aplicación.<br />

Estos datos sugier<strong>en</strong> que <strong>la</strong> habilidad que<br />

con<br />

23


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

con mayor dificultad recuerdan y practican los padres<br />

<strong>de</strong> familia es el reforzami<strong>en</strong>to positivo, situación<br />

a<strong>la</strong>rmante ya que esta favorece el ambi<strong>en</strong>te<br />

familiar positivo y autoestima <strong>de</strong>l adolesc<strong>en</strong>te.<br />

Por lo que <strong>en</strong> futuras aplicaciones se sugiere trabajar<br />

con mayor énfasis <strong>en</strong> <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> uso<br />

<strong>de</strong> ésta habilidad. Este taller mostró una bu<strong>en</strong>a<br />

adher<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los padres qui<strong>en</strong>es participaron activam<strong>en</strong>te<br />

durante cada una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s y<br />

a una semana <strong>de</strong> aplicación <strong>de</strong>l mismo un bu<strong>en</strong><br />

número <strong>de</strong> asist<strong>en</strong>tes (78%). Cabe seña<strong>la</strong>r que al<br />

no contar con una muestra <strong>de</strong> padres <strong>de</strong> familia lo<br />

sufici<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te gran<strong>de</strong> y al solo contar con una<br />

post-evaluación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s habilida<strong>de</strong>s los datos <strong>de</strong><br />

este trabajo <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser tomados con caute<strong>la</strong>.<br />

REFERENCIAS:<br />

1. NOLLER P, CALLAN V: The adolesc<strong>en</strong>t in the<br />

family. Ruotledge. Londres 1991.<br />

2. Cómo prev<strong>en</strong>ir el uso <strong>de</strong> drogas <strong>en</strong> los niños<br />

y adolesc<strong>en</strong>tes. Instituto Nacional sobre el Abuso<br />

<strong>de</strong> Drogas. Segunda versión. Estados Unidos.<br />

2004<br />

3. MESTRE M, TUR A, SAMPER P, NÁCHER M y<br />

CORTÉS M. Estilos <strong>de</strong> crianza <strong>en</strong> <strong>la</strong> adolesc<strong>en</strong>cia<br />

y su re<strong>la</strong>ción con el comportami<strong>en</strong>to prosocial.<br />

Revista Latinoamericana <strong>de</strong> Psicología 2007, volum<strong>en</strong><br />

39, No 2, 211-225 Universidad <strong>de</strong> Val<strong>en</strong>cia,<br />

España<br />

24


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

Consejo Breve Estructurado <strong>en</strong> el Ambi<strong>en</strong>te Esco<strong>la</strong>r<br />

Sandra Iyari García Alfaro<br />

CAPA - Nueva Vida Alfredo Del Mazo, Ixtapaluca, Estado <strong>de</strong> México<br />

Pa<strong>la</strong>bras C<strong>la</strong>ve: prev<strong>en</strong>ción, adolesc<strong>en</strong>tes, consumo <strong>de</strong> sustancias<br />

y el 8.8% problemas con su familia.<br />

El consumo <strong>de</strong> sustancias <strong>en</strong> nuestro país repres<strong>en</strong>ta<br />

un grave problema <strong>de</strong> salud pública que<br />

<strong>de</strong>s<strong>en</strong>ca<strong>de</strong>na importantes consecu<strong>en</strong>cias asociadas<br />

tales como <strong>de</strong>lincu<strong>en</strong>cia, acci<strong>de</strong>ntes, viol<strong>en</strong>cia,<br />

problemas <strong>de</strong> salud, etc.,<br />

Esta problemática no excluye al Estado <strong>de</strong> México<br />

ya que <strong>la</strong> última Encuesta <strong>de</strong> hogares sobre<br />

adicciones (2008) nos refleja cifras a<strong>la</strong>rmantes,<br />

<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cuales <strong>de</strong>stacan que un porc<strong>en</strong>taje<br />

importante <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> 12 a 17 años que<br />

reportó haber consumido sustancias el 63.9 %<br />

había iniciado consumo <strong>de</strong> marihuana, 51.9% inicio<br />

el consumo <strong>de</strong> Crack; <strong>de</strong> los que reportaban<br />

consumir alcohol el 7.7% manifestó haber t<strong>en</strong>ido<br />

problemas con <strong>la</strong> policía por causa <strong>de</strong>l consumo<br />

Es probable que estas cifras sean consecu<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> diversos factores a los que los adolesc<strong>en</strong>tes<br />

se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran expuestos; el bombar<strong>de</strong>o por<br />

parte <strong>de</strong> los medios masivos <strong>de</strong> comunicación<br />

<strong>en</strong>fatizando <strong>la</strong>s narcomodas, <strong>la</strong> car<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> conductas<br />

asertivas para negarse al consumo, baja<br />

percepción <strong>de</strong> riesgo hacia conductas negativas,<br />

conductas que a<strong>de</strong>más se conjugan con <strong>la</strong> etapa<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo humano por <strong>la</strong> que atraviesan.<br />

Por lo anterior es prioritario <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r estrategias<br />

<strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción para s<strong>en</strong>sibilizar a los adolesc<strong>en</strong>tes<br />

que inician con el consumo <strong>de</strong> sustancias,<br />

específicam<strong>en</strong>te para aquellos que se<br />

<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>en</strong> <strong>la</strong> edad esco<strong>la</strong>r. Para estos fines<br />

se <strong>de</strong>sarrolló un consejo breve estructurado dirigido<br />

a los adolesc<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> el ámbito esco<strong>la</strong>r<br />

que t<strong>en</strong>ía como objetivo probar <strong>la</strong> eficacia <strong>de</strong><br />

una interv<strong>en</strong>ción breve para disminuir el consumo<br />

usando técnicas como <strong>la</strong> retroalim<strong>en</strong>tación<br />

personalizada sobre los efectos <strong>de</strong>l alcohol y el<br />

p<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> metas c<strong>la</strong>ras y factibles (Martínez,<br />

2008).<br />

25


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

En su propuesta original, Martínez (2008), se<br />

basa <strong>en</strong> el programa <strong>de</strong> “interv<strong>en</strong>ción breve para<br />

adolesc<strong>en</strong>tes que se inician <strong>en</strong> el consumo <strong>de</strong> alcohol<br />

u otras drogas” (Martínez, 2003), pero con<br />

<strong>la</strong> variante <strong>de</strong> llevar a cabo una so<strong>la</strong> sesión con<br />

<strong>la</strong> que fom<strong>en</strong>ta una retroalim<strong>en</strong>tación personalizada<br />

sobre los efectos <strong>de</strong>l consumo <strong>de</strong> alcohol y<br />

estableci<strong>en</strong>do metas c<strong>la</strong>ras y factibles buscando<br />

minimizar <strong>la</strong> resist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l usuario hacia el cambio.<br />

Esto se realiza haci<strong>en</strong>do uso <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>trevista<br />

motivacional adicionando un compon<strong>en</strong>te <strong>de</strong> autocontrol.<br />

La propuesta actual modifica <strong>la</strong> propuesta <strong>de</strong> Martínez<br />

sustituy<strong>en</strong>do a <strong>la</strong> <strong>en</strong>trevista inicial con una<br />

<strong>en</strong>trevista abierta, g<strong>en</strong>erando mayor contacto visual<br />

y analizando el trago estándar con métodos<br />

más ilustrativos como i<strong>de</strong>ogramas, infografías,<br />

diapositivas y fotografías, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que se pres<strong>en</strong>ta<br />

a personajes <strong>de</strong> moda (que son fácilm<strong>en</strong>te reconocidos<br />

por los adolesc<strong>en</strong>tes) y mostrando su<br />

<strong>de</strong>ca<strong>de</strong>ncia por el consumo; a<strong>de</strong>más, se g<strong>en</strong>eran<br />

cálculos financieros sobre su economía personal<br />

a partir <strong>de</strong>l análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong> LIBARE; adicionalm<strong>en</strong>te,<br />

se p<strong>la</strong>ntea <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> que sean jóv<strong>en</strong>es voluntarios<br />

capacitados los que impartan esta consejería<br />

así se s<strong>en</strong>sibiliza a los estudiantes consumidores<br />

mediante sus pares, disminuy<strong>en</strong>do así el<br />

consumo <strong>de</strong> sustancias.<br />

REFERENCIAS:<br />

1.- Martínez, k. l., (2003). Desarrollo y evaluación<br />

<strong>de</strong> un programa <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción breve<br />

para adolesc<strong>en</strong>tes que inician el consumo <strong>de</strong><br />

alcohol y otras drogas. Disertación doctoral<br />

no publicada, UNAM, México, D.F., México.<br />

2.- Martínez, K. L. Pedroza, F.J., Vacio Muro,<br />

M.A., (2008). Consejo Breve para adolesc<strong>en</strong>tes<br />

esco<strong>la</strong>res que abusan <strong>de</strong>l alcohol. Revista<br />

Mexicana <strong>de</strong> Análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong> Conducta, México.<br />

3.- Secretaria <strong>de</strong> Salud (2008). Encuesta <strong>de</strong><br />

hogares sobre adicciones; zona metropolitana<br />

<strong>de</strong>l valle <strong>de</strong> México y Toluca. Instituto Nacional<br />

<strong>de</strong> Psiquiatría; Instituto <strong>de</strong> Salud <strong>de</strong>l<br />

Estado <strong>de</strong> México, México.<br />

26


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

Construy<strong>en</strong>do <strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción: Promoción <strong>de</strong> Estilos<br />

<strong>de</strong> Vida Saludables, Participación Social e Información<br />

como <strong>la</strong> Triada para Incidir <strong>en</strong> el Contexto Esco<strong>la</strong>r<br />

Jessica C<strong>la</strong>udia Val<strong>de</strong>z González<br />

Naica Cit<strong>la</strong>li Bonavi<strong>de</strong>s Hernán<strong>de</strong>z<br />

Saira Alicia Pare<strong>de</strong>s Romero<br />

Irma Gracie<strong>la</strong> Pons Ramírez<br />

CAPA - Nueva Vida Héroes <strong>de</strong> Granaditas, Estado <strong>de</strong> México<br />

Pa<strong>la</strong>bras C<strong>la</strong>ve: Escue<strong>la</strong>s, recreación, longitudinal.<br />

El consumo <strong>de</strong> sustancias adictivas <strong>en</strong>tre los adolesc<strong>en</strong>tes<br />

es un f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o que se pres<strong>en</strong>ta cada<br />

vez con mayor frecu<strong>en</strong>cia e inicia a eda<strong>de</strong>s más<br />

tempranas. Muestra <strong>de</strong> ello son los resultados <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> Encuesta <strong>de</strong>l Estado <strong>de</strong> México sobre Consumo<br />

<strong>de</strong> sustancias <strong>en</strong> estudiantes, don<strong>de</strong> se i<strong>de</strong>ntifica<br />

que el consumo <strong>de</strong> tabaco alguna vez ha afectado<br />

a 52.1% <strong>en</strong> hombres y 46.9% <strong>en</strong> mujeres. Respecto<br />

al consumo <strong>de</strong> alcohol se <strong>en</strong>contró que 70.8%<br />

lo han consumido alguna vez. En el consumo <strong>de</strong><br />

drogas ilegales <strong>la</strong> preval<strong>en</strong>cia total fue <strong>de</strong> 20.2%.<br />

Al analizar el consumo <strong>de</strong> sustancias <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción<br />

con <strong>la</strong> asist<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>, se <strong>en</strong>contró que los<br />

m<strong>en</strong>ores porc<strong>en</strong>tajes <strong>de</strong> consumo pert<strong>en</strong>ecieron<br />

a aquellos que se <strong>de</strong>dican <strong>de</strong> tiempo completo a<br />

estudiar. Si bi<strong>en</strong> se muestra el papel protector <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> escue<strong>la</strong>, los índices <strong>de</strong> consumo son altos por<br />

lo que es necesario continuar con <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción1.<br />

En <strong>la</strong> comunidad objetivo <strong>de</strong>l CAPA Héroes <strong>de</strong><br />

Granaditas los adolesc<strong>en</strong>tes son susceptibles<br />

a <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tarse a diversos riesgos psicosociales.<br />

Por lo tanto el CAPA ti<strong>en</strong>e <strong>en</strong>tre <strong>en</strong> su cometido<br />

<strong>la</strong> realización <strong>de</strong> acciones específicas para<br />

<strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> adicciones, <strong>en</strong>tre el<strong>la</strong>s <strong>la</strong> interv<strong>en</strong>ción<br />

<strong>en</strong> escue<strong>la</strong>s. Las acciones realizadas<br />

buscaron aplicar los Principios para <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción,<br />

como promover los factores <strong>de</strong> protección<br />

y revertir o reducir los factores <strong>de</strong> riesgo. Otra<br />

estrategia sugerida por <strong>la</strong> OMS para <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción<br />

es <strong>la</strong> práctica a<strong>de</strong>cuada <strong>de</strong> <strong>de</strong>portes, lo<br />

que pue<strong>de</strong> producir <strong>en</strong> los jóv<strong>en</strong>es mayor autoestima,<br />

capacidad para hacer fr<strong>en</strong>te al estrés,<br />

r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> los estudios y mejores re<strong>la</strong>ciones<br />

con <strong>la</strong> familia; siempre que se practique<br />

acompañado <strong>de</strong> valores y actitu<strong>de</strong>s positivos.<br />

27


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

Aplicando los principios m<strong>en</strong>cionados, <strong>la</strong> interv<strong>en</strong>ción<br />

<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>da <strong>en</strong> el p<strong>la</strong>ntel consistió <strong>en</strong> dos<br />

capacitaciones a profesores sobre Habilida<strong>de</strong>s<br />

para <strong>la</strong> Vida y Detección temprana. Con alumnos<br />

se aplicaron tamizajes, se llevaron a cabo pláticas<br />

sobre Consejería breve, salud sexual y consumo<br />

<strong>de</strong> tabaco y se implem<strong>en</strong>tó el Programa<br />

Chimalli <strong>en</strong> el que se promuev<strong>en</strong> habilida<strong>de</strong>s sociales<br />

y personales. Con padres se estableció una<br />

red Chimalli, un taller <strong>de</strong> crianza y uno <strong>de</strong> <strong>de</strong>presión<br />

fem<strong>en</strong>ina y una plática sobre adolesc<strong>en</strong>cia.<br />

Se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ron activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>portivas y recreativas<br />

con alumnos, como <strong>la</strong> visita a <strong>la</strong> función<br />

Adicto a <strong>la</strong> vida. Se pres<strong>en</strong>tó un monólogo sobre<br />

consumo <strong>de</strong> tabaco. Se organizó un torneo<br />

<strong>de</strong> fut boll, se hicieron activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>portivas <strong>en</strong><br />

karate y zumba y se organizó un concurso <strong>de</strong> dibujo<br />

<strong>de</strong>l cual se obtuvo una propuesta para su<br />

reproducción a nivel estatal. A<strong>de</strong>más se están recibi<strong>en</strong>do<br />

casos candidatos a interv<strong>en</strong>ción breve.<br />

Con <strong>la</strong> interv<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> este p<strong>la</strong>ntel se pudo constar<br />

<strong>la</strong> pertin<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> incidir <strong>en</strong> toda <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>en</strong><br />

su conjunto, realizando acciones coordinadas,<br />

a mediano y <strong>la</strong>rgo p<strong>la</strong>zo y pot<strong>en</strong>cializando toda<br />

<strong>la</strong> gama <strong>de</strong> elem<strong>en</strong>tos que favorezcan el <strong>de</strong>sarrollo<br />

<strong>de</strong>l adolesc<strong>en</strong>te, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> lo formativo hasta<br />

lo recreativo y lúdico. Como lo indica el NIDA,<br />

dar solo información no es prev<strong>en</strong>ción, por lo<br />

que se propone consi<strong>de</strong>rar que el interv<strong>en</strong>ir <strong>en</strong><br />

escue<strong>la</strong>s es un trabajo longitudinal <strong>en</strong> el que se<br />

incluya el fom<strong>en</strong>to <strong>en</strong> el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> una vida<br />

sana física, m<strong>en</strong>tal y socialm<strong>en</strong>te y se <strong>de</strong> seguimi<strong>en</strong>to<br />

una vez culminada <strong>la</strong> interv<strong>en</strong>ción.<br />

REFERENCIAS:<br />

1. Martín <strong>de</strong>l Campo R, Vil<strong>la</strong>toro J, Mosqueda M, Gaytan<br />

F, López MA, García P, Gutiérrez ML, Mor<strong>en</strong>o<br />

M, Oliva N, Sánchez V, Bretón M, López V, Mujica<br />

R, Magaña EN, Medina-Mora ME. Encuesta <strong>de</strong>l Estado<br />

<strong>de</strong> México sobre consumo <strong>de</strong> alcohol, tabaco<br />

y drogas <strong>en</strong> estudiantes. México: INP-IMCA, 2009.<br />

2. Instituto Mexiqu<strong>en</strong>se Contra <strong>la</strong>s Adicciones.<br />

Programa <strong>de</strong> At<strong>en</strong>ción Especializada <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s Adicciones para <strong>la</strong> Operación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s UNE-<br />

ME-CAPA. Estado <strong>de</strong> México: IMCA, 2010.<br />

3. Robertson E, David, Rao S. Cómo prev<strong>en</strong>ir el<br />

consumo <strong>de</strong> drogas <strong>en</strong> los niños y adolesc<strong>en</strong>tes.<br />

Una guía con base ci<strong>en</strong>tífica para padres, educadores<br />

y lí<strong>de</strong>res <strong>de</strong> comunidad. USA: NIDA, 2004.<br />

4. Oficina Contra <strong>la</strong> Droga y el Delito. El <strong>de</strong>porte<br />

como instrum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l uso<br />

in<strong>de</strong>bido <strong>de</strong> drogas. ONU: New York, 2003.<br />

28


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

Una Propuesta Integral dirigida a <strong>la</strong> Detección,<br />

Prev<strong>en</strong>ción e Interv<strong>en</strong>ción Temprana <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Adicciones<br />

Sandra Iyari García Alfaro<br />

CAPA - Nueva Vida Alfredo Del Mazo, Ixtapaluca, Estado <strong>de</strong> México<br />

Pa<strong>la</strong>bras C<strong>la</strong>ve: prev<strong>en</strong>ción, adolesc<strong>en</strong>tes, consumo <strong>de</strong> sustancias<br />

El problema y f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o social <strong>de</strong> <strong>la</strong>s adicciones<br />

impacta <strong>en</strong> <strong>la</strong> salud y <strong>en</strong> problemas <strong>de</strong> or<strong>de</strong>n familiar<br />

y social, requiri<strong>en</strong>do <strong>de</strong> múltiples y coordinadas<br />

respuestas para <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tarlo. De ahí <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong><br />

actuar <strong>en</strong> el campo <strong>de</strong> <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda<br />

a través <strong>de</strong> programas prev<strong>en</strong>tivos <strong>en</strong> todos<br />

los niveles <strong>de</strong> educación básica, involucrando a<br />

toda <strong>la</strong> comunidad educativa dando <strong>la</strong> posibilidad<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r un proceso continuo y sistemático.1<br />

Factores externos <strong>de</strong> riesgo para el consumo<br />

como <strong>la</strong>s características <strong>de</strong> <strong>la</strong>s familias, sus<br />

miembros y <strong>la</strong> permisividad; no obstante otros<br />

factores son ag<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> socialización fuera <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> familia, como <strong>la</strong> comunidad y específicam<strong>en</strong>te<br />

<strong>la</strong> escue<strong>la</strong>, observándose comportami<strong>en</strong>tos<br />

<strong>de</strong>sadaptativos, re<strong>la</strong>ción con pares consumidores,<br />

<strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sempeño y fracaso esco<strong>la</strong>r.<br />

En ocasiones el personal doc<strong>en</strong>te refleja indifer<strong>en</strong>cia<br />

ante el uso <strong>de</strong> drogas, <strong>de</strong>sconocimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s características individuales <strong>de</strong> cada alumno<br />

y sus necesida<strong>de</strong>s. De ahí que el objetivo y <strong>la</strong><br />

propuesta <strong>de</strong>l programa <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do <strong>en</strong> el CAPA<br />

San Agustín, se perfi<strong>la</strong> a disminuir los factores<br />

<strong>de</strong> riesgo y fortalecer los protectores, buscando<br />

prev<strong>en</strong>ir el consumo <strong>de</strong> drogas ilegales y legales,<br />

disminuir <strong>la</strong>s conductas <strong>de</strong> riesgo re<strong>la</strong>cionadas<br />

con el consumo, <strong>en</strong>focándose a fortalecer habilida<strong>de</strong>s<br />

socio-afectivas y compet<strong>en</strong>cias sociales<br />

positivas <strong>de</strong> manera incluy<strong>en</strong>te y participativa<br />

con re<strong>la</strong>ción horizontal <strong>en</strong>tre el alumno y los<br />

terapeutas g<strong>en</strong>erando espacios <strong>de</strong> confianza.<br />

Durante tres años se ha observado <strong>la</strong> necesidad<br />

<strong>de</strong> incluir a <strong>la</strong> comunidad educativa: Alumnos,<br />

doc<strong>en</strong>tes directivos, así como familiares; incidi<strong>en</strong>do<br />

<strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> riesgo, a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>tección<br />

temprana, p<strong>la</strong>ticas <strong>de</strong> s<strong>en</strong>sibilización e<br />

intervini<strong>en</strong>do con talleres <strong>de</strong> habilida<strong>de</strong>s para<br />

<strong>la</strong> vida y aquellos jóv<strong>en</strong>es que se han iniciado<br />

<strong>en</strong> el consumo, interv<strong>en</strong>ir a través <strong>de</strong>l Consejo<br />

breve y/o <strong>en</strong> terapia individual. Asimismo,<br />

29


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

son acompañados <strong>de</strong> formación y s<strong>en</strong>sibilización<br />

continúa <strong>de</strong>l doc<strong>en</strong>te, directivos y familiares<br />

como actores <strong>en</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción.<br />

La escue<strong>la</strong> juega un rol estratégico <strong>en</strong> <strong>la</strong> difusión<br />

<strong>de</strong> valores, actitu<strong>de</strong>s y comportami<strong>en</strong>tos que<br />

contribuy<strong>en</strong> al <strong>de</strong>sarrollo integral <strong>de</strong> los alumnos<br />

y es un factor protector. A través <strong>de</strong> <strong>la</strong> interv<strong>en</strong>ción<br />

integral y participativa se pret<strong>en</strong><strong>de</strong> que los<br />

estudiantes <strong>de</strong>muestr<strong>en</strong> mejores <strong>de</strong>strezas <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> resolución <strong>de</strong> problemas, toma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones,<br />

proyecto <strong>de</strong> vida y manejo <strong>de</strong> emociones. Entre<br />

los resultados se ha <strong>en</strong>contrado que <strong>la</strong>s estrategias<br />

como promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud, estilos <strong>de</strong> vida<br />

saludables, <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> habilida<strong>de</strong>s para <strong>la</strong> vida<br />

y <strong>en</strong>tr<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> habilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> rechazo impactan<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l uso <strong>de</strong> drogas y brindan<br />

nuevas herrami<strong>en</strong>tas para una vida más sana.<br />

La <strong>la</strong>bor <strong>en</strong> <strong>la</strong>s instituciones educativas ha b<strong>en</strong>eficiado<br />

<strong>la</strong> apertura para <strong>la</strong> <strong>de</strong>rivación oportuna <strong>de</strong><br />

consumidores <strong>en</strong> etapas iniciales, m<strong>en</strong>or <strong>de</strong>serción<br />

esco<strong>la</strong>r, mejor r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to esco<strong>la</strong>r. Los doc<strong>en</strong>tes<br />

y padres <strong>de</strong> familia cu<strong>en</strong>tan con nuevas formas<br />

<strong>de</strong> <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to, aceptación y <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to<br />

hacia los jóv<strong>en</strong>es y <strong>la</strong> vincu<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre familia<br />

y profesores se ha b<strong>en</strong>eficiado brindando mejor<br />

at<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> el marco <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción esco<strong>la</strong>r.<br />

Una prioridad <strong>de</strong>l CAPA San Agustín es <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción<br />

y hacer<strong>la</strong> extramuros es hab<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

instituciones educativas, <strong>en</strong> don<strong>de</strong> se conc<strong>en</strong>tra<br />

el mayor número <strong>de</strong> jóv<strong>en</strong>es que <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tan<br />

una comunidad con riesgos psicosociales.<br />

REFERENCIAS:<br />

1. P rograma Nacional Escue<strong>la</strong> Segura: SEP, Secretaria<br />

<strong>de</strong> Salud. Ori<strong>en</strong>taciones para <strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción<br />

<strong>de</strong> Adicciones <strong>en</strong> Escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong> Educación Primaria.<br />

Guía para el doc<strong>en</strong>te <strong>de</strong> 4°, 5° y 6° , México, 2009<br />

2. C <strong>en</strong>tros <strong>de</strong> Integración Juv<strong>en</strong>il. Niños,<br />

adolesc<strong>en</strong>tes y adicciones. México:<br />

C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> Integración Juv<strong>en</strong>il; 2005.<br />

3. C <strong>en</strong>tros <strong>de</strong> Integración Juv<strong>en</strong>il. Cómo Proteger<br />

a tus Hijos Contra <strong>la</strong>s Drogas. México:<br />

México: C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> Integración Juv<strong>en</strong>il; 1999<br />

4. C <strong>en</strong>tros <strong>de</strong> Integración Juv<strong>en</strong>il. A.C: 2009<br />

http://www.cij.gob.mx. Consultado 20 feb. 2012.<br />

5. C ONADIC. Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Adicciones y Promoción<br />

<strong>de</strong> Conductas Saludables. México: Gobierno<br />

Fe<strong>de</strong>ral-Secretaría <strong>de</strong> Salud-CONADIC-DIF.<br />

30


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

Chimalli como Estrategia <strong>de</strong> Interv<strong>en</strong>ción Prev<strong>en</strong>tiva<br />

<strong>en</strong> el Ámbito Esco<strong>la</strong>r<br />

Tonantzin Ar<strong>en</strong>as Melén<strong>de</strong>z<br />

Cecilia Ojeda Cortés<br />

CAPA - Nueva Vida “San Miguel Xico–Valle <strong>de</strong> Chalco”<br />

Valle <strong>de</strong> Chalco Solidaridad, Estado <strong>de</strong> México<br />

Pa<strong>la</strong>bras C<strong>la</strong>ve: chimalli, esco<strong>la</strong>r, prev<strong>en</strong>ción,<br />

adicción<br />

Resum<strong>en</strong><br />

El propósito <strong>de</strong> esta pres<strong>en</strong>tación es reflexionar<br />

y compartir <strong>la</strong>s estrategias <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción realizadas<br />

<strong>en</strong> el ámbito esco<strong>la</strong>r como parte <strong>de</strong>l trabajo<br />

<strong>de</strong> campo realizado por el C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> At<strong>en</strong>ción<br />

Primaria a <strong>la</strong>s Adicciones “San Miguel Xico – Valle<br />

<strong>de</strong> Chalco”, ubicado <strong>en</strong> el Municipio <strong>de</strong> Valle<br />

<strong>de</strong> Chalco Solidaridad <strong>en</strong> el Estado <strong>de</strong> México.<br />

El consumo <strong>de</strong> sustancias adictivas, como es<br />

sabido, afecta a todos los estratos socioeconómicos<br />

y culturales a nivel global; se origina por<br />

múltiples factores <strong>de</strong> riesgo. Contar con información,<br />

estrategias <strong>de</strong> afrontami<strong>en</strong>to y factores<br />

<strong>de</strong> protección, permite mejorar <strong>la</strong> toma <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>cisiones. La prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s adicciones ti<strong>en</strong>e<br />

que ver con el conjunto <strong>de</strong> acciones que permit<strong>en</strong><br />

evitar el consumo <strong>de</strong> drogas, disminuir<br />

situaciones <strong>de</strong> riesgo y limitar los daños que<br />

ocasiona el uso <strong>de</strong> éstas sustancias. Exist<strong>en</strong> cuatro<br />

mo<strong>de</strong>los <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción propuestos por <strong>la</strong><br />

UNESCO, <strong>en</strong>tre ellos el mo<strong>de</strong>lo psicosocial con<br />

énfasis <strong>en</strong> el contexto <strong>de</strong>l individuo, proponi<strong>en</strong>do<br />

<strong>la</strong> educación como el camino para promover<br />

estilos <strong>de</strong> vida sanos. D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> los principios<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> adicciones, se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran<br />

los factores <strong>de</strong> riesgo y los factores <strong>de</strong> protección,<br />

los cuales <strong>de</strong>b<strong>en</strong> tomarse <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta<br />

<strong>en</strong> el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> los programas prev<strong>en</strong>tivos,<br />

<strong>la</strong> meta es mejorar los factores <strong>de</strong> protección<br />

y reducir o revertir los factores <strong>de</strong> riesgo.<br />

Chimalli es un mo<strong>de</strong>lo prev<strong>en</strong>tivo <strong>de</strong> riesgos<br />

psicosociales, ti<strong>en</strong>e como fin <strong>la</strong> resili<strong>en</strong>cia, se<br />

aplica <strong>en</strong> p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> acción por ciclos <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s,<br />

con duración aproximada <strong>de</strong> quince<br />

semanas. Se realizó <strong>en</strong> una Escue<strong>la</strong> Secundaria<br />

con una red <strong>de</strong> 21 alumnos qui<strong>en</strong>es trabajaron<br />

con el resto <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción esco<strong>la</strong>r<br />

<strong>en</strong>señándoles habilida<strong>de</strong>s para <strong>la</strong> vida a través<br />

<strong>de</strong> diversas activida<strong>de</strong>s int<strong>en</strong>tando promover<br />

un estilo <strong>de</strong> vida saludable <strong>en</strong>tre sus<br />

compañeros con el fin <strong>de</strong> disminuir los factores<br />

<strong>de</strong> riesgo percibidos <strong>en</strong> el ámbito esco<strong>la</strong>r.<br />

31


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

Prev<strong>en</strong>ción Esco<strong>la</strong>r <strong>de</strong> Factores <strong>de</strong> Riesgo que<br />

propician el Consumo <strong>de</strong> Drogas:<br />

Una Interv<strong>en</strong>ción Específica Basada <strong>en</strong><br />

los Resultados <strong>de</strong>l Cuestionario <strong>de</strong> Tamizaje “POSIT”<br />

Abigail Samantha Magal<strong>la</strong>n Vargas<br />

CAPA - Nueva Vida “San Juan Ixhuatepec”, Estado <strong>de</strong> México<br />

Pa<strong>la</strong>bras C<strong>la</strong>ve: Prev<strong>en</strong>ción, tamizaje, adicciones<br />

Resum<strong>en</strong><br />

La prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> adicciones es el conjunto <strong>de</strong> acciones<br />

dirigidas a evitar el consumo <strong>de</strong> drogas,<br />

disminuir situaciones <strong>de</strong> riesgo y limitar los daños<br />

asociados al uso <strong>de</strong> estas sustancias, excluidos los<br />

casos <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción médica (Esparza y Piñon, 2004).<br />

El <strong>en</strong>foque <strong>de</strong> riesgo/protección p<strong>la</strong>ntea que el<br />

control <strong>de</strong> los factores <strong>de</strong> riesgo y <strong>la</strong> promoción<br />

<strong>de</strong> los factores protectores requier<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> participación<br />

<strong>de</strong> difer<strong>en</strong>tes sectores, disciplinas y <strong>la</strong>s<br />

personas implicadas; a<strong>de</strong>más, que los factores <strong>de</strong><br />

protección interactúan sobre los factores <strong>de</strong> riesgo<br />

modulándolos <strong>en</strong> su re<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> probabilidad<br />

respecto al consumo <strong>de</strong> drogas, ejerci<strong>en</strong>do por<br />

tanto, una función protectora. Des<strong>de</strong> esta perspectiva,<br />

se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> por factor <strong>de</strong> riesgo “un atributo<br />

y/o característica individual, condición situacional<br />

y/o contexto ambi<strong>en</strong>tal que increm<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> probabilidad<br />

<strong>de</strong>l uso y/o abuso <strong>de</strong> drogas (inicio) o una<br />

transición <strong>en</strong> el nivel <strong>de</strong> implicación con <strong>la</strong>s mismas<br />

(mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to)”. Por factor <strong>de</strong><br />

protección“un atributo o característica individual,<br />

condición situacional y/o contexto ambi<strong>en</strong>tal que<br />

inhibe reduce o at<strong>en</strong>úa <strong>la</strong> probabilidad <strong>de</strong>l uso<br />

y/o abuso <strong>de</strong> drogas o <strong>la</strong> transición <strong>en</strong> el nivel<br />

<strong>de</strong> implicación con <strong>la</strong>s mismas” (Becoña, 2002).<br />

Por otro <strong>la</strong>do, <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> pue<strong>de</strong> constituir un factor<br />

<strong>de</strong> riesgo o <strong>de</strong> protección, <strong>de</strong>bido a que es el lugar<br />

<strong>en</strong> el que pasan <strong>la</strong> mayor parte <strong>de</strong>l tiempo, se<br />

afianzan amista<strong>de</strong>s, se inician re<strong>la</strong>ciones, etc. La<br />

mayoría <strong>de</strong> los adolesc<strong>en</strong>tes que ingresan a una<br />

escue<strong>la</strong> nueva <strong>de</strong>scubr<strong>en</strong> que existe un gran cambio;<br />

los compañeros son nuevos, así como <strong>la</strong>s rutinas<br />

diarias y el trabajo esco<strong>la</strong>r. Y cuando combinamos<br />

estos cambios con los cambios estresantes<br />

que los adolesc<strong>en</strong>tes sufr<strong>en</strong> a esta edad, no resultará<br />

sorpr<strong>en</strong><strong>de</strong>nte que esta etapa t<strong>en</strong>ga un impacto<br />

negativo sobre su motivación y su autoestima.<br />

32


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

PLANTEAMIENTO:<br />

Así surge <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r mo<strong>de</strong>los<br />

prev<strong>en</strong>tivos integrales, que no solo constituyan<br />

<strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> adicciones sino los factores <strong>de</strong><br />

riesgo y protección asociados, condicionantes<br />

para <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r posteriorm<strong>en</strong>te alguna adicción.<br />

Por ello es necesario llevar a cabo una interv<strong>en</strong>ción<br />

integral <strong>en</strong> el marco prev<strong>en</strong>tivo esco<strong>la</strong>r <strong>en</strong> el que se<br />

trabaje con pob<strong>la</strong>ción esco<strong>la</strong>r (alumnos, maestros,<br />

padres <strong>de</strong> familia), basándonos <strong>en</strong> el instrum<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> tamizaje POSIT <strong>en</strong> sus 7 áreas <strong>de</strong> riesgo (Uso/<br />

abuso <strong>de</strong> sustancias, Salud M<strong>en</strong>tal, Re<strong>la</strong>ciones Familiares,<br />

Re<strong>la</strong>ciones con Amigos, Nivel Educativo,<br />

Interés Laboral y Conducta Agresiva/Delictiva).<br />

Los pasos a seguir para esta interv<strong>en</strong>ción son:<br />

• Aplicación <strong>de</strong>l Cuestionario <strong>de</strong> Tamizaje Posit:<br />

- Contacto con <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s.<br />

- Aplicación <strong>de</strong>l Instrum<strong>en</strong>to.<br />

- Análisis y Entrega <strong>de</strong> Resultados: se <strong>en</strong>trega un<br />

diagnostico por grupo, turno y grado esco<strong>la</strong>r <strong>de</strong>stacando<br />

<strong>la</strong>s tres principales áreas <strong>de</strong> riesgo)<br />

- S<strong>en</strong>sibilizar padres y maestros el significado <strong>de</strong><br />

los resultados.<br />

- Interv<strong>en</strong>ción: A partir <strong>de</strong>l diagnóstico se propone<br />

el diseño <strong>de</strong> un Taller para Adolesc<strong>en</strong>tes con<br />

duración <strong>de</strong> 4 a 8 sesiones <strong>en</strong> don<strong>de</strong> se abor<strong>de</strong>n<br />

<strong>la</strong>s áreas <strong>de</strong> riesgo con temas como: Comunicación<br />

y Asertividad, Autoestima, Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong><br />

Adicciones, Solución <strong>de</strong> Problemas, Motivación<br />

Intrínseca al logro, Estrategias <strong>de</strong> Apr<strong>en</strong>dizaje,<br />

Control <strong>de</strong> Emociones, habilida<strong>de</strong>s para <strong>la</strong> vida,<br />

viol<strong>en</strong>cia, etc. Y un Taller para Padres <strong>de</strong> Familia<br />

<strong>de</strong> 4 sesiones, dirigido a reforzar el apr<strong>en</strong>dizaje<br />

<strong>de</strong> sus hijos, con temas como: adolesc<strong>en</strong>cia,<br />

comunicación y asertividad,<br />

crianza, adicciones, sexualidad, etc.<br />

Por último se propone <strong>la</strong> capacitación a profesores<br />

sobre <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong>l consejo breve<br />

y <strong>la</strong> empatía con respecto a estos temas.<br />

RESULTADOS:<br />

Este mo<strong>de</strong>lo se trabajó <strong>en</strong> 3 difer<strong>en</strong>tes escue<strong>la</strong>s<br />

<strong>de</strong>l Municipio <strong>de</strong> La Paz, concluy<strong>en</strong>do con éxito<br />

el <strong>de</strong>l CONALEP “Los Reyes, La Paz” el cual<br />

ha sido <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do con éxito, ha favorecido<br />

una m<strong>en</strong>or inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> viol<strong>en</strong>cia, consumo <strong>de</strong><br />

alcohol y solv<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> uno <strong>de</strong> los grupos con<br />

mayores reportes <strong>de</strong> conducta pres<strong>en</strong>taban.<br />

REFERENCIAS:<br />

Becoña Iglesias, E. (2002, 02 <strong>de</strong> febrero).<br />

Adicciones y salud. Revista Psicología<br />

Ci<strong>en</strong>tifica.com, 4(1). Disponible <strong>en</strong>:<br />

http://www.psicologiaci<strong>en</strong>tifica.com/bv/<br />

psicologia-76-1-adicciones-y-salud.html<br />

Consejo Coordinador <strong>de</strong> Seguridad Pública <strong>de</strong>l<br />

Municipio <strong>de</strong> <strong>la</strong> Paz (2010). Encuesta <strong>de</strong> <strong>la</strong> Juv<strong>en</strong>tud<br />

<strong>en</strong> el Estado <strong>de</strong> México. Consultado <strong>en</strong>: http://<br />

www.consejo<strong>de</strong>seguridad<strong>la</strong>paz.blogspot.com/<br />

Esparza Almanza, S.E y Pillon, S. C (2004). Programa<br />

para fortalecer factores protectores que<br />

limitan el consumo <strong>de</strong> tabaco y alcohol <strong>en</strong> estudiantes<br />

<strong>de</strong> educación media. Rev Latino-am Enfermagem<br />

marzo-abril; 12 (número especial): 324-32.<br />

33


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

Programa <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción, Detección Temprana e<br />

Interv<strong>en</strong>ción Oportuna <strong>en</strong> C<strong>en</strong>tros Esco<strong>la</strong>res<br />

Jazmín Anaya Jiménez<br />

Bernardo Tarango Esquivel<br />

Instituto para <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción y Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

Adicciones <strong>en</strong> <strong>la</strong> Ciudad <strong>de</strong> México<br />

Pa<strong>la</strong>bras C<strong>la</strong>ve: prev<strong>en</strong>ción, secundarias, adicciones.<br />

El IAPA se propone incorporar como esc<strong>en</strong>ario<br />

estratégico para <strong>la</strong> interv<strong>en</strong>ción a los<br />

contextos esco<strong>la</strong>res <strong>de</strong> nivel básico <strong>en</strong> escue<strong>la</strong>s<br />

secundarias <strong>de</strong>l Distrito Fe<strong>de</strong>ral, al reconocer<br />

<strong>en</strong> ellos <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> factores <strong>de</strong><br />

riesgo vincu<strong>la</strong>dos al consumo <strong>de</strong> sustancias.<br />

Entre estos, es posible i<strong>de</strong>ntificar un aum<strong>en</strong>to<br />

significativo <strong>de</strong>l índice <strong>de</strong> <strong>de</strong>serción esco<strong>la</strong>r, <strong>la</strong><br />

reducción <strong>de</strong> edad <strong>de</strong> inicio <strong>de</strong> consumo <strong>en</strong> estudiantes,<br />

<strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> escue<strong>la</strong>s secundarias<br />

<strong>en</strong> contextos sociales <strong>de</strong> alto riesgo, patrones<br />

<strong>de</strong> consumo <strong>en</strong> los estudiantes cada vez más<br />

cercanos al <strong>de</strong> los adultos, así como el consumo<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción estudiantil principalm<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong> tabaco, alcohol, inha<strong>la</strong>bles y mariguana.<br />

Es c<strong>la</strong>ra <strong>la</strong> mayor tolerancia social <strong>en</strong> los actores<br />

<strong>de</strong> los contextos esco<strong>la</strong>res sobre el<br />

consumo <strong>de</strong> drogas lícitas <strong>en</strong> comparación<br />

a <strong>la</strong>s ilícitas, así como evi<strong>de</strong>nte que <strong>la</strong><br />

percepción <strong>de</strong>l riesgo, <strong>en</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> estudiantes,<br />

no es un <strong>de</strong>terminante para <strong>la</strong> modificación <strong>de</strong><br />

sus hábitos <strong>de</strong> consumo <strong>de</strong> sustancias, i<strong>de</strong>ntificándose<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> red personal el consumo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas,<br />

<strong>de</strong>stacando <strong>la</strong> vincu<strong>la</strong>da a <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones con amigos.<br />

Estos elem<strong>en</strong>tos nos aportan ori<strong>en</strong>taciones para<br />

diseñar y acompañar <strong>la</strong> implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> proyectos<br />

e iniciativas dirigidas a <strong>la</strong> activación <strong>de</strong><br />

procesos prev<strong>en</strong>tivos y <strong>de</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud a<br />

través <strong>de</strong> estrategias novedosas y eficaces que incidan<br />

<strong>en</strong> los <strong>de</strong>terminantes <strong>de</strong> salud personales y<br />

comunitarios vincu<strong>la</strong>dos al consumo <strong>de</strong> sustancias.<br />

En este s<strong>en</strong>tido, y bajo <strong>la</strong> urg<strong>en</strong>te necesidad <strong>de</strong><br />

g<strong>en</strong>erar acciones <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> adicciones con<br />

pob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> secundarias, se aplica el “Programa<br />

<strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción, Detección Temprana e Interv<strong>en</strong>ción<br />

Oportuna <strong>en</strong> C<strong>en</strong>tros Esco<strong>la</strong>res”, el cual ti<strong>en</strong>e como<br />

objetivo: prev<strong>en</strong>ir, <strong>de</strong>tectar e interv<strong>en</strong>ir oportunam<strong>en</strong>te<br />

<strong>en</strong> el consumo <strong>de</strong> drogas <strong>en</strong> c<strong>en</strong>tros esco<strong>la</strong>res<br />

<strong>de</strong>l Distrito Fe<strong>de</strong>ral con <strong>la</strong> finalidad <strong>de</strong> evitar,<br />

retardar <strong>la</strong> edad <strong>de</strong> inicio y/o brindar at<strong>en</strong>ción a<br />

los alumnos <strong>en</strong> riesgo o <strong>en</strong> consumo experim<strong>en</strong>tal,<br />

a través <strong>de</strong>l trabajo integrado con autorida<strong>de</strong>s,<br />

34


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

doc<strong>en</strong>tes, instituciones gubernam<strong>en</strong>tales y no gubernam<strong>en</strong>tales,<br />

así como, padres y estudiantes.<br />

El programa cu<strong>en</strong>ta con acciones <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción a<br />

difer<strong>en</strong>tes niveles, por una parte se realizó el diagnostico<br />

a 13,447 alumnos <strong>de</strong> Escue<strong>la</strong>s Secundarias<br />

Técnicas (a través <strong>de</strong> Tamizaje con el instrum<strong>en</strong>to<br />

POSIT); <strong>de</strong> los cuales el 8.1% (1,097) pres<strong>en</strong>taron indicadores<br />

<strong>de</strong> riesgo para el uso y abuso <strong>de</strong> drogas,<br />

puesto que <strong>la</strong>s principales áreas <strong>de</strong> riesgo <strong>de</strong>tectadas,<br />

son: (i) re<strong>la</strong>ción con los amigos, (ii) nivel educativo,<br />

(iii) salud m<strong>en</strong>tal, y (iv) re<strong>la</strong>ciones familiares.<br />

Una vez <strong>de</strong>tectadas <strong>la</strong>s áreas <strong>de</strong> riesgo se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ron<br />

activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s que <strong>de</strong>stacan: (i)<br />

Taller para doc<strong>en</strong>tes sobre <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

prev<strong>en</strong>ción y <strong>de</strong>tección oportuna <strong>en</strong> adicciones;<br />

(ii) Taller para padres <strong>de</strong> familia sobre el programa<br />

<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción, <strong>de</strong>tección temprana e interv<strong>en</strong>ción<br />

oportuna, así como, (iii) <strong>la</strong> implem<strong>en</strong>tación<br />

<strong>de</strong>l Taller “Ponte Pi<strong>la</strong>”, con una duración <strong>de</strong><br />

90 a 130 horas, cuyo objetivo es el <strong>de</strong>sarrollo<br />

<strong>de</strong> habilida<strong>de</strong>s para <strong>la</strong> vida <strong>en</strong> los adolesc<strong>en</strong>tes.<br />

REFERENCIAS:<br />

1. Mariño, Ma. <strong>de</strong>l Carm<strong>en</strong>; González-Forteza, Catalina<br />

; Andra<strong>de</strong>, Patricia; Medina-Mora, Ma. El<strong>en</strong>a.<br />

Validación <strong>de</strong> un cuestionario para <strong>de</strong>tectar<br />

adolesc<strong>en</strong>tes con problemas por el uso <strong>de</strong> drogas.<br />

Salud M<strong>en</strong>tal. vol. 21 (1.): 27-36, Febrero, 1998.<br />

2. Vázquez Reino, Liliana Mabel “Prev<strong>en</strong>ción<br />

<strong>en</strong> adicciones y patologías <strong>de</strong> riesgo <strong>en</strong> el<br />

ámbito <strong>la</strong>boral”. Revista Digital Universitaria<br />

[<strong>en</strong> línea]. 10 <strong>de</strong> agosto 2008, Vol. 9, No. 8.<br />

[Consultada: 11 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 2008]. Disponible<br />

<strong>en</strong> Internet: http://www.revista.unam.mx/<br />

vol.9/num8/art57/int57.htm ISSN: 1607-6079.<br />

3. AAVV. Reporte Final <strong>de</strong>l programa <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción,<br />

<strong>de</strong>tección temprana e interv<strong>en</strong>ción oportuna<br />

<strong>en</strong> c<strong>en</strong>tros esco<strong>la</strong>res. Oceánica, A.C. 2011.<br />

Los resultados <strong>de</strong>l proyecto nos permit<strong>en</strong> inferir<br />

que existe una difer<strong>en</strong>cia significativa <strong>en</strong><br />

el cambio <strong>de</strong> actitud <strong>en</strong> <strong>la</strong>s personas que participaron<br />

<strong>en</strong> el taller, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> que se fortalecieron<br />

factores <strong>de</strong> protección re<strong>la</strong>cionados<br />

a <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> el consumo <strong>de</strong> drogas.<br />

35


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

Ajedrez para <strong>la</strong> Vida<br />

Emmanuel Castillo Ponce<br />

CAPA - Nueva Vida Ixtapaluca Zoquiapan, Estado <strong>de</strong> México<br />

Pa<strong>la</strong>bras C<strong>la</strong>ve: Ajedrez humano, Habilida<strong>de</strong>s para <strong>la</strong> vida y Prev<strong>en</strong>ción esco<strong>la</strong>r.<br />

Resum<strong>en</strong><br />

La Prev<strong>en</strong>ción Esco<strong>la</strong>r <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> Adicciones<br />

<strong>de</strong>manda dos ejes <strong>de</strong> acción: La promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

salud mediante el fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> habilida<strong>de</strong>s para <strong>la</strong><br />

vida y <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción a través <strong>de</strong> increm<strong>en</strong>tar <strong>la</strong><br />

percepción <strong>de</strong>l riesgo <strong>de</strong> consumo <strong>de</strong> sustancias<br />

adictivas. La ENA i<strong>de</strong>ntificó que <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />

prev<strong>en</strong>ción y promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud <strong>de</strong>b<strong>en</strong> estar<br />

ori<strong>en</strong>tadas a increm<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> percepción <strong>de</strong>l riesgo y<br />

estimu<strong>la</strong>r este <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> habilida<strong>de</strong>s para <strong>la</strong> vida.<br />

La OMS, <strong>la</strong> OPS y el CONADIC recomi<strong>en</strong>dan <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r:<br />

Autoconocimi<strong>en</strong>to, Empatía, Comunicación<br />

asertiva, Re<strong>la</strong>ciones interpersonales, Toma<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones, Solución <strong>de</strong> problemas y conflictos,<br />

P<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to creativo, P<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to crítico, P<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to<br />

analítico, Manejo <strong>de</strong> emociones y s<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>tos,<br />

Manejo <strong>de</strong> t<strong>en</strong>siones y estrés, P<strong>la</strong>neación<br />

y logro <strong>de</strong> metas por objetivos, Cooperación y trabajo<br />

<strong>en</strong> equipo ya que son herrami<strong>en</strong>tas que permit<strong>en</strong><br />

<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r actitu<strong>de</strong>s para disfrutar <strong>la</strong> vida y<br />

lograr un bi<strong>en</strong>estar físico, m<strong>en</strong>tal, emocional, familiar<br />

y social. Pero, ¿Qué habilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r<br />

que t<strong>en</strong>gan un impacto <strong>en</strong> <strong>la</strong> disminución ó evitación<br />

<strong>de</strong>l consumo <strong>de</strong> sustancias adictivas <strong>en</strong> adolesc<strong>en</strong>tes<br />

y jóv<strong>en</strong>es, ¿Qué estrategia <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r<br />

Con base <strong>en</strong> estos antece<strong>de</strong>ntes, se propuso <strong>la</strong><br />

Estrategia: Ajedrez Humano (torneo) para interv<strong>en</strong>ir<br />

<strong>en</strong> nivel Secundaria y Bachillerato; El dispositivo<br />

grupal permite <strong>la</strong> cooperación y trabajo <strong>en</strong><br />

equipo g<strong>en</strong>erando el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> empatía y re<strong>la</strong>ciones<br />

sociales equitativas. Los adolesc<strong>en</strong>tes y jóv<strong>en</strong>es<br />

diseñan su vestim<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> acuerdo a <strong>la</strong> pieza<br />

<strong>de</strong> ajedrez seleccionada, dos compañeros son<br />

los que dirig<strong>en</strong> <strong>la</strong> estrategia pero pue<strong>de</strong>n solicitar<br />

asesoría <strong>de</strong> su equipo impulsando así <strong>la</strong> toma <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>cisiones y solución <strong>de</strong> problemas - conflictos<br />

<strong>de</strong> forma asertiva, creativa y efectiva; promueve el<br />

manejo <strong>de</strong> <strong>la</strong> ansiedad, <strong>la</strong>s emociones y el estrés.<br />

Fom<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> p<strong>la</strong>neación y <strong>de</strong>tección <strong>de</strong> necesida<strong>de</strong>s<br />

y favorece el análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong>s v<strong>en</strong>tajas y <strong>de</strong>sv<strong>en</strong>tajas<br />

situacionales, se apr<strong>en</strong><strong>de</strong> a i<strong>de</strong>ntificar metas<br />

y trazar rutas o p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> vida para obt<strong>en</strong>er<strong>la</strong>s.<br />

El dispositivo consta <strong>de</strong> tres fases, <strong>en</strong> <strong>la</strong> primera<br />

fase se realizan sesiones <strong>de</strong> s<strong>en</strong>sibilización sobre<br />

<strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r <strong>la</strong>s habilida<strong>de</strong>s para<br />

<strong>la</strong> vida. Segunda fase se lleva a cabo el torneo <strong>de</strong><br />

ajedrez humano don<strong>de</strong> juegan salón contra salón<br />

y ti<strong>en</strong><strong>en</strong> un <strong>de</strong>terminado tiempo para <strong>la</strong> partida.<br />

36


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

En <strong>la</strong> fase tres se realizan <strong>la</strong>s sesiones <strong>de</strong><br />

s<strong>en</strong>sibilización <strong>de</strong> habilida<strong>de</strong>s para <strong>la</strong> vida,<br />

nuevam<strong>en</strong>te para reforzar y retroalim<strong>en</strong>tar<br />

<strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia con mayor amplitud.<br />

Finalm<strong>en</strong>te seña<strong>la</strong>r <strong>la</strong>s observaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong>s profesoras<br />

<strong>de</strong>l colegio tras <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> <strong>la</strong> estrategia.<br />

Observaron cambios actitudinales <strong>en</strong> los<br />

alumnos manejaron con más tolerancia conflictos<br />

y discusiones; fueron más empáticos y tuvieron<br />

más noción <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong> toma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones<br />

haci<strong>en</strong>do un ba<strong>la</strong>nce <strong>en</strong>tre conductas <strong>de</strong> riesgo<br />

y saludables. Y lo más sobresali<strong>en</strong>te es que<br />

se dio una disminución <strong>de</strong>l consumo <strong>de</strong> sustancias<br />

adictivas y <strong>en</strong> algunos casos <strong>la</strong> abstin<strong>en</strong>cia.<br />

Con esta estrategia logramos motivar a los estudiantes<br />

a utilizar <strong>de</strong> forma difer<strong>en</strong>te su tiempo libre<br />

<strong>de</strong>bido a que un cons<strong>en</strong>so los pue<strong>de</strong> llevar a obt<strong>en</strong>er<br />

b<strong>en</strong>eficios y bi<strong>en</strong>estar común. La propuesta es<br />

buscar apoyo <strong>en</strong> <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s que brin<strong>de</strong>n recursos<br />

e implem<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> estrategia <strong>en</strong> otros colegios.<br />

REFERENCIAS:<br />

1 Encuesta Nacional <strong>de</strong> Adicciones 2008,<br />

Resultados por <strong>en</strong>tidad fe<strong>de</strong>rativa, Estado<br />

<strong>de</strong> México, Primera edición, 2009<br />

2 Organización Mundial <strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud 1993.<br />

Iniciativa Internacional para <strong>la</strong> Educación<br />

<strong>en</strong> Habilida<strong>de</strong>s para <strong>la</strong> Vida <strong>en</strong> <strong>la</strong>s Escue<strong>la</strong>s<br />

(Life Skills Education in Schools).<br />

3 Mangrulkar, L. y Cols. (2001) Enfoque <strong>de</strong><br />

habilida<strong>de</strong>s para <strong>la</strong> vida para un <strong>de</strong>sarrollo<br />

saludable <strong>de</strong> niños y adolesc<strong>en</strong>tes. Organización<br />

Panamericana <strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud. Washington.<br />

4 Consejo Nacional contra <strong>la</strong>s Adicciones<br />

(2008) Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s adicciones y<br />

promoción <strong>de</strong> conductas saludables. Guía<br />

para el promotor <strong>de</strong> “nueva vida. México<br />

5 Consejo Nacional contra <strong>la</strong>s Adicciones<br />

(2008) Habilida<strong>de</strong>s para <strong>la</strong> vida: Guía práctica<br />

y s<strong>en</strong>cil<strong>la</strong> para el promotor nueva vida. México.<br />

37


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

Resili<strong>en</strong>cia como Factor Protector <strong>en</strong> el Consumo <strong>de</strong> Sustancias<br />

Adictivas <strong>en</strong> Adolesc<strong>en</strong>tes<br />

Katy Vianney Domínguez Val<strong>de</strong>z<br />

Luz Isalia P<strong>la</strong>ta Estrada<br />

CAPA - Nueva Vida Tejupilco, Estado <strong>de</strong> México<br />

Pa<strong>la</strong>bras C<strong>la</strong>ve: Resili<strong>en</strong>cia, prev<strong>en</strong>ción, Adicciones<br />

El concepto <strong>de</strong> resili<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l contexto <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s ci<strong>en</strong>cias humanas suce<strong>de</strong> al azar <strong>en</strong> <strong>la</strong> década<br />

<strong>de</strong> los años set<strong>en</strong>ta. Numerables investigaciones<br />

notaban que algunos niños que estaban apar<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te<br />

con<strong>de</strong>nados a pres<strong>en</strong>tar problemas <strong>en</strong><br />

el futuro al consi<strong>de</strong>rar todos los factores <strong>de</strong> riesgo<br />

que pres<strong>en</strong>taban, llegaron a ser exitosos <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> vida, a constituir familias estables y contribuir<br />

positivam<strong>en</strong>te con <strong>la</strong> sociedad. Algunos <strong>de</strong> ellos<br />

procedían <strong>de</strong> los estratos más pobres, <strong>de</strong> madres<br />

solteras adolesc<strong>en</strong>tes y grupos étnicos minoritarios.<br />

A pesar <strong>de</strong> estas condiciones estos niños se<br />

<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ron psicológicam<strong>en</strong>te sanos y socialm<strong>en</strong>te<br />

exitosos, esto gracias a que pose<strong>en</strong> <strong>la</strong> capacidad<br />

para actuar correctam<strong>en</strong>te y t<strong>en</strong>er éxito<br />

pese a <strong>la</strong>s circunstancias adversas que los ro<strong>de</strong>a,<br />

para recuperarse <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> vivir ev<strong>en</strong>tos estresantes<br />

y reasumir con éxito su actividad habitual.<br />

Por ello <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />

temprana edad aquellos factores resili<strong>en</strong>tes para<br />

que puedan alcanzar sus expectativas positivas<br />

ante situaciones <strong>de</strong> riesgo y lograr <strong>la</strong> protección<br />

<strong>en</strong> cuestiones personales, familiares y sociales.<br />

Sin embargo <strong>la</strong> resili<strong>en</strong>cia no es nunca absoluta,<br />

total o lograda para siempre, sino es <strong>la</strong><br />

capacidad que resulta <strong>de</strong> un proceso dinámico<br />

evolutivo, <strong>en</strong> que <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> un trauma<br />

pue<strong>de</strong> superar los recursos <strong>de</strong>l sujeto, y<br />

a<strong>de</strong>más varía según <strong>la</strong>s circunstancias, el contexto<br />

y <strong>la</strong> etapa <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida <strong>de</strong> cada persona.<br />

Para consi<strong>de</strong>rar a una persona resili<strong>en</strong>te son necesarias<br />

ciertas características como son: habilidad,<br />

adaptabilidad, baja susceptibilidad, <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to<br />

efectivo, capacidad, resist<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong> <strong>de</strong>strucción,<br />

conductas vitales positivas, temperam<strong>en</strong>to<br />

especial y habilida<strong>de</strong>s cognitivas. La resili<strong>en</strong>cia se<br />

adquiere <strong>en</strong> forma natural a través <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo,<br />

esta <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> ciertas cualida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l proceso<br />

interactivo <strong>de</strong>l sujeto con otros seres humanos.<br />

La resili<strong>en</strong>cia requiere <strong>la</strong> interacción <strong>de</strong> factores<br />

resili<strong>en</strong>tes prov<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> tres niveles difer<strong>en</strong>tes:<br />

soporte social (yo t<strong>en</strong>go), habilida<strong>de</strong>s (yo puedo)<br />

y fortaleza interna (yo soy y yo estoy), todos<br />

estos cumpl<strong>en</strong> una dinámica <strong>en</strong>tre los factores.<br />

38


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

La resili<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>la</strong> adolesc<strong>en</strong>cia ti<strong>en</strong>e que ver<br />

precisam<strong>en</strong>te con <strong>la</strong> capacidad para po<strong>de</strong>r resolver<br />

el problema <strong>de</strong> <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntidad <strong>en</strong> contextos<br />

don<strong>de</strong> esta no posee <strong>la</strong>s condiciones para construirse<br />

<strong>de</strong> un modo positivo con el propósito <strong>de</strong><br />

fortalecer y aplicar <strong>la</strong> autonomía cuyo apr<strong>en</strong>dizaje<br />

vital se ha dado <strong>en</strong> <strong>la</strong> infancia. La autonomía<br />

consistirá <strong>en</strong> <strong>la</strong> capacidad para gestionar los propios<br />

proyectos <strong>de</strong> modo responsable y dilig<strong>en</strong>te.<br />

Por ello <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> fortalecer <strong>la</strong> resili<strong>en</strong>cia<br />

<strong>en</strong> adolesc<strong>en</strong>tes para evitar tanto <strong>en</strong><br />

el pres<strong>en</strong>te como <strong>en</strong> el futuro el consumo <strong>de</strong><br />

sustancias adictivas, <strong>de</strong> esta forma <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción<br />

esco<strong>la</strong>r cumple una función indisp<strong>en</strong>sable<br />

<strong>en</strong> cuestión <strong>de</strong> estos factores <strong>de</strong> riesgo.<br />

39


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

Activida<strong>de</strong>s Saludables Alternas al Consumo <strong>de</strong> Sustancias<br />

Adictivas para Adolesc<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>la</strong> Comunidad Circundante al CAPA<br />

Héroes <strong>de</strong> Granaditas<br />

Irma Gracie<strong>la</strong> Pons Ramírez<br />

Jessica C<strong>la</strong>udia Val<strong>de</strong>z González<br />

CAPA - Nueva Vida Héroes <strong>de</strong> Granaditas, Estado <strong>de</strong> México<br />

Pa<strong>la</strong>bras C<strong>la</strong>ve: red, adolesc<strong>en</strong>tes, saludable.<br />

Los datos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Encuesta Nacional <strong>de</strong> Adiciones<br />

2008, muestran que a nivel nacional se ha pres<strong>en</strong>tado<br />

un aum<strong>en</strong>to <strong>en</strong> el consumo <strong>de</strong> cualquier droga,<br />

por lo tanto se observa <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> trabajar<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción con mas empeño y <strong>en</strong> mejor<br />

condición, <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción universal,<br />

buscando evitar el acercami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los jóv<strong>en</strong>es<br />

a sustancias psicoactivas a eda<strong>de</strong>s tempranas.<br />

Como instrum<strong>en</strong>to rector, <strong>la</strong> NOM 028 indica <strong>la</strong><br />

necesidad <strong>de</strong> fortalecer <strong>la</strong> responsabilidad social,<br />

el autocuidado <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud, fom<strong>en</strong>tando <strong>la</strong><br />

conformación <strong>de</strong> estilos <strong>de</strong> vida saludables que<br />

permitan <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r al máximo el pot<strong>en</strong>cial <strong>de</strong><br />

cada individuo, propiciando así condiciones que<br />

elev<strong>en</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> vida <strong>de</strong> <strong>la</strong>s familias y <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s, buscando <strong>en</strong> todo mom<strong>en</strong>to<br />

<strong>la</strong> participación activa <strong>de</strong> los adolesc<strong>en</strong>tes.<br />

A partir <strong>de</strong> <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s y con el objetivo<br />

<strong>de</strong> fortalecer <strong>la</strong>s habilida<strong>de</strong>s para <strong>la</strong> vida,<br />

el Mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> At<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s UNEME-CAPA<br />

indica como línea <strong>de</strong> acción <strong>en</strong> prev<strong>en</strong>ción,<br />

actuar <strong>en</strong> el s<strong>en</strong>o <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad, <strong>de</strong>bido<br />

a que <strong>la</strong>s drogas son cada vez más diversas,<br />

cercanas y disponibles, afectando especialm<strong>en</strong>te<br />

a <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción infanto-juv<strong>en</strong>il.<br />

A<strong>de</strong>más los Principios <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción estipu<strong>la</strong>dos<br />

por el NIDA seña<strong>la</strong>n <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> trabajar con<br />

programas <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción y que estos <strong>de</strong>b<strong>en</strong> fortalecer<br />

los factores <strong>de</strong> protección y revertir los factores<br />

<strong>de</strong> riesgo. Al mismo tiempo se reconoce que trabajar<br />

con pob<strong>la</strong>ción más jov<strong>en</strong> ayuda a prev<strong>en</strong>ir <strong>la</strong>s<br />

conductas <strong>de</strong> riesgo antes <strong>de</strong> que ocurra el abuso.<br />

Debido a esto se han realizado dos cursos <strong>de</strong> verano<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong>l CAPA y <strong>en</strong> este contexto<br />

se realizaron vínculos institucionales, se invitó a<br />

especialistas <strong>en</strong> disciplinas <strong>de</strong>portivas, pob<strong>la</strong>ción<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad, profesionales <strong>de</strong> diversas carreras,<br />

personal <strong>de</strong> <strong>la</strong> Marina y personal <strong>de</strong> CAPA, utilizando<br />

re<strong>de</strong>s ya establecidas y al mismo tiempo logrando<br />

crear nuevos nodos para <strong>la</strong> red comunitaria.<br />

40


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

Se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ron con los jóv<strong>en</strong>es activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />

Improvisación teatral, pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> marionetas,<br />

integración <strong>de</strong>portiva con <strong>de</strong>portes como el<br />

futbol, voleibol, muay thai, tae kwon do, papiroflexia,<br />

ori<strong>en</strong>tación profesional, danza prehispánica,<br />

un Subt<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> Marina con un taller <strong>de</strong><br />

protección civil, también hubo expresión corporal,<br />

comida light, coreografía, guitarra y ajedrez.<br />

El haber implem<strong>en</strong>tado por segunda vez el curso<br />

<strong>de</strong> verano y <strong>en</strong> esta ocasión el haber escuchado<br />

<strong>de</strong> voz <strong>de</strong> los jóv<strong>en</strong>es expresiones como “esto es<br />

mejor que <strong>la</strong> televisión”, permite saber que pres<strong>en</strong>tarles<br />

nuevas alternativas <strong>de</strong> recreación profesionales,<br />

culturales y <strong>de</strong>portivas, realm<strong>en</strong>te les l<strong>la</strong>ma<br />

<strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción para conocer y elegir activida<strong>de</strong>s que<br />

los alej<strong>en</strong> <strong>de</strong>l consumo <strong>de</strong> sustancias psicoactivas.<br />

Por lo que al observar que estas activida<strong>de</strong>s son<br />

eficaces para alejar <strong>en</strong> gran medida a los jóv<strong>en</strong>es<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s que le son nocivas como el consumo<br />

<strong>de</strong> sustancias psicoactivas, se busca implem<strong>en</strong>tar<br />

nuevam<strong>en</strong>te programas que <strong>de</strong>n oportunida<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong> aum<strong>en</strong>tar el bagaje <strong>de</strong> opciones para<br />

fortalecer sus factores <strong>de</strong> protección, g<strong>en</strong>erando<br />

espacios <strong>en</strong> los que el consumo <strong>de</strong> drogas no se<br />

produce y favoreci<strong>en</strong>do <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> grupos <strong>de</strong><br />

iguales organizados <strong>en</strong> torno a intereses distintos<br />

<strong>de</strong>l consumo <strong>de</strong> drogas, con formas <strong>de</strong> obt<strong>en</strong>er <strong>la</strong><br />

gratificación y el p<strong>la</strong>cer <strong>de</strong>seados a través <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s<br />

saludables y socialm<strong>en</strong>te aceptables5.<br />

REFERENCIAS:<br />

1. Consejo Nacional Contra <strong>la</strong>s Adicciones.<br />

Encuesta Nacional <strong>de</strong> Adicciones<br />

2008. México: CONADIC, 2008<br />

2. Secretaría <strong>de</strong> Salud. NORMA OFI-<br />

CIAL MEXICANA NOM-028-SSAA2-2009,<br />

Para <strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción, Tratami<strong>en</strong>to y Control<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s Adicciones. México: SSA, 2009.<br />

3. Consejo Nacional Contra <strong>la</strong>s Adicciones.<br />

Mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción UNE-<br />

ME-CAPA. CONADIC: México.<br />

4. Instituto Nacional sobre el Abuso <strong>de</strong> Drogas.<br />

Como prev<strong>en</strong>ir el uso <strong>de</strong> Drogas <strong>en</strong> los niños y<br />

los adolesc<strong>en</strong>tes, una guía con base ci<strong>en</strong>tífica<br />

para padres, educadores y li<strong>de</strong>res <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad,<br />

2a edición. NIDA: EU, Septiembre 2004.<br />

5. Sanz L, et al, “PREVENCION A-Z Glosario sobre<br />

Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> abuso <strong>de</strong> drogas”, CIRSA, 2004.<br />

41


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l Consumo <strong>de</strong> Drogas a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> I<strong>de</strong>ntificación<br />

<strong>de</strong> Adolesc<strong>en</strong>tes con Conducta Antisocial, <strong>en</strong> Pob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong><br />

Educación Media<br />

Everardo Legaspi Escobedo<br />

CAPA - Nueva Vida Hospital, Naucalpan <strong>de</strong><br />

Juárez, Estado <strong>de</strong> México<br />

Pa<strong>la</strong>bras C<strong>la</strong>ve: Conducta Antisocial, Prev<strong>en</strong>ción,<br />

Drogas, Adolesc<strong>en</strong>tes<br />

P<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l Problema<br />

El consumo <strong>de</strong> drogas es un f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o social que ha<br />

l<strong>la</strong>mado <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción a nivel nacional y mundial, convirtiéndose<br />

<strong>en</strong> una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s principales preocupaciones<br />

<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l sector salud, no sólo por el aum<strong>en</strong>to<br />

<strong>en</strong> los índices <strong>de</strong> consumo, sino por los costos a asociados<br />

a este problema, razón por <strong>la</strong> cual, se han propuesto<br />

diversidad <strong>de</strong> alternativas <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción,<br />

con el fin <strong>de</strong> contrarrestar dicha problemática 1,2,3.<br />

Reci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te, se ha dado un auge importante al diseño<br />

e implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ciones <strong>de</strong> tipo<br />

prev<strong>en</strong>tivo, <strong>en</strong>focadas principalm<strong>en</strong>te a pob<strong>la</strong>ción<br />

adolesc<strong>en</strong>te; bajo <strong>la</strong> premisa <strong>de</strong> ser un grupo con una<br />

particu<strong>la</strong>r vulnerabilidad para el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> conductas<br />

problemáticas, <strong>de</strong>bido a los cambios físicos,<br />

emocionales, intelectuales y sociales a los que están<br />

expuestos 4,5,6. Entre esas interv<strong>en</strong>ciones, pue<strong>de</strong>n<br />

m<strong>en</strong>cionarse los programas <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción universal,<br />

que son a<strong>de</strong>cuados para <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral y<br />

cuyo objetivo es disminuir <strong>la</strong> probabilidad <strong>de</strong> que los<br />

adolesc<strong>en</strong>tes inici<strong>en</strong> el consumo <strong>de</strong> drogas7,8,9. También<br />

exist<strong>en</strong> programas <strong>en</strong>focados a los adolesc<strong>en</strong>tes que ya<br />

iniciaron el consumo <strong>de</strong> drogas pero que no pres<strong>en</strong>tan<br />

síntomas <strong>de</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia, para qui<strong>en</strong>es se han propuesto<br />

<strong>la</strong>s l<strong>la</strong>madas interv<strong>en</strong>ciones breves, que se manejan<br />

bajo un esquema <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción selectiva o indicada.<br />

Por su parte, exist<strong>en</strong> interv<strong>en</strong>ciones dirigidas a padres<br />

<strong>de</strong> consumidores, cuyo objetivo es promover el <strong>de</strong>sarrollo<br />

<strong>de</strong> ambi<strong>en</strong>tes familiares saludables, favoreci<strong>en</strong>do<br />

apoyo a los usuarios <strong>en</strong> <strong>la</strong> modificación <strong>de</strong> su consumo,<br />

por medio <strong>de</strong> <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong> factores <strong>de</strong> riesgo 10,11.<br />

En g<strong>en</strong>eral, los programas <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción propuestos<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> actualidad han arrojado resultados al<strong>en</strong>tadores<br />

respecto al fortalecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> factores <strong>de</strong> protección<br />

para evitar o disminuir el consumo <strong>de</strong> drogas;<br />

sin embargo, se ha omitido a un grupo <strong>de</strong> riesgo importante,<br />

caracterizado por <strong>la</strong> ocurr<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> conductas<br />

disruptivas, que los expone a rechazados por<br />

parte <strong>de</strong> compañeros y profesores, por lo que suel<strong>en</strong><br />

agruparse, pot<strong>en</strong>cializando el apr<strong>en</strong>dizaje <strong>de</strong> conductas<br />

antisociales, <strong>en</strong>tre el<strong>la</strong>s el consumo <strong>de</strong> drogas.<br />

Es por ello que se propone el <strong>de</strong>sarrollo e implem<strong>en</strong>tación<br />

<strong>de</strong> una alternativa <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong>focada <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> grupos <strong>de</strong> adolesc<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> nivel<br />

42


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

educativo medio, que pres<strong>en</strong>t<strong>en</strong> conducta antisocial,<br />

con el fin <strong>de</strong> promover el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> conductas prosociales<br />

que facilit<strong>en</strong> una mejor adaptación y, a su vez,<br />

se disminuya <strong>la</strong> probabilidad <strong>de</strong>l consumo <strong>de</strong> drogas.<br />

PROCEDIMIENTO:<br />

1) Contacto con directivos <strong>de</strong> instituciones educativas<br />

<strong>de</strong> nivel medio; 2) Informar y solicitar cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

participación a padres o tutores 3) Diseño y aplicación<br />

<strong>de</strong> instrum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> tamizaje; 4) I<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> adolesc<strong>en</strong>tes<br />

lí<strong>de</strong>res; 5) Implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> talleres grupales.<br />

Resultados esperados:<br />

Adquisición <strong>de</strong> habilida<strong>de</strong>s prosociales que favorezcan<br />

un mejor ambi<strong>en</strong>te <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l au<strong>la</strong>.<br />

LIMITACIONES:<br />

Dificultad para evaluar el impacto <strong>de</strong> <strong>la</strong> interv<strong>en</strong>ción<br />

respecto a <strong>la</strong> disminución <strong>de</strong> <strong>la</strong> probabilidad<br />

<strong>de</strong>l inicio <strong>de</strong> consumo <strong>de</strong> drogas.<br />

REFERENCIAS:<br />

1. Maddal<strong>en</strong>o, M., Morello, P. & Infante-Espíno<strong>la</strong>., F. Salud<br />

y <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> adolesc<strong>en</strong>tes y jóv<strong>en</strong>es <strong>en</strong> Latinoamérica<br />

y El Caribe: <strong>de</strong>safíos para <strong>la</strong> próxima década.<br />

Salud Pública <strong>de</strong> México, 2003 (45), 132-139.<br />

2. Santos-Preciado, J. I., Vil<strong>la</strong>-Barragán, J. P., García, M. A.,<br />

León-Álvarez, G. L., Quezada-Bo<strong>la</strong>ños, S. & Tapia-Conyer,<br />

R.. La Transición epi <strong>de</strong>miológica <strong>de</strong> <strong>la</strong>s y los adolesc<strong>en</strong>tes<br />

<strong>en</strong> México. Salud Pública <strong>de</strong> México, 2003 (45), 140-152.<br />

3. Secretaría <strong>de</strong> Salud. Encuesta Nacional <strong>de</strong> Adicciones.<br />

Consejo Nacional Contra <strong>la</strong>s Adicciones.<br />

Instituto Nacional <strong>de</strong> Psiquiatría, Dirección G<strong>en</strong>eral<br />

<strong>de</strong> Epi<strong>de</strong>miología. Instituto Nacional <strong>de</strong> Estadística,<br />

Geografía e Informática. México: 2007<br />

4. Cicchetti, D. & Toth, S.L. The role of <strong>de</strong>velopm<strong>en</strong>tal<br />

theory in prev<strong>en</strong>tion and interv<strong>en</strong>tion.<br />

Developm<strong>en</strong>t & Psychopathology.<br />

1992, (4) 331-44.<br />

5. Espada, J., Mén<strong>de</strong>z, X., Griffin, K.<br />

& Botvin, G.,Adolesc<strong>en</strong>cia: consumo <strong>de</strong> alcohol<br />

y otras drogas. Consejo g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Colegios Oficiales<br />

<strong>de</strong> Psicólogos, España. Papeles <strong>de</strong>l psicólogo,<br />

2003, 23(84), <strong>en</strong>ero-abril. Madrid, España;<br />

6. Reid JB, Eddy JM, Fetrow RA, Stoolmiller M.<br />

Description and immediate impacts of a prev<strong>en</strong>tive<br />

interv<strong>en</strong>tion for conduct problems. American<br />

Journal of Community Psychology. 1999.<br />

7. Sloboda, Z., Steph<strong>en</strong>s, R. C., Steph<strong>en</strong>s, P. C., Grey,<br />

S. F., Teasdale, B., Hawthorne, R. D., et al. The Adolesc<strong>en</strong>t<br />

Substance Abuse Prev<strong>en</strong>tion Study: A randomized<br />

field trial of a universal substance abuse<br />

prev<strong>en</strong>tion program. Drug Alcohol Dep<strong>en</strong>d : 2009.<br />

8. Griffin KW, Botvin GJ, Nichols TR, Doyle MM.<br />

Effectiv<strong>en</strong>ess of a universal drug abuse prev<strong>en</strong>tion<br />

approach for youth at high risk for substance<br />

use initiation. Prev<strong>en</strong>tive Medicine. 2003.<br />

9. Kel<strong>la</strong>m SG, Brown CH, Poduska JM, Ialongo NS, Wang<br />

W, Toyinbo P, et al. Effects of a universal c<strong>la</strong>ssroom behavior<br />

managem<strong>en</strong>t program in first and second gra<strong>de</strong>s<br />

on young adult behavioral, psychiatric, and social<br />

outcomes. Drug and Alcohol Dep<strong>en</strong><strong>de</strong>nce. 2008.<br />

10. Lochman JE, Coie JD, Un<strong>de</strong>rwood M, Terry R. Effectiv<strong>en</strong>ess<br />

of a social re<strong>la</strong>tions interv<strong>en</strong>tion program<br />

for aggressive and nonaggressive rejected childr<strong>en</strong>.<br />

Journal of Consulting and Clinical Psychology. 1993.<br />

11. Taylor,T. K.,&Big<strong>la</strong>n, A..Behavioral family interv<strong>en</strong>tions for<br />

improving child-rearing:Areviewfor clinicians and policymakers.Clinical<br />

Child and Family Psychology Review: 1998.<br />

43


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

Proyecto <strong>de</strong> S<strong>en</strong>sibilización y Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Adicciones<br />

<strong>en</strong> Pob<strong>la</strong>ción Esco<strong>la</strong>r Sorda<br />

P<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>to<br />

Guadalupe Ruiz Pérez<br />

C<strong>la</strong>udia Soto Castro<br />

Instituto para <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción y Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Adicciones <strong>en</strong> <strong>la</strong> Ciudad <strong>de</strong> México<br />

Pa<strong>la</strong>bras C<strong>la</strong>ve: Prev<strong>en</strong>ción, pob<strong>la</strong>ción sorda, adicciones<br />

Si ya jóv<strong>en</strong>es y adolesc<strong>en</strong>tes con capacida<strong>de</strong>s<br />

promedio se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>en</strong> riesgo <strong>de</strong> pa<strong>de</strong>cer<br />

alguna adicción a sustancias psicoactivas, <strong>de</strong>bido<br />

a <strong>la</strong>s re<strong>de</strong>s sociales que refuerzan conductas<br />

<strong>de</strong> riesgo y que promuev<strong>en</strong> estilos <strong>de</strong> vida don<strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> satisfacción inmediata <strong>de</strong> <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s es<br />

apremiante y el po<strong>de</strong>r adquisitivo se erige como<br />

símbolo <strong>de</strong> estatus, provocando que muchos jóv<strong>en</strong>es<br />

y adolesc<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>sert<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s<br />

para conseguir recursos económicos inmediatos<br />

que les provean tales necesida<strong>de</strong>s, que <strong>de</strong>cir <strong>de</strong><br />

los grupos vulnerables, qui<strong>en</strong>es por su condición<br />

no so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te adolec<strong>en</strong> <strong>de</strong> lo anterior, sino que<br />

son doblem<strong>en</strong>te vulnerabilizados <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong>s características<br />

especiales que los conforman como<br />

sujetos con habilida<strong>de</strong>s difer<strong>en</strong>tes, como es el<br />

caso <strong>de</strong> personas sordas. Muy pocos espacios y<br />

programas dan cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> dicha pob<strong>la</strong>ción <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

at<strong>en</strong>ción y prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s adicciones, y es necesario,<br />

contar con at<strong>en</strong>ción oportuna hacia estos<br />

grupos para romper con su doble vulnerabilidad<br />

y permitirles así el acceso a <strong>la</strong>s oportunida<strong>de</strong>s<br />

que les permitan consolidar proyectos <strong>de</strong> vida<br />

sólidos y saludables. Lo anterior permite resaltar<br />

44<br />

<strong>la</strong> importancia <strong>de</strong>l trabajo que se lleva a cabo<br />

con estos grupos <strong>en</strong> el Distrito Fe<strong>de</strong>ral <strong>en</strong> materia<br />

<strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción y prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> adicciones.<br />

Resum<strong>en</strong><br />

La ONU estima que <strong>en</strong> México hay 1.795.000 discapacitados,<br />

correspondi<strong>en</strong>te al 1.8% <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción;<br />

<strong>de</strong> los cuales el 26% (466,000 aproximadam<strong>en</strong>te)<br />

son sordos o con discapacidad auditiva. Dicho <strong>de</strong><br />

otro modo, 16 <strong>de</strong> cada 100 personas con discapacidad<br />

pres<strong>en</strong>tan algún tipo <strong>de</strong> discapacidad auditiva.<br />

Según Kottow M. <strong>la</strong> discapacidad es <strong>la</strong> dificultad<br />

o imposibilidad <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r ciertos actos o funciones<br />

que sin <strong>la</strong> <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cia pue<strong>de</strong>n realizarse;<br />

así <strong>la</strong> sociedad etiqueta a qui<strong>en</strong> es incapaz <strong>de</strong><br />

integrarse a alguno <strong>de</strong> los roles <strong>de</strong> participación<br />

social al alcance <strong>de</strong> personas consi<strong>de</strong>radas normales;<br />

ligando discapacidad con vulnerabilidad.<br />

El programa UNEME -CAPA <strong>de</strong>l Distrito<br />

Fe<strong>de</strong>ral es incluy<strong>en</strong>te y parte <strong>de</strong> que el


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

problema <strong>de</strong> <strong>la</strong> adicciones nos involucra a todas<br />

y todos, no es pues un f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o ais<strong>la</strong>do, sino que<br />

requiere <strong>de</strong> esfuerzo constante por parte <strong>de</strong> todos<br />

los actores sociales, sobre todo, <strong>de</strong> los Promotores<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud especialistas <strong>en</strong> el tema que<br />

se apoyan <strong>en</strong> re<strong>de</strong>s sust<strong>en</strong>tables, para optimizar<br />

el tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s adicciones y realizar <strong>de</strong> forma<br />

productiva <strong>la</strong> <strong>la</strong>bor prev<strong>en</strong>tiva dirigida especialm<strong>en</strong>te<br />

a niños y adolesc<strong>en</strong>tes y <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong><br />

este grupo a personas con discapacidad auditiva<br />

y visual. Lo anterior se <strong>de</strong>muestra con <strong>la</strong> capacitación<br />

que han recibido algunos profesionales <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s UNEME-CAPA <strong>en</strong> l<strong>en</strong>guaje <strong>de</strong> señas mexicanas<br />

y <strong>en</strong> <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> material <strong>en</strong> braille <strong>en</strong> materia<br />

<strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción y prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s adicciones,<br />

diseñando programas <strong>de</strong> acuerdo a <strong>la</strong>s características<br />

<strong>de</strong> los grupos anteriorm<strong>en</strong>te m<strong>en</strong>cionados.<br />

Exist<strong>en</strong> grupos, organizaciones e instituciones<br />

religiosas que se han <strong>de</strong>dicado a buscar y cubrir<br />

<strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l sordo, Sin embargo, no<br />

se registran instituciones que trabaj<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> adicciones, Hemos incidido <strong>en</strong><br />

este sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción poco at<strong>en</strong>dida <strong>en</strong> el<br />

tema <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> adicciones, logrando<br />

<strong>de</strong>tectar e interv<strong>en</strong>ir a<strong>de</strong>cuada y oportunam<strong>en</strong>te<br />

<strong>en</strong> jóv<strong>en</strong>es qui<strong>en</strong>es pres<strong>en</strong>tan situaciones<br />

<strong>de</strong> riesgo e incluso consumo <strong>de</strong> drogas legales<br />

e ilegales. Así como <strong>la</strong> Inclusión <strong>en</strong> programas<br />

<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> adicciones a estudiantes<br />

sordos <strong>en</strong> 3 escue<strong>la</strong>s; promovi<strong>en</strong>do por medio<br />

<strong>de</strong> talleres el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> habilida<strong>de</strong>s sociales.<br />

Este camino que hemos empr<strong>en</strong>dido<br />

no es fácil, requiere <strong>de</strong>l compromiso<br />

formal para lograr cubrir <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong>l usuario, estamos seriam<strong>en</strong>te comprometidas<br />

para continuar con esta <strong>la</strong>bor<br />

que es más que gratificante y rica <strong>en</strong> experi<strong>en</strong>cia.<br />

T<strong>en</strong>emos p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes otras instituciones<br />

esco<strong>la</strong>res para trabajar <strong>en</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción<br />

<strong>de</strong> adicciones con pob<strong>la</strong>ción esco<strong>la</strong>r sorda.<br />

REFERENCIAS:<br />

1. Kottow M. Vulnerabilidad y discapacitación.<br />

Medwave, 2003 Ene;3(1) doi:<br />

10.5867/medwave.2003.01.2324<br />

Ficha<br />

<strong>de</strong>l Artículo , Vulnerabilidad y discapacitación<br />

Fecha <strong>de</strong> publicación: 1/1/2003<br />

2. Instituto Nacional <strong>de</strong> Estadística<br />

Geografía e Informática (INEGI) 2000<br />

Unión Nacional <strong>de</strong> Sordos <strong>de</strong><br />

México.<br />

Unsordosm.wordpress.com<br />

45


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

Tratami<strong>en</strong>to y Reinserción Social<br />

Propuesta para Medir <strong>la</strong> Efectividad <strong>de</strong> los Tratami<strong>en</strong>tos Brindados<br />

<strong>en</strong> los C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> At<strong>en</strong>ción Primaria <strong>en</strong> Adicciones <strong>de</strong>l Estado <strong>de</strong> Morelos<br />

Jaime Antonio Dávi<strong>la</strong> Sosa<br />

Martha Patricia Cantú Ochoa<br />

Consejo Estatal contra <strong>la</strong>s Adicciones Morelos<br />

Pa<strong>la</strong>bras c<strong>la</strong>ve: interv<strong>en</strong>ción breve, éxito terapéutico<br />

Los C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> At<strong>en</strong>ción Primaria <strong>en</strong> Adicciones<br />

(CAPA) ti<strong>en</strong><strong>en</strong> como función prev<strong>en</strong>ir el uso y abuso<br />

<strong>de</strong> sustancias adictivas; por ello, sus acciones<br />

–prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> adicciones, promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud<br />

y tratami<strong>en</strong>tos breves– se <strong>en</strong>focan principalm<strong>en</strong>te<br />

<strong>en</strong> adolesc<strong>en</strong>tes vulnerables, consumidores<br />

experim<strong>en</strong>tales, usuarios con patrones <strong>de</strong> consumo<br />

riesgoso <strong>de</strong> sustancias y <strong>en</strong> sus familiares.<br />

Sin embargo, los adolesc<strong>en</strong>tes que acu<strong>de</strong>n a<br />

los C<strong>en</strong>tros Nueva Vida pres<strong>en</strong>tan otros problemas<br />

–a<strong>de</strong>más <strong>de</strong>l consumo <strong>de</strong> sustancias– que<br />

afectan su <strong>de</strong>sarrollo y calidad <strong>de</strong> vida. Para respon<strong>de</strong>r<br />

a estas necesida<strong>de</strong>s, los terapeutas <strong>de</strong><br />

los C<strong>en</strong>tros Nueva Vida <strong>en</strong> Morelos han incorporado,<br />

a los Tratami<strong>en</strong>tos Breves (TB), compon<strong>en</strong>tes<br />

y modalida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción, <strong>en</strong>focadas<br />

a fortalecer los recursos personales <strong>de</strong> los<br />

usuarios y a <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r habilida<strong>de</strong>s para <strong>la</strong> vida,<br />

con <strong>la</strong> int<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> respon<strong>de</strong>r a <strong>la</strong>s problemáticas<br />

p<strong>la</strong>nteadas por los usuarios. El objetivo <strong>de</strong><br />

este trabajo es sistematizar el procedimi<strong>en</strong>to<br />

clínico <strong>de</strong> los terapeutas Nueva Vida <strong>de</strong>l Estado<br />

<strong>de</strong> Morelos y <strong>de</strong>finir los indicadores <strong>de</strong><br />

éxito terapéutico para evaluar su efectividad.<br />

Método<br />

El estudio se realizó <strong>en</strong> tres etapas: 1) Trabajo<br />

<strong>de</strong> campo, 2) Análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong> información<br />

y 3) E<strong>la</strong>boración y <strong>en</strong>trega <strong>de</strong>l Reporte.<br />

Durante el trabajo <strong>de</strong> campo se llevaron a cabo<br />

<strong>en</strong>trevistas abiertas con los seis equipos terapéuticos<br />

<strong>de</strong> los CAPA, conformados por dos psicólogos<br />

y una trabajadora social. En promedio<br />

se realizaron dos sesiones <strong>de</strong> <strong>en</strong>trevistas con<br />

cada grupo, con una duración aproximada <strong>de</strong><br />

dos horas y media cada una. Mediante <strong>la</strong>s <strong>en</strong>trevistas<br />

se recopiló información sobre <strong>la</strong>s características<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción que acu<strong>de</strong> a los<br />

c<strong>en</strong>tros, los criterios <strong>de</strong> inclusión y exclusión al<br />

tratami<strong>en</strong>to, <strong>la</strong>s expectativas sobre los cambios<br />

clínicos <strong>en</strong> el paci<strong>en</strong>te, <strong>la</strong>s v<strong>en</strong>tajas y <strong>de</strong>sv<strong>en</strong>tajas<br />

<strong>de</strong> los tratami<strong>en</strong>tos breves, los compon<strong>en</strong>tes<br />

46


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

adicionales a los TB que los terapeutas usan.<br />

Las sesiones <strong>de</strong> <strong>en</strong>trevista fueron grabadas y,<br />

posteriorm<strong>en</strong>te, transcritas. El material fue analizado<br />

mediante una técnica <strong>de</strong> categorización <strong>de</strong><br />

significados. Las categorías establecidas fueron:<br />

1) características <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción que acu<strong>de</strong> a los<br />

c<strong>en</strong>tros, 2) criterios <strong>de</strong> inclusión y exclusión al<br />

tratami<strong>en</strong>to, 3) modalida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción, 4)<br />

fase <strong>de</strong> evaluación, 5) fase <strong>de</strong> seguimi<strong>en</strong>to, 6)<br />

v<strong>en</strong>tajas y <strong>de</strong>sv<strong>en</strong>tajas <strong>de</strong> los TB, 7) indicadores<br />

<strong>de</strong> efectividad y 8) necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> capacitación.<br />

RESULTADOS:<br />

Este trabajo arrojó como resultado los sigui<strong>en</strong>tes<br />

10 indicadores <strong>de</strong> éxito terapéutico:<br />

Indicadores <strong>de</strong> efectividad<br />

• Frecu<strong>en</strong>cia y cantidad <strong>de</strong> consumo <strong>en</strong> el último<br />

<strong>de</strong> mes.<br />

• Frecu<strong>en</strong>cia con que pres<strong>en</strong>ta diversos problemas<br />

asociados al consumo.<br />

• Frecu<strong>en</strong>cia con que pres<strong>en</strong>ta conductas problemáticas<br />

o <strong>de</strong>seables, <strong>en</strong> el ámbito familiar.<br />

• Frecu<strong>en</strong>cia con que pres<strong>en</strong>ta diversos problemas<br />

<strong>en</strong> el área esco<strong>la</strong>r.<br />

• Numero <strong>de</strong> re<strong>la</strong>ciones sociales y afectivas re<strong>la</strong>cionadas<br />

con el uso <strong>de</strong> sustancias.<br />

• Frecu<strong>en</strong>cia con que pres<strong>en</strong>ta problemas <strong>en</strong> el<br />

área <strong>la</strong>boral.<br />

• Frecu<strong>en</strong>cia con que realiza diversas<br />

activida<strong>de</strong>s y tiempo invertido.<br />

• Uso <strong>de</strong> servicios <strong>de</strong> salud.<br />

• Percepción <strong>de</strong>l familiar o persona responsable,<br />

<strong>en</strong> torno a <strong>la</strong> conducta <strong>de</strong> consumo y<br />

problemas <strong>de</strong>rivados.<br />

Estos indicadores nos permitirán evaluar el<br />

mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción utilizado <strong>en</strong> los C<strong>en</strong>tros<br />

Nueva Vida Morelos, con lo que se pret<strong>en</strong><strong>de</strong><br />

contribuir a reducir el daño <strong>de</strong>rivado <strong>de</strong>l uso<br />

y abuso <strong>de</strong> sustancias tóxicas y mejorar <strong>la</strong> calidad<br />

<strong>de</strong> vida <strong>de</strong> los usuarios <strong>de</strong> los C<strong>en</strong>tros<br />

Nueva Vida <strong>en</strong> Morelos; así como s<strong>en</strong>tar <strong>la</strong>s<br />

bases para una evaluación sistemática <strong>de</strong>l funcionami<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> éstos c<strong>en</strong>tros <strong>en</strong> todo el país.<br />

REFERENCIAS:<br />

1. Aya<strong>la</strong>, H. & Echeverría, L. (1997). Autocontrol<br />

Dirigido: Interv<strong>en</strong>ciones breves para bebedores<br />

excesivos <strong>de</strong> alcohol <strong>en</strong> México. Revista<br />

Mexicana <strong>de</strong> Psicología, 14(2), 113-127.<br />

2. Martínez, K. (2003). Programa <strong>de</strong> Interv<strong>en</strong>ción<br />

Breve para Adolesc<strong>en</strong>tes que Inician<br />

el Consumo <strong>de</strong> Alcohol y otras Sustancias.<br />

Tesis <strong>de</strong> Doctorado, Universidad<br />

Nacional Autónoma <strong>de</strong> México, D.F., México.<br />

3. Oropeza, R. (2003). Desarrollo, aplicación y<br />

evaluación <strong>de</strong> un tratami<strong>en</strong>to breve cognitivo<br />

conductual para usuarios <strong>de</strong> cocaína. Tesis <strong>de</strong><br />

doctorado, Facultad <strong>de</strong> Psicología, Universidad<br />

Nacional Autónoma <strong>de</strong> México, D.F., México.<br />

47


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

Resum<strong>en</strong>:<br />

Desarrollo <strong>de</strong> un Tratami<strong>en</strong>to para Usuarios con<br />

Dep<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia al Tabaquismo <strong>en</strong> los C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong><br />

At<strong>en</strong>ción Primaria <strong>en</strong> <strong>la</strong>s Adicciones<br />

J<strong>en</strong>nifer Osio Echánove<br />

CAPA-Nueva Vida Cd. Cuauhtémoc, Estado <strong>de</strong> México<br />

Pa<strong>la</strong>bras c<strong>la</strong>ve: Tabaquismo, Tratami<strong>en</strong>to multicompon<strong>en</strong>te, PSC (programa <strong>de</strong><br />

satisfactores cotidianos)<br />

El tabaquismo es <strong>la</strong> causa número uno <strong>de</strong> muertes<br />

y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s que se podrían prev<strong>en</strong>ir a nivel<br />

mundial. En nuestro país esta adicción se ha convertido<br />

<strong>en</strong> un problema <strong>de</strong> salud pública, ya que a<br />

pesar <strong>de</strong> que el fumador conoce los daños a <strong>la</strong> salud<br />

ocasionados por el tabaco, este sigue fumando<br />

por <strong>la</strong> adicción a <strong>la</strong> nicotina, por tal motivo se han<br />

<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do diversos programas <strong>de</strong> tratami<strong>en</strong>to<br />

que sean eficaces para los usuarios <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes<br />

<strong>de</strong> tabaco, ya que se sabe que (1). Algunos buscan<br />

ayuda y otros lo int<strong>en</strong>tan por sí mismos, <strong>de</strong> éstos<br />

últimos, se sabe que sólo el 10.9% <strong>de</strong> los que lo int<strong>en</strong>taron<br />

<strong>en</strong> el último año tuvieron éxito. En cuanto<br />

a aquellos que buscan ayuda <strong>en</strong> los difer<strong>en</strong>tes<br />

programas, está reportado que el 89% <strong>de</strong> los que<br />

toman un tratami<strong>en</strong>to para <strong>de</strong>jar <strong>de</strong> fumar lo consigu<strong>en</strong>,<br />

éxito que va disminuy<strong>en</strong>do conforme pasa<br />

el tiempo <strong>de</strong> tal forma que <strong>de</strong> aquellos que <strong>de</strong>jaron<br />

<strong>de</strong> fumar <strong>en</strong> un programa formal, sólo el 35%<br />

se manti<strong>en</strong>e sin hacerlo al cabo <strong>de</strong> un año (2). Actualm<strong>en</strong>te<br />

los programas formales para <strong>de</strong>jar <strong>de</strong><br />

fumar se impart<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s Clínicas <strong>de</strong> Tabaquismo<br />

<strong>en</strong> el segundo y tercer nivel <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción, <strong>la</strong> interv<strong>en</strong>ción<br />

consiste <strong>en</strong> <strong>la</strong> combinación <strong>de</strong> un tratami<strong>en</strong>to<br />

multicompon<strong>en</strong>te con técnicas cognitivo<br />

conductuales <strong>en</strong> terapias grupales (3, 4,5, 6).<br />

Sin duda el abordaje <strong>en</strong> <strong>la</strong> lucha contra el tabaquismo<br />

<strong>en</strong> nuestro país se ha ido r<strong>en</strong>ovando tanto<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong>s acciones prev<strong>en</strong>tivas como <strong>de</strong> tratami<strong>en</strong>to,<br />

esto <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong> que <strong>en</strong> 20 años los datos epi<strong>de</strong>miológicos<br />

<strong>en</strong> cuanto al consumo han evolucionado<br />

y con ello los programas <strong>de</strong> cesación también<br />

(7). Una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s acciones más reci<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> materia<br />

<strong>de</strong> tabaquismo es <strong>la</strong> interv<strong>en</strong>ción que brindan los<br />

C<strong>en</strong>tros Nueva Vida para <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> los usuarios<br />

fumadores, hasta ahora el procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

at<strong>en</strong>ción a estos se imparte con el Consejo breve<br />

o una interv<strong>en</strong>ción breve para usuarios con <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia<br />

leve y se refier<strong>en</strong> al segundo y tercer<br />

nivel <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción, sin embargo uno <strong>de</strong> los obstáculos<br />

<strong>de</strong>l primer nivel <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> tabaquismo<br />

es que a nivel terapéutico, el profesional espera<br />

un éxito a corto y mediano p<strong>la</strong>zo y el usuario<br />

48


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

espera más un tratami<strong>en</strong>to que un consejo breve<br />

(8,9), a<strong>de</strong>más hoy <strong>en</strong> día se ti<strong>en</strong>e información<br />

acerca <strong>de</strong> los difer<strong>en</strong>tes efectos reforzadores que<br />

ti<strong>en</strong>e el consumo <strong>de</strong> nicotina <strong>en</strong> los fumadores,<br />

<strong>de</strong> ahí que los fumadores consuman el tabaco<br />

a pesar <strong>de</strong> <strong>la</strong>s consecu<strong>en</strong>cias nocivas que ti<strong>en</strong>e<br />

hacerlo. Por lo anterior el objetivo primordial <strong>de</strong><br />

esta propuesta es crear un Programa <strong>de</strong> cesación<br />

eficaz para <strong>la</strong> abstin<strong>en</strong>cia y el mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> los usuarios con <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia al tabaco<br />

utilizando el mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong>l Programa <strong>de</strong> satisfactores<br />

cotidianos <strong>en</strong> combinación <strong>de</strong>l tratami<strong>en</strong>to<br />

multicompon<strong>en</strong>te <strong>en</strong> terapias grupales <strong>en</strong> los<br />

C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción primaria <strong>en</strong> <strong>la</strong>s adicciones.<br />

La propuesta <strong>de</strong>l diseño <strong>de</strong>l tratami<strong>en</strong>to es:<br />

Estructura <strong>de</strong> un tratami<strong>en</strong>to<br />

multicompon<strong>en</strong>te<br />

Combinación <strong>de</strong>l tratami<strong>en</strong>to<br />

médico y psicológico<br />

Trabajo <strong>de</strong> un equipo<br />

multidisciplinario<br />

REFERENCIAS:<br />

TRATAMIENTO PARA DEJAR DE FUMAR<br />

EN LOS CENTROS DE ATENCIÓN<br />

PRIMARIA A LAS ADICCIONES<br />

Diseño <strong>de</strong>l Programa<br />

Pre-Tratami<strong>en</strong>to<br />

Tratami<strong>en</strong>to<br />

Post-tratami<strong>en</strong>to<br />

Fundam<strong>en</strong>tos<br />

Teoría conductual<br />

Teoría cognitiva<br />

Teoría cognitivo social<br />

Compon<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong> Entrevista<br />

Multinacional<br />

Utilizar instrum<strong>en</strong>tos validados<br />

Corroborar <strong>la</strong> abstin<strong>en</strong>cia con<br />

los instrum<strong>en</strong>tos y los<br />

seguimi<strong>en</strong>tos<br />

1. SSA. (2009) Encuesta Global <strong>de</strong> Tabaquismo <strong>en</strong><br />

adultos. Organización Panamericana <strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud, Instituto<br />

Nacional <strong>de</strong> Salud Pública (MX). México: Coeditado<br />

con <strong>la</strong> Organización Panamericana <strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud,<br />

Primera Edición.<br />

2. Rega<strong>la</strong>do, J.; Lara, G.; Osio, J. y Ramírez, A. (2006)<br />

Tratami<strong>en</strong>to Actual <strong>de</strong> Tabaquismo.<br />

Salud Pública <strong>de</strong> México, 49 (2): 270-<br />

280.<br />

3. Guiza C., V. Quintanil<strong>la</strong> J., Lovaco M.,<br />

Torres, A., Ponciano G. Morales R. (2005)<br />

Clínicas contra el tabaquismo <strong>en</strong> México. Primer<br />

informe sobre el combate al tabaquismo.<br />

México ante el Conv<strong>en</strong>io Marco para el control <strong>de</strong><br />

tabacoInstituto Nacional <strong>de</strong> Salud Pública: Cuernavaca<br />

Morelos.<br />

4. Sansores, R., Ramírez, A., Pérez, P., Rega<strong>la</strong>do,<br />

J., Guiza V., Quintanil<strong>la</strong> (2005). Primer informe<br />

sobre el combate al tabaquismo. Primer informe<br />

sobre el combate al tabaquismo. México ante el<br />

Conv<strong>en</strong>io Marco para el control <strong>de</strong> tabaco. Instituto<br />

Nacional <strong>de</strong> Salud Pública: Cuernavaca Morelos.<br />

5. Sansores, R. y Espinosa, M. Manual Cognitivo<br />

Conductual para Dejar <strong>de</strong> Fumar. (1999).México,<br />

Instituto Nacional <strong>de</strong> Enfermeda<strong>de</strong>s Respiratorias.<br />

6. Sansores, R., Ramírez, A., Espinosa, M. y Sandoval,<br />

R. Tratami<strong>en</strong>tos disponibles para <strong>de</strong>jar <strong>de</strong> fumar<br />

<strong>en</strong> México. (2006)Salud Pública <strong>de</strong> México, 44<br />

(1): 116-124.<br />

7. Encuesta Nacional <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Adicciones. Secretaria<br />

<strong>de</strong> Salud: Consejo Nacional Contra <strong>la</strong>s Adicciones;<br />

Subdirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Epi<strong>de</strong>miología, Instituto<br />

Mexicano <strong>de</strong> Psiquiatría “Ramón <strong>de</strong> La Fu<strong>en</strong>te<br />

Muñiz (2008).Instituto Nacional <strong>de</strong> Geografía, Estadística<br />

e Informática.<br />

8. Consejo Nacional Contra <strong>la</strong>s Adicciones. Mejores<br />

prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> prestación <strong>de</strong> servicios para<br />

<strong>de</strong>jar <strong>de</strong> fumar. (2003) Serie: Actualización Profesional<br />

<strong>en</strong> Salud. México, D.F.: CONADIC Secretaría<br />

<strong>de</strong> Salud.<br />

9. Consejo Nacional <strong>de</strong> Adicciones Consejería<br />

<strong>en</strong> Tabaquismo. Serie <strong>de</strong> actualización Profesional<br />

<strong>en</strong> Salud. (2006) México D. F. CONADIC Secretaria<br />

<strong>de</strong> Salud.<br />

49


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

Interv<strong>en</strong>ción Integral para los Familiares <strong>de</strong> los Usuarios que<br />

Consum<strong>en</strong> algún Tipo <strong>de</strong> Sustancia Psicoactiva<br />

Juan Francisco Rodríguez Sandoval<br />

CAPA Nueva Vida Cd. Cuauhtémoc, Estado <strong>de</strong> México<br />

Resum<strong>en</strong>:<br />

Pa<strong>la</strong>bras c<strong>la</strong>ve: Familiar <strong>de</strong> usuario <strong>de</strong> sustancias psicoactivas, tratami<strong>en</strong>to, <strong>de</strong>manda<br />

terapéutica, proceso adictivo.<br />

El consumo <strong>de</strong> drogas tanto legales como ilegales<br />

cada día cobra mayor importancia no sólo<br />

por el consumo <strong>en</strong> si, sino también, por todas <strong>la</strong>s<br />

consecu<strong>en</strong>cias negativas asociadas al consumo,<br />

<strong>en</strong>tre el<strong>la</strong>s, <strong>la</strong>s cuestiones familiares, si<strong>en</strong>do <strong>la</strong> familia<br />

uno <strong>de</strong> los factores <strong>de</strong>cisivos no sólo <strong>en</strong> el<br />

inicio y mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l consumo <strong>de</strong>l familiar<br />

sino también <strong>en</strong> el tratami<strong>en</strong>to y <strong>la</strong> rehabilitación<br />

<strong>de</strong> éste. La mayor parte <strong>de</strong> los tratami<strong>en</strong>tos están<br />

<strong>en</strong>focados al usuario que consume drogas <strong>de</strong>scuidando<br />

muchas veces el tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l familiar,<br />

<strong>en</strong> el cual se g<strong>en</strong>eran muchos tipos <strong>de</strong> t<strong>en</strong>siones<br />

y aspectos emocionales que <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>la</strong>s veces<br />

se pier<strong>de</strong>n <strong>de</strong> vista. Por lo que <strong>en</strong> el pres<strong>en</strong>te<br />

trabajo lo que se propone es i<strong>de</strong>ntificar ¿Cuál es<br />

<strong>la</strong> mejor estrategia <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción para el familiar<br />

¿Será <strong>la</strong> misma estrategia <strong>la</strong> que se utilice<br />

para familiares que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> un familiar que sólo se<br />

<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> uso o <strong>en</strong> abuso o <strong>en</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia<br />

<strong>de</strong> sustancias psicoactivas Estas preguntas son<br />

p<strong>la</strong>nteadas <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el trabajo cotidiano que se realiza<br />

con los usuarios <strong>de</strong> sustancias así como con<br />

50<br />

los familiares <strong>de</strong> éstos. Sí <strong>la</strong> premisa es que el usuario<br />

que consume drogas pue<strong>de</strong> <strong>en</strong>contrarse <strong>en</strong> uso,<br />

abuso o <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia, <strong>en</strong>tonces será que <strong>la</strong> interv<strong>en</strong>ción<br />

que se realice con el familiar se establezca<br />

a partir <strong>de</strong> estos criterios <strong>de</strong>l nivel <strong>de</strong> consumo<br />

<strong>de</strong> su familiar o será <strong>en</strong>tonces que <strong>la</strong> interv<strong>en</strong>ción<br />

estará <strong>en</strong>caminada <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda<br />

inicial y <strong>en</strong>cubierta, o incluso, podría p<strong>en</strong>sarse<br />

como propuesta lograr integrar ambas <strong>de</strong>mandas<br />

terapéuticas, es <strong>de</strong>cir, no sólo <strong>la</strong>s <strong>en</strong>caminadas a<br />

nivel <strong>de</strong> solucionar el consumo <strong>de</strong> su familiar sino<br />

incluso <strong>de</strong> po<strong>de</strong>r solucionar sus propios conflictos.<br />

La respuesta inicial al p<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>rá<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda terapéutica con <strong>la</strong> que vi<strong>en</strong>e el familiar<br />

<strong>de</strong>l usuario. Una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s principales esta re<strong>la</strong>cionada<br />

con el consumo <strong>de</strong> su familiar, <strong>en</strong>tonces<br />

dicha interv<strong>en</strong>ción sí estaría re<strong>la</strong>cionada con el nivel<br />

<strong>de</strong> consumo <strong>de</strong> su familiar, por lo cual, durante<br />

<strong>la</strong>s <strong>en</strong>trevistas estaríamos <strong>en</strong> posibilidad, acuda<br />

o no acuda el consumidor al c<strong>en</strong>tro, <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificar<br />

<strong>la</strong> etapa <strong>de</strong>l proceso adictivo <strong>en</strong> <strong>la</strong> que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tre<br />

el consumidor y a partir <strong>de</strong> esta <strong>de</strong>finir


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

el tipo <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción con el familiar. Si el usuario<br />

se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> una etapa <strong>de</strong> uso, bastaría<br />

con aplicar un consejo breve. Si se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong><br />

abuso se le podría brindar <strong>la</strong>s estrategias propuestas<br />

por Natera Guillermina <strong>en</strong> 2009, o <strong>la</strong>s<br />

estrategias que propone Morales (1,2), pero una<br />

aportación adicional seria po<strong>de</strong>r integrar ambas<br />

estrategias <strong>en</strong> una so<strong>la</strong>. Si el usuario estuviese<br />

<strong>en</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia, se propondría trabajar<br />

con el familiar el programa <strong>de</strong>l <strong>en</strong>tr<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to al<br />

otro significativo <strong>de</strong>l Programa <strong>de</strong> satisfactores<br />

Cotidianos (3). Sí los familiares requier<strong>en</strong> otro<br />

tipo <strong>de</strong> apoyo, y esto aplica sobre todo a familiares<br />

que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> un usuario <strong>en</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia, lo<br />

cual <strong>en</strong>tonces se llevaría a cabo <strong>en</strong> otro espacio.<br />

REFERENCIAS:<br />

1. Morales, C. S., Chaparro, C. L. y Martínez,<br />

R. M. (2006) Guía <strong>de</strong> padres para el manejo<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> conducta <strong>de</strong>l adolesc<strong>en</strong>te. Instituto<br />

Mexiqu<strong>en</strong>se contra <strong>la</strong>s Adicciones. México.<br />

2. Natera, G., Tiburcio, M., Mora J. Y Orford<br />

J. (2006) Apoyando a familias que <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tan<br />

problemas por el consumo <strong>de</strong> alcohol<br />

y drogas. México: Editorial Pax.<br />

3. Barragán L., Flores M., Morales S., González<br />

J., Martínez M. J. y Aya<strong>la</strong>, H. (2006).Programa<br />

<strong>de</strong> Satisfactores Cotidianos para usuarios<br />

con <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia a sustancias adictivas: Manual<br />

<strong>de</strong>l Terapeuta (Tomos I y II). México: CONADIC<br />

51


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

La Necesidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> Terapia Grupal Cognitivo Conductual<br />

<strong>en</strong> los CAPA<br />

Marco Antonio Martínez García<br />

CAPA - Nueva Vida Pirules, Estado <strong>de</strong> México<br />

Pa<strong>la</strong>bras C<strong>la</strong>ve: Terapia Grupal, Apr<strong>en</strong>dizaje Significativo, Efici<strong>en</strong>tar Recursos<br />

Resum<strong>en</strong><br />

A partir <strong>de</strong>l surgimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> At<strong>en</strong>ción<br />

Primaria a <strong>la</strong>s Adicciones se ha v<strong>en</strong>ido confirmando<br />

<strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> dichos c<strong>en</strong>tros, <strong>de</strong>bido<br />

a que el f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Adicciones continua<br />

creci<strong>en</strong>do conforme pasa el tiempo, por lo que<br />

a su vez aum<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción; motivo<br />

por el cual llegará el mom<strong>en</strong>to <strong>en</strong> que no<br />

se podrá seguir at<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> los<br />

usuarios solo <strong>de</strong> manera individual, por lo que se<br />

sugiere el Mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> Terapia Grupal tanto para<br />

los usuarios como para sus familiares. La Terapia<br />

Grupal Cognitivo Conductual ha <strong>de</strong>mostrado<br />

ser efici<strong>en</strong>te y eficaz <strong>en</strong> diversas problemáticas<br />

y tratami<strong>en</strong>tos. La experi<strong>en</strong>cia personal <strong>en</strong> los<br />

C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> Readaptación Social, <strong>en</strong> At<strong>en</strong>ción a<br />

Víctimas <strong>de</strong> Delito Viol<strong>en</strong>to, <strong>en</strong> niños con capacida<strong>de</strong>s<br />

difer<strong>en</strong>tes, con <strong>en</strong>fermos terminales, <strong>en</strong><br />

C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> Integración Juv<strong>en</strong>il y actualm<strong>en</strong>te <strong>en</strong><br />

los CAPA´s así como <strong>la</strong> teoría me han <strong>de</strong>mostrado<br />

<strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> aplicar <strong>la</strong> Terapia Grupal <strong>de</strong><br />

manera normatizada y no solo como una opción.<br />

Algunos <strong>de</strong> los b<strong>en</strong>eficios que ha mostrado<br />

<strong>la</strong> Terapia Grupal Cognitivo Conductual son :<br />

- Cubre <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> Pert<strong>en</strong><strong>en</strong>cia<br />

- Darse cu<strong>en</strong>ta que no son los únicos que ti<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

el problema<br />

- I<strong>de</strong>ntificarse con personas que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> el mismo<br />

problema.<br />

- Crear re<strong>de</strong>s <strong>de</strong> apoyo.<br />

- Encontrar alternativas <strong>de</strong> solución escuchando<br />

a otros.<br />

- Dar una at<strong>en</strong>ción inmediata por <strong>la</strong> saturación <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> <strong>de</strong>manda.<br />

- Aum<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> Autoeficacia<br />

- Permite el Mo<strong>de</strong><strong>la</strong>mi<strong>en</strong>to y Mol<strong>de</strong>ami<strong>en</strong>to<br />

- Permite Practicar ejercicios <strong>en</strong>tre los miembros<br />

<strong>de</strong>l Grupo<br />

- T<strong>en</strong>er una mayor productividad con m<strong>en</strong>os recursos.<br />

52


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

Aunque ya exist<strong>en</strong> Tratami<strong>en</strong>tos Grupales <strong>de</strong> Terapia<br />

Cognitivo Conductual <strong>en</strong> diversos países y<br />

<strong>en</strong> México hay varias Instituciones que han llevado<br />

a cabo el mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> <strong>la</strong> TGCC <strong>en</strong> Adicciones<br />

con excel<strong>en</strong>tes resultados como lo es <strong>la</strong> Terapia<br />

Grupal para Fumadores <strong>en</strong> el INER, Hospital G<strong>en</strong>eral,<br />

UNAM, IPN y CIJ, asimismo se ha trabajado<br />

el Tratami<strong>en</strong>to Breve para Bebedores, Tratami<strong>en</strong>to<br />

para usuarios <strong>de</strong> Cocaína y el Programa<br />

<strong>de</strong> Interv<strong>en</strong>ción Breve para Adolesc<strong>en</strong>tes , es importante<br />

ser prospectivos y a<strong>de</strong><strong>la</strong>ntarnos a <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s<br />

que se pres<strong>en</strong>tarán a corto p<strong>la</strong>zo para<br />

los CAPAS, efici<strong>en</strong>tando los Recursos Humanos<br />

y los Recursos económicos para b<strong>en</strong>eficio <strong>de</strong> los<br />

usuarios, sus familiares y <strong>la</strong> Pob<strong>la</strong>ción <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral.<br />

REFERENCIAS :<br />

1. Irruarrizaga, I; Gómez Segura, T.; Criado, T.;<br />

Zuazo, M.; Y Sstre, E. Reducción <strong>de</strong> <strong>la</strong> ansiedad a<br />

través <strong>de</strong>l <strong>en</strong>tr<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> habilida<strong>de</strong>s sociales<br />

Revista electrónica <strong>de</strong> motivación y emoción Volum<strong>en</strong><br />

2 N° 2 Madrid, España 1997. (Consulta, 19<br />

<strong>de</strong> Febrero <strong>de</strong> 2012)<br />

2. C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> Integración Juv<strong>en</strong>il A.C. Dirección<br />

<strong>de</strong> Tratami<strong>en</strong>to y Rehabilitación, Manual <strong>de</strong> Terapia<br />

<strong>de</strong> Grupo, Apoyo al Terapeuta, México, D.F.<br />

2010(Consulta, 18 <strong>de</strong> Febrero <strong>de</strong> 2012<br />

3. Leiva, J. Terapia <strong>de</strong> Grupo Cognoscitivo-Conductual.<br />

Nueva York. JLH Psychology © 2009<br />

(Consulta 19 <strong>de</strong> Febrero <strong>de</strong> 2012)<br />

La propuesta sería tomar los criterios básicos <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> Terapia Grupal Cognitivo Conductual (Grupos<br />

Homogéneos, no más <strong>de</strong> 12 personas, <strong>en</strong>tre otros<br />

criterios), sin modificar <strong>la</strong>s sesiones <strong>de</strong> los Programas<br />

Cognitivo Conductuales propuestos por<br />

<strong>la</strong> UNAM, incluy<strong>en</strong>do juego <strong>de</strong> roles <strong>en</strong> cada sesión<br />

y una Sesión <strong>de</strong> Encuadre Terapéutico, Integración<br />

Grupal y Pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l Programa, sería<br />

recom<strong>en</strong>dable un coterapéuta para apoyar a <strong>la</strong><br />

revisión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tareas y asesoría <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> dudas,<br />

t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do tiempos normatizados <strong>de</strong> 90 minutos<br />

<strong>de</strong> Actividad y 60 minutos <strong>de</strong> apoyo para realizar<br />

ejercicios y crear <strong>la</strong> discusión y análisis <strong>en</strong> cada<br />

una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sesiones, buscando crear el apr<strong>en</strong>dizaje<br />

significativo <strong>en</strong> cada uno <strong>de</strong> los usuarios , para Terapia<br />

Grupal <strong>de</strong> Familiares <strong>de</strong> usuarios se realizará<br />

una propuesta <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r <strong>en</strong> otro mom<strong>en</strong>to.<br />

53


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

Clínica <strong>de</strong> Tabaquismo <strong>en</strong> C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Readaptación<br />

Social Fem<strong>en</strong>il Querétaro.<br />

Beatriz Sánchez Sánchez<br />

María <strong>de</strong>l Sol Danie<strong>la</strong> Vilchis Quiroz<br />

CAPA - Nueva Vida Loma Bonita, Querétaro.<br />

Resum<strong>en</strong><br />

Pa<strong>la</strong>bras C<strong>la</strong>ve: tabaquismo, tabaco, adicción.<br />

La adicción al tabaco es una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s primeras causas<br />

<strong>de</strong> muerte prev<strong>en</strong>ibles <strong>en</strong> el mundo, pero <strong>la</strong> preval<strong>en</strong>cia<br />

<strong>en</strong> los últimos años <strong>en</strong> México se ha increm<strong>en</strong>tado<br />

<strong>en</strong> un 27.5% por arriba <strong>de</strong> <strong>la</strong> media nacional.<br />

Como parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l C<strong>en</strong>tro Nueva Vida<br />

Loma Bonita está apoyar <strong>en</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> tratami<strong>en</strong>to<br />

para <strong>de</strong>jar <strong>de</strong> fumar a nivel estatal brindando<br />

apoyo <strong>en</strong> instituciones gubernam<strong>en</strong>tales y privadas.<br />

De esta formar se llevó a cabo este proyecto <strong>en</strong> el<br />

CE.RE.SO. Fem<strong>en</strong>il <strong>de</strong> San José El Alto, <strong>en</strong> el Estado<br />

<strong>de</strong> Querétaro, si<strong>en</strong>do <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción objetivo <strong>la</strong>s internas.<br />

Este proyecto se lleva a cabo <strong>de</strong>bido a que los psicólogos<br />

<strong>de</strong>l CNV “Loma Bonita” s<strong>en</strong>sibilizaron a los<br />

directivos <strong>de</strong> dicho c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> readaptación social<br />

acerca <strong>de</strong> los daños ocasionados por el uso <strong>de</strong> tabaco,<br />

accedi<strong>en</strong>do a que se llevara a cabo dicha clínica.<br />

Introducción<br />

En Querétaro muer<strong>en</strong> <strong>en</strong> promedio dos personas<br />

al día a causa <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s asociadas al<br />

consumo <strong>de</strong> tabaco; <strong>la</strong> preval<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> el consumo<br />

<strong>de</strong> esta sustancia <strong>en</strong> 2008 fue <strong>de</strong>l 27.5%, siete<br />

puntos porc<strong>en</strong>tuales arriba <strong>de</strong> <strong>la</strong> media nacional.<br />

Ante los daños que ocasiona <strong>la</strong> adicción a <strong>la</strong> nicotina,<br />

los fumadores muestran interés por <strong>de</strong>jar <strong>de</strong> fumar,<br />

si<strong>en</strong>do así que aproximadam<strong>en</strong>te 35 millones <strong>de</strong> fumadores<br />

int<strong>en</strong>tan romper con el consumo cada año.<br />

En el año <strong>de</strong> 2010 como parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> campaña <strong>de</strong>l CECA <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción y el tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l tabaquismo, se invitó al<br />

personal <strong>de</strong>l C<strong>en</strong>tro Nueva Vida “Loma Bonita” a iniciar el<br />

proyecto estatal <strong>de</strong> implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> Clínicas para <strong>de</strong>jar<br />

<strong>de</strong> fumar <strong>en</strong> el CE.RE.SO. fem<strong>en</strong>il, esto <strong>de</strong>bido a que<br />

el tabaquismo es una problemática específica <strong>de</strong> estos<br />

C<strong>en</strong>tros. En el caso <strong>de</strong> esta institución, según lo referido<br />

por los directivos, se reportó que los índices <strong>de</strong> consumo<br />

se elevaron <strong>de</strong> manera consi<strong>de</strong>rable <strong>en</strong> los últimos años,<br />

razón que motivó a <strong>la</strong> Dirección a implem<strong>en</strong>tar proyectos.<br />

Debido a lo anterior se inició este programa “piloto” <strong>en</strong> el<br />

CE.RE.SO. Fem<strong>en</strong>il <strong>en</strong> el mes Septiembre <strong>de</strong> 2010, a cargo<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s Lic<strong>en</strong>ciadas <strong>en</strong> Psicología María <strong>de</strong>l Sol Danie<br />

<strong>la</strong> Vilchis Quiroz y Beatriz Sánchez Sánchez. Dichas clínicas<br />

para <strong>de</strong>jar <strong>de</strong> fumar se establecieron <strong>de</strong> acuerdo a<br />

los lineami<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>l protocolo <strong>de</strong>l manual <strong>de</strong>l INER (Instituto<br />

Nacional <strong>de</strong> Enfermeda<strong>de</strong>s Respiratorias), el cual<br />

consta <strong>de</strong> 10 sesiones, <strong>de</strong> 90 minutos semanalm<strong>en</strong>te.<br />

54


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

Experi<strong>en</strong>cia con el Trabajo <strong>de</strong> Clínica <strong>de</strong><br />

Tabaquismo<br />

D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> este proyecto <strong>de</strong>staca el<br />

hecho que <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>l CE.RE.SO., <strong>en</strong> especial <strong>la</strong>s<br />

internas, mostraron participación, cooperación y respeto<br />

con el proyecto, participando activam<strong>en</strong>te y realizando<br />

los ejercicios p<strong>la</strong>nteados sesión tras sesión.<br />

Cabe m<strong>en</strong>cionar que se reconoce el esfuerzo que<br />

realizaron <strong>la</strong>s internas, dado que <strong>la</strong>s circunstancias<br />

<strong>de</strong>l lugar son un factor <strong>de</strong> riesgo, puesto que<br />

<strong>la</strong>s internas refier<strong>en</strong> que viv<strong>en</strong> sometidas a un estrés<br />

constante lo cual facilita y promueve <strong>la</strong> adicción<br />

al tabaco como forma <strong>de</strong> canalizar <strong>la</strong> ansiedad<br />

g<strong>en</strong>erada por su situación legal, ya que <strong>la</strong>s participantes<br />

se <strong>en</strong>contraban <strong>en</strong> espera <strong>de</strong> una s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia.<br />

En un principio <strong>la</strong> expectativa como profesionales radicaba<br />

<strong>en</strong> que probablem<strong>en</strong>te no se alcanzara el objetivo<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> clínica, el cual es <strong>la</strong> abstin<strong>en</strong>cia total, <strong>de</strong>bido<br />

a <strong>la</strong>s condiciones poco favorables para <strong>la</strong>s internas.<br />

A su vez el<strong>la</strong>s expresaron dudar sobre su capacidad<br />

para lograr <strong>la</strong> meta ya que al mostrarles el programa<br />

se les dio <strong>la</strong> consigna <strong>de</strong> que <strong>la</strong> abstin<strong>en</strong>cia se t<strong>en</strong>dría<br />

que lograr <strong>en</strong> <strong>la</strong> tercera sesión. Ante esto se realizaron<br />

modificaciones <strong>en</strong> <strong>la</strong>s suger<strong>en</strong>cias y recom<strong>en</strong>daciones<br />

para <strong>de</strong>jar <strong>de</strong> fumar, <strong>en</strong> <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> los<br />

p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> acción, <strong>en</strong> <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> abordar <strong>la</strong> dinámica<br />

grupal <strong>en</strong> b<strong>en</strong>eficio <strong>de</strong> su salud y el compromiso<br />

<strong>de</strong> ayuda mutua <strong>en</strong>caminada a lograr <strong>la</strong> abstin<strong>en</strong>cia.<br />

Es importante m<strong>en</strong>cionar que con este grupo no<br />

se alcanzó <strong>la</strong> abstin<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>la</strong> tercera sesión, por<br />

lo que se tuvo que ampliar el p<strong>la</strong>zo <strong>de</strong>l cumplimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> meta lográndose así los primeros resultados<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> 5ta y 6ta sesión. Debido a estos factores se dio<br />

prioridad al manejo <strong>de</strong> una actitud empática con <strong>la</strong>s<br />

internas para favorecer el <strong>de</strong>sarrollo<br />

y éxito <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma,<br />

evitando <strong>la</strong> <strong>de</strong>serción o falta <strong>de</strong> motivación a pesar<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s recaídas que se pudieron haber pres<strong>en</strong>tado.<br />

Resultados<br />

El 66% <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción fem<strong>en</strong>il que participó<br />

<strong>en</strong> esta primera clínica <strong>de</strong>jó <strong>de</strong> fumar.<br />

Ante estos resultados <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l CE.RE.<br />

SO. se mostraron satisfechas con el trabajo realizado,<br />

refiri<strong>en</strong>do que se superaron <strong>la</strong>s expectativas,<br />

consi<strong>de</strong>rando retomar el proyecto el sigui<strong>en</strong>te año.<br />

Por tal motivo, se inició una segunda clínica <strong>en</strong> agosto<br />

<strong>de</strong> 2011, t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do como recepción 16 internas inscritas,<br />

concluy<strong>en</strong>do 12 y si<strong>en</strong>do ex fumadoras el 50%.<br />

Propuesta<br />

Debido al trabajo profesional realizado por el<br />

C<strong>en</strong>tro Nueva Vida “Loma Bonita,” y los resultados<br />

obt<strong>en</strong>idos, se ti<strong>en</strong>e p<strong>la</strong>neado <strong>en</strong> este año<br />

2012 llevar dicho proyecto al CE.RE.SO. Varonil<br />

para iniciarlo <strong>en</strong> marzo y, al mismo tiempo,<br />

continuar con <strong>la</strong> <strong>la</strong>bor <strong>en</strong> el CE.RE.SO. Fem<strong>en</strong>il.<br />

REFERENCIAS:<br />

1. Instituto Nacional <strong>de</strong> Salud Pública Consulta el día<br />

15 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong>l 2012 <strong>en</strong>: http://www.insp.mx<br />

2. Instituto Nacional <strong>de</strong> Salud Pública Consulta el<br />

día 15 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong>l 2012 <strong>en</strong>: http://www.insp.mx<br />

3. NIDA (2010) Serie <strong>de</strong> Reportes <strong>de</strong> Investigación:<br />

Adicción al Tabaco. EUA<br />

4. Sansores, R. y Espinosa A. (1999) Manual <strong>de</strong>l Programa<br />

Cognitivo Conductual <strong>de</strong> <strong>la</strong> Clínica para <strong>de</strong>jar<br />

<strong>de</strong> fumar. INER. México.<br />

55


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

La Importancia <strong>de</strong>l Tratami<strong>en</strong>to Integral <strong>en</strong> el Paci<strong>en</strong>te<br />

y <strong>la</strong> Familia <strong>en</strong> <strong>la</strong>s Adicciones: Resultados <strong>en</strong> <strong>la</strong> Praxis<br />

Aguilera Hernán<strong>de</strong>z Verónica<br />

Magaña Espinosa <strong>de</strong> los Monteros Areli<br />

CAPA - Nueva Vida Neza Jardines, Estado <strong>de</strong> México<br />

Pa<strong>la</strong>bras C<strong>la</strong>ve: Adicción, Familia, Tratami<strong>en</strong>to integral<br />

La problemática <strong>de</strong> <strong>la</strong>s adicciones y el abuso<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s drogas <strong>en</strong> México, repres<strong>en</strong>ta conflictos<br />

que no so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te afectan a qui<strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

consum<strong>en</strong>, si no a <strong>la</strong>s re<strong>de</strong>s cercanas a él.<br />

La constitución <strong>de</strong> esta temática está dada por<br />

circunstancias que no necesariam<strong>en</strong>te ti<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

que ser volitivas <strong>de</strong>l individuo que consume,<br />

también <strong>la</strong> familia y sus funciones compr<strong>en</strong><strong>de</strong>n<br />

parte <strong>de</strong>l génesis <strong>de</strong>l consumo <strong>de</strong> drogas.<br />

Algunas teorías como el psicoanálisis han <strong>de</strong>scrito<br />

g<strong>en</strong>erosam<strong>en</strong>te el proceso psíquico que antece<strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> instauración <strong>de</strong>l consumo <strong>de</strong> sustancias, <strong>de</strong>jando<br />

ampliam<strong>en</strong>te c<strong>la</strong>rificada <strong>la</strong> responsabilidad <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s funciones par<strong>en</strong>tales (padre-madre) <strong>en</strong> este<br />

hecho; si<strong>en</strong>do <strong>en</strong>tonces <strong>de</strong> elem<strong>en</strong>tal importancia<br />

focalizar el trabajo terapéutico, no únicam<strong>en</strong>te al<br />

usuario <strong>de</strong> drogas, sino a <strong>la</strong> familia que lo circunda.<br />

El problema <strong>de</strong> <strong>la</strong>s adicciones se gesta <strong>de</strong>s<strong>de</strong> los<br />

primeros años <strong>de</strong> vida a través <strong>de</strong> los vínculos afectivos<br />

con los padres; y <strong>de</strong> esta misma manera se pue<strong>de</strong><br />

modificar el psiquismo <strong>de</strong> los involucrados buscando<br />

reestructurar el síntoma <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>fermedad,<br />

mediante el trabajo terapéutico <strong>de</strong> ambas partes,<br />

para lograr una remisión parcial o total <strong>de</strong>l consumo.<br />

En función <strong>de</strong> lo anterior, toma s<strong>en</strong>tido y suma<br />

importancia el trabajo terapéutico <strong>en</strong> <strong>la</strong> familia, ya<br />

que consi<strong>de</strong>rando que ésta es un sistema abierto<br />

y estructuralm<strong>en</strong>te compuesto por subsistemas<br />

<strong>de</strong>marcados por límites con difer<strong>en</strong>tes grados<br />

<strong>de</strong> permeabilidad y con formas difer<strong>en</strong>tes <strong>de</strong><br />

jerarquización interna <strong>en</strong> ellos; se <strong>de</strong>be retomar<br />

esta lógica y reacomodar <strong>la</strong>s partes <strong>en</strong> lugares<br />

correspondi<strong>en</strong>tes según sea su ubicación, para<br />

que con ello, haya un or<strong>de</strong>n y una organización<br />

que permita al consumidor mirar el mundo <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />

otra perspectiva <strong>en</strong> un int<strong>en</strong>to <strong>de</strong> po<strong>de</strong>r hab<strong>la</strong>r lo<br />

que se cal<strong>la</strong> y po<strong>de</strong>r obt<strong>en</strong>er satisfacción <strong>de</strong> su<br />

<strong>de</strong>seo <strong>en</strong> otras fu<strong>en</strong>tes saludables canalizadas <strong>en</strong><br />

aspectos <strong>de</strong>l bu<strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrollo personal <strong>de</strong>l usuario.<br />

En el C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> At<strong>en</strong>ción Primaria a <strong>la</strong>s Adicciones<br />

unidad Neza Jardines, se lleva a cabo este trabajo <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />

que abrió sus puertas al público <strong>en</strong> abril <strong>de</strong>l 2010.<br />

La dinámica llevada a cabo involucra al personal <strong>de</strong>l<br />

área <strong>de</strong> psicología <strong>en</strong> don<strong>de</strong> el usuario, <strong>en</strong> su tera-<br />

56


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

péutica, trabaja <strong>la</strong> parte <strong>de</strong>l síntoma y <strong>la</strong> modificación<br />

conductual (consumo) por formas saludables<br />

<strong>de</strong> socializar y expresar lo interno sin hacerse daño;<br />

mi<strong>en</strong>tras que <strong>la</strong> familia trabaja <strong>la</strong> modificación <strong>en</strong> su<br />

dinámica familiar al tiempo que <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> habilida<strong>de</strong>s<br />

para po<strong>de</strong>r compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r su responsabilidad<br />

<strong>en</strong> el consumo así como formas pru<strong>de</strong>ntes y conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes<br />

<strong>de</strong> interactuar y vincu<strong>la</strong>rse con el usuario<br />

para lograr <strong>la</strong> <strong>de</strong>seada remisión <strong>de</strong>l consumo.<br />

Los resultados obt<strong>en</strong>idos <strong>de</strong> esta práctica dic<strong>en</strong><br />

que un porc<strong>en</strong>taje alto <strong>de</strong> nuestra pob<strong>la</strong>ción que<br />

manti<strong>en</strong>e su proceso hasta el término <strong>de</strong>l mismo,<br />

consigue una modificación <strong>de</strong> p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to,<br />

<strong>de</strong> acción y <strong>en</strong> resum<strong>en</strong>, <strong>de</strong> “estructura m<strong>en</strong>tal”,<br />

que les permite <strong>en</strong>contrar una salida funcional<br />

y positiva a <strong>la</strong> problemática <strong>de</strong> <strong>la</strong>s adicciones.<br />

Por lo anterior, se p<strong>la</strong>ntea <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> recuperación<br />

y <strong>de</strong> reinserción <strong>de</strong>l usuario, at<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do<br />

integralm<strong>en</strong>te su consumo <strong>de</strong> sustancias.<br />

REFERENCIAS:<br />

1. Lacan, J. (2005). Lo simbólico, lo imaginario y<br />

lo real, <strong>en</strong>: De los nombres <strong>de</strong>l padre. Ed. Paidós,<br />

Bu<strong>en</strong>os Aires.<br />

2. Madanes, C. (Ed). (1981). Strategic family therapy.<br />

San Francisco: Jossey Bass.<br />

3. Minuchin, S. (1974). Families and family therapy.<br />

Cambridge MA: Harvard University Press.<br />

57


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

El Trabajador Social como Ag<strong>en</strong>te Mediador para Disminuir<br />

<strong>la</strong> Deserción <strong>de</strong>l Usuario <strong>en</strong> los Programas <strong>de</strong> Tratami<strong>en</strong>to<br />

C<strong>la</strong>udia Ivette Contreras Orozco<br />

CAPA-Nueva Vida Chiconautlán 3000, Estado <strong>de</strong> México<br />

Pa<strong>la</strong>bras C<strong>la</strong>ve: Mediación, Deserción, Trabajador Social.<br />

En muchas ocasiones, <strong>la</strong> asist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l usuario no<br />

es voluntaria, sino que se <strong>de</strong>riva <strong>de</strong> <strong>la</strong> estructura<br />

familiar o <strong>la</strong> institución esco<strong>la</strong>r. Una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s principales<br />

limitantes a <strong>la</strong>s que como C<strong>en</strong>tro Nueva<br />

Vida, nos <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tamos es <strong>la</strong> <strong>de</strong>serción ocasionada<br />

por el <strong>de</strong>sinterés y <strong>en</strong>ojo exist<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> el<br />

usuario. Aunado a ello, el <strong>de</strong>sgaste emocional<br />

que pres<strong>en</strong>tan los actores involucrados (familia<br />

y/o escue<strong>la</strong>), g<strong>en</strong>eran un ambi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> t<strong>en</strong>sión<br />

que más que motivar, contribuye a <strong>la</strong> adquisición<br />

<strong>de</strong> una postura <strong>de</strong> resist<strong>en</strong>cia al tratami<strong>en</strong>to, increm<strong>en</strong>tando<br />

los conflictos <strong>en</strong>tre los personajes.<br />

Entonces, ¿Cómo pue<strong>de</strong> <strong>la</strong> mediación, incidir positivam<strong>en</strong>te<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>serción <strong>de</strong>l usuario y <strong>de</strong>spertar<br />

un mayor involucrami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> dos <strong>de</strong> los factores<br />

<strong>de</strong> protección más importantes <strong>en</strong> el tratami<strong>en</strong>to,<br />

como son <strong>la</strong> familia y <strong>la</strong> institución esco<strong>la</strong>r<br />

La mediación <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dida como “El proceso mediante<br />

el cual los participantes, junto con <strong>la</strong> asist<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> una persona o personas neutrales, aís<strong>la</strong>n<br />

sistemáticam<strong>en</strong>te los problemas <strong>en</strong> disputa con el<br />

objeto <strong>de</strong> <strong>en</strong>contrar opciones, consi<strong>de</strong>rar alternativas<br />

y llegar a un acuerdo mutuo que se ajuste a<br />

sus necesida<strong>de</strong>s” (Jay Folberg y Alison Taylor), nos<br />

permite interv<strong>en</strong>ir como institución <strong>de</strong> una manera<br />

activa <strong>en</strong> pro <strong>de</strong> <strong>la</strong> resolución <strong>de</strong> conflictos <strong>en</strong>tre<br />

los actores antes m<strong>en</strong>cionados, b<strong>en</strong>eficiando con<br />

ello <strong>la</strong> perman<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l usuario <strong>en</strong> el tratami<strong>en</strong>to.<br />

El Trabajador Social ti<strong>en</strong>e un área <strong>de</strong> oportunidad<br />

importante para el establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un<br />

factor difer<strong>en</strong>ciador <strong>en</strong> el éxito <strong>de</strong> <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción<br />

prestada, fungi<strong>en</strong>do como mediador y favoreci<strong>en</strong>do<br />

<strong>la</strong> creación <strong>de</strong> un vínculo cercano <strong>en</strong>tre<br />

el usuario, su familia y <strong>en</strong>torno, a través <strong>de</strong> estra-<br />

58


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

tegias que disminuyan los conflictos exist<strong>en</strong>tes.<br />

Resultados:<br />

La mediación ha ocasionado un doble efecto,<br />

reduce <strong>la</strong> t<strong>en</strong>sión exist<strong>en</strong>te <strong>en</strong> los actores al<br />

establecer soluciones a sus conflictos permiti<strong>en</strong>do<br />

que estos se involucr<strong>en</strong> <strong>de</strong> una manera<br />

activa y empática, convirtiéndose <strong>en</strong> reforzadores<br />

positivos para que el usuario permanezca<br />

<strong>de</strong> una manera voluntaria <strong>en</strong> el tratami<strong>en</strong>to.<br />

Propuestas <strong>de</strong> mejora:<br />

REFERENCIAS:<br />

• Prieto MA, Cabrera AE, Abad TA. Manual<br />

<strong>de</strong> <strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> Mediación<br />

Comunitaria <strong>en</strong> el Ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> Drogo<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia.<br />

Madrid; 2008; p 9-22.<br />

• An<strong>de</strong>r-Egg E. Diccionario <strong>de</strong>l Trabajador<br />

Social. Bu<strong>en</strong>os Aires; 1995; p 296-297, 305-<br />

317.<br />

• S<strong>la</strong>ik<strong>en</strong> AK. Interv<strong>en</strong>cion <strong>en</strong> Crisis. Manual<br />

Mo<strong>de</strong>rno; 199. P 11-13.<br />

La mediación no está establecida como una <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s acciones a implem<strong>en</strong>tar por los CAPA´s sin<br />

embargo, <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> g<strong>en</strong>erar adher<strong>en</strong>cia<br />

terapéutica a los tratami<strong>en</strong>tos, se ha favorecido<br />

con su aplicación; <strong>la</strong> cual, está <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción al<br />

Mo<strong>de</strong>lo Transformativo <strong>de</strong> Bush y Folger que<br />

consi<strong>de</strong>ra que los conflictos son múltiples y por<br />

consigui<strong>en</strong>te <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser tratados por <strong>la</strong>s partes<br />

implicadas para así po<strong>de</strong>r modificar <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción<br />

exist<strong>en</strong>te <strong>en</strong>tre el<strong>la</strong>s, mi<strong>en</strong>tras que el mediador<br />

a través <strong>de</strong> preguntas apoyará a los involucrados<br />

para que estos profundic<strong>en</strong> <strong>en</strong> los conflictos.<br />

59


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

En Busca <strong>de</strong>l Guerrero Interior<br />

Martínez Chimal Fabio<strong>la</strong><br />

CAPA - Nueva Vida Neza-Jardines, Estado <strong>de</strong> México<br />

Pa<strong>la</strong>bras C<strong>la</strong>ve: tratami<strong>en</strong>to, adicciones, yoga<br />

En el abordaje <strong>de</strong> <strong>la</strong> problemática <strong>de</strong>l consumo<br />

<strong>de</strong> drogas, el cuerpo se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra<br />

comprometido, ya que es don<strong>de</strong> queda<br />

el registro <strong>de</strong>l daño por <strong>la</strong> sustancia.<br />

Es ahí don<strong>de</strong> se <strong>en</strong><strong>la</strong>za el trabajo multidisciplinario<br />

contemp<strong>la</strong>ndo <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> lo emocional-<br />

corporal – m<strong>en</strong>tal; <strong>en</strong> el contacto con<br />

los usuarios <strong>de</strong> sustancias se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra como<br />

constante una dificultad para hacer una integración<br />

<strong>de</strong> sus estrategias para evitar el consumo,<br />

<strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> emociones y s<strong>en</strong>saciones.<br />

En <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> los programas <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong>s Unida<strong>de</strong>s Médicas Especializadas, C<strong>en</strong>tros<br />

<strong>de</strong> At<strong>en</strong>ción Primaria a <strong>la</strong>s Adicciones, se trabaja<br />

específicam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> estrategias<br />

<strong>de</strong> <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to ante situaciones <strong>de</strong> estrés, consi<strong>de</strong>rando<br />

los estados emocionales y experi<strong>en</strong>cias<br />

agradables y <strong>de</strong>sagradables que pue<strong>de</strong>n pres<strong>en</strong>tarse<br />

como disparadores <strong>de</strong> consumo.<br />

Las <strong>de</strong>mandas sociales- familiares a <strong>la</strong>s que se<br />

pue<strong>de</strong>n ver expuestos los usuarios y los quehaceres<br />

<strong>de</strong> su vida cotidiana <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que se v<strong>en</strong><br />

inmersos, muchas veces les <strong>de</strong>ja poco tiempo<br />

para su propio <strong>de</strong>seo <strong>de</strong> cambio <strong>de</strong> estilo <strong>de</strong> vida,<br />

por lo que el t<strong>en</strong>er una pausa <strong>de</strong> una hora <strong>la</strong> semana<br />

que asigna para su espacio psicoterapéutico<br />

individual y su junta <strong>en</strong> el grupo <strong>de</strong> Ayuda Mutua,<br />

no es sufici<strong>en</strong>te para <strong>de</strong>t<strong>en</strong>erse a reflexionar.<br />

Por lo anterior, se observó un importante nivel <strong>de</strong><br />

reflexión <strong>de</strong>spués <strong>de</strong>l taller <strong>de</strong> yoga el cual t<strong>en</strong>ía<br />

como objetivo <strong>la</strong> integración <strong>de</strong>l reconocimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> emociones, <strong>la</strong> estrategias m<strong>en</strong>tales y corporales<br />

que les pue<strong>de</strong>n funcionar <strong>de</strong> forma individual<br />

para un autocuidado constante, que les permita<br />

redon<strong>de</strong>ar lo apr<strong>en</strong>dido durante su proceso y alcanzar<br />

re<strong>la</strong>jación a partir <strong>de</strong> difer<strong>en</strong>tes tipos <strong>de</strong><br />

ejercicios que pue<strong>de</strong>n aplicar <strong>en</strong> circunstancias <strong>de</strong><br />

estrés que pudiera ser disparadores <strong>de</strong> consumo.<br />

El taller <strong>de</strong> yoga nombrado el “Guerrero Interior”<br />

trabajó <strong>de</strong> primera instancia, por medio<br />

<strong>de</strong> respiraciones para re<strong>la</strong>jar y permitir el<br />

contacto con <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes partes <strong>de</strong>l cuerpo<br />

que es <strong>en</strong> el que se experim<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> ansiedad<br />

por el consumo y los daños <strong>de</strong>l mismo.<br />

60


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

Como segunda etapa se abordaron <strong>la</strong>s cre<strong>en</strong>cias<br />

<strong>de</strong>positadas <strong>en</strong> <strong>la</strong> sustancia y lo que se evitaba<br />

a partir <strong>de</strong>l consumo, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> un ejercicio guiado<br />

con imaginería los usuarios int<strong>en</strong>tan i<strong>de</strong>ntificar<br />

<strong>la</strong>s emociones y s<strong>en</strong>saciones que evitan por<br />

medio <strong>de</strong>l consumo. Con este ejercicio también<br />

lograron i<strong>de</strong>ntificar una serie <strong>de</strong> paradigmas que<br />

no les permit<strong>en</strong> realizar, disfrutar o <strong>de</strong>jar algunas<br />

acciones <strong>en</strong> su vida, y al t<strong>en</strong>er<strong>la</strong>s c<strong>la</strong>ras podían<br />

romper el sistema <strong>de</strong> cre<strong>en</strong>cia por medio <strong>de</strong><br />

cambios <strong>de</strong> p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>tos llevados a <strong>la</strong> práctica.<br />

REFERENCIAS:<br />

1. Lacan, Jaques. 2009. El seminario 17<br />

El reverso <strong>de</strong>l psicoanálisis. Paidós<br />

2. López, Héctor. 2003. Las Adicciones.<br />

Sus fundam<strong>en</strong>tos Clínicos. Editorial Lazos.<br />

3. Kornblit, Analía. 1984. Somática Familiar,<br />

Enfermedad orgánica y Familia. Gedisa.<br />

Por último el grupo realiza un <strong>en</strong>globami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

experi<strong>en</strong>cia expresándolo por medio <strong>de</strong> <strong>la</strong> pa<strong>la</strong>bra.<br />

Era <strong>de</strong> l<strong>la</strong>mar <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción que aquellos que ya<br />

se <strong>en</strong>contraban <strong>en</strong> mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to eran más<br />

flexibles <strong>en</strong> los ejercicios corporales y al mom<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> expresar su experi<strong>en</strong>cia t<strong>en</strong>ían más<br />

facilidad para compartir con el grupo, a difer<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> qui<strong>en</strong>es iban iniciando el proceso<br />

<strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción o los que sólo contaban con el<br />

grupo <strong>de</strong> ayuda mutua, a qui<strong>en</strong>es se les observaba<br />

más rígidos y mayor dificultad <strong>de</strong> expresar.<br />

61


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

Disminuir el Paso <strong>de</strong> Uso Experim<strong>en</strong>tal al Abuso <strong>de</strong> Inha<strong>la</strong>bles<br />

<strong>en</strong> Adolesc<strong>en</strong>tes que acu<strong>de</strong>n a CAPA Jardines<br />

Resum<strong>en</strong>:<br />

Angélica Estrada<br />

Gabrie<strong>la</strong> Cruz Reyes<br />

Gabrie<strong>la</strong> Pérez Ahuactzin<br />

Bárbara Vázquez Pérez<br />

CAPA - Nueva Vida Neza Jardines, Estado <strong>de</strong> México<br />

Pa<strong>la</strong>bras C<strong>la</strong>ve: Inha<strong>la</strong>bles, prev<strong>en</strong>ción, taller.<br />

La Encuesta Nacional contra <strong>la</strong>s Adicciones (ENA<br />

2008) pres<strong>en</strong>ta un esc<strong>en</strong>ario <strong>de</strong> salud pública <strong>en</strong><br />

don<strong>de</strong> el grupo <strong>de</strong> 12 a 17 años ti<strong>en</strong>e oportunidad<br />

<strong>de</strong> consumir drogas y <strong>en</strong> el que <strong>la</strong> cifra <strong>de</strong> personas<br />

afectadas por adicciones ha crecido <strong>en</strong> los<br />

últimos seis años hasta cerca <strong>de</strong> 50 por ci<strong>en</strong>to.<br />

Se registra un aum<strong>en</strong>to <strong>en</strong> el consumo <strong>de</strong> inha<strong>la</strong>bles<br />

<strong>en</strong> mujeres, lo cual cambia el perfil <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

pob<strong>la</strong>ción que está consumi<strong>en</strong>do esta sustancia y<br />

emite una alerta importante. El abuso <strong>de</strong> sustancias<br />

inha<strong>la</strong>bles se ha reconocido como un <strong>en</strong>orme<br />

riesgo <strong>de</strong> morbilidad y mortalidad <strong>en</strong> adolesc<strong>en</strong>tes.<br />

Suel<strong>en</strong> ser <strong>la</strong>s primeras drogas <strong>de</strong> experim<strong>en</strong>tación<br />

para <strong>la</strong> g<strong>en</strong>te jov<strong>en</strong>, <strong>en</strong>tre los 7 y 25 años, si<strong>en</strong>do<br />

el “thinner”, el aguarrás, el limpiador <strong>de</strong> tubos <strong>de</strong><br />

PVC y el pegam<strong>en</strong>to <strong>en</strong>tre los más consumidos.<br />

La cantidad que se consume ti<strong>en</strong><strong>de</strong> a aum<strong>en</strong>tar<br />

con el tiempo y a combinarlo con otras drogas, situación<br />

a <strong>la</strong> que algunos estudios han aludido específicam<strong>en</strong>te<br />

que <strong>en</strong> muchos casos los inha<strong>la</strong>bles<br />

son <strong>la</strong> droga <strong>de</strong> inicio para otras sustancias. Una<br />

vez expuestos a <strong>la</strong> experim<strong>en</strong>tación, ambos sexos<br />

ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>la</strong> misma probabilidad <strong>de</strong> progresar<br />

al uso y a <strong>la</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia (1.9% <strong>de</strong> los hombres<br />

y 1.1% <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mujeres que experim<strong>en</strong>tan<br />

con <strong>la</strong>s drogas progresan a <strong>la</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia).<br />

Hay un amplio cons<strong>en</strong>so respecto a que <strong>la</strong>s<br />

causas que llevan al uso <strong>de</strong> solv<strong>en</strong>tes son múltiples,<br />

<strong>en</strong>tre el<strong>la</strong>s estarían <strong>la</strong> <strong>de</strong>sintegración familiar,<br />

el abuso <strong>de</strong> sustancias <strong>en</strong> <strong>la</strong> familia, el<br />

abuso emocional físico y/o sexual <strong>de</strong> los niños, <strong>la</strong><br />

pobreza, <strong>la</strong> inaccesibilidad a activida<strong>de</strong>s recreacionales<br />

útiles <strong>en</strong>tre otras. Entre los factores individuales<br />

i<strong>de</strong>ntificados se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran el insufici<strong>en</strong>te control<br />

62


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

conductual, <strong>la</strong> rebeldía, <strong>la</strong>s conductas antisociales,<br />

<strong>la</strong> baja adher<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong>s normas conv<strong>en</strong>cionales<br />

y <strong>la</strong>s actitu<strong>de</strong>s favorables al consumo,<br />

así como <strong>la</strong>s estrategias <strong>de</strong> afrontami<strong>en</strong>to<br />

poco efectivas, <strong>la</strong> escasa habilidad comunicativa,<br />

<strong>la</strong> t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia a <strong>la</strong> búsqueda <strong>de</strong> nuevas s<strong>en</strong>saciones<br />

y experi<strong>en</strong>cias, el malestar afectivo,<br />

<strong>la</strong> apatía y <strong>la</strong> baja autoestima <strong>en</strong>tre otros.<br />

En particu<strong>la</strong>r los programas <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción selectiva<br />

e indicada requier<strong>en</strong> una sólida base teórica<br />

y empírica para i<strong>de</strong>ntificar los diversos factores<br />

asociados con el consumo sobre los cuáles se<br />

podría incidir con acciones <strong>de</strong> mayor eficacia.<br />

Modalida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Interv<strong>en</strong>ción<br />

Se <strong>en</strong>focará <strong>en</strong> un programa <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción indicada.<br />

Objetivo: Reforzar habilida<strong>de</strong>s que permitan<br />

afrontar situaciones <strong>de</strong> riesgo re<strong>la</strong>cionadas con el<br />

inicio <strong>de</strong> inha<strong>la</strong>bles, así como fom<strong>en</strong>tar estilos <strong>de</strong><br />

vida saludables y fortalecer los factores <strong>de</strong> protección,<br />

mediante talleres teórico-dinámicos <strong>en</strong><br />

habilida<strong>de</strong>s para <strong>la</strong> vida por medio <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong> ejercicios grupales, para el hogar, práctica<br />

<strong>de</strong> habilida<strong>de</strong>s, registros <strong>de</strong> conductas, <strong>de</strong>mostraciones<br />

<strong>en</strong> ví<strong>de</strong>o, discusión <strong>en</strong> grupo, lecturas.<br />

El seguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l programa será<br />

<strong>en</strong> 3 consultas: una al mes, <strong>la</strong> segunda<br />

a los dos meses y <strong>la</strong> última<br />

a los tres meses al concluir el taller.<br />

REFERENCIAS:<br />

1 ENA 2008- ENCUESTA NACIONAL DE<br />

ADICCIONES 2008, Primera Edición, 2008.<br />

Instituto Nacional <strong>de</strong> Salud Pública. México.<br />

2 Percepción que ti<strong>en</strong>e una comunidad sobre el<br />

uso <strong>de</strong> solv<strong>en</strong>tes inha<strong>la</strong>bles. Salud M<strong>en</strong>tal V21, N. 2,<br />

abril <strong>de</strong> 1998, Ma. Asunción Lara, Martha Romero.<br />

3 T<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias <strong>de</strong>l uso <strong>de</strong> drogas <strong>en</strong> <strong>la</strong> Ciudad<br />

<strong>de</strong> México, Encuesta <strong>de</strong> Estudiantes <strong>de</strong>l 2009.<br />

Salud m<strong>en</strong>tal vol. 34, N.2, marzo-abril 2011,<br />

Jorge Vil<strong>la</strong>toro Velázquez, Filiberto Gaytan.<br />

Las activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas se realizarán <strong>en</strong> talleres<br />

grupales <strong>de</strong> ocho sesiones (dos sesiones por<br />

semana) <strong>de</strong> 60 minutos <strong>de</strong> duración. Se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>rán<br />

<strong>en</strong> el auditorio <strong>de</strong> <strong>la</strong> UNEME CAPA Jardines,<br />

con <strong>la</strong> asist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> 10 a 15 participantes por taller.<br />

63


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

El Análisis y <strong>la</strong> Evaluación <strong>de</strong> Procesos como una Herrami<strong>en</strong>ta<br />

Ger<strong>en</strong>cial para <strong>la</strong> Toma <strong>de</strong> Decisiones. Innovando Mejores<br />

Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Adicciones.<br />

Ariel Mojarro López<br />

CAPA - Nueva Vida Atizapán, Estado <strong>de</strong> México<br />

Pa<strong>la</strong>bras c<strong>la</strong>ve: evaluación <strong>de</strong> procesos, terapias cognitivo – conductuales, UNEME – CAPA.<br />

En México, el Sistema Nacional <strong>de</strong> Salud (SNS), se<br />

<strong>en</strong>fr<strong>en</strong>ta a <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> respon<strong>de</strong>r, con efectividad<br />

y efici<strong>en</strong>cia, a los cambios epi<strong>de</strong>miológicos<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción y <strong>de</strong> at<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>de</strong> manera efectiva<br />

<strong>la</strong> creci<strong>en</strong>te <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción. La efectividad<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> respuesta <strong>de</strong>l SNS a <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización <strong>de</strong><br />

los sistemas <strong>de</strong> salud, principalm<strong>en</strong>te <strong>de</strong> los recursos<br />

humanos, financieros y tecnológicos (1).<br />

La integración <strong>de</strong> <strong>la</strong>s terapias cognitivo – conductuales<br />

para <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción y tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s conductas adictivas <strong>en</strong> el Sistema <strong>de</strong> Salud,<br />

a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> red <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción más gran<strong>de</strong><br />

<strong>en</strong> América Latina, <strong>de</strong> <strong>la</strong> cual <strong>la</strong>s UNEME – CAPA<br />

forman parte, exige, <strong>en</strong>tre otras cosas, <strong>la</strong> evaluación<br />

rigurosa <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas consi<strong>de</strong>rando <strong>en</strong><br />

todo mom<strong>en</strong>to <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> los servicios y <strong>la</strong><br />

reducción <strong>de</strong> costos a favor <strong>de</strong> <strong>la</strong> efici<strong>en</strong>cia (2).<br />

Retomando elem<strong>en</strong>tos teóricos <strong>de</strong> <strong>la</strong> administración<br />

<strong>de</strong> procesos <strong>en</strong> salud como <strong>la</strong> administración <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> calidad por procesos, calidad total y <strong>la</strong> noción <strong>de</strong><br />

mejora continua, se realizó <strong>en</strong> <strong>la</strong> UNEME – CAPA<br />

una evaluación <strong>de</strong> procesos con el fin <strong>de</strong> g<strong>en</strong>erar<br />

información y diseñar un sistema perman<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong> <strong>en</strong>tr<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to y supervisión a los terapeutas.<br />

Así, dicho análisis se llevó a cabo <strong>en</strong> 11 etapas:<br />

1) Construcción <strong>de</strong>l mapa <strong>de</strong> procesos <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Unidad, 2) Revisión <strong>de</strong> <strong>la</strong> base maestra <strong>de</strong> datos<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Unidad, 3) Selección temporal <strong>de</strong> casos,<br />

4) Selección <strong>de</strong> procesos: PIBA, Bebedores<br />

Problema, Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Recaídas, y TBUD: En<br />

conjunto, repres<strong>en</strong>tan casi <strong>la</strong> mitad (47%) <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s interv<strong>en</strong>ciones implem<strong>en</strong>tadas, el proceso<br />

<strong>de</strong>l PIBA se consi<strong>de</strong>ra importante dado que<br />

<strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción adolesc<strong>en</strong>te es prioritaria como<br />

grupo <strong>de</strong> riesgo, epi<strong>de</strong>miológicam<strong>en</strong>te <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción<br />

<strong>de</strong> <strong>en</strong>tre 10 y 19 años suma 22,465 adolesc<strong>en</strong>tes:<br />

casi el 20% <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>l área <strong>de</strong><br />

influ<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l CAPA, <strong>la</strong> droga <strong>de</strong> mayor impacto<br />

<strong>en</strong> el área <strong>de</strong> influ<strong>en</strong>cia es el alcohol, por lo<br />

que es importante que el proceso <strong>de</strong>stinado a at<strong>en</strong><strong>de</strong>r<br />

a pob<strong>la</strong>ción consumidora <strong>de</strong> alcohol sea implem<strong>en</strong>tado<br />

con calidad, efectividad y efici<strong>en</strong>cia,<br />

64


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

5) Integración <strong>de</strong> una base <strong>de</strong> datos con los procesos<br />

seleccionados, 6) Integración <strong>de</strong> una base <strong>de</strong><br />

datos por proceso <strong>de</strong> aquellos casos que abandonaron<br />

el tratami<strong>en</strong>to, 7) E<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> flujogramas:<br />

a cada elem<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> repres<strong>en</strong>tación grafica<br />

<strong>de</strong> estos cuatro flujogramas se le asignó un código<br />

seriado que serviría como variable a <strong>la</strong> hora<br />

<strong>de</strong> construir <strong>la</strong> base <strong>de</strong> datos que esquematizaría<br />

usuarios con el subproceso correspondi<strong>en</strong>te, 8)<br />

Revisión <strong>de</strong> expedi<strong>en</strong>tes: se revisó cada uno <strong>de</strong> los<br />

expedi<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> los casos seleccionados. De los elem<strong>en</strong>tos<br />

constitutivos <strong>de</strong>l expedi<strong>en</strong>te, dos fueron<br />

los utilizados para <strong>de</strong>terminar el grado <strong>de</strong> avance<br />

<strong>de</strong> los subprocesos implem<strong>en</strong>tados: <strong>la</strong> hoja <strong>de</strong><br />

control y, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> luego, <strong>la</strong>s notas <strong>de</strong> evolución, 9)<br />

E<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> una matriz <strong>de</strong> resultados: sigui<strong>en</strong>do<br />

<strong>la</strong> recom<strong>en</strong>dación <strong>de</strong> Bue<strong>la</strong>-Casal y Sierra (4),<br />

<strong>de</strong> e<strong>la</strong>borar “un cronograma <strong>de</strong> actuación que explique<br />

<strong>la</strong>s áreas trabajadas, técnicas empleadas y<br />

<strong>la</strong> secu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sesiones <strong>de</strong> trabajo”, <strong>la</strong>s fi<strong>la</strong>s<br />

fueron los casos y <strong>la</strong>s columnas los subprocesos<br />

con su código respectivo. Se e<strong>la</strong>boraron cuatro<br />

matrices para cada uno <strong>de</strong> los procesos analizados,<br />

10) Determinación <strong>de</strong>l porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> cumplimi<strong>en</strong>to:<br />

para cada subproceso se sacó <strong>la</strong> tasa <strong>de</strong><br />

cumplimi<strong>en</strong>to (3), 11) Determinación <strong>de</strong> punto <strong>de</strong><br />

corte: finalm<strong>en</strong>te, mediante <strong>la</strong> repres<strong>en</strong>tación gráfica<br />

que permite <strong>la</strong> matriz y <strong>la</strong>s tasas respectivas,<br />

se <strong>de</strong>terminó el punto <strong>de</strong> corte, es <strong>de</strong>cir, el punto<br />

<strong>en</strong> don<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> abandono es una constante.<br />

Los resultados permitieron diseñar<br />

un sistema <strong>de</strong> supervisión<br />

<strong>en</strong>focado a <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>tectadas<br />

gracias al análisis realizado.<br />

REFERENCIAS:<br />

1. Secretaría <strong>de</strong> Salud. Programa Nacional <strong>de</strong><br />

Salud 2007 – 2012. Por un México sano: construy<strong>en</strong>do<br />

alianzas para una mejor salud. Primera<br />

edición 2007, México: SSA.<br />

2. Echeburúa E & De Corral P. Eficacia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

terapia psicológicas: <strong>de</strong> <strong>la</strong> investigación a <strong>la</strong><br />

práctica clínica. Revista Internacional <strong>de</strong> Psicología<br />

Clínica y <strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud 2001, 1 (1): 181 – 204.<br />

3. Bu<strong>en</strong>o A, Córdoba J A, Esco<strong>la</strong>r A, Carmona J<br />

& Rodríguez C. El abandono terapéutico. Actas<br />

Esp Psiquiatr 2001; 29 (1): 33-40.<br />

4. Bue<strong>la</strong>-Casal G, Sierra J C. Normas para <strong>la</strong> redacción<br />

<strong>de</strong> casos. Revista Internacional <strong>de</strong> Psicología<br />

Clínica y <strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud, 2002 (2):3, p.p.<br />

525-532.<br />

65


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

B<strong>en</strong>eficios <strong>de</strong> <strong>la</strong> Interv<strong>en</strong>ción Grupal Dirigida para usuarios <strong>de</strong><br />

alcohol y drogas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción Primaria a <strong>la</strong>s Adicciones<br />

Alejandra Balbu<strong>en</strong>a González<br />

Erika Mén<strong>de</strong>z Domínguez<br />

CAPA - Nueva Vida “San Agustín”, Estado <strong>de</strong> México<br />

Pa<strong>la</strong>bras C<strong>la</strong>ve: Terapia, Grupo, Alcohol, Drogas<br />

Como problema <strong>de</strong> salud pública y epi<strong>de</strong>miológicam<strong>en</strong>te<br />

hab<strong>la</strong>ndo el Estado <strong>de</strong> México ocupa<br />

el número veintiuno a nivel nacional <strong>en</strong> materia<br />

<strong>de</strong> adicciones, el 5.8% ha probado por lo<br />

m<strong>en</strong>os una vez drogas ilegales, si<strong>en</strong>do cerca<br />

<strong>de</strong> 100,000 personas <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>tidad. En el municipio<br />

<strong>de</strong> Ecatepec el 70% <strong>de</strong> los jóv<strong>en</strong>es han<br />

consumido alcohol, 79% son fumadores activos<br />

y 19% ha probado alguna droga ilegal.<br />

Como parte <strong>de</strong>l proceso terapéutico resulta fundam<strong>en</strong>tal<br />

<strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> recaídas, estudios ava<strong>la</strong>n<br />

<strong>la</strong> eficacia <strong>de</strong> <strong>la</strong> terapia grupal sugiri<strong>en</strong>do <strong>la</strong><br />

factibilidad <strong>de</strong> aplicar<strong>la</strong> <strong>en</strong> consulta externa, obt<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do<br />

mejores tasas <strong>de</strong> abstin<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> el seguimi<strong>en</strong>to<br />

al año que el tratami<strong>en</strong>to ambu<strong>la</strong>torio<br />

habitual, con especial at<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción<br />

<strong>de</strong> recaídas, recuperación y reinserción social.2<br />

El grupo permite aceptar y <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>r su conducta<br />

<strong>de</strong> consumo, brinda herrami<strong>en</strong>tas para<br />

<strong>la</strong> autonomía y prepara al individuo para situaciones<br />

<strong>de</strong> riesgo, aum<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> motivación<br />

para <strong>la</strong> abstin<strong>en</strong>cia y disminuye <strong>la</strong> t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia<br />

a <strong>la</strong> negación ofreci<strong>en</strong>do respuesta a <strong>la</strong><br />

necesidad <strong>de</strong> adaptación social. Se pot<strong>en</strong>cia<br />

<strong>la</strong> autoeficacia, ayudándole a reconocer<br />

situaciones <strong>de</strong> riesgo y utilizar diversas alternativas<br />

evitando nuevos consumos.3.4<br />

La evi<strong>de</strong>ncia ci<strong>en</strong>tífica sugiere que <strong>la</strong> terapia <strong>de</strong> grupo<br />

cognitivo-conductual <strong>en</strong> consumidores <strong>de</strong> alcohol<br />

y otras drogas, ofrece resultados efectivos por<br />

<strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> factores propios <strong>de</strong> <strong>la</strong> dinámica <strong>de</strong>l<br />

grupo como altruismo, compr<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> sí mismo,<br />

revalidación <strong>de</strong> <strong>la</strong> familia, apr<strong>en</strong>dizaje interno y cohesión<br />

grupal. Otros b<strong>en</strong>eficios son <strong>la</strong> adher<strong>en</strong>cia<br />

al tratami<strong>en</strong>to como principal predictor <strong>de</strong> éxito,<br />

mayor grado <strong>de</strong> compromiso <strong>en</strong> tasas más altas <strong>de</strong><br />

abstin<strong>en</strong>cia, mejora <strong>en</strong> variables re<strong>la</strong>cionadas con<br />

calidad <strong>de</strong> vida, asist<strong>en</strong>cia a citas <strong>de</strong> seguimi<strong>en</strong>to<br />

que <strong>de</strong>notan <strong>la</strong> efectividad <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s técnicas grupales y <strong>la</strong> persist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

sus efectos a <strong>la</strong>rgo p<strong>la</strong>zo tales como <strong>la</strong><br />

reinserción social.5.6,7 El contexto grupal es<br />

el ambi<strong>en</strong>te idóneo para que <strong>la</strong>s técnicas <strong>de</strong><br />

66


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

<strong>en</strong>tr<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> habilida<strong>de</strong>s sociales<br />

y <strong>de</strong> manejo <strong>de</strong> emociones sean eficaces;<br />

el ambi<strong>en</strong>te cooperativo y el trabajo<br />

<strong>en</strong> grupo b<strong>en</strong>eficia a qui<strong>en</strong>es participan.8<br />

Lo anterior se ha podido observar a través <strong>de</strong>l<br />

trabajo que se ha llevado a cabo <strong>en</strong> el CAPA<br />

San Agustín formando un grupo terapeútico <strong>de</strong><br />

apoyo para usuarios que están ya <strong>en</strong> tratami<strong>en</strong>to<br />

individual y cuyos criterios <strong>de</strong> inclusión para<br />

ingresar al grupo son: Ser usuarios fem<strong>en</strong>inos o<br />

masculinos mayores <strong>de</strong> edad, no acudir intoxicados,<br />

permanecer <strong>en</strong> su terapia individual <strong>en</strong> <strong>la</strong> frecu<strong>en</strong>cia<br />

indicada por su terapeuta, no t<strong>en</strong>er una<br />

<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia severa. La sesión grupal es semanal,<br />

dirigida por el personal clínico, ti<strong>en</strong>e<br />

una duración <strong>de</strong> dos horas y se lleva a<br />

cabo <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong>l CAPA.<br />

El grupo dio inicio <strong>en</strong> octubre <strong>de</strong>l año pasado y<br />

los resultados sugier<strong>en</strong> mayor adher<strong>en</strong>cia al tratami<strong>en</strong>to<br />

individual, observado <strong>en</strong> el aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

consultas subsecu<strong>en</strong>tes, indicando <strong>la</strong> perman<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> los usuarios hasta el término <strong>de</strong> su tratami<strong>en</strong>to<br />

individual. Los usuarios <strong>en</strong> sesión individual retoman<br />

el trabajo <strong>en</strong> grupo; se observa <strong>la</strong> disminución<br />

<strong>en</strong> frecu<strong>en</strong>cia y cantidad <strong>de</strong>l consumo <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

droga <strong>de</strong> mayor impacto (reducción <strong>de</strong>l daño),<br />

así como <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> recaídas <strong>en</strong> aquellos<br />

miembros que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>en</strong> abstin<strong>en</strong>cia.<br />

REFERENCIAS:<br />

1. Martín <strong>de</strong>l Campo, R., Vil<strong>la</strong>toro, J., Mosqueda, M.,<br />

Gaytán., F. López, Ma. García, P., Gutiérrez, ML.,<br />

Mor<strong>en</strong>o, M. Oliva, N., Sánchez. Bretón, M., López, V.<br />

Mujica, R. Magaña, EN., Medina-<br />

Mora, ME. Encuesta <strong>de</strong>l Estado <strong>de</strong><br />

México sobre Consumo <strong>de</strong> Alcohol,<br />

Tabaco y Drogas <strong>en</strong> Estudiantes, 2009.<br />

2. Altis<strong>en</strong>t Trota R, Pico Soler Mv, Delgado Marroquín<br />

Mt, Mosquera Nogueira J, Aubà I L<strong>la</strong>mbrich<br />

J, Córdoba García R: Protocolo <strong>de</strong> alcohol<br />

<strong>en</strong> at<strong>en</strong>ción primaria. FMC. 3: 5-31; 1997<br />

3. Vinagradov S, Yalom Id: Guía breve <strong>de</strong> psicoterapia<br />

<strong>de</strong> grupo. Barcelona: Ed. Paidós; 1996.<br />

4. Bandura, 1997. Self-efficacy: The Exercise<br />

of control. New York: W.H. Freeman<br />

5. Monras M, Freixa N, Ortega L, Lligoña A, Mondon<br />

S, Gual A: Eficacia <strong>de</strong> <strong>la</strong> terapia <strong>de</strong> grupo<br />

para alcohólicos. Resultados <strong>de</strong> un <strong>en</strong>sayo<br />

clínico contro<strong>la</strong>do; 115: 126-31. Med Clin 2000<br />

6. Gol<strong>de</strong>n S, Halliday K, Khantzian E, Mcauliffe W:<br />

Terapia <strong>de</strong> grupo dinámica para paci<strong>en</strong>tes adictos a<br />

sustancias: Reconceptuación. En: Alonso A, Zwiller<br />

H, editores. Psicoterapia <strong>de</strong> Grupo <strong>en</strong> <strong>la</strong> práctica clínica.<br />

México D. F. Comp. Ed Manual Mo<strong>de</strong>rno; 1995<br />

7. Colli Alonso M, Zaldívar Pérez D. Factores<br />

Curativos <strong>en</strong> psicoterapia <strong>de</strong> grupo: su evaluación<br />

y análisis <strong>en</strong> una muestra <strong>de</strong> alcohólicos<br />

rehabilitados. Adicciones, 14: 381-91; 2002.<br />

8. Ovejero, A. Las habilida<strong>de</strong>s sociales y su <strong>en</strong>tr<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to<br />

<strong>en</strong> el ámbito esco<strong>la</strong>r. Libro <strong>de</strong> Comunicaciones<br />

<strong>de</strong>l III Congreso <strong>de</strong> Psicología Social,<br />

Vol I, 381-388. Santiago <strong>de</strong> Composte<strong>la</strong>. 1993<br />

67


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

Prev<strong>en</strong>ción y Tratami<strong>en</strong>to: Dos Caras <strong>de</strong> <strong>la</strong> Misma Moneda <strong>en</strong> los<br />

Servicios Intramuros <strong>de</strong> los C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> At<strong>en</strong>ción Primaria<br />

a <strong>la</strong>s Adicciones<br />

Sandra Gise<strong>la</strong> Alcántara Padil<strong>la</strong><br />

CAPA - Nueva Vida “San Agustín”, Ecatepec, Estado <strong>de</strong> México<br />

Pa<strong>la</strong>bras c<strong>la</strong>ve: Prev<strong>en</strong>ción, Adolesc<strong>en</strong>cia, Adicciones<br />

El C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> At<strong>en</strong>ción Primaria a <strong>la</strong>s Adicciones<br />

(CAPA) “San Agustín”, ubicado <strong>en</strong> el municipio<br />

<strong>de</strong> Ecatepec, Estado <strong>de</strong> México, ti<strong>en</strong>e<br />

como principal objetivo <strong>la</strong> consolidación<br />

<strong>de</strong>l CAPA como un recurso comunitario que<br />

compagine articu<strong>la</strong>dam<strong>en</strong>te <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción y<br />

el tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>ntro y fuera <strong>de</strong> sus muros.<br />

Las <strong>la</strong>bores <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción extramuros, han creado<br />

una situación <strong>en</strong> el contexto comunitario que<br />

favorece <strong>la</strong>s acciones <strong>de</strong> rehabilitación intramuros.<br />

Muestra <strong>de</strong> esto es el cambio suscitado <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s impactadas, qui<strong>en</strong>es anteriorm<strong>en</strong>te<br />

al <strong>de</strong>tectar jóv<strong>en</strong>es usuarios <strong>de</strong> drogas actuaban<br />

favoreci<strong>en</strong>do <strong>la</strong> exclusión social <strong>de</strong> los mismos,<br />

posterior a <strong>la</strong>s interv<strong>en</strong>ciones prev<strong>en</strong>tivas realizadas<br />

por el CAPA, comi<strong>en</strong>zan a formar parte activa<br />

<strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción y hoy <strong>en</strong> día constituy<strong>en</strong><br />

nuestra mayor fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> jóv<strong>en</strong>es<br />

consumidores <strong>de</strong> sustancias o <strong>en</strong> situación<br />

<strong>de</strong> riesgo para el consumo, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> apoyar<br />

su asist<strong>en</strong>cia y perman<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> el tratami<strong>en</strong>to.<br />

El CAPA buscó <strong>la</strong> congru<strong>en</strong>cia con estas líneas<br />

<strong>de</strong> acción para su <strong>la</strong>bor intramuros, consi<strong>de</strong>rando<br />

a <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción y el tratami<strong>en</strong>to como <strong>la</strong>s dos<br />

caras <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma moneda, llegó al sigui<strong>en</strong>te<br />

cuestionami<strong>en</strong>to, ¿<strong>de</strong> qué manera podrían articu<strong>la</strong>rse<br />

medidas prev<strong>en</strong>tivas <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l CAPA, a<br />

fin <strong>de</strong> apunta<strong>la</strong>r <strong>la</strong>s estrategias <strong>de</strong> tratami<strong>en</strong>to<br />

Buscando <strong>la</strong> respuesta y at<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do a <strong>la</strong> creci<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong>manda asist<strong>en</strong>cial, el CAPA comi<strong>en</strong>za a vincu<strong>la</strong>r<br />

estrategias <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción, como talleres psicoeducativos<br />

y grupos <strong>de</strong> reflexión, con el tratami<strong>en</strong>to<br />

psicoterapéutico individual <strong>de</strong> los paci<strong>en</strong>tes.<br />

Una <strong>de</strong> estas acciones se propuso como pob<strong>la</strong>ción<br />

objetivo a los adolesc<strong>en</strong>tes, consi<strong>de</strong>rando<br />

el gran porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> usuarios compr<strong>en</strong>didos<br />

<strong>en</strong> este grupo etario (33% <strong>de</strong> <strong>la</strong>s consultas<br />

<strong>de</strong> primera vez <strong>de</strong> 2011) y lo relevante <strong>de</strong> una<br />

interv<strong>en</strong>ción oportuna dado el inicio cada vez<br />

más precoz <strong>en</strong> el consumo <strong>de</strong> sustancias.4,5<br />

En consecu<strong>en</strong>cia, aunado a su espacio psicoterapéutico<br />

individual, los adolesc<strong>en</strong>tes<br />

68


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

usuarios <strong>de</strong> los servicios, recib<strong>en</strong> <strong>la</strong> indicación<br />

<strong>de</strong> asistir al Taller <strong>de</strong> Habilida<strong>de</strong>s para <strong>la</strong> Vida,<br />

impartido <strong>en</strong> el CAPA. Se pi<strong>de</strong> una asist<strong>en</strong>cia mínima<br />

<strong>de</strong> 12 sesiones, abordando diversas temáticas,<br />

<strong>en</strong>caminadas a reforzar los factores protectores<br />

contra <strong>la</strong>s adicciones.4,7 Sin embargo,<br />

como <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s y temáticas son constantem<strong>en</strong>te<br />

r<strong>en</strong>ovadas, se ha vuelto un espacio <strong>de</strong><br />

perman<strong>en</strong>cia voluntaria que permite <strong>en</strong> los jóv<strong>en</strong>es<br />

el s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> pert<strong>en</strong><strong>en</strong>cia a un grupo constructivo<br />

y saludable que vehiculiza <strong>la</strong> posibilidad<br />

<strong>de</strong> construir nuevas ca<strong>de</strong>nas i<strong>de</strong>ntificatorias<br />

<strong>de</strong> cualida<strong>de</strong>s positivas para su <strong>de</strong>sarrollo. 3, 8<br />

La implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> esta estrategia ha traído<br />

los sigui<strong>en</strong>tes b<strong>en</strong>eficios a los servicios intramuros<br />

<strong>de</strong>l CAPA: 1. Disminución <strong>de</strong> <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong><br />

citas subsecu<strong>en</strong>tes adicionales para conseguir los<br />

objetivos <strong>de</strong>l tratami<strong>en</strong>to individual, 2. Asegurar <strong>la</strong><br />

adher<strong>en</strong>cia y perman<strong>en</strong>cia sufici<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el tratami<strong>en</strong>to<br />

y 3.Constituir una alternativa <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción<br />

a adolesc<strong>en</strong>tes no consumidores pero <strong>en</strong> riesgo.<br />

Ante <strong>la</strong> inexist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un trabajo simultáneo con<br />

los padres <strong>de</strong> los m<strong>en</strong>ores, resulta importante <strong>la</strong> implem<strong>en</strong>tación<br />

simultánea <strong>de</strong> un Taller Psicoeducativo<br />

sobre Par<strong>en</strong>talidad y Adolesc<strong>en</strong>cia, con el objetivo<br />

<strong>de</strong> brindar información sufici<strong>en</strong>te y oportuna<br />

que permita consolidar a <strong>la</strong> familia como un factor<br />

<strong>de</strong> protección contra el uso y abuso <strong>de</strong> drogas4,9.<br />

REFERENCIAS:<br />

1. Secretaría <strong>de</strong> Salud. Programa <strong>de</strong> Acción Específico:<br />

Prev<strong>en</strong>ción y Tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Adicciones<br />

Actualización 2011-2012. 1ª Ed. México:<br />

Secretaría <strong>de</strong> Salud; 2011.<br />

2. Machín J, Merlo R, Mi<strong>la</strong>nese E. Re<strong>de</strong>s<br />

Sociales y Farmaco<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias. México:<br />

CONADIC-C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Formación Farmaco<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias<br />

y Situaciones Críticas Asociadas<br />

A.C; 2009.<br />

3. Sandoval A. Propuesta <strong>de</strong> Integración psicoterapéutica<br />

<strong>en</strong> el trabajo con grupos: Una alternativa<br />

institucional. Tesis <strong>de</strong> Lic<strong>en</strong>ciatura. México:<br />

UNAM, Facultad <strong>de</strong> Psicología; 2008.<br />

4. C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> Integración Juv<strong>en</strong>il. Niños, adolesc<strong>en</strong>tes<br />

y adicciones. México: C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> Integración<br />

Juv<strong>en</strong>il; 2005.<br />

5. Gobierno <strong>de</strong>l Estado <strong>de</strong> México, Secretaría <strong>de</strong><br />

Salud. Encuesta <strong>de</strong>l Estado <strong>de</strong> México sobre el<br />

Consumo <strong>de</strong> Alcohol, Tabaco y Drogas <strong>en</strong> Estudiantes.<br />

México: Gobierno <strong>de</strong>l Estado <strong>de</strong> México,<br />

Secretaría <strong>de</strong> Salud; 2009.<br />

6. Organización Mundial <strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud. Ori<strong>en</strong>taciones<br />

Estratégicas para Mejorar <strong>la</strong> salud y el Desarrollo<br />

<strong>de</strong> los Niños y los Adolesc<strong>en</strong>tes (<strong>en</strong> línea).<br />

OMS. Disponible <strong>en</strong> http://whqlibdoc.who.int/<br />

hq/2002/WHO_FCH_CAH_02.21_spa.pdf. Consultado<br />

10 feb. 2012.<br />

7. CONADIC. Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Adicciones y<br />

Promoción <strong>de</strong> Conductas Saludables. México:<br />

Gobierno Fe<strong>de</strong>ral-Secretaría <strong>de</strong> Salud-CO-<br />

NADIC-DIF.<br />

8. Puig, M. Sobre <strong>la</strong> Adolesc<strong>en</strong>cia: Perspectivas<br />

Clásicas y Actuales. Tesis <strong>de</strong> Doctorado. México:<br />

C<strong>en</strong>tro Eleia. Activida<strong>de</strong>s Psicológicas; 2009.<br />

9. C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> Integración Juv<strong>en</strong>il. Mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> Terapia<br />

Familiar Multidim<strong>en</strong>sional con Perspectiva<br />

<strong>de</strong> Género. México: C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> Integración Juv<strong>en</strong>il;<br />

2006.<br />

69


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l Desgaste Emocional <strong>en</strong> el Profesional<br />

que Ati<strong>en</strong><strong>de</strong> Adicciones<br />

Leticia Ávi<strong>la</strong><br />

CAPA - Nueva Vida Hospital G<strong>en</strong>eral Naucalpan, Estado <strong>de</strong> México<br />

Pa<strong>la</strong>bras c<strong>la</strong>ve: burnout, evaluación, estrategias.<br />

Resum<strong>en</strong><br />

El conjunto <strong>de</strong> profesionales que ati<strong>en</strong><strong>de</strong> a personas<br />

con problemas <strong>de</strong> abuso o <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia<br />

<strong>de</strong> sustancias no ha sido sufici<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te estudiado<br />

y es previsible que pueda configurar<br />

como uno <strong>de</strong> los grupos más vulnerables, <strong>en</strong><br />

tanto que ati<strong>en</strong><strong>de</strong>n a paci<strong>en</strong>tes multiproblemáticos,<br />

que a su adicción suman problemas educativos,<br />

<strong>de</strong> salud m<strong>en</strong>tal, <strong>de</strong> marginación social,<br />

así como características <strong>de</strong> personalidad como<br />

<strong>la</strong> agresividad, <strong>la</strong> baja tolerancia a <strong>la</strong> frustración<br />

y <strong>la</strong>s exig<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción inmediatas.1<br />

Al hab<strong>la</strong>r <strong>de</strong>l profesional “quemado” es reflejar un<br />

hecho <strong>en</strong> que una situación (<strong>la</strong>boral, familiar o social)<br />

le ha sobrepasado, agotando su capacidad <strong>de</strong><br />

reacción <strong>de</strong> manera adaptiva. Es el final <strong>de</strong> un proceso<br />

continuado <strong>de</strong> t<strong>en</strong>sión y estrés. Si bi<strong>en</strong> esta<br />

experi<strong>en</strong>cia negativa pue<strong>de</strong> suce<strong>de</strong>r <strong>en</strong> distintas<br />

esferas vitales, el término ha pasado a <strong>la</strong> investigación<br />

psicológica para reflejar una situación <strong>de</strong> <strong>de</strong>sajuste<br />

<strong>en</strong>tre el trabajador y el puesto que ocupa. 2<br />

La <strong>de</strong>finición <strong>de</strong> “burnout” más consolidada es <strong>la</strong><br />

<strong>de</strong> Mas<strong>la</strong>ch y Jackson, especialistas norteamericanas<br />

<strong>en</strong> psicología <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud e investigadoras<br />

más repres<strong>en</strong>tativas <strong>de</strong> este síndrome, <strong>de</strong>finieron<br />

el burnout <strong>en</strong> 1981 como “un síndrome <strong>de</strong> estrés<br />

crónico <strong>de</strong> aquel<strong>la</strong>s profesiones <strong>de</strong> servicios que<br />

se caracterizan por una at<strong>en</strong>ción int<strong>en</strong>sa y prolongada<br />

con personas que están <strong>en</strong> situación<br />

<strong>de</strong> necesidad o <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia”, y seña<strong>la</strong>ron que<br />

se caracteriza por tres dim<strong>en</strong>siones: cansancio<br />

emocional, <strong>de</strong>spersonalización y falta <strong>de</strong> realización<br />

personal. Es <strong>de</strong>cir, que está integrado<br />

por actitu<strong>de</strong>s y s<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>tos negativos hacia <strong>la</strong>s<br />

personas con los que se trabaja y hacia el propio<br />

papel profesional, así como por su viv<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> <strong>en</strong>contrarse emocionalm<strong>en</strong>te agotado. 3<br />

Es reci<strong>en</strong>te que <strong>la</strong>s investigaciones <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>c<strong>en</strong><br />

su objetivo <strong>de</strong>l paci<strong>en</strong>te al terapeuta tratando<br />

<strong>de</strong> observar cómo esté viv<strong>en</strong>cia su trabajo.<br />

Pines y Mas<strong>la</strong>ch (1977) <strong>en</strong> sus primeros estudios<br />

70


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

vieron que los trabajadores <strong>de</strong> salud m<strong>en</strong>tal que<br />

estaban <strong>en</strong> un proceso <strong>de</strong> <strong>de</strong>sgaste y sobrecarga,<br />

(es <strong>de</strong>cir, con una t<strong>en</strong>sión <strong>en</strong> su trabajo frecu<strong>en</strong>te<br />

y prolongada) t<strong>en</strong>ían mo<strong>de</strong>los <strong>de</strong> respuesta<br />

simi<strong>la</strong>res que incluían pautas tales como distanciami<strong>en</strong>to,<br />

intelectualización <strong>de</strong> sus conflictos,<br />

<strong>de</strong>silusión; manifestaciones somáticas como dolores<br />

<strong>de</strong> cabeza, espalda, gastritis... <strong>en</strong>tre otros. 1<br />

Algunos estudios han permitido reve<strong>la</strong>r <strong>la</strong> función<br />

<strong>de</strong> mo<strong>de</strong>radora <strong>de</strong> ciertos factores, <strong>en</strong>tre<br />

ellos: <strong>la</strong> retroalim<strong>en</strong>tación, <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ridad <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>finición<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s tareas, <strong>la</strong> autonomía, <strong>la</strong>s oportunida<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong> promoción y el li<strong>de</strong>razgo social-emocional,<br />

<strong>la</strong> edad, <strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia <strong>la</strong>boral y el género. 4<br />

Este síndrome ti<strong>en</strong>e distintos factores <strong>de</strong>s<strong>en</strong>ca<strong>de</strong>nantes:<br />

personales, ambi<strong>en</strong>tales, cont<strong>en</strong>ido<br />

<strong>de</strong>l trabajo, condición <strong>de</strong>l trabajo, etc. Pero, uno<br />

<strong>de</strong> los estresores más importantes <strong>en</strong> su producción<br />

es <strong>la</strong> disminución <strong>de</strong> <strong>la</strong> satisfacción <strong>la</strong>boral. 3<br />

Otras investigaciones reve<strong>la</strong>n que trabajar<br />

para fortalecer <strong>la</strong>s re<strong>de</strong>s sociales <strong>de</strong> apoyo<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> organización y <strong>en</strong> <strong>la</strong> vida extra<br />

<strong>la</strong>boral pue<strong>de</strong> ser una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s medidas más efectivas<br />

para formarlo como un profesional con<br />

s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> servicio y satisfecho <strong>de</strong> sí mismo. 5<br />

Debido a que el f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o se pres<strong>en</strong>ta <strong>en</strong><br />

nuestra sociedad, y como lo seña<strong>la</strong> Álvarez<br />

(1991), <strong>la</strong> consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er altos niveles<br />

<strong>de</strong> t<strong>en</strong>sión <strong>en</strong> el trabajo, <strong>la</strong> frustración personal<br />

e ina<strong>de</strong>cuadas actitu<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to<br />

a <strong>la</strong>s situaciones conflictivas, supone<br />

un alto costo personal, organizacional y social.<br />

PROPUESTA DE TRABAJO<br />

Es por ello que surge <strong>la</strong> propueta <strong>de</strong><br />

este trabajo, <strong>en</strong>caminado hacia el terr<strong>en</strong>o<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> uno <strong>de</strong> los ag<strong>en</strong>tes<br />

muy importantes <strong>en</strong> <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> problemática<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s adicciones: el profesional <strong>de</strong> salud<br />

m<strong>en</strong>tal, psicólogos y trabajadores sociales.<br />

Es preciso realizar <strong>en</strong> primer lugar una evaluación<br />

<strong>de</strong>l burnout, <strong>de</strong> manera periódica mediante<br />

instrum<strong>en</strong>tos como el MBI (Mas<strong>la</strong>ch Burnout<br />

Inv<strong>en</strong>tory), MBI-HSS (Mas<strong>la</strong>ch Burnout Inv<strong>en</strong>tory-Human<br />

Services Survey), u OLBI (Ol<strong>de</strong>nburg<br />

Burnout Inv<strong>en</strong>tory), posteriorm<strong>en</strong>te diseñar<br />

<strong>la</strong>s estrategias <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción que serán<br />

dirigidas a nivel individual y organizacional.<br />

En <strong>la</strong> interv<strong>en</strong>ción a nivel individual es preciso<br />

consi<strong>de</strong>rar los procesos cognitivos <strong>de</strong> autoevaluación<br />

<strong>de</strong> los profesionales, y el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong><br />

estrategias cognitivo-conductuales que les<br />

permitan eliminar o mitigar <strong>la</strong> fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> estrés,<br />

evitar <strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> estrés, o neutralizar <strong>la</strong>s<br />

consecu<strong>en</strong>cias negativas <strong>de</strong> esa experi<strong>en</strong>cia,<br />

cuyo vehículo es contar con su propio espacio<br />

psicoterapéutico que posibilite <strong>la</strong> capacidad <strong>de</strong><br />

introspección que le permita <strong>en</strong>contrar los elem<strong>en</strong>tos<br />

que lo ha llevado al <strong>de</strong>trim<strong>en</strong>to <strong>de</strong> sus<br />

capacida<strong>de</strong>s personales y profesionales.<br />

Respecto a <strong>la</strong>s estrategias organizacionales se<br />

propone gestionar grupos <strong>de</strong> cont<strong>en</strong>ción emocional<br />

que permitan pot<strong>en</strong>ciar <strong>la</strong> formación <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s habilida<strong>de</strong>s sociales y <strong>de</strong> apoyo social <strong>de</strong>l<br />

71


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

equipo <strong>de</strong> profesionales <strong>en</strong> cada unidad, así como<br />

eliminar o disminuir los estresores <strong>de</strong>l <strong>en</strong>torno organizacional,<br />

para <strong>de</strong> esta manera implem<strong>en</strong>tar<br />

ambi<strong>en</strong>tes <strong>la</strong>borales más saludables.<br />

REFERENCIAS:<br />

1 Marisa S, Susana LI. Estado actual y retos <strong>en</strong> el<br />

estudio <strong>de</strong>l burnout. Papeles <strong>de</strong>l Psicólogo 2008;<br />

Vol. 29(1), 59-67.<br />

2 Gallego EA, Ríos LF. El Síndrome <strong>de</strong> “Burnout” o<br />

el <strong>de</strong>sgaste profesional. Rev. Asoc. Esp. Neuropsiq<br />

1991; Vol. XI, No 39.<br />

4 Jorge RH. Estrés y Burnout <strong>en</strong> profesionales<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> salud <strong>de</strong> los niveles primario y secundario<br />

<strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción. Rev. Cubana Salud Pública [online]<br />

2003; vol.29, n.2, 103-110.<br />

ISSN 0864-3466.<br />

http://scielo.sld.cu/scielo.phpscript=sci_<br />

arttext&pid=S0864-34662003000200002-<br />

&lng=es&nrm=iso<br />

5 Carolina AB, Manuel PM, María Ber<strong>en</strong>ice PR.<br />

Apoyo social y síndrome <strong>de</strong> quemarse <strong>en</strong> el trabajo<br />

o burnout: una revisión. Psicología y Salud<br />

2004; vol. 14, número 001:79-87.<br />

3 María Eug<strong>en</strong>ia P. et al. Satisfacción <strong>la</strong>boral y síndrome<br />

<strong>de</strong> burnout <strong>en</strong> el personal <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermería<br />

<strong>de</strong>l Instituto Autónomo Hospital Universitario Los<br />

An<strong>de</strong>s (IAHULA), Mérida, V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong>. Rev. Fac.<br />

Nac. Salud Pública [online]. 2005; vol.23, n.1, 33-<br />

45. ISSN 0120-386X.<br />

http://www.scielo.org.co/scielo.phpscript=sci_<br />

arttext&pid=S0120-386X2005000100004&lng=e<br />

n&nrm=iso&tlng=es<br />

72


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

La E<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> <strong>la</strong> Demanda para <strong>la</strong> Terapia Familiar<br />

<strong>en</strong> Adicciones”<br />

Harry Pereyra Christians<strong>en</strong><br />

CAPA - Nueva Vida La Magdal<strong>en</strong>a Atlicpac, Estado <strong>de</strong> México<br />

Pa<strong>la</strong>bras C<strong>la</strong>ve: familia, tratami<strong>en</strong>to, escucha emocional, adicciones<br />

La gran mayoría <strong>de</strong> familias que acu<strong>de</strong>n <strong>en</strong> busca<br />

<strong>de</strong> ayuda pose<strong>en</strong> una cre<strong>en</strong>cia interna: “mi<br />

hijo ti<strong>en</strong>e un problema <strong>de</strong> consumo <strong>de</strong> drogas,<br />

y eso nos provoca problemas familiares…”. Los<br />

miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> familia acu<strong>de</strong>n motivados <strong>en</strong> resolver<br />

exclusivam<strong>en</strong>te el problema <strong>de</strong> consumo.<br />

En el trabajo clínico es fundam<strong>en</strong>tal llevar a <strong>la</strong><br />

familia a <strong>la</strong> revisión <strong>de</strong> aspectos emocionales<br />

<strong>de</strong> su historia para po<strong>de</strong>r cuestionar <strong>la</strong> cre<strong>en</strong>cia<br />

reduccionista y lineal; que contribuya a e<strong>la</strong>borar<br />

<strong>la</strong> <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> un tratami<strong>en</strong>to familiar.<br />

La e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> terapia familiar<br />

no es una técnica, es un proceso; que se<br />

empieza a construir <strong>de</strong>s<strong>de</strong> los contactos iniciales<br />

<strong>de</strong>l Terapeuta con <strong>la</strong> familia. En ese primer<br />

<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tro familia y Terapeuta ti<strong>en</strong><strong>en</strong> objetivos<br />

difer<strong>en</strong>tes: el primero, que el Terapeuta resuelva<br />

prontam<strong>en</strong>te el problema <strong>de</strong>l consumo; el<br />

segundo: que exploremos <strong>la</strong> preexist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

otros problemas familiares. Requiri<strong>en</strong>do habilidad<br />

<strong>de</strong>l terapeuta para apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r a <strong>de</strong>codificar<br />

los m<strong>en</strong>sajes comunicacionales <strong>de</strong> <strong>la</strong> familia.<br />

Este proceso requiere <strong>de</strong> una participación<br />

bastante activa por parte <strong>de</strong>l Terapeuta, <strong>de</strong>jándose<br />

“empapar” por <strong>la</strong> dinámica familiar<br />

para conocer<strong>la</strong> a través <strong>de</strong>l registro consi<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s emociones que <strong>la</strong> familia le transfiere.<br />

Con suma frecu<strong>en</strong>cia los miembros <strong>de</strong> estas<br />

familias esperan prescripciones específicas<br />

<strong>de</strong>l Terapeuta para resolver el problema<br />

<strong>de</strong> consumo <strong>de</strong> un hijo, esposo, etc.<br />

Para evitar caer <strong>en</strong> prescripciones que “solucion<strong>en</strong><br />

el problema”, <strong>la</strong> postura epistemológica<br />

<strong>de</strong>l Terapeuta ante el problema <strong>de</strong>be ser<br />

trig<strong>en</strong>eracional, es <strong>de</strong>cir, que el problema que<br />

está at<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do es resultado <strong>de</strong> una transmisión<br />

trig<strong>en</strong>eracional <strong>de</strong> car<strong>en</strong>cias afectivas<br />

que están impactando <strong>en</strong> <strong>la</strong> tercera g<strong>en</strong>eración.<br />

Lo que promueve <strong>en</strong> el Terapeuta<br />

una observación profunda <strong>de</strong>l problema,<br />

permiti<strong>en</strong>do a<strong>de</strong>más <strong>la</strong> conformación <strong>de</strong> un<br />

contexto terapéutico <strong>de</strong> escucha emocional, favoreci<strong>en</strong>do<br />

el surgimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> s<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> seguridad<br />

<strong>en</strong> los difer<strong>en</strong>tes miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> familia.<br />

73


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

De esto está compuesta nuestra at<strong>en</strong>ción, vigi<strong>la</strong>ncia<br />

y cuidado <strong>de</strong>l proceso terapéutico.<br />

También es importante llevar a los miembros<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> familia a hab<strong>la</strong>r <strong>de</strong> otros problemas que<br />

no sea el consumo <strong>de</strong> drogas. Si hemos logrado<br />

crear un contexto sólido <strong>de</strong> escucha emocional,<br />

es probable que el padre se arriesgue<br />

<strong>en</strong> compartir sus car<strong>en</strong>cias afectivas prov<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> historia vivida <strong>en</strong> su familia <strong>de</strong> orig<strong>en</strong>.<br />

Este mom<strong>en</strong>to <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r es una excel<strong>en</strong>te<br />

oportunidad para que el terapeuta sea percibido<br />

por <strong>la</strong> familia como un interlocutor a<strong>de</strong>cuado,<br />

siempre y cuando el Terapeuta no obstaculice<br />

el surgimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l dolor y sufrimi<strong>en</strong>to<br />

alojados <strong>en</strong> los miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> familia; si el<br />

obstáculo surge podría <strong>de</strong>berse a que segm<strong>en</strong>tos<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> historia familiar hagan ecos con<br />

<strong>la</strong> historia individual <strong>de</strong> <strong>la</strong>s propias car<strong>en</strong>cias<br />

afectivas <strong>de</strong>l Terapeuta que no ti<strong>en</strong>e c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te<br />

i<strong>de</strong>ntificadas. Si el Terapeuta no<br />

está listo para cont<strong>en</strong>er emocionalm<strong>en</strong>te<br />

a <strong>la</strong> familia retrasará el surgimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> estos s<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>tos y es probable<br />

que abandon<strong>en</strong> el tratami<strong>en</strong>to.<br />

Conclusiones<br />

Proporcionar terapia familiar <strong>en</strong> adicciones increm<strong>en</strong>ta<br />

<strong>la</strong>s posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> mejorar <strong>la</strong> recuperación<br />

<strong>de</strong> qui<strong>en</strong> consume drogas, al mismo tiempo<br />

que contribuye <strong>en</strong> prev<strong>en</strong>ir que otro miembro <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> familia <strong>la</strong>s consuma. La terapia familiar <strong>en</strong> adicciones,<br />

particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te, está cargada <strong>de</strong> viv<strong>en</strong>cias<br />

emocionales int<strong>en</strong>sas que exhortan al terapeuta a<br />

revisar su historia afectiva <strong>en</strong> b<strong>en</strong>eficio <strong>de</strong> un mejor<br />

trabajo clínico con <strong>la</strong> familia que ati<strong>en</strong><strong>de</strong>. Pero es<br />

importante capacitar al terapeuta para que sepa<br />

interv<strong>en</strong>ir <strong>en</strong> familias con problemas <strong>de</strong> adicción.<br />

REFERENCIAS:<br />

• Cirillo, S., Mazza, R. y otros. (1999). La Familia <strong>de</strong>l<br />

Toxico<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te .Barcelona. España. Paidós.<br />

• Kalina, E. y Kovadloff, S. (1987) La droga: <strong>la</strong> máscara<br />

<strong>de</strong>l miedo. Madrid. España. Fundam<strong>en</strong>tos.<br />

• Minuchin, S. (1996). Familias y Terapia<br />

Familiar. Barcelona. España. Gedisa.<br />

• Stanton, M. y Todd, T. (1997). Terapia Familiar<br />

<strong>de</strong>l abuso y adicción a <strong>la</strong>s drogas. España. Gedisa.<br />

74


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

La Interv<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l Trabajador Social <strong>en</strong> UNEME CAPA<br />

María Asunción García Alonso<br />

CAPA - Nueva Vida Hospital G<strong>en</strong>eral “Maximiliano Ruiz Castañeda”, Estado <strong>de</strong> México<br />

Pa<strong>la</strong>bras C<strong>la</strong>ve: Trabajador social, tratami<strong>en</strong>to, adicciones<br />

En 1984, <strong>en</strong> el marco <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Salud,<br />

por primera vez se reconoció el problema <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s adicciones como un asunto <strong>de</strong> <strong>la</strong> Salubridad<br />

G<strong>en</strong>eral y <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l Programa Nacional <strong>de</strong> Salud<br />

1983-1988 se estructuró el primer Programa<br />

contra <strong>la</strong>s Adicciones, dando lugar a <strong>la</strong> creación<br />

<strong>de</strong>l Consejo Nacional Contra <strong>la</strong>s Adicciones 1986.<br />

“… Las adicciones al tabaco, al alcohol y otras drogas<br />

constituy<strong>en</strong> un problema global <strong>de</strong> salud pública<br />

que impi<strong>de</strong> alcanzar niveles mínimos <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo<br />

humano con individuos e integrantes <strong>de</strong><br />

una familia, <strong>de</strong> una comunidad y <strong>de</strong> una nación…<br />

En el sex<strong>en</strong>io <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción, y <strong>en</strong> el marco <strong>de</strong>l<br />

P<strong>la</strong>n Nacional <strong>de</strong> Desarrollo y <strong>de</strong>l programa Sectorial<br />

<strong>de</strong> Salud, <strong>la</strong> Estrategia Nacional para <strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción<br />

y el Tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Adicciones anunciada<br />

<strong>en</strong> abril <strong>de</strong> 2007 por el Presi<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> <strong>la</strong> República,<br />

Lic. Felipe Cal<strong>de</strong>rón Hinojosa, constituye una respuesta<br />

sin prece<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong>l <strong>de</strong>safío <strong>de</strong> combatir el<br />

consumo <strong>de</strong> tabaco, alcohol y drogas, ya que se ha<br />

otorgado el financiami<strong>en</strong>to necesario para construir,<br />

<strong>en</strong> zonas estratégicas, 310 Unida<strong>de</strong>s Medicas<br />

<strong>de</strong> alta Especialidad (UNEMES) <strong>de</strong>nominadas<br />

C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> At<strong>en</strong>ción Primaria <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Adicciones<br />

(C<strong>en</strong>tros “Nueva Vida”), a fin <strong>de</strong> subsanar<br />

los rezagos exist<strong>en</strong>tes tanto <strong>en</strong> el ámbito <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción, como <strong>de</strong>l tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

adicciones <strong>en</strong> nuestro país…” (Dr. José Ángel<br />

Córdova Vil<strong>la</strong>lobos, Secretario <strong>de</strong> Salud.<br />

Programa Específico 2007-2012, Prev<strong>en</strong>ción<br />

y Tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Adicciones).<br />

Cada vez son más pat<strong>en</strong>tes los daños que el<br />

abuso y <strong>la</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> sustancias adictivas<br />

g<strong>en</strong>eran <strong>en</strong> individuos, familias, comunida<strong>de</strong>s y<br />

naciones. Las políticas actuales no sólo van dirigidas<br />

a reducir <strong>la</strong> oferta sino también <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda,<br />

<strong>en</strong> un marco <strong>de</strong> acción integral <strong>de</strong>l f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o.<br />

Las adicciones son una prioridad a nivel global y<br />

nacional, que por su magnitud y consecu<strong>en</strong>cias,<br />

es necesario que <strong>la</strong> sociedad esté bi<strong>en</strong> informada.<br />

El uso, abuso y <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia al tabaco; el abuso y<br />

<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia a <strong>la</strong>s bebidas alcohólicas y el uso, abuso<br />

y <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia a otras sustancias psicoactivas o<br />

psicotrópicas, <strong>de</strong> empleo lícito o ilícito, constituy<strong>en</strong><br />

un grave problema <strong>de</strong> salud pública y<br />

ti<strong>en</strong><strong>en</strong> a<strong>de</strong>más, importantes consecu<strong>en</strong>cias<br />

negativas que trasci<strong>en</strong><strong>de</strong>n <strong>en</strong> el ámbito <strong>de</strong><br />

75


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

<strong>la</strong> salud individual y repercut<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> familia,<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>, <strong>en</strong> el trabajo y <strong>en</strong> <strong>la</strong> sociedad.<br />

Diversos estudios y sistemas <strong>de</strong> información<br />

y vigi<strong>la</strong>ncia, dan cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> <strong>la</strong> magnitud y <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias <strong>de</strong>l uso y abuso <strong>de</strong> tales sustancias<br />

<strong>en</strong> nuestro país, lo que ha permitido establecer<br />

que el abuso <strong>de</strong> bebidas alcohólicas y el<br />

alcoholismo constituy<strong>en</strong> nuestra problemática<br />

más importante, seguida por el tabaquismo y<br />

el consumo <strong>de</strong> otras substancias psicoactivas.<br />

Las manifestaciones que <strong>la</strong> familia pue<strong>de</strong>n pres<strong>en</strong>tar<br />

por el consumo <strong>de</strong> drogas y/o alcohol <strong>de</strong><br />

un familiar, pue<strong>de</strong> ser <strong>de</strong> distinta índole y pres<strong>en</strong>tarse<br />

<strong>en</strong> formas diversas, es por lo anterior que <strong>la</strong><br />

<strong>la</strong>bor profesional <strong>de</strong> Trabajador Social <strong>en</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción<br />

<strong>de</strong> adicciones, es <strong>de</strong> suma importancia ya<br />

que funge como ori<strong>en</strong>tador con el usuario y los<br />

familiares, brindándoles apoyo, ori<strong>en</strong>tación, apoyándolo<br />

<strong>en</strong> reconocer alternativas <strong>de</strong> solución, sobre<br />

<strong>la</strong> circunstancia por <strong>la</strong> que están atravesando.<br />

Hoy <strong>en</strong> día <strong>en</strong> <strong>la</strong> sociedad, se muestra gran riesgo<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> cuestión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s adicciones, pres<strong>en</strong>tándose<br />

mayorm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> etapas tempranas como<br />

lo es <strong>la</strong> adolesc<strong>en</strong>cia, esto pue<strong>de</strong> ser por diversas<br />

características y situaciones a veces emocionales,<br />

familiares o por influ<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l <strong>en</strong>torno.<br />

Cuando se pres<strong>en</strong>ta el consumo <strong>de</strong> un integrante<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> familia, trae consigo difer<strong>en</strong>tes<br />

situaciones y reacciones <strong>en</strong> el ambi<strong>en</strong>te familiar,<br />

como personal, mostrando ciertas características<br />

o similitu<strong>de</strong>s <strong>en</strong> <strong>la</strong>s familias afectadas.<br />

Uno <strong>de</strong> los principales s<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>tos que se pres<strong>en</strong>tan<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> familia es <strong>la</strong> t<strong>en</strong>sión ya que se percibe<br />

como una situación am<strong>en</strong>azante, que<br />

altera el estado emocional y físico <strong>de</strong> <strong>la</strong> persona,<br />

pres<strong>en</strong>tándose <strong>en</strong> los familiares a consecu<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> vivir <strong>de</strong> cerca los efectos que<br />

produce el consumo <strong>de</strong> alcohol y/o drogas.<br />

Los familiares a m<strong>en</strong>udo si<strong>en</strong>t<strong>en</strong> vergü<strong>en</strong>za y/o<br />

culpa al aceptar que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> un familiar usuario<br />

<strong>de</strong> drogas <strong>en</strong> casa, <strong>en</strong> este caso es necesario que<br />

los profesionales <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud, brin<strong>de</strong>n <strong>la</strong> ayuda<br />

necesaria con el fin <strong>de</strong> que ellos mismos super<strong>en</strong><br />

esta actitud, y reconozcan <strong>la</strong>s acciones que<br />

le impi<strong>de</strong>n ayudarse a sí mismo y al usuario. En<br />

dicho contexto el Trabajador Social es un intermediario<br />

<strong>en</strong>tre <strong>la</strong> familia y <strong>la</strong> situación <strong>de</strong> riesgo,<br />

permiti<strong>en</strong>do que ellos mismos reconozcan <strong>la</strong> dim<strong>en</strong>sión<br />

<strong>de</strong>l problema y sus posibles soluciones,<br />

g<strong>en</strong>erando cambio <strong>de</strong> actitud <strong>en</strong> el familiar <strong>de</strong>l<br />

usuario y así ayudarlo para que adquiera mayor<br />

conci<strong>en</strong>cia y control sobre <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> reacción<br />

ante el problema, y con ello asumir acciones más<br />

constructivas para establecer re<strong>la</strong>ciones m<strong>en</strong>os<br />

conflictivas <strong>en</strong>tre los miembros <strong>de</strong> su familia.<br />

Las funciones <strong>de</strong> Trabajo Social implican ayudar<br />

al familiar a i<strong>de</strong>ntificar <strong>la</strong>s diversas acciones<br />

a <strong>la</strong>s que han recurrido y reconocer <strong>la</strong>s v<strong>en</strong>tajas<br />

y <strong>de</strong>sv<strong>en</strong>tajas <strong>de</strong> su forma <strong>de</strong> <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tar.<br />

(Manual <strong>de</strong> Organización <strong>de</strong> UNEME-CAPA)<br />

La mejor manera <strong>de</strong> hacerlo es motivar<br />

al familiar para que brin<strong>de</strong> <strong>de</strong>talles acerca<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s formas <strong>de</strong> actuar que ha utilizado<br />

y <strong>la</strong> respuesta que ha recibido, e invitarlo (a) a<br />

76


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

reflexionar sobre los efectos que ha t<strong>en</strong>ido <strong>en</strong> su bi<strong>en</strong>estar,<br />

con el objetivo <strong>de</strong> <strong>de</strong>finir acciones a su futuro.<br />

El Trabajador Social <strong>de</strong>be reconocer <strong>la</strong> importancia<br />

<strong>de</strong> trabajar con familiares aunque el usuario no<br />

esté pres<strong>en</strong>te, lo importante es at<strong>en</strong><strong>de</strong>r el estrés<br />

familiar, dándole confianza para que exprese sus<br />

s<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>tos e i<strong>de</strong>ntificar <strong>la</strong>s principales t<strong>en</strong>siones<br />

ocasionadas por el uso <strong>de</strong> alcohol o <strong>de</strong> drogas.<br />

Es por lo anterior que el Trabajador Social <strong>de</strong>be<br />

crear un ambi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> confianza <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el principio,<br />

ya que es el primer contacto que el familiar<br />

y usuario ti<strong>en</strong>e <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> institución, se <strong>de</strong>be<br />

transmitir una actitud <strong>de</strong> apertura, in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong> sus características. En <strong>la</strong> <strong>en</strong>trevista el<br />

Trabajador Social <strong>de</strong>berá t<strong>en</strong>er <strong>la</strong> capacidad <strong>de</strong><br />

adaptar su actitud <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>de</strong>l estado emocional<br />

<strong>de</strong>l familiar procurando mant<strong>en</strong>er distancia<br />

<strong>en</strong>tre sus propios s<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>tos y emociones,<br />

actitud <strong>de</strong> respeto es una condición indisp<strong>en</strong>sable,<br />

aceptar al familiar tal y como es, no interrumpirlo<br />

abruptam<strong>en</strong>te, hacer juicios <strong>de</strong> valor, ni ridiculizar<br />

sus cre<strong>en</strong>cias o c<strong>en</strong>surar sus opiniones.<br />

Es importante ac<strong>la</strong>rar lo que le pue<strong>de</strong> ofrecer<br />

sin crear expectativas que no podrán cumplirse<br />

y sin pret<strong>en</strong><strong>de</strong>r resolver todos sus problemas,<br />

esto es poni<strong>en</strong>do metas irreales u objetivos inalcanzables,<br />

ya que <strong>en</strong> <strong>la</strong> ori<strong>en</strong>tación se <strong>de</strong>be t<strong>en</strong>er<br />

<strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que el propósito es ayudar al familiar<br />

y no c<strong>en</strong>trarse <strong>en</strong> el problema <strong>de</strong>l usuario.<br />

La problemática <strong>de</strong> adicciones se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra vincu<strong>la</strong>da<br />

con otros problemas exist<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>la</strong> familia, el<br />

consumo <strong>de</strong> alcohol o drogas es uno más <strong>de</strong> los múltiples<br />

estresores que ti<strong>en</strong>e que <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> familia<br />

y que se re<strong>la</strong>ciona <strong>en</strong> mayor o m<strong>en</strong>or<br />

medida con otros problemas<br />

económicos, <strong>de</strong> salud, familiares,<br />

viol<strong>en</strong>cia, abuso sexual, etc. Des<strong>de</strong> el<br />

principio <strong>de</strong> <strong>la</strong> interv<strong>en</strong>ción, el Trabajador<br />

Social <strong>de</strong>be ac<strong>la</strong>rar al familiar que esta será<br />

una interv<strong>en</strong>ción <strong>en</strong>focada a <strong>la</strong>s consecu<strong>en</strong>cias<br />

<strong>de</strong>l consumo <strong>de</strong> sustancias, <strong>de</strong> requerir<br />

<strong>de</strong> una interv<strong>en</strong>ción mayor <strong>de</strong> le canalizara al<br />

lugar más idóneo.<br />

Es frecu<strong>en</strong>te observar s<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> preocupación<br />

e impot<strong>en</strong>cia por parte <strong>de</strong> los familiares<br />

porque muchas veces no obti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración<br />

mínima por parte <strong>de</strong>l usuario, porque este<br />

quiere seguir consumi<strong>en</strong>do y no se interesa <strong>en</strong><br />

recibir tratami<strong>en</strong>to. En estos casos, es importante<br />

que haya una bu<strong>en</strong>a y a<strong>de</strong>cuada s<strong>en</strong>sibilización<br />

por parte <strong>de</strong>l Trabajador Social con<br />

el usuario respecto al consumo <strong>de</strong> sustancia, y<br />

sobre los efectos que está produci<strong>en</strong>do a nivel<br />

familiar, y personal.<br />

REFERENCIA:<br />

1. Córdova, José Á. Prev<strong>en</strong>ción y Tratami<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s Adicciones. Programa Específico 2007-<br />

2012. Secretaria <strong>de</strong> Salud.<br />

2. Manual <strong>de</strong> Organización <strong>de</strong> UNEME-CAPA<br />

77


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

Tratami<strong>en</strong>to y Reinserción Social <strong>de</strong>l Paci<strong>en</strong>te<br />

At<strong>en</strong>ción a Padres <strong>de</strong> Familia <strong>de</strong> Jóv<strong>en</strong>es que están <strong>en</strong> riesgo<br />

<strong>de</strong> consumir sustancias adictivas o ya <strong>la</strong>s consum<strong>en</strong><br />

C<strong>la</strong>udia Nazar<br />

Giorgio Lavezzaro<br />

Guadalupe Álvarez<br />

Guadalupe Morales<br />

Beatriz Mén<strong>de</strong>z<br />

CAPA - Nueva Vida Lázaro Cár<strong>de</strong>nas III, La Presa, Estado <strong>de</strong> México<br />

Resum<strong>en</strong><br />

En nuestra experi<strong>en</strong>cia trabajando <strong>en</strong> el UNEME-<br />

CAPA “La Presa”, pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>te al Municipio <strong>de</strong><br />

T<strong>la</strong>lnepant<strong>la</strong> <strong>de</strong> Baz, hemos observado, <strong>en</strong> un gran<br />

número <strong>de</strong> ocasiones, que los que se acercan a<br />

solicitar el servicio <strong>de</strong> tratami<strong>en</strong>to por problemas<br />

re<strong>la</strong>cionados con el consumo <strong>de</strong> sustancias,<br />

son los familiares <strong>de</strong> los usuarios consumidores.<br />

G<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te, buscan información y tratami<strong>en</strong>to<br />

para su familiar con problemas <strong>de</strong> adicción,<br />

sin embargo, ellos también <strong>de</strong>mandan ori<strong>en</strong>tación<br />

para su problemática como familiares.<br />

Durante el tiempo que ti<strong>en</strong>e operando el<br />

CAPA, el hecho <strong>de</strong> proporcionar una cita<br />

para los usuarios <strong>de</strong> sustancias, sin dar ninguna<br />

c<strong>la</strong>se <strong>de</strong> apoyo a los familiares,<br />

ha <strong>de</strong>rivado <strong>en</strong> <strong>la</strong> pérdida <strong>de</strong> dos pob<strong>la</strong>ciones<br />

que se podrían b<strong>en</strong>eficiar <strong>de</strong>l servicio: el consumidor<br />

y su familiar. Una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s formas que hemos<br />

<strong>en</strong>contrado para apoyar a los familiares es<br />

a través <strong>de</strong> talleres que se re<strong>la</strong>cionan con sus<br />

problemáticas específicas (crianza positiva, habilida<strong>de</strong>s<br />

para <strong>la</strong> vida, viol<strong>en</strong>cia, apoyo a familiares<br />

<strong>de</strong> usuarios con uso <strong>de</strong> sustancias, etc.).<br />

No obstante, p<strong>en</strong>samos que si cada familia<br />

tuviese su espacio <strong>de</strong> trabajo esto no<br />

sólo aum<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> probabilidad <strong>de</strong> que los<br />

usuarios <strong>de</strong> sustancias puedan integrarse<br />

a tratami<strong>en</strong>to, sino que a<strong>de</strong>más permite mayor<br />

adher<strong>en</strong>cia terapéutica y un mayor impacto<br />

<strong>de</strong> los mo<strong>de</strong>los <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción breve.<br />

78


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

El trabajar con algún familiar, principalm<strong>en</strong>te con<br />

los padres, también se traduce <strong>en</strong> acciones <strong>de</strong><br />

prev<strong>en</strong>ción con otro miembro <strong>de</strong> <strong>la</strong> familia, ya que<br />

se busca establecer vínculos familiares más sanos.<br />

En este s<strong>en</strong>tido, creemos que el hecho <strong>de</strong> at<strong>en</strong><strong>de</strong>r<br />

a un miembro <strong>de</strong>l sistema familiar, sin importar que<br />

no sea el que pres<strong>en</strong>ta consumo <strong>de</strong> sustancias,<br />

hace que todo el sistema se mueva, provocando<br />

que <strong>en</strong> su mom<strong>en</strong>to, el usuario <strong>de</strong> sustancias<br />

asista a tratami<strong>en</strong>to o <strong>en</strong> su <strong>de</strong>fecto, que el sistema<br />

familiar mismo pueda promover este cambio.<br />

Durante el tiempo que llevan funcionando los C<strong>en</strong>tros<br />

<strong>de</strong> At<strong>en</strong>ción Primaria <strong>en</strong> Adicciones, el objetivo<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción a usuarios se ha c<strong>en</strong>trado <strong>en</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción<br />

<strong>de</strong>l comportami<strong>en</strong>to adictivo, particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te<br />

<strong>en</strong> jóv<strong>en</strong>es adolesc<strong>en</strong>tes. Sin embargo, una<br />

<strong>de</strong>manda común a muchos c<strong>en</strong>tros Nueva Vida ha<br />

sido <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> pob<strong>la</strong>ción infantil, cuyo pedido<br />

expresado por los padres, está re<strong>la</strong>cionado con el<br />

estilo <strong>de</strong> crianza que actualm<strong>en</strong>te llevan con sus<br />

hijos, que resulta insufici<strong>en</strong>te o incluso <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>te.<br />

Al llegar estas <strong>de</strong>mandas <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción a nuestra<br />

unidad, el equipo <strong>de</strong> profesionales <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud ha<br />

ofertado diversos talleres a los padres, <strong>en</strong>tre ellos<br />

el taller <strong>de</strong> crianza positiva que está <strong>en</strong>focado a<br />

brindar herrami<strong>en</strong>tas prácticas que les permitan<br />

t<strong>en</strong>er un estilo <strong>de</strong> crianza saludable y que a su vez<br />

permita que <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> adicciones se exti<strong>en</strong>da<br />

a nivel universal. En muchos casos, estas interv<strong>en</strong>ciones<br />

se acompañan <strong>de</strong> canalizaciones a tratami<strong>en</strong>tos<br />

individuales <strong>en</strong> diversas instituciones.<br />

En esta misma línea, muchos familiares<br />

<strong>de</strong> personas que hac<strong>en</strong> uso<br />

o abusan <strong>de</strong> sustancias adictivas<br />

acu<strong>de</strong>n diariam<strong>en</strong>te a nuestros c<strong>en</strong>tros a pedir<br />

información <strong>de</strong> los tratami<strong>en</strong>tos y buscando<br />

ayuda para <strong>la</strong> problemática <strong>de</strong> sus familiares.<br />

En el CAPA “La Presa”, hemos llegado al conv<strong>en</strong>cimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> que <strong>la</strong> inclusión <strong>de</strong> <strong>la</strong> familia <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> recuperación <strong>de</strong> los usuarios <strong>de</strong> sustancias<br />

resulta fundam<strong>en</strong>tal tanto para el tratami<strong>en</strong>to<br />

prev<strong>en</strong>tivo <strong>de</strong> adicciones así como para los<br />

tratami<strong>en</strong>tos que supon<strong>en</strong> <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia<br />

como tal. Es por ello que vemos necesario<br />

<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r e implem<strong>en</strong>tar un Mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong><br />

Interv<strong>en</strong>ción Breve para Familiares <strong>de</strong> usuarios<br />

consumidores <strong>de</strong> alcohol u otras drogas.<br />

REFERENCIA:<br />

1. Mayer, Hugo. (2001) Drogas: hijos <strong>en</strong> peligro.<br />

Caminos que acercan y alejan <strong>de</strong> <strong>la</strong> adicción.<br />

Editorial El At<strong>en</strong>eo: Bu<strong>en</strong>os Aires.<br />

2. Fernán<strong>de</strong>z, Carm<strong>en</strong>; González, Juan David;<br />

et. Al. (2006) Mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> Terapia Familiar<br />

Multidim<strong>en</strong>sional con Perspectiva <strong>de</strong> Género.<br />

CIJ: México, D.F.<br />

3. Fernán<strong>de</strong>z, Carm<strong>en</strong>; González, Juan David;<br />

et. Al. (2007) Viol<strong>en</strong>cia familiar y adicciones.<br />

Recom<strong>en</strong>daciones prev<strong>en</strong>tivas. CIJ: México,<br />

D.F.<br />

79


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

Un mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> Tratami<strong>en</strong>to para Adolesc<strong>en</strong>tes con Problemas<br />

<strong>de</strong> Abuso y Dep<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia a <strong>la</strong>s Drogas<br />

Abigail Samantha Magallán Vargas<br />

Laura Rocío Guerrero Sánchez<br />

CAPA - Nueva Vida “San Juan Ixhuatepec”, Estado <strong>de</strong> México<br />

Pa<strong>la</strong>bras c<strong>la</strong>ve: Tratami<strong>en</strong>to, Satisfactores cotidianos, adicción, adolesc<strong>en</strong>tes<br />

Resum<strong>en</strong><br />

Des<strong>de</strong> hace más <strong>de</strong> 30 años exist<strong>en</strong> variaciones<br />

importantes <strong>en</strong> el consumo <strong>de</strong> drogas <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

pob<strong>la</strong>ción adolesc<strong>en</strong>te, exist<strong>en</strong> nuevas drogas<br />

como <strong>la</strong>s metanfetaminas y el inicio <strong>de</strong>l consumo<br />

se ubica cada vez más tempranam<strong>en</strong>te.<br />

Hasta mediados <strong>de</strong> los años och<strong>en</strong>ta el consumo<br />

<strong>de</strong> inha<strong>la</strong>bles se mantuvo como <strong>la</strong> droga más<br />

popu<strong>la</strong>r, sin embargo <strong>en</strong> los últimos años parece<br />

que el consumo <strong>de</strong> éstos ha disminuido a<br />

exp<strong>en</strong>sas <strong>de</strong> un aum<strong>en</strong>to <strong>en</strong> el consumo <strong>de</strong> cocaína,<br />

<strong>en</strong> 1986 los usuario <strong>de</strong> <strong>la</strong> cocaína era <strong>de</strong>l<br />

4% <strong>de</strong> los casos, <strong>en</strong> 1999 fue <strong>de</strong>l 67%, don<strong>de</strong><br />

probablem<strong>en</strong>te uno <strong>de</strong> los datos más importantes<br />

sea que <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> estos nuevos usuarios<br />

<strong>de</strong> cocaína inician directam<strong>en</strong>te con esta droga.<br />

En <strong>la</strong> frontera norte <strong>de</strong>l país ha aum<strong>en</strong>tado <strong>de</strong> forma<br />

significativa el consumo <strong>de</strong> heroína. A nivel mundial<br />

México se ubica <strong>en</strong>tre los países con bajas tasas <strong>de</strong><br />

consumo pero que a su vez reportan increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l<br />

problema. La ONU estima una preval<strong>en</strong>cia mundial<br />

<strong>de</strong> 4.2% para cualquier droga ilícita <strong>en</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción<br />

<strong>de</strong> 15 años <strong>en</strong> a<strong>de</strong><strong>la</strong>nte <strong>en</strong> tanto que <strong>en</strong> México el<br />

índice para <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> 12 a 65 años es <strong>de</strong>l 1.2%.<br />

P<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>to<br />

De acuerdo a lo m<strong>en</strong>cionado anteriorm<strong>en</strong>te, po<strong>de</strong>mos<br />

concluir que el consumo <strong>de</strong> sustancias<br />

como los inha<strong>la</strong>bles, <strong>la</strong> cocaína, el alcohol y <strong>la</strong>s<br />

metanfetaminas <strong>en</strong>tre los adolesc<strong>en</strong>tes se ha convertido<br />

<strong>en</strong> un serio problema <strong>de</strong> salud <strong>en</strong> <strong>la</strong> actualidad,<br />

y <strong>de</strong>bido a que <strong>la</strong> edad <strong>de</strong> inicio a disminuido<br />

es natural <strong>en</strong>contrar adolesc<strong>en</strong>tes o jóv<strong>en</strong>es<br />

con problemas <strong>de</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia a <strong>la</strong>s sustancias.<br />

Por esta razón, es necesaria <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> programas<br />

para adolesc<strong>en</strong>tes que no solo ati<strong>en</strong>dan el inicio <strong>de</strong><br />

consumo o el abuso sino también <strong>la</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia a<br />

80


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

sustancias adictivas y/o nuevas adicciones, como<br />

son el juego, el internet, <strong>la</strong> comida, etc. Para ello<br />

y como sabemos diversos estudios basados <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> técnicas cognitivo-conductuales<br />

reportan resultados favorables <strong>en</strong> <strong>la</strong> disminución<br />

<strong>de</strong>l comportami<strong>en</strong>to adictivo (All<strong>en</strong>, Litt<strong>en</strong> & Fertig,<br />

1995; Aya<strong>la</strong>, Echeverría, Sobell & Sobell, 1997;<br />

Botvin, Barker, Dus<strong>en</strong>bury, Botvin & Díaz, 1995).<br />

Por lo que un mo<strong>de</strong>lo basado <strong>en</strong> <strong>la</strong>s técnicas<br />

cognitivo-conductales es más a<strong>de</strong>cuado para el<br />

grado <strong>de</strong> <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong>tre los adolesc<strong>en</strong>tes.<br />

Propuesta<br />

Para cubrir estas necesida<strong>de</strong>s proponemos llevar a<br />

cabo un programa basado <strong>en</strong> el Programa <strong>de</strong> Satisfactores<br />

Cotidianos para usuarios con <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia<br />

a sustancias y el Community Reinforcem<strong>en</strong>t Approach<br />

for Adolesc<strong>en</strong>ts, el cual t<strong>en</strong>drá como sesiones:<br />

1. Admisión<br />

1.1 Entrevista Conductual<br />

1.2 BEDA ALCOHOL/ CIDI DROGAS<br />

1.3 Esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> Satisfacción G<strong>en</strong>eral<br />

1.4 Carta Compromiso<br />

1.5 Autoregistro<br />

2. Evaluación <strong>de</strong>l Consumo<br />

2.1 LIBARE<br />

2.2 ISCA/ ISCD<br />

2.3 CCS<br />

3. Evaluación <strong>de</strong> Emociones<br />

3.1 Inv<strong>en</strong>tario <strong>de</strong> Depresión<br />

3.2 Inv<strong>en</strong>tario <strong>de</strong> Ansiedad<br />

3.3 *Inv<strong>en</strong>tario <strong>de</strong> Autoestima<br />

3.4 Instrum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Calidad De Vida<br />

4. Compon<strong>en</strong>tes<br />

4.1 Análisis Funcional <strong>de</strong> <strong>la</strong> Con ducta<br />

4.2 Muestra <strong>de</strong> Abstin<strong>en</strong>cia<br />

4.3 Fortalecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> Autoestima<br />

4.4 Metas <strong>de</strong> Vida Cotidiana (A corto y mediano p<strong>la</strong>zo)<br />

4.5 Rehusarse al Consumo<br />

4.6 Entr<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> Habilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Comunicación<br />

4.7 Habilida<strong>de</strong>s Sociales y Recreativas<br />

4.8 Control <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Emociones (Enojo, Tristeza, Ansiedad,<br />

Alegría)<br />

4.9 Construy<strong>en</strong>do Re<strong>la</strong>ciones Saludables<br />

4.10 Ori<strong>en</strong>tación Vocacional<br />

4.11 Mejorando <strong>la</strong> Re<strong>la</strong>ción con mis Padres<br />

4.12 Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Recaídas<br />

REFERENCIAS:<br />

1. Aya<strong>la</strong>, H, Echeverría, L., Sobell, M. & Sobell, L. (1997)<br />

Autocontrol dirigido: Interv<strong>en</strong>ciones breves para<br />

bebedores excesivos <strong>de</strong> alcohol <strong>en</strong> México. Revista<br />

Mexicana <strong>de</strong> Psicología, 14, pp. 113-127.<br />

2. Barragán, L., González, J., Medina-Mora, M.E., Aya<strong>la</strong>,<br />

H. (2005). Adaptación <strong>de</strong> un mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción<br />

cognoscitivo-conductual para usuarios <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes<br />

<strong>de</strong> alcohol y otras drogas a pob<strong>la</strong>ción mexicana: un<br />

estudio piloto. Salud M<strong>en</strong>tal, 28 (1), pp. 61-71.<br />

3. Di Clem<strong>en</strong>te, C., (1991). Motivational interviewing<br />

and stages of change. En Miller, W., & Rolinick, S..<br />

(Eds.) Motivational interviewing: Preparing people<br />

to change addictive behavior, pp. 191-202, New York:<br />

Guilford Press.<br />

4. Echeverría, L., Oviedo, P., y Aya<strong>la</strong>, H., (1998). Inv<strong>en</strong>tario<br />

situacional <strong>de</strong> consumo <strong>de</strong> alcohol. En Aya<strong>la</strong>,<br />

H; Cár<strong>de</strong>nas, G; Echeverría, L; Gutiérrez, M, (1998).<br />

Manual <strong>de</strong> autoayuda para personas con problemas<br />

<strong>en</strong> su forma <strong>de</strong> beber. México: Porrúa y Facultad <strong>de</strong><br />

Psicología.<br />

81


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

Experi<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> <strong>la</strong> Aplicación <strong>de</strong> Tratami<strong>en</strong>tos<br />

Cognitivo-Conductuales <strong>en</strong> el Distrito Fe<strong>de</strong>ral<br />

Lor<strong>en</strong>a Orihue<strong>la</strong> Bobadil<strong>la</strong><br />

Luz Guadalupe Razo Rojas<br />

Alicia Rodríguez Le<strong>de</strong>sma<br />

Bernardo Romero Guzmán<br />

C<strong>en</strong>tros Nueva Vida <strong>de</strong>l Distrito Fe<strong>de</strong>ral<br />

Pa<strong>la</strong>bras c<strong>la</strong>ve: Ba<strong>la</strong>nce <strong>de</strong>cisional, <strong>en</strong>trevista motivacional, etapa <strong>de</strong> cambio<br />

Resum<strong>en</strong><br />

La diversidad pob<strong>la</strong>cional <strong>en</strong> el D.F., los distintos<br />

contextos sociales, los factores <strong>de</strong> riesgo<br />

y protección <strong>en</strong> los usuarios, consumidores <strong>de</strong><br />

una o varias sustancias, así como <strong>la</strong> disponibilidad<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s drogas, da pie a reflexionar y com<strong>en</strong>tar<br />

sobre <strong>la</strong> aplicación <strong>en</strong> el D.F. <strong>de</strong> los programas<br />

con un mo<strong>de</strong>lo cognitivo-conductual.<br />

Al hacer dicha reflexión consi<strong>de</strong>ramos importante<br />

referir que estamos hab<strong>la</strong>ndo <strong>de</strong> 16 Delegaciones<br />

políticas con características pob<strong>la</strong>cionales<br />

particu<strong>la</strong>res, con difer<strong>en</strong>cias que van<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> el tipo <strong>de</strong> usuarios que llega y <strong>la</strong> droga<br />

<strong>de</strong> impacto que está utilizando, hasta los<br />

usos y costumbres <strong>de</strong> cada una <strong>de</strong> esas zonas.<br />

Los programas <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción breve que se utilizan<br />

<strong>en</strong> los C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> At<strong>en</strong>ción Primaria <strong>en</strong> Adicciones<br />

compart<strong>en</strong> un marco teórico, por ello al hacer esta<br />

82<br />

reflexión es importante m<strong>en</strong>cionar algunos <strong>de</strong> los<br />

compon<strong>en</strong>tes que consi<strong>de</strong>ramos <strong>de</strong> mayor relevancia.<br />

Uno <strong>de</strong> estos elem<strong>en</strong>tos son <strong>la</strong>s etapas <strong>de</strong> cambio;<br />

ubicar <strong>la</strong> etapa <strong>de</strong> cambio <strong>en</strong> <strong>la</strong> que llega el usuario<br />

ayuda a establecer <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> estrategias<br />

difer<strong>en</strong>ciadas y apropiadas a favor <strong>de</strong>l cambio.<br />

Por otro <strong>la</strong>do, <strong>la</strong> <strong>en</strong>trevista motivacional, junto con<br />

sus difer<strong>en</strong>tes estrategias ha resultado un recurso<br />

básico, no sólo al inicio <strong>de</strong> cualquiera <strong>de</strong> nuestras<br />

interv<strong>en</strong>ciones, sino durante todo nuestro proceso<br />

<strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción. Un elem<strong>en</strong>to más es el Ba<strong>la</strong>nce<br />

Decisional, el cual ayuda al usuario a evaluar<br />

los pros y contras <strong>de</strong> su conducta, y a crearle una<br />

“disonancia cognitiva” que lo motiva a modificar<br />

su estado actual, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> ubicarlo <strong>en</strong> una posición<br />

activa con respecto a su toma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones.


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

El trabajo que se ha realizado durante casi 3 años<br />

<strong>en</strong> los C<strong>en</strong>tros Nueva Vida <strong>de</strong>l D.F. nos da <strong>la</strong> posibilidad<br />

<strong>de</strong> corroborar <strong>la</strong> importancia que ti<strong>en</strong>e <strong>la</strong><br />

<strong>de</strong>tección <strong>de</strong>l consumo <strong>de</strong> drogas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s primeras<br />

etapas, a fin <strong>de</strong> establecer <strong>la</strong> aplicación a<strong>de</strong>cuada<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes estrategias que p<strong>la</strong>ntean<br />

los programas <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción breve, cuya finalidad<br />

es revertir el proceso <strong>de</strong> adicción. A<strong>de</strong>más<br />

<strong>de</strong> lo anterior, se ha podido confirmar <strong>la</strong> eficacia<br />

<strong>de</strong> dichos programas cognitivo- conductuales;<br />

programas que si bi<strong>en</strong> dichas interv<strong>en</strong>ciones<br />

breves ti<strong>en</strong><strong>en</strong> una estructura <strong>de</strong>finida, con objetivos<br />

c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te p<strong>la</strong>nteados para cada una <strong>de</strong><br />

sus sesiones, también nos brindan <strong>la</strong> posibilidad<br />

<strong>de</strong> trabajar con <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> los usuarios<br />

muchas veces flexibilizando sus estrategias y algunas<br />

veces complem<strong>en</strong>tándo<strong>la</strong>s con sesiones<br />

<strong>de</strong> otros programas <strong>de</strong>l mismo corte: tópicos <strong>de</strong><br />

prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> recaídas, <strong>de</strong> satisfactores cotidianos<br />

y temas <strong>de</strong> habilida<strong>de</strong>s para <strong>la</strong> vida, todo<br />

esto con el objetivo <strong>de</strong> favorecer el <strong>de</strong>sarrollo<br />

<strong>de</strong> conductas más adaptativas y <strong>de</strong> autoeficacia.<br />

REFERENCIAS:<br />

1. Echeverría, S.L., Carrascoza, V.C.,<br />

Reidl, M.L. (2007). Prev<strong>en</strong>ción y Tratami<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> Conductas Adictivas. México:<br />

UNAM, Facultad <strong>de</strong> Psicología.<br />

2. Prochasca, J. O., y Diclem<strong>en</strong>ete, C.C., &<br />

Norcross, J.C., (1992) In search of how people<br />

change. American Psycologist, 47, P.1102-1114.<br />

3. Miller, W. y Rollnick, S. (1999). Los principios<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>trevista motivacional. En Entrevista<br />

Motivacional (pp. 79-92). España: Paidós.<br />

Como conclusión po<strong>de</strong>mos <strong>de</strong>cir que <strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia<br />

que se ha obt<strong>en</strong>ido <strong>en</strong> el D.F., al trabajar con los<br />

diversos programas <strong>de</strong> corte cognitivo-conductual<br />

es <strong>en</strong>riquecedora, al resultar una estrategia terapéutica<br />

a<strong>de</strong>cuada <strong>en</strong> su aplicación por su eficacia,<br />

efici<strong>en</strong>cia, rapi<strong>de</strong>z <strong>en</strong> cuanto al tiempo invertido,<br />

por su s<strong>en</strong>tido educacional y por permitirle al<br />

usuario <strong>la</strong> responsabilidad primaria <strong>de</strong> tomar <strong>de</strong>cisiones<br />

durante su tratami<strong>en</strong>to, dotándolo a<strong>de</strong>más<br />

<strong>de</strong> estrategias que le permit<strong>en</strong> mant<strong>en</strong>er los cambios<br />

y fortalecer su auto eficacia, in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong> su edad y características psicosociales.<br />

83


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

Hacia un Mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> At<strong>en</strong>ción para <strong>la</strong> Clínica <strong>de</strong> Tabaquismo<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong>s UNEME-CAPA <strong>de</strong> Pueb<strong>la</strong><br />

Z<strong>en</strong>aido Cruz H.<br />

C<strong>la</strong>udia Velázquez R.<br />

UNEME-CAPA <strong>de</strong>l Estado <strong>de</strong> Pueb<strong>la</strong> (CECAP)<br />

Pa<strong>la</strong>bras C<strong>la</strong>ve: Interv<strong>en</strong>ción grupal, comunidad, tabaquismo, adicción<br />

P<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l problema:<br />

Ante <strong>la</strong> falta <strong>de</strong> tiempo y recursos humanos<br />

es necesario rep<strong>la</strong>ntear el mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong><br />

at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> Clínica <strong>de</strong> Tabaquismo <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s UNEMES-CAPA, <strong>en</strong> el Estado <strong>de</strong> Pueb<strong>la</strong>.<br />

Argum<strong>en</strong>taciones:<br />

Los mo<strong>de</strong>los institucionalizados propuestos por el<br />

INER, Hospital G<strong>en</strong>eral, pres<strong>en</strong>tan dificulta<strong>de</strong>s para<br />

su implem<strong>en</strong>tación <strong>en</strong> <strong>la</strong>s UNEME-CAPA <strong>de</strong> Pueb<strong>la</strong>.<br />

El equipo <strong>de</strong> trabajo no solo aborda <strong>la</strong> interv<strong>en</strong>ción<br />

indicada, también realiza e invierte tiempo <strong>en</strong> el trabajo<br />

prev<strong>en</strong>tivo universal y selectivo, su mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong><br />

at<strong>en</strong>ción está circunscrito <strong>en</strong> <strong>la</strong> comunidad, no necesariam<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> un complejo Hospita<strong>la</strong>rio.<br />

¿Cómo resolvemos esto<br />

Reconocemos que <strong>en</strong> el problema <strong>de</strong>l tabaquismo<br />

existe <strong>de</strong> una base orgánica <strong>de</strong>l consumo <strong>de</strong> <strong>la</strong> nicotina;<br />

<strong>la</strong> génesis <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia ti<strong>en</strong>e sus bases <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

84<br />

formas <strong>de</strong> interpretación y acción <strong>de</strong>l hombre,<br />

es una dim<strong>en</strong>sión <strong>en</strong> el or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> lo simbólico;<br />

El hombre construye su realidad pero <strong>la</strong> realidad<br />

también construye al hombre, el mundo <strong>de</strong><br />

base física (neuroquímica) y el mundo <strong>de</strong> base<br />

simbólica son dos caras <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma moneda;<br />

Lo grupal, como dispositivo para el cambio<br />

La base <strong>de</strong>l trabajo psicoterapéutico se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> interv<strong>en</strong>ción grupal; <strong>de</strong>s<strong>de</strong> ahí se abordan<br />

cuatro p<strong>la</strong>nos <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> los paci<strong>en</strong>tes:<br />

el físico, el cognitivo, el emocional y el re<strong>la</strong>cional.<br />

Resultados:<br />

• De 30 paci<strong>en</strong>tes at<strong>en</strong>didos que pres<strong>en</strong>taron<br />

<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia a <strong>la</strong> nicotina 21 están<br />

<strong>en</strong> remisión total (7 <strong>de</strong> cada 10).


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

Impacto <strong>de</strong> <strong>la</strong> aportación:<br />

• La metodología se está implem<strong>en</strong>tando <strong>en</strong> una<br />

Comunidad Terapéutica para <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> adictos<br />

y que pres<strong>en</strong>tan consumo <strong>de</strong> tabaco.<br />

• Se va a g<strong>en</strong>eralizar <strong>en</strong> los 8 UNEMES-CAPA <strong>de</strong>l<br />

Estado <strong>de</strong> Pueb<strong>la</strong>.<br />

CONCLUSIONES:<br />

• Los mo<strong>de</strong>los <strong>de</strong> tratami<strong>en</strong>to funcionales son<br />

aquellos que resuelv<strong>en</strong> los problemas <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción<br />

<strong>de</strong> acuerdo a <strong>la</strong> práctica cotidiana.<br />

• Si bi<strong>en</strong> es cierto que los mo<strong>de</strong>los cognitivosconductuales<br />

permit<strong>en</strong> un trabajo altam<strong>en</strong>te estructurado<br />

y sistematizado y su fin es reducir los<br />

costos <strong>de</strong> operación, es muy importante mirar<br />

también, que exist<strong>en</strong> mo<strong>de</strong>los semi-estructurados<br />

pero con una fuerte estructura teórico-metodológica<br />

que respon<strong>de</strong>n a <strong>la</strong>s <strong>de</strong>mandas <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción.<br />

• La “Interv<strong>en</strong>ción Grupal” (Bau<strong>de</strong>s, M.) nos permite<br />

asomarnos a una riqueza que emerge <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />

los grupos, que escapa más allá <strong>de</strong> <strong>la</strong> compr<strong>en</strong>sión<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> racionalidad instrum<strong>en</strong>tal; apostamos a<br />

lo grupal como un dispositivo que lejos <strong>de</strong> reducir<br />

costos <strong>de</strong> operación, nos permite hacer construcciones<br />

<strong>de</strong> grupo (Käes, R. 1977) para resolver <strong>de</strong>mandas<br />

<strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción.<br />

PROPUESTAS:<br />

• Sistematizar el Mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> At<strong>en</strong>ción<br />

para hacer una revisión mas profunda sobre<br />

sus límites y alcances <strong>de</strong>l mismo.<br />

• Evaluar su impacto <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> costosb<strong>en</strong>eficios<br />

para <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> personas con<br />

<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia a <strong>la</strong> nicotina que son at<strong>en</strong>didos<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong>s UNEME-CAPA, <strong>de</strong> Pueb<strong>la</strong>.<br />

• T<strong>en</strong>emos que apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r a “Discutir <strong>en</strong> grupo”<br />

(Ibáñez, J.1979), también nosotros sobre<br />

el mo<strong>de</strong>lo.<br />

REFERENCIAS:<br />

1. Käes, R<strong>en</strong>é; El Aparato Psíquico Grupal: construcciones<br />

<strong>de</strong> grupo; Ed. Gedisa 1977<br />

2. Bau<strong>de</strong>s, Merce<strong>de</strong>s; La Interv<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> Grupos;<br />

Ed. Lugar Editorial; 1992.<br />

3. Ibáñez, Jesús; Más allá <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociología: El<br />

grupo <strong>de</strong> discusión, técnica y crítica.; Ed. S.<br />

XXI.<br />

4. Secretaría <strong>de</strong> Salud; Programa contra el Tabaquismo:<br />

actualización 2011-2012.<br />

5. S<strong>la</strong>ma, Kar<strong>en</strong>; Prev<strong>en</strong>ción y Control <strong>de</strong>l Tabaquismo:<br />

Guía para países con Escasos Recursos<br />

Económicos; Ed. UICTER 2001.<br />

85


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

Prev<strong>en</strong>ción Comunitaria<br />

Resum<strong>en</strong><br />

Educación para <strong>la</strong> Salud <strong>en</strong> Grupos <strong>de</strong> Pob<strong>la</strong>ción<br />

Vulnerable para Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Farmaco<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias<br />

María Magdal<strong>en</strong>a Guzmán Pérez<br />

CAPA - Nueva Vida Ciudad Cuauhtémoc, Ecatepec, Estado <strong>de</strong> México<br />

Pa<strong>la</strong>bras C<strong>la</strong>ve: Comunidad, hábitos saludables, prev<strong>en</strong>ción, adicciones<br />

Parti<strong>en</strong>do <strong>de</strong>l argum<strong>en</strong>to “PRIMERO NO DA-<br />

ÑAR…” , y como respuesta a <strong>la</strong> innovación <strong>de</strong> los<br />

servicio <strong>de</strong> salud <strong>de</strong> primer nivel <strong>en</strong> diagnóstico,<br />

manejo e inicio <strong>de</strong> tratami<strong>en</strong>to prev<strong>en</strong>tivo <strong>en</strong><br />

el campo medico <strong>de</strong> <strong>la</strong>s adicciones, con <strong>en</strong>foque<br />

al impacto <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud comunitaria y el fom<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> estilos <strong>de</strong> vida saludables <strong>de</strong>ntro <strong>la</strong> misma, el<br />

pres<strong>en</strong>te trabajo pret<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>la</strong> ejecución <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>los<br />

Médicos (LERICHER) y Biopsicosocial (OMS),<br />

con un <strong>en</strong>foque participativo <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad<br />

<strong>de</strong> impacto para <strong>la</strong> activación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s re<strong>de</strong>s<br />

comunitarias <strong>en</strong> el ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción universal.<br />

Con el objetivo <strong>de</strong> fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> conci<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> <strong>en</strong>fermedad <strong>en</strong> el campo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s farmaco<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias<br />

e insertar <strong>en</strong> <strong>la</strong> comunidad aspectos<br />

culturales positivos que fortalezcan los factores<br />

que evitan el consumo <strong>de</strong> sustancias adictivas.<br />

Tomando <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> OTAWA “La<br />

Educación para La salud es el proceso que otorga<br />

a <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción los medios necesarios para garantizar<br />

un mayor control <strong>de</strong> su salud y mejorar<strong>la</strong>”.<br />

Y reafirmando los conceptos <strong>de</strong> salud <strong>en</strong> el <strong>en</strong>foque<br />

medico <strong>la</strong> salud es “La salud es <strong>la</strong> vida <strong>en</strong><br />

sil<strong>en</strong>cio <strong>de</strong> los órganos”, se complem<strong>en</strong>ta con<br />

el mo<strong>de</strong>lo biopsicosocial “<strong>la</strong> salud es un estado<br />

<strong>de</strong> bi<strong>en</strong>estar completo físico, m<strong>en</strong>tal y social.<br />

La creación <strong>de</strong> estos grupos <strong>de</strong> EPS, se realizara<br />

aprovechando el primer eje fundam<strong>en</strong>tal; <strong>en</strong> el<br />

cual se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran involucrados los recursos que<br />

se ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l sector salud como <strong>la</strong>s políticas<br />

públicas saludables, <strong>en</strong> don<strong>de</strong> el proyecto<br />

CAPA fundam<strong>en</strong>ta su interv<strong>en</strong>ción comunitaria.<br />

Propuesta:<br />

Proponemos <strong>la</strong> ejecución e implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong><br />

los ejes <strong>de</strong> refuerzo <strong>de</strong> participación comunitaria,<br />

adquisición <strong>de</strong> aptitu<strong>de</strong>s saludables y creación<br />

<strong>de</strong> <strong>en</strong>tornos saludables, mediante talleres<br />

<strong>de</strong> autocuidado, pláticas con tópicos médicos<br />

<strong>en</strong>focados al proceso <strong>de</strong> adicción y <strong>en</strong>fatizando<br />

<strong>la</strong> higi<strong>en</strong>e m<strong>en</strong>tal activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> don<strong>de</strong> los<br />

86


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

estilos <strong>de</strong> vida saludables se fom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> como un valor<br />

<strong>de</strong> cultura positiva. D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>la</strong> participación comunitaria<br />

se fom<strong>en</strong>tarán el trabajo constante, se tomará<br />

<strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta los conocimi<strong>en</strong>tos que <strong>la</strong> propia comunidad<br />

consi<strong>de</strong>re conservar y parte <strong>de</strong> su i<strong>de</strong>ntidad. Tomaremos<br />

como herrami<strong>en</strong>tas los cuatro elem<strong>en</strong>tos<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> educación sanitaria que contamos para esta <strong>la</strong>bor<br />

como: Materiales (carteles, audiovisuales , rotafolios,<br />

folletos, libros informativos, <strong>la</strong> red social como<br />

el Internet, y los juegos interactivos como “JUEGA Y<br />

DIVIERTE “, juego <strong>de</strong> mes nueva vida ”ANTIDROG<br />

“,mo<strong>de</strong>los anatómicos disponibles <strong>en</strong> sector salud ).<br />

Espacio y tiempo (sesiones grupales, cine <strong>de</strong>bates,<br />

análisis y <strong>de</strong>bate <strong>de</strong> difer<strong>en</strong>tes tópicos re<strong>la</strong>cionados<br />

con <strong>la</strong> salud e higi<strong>en</strong>e <strong>de</strong>l sueño, <strong>la</strong> higi<strong>en</strong>e m<strong>en</strong>tal,<br />

discusiones <strong>de</strong> temas re<strong>la</strong>cionados con crecimi<strong>en</strong>to<br />

y <strong>de</strong>sarrollo físico y emocional <strong>en</strong> difer<strong>en</strong>tes etapas<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> vida, p<strong>la</strong>ticas con dinámicas auto-reproducibles<br />

<strong>en</strong> casa para el fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> estilos <strong>de</strong> vida saludables,<br />

realización <strong>de</strong> p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> acción familiar sobre<br />

valores culturales positivos.) D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong>l rublo <strong>de</strong><br />

emisor <strong>de</strong> m<strong>en</strong>saje se aprovechará el personal <strong>de</strong><br />

salud <strong>de</strong> CAPA, se realizarán <strong>en</strong><strong>la</strong>ces con otras instituciones<br />

que serán invitadas a <strong>la</strong> participación y <strong>la</strong><br />

educación continua tanto <strong>de</strong>l personal <strong>de</strong> salud y los<br />

grupos formados <strong>de</strong> EPS. Contamos con todos estos<br />

elem<strong>en</strong>tos y trataremos <strong>de</strong> unirlos para otorgar a <strong>la</strong><br />

comunidad <strong>la</strong> mayor herrami<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción que<br />

es <strong>la</strong> información, <strong>la</strong> educación y <strong>la</strong> comunicación,<br />

los cuales forman un proceso el cual nos ayudará a<br />

<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r estrategias <strong>de</strong> comunicación para promover<br />

y fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong>s acciones <strong>de</strong> estilo <strong>de</strong> vida saludable<br />

que compit<strong>en</strong> con <strong>la</strong>s farmaco<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias.<br />

REFERENCIAS:<br />

1. L. Orgue<strong>la</strong> Olga, C. Almanacid Carm<strong>en</strong>, Sucornc<br />

Cha<strong>la</strong> M. Carm<strong>en</strong>. Educación para <strong>la</strong><br />

salud, Colombia: Ed. Manual Mo<strong>de</strong>rno 2009<br />

2. C<strong>en</strong>tro Nacional para <strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción<br />

y control <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Adicciones Manual <strong>de</strong><br />

Prev<strong>en</strong>ción Comunitario <strong>de</strong> los C<strong>en</strong>tros<br />

Nueva Vida, México: CENADIC 2011.<br />

3. Guegu<strong>en</strong> Julietta, Fauver Guil<strong>la</strong>ume,<br />

Luhman Nik<strong>la</strong>s, Bouchon Magali. Guía<br />

Práctica para los proyectos <strong>de</strong> salud.<br />

Filipinas Ed. Unidad <strong>de</strong> Apoyo, Análisis e Inci<strong>de</strong>ncias<br />

Políticas, Médicos <strong>de</strong>l Mundo 2010.<br />

87


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

Resum<strong>en</strong><br />

Red <strong>de</strong> At<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Adicciones <strong>en</strong> Hidalgo<br />

“Logros y Retos por Región”<br />

Erika Saldivar López<br />

Juan Alfonso Espino Canales.<br />

Yadira Lara Sánchez<br />

Elsa Barquera Ortiz<br />

Nivardo Sinhué Hernán<strong>de</strong>z Sánchez<br />

Yazmín Fayad Medina<br />

José Luis Ángeles Gómez<br />

Consejo Estatal contra <strong>la</strong>s Adicciones, Hidalgo.<br />

Pa<strong>la</strong>bras C<strong>la</strong>ve: Red <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción, at<strong>en</strong>ción integral, diagnóstico.<br />

Los resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong> Encuesta Nacional <strong>de</strong> Adicciones<br />

(ENA) 2008 muestran que <strong>en</strong> el estado <strong>de</strong><br />

Hidalgo el consumo <strong>de</strong> drogas es mayor que el promedio<br />

nacional. Lo cual refuerza el valor <strong>de</strong> dotar<br />

<strong>de</strong> estrategias individuales, sociales y familiares<br />

que permitan mejores oportunida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo.<br />

Para <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tarlo buscamos primero superar <strong>la</strong>s dificulta<strong>de</strong>s<br />

que tradicionalm<strong>en</strong>te se han p<strong>la</strong>nteado<br />

para <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> usuarios, in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong>l sector público o privado, mismas que están<br />

vincu<strong>la</strong>das con <strong>la</strong> noción <strong>de</strong> “territorialidad”;<br />

es <strong>de</strong>cir, el p<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> límites que imaginariam<strong>en</strong>te<br />

separan a unos organismos <strong>de</strong> otros<br />

aún cuando compartamos los mismos objetivos.<br />

Por ello el consolidar <strong>la</strong> “Red <strong>de</strong> At<strong>en</strong>ción” y at<strong>en</strong><strong>de</strong>r<br />

a los usuarios y familiares <strong>en</strong> el C<strong>en</strong>tro Nueva<br />

Vida acor<strong>de</strong> a su área <strong>de</strong> resi<strong>de</strong>ncia y referirlos<br />

a una institución <strong>de</strong> salud m<strong>en</strong>tal, unidad <strong>de</strong><br />

at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> viol<strong>en</strong>cia, <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> transmisión<br />

sexual, grupos <strong>de</strong> ayuda mutua y asociaciones<br />

civiles, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificar y tomar <strong>en</strong><br />

cu<strong>en</strong>ta que <strong>en</strong> cada región se crea una cosmovisión<br />

difer<strong>en</strong>te, don<strong>de</strong> el consumo obe<strong>de</strong>ce a normas<br />

socioculturales, familiares, sociales, <strong>la</strong>borales,<br />

<strong>de</strong> tolerancia, permisividad y control específicas,<br />

permite asumir una postura para <strong>de</strong>jar <strong>de</strong> <strong>la</strong>do <strong>la</strong>s<br />

consi<strong>de</strong>raciones subjetivas <strong>de</strong> que un programa<br />

o institución es mejor que otro, y se c<strong>en</strong>tre <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

pob<strong>la</strong>ción, que es a veces el principal reto como<br />

instituciones <strong>de</strong> salud, más que <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción misma.<br />

88


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

Por ejemplo <strong>en</strong> <strong>la</strong> Huasteca t<strong>en</strong>emos una pob<strong>la</strong>ción<br />

c<strong>la</strong>sificada por el Instituto Nacional <strong>de</strong> Estadística<br />

y Geografía (INEGI) como <strong>de</strong> alta y muy<br />

alta marginación, don<strong>de</strong> el 99.9% <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción<br />

mayor <strong>de</strong> 5 años es hab<strong>la</strong>nte <strong>de</strong> <strong>la</strong> l<strong>en</strong>gua náhuatl,<br />

se ha hecho traducción completa <strong>de</strong> manuales y<br />

textos <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción breve; <strong>la</strong> región <strong>de</strong>l Valle <strong>de</strong>l<br />

Mezquital caracterizada por altos índices <strong>de</strong> pobreza<br />

don<strong>de</strong> el pulque y cerveza forman parte <strong>de</strong><br />

los usos y costumbres <strong>de</strong> <strong>la</strong> región ha trabajado <strong>la</strong><br />

psicoeducación con padres <strong>de</strong> familia y <strong>la</strong> percepción<br />

<strong>de</strong> riesgo; <strong>en</strong> <strong>la</strong> zona <strong>de</strong>l altip<strong>la</strong>no que <strong>de</strong>jó <strong>de</strong><br />

ser área <strong>de</strong> paso <strong>de</strong> sustancias, para convertirse <strong>en</strong><br />

área consumidora ha establecido <strong>en</strong><strong>la</strong>ce con <strong>la</strong>s<br />

escue<strong>la</strong>s y con repres<strong>en</strong>tantes vecinales para ofrecer<br />

espacios <strong>de</strong> recreación a los jóv<strong>en</strong>es y con ello<br />

alternativas para sus tiempos <strong>de</strong> ocio; <strong>en</strong> <strong>la</strong> zona<br />

urbana se brinda servicio resi<strong>de</strong>ncial multidisciplinario<br />

para adultos hombres, mujeres e infantoadolesc<strong>en</strong>tes,<br />

con interv<strong>en</strong>ciones específicas <strong>de</strong><br />

acuerdo a su edad, género y sustancia <strong>de</strong> impacto.<br />

En Hidalgo estamos conv<strong>en</strong>cidos que<br />

mucho queda por hacer, pero hacerlo<br />

con otra mirada y con <strong>la</strong> suma <strong>de</strong> esfuerzos<br />

permite una lucha mejor <strong>en</strong>caminada.<br />

REFERENCIAS:<br />

1. Consejo Nacional Contra <strong>la</strong>s Adicciones. Encuesta<br />

Nacional <strong>de</strong> Adicciones 2008. México; 2009.<br />

2.Natera, Rey Guillermina. La difícil<br />

i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong>l consumo <strong>de</strong> alcohol<br />

<strong>en</strong> comunida<strong>de</strong>s indíg<strong>en</strong>as. Universidad<br />

Autónoma Metropolitana 2005; 92-97.<br />

3. Solis L. Cor<strong>de</strong>ro. Caracterización <strong>de</strong>l nivel <strong>de</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia<br />

al alcohol. Salud M<strong>en</strong>tal 2007; 30:62-68.<br />

Fom<strong>en</strong>tando así, el abandono <strong>de</strong> <strong>la</strong> visión uni<strong>la</strong>teral<br />

<strong>de</strong>l uso, abuso o <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia a sustancias,<br />

para diagnosticarlo y abordarlo como un f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o<br />

amplio y multifactorial que ubique y tome <strong>en</strong><br />

cu<strong>en</strong>ta el contexto y no sólo busque prev<strong>en</strong>ir <strong>la</strong>s<br />

adicciones, si es que hay forma <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>irse <strong>de</strong><br />

el<strong>la</strong>s, sino más bi<strong>en</strong> <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> estrategias<br />

que abor<strong>de</strong>n medidas <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción y protección<br />

<strong>en</strong>caminadas a <strong>la</strong> <strong>de</strong>tección temprana, fortalecimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> factores protectores, retrasar <strong>la</strong> edad <strong>de</strong><br />

inicio <strong>de</strong>l primer consumo y los daños asociados.<br />

89


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

Resum<strong>en</strong><br />

Movilización Comunitaria e Institucional como Estrategia <strong>de</strong><br />

Promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud y Promoción <strong>de</strong>l C<strong>en</strong>tro Nueva Vida<br />

Montserrat Del Carm<strong>en</strong> O<strong>la</strong>gue Esperón<br />

CAPA - Nueva Vida “Chamizal”, Ecatepec, Estado <strong>de</strong> México<br />

Pa<strong>la</strong>bras C<strong>la</strong>ve: Comunidad, movilización, prev<strong>en</strong>ción, adicciones<br />

Para el abordaje <strong>de</strong>l tópico que nos ocupa es preciso<br />

reconocer a <strong>la</strong> salud como un proceso <strong>de</strong><br />

equilibrio armónico biopsicosocial, cultural y espiritual<br />

<strong>de</strong>l individuo y su <strong>en</strong>torno, es <strong>de</strong>cir con<br />

su familia, su comunidad o barrio y <strong>la</strong> naturaleza,<br />

<strong>en</strong> una constante dinámica. De ahí <strong>la</strong> necesidad<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> participación social no so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te como<br />

un constructo <strong>de</strong> cooperación para el <strong>de</strong>sarrollo<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad misma, sino más bi<strong>en</strong> con <strong>la</strong> finalidad<br />

<strong>de</strong>l cambio social, si<strong>en</strong>do este el principal<br />

punto <strong>de</strong> partida para g<strong>en</strong>erar nuevas estrategias<br />

<strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> <strong>la</strong> Comunidad–Institución.<br />

La p<strong>la</strong>nificación comunitaria implica <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>tección<br />

<strong>de</strong>l problema a partir <strong>de</strong> los factores <strong>de</strong><br />

riesgo y protección, hasta <strong>la</strong>s estrategias para motivar<br />

a <strong>la</strong> comunidad y <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong>l programa.<br />

La movilización y el empo<strong>de</strong>rami<strong>en</strong>to comunitarios<br />

permit<strong>en</strong> <strong>la</strong> efectividad <strong>de</strong> los programas y p<strong>la</strong>nes<br />

<strong>de</strong> acción prev<strong>en</strong>tivos al especificar los elem<strong>en</strong>tos<br />

básicos re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong> <strong>de</strong>tección <strong>de</strong> riesgos,<br />

así como el diseño, realización y evaluación<br />

<strong>de</strong> acciones co<strong>la</strong>borativas con otras instituciones.<br />

PROPUESTA:<br />

En este s<strong>en</strong>tido y por <strong>la</strong> necesidad creci<strong>en</strong>te <strong>de</strong><br />

hacer fr<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> problemática <strong>de</strong> <strong>la</strong> adicción a <strong>la</strong>s<br />

drogas, tanto legales como ilegales el C<strong>en</strong>tro Nueva<br />

Vida Chamizal promueve y pone <strong>en</strong> marcha mo<strong>de</strong>los<br />

<strong>de</strong> participación comunitaria a partir <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>tección<br />

<strong>de</strong> lí<strong>de</strong>res formales e informales así como<br />

<strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> una red Institucional <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción<br />

parale<strong>la</strong> a <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad.<br />

Se han realizado dos gran<strong>de</strong>s acontecimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong><br />

movilización:<br />

I. Dirigido a pob<strong>la</strong>ción adolesc<strong>en</strong>te. Se g<strong>en</strong>era una<br />

red institucional <strong>de</strong> cont<strong>en</strong>ción para pob<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre<br />

14 y 20 años, estudiantes <strong>de</strong> nivel bachillerato,<br />

a partir <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> “Feria <strong>de</strong> promoción a <strong>la</strong><br />

salud” don<strong>de</strong> se realizaron <strong>de</strong>tecciones tempranas<br />

<strong>de</strong> obesidad, conductas sexuales <strong>de</strong> riesgo,<br />

prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes y consumo <strong>de</strong> sustancias,<br />

así como <strong>la</strong> promoción <strong>de</strong> estilos <strong>de</strong> vida saludables<br />

a partir <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> recreación.<br />

90


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

II. Dirigido a pob<strong>la</strong>ción abierta. A través <strong>de</strong> <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntificación<br />

<strong>de</strong> lí<strong>de</strong>res formales e informales, <strong>la</strong> puesta<br />

<strong>en</strong> esc<strong>en</strong>a <strong>de</strong> una obra <strong>de</strong> teatro <strong>en</strong> esc<strong>en</strong>ario abierto<br />

y <strong>en</strong>trada libre, t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do como temática “Las<br />

consecu<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>l consumo excesivo <strong>de</strong> alcohol”.<br />

A partir <strong>de</strong> ello, se ha obt<strong>en</strong>ido mayor interés <strong>en</strong> conocer<br />

y acudir a los servicios que ofrece <strong>la</strong> UNEME-<br />

CAPA. De igual forma, <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> Instituciones<br />

Educativas ha cobrado mayor pres<strong>en</strong>cia colocando<br />

así a los C<strong>en</strong>tros Nueva Vida como una Institución<br />

lí<strong>de</strong>r <strong>en</strong> prev<strong>en</strong>ción y at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l consumo <strong>de</strong><br />

sustancias adictivas <strong>en</strong> el municipio <strong>de</strong> Ecatepec.<br />

REFERENCIAS:<br />

1.MACHÍN Juan;”Re<strong>de</strong>s Sociales y Farmaco<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias”<br />

México 2009<br />

COMP. “Manual <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción Comunitaria <strong>de</strong> los<br />

C<strong>en</strong>tros Nueva Vida” Segunda edición México 2011<br />

2.http://www.sns.gob.bo/institucional/<br />

re<strong>de</strong>s%20y%20calidad/RED%20SAFCI.pdf<br />

consultado el 20 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012 a <strong>la</strong>s 13:00hrs.<br />

3.http://www.ces.fe.uc.pt/publicacoes/oficina/187/187.pdf<br />

consultado el<br />

20 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012 a <strong>la</strong>s 12:00hrs.<br />

91


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

Resum<strong>en</strong><br />

Simposio <strong>en</strong> <strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Adicciones<br />

Oscar Muñiz Rebolledo<br />

José Antonio Pérez Av<strong>en</strong>daño<br />

Juan Luis Morales Huerta<br />

Teresa Miriam López Granillo<br />

CAPA - Nueva Vida “El Chamizal”, Ecatepec, Estado <strong>de</strong> México<br />

Pa<strong>la</strong>bras C<strong>la</strong>ve: Simposio, adicciones, prev<strong>en</strong>ción<br />

El consumo <strong>de</strong> drogas legales e ilegales repres<strong>en</strong>ta<br />

un grave problema <strong>de</strong> salud pública, <strong>en</strong><br />

nuestro país se han creado difer<strong>en</strong>tes medidas<br />

para llevar a cabo tanto prev<strong>en</strong>ción como tratami<strong>en</strong>to<br />

a <strong>la</strong>s diversas comunida<strong>de</strong>s, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el aum<strong>en</strong>to<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> apertura <strong>de</strong> c<strong>en</strong>tros especializados<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción a dicha problemática, creación<br />

<strong>de</strong> difer<strong>en</strong>tes programas <strong>de</strong> <strong>de</strong>tección oportuna<br />

y tratami<strong>en</strong>to. Una parte <strong>de</strong> ello muy importante<br />

es el como se ha ido creando conci<strong>en</strong>cia<br />

<strong>en</strong> los diversos profesionistas, s<strong>en</strong>sibilizándolos<br />

y otorgando conocimi<strong>en</strong>tos sobre <strong>de</strong>tección<br />

para el manejo <strong>de</strong> usuarios <strong>de</strong> sustancias.<br />

En <strong>la</strong>s principales acciones que ha diseñado el<br />

Sector Salud como el que lleva a cabo el Instituto<br />

Nacional <strong>de</strong> Psiquiatría (INPRF), órgano <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>tralizado<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> SSA, qui<strong>en</strong> realiza investigaciones,<br />

<strong>en</strong>cuestas y el Sistema <strong>de</strong> Reporte <strong>de</strong> Información<br />

sobre Drogas (SRID). Otras acciones son <strong>la</strong>s que<br />

lleva a cabo <strong>la</strong> Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Epi<strong>de</strong>miología<br />

(DGE) <strong>de</strong> <strong>la</strong> SSA, responsable <strong>de</strong>l Sistema <strong>de</strong> Vigi<strong>la</strong>ncia<br />

Epi<strong>de</strong>miológica <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Adicciones (SISVEA),<br />

realiza trabajos que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran publicados<br />

<strong>en</strong> revistas ci<strong>en</strong>tíficas y libros especializados,<br />

tanto <strong>en</strong> México como <strong>en</strong> el extranjero. La<br />

DGE ti<strong>en</strong>e una activa participación <strong>en</strong> el Grupo<br />

<strong>de</strong> Trabajo Epi<strong>de</strong>miológico <strong>en</strong> <strong>la</strong> Frontera Norte<br />

(Bor<strong>de</strong>r Epi<strong>de</strong>miological Work Group) sobre<br />

abuso <strong>de</strong> drogas, <strong>en</strong> cooperación con el National<br />

Institute on Drug Abuse (NIDA) <strong>de</strong>l gobierno<br />

fe<strong>de</strong>ral <strong>de</strong> los EEUU. Los C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> Integración<br />

Juv<strong>en</strong>il qui<strong>en</strong>es continuam<strong>en</strong>te realizan<br />

foros y congresos con refer<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong>s adicciones.<br />

A los trabajos <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos por estas instituciones,<br />

se suman los que realizan otros institutos<br />

y c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> investigación <strong>en</strong> el país, para totalizar,<br />

<strong>en</strong>tre 1996 y 1998, 144 investigaciones <strong>de</strong><br />

tipo epi<strong>de</strong>miológico, 58 re<strong>la</strong>cionadas con temas<br />

<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción, 47 sobre aspectos <strong>de</strong> tratami<strong>en</strong>to<br />

y 13 <strong>de</strong> diseño <strong>de</strong> programas. Para difundir <strong>la</strong><br />

información <strong>en</strong> el ámbito académico se pres<strong>en</strong>taron<br />

142 pon<strong>en</strong>cias y se realizaron 18 congresos,<br />

con una participación <strong>de</strong> más <strong>de</strong> 7 mil personas.<br />

92


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

Observando estas estrategias don<strong>de</strong> el conocimi<strong>en</strong>to<br />

ci<strong>en</strong>tífico, no sólo llega a <strong>la</strong> comunidad <strong>de</strong>l<br />

sector salud, sino que lo hace llegar a difer<strong>en</strong>tes<br />

comunida<strong>de</strong>s, los difer<strong>en</strong>tes miembros <strong>de</strong>l UNE-<br />

ME-CAPA EL CHAMIZAL <strong>en</strong> coordinación con <strong>la</strong><br />

Coordinación <strong>de</strong> “El Chamizal” se crea como una<br />

estrategia <strong>de</strong> divulgación sobre <strong>la</strong>s UNEME-CAPA<br />

o C<strong>en</strong>tros Nueva Vida <strong>en</strong> el Estado <strong>de</strong> México así<br />

como <strong>de</strong>l trabajo que se realiza <strong>en</strong> los mismo, seña<strong>la</strong>ndo<br />

con importancia el impacto que esta t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do<br />

sobre <strong>la</strong> salud <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l consumo <strong>de</strong> sustancias<br />

se creo <strong>la</strong> i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> organizar un Simposio <strong>en</strong><br />

el Municipio <strong>de</strong> Ecatepec <strong>en</strong> el que pudieran t<strong>en</strong>er<br />

acceso difer<strong>en</strong>tes miembros profesionales <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />

el sector salud, sector esco<strong>la</strong>r, así como miembros<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad <strong>de</strong> difer<strong>en</strong>tes eda<strong>de</strong>s. Para su acceso<br />

solo bastaba con inscribirse con anticipación.<br />

REFERENCIAS:<br />

1. http://mucd.org.mx/Boletin%20Drogas%20<br />

un%20ba<strong>la</strong>nce%20a%20un%20siglo%20<br />

<strong>de</strong>%20su%20prohibicion.pdf consultado<br />

el 20 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012 a <strong>la</strong>s 10:30 hrs.<br />

2.http://www.salud.gob.mx/unida<strong>de</strong>s/<br />

cdi/docum<strong>en</strong>tos/CDM2-3.htm consultado<br />

el 20 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012 a <strong>la</strong>s 10:40 hrs.<br />

3.http://www.cij.gob.mx/Internacional/<br />

pres<strong>en</strong>ciainternacional.html consultado<br />

el 20 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012 a <strong>la</strong>s 11:00 hrs.<br />

El Simposio se llevo a cabo <strong>en</strong> Auditorio <strong>de</strong> UNI-<br />

TEC Campus Ecatepec, fue un Simposio que tuvo<br />

impacto a 600 personas diarias durante tres días<br />

don<strong>de</strong> se manejaron difer<strong>en</strong>tes temáticas <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> epi<strong>de</strong>miología hasta el tratami<strong>en</strong>to, con activida<strong>de</strong>s<br />

lúdicas y <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje. A partir <strong>de</strong>l<br />

<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l Simposio, se observo un aum<strong>en</strong>to<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>rivación <strong>de</strong> consultas <strong>de</strong> C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> Salud<br />

a los UNEME-CAPA, al m<strong>en</strong>os <strong>en</strong> Ecatepec<br />

93


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

Límites <strong>en</strong> <strong>la</strong> Familia<br />

Teresa Miriam López Granillo<br />

CAPA - Nueva Vida El Chamizal, Ecatepec, Estado <strong>de</strong> México<br />

Pa<strong>la</strong>bras C<strong>la</strong>ve: Prev<strong>en</strong>ción, disciplina, adicción<br />

Resum<strong>en</strong><br />

La falta <strong>de</strong> supervisión <strong>en</strong> los hogares hacia <strong>la</strong>s<br />

activida<strong>de</strong>s que realizan los hijos, pue<strong>de</strong> influir<br />

<strong>de</strong> difer<strong>en</strong>tes formas <strong>en</strong> su comportami<strong>en</strong>to<br />

g<strong>en</strong>erando conductas que pue<strong>de</strong> conllevarlos<br />

a pres<strong>en</strong>tar difer<strong>en</strong>tes riesgos <strong>en</strong> su vida.<br />

Una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s conductas <strong>de</strong> riesgo que po<strong>de</strong>mos<br />

observar que ha ido aum<strong>en</strong>tando<br />

<strong>en</strong> los últimos veinte años <strong>de</strong> manera<br />

expon<strong>en</strong>cial es el consumo <strong>de</strong> sustancias.<br />

En específico, <strong>en</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción mexiqu<strong>en</strong>se <strong>la</strong> Encuesta<br />

<strong>de</strong> hogares sobre adicciones, 2008, m<strong>en</strong>ciona<br />

que tres cuartas partes <strong>de</strong> hombres y mujeres<br />

seña<strong>la</strong>n que el número <strong>de</strong> usuarios se ha<br />

increm<strong>en</strong>tado <strong>en</strong> los últimos cinco años <strong>en</strong> el país.<br />

Las características <strong>de</strong> qui<strong>en</strong>es usan drogas es <strong>de</strong><br />

pob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> 12 a 25 años qui<strong>en</strong>es principalm<strong>en</strong>te<br />

son personas que ya no están estudiando, que<br />

trabajan o recib<strong>en</strong> algún sa<strong>la</strong>rio, ya no están vivi<strong>en</strong>do<br />

con sus papás, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> que <strong>en</strong> su <strong>en</strong>torno<br />

social hay personas que consum<strong>en</strong> drogas.<br />

Como características socio-económicas-culturales<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción mexiqu<strong>en</strong>se se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra lo sigui<strong>en</strong>te:<br />

el apego familiar ha disminuido, existe confusión<br />

<strong>de</strong> roles -ya que los hermanos mayores se <strong>en</strong>cargan<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> disciplina y <strong>en</strong>señanza <strong>de</strong> los m<strong>en</strong>ores-,<br />

o bi<strong>en</strong>, se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran los mo<strong>de</strong>los <strong>de</strong> los abuelos<br />

qui<strong>en</strong>es se hac<strong>en</strong> cargo <strong>de</strong> <strong>la</strong> disciplina hacia los<br />

nietos lo que a su vez conlleva a g<strong>en</strong>erar una gran<br />

cantidad <strong>de</strong> m<strong>en</strong>sajes contradictorios <strong>en</strong> los hijos.<br />

Se percibe <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción primaria dirigida a los<br />

padres <strong>de</strong> familia, don<strong>de</strong> cada uno <strong>de</strong> los miembros<br />

apr<strong>en</strong><strong>de</strong> a i<strong>de</strong>ntificar y modificar <strong>la</strong>s características<br />

propias <strong>de</strong> cada familia, se propone un<br />

Mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> Interv<strong>en</strong>ción don<strong>de</strong> han apr<strong>en</strong>dido<br />

primero <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s herrami<strong>en</strong>tas que<br />

utilizan para <strong>de</strong>sempeñar disciplina, se les otorga<br />

<strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntificación y apr<strong>en</strong>dizaje <strong>de</strong>l establecimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> límites y reg<strong>la</strong>s para <strong>la</strong> conviv<strong>en</strong>cia familiar,<br />

posteriorm<strong>en</strong>te se les instruye <strong>en</strong> habilida<strong>de</strong>s positivas<br />

<strong>de</strong> comunicación con el cual han apr<strong>en</strong>dido<br />

a establecer límites tanto <strong>de</strong> comportami<strong>en</strong>to<br />

como <strong>de</strong> conviv<strong>en</strong>cia para lograr una y con ello<br />

lograr <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> el consumo <strong>de</strong> sustancias.<br />

94


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

PROPUESTA:<br />

Es un Taller <strong>de</strong> 8 sesiones dirigido a Padres <strong>de</strong> Familia<br />

don<strong>de</strong> se abordan <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes temáticas:<br />

1. I<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> tipos <strong>de</strong> disciplina efectuados<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> familia<br />

2. I<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo y<br />

ejecución <strong>de</strong> los valores <strong>en</strong> <strong>la</strong> familia<br />

3. I<strong>de</strong>ntificación y establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> reg<strong>la</strong>s familiares.<br />

4. Modificación <strong>de</strong>l uso <strong>de</strong> premios y castigos por<br />

apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r a hacer uso <strong>de</strong> <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> consecu<strong>en</strong>cias<br />

<strong>de</strong> los actos.<br />

5. Desarrollo <strong>en</strong> habilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Comunicación e<br />

i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> cómo influy<strong>en</strong> mis actitu<strong>de</strong>s <strong>en</strong><br />

el <strong>de</strong>sempeño <strong>de</strong> <strong>la</strong> Disciplina<br />

6. Apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r a <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r un manejo a<strong>de</strong>cuado <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s actitu<strong>de</strong>s emocionales por medio <strong>de</strong> una Comunicación<br />

Asertiva<br />

7. Apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r a e<strong>la</strong>borar acuerdos familiares<br />

8. Reinsertar y construir una nueva dinámica familiar.<br />

REFERENCIAS:<br />

1. Alcántara, J.A. Cómo educar <strong>la</strong> autoestima.<br />

Barcelona. CEAC, 1990<br />

2. Ayerbe. P. Indisciplina y viol<strong>en</strong>cia esco<strong>la</strong>r:<br />

génesis y alternativas. UPV/EHU, 2010<br />

3. Ramírez, S. El mexicano: psicología <strong>de</strong> sus<br />

motivaciones. Ed. Pax, México, 1959.<br />

4. Ortiz, M. La Salud Familiar. Rev. Cubana Medicina<br />

G<strong>en</strong>eral Integral 1999; 15(4), 439-445<br />

5. Resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong> Encuesta Nacional <strong>de</strong> Adicciones<br />

2008 (ENA, 2008) consultado el 01 <strong>de</strong><br />

diciembre <strong>de</strong> 2011 <strong>en</strong>: http://salud.edomex.<br />

gob.mx/imca/doc/ENA2008.pdf<br />

6. Encuesta <strong>de</strong>l Estado <strong>de</strong> México sobre consumo<br />

<strong>de</strong> alcohol, tabaco y drogas <strong>en</strong> estudiantes,<br />

2009 consultado el 01 <strong>de</strong> diciembre<br />

<strong>de</strong> 2011<strong>en</strong>: http://salud.edomex.gob.mx/imca/<br />

doc/<strong>en</strong>estudiantes_2009.pdf<br />

7. Encuesta <strong>de</strong> hogares sobre adicciones: Zona<br />

Metropolitana <strong>de</strong>l Valle <strong>de</strong> México y Toluca,<br />

2008, consultado el 01 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong> 2011<br />

<strong>en</strong>:<br />

http://salud.edomex.gob.mx/imca/doc/<br />

<strong>en</strong>hogares_2008.pdf<br />

95


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

Resum<strong>en</strong><br />

Promoción <strong>de</strong> Hábitos Saludables como un Factor Protector,<br />

Favorable <strong>en</strong> <strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Adicciones<br />

Eduardo E. Morales Reyes<br />

CAPA - Nueva Vida Chiconautlán 3000, Ecatepec, Estado <strong>de</strong> México<br />

Pa<strong>la</strong>bras C<strong>la</strong>ve: Autocuidado, promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud, comunidad<br />

La salud se produce cuando se <strong>de</strong>vuelve a <strong>la</strong><br />

g<strong>en</strong>te el po<strong>de</strong>r para efectuar <strong>la</strong>s transformaciones<br />

necesarias que asegur<strong>en</strong> un bu<strong>en</strong> vivir<br />

y se reduzcan <strong>la</strong>s causas que at<strong>en</strong>tan contra<br />

<strong>la</strong> salud y bi<strong>en</strong>estar (Carta <strong>de</strong> Otawa, 1986).<br />

El autocuidado, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s personas <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad<br />

<strong>de</strong> Cd. Cuauhtémoc, es como una historia que sale<br />

<strong>de</strong> un cu<strong>en</strong>to cursi, algo fuera <strong>de</strong> <strong>la</strong> realidad. Es<br />

poco probable que <strong>la</strong> g<strong>en</strong>te se ocupe <strong>de</strong> su nutrición,<br />

<strong>de</strong>l bi<strong>en</strong>estar <strong>de</strong> sus di<strong>en</strong>tes y <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> su<br />

salud. Por ello, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> los primeros días <strong>de</strong> trabajo<br />

<strong>de</strong>l C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> At<strong>en</strong>ción Primaria a <strong>la</strong>s Adicciones,<br />

Chiuconautlán 3000 se realiza una incansable <strong>la</strong>bor<br />

re<strong>la</strong>cionada con ev<strong>en</strong>tos que acercan los servicios<br />

<strong>de</strong> salud a <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción, promovi<strong>en</strong>do con<br />

ello <strong>la</strong> reflexión y el cuidado <strong>de</strong> sus seres queridos.<br />

¿Cómo hab<strong>la</strong>r <strong>de</strong> los efectos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s drogas <strong>en</strong> los<br />

seres humanos a una pob<strong>la</strong>ción que no ha podido<br />

resolver necesida<strong>de</strong>s tan básicas, ¿Cómo posicionarse<br />

como una institución valiosa, <strong>en</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción<br />

<strong>de</strong> Ciudad Cuauhtémoc; cuando hab<strong>la</strong>mos <strong>de</strong> algo<br />

que no repres<strong>en</strong>ta un problema para <strong>la</strong> comunidad<br />

El profesional <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud busca estimu<strong>la</strong>r el cambio<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong>s personas, <strong>de</strong> una actitud pasiva fr<strong>en</strong>te al<br />

cuidado <strong>de</strong> su salud a una activa, lo cual implica<br />

que <strong>la</strong>s personas tom<strong>en</strong> <strong>la</strong> iniciativa y actú<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

busca <strong>de</strong>l bi<strong>en</strong>estar <strong>de</strong>seado, a<strong>de</strong>más se pret<strong>en</strong><strong>de</strong><br />

lograr cambios <strong>de</strong> hábitos, costumbres y actitu<strong>de</strong>s<br />

fr<strong>en</strong>te al cuidado <strong>de</strong> <strong>la</strong> propia vida y <strong>de</strong>l colectivo;<br />

para que esto se dé, se requiere internalizar <strong>la</strong><br />

importancia <strong>de</strong> <strong>la</strong> responsabilidad y compromiso<br />

que ti<strong>en</strong>e consigo mismo. (Ofelia Tobón Correa).<br />

Ante esas interrogantes que repres<strong>en</strong>tan un problema<br />

se crearon, <strong>en</strong> vínculo con el C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Salud<br />

Urbano <strong>de</strong> Ciudad Cuauhtémoc, Jornadas M<strong>en</strong>suales<br />

<strong>de</strong> Salud, con el fin <strong>de</strong> promover el autocuidado.<br />

Según Coppard, el autocuidado compr<strong>en</strong><strong>de</strong> todas<br />

<strong>la</strong>s acciones y <strong>de</strong>cisiones que toma una persona para<br />

prev<strong>en</strong>ir, diagnosticar y tratar su <strong>en</strong>fermedad, todas<br />

<strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s individuales dirigidas a mant<strong>en</strong>er<br />

y mejorar <strong>la</strong> salud y <strong>la</strong>s <strong>de</strong>cisiones <strong>de</strong> utilizar tanto<br />

los sistemas formales como informales <strong>de</strong> apoyo.<br />

96


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

RESULTADOS:<br />

- Cercanía con <strong>la</strong> comunidad<br />

- Posicionarnos como una institución valiosa para<br />

<strong>la</strong> comunidad<br />

- Armonía y conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los actores comunitarios<br />

- Que <strong>la</strong> comunidad perciba el consumo <strong>de</strong> sustancias<br />

como un problema<br />

- Que <strong>la</strong> comunidad acuda al CAPA<br />

Propuestas:<br />

- Ampliar <strong>la</strong> cobertura pob<strong>la</strong>cional<br />

REFERENCIAS:<br />

1. Carta <strong>de</strong> Ottawa. Primera Confer<strong>en</strong>cia Internacional<br />

sobre <strong>la</strong> Promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud. Canadá,<br />

Noviembre 1986. http://www.paho.org/<br />

spanish/hpp/ottawachartersp.pdf<br />

2. Tobón Correa O. El Autocuidado, Una habilidad<br />

para vivir. <strong>en</strong>: http://promocionsalud.ucaldas.edu.co/downloads/Revista%208_5.pdf<br />

3. Anzo<strong>la</strong> PD, Galinsky D, Morales M F, Sa<strong>la</strong>s<br />

AM (eds). La at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> los ancianos: un <strong>de</strong>safío<br />

para los años nov<strong>en</strong>ta. Publicación Ci<strong>en</strong>tífica<br />

N° 546, Waschington: OPS/OMS; 1994.<br />

En: http://www.facmed.unam.mx/<strong>de</strong>ptos/salud/c<strong>en</strong>s<strong>en</strong>anza/spivsa/antol%202%20anciano/autocuid.pdfhttp://www.facmed.unam.mx/<br />

<strong>de</strong>ptos/salud/c<strong>en</strong>s<strong>en</strong>anza/spivsa/antol%20<br />

2%20anciano/autocuid.pdf<br />

97


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

Interv<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> <strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l Consumo <strong>de</strong> Sustancias Adictivas<br />

y Psicoactivas <strong>en</strong> Personas con Discapacidad y sus Familias,<br />

dos pob<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong>sat<strong>en</strong>didas.<br />

Ameyalli Vázquez Martínez<br />

Aída Araceli Jiménez López<br />

Ivonne Sel<strong>en</strong>e Herrera Lozano<br />

Laura Cecilia Ramírez Flores<br />

CAPA - Nueva Vida “El T<strong>en</strong>ayo” T<strong>la</strong>lnepant<strong>la</strong>, Estado <strong>de</strong> México<br />

Resum<strong>en</strong><br />

Pa<strong>la</strong>bras C<strong>la</strong>ve: Discapacidad, familias, prev<strong>en</strong>ción<br />

Las personas que pres<strong>en</strong>tan algún tipo <strong>de</strong> discapacidad<br />

<strong>de</strong>mandan <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad el <strong>de</strong>recho<br />

a una vida <strong>en</strong> igualdad <strong>de</strong> condiciones.<br />

El hecho <strong>de</strong> que esta se caracterizara y diagnosticara<br />

como una condición que requería<br />

at<strong>en</strong>ción médica y rehabilitación únicam<strong>en</strong>te,<br />

dio como resultado que <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción, tratami<strong>en</strong>to<br />

y prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> todos los ámbitos se basaran<br />

<strong>de</strong> manera específica <strong>en</strong> éstos dos aspectos.<br />

De igual manera <strong>la</strong> falta <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción con<br />

programas <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción y <strong>de</strong>tección temprana<br />

<strong>de</strong> consumo <strong>de</strong> sustancias así como <strong>la</strong> falta<br />

<strong>de</strong> asist<strong>en</strong>cia especializada perjudica a <strong>la</strong><br />

persona con discapacidad, a sus familiares y<br />

a su <strong>en</strong>torno <strong>en</strong> muchas ocasiones, ya que no<br />

se contemp<strong>la</strong> como algo necesario informar ni<br />

at<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>en</strong> este tema si<strong>en</strong>do un grupo muy vulnerable.<br />

Se consi<strong>de</strong>ra <strong>en</strong>tonces conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te<br />

at<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong>s implicaciones familiares y sociales<br />

98<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas con discapacidad <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción<br />

y promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud contribuy<strong>en</strong>do<br />

fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te a construir conci<strong>en</strong>cia respecto<br />

al posible vinculo <strong>en</strong>tre drogas y discapacidad.<br />

En función <strong>de</strong> <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción p<strong>la</strong>nteada <strong>en</strong>tre adicciones<br />

y discapacidad nos vemos <strong>en</strong> <strong>la</strong> obligación<br />

<strong>de</strong> aproximarnos a una <strong>de</strong>finición <strong>de</strong> ésta<br />

última, que nos permita dar un marco contextual<br />

específico a <strong>la</strong> problematización expuesta.<br />

Consi<strong>de</strong>rando <strong>la</strong> <strong>de</strong>finición <strong>de</strong> <strong>la</strong> CIF (2001)1 <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> Organización Mundial <strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>mos<br />

por discapacidad a los aspectos negativos <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

interacción <strong>en</strong>tre un individuo con una condición<br />

<strong>de</strong> salud y los factores contextuales (formados<br />

por los factores ambi<strong>en</strong>tales y personales), don<strong>de</strong><br />

se incluy<strong>en</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> <strong>la</strong>s funciones<br />

y <strong>en</strong> <strong>la</strong>s estructuras corporales, limitaciones <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> actividad y restricciones <strong>en</strong> <strong>la</strong> participación.


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

Si <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>mos a <strong>la</strong> salud como un estado que<br />

siempre es posible mejorar y que implica consi<strong>de</strong>rar<br />

<strong>la</strong> totalidad <strong>de</strong> los individuos, re<strong>la</strong>cionados<br />

<strong>en</strong>tre sí y con el medio ambi<strong>en</strong>tal <strong>en</strong> el que<br />

viv<strong>en</strong> y se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n, es conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te <strong>en</strong>tonces<br />

que <strong>la</strong>s adicciones no sean tratadas <strong>de</strong>s<strong>de</strong> mo<strong>de</strong>los<br />

estáticos y limitados, sino por el contrario<br />

contar con una proyección profesional hacia<br />

<strong>la</strong> interv<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s áreas vitales tanto<br />

<strong>de</strong>l individuo como <strong>de</strong> <strong>la</strong> familia; involucrando<br />

los avances medico, psicológicos y espirituales<br />

que posibilitan una recuperación integral.<br />

Las activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción empleadas son:<br />

pláticas <strong>de</strong> Asertividad, Autoestima Infantil,<br />

Comunicación, Criterios <strong>de</strong> Salud M<strong>en</strong>tal, Manejo<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s Emociones, aplicación <strong>de</strong>l método<br />

IDEAS y el taller “Habilida<strong>de</strong>s para <strong>la</strong> Vida”.<br />

Los resultados obt<strong>en</strong>idos son que, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> persona<br />

con discapacidad se amplía su repertorio <strong>de</strong><br />

habilida<strong>de</strong>s básicas y esto refleja <strong>en</strong> propuestas<br />

<strong>de</strong> auto cuidado y difusión <strong>de</strong>s<strong>de</strong> su perspectiva;<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> familia toman conci<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> que <strong>la</strong>s personas<br />

con discapacidad son un grupo muy vulnerable<br />

y que se influy<strong>en</strong> <strong>de</strong> manera mutua y <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s instituciones <strong>la</strong> implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> un programa<br />

anual. En cuanto al impacto, se han <strong>en</strong>contrado<br />

casos <strong>de</strong> consumo experim<strong>en</strong>tal <strong>en</strong> personas con<br />

discapacidad m<strong>en</strong>tal, el trabajo <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción<br />

se ha solicitado a instituciones <strong>de</strong> otros municipios<br />

<strong>de</strong>l Estado <strong>de</strong> México y <strong>de</strong>legaciones <strong>de</strong>l D.F.<br />

Es así que se busca impulsar <strong>la</strong><br />

promoción y prev<strong>en</strong>ción a través<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción primaria <strong>en</strong> pob<strong>la</strong>ciones<br />

<strong>de</strong> personas con discapacidad y<br />

sus familias <strong>en</strong> cada municipio y/o <strong>de</strong>legación.<br />

Buscando a<strong>de</strong>más que <strong>la</strong>s personas<br />

t<strong>en</strong>gan un mayor control y conci<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> su salud física y m<strong>en</strong>tal llevándolos al<br />

auto cuidado y a vivir <strong>de</strong> forma saludable.<br />

REFERENCIAS:<br />

1. Armando Vásquez. La discapacidad <strong>en</strong> América<br />

Latina. En: Discapacidad: Lo que todos <strong>de</strong>bemos<br />

saber. Colombia: Organización Panamericana<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud. 2006. 9-22<br />

2. C<strong>la</strong>sificación Internacional <strong>de</strong>l Funcionami<strong>en</strong>to,<br />

<strong>la</strong> Discapacidad y <strong>la</strong> Salud. Organización<br />

mundial <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud. 2001<br />

3. Comisión Nacional contra <strong>la</strong>s Adicciones Secretaría<br />

<strong>de</strong>l Trabajo y Prev<strong>en</strong>ción Social. Lineami<strong>en</strong>tos<br />

para <strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción y At<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

Adicciones <strong>en</strong> el Ámbito Laboral Mexicano. 2011<br />

4. Mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> At<strong>en</strong>ción UNEME-CAPA. C<strong>en</strong>tros<br />

<strong>de</strong> At<strong>en</strong>ción Primaria <strong>en</strong> Adicciones “C<strong>en</strong>tros<br />

Nueva Vida” 2008<br />

99


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

Sistema <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción Selectiva Comunitaria “A<strong>la</strong>s Vivas”.<br />

Una aplicación a comunida<strong>de</strong>s abiertas por Comités Ciudadanos<br />

Resum<strong>en</strong><br />

Ramiro Argüelles Hernán<strong>de</strong>z<br />

Laura García Mateos<br />

Ana Cristina González Díaz<br />

Ma. Rosario Morales Domínguez<br />

Instituto para <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción y Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Adicciones <strong>en</strong> <strong>la</strong> Ciudad <strong>de</strong> México (IAPA)<br />

Pa<strong>la</strong>bras C<strong>la</strong>ve: Prev<strong>en</strong>ción, Habilida<strong>de</strong>s para <strong>la</strong> vida, Re<strong>de</strong>s Comunitarias<br />

El Sistema <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción Selectiva Comunitaria<br />

(SPSC) “A<strong>la</strong>s Vivas”, este sistema permite capacitar<br />

a promotores y asesores que conform<strong>en</strong> re<strong>de</strong>s para<br />

diagnosticar, interv<strong>en</strong>ir y evaluar p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> acción<br />

prev<strong>en</strong>tiva dirigidos a <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s que pres<strong>en</strong>tan<br />

un alto riesgo psicosocial <strong>en</strong> áreas como el<br />

uso <strong>de</strong> drogas y <strong>la</strong> conducta antisocial, los ev<strong>en</strong>tos<br />

negativos <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida y los estilos <strong>de</strong> vida riesgosos<br />

<strong>en</strong> colonias, escue<strong>la</strong>s, hogares y c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo.<br />

Al formar re<strong>de</strong>s proximales se duplican técnicas<br />

<strong>de</strong> protección y brinda un paquete tecnológico<br />

a los funcionarios y equipos <strong>en</strong>cargados <strong>de</strong> implem<strong>en</strong>tar<br />

acciones a corto p<strong>la</strong>zo que respondan<br />

a <strong>la</strong>s problemáticas que <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tan <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s<br />

<strong>en</strong> alto riesgo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ciudad <strong>de</strong> México.<br />

“A<strong>la</strong>s Vivas” privilegia <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción selectiva sobre<br />

<strong>la</strong> universal, porque no sólo pret<strong>en</strong><strong>de</strong> s<strong>en</strong>sibilizar<br />

y at<strong>en</strong><strong>de</strong>r a <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción, sino capacitar a los<br />

miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad <strong>en</strong> métodos eficaces<br />

que puedan ser diseminados por ellos mismos.<br />

La comunidad trabaja por <strong>la</strong> propia comunidad.<br />

“A<strong>la</strong>s Vivas” cu<strong>en</strong>ta con materiales <strong>de</strong> apoyo<br />

conformados por: libros y manuales <strong>de</strong> trabajo<br />

dirigidos a comunida<strong>de</strong>s abiertas, escue<strong>la</strong>s<br />

primarias, secundarias y preparatorias, así<br />

como a padres <strong>de</strong> familia y maestros; instrum<strong>en</strong>tos<br />

<strong>de</strong> investigación para evaluar el impacto<br />

<strong>de</strong> los resultados y el proceso <strong>de</strong> los p<strong>la</strong>nes<br />

<strong>de</strong> acción prev<strong>en</strong>tiva hechos por <strong>la</strong> comunidad.<br />

Se incluy<strong>en</strong> 26 técnicas <strong>de</strong> protección que promuev<strong>en</strong><br />

habilida<strong>de</strong>s para <strong>la</strong> vida (recom<strong>en</strong>dadas<br />

por <strong>la</strong> Organización Mundial <strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud para los<br />

programas <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l uso y abuso <strong>de</strong> sustancias),<br />

como autoconocimi<strong>en</strong>to, empatía, comunicación<br />

asertiva, re<strong>la</strong>ciones interpersonales, toma<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones, solución <strong>de</strong> problemas y conflictos,<br />

p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to creativo, p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to crítico, manejo<br />

<strong>de</strong> emociones y s<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>tos, manejo <strong>de</strong>l estrés.<br />

100


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

Este primer ciclo <strong>de</strong> capacitación se llevó a cabo<br />

<strong>en</strong> coordinación con <strong>la</strong> Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Desarrollo<br />

Educativo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Secretaria <strong>de</strong> Educación<br />

<strong>de</strong>l Distrito Fe<strong>de</strong>ral, <strong>la</strong>nzando una convocatoria<br />

a los comités ciudadanos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s 16 <strong>de</strong>legaciones<br />

políticas, a <strong>la</strong> que respondieron: Álvaro Obregón,<br />

Azcapotzalco, Coyoacán, Cuajimalpa, Gustavo A.<br />

Ma<strong>de</strong>ro, Iztacalco, Iztapa<strong>la</strong>pa, Magdal<strong>en</strong>a Contreras,<br />

Miguel Hidalgo, Tláhuac, V<strong>en</strong>ustiano Carranza<br />

y Xochimilco, reuni<strong>en</strong>do a 544 personas<br />

<strong>en</strong> red, qui<strong>en</strong>es duplicaron 7 mil 080 veces <strong>la</strong>s<br />

técnicas <strong>en</strong>tre sus familiares, amigos y vecinos.<br />

Los temas percibidos con mayor riesgo <strong>en</strong>tre<br />

<strong>la</strong>s re<strong>de</strong>s ciudadanas según se docum<strong>en</strong>tó <strong>en</strong> el<br />

diagnóstico inicial fueron el uso <strong>de</strong>l alcohol, tabaco<br />

y mariguana; el uso <strong>de</strong> inha<strong>la</strong>bles y <strong>la</strong> conducta<br />

antisocial; <strong>la</strong> disponibilidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> droga, y<br />

los actos antisociales cometidos por bandas, los<br />

cuales fueron catalogados como foco rojo <strong>en</strong>tre<br />

el 70 y 50% <strong>de</strong>l total <strong>de</strong> temas investigados.<br />

Los resultados indican que <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s comunitarias<br />

y <strong>la</strong> práctica prev<strong>en</strong>tiva increm<strong>en</strong>taron <strong>la</strong><br />

percepción <strong>de</strong> protección <strong>en</strong> un 68%; igualm<strong>en</strong>te,<br />

76% <strong>de</strong> <strong>la</strong>s re<strong>de</strong>s increm<strong>en</strong>taron su disposición,<br />

cambiando <strong>de</strong> s<strong>en</strong>sibilización a franca participación<br />

comunitaria, con un índice <strong>de</strong> calidad <strong>de</strong> 70%,<br />

conformado por los registros <strong>de</strong> los apr<strong>en</strong>dizajes<br />

y <strong>la</strong> <strong>de</strong>scripción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas.<br />

Asimismo, <strong>en</strong> el diagnóstico inicial, el uso y abuso<br />

<strong>de</strong> drogas y <strong>la</strong> conducta antisocial fue percibido<br />

como foco rojo <strong>en</strong> un 45% <strong>de</strong>l total <strong>de</strong> los<br />

temas re<strong>la</strong>cionados con esta área y al final <strong>de</strong>l<br />

p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> acción, <strong>la</strong> percepción disminuyó al 25.3%.<br />

La experi<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>la</strong> formación <strong>de</strong><br />

re<strong>de</strong>s ciudadanas fue evaluada positivam<strong>en</strong>te<br />

porque logra el cambio <strong>de</strong><br />

paradigmas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s personas que trabajan<br />

un p<strong>la</strong>n completo, increm<strong>en</strong>tando su percepción<br />

<strong>de</strong> protección y disposición al cambio,<br />

lo cual hace énfasis <strong>en</strong> que el Sistema es<br />

una gran herrami<strong>en</strong>ta para lograr <strong>la</strong> diseminación<br />

y protección comunitaria.<br />

REFERENCIAS:<br />

1. Castro Sariñana María El<strong>en</strong>a y cols. (2008):<br />

Prev<strong>en</strong>ción selectiva <strong>en</strong> comunida<strong>de</strong>s y p<strong>la</strong>nteles<br />

<strong>de</strong> alto riesgo Formación <strong>de</strong> re<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas<br />

y registro <strong>de</strong> sus activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> el Sistema<br />

<strong>de</strong> Tecnología Chimalli (SITT CHIMALLI). Revista<br />

Peruana <strong>de</strong> Drogo<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias. Análisis e<br />

investigación. Vol. 6. Diciembre pp 91-114.<br />

2. Hawkins, J.D., Cata<strong>la</strong>no, R.F., y Arthur, M.W.<br />

(2002). Promoting sci<strong>en</strong>ce based<br />

prev<strong>en</strong>tion in communities. Addictive Behaviors,<br />

27, 951-976.<br />

3. Medina Mora M.E, 2002 ¿Cómo influye el conocimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong>l riesgo <strong>en</strong> el uso <strong>de</strong> drogas CO-<br />

NADIC Informa Junio 12-15<br />

4. M<strong>en</strong>doza C, 2006. Cambio <strong>de</strong> paradigmas <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> ci<strong>en</strong>cia, nuevos retos para <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza. Revista<br />

<strong>de</strong> educación, año 12, número 22, pp11-25<br />

101


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

Resum<strong>en</strong><br />

Prev<strong>en</strong>ción Comunitaria<br />

Experi<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> tres CAPA <strong>de</strong>l Distrito Fe<strong>de</strong>ral<br />

Pao<strong>la</strong> Viridiana Montaño<br />

Silva C. Francisco Javier<br />

Laura Vargas S.<br />

C<strong>en</strong>tros Nueva Vida <strong>de</strong>l Distrito Fe<strong>de</strong>ral<br />

Pa<strong>la</strong>bras C<strong>la</strong>ve: Ag<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> cambio, comunidad, prev<strong>en</strong>ción, adicciones<br />

El f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o <strong>de</strong> <strong>la</strong>s adicciones es uno <strong>de</strong> los principales<br />

problemas <strong>de</strong> salud pública, tanto <strong>en</strong> México,<br />

como <strong>en</strong> otros países y afecta primordialm<strong>en</strong>te<br />

a <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción adolesc<strong>en</strong>te, pues es punto<br />

crítico <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo, ya que se trata <strong>de</strong>l periodo<br />

<strong>de</strong> vida don<strong>de</strong> se inicia el consumo y se gestan<br />

<strong>la</strong>s adicciones a sustancias psicoactivas y <strong>de</strong>bido<br />

a <strong>la</strong>s características inher<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong> adolesc<strong>en</strong>cia,<br />

los y <strong>la</strong>s jóv<strong>en</strong>es son un grupo vulnerable<br />

pues tanto física como psicológicam<strong>en</strong>te están<br />

ávidos <strong>de</strong> nuevas y estimu<strong>la</strong>ntes experi<strong>en</strong>cias que<br />

<strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser ofrecidas <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista <strong>de</strong><br />

un <strong>de</strong>sarrollo pl<strong>en</strong>o y saludable, alejándoles situaciones<br />

que vulner<strong>en</strong> su integridad biopsicosocial.<br />

Así pues, son cada vez más los niños y jóv<strong>en</strong>es<br />

<strong>en</strong>tre 10 y 18 años que inician el consumo <strong>de</strong> drogas;<br />

proceso inher<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> conformación <strong>de</strong> un<br />

tejido social mórbido y a <strong>la</strong> falta <strong>de</strong> <strong>la</strong>zos afectivos<br />

sólidos que promuevan patrones <strong>de</strong> conducta<br />

saludables afianzados <strong>en</strong> una estructura sana<br />

<strong>de</strong> personalidad y una autoestima saludable.<br />

Debido a lo anterior, para <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> problemática<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s adicciones se requiere <strong>de</strong> <strong>la</strong> participación<br />

activa u organizada <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad, a través <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

formación <strong>de</strong> grupos <strong>de</strong> acción comunitaria que<br />

favorezcan <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s adicciones y promoción<br />

<strong>de</strong> conductas saludables <strong>en</strong> su comunidad.<br />

Es indisp<strong>en</strong>sable diseñar e implem<strong>en</strong>tar estrategias<br />

<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s adicciones que respondan<br />

a <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> cada comunidad,<br />

para ello es necesario conocer su infraestructura;<br />

sus <strong>de</strong>bilida<strong>de</strong>s y fortalezas; es <strong>de</strong>cir, <strong>la</strong>s<br />

problemáticas sociales a <strong>la</strong>s que se <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tan<br />

como son <strong>la</strong> prostitución, el hacinami<strong>en</strong>to, el<br />

ambu<strong>la</strong>ntaje, niños <strong>de</strong> <strong>la</strong> calle y <strong>en</strong> <strong>la</strong> calle; jóv<strong>en</strong>es<br />

que <strong>la</strong> mayor parte <strong>de</strong>l día están solos sin<br />

<strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> los padres, viol<strong>en</strong>cia intrafamiliar,<br />

etc., convirtiéndose todos estos <strong>en</strong> factores<br />

<strong>de</strong> riesgo que favorec<strong>en</strong> el consumo <strong>de</strong> sustancias<br />

y <strong>la</strong> red <strong>de</strong> apoyo social con <strong>la</strong> que cu<strong>en</strong>tan.<br />

102


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

El objetivo <strong>de</strong> los C<strong>en</strong>tros Nueva Vida <strong>de</strong>l Distrito<br />

Fe<strong>de</strong>ral, <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción comunitaria,<br />

está c<strong>en</strong>trado <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>tección y captación<br />

<strong>de</strong> ag<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> cambio comunitarios; es<br />

<strong>de</strong>cir, personas comprometidas con su g<strong>en</strong>te<br />

que <strong>de</strong>dican tiempo, conocimi<strong>en</strong>to y habilida<strong>de</strong>s<br />

para optimizar <strong>la</strong>s acciones prev<strong>en</strong>tivas.<br />

Por lo anterior, se busca el involucrami<strong>en</strong>to<br />

con grupos y organizaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad<br />

civil, así como con clubes <strong>de</strong> servicio a<br />

fin <strong>de</strong> conformar una red <strong>de</strong> apoyo <strong>en</strong> materia<br />

<strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción y prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> adicciones.<br />

REFERENCIAS:<br />

1.- Norma Oficial Mexicana NOM-028-SSA2-<br />

2009. Para <strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción, Tratami<strong>en</strong>to y Control<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s Adicciones.<br />

2.- Manual <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción Comunitaria <strong>de</strong> los<br />

C<strong>en</strong>tros Nueva Vida, CENADIC, México, D.F.<br />

3.- Manual <strong>de</strong>l Voluntariado <strong>de</strong> los C<strong>en</strong>tros<br />

Nueva Vida, CENADIC, México, D.F.<br />

Así pues, los C<strong>en</strong>tros Nueva Vida conforman<br />

un espacio <strong>de</strong> formación y <strong>de</strong>sarrollo<br />

para qui<strong>en</strong>es se comprometan como<br />

ag<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> cambio <strong>en</strong> su comunidad.<br />

PROPUESTA:<br />

Diseñar <strong>en</strong> cada C<strong>en</strong>tro Nueva Vida un programa<br />

don<strong>de</strong> se p<strong>la</strong>sm<strong>en</strong> <strong>la</strong>s estrategias <strong>de</strong><br />

promoción, difusión y captación <strong>de</strong> ag<strong>en</strong>tes<br />

facilitadores <strong>de</strong> salud comunitaria, con el propósito<br />

<strong>de</strong> fortalecer <strong>la</strong>s acciones comunitarias<br />

t<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes al reforzami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un tejido social<br />

que promueva conductas saludables alejando<br />

a <strong>la</strong>s y los adolesc<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong>s adicciones<br />

103


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

Resum<strong>en</strong><br />

Interv<strong>en</strong>ción Comunitaria <strong>en</strong> Familia como Medio para <strong>la</strong><br />

Reducción <strong>de</strong> Factores <strong>de</strong> Riesgo.<br />

María <strong>de</strong> los Ángeles R<strong>en</strong>dón Cerro<br />

Rubén Valdés Cár<strong>de</strong>nas<br />

C<strong>la</strong>udia Ivette Ramírez Alcántara<br />

CAPA - Nueva Vida “Alfredo <strong>de</strong>l Mazo”, Ixtapaluca, Estado <strong>de</strong> México<br />

Pa<strong>la</strong>bras C<strong>la</strong>ve: prev<strong>en</strong>ción, familia, taller.<br />

Un pi<strong>la</strong>r fundam<strong>en</strong>tal <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad<br />

es <strong>la</strong> familia, <strong>la</strong> cual funciona como “un sistema,<br />

un “organismo vivo” compuesto <strong>de</strong> distintas<br />

partes que ejerc<strong>en</strong> interacciones recíprocas…<br />

constituido por varias unida<strong>de</strong>s ligadas <strong>en</strong>tre<br />

sí por reg<strong>la</strong>s <strong>de</strong> comportami<strong>en</strong>to; cada parte<br />

se comporta como una unidad difer<strong>en</strong>ciada,<br />

al mismo tiempo que influye y es influida por<br />

otras que forman el sistema” (Eguiluz, 2004).<br />

En el pres<strong>en</strong>te se ha observado que se ha perdido<br />

el valor social que <strong>de</strong>bería <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er, <strong>de</strong>squebrajando<br />

su estructura y sobre todo sus funciones, a<br />

raíz <strong>de</strong> esto se hace necesario hacer una propuesta<br />

que eleve y que <strong>de</strong> credibilidad a este grupo<br />

fundam<strong>en</strong>tal <strong>en</strong> el <strong>de</strong>sarrollo humano. En el CAPA<br />

se ha observado que <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción con <strong>la</strong> que se<br />

trabaja ti<strong>en</strong>e <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes características: pob<strong>la</strong>ción<br />

susceptible, <strong>de</strong> alto riesgo, <strong>de</strong> alto consumo,<br />

<strong>de</strong> embarazos tempranos y conductas sociales<br />

<strong>de</strong> adolesc<strong>en</strong>tes vincu<strong>la</strong>das con el vandalismo, <strong>de</strong><br />

riesgo para m<strong>en</strong>ores <strong>de</strong> edad por seguir mo<strong>de</strong>los,<br />

viv<strong>en</strong>cia abandono real o emocional y consumo.<br />

104<br />

Debido a <strong>la</strong>s situaciones es muy importante fom<strong>en</strong>tar<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> familia <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> factores <strong>de</strong> protección,<br />

puesto que estos factores funcionan como<br />

acciones <strong>en</strong>caminadas a proteger <strong>en</strong> contra <strong>de</strong> los<br />

riesgos <strong>de</strong>l consumo o <strong>de</strong> cualquier otra situación.<br />

PROPUESTA:<br />

Para fom<strong>en</strong>tar estos factores <strong>de</strong> protección <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

familia como parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción, se propone<br />

<strong>la</strong> creación <strong>de</strong> un taller comunitario el cual se <strong>en</strong>foca<br />

a abordar <strong>la</strong> administración <strong>de</strong>l tiempo libre<br />

“recreación” como factor protector, el cual se articu<strong>la</strong>ra<br />

a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> grupos autogestivos<br />

puesto que estos son “el apoyo necesario<br />

para que <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción suceda, que ocurran <strong>la</strong>s<br />

cosas que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> suce<strong>de</strong>r <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s personas <strong>de</strong><br />

una comunidad para evitar lo que se <strong>de</strong>sea. La red<br />

se hace cargo <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización y <strong>la</strong> animación<br />

<strong>de</strong>l trabajo; son por así <strong>de</strong>cirlo los repres<strong>en</strong>tantes<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad que voluntariam<strong>en</strong>te un<strong>en</strong> sus<br />

esfuerzos <strong>en</strong> b<strong>en</strong>eficio <strong>de</strong> todos” (L<strong>la</strong>nes, 2001).


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

La prev<strong>en</strong>ción a través <strong>de</strong> estos talleres funciona<br />

como una estrategia <strong>de</strong> mucho valor ya que<br />

al ser manejada <strong>de</strong> forma a<strong>de</strong>cuada los resultados<br />

que se obti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> comunidad (familia)<br />

son gratificantes, como medio para evitar<br />

el uso <strong>de</strong> sustancias adictivas y otros problemas<br />

sociales asociados a éste (Sánchez, 1983).<br />

El taller se estructura <strong>en</strong> dos apartados, uno basado<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> recreación como factor <strong>de</strong> protección<br />

y otro basado <strong>en</strong> <strong>la</strong> formación <strong>de</strong>l grupo autogestivo.<br />

El taller se fundam<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> <strong>la</strong> premisa<br />

<strong>de</strong> que <strong>la</strong> recreación ayuda a un a<strong>de</strong>cuado <strong>de</strong>sarrollo<br />

humano a través <strong>de</strong> los <strong>la</strong>zos afectivos, comunicación,<br />

confianza, así como normas, límites<br />

c<strong>la</strong>ros, firmes y valores. Por su parte los grupos<br />

autogestivos formados por lí<strong>de</strong>res o repres<strong>en</strong>tantes<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad t<strong>en</strong>drán como objetivo ser<br />

una herrami<strong>en</strong>ta más <strong>de</strong> difusión y auto-ayuda<br />

<strong>en</strong> el tema <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s adicciones.<br />

REFERENCIAS:<br />

1. Eguiluz, L Comp.(2004).Dinámica <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

familia. Un <strong>en</strong>foque psicológico sistémico. Pax:<br />

México.<br />

2. L<strong>la</strong>nes, J, Castro, M, Margain, M (2001). Protección<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad ante adicciones y viol<strong>en</strong>cia.<br />

Estrategias <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción. Pax: México.<br />

3. Mor<strong>en</strong>o, K Coord. (2007) Viol<strong>en</strong>cia familiar y<br />

adicciones. Recom<strong>en</strong>daciones prev<strong>en</strong>tivas. CIJ:<br />

México.<br />

4. Sánchez, M (1983). Elem<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> salud publica.<br />

Escue<strong>la</strong> Nacional <strong>de</strong> Trabajo Social: México.<br />

Por último, cabe m<strong>en</strong>cionar que <strong>la</strong> int<strong>en</strong>ción es<br />

trabajar con el grupo social principal, <strong>la</strong> familia,<br />

a fin <strong>de</strong> obt<strong>en</strong>er b<strong>en</strong>eficios evitando el consumo<br />

<strong>de</strong> alcohol, tabaco y otras drogas, mejorando<br />

<strong>la</strong> comunicación, <strong>la</strong> integración, <strong>la</strong> asunción<br />

<strong>de</strong> roles, normas y valores, el uso <strong>de</strong>l tiempo libre<br />

<strong>de</strong> manera sana y productiva, y asimismo<br />

como se apr<strong>en</strong><strong>de</strong>n habilida<strong>de</strong>s para <strong>la</strong> vida, mejoran<br />

los vínculos sociales, los cuales fortalec<strong>en</strong><br />

el <strong>en</strong>torno familiar, social, esco<strong>la</strong>r e incluso <strong>la</strong>boral,<br />

si es el caso, g<strong>en</strong>erando <strong>la</strong> participación <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> comunidad <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> este f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o como<br />

una respuesta, empleando sus propios recursos.<br />

105


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

Resum<strong>en</strong><br />

La Comunicación Asertiva como Base para el Desarrollo<br />

<strong>de</strong> Talleres <strong>de</strong> Habilida<strong>de</strong>s Sociales<br />

Carlos Alberto Silva Yescas<br />

Sergio Iván Tejeida Vo<strong>la</strong>ntín<br />

CAPA - Nueva Vida “Alfredo Del Mazo”, Ixtapaluca, Estado <strong>de</strong> México<br />

Pa<strong>la</strong>bras C<strong>la</strong>ve: Comunicación asertiva, Inclusión, Humanismo<br />

Pue<strong>de</strong> consi<strong>de</strong>rarse que uno <strong>de</strong> los factores prepon<strong>de</strong>rantes<br />

que manti<strong>en</strong><strong>en</strong> a una persona <strong>en</strong> el<br />

consumo <strong>de</strong> sustancias adictivas y <strong>en</strong> el núcleo<br />

social toxico, es <strong>la</strong> ma<strong>la</strong> comunicación con su <strong>en</strong>torno,<br />

<strong>la</strong> cual es traducida como una comunicación<br />

no asertiva, <strong>de</strong>bido a que este ais<strong>la</strong>mi<strong>en</strong>to ya<br />

no lo vive únicam<strong>en</strong>te <strong>de</strong> manera individual, sino<br />

también a nivel social; puesto que el ser humano<br />

comi<strong>en</strong>za a per<strong>de</strong>rse <strong>en</strong> los <strong>de</strong>beismos impuestos<br />

por el materialismo, <strong>en</strong> <strong>la</strong> lucha por sobrevivir<br />

<strong>en</strong> una sociedad tecnológica y consumista, que lo<br />

ori<strong>en</strong>tan a una búsqueda compulsiva <strong>de</strong> s<strong>en</strong>saciones<br />

p<strong>la</strong>c<strong>en</strong>teras, al p<strong>la</strong>cer <strong>de</strong> hacer sufrir a otros y<br />

por consigui<strong>en</strong>te una rigi<strong>de</strong>z conceptual y afectiva<br />

(Murueta, 2009) olvidando <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> comunicarse<br />

con sus semejantes <strong>de</strong> manera asertiva.<br />

Propuesta<br />

Por ello se propone que <strong>la</strong> comunicación asertiva<br />

sea <strong>la</strong> base para <strong>la</strong> construcción y <strong>de</strong>sarrollo<br />

<strong>de</strong>l taller o los talleres <strong>de</strong> habilida<strong>de</strong>s sociales,<br />

106<br />

t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do como herrami<strong>en</strong>ta el <strong>en</strong>foque teórico<br />

humanista con el objeto <strong>de</strong> que el usurario<br />

a través <strong>de</strong> estos talleres fortalezca y<br />

pot<strong>en</strong>cialice sus habilida<strong>de</strong>s sociales, para<br />

lograr su inserción o como <strong>de</strong>cía P<strong>la</strong>tón:<br />

“<strong>la</strong> restauración <strong>de</strong> <strong>la</strong> unidad originaria <strong>de</strong> <strong>la</strong> naturaleza<br />

humana” (P<strong>la</strong>tón, citado por Rattner, 2007)<br />

Primero mediante el conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> sí mismo para<br />

<strong>de</strong>spués lograr mediante una comunicación asertiva<br />

<strong>la</strong> inserción e inclusión familiar y comunitaria.<br />

1. Taller <strong>de</strong> familia: abordara <strong>la</strong> trasc<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>de</strong><br />

este grupo primario como sistema abierto (Satir,<br />

2002) e inter<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te; <strong>de</strong> <strong>la</strong> autoestima<br />

como elem<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> personalidad; así también<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> comunicación como pi<strong>la</strong>r <strong>de</strong>l funcionami<strong>en</strong>to<br />

familiar (Satir, 2002); al igual que los límites y<br />

reg<strong>la</strong>s que permit<strong>en</strong> establecer <strong>la</strong> formación <strong>de</strong><br />

vínculos sociales y posibilitan una conviv<strong>en</strong>cia<br />

familiar satisfactoria mediante <strong>la</strong> comunicación<br />

asertiva. Este primer taller es el filtro para que el<br />

usuario conozca los recursos comunicacionales


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

con los que contaba y dispone actualm<strong>en</strong>te<br />

para re<strong>la</strong>cionarse con su <strong>en</strong>torno.<br />

2. Taller <strong>de</strong> Autoestima: abarcara cada uno <strong>de</strong> los<br />

elem<strong>en</strong>tos necesarios propuestos por Rodríguez<br />

(1999) para llegar a <strong>la</strong> “autoestima” los cuales<br />

pue<strong>de</strong>n llegar a fortalecerse a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunicación<br />

asertiva.<br />

3. Taller <strong>de</strong> Comunicación Asertiva: se r<strong>en</strong>ovaran y<br />

pot<strong>en</strong>cializaran <strong>la</strong>s habilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> comunicación<br />

y por <strong>en</strong><strong>de</strong> habilida<strong>de</strong>s sociales; dado que a través<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> comunicación asertiva podrán r<strong>en</strong>ovarse<br />

y <strong>en</strong>riquecerse <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones interpersonales <strong>de</strong>l<br />

individuo y con ello su inclusión e inserción <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

comunidad.<br />

REFERENCIAS:<br />

1. Maurer, E. (2009). Psicología <strong>de</strong> <strong>la</strong> familia<br />

<strong>en</strong> países <strong>la</strong>tinos <strong>de</strong>l siglo XXI. AMAPSI. México.<br />

2. Rattner, J. (2007). Psicología y Psicopatología<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Vida Amorosa. Siglo XXI. México.<br />

3. Satir, V. (2002). Terapia Familiar Paso a<br />

Paso. PAX MEXICO.<br />

4. Taller Limites y reg<strong>la</strong>s: se establecerán <strong>de</strong> manera<br />

c<strong>la</strong>ra, precisa, afectiva y efectiva mediante<br />

el uso <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunicación asertiva, pues son <strong>la</strong>s<br />

bases para una sana conviv<strong>en</strong>cia social.<br />

5. Taller <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> emociones: <strong>en</strong> el cual se<br />

conocerán <strong>la</strong>s emociones, formas para expresar<strong>la</strong>s<br />

<strong>de</strong> manera asertiva y técnicas para el control y<br />

manejo a<strong>de</strong>cuado <strong>de</strong> el<strong>la</strong>s.<br />

6. Taller <strong>de</strong> Sexualidad: que el individuo llegue<br />

a re<strong>la</strong>cionarse <strong>de</strong> manera satisfactoria con su<br />

sexualidad, ejerci<strong>en</strong>do <strong>la</strong> más noble profesión que<br />

el hombre pueda ejercer jamás: el amor (Rattner,<br />

2007), preservando su individualidad mediante <strong>la</strong><br />

comunicación asertiva; <strong>de</strong> su cultura, cre<strong>en</strong>cias,<br />

valores, s<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>tos y <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong>l respeto<br />

<strong>en</strong>tre pareja.<br />

107


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

Análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunicación Familiar para <strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

Adicciones <strong>en</strong> <strong>la</strong> Comunidad<br />

Rafael Monroy Av<strong>en</strong>daño<br />

Viridiana Barri<strong>en</strong>tos De León<br />

Francisco Javier Elizal<strong>de</strong> Ortiz<br />

Guillermo Gaytan Bonfil<br />

CAPA - Nueva Vida “Manantiales” y “Estado <strong>de</strong> México”, Netzahualcóyotl, Estado <strong>de</strong> México<br />

Pa<strong>la</strong>bras C<strong>la</strong>ve: Comunicación familiar, prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> adicciones, factores <strong>de</strong> riesgo y protección.<br />

Resum<strong>en</strong><br />

La influ<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> familia <strong>en</strong> el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

personas, mo<strong>de</strong><strong>la</strong> muchos comportami<strong>en</strong>tos, que<br />

los proteg<strong>en</strong> o que los pon<strong>en</strong> <strong>en</strong> riesgo a <strong>la</strong> salud,<br />

(dieta, ejercicio, el consumo <strong>de</strong> tabaco y alcohol).<br />

Factores como <strong>la</strong> escasa supervisión, falta <strong>de</strong> involucrami<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> los padres <strong>en</strong> los hijos, interacción<br />

<strong>de</strong>fectuosa y <strong>la</strong> falta <strong>de</strong> vínculos <strong>de</strong> apoyo,<br />

<strong>en</strong>tre otros, pue<strong>de</strong>n constituir factores <strong>de</strong> riesgo<br />

hacia el inicio <strong>de</strong> consumo <strong>de</strong> drogas. Por ello es<br />

necesario i<strong>de</strong>ntificar algunas características <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

comunicación familiar <strong>en</strong> una localidad <strong>de</strong>l Municipio<br />

<strong>de</strong> Nezahualcóyotl, para po<strong>de</strong>r implem<strong>en</strong>tar<br />

acciones <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción <strong>en</strong>focadas a mejorar <strong>la</strong><br />

comunicación familiar y que puedan proteger a<br />

los hijos hacia el inicio <strong>de</strong>l consumo <strong>de</strong> drogas.<br />

Métodos. Se aplicó un cuestionario que consta<br />

<strong>de</strong> 10 reactivos con opción dicotómica durante<br />

<strong>la</strong>s sesiones educativas a padres <strong>de</strong> familia<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad. Dicho cuestionario fue<br />

e<strong>la</strong>borado para este estudio retomando <strong>la</strong>s<br />

108<br />

preguntas <strong>de</strong>l cuestionario <strong>de</strong> tamizaje <strong>de</strong><br />

problemas <strong>en</strong> adolesc<strong>en</strong>tes POSIT-81 (Problem<br />

Ori<strong>en</strong>ted Scre<strong>en</strong>ing Instrum<strong>en</strong>t for<br />

Te<strong>en</strong>agers), pero ori<strong>en</strong>tadas a los padres.<br />

Resultados preliminares. Se aplicaron 631 cuestionarios<br />

a padres <strong>de</strong> familia con edad promedio <strong>de</strong><br />

38 años, el 89.7%; <strong>de</strong>l sexo fem<strong>en</strong>ino y 8.6% <strong>de</strong>l<br />

sexo masculino, fueron un total <strong>de</strong> 229 cuestionarios<br />

<strong>en</strong> 4 escue<strong>la</strong>s secundarias y 402 a <strong>la</strong> comunidad.<br />

Se <strong>en</strong>contró que a el 67.5% <strong>de</strong> los padres <strong>de</strong><br />

familia les agradaban los amigos <strong>de</strong> sus hijos; el<br />

98.6% les gustaba hab<strong>la</strong>r y estar con sus hijos; el<br />

80.8% referían que los amigos <strong>de</strong> sus hijos no llevan<br />

drogas a <strong>la</strong>s fiestas; 83.4% contestaron que los<br />

amigos <strong>de</strong> sus hijos no habían golpeado o am<strong>en</strong>azado<br />

a algui<strong>en</strong> sin razón; el 84.8% reconocía que<br />

<strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>la</strong>s veces sabían don<strong>de</strong> estaban y<br />

lo que estaban haci<strong>en</strong>do sus hijos; 86.1% sabían<br />

que los amigos <strong>de</strong> sus hijos no habían robado, el<br />

69.6% no discutían frecu<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te con sus hijos;


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

el 78.8% participaban <strong>en</strong> muchas activida<strong>de</strong>s<br />

<strong>en</strong> compañía <strong>de</strong> su hijos; el 61% respondieron<br />

saber realm<strong>en</strong>te como pi<strong>en</strong>san y si<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

sus hijos y el 85.4% sus hijos prestaban<br />

at<strong>en</strong>ción cuando ellos (los padres) les hab<strong>la</strong>n.<br />

Discusión. A pesar <strong>de</strong> que a <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los<br />

padres <strong>de</strong> familia les gustaba hab<strong>la</strong>r y estar con<br />

sus hijos el 37.6% <strong>de</strong> los padres parecía no necesariam<strong>en</strong>te<br />

saber cómo se s<strong>en</strong>tían sus hijos o<br />

como p<strong>en</strong>saban; el 29.2%, reportaba discutir frecu<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te<br />

con sus hijos y un 28.8%; seña<strong>la</strong><br />

que no les agradan los amigos <strong>de</strong> sus hijos. Lo<br />

anterior pone <strong>de</strong> manifiesto <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> llevar<br />

a cabo interv<strong>en</strong>ciones p<strong>la</strong>nificadas a los padres<br />

<strong>de</strong> familia para mejorar <strong>la</strong> comunicación,<br />

<strong>en</strong> función <strong>de</strong> los niveles <strong>de</strong> riesgo correspondi<strong>en</strong>te:<br />

Universal, Selectivo e Indicado, así como<br />

para aquellos familiares que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> a un miembro<br />

<strong>de</strong> su familia que es consumidor <strong>de</strong> drogas.<br />

La Secretaria <strong>de</strong> Salud ha <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do diversos<br />

materiales que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> ese objetivo como el <strong>de</strong> “10<br />

recom<strong>en</strong>daciones para prev<strong>en</strong>ir que tus hijos e hijas<br />

utilic<strong>en</strong> drogas”, “Modulo <strong>de</strong> ori<strong>en</strong>tación para el<br />

manejo <strong>de</strong> problemas <strong>en</strong> <strong>la</strong> infancia y <strong>la</strong> promoción<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> salud familiar” y “Que hacer ante el consumo<br />

<strong>de</strong> alcohol o drogas”, <strong>en</strong>tre otros. Para <strong>la</strong> aplicación<br />

<strong>de</strong> ellos se requiere <strong>de</strong> un mo<strong>de</strong>lo estructurado<br />

que involucre compon<strong>en</strong>tes como el proceso<br />

<strong>de</strong> cambio, el análisis funcional <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunicación<br />

familiar, análisis <strong>de</strong> factores <strong>de</strong> riesgo protección<br />

y manejo conting<strong>en</strong>cial para los padres <strong>de</strong> familia,<br />

con especial énfasis <strong>en</strong> aquellos que t<strong>en</strong>gan hijos<br />

<strong>en</strong> etapa adolesc<strong>en</strong>te ya que son el grupo <strong>de</strong><br />

mayor riesgo <strong>en</strong> el inicio <strong>de</strong> consumo <strong>de</strong> drogas.<br />

REFERENCIAS:<br />

1. Arrel<strong>la</strong>nes-Hernán<strong>de</strong>z J, Díaz Negrete D,<br />

Wagner-Echegaray F, Pérez- Is<strong>la</strong>s V. Factores<br />

psicosociales asociados con el abuso y <strong>la</strong><br />

<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> drogas <strong>en</strong>tre adolesc<strong>en</strong>tes:<br />

análisis multivariado <strong>de</strong> un estudio <strong>de</strong> casos<br />

y controles. Salud M<strong>en</strong>tal 2004; 27(3):54-64.<br />

2. Hawkins, J. D., Cata<strong>la</strong>na, R. F. y Mil<strong>la</strong>r, J. Y.<br />

Risk and protective factors for alcohol and<br />

other drug problems in adolesc<strong>en</strong>te and azrly<br />

adulthood: implications for substance abuse<br />

and prev<strong>en</strong>tion. Psychological Bulletin, 1992;<br />

112.<br />

3. Mariño M., Gozalez-Fortaleza, C., Andra<strong>de</strong>,<br />

P. y Medina-Mora M. Validación <strong>de</strong> un cuestionario<br />

para <strong>de</strong>tectar adolesc<strong>en</strong>tes con problemas<br />

por el uso <strong>de</strong> drogas. Salud M<strong>en</strong>tal<br />

1998; 21 (1) 27-36.<br />

4. Instituto Nacional sobre el Abuso <strong>de</strong> Drogas.<br />

Las drogas, cerebro y el comportami<strong>en</strong>to:<br />

La ci<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> adicción. National Institute<br />

on Drug Abuse; Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Salud<br />

y Servicios Humanos <strong>de</strong> los Estados Unidos.<br />

Institutos Nacionales <strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud. 2008, Febrero.<br />

109


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

Diagnóstico Comunitario: Conocer para Prev<strong>en</strong>ir<br />

Rocío Cit<strong>la</strong>li Ríos Bautista<br />

CAPA - Nueva Vida Jardines <strong>de</strong> Guadalupe, Nezahualcóyotl, Estado <strong>de</strong> México<br />

Pa<strong>la</strong>bras C<strong>la</strong>ve: Interv<strong>en</strong>ción, comunidad, investigación<br />

Resum<strong>en</strong><br />

Durante el tiempo <strong>en</strong> que trabajo social se ha incorporado<br />

al C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> At<strong>en</strong>ción Primaria a <strong>la</strong>s<br />

Adicciones “Jardines <strong>de</strong> Guadalupe” se han hecho<br />

notar profundos huecos <strong>en</strong> dón<strong>de</strong> a pesar<br />

<strong>de</strong> t<strong>en</strong>er c<strong>la</strong>ra una noción acerca <strong>de</strong> <strong>la</strong>s características<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad por <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda que<br />

se pres<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> el c<strong>en</strong>tro, se <strong>de</strong>tecta una falta <strong>de</strong><br />

sistematización <strong>de</strong> <strong>la</strong> información y <strong>la</strong> consi<strong>de</strong>ración<br />

<strong>de</strong>l elem<strong>en</strong>to principal que pueda brindar información<br />

sobre <strong>la</strong> misma: <strong>la</strong> propia comunidad.<br />

Justam<strong>en</strong>te este es el factor principal que se retoma<br />

<strong>en</strong> el diagnóstico comunitario, si bi<strong>en</strong> es cierto<br />

que siempre es importante retomar una investigación<br />

docum<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> riguroso carácter ci<strong>en</strong>tífico<br />

que implica conocer <strong>de</strong> fu<strong>en</strong>tes oficiales los indicadores<br />

sociales, económicos, políticos y culturales<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción, así como retomar su historia, su<br />

patrimonio y su composición, será un elem<strong>en</strong>to<br />

es<strong>en</strong>cial retomar el modus viv<strong>en</strong>di <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad<br />

y <strong>la</strong>s repres<strong>en</strong>taciones sociales <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> misma, y esto sólo se logra aproximándose<br />

a <strong>la</strong> g<strong>en</strong>te, no sólo <strong>en</strong> calidad <strong>de</strong> observación,<br />

sino como parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma comunidad.<br />

El diagnóstico comunitario que se ha e<strong>la</strong>borado<br />

ti<strong>en</strong>e el propósito <strong>de</strong> aproximarse a <strong>la</strong>s distintas<br />

caras <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad bajo <strong>la</strong> premisa <strong>de</strong><br />

que “no se pue<strong>de</strong> transformar lo que no se conoce”<br />

este esfuerzo institucional obe<strong>de</strong>ce a los<br />

principios <strong>de</strong> impulsar políticas, estrategias y líneas<br />

<strong>de</strong> acción para at<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>de</strong> manera integral<br />

<strong>la</strong>s adicciones <strong>en</strong>caminado a erradicar y/o disminuir<br />

el consumo <strong>de</strong> sustancias psicoactivas<br />

y sus consecu<strong>en</strong>cias poni<strong>en</strong>do especial énfasis<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción más vulnerable y contribuy<strong>en</strong>do<br />

a elevar <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> vida <strong>de</strong> los mexiqu<strong>en</strong>ses.<br />

Con mira a esta misión el C<strong>en</strong>tro ti<strong>en</strong>e el propósito<br />

<strong>de</strong> ser lí<strong>de</strong>r <strong>en</strong> <strong>la</strong> prestación y seguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

servicios <strong>de</strong> promoción, educación, prev<strong>en</strong>ción y<br />

at<strong>en</strong>ción integral <strong>de</strong> <strong>la</strong>s adicciones <strong>en</strong> un marco<br />

<strong>de</strong> b<strong>en</strong>efic<strong>en</strong>cia, <strong>la</strong> no malefici<strong>en</strong>cia, <strong>la</strong> autonomía,<br />

<strong>la</strong> equidad y justicia y el respeto a <strong>la</strong> dignidad<br />

humana. Para ello es necesario implem<strong>en</strong>tar<br />

estrategias eficaces que permitan optimizar los<br />

recursos para impactar a <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción y <strong>la</strong> mejor<br />

manera <strong>de</strong> hacerlo es conoci<strong>en</strong>do <strong>la</strong> comunidad<br />

110


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

<strong>en</strong> don<strong>de</strong> se trabaja, explorar <strong>la</strong>s dim<strong>en</strong>siones<br />

<strong>de</strong> esta problemática multifactorial, es <strong>de</strong>cir,<br />

<strong>en</strong>contrando el s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> <strong>la</strong> propia comunidad<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> percepción <strong>de</strong> sus distintos<br />

actores y actoras y sobre todo, contribuy<strong>en</strong>do<br />

a <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntificación y/o creación <strong>de</strong> re<strong>de</strong>s sociales<br />

, que sirvan a <strong>la</strong> comunidad para actuar sobre<br />

su propio contexto, proponi<strong>en</strong>do y actuando<br />

para construir <strong>la</strong> comunidad que <strong>de</strong>sean.<br />

REFERENCIAS:<br />

1. Machin Et. Al. 2009. Re<strong>de</strong>s sociales y Farmaco<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias.<br />

Aportes para <strong>la</strong> Interv<strong>en</strong>ción.<br />

Coedición: Consejo Nacional contra <strong>la</strong>s Adicciones.<br />

CONADIC y C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Formación <strong>en</strong><br />

Farmaco<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias y Situaciones Críticas<br />

Asociadas A.C. México.<br />

La voz <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad se retoma a través <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>trevistas formales e informales así como <strong>en</strong><br />

los recorridos por <strong>la</strong> comunidad que retoman<br />

<strong>la</strong> historia <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad, los cambios que<br />

han observado, <strong>la</strong>s tradiciones, iglesias, mercados,<br />

y sus problemáticas, <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad, y <strong>la</strong> percepción <strong>de</strong>l CAPA.<br />

El propósito <strong>de</strong> esta estrategia será pres<strong>en</strong>tarles<br />

a <strong>la</strong> comunidad y a los lí<strong>de</strong>res lo que <strong>la</strong> misma<br />

g<strong>en</strong>te ha referido, para establecer <strong>en</strong> conjunto,<br />

CAPA y comunidad <strong>la</strong>s estrategias que permitan<br />

<strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tar <strong>la</strong>s problemáticas y establecer líneas<br />

<strong>de</strong> acción para mejorar <strong>la</strong> comunidad y para prev<strong>en</strong>ir<br />

el consumo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sustancias psicoactivas.<br />

111


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

Hacia un Mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> Ori<strong>en</strong>tación y Participación <strong>en</strong> <strong>la</strong> Pob<strong>la</strong>ción:<br />

Formación <strong>de</strong> Vocales Comunitarios<br />

Resum<strong>en</strong><br />

Abigail Samantha Magal<strong>la</strong>n Vargas<br />

Leticia Mejía Medina<br />

CAPA - Nueva Vida “San Juan Ixhuatepec”, Ecatepec, Estado <strong>de</strong> México<br />

Pa<strong>la</strong>bras C<strong>la</strong>ve: Red comunitaria, vocal comunitario, prev<strong>en</strong>ción, adicciones<br />

Hoy <strong>en</strong> día, nos <strong>en</strong>contramos <strong>en</strong> México un tipo <strong>de</strong><br />

mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> transición epi<strong>de</strong>miológica vincu<strong>la</strong>do al<br />

<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> factores re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong>s principales<br />

conductas <strong>de</strong> riesgo, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> salud; <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que se hayan inmersas: <strong>la</strong> ma<strong>la</strong> nutrición,<br />

<strong>la</strong> falta <strong>de</strong> actividad física, pero sobretodo<br />

el consumo <strong>de</strong> tabaco, alcohol y drogas; lo que se<br />

re<strong>la</strong>ciona con activida<strong>de</strong>s riesgosas, como <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones<br />

sexuales sin protección (ONUSIDA, 2008).<br />

Ello ha exigido fortalecer y coordinar activida<strong>de</strong>s,<br />

principalm<strong>en</strong>te, prev<strong>en</strong>tivas; con <strong>la</strong> finalidad<br />

<strong>de</strong> aprovechar y hacer efici<strong>en</strong>tes los recursos <strong>en</strong><br />

materia <strong>de</strong> promoción <strong>de</strong> salud y universalizar <strong>la</strong>s<br />

interv<strong>en</strong>ción prev<strong>en</strong>tivas y tratami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> materia<br />

<strong>de</strong> adicciones (Secretaria <strong>de</strong> Salud, 2007).<br />

Para dar seguimi<strong>en</strong>to a esto fueron creados<br />

los C<strong>en</strong>tros Nueva Vida, cuyo objetivo es brindar<br />

a <strong>la</strong> comunidad un mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción<br />

temprana contra <strong>la</strong>s adicciones, que contemple<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l consumo<br />

<strong>de</strong> sustancias psicoactivas y <strong>la</strong> promoción<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> salud m<strong>en</strong>tal hasta el tratami<strong>en</strong>to<br />

breve ambu<strong>la</strong>torio, accesible y <strong>de</strong> calidad.<br />

Propuesta<br />

Por lo anterior y <strong>de</strong>bido a que, como es sabido, <strong>la</strong>s<br />

causas que conllevan al consumo <strong>de</strong> sustancias son<br />

diversas y pue<strong>de</strong>n ser individuales, familiares y/o<br />

sociales; es necesaria <strong>la</strong> implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> un programa<br />

<strong>en</strong> el que participe <strong>la</strong> comunidad <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral.<br />

De igual manera uno <strong>de</strong> los principales problemas<br />

a los que se <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>ta los UNEME-CAPA<br />

“C<strong>en</strong>tro Nueva Vida” es con el <strong>de</strong>sconocimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad sobre los servicios y procedimi<strong>en</strong>tos<br />

que se llevan a cabo <strong>en</strong> dichos c<strong>en</strong>tros.<br />

Por tal razón, es necesario el conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> comunidad y apoyarnos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s re<strong>de</strong>s comunitarias<br />

exist<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l área <strong>de</strong> impacto <strong>de</strong>l<br />

112


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

UNEME-CAPA para <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> lo que <strong>de</strong>nominaremos<br />

“Vocales Comunitarios” que son<br />

personas <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad capacitadas <strong>en</strong> adicciones,<br />

es <strong>de</strong>cir ti<strong>en</strong>e conocimi<strong>en</strong>tos básicos sobre<br />

adicciones, brinda consejería breve sobre <strong>la</strong>s<br />

principales consecu<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>l consumo y conoce<br />

los C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> tratami<strong>en</strong>to más cercanos a su<br />

comunidad para canalizar a aquel<strong>la</strong>s personas<br />

que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> problemas <strong>de</strong> consumo <strong>de</strong> sustancias.<br />

PROCEDIMIENTO:<br />

a) En <strong>la</strong> primera etapa lo que se llevó a cabo<br />

fue contactar a los repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong>l programa<br />

COINCIDES (Consejo <strong>de</strong> Integración Ciudadana<br />

para el Desarrollo Social) para exponerles el tema<br />

y proponer <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> vocales.<br />

b) Posteriorm<strong>en</strong>te, se acudió a los grupos <strong>de</strong><br />

autoempleo <strong>de</strong> <strong>la</strong> zona para pres<strong>en</strong>tarles el trabajo<br />

que se realiza <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l UNEME-CAPA “San<br />

Juan Ixhuatepec” y hab<strong>la</strong>rles sobre los principales<br />

datos obt<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> <strong>la</strong> Encuesta <strong>de</strong> Hogares y<br />

<strong>de</strong> Estudiantes 2009 <strong>en</strong> <strong>la</strong> zona <strong>de</strong> Ecatepec; así<br />

como el objetivo y los b<strong>en</strong>eficios <strong>de</strong> convertirse<br />

<strong>en</strong> un “Vocal Comunitario”.<br />

c) Finalm<strong>en</strong>te, y una vez conv<strong>en</strong>cidos los integrantes<br />

<strong>de</strong> los grupos se proce<strong>de</strong> a <strong>la</strong> capacitación<br />

y s<strong>en</strong>sibilización sobre el consumo <strong>de</strong> sustancias<br />

y así t<strong>en</strong>er una participación más proactiva <strong>de</strong>ntro<br />

<strong>de</strong> su comunidad.<br />

El temario con el que se capacita a los “Vocales<br />

Comunitarios” incluye:<br />

• ¿Qué es una droga<br />

• ¿Cuáles son los tipos <strong>de</strong> drogas<br />

• Epi<strong>de</strong>miologia <strong>de</strong>l consumo <strong>de</strong> drogas<br />

• Difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre uso, abuso y <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia<br />

• Nuevas adicciones<br />

• ¿Cuáles son los factores <strong>de</strong> riesgo y protección<br />

• ¿Cómo puedo prev<strong>en</strong>ir <strong>la</strong>s adicciones<br />

• ¿Cómo puedo yo ayudar a <strong>la</strong>s personas con<br />

problemas <strong>de</strong> adicción<br />

• ¿Cuáles son los tipos y lugares <strong>de</strong> tratami<strong>en</strong>to<br />

• ¿A dón<strong>de</strong> puedo canalizar<br />

Una vez finalizada su capacitación se les<br />

brindará un reconocimi<strong>en</strong>to con <strong>la</strong> finalidad<br />

<strong>de</strong> reforzar su participación, así como un<br />

kit <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción con folletería <strong>de</strong> los C<strong>en</strong>tros<br />

Nueva Vida y un directorio <strong>de</strong> los c<strong>en</strong>tros<br />

<strong>de</strong> tratami<strong>en</strong>to para esta problemática.<br />

REFERENCIAS:<br />

1. Consejo Nacional contra <strong>la</strong>s Adicciones, CIJ, Caritas,<br />

DIF, IMIFAP, INEA, INEPAR, PEPCA, SEP, SSA,<br />

UNAM; “Mo<strong>de</strong>los Prev<strong>en</strong>tivos”. Serie P<strong>la</strong>neación,<br />

SSA, CONADIC. México, D.F., 2004.<br />

2. ONUSIDA. América Latina. Situación <strong>de</strong> <strong>la</strong> epi<strong>de</strong>mia<br />

<strong>de</strong> SIDA, 2007. Programa Conjunto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

Naciones Unidas sobre el VIH/SIDA (ONUSIDA) y<br />

<strong>la</strong> Organización Mundial <strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud (OMS) 2008.<br />

3. Secretaría <strong>de</strong> Salud, SSA; Subsecretaría <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción<br />

y Promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud. Programas <strong>de</strong><br />

acción específica 2007-2012. Prev<strong>en</strong>ción y Tratami<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s adicciones. México, 2007.<br />

113


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

Prev<strong>en</strong>ción Comunitaria y los Ayuntami<strong>en</strong>tos<br />

Patricia Andra<strong>de</strong> Páez<br />

Santiago Hernán<strong>de</strong>z Omar<br />

Juárez Sa<strong>la</strong>zar Cit<strong>la</strong>lli<br />

Zetina García Arisbet Pao<strong>la</strong><br />

Urbina Camacho Norma<br />

Velázquez Mor<strong>en</strong>o C<strong>la</strong>udia<br />

Resum<strong>en</strong><br />

CAPA - Nueva Vida Capulhuac, Estado <strong>de</strong> México<br />

Pa<strong>la</strong>bras C<strong>la</strong>ve: Prev<strong>en</strong>ción, ECO , Adicciones.<br />

2<br />

La pob<strong>la</strong>ción requiere condiciones necesarias<br />

para el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> una conci<strong>en</strong>cia solidaria y<br />

altruista que promuevan <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> adicciones,<br />

¿cómo pue<strong>de</strong>n hacerlo los municipios<br />

Parti<strong>en</strong>do <strong>de</strong> que <strong>la</strong> finalidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s re<strong>de</strong>s sociales<br />

juegan un papel fundam<strong>en</strong>tal <strong>en</strong> los estados<br />

<strong>de</strong> salud/bi<strong>en</strong>estar o <strong>en</strong>fermedad/malestar <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s personas, <strong>en</strong> el C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> At<strong>en</strong>ción Primaria<br />

a <strong>la</strong>s Adicciones Capulhuac se utiliza el mo<strong>de</strong>lo,<br />

<strong>de</strong>nominado ECO2, para <strong>la</strong> interv<strong>en</strong>ción social<br />

que emplean <strong>la</strong>s re<strong>de</strong>s sociales y el <strong>de</strong>sarrollo<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s estrategias <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción con el objetivo<br />

<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción, reducción <strong>de</strong> daños y riesgos<br />

asociados, es así que se esta promovi<strong>en</strong>do <strong>en</strong><br />

los municipios <strong>de</strong> <strong>la</strong> Jurisdicción Sanitaria No.<br />

2 T<strong>en</strong>ango <strong>de</strong>l Valle el trabajo conjunot con los<br />

ayuntami<strong>en</strong>tos, primero se busco <strong>la</strong> incorpora<br />

ción a <strong>la</strong>s reuniones bimestrales <strong>de</strong> epi<strong>de</strong>miologia<br />

<strong>en</strong> don<strong>de</strong> participan el jefe <strong>de</strong> jurisdicción,<br />

normativos, coordinadores municipales, repres<strong>en</strong>tantes<br />

<strong>de</strong> regu<strong>la</strong>ción sanitaria y regidores <strong>de</strong><br />

salud. Se fortalece el vínculo mediante reuniones<br />

<strong>de</strong> trabajo con <strong>la</strong>s regidurías, qui<strong>en</strong>es brindan<br />

su apoyo <strong>en</strong> <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> ev<strong>en</strong>tos masivos,<br />

y auspician el pago <strong>de</strong> maestros y material<br />

para activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>portivas y artisiticas, a<strong>de</strong>más<br />

<strong>de</strong> servir como mediación con otras instancias.<br />

Así, mediante <strong>la</strong> interv<strong>en</strong>ción que el equipo <strong>de</strong>l<br />

CAPA <strong>en</strong> CAPULHUAC realiza con <strong>la</strong> comunidad<br />

y los ayuntami<strong>en</strong>tos permite “<strong>la</strong> articu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong><br />

una red <strong>de</strong> recursos, crear una red operativa y aum<strong>en</strong>tar<br />

<strong>la</strong> complejidad efectiva <strong>de</strong> <strong>la</strong>s re<strong>de</strong>s sociales<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas”. T<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do como resultados, el<br />

increm<strong>en</strong>to <strong>en</strong> el número <strong>de</strong> p<strong>la</strong>nteles educativos<br />

114


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

contactados y <strong>la</strong> cantidad <strong>de</strong> usuarios que asist<strong>en</strong><br />

para tratami<strong>en</strong>to al CAPA que han sido refer<strong>en</strong>ciadas<br />

<strong>de</strong> estos y <strong>de</strong>l Sistema DIF, así como solicitu<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong> asesoría para <strong>la</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ratoria <strong>de</strong> Edificios<br />

100 por ci<strong>en</strong>to Libres <strong>de</strong> Humo <strong>de</strong> Tabaco.<br />

El impacto <strong>de</strong> estas acciones actualm<strong>en</strong>te se traduce<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> conformación <strong>de</strong> organizaciones li<strong>de</strong>radas<br />

por los ayuntami<strong>en</strong>tos, por ejemplo se creo el<br />

“Consejo para <strong>la</strong> Protección y Vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> los Derechos<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s niñas, niños y adolesc<strong>en</strong>tes”, <strong>en</strong> otras<br />

<strong>de</strong>marcaciones se promuev<strong>en</strong> activida<strong>de</strong>s como<br />

reforestación para el rescate <strong>de</strong> espacios públicos,<br />

foros con adolesc<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> bachillerato para estimu<strong>la</strong>r<br />

su participación <strong>en</strong> <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> propuestas<br />

para prev<strong>en</strong>ir el consumo <strong>de</strong> drogas, <strong>en</strong>tre otras.<br />

En conclusión po<strong>de</strong>mos <strong>de</strong>cir que ha sido relevante<br />

<strong>la</strong> i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r estrategias <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción<br />

con el objetivo <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción, reducción <strong>de</strong><br />

daños y riesgos asociados así como <strong>la</strong> importancia<br />

<strong>de</strong> conformar una red operativa y así aum<strong>en</strong>tar<br />

<strong>la</strong> complejidad efectiva <strong>de</strong> <strong>la</strong>s re<strong>de</strong>s sociales <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s personas y consi<strong>de</strong>rando estos éxitos para el<br />

equipo po<strong>de</strong>mos <strong>de</strong>cir que si cumplimos con los<br />

principios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción para programas comunitarios<br />

<strong>en</strong> el aspecto <strong>de</strong> coordinar esfuerzos con el<br />

propósito <strong>de</strong> reforzar los m<strong>en</strong>sajes <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción.<br />

REFERENCIAS:<br />

1. Mo<strong>de</strong>lo ECO2: re<strong>de</strong>s sociales, complejidad y<br />

sufrimi<strong>en</strong>to social Juan Machín, CAFAC1<br />

REDES- Revista hispana para el análisis <strong>de</strong> re<strong>de</strong>s<br />

sociales, Vol. 18, #12, Junio 2010. http://<br />

revista-re<strong>de</strong>s.rediris.es<br />

2. Re<strong>de</strong>s Sociales y Farmaco<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia.<br />

Aportes para <strong>la</strong> interv<strong>en</strong>ción<br />

Juan Machin, Roberto Merlo, Efr<strong>en</strong> Mi<strong>la</strong>nese.<br />

CONADIC 2009<br />

3. Herrami<strong>en</strong>tas para <strong>la</strong> acción prev<strong>en</strong>tiva. CO-<br />

NADIC. Juntos por <strong>la</strong> salud. Guía <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción<br />

<strong>de</strong>l consumo <strong>de</strong> drogas 2009.<br />

115


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

Campaña Perman<strong>en</strong>te para Prev<strong>en</strong>ir el Consumo<br />

<strong>de</strong> Inha<strong>la</strong>bles <strong>en</strong> el Estado <strong>de</strong> México<br />

Norma Elizabeth Vallejo Valdés<br />

CAPA - Nueva Vida San Mateo Otzacatipan, Toluca, Estado <strong>de</strong> México<br />

Pa<strong>la</strong>bras C<strong>la</strong>ve: Inha<strong>la</strong>bles, Disponibilidad, Campaña<br />

Resum<strong>en</strong><br />

Los inha<strong>la</strong>ntes son sustancias químicas que por<br />

su consist<strong>en</strong>cia volátil, son utilizadas por algunas<br />

personas para respirarse: (inha<strong>la</strong>rse) con fines <strong>de</strong><br />

abuso, produci<strong>en</strong>do alteraciones <strong>en</strong> <strong>la</strong> percepción,<br />

están c<strong>la</strong>sificados <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s drogas <strong>de</strong>presivas<br />

por sus efectos inhibidores que produc<strong>en</strong> somnol<strong>en</strong>cia,<br />

fantasías visuales y bi<strong>en</strong>estar mom<strong>en</strong>táneo.<br />

Existe una gran diversidad <strong>de</strong> productos que se<br />

pue<strong>de</strong>n utilizar con éste fin, altam<strong>en</strong>te tóxicas y<br />

adictivas que se hal<strong>la</strong>n al alcance <strong>de</strong> niños y adolesc<strong>en</strong>tes<br />

mismos que <strong>la</strong>s pue<strong>de</strong>n adquirir con<br />

facilidad por su bajo costo económico y por <strong>la</strong><br />

disponibilidad <strong>de</strong> adquisición <strong>en</strong> t<strong>la</strong>palerías y ferreterías<br />

que no cumpl<strong>en</strong> con <strong>la</strong> disposición legal.<br />

El f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o <strong>de</strong> <strong>la</strong> inha<strong>la</strong>ción es reci<strong>en</strong>te y pres<strong>en</strong>ta<br />

modificaciones <strong>en</strong> su comportami<strong>en</strong>to epi<strong>de</strong>miológico.<br />

En 1975 <strong>en</strong> México usaban inha<strong>la</strong>ntes principalm<strong>en</strong>te<br />

niños <strong>en</strong>tre 7 y 17 años, y cuando los adolesc<strong>en</strong>tes<br />

llegaban a <strong>la</strong> adultez o conseguían trabajo,<br />

abandonaban esta droga y preferían el alcohol.<br />

Los datos actuales <strong>en</strong> México nos llevan a referir;<br />

<strong>de</strong> acuerdo a <strong>la</strong> Encuesta Nacional <strong>de</strong> Adicciones<br />

(ENA 2008), “El consumo <strong>de</strong> otras drogas muestra<br />

increm<strong>en</strong>tos importantes, como <strong>en</strong> el caso<br />

<strong>de</strong>l crack y <strong>la</strong>s metanfetaminas, cuyo consumo<br />

aum<strong>en</strong>tó seis veces. En contraste, el crecimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> los alucinóg<strong>en</strong>os no es significativo, mi<strong>en</strong>tras<br />

que los inha<strong>la</strong>bles, que habían mostrado una t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia<br />

hacia el <strong>de</strong>crem<strong>en</strong>to, vuelv<strong>en</strong> a repuntar.”<br />

Es impresionante observar <strong>la</strong>s estadísticas que<br />

refier<strong>en</strong> un aum<strong>en</strong>to <strong>en</strong> el porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> los productos<br />

inha<strong>la</strong>bles como primer sustancia <strong>de</strong><br />

contacto <strong>en</strong> qui<strong>en</strong>es han consumido drogas al<br />

m<strong>en</strong>os una vez <strong>en</strong> su vida, pero más impactante<br />

es ver llegar a pequeños <strong>de</strong> tan solo 11 años<br />

acompañados por sus padres a solicitar ayuda<br />

para su ya adicción a los C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> At<strong>en</strong>ción<br />

Primaria a <strong>la</strong>s Adicciones,..“Han conseguido<br />

tan fácilm<strong>en</strong>te el pvc, el thiner, <strong>la</strong>s monas,<br />

etc.” que <strong>la</strong>s han creído inof<strong>en</strong>sivas y acce<strong>de</strong>n<br />

a el<strong>la</strong>s a <strong>la</strong> mínima invitación <strong>de</strong> compañeros.<br />

116


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

PROPUESTA:<br />

El increm<strong>en</strong>to <strong>en</strong> éste registro estadístico <strong>en</strong> el<br />

consumo <strong>de</strong> sustancias inha<strong>la</strong>bles <strong>en</strong> niños y adolesc<strong>en</strong>tes,<br />

<strong>la</strong> disponibilidad <strong>en</strong> <strong>la</strong> adquisición <strong>de</strong><br />

éstas sustancias por su fácil acceso y bajo costo<br />

económico así como los graves daños a <strong>la</strong> salud<br />

y <strong>la</strong>s consecu<strong>en</strong>cias sociales que esto implica, establec<strong>en</strong><br />

<strong>la</strong>s premisas para at<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>en</strong> forma perman<strong>en</strong>te<br />

esta problemática social, don<strong>de</strong> se pret<strong>en</strong><strong>de</strong><br />

fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> Instituciones<br />

Gubernam<strong>en</strong>tales, Públicas y Privadas, Instituciones<br />

Educativas, <strong>de</strong>l Ámbito Empresarial y Comercial<br />

así como <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad <strong>en</strong><br />

g<strong>en</strong>eral a través <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> La Campaña<br />

Perman<strong>en</strong>te para prev<strong>en</strong>ir el consumo <strong>de</strong> Inha<strong>la</strong>bles<br />

<strong>en</strong> el Estado <strong>de</strong> México; misma que ti<strong>en</strong>e el<br />

propósito <strong>de</strong> informar a <strong>la</strong> sociedad sobre <strong>la</strong>s repercusiones<br />

<strong>de</strong>l consumo <strong>de</strong> estos productos solv<strong>en</strong>tes,<br />

s<strong>en</strong>sibilizar a los comerciantes <strong>de</strong> <strong>la</strong>s consecu<strong>en</strong>cias<br />

que provocan <strong>en</strong> el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> niños<br />

y adolec<strong>en</strong>tes y con ello evitar <strong>la</strong> v<strong>en</strong>ta a m<strong>en</strong>ores,<br />

así como para informar sobre <strong>la</strong>s posibilida<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción exist<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> el Estado <strong>de</strong> México.<br />

REFERENCIAS:<br />

1. http://www.conadic.salud.gob.mx/pib/abc_<br />

inha<strong>la</strong>bles.html. Consultada 18 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong><br />

2012<br />

2. Medina-Mora, M.E.; Ortiz, A.; Caudillo, C.;<br />

López, S.: “Inha<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>liberada <strong>de</strong> disolv<strong>en</strong>tes<br />

<strong>en</strong> un grupo <strong>de</strong> m<strong>en</strong>ores mexicanos”.<br />

Salud M<strong>en</strong>tal, 5(1):77-81, marzo, México 1982.<br />

(Publicado <strong>de</strong>spués <strong>en</strong> Perfil, disolv<strong>en</strong>tes, inha<strong>la</strong>bles,<br />

1988)<br />

3. Secretaria <strong>de</strong> Salud. Instituto Nacional <strong>de</strong><br />

Salud Pública Encuesta Nacional <strong>de</strong> Adicciones<br />

2008. Primera edición, 2008.<br />

117


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

La Repres<strong>en</strong>tación Teatral <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Adicciones: Una Técnica<br />

Psicoeducativa <strong>en</strong> Prev<strong>en</strong>ción Comunitaria<br />

Cristina Pérez Salomón<br />

Alejandra Balbu<strong>en</strong>a González<br />

CAPA - Nueva Vida “San Agustín” Ecatepec, Estado <strong>de</strong> México<br />

Pa<strong>la</strong>bras C<strong>la</strong>ve: Prev<strong>en</strong>ción, adicciones, comunidad.<br />

Resum<strong>en</strong><br />

Des<strong>de</strong> <strong>la</strong> perspectiva <strong>de</strong> salud pública los daños<br />

y problemas re<strong>la</strong>cionados con el consumo <strong>de</strong> alcohol,<br />

repres<strong>en</strong>tan <strong>la</strong> amplia variedad <strong>de</strong> problemas<br />

sanitarios y sociales <strong>en</strong> los niveles individual<br />

y colectivo. El f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o <strong>de</strong> <strong>la</strong>s adicciones crea<br />

una situación amplia e int<strong>en</strong>sam<strong>en</strong>te conflictiva<br />

<strong>en</strong> el or<strong>de</strong>n social, impactando <strong>en</strong> f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>os tales<br />

como <strong>la</strong> marginación, <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s, muertes,<br />

viol<strong>en</strong>cia familiar, <strong>de</strong>lincu<strong>en</strong>cia, <strong>en</strong>tre otras. Por<br />

lo que el uso y abuso <strong>de</strong> sustancias tanto legales<br />

como ilícitas es un problema <strong>de</strong> salud con consecu<strong>en</strong>cias<br />

a nivel individual, familiar y social, <strong>en</strong><br />

términos <strong>de</strong> recursos sociales y/o económicos.<br />

El problema <strong>de</strong> adicción <strong>en</strong> el individuo ti<strong>en</strong>e<br />

función <strong>en</strong> <strong>la</strong> estructura re<strong>la</strong>cional <strong>de</strong> su familia,<br />

si no cambia <strong>la</strong> estructura re<strong>la</strong>cional con el paci<strong>en</strong>te,<br />

es difícil que <strong>de</strong>saparezca su síntoma. De<br />

ahí que <strong>la</strong> investigación pue<strong>de</strong> dirigirse al conocimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> estructura familiar, el funcionami<strong>en</strong>to<br />

familiar y social, el estatus cultural y los<br />

factores económicos que influy<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> conducta.<br />

El medio extrafamiliar está formado por <strong>la</strong> comunidad<br />

local <strong>en</strong> que habita <strong>la</strong> familia, <strong>en</strong> don<strong>de</strong><br />

se consi<strong>de</strong>ra el tipo <strong>de</strong> familias que <strong>la</strong> habitan,<br />

quiénes y <strong>de</strong> qué tipo son sus re<strong>la</strong>ciones,<br />

<strong>la</strong>s costumbres <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad, grado <strong>de</strong> cultura,<br />

condiciones higiénicas y materiales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

construcciones, condiciones económicas, pres<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> consumo <strong>en</strong> <strong>la</strong> comunidad<br />

o aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> ellos, <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> sitios <strong>de</strong> recreo<br />

como cines, teatros, parques, jardines y todos<br />

aquellos aspectos que se consi<strong>de</strong>r<strong>en</strong> como<br />

factores o condicionantes que <strong>en</strong> una forma u<br />

otra puedan influir <strong>en</strong> <strong>la</strong> conducta <strong>de</strong>l individuo.<br />

Si at<strong>en</strong><strong>de</strong>mos a <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes formas <strong>de</strong> reaccionar<br />

<strong>de</strong> una persona, <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>de</strong> los contextos re<strong>la</strong>cionales,<br />

es fácil compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r que muchas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

conductas problemáticas <strong>de</strong> una persona no necesariam<strong>en</strong>te<br />

le pert<strong>en</strong>ec<strong>en</strong> como individuo <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r,<br />

sino como respuesta al contexto re<strong>la</strong>cional<br />

<strong>en</strong> el que se ubica, y a los integrantes <strong>de</strong>l mismo.<br />

118


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

PROPUESTA:<br />

De lo anterior y consi<strong>de</strong>rando <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción objetivo, se propone implem<strong>en</strong>tar<br />

una obra <strong>de</strong> teatro que impacte <strong>en</strong> distintos esc<strong>en</strong>arios<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad brindando alternativas<br />

<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción, i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> factores <strong>de</strong> riesgo<br />

y nuevas maneras <strong>de</strong> <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to. Se pret<strong>en</strong><strong>de</strong><br />

que <strong>la</strong> obra parta <strong>de</strong> <strong>la</strong> s<strong>en</strong>sibilización <strong>de</strong>l<br />

problema, se realc<strong>en</strong> valores familiares y brin<strong>de</strong> a<br />

<strong>la</strong>s familias herrami<strong>en</strong>tas que sus hijos necesitan.<br />

Los participantes <strong>de</strong> <strong>la</strong> obra serán integrantes <strong>de</strong>l<br />

Curso <strong>de</strong> promotores <strong>en</strong> ori<strong>en</strong>tación a familiares<br />

y el voluntariado <strong>de</strong>l CAPA San Agustín, mismos<br />

que participan <strong>de</strong> manera activa y responsable<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s que <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l c<strong>en</strong>tro se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n.<br />

Se pret<strong>en</strong><strong>de</strong> llevar <strong>la</strong> obra a instancias <strong>de</strong><br />

salud, <strong>de</strong> educación, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s Casas <strong>de</strong> Cultura <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> comunidad, con los que se ha establecido un<br />

contacto previo. El guión y los roles serán establecidos<br />

por el equipo <strong>de</strong>l CAPA y con los conocimi<strong>en</strong>tos<br />

previos <strong>de</strong> los integrantes, aunado al<br />

mo<strong>de</strong><strong>la</strong>mi<strong>en</strong>to por parte <strong>de</strong>l personal clínico que<br />

pret<strong>en</strong><strong>de</strong> ofrecer una obra que impacte y brin<strong>de</strong><br />

conocimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>la</strong>s familias hacia <strong>la</strong> verti<strong>en</strong>te <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción y <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s adicciones.<br />

REFERENCIAS:<br />

1. Organización Mundial <strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud. Informe<br />

sobre <strong>la</strong> salud <strong>en</strong> el mundo 2003. Forjemos<br />

el futuro Capítulo 1: Salud mundial: retos actuales.<br />

2. Sistema <strong>de</strong> Vigi<strong>la</strong>ncia Epi<strong>de</strong>miológica <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

Adicciones (SISVEA) Informe 2007. http://<br />

www.dgepi.salud.gob.mx/sis/reuniones.html<br />

3. Mansil<strong>la</strong>, J.C. Drogadicción y crisis social.<br />

Liberaddictus, No.59. pp. 16: 2002<br />

4. C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> Integración Juv<strong>en</strong>il. Mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong><br />

Terapia Familiar Multidim<strong>en</strong>sional con Perspectiva<br />

<strong>de</strong> Género. México: C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> Integración<br />

Juv<strong>en</strong>il; 2006.<br />

5. Knapp. R.H. Guidance in the elem<strong>en</strong>tary<br />

School. Morata. EE.UU: 1986<br />

119


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

Resum<strong>en</strong><br />

Interv<strong>en</strong>ción Integral para Familias <strong>en</strong> Riesgo<br />

Esmeralda López González<br />

Hania Ivón Zárate Andra<strong>de</strong><br />

CAPA - Nueva Vida San Mateo Otzacatipan, Toluca, Estado <strong>de</strong> México<br />

Pa<strong>la</strong>bras C<strong>la</strong>ve: Trabajo social, interv<strong>en</strong>ción, familias.<br />

La familia es <strong>la</strong> unión <strong>de</strong> personas que compart<strong>en</strong><br />

un proyecto vital <strong>en</strong> común. Entre los miembros<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> misma familia se g<strong>en</strong>eran fuertes s<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>tos<br />

<strong>de</strong> pert<strong>en</strong><strong>en</strong>cia y <strong>de</strong> compromiso personal <strong>en</strong>tre<br />

ellos; estableciéndose re<strong>la</strong>ciones int<strong>en</strong>sas <strong>de</strong><br />

afectividad, reciprocidad y <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia. Estas características<br />

hac<strong>en</strong> que <strong>la</strong> familia sea un grupo con<br />

características muy especiales y con unas funciones<br />

muy importantes <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> nuestra sociedad.<br />

Factores internos y sociales son el <strong>de</strong>tonante<br />

para que <strong>la</strong>s personas p<strong>en</strong>etr<strong>en</strong> <strong>en</strong> el mundo <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s adicciones; <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong>focada a <strong>la</strong> exaltación<br />

<strong>de</strong> valores, <strong>la</strong> confianza y el diálogo continuo<br />

se perfi<strong>la</strong> como una solución viable para<br />

<strong>de</strong>t<strong>en</strong>er <strong>la</strong> alta inci<strong>de</strong>ncia. Diversas situaciones <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> familia es uno <strong>de</strong> los principales factores que<br />

influy<strong>en</strong> para que <strong>la</strong>s personas sean presa fácil <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s drogas, ya que <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> pert<strong>en</strong><strong>en</strong>cia se<br />

int<strong>en</strong>sifica ante el consumo <strong>de</strong> alguna sustancia.<br />

El contexto familiar pue<strong>de</strong> convertirse <strong>en</strong> una<br />

fu<strong>en</strong>te positiva <strong>de</strong> adaptación, o por el contrario<br />

<strong>de</strong> estrés <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre los miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> familia. Algunos<br />

<strong>de</strong> los factores re<strong>la</strong>cionados con el consumo<br />

<strong>de</strong> drogas <strong>de</strong> sus hijos son; el comportami<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> consumo <strong>de</strong> sustancias <strong>de</strong> los padres,<br />

actitu<strong>de</strong>s respecto a <strong>la</strong>s drogas, <strong>la</strong>s interacciones<br />

padres e hijos, falta <strong>de</strong> disciplina o disciplina<br />

incongru<strong>en</strong>te y <strong>la</strong> falta <strong>de</strong> afecto paternal.<br />

Actualm<strong>en</strong>te no hay familia ex<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> ser<br />

vulnerable al abuso <strong>de</strong> alcohol u otras drogas<br />

g<strong>en</strong>erándose diversos niveles <strong>de</strong> t<strong>en</strong>sión<br />

<strong>en</strong> cada uno <strong>de</strong> los integrantes <strong>de</strong> el<strong>la</strong> afectando<br />

los contextos <strong>en</strong> que se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n.<br />

El C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> At<strong>en</strong>ción Primaria a <strong>la</strong>s Adicciones<br />

está <strong>en</strong>caminado a ofrecer a <strong>la</strong> comunidad<br />

una interv<strong>en</strong>ción temprana a este problema,<br />

abarcando <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l consumo <strong>de</strong><br />

sustancias psicoactivas y <strong>la</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud<br />

m<strong>en</strong>tal hasta el tratami<strong>en</strong>to ambu<strong>la</strong>torio <strong>de</strong><br />

120


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

usuarios <strong>de</strong> drogas. Como se m<strong>en</strong>ciona el Mo<strong>de</strong>lo<br />

<strong>de</strong> At<strong>en</strong>ción UNEME-CAPA (2008) es un programa<br />

cuyas líneas <strong>de</strong> acción están dirigidas a fortalecer<br />

e integrar <strong>la</strong>s acciones <strong>de</strong> promoción <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> salud, prev<strong>en</strong>ción y control <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s.<br />

Los tratami<strong>en</strong>tos que se implem<strong>en</strong>tan <strong>en</strong> los<br />

CAPAS están dirigidos al consumidor don<strong>de</strong><br />

se aborda <strong>la</strong> problemática <strong>de</strong> su consumo a<br />

través <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sesiones implem<strong>en</strong>tadas se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n<br />

habilida<strong>de</strong>s que permitan formar un<br />

individuo con resili<strong>en</strong>cia para afrontar <strong>la</strong>s situaciones<br />

que se le pres<strong>en</strong>t<strong>en</strong> sin consumo.<br />

La interv<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l psicólogo es <strong>de</strong> suma importancia,<br />

<strong>la</strong>s interv<strong>en</strong>ciones breves pue<strong>de</strong>n <strong>de</strong>finirse<br />

como aquel<strong>la</strong>s prácticas <strong>de</strong>stinadas a investigar un<br />

problema pot<strong>en</strong>cial y motivar a un individuo a com<strong>en</strong>zar<br />

a hacer algo sobre el abuso <strong>de</strong> sustancias.<br />

No es un sustituto para aquel<strong>la</strong>s personas con un<br />

nivel alto <strong>de</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia. La meta final es <strong>la</strong> <strong>de</strong><br />

reducir el daño que pue<strong>de</strong> resultar <strong>de</strong>l uso continuado<br />

<strong>de</strong> sustancias y el proveer a los paci<strong>en</strong>tes<br />

<strong>de</strong> herrami<strong>en</strong>tas para cambiar actitu<strong>de</strong>s básicas y<br />

manejar una variedad <strong>de</strong> problemas subyac<strong>en</strong>tes.<br />

Una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s funciones <strong>de</strong> Trabajo Social implica ayudar<br />

al familiar a i<strong>de</strong>ntificar <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes acciones<br />

a <strong>la</strong>s que han recurrido y reconocer <strong>la</strong>s v<strong>en</strong>tajas y<br />

<strong>de</strong>sv<strong>en</strong>tajas <strong>de</strong> su forma <strong>de</strong> <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> situación.<br />

PROPUESTA:<br />

Por tal motivo se propone que Trabajo Social realice<br />

una interv<strong>en</strong>ción con <strong>la</strong> familia <strong>de</strong>l usuario lo<br />

cual permite que se trabaje <strong>de</strong> una manera integral,<br />

don<strong>de</strong> el usuario reciba <strong>la</strong> interv<strong>en</strong>ción<br />

especializada a su problemática<br />

<strong>de</strong> consumo con el terapeuta.<br />

Y <strong>la</strong> familia recibirá una ori<strong>en</strong>tación impartida por<br />

Trabajo Social para Egan (1981) el ori<strong>en</strong>tador “es<br />

un ag<strong>en</strong>te <strong>de</strong> cambio <strong>en</strong> un proceso co<strong>la</strong>borativo<br />

<strong>de</strong> influ<strong>en</strong>cia social” se refiere a fom<strong>en</strong>tar el proceso<br />

<strong>de</strong> cambio y el reconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l problema<br />

<strong>en</strong> otra persona mediante <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración e interacción<br />

mutua.<br />

La interv<strong>en</strong>ción integral se llevara a cabo por Trabajo<br />

Social y Psicología por medio <strong>de</strong> un Programa<br />

el cual sus Principios son: Procurar <strong>la</strong> participación<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> unidad familiar <strong>en</strong> todas <strong>la</strong>s etapas<br />

<strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l usuario, Incidir<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> padres y madres sobre <strong>la</strong> conducta,<br />

incluir información educativa para padres<br />

sobre drogas y facilitar a <strong>la</strong>s familias <strong>en</strong> situación<br />

<strong>de</strong> riesgo los servicios <strong>de</strong> ori<strong>en</strong>tación y asesorami<strong>en</strong>to.<br />

Se llevara a cabo a través <strong>de</strong> cuatro estrategias<br />

• Taller <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción para Padres<br />

• Grupos <strong>de</strong> Ayuda Mutua con familiares <strong>de</strong> usuarios<br />

consumidores<br />

• Interv<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> <strong>la</strong> dinámica familiar<br />

• Grupos <strong>de</strong> hijos <strong>de</strong> padres consumidores<br />

REFERENCIAS:<br />

1. Manual <strong>de</strong> Terapia Familiar De CIJ (2011)<br />

2. Mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> At<strong>en</strong>ción Primaria, UNEME CAPA<br />

(2008)<br />

3. Promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud y Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

Adicciones Www.Conadic.Salud.Gob.Mx<br />

121


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

Percepción <strong>de</strong>l Consumo <strong>de</strong> Alcohol <strong>en</strong> San Pablo Autopan<br />

Viridiana Vieyra Ramos<br />

CAPA - Nueva Vida San Pablo Autopan, Toluca, Estado <strong>de</strong> México<br />

Pa<strong>la</strong>bras C<strong>la</strong>ve: Comunidad, alcoholismo, percepción.<br />

Resum<strong>en</strong><br />

Des<strong>de</strong> épocas prehispánicas se ha recurrido a <strong>la</strong><br />

ingesta <strong>de</strong> bebidas alcohólicas sin embargo el<br />

uso y abuso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas sólo se permitía <strong>en</strong><br />

rituales culturales específicos <strong>de</strong> lo contrario se<br />

castigaba a los pob<strong>la</strong>dores con pa<strong>la</strong>zos o incluso<br />

<strong>la</strong> muerte (Viesca, 2001). En el Virreinato se<br />

usaba <strong>la</strong> intoxicación por alcohol para contro<strong>la</strong>r<br />

a los indíg<strong>en</strong>as qui<strong>en</strong>es al <strong>en</strong><strong>de</strong>udarse <strong>de</strong>bían pagar<br />

v<strong>en</strong>diéndose o v<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do a su familia como<br />

esc<strong>la</strong>vos (Natera, 1987); incluso <strong>la</strong> iglesia permitía<br />

que <strong>la</strong>s contribuciones se hicieran con pulque increm<strong>en</strong>tando<br />

<strong>la</strong> producción <strong>de</strong>l mismo para satisfacer<br />

<strong>la</strong> <strong>de</strong>manda personal como <strong>de</strong>l clero (Rojas,<br />

1942). Por su parte el <strong>la</strong>tifundismo provoca que<br />

cada zona <strong>de</strong>l país produzca sus propias bebidas,<br />

increm<strong>en</strong>tando <strong>la</strong> ext<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> sus haci<strong>en</strong>das; lo<br />

que oril<strong>la</strong> a los indios a migrar a zonas áridas <strong>de</strong>l<br />

país, don<strong>de</strong> <strong>la</strong> escasez agua los obligó a sustituir<br />

el agua por el pulque (Rojas, 1942). Durante<br />

<strong>la</strong> revolución, se inicia <strong>la</strong> producción <strong>de</strong> cerveza<br />

(Rosovsky, 1991); En Contreras y Cruz, (2007), afinando<br />

técnicas e increm<strong>en</strong>tando volúm<strong>en</strong>es, disminuy<strong>en</strong>do<br />

<strong>la</strong> producción y consumo <strong>de</strong> pulque.<br />

En México <strong>la</strong>s Encuestas Nacionales <strong>de</strong> Adicciones<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1988 a <strong>la</strong> <strong>de</strong> 2008 reportan<br />

122<br />

cambios <strong>en</strong> el consumo <strong>de</strong> alcohol; esta última <strong>en</strong>cuesta,<br />

2008, m<strong>en</strong>ciona que solo 8 <strong>de</strong> cada 1000<br />

lo hace diario, sin embargo el consumo aum<strong>en</strong>ta<br />

con <strong>la</strong> edad pres<strong>en</strong>tándose con más frecu<strong>en</strong>cia <strong>en</strong><br />

hombres mayores <strong>de</strong> 50 años. El patrón <strong>de</strong> consumo<br />

se pres<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> gran<strong>de</strong>s cantida<strong>de</strong>s por ocasión<br />

<strong>de</strong> consumo para <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>en</strong>tre 12 y<br />

65 años, aún cuando el consumo no es frecu<strong>en</strong>te.<br />

El Estado <strong>de</strong> México no dista mucho <strong>de</strong> estas<br />

cifras, ya que <strong>de</strong> acuerdo con <strong>la</strong> ENA (2008) el<br />

consumo <strong>de</strong> alcohol, <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral es más alto, respecto<br />

al consumo consuetudinario y diario los<br />

hombres están por <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong>l promedio nacional.<br />

La creación <strong>de</strong> los C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> At<strong>en</strong>ción Primaria<br />

a <strong>la</strong>s Adicciones realza <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> increm<strong>en</strong>tar<br />

esfuerzos <strong>en</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l consumo.<br />

Uno <strong>de</strong> estos c<strong>en</strong>tros se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra ubicado <strong>en</strong> el<br />

pueblo <strong>de</strong> San Pablo Autopan, don<strong>de</strong> hasta hace<br />

unos años <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los pob<strong>la</strong>dores se caracterizaban<br />

por conservar <strong>la</strong> l<strong>en</strong>gua indíg<strong>en</strong>a otomí,<br />

no obstante el número <strong>de</strong> hab<strong>la</strong>ntes ha disminuido<br />

consi<strong>de</strong>rablem<strong>en</strong>te, sobre todo <strong>en</strong> pob<strong>la</strong>ción jov<strong>en</strong>.<br />

Hoy <strong>en</strong> día <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s indíg<strong>en</strong>as están<br />

inmersas <strong>en</strong> una transición que impacta


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

sobre todo a los jóv<strong>en</strong>es, continuam<strong>en</strong>te influ<strong>en</strong>ciados<br />

por medios <strong>de</strong> comunicación, qui<strong>en</strong>es probablem<strong>en</strong>te<br />

<strong>en</strong>fr<strong>en</strong>t<strong>en</strong> esta situación a través <strong>de</strong>l consumo.<br />

Es por ello que ante <strong>la</strong> car<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to<br />

respecto a los usos y costumbres, alre<strong>de</strong>dor<br />

<strong>de</strong>l consumo <strong>de</strong> alcohol que ti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> comunidad<br />

<strong>de</strong> San Pablo Autopan, <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong><br />

complem<strong>en</strong>tar el diagnóstico comunitario, explorando<br />

<strong>la</strong> percepción <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma ante el consumo<br />

<strong>de</strong> alcohol, que <strong>en</strong> el futuro contribuya a<br />

<strong>la</strong> creación <strong>de</strong> propuestas <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción y at<strong>en</strong>ción<br />

<strong>de</strong> mayor utilidad para esta pob<strong>la</strong>ción.<br />

PROCEDIMIENTO:<br />

La pres<strong>en</strong>te investigación tuvo el objetivo <strong>de</strong><br />

i<strong>de</strong>ntificar <strong>la</strong> percepción <strong>de</strong>l consumo <strong>de</strong> alcohol<br />

<strong>de</strong> los habitantes <strong>de</strong> <strong>la</strong> San Pablo Autopan,<br />

se llevo a cabo con <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> un grupo<br />

<strong>de</strong> practicantes <strong>de</strong> <strong>la</strong> Facultad <strong>de</strong> Psicología <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> UAEMex, <strong>de</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>se <strong>de</strong> psicología comunitaria<br />

qui<strong>en</strong>es <strong>en</strong>trevistaron a un total <strong>de</strong> 20 personas<br />

<strong>de</strong> San Pablo Autopan, 13 mujeres y 8 hombres.<br />

Fue una muestra por conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>cia (no probabilística),<br />

<strong>la</strong> aplicación se realizó con voluntarios que los<br />

jóv<strong>en</strong>es <strong>en</strong>contraban <strong>en</strong> el pueblo, el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> <strong>en</strong>cuesta se llevo a cabo <strong>en</strong> forma <strong>de</strong> p<strong>la</strong>tica. El<br />

cuestionario fue sobre el consumo <strong>de</strong> Alcohol (Contreras<br />

y Cruz, 2007), que conti<strong>en</strong>e 36 reactivos <strong>en</strong><br />

su mayoría <strong>de</strong> preguntas abiertas que abordan frecu<strong>en</strong>cia,<br />

situaciones <strong>de</strong> consumo, consecu<strong>en</strong>cias<br />

asociadas y si el consumo es o no un problema.<br />

RESULTADOS:<br />

Los resultados muestran que <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral lo que<br />

más consum<strong>en</strong> es <strong>la</strong> cerveza, tanto hombres como<br />

mujeres, que g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te inician<br />

<strong>en</strong>tre los 13 y los 15 años <strong>de</strong> edad, el<br />

consumo se lleva a cabo <strong>en</strong> fiestas,<br />

<strong>en</strong> ti<strong>en</strong>das (<strong>de</strong>pósitos), o <strong>en</strong> fiestas que se<br />

organizan <strong>en</strong> casas, ya sea familiares o con amigos,<br />

sobre todo <strong>en</strong> <strong>la</strong>s familiares o <strong>en</strong> <strong>la</strong>s fiestas<br />

<strong>de</strong>l pueblo, “es tradición”; m<strong>en</strong>cionan que<br />

el consumo <strong>de</strong> alcohol es tolerado aunque aun<br />

cuando les g<strong>en</strong>era problemas como viol<strong>en</strong>cia o<br />

acci<strong>de</strong>ntes, incluso m<strong>en</strong>cionan muertes.<br />

Cabe m<strong>en</strong>cionar que los participantes también<br />

hab<strong>la</strong>ron <strong>de</strong>l consumo <strong>de</strong> drogas, m<strong>en</strong>cionando<br />

que se consume inha<strong>la</strong>bles, mariguana y<br />

sobre todo tabaco, <strong>la</strong> mayoría coincidió <strong>en</strong> que<br />

<strong>la</strong> edad <strong>de</strong> inicio es <strong>en</strong>tre 13 y 14 años, cuando<br />

están <strong>en</strong> <strong>la</strong> secundaria. Los lugares <strong>de</strong> consumo<br />

varían <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>de</strong>l barrio <strong>en</strong> que los jóv<strong>en</strong>es<br />

vivan, aunque g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te se lleva a cabo<br />

<strong>en</strong> zonas poco transitadas como baldíos o cerca<br />

<strong>de</strong> los canales. Las consecu<strong>en</strong>cias son riñas <strong>en</strong>tre<br />

estudiantes, viol<strong>en</strong>cia verbal, lo que g<strong>en</strong>era<br />

miedo <strong>en</strong> <strong>la</strong> comunidad.<br />

CONCLUSIONES:<br />

De acuerdo con los resultados obt<strong>en</strong>idos, se<br />

concluye lo sigui<strong>en</strong>te:<br />

- Es importante aum<strong>en</strong>tar el tamaño <strong>de</strong> <strong>la</strong> muestra<br />

con el fin <strong>de</strong> que los resultados sean más<br />

confiables.<br />

- Ante los resultados obt<strong>en</strong>idos se propone implem<strong>en</strong>tar<br />

mayores esfuerzos <strong>en</strong> cuanto a prev<strong>en</strong>ción<br />

y sobre todo tratami<strong>en</strong>to a jóv<strong>en</strong>es <strong>de</strong><br />

eda<strong>de</strong>s <strong>en</strong>tre 12 a 16 años.<br />

123


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

- Diseñar una estrategia comunitaria con el fin <strong>de</strong><br />

que <strong>la</strong> comunidad funja como factor protector a<br />

través <strong>de</strong>l fortalecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> valores comunitarios,<br />

tales como organización, comunicación, mismos<br />

que se reflejan <strong>en</strong> <strong>la</strong> organización <strong>de</strong> festivida<strong>de</strong>s<br />

tradicionales; sin embargo es importante ori<strong>en</strong>tarlos<br />

también hacía prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l consumo y <strong>la</strong> modificación<br />

<strong>de</strong> patrones <strong>de</strong> tolerancia ante el mismo.<br />

REFERENCIAS:<br />

1. Bernal V. (1989). Publicidad monopolista, manipu<strong>la</strong>ción<br />

y consume <strong>de</strong> alcohol <strong>en</strong> México. En: V. Bernal A.,<br />

Márquez B., Navarro C., Selser y L., Berruecos (Eds.), El<br />

alcoholismo <strong>en</strong> México. Negocio y Manipu<strong>la</strong>ción (pp.<br />

9-43). México: Nuestro tiempo.<br />

2. Cal<strong>de</strong>rón G. (1994). Consi<strong>de</strong>raciones acerca <strong>de</strong>l alcoholismo<br />

<strong>en</strong>tre los pueblos prehispánicos <strong>de</strong> México.<br />

Psiquiatría, 10 (2), 69-73.<br />

3. Contreras M., y Cruz A.A. (2007). Percepción <strong>de</strong>l<br />

Consumo <strong>de</strong> Alcohol <strong>en</strong> dos Comunida<strong>de</strong>s Rurales <strong>de</strong>l<br />

Estado <strong>de</strong> Hidalgo. Tesis <strong>de</strong> Lic<strong>en</strong>ciatura. Facultad <strong>de</strong><br />

Psicología. UNAM<br />

4. Encuesta Nacional <strong>de</strong> Adicciones (2008) Secretaría<br />

<strong>de</strong> Salud. Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Epi<strong>de</strong>miología. Instituto<br />

Mexicano <strong>de</strong> Psiquiatría. México<br />

5. Godoy A., Herrera T., Ulloa M., (2003). Más allá <strong>de</strong>l<br />

pulque y el tepache, <strong>la</strong>s bebidas alcohólicas no <strong>de</strong>sti<strong>la</strong>das<br />

indíg<strong>en</strong>as <strong>en</strong> México. Universidad Nacional Autónoma<br />

<strong>de</strong> México. Instituto <strong>de</strong> Investigaciones Antropológicas.<br />

Primera Edición.<br />

6. http://www.conadic.salud.gob.mx/pdfs/publicaciones/<br />

retalco_I.pdf Retos para <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l alcoholismo <strong>en</strong><br />

pueblos indíg<strong>en</strong>as.<br />

7. http://www.scielosp.org/scielo.phpscript=sci_arttext<br />

&pid=S0036-36341999000400007 Consumo <strong>de</strong> Alcohol<br />

y Drogas <strong>en</strong> estudiantes <strong>de</strong> Pachuca, Hidalgo (1999)<br />

8. Medina-Mora M. E.; Tapia-Conyer R., Otero R., y Mariño<br />

C. (1990). Etnicidad y patrones <strong>de</strong> uso <strong>de</strong> sustancias<br />

adictivas <strong>en</strong> México. Epi<strong>de</strong>miología, 5 (6), 93-103.<br />

9. Medina-Mora M.E., Rojas E., Real T. (2007) T<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias<br />

reci<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> el panorama epi<strong>de</strong>miológico <strong>de</strong><br />

México ¿Por qué es importante el tratami<strong>en</strong>to En:<br />

Echeverria L., Carrascoza V., Reidl L.(Ed.) Prev<strong>en</strong>ción y<br />

Tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Conductas Adictivas (pp. 19-26) México<br />

CONACYT-Facultad <strong>de</strong> Psicología-UNAM<br />

10. Morales S., Vázquez F., Martínez M.J., Reidl L.,<br />

(2007) El diagnóstico comunitario como herrami<strong>en</strong>ta<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Adicciones. En: Echeverria L.,<br />

Carrascoza V., Reidl L.(Ed.) Prev<strong>en</strong>ción y Tratami<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> Conductas Adictivas (pp. 31-) México CONACYT-<br />

Facultad <strong>de</strong> Psicología-UNAM<br />

11. Natera G. (1987). El consumo <strong>de</strong> alcohol <strong>en</strong> zonas<br />

rurales <strong>de</strong> México. Salud M<strong>en</strong>tal, 10 (4), 59-66.<br />

12. Natera G. (2005) La difícil i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong>l consumo<br />

<strong>de</strong> alcohol <strong>en</strong> jóv<strong>en</strong>es <strong>de</strong> comunida<strong>de</strong>s indíg<strong>en</strong>as.<br />

El cotidiano 20 (132) pp.92-97 UAM-Azcapotzalco<br />

Julio-Agosto.<br />

13. Rojas F. (1942) Estudio histórico-etnográfico <strong>de</strong>l alcoholismo<br />

<strong>en</strong>tre los indios <strong>de</strong> México. Revista Mexicana<br />

<strong>de</strong> Sociología, 4(2) pp. 111-125.<br />

14. Rosovsky H. (1991). Alcoholismo, nuevos datos, viejas<br />

noticias. En: Contreras M., y Cruz A.A. (2007). Percepción<br />

<strong>de</strong>l Consumo <strong>de</strong> Alcohol <strong>en</strong> dos Comunida<strong>de</strong>s<br />

Rurales <strong>de</strong>l Estado <strong>de</strong> Hidalgo. Tesis <strong>de</strong> Lic<strong>en</strong>ciatura.<br />

Facultad <strong>de</strong> Psicología. UNAM<br />

15. Solis L., Cor<strong>de</strong>ro M., Cor<strong>de</strong>ro O., y Martínez M.,<br />

(2007). Caracterización <strong>de</strong>l nivel <strong>de</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia al alcohol<br />

<strong>en</strong>tre habitantes <strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong> México. Salud<br />

M<strong>en</strong>tal 30 (6) Noviembre-Diciembre.<br />

16. Valdés C., Valdés S., (1997-2000). Monografía Delegacional<br />

San Pablo Autopan<br />

17. Viesca C. (2001). Bosquejo histórico <strong>de</strong> <strong>la</strong>s adicciones.<br />

En: R. Tapia- Coyer (Ed.), Las adicciones: dim<strong>en</strong>sión,<br />

impacto y perspectivas (pp. 3-19). México Manual<br />

Mo<strong>de</strong>rno.<br />

124


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

RELATORIA<br />

Mesa temática: Prev<strong>en</strong>ción Esco<strong>la</strong>r<br />

Principales conclusiones y propuestas más relevantes<br />

Después <strong>de</strong> habernos <strong>en</strong>riquecido con <strong>la</strong>s diversas experi<strong>en</strong>cias mostradas <strong>en</strong> <strong>la</strong> mesa <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción<br />

Esco<strong>la</strong>r, a continuación se p<strong>la</strong>sman <strong>la</strong>s i<strong>de</strong>as más sobresali<strong>en</strong>tes.<br />

• Implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> estrategias <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción selectiva, a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong>l cuestionario<br />

POSIT ya que ha g<strong>en</strong>erado un increm<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ciones<br />

breves <strong>en</strong> eda<strong>de</strong>s que van <strong>de</strong> los 12 a los 18 años.<br />

• Llevar a cabo acciones <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción universal a través <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s recreativas como<br />

obras <strong>de</strong> teatro para pob<strong>la</strong>ción infantil con el objetivo <strong>de</strong> ir formando a pequeños promotores<br />

<strong>de</strong> salud.<br />

• Realización <strong>de</strong> talleres para padres <strong>de</strong> familia don<strong>de</strong> se les instruya sobre algunas técnicas <strong>de</strong><br />

disciplina hacia los hijos, don<strong>de</strong> se dé un reforzami<strong>en</strong>to positivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> conducta, combinado<br />

a<strong>de</strong>más con una a<strong>de</strong>cuada dosis <strong>de</strong> calidéz vincu<strong>la</strong>ción y afectiva.<br />

• Creación <strong>de</strong> una red interinstitucional, <strong>en</strong> don<strong>de</strong> <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Salud<br />

y <strong>de</strong> Educación se coordin<strong>en</strong> <strong>en</strong> acciones para <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción y at<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s adicciones.<br />

• Instrum<strong>en</strong>tar estrategias <strong>de</strong> s<strong>en</strong>sibilización <strong>en</strong> los jóv<strong>en</strong>es para prev<strong>en</strong>ir y retrasar el inicio<br />

<strong>en</strong> el consumo <strong>de</strong> sustancias, es lo que se hace a través <strong>de</strong>l consejo breve estructurado que<br />

busca disminuir <strong>la</strong>s resist<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>l usuario <strong>de</strong> alcohol hacia el cambio con <strong>la</strong> finalidad clínica<br />

<strong>de</strong> increm<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> empatía.<br />

• Establecer <strong>la</strong> tríada: promoción <strong>de</strong> estilos <strong>de</strong> vida saludables, participación social e información;<br />

ya que son ejes fundam<strong>en</strong>tales para que <strong>la</strong> interv<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> el ámbito esco<strong>la</strong>r t<strong>en</strong>ga éxito.<br />

Es <strong>en</strong> esta línea que se han capacitado a profesores sobre Habilida<strong>de</strong>s para <strong>la</strong> Vida y Detección<br />

temprana; incidi<strong>en</strong>do <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s por medio <strong>de</strong> acciones coordinadas apuntando a<br />

favorecer el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l adolesc<strong>en</strong>te <strong>de</strong>s<strong>de</strong> lo formativo hasta lo recreativo y lúdico.<br />

125


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

• La utilidad <strong>de</strong> Chimalli como mo<strong>de</strong>lo prev<strong>en</strong>tivo <strong>de</strong> riesgos psicosociales al implem<strong>en</strong>tarlo<br />

con los alumnos <strong>de</strong> secundaria, qui<strong>en</strong>es trabajaron con el resto <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad esco<strong>la</strong>r <strong>en</strong>señándoles<br />

habilida<strong>de</strong>s para <strong>la</strong> vida, con <strong>la</strong> finalidad <strong>de</strong> disminuir los factores <strong>de</strong> riesgo para<br />

el consumo <strong>de</strong> sustancias.<br />

• Se resaltó <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Resili<strong>en</strong>cia como un soporte social, <strong>de</strong> habilida<strong>de</strong>s y fortaleza<br />

interna que van <strong>de</strong>marcando <strong>la</strong> ruta <strong>de</strong>l trabajo prev<strong>en</strong>tivo <strong>en</strong> el consumo <strong>de</strong> drogas, nuevam<strong>en</strong>te<br />

al ser un factor <strong>de</strong> protección para nuestros adolesc<strong>en</strong>tes.<br />

• La realización <strong>de</strong> cursos <strong>de</strong> verano articu<strong>la</strong>ndo activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción, red comunitaria, e<br />

institucional para el logro <strong>de</strong> objetivos <strong>en</strong>focados a <strong>de</strong>sal<strong>en</strong>tar el uso <strong>de</strong> sustancias psicoactivas<br />

y a promover <strong>la</strong> adopción <strong>de</strong> estilos <strong>de</strong> vida saludables.<br />

• Efectuar activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> <strong>la</strong> comunidad que contempl<strong>en</strong>: exhibiciones culturales;<br />

formación <strong>de</strong> re<strong>de</strong>s sociales y trabajo con lí<strong>de</strong>res comunitarios; participación activa <strong>en</strong><br />

“Escue<strong>la</strong>s para padres”; implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> jornadas médico-asist<strong>en</strong>ciales <strong>en</strong> escue<strong>la</strong>s y/o<br />

comunida<strong>de</strong>s.<br />

• Reflexionar sobre el problema <strong>de</strong>l Bullying <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s, ya que podría estar re<strong>la</strong>cionado<br />

con viol<strong>en</strong>cia intrafamiliar, baja autoestima y consumo <strong>de</strong> sustancias, a fin <strong>de</strong> diseñar estrategias<br />

<strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción eficaces.<br />

• También se propuso realizar una <strong>la</strong>bor prev<strong>en</strong>tiva dirigida especialm<strong>en</strong>te a niños y adolec<strong>en</strong>tes<br />

y <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> este grupo a personas con discapacidad auditiva y visual, parti<strong>en</strong>do <strong>de</strong> una<br />

capacitación que han recibido algunos profesionales <strong>de</strong> los CAPA Nueva Vida <strong>en</strong> el D.F., <strong>en</strong><br />

l<strong>en</strong>guaje <strong>de</strong> señas mexicanas y <strong>en</strong> <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> material <strong>en</strong> braille <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción<br />

y prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s adicciones, diseñando programas <strong>de</strong> acuerdo a <strong>la</strong>s características <strong>de</strong> los<br />

grupos anteriorm<strong>en</strong>te m<strong>en</strong>cionados.<br />

• Se propuso llevar a cabo un segundo <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tro simi<strong>la</strong>r a este foro <strong>en</strong> un <strong>la</strong>pso <strong>de</strong> 6 meses <strong>en</strong><br />

Cuernavaca, Morelos.<br />

126


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

RELATORIA<br />

Mesa temática: Tratami<strong>en</strong>to y Reinserción Social.<br />

Principales conclusiones y propuestas más relevantes<br />

En términos g<strong>en</strong>erales, los trabajos <strong>de</strong> esta mesa se <strong>en</strong>focaron <strong>en</strong> interv<strong>en</strong>ciones para los familiares<br />

<strong>de</strong> usuarios <strong>de</strong> drogas; <strong>en</strong> interv<strong>en</strong>ciones <strong>de</strong> terapia <strong>de</strong> grupo y tratami<strong>en</strong>tos a usuarios<br />

<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> drogas y otras conductas adictivas.<br />

Los resultados obt<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> los proyectos con familiares <strong>de</strong> usuarios <strong>de</strong> drogas son:<br />

• La modificación <strong>de</strong> p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>tos por parte <strong>de</strong>l familiar.<br />

• Increm<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>la</strong> recuperación <strong>de</strong>l usuario <strong>de</strong> drogas.<br />

• Mejor compr<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> <strong>la</strong> familia y el usuario ante el problema <strong>de</strong>l consumo.<br />

• Mayor adher<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l usuario a su tratami<strong>en</strong>to individual.<br />

• Oportunidad <strong>de</strong> promover un cambio <strong>en</strong> el sistema familiar.<br />

• Oportunidad <strong>de</strong> otorgar los distintos programas prev<strong>en</strong>tivos a <strong>la</strong>s familias.<br />

• Vislumbrar <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> capacitación <strong>de</strong>l personal <strong>de</strong> los CAPA para otorgar interv<strong>en</strong>ción<br />

a familiares.<br />

Los resultados obt<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> los proyectos <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ciones <strong>de</strong> terapia grupal para usuarios<br />

<strong>de</strong> drogas son:<br />

• Mayor adher<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong> interv<strong>en</strong>ción individual <strong>de</strong> cada usuario<br />

• Reducción al patrón <strong>de</strong> consumo <strong>de</strong> drogas <strong>en</strong> frecu<strong>en</strong>cia y cantidad<br />

• Reducción <strong>de</strong> recaídas <strong>de</strong>l consumo <strong>de</strong> drogas<br />

Los resultados obt<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> los proyectos <strong>de</strong> tratami<strong>en</strong>tos a usuarios <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> drogas<br />

y otras conductas adictivas son:<br />

• Vislumbrar <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> tratami<strong>en</strong>tos para usuarios <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> tabaco.<br />

• Detección <strong>de</strong> mayores casos <strong>de</strong> adolesc<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> drogas.<br />

• Vislumbrar <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> estrategias para otras conductas adictivas como juegos <strong>de</strong> azar,<br />

consumo al internet y a <strong>la</strong> comida.<br />

• Las interv<strong>en</strong>ciones alternativas como el Yoga permitieron el reconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> emociones <strong>de</strong><br />

los usuarios reduci<strong>en</strong>do <strong>la</strong> ansiedad y facilitando el trabajo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cre<strong>en</strong>cias hacia el consumo<br />

<strong>de</strong> drogas.<br />

127


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

Por otro <strong>la</strong>do, con <strong>la</strong> integración <strong>de</strong>l Trabajador Social a <strong>la</strong> p<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong> <strong>de</strong> los CAPA Nueva Vida,<br />

surgieron proyectos don<strong>de</strong> funge como ag<strong>en</strong>te mediador <strong>en</strong>tre el usuario, <strong>la</strong> familia y su <strong>en</strong>torno,<br />

con resultados positivos como <strong>la</strong> disminución <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>serción <strong>en</strong> los tratami<strong>en</strong>to y <strong>la</strong><br />

reducción <strong>de</strong> <strong>la</strong> t<strong>en</strong>sión <strong>en</strong> <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción familiar, haci<strong>en</strong>do que tanto unos y otros se involucr<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> el proceso <strong>de</strong> recuperación <strong>de</strong> manera activa y empática.<br />

Otros proyectos estuvieron <strong>en</strong>caminados a <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong> <strong>la</strong> efectividad <strong>de</strong> los tratami<strong>en</strong>tos<br />

y su mejora continua, t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do como resultado un sistema <strong>de</strong> supervisión. Así como proyectos<br />

que implem<strong>en</strong>taron clínicas <strong>de</strong> tabaquismo <strong>en</strong> pob<strong>la</strong>ciones cautivas como son los C<strong>en</strong>tros<br />

<strong>de</strong> Readaptación Social, don<strong>de</strong> más <strong>de</strong>l 50% <strong>de</strong> los participantes alcanzaron <strong>la</strong> abstin<strong>en</strong>cia.<br />

Sólo un trabajo estuvo dirigido hacia el <strong>de</strong>sgaste emocional <strong>en</strong> los profesionales <strong>de</strong> salud <strong>en</strong><br />

adicciones con <strong>la</strong> propuesta <strong>en</strong>caminada hacia <strong>la</strong> <strong>de</strong>tección e interv<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> qui<strong>en</strong>es lo pres<strong>en</strong>tan.<br />

En términos g<strong>en</strong>erales, se pue<strong>de</strong> concluir que <strong>la</strong> mesa <strong>de</strong> trabajo “Tratami<strong>en</strong>to y reinserción<br />

social <strong>de</strong>l paci<strong>en</strong>te” contó con proyectos profesionales con propuestas interesantes, don<strong>de</strong> se<br />

recog<strong>en</strong> una serie <strong>de</strong> recom<strong>en</strong>daciones a t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta, y que contribuy<strong>en</strong> al mejorami<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad profesional.<br />

El Secretario Técnico <strong>de</strong>l CECA Morelos, Lic. Jaime Dávi<strong>la</strong> Sosa, y el Secretario Operativo <strong>de</strong>l<br />

CECA <strong>de</strong> Guerrero, Q.B.P. Isaac Ibáñez Cortés, propusieron realizar un segundo foro simi<strong>la</strong>r a<br />

éste <strong>en</strong> <strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong> Cuernavaca, antes <strong>de</strong> concluir 2012.<br />

Estas i<strong>de</strong>as se <strong>en</strong>viarán a <strong>la</strong> Comisión Nacional contra <strong>la</strong>s Adicciones y al C<strong>en</strong>tro Nacional para<br />

<strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción y el Control <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Adicciones (CONADIC-CENADIC) para su análisis y seguimi<strong>en</strong>to.<br />

128


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

RELATORIA<br />

Mesa temática: Prev<strong>en</strong>ción comunitaria.<br />

Principales conclusiones y propuestas más relevantes<br />

Después <strong>de</strong> haber escuchado <strong>la</strong>s diversas propuestas aquí vertidas que con seguridad impactarán<br />

positivam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el <strong>de</strong>sempeño <strong>de</strong> sus <strong>la</strong>bores cotidianas, hemos llegado a <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes<br />

conclusiones:<br />

• La prev<strong>en</strong>ción comunitaria, está <strong>en</strong>focada al <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> una s<strong>en</strong>sibilidad <strong>en</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción <strong>en</strong><br />

torno a <strong>la</strong>s sustancias adictivas, increm<strong>en</strong>tando <strong>la</strong> percepción sobre el riesgo que implica para<br />

<strong>la</strong> sociedad el consumo <strong>de</strong> todo tipo <strong>de</strong> drogas.<br />

• Para llevar a cabo a<strong>de</strong>cuadas interv<strong>en</strong>ciones prev<strong>en</strong>tivas, el conocimi<strong>en</strong>to profundo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s diversas<br />

realida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s, es condición sine qua non; <strong>de</strong> hacer<strong>la</strong>s sin diagnósticos<br />

certeros, se con<strong>de</strong>nan al fracaso <strong>de</strong>s<strong>de</strong> su inicio.<br />

• Los abordajes prev<strong>en</strong>tivos <strong>en</strong> comunida<strong>de</strong>s con una doble carga <strong>de</strong> vulnerabilidad, como<br />

aquel<strong>la</strong>s integradas por grupos étnicos, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> hacerse <strong>en</strong> un estricto respeto a los usos, costumbres<br />

y tradiciones imperantes, condiciones que <strong>en</strong> primera instancia parecieran obstáculos<br />

para llevar a cabo una interv<strong>en</strong>ción, sin embargo exist<strong>en</strong> valores positivos que confier<strong>en</strong><br />

i<strong>de</strong>ntidad a los grupos y <strong>en</strong> los cuales pue<strong>de</strong>n <strong>en</strong>contrarse elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve para el éxito <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción (como el fuerte arraigo al grupo, participación activa <strong>en</strong> activida<strong>de</strong>s festivas y<br />

religiosas, profunda i<strong>de</strong>ntificación con los actores <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad)<br />

• Sabemos que los mo<strong>de</strong>los aplicados no siempre ati<strong>en</strong><strong>de</strong>n <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s,<br />

<strong>en</strong> este s<strong>en</strong>tido se vuelve necesaria <strong>la</strong> perfectibilidad <strong>de</strong> estos, por ello <strong>en</strong> <strong>la</strong> medida que<br />

sea posible <strong>la</strong> a<strong>de</strong>cuación <strong>de</strong> estos mo<strong>de</strong>los es válida (por ejemplo <strong>la</strong> traducción <strong>de</strong> manuales<br />

y textos a l<strong>en</strong>guas indíg<strong>en</strong>as).<br />

• Para llevar a cabo acciones prev<strong>en</strong>tivas exitosas, resulta imprescindible <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración con<br />

los difer<strong>en</strong>tes actores <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción, por tanto es <strong>de</strong> capital importancia <strong>la</strong> vincu<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre<br />

los distintos sectores y grupos que conforman <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s, i<strong>de</strong>ntificando y <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ndo<br />

empatía con los li<strong>de</strong>res formales y no formales.<br />

129


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

• La diagnosis realizada a <strong>la</strong>s pob<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong>be estar fundam<strong>en</strong>tada <strong>en</strong> evi<strong>de</strong>ncia solida, por<br />

ejemplo <strong>en</strong> indicadores socioeconómicos, <strong>de</strong>mográficos y culturales, así como <strong>en</strong> <strong>la</strong> historia<br />

particu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad, con el objetivo <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificar el modus viv<strong>en</strong>di y <strong>la</strong> serie <strong>de</strong> repres<strong>en</strong>taciones<br />

sociales que alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong>l consumo <strong>de</strong> sustancias adictivas se produc<strong>en</strong>.<br />

• Un elem<strong>en</strong>to fundam<strong>en</strong>tal para dar sust<strong>en</strong>tabilidad a <strong>la</strong>s interv<strong>en</strong>ciones prev<strong>en</strong>tivas es <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r<br />

estrategias <strong>de</strong> capacitación constante, para <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> promotores <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud; pero<br />

más que ello, <strong>de</strong> ag<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> cambio que <strong>de</strong>ton<strong>en</strong> al interior <strong>de</strong> <strong>la</strong>s localida<strong>de</strong>s y barrios, transformaciones<br />

<strong>de</strong> amplio espectro que <strong>de</strong>v<strong>en</strong>gan <strong>en</strong> armonía biopsicosocial.<br />

• Ninguna acción prev<strong>en</strong>tiva t<strong>en</strong>drá efectividad si no se promueve activam<strong>en</strong>te <strong>la</strong> participación<br />

social, a través <strong>de</strong>l empo<strong>de</strong>rami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s estrategias y programas que se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n <strong>en</strong> los<br />

C<strong>en</strong>tros Nueva Vida, y mediante <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> re<strong>de</strong>s comunitarias don<strong>de</strong> los estilos <strong>de</strong> vida saludables<br />

se fom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> como un valor <strong>de</strong> cultura positivo.<br />

• El trabajo con <strong>la</strong>s familias es fundam<strong>en</strong>tal, para promover cambios <strong>en</strong> actitu<strong>de</strong>s básicas y el manejo<br />

<strong>de</strong> problemáticas subyac<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> el consumo <strong>de</strong> sustancias; <strong>la</strong>s interv<strong>en</strong>ciones familiares<br />

se <strong>en</strong>focan principalm<strong>en</strong>te a mejorar <strong>la</strong> integración, <strong>la</strong> asimi<strong>la</strong>ción a<strong>de</strong>cuada <strong>de</strong> roles, normas y<br />

valores que favorec<strong>en</strong> <strong>la</strong>s conductas resili<strong>en</strong>tes.<br />

• Se propone realizar otro foro simi<strong>la</strong>r a este -<strong>de</strong> nivel nacional-, auspiciado por <strong>la</strong> CONADIC y<br />

CENADIC.<br />

130


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

Directorio C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> At<strong>en</strong>ción Primaria a <strong>la</strong>s Adicciones<br />

<strong>de</strong>l Estado <strong>de</strong> México<br />

MUNICIPIO NOMBRE DOMICILIO<br />

ATIZAPÁN<br />

ATIZAPÁN<br />

Predio <strong>de</strong>l C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Salud, Lomas <strong>de</strong> San Miguel, Laurel s/n,<br />

<strong>en</strong>tre Mandarina y Cacahuate. Lomas <strong>de</strong> San Miguel Sur. C.P.<br />

52926.<br />

ATLACOMULCO ATLACOMULCO Colonia Nueva España, Santa Cruz Bombatevi, C.P.50450.<br />

CAPULHUAC<br />

CHIMALHUACÁN<br />

CUAUTITLÁN<br />

ECATEPEC<br />

HUIXQUILUCAN<br />

IXTAPALUCA<br />

CAPULHUAC<br />

CHIMALHUACÁN<br />

CUAUTITLÁN<br />

SAN JUAN<br />

IXHUATEPEC<br />

ECATEPEC CD.<br />

CUAUHTEMOC<br />

C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Salud Capulhuac, Gral. Anaya esq. con Niños Héroes,<br />

C.P. 52700.<br />

Av<strong>en</strong>ida México s/n esq. con Av<strong>en</strong>ida Rivapa<strong>la</strong>cio, Barrio<br />

Transportistas.<br />

Av<strong>en</strong>ida Juan Pablo II esq. Av. Teyahualco, Kilómetro 3, Carretera<br />

Cuautitlán-Tultepec, C.P. 54850.<br />

C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Salud San Juan Ixhuatepec, Vic<strong>en</strong>te Guerrero esq.<br />

Ignacio Zaragoza. Col. Urbana Ixhuatepec. C.P. 54180.<br />

C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Salud Ciudad Cuauhtémoc, Cerrada <strong>de</strong> T<strong>la</strong>telolco s/n,<br />

Sección Cuit<strong>la</strong>uac, C.P. 55067.<br />

SAN AGUSTÍN C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Salud San Agustín. Av. Santa Rita y Sur 90, C.P. 55297.<br />

RUIZ CORTINES<br />

HÉROES DE<br />

GRANADITAS<br />

CHAMIZAL<br />

C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Salud Colonia Ruiz Cortínez, Norte 3 esq. Ori<strong>en</strong>te 3,<br />

C.P. 55050.<br />

C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Salud Colonia Héroes <strong>de</strong> Granaditas, Calle Vil<strong>la</strong><br />

Victoria s/n, C.P. 55297.<br />

Predio <strong>de</strong> Salud Chamizal, Av. Nuevo León esq. Adolfo López<br />

Mateos s/n, Col. Chamizal, C.P. 55270.<br />

CHICONAUTLA 3000 Av<strong>en</strong>ida Escritores s/n, Barrio 3 Chiconaut<strong>la</strong> 3001, C.P. 55050.<br />

HUIXQUILUCAN<br />

IXTAPALUCA<br />

ZOQUIAPAN<br />

IXTAPALUCA<br />

ALFREDO DEL MAZO<br />

Carr. Huixquilucan-San Ramón No. 66 Colonia Sn. Ramón<br />

Cabecera Municipal C.P. 52760<br />

Carretera Fe<strong>de</strong>ral México – Pueb<strong>la</strong>, Kilómetro 39.5, Zoquiapan.<br />

C.P. 56577.<br />

C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Salud Alfredo <strong>de</strong>l Mazo Av. C<strong>en</strong>tral Manzana 7 Lote 2,<br />

Colonia Alfredo <strong>de</strong>l Mazo. C.P. 56577.<br />

131


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

LA PAZ<br />

MUNICIPIO NOMBRE DOMICILIO<br />

NAUCALPAN<br />

NEZAHUALCÓYOTL<br />

LA MAGDALENA<br />

ATLIPAC<br />

OLIMPIADA 68<br />

HOSPITAL GENERAL<br />

INDEPENDENCIA<br />

ESTADO DE MÉXICO<br />

C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Salud La Magdal<strong>en</strong>a Atlipac,.Calle Morelos<br />

s/n, C.P. 56525.<br />

C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Salud Olimpiada 68, Av. Emiliano Zapata,<br />

esq. Mina e Izcalli C.P. 53570.<br />

Hospital G<strong>en</strong>eral Dr. Maximiliano Ruíz Castañeda,<br />

Av<strong>en</strong>ida Ferrocarril a Acámbaro s/n, eq. 1º <strong>de</strong> Mayo.<br />

C.P. 57930.<br />

C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Salud In<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia. Camino Ar<strong>en</strong>ero esq. con<br />

Av<strong>en</strong>ida Rio Hondo, C.P. 56525.<br />

C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Salud Estado <strong>de</strong> México. Av. Cuauhtémoc<br />

s/n, <strong>en</strong>tre 4ª y 5ª Av<strong>en</strong>ida. C.P. 57210.<br />

MANANTIALES C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Salud Manantiales, Miguel Alemán s/n, esq. 24<br />

<strong>de</strong> Febrero. C. P. 57210.<br />

JARDINES<br />

C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Salud Jardines <strong>de</strong> Guadalupe. Av. In<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia<br />

s/n, <strong>en</strong>tre calle Victoria y Chihuahua. C.P. 57140.<br />

PIRULES C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Salud Pirules, Av. 4 Esq. P<strong>la</strong>teros, C.P. 57510.<br />

SAN MIGUEL XICO VALLE DE CHALCO Predio <strong>de</strong> San Miguel Xico, Ori<strong>en</strong>te 6 esq. Sur 19-A.<br />

TEJUPILCO TEJUPILCO Predio <strong>de</strong> <strong>la</strong> Localidad el Ro<strong>de</strong>o.<br />

TLALNEPANTLA<br />

TOLUCA<br />

LA PRESA<br />

C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Salud Lázaro Cár<strong>de</strong>nas III La Presa, Asociación<br />

<strong>de</strong> Excursionistas <strong>de</strong>l DF, Colonia Lázaro Cár<strong>de</strong>nas. C.P.<br />

54189.<br />

EL TENAYO C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Salud El T<strong>en</strong>ayo. Cuauhtémoc s/n. C.P 54140.<br />

LA LAGUNA<br />

SAN PABLO AUTOPAN<br />

SAN MATEO<br />

OTZACATIPAN<br />

C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Salud La Laguna, Lago Patzcúaro No. 44. C.P.<br />

54190.<br />

In<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia s/n, Predio C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Salud Pueblo Nuevo,<br />

San Pablo Autopan, C.P. 50290.<br />

Predio Lázaro Cár<strong>de</strong>nas s/n, San Mateo Otzacatipan, C.P.<br />

50220.<br />

VALLE DE BRAVO VALLE DE BRAVO Predio <strong>de</strong>l Municipio <strong>de</strong> Valle <strong>de</strong> Bravo. Localidad Cuadril<strong>la</strong><br />

<strong>de</strong> Dolores, C.P. 51200.<br />

132


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

Lista <strong>de</strong> Asist<strong>en</strong>tes<br />

NOMBRE<br />

Marlem Cár<strong>de</strong>nas Ruiz<br />

Elisa Arel<strong>la</strong>no Carrillo<br />

Nancy Aurora Gutiérrez Chávez<br />

Lucrecia Javier Reyes<br />

Alma Lilia Aya<strong>la</strong> Hernán<strong>de</strong>z<br />

Marisol Zepeda Garduño<br />

Kar<strong>la</strong> Bravo Martín Del Campo<br />

Monserrat Tarango Crisóstomo<br />

Carlos V<strong>la</strong>dimir Aguirre Camacho<br />

Juan Fernando Granda Gómez<br />

Alexis Hernán<strong>de</strong>z Martínez<br />

Manuel Marcos Calleja Le<strong>de</strong>zma<br />

Alejandra Romero Pinzón<br />

Eiji Alfredo Fukushima Taniguchi<br />

Nancy Ivette De Santiago Treviño<br />

Ibeth García Flores<br />

C<strong>la</strong>udia Contreras Orozco<br />

Berta Zapote Col<strong>la</strong>zo<br />

K<strong>en</strong>ya Suarez Rubio<br />

Georgina Elizabeth Vil<strong>la</strong>rreal Corrales<br />

Ma. <strong>de</strong>l Rosario Muñoz Munguía<br />

C<strong>la</strong>udia Califórnica Cor<strong>de</strong>ro Esparza<br />

Leticia Vil<strong>la</strong> Avilés<br />

Gustavo Luevano Orta<br />

Marice<strong>la</strong> <strong>de</strong> Jesús Vare<strong>la</strong> López<br />

Linda Esparza Reynaga<br />

María Cristina Gutiérrez Huerta<br />

Aldo Jorge Domínguez Castro<br />

Gabrie<strong>la</strong> Pineda Velázquez<br />

Laura Rosario Sánchez Campuzano<br />

PROCEDENCIA<br />

IMCA<br />

IMCA<br />

IMCA<br />

IMCA<br />

IMCA<br />

IMCA<br />

IMCA<br />

IMCA<br />

IMCA<br />

IMCA<br />

IMCA<br />

CAPA<br />

CAPA<br />

CAPA<br />

CAPA<br />

CAPA<br />

CAPA<br />

CAPA<br />

CAPA<br />

CAPA<br />

CAPA<br />

CAPA<br />

CAPA<br />

CAPA<br />

CAPA<br />

CAPA<br />

SEIEM<br />

SEDAGRO<br />

SEDAGRO<br />

IMCUFIDE<br />

133


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

NOMBRE<br />

Liana Romero Martínez<br />

Rodolfo Concepción Mejía López.<br />

Erika Sánchez Barquera<br />

Hi<strong>la</strong>ria Morales Matías<br />

Guillermina Ramírez Hernán<strong>de</strong>z<br />

Paulina Domínguez Hiriart<br />

Lucia Vega Pedraza<br />

Gabrie<strong>la</strong> Chapa Ocampo<br />

Silvia Ramírez Torres<br />

José Luis Rivera González<br />

Ulises Chávez Carbajal<br />

Juan Manuel Sánchez Esquivel<br />

Oscar Padil<strong>la</strong> López<br />

Emma Sonia Medina San Martin<br />

Rosa María Ortega León<br />

Viridiana Cerro Reyes<br />

Roberto Carlos Romero Figueroa<br />

Roberto Romero Figueroa<br />

Aurelia Gaytán Reyes<br />

Edith Palmero Contreras<br />

Gabrie<strong>la</strong> Velázquez Fernán<strong>de</strong>z<br />

Martha Eug<strong>en</strong>ia González Cal<strong>de</strong>rón<br />

Alejandro García Bravo<br />

Ma. Sonia Estudillo Aburto<br />

Rosa Elvia Frasco Miranda<br />

Reyna Miranda Núñez<br />

Alba Carrera Testa<br />

Andrés Agui<strong>la</strong>r Núñez<br />

Leticia Arriaga González<br />

Flor C<strong>la</strong>udia Becerril Real<br />

Odavia Mejía Mor<strong>en</strong>o<br />

B<strong>en</strong>hur Pichardo Orozco<br />

José Cruz Alejandro Rodríguez Córdova<br />

PROCEDENCIA<br />

IMCUFIDE<br />

22/A ZONA MILITAR<br />

IMEJ<br />

IMEJ<br />

CDI<br />

CEMyBS<br />

CEMyBS<br />

CEMyBS<br />

CEMyBS<br />

SAGARPA<br />

COESPO<br />

UAEM<br />

SEP<br />

IMIEM<br />

IMIEM<br />

IMIEM<br />

ISSEMYM<br />

ISSEMYM<br />

ISSEMYM<br />

ISSEMYM<br />

ISSEMYM<br />

ISSEMYM<br />

ISSEMYM<br />

IMSS ORIENTE<br />

ISSSTE<br />

IMSS<br />

CIJ<br />

DGPRS<br />

DGPRS<br />

DGPRS<br />

DGPRS<br />

DGPRS<br />

DGPRS<br />

134


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

NOMBRE<br />

Martha Rodríguez Montes<br />

Marisa Romero Rivera<br />

Tannia Araceli Zúñiga López<br />

Sonia Vidal Ambrosio<br />

Eva Cruz Cruz<br />

Martín Santillán Maciel<br />

Val<strong>en</strong>te Siles Ramírez<br />

Guillermina Delgado Flores<br />

Miguel Romero Rodríguez<br />

María Teresa Inonne Garduño Muciño<br />

Margarita Galván González<br />

Amanda Reyes Le<strong>de</strong>zma<br />

Raúl Martín <strong>de</strong>l Campo Sánchez<br />

Nelly Deydré Guzmán Escobar<br />

Guadalupe Herrera López<br />

Marilú Herrera López<br />

Ana Kar<strong>en</strong> Piña Vázquez<br />

Luisa Piña Jiménez<br />

Leticia Hernán<strong>de</strong>z Trujillo<br />

Olga Vallodares Anastasio<br />

Mónica Mén<strong>de</strong>z Sotelo<br />

Leticia Ramírez Hernán<strong>de</strong>z<br />

Guadalupe Gómez García<br />

Patricia Juárez Ramírez<br />

Laura Castañeda Grijalva<br />

Jaime Pérez López<br />

Gloria Mérida Marcelino<br />

Adriana Martínez Martínez<br />

Lesli Ruth Gaytán Romero<br />

Maida Pérez Martínez<br />

Dulce María Gastón Romero<br />

Sandy Roldan Iturbi<strong>de</strong><br />

Reyna Gabrie<strong>la</strong> Carlos Rodríguez<br />

PROCEDENCIA<br />

DGPRS<br />

DGPRS<br />

DGPRS<br />

DGPRS<br />

Juris. San. Ecatepec<br />

Juris. San. Jilotepec<br />

Juris. San. T<strong>en</strong>ancingo<br />

Juris. San. T<strong>en</strong>ango <strong>de</strong>l Valle<br />

Juris. San. T<strong>en</strong>ango <strong>de</strong>l Valle<br />

Juris. San. T<strong>en</strong>ango <strong>de</strong>l Valle<br />

Juris. San. T<strong>en</strong>ango <strong>de</strong>l Valle<br />

Juris. San. Xonacat<strong>la</strong>n<br />

ISEM<br />

ISEM<br />

ISEM<br />

ISEM<br />

ISEM<br />

ISEM<br />

ISEM<br />

ISEM<br />

ISEM<br />

ISEM<br />

ISEM<br />

ISEM<br />

ISEM<br />

ISEM<br />

ISEM<br />

TAPS<br />

TAPS<br />

TAPS<br />

TAPS<br />

TAPS<br />

TAPS<br />

135


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

NOMBRE<br />

Raquel Vázquez Gaytán<br />

Laura Montiel Pare<strong>de</strong>s<br />

Guadalupe Chávez gil<br />

Silvia Reyes Rubio<br />

Patricia Juárez Ramírez<br />

Viridiana Temahuay V<strong>en</strong>tolero<br />

Elizabeth Ponce Loza<br />

Irvin Jonathan Guadarrama Cruz<br />

Ana Kar<strong>en</strong> Morales Santamaría<br />

Annel Kar<strong>en</strong> Palomares Bustamante<br />

Karina Martínez González<br />

Leidy Karina Medina Vic<strong>en</strong>te<br />

Dorice<strong>la</strong> Monzón Miranda<br />

Alejandra Abigail Michua M<strong>en</strong>doza<br />

Marl<strong>en</strong>ne González Sánchez<br />

Emmanuelle Espinoza Martínez<br />

Marco Irvin Gómez López<br />

Leticia Maldonado Zepeda<br />

Ana Masiel Pérez Elizais<br />

Sarahi García Baldomero<br />

Nohemí Reyes Cecilio<br />

Alondra Gutiérrez Ramírez<br />

María El<strong>en</strong>a Campos Jilote<br />

Viviana Millán González<br />

Ber<strong>en</strong>ice González Martínez<br />

Sayra Mónica Nava Huerta<br />

B<strong>en</strong>jamín Reyna Recil<strong>la</strong>s<br />

Karina Sánchez Díaz<br />

Itzel Amacalli Miranda Camacho<br />

Norma Evangelina Jiménez Serrano<br />

Elizabeth Aya<strong>la</strong> Pedraza<br />

Anahet Xochitl González Mén<strong>de</strong>z<br />

Dulce Ivonne García Martínez<br />

PROCEDENCIA<br />

TAPS<br />

TAPS<br />

TAPS<br />

TAPS<br />

TAPS<br />

CUI<br />

CUI<br />

CUI<br />

CUI<br />

CUI<br />

CUI<br />

CUI<br />

CUI<br />

CUI<br />

CUI<br />

CUI<br />

CUI<br />

CUI<br />

CUI<br />

CUI<br />

CUI<br />

CUI<br />

CUI<br />

CUI<br />

CUI<br />

CUI<br />

CUI<br />

CUI<br />

CUI<br />

CUI<br />

CUI<br />

CUI<br />

CUI<br />

136


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

NOMBRE<br />

Nancy Lizbeth Guzmán Mejía<br />

Janett Morales Soto<br />

Francisco Raúl Caballero Sánchez<br />

Carlos Alberto Mén<strong>de</strong>z García<br />

Carmina Ortega Arias<br />

Ivonne Génesis Sánchez García<br />

Diana Pare<strong>de</strong>s Santamaría<br />

Rosalba Sarai Álvarez Martínez<br />

Marbel Becerra P<strong>en</strong>agos<br />

Anel B<strong>la</strong>nquel Reyes<br />

Martha Castañeda Rico<br />

Gabrie<strong>la</strong> Cortés Hernán<strong>de</strong>z<br />

Pao<strong>la</strong> Domínguez Agi<strong>la</strong>r<br />

Ariadna Dafne Escutia Díaz<br />

Alejandra Viridiana Fernán<strong>de</strong>z Sánchez<br />

Laura Patricia Fernán<strong>de</strong>z Zúñiga<br />

Jocelyn Flores García<br />

Noemí Raquel García Flores<br />

Ibeth González Galindo<br />

Mónica Hernán<strong>de</strong>z Ramírez<br />

Karolina Martínez Díaz<br />

Ker<strong>en</strong> Lea M<strong>en</strong>doza Andra<strong>de</strong><br />

Jorge Luis M<strong>en</strong>doza Martínez<br />

Tania <strong>de</strong> Jesús Montiel Vargas<br />

Estefanía Núñez Serrano<br />

Jorge Enrique Pérez Acra<br />

Linda Sharon Ramírez Monrroy<br />

C<strong>la</strong>udia Jazmín Rivas Sánchez<br />

Ber<strong>en</strong>ice Rivera Ruiz<br />

Melisa Lucero Robledo Ávi<strong>la</strong><br />

Gabrie<strong>la</strong> Rodríguez Loretz<br />

Meriye<strong>en</strong> Meedai Rodríguez Pérez<br />

Jazmín Rosas Moran<br />

PROCEDENCIA<br />

CUI<br />

CUI<br />

CUI<br />

CUI<br />

CUI<br />

CUI<br />

CUI<br />

IUEM<br />

IUEM<br />

IUEM<br />

IUEM<br />

IUEM<br />

IUEM<br />

IUEM<br />

IUEM<br />

IUEM<br />

IUEM<br />

IUEM<br />

IUEM<br />

IUEM<br />

IUEM<br />

IUEM<br />

IUEM<br />

IUEM<br />

IUEM<br />

IUEM<br />

IUEM<br />

IUEM<br />

IUEM<br />

IUEM<br />

IUEM<br />

IUEM<br />

IUEM<br />

137


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

NOMBRE<br />

Norma Leticia Sa<strong>la</strong>zar Hernán<strong>de</strong>z<br />

Eneidy Anahi Vallejo Abundis<br />

Eliab Ammissaday Vara Miranda<br />

María Guadalupe Velázquez Míreles<br />

Kar<strong>en</strong> Marisol Esquivel Ramírez<br />

Giovanna Jarumi Cejudo López<br />

Julieta Patricia Estrada Ramos<br />

Rocío Enguilo Sánchez<br />

José Antonio Pérez Pérez<br />

Gerardo Vargas Cornejo<br />

Francisco Javier Estrada Tostado<br />

Iván Enrique Rubio Trapaga<br />

Jesús Vázquez Ordoñez<br />

Laura Lizeth Agui<strong>la</strong>r Romero<br />

Laura Martínez Flores<br />

Erik Tapia Reyes<br />

María Fernanda Tapia Carranza<br />

Ber<strong>en</strong>ice Rosales González<br />

Val<strong>en</strong>tina Vil<strong>la</strong>staña Agui<strong>la</strong>r<br />

Estefany Espinosa Beltrán<br />

Talía Miros<strong>la</strong>va Ruiz García<br />

C<strong>la</strong>udia Rocío Cruz Pérez<br />

Nancy Elizabeth Hernán<strong>de</strong>z Hernán<strong>de</strong>z<br />

Silvia Jazmín Cuate Molina<br />

Liliana Carmona Chiñas<br />

Daniel<strong>la</strong> Rodríguez Bedol<strong>la</strong><br />

J<strong>en</strong>nifer Esthefanía Iglesias Estrada<br />

María Elizabeth Gómez Domínguez<br />

Omaira Ortega Vil<strong>la</strong>vic<strong>en</strong>cio<br />

Ana Isabel Roque Iniestra<br />

Zuahemy Ramírez Marín<br />

C<strong>la</strong>udia Iveth Ocaña Pedral<br />

Juan Carlos López Segundo<br />

PROCEDENCIA<br />

IUEM<br />

IUEM<br />

IUEM<br />

IUEM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILLENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

138


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

NOMBRE<br />

Alma Liliana Quiroz Garibay<br />

Hilda Marcian Morales<br />

María Sebastián Valeriano Romero<br />

Br<strong>en</strong>da Velázquez Carrillo<br />

Escarleth López Morales<br />

Dali<strong>la</strong> Jiménez Cortés<br />

Héctor Gutiérrez Camargo<br />

C<strong>la</strong>udia Ortiz Gonzales<br />

Alberto Santillán Ma<strong>la</strong>quías<br />

Esthe<strong>la</strong> Beatriz Melquia<strong>de</strong>s Sandoval<br />

Irving Raúl Sánchez González<br />

Luis Ángel Hernán<strong>de</strong>z Sotelo<br />

Laura Michel Serrano Sánchez<br />

Diana Hernán<strong>de</strong>z Enríquez<br />

Paulina Ai<strong>de</strong>é Amezcua Hernán<strong>de</strong>z<br />

Karina Itzel Farfán Vil<strong>la</strong>nueva<br />

Maira Yadira Martínez Santana<br />

Michelle Stephanie Martínez Gómez<br />

Martha Aurora Hernán<strong>de</strong>z Agui<strong>la</strong>r<br />

Onésimo Roberto Vaca Rodríguez<br />

Luis Arturo García Escobedo<br />

Ivonne Fabio<strong>la</strong> Robles Vázquez<br />

Giuliana Valeria Giordano Arrevil<strong>la</strong>ga<br />

Monserrath Carillo Vilchis<br />

Jessica Glynne Aveñano Vázquez<br />

Michel Romero Rubí<br />

Sagrario Juárez López<br />

Alma Guadalupe Vargas Castel<strong>la</strong>nos<br />

María Alitzel López Garduño<br />

A<strong>de</strong>lina Sánchez Leonardo<br />

Diana América García Ramírez<br />

Miriam Alejandra Toledo Valdés<br />

Ana Br<strong>en</strong>da Vilchis Salgado<br />

PROCEDENCIA<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

139


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

NOMBRE<br />

Julieta So<strong>la</strong>no Campos<br />

Miguel Ángel Jaimes Cuevas<br />

Livier Serrato Mor<strong>en</strong>o<br />

Montserrat Sandoval León<br />

Jessica Maldonado Velázquez<br />

Miriam Guadalupe Gasca Quini<br />

Monserrat Lara De Jesús<br />

Alicia Medina González<br />

Erika López Zaldívar<br />

Yazmín Falyad Medina<br />

Nubia Jeannett Cervantes Rubio<br />

Elsa Barquera Ortiz<br />

Nancy Escobar Licona<br />

Verónica Álvarez Reyes<br />

José Luis Ángeles Gómez<br />

Nivardo Hernán<strong>de</strong>z Sánchez<br />

Gustavo Castillo Ramírez<br />

María Del Rosario Morales Domínguez<br />

Laura García Mateos<br />

Begoña Hernáiz Arce<br />

Óscar Estrada Contreras<br />

Mauricio Medrano Luna<br />

Eduardo Cuca Mercado<br />

Sergio Ceballos Apresa<br />

Martín Antonio Alvarado Guadarrama<br />

Adolfo Cejudo Hernán<strong>de</strong>z.<br />

Inoc<strong>en</strong>te Jiménez Flores<br />

Alejandro Morales Quirino<br />

Lino Fonseca Hernán<strong>de</strong>z<br />

Roberto Ovando Ruiz<br />

Guadalupe Rivero Crispín<br />

Fernando Ramírez Flores<br />

Moisés Matías <strong>de</strong> Jesús<br />

PROCEDENCIA<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

UNIVER MILENIUM<br />

Fed. Nacional <strong>de</strong>l trabajo<br />

Hidalgo<br />

Hidalgo<br />

Hidalgo<br />

Hidalgo<br />

Hidalgo<br />

Hidalgo<br />

Hidalgo<br />

Hidalgo<br />

IAPA<br />

IAPA<br />

IAPA<br />

ECCA<br />

GRUPOS A. A.<br />

GRUPOS A. A.<br />

GRUPOS A. A.<br />

GRUPOS A.A.<br />

GRUPOS A. A.<br />

GRUPOS A. A.<br />

GRUPOS A. A.<br />

GRUPOS A. A.<br />

GRUPOS A. A.<br />

GRUPOS A. A.<br />

GRUPOS A. A.<br />

GRUPOS A. A.<br />

140


Toluca, Estado <strong>de</strong> México 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2012<br />

NOMBRE<br />

José Luis Mireles Peñaloza<br />

Ricardo Reyes Pare<strong>de</strong>s<br />

Guillermo Gutiérrez Martínez<br />

Ma <strong>de</strong> los Ángeles Muciño Cerda<br />

Pedro Isidoro Herm<strong>en</strong>egildo<br />

Joaquín Alonso Ro<strong>de</strong>a<br />

Pedro Isidoro Paulino<br />

Guillermo Gutiérrez Martínez<br />

Ricardo Reyes Pare<strong>de</strong>s<br />

Fi<strong>de</strong>l No<strong>la</strong>sco Camacho<br />

Arturo Fernán<strong>de</strong>z Damián<br />

Jesús A<strong>la</strong>in Manjarrez<br />

Sergio Neri<br />

Ismael Rosales Sánchez<br />

Pedro Quiroz Gutiérrez<br />

María <strong>de</strong> los Ángeles Muciño Cerda<br />

Alfredo Alonso Reyes<br />

PROCEDENCIA<br />

GRUPOS A. A.<br />

GRUPOS A. A.<br />

GRUPOS A. A.<br />

GRUPOS A. A.<br />

GRUPOS A. A.<br />

GRUPOS A. A.<br />

GRUPOS A. A.<br />

GRUPOS A. A.<br />

GRUPOS A. A.<br />

GRUPOS A. A.<br />

GRUPOS A. A.<br />

GRUPOS A. A.<br />

GRUPOS A. A.<br />

GRUPOS A. A.<br />

GRUPOS A. A.<br />

GRUPOS A. A.<br />

GRUPOS A. A.<br />

141


<strong>Foro</strong> <strong>de</strong> Análisis "<strong>Bu<strong>en</strong>as</strong> Prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s Adicciones¨<br />

INSTITUTO MEXIQUENSE<br />

CONTRA LAS ADICCIONES<br />

Línea <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción gratuita<br />

01800 911 2000<br />

Tel: (01722) 2135063<br />

imca.adicciones@gmail.com<br />

http://salud.edomex.gob.mx/imca/<br />

142

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!