Revista XXV Aniversario IES Ricardo Carballo Calero Xuño 2015

Revista XXV Aniversario IES Ricardo
Carballo Calero
Xuño 2015
A Comunidade educativa traballando en diferentes
aspectos destes últimos 25 anos

Índice
Nota dos editores ....................................................................................................... 2
Lingua
A evolución da fala coloquial do noso alumnado dende hai 25 anos ......................... 4
Anglicismos ................................................................................................................... 11
El idioma ferrolano en los últimos 25 años ................................................................. 15
Música
A bachata ....................................................................................................................... 22
25 anos de música rock ................................................................................................ 23
Deportes
Racing de Ferrol: 25 últimos anos ............................................................................... 27
Hai 25 anos, foron gañadores ....................................................................................... 28
Tecnoloxías
Telefonía móbil: 1989-2015 ........................................................................................... 30
25 anos das videoconsolas de sobremesa ................................................................. 30
Ciencia
Unha viaxe diferente, viaxe polo tempo… e pola investigación científica ............... 32
A clonación .................................................................................................................... 33
O descubrimento do xenoma humano ........................................................................ 35
Imaxe persoal
A maquillaxe hai 25 anos .............................................................................................. 37
A moda dos 90 ............................................................................................................... 37
Historia
Caranza en imaxes ........................................................................................................ 39
Nodo ............................................................................................................................... 39
A chegada do euro ........................................................................................................ 40

NOTA DOS EDITORES
Durante este curso, estivemos a traballar duramente para poder sacar esta revista dixital adiante.
Estamos moi orgullosos do conseguido: Os martes pola tarde, despois das clases o grupo de
alumnos do programa de excelencia, quedabamos con diferentes profesores que aportaban ideas
dos avances nos últimos 25 anos. Logo, os mércores, na hora de atención educativa ou de
educación para cidadanía traballabamos na aula TIC subindo as nosas aportacións á aula virtual.
Finalmente, os alumnos de TIC, maquetamos.
Non foi doado: non tiñamos experiencia en maquetación, non sabiamos coordinarnos cos
redactores, pero todo foi poñerse. Pode que non sexa o mellor feito, existirán moitos mellores, pero o
noso está feito con cariño, e por iso, para nos é o mellor.
Iniciamos esta experiencia, para conmemorar o 25 aniversario do centro, pero conforme
traballamos, pensamos que podería ser o principio dunha publicación periódica. Sería interesante
que perdurara nas vindeiras xeracións do centro; que o alumnado que hoxe está cursando primeiro
da ESO, poidan ser os redactores e maquetadores do futuro.
Nos aprendemos moito e todos os artigos que ides ver teñen detrás moito traballo de alumnado e
profesorado, todos nos esforzamos para que así fóra. A revista ten un anaco de todos e cada un de
nos.
Moitos de nós entramos aquí hai cinco anos: a quinta parte da vida do centro!!! e sentimos que
formamos parte da súa historia. Os que se incorporaron neste curso, sentíronse rapidamente
acollidos e tamén son historia viva do IES.
Esperamos ter transmitido todo o noso entusiasmo, e que cando vexades este número cero
esteades desexosos de ver o seguinte.
Tentamos ver a evolución da sociedade en todos os sectores: avances espectaculares nas novas
tecnoloxías, nas comunicacións, na ciencia, no transporte, feitos históricos...pero tamén os cambios
na vida cotiá: comida, roupa,deporte, linguaxe, lecer . Seguro que quedan moitas lagoas, paro iso
esperamos a vosa colaboración.
Incluímos entrevistas a ex-alumnos do centro e fotografías dos diferentes eventos realizados.
Maite Real Mahía , Alexandre López Fernández, Germán Martínez Sánchez, Moisés
Fernández Iglesias, Aarón Dapena Rego, Andrea Serantes Pérez, Martín Amado Piñeiro,Ismael
Graña Arnoso, Felipe BarreraViera, Alberto Tojeiro Ferreiroa
2

Lingua

A EVOLUCIÓN DA FALA COLOQUIAL DO NOSO ALUMNADO DENDE
HAI 25 ANOS
Este ano conmemoramos o noso 25 aniversario como centro. Por darvos unhas
referencias, cando se creou o instituto Ricardo Carballo Calero, en España o PSOE
acadara a súa terceira maioría e en Berlín caera o muro. Estaban de moda en Galicia
Antón Reixa e Golpes Bajos.
En 25 años pouco cambia nuhna lingua se exceptuamos as palabras novas que serven
para referirse a los adiantos da técnica ( a web, a mensaxería instantánea, a telefonía
movil, os xogos de ordenador, os CD,, o Blu Ray...) e as palabras que se relacionan con
aparellos técnicos que están agora obsoletos (cliclés para a multicopista, máquina de
escribir, VHS, LP, casettes, diapositivas, proxector de transparencias, xiro postal, veladura
dun carrete fotográfico...). Para celebrar o noso 25 cumpreanos quixemos aportar este
pequeño traballo sobre a evolución da fala coloquial dos alumnos, xa que este é outro dos
eidos nos que máis se nota o paso do tempo.
Hai 25 anos no ensino básicamente o traballo de ensinar e aprender era o mesmo que o
de agora, pero nas clases había tarima para escribir nos encerados (que estaban máis
altos porque as aulas estaban ateigadas de alumnos) as faltas poñíanse a man nun parte
que o delegado levaba diariamente a xefatura, consultábamos información nas
enciclopedias de papel, había televisión nas aulas para poder ver documentais en cintas
magnéticas e se proxectaban diapositivas nun muro branco. Como agora, os alumnos tiñan
una xerga particular que practicaban como sinal de pertenza ao grupo e para non seren
entendidos pola xente maior: nihil novum sub sole. Como agora, a influencia da publicidade
e da televisión deixaba a súa pegada na fala. Moitas destas expresións vulgares (non
necesariamente do ámbito estudiantil) estendéronse tanto que acabaron aparecendo no
dicionario da RAE (guay del Paraguay, ful de Estambul, flipar, mogollón, mola...).
O noso traballo desenvolveuse en varias fases:
- recopilación de expresións que manexaban os estudantes hai 25 anos
- recopilación de expresións usadas en 2015
- enquisa sobre a vixencia a novidade ou o abandono desas formas de fala
- conclusións
A continuación incluímos un exemplo da enquisa recollida por unha alumna do
centro. Grazas a todos os colaboradores.
EXPRESIÓNS USADAS HAI 25 ANOS USADAS AGORA
guay del Paraguay Si Non
ful de Estambul Si Non
pasa de todo Non Si
pasa de mi Non Si
me la suda Non Si
ir de marcha Non Si
me mola Non Si
tener gusa Non Si
4

EXPRESIÓNS USADAS HAI 25 ANOS USADAS AGORA
no te tires que no hay agua Non Si
julandrón Si Si
trepa Si Non
es un tío enrollado Non Si
¿qué pasa, titi? Si Non
Un pavo Non Si
flipar Non Si
chachi piruli Si Non
chupi canela Si Non
pirarse Non Si
darse el piro Non Si
un buga Si Non
un haiga Non Non
gasofa Non Si
mi padre tiene un
Si
Non
castillo...para los fantasmas
¡qué movida! Non Si
pasta gansa Non Si
unos duros Non Si
unas pelas Si Non
estar trallao Non Si
mis viejos Non Si
chorbo/-a Non Si
un tío legal Si Si
micar/hacer la mica Non Non
palmar Non Si
progres Si Non
carcas Si Non
carrozas Sí Non
irse de picos pardos Si Non
no me ralles la cabeza Non Si
va de culo Non Si
tirar los tejos Si Si
tener un cacao Non Si
hacer algo con la gorra Si Non
ir maqueado Non Si
tener empanada Non Si
comerse el coco Si Si
estar empanao Si Si
comerse la cabeza Sí Si
estar pedo Non Si
5

EXPRESIÓNS USADAS HAI 25 ANOS USADAS AGORA
echar la pota Non Si
estar petao algo o alguien Non Si
darse un rulo Non Si
partir la pana Si Non
vacilar a alguien Non Si
quedarse con alguien Non Si
no coscarse Non Si
estar chungo Non Si
por el morro Si Si
estar al loro Si Non
ir de sobrado Non Si
va a ser que sí Non Si
ser un pringado Non Si
no me des la vara Non Si
no me comas la oreja Si Non
ir puesto Non Si
dar una galleta Si Non
irse por la patilla Si Non
irse por la pata abajo Si Non
estar ciego Si Si
echar un polvo Non Si
echar un quiqui Si Non
no estar bien del tarro Si Si
faltarle a alguien in tornillo Non Si
ser un crack Non Si
columpiarse Non Si
ser un rata Non Si
dar la brasa Non Si
rular Non Si
mola Non Si
mazo Non Non
mogollón Non Si
la basca Non Si
la peña Non Si
friki Non Si
es muy fashion Non Si
peta Non Si
canuto Non Si
porro Non Si
estar colgao Non Si
sudo de hacer algo Si Si
6

EXPRESIÓNS USADAS HAI 25 ANOS USADAS AGORA
alucinar Si Si
darle al alpiste Si Si
colega Si Si
una bola Si Si
farlopa/falopa Si Si
un marrón Si Si
escaquearse Si Si
colarse de estrangis Si Non
a tope Non Si
a huevo Non Si
abrirse Si Si
ir de Travolta Si Non
acoplarse Non Si
bulla Non Si
crujirle a alguien Non Si
dar el coñazo Non Si
un fichaje Non Si
furular Si Si
pillarse un morao Non Si
la parienta Non Si
caer de pato Non Si
querer o dar salami Non Si
garimba Non Si
¡opa ahí! Non Si
hola kase Non Si
pos ok Non Si
hipster Non Si
heavy Non Si
punk Non Si
lol Non Si
¿meh? Non Si
Napos Non Si
una jamba Non Si
hacer un simpa Non Si
un guripa Non Si
un gueto Si Si
una choni Non Si
un cani Non Si
es muy pro Non Si
bro Non Si
cuco Si Non
no me rayes Non Si
7

EXPRESIÓNS USADAS HAI 25 ANOS USADAS AGORA
no me comas la olla Non Si
estoy rayao Non Si
¿qué pasa, primo? Non Si
exceso de swag Non Si
me voy al sobre Non Si
me voy a mi keli Non Si
me parto la goma Non Si
eso me cunde Non Si
tope guay Si Non
es topísimo Non Si
está fresh Non Si
dar la chapa Non Si
jalar Non Si
mangar Non Si
un manta Si Non
¡multiplícate por cero! Si Non
la pasma Si Non
un plasta Non Si
¡qué fiera! Non si
¡xao! Non si
Xaxi Si non
¡ya te digo, tío! Non si
un yogurín Non si
un bollito Non si
un madero Si non
estar de bajón Si non
fiestuki Non si
tirar la caña Non si
se me fue la olla Non si
¿lo pillas? Non si
¡cómprate una moto, nano! Non si
esto es muy mítico Si non
ni de blas Si non
meter fichas Non si
la mofa Non si
sin p. coco Si non
luma Non si
ahora vas y me lo twiteas Non si
pijotear Non si
tirar los trastos Non si
tener gusa Si non
indebel (sic) Non si
8

EXPRESIÓNS USADAS HAI 25 ANOS USADAS AGORA
la pava Non si
nigga Non si
perrear Non si
tuercing Non si
tronzar Non si
dar la brasa Si non
un nerd Non si
un pitagorín Si non
okey Mackay Non si
hace biruji/biruje Si non
no te enrolles, Charles Boyer Non si
¡ya ves, truz! Si Non
lo llevas clarinete Si Non
echa el freno, Magdaleno Si Non
alucina, vecina Si Non
me voy a dar un voltio Si Non
el truco del almendruco Si Non
efectiviwonder Si Non
¡demasié pal body! Si Non
la cagaste, Burt Lancaster Si Non
me piro, vampiro Si Non
a mover el esqueleto Si Non
¡qué risa, tía Felisa! Si Non
la monda lironda Si Non
cantidubi Si Non
eso cuesta un pastizal Non Si
te conozco, bacalao Si Non
nasti de plasti Si Non
velarse una foto Si Non
una multicopista Si Non
una vietnamita Si Non
un cliché Si Non
máquinas de petacos Non Si
máquinas comecocos Si Non
diapositivas Si Non
filminas Si Non
VHS Si Non
BETA Non Si
máquina de escribir Si Non
polaroid Non Si
comediscos Si Non
walkman Non Si
9

EXPRESIÓNS USADAS HAI 25 ANOS USADAS AGORA
radio casette Si Non
loro Si Non
chinero Non Si
manix Si Non
malos tiempos para la lírica Si Non
ser excedente de cupo Si Non
web Non Si
CONCLUSIÓNS
Para este traballo recopilamos 218 expresións ou palabras, as cales foron
entregadas a 22 alumnos que debían investigar se cada unha delas se usaba
hai 25 anos, se é de uso actual ou as dúas cousas. Só se tiveron en conta as
enquisas totalmente completadas, e desbotáronse aquelas que tiñan analizada
só unha parte pequena .
Dos datos recollidos podemos tirar as seguintes porcentaxes:
O 35,1% das expresións coloquiais antigas recollidas xa non se usan.
O 22,9% das expresións recollidas son de uso recente.
O 42 % das expresións recollidas usábanse antes e continúan
vixentes.
O 35,7% xa están recollidas no dicionario da RAE.
Como conclusión das nosas pescudas podemos ratificar que a xerga dos
alumnos segue a producir novidades na linguaxe. Cales de estas novidades
perdurarán dentro de outros 25 anos?
10

ANGLICISMOS
Os alumnos do noso instituto decatámonos de que a maior parte das novas palabras
introducidas no castelán dende hai 25 anos proveñen do inglés porque é o idioma máis
utilizado no mundo actual, que camiña cara a unha globalización e no que é tan
importante poder comunicarse coa maior facilidade posible e co maior número de
persoas.
Tras unha breve investigación, podemos afirmar que estas novas palabras se 'fixeron
un oco' ' na nosa lingua por diferentes motivos. O principal é a necesidade de definir
conceptos inexistentes no noso estilo de vida, ainda que hai outras palabras inglesas que
se introducen de forma totalmente innecesaria ao castelán e desta forma rematamos por
desprazar ás orixinais.
Os campos nos que son máis utilizados os anglicismos son o dos deportes, a moda e a
tecnoloxía . A xustificación deste feito é simple:
Dende os últimos anos o ocio ocupa un papel moi importante nas nosas vidas.
Aparecen novas actividades e deportes, sobre todo en paises de lingua inglesa, que nós
adoptamos co mesmo nome ou con algunha modificación:
-Fitness, footing, running, racing,rafting, skateboarding, paddle, paddlesurf, kickboxing,
mountainbike, karting, bowling, puenting
-Ace, match, matchball, set point, tie break, hat trick, pole position, dribbling
11

-Doping, fairplay, goal average, indoor, outdoor, ranking, foto finish
-Coach, sprinter, recordman, recordwoman, winner, cheerleader
O número de persoas que viaxan tamén experimentou un gran crecemento e neste
campo tamén utilizamos novas expresións como:
-low-cost, overbooking, jet-lag, handling, finger, gateway, chárter, transfer, Duty
Free, caravaning, self service, tour operador, check-in, catering, resort
Se hai décadas era o idioma francés o que exportaba termos relacionados coa moda
(glamour, prêt-à-porter, atelier...), dende hai tempo foi gañando terreo o inglés. Os
deseñadores e famosos cos que nos sentimos identificados en canto á nosa forma de
vestir utilizan palabras inglesas en programas ou revistas das que todos tomamos nota e
deste modo incorporamos termos á nosa linguaxe como os seguintes:
12

- Top model, it girl/it boy, celebrity, cool hunter, fashion victim
- casting, shooting, backstage, fitting, photocall, front row
- trendy, cool, animal print, urban, casual, sport wear, hipster, outfits, leggings, blazer,
shorts, top, jeans, trench, clutch, glitter, dress code, denim, gloss, eyeliner, make up, look,
fashion, must
13

Por último temos o campo da tecnoloxía, que posiblemente sexa no que máis
frecuentes son, seguramente porque todas as aplicacións e novas tecnoloxías, incluíndo
dende consolas e videoxogos a ordenadores e televisión, son producidas e creadas no
estranxeiro. Os nomes dos novos aparatos ou aplicacións usámolos en inglés porque
nese momento non temos unha palabra en castelán e cando xa a temos xa estamos
afeitos a utilizala en inglés.
-Smartphone, Smart TV, ebook ,iPad, iPhone,notebook, smartwatch, pendrive, hard
disk,MP4, Play Station,USB, PC,CPU,Tablet, CD ROM, modem.
- wi-fi, Premium, email, tweet, bluetooth, chat, online, log, reset, blog, toner, slot, click,
chip, driver network, software, hardware, firewall, malware, password, file, multimedia,
byte, PIN, RAM, host, Data base, interfaz , messenger, Whatsapp, hacker
A linguaxe evoluciona, cambia e forma novas palabras, e a maioría veñen do país onde
están a pasar cousas, principalmente de Estados Unidos. Pensaríamos hai 25 anos que
poderíamos ampliar o noso vocabulario con tantas palabras estranxeiras?
14

EL IDIOMA FERROLANO EN LOS ÚLTIMOS 25 AÑOS
Dicen que las lenguas son como seres vivos: evolucionan, cambian, se transforman.
Algunas palabras caen en desuso y otras aparecen repentinamente. Hemos querido
investigar con nuestros alumnos la evolución del habla ferrolana a lo largo de las tres últimas
décadas para comprobar cómo han cambiado los usos lingüísticos en algunos hogares del
barrio de Caranza. Para ello, las profesoras titulares del Departamento de Lengua
Castellana y Literatura hemos seleccionado una serie de palabras y expresiones ferrolanas
extraídas de los artículos de Guillermo Ferrández publicados en La Voz de Galicia hace un
par de años. Posteriormente las hemos repartido entre los alumnos que participan en el
Programa de Éxito escolar con el fin de que indaguen en su significado.
Nuestro trabajo se ha organizado en varias etapas:
a) Encuestas a los 18 alumnos del centro.
b) Encuestas a 17 padres de alumnos.
c) Encuestas a 6 abuelos de alumnos que, al igual que los anteriores, accedieron a
colaborar con nosotros muy amablemente.
Una vez concluido el trabajo de campo, organizamos la información en dos tablas. En la
primera (Tabla 1) pueden ser consultados los significados de las palabras y expresiones
seleccionadas; la segunda (Tabla 2) recoge las variaciones generacionales en el uso.
TABLA 1
PALABRAS O EXPRESIONES DEL
HABLA FERROLANA
Es un conacho
Es una conacha
Es un conas
¿Jugamos al tulé?
¿Jugamos a arriba facu?
¿Jugamos al gua?
Ese jersey va a anchear.
Estamos al empiezo del libro.
Si lo dejas abierto se va a destragar
Pelambrera
Se dejó perrera
SIGNIFICADO
Es un atontado.
Es una atontada. También significa vulva.
Es un atontado.
¿Jugamos al escondite inglés?
¿Jugamos a saltar a las lombas?
¿Jugamos a las canicas?
Ese jersey va a estirarse.
Estamos al comienzo del libro.
Si lo dejas abierto se va a estropear.
Pelo abundante y revuelto.
Se dejó flequillo.
15

Trovas
Cerillita
Pichonera
Chamba
Chambón
Chambonada
Chinclar las monedas
Por la mañana paso el brus
Bajé el polvo
Trae el polvero
Fregar de vertedero
Visar la falda
Quedarse presa
Fuera de calo
Nik
Niqui
Chistería
Chiste
No vale apalillar
No vale un chico
para ti la mota
No me aciroles
Me escabicharon
Melenas
Presumido, pijo
Se dice de las mujeres que buscan relaciones por
encima de su clase social.
Suerte
Persona torpe que triunfa por suerte.
Casualidad afortunada. Objeto viejo e inútil.
Hacer ruido las monedas
Por la mañana paso el cepillo.
Bajé la basura.
Trae el recogedor.
Fregar la vajilla
Trasparentar
Quedarse rígida por una mala postura
Donde no se hace pie
Refresco, no se sabe si de naranja o de limón
Camiseta
Quiosco
Cómic
No vale hacer trampas.
No vale nada.
Tienes razón.
No me pongas nervioso.
Me han dejado limpio.
16

Sorcho
Choni
Ese nacho me molesta
Pan reseso
Colo
Tienes que esmagar las patatas
Auñar
A todo filispín
Me tiene hincha
Me tiene tirria
¡Vaya perrencha!
Se dejó perrera
¡Qué perro coche!
El ploro, mejor abierto
Fondear la pelota
Repichar
Estar a ruche
La jipé tan pronto entró.
Tiene ventanas con mainel.
En Ferrol nos escalfaban.
Quedamos a pre.
Fuimos a ver las luminarias.
No hay que chilarse.
Soldado
Tipo o nacho
Ese tío me molesta.
Pan seco
Regazo
Tienes que aplastar las patatas.
Apurar, hacer algo con rapidez
A toda velocidad
Me tiene manía, me tiene rabia
Me tiene manía, me tiene rabia
¡Vaya rabieta!
Se dejó flequillo.
¡Qué coche tan fantástico!
El paraguas, mejor abierto
Lanzar la pelota muy lejos
Se dice de una prenda de vestir que se levanta.
También puede aplicarse al pelo a los zapatos.
No tener dinero, estar sin blanca
Me fijé en ella tan pronto entró.
Tiene ventanas de guillotina.
En Ferrol nos timaban.
Quedamos empatados.
Fuimos a ver las hogueras de San Juan.
No hay que chivarse.
17

Es un chileta.
Lefre
Lefrada
Guichar
¡Que vienen los chepas!
Pasó fungando.
Está rebajado.
Horrón
El delantero dribló al defensa
El lateral caneó al portero.
Chapar la pelota
Barrón
Es un chivato.
Trabajador de categoría laboral baja, cafre
Cafrada
Causar una abolladura con un golpe
¡Que vienen los guardias!
Pasó a toda velocidad.
Está de baja médica.
Punta de hierro de una peonza
El delantero regateó al defensa.
El lateral regateó al portero.
Coger la pelota
Poste de la portería
TABLA 2
ANÁLISIS DEL USO DE EXPRESIONES FERROLANAS POR EDADES (los porcentajes indicados se corresponden con el
número de hablantes que conocen la expresión)
FERROLANISMOS ALUMNOS (18) PADRES (17) 1965-1980 ABUELOS (6) 1930-1945
Es un conacho 66% 88% 66%
Es una conacha 78% 82% 50%
Es un conas 39% 52% 83%
¿Jugamos al tulé? 5% 11% 50%
¿Jugamos a arriba facu? 11% 58% 66%
¿Jugamos al gua? 5% 35% 66%
Ese jersey va a anchear. 78% 94% 100%
Estamos al empiezo del libro. 61% 64% 83%
Si lo dejas abierto se va a destragar 55% 100% 83%
Pelambrera 66% 82%
100%
18

Se dejó perrera 33% 88% 100%
Trovas 5% 23% 16%
Cerillita 0 0 16%
Pichonera 0 5% 33%
Chamba 16% 47% 33%
Chambón 5% 70% 83%
Chambonada 0 23% 33%
Chinclan las monedas 0 58% 100%
Por la mañana paso el brus 22% 70% 100%
Bajé el polvo 61% 100% 100%
Trae el polvero 33% 70% 100%
Fregar de vertedero 27% 94% 100%
Visar la falda 44% 82% 50%
Quedarse presa 27% 82% 83%
Fuera de calo 33% 70% 66%
Nik 0 0 0
Niqui 27% 88% 100%
Chistería 5% 64% 100%
Chiste 5% 47% 33%
No vale apalillar 0 47% 66%
No vale un chico 27% 94% 83%
para ti la mota 33% 88% 50%
No me aciroles 11% 23% 33%
Me escabicharon 0 29% 33%
Sorcho 0 0 16%
Choni 50% 47% 33%
Ese nacho me molesta 61% 94% 66%
Pan reseso 72% 94% 100%
Colo 44% 94% 100%
Tienes que esmagar las patatas 50% 94%
100%
19

Auñar 0 41% 66%
A todo filispín 22% 70% 100%
Me tiene hincha 0 64% 83%
Me tiene tirria 44% 88% 66%
¡Vaya perrencha! 61% 94% 83%
Se dejó perrera 22% 58% 83%
¡Qué perro coche! 33% 82% 100%
El ploro, mejor abierto 0 11% 50%
Fondear la pelota 50% 35% 16%
Repichar 5% 58% 66%
Estar a ruche 11% 88% 100%
La jipé tan pronto entró. 22% 76% 100%
Tiene ventanas con mainel. 5% 41% 50%
En Ferrol nos escalfaban. 0 29% 66%
Quedamos a pre. 5% 94% 100%
Fuimos a ver las luminarias. 72% 88% 100%
No hay que chilarse. 55% 76% 100%
Es un chileta. 61% 88% 83%
Lefre 0 0 33%
Lefrada 0 0 33%
Guichar 11% 70% 50%
¡Que vienen los chepas! 11% 35% 33%
Pasó fungando. 55% 88% 66%
Está rebajado. 22% 76% 100%
Horrón 0 11% 16%
El delantero dribló al defensa 50% 52% 66%
El lateral caneó al portero. 33% 41% 83%
Chapar la pelota 22% 47% 50%
Barrón 0 5% 50%
20

Música

A BACHATA
Edgar Galdo Santos e Sarai Vázquez Teixeiro
22

25 ANOS DE MÚSICA ROCK
A música rock ten as súas orixes no blues, no
jazz, no rythm & blues e no góspel. Naceu
como un acto de rebeldía da mocedade cara
aos seus ao mesmo tempo que resulta ser
unha forma de expresión para aqueles que non
encaixaban ben na sociedade daqueles
tempos.
A comezos da década dos 90, a música heavy está de moda e aparecen
grupos tan importantes como Metallica ou Iron Maiden. Pero o realmente
novidoso desta época é o nacemento do grunge, que vén a ser unha forma de
rock duro con moita melodía e con letras existencialistas. Un dos grupos máis
importantes de grunge é Nirvana. Outro estilo musical que xurde nos anos 90 é
o pop-punk que se fixo conocido grazas a bandas como The Offspring,
NOFX, Blink 182 e Green Day.
Os anos 90 son unha época na que non falta o rock tradicional grazas a
cantantes como Lenny Kravitz, nin o rock duro grazas a Guns N' Roses pero o
máis importante que acontece é a fusión de distintas tendencias musicais: rock
e dance que conta con bandas como Massive Atack, Chemical Brothers ou
Prodigy ou tecno e rock conocido grazas a Nine Inch Nails.
23

METALLICA
É unha banda de thrash metal orixinaria dos Ángeles.
Os seus membros son os seguintes:
James Hetfield: Voz e guitarra. Desde 1981.
Lars Ulrich: batería. Desde 1981
Ron_McGovney: baixo. Desde 1981.
Dave Mustaine:Voz e guitarra. Desde 1981 ata 1983. Posteriomente foi despedido do
grupo e fundou a banda Megadeth.
Cliff Burton: baixo. Desde 1983 ata 1986.
Kirk Hammett: guitarra. Desde 1983.
Jason Newsted: baixo. Desde 1983 ata 2001.
Robert Trujillo: baixo. Desde 2003
Algúns dos seus grandes éxitos son: Seek and Destroy(1983), Creeping Death(1984),
Fade to Black(1984), For whom the Bells Tools(1984), Master of Puppets (1986), Enter
Sandman(1991), One(1988), Sad but True(1991), Fuel(1997), All Nightmare Long(2008)
24

GREEN DAY
É un grupo estadounidense de música pop punk
e punk rock rock.
Os seus membros son os seguintes:
Billie Joe Armstrong: voz e guitarra. Desde 1986
Mike Dirnt: baixo. Desde 1986
Sean_Hughes: baixo. Desde 1986 ata 1988
Al Sobrante: batería. Desde 1986 ata 1990
Raj Punjabi: batería. Desde 1986
Dave Henwood: batería. 1990
Trè Cool: batería. Desde 1990
Jason White: batería. Desde 2012
Algúns dos seus grandes éxitos son: Going to Pasalacqua(1990), Welcome to the
Paradise(1992), When I Come Around(1994), Brain Stew(1995), Minority(2000),
American idiot (2004), Jesus of Suburbia(2004), Holiday(2004)
Wake me up when septembers ends (2004), Homecoming(2004), Know your
enemy(2009), Viva la gloria!(2009), 21 guns(2009), Kill the DJ(2012), The
forgotten(2012)
Iris Fernández Márquez, Jennifer López Martínez y Andrea Rey Rodríguez
25

Deportes

RACING DE FERROL: 25 ÚLTIMOS AÑOS
27

HAI 25 ANOS, FORON GAÑADORES
FÚTBOL:
UEFA Champions League: Milán
Liga española: Real Madrid
Copa del rey: F. Club Barcelona.
Copa del mundo: Alemania
BALONCESTO:
NBA: Detroit Pistons.
Euroliga: Jugoplastika Split.
ACB: F.C Barcelona
Mundial: Yugoslavia.
TENIS:
Roland Garros: Andrés Gómez
Open de Australia: Ivan Lendl.
Wimbledon: Stefan Edberg.
US Open: Pete Sampras.
US Open Femenino: Gabriela Sabatini
RUGBY:
Superbowl:San Francisco
.
FÓRMULA 1:
Ayrton Senna
MOTO GP:
Wayne Rainey
28

Tecnoloxías

TELEFONÍA MÓBIL: 1989-2015
Martín Amado Tenreiro e Andrea Serantes Pérez
25 ANOS DAS VIDEOCONSOLAS DE SOBREMESA
Hugo García Vilariño e Daniel Paz Martínez
30

Ciencia

UNHA VIAXE DIFERENTE. VIAXE POLO TEMPO…E POLA
INVESTIGACIÓN CIENTÍFICA
1989-2014, 25 anos de cambio
Ao tempo que se inauguraba o centro do IES RCC onde estudamos,
lanzábase a misión espacial Galileo que constituíu a primeira navegación in
situ da atmosfera dun planeta xigante (Xúpiter).
Nestes 25 anos a ciencia non parou de moverse: física, antropoloxía,
matemáticas, medicina, xenética, medioambiente...
No ano 1989 nacía a WORD WIDE WEB
O científico inglés Timothy Bernes Lee
desenvolve a Word Wide Web co propósito
de intercambio de información no CERN en
Suiza. Nace así a Rede Informática
Mundial, comunmente coñecida como WEB
25 anos máis tarde, no ano 2014, a biotecnoloxía, a robótica ou a
exploración espacial enchen moitas páxinas das revistas de ciencia.
Ao tempo que o noso centro cumpre os vinte e cinco anos, no mes de
novembro, a Axencia Espacial Europea ESA, consigue un dos avances
científicos más importantes do ano: misión Rosetta coa que se consigue
aterrizar por primeira vez sobre un cometa, o cometa 67P. É así como Rosetta
e Philae convértense na parella do ano.
Eliximos ao xenoma humano e a Dolly como os nosos protagonistas da
ciencia destes 25 anos.
32

A CLONACIÓN
QUE É A CLONACIÓN?
A clonación pode definirse como o proceso polo que se conseguen copias
idénticas dun organismo xa desenvolvido de forma asexual.
É necesario partir dun animal xa desenvolvido porque la clonación responde
a un interese por obter copias dun animal que nos interesa, e só podemos
coñecer as súas características cando é adulto.
Por outra banda, trátase de facelo de forma asexual. A reprodución sexual
non permite obter copias idénticas, xa que este tipo de reprodución xera
diversidade.
Un claro exemplo da clonación é o da ovella Dolly.
A OVELLA DOLLY
Naceu o 5 de xullo de 1996 e morreu o 14 de febreiro do 2003. Foi creada por Ian
Willmut e Keith Campbell. O seu nacemento no foi anunciado ata sete meses despois,
o 23 de febreiro de 1997.
Dolly foi o primeiro animal clonado, é dicir, xerado a partir dunha célula diferenciada o
somática, sen que houbera fecundación. Esa célula procedía
33

dun cultivo de células obtidas a partir da
ubre da ovella que se quería clonar. As
células dun determinado tecido cando se
manteñen vivas fóra do corpo (en cultivo)
non dan lugar a embrións de forma
espontánea, senón que forman máis
células coma elas porque non “lembran”
como se leva a cabo o proceso
embrionario.
Para lograr que unha desas células
“recuperase a memoria” e dera lugar a un novo ser, utilizouse unha técnica
denominada transferencia nuclear. Tomouse o núcleo da célula, que é a parte
que contén o ADN e polo tanto a información xenética, e fusionouse co
citoplasma dun óvulo procedente doutra ovella, ao que previamente se lle
eliminara o núcleo. Empregouse un óvulo porque é unha célula que está
preparada para o desenvolvemento embrionario, e o seu citoplasma é o
entorno máis axeitado para que o núcleo da célula adulta se reprogramara.
Despois de activar a célula con sinais similares aos que produce a fecundación,
esta transformouse nun embrión unicelular e comezou o proceso embrionario.
Tras uns días de crecemento in vitro, o embrión implantouse nunha nai de
aluguer e 148 días despois naceu Dolly, unha ovella xenéticamente idéntica á
de partida.
O proceso de obtención de Dolly foi moi custoso, xa que foi o único resultado
positivo de 277 intentos, a partir dos que se conseguiron 29 embrións dos que
unha gran parte non chegaron a desenvolverse e outros morreron ao pouco de
nacer.
Non cabe dúbida de que Dolly foi un logro científico moi importante porque
demostrou que hai máis dun modo de obter animais. Por unha banda teríamos
a reprodución natural, que é sexual e que produce diversidade e por outra, a
clonación que é unha reprodución artificial e asexual que dá lugar a individuos
idénticos.
Desde o punto de vista técnico, os animais clonados presentan problemas:
unha maior porcentaxe de malformacións, frecuente tamaño superior ao normal
e consecuencias negativas para a súa saúde e desenvolvemento.
Álvaro Prego Abad
34

O DESCUBRIMENTO DO XENOMA HUMANO
No ano 1990 comezou o proxecto xenoma humano. Esta
investigación levouse a cabo nos Estados Unidos baixo a
dirección de Francis Collins.
O xenoma humano é a secuencia de ADN que está contida nos 23
cromosomas que hai no núcleo de cada unha das células diploides
dun ser humano. Está composto por unha enorme cantidade de xenes
distintos, entre 20000 e 25000 e cada un deles contén a información
xenética codificada que fai diferente a cada persoa. En consecuencia,
o xenoma de calquera persoa, coas excepcións dos xemelgos
idénticos e dos organismos clonados, é único.
Nos oitenta xa se coñecía a secuencia dalgúns xenes pertencentes a
algúns organismos e os xenomas dalgúns virus e no ano 1986
concretouse esta controvertida investigación, que non se inaugurou
ata o ano 1990.
Este proxecto contaba cun presuposto de 3000 millóns de dólares e
implicaba a elaboración de mapas xenéticos e o desenvolvemento de
novas tecnoloxías polo que se lle calculou unha duración de 15 anos,
é dicir, ata o 2005. Porén o 6 de abril de 2000 anunciouse
publicamente a terminación do primeiro borrador do xenoma humano.
Os días 15 e 16 de febreiro de 2001, as publicacións científicas
americanas, “Nature” e “Science” publicaron a secuencia definitiva
do xenoma humano cunha fiabilidade do 99,9%. Posteriormente, en
abril de 2003 (dous anos antes do previsto) anunciouse o
descubrimento do devandito xenoma, aínda que foi necesario agardar
ata maio do 2006 para coñecer a secuencia do último cromosoma.
Alicia González Grandío
35

Imaxe Persoal

A MAQUILLAXE HAI 25 ANOS
Rosana Armendáriz Novo, Andrea Conesa Hermida e Paula Formoso Iglesias
A MODA DOS ANOS 90
Aarón Dapena Rego e Moisés Fernández Iglesias
37

Historia

CARANZA EN IMAXES
NODO
39

A CHEGADA DO EURO
ALGÚNS CAMBIOS DE 1989 A 2015 DA PESETA AO EURO
No ano 1989 a moeda oficial en España era a peseta
10.000 pesetas 5.000 pesetas
2.000 pesetas 1.000 pesetas
500 pesetas 200 pesetas
500 pesetas 200 pesetas
100 pesetas 50 pesetas
25 pesetas 10 pesetas
5 pesetas 1 peseta
A partir do día 1 de xaneiro de 2002 comezou a utilizarse o euro (€) o cambio
establecido foi de 1€ = 166,386 pts.
Nas táboas seguintes podemos observar as equivalencias entre as devanditas
moedas:
40

Euros
Pesetas
Euros
Pesetas
0,01 1,66
0,02 3,33
0,05 8,32
0,10 16,64
0,20 33,28
0,50 83,19
1 166,39
2 332,77
5 831,93
10 1.663,86
20 3.327,72
50 8.319,30
100 16638.60
200 33277.20
500 83193.00
Desde o ano 1989 até o 2015 rexistrouse unha subida do IPC do 123.8% .
EVOLUCIÓN DO PREZO DO TABACO
Elixiuse como produto o tabaco xa que os seus prezos estaban regulados en
BOE en 1989.
Nas táboas seguintes reflectimos os prezos do tabaco en 1989 e na
actualidade, e ademais o prezo que lle correspondería aos cigarros en 2015 se
soamente influíse o IPC:
MARCA
P.V.P
pts
(1989)
P.V.P
€
(1989)
P.V.P
pts
(2015)
P.V.P €
(2015)
Co IPC
PRECIO €
CAMEL 170 1,02 757 4,55 2,28
CHESTERFIELD 135 0,81 757 4,55 1,81
DUCADOS 51 0,31 699 4,20 0,69
FORTUNA 104 0,63 723,8 4,35 1,41
MARLBORO 170 1,02 823,6 4,95 2,28
WINSTON 170 1,02 723,8 4,35 2,28
41

MARCA
P.V.P €
(2015)
Co IPC PRECIO € DIFERENZAS
CAMEL 4,55 2,28 2,27
CHESTERFIELD 4,55 1,81 2,74
DUCADOS 4,20 0,69 3,51
FORTUNA 4,35 1,41 2,94
MARLBORO 4,95 2,28 2,67
WINSTON 4,35 2,28 2,07
Podemos observar que a subida do prezo do tabaco desde 1989 até a
actualidade, non se corresponde directamente coa subida do IPC. Apreciando
unha subida moito maior.
SALARIO MÍNIMO INTERPROFESIONAL NO 1989 E O 2015
ANO
EUROS
MENSUAIS
PESETAS
MENSUAIS
1989 280,55€ 46.680,00
2015 648,60€ 107.918,00
Os 280,55 € converteríanse en 627,87 € aplicando a subida do IPC do 123,8%.
Observamos que o salario real en 2015 supera en 20,73 € ao salario que
correspondería coa única subida do IPC desde 1989.
PREZOS DOS COMBUSTIBLES
ANO GASOLINA 95 €/l GASÓLEO €/l
1989 0,481 0,349
2015 1,335 1,221
Aplicando a subida do IPC os 0,481 € pasaría a ser 1,076 € en 2015, e os
0,349 € converteríanse en 0,781 €.
De novo obsérvase que os prezos reais en 2015 son superiores.
42

EVOLUCIÓN DO PARO:
En 1989 a taxa de paro en España era do 17,25%, duplicando a media
comunitaria, e na gráfica seguinte móstrase a evolución desde 2002 até 2014:
Podemos observar que o mínimo alcanzado produciuse en 2007, co 7,93% e o
máximo en 2013, co 26,9%.
A seguinte gráfica reflicte o paro desagregado por sexo e idade en marzo de
2015:
Alumnado de Matemáticas de 3º ESO
43

Contacto
http://www.edu.xunta.es/centros/iesricardocarballocalero/