El origen de las ideas sobre el espacio y el tiempo - Universidad ...
El origen de las ideas sobre el espacio y el tiempo - Universidad ...
El origen de las ideas sobre el espacio y el tiempo - Universidad ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong><strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>Héctor VucetichObservatorio Astronómico<strong>Universidad</strong> Nacional <strong>de</strong> La Plata<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.1/59
Introducción<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.2/59
Espacio, <strong>tiempo</strong> y cienciaTodas <strong>las</strong> disciplinas <strong>de</strong> la ciencia mo<strong>de</strong>rnatoman como dadas <strong>las</strong> nociones <strong>de</strong> <strong>espacio</strong> y<strong>tiempo</strong>:• Física: Movimiento <strong>de</strong> partícu<strong>las</strong>.<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.3/59
Espacio, <strong>tiempo</strong> y cienciaTodas <strong>las</strong> disciplinas <strong>de</strong> la ciencia mo<strong>de</strong>rnatoman como dadas <strong>las</strong> nociones <strong>de</strong> <strong>espacio</strong> y<strong>tiempo</strong>:• Física: Movimiento <strong>de</strong> partícu<strong>las</strong>.• Química: Flujo <strong>de</strong> reactivos.<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.3/59
Espacio, <strong>tiempo</strong> y cienciaTodas <strong>las</strong> disciplinas <strong>de</strong> la ciencia mo<strong>de</strong>rnatoman como dadas <strong>las</strong> nociones <strong>de</strong> <strong>espacio</strong> y<strong>tiempo</strong>:• Física: Movimiento <strong>de</strong> partícu<strong>las</strong>.• Química: Flujo <strong>de</strong> reactivos.• Ecología: Migración <strong>de</strong> poblaciones.<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.3/59
Espacio, <strong>tiempo</strong> y cienciaTodas <strong>las</strong> disciplinas <strong>de</strong> la ciencia mo<strong>de</strong>rnatoman como dadas <strong>las</strong> nociones <strong>de</strong> <strong>espacio</strong> y<strong>tiempo</strong>:• Física: Movimiento <strong>de</strong> partícu<strong>las</strong>.• Química: Flujo <strong>de</strong> reactivos.• Ecología: Migración <strong>de</strong> poblaciones.• Sociología: Intercambios entre culturas.<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.3/59
Espacio, <strong>tiempo</strong> y filosofíaLas preguntas “¿Qué es <strong>el</strong> <strong>espacio</strong>?” o “¿Qué es<strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>?” pertenecen en realidad a laprotofísica: la rama <strong>de</strong> la ontología científica quetrata con los presupuestos básicos <strong>de</strong> la física.<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.4/59
Las nociones básicas• La noción <strong>de</strong> <strong>de</strong>venir.<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.5/59
Las nociones básicas• La noción <strong>de</strong> <strong>de</strong>venir.• La noción <strong>de</strong> distancia.<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.5/59
Las nociones básicas• La noción <strong>de</strong> <strong>de</strong>venir.• La noción <strong>de</strong> distancia.• La <strong>de</strong> estructura geométrica.<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.5/59
Las nociones básicas• La noción <strong>de</strong> <strong>de</strong>venir.• La noción <strong>de</strong> distancia.• La <strong>de</strong> estructura geométrica.• La <strong>de</strong> simultaneidad.<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.5/59
Las nociones básicas• La noción <strong>de</strong> <strong>de</strong>venir.• La noción <strong>de</strong> distancia.• La <strong>de</strong> estructura geométrica.• La <strong>de</strong> simultaneidad.• La conexión entre <strong>espacio</strong> y <strong>tiempo</strong>.<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.5/59
Las nociones básicas• La noción <strong>de</strong> <strong>de</strong>venir.• La noción <strong>de</strong> distancia.• La <strong>de</strong> estructura geométrica.• La <strong>de</strong> simultaneidad.• La conexión entre <strong>espacio</strong> y <strong>tiempo</strong>.• <strong>El</strong> principio <strong>de</strong> r<strong>el</strong>atividad.<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.5/59
Tiempo y Astronomía<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.6/59
Los dioses más antiguosEn los <strong>tiempo</strong>s antiguos sólo la diferencia entredía y noche parece haber sido importante.De Caos nacieron Erebo y la negraNoche; y <strong>de</strong> ésta, a su vez, Éter y Hemera(<strong>el</strong> Día).Hesíodo Teogonía<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.7/59
Las estaciones• Al nacer <strong>las</strong> Pléya<strong>de</strong>s. . . comienza lacosecha. Al sumergirse, la siembra.Hesíodo Los Trabajos y los Días<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.8/59
Las estaciones• Al nacer <strong>las</strong> Pléya<strong>de</strong>s. . . comienza lacosecha. Al sumergirse, la siembra.• Or<strong>de</strong>na. . . aventar <strong>el</strong> trigo. . . ni bienaparezca la fuerza <strong>de</strong> Orión. . .Hesíodo Los Trabajos y los Días<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.8/59
Las estaciones• Al nacer <strong>las</strong> Pléya<strong>de</strong>s. . . comienza lacosecha. Al sumergirse, la siembra.• Or<strong>de</strong>na. . . aventar <strong>el</strong> trigo. . . ni bienaparezca la fuerza <strong>de</strong> Orión. . .• Cuando Orión y Sirio estuvieren en medio <strong>de</strong>lci<strong>el</strong>o y la Aurora <strong>de</strong> rosados <strong>de</strong>dos vea aArturo. . . lleva a tu casa todos los racimos.Hesíodo Los Trabajos y los Días<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.8/59
<strong>El</strong> <strong>tiempo</strong> circularCual generación <strong>de</strong> hojas, así la <strong>de</strong>varones.<strong>El</strong> viento esparce hojas por la tierra,pero la s<strong>el</strong>vafloreciente <strong>las</strong> crea al llegar <strong>las</strong>iguiente primavera.Así, cuando una generación surge,otra <strong>de</strong>saparece.Homero Iliada, vi<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.9/59
Heráclito• 91: Porque no es posible entrar dos veces enun río que se dispersa, se reune, se acerca yse retira.• 94: <strong>El</strong> sol no <strong>sobre</strong>pasará sus medidas. De locontrario, <strong>las</strong> Erinias, servidoras <strong>de</strong> laJusticia, lo <strong>de</strong>scubrirán.• 52: <strong>El</strong> <strong>tiempo</strong> es un niño que juega con losdados; <strong>el</strong> reino es <strong>de</strong> un niño.<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.10/59
Las primeras nociones <strong>de</strong>l<strong>espacio</strong><strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.11/59
Distancia recorridaNueve días y noches un bloque <strong>de</strong>broncetardaría en caer <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> ci<strong>el</strong>o a latierra.Y nueve días y noches ese bloque<strong>de</strong> broncetardaría en caer <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la tierra alTártaro.Hesíodo, Teogonía<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.12/59
EgiptoPara reparar los daños que ocasionaba <strong>el</strong> Nilo ensus crecidas, <strong>de</strong>bieron <strong>de</strong>sarrollar r<strong>el</strong>aciones entredistancias que fueron <strong>el</strong> germen <strong>de</strong> la geometríaeuclí<strong>de</strong>a. Éstas eran empíricas y no parecehaber existido en Egipto la i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> <strong>de</strong>mostración,esencial para conectar distintos conceptos entresí.<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.13/59
<strong>El</strong> triángulo pitagórico egipcioFigura 0: <strong>El</strong> triángulo pitagórico 3, 4, 5.<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.14/59
DirecciónAlegre <strong>de</strong>splegó su v<strong>el</strong>a <strong>el</strong> brillanteOdiseo. . . mientras miraba <strong>las</strong> Pléya<strong>de</strong>s y<strong>el</strong> tardío Boyero y la Osa que siemprecircula en su lugar. . . , y es la única queno participa <strong>de</strong> los baños <strong>de</strong>l Océano;pues la b<strong>el</strong>la Calypso le había or<strong>de</strong>nadotenerla a su izquierda en su viaje marino.Homero Odisea v<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.15/59
Los primeros pasos engeometría<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.16/59
TalesTales <strong>de</strong> Mileto dio <strong>origen</strong> a la ciencia y lafilosofíaDespués <strong>de</strong> los negocios públicos (Tales)se dio a la especulación <strong>de</strong> la Naturaleza.. . . escribió dos cosas, que son: D<strong>el</strong>regreso <strong>de</strong>l sol <strong>de</strong> un trópico a otro y D<strong>el</strong>equinoccio: lo <strong>de</strong>más, dijo, era fácil <strong>de</strong>enten<strong>de</strong>r.Diógenes Laercio Vidas<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.17/59
Las Pirámi<strong>de</strong>sFigura 0: <strong>El</strong> experimento <strong>de</strong> Tales<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.18/59
¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡<strong>El</strong> tún<strong>el</strong> <strong>de</strong> Eupalino¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡Figura 0: <strong>El</strong> diseño <strong>de</strong> Eupalino<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.19/59
<strong>El</strong> siglo <strong>de</strong> Pericles<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.20/59
Pericles y AspasiaHacia <strong>el</strong> año 450 aC llegó a Atenas Aspasia, unadama <strong>de</strong> Megara. Pericles, <strong>el</strong> político más exitoso,se enamoró perdidamente <strong>de</strong> <strong>el</strong>la. Aspasiaconvenció a su novio que trajese a gran<strong>de</strong>sfilósofos a la ciudad: Parméni<strong>de</strong>s, Zenón y Anaxágoras.<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.21/59
AnaxágorasAnaxágoras enseñaba• . . . Habiendo caído una piedra <strong>de</strong>l ci<strong>el</strong>o. . .dijo Anaxágoras que todo <strong>el</strong> ci<strong>el</strong>o estabacompuesto <strong>de</strong> piedras<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.22/59
AnaxágorasAnaxágoras enseñaba• . . . Habiendo caído una piedra <strong>de</strong>l ci<strong>el</strong>o. . .dijo Anaxágoras que todo <strong>el</strong> ci<strong>el</strong>o estabacompuesto <strong>de</strong> piedras• <strong>El</strong> sol es un globo <strong>de</strong> fuego y mayor que <strong>el</strong>P<strong>el</strong>oponeso. . .<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.22/59
AnaxágorasAnaxágoras enseñaba• . . . Habiendo caído una piedra <strong>de</strong>l ci<strong>el</strong>o. . .dijo Anaxágoras que todo <strong>el</strong> ci<strong>el</strong>o estabacompuesto <strong>de</strong> piedras• <strong>El</strong> sol es un globo <strong>de</strong> fuego y mayor que <strong>el</strong>P<strong>el</strong>oponeso. . .• La luna está habitada y tiene collados yvalles. . .<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.22/59
Epicuro (200 años <strong>de</strong>spués)• Para nosotros, <strong>el</strong> tamaño <strong>de</strong>l sol, la luna o <strong>las</strong>estr<strong>el</strong><strong>las</strong> es exactamente <strong>el</strong> que vemos. . . Asíparecen los fuegos en la Tierra al que los vea la distancia.<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.23/59
Epicuro (200 años <strong>de</strong>spués)• Para nosotros, <strong>el</strong> tamaño <strong>de</strong>l sol, la luna o <strong>las</strong>estr<strong>el</strong><strong>las</strong> es exactamente <strong>el</strong> que vemos. . . Asíparecen los fuegos en la Tierra al que los vea la distancia.• Puesto que estas observaciones no están endiscrepancia con lo manifiestamentevisible. . . no temamos a los serviles artificios<strong>de</strong> los astrónomos.<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.23/59
<strong>El</strong> juicio <strong>de</strong> AnaxágorasLos ciudadanos <strong>de</strong> Atenas, como los <strong>de</strong>otras ciuda<strong>de</strong>s en otras épocas ycontinentes, mostraron cierta hostilidad alos que intentaron introducir un niv<strong>el</strong> más<strong>el</strong>evado <strong>de</strong> cultura. . . y aprobaron una leypermitiendo la <strong>de</strong>nuncia <strong>de</strong> los que nopracticaban la r<strong>el</strong>igión y enseñabanteorías <strong>sobre</strong> <strong>las</strong> cosas <strong>de</strong> lo alto.<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.24/59
<strong>El</strong> juicio <strong>de</strong> Anaxágoras (2)Bajo esta ley persiguieron a Anaxágoras,que fue acusado <strong>de</strong> enseñar que <strong>el</strong> Solera una piedra al rojo vivo y que la lunaera tierra. No se sabe <strong>de</strong> fijo qué ocurrió,excepto que Anaxágoras tuvo queabandonar Atenas.B. Russ<strong>el</strong>l Historia <strong>de</strong> la Filosofía Occi<strong>de</strong>ntal<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.25/59
<strong>El</strong> juicio <strong>de</strong> Anaxágoras (3)Diógenes Laercio menciona que habiéndose enteradoAnaxágoras <strong>de</strong> haber sido con<strong>de</strong>nado amuerte en ausencia, comentó que <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> nacimientola Naturaleza había con<strong>de</strong>nado a muertetanto a sus acusadores como a él.<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.26/59
La escu<strong>el</strong>a <strong>de</strong> Alejandría<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.27/59
La Biblioteca y <strong>el</strong> Museo• La Biblioteca estaba <strong>de</strong>stinada a coleccionarmanuscritos <strong>de</strong> todas partes <strong>de</strong>l mundo,principalmente h<strong>el</strong>énicos.<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.28/59
La Biblioteca y <strong>el</strong> Museo• La Biblioteca estaba <strong>de</strong>stinada a coleccionarmanuscritos <strong>de</strong> todas partes <strong>de</strong>l mundo,principalmente h<strong>el</strong>énicos.• <strong>El</strong> Museo fue <strong>el</strong> primer Instituto <strong>de</strong>Investigación <strong>de</strong> la historia.<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.28/59
La Biblioteca y <strong>el</strong> Museo• La Biblioteca estaba <strong>de</strong>stinada a coleccionarmanuscritos <strong>de</strong> todas partes <strong>de</strong>l mundo,principalmente h<strong>el</strong>énicos.• <strong>El</strong> Museo fue <strong>el</strong> primer Instituto <strong>de</strong>Investigación <strong>de</strong> la historia.• Entre los dos, formaron la primera<strong>Universidad</strong> <strong>de</strong>l mundo.<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.28/59
Eucli<strong>de</strong>sFigura 0: Eucli<strong>de</strong>s y sus discípulos.<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.29/59
Física Teórica<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.30/59
EratóstenesProbablemente, uno <strong>de</strong> los <strong>de</strong>scubrimientosconceptuales más importantes <strong>de</strong> la escu<strong>el</strong>a <strong>de</strong>Alejandría fue <strong>el</strong> <strong>de</strong> que <strong>espacio</strong> y <strong>tiempo</strong> estánconectados a través <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ación <strong>de</strong>simultaneidad. Tal vez <strong>el</strong> primero en conseguirlofue Eratóstenes, quien por primera vez<strong>de</strong>terminó <strong>el</strong> radio <strong>de</strong> la Tierra.<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.31/59
<strong>El</strong> radio terrestrereplacementsR αDFigura 0: <strong>El</strong> radio <strong>de</strong> la Tierra.<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.32/59
HiparcorDRSFigura 0: <strong>El</strong> razonamiento <strong>de</strong> Hiparco<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.33/59
La búsqueda <strong>de</strong>l movimiento<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.34/59
<strong>El</strong> miedo al cambioNo es <strong>de</strong> extrañar que la inestabilidad perpetuaque pregonó Heráclito haya aterrorizado a losgriegosTorne a afirmar que <strong>el</strong> fuego es la ceniza,La carne <strong>el</strong> polvo, <strong>el</strong> río la huidizaImagen <strong>de</strong> tu vida y <strong>de</strong> mi vidaQue lentamente se nos va <strong>de</strong> prisa.J. L. Borges Rubayiát<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.35/59
Zenón. . . la flecha en movimiento está inmóvil. . .en <strong>el</strong> acto que ocupa un <strong>espacio</strong> igual a símismo, o está en reposo o bien enmovimiento, pero como <strong>el</strong> móvil estásiempre en <strong>el</strong> instante, la flecha enmovimiento está inmóvil.<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.36/59
<strong>El</strong> movimiento en GreciaLa física y la matemática griegas se ocuparon,fundamentalmente, <strong>de</strong> objetos estáticos. No huboningún estudio profundo <strong>de</strong> <strong>las</strong> leyes <strong>de</strong>l movimiento,como los <strong>de</strong> Arquíme<strong>de</strong>s <strong>sobre</strong> estática.<strong>El</strong> movimiento planetario, casi <strong>el</strong> único que setrató en forma matemática, se <strong>de</strong>scribió con mo<strong>de</strong>lossimplificados, que no lo explicaban.<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.37/59
Aristót<strong>el</strong>esFigura 0: Aristót<strong>el</strong>es.<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.38/59
Los motoresEn la filosofía aristotélica, todo movimientorequiere un motor:• Todo móvil <strong>de</strong>be ser movido por un motor.<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.39/59
Los motoresEn la filosofía aristotélica, todo movimientorequiere un motor:• Todo móvil <strong>de</strong>be ser movido por un motor.• Puesto que todo móvil es movido por unmotor. . . es necesario que haya un primermotor. . . y que <strong>el</strong> primer motor sea inmóvil.<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.39/59
Movimientos naturales y forzadosA<strong>de</strong>más, <strong>el</strong> movimiento en Aristót<strong>el</strong>es podía sernatural o forzado: En <strong>el</strong> movimiento natural uncuerpo tendía a ocupar su lugar natural en <strong>el</strong><strong>espacio</strong>: los leves arriba, los graves abajo. Loscuerpos c<strong>el</strong>estes, sin gravedad ni ligereza, semueven necesariamente con movimiento naturalcircular.<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.40/59
TeologíaLa concepción aristotélica <strong>de</strong>l movimiento pasó aocci<strong>de</strong>nte a través <strong>de</strong> los árabes y, en susmejores momentos, la teología medievali<strong>de</strong>ntificó al Primer Motor con Diosl’ amor che move il sole e l’ altre st<strong>el</strong>leDante Alighieri Par. XXXIII, 145<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.41/59
La ruptura con <strong>el</strong> pasado<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.42/59
<strong>El</strong> análisis <strong>de</strong>l movimiento<strong>El</strong> análisis correcto <strong>de</strong>l cambio pertenece a laedad <strong>de</strong> la razón y ayudó a originarla. La astronomíajugó aquí un pap<strong>el</strong> importante y ese fueuno <strong>de</strong> los reencuentros más fértiles entre cienciay filosofía.<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.43/59
Ticho BraheFigura 0: Tycho Brahe en su observatorio<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.44/59
KéplerFigura 0: Johannes Képler<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.45/59
Las hipótesis <strong>de</strong> KéplerKépler partió <strong>de</strong> varias oscuras convicciones:• <strong>El</strong> sol, como centro <strong>de</strong>l Universo, ejercealguna influencia física <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> movimientoplanetario.<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.46/59
Las hipótesis <strong>de</strong> KéplerKépler partió <strong>de</strong> varias oscuras convicciones:• <strong>El</strong> sol, como centro <strong>de</strong>l Universo, ejercealguna influencia física <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> movimientoplanetario.• <strong>El</strong> movimiento planetario obe<strong>de</strong>ce leyesmatemáticas simples.<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.46/59
Las hipótesis <strong>de</strong> KéplerKépler partió <strong>de</strong> varias oscuras convicciones:• <strong>El</strong> sol, como centro <strong>de</strong>l Universo, ejercealguna influencia física <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> movimientoplanetario.• <strong>El</strong> movimiento planetario obe<strong>de</strong>ce leyesmatemáticas simples.• La estructura <strong>de</strong>l sistema solar está también<strong>de</strong>terminada por leyes matemáticas simples.<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.46/59
Los problemas medievales• Si se lanza una flecha al aire, ¿qué motoresla mantienen en movimiento tras <strong>de</strong>jar <strong>el</strong>arco?<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.47/59
Los problemas medievales• Si se lanza una flecha al aire, ¿qué motoresla mantienen en movimiento tras <strong>de</strong>jar <strong>el</strong>arco?• Remolinos <strong>de</strong> aire <strong>de</strong>trás <strong>de</strong> la flecha <strong>de</strong>bencoordinar sus movimientos para empujarla.<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.47/59
Los problemas medievales• Si se lanza una flecha al aire, ¿qué motoresla mantienen en movimiento tras <strong>de</strong>jar <strong>el</strong>arco?• Remolinos <strong>de</strong> aire <strong>de</strong>trás <strong>de</strong> la flecha <strong>de</strong>bencoordinar sus movimientos para empujarla.• ¿Y quien empuja a los remolinos?<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.47/59
GalileoFigura 0: Galileo Galilei en 1636<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.48/59
<strong>El</strong> movimiento inercialLa clave <strong>de</strong>l laberinto medieval: la existencia <strong>de</strong>un movimiento espontáneo, <strong>el</strong> movimientoinercial.Cualquiera que sea <strong>el</strong> grado <strong>de</strong> v<strong>el</strong>ocidadque se dé a un móvil, está por su propianaturaleza, in<strong>de</strong>leblemente impreso en él,con tal <strong>de</strong> que se <strong>el</strong>iminen todas <strong>las</strong>causas <strong>de</strong> ac<strong>el</strong>eración o retardo. . .<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.49/59
La síntesis newtoniana<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.50/59
NewtonFigura 0: Isaac Newton ca. 1700<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.51/59
Los pasos en la solución• Los <strong>el</strong>ementos <strong>de</strong>l análisis matemático.<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.52/59
Los pasos en la solución• Los <strong>el</strong>ementos <strong>de</strong>l análisis matemático.• Las leyes <strong>de</strong> masa y <strong>de</strong> acción y reacción.<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.52/59
Los pasos en la solución• Los <strong>el</strong>ementos <strong>de</strong>l análisis matemático.• Las leyes <strong>de</strong> masa y <strong>de</strong> acción y reacción.• La formulación <strong>de</strong> la ley <strong>de</strong> gravitación.<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.52/59
Los pasos en la solución• Los <strong>el</strong>ementos <strong>de</strong>l análisis matemático.• Las leyes <strong>de</strong> masa y <strong>de</strong> acción y reacción.• La formulación <strong>de</strong> la ley <strong>de</strong> gravitación.• La <strong>de</strong>mostración <strong>de</strong> <strong>las</strong> leyes <strong>de</strong> Képler.<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.52/59
Los pasos en la solución• Los <strong>el</strong>ementos <strong>de</strong>l análisis matemático.• Las leyes <strong>de</strong> masa y <strong>de</strong> acción y reacción.• La formulación <strong>de</strong> la ley <strong>de</strong> gravitación.• La <strong>de</strong>mostración <strong>de</strong> <strong>las</strong> leyes <strong>de</strong> Képler.• La <strong>el</strong>ección <strong>de</strong> un experimento crucial.<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.52/59
Newton y Zenón• La posición <strong>de</strong> un móvil es una función <strong>de</strong>l<strong>tiempo</strong>: en cada instante, ocupa una posiciónbien <strong>de</strong>finida.<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.53/59
Newton y Zenón• La posición <strong>de</strong> un móvil es una función <strong>de</strong>l<strong>tiempo</strong>: en cada instante, ocupa una posiciónbien <strong>de</strong>finida.• Así pues, la noción <strong>de</strong> cambio analizada entérminos mo<strong>de</strong>rnos, mostró que la intuición<strong>de</strong> Zenón era correcta: ¡la flecha se mueveporque en cada instante está inmóvil!<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.53/59
<strong>El</strong> mundo r<strong>el</strong>ativista<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.54/59
EinsteinFigura 0: Albert Einstein en familia (1904)<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.55/59
R<strong>el</strong>atividad y Física• En sus trabajos <strong>de</strong> 1905, Einstein mostró que<strong>el</strong> principio <strong>de</strong> r<strong>el</strong>atividad es compatible con<strong>las</strong> <strong>de</strong>más leyes <strong>de</strong> la física.<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.56/59
R<strong>el</strong>atividad y Física• En sus trabajos <strong>de</strong> 1905, Einstein mostró que<strong>el</strong> principio <strong>de</strong> r<strong>el</strong>atividad es compatible con<strong>las</strong> <strong>de</strong>más leyes <strong>de</strong> la física.• Para <strong>el</strong>lo postuló que <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>no son entida<strong>de</strong>s in<strong>de</strong>pendientes, absolutas.<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.56/59
R<strong>el</strong>atividad y Física• En sus trabajos <strong>de</strong> 1905, Einstein mostró que<strong>el</strong> principio <strong>de</strong> r<strong>el</strong>atividad es compatible con<strong>las</strong> <strong>de</strong>más leyes <strong>de</strong> la física.• Para <strong>el</strong>lo postuló que <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>no son entida<strong>de</strong>s in<strong>de</strong>pendientes, absolutas.• Esto <strong>de</strong>jó <strong>de</strong> lado 2500 años <strong>de</strong> tradiciónfilosófica occi<strong>de</strong>ntal.<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.56/59
MinkowskiFigura 0: Hermann Minkowski<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.57/59
La nueva concepción <strong>de</strong>lmundoLa visión <strong>de</strong>l <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong> que<strong>de</strong>seo mostrarles nace <strong>de</strong>l humus <strong>de</strong> lafísica experimental y en eso yace sufuerza. Es subversiva. Des<strong>de</strong> ahora, <strong>el</strong><strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong> en sí mismos, estáncon<strong>de</strong>nados a transformarse en sombrasy sólo cierta unión entre <strong>el</strong><strong>las</strong> preservaráuna realidad in<strong>de</strong>pendiente.<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.58/59
<strong>El</strong> <strong>espacio</strong><strong>tiempo</strong>ctx<strong>El</strong> <strong>origen</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> i<strong>de</strong>as <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>espacio</strong> y <strong>el</strong> <strong>tiempo</strong>– p.59/59