Afgiftekantoor Brussel X - P910504 - Driemaandelijks ... - Infosteel

info_steel
info_steel_33
Afgiftekantoor Brussel X - P910504 - Driemaandelijks - nummer 33 - 1-2-3 / 2012
Bureau de dépôt Bruxelles X - P910504 - Trimestriel - numéro 33 - 1-2-3- / 2012
33

Lassers vormen is ons beroep !
Snel, doelgericht en op maat opleiden van metaalen
PE-lassers is onze specialiteit.
Wekelijks worden lasserskeuringen conform de
Euronorm en/of ASME georganiseerd onder toezicht
van Vinçotte.
Nous formons vos soudeurs !
Le perfectionnement des soudeurs (métal et PE) via
une formation accélérée et sur mesure est notre
spécialité.
A la fin de chaque semaine, les soudeurs peuvent se
qualifier selon les normes EN 287-1 ou ASME IX,
sous surveillance de Vinçotte.
Maar ook :
• Uw vragen beantwoorden over (las)normen
• EN 287-1
• ASME IX
• EN 1090
• Lasserdiploma’s volgens IW—richtlijn
Mais également :
• Répondre à vos questions concernant les normes
• EN 287-1
• ASME IX
• EN 1090
• Diplômes de soudeurs selon la directive IW
Opleidingscentrum erkend door : / Centre de formation reconnu par :
VCL vzw - Antoon Van Osslaan 1, pb 4 - 1120 Brussel - Tel.: +32 2 520 56 58 - Fax: +32 2 520 86 76 - @ : info@v-c-l.be
CPS asbl - Av. Antoon Van Oss 1, bp 4 - 1120 Bruxelles - Tél.: +32 2 520 56 58 - Fax: +32 2 520 86 76 - @ : info@c-p-s.be

infosteel_logo copy.pdf 27/07/2009 12:57:01
editoriaal_éditorial
info_steel 33 - 01/2012
Kwartaalblad voor architectuur en bouwtechnieken,
uitgegeven door Infosteel (België en Luxemburg)
_Revue trimestrielle d’architecture et de génie civil publiée
par Infosteel (Belgique et Luxembourg).
Verantwoordelijke Uitgever_Editeur Responsable:
Philippe Coigné, General Manager
Infosteel vzw_Infosteel asbl
Arianelaan 5 Avenue Ariane
B-1200 Brussel - Bruxelles
t: +32-2-509 15 01 - f: +32-2-511 12 81
info@infosteel.be - www.infosteel.be
BTW-TVA: BE 0406 763 362
Redactie_Redaction:
Hoofdredacteur_rédacteur en chef: Paul Guillaume arch.
Auteurs: Sofie De Vriese, Maurizio Montante,
Correcties_Corrections:
Sophie Bermyn, J. Van den Borre.
Vertalingen_Traductions:
Miles Translations, Brussels - Jos Segaert, Meise
Opmaak_Mise en page: Johnny Van den Borre
Advertenties_Publicité
sophie.bermyn@infosteel.be - t: +32-2-509 15 01
ADeMAR bvba_sprl
www.ademaronline.com
Verspreiding_Diffusion
Gratis voor leden van Infosteel vzw
_Gratuit pour les membres d’Infosteel asbl
Lid worden_Affiliation:
sophie.bermyn@infosteel.be - t: +32-2-509 15 01
Verkoop per stuk_Vente au numéro
€ 15 / nummer_numéro (iBTW - TVAc)
€ 28 / speciale editie_édition spéciale (iBTW - TVAc)
Oplage_Tirage: 3.500 exemplaren_exemplaires
Copyright 2012 by Infosteel
Alleen de auteurs zijn verantwoordelijk voor de artikels.
De auteur gaat akkoord met publicatie van de toegezonden
documenten. Alle rechten voorbehouden, die van
vertaling en bewerking inbegrepen._Les articles publiés
n’engagent que la responsabilité de leurs auteurs. Les
documents reçus impliquent l’accord de l’auteur pour libre
publication. Tous droits de reproduction, traduction et
adaptation réservés.
ISSN 2032-281X
In de geschiedenis zorgen Olympische Spelen telkens
voor unieke momenten waarop de mens tot
uitzonderlijke prestaties komt. Uiteraard op sportief
vlak maar evenzeer op architecturaal en technisch
vlak. Van het spraakmakende concept van Frei Otto
en Günther Behnisch in München 1972 tot het
unieke ‘vogelnest’ in Beijing 2008 van Jacques Herzog,
Pierre de Meuron en Ai Wei Wei. Beelden die
in het architecturaal geheugen blijven zitten.
Ook London 2012 vormt opnieuw een uniek moment.
De ontwerpen van Populous, Zaha Hadid,
Anish Kapoor, Hopkins Architects… en de vele
demonteerbare constructies staan in het teken van
‘Legacy’ (nalatenschap) - het duurzaam nagebruik
van de Olympische infrastructuur. De keuze voor
staal is alomtegenwoordig.
België is niet alleen wereldberoemd om zijn sportkampioenen,
maar ook om zijn vele bedrijven die
toptechnologie voor de organisatie van sportevenementen
leveren. Media technology, hospitality,
construction, access control, sports equipment,…;
op alle grote sportafspraken is ook Belgische
knowhow aanwezig.
De Belgian Sports Technology Club, een initiatief
van Agoria en het BOIC, promoot onze technologiebedrijven
bij de organisatiecomités van
topsportevenementen.
Jarenlange sportieve inzet en drang leidt tot het
ultieme doel van elke sporter: Olympisch goud.
Een droom, niet alleen voor de 14.700 sportlui,
maar ook voor zij met een passie voor architectuur,
techniek en staal...
Deze speciale editie van info_steel laat u meegenieten
van deze gebeurtenis en biedt een overzicht
van de belangrijkste Londense sites die van 27 juli
tot 9 september 2012 in het middelpunt van de
actie staan.
Les Jeux olympiques apparaissent dans l’histoire
comme des moments uniques où l’homme accomplit
des performances exceptionnelles. Dans le
domaine sportif évidemment, mais aussi sur le
plan architectural et technique. En témoignent
des icônes comme le Stade olympique de Munich
(1972) de Frei Otto et Günther Behnisch ou le ‘Nid
d’oiseau’ de Jacques Herzog, Pierre de Meuron et Ai
Weiwei à Pékin (2008).
Londres 2012 s’annonce également comme un
moment d’exception. Les œuvres de Populous,
Zaha Hadid, Anish Kapoor, Hopkins Architects…
ainsi que de nombreuses structures démontables
s’inscrivent dans un esprit de ‘Legacy’ - d’héritage
durable des infrastructures. Le choix de l’acier est
donc omniprésent.
La Belgique n’est pas seulement connue dans le
monde entier pour ses champions sportifs: elle l’est
aussi pour ses nombreuses entreprises qui fournissent
des technologies de pointe pour l’organisation
d’événements sportifs. Construction, infrastructure
d’accueil, technologie médiatique, contrôle d’accès,
équipement…; à tous les grands rendez-vous du
monde sportif, le savoir-faire belge est présent.
Le Belgian Sports Technology Club, une initiative
d’Agoria et du COIB, assure la promotion de nos
entreprises technologiques auprès des comités organisateurs
d’événements sportifs majeurs dont les JO.
Cette mission participe à la concrétisation du rêve
olympique. Un rêve, qui concerne certes les 14.700
athlètes olympiques et paralympiques, mais aussi
les passionnés de sports, d’architecture, d’ingénierie
et d’acier…
La présente édition spéciale d’info_steel s’inscrit
dans ce cadre et vous offre un aperçu des principaux
sites londoniens qui seront au cœur de
l’action, du 27 juillet au 9 septembre 2012.
1
cover_couverture
Sketch of the ArcelorMittal Orbit,
Olympic Park-South, London (UK)
Anish Kapoor - Sculptor
Cecil Balmond - Structural Designer
Philippe Coigné, General Manager Infosteel
Peter Demuynck, Directeur BSTC - Agoria International
Business
Meer info op
www.london2012.com
www.sportstechnology.be
Philippe Coigné, General Manager Infosteel
Peter Demuynck, Directeur BSTC - Agoria International
Business
Plus d’infos sur:
www.london2012.com
www.sportstechnology.be

infosteel_logo copy.pdf 27/07/2009 12:57:01
neem deel
participez
www.infosteel.be
Credit to AndreaMosaic - www.andreaplanet.com
Staalbouw
Wedstrijd
2012
Concours
Construction
Acier 2012

inhoud_sommaire
Editoriaal 1 Editorial
Inhoud 3 Sommaire
De sites voor Londen 2012 6 Les sites de Londres 2012
Het lichtste stadion aller tijden 10 Le stade olympique le plus léger de tous les temps
Een driedimensionale stalen knoop 16 Un nœud tridimensionnel en acier
Aquatics Centre, als golvend water 20 Aquatics Centre, comme une vague ondoyante
Energiecenter 24 Centrale énergétique
Lichttunnels voor handbal 26 Canons à lumière pour le hand-ball
Tijdelijk staal voor basketbal 28 Une construction provisoire en acier pour le basket-ball
IBC-MPC, mix van tijdelijk en permanent 32 IBC-MPC, combinaison de provisoire et de permanent
De ‘Pringle’-velodroom 34 Le Velodrome ‘Pringle’
Royal Artillery Barracks 40 Royal Artillery Barracks
Techniek : Europese normen
Technique: Normes européennes
voor niet-voorgespannen bouten 42 pour boulons non précontraints
StudentenSTAALprijs 2011 49 Prix ACIER Etudiants 2011
3
Mediacentrum iPallazzo, Turijn 50 Centre des médias iPallazzo, Turin
Learn to live, internaat met publieke functies 51 Learn to live, un internat aux fonctions publiques
Seniorenhuisvesting in het groen 52 Une seigneurie dans la verdure
Centrum voor design en creatie 53 Centre du design et de la création
Architectuur en Design Bavière 53 Architecture et Design à Bavière
L’art du trajet et le trajet d’art 54 L’art du trajet et le trajet d’art
Beading together Torino 54 Beading together Torino
La Prossima Fasi 55 La Prossima Fasi
Beweegbare voetgangersbrug - 1 56 Passerelle mobile pour piétons - 1
Beweegbare voetgangersbrug - 3 57 Passerelle mobile pour piétons - 3
Beweegbare voetgangersbrug - 2 58 Passerelle mobile pour piétons - 2
Studie over de stevigheid van structuren 59 Etude de la robustesse des structures
Een vouwbare constructie 60 Une construction repliable
Studie over bijlage 6 van de Basisnormen 61 Étude de l’annexe 6 des normes de base
Verbindingen uit
Liaisons en profilés
dunwandig koudgevormde profielen 62 à paroi mince formés à froid
Residuele spanningen in cellulaire elementen 62 Contraintes résiduelles dans les éléments cellulaires
Leden 64 Membres

agenda_agenda
rmons vos soudeurs !
ent des soudeurs (métal et PE) via
ccélérée et sur mesure est notre
e semaine, les soudeurs Credit to AndreaMosaic peuvent - se
www.andreaplanet.com
s normes EN 287-1 ou ASME IX,
de Vinçotte.
4
ent :
os questions concernant les normes
7-1
IX
90
oudeurs selon la directive IW
nnu par :
Olympic Stadium, 24-03-2011, picture
taken by Anthony Charlton. © ODA
ax: +32 2 520 86 76 - @ : info@v-c-l.be
Fax: +32 2 520 86 76 - @ : info@c-p-s.be
Lancering Staalbouwwedstrijd 2012
Nieuw : Prijs Industriebouw
Het startsein van de achtste Belgische editie van
de Staalbouwwedstrijd is gegeven. Deze wedstrijd
wordt jaarlijks georganiseerd beurtelings in België
en in Luxemburg en is in totaal aan zijn dertiende
editie toe. De deelname aan de Staalbouwwedstrijd
staat open voor bouwprojecten op Belgische bodem
(met uitzondering van de categorie ‘internationaal’)
die volledig of gedeeltelijk in staal gerealiseerd werden
tussen 17 juni 2010 en 16 juni 2012. Nieuw dit
jaar is de categorie ‘industriebouw’. Hiermee wil Infosteel
de functionele gebouwen voor het voetlicht
brengen. De laureaten worden bekend gemaakt in
het najaar tijdens de Staalbouwdag 2012. Info, reglement
en inschrijvingen via: www.infosteel.be
Opleiding lascoördinator
volgens EN 1090-2
Het Belgisch Instituut voor Lastechniek (BIL) en het
Vervolmakingscentrum voor lassers (VCL) startten
in januari 2012 met de allereerste opleiding: ‘EN
1090-2, Responsible Welding Coordinator for steel
constructions, Basic level’. Het BIL en het VCL bieden
a priori een kwaliteitsopleiding aan die op het
terrein moet renderen en tegelijk een harmonieuze
overstap naar hogere niveaus van lascoördinatie
mogelijk maakt. Deze opleiding wordt vermoedelijk
1 maal of 2 maal per jaar gehouden. Ook wordt in
het voorjaar gestart met een Franstalige versie en
wellicht staat in het najaar staat een uitgebreidere
versie RWC-S (niveau specific) op het programma.
Info: www.bil-ibs.be - www.v-c-l.be
Citytrip Londen : Olympic Park en
The Pinnacle
April 2012, datum nog te bepalen
Het Olympisch Park, dat in totaal een oppervlakte
heeft van 2 km², ligt ten oosten van het centrum
van Londen, in de wijk Stratford. In totaal worden
daar 7 stadions gebouwd, waaronder het Olypisch
Stadion (Populous - Peter Cook), het Aquatics Centre
(Zaha Hadid Architects - ARUP), de Velodrome
(Hopkins Architects - expedition engineering) en
verder nog het reuzekunstwerk ArcelorMittal Orbit
(Anish Kapoor - Cecil Balmond),...
Bishopsgate Tower, ook bekend als The Pinnacle
is een 288 m hoge wolkenkrabber in aanbouw - in
samenwerking met Victor Buyck Steel Construction
- in het centrum van het Londens financieel
district.
Info: www.infosteel.be
Concours Construction Acier 2012
Nouveauté : le prix ‘bâtiments industriels’
La 8ème édition belge du Concours Construction
Acier vient d’être lancée. Ce concours, qui est
organisé chaque année de manière alternée en
Belgique et au Grand-duché de Luxembourg, en
est au total à sa 13ème édition. La participation à
ce Concours Construction Acier est réservée aux
projets réalisés complètement ou partiellement en
acier sur le territoire belge (à l’exception de la catégorie
‘projets internationaux’), et achevés entre
17 juin 2010 et le 16 juin 2012. Une nouveauté
cette année : la catégorie ‘bâtiments industriels’.
La proclamation des lauréats aura lieu pendant la
journée Construction Acier, organisée au second
semestre 2012.
Formation (en néerlandais) de coordination
en soudure, suivant la EN 1090-2
L’Institut Belge de la Soudure (IBS) et le Centre de
Perfectionnement des Soudeurs (CPS) organisent à
partir du 20 janvier 2012 sa toute première formation
‘EN1090-2, Responsible Welding Coordinator for steel
constructions, Basic level’. Cette formation de qualité
est destinée à ceux qui pratiquent la soudure sur le
terrain et permet une transition aisée vers des formation
de plus haut niveau en coordination en soudure.
Cette formation sera, par la suite, probablement
organisée 1 à 2 fois par an. D’autres formations sont
également prévues en 2012 : une formation similaire
en français au premier semestre, et une formation
avancée ‘RWC-S (specific level)’ au second semestre.
Plus d’informations sur www.bil-ibs.be - www.v-c-l.be
Citytrip Londres : Parc Olympique et
The Pinnacle
Avril 2012, date reste à préciser.
Le Parc Olympique, qui s’étend sur une superficie de
2 km², est situé à l’est du centre de Londres, dans le
quartier Stratford. Au total, 7 stades y sont construits,
dont le Stade Olympique (Populous - Peter Cook), le
Centre Aquatique (Zaha Hadid Architects - ARUP) et
le Vélodrome (Hopkins Architects - expedition engineering),
… sans oublier la sculpture géante ‘Arcelor-
Mittal Orbit’ (Anish Kapoor - Cecil Balmond).
La ‘Bishopsgate Tower’, également connue sous le
nom de ‘The Pinnacle’est un gratte-ciel – actuellement
en construction – qui présentera une
hauteur totale de 288 m. Ce projet est réalisé en
collaboration avec Victor Buyck Steel Construction
dans le ‘Financial District’ de Londres.
Infos: www.infosteel.be

Staalplaat-betonvloeren
Onderdeel van uitdagingen
- Rf > 2 heures sans protection supplémentaire
- Possibilité de livraison sur stock
- Nombreuses références
- Service étude complet
Holorib
®
CoffragEs pErdus a quEuE d’arondE
VErLorEn BEkistingEn mEt zwaLuwstaart
L’art de construire simplement
Eenvoudig bouwen met stijl
S.A.
N.V.
ComFlor 46 ComFlor 51 ComFlor 75 ComFlor 95
rue de Champles 50
1301 Bierges
TEL. 010-24 16 50
FAX: 010-24 16 56
Ontwerpprogramma op onze website
www.dutchengineering.nl
T 0031 (0)71-5418923
info@dutchengineering.nl | www.dutchengineering.nl
une question sur l’acier
een vraag over staal
?!
infosteel.be
infosteel_logo copy.pdf 27/07/2009 12:57:01
Gratis helpdesk
Service helpdesk gratuit
Coffrages perdus anti-feu à queue d’aronde
•
•
•
•
•
Rapidité et souplesse de mise en œuvre incomparables
Rf > 2 heures sans protection supplémentaire
Possibilité de livraison sur stock
Nombreuses références
Service étude complet
Brandwerende verloren bekistingen met
zwaluwstaartprofiel
•
•
•
•
•
Snelle en gebruiksvriendelijke plaatsing
Brandweerstand > 2 uur zonder bijkomende bescherming
Levering uit voorraad mogelijk
Talrijke referenties
Technische ondersteuning
Rue de Champles 50
B-1301 Bierges
TEL : +32 (010) 24 16 50
FAX : +32 (010) 24 16 56
S.A.
N.V.
info@dynabat.be - www.dynabat.be

olympics 2012_olympics 2012
De sites voor Londen 2012
Les sites de Londres 2012
Tekst_Texte: Paul Guillaume
Foto’s_Photos: LOCOG (London Organising Committee
of the Olympic Games and Paralympic Games) - David
Goddard (Getty Images) - Anthony Charlton (ODA Olympic
Delivery Authority) - GeoEye.com - ODA Olympic
Delivery Authority
In juli 2005 kondigde de Belg Jacques Rogge,
de voorzitter van het Internationaal Olympisch
Comité, met trillende stem deze boodschap aan:
‘de Spelen van de XXXste Olympiade worden
toegekend aan de stad... Londen!’. De Britse
hoofdstad werd op die manier de eerste stad om
de Olympische Zomerspelen voor de derde maal te
organiseren, na die van 1908 en 1948.
En juillet 2005, le président du Comité International
Olympique, le belge Jacques Rogge,
annonçait d’un ton vibrant; ‘les Jeux de la
XXXème Olympiade sont attribués à la ville de...
Londres !’. La capitale britannique devenait ainsi
la première ville à accueillir les Jeux Olympiques
d’été pour la troisième fois, après ceux de 1908
et de 1948.
6
De organisatie van Olympische Spelen is ontegensprekeleijk
een vector voor grote stedelijke modernisering.
Wat Londen 2012 betreft is het evenement aanleiding
voor de herinrichting van meer dan 300 hectare terreinen
in de nabijheid van het stadscentrum en de
financiële wijk van de City. Het Olympisch Park, dat
in het Oosten van de stad werd ondergebracht, strekt
zich uit over 2,5 km 2 in de nieuwe wijk van Stratford.
Vanaf begin 2006 werd het masterplan uitgewerkt
door het agentschap EDAW (het huidige AECOM),
onder leiding van de Amerikaanse architect Bill
Hanway met een team waaronder Buro Happold,
Allies & Morrison, Foreign Office Architects, Populous
en de medewerking van Arup en Atkins.
L’organisation des JO constitue indéniablement un
vecteur de modernisation urbaine de grande ampleur.
Pour Londres 2012, l’évènement donne lieu
au réaménagement de plus de 300 hectares de terrains
situés près du centre de la ville et du quartier
financier de la City. Le parc olympique, implanté à
l’Est de la ville, s’étend sur 2,5 km 2 dans le nouveau
quartier de Stratford.
A partir de janvier 2006, le master plan est élaboré
par l’agence EDAW (actuel AECOM) conduite par
l’architecte américain Bill Hanway avec une équipe
comprenant ; Buro Happold, Allies & Morrison,
Foreign Office Architects, Populous et la collaboration
d’Arup et Atkins.
Het project bestaat uit 3 hoofdbestanddelen:
- Het Olympisch Park, waar de belangrijkste
sportinfrastructuren worden neergezet zoals de
stadions, het Aquatics Center, de velodroom en
het perscentrum...
- Het olympisch dorp dat plaats biedt aan 17.800
atleten en officiëlen.
Le projet est constitué de 3 parties principales:
- le parc olympique, où sont construit les principaux
équipements sportifs, tels que les stades,
l’Aquatics Center, le vélodrome, le centre de
presse…
- le Village olympique qui accueille 17.800 athlètes
et officiels.
de sites voor Londen 2012_les sites de Londres 2012

7
- De regionale en internationale stations van
Stratford die een commercieel centrum van
175.000 m 2 omsluiten.
Parallel daarmee worden een reeks bestaande
of tijdelijke sites, gespreid over heel Londen en
buiten de stad, weerhouden om een aantal competities
onderdak te verschaffen.
De duurzame ontwikkeling, sinds 1996 in het
Olympisch Charter ingeschreven, is één van de
hoofdthema’s van Londen 2012. Het project gaat
van bij het begin uit van een ambitieus milieubeleid
en draconische eisen inzake recyclage en
energiebesparing. Na de Spelen omvatten de
geplande ontwikkelingen onder meer de herbestemming
tot stadspark, de aanpassing van de
sportinstallaties, de bouw van appartementen,
kantoren, winkels en gemeenschappelijke voorzieningen.
Een andere grondslag van het project in het begrip
‘legacy’, de olympische erfenis voor de komende
generaties. Deze benadering heeft tot doel de misluk-
- les gares régionales et internationales de Stratford
qui entourent un centre commercial de
175.000 m 2 .
En parallèle, une série de sites existants ou temporaires,
répartis à travers Londres et à l’extérieur
de la ville, sont prévus pour accueillir certaines
épreuves sportives.
Le développement durable, inscrit depuis 1996
dans la Charte Olympique, est l’un des leitmotiv
de Londres 2012. Le projet intègre dès l’origine
une politique ambitieuse de protection de l’environnement
et des exigences draconiennes de recyclage
et d’économie d’énergie. Après les Jeux, les
développements prévus comprennent notamment
la transformation en parc urbain, la reconfiguration
des installations sportives, la construction de
logements, de bureaux, de commerces et d’équipements
collectifs.
Un autre fondement du projet est la notion de ‘legacy’,
d’héritage olympique pour les générations
futures. Cette approche vise à éviter l’échec de la

king van de post-olympische politiek te vermijden
zoals hij door heel wat steden die de Spelen organiseerden,
werd ervaren. Verlaten en vervallen sites,
‘witte olifanten’ genaamd, zijn even zovele stille getuigen
van het gigantisme, door velen beschouwd als de
achilleshiel van de Olympische Spelen.
De strategie van Londen is slechts een permanente
site te bouwen wanneer de technische en financiële
studies aantonen dat ze een duurzame erfenis vormt.
De andere gevallen worden ontworpen in ‘overlay
architecture’, zijnde voorlopige zelfstandige structuren
of structuren die in bestaande sites zijn geïntegreerd.
Alles samen werden 300.000 m 2 tijdelijke constructies
gerealiseerd in demonteerbare en herbruikbare
staalstructuren. Een niveau dat zonder weerga is in
de geschiedenis van de Spelen en driemaal belangrijker
dan in Beijing en Athene. Een groot aantal
van deze structuren zullen na de Spelen in andere
steden worden heropgebouwd om de regio’s op die
manier een sportieve erfenis te bezorgen.
politique post-olympique vécue par de nombreuses
villes organisatrices. Les sites désaffectés et en
ruine, dénommés ‘éléphants blancs’, témoignent
du gigantisme qui constitue le principal talon
d’Achille des JO.
La stratégie de Londres est de ne construire un
site permanent que si les études techniques et
financières confirment qu’il constitue un héritage
durable. Les autres cas sont conçus en ‘overlay
architecture’, c’est-à-dire en structures provisoires
indépendantes ou intégrées dans des sites existants.
Au total, 300.000 m 2 sont réalisés en constructions
temporaires à structure acier démontable
et réutilisable. Un niveau sans précédent dans
l’histoire des Jeux et qui est trois fois plus important
qu’à Pékin et Athènes. Bon nombre de ces
structures seront réimplantées dans d’autres villes
après les Jeux pour léguer un héritage sportif aux
régions.
8
De XXXste zomerolympiade zal plaatsvinden van
27/7 tot 12/8/2012 en worden gevolgd door de
Paralympische Spelen van 29/8 tot 9/9/2012.
La XXXème Olympiade d’été se déroulera du 27
juillet au 12 août 2012 suivie par les jeux paralympiques,
du 29 août au 9 septembre 2012.

tive map of the Olympic Park at Games time
Temporary Northern Spectator
Transport Mall
Ruckholt Road
Waltham
Forest
Entrance
Eton Manor
A12
Loop Road
Velodrome
BMX
Circuit
North-East Concourse
Hockey
Centre
International Broadcast
Centre/
Main Press Centre
Hockey
warm-up
area
R i v e r L e a
Basketball
Arena
Athletes’
Village
Stratford International
station
Hackney
HS1
9
Handball
Arena
North-West Concourse
Energy
Centre
Sponsors’
Hospitality
Zone
Stratford City
Entrance
Central Concourse
Water Polo
Arena
Stratford
station
Competition venues
Non-competition venues
Back of house
Spectator services
Entrance area
Loop road
Transport malls
Tower Hamlets
Olympic
Stadium
The Orbit
Aquatics
Centre
Newham
Entrance point
Trees
Railway lines
London Underground station
Docklands Light Railway station
London Overground station
National Rail station
es
The Greenway
Warm-up
area
Loop road
Entrance
Stratford
High Street
Temporary Southern
Spectator
Transport Mall
200 400
uced by permission of Ordnance Survey
alf of HMSO. © Crown copyright and
se right 2010. All rights reserved.
ce Survey Licence number 100046062.
N
West Ham station
0 100 500 m

olympics 2012_olympics 2012
Het lichtste stadion
aller tijden
Le stade olympique le plus
léger de tous les temps
10
Olympic Park - South, London (UK)
Plaats_Localisation
Olympic Delivery Authority, London (UK)
Opdrachtgever_Maître d’ouvrage
Populous - Sir Peter Cook, London (UK)
Architect_Architecte
Buro Happold, Bath (UK)
Studiebureau_Bureau d’études
Bridon International, Doncaster (UK)
Fagioli, Iver (UK), Sant’Ilario d’Enza (IT)
Lee Warren, St. Albans (UK)
CMF-Custom Metal Fabrications, Feltham(UK)
Watson Steel, Bolton West (UK)
Geoffrey Maskell Engineering, Seaham (UK)
Staalbouwer_Constructeur métallique
Sir Robert McAlpine, Hemel Hempstead (UK)
Algemene aannemer_Entrepreneur général
Tekst_Texte: Maurizio Montante
Foto’s_Photos: Tony Aikenhead, Morley von Sternberg,
David Poultney, Anthony Charlton / ODA Olympic
Delivery Authority
Het programma van de opdrachtgever, ‘The Olympic
Delivery Authority’, maakte het werk van het ontwerpteam
van het olympisch stadion niet makkelijk.
De uitdaging bestond erin een stadion te bouwen
dat beantwoordde aan de tijdelijke eisen van een
hyper-gemediatiseerd internationaal evenement
met 80.000 plaatsen. Vervolgens van het om te
bouwen tot een permanente sportinfrastructuur die
beter was aangepast aan de stedelijke schaal, met
25.000 plaatsen...Deze herconfiguratieverhouding
van meer dan twee derden is een wereldpremière...
Het stadion ligt in het zuiden van het Olympic Park
in een beperkte zone van 16 hectare. Aan drie zijden
omgeven door een rivier en kanalen, geeft het
de indruk van een versterkt eiland die de toeschouwers
via vijf nieuwe bruggen kunnen betreden.
De helling van de site, met een hoogteverschil van
6 m van noord naar zuid, werd benut om de perma-
Le programme du maître d’ouvrage n’a pas rendu
la vie facile à l’équipe de conception du stade olympique.
Le défi était de créer un stade répondant aux
exigences temporaires d’un évènement hyper-médiatisé
- avec 80.000 places. Ensuite, de le convertir
en un équipement sportif permanent mieux adapté
à l’échelle urbaine - avec 25.000 places… Cette
proportion de reconfiguration de plus de 2/3 constitue
une première mondiale.
Le stade est implanté au sud de l’Olympic Park
sur une zone restreinte de 16 hectares. Longé sur
trois côtés par une rivière et des canaux, il apparaît
comme un îlot fortifié auquel les spectateurs
accèdent via cinq nouveaux ponts.
La pente du site, en dénivellation de 6 m du Nord
au Sud, a été exploitée pour scinder efficacement
les parties permanente et temporaire du stade.
L’arène définitive comprenant la piste d’athlétisme

12
nente en tijdelijke delen van het stadion efficiënt van
elkaar te scheiden. De definitieve arena, met een atletiekpiste
van 400 m, omgeven door 25.000 zitplaatsen,
werd in het reliëf van het terrein verwerkt, door
bovenaan grond van af te graven en er onderaan aan
toe te voegen. Ten slotte is er het perifeer platform
dat een balkon vormt. Op deze permanente basis
rusten de voorlopige tribunes van 55.000 plaaten. Ze
zijn samengesteld uit een demonteerbare vakwerkgeschoorde
staalstructuur van 112 steunen.
Tijdens de Spelen laat deze configuratie toe de benedenverdieping
voor te behouden voor de atleten en
de media. Het publiek maakt gebruik van de bruggen
en komt rechtstreeks het stadium binnen ter hoogte
van het balkon. Personen met een beperkte mobiliteit
beschikken er over makkelijk toegankelijke zones, die
voorbehouden zijn.
Een fundamentele optie van het project bestond erin
de meeste publieke uitrustingen uit de arena weg te
halen en ze in tijdelijke constructies rond het stadion
onder te brengen. Dit schikking ‘extra muros’ liet toe
de massa en de koolstofvoetafdruk van het gebouw
de 400 m entourée de 25.000 sièges est insérée
dans le relief du terrain, en procédant à un déblai
supérieur et un remblai inférieur. Elle se termine
par une plate-forme périphérique formant un podium.
Sur cette assise permanente, reposent les
tribunes provisoires de 55.000 places. Elles sont
constituées d’une structure triangulée démontable
en acier, composée de 112 chevalets.
Durant les Jeux, cette configuration permet de
réserver le niveau inférieur aux athlètes et aux
médias. Le public emprunte les ponts et pénètre
directement dans le stade au niveau du podium.
Les personnes à mobilité réduite y disposent de
zones réservées, facilement accessibles.
Une option fondamentale du projet est d’extraire
la plupart des équipements publics de l’enceinte
pour les placer dans des constructions annexes
provisoires, en périphérie du stade. Cet isolement
‘extra-muros’ a permis de réduire significativement
la masse et l’empreinte carbone du bâtiment
tout en élargissant les zones extérieures
d’évacuation.

13
spectaculair te verminderen en tegelijk de externe
evacuatiezones te verbreden.
Een ander voordeel van deze optie heeft betrekking
tot de brandveiligheid. Het ontwerp van de brandveiligheid
van de staalconstructie is gebaseerd op een
thermische belasting van het type ‘natuurlijke brand’,
die onder meer rekening houdt met de hoeveelheid
brandbaar materiaal dat in het stadion aanwezig
is. De verplaatsing van de onthaalzones van de
bezoekers (die het grootste deel van de brandbare
materialen omvatten) buiten het stadion, maakt het
mogelijk de brandbelasting en dus het gebruik van
brandbeschermend materiaal voor de stalen structuren
te beperken.
Dankzij het volledig bovengronds staalconcept, is het
olympisch stadion het lichtste aller tijden. Zijn structuur
van 10.700 ton staal heeft een elliptische vorm
van 315 m lengte, 256 m breedte en 60 m hoogte.
De hoeveelheid verwerkt staal vertegenwoordigt ongeveer
één vierde van die gebruikt voor het nationaal
stadion van Beijing met een capaciteit die amper
hoger is (91.000 plaatsen). Ze illustreert de besparingsinspanningen
op het vlak van materiaal die door
de ingenieurs werden geleverd. De vereenvoudigde
dynamische analyse die voor dit type gebouw meestal
Un autre avantage de cette configuration
concerne la sécurité incendie. La conception des
structures en acier est basée sur une sollicitation
thermique de type ‘feu naturel’, qui tient notamment
compte de la quantité de matériaux combustibles
situés dans le stade. Le déplacement
des locaux d’accueil des visiteurs (comportant la
plus grande partie des matériaux combustibles)
à l’extérieur de l’enveloppe permet de réduire la
charge au feu et donc l’utilisation de matériaux
de protection incendie des structures.
Grâce à sa conception hors-sol entièrement en
acier, le stade olympique est le plus léger de tous
les temps. Sa structure de 10.700 tonnes d’acier
épouse une forme elliptique de 315 m de long,
256 m de large et 60 m de haut.
La quantité d’acier mise en œuvre représente
environ le quart de celle utilisée pour le Stade
national de Pékin, d’une capacité à peine supérieure
(91.000 places). Elle illustre les efforts
d’économie de matière réalisés par les ingénieurs.
L’analyse dynamique simplifiée qui est
généralement appliquée à ce type de construction
consiste à vérifier que la fréquence propre de
la structure, sous sollicitation verticale, est supé-
Bejjing 2008 - London 2012

14
wordt toegepast, bestaat erin na te gaan of de eigenfrekwentie
van de constructie, onder verticale
belasting, hoger ligt dan 6 Hz. Het blijkt dat voor veel
stadions, deze eenvoudige aanpak een overdimensionering
als gevolg heeft. Om die reden werd een
gedetailleerde dynamische analyse van de versnellingen
gemaakt, wat toeliet de hoeveelheid staal in de
structuur te bijkomend verminderen.
Het geraamte werd ontworpen met zoveel mogelijk
repetitieve- en prefabcomponenten. Dit skelet
krijgt vorm in een architectuur waar soberheid
van uitstraalt, een beetje zoals een stelling van
geboute en demonteerbare assemblages die men
voor het blote oog zichtbaar laat.
Ook het dak is een licht, economisch, demonteerbaar
en flexibel ontwerp. Het is 30 m breed, heeft
een omtrek van 900 m en een oppervlakte van
24.500 m 2 en is bedekt met PVC-membranen. De
structuur bestaat uit gespannen kabels met een
centrale ring onder trekspanning die kan gebruikt
worden als loopbrug om werken op grote hoogte te
vergemakkelijken en te beveiligen. De buitenring onder
drukspanning is een vakwerk waarvan de buizen
met grote diameter gerecupereerd werden van een
voormalige gaspijpleiding. Het profiel en de afmetingen
van het dak is de directe resultante van een
studie in een virtuele 3D windtunnel. Het hoofddoel
was windsnelheden boven de 2m/s op het niveau
van de piste te vermijden. Deze grens is een vereiste
voor de officiële erkenning van atletiekrecords.
rieure à 6 Hz. Il apparaît que pour de nombreux
stades, cette approche simple est sécuritaire et
donc pas optimale. Pour cette raison, une analyse
dynamique détaillée des accélérations a été
réalisée et a permis de réduire encore la quantité
d’acier de structure.
L’ossature est également conçue avec un maximum
de composants préfabriqués et répétitifs.
Elle s’exprime dans une architecture empreinte
d’austérité telle un échafaudage dont les assemblages
boulonnés et démontables sont laissés
apparents.
La toiture aussi est de conception légère, économique,
démontable et transformable. D’une
largeur de 30 m, elle présente un périmètre de
900 m et une surface de 24.500 m 2 , couverte
de membranes PVC. La structure est réalisée en
câbles tendus avec un anneau central de traction
servant de passerelle, pour faciliter et sécuriser
les travaux en hauteur. L’anneau externe en compression
est un treillis dont les tubes de grand
diamètre proviennent de la récupération d’un
ancien gazoduc. Le profil et le dimensionnement
du toit est la résultante directe d’une étude en
soufflerie virtuelle 3D. Son objectif principal est
d’empêcher que la vitesse du vent ne dépasse
2m/s au niveau la piste. Cette limite est une exigence
pour la validation des records des épreuves
d’athlétisme.

De lichten van het stadion beantwoorden aan de
recentste criteria inzake lichtsterkte voor TV-verslaggeving.
Een ensemble van 532 spots van 2 kW is
gespreid over 14 piramidevormige torens die op de
centrale dakring rusten. Deze torens van 34 ton staal,
12 m breed en 28 m hoog, worden gestabiliseerd
door kabels op 70 m hoogte boven de atletiekpiste.
De montage vereiste een kraan van 650 ton.
In het westelijk deel van het stadion biedt een stalen
geraamte van drie verdiepingen met onbeklede
staalplaat-betonvloeren plaats aan een permanente
zone van 7.000 m 2 . Ze omvat onder meer kleedkamers,
medische installaties en een restaurant met 410
plaatsen.
Les lumières du stade répondent aux derniers
critères de performance en matière de télédiffusion.
Un ensemble de 532 projecteurs de 2 kW
sont répartis dans 14 tours pyramidales reposant
sur l’anneau central de toiture. Ces tours de 34
tonnes d’acier ; larges de 12 m et hautes de 28 m,
sont stabilisées par des câbles à 70 m au-dessus
du niveau de la piste. Leur montage a nécessité
l’utilisation d’une grue de 650 tonnes.
Dans la partie ouest du stade, une ossature acier
de trois niveaux avec planchers mixtes apparents
abrite une zone permanente de 7.000 m 2 . Elle
comprend notamment des vestiaires, des installations
médicales et un restaurant de 410 places.
15
De oplevering van het stadion in amper 34 maanden
werd mogelijk dankzij een strategie van prefabricatie
en levering van de staalelementen die ‘just in time’
werd gepland. Na de competities en de prestigieuze
openings- en sluitingsceremonie van de Olympische
en Paralympische Spelen, zal het stadion een nieuwe
rol vervullen ten dienste van de plaatselijke gemeenschap.
De bovenste tribunes zullen gedemonteerd
worden en de V-vormige kolommen ter hoogte van
het balkon zullen een dakstructuur krijgen die is
aangepast aan zijn nieuwe capaciteit van 25.000
plaatsen.
La réalisation du stade en seulement 34 mois a
été rendue possible grâce à la préfabrication et à
la gestion en ‘flux tendu’ de la production et de la
fourniture des éléments en acier.
Après les compétitions et les prestigieuses
cérémonies d’ouverture et de clôture des Jeux
olympiques et paralympiques, le stade remplira un
nouveau rôle au service de la communauté locale.
Les tribunes supérieures seront démontées et les
colonnes en V au niveau du podium recevront une
structure de toit adaptée à sa nouvelle capacité de
25.000 places.

olympics 2012_olympics 2012
Een driedimensionale
stalen knoop
Un nœud tridimensionnel
en acier
16
Olympic Park-South, London (UK)
Plaats_Localisation
Olympic Park Legacy Company, London (UK)
Eigenaar_Propriétaire
ArcelorMittal Orbit Limited, London (UK)
Ontwikkelaar_Promoteur
Anish Kapoor, London (UK)
Beeldhouwer_Sculpteur
Cecil Balmond, London (UK)
Structural Designer
Ushida Findlay Architects, London (UK)
Architect_Architecte
Ove Arup & Partners / AGU-Advanced Geometry
Unit, London (UK)
Studiebureau_Bureau d’études
Watson Steel Structures, Bolton (UK)
Steelcraft Erection Services, Dalton (UK)
Staalbouwer_Constructeur métallique
Sir Robert McAlpine, Hemmel Hempstead (UK)
Algemene aannemer_Entrepreneur général
Tekst_Texte: Sofie De Vriese
Foto’s_Photos: Stephen Hird / ArcelorMittal Orbit
De ArcellorMittal Orbit is het herkenningspunt bij
uitstek van de Olympische Spelen en de grootste
sculptuur van het Verenigd Koninkrijk. Deze
uitkijktoren in karmijnrood staal van 114,5 m
hoogte, vult voortaan de Londense horizon aan
als een permanent monument, symbool van de
dynamiek van de OS en hun devies: Citius, Altius,
Fortius – sneller, hoger, verder!
Het concept is de vrucht van de samenwerking
van twee buitengewone Britse ontwerpers: de
plastisch kunstenaar van Indische origine Anish
Kapoor en de ingenieur, mathematicus, musicus
en designer Cecil Balmond, geboren in Sri Lanka,
directeur van de Advanced Geometry Unit (AGU)
en oud vice-voorzitter van Arup.
Ze haalden unaniem het project binnen na een
wedstrijd die was uitgeschreven door de stad Londen.
De opdracht bestond erin voor de 21ste eeuw
een toren van meer dan honderd meter hoog te
bouwen, die volgens de bewoordingen van de
burgemeester van de Britse hoofdstad ‘een icoon
zou worden dat kon rivaliseren met de Eiffeltoren’.
ArcelorMittal Orbit est le point de repère par excellence
des Jeux Olympiques. C’est aussi la plus
grande sculpture du Royaume-Uni. Cette tour
d’observation en acier rouge carmin de 114,5 m
de hauteur, complète dorénavant l’horizon londonien
comme un monument permanent, symbole
de la dynamique des JO et de leur devise:
Citius, Altius, Fortius - plus vite, plus haut, plus
vaillamment !
Le concept est l’œuvre conjointe de deux créateurs
britanniques hors-normes ; le plasticien
d’origine indienne Anish Kapoor et l’ingénieur,
mathématicien, musicien et designer Cecil Balmond,
né au Sri Lanka, directeur d’Advanced
Geometry Unit et ancien vice-président d’Arup.
Ils ont remporté le projet à l’unanimité à la suite
d’un concours international organisé par la ville
de Londres. La mission consistait à réaliser, pour
le 21e siècle, une tour de plus de cent mètres de
haut qui, suivant les termes du maire de la capitale
; ‘constitue une icône pouvant rivaliser avec
la tour Eiffel’.

18
De Orbit is gebouwd met de steun van Lakshmi
N. Mittal, Chairman en CEO van ArcelorMittal. Hij
is samengesteld uit 2.200 ton staal, waarvan 63%
gerecycleerd staal, voornamelijk afkomstig van
vestigingen van ArcelorMittal in Europa.
De ‘diagrid’-structuur van 1.070 ton, gevormd door
324 prefabmodules in buizen van 244 à 508 mm
diameter, is een opmerkelijke interpretatie van kunst,
geometrie, wiskunde en fabricatie. Het diagonaal
vakwerk met variabele hoeken, slingert zich in vijf
vlechten naar omhoog om zo een ruimte in beweging
te vormen. Het ontwikkelt zich in een soepele vorm,
zonder onderbreking noch vertakking, over een traject
van 500 m. Staal was het enige materiaal dat doeltreffend
bleek voor een realisatie van dit type, rekening
houdend met de beperkingen inzake minimalisatie van
de afmetingen en maximalisatie van de stevigheid.
Twee beglaasde platformen van 300 m 2 , gelegen
op een hoogte van 76 en 80 m, zijn bereikbaar
via een wenteltrap van 350 m en twee liften. Ze
bieden de bezoekers een schitterend panorama
op het Olympic Park en op Londen. In de top is
een massademper (TMD-Tuned Mass Dumper) van
L’Orbit est construite avec le soutien de Lakshmi
N. Mittal, Chairman et CEO d’ArcelorMittal. Elle se
compose de 2.200 tonnes d’acier, dont 63% est
de l’acier recyclé, provenant principalement des
sièges d’exploitation d’ArcelorMittal en Europe.
La structure ‘diagrid’ de 1.070 tonnes, est constituée
de 324 modules préfabriqués en tubes de
244 à 508 mm de diamètre. Le treillis diagonal,
aux angles variables, se tord et s’élève en cinq
‘tresses’. Il créée un espace en mouvement qui
se développe souplement, sans interruption, sur
un trajet de 500 m. L’acier était le seul matériau
efficace pour concrétiser cette remarquable interprétation
d’art, de géométrie et de mathématiques.
Mis en œuvre avec grand soin, il minimise
les dimensions et maximalise la robustesse.
Le ‘diagrid’ supporte deux plates-formes vitrées
de 300 m 2 , situées à des hauteurs de 76 et 80 m,
accessibles par un escalier en colimaçon de 350
m et par deux ascenseurs. Elles offrent aux visiteurs
un panorama exceptionnel sur l’Olympic
Park et sur Londres. Le sommet de la tour abrite
un amortisseur à masse accordée (TMD-Tuned

40 ton aangebracht die de invloed van de wind op
het kunstwerk moet verminderen.
Mass Dumper) de 40 tonnes destiné à réduire les
oscillations au vent.
De ontwerpers zeggen hun inspiratie te hebben gehaald
uit de toren van Babel, een lange slingerende
spiraal die tot aan de hemel reikt. Wat Kapoor
vooral aansprak, was een actuele interpretatie van
een oude mythe. De bezoekers komen in de toren
langs een donkere krater en stijgen naar het licht
tot aan de observatiebalkons.
Van technologisch standpunt uit gezien, geeft de
constructie een nieuwe dimensie aan het begrip
‘toren’. Volgens Balmond ligt de innovatie in de
geometrie en in de manier waarop het geheel is
berekend en geassembleerd. ‘De traditionele torens
zijn piramidevormig. De Orbit functioneert als een
drievoet, met drie steunpunten in de grond. Een op
het eerste gezicht instabiele constructie die als een
wankele vlecht de hoogte in schiet. De constructie
geeft van onder naar boven gezien, de indruk van
een doorlopende rotatie: ze is nergens gecentreerd,
ze is nooit helemaal verticaal. Eén en ander vergt
een duidelijke technologische know-how.
Les concepteurs disent avoir trouvé leur inspiration
dans la tour de Babel, une longue spirale
tortueuse qui monte jusqu’au ciel. Ce qui intéressait
surtout Kapoor, c’était une interprétation actuelle
d’un ancien mythe. Les visiteurs pénètrent
dans la tour par un cratère obscur et montent
vers la lumière jusqu’aux balcons d’observation.
Du point de vue technologique, la construction
donne une nouvelle dimension à la notion de
‘tour’. Selon Balmond, l’innovation réside dans
la géométrie et dans la façon dont l’ensemble
est calculé et assemblé. ‘Les tours traditionnelles
sont pyramidales, l’Orbit fonctionne comme un
trépied, avec trois points d’appui au sol. Une
construction en apparence instable qui s’élance
en une tresse chancelante. La construction, de
bas en haut, donne l’effet d’une rotation continue
; elle n’est centrée en aucun point, elle n’est
jamais tout à fait verticale. Cela exige une certaine
compétence technologique.’
19

olympics 2012_olympics 2012
Aquatics Centre,
als golvend water
Aquatics Centre, comme une
vague ondoyante
20
Olympic Park - Stratford, London (UK)
Plaats_Localisation
Olympic Delivery Authority, London (UK)
Opdrachtgever_Maître d’ouvrage
Zaha Hadid Architects, London (UK)
Architect_Architecte
Ove Arup & Partners, London, Newcastle (UK)
Tony Gee and Partners, Esher (UK)
Robert-Jan Van Santen Associates, Lille (FR)
Studiebureau_Bureau d’études
Watson Steel Structures, Bolton West (UK)
Edwin Shirley Staging-ES Group, London (UK)
Rowecord Engineering, Newport West (UK)
Eterniti Steels, Hemsworth (UK)
PDF Erection Services, Dorchester (UK)
RMD Kwikform, Walsall (UK)
Variosteel, Nowa Wieś Lęborska (PL)
Staalbouwer_Constructeur métallique
Balfour Beatty Group, London (UK)
Algemene aannemer_Entrepreneur général
Tekst_Texte: Sofie De Vriese
Foto’s_Photos: Hufton + Crow, Anthony Charlton / ODA
Olympic Delivery Authority, Hélène Binet,
Het London Aquatics Centre, één van de zeven
complexen van het Olympic Park, wil een landmark
zijn die de hoofdingang typeert. De meeste
bezoekers zullen immers de site van de Spelen
betreden vanuit de twee stations van Stratford
via een brug die als een dak boven het warmingupzwembad
uitsteekt.
Het Aquatics Centre is ontworpen voor het zwemmen,
het schoonspringen, het synchroonzwemmen
en het watersportgedeelte van de moderne vijfkamp.
Er is een zwembad van 50 m, een bad van
25 m voor het schoonspringen, een zwembad van
50 m voor de warming-up en een ‘droge’ warmingupzone
voor de duikers. Het geheel heeft een capaciteit
van 17.500 plaatsen (‘olympic mode’).
Toch zijn een groot deel van de tribunes tijdelijk.
Ze bevinden zich in twee zijvleugels, aan de
oost- en westkant en zijn elk opgebouwd uit een
staalskelet van 1.600 ton. Hun demontage na
de Spelen (‘legacy mode’) maakt het mogelijk de
capaciteit met 2.500 plaatsen te verminderen.
Het hoofdgebouw wordt dan omgebouwd tot een
Le London Aquatics Centre, un des sept complexes
de l’Olympic Park, se veut une icône marquant
l’entrée principale. En effet, la majorité des visiteurs
accèderont au site des Jeux Olympiques à
partir des deux gares de Stratford via un pont qui
s’avance comme un toit au-dessus de la piscine
d’échauffement.
L’Aquatics Centre est conçu pour la natation, la
plongée, la natation synchronisée et la section
sport aquatique du pentathlon. On y trouve
une piscine de 50 m, un bassin de 25 m pour la
plongée, un bassin de 50 m pour l’échauffement
et une zone d’échauffement ‘sèche’ pour les
plongeurs. L’ensemble a une capacité de 17.500
places (‘olympic mode’).
Cependant, une grande part des tribunes est
temporaire. Ces dernières sont abritées dans deux
ailes latérales, est et ouest, réalisées chacune avec
une ossature acier de 1.600 tonnes. Leur démontage
après les Jeux (‘legacy mode’) permettra de
réduire la capacité à 2.500 places. Le bâtiment
principal se convertira alors en un nouveau centre

21
nieuw zwemcentrum voor de Londenaars, de sportclubs,
de scholen en de professionele sporters.
Met uitzondering van de twee rechtlijnige bijgebouwen,
haalt de architectuur van Zaha Hadid
haar inspiratie uit de golvende geometrie van water
in beweging, een referentie naar de functie van
het gebouw en naar de rivieren die het Olympic
Park doorkruisen. Het centrale dak met een oppervlakte
van 11.000 m 2 , is een complexe structuur
van parabolische bogen van 160 m lang en 90 m
breed. Het bolt in twee richtingen, golft dan om
lateraal uit te kragen en deint over meer dan 30 m
over de hoofdingang uit. Binnen creëren de krommingen
van het dak een visuele scheiding tussen
het volume van het wedstrijdzwembad en dat van
het schoonspringbad.
de natation pour les Londoniens, les clubs de
sport, les écoles et les sportifs professionnels.
Mis à part les deux volumes annexes rectilignes,
l’architecture de Zaha Hadid s’inspire de la
géométrie ondoyante de l’eau en mouvement,
une référence à la fonction de l’édifice et aux
canaux qui serpentent l’Olympic Park. La toiture
centrale, d’une superficie de 11.000 m 2 , est une
construction complexe en courbes paraboliques
atteignant 160 m de long et 90 m de large. Elle
se bombe dans deux directions, se relève latéralement
en porte à faux et surplombe l’entrée
principale sur près de 30 m. A l’intérieur, les
courbures du toit créent une séparation visuelle
entre le volume de la piscine de compétition et
celui du bassin de plongée.

22
1. Main competition pool
2. Diving pool
3. Mezzanine wheelchair seeting
4. General spectator stand
5. Media & spectator stand
5
1
2
3
4
second floor plan (olympic mode)

cross section (olympic mode)
Deze 3.200 ton zware structuur, rust slechts
op drie steunpunten: twee massieve pijlers van
18,5 m hoogte aan de noordzijde en een steunmuur
van 28 x 5 m aan de zuidzijde.
Vijftien in waaiervorm geschikte vakwerkgeschoorde
spanten overbruggen een overspanning
van 120 m in het noorden en het zuiden. Ze zijn
opgebouwd uit H-profielen van plaatstaal met een
dikte van 8 tot 120 mm.
Het skelet werd in stukken van 30 à 40 m gemonteerd
en vastgebout. Om de vooruitgang van de
werken in het zwemcomplex te verzekeren, werden
de voorlopige stuttorens van 20 m hoogte in
fasen verwijderd en werd het dak aan de zuidkant
met vijzels ongeveer 2 m opgelicht vooraleer op
zijn definitieve hoogte te worden geplaatst.
Het dakontwerp werd uiteraard in windtunnels
en via computermodellen uitgetest. Op mobiele
steunpunten vangt het krimp- en uitzettingsbewegingen
op van om en bij de 20 cm.
In het dakvolume verzekert een systeem van horizontale
en diagonale dwarsvloerliggers de laterale
stabiliteit. Een netwerk van 600 m lange loopbruggen
staat in voor inspectie en onderhoud.
De bouw startte in 2008 en het complex werd zoals
voorzien, in juli van vorig jaar opgeleverd.
Cette structure en acier, lourde de 3.200 tonnes,
repose sur seulement trois appuis ; deux piliers
massifs de 18,5 m de hauteur du côté nord et un
mur de soutènement de 28 x 5 m au sud.
Quinze fermes principales triangulées, disposées
en éventail, franchissent une portée de 120 m du
Nord au Sud. Elles sont en profilés H composés de
plats en acier épais de 8 à 120 mm.
La charpente est montée par tronçons de 30 à
40 m et boulonnée. Pour assurer l’avancement des
travaux intérieurs, les tours provisoires d’étayement
atteignant 20 m de hauteur ont été retirées
par phases et le toit a été soulevé par vérins du
côté sud d’environ 2 m avant d’être rabaissé à sa
hauteur définitive.
Le concept de toiture a été évidemment étudié par
essais en soufflerie et modélisation informatique.
Il absorbe des mouvements de dilatation et de
retrait de l’ordre de 20 cm sur ses appuis mobiles.
Dans le volume de toiture, un système d’entretoises
horizontales et diagonales assure la stabilité
latérale. Un réseau de passerelles, long de 600 m
permet l’inspection et la maintenance.
La construction a commencé en 2008 et le complexe
a été livré en juillet de l’année passée, dans
le délai prévu.
Legacy mode (na de Spelen_après les Jeux)
23
Het permanente dak van het Aquatics Centre won
in 2010 de Structural Steel Design Award in het
Verenigd Koninkrijk. Het commentaar van de jury:
‘een technisch staaltje van heroïek en vakmanschap
dat het strakke programma en de bouwproblemen
meesterlijk wist op te lossen.’
La toiture permanente de l’Aquatics Center a
remporté le 2010 Structural Steel Design Awards
au Royaume-Uni avec ce commentaire du jury:
‘Une prouesse technique héroïque qui a pu surmonter
le programme sévère et les problèmes
constructifs.’

olympics 2012_olympics 2012
Energiecenter
Centrale énergétique
24
Kings Yard Energy Centre,
Olympic Park - West, London (UK)
Plaats_Localisation
Olympic Delivery Autority, London (UK)
Cofely-GDF Suez Energy Services, London (UK)
Opdrachtgever_Maître d’ouvrage
JMP-John McAslan + Partners, London (UK)
Architect_Architecte
AKT II, London (UK)
Cofely, London (UK)
Studiebureau_Bureau d’études
TAAG Steelwork-The AA Group, Skelmersdale (UK)
Staalbouwer_Constructeur métallique
P.J. Carey Contractors, Wembley (UK)
Algemene aannemer_Entrepreneur général
Tekst_Texte: Maurizio Montante
Foto’s_Photos: David Poultney, David Tully / ODA Olympic
Delivery Authority
Aan de westelijke rand van het Olympisch Park
werd het energiecenter gebouwd, dat de Olympische
Spelen van groene stroom – op basis van
biomassa - zal voorzien. Het is het grootste energiecenter
tot dusver in het Verenigd Koninkrijk.
Het ontwerp - van John McAslan & Partner - refereert
naar de iconische Londense krachtcentrales
zoals Tate Modern (het vroegere Bankside Power
Station) en Battersea Power Station. Een deel
van de technieken werd ondergebracht in een
bestaand Edwardiaans gebouw. Het is het enige
overblijvende oude industriële gebouw op de site
van het Olympisch Park.
De eerste twee jaar werd het terrein vrijgemaakt,
onder meer door het verwijderen van 52 pilonen met
elektrische leidingen. 200 km kabels werden ondergronds
gebracht door twee tunnels van 6 km lang.
De bouw van het nieuwe gedeelte begon in
augustus 2008. De eerste fase van de werken
bestond uit het plaatsen van 200 peilers tot 24
m diep in de grond voor de funderingen. 500 ton
staal werd gebruikt om het frame van het gebouw
op te trekken, 45 m op zijn hoogste punt.
De balkvormige box van het Energiecenter werd
ingepakt met panelen uit gerekt weervast staal.
Noodzakelijke entiteiten van het energiecentrum
A la lisière ouest de l’Olympic Park, le centre énergétique
alimente les infrastructures en chaleur,
climatisation et électricité à partir de gaz naturel
et de biomasse provenant de la filière bois locale.
C’est actuellement, la plus importante centrale de
ce type au Royaume-Uni.
Le projet fait référence aux centrales électriques
londoniennes iconiques, comme la Tate Modern
(l’ancienne Bankside Power Station) et la Battersea
Power Station. Une partie des techniques a été
hébergée dans un bâtiment édouardien existant.
C’est le seul ancien édifice industriel qui subsiste
sur le site de l’Olympic Park.
Pendant deux années préparatoires, le parc a été
assaini et dégagé, notamment en démontant 52
pylônes supportant des lignes électriques. Ensuite,
près de 200 km de câbles souterrains ont été
posés dans deux tunnels de 6 km de longueur.
La construction du nouveau projet a débuté en
août 2008. La première phase des travaux a
consisté à placer 200 pieux de fondation à une
profondeur de 24 m. Ensuite, 500 tonnes d’acier
ont suffit pour ériger la structure du bâtiment,
dont la tour culmine à 45 m.
Le parallélépipède que forme le centre énergétique
est enveloppé de panneaux en acier auto-patinable

25
zoals de ventilatie-schoorsteenpijpen en de aangrenzende
muren kregen bijzondere architecturale
aandacht. Het dak wordt ingericht als groendak
om de biodiversiteit te garanderen.
De inrichting van het gebouw is flexibel en modulair
om het na de Spelen te kunnen uitbreiden
met nieuwe capaciteit en nieuwe technologieën,
zodat ook de nieuwe nog te bouwen stadswijken
van de groene stroom kunnen genieten. Op lange
termijn zal het center 10 000 gezinnen van stroom
voorzien. Zestien kilometer leidingen werd nu al
‘in wacht’ aangelegd.
déployé. Ce matériau, qui ne nécessite pas d’entretien,
révèle en transparence la disposition interne
des entités essentielles de la centrale. L’ensemble est
couvert d’un toit végétal qui favorise la biodiversité.
L’ossature en acier, flexible et modulaire, est conçue
pour s’adapter aux futures extensions de capacités et
aux nouvelles technologies. Après 2012, cette centrale
de production et son réseau urbain à basse température
de 16 km seront associés à un équipement
similaire voisin, construit à Stratford. L’ensemble
alimentera l’équivalent de 20.000 foyers dans le nouveau
quartier ‘durable’ du Grand Londres.

olympics 2012_olympics 2012
Lichttunnels voor
het handbal
Canons à lumière pour le
hand-ball
26
Olympic Park - West, London (UK)
Plaats_Localisation
Olympic Delivery Authority, London (UK)
Opdrachtgever_Maître d’ouvrage
Make Architects, London (UK)
PTW Architects, Sydney (AU)
Arup, London (UK)
Architect_Architecte
SKM, London (UK)
Studiebureau_Bureau d’études
Watson Steel Structures, Bolton (UK)
Staalbouwer_Constructeur métallique
Buckingham Group Contracting, Stowe (UK)
Algemene aannemer_Entrepreneur général
Tekst_Texte: Sofie De Vriese
Foto’s_Photos: David Poultney, Anthony Charlton / ODA
Olympic Delivery Authority
Het handbalstadion is één van de permanente
infrastructuren van de olympische site. De bouw
ervan begon in de zomer van 2009. Het gaat om
het derde gebouw dat volledig klaar is.
De vorm van het stadion bestaat uit een eenvoudig
en compact volume, met een sportterrein
van 2.750 m 2 , omsloten door een dynamische en
kleurrijke binneninrichting, evenals een flexibel
systeem van uitneembare tribunes van staal. De
bezoekers betreden het stadion via een volledig
beglaasde galerij, die zich over de ganse omtrek
van het gebouw uitstrekt en een zicht biedt op de
sportactiviteiten. Deze promenade doet terzelfdertijd
dienst als gigantische verlichtingsinstallatie
voor het sportveld en de tribunes.
De verlichting speelt een kapitale rol in dit gebouw.
De 88 buisvormige metalen lichtkoepels zijn tunnels
van het type ‘Sunpipe’ met sterk reflecterend
vermogen, langswaar het daglicht verspreid wordt.
Dankzij zonnepanelen kan een eventueel tekort
aan daglicht tijdens donkere dagen automatisch
door kunstlicht gecompenseerd worden. Deze lichttunnels,
met een diameter van 1,5 m, laten toe op
jaarbasis 30 à 40% energie te besparen.
Le stade de hand-ball est une des infrastructures
permanentes du site olympique. La construction a
débuté pendant l’été 2009; il s’agit du troisième
bâtiment à avoir été entièrement terminé.
La forme du stade consiste en un volume simple
et compact, avec un terrain de sport de 2.750 m 2 ,
entouré d’un aménagement intérieur dynamique
et coloré, ainsi que d’un système flexible de tribunes
amovibles en acier. Les visiteurs pénètrent
par une galerie entièrement vitrée qui s’étend
sur tout le pourtour du bâtiment et offre une vue
sur les activités sportives. En même temps, la
promenade fait fonction de gigantesque dispositif
d’éclairage pour le terrain de sport et les tribunes.
La luminosité joue un rôle essentiel dans ce bâtiment.
Les 88 lanterneaux tubulaires métalliques
en toiture sont des conduits diffuseurs de lumière
naturelle, type ‘SunPipe‘, à fort pouvoir de réflectivité.
Grâce à des capteurs, une éventuelle insuffisance
de lumière (pendant les journées sombres)
est automatiquement compensée par un éclairage
artificiel. Ces conduits de lumière, d’un diamètre
de 1,5 m, permettent de réaliser une économie
d’énergie annuelle de 30 à 40%.

27
De hoofdstructuur van het gebouw is een geraamte
van 1.000 ton staal, versterkt door 30
massieve pijlers van 10 m hoog, die zich onder de
hoogste tribunes bevinden. De gevel is bekleed
met 3.000 m 2 metaalplaten, waarvan meer dan de
helft in rececyleerd metaal. Mettertijd zal de gevel
een natuurlijke en kleurrijke patine krijgen.
Tijdens de Spelen zal hier uiteraard het handbal
plaatsvinden, maar ook het ‘goalball’ (een balsport
voor sporters met een visuele handicap)
tijdens de Paralympics en het schermen als onderdeel
van de moderne pentathlon. De arena heeft
een capaciteit van 7.000 heel bonte zitjes. Na de
Spelen zal ze worden omgevormd tot een multidisciplinaire
sporthal voor de plaatselijke gemeenschap
en onder meer een fitness en een cafetaria omvatten.
Het gebouw zal eveneens kunnen gebruikt
worden voor culturele manifestaties. Eén deel van
de onderste tribunes in staal zal gedemonteerd
worden, zodat er slechts 6.000 zitjes overblijven.
Dat aantal zal voor grote competities weer kunnen
opgevoerd worden met 1.500 eenheden.
La structure principale du bâtiment est une ossature
de 1.000 tonnes d’acier renforcée par 30
piliers massifs de 10 m de hauteur situés sous les
gradins supérieurs. La façade est recouverte de
3.000 m 2 de revêtement métallique, dont plus
de la moitié en métal recyclé. Avec le temps, la
façade va se couvrir d’une patine naturelle richement
colorée.
Pendant les Jeux, on y jouera naturellement au
hand-ball, au ‘goalball‘ (un sport de ballon pour
personnes handicapées de la vue) pendant les
Paralympiques cs et à l’escrime comme éléments
du pentathlon moderne. L’arène a une capacité de
7.000 sièges très bigarrés. Après les Jeux, elle sera
transformée en hall de sport multidisciplinaire pour
la communauté locale, et inclura un club de fitness
et une cafétéria. Le bâtiment pourra aussi être utilisé
pour des événements culturels. Une partie des
tribunes inférieures en acier sera démontée pour
ne laisser que 6.000 sièges. Ce nombre pourra
être à nouveau augmenté de 1.500 unités dans le
cadre de grandes compétitions.

olympics 2012_olympics 2012
Tijdelijk staal voor basketbal
Une construction provisoire
en acier pour le basket-ball
Olympic Park - North, London (UK)
Plaats_Localisation
Olympic Delivery Authority, London (UK)
Opdrachtgever_Maître d’ouvrage
Wilkinson Eyre Architects, London (UK)
KSS Design Group, London (UK)
Architect_Architecte
SKM, London (UK)
Studiebureau_Bureau d’études
Watson Steel Structures, Bolton (UK)
Fenton Holloway, Bristol (UK)
Staalbouwer_Constructeur métallique
Barr Construction, Paisley (UK)
Algemene aannemer_Entrepreneur général
Aan de noordzijde van het Olympisch Park
werd de Basketball Arena gebouwd, een tijdelijke
stalen constructie voor de disciplines basketbal,
rolstoelbasketbal, rolstoel rugby en voor
de finales van het handbal. De bouw begon
in oktober 2009, een half jaar later begon de
constructie van het 1.000 ton wegende staalskelet,
amper een jaar voor de oplevering (in
juni 2011). Het is één van de grootste tijdelijke
infrastructuren ooit gebouwd voor Olympische
Spelen en dat in een recordtempo van vijftien
maanden.
La Basketball Arena est construite au nord de
l’Olympic Park. Il s’agit d’une construction provisoire
en acier, destinée aux disciplines de basketball,
de basket-ball en fauteuil roulant, de rugby en
fauteuil roulant, ainsi qu’aux finales de hand-ball.
La construction a commencé en octobre 2009.
Six mois plus tard, a débuté la construction de la
charpente métallique d’un poids de 1.000 tonnes, à
peine un an avant la réception (en juin 2011). C’est
une des plus importantes infrastructures temporaires
jamais construite pour les Jeux olympiques,
et ce, en un temps record de quinze mois.
28
Tekst_Texte: Sofie De Vriese
Foto’s_Photos: Anthony Palmer, Anthony Charlton /
ODA Olympic Delivery Authority
Met zijn 12.000 zitplaatsen is de Basketball
Arena het derde grootste complex in het Olympisch
Park. Tijdens de Spelen zijn er 22 uur nodig
om de infrastructuur aan te passen van basketbal
naar handbal. Voor het rolstoelrugby duurt het
ongeveer 12 uur om de zaal aan te passen. De
utilitaire ruimtes worden gedeeld met de Velodroom
en het BMX circuit: media, catering, security
en afvalzones.
Avec ses 12.000 places assises, la Basketball Arena
représente le troisième plus grand complexe de
l’Olympic Park. Pendant les Jeux, 22 heures seront
nécessaires pour adapter l’infrastructure afin de
passer du basket-ball au hand-ball. Pour le rugby en
fauteuil roulant, l’adaptation de la salle nécessitera
environ 12 heures. Le vélodrome et le circuit BMX
se partagent les espaces utilitaires: médias, restauration,
sécurité et zones de déchets.

30
Na de Spelen wordt de constructie afgebroken. De
bedoeling is dat verschillende onderdelen – tot twee
derde van het materiaal - opnieuw gebruikt kunnen
worden elders in het Verenigd Koninkrijk of kunnen
gerecycleerd worden. Er is ondertussen al onderzoek
uitgevoerd naar de mogelijkheden tot toekomstig
gebruik van delen van de arena. De aanpak stemt
overeen met de wens van de bouwheer, de Olympic
Delivery Authority, om het hele Olympische park te
bouwen met een langetermijnvisie. Wat later kan gebruikt
worden, is een permanent gebouw, wat geen
nieuwe bestemming op deze site kan krijgen, wordt
ontmanteld op de site met het oog op hergebruik
elders.
Het tijdelijke gebouw is 35 m hoog, meer dan
115 m lang en 98 m breed. De dragende constructie
is een staalskelet met spanten die 96 m overspannen.
Het is ingepakt in een membraam van
recycleerbaar wit PVC. De 20.000 m 2 pvc werd gespannen
over boogvormen met drie verschillende
patronen en die elkaar ritmisch afwisselen. Tijdens
de Spelen zal structuur en omhulsel dienen als
projectiescherm door er een artistiek en innovatief
lichtdesign op te projecteren.
Intern werd ook een stalen constructie gebouwd
voor de tribunes. De 12.000 zitplaatsen – in zwart en
oranje, refererend naar de kleuren van een basketbal
– werden geplaatst vanaf de zomer van 2010. Dat
gebeurde in fases, zodat onder de tribunes eerst de
accommodatie – sanitair, trappen, liften, gangen en
VIP-ruimtes – konden worden afgewerkt.
Après les Jeux, la construction sera démontée. Le
but est que différents éléments - jusqu’à deux tiers
des matériaux - puissent être réutilisés ailleurs au
Royaume-Uni, ou être recyclés. Des travaux de
recherche ont été réalisés dans l’intervalle, quant aux
possibilités de réutilisation d’éléments de l’arène dans
le futur. La démarche répond au souhait de l’Olympic
Delivery Authority, de concevoir l’Olympic Park dans
une optique de long terme. Ce qui peut être utilisé
plus tard devient un bâtiment permanent; ce qui ne
peut trouver de nouvelle affectation sur le site est
démonté pour être réutilisé à un autre endroit.
Le bâtiment provisoire a une hauteur de 35 m, plus
de 115 m de longueur et 98 m de largeur. La structure
porteuse consiste en une charpente métallique
comportant des poutres d’une portée de 96 m.
Elle est revêtue d’une membrane en PVC blanc
recyclable. Les 20.000 m 2 de PVC ont été tendus
sur des arcs de trois modèles différents disposés en
alternance rythmée. Durant les Jeux, la structure
et son enveloppe serviront de grand luminaire
nocturne grâce à la projection d’un motif lumineux
artistique et innovant.
A l’intérieur, une construction en acier a également
été construite pour les tribunes. Les 12.000
sièges – noirs et orange, en référence aux couleurs
d’un ballon de basket – ont été placés à partir de
l’été 2010. Ce travail a été réalisé par phases, de
manière à pouvoir commencer par achever, sous
les tribunes, les équipements sanitaires, escaliers,
ascenseurs, couloirs et locaux VIP.
Het eerste toernooi vond plaats in augustus 2011,
bij wijze van test.
Le premier tournoi a eu lieu en août 2011, en guise
de test.

olympics 2012_olympics 2012
IBC-MPC, mix van tijdelijk
en permanent
IBC-MPC, combinaison de
provisoire et de permanent
32
MMC-Main Media Complex
Olympic Park - North-West, London (UK)
Plaats_Localisation
Olympic Delivery Authority, London (UK)
Opdrachtgever_Maître d’ouvrage
Allies and Morrison Architects, London (UK)
Rps Burks Green Architects, Newark (UK)
Architect_Architecte
Buro Happold, Bath (UK)
Studiebureau_Bureau d’études
Severfield-Reeve Structures, Dalton (UK)
Staalbouwer_Constructeur métallique
Carillion, Wolverhampton (UK)
Algemene aannemer_Entrepreneur général
Tekst_Texte: Sofie De Vriese
Foto’s_Photos: Anthony Charlton / ODA Olympic
Delivery Authority
Het International Broadcast Center (IBC) en het
Main Press Center (MPC) bestaan uit een mix
van tijdelijke en permanente gebouwen voor
zo’n 20.000 gebruikers. Na de Spelen worden
de permanente gebouwen getransformeerd tot
kantoren.
Het IBC is een stalen gebouw van 275 x 104
x 21 m, groot genoeg voor vijf jumbo-jets. In
het twee verdiepingen en 52 000 m 2 bruikbare
oppervlakte tellende gebouw zijn studio’s ingericht
voor de belangrijkste televisiezenders, die
4 miljard kijkers zullen bereiken. Daarbij komt
nog 8.000 m 2 kantoor. Aan de langste gevel
staat een tijdelijke stelling voor technische apparatuur.
Op 10 weken tijd werd het geraamte
geassembleerd met 4.500 ton staal. Er werden
stalen dwarsbalken gebruikt tot 24 m lang. De
gevels zijn bekleed met wit en grijze bardage.
Het MPC heeft 29.000 m 2 kantoren voor de
schrijvende pers en fotografen. Het beschikt
over de nieuwste technologie voor nutsvoorzieningen,
stroom en digitale verbinding.
L’International Broadcast Center (IBC) et le Main
Press Center (MPC) se composent d’un ensemble
de bâtiments provisoires et permanents destinés
à quelque 20.000 utilisateurs du monde de la
presse. Après les Jeux, les parties permanentes
seront transformées en bureaux.
L’IBC est une construction en acier de 275 x 104
x 21 m, suffisamment grande pour accueillir cinq
jumbo-jets. Dans le bâtiment, qui compte deux
étages et 52.000 m 2 de surface utile, des studios
ont été aménagés pour les plus importants émetteurs
de télévision, qui s’adresseront à 4 milliards
de spectateurs. S’y ajoutent encore 8.000 m 2 de
bureaux. Devant la longue façade se trouve un
échafaudage temporaire supportant l’équipement
technique. L’ossature a été assemblée en 10
semaines au moyen de 4.500 tonnes d’acier. Des
poutres transversales en acier d’une longueur pouvant
atteindre 24 m ont été utilisées. Les façades
sont recouvertes de bardage blanc et gris.
Le MPC offre 29.000 m 2 de bureaux pour la presse
écrite et les photographes. Il dispose de la technologie
la plus récente pour les équipements d’intérêt
général, l’électricité et les liaisons numériques.

33
De tijdelijke infrastructuur herbergt onder mee
een catering dorp van 12.000 m 2 die 50 000
maaltijden per dag zal bereiden en serveren.
Tussen het MPC en het IBC bevindt zich een
200 m lange straat met banken, nieuwsagentschappen,
reisbureaus, een postkantoor, een
bar en zelfs een kapsalon. Van de Media Transport
Hall is een gedeelte tijdelijk, een ander
stuk is permanent en wordt later een parkeergebouw.
Een tijdelijke Media Conference Room
tussen het IBC en MPC in heeft een capaciteit
van 800 journalisten.
L’infrastructure temporaire héberge notamment
un village de restauration de 12.000 m 2 , qui préparera
et servira 50.000 repas par jour. Le MPC
et l’IBC sont séparés par une rue de 200 m de
longueur, comportant des banques, des agences
de presse, des agences de voyages, un bureau de
poste, un bar et même un salon de coiffure. Une
partie du Media Transport Hall est temporaire ;
l’autre est permanente et deviendra plus tard un
parking couvert. Une Media Conference Room
temporaire, située entre l’IBC et le MPC, a une
capacité d’accueil de 800 journalistes.

olympics 2012_olympics 2012
De ‘Pringle’-velodroom
Le Velodrome ‘Pringle’
Olympic Park - North, London (UK)
Plaats_Localisation
Olympic Delivery Authority, London (UK)
Opdrachtgever_Maître d’ouvrage
Hopkins Architects Partnership, London (UK)
Architect_Architecte
Expedition Engineering, London (UK)
Schlaich Bergermann und Partner, Stutgart (DE)
Studiebureau_Bureau d’études
Watson Steel Structures, Bolton West (UK)
Pfeifer Holding, Memmingen (DE)
Lee Warren, St. Albans (UK)
Staalbouwer_Constructeur métallique
Interior Services Group, London (UK)
Algemene aannemer_Entrepreneur général
Tekst_Texte: Maurizio Montante
Foto’s_Photos: Andy Wilkes, Martin Keogh, Anthony
Palmer, Anthony Charlton, David Poultney / ODA Olympic
Delivery Authority
De velodroom, die zich in het uiterste noorden van
het Olympisch Park bevindt, heeft de eer de eerste
olympische infrastructuur op de site te zijn en dat,
zonder verrassingen en met inachtneming van de
voorziene termijnen en het budget!
Hij kreeg de naam ‘Pringle’ mee, of aardappelchip,
omwille van zijn dak dat de vorm heeft van een
hyperbolische paraboloïde. Deze opmerkelijke,
permanente sporttempel, heeft een capaciteit van
6.000 zitplaatsen die kunnen worden aangepast
volgens de noden. Ze bestaan uit twee onderscheiden
zones. Een eerste van 3.500 plaatsen
rond de piste, een tweede van 2.500 plaatsen op
de bovenverdieping onder het dak.
Tussen deze twee tribuneverdiepingen in verlicht
een volledig beglaasde perifere galerij de arena.
Deze kanaliseert ook de circulatie. Ze biedt het
publiek een panoramische looproute die het
Le vélodrome, niché à l’extrémité nord du parc, a
l’honneur d’avoir été le premier équipement olympique
réalisé sur le site et ce, sans aléas, dans le
respect des délais et du budget !
Dénommé le ‘Pringle’ ou pétale de chips, en raison
de sa toiture en paraboloïde hyperbolique, il constitue
une remarquable infrastructure sportive permanente
d’une capacité de 6.000 places. De manière à
s’adapter à des occupations très variables, les sièges
se subdivisent en deux zones distinctes : 3.500
autour de la piste et 2.500, au niveau supérieur, sous
les relevés de toiture.
Entre ces deux étages de gradins, une large galerie
périphérique entièrement vitrée éclaire l’arène et
canalise les circulations. Elle offre au public une
promenade panoramique qui révèle le paysage du
parc olympique. De l’extérieur, cette ceinture transparente
dématérialise la base du bâtiment et permet
34

landschap van het Olympisch Park aan het oog
ontrolt. Van buiten af gezien ontkoppelt deze
transparante ring de basis van het gebouw en laat
de nieuwsgierigen toe de sportevenementen die er
plaatsvinden, te aanschouwen.
‘Wij wilden een project dat rekening hield met de
geest van de engineering en het design van de
baanfietsen: geprofileerd, licht en compact, tegen
de grenzen van het mogelijke aan’, zegt Mike Taylor,
hoofdvennoot van Hopkins Architects.
In die optiek werd de ontstaansgeschiedenis een
zich steeds herhalend proces tussen architecten,
ingenieurs en de aannemer. Een eerste bekommernis
bestond erin een vergelijkende studie van
de kostprijs, de planning en de milieu-impact van
de verschillende daktypes te maken. De uiteindeaux
curieux de voir les événements sportifs qui s’y
déroulent.
‘Nous voulions un projet conçu dans l’esprit de
l’ingénierie et du design des vélos de compétition ;
profilé, allégé et compact, aux limites du possible’,
explique Mike Taylor, associé principal de Hopkins
Architects.
Dans cette optique, la conception a été un processus
itératif entre les architectes, les ingénieurs
et l’entrepreneur au stade de la conception. Une
première approche a été de procéder à l’étude
comparative du coût, du planning et de l’impact
environnemental des différents types de toiture.
L’option finale de structure câblée en acier a
permis de raccourcir le délai programmé de trois
mois, d’économiser 2,3 millions d’euros sur un
35

36
lijke keuze voor een kabelstructuur in staal maakte
het mogelijk de voorziene termijn met drie maanden
in te korten, 2,3 miljoen euro te besparen op
een globaal budget van 103 miljoen euro en vooral,
van de koolstofvoetafdruk te verminderen door
het gemiddeld gewicht te beperken tot 30 kg/m 2 .
Het dak dat in Londen werd gerealiseerd is tweemaal
lichter dan dat van bestaande wielerbanen
met dezelfde capaciteit. Het dak van de velodroom
van Laoshan dat gebouwd werd voor de Spelen
van Beijing, benadert de 65 kg/m 2 .
Dit geoptimaliseerd dak van 13.000 m 2 bestaat uit
een gekruist netwerk van 16 km kabels van 36 mm,
gelijkend op die, die voor skiliften gebruikt worden.
Op de kruispunten worden de stalen gietstukken met
een tussenafstand van ongeveer 3,6 m rond tweelingkabels
vastgebout. Ze dienen als steun voor de
zichtbare dakpanelen in berken-multiplex, de isolatie
en de metalen bekleding.
De netwerkconstructie met dubbele kromming is op
een ronde perifere balk van staalbuizen met roetsjbaanprofiel
gespannen. Deze kroon hangt vast aan
het gebint van 1.100 ton staal dat de bovengrondse
structuur van de velodroom structureert. Deze bestaat
uit 48 radiale stalen spanten van 2 tot 16 m hoog,
die rusten op de massieve pijlers rondom de arena.
Binnen torst het schuine raamwerk de boventribunes.
Buiten vormt ze de schuine gevels die bekleed zijn
met prefabpanelen met een parement van rode ceder.
budget global de 103 millions et surtout de limiter
l’empreinte carbone en allégeant le poids moyen
à 30 kg/m². Le toit réalisé à Londres est ainsi deux
fois plus léger que celui des vélodromes existants
de même capacité. Par exemple, le toit du vélodrome
de Laoshan construit pour Beijing 2008
avoisine les 65 kg/m².
La toiture optimisée de 13.000 m² est constituée
d’un réseau croisé de 16 km en câbles de 36mm,
similaires à ceux utilisés pour les remontées
mécaniques. Aux croisements, les nœuds en acier
moulé, distants d’environ 3,6 m sont boulonnés
autour des câbles jumeaux et fournissent un soutien
pour les panneaux de toiture apparents en
contreplaqué de bouleau, l’isolation et la couverture
métallique.
Le réseau à double courbure est tendu sur une
poutre périphérique circulaire en tubes d’acier au
profil de montagnes russes. Cette couronne est
solidaire de la charpente de 1.100 tonnes d’acier
qui structure la partie hors-sol du vélodrome.
Celle-ci se compose de 48 fermes radiales en
acier, hautes de 2 à 16 m, qui reposent sur les
piliers massifs entourant l’arène. A l’intérieur, la
charpente oblique supporte les gradins supérieurs.
A l’extérieur, elle constitue les façades inclinées
revêtues de panneaux préfabriqués avec parement
en cèdre rouge.

Met het metalen raamwerk werd begonnen in
september 2009. Het gebouw werd opgeleverd
op 7 januari 2011. De bouw, die 23 maanden
in beslag nam, stelde liefst 2.500 arbeiders
tewerk...
La charpenterie métallique a débuté en septembre
2009 et le bâtiment a été réceptionné le 7 Janvier
2011. La construction étalée sur une période de
23 mois a impliqué la participation de 2.500 travailleurs…
37
Het project is opgevat om één van de duurzaamste
constructies van het Olympisch Park te worden.
De antwoorden op de milieu-eisen hebben onder
meer betrekking op de performante isolatie, het
zuinig gebruik van materialen, de compactheid
van het volume, de opvang van het regenwater...
Aan de aanwending van daglicht werd eveneens
grote aandacht besteed via de vele daklichten die
strategisch werden opgesteld.
Le projet est configuré pour être l’une des
constructions les plus durables du parc olympique.
Les réponses aux exigences environnementales
concernent notamment l’isolation performante,
l’économie de matière, la compacité du volume, la
collecte des eaux pluviales de toiture… L’utilisation
de la lumière du jour est également privilégiée
grâce aux nombreux lanterneaux disposés stratégiquement.

Het gebouw heeft geen airco, op uitzondering van
enkele burelen en het computerlokaal.
Het binnenvolume wordt op natuurlijke wijze geventileerd
in twee onderscheiden zones, de piste
en de tribunes, om in te spelen op de verschillende
comfortbehoeften van atleten en publiek.
Idem voor de verwarming, die met de biomassa
van houtafval door de energiecentrale van het
Olympisch Park verzekerd wordt.
Dit ontwerp waarborgt ook de hygrothermische
voorwaarden voor de houten piste van 250 m
lengte, een delicate constructie, bekleed met
Siberische pijnbomen, die voor de rechte stukken
in een hoek van 12° werden gebogen en voor de
bochten, in een hoek van 48°.
Le bâtiment est dépourvu de conditionnement
d’air, à l’exception de ses quelques bureaux et du
local informatique.
Le volume interne est ventilé naturellement en
deux zones distinctes, piste et gradins, de manière
à répondre aux conditions de confort divergentes
entre athlètes et public.
Idem pour le chauffage, assuré par la centrale
énergétique du parc olympique alimentée par biomasse
de copeaux de bois.
Cette conception sauvegarde aussi les conditions
hygrothermiques pour la piste en bois longue de
250 m - une construction délicate, revêtue de pin
de Sibérie, inclinée à 12° dans les lignes droites et
à 48°dans les courbes.
39
Teneinde de beschikbare middelen zo goed mogelijk
te gebruiken, worden de toegangszones die
voor de site zijn voorbehouden en onder meer de
ruimtes voor de TV-zenders omvatten naast de
restaurants en veiligheidsdiensten, met de nabijgelegen
basketarena gedeeld.
Afin d’exploiter au mieux les ressources disponibles,
les zones d’accès réservées du site,
comprenant notamment des espaces pour les
diffuseurs, ainsi que les services de restauration
et de sécurité, sont partagées avec le pavillon de
basketball voisin.
Na de Spelen zal de velodroom beheerd worden
door de Lee Valley Regional Park Authority en
ingepalmd door een wielerclub die eerder op de
site actief was. Het project wordt dan een ‘Velo-
Park’, bestemd voor de plaatselijke gemeenschap,
wielertoeristen en topatleten. Dit park zal onder
meer een BMX-circuit en een wegcircuit omvatten,
naast een mountainbikeparcours en een verbinding
met het Londense fietspadennetwerk.
Enfin, après les Jeux, le vélodrome sera géré par
la Lee Valley Regional Park Authority et occupé
par un club cycliste implanté auparavant sur le
site. Le projet deviendra un ‘VeloPark’ destiné à
la communauté locale, aux sportifs amateurs et
à des athlètes de haut niveau. Il bénéficiera d’un
circuit de BMX et de cyclisme sur route, d’un
parcours VTT et d’une liaison aux pistes cyclables
londoniennes.

olympics 2012_olympics 2012
Royal Artillery Barracks
Royal Artillery Barracks
Artillery place, Woolwich, London (UK)
Plaats_Localisation
Olympic Delivery Authority, London (UK)
Opdrachtgever_Maître d’ouvrage
Magma Architecture, Berlin (DE)
Architect_Architecte
Mott Macdonald, Croydon (UK)
Studiebureau_Bureau d’études
John Sisk & Sons-SISK Group, Dublin (IE)
Algemene aannemer_Entrepreneur général
Tekst_Texte: Paul Guillaume
De olympische en paralympische competities van
het schieten zullen plaatsvinden voor het historisch
centrum van de militaire basis van de ‘Royal
Artillery Barracks’, in de wijk Woolwich ten het
zuidoosten van Londen.
Het betreft hier de grootste tijdelijke sportinstallatie
buiten het Olympisch Park. Ze omvat 3 grote
gesloten hallen met maximale afmetingen van
106 m lengte en 26 m hoogte, openluchtstands en
tribunes met 7.500 plaatsen.
Les épreuves olympiques et paralympiques de tir se
dérouleront devant le centre historique de la base
militaire des ‘Royal Artillery Barracks’, dans le district
de Woolwich au sud-est de Londres.
Il s’agit de la plus importante installation sportive
temporaire érigée en dehors du Parc Olympique.
Elle comprend 3 grands halls fermés, aux dimensions
maximales de 106 m de long et de 26 m de
haut, des stands de plein air et des tribunes de
7.500 places.
40
Foto’s_Photos: Davey Rey, Dave Tully / ODA Olympic
Delivery Authority
Onmiddellijk na de Spelen zal de site in haar
oorspronkelijke staat hersteld worden. Alle infrastructuur
is dus demonteerbaar. Een deel ervan zal
verhuisd worden naar Glasgow voor de Commonwealth
Spelen van 2014. De hergebruikstrategie
leidde tot de keuze van staal voor alle structuren
(1.200 ton) en verplaatsbare funderingspalen.
Het licht skelet van de hallen is overtrokken met
een dubbel membraan in PVC zonder phtalaten.
Een secundair stalen raamwerk laat toe cirkelvormige
openingen te creëren, bekleed met levendige
kleuren. Zij dienen om de buitenbekleding op te
spannen en staan in voor de ventilatie en de natuurlijke
verlichting.
Immédiatement après les Jeux, le site sera remis
dans son état d’origine. Tous les équipements sont
donc démontables et il est déjà prévu qu’une partie
soit relocalisée à Glasgow pour les Jeux du Commonwealth
de 2014.
La stratégie de réemploi a conduit au choix de
l’acier pour l’ensemble des structures (1.200
tonnes) et des pieux amovibles de fondation.
L’ossature légère des halls est revêtue d’une double
membrane en PVC sans phtalates. Une charpente
secondaire en acier permet de créer des ouvertures
circulaires habillées de couleurs vives qui servent à
tendre le revêtement extérieur et à fournir la ventilation
et l’éclairage naturels.

techniek_technique
Europese normen voor
niet-voorgespannen bouten
Normes européennes pour
boulons non précontraints
42
Tekst_Texte: prof. ir. Wim HOECKMAN, gedelegeerdbestuurder
Victor Buyck Steel Construction, professor
Vrije Universiteit Brussel
Foto’s_Photos: pgb-Europe, gfd, Andrews Fasteners,
Morgan Sindall
De nieuwe Europese normen voor het ontwerp en
de berekening van staalconstructies (Eurocode 3;
reeks EN 1993) en voor de uitvoering ervan (reeks
EN 1090) staan in nauw verband met de invoering
van een serie nieuwe Europese normen voor nietvoorgespannen
en voorgespannen bouten. In een
vroegere bijdrage [1] zijn de (nieuwe) Europese
voorspanbouten volgens EN 14399 reeds toegelicht.
Deze bijdrage geeft een algemeen overzicht
van de (nieuwe) Europese normen voor niet-voorgespannen
bouten en de belangrijkste aspecten bij
het gebruik ervan.
EN 15048
Zowel EN 1090-2 als EN 1993-1-8 schrijven voor
dat niet-voorgespannen bouten moeten voldoen
aan EN 15048. Deze norm bestaat uit twee delen:
• EN 15048-1 : Niet-voorgespannen boutverbindingen
voor staalconstructies: Algemene eisen
• EN 15048-2 : Niet-voorgespannen geboute verbindingen
voor de metaalbouw:
Geschiktheidsbeproeving
Deze norm laat het gebruik van volgende boutklassen
toe:
• voor bouten vervaardigd uit koolstofstaal: 4.6,
4.8, 5.6, 5.8, 6.8, 8.8 en 10.9;
• voor bouten vervaardigd uit austenitisch roestvast
staal: 50, 70 en 80.
Het gebruik van deze bouten is toegelaten voor boutverbindingen
die werken op afschuiving en/of trek.
De norm verwijst naar EN ISO 898-1 voor de eisen
op gebied van mechanische sterkte (vloeigrens,
treksterkte, verlenging bij breuk). Voor de roestvast
stalen bouten is dit EN ISO 3506-1. Omdat
EN 15048 dus zelf deze eisen niet vermeld, mag
hij geen productnorm worden genoemd.
In tegenstelling tot EN 14399 voor voorspanbouten
worden de geometrische kenmerken voor
niet-voorgespannen bouten niet door EN 15048
voorgeschreven. Ook de norm EN 1090-2 over
uitvoering definieert ze niet. Om deze leemte op
te vullen, is het zinvol om in de projectspecificatie
te verwijzen naar EN ISO 4014 en EN ISO 4017
(voor de schroeven) en naar EN ISO 4032 (voor
de moeren). Deze normen komen min of meer
overeen met de Duitse normen DIN 931, DIN 933
en DIN 934.
Les nouvelles normes européennes pour la conception
et le calcul des structures en acier (Eurocode 3,
série EN 1993) et pour leur exécution (série
EN 1090) sont en rapport étroit avec l’introduction
d’une série de récentes normes européennes
relatives aux boulons précontraints et non précontraints.
Dans un article précédent [1] , les (nouveaux)
boulons européens à haute résistance aptes à la
précontrainte ont déjà été commentés en se référant
à la EN 14399. Le présent article offre une vue
générale des (nouvelles) normes européennes s’appliquant
aux boulons non précontraints et montre
les aspects les plus importants de leur utilisation.
EN 15048
Les normes EN 1090-2 et EN 1993-1-8 imposent
toutes deux que les boulons non précontraints
répondent à la norme EN 15048. Cette norme
comporte deux parties :
• EN 15048-1 : Boulonnerie de construction métallique
non précontrainte : Exigences générales
• EN 15048-2 : Boulonnerie de construction
métallique non précontrainte: Essai d’aptitude
à l’emploi
Cette norme autorise l’utilisation des classes de
boulons suivantes :
• pour les boulons fabriqués en acier au carbone :
4.6, 4.8, 5.6, 5.8, 6.8, 8.8 et 10.9 ;
• pour les boulons fabriqués en acier inoxydable
austénitique : 50, 70 et 80.
L’emploi de ces boulons est autorisé pour les liaisons
boulonnées travaillant en cisaillement et/ou
en traction.
La norme renvoie à la norme EN ISO 898-1 pour
les exigences relatives à la résistance mécanique
(limite élastique, résistance à la traction,
allongement à la rupture). Pour les boulons en
acier inoxydable, référence est faite à la norme
EN ISO 3506-1. Comme la norme EN 15048 ne
mentionne pas elle-même ces exigences, elle ne
peut être qualifiée de norme de produit.
Contrairement à la norme EN 14399 pour boulons à
haute résistance aptes à la précontrainte, les caractéristiques
géométriques des boulons non précontraints
ne sont pas imposées par la norme EN 15048. La
norme EN 1090-2 relative à l’exécution ne les définit

43
Voor de moeren uit koolstofstaal worden volgende
klassen toegelaten: 4, 5, 6, 8, 10 en
12. Moeren uit roestvast staal worden geclassificeerd
volgens de klassen van de schroeven
(50, 70 en 80). Schroeven 4.6 en 4.8 mogen
worden toegepast met moeren van klasse 4, 5,
6 of 8. Voor schroeven 5.6 en 5.8 zijn dit de
klassen 5, 6 of 8. Voor schroeven 8.8 zijn dit
de klassen 8 of 10 en voor schroeven 10.9 zijn
dit ten slotte de klassen 10 of 12.
EN 15048 schrijft voor dat schroeven en moeren
door eenzelfde fabrikant moeten worden
geleverd.
EN 1090-2 schrijft in bepaling 8.2.4 voor dat
sluitringen voor toepassingen met niet-voorgespannen
bouten in normale ronde gaten over
het algemeen niet zijn vereist. Indien vereist,
moet zijn gespecificeerd of sluitringen moeten
zijn aangebracht onder de moer of onder de
boutkop, afhankelijk van welke wordt aangedraaid,
of beide. Voor enkelvoudige (asymmetrische)
overlapverbindingen met slechts
één boutrij zijn sluitringen vereist onder zowel
de boutkop als de moer. Dit is overigens in
pas non plus. Afin de combler cette lacune, il est judicieux
de se référer, dans la spécification des projets,
aux normes EN ISO 4014 et EN ISO 4017 (pour les
vis) ainsi qu’à la norme EN ISO 4032 (pour les écrous).
Ces normes correspondent grosso modo aux normes
allemandes DIN 931, DIN 933 et DIN 934.
Pour les écrous en acier au carbone, les classes suivantes
sont autorisées : 4, 5, 6, 8, 10 et 12.
Les écrous en acier inoxydable sont répertoriés selon
les classes des vis (50, 70 et 80). Les vis 4.6 et 4.8
peuvent être utilisées avec des écrous des classes 4, 5,
6 ou 8. Pour les vis 5.6 et 5.8, ce sont les classes 5, 6
ou 8. Pour les vis 8.8, les classes 8 ou 10, et pour les
vis 10.9, enfin, les classes 10 ou 12.
La norme EN 15048 impose que les vis et les écrous
soient livrés par un même fabricant.
La norme EN 1090-2 stipule à l’article 8.2.4. que les
rondelles destinées à être utilisées avec des boulons
non précontraints dans des trous ronds normaux ne
sont généralement pas exigées. Si nécessaire, il faut
spécifier si les rondelles doivent être placées sous
l’écrou ou sous la tête de boulon, selon que c’est
l’écrou ou le boulon qui est serré, ou bien sous les
deux éléments. Pour les assemblages à recouvrement

44
overeenstemming met bepaling 3.6.1(10) van
EN 1993-1-8. Als opmerking is toegevoegd dat
het gebruik van sluitringen lokale beschadigingen
aan metalen deklagen kan verminderen, in
het bijzonder als deze deklagen dik zijn.
EN 15048-1 schrijft voor de sluitringen een minimale
hardheid van 100 HV voor. In het geval
van een enkelvoudige overlapverbinding met
slechts één boutrij wordt deze eis naar 300 HV
verhoogd. Sluitringen volgens EN 14399-5 of
EN 14399-6 voldoen aan die eis.
In het algemeen is het verder toegelaten om
voorspanbouten volgens EN 14399 te gebruiken
in niet-voorgespannen boutverbindingen.
Voor alle onderdelen van een boutset schrijft
EN 15048 een volledige naspeurbaarheid voor
met betrekking tot de oorsprong.
Installatie
Bepaling 8.3 van EN 1090-2 bepaalt dat de
verbonden onderdelen zodanig moeten zijn
samengetrokken dat ze een stevig contact
hebben. Vulplaten mogen zijn gebruikt om de
passing af te stellen. Voor basisproducten met
t ≥ 4 mm voor platen en t ≥ 8 mm voor profielen
mogen, tenzij volledige contactdruk is vereist,
spleten langs de randen tot 4 mm resteren
onder de voorwaarde dat contact is gemaakt in
het centrale deel van een verbinding.
Elke boutset moet ten minste in een handvasttoestand
zijn gebracht, met bijzondere
aandacht voor het vermijden van te strak
aanspannen, vooral bij korte bouten en M12.
Het aanspanproces moet binnen een boutgroep
bout na bout worden uitgevoerd, waarbij wordt
gestart bij het meest stijve deel van de verbinding
en vervolgens wordt doorgegaan naar het
minst stijve deel. Om een gelijkmatige handvasttoestand
te bereiken kan meer dan één
aanspancyclus nodig zijn. De term ‘handvast’
kan over het algemeen zijn gedefinieerd als
dat wat bereikbaar is met de inspanning van
één man die gebruikmaakt van een sleutel met
normale afmetingen zonder verlengstuk, en kan
zijn gesteld als het punt waarbij een pneumatische
moeraanzetter begint te slaan. De bout
moet na het aanspannen minstens één volle
draadgang uit het vlak van de moer steken.
ne comportant qu’une seule rangée de boulons, les
rondelles sont exigées à la fois sous la tête de boulon
et sous l’écrou - conformément d’ailleurs à l’article
3.6.1(10) de la norme EN 1993-1-8. En outre, on
peut faire remarquer que l’emploi de rondelles peut
réduire les endommagements locaux des revêtements
métalliques, en particulier lorsque ces revêtements
sont épais.
La norme EN 15048-1 impose aux rondelles une dureté
minimale de 100 HV. Dans le cas d’un assemblage
à recouvrement ne comportant qu’une seule rangée
de boulons, cette exigence est rehaussée à 300 HV.
Les rondelles conformes aux normes EN 14399-5 ou
EN 14399-6 répondent à cette exigence.
En général, il est aussi permis d’utiliser des boulons
à haute résistance aptes à la précontrainte selon la
norme EN 14399 dans des assemblages par boulons
non précontraints.
La norme EN 15048 impose une traçabilité complète
en ce qui concerne l’origine de tous les éléments d’un
boulon.
Installation
La disposition 8.3 de la norme EN 1090-2 stipule
que les éléments assemblés doivent être
rapprochés de telle façon qu’ils présentent un
contact ferme. Des fourrures peuvent être utilisées
pour régler l’ajustement. Pour des produits de
base, avec t ≥ 4 mm pour les plaques et tôles, et
t ≥ 8 mm pour les profils, à moins qu’une pression
de contact complète ne soit exigée, il peut subsister
des jeux résiduels n’excédant pas 4 mm le long
des bords à condition que le contact soit assuré
dans la partie centrale de l’assemblage.
Chaque boulon doit être au moins serré jusqu’au
refus, en veillant spécialement à éviter tout surserrage
des boulons particulièrement courts et les M12. Dans
un groupe de boulons, le processus de serrage doit
être réalisé boulon après boulon, en commençant par
la partie la plus rigide de l’assemblage et en se déplaçant
progressivement vers la partie la moins rigide.
Pour obtenir un serrage uniforme jusqu’au refus des
boulons, plusieurs cycles de serrage peuvent s’avérer
nécessaires. Le ‘serrage jusqu’au refus’ peut généralement
être compris comme pouvant être obtenu par
l’effort d’un homme seul utilisant une clé de dimensions
normales sans rallonge, et peut être fixé comme
le point où une clé à chocs commence à frapper.
Après le serrage, le boulon doit dépasser de la surface
de l’écrou d’au moins un pas de filet complet.

Merkteken
Marque
Bouten en moeren die geleverd worden volgens
en dus voldoen aan EN 15048 zijn verplicht
gemerkt met:
• de klasse volgens EN ISO 898-1 of EN ISO
3506-1 (voor de schroeven) of volgens EN
ISO 20898-2 (binnenkort EN ISO 898-2)
of EN ISO 3506-2 (voor de moeren);
• het identificatiemerkteken van de fabrikant;
• het speciale merkteken SB (afkorting van
Structural Bolting).
EN 15048 schrijft voor sluitringen geen verplicht
merkteken voor.
Les boulons et les écrous livrés selon la norme
EN 15048, et qui y satisfont donc, sont obligatoirement
marqués de :
• la classe selon les normes EN ISO 898-1 ou
EN ISO 3506-1 (pour les vis) ou selon les
normes EN ISO 20898-2 (bientôt EN ISO 898-2)
ou EN ISO 3506-2 (pour les écrous) ;
• la marque d’identification du fabricant ;
• la marque spéciale SB (abréviation de Structural
Bolting).
La norme EN 15048 n’impose aucune marque
obligatoire pour les rondelles.
Essais
Proeven
EN 15048-1 schrijft proeven voor ter controle
van de geometrische afmetingen en de mechanische
eigenschappen, zoals onder meer - voor
de schroeven - vloeigrens, treksterkte, verlenging
bij breuk, de proefbelasting, hardheid en
kerfslagwaarde.
Voor de veel gebruikte bouten 4.6, 8.8 en 10.9
is een minimale kerfslagwaarde KV,min voorgeschreven
van 27 J bij -20°C.
In tegenstelling tot de normenserie EN 898
(die uitsluitend proeven voorschrijft op de
aparte onderdelen), schrijft EN 15048 nu wel
een (trek)proef voor op de volledige boutset
(schroef + moer). Deze proef is beschreven in
EN 15048-2. Voor bouten uit koolstofstaal is
het vereist dat de breuk optreedt in het vrije
gedeelte met schroefdraad of door het afschuiven
van het draadgedeelte in de moer. Breuk
in de cilindrische schacht of ter plaatse van de
overgang van de boutkop naar de boutsteel of
in de boutkop is niet toegelaten. Bij bouten uit
roestvast staal mag de breuk ook in de cilindrische
schacht plaatsvinden. Voor de vereiste
trekweerstand geldt steeds
La norme EN 15048-1 impose des essais pour
contrôler les dimensions géométriques et les
propriétés mécaniques, comme, entre autres -
pour les vis - la limite élastique, la résistance à
la traction, l’allongement à la rupture, la charge
d’épreuve, la dureté et la valeur de résilience.
Pour les boulons souvent utilisés 4.6, 8.8 et 10.9,
une valeur de résilience minimale KV,min de 27 J
à -20 °C est imposée.
Contrairement à la série de normes EN 898
(qui impose des essais exclusivement pour
les éléments séparés), la norme EN 15048
impose maintenant un essai (en traction) pour
l’ensemble boulonné complet (vis + écrou).
Cet essai est décrit dans la norme EN 15048-2.
Pour les boulons en acier au carbone, il est
exigé que la rupture survienne dans la partie
libre avec filet, ou par cisaillement de la partie
filetée dans l’écrou. Une rupture dans la partie
cylindrique du vis, ou à l’endroit du passage
de la tête de boulon à la tige, ou dans la tête
de boulon, n’est pas autorisée. Dans le cas des
boulons en acier inoxydable, la rupture peut
également avoir lieu dans la partie cylindrique.
En ce qui concerne la résistance à la traction
exigée, il faut toujours avoir
45
F bi,max
≥ F ub
= R m,min
A s
F bi,max
≥ F ub
= R m,min
A s
waarbij R m,min
staat voor de minimale waarde
van de treksterkte en A s
voor de nominale
waarde van de spanningsdoorsnede.
où R m,min
correspond à la valeur minimale de la résistance
à la traction, et A s
à la valeur nominale de l’aire
de la section résistante.

CE-markering
Marquage CE
CE-markering garandeert dat de niet-voorgespannen
bouten voldoen aan bepaalde
minimale eisen op gebied van gezondheid en
veiligheid. De bouwproductenrichtlijn [2] eist
dat de fabrikant deze markering aanbrengt
op zijn producten, op de verpakking of op
een bijgaand commercieel documentatieblad.
Meer informatie is te vinden in bijlage ZA van
EN 15048-1. De uiterste datum waarop nietvoorgespannen
bouten zonder CE-markering
mogen worden gecommercialiseerd (door een
fabrikant of verdeler) is 1 oktober 2009.
Le marquage CE garantit que les boulons non
précontraints répondent à certaines exigences
minimales sur le plan de la santé et de la sécurité.
La ‘Directive produits de construction’ [2] exige que
le fabricant appose ce marquage sur ses produits,
sur l’emballage ou sur une feuille de documentation
commerciale annexée. On peut trouver de
plus amples informations dans l’annexe ZA de la
norme EN 15048-1. La date limite jusqu’à laquelle
des boulons non précontraints peuvent être commercialisés
sans marquage CE (par un fabricant ou
un distributeur) est le 1er octobre 2009.
46
Aangezien nog steeds ‘oude’ producten (volgens
DIN, NF, BS, enz.) op de markt aanwezig
zijn (die nog kunnen worden gebruikt voor constructies
die geen bouwproducten zijn), is het
verstandig dat bestekken duidelijk specificeren
dat de niet-voorgespannen bouten moeten voldoen
aan EN 15048 - dus met het merkteken
SB. In het algemeen is het gebruik van bouten
volgens EN 15048 verplicht zo gauw uit de
contractuele stukken blijkt dat EN 1993 en/of
EN 1090-2 van toepassing zijn.
Comme des ‘anciens’ produits (selon les normes DIN,
NF, BS, etc.) sont encore sur le marché (des produits
qui peuvent encore être employés pour les constructions
qui ne sont pas des produits de construction),
il est judicieux que les cahiers des charges spécifient
clairement que les boulons non précontraints doivent
répondre à la norme EN 15048 – donc avec la
marque SB. En général, l’utilisation de boulons répondant
à la norme EN 15048 est obligatoire dès qu’il
ressort des documents contractuels que les normes
EN 1993 et/ou EN 1090-2 s’appliquent.
Eveneens dient de aandacht te worden gevestigd
op het feit dat nationale overheden strengere
eisen kunnen opleggen dan de EN- en
CE-voorschriften. Zo bestaat in Frankrijk het
merk NF 070, specifiek voor (al dan niet voorgespannen)
bouten in staalconstructies.
Il faut également attirer l’attention sur le fait que
les autorités nationales peuvent imposer des exigences
plus strictes que les prescriptions EN et CE.
Ainsi, il existe en France la marque NF 070, qui
est propre aux boulons (précontraints ou non) des
constructions métalliques.
Alle vermelde bouten mogen thermisch worden
verzinkt volgens EN 10684.
Tous les boulons mentionnés peuvent être galvanisés
à chaud selon la norme EN 10684.
Verwijzingen
Références
[1]
Hoeckman W., Europese normen voor voorspanbouten,
info_steel, nr. 27, pp. 30-35.
[2]
http://ec.europa.eu/enterprise/sectors/construction/documents/legislation/cpd/index_en.htm
[1]
Hoeckman W., Normes européennes pour boulons
à haute résistance aptes à la précontrainte,
info_steel, n° 27, pp. 30-35.
[2]
http://ec.europa.eu/enterprise/sectors/construction/documents/legislation/cpd/index_en.htm

ISO 9001
BUREAU VERITAS
Certification

48
STUDENTEN
STAALPRIJS
2011
PRIX ACIER
ETUDIANTS
2011

onderwijs_enseignement
StudentenSTAALprijs 2011
Infosteel richtte, in het academiejaar 2010-2011, zijn
tiende StudentenSTAALPrijs in. Deze prijs, die bestemd
is voor studenten van het laatste of voorlaatste
jaar van de afdeling architectuur of bouwkunde, bekroont
een ontwerp, een constructie, een onderzoek
of een productontwikkeling waarin staal op vernieuwende
wijze werd toegepast. Iedere afdeling van een
universiteit/hogeschool in België of Luxemburg kon
drie projecten indienen. Deze werden ingedeeld in
een van de volgende vier categorieën:
• Categorie A - Gebouwen, standpunt architectuur
• Categorie B - Gebouwen, standpunt ingenieur
• Categorie C - Burgerlijke Bouwkunde
• Categorie D - Onderzoek
Prix ACIER Etudiants 2011
Infosteel a organisé son dixième Prix ACIER Etudiants
qui a couronné l’année académique 2010-
2011. Ce prix, destiné aux étudiants de dernière
ou d’avant-dernière année des sections architecture
ou ingénierie, récompense un projet dans
lequel l’acier est utilisé de manière innovante.
Chaque section d’université ou de haute école
belge ou luxembourgeoise pouvait introduire trois
projets. Chaque projet est présenté dans l’une des
4 catégories suivantes :
• Catégorie A - Bâtiments, point de vue architecture
• Catégorie B - Bâtiments, point de vue ingénierie
• Catégorie C - Génie Civil
• Catégorie D - Recherche
Een onafhankelijke jury vergaderde en toetste op
woensdag 28 september 2011 de 16 ingediende
projecten aan 5 hoofdcriteria: het concept, de context,
de methode, de prestaties (energie, milieu,...)
en de diepgang van het onderzoek. Hij nomineerde
8 projecten waaronder 3 laureaten.
Un jury indépendant s’est réuni le mercredi 28 septembre
2011 pour évaluer les 16 projets introduits
selon 5 critères principaux qui concernent : le concept,
le contexte, la méthode, les prestations (énergie, environment,...)
et l’approfondissement de la recherche.
Le jury a nominé 8 projets dont 3 lauréats.
49
De jury op 28 september 2011
_ Le jury le 28 septembre 2011
De jury, samengesteld door Infosteel,
bestond uit :
Ghislain Van Tieghem, Victor Buyck Steel Construction
(voorzitter van de jury)
Jean-Sébastien Pirnay, Bureau d’Études Pirnay
Wim Straetmans, Immo Bam
Patrick Israel, ART & BUILD
Le jury composé par Infosteel se présentait comme
suit ;
Ghislain Van Tieghem, Victor Buyck Steel Construction
(président du jury)
Jean-Sébastien Pirnay, Bureau d’Études Pirnay
Wim Straetmans, Immo Bam
Patrick Israel, ART & BUILD
De prijsuitreiking vond plaats diezelfde dag ‘s
avonds in het CIVA te Brussel en werd gevolgd
door een bezoek aan de tentoonstelling ‘Brussel,
een sterk staaltje van engineering’.
La remise de prix s’est déroulée, le soir même,
au CIVA à Bruxelles et était suivie d’une visite de
l’exposition ‘Bruxelles, prouesses d’ingénieurs’.
Bezoek aan de tentoonstelling in het CIVA
_Visite de l’expostion au CIVA

categorie
A
sint-lucas gent
Mediacentrum iPallazzo,
Turijn
laureaat_lauréat
Centre des médias iPallazzo,
Turin
50
Sint-Lucas Gent
Onderwijsinstelling_Institut d’enseignement supérieur
Architectuur
Studierichting_Orientation
Karel Peeters
Professor_Professeur
Paul Robbrecht
Promotor_Promoteur
Stijn De Pauw
Student_Etudiant
Motivatie van de jury_Motivation du jury
De jury waardeert de globale aanpakt van het project
waarbij ondermeer architectuur en stabiliteit
logisch en coherent samengaan. Het gebruik van
staal versterkt de expressie van het gebouw.
_Le jury apprécie l’approche globale du projet,
dans lequel, notamment, architecture et stabilité
vont de pair de manière logique et cohérente.
L’utilisation de l’acier renforce l’expression du
bâtiment.
In hartje Turijn, op een site sterk gelinkt aan de
vlakbij gelegen universiteit, wordt het nieuwe
‘mediacenter’ opgevat als één grote spiraal
waar een continue wandeling in mogelijk. Door
‘shortcuts’ is er een maximale interactie mogelijk
tussen de verschillende functies. Op het
straatniveau is de invulling minimaal (inkom en
bar) zodat de straat onder het gebouw doorloopt
tot in de binnentuin.
De staalstructuur, helder en geraffineerd, is
opgevat met primaire structuur bestaande uit
drie grote boven elkaar liggende stalen vakwerkliggers.
Deze vakwerkliggers zijn onderling
verbonden door de vloerplaten. Het structurele
principe ondersteunt de spiraalvormige ruimteontwikkeling.
Vier massieve stabiliteitskernen
op de hoekpunten van het gebouw verzekeren
de stabiliteit.
Aan de buitenzijde is er een filtering van het
licht voorzien in de vorm van geprefabriceerde
lichte stalen panelen met wafelstructuur. De
breedte van de ribben varieert in functie van de
hoeveelheid zonlicht en van de achterliggende
functies.
Au cœur de Turin, sur un site étroitement lié à
l’université toute proche, le nouveau « centre des
médias » est conçu comme une grande spirale
unique à l’intérieur de laquelle il est possible
de se promener de manière ininterrompue. Des
‘raccourcis’ permettent une interaction maximale
entre les différentes fonctions. Au niveau de la
rue, les locaux sont réduits au minimum (hall
d’entrée et bar), de sorte que la rue passe sous
le bâtiment pour aboutir au jardin intérieur. La
structure en acier, claire et raffinée, comprend
une structure primaire composée de trois grandes
poutres en treillis en acier, placées l’une audessus
de l’autre. Ces poutres en treillis sont
reliées entre elles par les dalles de plancher. Le
principe structurel supporte le développement de
l’espace en forme de spirale. Quatre noyaux de
stabilité massifs aux angles du bâtiment assurent
la stabilité.
Sur la face externe, la lumière est filtrée par de
légers panneaux en acier préfabriqués selon une
structure en nid d’abeilles. La largeur des nervures
varie en fonction de la quantité de lumière
solaire et des fonctions sous-jacentes.

provinciale hogeschool limburg
nominatie_nominé
Learn to live, internaat met
publieke functies
Learn to live, un internat aux
fonctions publiques
categorie
A
Provinciale Hogeschool Limburg
Onderwijsinstelling_Institut d’enseignement supérieur
Architectuur
Studierichting_Orientation
Robrecht Keersmaekers
Professor_Professeur
Jo Berben
Promotor_Promoteur
Kris Buysmans
Student_Etudiant
Aan de rand van Maasmechelen, in overstromingsgebied,
wordt het gebouw opgevat als
drie balken van 90 x 6 x 6 m die subtiel over een
helling neergelegd werden. Het kenmerkt de toegang
tot de stad toe en is volledig gein¬tegreerd
in het landschap. De jongeren worden door de
week in dit gebouw gehuisvest in aparte clusters
met gastgezinnen. Het onderwijs vindt plaatst in
de verderop gelegen secundaire scholen. Naast
de hoofdfunctie werd het gebouw ingevuld met
een eetcafé, een kantoor voor de jeugddienst,
jeugdhuis, bibliotheek, studieruimte, kinderopvang
en galerij en een multifunctionele ruimte voor
ondermeer fuiven. Het gebouw grijpt zich bovenop
de helling vast, door middel van een centrale vaste
stalen kern, die dient als basis voor zes uitkragende
uitbreidingen van 40 m lang. Deze kunnen
worden gedraaid, en schuin geplaatst zodat tussenin
interessante ruimtes ontstaan, zie bieden
elkaar zondekking en er worden boeiende zichten
en perspectieven gecreëerd. De gevelstructuur bestaat
volledig uit weervast staal. Binnenin werden
de blootliggende stalen liggers geverfd met een
roestrode kleur vermengd met zandkorrels om de
look van weervast staal te simuleren.
Aux abords de Maasmechelen, dans une zone
inondable, le bâtiment est conçu sur la base de trois
poutres de 90 x 6 x 6 m qui ont été subtilement déposées
sur une pente. Il caractérise l’accès à la ville et
est complètement intégré dans le paysage. Les jeunes
sont hébergés dans ce bâtiment pendant la semaine,
dans des groupes séparés, avec des familles d’accueil.
L’enseignement a lieu dans les écoles secondaires
situées un peu plus loin. En plus de sa fonction principale,
le bâtiment s’est vu adjoindre une brasserie, un
bureau pour le service de la jeunesse, une maison de
la jeunesse, une bibliothèque, une salle d’étude, une
crèche, une galerie et un espace multifonctionnel pour
festoyer, notamment. Le bâtiment s’agrippe en haut
de la côte, au moyen d’un solide noyau central en acier
qui sert de base à six extensions en porte-à-faux de 40
m de longueur. Celles-ci peuvent pivoter et être placées
en oblique de façon à faire naître des espaces intéressants
entre elles. Elles se protègent mutuellement
du soleil et de belles vues et perspectives sont ainsi
créées. La structure de façade est entièrement composée
d’acier résistant aux intempéries. A l’intérieur, les
poutres en acier à nu ont été peintes dans une couleur
rouge rouille mélangée à des grains de sable pour
simuler l’aspect de l’acier résistant aux intempéries.
51

provinciale hogeschool limburg
nominatie_nominé
categorie
A
Seniorenhuisvesting
in het groen
Une seigneurie
dans la verdure
52
Provinciale Hogeschool Limburg
Onderwijsinstelling_Institut d’enseignement supérieur
Architectuur
Studierichting_Orientation
Robrecht Keersmaekers
Professor_Professeur
Jo Janssen
Promotor_Promoteur
Sofie Van Reet
Studente_Etudiant
Deze seniorenhuisvesting met lokaal dienstencentrum,
sauna en fitnessruimte, is voorzien op een
braakliggend terrein naast de Zuid-Willemsvaart in
Maasmechelen.
Het woongebeuren wordt opgevat als een toren
en vormt een referentiepunt voor de omgeving en
een sluitstuk van de dorpskern. De verblijfplaatsen
voor de senioren werden niet traditioneel opgevat.
De kamers bestaan uit een glazen wand die ervoor
zorgt dat de kamer geen eiland is, maar een eenheid
vormt met de gemeenschappelijke leef- en
buitenruimte. Het stalen skelet zorgt ervoor dat
het gebouw, dat uitgaat van een kubus en lijkt op
een stapeling van grote blokken, een interessant
karakter krijgt langs de binnen- en buitenzijde. De
structuur van het gebouw werd gebaseerd op een
raster van 5 x 5 m. Dit raster zorgt ervoor dat het
gebouw naar de toekomst toe makkelijk aanpasbaar
is. De rasterstructuur bestaat uit een staalskelet
dat op bepaalde plaatsen wordt vervangen
door vierendeelliggers, om grote uitkragingen te
kunnen realiseren.
De structuur is louter constructief en is verborgen.
Staal is hier een flexibele en discrete partner.
Cette seigneurie avec centre d’aide sociale local,
sauna et espace de fitness, a été construite sur un
terrain inoccupé jouxtant le Zuid-Willemsvaart à
Maasmechelen.
Le logement est conçu comme une tour et constitue
un point de référence pour l’environnement ainsi
qu’un point de délimitation du centre du village. Les
lieux de résidence des seniors n’ont pas été pensés de
manière traditionnelle. Les chambres sont équipées
d’une paroi en verre qui, loin d’en faire des îlots, les
intègre plutôt dans une entité incluant l’espace de
vie et l’espace extérieur collectifs. La charpente en
acier confère un caractère intéressant au bâtiment le
long de ses faces internes et externes. Ce bâtiment
est construit à partir d’un cube et ressemble à un
empilement de gros blocs. Sa structure a été basée sur
un quadrillage de 5 x 5 m. Ce quadrillage permettra
d’adapter aisément le bâtiment à l’avenir. La structure
quadrillée se compose d’une charpente en acier qui, à
certains endroits, est remplacée par des poutres Vierendeel
pour pouvoir réaliser de grands porte-à-faux.
La structure ne sert qu’à l’édification de l’immeuble
et est dissimulée. L’acier est ici un partenaire flexible
et discret.

université de liège
Centrum voor design
en creatie
Centre du design et de la
création
categorie
A
Université de Liège
Onderwijsinstelling_Institut d’enseignement supérieur
Architecture
Studierichting_Orientation
Aloys Beguin
Professor_Professeur
Aloys Beguin
Promotor_Promoteur
Stéphanie Georges
Studente_Etudiante
Het centrum bevindt zich op de voormalige lokatie
van het Bavièreziekenhuis in het hart van de Luikse
Outremeusewijk en brengt diverse activiteiten
op het domein van design en creatie samen.
Het gebouwontwerp gaat uit van een basisstructuur
van 7,50 m en heeft de vorm van een omhulsel
dat bestaat uit stalen cassettes.
Gekleurd plaatstaal verleent het volume dynamiek
en opengewerkte platen die van de gevel loskomen
dempen het invallende licht en bepalen het uitzicht.
Le projet occupe l’ancien site de l’hôpital de
Bavière au coeur du quartier d’Outremeuse à Liège
et réunit diverses activités touchant au design et à
la création.
Les bâtiments sont conçus sur une trame structurelle
de 7,50 m qui se traduit dans une enveloppe
modulée en cassettes d’acier.
Des tôles colorées dynamisent la volumétrie et des
plaques ajourées, écartées de la façade, tamisent
la lumière et orientent les vues.
53
université de liège
Architectuur en Design
Bavière
Architecture et Design à
Bavière
Université de Liège
Onderwijsinstelling_Institut d’enseignement supérieur
Architecture
Studierichting_Orientation
Aloys Beguin
Professor_Professeur
Aloys Beguin
Promotor_Promoteur
Nicolas Wulleput
Christophe Halleux
Studenten_Etudiants
Het project past in het masterplan om de voormalige
lokatie van het Bavière-ziekenhuis in de Luikse
Outremeusewijk nieuw leven in te blazen.
In het slanke, op een schip lijkende gebouw is de
architectuurfaculteit ondergebracht. Het gebouw heeft
een vijfenvijftig appartementen tellende toren met
bovenin een restaurant met een panoramaterras.
Aan de kant van de rivier worden de glasgevels
beschermd door semitransparante, spiegelende
rvs-platen die zijn uitgeklapt.
Le projet s’intègre dans le masterplan de revitalisation
du site de l’ancien hôpital de Bavière en
Outremeuse, à Liège.
Le bâtiment-vaisseau longiligne abrite la faculté
d’architecture et est ponctué par une tour de
cinquante-cinq appartements, couronnée par un
restaurant avec terrasse panoramique.
Côté fleuve, les façades vitrées sont protégées
par des plaques d’acier inoxydable déployé, semitransparentes
et miroitantes.

sint-lucas brussel
categorie
A
L’art du trajet
et le trajet d’art
L’art du trajet
et le trajet d’art
Sint-Lucas Brussel
Onderwijsinstelling_Institut d'enseignement supérieur
Architectuur
Studierichting_Orientation
Dag Boutsen
Professor_Professeur
Eugeen Liebaut
Promotor_Promoteur
Tessy Vanmechelen
Studente_Etudiante
Dit ‘metrogebouw’ in de Brusselse kanaalzone is
opgevat als de ontmoetingsplek voor de pendelaar
en voor de kuieraar.
Door de circulatie en expozalen zodanig te bepalen
worden deze twee contrasterende figuren met
elkaar geconfronteerd en met kunst.
Binnen dit ontwerp zijn het vooral de strakke vormen
die het gebouw een scherpe expressie geven.
Een danspatroon lag aan de basis van de vormentaal.
Dans en architectuur zijn nauw aan elkaar verbonden,
door het spel van bewegingen, het omschrijven
en beschrijven van ruimten.
Ce « bâtiment de métro », situé dans la zone du
canal bruxellois, a été conçu comme un lieu de
rencontre pour le navetteur et pour le flâneur.
Grâce à cette disposition de la circulation et des
salles d’exposition, ces deux publics très différents
sont confrontés entre eux ainsi qu’avec l’art.
Dans ce projet, ce sont surtout les lignes droites qui
donnent au bâtiment une expression acérée.
Un motif de danse est à la base du langage des
formes. La danse et l’architecture sont étroitement
liées par le jeu des mouvements, la définition et la
description des espaces.
54
sint-lucas gent
Beading together Torino
Beading together Torino
Sint-Lucas Gent
Onderwijsinstelling_Institut d’enseignement supérieur
Architectuur
Studierichting_Orientation
Jan Maenhout
Professor_Professeur
Catherine Mengé
Promotor_Promoteur
Jonas Claeys
Student_Etudiant
Het smeltwater vanuit de Alpen dat via 4 rivieren
door Turijn loopt, kan er grote wateroverlast opleveren.
En dat is nu net de creatieve uitdaging die de
mogelijkheid geeft om de stadsranden langsheen
de rivieren op een intensieve wijze te binden met
het stadsleven.
Een nieuw bruggenhoofd langsheen de Po met
bibliotheek, mediatheek en kajakclub is opgevat
als een opeenvolging van structuren die los staan
van elkaar, maar toch op elkaar inspelen door de
traveemaat van 3,5 of 7 m.
Les eaux de fonte des Alpes qui s’écoulent à travers
la ville de Turin via 4 rivières peuvent y entraîner
une importante surcharge en eau.
Et c’est précisément le défi créatif qui permet
maintenant de relier de façon intensive l’espace
périurbain longeant les rivières à la vie urbaine.
Une nouvelle tête de pont le long du Pô, avec
bibliothèque, médiathèque et club de kayak, a
été conçue comme une succession de structures
indépendantes les unes des autres, mais qui sont
cependant solidaires par l’intermédiaire de la travée
de 3,5 ou de 7 m.

infosteel_logo copy.pdf 27/07/2009 12:57:01
infosteel_logo copy.pdf 27/07/2009 12:57:01
sint-lucas gent
Sint-Lucas Gent
Onderwijsinstelling_Institut d’enseignement supérieur
Architectuur
Studierichting_Orientation
Karel Peeters
Professor_Professeur
Jan Maenhout
Promotor_Promoteur
Pieter Rubens
Student_Etudiant
La Prossima Fasi
In de Promissa Fasi-wijk in Turijn bevindt zich een
oude ‘campo santo’, een ommuurde begraafplaats die
momenteel gebruikt wordt als theater en plek voor
experimentele cultuurbeleving. Het basisvolume is
aan uitbreiding toe. De studie resulteerde in de ontdubbeling
van volumes waarbij de nieuwe uitbreiding
boven het oude gebouw wordt geplaatst. Het bovenvolume
in beton en staal rust op een origineel grid
van nieuw ingeplante steunelementen. Het gerekt
metaal bij de gevels verzacht het sterke Turijnse licht
tot in het interieur.
La Prossima Fasi
Dans le quartier de la Promissa Fasi, à Turin, se trouve
un ancien « campo santo », un cimetière entouré de
murs, qui est actuellement utilisé comme théâtre et où
ont lieu des événements culturels expérimentaux. Le
volume de base fait l’objet d’une extension. L’étude a
abouti à un dédoublement des volumes, la nouvelle
extension étant construite au-dessus de l’ancien bâtiment.
Le volume supérieur en béton et acier repose
sur un quadrillage original de nouveaux éléments
de soutien. Le métal déployé des façades adoucit
l’intense lumière turinoise qui pénètre à l’intérieur.
categorie
A
55
participez
www.infosteel.be
Davy Franssens- PHL
infosteel
5 Avenue Ariane
B-1200 Bruxelles
t. +32-2-509 15 01
f. +32-2-511 12 81
sophie.bermyn@infosteel.be
www.infosteel.be
Studenten
STAALPRIJS
2012
Prix Acier
ETUDIANTS
2012
studentenSTAALprijs2012_HALVE.indd 1 14/12/2011 8:16:48

katholieke universiteit leuven
laureaat_lauréat
Beweegbare
voetgangersbrug - 1
Passerelle mobile
pour piétons - 1
categorie
C
Katholieke Universiteit Leuven
Onderwijsinstelling_Institut d’enseignement supérieur
Burgerlijk Ingenieur-Architect
Studierichting_Orientation
Hans De Petter
Professor_Professeur
Hans De Petter
Promotor_Promoteur
Pieter Boven
Student_Etudiant
Aan het nieuwe Denderplein in Aalst moet een
beweegbare voetgangersbrug over de Dender het
station verbinden met de rechtoever.
De nieuwe brug roteert rondom een as die zich
in het water bevindt, hierdoor wordt de nodige
overspanning verkleind en is de brug beter in
evenwicht. Het brugdek wordt aan de linkeroever
in een constante railgeleiding gehouden, dit
bevordert de stijfheid en zorgt ervoor dat een
deel van de krachten op de oever afgedragen
worden en de brug steeds toegankelijk blijft voor
onderhoud. De horizontale ‘knik’ in het brugdek
in combinatie met de schuine pyloon zorgen voor
de vorming van een driehoek die de stabiliteit en
krachtenafleiding verbetert. Om een vrij brugdek
te bekomen grijpen de kabels aan de zijkant van
het brugdek aan op een buisprofiel, ideaal om de
hierdoor ontstane torsie op te vangen.
De slanke pyloon doet dienst als aandachtstrekker.
Sur la nouvelle place de la Dendre, à Alost, une
passerelle mobile pour piétons enjambant la
Dendre doit relier la gare à la rive droite.
La nouvelle passerelle pivote autour d’un axe
qui se trouve dans l’eau, ce qui réduit la portée
nécessaire et améliore l’équilibre de la passerelle.
Sur la rive gauche, le tablier est constamment
guidé par rail. De ce fait, la rigidité s’en
trouve accrue, une partie des forces est reprise
par la rive et la passerelle reste accessible en
permanence pour son entretien.
Le ‘coude’ horizontal du tablier, combiné avec
l’inclinaison du pylône, forme un triangle qui
améliore la stabilité et la reprise des efforts.
Afin de libérer le tablier, les câbles sont fixés à
un profilé tubulaire situé sur le côté de celui-ci,
la solution idéale pour reprendre la torsion qui
en résulte.
Le pylône élancé sert à attirer l’attention.
56
Motivatie van de jury_Motivation du jury
De jury prijst de combinatie van vormgeving,
maakbaarheid en uitvoerbaarheid. Alle facetten en
detaillering werden grondig onderzocht leiden tot
een redelijk beperkt materiaalgebruik.
_Le jury apprécie la combinaison de l’esthétique,
de la faisabilité et de la praticabilité. Tous les
aspects et détails ont été étudiés en profondeur
et conduisent à une utilisation assez limitée des
matériaux.

katholieke universiteit leuven
nominatie_nominé
Beweegbare
voetgangersbrug - 3
Passerelle mobile
pour piétons - 3
Katholieke Universiteit Leuven
Onderwijsinstelling_Institut d’enseignement supérieur
Burgerlijk Ingenieur-Architect
Studierichting_Orientation
Hans De Petter
Professor_Professeur
Hans De Petter
Promotor_Promoteur
Lien Schoenmaekers
Valérie Vermandel
Studenten_Etudiants
De stationsomgeving in Aalst wordt in twee delen
gesplitst door de Dender. Het station langs de ene
zijde, een commerciële en industriële zone langs
de andere. Een nieuwe voetgangersbrug moet
beide verbinden.
In dit ontwerp werd gestreefd naar een ‘introverte’
brug, die het zicht op de grauwe industriële omgeving
belemmerd. ‘Je ziet de omgeving wanneer je
over de brug gaat, maar de nadruk wordt gelegd
op de constructie en de structuur zelf.’
Er werd uit gegaan van een kokerprofiel met openingen,
om te evolueren naar een structuur van
ringen die onderling verbonden worden door doorlopende
stalen platen. Afhankelijk van de belastingen,
zijn bepaalde zones van de brug ‘denser’ en
andere meer open, zijn de profielen hol of vol en
verschillen de ringen van dikte.
De draaispil van deze 34 m lange brug staat op 10
m afstand van de oever, ze staat bijgevolg 24 m in
uitkraging langs de ene zijde en 10 m langs de andere
zijde wanneer er boten langs moeten varen.
L’environnement de la gare d’Alost est scindé par la
Dendre en deux parties. La gare d’un côté, une zone
commerciale et industrielle de l’autre. Une nouvelle
passerelle pour piétons doit relier les deux rives.
Dans ce projet, on s’est efforcé de réaliser un pont
‘introverti’, qui empêche d’apercevoir la grisaille
de l’environnement industriel. ‘Vous voyez l’environnement
lorsque vous passez sur la passerelle,
mais l’accent est mis sur la construction et la
structure elles-mêmes.’
On est parti d’un profilé creux avec des ouvertures,
pour évoluer vers une structure faite d’anneaux
reliés entre eux par des plaques en acier d’un seul
tenant. En fonction des charges, certaines zones
de la passerelle sont ‘plus denses’, tandis que
d’autres sont plus ouvertes, les profilés sont creux
ou pleins, et les anneaux diffèrent en épaisseur.
Le pivot de cette longue passerelle de 34 m se
trouve à 10 m de la rive. Lorsque des bateaux
doivent la longer, le porte-à-faux est donc de
24 m d’un côté, et de 10 m de l’autre.
categorie
C
57

infosteel_logo copy.pdf 27/07/2009 12:57:01
infosteel_logo copy.pdf 27/07/2009 12:57:01
katholieke universiteit leuven
Beweegbare
voetgangersbrug - 2
Passerelle mobile
pour piétons - 2
categorie
C
Katholieke Universiteit Leuven
Onderwijsinstelling_Institut d’enseignement supérieur
Burgerlijk Ingenieur-Architect
Studierichting_Orientation
Hans De Petter
Professor_Professeur
Hans De Petter
Promotor_Promoteur
Gilles Geenen
Student_Etudiant
Voor de verbinding van het nieuwe Denderplein met
de rechteroever te Aalst werd gekozen voor een tuibrug
met één pyloon op de oever, die slechts aan één
zijde van kabels is voorzien. Door deze pyloon onder
een helling te plaatsen, wordt er een excentriciteit
van het eigengewicht van de pyloon gecreëerd. Dat
gaat zorgen voor een tegengewicht voor het trekken
van de kabels. Het openingsmechanisme is voor deze
brug niet het meest voor de hand liggende maar kan
qua benodigde energie heel efficiënt worden uitgewerkt.
Het brugdek en de leuning werden als één
geheel ontworpen en verborgen onder een houten
afwerking.
Pour relier la nouvelle place de la Dendre à la rive
droite, à Alost, on a opté pour un pont suspendu
comportant un pylône unique situé sur la rive, qui
a été pourvu de câbles seulement d’un côté.
Du fait de l’inclinaison de ce pylône, son centre
de gravité est déplacé. Il en résulte un effet de
contrepoids exerçant une traction sur les câbles.
Le mécanisme d’ouverture de ce pont n’est pas
le plus aisé à mettre en œuvre, mais il permet
une réalisation présentant une grande efficacité
énergétique. Le tablier et le garde-corps ont été
conçus comme un ensemble et dissimulés sous
une finition en bois.
58
neem deel
www.infosteel.be
Davy Franssens- PHL
infosteel
Arianelaan 5
B-1200 Brussel
t. +32-2-509 15 01
f. +32-2-511 12 81
sophie.bermyn@infosteel.be
www.infosteel.be
Studenten
STAALPRIJS
2012
Prix Acier
ETUDIANTS
2012
studentenSTAALprijs2012_HALVE.indd 2 14/12/2011 8:16:52

université de liège
laureaat_lauréat
Studie over de stevigheid
van structuren
Etude de la robustesse des
structures
Université de Liège
Onderwijsinstelling_Institut d’enseignement supérieur
Ingenieur civil de construction
Studierichting_Orientation
Dr. Jean-Pierre Jaspart
Dr. Jean-François Demonceau
Professor_Professeur
Dr. Jean-Pierre Jaspart
Dr. Jean-François Demonceau
Promotoren_Promoteurs
Clara Huvelle
Student_Etudiant
In deze scriptie wordt de stevigheid van staalstructuren
behandeld, dat is het vermogen om geen
aanleiding te geven tot voortschrijdende instorting
wanneer op een bepaalde plaats schade optreedt
als gevolg van een uitzonderlijk voorval (inslag,
explosie, terroristische aanslag …). De stevigheidseis
wordt impliciet voorgeschreven door de
Eurocodes maar tegelijk bevatten deze codes maar
weinig praktische aanbevelingen ter zake.
De studie betreft een analyse van de reactie van
een metaalskeletvlak wanneer een paal wegvalt.
Daarbij wordt de herverdeling van de krachten
onderzocht, die immers leidt tot een heel andere
belasting dan waarvan bij de dimensionering
werd uitgegaan. Enerzijds wordt gekeken naar de
reactie van het deel van de structuur dat direct
werd getroffen, anderzijds worden de interacties
tussen dit deel en de rest (niet-getroffen deel van
de structuur) bestudeerd.
De conclusies van de gevolgde analytische benadering
zijn vergeleken met de resultaten van een
digitale referentie-evaluatie (modelvorming met
FINELG-software).
Deze scriptie is een nuttige aanvulling op een
proefschrift dat enkele jaren geleden aan de universiteit
van Luik werd verdedigd.
Ce travail de fin d’étude traite de la robustesse
des structures en acier, qui est la capacité à ne
pas présenter d’effondrement progressif, dans
le ca d’un dommage localisé consécutif à un
événement exceptionnel (impact, explosion,
acte terroriste, …). L’exigence de robustesse est
implicitement imposée par les Eurocodes, mais ces
derniers ne donnent que peu de recommandations
pratiques à ce sujet.
Le travail consiste en une analyse du comportement
global d’un cadre plan d’ossature métallique
dans le cas de la perte d’un poteau. Il s’agit
d’analyser la redistribution des efforts, donnant
lieu à des états de sollicitations très différents de
ceux considérés lors du dimensionnement. On
considère d’une part le comportement de la partie
directement affectée de la structure, d’autre part
des interactions de celle-ci avec le reste (non directement
affecté) de la structure.
Les conclusions de l’approche analytique suivie
dans ce travail ont été comparées avec les résultats
d’une évaluation numérique de référence
(modélisation par le logiciel FINELG).
Ce travail complète utilement une thèse de doctorat
soutenue il y a quelques années à l’Université
de Liège.
categorie
D
59
Motivatie van de jury_Motivation du jury
De jury waardeerde in het bijzonder enerzijds het
zeer aktuele onderwerp uit de bouwwereld en
anderzijds het ernstig, secuur en diepgravend werk
met duidelijke perpectieven. Uiteindelijk laat dit
werk het potentieel van staal bij de beheersing
van het ‘non progressive collapse’-fenomeen tot
uiting komen.
_Le jury a particulièrement apprécié d’une part
le sujet très présent actuellement dans l’équation
de l’art de bâtir et d’autre part le travail sérieux,
précis et fouillé avec des perspectives claires
d’évolution de celui-ci. Enfin, ce travail ne peut
que mettre en valeur le potentiel du matériau
qu’est l’acier dans la maîtrise du phénomène de
‘non progressive collapse’.

vrije universiteit brussel
nominatie_nominé
Een vouwbare constructie
Une construction repliable
Vrije Universiteit Brussel
Onderwijsinstelling_Institut d’enseignement supérieur
Ingenieur-Architect
Studierichting_Orientation
Marijke Mollaert
Professor_Professeur
Marijke Mollaert
Promotor_Promoteur
François Snoeck
Pieter Slock
Willem Van Buyten
Studenten_Etudiants
De studie past in het onderzoek om technisch textiel,
gecombineerd met een vouwbaar kader in te
zetten voor aanpasbare, beweegbare lichtgewicht
constructies.
Toepassingen kunnen gaan van kleine kinematische
luifels of gevels tot open- en dichtgaande
dakconstructies waarbij geplande openluchtevenementen
kunnen doorgaan, zelfs bij slecht weer.
De geometrie refereert naar een origami vouwpatroon.
De opdracht bestond in het ontwerpen en het vervaardigen
van een ruitvormig zeil en het optimaliseren
van een vouwbaar stalen frame waartussen
het zeil gespannen wordt en vervolgens nagaan of
het geheel in verschillende posities kan opgesteld
worden.
L’étude fait partie d’une recherche destinée à
mettre en œuvre des textiles techniques, combinés
avec un cadre pliable, dans des constructions
légères adaptables et mobiles.
Les applications peuvent aller de petits auvents ou
façades cinématiques à des charpentes de toitures
qui s’ouvrent et se ferment, sous lesquelles des
événements prévus en plein air peuvent avoir lieu,
même par mauvais temps.
La géométrie se réfère à un modèle de pliage
d’origami.
La mission consistait à concevoir et à fabriquer
une voile en forme de losange, à optimiser un
châssis pliable en acier permettant de tendre la
voile, et ensuite à contrôler si l’ensemble pouvait
être monté dans différentes positions.
categorie
D
60

leonard de vince - ecam
nominatie_nominé
Studie over bijlage 6 van de
Basisnormen
Étude de l’annexe 6 des
normes de base
Léonard de Vinci - Ecam
Onderwijsinstelling_Institut d’enseignement supérieur
Ingénieur
Studierichting_Orientation
Christian Vanaudenhove
Professor_Professeur
Yves Martin
Promotor_Promoteur
Vinciane Ferriere
Studente_Etudiante
In deze scriptie wordt de berekeningsmethode
van de ‘equivalente tijdsduur’ behandeld die kan
worden gebruikt in het kader van de toepassing
van bijlage 6 van de Basisnormen (brandreglementering
voor industriegebouwen in België, van
toepassing sinds 15 augustus 2009).
Om de stabiliteitseis bij brand voor bepaalde structurele
elementen (type II) te bepalen, worden in
bijlage 6 twee alternatieven toegestaan: hetzij een
tabelbenadering, waarvoor geen berekening nodig
is (‘tabel 2 – typeoplossingen’ van bijlage 6), hetzij
een benadering door berekening op basis van de
‘methode van de equivalente tijdsduur’.
Een parameterstudie van de methode van de equivalente
tijdsduur heeft het mogelijk gemaakt te bepalen
in welke gevallen het voordeliger is om deze
methode te gebruiken i.p.v. tabel 2.
Voor staalstructuren kan in het bijzonder worden
aangetoond dat er een optimale verhouding bestaat
tussen de oppervlakte van de openingen en de
vloeroppervlakte, die overeenkomt met de kortste
equivalente tijdsduur, d.w.z. met de laagste stabiliteitseis
bij brand voor structurele elementen type II.
Ce travail de fin d’étude traite de la méthode de
calcul du ‘temps équivalent’ qui peut être utilisée
dans le cadre de l’application de l’annexe 6 des
Normes de Base (règlementation incendie pour
les bâtiments industriels en Belgique, applicable
depuis le 15 août 2009).
Pour déterminer l’exigence de stabilité au feu pour
certains éléments structurels (type II), l’annexe
6 autorise deux alternatives : soit une approche
tabulée, ne nécessitant pas de calcul ( ‘tableau
2 – solutions-types’ de l’annexe 6), soit une
approche par calcul suivant la méthode de ‘temps
équivalent’.
Une étude paramétrique de la méthode du ‘temps
équivalent’ a permis d’identifier dans quels cas
l’utilisation de cette méthode est avantageuse par
rapport à l’utilisation du tableau 2.
Pour les structures en acier, on peut notamment
montrer qu’il existe un rapport optimal entre la
surface des ouvertures et la surface au sol, correspondant
au temps équivalent le plus faible, c’està-dire
à l’exigence de stabilité au feu la plus faible
pour les éléments structurels de type II.
categorie
D
61

lessius
Verbindingen uit dunwandig
koudgevormde profielen
Liaisons en profilés à paroi
mince formés à froid
Lessius Hogeschool
Onderwijsinstelling_Institut d’enseignement supérieur
Ingenieur
Studierichting_Orientation
Lincy Pyl
Professor_Professeur
Lincy Pyl
Promotor_Promoteur
Tom Jeurissen
Tim Imbrechts
Studenten_Etudiants
In deze studie werd het constructief gedrag van verbindingen
bij constructies opgebouwd uit dunwandig
koudgevormde profielen nagegaan. Voor het bepalen
van de rotatiestijfheid van verbindingen tussen dergelijke
profielen verwijst de norm naar een berekeningsmethodiek
die zich toespitst op verbindingen
tussen warmgewalste stalen profielen, die niet zonder
meer geëxtrapoleerd kan worden naar koudgevormde
profielen. Uit de testcampagne op drie kolomvoetverbindingen
blijkt dat de eindige elementenmodellen de
rotatiestijfheid van de verbinding steeds overschatten.
Dans cette étude, on a examiné le comportement des
liaisons dans les constructions fabriquées à partir de
profilés à paroi mince formés à froid. Pour la détermination
de la rigidité rotative des liaisons entre de tels
profilés, la norme se réfère à une méthodologie de
calcul qui se concentre sur les liaisons entre profilés
en acier laminés à chaud, méthodologie qui ne peut
pas être purement et simplement extrapolée pour
s’appliquer aux profilés formés à froid. Il ressort de la
campagne d’essais réalisée sur trois liaisons de pied
de colonne que les modèles des éléments finis surestiment
toujours la rigidité rotative de la liaison.
categorie
D
universiteit gent
Residuele spanningen in cellulaire
elementen
Contraintes résiduelles dans
les éléments cellulaires
62
Universiteit Gent
Onderwijsinstelling_Institut d’enseignement supérieur
Burgerlijk ingenieur
Studierichting_Orientation
Rudy Van Impe
Professor_Professeur
Rudy Van Impe
Promotor_Promoteur
Thomas Boey
Student_Etudiant
Bij cellulaire liggers is door de aanwezigheid van
de openingen, samen met het productieproces, de
bezwijklast niet meer zo eenvoudig te berekenen.
In dit werk werd de invloed van het specifieke
productieproces van cellulaire elementen op het
eigenspanningsverloop in deze elementen numeriek
onderzocht. Daarna werd er een conservatief
eigenspanningsverloop voorgesteld, gebaseerd op
de resultaten van dit onderzoek.
Tot slot werd de invloed van dit eigenspanningsverloop
en andere mogelijke verlopen op het bezwijkgedrag
in knik en kip nagegaan door middel
van eindige-elementensimulaties.
Dans les poutres cellulaires, du fait de la présence
d’ouvertures, conjuguée au procédé de production, la
charge de rupture n’est plus aussi simple à calculer.
Dans ce travail, l’influence du procédé spécifique de
production des éléments cellulaires sur la répartition
des contraintes résiduelles dans ces éléments a été
analysée numériquement. Ensuite, un modèle conservatif
des contraintes résiduelles a été proposé, basé
sur les résultats de cette étude. Enfin, l’influence de
cette répartition des contraintes résiduelles et d’autres
répartitions possibles sur le comportement de rupture
par flambage et déversement a été étudiée au moyen
de simulations par éléments finis.

1
BE_staalbeton4.indd 6 14/05/2011 18:35:14
infost el_logo copy.pdf 27/07/2 09 12:57:01
f
a
f
a
s
f
a
s
f
a
s
a
s
a
2
a
2
a
2
2
2
2
2
Voorbeeld 2.8
2
c
c
c
c
infosteel_v5.pdf 4/02/2009 16:39:12
infosteel
i
BE_staalbeton1.indd 5 14/05/2011 18:14:20
Handboeken staalconstructies
Staal-betonconstructies
Toepassing en berekening van staal-betonconstructies voor gebouwen
volgens Eurocode 4 bij normale temperatuur en brand
René Maquoi, Rik Debruyckere, Jean-François Demonceau en Lincy Pyl
Construction mixte
Guides de construction métallique
Construction mixte
Construction mixte acier-béton dans les bâtiments :
Conception et dimensionnement à température ordinaire et en situation
d'incendie selon l'Eurocode 4
René Maquoi, Rik Debruyckere, Jean-François Demonceau et Lincy Pyl
Staal-betonconstructies René Maquoi, Rik Debruyckere, Jean-François Demonceau en Lincy Pyl
infosteel
infosteel
Avenue Ariane 5
B-1200 Bruxe les
t. +32-2-509 15 01
f. +32-2-511 12 81
e. info@infosteel.be
www.infosteel.be
Construction mixte
Dans ce livre, les règles de calcul de l’Eurocode 4, applicables aux constructions mixtes acier-béton,
sont présentées et commentées.
Au chapitre 1, on décrit les particularités de la construction mixte et on dégage les principes généraux
régissant la conception et l’exécution des divers types d’éléments constitutifs des bâtiments:
poutres mixtes, planchers mixtes, poteaux mixtes et assemblages mixtes.
Les détails du dimensionnement de ces éléments, tant à température ordinaire qu’en situation
d’incendie, sont respectivement exposés aux chapitres 2 à 5. Les méthodes de calcul et les règles
d’application sont conformes aux normes belges NBN EN 1994-1-1 et NBN EN 1994-1-2. Elles sont
mises en œuvre dans un grand nombre d’exemples très largement documentés.
Le calcul complet de l’ossature mixte d’un complexe de cinéma érigé à Rotterdam fait l’objet du
chapitre 6.
Par sa forme et son contenu, ce livre constitue un outil fort utile pour les praticiens des bureaux
d’études et les bureaux de contrôle ainsi qu’un guide pour tous les intervenants dans la chaîne de
la construction.
J.W.B Stark et R.J. Stark, qui sont à la fois des enseignants (TU Delft et TU Eindhoven) et des ingénieurs
concepteurs, en ont préparé la version originale en néerlandais pour compte de Bouwen
met Staal, qui en assure la diffusion aux Pays-Bas. Sur base d’une convention en bonne et due
forme, Bouwen met Staal a cédé ses droits à Infosteel qui souhaitait préparer une édition appropriée
au public belge, tant néerlandophone que francophone. La préparation de celle-ci a ainsi été
confiée à J.F. Demonceau et R. Maquoi (Université de Liège), pour l’adaptation francophone, et à
R. Debruyckere (SECO) et L. Pyl (Lessius Mechelen, Campus De Nayer), pour l’adaptation néerlandophone.
Elle a toutefois été conduite en étroite symbiose afin de garantir la plus grande cohérence
entre les deux textes.
ISBN: 978-90-807555-74
Nieuwe publicatie: Staal-betonconstructies
in de nieuwe reeks: Handboeken staalconstructies
Arianelaan 5
B-1200 Brussel
t. +32-2-509 15 01
f. +32-2-511 12 81
e. info@infosteel.be
www.infosteel.be
Staal-betonconstructies
Dit boek handelt over en becommentarieert de rekenregels van Eurocode 4, van toepassing op staalbetonconstructies.
Hoofdstuk 1 beschrijft de bijzonderheden van staal-betonconstructies en behandelt de algemene principes
met betrekking tot het berekenen en het uitvoeren van verschillende types van samenstellende
elementen in gebouwen: staal-betonliggers, staalplaat-betonvloeren, staal-betonkolommen en staalbetonverbindingen.
De hoofdstukken 2 tot 5 behandelen in detail de berekening van deze elementen bij normale temperatuur
en bij brand. De rekenmethoden en toepassingsregels zijn conform NBN EN 1994-1-1 en
NBN EN 1994-1-2. Ze worden uiteengezet in een groot aantal uitvoerig gedocumenteerde rekenvoorbeelden.
Hoofdstuk 6 geeft een volledige berekening van de staal-betonconstructie van een bioscoopcomplex
opgericht te Rotterdam.
Door zijn vorm en zijn inhoud vormt dit boek een zeer nuttig hulpmiddel voor studiebureaus en controlebureaus
evenals een gids voor alle betrokkenen in de bouwwereld.
J.W.B. Stark en R.J. Stark die tegelijkertijd lesgevers (TU Delft en TU Eindhoven) zijn en ontwerpingenieurs,
hebben de originele Nederlandse versie voorbereid voor Bouwen met Staal die instaat voor de
verspreiding in Nederland. Op basis van een volgens de regels opgesteld contract heeft Bouwen met
Staal de uitgeefrechten overgedragen aan Infosteel die een uitgave afgestemd op het Belgische publiek
wilde voorbereiden, zowel in het Nederlands als in het Frans. De voorbereiding van deze werd
aldus toevertrouwd aan R. Debruyckere (SECO) en L. Pyl (Lessius Mechelen, Campus De Nayer) voor
de Nederlandstalige aanpassing, en aan J.F. Demonceau en R. Maquoi (Universiteit van Luik), voor de
Franstalige aanpassing. Zij is evenwel tot stand gekomen in nauwe symbiose teneinde de grootste samenhang
tussen de twee teksten te garanderen.
ISBN: 978-90-807555-05
coverbeeld: Dutch Engineering
Dit boek handelt over en becommentarieert de rekenregels van Eurocode
4, van toepassing op staal-betonconstructies.
BE_staalbeton_cover.indd 1 14/05/2011 18:11:11
BE_staalbeton_cover.indd 1 14/05/2011 18:10:06
Nouvelle publication : Construction mixte
dans la nouvelle série : Guides de construction métallique
Dans ce livre , les règles de calcul de l’Eurocode 4, applicables aux
constructions mixtes acier-béton, sont présentées et commentées.
image en couverture : Dutch Engineering
Hoofdstuk 1 beschrijft de bijzonderheden van staal-betonconstructies en
behandelt de algemene principes met betrekking tot het berekenen en
het uitvoeren van verschillende types van samenstellende elementen in
gebouwen: staal-betonliggers, staalplaat-betonvloeren, staal-betonkolommen
en staal-betonverbindingen.
De hoofdstukken 2 tot 5 behandelen in detail de berekening van deze
elementen bij normale temperatuur en bij brand. De rekenmethoden en
toepassingsregels zijn conform NBN EN 1994-1-1 en NBN EN 1994-1-2.
Ze worden uiteengezet in een groot aantal uitvoerig gedocumenteerde
rekenvoorbeelden.
Hoofdstuk 6 geeft een volledige berekening van de staal-betonconstructie
van een bioscoopcomplex opgericht te Rotterdam.
Door zijn vorm en zijn inhoud vormt dit boek een zeer nuttig hulpmiddel
voor studiebureaus en controlebureaus evenals een gids voor alle betrokkenen
in de bouwwereld.
Prijs: 87,50 EUR inclusief btw. (infosteel-leden hebben een korting)
Info en bestelling: www.infosteel.be
Au chapitre 1, on décrit les particularités de la construction mixte et on
dégage les principes généraux régissant la conception et l’exécution des
divers types d’éléments constitutifs des bâtiments: poutres mixtes, planchers
mixtes, poteaux mixtes et assemblages mixtes.
Les détails du dimensionnement de ces éléments, tant à température
ordinaire qu’en situation d’incendie, sont respectivement exposés aux
chapitres 2 à 5. Les méthodes de calcul et les règles d’application sont
conformes aux normes belges NBN EN 1994-1-1 et NBN EN 1994-1-2. Elles
sont mises en oeuvre dans un grand nombre d’exemples très largement
documentés.
Le calcul complet de l’ossature mixte d’un complexe de cinéma érigé à
Rotterdam fait l’objet du chapitre 6.
Par sa forme et son contenu, ce livre constitue un outil fort utile pour les
praticiens des bureaux d’études et des bureaux de contrôle ainsi qu’un
guide pour tous les intervenants dans la chaîne de la construction.
Prix : 87,50 EUR tva incluse (réduction pour les membres d’Infosteel).
Infos et commande : www.infosteel.be
Gegevens
Il existe plusieurs types de connecteurs dont certains sont illustrés à la Figure 1-6. Les
goujons à tête (Figure 1-7) sont les connecteurs les plus utilisés en Europe occidentale
; ils sont généralement souples.
Men herneemt de doorgaande staal-betonligger uit voorbeeld 2.6, met deuvels diameter 19 mm, hoogte 85 mm
en sterkte f u = 450 N/mm 2 (figuur 2-44).
Gevraagd
N Rd
N A pl,Rd
N E,Rd
N C,Rd
1
2
N C,Rd
= N D,Rd
E
B
1
f f f
1
f N D,Rd
=
2
f
f
f
–
– –
+ +
A B C
D
M Rd
ME,Rd Mpl,Rd M max,Rd
M D,Rd
= M max,Rd
=
2
W pc
a cd
+ W pa yd
+ W ps sd
N pl,Rd
N C,Rd = A c
a cd
h n
A c a cd
M pl,Rd Mpl,Rd MD,Rd
fsd
fsd
fsd
sd
yd
fyd fyd fyd
af cd afcd
– –
afcd
–
afcd
h n
Figuur 4-6 : Kenmerkende punten van de interactiekromme M-N in een staal-betondoorsnede
6 4. staal-betonkolommen
C
D
In figuur 4-6 zijn de spanningsverdelingen voor de vier punten A, B, C en D
getekend.
• Punt A
In dit punt is het moment nul (M A,Rd = 0). De doorsnede wordt dus zuiver centrisch
belast. De waarde van de weerstand is N pl,Rd ; zij volgt uit (4-2) of (4-3).
• Punt B
In dit punt is de drukkracht nul (N B,Rd = 0). Op de doorsnede werkt enkel een
zuiver buigend moment en de overeenkomstige weerstand is de plastische
momentweerstand M B,Rd = M pl,Rd, waarvan de berekening verder is gedetailleerd.
• Punt C
A f A f A f 0,85 f h b A f
V V b
0,85 f h V b A f A f A f 0,85 f h A f
b
0,85 f h l ,i ,Rd a yd s sd cd c e f s sd
l ,o,Rd a yd cd c e f
f 1264 73,1 / 18 deuvels
f ,o a yd Rd
n A f A f / P 1264 207 / 73,1 1471 / 73,1 21 deuvels
n
P
0,8
A
73,1
f
/ P
58,5
1264
kN
/ 73,1 18 deuvels
V 17 73,1 4 58,5 1477 kN 1471 kN
n A f A f / P 1264 207 / 73,1 1471 / 73,1
21 deuvels
P 0,8 73,1 58,5 kN
V 17 73,1 4 58,5 1477 kN 1471 kN
M M 192 kNm
n 1 A f / P1 1264 1 / 73,1 181
deuvels
M q L M 30 9 192 208 kNm
n 8 A f A2 f / P8 1264 2
207 / 73,1 1471 / 73,1 21 deuvels
Mn MA f 192 / PkNm
1264 / 73,1 18 deuvels
M P 1
0,8 W 73,1 f
58,5
1
628,4 kN 10
1
235 10 1
148 kNm
V Mn 17 Aq f L A M f / P 30 1264 9 207 192 / 73,1 208 kNm 1471 / 73,1 21 deuvels
8
73,1 2
4 58,5
8
1477 kN
2
1471 kN
P n M M 208 148
0,4
M n 0,8 73,1 58,5 kN
V 17W M 73,1 f M 4 628,4 58,5 10 299 1477 235
kN 148 10
1471 148 kNkNm
n M M 208 148
M 0,4
n M 192 kNm
M M
299 148
1 1 1 1
M
q L M 30 9 192 208 kNm
8M 1922 kNm 8 2
1 1 1 1
M W q L f 628,4 M 10 30 235 9 10 192 148 kNm 208 kNm
8 2 8 2
M n M M 208 148
0,4
n W f 628,4
M M
10 235 10 299 148
148 kNm
n M M 208 148
0,4
n M M
299 148
f ,i a yd s sd Rd
Rd
f ,o a yd Rd
Rd
f ,i a yd s sd Rd
- -
pl,Rd Ed
f ,o a yd2 Rd - 2
Ed d Ed
f ,i - a-
yd s sd Rd
f pl,Rd ,o Ed a yd Rd
3 -6
Rd
pl,a,Rd pl,a yd
2 - 2
f Ed ,i ad yd s sd Ed Rd
Rd
Ed pl,a,Rd
Rd
pl,a,Rd f pl,a pl,Rd yd pl,a,Rd
0,4 A f 0,4 1264
n 0,4 n
6,9 n 7
k P 1 73,1
A f 207
n 0,4 n
6,9 9,7 n 10
k
0,4
P
A f 0,4 1 73,1
1264
n 0,4 n
6,9 n 7
k P 1 73,1
A f 207
n 0,4 n
6,9 9,7 n 10
k P 1 73,1
h h 2 h
2 1 n r I
0,4 A f 0,4 1264
n 0,4 h h 2 h
n
6,9 n 7
k P 1 73,1
2 1 n r I
1 A f 207
L 0,4
A
6,9 9,7 10
(2-39)
8 k P f 0,4 1264
n 0,4 n
6,9 n 7
k P 1 73,1
A f 207
n 0,4 n
6,9 9,7 n 10
1 k P 1 73,1
L
(2-39)
8 h h 2 h
2 1 n r I
h h 2 h
1 0,3 1 1
2 1 n r I
n
1
n
0,3 L 1 1
(2-39)
8
1
n L
(2-39)
8
n
A 53,8 10
r 0,037
b h 2250 64
1 0,3 1 1
A 53,8 10
r 0,037
b h 2250 64
n1 0,3 1 1
n
n
n
A 53,8 10
r 0,037
b h 2250 64
A 53,8 10
r 0,037
b h 2250 64
r
a yd
o f ,o o
t Rd
s sd
i f ,o i
a yd
o f ,o
t Rd
o
t Rd
s sd
i f ,o i
t Rd
pl,a,Rd s pl,a
Ed c yd
pl,a,Rd p
A
f s pl,Rd c pl,a,Rd p
e f c
b h
a yd
s sd
o
i f
,o
,o o
i
s s
t
t
Rd
Rd
s sd
i f ,o i
t Rd
s s
1 0,5 1 1
a
c c
3 8 2 . s t a l - b e t o n l i g e r s
De neutrale lijn is in vergelijking met punt B gespiegeld ten opzichte van het hart
van de doorsnede. De bijkomende drukspanningen ten opzichte van punt B zijn
symmetrisch ten opzichte van het midden van het profiel. Zij hebben dus een
axiale resultante maar leveren geen buigend moment. Dit betekent dat M C,Rd =
M B,Rd = M pl,Rd maar bestaat met een resulterende drukkracht die gelijk is aan de
draagkracht van uitsluitend de betondoorsnede. Om hiervan overtuigd te zijn
r
Rd
Rd
a
a
c c
c e f c
c
c c
e f c
l ,i ,Rd a yd s sd cd c e f s sd
l ,o,Rd a yd cd c e f
- - Ed pl,a,Rd
pl,Rd Ed
f pl,Rd pl,a,Rd
2 - 2
Ed
- -
d Ed
pl,Rd Ed
A
b h
e f c
A
1 0,5 1 1
b h
A
b h
r
a
e f c
c c
e f c
A f A f A f 0,85 f h b V A f
V A f 0,85 f h b
V b A f A f 0,85 f h A f
b
0,85 f h l ,i ,Rd a yd s sd cd c e f s sd
l ,o,Rd a yd cd c e f
l ,i ,Rd a yd s sd cd c e f s sd
l ,o,Rd a yd cd c e f
3 -6
2 - 3 2 -6
Ed pl,a,Rd dpl,a yd Ed
f pl,Rd pl,a,Rd
a yd
o f ,o o
t Rd
s s
s c p
1 0,5 1 1
1 0,5 1 1
a
1264 kN
r
a c c
e f c
s s
Rd
s c p
a
c c
e f c
Men vraagt de bepaling van het aantal deuvels dat nodig is voor een vo ledig schuifsterke verbinding.
Oplossing
Dezelfde ligger is als vrij opgelegde ligger bestudeerd in voorbeeld 2.4; er werd daar aangetoond dat een schikking met
één deuvel per rib met sterkte
P Rd = 73,1 kN voldoende was. Laten we voorlopig aannemen dat eenzelfde schikking
hier nog mogelijk is.
Het aantal deuvels tussen de doorsnede met maximaal veldmoment en het eindsteunpunt (eerste kritieke lengte)
zou bedragen (zie ook voorbeeld 2.4):
Het aantal deuvels tussen de doorsnede met maximaal veldmoment en het tussensteunpunt (tweede kritieke lengte)
zou bedragen:
Indien men, zoals in voorbeeld 2.6, onderstelt dat het maximaal veldmoment optreedt in het midden van de overspanning,
zijn de twee kritieke lengten gelijk en bedragen zij L/2. Het aantal ribben over een halve overspanning is
19 (zie voorbeeld 2.4). Het is dus noodzakelijk om een paar deuvels te voorzien in de twee ribben van de tweede
kritieke lengte, bij voorkeur in de nabijheid van het tussensteunpunt.
In het geval van twee deuvels per rib is de weerstand voor één deuvel herleid tot:
De weerstand met betrekking tot de afschuifkracht in langsrichting over de tweede kritieke lengte wordt aldus:
Het is dus niet nodig om het aantal deuvels dat bekomen was in een eerste benadering aan te passen.
1264 kN
1471 kN
Ed pl,a,Rd
q d = 39 kN/m
3 -6
9 m 9 m
192 kNm
299 kNm
1264 kN 207 kN
21
aantal deuvels
Figuur 2-44 : Staal-betonligger met een vo ledig schuifsterke verbinding
1264 kN 1471 kN
192 kNm
q d = 39 kN/m
299 kNm
299 kNm
1264 kN 207 kN
18 21
9 m 9 m
aantal deuvels
21
21
A s
1471 kN 1264 kN
18
A s
1471 kN 1264 kN
BE_staalbeton2.indd 38 14/05/2011 18:19:22
i S
iS
18
info
steel
iS
iS
(2-37)
(2-38)
(2-37)
(2-38)
(2-40)
(2-37)
(2-37) (2-41)
(2-40) (2-38)
(2-41)
(2-38)
(2-40)
(2-40)
(2-41)
(2-41)
(2-35)
(2-35)
(2-35)
(2-35)
Figure 1-6 : Types de connecteurs
Différentes longueurs et diamètres de goujons sont disponibles sur le marché. Le goujon
de diamètre 19 mm est le plus courant. Les goujons sont soudés au pistolet sur la
face externe de la semelle, et/ou éventuellement sur l'âme, du profilé en acier lorsque
celui-ci est partiellement enrobé (béton présent entre les semelles) ; ils peuvent l’être
au travers de la tôle profilée d’une dalle mixte pour autant que l’épaisseur de tôle
n’excède pas 1,25 mm, que l’épaisseur totale du revêtement de zinc ne dépasse pas
0,03 mm (30 µm) et que la face du profilé métallique accueillant ces goujons soit
exempte de peinture.
Figure 1-7 : Goujon à tête
d
h sc
1. introduction à la construction mixte 5
Auteurs: René Maquoi, Rik Debruyckere, Jean-François Demonceau, Lincy Pyl.
Uitgever/Editeur: I
Infosteel - 208 pag. / 210 x 297mm / hard cover
infosteel
infosteel
infosteel
info
steel
infosteel
infosteel
staalbouwdag
Poutres mixtes acier-béton2
BE_staalbeton2.indd 1 14/05/2011 18:25:29

leden_membres
64
Permanent members
ArcelorMittal
Duferco
GSV
Tata Steel
Gold members
Arval by ArcelorMittal
Buildsoft
Grymafer
Galva Power
Isocab (ThyssensKrupp)
Joris Ide
Kingspan Belgium
Sadef
Nemetschek Scia
VK Group
Silver members
Aalterpaint
abt België
Aelterman
Aertssen Kranen
Anmeco
Arcadis Fally
ASK Romein Malle
Astron Buildings
A.d’A Paczowski Fritsch
Ateliers Poncin
BCM
Belgium Coatings
Bocad Service International
Bureau Bouwtechniek
Bureau D’Études Greisch
Bureau D’Études Pirnay
Cavale Steel Company
Construsoft
CSM
Demeestere
De Wandeler Metaalbouw
Dejond
Devoldere Metaalbouw
Diliën Metaalwerken
Edibo
Emotec
Frisomat
Houyoux Constructions
Iemants
InCA Ingénieurs Conseils Associés
Ingenieursbureau Norbert
Provoost
Ingenieursbureau Stendess
Janssens
Kersten Europe
Liebaert Staalbouw
Mahieu Metaalbouw
Mathieu Gijbels
ME Construct
Metaalconstructies Verhofsté
Metaalconstructie Truyens
Metalix Lummen
Ministerie Vlaamse Gemeenschap
/ Afdeling Metaalstructuren
Ney and Partners
Nmbs B-Holding Groep
ODS
PPG - Protective and
Marine Coatings
SAB-Profiel
SBE
Schroeder & Associés
Seco
Setesco
Soludec
Staco
Stintec
Stubeco
Technifutur
Technum
Timmers Cranes and Steelworks
Van Kerckhove
Victor Buyck Steel Construction
Wasco-Anbuma
WP Steel Assembly
– Willemen Groep
Bronze members
AB Associates
Archi + I
ASB
Ateliers Mersch
BC Projektteam
BSP Construction
CAD Systems - Parabuild
Ceqmas
Condesa Commercial Belgium
Creel
Dutch Engineering
Dynabat
Establis (TAB)
Euro Inox
Ferronnerie d’Art Dejeond-
Delarge
Hancke Metaalwerk
Hatwee
Industeel Belgium
Reppel
signum+architecten
Steel Concept and Design
Studiebureel Boucherie
Studieburo Mouton
Technocon
Individueel lid
_Membre individuel
Ackx Gunnar
Antonissen Peter
Apers Jef
Baelen Prosper
Bajoit Jules
Bastin Olivier
Bauvois Serge
Beguin Aloys
Bellens Stéphan
Berben Jo
Bessems Johan
Binder Georges
Bleus Jean-Marie
Bogaert Reinout
Boone Rik
Bosquée Philippe
Bosse Francis
Bouvy Laurent
Brutsaert Georges
Bruyère Jacques
Bulcke Barent
Buyl Chantal
Cappan Sven
Cardon Els
Cerfontaine Frédéric
Chantry Marc
Cherdon Didier
Christiaens Caroline
Claes Bart
Clerdent Anne-Cathérine
Clotuche Gérard
Cocina Pierre
Colin Serge
Colin Benoist
Colin Gérard
Collard François
Collard Michel
Coopman Peter
Cooreman Jan
Coppin Thierry
Crijns Gerd
Custermans Ronny
De Boever Dirk
De Cia Marco
De Coster Jos
De Four Jan
De Mey Marc
De Munck Pascal
De Pape Marc
De Poortere Jan
De Smedt Pierre-Paul
De Terschueren Michel
De Thier Patrick
De Vrée Bernard
Debacker Philippe
Deckers Daphné
Decleyre Walter
Decorte Roland
Deforche Peter
Degallaix Hugues
Delgoffe Daniel
Delvaux Jules
Denayer Michel
Denis Michel
Denoël Jean François
Depouille Isabelle
Dewaele Kathy
D’Hauwe Jan
D’Haveloose Tom
Drese Norbert
Duchange Françoise
Dugauquier Marc
Dumont Jean-Marie
Duvivier Vincent
Eerlingen Danny
Eloi Serge
Erven Jan
Everaert Bram
Farès Réda
Feliers Stefan
Franssens Maarten
Geldhof Geert
Gérard Amaury
Gheysen Carl
Gheysens Robert
Giesen Chris
Goelhen Claude
Goethals Lieven
Goffaux Jean-Claude
Grondal Eric
Gruloos Philippe
Gubbini Marc
Gutfrind Stéphane
Hans Didier
Hardy Dominique
Heirman Gert
Hendrickx Marc
Hérin Pierre
Heyvaert Herman
Hondekyn Filip
Ieven Guido
Janssens Hans
Jonckheere Pol
Kaiser Gérard
Koch Hugo
Lahon Hugo
Laurent Willy
Leblanc Pierre
Leclercq Jean-Michel
Leenknecht Jan
Lefèvre Dave
Leys Luc
Liekens Paul
Lievens William
Lindelauf Toon
Loncke Matthieu
Mabille Luc
Mahy Didier
Mahy Jean-François
Mahy Xavier
Maisin Philippe
Marbehant Christian
Marbehant Francis
Maters G.A.M.J.
Mathonet Chantal
Mathot Jean
Michaux Geert
Milis Louis
Modave Catherine
Moens Johan
Mollaert Marijke
Moyaert Joris
Noël Geoffroy
Nys Charlotte
Oosterlynck Tanguy
Photiadis Kyriakos
Pillaert Stef
Plancke Marc
Polet Joseph
Poncin Henri
Posen Jan
Provost Michel
Quenon Michel
Reyntjens Johan
Rietveld Jan
Rollet Philippe
Roosen Hans
Rorive Marc
Rousseau Joos
Sanguinetti Aldo
Sanna Frederic
Sarens Benny
Schockert Louis
Schueremans Luc
Schwarz Wilfried
Senes Paolo
Sileghem Pol
Sommelette Vincent
Spitaels Jan
Sprangers Danny
Stormacq Patrick
Stree Robert
Stroobandt Pascal
Strotz Bob
Stryckman Marc
Swaegers Gerd
Taquet Françoise
Tengattini Fabrizio
Thill Mireille
Tremong Jean-Louis
Trippas Myriam
Van Campenhout Miguel
Van De Casteele Anne-Marie
Van De Velde Patrick
Van De Wiele Frank
Van Den Berg Etienne
Van Der Beken Michel
Van Der Planken Jan
Van Der Valk Tinus
Van Eynde Koen
Van Eysden Jean-Philippe
Van Hecke Dirk
Van Hoecke Hendrik
Van Hoof Kristof
Van Horenbeeck Herman
Van Hunsel Marian
Van Impe Rudy
Van Issum Franz
Van Laere Frank
Van Loo Ouchy
Van Lysebeth Johan
Van Neste Mark
Van Odenhoven Marcel
Van Oevelen Jef
Van Roey John
Vandaele Jo
Vandekerkhof Jef
Vanderperren Jos
Vandewalle Lucie
Vandewalle Philippe
Vanhamme Ivo
Vanherk Patrick
Vanhove Frank
Vanlommel Dieter
Vanparys Andy
Verbeke Axel
Verhelst Marc
Verhelst Jean-Pierre
Vernimmen Tom
Verschoote Luc
Verswijver Koen
Wagner Jean-Luc
Wattiez Magali
Werck Nancy
Wieme Kristof
Willems Karel
Wittevrongel Bernard
Ysenbrandt Peter & J.J.
Onderwijsinstelling
_Enseignement
Hogeschool Sint Lukas Brussel
Hogeschool Sint-Lucas Gent
De Nayer Instituut
IESA Victor Horta Bruxelles
Institut Supérieur Industriel Arlon
Institut Supérieur Industriel Gramme
Institut Supérieur Industriel de Mons
Université du Luxembourg
Universiteit Gent
- Architectuur Stedenbouw
Student/stagiair
_Etudiant/stagiaire
Boey Thomas
Boomer Jérémy
Boven Pieter
Briers Kristof
Buysmans Kris
Cambier Margaux
Canor Thomas
Claeys Jonas
Cooman Ken
De Decker Bart
De keersmacker Mathieu
De Pauw Stijn
Delameillieure Thomas
Deloof Pieter Jan
Demasure Emelie
Ferriere Vinciane
Frère Jules
Geenen Gilles
Georges Stéphanie
Goddeeris Tom
Halleux Christophe
Hooijmans Stefan
Huvelle Clara
Imbrechts Tim
Janssens Glenn
Jeurissen Tom
Macris Vincent
Molemans Dries
Mortelmans Nele
Nijs Floriaan
Pescod Emily
Rottiers Ruben
Rousseuw Carlo
Rubens Pieter
Schiettecatte Pieter
Schoenmaeckers Augustin
Schoenmaekers Lien
Schotte Nicolas
Serlet Alyssa
Seurinck Patrick
Simon Charlotte
Slock Pieter
Snoeck François
Sonck Delphine
Strobbe Tiemen
Torrekens Benjamin
Trappeniers Peter
Van Buyten
Van Goethem Sofie
Van Reet Sophie
Van Wynsberghe Eline
Vandenheede Jens
Vandewalle Dietwin
Vanmechelen Tessy
Vermandel Valérie
Vermeersch Sofie
Vermeir Toon
Visser Thibaut
Wulleput Nicolas
Ereleden
_Membres d’honneur
Eric Ceuterick
José Jongen
René Maquoi
André Van den Bossche
Staalinformatieen
promotiecentra (IPO)
_Centres d’Information et de
Promotion de l’Acier (IPO)
Bauforumstahl (DE)
Bouwen met Staal (NL)
ConstruirAcier (FR)
Promozione Acciaio (IT)
SZS - Centre Suisse de la
Construction Métallique (CH)
SBI - Stålbyggnadsinstitutet (SE)
BCSA - British Constructiona
Steelwork Association (UK)

ittal.pdf 25/06/2007 16:27:13
leden_membres
BuildSoft
gold
VK GROUP
Building Consultants
PACZOWSKI ET FRITSCH
ARCHITECTES Sàrl
Staalbouw
Constructions Métalliques
www.dejond.com
DILIEN METAALWERKEN
silver
permanent
STAALCONSTRUCTIES
Raadgevende Ingenieurs
Studiebureau voor bouwkunde
SETESCO
sa/nv
Van Kerckhove
S T E E L
WILLEMEN
WP STEEL ASSEMBLY
associates
ASB
CREEL
S.A.
N.V.
bronze
Industeel
DEJEOND
DELARGE
ENGINEERING INVISIBLE STRENGTH

the touch
of ZINQ
Galva Power streeft naar toegevoegde waarde en tevreden klanten. Daarom hebben we ‘the touch of ZINQ’
ontworpen, een persoonlijke aanpak met slechts één doel voor ogen: het hoogste kwaliteitsniveau op het
gebied van produceren, vakkennis, advies, diensten, logistieke en transportoplossingen. We streven ernaar
een sterke schakel te zijn in uw projecten en processen zodat u de beste kwaliteit, flexibiliteit en service aan
uw klanten kunt bieden.
Galva Power cherche à créer de la valeur ajoutée pour des clients satisfaits. C’est pour cette raison que
nous avons conçu « the touch of ZINQ », une approche personnalisée qui n’a qu’un seul but : garantir le
niveau de qualité le plus élevé en ce qui concerne les produits, les connaissances techniques, les conseils, les
services, la logistique et les solutions de transport. Nous ambitionnons d’être un maillon fort dans vos projets
et process afin que vous puissiez offrir à vos clients la meilleure qualité possible et la meilleure flexibilité.
www.galvapower.com
T: +32 11 510 210 - F: +32 11 510 220 - E: zinq@galvapower.com
© via-via.be