13.07.2015 Views

La pouësìo dins li discours de Mistral - Aix-Marseille I

La pouësìo dins li discours de Mistral - Aix-Marseille I

La pouësìo dins li discours de Mistral - Aix-Marseille I

SHOW MORE
SHOW LESS
  • No tags were found...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

A t u a l i t a<strong>La</strong> <strong>pouësìo</strong> <strong>dins</strong> <strong>li</strong> <strong>discours</strong> <strong>de</strong> <strong>Mistral</strong>De z-Albi à Roco-favourNous fau aro parla pu particu<strong>li</strong>eramen <strong>de</strong>dous <strong>discours</strong> qu’à-n-é<strong>li</strong> soulet sufirien à larenoumado <strong>de</strong> soun autour: <strong>li</strong> <strong>discours</strong> <strong>de</strong> z-Albi(1882) e <strong>de</strong> Roco-favour (1880).A z-Albi, <strong>Mistral</strong> coumparo <strong>li</strong> soucieta umanoi cors celèste. Li lèi <strong>de</strong> la gravitacioun, la forçocentrifujo e la forço centripeto tènon <strong>li</strong>s astre en bonordre. Dóu contro-pes d’aqué<strong>li</strong> forço nais l’ordremiraclous que règno <strong>dins</strong> lou cèu. N’es tout parié pèr<strong>li</strong> soucieta en chancello entre l’in<strong>de</strong>pendènci e l’unita.Fai pièi uno longo dissertacioun sus <strong>li</strong> diferèntipou<strong>li</strong>tico seguido o <strong>de</strong> segui. S’aquéu <strong>discours</strong> aguètalamen <strong>de</strong> sucès, es segur pèr soun countengu, pèrl’ana<strong>li</strong>so pou<strong>li</strong>tico, mai peréu pèr ço que <strong>li</strong>uen dóucous <strong>de</strong> fisico o dóu cous <strong>de</strong> Sciènci Po, <strong>Mistral</strong>, uncop <strong>de</strong> mai, sachè parla en pouèto. Pas questiound’Estat, <strong>de</strong> Nacioun mai <strong>de</strong> soucieta umano, pasquestioun d’astre, <strong>de</strong> planèto mai <strong>de</strong> cors celèste etout acò toco lou legèire <strong>de</strong> vuei coume touquèl’ausidou d’aièr. <strong>La</strong> <strong>pouësìo</strong>, eici, adus la noto umano<strong>dins</strong> l’univers fre dóu pou<strong>li</strong>ti.A Roco-favour, au pèd dóu porto-aigomajestous que mèno l’aigo vers la capitalo sestiano,<strong>Mistral</strong>, <strong>de</strong>guè apara l’ilusioun. Lou “<strong>de</strong>guè” faire queié trasien <strong>de</strong>ja aquéu mot coume uno insulto. Mai, éu,lou pouèto, rebuto pas aquelo acusacioun, tout loucountràri, n’es fièr. Pèr éu, l’Ilusioun, es uno qua<strong>li</strong>ta,es elo que nous fai amira tóuti <strong>li</strong>s obro d’art, que nousembarco sus soun alo fernissènto quand legissèn un<strong>li</strong>bre, es elo qu’ajudo l’ome <strong>de</strong> 20 an se bandifieramen <strong>dins</strong> la séuvo <strong>de</strong> la vido, es elo que buto <strong>li</strong>souldat à èstre erouï:“Foro l’ilusioun, vesès, i’a que leidun e cativiée mort. L’ilusioun, acò’s l’aubo que, sus <strong>li</strong> serre negre,escalabrous e nus <strong>de</strong> la mountagno, jito chasquematin sa manto blanquinello emé <strong>de</strong> franjo d’or!L’ilusioun es la fado que trais <strong>dins</strong> la sournuro <strong>li</strong> pantai<strong>de</strong> lumiero!Aquéu laus <strong>de</strong> la masco jouvo e pou<strong>de</strong>rousoqu’es l’ilusioun, <strong>Mistral</strong> la faguè car èro, coume loudis, davans uno assemblado <strong>de</strong> pouèto e entrepouèto se coumprenon. Malurousamen en 1958 toutlou moun<strong>de</strong> èro plus pouèto e vai ansin qu’unoubrage sourtiguè sus aquéu sicut que l’autourcoumprenié rèn (o pulèu fasié lou semblant…). Iémanco vertadieramen, à-n-aquel oubrage, maugrat siqua<strong>li</strong>ta, lou boufe <strong>de</strong> la <strong>pouësìo</strong>, lou boufe mistralen ees bèn doumage.E <strong>li</strong>s àutri capou<strong>li</strong>é?A la <strong>de</strong>buto, vous disiéu que lacoumparesoun me pareissié indispensablo e i’arribe.Bèn entendu, coume poudèn coumpara que d’elemend’un meme ensemble, me <strong>li</strong>mitarai en <strong>de</strong> <strong>discours</strong> <strong>de</strong>Santo-Estello d’àutri capou<strong>li</strong>é e acò, en pescant d’eicid’eila, que faudrié trop <strong>de</strong> tèms pèr escanti la <strong>pouësìo</strong><strong>de</strong> tóuti <strong>li</strong> <strong>discours</strong> <strong>de</strong> tóuti <strong>li</strong> capou<strong>li</strong>é… Aquelo pescosara un pau enganado, en estènt qu’en couneissènttóuti <strong>li</strong> <strong>discours</strong>, ai fa uno causido que dèu rèn àl’asard… Demié tóuti <strong>li</strong> capou<strong>li</strong>é, d’ùni que i’afuguèron peréu pouèto coume Fè<strong>li</strong>s Gras, ValèriBernard, lou Dr. Fallen, Marius e Reinié Jouveau.D’autre qu’èron <strong>de</strong> tout segur pouèto bord quevoudèron sa vido à-n-uno Causo talo que la lengoprouvençalo e lou Fe<strong>li</strong>brige, pub<strong>li</strong>quèron pamens ges<strong>de</strong> vers o quàsi ges: Pèire Devoluy, <strong>Mistral</strong> nebout,Carle Rostaing, Elìo Bachas… N’en fau-ti counclureque i’a dos meno <strong>de</strong> <strong>discours</strong>? Que noun.Valèri Bernard, pouèto e artisto, escriguèbèn si <strong>discours</strong> en pintre e en pouèto. Es lou pouètopèr eisèmple qu’en 1913 dis à-z-Ais:E leissen rire <strong>li</strong> tarnagas, <strong>li</strong> que nous tratonemé <strong>de</strong>s<strong>de</strong>n <strong>de</strong> pouèto e <strong>de</strong> pantaiaire, car rèn <strong>de</strong> çoqu’es grand, rèn <strong>de</strong> ço qu’es bèu, rèn <strong>de</strong> ço qu’eseterne fuguè crea sènso lou raive e sènso la <strong>pouësìo</strong>.Es lou pintre qu’en 1912 à Narbouno dis:Dreissaren noste drapèu <strong>dins</strong> l’azur prefound, plus autque <strong>li</strong> Pirenèu, noste drapèu se <strong>de</strong>splegant sus toutola terro d’O coume un inmense arc-<strong>de</strong>-sedo ountetóuti <strong>li</strong> nuanço se foundon l’uno <strong>dins</strong> l’autro en gardantsa coulour propro e soun esclat.Mai se Valèri Bernard es pouèto, soun obroes <strong>de</strong> classa pulèu <strong>de</strong>mié <strong>li</strong> serventès que <strong>dins</strong> la<strong>pouësìo</strong> <strong>li</strong>rico. N’es tout parié <strong>de</strong> si <strong>discours</strong> que nousparèisson souvènt pas tant pouëti que <strong>li</strong> <strong>de</strong> <strong>Mistral</strong>.Coume lou rèsto <strong>de</strong> soun obro, <strong>li</strong> <strong>discours</strong> <strong>de</strong> ValèriBernard soun sirventès i raro dóu <strong>discours</strong>enflamatòri, dóu <strong>discours</strong> <strong>de</strong> tribun. Quàuqui toco <strong>de</strong>coulour d’eici d’eila <strong>li</strong> podon pas faire intra en plen<strong>dins</strong> la <strong>pouësìo</strong> coume <strong>li</strong> <strong>discours</strong> <strong>de</strong> <strong>Mistral</strong>. PamensV. Bernard èro un pouèto.Veguen aro ço que se passo em’un capou<strong>li</strong>é“noun pouèto”, un capou<strong>li</strong>é que pub<strong>li</strong>què ges <strong>de</strong>vers… e prendrai coume eisèmple Carle Rostaing.Se tout <strong>de</strong> long <strong>de</strong> si <strong>discours</strong>, en capou<strong>li</strong>édóu siècle XX, Carle Rostaing fasié lou comte dis ate,di mejan e dóu camin que restavo <strong>de</strong> coump<strong>li</strong>, sabiétambèn parla <strong>pouësìo</strong>, coume en 1957 en Bigorroounte la muso <strong>de</strong> Fila<strong>de</strong>lfo <strong>de</strong>vié marca la Santo-Estello <strong>de</strong> soun signe astra.Li vers <strong>de</strong> Saluste dóu Bartas el ’ e v o u c a c i o u n d’aquelo noblo femo que sachè faireclanti <strong>dins</strong> si serventès <strong>li</strong> plagnun <strong>de</strong> la raço faguèroncabussa <strong>li</strong> ausidou en pleno <strong>pouësìo</strong> e lou capou<strong>li</strong>é <strong>de</strong>countunia ansin:M’aurié forço agrada <strong>de</strong> vous pourgi, pèr maproumiero dicho capou<strong>li</strong>erenco, rèn que <strong>de</strong> fruchoespe<strong>li</strong>do à bèl èime <strong>dins</strong> un jardin bèn laura e <strong>de</strong>mòure rèn que <strong>de</strong> questioun toucant nòstis obrofe<strong>li</strong>brenco e l’espandimen <strong>de</strong> nòstis idèio.Aqué<strong>li</strong> fru, aquéu jardin, qu’avèn <strong>de</strong>ja trouba<strong>dins</strong> <strong>li</strong> <strong>discours</strong> mistralen, soun bèn aqui <strong>li</strong> dóucapou<strong>li</strong>é <strong>de</strong> 1957 que parlo en capou<strong>li</strong>é, en ome, enensignaire mai tambèn en pouèto.Dins lou <strong>discours</strong> <strong>de</strong> 1958 à Touloun, relevanaquelo fraso:E se me fa<strong>li</strong>é […] chausi uno coulour diriéuque lou Fe<strong>li</strong>brige es au cop rouge e jaune, que soun <strong>li</strong>coulour <strong>de</strong> Prouvènço e <strong>de</strong> Catalougno, emé loujaune <strong>de</strong> l’or <strong>de</strong> nosto Estello e lou rouge dóu sangque cour <strong>dins</strong> nòsti veno.E aqué<strong>li</strong> mot <strong>dins</strong> la bouco d’aquéu quesarié, un an pu tard, lou capou<strong>li</strong>é dóu centenàri <strong>de</strong>M i r è i o , lou pouèmo di pouèmo pèr <strong>li</strong> Prouvençau,aqué<strong>li</strong> mot prenon uno coulour <strong>de</strong> mai, aquelo <strong>de</strong> la<strong>pouësìo</strong>, <strong>de</strong> la <strong>pouësìo</strong> viscudo.Es encaro la <strong>pouësìo</strong> que durbira lou<strong>discours</strong> <strong>de</strong> Niço, aquelo terro que nous [fai] pantaia<strong>de</strong> Paradis. Dins soun darrié <strong>discours</strong> avèn remarcaque quouro Carle Rostaing cito <strong>li</strong> qu’an ounoura nostolengo, cito que <strong>de</strong> pouèto: <strong>Mistral</strong>, Aubanel,Roumanille, Gras, Fourès, l’abat Roux, Vermenouze,l’abat Bessou, Sarrieu, Charloun, Fila<strong>de</strong>lfo, MariusJouveau. Meme <strong>de</strong> Jóusè d’Arbaud cito que Li CantP a l u s t r e e pas <strong>La</strong> Bèstio dóu Vacarés, aquéu capd’obro<strong>de</strong> proso qu’ounouro tout autant nosto lengo.Cito pas nimai Savié <strong>de</strong> Fourvièro, lou creatour <strong>de</strong> laproso prouvençalo. Es clar que lou capou<strong>li</strong>é es pivelapèr la <strong>pouësìo</strong>, que parlo en pouèto, en ami di pouètonoun pas en proufessour <strong>de</strong> filoulougìo.Poudèn pas parla <strong>de</strong> tóuti <strong>li</strong> que sel’ameritarien. D’ùni coume Marius Jouveau<strong>de</strong>mandarien un estùdi especiau tant soun capou<strong>li</strong>erafuguè long, e fruchous. S’acountentaren d’aquelopesco que vai <strong>de</strong> la fin dóu siècle XIX is annado 10 e60.Queto counclusioun n’en tira?Proumié la counclusioun evidènto que <strong>dins</strong>un <strong>discours</strong> <strong>de</strong> Santo-Estello i’a toujour un pau <strong>de</strong><strong>pouësìo</strong> (<strong>li</strong> <strong>discours</strong> estudia s’arrèston en 1982), acò’stout naturau en estènt <strong>li</strong> circoustànci e la persouna<strong>li</strong>ta<strong>de</strong> <strong>li</strong> que <strong>li</strong> prounouncion, à saché: <strong>li</strong> capou<strong>li</strong>é dóuFe<strong>li</strong>brige.Es clar peréu que <strong>li</strong> <strong>discours</strong> <strong>de</strong> <strong>Mistral</strong> iécaup forço mai <strong>de</strong> <strong>pouësìo</strong> que <strong>li</strong>s autre. <strong>La</strong> <strong>pouësìo</strong>i’es permanento noun pas pountualo, evoucadodireitamen coume talo, o bèn raiant à l’estat pur <strong>dins</strong><strong>de</strong> <strong>discours</strong> mai o mens <strong>li</strong>ri mai sèmpre countengudo,diregido, mestrejado, ajudant faire passa “loumessage”, coume se dis vuei. Li <strong>discours</strong> <strong>de</strong> ValèriBernard, coume l’avèn vist, soun subre-tout sirventès,pinturo, aparèisson pas tant pouëti à-n-uno leituro à lalèsto, valènt-à-dire que sa <strong>pouësìo</strong> se mostro pastant, mai trouban aqui lou caratère <strong>de</strong> touto l’obro<strong>li</strong>teràri <strong>de</strong> V. Bernard, obro di dificilo.N’arriban i tèms mou<strong>de</strong>rne; se poudrianpensa que touto <strong>pouësìo</strong> a dispereigu, que soulol’acioun e la sciènci comton, mai noun. L’avèn vist, loucapou<strong>li</strong>é dis annado 60, éu peréu, douno <strong>dins</strong> la<strong>pouësìo</strong> e urousamen pèr nautre. Ausariéu meme <strong>de</strong>dire qu’après <strong>li</strong>s arengo “<strong>de</strong>scabestrado” <strong>de</strong> PèireDevoluy, la <strong>pouësìo</strong> “esfou<strong>li</strong>ssado” <strong>de</strong> Fè<strong>li</strong>s Gras, <strong>li</strong><strong>discours</strong> d’avoucat <strong>de</strong> <strong>Mistral</strong> nebout e la sapiènci di<strong>discours</strong> <strong>de</strong> Marius Jouveau, aqué<strong>li</strong> <strong>de</strong> Carle Rostaingsoun <strong>li</strong> que nous sèmblon lou mai proche, tant pèr laformo, l’estile, <strong>li</strong>s idèio, <strong>li</strong>s image que pèr loumouvamen generau, lou mai proche d’aqué<strong>li</strong> <strong>de</strong><strong>Mistral</strong>. D’ùni dirien que <strong>Mistral</strong> èro en avanço d’unsiècle, d’autre au countràri que Carle Rostaingretardavo d’autant. Pense pulèu que la verita se trobo<strong>dins</strong> la countinuita. Un siècle <strong>de</strong> tèms e mai, <strong>li</strong>capou<strong>li</strong>é se soun sucedi. L’evoulun fuguè permanènt,mai la fi<strong>de</strong><strong>li</strong>ta tambèn. Aquelo fi<strong>de</strong><strong>li</strong>ta, noun pas nousmena à l’inmoubi<strong>li</strong>sme nous menè à-n-un Fe<strong>li</strong>brigeque reneissié sènso relàmbi d’éu-meme coume loulausié <strong>de</strong> la Tourre Magno, sèmpre verd, milo anaprès, un Fe<strong>li</strong>brige qu’en óupousant pas la <strong>pouësìo</strong> àl’acioun èro un Fe<strong>li</strong>brige <strong>de</strong> “pouèto d’acioun”.En counclusioun diren aqué<strong>li</strong> mot <strong>de</strong> <strong>Mistral</strong>:Prougrès tant que voudrés. Mai vòsti pantaiage faranpas que <strong>li</strong> pin un jour porton <strong>de</strong> figo, ni que dóu cor <strong>de</strong>l’ome se <strong>de</strong>rrabe jamai l’amour dóu terradou, ni quel’enfant óub<strong>li</strong><strong>de</strong> lou dous mamèu ounte a teta.Peireto Berengier9


L i b r a r i éCalendauCommentaires <strong>de</strong> l’œuvre <strong>de</strong> Fre<strong>de</strong>ri <strong>Mistral</strong>“Calendau”, vaqui lou titre eisa dóu darrier oubragepub<strong>li</strong>ca, souto la signaturo <strong>de</strong> Carle Rostaing, pèr <strong>li</strong>sedicioun Prouvènço d’Aro.De Sant-Mitre à la SourbonoCarle Rostaing, tout lou moun<strong>de</strong> lou counèis quefuguè capou<strong>li</strong>é dóu Fe<strong>li</strong>brige, presidènt dóuProuvençau à l’escolo <strong>dins</strong> <strong>li</strong>s annado 1960-70 eproufessour à la faculta <strong>de</strong> z-Ais e en Sourbono.D’uno famiho óuriginàri <strong>de</strong> Sant-Mitre-<strong>li</strong>-Bàrri ed’un paire istitutour, faguè sis estùdi à Marsiho.Proufessour <strong>de</strong> letro agrega, ensignè <strong>dins</strong> <strong>li</strong> <strong>li</strong>cèud’Alès, Touloun, Niço, Paris e Scèus ounte pousquèprepara sa tèsi <strong>de</strong> dóutourat. Vai ansin que tournaraen Prouvènço pèr ensigna lou francés ancian e lalengo nostro à la faculta <strong>de</strong> z-Ais avans <strong>de</strong> remountacoume proufessour <strong>de</strong> filoulougìo à la Sourbono quen’es vuei proufessour ounouràri.Fourma pèr <strong>li</strong> grand proufessour d’aquéu tèms:segne Lotte à z-Ais, Dauzat e Boutière à Paris, sa tèsiaguè pèr sujèt la toupounimìo prouvençalo. Sabèncoume coulabourè emé Dauzat pèr lou diciounàritoupounimi <strong>de</strong> Franço e coume sa vido touto lacounsacrè à l’amour di mot. Noun pas la <strong>li</strong>nguisticoteourico à la modo <strong>de</strong> vuei que finis que tiro pulèu dimatematico mou<strong>de</strong>rno o di sciènci <strong>de</strong> pouncho, mail’amour di mot <strong>dins</strong> sa vido e <strong>dins</strong> soun evoulun<strong>de</strong>spièi sa neissènço.Sa vido touto? Belèu pas… que ié restè quandmeme <strong>de</strong> plaço pèr l’amour dóu païs, <strong>de</strong> la lengonostro (ié tournan mai…), <strong>de</strong> si coustumo e <strong>de</strong> sitradicioun. Vai ansin que majourau en 1952, fuguèpièi elegi capou<strong>li</strong>é en 1956 e ié restè fin qu’en 1962.E n s i g n a i r e lou fuguè touto sa vido, tant pèr loufrancés coume pèr lou prouvençau, tant pèr <strong>li</strong>sestudiant <strong>de</strong> Sourbono coume pèr <strong>li</strong>s escoulan dóusegoundàri; ço que lou menè tout dre à coulabouraemé Carle Mauron e Camihe Dourguin. Participèansin à la presentacioun <strong>de</strong> M i r è i o e di Memòri er a c o n t e <strong>de</strong> <strong>Mistral</strong>, di tros causi <strong>de</strong> d’Arbaud o autome II <strong>de</strong> la metodo <strong>de</strong> l’ausi e dóu vèire Pèr charraprouvençau.Fai quàuquis annado, pub<strong>li</strong>cavo encò <strong>de</strong> Jano<strong>La</strong>fitte un <strong>Mistral</strong>, l’homme révélé par ses œuvres unbrave óutis pèr <strong>li</strong> que volon <strong>de</strong>scurbi <strong>Mistral</strong> e sounobro.<strong>La</strong> reedicioun <strong>de</strong> sa tèsi sus la toupounimìoprouvençalo i mémis edicioun fai provo <strong>de</strong> soun sucès<strong>de</strong>mié <strong>li</strong> legèire.CalendauVuei, es <strong>de</strong> coumentàri sus lou C a l e n d a u d e<strong>Mistral</strong> que nous pourgis. Coumentàri fa <strong>dins</strong> unesperit tout plen diferènt d’aqué<strong>li</strong> <strong>de</strong> Mirèio. Noun pas<strong>de</strong> noto sus quàuqui tros <strong>dins</strong> l’ordre crounoulougi,eici, soun estùdi es fa pèr tèmo: <strong>li</strong> persounage, loucadre, la vido dóu pople, <strong>li</strong> legèndo fouclourico, l’artpoupulàri, <strong>li</strong> travai d’Erculo, la dóutrino, l’istòri <strong>de</strong>Prouvènço o la <strong>li</strong>teraturo. Ansin, di retra d’Esterello,Calendau o dóu comte Severan i danso e i targo <strong>de</strong>Cassis, dóu castèu d’Aiglun au mestié <strong>de</strong> pescaire, ditroubadour <strong>de</strong> la Cour di Baus à la legèndo <strong>de</strong> Port-Miou, <strong>de</strong> la <strong>de</strong>fènso <strong>de</strong> la lengo is abiho <strong>de</strong> la Nescoemai mai… tout es estudia pèr lou menut. De tros dóutèste <strong>de</strong> <strong>Mistral</strong>, sa presentacioun, <strong>de</strong> coumentàri e <strong>de</strong>noto, à ca<strong>de</strong> cop Carle Rostaing esp<strong>li</strong>co, <strong>de</strong>mostro,ajudo… en proufessour e en ami.Uno pou<strong>li</strong>do introuducioun presènto <strong>li</strong> manuscrit,la genèsi <strong>de</strong> l’obro pièi soun ana<strong>li</strong>so, sacoumpousicioun e <strong>li</strong> tèmo. Carle Rsotaing manco pas<strong>de</strong> <strong>de</strong>svouloupa l’aspèt didati dóu pouèmo pèr acabaemé la lengo e <strong>li</strong> resson que C a l e n d a u aguè <strong>dins</strong>soun tèms.N’i’aguè pèr dire que <strong>de</strong> <strong>li</strong>bre coume acò sounpassa <strong>de</strong> modo. E meme se siguèsse… Saupre s’unjour saran pas urous <strong>li</strong> cercaire e <strong>li</strong>s amourous <strong>de</strong>nosto lengo <strong>de</strong> trouba <strong>dins</strong> un <strong>li</strong>bre “passa <strong>de</strong> modo”ço que <strong>li</strong> <strong>li</strong>bre à la modo ié diran pas!!!… A Prouvènçod’Aro se sian pas pausa <strong>de</strong> questioun <strong>de</strong> modo mai<strong>de</strong> questioun <strong>de</strong> valour e d’utileta pèr l’aveni <strong>de</strong> nostolengo e <strong>de</strong> nosto culturo. Sian fièr que segne Rostaingnous ague permés <strong>de</strong> participa à-n-aquelo obroapassiouannto e… foro modo, belèu… que ié disonl’aparamen d’uno lengo e d’uno culturo, e lougramacian!Peireto Berengier- "Commentaires <strong>de</strong> l’œuvre <strong>de</strong> Fre<strong>de</strong>ri <strong>Mistral</strong>“Calendau”, es un <strong>li</strong>bre <strong>de</strong> 163 pajo, au fourmat14X21, enlusi <strong>de</strong> fotò e <strong>de</strong>ssin. Costo 80 F (+ 10 <strong>de</strong>port) encò dis Edicioun "Prouvènço d'aro", TricìoDupuy, 18 rue <strong>de</strong> Beyrouth, 13008 <strong>Marseille</strong>.Pèr l’amour <strong>de</strong>MartranelMartranel cent ans i a… s’apound i Contes <strong>de</strong> Pifano<strong>dins</strong> l’obro dóu majourau ariejés <strong>La</strong>urent Ruffié (pres <strong>de</strong>proso i jo flourau setenàri <strong>de</strong> Nimes).Dins la prefàci legissèn que Martranel, lou troubarenpas sus <strong>li</strong> carto. Sus <strong>li</strong> carto <strong>de</strong> l’IGN belèu, mai crese quefau pas genera<strong>li</strong>sa e i’a segur <strong>de</strong> carto que ié poudèntrouba Martranel i counfin dóu païs moundin e <strong>de</strong> l’Ariejo, lacarto dóu Tendre di Païs d’O pèr eisèmple…Que siegue recensa o pas pèr l’Estat franchimand,Martranel eisisto e eisisto bèn, bord que viéu <strong>dins</strong> lou cord’un “fidèl amant”…Viéu e tout soun pichot moun<strong>de</strong> em’éu. Lou mou<strong>li</strong>niéLouisou, Ramounet lou faure e soun coumpan <strong>de</strong> ca<strong>de</strong> jourlou roudié Janounet, d’artisan passiouna coume n’en rèstogaire, lou curat e lou conse, l’ebenisto artisto e lou pastrepouèto, lou courounèu (ah! d’’aquéu courounèu…) e Mariala choto, pauro masco que dison lou moun<strong>de</strong>, emé sa fiho,la Marie-Jo<strong>li</strong>e, uno vitimo elo tambèn e tóuti <strong>li</strong>s autre, el’escolo e la glèiso emé si fèsto re<strong>li</strong>giouso o pas tant e <strong>li</strong>sego e <strong>li</strong> meissoun emé soun prougrès. Tout acò que fai lavido d’un vilage, la vido <strong>de</strong> Martranel en particu<strong>li</strong>é, lou vivènemé l’autour que nous fai parteja si souveni que <strong>de</strong> cops’en<strong>de</strong>vènon emé <strong>li</strong> nostre o pulèu se <strong>li</strong> fasèn nostre memes’avèn jamai couneigu aquéu tèms ni aquel endré talamensian <strong>dins</strong> lou raconte tre <strong>li</strong> proumié mot. Alor, perqué siantalamen <strong>dins</strong> lou raconte em’aquel oubrage justamen quenous vèn d’un autre païs, bèn <strong>li</strong>uen e bèn diferènt <strong>de</strong> nostoProuvènço? I’a pas <strong>de</strong> secrèt. Soulamen la mascarié <strong>de</strong> lagrafìo qu’en estènt que l’autour uti<strong>li</strong>so coume <strong>dins</strong> si Contes<strong>de</strong> Pifano soun parla lengadoucian di counfin d’Ariejo e lagrafìo mistralenco, noun pas legi, ausissèn si dire, noun pascoumprene, particepan direitamen i discussioun, i garrouio,i raconte… Martranel ié sian, Martranel n’en sian… e belèubèn que ié tournaren un jour… juste pèr vèire s’es pariécoume <strong>dins</strong> nòsti souveni… o coume <strong>dins</strong> <strong>li</strong> raconte <strong>de</strong><strong>La</strong>urènt Ruffié.Un voulume <strong>de</strong> 300 pajo emé la reviraduro franceso,quàuqui pouèmo en mai e d’ilustracioun. Se pòu coumandaà l’autour: L. Ruffié, 27 av. <strong>de</strong>s Pyrénées, 31120 <strong>La</strong>croix-Falgar<strong>de</strong>.<strong>La</strong> <strong>de</strong>spartido <strong>de</strong> Marìo-Claro ViguierLou moun<strong>de</strong> óucitanisto es en dòu, Marìo-Claro Viguier a <strong>de</strong>funta lou mes passa.Nascudo en Albi en 1932, Marìo-Claro Viguier èro cargado <strong>de</strong> recerco au C.N.R.S. Travaiè d'enproumié sus lou tèmo <strong>de</strong> inmigracioun, mai resquihè lèu vers l'engajamen óucitaniste. Si recerco <strong>de</strong>souciologue la menèron à pub<strong>li</strong>ca un recuei sus la counsciènci óucitano d'aro, titra "Occitans sens osaber" is Edicioun "Vent Terral" en 1979.Coulabourè à mant uno revisto coume "Lo Revelh d'Oc", "Païs Occitan", "L'Occitan", "Aici e ara","Occitans!". Re<strong>de</strong>giguè d'article sus l'ajudo que poudrié apourta l'infourmatico à la recerco ensoucioulougìo.Revirè dóu catalan lou <strong>li</strong>bre <strong>de</strong> Luis Aracil "Lo bi<strong>li</strong>güisme coma mite", pub<strong>li</strong>ca en 1982 <strong>dins</strong> lacouleicioun "A Tots" <strong>de</strong> l'I.E.O.S'apassiounè tambèn pèr la culturo judivo e participè au travai dóu "Centre Interdiscip<strong>li</strong>naire <strong>de</strong>Recherche et d'Etu<strong>de</strong>s Juives" à l'Universita <strong>de</strong> Toulouso-Lou-Mirai, d'aqui entre aqui participè à toutomeno <strong>de</strong> counferènci e coulòqui coume aquéu dóu CIREJ que se tenguè lou 12 d'abriéu <strong>de</strong> 1985ounte parlè d'un troubadour jusiòl à Narbouno au siècle XIIIen. Sis estùdi sus lou ju<strong>de</strong>ò-óucitanpareissiguèron <strong>dins</strong> un recuei couleitiéu entitoula "Juifs et source juive en Occitanie" que fuguèpub<strong>li</strong>ca en 1988 pèr <strong>li</strong>s Edicioun "Vent Terral". Marìo-Claro Viguier afourtissié aqui "Le judéo-occitanexiste" <strong>dins</strong> soun assai sus la "lenga juzieva.Marìo-Claro Viguier èro uno mi<strong>li</strong>tanto afougado, soun i<strong>de</strong>a<strong>li</strong>sme ié vouguè tambèn <strong>de</strong> passa quàuquimes <strong>dins</strong> <strong>li</strong> presoun <strong>de</strong> Francò pèr agué pourta ajudo is ourganisacioun <strong>de</strong>moucratico <strong>de</strong> la man d'eiladi Pirenèu.Nous quito vuei trop lèu, óub<strong>li</strong>daren pas soun enavans e soun obro.B. G.Petita història <strong>de</strong> PerpinyàPichoto istòri d’uno grando istòri!<strong>La</strong> fi<strong>de</strong><strong>li</strong>ssima vila <strong>de</strong> Perpinyà, qu’aguè proumié pèr noum Castellrosselló, bèn avans l’arribado diRouman, esperara la fin dóu siècle X pèr trouba soun i<strong>de</strong>ntita <strong>de</strong> vuei e veni capitalo <strong>de</strong> la regioun.Es l’istòri d’aquelo capitalo re<strong>li</strong>giouso e pou<strong>li</strong>tico dóu Coumtat <strong>de</strong> Roussihoun, capitalo que si comteèron <strong>de</strong> rèi, capitalo que regnè fin qu’à Maiorco e fuguè segoundo capitalo dóu Principat <strong>de</strong> Catalougno,capitalo enfin <strong>de</strong> la prouvinço <strong>de</strong> Roussihoun fin que la Revoulucioun franceso en venènt toutabousouna n’en faguèsse qu’uno pichoto vilo <strong>de</strong> prouvinço… bèn <strong>li</strong>uen <strong>de</strong> la capitalo vertadiero!… Esaquelo istòri que nous conto en catalan, d’un biais clar e vivènt, Renada-<strong>La</strong>ura Portet e MeritxellMargarit i Torres, emé d’ilustracioun requisto <strong>de</strong> Pilarín Bayés. Ilustracioun pleno <strong>de</strong> finesso, d’umour e<strong>de</strong> fierta, ilustracioun qu’uno catalano soulo <strong>li</strong> poudié capita.Se lou conse <strong>de</strong> Perpignan, Jan-Pau Alduy, pòu presenta aquelo edicioun pèr <strong>li</strong> pichot que raviratout parié <strong>li</strong> grand… es que <strong>li</strong> fraire catalan <strong>de</strong> “tras los montes” aduguèron soun ajudo. D’efèt, es <strong>li</strong>sedicioun Mediterrània <strong>de</strong> Barcilouno que pub<strong>li</strong>quèron aquel oubrage emé l’ajudo <strong>de</strong>… la Genera<strong>li</strong>ta <strong>de</strong>Barcilouno!…Pòu èstre coumanda à la Casa Pairal, le Castillet, 66000 Perpignan (ùni 20 pajo, au fourmat 21 x27, tout ilustra en quadricroumìo).11


L i b r a r i éDos lengo,senoun rèn !Ei souto aquéu titre que vèn <strong>de</strong> parèisseun article <strong>dins</strong> la revisto «Sciences &Avenir» dóu mes d’abriéu <strong>de</strong> 1996.Aquest’ article es uno entrèvo dóulenguiste Glau<strong>de</strong> Hagège, èi proufessourau Coulège <strong>de</strong> Franço, vèn <strong>de</strong> pub<strong>li</strong>ca un<strong>li</strong>bre : «l’enfant aux <strong>de</strong>ux langues».Dins aquesto entrèvo lou proufessourHagège counsidèro que, <strong>dins</strong> l’Europo <strong>de</strong>aro es uno necessita pèr <strong>li</strong> gènt <strong>de</strong> saupremai que d’uno lengo.A soun idèio fau que <strong>li</strong>s enfant <strong>de</strong> aroaprengon au mens dos lengo. Pèr acòcounseio que i’ague d’escàmbi <strong>de</strong> mèstred’escolo o <strong>de</strong> proufessour d’un païs àl’autre <strong>de</strong> l’Europo. Penso quel’aprendissage di lengo dèu se faire tre loucous preparatòri : «En aquel age, dis,l’acènt touni (tè, tè !) e l’intounaciounpodon èstre ensigna coume <strong>de</strong> gèste … lagramatico vendra plus tard».Causo curiouso, couseio <strong>de</strong> pas aprenel’anglés que segound éu, a <strong>de</strong>ja unopousicioun proun forto e que <strong>de</strong> mai riscod’adurre trop <strong>de</strong> “faus ami” <strong>dins</strong> la lengoparlado pèr <strong>li</strong> pichot francés … Counseiopus lèu lou germani, l’ita<strong>li</strong>an, l’espagnòu olou pourtugués (remarcas la bello plaço dilengo latino … !).Mai tout acò sarié pas rèn, èi <strong>de</strong> causo quese <strong>li</strong>s avès pa ‘ncaro entendudo vous n’endoutavias <strong>de</strong>ja.Noun, ce qu’es interessant èi la seguido,citan en revirant (pas trop bèn, qu’èitihous!):- (Sciences & Avenir) Dins voste <strong>li</strong>bre,evoucas «lou precious councous di lengoregiounalo», <strong>de</strong> qu’entendès pèr aqui ?»- (Glau<strong>de</strong> Hagège) l’enfant, bressa pèr unpatoues (sic) e uno diversita mai grando<strong>de</strong> son ié vendra miéus à biais d’aprened’àutri lengo. L’auriho dóu francoufone <strong>de</strong>11 an qu’es pas estado au toco-toco trelou brès em’uno autro lengo se gouvernocoume un filtre <strong>de</strong> trento-quatre trau …siegue lou noumbre di founème dóufrancés. Se aquésti synaspe “carreifourc<strong>de</strong> couneicioun di néurone” soun pas estaestimula, s’abenon e si faculta sefousi<strong>li</strong>son. L’age <strong>de</strong> 11 an es un <strong>li</strong>ndaufatidi. Empachara pas acò, pèr l’enfant,d’aprene uno autro lengo, mai aura <strong>de</strong>dificulta mai que mai pèr entèndreclaramen e reproudure eisa <strong>li</strong> son d’àutrisidiome éuroupen. Es uno di resoun <strong>de</strong>“l’acènt estrangié” …Tout acò, lou vesès es interessant mai quemai.I’a ansin <strong>de</strong> proufessour que recouneissonl’uti<strong>li</strong>ta founso di lengo regiounalo pèr loumoun<strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>man.Mai <strong>de</strong> que sian pèr faire <strong>dins</strong> un Estatjacoubin ounte <strong>li</strong> menistre, aut founciounàrie catau <strong>de</strong> l’Educacioun (sic) naciounalolegisson pas «Sciences & Avenir» ? Deque sian pèr faire <strong>dins</strong> un Estatcentra<strong>li</strong>saire ounte segound laCoustitucioun la lengo ouficialo <strong>de</strong> laRepub<strong>li</strong>co èi lou francés ? De que sian pèrfaire <strong>dins</strong> lou païs di dre <strong>de</strong> l’ome querefuso <strong>de</strong> signa la Carto éuroupenco dilengo e culturo minouritàri ?Moussu lou proufessour Hagège vous que,belèu, avès la poussibleta <strong>de</strong> rescountrad’ùni menistre, poudrias pas ié dire quepèr èstre d’éuroupen <strong>de</strong> soun tèms, <strong>dins</strong>vint an, <strong>li</strong> pichot francés an d’aprendre silengo regiounalo !D’avanço gramaci, se capitas quistarenpèr vous faire auboura uno estatuo.J-M. CourbetDe legi : «l’enfant aux <strong>de</strong>ux langues» pèrClau<strong>de</strong> Hagège, edicioun Odile Jacob. Un<strong>li</strong>bre <strong>de</strong> 300 pajo. pres 140 F.Se trobo en <strong>li</strong>brariéPèr l'anniversàri <strong>de</strong> l'evenimen tragi d'aqué<strong>li</strong> vendèmi <strong>de</strong>1976, <strong>li</strong>s Edicioun Loubatières vènon <strong>de</strong> pub<strong>li</strong>ca lou raportd'un journa<strong>li</strong>ste, Bernard Revel e lou cahier <strong>de</strong> fotò dóufoutougrafe Alain Charles, tóuti dous presènt <strong>dins</strong> l'acioun,es <strong>de</strong>-bon lou drame <strong>de</strong> Mount-Redoun, racounta pèraqué<strong>li</strong> que l'an viscuLou 4 <strong>de</strong> mars <strong>de</strong> 1976, i porto <strong>de</strong> Narbouno <strong>dins</strong> l'Audo,entre la routo naciounalo e lou camin <strong>de</strong> ferre, la tragedìotant redoutado toumbo sus Mount-Redoun. Uncoumandant <strong>de</strong> C.R.S. e un viticultour soun mourtalamentouca au cours d'uno fusihado que fai bascula la luchoviticolo <strong>dins</strong> uno meno d'estat <strong>de</strong> guerro civilo. Coumen'èstre arriba aqui? Sus aquelo terro ounte <strong>li</strong> troubadourinventèron l'amour courtés e ounte <strong>li</strong> Catare ensignèronlou noun-vioulènci, <strong>de</strong> qu'es que buto <strong>li</strong>s ome <strong>de</strong> la vignoà se revòuta <strong>de</strong>spièi <strong>de</strong> <strong>de</strong>cenìo coume lou faguèron en1907 aqué<strong>li</strong> que se ié disié <strong>li</strong> "gueux"? L'autour fai <strong>de</strong>filal'istòri passiounanto d'aqué<strong>li</strong>s ome, <strong>de</strong> si chèfe, emé sisouro <strong>de</strong> gòri, soun courage, mai tambèn si <strong>de</strong>sbourdamen<strong>de</strong> vióulènci. Lou drame <strong>de</strong> Mount-Redoun, pèr louproumié cop counta pèr aqué<strong>li</strong> que l'an viscu, s'escriéu,<strong>dins</strong> aquelo èro <strong>de</strong> revòuto qu'avèn <strong>de</strong> peno à n'enmesura vuei l'amplour, coume uno <strong>li</strong>mito in<strong>de</strong>passablo, uncop d'arrèst <strong>de</strong>finitiéu. "Montredon, les vendanges dudésespoir", es l'istòri <strong>de</strong> la vigno i racino founso, que senourris <strong>de</strong> la susour dis ome, e que se <strong>de</strong>rrabo un jourpèr-ço-que si fru tènon plus si proumesso.L'autourBernard Revel, es nascu en 1948 à Carcassouno. A viscuà Lezignan-Corbières enjusqu'à l'age <strong>de</strong> 23 an.Journa<strong>li</strong>sto à la redacioun carcassouneso <strong>de</strong>l'Indépendant, a cubert en equipo, la majo part disevenimen viticole dis annado 70. A participa à lacreacioun <strong>de</strong> la couleicioun "Terre d'Au<strong>de</strong>", editado pèrl'Ate<strong>li</strong>er du Gué. Nouma à Perpignan, partiguè enrepourtage en Europo <strong>de</strong> l'Est après la cabussado <strong>de</strong> lamuraio <strong>de</strong> Ber<strong>li</strong>n. Bernard Revel <strong>de</strong>rigis <strong>de</strong>spièi 1992 louAu <strong>li</strong>cèu <strong>de</strong> Nimes, unproufessour e d’escoulan… E m ’ a c òun gros travai pèr la lengo d’O. Unproufessour: M.J. Verny, d’escoulan:<strong>li</strong> dóu <strong>li</strong>cèu teini <strong>de</strong> la Camargo el’ajudo di proufessour <strong>de</strong> <strong>de</strong>ssin, <strong>de</strong>françés, d’anglés… L’aventurocoumencè en 1994 emé Un mas…quatre istòrias <strong>de</strong> Mas Rouquette,presenta, estudia, ilustra, ecoumpleta d’àutri tèste dis elèvo.…En 1995, nous pourgiguèronParaulas pèr una ciutat <strong>de</strong> JòdiGros. Aqui mai un tèste d’escrivan,Montredonles vendanges du désespoird’ilustracioun d’elèvo, d’estùdi e <strong>de</strong>tèste d’escoulan sus lou memetèmo.Ougan, nous prepauson untresen voulume: E n f a n ç a s . Es plusà l’entour d’un soul autour mai àl’entour d’un tèmo que tóuti segroupèron à l’obro. Adouncacampèron <strong>de</strong> tèste <strong>de</strong> J. P .Creissac, J. C. Foret, J. Gros, R.Pécout, J. Peladan, R. Roche e M.Rouquette. Aqué<strong>li</strong> tèste, quàsi tóutiinedi, soun acoumpagna d’unoreviraduro en francés e d’ilustraciounservice enfourmacioun generalo <strong>de</strong> l'Indépendant.P A.- "Montredon, les vendanges du désespoir" <strong>de</strong> BernardRevel, es <strong>li</strong>bre en francés <strong>de</strong> 336 pajo, fourmat 16X24,emé mant'ùni foto <strong>de</strong> l'evenimen. Costo 150 F en <strong>li</strong>brairié,se pòu coumanda is "Editions Loubatières", BP 27, 10 bis,bd <strong>de</strong> l'Europe, 31122 Portet-sur-Garonne.<strong>La</strong> lengo au <strong>li</strong>cèu: Enfanças<strong>La</strong>ngues d’Aquitaine es un oubrage sus <strong>li</strong>dynamiques institutionelles et patrimoine <strong>li</strong>nguistique.Urous païs qu’a d’istitutcioun dinamico!Aquel oubrage couleitiéu es pub<strong>li</strong>ca souto la bei<strong>li</strong>éd’Alan Viaut (C.N.R.S.) emé la coulabouracioun <strong>de</strong> Jan-Jaque Cheval (Universita <strong>de</strong> Bourdèu cercaire au Centredi Médias) <strong>dins</strong> uno perspeitivo euroupenco e naciounalo.“L’ouvrage collectif qui vous est présenté, tirant partid’une actua<strong>li</strong>té fournie en interrogations sur la survie, voirele retour à la vie <strong>de</strong> ces langues, tente un état <strong>de</strong>s <strong>li</strong>eux etse propose, à ce sta<strong>de</strong>, <strong>de</strong> dégager quelques tendances”.Uno proumièro partido presènto <strong>li</strong> direicioun pèr un<strong>de</strong>svouloupamen instituciounau di lengo <strong>de</strong> la regioun(gascoun e basque). Ié parlon <strong>de</strong> nourma<strong>li</strong>sacioun, <strong>de</strong>patrimòni d’estatut juridi… Presènton <strong>li</strong>s acadèmi e <strong>li</strong>sistitut qu’eisiston, fan un bilans <strong>de</strong> la pou<strong>li</strong>tico culturalo <strong>de</strong>la regioun Miejour-Pirenèu e parlon di vesin (emé lou“service <strong>de</strong> la Lengo Oucitano” en Lengadò-Roussihoun).Se tornon pièi vers l’aveni.Dins uno segoundo partido qu’a pèr titre “resocia<strong>li</strong>serles langues minorisées: l’exemplarité <strong>de</strong>s médiasaudiovisuels”, coumparon la situacioun en Aquitàni e suslou plan naciounau, esp<strong>li</strong>con ço que la Vau d’Aran acoume service <strong>de</strong> radio e TV (<strong>de</strong> service vertadié!).Lou countengu dis emissioun <strong>de</strong> TV di diferènti<strong>La</strong>ngues d’Aquitaineen quadricroumìo dis elèvo d’ArtAp<strong>li</strong>ca dóu <strong>li</strong>cèu. Ié troubarés parié<strong>de</strong> tèste escri pèr <strong>li</strong>s elèvo enóucitan, en francés o meme enanglés… sus lou tèmo <strong>de</strong> l’enfanço e<strong>de</strong> si rescontre emé <strong>li</strong>s escrivan e sisobro.P.Berengier- "Enfanças". Un oubrage <strong>de</strong> 130 p.,ilustra en quadricroumìo, que costo90 f. + 10 f. <strong>de</strong> mandadis, e que sepòu coumanda à M.J. Verny, 12 rueSalle l’Evêque, 34000 Montpel<strong>li</strong>er .regioun <strong>de</strong> lengo d’O es estudia e <strong>de</strong> coumparesoun sounfacho. Lis especia<strong>li</strong>sto qu’an participa à-n-aquel oubragesoun <strong>li</strong> garant dóu serious dis estùdi presenta.Un oubrage interessant que douno d’esp<strong>li</strong>co e d’idèio iregioun que n’en mancon!…Maison <strong>de</strong>s Sciences <strong>de</strong> l’homme d’Aquitaine,Esplana<strong>de</strong> <strong>de</strong>s Antilles, Domaine Universitaire, 33405Talence ce<strong>de</strong>x… (160 f. mai <strong>de</strong> 300 p.)P.B.Prèmi Jan BodonLou XIen Prèmi Jan Bodon, d'uno soumo <strong>de</strong> 5000 F,sara remés pendènt <strong>li</strong>s "Journado <strong>de</strong> Pouësìo <strong>de</strong>Roudés", pèr Pen<strong>de</strong>cousto. Soun esta guierdouna:- en 1994: Jan Ganhaire, pèr soun rouman "Dau vent<strong>dins</strong> las plumas" (I.E.O),- en 1995: Glàudi Barsotti, pèr soun rouman "Un papièrsensa importància" (I.E.O),Lis oubrage a presenta pèr lou prèmi dèvon èstremanda en cinq eisemplàri avans lou 12 d'abriéu ausecretariat encò <strong>de</strong> Sèrgi Carles, 3 carriero Coupefer,31300 Toulouso. Podon èstre presenta <strong>li</strong>s oubrage edita<strong>de</strong> 1994 à 1996.10


A t u a l i t aQuand lou courounèu fasié la coumèdiLi 3, 4 e 5 <strong>de</strong> mai, au Rastèu, en Vaucluso, se soun<strong>de</strong>banado <strong>li</strong> segound rescontre <strong>de</strong> tiatreprouvençau. Acò es esta ourganisa coutrìo pèrl’Oustau <strong>de</strong> païs entre Rose e Ventour e lou Cèntre<strong>de</strong>spartamentau d’animacioun ruralo.A l’ouro d’aro 7 chourmo <strong>de</strong> tiatre an participa à n-aqué<strong>li</strong> rescontre. Chascuno soun tour a jouga unopichoto pèço o un escapouloun d’uno grando pèço.I’ a agu <strong>de</strong> rescontre entre atour, rea<strong>li</strong>satour, autour …fin d’escambia d’idèio e <strong>de</strong> parteja d’esperiènci ; acòs’èi <strong>de</strong>bana <strong>dins</strong> lou courènt <strong>de</strong> la journado dóudissate, beileja <strong>de</strong> man <strong>de</strong> mèstre pèr l’ami RougiéPasturel.A n-aquelo oucasioun es estado presentado unoespousicioun sus Pau Marquion e soun tiatre dóuBastardèu <strong>de</strong> Cadarousso que faguèron <strong>li</strong> bèu jourdóu tiatre prouvençau entre 1950 e 1965. Aquestoespousicioun fuguè alestido, ‘cò vai soulet pèr louCèntre <strong>de</strong> Doucumentacioun Prouvençalo <strong>de</strong> Bouleno.Coume vai que s’èi reviéudado la memòri <strong>de</strong> PauMarquion, simplamen pèr-ço-que sa memòri èro entrin <strong>de</strong> se perdre. E pamens aquel ome a fa <strong>de</strong> causoespetaclouso pèr la nostro lengo en generau e pèr loutiatre poupulàri prouvençau en particu<strong>li</strong>é.Lou courounèuPau Marquion èi nascu lou 19 <strong>de</strong> mars <strong>de</strong> 1902 àCadarousso <strong>dins</strong> lou Coumtat. Cadarousso es unvilage à quàuqui kiloumètre au couchant d’Aurenjo, enribo <strong>de</strong> Rose, talamen en ribo qu’ enjusqu’au mitandóu siècle darrié èro ennega pèr <strong>li</strong>s aigo dóu flume treque mountavo un pau. Bastiguèron pièi uno levadoespetaclouso qu’encencho la vilo coume un bàrri el’aparo dis inoundacioun. A l’endré, un pau pus bas,que la routo rintro <strong>dins</strong> la vilo, quand lou Rose vèn fièrs’aubouro uno levado prouvisòri que ié dison “l o ubastardèu”.Li gènt <strong>de</strong> Pau Marquion èron <strong>de</strong> païsan e <strong>dins</strong>l’oustau enjusqu’à l’age <strong>de</strong> dès an enten<strong>de</strong>guè parlarèn que prouvençau.Un <strong>de</strong> sis ouncle, paire carmo, avié <strong>de</strong>gu se <strong>de</strong>spatriaen Béugico, à Marche <strong>dins</strong> lou Lussembourg bèuge,pèr encauso <strong>de</strong> la separacioun <strong>de</strong> la glèiso e <strong>de</strong>l’estat. Remarco l’inte<strong>li</strong>gènci <strong>de</strong> soun nebout e en1913 l’emmeno en Béugico em’ éu <strong>dins</strong> l’escolore<strong>li</strong>giouso ounte èi proufessour.Lou pichot Marquion ié restara fin qu’en 1919, sènsoges <strong>de</strong> nouvello <strong>de</strong> sa famiho <strong>de</strong> tout lou tèms <strong>de</strong> laguerro.Aqui, à l’escolo di paire a fa subretout d’estùdi <strong>li</strong>teràri,a apres latin e grè talamen bèn que legira e escriéuranaturalamen <strong>dins</strong> aquésti dos lengo.En 1920, à soun retour au vilage es un tèms emplegaà la Coumuno, mai vaqui qu’un cadaroussié, loucapitàni Vivet lou buto à s’engaja <strong>dins</strong> l’armado, <strong>dins</strong>l’infantarié coulounialo.S’engajo alor au 4en Regimen d’Infantarié Coulounialoà Touloun.Es un tèms <strong>de</strong>mié <strong>li</strong> troupo d’oucupacioun enAlemagno, pièi seguis l’Escolo mi<strong>li</strong>tàri <strong>de</strong> Sant-Maixente sort souto-<strong>li</strong>ò-tenènt en 1925. Es en’ aquelo epocoperéu que se marrido em’ uno cadaroussenco.D’aquéu marridage auran dos chato : Eleno en 1927 eMarìo Paumlo en 1943. sourti d’escolo se retroubo auMaroc qu’èi l’epoco <strong>de</strong> la revòuto d’Abd el Krim, auMaroc gagno la legioun d’ounour à titre mi<strong>li</strong>tàri èiperéu nouma <strong>dins</strong> l’ordre maroucan <strong>de</strong> l’Ouissamalaouite. S’envai pièi à Madagascar e un pau pustard en A.O.F, au Senagal.Dóu tèms <strong>de</strong> la drolo <strong>de</strong> guerro es à Coumpiegno, seretroubo pièi à Dakar e à la fin <strong>de</strong> la guerro en Africodóu nord.En 1946, a vinto-cinq an d’armado, èi courounèu,l’armado ié prepauso <strong>de</strong> passa à l’Estat-majour dóugenerau Juin. Eu amo miéus prene sa retirado es’entourna à Cadarousso.A coumta <strong>de</strong> 1955 resto à n-Aurenjo ounte <strong>de</strong>funto lou18 <strong>de</strong> mai <strong>de</strong> 1982.Un ome <strong>de</strong> tiatreLou courounèu Marquion èi <strong>de</strong>vengu un ome <strong>de</strong> tiatrepèr cop d’astre.Quand se retirè à Cadarousso travaiè un pau emé sifraire à fabrica d’escoubo <strong>de</strong> mei, pièi travaiè un pauvers un noutàri.A n-aquelo epoco fai partido <strong>de</strong> l’amicalo espourtivo<strong>de</strong> Cadarousso e se trobo qu’ en 1949 i’a quasimenplus pas un sòu <strong>dins</strong> la caisso.Sènso trop saupre mounte vai Marquion prepauso <strong>de</strong>faire uno serado “recreativo” e pèr l’oucasiound’escriéure uno pèço <strong>de</strong> tiatre. Autant lèu l’idèio esacetado. Lou grand <strong>de</strong> Pau Marquion improuvisavo,parèis, <strong>de</strong> tèms en tèms em’ un coulègo <strong>de</strong> pichòtipèço <strong>de</strong> tiatre que jougavon <strong>dins</strong> la carriero <strong>li</strong> vèspred’estiéu. Eu, lou courounèu avié legi <strong>La</strong> Sinso, àTouloun, s’èro chala di marioto <strong>de</strong> Valentin <strong>de</strong>Carpentras que parlavon rèn que prouvençau.Mai tout acò èi pichot bagage.Marquion se bouto alor à n-escriéure «Amours <strong>de</strong>- Pau Marquion -chatte» (èi l’ourtougràfi dóu manuscrit), coumpauso unrole à la mesuro <strong>de</strong> ca<strong>de</strong> atour que counèis bèn.A Cadarousso, autant lèu èi lou sucès. Dins rèn <strong>de</strong>tèms, se parlo d’aquelo pèço à n-Aurenjo, <strong>de</strong>mandonà la chourmo improuvisado <strong>de</strong> jouga en foro <strong>de</strong>Cadarousso e lou sucès ié court à l’endavans coumelou fiò sus la poudro.Autant lèu la chourmo pren lou noum <strong>de</strong> «Bastardèu».«Amours <strong>de</strong> chatte» sara jougado au mens cènt vintocinq cop, la centenco à l’Oupera d’Avignoun.A coumta d’aqui lou courounèu Marquion, sènso avérèn <strong>de</strong>manda en res, se retroubo à escriéure d’àutripèço <strong>de</strong> tiatre, n’i aura nòu en tres ate : Amours <strong>de</strong>chatte, Marie-Rose, lou farmacian <strong>de</strong>vinaire, loumestierau, Pascalet <strong>de</strong> la patino, Crespin lou <strong>de</strong>soula,la butassado, la petachino, lou ruscle. E pièi encaro <strong>de</strong>pèço en un ate : la piolo, lou lume, la sartan , sènsocoumta <strong>de</strong> pèço d’ispiracioun re<strong>li</strong>giouso : «laresureicioun <strong>de</strong> <strong>La</strong>zaro» e «puer natus est», unopèrço sus la neissènço dóu Crist qu’èi pas unopastouralo. Aquéu tiatre es un tiatre poupulàri aumeiour sèns dóu mot, un tiatre <strong>de</strong> mour. Aqui pasbesoun <strong>de</strong> se mastrouia <strong>li</strong> carnavello pèr coumprendre<strong>li</strong> resoun <strong>de</strong> l’autour, n’i a proun <strong>de</strong> se leissa ana à n-escouta <strong>li</strong>s atour e <strong>de</strong> rire <strong>de</strong> longo i situacioun, isespressioun granado que fuson naturalamen.Marquion counèis sa lengo perfetamen, saup pica juste just mounte fau pèr faire rire lou moun<strong>de</strong>. Ei <strong>de</strong>remarca peréu que la lengo <strong>de</strong> Marquion èi la lengodóu ro<strong>de</strong> d’Aurenjo, dèu pas grand causo auprouvençau <strong>li</strong>teràri, lou voucabulàri, <strong>li</strong>s espressiounsoun <strong>de</strong> l’endré, èi pas ana <strong>li</strong> pesca <strong>dins</strong> d’autour diBouco dóu Rose o dóu Var. Ce que voulèn dire eici, èique se quaucun n’avié l’idèio o l’envejo, sariéinteressant d’estudia <strong>li</strong> particularita <strong>de</strong> la lengocoumtadino <strong>de</strong> Pau Marquion. D’ùnis escrivan, que secresien dóu pessu, i’an reproucha aquelo «faci<strong>li</strong>ta»,aquéu «louca<strong>li</strong>sme», mai justamen es acò qu’atrivavo<strong>li</strong>s espetatour pèr centeno e ié fasié prene o reprenegoust à la nostro lengo ; n’i avié proun que sediguèsse que lou Bastardèu venié jouga la coumèdi e<strong>li</strong> salo se clafissien <strong>de</strong> moun<strong>de</strong>.Lou tiatre dóu courounèu Marquion es un tiatre <strong>de</strong>vilage, mes en sceno pèr un ome <strong>de</strong> vilage, pèr loudrole d’un pacan, èi pas un tiatre poupulàri escri pèr<strong>de</strong> ciéutadin inteleituau que «volon ana au pople» elou meton en sceno sènso trop rèn saupre dóu pople… Ansin quand uno chourmo <strong>de</strong> tiatre que se disiémai o mens d’avans-gàrdi e que se cresié <strong>de</strong> faire <strong>de</strong>tiatre poupulàri anè trouba Marquioun, lou courèntpassè pulèu mau que bèn.De mai counvèn <strong>de</strong>dire que Marquion e lou Bastardèufaguèron escolo. A sa seguido se foundèron d’àutrichourmo <strong>de</strong> tiatre : “<strong>La</strong> Belugo” à Sant Ju<strong>li</strong>an <strong>de</strong>Peiroulas (Gard), “<strong>li</strong> pastourèu” à Entraigo e “la souco<strong>de</strong> Rastèu” <strong>dins</strong> la Vaucluso. Tant e pièi que tóutiaqué<strong>li</strong> gènt se recampèron <strong>dins</strong> uno assouciacioun«l’Oufice dóu tiatre prouvençau» fin d’escambiad’idèio e <strong>de</strong> mejan pèr mies faire avans.Marquion èro aqui peréu lou courounèu d’aqueloarmado tiatralo e escrivié <strong>de</strong> pèço pèr <strong>li</strong>s un o <strong>li</strong>s autreen s’asatant à si souvèt, au noumbre <strong>de</strong> sis atour …Lou Fe<strong>li</strong>breVai soulet qu’à escriéure en prouvençau, PauMarquion s’èi retrouba fe<strong>li</strong>bre, d’autant mai facilamenqu’un dis atour <strong>de</strong> la chourmo, e dounc <strong>de</strong> sis ami èrolou majourau Pèire Millet d’Aurenjo. Adounc PauMarquion se presentè i jo flourau setenàri en 1962 àVilo-Franco <strong>de</strong> Rouergue, ié daverè lou prèmi pèrsoun tiatre, en particu<strong>li</strong>é pèr «Amours <strong>de</strong> chatte».Guierdouna i jo flourau es éu que chausiguè nostoregretado Rèino Viveto (Jonnekin).En 1969, Francés Jouve, lou bloundin, estènt <strong>de</strong>funtal’an d’avans, Pau Marquion fuguè buta à <strong>de</strong>manda loumajouralat, mai aqui capitè pas, soun tiatre poupulàriagradavo pas en tóuti e Marìo Mauron fuguèpreferido.N’en gardè un pau d’amarun, se sachiguè, e d’ùnimanquèron pas d’assaja <strong>de</strong> lou péutira <strong>de</strong>vers d’àutriribo pas tant fe<strong>li</strong>brenco. Mai Marquion se leissè pasembe<strong>li</strong>na e gardè sa fi<strong>de</strong><strong>li</strong>ta mistralenco.Pau Marquion èro afouga <strong>de</strong> lengo prouvençalo,fe<strong>li</strong>bre, poudié pas manca <strong>de</strong> coumprenel’impourtanço <strong>de</strong> la trasmessioun <strong>de</strong> nosto lengo. Pèracò d’aqui dóu tèms que soun coulègo lou majourauMillet baiavo <strong>de</strong> cous <strong>de</strong> prouvençau au <strong>li</strong>cèud’Aurenjo pèr <strong>li</strong> drole, éu anavo baia <strong>de</strong> cous <strong>de</strong>prouvençau au <strong>li</strong>cèu <strong>de</strong> chato. Pèr acò d’aqui aviébasti tout un cous à l’entour <strong>de</strong> Mirèio en s’ajudant <strong>de</strong>l’obro d’Emile Ripert.Enfin Marquion s’èro entrina à revira l’I<strong>li</strong>adod’Oumèro, mai d’acò n’a fa que lou proumié cant.L’istourianMi<strong>li</strong>tàri, courounèu e cadaroussié, n’i a larjamenproun pèr qu’un ome coume Marquion s’afecioune pèrun fa istouri qu’a fa escriéure belèu un mi<strong>li</strong>é <strong>de</strong> <strong>li</strong>bre od’article scientifi. Voulèn parla <strong>de</strong> l’espediciound’Annibal que marchè d’Espagno en Ità<strong>li</strong> en 218 av. J-C. Marquion a escri d’article, pièi un <strong>li</strong>bre : «Sur lespas d’Annibal» que fuguè adouba e finalamen pub<strong>li</strong>cavers Tallandier en 1978 souto lou titre : «Annibal - Unevie pour détruire Rome ». Sus aquéu sujèt Marquionespepidouno lou tèste grè (direitamen <strong>dins</strong> lou tèste)<strong>de</strong> l’istourian Polybe, mostro qu’èi lou soulet que faucounsi<strong>de</strong>ra e que fau se mesfisa mai que mai <strong>de</strong> cequ’a escri l’istourian rouman Tite-Live. De mai ap<strong>li</strong>cotout ce que saup <strong>de</strong> l’estrategìo e <strong>de</strong> la tactico, <strong>de</strong> lalougistico e <strong>de</strong> l’intendènci à l’espedicioun d’Annibal.Sènso parla que pèr éu Annibal a passa lou Rose àCadarousso, esp<strong>li</strong>co l’itineràri dóu grand generau d’unbiais forço sena, talamen tant qu’à l’ouro d’aro sounobro fai autourita <strong>de</strong>mié <strong>li</strong> qu’an estudia o estudìonencaro aquelo espedicioun.De mai en 1960, lou courounèu Marquion foundo eméquàuquis ami l’assouciacioun d’istòri loucalo «les amisd ’ O r a n g e». Aqué<strong>li</strong> pub<strong>li</strong>con autant lèu un buletin queparèis sèmpre regu<strong>li</strong>eramen. Dins aquéu buletin,Marquion, sus mant un sujèt mostro lou serious <strong>de</strong> sisestùdi e l’impourtanço <strong>de</strong> si couneissènço sus toutomeno <strong>de</strong> sujèt. En particu<strong>li</strong>é a pub<strong>li</strong>ca ansin uno tièrod’article sus la vido vidanto dóu vilage <strong>de</strong> Cadaroussoqu’es un testimòni chanu à versa <strong>dins</strong> <strong>li</strong>s estùdietnoulougi e sociolougi.12


A t u a l i t aPau MarquionDins l’encastre dis Amis d’Orange, Pau Marquion fuguèadu à faire <strong>de</strong> counferènci tant sus <strong>de</strong> sujèt istouri quesus <strong>de</strong> sujèt toucant au prouvençau, e peréu sus <strong>de</strong> sujètre<strong>li</strong>gious coume <strong>li</strong> persounage <strong>de</strong> Ponce-Pilata, SantJóusè o Judas. Se moustrè aqui coume un counferenciépivelant, pèr touto causo sabié faire passa soun afecioun<strong>de</strong>mié lou pub<strong>li</strong>, d’un autre las sis coumentàri persounausus <strong>li</strong> sujèt <strong>de</strong> re<strong>li</strong>gioun faguèron mai que d’un copfrounsi <strong>li</strong>s usso is evesque !Lou crounicaireEn 1955 la renoumado <strong>de</strong> Pau Marquion es à pau prèsau cèu-sin. Lou journau Le Dauphiné Libéré ié baio uncantoun <strong>dins</strong> soun edicioun dóu dimenche. Aquelocrouniqueto coumenço lou dimenche 30 d’óutobre <strong>de</strong>1955 e s’acabo au mes <strong>de</strong> febrié <strong>de</strong> 1962. Tóuti <strong>li</strong>dimenche <strong>li</strong> legèire se coungoustavon <strong>de</strong> legi la biheto <strong>de</strong>Marquion titrado «<strong>li</strong> briso <strong>de</strong> la taulo». N’en sabequaucarèn qu’es em’ aqué<strong>li</strong> biheto qu’ai apres,d’esperiéu, à legi lou prouvençau ! Marquion arrestèaquelo crounico unencamen quand fuguè oupera <strong>de</strong>l’apendicito.Dins si crounico proun souvènt Marquion conto <strong>de</strong>galejado, fau bèn atriva lou moun<strong>de</strong>, lou faire rire, maisouvènti fes peréu Marquion trato <strong>de</strong> sujèt mai serious :trasmessioun <strong>de</strong> la lengo, impourtanço <strong>de</strong> nosto culturo,la lengo e <strong>li</strong> media …ecaA la seguido dóu courounèu Marquion, èi Carle galtierqu’a repres la flamo emé bonur. Pièi Carle Galtier s’esaresta. Lou Dauphiné Libéré èi resta quàuqui tèms sènsolengo prouvençalo, mai vaqui que <strong>de</strong>spièi quàuqui tèmsèi l’ami Roubert Arnaud <strong>de</strong> Parlaren Avignoun qu’arepres la plumo prouvençalo pèr lou plesi <strong>de</strong> tóuti.Ansin Pau Marquion, se se pòu dire a agu dos vido, laproumiero partido, quand èro mi<strong>li</strong>tàri, sènso rènd’estraourdinàri, la segoundo touto voudado à laProuvènço, à l’espandimen <strong>de</strong> la nostro lengo pèr loubiais dóu tiatre poupulàri. Aqui <strong>de</strong> segur avié capita, esun pau daumage que siègue iuei mai o mensóub<strong>li</strong>da.Esperan qu’ em’ aquel article sa memòrirevendra, que tourna-mai <strong>de</strong> chourmo <strong>de</strong> tiatrereviéudaran soun obro o se n’ispiraran pèr nous jouga <strong>de</strong>pèço qu’an fa s’escacalassa <strong>li</strong> gènt <strong>de</strong> la generacioundavans nautre.J-Marc Courbet“<strong>La</strong> Campaneto”Un nouvèu recuei <strong>de</strong> cansoun d'Ives RebufatIves Rebufat : Uno Nouvello serìo <strong>de</strong> Cansoun.Noste valènt cantaire prouvençau rèsto fidèu àsa lengo e la vai mai faire clanti <strong>dins</strong> un nouvèurepertòri <strong>de</strong> casoun.“Viéure ! Canta ! Parla !”Aquelo assoussiacioun que soun sèti es aro àGrasso nous assabento que vai sourti uno nouvello“K7 audio” dóu cantaire <strong>li</strong>ri Ives Rebufat. Après“Lou Mesclun”, “Lou Pantai” e “ E s c o u r r e g u d oen Cansoun”, aquelo “K7” se dira : “ L aCampaneto”.Ié troubarés 10 cant <strong>de</strong> Nouvè <strong>de</strong> Saboly,Peyrol, di Fe<strong>li</strong>bre e <strong>de</strong> coumpousiciounpersounalo dóu cantaire (faço A).10 cansoun sus <strong>de</strong> tèste <strong>de</strong> pouèto d’aro e laCansoun <strong>de</strong> la Coupo <strong>dins</strong> soun entié. (faço B).Sabès que noste cantaire s’es douna pèr toco<strong>de</strong> faire counèisse <strong>de</strong> cansoun pas gairecouneigudo e tambèn <strong>de</strong> sa coumpousicioun.Sarés pas <strong>de</strong>çaupu.Pèr lou moumen la troubarés en souscriciounau pres <strong>de</strong> 60F (franc <strong>de</strong> tout: mandadis àgratis).Après lou mes <strong>de</strong> jun se chabira 80F.Es <strong>de</strong> coumanda au sèti <strong>de</strong> l’Assouciacioun e<strong>de</strong> marca voste pagamen au noum :Viéur! Canta! Parla!“<strong>La</strong> Campaneto” - 268 chemin <strong>de</strong>s BassesRibes - 06130 Grasse.Fe<strong>li</strong>pe Féret d’ArlePres <strong>de</strong> la voucacioun prouvençalo Foundacioun Louis VoulandNascu en Arle en 1971, Fe<strong>li</strong>pe Féret vèn tout bèn just d’agué lou Pres <strong>de</strong> la Foundacioun Louis Vouland.Aprés d’estùdi en Avigoun pièi à-z-<strong>Aix</strong> pèr èstre istitutour, <strong>li</strong>ga à soun terraire e à sa Prouvènço, Fe<strong>li</strong>peFéret se bouto à-n-un memòri d’Istòri sus <strong>li</strong> “grano <strong>de</strong> semenço e soun coumèrci à Sant-Roumié <strong>de</strong> 1850à 1960”, que s’acabè emé uno espousicioun au Museon <strong>de</strong> sant Roumié en 1994.Fe<strong>li</strong>pe Féret apassiouna pèr la culturo prouvençalo e la culturo arlatenco en particu<strong>li</strong>é, escriguè un gui<strong>de</strong>(en franchimand, en lengo nostro, en inglés e en alemand...) pèr la vesito <strong>de</strong> la Coulegialo Nosto-Damo<strong>de</strong> la Major d’Arle (anciano glèiso dóu Counsultat arlaten, pièi glèiso di Pastre e aro, glèiso di Gardian).Participo tambèn à l’adoubamen di crècho <strong>de</strong> fin d’annado, à la prouteicioun dóu moubi<strong>li</strong>é <strong>de</strong> la glèiso eà sa restauracioun. Tambèn engimbro <strong>de</strong> fèsto e <strong>de</strong> manifestacoun.Osco pèr aqueste jouine arlaten que baio <strong>de</strong> soun tèms à la sauvo-gardo dóu patrimòni prouvençau.“Vala<strong>de</strong>s Ousitanes”L'assouciacioun culturalo d'Ità<strong>li</strong>"Ousitanio Vivo" a entrena unimpourtant proujèt: larea<strong>li</strong>sacioun dóu filmedoucumentàri "Vala<strong>de</strong>sousitanes".Pèr lou proumié cop undoucumentàri sus <strong>li</strong>s óucitand'Ità<strong>li</strong> s'en<strong>de</strong>vèn pensa dóu<strong>de</strong><strong>dins</strong>, proudu d'unoassouciacioun óucitano quetravaio <strong>dins</strong> <strong>li</strong> valèio e rea<strong>li</strong>sapèr <strong>de</strong> cercaire que parloncourrentamen en lengo d'oc,vivon <strong>dins</strong> <strong>li</strong> valado ecounèisson founsamen latematico que traton, en estèntempegna en proumieropersouno <strong>dins</strong> la <strong>de</strong>fènso <strong>de</strong> saculturo.Bèn <strong>de</strong> siècle <strong>de</strong> douminaciounan parteja lou païs óucitan enplusiours rea<strong>li</strong>ta regiounalo.Dins <strong>li</strong> valado óucitano - dougevalado dóu Piemount atenèntosus la frountiero emé la Franço- <strong>de</strong> particu<strong>li</strong>ero situaciound'isoulamen geougrafic eecounoumi, an permés <strong>de</strong>resista à la pressiouncentra<strong>li</strong>sarello <strong>de</strong> l'Estat Ita<strong>li</strong>ancoume à-n-aquéu <strong>de</strong> l'EstatFrancés, e <strong>de</strong> garda quàsiparié un patrimòni etnougrafi.Uno grando partido dis abitantd'aqué<strong>li</strong> valèio parlon encaro lalengo óucitano <strong>dins</strong> si varianto.I'a pièi uno forto tradiciounmusicalo, que vai <strong>de</strong> la musicoe danso que sènton l'emplant<strong>de</strong> l'Age-Mejan, au cant.Autant óuriginau es pièi loupatrimòni ourau, <strong>li</strong> fèsto quenous vènon di tradicioun bènanciano (coume la celèbro"Baio <strong>de</strong> Sant Pèire"), la culturomaterialo espremido <strong>dins</strong>l'abihage e <strong>dins</strong> l'artisanat pèrarriba à l'estile arquiteitounicaupenc e is bastimen re<strong>li</strong>giousroumanti <strong>de</strong> gràndi valourartistico.Lou filme a pèr toco d'ilustrapèr lou mejan <strong>de</strong> la prèssodireito e <strong>de</strong> l'ajudo d'estudiòsabènt tóuti aqué<strong>li</strong> rea<strong>li</strong>ta; seprepauso tambèn d'aprefoundi<strong>li</strong> proublèmo grèu que buto endoute la subre-vivènço d'aquéumoun<strong>de</strong>: l'istourique retar<strong>de</strong>counoumi, lou manco <strong>de</strong>counsciènci <strong>de</strong> la valour <strong>de</strong> salengo e <strong>de</strong> sa culturo; lou<strong>de</strong>sinterés <strong>de</strong> l'Estat, evidèncisubre-tout pèr l'incapacita <strong>de</strong>l'escolo <strong>de</strong> recebre esauvegarda la culturo dóu <strong>li</strong>ò;l'enmigracioun massivo qu'a<strong>de</strong>cima la poupulacioun, causal'abandoun <strong>de</strong> forço vilaged'auto mountagno el'apaurimen dóu terraire; enfinl'especulacioun touristico e lacoustrucioun chausido sènsobon sèns.Lou filme sara presenta aquestan au mes <strong>de</strong> setèmbre.Es rea<strong>li</strong>sa pèr DiegoAnghilante e Fredo Valla.P. A.Pèr mai d'entre-signe:"Ousitanio Vivo"Casella Postale 12020Venasca - Ufficio Via marconi26 Venasca.13


F u i e t o u nLA TERROUR<strong>de</strong> Fè<strong>li</strong>s GrasSeguido dóu mes passaE acò disènt <strong>La</strong>zu<strong>li</strong> avié pres l’A<strong>de</strong><strong>li</strong>no<strong>dins</strong> si bras e la sarravo e lapoutounavo coume se <strong>de</strong>vié jamai plusla revèire. Quau saup !- Se noun voulès rescountra <strong>de</strong>patrouio faguè Jan, fau pas sourti <strong>de</strong> lagrand porto e segui <strong>li</strong> Carretarié. VenèsVenès, emé iéu vous vau durbi la porto<strong>de</strong> mis estable que douno <strong>de</strong> long dibàrri, aurés que <strong>de</strong> segui tout <strong>de</strong> longenjusqu’au magasin <strong>de</strong> la sau. D’aqui àvoste oustau i’a qu’un pas.- As resoun, Jan, faguè <strong>La</strong>zu<strong>li</strong>, <strong>de</strong>qu’anarien faire <strong>li</strong> patrouio <strong>de</strong> long dibàrri ?Acò disènt travessèron <strong>li</strong>s estable. JanCaritous, la lanterno à la man, epassavo davans, picavo sus lou malu dimiòu e di chivau ié parlavo : “Viro-te,viro ! mouret ! pièi se reviravo : “Aguéspas pòu poudès passa, reguignon pas!”E tout en parlant aubouravo sa lanternopèr vèire se <strong>li</strong> rasteié èron bèn garni,espinchavo <strong>de</strong> pertout se tout èro bènen ordre, emé lou pèd mandavo <strong>de</strong>paio propro souto sa cava<strong>li</strong>no...Arriba au founs <strong>de</strong> l’estable, tirè <strong>li</strong> dousferrou d’uno porto que se durbié que <strong>de</strong>cinq en quatre e que dounavo sus la<strong>li</strong>ço interiouro di bàrri.Aqui <strong>La</strong>zu<strong>li</strong> prenguè mai l’A<strong>de</strong><strong>li</strong>no <strong>dins</strong>si bras la poutounè, pièi, disènt :”AdiéuJan. Diéu vous gar<strong>de</strong>, maireCaritouso”. S’enanè <strong>dins</strong> la niuesourno, <strong>de</strong><strong>li</strong>berado, courajouso,tranquilo.Aro <strong>de</strong> que i’enchauvié quequ’arribèsse. Aquelo bello amo <strong>de</strong> femoavié jamai tremoula pèr elo.Tóuti si pòu èron pèr soun ome pèrsoun enfantounet e pèr soun A<strong>de</strong><strong>li</strong>no.Chapitre LXTout pèr la patrìo.Lou toco-san picavo plus à Jacoumardquand <strong>La</strong>zu<strong>li</strong> arribè sus la plaço dóuGrand Paradis.Vauclar èro inquiet <strong>de</strong> la pas vèire veni.L’esperavo darrié la porto <strong>de</strong>sempièisoulèu fa<strong>li</strong>. Tambèn entre quecoumprenguè soun pas durbiguè e lareçaupeguè <strong>dins</strong> si bras.- Oh ! ma femo, ié faguè, que m’as falangui !- Moun paure Vauclar, se sabiéscoume <strong>li</strong> gènt soun meichant e coumela pòu <strong>li</strong> rènd lache !- Alor sabes ço que nous an fa? DiguèVauclar.- Mai <strong>de</strong> que nous an fa ? De que vosdire ? faguè <strong>La</strong>zu<strong>li</strong> estounado cresèntque Vauclar couneissié <strong>de</strong>ja sis auvàri.- Quand parles dóu meichantige di gèntes qu’as vist ço que nous an fa à laporto.- Nàni, ai rèn vist, coumprene pas.- Eh bèn, tè regardo.E Vauclar durbiguè mai la porto, e emésoun lume faguè vèire à <strong>La</strong>zu<strong>li</strong> quàuquimot que <strong>li</strong> vesin i’avien traça, em’ungipas.- Sabes pas ço que vòu dire, parai ?- Noun coumprene l’escrituro <strong>de</strong> man.- S’enanè <strong>dins</strong> la niue sourno, <strong>de</strong><strong>li</strong>berado, courajouso, tranquilo. -Esp<strong>li</strong>co-me-lou.- Aqui, ma pauro femo, <strong>dins</strong> aqué<strong>li</strong>quatre mot, i’a tout lou verin <strong>de</strong> lajalousié, touto la lacheta <strong>de</strong> l’envejo,aqui i’a la pouisoun <strong>de</strong> touto nosto vido,aqui i’a pèr maucoura <strong>li</strong> plusvoulountous, i’a pèr rèndre marrit <strong>li</strong>meiour.- Moun Diéu ! Vauclar <strong>de</strong> que te pren !Veses bèn que <strong>de</strong>sparles, digo-me <strong>de</strong>que i’a.- I’a ? “Mort ! Mort ! à Vauclar lou traitee à <strong>La</strong>zu<strong>li</strong> anti patrioto".Desempièi que <strong>La</strong>zu<strong>li</strong> soufrissié <strong>de</strong> l’iroe dóu meichantige di gènt, jamai aviéressenti <strong>dins</strong> soun cor tant pougnèntodoulour. Poudèn, la cousseja,l’empresouna, la faire fugi <strong>de</strong> Paris ed’Avignoun, e <strong>de</strong> pertout, poudien iégara lou pan <strong>de</strong> la bouco e <strong>de</strong> la bouco<strong>de</strong> soun enfant e <strong>de</strong> soun ome, mai lafaire passa pèr anti-patrioto, mai direque soun Vauclar èro un traite, acò<strong>de</strong>spassavo la rego, acò èro lou cop <strong>de</strong>pougnènt en plen cor, tambèn, enausènt l’esp<strong>li</strong>cacioun d’aqué<strong>li</strong> quàuquimot escri pèr un miserable sus saporto, noun pousquè dire uno paraulo,<strong>li</strong> senglut l’estoufèron e la lagremorajèron <strong>de</strong> sis iue.Vauclar fuguè óub<strong>li</strong>ga <strong>de</strong> la gara d’aqui,<strong>de</strong> l’empourta <strong>dins</strong> soun oustau, mai envan vouguè l’assoula, en van sounClaret se penjè à soun còu el’embrassè, la valènto femo èrovincudo, soun courage fa<strong>li</strong>ssié, sa fe<strong>dins</strong> ço que i’a <strong>de</strong> bèu e <strong>de</strong> bon e <strong>de</strong>juste <strong>dins</strong> l’amour dóu poples’amoussavo e sa <strong>de</strong>sesperanço fasiégrando pieta <strong>de</strong> vèire.E pamens i’avié un remèdi pèr aquelodoulour, i’avié un baume pèr gariaquelo plago ; sènso lou vougué, sènsosaupre ço que fasié lou pichot Claret iépourgiguè aquéu remèdi, aquéu baumesoubeiran.Lou paure enfantounet, vesènt ansin samaire <strong>de</strong>scoun-soulado viravo àl’entour, i’escalavo sus <strong>li</strong> geinoun iébeisavo lou visage, <strong>li</strong> man, lou còu, lasounavo “Ma maire !” E se entre doussenglut la maire ié respoundié “De quevos moun agneloun ?” éu tout counfusnoun sabié <strong>de</strong> que ié dire. E vague <strong>de</strong>mai l’embrassa.Pamens lou brave pichot vou<strong>li</strong>é plusque sa maire plourèsse alor anè querresa baudufo emé sa cordo fino el’aduguè sus <strong>li</strong> geinoun <strong>de</strong> sa maire.- Tè encordo-me la ... que ? ma maire,vole faire vira ma baudufo. Mai <strong>La</strong>zu<strong>li</strong>rebutavo plan plan soun enfant emé laman, ausavo pas ié dire noun pecaire !e lou paure Claret tout vergougnousanavo pausa sa baudufo e <strong>dins</strong> sapichoto cabesso cercavo quaucrènautre que pousquèsse fourçal’atencioun <strong>de</strong> sa maire en<strong>de</strong>soulacioun.Quasimen aurié esclapa quaucaren, lafiolo o la dourgo ; ansin belèu l’auriécharpa e aurié plus ploura. Mai toutd’un tèms atrouvè l’esté pèr se fairecrida bèn mai que s’avié esclapa lafiolo o envessa l’uiero ; courreguè autiradou <strong>de</strong> la taulo, lou durbiguè e n’entirè un papié que soun paire Vauclaravié estrema aqui <strong>dins</strong> lou courrent dóujour en ié recoumandant bèn <strong>de</strong> lou pastouca, que <strong>li</strong> gendarmo vendrien bessailou querre pèr lou bouta en presoun sepèr soun malur lou toucavo soulamendóu bout <strong>de</strong> soun pichot <strong>de</strong>t !E lou prenguè aqueste papié preciousque i’avié <strong>de</strong>ssus un imagerepresentant un pico em’un bounetfrigian au bout e un fais <strong>de</strong> <strong>de</strong>strau <strong>de</strong>chasque coustat pièi en <strong>de</strong>ssoute <strong>de</strong>l’image i’avié d’escrituro e <strong>de</strong>grafignaduro tant e pièi mai.E entre que lou tenguè <strong>dins</strong> sa manetotout triounflant dóu malur que veniéfaire, revenguè sus <strong>li</strong> geinoun <strong>de</strong> samaire e i’é faguè :- Vè, ma maire, me lou dounes loupou<strong>li</strong>t image pèr jouga ?- Malaria ! faguè Vauclar en picant dóupoung sus la taulo t’aviéu bèn di <strong>de</strong> loupas touca!- De qu’es aquéu papié ? faguè <strong>La</strong>zu<strong>li</strong>en lou garant di man <strong>de</strong> soun Claret.Claret respoun<strong>de</strong>guè pas, mairechounejè <strong>de</strong> vèire que sa maire enfinóub<strong>li</strong>davo sa doulour.Vauclar s’èro auboura e respoun<strong>de</strong>guèpèr èu :- Es la biheto <strong>de</strong> moun enroulamencoume voulountàri <strong>dins</strong> <strong>li</strong>s armadorepub<strong>li</strong>cano di Pirenèu.- Es-ti poussible ? Es-ti bèn verai ?fasié <strong>La</strong>zu<strong>li</strong> en se secant <strong>li</strong> iue pèr miés<strong>de</strong>stria lou papié. Oh moun Vauclar queme fas <strong>de</strong> bèn ! Aquéu papié, aquelobiheto escafo tóuti <strong>li</strong> meichantige que <strong>li</strong>gènt poudran chimarra sus nosto porto.Tè laisso-me lou beisa aquéu testimòni<strong>de</strong> noste ounour, aquéu certificat <strong>de</strong>noste patrioutisme e <strong>de</strong> nosto fe <strong>dins</strong> la<strong>li</strong>berta !.E Vauclar esmougu se trasié <strong>dins</strong> <strong>li</strong>bras <strong>de</strong> sa femo en ié fasènt.- Iéu qu’ausave pas te lou dire ! iéu queme <strong>de</strong>mandave coume prendriés toutacò quand saupriés que <strong>de</strong>man àl’aubo dóu jour toun Vauclar partirié pèrla frountiero.- Coume ! ié fasié <strong>La</strong>zu<strong>li</strong>, transfiguradoe noun poudènt counteni sounestrambord, es tu Vauclar qu’as douta<strong>de</strong> iéu?... se noun èro pèr noste Claret,se noun èro pèr nosto A<strong>de</strong><strong>li</strong>no qu’anbesoun d’èstre apara contro <strong>li</strong> fauspatrioto,ve, te seguiriéu. Oh que sariébèu, que sarié dous d’escampa nostesang <strong>de</strong> pople pèr la Liberta e pèr laPatrio, que soun trahido pèr aquelochourmo abourrido <strong>de</strong> rèi ed’emperaire, <strong>de</strong> noble e <strong>de</strong> catau !- Ma fas <strong>de</strong> bèn, ma femo, en meparlant coume acò, fasié Vauclar enl’embrassant mai.E Claret tout esmeraviha <strong>de</strong> vèire quesa maire plouravo plus ié fasié loubran<strong>de</strong> à l’entour en cantant.“Aux armes citoyens ! formez vosbataillons !“Marchons, marchons, qu’un sangimpur abreuve nos sillons”E <strong>La</strong>zu<strong>li</strong> reprenié :- Alor partes à l’aubo dóu jour? coumeacò ? tout soulet ? e ounte vasrejougne ?- Sian cinquanto bon rouge que partèn,anan rejougne lou bataioun <strong>de</strong> lavoungiemo bregado à Nimes e d’aquitout d’un tèms anan sus <strong>li</strong> Pirenèu !- Alor partiras d’Avignoun avant nàutri.Me sèmblo que Caritous a di qu’atalariéà soulèu leva.- Ma femo, ve parte lou plus lèu quepoudras, gagno lou vilage au mitan dibos, ounte lou pople es pancaro estapourri pèr tóutis aqué<strong>li</strong> chin <strong>de</strong> nobleque grouvon <strong>dins</strong> <strong>li</strong> vilo. Se sabiés, mafemo, ço qu’ai vist.- M’estounaras <strong>de</strong> rèn, ve, m’espère àtout.- Ai vist, lou creiras pas, lou canoungeJausserand à la coumuno, sabesaquéu canounge qu’escupiguè sus <strong>li</strong>dre <strong>de</strong> l’ome quand lou bataiounmarsihés arribè... lou canounge quePascalet anè vèire emé la letro <strong>de</strong>Moussu Randoulet lou bon priéu <strong>de</strong>Malamort...- O, me rapelle-bèn...- L’ai vist à la coumuno emé la bounetoroujo, afouga coume <strong>de</strong>gun pèrourganisa lou fur d’aquesto niue.- De que me dises aqui ?- Tout d’abord lou recouneissiéu pas.Aquéu mourre prim coume uno lamo,jaune coume un <strong>li</strong>moun me revenié,sabiéu que l’aviéu vist, mai sounacoutramen me troumpavo. Toutd’abord à sa taio à soun trecanat, à lacoulour <strong>de</strong> soun visage l’aviéu pres pèrCa<strong>li</strong>ste, mai lèu m’ère avisa qu’èro plusvièi, mai frounsi, mai escranca...- Oh ! que me ié fas pensa : Tè, aro merevèn, es bèn au canounge Jausserandqu’aquèu Ca<strong>li</strong>ste ressèmblo tant.?N’as fa la remarco coume iéu ?Seguido lou mes que vèn14


A t u a l i t a“Assabé <strong>de</strong> neissènço encò <strong>de</strong> Dono Blacas”Escusas me <strong>de</strong> vous faire mounta <strong>li</strong>s arcaneto o sevous vèn <strong>li</strong> rouito mai me permete d’anouncia à lasalo un bèu cop. Coume lou Presidènt <strong>de</strong> laRepub<strong>li</strong>co que nous a quita i’a gaire avès un grandsecrèt <strong>dins</strong> vosto vido privado que nous avèsescoundu fin qu’aro.Degun lou saup mai ai pouscu <strong>de</strong>stousca la veritaaprès mant uno recerco <strong>dins</strong> <strong>li</strong> c<strong>li</strong>nico dou relarg.Encuei po<strong>de</strong> lou faire assaupre au pub<strong>li</strong> Dono Blacasa d’enfant escoundu.E pas qu’un coume lou Presidènt mai cinq bèu pichotque reston <strong>dins</strong> lou mai grand secrèt. Après mant unespepidounage ai pouscu <strong>li</strong> retrouba e ague pas maud’entresigne sus si vido persounalo. Acò es un pautihous à <strong>de</strong>svela, fau se mesfisa <strong>de</strong> la justiço e diproucès toujour poussible. Alor mèfi.Mai coume sias brave e que m’escoutas bèn m’envau vous baia à la chut chut quàuquis entresigne trasque counfi<strong>de</strong>nciau.Soun proumié pichot espe<strong>li</strong>gué en 1989. Pesavo 2Kg160gr. Ero pas pouparu mai pèr un proumié èro bèn.Mume s’es encaro pichot, aro a que sèt an. Avèn pasmau <strong>de</strong> couneissènço sus sa vido avenidouiro.Soun pichot noum se dis Marius. Aura un velo un pauespeciau emé touto unotiero <strong>de</strong> sounaio.Rescountrara “uno fiho pas tant fiho emé <strong>de</strong> moun<strong>de</strong>sus l’ estagiero, la caro clafido <strong>de</strong> pigo rousso coumese lou soulèu l’aguèsse reluca à travès d’unmoundaire”. I’agradara <strong>de</strong> manja <strong>de</strong> “bouiabaisso <strong>de</strong>restouble”. Aura d’auvàri emé si bèsti: uno cato auraque dos pato e uno autro sara roubino. Agantara unlebraud sènso leco. Rescontrara un enmascaire quelou mandara fa foutre en ié diguént “i’a qu’uno causoque porto magagno; quouro lou 14 <strong>de</strong> ju<strong>li</strong>et capito undivèndre e un trege”. Lou peirin d’aquéu galapian esnoste ami Andriéu Degioanni.Jaussemin d’ArgèntCoume charque annado <strong>de</strong>spièi 1920 la Soucieta<strong>li</strong>teràri “Lou Jaussemin d’Argènt” a dubert souncouncours dóu 1ié nouvèmbre 1995 enjusqu’à la<strong>de</strong>buto <strong>de</strong> jun 1996. En mai <strong>de</strong> la <strong>pouësìo</strong> franceso,se troubara la <strong>pouësìo</strong> vo la proso óucitano.Aquest an, lou councours es dubert en tóuti,coumpres aqué<strong>li</strong> qu’an <strong>de</strong>ja reçaupu lou“Jaussemin d’Argènt” o autre prèmi en aquéucouncours. Lou sujèt es <strong>li</strong>bre pèr lou candidat, unosouleto recoumandacioun dèu pas avé mai <strong>de</strong> 100vers, e pèr la proso pas mai <strong>de</strong> 100 <strong>li</strong>gnodatilougrafiado. Li tèste óucitan dèvon èstreacoumpagna <strong>de</strong> la reviraduro franceso e <strong>de</strong> lamencioun dóu dialeite uti<strong>li</strong>sa.Li tèste saran manda en 10 eisemplàri. Dred’inscripcioun 60 F (<strong>li</strong>s estudiant pargon pas) àmanda pèr chèque vo CCP au noum dóu“Jaussemin d’Argènt” au clavaire segneG.Sevin - BP 63- 47003 Agnen Ce<strong>de</strong>x. Liesprovo saran mandado siegue à SegneDepoutot F. - 1 rue <strong>de</strong> la Dîme - 60117 Vez o àMateu A. - 22, rue Joseph Bara - 47000 Agen.Lou segound nistoun arribè en 1992. Après lougarçoun fuguè la fiho. Se dis Louiso. Aviè mai proufitaemé si 2Kg 900gr. Poudèn dire <strong>de</strong> segur que sara unofemo astrado. Pas <strong>de</strong> proublèmo pèr la marida sarapas “vièio fiho, vièio gueniho” estènt que “souto <strong>li</strong> pigoi’a uno pou<strong>li</strong>do fiho” e que “chasque toupin trabo sacabucello”. De segur sara pas toujour eisado à menaque <strong>de</strong> fes “vaudrié miés teni un panié <strong>de</strong> gàrri”.Aprendra que “fau prendre lou tèms coume es,l’argènt coume vèn, <strong>li</strong> gènt coume soun” e que “loubon amour es un jardinié que fai veni uno flour pèr qusaup la cu<strong>li</strong>”.Dins la famiho an d’idèio d’ega<strong>li</strong>ta di raço estènt quesa fiho se maridara un negre dou bèu noun <strong>de</strong> Togo.Lou peirin d’aquelo pou<strong>li</strong>do pichoto es Moussu O<strong>li</strong>veque nous fa ounour encuei.Arriban au tresen o pulèu i tresen e quatren, estèntque soun <strong>de</strong> bessoun, arriba à la seguido l’un <strong>de</strong>l’autre. Un drole e uno drolo pèr teni balanço <strong>dins</strong> lafamiho. Lou drole arribè lou proumiè. Es un paunourmau estènt qu’es arriba sus un Arc-<strong>de</strong>-sedo.Se dis Chavanou es un pau noste “Pichot Prince”prouvençau. An la meno taio lm 60 pèr Chavanou lm56 pèr lou Pichot Prince. Fan un pau lou meme viageestènt que lou Pichot Prince va vesita sèt planetoramentas vous: lou Rèi; lou Plen <strong>de</strong> Croio; l’Empega;lou Catau di dar<strong>de</strong>no; l’Atubaire <strong>de</strong> fanau; louGeougrafe e la Terro.Chavanou va <strong>de</strong>scurbi tambèn <strong>li</strong> sèt coulour <strong>de</strong>l ’ A r c-d e-sedo: Rouge <strong>de</strong> l’encèndi e dou jardinmeravihous; Arange dóu Voulcan “la moutagnolo <strong>de</strong>malur”; Jaune dis Estello “<strong>de</strong> gouto d’or”; Verd <strong>de</strong>l’Equatour “aquesto raio verdo farfaricouso”; Blu douCèu “sus <strong>li</strong>s alo d’uno dindouleto à cuòu blanc”; Indigo<strong>de</strong> la Mar emé “sis augo serpentino e si flourmouvedisso”; Vióulet di Fru emé “<strong>de</strong> pruno viouletosetembrino, <strong>de</strong> rasin muscat, <strong>de</strong> figo peneco dimeissouno”.Aquéu Chavanou a dous peirin. Un artiste: EricMalherbe, lou felen dóu pintre Enri Pertus e unteinician dis ourdinateur noste ami Glau<strong>de</strong> Favrat.<strong>La</strong> bessouno <strong>de</strong> Chavanou se dis Agnès e soun frairea <strong>de</strong>scurbi <strong>de</strong> moun<strong>de</strong> meravihous pèr si coulour elova <strong>de</strong>scurbi <strong>de</strong> moun<strong>de</strong> estraourdinàri es un paunosto “A<strong>li</strong>ce au païs di fado”: fai un viage <strong>dins</strong> unfourniguié; va au maridage dou parpaioun “emé unparèu d’alo que i’é crèis sus sis esquino”; fado loucirque dis insèite emé lou taio-cebo, <strong>li</strong>s aragno.Lou cinquen drole vèn d’espe<strong>li</strong> es uno titourello <strong>de</strong>3Kg 280gr. Vesès qu’emé lou tèms <strong>li</strong> pichot soun <strong>de</strong>mai en mai pouparu. Lou pichot noum es Naïs n’ensian dounc à tres fiho pèr dous garçoun.Anan <strong>de</strong>scurbi emé Naïs <strong>li</strong> tressimàci <strong>de</strong> la vido. Anancounèisse tres rebat <strong>de</strong> l’amour: l’amour doulour eméGustino; l’amour charpin emé Nino; l’amour siau eméPau<strong>li</strong>no.De segur regretaren un pau que lou darriè siegue tantcourt, mai coume se dis “<strong>li</strong> gènt urous an pas d’istori”.Post scriptum: Dono Blacas nous fa assaupre, aprèsaquesto journado ufanouso, que vèn <strong>de</strong> passa unoecougrafìo: un nouvèu parèu <strong>de</strong> bessoun soun encamin. Faudra espera encaro quàuqui mes. Disen àla maire e i pichot à bèn lèu.Ivoun GaignebetBrignolo lou 1 1 <strong>de</strong> febrié 1996- "<strong>La</strong> Titourello". Un <strong>li</strong>bre bilengue, <strong>de</strong> 328 pajo dóufourmat 14 x 21, em'uno pou<strong>li</strong>do cuberto pe<strong>li</strong>culado encoulour, costo 130 F encò <strong>de</strong> "Prouvènço d'aro",Tricìo Dupuy, 18 rue <strong>de</strong> Beyrouth, 13008 <strong>Marseille</strong>.Iscripcioun à la Coumessiounparitàri di pub<strong>li</strong>cacioun <strong>de</strong> prèsso:n ° 68842Direitour <strong>de</strong> la pub<strong>li</strong>caciounBernat Giély.“Flora pargue”, Bast.D64, traverso Paul, 13008 MarsihoDireitour amenistratiéuGlau<strong>de</strong> Emond.Cap-redadourReinié Jouveau & Bernat GiélyEmpremèire:S.A Le Provençal“Centre Méditerranéen <strong>de</strong> Presse”,248 avengudo Roger-Salengro,13015 Marsiho.Prouvènço d’aromesadié in<strong>de</strong>pendènt d’enfourmacioun prouvençaloCoumitat <strong>de</strong> redacioun:Ugueto Allet, Marc Audibert,Peireto Berengier, Mirèio Busso,<strong>La</strong>ureto Chauvet, Pauleto Cornago,Jan-Marc Courbet, Tricìo Dupuy,Lucian Durand, Sebastian Emond,Suseto Ginoux, Gerard Jean,Ivouno Jean, Marìo Terèso Jouveau,Andriéu Paillaux, Enri Ripert,Francis Vallerian.Dessinatour:GezouPub<strong>li</strong>ca emé l'ajudo dóu CounsèuGenerau di Bouco-dóu-RoseA B O U N A M E NNoum: …………………………………………………………………………adrèisso:……………………………………………………………………….……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………* abounamen pèr l’annado, siegue 11 numerò: 150 F** abounamen <strong>de</strong> soustèn à “Prouvènço d’aro”: 200 F*** abounamen dis ami <strong>de</strong> “Prouvènço d’aro”: 250 FC.C.P. Prouvènço d’aro n° 2 796 81 R <strong>Marseille</strong> vo chèque à l’ordre <strong>de</strong>:Prouvènço d'aro- Secretariat - Edicioun - Abounamen -Tricìo Dupuy, 18 carriero <strong>de</strong> Beyrouth, 13009 Marsiho- Direicioun e redacioun -Bernat Giély; “Flora pargue”, Bast.D - 64, traverso Paul, 13008 Marsiho15


Lou Tambourin, Rèi à-z-AisUn fube <strong>de</strong> jouine afougad’istrumen prouvençau nousan coungousta pèr la qua<strong>li</strong>ta<strong>de</strong> sa musico à-z-Ais, <strong>li</strong> 13 e14 d’abriéu passa pèr louFestenau dóu Tambourin.Li Venturié, e soun cabiscòuen tèsto lou Majourau JaumeMouttet, avien ourganisa pèrlou voungen cop, louCouncours <strong>de</strong> Tambourinsouto l'aflat <strong>de</strong> la Coumuno <strong>de</strong>z-Ais, lou dissate <strong>dins</strong> loutantost. Li virtuoso, jouine quemai, an participa davans unojurado saberudo à-n-untamisage <strong>de</strong> trìo.N'en vaqui lou Paumarès:Sou<strong>li</strong>sto:Pres F. Vidal: Romain GleizeDuo:Pres P. Bonnefoy: S a n d r i n oRichard e Alan BravayEnsèn:Pres Capou<strong>li</strong>é Michel: Article2; Pres especiau <strong>de</strong> la Jurado:Li Bouscarlo;Pres Ernest Couve:E. Pontétien.Lou matin, sus la grand plaçodóu marcat, <strong>li</strong> tambourinaireavien fa l’aubado i pratico e isestrangié, espanta <strong>de</strong> vèireque lou galoubet e loutambourin es pas toujour <strong>de</strong>foulklore.Lou dimenche <strong>de</strong> matin, <strong>li</strong>tambourinaire vengu <strong>de</strong> tóuti <strong>li</strong>cantoun <strong>de</strong> Prouvènço,s’acampèron au bas dóu CousMirabeau pèr s’aprepara aupasso-carriero, souto labagueto, magico, <strong>de</strong> SegneJean Djivjivian, cap diTambourinaire <strong>de</strong> la Floto <strong>de</strong>Toulon.Tout aquéu bèu moun<strong>de</strong>caminant au pas, lou bèubataioun <strong>de</strong> mai <strong>de</strong> 120tambourin remountè lou Couspèr se recampa davans laCatedralo Sant-Sauvaire pèr labenedicioun, en unopermenado d’à pèd à travès lavilo.Se sian <strong>de</strong>ssepara pèr manja,pièi <strong>de</strong>vers <strong>li</strong> tres ouro, la “Citédu Livre” durbiguè si porto pèrun councert ufanous que mai.Poudèn pas espepidouna tóuti<strong>li</strong> chourmo que nous an regala,emé subre-tout l’Acadèmi dóuT a m b o u r i n e <strong>li</strong>s èr <strong>de</strong> Mirèio.Osco!Fuguè un après-dina <strong>de</strong>rescontre emé <strong>li</strong>proufessiounau: fatourd’estrumen: tambourin,masseto, galoubet <strong>de</strong> toutomeno, <strong>de</strong> tout bos, e avènmeme vist <strong>de</strong> masseto <strong>de</strong>faiènço...De mai en mai <strong>de</strong> jouine jogondóu Tambourin, rèn qu’enProuvènço se n'en comto mai<strong>de</strong> 500 jougaire.L’istrumen coumènço <strong>de</strong> sourtidóu foulklore que poudèn ausid’èr <strong>de</strong> “Rag Times “ NouvelloOrléans...) vo <strong>de</strong> jazz, augaloubet e tambourin(counseian lou darrié CD <strong>de</strong>l’Acadèmi) qu’es unomeraviho.En fin <strong>de</strong> journado, <strong>li</strong> baile diVenturié, un pau alassa, èronpamens proun urous <strong>de</strong> labello reüssido d’aquéstijournado <strong>de</strong> rescontre,ensouleiado e musicalo.T. D.Rescontre MusicianLou 31 <strong>de</strong> Mars, lou Cèntre Prouvençau <strong>de</strong> Danso e Musico Tradiciounalo “Dançar au Païs” emé"<strong>La</strong> Clau", avien recampa uno quaranteno <strong>de</strong> musi¢ian e animaire <strong>de</strong> danso pèr un rescontrecounviviau à Castèu-Nòu-<strong>de</strong>-Gadagno. Fuguè l’óucasioun <strong>de</strong> reflechi e discuti sus lou biaisd’ourganisa e d’anima <strong>li</strong> balèti que <strong>li</strong> <strong>de</strong>mando se fan <strong>de</strong> mai en mai noumbrouso. Mai <strong>de</strong> cop, lamoulounado <strong>de</strong> danso jougado pèr <strong>li</strong> musician soun pas toujour couneigudo di dansaire, o aucontre <strong>li</strong> dansaire <strong>de</strong>mandon i musician <strong>de</strong> danso que soun pas <strong>de</strong> soun repertòri. D’àutri fes <strong>li</strong>danso <strong>de</strong>mandado o jougado, que vènon d’àutri culturo -respectablo e interessanto- courespoundonpas à la <strong>de</strong>mando dis ourganisaire. De mai, soun interpretacioun marrido , sié musicalo, siécouregrafico es doumajouso à l’armounìo <strong>de</strong> la vesprado.Pèr respondre à la <strong>de</strong>mando di participant "Dançar au Païs" en acourdanço emé" <strong>La</strong> Clau",ourganisaran d’estàgi <strong>de</strong> travai entre musician e animaire <strong>de</strong> danso di Païs d’O, <strong>li</strong>s un <strong>li</strong>s àutri sefourmant ensèn.“Dançar au Païs” perseguira sis esquisto e couleito tant coume la difusioun di doucumen estab<strong>li</strong> pèrsi sòci e animaire. Un proumié caièr <strong>de</strong> particioun <strong>de</strong> musico <strong>de</strong> danso presentado en diferèntitouna<strong>li</strong>ta es esta meso à la dispousicioun di musician presènt.Lou C.P.D.M.T. “Dançar au Païs” fai uno rampelado i gènt qu’an <strong>de</strong> particioun <strong>de</strong> musico <strong>de</strong> dansotradiciounalo pèr persegui sa difusioun emé tóuti <strong>li</strong> referènci <strong>de</strong> soun óurigino, indispensablo à lacresableta di doucumen. Aquesto journado estudiouso, mai couralo e amistadouso, s’es acabadopèr uno animacioun espountaneo <strong>de</strong> musico e <strong>de</strong> danso .Rensignamen : C.P.D.M.T. “Dançar au Païs”Entre-signe L. Porte-Marrou - I5 Carriero Francés Jouve - 84000 Avignoun. Tel 90-82-52-09.J.P. SCHMITT - <strong>La</strong> Gran<strong>de</strong> Fontaine - 84400 Gargas. Tel: 90-04-77-45Assouciacioun "<strong>La</strong> Clau". Oustau <strong>de</strong> Prouvènço. 8 bis av.J. Ferry - I3IOO Ais <strong>de</strong> Prouvènço. Tel:42-59-43-96Ballet Populaire<strong>de</strong> ProvenceLou “Ballet Populaire <strong>de</strong> Provence” presentara bèn lèusoun nouvel espetacle “Fortunette <strong>de</strong>s Baux”, uno femo aupaïs dis ome... qu’es uno couregrafìo ouriginalo <strong>de</strong> RoumiéSalamon, <strong>dins</strong> l’èime <strong>de</strong> l’espressioun countempourano. Esuno creacioun qu’ a <strong>de</strong>manda dous an <strong>de</strong> travai à-n-unochourmo d’amatour emé l’ajudo <strong>de</strong> professiounau dóutiatre, <strong>de</strong> la danso e dóu cant: 16 dansaire e cantaire, 4musicaire, 5 tablèu, 1 ouro e miejo d’espetacle.L’istòriFortuneto qu’a 16 an es embarrassado. Se marido emé loupaire, un pacanas. Rèston <strong>dins</strong> un oustau à Moulès e tenon uncafè. Mai lou nistoun nais pas e l’ome <strong>de</strong> Fourtuneto essouvènti-fes encigala...Fortuneto a lou làngui e s’amourousis d’un ita<strong>li</strong>an qu’esretrouba un bèu jour, mort souto la fenèstro <strong>de</strong> la jouineto...Fortuneto s’enfugis sènso dar<strong>de</strong>no e arribo en Arle mounte<strong>de</strong>vèn panturlo emé <strong>li</strong> marinié dóu Rose.Se capito aqui que lou fe<strong>li</strong>bre Mariéton, <strong>de</strong> Lioun, la remarco.Pau à cha pau, fara couneissènço emé <strong>li</strong> fe<strong>li</strong>bre e mai, espresentado au Mèstre, Fre<strong>de</strong>ri <strong>Mistral</strong>. Tant soulamen es pascounvidado à la Santo Estello di Baus. Alor ié vèn quand memee s’impauso pèr sa bèuta, verso lou vin <strong>de</strong> la Coupo, se quihosus <strong>li</strong> taulo pèr canta lou pouèto Charloun. Es l’escan<strong>de</strong> e loulen<strong>de</strong>man tóuti <strong>li</strong> journau n’en parlon.Fourtuneto va vèire Taven <strong>dins</strong> sa baumo, e se baio à-n-èu.Li fe<strong>li</strong>bre saran pamens <strong>de</strong>çaupu <strong>de</strong> plus vèire la bello femoque restara lou simbèu <strong>de</strong> l’emancipacioun <strong>de</strong> la femo, l’espèrdis àutri femo pèr la <strong>li</strong>berta, en restant pèr toujour, la femo aupaïs dis ome. Aquest espetacle conto la vido au XIXen siècle<strong>de</strong> la Prouvènço. Emé Fourtuneto (Emma Teissier) lou Fe<strong>li</strong>brigeescriguè mai d’uno pajo <strong>de</strong> soun istòri.Lou prougramoDissate 11 <strong>de</strong> mai:A 21 ouro: <strong>La</strong>mbesc, Salo Sévigné. Entre-signe: 42-92-77-65.Dissate 18 <strong>de</strong> mai:A 21 ouro: Barbentano, Salo di Fèsto. Entre-signe: OustauCoumunau, Coumitat di Fèsto.Dissate 1é <strong>de</strong> jun:22 ouro: Peirolo. Entre-signe: assouciacioun espourtivo: 42-67-04-99.Dissate 8 <strong>de</strong> jun:A 21ouro: Lou Martegue, Tiatre di Sa<strong>li</strong>n.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!