Parckdesign Visitors Guide

1 Raumlabor
2 Ost Collective & Studio
Public & Collectif Etc
3 Ralf Witthaus
4 OOZE & Marjetica Potrč
5 Lara Almarcegui
6 Studio Basta & Wagon
Landscaping
7 Stéphanie Buttier
& Sophie Larger
8 100Landschaftsarchitektur
Thilo Folkerts
9 Cascoland
10 Jeanne van Heeswijk
& Marcel van der Meijs
Urban Interventions
Parckdesign
2012/ Brussels
28/06 14/10
www.parckdesign2012.be

FR
Parckdesign est une biennale dédiée à
l’amé nagement des espaces verts initiée par
Bruxelles Environnement et par la Ministre
bruxelloise de l’Environnement, de l’Énergie et
de la Rénovation urbaine. Lors des éditions
précédentes de Parckdesign, l’accent était mis
avant tout sur le développement du mobilier
urbain dans les parcs bruxellois existants. L’édition
de 2012 vise cette fois la réinterprétation des
terrains en friche, des espaces résiduels et
interstitiels à Bruxelles.
Avant-propos
Du terrain vague à la ville
Plus qu’un évènement culturel, la manifestation
Parckdesign 2012, GARDEN est surtout une
occasion de tester une autre méthode de fabrication
urbaine. Il s’agit d’une première étape
annonciatrice d’une réflexion sur le rôle des
espaces délaissés qui mise sur la capacité de
transformer la ville en agissant sur les plus petites
cellules urbaines. Cette approche singulière
se place ainsi dans une logique de durabilité:
à la fois économique en redynamisant des sites
à l’abandon, sociale en impliquant les habitants
dès l’initiative de conception, environnementale
par la protection de la biodiversité, et éducative
par une pédagogie ‘in-situ’.
Autour du canal
Le périmètre d’intervention est centré sur
Cureghem (Anderlecht) et Molenbeek, quartiers
où, à l’échelle de l’agglomération, les habitants
sont les plus distants des espaces verts. Une
dizaine de terrains ‘vagues’ font l’objet d’interventions
paysagères et artistiques, qui tiennent
compte des spécificités de chacun des sites.
Le but est d’élaborer au détour de ces interventions
urbaines un parcours à l’intention
du public, mais aussi de valoriser le quartier et
d’offrir d’avantage d’espaces de convivialité.
En reliant ces espaces vacants, apparaît un
maillage qui met en évidence le potentiel
de ces sites et les inscrit dans celui, plus vaste,
des espaces publics et espaces verts à l’échelle
régionale.
3
Avec les habitants
En optant pour une approche ‘participative’,
en sélectionnant des équipes pluridisciplinaires
d’artistes, designers, architectes et paysagistes
qui disposent d’une expérience en la matière
et en proposant des collaborations avec des
associations locales, Parckdesign 2012 s’inscrit
dans les dynamiques locales, et initie des projets
dont certains sont voués à se pérenniser dans
le temps grâce aux différents partenaires locaux
sollicités. Toutes ces interventions viseront à
induire un questionnement sur la valeur de ces
nouveaux espaces publics et sur la manière
de les ouvrir, de les transformer subtilement, de
les gérer et de les accompagner dans le temps.

Voorwoord
4
NL
Parckdesign is een biënnale die in het teken
staat van de inrichting van de groeme ruimte,
geïnitieerd door Leefmilieu Brussel en de
Brusselse minister van Leefmilieu, Energie en
Stadsvernieuwing. In de vorige edities van
Parckdesign lag het accent vooral op het ontwerp
van stadsmeubilair in bestaande Brusselse
parken. Voor 2012 ligt de focus op de herinterpretatie
van braakliggende terreinen, rest- en
tussenruimtes in Brussel.
Van braakliggend terrein tot de stad
Parckdesign 2012, GARDEN is meer dan een
cultureel evenement. In de eerste plaats is het
een gelegenheid om een andere methode
van ‘stad maken’ uit te testen. Deze vernieuwde
editie kondigt een denkoefening aan over
de rol van restruimtes in het stedelijke weefsel,
met als doel de stad te ontwikkelen vanuit
de kleinste stedelijke cel. Deze benadering
past dan ook in een logica van duurzaamheid:
ze is economisch duurzaam omdat verlaten
of ongebruikte sites nieuw leven wordt ingeblazen,
sociaal omdat de bewoners er vanaf
het ontwerpinitiatief bij worden betrokken,
ecologisch doordat de biodiversiteit wordt
beschermd, en educatief door een pedagogie
‘in situ’.
Rond het kanaal
De perimeter van het evenement ligt in
Kuregem (Anderlecht) en Molenbeek, wijken
waar de bewoners het verst van de traditionele
groene ruimtes verwijderd zitten, als we de hele
agglomeratie beschouwen. Landschappelijke
en artistieke ingrepen op een tiental ‘braakliggende’
terreinen houden rekening met de
specifieke eigenschappen van elke locatie.
Het doel is een publiek parcours aan te leggen
langs deze locaties, maar ook om de wijk op
te waarderen en aangenamer te maken. Door
de onbebouwde gronden met elkaar te verbinden,
ontstaat een netwerk dat het potentieel
van deze locaties belicht en ze inpast in het
ruimere netwerk van openbare en groene ruimtes
in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.
Met de bewoners
Parckdesign 2012 kiest voor een ‘participatieve’
benadering met multidisciplinaire teams van
kunstenaars, ontwerpers en (landschaps-)
architecten die ervaring hebben op dit vlak.
Daarnaast zijn er samenwerkingsverbanden
met lokale verenigingen. Het evenement past
dus in een lokale dynamiek en zet projecten
in de steigers waarvan sommige zeker zullen
worden voortgezet door de verschillende lokale
partners. Al deze interventies nodigen uit om
stil te staan bij de waarde van deze nieuwe
publieke ruimtes en bij de manier waarop ze
worden opengesteld, subtiel getransformeerd,
onderhouden en verder in de tijd beheerd.
Foreword
EN
Parckdesign is a biennial dedicated to green
space planning initiated by Brussels Environment
and the Brussels Ministry for Environment, Energy
and Urban Renovation. During the previous
editions of Parckdesign, emphasis was put, above
all, on the development of urban furniture in the
existing Brussels parks. This time, the 2012 edition
aims to reinterpret industrial wastelands, leftover
spaces and interstices in Brussels.
From the wasteland to the city
More than a cultural event, the Parckdesign
2012, GARDEN event is primarily an opportunity
to test another method of citymaking. It is a first
stage setting the pattern for reflection into the
role of deserted spaces which leverages on the
capacity for transforming the city by working on
the smallest urban units. This peculiar approach
is therefore placed in a logic of sustainability:
it is economic, inasmuch as it gives a fresh impetus
to vast tracts of wasteland, social, by involving
the inhabitants from the design initiative, environmental,
by bringing the issue of biodiversity
into sharp focus, and educational, by providing
‘in situ’ teaching.
Around the canal
The scope of action is focused on Cureghem
(Anderlecht) and Molenbeek, districts where,
at urban area level, the local citizens are the
most remote from green spaces. A dozen or so
‘wastelands’ were the subject of landscaping
and artistic actions, factoring in the specific
features of each of the sites. In the course
of these urban actions, the aim is to develop
a circuit intended for the public, but also to
enhance the district and offer more areas where
people can meet and spend time together.
By linking up these vacant spaces, a network
emerges that emphasises the potential of these
sites and integrates into the vaster network of
public spaces and green spaces at regional level.
5
With the inhabitants
By opting for a ‘participatory’ approach,
by selecting multidisciplinary teams of artists,
designers, architects and landscapers who
have experience in the area and by proposing
co-operation with local associations, Parckdesign
2012 is an integral part of the mechanism of
local dynamics. The event initiates projects,
some of which are destined to achieve long-term
viability thanks to the involvement of different
local partners. All these actions will aim to
arouse questioning about the value of these
new public spaces and about the way to open
them up, transform them subtly, manage them
and accompany them in time.

6
Edito
FR
L’édition 2012 de Parckdesign ouvre ses portes.
Nous l’avons conçue et programmée comme
un test, une édition 0, puisque l’ambition de
cet évènement, auparavant exclusivement
consacré au design et à la création de mobilier
urbain dans les parcs et jardins de Bruxelles,
a changé et muté en Biennale consacrée au
thème complexe et multiple des espaces verts.
La thématique retenue pour cette première
édition est d’actualité: il s’agit de celle des friches.
Mise en parallèle avec la pression démographique
et la demande élevée de logements, la
diminution des surfaces non bâties à Bruxelles
montre l’urgence d’une réflexion sur la capacité
de ces espaces résiduels à être les garants
d’une certaine urbanité de qualité et de la préservation
de la biodiversité en ville.
Ces interstices fascinent parce qu’ils sont la
manifestation spatiale des failles et des oublis
du système urbain. Ils catalysent la capacité
perdue de réinventer le territoire vécu métropolitain.
Face aux enjeux et aux tensions urbaines,
ces entre-deux restent figés, ou, au contraire,
sont enrôlés dans le cycle de la productivité.
Il est cependant possible de les ouvrir et de
les mettre à la disposition des riverains, de les
aménager sans pour autant les construire,
d’y susciter des pratiques urbaines innovantes,
autour desquelles une ‘intensification’ peut
avoir lieu. Ces espaces interstitiels permettent
de figurer le temps urbain qui ne se laisse jamais
saisir aussi intensément dans sa complexité.
Ils offrent la potentialité d’autres usages: des
bifurcations, des surprises, d’autres chemins
possibles. Nous verrons que dans ces zones en
attente, ou Zones Urbaines Déçues, se fomentent
de moins en moins les crimes, le commerce
informel ou encore les émeutes, mais se fabriquent
de plus en plus l’alternative, la résistance,
l’innovation: ce que le pouvoir oublie ou, plus
exactement, ce à quoi il est devenu indifférent
parce que soucieux d’homogénéisation
symbolique.
La métropole est pleine d’interstices que des
entreprises sociales ou culturelles commencent
à investir et qui sont la scène du désir des habitants
pour le jardinage et le lien social; ces
derniers sont prêts à les cultiver pour leur plaisir,
voire pour leur survie. Ils profitent de la présence
des autres résidents pour innover, c’est-à-dire
coopérer, afin de proposer de nouveaux usages,
de nouveaux services. L’innovation réside
dans un compromis entre le processus de
domination et l’obligation de tenir compte des
droits des occupants réels et de leur capacité
d’invention. Construire la citoyenneté et la
participation depuis ces interstices, emprunte
des voies souvent oppositionnelles. Ces espaces
sociaux liminaux mettent au point des tentatives
qui se liguent pour retrouver ce qui nous
manque et ce que nous avons perdu: le droit
à la ville et la force du collectif (David Harvey).
Ce quelque chose de différent se trouve chez
ce que les gens font, sentent, devinent et viennent
à exprimer quand ils cherchent à donner
du sens à leur vie quotidienne. Il s’agit avant
tout de pratiques.
Quel est le potentiel réel de ces interstices?
Comment ces espaces en attente peuvent-ils
être ouverts puis cultivés par l’initiative citoyenne?
Que signifie cet attrait pour le jardin de friche?
Pourquoi deviennent-ils aujourd’hui le champ
d’expérience de la société et incarnent-ils cette
définition contemporaine de l’espace public, en
tant que lieu de la différence et non de l’unité,
celui même d’une subjectivité oppositionnelle?
Ces interrogations définissent le cadre dans
lequel nous avons souhaité préfigurer ce laboratoire
d’interventions urbaines.
Plutôt que d’intervenir sur différents sites remarquables
de l’agglomération bruxelloise nous
avons recentré notre intervention sur un territoire
choisi pour sa coïncidence avec nos intentions,
à la lisière de trois communes, au sud-ouest
du Pentagone: Anderlecht, Molenbeek, Bruxelles.
Malgré la présence de grands axes de circulation
et de dessertes des transports en communs,
il s’agit d’un territoire enclavé, situé de part et
d’autre du canal, faisant ainsi apparaitre des
différences géographiques physiques et humaines.
Après recoupement cartographique,
nous avons remarqué que cette aire urbaine
est la plus éloignée des espaces verts de la ville.
Le développement des délaissés représente
ici une carte des possibles dans la recherche de
nouveaux espaces verts et publics. Ce territoire
regroupe, après analyse, toutes les typologies
de friches que l’on peut trouver dans l’agglomération.
Cela nous garantit une proximité en
temps de marche des différentes interventions:
un parcours. Les différentes perspectives
soulevées par les contrats de Quartier Durable
attestent d’une richesse de la vie associative
et de l’existence d’une ‘riveraineté’ soutenue.
Il apparaît déterminant d’ouvrir et de rendre poreux
ces voisinages qui ont tendance à l’introversion
et d’y favoriser les envies de riverainetés
métropolitaines.
Pour développer ce travail d’ouverture et
concevoir le projet comme un tissage de composantes
spatiales et temporelles, le commissariat
a fait appel à une série d’intervenants
potentiels. Nous avons choisi des artistes, des
architectes, des paysagistes, des designers qui,
offrent une large part à l’interaction et qui, pour
certains, investissent le champ social en s’engageant
dans des actions participatives ‘avec’
et ‘pour’ les habitants. Ces artistes expérimentent
en situation et démarchent le processus à
risque du pacte démocratique, en s’associant
à la participation active des citoyens pour
7

8
préfigurer les usages ‘civiques’ manquants et à
venir sur ces zones en attente.
Les deux fortes contraintes que nous leurs avons
imposées furent, d’une part, celle du fil ‘vert’
basé sur la métaphore du jardin: Oser le jardin
vague; et dautre part, celle de délais de réalisation
très courts. En fait, la véritable temporalité
de cet événement de quatre mois, sera celle
qui résulte de son processus; et le temps du
végétal le mettra plus ou moins en scène. C’est
la raison pour laquelle son véritable ‘commencement’
n’aura lieu qu’au lendemain de son
finissage d’octobre, car certaines installations,
parce qu’elles auront été co-construites, partagées
ou copiées, s’installeront dans la durée.
Nous voulons ici chaleureusement remercier
les équipes d’artistes d’avoir accepté les règles
du jeu et d’avoir participé à cette entreprise
ambitieuse. La discrétion, la modestie, la subtilité
et surtout les promesses de leurs interventions
urbaines nous honorent. Nous espérons par
ailleurs que cet ensemble de transformations
témoigne de l’opportunité d’une autre forme
de collaboration entre pouvoirs publics, citoyens,
associations et commissaires, ainsi que d’un
autre rôle pour un ‘événement urbain’. Nous
voulons donc remercier Bruxelles Environnement,
la Ministre de l’Environnement, de l’Energie et
de la Rénovation urbaine et son cabinet, pour
avoir redéfini la vocation de Parckdesign,
pour nous avoir invité à les accompagner pour
l’édition 2012, et pour l’étroite collaboration
qui a permis d’ouvrir cet environnement urbain
et ses friches antérieurement non-accessibles.
Et nous souhaitons, pour l’occasion, et pour
qualifier l’événement GARDEN, remettre
au goût du jour une vieille expression française:
‘à la bonne franquette’… Puisse tout un
chacun en profiter !
Marc Pouzol, Marc Vatinen et
Véronique Faucheur, atelier le balto
Éric Troussicot
Joachim Declerck, Architecture Workroom
Brussels
Redactioneel
De editie 2012 van Parckdesign opent zijn
deuren. Een editie die we hebben opgevat en
uitgewerkt als een test, een editie nul. Daar
waar dit evenement de voorbije jaren vooral
in het teken stond van het ontwerpen van innovatief
stadsmeubilair in de Brusselse parken
en tuinen, is Parckdesign vanaf heden een
biënnale over het complexe en meervoudige
onderwerp van de ‘groene ruimte’ in het
algemeen.
Het thema van deze vernieuwde editie is
brandend actueel: de onbestemde terreinen
in de stad. Door de aanhoudende bevolkingstoename
is de vraag naar nieuwe woningen
hoog, waardoor de druk op de onbebouwde
percelen en de nood aan kwalitatieve invulling
van de restruimtes toeneemt. Kunnen die
restruimtes getransformeerd worden tot aangename
stedelijke groene ruimtes en zorgen
zij tegelijk voor het behoud van de biodiversiteit
in de stad?
Deze onbenutte stedelijke tussenruimtes zijn fascinerend
omdat ze vaak de uitdrukking zijn van
een onvermogen of nalatigheid in het stedelijk
systeem. Ze zijn indicator voor de groeiende
moeilijkheid om het grootstedelijk territorium te
begrijpen en opnieuw te definiëren. Tegen de
achtergrond van de grote maatschappelijke
uitdagingen en spanningen die samenkomen
in de stad, blijven die restruimtes voortbestaan
of, anders gesteld, verborgen en onbenut in
de stedelijke mechaniek. Toch bestaat ook de
mogelijkheid om die ruimtes te ontsluiten en
beschikbaar te stellen voor de buurtbewoners,
om ze in te richten zonder ze daarom vol te
bouwen, om er nieuwe stadsgewoontes te introduceren,
waarrond een intensere ontwikkeling
kan groeien. Die tussenruimtes kunnen vorm
geven aan een stedelijke dynamiek die zich
elders nooit zo intens laat ervaren in al zijn complexiteit.
Ze openen de deur naar nieuwe
gebruiken: onbekende passages, verrassingen,
nieuwe blikken op de stad. We zien dat in die
braakliggende terreinen of “Zones Urbaines
Déçues” steeds minder misdaden, informele
handel of opstanden broeien, maar dat ze steeds
vaker een voedingsbodem zijn voor verandering,
kritische beschouwing en vernieuwing.
Iets wat een overheid soms durft te vergeten,
of waar men eerder onaandachtig voor geworden
is, vanuit haar streven naar een goed
geolied homogeen maatschappelijk systeem.
De grootstad barst van de tussenruimtes die
stilaan door sociale of culturele ondernemingen
worden ingenomen. Ze zijn het schouwtoneel
voor het verlangen van de buurtbewoners naar
meer ‘groen’ en sociale contacten. Ze zijn dan
ook bereid om die zones te onderhouden voor
hun plezier, of zelfs ronduit om te overleven.
Ze profiteren van de aanwezigheid van andere
bewoners om te vernieuwen, om samen
te werken, en om zo nieuwe toepassingen,
nieuwe diensten aan te bieden. Innovatie ligt in
een compromis tussen een sturend proces en
de verplichting om rekening te houden met de
rechten van de gebruikers en hun vindingrijkheid.
Burgerzin en participatie opbouwen vanuit
die tussenruimtes verloopt niet altijd rechtlijnig.
Deze sociale grensruimtes zetten aan tot
het bundelen van de krachten om net datgene
te vinden dat we missen of dat we gaandeweg
verloren zijn: het recht op de stad en de kracht
van de gemeenschap (David Harvey). Dat
‘andere’ vinden we in wat mensen doen, voelen,
denken en uitdrukken wanneer ze hun dagelijks
leven een invulling geven. Het gaat bovenal
om ‘praktijken’.
Wat is het werkelijke potentieel van die tussenruimtes?
Hoe kunnen die verlaten ruimtes zich
openen en vervolgens onderhouden worden
door het burgerinitiatief? Wat betekent die aantrekkingskracht
voor die wilde tuinen? Waarom
zijn ze vandaag een proeftuin van de maatschappij
en belichamen ze de hedendaagse
definitie van ‘openbare ruimte’ als een ruimte
van verschil en niet van eenheid, of zelfs als
een ruimte van tegengestelde betekenissen?
Stuk voor stuk zijn dit vragen die het denkkader
afbakenen waarbinnen we dit laboratorium
van stadsingrepen lieten plaatsvinden.
9
Liever dan de klassieke parken en groene ruimtes
in de Brusselse agglomeratie onder handen
te nemen, richtten we onze interventie op een
territorium dat aansluit bij onze doelstellingen,
een gebied op de grens van drie gemeentes,
in het zuidwesten van de Vijfhoek: Anderlecht,
Molenbeek en Brussel. Ondanks de aanwezigheid
van grote verkeersassen en van het openbaar
vervoer, is dit een vrij ingesloten gebied aan
weerszijden van het kanaal dat sterke fysische
en sociale verschillen blootlegt.
Na cartografisch onderzoek stellen we vast
dat dit stadsgebied het verst van de traditionele
grote groengebieden van het gewest gelegen
is. De ontwikkeling van onbestemde terreinen
vertegenwoordigt hier een staalkaart van
mogelijkheden in de zoektocht naar nieuwe
groene en openbare ruimtes. Uit een analyse
blijkt dat dit gebied zowat alle types van verlaten
ter reinen omvat die we in de agglomeratie
aantreffen. Dat garandeert ons meteen een
zekere nabijheid: alle interventies liggen op
wandelafstand van elkaar en vormen een parcours.
De verschillende invalshoeken aangekaart
in de wijkcontracten getuigen van de
rijkdom van het verenigingsleven en van het
bestaan van een zekere verbondenheid onder
de buurt bewoners. Het is van doorslaggevend
belang dat deze buurten zich openen naar
de stad en afstappen van hun gebruikelijk introverte
houding, om er de zin voor een grootstedelijk
burgergevoel aan te wakkeren.

Om die openheid te ontwikkelen en het project
op te vatten als een verweving van ruimtelijke
en tijdelijke componenten, deden de curatoren
een oproep aan mogelijke ontwerpers. We
opteerden voor kunstenaars, architecten, landschapsarchitecten
en designers die een groot
belang hechten aan interactie. Sommigen slaan
resoluut de sociale weg in en verbinden zich
alleen met initiatieven ‘met’ en ‘voor’ de buurtbewoners.
Deze kunstenaars experimenteren
binnen een bestaand gegeven en wagen zich
aan het risicovolle proces van een ‘pact’ met de
gebruikers wanneer ze de actieve medewerking
van de burgers inroepen om de ontbrekende
en de toekomstige ‘burgerlijke’ praktijken op deze
vergeten terreinen uit te vinden.
Ze kregen twee sturende condities opgelegd:
enerzijds de ‘groene’ leidraad, gebaseerd op
de metafoor van de tuin. Anderzijds het strakke
tijdskader. De echte tijdspanne van dit vier
maanden durend evenement ligt namelijk in
het volledige wordingsproces, en de evolutie
van de vegetatie zal de resultaten steeds min of
meer in scène zetten. Dat is de reden waarom
de echte start pas na de afsluiting van het parcours
in oktober plaatsvindt, omdat sommige
installaties een lange levensduur op het ritme van
de omliggende wijken tegemoet gaan.
Graag willen we alle artistieke teams van
harte bedanken omdat ze ermee instemden
om de spelregels te aanvaarden en om samen
met ons dit ambitieuze avontuur aan te gaan.
De discretie, bescheidenheid, subtiliteit en
vooral de veelbelovendheid van hun stedelijke
interventies doen onze visie alle eer aan. Wij
hopen dan ook dat het geheel van de transformaties
getuigt van de kans die ons werd
gegeven om een vernieuwende samenwerking
op te zetten tussen publieke overheden,
burgers, verenigingen, ontwerpers en curatoren,
waardoor dit soort ‘stedelijk evenement’ een
andere rol krijgt. Wij willen dan ook met klem
Leefmilieu Brussel en de minister van Leefmilieu,
Energie en Stadsvernieuwing en haar medewerkers
bedanken, voor de heroriëntering van
Parckdesign, voor de uitnodiging om hen te
begeleiden bij deze editie 2012, en voor de
nauwe samenwerking die ons in staat stelde de
voorheen verborgen en onbestemde plekken
van dit stadsgebied voor het publiek te openen.
Voor de gelegenheid willen we het evenement
GARDEN omschrijven als ‘à la bonne franquette’
(informeel), zodat iedereen er van kan
genieten op zijn manier!
De curatoren
Marc Pouzol, Marc Vatinen en Véronique
Faucheur, atelier le balto
Éric Troussicot
Joachim Declerck, Architecture Workroom
Brussels
Editorial
EN
The 2012 edition of Parckdesign is opening its
doors. We have designed and planned it as a
trial, an edition zero, as the aim of this event
previously devoted to the design and creation
of urban furniture for Brussels’ parks and gardens
has changed and mutated into a biennial
focusing on the complex and multi-strand topic
of green spaces.
The theme selected for this new incarnation is
a highly topical one: namely wasteland. When
viewed in conjunction with the current demographic
pressures and the high demand for housing,
the scarcity of non-built surfaces in Brussels
underlines the urgent need for reflection on the
capacity of these residual spaces to guarantee
a degree of quality of urban life together with
the preservation of the city’s biodiversity.
These patches of wasteland fascinate due to
their being the spatial manifestation of the
failings and omissions of the urban system. They
catalyse the lost capacity for reinventing the
lived-in metropolitan space. In the face of the
current issues and urban tensions, these noman’s-lands
either remain stuck in a time warp
or, conversely, are swallowed up by the cycle
of productivity. It is possible, however, to open
them up and make them available to local residents,
to convert them without actually building
on them, to encourage innovative urban practices
there around which a process of ‘intensification’
can take place. These gaps in the urban
fabric permit the configuration of urban time,
the complex nature of which normally prevents
it from being seized so intensely. They offer
the potential for other uses: detours, surprises,
different way to go. In these forgotten zones,
or Zones Urbaines Déçues, we will subsequently
see a drop in levels of crime, black market
trade and even rioting, replaced increasingly
by alternatives, resistance and innovation: in
other words, what the authorities have forgotten,
or to be more precise, what they have become
indifferent to in their concern for symbolic
uniformity.
The urban area is dotted with these derelict
sites in which corporate or cultural organisations
are beginning to invest and which are now the
focal point for people’s passion for gardening
and reinforcing the social fabric; they are shown
themselves to be more than willing to grow produce
for their pleasure, or even for their survival.
They are taking advantage of the other residents’
presence to innovate, i.e. cooperate,
in order to offer new usages and new services.
This innovation is based upon a compromise
between the process of domination and the
obligation to take into account the rights of the
actual occupants and their capacity for invention.
Building citizenship and participation from
these ruptures in the urban fabric involves
taking opposing paths. These budding social
spaces are coalescing multiple attempts to
rediscover what we lack and what we’ve lost:
the right to the city and our collective strength
(David Harvey). The difference lies in what
people do, feel, become and come to express
when they seek to give meaning to their everyday
lives. It is first and foremost a question of
‘practices’.
What’s the true potential of these scraps of
wasteland? How can these forgotten spaces
be opened up and then cultivated through the
initiative of local residents? What does this new
attraction to the wasteland garden actually
mean? Why are they becoming urban society’s
field of experimentation and coming to embody
this modern-day definition of the public space,
as a place characterised by difference and not
by unity, even that of oppositional subjectivity?
These questions define the framework within
which we wished to prefigure this laboratory for
urban intervention.
Rather than intervening on various stand-out sites
within the Brussels conurbation, we have re-centred
our work on a district chosen due to its
match-up with our aims: on the fringes of three
municipalities, namely Anderlecht, Molenbeek
and Brussels, around the south-western section
of the inner ring road. Despite the presence
of some major thoroughfares and an extensive
public transport provision, this is a cut-off area
spanning either side of the canal and thus
displaying geographical, physical and human
differences.
After cartographic cross-referencing, we noticed
that this urban area is most distant the
city’s green spaces, so the development of its
neglected patches constitutes a menu of
possibilities in the search for new public green
spaces. Upon analysis, this district was found to
contain examples of all the different types of
wasteland found within the conurbation, guaranteeing
us proximity in terms of walking time
between the different projects: a route, in other
words. The various perspectives generated
by the neighbourhood contracts attest to the
diversity of association life and the existence of
a sustained “sense of residency”. This appears
to be decisive when it comes to opening up and
making porous these neighbourhoods, which
have a tendency towards introversion, and to
encourage metropolitan residency desires.
In order to develop this initial work and to design
the project as a patchwork of spatial and temporal
components, the commission has made
a call to potential designers. We selected artists,
architects, landscapers and designers, who
make a sizeable contribution to the interaction
and who, in some cases, invest in the social
milieu by committing themselves to participatory
11

actions “with” and “for” the residents. These
artists experiment in situ and sell the process at
risk from the democratic pact, by joining forces
with the active participation of the people to
anticipate the missing and future “civic” uses
of these areas in limbo.
The two chief constraints that we imposed on
them were, on the one hand, to follow the
“green” thread based on the metaphor of the
garden: Oser le jardin vague ; and secondly,
very short completion deadlines. In fact, the
real time frame of this four-month event will be
that which results from its process and the time
taken by the plants to grow will more or less
dictate its presentation. That’s why the real ‘start’
will only take place once the project ends in
October, as certain installations, due to having
been co-constructed, shared or copied, will
be gradually installed.
We would like to take this opportunity to warmly
thank the teams of artists for having agreed
to abide by the rules and to take part in this
ambitious enterprise. Their discretion, modesty,
subtlety, and above all the promise offered
by their urban interventions, have done us proud.
We also hope that this ensemble of transformations
shows the opportunity of another form
of collaboration between authorities, citizens,
local organizations and the curators and gives
another role to this urban event. We would like
to thank Brussels Environment, the Minister of
Environment and her Cabinet, for redefining the
vocation of Parckdesign, for inviting us to lead
this edition and for the close collaboration we
had, allowing to open this urban environment
and its wastelands previously non-accessible.
And to mark the occasion and to describe the
GARDEN event, we’d like to bring an old French
expression back into vogue: “à la bonne franquette”
(without standing on ceremony)…
may everyone benefit from it!
The curators
Marc Pouzol, Marc Vatinen and Véronique
Faucheur, atelier le balto
Éric Troussicot
Joachim Declerck, Architecture Workroom
Brussels
12
Projets/ Projecten/ 13 Projects

1 CURO GARDEN/
Raumlabor DE
Rue Ropsy Chaudronstraat 7, Anderlecht

FR
Raumlabor a choisi d’ouvrir les
grilles de la cour spacieuse et
agréable du Curo-Hall et d’en
prolonger l’espace public en
programmant toute une série
d’aménagements concertés
pour répondre aux usages
des associations locales (dont
l’activité reste le plus souvent
méconnue des habitants du
quartier). En effet cette superbe
bâtisse, ancienne école communale,
est gérée par l’association
Vie Associative et occupée
par de nombreuses associations
du quartier.
Le processus de construction
et de préparation s’est développé
progressivement par une
série de workshops im pliquant
petit à petit les acteurs locaux.
La première étape a débuté
fin février 2012 par la définition
des besoins et des aspirations
des associations et habitants
susceptibles de collaborer.
En avril, mai et juin, trois ateliers
ont scandé la réalisation progressive
des aménagements
de la cour. Une série de structures
mobiles en bois, des
tables, des chaises, une pergola,
une plateforme dans les
arbres ont été conçues afin de
permettre un aménagement
modulable.
Fondé en 1999, Raumlabor
est un collectif basé à Berlin,
et composé de 8 architectes.
Raumlabor se positionne à
l’intersection entre architecture,
urbanisme, art et interventions
en milieux urbains. Attirés par
les zones urbaines sensibles,
les architectes s’intéressent
aux lieux abandonnés, ou en
transition, et considèrent la
rénovation urbaine comme un
processus. L’activation de
l’espace public est un élément
important de leur démarche.
Ils souhaitent impliquer les acteurs
urbains le plus tôt possible
dans les processus de transformation
afin d’inventer de
nouvelles utilisations en lien avec
les usagers et leurs besoins.
www.raumlabor.net
16
NL
Raumlabor gooit de poorten
van het ruime en gezellige
binnenplein van Curo-Hall open
en betrekt het bij de openbare
ruimte dankzij een reeks ingrepen
die inspelen op de noden
van de lokale verenigingen
(die tot nu toe vaak onzichtbaar
zijn gebleven voor het grote
publiek). Dit schitterende gebouw,
een voormalige gemeenteschool,
wordt beheerd door de
vereniging Vie Associative, en
tal van verenigingen uit de wijk
krijgen er onderdak voor hun
activiteiten.
Het hele voorbereidings- en
opbouwproces kwam tot stand
via een reeks workshops waarbij
de lokale bevolking geleidelijk
mee instapte. Eind februari
2012 werden de noden en de
wensen opgelijst van verenigingen
en inwoners die er wat
voor voelden om mee te werken.
Drie workshops in april, mei
en juni brachten de heraanleg
van het binnenplein op gang.
Er werden een aantal mobiele
houten structuren ontworpen,
tafels, stoelen, een pergola en
een platform in de bomen, met
als doel een inrichting te maken
die kan worden aangepast
aan uiteenlopende gebruiken.
Raumlabor, gevestigd in Berlijn,
is een collectief van 8 architecten
dat in 1999 werd opgericht.
De activiteiten van Raumlabor
staan op het snijpunt tussen
architectuur, stedenbouw, kunst
en interventies in een stedelijke
omgeving. De architecten
voelen zich aangetrokken tot
stedelijke probleemlocaties en
zijn geïnteresseerd in plekken
die verlaten zijn of die zich in
een overgangssituatie bevinden.
Stadsvernieuwing is voor hen
een proces. De activering van
de openbare ruimte is een
belangrijk aspect van hun werk.
Ze willen alle stedelijke actoren
zo vroeg mogelijk betrekken
bij transformatieprocessen om
nieuwe toepassingen te bedenken
die in overeenstemming
zijn met de gebruikers en hun
noden.
www.raumlabor.net
EN
Raumlabor chose to open the
gates to the spacious and
pleasant courtyard of Curo-Hall
and to extend the public space
by planning a whole series of
concerted developments to
comply with the uses of the local
associations (whose activity
is usually little known to the inhabitants
of the neighbourhood).
In actual fact, this magnificent
building, formerly a municipal
school, is run by the association
Vie Associative and occupied
by many associations from the
local district.
The construction and preparation
process developed
progressively through a series
of workshops gradually involving
local partners. The first
stage began at the end of
February 2012 by defining the
needs and aspirations of the
associations and citizens likely
to co-operate. In April, May
and June, three workshops
scanned the gradual completion
of the developments in the
courtyard. A series of mobile
wooden structures, tables,
chairs, a pergola, a platform in
the trees were designed so as
to allow a modular layout.
Founded in 1999, Raumlabor
is a group based in Berlin,
composed of 8 architects.
Raumlabor stands at the intersection
of architecture, planning,
art and actions in urban environments.
Attracted by sensitive
urban areas, they take an
interest in places that are abandoned,
left over or in transition
and consider urban renewal
as a process. The activation of
public space plays a key role
in their approach. They wish to
involve urban stakeholders as
early as possible in the transformation
processes so as to
invent new applications based
on their users and their needs.
www.raumlabor.net
Partenaires/ Partners
Vie associative,
Curo-Hall,
Mission locale d’Anderlecht
La maison de la participation/
het Participatiehuis,
Infor-femmes,
Ulac-Huvak,
Centre de Rénovation Urbaine/
Centrum voor Stadsvernieuwing,
Ligue de l’enseignement
Service Social de la Rosée,
Convergences,
Institut Marius Renard.
Equipe/ Team
Markus Bader,
Jan Liesegang,
Axel Timm,
Muriel Claeys,
Lise Larsen,
Camille Lemeunier,
Jordan Coquart,
Pedro Cavaco Leitão.
17

2 PLAINE X70/
Ost Collective & Studiopublic
& Collectif Etc &
Tiphaine Hameau BE/ FR
Rue Ropsy Chaudronstraat 7, Anderlecht

FR
Situé à l’arrière du bâtiment
du Curo-Hall et visible depuis la
Rue du Compas, Plaine X70
ouvre un espace de rencontres
et d’échanges. Un chantier
permanent de transformation
d’un délaissé urbain en espace
public, mélangeant jardins
partagés, aires de vie et micro
équipements sportifs. Le processus
est l’enjeu de ce projet,
favorisant les rencontres et
les échanges entre riverains,
associations locales, écoles et
services des espaces verts de
la Région de Bruxelles.
Ost Collective avec
Tiphaine Hameau, Studio-public
et Collectif Etc proposent un
espace dont la configuration
et les usages varient en fonction
du rythme de la journée, des
semaines et des saisons.
L’entre tien de différents bacs
de plantations est proposé à
des volontaires habitant le
quartier. Un habillage graphique
est en cours d’élaboration.
La dernière phase importante
d’aménagement du chantier
aura lieu du 6 au 18 août.
Partenaires/ Partners
Vie associative,
Curo-Hall,
Safa asbl,
Infor-femmes,
Convergences,
Cosmos Vzw,
Service Activités-temps-libre de
la commune d’Anderlecht,
Walalou-Walala,
Raymonda, Rosaria & friends,
Les habitants de la Rue du
Compas/ Bewoners van de
Passerstraat.
Studio public et OST collective
sont des structures multidisciplinaires
de production et de diffusion
d’images qui interrogent
l’art et les manières d’habiter
nos cités. Ils privilégient la mise
en place de projets artistiques
dans l’espace public au travers
d’interventions qui s’inscrivent
fortement dans une dimension
locale: sociale, architecturale,
urbaine.
www.ostcollective.org
www.studio-public.org
Le Collectif Etc est une association
d’intérêt général de droit
local déposée depuis 2011.
Aujourd’hui composée d’une
vingtaine de membres actifs,
architectes ou graphistes, l’association
travaille à l’implication
des gens dans l’amélioration
de leur cadre de vie en
construisant des aménagements
urbains et en mettant en place
des processus participatifs.
www.collectifetc.com
Tiphaine Hameau est jardinier
et ethnobotaniste.
NL
Gelegen aan de achterkant
van Curo-Hall en zichtbaar vanaf
de Passerstraat, opent Plaine
X70 een ontmoetings- en contactruimte.
Een permanente
transformatie met het doel een
stedelijke restruimte om te
vormen tot een publieke ruimte
waar volkstuintjes, verblijfsruimtes
en kleinschalige sportuitrustingen
elkaar afwisselen.
Dit proces vormt nu net de uitdaging
van het project dat een
stimulans moet zijn voor ontmoetingen
tussen buurtbewoners,
lokale verenigingen,
scholen en groendiensten van
het Brussels Gewest.
Ost Collective met Tiphaine
Hameau, Studio-public en
Collectif Etc stellen een ruimte
voor waarvan de configuratie
en de toepassingen mee-evolueren
op het ritme van de dagen,
weken en seizoenen. Het
onderhoud van de verschillende
plantenbakken wordt aangeboden
aan vrijwilligers uit de
buurt. Parrallel wordt er aan
een grafische identiteit gewerkt.
De laatste belangrijke fase van
de inrichting vindt plaats van
6 tot 18 augustus 2012.
20
Studio public en OST Collective
zijn multidisciplinaire structuren
die beelden produceren en
verspreiden waaribij de manier
waarop wij onze steden bewonen
in vraag wordt gesteld.
Ze zetten artistieke projecten op
in de openbare ruimte aan de
hand van interventies die sterk
aansluiten bij de lokale context:
sociaal, architecturaal en
stedelijk.
www.ostcollective.org
www.studio-public.org
Collectif Etc, opgericht in 2011,
is een lokale vereniging van
openbaar nut. Vandaag telt
de vereniging een twintigtal
actieve leden, architecten of
grafische vormgevers. Haar
doel is mensen te betrekken bij
het verbeteren van hun levensomstandigheden
door in te
grijpen in de stedelijke ruimte en
door het opzetten van participatieve
processen.
www.collectifetc.com
Tiphaine Hameau is tuinaannemer
en ethnobotanicus.
EN
Located at the rear of the
Curo-Hall building and visible
from the Rue du Compas, Plaine
X70 opens an area of meetings
and exchanges. A permanent
worksite for transforming an
abandoned urban wasteland
into a public space, where
shared gardens, living areas
and small-scale sports facilities
intermingle. The process is the
issue at stake in this project,
encouraging meetings and exchanges
between local residents,
local associations, schools and
green space departments of
the Brussels Regions.
Ost Collective with Tiphaine
Hameau, Studio-public and
Collectif Etc propose a space
where the layout and the uses
vary according to the rhythm
of the day, weeks and seasons.
The upkeep of the various plant
pots is proposed to volunteers
living in the district. A graphical
design is currently being developed.
The last major phase of
worksite development will take
place from 6 to 18 August.
Studio public and OST collective
are multidisciplinary image
production and distribution
structures that question the art
and ways of living in our towns
and cities. They give priority to
the implementation of artistic
projects in public space through
actions in keeping with the
local dimension: social, architectural,
urban.
www.ostcollective.org
www.studio-public.org
The Collectif Etc is a general
interest association governed by
local law registered since 2011.
Today composed of twenty or
so active members, architects
or graphic designers, the association
works on the involvement
of people in the improvement
of their living environment
by constructing urban developments
and by implementing
participatory processes.
www.collectifetc.com
Tiphaine Hameau is gardener
and ethnobotanist.
21

3 WHERE IS THE
DOG OF ERASMUS?/
Ralf Witthaus DE
Quai de l’Industrie Nijverheidskaai 170, Anderlecht

FR
Avec Where is the dog of
Erasmus? Ralf Witthaus propose
une intervention pleine d’ironie
sur la prairie de la Erasmushogeschool
Brussel. Cette pelouse
déserte, uniquement accessible
depuis le Quai de l’industrie,
dispose pourtant de goals de
football mais semble principalement
fréquentée par les
corbeaux qui viennent savoureusement
se repaître des
morceaux de viande chipés sur
le site des abattoirs, tout proche,
comme l’indiquent les restes
d’ossements qui constellent sa
surface.
Par son projet de ‘dessin
à la tondeuse’, Ralf Witthaus
interroge le statut privatif de
ce terrain et son potentiel à
l’échelle du quartier.
Ralf Witthaus a étudié l’art, le
design et la gestion des arts à
Hambourg, Bielefeld, Enschede,
Berlin, Cologne et Düsseldorf.
L’artiste est connu pour ses
dessins réalisés à la tondeuse à
gazon. Sa pratique est pluridisciplinaire:
dessin, sculpture, art
de la performance, architecture
du paysage et questions
sociales.
www.ralfwitthaus.de
NL
Met Where is the dog of
Erasmus? neemt Ralf Witthaus
het grasveld van de Erasmushoge
school Brussel onder de
loep. Op dit verlaten gazon,
alleen toegankelijk vanaf de
Nijverheidskaai, staan er weliswaar
voetbaldoelen, maar
de meest regelmatige bezoekers
zijn de kraaien uit de buurt die
hier vrolijk restjes vlees uit de
slachthuizen komen oppeuzelen
en de botjes laten slingeren.
Met zijn project in de reeks
‘grasmaaiertekeningen’ zet
Ralf Witthaus het statuut van dit
terrein met een knipoog in de
kijker, en belicht hij het potentieel
van de plek voor de wijk.
Ralf Witthaus studeerde kunst,
design en cultuurmanagement
in Hamburg, Bielefeld, Enschede,
Berlijn, Keulen en Düsseldorf.
De kunstenaar is vooral bekend
om zijn tekeningen die hij met
een grasmaaier maakt. Zijn aanpak
is multidisciplinair: hij maakt
tekeningen en beeldhouwwerken,
doet aan performancekunst,
geeft het landschap vorm
en kaart maatschap pelijke
vraagstukken aan.
www.ralfwitthaus.de
EN
With Where is the dog of
Erasmus? Ralf Witthaus proposes
an action full of irony on the
meadow of the Erasmus hogeschool
Brussel. This deserted
lawn can only be reached from
the Quai de l’industrie. It has
football goals and yet it seems
mainly frequented by the crows
that come and relish on the
pieces of meat they have
pinched from the site of the
nearby abattoirs, as shown by
the leftover bones that spatter
its surface.
Through his ‘lawnmower
drawing’ project, Ralf Witthaus
questions the private status of
this plot of land and its neighbourhood
potential.
Ralf Witthaus studied art, design
and art management in
Hamburg, Bielefeld, Enschede,
Berlin, Cologne and Düsseldorf.
The artist is known for his drawings
made with a lawnmower.
His practice is multidisciplinary:
drawing, sculpture, performing
art, landscape architecture
and social issues.
www.ralfwitthaus.de
24
25
Partenaires/ Partners
Erasmushogeschool Brussel,
Abatan.
Equipe/ Team
Harald Neumann,
Willem de Lange,
Monika Muether,
Josef Muether,
Ralf Witthaus.

4 SOURCE DE
FRICHE/ OOZE
(Eva Pfannes, Sylvain
Hartenberg)
& Marjetica Potrč NL/ SI
Avenue Raymond Vander Bruggen, Anderlecht

FR
Le projet Source de Friche produit
‘une eau de source exclusivement
buvable par les nonhumains’
à partir d’une mare
cachée au creux d’une vaste
friche industrielle partiellement
dépolluée par un système
de phyto-épuration dit ‘marais
artificiel vertical reconstruit’.
Il faut entendre par là que
cette eau ne correspond pas
au critère de potabilité régis
par les normes européennes,
mais s’en approche.
Dans un premier temps, les
eaux de la mare sont pompées
à intervalles réguliers dans le
marais artificiel constitué par un
bassin composé d’un champ
de plantes hélophytes de 4m 2 ,
de couches de sable et de
graviers. L’eau est répartie de
façon homogène sur toute la
surface à hauteur des premières
racines et de la couche de
sable sous le lit de gravier. Ce
sable est peuplé par des bactéries
dites saprotrophes. Les
bactéries se développent et se
multiplient en mangeant les
matières polluantes contenues
dans les eaux. Ces bactéries
décomposent les composés
organiques en molécules plus
petites qui sont prêtes à être
absorbées par les plantes. Elles
survivent en milieu aquatique
grâce à l’oxygène libéré par les
racines des plantes. Les plantes
hélophytes et les bactéries vivent
en symbiose et ensemble, elles
purifient l’eau. Les racines protègent
les bactéries contre
les fortes pluies. L’eau est ainsi
filtrée une première fois pour être
rendue propre. Cette eau est
stockée sous terre. L’eau est
purifiée une deuxième fois par
un système de filtration en
4 étapes:
1 5 microns piège à sédiment;
2 Charbon actif: élimination
du chlore et des composés
organiques;
3 1 micron de piège à polir;
4 Ultrafiltration: élimination du
chlore et des composés organiques
et de silice colloïdale.
Cette eau est pompée à la
surface par un simple robinet
activé par les visiteurs. La capacité
du système est de 150 litres
par jour. ‘Source de friche’
questionne le défi majeur de la
qualité de l’eau en ville et invite
les visiteurs à découvrir les
richesses insoupçonnées d’une
friche urbaine à la végétation
insolite.
OOZE (Eva Pfannes, Sylvain
Hartenberg) est une structure
internationale basée à
Rotterdam opérant dans les
domaines de l’art, de l’architecture
et du projet urbain
selon des contextes radicalement
différents. Sa démarche
tend à favoriser la création
d’espaces et d’environnements
dits ‘subjectifs’ qui peuvent
être perçus de multiples façons.
Elle s’attache également à
donner aux différents usagers
la liberté de s’approprier une
pièce, un bâtiment ou un morceau
de la ville, à le développer
à leur manière et de l’utiliser
comme un outil pour changer
leur propre culture de vie. Ooze
intègre les processus naturels
présents sur les lieux d’intervention
qu’ils soient relationnels,
formels (esthétiques), typologiques,
topographiques, ou
structurels. Ooze s’efforce d’être
un catalyseur pour déclencher
des processus imaginant comment
vivre la ville durable.
www.ooze.eu.com
Marjetica Potrč est une artiste
basée à Ljubljana. Architecte
de formation, Marjetica Potrc
consacre son activité artistique
aux milieux urbains. Elle se passionne
pour les villes contemporaines
dont la définition et
les frontières sont en perpétuelle
évolution. Elle a choisi de
travailler avec les citoyens et
de les impliquer dans un processus
de conception participative
comme un moyen de
mettre en valeur le potentiel
des réalités sociales, essayant
ainsi d’apporter une contribution
pour l’avènement d’une
société plus juste. Sans tomber
dans le piège du romantisme,
elle explore les lieux de la pauvreté,
elle s’intéresse à la fabrication
de solutions alternatives,
à l’urbanisme de fortune, de
crise ou d’urgence en faisant
souvent preuve d’originalité.
www.potrc.org
NL
Het project Source de Friche
produceert ‘gefilterd water
dat enkel drinkbaar is voor nietmensen’
en maakt daarvoor
gebruik van een moeras
verscholen op een groot, braakliggend
industrieterrein. Dat
water wordt gedeeltelijk gezuiverd
dankzij een biologisch
systeem en het geheel kreeg
de naam “kunstmatig heraangelegde
verticale vijver”. De
kwaliteit van dit water voldoet
niet aan de regelgeving voor
drinkbaar water zoals opgelegd
door de Europese normen,
maar het leunt daar wel sterk
bij aan.
In een eerste beweging
wordt het water van het moeras
met geregelde tussentijden
overgepompt naar de kunstmatige
vijver die is samengesteld
uit 4 m² moerasplanten,
zand- en grindlagen. Het water
wordt op een gelijkmatige
manier verdeeld over de hele
oppervlakte, vanaf de diepste
wortels en de zandlaag onder
het grindbed. Deze zandlaag
wordt bevolkt door zogenaamde
saprofage bacteriën. Deze
beestjes eten de verontreinigende
stoffen in het water
om te overleven en zich voort
te planten. Ze overleven in de
waterbiotoop dankzij de zuurstof
die wordt vrijgegeven door
de wortels van de planten.
De moerasplanten en de bacteriën
leven in symbiose met
elkaar en zuiveren het water.
De wortels beschermen de bacteriën
tevens tegen felle neerslag.
Zo wordt het water een
eerste keer gefilterd en onder
de grond opgeslagen. In een
tweede beweging wordt
het water gezuiverd via een
filtersysteem in vier stappen:
1 bezinkselvanger 5 micron;
2 actieve koolstof: verwijdering
van de chloor en de
organische samenstellingen;
3 fijnvanger 1 micron;
4 ultrafiltering: verwijdering
van de chloor, de organische
samenstellingen en het colloïdaal
silicium.
Vervolgens wordt het water
naar boven gepompt via een
kraantje dat door de bezoekers
wordt bediend. Het systeem
28
heeft een capaciteit van 150
liter per dag. ‘Source de friche’
(letterlijk ‘braaklandbron’) stelt
de kwaliteit van het water in de
stad in vraag – een grote uitdaging
– en nodigt de bezoekers
uit op ontdekking te gaan door
een stuk drassig stedelijk braakland
met een onverwachte
vegetatie.
OOZE (Eva Pfannes, Sylvain
Hartenberg) is een internationale
structuur, actief in kunst,
architectuur en stadsprojecten,
binnen radicaal verschillende
contexten. In hun aanpak geeft
dit team de voorkeur aan de
creatie van zogenaamde ‘subjectieve’
ruimtes en omgevingen
die op vele, verschillende
manieren geïnterpreteerd kunnen
worden. Ze proberen verschillende
gebruikers de vrijheid
te geven om zich een stuk, een
gebouw of een stadsdeel eigen
te maken, op hun eigen manier
te ontwikkelen en als een
hulpmiddel te gebruiken om
hun eigen levenscultuur te veranderen.
OOZE integreert de
processen die van nature
aanwezig zijn op de betreffende
locatie, zowel de relationele
als vormelijke (esthetische),
typologische, topografische of
structurele processen. OOZE
probeert een katalysator te zijn
die processen in gang zet om te
bedenken hoe we de duurzame
stad kunnen beleven.
www.ooze.eu.com
Marjetica Potrč is een kunstenares
gevestigd in Ljubljana.
Deze architecte van opleiding
plaatst haar artistieke activiteiten
in het teken van de stedelijke
leefomgeving. Ze heeft
een passie voor hedendaagse
steden waarvan de definitie
en de begrenzing voortdurend
in beweging zijn. Ze kiest er
steevast voor om met burgers
samen te werken en deze bij
een participatief ontwerpproces
te betrekken. Zo probeert
ze het potentieel van de
sociale werkelijkheid te benutten
en een bijdrage te leveren in
de ontwikkeling van een meer
rechtvaardige maatschappij.
Zonder al te veel te willen romantiseren,
verkent Marjetica
Potrč de armste wijken. Ze is
gefascineerd door alternatieve
oplossingen, geïmproviseerde
stedenbouw, crisisbehuizing
of noodwoningen, die dikwijls
blijk geven van een grote
originaliteit.
www.potrc.org
Copyright © 2011 Marjetica Potrc and Ooze (Eva Pfannes & Sylvain Hartenberg)
29

EN
Source de Friche produces
spring water of drinkable quality
exclusively for non-humans
from a partially purified pool of
water which sits in the existing
depression of a vast industrial
wasteland. The water is cleansed
and filtered through a helophyte
plant-driven system, called
a ‘vertical flow constructed
wetland’. Although the water
processed by the spring does not
currently comply with European
potability regulations, it sure
does come close.
First, the water of the pond
is pumped at regular intervals
into the constructed wetland.
This system consists of a 4m 2
field of helophyte plants contained
within an isolating foil, a
layer of gravel, a layer of sand,
and another layer of gravel.
The water is distributed uniformly
over the surface of the first roots
in the sand layer and the gravel
bed. This sand is populated by
bacteria known as saprotrophs.
The bacteria grows and multiplies
by eating the pollutants
contained in water. These bacteria
break down the organic
compounds into smaller molecules
which can then be absorbed
by plants. They survive
in these aquatic environments
through the oxygen released by
plant roots, which also protect
the bacteria from heavy rain.
Helophyte plants and bacteria
live in symbiosis and together
they purify the water. This first
filtering process provides clean
water which is then stored underground.After
this initial filtration
process, the water is further
purified by moving through
the following 4 processes:
1 5 microns sediment trap;
2 Activated carbon: removal
of chlorine and organic compounds;
3 1 micron polishing trap;
4 Ultra-filtration: elimination
of chlorine and organic compounds
and colloidal silica.
The water is distributed by a simple
pressure tap to the visitors,
with a system capacity of 150
liters per day. Source de Friche
challenges our understanding
of the quality of water in urban
areas, and invites visitors to
discover and explore the beauty
and fragility of nature in urban
voids.
OOZE (Eva Pfannes, Sylvain
Hartenberg) is an international
practice which operates at the
intersection of art, architecture
and urbanism. One of Ooze’s
main tenets is that space is
subjective. The occupants and
users of any given space bring
their own stories to bear upon
it. They draw upon these narratives
– their backgrounds and
perspectives – to continually
recreate the environment in
which they find themselves.
Ooze’s interventions make an
environment receptive to its
occupants and users. Their
projects allow them to appropriate
a room, a building or a
district of a city and develop it
further using their interventions
as a tool to change their culture
of living. Ooze strives to be
the catalyst for such processes
imagining how to live in a sustainable
city.
www.ooze.eu.com
Marjetica Potrrč is an artist
based in Ljubljana. Architect
by training, she dedicates
her art to urban environments.
She is passionate about contemporary
cities whose definition
and boundaries are constantly
in shifting motion. Marjetica
chooses to engage citizens in
the process of participatory
design to emphasize the potential
of social realities. In doing
so, her work is a constant contribution
to bringing about a
more just society. Her projects
aim to rethink the relationship
between infrastructures and
architecture in the real life practice
of urban areas. She explores
fringe conditions, and focuses
on alternative solutions to
precarious urban conditions in
situations of crisis or emergency.
www.potrc.org
Equipe/ Team
Gerrit Box from Kilian Water (NL),
Jean Marcel Busson (FR),
Johan Vandermaat (B),
Moricette Xia (FR).
Partenaire/ Partner
Project 2
30
31

5 OPEN EMPTY LOT/
Lara Almarcegui SP/ NL
Avenue de Scheutlaan / Rue de Birminghamstraat, Anderlecht

34
FR
Lara Almarcegui propose
d’ouvrir au public le terrain en
friche situé au coin de la rue
de Birmingham et de l’Avenue
Scheut, d’enlever les palissades
qui le dissimulent au regard
afin de partager sa transformation
temporaire en espace public.
Le terrain ne recevra pas
d’affectation particulière, mais
restera ouvert à l’imagination
de ses usagers: un espace vert
à regarder depuis les maisons
aux alentours, une aire de
jeux pour les enfants, un jardin
temporaire, un endroit pour
promener le chien ...?
Lara Almarcegui est une artiste
espagnole, vivant à Rotterdam.
Dans son travail artistique,
Lara Almarcegui analyse d’une
manière très personnelle des
contextes architecturaux et
urbanistiques. A l’échelle d’une
ville, elle a par exemple dressé
une carte des terrains vagues
d’Amsterdam. Dans des quartiers
d’Utrecht ou de Turin, elle
a organisé des actions de sensibilisation
pour la sauvegarde
de jardins ouvriers. Dans des
villes françaises, belges et
hollandaises, elle a réalisé des
interventions qui incitent à
réfléchir sur la démolition des
bâtiments.
NL
Lara Almarcegui stelt voor om
de omheining rond het privéterrein
op de hoek van de
Birminghamstraat en de Scheutlaan
weg te halen en het terrein
tijdelijk als openbare ruimte
te gebruiken. De site heeft een
bijzondere vegetatie. Het terrein
zal geen specifieke bestemming
krijgen, maar zich openstellen
voor uiteenlopende
toepassingen: een groene blikvanger
voor de huizen in de
buurt, een plek om de hond uit
te laten, een speelruimte voor
kinderen, een tijdelijke tuin ...?
Lara Almarcegui is een Spaanse
kunstenares die momenteel in
Rotterdam woont. Haar werk is
niet in ateliers of kunstgalerijen
te zien, maar wel op locatie,
veelal in de stad, en vooral
op plekken die over het hoofd
gezien worden in het architectuur-
en stedenbouwbeleid:
vervallen gebouwen, braakliggende
terreinen of arbeiderstuinen.
Ze knapt die locaties
op of stelt ze gewoon tentoon.
Zo wil ze de aandacht vestigen
op de schoonheid van door
de stad vergeten sites: terreinen
die onopgemerkt blijven voor
zowel architecten als gebruikers.
EN
Lara Almarcegui proposes to
open the wasteland located
on the corner of the rue de
Birmingham and the Avenue
Scheut to the public and remove
the fences that hide it from
the public gaze so as to share
its temporary conversion into
public space. The land will
not be assigned for a special
purpose, but will remain open
to those users’ imagination: a
green space to be looked at
from the neighbouring houses,
a play area for children, a
temporary garden, a place to
walk the dog ...?
Lara Almarcegui is a Spanish
artist, living in Rotterdam. In her
artistic work, Lara Almarcegui
has a very personal way of
analysing architectural and
town-planning contexts. On
the scale of a city, she has, for
example, drawn up a map of
the wastelands of Amsterdam.
In districts of Utrecht or Turin,
she organised actions to raise
awareness about the safeguard
of workers’ gardens. In French,
Belgian and Dutch towns and
cities, she has devised actions
that encourage thinking about
the demolition of buildings.
35
Partenaires/ partners
Messieurs Gunay/
de heer Gunay en zijn zoon/
Mister Gunay and son

6 LE JARDIN DE
L’ESKYLIER/ Studio Basta
& Wagon Landscaping BE/ FR
Rue de Birminghamstraat 118, Anderlecht

FR
Le jardin de l’eSKYlier donne
la possibilité à tout un chacun
d’apercevoir le skyline de
Bruxelles, de l’admirer sous l’immensité
de la voûte céleste.
L’eSKYlier, installé aux abords de
la toiture du bâtiment STIB, situé
rue de Birmingham, offre une
ascension végétale graduée
à travers un jardin reconsidéré.
Celle-ci est née d’un travail de
taille subtil et respectueux des
végétaux de friche et des
plantes ornementales existants
sur le talus et de l’arrimage de
terrasses-paliers, comme autant
de marches d’un eSKYlier. En
haut, le long de la grille, des
chaises d’arbitres de tennis permettent
de prendre encore de
la hauteur et de toucher le ciel.
Studio Basta a été créé en 2008
par Bert Busschaert et Kenny
Windels, deux paysagistes belges,
amis depuis leurs études à
l’Université de Wageningen, aux
Pays-Bas. Leur vision se base
sur l’atmosphère positive de la
nature en général et sur les
nombreuses possibilités de
l’architecture paysagère. Leurs
projets accordent une importance
toute particulière au
respect de l’âme des lieux et
tiennent toujours compte de la
relation avec les futurs usagers.
www.studiobasta.be
Wagon Landscaping, agence
de paysage fondée en 2010
par François Vadepied et
Mathieu Gontier, place au cœur
de ses préoccupations la simplicité
du projet pour répondre
au mieux aux besoins des
usagers. Leur démarche se
concentre sur le processus de
fabrication et est attentive au
‘déjà là’. Ils tirent ainsi parti des
éléments naturels et s’imposent
de minimiser les déplacements
de matériaux, la consommation
d’énergie, pour favoriser les
méthodes de recyclage et le
respect des terrains sur lesquels
ils interviennent. Ils travaillent
le plus régulièrement possible
avec des acteurs locaux afin
de faciliter l’implication des
futurs utilisateurs.
www.wagon-landscaping.fr
NL
De Jardin de l’eSKYlier biedt
iedereen de kans om de skyline
van Brussel te bewonderen
vanaf een uitgestrekt panoramisch
plateau. Nabij het MIVBgebouw
in de Birminghamstraat
leidt l’eSKYlier de bezoeker
omhoog via een nieuw aangelegd
tuinpad. De tuin is ontstaan
door de subtiele en respectvolle
snoei van de spontane begroeiing
en de bestaande sierplanten
op de taluds langs
de straat en door een aaneenschakeling
van terrassen die de
trappen van de eSKYlier vormen.
Op de bovenste trede, langs het
hek, staan tennisscheidsrechterstoelen
waarop de bezoeker
nog hoger kan reiken en de
hemel kan aanraken.
Studio Basta werd in 2008 opgericht
door Bert Busschaert en
Kenny Windels, twee Belgische
landschapsarchitecten die
met elkaar bevriend zijn sinds
hun studies aan de Universiteit
van Wageningen in Nederland.
Hun visie is gebaseerd op de
positieve sfeer die de natuur in
het algemeen uitdraagt en op
de vele mogelijkheden die de
landschapsarchitectuur biedt.
Hun projecten geven blijk van
38
een groot respect voor de ziel
van een plaats en houden altijd
rekening met de relatie tussen
de toekomstige gebruikers
en de plaats.
www.studiobasta.be
Wagon Landscaping is een bureau
voor landschapsarchitectuur
dat in 2010 werd opgericht
door François Vadepied en
Mathieu Gontier. Eenvoud staat
centraal in hun projecten om
zo goed mogelijk tegemoet te
komen aan de behoeften van
de gebruikers. Hun methode is
gericht op het productieproces
en heeft oog voor de bestaande
toestand. Ze maken zo veel
mogelijk gebruik van natuurlijke
elementen; verplaatsing van
materialen en energieverbruik
worden tot een minimum beperkt.
De voorkeur gaat uit naar
hergebruik met respect voor
de terreinen die ze onder handen
nemen. Ze werken zo vaak
mogelijk samen met de lokale
partners, om de betrokkenheid
van de toekomstige gebruikers
op gang te brengen.
www.wagon-landscaping.fr
EN
Le Jardin de l’eSKYlier makes it
possible for each and every
one of us to glimpse the Brussels
skyline and to admire it beneath
the immensity of the canopy of
heaven. L’eSKYlier, installed in
the vicinity of the STIB public
transport building, located rue
de Birmingham, takes a new
look at the garden, offering a
climb through the graduated
plants and vegetation. This
project stems from subtle work
respectful of the wasteland
plant species and ornamental
plants existing on the embankment
and from the securing of
staged terraces, like so many
steps of an eSKYlier. At the top,
along the railings, tennis umpire
chairs make it possible to gain
further height and touch the sky.
Studio Basta was founded in
2008 by Bert Busschaert and
Kenny Windels, two Belgian
landscapers, who have been
friends since their studies at the
University of Wageningen, in the
Netherlands. Their outlook is
based on the positive atmos-
phere of nature in general and
on the many possibilities of
landscape architecture. Their
projects attach quite special
importance to respect for the
souls of places and always take
the relationship with the future
users into account.
www.studiobasta.be
The core concern of Wagon
Landscaping, a landscape
agency founded in 2010 by
François Vadepied and Mathieu
Gontier, is project simplicity to
best meet users’ needs. Their
approach focuses on the construction
process and is attentive
to the ‘already there’. In this
way, they make good use of
natural elements and make it
an essential step to minimise
movements of materials and
energy consumption and encourage
recycling methods and
respect for the lands on which
their actions are being implemented.
They work as regularly
as possible with local stakeholders
so as to facilitate the involvement
of the future users.
www.wagon-landscaping.fr
39
Partenaire/ Partner
STIB/ MIVB/ STIB

7 BORDERLINE/
Stéphanie Buttier & Sophie
Larger FR
Quai de Mariemontkaai/ Rue de Bonnestraat, Anderlecht

FR
Borderline propose un travail
sur les limites en utilisant comme
matériau principal la corde
élastique. Le projet joue sur
l’idée de frontière molle en
proposant des clôtures assez
souples pour être traversées.
Le projet est né d’un constat:
la plupart des terrains vagues
sont délimités par des grilles
métalliques ajourées, pourquoi
ne pas reconsidérer le statut
de ces limites pour modifier le
regard que portent les riverains
sur ces espaces délaissés et
souvent abîmés. Au lieu d’en
interdire l’accès, cette limite
élastique joue le rôle d’un sas
d’entrée, celui d’une mise
en condition pour passer de
l’espace de la rue à celui oublié
des terrains vagues.
Stéphanie Buttier, artiste paysagiste
réactualise les pratiques
artisanales en les intégrant dans
des projets d’espace public.
Elle travaille ainsi avec des matériaux
variés comme le végétal,
le métal, la céramique.
Permanentes ou temporaires
ses interventions sont souvent
liées à l’usage de la protection:
des végétaux, des parois, des
cloisons, ou jouent avec les
éclairages. Elle réalise aussi des
illustrations pour divers ouvrages,
ainsi que des perspectives pour
des projets d’agences.
www.buttier-bompard.com
Sophie Larger, artiste designer,
crée des objets conviviaux
pour l’habitat ou au sein
d’installations artistiques où le
spectateur (utilisateur) est invité
à interagir physiquement avec
les objets conçus. Ces interactions
visent souvent à perturber
les habitudes et à offrir au
spectateur un territoire de jeu
et d’expériences inédites.
www.sophielarger.com
NL
Borderline is een werk dat de
grenzen bespeelt en dat elastiekdraad
gebruikt als basismateriaal
voor de interventie.
Het project speelt met het idee
van de ‘rekbare grens‘ die
bestaat uit soepele afsluitingen
die doorbroken kunnen worden.
Het concept groeide uit de
vaststelling dat de meeste braakliggende
terreinen afgebakend
zijn met metalen hekken. Dit
project wil het statuut van deze
grenzen in vraag stellen om
de kijk die de omwonenden
hebben op deze verlaten en
vaak toegetakelde plekken te
veranderen. De rekbare grens
ontzegt de bezoeker niet de
toegang, maar vormt een soort
van inkomsas, een overgang
tussen de straat aan de buitenkant
en de vergeten terreinen
aan de binnenkant.
Stéphanie Buttier, landschapskunstenares,
maakt ambachtelijke
vaardigheden weer actueel
door ze te verwerken in
projecten in de openbare ruimte.
Ze werkt met uiteenlopende
materialen, zoals planten, metaal,
keramiek. Haar permanente
of tijdelijke projecten zijn
vaak aan afschermende elementen
gekoppeld: planten,
muren of wanden, of spelen
met het effect van verlichting.
Daarnaast illustreerde ze tal van
boeken en tekent ze ook visuals
voor architectenprojecten.
www.buttier-bompard.com
Sophie Larger, ontwerpster-kunstenares,
creëert uitnodigende
voorwerpen voor woningen
of voor kunstinstallaties waarbij
de toeschouwer (gebruiker)
wordt uitgenodigd tot fysieke
interactie met deze voorwerpen.
Deze interacties zijn er vaak
op gericht gewoonten te doorbreken
en de gebruiker tot
nieuwe ontdekkingen en ervaringen
te bewegen.
www.sophielarger.com
EN
Borderline proposes a work on
boundaries by using the elastic
cord as its main material. The
project plays on the soft border
by proposing fairly flexible fences
through which to cross. The
project stems from a finding:
most wastelands are delimited
by wire mesh fencing, so why
not reconsider the status of
these borderlines so as to change
the way in which local residents
look at these abandoned and
often spoiled spaces. Instead
of forbidding entry, this elastic
boundary acts as an entrance
chamber, preparing people to
pass from the street area to the
forgotten area of wastelands.
Stéphanie Buttier, landscape
artist, updates craft practices
by integrating them into public
space projects. Her work involves
using varied material such as
plant life, metal and ceramic.
Whether permanent or temporary,
her actions are often
connected with the use of protection:
plants, walls, partitions,
or play with lighting effects. She
also does illustrations for various
works together with perspectives
for agency projects.
www.buttier-bompard.com
Sophie Larger, artist and designer,
creates convivial objects
for the home or within artistic
facilities where the spectator
(user) is invited to interact physically
with the designed objects.
Those interactions often aim
at disrupting habits and offering
the spectator an area of play
and original experiences.
www.sophielarger.com
Partenaire/ Partners
Administration Communale de
Molenbeek-Saint-Jean/
Gemeentebestuur van
Molenbeek-Sint-Jan/
Municipal Authorities of
Molenbeek-Saint-Jean
42
43

8 GARDEN BRIDGES/
100Landschaftsarchitektur
Thilo Folkerts DE
Escaliers Delacroix trappen,
Quai Fernand Demetskaai/ Quai de l’Industrie Nijverheidskaai, Anderlecht

FR
Le projet Garden Bridges vise à
occuper les escaliers Delacroix
et leur environnement immédiat.
Conçu pour l’accès, le séjour
et l’observation, une série
d’échafaudages permettent
d’étendre et de détourner la
fonctionnalité de l’escalier. Les
interventions sont de dimensions
variables et s’adaptent à la
situation, créant notamment la
possibilité d’une promenade et
d’une aire de repos en hauteur.
L’installation vise à permettre
une (re-)découverte individuelle
de la valeur esthétique et végétale
de ses espaces vacants.
Elle invite plus particulièrement
à découvrir les plantes endogènes
(natives) et allogènes
(importées) qui se mêlent désormais
sur nos parterres urbains.
100Landschaftsarchitektur
fondé en 2007 par Thilo Folkerts
à Berlin, planifie et réalise des
projets dans le domaine de
l’architecture du paysage. Thilo
Folkerts a étudié l’architecture
du paysage à la Technische
Universität Berlin (TUB), et a
enseigné dans diverses écoles
et universités (ETH de Zurich,
Université de Montréal,
Technische Universität Berlin,
Académie des Arts de Stuttgart).
Parallèlement à son travail en
tant qu’architecte paysagiste,
Thilo Folkerts poursuit son intérêt
pour les jardins en tant qu’auteur,
éditeur et traducteur.
www.100land.de
NL
Het project Garden Bridges
pakt de trappen aan de
Delacroix-brug over het kanaal
en hun onmiddellijke omgeving
aan. Een aantal structuren
in stellingbouw, opgevat als
hulpmiddelen voor toegang,
verpozing en uitkijk, breiden de
functionaliteit van de trap uit
en interpreteren ze op een
andere manier. De ingrepen
hebben variabele afmetingen
en passen zich aan de situatie
aan. Zo is er de mogelijkheid
voor het betreden van een
wandel- en uitkijkbrug in de
hoogte. De installatie moet
een individuele (her)ontdekking
van de esthetische en natuurlijke
waarde van restruimtes
mogelijk maken. Ze laat ons
meer bepaald kennismaken
met endogene (inheemse) en
allogene (uitheemse) planten
die tegenwoordig broederlijk
naast en tussen elkaar staan
in onze stadsbermen.
100Landschaftsarchitektur
werd in 2007 in Berlijn opgericht
door Thilo Folkerts en plant en
realiseert projecten landschapsarchitectuur.
Thilo Folkerts studeerde
landschapsarchitectuur
aan de Technische Universität
Berlin (TUB) en doceerde aan
verschillende scholen en universiteiten
(EPF in Zurich, Université
de Montréal, Technische
Universität Berlin, Staatliche
Akademie der Bildenden Künste
Stuttgart). Naast zijn werk als
landschapsarchitect, cultiveert
Thilo Folkerts zijn liefde voor tuinen
ook als auteur, uitgever en
vertaler.
www.100land.de
EN
The Garden Bridges project
aims to occupy the Delacroix
stairway and its immediate surroundings.
Designed for access,
lingering and observation, a
set of scaffoldings extend and
divert the functionality of the
stairway. The project involves
actions of variable sizes adapted
to the situation and, in particular,
creating the possibility
of a walk or a rest area above
ground. The installation offers
an individual (re-)discovery of
the aesthetic and plant value
of its vacant spaces. More
particularly, it invites people
to discover the endogenous
(native) and non-indigenous
(imported) plants that now mingle
on our urban flowerbeds.
100Landschaftsarchitektur
founded in 2007 by Thilo Folkerts
in Berlin, plans and implements
projects in the area of landscape
architecture. Thilo Folkerts
studied landscape architecture
at the Technische Universität
Berlin (TUB), and taught in various
schools and universities
(ETH in Zurich, University of
Montreal, Technische Universität
Berlin, and Stuttgart Academy
of Art). Concurrently with his
work as a landscape architect,
Thilo Folkerts pursues his interest
for gardens as an author, publisher
and translator.
www.100land.de
Equipe/ Team
Christine Guerard &
Almuth Bennett
Partenaires/ Partners
Bruxelles Mobilité/ Brussel
Mobiliteit & Administration
Communale d’Anderlecht/
Gemeentediensten
Anderlecht
46
47
Bringing the staircase into transformation at Quai Fernand Demets

9 CASCOLAND
TRIANGLE PARCKING/
Cascoland NL
Quai de l’Industriekaai / Rue Heyvaertstraat, Molenbeek

FR
Cascoland propose l’implantation
de deux structures, Jardins
Mobiles sur le parc du Triangle,
entre la rue Heyvaert et le Quai
de l’Industrie, confiés aux soins
des habitants et des associations
locales. Des activités festives
et toute une série d’évènements
sont programmées afin
de goûter le fruit de la récolte
des jardins et cuisiner ensemble.
Une autre structure de type
‘restaurant mobile’, les Hot Pots
Mobile permet la cuisson de
pizzas, de pains, dans des fours
en terre cuite. Une excellente
manière pour partager des recettes
et des techniques
culinaires.
Concept: Fiona de Bell
Design et construction: Jair
Straschnow et Wouter
Nieuwendijk
Activation: Cascoland et Pink
Pony Express
Cascoland est un réseau d’artistes,
d’architectes et de designers
internationaux fascinés
par les interventions pluridisciplinaires
dans l’espace public,
qui font appel à la participation
et la mobilisation des habitants
à travers des échanges
artistiques. Les projets sont
initiés par Fiona de Bell et Roel
Schoenmakers et exécutés en
collaboration avec des équipes
d’artistes. Ils identifient les lieux
d’intervention possibles, de
préférence en lien avec des
activités et des structures
déjà existantes. L’observation
conduit ensuite à l’élaboration
d’interventions et d’outils qui
répondent aux besoins locaux.
www.cascoland.com
NL
Cascoland installeerde twee
structuren ‘Mobiele Tuintjes’ in
het Driehoekspark, tussen de
Heyvaertstraat en de
Nijverheidskaai. Het onderhoud
ervan wordt toevertrouwd aan
buurtbewoners en lokale verenigingen.
Een hele reeks feestelijke
activiteiten en evenementen
staan op het programma
om de oogst van de tuintjes te
proeven en om samen te koken.
Een andere structuur van
het type ‘mobiel restaurant’,
de Hot Pots Mobile kan worden
gebruikt om pizza’s en brood
te bakken in terracotta-ovens.
Een uitstekende manier om
recepten en culinaire technieken
uit te wisselen.
Concept: Fiona de Bell
Ontwerp en constructie: Jair
Straschnow et Wouter
Nieuwendijk
Proces: Cascoland en Pink
Pony Express
Cascoland is een internationaal
netwerk van kunstenaars,
architecten en designers met
een fascinatie voor multidisciplinaire
interventies in de publieke
ruimte. Via artistieke uitwisselingen
en medewerkingen
zetten zij de bewoners aan
om mee te werken en de handen
uit de mouwen te steken.
De projecten worden opgestart
door Fiona de Bell en Roel
Schoenmakersen en uitgevoerd
in samenwerking met
teams van kunstenaars. Zij ontwikkelen
de interventies ter
plekke, op basis van een observatie
van de context, aan
de hand van ontmoetingen
met het publiek en de bewoners.
Zij gaan op zoek naar mogelijke
plekken voor interventies,
en kiezen bij voorkeur
plekken die verband houden
met bestaande activiteiten
en structuren. Naar aanleiding
van de observaties worden
vervolgens interventies en
instrumenten ontwikkeld die
tegemoetkomen aan lokale
behoeften.
www.cascoland.com
EN
Cascoland proposes the installation
of two structures, Mobile
Gardens on the Parc du Triangle,
between the rue Heyvaert and
the Quai de l’Industrie, entrusted
to the care of the inhabitants
and local associations. Festivities
and a whole series of events
are scheduled so as to taste the
fruit of the produce gathered
from the gardens and to cook
together. Another structure resembling
a ‘mobile restaurant’,
the Hot Pots Mobile, allows
people to cook pizzas or bread
in earthenware ovens. An
excellent way to share recipes
and cooking techniques.
Concept: Fiona de Bell
Design and construction: Jair
Straschnow and Wouter
Nieuwendijk
Activation: Cascoland and
Pink Pony Express
Cascoland is a network of
international artists, architects
and designers fascinated by
multidisciplinary actions in public
space, which call on the
involvement and the mobilisation
of citizens through artistic
exchanges. The projects are
initiated by Fiona de Bell and
Roel Schoenmakers and implemented
in co-operation with
teams of artists. They identify
the possible places of action,
preferably in connection with
already existing activities and
structures. Observation subsequently
leads to the development
of actions and tools that
meet local needs.
www.cascoland.com
50
51
Partenaires/ Partners
OKNO,
Kaaitheater,
Festival Kanal,
Maison de quartier/Buurthuis
Heyvaert,
Hall des Sports/ Sporthal/
Sports Complex Heyvaert,
CPAS de/ OCMW van/ public
welfare centre of Molenbeek,
Contrat de quartier Ecluse
Saint-Lazare/Wijkcontract
Sluis Sin-Lazarus,
Administration Communale de/
Gemeentebestuur van/
Municipal Authorities of
Molenbeek,
Habitants/ Bewoners/ Citizens
‘Terrasses de l’Ecluse’.
Jardiniers Mobiles/
Mobiele Tuiniers
Rashid Hassene,
Maurice Kalibiona,
Nathalie Verstrynge,
Jan Douteur,
Therese Hanquet,
Stephanie de Brabander,
David Leyssens.

Projet mobile/ Mobiel project/ Mobile project
rue Ropsy Chaudronstraat 7, Anderlecht
Départ du Trash Taxi vendredi, samedi, dimanche/
Vertrek van de Trash Taxi vrijdag, zaterdag, zondag/
Departure of the Trash Taxi Friday, Saturday, Sunday13:00 – 18:00
10 WASTELANDERS,
OCCUPATION OF
TRANSFORMATION/
Jeanne van Heeswijk &
Marcel van der Meijs NL

FR
À travers leur intervention,
Jeanne van Heeswijk et Marcel
van der Meijs ont souhaité
interroger la perception de la
population du quartier vis-à-vis
des friches, des espaces verts
et publics. Ils ont collecté différents
points de vue sur l’utilisation,
la fréquentation, voire
l’existence, de l’espace public.
Le projet aborde également la
question des ‘déchets’ et de
l’entretien des espaces vacants.
L’interrogation se déplace des
terrains vagues vers des terrains
abandonnés ou mal utilisés/
sous-exploités. Jeanne van
Heeswijk et Marcel van der
Meijs ont souhaité impliquer les
habitants du quartier afin qu’ils
deviennent des acteurs à part
entière, des ‘agents de l’espace
public’ de la transformation de
cette zone. Lors d’entretiens
filmés, ces derniers ont expliqué
leur rapport à l’espace public.
Ces enregistrements vidéo sont
diffusés dans le Trash taxi qui
véhicule les visiteurs de Parckdesign
de site en site. Au cours
du trajet, en guise de troc, les
passagers sont à leur tour invités
à récolter les déchets dans les
paniers prévus à cet effet et
disposés sur le toit du véhicule.
Basée à Rotterdam, Jeanne
van Heeswijk est une artiste
visuelle qui crée des situations
dans l’espace public pour
générer des interactions entre
les citoyens. Ses projets créent
de nouveaux espaces publics
ou remodèlent les espaces
existants, pour stimuler une
production culturelle collective.
Elle travaille en collaboration
avec des artistes, des designers,
des architectes ainsi que
des membres d’organisations
non-gouvernementales.
Marcel van der Meijs a étudié
le Design Industriel à Eindhoven
(NL) et l’Urbanisme à Den
Haag (NL). Après avoir travaillé
plusieurs années en freelance,
il a été responsable de nombreux
projets d’urbanisme et de paysage
et a participé à la conception
de plusieurs parcs et quartiers
aux Pays-Bas et ailleurs.
Il a travaillé sur de nombreux
projets pour l’espace public et
a contribué notamment à la
Biennale de Shangaï en 2008.
Il collabore sur plusieurs projets
avec Jeanne van Heeswijk
depuis 2007.
Paul Sixta et Mariska Vogel
ont également contribué à la
réalisation Wastelanders,
occupation of transformation.
www.jeanneworks.net
NL
Met het project willen Jeanne
van Heeswijk en Marcel van
der Meijs de perceptie van bewoners
op braakliggende terreinen,
groene- en openbare
ruimtes onderzoeken. Ze verzamelden
verschillende standpunten
over het gebruik van
openbare ruimte. Het project
richt zich op de kwestie ‘afval’
en het onderhoud van verwaarloosde
en onderbenutte
ruimtes. Jeanne van Heeswijk
en Marcel van der Meijs willen
de buurtbewoners hierbij betrekken
opdat ze een volwaardige
rol kunnen spelen in de
transformatie van hun omgeving
als ‘rentmeesters van de
openbare ruimte’. Tijdens gefilmde
gesprekken lichten de
buurtbewoners hun relatie met
de openbare ruimte toe. Deze
interviews worden uitgezonden
in de Trash Taxi die de bezoekers
van Parckdesign van locatie
naar locatie voert. In ruil
voor een rit worden de passagiers
gevraagd mee te helpen
om het afval langs het traject
in de manden op het dak van
de taxi te verzamelen.
Jeanne van Heeswijk is een
beeldend kunstenaar die werkt
vanuit Rotterdam. Ze creëert
situaties in de openbare ruimte
die een wisselwerkingen tussen
de bewoners tot
54
stand brengen. Met haar werk
stimuleert en ontwikkelt ze
culturele productie en creëert
nieuwe publieke (ontmoetings)
ruimtes of vervormt daartoe
bestaande ruimten. Om dit te
bereiken werkt ze vaak intensief
samen met kunstenaars,
vormgevers, architecten, software
ontwikkelaars, overheden
en buurtbewoners.
Marcel van der Meijs studeerde
industriële vormgeving in
Eindhoven en stedenbouw/
omgevingsvormgeving in Den
Haag. Hij werkte enkele jaren
als Freelance vormgever en
gaf leiding aan verschillende
stedenbouw- en landschapsprojecten.
Voor diverse bureaus
was hij verantwoordelijk
voor / werkte hij mee aan het
ontwerp van parken en wijken
in Nederland en in het buitenland.
Sinds 2007 werk hij regelmatig
samen met Jeanne van
Heeswijk aan internationale
projecten.
Overige betrokkenen bij de
realisatie van Wastelanders,
occupation of transformation:
Paul Sixta, Mariska Vogel.
www.jeanneworks.net
EN
With this project Jeanne van
Heeswijk and Marcel van der
Meijs question the perception
of inhabitants on wastelands,
green and public spaces. They
collected various points of view
on the use of public space.
The project focuses on the issue
of ‘waste’ and the upkeep of
wastelands and leftover spaces.
Jeanne van Heeswijk and
Marcel van der Meijs try to
involve the district’s inhabitants
so that they become fullyfledged
actors as ‘stewards of
the public space’. During
filmed interviews inhabitants
explain their relationship with
public space. These interviews
are broadcast in the Trash Taxi
that conveys Parckdesign visitors
from site to site. As a means
of exchange during the trip the
passenger are invited to help
to collect waste in the baskets
on the roof of the taxi.
Jeanne van Heeswijk is a visual
artist who works from Rotterdam.
She creates situations in public
places to provoke exchange
among inhabitants. With her
projects she creates new public
places or else reshape existing
spaces, to stimulate collective
cultural production and new
public (meeting) spaces. She
often works closely with artists,
designers, architects, software
developers, governmental
organisations and inhabitants.
Marcel van der Meijs studied
Industrial Design in Eindhoven
and Town Planning in The
Hague. He worked for several
years as freelance designer
and led various urban development
and landscape projects.
For various bureaus he was
responsible for / involved in the
design of parks and districts
in The Netherlands and abroad.
Since 2007 he regularly works
with Jeanne van Heeswijk on
international projects.
Other contributors to
Wastelanders, occupation of
transformation: Paul Sixta and
Mariska Vogel.
www.jeanneworks.net
Partenaires/ Partners
Infor-femmes (Elise, Aziza, Nadia, Najia, Fatima, Fatima Zora, Fatma, Rabia, Rachida)
Safa (Halima, Meryam, Ismael, Youssef, Sirine, Imane, Safia, Dikra, Soraya, Ines, Abderrahmane, Hamza)
Yota (Caroline, Moustafa aka Ramsses, Illies aka Coyote, Amadou)
L’atelier à partager (Zabeth, Miss Vertigo and more)
Le p’tit Atelier (Corine, Ali, Artak, Therese, Raphael, Akif, Sibel, Naima)
Bouldenaige (Simon a.o)
Eco Innovation (Louise)
ID Cars (Ibrahim, Stéphane)
Automarkt (Rosa)
Cimatics (Muriel, Marouan, Rachiddh, Abderahim)
Atrium (Marylise, Jeroen)
Contrat de quartier (Guy, Hassan, Chakib, Christian)
Charles Dutilleul &
Bakhta Benzaza (Fofana, Hassan, Abdellaoui, Omar, Aly, Hassan)
Merci à/ Dank aan/ Thanks to
Ritse Mol
Casper Thomson
Marie-Thérèse
Manu Aerden
Aram Voermans &
Gamber arts.
55

56
57

ICONS – Foto Kanal 2012
Sainctelette + Porte de Ninove/ Ninoofsepoort + Abattoirs/ Slachthuizen
1 juli/ 16 sept 2012
Coaching: Kurt Deruyter
Architecture/ Architectuur: Brussels Cooperation
Installation/ Installatie: Kontrimo & Urban Media & ART2WORK
Initiative & production/ Initiatief & productie: ADT-ATO & Platform Kanal.
Avec le soutien de la Région de Bruxelles-Capitale et du Fonds européen de développement
régional (FEDER)/ Met steun van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en het Europees Fonds
voor Regionale Ontwikkeling (EFRO).
FR
Cet été, 4 sites bruxellois accueillent
une exposition monumentale
de photographies
réalisées par de jeunes habitants
des quartiers centraux de
la Région de Bruxelles-Capitale.
Sous la direction de Kurt
Deruyter, ils sont allés à la recherche
de leurs icônes allant
de l’idol pop à Mr et Mme
tout-le-monde. Cette exposition
constitue une vitrine de leur
créativité et une invitation à
(re)découvrir un centre-ville en
pleine évolution. Bonne visite!
NL
Deze zomer is op 4 drukke
plekken een monumentale
fototentoonstelling te zien, gemaakt
door jonge bewoners
uit de centrale wijken van het
Brussels Hoofdstedelijk Gewest.
Onder begeleiding van Kurt
Deruyter zijn ze op zoek gegaan
naar hun icoon, gaande
van popidool tot mijnheer en
mevrouw Iedereen. Deze tentoonstelling
vormt een uitstalraam
van hun creativiteit en
een uitnodiging om dit bruisende
stadscentrum te (her)ontdekken.
Prettig bezoek !
EN
This summer, 4 very busy Brussels
locations play host to a monumental
exhibition of photographs
taken by young people
from the central districts of
the Brussels-Capital Region.
Coached by Kurt Deruyter, they
went in search of their icons
ranging from pop idol to Mr
and Mrs Everybody. This exhibition
constitutes a showcase
for their creativity and an invitation
to (re)discover a fastchanging
city centre. Enjoy
your visit!
ic ns
2012
FOTO KANAL
Expo MonuMEntalE Expo - Gratis 01 /07 > 16 /09 2012
ic ns
01
HiLDE
aNNELiEs
GaëLLE
NataLiE
FOOtBaLL CLUB
JEUNEssE MOLENBEEK
saraH
HéLèNE
MOHaMED
02
aBDELKariM
FEDEriCa
JErOEN
sHarON
03
saFYa
MOHaMED
FOTO KANAL
2012
Expo MonuMEntalE Expo - Gratis
ninooFSE pooRt
poRtE DE ninoVE
03
01
SainctElEttE
02
+
BRUXELLEs
LEs BAins
BRUssEL BAD
06.07 > 12.08 2012
59
aBattoiRS / SlachthuizEn
rue ropsy Chaudronstraat
04 /07 > 16 /09 2012
Cette initiative de l’agence de Développement territorial (aDt) et de Platform Kanal, avec le soutien
de la région de Bruxelles-Capitale et du Fonds européen de développement régional (FEDEr), vise à
promouvoir l’énergie, la créativité, la diversité et la jeunesse du territoire du canal.
Dit initiatief van het agentschap voor territoriale Ontwikkeling (atO) en Platform Kanal, met steun van
het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en het Europees Fonds voor regionale Ontwikkeling (EFrO), wil de
energie, de creativiteit, de diversiteit en de jeugd in de kanaalzone stimuleren.
accompagnement photographique / Fotografische begeleiding : Kurt Deruyter.
scénographie / Ontwerp: Brussels cooperation (Wesley Degreef).
Montage / Opbouw: Kontrimo, Urban Media & Art2work.
festivalkanal.be/icons
bruplus.eu
SIGNELAZER.COM - E.R. / V.U. : ADT-ATO, LUC MAUfROy : 2-4 RUE ROyALE / KOningssTRAAT – 1000 BRUssELs

Festival Kanal/ 13/ 16 sept 2012
FR
Festival Kanal fait chanter la
ville, danser l’eau et rêver les
gens. Naviguez sur le canal.
Baladez-vous le long des rives.
Découvrez la ville. Goûtez et
laissez-vous surprendre.
Pour l’édition 2012 nous plongeons
au cœur des quartiers
vivants autour du canal. 4 jours
intensifs avec des projets multidisciplinaires
sur l’eau, sur les
places, dans la rue, là où vous
ne l’attendez pas,... Un programme
qui crée des ponts!
Tenez-vous donc prêts pour ce
festival urbain unique en son
genre. Faites le saut! Le programme
complet est disponible
à partir de fin août sur
www.festivalkanal.be.
NL
Festival Kanal laat de stad zingen,
het water dansen en
mensen dromen. Vaar op het
kanaal. Wandel langs de oevers.
Ontdek de omliggende
wijken. Proef en laat u verrassen.
Voor de editie 2012 duiken
we volop in de levendige wijken
rondom het kanaal. 4 dagen
met een intensief programma
op het water, in de
straten, op pleinen, op onverwachte
plekken,... Een programma
dat bruggen maakt!
Hou je dus klaar voor dit unieke
stadsfestival. Klaar om te springen?
Het volledige programma
is beschikbaar vanaf eind
augustus op
www.festivalkanal.be.
EN
Festival Kanal sets the city singing,
the water dancing and
people dreaming. Go for a trip
on the canal. Stroll the banks.
Discover the surrounding districts.
Give it a try and be surprised.
For the 2012 festival, the
vibrant canal districts will be
the stage. A stunning selection
of performances on the water,
in the streets, in the public
open spaces and in places
where you would not expect it,
is programmed for 4 intensive
days. A festival programme
that builds bridges! Get prepared
for this unique urban festival
experience! Are you ready
to jump? The complete programme
will be available from
the end of August at
www.festivalkanal.be.
Le début d’une histoire.../ Het begin van een geschiedenis.../ The beginning of a story...
FR
Les créations des artistes de
Parckdesign ont inspiré
Cureghem. En marge des
friches, la chaussée de Mons
va se fleurir d’une centaine
d’oeuvres d’art réalisées par les
enfants du quartier et des environs.
Entre des artistes confirmés
et l’expression simple et
sans prétention de bambins
du terroir, l’exposition met en
lumière les couleurs et les mouvements
qui animent l’esprit
des Bruxellois de demain et offrent
l’opportunité de découvrir
un quartier encore méconnu
de la capitale.
Un projet de Atrium en collaboration
avec Beeldenstorm.
NL
De creaties van de kunstenaars
van Parckdesign zijn een inspiratie
gebleken voor Kuregem.
Tussen de braakliggende terreinen
door zullen een honderdtal
kunstwerken, gerealiseerd
door kinderen uit de wijk en omgeving,
de Bergensesteenweg
kleur geven. Door middel van
het werk van de deelnemende
kunstenaars in combinatie met
de eenvoudige, pretentieloze
inbreng van kinderen uit de
buurt, zet de tentoonstelling
de dynamiek en kleur van de
Brusselse bewoners in de kijker
en opent zo de mogelijkheid
tot het ontdekken van een
minder gekende wijk van onze
hoofdstad.
Een project van Atrium in samenwerking
met
Beeldenstorm.
EN
The creations of the artists of
Parckdesign have proven to
be an inspiration for Kuregem.
Encircling the wastelands,
a hundred artworks made by
the children from the neighborhood
will give color to the
Bergensesteenweg. The work
of the artists in combination
with the pure, unpretentious art
of the children, makes the exhibition
shine a light on the dynamic
and colorful inhabitants
of Brussel while also offering
the possibility to discover this
unrecognized neighborhood
in our capital city.
A project from Atrium in collaboration
with Beeldenstorm.
60
61
BRUXELLES | BRUSSEL
FESTIVAL
KANAL
FESTIVALKANAL.BE
13 - 16
SEPT
BRUXELLES | BRUSSEL
FESTIVALKANAL
Festival Kanal fait chanter la ville, danser l’eau et rêver les gens. Naviguez sur le canal.
Baladez-vous le long des rives. Découvrez la ville. Goûtez et laissez-vous surprendre.
Festival Kanal laat de stad zingen, het water dansen en mensen dromen. Vaar op het kanaal.
Wandel langs de oevers. Ontdek de omliggende wijken. Proef en laat u verrassen.
Birdwatching 4x4
The Rocket Boat Day
Buratinas Taxi Service
On a voyagé
De / Les Habitués
Droomtijd / Rêveries
Reporter
Sproken
Decoding Kanal Graphics
GRATIS
Sculpt Me Point
SAINCTELETTE
Kanal Scratch Orchestra
Kinshasa, ville en mouvement
Barrière de corail
What’s the Prediction?
Above Under Inbetween
Jardins Secrets / Geheime Tuinen
Support / Surface
Shahrazad
Reel Molenbeek Futures
Urban Defibrilator
Social Swing
NINOOFSE POORT
Ergens Hier
Les Quais / De Kaaien
PORTE DE NINOVE
Urban Farm Unit - UFU
La Légende du Kanal
Icons
Tresse à 6 Voies
Delicious Kanal
Randonnée Quartier
Camera Kanal
Lomo Wall
ABATTOIRS / SLACHTHUIZEN
Intérieur / Extérieur
Rue Ropsy Chaudronstraat
Yes We Can !
13 - 16
SEPT
FESTIVALKANAL.BE
Festival Kanal est une organisation de / is een organisatie van : Platform Kanal, Kaaitheater, Charleroi Danses, Wiels, Architecture
Workroom Brussels, iMAL en collaboratioin avec de nombreux autres partenaires / in samenwerking met vele andere partners.
SIGNELAZER.COM - PHOTO: © ANTI FESTIVAL - E.R. / V.U. : ASBL-VZW PLATFORM KANAL – HOPSTRAAT 71 RUE DU HOUBLON – 1000 BRUSSELS
Un projet de Atrium en
collaboration avec Beeldenstorm

Colophon/ Colofon
Parckdesign 2012
GARDEN
28/ 06 – 14/ 10
Initiative/ Initiatief/ Initiative
Bruxelles Environnement/
Leefmilieu Brussel.
Commissaires/ Curators/
Curators
atelier le balto
(Marc Pouzol, Marc Vatinel &
Véronique Faucheur),
Eric Troussicot,
Joachim Declerck
(Architecture Workroom
Brussels).
Production/ Productie/
Production
Architecture Workroom Brussels
Thomas Cattrysse,
Roeland Dudal,
Elise François,
Julie Mabilde,
Antoinette Servais.
Bruxelles Environnement/
Leefmilieu Brussel
Martine Cantillon.
Graphisme/ Grafisch ontwerp/
Graphic design
Aagje & Karel Martens.
Traduction/ Vertalingen/
Translations
Dynamic Translations
(FR>NL, EN),
Griffin Translations (FR>EN),
Annemie De Four (FR>NL).
Relecture/ Eindredactie/
Copy editing
Iso translation (FR).
Photographie/ Fotografie/
Photography
Stefanie De Clercq.
Impression/ Drukwerk/ Printing
Drukkerij De Cuyper.
Merci à/ Dank aan/ Thanks to
Abatan,
Administration communale
de Molenbeek-Saint-Jean/
Gemeente Molenbeek-Sint-Jan
Administration communale
d’Anderlecht/ Gemeente
Anderlecht,
Romuald Arbe,
Art2Work,
Atrium,
Boeremet,
Bois Watteau
Bruxelles Mobilité,
Olivier Bastin,
Odile Bury,
Cactus asbl,
Cosmos Vzw,
Annemarie De Gussem,
Pascal Devos,
Wim Embrechts,
Hayat El Aroud,
Erasmushogeschool Brussel,
Catherine Fierens,
Paul Geerts,
Infor-femmes,
Institut de la Vie,
Guerly Javor,
JCDecaux,
Serge Kempeneers,
Marie-Laure Koeckx,
Max Pels Beton,
Fabienne Lontie,
Narcissa,
OTM,
Port de Bruxelles/
Haven van Brussel,
Pro Velo,
Project2,
Renilda Van Loo,
Laurence Stevelinck,
STIB/ MIVB,
Valérie Watillon.
Le personnel de la division
Espaces Verts de Bruxelles
Environnement et les gardiens
des parcs du centre de
Bruxelles/ Het personeel van
de afdeling Groene Ruimten
van Leefmilieu Brussel en de
parkwachters van Brussel
centrum.
63

Lieu d’accueil/ Infopunt/ Central point
Curo-Hall rue Ropsy Chaudronstraat 7,
1070 Bruxelles, Metro Clémenceau.
Ouvert tous les jours de 10:00 à 18:00
du 29 juin au 14 octobre 2012/
Elke dag open van 10:00 tot 18:00, van
29 juni tot 14 oktober 2012/
Open every day from June 29th till
October 14th 2012 from 10:00 to 18:00
Carte/ Kaart/ Map
abatan 2020
A découvrir dans le quartier/ Te ontdekken in de buurt/
To discover in the neighbourhood
a Stadstuin Jeroen Peters, Gare de l’Ouest/
Weststation, Anderlecht
b Jardin Majorelle l’Espoir, Rue Finstraat 5, Molenbeek
c Potager Remparts des Moines, asbl Habitat
& Rénovation, Rue du Grand Serment/
Grootsermentstraat, Rue du Char/ Wagenstraat, Bruxelles
d La pépinière de la Rosée, asbl Eco-innovation,
la Rosée/ Dauwstraat 14, Anderlecht
e Le jardin Urbain, asbl La Rue, Rue Finstraat 34 - 38, Molenbeek
f Parc de la Rosée/ Het Dauwpark, Chaussée de Mons/
Bergensesteenweg 35, 1070 Anderlecht
Marchés/ Markten/ Markets
Boeremet, Marché de producteurs locaux/
Markt van lokale producenten/ Local Producers Market,
Tous les jeudis/ elke donderdag 15:00 – 20:00,
Rue Ropsy Chaudronstraat 24, Anderlecht
Marché des abattoirs/ Markt van de slachthuizen/
Market of the slaughterhouses, Vendredi,
Samedi, Dimanche/ Vrijdag, Zaterdag, Zondag/
Friday, Saturday, Sunday,
Rue Ropsy Chaudronstraat 24, Anderlecht
Villo!
Metro
64