20.01.2023 Views

Pages de Kairos_Terre_interieure_extrait_site

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

.SAVERIU VALENTINI.<br />

<strong>Kairos</strong><br />

(et traduction en français<br />

<strong>de</strong> Marie-Michelle Leandri)<br />

MARIE-MICHELLE LEANDRI.<br />

<strong>Terre</strong> intérieure<br />

(et traduction en corse<br />

<strong>de</strong> Saveriu Valentini)<br />

a E Cunchiglie a


a E Cunchiglie a<br />

L'irissi, siguitatu da L’arba spadda, A. Canarelli<br />

Fugue. Pulsations, A. Graziani. Aquarelles <strong>de</strong> B. Filippi<br />

Une larme bouleverse la nuit, M.-J. Vinciguerra<br />

In cor di Cirnu, Puesie (1990-2010), C. Piroddi<br />

Insulaires, suivi <strong>de</strong> Vestiges, Poèmes (1980-1983), J. Biancarelli<br />

Tandu scrivu, J.-Y. Acquaviva<br />

Vaghjimi spizzati, A. Di Meglio<br />

Cumpità u ghjornu, R. Alice Branco<br />

In e dite, Ghj. Thiers<br />

L’apparition, Y. Goulm, I. Celnikier<br />

Un lieu <strong>de</strong> quatre vents – Una vita nova, A. Nidzgorski, F.-X. Renucci<br />

Aretta bianca, Ghj. Thiers<br />

La Halte blanche, Ghj. Thiers<br />

Pustiati – Ancia Notturni, Ghj. Biancarelli<br />

Migraturi, A. Di Meglio<br />

Volu di Cennari, J. Pont (catalanu, tradottu da F. M. Durazzo)<br />

U Sarcofagu di i baddatadori, E. Batur (turcu, tradottu da Ghj. Thiers)<br />

Isolomania, D. Katunaric (cruatu, tradottu da Ghj. Thiers è M. A.Versini)<br />

Chjarasgia rossa è Pavimentu biancu, M. Al Masri (arabu, tradottu da Ghj. Thiers)<br />

Mimoria di a Notti, S. Cesari<br />

Parichji Dimonia, M. Biancarelli<br />

Intensità, C. De Brito (purtughesu, tradottu da D. Verdoni)<br />

Finitarri, F. M. Durazzo<br />

L’Île mère, F. Giustiniani<br />

Marines sauvages, M.-J. Vinciguerra<br />

L’Arcubalenu, P. Gattaceca<br />

Versu cantarecciu, Ghj. Fusina<br />

D’oghje sì, d’odiu nò, Ghj. Biancarelli, A. Di Meglio,<br />

Ghj. Ghj. Franchi, Ghj. Fusina, P. Gattaceca, Ghj. T. Rocchi,<br />

L. Santucci, Ghj. Thiers


PREFAZII<br />

I MITI M’ANU SEMPRE PIACCIUTU<br />

3<br />

I miti m’anu sempre piacciutu. Celti, russi, grechi è egiziani. Da sempre,<br />

sò statu smaravigliatu da sti mondi paralleli ma intricciati à u nostru,<br />

cumpenetrati, chì lascianu spiscinà a maraviglia in a murale di l’omi è in e<br />

favule zitellesche.<br />

Tengu care ste legen<strong>de</strong>, ste storie, ste parabule cum’è omu tene cari i scritti<br />

di literatura, di fizzione, certes volte ancu di fintascienza. Un esotisimu,<br />

una curiosità di l’anima, l’ingurdizia per e cose straniere.<br />

Eppò, crescendu, ghjuntu à l’età matura, mi sò dumandatu : induve ella si<br />

trova a nostra mitulugia corsa ?<br />

Bella sicura, avemu e nostre cre<strong>de</strong>nze, e nostre tradizione, i nostri riti chì<br />

per<strong>de</strong>nu u so sensu mentre a so origine s’abughja.<br />

Ma micca dii. Pocu è micca mostri… I nostri persunaghji di conti sò cavalieri<br />

mala<strong>de</strong>tti, morti in cerca di vivi, strigoni ingordi di spiriti. Tutti quanti omi<br />

è donne incugnati trà dui universi. Ùn appartenenu basi più à u reame di<br />

a vita è ùn sò ancu pruprietà di a morte. Avemu pochi lochi speziali, fora<br />

di e bocche induve i Mazzeri facenu battaglie <strong>de</strong>cisive o sti lochi di storia<br />

sguassati da l’urbanisazione loscia ma chùn si pò parà.<br />

A perdimu pianu pianu, sta mitulugia.<br />

Ma eu, da anni è anni, un altru mitu mi seguita : Atlanti<strong>de</strong>.<br />

L’i<strong>de</strong>a di st’isula di legenda, ghjè Platone chì ci l’hà arrecata cù u so Timeu<br />

è u so Crizia. Cità i<strong>de</strong>ale, fù inabissata per via di a so pretensione. Nata da<br />

u mare, parturita da Puseidone, fù distruta cù a so prupria matrice, à u<br />

sonu di e saette di Ghjove. A literatura esoterica o di fizzione ci porta certe<br />

precisione ognitantu pazzarelle, ancu sunniate, per ciò chì tocca à a sorte


di unepochi miraculati di stu cataclismu, imaginendu a traman<strong>de</strong>ra di<br />

valori scunnisciuti, anzi d’una tecnulugia suprana, per mezu d’una quantità<br />

d’artefatti misteriosi, spargugliati nantu à sta terra.<br />

L’aghju fattu meiu, stu mitu, è l’aghju dinù fattu nostru perchè s’assumiglia à<br />

noi. Sanu sanu, da a so origine favulesca di quelli filosofi grechi fin’à l’ultimi<br />

spiecazione scimesche.<br />

Atlanti<strong>de</strong>. Eppò aghju capitu in furia chì st’Atlanti<strong>de</strong> m’era dinù persunale,<br />

ch’ella era custituita cù ste culline chì fianchighjeghjanu u mo paese, tale<br />

sintinelle chì paranu i monti minacciosi, per ch’elli ùn s’abattinu nantu à<br />

noi. I mo tempi d’oru eranu quelli di e corse per ste machje chì svergulavanu<br />

e nostre ghjambe zitelline. A mo civilizazione tercana era quella di ste<br />

serate, posti nantu à i puntini di e case à ascultà e voce antiche parlà di<br />

caccia, d’eri, d’oghje è di dumane.<br />

Eppuru, ùn circate quì malincunia. Sta spezia di lamentu chì canta e lo<strong>de</strong><br />

d’un tempu landanu di pettu à un mondu novu chì s’ingolla quella cità d’oru<br />

di a mo zitellina sottu à un borru d’astracu è d’asprezza, pu<strong>de</strong>ria ancu esse u<br />

fantasmu di un’epica chì, forse, ùn hè mai stata. Una chimera.<br />

Orbè, a vera mu<strong>de</strong>rnità, ghjè di campà a tradizione, d’insitalla à a vita oghjinca<br />

per ch’ella porti frutti cruciati ma ancu naturali è puliti. Micca di ste tradizione<br />

appastate è fruste, prustituite in un museu à celente induve e statue fatte di<br />

cera ballanu di manera sgalapata è pisiva in giru à pulverosi terami. No. Tale un<br />

riflessu, di modu scusciente, senza pustura nè pensà, sguassendu un passatu<br />

ch’ùn hè più, un prisente sfughjiticciu è un avvene annivulatu. Una putenza di<br />

vita sputica. D’una sputichezza chì cuntrasta cù quelli leitmotiv turistichi chì<br />

ven<strong>de</strong>nu una certa robba, un paisagiu o una manera di campà, seguitendu un<br />

motu cunsacratu da l’epica di l’urbanizazione.<br />

Quandu Saveriu Valentini mi dumandò di prisentà l’opera chè voi leghjite<br />

avali, si hè manifestatu un timore assai forte. Quale sò, eu, per scrive a<br />

premessa di stu librone ? Cosa pudia purtà di più, eu, à u scrittu di stu pueta<br />

chì avia sculpitu i so versi in mente à mè dapoi a mo prima zitellina ?<br />

Ùn sapia micca. E mentre currianu ste parolle in sta lingua chè ci impedimu<br />

da per noi d’aduprà, sentia vene à mè tutte ste figure di a mitulugia isulana.<br />

È, per a prima volta, senza rincore, senza tristezza, solu tale una chjama,


cum’è un ventu frescu chì ghjunghje à rinfriscà vi allora chì u sole pichja<br />

nantu à e teppe in pendita. Aghju vistu i monti chì si facianu chjassi, u mare<br />

tale una strada, u celu cum’è una carta. U pueta venia di affrancà a mo anima<br />

da a so amarezza chì tinghjia i mo sensi. Era ghjuntu per liberà mi.<br />

M’invitava, cum’ella si face in famiglia, senza ambacu, certes volte senza dì<br />

di troppu. Mi prupunia di vultà in casa mea, for’di tempu è di spaziu, elli chì<br />

ci custringhjenu.<br />

È mi dicia :<br />

« Lampa puru i to stracci, i to oripelli è diventa stu suminadore superbu di<br />

u granu chì dorme in core à tè ! »<br />

Ellu s’affaccava per spuglià mi di ciò ch’avia di troppu, a mo smisura chì<br />

annega e cità di legenda è mi facia turnà à a nostra legenda cumuna chì si<br />

scrive sempre, basta chì a manu chì tene a piuma ùn pianti di suminà.<br />

U pueta a dice cù e parolle di e soie è ch’eu vogliu fà nostre, in una lingua cusì<br />

cara à mè è chì, quivi, ùn parla nè di rabbia nè di rivolta ma chì dice l’amore<br />

schiettu, umile, rassegnatu ma resistente. È per dì, a lingua di Saveriu Valentini<br />

invucheghja è cunvucheghja a natura, l’omi, u territoriu è a memoria.<br />

A luna è u ventu, u mare è a polvera, a lingua è a storia, uniti tutti per ùn<br />

sparì in un mondu chì riccusa l’umanità. Tutti stretti, tutti strinti, tale<br />

una tribù, in giru à un focu primitivu induve traman<strong>de</strong>remu, di bocca à<br />

arechja, core à core, e storie di sti conti pazzi, di ste petre cù i so visi sempre<br />

appena disegnati, girendu u spinu à e tenebre, di faccia à u fucone chì<br />

appatturisceremu ab eternu.<br />

Saveriu Valentini ci invita à fà ci ardigne per cuntene, torna appena, a<br />

fiumara è a bughjura.<br />

Tale ste culline chì sò matrali per i monti.<br />

5<br />

Paul Turchi-Duriani<br />

Lugliu di u 2021


SINGULARI INTRICCIATI<br />

U corsu è u francese si chjamanu è si rispon<strong>de</strong>nu in issi filari di Saveriu<br />

Valentini è Maria Michele Leandri.<br />

Duie lingue, dui singulari, duie vie versu l’universale. Duie vie à paru, micca<br />

un chjassu è un stradone. Custituisce, a forma stessa d’issu libru, a più bella<br />

risposta à quelli chì vulerebbenu oppone e culture è stabbilisce una ierachia<br />

trà e cumunità umane. L’universale hè di tutti è ùn appartene à nimu. Ogni<br />

lingua, ogni cultura ci pò permette di tuccà lu… A sà, Saveriu Valentini,<br />

chì a lotta di a so generazione di militanti culturali è pulitichi ùn hè stata<br />

simpliciamente u Riacquistu d’un idioma cum’è mezu di cumunicazione, ma<br />

quellu di u nostru accessu à l’universale :<br />

« l'universali<br />

ùn hè micca l'altrò<br />

nè l'oru lucichenti di l'altrò<br />

l'universali<br />

hè ciò ch'eiu strascinu à u più prufondu di mè<br />

i mei »<br />

« L’universale, ghjè u lucale senza i muri », scrivia l’autore portughese<br />

Miguel Torga. Era un pueta. È s’ella hè vera chì « u pueta veni da un paesi<br />

ch’ùn si sà » (Maria Michele Leandri), sorte dinù di u locu di a so zitellina,<br />

cum’ellu a ramenta Saveriu Valentini, citandu à Saint-Exupéry :<br />

« sò di quì<br />

sò di a me zitiddina com'è d'un paesi »<br />

Ma hè bella più longa, a memoria :<br />

« i carrieghju i seculi di memoria in u me capu »<br />

« mi scusareti s'eiu vengu da luntanu<br />

mi scusareti » (SV)


SINGULIERS ENTRELACÉS<br />

Lisant ces vers <strong>de</strong> Saveriu Valentini et Marie-Michelle Leandri, on assiste à<br />

un dialogue entre les langues corse et française.<br />

Deux langues, <strong>de</strong>ux singuliers, <strong>de</strong>ux voies vers l’universel. Deux voies à<br />

égalité, non un chemin et une autoroute. La forme même du livre constitue<br />

la plus belle réponse à ceux qui voudraient opposer les cultures et établir<br />

une hiérarchie entre les communautés humaines. L’universel est à la<br />

portée <strong>de</strong> tous et n’appartient à personne. Chaque langue, chaque culture,<br />

peut nous permettre <strong>de</strong> l’atteindre… Saveriu Valentini le sait bien, puisque<br />

la lutte <strong>de</strong> sa génération <strong>de</strong> militants culturels et politiques n’a pas été<br />

simplement le Riacquistu (Réappropriation) d’un idiome en tant que moyen<br />

<strong>de</strong> communication, mais celui <strong>de</strong> notre accès à l’universel :<br />

« l’universel n'est pas l’ailleurs<br />

ni l’or étincelant <strong>de</strong> l’ailleurs<br />

l’universel<br />

c’est ce que je traîne au plus profond <strong>de</strong> moi ».<br />

7<br />

« L’universel, c’est le local moins les murs », écrivait l’auteur portugais<br />

Miguel Torga. C’était un poète. Et s’il est vrai que « le poète vient d’un pays<br />

ignoré » (Marie-Michelle Leandri), il est également issu du lieu <strong>de</strong> son<br />

enfance, comme le rappelle Xavier Valentini, citant Saint-Exupéry :<br />

« je suis d’ici<br />

je suis <strong>de</strong> mon enfance comme d’un pays ».<br />

Mais la mémoire est bien plus longue :<br />

« j'en charrie <strong>de</strong>s siècles <strong>de</strong> mémoire dans ma tête »<br />

« mille excuses si je viens <strong>de</strong> loin<br />

mille excuses » (XV).


Eppuru, ùn sò, issi versi, cunfinati in li tempi landani :<br />

« nustalgia ùn ni aghju<br />

ùn vogliu essa di pilonu<br />

nè di funa capruna<br />

li cunvinaria à tutti<br />

socu d'oghji<br />

d'avà » (SV)<br />

Nè mancu chjosi in u spaziu :<br />

« è puru sò partita<br />

à carizzà li<br />

i cunfini di l'altrò<br />

induva u ventu s'impetta à u prisenti » (MML)<br />

Nè pilone, nè « cultura Mc Do ». Nè Auchan, nè lucalisimu strettu. Ricusà<br />

« ‘ssu mondu fora di tarra » ùn impedisce di apre si à u fora è à l’avvene.<br />

Ci tocca à « riinvintà ci » (SV), ma senza scurdà si di a filetta, di ciò chè no<br />

purtemu in core di u nostru esse cullettivu.<br />

« vistichà u passatu in ogni passu à fà<br />

suminà l'avvena » (SV)<br />

Iè, a ci dice u pueta, à ogni passu pò sbuccià una vittoria, quale ella sia l’aversità :<br />

« pudarani fà ciò ch'eddi volini<br />

liscivà<br />

ammazzà<br />

scuncassà a chjaraboccula<br />

mai un pudarani imprighjunà a me anima » (MML)<br />

Di pettu à a superba, à u disprezzu, issu libru ci face ve<strong>de</strong> chì ogni singulare<br />

hè un ghjuvellu. Ramenta l’uguale dignità di l’umani, di e lingue è di e culture.<br />

Hè di più un antidotu contru à un velenu murtale : l’odiu di sè stessu.<br />

Valenu più issi versi ch’un manifestu puliticu.<br />

Jean-Guy Talamoni


Pourtant, ces vers ne sont pas prisonniers <strong>de</strong>s temps éloignés :<br />

« je n’ai aucune nostalgie<br />

je ne compte pas me vêtir du ‘’pilonu’’<br />

ni <strong>de</strong> peaux <strong>de</strong> chèvres<br />

ça arrangerait trop <strong>de</strong> mon<strong>de</strong><br />

je suis d’aujourd’hui<br />

maintenant » (XV).<br />

9<br />

Ni même limités dans l’espace :<br />

« je suis partie<br />

Lécher d’autres frontières<br />

Ces frontières où le vent se heurte au présent » (MML).<br />

Ni pilone, ni « culture Mc Do ». Ni Auchan, ni localisme étroit. Refuser « ce<br />

mon<strong>de</strong> hors-sol » n’empêche aucunement <strong>de</strong> s’ouvrir aux autres et au futur.<br />

Il s’agit <strong>de</strong> « nous réinventer » (XV), mais sans oublier d’où nous venons, ni<br />

ce que nous portons au cœur <strong>de</strong> notre être collectif.<br />

« retrouver les traces du passé dans chaque pas inventé<br />

ensemencer l’avenir » (XV).<br />

Oui, le poète nous l’enseigne, nous pouvons à chaque pas connaître une<br />

victoire, malgré l’adversité :<br />

« Ils pourront lessiver, assassiner,<br />

broyer la coque, jamais ils<br />

n’emprisonneront mon âme » (MML).<br />

Face à l’arrogance, au mépris, ce livre nous dit que chaque singulier est un<br />

joyau. Il rappelle l’égale dignité <strong>de</strong>s humains, <strong>de</strong>s langues et <strong>de</strong>s cultures.<br />

Il constitue en outre l’antidote contre un poison mortel : la haine <strong>de</strong> soi.<br />

Ces vers valent mieux qu’un manifeste politique.<br />

Jean-Guy Talamoni


.SAVERIU VALENTINI.<br />

<strong>Kairos</strong><br />

Traduction française<br />

Marie-Michelle Leandri<br />

a E Cunchiglie a


1<br />

mi scusaraghju<br />

mi scusaraghju pà u me mondu<br />

u più luntanu<br />

u più arcàicu<br />

pà i bèvuli di i mei<br />

i più pòvari<br />

i più cari<br />

pà sti zòcculi stacchittati<br />

pà sti voci tarrazzosi<br />

par tutti i nostri vargogni<br />

mi scusu<br />

mi scusu<br />

sè vo vuleti<br />

pà sti briona d’altrò<br />

luntani<br />

‘ssi dulori umani<br />

chè no ùn sintimu più<br />

mi scusariu ancu pà l’armunia di u celi<br />

pà l’ordini di i steddi<br />

pà stu graneddu chì sbuccia<br />

pà a forza di a vita di i me loca<br />

ma<br />

a me testa mora<br />

a me testa mora


1<br />

mille excuses s’il le faut<br />

mille excuses pour mon mon<strong>de</strong><br />

le plus ancien<br />

le plus archaïque<br />

pour les souffrances <strong>de</strong>s miens<br />

les plus pauvres<br />

les plus chers<br />

pour ces godillots cloutés<br />

ces voix terreuses<br />

pour toutes nos hontes<br />

mille excuses<br />

13<br />

mille excuses<br />

si vous voulez<br />

pour ces cris d’ailleurs<br />

lointains<br />

ces douleurs humaines<br />

que nous n’entendons plus<br />

je pourrais aussi m’excuser pour l’harmonie du ciel<br />

pour l’ordre <strong>de</strong>s étoiles<br />

pour cette graine qui éclot<br />

pour l’énergie <strong>de</strong> vie <strong>de</strong> ce lieu où je suis<br />

mais<br />

ma tête <strong>de</strong> Maure<br />

ma tête <strong>de</strong> Maure


vi pudariu dì<br />

ch’eddu ùn mi manca nudda<br />

ch’eiu vocu binissimu<br />

leghja mi com’à tutti u me ultimu autori amiricanu prifaritu<br />

fà l’astutu di Canal+<br />

essa in agreement<br />

com’à vo’<br />

accuncià mi sempri à u pinsamentu d’insù<br />

lustrà u me Cayenne pa’u French Day à vena<br />

sciaccà mi a me ùltima duddunna<br />

a me sciarpa grisgia<br />

pà a pròssima Fashion Week<br />

accuntintà mi di l’arechji di Mickey<br />

anch’eiu pudariu sparlaccià<br />

fà paroli<br />

cumunicà<br />

innantu à u me process novu structurant<br />

émergent<br />

et <strong>de</strong> proximité<br />

parlà vi di u me paradigme<br />

sbuffulà<br />

cumpariscia<br />

fà neci d’essa vivu<br />

quì<br />

in bordu di pracipiziu<br />

ma dopu<br />

dopu<br />

2


2<br />

je pourrai vous dire<br />

que rien ne me manque<br />

que tout va très bien<br />

lire comme tout le mon<strong>de</strong> mon <strong>de</strong>rnier auteur Américain favori<br />

plagier l’intelligence <strong>de</strong> Canal+<br />

être in agreement<br />

comme vous<br />

me fondre autant que possible dans la pensée d’en haut<br />

astiquer mon Cayenne pour le french day a venir<br />

m’agrémenter <strong>de</strong> ma toute nouvelle doudoune<br />

<strong>de</strong> mon écharpe grise<br />

pour le prochain fashion week<br />

me contenter <strong>de</strong>s oreilles <strong>de</strong> Mickey<br />

moi aussi<br />

je pourrai jacasser<br />

faire <strong>de</strong>s mots<br />

communiquer<br />

sur mon nouveau process émergent structurant et <strong>de</strong> proximité<br />

vous parler <strong>de</strong> mon paradigme<br />

faire du vent<br />

paraître<br />

feindre d’être vivant<br />

là<br />

au bord du précipice<br />

mais après<br />

après<br />

15


MARIE-MICHELLE LEANDRI.<br />

<strong>Terre</strong> intérieure<br />

(traduction corse Saveriu Valentini)


Je te parlerai <strong>de</strong> ma terre intérieure<br />

celle qu’aucun or ne peut acheter<br />

embellie<br />

enlaidie<br />

selon ma volonté<br />

goût <strong>de</strong> miel<br />

goût <strong>de</strong> fiel<br />

sans effort je te cultive<br />

tu m’habites<br />

tu me hantes<br />

tu te caches<br />

et t’égares<br />

il est toujours mien ce paradis perdu<br />

elle est toujours là<br />

ma terre inattendue<br />

incendiée<br />

aussi belle qu’autrefois<br />

dans ses habits <strong>de</strong> soie<br />

et sa mémoire figée<br />

au clocher dominant<br />

s’animant<br />

au couchant<br />

1


1<br />

Ti parlaraghju di a me tarra<br />

‘ssa tarra ch’eiu portu in fondu di mè<br />

‘ssa tarra<br />

ch`ùn ci hè oru chì a poschi cumprà<br />

curata<br />

imbruttata<br />

com’eddu voli u me estru<br />

gustu di meli<br />

gustu di feli<br />

senza sforsu ti sumengu<br />

campi in mè<br />

mi spiriteghji<br />

ti piatti<br />

è ti lasci andà<br />

hè sempri in mè ‘ssu paradisu persu<br />

chì mi frastorna<br />

hè sempri quì<br />

a me tarra<br />

a me tarra brusgiata<br />

bedda com’è à tandu<br />

in i so vistiti di seta<br />

mimoria impitrata<br />

in u campanili altu<br />

chì si movi<br />

quandi u soli ùn ci hè più<br />

91


Au tournant <strong>de</strong> l’éveil<br />

tu m’as souri<br />

sous le ciel gris<br />

tu m’as souri aussi<br />

Je t’apercevais à travers le hublot<br />

terre si bien connue<br />

terre si inconnue<br />

Alors que je t’aimais<br />

je suis partie<br />

lécher d’autres frontières<br />

Ces frontières où le vent se heurte au présent<br />

Du sable qui s’égrène<br />

sans nostalgie<br />

Je suis partie<br />

Pensant que tu serais toujours la même<br />

Pensant que toujours tu serais mienne.<br />

2

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!