Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
.SAVERIU VALENTINI.<br />
<strong>Kairos</strong><br />
(et traduction en français<br />
<strong>de</strong> Marie-Michelle Leandri)<br />
MARIE-MICHELLE LEANDRI.<br />
<strong>Terre</strong> intérieure<br />
(et traduction en corse<br />
<strong>de</strong> Saveriu Valentini)<br />
a E Cunchiglie a
a E Cunchiglie a<br />
L'irissi, siguitatu da L’arba spadda, A. Canarelli<br />
Fugue. Pulsations, A. Graziani. Aquarelles <strong>de</strong> B. Filippi<br />
Une larme bouleverse la nuit, M.-J. Vinciguerra<br />
In cor di Cirnu, Puesie (1990-2010), C. Piroddi<br />
Insulaires, suivi <strong>de</strong> Vestiges, Poèmes (1980-1983), J. Biancarelli<br />
Tandu scrivu, J.-Y. Acquaviva<br />
Vaghjimi spizzati, A. Di Meglio<br />
Cumpità u ghjornu, R. Alice Branco<br />
In e dite, Ghj. Thiers<br />
L’apparition, Y. Goulm, I. Celnikier<br />
Un lieu <strong>de</strong> quatre vents – Una vita nova, A. Nidzgorski, F.-X. Renucci<br />
Aretta bianca, Ghj. Thiers<br />
La Halte blanche, Ghj. Thiers<br />
Pustiati – Ancia Notturni, Ghj. Biancarelli<br />
Migraturi, A. Di Meglio<br />
Volu di Cennari, J. Pont (catalanu, tradottu da F. M. Durazzo)<br />
U Sarcofagu di i baddatadori, E. Batur (turcu, tradottu da Ghj. Thiers)<br />
Isolomania, D. Katunaric (cruatu, tradottu da Ghj. Thiers è M. A.Versini)<br />
Chjarasgia rossa è Pavimentu biancu, M. Al Masri (arabu, tradottu da Ghj. Thiers)<br />
Mimoria di a Notti, S. Cesari<br />
Parichji Dimonia, M. Biancarelli<br />
Intensità, C. De Brito (purtughesu, tradottu da D. Verdoni)<br />
Finitarri, F. M. Durazzo<br />
L’Île mère, F. Giustiniani<br />
Marines sauvages, M.-J. Vinciguerra<br />
L’Arcubalenu, P. Gattaceca<br />
Versu cantarecciu, Ghj. Fusina<br />
D’oghje sì, d’odiu nò, Ghj. Biancarelli, A. Di Meglio,<br />
Ghj. Ghj. Franchi, Ghj. Fusina, P. Gattaceca, Ghj. T. Rocchi,<br />
L. Santucci, Ghj. Thiers
PREFAZII<br />
I MITI M’ANU SEMPRE PIACCIUTU<br />
3<br />
I miti m’anu sempre piacciutu. Celti, russi, grechi è egiziani. Da sempre,<br />
sò statu smaravigliatu da sti mondi paralleli ma intricciati à u nostru,<br />
cumpenetrati, chì lascianu spiscinà a maraviglia in a murale di l’omi è in e<br />
favule zitellesche.<br />
Tengu care ste legen<strong>de</strong>, ste storie, ste parabule cum’è omu tene cari i scritti<br />
di literatura, di fizzione, certes volte ancu di fintascienza. Un esotisimu,<br />
una curiosità di l’anima, l’ingurdizia per e cose straniere.<br />
Eppò, crescendu, ghjuntu à l’età matura, mi sò dumandatu : induve ella si<br />
trova a nostra mitulugia corsa ?<br />
Bella sicura, avemu e nostre cre<strong>de</strong>nze, e nostre tradizione, i nostri riti chì<br />
per<strong>de</strong>nu u so sensu mentre a so origine s’abughja.<br />
Ma micca dii. Pocu è micca mostri… I nostri persunaghji di conti sò cavalieri<br />
mala<strong>de</strong>tti, morti in cerca di vivi, strigoni ingordi di spiriti. Tutti quanti omi<br />
è donne incugnati trà dui universi. Ùn appartenenu basi più à u reame di<br />
a vita è ùn sò ancu pruprietà di a morte. Avemu pochi lochi speziali, fora<br />
di e bocche induve i Mazzeri facenu battaglie <strong>de</strong>cisive o sti lochi di storia<br />
sguassati da l’urbanisazione loscia ma chùn si pò parà.<br />
A perdimu pianu pianu, sta mitulugia.<br />
Ma eu, da anni è anni, un altru mitu mi seguita : Atlanti<strong>de</strong>.<br />
L’i<strong>de</strong>a di st’isula di legenda, ghjè Platone chì ci l’hà arrecata cù u so Timeu<br />
è u so Crizia. Cità i<strong>de</strong>ale, fù inabissata per via di a so pretensione. Nata da<br />
u mare, parturita da Puseidone, fù distruta cù a so prupria matrice, à u<br />
sonu di e saette di Ghjove. A literatura esoterica o di fizzione ci porta certe<br />
precisione ognitantu pazzarelle, ancu sunniate, per ciò chì tocca à a sorte
di unepochi miraculati di stu cataclismu, imaginendu a traman<strong>de</strong>ra di<br />
valori scunnisciuti, anzi d’una tecnulugia suprana, per mezu d’una quantità<br />
d’artefatti misteriosi, spargugliati nantu à sta terra.<br />
L’aghju fattu meiu, stu mitu, è l’aghju dinù fattu nostru perchè s’assumiglia à<br />
noi. Sanu sanu, da a so origine favulesca di quelli filosofi grechi fin’à l’ultimi<br />
spiecazione scimesche.<br />
Atlanti<strong>de</strong>. Eppò aghju capitu in furia chì st’Atlanti<strong>de</strong> m’era dinù persunale,<br />
ch’ella era custituita cù ste culline chì fianchighjeghjanu u mo paese, tale<br />
sintinelle chì paranu i monti minacciosi, per ch’elli ùn s’abattinu nantu à<br />
noi. I mo tempi d’oru eranu quelli di e corse per ste machje chì svergulavanu<br />
e nostre ghjambe zitelline. A mo civilizazione tercana era quella di ste<br />
serate, posti nantu à i puntini di e case à ascultà e voce antiche parlà di<br />
caccia, d’eri, d’oghje è di dumane.<br />
Eppuru, ùn circate quì malincunia. Sta spezia di lamentu chì canta e lo<strong>de</strong><br />
d’un tempu landanu di pettu à un mondu novu chì s’ingolla quella cità d’oru<br />
di a mo zitellina sottu à un borru d’astracu è d’asprezza, pu<strong>de</strong>ria ancu esse u<br />
fantasmu di un’epica chì, forse, ùn hè mai stata. Una chimera.<br />
Orbè, a vera mu<strong>de</strong>rnità, ghjè di campà a tradizione, d’insitalla à a vita oghjinca<br />
per ch’ella porti frutti cruciati ma ancu naturali è puliti. Micca di ste tradizione<br />
appastate è fruste, prustituite in un museu à celente induve e statue fatte di<br />
cera ballanu di manera sgalapata è pisiva in giru à pulverosi terami. No. Tale un<br />
riflessu, di modu scusciente, senza pustura nè pensà, sguassendu un passatu<br />
ch’ùn hè più, un prisente sfughjiticciu è un avvene annivulatu. Una putenza di<br />
vita sputica. D’una sputichezza chì cuntrasta cù quelli leitmotiv turistichi chì<br />
ven<strong>de</strong>nu una certa robba, un paisagiu o una manera di campà, seguitendu un<br />
motu cunsacratu da l’epica di l’urbanizazione.<br />
Quandu Saveriu Valentini mi dumandò di prisentà l’opera chè voi leghjite<br />
avali, si hè manifestatu un timore assai forte. Quale sò, eu, per scrive a<br />
premessa di stu librone ? Cosa pudia purtà di più, eu, à u scrittu di stu pueta<br />
chì avia sculpitu i so versi in mente à mè dapoi a mo prima zitellina ?<br />
Ùn sapia micca. E mentre currianu ste parolle in sta lingua chè ci impedimu<br />
da per noi d’aduprà, sentia vene à mè tutte ste figure di a mitulugia isulana.<br />
È, per a prima volta, senza rincore, senza tristezza, solu tale una chjama,
cum’è un ventu frescu chì ghjunghje à rinfriscà vi allora chì u sole pichja<br />
nantu à e teppe in pendita. Aghju vistu i monti chì si facianu chjassi, u mare<br />
tale una strada, u celu cum’è una carta. U pueta venia di affrancà a mo anima<br />
da a so amarezza chì tinghjia i mo sensi. Era ghjuntu per liberà mi.<br />
M’invitava, cum’ella si face in famiglia, senza ambacu, certes volte senza dì<br />
di troppu. Mi prupunia di vultà in casa mea, for’di tempu è di spaziu, elli chì<br />
ci custringhjenu.<br />
È mi dicia :<br />
« Lampa puru i to stracci, i to oripelli è diventa stu suminadore superbu di<br />
u granu chì dorme in core à tè ! »<br />
Ellu s’affaccava per spuglià mi di ciò ch’avia di troppu, a mo smisura chì<br />
annega e cità di legenda è mi facia turnà à a nostra legenda cumuna chì si<br />
scrive sempre, basta chì a manu chì tene a piuma ùn pianti di suminà.<br />
U pueta a dice cù e parolle di e soie è ch’eu vogliu fà nostre, in una lingua cusì<br />
cara à mè è chì, quivi, ùn parla nè di rabbia nè di rivolta ma chì dice l’amore<br />
schiettu, umile, rassegnatu ma resistente. È per dì, a lingua di Saveriu Valentini<br />
invucheghja è cunvucheghja a natura, l’omi, u territoriu è a memoria.<br />
A luna è u ventu, u mare è a polvera, a lingua è a storia, uniti tutti per ùn<br />
sparì in un mondu chì riccusa l’umanità. Tutti stretti, tutti strinti, tale<br />
una tribù, in giru à un focu primitivu induve traman<strong>de</strong>remu, di bocca à<br />
arechja, core à core, e storie di sti conti pazzi, di ste petre cù i so visi sempre<br />
appena disegnati, girendu u spinu à e tenebre, di faccia à u fucone chì<br />
appatturisceremu ab eternu.<br />
Saveriu Valentini ci invita à fà ci ardigne per cuntene, torna appena, a<br />
fiumara è a bughjura.<br />
Tale ste culline chì sò matrali per i monti.<br />
5<br />
Paul Turchi-Duriani<br />
Lugliu di u 2021
SINGULARI INTRICCIATI<br />
U corsu è u francese si chjamanu è si rispon<strong>de</strong>nu in issi filari di Saveriu<br />
Valentini è Maria Michele Leandri.<br />
Duie lingue, dui singulari, duie vie versu l’universale. Duie vie à paru, micca<br />
un chjassu è un stradone. Custituisce, a forma stessa d’issu libru, a più bella<br />
risposta à quelli chì vulerebbenu oppone e culture è stabbilisce una ierachia<br />
trà e cumunità umane. L’universale hè di tutti è ùn appartene à nimu. Ogni<br />
lingua, ogni cultura ci pò permette di tuccà lu… A sà, Saveriu Valentini,<br />
chì a lotta di a so generazione di militanti culturali è pulitichi ùn hè stata<br />
simpliciamente u Riacquistu d’un idioma cum’è mezu di cumunicazione, ma<br />
quellu di u nostru accessu à l’universale :<br />
« l'universali<br />
ùn hè micca l'altrò<br />
nè l'oru lucichenti di l'altrò<br />
l'universali<br />
hè ciò ch'eiu strascinu à u più prufondu di mè<br />
i mei »<br />
« L’universale, ghjè u lucale senza i muri », scrivia l’autore portughese<br />
Miguel Torga. Era un pueta. È s’ella hè vera chì « u pueta veni da un paesi<br />
ch’ùn si sà » (Maria Michele Leandri), sorte dinù di u locu di a so zitellina,<br />
cum’ellu a ramenta Saveriu Valentini, citandu à Saint-Exupéry :<br />
« sò di quì<br />
sò di a me zitiddina com'è d'un paesi »<br />
Ma hè bella più longa, a memoria :<br />
« i carrieghju i seculi di memoria in u me capu »<br />
« mi scusareti s'eiu vengu da luntanu<br />
mi scusareti » (SV)
SINGULIERS ENTRELACÉS<br />
Lisant ces vers <strong>de</strong> Saveriu Valentini et Marie-Michelle Leandri, on assiste à<br />
un dialogue entre les langues corse et française.<br />
Deux langues, <strong>de</strong>ux singuliers, <strong>de</strong>ux voies vers l’universel. Deux voies à<br />
égalité, non un chemin et une autoroute. La forme même du livre constitue<br />
la plus belle réponse à ceux qui voudraient opposer les cultures et établir<br />
une hiérarchie entre les communautés humaines. L’universel est à la<br />
portée <strong>de</strong> tous et n’appartient à personne. Chaque langue, chaque culture,<br />
peut nous permettre <strong>de</strong> l’atteindre… Saveriu Valentini le sait bien, puisque<br />
la lutte <strong>de</strong> sa génération <strong>de</strong> militants culturels et politiques n’a pas été<br />
simplement le Riacquistu (Réappropriation) d’un idiome en tant que moyen<br />
<strong>de</strong> communication, mais celui <strong>de</strong> notre accès à l’universel :<br />
« l’universel n'est pas l’ailleurs<br />
ni l’or étincelant <strong>de</strong> l’ailleurs<br />
l’universel<br />
c’est ce que je traîne au plus profond <strong>de</strong> moi ».<br />
7<br />
« L’universel, c’est le local moins les murs », écrivait l’auteur portugais<br />
Miguel Torga. C’était un poète. Et s’il est vrai que « le poète vient d’un pays<br />
ignoré » (Marie-Michelle Leandri), il est également issu du lieu <strong>de</strong> son<br />
enfance, comme le rappelle Xavier Valentini, citant Saint-Exupéry :<br />
« je suis d’ici<br />
je suis <strong>de</strong> mon enfance comme d’un pays ».<br />
Mais la mémoire est bien plus longue :<br />
« j'en charrie <strong>de</strong>s siècles <strong>de</strong> mémoire dans ma tête »<br />
« mille excuses si je viens <strong>de</strong> loin<br />
mille excuses » (XV).
Eppuru, ùn sò, issi versi, cunfinati in li tempi landani :<br />
« nustalgia ùn ni aghju<br />
ùn vogliu essa di pilonu<br />
nè di funa capruna<br />
li cunvinaria à tutti<br />
socu d'oghji<br />
d'avà » (SV)<br />
Nè mancu chjosi in u spaziu :<br />
« è puru sò partita<br />
à carizzà li<br />
i cunfini di l'altrò<br />
induva u ventu s'impetta à u prisenti » (MML)<br />
Nè pilone, nè « cultura Mc Do ». Nè Auchan, nè lucalisimu strettu. Ricusà<br />
« ‘ssu mondu fora di tarra » ùn impedisce di apre si à u fora è à l’avvene.<br />
Ci tocca à « riinvintà ci » (SV), ma senza scurdà si di a filetta, di ciò chè no<br />
purtemu in core di u nostru esse cullettivu.<br />
« vistichà u passatu in ogni passu à fà<br />
suminà l'avvena » (SV)<br />
Iè, a ci dice u pueta, à ogni passu pò sbuccià una vittoria, quale ella sia l’aversità :<br />
« pudarani fà ciò ch'eddi volini<br />
liscivà<br />
ammazzà<br />
scuncassà a chjaraboccula<br />
mai un pudarani imprighjunà a me anima » (MML)<br />
Di pettu à a superba, à u disprezzu, issu libru ci face ve<strong>de</strong> chì ogni singulare<br />
hè un ghjuvellu. Ramenta l’uguale dignità di l’umani, di e lingue è di e culture.<br />
Hè di più un antidotu contru à un velenu murtale : l’odiu di sè stessu.<br />
Valenu più issi versi ch’un manifestu puliticu.<br />
Jean-Guy Talamoni
Pourtant, ces vers ne sont pas prisonniers <strong>de</strong>s temps éloignés :<br />
« je n’ai aucune nostalgie<br />
je ne compte pas me vêtir du ‘’pilonu’’<br />
ni <strong>de</strong> peaux <strong>de</strong> chèvres<br />
ça arrangerait trop <strong>de</strong> mon<strong>de</strong><br />
je suis d’aujourd’hui<br />
maintenant » (XV).<br />
9<br />
Ni même limités dans l’espace :<br />
« je suis partie<br />
Lécher d’autres frontières<br />
Ces frontières où le vent se heurte au présent » (MML).<br />
Ni pilone, ni « culture Mc Do ». Ni Auchan, ni localisme étroit. Refuser « ce<br />
mon<strong>de</strong> hors-sol » n’empêche aucunement <strong>de</strong> s’ouvrir aux autres et au futur.<br />
Il s’agit <strong>de</strong> « nous réinventer » (XV), mais sans oublier d’où nous venons, ni<br />
ce que nous portons au cœur <strong>de</strong> notre être collectif.<br />
« retrouver les traces du passé dans chaque pas inventé<br />
ensemencer l’avenir » (XV).<br />
Oui, le poète nous l’enseigne, nous pouvons à chaque pas connaître une<br />
victoire, malgré l’adversité :<br />
« Ils pourront lessiver, assassiner,<br />
broyer la coque, jamais ils<br />
n’emprisonneront mon âme » (MML).<br />
Face à l’arrogance, au mépris, ce livre nous dit que chaque singulier est un<br />
joyau. Il rappelle l’égale dignité <strong>de</strong>s humains, <strong>de</strong>s langues et <strong>de</strong>s cultures.<br />
Il constitue en outre l’antidote contre un poison mortel : la haine <strong>de</strong> soi.<br />
Ces vers valent mieux qu’un manifeste politique.<br />
Jean-Guy Talamoni
.SAVERIU VALENTINI.<br />
<strong>Kairos</strong><br />
Traduction française<br />
Marie-Michelle Leandri<br />
a E Cunchiglie a
1<br />
mi scusaraghju<br />
mi scusaraghju pà u me mondu<br />
u più luntanu<br />
u più arcàicu<br />
pà i bèvuli di i mei<br />
i più pòvari<br />
i più cari<br />
pà sti zòcculi stacchittati<br />
pà sti voci tarrazzosi<br />
par tutti i nostri vargogni<br />
mi scusu<br />
mi scusu<br />
sè vo vuleti<br />
pà sti briona d’altrò<br />
luntani<br />
‘ssi dulori umani<br />
chè no ùn sintimu più<br />
mi scusariu ancu pà l’armunia di u celi<br />
pà l’ordini di i steddi<br />
pà stu graneddu chì sbuccia<br />
pà a forza di a vita di i me loca<br />
ma<br />
a me testa mora<br />
a me testa mora
1<br />
mille excuses s’il le faut<br />
mille excuses pour mon mon<strong>de</strong><br />
le plus ancien<br />
le plus archaïque<br />
pour les souffrances <strong>de</strong>s miens<br />
les plus pauvres<br />
les plus chers<br />
pour ces godillots cloutés<br />
ces voix terreuses<br />
pour toutes nos hontes<br />
mille excuses<br />
13<br />
mille excuses<br />
si vous voulez<br />
pour ces cris d’ailleurs<br />
lointains<br />
ces douleurs humaines<br />
que nous n’entendons plus<br />
je pourrais aussi m’excuser pour l’harmonie du ciel<br />
pour l’ordre <strong>de</strong>s étoiles<br />
pour cette graine qui éclot<br />
pour l’énergie <strong>de</strong> vie <strong>de</strong> ce lieu où je suis<br />
mais<br />
ma tête <strong>de</strong> Maure<br />
ma tête <strong>de</strong> Maure
vi pudariu dì<br />
ch’eddu ùn mi manca nudda<br />
ch’eiu vocu binissimu<br />
leghja mi com’à tutti u me ultimu autori amiricanu prifaritu<br />
fà l’astutu di Canal+<br />
essa in agreement<br />
com’à vo’<br />
accuncià mi sempri à u pinsamentu d’insù<br />
lustrà u me Cayenne pa’u French Day à vena<br />
sciaccà mi a me ùltima duddunna<br />
a me sciarpa grisgia<br />
pà a pròssima Fashion Week<br />
accuntintà mi di l’arechji di Mickey<br />
anch’eiu pudariu sparlaccià<br />
fà paroli<br />
cumunicà<br />
innantu à u me process novu structurant<br />
émergent<br />
et <strong>de</strong> proximité<br />
parlà vi di u me paradigme<br />
sbuffulà<br />
cumpariscia<br />
fà neci d’essa vivu<br />
quì<br />
in bordu di pracipiziu<br />
ma dopu<br />
dopu<br />
2
2<br />
je pourrai vous dire<br />
que rien ne me manque<br />
que tout va très bien<br />
lire comme tout le mon<strong>de</strong> mon <strong>de</strong>rnier auteur Américain favori<br />
plagier l’intelligence <strong>de</strong> Canal+<br />
être in agreement<br />
comme vous<br />
me fondre autant que possible dans la pensée d’en haut<br />
astiquer mon Cayenne pour le french day a venir<br />
m’agrémenter <strong>de</strong> ma toute nouvelle doudoune<br />
<strong>de</strong> mon écharpe grise<br />
pour le prochain fashion week<br />
me contenter <strong>de</strong>s oreilles <strong>de</strong> Mickey<br />
moi aussi<br />
je pourrai jacasser<br />
faire <strong>de</strong>s mots<br />
communiquer<br />
sur mon nouveau process émergent structurant et <strong>de</strong> proximité<br />
vous parler <strong>de</strong> mon paradigme<br />
faire du vent<br />
paraître<br />
feindre d’être vivant<br />
là<br />
au bord du précipice<br />
mais après<br />
après<br />
15
MARIE-MICHELLE LEANDRI.<br />
<strong>Terre</strong> intérieure<br />
(traduction corse Saveriu Valentini)
Je te parlerai <strong>de</strong> ma terre intérieure<br />
celle qu’aucun or ne peut acheter<br />
embellie<br />
enlaidie<br />
selon ma volonté<br />
goût <strong>de</strong> miel<br />
goût <strong>de</strong> fiel<br />
sans effort je te cultive<br />
tu m’habites<br />
tu me hantes<br />
tu te caches<br />
et t’égares<br />
il est toujours mien ce paradis perdu<br />
elle est toujours là<br />
ma terre inattendue<br />
incendiée<br />
aussi belle qu’autrefois<br />
dans ses habits <strong>de</strong> soie<br />
et sa mémoire figée<br />
au clocher dominant<br />
s’animant<br />
au couchant<br />
1
1<br />
Ti parlaraghju di a me tarra<br />
‘ssa tarra ch’eiu portu in fondu di mè<br />
‘ssa tarra<br />
ch`ùn ci hè oru chì a poschi cumprà<br />
curata<br />
imbruttata<br />
com’eddu voli u me estru<br />
gustu di meli<br />
gustu di feli<br />
senza sforsu ti sumengu<br />
campi in mè<br />
mi spiriteghji<br />
ti piatti<br />
è ti lasci andà<br />
hè sempri in mè ‘ssu paradisu persu<br />
chì mi frastorna<br />
hè sempri quì<br />
a me tarra<br />
a me tarra brusgiata<br />
bedda com’è à tandu<br />
in i so vistiti di seta<br />
mimoria impitrata<br />
in u campanili altu<br />
chì si movi<br />
quandi u soli ùn ci hè più<br />
91
Au tournant <strong>de</strong> l’éveil<br />
tu m’as souri<br />
sous le ciel gris<br />
tu m’as souri aussi<br />
Je t’apercevais à travers le hublot<br />
terre si bien connue<br />
terre si inconnue<br />
Alors que je t’aimais<br />
je suis partie<br />
lécher d’autres frontières<br />
Ces frontières où le vent se heurte au présent<br />
Du sable qui s’égrène<br />
sans nostalgie<br />
Je suis partie<br />
Pensant que tu serais toujours la même<br />
Pensant que toujours tu serais mienne.<br />
2