Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Vawlei cung Cozah uktu tha lo bik 10<br />
1. Omar al-Bashir, Sudan ramuk bawi a si i,<br />
1989 kum khan nawl ngeihnak a lak. Sudan ram miphun fa<br />
deuh pawl le biaknak dang pawl a thah ciammam hna i minung<br />
70000 hrawng an thi. A ram minung pawl cu ramkp<br />
ah refugee in an zaam hna. .<br />
2. Kim Jong Il, North Korea ram uk bawi a si. Communist<br />
hlir, 1994 khan a pa rian a chawn. Amah he ruahnak<br />
khat lo paoh a ral zoh in a zoh colh hna. Mithah hi a nih<br />
caah cun ui-ar thahnak in aa fawih deuh.Ramkhelnak<br />
konghe aa pehtlaimi minung 250,000 hrawng thong ah a<br />
thlak cuahmah ko hna.<br />
3. Than Swe. Hi kawlram kan pu Than Swe hi cu nan<br />
theih cio bang 1992 kum Saw Maung nawlngeihnak a chuh<br />
i nihin ni tiang a duh in a tlong ko hih.<br />
4. Hu Jintao, Tuluk ram uktu a si. Sipuazi ah Tuluk cu a<br />
thangcho tuk ko nain tulio Tuluk cozah Communist party a<br />
dotu pawl cungah cun a sual kho tuk. Minung tampi labour<br />
camp ah a chiah hna. Ramkong thongtla tamlak aa chiah rih<br />
fawn hna.<br />
5. Crown Prince Abdullah, Saudi Arabia Siangpahrang<br />
fapa a si. Kum 40 chung ah nai te lawngah khan thimnak<br />
tuahpi an timh hna. Tulio Arab ram pawl buai ahhin a<br />
thlak zong mawn an thlak ve te.<br />
6. Muammar al-Qaddafi, Libya ram ah 1969 ah cozah<br />
nawl ngeihnak a lak. A tu cun a nawl ngeihnak kum 42 a<br />
si cang. A tu zong UNO nih NATO hruainak in an den<br />
cuahmah ko. Mi sual bak asi.,<br />
7. Pervez Musharraf , Pakistan ram uktu a si. 1999 kum<br />
in ram uk aa thok. Amah hi ralkap ah General rank a si I,<br />
amah tein President aa thimmi a si.<br />
8. Saparmurat Niyazov, Turkmenistan uktu a si. 1990<br />
kum in ram uk aa thok. Sualnak phunphun a tuah ve.<br />
9. Robert Mugabe, Zimbabwe ram uk tu a si. Africa hi<br />
dictators sual an tamnak hmun a si. 1980 kum in ram uktu<br />
ah a cang.A rammi duh paoh a hrem vemi a si.<br />
10. Teodoro Obiang Nguema, Equatorial Guinea ram uktu<br />
a si. 1979 in ram uk hram aa thok.<br />
Literature Committee<br />
Chin Baptist Mission Church<br />
Chairman<br />
Van Thawng Cung<br />
Secretary<br />
Van Luai Zathang<br />
Editha<br />
Salai Tluang Hei<br />
Layout Designer<br />
Van Thawng Ling<br />
Members<br />
Salai Lairamthang<br />
Coordinator<br />
Salai Bawi Uk Thang<br />
Minmei Cazual<br />
Literature & Cultural Committee I Chin Baptist Mission Church<br />
<strong>April</strong> 4, <strong>2011</strong> Zarhpini<br />
Biaruahnak<br />
David Ca Lian Thang le Mimmei Biauahnak<br />
Mimmei 1. Na min, a tu lio na ummnak, Laitlang na<br />
khua?<br />
Ka min cu David Ca Lian Thang a si. A tu lio cu Melbourne,<br />
Australia ah ka um. ThanTlang ah ka chuak i<br />
Yangon ah ka tthang, sihmanhsehlaw, Laimi cu pa le kha<br />
zulh in a chim relmi kan si ruangah kapa cu Hmunlipi<br />
khuami a si caah Hmunlipi khuami ka si ve.<br />
Mimmei. 2. Zei tik ahdah Aus na phak.. Cun a tu zeidah<br />
na tuan.<br />
2000 kum ah New Zealand ram ah ka rak phan hmasa.<br />
Kum 6 hrawng ka um hnu ah Australia ram ah 2006<br />
kum ah ka rak i tthial.<br />
Pawcawmnak: Contract Interpreter in holhlet rian ka<br />
ttuan. Cun, zarhteni chun hlan poah cu Victorian School<br />
of Languages ah part time in Chin (Hakha) holh le ca ka<br />
chim ve.<br />
Volumteer (Zaanghleicawi in): Australia Chin Community<br />
(Eastern Melbourne) Inc. ah (2007-2008) (2009-2010)<br />
kum hna ah President ka rak ttuan hnu ah a tu zong<br />
Committee Member pakhat sinak in ka dirpi rih hna.<br />
Mimmei. 3 Aus ram ah HighSchool ah Laica na cawn<br />
ti a si i, zei High School ahdah an cawn i, Laica ti tikah<br />
khawika (Biana ah Hakha maw.. tidim maw..tbk) an cawn.<br />
A tu i Chin (Hakha) laica cawnnak cu Victoria State I<br />
khualipi a simi Melbourne ah a um.<br />
Victoria State cozah Department pakhat a simi Department<br />
of Education and Early Childhood Development<br />
(DEECD) tangah Primary le High School vialte hna cu<br />
an um hna. High School sianghngakchia hna cu LOTE<br />
(language Other Than English) mirang holh a silomi<br />
holh phunkhat kha subject pakhat ah cawn ter an si ve.<br />
Cu LOTE cawnnak cu a um khawh nakding caah DE-<br />
1
Editha Hmurka<br />
Nihin kan vawlei kong ruah ah thin<br />
a phang, lung a mit ko. Kakip lo ah<br />
buainak a chuak, mithi an thi. Kakip<br />
loah harnak a chuak. Kan vawlei<br />
pi hi a tar tak cang ko rua. Khua ka<br />
ruat. 2012 Muvi kha kan zoh cio<br />
ko lai.. Kha hlah maw a tu hi kan<br />
chuah tak cang ko lai. Chim awk a<br />
tha lo. 2005 Indonesia Tsunami<br />
hnu in kum fatin vawlei kakip lo ah<br />
tilian, lihninh, lei mint,.tbk a chuak<br />
i, vawikhat thih ah a ting leng in<br />
Indonesia, Kawlram, Haiti ram hna<br />
cun an thi. Cupiin ah Japan, Tuluk<br />
tbk pawl zongah a thong sawm in<br />
mi an thi rih. Cu lawng hlah, kakip<br />
loin ral an tho hawi i, kan vawilei<br />
pi cu buai taktak khi a si. Hi tilet,<br />
lihninh, leimint te pawl ruangah<br />
hin hngakchia zeizat dek ngaktah<br />
ah an i chuah i, nu le pa zeizat dek<br />
an dawt cukmakmi an fa le nih an<br />
thih tak hna hnga. Mitthli a tlami<br />
hna hi hmunkhat ah tla hna she law<br />
tiva pakhat tia cu a si men lai.<br />
Hi vialte vawlei harsat thihlohnak<br />
kar lak ah mi tlawm te kan nih<br />
Laimi cungah chimthlak zei kan ton<br />
lomi hi ruah lo awk a tha lo. Kan<br />
hnu kum hmasa i Kawlram Nargis<br />
hna kha Laimi umnak cungah tlung<br />
seh law, zeidek kan lawh hnga.<br />
Kan biakmi Pathian a um ruangah<br />
a si ko. Laimi nihlak kan tuak a<br />
hau. Kan biak kan Pathian hi fek<br />
chinchin in kan i tlaih a hau. Kan<br />
unau Karen miphun pawl cu caan<br />
khat lio ah Pathian thluachuah an<br />
rak hmu. Kawlram luatnak a ra k<br />
hmuh 1948 hrawng hmanh ahkhan<br />
ramdang sianginn thatha in degree<br />
sangsang a hmu mi an rak um tuk<br />
cang. Asianin Karen upa cheu khat<br />
nihcun Pathian kan rak philh Pathian<br />
nih dan an kan tat, an ti. An<br />
nih Laimi phun zong kan Pathian hi<br />
pakhatnak ah chia hna usih.<br />
ECD nih Victorian School of languages<br />
(VSL) cu an rak ser. VSL nih area kha a<br />
tthen hna i cu area chung hna chungin a<br />
thimmi High School hna ah LOTE holh<br />
cawnnak cu zarhteni poah ah an tuah.<br />
A tu tiang ahcun VSL ah Chin (Hakha)<br />
holh pakhat lawnglawng hi Year 1 in Year<br />
10 (Tang khat in Tang hra) tiang cawnnak<br />
nawl pekmi a si i Melbourne nichuah<br />
lei um BoxHill High School le Melbourne<br />
nitlak lei um SunShine High School<br />
hmunhnih ah zarhteni poah ah a kan cawn<br />
ter.<br />
CACC nih an kan ser piakmi Laica Cawnnak<br />
Ukpi (Yr 1 – Yr 10) hna cu VSL nih a<br />
kan pom piak caah cu textbooks hna cu I<br />
tlaih in Chin (Hakha) holh le ca cu cawnpi<br />
an si.<br />
Mimmei.4 Laica an cawnmi nih zei bantuk<br />
thatnem nak a chuahpi tiin na ruah?<br />
Melbourne Laica cawnnak nih thathnemnak<br />
a chuahpimi hna ti in ka ruahmi hna<br />
cu:<br />
1. Chin (Hakha) holh le ca cu Victoria<br />
State chungah tanghra tang sianghngakchia<br />
hna nih cawn a duhmi nih cawn<br />
khawhmi holh le ca pakhat a si ve cang.<br />
2. Chin (Hakha) Textbooks – Yr 1 to Yr<br />
12 – tlamtling tein kan ngei kho cang. Cu<br />
hlan tiangah cauk pan te he Yr 4 (Tangli)<br />
tiang cawn nakding lawng a rak um.<br />
3. Cafang, awchuah, a ttial, a chim le a<br />
rel hna cu an thiam deuh chin lengmang<br />
cang. Cun, a biapi tukmi, kan Ca le kan<br />
Holh chungah a ummi kan ram tuanbia,<br />
kan miphun tuanbia hna le kan nunphung<br />
hna cu cawnpi an si. Cu cawnnak hna nih<br />
cun ram le miphun dawtnak, kilvenduhnak<br />
thinlung hna le miphunpi lungput hna cu<br />
a ngeih ter hna.<br />
Mimmei. 5. Aus ahhin Laimi na cawl<br />
cangh ning. Lai, Zo, Cho ti phun in maw a<br />
dangdang in nan um cio. A rem hna nan i<br />
rem cu. I hlum nak, biana ah Chin Community<br />
timi bu phun hna nan ngei maw?<br />
2<br />
thlarau hi “O” pum bantuk in aa<br />
hel lengmang i, minung kan si lio<br />
ah sualnak kan tuah ahcun kan thih<br />
tik ah saram in kan kir, thatnak kan<br />
tuah ahcun kan thih tikah minung<br />
mi lianngan ah kan kir, a ti. Cucaah<br />
minung a simi paoh caah tthatnak<br />
tuah aforh. Kan thihhnu kan kalnak<br />
ding Vancungkhua hi dotruk a si a ti.<br />
(1) Hell mei (2) Khuachia thalo pawl<br />
umnak (3) Saram kirnak, (4)Minung<br />
kirnak (5) Khuachia tha kirnak (6)<br />
Pathian ah i cannak hna an si. Cu vacung<br />
dotruk ahcun kan nun lio i kan<br />
tuah sernak zoh in kan thih tikah kan<br />
kalnak ding an si.<br />
Buddha biaknak zonghi Khrihfa<br />
biaknak i, Catholic le Protestant bangin<br />
phun hnih ah an i then. Theravada<br />
Buddhism ( Buddhist biaknak<br />
sianginn hlun cem cawn piaknak a<br />
zummi ) le Mahayana Buddhism hna<br />
an si. Mahayana Buddhish biaknak<br />
hi a lian deuhmi phu an si. Biana ah<br />
buaktlak in China, Japan, Vietnam,<br />
Korea, Singapore, Taiwan, Nepal,<br />
Tibet, Bhutan, and Mongolia pawl<br />
khi Mahayana Buddhish biaknak<br />
a biami ram pawl an si. Kawlram,<br />
Thailand, Combodia, Loas , Sri Lanka<br />
rawl pawl khi Theravada Buddhist<br />
biaknak a biami pawl an si. Kawlram<br />
zonghi India siangpahrang minthang<br />
Ashoka the Great i a phungki pa nih<br />
BC 228 hrawngah Buhhda biaknak hi<br />
a rak luhpi bal. Asinain zapi theih in<br />
Kawlram ah Buddhist biaknak a hung<br />
langh cu AD Kum zabu 11 hrawng ah<br />
Anawrahta Siangpahrang nih ‘Ayikyi’<br />
timi Buddhish phungki pial sual pawl<br />
a rak tthawl hna i, a tu Sri Lanka ram<br />
ah Theravada Buddhish phungki pa<br />
biak awk le cawnpiaktu ah an va lak i,<br />
nihin ni tiang Kawlram cu Theravada<br />
Buddhish biaknak in a umnak a si.<br />
Buddhiah biaknak ahcun a nun lio ah<br />
sualnak tuah bal lomi mithiang tha<br />
cu a thih tikah vancung dotruknak<br />
pathian ah an i cang. Cucaah pathian<br />
tampi an ngei. Asinain cu pathian hna<br />
lak ah cun, an Ii ruah chanmi , hmailei<br />
caan ah a rak chuak te ding tiin an orh<br />
pengmi, pathian hna lakah a lianngan<br />
bikmi Pathian, a min ah ‘Aring Mariya’<br />
an ngei ve. Judah miphun pawl i, Messiah<br />
an hngah bantuk khin cu ‘Aring<br />
Marriya” Pathian chuah lai cu nihin<br />
ni tiang an bawh peng ve ko. Cucaah<br />
mi cheu nihcun Judah biaknak pawl<br />
nih an Meesiah hngahmi le , Buddhish<br />
pawl nih ‘Aring Mariya’ pathian an<br />
hngahmi hna hi, a tu Khrihfa pawl nih<br />
kan biak cuahmahmi Bawi Zisuh hi a<br />
si,a n ti.<br />
Nihin vawlei cungah Buddhish biaknak<br />
a biapi hna hi milu million 500<br />
helham an si men lai an ti. Nai cikua<br />
lebang cu nitlak lei ram pawl ah a karh<br />
ning a reng ngai, ti a si. –Wikipedia_<br />
September, 2010 Muko<br />
chung in buaktlak siaherhmi<br />
1. Delhi khua ah sadah, kunza,<br />
khaini dawr hmuh a har taktak. A<br />
sertu ram nih anmah ei/hmawm dingah<br />
sermi a lo loh, Laimi caah sermi a<br />
lo.<br />
2. Matupi Batist Church ah ka I pum<br />
i, Laiholh (Hakha holh) tein caan an<br />
hmang.<br />
3. Kanpalet khua kan I pumhn ak ah<br />
Hakha hla (ZBC Hla ) a sami an um<br />
pah leen.<br />
4. Mindat khua cu an khua hun luh<br />
bak in Buddhish rim a nam. Lairam<br />
ah Buddhish an tam cemnak khua a<br />
si. Khrihfa hi zatuak cun 70% hrawng<br />
an si nain Khuate deuh ah khua an sa.<br />
Kan hnu Kawlram thimnak zongah<br />
khan Lairam ah Kawl Party a dirnak<br />
khua a si.<br />
5. MIndat khua a lian, Lairam ah<br />
Hakha khua khawh cun a lian cem<br />
khua a si nain an khua ah Internet<br />
dawr pakhat hmanh a um lo. Ramdang<br />
chuak an tlawm rua.<br />
11
Buddhish Biaknak (<br />
Buddhism)<br />
Vawlei cungah hin bIaknak hi tampi<br />
a um. Cu lakah vawlei minung tam<br />
bik nih an biakmi hi Khrihfa Biaknak,<br />
Muslim Biaknak, Hindu Biaknak,<br />
Buddhist biaknak hna hi an si. Hi<br />
Biaknak pali hi an zapi in Asia in aa<br />
thokmi an si i, Khrihfa le Muslim hi<br />
Midddle East an timi nichuah laifang<br />
ram in an thokmi an si i, Hindu le<br />
Buddhist hi India ram in an i thok.<br />
Tutan hi Buddhist biaknak kong kan<br />
langhter lai i, a caan a um ahcun an<br />
dang biaknak pawl zong pakhat hnu<br />
pakhat in kan langhter te lai.<br />
Kawl phungthluk ah “Nai zuam ahcun<br />
Pathian na si kho” timi a um . Cu<br />
phungthluk cu Buddhist biaknak a<br />
biami Kawl pawl caah cun a si tak kho<br />
ko. Ziah tiah cun annih cu an biaknak<br />
ah pathian tampi an chuak.<br />
Buddhish biaknak cu Siddhartha Gautama<br />
(Buddha Gautama) timi panih<br />
BC zabu 5 hrawngah a rak thokmi a si.<br />
Cu pa cu Buddhish biaknak i an pathian<br />
hmasa bik a si. Amah Gautama hi<br />
Nepal ram, India ramri ah a luancia<br />
BC 563 ahhin a rak chuak. Amah hi<br />
cu lio India siangpahrang minthang<br />
a simi Śuddhodana Siangpahrang pa<br />
i a fapa a si. Ahngakchia lio teah hin<br />
mifim pawl nih, Buddha siangpah-<br />
rang fapa Gautamah cu ni nikhat ah<br />
siangpahrang lianngan a si lo ahcun<br />
Mithiang minthang a si te lai, an rak<br />
ti. Cutikah a pa Śuddhodana Siangpahrang<br />
pa nihcun a fapa Gautama cu<br />
siangpahrang si te ding in a rak timh<br />
piak. Asinain Kum 29 a si ah nunnak, a<br />
khuaruah ning fak piin a rak I thleng.<br />
A ruang cu ni fatin a nunnak caah a<br />
cawlmi minung pawl a hmuh tik, tho<br />
kho loin a zawmi (a dam lomi) hna a<br />
hmuh tik, thih lei a panh cuahmahmi<br />
Tar pawl a hmuh tik hna le Thlaan ah<br />
phum ding in an kalmi pi mithi pawl<br />
a hmuh tik hna ah, minung nunnak<br />
timi hi zeidah a rak si, hnangamnak<br />
pakhat hmanh a um lo, timi a rak i<br />
fiang. Cutikah a pa siangpahrang pa<br />
nih a timh piakmi Siangpahrang si te<br />
lai nak cu kal tak in zeitin dah nunnak<br />
ahhin hnangamnak taktak hi ka hmuh<br />
khawh lai, timi cu a rak kawl.<br />
A voikhatnak ah Buddha Gautama<br />
cu kha chan lio cawnpiaktu minthang<br />
pawl sin ah a kal. Asinain cu hna<br />
nihcun hnangamnak taktak an pe kho<br />
lo. Cun ‘Shramanas’ timi biaknak lei<br />
ah aa biaktak khunmi pawl sin ah a<br />
va kal. Ramlak ah sau lak rawl a ul i,<br />
hnangamnak cu a kawl. A donghnak<br />
ah a rawl tam in a thi dengmang. A<br />
Hnu ah a pawngkam khua in nungak<br />
pawl nih rawl an hung chanh i,<br />
a ei. Cuka cung phungki rawl chanh<br />
aa thok. Kum 35 a si ah a nunnak<br />
a tangmi hi thlarau lei lawng ruat<br />
dingin a lung aa thlek. Bodh Gaya<br />
timi khua rirang kung tangah a thu i,<br />
thlarau thazang a la. Cuticun Buddhist<br />
Gautama nihcun hngangamnak<br />
le thianh-hlimhnak taktak cu ka hmu<br />
a ti. A nunnak a tangmi dihlak cu,<br />
Bodh Gaya khua Rirang kung tangah<br />
cun minung cawnpiaknak in a hman.<br />
Caan a hung rauh cu hnuzul zong a<br />
hung ngei i, Buddhish biaknak timi cu<br />
a hung i thok. Amah kum 80 asi BC<br />
483 ah a thi.<br />
Buddha Gautama i a cawn piaknak<br />
hna cu, ‘Karma’ kong asi. nunnak<br />
Australia ram ah Laimi kan phanh hi<br />
can a tawi tuk rih. Mah le umnak khua<br />
le hmunhma hna ah biaknak lei siseh<br />
community lei siseh dirh le ser lio cio<br />
a si. Cu a si caah Australia pumpi huap<br />
in dirhmi bu hna cu biaknak lei siseh<br />
community lei siseh a um kho rih lo.<br />
Melbourne Laimi cawlcangh ning cu a<br />
tawinak in:<br />
Melbourne hi khua lian ngaingai a si.<br />
Laimi hi nichuah lei ah phu khat nitlak<br />
lei ah phu khat ti in kan um hna. Nichuah<br />
le nitlak hi highway in nazi 1:30<br />
hrawng kal a si. Kan i hlat ngaingai<br />
hna. Cu a si tikah Community pakhat<br />
lawng in cun kan um hna lo.<br />
Umnak hmunhma le mahle pengkulh<br />
hoih deuh in biaknak lei siseh community<br />
lei siseh cawlcanghnak hna cu<br />
ngeih cio a si. Zomi siseh, Matu siseh,<br />
Zotung siseh, Falam siseh anmah le<br />
community association cio kha dirh<br />
in cawlcanghnak hna cu an ngei cio<br />
ve hna. Melbourne Laimi hi milu in<br />
2000 hrawng kan si hna i cu chungah<br />
Hakha ThanTlang lei mi hi 1500 renglo<br />
kan um ve hna.<br />
A herh ning in hmun khatah rian tuan<br />
ttinak hna cu kan ngei lengmang tawn<br />
ko hna.<br />
Melbourne nichuah lei i a dirmi<br />
Australia Chin Community (Eastern<br />
Melbourne) cawlcanghnak zong tawi<br />
tein van in ruah ka duh.<br />
ACC (EM) member hi 800 hrawng<br />
kan si. Cozah nih register tha tein a<br />
pekmi le funding zong a pek lengmangmi<br />
a si. Tuan deuh ah The<br />
Hornbill Chin Association of Australia<br />
(HCAA) ti in rak theihmi kha a si.<br />
2007 kum ah rak dirhmi a si i 2007<br />
kum in a tu tiang ah miphun le community<br />
caah a biapi in a ttuan cangmi<br />
hna le a hmaitlak liomi hna cu:<br />
1. Lai hlasa hna conglawmhnak caah<br />
ti in Nu Dawt Hlei Hniang cu 2008<br />
kum ah Australia ah concert tuah ding<br />
in kan rak sawm.<br />
2. ACC (EM) nih Chin hi miphun<br />
(Nationality) dang pakhat kan si ve ko<br />
ti in kan chimrelnak cu a kan pom piak<br />
caah Victorian Multicultural Commission<br />
nih 2009 – 2010 kum caah<br />
an chuahmi Community directory ah<br />
Chin ti in a dang tein rak telh thawk a<br />
si cang.<br />
3. Melbourne, Adelaide le Perth<br />
khualipi pathum ah Chin Famine Live<br />
Aid Concert (2009) tuahnak ah tawlreltu<br />
kan rak si. Cu concert hna tuah<br />
nak thawng in AU$ 16300 a rak chuak<br />
i India lei in bawmhnak cu kan rak luh<br />
ter.<br />
4. Famine Concert caah Lai lei in Pa<br />
Cung Lian Thawng le Mizo ram lei<br />
in Nu MiMi hna cu kan rak sawm ve<br />
hna.<br />
5. Melbourne ah Chin (Hakha) laica<br />
cawnnak cu tang khat in tang hra<br />
tiang a um khawh nakding a tawlreltu<br />
kan si.<br />
6. CACC nih Chin (Hakha) Textbooks<br />
hna cu puitling in an ser khawh<br />
nakding caah ruahnak cheuh le tangka<br />
thazang chuah piak ti in kan rak i<br />
zuam.<br />
7. Australia ram ah thlan man le<br />
phum man hi a fak tuk i Community<br />
chungah thih loh kan ton sual tikah<br />
kan har tuk nak hnga lo ti in Thih Loh<br />
Tawlreltu Committee cu 2010 kum ah<br />
kan dirh khawh. Member vialte nih<br />
minung pakhat ah kum khat ah $50<br />
cio in thawh cio a si caah Thih Loh<br />
Tawlrelnak Fund cu a tam i mipi cu<br />
hnangam in um a si ve cang.<br />
8. Chin (Hakha) Textbooks vialte hi<br />
hmun dang le ram dang i a ummi hna<br />
zong nih Internet in an cawn khawh<br />
ve nakding caah website kan ser lio a<br />
si.<br />
9. Lai holh in Radio program a um<br />
10 3
khawh nakding kan i zuam lio a si.<br />
10. Yr 11 le Yr 12 VCE sianghngakchia<br />
hna nih Laica cu subject pakhat<br />
in an cawn khawh nakding cozah lei<br />
in nawl a kan pek khawh nakding<br />
caah a herhmi Chin (Hakha) Study<br />
Design a um khawh nakding kan i<br />
zuam lio zong a si.<br />
Mimmei. 6 Aus. ahhin Laimi hi<br />
minung pa zeizat hrawng dah nan um<br />
hnga?<br />
Australia ram ah a ummi Laimi hi<br />
milu in 3500 le 4000 kar kan si lai.<br />
Mimmei 7. Khrihfa bu hna teh bu<br />
zeizat hrawng dah nan si hnga?<br />
Bu kip fawmh in bu 18 hrawng a um<br />
cang rua. Cu chungah Melbourne<br />
khua khat lawngah Laimi khrihfa bu<br />
hi bu 13 hrawng a um cang.<br />
Mimmei 8. Aus phan Laimi pawl hi<br />
anmah Aus mi pawl nih zeitin dah an i<br />
hmuh hna..ti na ruah?<br />
A tu tiang ahcun Australia mipi nih<br />
an huat bikmi hna mithat lainawn,<br />
fir, miphun dang he sik velh te hna<br />
le minu tlaihhrem te hna a um rih<br />
lo caah zapi theih in news ah Laimi<br />
kong thawng chia ttialmi hna cu a um<br />
rih lo. Amahbel, zu rit hnu i mawtaw<br />
mawngh ruang tu ah biaceihnak zung<br />
a phanmi tu cu um ngai a si cang.<br />
Cucaah mitha tuk in a kan hmuh lo<br />
hmanhah mithalo ahcun ruahmi kan<br />
si rih hna lo ti in ka ruah.<br />
Mimmei 9. Na uar bikmi Baibal ca<br />
cang le phungthluk bia na kan chim<br />
kho hnga maw?<br />
Ka uar bikmi Baibal cacang: “Cucaah<br />
minung nih a ttha bik a tuah khawhmi<br />
cu a nun rih lioah i lawmh le a ttha<br />
bik a timi kha a tuah khawh chungin<br />
tuah kha a si ko” Phungchimtu 3:12.<br />
Kai lawm!<br />
Mormom Zumhnak<br />
Tlaihtleng 10<br />
Sailo Pa<br />
1. Vawlei le Pathian tampi an um<br />
(Multiple Worlds and Multiple Gods)<br />
Vawlei le Pathian hi tampi an um.<br />
Vawlei pakhat cio hi pathian pakhat<br />
cio nih an uk. Minung zong hi pathian<br />
kan si kho ve. (Khrihfa zumhnak he ai<br />
kalh)<br />
2. Ngaihthiamnak (Forgiveness)<br />
Pathian cu ngaihthiamnak in a khat<br />
mi asi. Second coming hnu bel ah<br />
ngaihthiam khawh a si ti lo. (Khrihfa<br />
zumhnak he ai khat)<br />
3. Vancung hi dotthum a um (Multiple<br />
Heavens)<br />
Vancung hi dot thum a um. A sang<br />
bik cu Pathian nawl a ngaimi hna umnak<br />
a si. A lai dot hi Moses Nawlbia<br />
a zulmi hna umnak a si. Tangnung<br />
bik dot hi taksa duhnak a zulmi hna<br />
umnak a si. (Khrihfa zumhnak ah cun<br />
vanram le hell ram lawng a um)<br />
4. Tlangbawi (Priesthood)<br />
A tlingmi Pa (Male) cu tlangbawi a<br />
si kho. Mi nak Pa cu 1978 kum tiang,<br />
tlangbawi an si kho lo. Nu poahpoah<br />
cu tlangbawi an si kho lo. (Khrihfa<br />
zumhnak ah cun, puan-zar a tlek cang<br />
caah zumtu vialte tlangbawi kan si<br />
kho, nu zong pa zong, mi-nak zong<br />
mi-rang zong)<br />
Thawngthanh Bul pawl<br />
1. Zarhpi ni pumh ah caan a hmangmi<br />
, (phungchim, solo, hlaremh,<br />
Church Choir) nih nan caan hmannak<br />
DVD na duh a si ahcun <strong>CBMC</strong> website<br />
webs Master sin ah hal khawh a<br />
si. Amah bel te caan nan hman zarhhnih<br />
chungah na hal lai I, nanmah tein<br />
DVD phel nan I thawh lai. Contact:<br />
salaimaru@gmail.com<br />
2. Voikhatnak ah US $ 220 na liam<br />
lai i, na chanchung phonebill pek na<br />
hau ti lai lo. Na phone cu US le Canada<br />
tiang nai kal pi khawh i unlimted<br />
in na hman khawh. www.ooma.com<br />
ah kal law na cawk khawh. Tamdeuh<br />
theih na duh ahcun vanthawngling@<br />
yahoo.com ah hlathlai khawh a si.<br />
3. <strong>CBMC</strong> phunghram remh hnu in<br />
chapthanmi, <strong>CBMC</strong> Prayer Ministry<br />
cu a kal cuahmah. Khrihfa nun ahhin<br />
thlacam hi pakhatnak a si ko. A duhmi<br />
paoh thlacam dingah sawm nan si. Pu<br />
Ngun Chum sin ah thawng rak thanh<br />
te.<br />
4. Cauk cawk awk a um: Roland<br />
Siang Nawl nih a chuahmi “ Khualipi<br />
Pahnih ( City of Abundance & City<br />
of Desire ) “ timi cauk ka sinah a um i<br />
a duhmi nih cawk khawh asi. Cahmai<br />
101 a um i a man cu $5 te lawng asi.<br />
Cattialtu hi atulio ahcun CACC zong<br />
nih Laiholh le Laica ah an i bochan<br />
ngaingai mi pakhat asi i tutan a ttialmi<br />
cauk chung ahhin zeitluk in dah Laica<br />
a thiam ti cu a lang. A dumi ni Tv. Ni<br />
Bawi Lian sin ah hlathlai khawh a si.<br />
5. Kan hnu Saya Van Ram Uk,<br />
<strong>CBMC</strong> Crusade (Frederick sang) i,<br />
nikhat ni, nihnih ni nithum ni tiang ta<br />
kha CD in a duhmi nih a lakka in cah<br />
khawh a si. Amah bel te CD phel nanmah<br />
tein nan i thawh lai. Pu Tluang<br />
Hei sin ah hlathlai khawh asi.<br />
6. <strong>CBMC</strong>’s Family Photos : <strong>CBMC</strong><br />
chungtel Family photos pawl kha<br />
<strong>CBMC</strong> website ah chiah i, zoh khawh<br />
dingin Literature Committee nih an<br />
timh. <strong>CBMC</strong> Website ah nan min hun<br />
click in nan chungkhar hmanthlak<br />
cuang colh dingin tuah asi lai. <strong>CBMC</strong><br />
chungtel a simi paoh nih nan chungkhar<br />
hmanthlak kha Dr. Bawi Uk<br />
Thang sin ah nan rak pek nak lai kan<br />
in nawl hna.<br />
‘Ngang” lawngte (6)<br />
1. Zarhpini pumh fel ngang i, zapi<br />
thlacam kar ah mit I chimh bal lo.<br />
Phone deh le restroom kal lawng<br />
rianh.<br />
2. Zarhpi ni pumh ah hmai tthut<br />
uar ngang i, kaicek khai tthin lo.<br />
Thawhhlawm philh rih.<br />
3. Ninga/Zarhte zaan pumh fel<br />
ngang i, pum dih paoh ah mi kongceih<br />
in caan zeimaw zat hun lak peng. Lawi<br />
theih rih lo.<br />
4. Pumh fel ngang i hmai tthut duh<br />
hleng lo.<br />
5. Mi kauh ngang i, ningttih pan<br />
ngang.<br />
6. Hruh ngang ttung i hlen har<br />
ngang<br />
4 9
a phuah beh nain a hnu ah Than Swe<br />
ton a rak i timh i thlichia kongkau<br />
chimh a rak i timh kha an theih than i,<br />
a rian ahcun a luh hnik than. Asinain<br />
a mah nih a duh ti lo. Cutikah Kawlram<br />
mipi nih thlichia ruangah kan<br />
thih than ti nak hnga lo, amah phaisa<br />
chuah in Kawlram khuacaan kong a<br />
hlat i, mipi sin ah theih ter aa zuam<br />
peng. - onlines<br />
Janpan Nuclear ruangah<br />
Japan rawl an hrial<br />
Kan hnu March 11 i Japan ram lihninh<br />
ruang i a puakmi Nuclear ahkhan<br />
Japan nih rmdang i a kuami an ti rawl<br />
pawl ah Radio active aa tel sual lai tiah<br />
ram tampi nih Japan ram in a chuakmi<br />
ti rawl pawl an ram luh ter an phih.<br />
US, EU ram pawl piin ah Russia,<br />
Australia, Canada le a dang ram cheu<br />
khat pawl nih Japan ram in an kuatmi<br />
hna rawl pawl an luh ter duh lo. Japan<br />
cozah nihcun March 24 ahkhan Radio<br />
Active cu a tha cang an ti ko nain mipi<br />
tampi nihcun an din-ei mi rawl kongah<br />
an thin a phang peng ko.<br />
– Myanmar Times<br />
Chaklei Korea nih Japan<br />
Lihninh a bawmh ve<br />
Comunist cozah Chaklei Korea<br />
(N.Korea) ve lo bang a zeilung dek a<br />
tho. Japan Lihninh ah US tingkhat a<br />
bawmh ve hna tiah March 24, ahkhan<br />
a chim ve. Cun Japan ummi Chaklei<br />
Korea Communist cozah tanh pawl<br />
8<br />
caah US 4 5 million ka hlut chap a ti.<br />
Japan nihhin Korea tikulh hi 1910-<br />
1945 tiang a rak uk in a duh in a rak<br />
tuahto hna. Nihin ni tiang Chaklei<br />
Korea nih Japan cu a ral zoh in a zoh<br />
peng,<br />
- Myanmar time<br />
Ivory Coast ram khuaci<br />
an mui<br />
Yahoo news nih a tial ning ah zarhteni<br />
chung tiangah Ivory Coast ram<br />
minung 1000 hrawng an thi cang tiah<br />
Chatolic Charity nih an chim. That lei<br />
panh loin an buaichin vima. Hi Ivory<br />
Coast ram hi Afarica ram ah a ummi<br />
a si Nov. 2010 ahkhan thimnak an<br />
tuah. Mr Ouattara le President a tuan<br />
cuahmah mi Mr. Laurent Gbagbo an<br />
i zuam. Mr. Quattara nih a tei nain<br />
Mr. Laurent Gbagbo nih nawl ngeihnak<br />
a pe duh lo. “A ka tei lo, mee an<br />
nawnnok i a si” a ti. Cutikah thimnak<br />
teitu Mr. Quattara nihcun, hi thimnak<br />
hi a dik, UN peace keeper pawl<br />
theih pimi a si,a ti i amah te in cozah<br />
aa dirh i, president hlun Mr. Laurent<br />
Gbagboo cu an nam. Mr. Laurent<br />
Gbagboo zong cu ralkap tamlak aa<br />
ngeih ve i, an i kap. Cu President thar<br />
le hlun ralkap pawl cu an hmuhnak<br />
paoh ah an i kap. UN Peace Keeper<br />
pawl zongnih a tlangtlak kho rih hna<br />
lo. A thi chap thluahmah rih lai.<br />
– onlines<br />
5. Pathian sining (The Nature of God)<br />
Pathian, Jesuh le Thiangthlarau hi ai<br />
dang cio mi an si. Pathian le Jesuh le<br />
thawh than hnu taksa, hna hi ruh le<br />
titsa a ngei mi an si. (Khrihfa zumhnak<br />
ah cun thum komh Pathian a si tiah<br />
zumh a si)<br />
6. Jesuh nih America a tlawn bal (Jesus<br />
visited the Americas)<br />
America continent ah hin Lehi cithlah<br />
miphun phun hnih an um. Jesuh<br />
a thawhthan hnu ah hin America<br />
minung sinah a rak tlawng bal. (Baibal<br />
ah a um lo mi a si)<br />
7. Bia-phuan (Modern Revelation)<br />
Mormon Profet nih a chimmi biaphuan<br />
poah cu Mormom biaknak<br />
zulh-phung (doctine) an si. (An Profet<br />
cu Joseph Smitth a si)<br />
8. Thlarau (Spirits)<br />
Minung kan thih tikah kan thlarau<br />
cu taksa he ai then. Mitha mi hna an<br />
thlarau cu “thlarau paradise” ah ai din.<br />
Misual thlarau cu “thlarau thonginn”<br />
ah a um ve. Cuka hmun cun second<br />
coming an hngak. (Mirum pa kha a<br />
thih tikah hell ah a kal colh, thlarau<br />
thonginn ah aa diin lo)<br />
9. Nun nuamhnak (Pleasure in Life)<br />
Nun lio nuamhnak hi biapi ngai ah an<br />
ruah. Mormom tuan-phung (myths)<br />
zongah tampi an lang. Kawfi, zuu le<br />
zuk-hmawm phun a si mi poah tongh<br />
lo ding. (Nun thianhlim cu Khrihfa<br />
zumhnak zong ah tha pek mi a si ve)<br />
10. Cheuhra cheukhat (Tithing)<br />
Vancung cungdot cem na phaknak<br />
hnga dingah cheuhra cheukhat cu<br />
tling te le hman te in na pek hrimhrim<br />
awk a si. (Khrihfa zumhnak ah<br />
cun cheuhra cheukhat ruangah vanram<br />
phak a si lo, zumtu kan si caah<br />
kan pekmi tu a si deuh)<br />
Biacah<br />
: A tlangpi in Mormom zumhnak hi<br />
kalsual deuh ah ruahmi an si. Jesuh<br />
nih, “Keimah sin dah lo cun Pa sin<br />
phaknak lam a um lo” a ti. Hla zongah<br />
“Vancung khua vailamtah lam in kal<br />
a herh, hi hlei lam dang a um lo” tiah<br />
kan sak. Mormom tlangval cu minung<br />
pahnih-thum in an kal tti lai I, inn<br />
kip ah an va kingh tawn lai. Jesus tbt<br />
ttangbenh hna an I benh lai. Mipem<br />
ka, zei thei lo nih cun mirang Khrihfa<br />
zumtu ttha ngai ah ruah sual a fawi te.<br />
Phaisa thazang hmang in member a<br />
kawlmi an si tikah sifak santlailo nih<br />
I lun a fawi te. Jesuh kong zeirello in<br />
muvi a chuahtu zong khi Mormon<br />
pawl hi an si tawn. Jesuh nih motorsaikel<br />
ai cit I Jerusalem a luih lio hna<br />
an chuah. Jesuh nih lakfa a neihnak<br />
kong hna an chuah. Cucaah Mormom<br />
tlangval, kawrvar le necktie he nan<br />
inn an rat tikah, “Sorry, kan I manh<br />
lo” tiah aw nem tein rak tthawl hna u.<br />
An rap ah nan i-awh ve sual lai.<br />
Sailo Pa<br />
Dawh Khun Kei Ca<br />
Salai Marau<br />
Parza run lakah,<br />
Rim hmui cem par si hlah hmanh,<br />
Khuaivah hna caah,<br />
Tlanh khunmi par na si.<br />
Raan cuang na mui nih,<br />
Vahnit sen bang cer hlah hmanh,<br />
Vaal zaa rual caah,<br />
Cat lo cirhti put na si.<br />
Na annkaa rem nih,<br />
Khuaihliti bang thlum hlah hmanh<br />
Mitsir veng val caah,<br />
Fianh khawh lo sullam rak ngei<br />
5
Thawngpang<br />
Ziknawh ei bikmi ram<br />
2010 chungah vawlei cung ram 176<br />
chungah CPI- Corruption Perceptions<br />
Index 2010 tiin Transparency<br />
International timi bu nih ziknawh a<br />
ei bikmi ram an thim hna i Kawlram<br />
nih pahnihnak a tlaih. Pakhatnak ah<br />
Africa in Sudan ram a si i, pahnih<br />
nak ah Kawlram le Afghanistan nih<br />
pahnihnak an hmuh. March 25, <strong>2011</strong><br />
ah Napyidaw khua ah an tuahmi<br />
Kawl ralkap cozah bawi pawl tonnak<br />
ah Sr. Genaral Than Swe nih “Atu<br />
lio Kawlram hi a ram innpa Loas le<br />
Combodia nak hmanh in minung nunning<br />
a niam deuh” tiah a chanchung a<br />
voikhat nak a chim. Cun a chim rihmi<br />
cu, hi ziknawhnak hi biatak tein kan<br />
doh lai, tiah a chim rih. Kawlram hi<br />
1962 Newin cozah kai hnu in a sifak<br />
chin lengmang, ziknawh a tam chin<br />
lengmang i, a tu hin cun ziknawhnak<br />
vawlei ah a kan pil hi kum zabu cheu<br />
hrawng a si cang.<br />
- Mizzimma<br />
Kawlram<br />
Ramhun(President)<br />
thar<br />
Kawl ramkap cozah dirhkamhmi<br />
USDP (Cianhkianzi) party in hlan<br />
6<br />
ralbawi hlun U Thein Sein cu kan<br />
hnu nithumni ahkhan Kawlram kum<br />
22 chungah a voikhatnak Ramhun<br />
(President) si dingin Napyidaw ah , a<br />
bawmtu ah aa thimmi Vice-President<br />
pahnih hna he biakamnak an tuah i,<br />
<strong>April</strong> thla thok in Kawlram cozah<br />
pi cu hruaihram a thok cang lai. An<br />
biakam mi cu, Kawlram cu ding fel<br />
tein ka uk lai, a herh ahcun kan nunnak<br />
tiang ka pek lai, ti a si. Kwl ram<br />
tuanbia ah a voi (8) ah President a si.<br />
Kum 19 chung thir kuttum he kawlram<br />
a uk tu Sr.Gen Than Swe zongnih<br />
a hmurka cun kai din ve cang lai, a ti<br />
nain aa dinh tak le tak lo chim chung<br />
awk a har ngai, an ti. U Thein Sein<br />
cozah nihcun Vuanci 30 le a Vuanci<br />
bawmtu 40 a hruai hna lai. Hi Vuanci<br />
le vuanci bawmtu aa thimmi hna pawl<br />
hi mi tamdeuh cu, tulio ralkap bawi<br />
a tuan cuahmahmi an si, Hi U Thein<br />
Sein cozah ahhin vuanci bawmtu ah<br />
nu pahnih an i tel ve. U Thein Sein<br />
nih Ramhun rian a hun i kinh bak in<br />
bia tampi a chim. Cu hna cu, ramdang<br />
ram tha lo pawl nih an ram chungah<br />
a duh in an hung i thlak khawh lo nak<br />
ding caah ral hriamnak kan thawn ter<br />
a hau, a ti. Cun Cozah riantuan pawl<br />
an thlahlawh ka kai ter kho hna lai lo,<br />
a ruang cu kawlram cu kan si a fak<br />
tuk i, hi pawl hi tampi than ter kan<br />
hau rih, a ti. NLD party nih, “Cozah<br />
tharhe biaruah khuakhan tti dingin<br />
ready kan si” an ti. U Thein Sein hi<br />
Ralbawi General min in Ralkap cozah<br />
ah Prime Minister sau pi a tuan i,<br />
ralkap chung theih ningah ziknawh a<br />
ei lo bik, ralbawi asi an ti. Sr.Ge Than<br />
Swe i a mi zumh a si. N.Korea, Taluk<br />
le ASEAN ram pawl nihcun Kawl<br />
cozah thar cu lawmhpinak cakuat an<br />
kuat hna nain US le EU ram pawl lei<br />
cung zeihmanh aw ann a lang rih lo. -<br />
Mizzima<br />
Shan ram lihninh<br />
Japan ram lihninh ruangah an buai<br />
saling lio ah Kawlram chung Shan<br />
ram zongah March 24, <strong>2011</strong> ahkhan<br />
6.9 thazang in li a rak i hnin ve i<br />
innlo, lam tamlak a rawk. A hninhnak<br />
ah Thailaind le Loas ramri hrawngah<br />
a si i, minung 107 an thi, tiah khuami<br />
hna nih an ti. Asinain Kawl cozah<br />
TV MRTV nih cun 76 an thi, tiah an<br />
thanh. Tachilek khua in meng 22 aa<br />
hlatnak Kyakuni khuate ah Batptist<br />
Khrihfabu Baibal cawnnak an ngeih lio<br />
ah li nihcun a hninh hnawh hna i, minung<br />
20 an ti. Minung 60 hma an pu.<br />
World Vision, UNICEF le a dangdang<br />
NGO bu pawl nih an zuan hnawh hna<br />
i an bawmh hna. Ralkap 300 hrawng<br />
zong bawmtu dingah an thlah hna.<br />
Hi lininh nih a hrawhmi dihlak hi US<br />
$ 3.6 million man hrawng a si lai, an<br />
ti. Hi lihninh hrawhmi pawl bawmh<br />
dingah India cozah nih US $ 1 million<br />
a bawmh ve. - Mizzimma<br />
Khua caan kong website<br />
www.tunlwin.com<br />
Kawlram khuacaan zohnak zung ah<br />
lubik a rak simi (Director-General &<br />
PR of Myanmar with WMO) Dr. Tun<br />
Lwin nih Kawlram mi hna tilian, ruahsur<br />
le khuacaan tha lo nih a pekmi<br />
harbnak ruangah a caan te ah i kham<br />
khawhnak dingah website pakhat a<br />
ser i, cu nihcun kawlram ah thlichia<br />
le ti lian an ton sual ahcun a caan te<br />
ah an theih khawh manh nak caah<br />
tiin thawngpang a thanh peng hna.<br />
A website min cu www.tunlwin.com<br />
a si i, an min ah Myanmar Climate<br />
Change Watch an ti. A caan hman tein<br />
Kawlram mipi sin ah khuacaan um tu<br />
ning a thanh peng hna.<br />
Dr. Tun Lwin hi kan hnu kum hmasa<br />
Kawlram ah Nargis thlichia ruangah<br />
minung a ting in an thih lio ahkhan<br />
Kawlram khuacaan lei zungah Director-Genaral<br />
a rak tuanmi a si. Kha<br />
lio i, Irrawady ti hna lei le Yangon<br />
kiangkap hrawng i a tlung dingmi<br />
Nargis thli chia a hrannak lai dingmi<br />
kha a rak theih cia ko. Cucaah Than<br />
Swe va ton i a sining le zeitin dah<br />
kan I khamh khawh lai timi kongkau<br />
chimh ah Napyidaw ah a kal i aa zuam<br />
leen nain Than Swe tonnak nawl a rak<br />
pe lo. Cu tik ah Nargis thlichia cu a<br />
hrang i minung a ting in an thih kha<br />
a si. Amah rian zong Than Swe nih<br />
7