25.02.2013 Views

April 03 , 2011 - CBMC (D.C.)

April 03 , 2011 - CBMC (D.C.)

April 03 , 2011 - CBMC (D.C.)

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Vawlei cung Cozah uktu tha lo bik 10<br />

1. Omar al-Bashir, Sudan ramuk bawi a si i,<br />

1989 kum khan nawl ngeihnak a lak. Sudan ram miphun fa<br />

deuh pawl le biaknak dang pawl a thah ciammam hna i minung<br />

70000 hrawng an thi. A ram minung pawl cu ramkp<br />

ah refugee in an zaam hna. .<br />

2. Kim Jong Il, North Korea ram uk bawi a si. Communist<br />

hlir, 1994 khan a pa rian a chawn. Amah he ruahnak<br />

khat lo paoh a ral zoh in a zoh colh hna. Mithah hi a nih<br />

caah cun ui-ar thahnak in aa fawih deuh.Ramkhelnak<br />

konghe aa pehtlaimi minung 250,000 hrawng thong ah a<br />

thlak cuahmah ko hna.<br />

3. Than Swe. Hi kawlram kan pu Than Swe hi cu nan<br />

theih cio bang 1992 kum Saw Maung nawlngeihnak a chuh<br />

i nihin ni tiang a duh in a tlong ko hih.<br />

4. Hu Jintao, Tuluk ram uktu a si. Sipuazi ah Tuluk cu a<br />

thangcho tuk ko nain tulio Tuluk cozah Communist party a<br />

dotu pawl cungah cun a sual kho tuk. Minung tampi labour<br />

camp ah a chiah hna. Ramkong thongtla tamlak aa chiah rih<br />

fawn hna.<br />

5. Crown Prince Abdullah, Saudi Arabia Siangpahrang<br />

fapa a si. Kum 40 chung ah nai te lawngah khan thimnak<br />

tuahpi an timh hna. Tulio Arab ram pawl buai ahhin a<br />

thlak zong mawn an thlak ve te.<br />

6. Muammar al-Qaddafi, Libya ram ah 1969 ah cozah<br />

nawl ngeihnak a lak. A tu cun a nawl ngeihnak kum 42 a<br />

si cang. A tu zong UNO nih NATO hruainak in an den<br />

cuahmah ko. Mi sual bak asi.,<br />

7. Pervez Musharraf , Pakistan ram uktu a si. 1999 kum<br />

in ram uk aa thok. Amah hi ralkap ah General rank a si I,<br />

amah tein President aa thimmi a si.<br />

8. Saparmurat Niyazov, Turkmenistan uktu a si. 1990<br />

kum in ram uk aa thok. Sualnak phunphun a tuah ve.<br />

9. Robert Mugabe, Zimbabwe ram uk tu a si. Africa hi<br />

dictators sual an tamnak hmun a si. 1980 kum in ram uktu<br />

ah a cang.A rammi duh paoh a hrem vemi a si.<br />

10. Teodoro Obiang Nguema, Equatorial Guinea ram uktu<br />

a si. 1979 in ram uk hram aa thok.<br />

Literature Committee<br />

Chin Baptist Mission Church<br />

Chairman<br />

Van Thawng Cung<br />

Secretary<br />

Van Luai Zathang<br />

Editha<br />

Salai Tluang Hei<br />

Layout Designer<br />

Van Thawng Ling<br />

Members<br />

Salai Lairamthang<br />

Coordinator<br />

Salai Bawi Uk Thang<br />

Minmei Cazual<br />

Literature & Cultural Committee I Chin Baptist Mission Church<br />

<strong>April</strong> 4, <strong>2011</strong> Zarhpini<br />

Biaruahnak<br />

David Ca Lian Thang le Mimmei Biauahnak<br />

Mimmei 1. Na min, a tu lio na ummnak, Laitlang na<br />

khua?<br />

Ka min cu David Ca Lian Thang a si. A tu lio cu Melbourne,<br />

Australia ah ka um. ThanTlang ah ka chuak i<br />

Yangon ah ka tthang, sihmanhsehlaw, Laimi cu pa le kha<br />

zulh in a chim relmi kan si ruangah kapa cu Hmunlipi<br />

khuami a si caah Hmunlipi khuami ka si ve.<br />

Mimmei. 2. Zei tik ahdah Aus na phak.. Cun a tu zeidah<br />

na tuan.<br />

2000 kum ah New Zealand ram ah ka rak phan hmasa.<br />

Kum 6 hrawng ka um hnu ah Australia ram ah 2006<br />

kum ah ka rak i tthial.<br />

Pawcawmnak: Contract Interpreter in holhlet rian ka<br />

ttuan. Cun, zarhteni chun hlan poah cu Victorian School<br />

of Languages ah part time in Chin (Hakha) holh le ca ka<br />

chim ve.<br />

Volumteer (Zaanghleicawi in): Australia Chin Community<br />

(Eastern Melbourne) Inc. ah (2007-2008) (2009-2010)<br />

kum hna ah President ka rak ttuan hnu ah a tu zong<br />

Committee Member pakhat sinak in ka dirpi rih hna.<br />

Mimmei. 3 Aus ram ah HighSchool ah Laica na cawn<br />

ti a si i, zei High School ahdah an cawn i, Laica ti tikah<br />

khawika (Biana ah Hakha maw.. tidim maw..tbk) an cawn.<br />

A tu i Chin (Hakha) laica cawnnak cu Victoria State I<br />

khualipi a simi Melbourne ah a um.<br />

Victoria State cozah Department pakhat a simi Department<br />

of Education and Early Childhood Development<br />

(DEECD) tangah Primary le High School vialte hna cu<br />

an um hna. High School sianghngakchia hna cu LOTE<br />

(language Other Than English) mirang holh a silomi<br />

holh phunkhat kha subject pakhat ah cawn ter an si ve.<br />

Cu LOTE cawnnak cu a um khawh nakding caah DE-<br />

1


Editha Hmurka<br />

Nihin kan vawlei kong ruah ah thin<br />

a phang, lung a mit ko. Kakip lo ah<br />

buainak a chuak, mithi an thi. Kakip<br />

loah harnak a chuak. Kan vawlei<br />

pi hi a tar tak cang ko rua. Khua ka<br />

ruat. 2012 Muvi kha kan zoh cio<br />

ko lai.. Kha hlah maw a tu hi kan<br />

chuah tak cang ko lai. Chim awk a<br />

tha lo. 2005 Indonesia Tsunami<br />

hnu in kum fatin vawlei kakip lo ah<br />

tilian, lihninh, lei mint,.tbk a chuak<br />

i, vawikhat thih ah a ting leng in<br />

Indonesia, Kawlram, Haiti ram hna<br />

cun an thi. Cupiin ah Japan, Tuluk<br />

tbk pawl zongah a thong sawm in<br />

mi an thi rih. Cu lawng hlah, kakip<br />

loin ral an tho hawi i, kan vawilei<br />

pi cu buai taktak khi a si. Hi tilet,<br />

lihninh, leimint te pawl ruangah<br />

hin hngakchia zeizat dek ngaktah<br />

ah an i chuah i, nu le pa zeizat dek<br />

an dawt cukmakmi an fa le nih an<br />

thih tak hna hnga. Mitthli a tlami<br />

hna hi hmunkhat ah tla hna she law<br />

tiva pakhat tia cu a si men lai.<br />

Hi vialte vawlei harsat thihlohnak<br />

kar lak ah mi tlawm te kan nih<br />

Laimi cungah chimthlak zei kan ton<br />

lomi hi ruah lo awk a tha lo. Kan<br />

hnu kum hmasa i Kawlram Nargis<br />

hna kha Laimi umnak cungah tlung<br />

seh law, zeidek kan lawh hnga.<br />

Kan biakmi Pathian a um ruangah<br />

a si ko. Laimi nihlak kan tuak a<br />

hau. Kan biak kan Pathian hi fek<br />

chinchin in kan i tlaih a hau. Kan<br />

unau Karen miphun pawl cu caan<br />

khat lio ah Pathian thluachuah an<br />

rak hmu. Kawlram luatnak a ra k<br />

hmuh 1948 hrawng hmanh ahkhan<br />

ramdang sianginn thatha in degree<br />

sangsang a hmu mi an rak um tuk<br />

cang. Asianin Karen upa cheu khat<br />

nihcun Pathian kan rak philh Pathian<br />

nih dan an kan tat, an ti. An<br />

nih Laimi phun zong kan Pathian hi<br />

pakhatnak ah chia hna usih.<br />

ECD nih Victorian School of languages<br />

(VSL) cu an rak ser. VSL nih area kha a<br />

tthen hna i cu area chung hna chungin a<br />

thimmi High School hna ah LOTE holh<br />

cawnnak cu zarhteni poah ah an tuah.<br />

A tu tiang ahcun VSL ah Chin (Hakha)<br />

holh pakhat lawnglawng hi Year 1 in Year<br />

10 (Tang khat in Tang hra) tiang cawnnak<br />

nawl pekmi a si i Melbourne nichuah<br />

lei um BoxHill High School le Melbourne<br />

nitlak lei um SunShine High School<br />

hmunhnih ah zarhteni poah ah a kan cawn<br />

ter.<br />

CACC nih an kan ser piakmi Laica Cawnnak<br />

Ukpi (Yr 1 – Yr 10) hna cu VSL nih a<br />

kan pom piak caah cu textbooks hna cu I<br />

tlaih in Chin (Hakha) holh le ca cu cawnpi<br />

an si.<br />

Mimmei.4 Laica an cawnmi nih zei bantuk<br />

thatnem nak a chuahpi tiin na ruah?<br />

Melbourne Laica cawnnak nih thathnemnak<br />

a chuahpimi hna ti in ka ruahmi hna<br />

cu:<br />

1. Chin (Hakha) holh le ca cu Victoria<br />

State chungah tanghra tang sianghngakchia<br />

hna nih cawn a duhmi nih cawn<br />

khawhmi holh le ca pakhat a si ve cang.<br />

2. Chin (Hakha) Textbooks – Yr 1 to Yr<br />

12 – tlamtling tein kan ngei kho cang. Cu<br />

hlan tiangah cauk pan te he Yr 4 (Tangli)<br />

tiang cawn nakding lawng a rak um.<br />

3. Cafang, awchuah, a ttial, a chim le a<br />

rel hna cu an thiam deuh chin lengmang<br />

cang. Cun, a biapi tukmi, kan Ca le kan<br />

Holh chungah a ummi kan ram tuanbia,<br />

kan miphun tuanbia hna le kan nunphung<br />

hna cu cawnpi an si. Cu cawnnak hna nih<br />

cun ram le miphun dawtnak, kilvenduhnak<br />

thinlung hna le miphunpi lungput hna cu<br />

a ngeih ter hna.<br />

Mimmei. 5. Aus ahhin Laimi na cawl<br />

cangh ning. Lai, Zo, Cho ti phun in maw a<br />

dangdang in nan um cio. A rem hna nan i<br />

rem cu. I hlum nak, biana ah Chin Community<br />

timi bu phun hna nan ngei maw?<br />

2<br />

thlarau hi “O” pum bantuk in aa<br />

hel lengmang i, minung kan si lio<br />

ah sualnak kan tuah ahcun kan thih<br />

tik ah saram in kan kir, thatnak kan<br />

tuah ahcun kan thih tikah minung<br />

mi lianngan ah kan kir, a ti. Cucaah<br />

minung a simi paoh caah tthatnak<br />

tuah aforh. Kan thihhnu kan kalnak<br />

ding Vancungkhua hi dotruk a si a ti.<br />

(1) Hell mei (2) Khuachia thalo pawl<br />

umnak (3) Saram kirnak, (4)Minung<br />

kirnak (5) Khuachia tha kirnak (6)<br />

Pathian ah i cannak hna an si. Cu vacung<br />

dotruk ahcun kan nun lio i kan<br />

tuah sernak zoh in kan thih tikah kan<br />

kalnak ding an si.<br />

Buddha biaknak zonghi Khrihfa<br />

biaknak i, Catholic le Protestant bangin<br />

phun hnih ah an i then. Theravada<br />

Buddhism ( Buddhist biaknak<br />

sianginn hlun cem cawn piaknak a<br />

zummi ) le Mahayana Buddhism hna<br />

an si. Mahayana Buddhish biaknak<br />

hi a lian deuhmi phu an si. Biana ah<br />

buaktlak in China, Japan, Vietnam,<br />

Korea, Singapore, Taiwan, Nepal,<br />

Tibet, Bhutan, and Mongolia pawl<br />

khi Mahayana Buddhish biaknak<br />

a biami ram pawl an si. Kawlram,<br />

Thailand, Combodia, Loas , Sri Lanka<br />

rawl pawl khi Theravada Buddhist<br />

biaknak a biami pawl an si. Kawlram<br />

zonghi India siangpahrang minthang<br />

Ashoka the Great i a phungki pa nih<br />

BC 228 hrawngah Buhhda biaknak hi<br />

a rak luhpi bal. Asinain zapi theih in<br />

Kawlram ah Buddhist biaknak a hung<br />

langh cu AD Kum zabu 11 hrawng ah<br />

Anawrahta Siangpahrang nih ‘Ayikyi’<br />

timi Buddhish phungki pial sual pawl<br />

a rak tthawl hna i, a tu Sri Lanka ram<br />

ah Theravada Buddhish phungki pa<br />

biak awk le cawnpiaktu ah an va lak i,<br />

nihin ni tiang Kawlram cu Theravada<br />

Buddhish biaknak in a umnak a si.<br />

Buddhiah biaknak ahcun a nun lio ah<br />

sualnak tuah bal lomi mithiang tha<br />

cu a thih tikah vancung dotruknak<br />

pathian ah an i cang. Cucaah pathian<br />

tampi an ngei. Asinain cu pathian hna<br />

lak ah cun, an Ii ruah chanmi , hmailei<br />

caan ah a rak chuak te ding tiin an orh<br />

pengmi, pathian hna lakah a lianngan<br />

bikmi Pathian, a min ah ‘Aring Mariya’<br />

an ngei ve. Judah miphun pawl i, Messiah<br />

an hngah bantuk khin cu ‘Aring<br />

Marriya” Pathian chuah lai cu nihin<br />

ni tiang an bawh peng ve ko. Cucaah<br />

mi cheu nihcun Judah biaknak pawl<br />

nih an Meesiah hngahmi le , Buddhish<br />

pawl nih ‘Aring Mariya’ pathian an<br />

hngahmi hna hi, a tu Khrihfa pawl nih<br />

kan biak cuahmahmi Bawi Zisuh hi a<br />

si,a n ti.<br />

Nihin vawlei cungah Buddhish biaknak<br />

a biapi hna hi milu million 500<br />

helham an si men lai an ti. Nai cikua<br />

lebang cu nitlak lei ram pawl ah a karh<br />

ning a reng ngai, ti a si. –Wikipedia_<br />

September, 2010 Muko<br />

chung in buaktlak siaherhmi<br />

1. Delhi khua ah sadah, kunza,<br />

khaini dawr hmuh a har taktak. A<br />

sertu ram nih anmah ei/hmawm dingah<br />

sermi a lo loh, Laimi caah sermi a<br />

lo.<br />

2. Matupi Batist Church ah ka I pum<br />

i, Laiholh (Hakha holh) tein caan an<br />

hmang.<br />

3. Kanpalet khua kan I pumhn ak ah<br />

Hakha hla (ZBC Hla ) a sami an um<br />

pah leen.<br />

4. Mindat khua cu an khua hun luh<br />

bak in Buddhish rim a nam. Lairam<br />

ah Buddhish an tam cemnak khua a<br />

si. Khrihfa hi zatuak cun 70% hrawng<br />

an si nain Khuate deuh ah khua an sa.<br />

Kan hnu Kawlram thimnak zongah<br />

khan Lairam ah Kawl Party a dirnak<br />

khua a si.<br />

5. MIndat khua a lian, Lairam ah<br />

Hakha khua khawh cun a lian cem<br />

khua a si nain an khua ah Internet<br />

dawr pakhat hmanh a um lo. Ramdang<br />

chuak an tlawm rua.<br />

11


Buddhish Biaknak (<br />

Buddhism)<br />

Vawlei cungah hin bIaknak hi tampi<br />

a um. Cu lakah vawlei minung tam<br />

bik nih an biakmi hi Khrihfa Biaknak,<br />

Muslim Biaknak, Hindu Biaknak,<br />

Buddhist biaknak hna hi an si. Hi<br />

Biaknak pali hi an zapi in Asia in aa<br />

thokmi an si i, Khrihfa le Muslim hi<br />

Midddle East an timi nichuah laifang<br />

ram in an thokmi an si i, Hindu le<br />

Buddhist hi India ram in an i thok.<br />

Tutan hi Buddhist biaknak kong kan<br />

langhter lai i, a caan a um ahcun an<br />

dang biaknak pawl zong pakhat hnu<br />

pakhat in kan langhter te lai.<br />

Kawl phungthluk ah “Nai zuam ahcun<br />

Pathian na si kho” timi a um . Cu<br />

phungthluk cu Buddhist biaknak a<br />

biami Kawl pawl caah cun a si tak kho<br />

ko. Ziah tiah cun annih cu an biaknak<br />

ah pathian tampi an chuak.<br />

Buddhish biaknak cu Siddhartha Gautama<br />

(Buddha Gautama) timi panih<br />

BC zabu 5 hrawngah a rak thokmi a si.<br />

Cu pa cu Buddhish biaknak i an pathian<br />

hmasa bik a si. Amah Gautama hi<br />

Nepal ram, India ramri ah a luancia<br />

BC 563 ahhin a rak chuak. Amah hi<br />

cu lio India siangpahrang minthang<br />

a simi Śuddhodana Siangpahrang pa<br />

i a fapa a si. Ahngakchia lio teah hin<br />

mifim pawl nih, Buddha siangpah-<br />

rang fapa Gautamah cu ni nikhat ah<br />

siangpahrang lianngan a si lo ahcun<br />

Mithiang minthang a si te lai, an rak<br />

ti. Cutikah a pa Śuddhodana Siangpahrang<br />

pa nihcun a fapa Gautama cu<br />

siangpahrang si te ding in a rak timh<br />

piak. Asinain Kum 29 a si ah nunnak, a<br />

khuaruah ning fak piin a rak I thleng.<br />

A ruang cu ni fatin a nunnak caah a<br />

cawlmi minung pawl a hmuh tik, tho<br />

kho loin a zawmi (a dam lomi) hna a<br />

hmuh tik, thih lei a panh cuahmahmi<br />

Tar pawl a hmuh tik hna le Thlaan ah<br />

phum ding in an kalmi pi mithi pawl<br />

a hmuh tik hna ah, minung nunnak<br />

timi hi zeidah a rak si, hnangamnak<br />

pakhat hmanh a um lo, timi a rak i<br />

fiang. Cutikah a pa siangpahrang pa<br />

nih a timh piakmi Siangpahrang si te<br />

lai nak cu kal tak in zeitin dah nunnak<br />

ahhin hnangamnak taktak hi ka hmuh<br />

khawh lai, timi cu a rak kawl.<br />

A voikhatnak ah Buddha Gautama<br />

cu kha chan lio cawnpiaktu minthang<br />

pawl sin ah a kal. Asinain cu hna<br />

nihcun hnangamnak taktak an pe kho<br />

lo. Cun ‘Shramanas’ timi biaknak lei<br />

ah aa biaktak khunmi pawl sin ah a<br />

va kal. Ramlak ah sau lak rawl a ul i,<br />

hnangamnak cu a kawl. A donghnak<br />

ah a rawl tam in a thi dengmang. A<br />

Hnu ah a pawngkam khua in nungak<br />

pawl nih rawl an hung chanh i,<br />

a ei. Cuka cung phungki rawl chanh<br />

aa thok. Kum 35 a si ah a nunnak<br />

a tangmi hi thlarau lei lawng ruat<br />

dingin a lung aa thlek. Bodh Gaya<br />

timi khua rirang kung tangah a thu i,<br />

thlarau thazang a la. Cuticun Buddhist<br />

Gautama nihcun hngangamnak<br />

le thianh-hlimhnak taktak cu ka hmu<br />

a ti. A nunnak a tangmi dihlak cu,<br />

Bodh Gaya khua Rirang kung tangah<br />

cun minung cawnpiaknak in a hman.<br />

Caan a hung rauh cu hnuzul zong a<br />

hung ngei i, Buddhish biaknak timi cu<br />

a hung i thok. Amah kum 80 asi BC<br />

483 ah a thi.<br />

Buddha Gautama i a cawn piaknak<br />

hna cu, ‘Karma’ kong asi. nunnak<br />

Australia ram ah Laimi kan phanh hi<br />

can a tawi tuk rih. Mah le umnak khua<br />

le hmunhma hna ah biaknak lei siseh<br />

community lei siseh dirh le ser lio cio<br />

a si. Cu a si caah Australia pumpi huap<br />

in dirhmi bu hna cu biaknak lei siseh<br />

community lei siseh a um kho rih lo.<br />

Melbourne Laimi cawlcangh ning cu a<br />

tawinak in:<br />

Melbourne hi khua lian ngaingai a si.<br />

Laimi hi nichuah lei ah phu khat nitlak<br />

lei ah phu khat ti in kan um hna. Nichuah<br />

le nitlak hi highway in nazi 1:30<br />

hrawng kal a si. Kan i hlat ngaingai<br />

hna. Cu a si tikah Community pakhat<br />

lawng in cun kan um hna lo.<br />

Umnak hmunhma le mahle pengkulh<br />

hoih deuh in biaknak lei siseh community<br />

lei siseh cawlcanghnak hna cu<br />

ngeih cio a si. Zomi siseh, Matu siseh,<br />

Zotung siseh, Falam siseh anmah le<br />

community association cio kha dirh<br />

in cawlcanghnak hna cu an ngei cio<br />

ve hna. Melbourne Laimi hi milu in<br />

2000 hrawng kan si hna i cu chungah<br />

Hakha ThanTlang lei mi hi 1500 renglo<br />

kan um ve hna.<br />

A herh ning in hmun khatah rian tuan<br />

ttinak hna cu kan ngei lengmang tawn<br />

ko hna.<br />

Melbourne nichuah lei i a dirmi<br />

Australia Chin Community (Eastern<br />

Melbourne) cawlcanghnak zong tawi<br />

tein van in ruah ka duh.<br />

ACC (EM) member hi 800 hrawng<br />

kan si. Cozah nih register tha tein a<br />

pekmi le funding zong a pek lengmangmi<br />

a si. Tuan deuh ah The<br />

Hornbill Chin Association of Australia<br />

(HCAA) ti in rak theihmi kha a si.<br />

2007 kum ah rak dirhmi a si i 2007<br />

kum in a tu tiang ah miphun le community<br />

caah a biapi in a ttuan cangmi<br />

hna le a hmaitlak liomi hna cu:<br />

1. Lai hlasa hna conglawmhnak caah<br />

ti in Nu Dawt Hlei Hniang cu 2008<br />

kum ah Australia ah concert tuah ding<br />

in kan rak sawm.<br />

2. ACC (EM) nih Chin hi miphun<br />

(Nationality) dang pakhat kan si ve ko<br />

ti in kan chimrelnak cu a kan pom piak<br />

caah Victorian Multicultural Commission<br />

nih 2009 – 2010 kum caah<br />

an chuahmi Community directory ah<br />

Chin ti in a dang tein rak telh thawk a<br />

si cang.<br />

3. Melbourne, Adelaide le Perth<br />

khualipi pathum ah Chin Famine Live<br />

Aid Concert (2009) tuahnak ah tawlreltu<br />

kan rak si. Cu concert hna tuah<br />

nak thawng in AU$ 16300 a rak chuak<br />

i India lei in bawmhnak cu kan rak luh<br />

ter.<br />

4. Famine Concert caah Lai lei in Pa<br />

Cung Lian Thawng le Mizo ram lei<br />

in Nu MiMi hna cu kan rak sawm ve<br />

hna.<br />

5. Melbourne ah Chin (Hakha) laica<br />

cawnnak cu tang khat in tang hra<br />

tiang a um khawh nakding a tawlreltu<br />

kan si.<br />

6. CACC nih Chin (Hakha) Textbooks<br />

hna cu puitling in an ser khawh<br />

nakding caah ruahnak cheuh le tangka<br />

thazang chuah piak ti in kan rak i<br />

zuam.<br />

7. Australia ram ah thlan man le<br />

phum man hi a fak tuk i Community<br />

chungah thih loh kan ton sual tikah<br />

kan har tuk nak hnga lo ti in Thih Loh<br />

Tawlreltu Committee cu 2010 kum ah<br />

kan dirh khawh. Member vialte nih<br />

minung pakhat ah kum khat ah $50<br />

cio in thawh cio a si caah Thih Loh<br />

Tawlrelnak Fund cu a tam i mipi cu<br />

hnangam in um a si ve cang.<br />

8. Chin (Hakha) Textbooks vialte hi<br />

hmun dang le ram dang i a ummi hna<br />

zong nih Internet in an cawn khawh<br />

ve nakding caah website kan ser lio a<br />

si.<br />

9. Lai holh in Radio program a um<br />

10 3


khawh nakding kan i zuam lio a si.<br />

10. Yr 11 le Yr 12 VCE sianghngakchia<br />

hna nih Laica cu subject pakhat<br />

in an cawn khawh nakding cozah lei<br />

in nawl a kan pek khawh nakding<br />

caah a herhmi Chin (Hakha) Study<br />

Design a um khawh nakding kan i<br />

zuam lio zong a si.<br />

Mimmei. 6 Aus. ahhin Laimi hi<br />

minung pa zeizat hrawng dah nan um<br />

hnga?<br />

Australia ram ah a ummi Laimi hi<br />

milu in 3500 le 4000 kar kan si lai.<br />

Mimmei 7. Khrihfa bu hna teh bu<br />

zeizat hrawng dah nan si hnga?<br />

Bu kip fawmh in bu 18 hrawng a um<br />

cang rua. Cu chungah Melbourne<br />

khua khat lawngah Laimi khrihfa bu<br />

hi bu 13 hrawng a um cang.<br />

Mimmei 8. Aus phan Laimi pawl hi<br />

anmah Aus mi pawl nih zeitin dah an i<br />

hmuh hna..ti na ruah?<br />

A tu tiang ahcun Australia mipi nih<br />

an huat bikmi hna mithat lainawn,<br />

fir, miphun dang he sik velh te hna<br />

le minu tlaihhrem te hna a um rih<br />

lo caah zapi theih in news ah Laimi<br />

kong thawng chia ttialmi hna cu a um<br />

rih lo. Amahbel, zu rit hnu i mawtaw<br />

mawngh ruang tu ah biaceihnak zung<br />

a phanmi tu cu um ngai a si cang.<br />

Cucaah mitha tuk in a kan hmuh lo<br />

hmanhah mithalo ahcun ruahmi kan<br />

si rih hna lo ti in ka ruah.<br />

Mimmei 9. Na uar bikmi Baibal ca<br />

cang le phungthluk bia na kan chim<br />

kho hnga maw?<br />

Ka uar bikmi Baibal cacang: “Cucaah<br />

minung nih a ttha bik a tuah khawhmi<br />

cu a nun rih lioah i lawmh le a ttha<br />

bik a timi kha a tuah khawh chungin<br />

tuah kha a si ko” Phungchimtu 3:12.<br />

Kai lawm!<br />

Mormom Zumhnak<br />

Tlaihtleng 10<br />

Sailo Pa<br />

1. Vawlei le Pathian tampi an um<br />

(Multiple Worlds and Multiple Gods)<br />

Vawlei le Pathian hi tampi an um.<br />

Vawlei pakhat cio hi pathian pakhat<br />

cio nih an uk. Minung zong hi pathian<br />

kan si kho ve. (Khrihfa zumhnak he ai<br />

kalh)<br />

2. Ngaihthiamnak (Forgiveness)<br />

Pathian cu ngaihthiamnak in a khat<br />

mi asi. Second coming hnu bel ah<br />

ngaihthiam khawh a si ti lo. (Khrihfa<br />

zumhnak he ai khat)<br />

3. Vancung hi dotthum a um (Multiple<br />

Heavens)<br />

Vancung hi dot thum a um. A sang<br />

bik cu Pathian nawl a ngaimi hna umnak<br />

a si. A lai dot hi Moses Nawlbia<br />

a zulmi hna umnak a si. Tangnung<br />

bik dot hi taksa duhnak a zulmi hna<br />

umnak a si. (Khrihfa zumhnak ah cun<br />

vanram le hell ram lawng a um)<br />

4. Tlangbawi (Priesthood)<br />

A tlingmi Pa (Male) cu tlangbawi a<br />

si kho. Mi nak Pa cu 1978 kum tiang,<br />

tlangbawi an si kho lo. Nu poahpoah<br />

cu tlangbawi an si kho lo. (Khrihfa<br />

zumhnak ah cun, puan-zar a tlek cang<br />

caah zumtu vialte tlangbawi kan si<br />

kho, nu zong pa zong, mi-nak zong<br />

mi-rang zong)<br />

Thawngthanh Bul pawl<br />

1. Zarhpi ni pumh ah caan a hmangmi<br />

, (phungchim, solo, hlaremh,<br />

Church Choir) nih nan caan hmannak<br />

DVD na duh a si ahcun <strong>CBMC</strong> website<br />

webs Master sin ah hal khawh a<br />

si. Amah bel te caan nan hman zarhhnih<br />

chungah na hal lai I, nanmah tein<br />

DVD phel nan I thawh lai. Contact:<br />

salaimaru@gmail.com<br />

2. Voikhatnak ah US $ 220 na liam<br />

lai i, na chanchung phonebill pek na<br />

hau ti lai lo. Na phone cu US le Canada<br />

tiang nai kal pi khawh i unlimted<br />

in na hman khawh. www.ooma.com<br />

ah kal law na cawk khawh. Tamdeuh<br />

theih na duh ahcun vanthawngling@<br />

yahoo.com ah hlathlai khawh a si.<br />

3. <strong>CBMC</strong> phunghram remh hnu in<br />

chapthanmi, <strong>CBMC</strong> Prayer Ministry<br />

cu a kal cuahmah. Khrihfa nun ahhin<br />

thlacam hi pakhatnak a si ko. A duhmi<br />

paoh thlacam dingah sawm nan si. Pu<br />

Ngun Chum sin ah thawng rak thanh<br />

te.<br />

4. Cauk cawk awk a um: Roland<br />

Siang Nawl nih a chuahmi “ Khualipi<br />

Pahnih ( City of Abundance & City<br />

of Desire ) “ timi cauk ka sinah a um i<br />

a duhmi nih cawk khawh asi. Cahmai<br />

101 a um i a man cu $5 te lawng asi.<br />

Cattialtu hi atulio ahcun CACC zong<br />

nih Laiholh le Laica ah an i bochan<br />

ngaingai mi pakhat asi i tutan a ttialmi<br />

cauk chung ahhin zeitluk in dah Laica<br />

a thiam ti cu a lang. A dumi ni Tv. Ni<br />

Bawi Lian sin ah hlathlai khawh a si.<br />

5. Kan hnu Saya Van Ram Uk,<br />

<strong>CBMC</strong> Crusade (Frederick sang) i,<br />

nikhat ni, nihnih ni nithum ni tiang ta<br />

kha CD in a duhmi nih a lakka in cah<br />

khawh a si. Amah bel te CD phel nanmah<br />

tein nan i thawh lai. Pu Tluang<br />

Hei sin ah hlathlai khawh asi.<br />

6. <strong>CBMC</strong>’s Family Photos : <strong>CBMC</strong><br />

chungtel Family photos pawl kha<br />

<strong>CBMC</strong> website ah chiah i, zoh khawh<br />

dingin Literature Committee nih an<br />

timh. <strong>CBMC</strong> Website ah nan min hun<br />

click in nan chungkhar hmanthlak<br />

cuang colh dingin tuah asi lai. <strong>CBMC</strong><br />

chungtel a simi paoh nih nan chungkhar<br />

hmanthlak kha Dr. Bawi Uk<br />

Thang sin ah nan rak pek nak lai kan<br />

in nawl hna.<br />

‘Ngang” lawngte (6)<br />

1. Zarhpini pumh fel ngang i, zapi<br />

thlacam kar ah mit I chimh bal lo.<br />

Phone deh le restroom kal lawng<br />

rianh.<br />

2. Zarhpi ni pumh ah hmai tthut<br />

uar ngang i, kaicek khai tthin lo.<br />

Thawhhlawm philh rih.<br />

3. Ninga/Zarhte zaan pumh fel<br />

ngang i, pum dih paoh ah mi kongceih<br />

in caan zeimaw zat hun lak peng. Lawi<br />

theih rih lo.<br />

4. Pumh fel ngang i hmai tthut duh<br />

hleng lo.<br />

5. Mi kauh ngang i, ningttih pan<br />

ngang.<br />

6. Hruh ngang ttung i hlen har<br />

ngang<br />

4 9


a phuah beh nain a hnu ah Than Swe<br />

ton a rak i timh i thlichia kongkau<br />

chimh a rak i timh kha an theih than i,<br />

a rian ahcun a luh hnik than. Asinain<br />

a mah nih a duh ti lo. Cutikah Kawlram<br />

mipi nih thlichia ruangah kan<br />

thih than ti nak hnga lo, amah phaisa<br />

chuah in Kawlram khuacaan kong a<br />

hlat i, mipi sin ah theih ter aa zuam<br />

peng. - onlines<br />

Janpan Nuclear ruangah<br />

Japan rawl an hrial<br />

Kan hnu March 11 i Japan ram lihninh<br />

ruang i a puakmi Nuclear ahkhan<br />

Japan nih rmdang i a kuami an ti rawl<br />

pawl ah Radio active aa tel sual lai tiah<br />

ram tampi nih Japan ram in a chuakmi<br />

ti rawl pawl an ram luh ter an phih.<br />

US, EU ram pawl piin ah Russia,<br />

Australia, Canada le a dang ram cheu<br />

khat pawl nih Japan ram in an kuatmi<br />

hna rawl pawl an luh ter duh lo. Japan<br />

cozah nihcun March 24 ahkhan Radio<br />

Active cu a tha cang an ti ko nain mipi<br />

tampi nihcun an din-ei mi rawl kongah<br />

an thin a phang peng ko.<br />

– Myanmar Times<br />

Chaklei Korea nih Japan<br />

Lihninh a bawmh ve<br />

Comunist cozah Chaklei Korea<br />

(N.Korea) ve lo bang a zeilung dek a<br />

tho. Japan Lihninh ah US tingkhat a<br />

bawmh ve hna tiah March 24, ahkhan<br />

a chim ve. Cun Japan ummi Chaklei<br />

Korea Communist cozah tanh pawl<br />

8<br />

caah US 4 5 million ka hlut chap a ti.<br />

Japan nihhin Korea tikulh hi 1910-<br />

1945 tiang a rak uk in a duh in a rak<br />

tuahto hna. Nihin ni tiang Chaklei<br />

Korea nih Japan cu a ral zoh in a zoh<br />

peng,<br />

- Myanmar time<br />

Ivory Coast ram khuaci<br />

an mui<br />

Yahoo news nih a tial ning ah zarhteni<br />

chung tiangah Ivory Coast ram<br />

minung 1000 hrawng an thi cang tiah<br />

Chatolic Charity nih an chim. That lei<br />

panh loin an buaichin vima. Hi Ivory<br />

Coast ram hi Afarica ram ah a ummi<br />

a si Nov. 2010 ahkhan thimnak an<br />

tuah. Mr Ouattara le President a tuan<br />

cuahmah mi Mr. Laurent Gbagbo an<br />

i zuam. Mr. Quattara nih a tei nain<br />

Mr. Laurent Gbagbo nih nawl ngeihnak<br />

a pe duh lo. “A ka tei lo, mee an<br />

nawnnok i a si” a ti. Cutikah thimnak<br />

teitu Mr. Quattara nihcun, hi thimnak<br />

hi a dik, UN peace keeper pawl<br />

theih pimi a si,a ti i amah te in cozah<br />

aa dirh i, president hlun Mr. Laurent<br />

Gbagboo cu an nam. Mr. Laurent<br />

Gbagboo zong cu ralkap tamlak aa<br />

ngeih ve i, an i kap. Cu President thar<br />

le hlun ralkap pawl cu an hmuhnak<br />

paoh ah an i kap. UN Peace Keeper<br />

pawl zongnih a tlangtlak kho rih hna<br />

lo. A thi chap thluahmah rih lai.<br />

– onlines<br />

5. Pathian sining (The Nature of God)<br />

Pathian, Jesuh le Thiangthlarau hi ai<br />

dang cio mi an si. Pathian le Jesuh le<br />

thawh than hnu taksa, hna hi ruh le<br />

titsa a ngei mi an si. (Khrihfa zumhnak<br />

ah cun thum komh Pathian a si tiah<br />

zumh a si)<br />

6. Jesuh nih America a tlawn bal (Jesus<br />

visited the Americas)<br />

America continent ah hin Lehi cithlah<br />

miphun phun hnih an um. Jesuh<br />

a thawhthan hnu ah hin America<br />

minung sinah a rak tlawng bal. (Baibal<br />

ah a um lo mi a si)<br />

7. Bia-phuan (Modern Revelation)<br />

Mormon Profet nih a chimmi biaphuan<br />

poah cu Mormom biaknak<br />

zulh-phung (doctine) an si. (An Profet<br />

cu Joseph Smitth a si)<br />

8. Thlarau (Spirits)<br />

Minung kan thih tikah kan thlarau<br />

cu taksa he ai then. Mitha mi hna an<br />

thlarau cu “thlarau paradise” ah ai din.<br />

Misual thlarau cu “thlarau thonginn”<br />

ah a um ve. Cuka hmun cun second<br />

coming an hngak. (Mirum pa kha a<br />

thih tikah hell ah a kal colh, thlarau<br />

thonginn ah aa diin lo)<br />

9. Nun nuamhnak (Pleasure in Life)<br />

Nun lio nuamhnak hi biapi ngai ah an<br />

ruah. Mormom tuan-phung (myths)<br />

zongah tampi an lang. Kawfi, zuu le<br />

zuk-hmawm phun a si mi poah tongh<br />

lo ding. (Nun thianhlim cu Khrihfa<br />

zumhnak zong ah tha pek mi a si ve)<br />

10. Cheuhra cheukhat (Tithing)<br />

Vancung cungdot cem na phaknak<br />

hnga dingah cheuhra cheukhat cu<br />

tling te le hman te in na pek hrimhrim<br />

awk a si. (Khrihfa zumhnak ah<br />

cun cheuhra cheukhat ruangah vanram<br />

phak a si lo, zumtu kan si caah<br />

kan pekmi tu a si deuh)<br />

Biacah<br />

: A tlangpi in Mormom zumhnak hi<br />

kalsual deuh ah ruahmi an si. Jesuh<br />

nih, “Keimah sin dah lo cun Pa sin<br />

phaknak lam a um lo” a ti. Hla zongah<br />

“Vancung khua vailamtah lam in kal<br />

a herh, hi hlei lam dang a um lo” tiah<br />

kan sak. Mormom tlangval cu minung<br />

pahnih-thum in an kal tti lai I, inn<br />

kip ah an va kingh tawn lai. Jesus tbt<br />

ttangbenh hna an I benh lai. Mipem<br />

ka, zei thei lo nih cun mirang Khrihfa<br />

zumtu ttha ngai ah ruah sual a fawi te.<br />

Phaisa thazang hmang in member a<br />

kawlmi an si tikah sifak santlailo nih<br />

I lun a fawi te. Jesuh kong zeirello in<br />

muvi a chuahtu zong khi Mormon<br />

pawl hi an si tawn. Jesuh nih motorsaikel<br />

ai cit I Jerusalem a luih lio hna<br />

an chuah. Jesuh nih lakfa a neihnak<br />

kong hna an chuah. Cucaah Mormom<br />

tlangval, kawrvar le necktie he nan<br />

inn an rat tikah, “Sorry, kan I manh<br />

lo” tiah aw nem tein rak tthawl hna u.<br />

An rap ah nan i-awh ve sual lai.<br />

Sailo Pa<br />

Dawh Khun Kei Ca<br />

Salai Marau<br />

Parza run lakah,<br />

Rim hmui cem par si hlah hmanh,<br />

Khuaivah hna caah,<br />

Tlanh khunmi par na si.<br />

Raan cuang na mui nih,<br />

Vahnit sen bang cer hlah hmanh,<br />

Vaal zaa rual caah,<br />

Cat lo cirhti put na si.<br />

Na annkaa rem nih,<br />

Khuaihliti bang thlum hlah hmanh<br />

Mitsir veng val caah,<br />

Fianh khawh lo sullam rak ngei<br />

5


Thawngpang<br />

Ziknawh ei bikmi ram<br />

2010 chungah vawlei cung ram 176<br />

chungah CPI- Corruption Perceptions<br />

Index 2010 tiin Transparency<br />

International timi bu nih ziknawh a<br />

ei bikmi ram an thim hna i Kawlram<br />

nih pahnihnak a tlaih. Pakhatnak ah<br />

Africa in Sudan ram a si i, pahnih<br />

nak ah Kawlram le Afghanistan nih<br />

pahnihnak an hmuh. March 25, <strong>2011</strong><br />

ah Napyidaw khua ah an tuahmi<br />

Kawl ralkap cozah bawi pawl tonnak<br />

ah Sr. Genaral Than Swe nih “Atu<br />

lio Kawlram hi a ram innpa Loas le<br />

Combodia nak hmanh in minung nunning<br />

a niam deuh” tiah a chanchung a<br />

voikhat nak a chim. Cun a chim rihmi<br />

cu, hi ziknawhnak hi biatak tein kan<br />

doh lai, tiah a chim rih. Kawlram hi<br />

1962 Newin cozah kai hnu in a sifak<br />

chin lengmang, ziknawh a tam chin<br />

lengmang i, a tu hin cun ziknawhnak<br />

vawlei ah a kan pil hi kum zabu cheu<br />

hrawng a si cang.<br />

- Mizzimma<br />

Kawlram<br />

Ramhun(President)<br />

thar<br />

Kawl ramkap cozah dirhkamhmi<br />

USDP (Cianhkianzi) party in hlan<br />

6<br />

ralbawi hlun U Thein Sein cu kan<br />

hnu nithumni ahkhan Kawlram kum<br />

22 chungah a voikhatnak Ramhun<br />

(President) si dingin Napyidaw ah , a<br />

bawmtu ah aa thimmi Vice-President<br />

pahnih hna he biakamnak an tuah i,<br />

<strong>April</strong> thla thok in Kawlram cozah<br />

pi cu hruaihram a thok cang lai. An<br />

biakam mi cu, Kawlram cu ding fel<br />

tein ka uk lai, a herh ahcun kan nunnak<br />

tiang ka pek lai, ti a si. Kwl ram<br />

tuanbia ah a voi (8) ah President a si.<br />

Kum 19 chung thir kuttum he kawlram<br />

a uk tu Sr.Gen Than Swe zongnih<br />

a hmurka cun kai din ve cang lai, a ti<br />

nain aa dinh tak le tak lo chim chung<br />

awk a har ngai, an ti. U Thein Sein<br />

cozah nihcun Vuanci 30 le a Vuanci<br />

bawmtu 40 a hruai hna lai. Hi Vuanci<br />

le vuanci bawmtu aa thimmi hna pawl<br />

hi mi tamdeuh cu, tulio ralkap bawi<br />

a tuan cuahmahmi an si, Hi U Thein<br />

Sein cozah ahhin vuanci bawmtu ah<br />

nu pahnih an i tel ve. U Thein Sein<br />

nih Ramhun rian a hun i kinh bak in<br />

bia tampi a chim. Cu hna cu, ramdang<br />

ram tha lo pawl nih an ram chungah<br />

a duh in an hung i thlak khawh lo nak<br />

ding caah ral hriamnak kan thawn ter<br />

a hau, a ti. Cun Cozah riantuan pawl<br />

an thlahlawh ka kai ter kho hna lai lo,<br />

a ruang cu kawlram cu kan si a fak<br />

tuk i, hi pawl hi tampi than ter kan<br />

hau rih, a ti. NLD party nih, “Cozah<br />

tharhe biaruah khuakhan tti dingin<br />

ready kan si” an ti. U Thein Sein hi<br />

Ralbawi General min in Ralkap cozah<br />

ah Prime Minister sau pi a tuan i,<br />

ralkap chung theih ningah ziknawh a<br />

ei lo bik, ralbawi asi an ti. Sr.Ge Than<br />

Swe i a mi zumh a si. N.Korea, Taluk<br />

le ASEAN ram pawl nihcun Kawl<br />

cozah thar cu lawmhpinak cakuat an<br />

kuat hna nain US le EU ram pawl lei<br />

cung zeihmanh aw ann a lang rih lo. -<br />

Mizzima<br />

Shan ram lihninh<br />

Japan ram lihninh ruangah an buai<br />

saling lio ah Kawlram chung Shan<br />

ram zongah March 24, <strong>2011</strong> ahkhan<br />

6.9 thazang in li a rak i hnin ve i<br />

innlo, lam tamlak a rawk. A hninhnak<br />

ah Thailaind le Loas ramri hrawngah<br />

a si i, minung 107 an thi, tiah khuami<br />

hna nih an ti. Asinain Kawl cozah<br />

TV MRTV nih cun 76 an thi, tiah an<br />

thanh. Tachilek khua in meng 22 aa<br />

hlatnak Kyakuni khuate ah Batptist<br />

Khrihfabu Baibal cawnnak an ngeih lio<br />

ah li nihcun a hninh hnawh hna i, minung<br />

20 an ti. Minung 60 hma an pu.<br />

World Vision, UNICEF le a dangdang<br />

NGO bu pawl nih an zuan hnawh hna<br />

i an bawmh hna. Ralkap 300 hrawng<br />

zong bawmtu dingah an thlah hna.<br />

Hi lininh nih a hrawhmi dihlak hi US<br />

$ 3.6 million man hrawng a si lai, an<br />

ti. Hi lihninh hrawhmi pawl bawmh<br />

dingah India cozah nih US $ 1 million<br />

a bawmh ve. - Mizzimma<br />

Khua caan kong website<br />

www.tunlwin.com<br />

Kawlram khuacaan zohnak zung ah<br />

lubik a rak simi (Director-General &<br />

PR of Myanmar with WMO) Dr. Tun<br />

Lwin nih Kawlram mi hna tilian, ruahsur<br />

le khuacaan tha lo nih a pekmi<br />

harbnak ruangah a caan te ah i kham<br />

khawhnak dingah website pakhat a<br />

ser i, cu nihcun kawlram ah thlichia<br />

le ti lian an ton sual ahcun a caan te<br />

ah an theih khawh manh nak caah<br />

tiin thawngpang a thanh peng hna.<br />

A website min cu www.tunlwin.com<br />

a si i, an min ah Myanmar Climate<br />

Change Watch an ti. A caan hman tein<br />

Kawlram mipi sin ah khuacaan um tu<br />

ning a thanh peng hna.<br />

Dr. Tun Lwin hi kan hnu kum hmasa<br />

Kawlram ah Nargis thlichia ruangah<br />

minung a ting in an thih lio ahkhan<br />

Kawlram khuacaan lei zungah Director-Genaral<br />

a rak tuanmi a si. Kha<br />

lio i, Irrawady ti hna lei le Yangon<br />

kiangkap hrawng i a tlung dingmi<br />

Nargis thli chia a hrannak lai dingmi<br />

kha a rak theih cia ko. Cucaah Than<br />

Swe va ton i a sining le zeitin dah<br />

kan I khamh khawh lai timi kongkau<br />

chimh ah Napyidaw ah a kal i aa zuam<br />

leen nain Than Swe tonnak nawl a rak<br />

pe lo. Cu tik ah Nargis thlichia cu a<br />

hrang i minung a ting in an thih kha<br />

a si. Amah rian zong Than Swe nih<br />

7

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!