14.06.2013 Views

Sromis usafrTxoeba

Sromis usafrTxoeba

Sromis usafrTxoeba

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

n. jvarelia, l. CxeiZe<br />

<strong>Sromis</strong> <strong>usafrTxoeba</strong><br />

(informatika da marTvis sistemebi)<br />

@`teqnikuri universiteti”@


saqarTvelos teqnikuri universiteti<br />

n. jvarelia, l. CxeiZe<br />

<strong>Sromis</strong> <strong>usafrTxoeba</strong><br />

(informatika da marTvis sistemebi)<br />

Tbilisi<br />

2009<br />

damtkicebulia stu-s<br />

saredaqcio-sagamomcemlo<br />

sabWos mier


uak [331.45:681.3] (075.32)<br />

saxelmZRvaneloSi warmodgenilia <strong>Sromis</strong> usafrTxoebis ZiriTadi<br />

cnebebi da debulebebi, informatikis, marTvis sistemebTan da personalur<br />

kompiuterebTan usafrTxo muSaobis sakiTxebi. <strong>Sromis</strong> usafrTxoebis<br />

Tanamedrove miRwevebis poziciidan ganxilulia mavne da saSiSi faqtorebi,<br />

<strong>Sromis</strong> pirobebis gajansaRebis, muSakTa janmrTelobisa da <strong>Sromis</strong>una-<br />

rianobis SenarCunebis gzebi _ organizaciuli, teqnikuri, samedicino-<br />

profilaqtikuri RonisZiebebi.<br />

saxelmZRvaneloSi warmodgenilia sawarmoo garemos komfortuli<br />

pirobebiT uzrunvelyofis sakiTxebi: mikroklimati, ventilacia, kondi-<br />

cireba, ganaTeba, xmauris Semcirebis RonisZiebebi, eleqtrodanadgarebTan<br />

usafrTxo muSaobis pirobebi, xanZarsawinaaRmdego RonisZiebebi.<br />

saxelmZRvanelo gankuTvnilia informatikisa da marTvis sistemebis<br />

fakultetis yvela specialobis bakalavrebisa da magistrantebisaTvis,<br />

umaRlesi profesiuli swavlebis studentebisaTvis; saxelmZRvanelo sain-<br />

tereso da sasargeblo iqneba am sferoSi dasaqmebuli muSakebisaTvis.<br />

recenzenti sruli profesori z. wveraiZe<br />

© sagamomcemlo saxli ,,teqnikuri universiteti’’, 2009<br />

ISBN 978-9941-14-494-3<br />

http://www.gtu.ge/publishinghouse/<br />

yvela ufleba daculia. am wignis arc erTi nawili (iqneba es teqsti, foto, ilustracia Tu sxva) aranairi<br />

formiT da saSualebiT (iqneba es eleqtronuli Tu meqanikuri), ar SeiZleba gamoyenebul iqnas gamomcemlis<br />

werilobiTi nebarTvis gareSe.<br />

saavtoro uflebebis darRveva isjeba kanoniT.


Tavi I<br />

1.1. <strong>Sromis</strong> usafrTxoebis ZiriTadi cnebebi da terminologia<br />

Sroma _ adamianis mizanmimarTuli moRvaweobaa. sawarmoSi Sesrulebul<br />

Sromas sawarmoo moRvaweoba ewodeba.<br />

sawarmoo moRvaweoba xorcieldeba samuSao zonaSi.<br />

samuSao (sawarmoo) zona aris iatakidan 2,2 m an meti simaRlis sivrce an<br />

moedani, romelzec muSaobis procesSi mudmivad an droebiT imyofeba momuSave.<br />

muSaobis procesSi samuSao zonaSi warmoiqmneba negatiuri faqtorebi,<br />

romlebic uaryofiTad moqmedeben momuSaveze, iwveven janmrTelobis<br />

gauaresebas, travmas an daavadebas. negatiuri faqtorebis warmoqmna<br />

ganapirobebs sawarmoo garemos iseT Tvisebas, romelsac sawarmoo garemos<br />

saSiSroeba ewodeba. sawarmoo garemos saSiSroeba <strong>Sromis</strong> usafrTxoebis<br />

ZiriTadi cnebaa. negatiuri sawarmoo faqtorebi iyofa saSiS da mavne<br />

faqtorebad.<br />

saSiSi sawarmoo faqtori iseTi faqtoria, romlis moqmedeba adamianze<br />

iwvevs travmas an letalur dasasruls. saSiSi sawarmoo faqtori moixseneba<br />

rogorc travmasaSiSi faqtori.<br />

mavne sawarmoo faqtoris moqmedeba iwvevs guneba-ganwyobis gauaresebas,<br />

xolo xangrZlivi moqmedeba _ daavadebas.<br />

saSiS da mavne sawarmoo faqtorebs Soris arsebobs garkveuli kavSiri.<br />

mavne faqtorebis maRali doneebi gardaiqmnebian saSiS faqtorebad. magaliTad,<br />

samuSao zonaSi mavne nivTierebis maRali koncentracia iwvevs mZime mowamvlas<br />

da sikvdilsac ki; radiaciis maRali done iwvevs sxivur daavadebas, romlis<br />

drosac organizmSi aRiniSneba Seuqcevadi, organizmisaTvis SeuTavsebeli<br />

cvlilebebi.<br />

saSiSi sawarmoo faqtoris moqmedeba iwvevs travmebs da ubedur<br />

SemTxvevebs. travma _ garemo faqtorebis zemoqmedebiT gamowveuli adamianis<br />

organizmis dazianebaa. matravmirebeli faqtoris mixedviT travma SeiZleba<br />

iyos:<br />

3


<strong>Sromis</strong> usafrTxoebis ZiriTadi cnebebi da terminologia dadgenilia saxelmwifo<br />

standartebis, normebis, wesebis kompleqsis safuZvelze.<br />

meqanikuri _ organoebis da qsovilebis mTlianobis darRveva;<br />

Termuli _ damwvroba, moyinva;<br />

qimiuri _ qimiuri nivTierebebis moqmedebiT gamowveuli;<br />

barotravma _ haeris atmosferuli wnevis mkveTri cvlilebebiT<br />

gamowveuli;<br />

ewodeba.<br />

eleqtrotravma _ eleqtruli denis moqmedebiT gamowveuli;<br />

fsiqiuri _ mZime fsiqologiuri faqtoris moqmedebiT gamowveuli;<br />

travmiT damTavrebul uecar da daugegmav SemTxvevas ubeduri SemTxveva<br />

mavne sawarmoo faqtoris xangrZlivi zemoqmedeba iwvevs profesiul<br />

daavadebas. magaliTad, vibraciis xangrZlivi moqmedeba vibrodaavadebis<br />

gamomwvevia; xmauri iwvevs siyrues; radiacia _ sxivur daavadebas.<br />

Sroma unda iyos usafrTxo!<br />

<strong>usafrTxoeba</strong> _ moRvaweobis mdgomareobaa, romlis drosac gamoricxulia<br />

saSiSroebis gamovlena.<br />

dacva~.<br />

`<strong>Sromis</strong> <strong>usafrTxoeba</strong>~-sTan erTad farTod gamoiyeneba cneba _ `<strong>Sromis</strong><br />

<strong>Sromis</strong> dacvis qveS igulisxmeba sakanonmdeblo aqtebis sistema,<br />

socialur-ekonomikuri, organizaciuli, teqnikuri, sanitariul-higienuri,<br />

samkurnalo-profilaqtikuri RonisZiebebis da saSualebebis erToblioba,<br />

romlebmac unda uzrunvelyon <strong>Sromis</strong> <strong>usafrTxoeba</strong>, adamianis janmrTeloba da<br />

<strong>Sromis</strong>unarianoba.<br />

sawarmoo sanitaria mavne sawarmoo faqtorebis Sesamcireblad da<br />

asacileblad mimarTuli organizaciuli RonisZiebebis da teqnikuri<br />

saSualebebis sistemaa.<br />

sawarmoo sanitariam unda uzrunvelyos: normaluri mikroklimaturi<br />

parametrebi; racionaluri ganaTeba; xmauris da vibraciis mavne moqmedebis<br />

Tavidan acileba; sanitariul-sayofacxovrebo mowyobilobis funqcionireba.<br />

<strong>Sromis</strong> higiena _ adamianis organizmze moqmedi sawarmoo garemos<br />

faqtorebis Semswavleli mecnierebaa, romelic sawarmos teqnologiis, SromiTi<br />

4


procesebis, nedleulis, masalebis, sawarmoo narCenebis mavne zemoqmedebis<br />

Seswavlis safuZvelze, gamoimuSavebs higienur, samkurnalo-profilaqtikur<br />

normatiul RonisZiebebs.<br />

usafrTxoebis teqnika organizaciuli RonisZiebebis da teqnikuri<br />

saSualebebis sistemaa, romlis mizania saSiSi sawarmoo faqtorebis<br />

zemoqmedebis Tavidan acileba. usafrTxoebis teqnikaSi igulisxmeba: sawarmoo<br />

mowyobilobebis, procesebis <strong>usafrTxoeba</strong>; sawarmoSi axali manqanebis,<br />

meqanizmebis, instrumentebis, SemoRobviTi da mablokirebeli sistemebis,<br />

avtomaturi signalizaciis, kompiuteruli sistemebis danergva.<br />

xanZarsawinaaRmdego dacvis sistema organizaciuli RonisZiebebis da<br />

teqnikuri saSualebebis erTobliobaa. isini mimarTulia xanZriT gamowveuli<br />

faqtorebis asacileblad da materialuri danakargebis Sesamcireblad.<br />

<strong>Sromis</strong> usafrTxoebis uzrunveyofis umniSvnelovanes etapad iTvleba<br />

saSiSroebis identifikacia.<br />

saSiSroebis identifikacia aris saSiSroebebis garCeva; maTi warmoqmnis<br />

mizezebis dadgena; saSiSroebis albaTobis, sididis da Sedegebis droiTi da<br />

sivrciTi maxasiaTeblebis dadgena.<br />

1.2. <strong>Sromis</strong> dacvis samecniero baza<br />

<strong>Sromis</strong> dacvis samecniero baza efuZneba: travmatizmis da daavadebebis<br />

Teoriul da eqsperimentul kvlevas; profesiuli daavadebebis, mowamvlebis,<br />

xanZrebis, afeTqebebis, sawarmoo travmatizmis yovelmxriv analizs; warmoebaSi<br />

<strong>Sromis</strong> pirobebis mecnierul analizs; warmoebaSi gamoyenebuli nivTierebebis,<br />

masalebis da nakeTobebis usafrTxoebis kvlevas; usafrTxoebis teqnikis<br />

TvalsazrisiT meqanizaciis, avtomatizaciis, distanciuri marTvis,<br />

telemeqanikis, mablokirebeli mowyobilobebis, kompiuteruli sistemebis<br />

Sefasebas.<br />

Catarebuli kvlevis da maTi analizis safuZvelze iqmneba samuSao<br />

adgilebze mavne da saSiSi sawarmoo faqtorebis gamovlenis, maTi<br />

profilaqtikisa da salikvidacio zomebis SemuSavebis SesaZlebloba.<br />

5


`<strong>Sromis</strong> dacvis~ disciplina warmoiqmna mravali sxva mecnierebis SerwymiT,<br />

rogoricaa socialur-uflebrivi, ekonomikuri, samedicino, teqnikuri da sxva.<br />

`<strong>Sromis</strong> dacvis~, rogorc disciplinis, warmatebiT asaTviseblad saWiroa<br />

fizikis, qimiis, eleqtroteqnikis, maTematikis, sxva sabunebismetyvelo da<br />

zogadteqnikuri mecnierebebis safuZvlebis codna. <strong>Sromis</strong> dacva da<br />

<strong>usafrTxoeba</strong> mWidro kavSirSia ergonomikasTan, sainJinro fsiqologiasTan,<br />

medicinis yvela dargTan, garemos dacvasTan da rig sxva mecnierebebTan,<br />

romlebic asaxaven adamianis cxovelmyofelobis sakiTxebs da problemebs.<br />

jansaRi, usafrTxo da maRalmwarmoebluri <strong>Sromis</strong> pirobebi farTo<br />

mecnierul kvlevebs efuZneba.<br />

<strong>Sromis</strong> dacvis samecniero-teqnikuri programis ganxorcielebiT<br />

dakavebulia <strong>Sromis</strong> usafrTxoebis dargobrivi institutebi, <strong>Sromis</strong> higienis da<br />

profesiuli daavadebebis laboratoriebi da umaRlesi saswavleblebis<br />

teqnologiuri usafrTxoebis kaTedrebi.<br />

6


Tavi 2. <strong>Sromis</strong> kanonmdeblobis safuZvlebi<br />

2.1. <strong>Sromis</strong> dacvis sakanonmdeblo aqtebi<br />

<strong>Sromis</strong> procesSi aRZruli sazogadoebriv-SromiTi urTierTobebi<br />

regulirdeba `saqarTvelos konstituciiT~, `saqarTvelos kanonTa kodeqsiT~,<br />

droebiTi sakanonmdeblo aqtebiTa da saqarTvelos prezidentis<br />

brZanebulebebiT. `saqarTvelos <strong>Sromis</strong> kanonTa kodeqsSi~, romelic iuridiul<br />

normaTa erTobliobas warmoadgens, <strong>Sromis</strong> Sesaxeb ZiriTadi debulebebi<br />

mocemulia TavebSi: `<strong>Sromis</strong> dacva~, `samuSao dro~, `dasvenebis dro~, `qalis<br />

Sroma~, `axalgazrdobis Sroma~, `zedamxedveloba <strong>Sromis</strong> kanonebis<br />

Sesrulebaze~ da sxv. `saqarTvelos <strong>Sromis</strong> kanonTa kodeqsi~ awesrigebs<br />

saqarTveloSi mcxovreb muSakTa SromiT urTierTobebs sawarmosTan,<br />

dawesebulebebTan da organizaciebTan (miuxedavad maTi sakuTrebisa da<br />

organizaciul-samarTlebrivi formisa); saqarTvelos moqalaqeTa Sroma<br />

Tavisufalia; iZulebiTi Sroma akrZalulia; muSaks ufleba aqvs moiTxovos<br />

<strong>Sromis</strong> usafrTxo da jansaRi pirobebis Seqmna da samuSaosTan dakavSirebuli<br />

janmrTelobis mdgomareobis moSlisas miyenebuli zianis mTliani anazRaureba<br />

(muxli 2).<br />

<strong>Sromis</strong> kanonTa kodeqsi gansazRvravs muSakis dasvenebis uflebas (muxlebi<br />

57-74). es ufleba uzrunvelyofilia samuSao kviris xangrZlivobis, mTeli rigi<br />

profesiebis da sawarmoebisaTvis Semoklebuli samuSao dRis, Ramis periodSi<br />

Semoklebuli samuSao drois dadgeniT; yovelwliuri anazRaurebadi<br />

Svebulebisa da yovelkvireuli dasvenebis dReebis dawesebiT. <strong>Sromis</strong> kanonTa<br />

kodeqsiT gansazRvrulia muSakTa janmrTelobis dacvis ufleba, romelsac<br />

uzrunvelyofs profilaqtikuri RonisZiebebisa da garemos gajansaRebis<br />

RonisZiebebis CatarebiT, mozardi Taobis janmrTelobaze zrunviT, bavSvTa<br />

<strong>Sromis</strong> akrZalviT (Tu igi dakavSirebuli araa swavlebasTan da SromiT<br />

aRzrdasTan). samuSao drois xangrZlivoba ar unda aRematebodes 41 saaTs<br />

kviraSi, xolo ekonomikuri da sxva saWiro pirobebis Seqmnis kvalobaze unda<br />

ganxorcieldes ufro Semcirebul samuSao kviraze gadasvla. <strong>Sromis</strong> mavne<br />

pirobebian samuSaoze dasaqmebuli muSakebisaTvis samuSao kviris<br />

7


xangrZlivobaa ara umetes 36 saaTi (muxli 43, 44). im sawarmoebis, saamqroebis,<br />

profesiebis sia, romelic iZleva Semcirebuli xangrZlivobis samuSao kviris<br />

uflebas, mtkicdeba kanonmdeblobiT dadgenili wesiT.<br />

zeganakveTuri samuSaoebi kanonmdeblobiT dauSvebelia. zeganakveTuri<br />

samuSaoebi dasaSvebia mxolod gamonaklis SemTxvevebSi da mxolod sawarmos,<br />

dawesebulebis, organizaciis profkavSiris nebarTviT. TiToeuli muSakisaTvis<br />

es samuSao zedized ori dRis ganmavlobaSi ar unda aRematebodes 4 sT-s,<br />

mTeli wlis ganmavlobaSi ki _ 120 saaTs. zeganakveTuri samuSaos anazRaureba<br />

pirveli ori saaTis ganmavlobaSi erTnaxevari odenobiT xdeba, xolo momdevno<br />

saaTebisa _ ormagad. zeganakveTuri samuSaos kompensacia dRemagieris micemiT<br />

dauSvebelia (muxlebi 54, 55, 56, 86). <strong>Sromis</strong> kanonTa kodeqsSi<br />

reglamentirebulia dasvenebis dro, romelsac miekuTvneba: Sesveneba samuSao<br />

dRis ganmavlobaSi kvebisa da dasvenebisaTvis, yoveldRiuri da yovelkvireuli<br />

dasveneba, sadResawaulo arasamuSao dReebi da Svebuleba (muxlebi 57-74).<br />

<strong>Sromis</strong> kanonTa kodeqsSi dadgenilia sawarmos administraciis<br />

movaleobani (<strong>Sromis</strong> janmrTeli pirobebis uzrunvelyofa, muSakTa <strong>Sromis</strong><br />

sworad mowyoba, maTi <strong>Sromis</strong>a da sayofacxovrebo pirobebis gaumjobeseba da<br />

sxv.). administracias ekisreba muSa-mosamsaxureTaTvis instruqtaJis Catareba<br />

usafrTxoebis teqnikis, sawarmoo sanitariis, xanZarsawinaaRmdego dacvisa da<br />

<strong>Sromis</strong> dacvis sxva wesebis Sesaxeb (muxli 143). masve ekisreba <strong>Sromis</strong> dacvis<br />

instruqciis yvela moTxovnis Sesrulebaze mudmivi kontroli. Tavis mxriv,<br />

muSa-mosamsaxureni valdebulni arian mkacrad daicvan <strong>Sromis</strong> dacvis<br />

instruqciebi (muxli 144). <strong>Sromis</strong> kanonTa kodeqsSi dadgenilia qalebisa da<br />

mozardebis <strong>Sromis</strong> gamoyenebis SezRudvebi mZime da saSiS samuSaoebze, Ramis<br />

saaTebSi, simZimeTa gadatanaze da misT.<br />

saqarTvelos <strong>Sromis</strong> kanonmdeblobiT 16 welze naklebi asakis pirTa<br />

samuSaoze miReba dauSvebelia. gamonaklis SemTxvevaSi sawarmos profkavSirTan<br />

SeTanxmebiT nebadarTulia samuSaoze 15 wlis asakis mozardTa miReba.<br />

swavlisagan Tavisufal dros SeiZleba samuSoze 14 wlis asakis mozardis<br />

miReba erT-erTi mSoblis an misi Semcvleli piris TanxmobiT msubuqi samuSaos<br />

Sesasruleblad, romelic zians ar miayenebs mis janmrTelobas da ar<br />

daarRvevs swavlebis process (muxli 167).<br />

8


16-dan 18 wlamde mozardebisaTvis dadgenilia 36 saaTiani samuSao kvira, 15<br />

wlidan 16 wlamde asakis pirebisaTvis ki _ 24 saaTiani samuSao kvira. saswavlo<br />

wlis ganmavlobaSi swavlisagan Tavisufal dros momuSave moswavleTa samuSao<br />

dro maqsimaluri xangrZlivobis naxevars ar unda aRematebodes (muxli 44).<br />

kanonmdeblobiT akrZalulia <strong>Sromis</strong> dacvis RonisZiebaTa ganxorcielebi-<br />

saTvis gamoyofili saxsrebisa da saWiro masalebis xarjva sxva miznebisaTvis<br />

(muxli 145). <strong>Sromis</strong> kanonTa kodeqsiT gansazRvrulia spec. tansacmlisa da<br />

individualuri dacvis saSualebebis, sapnisa da gamauvnebeli saSualebebis,<br />

rZisa da samkurnalo-profilaqtikuri kvebis produqtebis gacema, agreTve cxel<br />

saamqroebSi muSebis uzrunvelyofa gaziani mariliani wyliT (muxlebi 146-149).<br />

sakanonmdeblo aqtebis safuZvelze SemuSavebulia da moqmedebs <strong>Sromis</strong><br />

dacvis sxvadasxva normatiuli dokumenti: <strong>Sromis</strong> usafrTxoebis standartebi,<br />

sanitariuli da samSeneblo normebi da wesebi. usafrTxoebis teqnikasa da<br />

sawarmoo sanitariis wesebi, mowyobilobis konstruqciis usafrTxoebis<br />

moTxovnebi, debulebebi saxelmwofo zedamxedvelobis organoebis moRvaweobis<br />

Sesaxeb, <strong>Sromis</strong> usafrTxoebis standartTa sistemebi.<br />

standartTa sistema moicavs: saxelmwifo standartebs, dargobriv<br />

standartebs da sawarmoo standartebs.<br />

sanitariuli da samSeneblo normebisa da wesebis jgufs miekuTvneba:<br />

`samrewvelo sawarmoTa proeqtirebis sanitariuli normebi~, romlebic<br />

iTvaliswineben, sanitariul-teqnikur RonisZiebaTa kompleqss teqnologiuri<br />

procesebis Taviseburebebisa da samSeneblo konstruqciebTan kavSiris<br />

mxedvelobaSi miRebiT;<br />

teqnologiuri procesebis sanitariuli wesebi da sawarmoo<br />

mowyobilobebisadmi higienuri moTxovnebis realizacia uzrunvelyofs<br />

atmosferoSi da Camdinare wylebSi mavne nivTierebaTa mospobas an minimumamde<br />

dayvanas, xmauris, vibraciis, ultrabgeris, eleqtromagnituri talRebis,<br />

statikuri eleqtrobisa da maionizirebeli gamosxivebis mospobas an<br />

maqsimalurad Semcirebas, adamianTa fizikuri daZabvisa da gadaRlis<br />

Semcirebas. wesebSi teqnikuri procesis calkeuli saxisaTvis <strong>Sromis</strong><br />

janmrTeli da usafrTxo pirobebis uzrunvelsayofad moyvanilia konkretuli<br />

RonisZiebebi.<br />

9


samSeneblo normebi da wesebi, rogoricaa:<br />

_ `samrewvelo sawarmoTa generaluri gegmebi~,<br />

_ `xanZarsawinaaRmdego normebi~,<br />

_ `sawarmoo Senobebi~,<br />

_ `administraciuli da sayofacxovrebo Senobebi~,<br />

_ `bunebrivi da xelovnuri ganaTeba~,<br />

_ `gaTboba, ventilacia da kondicireba~,<br />

_ `xmaurisagan dacva~ da sxv. gansazRvraven proeqtirebis normebs.<br />

ganasxvaveben usafrTxoebis teqnikisa da swarmoo sanitariis erTian,<br />

dargTaSoris da dargobriv wesebs. erTiani wesebi saxalxo meurneobis yvela<br />

dargze vrceldeba. dargTaSorisi da dargobrivi wesebi ganamtkiceben <strong>Sromis</strong><br />

usafrTxoebisa da higienis uzrunvelyofis umniSvnelovanes garantiebs<br />

ramdenime an erT dargSi.<br />

aRniSnuli normatiuli dokumentebis garda <strong>Sromis</strong> dacvis sferoSi<br />

moqmedeben debulebebi: saxelmwifo saxanZro zedamxedvelobaze, saxelmwifo<br />

energetikul zedamxedvelobaze, profkavSiris teqnikur inspeqciaze, <strong>Sromis</strong><br />

dacvis komisiaze. <strong>Sromis</strong> dacvis samsaxuris organizeba da <strong>Sromis</strong> dacvis<br />

sferoSi Tanamdebobis piris movaleobani ganisazRvreba usafrTxoebis<br />

teqnikasa da sawarmoo sanitariaSi samuSaoebis Sesaxeb tipuri debulebebiT.<br />

2.2. <strong>Sromis</strong> dacvis kanonmdeblobis Sesrulebaze zedamxedveloba da<br />

kontroli<br />

<strong>Sromis</strong> usafrTxo da janmrTeli pirobebis uzrunvelyofis sistemis<br />

mniSvnelovani nawilia <strong>Sromis</strong> dacvis normebisa da wesebis Sesrulebaze<br />

saxelmwifo zedamxedveloba, sazogadoebrivi da Sigasauwyebo kontroli.<br />

yvela sawarmoSi, dawesebulebasa da organizaciaSi miuxedavad maTi<br />

sakuTrebisa da organizaciul-samarTlebrivi formisa, <strong>Sromis</strong> kanonmdeblobis,<br />

<strong>Sromis</strong> dacvasTan dakavSirebuli kanonmdeblobiTi sxva aqtebis moTxovnaTa<br />

Sesrulebaze saxelmwifo zedamxedvelobas axorcielebs saqarTvelos <strong>Sromis</strong>,<br />

janmrTelobisa da socialuri uzrunvelyofis saministros <strong>Sromis</strong> inspeqcia.<br />

10


es zedamxedveloba xorcieldeba: <strong>Sromis</strong>a da dasvenebis drois, <strong>Sromis</strong><br />

xelSekrulebis, mozardebisa da qalTa <strong>Sromis</strong> dacvaze; momuSaveTaTvis<br />

samuSaos Sesrulebisas sxeulis dazianebis an sxva zianis miyenebiT<br />

gamowveuli zianis anazRaurebis wesis, warmoebaSi momxdari ubeduri<br />

SemTxvevebis gamokvlevisa da aRricxvis debulebis Sesrulebaze;<br />

teqnologiuri procesebis, sawarmoo Senobebis, teqnologiuri mowyobilobebis,<br />

satransporto saSualebebis, sanitariul-sayofacxovrebo mowyobilobebis,<br />

saventilacio da makondicionirebeli sistemebis, muSakTa individualuri<br />

dacvis saSualebebis Sesabamisobaze <strong>Sromis</strong> usafrTxoebisa da samrewvelo<br />

sanitariis moTxovnebTan; agreTve gamwmendi nagebobebisa da mowyobilobebis<br />

swor eqspluataciaze da sxv. (muxli 237).<br />

saxelmwifo energetikuli zedamxedvelobis organoebi, romlebic Sedian<br />

saqarTvelos energetikis saministros sistemaSi, axorcieleben saxelmwifo<br />

zedamxedvelobas eleqtro- da siTbogamomyenebeli danadgarebis usafrTxo<br />

momsaxurebaze saxelmwifo zedamxedvelobis debulebis Sesabamisad (muxli 239).<br />

saxelmwifo sanitariul zedamxedvelobas sawarmoebis, dawesebulebebis,<br />

organizaciebis mier higienuri normebis, sanitariul-higienuri da sanitariul-<br />

epidemiis sawinaaRmdego wesebis dacvaze axorcieleben saqarTevlos <strong>Sromis</strong>,<br />

janmrTelobisa da socialuri uzrunvelyofis saministros sanitariul-<br />

epidemiologiuri samsaxuris organoebi _ saqarTvelos sanitariuli<br />

zedamxedvelobis debulebis Sesabamisad, xolo zogierT ubanze_saTanado<br />

saministros, saxelmwifo komitetebis da uwyebebis samedicino samsaxuri<br />

(muxli240).<br />

<strong>Sromis</strong> kanonmdeblobisa da <strong>Sromis</strong> wesebis dacvis sazogadoebriv<br />

kontrols axorcieleben profesiuli kavSirebi kanoniT dadgenili wesiT<br />

(muxli 241). <strong>Sromis</strong> dacvis sazogadoebriv inspeqtorebs irCeven profkavSirTa<br />

jgufebi. maT movaleobas Seadgens samuSao adgilebze usafrTxoebis<br />

moTxovnebis Sesrulebis, sawarmoo travmatizmisa da profesiul daavadebaTa<br />

Tavidan asacilebel RonisZiebaTa droulad Catarebis kontroli.<br />

administraciul-teqnikuri personalis (ostati, ubnisa da saamqros ufrosebi)<br />

mimarT, romlebic ar Seasruleben sazogadoebrivi inspeqtorebis winadadebebs,<br />

aRiZvreba disciplinaruli pasuxismgebloba.<br />

11


<strong>Sromis</strong> dacis kontrolis mniSvnelovani Semadgeneli nawilia Sigasauwyebo<br />

kontroli, romelsac axorcielebs administracia.<br />

2.3. pasuxismgebloba <strong>Sromis</strong> kanonmdeblobis darRvevisaTvis<br />

saqarTvelos kanonmdeblobiT Tanamdebobis pirebs, romlebsac brali<br />

miuZRviT <strong>Sromis</strong> kanonmdeblobisa da <strong>Sromis</strong> dacvis wesebis darRvevaSi,<br />

<strong>Sromis</strong> dacvis SeTanxmebebiT gaTvaliswinebul valdebulebaTa<br />

SeusruleblobaSi an profesiuli kavSirebis saqmianobisaTvis xelis SeSlaSi,<br />

ekisrebaT disciplinaluri, administraciuli, materialuri an sisxlis<br />

samarTlis pasuxismgebloba (muxli 242).<br />

disciplinaruli pasuxismgebloba iTvaliswinebs SeniSvnas, sayvedurs,<br />

sastik sayvedurs, an daTxovnas.<br />

administraciuli pasuxismgebloba iTvaliswinebs gafrTxilebas an<br />

dajarimebas.<br />

materialuri pasuxismgebloba Tanamdebobis piris mimarT gamoixateba<br />

dazaralebulis sasargeblod Tanxis mTlianad an nawilobriv dakavebiT.<br />

Tanamdebobis pirisaTvis, romelmac daarRvia <strong>Sromis</strong> dacvis wesebi,<br />

sisxlis samarTlis pasuxismgebloba ganisazRvreba saqarTvelos sisxlis<br />

samarTlis kodeqsiT.<br />

Tu <strong>Sromis</strong> dacvis kanonebis darRvevas SeiZleboda mohyoloda ubeduri<br />

SemTxveva, sisxlis samarTlis pasuxismgebloba iTvaliswinebs 1 wlamde<br />

patimrobas, Tu Tanamdebobis piris mizeziT moxda ubeduri SemTxveva, maSin is<br />

isjeba sam wlamde patimrobiT, xolo Tu <strong>Sromis</strong> dacvis kanonebis darRvevas<br />

mohyva ubeduri SemTxveva mZime SedegiT, maSin Tanamdebobis piri isjeba 5<br />

wlamde patimrobiT.<br />

12


Tavi 3. informatikis da marTvis sistemebTan muSaobisas <strong>Sromis</strong> pirobebis<br />

organizeba<br />

3.1. <strong>Sromis</strong> pirobebis organizebisadmi wayenebuli saerTo moTxovnebi<br />

<strong>Sromis</strong> pirobebSi igulisxmeba adamianis janmrTelobaze, mis<br />

<strong>Sromis</strong>unarianobaze da guneba-ganwyobaze moqmedi sawarmoo faqtorebi.<br />

nebismieri <strong>Sromis</strong> produqtiuloba didad aris damokidebuli mis swor<br />

organizebaze, romelic moicavs samuSao adgilis aRWurvas avejiT, specialuri<br />

mowyobilobebiT, teqnikis saWiro saSualebebiT, aseve teqnologiur<br />

dagegmarebas da <strong>Sromis</strong> pirobebis srulyofas.<br />

samuSao adgilis organizeba miznad isaxavs samuSao adgilis aRWurvas<br />

<strong>Sromis</strong> saSualebebiT da sagnebiT da maT funqcionalur ganlagebas.<br />

samuSao adgilis organizeba xels uwyobs fizikuri datvirTvis da<br />

gonebrivi energiis ekonomias, <strong>Sromis</strong> efeqturobis amaRlebas.<br />

samuSao adgilis swor organizebaSi igulisxmeba:<br />

− sanitariul-higienuri normebis dacva, samuSao saTavsebSi optimaluri<br />

mikroklimaturi parametrebis SenarCuneba; xmauris Tavidan acileba;<br />

racionaluri ganaTebis mowyoba;<br />

− fsiqofiziologiuri elementebi _ <strong>Sromis</strong> procesiT ganpirobebuli<br />

samuSao poza, fizikuri datvirTvebi, nervul-fsiqologiuri datvirTvebi<br />

da sxva;<br />

− esTetikis elementebi _ samuSao saTavsis feriTi kompozicia, mowyobi-<br />

lobebis, avejis, instrumentebis sworad dagegmva;<br />

− socialur-fsiqologiuri elementebi _ samuSao garemoSi fsiqologiuri<br />

klimatis Semadgeneli maxasiaTeblebis swori regulireba;<br />

− teqnologiuri procesis aRWurva uaxlesi teqnikuri mowyobilobebiT da<br />

saSualebebiT.<br />

13


3.2. informatikis, marTvis sistemebTan da kompiuterTan muSaobisas moqmedi<br />

mavne da saSiSi sawarmoo faqtorebi<br />

<strong>Sromis</strong> organizaciis procesSi aucilebelia momuSaveze mavne da saSiSi<br />

sawarmoo faqtorebis zemoqmedebis gaTvaliswineba. sazogadoebis<br />

informirebulobasTan erTad gaizarda kompiuteruli teqnikis gamoyeneba<br />

rogorc sawarmoebSi, ise saxlis pirobebSi. amasTan dakavSirebiT aqtualuri<br />

gaxda kompiuteruli teqnikis gavlena adamianis janrTelobaze da<br />

<strong>Sromis</strong>unarianobaze.<br />

informatikis da marTvis sistemis operatori, programisti, personaluri<br />

kompiuteruli teqnikis mflobeli imyofeba dabalenergetikuli rentgenis,<br />

eleqtromagnituri, ultraiisferi da infrawiTeli gamosxivebis, statikuri<br />

eleqtrobis, xmauris da temperaturis maRali doneebis zemoqmedebis qveS,<br />

xolo Zrav-generatoris sistemidan freonis gaJonvis gamo SesaZlebelia<br />

momuSavis mowamvla.<br />

kompiuteris videomonitorma anu displeim, rogorc sxva progresulma<br />

siaxlem, adamianebs, erTis mxriv, gauadvila informaciis miReba-gadamuSaveba,<br />

gauadvila yofa, magram, meores mxriv, Seqmna axali problema _ `displeis<br />

daavadeba~.<br />

displei (videoterminali, videomonitori) _ informaciis vizualuri<br />

asaxvisaTvis gankuTvnili eleqtronuli mowyobilobaa. arsebobs ori tipis<br />

displei: videoterminali eleqtronul-sxivuri miliT da Txevad-kristaluri<br />

displei. eletronuli-sxivur videoterminalze muSaobisas icvleba garemos<br />

fizikur-qimiuri maxasiaTeblebi: eleqtromagnituri veli, statikuri<br />

eleqtroba, haeris aero-ionuri Semadgenloba, temperatura, tenianoba, ozonis,<br />

Jangbadis koncentracia da sxva mdgenelebi.<br />

TviT eleqtronul-sxivuri monitori aris rbili rentgenis, 200-400 nm<br />

ultraiisferi, 400-700 nm xiluli, 700-1050 nm infrawiTeli, 3 khc _ 30 mhc<br />

radiosixSiruli diapazonis, 0-3 khc ze- da infradabalsixSiruli diapazonis,<br />

eleqtrostatikuri velis gamosxivebis wyaro [1, 2, 3].<br />

14


eleqtruli velis daZabulobis maqsimaluri done registrirdeba displeis<br />

ukana panelTan, SedarebiT naklebi _ displeis ekranidan da korpusidan 10 sm-<br />

is daSorebiT.<br />

videoterminalTan da sxva teqnikasTan muSaobis procesSi icvleba samuSao<br />

zonis mikroklimati, mcirdeba garemos fardobiTi tenianoba da izrdeba<br />

temperatura, monitoris gaxurebuli kvanZebis TandaTanobiTi destruqciis gamo<br />

gamoiyofa Wvartli, kvamli da mavne airebi.<br />

garemos temperaturis gazrdas iwvevs momuSave eleqtrogamomTvleli<br />

manqanebis (egm) mier gamoyofili siTbo. Tu ar xerxdeba siTbos drouli<br />

gayvana, egm-is dgarebSi xdeba temperaturis aweva, rac iwvevs mTlianad<br />

agregatis gaxurebas. maRali temperatura uaryofiTad moqmedebs mexsierebis<br />

elementebze, iwvevs izolaciis, magnituri lentebis, perforuqebis gamoSrobas.<br />

normaze dabali tenianoba iwvevs informaciis matareblebis gamoSrobas,<br />

maRali tenianoba ki _ kvanZebis, kabelebis, sadenebis gajirjvebas.<br />

garemos maRali mtvrianoba aCqarebs informaciis Seyvana-gamoyvanis<br />

sistemis cveTas, auaresebs signalis miRebas. xanZris SemTxvevaSi did<br />

saSiSroebas warmoadgens freoni _ 400 0 C-ze zeviT is iSleba fosgenad da<br />

qlorwyalbadad, romlebic toqsikur nivTierebebs warmoadgenen.<br />

kompiuteris monitori iwvevs mxedvelobis organos gadaZabvas. gadaZabva<br />

vlindeba roca monitoridan pirdapiri sinaTle ecema mxedvelobiT<br />

analizators, gamosaxulebaze dakvirvebisas, gamosaxulebis wvrili detalebis<br />

(xazebi, simboloebi) garCevisas, mcire kontrastis, uxilavi cimcimis gamo da<br />

sxva. operatoris profesiebisaTvis damaxasiaTebelia monitorze informaciis<br />

dakvirvebasTan dakavSirebuli muSaobis monotonuroba. monotonurobas Tan<br />

axlavs fiqsirebul samuSao pozaSi didxans yofna, didi raodenobis<br />

informaciis klaviaturidan Seyvanis da swrafad gamoyvanis aucilebloba,<br />

Sesvenebebis ararseboba. aranakleb mniSvnelovan rols TamaSobs sainformacio<br />

da inteleqtualuri xasiaTis datvirTvebi.<br />

15


3.3. kompiuterTan muSaobis gavlena operatoris organizmze<br />

kompiuterizaciis pirvel wlebSi, displeis momxmareblebSi iyo SemCneuli<br />

specifiuri mxedvelobiTi gadaRla, romelsac daerqva `kompiuteruli<br />

mxedvelobiTi sindromi~ (CVS-Computer Vision Syndrome). sindromis warmoqmnas<br />

mravali mizezi aqvs.<br />

evoluciuri ganviTarebis Sedegad Camoyalibebuli adamianis mxedvelobiTi<br />

sistemis Taviseburebaa, is rom adamianis Tvali aRiqvams nebismier obieqts<br />

(bunebis peizaJebi, naxati, dabeWdili teqsti da a.S.) arekvlil sinaTleSi.<br />

gamosaxuleba displeize principulad gansxvavdeba TvalisaTvis SeCveuli<br />

dakvirvebis obieqtebisgan. displeis ekrani anaTebs, cimcimebs, Sedgeba<br />

diskretuli wertilebisagan. kompiuteruli feradi gamosaxulaba ar<br />

Seesabameba bunebriv ferebs. magram mxolod displeize gamosaxulebis<br />

Taviseburebani ar aris mxedvelobiTi gadaRlis mizezi.<br />

kompiuterTan mravalsaaTiani muSaobis procesSi Tvals ar gaaCnia<br />

modunebis saWiro fazebi, Tvalebi mudmivad daZabulia. mxedvelobis organo<br />

ganicdis udides datvirTvas informaciis Seyvanisas, radganac operatori<br />

iZulebulia xSirad gadaitanos mzera ekranidan teqstze da klaviaturaze,<br />

romlebic imyofebian sxvadasxva manZilze da ganaTebis sxvadasxva pirobebSi.<br />

mxedvelobiTi gadaRlis Sedegad kompiuteris momxmareblebi uCivian:<br />

mxedvelobis dabindvas, sirTuleebs mzeris gadatanisas axlomdebare<br />

sagnebidan moSorebiT mdebare sagnebze da piriqiT, sagnebis gaorebas, ferebis<br />

Secvlas, TvalSi arasasiamovno SegrZnebebs _ wvas, `qviSis~ SegrZnebas,<br />

quTuToebis SewiTlebas, mtkivneul SegrZnebas Tvalis moZraobisas, tkivilebs<br />

Sublis, kefis areSi, saerTo gadaRlas [4, 5].<br />

aseT pirobebSi operatorebi avaddebian progresirebadi axlomxedvelobiT<br />

(miopia), astenopiiT da progresirebadi astigmatizmiT. progresirebadi miopia<br />

operatorebis profesiuli daavadebaa. astenopia aris daZabuli muSaobis<br />

Sedegad warmoqmnili paTologiuri gadaRla, romelic iwvevs<br />

<strong>Sromis</strong>unarianobis daqveiTebas da TvalSi funqionalur darRvevebs.<br />

16


miopiis warmoqmnas da ganviTarebas xels uwyobs <strong>Sromis</strong> araxelsayreli<br />

pirobebi _ arasakmarisi ganaTeba, samuSao adgilis araswori organizeba,<br />

obieqtsa da fons Soris dabali kontrasti da sxva.<br />

progresirebadi astigmatizmi aris Tvalis rqovanas Seuqcevadi<br />

cvlilebebi. is warmoiqmneba monitoris gamosxivebis, marcvlisebri gamosaxvis<br />

zemoqmedebis Sedegad. astigmatizmiT daavadebuli xedavs obieqts<br />

damaxinjebuli formebiT, gaorebul wvril obieqtebs. astigmatizmi ar<br />

ganikurneba.<br />

kompiuterTan muSaobis procesSi sxeulis statikuri poza, ganmeorebadi<br />

moZraobebi da samuSao adgilis cudi organizeba iwvevs xerxemal-kunTovani<br />

sistemis moSlas, kisris osteoqondrozs. ganmeorebadi datvirTvebis Sedegad<br />

kunTebSi grovdeba daSlis produqtebi, romlebic iwveven wvis, Cxvletismagvar<br />

mtkivneul SegrZnebebs. kompiuterTan sxeulis swori da moxerxebuli poza<br />

aucilebelia kisris, xelebis, zurgis daavadebebis profilaqtikisaTvis.<br />

sxeulis araswori da mouxerxebeli mdgomareoba zrdis datvirTvas<br />

xerxemalze, iwvevs kunTebis gadaWimvas, majis arxis sindroms. nax. #1<br />

warmodgenilia kompiuteris uaryofiTad moqmedi faqtorebis gavlena adamianis<br />

janmrTelobaze.<br />

nax. 1. kompiuteris uaryofiTi faqtorebis moqmedeba adamianze<br />

17


majis arxis sindromi _ majis travmaa. majis arxis sindromiT gamowveuli<br />

paTologiuri mdgomareoba Sualeduri nervis dazianebis mizezia.<br />

majis arxis sindromi aris kompiuterTan sxeulis araswori,<br />

mravalsaaTiani jdomis Sedegi, romlis drosac xdeba Sualeduri nervis da<br />

xelis myesebis gasieba.<br />

kompiuteris profesiuli momxmareblebis damaxasiaTebeli daavadebebia:<br />

_ sayrden-mamoZravebeli aparatis daavadebebi;<br />

_ mxedvelobis organoebis daavadebebi;<br />

_ cetralur-nervuli da gul-sisxlZarRvovani sistemebis daavadebebi;<br />

_ kuW-nawlavuri traqtis daavadebebi;<br />

_ alergiuli moSlilobebi;<br />

_ garTulebuli orsuloba da mSobiaroba;<br />

_ nayofze arasasurveli gavlena;<br />

_ onkologiuri daavadebebis sawyisi simptomebi.<br />

monitoris eleqtromagnituri veli iwvevs centralur nervul da gul-<br />

sisxlZarRvovan sistemebSi cvlilebebs. momxmareblebs aReniSnebaT nevrozebi,<br />

neirocirkularuli distonia, hipo- da hipertonia, sunTqvis organoebis<br />

daavadebebi, imunitetis daqveiTeba.<br />

statikuri eleqtrobis arseboba iwvevs videomonitoris ekranze<br />

antigenebis da baqteriuli floris Semcveli mtvris nawilakebis mizidvas.<br />

eleqtrostatikuri veli zrdis mtvris da kvamlis dadebiTad damuxtuli<br />

nawilakebis da ionebis koncentracias, romlebic xangrZlivad muSaobis<br />

SemTxvevaSi iwveven sasunTqi gzebis, xelebis da saxis kanis anTebebs.<br />

3.4. ergonomikis roli informatikis da marTvis sistemebis muSaobisas<br />

kompiuterul dargSi ergonomika warmoadgens axalgazrda sferos,<br />

romelic bolo 10-15 wlis ganmavlobaSi swrafad viTardeba da ufro da ufro<br />

aqtualuri xdeba. kompiuterTan momxmarebeli did dros atarebs da<br />

usafrTxoebis wesebis Seusrulebloba iwvevs guneba-ganwyobis da<br />

janmrTelobis gauaresebas. rogorc kvlevebma aCvena samuSao adgilis cud<br />

organizaciasTan erTad xangrZlivi drois ganmavlobaSi erTgvarovani<br />

18


moZraobebi janmrTelobis dazianebas iwvevs. adamiansa da kompiuters Soris<br />

funqciebis racionaluri ganawilebis da SeTanxmebis sferoSi farTod<br />

gamoiyeneba ergonomikuli meTodebi, romelic <strong>Sromis</strong> dacvis da usafrTxoebis<br />

teqnikis amocanebis efeqturad gadaWris saSualebas iZleva. ergonomikuli<br />

gadawyvetilebebi mimarTulia mavne da saSiSi sawarmo faqtorebis<br />

likvidaciisken an minimumamde Semcirebisaken.<br />

ergonomika aris mecniereba, romelic Seiswavlis teqnikur saSualebebTan<br />

da garemosTan adamianis an adamianTa jgufebis sistemur <strong>usafrTxoeba</strong>s.<br />

ergonomikis terminologiaSi ixmareba termini `sistema-adamiani-manqana~ (sam).<br />

masSi igulisxmeba adamiani-operatoris an operatorTa jgufisagan da<br />

kompiuterisagan Semdgari sistema.<br />

sistema operatori-kompiuteri xasiaTdeba iseTi ergonomikuli<br />

maxasiaTeblebiT, rogoricaa: socialur-fsiqologiuri, fiziologiuri,<br />

fsiqofiziologiuri, antropometriuli da higienuri maxasiaTeblebi.<br />

socialur-fsiqologiuri maxasiaTeblebi iTvaliswinebs manqanis<br />

konstruqciis, agreTve samuSao adgilis Sesabamisobas momuSaveTa jgufis<br />

xasiaTTan. fsiqofiziologiuri maxasiaTeblebi iTvaliswinebs manqanis<br />

Sesabamisobas adamianis energetikul, mxedvelobiT, smeniT, SegrZnebiT, ynosviT<br />

da sxva SesaZleblobebTan da TaviseburebebTan. antropometriuli<br />

maxasiaTeblebi iTvaliswinebs momuSavis sxeulis, misi zomebisa da formis<br />

Sesabamisobas manqanasTan. aq igulisxmeba samuSao pozis moxerxebuloba,<br />

racionaluroba da a.S.<br />

higienur maxasiaTeblebSi igulisxmeba saTavsis ganaTeba, garemos<br />

temperatura, tenianoba, atmosferuli wneva, eleqtromagnituri velis<br />

daZabuloba, garemos toqsiuroba, xmauri, vibracia da a.S. yvela es faqtori<br />

gansazRvravs <strong>Sromis</strong> pirobebis komfortulobis xarisxs.<br />

3.5. adamianis analizatorebis ZiriTadi maxasiaTeblebi<br />

operatoris moRvaweobaSi adgili aqvs marTvis obieqtis da garemos<br />

mdgomareobis Sesaxeb informaciis miRebas e.i informaciuli modelis aRqmas.<br />

adamianis mier informaciis miRebis procesSi mis gonebaSi subieqturad<br />

19


aisaxeba moqmedi obieqtis xasiaTi da arsi, romelsac perceptiuli<br />

(SegrZnebiTi) ewodeba. perceptiuli faqtoris formirebis fiziologiur<br />

safuZvels warmoadgens analizatorebis muSaoba. analizatorebi aris<br />

mgrZnobiare nervuli warmonaqmnebis rTuli sistema. yoveli analizatori<br />

Sedgeba periferiuli receptorebisagan da Tavis tvinis qerqis nervuli<br />

centrebisagan. receptorebi _ mgrZnobiare nervuli boWkoebis daboloebebia<br />

(Tvalis badura, Siga yuri da sxva), romelTa saSualebiTac nervuli aRgzneba<br />

gadaecema centralur nervul sistemas. operatoris muSaobis procesSi<br />

mniSvnelovania mxedvelobiTi, smeniTi da taqtiluri (Sexebis grZnoba)<br />

analizatorebi.<br />

amocanebis gadawyvetis procesSi operatorma unda aRmoaCinos, SeigrZnos<br />

da amoicnos signali. amocnobis procesi gamoisaxeba formuliT:<br />

sadac: _ signalis sididea; _ SegrZnebis mudmivi koeficienti<br />

(mxedvelobiTi analizatorebisaTvis =0,01; smeniTi analizatorebisaTvis<br />

=0,1; taqtiluri analizatorebisaTvis =0,3).<br />

operatori mxedvelobiTi analizatorebis saSualebiT iRebs informaciis<br />

mniSvnelovan moculobas (~93%). magaliTad: forma, feri, zoma, obieqtis<br />

sikaSkaSe, sxvadasxva indikatorebis Cvenebebi. mxedvelobiTi analizatoris<br />

gamRizianebeli aris sinaTlis energia. Tvalis baduraSi warmoqmnili<br />

impulsebis intensivoba damokidebulia obieqtis ganaTebulobis doneze da<br />

arekvlis Tvisebebze. sxvadasxva zedapiri xasiaTdeba arekvlis sxvadasxva<br />

koeficientiT: TeTri zedapirisaTvis arekvlis=0,9; yviTeli zedapirisaTvis<br />

arekvlis=0,75-0,65; mwvane zedapirisaTvis arekvlis=0,61-0,1; nacrisferisaTvis<br />

arekvlis=0,75-0,07; SavisaTvis arekvlis=0,07; lurjisaTvis _ arekvlis=0,55 [6].<br />

mxedvelobiTi analizatori SeiZleba warmovidginoT rogorc informaciis<br />

miRebis da gadacemis unaris mqone mili e.i. xasiaTdeba garkveuli<br />

gamtarunarianobiT.<br />

20<br />

.


organoebis sxvadasxva ubnis informaciis gamtarunarianobis sidideebi<br />

informaciis gadacemis ubani<br />

fotoreceptori (Tvalis badura)<br />

Tavis tvinis qerqi<br />

mTlianobaSi (adamianis sapasuxo<br />

moqmedebis gaTvaliswinebiT)<br />

21<br />

minimaluri<br />

gamtarunarianoba, biti/wm<br />

5,6·109 20-70<br />

2-4<br />

cxrili 1<br />

adamianisaTvis es moculoba Seadgens 4-8 erTmaneTTan daukavSirebel<br />

elements. mxedvelobiTi aRqmis SezRuduloba ganpirobebulia ara Tvalis<br />

baduris SesaZleblobebiT, aramed adamianis damaxsovrebis SesaZleblobebiT.<br />

mxedvelobis are xasiaTdeba adamianis uZravi Tvalis mier gansazRvrul<br />

kuTxur zonaSi detalebis garCevis unariT. detalebis mkveTri garCeva<br />

SesaZlebelia centraluri mxedvelobis zonaSi, mcire detalebis gareSe<br />

sagnebis amocnoba SesaZlebelia cxadi xedvis zonaSi, xolo obieqtebis<br />

aRmoCena periferiuli xedvis zonaSi sxvadasxva sagnebze mzeris gadatanis<br />

unaris gamo farTovdeba Tvalis mxedvelobis are, rac SerCevis da saWiro<br />

sagnis Ziebis saSualebas aZlevs.<br />

mxedvelobiT aRqmas gaaCnia mxedvelobiTi reaqciis faruli _ latenturi<br />

periodi, rac misi inerciulobis Tvisebaa. latenturi periodi aris drois<br />

monakveTi signalis miwodebis momentidan SegrZnebis warmoqmnis momentamde.<br />

saSualod latenturi periodi Seadgens 0,16-0,24 wams, xolo aRqmis saSualo<br />

droa 0,2-0,5 wami.<br />

operatoris mxedvelobis organos mier saWiro obieqtis sainformacio Zebnaze<br />

daxarjuli dro SeiZleba Sefasdes Semdegi gamosaxulebiT<br />

Semdegia:<br />

sadac: aris Sesabamisad fiqsaciis da mzeris gadatanis dro;<br />

_ mzeris fiqsaciis raodenoba.<br />

sxvadasxva operaciebisaTvis mxedvelobiTi fiqsaciis drois mniSvnelobebi<br />

ricxvebis, asoebis wakiTxva _ =0,31 wami;<br />

pirobiTi niSnebis Zieba _ =0,30 wami;


indikatorebis mdgomareobis fiqsacia=0,27 wami.<br />

pirobiTi niSnebiT gamosaxuli<br />

situaciis gacnoba _ =0,04 wami;<br />

informatikis sistemebSi mniSvnelovani adgili ukavia adamianisaTvis<br />

bgeriTi informaciis miwodebis sakiTxebs. adamianis smeniTi analizatori<br />

fiziologiurad Sedgeba gare, Sua da Siga yurisagan, agreTve smeniTi<br />

nervisagan da tvinTan dakavSirebul nervuli sistemisagan. bgeriTi signalebis<br />

subieqturi aRqma gansxvavdeba bgeris fizikuri maxasiaTeblisagan, radganac<br />

smeniTi analizatori sxvadasxvanairad SeigrZnobs sxvadasxva sixSiris bgerebs.<br />

dabali sixSiris bgerebi adamians esmis naklebad, vidre igive intensivobis<br />

maRali sixSiris bgerebi.<br />

telekomunikaciis sistemaSi mniSvnelovani adgili ukavia sityvieri<br />

informaciis gadacemas, romlis aRqmasa da gacnobierebaSi didi mniSvneloba<br />

eniWeba gadacemis temps. informaciis aRqma xdeba, rodesac gadacemis tempia 160<br />

sityva/wT.<br />

Tanxmovani asos warmoTqmis saSualo dro udris 0,02-0,3 wams, xolo<br />

xmovani asos warmoTqmis saSualo dro _ 0,35 wams.<br />

operatoris muSaobis procesSi sawyisi informaciis damuSavebisas<br />

ZiriTadi roli eniWeba adamianis individualur Tvisebebs _ azrovnebas da<br />

damaxsovrebis unars.<br />

#2 cxrilSi warmodgenilia miwodebul informaciaSi dasamaxsovrebeli<br />

simboloebis raodenoba<br />

simbolo<br />

aso<br />

ricxvi<br />

22<br />

analizatori<br />

mxedvelobiTi smeniTi<br />

6,92<br />

6,3<br />

6,55<br />

7,10<br />

cxrili #2<br />

dadgenilia, rom adamiani ukeT imaxsovrebs moulodnel da kargad nacnob<br />

signalebs. informaciis analizis procesSi operators uxdeba iseTi amocanebis<br />

gadaWra, rogoricaa gadawyvetilebis miReba. es procesi damokidebulia rig<br />

obieqturi da subieqturi faqtorebisagan, radganac gadawyvetilebis miRebis


procesi individualuria. gadawyvetilebis miRebas SeiZleba axldes riski,<br />

gadawyvetileba miiRebodes didi sifrTxiliT, gadawyvetileba iyos inertuli<br />

da gawonasworebuli. gadawyvetilebis miRebis procesze gavlenas axdens<br />

operatoris emociuri xasiaTi, roca gadawyvetileba miiReba emociur fonze.<br />

rogorc gamokvlevebma aCvena, operatorTa im jgufis efeqturoba, romelic<br />

samuSaos maRal profesiul doneze asrulebda, 1,5-jer meti iyo, vidre im<br />

operatorebis SemTxvevaSi, romlebic samuSaos asrulebdnen rogorc yvela, e.i.<br />

ukeTes Sedegebs aRwevda `riskis mqone~ da profesionali operatorebi.<br />

3.6. operatoris samuSao adgilis ergonomikuli Sefaseba<br />

operatoris samuSao adgili aris informaciis asaxvis saWiro<br />

saSualebebiT da damxmare mowyobilobebiT aRWurvili obieqti. samuSao adgili<br />

SeiZleba iyos individualuri da koleqtiuri. samuSao adgilis organizeba<br />

damokidebulia operatoris mier gadasawyveti amocanebis xasiaTze da<br />

sagnobriv-sivrcobrivi garemos Taviseburebaze, romlebic gansazRvraven<br />

operatoris sxeulis muSa mdgomareobas, dasvenebisaTvis pauzebis<br />

SesaZleblobas, marTvis da asaxvis saSualebebis ganlagebas, individualuri<br />

dacvis saSualebebis aucileblobas, mowyobilobebis remontisaTvis da<br />

aRWurvisaTvis saWiro sivrces.<br />

<strong>Sromis</strong> komfortuli pirobebi uzrunvelyofen operatoris<br />

<strong>Sromis</strong>unarianobis optimalur dinamikas, janmrTelobis SenarCunebas da karg<br />

guneba-ganwyobas.<br />

samuSao mdgomareobis-pozis ergonomikuli SefasebisaTvis rekomendebuli<br />

kriteriumebi moyvanilia #3 cxrilSi.<br />

samuSao poza<br />

_ mdgomareoba<br />

mimmarTveli<br />

Zalvis<br />

raodenoba<br />

23<br />

momuSavis<br />

gadaadgilebis<br />

intensivoba<br />

jdomiTi 30-mde mcire<br />

monacvleobiTi 30-100<br />

saSualo<br />

Cveulebrivi<br />

dgomiTi 100-150 maRali<br />

cxrili #3<br />

xelis moZraobis<br />

mimarTulebebi<br />

win-ukan<br />

gverdze<br />

win-ukan<br />

gverdze<br />

win-ukan<br />

gverdze


samuSao adgilze operatoris saqmianobis erT-erT komponents warmoadgens<br />

muSa moZraobebi. maTi racionaluri organizeba qmnis gadaRlis Semcirebis<br />

pirobebs, operatoris <strong>Sromis</strong>unarianobis da nayofierebis gazrdis rezervs.<br />

adamianis mier Sesrulebuli moZraobis tempis mixedviT adamianis<br />

SesaZleblobebi xasiaTdeba Semdegi maCveneblebiT:<br />

mbrunavi _ 4-4,8 br/wm;<br />

wamyvani xelis daWeriT _ 6-7 daWera/wm;<br />

arawamyvani xelis daWeriT _ 5-3 daWera/wm;<br />

dartymiTi moZraobis maqsimaluri tempi _ 5-14 dartyma/wm;<br />

xangrZlivi muSaobisas rekomendebuli tempi _ 1,5-5 dartyma/wm.<br />

mimdevrobiTi principis gamoyenebis dros mizanSewonilia daculi iyos<br />

kiTxvis stereotipi _ marcxnidan marjvniv da zemodan qveviT. operatoris<br />

moZraobis sivrciTi maxasiaTeblebi ganisazRvreba moZraobis traeqtoriiT da<br />

motoruli velis zomebiT _ miRwevadobis zonebiT.<br />

am TvalsazrisiT samuSao are iyofa sam ubnad:<br />

− axlo samuSao ubani _ manZili idayvidan xelebis mtevnebis CaTvliT.<br />

am ubanSi unda ganlagdes aucilebeli nivTebi;<br />

− Sualeduri samuSao ubani _ gaSlili xelebis miRwevadobis zona. am<br />

ubanSi unda ganlagdes arc ise xSirad mosaxmari nivTebi;<br />

− daSorebuli ubani _ iSviaTad mosaxmari nivTebisaTvis.<br />

3.7. personaluri eleqtrogamomTvleli manqanebis (pegm) saTavsebis mimarT<br />

wayenebuli moTxovnebi da samuSaoTa organizeba<br />

personaluri eleqtrogamomTvleli manqanis gamoyeneba unda<br />

xorcieldebodes maT mimarT wayenebuli sanitariul-higienuri normebis<br />

Sesabamisad.<br />

sanitariul-higienur normebTan pegm-is Sesabamisoba mowmdeba Semdegi<br />

parametrebiT:<br />

− bgeriTi wnevis dasaSvebi done araumetes 50 db;<br />

24


− eleqtruli da magnituri velebis dasaSvebi doneebi, droebiTi<br />

ramdenadac pegm-is monitori aris dabalsixSiriani da maRalsixSiriani<br />

(2hc. . . 400 khc) susti eleqtromagnituri gamosxivebis wyaro;<br />

− informaciis asaxvis dasaSvebi vizualuri parametrebi;<br />

− atmosferuli haerisaTvis dadgenili mavne nivTierebebis zRvruli<br />

dasaSvebi koncentraciebi;<br />

− rentgenuli gamosxivebis eqspoziciuri dozis simZlavre 5 metris<br />

manZilze nebismier wertilSi ar unda aRematebodes 1 mkzv/sT (100 mkr/sT).<br />

saTavsSi, sadac xdeba muSaoba personalur el.gamomTvlel manqanebTan,<br />

unda moewyos bunebrivi da xelovnuri ganaTeba. saTavsis fanjrebi unda iyos<br />

orientirebuli CrdiloeTiT da Crdilo-aRmosavleTiT, da aRWurvili unda<br />

iyos Jaluzis, fardebis tipis regulirebadi mowyobilobebiT.<br />

erTi samuSao adgilis farTi unda Seadgendes ara umcires 6 m 2 , saTavsis<br />

moculoba _ ara umcires 20 m 3 , saTavsis simaRle _ aranakleb 4 metrisa.<br />

saTavsebSi, sadac xdeba Warbi siTbos gamoyofa, aucilebelia momden-<br />

gamwovi ventilaciis sistemebis gaTvaliswineba. #4 cxrilSi warmodgenilia<br />

mikroklimatis optimaluri parametrebi.<br />

wlis<br />

periodi<br />

civi<br />

Tbili<br />

samuSaos<br />

kategoria<br />

msubuqi _ 1 а<br />

msubuqi _ 1 в<br />

msubuqi _ 1 а<br />

msubuqi _ 1 в<br />

haeris<br />

temperatura,<br />

0 C<br />

22-24<br />

21-23<br />

23-25<br />

22-24<br />

25<br />

haeris<br />

fardobiTi<br />

tenianoba, %<br />

40-60<br />

40-60<br />

40-60<br />

40-60<br />

cxrili #4<br />

haeris<br />

moZraobis<br />

siCqare, m/wm<br />

SeniSvna: 1 а _ jdomiTi samuSao, romelic ar saWiroebs fizikur datvirTvebs,<br />

energiis danaxarjiT 120 kkal/sT-mde;<br />

1в _ samuSao, romelic tardeba jdomiT an dgomiT mdgomareobaSi da<br />

dakavSirebulia sirTulesTan, energiis danaxarjiT 120-170 kkal/sT.<br />

kompiuterebi unda ganlagdes ise, rom bunebrivi sinaTlis nakadi samuSao<br />

magidas ecemodes marcxnidan (nax. 2).<br />

0,1<br />

0,1<br />

0,1<br />

0,2


saTavsebi, sadac moTavsebulia personaluri el.gamomTvleli manqanebi,<br />

nax. 2. saTavsSi kompiuterebis<br />

ganlageba<br />

warmoqmnis da darRvevebis profilaqtikisaTvis [7].<br />

nax. 3. kompiuterTan jdomisas<br />

operatoris swori pozicia<br />

26<br />

dauSvebelia samuSao adgilebis<br />

ganlageba oTaxis kuTxeSi an piriT<br />

kedlisaken (kedlidan daSoreba unda<br />

iyos aranakleb 1 metrisa). sasurvelia<br />

kompiuteri ise iyos ganTavsebuli,<br />

rom Tvalebis awevisa da mzeris<br />

gadatanisas SesaZlebeli iyos<br />

yvelaze ufro daSorebuli sagnis<br />

danaxva _ es aris mxedvelobiTi<br />

organos gantvirTvis erT-erTi xerxi.<br />

ramodenime kompiuteris arsebobis<br />

SemTxvevaSi manZili kompiuteris<br />

monitorsa da meore kompiuteris ukana<br />

panels Soris unda iyos aranakleb<br />

2 metrisa, gverdiT panelebs Soris _<br />

aranakleb 1,2 metrisa. operatoris<br />

swori poza da xelebis ganlageba<br />

mniSvnelovania sayrden-mamoZravebel<br />

aparatSi daRlilobis sindromis<br />

nax. 4. klaviaturaze opera-<br />

toris xelebis ganlageba


ergonomikis bolo kvlevebma aCvena, rom idealur mdgomareobad iTvleba,<br />

roca klaviaturis daxris kuTxea 12-15 0 . klaviaturam unda uzrunvelyos yvela<br />

klaviSis da Rilakis Tavisufali, erTgvarovani svla. klaviSebis sayrdeni<br />

mowyobilobis minimaluri winaRoba unda Seadgendes 0,25 niutons, maqsimaluri<br />

_ 1,5 niutons. kompiuteris yvela funqcionaluri nawili (monitori,<br />

klaviatura, printeri, sistemuri bloki, mausi) ganlagebuli unda iyos myar<br />

zedapirze.<br />

samuSao magidis konstruqciam unda uzrunvelyos samuSao zedapirze<br />

mowyobilobebis da dokumentaciis optimaluri ganlageba maTi raodenobis da<br />

konstruqciis gaTvaliswinebiT.<br />

nax. 5. samuSao zonaSi kompiuteris da dokumentaciis ganlageba<br />

samuSao magida SeiZleba iyos sxvadasxva konstruqciis, misi zedapiris<br />

sinaTlis arekvlis koeficienti unda Seadgendes 0,5-0,7.<br />

magidis simaRle В 3 unda Seadgendes 680-800 mm, magidis sigane _ 800, 1000,<br />

1200, 1400 mm.<br />

kompiuteri magidaze an dgarze iseTnairad unda iyos ganlagebuli, rom<br />

ekranidan informaciis dakvirvebis manZili L 1 ar unda aRematebodes 700 mm-s<br />

(optimaluri manZilia 450-550 mm). zogadad, dakvirvebis manZili airCeva ekranze<br />

gasarCevi niSnis simaRlis H da kuTxuri zomebis mixedviT:<br />

L1=H/2tg ( /2)<br />

ricxvebisaTvis da asoebisaTvis -s mniSvnelobebi unda iyos 15-dan 18-mde.<br />

ekrani simaRlis mixedviT unda iyos ganlagebuli iseTnairad, rom ekranis<br />

centrsa da dakvirvebis horizontalur xazs Soris kuTxe 1 20 0 -s Seadgendes.<br />

27


aucilebeli dokumentacia saWiroa ganlagdes marcxnidan ise, rom kuTxe 2<br />

ekransa da dokumentacias Soris kuTxe 2 Seadgendes 30-400-s, TviT<br />

dokumentaciasa da operatoris Tvals Soris manZili unda iyos 450-500 mm.<br />

samuSao skami (savarZeli) SeirCeva operatoris antropometriuli<br />

monacemebis gaTvaliswinebiT. skamis (savarZlis) konstruqciam unda<br />

uzrunvelyos fiziologiurad racionaluri samuSao poza, masze<br />

mosaxerxebeli unda iyos pozis Secvla, raTa Semcirdes zurgis da kisris<br />

kunTebis statikuri daZabuloba da ar dairRves sisxlis cirkulacia.<br />

skams (savarZels) unda hqondes asawev-wriuli moZraobebis Sesasrulebeli<br />

meqanizmi, unda xdebodes sajdomis da sazurges daxris kuTxis regulireba.<br />

skami (savarZeli) unda iyos advilregulirebadi da saimedo fiqsaciiT. skamis<br />

(savarZlis) simaRle iatakidan unda Seadgendes 400-500 mm, sazurges gadaxris<br />

kuTxe unda Seadgendes ±30 0 .<br />

statistikuri monacemebiT ergonomiulad sworad SerCeuli skami<br />

(savarZeli) CveulebrivTan SedarebiT:<br />

_ orjer amcirebs Secdomebs;<br />

_ 7%-iT zrdis yuradRebis koncentracias;<br />

_ 9%-iT zrdis aqtivobis SenarCunebis faqtors.<br />

savarZlis gadasakravi unda iyos praqtikuli, fizikuri datvirTvebisadmi<br />

mdgradi, higienuri da komfortuli.<br />

jdomis idealuri pozaa, rodesac fexebi mTlianad exeba iataks da<br />

muxlebis moxris kuTxe Seadgens ~90 0 . sayuradReboa is faqtoric, rom<br />

sajdomis kideebs unda hqondes rbili momrgvalebuli forma, raTa ar moxdes<br />

dawola periferiul sisxlZarRvebze [7].<br />

samuSao adgili unda iyos aRWurvili 300 mm siganis da 20 0 -iani kuTxiT<br />

daxris mqone fexebis dasadebiT. sadgaris zedapiri unda iyos daRaruli.<br />

3.8. kompiuterTan muSaobis usafrTxo parametrebi<br />

fsiqologiurma kvlevebma gamoavlina, rom kompiuterTan daZabuli<br />

muSaobis procesSi operators gadaRla aReniSneba muSaobis dawyebidan oTxi<br />

28


saaTis Semdeg. fiziologiuri maCveneblebis obieqturi cvlilebebi aRiniSneba<br />

orsaaTiani muSaobis Semdeg, amitom saWiroa Sesvenebis mowyoba.<br />

daRlilobis xarisxi ZiriTadad damokidebulia operatoris muSaobis<br />

xasiaTze, romelic SeiZleba iyos:<br />

a. _ informaciis miReba-gadmotanasTan dakavSirebuli samuSao;<br />

b. _ informaciis SeyvanasTan dakavSirebuli samuSao;<br />

g. _ kompiuterTan dialogis reJimSi SemoqmedebiTi samuSao.<br />

didi datvirTva mxedvelobiT organoze aRiniSneba informaciis Seyvanisas<br />

da dialogis reJimSi muSaobisas. am SemTxvevaSi damatebiT vlindeba Zlieri<br />

saerTo gadaRla. gadaRlis TvalsazrisiT dialogis reJimis samuSaoebi<br />

kompiuterul grafikasTan dakavSirebuli samuSaoebis identuria, romelic<br />

mxedvelobaze axdens mniSvnelovan datvirTvas, gansakuTrebiT im SemTxvevaSi,<br />

Tu ekrani pataraa, xolo gasarCevi detalebis simkvrive _ maRali.<br />

amasTan dakavSirebiT, samuSaos daZabulobis da simZimis kategoriebis<br />

mixedviT dadgenilia SesvenebisaTvis saWiro dro.<br />

#5 cxrilSi warmodgenilia reglamentirebuli dasvenebis drois<br />

damokidebuleba samuSaos simZimis kategoriasTan, niSnebis raodenobasTan da<br />

samuSaos xangrZlivobasTan.<br />

Sesvenebebis dros rekomendebulia Tvalebis da saerTo varjiSebis<br />

Catareba. dauSvebelia Sesvenebebis gamoyeneba kompiuteruli TamaSebisaTvis.<br />

kompiuterTan<br />

muSaobis<br />

kategoria<br />

niSnebis raodenoba<br />

cvlis<br />

xangrZlivoba _<br />

8 sT.<br />

cvlis<br />

xangrZlivoba _<br />

12 sT.<br />

29<br />

kompiuterTan<br />

muSaobis<br />

xangrZlivoba<br />

cxrili#5<br />

Sesvenebebis<br />

jamuri dro,<br />

wuTSi.<br />

I 20000-mde 15000-mde 2 sT-mde 30- - - - - 70<br />

II 40000-mde 30000-mde 4 sT-mde 50- - - - - 90<br />

III 60000-mde 40000-mde 6 sT-mde 70- - - - - 120<br />

gansakuTrebul sifrTxiles moiTxovs bavSvebis da mozardebis xangrZlivi<br />

yofna kompiuterTan, radganac es iwvevs progresirebad axlomxedvelobas.<br />

3 wlamde bavSvebis kompiuterTan yofna iwvevs mxedvelobiT da emociur<br />

datvirTvebs. 3-7 wlis asakis bavSvebisaTvis kompiuterTan TamaSisaTvis dro


unda Semoifarglos 15-20 wuTiT; me-2, me-5 klasis moswavleebisaTvis _ 15-20<br />

wuTiT; me-6, me-7 klasis moswavleebisaTvis _ 20 wuTiT; me-8, me-9 klasis<br />

moswavleebisaTvis _ 25 wuTiT; me-10, me-12 klasis moswavleebisaTvis _ 20-30<br />

wuTiT.<br />

studentebs, romlebsac muSaoba uwevT kompiuterTan, waeyenebaT damatebiTi<br />

moTxovnebi _ 1 kursis studentebisaTvis kompiuterTan muSaobis optimaluri<br />

droa 2 saaTi, maRali kursis studentebisaTvis _ 3 saaTi. TvalebisaTvis<br />

sasargebloa yovel 20-25 wuTSi saTanado varjiSebis Catareba.<br />

Ramis cvlaSi momuSaveTaTvis Sesvenebebis xangrZlivoba 30%-iT unda<br />

gaizardos, aseTi Sesvenebebi aucilebelia, mxedvelobiTi analizatorebis<br />

dasvenebisaTvis, gadaRlilobisa da nervul-emociuri daZabulobis Sesamcire-<br />

blad, hipodinamiis gavlenis asacileblad.<br />

3.9. kompiuterTan muSaoba mxedvelobis sxvadasxva defeqtis dros<br />

mxedvelobis defeqtis mqone pirebisaTvis kompiuterTan muSaobis<br />

SesaZlebloba ganisazRvreba, erTis mxriv samuSaos simZimis xarisxiT da<br />

meores mxriv _ mxedvelobis defeqtis saxiT.<br />

yvela is piri, romelic apirebs kompiuterTan muSaobas, unda gaesinjos<br />

eqim-oftalmologs.<br />

I kategoriis simZimis samuSaoebs miekuTvneba: informaciis gadmotana 20000-<br />

mde niSani/cvlaSi, informaciis Seyvana 15000-mde niSani/cvlaSi, 2<br />

saaTamde/cvlaSi dialogis reJimSi muSaoba. aseTi saxis datvirTvebi ar<br />

miekuTvneba mxedvelobiT-daZabuls da operatori ar saWiroebs specialur<br />

gasinjvas. sasurvelia mxedvelobis simaxvilis koreqcia ar iyos 0,4-ze naklebi,<br />

rac iZleva 60-70 sm-is siSoreze standartuli Sriftis wakiTxvis saSualebas.<br />

II kategoriis simZimis samuSaoebia: informaciis gadmotana 40000<br />

niSani/cvlaSi, informaciis Seyvana 30000 niSani/cvlaSi, dialogis reJimSi<br />

muSaoba 4 saaTamde/cvlaSi _ miekuTvneba daZabul samuSaoebs. aseT samuSaoebze<br />

dakavebul pirebs SeiZleba hqondeT Sorsmxedveloba da axlomxedveloba 8,0<br />

dioptriamde * , astigmatizmi 3,0 dioptriamde, mxedvelobis simaxvile koreqciiT<br />

30


0,5/0,2. dauSvebelia kompiuterTan samuSaod glaukomiT daavadebuli piris<br />

miReba.<br />

III kategoriis simZimis samuSaoebia _ informaciis gadmotana 60000<br />

niSnamde/cvlaSi, informaciis Seyvana 40000 niSnamde/cvlaSi, dialogis reJimi 6<br />

saaTamde/cvlaSi. aseT samuSaoebze daiSvebian: Sorsmxedvelebi _ 3,0<br />

dioptriamde, axlomxedvelebi _ 6,0 dioptriamde, astigmatizmis SemTxvevaSi _<br />

2,0 dioptriamde, mxedvelobis simaxvile koreqciiT aranaklebi 0,7/0,5.<br />

gasaTvaliswinebelia isic, rom akomodaciis *** faqtori damokidebulia asakze<br />

(20 wlamde _ 5,0 dioptria, 21-25 wlamde _ 4,0 dioptria, 26-30 wlamde _ 3,0<br />

dioptria, 31-40 wlamde _ 2,0 dioptria). operators aucileblad unda hqondes<br />

binokularuli mxedveloba ** . dauSvebelia iseTi pirebis dasaqmeba, romlebsac<br />

aqvT midrekileba maRali TvalisSida wnevisadmi. II da III kategoriis simZimis<br />

samuSaoebisaTvis ikrZaleba iseTi pirebis dasaqmeba, romlebsac aReniSnebaT<br />

Tvalis anTebiTi da alergiuli daavadebebi, baduras da mxedvelobiTi nervis<br />

dazianebebi.<br />

iseTi programebis Sesrulebisas, romlis drosac feris faqtori<br />

mniSvnelovani informaciis matarebelia, dauSvebelia feriTi mxedvelobis<br />

defeqtis mqone adamianebis miReba, rogoricaa sibrmave wiTel (protonopia) da<br />

mwvane (deiteranopia) ferebze [8].<br />

*dioptria _ linzis an linzebis sistemis optikuri Zalis erTeuli, is udris linzis<br />

fokusuri manZilis (metrebSi) Sebrunebul mniSvnelobas;<br />

** binokularuli mxedveloba _ orive Tvalis mxedveloba, romlis drosac iqmneba sagnebis<br />

moculobiTi aRqma;<br />

***akomodacia _ sxvadasxva manZilze myofi sagnebis garCevis unari da Segueba.<br />

31


Tavi 4. informatikis da marTvis sistemebis muSaobisas sawarmoo<br />

garemos komfortuli pirobebis uzrunvelyofa<br />

4.1. mikroklimati da sahaero garemo<br />

sawarmos saTavsis mikroklimatur pirobebSi igulisxmeba garemos<br />

temperatura, fardobiTi tenianoba, haeris damtverianeba da moZraobis siCqare.<br />

sawarmoo mikroklimati udides gavlenas axdens adamianis funqcionalur<br />

moRvaweobaze, mis guneba-ganwyobilebaze, janmrTelobaze da marTvis<br />

saSualebebis saimedoobaze. sawarmoo saTavsebisaTvis damaxasiaTebelia<br />

mikroklimaturi parametrebis jamuri qmedeba. miuxedavad am parametrebis<br />

cvalebadobisa, sxeulis temperatura rCeba mudmiv doneze (36-37 0 C) adamianis<br />

organizmSi mimdinare rTuli fiziologiuri da refleqtoruli procesebi<br />

uzrunvelyofen sxeulis temperaturis mudmivobas. am process Termoregulacia<br />

ewodeba,<br />

haeris temperatura aris mikroklimatis siTburi mdgomareobis ZiriTadi<br />

parametri. temperatura izomeba celsiusis an kelvinis gradusebSi.<br />

haeris moZraobis siCqare sxvadasxva Zalebis zemoqmedebiT haeris nakadebis<br />

gadaadgilebis siCqaris veqtoria. adamiani haeris moZraobas SeigrZnobs 0,15-0,2<br />

m/wm siCqarisas. haeris maRali tenianoba aferxebs Termoregulaciis process,<br />

radganac kanis zedapiridan da filtvebidan mcirdeba tenis aorTqleba.<br />

dabali fardobiTi tenianobisas (20%-ze naklebi) adamians uCndeba zeda<br />

sasunTqi gzebis lorwovani garsis simSrale.<br />

mikroklimatze gansakuTrebulad did gavlenas axdens saTavsebSi<br />

ganlagebuli eleqtrogamomTvleli manqanebi (egm), damxmare mowyobilobebi,<br />

ganaTebis sistemebi, momsaxure personali. samanqano darbazSi egm-is mier<br />

siTbogamoyofis saSualo sidideebi Seadgens 310-400 vati/m 2 ; periferiuli<br />

aparaturis mier _ 125-140 vati/m 2 ; sanaTi mowyobilobebisagan _ 35-70 vati/m 2 .<br />

momsaxure personalis mier garemoSi gamoyofili siTbo damokidebulia<br />

momuSaveebis raodenobaze, samuSaos intensivobaze, mikroklimatur pirobebze.<br />

egm-is mier gamoyofili siTbo Seadgens jamuri siTbogamoyofis 80%-s;<br />

ganaTebis mowyobilobebis mier _ 12%-s; momsaxure personalis mier _ 1-2%-s;<br />

32


mzis radiaciis mier _ 6%-s. aqedan gamomdinare, eleqtrogamomTvleli<br />

manqanebis sTavsebi miekuTvneba e.w. `cxeli saamqroebis~ kategorias.<br />

adamianis organizmze, informatikis da marTvis sistemebis mowyobilobebis<br />

muSaobis xarisxze did gavlenas axdens haeris fardobiTi tenianoba. 40%-ze<br />

naklebi tenianoba iwvevs egm-is kvanZebis simyifes, izolaciis gauaresebas,<br />

statikuri eleqtrobis warmoqmnas. maRali tenianobis (80%-ze meti) pirobebSi<br />

mcirdeba izolaciis winaRoba, icvleba egm-is elementebis teqnikuri<br />

maxasiaTeblebi.<br />

marTvis sistembTan momuSave personalis janmrTelobaze, guneba-ganwyobaze<br />

da egm-is elementebis muSaobis xarisxze did gavlenas axdens garemos maRali<br />

mtvrianoba.<br />

statikuri eleqtrovelis arseboba ganapirobebs antigenebis da<br />

baqteriuli floris Semcveli mtvris monitorTan mizidvas da mis zedapirze<br />

miwebebas. eleqtrostatikuri veli monitorsa da operators Soris zrdis<br />

mtvris da kvamlis dadebiTad damuxtuli nawilakebis da ionebis<br />

koncentracias. aseT pirobebSi xangrZlivi muSaoba iwvevs sasunTqi gzebis,<br />

saxisa da xelebis kanis daavadebebs. statikuri eleqtrobisagan dacva unda<br />

xdebodes sanitariul-higienuri normebis Sesabamisad, eleqtrostatikuri velis<br />

daZabulobis dasaSvebi done ar unda aRematebodes 20 v/saaTSi. imis<br />

gaTvaliswinebiT, rom rentgenis rbili gamosxiveba (monitoris anodTan 20...22<br />

kvolti), sqemis dengamtari ubnebis maRali Zabva haeris ionizacias iwvevs.<br />

adamianisaTvis mavne dadebiTi ionebis gamo, saWiroa egm-is darbazSi mudmivad<br />

tardebodes aeroionizaciis donis kontroli. operatoris sunTqvis zonaSi<br />

aeroionizaciis optimalur doned iTvleba, roca 1 m 3 haerSi orive niSnis<br />

matarebeli, msubuqi aeroionebis raodenoba Seadgens 0,015-dan 0,00015-mde.<br />

4.2. temperaturis, fardobiTi tanianobis da haeris moZraobis siCqaris<br />

normireba<br />

informatikis, marTvis sistemebis da mowyobilobebis sawarmoo saTavsSi<br />

temperaturis, fardobiTi tenianobis da haeris moZraobis siCqaris optimaluri<br />

da dasaSvebi mniSvnelobebi dadgenilia Warbi siTbos, samuSaos simZimis, wlis<br />

33


sezonis, teqnologiuri procesis specifikis, kerZod, egm-is usafrTxo da<br />

saimedo funqcionirebis uzrunvelyofis gaTvaliswinebiT.<br />

#6 cxrilSi warmodgenilia moqmedi sanitariul-higienuri normebis<br />

Tanaxmad samanqano darbazisaTvis da egm-is dgarebis SesasvlelebSi mikrokli-<br />

matis parametrebis mniSvnelobebi.<br />

samuSao zonaSi temperaturis, fardobiTi tenianobis da haeris moZraobis<br />

siCqaris optimaluri mniSvnelobebi<br />

cxrili#6<br />

saTavsi<br />

samanqano darbazi<br />

egm-is dgarSi SesasvlelTan:<br />

_ samanqano darbazidan haeris<br />

miwodebis SemTxvevaSi;<br />

_ kondicionerebidan haeris<br />

miwodebis SemTxvevaSi<br />

temperatura, 0 C<br />

20-22 zamTarSi<br />

18-24 zafxulSi<br />

34<br />

18-20<br />

14-16<br />

parametri<br />

fardobiTi<br />

tenianoba,<br />

%<br />

50-60<br />

60-65<br />

60-70<br />

haeris<br />

moZraobis<br />

siCqare,<br />

m/wm<br />

0,2-0,3<br />

marTvis sistemebis da mowyobilobebis saTavsSi atmosferuli wneva unda<br />

iyos 101325±200 pa. dadablebuli wneva auaresebs egm-dan siTbos gayvanas,<br />

amcirebs haeris Tbomaizolirebel Tvisebebs, xolo Warbi wneva (24-49 kpa) xels<br />

uSlis haeris normalur wrebrunvas saTavsSi [8].<br />

4.3. saTavsebis ventilacia da kondicionireba<br />

samuSao saTavsi aRWurvili unda iyos ventilaciis da kondicionirebis<br />

sistemiT. erTis mxriv, is agrilebs kompiuterebis kvanZebs (sistemuri bloki,<br />

monitori, printeri da sxva), meores mxriv, sufTa haeris nakadi amaragebs<br />

organizms JangbadiT. dauSvebelia kompiuterTan muSaobis dros sigaretis<br />

moweva, ris Sedegadac sisxlSi grovdeba mavne naxSirbadis monoqsidi.<br />

sigaretis moweva amcirebs kunTebis SemaerTebeli qsovilis simtkices, rac<br />

zrdis travmirebis albaTobas.<br />

_<br />

_


cnobilia, rom monitoris eleqtrostatikuri veli moqmedebs sahaero<br />

garemos ionur Semadgenlobaze. kvlevis Sedegad dadginda, rom haeris<br />

uaryofiTi ionebi (aeroionebi) biologiurad sasargebloa, xolo dadebiTi<br />

ionebi uaryofiTad moqmedebs organizmze. adamianis organizmSi aeroionebis<br />

mTavari SemTvisebelia sasunTqi organoebi da kani. amavdroulad aeroionebs<br />

intensiurad STanTqavs televizoris kineskopi da monitori. TviT kineskopis da<br />

monitoris zedapiri atarebs dadebiT muxts, romlis neitralizacia uaryofiTi<br />

ionebiT auaresebs sahaero garemos. personaluri kompiuteris saTavsebSi<br />

aeroionebis nakleboba iwvevs Jangbadis Semcirebas da `mZime~ haeris SegrZnebas.<br />

daxuTul haerSi xangrZlivi muSaoba zrdis gadaRlilobas, negatiurad<br />

moqmedebs guneba-ganwyobaze da janmrTelobaze, amitom saWiroa saTavsebis<br />

ventilacia da kondicionireba, kompiuteruli teqnikis saTavsebis xSiri<br />

ganiaveba. TviT haerSi qimiuri nivTierebebis Semcveloba zdk-s ar unda<br />

aRematebodes, kerZod, amiakis _ zdk=0,2 mg/m 3 ; fenolis _ zdk=0,003 mg/m 3 ;<br />

formaldehidis _ zdk=0,01mg/m 3 ; qlorvinilis _ zdk=0,005 mg/m 3 .<br />

amiaki NH3 _ mkveTri sunis uferuli airi. T duR=33,4 0 C, T dn=-77 0 C, simkv. 0,59.<br />

SesaZlebelia aaleba 780 0 C da 15,5-27% koncentraciis pirobebSi. wyalSi ixsneba<br />

kargad. amiakiT mowamvlas mwvave xasiaTi aqvs _ Tvalisa da sasunTqi gzebis<br />

lorwovani garsis Zlieri gaRizianeba, cremldena, Tavis tkivili, gulisreva,<br />

saxmo xvrelis SeSupeba _ gagudvis SegrZneba, Tavbru, pulsis Sesusteba;<br />

Zalian saxifaToa amiakis wyalxsnaris moxvedra TvalSi. igi Rrmad aRwevs<br />

qsovilSi da SeuZlia Zlier daazianos Tvali, rac mJRavndeba mxolod<br />

ramdenime dRis Semdeg. gadaudebeli Terapia: TvalSi moxvedrisas _ farTod<br />

gaxelili Tvalis swrafad amorecxva wylis WavliT; vazelinis an zeiTunis<br />

zeTis Cazelva; saTvale-konservi, 30%-iani albucidis xsnaris CawveTeba. kanis<br />

dazianebisas _ sufTa wyliT morecxva; Zmris, limonis, marilmJavas 5%-iani<br />

xsnaris safenebi. sasunTqi gzebidan mowamvlisas _ sufTa haeri, Tbili wylis<br />

orTqlis (umjobesia Zmarnarevi) CasunTqva, dasalevad _ borjomiani an sodiani<br />

Tbili rZe. mogudvis SemTxvevaSi _ Jangbadi; saxmo xvrelis spazmis dros _<br />

kisris areSi siTbo, Tbili wyliT inhalacia; sunTqvis SeCerebisas _<br />

xelovnuri sunTqva. damawynarebeli saSualebebi (valerianis nayeni).<br />

profilaqtika: muSa saTavsebis saerTo da adgilobrivi ventilacia.<br />

35


fenoli C6H5OH _ damaxasiaTebeli sunis mqone uferuli kristalebi;<br />

simkv. 1,07. T dn=42 0 C, T duR=181,4 0 C. ixsneba wyalSi, spirtSi, eTerSi. fenolis<br />

wyalxsnars karbolmJava ewodeba. toqsikuroba: fenoli aRizianebs sasunTq<br />

gzebs. iwvevs Tavis tkivils, gulisrevas, Tavbrus, gamaRizianeblad moqmedebs<br />

kanze. profilaqtika: adgilobrivi da saerTo-cvliTi ventilaciis gamoyeneba;<br />

pirveladi daxmareba: zeda sasunTqi gzebis lorwovani garsis gaRizianebisas _<br />

sufTa haeri, tute inhalacia. eqimis gamoZaxeba.<br />

formaldehidi (WianWvelaldehidi) CH2O _ umartivesi alifaturi<br />

aldehidi, mkveTri sunis mqone ufero airi. T duR=-19,2 0 C. formaldehidis 40%-ian<br />

wyalxsnars formalini ewodeba. formalini gamoiyeneba: fenol-<br />

formaldehiduri da Sardovana-formaldehiduri fisebis warmoebaSi<br />

karbamiduli fisebis, fenolformaldehidis, izoprenis da sxva mniSvnelovani<br />

produqtebis misaRebad. muSa zonis haerSi gamoiyofa fenolformaldehiduri<br />

fisebisa da urotropinis daSlisas. formaldehidi Zlieri sawamlavia. iwvevs<br />

cilis Sededebas. gamaRizianeblad moqmedebs sasunTq gzebze, Tvalisa da<br />

cxviris lorwovan garsze. xangrZlivad moqmedebisas iwvevs bronqits,<br />

koniunqtivits, dermatits. individualuri dacva da profilaqtika: sasunTqi<br />

organoebis, kanis da Tvalis dacva; efeqturi ventilaciis gamoyeneba.<br />

pirveladi daxmareba: sufTa haeri, Tvalebis amorecxva wyliT, eqimis<br />

gamoZaxeba.<br />

informatikis, marTvis sistemebis, mowyobilobebis, samanqano darbazebis da<br />

sxva saTavsebis sufTa haeriT da optimaluri mikroklimaturi parametrebiT<br />

uzrunvelyofa xorcieldeba ventilaciiT da kondicionirebiT.<br />

ventilaciisaTvis saWiro haeris xarji (m 3 /sT) isazRvreba Warbi siTbos<br />

asimilaciis pirobebidan gamomdinare:<br />

L=Q Warb/cρ (t gaw.-t momd.)<br />

dasac: Q Warb _ gamoyofili siTbo, j/sT;<br />

c _ haeris xvedriTi Tbotevadoba, j/kg;<br />

ρ _ haeris simkvrive, kg/m 3 ;<br />

t gaw. _ gawovili haeris temperatura, 0 C;<br />

t momd. _ modenili haeris temperatura, 0 C.<br />

36


siTbogamoyofebis pirobebSi didi mniSvneloba eniWeba gawovili da<br />

modenili haeris temperaturebis muSa sxvaobas (t gaw.-t mod). sxvaobis mniSvneloba<br />

unda iyos maqsimalurad didi, radganac amazea damokidebuli haeris kondici-<br />

onirebis, ventilaciis haersadenebis danadgarebis zomebi. (t gaw.-t mod) sxvaoba<br />

daSvebulia 6-11 0 C-is farglebSi. Tanamedrove samanqano darbazebisaTvis<br />

damaxasiaTebelia 10 0 -iani sxvaoba. aseTi sxvaobis da 310 vt/m 2 pirobebSi<br />

xvedriTi xarji Seadgens 110 m 3 /sT, xolo 3 metris simaRlis darbazebisaTvis<br />

haercvlis jeradoba Seadgens 35.<br />

samanqano darbazSi optimaluri mikroklimaturi parametrebis Sesaqmnelad<br />

gamoiyeneba xelovnuri (saerTocvliTi, adgilobrivi) da bunebrivi ventilacia.<br />

Tanamedrove eleqtrogamomTvlel manqanebSi standartuli dgarebis SigniT<br />

specialur platebze damagrebulia mravali elementi da ventilatorebi qveda<br />

da zeda ganlagebiT (nax. 6).<br />

ventilatoris qveda ganlageba ganpirobebulia dgarebis konstruqciis<br />

dabali aerodinamikuri winaRobiT (50-60 pa-mde) da mcire TbogamoyofiT. Tu<br />

konstruqcia arahermetulia, elementebis gasaciveblad haeri miewodeba Warbi<br />

wneviT _ ufro efeqturia ventilatoris zeda ganlageba.<br />

maRali aerodinamikuri winaRobis da Warbi Tbogamoyofis pirobebSi,<br />

saWiro Tburi reJimis dasamyareblad gamoiyeneba ventilatoris ormxrivi<br />

ganlageba.<br />

nax. 6. egm-is dgarebis iZulebiTi ventilaciis variantebi:<br />

a) ventilatoris zeda ganlagebiT; b) ventilatoris qveda ganlagebiT.<br />

37


samanqano darbazSi efeqturi mikroklimaturi parametrebis damyareba<br />

damokidebulia haeris miwodeba-ganawilebis da namuSevari haeris gayvanis<br />

meTodebze e.i. ventilaciis sqemebze. Warbi Tbogamoyofebis da haercvlis<br />

maRali jeradobis gamo saTavsis ventilaciis mowyoba sakmaod rTuli<br />

amocanaa. sasurvelia haeris miwodeba da gawova umoklesi gziT xdebodes.<br />

nax. 7. haeris ganawilebis sqemebi:<br />

I. `zemodan-zeviT~; II. `zemodan-qveviT~; III. `qvemodan-zeviT~.<br />

nax. 7-ze I sqemis mixedviT egm-is elementebi civdeba dgarebSi ganlagebuli<br />

ventilaciis mier Sewovili haeriT. namuSevari haeri gaiyvaneba samanqano<br />

darbazis Weridan. sqema martivia da dabalefeqturi, radganac haeri dgarebSi<br />

Seiwoveba Weridan iatakamde manZilis gavlis Semdeg.<br />

II sqemis SemTxvevaSi haeri Sedis samanqanoSi perforirebuli Weridan,<br />

Seereva Tbil haers da gaiwoveba saventilacio mesrebidan. ventilaciis aseTi<br />

sqema xels uwyobs mtvris swraf mocilebas.<br />

III sqemis mixedviT sufTa haeri miewodeba teqnologiuri iatakisqveSa<br />

milebiT, saTavsis mTel perimetrze ganlagebuli momdeni mesrebiT da<br />

xvrelebiT. gamwovi mesrebi moTavsebulia sadgaris Tavze.<br />

garda zemoT moyvanili sqemebisa cnobilia haercvlis kombinirebuli<br />

sqemebi 60 sT -1 jeradobiT.<br />

38


ganxiluli sqemebis analizi iZleva Semdegi daskvnis gakeTebis<br />

saSualebas: modenili sufTa haeris gasanawileblad da namuSevari haeris<br />

mosacileblad farTod gamoiyeneba teqnologiuri iatakqveSa da Werszeda<br />

sivrceebi; gamwovi mowyobilobebi moTavsebulia Tbogamomyofi danadgarebis<br />

Tavze. aqedan gamomdinare, yvelaze efeqturad iTvleba haerganawilebis<br />

kombinirebuli da `III~ sqemebi. ventilaciis konstruirebis procesSi<br />

aucilebelia gaTvaliswinebuli iyos haersadenebis, momdeni da gamwovi<br />

zondebis mtvrisagan gawmenda.<br />

haeris kondicirebis danadgarebis daniSnulebaa sahaero garemos<br />

parametrebis dasaSvebi doneebis SenarCuneba. amJamad gavrcelebulia haeris<br />

kondicirebis ori sqema: gancalkevebuli da SeTavsebuli (nax. 8, 9). gancalkeve-<br />

buli sistema aRWurvilia regulirebis ori zoniT. sistemis daniSnulebaa<br />

teqnikuri saSualebebis da samanqano darbazis uzrunvelyofa haeriT. aseTi<br />

sistemebi mizanSewonilia maRali simZlavris kompiuterebisaTvis.<br />

kondicirebis SeTavsebuli sqemis SemTxvevaSi haeri erTdroulad<br />

miewodeba samanqano darbazSi da egm-is elementebis gasaciveblad. amJamad<br />

gamoiyeneba II klasis filtrebiT, damtenianeblebiT aRWurvili КТА1-8ЭВМ da<br />

КТА1-25ЭВМ markis avtonomiuri kondicionerebi, isini uzrunvelyofen<br />

teqnologiuri iatakis qveS haeris miwodebas. ganvixiloT gacivebis da<br />

kondicirebis gavrcelebuli sqemebi.<br />

nax. 8. haercvlis SeTavsebuli<br />

sqema<br />

SeTavsebuli sqemis Tanaxmad samanqano darbazSi ganTavsebul avtomatur<br />

kondicionerebs (К) haeri miewodeba specialuri arxiT. garedan Semoyvanili<br />

39<br />

nax. 9. harcvlis gancalkavebuli<br />

sqema


gafiltruli da recirkulaciuri haeris Sereva xdeba Werszeda gamwov arxSi.<br />

am narevis nawili miewodeba egm-is dgarebSi, xolo meore nawili _ samanqano<br />

darbazSi.<br />

gancalkevebuli sqemiT gare haeri Seiwoveba dabali simZlavris mqone К1<br />

kondicioneriT, gadamuSavdeba, Seereva egm-idan gamosul haers. kondicioneri К2<br />

uzrunvelyofs dgarebSi haeris miwodebas da egm-is elementebis gacivebas. К2<br />

acivebs mxolod recirkulaciur haers.<br />

samanqano darbazSi haeris temperatura regulirdeba miwodebuli sufTa<br />

haeris temperaturis cvlilebiT.<br />

haeris temperaturis gazomva xdeba haersadenebSi moTavsebuli<br />

temperaturis gadamwodebiT.<br />

4.4. informatikis da marTvis sistemis saTavsebis ganaTeba<br />

Tanamedrove marTvis sistemebis saTavsebSi sawarmoo ganaTebas waeyeneba<br />

higienuri da teqno-ekonomikuri moTxovnebi.<br />

sawarmoo ganaTebis mniSvnelobaze metyvelebs is faqti, rom operatorebis<br />

da programistebis muSaobis pirobebi dakavSirebulia mxedvelobiTi<br />

informaciis (90%-mde) arsebobasTan.<br />

ganaTeba da gasanaTebeli garemo xasiaTdeba Semdegi parametrebiT.<br />

sinaTlis nakadi Ф _ xilul diapazonSi (0,38-0,77 mkm) moqceuli<br />

eleqtromagnituri energiis nawilia. sinaTlis nakadi aramarto fizikuri,<br />

aramed fiziologiuri sididea, radganac axasiaTebs mxedvelobiT aRqmas.<br />

sinaTlis nakadis erTeulad miRebulia lumeni (lm).<br />

sinaTlis Zala I _ sinaTlis nakadis sivrciTi simkvrivea, romelic<br />

ganisazRvreba sinaTlis nakadis SefardebiT sxeulovan kuTxesTan (steradiani),<br />

romelSic is vrceldeba I=Ф/ω. sinaTlis Zalis erTeulia kandela (kd).<br />

ganaTebuloba E _ sinaTlis nakadis zedapiruli simkvrivea. ganaTebuloba aris<br />

zedapirze dacemuli sinaTlis nakadis Sefardeba zedapiris sididesTan<br />

E=Ф dac./S. ganaTebulobis erTeulia luqsi, 1 luqsi=1lm/m 2 .<br />

sikaSkaSe B _ sinaTlis Zalis zedapiruli simkvrivea da ganisazRvreba<br />

rogorc zedapiris mier gamosxivebuli sinaTlis Zalis Sefardeba zedapiris<br />

40


farTobTan B=I/S. sikaSkaSis sazomi erTeulia kandela/m 2 . gasanaTebeli<br />

zedapiris sikaSkaSe damokidebulia arekvlis koeficientze<br />

r= Фarekl./ Фdac. sadac: Фarekl. aris zedapiridan areklili sinaTlis nakadi; Фdac _<br />

zedapirze dacemuli sinaTlis nakadi.<br />

arekvlis koeficienti aris fonis maxasiaTebeli. foni _ zedapiria,<br />

romelzec xdeba obieqtis garCeva. Tu r>0,4 _ foni naTelia; Tu 0,2≤r≤0,4 _ foni<br />

saSualoa; Tu r0,5 _ kontrasti didia; Tu 0,2≤ K≤0,5 kontrasti saSualoa, Tu K


gk aris Senobis SigniT gazomili ganaTebulobis Sefardeba Senobis<br />

gareT ganaTebulobasTan.<br />

saTavsebSi bunebrivi ganaTebulobis sidide damokidebulia weliwadis,<br />

dRe-Ramis droze, atmosferos gamWvirvalobaze, fanjrebis farTze, minebis<br />

xarisxze da SuqSeRwevadobaze, saTavsebis siRrmeze, saTavsebSi avejis,<br />

mowyobilobebis ganlagebaze, kedlebis, Weris arekvlis koeficientze.<br />

adamianis mxedvelobis organoebisaTvis bunebrivi ganaTeba Tavisi<br />

speqtraluri SemadgenlobiT ukeTesia vidre sxvadasxva wyaroebiT warmoqmnili<br />

xelovnuri ganaTeba. garda amisa, rac ufro naklebia xelovnuri ganaTebis<br />

moxmareba, miT ufro naklebia ganaTebisTvis gaweuli xarjebi da miT ufro<br />

mizanSewonilia ekonomikuri TvalsazrisiT.<br />

4.5. ganaTebis sitemebi da saxeebi<br />

sawarmoo ganaTebis sistemebs waeyeneba Semdegi ZiriTadi moTxovnebi:<br />

_ samuSao adgilebis ganaTebis donis Sesabamisoba Sesasrulebeli<br />

mxedvelobiTi samuSaos xasiaTTan da tipTan;<br />

_ garemoSi da samuSao zedapirebze sikaSkaSis Tanabari da sakmarisi<br />

ganawileba;<br />

_ mkveTri Crdilebis, pirdapiri da areklili bzinvarebis ararseboba<br />

acileba;<br />

_ ganaTebulobis mudmivoba droSi;<br />

_ ganaTebuli mowyobilobebis mier gamosxivebuli sinaTlis nakadis<br />

optimaluri mimarTuloba;<br />

_ eqspluataciis pirobebSi xangrZlivi muSaoba, ekonomiuroba, eleqtro-<br />

da xanZarmedegoba, esTetiuroba, moxerxebuloba da simartive.<br />

sinaTlis energiis wyaros mixedviT ganasxvaveben bunebriv, xelovnur da<br />

SeTavsebul ganaTebebs.<br />

konstruqciuli niSniT bunebrivi ganaTeba SeiZleba iyos fanjrebidan _<br />

gverdiTi calmxrivi da ormxrivi; zevidan _ saaeracio fanjrebidan,<br />

gamWvirvale gadaxurvebidan; kombinirebuli _ zevidan da gverdidan<br />

erTdroulad.<br />

42


mxedvelobiTi komfortis Sesaqmnelad da SesanarCuneblad did rols<br />

TamaSobs ganaTebis pirobebi. erTis mxriv, informaciis aRqmas monitoridan<br />

araferma ar unda SeuSalos xeli, meores mxriv _ operatori kargad unda<br />

xedavdes klaviaturas, asakref teqsts qaRaldze da, urTierTobisas, gverdiT<br />

myof operatorebs.<br />

informatikis, marTvis sistemebis, mowyobilobis saTavsebSi gamoiyeneba<br />

gverdiTi calmxrivi bunebrivi ganaTeba. egm-is samuSao adgilebi unda<br />

ganlagdes ise, rom bunebrivi ganaTebis ZiriTadi nakadi modiodes marcxnidan.<br />

Tu ekrani mimarTulia fanjrisaken, saWiroa specialuri ekranebis mowyoba.<br />

fanjrebi unda iyos aRWurvili Suqgambnevi StorebiT da regulirebadi<br />

JaluzebiT. saTavsebSi bgk-is mniSvneloba unda iyos aranaklebi 1,5%-isa.<br />

samuSao zedapirebis arekvlis koeficientebi unda Seadgendes WerisaTvis 0,7-0,8;<br />

kedlebisaTvis 0,5-0,6; iatakisaTvis 0,3-0,4; magidisaTvis 0,4-0,5; klaviaturisaTvis<br />

0,4-0,6. kedlebis, interieris Seferiloba unda iyos baci-yviTeli, Zvlisferi,<br />

personaluri kompiuterebis magidis zedapiri _ naturaluri xisferi, baci-<br />

mwvane, baci-nacrisferi.<br />

im SemTxvevaSi Tu saTavsebisaTvis bunebrivi ganaTeba araa sakmarisi, dRis<br />

saaTebSi xelovnuri ganaTeba gamoiyeneba.<br />

xelovnuri ganaTeba Sesasrulebeli amocanis xasiaTis mixedviT SeiZleba<br />

iyos muSa, avariuli, saevakuacio da dacviTi.<br />

muSa ganaTeba mowyobilia samuSao saTavsebSi, gasasvlelebSi da<br />

transportis moZraobisaTvis gankuTvnil ubnebze.<br />

avariuli ganaTebis daniSnulebaa amoqmeddes saerTo ganaTebis uecari<br />

gamorTvisas (avariis SemTxvevaSi). aseTi ganaTeba mowyobilia uwyveti samuSao<br />

procesis saTavsebSi, rogoricaa samanqano darbazi, sageneratoro,<br />

sadispetCero da saxanZro punqti, dacvis saTavsi, kavSirgabmulobis oTaxi da<br />

sxva.<br />

saevakuacio ganaTeba saWiroa muSa ganaTebis avariuli gaTiSvisas<br />

saTavsebidan adamianebis usafrTxod gasayvanad. saevakuacio ganaTebis dros<br />

gasasvlelebis iatakis doneze, kibis ujredebSi da safexurebze ganaTebuloba<br />

unda Seadgendes 0,5 luqss. saTavsebidan gasasvlel karebze unda iyos<br />

specialuri mnaTi signali _ isrebi.<br />

43


saavario da saevakuacio ganaTebis sanaTurebis kveba unda xdebodes<br />

damoukidebeli wyarodan. mTlianad gamoTvliTi teqnikis sistemis saTavsebis<br />

da mimdebare teritoriis dacviTi ganaTeba arasamuSao dros muSa ganaTebis<br />

nawils warmoadgens.<br />

konstruqciuli Sesrulebis mixedviT xelovnuri ganaTeba aris saerTo,<br />

adgilobrivi da kombinirebuli. saerTo ganaTebis SemTxvevaSi yvela samuSao<br />

adgili naTdeba saerTo ganaTebis sistemidan. adgilobrivi ganaTebisas<br />

sinaTlis nakadi mimarTulia mxolod calkeuli konkretuli samuSao adgilis<br />

gasanaTeblad. mxolod adgilobrivi ganaTebis gamoyeneba dauSvebelia,<br />

radganac is qmnis mkveTr Crdilebs da araxelsayrel faqtorebs, rasac Tan<br />

axlavs sxvadasxva ganaTebisadmi mxedvelobis adaptaciis aucilebloba.<br />

samanqano darbazis ganaTeba unda xorcieldebodes saerTo Tanabari<br />

sistemiT. administraciul-sayofacxovrebo saTavsSi, upiratesad dokumentaci-<br />

aze muSaobisas, daSvebulia ganaTebis kombinirebuli sistema _ saerTo<br />

ganaTebasTan damatebiT moqmedebs adgilobrivi ganaTeba.<br />

samuSao dokumentaciis zonaSi, magidis zedapirze, ganaTeba unda<br />

Seadgendes 300-500 luqss, sikaSkaSe ki ar unda aRematebodes 200 kd/m 2 -s.<br />

samuSao zedapirebidan (ekrani, magida, klaviatura) arekvlili bzinvarebis<br />

Semcireba xdeba sanaTurebis tipis sworad SerCeviT, samuSao adgilTan<br />

ganaTebis wyaros racionaluri ganlagebiT. am SemTxvevaSi ekranis sikaSkaSe ar<br />

unda aRematebodes 40 kd/m 2 -s.<br />

marTvis sistemebis saTvasebSi ZiriTadad gamoyenebulia maRali Suqgacemis<br />

mqone (80 lumeni/vatze da meti) ЛБ, ЛТБ markis luminescenciuri naTurebi.<br />

administraciuli saTavsebisaTvis daSvebulia 250 vati simZlavris<br />

metalohalogenuri naTurebis gamoyeneba. luminescenciuri naTurebi xasiaTdeba<br />

dabali sikaSkaSiT, maT mier gamosxivebuli sinaTlis speqtri axlosaa dRis<br />

sinaTlis speqtrTan, rac uzrunvelyofs ferebis swor aRqmas. amasTan,<br />

aRsaniSnavia luminescenciuri naTurebis uaryofiTi mxareebi: sinaTlis nakadis<br />

maRali pulsacia*, rac iwvevs stroboskopiul efeqts (obieqtis damaxinjebuli<br />

mxedvelobiTi aRqma); CarTvis rTuli da ZviradRirebuli sqema; garemos<br />

*airganmuxtis naTurebisaTvis sinaTlis nakadis pulsaciis koeficinti ar unda<br />

aRematebodes 10-20%.<br />

44


temperaturis cvlilebebis mimarT maRali mgrZnobeloba; vercxliswylis<br />

orTqlis Semcvelobis gamo utilizaciis sirTule.<br />

saerTo ganaTeba Sesrulebulia sanaTurebis uwyveti an wyvetili xaziT<br />

(el.gamomTvleli manqanebis rigebad ganlagebisas), xolo kompiuterebis<br />

perimetruli ganlagebis SemTxvevaSi sanaTurebis ganlageba unda iyos<br />

lokalizebuli, TiToeuli magidis Tavze da ufro metad operatorisken<br />

mimarTuli.<br />

el.gamomTvleli manqanebis saTavsebis gasanaTeblad gamoiyeneba sarkisebri<br />

mesriani ЛПО36 seriis sanaTurebi, romlis kompleqtaciaSi Sedis<br />

maRalisixSiriani gamSvebmaregulirebeli aparatura В4ПРА. maekranirebeli<br />

mesris da ganmbnevis gareSe sanaTurebis gamoyeneba dauSvebelia. aseTi<br />

sanaTurebis maragis da pulsaciis koeficientebi Sesabamisad 1,4 da 5%<br />

Seadgens.<br />

samuSao zedapirebis ganaTebulobis kontroli xorcieldeba Ю117, Ю116<br />

tipis luqsmetrebiT. luqsmetri aris gadasatani xelsawyo, romelic Sedgeba<br />

selenis fotoelementisagan, magnitoeleqtruli mzomisa da SuqmSTanTqmelebi-<br />

sagan. selenis fotoelementi aris firfita, romelzedac datanilia<br />

SuqmgrZnobiare fena (speqtraluri mgrZnobeloba axlosaa Tvalis speqtralur<br />

mgrZnobelobasTan). es fena axdens sinaTlis energiis transformirebas<br />

eleqtrul energiaSi. fotoelementis zedapirze moxvedrili sinaTlis nakadi<br />

aRZravs eleqtrul signals, romelic gadaecema mzom xelsawyos da iwvevs<br />

isris gadaxras. eleqtruli denis sidide sinaTlis nakadis intensivobis<br />

proporciulia. 0-dan 100 luqsamde diapazonSi ganaTebuloba izomeba Ria<br />

fotoelementiT, mSTanTqmelis gareSe. mSTanTqmelebis gamoyenebiT<br />

ganaTebulobis gazomvis diapazoni mniSnelovnad farTovdeba (100000 luqsamde).<br />

4.6 informatikis, marTvis sistemebis saTavsebisaTvis bunebrivi da<br />

xelovnuri ganaTebis normebi<br />

samSeneblo normebisa da wesebis Tanaxmad bunebrivi ganaTebis<br />

reglamentireba xdeba bunebrivi ganaTebis (bgk) mniSvnelobiT. xolo xelovnuri<br />

45


ganaTebis normireba _ samuSao zedapirebze ganTavsebis zRvruli umciresi<br />

mniSvnelobebiT.<br />

ganaTebis normebi Sedgenilia mxedvelobiTi samuSaoebis klasifikaciis<br />

mixedviT, romlis drosac gasaTvaliswinebelia samuSaos Tanrigi da gasarCevi<br />

detalebis zomebi.<br />

rekomendebuli saerTo ganaTebulobis mniSvnelobebi warmodgenilia #7<br />

cxrilSi [9].<br />

saTavsi<br />

saerTo ganaTebis normebi informatikis da marTvis sistemebis<br />

saTavsebisaTvis<br />

gasanaTebeli zedapiris<br />

daSoreba iatakidan, m<br />

46<br />

saerTo<br />

ganaTeba,<br />

luqsi<br />

cxrili #7<br />

pulsaciis<br />

koeficienti<br />

samanqano darbazi h _ 0,8 500 15<br />

egm-Tan momuSave personalisaTvis h _ 0,8 500 15<br />

egm-is momsaxure teqnikuri persona-<br />

h _ 0,8 500 15<br />

lisaTvis<br />

informaciis arqivi _ 300 20<br />

saventilacio danadgarebi h _ 0,8 20* _<br />

kondicionerebi h _ 0,7 75 _<br />

eleqtrokveba da safare v _ 1,5-1,8 50* _<br />

analizuri laboratoria h _ 0,8 400 10<br />

saTadarigo nawilebis,<br />

ntebis, xelsawyoebis<br />

instrume-<br />

h _ 0,8 300 20<br />

sayofacxovrebo, garderobi iatakis done 75-150 _<br />

h _ horizontaluri sibrtye; v _ vertikaluri sibrtye; * _ varvara naTurebiT<br />

ganaTeba


Tavi 5. informatikis da marTvis sistemebis saTavsebSi xmauris Semcirebis<br />

RonisZiebebi<br />

5.1. xmauris maxasiaTeblebi da misi normireba<br />

sawarmoo procesebis kompiuterizaciis, avtomatizaciis ganviTareba<br />

dakavSirebulia iseTi aparaturis da mowyobilobebis gamoyenebasTan, romlebic<br />

eqspluataciis procesSi warmoqmnian bgeriT rxevebs.<br />

fiziologiuri TvalsazrisiT xmauri bgeriTi procesia, romelic negatiur<br />

gavlenas axdens adamianis nervul sistemaze, mis smeniT analizatorebze.<br />

xmauri aris saTavsebSi moqmedi da gavrcelebuli mavne faqtori. adamianze<br />

xmauris mavne moqmedeba mravalnairia: 80 db-is donis xmauri iwvevs<br />

<strong>Sromis</strong>unarianos daqveiTebas; 100-120 db-is donis xmauris xangrZlivi moqmedeba<br />

iwvevs smenadobis Seuqcevad dakargvas; 120-140 db-is donis xmauri smenis<br />

organoebis meqanikuri dazianebis mizezia.<br />

xmauris moqmedeba ar Semoifargleba mxolod smenis organoze<br />

zemoqmedebiT. nervuli daboloebebiT xmauri gadaecema centralur da<br />

vegetatiur nervul sistemebs da maTi meSveobiT moqmedebs Siga organoebze,<br />

riTac mniSvnelovnad cvlis organizmis funqcionalur mdgomareobas.<br />

gadidebuli donis xmauris pirobebSi adamianebi uCivian Tavis tkivils,<br />

uZilobas, swrafadganviTarebad daRlilobas, yuradRebis Sesustebas,<br />

mexsierebis daqveiTebas. yvela es simptomi operatorebis, programistebis<br />

saqmianobaSi iwvevs samuSaos mwarmoeblobis Semcirebas da Secdomebis zrdas.<br />

impulsuri da araregularuli xasiaTis xmauri mniSvnelovan gavlenas axdens<br />

adamianis janmrTelobaze.<br />

bgeriTi talRebi xasiaTdeba rxevis siCqariT υ (m/wm), bgeris wneviT P (pa),<br />

bgeris sixSiriT f (herci), bgeris intensivobiT I (vat/m 2 ). adamianis smenis<br />

organo aRiqvams bgeris rxevebs 16-dan 20000 hercamde sixSiriT. 16 hercis<br />

sixSiris qvemoT (infrabgerebi) da 20000 herci sixSiris zeviT (ultrabgerebi)<br />

rxevebi ar aRiqmeba adamianis smenis aparatiT.<br />

sivrceSi bgeris talRis gavrcelebisas, xdeba energiis gadatana, romelic<br />

ganisazRvreba bgeris intensivobiT. bgeris intensivobis qveS igulisxmeba<br />

47


drois erTeulSi talRis mier farTobis erTeulze gadatanili bgeris energia.<br />

intensivobis erTeulad miCneulia 1 vati/m 2 .<br />

bgeris intensivoba bgeris wnevasTan dakavSirebulia Semdegi gantolebiT:<br />

I=P 2 /ρ0⋅c,<br />

sadac: ρ0 aris garemos simkvrive, kg/m 3 ; P _ bgeris wneva, pa; c _ bgeris<br />

gavrcelebis siCqare, m/w.<br />

ρ0⋅c namravls garemos xvedriT akustikur winaRobas uwodeben. is axasiaTebs<br />

masalebis xmaurmaizolirebel Tvisebebs.<br />

yuriT aRqmul bgeris minimalur intensivobas smenadobis zRvari I0<br />

ewodeba. SedarebisaTvis, standartul sixSired miCneulia 1000 herci. aseTi<br />

sixSiris dros smenadobis zRvari I0=10 -12 vt/m 2 da Sesabamisi bgeris wneva<br />

ρ0=2⋅10 -5 pa.<br />

bgeris maqsimalur intensivobas, romlis drosac iwyeba mtkivneuli<br />

SegrZnebebi, mtkivneuli zRvari ewodeba. mtkivneul zRvarze I=10 2 vt/m 2 da<br />

P=2⋅10 2 pa. smenadobis da mtkivneulobis zRvars Soris mdebare ares smenadobis<br />

are ewodeba.<br />

bgeris intensivobis da wnevis cvlilebebis diapazoni Zalian farToa da<br />

amitom maTi Sefaseba absoluturi sidideebiT mouxerxebelia.<br />

adamianis smenis organo reagirebs ara bgeris intensivobis da wnevis<br />

absolutur namravlze, aramed maT fardobaze. imisaTvis, rom ar moxdes didi<br />

ricxvebiT operireba, a. belis mier iqna SemoTavazebuli logariTmuli erTe-<br />

uli _ decibeli (db). bgeris intensivobis done L (db) ganisazRvreba<br />

formuliT L=10lg (I/Io), xolo bgeris wnevis done Lp=20 lg(P/P0). Tu formulebSi<br />

CavsvamT Io, I an P0, P mniSvnelobebs _ miviRebT smenadi bgerebis diapazonis<br />

sidides.<br />

L1=Lp=L=10lg 10 2 /10 -12 =20lg 2⋅10 2 /2⋅10 -5 =140 db.<br />

amrigad, smenadi bgerebis diapazoni mdebareobs 0-dan 140 db zRvrebSi.<br />

bgeris intensivobis da bgeris wnevis done ar gansazRvravs xmamaRlobas,<br />

radganac adamians sxvadasxva sixSiris bgerebis mimarT gaaCnia sxvadasxva<br />

mgrZnobeloba, amitom sxvadasxva sixSiris bgerebis SedarebisaTvis<br />

SemoRebulia bgeris xmamaRlobis done, romelic izomeba fonebSi. magaliTad,<br />

48


erTnairi wnevis donis da sxvadasxva sixSiris (100 da 1000 herci) mqone ori<br />

bgera adamianis yuris mier aRiqmeba rogorc sxvadasxva xmamaRloba. pirveli,<br />

100 hercis mqone bgera esmis adamians rogorc ufro xmadabali, vidre meore.<br />

adamianis smenis organo gansakuTrebiT mgrZnobiarea saSualo da maRali<br />

sixSiris (700-4000 herci), vidre dabali sixSiris (20-100 herci) bgerebis mimarT.<br />

xmamaRlobis done fonebSi ar iZleva xmamaRlobis fiziologiur<br />

SegrZnebas. imisaTvis, rom damyardes raodenobrivi kavSiri xmamaRlobis donesa<br />

da xmamaRlobis fiziologiur SegrZnebebs Soris, SemoRebulia xmamaRlobis<br />

subieqturi, sistemgareSe erTeuli _ soni.<br />

xmauris parametrebis Sefaseba xdeba oqtavur zolebSi.<br />

mTlianobaSi zolis daxasiaTebisaTvis aiReba saSualogeometriuli<br />

sixSire s.g. , sadac da Sesabamisad udablesi da umaRlesi<br />

sixSireebia.<br />

#8 cxrilSi moyvanilia gamoTvliTi teqnikis da mowyobilobebis<br />

saTavsebSi bgeris wnevis dasaSvebi doneebi.<br />

samuSao adgilebze bgeris wnevis dasaSvebi doneebi<br />

49<br />

cxrili #8<br />

oqtavuri zolebis saSualogeometri- bgeris<br />

saTavsi<br />

uli sixSireebi, hc<br />

eqvivalenturi<br />

63 125 250 500 1000 4000 8000 done, db<br />

egm-is teqnikuri<br />

personalis<br />

71 61 54 49 45 40 38 50<br />

administraciuli 79 70 63 58 55 50 49 60<br />

samanqano darbazi 83 74 68 63 60 55 54 65<br />

servisuli aparaturis<br />

saTavsi<br />

saventilacio<br />

94 87 82 78 75 71 70 80<br />

kamerebi, sageneratoro,<br />

meqanikuri saxelosnoebi<br />

99 92 86 83 80 76 75 85


5.2 informatikis, marTvis sistemebis teqnikuri saSualebebis xmauris wyaroebi<br />

da maxasiaTeblebi<br />

warmoSobis mixedviT xmauri SeiZleba iyos: meqanikuri (manqanebis<br />

detalebis rxevebi an maTi urTierTgadaadgileba) da aerodinamikuri (drekadi<br />

konstruqciebi, airebi, siTxeebi, eleqtruli manqanebi).<br />

marTvis saSualebebis da mowyobilobebis samuSao adgilebze gvxvdeba<br />

xmauris farTo speqtri. teqnikuri saSualebebi _ perforatorebi, qmnian<br />

meqanikur xmaurs; kondicionerebi, kompresorebi _ aerodinamikur xmaurs; Zabvis<br />

gardamqmnelebi _ eleqtromagnitur xmaurs. saTavsebSi aseve xmauris<br />

warmomqmnelia procesorebi, sabeWdi mowyobilobebi. perspeqtiul<br />

mimarTulebad iTvleba dabalxmauriani mowyobilobis konstruireba da<br />

gamoSveba, amitom SemoRebulia manqanebis xmauris teqnikuri normireba.<br />

standartisa da teqnikuri pirobebis gaTvaliswinebiT manqanis pasportSi<br />

miTiTebulia xmauris maxasiaTeblebi.<br />

#9 cxrilSi moyvanilia egm-is teqnikuri saSualebebis xmauris<br />

maxasiaTeblebi.<br />

egm-ebis teqnikuri saSualebebis bgeris simZlavris doneebi, db<br />

mowyobilobebi<br />

procesori<br />

EC-2050<br />

perfolentaze<br />

gamosayvani<br />

mowyobiloba EC-<br />

7022<br />

sabeWdi<br />

mowyobilobebi:<br />

EC-7030<br />

EC-7032<br />

perfolenta<br />

EC-9020-ze<br />

monacemTa<br />

momzadebis<br />

mowyobiloba<br />

magnitur lentze<br />

magrovebeli:<br />

EC-5010<br />

EC-7903<br />

EC-7018<br />

EC-7077<br />

EC-6012<br />

oqtavuri zolebis saSualogeometriuli sixSireebi, hc<br />

63 125 250 500 1000 4000 8000<br />

74 75 76 78 76 70 65<br />

73 78 72 80 86 89 88<br />

76<br />

78<br />

76<br />

80<br />

50<br />

78<br />

79<br />

84<br />

81<br />

86<br />

85<br />

84<br />

80<br />

69 74 75 74 74 73 74<br />

73<br />

53<br />

76<br />

61<br />

68<br />

74<br />

64<br />

80<br />

68<br />

68<br />

77<br />

80<br />

84<br />

72<br />

73<br />

80<br />

78<br />

84<br />

74<br />

82<br />

79<br />

74<br />

85<br />

75<br />

79<br />

69<br />

72<br />

77<br />

70<br />

74<br />

80<br />

80<br />

70<br />

71<br />

73<br />

64<br />

67<br />

cxrili #9


ogorc wesi, samanqano darbazSi, servisuli da periferiuli aparatebis<br />

saTavsebSi ganlagebulia xmauris mravali wyaro.<br />

saventilacio da kondicionirebis mowyobiloba _ danadgarebis xmauri (80-<br />

90 db) gadaecema Senobis konstruqciebiT da haersadenebiT samuSao saTavsebs.<br />

amitom aerodinamikuri xmauris dadableba maTi gavrcelebis gzebze<br />

warmoadgens bgeris intensivobis da wnevis donis Semcirebis ZiriTad amocanas.<br />

5.3. xmauris Semcirebis RonisZiebebi<br />

informatikis, marTvis sistemebis da mowyobilobebis saTavsebSi<br />

xmaurisagan dacva xorcieldeba Semdegi meTodebiT: xmauris Semcireba<br />

wyaroSive, individualuri da koleqtiuri dacvis saSualebebis gamoyeneba,<br />

sawarmoo saTavsebis racionaluri dagegmva da akustikuri damuSaveba. yvelaze<br />

efeqturia wyaroSive xmauris Semcireba an misi mimarTulebis Secvla, magram es<br />

iwvevs xmaurwarmomqmneli kvanZis konstruqciul gadakeTebas, rac moqmedi egm-<br />

isaTvis xSirad miuRebelia.<br />

aerodinamikuri xmauris Sesamcireblad gamoiyeneba xmaursaizolacio<br />

sadebi _ rezini, qeCa, korpi da amortizatoris mravali saxeoba. sadebi<br />

Tavsdeba manqana-aparaturis Zirsa da sayrden zedapirs Soris. magidaze<br />

moTavsebuli xmaurwarmomqmneli aparatura _ gamomTvlelebi, perforaciuli<br />

manqanebi unda moTavsdes sinTetikuri masalisagan damzadebul sadebze, an<br />

rbil qsovilze. TviT magidis fexebis boloebSi unda damagrdes 6-8 mm sisqis<br />

rbili rezinis an qeCis sadebi.<br />

farTo gavrceleba hpova xmaurmaizolirebelma gadamRobma konstruqciebma,<br />

rogoricaa: aguri, mina-bloki, xe da mkvrivi plastmasebi. maTi<br />

xmaurmaizolirebeli Tvisebebi damokidebulia konstruqciis gabaritebze,<br />

masaze, fenebis raodenobaze, xmauris speqtrze. dabalsixSiriani xmauris<br />

acileba ukeTesia mZime konstruqciebiT, maRalsixSiriani xmaurisaTvis _<br />

SedarebiT Txeli da msubuqi SemoRobvebis mowyoba.<br />

zog SemTxvevaSi xmauris donis Sesamcireblad gamoiyeneba akustikuri<br />

ekrani, romlis moqmedeba emyareba masze dacemuli bgeris talRebis STanTqmaze<br />

da arekvlaze. ekranebi mzaddeba mTliani, myari furclebisagan an farebisagan,<br />

51


omlebzec xSirad orive mxridan datanilia 50 mm sisqis xmaurmSTanTqmeli<br />

masala. gaTvaliswinebuli unda iyos is garemoeba, rom dabalsixSiriani e.i.<br />

ufro grZeli talRebi advilad Semouvlian SemoRobvas, amitom ekranis<br />

gamoyeneba ufro efeqturia saSualo da maRalsixSiruli xmauris<br />

Sesamcireblad.<br />

Tu ar xerxdeba xmauris Semcireba wyaroSi, zedapiridan arekvlili<br />

talRebis Semcireba miiRweva xmaurSTanTqmiT. xmaurSTanTqma aris akustikurad<br />

damuSavebuli zedapirebis Tviseba Seamciros bgeris intensivobis done bgeris<br />

energiis siTbur energiaSi gardaqmnis xarjze. xmaurSTanTqma samanqano<br />

darbazis servisuli da periferiuli aparaturis saTavsebis xmauris<br />

Semcirebis martivi da efeqturi RonisZiebaa.<br />

masalis unari, STanTqas masze dacemuli bgeris talRa, xasiaTdeba<br />

bgeraSTanTqmis koeficientiT α=E ST/E dac. α=1-is SemTxvevaSi masala mTlianad<br />

STanTqavs bgeris talRebs. xmaurmSTanTqmelad iTvleba iseTi masalebi da<br />

konstruqciebi, romelTa bgeraTSTanTqmis koeficienti α≥0,2.<br />

saukeTeso xmaurmSTanTqmeli TvisebebiT xasiaTdeba boWkovan-forovani<br />

masalebi: fibrolituri filebi, minaboWko, mineraluri bamba, foroplasti,<br />

forovani polivinilqloridi da sxva. es masalebi 8-15 decibeliT amcireben<br />

xmauris dones.<br />

#10 cxrilSi moyvanilia zogierTi samSeneblo masalis da konstruqciis<br />

mier bgeris STanTqmis koeficientis mniSvnelobebi.<br />

bgeris STanTqmis efeqti izrdeba saTavsis simaRlis Semcirebisas. 6<br />

metris simaRlis saTavsSi mizanSewonilia xmauris wyarosagan minimalurad<br />

dacilebuli Camokiduli Weris mowyoba. didi farTobis saTavsebSi (500 m 2 -ze<br />

meti), xmauris wyarosagan kedlebis SesamCnevi dacilebis gamo, ar axdenen maT<br />

dafarvas xmaursaizolacio masaliT.<br />

52


masalebis da konstruqciebis bgeris STanTqmis koeficientis sidideebi<br />

cxrili #10<br />

SemoRobvis tipi masala an konstruqcia<br />

oqtavuri zolebis saSualogeometriuli<br />

sixSireebi, hc.<br />

125 250 500 1000 2000 4000<br />

betoni 0,01 0,01 0,02 0,02 0,03 0,04<br />

iataki<br />

xis iataki<br />

5 mm sisqis linoleumi<br />

0,1<br />

0,02<br />

0,1<br />

0,02<br />

0,1 0,08<br />

0,03 0,03<br />

0,06<br />

0,04<br />

0,06<br />

0,04<br />

xe-boWkovani fila, h=25 mm. 0,18 0,11 0,19 0,39 0,95 0,56<br />

SeRebili betoni 0,01 0,01 0,01 0,02 0,02 0,02<br />

gadamRobi<br />

konstruqcia<br />

(kedlebi, Weri)<br />

aguris kedeli<br />

zeTis saRebaviT dafaruli<br />

kedeli<br />

mSrali baTqaSi<br />

0,02<br />

0,01<br />

0,02<br />

0,03<br />

0,01<br />

0,05<br />

0,03 0,04<br />

0,02 0,02<br />

0,06 0,08<br />

0,05<br />

0,03<br />

0,08<br />

0,07<br />

0,03<br />

0,05<br />

xis paneli, h=10 mm 0,25 0,15 0,06 0,05 0,04 0,04<br />

bgeraSTanTqmeli<br />

konstruqciebi<br />

perforirebuli akustikuri<br />

fila, h=20 mm<br />

minaboWkos sagebi, h=50 mm<br />

0,03<br />

0,4<br />

0,17<br />

0,85<br />

0,68<br />

0,98<br />

0,98<br />

1,0<br />

0,86<br />

0,93<br />

0,45<br />

0,97<br />

fanjara silikaturi mina 0,35 0,25 0,18 0,12 0,07 0,04<br />

haersadenebidan, saventilacio da kondicionirebis danadgarebis arxebidan<br />

marTvis mowyobilobebis saTavsebSi SeRweuli xmauris Semcireba xdeba<br />

mayuCebis gamoyenebiT. mayuCi SeiZleba iyos aqtiuri (xmaurmSTanTqmeli<br />

masaliT) da reaqtiuli (masalis gareSe). am mizniT gamoiyeneba aqtiuri mayuCebi<br />

_ milovani, firfitovani da kameriani. milovan mayuCSi xmauris Semcireba<br />

damokidebulia Sida amogebuli zedapiris farTze, perimetrze, amosageb<br />

masalaze. maRali sixSiris xmauris CasaxSobad amosagebi fenis sisqe unda<br />

Seadgendes aranaklebi. 20-30 mm-s, dabalsixSiriani xmauris Sesasusteblad ki _<br />

80-100 mm. firfitovani da kameriani mayuCebi gamoirCeva konstruqciis sirTuliT<br />

da didi gabaritebiT. [10]<br />

Tu samuSao adgilze ar xerxdeba xmauris donis Semcireba dasaSveb<br />

zRvramde, gamoyenebul unda iqnas individualuri dacvis saSualebebi.<br />

konstruqciuli Sesrulebis mixedviT, individualuri dacvis saSualebebs<br />

miekuTvneba: xmaursawinaaRmdego sayurisi, muzaradi, CaCqani. rogorc wesi,<br />

saTavsebSi sakmarisia dacvis martivi saSualebebis gamoyeneba, rogoricaa<br />

elastiuri masalisagan damzadebuli xmaursawinaaRmdego sadebi.<br />

E<br />

53


Tavi 6. informatikis da marTvis sistemebis eleqtro<strong>usafrTxoeba</strong><br />

6.1. eleqtruli denis moqmedeba adamianze<br />

eleqtruli danadgarebi, egm-is mowyobilobebi adamianisaTvis did<br />

saSiSroebas warmoadgens, radganac eqspluataciis procesSi an saremonto<br />

profilaqtikuri samuSaoebis Catarebisas momuSave SeiZleba Seexos Zabvis qveS<br />

myof nawilebs.<br />

eleqtrodanadgaris specifiuri saSiSroebaa dengamtari sadenebis, egm-is<br />

korpusis izolaciis dazianeba. eleqtrul denze adamianis reaqcia vlindeba<br />

mxolod maSin, rodesac is mis sxeulSi gaivlis.<br />

adamianis sxeulSi gamavali eleqtruli deni iwvevs Termul,<br />

eleqtrolitur, meqanikur da biologiur moqmedebas.<br />

Termuli moqmedeba vlindeba sxeulis sxvadasxva nawilebis sidamwvreSi,<br />

eleqtrolituri-organuli siTxeebis (sisxli, limfa) daSlaSi da maTi<br />

fizikur-qimiuri Semadgenlobis cvlilebaSi. meqanikuri moqmedeba iwvevs<br />

kunTovani qsovilis gaxleCas. denis biologiuri moqmedeba mdgomareobs deniT<br />

organizmis qsovilebis aRgznebaSi.<br />

eleqtruli denis mravalferovani zemoqmedebis Sedegia eleqtruli travma<br />

da eleqtruli dartyma. eleqtrul travmebs miekuTvneba: sxvadasxva xarisxis<br />

damwvrobebi; kanis moliToneba-eleqtrorkalis moqmedebis Sedegad kanis<br />

siRrmeSi gamdnari liTonis umciresi nawilakebis SeWra; monacrisfro-<br />

moyviTalo feris eleqtruli niSnebi kanze; eleqtroofTalmia-eleqtrorkalis<br />

gamosxivebiT Tvalebis dazianeba.<br />

eleqtruli dartymis ZiriTadi gamomwvevi mizezia denis biologiuri<br />

moqmedeba, romelic mdgomareobs organizmis sasicocxlo funqciebisaTvis<br />

mniSnelovani bioeleqtruli procesebis darRvevaSi.<br />

eleqtrotravmebis gamomwvev mizezebs miekuTvneba:<br />

_ momsaxure personalis mier eleqtrousafrTxoebis wesebis da instruqciebis<br />

daucveloba;<br />

_ eleqtrosadenebis izolaciis dazianeba;<br />

_ gaumarTavi damcavi saSualebebis da instrumentebis gamoyeneba;<br />

54


_ Zabvis qveS myof mowyobilobebis dengamtar nawilebTan uneblie Sexeba;<br />

_ mowyobilobebis damcavi Camiwebis an danulebis gaumarTaoba an ararseboba.<br />

6.2 eleqtruli deniT daSavebis Sedegze moqmedi faqtorebi<br />

adamianSi denis gavlisas, Sedegebi SeiZleba iyos sxvadasxvagvari,<br />

dawyebuli umniSvnelo gaRizianebiT da damTavrebuli letaluri dasasruliT.<br />

ZiriTadi, rac gansazRvravs deniT daSavebis Sedegs aris adamianis sxeulSi<br />

gamavali denis Zalis sidide. didi mniSvneloba eniWeba adamianze denis<br />

moqmedebis xangrZlivobas, mis sixSires da sxeulSi denis gavlis gzas.<br />

mniSvnelovani faqtoria aseve adamianis eleqtruli winaRoba da modebuli<br />

Zabva.<br />

denis Zala. deniT daSavebis ZiriTad faqtorad iTvleba adamianSi<br />

gamavali denis Zalis sidide. sagrZnobi deni aris adamianis sxeulSi gamavali<br />

deni, romelic iwvevs gaRizianebas. cvladi denis SemTxvevaSi gaRizianebis<br />

gamomwvevia denis Zala 0,5-1,5ma, xolo mudmivi denis SemTxvevaSi – 5-7ma.<br />

damWeri denis moqmedeba iwvevs xelis kunTebis spazmur SekumSvas, romlis<br />

drosac adamiani damoukideblad ver xsnis TiTebs, romelSic moqceulia<br />

dengamtari sadeni. zRvruli damWeri cvladi denis Zala tolia 10-15 ma,<br />

zRvruli damWeri mudmivi deni _ 50-60ma.<br />

fibrilaciuri deni organizmSi gavlis Semdeg iwvevs gulis fibrilacias.<br />

fiblaciis iseTi mdgomareobaa, rodesac guli wyvets gansazRvruli<br />

TanmimdevrobiT SekumSvas da adgili aqvs gulis kunTis boWkoTa calkeul<br />

arakoordinirebul `biZgebs~, romlis drosac wydeba gulis tumbos funqcia da<br />

SeiZleba momentaluri sikvdiliT damTavrdes. cvladi denis SemTxvevaSi<br />

zRvruli fibrilaciuri denis Zala udris 100ma, mudmivi denis SemTxvevaSi _<br />

300-500 ms. 5 amperze meti deni myisierad aCerebs guls.<br />

eleqtruli denis moqmedebis xangrZlivoba. gulze denis xangrZlivi<br />

moqmedeba mTavrdeba mZime SedegiT. fibrilaciis gamo deniT daSavebis simZime<br />

damokidebulia imaze, Tu kardiociklis romel fazas emTxveva gulze denis<br />

gavlis dro. Tu denis moqmedebis xangrZlivoba udris an aRemateba<br />

kardiociklis dros (0,75-1 wami), gamavali deni gadafaravs gulis muSaobis<br />

55


yvela fazas, rac saSiSia organizmisaTvis. Tu denis moqmedebis dro 0,2 wamiT<br />

moklea kardiociklis xangrZlivobaze, daSavebis simZeme mkveTrad mcirdeba.<br />

denis moqmedebis xangrZlivobis gavlena daSavebis simZimeze gamoisaxeba<br />

empiriuli formuliT , sadac _ gamavali denis Zalis sidide, ma; _<br />

moqmedebis xangrZlivoba, wm.<br />

daSavebis xarisxi damokidebulia adamianSi denis gavlis gzaze. Tu denis<br />

gavlis gzaze aRmoCndeba sicocxlisaTvis mniSvnelovani organoebi, rogoricaa<br />

guli, filtvi, Tavis da zurgis tvini, maSin daSavebis safrTxe didia.<br />

eleqtrotravmebis analizis Sedegad dadgenilia, rom denis gavlis gzebi<br />

mravalgvaria: `xeli-xeli~, `xeli-fexi~, `Tavi-fexebi~, `fexi-fexi~ da sxva.<br />

`fexi-fexi~ SemTxvevaSi gulze gaivlis saerTo denis 0,4%, `xeli-xeli~ _ 3,3%.<br />

eleqtrodanadgarebis momsaxurebis praqtika gviCvenebs, rom erTnair<br />

pirobebSi, 300 volt Zabvamde did saSiSiroebas warmoadgens samrewvelo<br />

sixSiris (50 herci) cvladi deni. ufro didi Zabvisas mudmivi deniT daSavebis<br />

safrTxe mkveTrad izrdeba. did saSiSroebas warmoadgens denis sixSire 50<br />

hercidan 1000 hercamde. 1000 hercis zemoT arsebobs Termuli damwvrobis<br />

saSiSroeba.<br />

adamianis eleqtruli winaRoba. adamianis sxeuli eleqtrodenis gamtaria.<br />

eleqtrul dens did winaRobas uwevs kani. kani Sedgeba ori ZiriTadi fenisagan:<br />

gare-epidermisisa da Siga-dermasagan. epidermisi Tavis mxriv Sedgeba<br />

ramodenime fenisagan, romelTagan yvelaze gareTa fenaa rqovana. mSral da<br />

dauzianebel mdgomareobaSi rqovana dieleqtrikia, misi xvedriTi winaRoba<br />

Seadgens 10 5 -10 6 oms. rqovanas dazianebis SemTxvevaSi organizmis winaRoba 1000-<br />

5000 omamde ecema. Siga organoebis winaRoba udris 200-500 oms. adamianis<br />

sxeulis winaRoba cvladi sididea. igi damokidebulia kanis mdgomareobaze,<br />

garemo pirobebze, eleqtruli wredis parametrebze da sxva.<br />

eleqtrousafrTxoebis pirobebi damokidebulia saTavsebSi garemos<br />

parametrebze (temperatura, tenianoba, dengamtari mtvris arseboba da sxva).<br />

datenianebul saTavsSi iqmneba deniT daSavebis xelsayreli pirobebi.<br />

dengamtari mtvris arseboba eleqtruli kontaqtis xelSemwyobia, rogorc<br />

dengamtar nawilebTan, aseve miwasTan.<br />

56


6.3. eleqtromowyobilobebis dengamtar nawilebTan Sexebis saSiSroebis<br />

analizi<br />

informatikis, marTvis sistemebis da mowyobilobis saTavsebi gamoirCeva<br />

qselebis, denebis tipis da Zabvis doneebis mravalsaxeobiT. marTvis teqnikis<br />

da sistemebis kveba xorcieldeba 50 hercis sixSiris, 380/220 volti Zabvis mqone<br />

samfaza qselidan, calkeuli mowyobilobebis ki _ 5-dan 380 voltamde Zabvis<br />

rogorc cvladi, ise mudmivi denis erTfaza qselidan.<br />

gansakuTrebul saSiSroebas warmoadgens dengamtar nawilebTan orpolusa<br />

(nax. 10) Sexeba, roca adamiani aRmoCndeba qselis sruli muSa Zabvis qveS.<br />

sxeulSi gamavali denis Zalis sidide iqneba , sadac aris qselis<br />

fazuri Zabva, v., xolo _ adamianis winaRoba, om.<br />

nax. 10. samfaza qselTan orpolusa Sexebis sqema<br />

rogorc formulidan Cans, adamianSi gamavali denis Zalis sidide<br />

damokidebulia qselis Zabvasa da adamianis winaRobaze. amdenad, usafrTxoebis<br />

erTerT zomad miCneulia qselis muSa Zabvis dadableba. magram teqnikuri<br />

pirobebis Tanaxmad, egm-is calkeuli blokebis muSa Zabvis sidide aRwevs iseT<br />

mniSvnelobebs, romlis drosac denis Zala bevrad aRemateba zRvrul damWer<br />

sidideebs da utoldeba fibrilaciuri denebis mniSvnelobebs.<br />

eleqtrotravmatizmis SemTxvevebis analizma aCvena, rom samrewvelo<br />

danadgarebis eqspluataciis procesSi orpolusa Sexeba iSviaTia. ufro xSirad<br />

adgili aqvs izolirebulneitralian da Camiwebulneitralian qselebTan<br />

erTpolusa Sexebas (nax. 11, 12). erTpolusa Sexeba naklebad saSiSia, radgan<br />

adamianze moqmedi Zabva 1,73-jer naklebia xazur Zabvaze, Sesabamisad naklebi<br />

57


sididis deni gaivlis adamianSi. erTpolusa Sexebisas adamianSi gamavali denis<br />

Zala damokidebulia neitralis reJimze. neitrali aris generatoris an<br />

transformatoris gragnilebis SeerTeba Camamiwebel mowyobilobasTan.<br />

nax. #11-ze warmodgenilia adamianis erTpolusa Sexebis sqema izolirebuli<br />

neitralian samfaza qselTan. naxazze r 1, r 2, r 3 aris izolaciis winaRobebi,<br />

xolo C1, C2, C3 _ qselis tevadoba. qselTan erTpolusa Sexeba qmnis Sekrul<br />

eleqtrul wreds: pirveli fazis transformatoris gragnili-sadeni 1-adamiani-<br />

miwa-meore da mesame fazis aqtiuri da tevaduri winaRobebi r 2, r 3, C2, C3 _ sadeni<br />

2, 3 _ meore da mesame fazebis transformatoris gragnilebi.<br />

nax. 11. samfaza izolirebulneitralian qselTan adamianis Sexebis sqema<br />

dauSvaT, rom r 1=r 2=r 3=r iz., Sesabamisad C1= C2,=C3= C, maSin adamianSi gamavali<br />

denis Zalis sidide gamoiTvleba formuliT<br />

ad=3U/(3Rad+riz), Tu U=220 v, Rad=1 kom-s, riz=7 kom-s, miviRebT, rom ad=66 ma,<br />

rac warmoadgens saSiSroebas, Tu gavzrdiT riz=500 nax. 12. Camiwebulneitralian<br />

samfaza qselTan<br />

adamianis Sexebis sqema<br />

kom-s, miviRebT ad=1,32 ma, rac adamianSi gamoiwvevs<br />

mxolod denis SegrZnebas. formulidan da<br />

gamoTvlebidan Cans, rom Tu uzrunvelyofili iqneba<br />

izolaciis winaRobis maRali done, erTpolusa<br />

Sexeba mcire tevadobis izolirebulneitralian<br />

qselTan usafrTxo iqneba.<br />

nax. #12 warmodgenilia Camiwebulneitralian<br />

samfaza qselTan erTpolusa Sexebis sqema.<br />

erTpolusa Sexebisas Seikvreba eleqtruli wredi: transformatoris gragnili<br />

1-sadeni 1-adamiani-miwa-Cammiweblis winaRoba r0-transformatoris gragnili 1.<br />

58


adamianSi gamavali denis sidide gamoiTvleba formuliT: ad=U/R ad. realur<br />

pirobebSi adamianis winaRobasTan erTad ganixileba fexsacmlis da iatakis<br />

winaRobebi. saorientaciod fexsacmlis winaRoba aiReba 1,5-8000 komi, iatakis<br />

winaRoba SeirCeva Semdegi monacemebis mixedviT: mSrali, xis iataki _ 10000<br />

komi; nestiani, xis iataki _ 20-25 komi; mSrali, betonis iataki _ 75 komi;<br />

nestiani, betonis iataki _ 1,5 komi.<br />

am monacemebidan Cans, rom fexsacmlis da iatakis arseboba mniSvnelovan<br />

gavlenas axdebs denis Zalis sidideze. am SemTxvevaSi zemoT moyvanili<br />

formula miiRebs Semdeg saxes ad= U/(R ad+ r fex.+ r iat.), Tu U=220 v, R ad=1 koms,<br />

r fex.= r iat=75 koms, denis Zala ad=1,46 ma, rac iwvevs mxolod denis SegrZnebas.<br />

ganxiluli magaliTebidan Cans, rom adamianis daSavebis safrTxe<br />

izolirebulneitralian qselSi CarTvisas ufro mcirea, vidre Camiwebulne-<br />

itraliani qselebis SemTxvevaSi, radganac izolirebulneitralian qselebSi<br />

damatebiT moqmedebs sadenebis izolaciis winaRobebi. gaTvlebma aCvena, rom<br />

Tanabar pirobebSi, izolirebulneitralian qselSi CarTvisas adamianSi<br />

gamavali denis sidide 11-jer naklebia, vidre daSavebis deni Camiwebulne-<br />

itralian qselSi CarTvisas.<br />

zemoT moyvanili magaliTebis garda, garkveul saSiSroebas warmoadgens<br />

bijuri Zabva. eleqtruli qselis izolaciis dazianebis SemTxvevaSi sadeni<br />

SeiZleba aRmoCndes miwaze. am SemTxvevaSi moxdeba denis gandineba miwaSi. Tu<br />

adamiani imyofeba gandinebis zonaSi, misi fexebi miiReben garkveul<br />

potencials. udidesi elqtruli potenciali aRiniSneba sadenis miwasTan<br />

Sexebis adgilas. gandinebis wertilidan 1 m siSoreze Zabvis vardna Seadgebs<br />

68%-s. 10 m-is siSoreze _ 92%-s. 20 m-is manZilze bijuri Zabvis mniSvneloba<br />

Ubiji=0. bijuri Zabvis SemTxvevaSi deni gaivlis gziT `fexi-fexi~. Tu Ubiji mniSvneloba aRemateba 100-500 v-s, moxdeba fexebis kunTebis krunCxva, adamiani<br />

daecema miwaze, ris Sedegadac daSavebis simZime mkveTrad gaizrdeba.<br />

eleqtruli deniT gamowveuli ubeduri SemTxvevebis analizi iZleva<br />

saSualebas gamovlindes daSavebis ZiriTadi mizezebi:<br />

_ Zabvis qveS myof dengamtar nawilebTan uneblie Sexeba;<br />

_ dacviTi saSualebebis gaumarTaoba;<br />

_ sawarmoo mowyobilobebis liTonur nawilebze (SemoRobva, korpusebi,<br />

59


garsacmi) Zabvis gadasvla;<br />

_ gamorTuli eleqtrodanadgarebis SecdomiT CarTva.<br />

6.4. eleqtruli denisagan dacvis zomebi<br />

eleqtrotravmatizmis asacileblad didi mniSvneloba eniWeba marTvis<br />

sistemebis saTavsebSi moqmedi eleqtrodanadgarebis momsaxurebis swor<br />

organizebas. eleqtrodanadgarebis mowyobis wesis Tanaxmad<br />

eleqtrodanadgarebi da qselebi SeiZleba iyos: 1000 v-is zeviT Camiwebuli da<br />

izolirebuli neitraliT; 1000 v-mde Camiwebuli da izolirebuli neitraliT.<br />

eleqtrodanadgarebis aseTi dayofa iZleva saSualebas SemuSavdes<br />

konstruqciebis mimarT optimaluri moTxovnebi, xolo momsaxure<br />

personalisaTvis _ usafrTxoebis zomebi da saSualebebi. marTvis sistemebis<br />

elqtromowyobiloba miekuTvneba 1000 v-mde momuSave danadgarebs. gamonakliss<br />

warmoadgens mxolod ramodenime kilovoltis mqone ekranis pultebi, displei,<br />

eleqtronul-sxivuri milaki.<br />

saTavsebis garemo, romelSic imyofeba informatikis, marTvis sistemebi,<br />

mowyobiloba, moqmedebs aparatura _ danadgarebis eleqtrul izolaciaze. am<br />

TvalsazrisiT ganasxvaveben usafrTxo saTavsebs, saTavsebs gazrdili<br />

safrTxiT da saTavsebs gansakuTrebiT gazrdili safrTxiT.<br />

usafrTxo saTavsebia _ mSrali, umtvero, romelSic haeris temperaturaa<br />

18-22 0 C, xolo fardobiTi tenoanoba _ 40-60%.<br />

gazrdili safrTxis saTavsebi xasiaTdeba haeris 75%-iani fardobiTi<br />

tenianobiT da maRali (+35 0 C-ze meti) temperaturiT, dengamtari mtvris<br />

arsebobiT; gansakuTrebulad saSiSs miekuTvneba 100%-iani fardobiTi<br />

tenianobis mqone saTavsebi (kedlebi, mowyobiloba, dafarulia teniT), qimiurad<br />

agresiuli garemo, romelic iwvevs izolaciis dazianebas. saTavsis kategoriis<br />

gaTvaliswinebiT saWiroa garkveuli dacviTi zomebis Catareba. magaliTad,<br />

gazrdili safrTxis saTavsebSi unda moixmarebodes ormagi izolaciis mqone<br />

eleqtroinstrumenti, gadasatani sanaTurebi, romelTa Zabva ar unda<br />

aRematebodes 42 volts.<br />

60


gansakuTrebulad saSiS saTavsebSi gadasatani sanaTurebis Zabva unda<br />

Seadgendes 12 v-s, xolo 42 v Zabvis mqone eleqtroinstrumentis sargebloba<br />

daSvebulia dieleqtrikuli xelTaTmanebis gamoyenebiT.<br />

mowyobilobebis profilaqtikuri momsaxurebis TvalsazrisiT, saremonto-<br />

samontaJo samuSaoebis Catareba daSvebulia Zabvis moxsniT da Zabvis moxsnis<br />

gareSe. Zabvis moxsnis gareSe samuSaoebs miekuTvneba egm-is calkeuli kvanZebis,<br />

blokebis gamarTva. aseTi samuSaoebi(1000 v-ian eleqtrodanadgarebSi)<br />

garkveuli teqnikuri da organizaciuli RonisZiebebis Catarebas moiTxovs,<br />

rogoricaa: dengamtari nawilebis SemoRobva, dieleqtrikuli botebis,<br />

xaliCebis, xelTaTmanebis, maizolirebelsaxeluriani instrumentebis<br />

gamoyeneba.<br />

6.5 Ddacvis teqnikuri saSualebebi<br />

eleqtruli denisagan adamianis dasacavad gamoiyeneba Semdegi teqnikuri<br />

saSualebebi: SemomRobi mowyobiloba, dengamtari nawilebis izolacia (muSa,<br />

damatebiTi, ormagi,gaZlierebuli), damcavi Camiweba, danuleba, amorTva,<br />

potencialTa gaTanabreba da sxva. CamoTvlili saSualebebis sxvadasxva<br />

variaciaSi gamoyeneba uzrunvelyofs adamianebis dengamtar nawilebTan<br />

Seuxeblobas, xolo Zabvis qveS aramyof dengamtar liTonur nawilebs daicavs<br />

Zabvis gadasvlisagan.<br />

SemomRobi mowyobilobebi Sesrulebulia mTliani garsacmebis,<br />

saxuravebis, 25×25 mm-iani badeebis saxiT. uwvadi damcavi garsacmebiT<br />

SemoRobilia eleqtruli wredis gamTiSvelebi. SemoRobvebi icavs adamians<br />

eleqtruli rkalisagan.<br />

izolaciis fizikuri arsi mdgomareobs denis Zalis sididis SezRudvaSi.<br />

izolaciis mdgomareoba damokidebulia masalaze, eleqtrodanadgaris<br />

konstruqciaze, sawarmo garemos mikroklimatur pirobebze (temperatura,<br />

tenianoba, orTqli, mtveri). izolaciis xarisxi xasiaTdeba denis gadinebis<br />

winaRobiT. eleqtrodanadgarebis mowyobis wesebis Tanaxmad qselis nebismier<br />

ubanze or mcvels Soris gadinebis deni ar unda aRematebodes 0,001 a.<br />

izolaciis winaRoba R iz unda Seadgendes 500000 oms, an aranakleb 1000⋅U (U _<br />

61


danadgaris Zabva). 1000 voltamde Zabvis eleqtrodanadgarebSi izolaciis<br />

perioduli Semowmeba xdeba M1101 tipis magometris gamoyenebiT. 50 hercis<br />

sixSiris mqone qselebSi izolaciis mdgomareobis mudmivi kontrolisaTvis<br />

gamoiyeneba ПКИ, ТКТ-60 tipis aparatura. izolaciis winaRobis Semcirebis<br />

SemTxvevaSi aparatura gamoscems xmovan an sinaTlis signals. usafrTxoebis<br />

asamaRleblad, sadenebis funqcionaluri daniSnulebis gaTvaliswinebiT<br />

SemoRebulia izolaciis Semdegi Seferiloba: Savi _ Zalovani qselebisaTvis,<br />

wiTeli-marTvis, sazomi da cvladi denis signalizaciis da cvladi denis<br />

qselebisaTvis, lurji _ mudmivi denis analogiur qselebSi, momwvano-yviTeli<br />

_ Camiwebis qselebisaTvis, cisferi _ nulovan sadenTan mierTebuli<br />

sadenebisaTvis. ormagi izolacia zrdis xelis eleqtroinstrumentis<br />

saimedoobas.<br />

damcavi Camiweba. damcavi Camiweba aris izolirebulneitralian qselebSi<br />

gamoyenebuli teqnikuri saSualeba damcav CamiwebaSi igulisxmeba eleqtro-<br />

danadgaris aradengamtari nawilebis winaswari mierTeba miwasTan an mis<br />

eqvivalentTan.<br />

nax. 13. damcavi Camiwebis sqema<br />

nax. #13-ze warmodgenilia izolirebulneitralian qselTan mierTebuli<br />

eleqtrodanadgari, romelzec moxda erTerTi fazis mokle CarTva korpusze.<br />

danadgaris korpusi Camamiwebeli mowyobilobiT mierTebulia miwasTan. damcavi<br />

Camiwebis moqmedebis principi mdgomareobs imaSi, rom adamianis Sexeba<br />

korpusTan usafrTxoa, radganac Camamiwebeli qmnis damcavi Camiwebis wreds<br />

adamianis CarTvis wredis paralelurad. radganac Camamiweblis wredis<br />

winaRoba (4-10 omi) naklebia adaminis winaRobaze (1000 omi), ZiriTadi deni wava<br />

R C.m. wrediT, adamianSi ki gaivlis denis usafrTxo mniSvneloba. magaliTi: Tu<br />

62


izoliaciis r iz=10000 oms, R ad=1000 oms, U=220 volts, Camamiweblis ararsebobis<br />

SemTxvevaSi I ad=3U/(3R ad+r iz) Tanaxmad I ad≈51 ma, rac adamianisaTvis did<br />

saSiSroebas warmoadgens. magram Tu R C.m=10 oms, I ad=3 U/ r iz (R ad/ R Cm), miviRebT,<br />

rom I ad=0,66 ma, rac iwvevs mxolod denis SegrZnebas. eleqtrodanadgarebis<br />

mowyobis wesis Tanaxmad damcavi Camiweba gamoiyeneba 380 v cvladi denis da 440<br />

v mudmivi denis eleqtrodanadgarebSi, transformatirebSi, kabelebis<br />

garsacmebisaTvis, SemoRobvebisaTvis, gadasatani da gadaadgilebadi eleqtro-<br />

mimRebisaTvis.<br />

damcavi Camiweba warmnoadgens Camamiweblis da Camamiwebeli sadenebis<br />

erTobliobas. Camamiwebeli SeiZleba iyos bunebrivi da xelovnuri, bunebriv<br />

Camamiweblad iyeneben foladis milebs (wvadi airebis da siTxeebis milebis<br />

garda), kabelebis liTonur garsacmebs, rkina-betonis saZirkvlebs.<br />

xelovnuri hirizontaluri Camamiweblebi SeirCeva mowyobilobebis farTis<br />

gaTvaliswinebiT. vertikaluri Camamiweblebi mzaddeba foladis milebisagan,<br />

badeebisagan, da sxva. isini zeda boloTi SeduRebulia horizontalurad<br />

moTavsebul SemaerTebel zolTan. gamoTvliTi centris saTavsebi aRWurvilia<br />

damcavi Camiwebis badisebri kontur-salteTi. kontur-salte Cawyobilia egm-is<br />

qveS badis saxiT, ujredebis zomiT 1200×1200 mm.<br />

egm-s yvela kvanZi, bloki, elementi, SeerTebulia kontur-saltesTan<br />

calkeuli sadenebiT. samanqano darbazSi gaTvaliswinebulia egm-is<br />

dabrkolebamdgradobis asamaRlebeli sqemuri Camiwebis kontur-salte. is<br />

Sesrulebulia 120 mm 2 kveTis mqone spilenZis saltesagan da Sexebis gareSe<br />

Cawyobilia ZiriTadi kontur-saltes paralelurad. orive kontur-salte<br />

mierTebulia erTmaneTTan gamanawilebel Zalovan karadaSi.<br />

damcavi danuleba. damcavi danuleba gamoiyeneba 1000 voltamde Zabvis<br />

cvladi denebis, rogorc izolirebulneitralian, aseve Camiwebulneitralian<br />

qselebSi. danuleba aris eleqtrodanadgaris liTonuri, aradengamtari<br />

nawilebis windawin mierTeba nulovan sadenTan. danulebis damcavi efeqti<br />

mdgomareobs korpusze CarTvis xangrZlivobis, anu adamianze eleqtruli denis<br />

63


nax. 14. damcavi danulebis sqema<br />

zemoqmedebis xangrZlivobis SemcirebaSi. es miiRweva eleqtrodanadgaris<br />

liTonuri korpusis transformatoris nulovan sadenTan mierTebiT. aseTi<br />

mierTeba korpusze fazur da nulovan sadenebs Soris warmoqmnis mokle<br />

CarTvis dens, romlis drosac amoqmeddeba dacva _ xdeba qselidan danadgaris<br />

avtomaturi gaTiSva. am SemTxvevaSi adamianSi gamavali denis sidide<br />

damokidebulia fazuri da nulovani sadenebis winaRobebis fardobaze.<br />

imisaTvis, rom uzrunvelyofili iyos avariuli ubnis gamorTva, warmoqmnili<br />

mokle CarTvis denis mniSvneloba unda iyos didi. eleqtrodanadgarebis<br />

mowyobis wesebis Tanaxmad mokle CarTvis denis sidide nominalur dens 3-jer<br />

unda aRematebodes dnobadi mcvelis SemTxvevaSi, xolo avtomatis amoqmedebis<br />

nominalur dens 1,5-jer.<br />

damcavi amorTva. eleqtrotravmatizmis statistika aCvenebs, rom<br />

eleqtrotravmebis umetesoba gamowveulia dengamtar nawilebTan uSualo<br />

SexebiT e.w. eleqtrodanadgaris muSaobis normalur reJimSi. am SemTxvevaSi<br />

arc erTi zemoaRwerili dacvis RonisZieba ar uzrunvelyofs adamianis dacvas.<br />

damcavi amorTva aris swrafmoqmedi, qselidan eleqtrodanadgaris avtomaturi<br />

gaTiSvis teqnikuri saSualeba. damcavi amorTva gamoiyeneba, rogorc<br />

izolirebulneitralian ise Camiwebulneitralian qselebSi. damcavi amorTvis<br />

mowyobiloba mudmivad akontrolebs qsels da parametrebis Secvlis<br />

SemTxvevaSi gaTiSavs qsels an ubans. amorTvis mowyobilobebi Sedgeba<br />

gadamwodisgan, gardamqmnelisa da Semsrulebeli elementisagan.<br />

potencialTa gaTanabreba _ bijuri da Sexebis Zabvebis Semcirebis<br />

damcavi teqnikuri saSualebaa. potencialTa gaTanabreba miiRweva konturuli<br />

64


Camamiweblis mowyobiT. konturuli Camamiweblidan denis Cadinebisas, konturis<br />

SigniT miwa iZens Camamiweblis potencials. amiT bijis da Sexebis Zabvebis<br />

maqsimaluri mniSvnelobebi mcirdeba. gamoTvliT centrebSi potencialTa<br />

gaTanabreba xorcieldeba egm-is liTonuri dgarebis, sanaTurebis korpusebis<br />

da sxva mowyobilobebis mierTebiT damcavi Camiwebis kontur-saltesTan.<br />

6.6 pirveladi daxmarebis RonisZiebebi eleqtrodeniT daSavebis SemTxvevaSi<br />

eleqtrodeniT gamowveuli ubeduri SemTxvevebis dros pirveli daxmareba<br />

moicavs or etaps: dazaralebulis ganTavisuflebas denis moqmedebisagan da<br />

misTvis samedicino daxmarebis aRmoCenas.<br />

rogorc zemoT aRvniSneT, daSavebis simZime didadaa damokidebuli denis<br />

zemoqmedebis xangrZlivobaze, amitom Zalian mniSnelovania dazaralebulis<br />

swrafi ganTavisufleba misgan. dazaralebulis ganTavisufleba denis<br />

zemoqmedebisagan SeiZleba sxvadasxva xerxis gamoyenebiT, magram pirveli da<br />

ZiriTadia eleqtrodanadgaris im nawilis an ubnis gamorTva, romelsac exeba<br />

dazaralebuli.<br />

gamorTva xdeba uaxlesi amomrTvelis, denmkveTis an sxva gamomrTvelis<br />

aparatis saSualebiT. Tu daSavebuli iatakidan an miwidan maRla imyofeba,<br />

saWiroa zomebis miReba, raTa igi ar daziandes Camovardnis dros.<br />

Tu danadgaris swrafi gamorTva SeuZlebelia, maSin saWiroa daSavebuli<br />

movaciloT dengamtar nawilebs, romelTac igi exeba. am dros damxmarem unda<br />

daicvas usafrTxoebis Sesabamisi RonisZiebebi, raTa TviTon ar moxvdes<br />

kontaqtSi dengamtar nawilTan.<br />

400 voltamde Zabvis eleqtrodanadgarebSi daSavebuli SeiZleba<br />

dengamtari nawilidan gamoviyvanoT (gamovaTrioT) mSrali tansacmlis<br />

boloebze xelis mokidebiT. am dros ar SeiZleba SevexoT daSavebulis sxeuls,<br />

mis fexsacmels. aseve SeiZleba xelebis izolireba dieleqtrikuli<br />

xelTaTmanebiT. zog SemTxvevaSi SesaZlebelia daSavebuli sadens movaciloT<br />

mSrali ficriT an joxiT, an sadenis gadaWriT mSrali xistariani culiT.<br />

400 voltze meti Zabvis danadgarebSi dengamtari nawilisagan daSavebulis<br />

gasaTavisufleblad aucilebelia dieleqtrikuli xelTaTmanebisa da botebis<br />

65


gamoyeneba; agreTve unda vimoqmediT StangiT an specialuri maizolirebeli<br />

marwuxebiT.<br />

pirveladi samedicino daxmarebis aRmoCenis RonisZiebebi damokidebulia<br />

denis moqmedebisagan misi ganTavisuflebis Semdeg dazaralebulis<br />

mdgomareobaze. Tu dazaralebuli gonebazea, magram manamde gulwasuli iyo,<br />

saWiroa davawvinoT da eqimis mosvlamde uzrunvelvyoT misi sruli simSvide<br />

da pulsisa da sunTqvis kontroli.<br />

Tu dazaralebuli grZnobadakargulia, unda davawvinoT gulaRma,<br />

gavuxsnaT tansacmeli da mivceT Tavisuflad sunTqvis saSualeba, vaynosinoT<br />

niSaduris spirti, saxeze movasxuroT wyali. Tu dazaralebuls ar esinjeba<br />

pulsi, sunTqavs Zalian iSviaTad da araTanabrad, saWiroa dauyovnebliv<br />

Cautardes xelovnuli sunTqva da gulis masaJi.<br />

xelovnuri sunTqis arsebuli xerxebidan yvelaze efeqturia xelovnuri<br />

sunTqva `piridan pirSi~ an `piridan cxvirSi~ haeris CaberviT. am xerxis<br />

gamoyenebisaTvis saWiroa dazaralebuli davawvinoT horozontalurad,<br />

gavuRoT piri. xorxis gasaxsnelad saWiroa dazaralebuls gadavuxaroT Tavi<br />

ukan, cali xeli movkidoT kefis qveS, xolo meore xeliT davawveT mis Subls<br />

manam, sanam nikapi da yeli ar aRmoCndeba erT swor xazze. Tavis aseTi<br />

mdgomareobis dros ena dacilebulia xorxis Sesasvlelidan, riTac<br />

uzrunvelyofilia haerisaTvis Tavisufali gasasvleli filtvebSi. amis Semdeg<br />

daxmarebis aRmomCeni Rrmad CaisunTqavs da Semdeg Zlierad Caberavs haers<br />

dazaralebuls pirSi, Tan cxviris nestoebi unda gadauketos saxiT (imisaTvis,<br />

rom pirSi Caberili haeri ukan ar gamovides). Semdeg gadaixreba ukan da axlad<br />

CaisunTqavs. am dros dazaralebuli akeTebs pasiur amosunTqvas. haeris<br />

Cabervis sixSire 1 wuTSi unda iyos 10-12-is toli.<br />

Tu dazaralebuls darRveuli aqvs gulis normaluri muSaoba,<br />

aucilebelia gulis gare masaJis Catareba. am dros dazaralebulis<br />

gulmkerdze xdeba ritmuli dawola, ris gamoc guli SeikumSeba mkerdis<br />

Zvalsa da xerxemals Soris da gamodevnis sisxls Rrudan. dawolis Sewyvetis<br />

Semdeg gulmkerdi da guli swordeba da ukanaskneli ivseba venebidan<br />

miwodebuli sisxliT.<br />

66


gulis masaJi mimdinareobs Semdegnairad: unda ganvsazRvroT mkerdis Zvlis<br />

qvemoTa mesamedis mdebareoba, davadoT masze erT-erTi xelisguli, Semdeg<br />

zemodan _ meore xelisguli da win gadaxrili korpusiT davawveT<br />

dazaralebulis gulmkerds. dawola unda moxdes swrafi biZgebiT ise, rom<br />

mkerdis Zvlis qvemoTa nawili Caizniqos 3-4 sm-iT, xolo msuqani adamianisaTvis<br />

_ 5-6 sm-iT. dawola xdeba daaxloebiT erTjer wamSi. yoveli 4-6 biZgis Semdeg<br />

keTdeba Sesveneba 2 wm, romlis drosac dazaralebuls utardeba xelovnuri<br />

CasunTqva. Semdeg, rodesac dazaralebuls ewyeba amosunTqva, xelaxla<br />

awarmoeben mkerdze dawolas zemoaRniSnuli sixSiriT morig Sesvenebamde.<br />

zog SemTxvevaSi dazaralebuls ar esinjeba pulsi, magram saxezea<br />

gamococxlebis sxva niSnebi (aRdgenilia damoukidebeli sunTqva,<br />

Seviwroebulia Tvalis gugebi da sxv.) amis mizezi SeiZleba iyos gulis<br />

fibrilacia, romlis drosac aucilebelia specialuri eleqtruli aparatis _<br />

defibrilatoris gamoyeneba.<br />

defibrilatorSi gulis normaluri muSaobis aRsadgenad gamoiyeneba 6<br />

kilovati Zabvis denis impulsebi 10 -10 wamis xangrZlivobiT. aseTi saxis<br />

impulsebis gulis areSi gatarebisas xdeba gulis ujredebis erTdrouli<br />

agzneba da gulis mTeli kunTis erTjeradi SekumSa. amis Semdeg SeiZleba<br />

aRdges gulis bunebrivi, riTmuli SekumSvebi.<br />

eleqtrodanadgarebis usafrTxo momsaxurebis uzrunvelsayofad maTi<br />

saxeobis, nominaluri Zabvis, mkvebavi qselis neitralis reJimis da saTavsis<br />

garemo pirobebis mixedviT gamoyeneba dacviTi RonisZiebebis kompleqsi. maT<br />

miekuTvneba: mcire Zabvis gamoyeneba, izolaciis dazianebis kontroli da<br />

profilaqtika, dengamtar nawilebTan miuwvdomlobis uzrunvelyofa, damcavi<br />

Camiweba, ormagi izolacia da damcavi amorTva.<br />

am dacviTi RonisZiebebis reglamentireba xdeba eleqtrodanadgarebis<br />

mowyobis wesebis da sxva moTxovnebis Tanaxmad.<br />

6.7. statikuri eleqtroba, moqmedeba da misgan dacva<br />

statikuri eleqtroba vlindeba maRali saizolacio Tvisebebis mqone<br />

masalebis gamoyenebisas. sxeulis eleqtrizacia ori araerTgvarovani<br />

67


zedapiris Sexebisas eleqtronebis da ionebis gadanawilebasTan dakavSirebuli<br />

rTuli procesia. aseTi zedapirebis Sexebisas warmoiqmneba ormagi eleqtruli<br />

fena. eleqtruli muxtis matarebeli zedapirebis meqanikuri gayofa maT Soris<br />

warmoqmnis potencialTa sxvaobas e.i. eleqtrul vels. eleqtrizaciis procesis<br />

gamomwvevia myari nivTierebebis damsxvreva-daqucmaceba, tyavis an rezinis,<br />

lentisebri transportioris muSaoba da Rveduri gadacema, cecxlsaSiSi<br />

siTxeebis (benzini, benzoli, toluoli, navTobi, eTeri) milebSi gadaqaCva,<br />

milebSi SekumSuli da gaTxevadebuli airebis moZraoba, fxvieri nivTierebebis<br />

Sereva, dieleqtrikuli masalisagan Sesrulebul iatakze an fenilze<br />

adamianebis gadaadgileba da a.S.<br />

myari nivTierebis zedapirze eleqtruli muxti warmoiqmneba mxolod im<br />

SemTxvevaSi, Tu erTi maTgani aris dieleqtriki, Tu orive sakontaqto zedapiri<br />

eleqtrogamtaria, warmoqmnili eleqtruli muxtebi swrafad ganibnevian<br />

(relaqsirdebian) da ar eqneba adgili eleqtrizacias. zedapirebs Soris<br />

manZilis gazrda adidebs potencialTa sxvaobas. Tu es sxvaoba gautolda<br />

zRvrul sidideebs, warmoiqmneba naperwkluri ganmuxtva. eleqtruli<br />

naperwkali warmoadgens statikuri eleqtrobis mniSvnelovan saSiSroebas.<br />

radganac ganmuxtvis energia tolia an aRemateba wvadi airebis, siTxeebis,<br />

mtvris an maTi narevis aalebis minimalur energias, warmoiqmneba xanZirs<br />

gaCenis an afeTqebis saSiSroeba.<br />

statikuri eleqtrizaciis movlenebi dakavSirebulia sahaero garemos<br />

mdgomareobasTan. normalur pirobebSi haeri xasiaTdeba maRali saizolacio<br />

TvisebebiT. mzis da kosmiuri sxivebis, miwis qerqis radioaqtiuri<br />

nivTierebebis da sxva maionizirebeli faqtorebis moqmedebis Sedegad haeris<br />

neitraluri molekulebi ganicdian ionizacias dadebiTi da uaryofiTi ionebis<br />

warmoqmniT. ionizaciis Sedegad haeri xdeba gamtari. statikuri eleqtrobis<br />

muxti aris ubeduri SemTxvevebis, xanZris gaCenis da afeTqebis mizezi.<br />

naperwklovani denis muxti mcirea, is ar iwvevs adamianis dazianebas, mas<br />

adamiani SeigrZnobs rogorc mtkivneul Cxvletas. garda amisa statikuri<br />

eleqtrobis muxti iwvevs produqciis wuns. statikuri eleqtrobis 100<br />

SemTxvevidan 39 modis xanZarze da afeTqebaze, 38 _ eleqtrul dartymaze, 23 _<br />

teqnologiur defeqtebze.<br />

68


informatikis da marTvis sistemebis saTavsebSi statikuri eleqtroobis<br />

ganmuxtvis denebi warmoiqmneba egm-is nebismier elementTan Sexebisas. es denebi<br />

SeiZleba gaxdnen egm-is dazianebis da mwyobridan gamosvlis mizezi.<br />

adamianze maRali Zabvis eleqtrostatikuri velis sistematuri zemoqmedeba<br />

iwvevs centraluri nervuli, gul-sisxlZarRvovani da sxva sistemebis<br />

funqcionalur cvlilebebs. amitom samuSao adgilebze eleqtrostatikuri<br />

velis daZabulobis zRvruli dasaSvebi sidideebi normirebulia:<br />

eleqtruli velis zRvruli<br />

adamianze velis moqmedebis<br />

dasaSvebi Zabvebi E, kv/m<br />

xangrZlivoba t, sT<br />

1----------------------------------------------------------- 60<br />

2-----------------------------------------------------------42,5<br />

3-----------------------------------------------------------34,6<br />

4-----------------------------------------------------------30<br />

5-----------------------------------------------------------26,8<br />

6-----------------------------------------------------------24<br />

7-----------------------------------------------------------22,7<br />

8-----------------------------------------------------------21,2<br />

9-----------------------------------------------------------20<br />

warmoqmnili statikuri eleqtrobis muxtis sidideebi damokidebulia<br />

sakontaqto masalebis eleqtrul Tvisebebze _ xvedriT eleqtrul winaRobaze<br />

ρ. Tu ρ=10 5 omi.m-mdea, masalebi ar eleqtrizdebian, Tu ρ=10 8 omi.m an metia _<br />

masalebi Zlier eleqtrizdebian. milsadenebSi wvadi siTxeebis da<br />

nivTierebebis gatareba did safrTxesTan aris dakavSirebuli. magaliTad,<br />

benzinis orTqlis afeTqebisaTvis sakmarisia mxolod 300 v potencialis<br />

arseboba. wvadi siTxeebis da feTqebadi nivTierebebis milebSi gatarebisas,<br />

muxtis warmoqmnis acilebis ZiriTadi RonisZiebebia _ yvela milsadenebis,<br />

cisternebis Camiweba da siTxeebis gadaadgilebis siCqaris Semcireba 3-4<br />

metramde wamSi [9, 10].<br />

marTvis sistemebis saTavsebSi statikuri eleqtrobis sididis<br />

Sesamcireblad saWiroa: teqnologiuri iataki daifaros ACH markis calfena<br />

polivinilqloriduli, antistatikuri linoliumiT. dacvis sxva meTodebi<br />

mdgomareobs ionizirebuli airiT eleqtrostatikuri muxtis neitralizaciaSi.<br />

warmoebebSi farTod gamoiyeneba radioaqtiuri neitralizatorebi.<br />

69


samuSao adgilebze eleqtrostatikuri velis daZabulobis Semcirebis<br />

saerTo zomebia:<br />

ganoyeneba;<br />

mixedviT;<br />

_ samuSao zonidan eleqtrostatikuri velis wyaroebis mocileba;<br />

_ eleqtrostatikuri velis ekranireba;<br />

_ statikuri eleqtrobis muxtis sawinaaRmdego neitralizatorebis<br />

_ masalebis datenianeba;<br />

_ eleqtrizebadi masalebis Secvla araeleqtrizebadi analogebiT;<br />

_ sakontaqto zedapirebis SerCeva dabali eleqtrizaciis niSnis<br />

_ manqanebis, misi elementebis, milsadenebis Camiweba;<br />

_ masalebis eleqtrogamtarobis gazrda gamtari danamatebis da<br />

dafarvebis xarjze;<br />

_ teqnologiuri procesis specifikidan gamomdinare, mosaxmari da<br />

gadasamuSavebeli nivTierebebis datenianeba;<br />

mkacri dacva.<br />

_ sawarmo saTavsebSi <strong>Sromis</strong> dacvis da uasafrTxoebis teqnikis wesebis<br />

70


nax. 15 eleqtromagnituri<br />

talRebis skala<br />

Tavi 7. eleqtromagnituri velebi da gamosxivebebi<br />

sixSiris mixedviT eleqtromagnituri rxevebis speqtri mdebareobs 5⋅10 -3 -<br />

10 22 hc diapazonSi. fotonebis energiis gaTvaliswinebiT ganasxvaveben<br />

aramaionizirebel da maionizirebel gamosxivebebs (nax. 15).<br />

samrewvelo sixSiris (50 hc) eleqtromagnituri velebis xangrZlivi<br />

moqmedeba adamianSi iwvevs Tavis tkivils, modunebas,<br />

uZilobas, maxsovrobis daqveiTebas, apaTias, gul-<br />

mkerdis areSi tkivilebs, gulis riTmis moSlas.<br />

SeiZleba ganviTardes centraluri-nervuli da gul-<br />

sisxlZarRvovani sistemebis funqcionaluri da sisxlis<br />

cvlilebebi.<br />

50 hc sixSiris eleqtruli da magnituri velebis<br />

daZabulobis zRvruli dasaSvebi sidideebis<br />

damokidebuleba maTi zemoqmedebis xangrZlivobasTan<br />

reglamentirebulia saxelmwifo standartiT da<br />

sanitariuli normebiT.<br />

eleqtruli velebi. 50 hc sixSiris da 5 kv/m<br />

daZabulobis mqone eleqtruli velis pirobebSi yofna<br />

daSvebulia mTeli samuSao dRis ganmavlobaSi. 50-dan 20<br />

kv/m daZabulobis mqone eleqtrul velSi yofnis<br />

dasaSvebi dro iangariSeba formuliT T=(50/E-2), sT. 20-<br />

25 kv/m daZabulobis pirobebSi, personalis yofnis dro<br />

ar unda aRematos 10 wuTs. eleqtruli velis<br />

daZabulobis zRvruli dasaSvebi mniSvnelobebi<br />

sacxovrebeli Senobis SigniT unda Seadgendes 0,5 kv/m;<br />

ganaSenianebis teritoriaze 1 kv/m; dasaxlebul<br />

teritoriaze (kurortebi, mwvane zonebi, qalaqis tipis<br />

dasaxlebebi) _ 5 kv/m; sahaero xazebis gadakveTis<br />

adgilebSi da I-IV kategoriis saavtomobilo gzebze<br />

_ 10 kv/m; dasaxlebuli adgilebis iqiT (sasoflo-sameurneo savargulebi) _ 15<br />

kv/m; Zneladmisadgom da specialurad Semofarglul adgilebSi _ 20 kv/m.<br />

71


eleqtrostatikuri velis moqmedeba adamianze ganisazRvreba mis sxeulSi<br />

susti denebis (ramodenime mikroamperi) gavliT, romlis drosac<br />

eleqtrotravmebi ar aRiniSneba. magram denze refleqtoruli reaqciis gamo,<br />

dasaSvebia meqanikuri travmebi da simaRlidan Camovardna.<br />

eleqtrostatikuri velis moqmedebis zonaSi momuSaveebisaTvis<br />

damaxasiaTebelia mosalodneli ganmuxtvis mimarT `fobiebi~, pulsis da<br />

arteriuli wnevis mouwesrigebloba.<br />

eleqtrostatikuri velebis daZabulobis zRvruli dasaSvebi<br />

mniSvnelobebi 1 saaTis ganmavlobaSi dadgenilia 60 kv/m-is toli. 20 kv/m<br />

pirobebSi eleqtrostatikuri velebis daZabulobis zonaSi yofna ar<br />

normirdeba.<br />

magnituri velebi. magnituri velebis moqmedebis xarisxi damokidebulia<br />

samuSao zonaSi maqsimalur daZabulobis sidideze. magnituri velebis<br />

qronikuli zemoqmedebisas aRiniSneba nervuli, gul-sisxlZarRvovani, sunTqvis<br />

sitsemebis, momnelebeli traqtis funqciebis moSla, cvlilebebi sisxlSi.<br />

magnituri velebis lokaluri moqmedeba xelebze xasiaTdeba kanis qaviliT,<br />

galurjebebiT, SeSupebiT. samuSao adgilebze magnituri velis daZabulobis<br />

sidide ar unda Rematebodes 8 ka/m. 750 kv eleqtrogadacemis xazebze _ 20-25 a/m.<br />

radiotalRebi. aramaionizirebeli eleqtromagnituri gamosxivebebis<br />

speqtris udides nawils Seadgens radiotalRebi (3 hc-3000 ghc), umciress _<br />

optikuri diapazonis rxevebi _ infrawiTeli, xolvadi, ultraiisferi<br />

gamosxivebebi. radiosixSiris diapazonis eleqtromagnituri gamosxivebebis<br />

zemoqmedebis xarisxi da xasiaTi adamianze ganisazRvreba nakadis simkvriviT,<br />

gamosxivebis sixSiriT, moqmedebis xangrZlivobiT, dasxivebis reJimiT,<br />

dasxvivebuli zedapiris zomebiT, organizmis individualuri TvisebebiT da a.S.<br />

zemoqmedebis biologiuri efeqti vlindeba sxvadasxva saxiT: umniSvnelo<br />

Zvrebidan janmrTelobis seriozul darRvevamde. adamianis organizmis mier<br />

eleqtromagnituri gamosxivebebis energiis STanTqmis Sedegia Tburi efeqti.<br />

garkveuli zRvruli sidididan adamianis organizmi ver axerxebs siTbos<br />

gacemas calkeuli organoebidan. gansakuTrebiT saSiSia gamosxivebebis<br />

moqmedeba sustadganviTarebuli ZarRvovani sistemis an arasakmarisi sisxlis<br />

mimoqcevis mqone organoebisaTvis da qsovilebisaTvis _ Tvalebi, tvini,<br />

72


Tirkmelebi, kuWi, saSarde da naRvlis buSti. Tvalebis dasxiveba iwvevs<br />

brolis SemRvrevas (kataraqtas). kataraqtis ganviTareba 300 mhc – 300 ghc<br />

sixSiriT da 10 mvt/sm 2 energiis simZlavriT gamowveuli Tvalis Seuqcevadi<br />

dazianebaa. eleqtromagnituri talRebis gadidebuli mniSvnelobebis<br />

xangrZlivi moqmedeba, iwvevs centraluri nervuli sistemis, mimocvlis<br />

procesebis moSlas. am dros aRiniSneba Tavis tkivili, arteriuli wnevis<br />

cvalebadoba, pulsis Semcireba, cvlilebebi gulis kunTSi, fsiqo-nervuli<br />

aSlilobebi, swrafadganviTarebadi daRla.<br />

yvela SemTxvevisaTvis radiosixSiruli diapazonis eleqtromagnituri<br />

gamosxivebis maqsimaluri mniSvnelobebi ar unda aRematebodes 10 vt/m 2 , xolo<br />

xelis mtevnebis lokaluri dasxivebisas _ 50 vt/m 2 .<br />

infrawiTeli gamosxiveba. infrawiTeli gamosxiveba aris 780 nm-1000 mkm<br />

sigrZis talRebis mqone eleqtromagnituri gamosxiveba, romlis STanTqma<br />

iwvevs Tbur efeqts. biologiuri moqmedebis gaTvaliswinebiT infrawiTeli<br />

gamosxiveba iyofa mokletalRovan 780-1400 mn, saSualotalRovan 1400-3000 nm,<br />

maRaltalRovan 3000 nm – 10000 mkm ubnebad. maRali aqtivobiT xasiaTdeba<br />

mokletalRovani gamosxiveba, radganac is flobs fotonebis udides energias.<br />

maT gaaCniaT organizmis qsovilebSi Rrmad SeRwevis da qsoviluri siTxeebis<br />

STanTqmis unari.<br />

infrawiTeli gamosxivebis mimarT gansakuTrebiT mgrZnobiarea kanis<br />

safari da mxedvelobis organo. mwvave dazianebisas Cndeba sidamwvreebi,<br />

kapilarebis mkveTri gaganiereba, pigmentaciis gaZliereba _ minamberebis da<br />

mdnobelebis saxis wiTeli feri.<br />

mxedvelobis organoebis mwvave dazianebebi gamoixateba rqovanas da<br />

brolis SemRvrevaSi.<br />

infrawiTeli gamosxivebis uaryofiTi moqmedeba vrceldeba sxva<br />

sistemebze da organoebze, kerZod, miokardSi mimocvlis procesebze,<br />

organizmSi wyal-eleqtrolitur balansze, zeda sasunTqi gzebis<br />

mdgomareobaze da a.S.<br />

infrawiTeli gamosxivebis normireba xorcieldeba nakadebis jamuri<br />

doneebis intensivobis, talRis sigrZis, dasxivebuli zedapiris zomebis da<br />

damcavi spectansacmlis Tvisebebis gaTvaliswinebiT.<br />

73


xiluli (sinaTlis) gamosxiveba. ix. 4.4. saTavsebis ganaTeba.<br />

ultraiisferi gamosxiveba. ultraiisferi gamosxiveba ewodeba optikur<br />

diapazonSi 200 nm-dan 400 nm-mde myof eleqtromagnitur gamosxivebas.<br />

biologiuri efeqtis mixedviT gamoyofen sam ubans: ultraiisferi gamosxiveba<br />

400-315 nm sigrZis talRiT, romelic xasiaTdeba susti biologiuri qmedebiT;<br />

315-280 nm sigrZis talRebi xels uwyobs garujvas, mozardebis dacvas<br />

raqitisagan; 280-200 nm sigrZis talRebi gamoirCeva gamokveTili<br />

baqteriociduli qmedebiT da aqtiurad moqmedebs cilebze da cximebze.<br />

ultraiisferi gamosxiveba Seadgens mzis gamosxivebis mTliani nakadis<br />

5%-s da aucilebelia adamianis sicocxlisunarianobisaTvis. ultraiisferi<br />

sxivebis xangrZlivi ukmarisoba iwvevs organizmSi arasasurvel movlenebs,<br />

romelsac `sinaTlis SimSili~ uwodes. ultraiisferi gamosxiveba amcirebs<br />

organizmis mgrZnobelobas zogierTi mavne nivTierebebis mimarT (marganeci,<br />

vercxliswyali, tyvia) da xels uwyobs maT swraf gamoyvanas organizmidan.<br />

ultraiisferi gamosxivebis optimaluri dozebi aumjobesebs gulis<br />

ritms, sisxlwarmoqmnas, amaRlebs sunTqvis fermentis aqtivobas.<br />

ultraiisferi sxivebis xelovnur wyaroebad iTvleba gazganmuxtvis<br />

wyaroebi, eleqtruli rkali, lazerebi, plazmotronebi. isini SeiZleba gaxdnen<br />

mwvave da qronikuli daavadebebis mizezi. aseTi gamosxivebebisaTvis yvelaze<br />

ufro mgrZnobiare organo aris mxedvelobis organo. Tvalebis mwvave<br />

dazianebas eleqtrooftalmia ewodeba. qronikul daavadebebs miekuTvneba<br />

lorwovani garsis anTeba _ qronikuli koniunqtiviti, quTuToebis anTeba _<br />

blefariti, brolis SemRvreva _ kataraqta.<br />

kanze ultraiisferi talRebis intensiuri gavlena mimdinareobs mwvave<br />

anTebis formiT _ gawiTlebiT, SeSupebiT, buStukebis warmoqmniT, Zlieri<br />

pigmentaciiT, aqercvliT. xangrZlivi moqmedeba ki iwvevs kanis daberebas da<br />

kanze avTvisebian warmonaqmnebs. ultraiisferi sxivebis da mavne nivTierebebis<br />

kombinirebuli qmedeba iwvevs fotosensibilizacias _ organizmis gadidebuli<br />

mgrZnobeloba sinaTlis mimarT fotoalergiuli reaqciebis ganviTarebiT.<br />

kanis daucveli adgilebisaTvis (saxe, kiseri, xelis mtevnebi)<br />

ultraiisferi sxivebis zRvruli intensivobis done erTjeradi dasxivebisas,<br />

74


araumetesi 5 wuTi, ar unda aRematebodes 10 vt/m 2 . ultraiisferi sxivebisagan<br />

dasacavad gamoiyeneba spectansacmeli, saxis da xelebis dacvis saSualebebi.<br />

lazeris gamosxiveba. mecnierebaSi, saxaxalxo meurneobis sxvadasxva<br />

sferoSi da medicinaSi sul ufro farTod gamoiyeneba optikuri qvanturi<br />

generatorebi an rogorc maT uwodeben lazerebi. lazeri ewodeba optikuri<br />

diapazonis (0,1-1000 mkm sigrZis talRis) eleqtromagnitur rxevebis generators,<br />

romlis moqmedeba dafuZnebulia iZulebiTi gamosxivebis gamoyenebaze.<br />

sxva eleqtromagnituri gamosxivebebisagan gansxvavebiT, lazeris<br />

gamosxiveba gamoirCeva monoqromatuli (erTi sigrZis talRebi)<br />

kogerentulobiT (gamosxivebis yvela wyaro warmoqmnis talRebs erT fazaSi),<br />

sxivis mkveTri mimarTulobiT (gamosxivebis konis mcire gabneva).<br />

generaciis xasiaTis mixedviT lazerebi SeiZleba iyos impulsuri<br />

(gamosxivebis xangrZlivoba 0,25 wm), uwyveti moqmedebis lazerebi (gamosxivebis<br />

xangrZlivoba 0,25 wamze meti).<br />

organizmze lazeris gamosxivebis xarisxi damokidebulia dasxivebis<br />

intensivobaze, talRis sigrZeze, impulsis xangrZlivobaze, impulsis<br />

ganmeorebis sixSireze da aseve organoebis da qsovilebis biologiur da<br />

fiziko-qimiur Tvisebebze. lazeris sxivi sxvadasxva organoebze moqmedebs<br />

SerCeviT.<br />

lazeriT Tvalebis dasxiveba iwvevs rqovanas da brolis gamWvirvalobis<br />

Semcirebas, brolis gaxureba _ kataraqtas, baduras dazianeba _ mxedvelobis<br />

Seuqcevad darRvevebs, radganac ujredebi ar aRdgeba. lazeris sxivebiT<br />

dazianebis xarisxi damokidebulia Tvalebis ferze, mwvane da cisferi Tvalebi<br />

ufro ziandeba vidre muqi.<br />

kanze Tbur efeqts iwvevs 180-100000 nm. diapazonis nebismieri sigrZis<br />

talRebi, ris Sedegadac xdeba cilis Sededeba an bioqsovilis aorTqleba.<br />

kanis dazianeba SeiZleba iyos sxvadasxvagvari: _ SewiTlebidan kanis Rrma<br />

defeqtamde. 1400 nm sigrZis lazeris sxivebs gaaCnia sxeulSi Rrmad SeRwevis<br />

unari. saSiSroebis mixedviT lazeris sxivebi 4 klasad iyofa: I klass<br />

miakuTvneben TvalebisaTvis da kanisaTvis sruliad uvnebel sxivebs; II klass<br />

miekuTvnebian lazerebi, romelic warmoadgens saSiSroebas Tvalebis pirdapiri<br />

da areklili sxiviT dasxivebisas; III klass miekuTvneba lazerebi, romelTa<br />

75


gamosxiveba warmoadgens saSiSroebas Tvalebis pirdapiri, areklili da<br />

gabneuli sxiviT dasxvivebisas; IV klasi moicavs iseT lazerebs, romelTa<br />

gabneul-areklili gamosxiveba 10 sm-is daSorebiT saSiSroebas uqmnis Tvalebs<br />

da kans [9].<br />

lazeris gamosxivebisagan dacvis RonisZiebebia: lazeris danadgaris<br />

saTavsSi optikur _ qvanturi generatoris ise ganTavseba, rom sxivTa konis gza<br />

ar gadiodes momsaxure personalis yofnis adgilebSi; sxivTa konis<br />

fokusirebis wertilis dacva diafragmiT; konis boloSi STanTqmelis mowyoba;<br />

lazeris saTavsSi ar unda iyos sarkisebri zedapirebi; individualuri dacvis<br />

saSualebebis (dieleqtruli xaliCebi, xelTaTmanebi, instrumentebi, damcveli<br />

saTvale da a.S.) gamoyeneba.<br />

7.1. maionizirebeli (radioaqtiuri) gamosxiveba<br />

radioaqtiuri nivTierebebi da izotopebi farTod gamoiyeneba saxalxo<br />

meurneobis sxvadasxva dargSi. izotopi aris erTi da igive nivTierebis atomi,<br />

romelsac aqvs sxvadasxva atomuri wona. izotopebi iSlebian da iZlevian<br />

radioaqtiur gamosxivebas. adamianis organizmSi radioaqtiuri gamosxiveba<br />

iwvevs mTel rig Seqcevad da Seuqcevad procesebs. radganac adamianis<br />

organizmi Seicavs 75% wyals, dasxiveba iwvevs wylis radiolizs e.i.<br />

ionizaciis Sedegad warmoiqmneba Tavisufali maRali aqtivobis mqone<br />

radikalebi H + da OH - . isini Sedian qimiur reaqciaSi biologiuri qsovilis<br />

cilebTan, fermentebTan da sxva elementebTan, rac iwvevs organizmis<br />

bioqimiuri procesebis moSlas. TandaTanobiT am procesSi monawileobas iRebs<br />

organizmis sxva molekulebi, ris Sedegadac irRveva nivTierebaTa cvlis<br />

procesebi, neldeba da wydeba axali qsovilebis zrda, iqmneba axali qimiuri<br />

naerTebi. es naerTebi aris adamianis organizmisaTvis SeuTavsebeli naerTebi.<br />

sabolood wydeba calkeuli organos funqcionireba.<br />

radioaqtiuri dasxiveba organizmSi iwvevs sisxlwarmomqmneli organoebis<br />

funqciis moSlas; kuWnawlavuri funqciis darRvevas; organizmis imunitetis<br />

daqveiTebas; janmrTeli ujredebis avTvisebianSi gardaqmnas. es procesi<br />

SeiZleba gagrZeldes ramodenime saaTs, dRes, wels.<br />

76


adiaciuli efeqti SeiZleba iyos somatiuri da genetikuri.<br />

somatiuri efeqti vlindeba sxivuri daavadebis, sisxlis gaTeTrebis _<br />

leikozis, damwvrobis, avTvisebiani warmonaqmnebis saxiT.<br />

genetikuri efeqti vlindeba Semdgom TaobebSi.<br />

γ _ sxivebiT, 0,25 gr doziT dasxivebisas adgili aqvs mwvave dazianebebs.<br />

0,25-dan 0,5 grei-mde dasxivebisas aRiniSneba sisxlSi droebiTi, advilad<br />

regenirebadi cvlilebebi.<br />

1,5-2 grei iwvevs msubuqi formis sxivur daavadebas, romelic xasiaTdeba<br />

sisxlSi limfocitebis SemcirebiT.<br />

2,5-4 grei iwvevs saSualo simZimis sxivur daavadebas, aseve aRiniSneba<br />

leikocitebis swrafi Semcireba, adgili aqvs kanqveSa sisxlCaqcevebs da<br />

letaluri dasasruli dgeba dasxivebidan 2-6 kviris Semdeg.<br />

40-60 grei sxivuri daavadebis mZime formis gamomwvevia da adamiani kvdeba<br />

1 Tvis Semdeg.<br />

moyvanili magaliTebi miekuTvneba iseT SemTxvevbs roca ar tardeba<br />

medikamentozuri mkurnaloba.<br />

dReisaTvis farmakologias gaaCnia efeqturi preparatebi, romlebic<br />

kompleqsuri mkurnalobis pirobebSi, roca dasxivebis doza 10 grei-s ar<br />

aRemateba, gamoricxavs sikvdils.<br />

radiaciis zemoqmedebis xarisxi damokidebulia im viTarebaze adamiani<br />

dasxivda garemodan, Tu radioaqtiur nivTierebam SeaRwia organizmSi (sakvebis,<br />

CasunTquli haeris meSeveobiT). zogierTi nivTiereba grovdeba adamianis<br />

organizmSi, rac zrdis radiaciis dozas. radioaqtiuri nivTierebebis gamoyvana<br />

organizmidan rTuldeba imis gamo, rom maT organizmi sxvadasxvanairad<br />

iTvisebs.<br />

radioaqtiuri natriumi, kaliumi, ceziumi, Tanabrad nawildeba organizmSi<br />

da qsovilebSi. stronciumi, radiumi, kalciumi, fosfori grovdeba ZvlebSi.<br />

ruTeniumi, poloniumi _ RviZlSi, TirkmelSi, elenTaSi. iodi-131 grovdeba<br />

farisebr jirkvalSi, romelic STanTqavs mTel iods srul gajerebamde.<br />

radioaqtiuri iodis dagroveba iwvevs farisebri jirkvlis hormonaluri<br />

statusis moSlas. gansakuTrebulad saSiSia iodiT gajereba bavSvebSi, radgan<br />

77


es organo maTi zrdisaTvis da ganviTarebisaTvis ufro mniSvnelovania vidre<br />

didebisaTvis.<br />

organizmSi moxvedrisas yvelaze saSiSia plutoniumis da poloniumis -<br />

sxivebi.<br />

maionizirebeli gamosxivebis ZiriTadi dasaSvebi doneebi da dozebi<br />

dadgenilia mosaxleobis Semdegi kategoriisaTvis:<br />

_ A kategorias miekuTvneba _ adamianebis jgufi, romelic muSaobs<br />

teqnologiur wyaroebTan;<br />

_ B kategorias miekuTvneba adamianTa jgufi, romelic ar muSaobs<br />

teqnologiur wyaroebTan, magram imyofeba dasxivebis zonaSi.<br />

_ danarCeni mosaxleoba.<br />

dasxivebis mniSvnelovan wyaros warmoadgens bunebrivi uranis da<br />

Toriumis daSlis moklevadiani airadi produqtebi _ radon-222 da radon-220,<br />

romlis daSlis produqtia α-sxivebi, romelic SeisunTqeba haerTan erTad.<br />

radonis ZiriTadi nawili grovdeba daxurul, gauniavebel sivrceSi, is aRwevs<br />

binaSi saZirkvlidan an gamoiyofa mineraluri warmoSobis samSeneblo<br />

masalebisagan _ graniti, kaJmiwa, Tixa, aguri, silikaturi wida. saSiSroebas<br />

warmnoadgens radonSemcveli wylis orTqli. radonis maRali koncentracia<br />

dafiqsirebulia samzareuloSi, gamaTbobel xelsawyoebTan (bunebrivi airi).<br />

normirebuli sidideebi<br />

efeqturi doza<br />

eqvivalenturi doza:<br />

Tvalis brolisaTvis<br />

kanisaTvis<br />

idayvisa da terfebisaTvis<br />

dozebis ZiriTadi zRvrebi<br />

dozis zRvari, mzv<br />

kategoria A mosaxleoba<br />

20 mzv/w. 1 mzv/w.<br />

cxrili #11<br />

bunebrivi radiaciuli zona meryeobs adgilmdebareobis mixedviT.<br />

anomalur adgilebSi, sadac aris granitis masivebi an uamravi bunebrivi<br />

wyaroebi aRiniSneba bunebrivi radionuklidebis maRali koncentracia.<br />

polusebisaken mcxovrebi mosaxleoba Rebulobs 2-jer met dozas, vidre<br />

ekvatorze mcxovrebi, xolo maRalmTian raionebSi mcxovrebni 5-10-jer met<br />

78<br />

150<br />

500<br />

500<br />

15<br />

50<br />

50


dozas iReben, vidre zRvis doneze mcxovrebni. cxrilSi moyvanilia efeqturi<br />

eqvivalenturi dozebis mniSvnelobebi sxvadasxva saxis dasxivebisaTvis:<br />

efeqturi eqvivalenturi dozebi<br />

dasxivebis saxe efeqturi eqvivalenturi doza<br />

feradi televizori, ekranidan<br />

2 m daSorebiT<br />

~0,01 mkzv<br />

feradi televizoris win wlis<br />

ganmavlobaSi yoveldRiuri jdoma<br />

1 saaTiani jdoma TviTmfrinavSi:<br />

5-7 mkzv<br />

10-15 km simaRleze;<br />

4-7 mkzv<br />

18-20 km simaRleze<br />

10-30 mkzv<br />

radonis Aabazanis miReba 0,01-1 mkzv<br />

gulmkerdis rentgenografia 0,1-0,5 mzv<br />

rentgenuli mamografia 0,1-1 mzv<br />

kbilebis rentgenografia 2,-4 mzv<br />

rentgenuli tomografia 0,03-3 mzv<br />

filtvebis kibos rentgenodiagnostika 5-100 mzv<br />

kuWnaWlavis rentgenodiagnostika 0,1-0,25 zv<br />

γ-sxivebiT Terapia 0,2-0,5 zv<br />

79<br />

cxrili #12<br />

kompiuteruli tomografia dasxivebis dozis 5-50-jer Semcirebis<br />

saSualebas iZleva [10].<br />

7.2. eleqtromagnituri velebisagan da gamosxivebebisagan dacva<br />

eleqtromagnituri velebisagan da gamosxivebebisagan dasacavad<br />

gamoiyeneba Semdegi meTodebi da saSualebebi: gamosxivebis wyaroSi<br />

eleqtromagnituri energiis mSTanTqmelebis gamoyeneba; gamosxivebis wyarodan<br />

manZilis gazrda; gamosxivebis daekraneba; individualuri dacvis saSualebebis<br />

gamoyeneba.<br />

ekranebi SeiZleba iyos Sekruli da Ria, sxvadasxva formis, zomis,<br />

perforirebuli, fiWuri an badisebri masalisagan damzadebuli. mZlavri<br />

maRalsixSiruli gamosxivebebis (1 ghc – 35 ghc) daekranebisaTvis gamoiyeneba<br />

fiWuri mesrebi. garemos eleqtromagnituri dabinZurebis asacileblad axdenen<br />

dasxivebis daekranebas badisebri da fiWuri ekranebiT.


ekranebi nawilobriv STanTqaven da nawilobriv ireklaven<br />

eleqtromagnitur energias. STanTqvis da arekvlis xarisxis mixedviT, ekranebi<br />

SeiZleba iyos amrekli da mSTanTqmeli. amrekli ekranebi Sesrulebulia 5 mm-<br />

iani sisqis mqone gamtari masalebisagan _ foladi, spilenZi, alumini.<br />

perforirebuli, badisebri da fiWuri ekranebis garda gamoiyeneba folgis da<br />

metalizirebulzedapiriani amreklebi.<br />

radiotalRebis mSTanTqmelad gamoiyeneba mSTanTqavi ekranebi. mSTanTqavi<br />

ekranebi damzadebulia sxvadasxva kompoziciuri masalisagan _ kauCuki,<br />

poroloni, penopolistiroli, penoplasti, metalokeramika da danamatebisagan _<br />

Wvartli, aqtivirebuli naxSiri, naxSirbadiani rkinis fxvnilebi. yvela ekrani<br />

unda iyos Camiwebuli, radganac warmoqmnili muxtebi unda Caedinebodes miwaSi.<br />

eleqtromagnituri velebisagan dasacavad xSirad gamoiyeneba liTonuri<br />

badeebi. isini uzrunvelyofen teqnologiur procesze dakvirvebas da bunebrivi<br />

da xelovnuri ventilaciis xarjze mowyobilobebis gaciebas. ekranebis<br />

efeqturoba fasdeba formulebiT, (db);<br />

ΔL=20 lg(E0/E); ΔL=20 lg(H0/H); ΔL=10 lg(ППЭ0/ППЭ);<br />

sadac E0, H0, ППЭ0 _ Sesabamisad, eleqtruli velis daZabuloba, magnituri<br />

velis daZabuloba, energiis nakadis simkvrive daekranebamzde;<br />

E, H, ППЭ _ igive parametrebi daekranebis Semdeg.<br />

eleqtromagnituri gamosxivebebisagan individualuri dacvis saSualebebs<br />

miekuTvneba: bambis kombinizonebi, kostiumebi, winsafrebi, saTvaleebi, niRbebi<br />

da a.S.. kombinizonis efeqturoba aRwevs 25-30 db-s. Tvalis dasacavad<br />

gamoiyeneba metalizirebuli, kalaSemcveli minebi, romlis efeqturoba<br />

Seadgens 25-35 db-s.<br />

7.3. maionizirebeli gamosxivebisagan dacva<br />

maionizirebeli gamosxivebisagan dasacavad saWiroa: gamosxivebis wyaromde<br />

manZilis gazrda; gamosxivebebis daekraneba; individualuri dacvis<br />

saSualebebis gamoyeneba.<br />

gamosxivebebis zRvrul sididemde dayvana xorcieldeba ekranebis<br />

gamoyenebiT. ekranis masalis SerCeva damokidebulia gamosxivebis tipze da<br />

80


energiis sidideze. alfa-nawilakebs gaaCnia maRali maionizirebeli Tvisebebi,<br />

magram isini swrafad kargaven energias, amitom maTgan dacvisaTvis sakmarisia<br />

haeris 10 sm fena, organuli minis ekrani (nax. #16).<br />

beta-gamosxivebisagan dasacavad rekomendebulia dabali atomuri masis<br />

mqone masalebi _ alumini, pleqsiglasi, karboliti.<br />

nax. 16. α, β, γ-sxivebis SeRwevadobis unari<br />

beta da gama-gamosxivebisagan kompleqsuri dacva xdeba kombinirebuli<br />

mravalfeniani ekranebiT. am ekranebis 1 fena gamosxivebis wyaros mxridan<br />

Sesrulebulia dabali atomuri masis mqone masalisagan, xolo Semdegi fena _<br />

maRali atmomuri masis mqone masalisagan _ tyvia, foladi.<br />

gama da rentgenis sxivebi xasiaTdeba maRali SeRwevis unariT. maTgan<br />

dasacavad gamoiyeneba maRali atmomuri masis da simkvrivis mqone nivTierebebi<br />

_ tyvia, volframi da masalebi _ foladi, rkina, betoni, Tuji, aguri.<br />

neitronuli gamosxivebisagan dacvas warmoadgens wyalbadSemcveli<br />

masalebi _ wyali, parafini, polieTileni. neitronis sxivebis maRali STanTqmis<br />

unariT gamoirCeva bori, beriliumi, kadmiumi, grafiti. radganac neitronuli<br />

gamosxivebis Tanmxlebia gama- sxivebi, saWiroa gamoyenebul iqnas mravalfeniani<br />

ekranebi: tyvia _ polieTileni; tyvia _ wyali da a.S.<br />

neitronuli gamosxivebisagan dacva warmoebs sxvadasxva konstruqciebis<br />

mqone mowyobilobebiT _ damcavi boqsebi, radioaqtiuri nivTierebebis seifebi,<br />

gadaadgilebadi da stacionaruli ekranebi.<br />

81


Tavi 8. informatikis da marTvis sistemebis xanZarsawinaaRmdego dacvis<br />

organizeba<br />

8.1 saxanZro saSiSroebis saerTo daxasiaTeba<br />

xanZari informatikis da marTvis sistemebisaTvis warmoadgens<br />

gansakuTrebul saSiSroebas, ramdenadac xanZari did safrTxes uqmnis<br />

momuSaveTa janmrTelobas da sicocxles da dakavSirebulia did materialur<br />

zaralTan. xanZris gaCena SesaZlebelia wvadi nivTierebis, damJangvelis da<br />

aalebis wyaros urTierTqmedebisas. marTvis mowyobilobebis da aparaturis<br />

saTavsebSi xanZris warmomqmneli samive komponenti arsebobs.<br />

marTvis sistemebis saTavsebSi wvadi komponentebia-saTavsebis akustikuri<br />

da esTetiuri mopirkeTebisaTvis gamoyenebuli samSeneblo masalebi, tixrebi,<br />

fanjris rafebi, karebi, iataki, aveji, stelaJebi, perforuqebi da<br />

perfolentebi, sasignalo da Zalovani kabelebis, eleqtroZravebis, blokebis,<br />

dgarebis, karadebis izolacia, plastikuri masalebisgan Sesrulebuli<br />

konstruqciuli elementebi, egm-is kvanZebis da elementebis sawmendi siTxeebi.<br />

sawarmoo saTavsebSi mudmivad funqcionirebs mZlavri kondicionerebis<br />

centralizirebuli sistema. amitom Jangbadi, rogorc wvis procesis saukeTeso<br />

xelisSemwyobi, arsebobs saTavsis nebismier wertilSi.<br />

xanZris gaCenis kera SeiZleba gaxdes eleqtronuli sqema, eleqtrokvebis<br />

mowyobilobebi da xelsawyoebi, sxvadasxva darRvevebis Sedegad gadaxurebuli<br />

elementebi, eleqtronaperwkali, rkali da sxva.<br />

xanZarsaSiSroeba ganpirobebulia kabeluri xazebis, ventilaciis,<br />

kondicionirebis, egm-ebis eleqtrokvebis ganStoebuli sistemis arsebobiT.<br />

egm-Si samontaJo firfitebis, eleqtronuli kvanZebis, sqemebis,<br />

sakomutacio kabelebis, rezistorebis, kondensatorebis da sxva elementebis<br />

ganlagebis maRali simkvrive dakavSirebulia aalebis da anTebadobis<br />

saSiSroebasTan. elementebis maRali simkvrive iwvevs sxvadasxva kvanZebSi<br />

temperaturis matebas 80-100 -mde, rac SeiZleba saizolacio masalis aalebis<br />

mizezi gaxdes. aalebis da xanZris gavrcelebis Tavidan acilebis mizniT<br />

kabelebi Sesrulebulia xanZarsawinaaRmdego danafariT.<br />

82


egm-is saremonto-profilaqtikuri samuSaoebisas gamoiyeneba sxvadsxva<br />

wvadi, da adviladaalebadi siTxeebi, gadasatani eleqtroaparatura, eleqtro-<br />

dreli, eleqtrosarCilavi da sxva, riTac iqmneba xanZris gaCenis damatebiTi<br />

kera. aseTi samuSaoebis Catarebisas aucilebelia saxanZro usafrTxoebis<br />

elementaluri wesebis dacva. eleqtromeqanikosis samuSao magida damzadebuli<br />

unda iyos uwvadi dieleqtrikuli masalisagan.<br />

wvadi siTxeebiT detalebis, ujredebis da sxva mowyobilobebis garecxva<br />

unda xdebodes momden-gamwovi ventilaciiT aRWurvil saTavsebSi. wvadi<br />

siTxeebi unda inaxebodes liTonis yuTebSi da maTi saerTo raodenoba ar unda<br />

aRematebodes normiT daSvebul raodenobas, aseve yuradsaRebia uwvavi<br />

analogebis gamoyeneba. xanZarsaSiS adgilad iTvleba informaciis Sesanaxi<br />

saTavsi, romelSic erTdroulad moTavsebulia perforuqebis, perfolentebis<br />

magnituri lentis diskebis didi raodenoba. xSirad es raodenoba aRemateba<br />

saTavsis wvad datvirTvas.<br />

informatikis da marTvis sistemebis eleqtromomarageba xorcieldeba<br />

satransformatoro qvesadguridan da Zrav-generatoruli agregatebidan.<br />

satransformatoro qvesadgurSi saSiSroebas warmoadgens Zravebis zeTiT<br />

gaciveba, radganac wvadi siTxis feTqvis temperatura Seadgens 135 0 C, xolo<br />

transformatoris gragnilis temperatura samuSao reJimSi 115-120 0 C Seadgens.<br />

amasTan dakavSirebiT, saTavsebSi upiratesoba unda mieniWos mSral<br />

transformatorebs. Zrav-generatoruli agregatebis xanZar saSiSroeba<br />

ganpirobebulia gadatvirTvis, mokle CarTvis, eleqtronaperwklis arsebobiT.<br />

sawarmoo Senobebis da saTavsebis xanZarsaSiSroeba ganpirobebulia<br />

teqnologiuri procesiT, gamoyenebuli masalebis da nivTierebebis<br />

TaviseburebebiT. feTqebad- da xanZarsaSiSroebis mixedviT Senobebi da<br />

saTavsebi iyofa А, Б, В, Г, Д kategoriebad.<br />

А _ feTqebadxanZarsaSiS kategorias miekuTvneba: wvadi airebi,<br />

adviladaalebadi siTxeebi feTqvis temperaturiT araumates 28 0 C,<br />

romlebsac SeuZliaT Seqmnan feTqebadi orTqlhaeris narevebi, romlis<br />

drosac saTavsebSi viTardeba 5 kpa-ze meti Warbi wneva; nivTierebebi da<br />

masalebi, romlebic wyalTan, haeris JangbadTan an erTmaneTTan<br />

83


urTierTqmedebisas feTqdebian an iwvian, romlis drosac saTavsSi<br />

viTardeba 5 kp-ze meti Warbi wneva.<br />

Б _FEfeTqebadxanZarsaSiS kategorias miekuTvneba wvadi mtveri, boWkoebi,<br />

adviladaalebadi siTxeebi feTqvis temperaturiT 28 0 -ze zeviT. maT<br />

SeuZliaT warmoqmnan feTqebadsaSiSi mtver-orTql-haer narevebi, romlis<br />

aalebisas viTardeba 5 kp-ze meti Warbi wneva.<br />

В _ xanZarsaSiS kategorias miekuTvneba wvadi da Zneladwvadi siTxeebi, wvadi<br />

da Zneladwvadi myari nivTierebebi, masalebi,romlebic wyalTan,<br />

JangbadTan an erTmaneTTan urTierTqmedebisas mxolod iwvian.<br />

Г _ kategoriaSi Sedis arawvadi nivTierebebi, masalebi cxel, gavarvarebul,<br />

galRobil mdgomareobaSi. maTi gadamuSavebis process Tan axlavs sxivuri<br />

siTbos, naperwklebis, alis gamoyofa.<br />

Д _ kategoriaSi Sedis arawvadi nivTierebebi, masalebi civ mdgomareobaSi.<br />

informatikis da marTvis sistemebis saTavsebis umetesoba miekuTvneba<br />

xanZrasaSiS В kategorias.<br />

saxanZro profilaqtikis ZiriTad amocanas warmoadgens xanZris dros<br />

samSeneblo konstruqciebis dacva ngrevisagan da maRali temperaturis<br />

pirobebSi maTi medegobis uzrunvelyofa.<br />

konstruqciebis unars _ garkveuli drois ganmavlobaSi gauZlos xanZris<br />

zemoqmedebas da SeinarCunos saeqspluatacio funqciebi, cecxlmedegoba<br />

ewodeba. cecxlmedegobis zRvrebis da samSeneblo normebis gaTvaliswinebiT<br />

ganasxvaveben I, II, III, IIIа, IIIб, IV, IVа, V cecxlmedegobis xarisxs. informatikis<br />

da marTvis sistemebis ZviradRirebuli eleqtronuli mowyobiloba, aparatura,<br />

xelsawyoebi saxanZro kategoriis gaTvaliswinebiT, miekuTvneba<br />

cecxlmedegobis I da II xarisxs [11].<br />

Senobis erTi nawilidan meoreSi cecxlis gavrcelebis asacileblad<br />

mowyobilia xanZarsawinaaRmdego kedlebi, tixrebi, gadaxurvebi, zonebi,<br />

tamburebi, karebi, fanjrebi, sarqvelebi da sxva. qvemoT moyvanilia<br />

xanZarsawinaaRmdego gadaRobvebis cecxlmedegobis zRvrebi (saaTSi): kedeli _<br />

2,5; tixari _ 0,75; gadaxurva _ 2,5; kari da fanjara _ 1,2; tamburi, sarqveli _ 1.<br />

xanZrasawinaaRmdego tixrebi mowyobilia samanqano darbazebis servisuli<br />

da periferiuli aparaturis informaciis Sesanax saTavsebs Soris. samanqano<br />

84


darbazs da saTavss Soris, sadac ganlagebulia aparatura, xanZarsawina-<br />

aRmdego fanjara ar unda iRebodes. gansakuTrebuli moTxovnebi waeyeneba<br />

sakabelo komunikaciis mowyobas da ganlagebas. satransformatoro<br />

qvesadguridan gamanawilebel faramde yvela saxis kabeli liTonis milebSi<br />

unda iyos ganTavsebuli.<br />

samanqano darbazebisaTvis kabeluri xazebi gayvanilia uwvadi masalisagan<br />

damzadebuli, asaxsneli teqnologiuri iatakis qveS, cecxlmedegobis zRvariT<br />

0,5 sT. teqnologiuri iatakis qveS sivrce dayofili unda iyos uwvadi<br />

tixrebiT (cecxlmedegobis zRvari 0,75 sT).<br />

8.2. saTavsebidan adamianebis evakuacia<br />

gasasvlelisaken iZulebiTi evakuaciis procesi xorcieldeba yvela<br />

saTavsidan erTdroulad. aseT situaciaSi iqmneba adamianTa ufro intensiuri<br />

nakadi, vidre normaluri moZraobisas. iZulebiTi evakuacia mimdinareobs<br />

xanZris warmoqmnili saSiSi faqtorebis mzardi moqmedebisas. amitom xanZris<br />

dros adamianebis <strong>usafrTxoeba</strong> pirdapir kavSirSia SenobaSi yofnis drosTan.<br />

iZulebiTi evakuaciis procesi xorcieldeba saevakuacio gzebiT,<br />

derefnebiT, kibeebiT, gasasvlelebiT, romlis raodenoba da zomebi<br />

reglamentirebulia samSeneblo normebiT. saevakuacio gasasvlelebi ise unda<br />

iyos ganlagebuli, rom maT Soris minimaluri manZili Seadgendes ,<br />

sadac П aris saTavsis perimetri.<br />

TiToeul sarTulze unda iyos aranakleb ori saevakuacio gasasvleli.<br />

sanitariuli normebiT yovel 25 kacze unda iyos erTi saevakuacio gasasvleli,<br />

Tu manZili yvelaze ufro daSorebuli wertilidan saevakuacio gasasvlelamde<br />

ar aRemateba 25 m. 50 momuSaveze daSvebulia meore gasasvleli gare kibeze.<br />

saevakuacio gasasvlelis (karis) sigane dgindeba momuSaveTa saerTo<br />

raodenobiT da Seadgens 0,8 m-s, saevakuacio gasasvleli gzebis an derefnis<br />

sigane 2 m. saevakuacio kari unda iRebodes gareT. kibis marSis sigane unda<br />

iyos saevakuacio karis siganis toli. safexurebis zoma SeirCeva im<br />

mosazrebiT, rom SenarCundes horizontalur ubanze moZraobis toli ritmi.<br />

85


aqedan gamomdinare, safexurebis simaRle unda Seadgendes 15-18 sm-s, sigane 24-<br />

sm-s.<br />

saevakuacio gzebze dauSvebelia xraxnuli kibeebis, brunvadi, gasawevi<br />

karis mowyoba. kibes marjvena mxridan unda hqondes saimedo SemoRobva<br />

(moajiri). samanqano darbazSi Sesvla unda xdebodes tamburis gavliT, romlis<br />

kari unda iRebodes samanqano darbazisaken. saevakuacio gzaze unda<br />

funqcionirebdes rogorc bunebrivi, aseve xelovnuri avariuli ganaTeba.<br />

8.3. informatikis da marTvis sistemebis saTavsebis kvamlsawinaaRmdego<br />

dacva<br />

xanZris SemTxvevaSi adamianebis daRupvis mizezi xSirad xdeba ara cecxli<br />

da maRali temperatura, aramed Tbosaizolacio, akustikuri, dekoratiuli da<br />

sxva sinTetiuri mosapirkeTebeli masalebis wvis Sedegad gamoyofili<br />

toqsikuri produqtebi. amitom saxanZro profilaqtikis upirveles amocanad<br />

iTvleba Senobis kvamlsawianaRmdego dacva da sxvadasxva saTavsidan wvis mavne<br />

produqtebis mocileba.<br />

gansakuTrebul mniSvnelobas iZens kvamlsawinaaRmdego dacva, Tu Senoba<br />

mravalsarTuliania da aRWurvilia salifto SaxtebiT, kibis ujredebiT<br />

haersadenebiT da a.S., romlis meSveobiTac kvamli advilad vrceldeba Senobis<br />

mTel vertikalSi. dadgenilia, rom wvis produqtebis gavrcelebis siCqare<br />

Senobis vertikalur arxebSi 20 m/wT-s aRemateba, xolo intensiuri<br />

dakvamlianeba xdeba xanZris gaCenidan 1-2 wuTSi.<br />

mravalsarTuliani Senobis kibis ujredis gaukvamlianeba miiRweva ori<br />

xerxiT pirveli xerxis SemTxvevaSi xdeba kibis ujredis gamoyofa mosazRvre<br />

saTavsebidan yru kvamlgaumtari kedlebiT. kibis ujredSi moxvedra xdeba<br />

aivnidan e.i. sahaero zonidan. xanZris SemTxvevaSi wvis produqtebi xvdeba<br />

sahaero zonaSi da atmosferuli difuziis gamo gaifanteba garemoSi.<br />

meore xerxiT kibis ujredebis gaukvamlianeba xdeba saventilacio<br />

danadgarebis saSualebiT sufTa haeris daWirxniT 5 pa wneviT (muSa reJimSi) da<br />

20 pa wneviT (avariul reJimSi). pirveli xerxi ufro saimedoa, xolo meore<br />

ufro komfortuli. gamoTvliTi teqnikis saTavsebSi centrebSi xSirad<br />

86


gamoiyeneba kvamlsawinaaRmdego dacvis kombinirebuli sistema _ orive xerxis<br />

CarTviT.<br />

kvamlsawinaaRmdego dacvis saqmeSi didi mniSvneloba eniWeba saTavsebidan<br />

da sarTulebidan wvis produqtebis gayvanas sakvamle Saxtebidan da<br />

Riobebidan. umetes SenobebSi sakvamle Riobebis funqcias asrulebs fanjrebi<br />

an sasinaTlo farnebi. sakvamle gamwov Saxtas yvela sarTulis doneze<br />

mowyobili aqvs avtomaturi sarqveli. gamwov SaxtaSi wvis produqtebis<br />

moZraoba iZulebiTia.<br />

xerxebma:<br />

8.4. xanZris qrobis xerxebi, cecxlsaqrobi nivTierebebi da aparatura<br />

xanZris qrobis praqtikaSi didi gavrceleba hpova wvis Sewyvetis Semdegma<br />

1. wvis keris gacieba mis zedapirze siTbotevadi cecxlmqrobi saSualebebis<br />

(wyali, qafi da sxv) dafrqveviT;<br />

2. wvis keris izolacia mis zedapirze maizolirebeli cecxlmqrobi<br />

saSualebebis (qviSa, qafi da sxv) dafeniT;<br />

3. wvadi airebis, mtvris, orTqlis koncentraciis ganzaveba wvis zonaSi<br />

inertuli airebis (azoti, naxSirbadis dioqsidi da sxv) SeyvaniT;<br />

4. wvis reaqciis siCqaris intensiuri damuxruWeba _ inhibireba nivTierebebis an<br />

wvadi haer-orTql-mtvris sistemebis maflegmatizirebeli nivTierebebiT an<br />

SemadgenlobebiT ganzaveba.<br />

informatikis da marTvis sistemebis saxanZro dacvis meTodebis<br />

damuSavebisas gansakuTrebuli mniSvneloba unda mieniWos qrobis saSualebebis<br />

SerCevas, radganac xanZrisagan miyenebuli zaralis didi wili modis wyliT,<br />

qafiT da fxvnilebiT ZviradRirebuli mowyobilobebis, aparaturis,<br />

dazianebebze.<br />

informatikis da marTvis sistemebis mowyobiloba Zalian swrafad fuWdeba<br />

kvamlis Wvartlis, temperaturis mkveTri cvlilebebis moqmedebiT. zemoT<br />

CamoTvlili xanZris qrobis xerxebis efeqturoba damokidebulia xanZris<br />

ganviTarebis stadiaze, xanZris masStabebze, sxvadasxva masalis wvis<br />

Taviseburebebze.<br />

87


ganvixiloT xanZris qrobis gavrcelebuli saSualebebi.<br />

wyali. wyals gaaCnia cecxlis qrobis sami Tviseba: aciebs wvis zonas,<br />

azavebs moreagire nivTierebebs da axdens wvadi nivTierebebis izolirebas.<br />

xanZrisqrobis sxva saSualebebTan SedarebiT wyals gaaCnia maRali<br />

siTbotevadoba. 0 0 C-dan 100 0 C-mde gaxurebiT wyali STanTqavs 419 kjoul<br />

siTbos, xolo aorTqlebisas _ 2260 kjouls. aorTqlebisas wyali 1750-jer<br />

matulobs moculobaSi. wvad airebTan Serevisas xdeba maTi ganzaveba da narevi<br />

kargavs wvis unars. wyali xanZris qrobis qimiurad neitraluri da yvelaze<br />

gavrcelebuli saSualebaa, magram arsebobs misi gamoyenebis garkveuli<br />

SezRudvebi. wyali mraval wvad nivTierebaze (benzini, navTi, eTeri, acetoni, da<br />

sxva) mZimea, amitom es nivTierebebi amotivtivdebian, wylis zedapirze da<br />

ganagrZoben wvas.<br />

wyali Seicavs mraval xsnad marils da is saukeTeso eleqtrogamtaria.<br />

amasTan dakavSirebiT eleqtrodanadgarebze wyliT xanZriT qroba dauSvebelia.<br />

wylis gamoyeneba dauSvebelia im obieqtebze, romlebic Seicaven tute<br />

liTonebs, kalciumis karbids, Caumqral kirs. isini advilad Sedian reaqciaSi<br />

wyalTan, qmnian afeTqebis saSiSroebas, gamoyofen feTqebadsaSiS momwamlav<br />

airebs da amiT xels uwyoben xanZris gavrcelebas.<br />

wyalqimiuri xsnarebi. xanZris qrobis efeqturobis asamaRleblad e.i.<br />

dasvelebadobis unaris gasazrdelad wyals emateba sxvadasxva tipis<br />

zedapirul-aqtiuri nivTierebebi (qafwarmomqmnelebi). magaliTad, wyalxsnari,<br />

romelic 0,5-2% zedapirul-aqtiur nivTierebas Seicavs, xanZris qrobis<br />

efeqturobis 2-jer gazrdis saSualebas iZleva. cecxlqrobis efeqturobis<br />

gazrda SesaZlebelia wylis siblantis gazrdidac. wylis Semsqeleblad<br />

gamoiyeneba poliakrilmJavas natriumis marili, meTilceluloza. `blanti~<br />

wylis moqmedeba imiT aixsneba, rom wvad zedapirs Txel fenad gadaefaros.<br />

cecxlmqrobi qafebi. qafi aris sistema, romlis dispersiuli faza aris<br />

airi. siTxeSi airis buStukebi warmoiqmneba qimiuri procesebis an siTxis da<br />

haeris meqanikuri Serevis Sedegad. xanZris qrobisas qafi gadaefineba<br />

nivTierebas da axdens mis izolirebas garemosagan. qafis daSlis procesSi<br />

Txevadi fena asvelebs da agrilebs wvis zedapirs. ganasxvaveben qimiur da<br />

haer-meqanikur qafebs.<br />

88


qimiuri qafi miiReba qafwarmomqmnel fxvnilze wylis moqmedebiT. fxvnili<br />

aris aluminis sulfatis, natriumis bikarbonatis da qafwarmomqmneli<br />

nivTierebis mSrali narevi. wyalTan urTierTqmedebisas gamoiyofa naxSirbadis<br />

dioqsidi 1 kg qafwarmomqmneli fxvnilis da 10 l wylis SereviT warmoiqmneba<br />

40-60 l koncentrirebuli emulsia, romelic Seicavs 80% naxSirbadis dioqsids,<br />

19,7% wyals da 0,3% qafwarmomqmnel nivTierebas. qafis mdgradoba warmoqmnidan<br />

daSlamde 40 wuTia.<br />

haer-meqanikuri qafi warmoadgens qafgeneratorSi miRebuli 80-99% haeris;<br />

9,7-0,96% wylis; 0,3-0,04% qafwarmomqmnelis meqanikur narevs. aseTi cecxlmqrobi<br />

narevis Tvisebebi ganpirobebulia jeradobiT, mdgradobiT da siblantiT.<br />

jeradobis mixedviT ganasxvaveben dabaljerad (jeradoba≤10), saSualojerad<br />

(jeradoba=10-200) da maRaljerad (jeradoba=200-1000) qafs.<br />

haer-meqanikuri qafis mdgradoba qimiurze naklebia. is adamianebisaTvis<br />

usafrTxoa da uvnebeli, ar iwvevs korozias, xasiaTdeba dabali<br />

eleqtrogamtarobiT.<br />

inertuli airebi. azoti, argoni, heliumi, naxSirbadis dioqsidi<br />

xasiaTdebian wvad airebTan da orTqlTan Serevis unariT, Sedegad wvis zonaSi<br />

mcirdeba Jangbadis koncentracia da wvis procesi wydeba. inertul airebSi<br />

gansakuTrebuli adgili ukavia naxSirbadis dioqsids (CO2). 3,5 mpa wnevis<br />

pirobebSi CO 2 gardaiqmneba naxSirmJavad. misi Senaxva da transportireba xdeba<br />

foladis balonebiT 12,5 mpa wnevis pirobebSi. naxSirmJava swrafad orTqldeba<br />

(1 kg H2CO3 warmoqmnis 509 l airs), gadametcivdeba da warmoqmnis _ 79 0 C<br />

temperaturis mqone `Tovlis fantelebs~, e.w. ganzavebasTan erTad is<br />

efeqturad acivebs wvis keras.<br />

naxSirmJava saukeTeso saSualebaa eleqtrodanadgarebze xanZris<br />

Casaqrobad, radganac is dengaumtaria. yuradsaRebia is faqti, rom naxSirmJaviT<br />

xanZris qrobisas aucilebelia adamianebis evakuacia saTavsebidan, radganac<br />

saTavsis haerSi Jangbadis koncentracia mkveTrad ecema CO2-is koncentraciis<br />

zrdis xarjze (CO2-is koncenracia ar unda aRematebodes 10%-s).<br />

inhibitorebi da flegmatizatorebi. es nivTierebebi amuxruWeben wvis<br />

qimiur riaqcias. amJamad xanZris Casaqrobad gamoiyeneba iseTi inhibitorebi,<br />

rogoricaa freoni 114B2 da freoni 13B1. isini ar atareben eleqtrodens, ar<br />

89


azianeben ZviradRirebul eleqtronul aparaturas, amasTan xasiaTdebian<br />

maRali dasvelebadobis TvisebiT.<br />

freoni 114B2 ufero siTxea, duRilis temperaturiT 46 0 C, TviTaalebis<br />

temperaturiT 580 0 C. 0 0 C-ze 1l siTxe warmoqmnis 86,5 l orTqls. cecxlqrobis<br />

unaris mixedviT 10-jer aRemateba CO2-s. freoni ar iwvevs egm-is eleqtronuli<br />

mowyobilobis korozias. freoniT xanZris qrobis dro Seadgens ∼60 wams, xolo<br />

wyliT an qafiT _ 10-15 wuTs. xanZris Semdeg freonis orTqli gaiwoveba momden-<br />

gamwovi ventilaciiT, xolo wylis an qafwarmomqmnelis xsnarebis mocileba<br />

xorcieldeba wyalsakrebebiT da sadrenaJo mowyobilobebiT.<br />

freoniani qrobis stacionaruli danadgarebi gamoiyeneba samanqano<br />

darbazebSi, teqnologiuri iatakisqveSa sivrceSi, sakabelo arxebSi, SaxtebSi,<br />

perforuqebis da perfolentebis Sesanax saTavsebSi.<br />

cecxlsaqrobi fxvnilebi warmoadgenen wvrilad daqucmacebuli<br />

mineraluri marilebis da sxvadasxva danamatebis meqanikur narevs. fxvnilovani<br />

narevebi gamoirCevian universalurobiT da cecxlqrobis maRali unariT<br />

(cecxlis Caqroba miiRweva 5-7 wamSi).<br />

fxvnilebis cecxlqrobis efeqti kompleqsuri xasiaTisaa: wvis zonaSi<br />

qimiuri reaqciis inhibireba, wvis zonis gaciveba; wvis zonis ganzaveba, rogorc<br />

fxvniliT, ise misi daSlis produqtebiT.<br />

fxvnilebi xasiaTdebian dieleqrtrikuli TvisebebiT, ar iwveven korozias,<br />

ar gamoirCevian toqsikurobiT. fxvnilebis naklad iTvleba maTi<br />

higroskopuloba, rac iwvevs maT datkepnas da dakoStebas.<br />

informatikis da marTvis sistemebSi xanZris qrobis saSualebebis da<br />

xerxebis SerCeva damokidebulia xanZris gaCenis adgilze. wylis gamoyeneba<br />

SeiZleba programistebis saTavsebSi, biblioTekaSi, sakonferencio darbazebSi,<br />

damxmare da saTadarigo saTavsebSi.<br />

naxSirbadis dioqsidi da haer-meqanikuri qafi gamoiyeneba teqnikur<br />

sarTulebze, sakabelo jixurebSi, arxebSi, iatakisqveSa sivrceSi. samanqano<br />

darbazebSi, informaciis saTavsebSi, sakontrolo-mzomi aparaturis saTavsebSi<br />

efeqturia cecxlqrobis airadi mowyobilobebis gamoyeneba.<br />

90


xanZris likvidaciis sawyis stadiaze gamoiyeneba xanZris qrobis<br />

pirveladi saSualebebi: Sida saxanZro wyalgayvaniloba, xelis da gadasatani<br />

cecxlsaqrobebi, mSrali qviSa da sxva.<br />

informatikis da marTvis sistemebis saTavsebSi, SenobebSi saxanZro<br />

onkanebi dayenebuli unda iyos derefnebSi, kibis ujredebSi, SesasvlelTan e.i.<br />

SesamCnev da misawvdom adgilebSi _ 1,35 m simaRleze, kedelSi SeRrmavebul<br />

niSaSi saxanZo WaurTan da 10-20 m-is mqone sadawneo saxelurTan erTad. wylis<br />

dawnevam unda uzrunvelyos wylis kompaqturi Wavlis moqmedebis radiusi,<br />

aranakleb 6 m-isa [11].<br />

xanZris qrobis pirvelad saSualebebs miekuTvneba ОХП-10, ОХВП-10, ОУ-2,<br />

ОУ-5, ОУ-8, ОУ-25, ОУ-80, ОП-5-01 tipis cecxlsaqrobebi, romelTa teqnikuri<br />

maxasiaTeblebi moyvanilia #13 cxrilSi.<br />

ОХП-10 da ОХВП-10 tipis qimiuri qafis cecxlsaqrobebis teqnikuri<br />

maxasiaTeblebi<br />

ОХП-10 ОХВП-10<br />

korpusis tevadoba, l. 8,7 8,7<br />

qafis gamosvlis<br />

jeradoba, aranakleb<br />

5 50<br />

qafis Wavlis sigrZe, m. 6 4<br />

moqmedebis xangrZlivoba,<br />

60±5 50±10<br />

wami<br />

cecxlsaqrobis masa, kg:<br />

damuxtvis gareSe,<br />

4<br />

4<br />

damuxtuli<br />

14<br />

14,1<br />

tutovani nawili, gr 458,5 958<br />

mJavuri nawili, gr 470 450<br />

91<br />

cxrili #13<br />

Zabvis qveS myofi eleqtrodanadgarebSi xanZris qroba qimiuri qafis<br />

cecxlsaqrobebiT dauSvebelia.<br />

naxSirmJavur cecxlsaqrobebs miekuTvneba xelis, ОУ-2, ОУ-5, ОУ-8 tipis da<br />

gadasatani ОУ-25, ОУ-80 tipis mowyobilobebi.<br />

xelis cecxlsaqrobebi aris foladis maRalmdgradi baloni, romelic 6-7<br />

mpa wneviT da 20 0 C temperaturis pirobebSi Sevsebulia Txevadi naxSirmJaviT.


temperaturis matebiT wneva izrdeba da 31 0 C-ze naxSirmJava gadadis airad<br />

mdgomareobaSi, rac iwvevs cecxlsaqrobis ganmuxtvas. Txevadi naxSirmJavas<br />

gardaqmnas airad naxSirbadis dioqsidSi Tan axlavs temperaturis mkveTri<br />

vardna da `Tovlis~ uwvrilesi kristalebis warmoqmna. muSa mdgomareobaSi<br />

cecxlsaqrobis horizontalurad daWera dauSvebelia, radganac sifonidan<br />

naxSirbadis dioqsidis gamosvla Zneldeba.<br />

informatikis, marTvis sistemebis da mowyobilobebis saTavsebSi yovel 40-<br />

50 m 2 -ze gaTvaliswinebulia erTi xelis cecxlsaqrobi. xelis<br />

cecxlsaqrobebTan erTad farTod aris gamoyenebuli orborblian urikaze<br />

damontaJebuli gadasatani cecxlsaqrobebi da 2БР-2М tipis naxSirmJavuri<br />

stacionaruli danadgarebi.<br />

naxSirmJavuri cecxlsaqrobebis teqnikuri maxasiaTeblebi<br />

cxrili #14<br />

ОУ-5 ОУ-8 ОУ-25 ОУ-80 2ВР-2М<br />

balonis<br />

tevadoba, l<br />

5 8 25 40 40<br />

balonebis<br />

raodenoba<br />

1 1 1 2 2<br />

Wavlis sigrZe,<br />

m<br />

moqmedebis<br />

2,9 3,5 2,5 3,5 _<br />

xangrZlivoba,<br />

wm<br />

35 40 60 90 120<br />

Slangis<br />

sigrZe, m<br />

_ 0,6 3,4 10 30<br />

muxtis masa, kg<br />

damuxtuli<br />

35 5,6 17,5 28 50<br />

cecxlsaqrobis<br />

masa, kg.<br />

15 20,7 73 220 292<br />

ОП-5-01 tipis fxvnilovani cecxlsaqrobi Sedgeba korpusSi moTavsebuli<br />

fxvnilisagan, SekumSuli muSa airis (haeri an azoti) balonisagan, gamSvebi<br />

meqanizmisagan da muxtis gamosaSvebi mowyobilobisagan. cecxlsaqrobis<br />

moqmedebaSi moyvanisas muSa airi intensiurad afxvierebs fxvnils, gamodevnis<br />

mas saxelurSi, aRebs Camket sarqvels da fxvnilovani Wavli gadaefineba<br />

xanZris keras.<br />

92


ОП-5-01 tipis cecxlsaqrobis teqnikuri maxasiaTeblebi<br />

korpusis tevadoba, l 5<br />

muSa airis wneva balonSi, mpa 15<br />

fxvnilis Wavlis sigrZe, m 5<br />

Slangis sigrZe, m 0,6<br />

fxvnilis gamosvlis dro, wm 12-15<br />

muxtis masa, kg 5<br />

damuxtuli cecxlsaqrobis<br />

masa, kg<br />

10,5<br />

93<br />

cxrili #15<br />

amJamad gamoTvliTi marTvis sistemebis sawarmoo saTavsebSi ufro xSirad<br />

gamoiyeneba naxSirmJavuri da fxvnilovani cecxlsaqrobebi.<br />

8.5. saxanZro signalizaciis da xanZris qrobis avtomaturi sistemebi<br />

saxanZro avtomatikis mowyobilobebis daniSnulebaa xanZris aRmoCena,<br />

likvidacia, saSiSi faqtorebisagan adamianebis dacva. saxanZro avtomatika<br />

moicavs avtomatur saxanZro signalizacais (ass), dacviT-saxanZro signali-<br />

zacias (dss), xanZarqrobis avtomatur danadgarebs (xad) da maRalsarTuliani<br />

Senobebis kvamlsawinaaRmdego dacvis sistemebs. avtomaturi saxanZro<br />

signalizaciis sistemebis daniSnulebaa sawyis stadiaze xanZris aRmoCena da<br />

saxanZro dacvis samsaxurisTvis signalis Setyobineba xanZris gaCenis<br />

adgilmdebareobis da drois Sesaxeb. signalizaciis sistemas waeyeneba Semdegi<br />

teqnikuri moTxovnebi: mas unda axasiaTebdes amoqmedebis minimaluri<br />

inerciuloba, unda iyos gamoricxuli SecdomiTi amoqmedeba, esqpluataciis<br />

nebismier pirobebSi unda iyos saimedo.<br />

saxanZro signalizaciis ZiriTadi elementebia:<br />

_ saxanZro signalizaciis gadamwodi, romelic damontaJebulia<br />

potenciurad xanZar- da feTqebadsaSiS adgilebSi;<br />

_ eleqtronul-gamaZlierebeli bloki, romelic uzrunvelyofs gadamwodis<br />

distanciur kontrols;


_ Semsrulebeli bloki, romlis meSveobiTac xdeba xanZrsawinaaRmdego<br />

sistemis da signalizaciis blokis CarTva_amoqmedeba.<br />

signalizaciis sistemis mTavar elements warmoadgens gadamwodi.<br />

makontrolirebeli niSnis mixedviT isini iyofa siTboze, kvamlze da<br />

sinaTleze moreagire gadamwodebad.<br />

siTburi gadamwodebis moqmedeba efuZneba mgrZnobiare elementebis<br />

Tvisebebis Secvlaze temperaturis matebasTan erTad. mgrZnobiare elementebad<br />

gamoyenebulia sxvadasxva geometriuli formis mqone bimetaluri firfitebi,<br />

Termowyvilebi, naxevargamtaruli da magnituri masalebi. amJamad gavrceleba<br />

hpova ИП-105-2/1 markis magniturma elementebma. garemo temperaturis 70 0 C-mde<br />

awevisas TermomgrZnobiare feritebis magnituri gamWoloba mkveTrad ecema, rac<br />

iwvevs kontaqtebis gaTiSvas. aseTi gadamwodis inerciuloba 120 wams Seadgens.<br />

kvamlze moqmedi gadamwodis muSaobis principi efuZneba kvamlis aRmoCenis<br />

or xerxs: optikur-eleqtronul da radioizotopurs.<br />

radioizotopur gadamwodSi mgrZnobiare elementad gamoyenebulia Ria<br />

saionizacio da daxuruli sakompensacio kamerebi. orive kameraSi garemos<br />

ionizacia xdeba plutoniumis radioaqtiuri izotopis α-nawilakebiT.<br />

radioizotopur kvamlze moreagire gadamwodebis inerciuloba 10 wm-s Seadgens.<br />

aseTi gadamwodebis eqspluataciisas aucilebelia radiaciuli usafrTxoebis<br />

mkacri dacva. wyobidan gamosuli gadamwodebis da Sesacvleli gamosxivebis<br />

wyaroebis utilizaciisas da Camarxvisas daculi unda iyos radioaqtiuri<br />

nivTierebebis Camarxvis wesebi da normebi.<br />

sxivze moreagire saxanZro gadamwodebi reagireben Ria cecxlis sxivze.<br />

maT axasiaTebT maRali mgrZnobeloba da umniSvnelo inerciuloba (1-3 wm). maTi<br />

gamoyeneba mizanSewonilia iseTi wvis procesis aRmosaCenad, romelic swrafad<br />

viTardeba.<br />

informatikis da marTvis sistemebis ZviradRirebuli aparaturisa da<br />

danadgarebis gaTvaliswinebiT, haeris ventilaciis da kondicionirebis<br />

ganStoebuli sistemis arsebobiT, dafaruli komunikaciebis mravalsaxeobiT da<br />

simravliT, eleqtrogamomTvleli manqanebis elementebis aalebis specifikidan<br />

gamomdinare yvela saTavsSi unda iyos damontaJebuli kvamlze moriagire ori<br />

gadamwodi.<br />

94


kvamlze moqmedi gadamwodebebis ganlagebis normebi warmodgenilia #16<br />

cxrilSi.<br />

95<br />

cxrili #16<br />

gadamwodis erTi gadamwodis mier maqsimaluri manZili, m<br />

dayenebis simaRle, gasakontrolebeli<br />

m<br />

farTi, m2 gadamwodebebs gadamwodebidan<br />

Soris<br />

kedlamde<br />

3,5-mde 85 9,0 4,5<br />

3,5-dan-6,0 70 8,5 4,0<br />

6,0-dan-10,0 65 8,0 4,0<br />

10,0-dan-12 55 7,5 3,5<br />

saxanZro signalizciis sistemesTan erTad samanqano darbazebSi,<br />

informaciis Sesanax, servisuli da periferiuli aparaturis, egm-is teqnikuri<br />

momsaxurebis saTavsebSi saWiroa xanZris qrobis avtomaturi danadgarebis<br />

mowyoba. ganasxvaveben wylis, qimiur, qafis, airis, orTqlis da fxvnilovan<br />

xanZarsaqrob mowyobilobebs. saTavsebSi ZiriTadad gamoiyeneba airiT xanZris<br />

qroba. xanZarsaqrob nivTierebad gamoiyeneba xladoni 114B2<br />

(tetraftordibromeTani). airis avtomaturi mowyobilobebi aRWurvilia xmovani<br />

da sxivuri signalizaciiT, romelic auwyebs saTavsebidan adamianebis<br />

evakuaciis aucileblobaze. gamafrTxilebeli signalizaciis CarTva xdeba<br />

cecxlsaqrobi nivTierebebis gamofrqvevamde 30 wamiT adre. erTdroulad<br />

amoqmeddebian egm-ebis eleqtrokvebis da ventilaciis gasaTiSi mablokirebeli<br />

mowyobilobebi.


1. http:/www.Aport.ru-drager.ru;<br />

2. http:/www.headNet.ru-Образование и наука;<br />

3. http:/www.Altavista.ru –medicus.ru./fitness;<br />

gamoyenebuli literatura<br />

4. http:/www.Google.com –Наука и техника;<br />

5. http:/www.Км.ru–БЖД<br />

6. http:/www.Ssga.ru- Санитарно-гигиенические требования при работе с ПЭВМ;<br />

7. Охрана труда в химической промышленности. Под редакцией Г.В. Макарова. М.; "Химия",<br />

1989, 493 с.;<br />

8. Баклашов Н.И., Китаева Н.Ж. Охрана труда на предприятиях связи и охрана окружающей<br />

среды. М., "Радио и связь". 1989, 286 с.;<br />

9. Долин П.А. Справочник по техника безопасности. М., Энергоиздат 1984.;<br />

10. Сибаров Ю.Г., Сколотнев Н.Н. Охрана труда в вычислительных центрах. М.,<br />

"Машиностроение". 1990, 192 с.;<br />

11. Волков О.М., Замулюкин А.Т. Противопожарная защита вычислительных центров. М.,<br />

Строииздат. 1982, 63 с.<br />

96


s a r C e v i<br />

Tavi I ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------3<br />

1.1. <strong>Sromis</strong> usafrTxoebis ZiriTadi cnebebi da terminologia------------------------3<br />

1.2. <strong>Sromis</strong> dacvis samecniero baza----------------------------------------------------------------------5<br />

Tavi 2. <strong>Sromis</strong> kanonmdeblobis safuZvlebi--------------------------------------------------------------7<br />

2.1. <strong>Sromis</strong> dacvis sakanonmdeblo aqtebi-----------------------------------------------------------7<br />

2.2. <strong>Sromis</strong> dacvis kanonmdeblobis Sesrulebaze zedamxedveloba da<br />

kontroli------------------------------------------------------------------------------------------------------10<br />

2.3. pasuxismgebloba <strong>Sromis</strong> kanonmdeblobis darRvevisaTvis------------------------12<br />

Tavi 3. gamoTvliTi teqnikis sistemasTan muSaobisas <strong>Sromis</strong> pirobebis<br />

organizeba--------------------------------------------------------------------------------------------------------13<br />

3.1. <strong>Sromis</strong> pirobebis organizebisadmi wayenebuli saerTo moTxovnebi--------13<br />

3.2. gamoTvliT teqnikasTan da kompiuterTan muSaobisas moqmedi mavne<br />

da saSiSi sawarmoo faqtorebi-------------------------------------------------------------------14<br />

3.3. kompiuterTan muSaobis gavlena operatoris organizmze-------------------------16<br />

3.4. ergonomikis roli gamoTvliTi teqnikis sistemebis muSaobisas-------------18<br />

3.5. adamianis analizatorebis ZiriTadi maxasiaTeblebi---------------------------------19<br />

3.6. operatoris samuSao adgilis ergonomikuli Sefaseba-----------------------------23<br />

3.7. personaluri eleqtrogamomTvleli manqanebis (pegm) saTavsebis<br />

mimarT wayenebuli moTxovnebi da samuSaoTa organizeba------------------------24<br />

3.8. kompiuterTan muSaobis usafrTxo parametrebi------------------------------------------28<br />

3.9. kompiuterTan muSaoba mxedvelobis sxvadasxva defeqtis dros--------------30<br />

Tavi 4. gamoTvliTi teqnikis sistemis muSaobisas sawarmoo garemos<br />

komfortuli pirobebis uzrunvelyofa--------------------------------------------------------32<br />

4.1. mikroklimati da sahaero garemo-----------------------------------------------------------------32<br />

4.2. temperaturis, fardobiTi tanianobis da haeris moZraobis siCqaris<br />

normireba---------------------------------------------------------------------------------------------------------33<br />

4.3. saTavsebis ventilacia da kondicionireba-------------------------------------------------34<br />

4.4. gamoTvliTi teqnikis sistemis saTavsebis ganaTeba----------------------------------40<br />

4.5. ganaTebis sitemebi da saxeebi----------------------------------------------------------------------42<br />

4.6 gamoTvliTi teqnikis sistemis saTavsebisaTvis bunebrivi da xelovnuri<br />

97


ganaTebis normebi-------------------------------------------------------------------------------------------45<br />

Tavi 5. gamoTvliTi teqnikis sistemis saTavsebSi xmauris Semcirebis<br />

RonisZiebebi------------------------------------------------------------------------------------------------------47<br />

5.1. xmauris maxasiaTeblebi da misi normireba------------------------------------------------47<br />

5.2 xmauris wyaroebi gamoTvliTi teqnikis da egm-is teqnikuri<br />

saSualebebis xmauris maxasiaTeblebi---------------------------------------------------------50<br />

5.3. xmauris Semcirebis RonisZiebebi-----------------------------------------------------------------51<br />

Tavi 6. gamoTvliTi teqnikis sistemis eleqtro<strong>usafrTxoeba</strong>------------------------------54<br />

6.1. eleqtruli denis moqmedeba adamianze--------------------------------------------------------54<br />

6.2 eleqtruli deniT daSavebis Sedegze moqmedi faqtorebi-------------------------55<br />

6.3. eleqtromowyobilobebis dengamtar nawilebTan Sexebis saSiSroebis<br />

analizi----------------------------------------------------------------------------------------------------------57<br />

6.4. eleqtruli denisagan dacvis zomebi----------------------------------------------------------60<br />

6.5 Ddacvis teqnikuri saSualebebi--------------------------------------------------------------------61<br />

6.6 pirveladi daxmarebis RonisZiebebi eleqtrodeniT daSavebis<br />

SemTxvevaSi----------------------------------------------------------------------------------------------------65<br />

6.7. statikuri eleqtroba, moqmedeba da misgan dacva-------------------------------------67<br />

Tavi 7. eleqtromagnituri velebi da gamosxivebebi-----------------------------------------------71<br />

7.1. maionizirebeli (radioaqtiuri) gamosxiveba---------------------------------------------76<br />

7.2. eleqtromagnituri velebisagan da gamosxivebebisagan dacva-------------------79<br />

7.3. maionizirebeli gamosxivebisagan dacva------------------------------------------------------80<br />

Tavi 8. gamoTvliTi teqnikis sistemebis xanZarsawinaaRmdego dacvis<br />

organizeba-------------------------------------------------------------------------------------------------------82<br />

8.1 saxanZro saSiSroebis saerTo daxasiaTeba--------------------------------------------------82<br />

8.2. saTavsebidan adamianebis evakuacia--------------------------------------------------------------85<br />

8.3. gamoTvliTi teqnikis sistemis saTavsebis kvamlsawinaaRmdego dacva---86<br />

8.4. xanZris qrobis xerxebi, cecxlsaqrobi nivTierebebi da aparatura--------87<br />

8.5. saxanZro signalizaciis da xanZris qrobis avtomaturi sistemebi---------93<br />

gamoyenebuli literatura-----------------------------------------------------------------------------------------96<br />

98


ibeWdeba avtorTa mier warmodgenili saxiT<br />

gadaeca warmoebas 01.05.2009. xelmowerilia dasabeWdad 15.05.2009. qaRaldis<br />

zoma 60X84 1/8. pirobiTi nabeWdi Tabaxi 6. tiraJi 100 egz.<br />

sagamomcemlo saxli `teqnikuri universiteti~, Tbilisi, kostavas 77

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!