saqarTvelos mecnierebaTa akademia
saqarTvelos mecnierebaTa akademia
saqarTvelos mecnierebaTa akademia
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
0<br />
<strong>saqarTvelos</strong> <strong>mecnierebaTa</strong><br />
<strong>akademia</strong><br />
SoTa rusTavelis saxelobis qarTuli<br />
literaturis instituti
ilia WavWavaZis TxzulebaTa<br />
akademiuri gamocemis<br />
m T a v a r i s a r e d a q c i o k o l e g i a<br />
mTavari redaqtori<br />
teqsti gamosacemad moamzada, SeniSvnebi da<br />
saZiebeli daurTo<br />
tomis redaqtori<br />
mxatvari<br />
~ilias fondi~<br />
2007<br />
3
6<br />
cisana yifSiZe, lamara SavguliZe<br />
ilia ilia WavWavaZe<br />
WavWavaZe<br />
TxzulebaTa TxzulebaTa TxzulebaTa akademiuri akademiuri gamocemis<br />
gamocemis<br />
gamocemis<br />
X X tomi<br />
tomi<br />
(anotacia)<br />
ilia WavWavaZis TxzulebaTa akademiuri<br />
gamocemis X tomSi Sedis 1888 wels gaz.<br />
`iveriaSi~ gamoqveynebuli publicisturi werilebi<br />
da qarTuli saTavadaznauro bankis sxdomebze<br />
warmoTqmuli sityvebi. toms axlavs rogorc<br />
samecniero aparati, aseve Tematuri, pirovnebaTa,<br />
geografiul saxelTa da periodul gamocemaTa<br />
anotirebuli saZieblebi.<br />
winamdebare tomSi Semavali werilebi ianvridan<br />
aprilamde momzadebulia cisana yifSiZis mier,<br />
xolo aprilidan wlis bolomde _ lamara<br />
SavguliZis mier.<br />
wels es orive nawili Seerwya erTmaneTs da<br />
mTel tomze Catarda saredaqcio samuSaoebi.
daudgromeloba<br />
tfilisi, 4 ianvari<br />
Zvelma weliwadma iWinWyla, iWinWyla da<br />
bolos sulis amoxdomaze rom mivida, gviTxra: nu<br />
geSinianT, tyuili farTifurToba iyovo,<br />
politikis cazed Tu nisli da burusia, mainc<br />
fiqri nurafrisa gaqvTo, arsaidam ar daiWeqavso.<br />
axali weliwadi baSvia jer da sakvirvelic ar<br />
aris mostyuvdes. gana kai niSani kia, rom axali<br />
weliwadi motyuebiT dawyebul iqmnas? mSvidobianoba,<br />
ra Tqma unda, friad sasurvelia da rac<br />
sasurvelia, imas kaci advilad ijerebs, magram<br />
tyuilis dakvebeba veraferi nugeSia axalis<br />
wlisaTvis: mTeli weliwadi sul tyuiliT ivlis.<br />
TviTon am 1888 wels amiT ara daakldeba ra, da<br />
Cven ki, adamianebs, Cveni dagvemarTeba.<br />
am nislsa da burusSi mcireodeni Suqi da<br />
naTeli rom win gavimZRvaroT, iqneba Zvelis<br />
weliwadis sicrues da orpirobas cotaodeni<br />
kbili movsWraT da mis mier samkvidrod<br />
datovebuls tyuils Tamasuqebs Zalianac ar<br />
mivendneT. jer yvelazed uwinares es unda vTqvaT,<br />
rom mSvidobianobis daurRvevlobis mizezi is ki<br />
ar aris, viTomc Sinagani garemoeba samSvidobod<br />
iyos yvelgan mowyobili da cixe Signidam ara<br />
7
htydebodes. am mxriT, ara gvgonia, kaci tyuils<br />
imedebs miendos. Sinagani mizezebi bevria saqmis<br />
aSlisa da awewvisaTvis da am wylulis gasam-<br />
Teleblad malamos Sedgena TviT imisTana mkurnalsac<br />
ki ver mouxerxebia, rogoric T. bismarkia.<br />
evropis SigneulobaSi didi mousvenari buRi<br />
htrialebs da yvelam icis SigniT datrialebuls<br />
buRs ra boloc mosdevs. marTalia, hcdiloben am<br />
buRs sarqveveli ar axadon, magram esec ician, rom<br />
gangeb dagubebuli buRi ris moqmedi da momavlinebelia.<br />
didxans saqmis ase datoveba SeuZlebelia,<br />
saSiSaria, xolo am xvalindels SiSs<br />
ufro hrCeoben, vidre dRevandelis dRis aSlasa<br />
da xelis gamoRebasa. rada? imitom, rom dRevandeli<br />
dRe moumzadebelia da aravin dajere-buli<br />
ar aris, bedi vis miawvdis xels burTis gamosatanad<br />
moednidam. amitomac didni momqmedni evropis<br />
politikaSi marto imis cdaSi arian, rom Zali da<br />
Rone garedamac moikribon, sxvisiTac gaimagron<br />
zurgi maSin, rodesac arafers ara hzogven Tavisi-<br />
Tac gaZlierebulni dahxvdnen uecars sve-bedsa.<br />
Sesdga amis gamo egredwodebuli samTa kavSiri<br />
germaniisa, avstriisa da italiisa da T. bismarki<br />
yvelas eficeboda, rom am samTa kavSirs sxva ara<br />
aqvs ra azrad, garda mSvidobianobis daurRvevlobisa.<br />
amasve iZaxoda avstria da nametnavad italia.<br />
am bolo xanebSi italiam rogorRac guli gaugrila<br />
samTa kavSirsa da sTqva, rom me arc jibe da<br />
arc xeli ar momdevs sxvisaTvis an fuli vxarjo,<br />
an kacio. am saxiT es samTa kavSiri Signidamve<br />
mohdunda da ablanduli gamodga da ara gviristiT<br />
nakeri.<br />
Tund egec ar iyos, gana marTla evropa marto<br />
am sams saxelmwifozea dandobili da sxva aravin<br />
aris? T. bismarkma es kargad icoda da radganac<br />
danarCenebSi inglisi yvelazed ufro sanatreli<br />
8
iyo germaniisaTvis, amitomac T. bismarkma ingliss<br />
dauwyo laquci da meoTxe mekavSired moiwvia.<br />
xolo inglisi egre advilad ar aeTreva xolme<br />
sxvis survilsa. inglisi minam erTxel gamosWris,<br />
jer aTasjer gahzomavs xolme. inglisma SeuTvala,<br />
rom didad sapatioa CemTvis TqvenTan erTad yofna,<br />
magram, ukacraod, me Cveulsa var yovel SemTxvevaSi<br />
Cems sakuTars interesebs vekiTxebode da marto<br />
im interesebis mixedviT vmoqmedobdeo, Tqveni<br />
kavSiri ki Tavzed momaxvevs Tqvens interesebsac<br />
da amiT xel-fexs ver Sevikravo.<br />
Cvena gvgonia, rom amisTana pasuxma Zalian ukan<br />
daswia saqme aSlisa. eseTi pasuxi imasa hniSnavs,<br />
rom xvalisa xvalem iciso da me dRes xel-fexSi<br />
borkils ar gaviyri; rasac xvale hmagonebs, ise<br />
moviqcevio. SiSic bismarkisa aq aris: xvalem rom<br />
safrangeTis momxreoba agonos imisTana Roniers<br />
saxelmwifos, rogoric inglisia, maSin saswori<br />
gamarjvebisa vin icis saiT gadiwevs. es SiSi<br />
umizezo ar aris, Tu gavixsenebT lord CerCilis<br />
yofnas ruseTSi da safrangeTisa da inglisis<br />
daaxloebas erTmaneTSi morigebiTa. erTsa da<br />
meorezedac xval dawvrilebiT movilaparakebT da<br />
exla ki amas vityviT, rom dRevandeli hoaraoba<br />
politikisa, tokva da nZreva sasworis uRlisa<br />
ufro imazea damokidebuli, Tu viskena iqms pirsa<br />
inglisi. inglisi, rogorca vsTqviT, jerxanad ise<br />
iqceva, rom orad gayofil evropis Sua sdgas da<br />
samoqmedod arc erTs mxares ar emxroba, radganac<br />
TviTveuli mxare calke gamoelis mis gadmobirebas.<br />
amasTan TviTon inglisic arc erTs mxares<br />
imeds ar uwyvets, da inglisis momxreoba xom<br />
TviTveulis mxaresaTvis metad saxarbielo da<br />
sanatrelia, amitomac, Cvena gvgonia, rom mizezi<br />
exlandelis politikis wajeg-ukujegobisa amaSi<br />
unda moinaxos da moiCxrikos.<br />
9
10<br />
TSi<br />
tfilisi, 5 ianvari<br />
lord CerCilis mosvla ruseTSi, Cvenis<br />
fiqriT, umizezo ar aris, Tumca evropis JurnalgazeToba<br />
ki irwmuneba, rom lord CerCili<br />
TavisiT wavida ruseTSi da araviTari<br />
diplomatiuri mindobiloba ara hqoniao. Cvena<br />
gvgonia, rom lord CerCilis misvla pirdapiri<br />
niSania inglisisa da ruseTis daaxloebisa im<br />
zomamde mainc, rom mosarigebels laparaks gza<br />
gaexsnas.<br />
marto Cven ara vfiqrobT ese. gazeTi<br />
“Indenpendance Belge”-i ambobs, rom SesaZloa ruseTis<br />
mTavrobam es SemTxveva gamoiyenos da Sesaferi<br />
RonisZieba ixmaros, rom inglisi gadauyenos samTa<br />
kavSirsao. meore mxriT, isic safiqrebeliao, rom<br />
lord CerCilis wasvla ruseTSi inglisma<br />
moiwadina imisTvis, rom orSi erTi amoirCios: an<br />
miudges samTa kavSirsa, an ruseTsa da<br />
safrangeTsao, imisda mixedviT, romeli mxare<br />
ufro sasargeblod eCveneba inglissao. vin icis,<br />
iqneba inglisma ukve icis, ras dahpirebia<br />
germaniao da exla ki hsurs Seityos, ras<br />
dahpirdeba ruseTi, Tu vincobaa mas miemxroba<br />
inglisio.
inglisis da ruseTis erTmaneTTan daaxloveba<br />
didi muqaraa osmaleTisaTvis. ruseTi Zalian<br />
emdureba osmaleTs, radganac bolgariis saqmeSi<br />
osmaleTi metad orWobad iqceva da vin icis,<br />
osmaleTs rom ruseTTan erTad Tavi gamoedo da<br />
gulaxdilad emoqmedna, iqneba bolgariis saqme ase<br />
ar awewiliyo da am awewvas bolo mohReboda.<br />
inglisic gulamRvreulia osmaleTzed am bolos<br />
xanebSi, jer imitom, rom egviptis konvencia<br />
osmaleTma TiTqmis Tavze daaxia inglissa da mere<br />
stambolSi raRac qseli gaaba, rom dRevandeli<br />
hedifi egviptisa tefik-faSa, kaci inglisisagan<br />
dayenebuli da inglisis saamuri, taxtidam<br />
gadmoabZanos da mis magier winandeli,<br />
inglisisagan gadayenebuli hedifi ismail-faSa, mama<br />
tafik-faSisa, dasvas. am qselis gabmisaTvis<br />
sulTanma ismail-faSas neba misca stambolSi<br />
dabinavebuliyo imisda miuxedavad, rom inglisi<br />
dids uarzed idga da uTvlida sulTans, magis<br />
neba ar misceo. exla vin icis, iqneba am orgziT<br />
gulnatkenma inglisma osmalos javris amoyra<br />
moiwadina da amisaTvis sxvas ukeTes ras ipovida<br />
evropaSi, Tu ar ruseTTan daaxlovebas. esec erTi<br />
mizezia, rom ingliss ruseTSi CerCilisaviT sando<br />
kaci gamoegzavna mosalaparakeblad.<br />
safrangeTsa da ingliss Soris dRes arc erTi<br />
imisTana TvalsaCino mizezi ar aris, rom<br />
daaxlovebas daeSalos. erTi suezis arxis saqme<br />
iyo, romelmac sakmaod didi SuRli Camoagdo<br />
safrangeTsa da ingliss Soris. jer kidev 1885 w.<br />
pariJSi gamarTes am or saxelmwifoTa laparaki<br />
mosarigeblad, magram ver mohSveldnen. am saganzed<br />
laparaki daiwyes xelaxlad 1887 wlis ianvarSi<br />
da 21 oqtombers 1887 wlisas gaaTaves morigebiTa<br />
ise, rom orive mxare kmayofili darCa. hebridisa<br />
da taitis kunZulebzed hqondaT kidev inglissa<br />
11
da safrangeTs erTmanerTzed samduravi da esec<br />
morigebiT da mSvidobianad gaaTaves 16-s noembers<br />
1887 wlisas da exla es orni saxelmwifoni<br />
ermanerTis keTilis msurvelni ufro arian, vidre<br />
mtrobisa. garda amisa, esec unda saxeSi viqonioT,<br />
rom gaZlierebam germaniisam amodena jarebis<br />
Senaxva moitana mTels evropaSi da germaniis<br />
bZanebloba metad mZime tvirTad daedva yvelas.<br />
amas yvelani hgrZnoben da nametnavad inglisi,<br />
romelsac karga xania WkvaSi ar mosdis germaniis<br />
farfaSoba evropaSi.<br />
yvela zemoxsenebuli rom erTad SevkriboT,<br />
advilad mivagnebT, ra atokebs dRevandelis<br />
politikis sasworsa xan iqiT da xan aqeT. Cvenis<br />
fiqriT, sasworis uRlis maqanebeli dRes<br />
inglisia, romelmac kargad icis Tavisis Tavis<br />
yadri da amitomac jer arc erTs mxares<br />
misdgomia da arc meores, vnaxoT sad ufro<br />
samjobinari iqmnebao. rom dRes inglisi ufro im<br />
mxriv aris midrekili, ra mxarec T. bismarks ar<br />
emxroba da WkvaSi ar mosdis, es jer imiTi<br />
mtkicdeba, rom T. bismarki TviTon ekurkureba im<br />
mxares, iqneba mec TviTon gavxde rasmeo, da mere<br />
imiT, rom Jurnal-gazeToba germaniisa rac Zali<br />
da Rone aqvs, iWaWeba da avad ixseniebs inglissa<br />
lord CerCilis ruseTSi wasvlis gamo, TiTqo<br />
alRo aRebuli aqvT, rom inglisi Sors ar aris<br />
miudges ruseTsa da safrangeTsao.<br />
12
sarbielze<br />
tfilisi, 7 ianvari<br />
germania dRes inglissa swamebs orpirobas da<br />
orgulobas. inglisi, mas aqeT, rac germania ase<br />
gahbatonda evropaSi, sul almacerad uyurebda<br />
germaniis farfaSobas. amas cxadad ambobda<br />
inglisi, roca mis saxelmwifo saqmeebs ganagebda<br />
liberalTa dasi gladstonis meTaurobiT. aki<br />
kinklaobac mouvidaT maSin gladstonsa da<br />
bismarksa. mas aqeT, rac inglisis saqmeebi Cauvarda<br />
xelSi konservatorebs, esenic ki Tumca gulSi<br />
hgrZnobdnen tkivilsa germaniis gabatonebis gamo,<br />
magram T. bismarks xaTrs unaxavdnen da, rac<br />
gulSi hqondaT, imis Tqmas cxadad vera hbedavdnen.<br />
germaniis gaZliereba rad unda afrTxobdes<br />
inglissa? sxva yvelafers, evropisaTvis saerTo<br />
mizezebs rom Tavi davaneboT da marto sakuTari<br />
interesi inglisisa viqonioT saxeSi, esec ki<br />
sakmao sabuTs aZlevs inglissa germanias eridos.<br />
germania veRar itevs xalxsa, metismeti viwroobaa<br />
mkvidrTaTvis da iZulebul xdis germanias xalxs<br />
sadme gared auCinos bina, weliwadSi, sul cota<br />
rom vsTqvaT, germaniidam, viwroobisa da umiwobis<br />
gamo, orasi aTasi kaci mainc ixizneba da gared<br />
13
gadis. es amodena xalxi SesaZloa mTlad<br />
daekargos germanias, Tu koloniebi ar daiWira<br />
sxva qveynebSi da iq ar daabinava gaxiznulebi.<br />
Sormxedveloba T. bismarkisa amas hgrZnobs da<br />
amitomac germania am xuT-eqvs weliwadis<br />
ganmavlobaSi ara erTxel waetana sxvadasxva<br />
adgilebs sxvadasxva qveynebSi dasaWerad. amis gamo<br />
SuRlic Camouvarda ispaniasTan da kinaRam omamde<br />
ar miaRwia am SuRlma. amasTan xom esec eWvgared<br />
aris, rom germaniam afrikaSi moiwadina<br />
koloniebis gamarTva da aq fexis mokideba. imas<br />
aRar vaxsenebT, rom sxvaganac xeli waiwvdina da<br />
inglisma da safrangeTma jibri gauwies da gZlad<br />
wawvdenili xeli daumokles.<br />
Tu Tavadi bismarki Sormxedvelia, arc<br />
inglisis saxelmwifo kacni arian Tvalmokleni da<br />
becni, amaT Zalian kargad ician, rom dRes iqneba<br />
Tu xval, germania sakolonio politikas unda<br />
ahyves da uamisod misi xsna da cxovreba Znelia.<br />
amas germania dResac iqmoda, rom Sin, evropaSi,<br />
bevri saSiSi da safrTxe saqme ara hqondes<br />
awewili da daulagebeli. raki germania sakolonio<br />
politikisaTvis moiclis da ise Zlieri iqmneba,<br />
rom am mxriTac Rone hqondes gaiwiv-gamoiwios,<br />
ueWvelia, win unda SeefeTos inglissa, romelic<br />
zRvaTa mflobelad cnobilia, koloniebiTa<br />
suldgmulobs, ikvebeba da cxovrobs da romelsac<br />
koloniebis SemweobiT dRes didi bazari uWiravs<br />
Tavis auarebel saqonlis gasasaReblad.<br />
ai moedani, saca inglisi da germania usaTuod<br />
unda erTmaneTs daejaxnen, Tu germania dReiszed<br />
metad gaZlierda, dReiszed metad gahbatonda da<br />
dReisze metad Rone moica. inglisi mohkvdeba da<br />
sakolonio politikaSi batonobas da<br />
upiratesobas aramcTu ar dauTmobs germanias,<br />
wilsac ki ar daudebs. inglisi rom ganzed udgeba<br />
14
germanias da almacerad uyurebs mis gandidebas da<br />
gaZlierebas, amisi mizezi es mosalodneli<br />
dajaxebaa evropis gared da, rasakvirvelia, rom<br />
inglisi samjobinarod hxedavs mis samermiso<br />
mters didi Rone ar mihyves samermiso<br />
brZolisaTvis.<br />
dRes ingliss amcneven, rom ufro germaniis<br />
winaaRmdegobas hrCeobs da ara hsurs, rom Tavisis<br />
mimxrobiT gaaZlieros egredwodebuli `liga<br />
mSvidobianobisa~, anu samTa kavSiri, romlis<br />
SedgenisaTvis T. bismarki ise Zlier iRvwoda. jer<br />
dResac inglisSi gamovida erTi wigni, dawerili<br />
Carlz darvinis mier da am wignSi es SiSi<br />
mermisisa inglisisaTvis cxadad gamoTqmulia.<br />
avtori am wignisa exlav urCevs inglissa, Sen<br />
Tavs upatroneo, germanias dResve guldagul<br />
dauxvdi da afrikaSi fexs nu moakidebinebo, Torem<br />
mere iqneba gvianRa iyoso.<br />
erTi sityviT, ingliss mizezi aqvs da<br />
sabuTiani mizezic, zurgi Seuqcios germanias da<br />
Tu samtrod ar gamoekidos, meSvelad mainc ar<br />
miekedlos. aravin icis, iqneba am mizezma<br />
imodenadac gasWras, rom inglisma Tu mxari ar<br />
misca, piri mainc ibrunos imaTken, visac guli<br />
natkeni aqvs germaniisagan. eseTi yofa da qceva<br />
inglisisa SemZlebelia sul mTlad Sescvalos<br />
evropis politika da saxelmwifoni erTmanerTSi<br />
sxvarigad moawyos. Cvenis fiqriT, dRes evropiis<br />
politika am xazsa da larzeda sdgas da imis<br />
mayurebelia, Tu inglisi ras gamoamJRavnebs Tavis<br />
Semdegis politikiTa. minam inglisi Tavis hosa Tu<br />
aras saqveynod da cxadad ar ityvis, evropa ise<br />
metnakleblobiT gayofilia dRes, rom arc erTi<br />
mxare omis atexas ver gahbedavs.<br />
15
16<br />
<br />
urTierToba<br />
tfilisi, 11 ianvari<br />
Cvena vnaxeT, rom inglisi veraferi saimedo<br />
saxelmwifoa germaniisaTvis, radganac germaniis<br />
gabatonebas da uSiSrad yofnas evropaSi<br />
aucileblad unda mohyves garedac gawev-gamoweva<br />
da es gared gawev-gamoweva usaTuod daajaxebs<br />
inglissa. aris evropaSi meore saxelmwifoc,<br />
romelTanac kavSiri didad sanatrelia<br />
germaniisaTvis da uromlisod sve-bedi germaniisa<br />
TiTqmis bewvzed unda ekidos. es saxelmwifo<br />
avstri-vengriaa.<br />
Cvens mkiTxvelebs ukve moexsenebaT, rom raki<br />
prusiam avstrias xeli daabanina germaniazed da<br />
gamodevna iqidam, mere SeerTebulma germaniam<br />
avstrias sxva moedani aniSna gasaZliereblad da<br />
samagieros asaRebad. es sxva moedani balkaniis<br />
naxevarkunZulia da aq germania, cxadliv Tu<br />
malulad, Zlier xels uwyobda da xels uwyobs<br />
avstriasa. amiT germanias hsurda da hsurs<br />
avtrias germaniis dakargvis mwvavi tkivili<br />
dauamos da danakargis samagieroTi gulic mougos.<br />
avstrias, damarcxebuls da dauZlurebuls<br />
germaniisagan sxva aRara darCa ra, garda imisa,
om unda asTrevoda germaniis politikas da imis<br />
nebazed earna. esec mohxda, 1866 wlidam<br />
dRevandlamde avstria marto germaniis<br />
mayurebelia da TiTqmis misis brZanebis momlodine.<br />
avstriis politika dReisamde am yofaSia.<br />
es aseTi yofa avstriisa Zalauneburia,<br />
garemoebisagan gamowveuli da garemoebazedve<br />
damokidebuli. Tumca am yofam avstrias piri<br />
balkaniis naxevarkunZulisaken aqmnevina, magram<br />
avstrias cali Tvali mainc isev germaniazeda aqvs<br />
darCenili da gulSi inaxavs imeds isev germaniaSi<br />
dabrunebisas. avstriam kargad icis, rom erTi dro<br />
aravis SerCenia da maxviliT gaZlierebuli<br />
SesaZloa maxviliTve dauZlurdes da maSin, vin<br />
icis, iqneba gzac gaixsnas dakargulis<br />
dabrunebisaTvis.<br />
am saxiT avstria, minam germania Zlieria,<br />
iZulebulia balkaniis naxevarkunZulzed miiqces<br />
mTelis Tavis RoniTa da Tu vinicobaa garemoebam<br />
eg Zliereba germaniisa rogorme Searyia, maSin<br />
bedniers SemTxvevas ar dahkargavs da germaniis<br />
isev xelSi Cagdebas usaTuod moiwadinebs.<br />
amitomac avstriis winaSe ornairni mcdelni<br />
arian dRes. erTis mxriT T. bismarki, romelmac<br />
icis, rom uavstriod evropaSi batonoba yovlad<br />
SeuZlebelia da yovels RonisZiebas hxmarobs,<br />
avstria ise magrad Caabas aRmosavleTis saqmeSi,<br />
rom arc angariSi da arc mocla aRara hqondes<br />
odesme germaniisaken gamoiwios gasabatoneblad.<br />
raki avstria egre Caebmis aRmosavleTis saqmeSi<br />
da germaniaSi gabatonebis survils am saqmes<br />
anacvalebs, maSin araviTari mizezi ar eqneba<br />
germaniasTan xeli-xels gadabmuli ar iyos da<br />
imasTan erTad da Tanxmad ar iaros. bosniisa da<br />
hercogovinis yovlad usabuTod daWera<br />
avstriisagan T. bismarkis saqmea da kargi mozdili<br />
17
naxtomic aris, rom avstrias aRmosavleTis<br />
saqmeSi kargad Seatopinos. dRes yvelani kargada<br />
hxedven, rom T. bismarks jerxanad angariSma ar<br />
umtyuna.<br />
meores mxriT mecadineoben, rom avstrias<br />
germaniaSi xelaxlad Sesvlis imedi ar moukveTon<br />
da daarwmunon, rom Tu evropaSi aSla ram<br />
mohxdeba da exlandeli imperia germaniisa<br />
damarcxdeba, SesaZloa avstriam Tavisi uwindeli<br />
adgili daiWiros germainiaSi, Tu aRmosavleTs<br />
Tavs daanebebs da aq sxvas dauTmobs moedansa.<br />
ra Tqma unda, rom arc erTi mxare arafers ara<br />
hzogavs Tanxebis micemisa da dapirebisaTvis.<br />
Wkviani diplomatia avstriisa amas kargada hxedavs<br />
da bolos gamoaCens, rogor gamoiyenebs avstria am<br />
orpirs garemoebas. dRes avstrias orive mxare<br />
erTsa da imave dros elaparakeba, rogorca sCans.<br />
ar viciT, romelis Tanxebi ufro saimedod<br />
eCveneba da es kia, rom avstria TiTqo cotaodnad<br />
gaucivda germanias da meore mxaresaken gadixara.<br />
amisi zogierTi niSnebia. marTalia, SesaZloa<br />
niSnebi niSnad dahrCes da politikis qaravani ki<br />
Tavis gzazed wavides, magram germaniisaTvis eg<br />
niSnebic didad Casafiqrebelia. germania, romelsac<br />
ori didi saxelmwifo, ruseTi da safrangeTi,<br />
amrezili uyurebs, am bolos xanebSi sul imis<br />
cdaSi iyo, rom xan erTi da xan meore<br />
gaecalkevebina da gaemartovebina. magram koWi<br />
alCud ver daujda. aravin icis: iqneba saqme ise<br />
wavides, rom TviT germania dahrCes martod da<br />
calked. amisaTvis bevri mizezia da sabuTi<br />
evropaSi. didebs emZimebaT germania da patarebi<br />
xom sulac hTriTian, veSapma ar gadagvylaposo.<br />
18
si<br />
tfilisi, 13 ianvari<br />
14 ianvari yovlad sadidebeli dRea yovelis<br />
qarTvelisaTvis. am dResa uqmobs, am dResa<br />
dResaswaulobs <strong>saqarTvelos</strong> eri da es dRea dRe<br />
micvalebisa Cvenis ganmanaTlebelis, mociqulTa<br />
sworis wminda ninosi. am Cvens, RvTismSoblis<br />
wilad xdomils qveyanas RvTismSoblisave locviT<br />
da kurTxeviT moevlina zegardamo STagonebuli<br />
wminda qalwuli, gadmolaxa Tavisis uZluris<br />
fexiTa mTani da kldeni, movida iq, `sadac<br />
RmerTni RmerTobdnen da mefeni mefobdnen~, pirqve<br />
daamxo salocavni kerpTmsaxurebisani da maTs<br />
adgilas aRmarTa jvari qristesi, jvari patiosani.<br />
<strong>saqarTvelos</strong> erma gadixsna guli, Sig ganibniva<br />
igi jvari patiosani jvarcmulis RmerTisa da<br />
TviTonac jvars ecva da aravis ki ar Searyevina<br />
arc Tavisi guli da arc gulSi Rrmad da<br />
mkvidrad gabneuli jvari. mas aqeT xuTmeti<br />
saukunea da mTeli es xuTmeti saukune gulSi<br />
jvariT da xelSi xmaliT ibrZoda, iRvwoda,<br />
sisxlsa hRvrida qarTveli kaci da naTeli<br />
bnelzed veravin Seacvlevina.<br />
Cvenis istoriis saxeli da dideba, CvenTa<br />
didebulTa winaparTa saswaulTmomqmedi mxneoba,<br />
19
Tavganwirva, Tavdadeba, vaJkacoba sul im naTeliT<br />
aris gansxivebuli, im SaravandediT aris mosili,<br />
romelic `Zelma WeSmaritebisam~, wminda ninos<br />
madliT da RvawliT aRmarTulma, mohfina mTels<br />
Cvens qveyanasa. am Zelzed sxivosanis asoebiT<br />
qristes wminda sisxliT dawerili iyo da aris<br />
igi mcneba, romelic udidesia, uZlieresia yovels<br />
sxva mcnebazed: giyvardes moyvasi Seni viTarca<br />
Tavi Seni.<br />
am mcnebis moZRvars eTayvana Cveni qveyana; igi<br />
aRiara RmerTad da imas aunTo Tavisi guli wminda<br />
sanTlad, romelic dResaqamomde ar gamqrala da<br />
arc gahqreba, minam ar gahqreba TviTon qarTvelica.<br />
am kacTmoyvare RmerTisaTvis iwama Cveni<br />
qveyana, amas anacvala, mas Seswira yovelive, rac<br />
ki adamians sabednierod aqvs moniWebuli, eklis<br />
gvirgvini daidga Tavzed, xuTmeti saukune<br />
gulgaudreklad atara Tavpirdasisxlianebulma,<br />
Cvens dromde Seumwikvlelad moitana da tanjulma<br />
da wamebulma Cven _ Svilebs gadmoqvca,<br />
exla Tqven iciTo.<br />
eklis gvirgvinia, magram TvalmargalitiT<br />
morTuls gvirgvins riTi CamohrCeba? gvirgvini<br />
wamebisa WeSmaritebisaTvis, kacTmoyvarebisaTvis,<br />
gvirgvini wamebis maSvralTa da tvirTmZimeTa<br />
nugeSisaTvis, gvirgvini wamebisa erTmanerTis<br />
Zmurad da siyvaruliT gankiTxvisaTvis, mSierTa,<br />
mwyurvalTa, sneulTa, sapyarTa da patimarTa<br />
Svelisa da xsnisaTvis, obolTa, qvrivTa, upatronoTa<br />
SewynarebisaTvis _ nuTu yovelive es igiv<br />
Tvalmargalitebi da ufro ukeTesnic ar arian?<br />
didi wameba didbunebovanobis niSania, rogorc<br />
didi Zlevamosiloba. didi wameba igiv didi<br />
gamarjvebaa, romelic wilad hxvdeba xolme<br />
didbunebovans kacsa, xolo gamarjvebuli bednieria<br />
imitom, rom TviTonac stkbeba miT, rac<br />
20
gamarjvebas moaqvs da wamebuli ki TviT iwvis<br />
sanTelsaviT da sxvas ki unaTebs.<br />
amitomac ekliani gvirgvini wamebulisa ufro<br />
uangaroa, ufro mimzidvelia, ufro sagulmtkivneuloa<br />
da, maSasadame, ufro mSvenieri, sasaxelo<br />
da sadidebeli. marto am wamebulTa hloculobs<br />
kacobrioba, marto am wamebulTa aRiarebs igi<br />
wmindanebad da Tayvansa scems locviTa da<br />
kurTxeviTa.<br />
ekliani gvirgvini, Cvens dRemde motanili<br />
CvenTa winaparTagan, am mSvenierebiTaA hSvenis, am<br />
saxeliTa saxelovanobs, am didebiT hdidebulobs.<br />
Tu visme samarTlianad eTqmis, rom TviT daiwvnen<br />
da sxvas ki gza gaunaTeso, es Cvens mama-papas<br />
eTqmis da madlobelni Svilni lmobierebiT pirqve<br />
unda davemxoT maT saflavTa winaSe da vugaloboT<br />
dideba didebulTa da qeba qebulTa.<br />
am samarTlian qeba-didebisaTvis sxva ukeTess<br />
dRes ver amoirCevs qarTveli, Tu ar dRes, Cvenis<br />
ganmanaTlebelis saxsovrad dawesebuls. mogvevlina<br />
wminda nino, gvamcno da gvaswava qristes<br />
rjuli da axalma mSvenierma aRTqmam ganaaxla<br />
Cveni qveyana axalis cxovrebisaTvis. qarTvelma am<br />
rjuls, am axals aRTqmas SeuerTa Zvelisagan<br />
yovelive is, rac ki ram Zvirfasia adamianisTvis<br />
da rac Tavis dReSi ar daZveldeba, minam adamiani<br />
adamianobs: SeuerTa mamuli da erovnoba. es sami<br />
erTmanerTis Rirsi sagani ise Caiwnen, ise<br />
Caqsovdnen erTmanerTSi, rom rjulis dacva<br />
<strong>saqarTvelos</strong> miwa-wylis dacvad gardiqmna da miwawylis<br />
dacva _ rjulis dacvad. rjuli Cvenis<br />
mamulis, Cvenis erovnobis xmlad iqca zedmisevisaTvis<br />
da farad _ zedmoseulTaTvis.<br />
qristianoba, qristes moZRvrebis garda, CvenSi<br />
hniSnavda mTelis <strong>saqarTvelos</strong> miwa-wyals, hniSnavda<br />
qarTvelobas. dResac mTels amierkavkasiaSi<br />
21
qarTveli da qristiani erTisa da imave<br />
mniSvnelobis sityvebi arian. gaqristianebis magier<br />
getyvian, gaqarTveldao. Cvenma samRvdeloebam<br />
kargad icoda, rom mamuli da erovnoba, rjulTan<br />
erTad SeerTebuli, rjulTan SexorcTvisebuli,<br />
uZleveli xmalia da Seuleweli fari mtrisa<br />
winaSe. sityvas qadagebisas, swavlas, moZRvrebas<br />
sul imazed miaqcevda xolme, rom mamuli da<br />
erovnoba rjulamde gaapatiosnos, sarwmunoebamde<br />
aRamaRlos, aswios da yovelive am sams wmindas da<br />
udidess sagans, erTad SeerTebuls, TavdadebiT<br />
amsaxuros, TavgawirviT amoqmedos.<br />
ai sad da raSi hpoulobda Cveni uwindeli<br />
samRvdeloeba Tavis suliers da xorciels Rones,<br />
Tavis Zlierebas, pativiscemas! ai riT gaimagra<br />
samRvdeloebam sarwmunoeba qristesi am patara<br />
qveyanaSi, romelsac garSemo veSapi mtrebi exvivnen<br />
da hlamobdnen qristianoba Zirianad amoegdoT. ai<br />
ram moagerebina am patara qveyanas auarebeli<br />
mteri! mamuli da erovnoba miaSvela samRvdeloebam<br />
rjuls, rjuli _ mamulsa da erovnobasa da<br />
egred moZRvrebulma erma es sameba waimZRvara win,<br />
aTas xuTasi weliwadi omiTa da sisxlisRvriTa<br />
gamoiara da qarTvels binac Seunaxa da<br />
qarTvelobaca.<br />
am samTa uwmindaesTa saganTa SeerTebam aswia<br />
Cveni samRvdeloeba da daayena im maRal xarisxzed,<br />
sadac yoveli biji Rvawlia da samsaxuri qveynis<br />
winaSe. moRvawes da mosamsaxures yovelTvis didi<br />
pativi da saxeli aqvs da amitomac uwin<br />
sasuliero wodebaSi Sesvla da yofna did pativad<br />
da did Rirsebad miaCndaT. didni gvariSvilni,<br />
mefeTa ojaxisani da Zenic ki bednierad hracxdnen<br />
TavianT Tavs, Tuki eRirsebodnen sasuliero<br />
wodebis kacad gaxdomas, sasulierobaSi Sesvlas<br />
da samsaxursa. yvelam icoda, ra mZimea jvari<br />
22
qristesi, jvari mamulisa da erovnobisa da<br />
saxelic moRvawisa am simZimeSi iyo, es simZime<br />
apatiosnebda Rvawlsa, es tvirTi asxivosnebda<br />
samsaxursa da am patiosnebasa da sxivosnobaSi iyo<br />
Tavmowonebac da jildoc moRvawisa.<br />
am saxiT wminda ninos mociqulobiT mofenilma<br />
da damkvidrebulma qristianobam gvixsna Cven<br />
aramcTu sulierad, aramed xorcieladac. ima<br />
udidesma moZRvrebam, romelic qriste RmerTma<br />
mouvlina qveyanas xsnad da cxonebad, Tavisi<br />
Zlevamosili kalTa gadaafara CvenSi Cvens mamuls,<br />
Cvens erovnobas, viTa obolni Seikedla, Tavisis<br />
RvTaeburis Zal-RoniT gamohzarda, Sehmosa,<br />
STaudga guli rkinisa, gaumZRvara jvari patiosani<br />
da Zeli WeSmaritebisa da ai aTas xuTasi<br />
weliwadia am Zal-RoniT qristianobam Segvinaxa<br />
Cven Cveni miwa-wyali, Cveni ena, Cveni vinaoba, Cveni<br />
erovnoba.<br />
qristianobis mofena da damkvidreba TviTon<br />
calked, TavisTavad didi Rvawlia da, rom<br />
qristianobam qviTkirsaviT Segvkra da gagvamagra,<br />
rom qristianoba gagviZRva mamulisa da erovnobis<br />
SerCenisa da xsnisaTvis, Rvawli igi gviorkecdeba,<br />
gvididdeba, gviZlierdeba. eg gaorkecebuli, eg<br />
gandidebuli Rvawli dagvdo Cven Cvenma<br />
ganmanaTlebelma wminda ninom. ai riT aris marTla<br />
sadidebeli, marTla sadiddResaswaulo igi dRe,<br />
rodesac Cveni eklesia didebiT ixseniebs am<br />
mociqulTa swors qalwulsa. ama RvTaeburis<br />
madliT mosilma mociqulma dagvawafa dauSrobels<br />
wyaros RvTaeburis WeSmaritebisas da mogvivlina<br />
igi moZRvreba, romelmac iSvila Cveni mamuli,<br />
Cveni erovnoba da erTsac da meoresac upatrona<br />
dRemde.<br />
kurTxeul xar Sen dedaTa Soris! dideba<br />
Senda, dideba!..<br />
23
24<br />
<br />
`meurne~<br />
tfilisi, 16 ianvari<br />
CvenSi saliteraturo moRvaweoba saerTod da<br />
Jurnal-gazeTobis saqme sakuTriv, jer kidev<br />
sxverpls iTxovs moRvawisagan. Jurnal-megazeTe,<br />
garda imisa, rom uwyalo Sromas unda<br />
daetyvevinos, dro da Jami unda Seswiros da<br />
Tvalebi gaiwyalos auarebel jafisgan, xSirad<br />
iZulebulia yovels amas Tavisi cotad Tu bevrad<br />
SeZlebuli jibec zed daabertyos. amnairad<br />
orgziTve unda gaiWiros saqme da gaiorkecos<br />
uamisodac mZime da rTuli saqme mwerlobis da<br />
moRvaweobisa. Cven aq imas aRar vaxsenebT, rom<br />
koRo-buzebis bzuilsac unda gauZlos da<br />
WiaRuebis ukbilo kbenasaca.<br />
amitomac, roca CvenSi kaci vinme Tavs imetebs<br />
da Jurnal-gazeTobas xelsa hkidebs, didis<br />
pativiscemiT saxsenebelia, da umadurobad<br />
migvaCnia, Tu vinme gulistkiviliT da siyvaruliT<br />
ar moeqca amisTana cotad Tu bevrad<br />
Tavganwiruls kacsa.<br />
ra Tqma unda, rom yvelgan da nametnavad<br />
CvenTan yovelgvars Jurnal-gazeTobas pirvel<br />
xanebSi bevri nakli, bevri uZlureba da uRonoba<br />
zed dahyveba xolme, magram amas ki aRaravin
hkiTxulobs, ra Znelia, rom pirvel xanSive axali<br />
saqme, axali dawyobileba, nametnavad axali<br />
saliteraturo organo, mTelis savsebiT, mTelis<br />
sisruliT gamogviCndes da dagvenaxos. amis<br />
argamkiTxveli, amis arSeugnebeli didis Wkuis<br />
patroni ar unda iyos, rogorc is, romelic<br />
moiTxovs, rom dRevandel dRes dargulma vazma<br />
dResve, dargvisave umal, yurZeni daisxas. Cvena<br />
gvgonia, rom amisTana damwunebeli kaci arc kargis<br />
gulisa unda iyos, imitom rom kargi da patiosani<br />
guli ar daavalebs kacs, SeuZlebeli SesZelio,<br />
da arc usayvedurebs, ratom ar SesZelio.<br />
yvelas Tavisi dro aqvs, Tavisi Jami, Tavisi<br />
garemoeba da mizezi, da amaebs Tavzed veravin ver<br />
gadaaxteba, imitom, rom am qveynierobazed araferi<br />
hCndeba, araferi ibadeba savsebiT, sisruliT da<br />
damTavrebiT. yvelafers Tavisi asaki aqvs zrdisa,<br />
warmatebisa da damTavrebisa da es xSirad<br />
aviwydebaT waramarad molaqlaqeTa, romelTac<br />
hgoniaT, rom raki mamalsaviT hyivian da<br />
boTverasaviT iyefebian, sofeli TavisTavad uecrad<br />
aSendebao. yiviliT da yefiT soflebi rom<br />
Sendebodes, maSin tyuilubralo laqlaqsac fasi<br />
daedeboda da ara gvgonia maSin eg exla ufasuri<br />
laqlaqi visme sulelebisaTvis da<br />
WkvapariebisaTvis daeTmo. egredwodebuli Widili<br />
arsebobisaTvis amis nebas ar miscemda.<br />
ybeds munji daaCumebso, naTqvamia. Cvenc am<br />
waramarad molaqlaqeebs davumunjdeT da<br />
mivmarToT im sagans, ramac zemoxsenebuli<br />
gvaTqmevina.<br />
axalma weliwadma mogvivlina axali moZme.<br />
daibada `meurne~. saxeli da dideba im kacs, vinc<br />
eg friad saWiro saqme iTava da ar SeuSinda arc<br />
jafas, arc xarjs, arc gulRvarZlobas<br />
zogierTisas, romelsac CvenSi wesad aqvs kicxva-<br />
25
kicxviT pirvel xanSive guli mouklas saqmis<br />
damwyebsa, xalisi gaufuWos da umadurobis Sxami<br />
gadaasxas wminda saqmes. Cven amiTi imisi Tqma ar<br />
gvinda, rom Tu ram nakli eqmneba am axals gazeTs,<br />
amazed xma aravin amoiRos. `meurnes~ redaqcia<br />
imodenad mixvedrilia, rom TviTonac ar ikadrebs<br />
es mosTxovos Cvens sazogadoebas da amasTan<br />
Zalian kargadac icis, ra Zneli da rTuli saqme<br />
aqvs natvirTi, da aq yvelas gulis mogeba,<br />
yovelisfriT savseoba, yovlad SeuZlebelia.<br />
amitomac yovels keTilmyofels Cvenis qveynisas<br />
farTo gza aqvs gaxsnili Tavisi rCeva amcnos<br />
redaqcias, Tavisi azri gauziaros, xolo<br />
`meurnis~ redaqcias sruli sabuTi da sruli<br />
simarTle aqvs, yvelas Cvengans mosTxovos<br />
pativiscemiT moqceva, gulwrfeli da<br />
gulmtkivneuli rCeva da azri.<br />
Cveni zne literaturuli metad garyvnilia da<br />
zogierTebis mowyalebiT jer karga xani gaivlis,<br />
vidre Tavis bazars dahkargavs tyuili sisini,<br />
tyuili bzuili ukbilo mtrobisa da Surisa,<br />
avyiaobis da kaparCxianobis uRono zedmoseva<br />
kbenisaTvis da dabaxanuri pirwylianoba lanZRvisa<br />
da TrevisaTvis. Cveni guliTadi survili, Cveni<br />
gulwrfeli rCeva yovelT uwinares is aris, rom<br />
Cvenma moZmem `meurnem~ arasfers amisTanas yuri ar<br />
aTxovos, Tvisi mxurvale mecadineoba ar moaklos<br />
Tavis saqmesa, ar gauneldes, ar gaugrildes Tavis<br />
mZime movaleobas da sulmdablobis Cirqiani<br />
umaduroba sulmdablobasve mianebos. Cven viciT,<br />
ra Znels saqmes mohkida `meurnis~ redaqciam xeli,<br />
Cven viciT, ra siZneles unda SeeWidos<br />
yovelisfriT da yovelis mxriT, Cven viciT,<br />
ramodenad unda gaiWiros Tavi SromisaTvis,<br />
ramodenad unda gamoimetos jibe xarjisaTvis. da<br />
marto am sabuTiT SegviZlian utyuarad vsTqvaT,<br />
26
om `meurnis~ daarseba, gaZRola da warmarTva<br />
sxverplia, Tavis gawirvaa.<br />
imedi gvaqvs, rom Cveni amisTanaebSi gulgrili<br />
sazogadoeba dRes iqneba Tu xval dainaxavs am<br />
sxverpls, am uangaro samsaxurs `meurnisas~, imedi<br />
gvaqvs, rom TviTon `meurnec~ Tavisis sikeTiT da<br />
warmatebiT Tavs moawonebs mamulis patronebs da<br />
momvlelebs da `meurne~ Tavis drozed sayvarel<br />
gazeTad Seiqmneba da aucilebel saWiroebad<br />
yovelis ojaxisaTvis sofelSi. magram minam petre<br />
movidao, pavles tyavi gasZvrao, naTqnamia, da ai<br />
Cveni gulgrili sazogadoeba ras unda Caufiqrdes<br />
dResve: sircxvilia, sircxvili, kacma uangarod<br />
iSromos, usasyidlod jafa gaswios CvenTvis da<br />
Cven imodenad daunaxavni viyvneT, rom xarjis<br />
gasastumrebeli Ronsac ki ar vaZlioT.<br />
27
28<br />
<br />
sakiTxebze<br />
tfilisi, 18 ianvari<br />
kavkasiis sastatistiko komitetma SarSan erTi<br />
kargi samecniero ganZi SesZina kavkasias saerToda<br />
da Cvens qveyanas sakuTriv. man ganizraxa yoveli<br />
sastatistiko cnobani amoekribna egredwodebul<br />
`saojaxo siebidam~, romelnic Sedgenil iqmnen<br />
imisaTvis, rom utyuari angariSi hqonoda<br />
mTavrobas mkvidrTa ricxvisa samxedro<br />
begarisaTvis mosawodeblad da amasTanave imis<br />
sacnoblad, Tu ramdeni ojaxia imisTana, romelsac<br />
unda gaeweros sakomlo gardasaxadi.<br />
kavkasiis sastatistiko komitetma miando b-ns<br />
zeidlicsa, rogorc mTavars redaqtors, amokreba<br />
am sastatistiko cnobebisa, maTi ganxilva da<br />
SemuSaveba da mere dabeWdva imisda mixedviT<br />
ramodenadac es saintereso masala mecnierebisa<br />
mzad iqneba dabeWdvisaTvis. amasve, b-ns zeidlics,<br />
daavala komitetma samecniero TvaliT ganixilos<br />
yovelisferi da samecnierod SeimuSavos.<br />
dRes aqamomde b-nma zeidlicma dahbeWda oTxi<br />
rveuli. pirveli rveuli, romelic ipyrobs 115<br />
gverdsa, zaqaTalis olqs ekuTvnis, meore _<br />
axalqalaqis mazras, mesame _ Savi zRvis olqs<br />
(Черноморский Округ) da meoTxe _ darRos olqs
daRistanSi. siRnaRis mazris cnobanic mzad aris,<br />
xolo jer ibeWdeba da ar gamosula stambidam.<br />
Cven es oTxi rveuli dRes mogvivida da marto<br />
movaswariT xeldaxel gadaTvaliereba. rveulebi<br />
rigianad da lamazad aris dabeWdili da savsea<br />
saintereso cnobebiT, romelnic sakmao codniT<br />
Tav-Tavis adgilas rigzea dalagebuli. Cven dRes<br />
marto erTs friad sayuradRebo sagans SevniSnavT<br />
da am saganzed gavuwevT saubars Cvens<br />
mkiTxvelebs. es sagani miT aris SesaniSnavi, rom<br />
imisTana cnobas gvaZlevs, romelic pirdapir<br />
epirispireba da ar eTanxmeba sastatistiko<br />
mecnierebis sazogado daskvnasa.<br />
sastatistiko mecnierebas gamorkveuli aqvs,<br />
rom TiTqmis yvelgan evropaSi dedakacTa ricxvi<br />
sWarbobs mamakacTa ricxvsa. marTalia, mecniereba<br />
amasTan imasac ambobs, rom es metnakleboba<br />
zogjer hmatulobs, zogjer hklebulobs, magram<br />
arasodes ise ar icvleba, rom mamakacTa ricxvma<br />
gadaaWarbos. es ambavi miT ufro SesaniSnavia, rom<br />
dabadebiT mamakacTa ricxvi yovelTvis metia<br />
dedakacTa ricxvzed da maSasadame mamakacni unda<br />
ricxviT aRematebodnen dedakacTa. saqmiT ki ese ar<br />
gamodis. mecnierebas gamocnobili aqvs, rom<br />
xuTmetis wlis asakamde am orisave sqesis ricxvi<br />
Tanasworia da am asaks Semdeg ki mTels danarCens<br />
asakobaSi dedaTa rocxvi metia.<br />
yvelgan da yovelTvisao, ambobs mecniereba, vaJi<br />
ufro bevri ibadeba, vidre qalio, magram esec ki<br />
SeniSnulia, rom yrmobaSive sikvdiliTac vaJi meti<br />
ixoceba vidre qalio. es aris mizezi, romelic<br />
hmoqmedobs am oris sqesTa metnaklebobazed, jer<br />
roca asaksruli ar aris arc vaJi da arc qali.<br />
roca asaki ematebaT da sisruleSi Sedian,<br />
mamakacTa cxovreba ufro bevrs sxverpls iwiravs,<br />
radganac cxovrebas mamakacisas ufro bevri<br />
29
faTeraki da gansacdeli sdevso, magaliTebr,<br />
omebi, mogzauroba, zRvaSi mimavloba, mZime muSaoba<br />
madnebis xaroebsa da TxrilebSi da sxvani<br />
amisTanani.<br />
es faTerakiani da gansacdeliani cxovreba<br />
mamakacisa mohyvandaT Zvels mecnierebs imis<br />
mizezad, rom dedakacTa ricxvi yvelgan metia<br />
mamakacTa ricxvzed. xolo am ukanasknel xanebSi<br />
mecnierebam eWvi Seitana da ambobs, rom am<br />
metnaklebobis mizezi sul sxva unda iyos da<br />
maincdamainc es mizezebi ufro Rrmad mimalulni<br />
da Sors arian imaTzed, rac aqamomde egonaTo. am<br />
saxiT dedakacTa mamakaczed nametnoba Tumca<br />
mecnierebisagan aRiarebulia da damtkicebuli,<br />
magram amisi mizezi ki jer aqamomde gamorkveuli<br />
da napovni ar aris da elis mecnierebis sabuTians<br />
sityvas.<br />
am sazogado movlenas ar eqvemdebareba<br />
evropaSi mxolod belgia, italia, saberZneTi,<br />
serbia da ruminia da iqneba osmaleTica. am<br />
qveynebSi as mamakaczed sul cota rom vsTqvaT<br />
93 1 / 10 dedakaci modis, sul bevri _ 99 4 / 5. ra<br />
Tqma unda, rom evropiis sxva did qveynebSiac aris<br />
imisTana calke adgilebi, saca mamakacni ricxviT<br />
sWarboben dedakacTa, magram TviTveuli eseTi<br />
qveyana, erTad aRebuli, mainc dedakacTa<br />
nametanobas warmoadgens. mecnierebam jer<br />
zedmiwevniT ar icis, ra mizezia dedakacTa<br />
nametanobisa, sayovelTaod SeniSnulisa, da ra<br />
mizezia mamakacTa nametanobisa, gansakuTrebiT<br />
zogierTgan calked aRmoCenilisa, Tumca zogierTs<br />
mizezs ki gvisaxelebs mgoniaobiT.<br />
erTis sityviT, mecnierebas ueWvel<br />
WeSmaritebad miRebuli aqvs, rom ricxvi dedaTa<br />
sqesisa TiTqmis yovelTvis metia mamakacTa<br />
30
icxvzed da orTaSua ricxvi metobisa isea, rom<br />
21-s dedakaczed modis 20-i mamakaci.<br />
CvenSi sul sxva aRmoCenila. zaqaTalis olqSi,<br />
axalqalaqis mazraSi da Savi zRvis olqSi<br />
(Черноморский Oкруг) yvelgan dedakacTa ricxvi<br />
naklebia mamakacTa ricxvzed, xolo darRos<br />
olqaSiRa sWarbobs. zaqaTalis olqSi 53 2 / 3<br />
mamakaczed modis 46 1 / 3 dedakaci, axalqalaqisaSi _<br />
52 1 / 2 mamakaczed modis 47 1 / 2 dedakaci, Savi<br />
zRvisaSi _ 54 2 / 3-zed 45 1 / 3-i, xolo darRosaSi _<br />
49 3 / 4 mamakaczed modis 50 1 / 4-i dedakaci.<br />
metad RirsSesaniSnavi sagania es ambavi<br />
mecnierebis mkvlevarisaTvis rogorc zogadidam<br />
gamorCeuli da gamosaTvleli. rasakvirvelia, jer<br />
minam kavkavsiis Taobazed saerTod da<br />
amierkavkasiazed sakuTrad sruli cnobani ar<br />
daibeWdeba, adrea raime gadawyvetili iTqvas am<br />
saganzed. xolo Tu danarCen adgilebSiac aseTi<br />
Warboba aRmoCndeba mamaTa sqesisa dedaTa sqeszed,<br />
es ambavi metismetad Caafiqrebs mecnierebs da amis<br />
mizezis povna da axsna bevrs gauZlierebs<br />
wyurvils Ziebisas da kvlevisas. marTlada ra<br />
mizezi unda iyos, rom mkvidrT mricxveloba<br />
CvenSi sqesobis mixedviTa aramcTuU emowmeba, ase<br />
pirdapir ewinaaRmdegeba kidec mecnierebisagan<br />
miRebul daskvnasa? nuTu saintereso ar aris jer<br />
amis axsna da gamokvleva da mere imis gamorkveva,<br />
Tu ras hniSnavs da ras moaswavebs es aseTi<br />
gansakuTrebuli ambavi?<br />
31
32<br />
yorani<br />
tfilisi, 19 ianvari<br />
aris qveyanazed bevri imisTana sagani, romlis<br />
gamoc hoc iTqmis da araca, radganac sagani an<br />
gamoZiebuli ar aris jer mTlad an metad rTulia<br />
da daxlarTuli da jer kacis Tvali ver<br />
mimwvdara mravalgvaris xlarTis erT krebulad<br />
danaxvisaTvis. aq amisTana saganzed bevri sabuTi<br />
aqvs kacs gaabas saubari, Tavisic sTqvas da<br />
sxvasac misi aTqmevinos. xolo qveynierobazed<br />
bevri imisTana sagnebic aris, romelT viTarebac<br />
cxadia, rogorc orjel ori _ oTxi. aq saubaris<br />
gabma da erTmanerTTan laparaki, sagnis viTarebis<br />
gadatrial-gadmot-rialeba, waRma-ukuRmad Treva<br />
da wewva, meti bargia. amisTanaebze laparaki<br />
sulgrZelobaa imis mxriT, vinc iZulebulia<br />
eCiCinos meores, rom orjel ori oTxiao, da imis<br />
mxriT ki, vinc am CiCinisaTvis visme<br />
iZulebulhyofs, metismeti sibriyvea da gonebis<br />
daxSuloba.<br />
magram ras izam, rom dRe ar gava, imisTana<br />
kacs ar Sexvde, romelsac bevri kveric rom<br />
uraxuno TavSi, ver gaagoneb, ver daanaxveb orjel<br />
oris oTxobas, Sesdgeba gaqir saxedarsaviT erTs<br />
uarzed da, rac gind bevri niSaduri moscxo, win
ijsac ver gadaadgmevineb, aras hozed ver<br />
Seacvlevineb. zogs es gaqiri dabadebiTve aqvs<br />
TiTqo dayolili da zned gadahqcevia, zogma ki<br />
gaqiri gangeb icis, imitom rom sarfaa, gaqirs<br />
gamorComac mosdevs, da sarfa da gamorComa xom<br />
dRevandelis dRis macxovrebeli sulia. am<br />
ukanasknelis juris gaqirebi metismetad<br />
gamravldnen da fexs ise ar gadasdgams kaci<br />
CvenSi, rom mTels amisTana jgufs ar wamohkras.<br />
aba imazed cxadi da ucilobeli ra aris, rom<br />
mosamarTles moCivaris ena unda usaTuod esmodes<br />
imitom, rom Tavis yuriT gagonili, Tavis yuriT<br />
smenili ufro utyuaria, ufro zedmiwevnilia,<br />
ufro marTalia da, radganac marTalia, ufro<br />
Seucdomels sabuTs aZlevs Seucdomelis gankiTxvisa<br />
da ganaCenisaTvis. mosamarTle da<br />
moCivari, romelTac erTmanerTisa ar esmiT,<br />
erTmanerTis ena ar ician, erTmanerTisaTvis<br />
munjebic arian da yrunica. amisTana mosamarTle<br />
da moCivari erTmanerTisaTvis aRar arian da amaTi<br />
erTad Sehyra swored imasa hgavs, rom mkvdari<br />
mkvdars aekida, saflavamde wamiReo.<br />
CvenSi didi xania naTqvami, rom `saca gageba ar<br />
aris, kargvaa samarTlisao~. aba WkvaTamyofelma<br />
kacma am ubralos da martivad Tqmuls<br />
WeSmaritebas saidamac hnebavs mouaros, Tu erTi<br />
iotis-odena imisTana ram upovos, rom im napovnis<br />
meoxebiT am WeS-maritebas mcireodeni Crdili<br />
uaryofisa Wkvazed xelauReblad miayenos. amas ra<br />
didi lari da xazi unda, rom mTqmels gamgoni<br />
unda da kargi gamgonica, da Tu mTqmels da<br />
gamgons erTmanerTis ena ar esmiT, iq arc Tqmaa da<br />
arc gagoneba, maSasadame, arc gan-kiTxvaa da arc<br />
samarTali.<br />
`Новое Обозрение~-m Tavis meTaurs werilebSi<br />
saWirod dainaxa zogierT publicistisaTvis<br />
33
yurebidam bamba gamoecala da es orjel ori _<br />
oTxi rogorme CaewveTna. Tqvenc ar momikvdeT,<br />
daiwyes bRavili upatrono ZroxasaviT im<br />
zogierTebma: vis gaugonia, rom mTqmels gamgoni<br />
undao, da Tu unda, mTqmelma iswavlos gamgonis<br />
enao. Cveno Wkuis kolofno batoneboo, upasuxa<br />
`Новое Обозрение~-m: _ mTqmelni aTasni da aTi<br />
aTasni arian da gamgonebi ki TiTo-orola, da Tu<br />
swavlaa, am TiTo-orolas swavleba ufro advili<br />
ar aris, vidre aTasebisa da aTi aTasebisao:<br />
samarTali imisTana ram aris adamianisaTvis, rom<br />
marto Tavis daniSnulebas unda emsaxurebodes, da,<br />
Tu samara-Tali ors kurdRels gamoudga, verc<br />
erTs ver daiWerso.<br />
gaiba amazed laparaki da Cven marto<br />
sulgrZeleba `Новое Обозрение~-si gvikvirda, rom<br />
cercvs kedels amaod ayrida. raki `Кaвказ~-is<br />
publicistebma ar imorcxves da kacTa naTesaobas<br />
tanisamosiT arCeven, raki qveynis sasacilod<br />
TavmowonebiT gamoacxades, rom Cven nu gvexumrebiT,<br />
amierkavkasiis avkargianoba zedmiwevniT<br />
gviswavlia imisTana avtoritetebisagan, rogorc<br />
laqiebi da mzareulebi ariano, aba amis Semdeg<br />
rogorRa gauyad-ra Tavi `Новое Oбозрение~-m da ar<br />
moerida imaTTan laparaksa. nuTu `Новое Oбозрение~s<br />
dahviwyebia, rom mkvdari ar gacocx-ldeba da<br />
yorani ar gaTeTrdeba, rac ginda hxexo qviSiTa. an<br />
ra saWiroa? rwmenasTan rom hqondes kacs saqme,<br />
kidev ho, maSin Tqmasa da laparaks sabuTi aqvs,<br />
Caagoneb rasme, daajereb rasme. aq xom sul sxva<br />
mizezi iRvwis da hmoqmedobs. aba erTi sxva<br />
alalma dahqrolos am uarmyofel vaJbatonebs, Tu<br />
sul sxva hangzed ar daiwyon galoba da sul<br />
sxvanairad ar Cahbuqnon. arian qveyanazed imisTana<br />
juris falavnebi, rom rasac dRes mosaklavad<br />
34
sdeven, imas xval fexqveS gaeSlebian fiandazad,<br />
da ra gulmodginebiTac exla sdevnian samtrod,<br />
xval imav gul-modginebiT galobas etyvian:<br />
ui Sen ki Cagegrixe<br />
usurvazis wneliviTao.<br />
35
36<br />
<br />
mildiu<br />
tfilisi, 20 ianvari<br />
Cvens venaxebs SarSandel wels ewvia axali<br />
Wiri, romelsac mildiu daarqves mecnierebma. es<br />
Wiri saSineli Wiria da SeuZlian or-sams dRes<br />
mTelis venaxis mosavali srulad gaanadguros da<br />
venaxis patroni carielazed dasvas. am Wirisagan<br />
yurZnis marcvali hxmeba, scviva da am saxiT an<br />
srulad hRupavs mosavalsa, Tu gaZlierebulia, an<br />
arada bevrs aklebs. saSineli ufro miT aris, rom<br />
eg Wiri SesaZloa uecrad moevlinos da roca<br />
venaxi dasakrebad moweulia, ori-samis dRis winad<br />
gasCndes da gaafuWos.<br />
es mildiu sxvadasxva dros ewveva xolme vazs.<br />
maSinac, jer roca kvirti ar gamosula, kvirtis<br />
gamosvlis drosac, marcvlis gamotanisasac,<br />
TvalSesvlaSiac, mowevisa da damwifebis Jamsac,<br />
erTis sityviT, ar aris imisTana xana<br />
gazafxulidam wlis bolomde, rom es seni ar<br />
gauCndes venaxsa. Tu mildiu yurZnis mowevamde<br />
auCnda venaxs, vazs foTols uWknobs da ayrevinebs<br />
da mze uCrdilo vazzed axmobs da hSuSavs<br />
yurZensa. garda amisa, marcvali ara hsruldeba,<br />
wveni yurZnisa mJavea, radganac ufoTlobis gamo<br />
yurZens sazrdoeba aRara aqvs da Saqars veRar<br />
ikeTebs. mildiuTi dasneulebul vazis yurZeni<br />
gemrieli veRar aris da Rvinoc feriT mcqralia,
gemoTi mJave da ise dabalia, rom gasasyidad aRar<br />
hvargobs, suni da aromati Rvinos srulad<br />
ekargeba.<br />
Tu mildiu Seeyara venaxs maSin, roca yurZeni<br />
moweulia, bevrs aRarafers aklebs imitom, rom<br />
Tumca foTols ayrevinebs, magram damwifebuls<br />
yurZens foToli bevrs aRaras hSvelis, Tu<br />
mildiu ramdenime weliwadi zedazed ewvia venaxs,<br />
vazis zrda dayovndeba xolme, gazafxulzed cota<br />
rqas ikeTebs da imasac uRonos, da TviTon<br />
foTolic moyviTanoa da sneuli. mildiuTi<br />
sneuls vazs zamTris sicive Zalian hvnebs imitom,<br />
rom Ronegamoclili vazi sicives veRar itans.<br />
amboben, am ukanasknel SemTxvevaSi Zaliana hrgebs<br />
vazs barva da sasuqis dayrao.<br />
yovels amazed Cven dResa Tu xval vrclad<br />
movilaparakebT, exla ki gvsurs yuradReba venaxis<br />
patronebisa imazed mivaqcioT, rom aris Turme<br />
zogierTi gvari yurZnisa, romelsac es mildiu<br />
bevrsa aras aklebs da Tamamad uZlebs am sensa.<br />
garda amisa SeniSnulia, rom golvas da notiobas,<br />
sicxes da sigriles didi zedmoqmedeba aqvs am<br />
senis metnaklebobazed da TviTon venaxis<br />
mdebiarobasac, maRlobzea, Tu dablobze, didi<br />
mniSvneloba aqvs Turme. sasurvelia, Cvenma venaxis<br />
patronebma, Tval-yuri adevnon TavianT venaxebs da<br />
SehniSnon: a) sad, ra dros da ra saxiT gamoCndeba<br />
xolme es seni; b) ragvars vazs ufro male da<br />
adre aCndeba; g) ragvari vazi ufro uZlebs da ar<br />
eCagvrineba; d) sad ra ufro xels uwyobs am senis<br />
gaZlierebas; golva, Tu notioba, sicxe Tu<br />
sigrile; e) zena da qvena qari rogor mohqmedobs<br />
am senis metnaklebobazed; v) maRlobs venaxs ufro<br />
etaneba es seni Tu dablobsa; z) urwyuli venaxi<br />
ufro uZlebs Tu morwyuli da sxva amisTanani,<br />
rac ki ase Tu ise gamosadegia, rom am saSinels<br />
37
mters mizezi, Zal-Rone SevutyoT da wamalic ram<br />
vupovoT.<br />
didis yuradRebis Rirsia es samwuxaro ambavi<br />
da am SemTxvevaSi aravin ar unda daizaros Tvalyuris<br />
devna da naxulisa da SeniSnulis anusxva,<br />
rom miT kacs saxsari mieces yovlis mxriT<br />
gamoirkvios es seni da Tu ram eSveleba, eSvelos.<br />
rac am senzed sadme cnobaa sxva qveyanaSi. Cven<br />
vecdebiT Tavis drozed yvelaferi vauwyoT Cvens<br />
mkiTxvelebs da am cnobebs rom Cvenis qveynis<br />
sakuTari cnobanic zed daematos, ufro dids<br />
Rones mogvcems am senTan brZolisas.<br />
38
tfilisi, 26 ianvari<br />
is saSineli Wiri venaxebisa, romelic amas<br />
winad Cvens meTaurSi movixsenieT da romelsac<br />
`mildiu~-s eZaxian, didi xani ar aris, rac<br />
evropaSi gaCnda. 1878 wlamde es Wiri aravis ara<br />
scodnia evropaSi, xolo amerikaSi ki didi xania,<br />
rac yofila da aris. pirvelad mildiu gamoCenila<br />
safrangeTSi da 1880 w. ramdenisame milionis<br />
venaxebi gaufuWebia. rogor gadmosula es Wiri<br />
amerikidam, aravin icis, xolo safrangeTsa swvevia<br />
1878 w. da aqedam mosdebia mTels evropas,<br />
gadasula ispaniasa, Sveicariasa, avstriasa da<br />
germaniaSi, 1881 w. misula samxreTs ruseTSi,<br />
osmaleTsa da saberZneTSi da SarSan zafxulSi<br />
xom Cvens qveyanasac ewvia, nametnavad kaxeTsa.<br />
Tu exlav ara eSvelara am Wirs, aucilebelia,<br />
rom Cvens venaxis patronebs carilezed dasxams<br />
da es Zalovani simdidre xelidam gamogvecleba,<br />
rogorc es moxda samxreTs safrangeTSi da<br />
Crdilo ispaniaSi. Cvenda sanugeSod, mecnierebma am<br />
Wirs wamalic upoves imodenad advilad<br />
mosaxerxebeli da iefi, rom TiTqmis aravis<br />
gauWirdeba ixmaros da venaxi dids gansacdels<br />
gadaarCinos. minam Cven am wamalzed vityodeT<br />
rasme, saWiroa jer SevityoT mizezi am saSinelis<br />
senisa, ra saxis senia da ra niSnebiT icnobeba.<br />
uamisod kaci advilad mostyuvdeba da sxvagvars<br />
rasme sens mildiumad miiCnevs.<br />
mildius movlenis mizezi pawia sokoa, anu obi,<br />
romelic pirvelSi mwvane nawils vazisas Sig<br />
agebulebaSi uCndeba, swovs am nawilis wvensa, am<br />
wveniT ikvebeba, TviTon mwvane nawils ki<br />
39
auZlurebs, sCagravs da bolos hklavs kidec. * am<br />
sokos, rogorc sxva yovelgvars mcenares, Tavisi<br />
Tesli aqvs. es Tesli Stoebian Rerozeda sxeds<br />
da es Rero gared gamodis da Tvalad sCans. ai es<br />
Reroebi, romelsac zed Tesli asxia, ueWvelia,<br />
utyuari niSania, rom vazs mildiu swvevia. es<br />
Tesliani Reroebi sokosi gared gamohyofen Tavs<br />
sneulis foTlidam da foTlis qveda pirzed rZis<br />
ferad, TeTrad daeyreba xolme ToTqo patarpatara<br />
xvavebiao. es TeTri xvavebi erTmanerTs ar<br />
gadaebmian xolme da ufro xSirad cal-calke<br />
arian da kargad gaerCevian erTmanerTisagan,<br />
zogjer ki erTad hgrovdebian. roca soko Tavis<br />
sisruleSi modis, maSin Teslis xvavebi<br />
daxviSrebul marilis xvavsa hgavs, an TiTqo<br />
fxvnilis Saqris jgufiao. Semodgomazed da<br />
nametnavad, roca foToli cvivnas daiwyebs, eg<br />
TeTri xvavebi ise aRar brwyinaven, rogorc winad,<br />
da molurjo feri scems. roca es TeTri xvavebi<br />
jer cotani arian da haoSi, romelic foTols<br />
qvemoTa pirzed aqvs xolme, ver gamoirCeva, maSin<br />
gamadidebelis miniT unda gaisinjos da advilad<br />
dasanaxi iqneba, haos qveS aris Tu ara TerTi<br />
sokos Teslis xvavi.<br />
erTi frangi terrel-de-Seni swers, rom<br />
yvelazed uwinares mildiu aCndeba xolme im<br />
foTlebs vazisas, romelic vazis Zirzed ufro<br />
axlo arian. es ambavi ueWveli marTaliao da<br />
maSasadame, pirvel xanSi mildiu unda eZion im<br />
foTlebzed, romelnic miwazed axloni arian. es<br />
metad didmniSvnelobiani ambavia, radganac<br />
pirdapir aCvenebs Wiris adgils da imasac Tu,<br />
Wiris gamoCenis umal sad unda miaSvelos kacma<br />
* yovelive, rasac mouTxrobT Cvens mkiTxvelebs mildiuzed, amoRebulia<br />
Jurnalidam `Русский Винодел~.<br />
40
wamali. igive terrel-de-Seni ambobs, rom vazi,<br />
rac axalia, ufro Zlier eurCeba am Wirsa da ar<br />
eCagvrinebao, xnieri vazi ki ver uZlebso da male<br />
Seiyris xolme Wirsao. esec meore saxelmZRvanelo<br />
cnobaa, romelic pirvel xanSi Zalian gauadvilebs<br />
kacs Wirian vazis povnas: mildiu axalzed ar<br />
unda eZebos, aramed ufro Zvels vazzeda.<br />
amis Semdeg Cven vacodinebT Cvens mkiTxvels,<br />
ra nawils vazisas erCis es Wiri da ra saxis<br />
niSnebi warmogvidgens TviTon Wirs gamosacnoblad.<br />
41
42<br />
tfilisi, 27 ianvari<br />
Cvena vsTqviT wina werilSi, rom mildiu<br />
yvelazed uwinares Seeyreba xolme miwasTan<br />
maxlobels nawilebs vazisas. sazogadod esec unda<br />
iTqvas, rom marto imisTana nawilebs auCndeba<br />
xolme, romelnic mwvaneni arian, saxeldobr,<br />
foTols, nedls ylortsa, jer ardarqavebuls,<br />
yvavils yurZnisas da TviTon yurZnis marcvals<br />
jer roca isvrimia da mwvane.<br />
foTolzed am saxiT gamoiCens xolme Tavs es<br />
saSineli seni. igi gamoaCndeba xolme foTols<br />
qvemo pirzed da yovelTvis im adgilebSi,<br />
romelic foTlis ZarRveb Suaa. am adgilebSi soko<br />
qula-qulad aCnevia. Zalian iSviaTi ambavia, rom<br />
soko zemo pirs foTlisasac gamoaCndes, an<br />
foTlis ZarRvsa da an Reros, romliTac foToli<br />
mikrulia rqazed. maSasadame, ueWveli niSnebi<br />
mildiusi unda moiZebnos foTlis qveda pirzed,<br />
sadac ufro xSirad gamoCndeba TeTri xvavebi<br />
sokos Teslisa, TiTqo obia mokidebulio. esec<br />
unda ar daviviwyoT, rom es TeTri xvavebi marto<br />
maSin gamoaCndeba xolme foTols, roca soko<br />
damTavrdeba, anu, ukeT vsTqvaT, srulad<br />
momwifdeba. pirvel xanSi ki, roca vazi avad<br />
hxdeba da roca soko foTlis Sinagans<br />
agebulebaSia, maSin gared TeTri xvavi ar etyoba,<br />
amitomac Tu seni axlad swvevia vazsa, qvemo pirs<br />
foTlisas veras Seamcnevs kaci. am SemTxvevaSi<br />
kacma zemo piri foTlisa unda gasinjos. Tu vazs<br />
Sehyria seni, maSin zemo pirs foTlisas usaTuod<br />
unda aCndes winwklebi, anu laqebi da foTlis<br />
feric Secvlili unda iyos. es winwklebi, anu<br />
laqebi jer moyviTanoni arian, mere droTa<br />
mimavlobaSi Ria dariCinis frad iqcevian da<br />
bolos mTlad muq dariCinis feri Seiqmnebian.
zogjer moyviTano laqebi gamoaCndeba xolme<br />
vazis foTols sxva mizeziTac da ara mildiusagan.<br />
imis Sesatyobrad Tu, mizezi mildiu aris, Tu<br />
sxva ram, ai ra Rones hxmaroben: laqebiani<br />
foToli unda dasdoT Tbilsa da namian adgils<br />
da Tu vazs mildiu Sehyria, maSinve foTlis<br />
qvedapirzed TeTri xvavebi gamoCndeba, rogorc<br />
zemod avwereT. amisTana xerxi senis gamosacnobad<br />
metad advilia da saswrafoca. laqebi zemo pirs<br />
foTolzed rgvlebia, cal-calked aCndebian jer<br />
da mere roca izrdebian, erTmanerTSi gaebmian da<br />
gaerTdebian xolme. Tu es laqebi xSiria, SeiZleba<br />
kacma sTqvas, rom mildiu aris mizezi da Tu<br />
cotaa, maSin ki Znelad gamosacnobia, imitom, rom<br />
amisTana laqebi sxva mizeziTac SesaZloa daeyaros<br />
vazsa.<br />
Tu mildius garemoeba hSvelis da izrdeba,<br />
maSin foToli vazisa Savdeba, qvedapirs gabmiT<br />
ekideba obi, bolos foToli xmeba da Camodis<br />
Zirs, scviva. Tu namiani daria, Camocvivnuls<br />
foTolzedac kidev hxeirobs mildiu. maSin<br />
foTols molurjo feri edeba da samudamod<br />
hkvdeba. maSin, roca golviani daria, anu roca<br />
mildiu Semodgomaze gamoaCndeba vazs, soko mZimed<br />
izrdeba da moyviTano laqebic ara diddebian.<br />
zogjer foTlis ZarRveb Sua adgilebi,<br />
mildiusagan gafuWebulebi, gamohxmeba xolme da<br />
gamoscviva da foToli im saxiT hrCeba, TiTqo<br />
daCiTulia da gangeb daxvretilio. Semodgomazed<br />
mildiusagan gafuWebul foTolzed mravali laqa<br />
gamoCndeba xolme, romelnic Riafer yviTlidam<br />
muqyviTlamde bevrs sxvadasxvaobas warmoadgenen.<br />
Cvena vsTqviT, rom nedls ylortsac vazisas<br />
gamoaCndeba xolme mildiu. TeTr-TeTri qula<br />
mildiusi nedls ylorts marto wverebSi<br />
auCndeba. zogjer es wverebi uxmeba ylortsa da<br />
43
moatydeba xolme. rqasa da egredwodebul Savvazsa<br />
Tavis dReSi eg TeTri qula ar gamoaCndeba<br />
xolme. ylorti, romelsac sWirebia mildiu, alagalag<br />
CaSavdeba xolme da es CaSavebuli adgilebi<br />
Cadrekili aqvs. saca foToli hzis rqazed, iqidam<br />
vrceldeba seni, ylorts ciagi lurji feri edeba<br />
da amis Semdeg male kvdeba kidec. Tu amisTana<br />
ylortzed TeTri obi ara sCans, maSin sakmarisia<br />
ylorti cotas xans namian adgilas dasdoT da<br />
mildius TeTri qula maSinve gamoaCndeba mkvdars<br />
nawils ylortisas. yurZnis yvavils ki Zalian<br />
iSviaTad ewveva xolme mildiu. Tumca asea, magram<br />
aqac ki SeumCneviaT TeTri obi sneulebisa 1885 da<br />
1886 wlebSi.<br />
yurZnis marcvalzed, rogorca vsTqviT, maSin<br />
aCndeba mildiu, roca marcvali jer TvalSesuli<br />
ar aris da mwvanea. Tu mouwevars mtevans ewvia<br />
soko imodenad, rom hTeTrdeba mTeli mtevani<br />
sokos Teslian Reroebisagan, maSin marcvali<br />
amoiSriteba da scviva. es iSviaTad mohxdeba<br />
xolme da ufro xSirad SigadaSig uCndeba mtevans<br />
da SigadaSig afuWebs marcvalsa.<br />
zogjer mtevani ise hxmeba, rom garedam arc ki<br />
etyoba is TeTri niSani sneulebisa. visac hsurs<br />
Seityos, mildiusagan hxmeba mtevani, Tu sxva<br />
mizezisagan, gamxmari mtevani namians adgilas<br />
dasdos da Tu mildiu aris, maSinve TeTrad obs<br />
moikidebs. Zalian xSirad es TeTri obi aaCndeba<br />
xolme yunwebs, razedac marcvalni sxedan, maSin,<br />
rodesac sxvagan arsad ar gamoCndeba xolme.<br />
marcvals, ra adgilasac TeTri obi aqvs<br />
mokidebuli, tyavi ufuWdeba, unaoWdeba da bolos<br />
muq-lurjis ferad gauxdeba da gaumagrdeba<br />
xolme. Tu soko Zlierdeba, marcvali sul Zirs<br />
Camodis, scviva da mTeli mosavali iRupeba.<br />
44
ai, ramodenadac SeviZeliT, CamovTvaleT<br />
mizezebi da niSnebi mildiusi. amis Semdeg<br />
movixseniebT, ra uwyobs xels am saSinels Wirs,<br />
ras gadaaqvs erTis adgilidam meoreSi, ra drosa<br />
sCndeba da ra adgilebSi ufro hxeirobs da<br />
bolos vityviT, ra saSveli moupoves mecnierebma.<br />
45
46<br />
tfilisi, 28 ianvari<br />
amerikaSi, saca pirvel gamoCnda mildiu,<br />
SeumcneviaT, rom mildiu ufro hxeirobs<br />
dablobebsa da nestian adgilebSi, nametnavad Tu<br />
burusebis da uxvis namis Semdeg Tbili dari<br />
Sehxvdeba. SeuniSnavT, rom is venaxebi, romelic<br />
dids mdinareebzed axloa, an dids tbebzed,<br />
yvelazed Zalian gafuWebula mildiusagan. egeve<br />
SeumcneviaT safrangeTSiac, romelic yvelazed<br />
Zlier dahzaralda evropaSi am Wirisagan. am saxiT<br />
ueWvelad miRebulia yvelasagan, rom zRvis piras,<br />
mdinareebs da Waobebs axlos da dablob vakeebSi<br />
da nestian adgilebSi Zaliana hxeirobs mildiu.<br />
maRlobebzed, mTis ferdobebzed, anu gorebzed,<br />
romelTac mSrali qari hxvdebaT, nakleb erCis es<br />
seni venaxebsa, xolo Tu maRlobebi zRvis pirTan<br />
axloa, aqac ar indobs da Zlier afuWebs.<br />
esec SeniSnulia, rom wvimebis Semdeg, Tu<br />
siTbo 20 da 25 graduszed naklebi ar aris,<br />
mildiu gamoCndeba xolme. igi Tavs iCens maSinac,<br />
roca dilis nami didi icis, an burusiani, notio<br />
dReebia. mildius saxeireblad, rogorc winad<br />
vsTqviT, saWiroa nestianoba da siTbo. roca es<br />
orive garemoeba xels uwyobs, soko izrdeba,<br />
hmatulobs da vazs zed aCndeba. patara Tu<br />
agrilda, an mSraloba Camovarda, misi zrda<br />
Sehferxdeba xolme da xan sruladac Sesdgeba.<br />
radganac im adgilebSi, saca yurZeni modis,<br />
maisidam RvinobisTTvemde sakmao siTboa, amitomac<br />
mildiu maisidam dawyebuli RvinobisTTvemde<br />
SesaZloa gaCndes da miesios venaxsa. ara erTi da<br />
ori magaliTi yofila, rom am xanSi, maisidam<br />
RvinobisTTvemde, erTsa da imave venaxs mildiu<br />
swvevia eqvsjer da zogs xuTmetjerac.
evrs udevnebia Tvali da amtkiceben, rom Tu<br />
romelsame adgilas Tbili dReebi mohyolia<br />
wvimebs, mildiu uTuod da aucileblad gaCndeba<br />
da gaZlierdeba umalveo. ai magaliTi, ra<br />
siswrafiT moedeba xolme es Wiri venaxsa, erTi<br />
mecnieri safrangeTisa mogviTxrobs:<br />
`kvira dRes erTgvars yurZenzed, romelsac<br />
Jake hqvian, araferi ar emcnevoda, orSabaTs<br />
gamoaCnda yviTeli laqebi zemo pirs foTlisas da<br />
imave feris xveulebi. samSabaTs es laqebi gaSavda<br />
da oTxSabaTs diliT qveda pirs foTlisas<br />
daefina TeTri qula Teslianis sokosi. am saxiT<br />
ormocdarva saaTSi mildium Zalian imata da soko<br />
aramcTu momwifda srulad, aramed Teslic dahyara<br />
da am Teslisgan Wiri advilad gadaedeboda sxva<br />
vazebsa da venaxebsa.~<br />
mSrali qari Zalian hvnebs am Wirsa da<br />
aramcTu imis gaZlierebas abrkolebs, sruladac<br />
hspobs zogjer. es vneba mSralis qarisagan<br />
SeumcneviaT 1881 w. alJirSi, saca es Wiri<br />
srulad mouspia erTnairs mSrals qars, romelsac<br />
sirokkos eZaxian. 1886 w. samxreT safrangeTSi<br />
imedgadawyvetils patronebs venaxebisas mosavali<br />
cotad Tu bevrad SehrCeniaT marto imis gamo,<br />
rom im wels zogierT adgilebSi mSrals qars<br />
udenia. amerikaSi ucdiaT da vazisaTvis zemodam<br />
safaravebi CardaxebsaviT gaukeTebiaT da am<br />
safaravebqveS sneuleba veRar gaZlierebula. amave<br />
mizeziT xeebzed aSvebuli vazi, Tu Zalian<br />
SefoTlili xe yofila, ise ar gafuWebula am<br />
senisagan, rogorc gared usafaravod darCenili<br />
vazi. vazis rqebs, romelic safaravis gared<br />
gamosula, wverebSi mTlad dasdebia TeTri obi<br />
mildiusisa da im nawils, romelic safarvelqveS<br />
dahrCenila, srulad araferi ara dastyobia-ra. am<br />
ambavs imiTi hxsnian, rom vazis foTols, romelic<br />
47
safarvelqveS aris, cvari ara hxvdeba da Tu cvari<br />
ar dahdga foTolzed, soko, Tundac gaCenili<br />
iyos, vera hxeirobs uwyloda. aqedama sCans, rom<br />
mildius saxeireblad aramcTu marto haeris<br />
nestia saWiro, aramed isic, rom es nesti, cvarad<br />
qceuli foTolzed, dagubdes, radganac Tesli<br />
sokosi marto wyalSi hxeirobs kargad.<br />
Cvena vsTqviT, rom roca foTlis SigniT soko<br />
momwifdeba da gared gamodis Tavis Stoian-<br />
ReroebiTa, am Reroebs Teslis parkebi asxia<br />
erTmanerTzed Sekunwluli. TiTo amisTana parki<br />
qinZisTavis odena Zlivs iqneba. am parkebs Tavisi<br />
yunwebi aqvs, romliTac mimagrebulia Rerozed.<br />
roca Tesli gaivseba da dasruldeba, es pawia<br />
parki moswydeba xolme yunwsa da erTi bewo niavi<br />
sakmaoa, rom Tesli aTs da ass verstzed waiRos.<br />
amisTana parkebi TiTo vazzed auarebelia xolme,<br />
marto erTs foTolzed Turme naxevar<br />
milionamdea.<br />
qarisagan motacebuli milionebi Teslisa<br />
wvimasaviT uCinarad daedineba xolme vazis<br />
foTolsa da Tu wvimis wveTi, anu cvari Sehxvda,<br />
maSinve hRvivdeba, gamouSvebs xolme isars, daesoba<br />
foTols, gaebneva Sig, Seva SigniT da asneulebs.<br />
mSrali haeri, agreTve sicivec Zalian swyins<br />
Teslsa, ese rom sneulebiT veRar hRvivdeba da<br />
isars ver ikeTebs foTolSi Sesasvlelad.<br />
amitomac cxadia, rom es Teslis parki zamTars<br />
ver uZlebs da sneulebac veRara hCndeba im<br />
Teslisagan, romelic zafxulSive dasrulebula.<br />
Tu egrea, zafxulSi dayril Teslisgan aRar unda<br />
gaCndes mildiu meore wels? es damtkicebulia,<br />
rom zafxulSi dayril Teslisgan mainc kidev<br />
sCndeba eg seni da amitomac hfiqroben, rom<br />
xsenebul parks garda mildiu imisTana Teslsaca<br />
48
hyris zafxulSi, romelic garSemo magars kans<br />
ikeTebs da amiT eurCeba zamTarsao.<br />
garda amisa, rom mSrali haeri Tu qari da<br />
sicive xels uSlis mildius gaZlierebas, aris<br />
Turme imisTana gvaris vazi, romelic an srulad<br />
ar ikarebs am sensa, an Zlier ar eCagvrineba. im<br />
wignSi, saidamac mTeli es cnobebi amoviReT Cven,<br />
dasaxelebulia amisTana gvaris vazebi da, Cvenda<br />
samwuxarod, mag saxelebSi arc erTis Cveneburis<br />
vazis Cveneburi saxeli ver vipoveT garda erTisa,<br />
romelsac avtori eZaxis `sirajuls~. amitomac<br />
sasurvelia, rom Cvenma venaxis patronebma am<br />
mxriT Tvali adevnon da gamoarkvion, ragvari vazi<br />
ar ikarebs am sens da ragvari eCagvrineba.<br />
49
50<br />
tfilisi, 29 ianvari<br />
Cvena vsTqviT, rom mecnierebma wamali upoves<br />
mildiusa da gvarwmuneben, rom uebari wamaliao.<br />
xolo amas gvirCeven, rom senis gaZlierebas ki ar<br />
unda vucadoT, aramed maSinve mivyoT xeli<br />
wamlobas, ra wamsac sadme vazs, Tundac SigadaSig,<br />
aCndeba seni. niSnebi xom, rac SeviZeliT, vrclad<br />
CamovTvaleT da Tu kacma bejiToba iqonia, am<br />
niSnebiT advilad Seatyobs senis gamoCenas da<br />
movlenas. amasTan amasac gvavaleben, rom Tu<br />
venaxis patronma erTs vazs mainc Seamcnia<br />
avadmyofoba, maSinve mTels venaxs unda dauwyos<br />
wamloba da ara marto sneuls vazsao. garda amisa<br />
axlomaxlo venaxis patronebic, Tundac sneulebis<br />
niSani imaTs venaxebSi ar iyos, unda Seudgnen<br />
Tavis venaxebis wamlobas. Cven ukve viciT, ra<br />
uecrad da ra siswrafiT vrceldeba es saSineli<br />
Wiri venaxisa da amitomac usneulo venaxebis<br />
wamloba marto metismeti sifrTxile ki ar aris,<br />
aramed aucilebeli saWiroebaa.<br />
sens yovelgan male unda miswreba, dasawyisSive<br />
unda Svela, nametnavad amisTana Wirs, rogoric<br />
mildiua, romelsac, Tu gaZlierda, aRara wamali<br />
ar ekideba da kacma venaxzed xeli unda aiRos.<br />
wamali mildiusi spilenZis Sabiamania (Медный<br />
купорос). amisaTvis mTlad lurji Sabiamania<br />
spilenZisa gamosadegi: aramcdaaramc TeTri laqebi<br />
ara hqondes, an mwvanefrad ara scemdes, erTnairad<br />
lurji unda iyos. ramodenadac wmindaa spilenZis<br />
Sabiamani, imdenad uebari wamalia. rkinis Sabiamanic<br />
aris (Железный купорос), magram es wamlad sul ar<br />
varga, usaTuod wminda da Seurevel spilenZisa<br />
unda.<br />
erTs Tixis WurWelSi, an spilenZisa an Tujis<br />
qvabSi sam girvanqanaxevari wminda spilenZis
Sabiamani unda CahyaroT da zed daasxaT oTxi<br />
boTli cxeli wyali. Sabiamani gaixsneba wyalSi da<br />
lurji wveni dadgeba. es kargad unda airios xis<br />
joxiTa da arevis Semdeg daucadoT vidre<br />
gacivdeba. roca gacivdeba, unda CaasxaT ori<br />
boTli niSaduris wyali (Нашатырный спирт). ra<br />
wamsac niSaduris wyali daesxmis, maSinve aiWreba<br />
wveni, Sededdeba sosanisfrad, da roca sul ors<br />
boTls daasxamT, isev male gaiSleba, gaixsneba.<br />
mere Zalian kargad unda mourioT. morevis Semdeg<br />
mSvenier muqi lurji wveni dadgeba wyarosaviT<br />
ankara.<br />
amis Semdeg unda an boWka, an sxva ram magari<br />
WurWeli aiRoT ormocdaToTxmetTungiani, Sig<br />
CaasxiT ormocdaTerTmeti Tungi wyali da<br />
zemoxsenebuli muqi lurji wyali daasxiT da<br />
kargad mourieT. es aris sruli wamali, romelsac<br />
mecnierebma `lurji wyali~ daarqves da Cvenc am<br />
saxels vixmarebT.<br />
`lurji wyali~ Zalian didxans Seinaxeba<br />
kargad dacmul boWkaSi, magram sjobia ki, rom<br />
kacma mzad zemoxsenebuli muqi lurji wveni<br />
iqonios, imitom rom cota WurWels, cota adgils<br />
axafrebs da swrafad SeiZleba `lurj wylad~<br />
gadakeTdes. amisaTvis is muqi lurji wveni<br />
Tungnaxevrians minis WurWelSi unda CaasxaT,<br />
kargad daucoT probkiT, qaRaldi miakraT zed da<br />
daaweroT: `6-i boTli muqi lurji wvenia,<br />
lurjis wylis mosamzadebeli~.<br />
amisTana WurWels Tunda 5-s, 10-s aavsebT am<br />
wveniTa, imisda mixedviT Tu ramodena venaxi gaqvT,<br />
da SeinaxavT, minam dagWirdebaT. winad momzadeba<br />
amisTana uebaris wamlisa da qonva didi ram aris<br />
venaxis patronisaTvis. roca Wiri gauCndeba venaxs,<br />
TiTo amisTana WurWels pirs moxsnis kaci,<br />
ormocdaToTxmetsTungians boWkaSi<br />
51
ormocdaTerTmet Tungs wyals daasxams, erTis<br />
minis WurWlis muq lurjs wvens Caumatebs,<br />
aurevs da wamalic mzad aris. saca mildiu ukve<br />
aris, an yofila, iq yvelgan venaxis patrons es<br />
lurji wveni winadve momzadebuli unda hqondes<br />
da amasTan isic usaTuod saWiroa, rom<br />
zemoxsenebulis zomiT hqondes micemuli spilenZis<br />
Sabiamani, niSaduris wyali da ise wyali.<br />
aris sxva uebari wamalic, romelsac<br />
`bordosis wvens~ eZaxian. amisTvis kacs ori<br />
WurWeli unda hqondes. erTs WurWelSi, ocdaaT<br />
TungianSi, hyrian spilenZis Sabiamans da ocdaoTxs<br />
Tungs wyals asxmen, meoreSi yrian qva-kirsa,<br />
wyaldausxmels, ocdaSvidmet girvanqas da<br />
naxevars da zed asxmen Svid Tungs da naxevars<br />
wyalsa. kiri unda mTlad gaiSalos wyalSi da<br />
comsaviT gasqeldes. Zalian kargad unda daerios<br />
kirsa, rom SigadaSig dagundebuli ara darCes ra.<br />
roca gacivdeba kiri, unda TiTebSua sinjos<br />
gaxsnili kiri, imis Sesatyoblad Tu, xom ara<br />
darCa-ra gauSlelad da gauxsnelad. Tu aRmoCnda<br />
amisTana ram, kidev kargad unda aurios kacma.<br />
roca spilenZis Sabiamani gaixsneba wyalSi da<br />
kiric sul mTlad gaxsnili iqneba da civi, maSin<br />
kiri da Sabiamani erTs dids WurWelSi, 45-<br />
TungianSi, erTad unda moaqcios kacma. gamova<br />
lamazi sosanis feri Txle, magram iseTi sqeli ki<br />
aRara, rogorc kiri iyo. am Txlesa hqvian<br />
`bordosis wveni~. es wveni rom dadgaT, Zirs<br />
sqels sosanis fers leqs gaikeTebs da zemodam<br />
ankara wyali iqneba. roca wamlad unda ixmaros<br />
kacma, unda usaTuod kargad daurios.<br />
roca seni gamoCndeba, maSinve unda es wamali<br />
Seasxa TviTveuls vazsa mTels venaxSi. amisaTvis,<br />
rasakvirvelia, kargi iqneba, rom uqaro da mSrali<br />
dRe iyos, rom wamali SerCes vazis foTolsa.<br />
52
zafxulis ganmavalobaSi ramdenjerme unda<br />
asxuros vazs es wamali, maSin ufro saimedoa da<br />
uebari. es ki unda davixsomoT, rom oris kviris<br />
winad dakrebamde wamali aRar unda ixmaros da<br />
aRar ukeTos vazsa. metad cudi ram aris, Tu es<br />
kacma daiviwya da usaTuod ar aasrula.<br />
15 maisidam dawyebuli mTelis zafxulis<br />
ganmavalobaSi oTxjer mainc es `lurji wyali~<br />
unda Seasxas kacma vazebs da mTeli venaxi am<br />
yofiT unda Semoiaros. am lurjs wyals dids<br />
badiebSi asxmen, Sig cocxs asveleben da amiT<br />
asxureben xolme vazs. Cveneburi kaci, minam amas<br />
yovelsave scdis, winaswarve gaitexs gulsa da<br />
ityvis: eriha!.. modi da Sen TviTveuls vazs calke<br />
es wamali gaukeTeo.<br />
tyuilad gaitexs guls da yovels amaSi Zneli<br />
ar aris ra. aris erTi maSina, romelic Zalian<br />
saxerxoa vazis gawuwvisa da sxurebisaTvis. am<br />
maSinas vermorelis maSina hqvian da<br />
SvidmetmanaTianic aris da ocdaxuTmanaTianic. am<br />
maSiniT erTs kacs dReSi oris dRis venaxis<br />
sxureba SeuZlian Turme.<br />
am saxiT arc wamalia Znelad gasakeTebeli da<br />
arc Zviria, arc maSinaa Zviri da arc bevri xarji<br />
unda vazis wamliT gawuwvas da mxolod survili<br />
da bejiTobaRaa saWiro, rom venaxis patronma<br />
venaxic da mosavalic gadairCinos am saSinelis<br />
Wirisagan.<br />
Cven am saqmes Tvalyurs avadevnebT da Tu rame<br />
sanugeSos SevxvdiT, Cvens mkiTxvelebs Tavis<br />
drozed vacnobebT. Zalian kargi iqneboda, rom<br />
Cveneburma venaxis patronma gvacnobos Tavisi<br />
naxuli, nacadi Tu gagonili im sakiTxavebis<br />
Taobazed, romelnic Cven Cvens werilSi<br />
CamovTvaleT exlaxan Cvenis gazeTis me-14 nomerSi.<br />
53
54<br />
<br />
mimarTuleba<br />
tfilisi, 21 ianvari<br />
lord CerCili rom ruseTSi wavida, Cvenma<br />
gazeTma am ianvris dasawyisis nomrebSi (##3,4)<br />
SehniSna, rom es ambavi axals mimarTulebas<br />
moaswavebs inglisis politikisas, romelsac<br />
dRevandel dRisaTvis didi mniSvneloba aqvs. Cveni<br />
gazeTi ambobda:<br />
dRes ingliss amcneven, rom ufro germaniis<br />
winaaRmdegobas hrCeobs da ara hsurs Tavisis<br />
mimxrobiT gaaZlieros egredwodebuli `liga<br />
mSvidobianobisa~, anu samTa kavSiri, romlis<br />
SedgenisaTvis T-di bismarki ase Zlier iRvwoda.<br />
erTis sityviTa, vambobdiT Cven Semdeg: ingliss<br />
mizezi aqvs da sabuTiani mizezic rom zurgi<br />
Seuqcios germanias da Tu samtrod ara, meSvelad<br />
mainc ar miekedlos. aravin icis, iqneba am mizezma<br />
imodenadac gasWras, rom inglisma Tu mxari ar<br />
misca, piri mainc ibrunos imaTken, visac guli<br />
natkeni aqvs germaniisagan.<br />
guSindelma da guSinwindelma gazeTebma<br />
mogvitanes ambavi da es ambavi emowmeba Cvenis<br />
gazeTis naTqvamsa am oris kviris winad, mere ise
emowmeba, rom TiTqmis sityvasityviT imasve ambobs,<br />
rac Cvena vsTqviT.<br />
korrespondenti erTis gazeTisa iwereba<br />
londonidam, rom germaniis winaaRmdegi<br />
mimarTuleba TandaTan fexs ikidebs ingliasSia da<br />
hlamis mTeli eri inglisisa am mimarTulebas<br />
ahyveso. korrespondents mohyavs sityva erTis<br />
gamoCenilis kacisa, romlis saxelsac, Cvenda<br />
samwuxarod, ar gvatyobinebs da umatebs ki, rom<br />
es erTi imisTana sapolitiko moednis kaciao,<br />
romlis azric inglisSi miRebulia, rogorc<br />
sazogado arzri im didis dasisao, vis saxeliTac<br />
igi hlaparakobs xolmeo. am kacs auweria ra<br />
orpiri da matyuara politika T-dis bismarkisa,<br />
bolos uTqvams: `inglisis erma zurgi unda<br />
Seaqcios germaniasTan kavSirsa da sixaruliT<br />
gauwodos xeli yvelas, vis winaaRmdegac<br />
mimarTulia SeerTebuli Rone `mSvidobianobis<br />
ligisao~.<br />
garda amisa korrespondents mohyavs sityva<br />
gamoCenilis ekonomistisa, baron arCibald<br />
berdetisa, romelic vice-prezidentia erTis<br />
TvalsaCino sazogadoebisa da romelsac am<br />
sazogadoebis uSvelebels krebazed warmouTqvams,<br />
rom `movaleobaa Cvenis mTavrobisa, Cvenis<br />
sazogadoebisa, Cvenis dawinaurebulis kacebisa,<br />
erTis sityviT, TviTveul Cvenganisa, vecadneT,<br />
kisridam gadvigdoT mZime da didis xnis uReli<br />
germaniisao... droa, es yvelam vicodeT da kargad<br />
CaviWdioT gulSiao~.<br />
yovels amas korrespondenti TavisiT umatebs,<br />
rom es amisTana azrebi dadis exla inglisis eris<br />
yovels wodebaSi da imodenad Zlieria, rom<br />
iZulebulhyo salusberi gadawyvetili uari<br />
SeeTvala bismarkisaTvis, TqvenTan erTad kavSirSi<br />
monawileobas ar miviRebTo. `amave dros _ ambobs<br />
55
korrespondenti: roca amisTana winaaRmdegoba aris<br />
germaniis mimarT, inglisma, ra Tqma unda, didi<br />
yuradReba miaqcia imaT, vinc samermisod Tavis<br />
mokavSired eguleba da vis SemweobiTac gamoelis<br />
Tavis donezed daayenos uReli evropis sasworisa,<br />
romelic ase Zlier gadahxara Tavisaken germaniamo.<br />
am mxriT ingliss didi imedi aqvs Tavis<br />
exlandelis elCis safrangeTSi, romlis<br />
sadiplomato niWi da gamocdileba cnobilia<br />
TvalsaCinod da agreTve peterburgSi lord<br />
randolf CerCilisao, romelsac inglisis<br />
mTavrobam didi sapolitiko saqme daavalao~.<br />
Cven es yoveli mogvyavs imisaTvis, rom am<br />
axals mimarTulebas inglisis politikisas didad<br />
didi mniSvneloba aqvs mTelis qveynis politikur<br />
avkargianobazed. es imisTana ambavia, rom<br />
SemZlebelia sve-bedi evropiisa sul axals gzazed<br />
warmarTos da vin ar icis, rom dRes marto<br />
evropaa gamgebeli qveynisa. marto brmani ara<br />
hxedven, rom orgvari reJimi ibrZvis dRes<br />
sapolitiko moedanzed da vis darCeba burTi da<br />
moedani, amazea damokidebuli mermisi yvelasi<br />
gamoukleblad. amitomac Tval-yuris devna, Zieba,<br />
gamorkveva, misi Tu bismarkis reJimi gaimarjvebs<br />
Tu mis winaaRmdegebisa, Cxirkedeloba ar aris,<br />
rogorc zogierTs brmasa hgonia da iqneba imazed<br />
meti da mZime saganic iyos, rac windauxedavebs<br />
Sinauris saqmeebis saxeliT xelzed dauxveviaT da<br />
politikis saqmeebis ayolas da meTvalyurobas<br />
uvicobis didgulobiT cxvir-zeviT icileben da<br />
Calis fasadac ar agdeben. ras izam? brma<br />
imisaTvis aris brma, rom ara dainaxos ra, yru<br />
kidev imisaTvis, rom ara gaigonos ra. rac visTvis<br />
bunebas ar gamoumetnia, dauklia, imas verakaci ver<br />
Seavsebs.<br />
56
gamo<br />
tfilisi, 22 ianvari<br />
qveyanazed mravalgvari avkacobaa, mravalgvari<br />
suldabloba da salaxanaoba, xolo yvelazed<br />
uaresi, yvelazed sazizRari, yvelazed Cirqiani, _<br />
urcxvobaa. qurds, magaliTebr, zogjer qurdoba<br />
epatieba, avazaks avazakoba, zogjer mkvlels<br />
kaciskvlasac ki Seundoben xolme, amisi ara erTi<br />
da ori magaliTia. am SemTxvevaSi qurdsa Tu<br />
avazaks zogjer imisTana mizezebi moepoveba, rom<br />
adamianis gulSematkivarobas gamoiwvevs xolme da<br />
avkacobas damnaSavisas cotad Tu bevrad<br />
Sesawynareblada hxdis da zogjer srulad<br />
misatevebladac.<br />
urcxvoba ki imisTana ram aris, rom arasodes<br />
adamianis guls Tavisaken sibraluliT ver<br />
moaxedebs. igi imodenad myralia, imodenad<br />
biwieria, imodenad sazizRari, rom kacs,<br />
urcxvobis mnaxavs, verasgziT ver moinadirebs da<br />
ver Seirigebs. igi mZovrsa hgavs da ramodenadac<br />
axlo miuxval, ufro hyars, da Tu xelic axeli,<br />
ufro aseTs suns amouSvebs, rom cxviris dacoba<br />
Tu uSvelis adamians, Torem sxva veraferi.<br />
57
iws urcxvobisas sazRvari ara aqvs. raki<br />
erTxel kacma urcxvobisaTvis piri gaixia, imas<br />
aRara daayenebs ra, Tunda aTasi alayi gaukeTo da<br />
aTasi nalo gamoaba. nu ggoniaT ki, rom urcxvoba<br />
uRono ram iyos. ara, igi Zlieria marto miT, rom<br />
urcxvobaa, da raki urcxvobaa, imis xelT<br />
baraqiani tyuilic aris, zorba unamusobac,<br />
samarcxvino sulelobac, sazizRari ciliswamebac,<br />
erTis sityviT _ yovelive Tavslafgadasasxmeli<br />
uwminduroba adamianisa.<br />
patiosans, namusians kacs xelTa aqvs marto<br />
patiosani da namusiani saxsari mtris mogerebisa<br />
da gaZRolisaTvis. Tu ar amisTana saxsars, igi<br />
xels ara hkidebs, Tu ar amisTana iaraRs, igi<br />
sxvas aras hkadrulobs, da amis gamo ufro<br />
hrCeobs damarcxebul iqmnas unamuso mtrisagan,<br />
vidre uwminduris iaraRiT eWidos da gaimarjvos.<br />
urcxvs da unamuso kacs ki amisi dardi ara aqvs:<br />
oRond Tavisi gaitanos da yovelgvars saZaglobas<br />
hkadrulobs, yovelgvars ukadris iaraRs xelsa<br />
hkidebs. ras unda ekrZalebodes da eridebodes!<br />
yovel amiT urcxvi kaci ufro Ronieria, ufro<br />
SemZlebelia patiosan da mocrxvs kaczed,<br />
romelic marto Seuginebel da patiosans farxmals<br />
hkadrulobs saxmareblad mterTan da sxva<br />
yoveli samarTlianad eTakileba, ezizReba. urcxvi<br />
kaci Ronieriao, rom vsTqviT, eg imas ara hniSnavs,<br />
rom gamarjvebulic igia, da Tund gamarjvebulic<br />
iyos, samarcxvino gamarjvebas isev patiosani<br />
damarcxeba sjobia, rogorc naZraxs sicocxles _<br />
saxelovani sikvdili.<br />
viciT, rom am saxarebas mglis Tavzed<br />
vkiTxulobT da amitom am saganzed grZlad<br />
laparaki sjobia SevwyvitoT da Cveni sityva<br />
darbaisel `Кавказ~-s mivmarToT.<br />
58
waikiTxeT am sasacilo gazeTis meTauri<br />
werili, daTariRebuli 21-s ianvriTa? Cven<br />
wavikiTxeT da uneblied wamoviZaxeT gaocebulebma:<br />
erihaa!.. ai, dauStvines rom ityvian, swored es<br />
aris. Tqven vina hyrixarTo, hyroyinebs `Кавказ~-i<br />
Tavmowonebulis yroyiniTa: marTalia, iveria<br />
ZvelisZveladganve cnobilia kacobriobis<br />
istoriisagan, magram Tqven, qarTvelebs, amiT rao?<br />
Tqven vina xarTo? guSindeli mosulebi, saidRanac<br />
moTreulxarT da iZaxiT ori aTasi wlis istoria<br />
gvaqvso? sada gaqvT Tqven istoriao? Tqveni<br />
istoria sul guSindeli ambavia da tyuilad<br />
mogaqvT Tavio.<br />
rogor ggoniaT? yovel amis laRad mTqmels<br />
sad unda amoayofinoT Tavi, Tu qveyanazed<br />
samarTalia? gana WkvaTamyofelma kacma, minam amas<br />
ityodes, yvelazed uwinares Tavis adamianobaze<br />
xeli ar unda aiRos!.. gana yovelive movaleoba<br />
Tavis qveynis winaSe ar unda daiviwyos da<br />
qvemZromsaviT marto miwa ar unda hlokos!<br />
gagigoniaT visme iseTi pirmoxeuli urcxvoba,<br />
rom kacma Tavis uwminduris sityvis gasayvanad<br />
ganZrax uarhyos sajarod, saqveynod, mecnierebac,<br />
istoriis ueWvelni naSTnic, samRTo da saero<br />
matianeTa mowmobac, Tavis Tavic da sxvaca! Tu<br />
kacs RmerTi gaswyromia da yuri daxSuli aqvs<br />
smenisaTvis, TvalTaxedvis unari sad janabaSiRa<br />
dahkargvia, rom Tavis gareSemo veRara hxedavs<br />
aTasis wlebis naSenebs da nakeTebsa. CvenSi xom<br />
ise fexsac ar gadasdgamT, rom amisTana utyuarni<br />
mowmeni Tvalwin ar aRgemarTon Tavisis didebiTa<br />
da saxelovanebiTa. CvenSi qvebic, qvebic ki<br />
hRaRadeben, rom saqme ise ar aris, rogorc<br />
`Кавказ~-s moswyurebia. CvenSi eg mkvdari, usulo,<br />
ugulo da ueno mowmenic ki mogviTxroben aTasis<br />
59
wlebis ambebsa, magram pirmetyveli, sulovani da<br />
gulovani `Кавказ~-i qvazed ufro qva yofila.<br />
erTi vikiTxoT, ra akakanebs egre laRad, egre<br />
urcxvad?<br />
TviTon `Кавказ~-ic mimxvdara, TviTon `Кавказ~sac<br />
ki ugrZvnia, rom styuis da aSkaradac styuis,<br />
styuis ise samarcxvinod, rogorc qveyanaze aravis<br />
ar umtyuvnia, ar ucruvnia. TviTonve gahkvirvebia<br />
Tavisi tyuili: kaco, es ra wamovroSeo, da<br />
wamoroSvilis CasafuCeCeblad ambobs: Cems naTqvams<br />
meve ver vikisrebo; raca vsTqvi, imis pasuxisgebas<br />
Cems Tavzed ver miviRebo.<br />
modi da amisTana TavSi dakruls da<br />
damTxveuls suliers eSxzed elaparake! maS ra<br />
eSmaki da qaji galaparakebs, Tu Sens naTqvams<br />
Senve ara hkisrulob da imis gamo pasuxisgebas<br />
Tavidam icileb? gana sadme gagonila, ese<br />
sasacilod agdeba beWdvisa, sityvisa, adamianisa da<br />
qveynisa, gagonila, kacma ise daibriyvos Tavisi<br />
msmenelebi, rom dilidam saRamomde atyuos da<br />
bolos uTxras: rac giTxariT, me magis<br />
pasuxisgebas ara vkisrulob, es icodeTo! iseTi ra<br />
Sescodes `Кавказ~-is mkiTxvelebma Tavis sayvarels<br />
gazeTs, rom es oinebi `Кавказ~-isa unda aitanon da<br />
pasuxisgebac ar mosTxovon? nuTu es abebi<br />
xmaamouRebliv unda gadahylapon? `Кавказ~-i<br />
amisTana malayebs rom gadadis Tavis mkiTxvelebis<br />
winaSe, nuTu hgonia, rom mis mkiTxvelebs grZnoba<br />
adamianuris Rirsebisa dakarguli aqvT da ver<br />
igrZnoben, rom `Кавказ~-i sasacilod igdebs yvelas<br />
erTad da TviTveulsa calke. gana utvino kacad<br />
ar unda myvandes miCneuli is, visac gavubedav da<br />
vetyvi: me vsTqvi da Cemis naTqvamis gamo<br />
pasuxisgebas ara vkisrulobo.<br />
60
sxva qveyanaSi rom gazeTi ase gabriyvdes da ase<br />
gaukadnierdes mkiTxvels, meore dResve gulnawyeni<br />
mkiTxveli SeuTvlis baraTiTa: Senma myralma sunma<br />
lamis damarCoso da Cems saxlSi nuRar<br />
gaiWaWanebo, fulzed nu inaRvli, SenTvis<br />
miCuqebiao. es sxva qveyanaSi da CvenSi? CvenSi,<br />
RvTisa da Tqvenis wyalobiT, yvelaferi<br />
mSvidobianad Caivlis.<br />
61
62<br />
<br />
aRmaSenebeli<br />
tfilisi, 23 ianvari<br />
ar viciT, sxva rogor hfiqrobs da Cven ki ise<br />
gvgonia, rom eris dacema da gaTaxsireba maSin<br />
iwyeba, roca eri, Tavis saubedurod, Tavis<br />
istorias iviwyebs. rogorc kacad ar ixseneba is<br />
mawanwala bogana, visac aRar axsovs, vin aris,<br />
saidam modis da sad midis, isec erad saxsenebeli<br />
ar aris igi, romelsac RmerTi gaswyromia da<br />
Tavisi istoria ar axsovs. ra aris istoria? igia<br />
mTxrobeli misi Tu, rani viyaviT, rani varT da<br />
rad SesaZloa viyvneT kvlavadac. istoria Tavis<br />
gulisficarzed iWdevs marto sulisa da gulis<br />
moZraobas erisas da am daWdeviTa, rogorc sarke,<br />
gvaCvenebs im Rones da sagzals, romelic<br />
momadlebuli aqvs ama Tu im ersa<br />
dRegrZelobisaTvis da gaZlierebisaTvis.<br />
ukeTesni da udidesni momqmedni erisa xom sxva<br />
ara arian ra, Tu ar eris gulisnadebis da<br />
wyurvilis gamometyvelni da gamaxorcielebelni,<br />
romelnic amis gamo TiTqo Semohqmedoben, TiTqo<br />
hqmnian istoriasa. amitomac es amisTana momqmedni,<br />
vambobT Cven, dauviwyarni unda iyvnen, Tu ers<br />
kidev eroba hsurs da dedamiwis zurgidam<br />
mtversaviT asagvelad ar gadaudvia Tavi. daviwyeba
amaTi, sakuTaris vinaobis daviwyebaa, da Tu kacs<br />
Tavisi vinaoba ar axsovs, riRas maqnisia? igi<br />
nadiria, romelsac, raki dedis ZuZus mohSordeba,<br />
aRar axsovs Tavis mSobeli da sicocxlis<br />
momniWebeli.<br />
garda imisa, rom am ukeTesTa da udidesTa<br />
momqmedTa meoxebiT da RvawliT vcxovrobT dResa<br />
da vsuldgmulobT, amaT sxva samsaxuric miuZRviT<br />
Cvenwina. isini cxoveli magaliTebi arian misi, Tu<br />
ra simaRlemde SeuZlian ers ama Tu im garemoebaSi<br />
miaRwios. ramodenadac didbunebovania amisTana<br />
momqmedi, ramodenadac es didbunebovanoba xSiria<br />
romlisame eris istoriaSi, imodenad ufro<br />
utyuari sawyao gvaqvs xelT eris sikeTis, Zal-<br />
Ronis da SemZleblobis awyvisaTvis. Tu guSin<br />
iyvnen Cemis sisxlisa da xorcis didebulni da<br />
saxelovanni kacni, ra mizezia, rom xvalac ar<br />
gamoCnden, Tu garemoebis igiveobas vigulisxmebT.<br />
garda imisa, rom am ukeTesTa da udidesTa<br />
momqmedTa meoxebiTa da RvawliT vcxovrobT dResa<br />
da vsuldgmulobT, amaT sxva mniSvnelobaca aqvT<br />
erisaTvis. eri Tavis gmirebSi hpoulobs Tavis<br />
sulsa da gulsa, Tavis mwvrTvnelsa, Tavis Rones<br />
da SemZlebelobas, Tavis xatsa da magaliTs.<br />
amitomac igi zogs imaTgans wmindanebis<br />
gvirgviniTa hmosavs da hloculobs. zogs<br />
didbunebovanobis SaravandediTa da Tayvansa scems<br />
sasoebiTa da madlobiTa, amitomac saWiroa imaTi<br />
xsovna, imaTi dauviwyaroba.<br />
`CvenTvis, adamianebisaTvis, saWiroao, _ ambobs<br />
brZeni seneka, _ imisTana kaci, rom mis mixedviT<br />
da magaliTiT SeviZloT sakuTaris xasiaTis<br />
gawvrTna da gamtkicebao. oh, ra bednieria igi,<br />
vinc aramcTu CvenTan yofniT gvwurTnis Cven,<br />
aramed marto Tavisis saxelis xsenebiTacao.~<br />
63
amisTana bednieri daviT aRmaSenebelia saqar-<br />
Tvelos erisaTvis. mis micvalebis dRe 26 ianvaria.<br />
xolo <strong>saqarTvelos</strong> ekklesia, romelic<br />
yovelTvis TavdadebiT hpatronobda Cvens ers da<br />
arasdros didebas erisas daviwyebas ar aZlevda,<br />
26 ianvars aqebs da adidebs saxelovans daviT<br />
mefes, romelsac utyuarma ganaCenma erisam,<br />
ekklesiis dalocviTa da kurTxeviT, aRmaSenebelis<br />
saxeli daarqva saukuno saxseneblad. am marTlada<br />
didebulma mefem erTad mouyara Tavi qarTvelobas.<br />
aoxrebuli qveyana aaSena, mteri gaufrTxo da<br />
gaufanta, da dRes Tu Cven Cvens binazed varT, es<br />
iqneba imisi Rvawli, imisi samsaxuric ufro iyos.<br />
dideba saxelsa missa!..<br />
xolo daviT aRmaSenebeli sadidebelia Cvengan<br />
ara marto saxelovan mefobiTa, aramed Tavis<br />
didbunebovan kacobiTac. igi, Tavgadadebuli<br />
moyvare Tavis erovnobisa da marTlmadidebelis<br />
sarwmunoebisa, didi pativismcemeli iyo sxvis<br />
erovnobisac da sarwmunoebisa. amisTana Semwynarebeli<br />
sxvisa maSin, rodesac igi yovladSemZlebel<br />
mbrZanebelad Seiqmna sxvadasxva Teslis da<br />
sxvadasxva sarwmunoebis erisa, amisTana sxva eris<br />
Rirsebis Tayvanismcemeli im droSi, roca kaci<br />
kacs SesaWmeladac ara hzogavda, amisTna<br />
kacTmoyvaruli pativiscema sxvis erovnobisa,<br />
sxvis sarwmunoebisa, nuTu sakvirveli da saocari<br />
magaliTi ar aris meTormete saukunis kacisagan!<br />
metiRa didbunebovanoba moeTxoveba gana meTormete<br />
saukunis kacs maSin, roca dRes, mecxramete<br />
saukunis dasasruls sakvirvelebad migvaCnia gladstoni<br />
rom irlandiis erovnobas da sarwmunoebas<br />
esarCleba imave kacTmoyvareobiT, ra kacTmoyvareobiTac<br />
daviT aRmaSenebeli sxva ers pativsa<br />
scemda! Cvens matianebs Tavi davaneboTYda vimowmoT<br />
sxva eris mematianeni. isinic ki aRtacebiT<br />
64
ixsenieben daviT aRmaSenebels, rogorc kacs,<br />
pativismcemels da Semwynarebels sxva erisas da<br />
sxva rjulisas.<br />
somexi maTe edeseli ambobs:<br />
`daviT iyo wminda, keTilmsaxuri, savse<br />
qvelmoqmedebiT da marTlmsajuli. daviTis<br />
garSemo ikribeboda danarCeni somexTa<br />
naTesavi, romelTaTvis man daafuZna saqarTveloSi<br />
qalaqi kori (gori), sadac mravali<br />
ekklesia da monasteri aaSena. miago Cvens<br />
naTesavs yovelgvari nugeSis cema da Sveba~.<br />
vardan didi swers:<br />
`daviTs araviTari siZulvili ara hqonda<br />
somxuris wirva-locvisa da ekklesiisa: igi<br />
xSirad idrekda Tavs Cvens xelqveS da<br />
iTxovda Cevns locva-kurTxevas~.<br />
eg kidev araferi, rom daviT aRmaSenebeli ase<br />
eqceoda somxebs, romelnic, rac unda iyos,<br />
qristianebi iyvnen da arian. didbunebovani<br />
kacTmoyvareoba daviT mefisa mahmadianebsac<br />
miefinaT, da miT ufro brwyinvalea es ambavi, rom<br />
mahmadianebi TviT daviT mefisa da misis eris<br />
sarwmunoebas erCodnen aRmosafxvrelad.<br />
mahmadianTa mwerali al-aini ai rasa swers;<br />
`daviTs sTxoves musulmanebma, rom<br />
qristianeT ara hqonodaT neba musulmanebTan<br />
erTad Sesvlisa abanoSi da aRekrZalna<br />
giaurebisaTvis maTi avad xseneba. daviTma<br />
yovelive es Txovna ausrula. daviTi Tavis<br />
Svilis dimitriTurT yoveldRe dadioda<br />
umTavress meCiTSi, ismenda samefo locvas da<br />
TviT yoranis kiTxvas. daviTi uxvad aZlevda<br />
fuls qaTibs da muaZinebs. man aaSena ucxo<br />
tomTaTvis qarvaslebi da sadgomi saxlebi<br />
moqalaqeTa, sudiebTa da poetTaTvis,<br />
romelTac ulufas uniSnavda. Tu vinme<br />
65
isurvebda tfilisis datevebas, gulsavsebiT<br />
xels upyrobda da mgzavrobis RonisZiebas<br />
aZlevda fuliT. daviTi ufro mets pativsa<br />
scemda musulmanTa, vidre mTavarni<br />
musulmanTani~. *<br />
yovelive es didsulovaneba da sulgrZeleba<br />
daviTisa maSin aris momxdari, roca Zlevamosili<br />
igi mefe srulad gabatonda Tavis qveyanaSi da,<br />
maSasadame, amisTana patiosani da ganaTlebuli<br />
qceva marto imis didbunebovan guls da gonebas<br />
unda mieweros da arafers sxvas. imas aRar<br />
vambobT, rom sneulTa, uRonoTa da sapyarTaTvis<br />
daviTma aaSena samkurnalo, TviTon xSirad<br />
dadioda am ubedurTa sanaxavad da mosakiTxavad.<br />
ai es didebuli mefe ra didebul kacur kacis<br />
saxesac mogvivlens Tvalwin da ra<br />
Tavmosawonebels sabuTs gvaZlevs xelTa. ai<br />
amisTana kacis xsenebaa gamacocxlebeli erisa da<br />
amisTana kacis arxsovna momakvdinebel codvad<br />
unda CaeTvalos ersa, romelmac igi hSva da Tavis<br />
ZuZuTi gamohzarda. Cvenma damcvelma ekklesiam es<br />
kargad icoda da amitomac 26 ianvari dagviniSna,<br />
rom weliwadSi erTxel mainc gavixsenoT es<br />
qarTvelisaTvis Tavmosawonebeli didebuli mefe,<br />
didebuli kaci.<br />
kacs ori saxeli unda hqondeso, _ ambobs Cveni<br />
eri: _ erTi aq dasarCeni, meore Tan wasayolio. es<br />
anderZi qarTvelisa ise aravis Seusrulebia,<br />
rogorc daviT mefesa. aq aRmaSenebelis saxeli<br />
darCa, rogorc mefes, da iq rogorc<br />
didbunebovanma kacma _ waiyolia saxeli<br />
wmindanisa, didebis gvirgviniT Semkobili.<br />
* rogorc es citata, isec zemoyvanilni, b-n d. baqraZis SeniSvnidam aris<br />
amoRebuli.<br />
66
skolebSi<br />
tfilisi, 25 ianvari<br />
rac ufro meti xani gadis, miT ufro<br />
cxaddeba, rom exlandeli pirveldawyebiTi<br />
sasoflo skolebi bevrs aras hmateben sofelsa<br />
calked da ersa saerTod. metismetad viwrozed<br />
htrialeben misi programmebi, romelnic TiTqmis<br />
marto imaze arian miCerebulni, rom wera-kiTxva<br />
aswavlon, wakiTxulis gagebis Rone mianiWon da<br />
SesZinon cotaodeni imisTana codnac, rac gonebis<br />
gamarTvas da gaxsnas hSvelis, Tqma ar unda, rom<br />
araraobaSi esec kargia. xolo exla mTavrobac da<br />
TviTon sazogadoeba ruseTisac hxedavs, rom<br />
yovelive es sakmao ar aris eris mozardis<br />
TaobisaTvis, hxedavs, rom glexobas da erTob<br />
mdabio xalxs saswavlebeli imisTana rasmesac<br />
unda aswavlides, rac xels Seuwyobs da uSvelis,<br />
rom dRe mudami garja da Sroma erisa ufro<br />
nayofieri hqmnas, ufro mometebulis codniT da<br />
zedmiwevniT warmarTul iyos.<br />
amitomac ruseTSi exla Zalian gaZlierebulia<br />
is azri, rom amisTana sasoflo skolebSi raime<br />
xelobis swavlebac SemoRebul unda iqnas<br />
imodenad vrclad da savsebiT, ramodenadac<br />
67
saWiroa mdabio xalxisaTvis. ra Tqma unda, rom<br />
udidesi nawili ruseTisa miwis mosavliT inaxavs<br />
Tavsa da uZRveba yovelgvars saxelmwifo, saero<br />
da sasoflo xarjsa. am saxiT, raki umTavresi<br />
Rone iqaur mkvidrTa miwaTmoqmedebaa, mTavrobas<br />
ganuzraxavs am xelobis saqmis swavlebac<br />
daavalos sasoflo skolas da miT moumarTos<br />
sofels xeli rigianis codniT warimarTos<br />
Tavisis cxovrebis gza.<br />
peterburgisa da moskovis gazeTebma mogvitanes<br />
ambavi, rom swavla-ganaTlebis saministros,<br />
daunaxavs ra erTis mxriT uRonoba da<br />
xelmokleoba exlandelis sasoflo skolisa da<br />
meores mxriT aucilebeli saWiroeba<br />
miwaTmoqmedebis swavlebisa, uTxovnia saxelmwifo<br />
qonebaTa saministrosaTvis, romodenime saxelmwifo<br />
miwa mouWras skolebs muqTad. saxelmwifo<br />
qonebaTa saministros es SesaZleblad ucvnia da<br />
Tanaxma gahxdomia.<br />
ruseTis gazeTebi didis sixaruliT miegebnen<br />
am ambavsa da hnatroben, rom am didad sasargeblo<br />
gadawyvetilebas win ara amouCndes ra<br />
dasabrkoleblad. es saqme metad rTulia da Cven<br />
ki dRes gazeTebidam marto is viciT, rom orsav<br />
saministros marto dedaazrobiT gaduwyvetia es<br />
saqme da gazeTebi dawvrilebiT aras gvatyobineben,<br />
rogor upiroben am dedaazris ganxorcielebas da<br />
gamoyenebas. zogierTi gazeTebi, acxadeben ra Tavis<br />
sixaruls am dedaazris gamo, amboben, rom ori<br />
metad Zneli mizezi win aRudgeba am keTils<br />
ganzraxvasa swavla-ganaTlebis saministrosas. erTi<br />
isa, rom pirvel xanebSi Znelad saSovarni<br />
iqmnebian maswavlebelni, agronomiis imodenad<br />
mcodneni, rom im simokliT mainc gauZRven<br />
swavlebas, rac saWiroa glexobisaTvis da meore<br />
isa, rom saxelmwifo qonebaTa saministros, Tumca<br />
68
auarebeli saxelmwifo miwebi aqvs, magram iseTs<br />
adgilebSi, rom skolebzed Zalian Sors arian da<br />
ar emxrobian. pirvels mizezs, rogorc iqneba,<br />
Tavis drozed bolo moeReba, radganac SesaZloa<br />
maswavlebelT iswavlon sakmaod miwismoqmedebis<br />
saqme, xolo meore mizezi ki, TiTqmis<br />
aucilebelia iq mainc, saca soflis skolis<br />
axlomaxlo saxelmwifo miwebi ar moipoveba.<br />
ra Tqma unda, rom am ukanasknel SemTxvevaSiac<br />
SesaZloa saqmes eSvelos ram. xolo saxelmwifo<br />
qonebaTa saministros moundeba soflis skolis<br />
axlo miwebi kerZo kacTac CamoarTvas da mis<br />
samagierod Sori miwebi misces. rasakvirvelia, aq<br />
saxelmwifo qonebaTa saministros sarTis dadeba<br />
moundeba da es saqme imodenad didi ram aris, rom<br />
saxelmwifo am sarTis gaRebas ar unda SeuSindes.<br />
am gziT es meore mizezi Tu srulad ar moispoba,<br />
didad Sesustdeba mainc.<br />
69
70<br />
<br />
gamomzeureba<br />
tfilisi, 1 Tebervali<br />
axalma weliwadma didi samSvidobo imedi<br />
mogvca. saiTac ki miixedavT, yovelgan imis meti<br />
ara ismoda ra, rom RmerTma damifaros omis<br />
atexis fiqri gavitaro gulSio. bevrs es fici<br />
swamda da bolo ki akvirvebda, imitom rom am<br />
ficTan iaraRis mzadebis Cxara-Cxuric ismoda.<br />
marTalia, yovelTvis xerxiani diplomatia imas<br />
iZaxoda, rom TviT mag Cxara-CxurSia imedi<br />
mSvidobianobisa, radganac aTadam babadam ise<br />
yofila, rom visac mSvidobiT cxovreba hsurs,<br />
muSti moRerebuli unda eWiroso.<br />
esea Tu ara, pirvelni dReni am axal<br />
weliwadisani samSvidobo imediT mogvevlina da,<br />
vin icis, iqneba es pirveli TTve mainc axalis<br />
wlisa ise gagvetarebina, rom guli ar<br />
SegvSineboda riTime. xolo bedma esec SeiSura<br />
kacobriobisaTvis da am ianvris bolos xanebSi<br />
gamoatyvrina erTi imisTana ambavi, rom didi da<br />
patara Seafucxuna. berlinma da venam saWirod<br />
dainaxes gamoeqveynebinaT aqamde miTamda<br />
saidumlod Senaxuli pirSekruloba 1879 wlisa,<br />
romlis ZaliTac germania da avstria erTmanerTs
dahpirebian mieSvelnen, Tu vinicobaa an erTsa da<br />
an meores raime gansacdeli moevlineba ruseTis<br />
mxriT. amboben, amisTanave pirSekruloba daudviaT<br />
germaniasa da italiasa safrangeTis winaaRmdeg.<br />
germaniis gazeTebi ficiT iWaWebian, rom am<br />
gamoqveynebas 1879 wlis pirSekrulobisas sxva<br />
azri ara aqvs ra, garda samSvidobo imedis<br />
gaZlierebisao. am pirSekrulobam unda daarwmunos<br />
yvelanio, rom germaniasa da avstrias TviTon<br />
aravisTan Cxubi ara hsurT da arc gulSi aqvT<br />
Cxubis atexa Tavisis mxriT da Tu erTmanerTs<br />
hSvelas dahpirdebian, marto maSin, roca sxvas<br />
mouva survili amaTTan Cxubis atexisao. am saxiT<br />
germania da avstria mtris mogerebisaTvis<br />
Sehkvrian erTmanerTsao da ara mtris Tavzed<br />
dasxmisaTvisao. aqedam cxadiao, hficuloben venisa<br />
da germaniis gazeTebi, Tu sxva samtrod ar<br />
wamoatans amaT xelsa, mSvidobianoba daurRveveli<br />
iqnebao.<br />
safrangeTis gazeTebi sxva TvaliT uyureben am<br />
ambavsa. eseni iZaxian, rom xsenebul<br />
pirSekrulobis gamocxadebas ueWvelad mohyveba<br />
ufro mtkice daaxloveba ruseTsa da safrangeTs<br />
Soriso. maSasadame, es gazeTebi hxedven, rom aq<br />
raRac sxva suli htrialebs da ara samSvidobo<br />
ganzraxva, Torem Tu marTla gars mSvidobianobaa,<br />
maSin saSvelad erTmanerTisken miwev-mowevas ra<br />
sabuTi da mizezi unda hqondes.<br />
italiis gazeTebi ufro gulaxdilad<br />
hlaparakoben da iZaxian, rom amisTana sigelis<br />
gamoqveyneba TavisTavadac didi niSania JamTa<br />
viTarebisao da raki gamoqveynda, sCans<br />
politikuri mdgomareoba metad gaZnelda da<br />
damZimdao. zogni iqamdenac midian, rom am sigelis<br />
gamoqveynebaSi ultimatums hxedven mxolod<br />
Tavazianad da ridiT gamoTqmuls.<br />
71
sad aris marTali, eg jer RmerTma icis, xolo<br />
sakiTxavi es aris: Tu am rva-cxra weliwads<br />
saWirod hxedavdnen saidumlod Senaxvas am<br />
sigelisas, dRes raRam aiZula misi gamoqveyneba?<br />
an aqamomde vis umalavdnen, an dRes vis asmenen?<br />
amis pasuxs TviTon sigeli iZleva da<br />
saxeldobr, imisi mesame muxli. es muxli valad<br />
sdebs pirobis damdebTa, rom es sigeli da masSi<br />
moxsenebuli pirobani saidumlod iyos da marto<br />
maSin gamoqveyndes, roca orive mxare amazed calke<br />
moilaparakeben da gamoqveynebas saWirod dainaxven.<br />
Tu marTla am sigels sxva azri ara aqvs ra,<br />
garda samSvidobo imedis gaZlierebisa amisTana<br />
keTilis ganzraxvis damalva rad daunaxavT<br />
saWirod. Tu es keTili ganzraxvaa Sig da sxva<br />
araferi, ra dasamalavi iyo aseTi yvelasaTvis<br />
sasurveli da sasiamovno ambavi? sCans, aq sxva<br />
azri hqoniaT, sCans, aq isaris srolaa da marto<br />
mSvildis malva. Tund amasac Tavi davaneboT da<br />
erTi es vikiTxoT: Tu saWirod hxedavdnen<br />
saidumlod SeenaxaT es sigeli, 1879 wels, roca<br />
SedarebiT evropa ufro mosvenebuli iyo da<br />
cecxlmosakidebeli muguzrebi ase bevri ar iyo,<br />
rogorc dRes, exla, amJamad raRam aiZula orive<br />
mxare sigelis gamoqveynebisaTvis? aSkaraa, orsave<br />
pirobis damdebs SiSi ram ugrZvniaT da viRacas<br />
muqaras uTvlian, Tumca ki Soridam, gadakvriT.<br />
rom am azrs Tavisi sabuTi aqvs, amas sxvaTa<br />
Soris iqidamaca vxedavT, rom evropaSi lamis<br />
meore kavSiric Sesdges am germania-avstriaitaliis<br />
sapirispirod. safrangeTis gazeTebi ukve<br />
urCeven, visac jer ars, inglis-ruseT-safrangeTis<br />
kavSiri Seqmnan da amiTi moigerion TviTneboba da<br />
batonoba germaniisa, romlis manqanebi da<br />
xlarTebi mosvenebas ar aZlevs evropasa, amis gamo<br />
Tavidam fexamde SeiaraRebuls da mxedrobis<br />
72
Senaxvis xarjisagan qancgawyvetilsa. ai<br />
dRevandelis dRis didi mniSvneloba imaSia Tu am<br />
dRis viTarebam gamoiwvia es axali kavSiri<br />
inglis-ruseT-safrangeTisa da pirispir dauyena<br />
germaniis, italiis da avstriis kavSirsa. iqneba am<br />
axalma kavSirma ufro SeuZlebelhyos omi,<br />
radganac orive mxare ise Zalovani iqneba, rom<br />
egere advilad erTmanerTs ver Sehbedaven, magram<br />
es axali kavSiri rom dRevandels reJims<br />
Sescvlis, eg ki, Cvenis fiqriT, ueWvelia da metad<br />
sagulisxmiero didisa Tu patarisaTvis.<br />
73
74<br />
<br />
gaministreba<br />
tfilisi, 6 Tebervali<br />
mTeli qveyanaa da T-is bismarkis sityva,<br />
warmoTqmuli germaniis parlamentSi am ukanasknel<br />
dros, rac ki sadme Jurnalia, an gazeTi,yvela<br />
erTad da TviTveuli calke am sityvis gamo<br />
hlaparakobs, am sityvasa sjis da hxsnis. es sja<br />
da xsna miT ufro advilad SesaZlebelia, rom<br />
TviTon sityva T. bismarkisa hoc aris da araca,<br />
araca da hoc erTsa da imave dros erTsa da imave<br />
saganzed. ors saaTzed meti ilaparaka Turme<br />
`rkinis kanclerma~ da ise ostaturad, rom<br />
Tavidam bolomde yvela mayurebeli smenad<br />
gadaaqcia da mainc ara sTqva ra, ara sTqva ra<br />
imisTana, rom exlandels daxlarTuls saqmeebs<br />
evropiisas Suqi mohfenoda da saidumlod<br />
momqmedni marTulebi exlandelis politikisa<br />
cotad Tu bevrad mzezed gamofeniliyo.<br />
vambobT `ara sTqva ra~, magram, Tu gnebavT,<br />
imdeni ram sTqva, rom TviTveuls calke SeuZlian,<br />
rac hsurs, is amoikiTxos T. bismarkis<br />
sityvisagan. am SemTxvevaSi T. bismarkis sityva<br />
qvevrsa hgavs da rasac CasZaxeb, imas amoiZaxebs.<br />
amitomac ar aris arc erTi Jurnal-gazeTi, rom
meores eTanxmebodes am sityvis gamo da<br />
TviTveuls calke rac agondeba, is esizmreba,<br />
roca am sityvis kvanZis gamoxsnas waatans xolme<br />
xels.<br />
erTis sityviT T. bismarkis sityva WurWelia<br />
ise ostaturad gakeTebuli, rom TviTveuli<br />
Cvengani, saidac hsurs, yurs iqidam gamoabams. am<br />
sityvaSi muqarac aris da dayvavebac, samduravic<br />
da madlobac, wyromaca da Tavazac, Tavmowonebac<br />
da Tavmdablobac, kicxvac da pirferobac da<br />
bolos Tqmac da araTqmaca. amitomac<br />
mSvidobismoyvarenic aRtacebaSi modian am<br />
sityvisagan da omis monatrenica, yvelas sabuTi<br />
misca T. bismarkma misi sityva ise gamoiyenon,<br />
rogorc hsurT.<br />
im xanebSi, roca T. bismarki amnairs ambavs<br />
umzadebda evropas da roca TviT evropa didis<br />
gulisfancqaliT moelodda, aca, T. bismarki ras<br />
ityvis parlamentSio, mohxda erTi sxva saqme<br />
evropaSi imisTana, rom sxva dros bevrs yalxzed<br />
daayenebda da diplomatias didad aayayanebda. exla<br />
ki yvelani daatyveva T. bismarkis sityvam da<br />
jerovani yuradReba aravin miaqcia. miT,<br />
rasakvirvelia, xsenebuls saqmes Tavisi<br />
mniSvneloba ar dahkargvia exlandelis droisaTvis<br />
da am mxriT igi SeniSnulia germaniisa da<br />
avstriis Jurnal-gazeTebisaganac.<br />
ai saqme raSia: safrangeTSi mas aqeT, rac<br />
daemxo gobles saministro, arc erTma sxva<br />
saministrom Tavi ver daiWira didxans. daemxo mas<br />
Semdeg ruvies saministroc, romelmac Tan<br />
gaditana TviT grevis prezidentobac.<br />
gaprezidentda sadi-karno da amasac gauZnelda<br />
saministros Sedgena, mTavar-ministrobas aravin<br />
hkisrulobda, radganac aravin iyo imisTana,<br />
romelsac parlamentis momxreobis imedi hqonoda.<br />
75
mxolod erTi kaci floke iyo, exlandeli<br />
prezidenti palatisa, romelsac SeeZlo palatis<br />
umravlesobis momxreoba hqoniyo da romlis<br />
meTaurobas palata sxvazed ufro metad xels<br />
Seuwyobda da, maSasadame, Tu SesaZlo iyo mkvidri<br />
da xangrZeli saministro Semdgariyo, amis<br />
SemZlebeli marto floke egonaT.<br />
saministroebis dRemokleoba axali ambavi ar<br />
aris safrangeTisaTvis: iq saministroebi pantazed<br />
ufro advilad hcvivian, magram exla, roca evropa<br />
dRe yovel moelis dids gansacdelsa da es<br />
gansacdeli safrangeTsac ueWvelad moimwyvdevs,<br />
saWiroa imisTana saministro, romelsac unda<br />
xangrZliobis da fexmagrobis imedi hqondes<br />
rogorc SigniT, ise garedac. amas iTxovs dro da<br />
TviT mfarveloba safrangeTisa. saministro,<br />
romelic Tvis dRemokleobas Tavis gulSive<br />
atarebs, Sinac utexs kacs gulsa da gared xom<br />
mters aqezebs da aqezebs. garda amisa, dRemokle<br />
saministros samegobrodac xels aravin awvdis<br />
gabedulad imis SiSiT, rom vaiTu xval sxva<br />
movides da piri gvibrunoso. amitomac karga xania<br />
safrangeTi imis cdaSia, rom erTi imisTana<br />
saministro Sesdges, romelsac zurgi magari<br />
eqmneba parlamentisa da safrangeTisaganao.<br />
rogorc mogaxseneT, amisTana saministro kaci<br />
flokea dRes yvelasagan am mxriT miCneuli.<br />
xolo flokes gaministrebas erTi<br />
dasabrkolebeli mizezi hqonda dRes aqamomde.<br />
1867 welsa, roca gansvenebuli xelmwife<br />
imperatori aleqsandre II pariJSi bZandeboda,<br />
flokes, maSin jer ymawvilkacs, sadRac sajarod<br />
wamouZaxnia: `gaumarjos polSasao!~.<br />
rasakvirvelia, es amisTana sityva sawyenad<br />
darCenia ruseTsa da mas aqeT Tumca bevrma xanma<br />
gaiara da flokemac saxelmwifo kacTa Soris<br />
76
didad TvalsaCino adgili daiWira, magram ruseTis<br />
elCi safrangeTSi aramcTu axlo ar ikarebda<br />
flokes, aramed gasacnobladac erideboda.<br />
rogorRa unda moewviaT mTavar-ministrad is kaci,<br />
roca igi amodenad usiamovno iyo ruseTisaTvis.<br />
dRes xom ruseTi erTaderTi saxelmwifoa,<br />
romelic Tavis ZlierebiT ase Tu ise hlagmavs<br />
TviTnebobas germaniisas, am safrangeTis<br />
dauZinebel mtrisas. dRes xom ruseTi erTaderTi<br />
saxelmwifoa, romelic kargis TvaliT uyurebs<br />
safrangeTsa da imis waxdenas da gaqelvas aras<br />
gziT ar Seiwynarebs germaniisagan.<br />
ai am angariSma, am garemoebam dauSala, rom<br />
safrangeTma ar moiwvia mTavar ministrad floke.<br />
safrangeTs ruseTis ridi da Tavaza hqonda da<br />
daekrZala imis wyenas. xolo am bolos xanebSi<br />
ueWveli xma gaisma, rom ruseTis elCma erTs<br />
wveulobaSi neba misca flokes gasacnoblad<br />
warsdgenodao. exla damtkicebulia, rom floke<br />
marTla warudgeniaT gasacnoblad ruseTis<br />
elCisaTvis, elCi kargad dahxvedria flokes da<br />
mTeli naxevar saaTi erTmanerTTan usaubrniaT.<br />
bolos flokes didi sadilic gaumarTavs da<br />
miuwvevia ruseTis elCi. elCic swvevia da amiT<br />
didis xnis samduravi ruseTisa flokes Tavidam<br />
axsnia:<br />
`RirsSesaniSnaviao, _ ambobs erTi germanuli<br />
gazeTi: rom ruseTis warmomadgenelma es<br />
dRevandeli dRe airCia flokesTan<br />
daaxlovebisaTvis, rasakvirvelia, Tavisis<br />
mTavrobis nebarTviTao~.<br />
marTla rom SesaniSnavia. yvelam icis, floke<br />
ra banakis kacia da advilad mosalodnelia, rom<br />
sagareo politika safrangeTisa flokes<br />
gaministrebisve umal ufro gabedulad da fxianad<br />
daiwyebs moqmedebas, rom misi gaministreba<br />
77
moaxloebulia, eg aSkaraa. depeSam ukve mogvitana<br />
ambavi, rom exlandeli saminirtro tirrarisa<br />
hlamis gadadgomasao. amaSi daujerebeli ara aris<br />
ra: flokes gaministreba yvelasaTvis sasurvelia<br />
safrangeTSi da raki exla amas dasabrkolebeli<br />
mizezi aRara aqvs ra, raki ruseTma Seiriga<br />
floke, bevrad dasajeria, rom tirrars daiTxoven<br />
da flokes Caabareben saministrosa. raki tirraris<br />
gadadgomis ambavi zed mohyva flokes Serigebas,<br />
aSkaraa, rom flokes male vnaxavT mTavar<br />
ministrad safrangeTSi da es veraferi<br />
samaxaroblo ambavi iqneba germaniisaTvis.<br />
78
evropaSi<br />
tfilisi, 9 Tebervali<br />
Cven ukve aRvniSneT, rom inglisma cotad Tu<br />
bevrad Sors daiWira germaniasTan erTad Cabma<br />
sapolitiko saqmeSi da egredwodebuli `samTa<br />
kavSiri~ ver gadaiqca `oTxTa kavSirad~, Tumca T.<br />
bismarki amisaTvis Zalian mowadinebuli iyo da<br />
Zalian ekurkureboda inglissa. salusberis sityva<br />
am saganzed, Tumca metad frTxilad aris<br />
warmoTqmuli, magram mainc gvatyobinebs, rom guli<br />
cotad Tu bevrad moukeTda ruseTis mimarT im<br />
dassac inglisis erisas, romelic dRes aqamomde<br />
ruseTs ewinaaRmdegeboda da es winaaRmdegoba<br />
TiTqmis istoriul anderZada hqonda. am gzazed<br />
dgomas da svlas uwonebs exlandels saministros<br />
TviT liberalTa dasi, romelsac hmeTaurobs<br />
gladstoni da gladstoni xom cnobilia, viTarca<br />
almacerad mayurebeli germaniazed da nametnavad<br />
avstriazed. konservatorTa dasma am<br />
mowonebisaTvis madloba uTxra gladstons<br />
sajarod. sCans, T. bismarks jer xanad mainc<br />
veraferi imedi unda hqondes inglisisa, piriqiT,<br />
unda SiSic miscemodes, vai Tu sxvebs miemxroso.<br />
79
amis gamo da ufro metis sifrTxilisaTvis T.<br />
bismarki Seecada sxva meore da mesamexarisxovan<br />
saxelmwifoebSi moepovna momxreoba da<br />
sxvaTaSoris ispanias gauba amazed laparaki.<br />
rogorc etyoba, verc aq ujdeba alCu germaniasa.<br />
gazeTebi gvauwyeben, rom 7-s Tebervals<br />
mWevrmetyvelobiT saxelganTqmuls orators<br />
ispaniisas, kastelars warmouTqvams sityva<br />
kortesSi exlandels sapolitiko mdgomareobazed.<br />
kastelars uTqvams, rom exlandeli evropa<br />
warmoadgens mSvidobianobas, Tavidam fexebamde ki<br />
saomrad SeiaraRebulsao. es yofa auZlurebs<br />
evropasa, swovs imis keTildReobas, mis sarCosabadebels<br />
pirqve amxobs da amasTanave samarcxvino<br />
Cirqsa scxebs evropis saxelsao. yovel am<br />
ubedurebis mizezad kastelari hxadis germanias,<br />
romelic didad Sescda, rom safrangeTi<br />
gadaimterao da CamoarTva elzas-lotarenio.<br />
ispanias urCevs oratori aramcdaaramc aravin<br />
Cagityuos omSia, Tu vinicobaa omi ram astyda<br />
didTa saxelmwifoTa Soriso. piriqiT, ispaniis<br />
erma unda moiTxovos, rom evropam saomari iaraRi<br />
dahyaros da safrangeTs misi elzas-lotareni<br />
daubrundes, esodenis usamarTlobiT, Zalad<br />
warTmeulio.<br />
cxadia, rom es gamoCenili kaci ispaniisa ufro<br />
safrangeTisken aris, vidre germaniisken. marTalia,<br />
amnairs midrekilebas didi manZili da mniSvneloba<br />
ara aqvs, Tu saxeSi miviRebT, rom eg midrekileba<br />
marto calke kacisaa, Tund imisTana<br />
gamoCenilisac, rogoric kastelaria. saqme is<br />
aris, rom aq kastelars sazogado azrisaTvis<br />
miugnia da igi mxolod gamosula sajaro<br />
sarbielzed ima azris mWevrmetyvel gamomTqmelad.<br />
es iqidama sCans, rom mTeli palata ispaniisa<br />
aRtacebiT mihgebebia kastelaris sityvas. `Tavis<br />
80
dReSio, ambobs iqauri korrespodenti erTis<br />
gazeTisa: Tavis dReSi ispaniis saero<br />
warmomadgenlobas ar miuRia kastelari egreTis<br />
aRtacebulis erTsulobiTa, rogorc am xanadao.<br />
ministrebi, respublikanelni deputatebi da<br />
konservatorebic ki gars Semoexvivnen kastelars<br />
da yvelani erTad da TviTveuli calke ulocavda<br />
da xels arTmevdao.~<br />
raki eseTis erTsulobiT daxvda ispaniis eris<br />
warmomadgenloba am saxelovans orators, maSin<br />
mis mier Tqmuls azrs didi Zali da Rone eZleva,<br />
rogorc azrs mTelis erisagan aRiarebuls. raki<br />
esrea, evropis politikosebma am azrs cotad Tu<br />
bevrad angariSi unda gauwion. mravalgvari<br />
manqanebi erTmanerTSi gasvla-gamosvlisaTvis ase<br />
Tu ise unda Sescvalon da am garemoebas imodenad<br />
Seuwonon, ramodenadac Rone ispaniisa saTvalavSi<br />
miRebuli hqonda aqamde erTsa Tu meoresa.<br />
es ambavi imiT ufroa SesaniSnavi Cvenis fiqriT,<br />
rom SiSi da zari germaniisa, romelic aqamomde<br />
yvelas enas ubamda evropaSi, exla rogorRac<br />
hneldeba da Tu yvelgan ara, zogierTgan mainc<br />
kantikuntad germaniazed gabeduli sityva ismis.<br />
vgonebT, es viTareba dRevandelis dRisa TviTon T.<br />
bismarksac ar gamohparvia da rom im SiSsa da<br />
zars kidev Tavisi avala misces da uwindeli<br />
mWreli fxa SearCinos, T. bismarkma saWirod<br />
dainaxa saqveynod parlamentSi daeqadna, rom<br />
germania Zlieria da marto RvTis SiSi aqvs da<br />
sxvisa araviso. germania Zlieria, magram marTlad<br />
uSiSari ar ikadrebs tyuilubralod qadilsa.<br />
sCans germanias gulSi cota ram fiqri Sehparvia,<br />
vaiTu Cemi SiSi, Cemi zari evropaSi ganeldes,<br />
didi da patara gamilaRdes da gabedviT rame<br />
Semombedoso.<br />
81
82<br />
sityva<br />
tfilisi, 10 Tebervali<br />
salisberis ukanasknelma sityvam sruliad<br />
erTianad Seipyro evropis mwerlobis yuradReba.<br />
germaniasa, avstriasa da safrangeTSi exla<br />
gacxarebuli laparakia im sityvis gamo, radganac<br />
igi exeba iseTs sagans, romelzedac damyarebulia<br />
evropis saqmeTa avad Tu kargad mimdinareoba.<br />
germaniasa da avstriaSi xsenebulma sityvam kargi<br />
STabeWdileba moaxdina da safrangeTi ki, rogorc<br />
gazeTebidgana sCans, Zalian daafiqra.<br />
saqme is aris, Tu vis miemxroba inglisi da<br />
visken daswevs politikis saswors. Tu dRemdis<br />
gaZnelebuls mdgomareobas evropisas bolo ar<br />
moeRo, amis mizezi is aris, rom namdvilad ar<br />
ician, Tu inglisi ra gzas daadgeba. rodesac<br />
namdvilad gamocxaddeba inglisis ganzraxva, maSin<br />
gamoCndeba, Tu ra mimarTuleba unda miiRos<br />
evropis politikam.<br />
rogorc vsTqviT, avstriis mmarTvelobasa da<br />
mwerlobaze kargi STabeWdileba iqonia im adgilma<br />
salisberis sityvidam, romelSiac naTqvamia, rom<br />
ruseTs araviTari ukanono ganzraxva ara aqvs<br />
bolgariis Sesaxebao. amaze ufro sasiamovnod is<br />
miuCneviaT, rom salisberis uTqvams: inglisis
aRmosavleTis politika sruliad eTanxmeba<br />
avstriisasao. zogierTTa azriT, salisberim<br />
ruseTs amiT aniSna, rom bolgariis saqmeSi nu<br />
Caerevio. zogni im azrisanic arian, viTom<br />
salisberis sityvidgana sCanso, rom inglissa,<br />
italiasa da avstrias Soris kavSiri ukve<br />
damyarebuliao. berlinSi amboben, viTom<br />
salisberis sityva imis niSania, rom inglisi am<br />
gzobiTac ar umtyunebs im istoriuls programas,<br />
romelsac dRemdis misdevda aRmosavleTis<br />
saqmeebSio. rogorc gazeT `Standard~-is<br />
korrespondenti iuwyeba, bismarkis azriT inglissa<br />
da germanias Soris kargi, Zmuri ganwyobileba<br />
Camovardao da germania yovelTvis mzad aris<br />
ingliss mxari misces, roca ki saWiro iqnebao.<br />
piriqiT, safrangeTis mwerlobaze salisberis<br />
sityvam cudi STabeWdileba iqonia. safrangeTis<br />
gazeTebi TiTqmis erTxmad imas hRaRadeben, rom<br />
inglisi Tavisis interesebis dasacvelad unda<br />
miemxros safrangeTsa da ruseTsa da ara avstriagermaniasao.<br />
germaniis gamarjveba inglisis<br />
sikvdils moaswavebso, radganac am orTa<br />
interesebi erTmanerTis winaaRmdegni ariano.<br />
inglisma xeli unda gauwodos ruseTsa da<br />
safrangeTsao, Tu rom hsurs mermisSi Zliers,<br />
mourigebels mopirdapires ar Sehxvdeso.<br />
bismarkis sityvam, romelmac amas winad<br />
aalaparaka mTeli evropa, didi TanagrZnoba<br />
gamoiwvia germaniasa da avstriaSi. aravis araferi<br />
ar uTqvams bismarkis winaaRmdeg, imodenad Zlieri<br />
STabeWdileba iqonia imis sityvam. magram am<br />
ukanasknels dReebSi gaisma xma bismarkis<br />
winaaRmdegac. profesorma Steinma dahbeWda erTi<br />
werili, romelSiac dawvrilebiT ganxilulia<br />
bismarkis sityva. Steini ambobs: imedi gvqonda,<br />
rom bismarkis sityva raime sxivs mohfenda<br />
83
dRevandels gaWirvebuls mdgomareobas evropisas,<br />
xolo exlac dafarulia, Tu ras apirebs germania.<br />
ar viciT, Tu ra movaleobas hkisrulobs germania<br />
avstriis Sesaxeb. bismarkis sityva, SesaZloa,<br />
kacma sxvadaxva rigad gaigoso.<br />
bismarkis sityvaSi bundad naTqvami iyo, rom<br />
germanias, garda avstriisa da italiisa, sxva<br />
saxelmwifoebic miumxriao. am ambavma didi<br />
laparaki gamoiwvia, Tu romeli saxelmwifoa<br />
italiasa da avstrias garda, romelsac germaniis<br />
mxare uWiravso. zogierTTa azriT, es saxelmwifo<br />
unda iyos ruminia, romelsac sakmao samxedro<br />
Zal-Ronec aqvso.<br />
84
politika<br />
tfilisi, 11 Tebervali<br />
yvelani iZaxodnen, rom inglisi angariSSi<br />
misaRebi saxelmwifo ar ariso, radganac arc<br />
sakmao jari hyavs da arc saomrad momzadebuliao<br />
da verc moemzadeba imis gamoo, rom misis<br />
mxedrobis Zal-Rone sul sxva weszea agebuli da<br />
dRes is wesi arasferSi gamosayeni ar ariso.<br />
amas iZaxodnen, magram saqmeTa garemoebam da<br />
sapolitiko xlarTma ingliss didi mniSvneloba<br />
misca dRevandelis dRisaTvis. exla is, uwin<br />
miTamda dawunebuli saxelmwifo, is miTamda<br />
uRono inglisi im yofaSia, rom orad gayofili<br />
dRevandeli evropa TiTqmis marto inglisRa<br />
Sescqeris, aba ras ityvis da pirs saiTa iqmso.<br />
dRes ingliszea TiTqmis damokidebuli omica da<br />
uomrobaca imisda mixedviT Tu saiT gaiwevs da vis<br />
Caudgeba mxarSi saSvelad. amitomac didi da<br />
patara dRes imazed hlaparakobs, imis gamocnobaSia<br />
Tu inglisi ras hfiqrobs, ras apirobs da ra gzas<br />
daadgeba.<br />
sagareo politikas inglisisas dRes aqamomde<br />
ori sxvadasxvagvari mimarTuleba aZlevda fersa,<br />
amaTSi xan erTi mimarTuleba imarjvebda, xan<br />
meore imisda mixedviT Tu ors umTavress dasSi<br />
85
omels Cauvardeboda xolme gamgeoba da mTavroba.<br />
liberalTa da radikalTa dasi, romelTac<br />
hwinamZRvrobs gladstoni, yovelTvis imazed idga,<br />
rom inglisi arasodes ar unda gaerios evropis<br />
davidarabaSi, Tu pirdapirs interess inglisisas<br />
ara emuqris ra da aravin etanebao. Cven ra xeli<br />
gvaqvso, roca evropiis saxelmwifoni erTmanerTs<br />
samtrod ekidebian da zogi sixarbiT, zogi<br />
SurisZiebiT, zogi cudmedidobiT erTmanerTs<br />
ormos uTxriano. Cven calkeda varT, oTxkuTxiv<br />
zRviT SemozRuduli, da minam Cvens saxels, Cvens<br />
pativs, Cvens qveyanas da Cvens interess aravin<br />
Seexarbeba, Cven CvenTvis viyvneT da Cveni Sinauri<br />
saqmeebi rigzed davawyoTo. Sinac bevri ram<br />
gvitiriso da Cvens tablas gared ra undao.<br />
konservatorTa dasi, romelT meTaurad dRes<br />
salisberia, sul sxva anderZs emsaxureboda dRes<br />
aqamomde. igi iZaxoda, rom roca evropaSi saqme<br />
aiSleba xolme da iweweba, Cven gulxeli ar unda<br />
davikriboTo. Cvens xmaamouReblobas is mohyveba,<br />
rom evropaSi Cvens qveyanas Sesabami pativi aRar<br />
eqmnebao, isini araferSi ar ereviano, ityvian, da<br />
imaT raRa unda ekiTxebodeso. evropiis<br />
krebulidam gamoklebulni SeviqmnebiT da aRaravin<br />
Cven aRarafers dagvekiTxebao. egred yofna da<br />
Tavzed xelis aReba erTi iqmnebao. garda amisa,<br />
inglisi erTi didTa saxelmwifoTagania evropaSi<br />
misis moqmedebis moedani TiTqmis mTeli qveyanaa,<br />
zRvasa Tu xmeleTzed erTi imisTana kunWulic ar<br />
aris, saca cotad Tu bevrad Cveni interesi ar<br />
iyoso da ra saqme unda mohxdes evropaSi imisTana,<br />
rom cotad Tu bevrad Cvenc ara gvtkendes, Cvenc<br />
ar Segvexebodeso. maS rogor unda davikriboT<br />
gulzed xeli, roca evropas sakamaTo da<br />
sadavidarabo saqme ram autydebao?<br />
86
am saxiT, erTi mmarTveli dasi inglisisa<br />
iZaxoda da iZaxis, nu gavereviT evropiis saqmeebSi<br />
da Sinaurs saqmeebs mivxedoTo, meore ambobda, rom<br />
gaurevloba ar iqnebao da usaTuod Cvenc<br />
monawileoba unda miviRoT ase Tu iseo. dRes ki<br />
sul sxvasa vxedavT. dRes, roca saqmeTa<br />
msvlelobam evropa TiTqmis orad gahyo, roca<br />
germania ase akviatebulia da amrezili iyureba<br />
aRmosavleTisakenac da dasavleTisakenac da<br />
yvelgan momxreobas eZebs, inglisic damZimebulia<br />
fiqrisagan, rogor gamoviyeno es gaWirebuli<br />
mdgomareoba evropiisao. konservatorebis gazeTebi<br />
erTxmobilad iZaxian, rom aba exla gvmarTebs Wkua<br />
gamoviCinoT da winadve aravis piroba ar mivceT,<br />
aravis ar mivudgeT da Tu evropaSi erTmaneTs<br />
daejaxebian, CvenTvis ufro kargi iqmnebao. Tu omi<br />
astyda, xom Zlieri omi iqneba da vinc ginda<br />
gaimarjvos, Cven Cveni lukma ar dagvekargebao,<br />
piriqiT, meomarni erTmanerTs Sealeven TavianTs<br />
Zal-Rones da omisagan daqancul-daRalulebs meti<br />
ra gza eqmnebaT, rom rac moviTxovoT, ar mogvcen<br />
Cven, romelnic Seulaxvelis RoniT dauRalvelni<br />
da dauqancvelni karzed mivadgebiTo. evropa<br />
axalis omisaTvis ilajgawyvetili iqmneba da Cven<br />
ki mTelis Cvenis RoniT win warvudgebiTo.<br />
iqneba es angariSi konservatorebisa marTalic<br />
gamodges, xolo saqme amaSi ar aris. saqme is aris,<br />
rom oriv didi dasi, romelic ase Tu ise win<br />
uZRvis inglissa, dRes TiTqmis Tanaxmani arian,<br />
Soridam uyuron evropiis seirsa. amis mayurebelT<br />
erTmanerTSi amrezilT saxelmwifoebs imisi ki ar<br />
eSinianT, rom inglisi mova da mzamzareuls<br />
sufrazed moikecavs da ukeTes kerZs waatans<br />
xelsao, aramed imisi, rom vaiTu gaWirebis dRes<br />
Cems mopirispires miawodos inglisma xeli<br />
saSvelad da me, Tundac gamarjvebuli davrCe,<br />
87
auarebeli xarji kaciT Tu fuliT fuWad<br />
Camitaroso. ai orWobad yofna inglisisa dRes<br />
amiT aSinebs yvelas da amitomac dRes, visac ra<br />
swyurian, is wyurvili ver mouklavs, xeli ver<br />
gamouRia, damaluli Svildi ver gamouCenia, Tumca<br />
isari ki hlamis gamotyorcnas, radganac mSvildi<br />
imodenad mozidulia.<br />
Cvena gvgonia, rom minam es orWoboba da<br />
hoaraoba inglisisa ar gaTavdeba, minam am mxriT<br />
ara gamomJRavndeba ra, ara gamohSuqdeba ra, im<br />
dromde xvalindel dRisaTvis evropas arc ho<br />
eTqmis da arc ara. am gamoSuqebis imediT,<br />
dRevandeli politikosebi, rasakvirvelia, imas<br />
Seecdebian, rom awewili saqme evropiisa<br />
diplomatias Caugdos sacoxnelad da diplomatia<br />
xom iciT ra didi ostatia. im dromde<br />
gaaWianurebs saqmes, vidre dro moawevs, rom<br />
bedisweris saaTma dahkras.<br />
aki gazeTebi gvauwyeben kidec, rom erTi<br />
gamwvavebuli saqme, saxeldobr, saqme bolgariisa<br />
kvlav sadiplomato gzazed hlamis wasvlasao. Tu<br />
es saqme marTla am gzazed dasdga, diplomatebma<br />
ician Tavs saiT uzmen, vidre dro da Jami sxvas<br />
rasme moiTxovs.<br />
88
mTavrobaSi<br />
tfilisi, 15 Tebervali<br />
mTeli evropa miqceulia exla imazed, rom<br />
Seityos Sesdgeba Tu ara meore kavSiri winaaRmdeg<br />
`samTa kavSirisa~, romelic T. bismarkma Sehqmna<br />
viTomda Tavmdebad mSvidobianobisa. es Tavmdeboba<br />
jer marto imaSi sCans, rom didi da patara<br />
hlesavs xmals da amzadbs abjarsa. es meore<br />
kavSiri SesaZlebelia mxolod ruseTsa,<br />
safrangeTsa da ingliss Soris, radganac jer arc<br />
erTi amaTgani xelSekruli ar aris aravisTan<br />
raime pirobiTa da aRTqmiTa da am mxriT srulad<br />
Tavisufalni arian, rogorca hsurT da mouxdebaT,<br />
ise moawyon TavianTi saqmeebi.<br />
rom saqmeTa viTarebam da politikis garemoebam<br />
safrangeTi da ruseTi erTmanerTs dauaxlova,<br />
amaSi eWvi aRaravisa aqvs dRes, Tumca yvelani<br />
irwmunebian, rom jer amaT Soris araviTari<br />
xelSekruloba ar ariso. venidam inglisis gazeTs<br />
`Standart~-s sweren, rom rusT-frangTa kavSiris<br />
Sesadgenad gamarTuli laparaki hlamis saqmed<br />
gadiqceso da kavSiri ganxorcieldeso. `ambobeno,<br />
_ iwereba korrespodenti: rom am orTa<br />
saxelmwifoTaASoris yovelive salaparako mizezi<br />
89
Tavidam moSorebulia da kavSiris dedaazri da<br />
sagani TanxmobiT gamorkevuliao. xolo safrangeTs<br />
jer vada ar dauniSnavs misi Tu, rodis unda<br />
Tavis ZalaSi Sevides ukve Sekruli kavSirio.~<br />
korrespondenciidam sCans, rom sagareo saqmeTa<br />
ministri fluransi dRes aqamomde ara<br />
ndomulobda Turme am kavSirsa.<br />
mas Semdeg ki, raki yovelTvis TavdaWerilma da<br />
sityvafrTxilma fluransma briansonSi sajarod<br />
sityva warmosTqva da miT italias gadahkra:<br />
Zalianac nu mogaqvs Tavio, fluransma ar SeiZleba<br />
azri ar gamoicvalos da kidev urCoba gauwios<br />
kavSiris Sedgenasao, ambobs korrespondenti da<br />
umatebs, rom amis gamo unda vifiqroT, rom<br />
tiraris saministros dReni daTvlilni aqvs da<br />
fxianis flokes gaministreba moaxloebuliao.<br />
prezidenti sadi-karno am dRes didi xania<br />
moelodineba da, ra Tqma unda, flokec uwyebulia,<br />
rom dResa Tu xval miwveul iqmneba mTavarministrad.<br />
erTi berlinis gazeTi am saganzed<br />
ambobs, rom flokes molaparakeba aqvs ferrisTan,<br />
romelsac viTom floke iwvevs axals<br />
saministroSi Sesasvlelad. ra Tqma unda, rom Tu<br />
es mouxerxda flokes, maSin dasi respublikelTa,<br />
romelic dids umravlesobas Seadgens<br />
parlamentSi, amisTana Serevnils saministros dids<br />
mxars miscems imitom, rom radikalebs eyolebaT<br />
Tavis warmomadgenelad saministroSi TviTon<br />
floke da oportunistebs _ ferri. raki am gziT<br />
es ori udidesi dasi exlandelis parlamentisa<br />
erTad SeerTebuli iqmneba, maSin saministro<br />
imodenad mkvidri da zurgmagari iqmneba,<br />
ramodenadac dRevandeli gaWirvebuli dRe<br />
hTxoulobs.<br />
ferri cnobilia rogorc kaci, romelsac, roca<br />
ministrad iyo, dedaazrad hqonda daaxloeba da<br />
90
morigeba germaniasTan da amitomac bevrni hSiSoben<br />
safrangeTSi, vaiTu imisma mowvevam saministroSi<br />
saqme wagvixdinos ruseTTanao. oportunistebis<br />
gazeTi `safrangeTis respublika~ ambobs, rom eg<br />
tyuili SiSiao imitom, rom diplomaturi<br />
ganwyobileba safrangeTsa da ruseTs Soris Tavis<br />
dReSi ise guliTadi ara yofila, rogorc ferris<br />
ministrobis drosao.<br />
Tu marTla ferrim raime adgili daiWira<br />
axals saministroSi, vin icis, maSin saiTa iqms<br />
pirsa safrangeTis politika. maincdamainc<br />
SeuZlebelia, rom dRevandels midrekilebas<br />
safrangeTisas cotad Tu bevrad mxari ar<br />
ecvalos. politikaSi xSirad iseTi uecari<br />
garemoeba gamotyvreba xolme, rom zogjer<br />
mtrobas megobrobad gardahqmnis da megobrobas<br />
mtrobad. `droni mefobeno~, rom ityvian, swored<br />
zedgamoWrilia politikazed, ise arasfers<br />
gaumarTldeba xolme es sityva, rogorc<br />
politikas, romelsac, Tu gvkiTxavT, survili ki<br />
ara, garemoeba atrialebs.<br />
gana droTa niSani ar aris episkopoz<br />
freppelis sityva warmoTqmuli 1-s Tebervls,<br />
safrangeTis parlamentSi!.. episkopozma aRniSna ra<br />
mtroba germaniisa safrangeTis mimarT, daumata:<br />
`Cvenc Cvenis mxriT bolomouRebel mtrobas<br />
xom ar viqoniebT germanelebTan. gabedviT<br />
dagarwmunebT, rom dro mova da Cveni grZnoba<br />
maTdami Zireulad Seicvleba mas Semdeg, raki isini<br />
nebayoflobiT da mSvidobianis gziT dagvibruneben<br />
elzas-lotarensa, rasakvirvelia, Sesaferis<br />
sasyideliTa, rac unda sTqvan da am gauTavebel<br />
krizisis mosaspoblad es saxsari advilad<br />
SesaZlebelia da mTlad eTanxmeba saqmeTa<br />
msvlelobis loRikasa. is, rac kasteliarma<br />
mWevrmetyvelobiT gamosTqva, dRes iqneba Tu xval,<br />
91
yvelas WkuaSi daujdeba da maSin evropaSi<br />
daiRaRadebs sazogado xma, romelsac<br />
saxelmwifoTa marTeblobam angariSi unda<br />
gauwios.~<br />
Tu ferris odesme daaxloveba hsurvebia<br />
germaniasTan, davijeroT, rom elzas-lotarenis<br />
ase Tu ise dabrunebas am survilSi adgili ara<br />
sWeria! xom cocxlad Caaqvavebda ferris<br />
safrangeTi, Tu gabriyvdeboda da uamisod<br />
mohSveldeboda germanias. ferri metad Wkviani<br />
kacia, da ase Tavis dReSi ar gabriyvdeboda arc<br />
maSin da arc arasodes. xom ar momwifda saamisod<br />
saqme, rom iq, parlamentSi episkopozma elzaslotarenis<br />
dabrunebazed sityva gautara<br />
safrangeTsa da aq saWirod daunaxavT moiwvion<br />
saministrod erTi imisTana kaci, romelic sagareo<br />
saqmeSi germaniasTan daaxlovebis msurvelia maSin,<br />
rodesac daaxloveba uelzas-lotarenod yovlad<br />
SeuZlebelia.<br />
92
mizezebi<br />
tfilisi, 16 Tebervali<br />
guSin Cven CamovagdeT sityva maszed, rom<br />
evropaSi zogierTgan mdinareobs azri meore<br />
kavSiris Sedgenisa winaaRmdeg `samTa kavSirisa~. am<br />
axal kavSirisaTvis igulisxmeba, rogorc ukve<br />
mogexsenebaT, sami didi saxelmwifo: ruseTi,<br />
safrangeTi da inglisi. ruseTsa da safrangeTzed<br />
rac saTqmeli iyo, guSin ukve vauwyeT Cvens<br />
mkiTxvelebs. dRes mogvixdeba laparaki marto<br />
imazed Tu, ra imedia inglisis mxriT, rom miudges<br />
ruseTsa da safrangeTsa da maTTan erTad meore<br />
kavSiri Seadginos evropaSi.<br />
inglisis momxreobazed laparaki daiwyo jer<br />
im dRidam, roca lordi CerCili ewvia ruseTsa da<br />
aqedam safrangeTsac estumra. es laparaki<br />
gaZlierda, roca Seityes, rom princi uelsisa,<br />
inglisis taxtis memkvidre, pariJSi mivida da<br />
prezidenti sadi-karno inaxulao. am ambavs<br />
safrangeTis gazeTebma yuradReba miaqcies da icnes<br />
niSnad daaxlovebisa. aq daujerebeli da<br />
SeuZlebeli ara iyo ra. mtroba safrangeTisa da<br />
germaniisa didis xnidam modis. slavianebi da<br />
germanelebic ar iTqmis, rom Zalian kargad iyvnen<br />
93
moTavsebulni erTmanerTTan da nametnavad<br />
ukanasknel droTa politika germaniisa metad<br />
gamwarda slavianebisaTvis. am bolos xanebSi<br />
gaZlierebuli sakolonio politika germaniisa<br />
verafers dRes uqadis inglisis sakolonio<br />
politikas. ai es garemoeba iZlevineba im sabuTs,<br />
romelic SesaZlebelad hxdis rusT-frangTinglisis<br />
kavSirsa.<br />
amas daumateT isic, rom inglisi didis ndobiT<br />
ver miendoba germanias, romelic megobris<br />
gacemazedac ise mardia, rogorc mterTan<br />
gamegobrebazed imisda mixedviT Tu, rodis ra<br />
ujobs. ai Tunda magaliTi. safrangeTis gazeTi<br />
`golua~ ai, rarigad amxilebs T. bismarksa. 1880<br />
w. T. bismarkma uTxrao safrangeTis elCs<br />
berlinSi, graf sen-vallies, zavi SevkraT<br />
germaniam, avstriam da safrangeTmao da sabuTad is<br />
moiyvanao, rom rac ki am saxelmwifoTa Soris<br />
omebi yofila, sargebloba darCeniaT marto<br />
inglissa da ruseTsao. safuZvlad am zavs is unda<br />
daedoso, rom erTi mtkaveli miwac ar daeTmos<br />
arc ingliss, arc ruseTs balkanis<br />
naxevarkunZulzeo. imisTvis, rom safrangeTis elCi<br />
moemxro sazaod, T. bismarks miTom eTqvas, rom<br />
nawils elzas-lotarenisas davubruneb<br />
safrangeTsao.<br />
Tu es marTalia, ra Tqma unda, rom imedi<br />
inglisis momxreobisa unda gauZlierdes germaniis<br />
mopirispireTa. garda amisa esec cnobilia, rom<br />
raki inglisi da ruseTi mohSveldnen erTmanerTs<br />
avRanistanis gamo, maT Soris jerxanad araviTari<br />
sadavo aRara aris ra, miT ufro, rom inglisis<br />
saxelmwifo kacebs imedi miscemiaT ruseTisagan,<br />
indoeTisaken ar gaviwevo da avRanistans Cems<br />
zedmoqmedebis gared vamyofebo. es TviTon<br />
94
salisberim warmosTqva zeda palataSi da qveda<br />
palataSi forgiusonma ganimeora.<br />
yovel aman ganacxovela imedi inglisis<br />
dazavebisa ruseTTan da safrangeTTan. aseTma<br />
mimarTulebam saqmisam Zalian Seafucxuna germania<br />
da germaniis gazeTebi dafiTa da naRariT<br />
gaiZaxian, rom eg ambavi daujerebelia, Tavis<br />
dReSi ar moxdebao. gana dasajerebeliao, amboben<br />
germaniis gazeTebi: rasac safrangeTidam<br />
iwerebiano? lord CerCils viTom eTqvas<br />
ruseTisaTvis, rom inglisi xels araferSi<br />
SegiSlis evropaSi, oRond formaluri piroba<br />
mogveci, rom Sua aziaSi ar gaiwev-gamoiwev da miT<br />
indoeTis sazRvarzed saomrad saqmes ar gagvixdio.<br />
gana es SesaZlebeliao! hkiTxuloben gaocebiT<br />
gazeTebi. nuTu inglisi, romelic ai es sami-oTxi<br />
Taoba samxreT-aRmosavleTs evropiisas zed alevs<br />
Tavis politikis SemZlebelobas, nuTu exla xels<br />
aiRebs da samxreT-aRmosavleTs evropiisas Tavis<br />
beds miaCemebso?<br />
es araferi, rom am zavs cecxlsaviT ekidebian<br />
germaniis gazeTebi, uamisoba imaT ar SeuZlianT<br />
imitom, rom Tu inglisi marTla miemxro ruseTsa<br />
da safrangeTsa, germanias cudi dRe daadgeba da<br />
iqneba dRevandeli mozavenic Semoefantnon,<br />
nametnavad italia, romelsac uinglisod<br />
safrangeTi cxviridam Zmars waadens Tavisis<br />
Zlieris flotiTa. saqme is aris, rom ganvleniani<br />
gazeTi inglisisa `Times~-i Zalian cxared eurCeba<br />
da uarhyofs yovels imeds inglisis<br />
daaxlovebisas ruseTTan da safrangeTTan. es<br />
gazeTi ambobs, rom inglisi xom ise ver<br />
dahzavdeba ruseTs, Tu xeli ar aiRo Tavis<br />
aRmosavleTis politikazed ruseTis<br />
sasargeblodao. amas inglisi Tavis dReSi ar<br />
indomebso. ingliss avstriasa da italiasTan<br />
95
erTad didi interesebi aqvs balkaniis<br />
naxevarkunZulzed da nametnavad bolgariis<br />
saqmeSio. amitomac inglisi gulgrilad ver<br />
dauwyebs yurebas imas, vinc aq Seecdeba gawevgamowevasa<br />
da Tavis bZaneblobis gaZlierebasao. Tu<br />
bismarki, Tavis dapirebisamebr, xels ar gasZravs,<br />
Tu vinicobaa vinme Seesia bolgariasa, inglisi,<br />
avstria da italia ukan ar daixeven da usaTuod<br />
Caerevian saqmeSio. raki saqme am wrezeda sdgas,<br />
ambobs `Times~, zavi da kavSiri ruseTsa da<br />
ingliss Soris SeuZlebelia da is imedebi,<br />
romlis mizezad lordi CerCili Seiqmna,<br />
araviTaris yuradRebis Rirsi ar ariso.<br />
es xom asea, magram, Cvenis fiqriT, inglisis<br />
gadadgomis fiqri T. bismarks, rogorc etyoba,<br />
gulidam amoRebuli ara aqvs. amas amtkicebs<br />
italiis yofa dRevandel dRes. italia metad<br />
gaumwvavda safrangeTsa. ase, rom evropas fiqri<br />
mieca, Tofi xom aqedam ar hlamis daWeqasao.<br />
italia, germaniisagan gulmocemuli, Zalian<br />
aupilpilda dRes safrangeTsa. es T. bismarkis<br />
wauqezeblad ar unda momxdariyo da ai ra<br />
angariSi unda hqondes T. bismarksa: italias da<br />
safrangeTs rom omi autydes, safrangeTi mTels<br />
zRvis pirs italiisas miusevs Tavis Zlier<br />
flotsa da Sehkravs mTlad. es safrangeTis<br />
flotis yofna xmelTaSua zRvaSi safrangeTis<br />
gaZlierebas moaswavebs am zRvazed da safrangeTis<br />
aq gaZliereba didad SehxuTavs inglisis<br />
interesebsa. aSkaraa, inglisi amas Zalian iuarebs<br />
da safrangeTi da inglisi erTmanerTs waeWidebian.<br />
T. bismarkis survilic es aris, italiis<br />
dRevandels aSlas winaaRmdeg safrangeTisa<br />
SesaZloa, rom swored es sarCuli edos da raki<br />
viciT es ambavi sada scems, metismeti ar iqneba<br />
vigulisxmoT, rom T. bismarks inglisisa da<br />
96
safrangeTis daaxlovebis suni misdenia da Tu ar<br />
am gziT, sxva veraferi mouxerxebia<br />
daaxlovebulni erTmanerTs daaSoros.<br />
rasakvirvelia, mermisis gamocnoba dRes Znelia.<br />
arvin icis xvalindeli dRe ras moitans. hosac<br />
imodenad sakmao sabuTi aqvs dRes, ramodenadac<br />
aras. politika sazogadod da nametnavad<br />
exlandeli swored gaqanebuls saqanelasa hgavs,<br />
xan erTi mxare adis maRla, xan meore imisda<br />
mixedviT Tu, vin ufro uked da Zlier ibuqneba<br />
saqanelis ficarzed da romelis mxridam. Cven aq<br />
marto saxeSi isa gvqonda, rom dRevandelis dRis<br />
azrTa mdinareoba evropiisa warmogvedgina zavTa<br />
Sedgenis Sesaxeb da danarCens xom dro<br />
gamoarkvevs.<br />
minam es zavTa Sedgenis saqme ase Tu ise<br />
gadaswydeba, ra Tqma unda, dros moiTxovs da rom<br />
es dro xelT hqondeT, politikam bolgariis saqme<br />
diplomatebs Caugdo gasaWianureblad da<br />
gaWianureba xom diplomatebis saqmea. Cvena gvgonia,<br />
es axali xana bolgariis saqmisa imis mets aras<br />
moaswavebs, rom viRasac hsurs dro iqonios<br />
sapolitiko marTulebis sxvafriv asatrialeblad<br />
da saxelmwifoebis erTmanerTSi sxvafriv gasayvangamosayvanad.<br />
cda bedis monaxevreao, naTqvamia, da<br />
raki sacdelad droc exla sakmaoa, moxerxebuli<br />
kaci ar iuarebs da SemTxvevas cdisas ar<br />
dahkargavs.<br />
97
98<br />
<br />
sakiTxi sakiTxi<br />
tfilisi, 17 Tebervali<br />
amierkavkasiisaTvis erTi metismetad friad<br />
sayuradRebo saqmea, romelic didi xania afiqrebs<br />
aqaurs mTavrobas da romelsac dRes aqamomde<br />
bolo ar uCans. es saqme dasaxlebaa Savi zRvis<br />
pirebisa, saidamac winandeli mkvidrni gaikribnen<br />
da adgilebi mas Semdeg dacarielda... am<br />
dasaxlebazed didi xania hzrunavs da hRonobs<br />
mTavroba da dRes aqamomde gaTavebuli ar aris, ra<br />
Teslis xalxs gauxsnas gza am dasaxlebisaTvis.<br />
bevri azri gamoiTqva am saganzed, bevri proeqti<br />
daiwera da arc erTma imodenad ar ixeira, rom<br />
saqmes bolo mohReboda.<br />
Cvenma mkiTxvelebma ukve ician, rom am<br />
ukanasknel xanebSi kamisiac Sesdga da miendo, rom<br />
am saganzed yovelive Sesabami cnoba Seekriba da<br />
gadawyvetili ram eTqva. kamisiam, samis<br />
sazogadoebis warmomadgenelTagan Semdgarma, Tavisi<br />
azri ukve gamosTqva da imazed dahdga, rom<br />
yvelazed ufro saxerxoa yazaxebi daasaxlos Savi<br />
zRvis pirebze mTavrobama da yazaxebis<br />
weswyobileba safuZvlad daudvas axalSenebsao.
im sazogadoebis krebaSi, romelsac eZaxian<br />
`Императорское вольно-экономическое общество~-s 4-s<br />
Tebervals didi baasi gamarTula am saganzed.<br />
Tavmjdomares krebisas b-ns sovetovs, mouxsenebia<br />
ra istoria am saqmisa da gadawyvetileba<br />
zemoxsenebulis kamisiisa, neba miucia am saganzed<br />
laparakisa jer bb-nT dukmasovisaTvis, iureviCisa<br />
da eropkinisaTvis, rogorc Savi zRvis pirebze<br />
adgil-mamulis moRvaweTaTvis.<br />
b-ns dukmasovs waumZRvarebia ra politikuri<br />
azri, uTqvams, rom im adgilebzed ucilobelad da<br />
ueWvelad yazaxebi unda daasaxlos mTavrobamao da<br />
mTlad dauWeria mxari zemoxsenebul kamisiisaTvis.<br />
b-ns iureviCs sul sxva azri warmouTqvams:<br />
yazaxebs araviTari unari ara aqvT axalSenobis<br />
misiis aRsrulebisaTvisao, igini amisaTvis yovlad<br />
gamousadegarni ariano, radganac, arc Cveuleba,<br />
arc maTis cxovrebis weswyobileba ar eSesabameba<br />
amisTana sakulturo saqmesao. Savi zRvis pirebis<br />
adgilebi haviT da miwis momcemlobiT imisTanani<br />
arian, rom yurZeni, Tambaqo da sxva amgvari<br />
sameurneo sagani hxeirobso da amitomac ukeTesi<br />
iqneboda, rom mTavrobam moiwvios dasasaxleblad<br />
qarTvelebi, imerlebi da megrelebi im<br />
adgilebidam, saca venaxebis xeli ician da berZnebi<br />
iqidam, saca Tambaqos moyvana gavrcelebuliao. b-ni<br />
eropkini daeTanxma b-ns iureviCs, rom yazaxebi am<br />
saqmisaTvis ar varganan da daumatebia, rom sxva<br />
rusebi ki Zalian kargad gamodgebiano.<br />
amaT Semdeg ulaparaknia b-ns egunovs. amas<br />
vrclad mouyvania yovelive, rac am saganze ho da<br />
ara Tqmula odesme. bolos Tavis sakuTari azri<br />
ase dauskvnia, rom, rasakvirvelia, Tu saxeSi<br />
miviRebT marto politikur saWiroebasao,<br />
sasurvelia abxazeTi gansakuTrebiT rusebiT iyos<br />
dasaxlebulio. xolo Tu havisa da ekonomiuris<br />
99
mxriT davuwyebT yurebas am saqmes, es azri da<br />
nametnavad kamisiisa, yazaxebi davasaxloTo,<br />
mcireodens kritikasac ver gaumklavdeba da ver<br />
gauZlebso. yazaxebis winaaRmdeg ilaparakes bevrma<br />
sxvebmac da sxvaTa Soris b-ma kotelnikovmaca.<br />
b-ma a.s. ermolovma, romelsac, Tu ara vcdebiT,<br />
saxelmwifoTa qonebis saministroSi TvalsaCino<br />
adgili uWiravs, SehniSna, rom am saqmeSi ori<br />
azria erTmanerTSi areuli da gadabmulio:<br />
politikuri da ekonomiurio. amasTan esec<br />
saTqmelia, rom pirvels sagans upiratesoba da<br />
ufro didi mniSvneloba eZlevao. eg politikuri<br />
azri mTlad unda Camoecalos am saqmesa, radganac<br />
politikis TvaliT saqmis gasinjva Cvenis<br />
sazogadoebis saqme ar ariso. Cven am saqmes unda<br />
movekidneT marto ekonomiuris mxriT da marto am<br />
mxriT unda gamovarkvioTo.<br />
Sesdgomia ra am mxriT saqmis gamorkvevas, b-ns<br />
ermolovs uTqvams, rom me TviTon minaxavs da<br />
misinjavs yazaxebis meurneoba da didi eWvi maqvs,<br />
rom eseni Savi zRvis pirebze raSime gamosadegni<br />
iyvneno sameurneod da miwis samoqmedodao. erTob<br />
eWvi maqvs, rom cariel adgilebis dasaSeneblad<br />
imaT ivargono da Cvenma axalSenobis saqmem amaTis<br />
dasaxlebiT imarjvos da ixeiroso.<br />
Tavmjdomares, b-ns sovetovs, mousmenia ra ese<br />
yoveli, warmouTqvams, rom yazaxebis uvargisoba<br />
Savi zRvis piris dasaxlebisaTvis winadvec aris<br />
danaxulio, amazed eWvi gamoiTqva jer kidev 1870<br />
wlis Semdegs xanebSio; rac Seexeba mas, rom rus<br />
kacs erTob niWi da unari aqvs axalSenobisa, amas<br />
mohwmobs mTeli Cveni istoria, Tumca zogierTni<br />
am niWsa da unars dResac uarhyofen. amisi<br />
cxoveli da brwyinvale sabuTi axali aToni aris,<br />
saca rusTa krebulma mokle xanSi verana adgilebi<br />
gaacocxla da aayvavao. kamisia metad calkerZ<br />
100
moekida am saqmesa, raki marto yazaxebi icna da<br />
ara mTeli rusoba gamosadegad zRvis pirebis<br />
dasaxlebisaTvisao. es nakli kamisiisa SevavsoT da<br />
egred Sevsebuli daskvna kamisiisa Cvenc miviRoTo.<br />
mTeli kreba ukleblad am azrzed daTanxmebula.<br />
ra Tqma unda, amisTana gadawyvetileba<br />
mosalodneli iyo krebulisagan da Tu Cven es<br />
ambavi ase vrclad amovwereT rusul gazeTebidam,<br />
marto imisaTvis, rom CvenTan erTad gaikvirvos<br />
mkiTxvelma: sad daikarga xma b-n iureviCisa,<br />
eropkinisa, kotelnikovisa, egunovisa da sxvaTa?<br />
101
aucilebloba<br />
102<br />
tfilisi, 22 Tebervali<br />
karga xania Cvens sazogadoebaSi htrialebs<br />
azri, rom Cveni saTavadaznauro skola ver uZRveba<br />
Cvens Tavad-aznaurTa saWiroebasao. amis mizezs<br />
hxedaven ara imasSi, rom viTom gamgeoba skolisa<br />
gulmodgined ar ekidebodes Tavis saqmesa. am<br />
mxriT samarTali iTxovs vsTqvaT, rom Cvens<br />
skolas TiTqmis wuni ara aqvs. gamgeoba Zalian<br />
hbejiTobs, Zalian guldadebiT asrulebs Tavis<br />
movaleobas sazogadoebis winaSe da skolas ise<br />
uvlis, rom codvaa kacma am mxriT raime<br />
usayveduros gamgeobas skolisas. ymawvilebs<br />
kargad inaxven, gonebagaxsnilobiT, codniT da znexasiaTiT<br />
Cvenis skolis ymawvilebi sxvazed metni<br />
Tu ar arian, naklebi xom ara da ara. marTla rom<br />
sasiamovnod gagakvirvebT ymawvilebis mkvircxlgoniereba,<br />
azriani sityva-pasuxi da zedmiwevniT<br />
cnobierad SeTvisebuli yovelive codna, rac ki<br />
skolas Tavisis programis mixedviT mouwvdia<br />
moswavleTaTvis. yvelani amas amboben, visac ki am<br />
mxriT usinjavs sikeTe skolisa. faqizoba da<br />
sikeTe tanTsacmelisa, qveSagebisa, saWmel-
sasmelisa da erTob mowyobiloba pansionisa<br />
iseTia, rom metis natvra bedovlaTobaRa iqneba.<br />
es yvelam icis, visac ki skola unaxavs da<br />
dauTvalierebia. amitomac yovel am mxriT aravin<br />
emdureba skolas, piriqiT, moswonT kidec da<br />
madlobis mets aravin aras hgrZnobs skolis<br />
gamgeobis mimarT. sazogadoeba Tu amazed<br />
hlaparakobs rasme, salaparako mxolod is aris,<br />
rom exlandeli programa skolisa Tavs ar modis<br />
da Cvens TavadaznaurTa saWiroebas ver uxdebao.<br />
dRevandeli programa skolisa iseTia, rom Cvens<br />
skolas TiTqo ori sagani aqvs misaRwevadao.<br />
mosamzadebeli klasebi skolisa amzadeben<br />
ymawvilebs saxelmwifo skolebSi Sesasvlelad da<br />
Tu iq ver mouxdaT Sesvla, amisaTvis kidev<br />
egredwodebuli progimnaziis klasebia TviTon<br />
skolaSi, romelSiac saxelmwifo skolebSi<br />
verSesuli ymawvilebi ganagrZoben swavlasa. am<br />
klasebSi ymawvilebs amzadeben egredwodebul<br />
klasikur swavla-ganaTlebis programiTa.<br />
ra Tqma unda, rom amasac Tavisi sabuTiani<br />
azri da mizezi aqvs. ymawvilebs am progimnaziis<br />
klasebidam SeuZlianT klasikur gimnaziebSi<br />
gadavidnen Sesafer klasSi, rasakvirvelia, Tu<br />
egzamens daiWeren. xolo ubedureba es aris, rom<br />
mas aqeT, rac sakonkurso egzamenebi daidva, TiToorola<br />
ymawvils Zlivs Sexvdeba xolme es<br />
bedniereba, danarCenni ki swavla-ganaTlebis<br />
SeumTavreblad unda daubrundes Sin Tavis dedmamasa.<br />
am saxiT gamodis, rom Cvens skolas yovlT<br />
uwinares sagnad aqvs sxva saswavlebelisaTvis<br />
amzados ymawvilebi da mere, Tu es ver mouxerxda,<br />
ymawvils akmaros progimnaziis kursi. marTalia,<br />
sul araraobas kidev esa sjobia: cota ram<br />
gagebuli mainc eqmneba progimnaziaSi<br />
kursSesrulebuls ymawvils, rigiani wera-kiTxva<br />
103
mainc ecodineba, sxva ara iyos ra. magram saqme<br />
imaSia: ris gamosadegia amisTana naxevar gzazed<br />
Tavminebebuli ymawvili? ra adgils daiWers<br />
cxovrebaSi da raSi gamoiyenebs Tavis ar<br />
SemTavrebuls swavla-ganaTlebasa?<br />
ai dRes amazea laparaki sazogadoebaSi da<br />
yvela amas hkiTxulobs: razed ilaxeba Cveni<br />
Svili berZnulisa da laTinuris swavlebiTa<br />
mTeli oTxi weliwadi? nuTu ufro ukeTesi ar<br />
iqneboda es auarebeli dro, mkvdar enebze<br />
dakarguli, sxvarigad gamoeyenebinaT Cvenis<br />
SvilebisaTvis da erTi imisTana ram eswavlebinaT,<br />
rom skolidam gamosuls raime saqmis unari<br />
hqonoda da maSasadame, saxsaric cxovrebisa? Tu<br />
amisaTvis oTxi weliwadi mosamzadebel klasebisa<br />
da oTxic progimnaziisa sakmao ar aris, is ara<br />
sjobia, ori Tu sami weliwadi kidev wavumatoT<br />
da erTi imisTana saswavlebeli gavmarToT, rom<br />
Cveni Svilebi gamodiodnen iqidam imisTana da<br />
imodenad SemTavrebulis codniT, romelic<br />
pirdapir cxovrebaSi gamosadegia da<br />
gamosayenebelio? klasikuris swavla-codniT<br />
momzadeba ymawvilisa im ded-mamisaTvis aris<br />
saWiro, visac SeZleba da Rone aqvs Svilebi<br />
hgzavnos universitetsa da sxva amisTana maRal<br />
saswavlebelSi. raki dRevandeli skola am azrs<br />
adgia, sCans, igi bolos da bolos mdidarTaTvis<br />
aris gamarTulio da mdidari xom uCvenskolodac<br />
Tavis Svils gazdis da moamzadebs, radganac<br />
amisaTvis SeZleba aqvso. Cvenma skolam saxeSi unda<br />
iqonios marto Cveni Raribi da SeuZlebeli<br />
Tavadaznauroba, romelic Tavis SvilisaTvis<br />
marto arsebiTs pursa hnatrulobs da, maSasadame,<br />
am did nawil TavadaznaurobisaTvis imisTana<br />
skolaa saWiro, rom iqidam kursSesrulebuls<br />
ymawvils sakmao codna hqondes arsebiTis puris<br />
104
Sovnisa, rom pirdapir cxovrebaSi gamoiyenos da<br />
cxovrebis sufrazed Tavisis codniT monagari<br />
kerZi iqonios.<br />
ai es azrebi htrialebs Cvens sazogadoebaSi da<br />
ar SeiZleba kacma amaT angariSi ar gauwios.<br />
TviTon skolis gamgeobasaca aqvs danaxuli<br />
naklebuloba dRevandelis skolisa da karga xania<br />
hzrunavs da hfiqrobs rogor da ra saxed<br />
gadaakeTos saTavadaznauro skola, rom marTals<br />
da ufro mwvavs saWiroebas Tavadaznaurobisas<br />
Seuferos. gamgeobis sasaxelod amas vityviT, rom<br />
igi am metad mZime da rTuls saqmeSi marto Tavis<br />
sakuTars codnas da gamocdilebas ar damyarebia<br />
da saWirod daunaxavs dahkiTxeboda sxva gareSe<br />
kacTac, romelnic amisTana saqmeSi cotad Tu<br />
bevrad mcodne kacebad cnobilni arian, warsuls<br />
paraskevs, 19 Tebervals, skolis gamgeobis<br />
mowveviT Sesdga TviTon skolis darbazSi kreba am<br />
saganzed. Cvenis gazeTis mkiTxvelebma ukve ician,<br />
garda gamgeobis wevrTa da skolis maswavlebelTa<br />
sxva gareSeni vin iyvnen miwveulni. am krebazed<br />
wakiTxul iqmna moxseneba T. levan vaCnaZisa,<br />
sakmaod vrceli da guldadebiT Semdgari. am<br />
moxsenebaSi naCvenebia, ragvar skolad unda<br />
gadakeTdes exlandeli saTavadaznauro skola. ra<br />
saubari gamoiwvia am moxsenebam, amas SemdegSi<br />
vauwyebT Cvens mkiTxvelebsa.<br />
105
106<br />
tfilisi, 24 Tebervali<br />
T-di levan vaCnaZis moxseneba Cvenis<br />
saTavadaznauro skolis gadakeTebis Taobazed,<br />
metad vrcelia da rTuli da amotomac Cven marto<br />
mis dedaazrs aRvniSnavT da dawvrilebiTs<br />
gamoZiebas ki Tavs davanebebT. jer imitom, saqme<br />
dedaazrSia yvelazed uwinares da mere imitom,<br />
rom dawvrilebiT gamoZiebisaTvis marto Cvens<br />
xsovnas ver davendobiT da sxva sabuTi xelT ara<br />
gvaqvs.<br />
b-ns vaCnaZes dedaazrad isa aqvs dayenebuli,<br />
rom TavadaznaurobisaTvis saWiroa imisTana skola,<br />
romelic usaTuod, cotad Tu bevrad,<br />
SemTavrebuls swavla-codnas aZlevdes moswavlesa<br />
da is swavla-codna pirdapir gamosayenebeli da<br />
mosaxerxebeli iyos cxovrebaSi. aq b-ns vaCnaZes<br />
mxari dauWeria im azrisaTvis, romelic marTla<br />
Cvens sazogadoebaSi htrialebs da romelic Cven<br />
ukve aRvniSneT Cvens meTaurs werilSi (`iveria~<br />
#41).<br />
raki es azri waumZRvarebia, b-ns vaCnaZes,<br />
rasakvirvelia, imis pasuxic unda moeca Tu,<br />
ragvari skolaa ganmaxorcielebeli xsenebulis<br />
azrisa. Cveni Tavadaznauroba sofelSi<br />
mcxovrebeli miwaTmflobeli da miwaTmomqmedi<br />
wodebaa. erTaderTi saxsari misis ekonomiuris<br />
cxovrebisa soflis meurneobaa. esevea TiTqmis<br />
erTaderTi saxsari danarCenis xalxisac CvenSi. bns<br />
vaCnaZes mis mier ganzraxuli skola swored am<br />
garemoebis da saWiroebis kvalobazed gamouWria.<br />
b-n vaCnaZis azriT, CvenTvis saWiroa<br />
egredwodebuli specialuri saswavlebeli da,<br />
saxeldobr, sameurno, saca unda iswavlebodes<br />
yovelgvari xeloba sasoflo meurneobisa. amisTana<br />
saswavlebeli sxvadasxva xarisxisaa. aris imisTana
saswavlebeli, romelic marto gawurTnils da<br />
mixvedrils muSakacs iZleva; aris meoris<br />
xarisxisa, romelic iZleva imodenad mcodne kacs,<br />
rom SeuZlian mamulis movla, Tavmdgomeloba,<br />
codniT da xerxianad gaZRola, Tavdarigoba da<br />
Taosnoba soflis meurneobis ase Tu ise<br />
mimarTvasa da wayvanaSi. aris mesame xarisxis<br />
saswavlebelic, egredwodebuli umaRlesi<br />
sameurno saswavlebeli, magram radganac es<br />
CvenTvis dRes miuwvdomelia, amazed aras vityviT.<br />
b-ns vaCnaZes meore xarisxis saswavlebeli<br />
amourCevia CvenTvis. sruli kursi am<br />
saswavlebelisa ipyrobs aTs weliwadsa. pirveli<br />
oTxi weliwadi hxmardeba mosamzadebel klasebs,<br />
meore oTxi weliwadi orgvar sagnebis swavlebas.<br />
erTgvari sagnebi zogadis ganaTlebisani arian da<br />
meore gvarni imisTana swavla-codnisani,<br />
uromlisaodac sameurno mecnierebas kaci ver<br />
iswavlis. ori danarCeni weliwadi gadadebulia<br />
gansakuTrebiT sameurneo xelobebis saswavleblad<br />
TeoriiT da saqmiT. rasakvirvelia, Zveli enebi<br />
laTinuri da berZnuli gamodevnilia<br />
saswavleblidam da samagierod amisa daniSnulia<br />
gaZlierebuli swavleba frangulisa imodenad, rom<br />
kursSesrulebulT Rone hqondeT angariSebi<br />
meurneobisa franguls enazed Seadginon xolme.<br />
mosamzadebels klasebs is daniSnulebaca aqvT,<br />
rom ymawvilebs aqedam SeeZloT sxva saxelmwifo<br />
saswavlebelSi Sesvla, Tu mSoblebi amas<br />
moiwadineben. maTzed mimyols oTxs klass sagnada<br />
aqvs zogad ganaTlebasac xeli Seuwyon da amasTan<br />
moswavles imodenad SesZinon swavla-codna<br />
bunebismetyvelebis sxvadasxva mecnierebisa,<br />
ramodenadac saWiroa meurneobis swavlacodnisaTvis<br />
sakuTrad. frangulis enis<br />
gaZlierebuli swavleba imiTia dasabuTebuli, rom<br />
107
Cvens saswavlebelSi kursSesrulebuls SeeZlos,<br />
Tu dro xels miscems, sazRvargared ufro<br />
vrclad da zedmiwevniT SeimTavros sameurneo<br />
swavla-codna, ese igi, aqauri nakli iq<br />
Seisrulos.<br />
Tumca b-ns vaCnaZes, Seuwonia Cveni saWiroeba<br />
Cvenis dRevandel jibisaTvis da saSualo<br />
programis sameurno skola amourCevia CvenTvis,<br />
magram esec ki unda vsTqvaT, rom igi hcdilobs am<br />
skolaSi SeZenili swavla-codna da xerxi am<br />
swavla-codnis saqmeSi gamoyenebisa sakmaod<br />
SemTavrebuli da sruli iyos saqmisaTvis. eg<br />
swavla-codna da xerxi im zomamde unda iyos<br />
usaTuod miRweuli, rom iq kursSesrulebuls<br />
eTqmodes: rac vici, imodenad sakmaod da rigianad<br />
vici, TeoriiT da saqmiT, rom SemiZlian visaqmo,<br />
viwarmovo da vimoqmedoo.<br />
ai dedaazri b-n vaCnaZis moxsenebisa da misi<br />
umTavresi mowyobiloba, romelic avtors<br />
dauniSnavs im dedaazris ganxorcielebisaTvis.<br />
CvenTvis Zalian samwuxaro iqneba, Tu an xsovnam<br />
gviRalata, an saqmis ucodinarobam imodenad ar<br />
gaaWrevina Cvens Tvals, rom sxva arsebiTi<br />
mxareebic am moxsenebisa SegveniSna da<br />
dagvxsomeboda.<br />
yovelive wvlili, rac am dedaazrs an Sedegad<br />
mosdevs, an gansaxorcieleblad esaWiroeba, Cven<br />
gangeb ar movixsenieT aq, radganac krebaSi<br />
umTavresi baasi gamoiwvia TviTon dedaazrma da<br />
zogierTma arsebiTma mxarem moxsenebisam, wvlilni<br />
ki an mTlad gaurCevlad darCnen, an marto<br />
gzadagzad xelSexebul iqmnen.<br />
es werilic gagvigZelda da amitomac<br />
iZulebul varT baasi da saubari, am saganzed<br />
aRZruli krebaSi, SemdegisaTvis gadavdoT.<br />
108
tfilisi, 25 Tebervali<br />
19-s Tebervals, roca Cvenis saTavadaznauro<br />
skolis Taobazed Tavisi moxseneba waikiTxa b-nma<br />
vaCnaZem, yvelam marTali miuwyo am moxsenebas,<br />
rogorc guldasmiT, keTilsindisierad da<br />
guldadebiT naSromsa da SemuSavebulsa. baasi<br />
gaimarTa imis Taobazed, rom Sesaferia Tu ara<br />
sameurneo skolisaTvis imisTana programa,<br />
romelsac saxeSi aqvs zogadi ganaTlebac da<br />
gansakuTrebuli specialuri swavla-codnaca. b-n<br />
vaCnaZis azriT, mis mier ganzraxuli skola am<br />
ors sagans unda erTsa da imave dros<br />
emsaxurebodes. magaliTebr, oTxi mosamzadebeli<br />
klasi ufro imisaTvis aris saWirod danaxuli b-n<br />
vaCnaZisagan, rom ymawvilebi amzados sxvadasxva<br />
saxelmwifo saswavlebelSi Sesasvlelad da visac<br />
es ver mouxerxdeba, danarCeni klasebia<br />
ganzraxulis skolisa, romelTac amisTana<br />
ymawvilis swavla bolomde unda miiyvanon. garda<br />
amisa TviTon is Semdegi oTxi klasi, romelic<br />
sakuTriv specialur saswavleblis guls unda<br />
Seadgendes, zogadis ganaTlebisaTvisac cotad Tu<br />
bevrad gaangariSebulia.<br />
krebam yvelazed uwinares am TiTqmis orkecs<br />
daniSnulebas axalis saswavleblisas yuradReba<br />
miaqcia da sTqva, rom es orkecoba tyuilubralod<br />
daamZimebs ganzraxuls skolas, oris kurdRelis<br />
devna iqneba erTsa da imav dros da arc erTi<br />
xelSi ar Cauardeba saswavlebelsao. Tund egec<br />
ar iyoso, gana igi bunebismetyvelebis sagnebi,<br />
romelnic esaWiroeba specialurs sameurneo<br />
swavla-codnasao, ar arian SemZlebelni, rom<br />
ymawvils zogadi ganaTleba da gonebagaxsniloba<br />
SesZinono? kargad momarTuls, rigianad agebuls<br />
sameurneo saswavlebels, romelsac<br />
109
unebismetyvelebis sagnebis codna gzada aqvs<br />
Tavis daniSnulebis misaRwevad, sxva<br />
saswavlebelzed ara nakleb SeuZlian ymawvils<br />
goneba gauxsnas da zogadi ganaTleba misceso.<br />
amitomac nametanobaa Cvens sameurneo skolas<br />
kiserzed movaxvioT ori sagani, ori tvirTi,<br />
rogorc cal-calked sazidarni erTisa da imave<br />
saswavleblisaganao.<br />
sameurneo skolao, rogorc gansakuTrebuli,<br />
specialuri saswavlebeli, porvel klasidam<br />
ukanasknelamde marto erTs sagans unda<br />
emsaxurebodes, saxeldobr, imasao, rom ymawvils<br />
sameurneo mecnierebis swavla-codna misces da<br />
xerxic am swavla-codnis saqmeSi gamoyenebisao.<br />
amisTana skola TavisTavad zogadganmanaTlebelic<br />
ariso da amitomac kacma am skolas Tavisi<br />
sakuTari sagnebi unda akmaros da sxvadasxva<br />
sagnebi ar Caurios da programa ar aaWreloso im<br />
cdomilis azriT, viTomda bunebismetyvelebis<br />
sagnebi, Tunda imodenad, ramodenadac aucileblad<br />
saWiroa sameurneo mecnierebisaTvis, zogad<br />
ganaTlebas ar iZleviano. krebam dainaxa saWirod,<br />
rom programa samermiso saswavleblisa am mxriT<br />
iyos kargad mofiqrebuli da Sedgenili, anu uked<br />
vsTqvaT, pirvel klasidam ukanasknelamde erTi<br />
azri unda hqondes aRsasruleblad, ese igi, isa,<br />
rom swavla-codna sameurneo mecnierebisa SesZinos<br />
moswavlesao TeoriiT da saqmiT imodenad,<br />
ramodenadac saWiroa pirdapir saqmeSi gonierad da<br />
codniT CabmisaTvisao.<br />
mere gaimarTa laparaki imazed, rom im<br />
programas, romelic daniSnulia b-n vaCnaZisagan,<br />
ver aasrulebs sameurneo saswavlebelio; amisaTvis<br />
metad mokle xania dadebuli, sul mosamzadebel<br />
klaseb garda eqvsi weliwadia da es metad cotaa,<br />
rom saswavlebeli Tavis mravalgvar sagnebis<br />
110
swavlebas gauZRveso, nametnavad franguls enas<br />
xuT-eqvs weliwadSi imodenad ver iswavlian<br />
ymawvilebi, rom angariSebi swerono. garda amisa<br />
SehniSnes, rom b-n vaCnaZis moxsenebaSi<br />
gadametebuli adgili aqvs micemuli Teorias da<br />
praqtika am mxriT CamorCeniliao.<br />
ai umTavresi saubari razed astyda krebaSi.<br />
radganac am krebas azrad ara hqonia<br />
gadawyvetileba raime daedgina da marto<br />
rCevisaTvis da am saganzed azris<br />
aRebmicemobisaTvis iyo mowveuli, amitomac<br />
jerxanad sakmaod danaxul iqmna es erTmanerTis<br />
azrebis Setyoba... bolos b-nma Tavmjdomarem<br />
gamoacxada, rom ukanasknel sityvisaTvis kvlav<br />
iqmneba mowveuli amisTanave kreba da sTxova<br />
krebulsa ar daizaron da erTxel kidev Seiyarnen<br />
am rTulis da Znelis saqmis SesrulebisaTvis.<br />
amasTan b-nma Tavmjdomarem auwya krebas, rom erTi<br />
wevri saTavadaznauro kamitetisa apirobs am<br />
saganzed Tavis proeqtis warmodgenas da am<br />
proeqtis warmodgenisve umal daniSnul iqmneba<br />
axali krebao.<br />
Cvenc movucdiT am axals proeqts da mere<br />
vecdebiT am saganzed Cveni azric warmovsTqvaT.<br />
111
112<br />
<br />
evropaSi<br />
tfilisi, 23 Tebervali<br />
dRes evropaSi aqeT miixedav, Tof-iaraRis xma<br />
ismis, iqiT miixedav _ abjris Cxara-Cxuri. yvelgan<br />
raRac gaZlierebuli facafucia, raRac mzadebaa<br />
da erTi davidaraba. yovels ers evropisas,<br />
romelsac marto mSvidobianoba da myudrod yofna<br />
swyurian, xvalindeli dRe aSinebs, akankalebs. imas<br />
aRar vityviT es vai-vaglaxi, es SeTofiaraReba, es<br />
mzadeba ramodenad uRirs TviTveuls ers calke<br />
da yvelas erTad. midis auarebeli sarCosabadebeli<br />
da is gaumaZRari veSapi hylapavs,<br />
romelsac sulad tyvia-wamlis boli amosdis<br />
piridam, xelebad Tofi da xmali aqvs, muclad<br />
uzarmazari zarbazani da nayofad aTiaTasobiT<br />
mkvdari kaci. sul risTvis? marto imisTvis, rom<br />
T. bismarks da sxvas amisTanebs sabuTi hqondes<br />
sTqvas, rom RvTis meti Cven aravin SegvaSinebso.<br />
modiT da nu ityviT, rom am dRis mnaxveli da<br />
damswre kacobrioba sacodavi da Sesabralisi ar<br />
aris Tqo.<br />
es SeTofiaraRebuli mSvidobianoba, Tavidam<br />
fexebamde saomar abjarSi Camjdari da saomradve<br />
damklavebuli, TviT omze uaresia. omi, rac unda
iyos, an ho da an araa. eseTi mSvidobianoba ki arc<br />
erTia da arc meore da amiT aris adamianis<br />
sulisa da xorcis SemWmeli da damlevi.<br />
Tavmowonebuli saukune kia es mecxramete<br />
saukune!.. nuTu es dRevandeli yofa evropiisa<br />
Seefereba, eSesabameba yovels imas, rac<br />
kacobriobas SesZina am saukunem ukeTesTa da<br />
udidesTa kacTa meoxebiTa, RvawliTa da<br />
TavdadebiTa!.. mecniereba da xelobneba, romelnic<br />
RvTaeburs niWs adamianisas imisTvis gauCenia, rom<br />
Segviurvon da gviTxran: modiT, maSvralno da<br />
tvirTmZimeno, da Cven gangisvenoT Tqven, nuTu es<br />
RvTaeburni madlni dRes kacobriobas<br />
Semoswyromia? maS ra aris, rom erTic da meorec<br />
dRes miwveulni arian adamianis saJletad<br />
garjisaTvis! diaR, esenic ki hSvelian kacis xarbs<br />
da gamgelebuls guls imisTana iaraRi miscen<br />
xelSi, rom erTs wams mTeli laSkari, mTeli<br />
mxedroba mosTibos, rogorc balaxis Rero, arc<br />
mecniereba, arc xelovneba amisTana ukadriss<br />
samsaxurs ara hTakilobs da rodis? mecxramete<br />
saukuneSi. im saukuneSi, romlsac marTalis<br />
TavmowonebiT SeuZlian daiqados aqamdis unaxavi<br />
aRmateba adamianis gonebisa da mravalgvari<br />
warmateba.<br />
nuTu es aRmateba gonebisa, es mravalgvari<br />
warmateba, ase Zvirad naSovni, aseTis TavgawirviT<br />
SeZinebuli, unda marTla marto imas mohxmardes,<br />
rom erTmanerTi vxocoT da vJlitoT? Cvenda<br />
sabednierod, adamians jer qanci aqamde ar<br />
gaswyvetia, aqamde jer Zirs ar dauwevia da<br />
suliT da guliT ar gaTaxsirebula. qveyanaze<br />
kidev moipovebian imisTana didsulovanni kacni,<br />
romelTac es samarcxvino yofa evropiisa amZimebT<br />
da romelnic amis winaaRmdeg hRaRadeben da<br />
iRvwian dauZineblad. amaTi Rvawli da RaRadeba<br />
113
jer kantikuntad aris aqa-iqa, magram mermisi ki<br />
sruls gamarjvebas amaT uqadis.<br />
yoveli axali moZRvreba, nametnavad didi,<br />
advilad da male ar daiWers xolme cxovrebis<br />
moedanzed adgilsa. ramodenadac moZRvreba axalia<br />
da didi, imodenad didi manZilia mis dasawyisidam<br />
mis ganxorcielebamde. swored am kanons<br />
eqvemdebareba igi kacTmoyvaruli moZRvreba,<br />
romelic dRes hlamis kacTagan omebiT<br />
erTmanerTis Jleta da xocva srulad mospos da<br />
aRgavos dedamiwis zurgidam. dRes taatiT dadis<br />
es moZRvreba, magram dRedadRe momxre emateba da,<br />
maSasadame, Ronec da mxneobac eZleva dauRalavad<br />
svlisaTvis.<br />
am ukanasknel dReebSi gazeTebma mogvitanes<br />
ambavi, rom romis papi leon XIII mihmxrobia am<br />
moZRvrebasa. erTis gazeTis korrespondenti<br />
romidam iwereba, rom papi apirobs ors marts<br />
sityvis Tqmasa da hsurs gamoacxados, rom<br />
aucileblad saWiroa SuakacTa (третейским судом)<br />
samarTliT hTavdebodes yovelgvari erTaSorisi<br />
sadao saqmeebio. Tu es misi azri Sewynarebul da<br />
miRebul iqmneba saxelmwifoTagan. paps imedi aqvs,<br />
rom saxelmwifoni maSinve ahyrian TavianT<br />
mxedrobas Tof-iaraRs da amiT yovelive molodini<br />
gansacdelisa qveyanas Tavidam moSordebao.<br />
Tu es ganzraxva romis mRvdelmTavrisa<br />
marTalia, papi leon XIII saukunod madlobiT<br />
saxsenebeli iqmneba kacobriobisagan imisda<br />
miuxedavad, gasWris Tu ara misi ganzraxuli<br />
sityva saxelmwifoTa winaSe, imitom, rom zogjer<br />
Tqmac saqmea, nametnavad imisTana gvamisagan,<br />
romelsac auarebeli xalxi TayvaniscemiT da<br />
sasoebiT usmens. paps dRes mTeli kaTolikeni<br />
mTels qveynierobazed Tavis damrigeblad,<br />
mwvrTnelad, gzis maCveneblad da winamZRvarad<br />
114
hxadian da amitomac mravalTaTvis misi sityvac<br />
saqmea da rogorc Tesli nayofis gamomRebia.<br />
rasakvirvelia, Zneli dasajerebelia, rom<br />
saxelmwifoebma dResve aasrulon survili papisa,<br />
magram mis mier marto Tqmac imisTana saxelovani<br />
Rvawlia, romelic papis leon XIII-is saxels<br />
daamSvenebs istoriaSi.<br />
115
116<br />
<br />
germaniisaTvis<br />
tfilisi, 29 Tebervali<br />
aw gardacvalebuli imperatori germaniisa<br />
vilhelmi didad sayvareli kaci Seiqna<br />
germanielTaTvis mas Semdeg, raki danias CamoarTva<br />
Slezvig-golsteini, avstria gandevna germaniidam<br />
da bolos daamarcxa safrangeTi. minam safrangeTi<br />
gamgebeli iyo evropiis sve-bedisa, Zlier uSlida<br />
germaniis gaerTianebas im mizeziT, rom<br />
gaerTianebuli da miT gaZlierebuli germania<br />
saSiSar mezoblad eyoleboda da upiratesobasac<br />
CamoarTmevda evropaSi. roca vilhelmma, Tavisis<br />
genios TanaSemweebiT bismarkiT da moltkeTi, es<br />
didis xnis guliTadi wadili gaerTebisa<br />
aRsrulebaSi moiyvana, misdami siyvaruls da<br />
pativiscemas germaniaSi sazRvari ara hqonda.<br />
winad ki, saxeldobr, 1848 w., roca prusiaSi<br />
areuloba da aSliloba moxda, vilhelmma, maSin<br />
jer prusiis taxtis memkvidred yofilma,<br />
verafrad moawona Tavi ersa. erma igi icna<br />
reaqcionerad da imodenad aiTvalwuna, rom<br />
maSindelma prusiis mefem vilhelmis Zmam<br />
fridrix-vilhelm IV da misma ministrebma urCies<br />
prusiidam sadme gadaxvewiliyo da momduravs ers
mohSoreboda. vilhelmi gaixizna dromde inglisSi.<br />
mere, roca isev germaniaSi dabrunda, daniSnul<br />
iqmna mTavar spaspetad mxedrobisa, romelic<br />
gagzavnil iyo badenSi revolucionerebis<br />
winaaRmdeg. 1858 w. miiRo regentoba, radganac Zma<br />
misi, mefe prusiisa avad iyo da imis sikvdilis<br />
Semdeg 1861 w. gamefda kidec.<br />
gamefebis umalve daibara peterburgSi elCad<br />
gagzavnili grafi bismarki, romelic cnobili iyo<br />
viTarca moTave kaci memarjveneTa 1847 w.<br />
landtagSi. grafi bismarki daibara imisaTvis, rom<br />
rogorme moexerxebina da weswyobileba Seecvala<br />
parlamentisa, romelic maSin Zlier<br />
epirispireboda prusiis marTeblobasa.<br />
TviTon vilhelmi TavisTavad ar iyo imodenad<br />
didi, rogorc bolos dros garemoebam gamoiyvana.<br />
igi saxelovani saqmeebi, romelTac prusia did da<br />
Zlier germaniad Sehqmnes, germanias imodenad<br />
vilhelmisagan ar emadleba, ramodenadac im<br />
kacebisagan, romelnic vilhelmma moiwvia,<br />
daiaxlova sarCevad da samoqmedod. vilhelmis<br />
Rvawli germaniis winaSe is aris, rom didi niWi<br />
hqonda kacebis amorCevisa Tvisda TanaSemwed.<br />
kacebis amorCevac icoda da imaTi pativica. T.<br />
bismarki da grafi moltke man icna mravalTa<br />
Soris da moiSvelia imisTana Znel saqmeSi,<br />
rogorc gamgeobaa saxelmwifosSi. Setyobis niWma<br />
ar uRalata da TviTonac imodenad sulgrZeli<br />
iyo, rom maTs rCevas, maTs windaxedulobas da<br />
SorsmWvretelobas srulis ndobiT mxari misca.<br />
Tumca adrindeli midrekileba reaqcionuri<br />
bolomde SerCa imperators vilhelmsa da ase Tu<br />
ise hcdilobda jer prusiis da mere germaniis<br />
parlamentis frTebis Sekvecas, magram TviTon T.<br />
bismarkic amave midrekilebis kacia, nametnavad<br />
Sinaurs politikaSi da amitomac vilhelmisa da<br />
117
mismarkis erTmanerTSi ganwyobilebas Zlieri da<br />
magari safuZveli hqonda am mxriT.<br />
ar iTqmis, rom sagareo politikaSi eseTive<br />
Tanxmoba yofiliyo maT Soris. imperators<br />
vilhelms uyvarda saxloba ruseTis imperatorisa<br />
da TviT xelmwife imperatorica, viTarca Tavisi<br />
maxlobeli naTesavi. amitomac yovels saqciels<br />
bismarkisas, ruseTisaTvis sawyens, imperatori<br />
vilhelmi guliT ver moiwonebda xolme da<br />
zogjer uTanxmoebac mosdioda bismarkTan. amisda<br />
miuxedavad, T. bismarki mainc yovlad SemZlebeli<br />
kaci iyo da Zalian Sesuli Tavis imperatorTan,<br />
romelic bevrs ar uxirdeboda xolme T. bismarks,<br />
radganac icoda da swamda misi didgoniereba da<br />
TiTqmis utyuari Sormxedveloba.<br />
exla depeSebma gvacnobes, rom germaniis<br />
saimperatoro taxtzed asasvlelad memkvidre<br />
vilhelmisa fridrixi wavida sen-remodamo.<br />
fridrixi metad mZime avadmyofia da, rogorc<br />
mkurnalni amboben, imisi morCena Znelad<br />
sagulvebeliao. mainc am mZime avadmyofs gaubednia<br />
berlinSi wasvla sen-remodam, saca igi imyofeboda<br />
mosarCenad, rogorc haviT kargad Sezavebuls<br />
adgilsa. misi gaimperatoreba germaniaSi dids da<br />
mravalgvars saqmeebs moaswavebs, Tu davujerebT im<br />
xmebs, rac am axals imperatorzed winad ismoda,<br />
roca jer memkvidred iricxeboda. amboben, rom igi<br />
liberalebis momxrea da verafrad moswons T.<br />
bismarki da imisi politika, nametnavad Sinaurio.<br />
axal imperatoris meuRles xom Tvalis<br />
dasanaxavad ejavrebao T. bismarki. amasac amboben,<br />
viTomc axali imperatori ufro imisi momxrea,<br />
rom safrangeTs rogorme mohSveldes da<br />
mourigdeso.<br />
Tu yovelive es Wori ar aris, ra Tqma unda,<br />
rom axali imperatori bevrs cvlilebas da didis<br />
118
mniSvnelobis cvlilebasac moaxdens germaniaSi da,<br />
maSasadame, evropaSiac, radganac dRes evropaSi<br />
hbZaneblobs germania.<br />
rasakvirvelia, yovelive es jer ufro miTqmamoTqmaa,<br />
vidre dasabuTebuli ambavi da amitomac am<br />
miTqma-moTqmazed damyarebuli winadTqma risame<br />
dabejiTebiT jer SeuZlebelia. ori kvirac ar<br />
gaivlis dReis Semdeg da yvelaferi cxadi iqneba.<br />
yovel amis miuxedavad, mainc didis mniSvnelobis<br />
ambavia gardacvaleba imperatoris vilhelmisa<br />
imitom, rom am ukanasknel xanebSi ambobdnen,<br />
voTomc moxucebuls imperators didad hsurda,<br />
minam cocxalia, omi ar atexiliyo da suli amiT<br />
ar daemZimebinao.<br />
119
120<br />
<br />
imperatori<br />
tfilisi, 7 marti<br />
2-s marts depeSa movida berlinidam da<br />
gvacnoba, rom axal imperatoris fridrix III-is<br />
manifestma yvelgan Zlier kargad imoqmeda,<br />
nametnavad im sityvebmao, rom me yovel<br />
RonisZiebas vixmarebo Zlevamosils omebsac ki<br />
moverido da marto mSvidobianis gziT vecdebi<br />
saxelmwifos keTildReobisaTvisao. marTalia,<br />
Znelia exlandels ganaTlebuls droSi kacma,<br />
imperatoris taxtzed axlad asulma, gamotexilad<br />
sTqvas, omebs avstexo, Tundac gulSi eg edvas,<br />
magram imperator fridrixis manifestSi eg<br />
arsurvili omisa metad Zlieris sityvebiT aris<br />
gamoTqmuli da sagulisxmierod gamoTqmulia<br />
samSvidobo sityvebi ufro metis yuradRebis<br />
misaqcevad.<br />
am manifests rom zed davurToT reskripti, T.<br />
bismarkTan miwerili axalis imperatorisagan,<br />
maSin, xom ufro cxadad davinaxavT, ra hsurs da<br />
ra gzazed hdgeba axali imperatori germaniisa.<br />
Cvenis fiqriT, es reskripti ufro<br />
didmniSvnelobiania germaniisaTvis, vidre<br />
manifesti. depeSebi gvarwmuneben, rom am<br />
reskriptSi imperatori fridrixi guliTads
madlobas uTvlis T. bismarks dauZinebel<br />
SromisaTvis da acxadebs, rom me imperiis gamgeoba<br />
msurso konstituciisa da kanonebis Tanaxmad da am<br />
gziT nivTiers da suliers warmatebas erisas<br />
guldadebiT Sevudgebio.<br />
germaniis imperias arc aqamde aklda<br />
mzrunveloba mTavrobisa, magram yvelam viciT, rom<br />
T. bismarkis Sinauri politika, romelsac sagnada<br />
aqvs eg nivTieri da sulieri warmateba erisa,<br />
rogorRac hkoWlobda da agebuli iyo ufro<br />
Zvels moZRvrebazed, vidre axalis drois wessa da<br />
rigzed. yvelafers sxvas rom Tavi davaneboT, isic<br />
sakmaoa sabuTad moviyvanoT, rom T. bismarks<br />
TvalSi eklad hqonda germaniis parlamenti, ese<br />
igi, kanonmdebeli krebuli germaniis eris<br />
warmomadgenelobisa. amitomac T. bismarki arc<br />
erTs SemTxvevas ar dahkargavda xolme, rom ar<br />
gahmklaveboda parlaments, roca parlamenti imis<br />
survilisamebr ar iqcevoda da ara erTxel<br />
ukadrisadac zurgi Seuqcevia Tavis mopirispire<br />
parlamentisaTvis. Cven adreveca vsTqviT, rom aw<br />
gansvenebuli imperatori vilhelmi T. bismarkis<br />
TviTnebobas ufro mxars aZlevda, vidre germaniis<br />
eris warmomadgenelobas. arc imperatori<br />
vilhelmi iyo didi momxre parlamentobisa.<br />
exla ki axali imperatori fridrixi, taxtzed<br />
asvlis umalve, TavaziT da tkbilad eubneba<br />
TviTon T. bismarks, me msurs konstituciisa da<br />
kanonebis Tanaxmad vmarTo Cemi saxelmwifovo. es<br />
imasa hniSnavs, rom me ver vumxrob imas, vinc<br />
parlaments, konstituciis da kanonebis ZaliT<br />
arsebuls, auxirdeba da win gadaeRobeba<br />
TviTnebobiTa da ZalmomreobiTao. Cvena gvgonia,<br />
rom zemoxsenebul sityvebs reskriptisas sxva<br />
mniSvneloba ar unda hqondes, nametnavad Tu saxeSi<br />
viqoniebT, rom igi sityvebi sakuTrad T. bismarkis<br />
121
mimarT aris miqceuli. Cven eseca gvgonia, rom T.<br />
bismarki ugemurad Seikravda warbs, roca am<br />
sityvebs Tvals mohkravda.<br />
Zliereba mTavrobisa kanonebis Tanaxmad qcevaa,<br />
egeve qcevaa utyuari da saimedo Tavmdebi eris<br />
keTildReobisa yovel mxriT, xorcielad Tu<br />
sulierad. ai germanias ra moswons da ra uxarian<br />
axalis imperatorisa, romelic qveyanas uqadis<br />
mSvidobianobas da germanias konstituciisa da<br />
kanonebis Tanaxmad gamgeobas da marTvasa. gared<br />
mSvidobianoba da Sin kanoniereba _ ai es ori<br />
sagani daudvia valad Tvisad imperators<br />
fridrixs da Tu Tavisi mzrunvelba amas miaqcia<br />
aRTqmisamebr, maSin utyuari ganaCeni erisa ukeTess<br />
xelmwifeTa Soris CasTvlis am axals<br />
xelmwifesac.<br />
asea Tu ise, fridrixi imperatorad Seiqmna Tu<br />
ara, cotad dascxra da ganelda is gaZlierebuli<br />
SiSi xvalisa, romelic ase Zlier uxuTavda<br />
dRevandlamde suls mTels evropasa. xom arc<br />
Zvels imperators surda omisa da Cxubis atexa<br />
da ratom maSin ara scxreboda da ara hneldeboda<br />
es SiSi? imitom, rom SiSis mizezi T. bismarki iyo<br />
da vilhelmis dros xom T. bismarki yovlad<br />
SemZlebeli kaci iyo da marto T. bismarkis<br />
Zlieri marjvena atrialebda sve-beds qveynisas. T.<br />
bismarki xom exlac aris isev im umaRles<br />
Tanamdebobazed, romelic epyra winad, da rad<br />
hneldeba da scxreba SiSi dRes? aSkaraa, qveyanas<br />
guli daujerebia, rom T. bismarks exlandelis<br />
imperatoris winaSe is xma da fxa aRar eqmneba,<br />
rac uwin, da raki SiSis mizezma iklo, ra Tqma<br />
unda, SiSic iklebda.<br />
es SiSis kleba daetyo birJasac, saca<br />
yovelgvarma safasurma qaRaldma am ukanasknel<br />
dReebSi sagrZnoblad aiwia, anu, uked vsTqvaT,<br />
122
oqro gaiefda. birJa politikis avkargianobis<br />
sasworia da iseTi mgrZnobieri uReli aqvs, rom<br />
mcireodeni cvlileba, sakeTilo Tu saboroto,<br />
maSinve aatokebs xolme da maSinve gvacnobebs<br />
SiSianobis niavi hqris politikaSi Tu<br />
mSvidobianobisa. dRes birJa am ukanasknels<br />
gvaCvenebs da imisi naCvenebi jer minam Cvenc<br />
davijeroT.<br />
123
124<br />
gzebi<br />
tfilisi, 8 marti<br />
marTalia, samSvidobo niavma daubera dRes<br />
evropasa da axalma imperatorma germaniisam didi<br />
imedebi misca, magram kacs uneblied win exideba es<br />
sakiTxavi: saidam da rogor Camovardeba es<br />
yvelasaTvis sasurveli mSvidobianoba? es<br />
sakiTxavi imitom ufro sabuTiania, rom yovelive<br />
didi saistorio SemTxveva, rogorc, magaliTebr,<br />
omis atexaa didTa saxelmwifoTa Soris, imodenad<br />
calke kaczed ar aris damokidebuli, ramodenadac<br />
erTad mogubebul garemoebaTa krebulzeda. rac<br />
unda Zlieri kaci iyos, igi ufro monaa, tyvea am<br />
garemoebaTa krebulisa, vidre bZanebeli da<br />
amitomac zemoxsenebuls sakiTxavs Tavisi sabuTi<br />
aqvs.<br />
germania Zlieri saxelmwifoa. misma saocrad<br />
mowyobilma mxedrobam TiTqmis uZlevelobis<br />
saxeli moipova evropaSi. rasakvirvelia, amisi<br />
mcodne kaci dids mniSvnelobas miscems<br />
gulisTqmas da survils am saxelmwifos<br />
gamgebelisas. samSvidobo survili mis exlandelis<br />
imperatorisa yvelas euwya TviT imperatorisagan<br />
da SeSinebuli guli evropiisa, cota ar iyos,
dawynarda. xolo safiqrebelad mainc hrCeba:<br />
rogor unda aisrulos Tavis sulgrZeli da<br />
kacTmoyvare survili imperatorma fridrixma, raki<br />
viciT, rom amisTanaebSi calke kacis wadili<br />
xSirad uRonoa xolme saqmeTa cvlilebisaTvis.<br />
am Tvramet da cxramet weliwadis ganmavlobaSi<br />
bevri imisTana baraqiani mizezi mizezs zed<br />
Seekeca, bevri imisTana naskvi Seikra, rom am<br />
mizezebis daSlas, am naskvis gamoxsnas ara hyofnis<br />
marto erTi survili Tund imisTana Zlieris<br />
kacisa, rogoric dRes imperatori fridrixia.<br />
minam safrangeTi gulidam ar amoiRebs wyurvils<br />
samagieros gadaxdisas da elzas-lorenis<br />
dakargvis simwvaves ar dainelebs, im dromde<br />
Znelia sTqvas kacma, rom evropas ca gadaewmindao.<br />
SesaZloa davijeroT gulwrfeloba imperatoris<br />
fridrixisa, SesaZloa viwamoT misi guliTadi<br />
survili, rom qveyanazed mSvidobianoba iyos,<br />
magram safrangeTis mayurebeli germania Znelad Tu<br />
iaraRs aiyris da Tavis far-xmals Zirs dasdebs<br />
da Tu germaniam iaraRi ar aiyara, ra xelsayrelia<br />
igi mSvidobianoba, romelic Tavidam fexamde TofiaraRSi<br />
hzis da damklavebulia saomrad.<br />
cxadia, rom minam safrangeTs xmlis vadazed<br />
xeli uvlia, germania ver gahbedavs iaraRis ayras.<br />
maSasadame, orSi erTi unda moaxdinos imperatorma<br />
fridrixma Tavis survilis aRsasruleblad: an<br />
safrangeTzed imoqmedos imodenad, rom muqarazed<br />
xeli aaRebinos, an safrangeTs unda dauamos<br />
tkivili elzas-lorenis dakargvisa. pirveli<br />
SeuZlebelia. Tavmomwone safrangeTi Tavis abrus<br />
gatexas evropaSi Tavis dReSi ar SearCens<br />
germanias, Tu germaniam imisTana ram ar ixerxa,<br />
rom safrangeTis Tavmomwoneobas kmayofileba<br />
misces. saqme amaSia. es bolgariis saqme, Cvenis<br />
fiqriT, advilad gasaTavebelia, Tu germaniam<br />
125
moindoma. aqedam SiSis molodini tyuili<br />
molodinia imitom, rom aq germaniis erTi sityva<br />
Wiradac eyofa am saqmesa da lxinadac. Cvena<br />
gvgonia, rom bolgariis saqme marqafaa im did<br />
saqmisa, romelic dasavleTs evropaSi cecxls<br />
inaxavs. es bolgariis saqme, vgonebT, ufro<br />
imisaTvis aris gangeb atexili T. bismarkisagan,<br />
rom zogierTi saxelmwifo am saqmes moaxvios da<br />
aRar moacalos safrangeTisaTvis xelis<br />
misawdomad.<br />
am saxiT mSvidobianobis dasamyareblad saWiroa<br />
dRes yvela saxelmwifom iaraRi aiyaros.<br />
safrangeTi Tavis tkivilis dauyuCeblad amas ara<br />
iqms. maSasadame, an imperatorma fridrixma es<br />
tkivili unda dauamos safrangeTsa, an Semoikrebos<br />
mTeli evropa, mSvidobianobis wyurviliT<br />
Zaldatanebuli da zneobrivis zedmoqmedebiT urCs<br />
safrangeTs Zirs daadebinos iaraRi. erTica da<br />
meorec imodenad imperator fridrixis xelSi ar<br />
aris, ramodenac garemoebaTa mZleobaSia.<br />
126
Rirsebebi<br />
tfilisi, 9 marti<br />
ramdenime dRe ruseTidam fosta ar iyo da<br />
gazeTebi ar moetana, exla gza gaixsna da gazeTebi<br />
ramdenisame dRisa erTad mogvivida. mTeli<br />
gazeTebi, rasakvirvelia, sul imperatoris<br />
vilhelmis gardacvalebis gamo hlaparakoben da<br />
visac ra agondeba, is esizmreba xvalindelis<br />
dRisa. yvelani ki imaze erTnairad Tanaxmani arian,<br />
rom micvaleba imperatoris vilhelmisa didi<br />
ambavia istoriisaTvis. Zlevamosili da evropaSi<br />
gabatonebuli Zlieri germania dRes aqamomde<br />
saTaveSi udga evropiis politikasa, romelic<br />
ugermaniod TiTqmis es oci weliwadia wkirsac<br />
xels vera hkidebs gadasabruneblad. maSasadame,<br />
advilad misaxvedria, rom imisTana kacis aryofna,<br />
romelsac sve-bedi germaniisa saxelovanad xelT<br />
epyra da am kacis magier sxva axalis kacis<br />
Cadgoma, didad sagrZnobeli da safiqrebelia ara<br />
marto germaniisaTvis, aramed mTelis<br />
evropiisaTvisac.<br />
amitomac dRes yvelani imis gamocnobasa da<br />
mkiTxaobaSi arian Tu, ra iqneba xval. am<br />
gamocnobisaTvis, rasakvirvelia, didi mniSvneloba<br />
127
aqvs axalis imperatoris znesa, grZnoba-xasiaTsa,<br />
mimarTulebas da midrekilebasa. amis gamo erTi<br />
gazeTic ar aris, rom imperator fridrixis<br />
Tvisebis da Rirsebis gamorkvevas ara hcdilobdes.<br />
samarTali iTxovs vsTqvaT, rom am SemTxvevaSi<br />
gazeTebi erTmanerTis Tanaxmani arian. yvelani<br />
amboben, rom axali imperatori mSvidobismoyvarea,<br />
omebi, Cxubi da sisxlisRvra ejavreba,<br />
Zalmomreobas, uZluris Cagvras hTakilobs, sxva<br />
qveynebis dapyrobis sixarbe ara aqvs, didi<br />
morCilia kanonierobisa da samarTlianobisa da<br />
didi pativismcemeli eris warmomadgenelobisao.<br />
yovel amas isic unda davumatoT, rom imperatori<br />
fridrixi kargad naswavli, kargad ganaTlebuli<br />
da momzadebuli kacia. yovelive es Rirseba<br />
imisTana kacSi, romelsac RmerTma arguna gamgeoba<br />
erTis uZlieresis saxelmwifosi, didi sabuTia,<br />
rom xvalindeli dRe ufro metis nugeSiT, metis<br />
sasoebiT moilodinos gulgatexilma adamianma,<br />
imodenad mainc, ramodenadac qveynis saqmeTa<br />
rTuli mdinareoba erTs kaczea damokidebuli,<br />
Tundac imisTana Zlierzed, rogoric dRes<br />
imperatori fridrixia.<br />
am nugeSs iZlevian ufros-erTi gazeTebi. xolo<br />
esec kargad ician yvelam, rom dRevandeli yofa<br />
evropiisa, amdeni awewili da aSlili saqmeebi,<br />
romelT gamoc guli emRvrevaT erTmaneTzed didTa<br />
da wvrilTa saxelmwifoebs, imodenad mZlavrni<br />
arian, rom ara calke kacis survilsa maTzed<br />
bZanebloba ar gauva. ai es garemoeba cotad Tu<br />
bevrad aZnelebs xvalindelis dRis sanugeSo<br />
naTelsa. exla jer minam germanias ver mouclia<br />
mgloviarobisagan, politika evropiisa<br />
miyruebulia, xolo saqmeni iseTs mdgomareobaSi<br />
arian, rom didxans yuris miyrueba SeuZlebelia<br />
da male moiTxoven Tavisas. dadgeba es dRe Tu<br />
128
ara, maSin gamomJRavndeba, garemoeba ramdenad<br />
Seuwyobs xels imperators fridrixs Tavisis<br />
keTilis survilis misaRwevad. am dRis lodinSi<br />
arian yvela gazeTebi, romelnic dRes xelTa<br />
gvaqvs da yvela saxelmwifoni, romelTac<br />
dRevandeli dRe uWirT.<br />
129
130<br />
mizezi<br />
tfilisi, 14 marti<br />
sakvirveli qveyanaa es safrangeTi. kvalSi rom<br />
CavudgeT, davinaxavT, rom yovlisfriT aRsavse<br />
qveyanaa: eri didad niWieri, bejiTi da gamrjeli,<br />
mecniereba gindaT, xelovneba, mrewveloba,<br />
yovelgvari vaWroba, aRebmicemoba, simdidre,<br />
literatura, ra gindaT, rom iq ara sduRdes da<br />
ar gadmodiodes. yovelive, rac qveynierobis<br />
madlad aris miCneuli kacTagan, yovelive calke<br />
da erTad uxvad miniWebuli da gafenili aqvs<br />
safrangeTsa. RmerTs TiTqo araferi ar dauzogavs<br />
am erisaTvis da marto erTi ram ar miumadlebia.<br />
safrangeTi yvelafers saxelovanad uZRveba,<br />
yvelaferi icis da marto Tavis Tavis movlas ver<br />
uZRveba, Tavis Tavis movla ar icis.<br />
Tvrameti weliwadia, rac respublikaa<br />
safrangeTSi da am Tvramets weliwadSi<br />
respublikis mometebuli Zal-Rone da dro Seelia<br />
marto imas, rom aTas Sinaur mterTagan Tavi<br />
daicvas, Tavi Seinaxos. respublika dauZinebel<br />
darajad edga Tavis Tavs, aca, aravin qurdulad<br />
ar momeparos da pirqve ar damceso. bevri dro<br />
aRara hqonda respublikas Tavisi sikeTe gamoeCina
da rac SeeZlo, is miemadlebina safrangeTisaTvis<br />
am Tvramet weliwadSi. verc erTma saministrom<br />
ver moimagra imodenad fexi, rom kacs eTqva, ai<br />
fexmagari, gulmagari da zurgmagari mTavroba<br />
daidgina safrangeTmao. am daudgromelobam abru<br />
gautexa safrangeTsa qveynierobis TvalSi da<br />
safrangeTi, TviTon bunebiTad Zlieri da Ronieri,<br />
uRonod da uZlurad gamodioda qveynis winaSe<br />
marto mTavrobis uRonobisa da uZlurobis gamo.<br />
daudgromels mmarTvelobas Znelad endoba kaci da<br />
amitomac safrangeTma ver moipova pirdapiri<br />
momxreoba evropaSi, Tumca am momxreobisaTvis ara<br />
erTi da ori sabuTiani mizezi iyo, saqmeTa<br />
garemoebisagan warmomdgari.<br />
ai dResac, roca safrangeTi apirobs erTi<br />
Zlieri da saimedo saministro iqonios flokes<br />
winamZRolobiTa, gamotyvra erTi imisTana ambavi,<br />
romelmac ar SeiZleba ar Caafiqros adamiani.<br />
generali bulanJe, samxedro kanonebis darRvevis<br />
gamo, mTavrobam gadaayena samsaxurisagan. astyda<br />
erTi aliaqoTi. generals bulanJes didi xma aqvs<br />
safrangeTSi, bevri momxreebi hyavs pariJSi da<br />
amboben, mxedrobaSiaco. am momxreebma TiTqmis omi<br />
gamoucxades exlandels mTavrobas safrangeTisas.<br />
saca ki palatis deputatis arCevani iniSneba, misni<br />
momxreni yvelgan general bulanJezed TiTs<br />
iSveren, ai deputatad amosarCevi kaci es ariso.<br />
es kidev araferi. calke gazeTi daaarses,<br />
romelsac sxva araviTari sagani ara aqvs garda<br />
imisa, rom general bulanJes gza gauxsnas<br />
umaRlesis Tanamdebobis dasaWerad safrangeTSi.<br />
es gazeTi amasac ara hkmarobs da hlamis TviT<br />
parlamentaroba safrangeTSi gaauqmos da<br />
safrangeTis sve-bedis gamgeoba marto erTis kacis<br />
xelSi Caagdos da es erTi kaci, rasakvirvelia,<br />
generali bulanJea. igi gazeTi ambobs, rom<br />
131
safrangeTis weswyobileba, konstitucia unda<br />
Seicvaloso, safrangeTis erma TviTon unda<br />
mouaros Tavis Tavsa erTis kacis xeliTao,<br />
romelic eris brZanebis amsruleblad unda<br />
iqmnaso da sxvani da sxvani. aba erTi gvibZaneT,<br />
safrangeTs rom Tavis Tavis movlisa da<br />
patronobis unari da madli qondes, amisTana ambebi<br />
SesaZlebeli iqmneboda, nametnavad amisTana<br />
gaWirvebul dros, roca xsna safrangeTisa<br />
erTsulad da erTgulad moqmedebaSia? nuTu<br />
WeSmariti mamulisSviloba amisTana ambavs sadme<br />
gahbedavda? maS, ris niSania es ambavi? dasawyisia<br />
dasasrulisa, Tu dasasruli dasawyisisa?<br />
132
feriscvaleba<br />
tfilisi, 15 marti<br />
marTlad aris naTqvami, droni mefobeno. am<br />
aTis Tu cametis wlis winad rom daswrebodiT<br />
Cvens TavadaznaurTa sagubernio krebasa, sxvas<br />
verasfers SehniSnavdiT, rom Seyrilan Tavadaznaurni<br />
marSlebisa da sxvaTa kanoniT aRniSnul<br />
moxeleTa amosarCevad. amis garda TiTqmis<br />
araviTari sarCieli sagani, araviTari gansasjeli<br />
da mosafiqrebeli saWiroeba ar gamodioda<br />
TavadaznaurTa krebis moedanzed. Tu ram moxeleTa<br />
arCevanis garda gamotyvreboda, isic marto is<br />
iyo, rom mTavrobasa vTxovoT danaSauloba<br />
apatios ama da am kacsao, an Tavadoba Tu<br />
aznauroba daukargavs sxvadasxva mizeziT amasa da<br />
amasa da viSuamdgomeloT, mTavrobam daubrunoso.<br />
yovelive es, ra Tqma unda, gulmtkivneulobis<br />
moZraobis saqmea da gulmtkivneulobiT moqmedeba<br />
aravis ekiJineba. magram yvelani dagveTanxmebian,<br />
rom amisTana saqmeebs araviTari zogadi<br />
mniSvneloba ara aqvs sayovelTaod mTel<br />
TavadaznaurobisaTvis, Tumca ki Txovnac aris da<br />
Txovnac da sagani Txovnisa maniSnebelia adamianis<br />
warmatebulobisa da am warmatebis metnaklebobisa.<br />
133
evropaSi andazad aris, rom miTxar vis icnob,<br />
getyvi ra kaci xaro. simarTle am andazisa ufro<br />
cxadi iqneba, rom vsTqvaT: miTxar ras iTxov da<br />
getyvi ra kaci xaro. Tu gnebavT am mxriT,<br />
winandel Cvens saTxovarebs zogadi mniSvneloba<br />
hqonda, mxolod rogorc sawyaos Cvenis<br />
warmatebulobis metnaklebobisas da TviTon<br />
Txovna ki Sesruldeboda, Tu ar Sesruldeboda,<br />
amiT arc ram daakldeboda Tavadaznaurobas, arc<br />
moemateboda: sagani Txovnisa amisTana iyo.<br />
radganac Cveni sagubernio krebani winad am<br />
viwro wreSi htrialebdnen, amitomac TviTon<br />
krebas arc gonebis gamrjeloba etyoboda, arc<br />
mxneoba moqmedebisa, duned da ugemurad<br />
gaimarTeboda kreba da isev duned da ugemurad<br />
daiSleboda xolme. es iyo mizezi, rom krebazed<br />
daswreba, monawileobis miReba bevrs aravis<br />
exarbeboda, bevrs aravis exaliseboda. TviT<br />
marSlebisa da moxeleTa amorCevas Tu yurs<br />
aTxovebda vinme, marto imisaTvis, rom maxlobels<br />
Tu megobars gza miscen pativisa da xarisxis<br />
mopoebisa. amomrCevelebs sxva araviTari azri ar<br />
miuZRoda win, roca xelSi kenWiT midiodnen<br />
arCevanis yuTisaken.<br />
exla dro gamoicvala. am bolos xanebSi Cvenma<br />
Tavadaznaurobam Tavis yofa-cxovrebazed cotad<br />
Tu bevrad Tvali aaxila. igi hxedavs, rom<br />
zogierTi uswormasworoba, zogierTi nakli<br />
SeiZleba Seswordes, Seivsos zogi mTavrobis<br />
SemweobiTa, zogi kanoniT nebadarTul<br />
TviTmoqmedobisagan. am ortotma mdinareobam<br />
mimarTulebisam Tvisi kvali ukve daaCnia Cvens<br />
TavadaznaurTa sagubernio krebas. rac xani gadis,<br />
Cvena vxedavT, rom sagubernio krebazed<br />
Tavadaznaurobas sxvadasxva sarCieli, sxvadasxva<br />
saWiroeba Seaqvs gasarCevad da gamosarkvevad. zogi<br />
134
imisTanaa, rom marto mTavrobis SemweobiT<br />
SesaZloa eSvelos rame da zogi imisTana, rom<br />
TviTon Tavadaznauroba hlamis TavisTavis<br />
hSvelasa, rasakvirvelia, imodenad, ramodenadac<br />
TviTon kanoni amis nebas iZleva.<br />
am mxriT metad SesaniSnavni arian ganaCenebi<br />
sagubernio krebisa 1882 wlisa, Tumca ki dRes<br />
aqamomde aravin icis, ra mohyva am ganaCenebs. Cven<br />
aq ver CamovTvliT yovels im sagans, romelic am<br />
wlis ganaCenebSia moxsenebuli. sakmaoa<br />
davasaxeloT Tunda marto saskolod fulis<br />
gaweris saqme, rom davinaxoT dRes cxovreba ra<br />
mZime da rTuls saqmes gvaZlevs Cven xelSi ase<br />
Tu ise gasaZRolad. am saqmiT Tavadaznaurobam<br />
icna erTi Tavisi udidesi saWiroeba da Tavis<br />
sasaxelod ara sxverpls ar moerida, rom am<br />
saWiroebas uSvelos rame sakuTaris RoniTa da<br />
SeZlebiTa.<br />
raki amisTana saqmeebzed Cvens Tavadaznaurobas,<br />
RvTis madliT, Tvali aexila, raki<br />
Tavadaznaurobas gulSi daeZra yovlad mxsneli<br />
azri TavisTavis Svelisa, moxeleTa arCevansac<br />
sul sxva rigis TvaliT unda dauwyos yureba<br />
dReis iqiT: asarCevni kacni unda SeurCios im<br />
saWiroebis gaZRolis simZimes da siZneles,<br />
romelsac dRevandeli dRe Tavadaznaurobas<br />
amcnebs da avalebs. amomrCevelma marto am<br />
saWiroebis gaZRolis sawyao unda daiWiros xelSi<br />
da im sawyaoTi Seudges kaci amorCevas. uamisod<br />
sarCieli bevri iqmneba da saqmis gamkeTebeli ki<br />
arc erTi da saqeburni ganaCenebi Tavadaznaurobis<br />
krebisani uqmad Caivlian. amisi magaliTi ara erTi<br />
da oria.<br />
dRes arCevanebi moaxloebulni arian. Cven<br />
Tavadaznaurobas hmarTebs winadve daufiqrdes am<br />
arCevanebis saqmes. wavida is uzrunveli dro,<br />
135
oca viZaxodiT: es kaci amovirCioT, dee, exla<br />
aman miiRos xarisxi da pativio. am azriT amorCeva<br />
axla codvaa da didi codvac. exla<br />
Tavadaznaurobas gagebulni, mixvedrilni, saqmis<br />
kacebi sWiria, Tu unda, rom Tavisi yofa-cxovreba<br />
warmarTos rigianad da dros Sesaferad. amas<br />
kacebi unda SeerCios, kacebi, romelTac codna,<br />
bejiToba, mxneoba da ganaTleba aqvT, rom<br />
mravalgvari saWiroeba Tavadaznaurobisa icnon<br />
TviTonac, TviTonac gaigon da am cnobiT da<br />
gagebiT maTdami mindobils saqmes bolomde<br />
jerovanad mihyvnen da Rirseulad emsaxuron.<br />
136
nakli<br />
tfilisi, 16 marti<br />
Cven mogvivida guSin patara wignaki, saca<br />
dabeWdilia sityva Tqmuli progimnaziis inspeqtoris<br />
b-n martinovskis mier wliur aqtis dros<br />
13 dekembers 1887 w. am wignakSi bevri ram metad<br />
sayuradReboa da samarTali iTxovs vsTqvaT, rom<br />
b-ni martinovski sakmao gulmodginebiT da<br />
siyvaruliT dakvirvebia da karga vrclad<br />
gaurCevia da gaurkvevia Tavisis sityvis sagani,<br />
sityvis sagnad auRia mTelis 1887 wlis moqmedeba<br />
da moRvaweoba tfilisis progimnaziis pedagogiur<br />
sabWosi. vinc am patara wignaks kvalSi Caudgeba,<br />
igi mTels mravalgvarobas am sabWos moqmedebisas<br />
cxadad warmoidgens, ise xerxianad, ise<br />
ganviTarebiT aris Sedgenili es wignaki. metad<br />
rTuli saqmea ymawvilebis swavlis da wvrTnis<br />
saqme, metad mravalkecia, metad mravali sagani da<br />
sarCielia am saqmis msvlelobis gzazed, Tund<br />
imisTana gzamokle da mcireodeni saswavlebeli<br />
iyos, rogoric progimnaziaa. wignakidama sCans, rom<br />
progimnaziis pedagogiurs sabWos bejiTad udevnebia<br />
am mravalgvarobisaTvis Tvali da mecadineoba<br />
ar dauzogavs, rom keTilad ganwyobilis saswav-<br />
137
leblis movaleoba progimnazias Tavisis mxriT<br />
warmatebiT Seesrulebina.<br />
Cven yovel im saganzed ver gavmarTavT saubars,<br />
raic CamoTvlilia b-n martinovskis mier Tqmul<br />
sityvaSi. Cven yuradRebas mivaqcevT marto erTs<br />
sagans, romlis gamoc b-ns martinovskis bevri<br />
rigiani da Sesaferi azri warmouTqvams da<br />
romelic dRes ruseTsa Tu evropaSi yvelas _<br />
mSoblebs, Tu pedagogebs Zlier alaparakebs da<br />
afiqrebs. am saganma Tavisi sakuTari saxelic<br />
dairqva da exla pedagogiaSi cnobilia `daqancvad~<br />
(переутомление). exlandeli saswavlebelio qancs<br />
aclis ymawvilsa da sulierad Tu xorcielad<br />
metismetad hRalavs da adunebso. amaSia TviT<br />
buneba sagnisa, romelsac daqancvas eZaxian. Exlandelni<br />
pedagogebi am saganzed dRes yvelgan<br />
hlaparakoben da am laparakma mTavrobis yuramdinac<br />
miaRwia. rogorc ruseTsa, isec sxvagan<br />
evropaSi mTavroba imis zrunvas Seudga, rom<br />
Seityos saqme swored esea Tu ara da Tu esea,<br />
wamali ram moupovos.<br />
ra Tqma unda, esre gaZlierebuli laparaki am<br />
`daqancvazed~ SeuniSnavad ar dahrCeboda<br />
progimnaziis pedagogiurs sabWos da b-ni martinovski<br />
gvauwyebs, rom sabWos uyuradRebod arc es<br />
friad didis mniSvnelobis sagani daugdia. igi<br />
ambobs: sazogadoebasa da Jurnal-gazeTobaSi uCivian<br />
daqancvas ymawvilebisas skolebSi. es Civili<br />
ismis rogorc ruseTSi, isec sazRvargared. Sazogadoebac<br />
da Jurnal-gazeTobac amis mizezs hxedavs<br />
ufro imaSi, rom viTom metad vrceli programaa<br />
swavlebisa. xsenebuli Civili usafuZvlo ar aris,<br />
xolo mizezi ki swored ar aris naCvenebio.<br />
b-n martinovskis mohyavs sabuTebi da ambobs,<br />
rom programis sivrceles ki ar unda daebralos<br />
eg daqancva ymawvilebisa, aramed uxerxobas, gul-<br />
138
grilobas ostatisasao. programao, ambobs igi,<br />
ostats marto aniSnebs gzasa, romelsac igi unda<br />
daadges, da srulebiTac ar avalebs, rom sibevre<br />
codna unda sTesos am gzazedao. b-ni martinovski<br />
magaliTebiT scdilobs daamtkicos, rom aw<br />
arsebuli programa vrceli ar aris. ramodenad<br />
marTalia amaSi b-ni martinovski, es pedagogebs<br />
gavarCevinoT, xolo igi amis Semdeg ambobs, rom<br />
raki programa vrceli ar aris, maS, mizezad<br />
ymawvilebis daqancvasa skolaSi sxva unda<br />
movuZebnoTo. mizezi is ariso, rom TviTon kurss<br />
sagnebisas skolaSi xSirad metismetad aganiereben,<br />
adideben ase, rom ymawvilis Rone veRar itanso.<br />
amas is mosdevso, rom ymawvilebi TviT skolaSi<br />
veRaras aswroben da ostatebisagan iZulebulni<br />
arian Sinac gasakveTebi gaikveTono. es saSinaod<br />
gasakveTebis micema kanonisagan ar aris dadgenili<br />
da marto Cveulebisagan aris erTxel da erTxel<br />
SemoRebulio.<br />
b-ni martinovski pirdapir ambobs, rom roca<br />
swavleba klasSi rigianad ar mihyavs ostats,<br />
maSin, rasakvirvelia, saSinaod unda misces Segirds<br />
gasakveTi saswavlebladao. xolo Tu maswavlebeli<br />
sindisierad gaanawilebs mTelis wlisaTvis<br />
swavlebis sagans, Seuwonavs swavlebis<br />
sagnis sidides ricxvs mTelis wlis gasakveTebisas,<br />
Tu yovel amis mosazrebiT gansazRvravs<br />
metnaklebobas codnisas, romelic man unda<br />
gadasces Segirds, Tu tyuilubralod wvrilmanebs<br />
ar gamoudgeba da marto saqmis ZarRvs Cahkidebs<br />
xelsa da Tu yovel amasTan sakmaod mxned ekideba<br />
saqmes, maSin saSinaod micema gasakveTisa metiao.<br />
b-ni martinovski samarTlianad emdureba da ar<br />
iwynarebs im ZvelisZvel Cveulebas, rom baSvs<br />
saSinaod gasakveTi mieces. ymawvili xuT-eqvss<br />
saaTamde hrCeba skolaSi, yovel dRe iq TiTqmis<br />
139
xuTi gasakveTi aqvs. rogor gauZlos ymawvilma<br />
amodena jafas, Tu Sinac gasakveTi ram miecema?<br />
gonebiTi jafa da Sromao, ambobs b-ni martinovski:<br />
yvelazed metad hswyins da hvnebs baSvsa da yvelazed<br />
metad Seuferebelia mis bunebisaTvis, romelic<br />
cocxlobas, moZraobas hTxoulobs da<br />
hsaWiroebso. Tu esea, maS metismetad datvirTva<br />
baSvisa amnairis jafiTa da SromiT raRa unda<br />
iyos?<br />
marTalia, ambobs b-ni martinovski, rom skola<br />
amitoma sZulT baSvebsao, sZulTo, rogorc Tavisi<br />
mCagvreli, autanelis Sromis damdebi da qancis<br />
gamwyvetio. raki gasakveTis gakveTa dilidam sa-<br />
Ramozed gadadiso da skolidam saxlSi, baSvebs da<br />
TviT mozdil ymawvilebsac ki skolis mniSvneloba<br />
aRar esmiTo. igi saswavleblad ki aRar miaCniaT,<br />
saca codna da swavla unda SeiZinon, aramed<br />
imisTana adgilad, saca marto amowmeben, gamohkiTxven<br />
xolma _ aba, Sin ra iswavleTo. amis<br />
sabuTad b-n martinovskis mohyavs b-n swavla-ganaTlebis<br />
mzrunvelis 1879 w. cir-kuliaris sityvebi.<br />
am saxiT gamodis, rom `daqancva~ Segirdebisa<br />
exlandels skolaSi ueWveli ambavia, radganac amas<br />
TviT swavla-ganaTlebis gamgebelni imowmebian.<br />
maSasadame, laparaki sazogadoebisa da JurnalgazeTobisa<br />
am daqancvazed tyuilad moWorebuli<br />
laparaki ar aris. gansxvaveba mxolod imaSia, rom<br />
zogi iZaxis amis mizezi programis vrceloba<br />
ariso da zogi _ ostatebis Tavis saqmis arcodna<br />
da gulgrilobiT qcevao. Cven marto sixaruli<br />
gvmarTebs, rom TviTon mTavrobas SeuniSnavs es<br />
erTi udidesi nakli skolebisa da raki es SeuniSnavs,<br />
programa aris am satkivaris mizezi Tu<br />
ostatebis avkargianoba, orsav SemTxvevaSi wamalsac<br />
advilad moipovebs.<br />
140
momavali<br />
tfilisi, 21 marti<br />
mas Semdeg, raki imperatori vilhelmi<br />
gadaicvala da taxtzed avida imisi memkvidre<br />
fridrixi, evropiis politika miCumda da<br />
miCumebulma Tvalebi miaStera axals imperators<br />
_ aba, ras ityvis da ras inebebso. sakvirvelic ar<br />
aris. germania pirvelis xmis mTqmelia exlandel<br />
evropiis koncertSi da raki pirveli xma<br />
hdumilebs, koncertic gaCumebulia. jer TviTon<br />
germanelebsac ki ver gamourkveviaT, ras niSnavs<br />
dRevandeli dRe da ras moaswavebs xvalindeli.<br />
yvelani amazed Tanaxmani arian, rom exlandeli<br />
imperatori mSvidobismoyvare kacia da evropiis<br />
mSvidobas tyuilubralod gansacdelSi ar gaabams.<br />
xolo amas ara hkmarobs erTxel da erTxel<br />
gulgaxeTqili evropa. evropas jer kidev guli<br />
gulis adgilas ara aqvs, Tumca imperator<br />
fridrixis sibrZne da mSvidobismoyvareoba swams.<br />
radganac asea, gazeTebi mainc Tavisas ar iSlian,<br />
dRevandels dRes Tirkmelebs usinjven da hsurT<br />
gamoicnon am bindbundSi, vin saiT miiwevs.<br />
yvelazed uwinares yvelas Tvali miqceulia<br />
maszed Tu, egred cnobili `samTa kavSiri~<br />
germaniisa, avstriisa da italiisa darCeba<br />
141
xeluxleblad, raSime Secvlas moiTxovs Tu<br />
srulad dairRveva da axali ram Sesdgeba. amazed<br />
ixarjeba dRes Jurnal-gazeTebis sityva da<br />
saubari.<br />
Tu gazeTebis mier motanil ambebs davujerebT,<br />
gamodis, rom eg `samTa kavSiri~ dRes dids<br />
gansacdelSia, radganac niSnebia, rom avstrias<br />
didi imedi aRar unda hqondes germaniis Svelisa,<br />
Tu vinicobaa bolgariaSi saqme wauxda da ruseTma<br />
winandebulad Casdga fexi. imis gamo, Tu vin ufro<br />
gaiZlierebs gavlenas bolgariaSi, avstria Tu<br />
ruseTi, imperatori fridrixio, amboben gazeTebi,<br />
erTs ubralo jariskacsac ar gamoimetebso. es<br />
advilad dasajerebelia, radganac imperatori<br />
fridrixi marTlada mSvidobismoyvarea da balkanis<br />
naxevarkunZulzed araviTars dids interess<br />
germaniisas ara hscnobs.<br />
amas garda amboben, rom imperatori fridrixi<br />
simarTlismoyvare kacia da yovelgvaris<br />
xelSekrulobis pativismcemelio. aqedam gamohyavT,<br />
rom igi ufro ruseTs dauWers bolgariaSi mxarsa<br />
im dromde, vidre ruseTi imazed mets ar<br />
moiTxovs, rac berlinis xelSekrulobiT<br />
dadgeniliao. aqedama sCans, rom avstria cota<br />
ukan aris dRes miyenebuli germaniisagan, radganac<br />
viciT, rom ruseTis magieroba bolgariaSi TviTon<br />
avstrias hsurda xelT egdo. Tu marTla saqme<br />
asea dRes dayenebuli, ueWvelia avstriam cotad<br />
Tu bevrad xma unda daimdablos bolgariis saqmeTa<br />
gamo da bevrs aras imedovnebdes germaniisagan. Tu<br />
am gzazed damdgarma evropiis politikam<br />
bolgariis Sesaxeb feri ar icvala sxvaTa da<br />
sxvaTa mizezTa gamo, avstrias fiqri unda mieces<br />
ganmartoebisa, calked, martod darCenisa. amis<br />
niSnebi dResac aris. aqamde xom princ ferdinandis<br />
daTxovnis gamo marto safrangeTi da germania<br />
142
emxroboda ruseTs da inglisi, italia da avstria<br />
ki eurCebodnen, exla ki gazeTebi amboben, rom<br />
inglisi da italia win aRar aRudgebian ruseTsa<br />
da ferdinandis mTavrobas bolgariaSi ukanonod<br />
aRiarebeno. avstriisaTvis es metismetad<br />
gulsatkeni unda iyos ara marto imiT, rom<br />
survili uqmad hrCeba gulSi, aramed imiTac, rom<br />
es ambavi aniSnebs sxva ufro saSiSars saqmes, ese<br />
igi, imas, rom SesaZloa ganmartovdes da mtrisa<br />
Tu moyvaris winaSe martodmarto darCes. Cvenis<br />
fiqriT, dRes avstria amis safiqrebelSia.<br />
143
144<br />
<br />
dakargva<br />
tfilisi, 22 marti<br />
Cven erTxelac gviTqvams da exlac kidev<br />
mizezi gvaqvs vsTqvaT, rom qveyana da misni madlni<br />
yovelTvis da yovelgan marto mSromelisa da<br />
gamrjelisa yofila da aris. sxvas yvelafers Tavi<br />
davaneboT da marto rom ekonomiurs cxovrebas<br />
davakvirdeT, amazed araviTars eWvs ver SevitanT:<br />
gamrjeli da mSromeli aris Semqmneli da momqmedi<br />
am cxovrebisa da Tavis kerZsac cxovrebis<br />
sufrazed marto igi hSoulobs sxvis<br />
dauyvedreblad, sxvis umunaTod. sxva yvelani<br />
naloebi arian am gamrjelsa da mSromelzed,<br />
aTasnair xvanjebiT gamobmulni. eseni gamrjelsac<br />
amZimeben da TviTonac ar ician, sad da rodis<br />
gauwydebaT wneli, romelsac xeli ukidiaT, da<br />
sad dahrCebian umweod, unugeSod, SimSiliT<br />
sulis amosaxdomad, da roca es ubeduroba<br />
SeemTxvevaT, hyvirian, gviSveleTo. uqmi, gaurjeli<br />
kaci, sxvis samadlod darCenili, am aucilebels<br />
beds ver wauva, Tundac zed oqros zodzed<br />
dasvaT. araviTari simdidre dausrulebeli ar<br />
aris. oqros zodic, rac unda didi iyos, Tavis<br />
drozed yinulisaviT daudneba uqms kacsa da Tu
TviTon ara, mis Svils, an SviliSvils mainc<br />
agrZnobinebs aucileblobas Sromisas da garjisas<br />
da simwvaves uqmobisas da gaurjelobisas.<br />
adamianis cxovreba, da nametnavad ekonomiuri,<br />
gauwyveteli Widilia da gamarjvebuli marto<br />
igia, vinc mxnea, saqmis kacia da xelidam ram<br />
gamosdis. visac es zne ara sWirs, imas am WidilSi<br />
fexzed ara daayenebs ra, rac unda ulolaoT da<br />
uaroT. kaci, romelic marto mWameli da<br />
STanmTqmelia da ara momqmedi da moamage,<br />
gadadebulia dedamiwis zurgidam asagvelad. igi<br />
yovelTvis uRonoa WidilisaTvis arsebobisaTvis<br />
brZolaSi da amitomac marto erTi ubralo<br />
SemTxveva hkmaris xolme Zirs dasces da pirqve<br />
daamxos.<br />
magisTana kacs, rogorc uZiro qvevrs, rac<br />
ginda bevri CaayaroT, vera simdidre ver gauZlebs.<br />
simdidre imisTana bunebisaa, rom yovelTvis<br />
miurbis xelidam uunaros da uqms da miezideba<br />
unarian da saqmian kacisken. es ekonomiuri rkinis<br />
kanonia da ise gardauvali, aucilebeli,<br />
daurRveveli, rogorc yovelive buneburi kanoni.<br />
vinc am rkinis kanons eWideba gadasatexad, is<br />
ufro adre TviTon gadatydeba amao bRauWobaSi; is<br />
tyuilada scdeba, tyuilad acdens sxvasaca da<br />
tyuilad aferxebs, ayovnebs svlas warmatebis<br />
gzazed, radganac marTals gzas Tvals aridebs da<br />
tyuils Robe-yores ki etaneba. marTalia,<br />
wyalwaRebuli xavss eWidebao, magram sakiTxavi es<br />
aris: wyals rad waaRebina Tavi, da Tu waaRebina,<br />
ra simagrea xavsi? xavsi xom tyuili nugeSia da<br />
tyuili nugeSi ris maqnisia gamrudebulis,<br />
gafuWebulis saqmis gamosasworeblad,<br />
gamosakeTeblad?<br />
vCiviT, rom mamulebi xelidam migvdiso da<br />
viZaxiT gviSveleTo. vin ityvis, Svela kargi ram<br />
145
aris. vsTqvaT, dRes gviSveles da mamulebis<br />
xelidam xelSi gadasvla gaaCeres. rodemdis? ra<br />
sabuTi gvaqvs xelTa, rom xval amave dReSi ar<br />
CavcviviT, Tu is mizezni, romelTac am<br />
`gviSvelemde~ migviyvanes, isev ise xeluxlebelni<br />
darCnen? kidev imas vityviT: vinc uqmia, vinc ar<br />
irjeba mamulSi, vinc ar uvlis, ara hpatronobs<br />
rigianis SromiTa, mxneobiTa da gamWriaxobiTa,<br />
imas mamuli xelSi ar daudgeba, ara da ara.<br />
SveliT SeiZleba mamulis xelidam wasvla orissamis<br />
dRiT, Tund xuTis-eqvsis wliT Sehferxdes.<br />
mere? mere xom isev is dRe dagvadga, Tu mamuls,<br />
rogorc simdidres, imis ekonomiur bunebisamebr<br />
ar moveqceviT. Svela am SemTxvevaSi wylulis<br />
garedam gamTelebasa hgavs maSin, rodesac Cirqi<br />
wylulisa Sigve agebulebaSia Cabrunebuli da<br />
Cagubebuli. gana amisTana morCena morCenaa?<br />
wyluli Ziridam, Signidam unda iyos gamTelebuli<br />
da morCenili. madli amasa aqvs da morCenac amasa<br />
hqvian, Torem garedam Svela uqmis kacisaTvis, igiv<br />
xavsia wyalwaRebulisaTvis.<br />
mamulebi xelidam migvdiso, visgan ismis es<br />
Civili? aba am CivilSi gamoarkvieT Tund<br />
erTaderTi xma imisTana wodebis kacisa, romelic<br />
Tavis Sromasa da gamrjelobazea damyarebuli?<br />
glexi sCivis amas? ara; vaWari, aReb-micemis kaci<br />
sCivis amas? ara. mRvdeli, diakvani hyviris:<br />
gviSveleTo? ara. xom ver davuficavT, rom amaTSi<br />
an erTs, an meores, an mesames mamuli ara hqondes.<br />
ratom eseni ara sCivian, mamulebi xelidam<br />
migvdiso? imitom, rom mamulis yadri mis<br />
ekonomiur bunebisamebr amaT kargad ician, imitom<br />
rom yvela eseni TviTon irjebian, TviTon mxneoben,<br />
imitom rom mamuls uyvars gamrjeli xeli da<br />
gamrjelis xelSi darCena da yofna mamulis<br />
ekonomiuri bunebaa, imisi daniSnulebaa. Cven kidev<br />
146
cota vsTqviT: amaTi mamulebi aramcTu marto<br />
darCenasa hkmaroben amaT xelSi, aramed sxvis<br />
mamulebic ki amaTs xelSi Casacvivnelad<br />
miezidebian yovelis uqmis kacis xelidam. es<br />
aucilebeli Sedegia, gautexeli bunebaa<br />
yovelgvaris simdidrisa, romelic yovelTvis uqms<br />
miurbis, rom saqmians kacs mieces.<br />
maS viRa sCivis mamulebis xelidam gaclasa?<br />
marto Tavadaznauroba. maSasadame, Wiric uqmobisa<br />
aq aris dabudebuli da dabinavebuli. am Wirs<br />
Signidam wamloba unda. is wyluli uqmobisa unda<br />
gamoirwyas da agebulebisagan gamodevnil iqmnas.<br />
xsna imaSia, Tu Tavadaznaurobas fiqrad is ara<br />
aqvs, oRond dRes ki kuWi rogorme garedam<br />
SveliT gaviZRovo da xval ki Tunda qva qvazedac<br />
nu iqnebao. saqme andrias da petres dRevandeli<br />
kuWi ki ar aris savalalo da sanaRvleli<br />
TavadaznaurobisaTvis, aramed mTeli<br />
Tavadaznauroba mTelis misis awmyoTi da<br />
mermisiTa. amitomac mizezi mamulebis xelidam<br />
wasvlisa iq unda moinaxos, sadac TviT<br />
ekonomiuri buneba mamulebisa utyuarad xels<br />
gviSvers da gvaniSnebs. mizezi Cveni sakuTari<br />
uqmobaa, Cveni sakuTari gaurjelobaa da am mizezs<br />
iq unda mowyveta, saidamac momdinareobs. Tu es<br />
mizezi isev ibatonebs CvenSi, milionebic rom<br />
Cagvayaron, dro mova da mainc imave dReSi<br />
CavcviviT, rac milionebamde viyaviT. romels uqms<br />
da gaurjels kacs daudga xelSi milionebi, aba<br />
erTi miixed-moixedeT da ise ganikiTxeT aq<br />
gamoTqmuli azri! an gana ar arian imisTana<br />
Tavadni, Tu aznaurni, romelnic mxneoben,<br />
irjebian, yairaToben da rigianad hpatronoben da<br />
uvlian mamulebsa. ratom amaT ar miurbiT xelidam<br />
mamuli? aba erTi amisTana Tavadi, Tu aznauri<br />
gviCveneT, rom sCiodes da hyvirodes, mamuli<br />
147
xelidam mimdiso? amisTana kacs rad wauva mamuli<br />
xelidam? piriqiT, sxvac mouva, Torem Tavisi xom<br />
SerCeba da SerCeba. kidev vityviT: xsna mxneobasa<br />
da garjaSia. ese unda moiqces yvela, visac hsurs<br />
148<br />
fexi mTebr dasdgas qveyanad,<br />
tinurad damtkicebuli,<br />
viTa qarqveti qarTagan,<br />
ar iqmnas motacebuli.
miubrundnen<br />
tfilsi, 28 marti<br />
Zalian ambebia am bolos dros evropaSi da,<br />
Cvenis fiqriT, didad sayuradRebonic, rogorc<br />
niSanni droebisa. sams dids saxelmwifos,<br />
safrangeTs, ingliss, germanias TiTqo daeRala<br />
Tvali gared yurebiTa, TiTqo garedam da gared<br />
aRaraferi ar awuxebT, TiTqo saqmeebi ise moewyo<br />
da dahlagda, rom saxelmwifom Tavisi aqamde<br />
gaborotebuli da samtrod mayurebeli Tvali<br />
Tavis Sinaobazed miaqcios mSvidobianad da yovlad<br />
uSiSarad.<br />
safrangeTSi gamoicvala saministro. mTavarministri<br />
tirari iZulebul gahxda gadamdgariyo<br />
mTelis Tavis saministroTi. marTalia, dRegrZeloba<br />
am saministrosi pirvel dRidganve aravisa<br />
swamda da imis gadayenebas dRedRezed moelodnen,<br />
xolo sayuradRebo aq is aris, Tu ra saganzed<br />
moasxletina safrangeTma am saministros Tavisi<br />
uamisodac moumagrebeli fexi. bulanJes momxre<br />
deputatma palatisam lagerma sarCieli Seitana<br />
palataSi, rom aw arsebuli konstitucia, mar-<br />
Tvelobis wes-wyobileba Secvlil unda iqmnaso da<br />
iTxova dauyovneblad garCeva am sarCielisa.<br />
149
saministrom es dauyovnebloba iuara da gamoacxada,<br />
rom Tu palata Seiwynarebs lageris sar-<br />
Cielsa, saministro iZulebul iqmneba samsaxurs<br />
Tavi daanebos da sxva kacebs dauTmos gamgeoba<br />
safrangeTisa. palata am muqaras ar SeuSinda,<br />
sarCieli lagerisa Seiwynara da saministromac<br />
Tavisi muqara Seasrula, aiRo da gadadga.<br />
am saxiT safrangeTis palatam aRiara saWiroeba<br />
da dauyovnebloba konstituciis xelaxlad gadasinjvisa<br />
da Secvlisa. azri konstituciis xelaxlad<br />
gasinjvisa da Secvlisa karga xania htrialebda<br />
safrangeTSi, xolo safrangeTi, sagareo<br />
saqmeTa gamo, Tu sxva raime mizeziTa, vera hbedavda<br />
dRes-aqamomde mag azrisaTvis gza gaexsna. raki<br />
exla mag azrs gza misca, unda vifiqroT, rom<br />
safrangeTs guli damSvidebuli aqvs da sagareo<br />
saqmeebis mdgomareoba nebas aZlevs dids da Znels<br />
saqmes konstituciis gadasinjvisas Seudges. es<br />
kia, rom bevrs ara sjera, viTom saqmeTa mdgomareobam<br />
neba misces safrangeTs mag rTuls da mZime<br />
Sinaurs saqmes xeli mohkidos. amboben, eg marto<br />
sababad daixvia xelzed pala-tamao, rom tirars<br />
adgili daaclevinos da flo-kes saministros<br />
daaWerinos eg daclili adgilio. asea Tu ise,<br />
mainc SesaniSnavia es ambavi saf-rangeTisaTvis im<br />
mxriT, rom amisTana awewils dros mag saganzed<br />
wamoakvrevina fexi yofils saministros.<br />
inglisi ufro cxadad, gadawyvetilad da<br />
gabedulad daubrunda Tavis Sinaurs saqmes.<br />
salusberis saministrom Seitana palataSi erTi<br />
imisTana radikaluri kanonproeqti Sesaxeb adgilobrivis<br />
TviTmarTvelobisa, rom qveyanas ukvirs<br />
da marTladac sakvirvelia, nametnavad Tu saxeSi<br />
viqoniebT, rom konservatorebis saministrom iTava<br />
es marTlada didi da uzarmazari saqme. am<br />
proeqtiT adgilobriv TviTmarTvelobas didi<br />
150
moedani ukeTdeba, yovelgvari RonisZieba eZ-leva<br />
adgilobrivs saWiroebas daubrkoleblad gauZRves<br />
da am sferaSi aravisagan arara daSla ara hqondes.<br />
warmoidgineT, dedaTa sqessac ki mieniWa am<br />
proeqtiT ufleba monawileoba miiRos adgilobriv<br />
saqmeTa warmoebaSi. es kanonproeqti iseTi kargi<br />
ram aris, rom TviT salusberis saministros<br />
mopirispirenic ki qebas uTvlian am proeqtis<br />
moTaveebs da hpirdebian momxreobas.<br />
amave dros germaniac awyobs da alagebs Tavis<br />
Sinaurs saqmeebs. imperatorma fridrixma ukve<br />
warmosTqva taxtzed asvlis umalve Tavisi azri<br />
Sinaur saqmeTa Sesaxeb. saxelovans manifestSi da<br />
ufro saxelovans reskroptSi T. bismarkis<br />
saxelzed man cxadad auwya qveyanas, rom me konstituciisa<br />
da kanonebis Tanaxmad msurs vimefovo.<br />
es sityvebi carieli qadili ar gamodga, rogorc<br />
bevrs egona.<br />
germaniaSi T. bismarkis da gansvenebul<br />
imperatoris meoxebiT dRes aqamomde iseTi wesi<br />
iyo, rom TviToeuli calke ministri pasuxismgebeli<br />
iyo marto im saqmeebis gamo, romelic<br />
hqonda mindobili. am wesis gamo rac unda moexdina<br />
calke ministrs, sxvani yursac ar ibertyavdnen<br />
da amitomac ministri germaniisa ufro xelqveviTi<br />
iyo T. bismarkisa, misis nebis aRmasrulebeli,<br />
vidre mTelis saministros wevri, romelic<br />
valdebuli unda hyofiliyo calke, sxvaTa ministrTa<br />
daukiTxavad ar esaqma. eseTis garemoebis gamo<br />
yoveli calke ministri damorCilebuli hyvanda<br />
T. bismarksa, romlis TviTnebobazed iyo damokidebuli<br />
darCena da gandevna TviTveulis calke ministrisa.<br />
am sferaSi T. bismarki TiTqmis Tavisufali<br />
batoni iyo da parlamenti ki germaniisa<br />
hdumilebda. amitomac gamocvla erTis ministrisa<br />
da imis adgilas Cayeneba meorisa danarCens minis-<br />
151
trebs arc sciodaT, arc scxelodaT: imaTTvis<br />
sul erTi iyo, vis dasvamda T. bismarki ministrad.<br />
exla ki imperators fridrixs ubZanebia, rom<br />
mTeli saministro erTianad pasuxismgebeli iyos<br />
rogorc SinaurTa, ise sagareoTa saqmeTa gamo.<br />
amisaTvis Seuqmnia egredwodebuli `samefo sabWo~,<br />
saca TviTveuli ministri Tanaswori wevria yvelasi.<br />
rac mZime da didi saqme aRmoCndeba, Sinauri<br />
Tu sagareo, eTisa Tu meoris ministris kuTvnili,<br />
saerTod yvela ministrebma erTad unda gasinjon<br />
da erTad unda ganagon. TviT imperatoria<br />
Tavmjdomare am sabWosi. am saxiT dReis amas iqiT<br />
pasuxisgeba daedeba mTels krebuls ministrebisas<br />
erTad, visic kuTvnili saqmec ginda iyos.<br />
es ambavi verafrad moswonebia T. bismarks,<br />
romlis TviTnebobasac amiT frTa ekveceba, magram<br />
mainc dahmorCilebia da roca samefo sabWos pirveli<br />
kreba hqonia, am sabWosaTvis vrclad mouxsenebia<br />
dRevandel sagareo saqmeTa viTareba.<br />
imperatori fridrixi kmayofili darCenila am<br />
moxsenebisa.<br />
am saxiT erTi didi nawili imperator fridrixis<br />
manifestisa da reskriptisa ganxorcielebul<br />
iqmna da amiT dReis amas iqiT fexmokidebulad<br />
unda CaiTvalos pasuxismgebloba mTelis<br />
saministrosi germaniis parlamentis winaSe da<br />
TviT saministroc parlamentis azris denas da<br />
svlas unda SeerCios xolme.<br />
saSiSars rasmes rom moeloddes evropa, arc<br />
safrangeTi aiCenda, Cvenis fiqriT, konstituciis<br />
xelaxlad gadasinjvis tkivilsa, arc inglisi<br />
Seudgeboda xsenebuls dids saqmes TviTmarTvelobisas<br />
da arc germania _ parlamentis gzazed<br />
dadgomas. sCans, gareTa saqmeTa mdgomareoba yovel<br />
amis nebas iZleva da nuTu es droTa niSani ar<br />
aris?<br />
152
gamijvna<br />
tfilisi, 29 marti<br />
Cven gadavaTvaliereT gamocxadebuli aqaurs<br />
oficialurs gazeTSi `gegma gamijvnisa~, am<br />
wlisaTvis daniSnulisa. Cven SevniSneT, rom<br />
zogierTi is adgilebi, saca SarSan iyo dawyebuli<br />
gamijvna, wels aRar aris gegmaSi moxsenebuli. am<br />
saxiT, rasakvirvelia, ukve dawyebuli gamijvna im<br />
adgilebSi gaCerdeba da vin icis, xelaxlad<br />
rodisRa moubrundebian dawyebulis da mere<br />
SeCerebulis gamijvnis gangrZobasa.<br />
Cvenis fiqriT, aseTi svla gamijvnisa metad<br />
uxerxulia da saziano mamulis patronebisaTvis.<br />
an ra wesi da rigia, rom jer erTs alagas<br />
daiwyeben gamijvnas, ar gaaTaveben da mere adgebian<br />
da sxva adgilas gadadian. ra azri unda hqondes<br />
aseTs gadasvla-gadmosvlas? vinc icis da Tavis<br />
Tavzed gamoucdia ra aris gamijvnis dawyeba<br />
mamulSi da Sua gzazed gauTavebelad datoveba, is<br />
advilad igrZnobs mTels uxerxulobas amgvaris<br />
wesisas.<br />
raki gasamijvnelad miwaTmzomeli Seva xolme<br />
mamulSi, im adgilas mTeli rigi da wyobileba<br />
mamulis mflobelobisa usaTuod aireva da mamuli,<br />
anu imisi nawilebi, romelnic patronebs manamde<br />
153
udavoda sWeria, sadavod gaxdeba xolme. amas<br />
mosdevs Cxubebi, cema-tyepa da vai-vaglaxi.<br />
Cveneburs gamijvnas rogorRac daekveba erTi<br />
ucnauri zne: imis magierad, rom xeli moumarTos<br />
sadavo mamulebis udavod gardaqmnas, igi udavos<br />
sadavoda hqmnis xolme. es yvelgan SeniSnulia da<br />
dRes aqamomde saSveli veravis upovnia da iqneba<br />
arc uZebnia. raki es saocari zne Tana sdevs<br />
gamijvnasa, raki iqac ki davas aCens, saca manamde<br />
ara yofila arc dava da arc daraba, loRika<br />
saqmisa imas iTxovs, rom erTs mamulSi dawyebuli<br />
gamijvna gauwyvetliv gangrZomili iyos, vidre<br />
srulad damTavrdebodes da gaTavdebodes.<br />
uamisod gamijvna, aSlis ra xolme mamulis<br />
mflobelobis didis xnis rigsa, egre aSlilad<br />
stovebs ramdenisame wliT. gamocxadebuli<br />
gamijvnis dros dava am welTa ganmavalobaSi<br />
Zlierdeba TandaTan, sadavo mamulebs modaveni<br />
erTmaneTs aRar anebeben saxmarad, raTa<br />
mflobeloba mamulisa xmarebiT daisabuTon, da<br />
eseTi yofa iqamde midis, rom Cxubi, ketebis<br />
triali da zogjer daWra da kvlac Tavs iCens<br />
xolme iq, saca gamijvnamde cotad Tu bevrad<br />
mSvidobianoba iyo. Cven imas aRar vityviT, Tu<br />
rarigad ayovnebs da azianebs eseTi yofa<br />
ekonomiurs winsvlasa da warmatebasa imitom, rom<br />
erTs mamuls ori da sami mocile patroni uCndeba<br />
da TviTveuli imasa scdilobs, rom erTmaneTs<br />
fexi ar Seadgmevinon mamulSi.<br />
am gamijvnis gegmis SemadgenelT usaTuod<br />
pativsadebi mizezi ram eqmnebaT, rom erTs adgils<br />
dawyebls gamijvnas aCereben da meore adgilas<br />
gadaaqvT, xolo is vneba, rac am gadatangadmotanas<br />
gamijvnisas moaqvs, imodenad Zlieria,<br />
imodenad samZimoa, rom yovelive am vnebis Tavidam<br />
acilebas unda eqvemdebarebodes. saqme usaTuod ise<br />
154
unda moewyos, yovelisferi ise unda SeerCios da<br />
Seeferos, rom erTgan dawyebuli gamijvna<br />
ganuwyveteli iyos, vidre gaTavdeba. rac am mxriT<br />
abrkolebs exladnels wess gamijvnisas, yovelive<br />
igi acilebul unda iqmnas, Tundac Znelad<br />
asacilebelic iyos. isa sjobia, erTgan mainc<br />
gaTavdes xolme saqme, vidre aTasgan dawyebul<br />
iqmnas gauTaveblad.<br />
155
156<br />
<br />
cxovrebaSi<br />
tfilisi, 30 marti<br />
germanias daudga axali xana cxovrebisa. T.<br />
bismarkis Sinaurs politikas didi gansacdeli<br />
moelis, rogorc etyoba ukanasknels depeSebs.<br />
yvelani moelodnen, rom imperatori fridrixi da<br />
T. bismarki erTmaneTTan vem movlen nametnavad<br />
Sinaur saqmeTa gamo da ai exla amis Taobazed<br />
veraferi xmebi ismis T. bismarkis sanugeSod.<br />
ukanasknelma depeSebma moitanes ambavi, rom<br />
imperatori fridrixi bevrSi ar eTanxmeba T.<br />
bismarks da amis gamo T. bismarks fexi Seutokda<br />
da iqneba samsaxursac daeTxovoso.<br />
Tumca T. bismarkis Cveulebrivi muqara<br />
yovelTvis isa hyofila, rom Tu Cemi sityva ar<br />
gava, samsaxurzed xels aviRebo, magram es muqara<br />
sWrida gansvenebuli imperatoris dros.<br />
imperatori vilhelmi yovelTvis ufrTxoda am<br />
muqarasa da bolosdabolos iZulebul Seiqmneboda<br />
xolme dauTmos T. bismarksa, romelsac is didi<br />
Rvawli miuZRvoda, rom gabzaruli da wvrilwvrilad<br />
darRveuli germania gaaerTa da erT<br />
uZlieres saxelmwifod gardaaqcia. gasWris es<br />
axali muqara T. bismarkisa imperator fridrixis<br />
drosac Tu ara, eg jer kidev gamosacnobia.
om imperatori fridrixi guliT<br />
mowadinebulia T. bismarks rogorme mSvidobianad<br />
ganSordes, amazed eWvi aravisa aqvs. nametnavad<br />
axali imperatrica viqtoria xels moumarTavs<br />
amaSi imperators fridrixs da vin icis, iqneba<br />
aqezebs kidec. magram T. bismarki sxva kacia. didi<br />
saxeli aqvs germaniaSi, imitom rom germanias didi<br />
samsaxuri gauwia. es TiTqmis oci weliwadia, T.<br />
bismarkma ise maRla aswia manamde uRono da ujano<br />
germania, rom evropaSi brZaneblad gahxada da<br />
gaabatona. amisTana kacis samsaxuridan gadayeneba<br />
saxumari saqme ar aris da ara gvgonia, advilad<br />
gasabedic iyos. germanias swams T. bismarki,<br />
romelsac dRes aqamomde bedma arc erTxel ar<br />
umtyuna da rac moiwadina, yvelgan burTi<br />
moednidam gaatanina gamarjvebiT. es germaniam<br />
kargad icis da Znelad Tu moiwadinebs, rom<br />
germaniis sve-bedis gamgebelad sxva kaci SeiSvnios<br />
da Seiferos, vidre TviTon T. bismarki cocxalia<br />
da garja SeuZlian.<br />
es garemoeba ar SeiZleba saxeSi ar miiRos<br />
imperatorma fridrixma da minam Tvisda<br />
survilisamebr moawyobs saqmes, ar SeiZleba asjer<br />
ar daufiqrdes da angariSi ar gauwios. marTalia,<br />
exlandels germaniaSi bevri imisTana elementia,<br />
romelic suliT da guliT miemxroba imperators<br />
fridrixs, roca igi Sinaurs reformebs Seudgeba.<br />
marTalia, mTeli dawinaurebuli germania, dRes<br />
aqamomde didad emduroda T. bismarks, romelic<br />
Sinaurs saqmeebSi cotad Tu bevrad hkoWlobda da<br />
uimisoc ar iyo, rom hxuTavda germanias da<br />
hbawravda ase Tu ise. magram sagareo saqmeebSi<br />
Zlevamosiloba da gamarjveba T. bismarkisa iseTi<br />
cxadad didebuli ram iyo, rom am didebulobis<br />
winaSe yovelive samduravi mdumarebda da Tu xmas<br />
157
zogierTjer iRebda, imasac uRonod, ridiT da<br />
uimedod.<br />
bevri am momduravTagani darwmunebuli iyo,<br />
rom germaniis exlandel mdgomareobaSi ubismarkod<br />
yofna SeuZlebelia; kargia Tu cudi T. bismarki,<br />
igia erTaderTi kaci, romelsac SeuZlian mZime<br />
tvirTi germaniis sve-bedisa didis imediT da<br />
nugeSiT hzidos. ai yovlad SemZlebeloba T.<br />
bismarkisa raSi iyo da raSia dResac. garda amisa<br />
bevri wili momduravTagani amasaca hfiqrobs, rom<br />
T. bismarkisagan Seqmnili erToba germaniisa jer<br />
marto erTmaneTzed miblanduli saqmea da ara<br />
qviTkiriT SeduRebuli da Sexorcebuli. es<br />
miblandulobaa Signeuli seni exlandelis<br />
germaniisa da es seni imdenad Zlieria, rom<br />
SesaZlebelia Tavis drozed Tavi iCinos da is<br />
didebuli Senoba T. bismarkisa nablandebzed<br />
CairRvas da daafrakdes. am seniT sneuls germanias<br />
rom exla T. bismarki moaSoron, maSin germaniis<br />
ubedurebas sens ki aRar daabraleben, aramed im<br />
garemoebas, rom T. bismarki daiTxoves da sve-bedi<br />
germaniisa mdare kacebs Caugdes xelSio. am saxiT<br />
rasac T. bismarkisagan Seyrili seni TavisTavad<br />
uzams germanias, is dahbraldeba imaT, vinc T.<br />
bismarkis adgilas Casdgebian.<br />
rac unda sTqviT da am brals veravin<br />
itvirTebs germaniis winaSe. am bralis SiSi<br />
usaTuod Seaferxebs imperators fridrixs, roca<br />
iZulebul iqmneba romelsame garkveuls gzas<br />
daadges T. bismarkis gamo. metismetad safrTxiloa<br />
T. bismarkis Seryeva da Setokeba. didi<br />
gabeduloba unda, rom kacma es moaxdinos<br />
dRevandels dRes germaniaSi. amitomac gvgonia,<br />
rom imperatori fridrixi yovel Rones ixmarebs<br />
saqme am ganwirulobamde ar mivides. rac unda<br />
saqme gamwvavdes, maincadamainc daujerebelia, rom<br />
158
T. bismarks germaniis imperiis kancleroba ar<br />
SerCes da CamoerTvas. bevri-bevri es SesaZloa<br />
mohxdes, rom prusiis mTavar-ministrobazed xeli<br />
aaRebinon da marto germaniis imperiis<br />
kanclerobaRa dautevon.<br />
159
160<br />
<br />
safrangeTSi<br />
safrangeTSi<br />
tfilisi, 4 aprili<br />
jer gobles saministro fexzed idga<br />
safrangeTSi, rom yovelis kacis Tvali am<br />
qveyanaSi miqceuli iyo flokezed, romelic dRes<br />
aqamomde palataSi Tavmjdomareobda. ambobdnen,<br />
rom floke erTaderTi kaciao dRes, romelsac<br />
SeuZlian dRegrZeli, mkvidri da Zlieri<br />
saministro Seadginoso. amisTana saministro didi<br />
xania sanatrelad gahxdomia safrangeTsa, radganac<br />
sxvadasxva dasebis erTmaneTTan mtroba da SuRli<br />
arc erTs saministros didxans ar ayenebda fexzed<br />
da amisTana daudgromeloba da uxanoba<br />
marTeblobisa Sinac ubrkolebda saqmeebs<br />
safrangeTsa da garedac abrus utexda.<br />
tiraris saministro rom Sesdga, yvelani amas<br />
iZaxodnen, mkvdrad dabadebuli saministroa,<br />
sadRexvaliod mxolod daniSnulio da im dromde<br />
gasZlebso, vidre flokes garemoeba xels<br />
Seuwyobs da zogierTi damabrkolebeli mizezi<br />
gzidam Camoeclebao. momwifda saqme flokes<br />
gaministrebad Tu ara, tiraris saministros fexi<br />
moasxletines da flokes gauxsnes gza. gahxda<br />
floke mTavar ministrad safrangeTSi, Seadgina
saministro da Tavisi programa warudgina kidec<br />
palatasa.<br />
yovel amis damswre kacs unda efiqra, rom ai<br />
exla ausrulda safrangeTs sanatreli, mTavar<br />
ministrad dahdga imisTana kaci, romlisaganac<br />
moelodebodnen mkvidrs, Seuryevels da<br />
xangrZlivs saministrosa da maSasadame imasac, rom<br />
gamWriaxobasTan da mxneobasTan erTad dro da<br />
xanic eqmneba am saministros safrangeTisagan<br />
mowadinebuli reformebi moaxdinos. egre ki ar<br />
gamovida, es fiqri cariel fiqrad dahrCa da<br />
axals saministros flokesas pirvel fexis<br />
gadadgazedve aeSalnen. sakvirveli eria es<br />
safrangeTis eri: daucxromelia da daudgromeli!<br />
dRe mudam sduRs da gadmodis. eseTi ambavi, _ ra<br />
Tqma unda, _ cocxlobis niSanic aris, magram<br />
mxolod maSin, roca amisi saTave TviTon<br />
sicocxlea da ara Wirveuloba `me Tu Senaobisa~,<br />
ara jabri da javri TavTavisobisa.<br />
safrangeTs gvamSi erTi sazareli seni<br />
Casdgomia da is seni ar aZlevs mosvenebasa, rom<br />
Tavis namdvils avkargianobas bejiTad da<br />
mocaleobiT daukvirdes, gasasworebeli gaasworos<br />
da ukve gasworebuls da kargs ufro didi avala<br />
da didi gza misces misis Stoebis daubrkoleblad<br />
yovel mxriv gadaSlisaTvis. aq ibrZvian, sduRan,<br />
imRvrevian da sxvasac amRvreven marto sxvadasxva<br />
dasni, Wirveulad damdgarni erTxel da erTxel<br />
daCemebul azrzed, rom Tu me moveqcevi<br />
marTeblobis kenwerozed, Tu me Sevxtebi<br />
qandarazed da sve-beds safrangeTisas me Cavigdeb<br />
xelSi, maSin cxondeba qveyanacao, maSin vixsniT<br />
safrangeTsa yovelis uswormasworobisa da<br />
ubedurebisaganao. ai es `me Tu Senaobaa~ igi Wia,<br />
romelic Signidamve hRrRnis am RvTisagan yovel<br />
sxva mxriT dalocvils qveyanasa da ersa.<br />
161
amis gamo yoveli dasi TviTveulad calke<br />
Tavis sakuTars Tavs emsaxureba da TviTon<br />
safrangeTi ki TiTqmis daviwyebuli aqvT. erTi<br />
iZaxis, rom bonapartobaa mxsneli safrangeTisa da<br />
rac bonapartobas ar moaswavebs, imas dauZinebel<br />
mtrad uxdeba; meore iZaxis, _ bonapartoba ris<br />
maqnisia, orleanobaa imedi xsnisao; mesame hyviris,<br />
Sors rad misdixarT, ai bulanJe, romelic bedma<br />
xelT mogvca qveynis gasabedniereblad da amas<br />
unda gza mivceTo, da bevri sxva amisTana.<br />
yvelafers amas rom guli movuCxrikoT, gamova,<br />
rom erTs bonapartoba unda, meores orleanoba,<br />
mesames bulanJeoba marto imisaTvis, rom TviTonac<br />
maRla asaxtomad kibe gamarTos. gana TviTveuli eg<br />
saxsari xsnisa ar gamoucdiaT? bonapartobam ra<br />
xeiri daayara safrangeTsa? miwasTan gaasworebina<br />
germanias, ori mozrdili da Zvirfasi provincia<br />
daakargvina da yovel amasTan sircxvili<br />
damarcxebisa aWama qveyanas, romelsac manamde<br />
uZlevelobis saxeliT Tavi mohqonda da romelic<br />
amis gamo bZaneblobda evropaSi. orleanebma raRa<br />
sikeTe moutanes? iqamde miiyvanes safrangeTi, rom<br />
sasowarkveTilma qveyanam 1848 w. revolucia<br />
moaxdina da ilajgawyvetilma, areulobiT<br />
daRalulma da daqanculma qveyanam Tavis nebiTve<br />
waiWira yelSi sabeli da orive wveri sablisa<br />
xelSi misca imisTana kacs, rogoric iyo<br />
napoleoni III.<br />
TiTqmis yvela dass safrangeTisas Tavisi dro<br />
da Jami hqonia Tu ram SeeZlo daenaxvebina<br />
safrangeTisaTvis. verc erTma imodenad ver axeira<br />
safrangeTi, ramodenadac TviTon safrangeTi<br />
hnatrulobda da hnatrulobs. Cven ver vityviT,<br />
rom am `me Tu Senaobis~ dasTa Soris imisTananic<br />
ar hyofiliyvnen, romelTac amoqmedebda saqveyno<br />
sarbielzed marto erTi WeSmariti mamuliSviloba<br />
162
da guliTadi siyvaruli safrangeTisa. magram<br />
amaTganac bevri ara gamodna ra swored im<br />
mizeziT, rom sxva dasebi, marto Tavis TavisaTvis<br />
mzrunvelni, mocaleobas ar aZlevdnen safrangeTis<br />
saqmes dahbrunebodnen. mTels dRes imaSi<br />
aRamebdnen da Rames imaSi aTenebdnen, rom cxadad<br />
Tu qurdulad sxva dasebi ar dagvecnen, ar<br />
dagvamxon da safrangeTi Tavis ymad ar gaixadono.<br />
am saxiT safrangeTis WeSmaritad moyvareni dasni<br />
Tavisis qveynis bedis kars mcvelebad da<br />
darajebadRa edgnen da dro da mocaleoba aRara<br />
hqondaT Sin xvnisa da TesvisaTvis.<br />
maS ra aris Tu ar `me Tu Senaobis~ Jini da<br />
Wirveuloba dRevandeli ambavi safrangeTisa.<br />
tiraris saministro daamxo palatam imis gamo,<br />
rom am saministrom ar Seiwynara dauyovnebliv<br />
garCeva im sarCielisa, romelic konstituciis<br />
xelaxlad gadasinjvas hTxoulobda. Sesdga axali<br />
saministro flokesi da am saministrom, sxvaTa<br />
Soris, Tavis programaSi daasaxela xelaxlad<br />
gadasinjva konstituciisa. erTi kai mozdili<br />
nawili palatisa, oportunistobis saxeliT<br />
cnobili, mTlad gadaudga flokes amis mizeziT da<br />
amboben, raki es mohxdao, flokes saministro<br />
didxans Tavs veRar daiWerso. es ambavi da<br />
tiraris saministrosi rom erTmaneTs SevufardoT,<br />
Cveni qarTuli mdabiuri andaza gamova: `gaviqcevi<br />
qariani mqvian, davdgebi _ lajianio~, anu `mizezmizez<br />
da dos marili akliao~.<br />
modiT da sTqviT, rom aq saqme da siyvaruli<br />
qveynisa hmoqmedebs da ara Jini da Wirveuoba `me<br />
Tu Senaobisa~. guSin daiwunes kaci imisTvis, rom<br />
me konstituciis xelaxlad gadasinjvas ver<br />
vikisrebo, dRes iwuneben kacs imisTvis, rom me<br />
konstituciis xelaxlad gadasinjvas vkisrulobo<br />
da emuqrebian kidec, raki egrea, didxans ver<br />
163
gaxeirebTo. modiT da aq an Tavi gaigeT da an<br />
bolo.<br />
xval vacnobebT mkiTxvels _ rogor miegebnen<br />
flokes saministros misda programis mixedviT<br />
Sina Tu gared. es miT ufro sayuradrebo da<br />
sagulisxmieroa, rom amazed aris damokidebuli<br />
flokes saministros xangrZlioba, romlis Semdeg<br />
advilad safiqrebelia klemansos gaexsnas gza<br />
mTavarministrobisa. klemansos gaministreba kidev<br />
bevrs axals moaswavebs saSinao da sagareo<br />
politikisaTvis.<br />
164
safrangeTSi<br />
safrangeTSi<br />
tfilisi, 5 aprili<br />
yvelas moexseneba gazeTebidam, rom floke<br />
gamTavarministrda Tu ara, Seudga im programis<br />
Sedgenas, romelic Cveulebrivad unda waredginos<br />
xolme palatas yovel axal saministrosagan da<br />
romelic aRsaarebaa imis Tu, _ ras hpirdeba<br />
axali saminstro qveyanas da ra aqvs sagnad<br />
Tavisis moqmedebisaTvis samermisod. programis<br />
Sedgena cotad Tu bevrad dauyovnda flokesa.<br />
mizezi amisi is iyo, rom flokes hsurda imisTana<br />
programa Seedgina, rom yvela gavlenians dass<br />
sanugeSo rame hqonoda programaSi moxsenebuli. es<br />
imisaTvis iyo saWiro, rom yvela gavlenians dass<br />
palatisas monawileoba mieRo saministroSi da<br />
amiT umravlesoba palatisa momxred gahxdomoda<br />
axals saministros. xolo flokes ver mouxerxda<br />
Tavisi dawyobileba. radikalTa azrTa sZlies da<br />
programaSi CarTul iqmna ori muxli: erTi Sesaxeb<br />
konstituciis xelaxlad gadasinjvisa da meore<br />
gancalkeveba ekklesiisa saxelmwifosagan.<br />
am orma muxlma SeuZlebel hyo erTs<br />
saministroSi moTavseba sxvadasxva gavlenian<br />
dasisa. oportunistebma uari uTxres flokes da<br />
165
egreTwodebulma `memarcxeneTa kavSirmac~ iuara<br />
egreTi programa da dRes es gavleniani nawili<br />
palatisa mtrad gahxdomia flokes. floke yovel<br />
amis gamo iZulebul Seiqmna Seedgina Tavisi<br />
saministro gansakuTrebiT radikalTa dasis<br />
warmomadgenelTagan. aman ufro gaamwvava momduravni<br />
programisa da saqme iqamde mivida, rom flokes<br />
kicxva dauwyes uSverisa da umarTebulo sityviTa.<br />
yvelazed uSveris sityviT ixseniebs flokes<br />
gazeTi `memarcxeneTa kavSirisa~ `Journal des Debatas~<br />
swored miwasTan asworebs igi am kacs, romelsac<br />
amodena xani safrangeTi iwvevda saministrod da<br />
romelic dRes mTavarministria. am gazeTzed<br />
cotad Tu bevrad dawinaurebuli gazeTi `Temps~ic<br />
hkicxavs axals saministros, Tumca ki ise ar<br />
igineba, rogorc `Debats~-i. Tu flokes marTla<br />
hsurda erTad moTavseba yovelis gavlenianis<br />
dasisao, ambobs `Temps~-i, jer unda efiqrna<br />
maszed, rom gaeuqmebina igi muxlni programisa,<br />
romelnic mizezni arian ganxeTqilebisao. eg<br />
muxlni gancalkevebaa ekklesiisa saxelmwifosagan<br />
da konstituciis xelaxlad gadasinjvao.<br />
gaz. `Republique Francaise~ ambobs, rom am sagnebis<br />
gamo laparakis atexa dRes, roca respublikas<br />
yovel mxridam saSinels mtrobas uqadian,<br />
respublikis dacvas ki ar moaswavebs, aramed<br />
sazogadoebur wesis darRvevasa. eg imasa hniSnavs,<br />
rom ufro Rrmad mohsurvebiaT amRvreva qveynisa,<br />
romelsac moelis quCis anarxia da cezariuli<br />
demagogiao. gazeTis `Siecle~-is azriT axali<br />
saministro mkvdrad dabadebuli bavSvia.<br />
reaqcionuri gazeTebi xom amaze Sorsac midian<br />
da iqamde Tavs gadian, rom amboben: `safrangeTi<br />
Tavis dReSi amisTana samarcxvino xelSi ar<br />
Cavardnilao~. erTis sityviT, rogorc reaqcionu-<br />
166
i gazeTebi, isec zomier-liberalurebi aeSalnen<br />
samtrod axals saministros da male damxobas<br />
uqadian.<br />
ucxo qveynebis gazeTebi ufro autacebliv da<br />
WkvadasmiT saubroben da sjian flokes<br />
ministrobis Taobazed da cotad Tu bevrad<br />
TanagrZnobiT da mowonebiT ixsenieben, nametnavad<br />
germanuli gazeTebi. ra Tqma unda, rom<br />
autacebeli, Wkvadamjdari sityva ucxo qveynelTa<br />
dids samsaxurs ver gauwevs flokesa. saqme<br />
Signidam cixis gatexis SiSSi aris. aq gakapasebuli<br />
Wirveuloba sxvadasxva dasebisa SemZlebelia<br />
imodenad awewos saqme, rom qveyana aSalos da<br />
aamRvrios da flokes saministros fexi<br />
moasxletinos. orSi erTi darCenia flokes: an<br />
yovels gansacdels dasTa brZolisas mieces, _<br />
rac gamova, gamovideso; an exlandeli palata<br />
daiTxovos da axali arCevanebi dahniSnos, ese igi,<br />
daekiTxos safrangeTis ersa. orive Zneli<br />
gasabedia, pirveli imitom, rom palata usaTuod<br />
fexs wamoakvrevinebs, radganac SesaZloa, oportunistebma<br />
da memarcxeneTa kavSirma mxari miscen<br />
memarjveneTa, da yovlad uZleveli umravlesoba<br />
palatisa Sesdges winaaRmdeg axalis saministrosi<br />
da maSin xom erTs dResac veRar ixeirebs axali<br />
saministro, daTxovna palatisac da axalis<br />
arCevanebis daniSvnac didad saSiSia, Tu kaci<br />
daukvirdeba im ambebs, rac bulanJes gamo mohxda<br />
am bolos xans safrangeTSi. radganac exlandel<br />
wesebis ZaliT erTsa da imave kacs SeuZlian kenWi<br />
Camoataros erTsa da imave dros yvela departamentSi,<br />
amitomac saSiSia, rom bulanJes kenWis<br />
yra plebiscitad ar gadaeqces da maSin vin icis<br />
ra mohxdes safrangeTSi. am gaWirebul<br />
mdgomareobisagan rogor daixsnis Tavs axali<br />
saministro amas dro gamoaCens.<br />
167
168<br />
<br />
krizisi<br />
tfilisi, 6 aprili<br />
maSin, rodesac safrangeTi safalavnod<br />
gamklavebuls bulanJes mier atexils xaTabalaSia,<br />
arc germanias eTqmis mSvidobiT da mosvenebiT<br />
yofna. aqac aimRvra da aiSala saqme, mizezi amisi<br />
is aris, rom aq fexi Seutokda kacs, romelic<br />
dRes aqamomde kldesaviT magrad idga da sve-beds<br />
germaniisas saiTac undoda, Tavs iqiT uzamda. T.<br />
bismarks sakmaod agrZnobina axalma imperatorma,<br />
rom, marTalia, Zvirfasi, Rvawldamdebi da geniosi<br />
kaci xaro, magram marto Sens nebayoflobazed ver<br />
vamyofeb germanias, romelsac Tavisis nebisa da<br />
survilis gamomTqmeli parlamenti hyavs da Tavis<br />
far-xmlad kidev Tavisi kanonebi aqvso; yovelive<br />
Seni moqmedeba am ors Rones germaniisas,<br />
parlamentsa da kanonebs unda eqvemdebarebodeso.<br />
es, gana TqmaRa unda, tyviasaviT mohxvdeboda<br />
gulSi imisTana TviTneba rkinis kacs, rogorc T.<br />
bismarkia, romelsac Tavis sicocxleSi sxva kanoni<br />
ara scodnia, garda Tavisis nebisa, da romelsac<br />
Tavis xangrZliv cxovrebis mimdinareobaSi rac ki<br />
win dahxvedria da gadahRobia, mtversaviT<br />
gautania. exla am kacs eubnebian: ara, Cveno kargo,<br />
dReisamasiqiT Seni neba usaTuod unda Seewonos
sxvis nebasacao. ai swored aq aris igi mizezi,<br />
romelmac gaaCina egreTwodebuli `krizisi<br />
kanclerisa~. eg aris Tavdapirveli mizezi,<br />
romelmac iZulebul hyo T. bismarki samsaxuridam<br />
gadadgomis Txovna mierTmia imperatorisaTvis. es<br />
mizezi aRmoCnda TiTqmis pirvel dResve, roca<br />
fridrixi imperatorad gahxda. xolo aqamde es<br />
mizezi Tavs ar iCenda ese cxadad, rogorc dRes<br />
da T. bismarki tkivils gulSi inaxavda dromde.<br />
ikiTxavT, risTvisao? ar risTvis:<br />
pirvel xanSive T. bismarks rom moendomebina<br />
samsaxuridam gadadgoma, ras ifiqrebda germania?<br />
gana ar ityodnen: ai Tavisi TviTneboba undoda<br />
parlamentsa da kanonebzed maRla daeyenebina,<br />
imperatorma es ar indoma da amis gamo T. bismarki<br />
samsaxuridgan gadadgao. egre dayenebuli saqme<br />
TiTqmis mTels TanagrZnobas germaniisas da<br />
evropiisasac gaditanda imperator fridrixzed da<br />
mTels wuns dasdebda T. bismarks, viTarca kacs,<br />
romelmac amdveni Rvawli dasdo germanias, amdveni<br />
erTguleba gauwia da TviTneboba Tvisi ki ver<br />
dauTmo da ver Seswira. T. bismarki, es marTla<br />
didebuli da saxelovani kaci amisTana brals ver<br />
daidebs istoriis winaSe, amisTana sabuTs<br />
kicxvisas ver Caugdebs xelSi Tavis<br />
mopirdapireebs. gulSi Tumca es dauTmobloba<br />
hqonda da aqvs, magram saqveynod ki amis<br />
gamomJRavnebas unda mohridebiyo. aseca hqmna. sxva<br />
mizezs moucada, imisTana mizezs, romlis gamoc<br />
samsaxuridam gadadgomamdec mieyvana saqme da<br />
TanagrZnobac germaniisa da evropiisa SehrCenoda.<br />
amisTana mizezad Seeqmna Sinauri, saojaxo saqme<br />
imperatoris saxleulobisa.<br />
jer 1884 w. laparaki iyo, rom exlandeli<br />
imperatori da maSindeli memkvidre fridrixi<br />
Tavis qals viqtorias aTxovebs da aZlevs yofils<br />
169
olgariis mTavars aleqsandre batenbergelsao.<br />
mas aqeT es xma miswyda da am bolos xanebSi T.<br />
bismarkma xelaxlad Seityo, rom es Zveli ambavi<br />
hlamis ganaxlebasa. imperatorma pirdapir auwya T.<br />
bismarks, rom Cems qals viqtorias aleqsandre<br />
batenbergelsa vrTamo. T. bismarkma didad iuara,<br />
Sors daiWira da Tamamad moaxsena Tavis<br />
xelmwifes, rom SeuZlebelia eg saqme mohxdes,<br />
vidre me germaniis politikis gamgebeli varo. eg<br />
imperatricas neba ariso, ubrZana Turme<br />
imperatorma: da me ver davuSli Cems qals<br />
bednierebasao. T. bismarkma neba iTxova<br />
moelaparakos imperatricas. amis nebadarTulma T.<br />
bismarkma vera gaawyo ra da imperatricam ubrZana,<br />
Tqveni sabuTebi sakmaoni ar arian, rom viTom mag<br />
gaTxovebam Cemis qalisam vneba ram moutanos<br />
germaniasa da amitom Tqven ver dageTanxmebiT da<br />
Cemis qalis bednierebas ver gavwiravo. T.<br />
bismarkma es ambavi daixvia xelzed, mizezad<br />
gaixada da samsaxuridgan gadadgomis Txovna<br />
miarTva imperators. T. bismarkis momxreebma<br />
kacebma calke da gazeTebma calke dafi da naRara<br />
dahkres amazed mTels germaniaSi da dids da<br />
pataras yurSi CaawveTes, rom T. bismarki aseTi<br />
Tavgamodebulia germaniisaTvis, rom imperatoris<br />
qalis bedis gawirvasac ki ar SeuSinda germaniis<br />
bednierebisaTvisao.<br />
es ostatoba SeumCnevlad ver darCeboda<br />
visganac jer ars da ai am ostatobas win ra<br />
dauyenes: gaTxoveba imperatoris qalisa ukeTess<br />
dromde gadadebul iqmna da T. bismarksac,<br />
rasakvirvelia, samsaxuridam gadadgoma unda<br />
gadaedo. dRes es saqme am wreSi htrialebs. am<br />
saxiT uxerxes T. bismarks da es misda sasaxelo<br />
da sxvisTvis ki mosamdurebeli mizezi xelidam<br />
gamoacales. Cvenis fiqriT, egreTwodebuli<br />
170
`krizisi kanclerisa~ jerxanad Seferxebulia da<br />
Tavidam moSorebuli ki ara. Tu krizisis Wapani<br />
gasawydomia, swored iq gaawyvetineben T. bismarksa,<br />
saca marTlad wvrilia: TviTneboba T. bismarkisa<br />
aris igi wvlili da Tu fexatokebuls kanclers<br />
gawyveta unda, ara gvgonia, sxvagan sadme<br />
gaawyvetinon da miT Tavisi muqarac aasrulebinon<br />
da germaniis gulic moagebinon.<br />
egre xsnian exlandels kriziss depeSebi<br />
berlinidam venaSi gagzavnilni. am saxiT gamodis,<br />
rom sapired krizisisa aris viTomda Tavgamodeba<br />
T. bismarkisa germaniis bednierebisaTvis, sarCulad<br />
ki is aris, rom T. bismarki hTakilobs Tavisi<br />
TviTneboba daumorCilos germaniis imperatoris<br />
survils, rom germaniaSi marto germania<br />
ganagebdes TvisTa saqmeTa da ara calke kaci,<br />
Tund imisTana saxelganTqmuli, rogoric T.<br />
bismarkia.<br />
171
172<br />
<br />
avadmyofoba<br />
avadmyofoba<br />
tfilisi, 13 aprili<br />
dRevandels dRes evropaSi politikis ZarRvis<br />
cema TiTqo Semdgaria. aqamde gamwvavebulni saqmeni<br />
dRes TiTqmis mihneldnen da ukan mihdgnen. dRes<br />
bevrs aRaravis axsovs bolgaria, egvipte,<br />
avRanistani, safrangeTisa da germaniis dauZinebeli<br />
mtroba da erTmaneTis muqara da qadili. yoveli<br />
es mihCumda im ambebis winaSe, rac moisma am<br />
bolos kviraSi Sarlotenburgidam Sesaxeb<br />
imperator fridrixis avadmyofobisa. SiSi am<br />
ambebisa daeca mTels germanias da TiTqmis mTeli<br />
kacobriobac, Sepyrobili da datyvevebuli am<br />
ambebiT, marto imazea miqceuli Tu, _ rogor<br />
gadurCeba germaniis imperatori Tavis ukanasknels<br />
gansacdels, romelic am xanebSi metad gaZlierda.<br />
imperators fridrixs gauZnelda avadmyofoba da<br />
erTxanad safiqrebelic gahxada misi sicocxleo,<br />
gvauwyes gazeTebma da depeSebma, da Tumca exla<br />
ukeTobaSia Turme imperatori, magram jer kidev<br />
mainc SiSi srulad ar aris gafantulio.<br />
RmerTma hqmnas, molodini qveynierobis<br />
gulSematkivarTa ar gamtyundes da imperatori<br />
fridrixi, Tu srulad ara, xangrZlivad mainc
gamokeTdes. jerxanad Cvenc sasoeba viqonioT, rom<br />
dRegrZeloba misi ase udrovod ar moispos, raTa<br />
mis mier aRniSnul kacTmoyvarul politikas,<br />
WkuiT ganviTarebuls da guliT gamTbars<br />
survilsa da ganzraxvas fesvi magrad moekidebinos<br />
im saxelmwifoSi, romelic TiTqmis hwinamZRvrobs<br />
exlandels qveynierobasa da romelsac mTeli<br />
evropa uyurebs rogorc Zliers momqmeds saqveyno<br />
asparezzed.<br />
rac unda iyos, maincdamainc xelmwifeba<br />
imperatoris fridrixisa kvaldauCnevelad ar<br />
Cauvlis germanias da mis mier mTels evropasac.<br />
sul Svidi kviraa, rac imperatori fridrixi<br />
Cahdga germaniis sve-bedis saTaveSi da es xanmokle<br />
xelmwifebac ki germaniis istoriaSi daiWers<br />
didad SesaniSnavs adgilsa da STamomavlobas<br />
guliTadis madlobiT moaxedebs imperators<br />
fridrixzed. imisma maRalma kacTmoyvareobam,<br />
romelmac Svidobiani, xmaamouRebeli, Cumi<br />
warmateba Tavis erisa arCia yovels xmaurobasa da<br />
qeba-didebas omebSi gamarjvebisas, ar SeiZleba<br />
Tavisi dvrita ar dasdos da germania ar<br />
gamoacocxlos am didebul moZRvrebisaTvis.<br />
dRes aqamomdenac iyvnen germaniaSi imisTana<br />
warCinebulni kacni, romelTac guli marto<br />
amisTana moZRvrebisaTvis ucemdaT, magram yovlad<br />
SemZlebeli moZRvreba Zalmomreobisa, bismarkis<br />
mier fexgadgmulisa, xmas ar aRebinebda amisTana<br />
kacebs da esenic gulxeldakrebilni da<br />
xmaamouRebelni elodnen ukeTes dReebs. es<br />
ukeTesni dReni daudgaT, raki fridrixi<br />
gaxelmwifda, da dRes am moZRvrebam Zali da Rone<br />
moica da gulisnadebi ukeTesTa kacTa gaRvivda<br />
viTarca Tesli, romelsac moxvda gamacocxlebeli<br />
nami noyiers miwaSi. am Tesls win veRara<br />
daudgebara, igi Tavis Zirs, Reros da Stoebs<br />
173
gaikeTebs, rogorc yoveli, rasac ki erTxel da<br />
erTxel sicocxle daeZvris xolme. amitomac<br />
gvgonia, rom imperator fridrixis Semdeg<br />
sistemas bismarkisas iseTi gabeduli, kadnieri da<br />
mouridebeli svla aRar eqmneba, rogorc aqamomde<br />
hqonia da muxas vaSli asxiao, amas T. bismarki ise<br />
xSirad veRar gaigonebs germaniaSi, imitom rom<br />
yurmoWrili ymoba, Tu dRes jer kidev bolo<br />
moRebuli ar aris, Zlier mainc Seryeulia im<br />
kacis Svidis kviris xelmwifebiTa, romlis cotad<br />
Tu bevrad xangrZlivad sicocxles hnatrulobs<br />
yoveli patiosani da Tvalaxilebuli kaci.<br />
am Svidis kviris xelmwifebam Searyia didis<br />
xnis sistema T. bismarkisa da radganac mermisic am<br />
mokle xnis xelmwifebis dedaazrTa ekuTvnis,<br />
amitomac advilad gamosacnobia, rom dReis amas<br />
iqiT T. bismarkma didi angariSi unda gauwios am<br />
ukve gaRviebul dedaazrTa, romelTac imedi<br />
gamarjvebisa Tavis simarTlesa da bunebaSive aqvT.<br />
am azrebs SesaZloa gamarjveba dauyovndes da ar<br />
SeiZleba ki, rom gamarjveba bolosdabolos mainc<br />
amaT ar dahrCes. amitomac vsTqviT, rom imperator<br />
fridrixis xanmokle xelmwifebac ki<br />
kvaldauCnevelad ar Cauvlis germaniasao, imitom<br />
rom mis mier daZruli da gaRviebuli azri,<br />
viTarca marTali da WeSmariti, TanTan sul<br />
matebaSi Seva da gaZlierdeba.<br />
174
`mxsneli~<br />
tfilisi, 14 aprili<br />
erTis gazeTis korrespondenti safrangeTis<br />
Sesaxeb ambobs: `Cvens Tvalwin erTi ucnauri da<br />
didisdidad saintereso ambavia dResa. oriode<br />
kacma, marTalia, mxneebma da niWierebma, magram<br />
sxvafriv ki Ronemoklebulebma, amarTes droSa<br />
xalxSi saxelgaTqmulis generlisa, mTeli ieriSi<br />
miitanes mesame respublikis parlamentarobis<br />
sistemazed da mTeli omi gamarTes sasargeblod<br />
Tavis arCeul generlisa... am oriode kacisagan<br />
atexili moZraoba lamis erT uSvelebel niaRvarad<br />
gadaiqces da Tan waiRos yovelisferi, rac win<br />
daxvdebao. amitomac saSineli SiSi da krZalva<br />
SeudgaT mis mopirdapireebsao~.<br />
vin aris igi kaci, romlis saxeliT ase SesZres<br />
TiTqmis mTeli safrangeTi? is kaci gaxlavT<br />
generali bulanJe, romelsac oportunistebis<br />
dasma jer samxedro ministroba CamoarTva da<br />
bolos xom sruladac gadaayena samxedro<br />
samsaxuridam. aba Tu esea, da axla me vicio,<br />
daiqada am bednierma generalma da ai dRes lamis<br />
qadili Seusruldes.<br />
175
a kacia es generali bulanJe? amis pasuxs<br />
dabejiTebiT TviTon misni axlobelnic ver<br />
ityvian. ra unda am kacs? amazed TviTon<br />
bulanJesac ki pasuxi ver miucia. ver miucia<br />
imitom rom is, rasac exla bulanJe ambobs, pasuxi<br />
ar aris. igi ambobs, rom me minda dRevandeli<br />
enaWartala da ybedi parlamenti gadavayeno, sxva<br />
axali parlamenti amovarCevino, safrangeTis erisa<br />
da konstituciis wesi xelaxlad gadavasinjvino<br />
da gadavakeTebinovo. amazed eubnebian, eg xom<br />
marto gzaa, eg xom marto Ronea risame misaRwevad<br />
da gviTxariT, mag gziT da RoniT ris miRweva<br />
gsurTo. ris miRweva msurs, me magazed Cemi<br />
sakuTari planebi maqvso, da jer veravis vetyvio,<br />
upasuxnia Turme bulanJes.<br />
Tu bulanJe kacobiTac gamoucnobelia da<br />
moZRvrebiTac gamourkveveli, maS misma saxelma ra<br />
manqanebiTRa awewa mTeli safrangeTi imodenad,<br />
rom lamis yvelaferi erTmaneTs axalos da<br />
daajaxos? amisi mozezi imodenad misis saxelis<br />
Rirseba da Saravandedi ar aris, ramodenadac<br />
TviTon safrangeTis dRevandeli avkargianoba. mas<br />
aqeT, rac respublika daarsda safrangeTSi, eri<br />
Sinauri yofacxovrebis gankargebas hnatrobda<br />
yoveldRe. parlamentma, romelic dasTa simravlem<br />
erTmaneTSi angariSebis gasasworebel salaybod<br />
gadaaqcia, moawyina Tavi safrangeTsa Tavisis<br />
uxeirobiT da uqmobiT. am laqlaqa da TiTqmis<br />
yovlad uqm parlamentis xelSi verc erTma<br />
saministrom Tavi ver daiWira imodenad, rom dasTa<br />
brZolisagan moclis dro hqonoda gaekeTebina<br />
rame. amitomac erTs dros, roca oportunistebis<br />
dass gavleniani xma hqonda, es dasi hqadagebda<br />
parlamentis daTxovnasa da sxva saparlamento<br />
kacTa arCevansa, radganac egona, rom safrangeTis<br />
eri amoirCevda oportunistebis dasis kacebs da<br />
176
miT gaZlierebulni da mxarmocemulni xelT<br />
Caigdebdnen xangrZlivad safrangeTis sve-bedis<br />
gamgeobas. oportunistebis mxriT, amgvaris azris<br />
dena iyo safrangeTSi. meores mxriT radikalTa<br />
dasi hTxoulobda reformebs Sinaur<br />
yofacxovrebis gansakargeblad. dRes es ori<br />
udidesi dasia parlamentSi. sxvagvar dasebsac,<br />
romelsac parlamentSi Tavisi warmomadgeneli<br />
hyvandaT, Tavisi sakuTari tkivili da wyurvili<br />
hqondaT da am mizeziT erTi meores ar aclida<br />
saqmis keTebas da tyuilubralozed exarjebodaT<br />
tyuilubralo mWevrmetyveloba. saqme ara<br />
gamodioda ra, frazebis meti. daiRala safrangeTi<br />
lodiniTa, daeRala Tvali, daeRala guli, bevrma<br />
aiTvalwuna exlandeli parlamenti, rogorc ver<br />
SemZlebeli saqmisa risame da verc damdginebeli<br />
imisTana mTavrobisa, romelsac xangrZlivad<br />
gaeZlo da, maSasadame, dro hqonda moqmedebisaTvis.<br />
xSirad amisTana gulnaklulobis da<br />
guldawyvetilobis dros eri wyalwaRebulsaviT<br />
xavss eWideba, raki meti gza ar aris. amisTana<br />
dros samduravi da ukmayofileba aris xolme igi<br />
mRvrie wyali, romelSiac yoveli pativmoyvare<br />
kaci Tevzis Weras hndomobs. aq TviTon Rirseba<br />
kacisa, romelic xelT igdebs xolme badesa,<br />
arafers SuaSia da marto uRirsoba JamTa<br />
viTarebisa moqmedebs. amisTana dros, muTaqac rom<br />
dasvaT, SesaZloa, xalxis Tvali mizidul iqmnas<br />
da motyuebuli.<br />
ai, swored es dro ixelTa oriode gamWriaxma<br />
kacma da gamoatyvrina generali bulanJe<br />
safrangeTis mxsnelad. ai kacio, uTxres<br />
safrangeTs: romelic am uqms da uxeiro<br />
parlamentsac Tavidam mogaSorebT da ukanonod<br />
Semdgars uRono konstituciasac gadagikeTebTo,<br />
ese igi, reformebs moaxdenso. bulanJemac es<br />
177
daixvia xelzed da dRes pirSi burTs udebs<br />
calke oportunistebs, romelTac exlandelis<br />
parlamentis daTxovna hsurdaT, calke radikalebs,<br />
romelTac reformebi undodaT. erTsac da<br />
meoresac me vkisrulob da movaxden Tu<br />
TviTveulis Tqveganis survili tyvili midebmodeba<br />
ar aris eris Tvalis asaxvevad, win raRad<br />
meRobebiTo? am saxiT am oris gavlenian dasis<br />
iaraRiTve ibrZvis dRes bulanJe.<br />
bevrs ara sjera, rom bulanJe risame<br />
SemZlebeli iyos, magram guldawyvetils da<br />
gulnakluls yoveligvari qadili da dapireba<br />
advilada swams xolme da rasakvirvelia, rom<br />
qadili da dapireba laRis generlisa zogierTma<br />
nawilma daijera safrangeTSiac. dRes, Tu<br />
bulanJes saxeli moqmedobs safrangeTSi, eris<br />
guldawyvetilad da gulnaklulad yofnis<br />
wyalobiT moqmedobs da ara imiT, rom igi marTla<br />
RirsebiT SeniSnuli da saimedo kacia.<br />
iqneba yovelis RirsebiTac Semkuli iyos,<br />
magram jer araviTari sabuTi ar aris, araviTari<br />
magaliTi, rom romelime Rirseba misi<br />
gamoCeniliyos. safrangeTisaTvis mas araviTari<br />
saqebel-sadidebeli samsaxuri ar gauwevia.<br />
dRevandelis yofacxovrebis momduravebma Tu<br />
general bulanJes Cahkides xeli Tavisis<br />
ganzraxvis gansaxorcieleblad, marto imisaTvis,<br />
rom am generals saxeli aqvs gavardnili<br />
safrangeTSi, radganac ministrobis dros, cxviric<br />
rom daecemina, dafa-naRaras dahkravda xolme,<br />
viTomda didi ram saqme gavakeTe da miyureT ra<br />
kaci varo. amisTana SuSxuna da farTi-furTis<br />
kaci zogjer gzas gaikafavs xolme safrangeTSi,<br />
magram SuSxunasaviT male icis rogorc<br />
alaplapeba, isec Caqroba. xolo ubedureba es<br />
178
aris, rom xSirad es SuSxunoba metad Zvirad<br />
ujdeba xolme safrangeTsa.<br />
dRes safrangeTs amis SiSi aqvs da amas swuxan<br />
miT ufro, rom am SiSis gamo safrangeTs evropiis<br />
mwyobrSi Tavisi Sesaferi xma ar eqneba, radganac<br />
cixe misi Signidamve iryeva da bevrnairad<br />
gansacdelSi gamovlils safrangeTs zari ryevis<br />
Ronesac ubaTilebs da xalissac uklavs sagareo<br />
moqmedebisaTvis im andazisa ar iyos, rom roca<br />
Sin balRebi gitirian, gareT tablas ra undao.<br />
179
180<br />
<br />
amerikaSi<br />
tfilisi, 19 aprili<br />
evropam rac gind Zlierad iRvawos<br />
kacobriobis sabednierod Tavis ukeTesTa SvilTa<br />
meoxebiT, rac gind misTa dawinaurebulTa da<br />
warCinebulTa SvilTa sakvirvelebani aRmoaCinon<br />
civilizaciis da kulturis win sabijeblad da<br />
warsamateblad, mainc evropa Zveli qveyanaa, tansa<br />
da erTob agebulebaSi bevri ram Zveli CasWedvia<br />
da amis gamo Znelad iTvisebs axalsa cxovrebaSi<br />
gansaxorcieleblad.<br />
ramdeni didni WeSmaritebani da maRalni moZRvrebani<br />
hRaRadeben dRes evropaSi udidesTa mkvlevarTa<br />
da moZRvarTagan, magram erni evro-pisani<br />
jer kidev brmani da yruni arian erTisaca da<br />
meorisaTvisac.<br />
rada? imitom rom aq axalma rom gza<br />
gaikvlios da adgili daiWiros cxovrebis moedanzed,<br />
jer unda Zveli Camoicalos gzisagan da moedanze<br />
adgili daaclevinos. gandevna Zvelisa da<br />
Cayeneba axalisa orkeci saqmea, orkecad, ormxrivad<br />
saomaria. ormxrivi, orkeci omi Znelia da
gamarjvebisaTvis orkecs mxneobas da vaJkacobas<br />
iTxovs da dids drosac hndomulobs.<br />
evropa am mxriT axogamosaRebels adgilsa<br />
hgavs: jer ZeZvebi, bardebi Zvelisani unda amoiWras,<br />
maTi jirkvebi, fesvebi dalpes da amoyril<br />
iqmnas da mere moixnas da daiTesos dasaTesiTa.<br />
amas karga xniT gamudmebuli jafa unda da<br />
amitomac auarebeli dro gadis xolme WeSmaritebis<br />
aRmoCenidam da moZRvrebis movlenidam maTTa<br />
ganxorcielebamde.<br />
aba ramdeni xania mas aqeT, rac kacobriobis<br />
sabednierod adamianis gulSematkivarTa kacTa<br />
umoZRvres qveynierobas, rom kaci kacisaTvis<br />
mWameli mgeli ar unda iyoso; rom omi,<br />
sisxlisRvra da erTmaneTis Jleta samarcxvino<br />
ram aris im sulierisaTvis, romelic RvTis saxiT<br />
da mgzavsebiT movlenilia qveyanazedao: rom erTmaneTis<br />
Jleta marto pirutyvs, mxecsa da nadirs<br />
epativeba da ara pirmetyvels adamians, romelsac<br />
mimadlebuli aqvs utkbilesi da umaR-lesi<br />
RvTaeburi niWi siyvarulisa, sibralulisa da<br />
simarTlisao. ra aris qveyanazed imisTana, siyvarulma,<br />
sibralulma, simarTlem ara sZlios da<br />
gulnatkenoba ar gaamrTeloso? Tu calke kacni<br />
erTmanerTs usisxlod hSveldebian, roca sadavo<br />
ram, an SuRli, anu mtroba CamouvardebaT, ratom<br />
saxelmwifoni ki ver mohSveldebian erTmanerTSi<br />
usisxlodveo? gana kaci maSin sxvaa, roca calkea<br />
da maSin sxva, roca Tavis mgzavsTa krebulSiao?<br />
amis mqadagebelTa didi xania iwames, rom<br />
SesaZloa yovelgvari mizeziani saqme, romelic exla<br />
saTavea xolme omebisa saxelmwifoTa Soris,<br />
imave gziT gaiwmindos da dasruldes, ra gziTac<br />
hTavdeba xolme calke kacTa Soris. moZRvarTa,<br />
mqadagebelTa da ukeTesTa kacTa iwames es<br />
SesaZlisoba da ar iwama evropiis erma, Tumca ara<br />
181
erTi da ori magaliTi hqonia Tvalwin am SesaZlisobis<br />
dasamowmebeli. aseTia Zveli evropa, romelsac<br />
ZvelisZvelTagan dasCemebia erTmanerTis<br />
srva da Jleta, roca saxelmwifoTa Soris raime<br />
mizeziani saqme aCndeba da rasakvirvelia, rom<br />
SeCveuls Wirsa hrCeobs, vidre SeuCvevels lxinsa.<br />
sul sxvaa Crdilo-amerikis Statebi: iq axals<br />
win ar Seejaxeba xolme Zveli, imitom rom TviTon<br />
axali saxelmwifoa, axali eria, imisi sitoria<br />
sul asis wlis saqme ar aris da agebulebaSi ara<br />
aqvs gabneuli ekali da xiWi Zvelis cxovrebis<br />
ZeZvebisa da bardebisa. iq guSini ar aris, iq<br />
marto dRevandeli dRea da xvalindeli da amitom<br />
rac dRes moaqvs sadReisod Tu saxvaliod, is<br />
angariSs ar uwevs guSindelsa, romelsac uxanobiT<br />
Znelad amosayreli jirkvi da fesvi jer ar<br />
gaukeTebia.<br />
es aris mizezi, rom zemoxsenebuli moZRvreba,<br />
evropaSi dabadebuli da gaCenili, amerikaSi<br />
gauZneleblad gaizarda imodenad, rom dRes<br />
cxovrebaSi Tavis samkvidro da samoqmedo adgils<br />
hTxoulobs. gazeTebi gvauwyeben, rom am ukanasknels<br />
xanebSi SeerTebul Statebis senatSi erTs<br />
mis wevrs sarCieli Seutania imis Taobazed, rom<br />
dawesebul iqmnas mediatoreTa samudamo sasamarTlo,<br />
romelmac unda gaasamarTlos da moarigos<br />
erTmanerTSi SeerTebuli Statebi, inglisi da<br />
safrangeTi Tu vinicobaa am saxelmwifoTa Soris<br />
raime Cxubi da ganxeTqileba astyda. es sarCieli<br />
avalebs prezidents State-bisas gamoelaparakos am<br />
saganzed safrangeTsa da inglissa da saxarjod<br />
amisa daniSnul iqmnas 80000 dolari. Tu es<br />
moxerxda, SeerTebuls Statebs inglisTan da safrangeTTan<br />
Tavis dReSi omi ar autydeba.<br />
1889 wels didi dResaswauloba unda gaimar-<br />
Tos amerikis StatebSi imis gamo, rom am wels<br />
182
usruldeba Statebs asi weliwadi mas aqeT, rac<br />
inglisisagan Tavi daixsnes da Crdilo-amerika<br />
Tavisufal saxelmwifod Seiqmna. radganac am dResaswaulobis<br />
gamo vaSingtonSi Tavs moiyrian<br />
delegaciebi mTelis amerikis respublikebisa,<br />
amitomac emzadebian, rom zemoxsenebuli sarCieli<br />
maSin ganxorcieldes da mediatoreTa samarTali<br />
dawesdeso.<br />
safrangeTis gazeTi `Temps~-i abmobs, rom<br />
mediatoreTa sasamarTlo advilad dasawesebelia<br />
da mosaxerxebeli amerikis StatebisaTvis erTis<br />
mxriT da meores mxriT inglisisa da<br />
safrangeTisaTvisa, xolo marto im saqmeTa gamo,<br />
romelic Sesaxebeli iqmneba amerikisao. evropaSi<br />
ki SeuZlebelia eg moxerxdeso, radganac evropa<br />
jer umiwawylobiT SexuTulia ase, rom Zlivs<br />
itevs xalxsa da gawev-gamowevaSi, ra Tqma unda,<br />
erTmanerTis zians ar moeridebian, da mere<br />
erTmanerTis mtroba da jabri, ZvelisZvelidgan<br />
naanderZevi da Zval-rbilSi gabneuli ise Zlieria,<br />
rom evropa mag samSvidobo dawesebulebas ver<br />
moixdenso.<br />
Cvenc magas vambobT da sxvas arafers. eg<br />
Zuleba, mtroba da jabri evropiis erTa Soris ra<br />
aris, Tu ara Jangi Zvelis cxovrebisa? swored eg<br />
Jangia mizezi, rom im kacTmoyvaruls da yovlad<br />
patiosans moZRvrebas ar ikarebs dRevadeli evropa<br />
maSin, rodesac eri axali, axali qveyana, ZvelTa<br />
CveulebaTa da anderZTagan damoukidebeli da<br />
dauCagvreli, xelgaSliT da gulgaSliT iTvisebs<br />
kacTa sabednierod.<br />
Tu RmerTma hqmna da kacobriobis sasaxelod<br />
amerikam am mxriT Tvisi sawadeli aisrula, es didi<br />
magaliTi iqmneba evropiisaTvisac. maSin evropa<br />
TvaliT mainc dainaxavs imas, rasac Zvelisagan<br />
Jangmokidebuli goneba da guli vera hxedavda.<br />
183
184<br />
<br />
inglisSi<br />
tfilisi, 20 aprili<br />
inglisis sve-bedis gamgeobas da ase Tu ise<br />
svlasa Zvel droTagan sayevarSi udgas ori didi,<br />
sxvadasxva moZRvrebis dasi. erTs vigebis dass<br />
eZaxian da meores toriebisas. es saxelebi<br />
daerqvaT 1679 w., roca uSvilo mefis karlos IIisaTvis<br />
memkvidre unda amoerCiaT. mas dRes aqeTia<br />
inglisis gamgeoba, gared Tu SigniT, xan erTs<br />
dass Cauvardeboda xolme xelSi, xan meores<br />
imisda mixedviT Tu, _ ra dros romlis dasis<br />
miZRvreba hpoulobda inglisis erSi momxreobas.<br />
moZRvreba vigebisa is iyo Tavdapirveladve, rom<br />
daZvelebuli kanonebi, safuZvlad dadebulni<br />
saxelmwifosaTvis, Secvlil iqmnan droTa da<br />
Wkua-gonebis warmatebis mixedviTa, toriebi ki<br />
gulmodgine mosarCleni iyvnen Zvelis inglisis<br />
weswyobilebisa.<br />
roca dro moiTxovda xolme romelsame<br />
cvlilebas, maSin inglisis eri Tavis sve-beds<br />
Caabarebda xolme vigebsa, da roca inglisis eri<br />
dainaxavda, rom cvlilebani jer xanad sakmaoni<br />
arian da axlad SemoRebuls wess dro unda<br />
fesvis gadgmisa da damkvidrebisaTvis, maSin
gamgeobisaTvis moiwvevda xolme toriebsa. mTeli<br />
istoria saSinao da sagareo politikisa inglisSi<br />
am orTa dasTa moRvaweobisagan aris warmomdgari.<br />
evropiulis sityviT rom movnaTloT es dasebi,<br />
vigebi liberalTa dasis kacni arian da toriebi _<br />
konservatorTa dasisani.<br />
droTa ganmavlobaSi uwindeli saxelebi _<br />
vigebi da toriebi rogorRac daviwyebas miecnen da<br />
TandaTan am dasTa aRsaniSnavad evropiuls<br />
saxelebsRa hxmaroben. dRes xmarebaSia<br />
saxelsawodeblad ufro liberalebi da<br />
konservatorebi, vidre vigebi da toriebi.<br />
gladstonis saxelovan proeqtis Semdeg<br />
irlandiis TviTmarTvelobis Sesaxeb, erTi didi<br />
nawili moswyda liberalTa dass, romlis moTaved<br />
darCa gladstoni da mieriva konservatorebis<br />
dassa, romelsac hwinamZRvrobs dRes markizi<br />
salusberi. am gadamdgarT liberalTa mainc kidev<br />
SeirCines dedaazrni uwindelis liberalobisa<br />
yovelgvar saSinao da sagareo saqmeSi da Tavis<br />
amxanagebs gaeyarnen mxolod irlandiis gamo,<br />
radganac saxelmwifos erTobis darRvevad miiCnies<br />
miniWeba irlandiisaTvis calke parlamentisa,<br />
rogorc gladstoni da imisi dasi hTxoulobs. ra<br />
Tqma unda, am gadamdgarTa liberalTa, romelsac<br />
win uZRvebian gartingtoni da radikali<br />
Camberleni, konservatorTa dasSi Seitanes axali<br />
sio da Searyies imisi uwindelni dedaazrni. am<br />
axalma siom da Seryevam ukve Tavi iCina dRes.<br />
dRevandeli proeqti konservatorTa dasisa Sesaxeb<br />
inglisis TviTmmarTvelobisa iseTi Zireuli<br />
cvlilebaa Sinaur politikisa, rom TviT<br />
gladstnelni liberalebi gakvirvebulni arian da<br />
sixaruliT taSs ukvren Tavis mopirispire<br />
konservatorebs.<br />
185
amitomac Camberlensa da sxvaT imis mgzavsTa<br />
sabuTi aqvT sTqvan dRes, rom inglisSi aRar aris<br />
uwindeli vigoba da torioba, am saxelebma da<br />
dasTa mniSvnelobam Tavisi dro-Jami moiWama da<br />
dRes inglisis bedi xelT upyria erTis mxriT<br />
erTs nawils inglisis erisas, romelsac hsurs<br />
calke parlamenti mianiWos irlandielebs da<br />
meores mxriT meore nawils, romelsac eg ara<br />
hsurs. vin gaitans Tavisas am or nawilSi _ amis<br />
pasuxis mTqmeli da gadamwyveteli TviT inglisis<br />
eria, xolo konservatorebs rom fexTa qveS miwa<br />
gamoecalaT, rom maTTa uwindel dedaazrTa<br />
safuZveli SeeryaT da feri da mimarTuleba<br />
ecvalaT es yovlad SesaniSnavi ambavia. rom<br />
konservatorTa dasma, Tu srulad ara, bevrSi<br />
mainc, daiviwya Tavisi Zvelni anderZni, bevri<br />
dasTmo Tavis Zvel dedaazrTagan da bevrSi dahyva<br />
liberalTa dedaazrTa, _ amisi didi da utyuari<br />
sabuTi inglisis TviTmmarTvelobis proeqtia,<br />
romelic salusberim am konservatorTa meTaurma<br />
_ Seitana am bolos dros parlamentSi da<br />
romelmac meorejel wakiTxvis dros gamoiwvia<br />
erTiani taSi da sixaruli mowonebisa.<br />
186
WeSmariteba<br />
tfilsi, 24 aprili<br />
ra moitana qveynad mkvdreTiT dRes aRdgenilma<br />
Zeman RvTisa da kacisaman? ra moavlina kacTa<br />
naTesavis saxsnelad da sacxovneblad? man moitana,<br />
man moavlina `marTali~, ese igi, madli da<br />
WeSmariteba. `rjuli mosesagan moeca, _ ambobs<br />
ioane naTlismcemeli, xolo madli da WeSmariteba<br />
qristes mier iqmna~.<br />
ra aris igi `madli da WeSmariteba~, romelsac<br />
`marTali~ hqvian da romlis aRdgenasac dRes<br />
sixaruliT hgalobs mTeli qristianoba?<br />
`marTali~ TviTve gvamcnevs Tavis Tavsa. igi<br />
gveubneba saxarebis sityviT:<br />
`me var gza da me var WeSmariteba da<br />
cxovreba, me var puri cxovrebisa. romeli<br />
movides Cemda, ara hSiodes da romelsa<br />
hrwmenes Cemi, ara sada swyurodes. me var<br />
puri cxovrebisa. mamaTa TqvenTa sWames<br />
mananai udabnosa da moswydes. me var puri,<br />
romeli zeciT gardamohxda _ ukeTu vinme<br />
sWamos, ara mohkvdes.<br />
`me var naTeli soflisa, romeli Semomidges<br />
me, ara vidodes bnelsa, aramed aqvndes<br />
naTeli cxovrebisa. me var venaxi<br />
187
WeSmariti. daadgeriT Tqven CemTana da me<br />
TqvenTana. viTarca igi nasxlevsa ver<br />
xelewifebis nayofisa gamoRebad TaviT<br />
TvisiT, ukeTu ara egos venaxsa zeda,<br />
agredve Tqven, ukeTu ara dadgreT CemTana.<br />
`amas getyviT Tqven, raTa sixaruli Cemi<br />
TqvenTana egos da sixaruli Tqveni<br />
savsebiT iyos. rameTu ese ars mcneba Cemi,<br />
raTa iyvarebodeT urTierTars, viTarca me<br />
Segiyvaren Tqven. ufrosi amisa siyvaruli<br />
aravis aqvs, raTa suli Tvisi dasdvas<br />
megobarTa TvisTaTvis.<br />
`mSvidobasa dagiteveb Tqven, mSvidobasa<br />
Cemsa migcem Tqven. wyaloba mnebavs da ara<br />
msxverpli, rameTu ara movved wodebad<br />
marTalTa, aramed codvilTa sinanulad~.<br />
`marTali~ aris aRTqma urTierTobisa,<br />
siyvarulisa, erTmanerTisaTvis sulis dadebisa,<br />
erTmanerTis SendobiT gan-kiTxvisa.<br />
es aris xsna da cxovreba kacTa naTesavisa.<br />
amis gared yovelive fuWia, yovelive<br />
uqmia. `marTals erTaderTi mcneba aqvs,<br />
erTaderTi kanoni:<br />
`yoveli romeli gindes Tqven, raTa giyon<br />
kacTa, egredca Tqven hyavT maTda mimarT~.<br />
amaSia mTeli arseba, mTeli buneba yovlad<br />
mxsnelis `marTalis~, amaSia TviTon cxovel-myofeli<br />
`marTali~. sxva sawyao ar aris `marTalis~<br />
miwyvisaTvis, `marTalis~ aRxsnisaTvis, `marTalis~<br />
codnisa da gagebisaTvis. rac gindodes SenTvis, is<br />
moindome sxvisTvis da mTeli `marTali~ aRsrulebul<br />
geqmneba. Znelia amis qmna da marto Znelad<br />
saqmnelia saqeb-sadidebeli moq-medisaTvis. viwroa<br />
gza `marTlisa~, magram mihyavs sacxovneblad, sacocxleblad.<br />
`marTalive~ gvib-Zanebs _ `SevediT<br />
188
iwrosagan bWisa, rameTu, vrcel ars bWe da farTo<br />
ars gza, romelsa mihyavs warsawymedelad~.<br />
`marTali~ kldea, romelzedac SesaZlisia<br />
mxolod ageba da aSeneba kacTa naTesavis<br />
bednierebisa, sixarulisa, Svebisa da<br />
lxenisa, amitomac igi unda uyvardes<br />
yvelas Tavis Tavzed ufro.<br />
`romelsa uyvardes mama, anu deda ufros<br />
Cemsa, brZanebs `marTali~, _ ara ars Cemda<br />
Rirs da, romelsa uyvardes Ze, anu asuli<br />
ufros Cemsa, igi ara ars Cemda Rirs da<br />
romelman ara aRiRos jvari Tvisi da ar<br />
Semomidges me, igi ara ars Cemda Rirs~.<br />
`marTali~ erTaderTi ukvdavi wyaroa cxovrebisa<br />
da visac hsurs daewafos am ukvdav wyaros<br />
cxovrebisas, man unda dasTmos yovelis-feri da<br />
Seudges mas. yovlad SemZlebelia `marTali~.<br />
brmaTa Tvals uxels, yruTa smenas aZlevs, mSiers<br />
aWmevs, mwyurvals asmevs, SiSvels hmosavs, sapyarsa,<br />
sneuls hkurnebs. ubedurT nugeSs cems,<br />
codvilT mowyalebiT ganikiTxavs da mterTaTvisac<br />
ki hloculobs. wyaloba hnebavs mas da ara<br />
msxverpli, sinanuli da ara msjavri, mSvidoba da<br />
ara SfoTi, siyvaruli da ara Zuleba, Zmoba da<br />
ara mtroba, sicocxle da ara sikvdili.<br />
iwameT da SeudegiT `marTalsa~, rameTu igi<br />
marTla ukvdavi wyaroa kacTa cxovrebisa da<br />
yovlad SemZlebelia xsnad da cxovrebaT kacTa,<br />
yovlad SemZlebelobas `marTlisas~ _ am cxovrebis<br />
wyarosas _ ase gvixatavs Cveni didgonebiani,<br />
sityvamoswrebuli sasiqadulo poeti, d.<br />
guramiSvili: cxovrebis wyarom dahSrita<br />
jojoxeTs cecxlis alebi,<br />
zed miesxura, dahmosa<br />
xorciTve mkvdarTa Zvalebi,<br />
189
190<br />
Caudga suli ukvdavi,<br />
misca aRdgomis Zalebi,<br />
eSmakT daulpo werili,<br />
adams gaduwyda valebi.<br />
erTi axali evropieli mwerali TiTqmis amasve<br />
ambobs qristes mier movlinebuls `marTalzed~.<br />
`aRTqmam marTalisam da siyvarulisam, _<br />
ambobs igi: daarRvia saflavi, kacTa<br />
borotebisa da kacTa umarTlobisagan<br />
gaTxrili: bneli gaanaTa Tavisis naTeli-<br />
Ta. Seitkbo, Seivrdoma suli adamianisa,<br />
imis sindiss, imis fiqrs, imis ZarRvs<br />
hSTabera Tavisi didi da Zlieri Rone.<br />
sityvam `marTalisam~ sZlia borotsa. igi<br />
TviT jojoxeTSi Cavida codvaTagan gamosaxsnelad~.<br />
eseve mwerali meore adgilas ase hlaparakobs<br />
qveynis xsnad qristes mier moZRvrebuls, `marTalzeda~:<br />
`marTali ukvdavia, cocxalia saukunod,<br />
dausruleblad. imas vera Rone kacTa<br />
naTesavisa ver Sehmusravs, TviTon sikvdilic<br />
ki uRonoa imis winaSe, `marTali~<br />
gasces, gamcemeli Seimusra da `marTali~<br />
ki kvlavac aris. igi awames da uvnebeli<br />
darCa. Seagines da igi ki mainc hlocavda<br />
mginebelTa da Seundobda. eklis gvirgvini<br />
daadges da igi ki mainc hbrwyinavda.<br />
moakvdines da igi kvlav aRzdga<br />
mkvdreTiT, momavlinebeli misi amaRlda<br />
cad da TviTon igi ki darCa qveyanadao!~<br />
ufro ukeTesad hglovobs kacTa umadurobas<br />
Cveni d. guramiSvili, ufro cxovlad gvixatavs<br />
mas, Tu rogoris mtrobiT moeqca kacTa naTesavi<br />
misda macxovrad movlinebuls `marTalsa~:
`vai ra kargi saCino<br />
ra avad migiCnieso!<br />
macxovnebeli Sen maTi<br />
wamwymendlad migiCnieso.<br />
RvTis saidumlo gagtexes,<br />
gulSi ver dagitieso,<br />
ocdaaT vercxlad gagyides<br />
isic ki danabnieso.<br />
Segipyres Tvisi damxsneli,<br />
sabeli mogaxvieso;<br />
magra Segikres xelebi<br />
ufalsa ara gTnieso.<br />
avazakzeda gagcvales,<br />
baraba maT irCieso;<br />
urigo sityva Segkadres,<br />
gaglanZRes, gagaTrieso.<br />
frCxilTa giyares lerwami,<br />
nunebi agatkieso,<br />
yvrimals gces Tvalebakrulsa,<br />
gkiTxes: vin gcema, sTqvi, eso?<br />
xeldabanilTa SoltiT gces,<br />
msxverpls sisxli Seurieso;<br />
dagadges eklis gvirgvini,<br />
golgoTad migiwvieso.<br />
Sesamoseli gagxades,<br />
qlamidni mogaxvieso;<br />
jvarzed gagakres, xel-fexTa<br />
lursmani gagiwieso.<br />
mogkles ubralo braliTa<br />
qveyana Searyieso,<br />
mze danabneles, mTvareca,<br />
varskvlavni daafrqvieso.<br />
jvariT gadmogxsnes, wagraggnes,<br />
tiloSi wagaxvieso,<br />
dagmarxes, mkvdarsac ar gendnen,<br />
191
192<br />
gars mcvelni Semogxvieso.<br />
ase moeqcnen im `marTals~, romelic moevlina<br />
kacTa naTesavs xsnad da cxovnebad. igive didgonebiani<br />
da sityvamoswrebuli poeti am saxiT<br />
hkvirobs kacTa siborotes da umadurobas<br />
`marTalis~ mimarT:<br />
ar vici, rad hqmnes ugbilTa,<br />
avi ra SegamCnieso?<br />
mkvdars aRudgendi, hkurnavdi<br />
keTrovans, wyalmanikierso,<br />
brmas Tvals uxeldi, cis-cisad<br />
arCendi eSmakierso,<br />
utyvs ena sZRvnidi, yrus smenas,<br />
sapyarTa svlas mSvenierso.<br />
amis mets aras etyodi:<br />
esevdiT RmerTs zecierso,<br />
mSvidad scxovrobdiT, nu uzamT<br />
erTmaneTs Tqven udierso;<br />
gaikiTxevdiT glaxakTa,<br />
asmev-aWmevdiT mSierso...<br />
rasac keTils iqmT, RmerTi Tqven<br />
mogagebT mis magierso.<br />
orsav gzas wrfels win udebdi<br />
xorciels da sulierso,<br />
amis sanuqfod Sen maTa<br />
sikvdilsa SegamTxvieso.<br />
ai amasve rogor mogviTxrobs zemoxsenebuli<br />
evropieli mwerali, sagulisxmoa Sesadareblad:<br />
`gaisma misi (ieso qristesi) Zlieri<br />
styva marTlisa da siyvarulisa da brmaT<br />
aexilaT Tvalni, keTrovanni ganikurnen,<br />
kacni ubraloni suliTa da guliT Seudgnen<br />
didebuls moZRvars `marTlisas~...
jvarakidebuli da mis qveS tanCadrekili,<br />
gvemuli, nerwyvuli, Seginebuli, gaupatiurebuli<br />
vidoda igi RvTiv movlinebuli<br />
maxarobeli `marTalisa~ golgoTazed<br />
jvarTsacmelad da wamebisaTvis.<br />
... ganvlo mTeli igi gza wamebisa<br />
udrtvinvelad, Seurisxavad, miuteva<br />
mwamebelTa TvisTa, jvarcmul iqmna<br />
jvarzed xelfexdalursmuli, da mohkvda<br />
wyurvilisagan Ronemixdili da eklis<br />
gvirgviniT mosili... mokvda, rom<br />
sikvdiliTa sikvdili dasTrgunos da<br />
saflavebis Sinada cxovreba mianiWos~.<br />
SeamTxvies sikvdils qveynis xsnad movlinebuli<br />
`marTali~, mohkvda igi, magram kvlav aRzdga...<br />
qriste aRzdga! aRzdga masTan erTad<br />
`marTalica~. vin miemTxvios, vin eziaros, vin<br />
Seudges `marTalsa~? vina aRvides maRalsa mas<br />
mTasa wmindasa?<br />
* gr. orbelianis leqsia.<br />
suliTa wrfeli, mSvidi guliT<br />
fiqriT ganwmendil,<br />
vis ar Seexo zakvis gesli<br />
Zmisa gankiTxvad,<br />
da siyvaruliT Seiwyala<br />
cdomili vnebiT...<br />
vinca am soflis didebasa,<br />
mzeebr mnaTobsa,<br />
monebr ar misdevs, scnobs ra mis Suqs<br />
fuW warmavalsa.<br />
vinc Zlierebas xmiTa maRliT<br />
amcno simarTle<br />
da Zmas dacemuls misca xeli<br />
da aRadgina... *<br />
193
194<br />
<br />
safuZvlebi<br />
tfilisi, 3 maisi<br />
gazeTebma mogvitanes amas winaT ambavi da Cvens<br />
`iveriaSic~ Tavis drozed movixsenieT, rom<br />
prusiaSi dedaTa saswavleblebSi SeuniSnavT<br />
daqancva gonebisa moswavleTa qalTaTvis<br />
metismetis swavlebisa gamo. amis gamo zogierTi<br />
axali wesebi daudgeniaT, rom moswavleTa qalTa<br />
garja da Sroma Semsubuqebul eqmnaT. Tu ar meti,<br />
eseTive qancgawyveta suliTa da xorciTa didi<br />
xania SehniSnes evropaSi moswavle vaJebsaca da<br />
amis gamo TiTqmis mTeli literatura Sesdga,<br />
nametnavad germaniasa da safrangeTSi, saca am<br />
ambavma ufro Zlier Tavi iCina, _ da daanaRvla,<br />
rogorc iqaurni gamgebelni swavla-ganaTlebis<br />
saqmisani, agreTve ded-mamanica.<br />
Cvena gvgonia meti ar iyos, gamovarkvioT,<br />
Cvenis SeZlebisamebr, mizezni amisTana samwuxaro<br />
ambisa im TxzulebaTagan, romelTa avtornic<br />
moekidnen am saqmes Sesaferis gulmtkivneulobiTa.<br />
am ukanasknel xanebSi sapedagogio<br />
literaturaSi gaxSirda xmamaRlad RaRadeba, rom<br />
exladnelis skolis yofa-mdgomareoba evropaSi<br />
Tavs ar modis da axals mozards Taobas sCagravs,<br />
radganac calmxrivia da calkerZoo. yvelani
amazed Tanaxmani arian, rom exlandeli skola<br />
ufro imazea mimarTuli, rom, rac SesaZloa, bevri<br />
codna aZlios moswavlesa da zne-xasiaTis<br />
wvrTvna, sworeba da gamarTva ki mTlad<br />
uyuradRebod aris datovebulio. am calkerZod<br />
skolis momarTvis Sedegze ai ras ambobs erTi<br />
avtori:<br />
`samwuxaro suraTi warmoudgeba Tvalwin<br />
yvelas, visac ar eSinian pirdapir Sexedos<br />
marTals da Tvali TvalSi gauyaros. TiTo-orola<br />
magaliTs garda, exlandeli ymawvili kaci janiT<br />
metad uZluria, saSinlad ZarRvmoSlili da<br />
modunebuli, TiTqo sneuliao. sakmaoa mcire ram<br />
dabrkoleba daxvdes da maSinve uRonobisagan<br />
xelebs Camohyris; guls uxeTqavs, xaliss uklavs<br />
yoveli saqme, romelic ki cotad Tu bevrad mxned,<br />
medgrad xelis mokidebas hTxoulobs, xangrZlivs,<br />
daJinebuls, gulgautexels bejiTobas da garjas.<br />
ar aris igi Cveuli TaviT TvisiT isazros,<br />
ifiqros da amis gamo advilad eZleva uaryofas<br />
Zvelisas da sruliadac ara hnaRvlobs<br />
uarhyofilis sanacvlod axali ram Caayenos.<br />
yovel amis gamo exlandelni ymawvilkacoba didad<br />
ubeduria da Zalian iSviaTad SemZlebelia, rom<br />
gonierad, WkvadasmiT da sasargeblod TaviT<br />
TvisiT gaakeTos ram da iRvawos. igi uRonoa<br />
TviTmoqmedebisa da moRvaweobisaTvis.<br />
`zogni amaTgani, _ ambobs Semdeg igive avtori,<br />
_ da es zogni sakmaod blomad arian, nametnavad<br />
cotaodnad SemZlebel ojaxisani _ mTels Tavis<br />
sicocxles imas andomeben, rom proteqciiT lukma<br />
puri iSovnon da scxovreben pirutyvsaviT dRedReurad,<br />
TviTonac ar ician, risTvis arian da<br />
sad midian: sWamen, smen, TamaSoben qaRalds,<br />
htancioben, arSiyoben, hmsaxuroben imdenad, rom<br />
jamagirebi iRon. es jura xalxi mTlad<br />
195
xelasaRebeli xalxia, yovlad uvargisi, uxeiro,<br />
ararais maqnisi. amaT mkvdari aqvT yovelive<br />
fantazia, yovelive azri, yovelive grZnoba,<br />
naZiral grZnobis garda. codna, skolaSi<br />
miRebuli, zogjer sakmaod bevrica, amaTTvis meti<br />
bargia da male daebRertebaT, gaefantebaT xolme<br />
cxovrebis gzazed.<br />
`sxvani ufro niWierni _ xelgamomavalni arian<br />
da jer skolaSive gamoarkveven xolme, _ ra<br />
saqonelsa aqvs gasavali sazogadoebis bazarSi ama<br />
da am dros. amaTi fantazia, aRfrTovanebuli<br />
advilad gamdidrebis cocxal magaliTebiTa, win<br />
gadufens xolme sarCoians gzas veqilisas,<br />
mkurnalisas, inJinerisas, arxiteqtorisas,<br />
mziTvian colis, Tu SemZlebel qmris SerTvisas _<br />
erTis sityviT, uxatavs im gamorkveuls ideals<br />
xerxian kacisas, romelsac sagnada aqvs advilad<br />
gamdidreba da mere maZRari gancxroma gaurjelad<br />
da uSromelad. am juris xalxi yvelazed uaresni,<br />
yvelazed mavnebelni muqTamWamelni arian da<br />
metismetad saSiSarni Tavis qveynisaTvis, radganac<br />
yovel wuTs mzad arian mihyidon imisi sve-bedi<br />
imas, vinc mets miscems~.<br />
ra Tqma unda, rom avtori aq hlaparakobs<br />
ufroserTze, umravlesobazed. vin ityvis, rom<br />
TiTo-orola sasixarulo magaliTic ar iyos<br />
exlandels ymawvilkacobaSi. uamisoba xom qveynis<br />
ukuqceva iqneboda. avtori marto umravlesobis,<br />
ufros-erTis uferulobas, uRonobas, uxeirobas<br />
gvaniSnebs da amaSi ara gvgonia igi gaamytyunos<br />
vinmem. igi ambobs, rom:<br />
`bevrma ymawvilkacma ar icis, ra gzas daadges<br />
da saiT wavides; amis gamo ymawvili kaci<br />
sasowarkveTilebas eZleva, guli utydeba,<br />
aRarafrisaTvis erCis. es sasowarkveTileba da<br />
gulis gatexa Wkvas uSrobs, grZnobas uxSobs,<br />
196
uklavs yovels xaliss moqmedebisas, romelsac<br />
misgan moelis imisi samSoblo da romlisaTvisac<br />
am samSoblos gauwevia Rvawli im imediT, rom<br />
Cemis Svilis moqmedeba odesme gamomadgeba da<br />
erTiorad mainc mizRavs Cemis Rvawlis<br />
samagierosao~.<br />
es marTlada samwuxaro suraTi<br />
ymawvilkacobisa bevrs udga Tvalwin, magram _<br />
erTis mweralisa ar iyos _ es bevrni an ar<br />
hxedven amas, an hxedven da marto hkicxven da<br />
hkilven TviTon ymawvilkacobas, abezReben<br />
sazogadoebis winaSe, sdevnian da abrus utexen,<br />
imis magier, rom guldasmiT Caukvirdnen TviTon<br />
mizezs, TviTon saTaves am marTlada samwuxaro da<br />
mermisisaTvis saSiSar movlenisas. mecnierni,<br />
romelTac marTalis gulmtkivneulobiT<br />
miuqceviaT yuradReba am unugeSo suraTisaTvis,<br />
mizezs hxedven yovelT uwinares im sazogado wris<br />
uferulobasa da uvargisobaSi, saca norCi suli<br />
baSvisa pirvel iRviZebs da mere zrdaSi Sedis.<br />
rasakvirvelia, rom im wres, saca baSvi pirvel<br />
xanidamve htrialebs, didi gavlena aqvs mTels<br />
adamianis mermiszed. baSvis norCi suli da guli<br />
metad mgrZnobieria da male damCnevi avisa da<br />
kargisa, da amitomac wre, saca baSvi da mozardi<br />
suls ibrunebs, Tavis beWeds avisas da kargisas<br />
aucileblad zed daasvams xolme. am saxiT,<br />
araviTari eWvia, rom TviTon wres cxovrebisas<br />
didi zedmoqmedeba aqvs mozardis Taobis<br />
mermiszed. xolo aris meore saganic, romelsac,<br />
Tu ara meti, naklebi zedmoqmedeba ara aqvs<br />
adamianis av-kargianad gamosvlazed. eg meore<br />
sagani skolaa. evropaSi am mxriT gamoiZies es<br />
exlandelis skolis yofa-mdgomareoba da erTs<br />
dids brals im samwuxaro ambisas, romelic Cven<br />
197
zeviT movixsenieT, TviTon skolis exlandels<br />
yofa-wyobilebasa sdeben.<br />
ragvaria es brali da ramodenad sabuTiania _<br />
amas Semdegs nomerSi vacnobebT Cvens mkiTxvelebs.<br />
198
tfilisi, 4 maisi<br />
Cven wina werilSi imazed SevwyviteT sityva,<br />
Tu, _ mecnierni ragvars bralsa sdeben exlandels<br />
skolas da ramdenad sabuTianad ukiJineben, rom<br />
Tavis daniSnulebas ar asrulebso. vidre am<br />
bralsa da sabuTebis CamoTvlas SevudgebodeT,<br />
jer pirvelad saWiroa vicodeT, _ ra unda<br />
moeTxovebodes skolas. amis pasuxad bevrs<br />
gamouTqvams azri da yvela es azri,<br />
sxvadasxvaferad gamoTqmuli, erTs safuZvelzea<br />
agebuli, erTis saTavidam warmomdinarebs. es<br />
safuZveli, es saTave is aris, rom skola erTsa<br />
da imave dros unda swurTvnides kidec baSvsa da<br />
aswavlides kidec. wurTvna da swavla xelixels<br />
gadabmuli unda vidodes skolaSi.<br />
wurTvna sxvaa da swavla sxva. erTs erTi<br />
sagani aqvs da meores _ sxva. wurTvna mimarTulia<br />
zne-xasiaTis zrdasa da ganviTarebaze da swavla<br />
ki _ gonebis gaxsnasa da msjelobis gaZlierebaze.<br />
sakmao ar aris, rom kaci mecnieri iyos, didi<br />
swavla mieRos, bevri codna SeeZinos. amasTanave<br />
igi kai kacic unda iyos da kaikacobis<br />
SemZlebelobac hqondes. es kaikacoba da kaikacobis<br />
SemZlebeloba marto zne-xasiaTisagan eZleva<br />
adamians. avi kaci ramodenadac mecnieria da didad<br />
swavluli, imodenad ufro Zlier saSiSaria, ufro<br />
didad mavnebelia. es yvelam icis da, gvgonia,<br />
bevrsac Tavis TvaliT unaxavs da gamoucdia. rad<br />
unda iyos kaci avi, roca mxolod swavlulia da<br />
ara zne-xasiaT gawurTvnilica?<br />
savseba erTob adamianisa imaSia, rom mis<br />
gonebis aRmatebulobas Sewonil hqondes<br />
aRmatebuloba zne-xasiaTisaca. saWiroa zne<br />
gawmendili da gafaqizebuli hqondes patiosnebiTa,<br />
namusianobiTa, kacTmoyvareobiTa da samarTlianobis<br />
199
grZnobiTa. uamisod misi msjeloba da yofaqceva<br />
erTmaneTs gadudgeba, erTmaneTs ar SeeTanxmeba,<br />
misi azri sxva iqneba da yofaqceva sxva, goneba<br />
erTs etyvis da guli sxvas aqmnevinebs. uzneoba,<br />
uxasiaTobac es aris da am uzneobiTa da<br />
uxasiaTobiT aris avi zneuwrTvneli swavluli<br />
kaci.<br />
WeSmariti ganaTleba ganviTarebul gonebis da<br />
gawurTvnilis zne-xasiaTis erTmaneTTan SeuRlebaa<br />
ganuyrelad. Tu kacs an erTi aklia, an meore, igi<br />
ganaTlebuli ar aris da, Cvenis fiqriT, isev<br />
gonebaganuviTarebeli da zne-xasiaT gawurTvnili<br />
kaci sjobia, vidre goneba ganviTarebuli da znexasiaT<br />
gauwvrTvneli. xolo zne-xasiaTis wurTvna<br />
didad damokidebulia sawavlasa da codnazeda, da<br />
amitomac Cvena gvgonia, rom Tu skolas unda Tavis<br />
daniSnuleba Seasrulos, eg swavla-codna znexasiaTis<br />
wurTvnasac unda SeurCios, ese igi im<br />
Tvisebis swavla-codna unda aZlios, rac gonebis<br />
gaxsnilobasaca hSvelis da zne-xasiaTis wurTvnasa<br />
da damTavrebasac uxdeba da hrgebs.<br />
rasakvirvelia, zne-xasiaTis warsamateblad<br />
wurTvnas skolaSi Tavisi sakuTari gzaca aqvs,<br />
Tavisi sakuTari saxsarica. am SemTxvevaSi didad<br />
didi mniSvneloba aqvs mTels gamgeobas skolisas<br />
saerTod da ostats da moxeles calke. am<br />
SemTxvevaSi didi ram aris ostatis<br />
moxerxebuloba, yofaqceva, magaliTi, sifrTxile,<br />
windaxeduloba. erTs mSveniers ambavs gviambobs<br />
erTi mwerali maszed Tu, _ windaxedulad da<br />
gonierad moqceva ostatisa ris SemZlebelia znexasiaTis<br />
wurTvnisaTvis. Tumca gZelia es ambavi,<br />
magram ise kargi ram aris, rom gvsurs sul<br />
amovweroT da miT vasiamovnoT Cvens mkiTxvelsa.<br />
ai es ambavi:<br />
200
`imis dasamtkiceblad Tu, _ rarigad lbilia<br />
buneba baSvisa da ra advilad SesaZloa baSvs<br />
STaagonos keTili, Tu gonebagaxsnili kaci xelsa<br />
hkidebs saqmes da siyvaruliT eZleva Tavis<br />
daniSnulebas, Semdegi momxdari ambavia. am<br />
ramdenisame wlis winaT erTma ymawvilma kacma,<br />
gaaTava universiteti Tu ara, ostatis Tanamdeboba<br />
miiRo erTs saswavlebelSi. pirveli gasakveTi<br />
ergo saSualo klasSi, saca ufro mozrdilni<br />
Segirdebi arian, ese igi, baSvobidam yrmobaSi<br />
gadamdgarni. am xanSi ymawvilebi ufro celqebi da<br />
mousvenarni arian. direqtorma auwya baSvebs<br />
axalis ostatis vinaoba, TviTon ostatmac oriode<br />
tkbili sityva uTxra ymawvilebs da dauyovnebliv<br />
Seudga swavlebis saqmes. gasakveTis axsnis dros<br />
dasWirda klasis dafazed wera. roca wera daiwyo,<br />
ra Tqma unda, zurgSeqceuli iqmneboda da<br />
Segirdebs vera hxedavda. am dros dafas moxvda da<br />
zed daajda daReWili qaRaldi, rasakvirvelia,<br />
erT-erTis Segirdisagan nasroli. ostatma ukan<br />
arc ki moixeda da ganagrZo wera, miTam-da<br />
sayuradRebo ara moxda-rao. roca gaaTava wera,<br />
miubrunda Segirdebs da uTxra: `ymawvilebo, dRes<br />
Cemi pirveli gasakveTia, pirveli nabijia<br />
ostatobis sarbielzed. samarTalsa vsTxov Tqvens<br />
patiosnebas, Tqvens sinidissa. aba ifiqreT, _ mas<br />
Semdeg, ra upatiurebac momayena erTma Tqvenganma,<br />
_ ra gamwarebuli grZnoba unda gamyves me Tan<br />
Tqvenis klasidam, saca Cems sicocxleSi pirvelad<br />
daviwye swavleba Segirdebisa. me ar minda vicode,<br />
me ar minda Sevityo, vin aris damnaSave am Cems<br />
gaupatiurebaSi. ra saWiroa!.. dee ganikiTxos is<br />
imismave sindisma. me miT ufro ver gamigia Cemis<br />
gamaupatiurebelis saqcieli, rom man jer ar icis,<br />
rogori ostati var da rogori kaci.<br />
201
`iqneba, Tqvenis siyvarulis Rirsi gamovdge.<br />
jer gamicaniT, gamomcadeT da mere gamikiTxeT.<br />
diaR, batonebo, samwuxaroa, rom Cemi pirveli<br />
gamosvla sapedagogio sarbielzed amisTana ambiT<br />
daiwyo. xelmeored mogaxsenebT, rom me ar minda<br />
Sevityo vin aris am ukadrisis celqobis momqmedi.<br />
damnaSavis saxeli rom Sevityo, _ vin icis, mec<br />
kaci var _ iqneba gulSi imisi javri Caviyolio<br />
da javrma cotad Tu bevrad imaze guli<br />
amayrevinos~.<br />
`roca ostatma gaaTava laparaki, SegirdebSi<br />
Cumi CoCqoli astyda. daiwyes aqeT-iqiT CurCuli,<br />
erTi meores raRacas eubneboda, meore mesames da<br />
egre mTels klass acnobes erTmaneTis<br />
gulispasuxi. bolos wamodga fexzed erTi maTgani<br />
da uTxra ostats: `neba momeciT me moviTxovo<br />
TqvenTan bodiSi yvelas magier: yvela Cemi<br />
amxanagebi gTxoven gvapatioT eg metad cudi<br />
saqcieli erTis Cvenganisa~. ostatma sixaruliT<br />
miiRo bodiSi da gamoucxada, rom samudamod<br />
daviwyebas miveci es ambavi da gulidam amoviReo.<br />
am dRis Semdeg am axalgazrda ostatis saqme ise<br />
kargad gaimarTa, rom ukeTesi ar undoda: Zalian<br />
male moipova siyvaruli da pativiscema Tavis<br />
Segirdebisagan mTels xuTsave klasSi, romlebSiac<br />
igi aswavlida~.<br />
erTi aseTi Wkvianuri, gulTbili saqcieli<br />
ostatisa ufro Zlier moqmedobs baSvis<br />
gaadamianebazed, vidre samisa da oTxis wlis<br />
zepireba gramatikisa, Tu sxva risame amisTanisa.<br />
Cven am ambavma metad gagvigZela werili da rac<br />
saTqmeli gvqonda, imasac gadagvaxvevina. Cvena<br />
gvgonia, rom amiT bevri ara daSavda ra da Tu<br />
daSavda, vecdebiT, SemdegSi danaSauli vipativoT.<br />
202
tfilisi, 5 maisi<br />
Cven wina werilSi laparaki gvqonda znexasiaTis<br />
wrTvnazed. xolo ra aris es znexasiaTis<br />
wrTvna, es ki ver avxseniT. amis axsnas<br />
didi gamoZieba unda da CvenTvis ki amJamad<br />
sakmarisi iqneba vsTqvaT, rom zne-xasiaTis wrTvna<br />
zrdaa Sinaganis kacisa, Tu egre iTqmis. radganac<br />
Sinaganoba kacisa misi sulieri vinaobaa, misi<br />
sulieri bunebaa, maSasadame, wrTvna zne-xasiaTisa<br />
zrdaa, garkvevaa misis sulieris vinaobisa,<br />
sulieris bunebisa, anu, ukeT vsTqvaT, misis<br />
kacobisa, adamianobisa. amitomac zne-xasiaTis<br />
wrTvna erTi udidesi, uaRresi sagania skolisa,<br />
radganac gaadamianeba kacisa Tavi da boloa<br />
yovelgvaris wrTvnisa, zrdisa da ganaTlebisa.<br />
sxvani amaze ufro Sors midian da, _ swored<br />
mogaxsenoT, _ arc usabuTod. es sxvani amboben,<br />
rom zne-xasiaTis wrTvna aramc Tu udidesi,<br />
aramed erTaderTi sagania skolisa, misi pirveli<br />
da ukanaskneli daniSnulebaao. skolas amis meti<br />
sxva araviTari sagani ar unda hqondes da yoveli<br />
Rone amas unda mihmarTos da moaxmaroso. kacs Tu<br />
Rone aqvs gamoirkvios patiosani sagani cxovrebisa<br />
da, viTarca gamorkveulis sagnis kaci, qveyanaSi<br />
iyos erTi ram keTili TaviT TvisiT, misi<br />
sulieri vinaoba sasurvelad dadgenilia da<br />
gamarTuli. ai swored es Rone da xerxi<br />
gamorkvevisa, patiosani wyurvili da xerxi<br />
qveyanaSi erT ramed yofnisa unda kacs SesZinos<br />
skolam. amisaTvis unda iwrTvnebodes kaci<br />
skolaSi. uamisod igi arafris maqnisia, rac unda<br />
bevri swavla da codna hqondes, imitom rom<br />
uamisod imisi swavla-codna uqmi saunjea da<br />
TviTon kaci daketili zandukia uqmad mdebare<br />
saunjisa.<br />
203
amitomac TviTon swavla da codna, romelsac<br />
skola iZleva, ise unda iyos gaangariSebuli da<br />
SerCeuli, rom zne-xasiaTis wrTvnas, am<br />
erTaderTs sagans Tvisas, gauZRves da<br />
emsaxurebodes. swavla-codnis Zleva marto im<br />
azriT, rom kaci swavluli da mcodne iyoso, amao<br />
da bolomoubmeli wadilia skolisa.<br />
dRes yvelasagan cxadad danaxulia, rom verc<br />
erTi skola, Tundac universiteti, imodena<br />
savsebiT codnas ver iZleva, rom kaci marTla<br />
mecnieri da swavluli iyos, am swavla-codnaze<br />
Seyenebuli da gaCerebuli. es ambavi miT ufro<br />
sabuTad saxmaria, rom exlandeli skola, Tunda<br />
universiteti, marto swavla-codnis SeZenazea<br />
mimarTuli da agebuli da sxva arafrisaTvis ar<br />
aclis arc maswavlebels, arc moswavlesa.<br />
Tumca esea, magram Cven arc erTi kaci ar<br />
gvaxsovs, rom universitetidam, Tu sxva skolidam<br />
gamosvlis umal Tavi eCinos mecnierebasa da<br />
swavla-codnaSi. visac Tavi uCenia, imas skolis,<br />
universitetis Semdeg uSromia da es Sroma imiT<br />
hqonia gaadvilebuli, rom skolas, universitets,<br />
_ hqonia fiqrad, Tu ar hqonia, _ mainc ase Tu<br />
ise ucodinebia, sad da rogor gaignos swavlacodnis,<br />
mecnierebis gza. am saxiT, Tumca<br />
exlandels skolas gansakuTrebul sagnad swavlacodnis<br />
SeZena aqvs, magram am sagans amaod<br />
ebRauWeba da vera gziT vera swvdeba. vimeorebT,<br />
Tu dRes mecnierni da swavlulni arian, marto<br />
imiT, rom skolisa da universitetis Semdeg<br />
TviTon TaviT TvisiT SeuZeniaT swavla da codna.<br />
maSasadame, skolam ise unda amzados da<br />
swurTvnos, rom kacs Rone, xerxi da wyurvili<br />
hqondes erT radme yofnisa qveynis sasargeblod;<br />
Rone, xerxi da wyurvili hqondes, patiosani ram<br />
sagani cxovrebisa iqonios; Rone, xerxi da<br />
204
wyurvili hqondes, yovel amisaTvis moipovos<br />
Sesaferi swavla-codna. egre mowyurebuli,<br />
gaRonierebuli da xerxiani kaci araviTars<br />
siZneles saqmisas ar SeuSindeba, ar Seudrkeba da<br />
zne-xasiaTobac es aris.<br />
exlandeli skola ki sul sxva sagans misdevs<br />
da es zne-xasiaTis wrTvna Tavminebebulia.<br />
exlandeli skola marto imis cdaSia, rom patara<br />
baSvis TavSi, rac SesaZloa, bevri codna dastios,<br />
ymawvils bevri ram aswavlos marto codnisa da<br />
swavlisaTvis da ara kacis gaadamianebisaTvis.<br />
amitomac arc kacad-Ra vargoben exlandeli<br />
ymawvilebi da arc imaTis swavla-codnidam gamodis<br />
ram. amitomac skolaSi miRebuli swavla-codna<br />
meti bargia imaTTvis da arc ki enanebaT, rom<br />
cxovrebis gzazed es bargi dRedadRe ekargebaT,<br />
rogorc meti ram.<br />
`eseTi yofa da mimarTuleba exlandelis<br />
skolisa, _ ambobs erTi mecnieri: _ erTi<br />
usaSinelesi da udidesi cdomaa adamianis yovel<br />
sxvaTa cdomaTa Soris. ymawvilis norCs gonebas<br />
vtvirTavT, sabarguleda vxdiT ricxviT auarebel<br />
da mravalfer codnisaTvis, imisda gamourkvevlad<br />
Tu, _ ra azriT vSvrebiT amasa. imis magier, rom<br />
bunebisamebr vzardoT, vwurTvnoT suli, Cven<br />
marto imasa vscdilobT, rom baSvs gavugeSoT<br />
mxolod niWi gonebisa da xsovna cifirebisa,<br />
saxelebisa, weliwadebisa, samaTematiko figurebisa,<br />
sagramatiko formebisa. amas Cven iseTis axirebiTa<br />
vscdilobT, imodenad ricxviT bevrs da didis<br />
sawyaoTi vuwyavT, rom baSvi mTlad iqanceba<br />
xorciT, aRara aqvs dro arc Tavis bunebur<br />
Tbisebis TavisTavad gaxsnisa da warmatebisaTvis,<br />
arc imisaTvis, rom am auarebel saswavlebel<br />
sagneb Soris gamoarkvios, gaignos ram.<br />
SesvenebisaTvisac ki aRara hrCeba dro<br />
205
Tavisuflad mieces fiqra uimisod, rom zed ar<br />
dasqerodes dauZinebeli gulis asarevamde<br />
moZulebuli ostati, anu zedamxedveli~.<br />
`aswavlian gramatikas, ariTmetikas, geografias,<br />
istorias, _ ambobs sxva mwerali: _ da umTavress<br />
azrs, umTavress sagans skolisas ki iviwyeben,<br />
saxeldobr, imas, rom skolam unda uSvelos, Rone<br />
misces Segirdis zne-xasiaTs TavesTavoba iCinos da<br />
gaiwurTvnos warsamateblad da gansaviTareblad~.<br />
`Tu am gziT ara hSvelis skola Segirdsao, _<br />
ambobs igive: _ maSin aRarc idealia, aRarc Ronea<br />
TavdamWeri avSi da wamaxalisebeli kargSi da<br />
sakuTriv amaebisagan ki daiwvnis xolme ukeTesni<br />
Tvisebani adamianis zne-xasiaTisani, saxeldobr:<br />
kacTmoyvareoba da samarTlianobao~.<br />
marTalic aris. kacuris kacobis TavidaTavi<br />
Rirseba es ori grZnobaa. Tu samarTliani xar da<br />
kacTmoyvare, maSin yvelaferi xar, savse kaci xar,<br />
imitom rom iRvaweb da imoqmedeb SeZlebisamebr,<br />
radganac uqmad yofnis nebas grZnoba<br />
samarTlianobisa ar mogcems am wuTisofelSi, saca<br />
oflis wurviT unda hyidulobdes TviTveuli<br />
Tavis kerZs cxovrebisas, da keTilismomqmedic<br />
iqnebi, radganac avkacobis nebas ar mogcems<br />
grZnoba kacTmoyvareobisa. SeZlebisamebr iRvawe da<br />
imoqmede keTili, _ sxvas amis mets arasa sTxovs<br />
qveyana Tavis Svilsa, da skolam swored amisTana<br />
Svili unda gauzardos qveyanas, amisaTvis gauxsnas<br />
goneba, amisaTvis gauRos guli.<br />
es amisTana azri skolis movaleobazed axali<br />
ambavi ar aris. amis saTaves saSualo saukunoebSi<br />
vpovulobT da maSindel didbunebovan kacebs<br />
araerTxel warmouTqvamT, Tu ra axirebulia<br />
kacobrioba yovel imaSi, rac erTxel dauCemebia,<br />
amas gvimtkicebs am azris istoria: aba, am jer<br />
kidev saSual saukunoebSi gaRviZebuls azrs am<br />
206
mecxramete saukuneSiac Tavisi kuTvnili adgili<br />
ver dauWeria.<br />
Semdegs nomerSi am istorias vuambobT Cvens<br />
mkiTxvelebsa.<br />
207
208<br />
tfilisi, 7 maisi<br />
mokled rom movsWraT, rac gZlada vsTqviT<br />
exlandels skolazed, gamova, rom dRevandels<br />
skolas saxeSi aqvs marto Wkva-gonebis warmateba<br />
da gaZliereba, Tumca bevrs SemTxvevaSi saqme ise<br />
mihyavs, rom verc erTsa swvdeba da verc meores.<br />
exlandeli swavla-codna skolisa Tumca hSvelis<br />
kacs gonebis TvaliT daanaxvos da gonebisave<br />
yuriT gaagebinos, rac kacis gareSemo arsebobs da<br />
Tavs iCens, magram adamianis saqcielzed ki TiTqmis<br />
srulebiT ara hmoqmedobs. amitomac dRevandels<br />
dRes advilad SesaZloa SehxvdeT, _ kaci codniT<br />
erTi iyos, moqmedebiT da cxovrebiT ki srulebiT<br />
sxva. es imitom aris, rom dedaazrni, skolaSi<br />
swavla-codniT gamorkveulni, marto formalurad<br />
arian miRebulni da ara maTis Sinaganis azriTa,<br />
ara maTis buneburis SinaarsiTa.<br />
amas naTlad gvixatavs mecnieri vessio,<br />
romelic ambobs:<br />
`berZnebsa da romaelebs filosofosi<br />
aswavlida, _ ase rom vsTqvaT _ quCaSi, yvelgan<br />
eCveneboda mTelis Tavis Segirdebis krebuliTa,<br />
cxovrebas cxovrebaSive akvirdeboda, uxsnida da<br />
ganumartebda misTa movlenaTa, esaubreboda da<br />
ekamaTeboda xalxsa, erTis sityviT, sazogado,<br />
sayovelTavo moRvawe iyo. exla filosofosi<br />
gansakuTrebulad mwignobari kacia, ufro xSirad<br />
meTeoriea. Cven iSviaTad Segvxvdeba xolme mosmena<br />
misis cocxalis sityvisa, ufro iSviaTi SemTxvevaa<br />
misi saubari CvenTan. ufros-erTi marto imaTs<br />
Txzulebas hkiTxulobs, isic maSin, Tu<br />
filosofosma gvaRirsa da saqveynod gamoamJRavna<br />
Tavisi sistema. ZvelTa filosofosTa mimdevari<br />
SesaZlo iyo gecnaT misis cxovrebisagan, imitom<br />
rom stoikad, Tu sofistad yofna hniSnavda, rom
cxovrebiTac stoikia, anu sofisti. exlandels<br />
droSi ki aramcTu me, an Tqven gamovicnobT, rom<br />
Cveni nacnobi pozitivistia, aramed SesaZloa<br />
TviTon orma pozitivistma, rac unda xSirad<br />
inaxulon erTmaneTi, erTmaneTsve ver gaugon, rom<br />
erTisa da imave filosofiur sistemis mimdevarni<br />
arian. exlandels filosofias aqvs saqme marto<br />
Wkva-gonebasTan da cxovrebis movlenaTa gagebasTan<br />
adamianis mier, arc adamianis saqcielzedRa<br />
mohqmedobs, arc arkvevs da win uZRvis adamianis<br />
TviTmoRvaweobas~.<br />
am saxiT, jer Zvel droSive scodniaT, rom<br />
swavla-cidna skolaSi zne-xasiaTis sawurTvnel<br />
Roned unda ixmarebodes da ara iqmnas marto<br />
TavisTavad sanugbari ram, TavisTavad sanatreli.<br />
am azrma Zvelis droidam ufro metis garkveviT,<br />
ufro metis sicxadiT Tavi gamoiCina saSualo<br />
saukunoebSi, sakuTriv maSin, roca egreTwodebuls<br />
sqolastikas saZirkveli Seerya da moZRvreba<br />
`humanobisa~ wamodga fexzed. es xana istoriisa<br />
gamoCenilia miT, rom adamianis Wkva-goneba didad<br />
gaZlierda, mravali ram Seigno da iswavla<br />
berZnebisa da romaelebis mweralTa nawerebisagan<br />
da mravali ram aRmoaCina. yvelazed udidesi<br />
aRmonaCeni am droisa, _ miSlesi ar iyos, _<br />
adamiania, ese igi, am saukunem axalis TvaliT<br />
miaxeda kacobrioba adamianis Rirsebazed da imis<br />
arsebobis saganzeda.<br />
`humanobis moZRvreba imaSi mdgomareobso, _<br />
ambobs erTi mwerali: _ rom adamiani Sehxarodes<br />
cxovrebas, elinebr sixarulis TvaliT uyurebdes;<br />
imaSi mdgomareobs, rom kacis adamianuri Rirseba<br />
Rrmad pativcemul iyos da aranakleb Rrmadve<br />
Canerguli rwmena gvqondes, rom yoveli Rone da<br />
niWi adamianis bunebisa aucileblad saWiroa<br />
209
ganviTarebul da warmatebul iqmnas erTianad da<br />
gamouklebliv~.<br />
es pativiscema adamianis Rirsebisa daiwera<br />
Tavis droSazed humanobis moZRvrebam da es<br />
moZRvreba garkveviT gamosTqva maSin erTma<br />
italielma humanistma pikodela-mirandolma 1486<br />
welsa. am pikos sityviT, _ ai ras ubrZanebs<br />
RmerTi pirvels kacs adamsa:<br />
`me SenTvis, adamo, araviTari samudamo bina da<br />
sadguri ar momicia, araviTari samudamo da<br />
ucvalebeli saqme ar amiCenia. es imisTvis, rom<br />
saca Sen giamos, iq icxovro, rac gindodes, is<br />
saqme aiCino. me Sen arc sasikvdilod gamiCenixar,<br />
arc ukvdavad daminiSvnixar. es imisTvis, rom Sen<br />
TviTon iyo Senis Tavis mkeTebeli da iseTi saxe<br />
miiRo, rogoric Sen TviTona gsurs: Sen SegiZlian<br />
pirutyvamdinac Zirs Camoxvide da angelozamdinac<br />
ze axvide~.<br />
kacma rom Caixedos am striqonebSi da amasTan<br />
unarica hqondes, gamosarkvevi gamoarkvios da<br />
dasanaxavi dainaxos, CvenTan erTad ityvis, rom<br />
amazed martivad da amazed naTlad Znelia kacma<br />
gamosTqvasRa, rogorc adamianis arsebobis sagani,<br />
isec adamianis Rirseba.<br />
jer es pikos sityva ar iyo Tqmuli, roca<br />
italiaSi daiZra azri, rom skola agebul iqmnas<br />
humanobis moZRvrebis mixedviTa. amisi pirveli<br />
mesveuri iyo padueli humanisti vittorino dafeltre,<br />
romelic axalis pedagogiis mamad<br />
iTvleba dResac.<br />
amisi ambavi da sxvac danarCeni SemdegisaTvis<br />
gadidvas.<br />
210
tfilisi, 10 maisi<br />
vittorino da-feltre * , romelic, _ rogorc<br />
winada vsTqviT, _ pedagogiis mamad iTvleba, erTis<br />
Raribis ojaxis Svili iyo venetikis<br />
samflobeloSi da daibada 1378 welsa. imis<br />
yrmobis dros erTi aqa-iq moaruli ostati iyo<br />
ritorikisa da laTinuris enisa, metad<br />
saxelganTqmuli. es iyo jiovanni de-ravenna.<br />
pirveldawyebiTi swavla-ganaTleba vittorinom<br />
amisagan miiRo, mere paduis universitetSi<br />
gadavida da saocari wyurvili hqonda maTematika<br />
eswavla. xolo groSi ara hqonda fuli eZlia<br />
maTematikis erTaderT maswavlebelisaTvis paduaSi,<br />
biajio pelakanisaTvis, aiRo da mosamsaxured<br />
daudga da mosamsaxurobiT gasamrjelos uxdida<br />
Tavis ostatsa.<br />
male Seatyo vittorinom, rom biajio veraferi<br />
ostatia da amisagan veras gamorCeba. didis niWis<br />
patroni da amasTan cotaoden swavla-ganaTlebiT<br />
gzakvalgaxsnilic, vittorino ganSorda ostats<br />
da TviTon martoka Seudga sayvarelis mecnierebis<br />
swavlasa. male ise gaimarTa da ise iswavla, rom<br />
TviTve SeeZlo eswavlebina maTematika sxvisaTvis.<br />
1414 wels vittorinom venetikaSi ostatoba<br />
daiwyo: aiyvana ramdenisame didkacis Svili<br />
saswavleblad fuliT da Raribebs ki muqTad<br />
aswavlida. 1418 w. ritorikis profesoradac<br />
Seiqmna. am profesorobaSi ise gaiTqva saxeli, rom<br />
mantuanis hercogma jian franCesko honzagom<br />
miiwvia Tavis Svilebis aRmzrdelad. hercogma<br />
mSvenieri sadguri misca tbis piras, qalaqzed<br />
moSorebiT, da 1425 w. vittorino aq dabinavda<br />
* es cnobebi TiTqmis sityvasityviT amovswereT, cota ki SemoklebiT,<br />
Txzulebidam: ` pedagogiuri Teoriebi ganaxlebis epoqisa~.<br />
211
hercogis SvilebiTa da maTis tol-amxanagebiTa<br />
didkacTa SvilTagan. Tumca es skola marto<br />
hercogis da mis darbaiselTa SvilTaTvis<br />
daniSnuli iyo, magram vittorinom es ar<br />
Seiwynara da igi mantuis skola sayovelTao<br />
skolad gadaaqcia. am saxiT, skolis kari gaiRo<br />
yvela wodebis SvilTaTvis, rogorc mdidarTa,<br />
esec RaribTaTvis. xolo RaribTaTvis skolis<br />
maxloblad gahmarTa calke sadguri, saca igi<br />
aWmevda, asmevda, acmevda da aZlevda yovelisfers,<br />
rac skolaSi saxmarad saWiro iyo.<br />
Cven es mantuanis skolis mokle istoria<br />
imitom movixsenieT aq, rom igi erTi uZvelesi<br />
saSualo saswavlebeli iyo evropaSi, romelmac<br />
yvelazed uwin safuZvlad da saTaved daido axali<br />
moZRvreba humanobisa, vittorinos meTaurobiTa.<br />
vittorinos idealad, anu magaliTad, hqonda<br />
aTinuri `gimnasii~, saca erTnairi da Tanaswori<br />
yuradReba iyo miqceuli, rogorc ymawvilis Wkvagonebis<br />
ganviTarebasa da gaZlierebazed, isec<br />
Zval-xorc-janis gamagrebasa da gaRonierebazed.<br />
xolo misaRwevi sagani ki vittorinos skolisa<br />
zne-xasiaTis gawvrTvna, damTavreba da dadgena iyo.<br />
amitomac skolaSi swavleba da gareT haerzed<br />
varjiSoba erTi-erTmaneTs rig-rigad mosdevda.<br />
yovel dRes, daniSnuls saaTs, rac gind tarosi<br />
yofiliyo, ymawvilebi varjiSobdnen srbolasa,<br />
Widaobasa, curvasa, burTaobasa da SvildosnobaSi,<br />
zogjer nadirobis da Tevzobis nebasac aZlevda.<br />
zafxulobiT ostatebis TanaxlebiT ymawvilebs<br />
samgzavrod istumrebda da karga Sors, zogjer<br />
alpiis mTebSiac.<br />
Tumca swavlebis saxsrad Zveli enebi iyo,<br />
berZnuli da laTinuri, romelTac TviTon<br />
vittorino aswavlida ufross klasebSi, magram<br />
marto imisTana klassikebs akiTxebda, romelTac<br />
212
SeeZloT emoqmednaT ymawvilebis zne-xasiaTis<br />
gawrTvnasa da gamarTvazed. am klassikebis<br />
swavlebasTan erTad mxardamxar aswavlida<br />
maTematikas, romelic vittorinos miaCnda<br />
gonebisaTvis ukeTess savarjiSod.<br />
vittorino suliTa da guliT mieca Tavis<br />
skolas da ymawvilebs ise eqceoda, rogorc mama<br />
Svilebsa. skolas Seswira Tavisi sakuTari<br />
bedniereba: ar moekida arc ojaxs, arc col-<br />
Svilianobas. roca megobrebma urCies, coli<br />
SeirTe da SenisTana Svilebi dautove Sens<br />
qveyanasao, iman upasuxa, rom umagisodac sakmao<br />
Svilebi myvanan skolaSio.<br />
magrad idga ra platon filosofosis<br />
Tqmulzed, rom Tavisufali arseba Tavisuflad<br />
unda izrdebodeso utyep-ucemlad, vittorino<br />
uZRveboda Tavis Segirdebis wrTvnas magaliTiTa<br />
da CagonebiTa da marto Zalian iSviaTs<br />
SemTxvevaSi hxmarobda xorcTa sasjelsa. roca am<br />
gziT saqmis svlam daanaxva, rom saqme kargad<br />
midis, man samudamod da ukudaubruneblad ganaZeva<br />
Tavis skolidam xorcTa sasjeli. skolis rigi da<br />
wesi marto Tavis Tavis zneoburs gavlenazed<br />
daamyara am sakvirvelma kacma, romelzedac misi<br />
Tanamedrove ambobs, rom igi iyo zegardmo<br />
RvTaeburis madliT cxebulio. mxiarulad da<br />
xalisianad midioda skolis saqme, ase rom TviTon<br />
skolas `mxiaruli saxli~ daerqva saxelad.<br />
Cven ver vityviT, rom vittorinos skola<br />
unaklulo iyo. bevri ram aklda da vrclad rom<br />
agvewera, iqneba dagvenaxa zogi ram metic, xolo<br />
Cven Tu es ambavi mogvyavs, marto imisTvis, rom<br />
vittorinos azri, maSindelis skolis safuZvlad<br />
dadebuli, mxolod dasawyisia, fexis adgmaa<br />
axalis sapedagogio Teoriisa. maSasadame,<br />
vittorinos moqmedebas saskolo sarbielzed ise<br />
213
unda vuyuroT, rogorc dvritas, romelic mere da<br />
mere gaRvivda, rogorc kvirts, romelic mere da<br />
mere gaiSala da gadaixsna sxvaTa mecnierTa<br />
SemweobiTa.<br />
214
tfilisi, 7 ivlisi<br />
`iveriis ##92 _ 96 meTaurebis sagnad *<br />
aviReT exlandelis skolis viTareba sazogadod<br />
da Cven vsTqviT, rom erTi udidesi naklulovaneba<br />
is aris, rom exlandels skolas azrada aqvs, rac<br />
SeiZleba bevri swavla-codna SesZinos moswavlesa<br />
da zne-xasiaTis wurTvnas ki TiTqmis sruliad<br />
uyuradRebod stovebs. am swavla-codnasac iseTis<br />
didis sawyaoTi iZleva, rom moswavle Zliv-ZliobiT<br />
asdis, suliT da xorciT iqanceba, araqaTi<br />
uwydeba da bolos gamrjel, mxne, suliTa da<br />
xorciT Ronier adamianis magier uZluri, uRono<br />
da jangaleuli kaci gamodis skolidama. am saxiT,<br />
exlandeli skola mimarTulia marto gonebis<br />
aRmatebazed da sxva mxares adamianis bunebisas<br />
aramc Tu hSvelis, aramed sCagravs da hxuTavs.<br />
es SehniSnes mcnierTa da kacTmoyvareobiT<br />
gamsWvalulebma am didis Secdomis gasworeba<br />
moisurves. dedaazri exlandelis pedagogiis mimar-<br />
Tulebisa igia, rom adamiani unda iwurTvnebodes<br />
skolaSi yovel mxriT: gonebiT, zne-xasiaTiT, suliT<br />
da xorciT da arc erTi amaTgani ar unda<br />
Seewiros meores. es dedaazri, romelsac exlandelni<br />
mecnierni hlamoben daudvan skolas, axali<br />
ambavi ar aris. mag dedaazris saTave jer kidev<br />
saSual saukunoebSi moipoveba, saxeldobr, egretwodebul<br />
`ganaxlebis epoqaSi~, roca Tavi iCina<br />
humanobis moZRvrebama. pirveli kaci, romelmac<br />
humanobis moZRvrebaze aago skola, iyo italieli<br />
vittorino da-feltre. am kacis mokle istoria<br />
da imisi sapedagogio safuZveli ukve movaxseneT<br />
mkiTxvels `iveriis~ #96-Si.<br />
* bodiSs vixdiT mkiTxvelis winaSe, rom dRes isev Zvels ambavs unda<br />
davubrundeT. maSin daviwyeT da veRar SevasruleT sxvadasxva mizezebisa<br />
gamo da rac dagvaklda, exla gvsurs SevavsoT. (ix. `iveria~ # 96)<br />
215
es mamamTavari pedagogiisa ise aRsrulda, rom<br />
erTi striqonic ar dauweria axal pedagogiis<br />
Sesaxeb. igi marto saqmiT moqmedobda da ambobda,<br />
rom kargad moqmedeba sjobs kargad werasao.<br />
xolo imisi saqmiT moZRvreba unayofod ar darCa.<br />
imis dros scxovrobda ori sxva mecnieri, paduis<br />
profesori paolo verJerio da romis pedagogi<br />
matteo vejio. vittorinosagan saqmiT moZRvrebulni<br />
safuZvelni axalis pedagogiisa amaT samecniero<br />
wessa da rigSi Caagdes da TviTeulma maTganma<br />
sakmaod gamoCenili Txzuleba daswera. am saxiT,<br />
es ori kaci Seiqmna mecnierulad damfuZnebeli<br />
axalis pedagogiisa. amaTi naSromi imiTia<br />
gamorCeuli, rom TvalsaCinod, TvalnaTlad gamoTqmulia<br />
dedaazrni axalis sapedagogio sistemisa,<br />
warmomdgarni humanobis moZRvrebisagan.<br />
verJerio Tavis TxzulebaSi skolis safuZvlad<br />
sdebda am oTxs dedaazrsa: a) sagani aRzrdisa is<br />
aris, rom Tavis rigsa da weszed warmatebul<br />
iqmnas yovelni Zalni da niWni adamianisa, rogorc<br />
gonebiTni, ise zneobiTni, rogorc sulierni, ise<br />
xorcielni. b) swavlebaSi unda saxeSi miRebul<br />
iqmnas ara marto asaki da wlovaneba mowafisa,<br />
aramed misni gansakuTrebulni zneni da Tvisebani.<br />
g) radganac baSvis cocxalsa, mkvircxlsa da<br />
advilad aRmbeWdav bunebazed cocxali magaliTi<br />
ufro Zlier moqmedobs, vidre mkvdari wesi da<br />
darigeba, amitomac yvelazed ukeTesi Rone is<br />
aris, rom mowafes win gaduSalos ostatma<br />
cxovreba did-bunebovanTa kacTa, romelnic ase<br />
bevrni moipovebian Zvels droSi. d) swavla-codna<br />
da erTob ganaTleba unda dafuZnebuli iyos<br />
TavisufalTa <strong>mecnierebaTa</strong> Seswavlazed. am <strong>mecnierebaTa</strong><br />
saTaveSi sdgas filosofia, romelic<br />
adamians gonebiTad Tavisufal hxdis. mas mosdevs<br />
mecniereba mWevrmetyvelebisa, romelic aswavlis<br />
216
kacs azris naTlada da lamazad gamoTqmas. mere<br />
modis bunebismetyveleba, romelic gvagebinebs harmonias<br />
yovel misas, rac arsebobs, da bolos istoria,<br />
romelic mogviTxrobs svlas da ganviTarebas<br />
mecnierebisas da mravals sasargeblo magaliTs<br />
Tvalwin gviyenebs.<br />
roca verJerio amaebzed hlaparakobs, bevrs<br />
exlandel droisaTvisac sasurvels azrsa da<br />
WeSmaritebas ambobs. magaliTebr, igi ambobs, rom<br />
Wkua-goneba mowafisa ufro warmatebaSi Sedis<br />
maSin, roca erTs romelsame Txzulebas<br />
safuZvlianad iswavlis, vidre maSin, roca<br />
xeldaxel da gakvriT gadaabulbulebs mravalsao.<br />
gadametebuli codna wvrilmanebisa metismetad<br />
amZimebs mowafis gonebasa, hqancavs da hRalavs<br />
ymawvilsa iqamde, rom bolosdabolos samudamod<br />
auZlurebs da asustebs. rogorc uwesuroba, ise<br />
metismeti mkacri wesiereba (disciplina) skolaSi<br />
erTnairad mavnebeliao. pirvel SemTxvevaSi suli<br />
da guli, erTob buneba da guneba mowafisa<br />
aRviraSvebulia, gaqsuebulia, mowafes ekargeba<br />
Rone TavdaWerisa da unari, xalisi garjisa da<br />
Sromisao; meore SemTxvevaSi gatanjuli da daSinebuli<br />
mowafe yovels mxneobasa hkargavs, niWi<br />
Taosnobisa da TviTmoqmedobisa ukvdeba, imitom<br />
rom visac yvelafrisa eSinian, is uRonoa raime<br />
saqmes Seudges TavisiTao.<br />
ufro metis sabuTianobiT da sistemiT gamoCenilia<br />
meore mecnieris vejios Txzulebao, ambobs<br />
avtori, romlis Txzulebidamac amovkribeT Cven<br />
rogorc es cnobani, isec winandelni. es misi<br />
Txzuleba axali pedagogia ariso, _ ambobs igi<br />
avtori, _ da baSvis aRzrdas dabadebis dRidganve<br />
Tana sdevso. vejio mTelis Tavis ZalRoniT<br />
ewinaaRmdegeba im Cveulebas, rom Svilebs ZiZas<br />
azrdevineben da cxared iRvwis, rom dedam TviTon<br />
217
awovos Svilsa. wesierad da marTalis<br />
gziTYganviTareba da warmateba sulisa da xorcisa,<br />
Canergva baSvis gulSi kargis magaliTebis<br />
SemweobiT keTilmomqmedis znisa da xasiaTisa unda<br />
iyos, vejios azriT, erTaderTi sagani aRzrdisa.<br />
vejioc, rogorc verJerio, im azrzed sdgas, rom<br />
aRzrdaSi saxeSi unda iqonion aramc Tu marto<br />
asaki mowafisa, aramed misni gansakuTrebulni<br />
zneni da Tvisebani. xolo vejio am saganzed ufro<br />
vrclad hlaparakobs. igi ambobs, rom sxvadasxvaa<br />
buneba sxvadasxva baSvisao. es sxvadasxvaoba baSvTa<br />
bunebisa imodenad Zlieria, rom ufro advialia<br />
mzes Seacvlevinon gza, vidre dabadebiT Tandayolilni<br />
midrekilebani baSvisa Seicvaloso. am<br />
sxvadasxvaobas unda Seeferos sxvadasxva<br />
RonisZiebac aRzrdisao. mkvircxls da Tamams baSvs<br />
sxvarigad unda moeqcnen, vidre mkdemares, morcxvsa<br />
da azizs ymawvilsao. eseve unda iqonion saxeSi<br />
Wkua-gonebis aRzrdaSiacao.<br />
amitomac vejio ded-mamebs ar urCevs, Svilebi<br />
imisTana skolaSi aZlion, saca bevri ymawvilebi<br />
arian, imitom rom TviT ukeTesi ostatic ki am<br />
SemTxvevaSi uRono iqneba TviTveuls baSvs calke<br />
adevnos Tvali da TviTveulis gansakuTrebuls<br />
bunebas da gunebas calke SeurCios gza gonebis<br />
gaxsnisa da zne-xasiaTis wurTvnisa.<br />
ai es samni _ vittorino, verJerio da vejio,<br />
arian pirvelni mesveurni axalis pedagogiisa da am<br />
saxiT, igi dedaazrni, romelnic dRes gaRviZebulni<br />
arian mecnierTagan, momdinareoben jer kidev<br />
meTxuTmete saukunidam. gansxvaveba marto imaSia,<br />
rom exla eg azrni ufro metis savsebiT, metis<br />
garkveviT, metis mecnierebiT da gamocdilebiT<br />
SemuSavebulni, ganviTarebulni arian da<br />
dasabuTebulnica.<br />
218
tfilisi, 8 ivlisi<br />
vittorinom, verJeriom da vejiom, am _<br />
rogorca vsTqviT, _ samma mesveurma axalis<br />
pedagogiisam, gza gauxsna pedagogiasa da maTma<br />
Teoriam axalis moZRvrebisam didi zedmoqmedeba<br />
iqonia Semdgomebzed. saxelovani dizideri erazmi<br />
rotterdameli, romelic daibada 1467 welsa da<br />
gardaicvala 1536 wels, erTi imaTgani iyo,<br />
romelTac bolosdabolos srulad dahfuSes<br />
Zveli sqolastikuri sistema skolisa da axali<br />
safuZveli daudves, humanobis moZRvrebazed<br />
agebuli. sapedagogio azrni erazmisa imiTi arian<br />
gansakuTrebiT SesaniSnavni, rom erazmi<br />
aRmatebulis sasoebiT Tayvansa scems baSvsa da am<br />
sasoebisagan Sepyrobili iZleva sarCiels baSvis<br />
wurTvnisas da aRzrdisas. baSvio, ambobs igi,<br />
wminda taZaria suliswmindisa da sifrTxiliTa da<br />
siyvaruliT unda moeqcneno. igi ar eTanxmeba<br />
vejios, romelic baSvis buneburs midrekilebas<br />
metismets mniSvnelobas aZlevda. erazmi, piriqiT,<br />
amtkicebs, rom aRzrdas da wurTvnas SeuZlian<br />
srulad gardahqmnas baSvio. saqme imaSiao, rom am<br />
aRzrdama da wurTvnam baSvi Caigdos xelSi<br />
pirvel xanSive, norCobaSive da yovels mis fexis<br />
gadadgmas uwinamZRvroso.<br />
erazmis azriT, baSvma Semdegi kibe unda aiaros<br />
aRzrdisa da wurTvnis drosao: jer pirvelad<br />
ymawvilis norCs da male SemTvisebels gulSi<br />
unda Canergil iqmnas fesvi saTnoebisa, siyvaruli<br />
Semoqmedisa da rwmena misi, rom RvTisaTvis<br />
sacnauria aramc Tu saqmeni adamianisa, aramed<br />
gulis zraxvanica. roca am gziT suli da guli<br />
mowafisa sakmaod momzadebuli iqmneba, maSin<br />
mecnierebis swavlebasac unda Seudgnen da bolos<br />
xom unda ganuviTaron grZnoba movaleobisa da<br />
219
aswavlon, rogor unda moeqces da moepyras Tavis<br />
msgavs adamiansao. ymawvilis swavleba unda<br />
daiwyon, erazmis azriT, Svid, anu rva wlidam<br />
imisda mixedviT, Tu suliT da xorciT ra Ronisaa<br />
ymawvili. radganac am xanSi baSvs garToba da<br />
TamaSoba uyvars, amitom saWiroa swavla _<br />
wurTvna ise moewyoso, rom baSvma swavleba<br />
wvalebad ar miiCnioso. imazed uaresi ara aris ra,<br />
rom baSvma moiZulos swavla-codna, vidre<br />
Seignebdes erTisa Tu meoris sikeTesao.<br />
erazmi ostatisagan bevrs rasme hTxoulobs.<br />
Tu ostats hsurso, rom saqme emarjvos da<br />
keTilad imoqmedos baSvzeda, auarebeli codna<br />
unda hqondeso, ostatma TiTqmis yvelaferi unda<br />
zedmiwevniT icodeso. `Tqven metyviTo, ambobs<br />
erazmi, rom me dids tvirTsa vsdeb ostatsao.<br />
marTalia eg, magram erTs rom dids tvirTsa<br />
vkideb amiT sxva mravals vusubuqeb tvirTsao. me<br />
msurso, rom ostats gavlili hqondes mTeli<br />
sivrce kacTa mecnierebisa, imitom rom mowafeebs<br />
aRar dasWirdes TviTon hqmnan egeveo~. xolo esec<br />
sakmao ar aris, erazmis azriT, ostatisaTvis: igi<br />
unda iyos maRalis zneobis kaci, unda icodes,<br />
rogor moeqces baSvsa, unda SemZlebeli iyos<br />
moipovos siyvaruli da pativiscema ymawvilisao<br />
`pirveli Tavmdebi baSvis aRzrdis marjved<br />
msvlelobisa _ siyvarulia mowafisa ostatis<br />
mimarTo~ _ ambobs erazmi.<br />
erazmi Zalian eurCeba, Zalian hkicxavs, Tu<br />
gasakveTi xangrZlivia saswavlebelSi. xangrZlivad<br />
svla gasakveTebisa hRalavso Segirdis gulisyurs,<br />
qancs ulevs ymawvilsa da sulierad Tu<br />
xorcielad sCagravso. amitom rCevas iZleva, rom<br />
rac SeiZleba mal-male unda icvlebodes xolme<br />
saSromeli baSvisao: swavla, Sesveneba, seirnoba da<br />
220
garToba erTmaneTSi rig-rigad CarTuli unda<br />
iqmnaso.<br />
vejiosebr, erazmi samjobinarad hxedavs<br />
imisTana skolas, saca mowafeni bevrni ar arian.<br />
cota Segirdebiani skola sjobia, rogorc Sin<br />
aRzrdasa, ise bevr Segirdebian skolasao. Sin rom<br />
izrdeba ymawvili, Tvalwin aravina hyavso, rom<br />
upiratesobisa da jobnobisaTvis Seejibros vismes<br />
da Sejibreba ki am SemTxvevaSi didi Ronea baSvis<br />
warmatebisaTvisao. bevr Segirdebian skolaSi xom<br />
ostati uRonoa TviTveul baSvis bunebas calke<br />
adevnos Tvalyurio.<br />
221
222<br />
tfilisi, 9 ivlisi<br />
amaod ar Caiara sapedagogio mecnierebisaTvis<br />
vittorinos, verJerios, vejios da bolos erazmis<br />
Rvawlma da mecadineobam. amaTma sabuTianma da<br />
marTalma moZRvrebam TandaTan fexi gaidga da<br />
momxreni moipova jer kidev `ganaxlebis~ epoqaSive<br />
sxva qveynebSiac. maSindels safrangeTSi gza<br />
gaikvala axalma sapedagogio Teoriam gamoCenilis<br />
da saxelganTqmulis fransua rables meoxebiTa.<br />
fransua rable iyo frangi. igi daibada 1483 wels<br />
da gardaicvala 1558 welsa. Tumca pirvel xanSi<br />
rable ber-monazoni iyo, magram mere Seiqmna<br />
saxelovan romanistad da ufro saxelovan<br />
satirikosad. aman sruliad SeiTvisa axali<br />
sapedagogio moZRvreba erazmisa da mis winamyofTa,<br />
xolo ise ki, rogorc didbunebovans kacs<br />
Sehferis. rac kargi iyo axalis pedagogiis<br />
mesveurTa namoqmedarsa, Tu nawerebSi, yovelive<br />
igi miiRo da am miRebulzed fexmokidebulma<br />
ufro win waswiva sapedagogio moZRvreba da<br />
gaumata. amis gamo meti ar iqneba vsTqvaT, rom man<br />
Sehqmna sakuTari Teoria aRzrdisa da amaSi, didi<br />
gamWriaxoba, didi codna da didi Wkva-goneba<br />
gamoiCina.<br />
rables ar dauweria gansakuTrebuli<br />
sapedagogio Txzuleba, arc TviTon hqonia skola.<br />
erazmisebr rablesac Tavis Tavzed hqonda<br />
gamocdili mTeli simZime sqolastiuris<br />
swavlebisa, romelic ufro wvaleba da wamebi iyo<br />
baSvisa, vidre wrTvna da zrda, da romelsac<br />
azrada hqonda, marto wyalsaviT daswavleba<br />
wignisa da ara gageba sagnisa da qveynierobisa,<br />
amitomac, roca dro moeca, mTelis Tavis mwvavis<br />
eniT sasacilod aigdo sqolastiuri wesi<br />
swavlebisa da daswera mwvavi satira-romani,
omelsac `gargantua~ hqvian. am satiraSi erTis<br />
mxriT sasacilod agdebulia Zveli sqolastiuri<br />
wesi swavlebisa da meores mxriT gamoxatulia<br />
ideali axalis humaniuris swavla-wurTvnisa.<br />
erTic da meorec naCvenebia oris ymawvilis<br />
gamosaxviTa. am or ymawvilSi erTi Zvelis wesiT<br />
izrdeba da meore axalis wesiTa.<br />
axali wesi, rables mier moZRvrebuli, imaSi<br />
mdgomareobs, rom baSvi rac SeiZleba nakleb iyos<br />
momwyvdeuli oTx kedels Sua, radganac daxSuli<br />
da dabuRebuli haeri oTaxisa da umoZraobod<br />
yafna sCagravs ymawvilsa. ymawvili dReSi ufro<br />
bevri wili gareT unda iyos, haerzed. arc erTma<br />
saaTma dRisam uqmad ar unda Cauaros baSvsa:<br />
ostatma sacodneli da sawurTvneli yovelTvis<br />
unda moupovos baSvsa da erTs wuTsac usaqmurad<br />
ar unda amyofos. wignis kiTxvisaTvis da klasSi<br />
saswavleblad sakamoa sadilis win sami saaTi da<br />
sadilis ukanac sami. sxva dro ki SigadaSig da<br />
rig-rigad unda moxmardes imas, rom Segirds<br />
gaexsnas niWi dakvirvebisa, gamorkvevisa da<br />
amitomac saWiroa baSvma Tavis sakuTaris<br />
danaxviTa, sakuTaris moazrebiTa da gansjiTa<br />
icodinos buneba da cxovreba. seirnobs baSvi, Tu<br />
hTamaSobs, Tu tanis da agebulobis warsamateblad<br />
varjiSobs, sWams Tu svams, ostatma baSvis Tvali<br />
da goneba unda miaxedos yvelaferzed, rac ki<br />
sacodnelad da sawurTvnelad gamosadegia.<br />
rables sistemaSi tanis da agebulebis<br />
varjiSobas didi adgili uWiravs: burTaoba,<br />
kenWaoba, cxenzed jdoma, curva, Widaoba, _<br />
yovelive es saWirod danaxulia rablesagan.<br />
rables azriT, mozardma Tavis TvaliT unda<br />
gaicnos cxovreba da misi avkargianoba Tavis<br />
yuriT gaigonos. amitomac ostati unda atarebdes<br />
ymawvilsa fabrikebSi, samsjavroSi, saxelosnoebSi<br />
223
da eklesiebSi qadagebis sasmenladao da, rac<br />
saWiroa da SesamCnevi, SeamCnevinos da gaagebinoso.<br />
ase gaCnda da ase gaivso axali mimarTuleba<br />
pedagogiisa `ganaxlebis~ epoqaSi, romelic<br />
saSualo saukunoebs ekuTvnis. ra Tqma und<br />
exlandels skolas bevrSi CamorCeba skola<br />
`ganaxlebis~ droebisa. erTi didi upiratesoba<br />
exlandelis skolisa is aris, rom igi marto<br />
didkacTaTvis aRar aris da sayovelTaoa, rogorc<br />
didisa, ise patarisaTvis, rogorc mdidrisa, isec<br />
RaribisaTvis. arc imasa aqvs eWvi, rom exlandels<br />
skolaSi TviTon xerxi swavlebisa bevrad ukeTesia<br />
uwindelzed, magram esec ki unda iTqvas, rom<br />
exlandeli skola bevrSi ukan CamorComilia<br />
uwindelzed. dRes yoveliferi Sewiruli aqvs<br />
marto gonebis gaxsnas da daviwyebulia, rom<br />
adamians, Wkva-gonebis garda, gulica aqvs,<br />
romelsac kaikacobisaTvis iseTive wurTvna da<br />
gaxsna unda, rogorc codnisaTvis Wkva-gonebasa;<br />
daviwyebulia, rom kacs tani da agebulebaca aqvs,<br />
romelic wurTvniTa da varjiSobiT unda<br />
gaRonierdes, gajaniandes, gamagrdes, radganac<br />
janmrTeloba udidesi madlia, romelsac ki<br />
RmerTi mianiWebs xolme TvisTa rCeulTa. am mxriT<br />
exlandeli skola bevrSi Camouvardeba<br />
`ganaxlebis~ droebis skolebs, romelTac sagnada<br />
hqondaT Tanaswori warmateba adamianis sulisa da<br />
xorcisa. exlandeli skola, marTalia, bevrs<br />
codnas awvdis moswavlesa, magram calmxriv<br />
moqmedobs, xasiaTis wurTvnas TiTqmis Tavs anebebs<br />
da tanagebulebas adamianisas aramc Tu hSvelis,<br />
aramed hRalavs.<br />
igi avtori, romelmac yovelive zemoxsenebuli<br />
gvauwya, ambobs: `yvelam icis exlandelis skolis<br />
naklulevaneba da sakulaod ara erTi da ori<br />
cvlileba da Sevseba moelis exlandels skolasa.~<br />
224
vinatriT, rom SemcvlelTa da SemavsebelTa<br />
xandisxan yuri aTxovon istorias, zogjer ukanac<br />
miixedon da zogierTi ram SeiTvison im<br />
didbunebovan humanisteb-pedagogTagan, romelTac<br />
umoZRvres kacobriobas bevri ram mozardis Taobis<br />
sakeTildReod da sabednierod.<br />
225
226<br />
gamo<br />
tfilsi, 11 maisi<br />
mas aqeT, rac germaniis taxtze avida<br />
imperatori fridrixi, romelic SeebrZola<br />
bismarkis dauridebelsa da Tavgasuls politikas,<br />
evropas mSvidobianobis niavma dahbera da cotad<br />
Tu bevrad moasvena yvela, vinc omianobis<br />
molodinma dahqanca. marTlac, fridrixis winad<br />
sapolitiko saqme iseTis Cqaris nabijiT midioda<br />
win, rom yvelani dRe-dReze movelodiT<br />
saxelmwifoTa Setakebas, magram avida Tu ara<br />
germaniis taxtze mosarCle mSvidobianobisa da<br />
konstituciisa, imwamsve yvelas cotaodeni imedi<br />
mainc mieca, rom sanam fridrixi iqneba germaniis<br />
sve-bedis ganmgebelad, Tof-iaraRSi Camsxdari<br />
germania mSvidobianobas ar daarRvevso. marTlacda<br />
droebiT mainc Seswyda laparaki saerTo Setakebis<br />
Sesaxeb, magram rogorc exla sCans, eseTi imedi<br />
mSvidobianobis msurvelTa da mosarCleTa<br />
dRegrZeli ar aris, imitom rom is istoriuli<br />
naskvi, romelic unda gaexsna an gaepo bismarks,<br />
didis xnis gamonaskvuli aris da yvelani imas<br />
moelian, rom adre Tu gvian germaniis meTauroba<br />
wilad hxvdeba mxedrobis mosarCle memkvidres
fridrixisas da germaniis ganmgebloba xelSi<br />
Cauvardeba Tav. bismarkso.<br />
am oriode Tvis ganmavlobaSi mTeli evropa<br />
Tvalyurs adevnebs fridrixis avadmyofobas,<br />
radganac icis, rom imis avadmyofobazea<br />
damokidebuli evropis dRevandeli mSvidobianoba.<br />
yvelasa swams, rom Tu ar fridrixi,<br />
mSvidobianobaze laparaki uqmi iqneboda... am xnis<br />
ganmavlobaSi cotaTi ar iyos, Semcirda pirveli<br />
STabeWdileba samSvidobo imedisa da evropis<br />
mwerlobam isev xmamaRla daiwyo laparaki saomrad<br />
mzadebis Taobaze. ucxoeli gazeTebi amboben, rom<br />
esa da es saxelmwifo amzadebs Tof-iaraRs da<br />
jarebsa, raTa Tavisi politikuri wadili<br />
Seisruloso da pirdapir Sexvdes yovelnairs<br />
gansacdelsao. inglisSi didi laparaki aqvsT<br />
jarebis Sevsebisa da SeTofiaraRebis Sesaxeb;<br />
gaiZaxian, rom inglisis samxedro ZalRone imdenad<br />
uZluri da moumzadebelia, rom TviT londonis<br />
dacvac gasWirdeba, Tu vinicobaa saqme omianobamde<br />
mividao. amitomac Sesaferi kanonproeqtia<br />
Setanili inglisis parlamentSi. germania xom<br />
mudam mzad aris saomrad, imisi samxedro ZalRone<br />
am Teqvsmetiode weliwadSi TandaTan warmatebaSi<br />
Sedis, da ra Tqma unda, rom yovels SemTxvevas<br />
pirnaTlad miegebeba. avstriasac ar Seuwyvetia<br />
saomrad mzadeba da jarebi gadahyavs-gadmohyavs.<br />
exla vnaxoT, ras sCadian patar-patara<br />
saxelmwifoebi. serbias ganzraxva aqvs jarebis<br />
mobilizacia moaxdinos. rogorc amboben, serbiasa,<br />
ruminiasa da bolgarias Soris morigeba arsebobs<br />
im SemTxvevisaTvis, Tu vinicobaa omi atyda.<br />
agreTve isic viciT, rom balkanis slavianTa<br />
saxelmwifoebSi miSaobs ucxo gavlena. erTis<br />
sityviT, yvelgan didi mzadebaa. rasakvirvelia, am<br />
garemoebaTa Semxedvares ruseTs ar SeuZlian<br />
227
uyuradRebod dastovos Tavisi Zal-Rone, miT<br />
ufro, rom ucxoeli mwerloba ambobs, viTom<br />
ruseTs ganzraxva aqvs visme Seemklavos, Tumca<br />
ruseTma ukve daamtkica, rom omianoba imisaTvis<br />
saWiro ar aris da mSvidobianoba usaWiroesi<br />
saxsaria sakuTaris Zlierebis Sesamateblad da<br />
warsamateblad. marTlac, ruseTs rom omi<br />
undodes, didi xania SeeZlo brZolis velze<br />
gamosuliyo. sababi omianobisa xom didi xania<br />
arsebobs, Tundac igive bolgaria aiReT, romlis<br />
mdgomareobas yovelTvis SeuZlian saxelmwifoebi<br />
SeabrZolos.<br />
yovelive zemoT moxsenebuli imis sabuTia, rom<br />
dRevandeli mSvidobianoba mxolod droebiTia, rom<br />
sapolitiko saqme uwindeburad iwarmoebs, raki<br />
germaniis mdgomareoba Seicvleba.<br />
228
sakiTxze<br />
tfilisi, 12 maisi<br />
arc erTs ers ar gamouvlia imdeni satanjveli<br />
da wameba, ramdenic ebraelTa ers Tavs<br />
gadahxdenia. am odesme didebuls da<br />
saxelganTqmuls ers bedma xelidgan gamosxlita<br />
samSoblo da TviTmyofeloba da ganabnia igi<br />
mTelis dedamiwis zurgze, CaaTesla ucxo<br />
qveynebSi, sadac ebraelebs moeloda yovelgvari<br />
tanjva da wvaleba. aziasa da evropaSi, afrikasa<br />
da amerikaSi, yvelgan erTi da igive bedi sdevnida<br />
ubedurs ersa, romelic ibrZoda da ibrZvis<br />
yovelnairis saSualebiT, raTa Tavi daicvas da ar<br />
gaxdes msxverpli Zulebisa da wamebisa. amdeni<br />
xania es eri mogzaurobs mTels dedamiwis zurgze<br />
da am xnis gnmavlobaSi ara yofila iseTi<br />
satanjveli, romelic ebraelebs ar gamoecados.<br />
aba romeli sabuTi ar uxmariaT da xelze ar<br />
dauxveviaT ebraelTa sadevnelad da sawvaleblad?<br />
ar moipoveba iseTi istoriuli usamarTloeba,<br />
romelsac ebraelebi ar daeCagros. sdevnidnen<br />
ebraelebs _ viTarca ers, sdevnidnen _ viTarca<br />
Taviseburisa da gansakuTrebulis rjulis<br />
maRiarebelT, sdevnidnen _ viTarca usamarTlo<br />
ekonomiuris weswyobilebis warmomadgenelT da<br />
229
sxva erTa ekonomiur mCagvrelebs. mdevnelebi xan<br />
erTs sabuTs aZlevdnen upiratesobas, xan meores<br />
da arasodes ar damcxrala siZulili<br />
ebraelTadmi.<br />
exlac ki, rodesac egodens hRaRadeben<br />
kacTmoyvareobaze, imave sabuTebis ZaliT sdevnian<br />
imaT iqac ki, sadac TiTqos adgili ar unda<br />
hqondes siZulilsa da daundoblobas. es ramdeni<br />
xania evropaSi arsebobs egreTwodebuli<br />
antisemitiuri, ese igi ebraelTa mowinaaRmdege<br />
moZraoba, romelic scdilobs rac SeiZleba metad<br />
Seaviwrovos da dasCagros ebraelni. nametnavad<br />
avstriasa da germaniaSia Zlieri igi moZraoba,<br />
iseT wreSiac ki, romlisaganac naklebad<br />
mosalodneli da safiqrebeli iyo. Cven vambobT<br />
avstriisa da germaniis mwerlobisa da<br />
ganaTlebulis sazogadoebis erTs nawilze. zogi<br />
gazeTi mudmiv ebraelTa winaaRmdeg ibrZvis;<br />
studentebic ki, romlebisaganac safiqrebelic ar<br />
unda iyos romlisame erisadmi siZulili,<br />
saqveynod RaRadeben da moqmedeben ebraelTa<br />
winaaRmdeg. amas winaT venaSi akurTxes Zegli<br />
glazerisa, iusticiis ministrad namyofisa.<br />
glazeri gvartomobiT ebraeli yofila da<br />
amitomac, roca universitetis reqtorma fokelma<br />
daiwyo laparaki gansvenebulis cxovrebasa da<br />
moRvaweobaze, studentebma Sehqmnes iseTi<br />
xmauroba, rom universitetis mTavroba iZulebuli<br />
gaxda SeeCerebina dResaswauli. studentebi<br />
gamovidnen universitetis darbazidgan da, rogorc<br />
aRmoCnda, ufros-erTi antisemituris<br />
mimarTulebisa yofila. ase gasinjeT, antisemituri<br />
grZnoba ar dacxra arc mecnierebis taZarSi<br />
gansvenebulis saxelis winaSe. garda amisa, amas<br />
winaT, roca asamarTlebdnen Senerers, am<br />
ukanasknelis momxreebma saukunod aRiares,<br />
230
Senerers rom ebrZanebina CvenTvis, ebraelebs Tavs<br />
daeciT da amoswyviteTo, Cven xmaamouRebliv<br />
SevasrulebdiT imis brZanebasao.<br />
antisemitiurs moZraobas Zalian daufiqrebia<br />
germaniis mmarTvelobaca, amasa hmowmoben zogierTi<br />
gazeTebi, romelnic laparakoben ebraelTa yofamdgomareobaze.<br />
es gazeTebi amboben, rom sxva<br />
qveynebSiac TandaTan Zlierdeba antisemitiuri<br />
moZraobao. amis mizezi erovnuli siZulili da<br />
religiuri fanatizmi ki ar aris, aramed<br />
ekonomiuri Zliereba ebraelTa kapitalistebisa,<br />
romlebis xelSi grovdeba auarebeli simdidre<br />
safrangeTisa, germaniisa da sxva saxelmwifoebisao.<br />
am garemoebas ara marto ekonomiuri mniSvneloba<br />
aqvs, aramed politikuricao, da Tu ebraelTa<br />
ekonomiurs gaZlierebas Tavis drozed ar<br />
SevebrZoleniT, kapitali Seiqmneba yvela<br />
saxelmwifoebze ufro Zlieri da saSiSio.<br />
kapitalis xelSi moiqceva bedi da ubedoba erTa<br />
da mefeTao. yvelani imasa sCivian, rom<br />
antisemitiuri mimarTuleba TandaTan ufro da<br />
ufro Zlierdeba, nametnavad ganaTlebuls<br />
sazogadoebaSio.<br />
rasakvirvelia, es garemoeba metad<br />
safiqrebelia, radganac ganaTlebuls sazogadoebas<br />
didi gavlena aqvs evropis yofa-cxovrebaze. am<br />
nawils sazogadoebisas SeuZlian Tavisi kvali<br />
daaCnios ebraelTa bedsa da ubedobas.<br />
231
232<br />
<br />
presaSi<br />
tfilisi, 13 maisi<br />
rogorc guSinwina vsTqviT, pirveli<br />
STabeWdileba, romelic moaxdina fridrixis<br />
gamefebam, TandaTan mcirdeba. germanieli gazeTebi<br />
winandeburad Tamamad da medidurad laparakoben<br />
ruseTis Sesaxeb. amis mizezi, sxvaTaSoris, is<br />
aris, rom, rogorc gazeTebi gvacnobeben, germaniam<br />
xel-fexi ver Seukra ruseTis vaWrobasa da<br />
mrewvelobasa. amaswinaT, erTma germanielma<br />
oficiozurma gazeTma saqveynod aRiara, rom<br />
germaniisaTvis Zalian sasurvelia, ruseTis<br />
ekonomiuri yofa-mdgomareoba daiCagroso. meore<br />
oficiozuri gazeTi ambobs: am oris dRis<br />
ganmavlobaSi ruseTidgan movida 348 vagoni<br />
xorbali. es ambavi da agreTve is garemoebac, rom<br />
ruseTis fulis fasma aiwia, gvimtkicebs, rom<br />
sxvadasxva RonisZieba, romelic germaniam ixmara<br />
Tavisis meurneobis dasacvelad, uqmi yofila. Cven<br />
imedi gvaqvs, ambobs gazeTi, rom germaniis<br />
mTavroba SeebrZoleba am garemoebas da gzas<br />
Seukravs ruseTis xorbalsa, romelic egre uxvad<br />
SemoaqvT germaniaSio.
ogorc hxedavs mkiTxveli, germanias eSinian,<br />
rom ruseTi ekonomiurad ar gaZlierdes; ruseTis<br />
gaZliereba sakuTar ubedurebad miaCniaT. ase<br />
hfiqroben oficiozuri gazeTebi, romlebic<br />
mmarTeblobis mimarTulebisani arian. erTis<br />
sityviT, imave ambis mowame varT, romelic am<br />
samiode TTvis winad sayovelTao salaparako iyo<br />
mwerlobasa da diplomatiaSi.<br />
am Zvelis ambis ganmeorebas, rasakvirvelia,<br />
Zalian unda Caefiqrebina ruseTis mwerloba;<br />
marTladac zogi rusuli gazeTi amxedrebula<br />
germaniel gazeTebis winaaRmdeg. `germanieli<br />
gazeTebi muqaras gviTvliano, ambobs erTi rusuli<br />
gazeTi: da droa Cvenc Sesaferi pasuxi gavsceTo.<br />
gana Cven SegviZlian, xmaamouRebliv SevscqerodeT<br />
am ambavs? ara, es yovlad SeuZlebelia, radganac<br />
xmis amouRebloba am SemTxvevaSi ar SehSvenis<br />
politikurad TviTcnobiersa da damoukidebels<br />
saxelmwifosao~.<br />
`germania erTs romelsame RonisZiebas ki ara<br />
hxmarobs Cvens winaaRmdega, aramed sistematiurad<br />
sdevnis Cvens vaWrobasa da mrewvelobasao.<br />
ruseTmac igive RonisZieba unda ixmaros germaniis<br />
winaaRmdeg, ese igi, unda Seaviwrovos germaniis<br />
vaWrobisa da mrewvelobis gavrceleba ruseTSi;<br />
amis Semdeg SesaZloa SevamciroT germaniel<br />
qveSevrdomTa uflebani Cvens samflobeloSio~.<br />
samarTlianad hkiTxuloben ruseTis gazeTebi:<br />
`ris imedsa da nugeSs gvaZlevs Cveni mSvidobiani<br />
politikao? yoveli Cveni cda mSvidobianobisa da<br />
megobrobis dasacvelad sruliad uqmi gamodga.<br />
rogorc sCans, amgvari saqcieli damamcirebelia<br />
Cvenis Rirsebisa da sruliad xels ar gviwyobso~.<br />
nametnavad awuxebs rusuls gazeTebs is<br />
garemoeba, rom ruseTis winaaRmdeg RaRadeben<br />
mSvidobianobis mosarCle imperatoris mefobis<br />
233
dros. marTlac, avida Tu ara taxtze fridrixi,<br />
ruseTis mwerlobas imedi mieca, rom ruseTisa da<br />
germaniis ganwyobileba usaTuod gankargdebao.<br />
sakvirveli saqmea, ambobs erTi rusuli gazeTi, _<br />
rom mSvidobianobis mosarCle imperatoris mefobis<br />
dros oficiozuri gazeTebi, romelnic sruliad<br />
damokidebulni arian mmarTvelobaze, egeTis<br />
medgrobiT ibrZvian ruseTis winaaRmdeg. TiTqo<br />
gangeb, roca depeSa gvacnobebs, rom fridrixi<br />
TandaTan ukeT ariso, mogvdis muqaris depeSa;<br />
oficiozuri gazeTebi aras cxrebian da bismarkis<br />
politikurs sistemasa hqadagebeno.<br />
dasasrul, gazeTebi imas amboben, rom germaniis<br />
meTaurebisagan Cven ar unda movelodeT Cvenis<br />
interesebis dacvasao. isini mxolod germaniis<br />
interesebisa da saWiroebis mixedviT moqmedeben da<br />
es sruliad Sesawynarebelia. xolo Cvens<br />
interessa da saWiroebas Cvenve unda<br />
gamovesarClneT, gavixsenoT bismarkis sityva<br />
berlinis kongresze warmoTqmuli: `me ar<br />
SemiZlian rusze ufro rusoba gavwiovo~, am<br />
sitvebis azri xom is aris, rom bismarkisaTvis<br />
germaniis saWiroebisa da keTildReobis garda<br />
araviTari mosazreba ar arsebobso.<br />
234
wlisTavi<br />
tfilisi, 14 maisi<br />
26-s aprils kavTisxevis sasoflo skolam<br />
gadaixada Tavisis arsebobis aTis wlis<br />
dResaswauli; skolam moigona aTis wlis<br />
moRvaweoba. sazogadoebamac Tvali gadaavlo<br />
skolis viTarebasa da istorias da im dRes<br />
sruliad unda darwmunebuliyo, rom skola imis<br />
cxovrebaSi lamparia ganaTlebisa; rom skolam<br />
SesZina sofels mciere drois ganmavlobaSi<br />
didZali mxne da mcodne wevri, romelTac<br />
SeuZlianT pirnaTlad gauZRvnen Wirsa da lxinsa.<br />
aTi weliwadi maincdamainc didi araferia<br />
sazogadoebis cxovrebaSi, magram daxedeT ra<br />
moumoqmednia skolas am mcire drois ganmavlobaSi,<br />
ra SeuZenia soflisaTvis. dRiTidRe rom Tvali<br />
adevno kacma romelsame saqmes, dids warmatebas<br />
veras SeniSnavs, radganac TiTo dRe metad mcire<br />
wvlils umatebs saqmes da TviT wvlili ki dids<br />
Sromasa da mecadineobas moiTxovs xolme. magram<br />
rodesac dids gzas gaivliT da gaixsenebT TviT<br />
gzasa da yovelsave, rac SegmTxveviaT da Tavs<br />
gadagxediaT, maSin ki darwmundebiT, rom Znelad<br />
savleli da Zneli gza SegimoklebiaT da<br />
235
SegiZlianT daafasoT, aswon-daswonoT da<br />
simarTlis TvaliT SexedoT Tqvens warsuls.<br />
dRiTidRe kacs ar SeuZlian didi warmateba<br />
SeniSnos Taviss Tavs an romelsame saqmes, magram<br />
rodesac TviT kaci an saqme momwifdeba, maSin ki<br />
ufro utyuarad SesaZloa davafasoT erTisa da<br />
meoris avi da kargi; SegiZlianT Sesaferad da<br />
samarTlianad aswon-daswonoT sakuTari an sxvisi<br />
viTareba maSin, rodesac ramdensame weliwads<br />
erTbaSad Tvals gardaavlebT. dro ukeTesi da<br />
ufro samarTliani msajulia kacTa moqmedebisa da<br />
moRvaweobisa. aba, moigoneT, magaliTad, romelime<br />
sazogado saqme, romelic didis wvalebiT da<br />
vaebiT atarebs am wuTisofels. Tu dRe-dRe<br />
mizdieT kvalSi am saqmes, zogjer<br />
sasowarkveTileba da uimedoba SegipyrobT;<br />
amisaTvis aravin gasakicxi da saginebeli ar aris,<br />
magram roca im saqmes istoriulad gadaavlebT<br />
Tvalsa, maSin ki ufro advilad warmoidgenT<br />
yovels dabrkolebas, romelic TviT saqmes<br />
SemTxvevia, ufro rigianad da utyuarad daafasebT<br />
TviT saqmis mniSvnelobas, ufro utyuarad<br />
gahzomavT gavlils gzasa. diaR, dro saukeTeso da<br />
ufro utyuari msajulia yovelisave saqmisa,<br />
garemoebisa.<br />
aviRoT, magaliTad, soflis skola. ra aris<br />
skola, vina da ra aris ostati? soflis skola<br />
xom sruliad myudro da mSvidi dawesebulebaa,<br />
umetes nawilad xelmokle, romlis ufroserTi<br />
mowame siRaribesa da umecrebaSi Sobilia; ostati<br />
xom sruliad ucnobi da mudmiv SromaSi garTuli<br />
da Tan nivTierad xelmokle muSakia, romelsac<br />
kisrad adevs mZime da rTuli movaleoba. Tu yvela<br />
im dabrkolebas gaixseniebT, romelic gzazed<br />
eRobeba yovels axals saqmes, dawesebulebas,<br />
azrsa, Tqven imasac advilad warmoidgenT, rom<br />
236
sasoflo skolis da ostatis savleli gza iaTi<br />
da vardiT mofenili ar aris. amisda miuxedavad<br />
keTili saqme, azri brZolidgan gamarjvebuli<br />
gamodis, gza uadvildeba da yvelani, vinc<br />
gulgrilad da cudis, an iWvneulis TvaliT<br />
Sehyurebdnen winaT, gzas uTmoben da TviTonve<br />
xels uwyoben. amgvarivea kavTisxevis skolis<br />
viTareba da istoria. winaT maswavlebeli TiTqmis<br />
erTaderTi mosarCle iyo swavla-ganaTlebisa,<br />
erTaderTi kaci iyo, romelsac sxvebze ufro<br />
naTlada hqonda warmodgenili swavlis sargebloba<br />
da mniSvneloba; TviT maswavlebeli eubneba<br />
sazogadoebas, rom me Tavdapirvelad marto<br />
viyavio, arc megobari da arc TanamgrZnobi ara<br />
myavdao, magram dRes ki darwmunebuli var<br />
vuyvarvar Cems Segirdebs da aris iseTi<br />
sazogadoeba, romelic mudam mzad aris xeli<br />
momimarTos da wamaxalisoso. diaR, sruliad<br />
marTalsa brZanebs b-ni maswavlebeli. Tu<br />
Tavdapirveladve erTi samiode kaci TanaugrZnobda<br />
skolas, samagierod exla ki samasze meti Segirdi<br />
mSoblebiTa da naTesavebiTurT swavla-ganaTlebis<br />
TanamgrZnobelia da xelis Semwyobeli. dReis iqiT<br />
soflis sazogadoebas kidev ufro gaumtkicda is<br />
azri, rom skola adamianTa cxovrebis gzis<br />
manaTobelia. kavTisxevis Segirdebs gza gaukvalavT<br />
zogs sxva saswavleblebisaken, zogi xelosnobas<br />
mohkidebia, zogi samsaxurSi Sesula, zogi mamapapis<br />
saqmes dasdgomia, erTis sityviT, visac<br />
skolaSi uswavlia, cxovrebis sarbielze adgili<br />
daumkvidrebia da ase Tu ise eweva Taviss uRels.<br />
exla warmoidgineT, rom mTels sazogadoebas<br />
Seemata samasis umecris wevris magier amdenive<br />
cotaTi mainc naswavli wevri, romlebic<br />
cxovrebaSi Seitanen Tav-TavianTs wvlils<br />
sinaTlisas. gaixsenieT, rom skolis Segirdebs<br />
237
mciredi mainc gageba aqvsT samSoblo qveynis<br />
viTarebisa da awmyosi, rom isini stkbebian ara<br />
romlisame pirutyvulis siamovnebiTa da<br />
grZnobiTa, aramed mwerlobis nawarmoebiTa da<br />
TanaugrZnoben yovels keTil saqmes, da Tqven<br />
naTlad warmoidgenT, Tu ris SemZlea myudro<br />
sasoflo skola da imisi ostati, romelsac<br />
soflis maswavlebloba arc simdidres uqadis da<br />
arc didkacobas. ai, es aris imis mizezi, rom<br />
mTeli kavTisxevis sazogadoeba egeTis keTilis<br />
gZnobiT moepyra sakuTars skolas da<br />
idResaswaula imisi daarsebis dRe; es aris imis<br />
mizezi, rom sazogadoebam moisurva, imave<br />
saswavleblis Segirdis TavosnobiT, sasoflo<br />
biblioTekis gamarTva da am sagnisaTvis ar<br />
daiSura Sesawiravi, da ai rarigad matulobs da<br />
izrdeba keTili azri da saqme, rarigad matulobs<br />
ricxvi keTilis saqmis mosarCleTa da momxreTa.<br />
kavTisxevis skola xom igeTive skolaa,<br />
rogoric sxva soflebSiac moipoveba; beds<br />
imisTvis araviTari upiratesoba ar miuniWebia da<br />
amitomac am skolis magaliTi, imedia, gulSi<br />
CaeWdeva sxva skolebis moRvaweTac, romlebsac<br />
sabuTi eZlevaT Caukvirdnen TavianTs warsuls da<br />
aswon-daswonon igi.<br />
238
maiss)<br />
mas aqeT, rac banki daarsebula es mecamete<br />
weliwadia. es mecametedjer bankis gamgeoba sdgas<br />
Tqvens winaSe gansakiTxavad. xolo gankiTxva arc<br />
erTxel am camets weliwadSi aseTis<br />
guliswyromiT da risxviT ar mogvsevia rogoc<br />
dRes, da, swored mogaxsenoT, arc amisTana marjve<br />
xelCasaWidebeli mizezi hqonia dRemde. ras<br />
brZanebT? daxe, gamgeobam bankisam ra Caidina?<br />
viZaxiT dRes marjvniv da marcxniv, Sina da gared;<br />
Cven, bankis patronebma, Cvens mojamagireebs<br />
gadauwyviteT, rom ama da am saqmezed sami aTasi<br />
Tumani daxarjeTo, imaT ki auRiaT da jer pirvel<br />
ianvramde aTi aTaszed meti Tumani dauxarjavT da<br />
Tanac gveubnebian, oTxi aTasamde kidev moundebao.<br />
vis ar aeSleba Tavzed Tma am saSinelebis<br />
gamgonsa!<br />
`saqme marTla dRes asea: swored sami aTasi<br />
Tumani gadagviwyviteT da Cven ki aTi aTasi<br />
davxarjeT da amasTanave mogaxsenebT, oTxi<br />
aTasamde kidev moundebao. aq risxvas da wyromas<br />
didi sabuTi aqvs marto am sityvebzed rom<br />
davdgeT da aRarasfers sxvas yuri ar vaTxovoT,<br />
imitom rom, TviTneboba ara saqmeSi ar varga da<br />
nametnavad bankisaSi, xolo erTi es vikiTxoT:<br />
239
marTlis samarTlis qmna iqmneba, rom sxvas<br />
aRarasfers yuri ar vaTxovoT, ese igi, ar<br />
gamoviZioT, rada hqmna gamgeobam esa, ra<br />
aucilebelma saWiroebam aqmnevina es amodena fuli<br />
aiRo da gadayara usargeblod, Tu es fuli<br />
dakarguli ar aris da mogeba da sargebloba<br />
mogvitana ram.<br />
kacis mkvlelsac ki hkiTxven xolme, rad<br />
mohkali kacio. Tu Sesawynarebels mizezs hnaxven,<br />
Seiwynareben cotad Tu bevrad mizezis mixedviT<br />
da bevri magaliTic yofila, aris da iqneba, rom<br />
sulac Seundoben da apatieben. ai amgvars<br />
ganikiTxvas viTxovT Tqvengan da amgvaris<br />
samarTliT moWrili xelic ki ara stkiva<br />
adamiansa. me imas ki ar mogaxsenebT, usaTuod<br />
gagvamarTleT-meTqi. me marto gTxovT,<br />
gasamarTlebeli varT Tu gasamtyuvnebeli,<br />
marTali samarTali mogveciT.<br />
`Cven amisi imedi gvaqvs, rom es imedi ara<br />
gvqondes, arc ki vemsaxurebodiT Tqvens saqmes da<br />
TviTon saqmec ki Txilis naWuWad ar eRireboda.<br />
kidev mogaxsenebT, Cven gvaqvs amisi sasoeba,<br />
imitom rom am Tormets weliwadSi arc erTi<br />
usamarTloba xSirad Cvenzed xmalamoRebiT<br />
moseuli, Tqvengan aqedam daumarcxebeli ar<br />
wasula.~ ai amiT nugeScemulni SevudgebiT saqmis<br />
gamoZiebas. Cveni mopirispireni, romelTac,<br />
ueWvelia, marto bankis sikeTis wyurvili<br />
alaparakebs, mogaxseneben, rom Cven aRarasfers<br />
gamoZiebaSi SevdivarT. Cven marto es viciT da<br />
marto es kmara vicodeT, rom sami aTasis Tumnis<br />
neba mogeciT da Tqven ki oTxi da xuTi imodena<br />
dahxarjeT Cvenda daukiTxavad. aq principia,<br />
dedaazria saqmisa darRveulio.<br />
`marTalia, Cven amas ara vmalavT. Cveni<br />
danaSauli es aris. exla vikiTxoT: ra principi<br />
240
davarRvieT? is, rom patronis daukiTxavad misma<br />
rwmunebulma kacma arasferi ar unda hxarjos.<br />
kargi da patiosani. Cvenc didi pativismcemelni<br />
varT yovelgvar principisa. magram gana ar aris<br />
imisTana garemoeba, rom am or cecxlSua daayenos<br />
kaci: an principi daixsen da saqme gaswire, an<br />
saqme daixsen da gaswire principio. am SemTxvevaSi<br />
ra gvijobs: saqmis gadarCena, Tu principisa?<br />
Tqveni `ho~ Tu `ara~ am sakiTxzed `ho~ da `ara~<br />
iqneba imisi Tu, _ principia saqmisaTvis gaCenili<br />
qveyanazed, Tu saqme principisaTvis.<br />
`me nebasa gTxovT erTi magaliTi moviyvano.<br />
vsTqvaT, RmerTma ki dagvifaros da, cecxli<br />
waekida banks. bankSi erTi imisTana kasa dgas,<br />
romelSiac inaxeba mTeli avladideba bankisa da<br />
romelsac samoci kaci adgilidam Zlivs dasZravs.<br />
vsTqvaT, gamovdivar da vuZaxi xalxs: gviSveleT,<br />
kasa gadagvirCineT! aravina gvSvelis, radganac<br />
cecxli garSemortymulia da kassis gadarCena ar<br />
SeiZleba Tu ar TavgamometebiT. vxedav ra, rom<br />
mTeli qoneba ikargeba, viZaxi: vinc gadaarCens, ai<br />
aTasi Tumani miiRos. am dros modis ivane Tu<br />
petre da meubneba; kaco, ro aZlev, vis fuls<br />
aZlev? jer sazogado kreba Sehyare da mere<br />
miecio. minamde rom kassa daiwvas? _ dee daiwvas,<br />
oRond principi nu daiwvebao. rogor ggoniaT,<br />
kassis gadarCenas ufro moiwonebdiT, Tu<br />
principisas?<br />
`es magaliTi srulebiT ara hgavs imas, ramac<br />
Cven iZulebuli gagvxada is dagvexarja, ris nebac<br />
ara gvqonda. cecxli, RvTis madliT, aras<br />
ekideboda, Tumca ki davalebul da saqmis<br />
gulmtkinveul kacisaTvis isic cecxlis mokidebaa,<br />
roca Tu dayovnda, daaxana, siCqares siCqariT ar<br />
moeqca, mibarebuli saqme ar wauxdeba, an im<br />
sargebels, im xeirs ar moutans patrons,<br />
241
isTvisac TviTon saqmea daniSnuli. amasac Tavi<br />
davaneboT. me es magaliTi moviyvne imisTvis, raTa<br />
naTlad gveniSnebina, rom yofila, aris da iqneba<br />
kvlavac imisTana SemTxveva, roca saqmes unda<br />
Seewiros yovelive forma, yovelive principi,<br />
imitom rom TviTon forma, Tu principi saqmis<br />
sikeTisaTvis aris da ara saqmis sikeTe formisa<br />
da principisaTvis.<br />
`bevrni imisTanani arian, rom Cems naTqvams<br />
sofizms daarqmeven xolme. exlac ityvian, rom<br />
yoveli, raca vsTqvi, sofizmiao. saxeli saqmis<br />
bunebas ver Sescvlis: me rom petre damarqvan,<br />
mainc ilia WavWavaZe viqnebi. Tu es Cveni Tqmuli<br />
sofizmia, dee, iyos sofizmi. mxolod imas ki<br />
vityvi, rom swored am ybadaRebuls sofizmzed<br />
aris damyarebuli meaTe tomis me-2197 muxli *<br />
sazogado kanonebis, romelnic CvenTvisac<br />
savaldebuloa. minam es kanoni kanonad aris, vinc<br />
ram unda sTqvas da ra saxelic unda daarqvas,<br />
amis Wkvianurs windaxeduls da marTlis marTals<br />
erTs bewvsac veravin ver daaklebs. amitomac,<br />
roca gveubnebian, aq principia, dedaazria<br />
darRveulio, isic usaTuod unda daumaton, rom<br />
darRveulia gauWireblad, ese igi, roca<br />
aucilebeli SemTxveva da saqmis sikeTe amas ar<br />
iTxovso. sruli principi swored aseTia. ai, am<br />
* aq TviTon es muxli kanonisa wakiTxul iqmna, ai igi kanonic: в<br />
обстоятельствах, не терпящих отлагательства, правлению может быть<br />
предоставлено право решать дела своею властью и свыше суммы, в уставе<br />
предназначенной, но с тем, чтобы за необходимость и последствия таких<br />
решений члены правления сами уж и ответствовали перед общим собранием<br />
акционеров.<br />
aq SehniSnes, rom mag kanoniT Tavs ver imarTlebs gamgeobao, radganac mag<br />
kanonis ZaliT TviTon krebam unda mianiWos eg nebao. amazed i. WavWavaZem<br />
upasuxa, rom me amiT ki ar vmarTlulob Tavsa, aramed amiT mindoda<br />
meCvenebina, rom Cemi sityva sofizmi ar aris, piriqiT, safuZvladac udevs<br />
kanonsa-meTqi.<br />
242
principis ZaliT upasuxa ieso qristem, roca<br />
usayvedures, rom SabaTs, ese igi, uqme dRes<br />
sneuls rada hkurnavo, akrZalulia, Cveni<br />
principiao. es imitomao, upasuxa ieso qristem,<br />
rom kurneba sneulisa keTili saqmea da keTils<br />
saqmes SabaTi veravis ver dauSliso, radganac<br />
SabaTi kacisaTvis aris gaCenili da ara kaci<br />
SabaTisaTvisao.<br />
`Cveni nugeSi imaSia, Tu es erTaderTi<br />
uwvalebeli da yovel SemTxvevaSi Seuryeveli<br />
principi Cvenken aRmoCndeba. exla vikiTxoT: iyo<br />
ram Cven win imisTana garemoeba, romelic iTxovda<br />
saqmis sargebloba gverCivna sxva yovel imisTana<br />
principis ukvdavebasa, romelic, Tund Zalian<br />
iSviaTad, _ unda emorCilebodes saqmes, _ Tu<br />
SesaZlo iyo arc mwvadi damwvariyo, arc Samfuri,<br />
ese igi, saqmec ar wamxdariyo da principic<br />
Senaxuliyo. Cvens moxsenebaSi, romelic dRes<br />
xelmeored wakiTxul iyo Tqvens winaSe, sakmaod<br />
vrclad CamoTvlilia igi sabuTebi, romelnic<br />
amtkiceben, rom Cven swored aucilebeli gaWireba<br />
dagvawyda Tavzed, Tu am sabuTebs vinme Tqvengani<br />
ara sjerdeba, gvibZaneT, da mogaxsenebT kidev<br />
ufro vrclad.<br />
`diaR, batonebo, me mgonia cxadia, rom Cven or<br />
wyalSua viyaviT: an formas da friad saWiro<br />
formasac unda avyolodiT da saqmezed xeli<br />
agveRo, an saqme gagvekeTebina da formaze agveRo<br />
xeli. Cven ukanaskneli virCieT da Cveni danaSauli<br />
Tqvens winaSe es aris. vsTqvaT, davaSaveT, axla<br />
aRar vikiTxavT ra waxda amiT? is waxda, rom<br />
Cveni aTi aTasi Tumani romelsame bankSi unda<br />
debuliyo samas Tumnad, an xuTas Tumnad, Tu<br />
sargeblian qaRaldebs viyiddiT, da exla ki Tqvens<br />
sakuTars qonebaSi sdevs da aTas samas Tumanzed<br />
meti sargebeli moaqvs. Tu es saqme is waxdenaa,<br />
243
dee, Cvenc amisTana saqmesTan TanawavxdeT. xolo<br />
amas ki nu daviviwyebT, rom, roca saqmis patrons<br />
ar esmis wanaxdeni ra aris da sargebloba da<br />
xeiri ra, amisTana kacis saqmes qveyanazed veravin<br />
ver endoba, suli da guli bankisa ki qveynis<br />
ndobaa, uamisod banki erTs dResac ver iWaWanebs.<br />
`dasasrul, Cems saubars imiT gavaTaveb, riTac<br />
daviwye. es swored cameti wliwadia, rac Cven am<br />
bankis saqmes vemsaxurebiT, da am camets<br />
weliwadSi Tormetjer ganvkiTxulvarT Tqvengan.<br />
es ukanaskneli gankiTxva mecametea da radganac<br />
mecametea, cudi niSania imisTvis, vinc am wels<br />
bewvis xidzed unda gaiaros. me Semxvda dRes rigi<br />
am bewvis xidzed gavlisa imitom, rom am avTvala<br />
da avniSana wels me an unda xelaxlad Camovitaro<br />
kenWi, _ an winadve uari vTqva. am orSi ras<br />
moviwadineb _ eg Cemi saqmea. me mxolod amasa<br />
gTxovT, Cems bankSi yofnas, Tu aryofnas nu<br />
gadaaxrevinebT nurc iqiT, nurc aqeT. ar<br />
mogwonvarT, ar vargivar, RmerTma ise advilad<br />
bankis valebi mogaSoroT, rogorc advilad<br />
Tavidam me momiSorebT. yovlad umizezodac. aq<br />
aravin samduravsac ar gakadrebT, xolo banks<br />
gaufrTxildiT.<br />
`erTi didi da Zlieri ZarRvi gafrTxilebisa<br />
gankiTxvaa patronisagan davalebulis kacisa da<br />
imis moqmedebisa. roca qveyana hxedavs, rom igi<br />
umaRlesi instancia, romelsac sazogado kreba<br />
hqvian, saqmes fxizlis da marTlis TvaliT<br />
dastrialebs, wrfelis gulistkiviliT uvlis,<br />
yovels nabijs saqmis msvlelobisas codnis<br />
TvaliT da marTlis gankiTxviT sinjavs, ndobac<br />
bevria: ndobaa-meTqi, marto ndobaa dedaboZi<br />
yovlis bankisa da nametnavad Cvenisa, romelic<br />
didsa da pataras Tavis gaCenis dRidamve dRes<br />
aqamomde niSanSi aqvs amoRebuli da TavSi<br />
244
ufaCunebs, ar viciT ki rad. amitomac samarTliani<br />
gankiTxva aravisaTvis saTakilo ar aris, piriqiT,<br />
uamisoba sikvdilia bankisaTvis, dedaboZis<br />
gamoclaa SenobisaTvis.<br />
`am mxriT gankiTxvas didi mniSvneloba aqvs<br />
yovlisferSi sazogadod da bankis saqmeSi<br />
sakuTriv da Cven Tavs unda mivulocoT, rom es<br />
gankiTxva Cveulebad gagvixda da TandaTan<br />
Zlierdeba da hmatulobs. diaR, batonebo,<br />
araviTars saqmes, nametnavad sazogados,<br />
ganukiTxvelad ar unda mivekidneT, xolo<br />
samarTlianad ki. me aq gangeb gavimeore<br />
`samarTlianad~-meTqi. eg imasa hniSnavs, rom kacma<br />
arc `ho~ unda sTqvas, arc `ara~ romelsame<br />
saganze, Tu sagnis viTareba ar gamouZiebia, ar<br />
ucvnia, ar gamourkvevia, erTis sityviT, Tu `hosa~<br />
an `ara~-saTvis marTali, utyuari sabuTi ara aqvs.<br />
yvela es aucilebeli saWiroebaa, magram sakmao ar<br />
aris marTlis samarTlis qmnisaTvis. TviTon<br />
ganaCeni zed marTalzed unda iyos gamoWrili da<br />
ara gulSi Caxveul raRac xvanjzed. uamisod<br />
gankiTxva gankiTxva ki ar aris, Worikanaobaa da<br />
Worikanaoba xom kudian melasa hgavs, romelsac<br />
rac agondeba, is esizmreba xolme. ai amgvari<br />
gankiTxvaa igi foni, romelic arCobs ndobasa da<br />
hRupavs saqmesa.<br />
`Cveni nugeSi, Cveni sasoeba is aris, rom arc<br />
Tqven ikadrebT amisTana gankiTxvas da arc Cven<br />
dagvamdableT imodenad, rom amisTana gankiTxvas<br />
SegvWidoT. Cven bevri sabuTi gvaqvs es<br />
sasixarulo da sasiqadulo nugeSi viqonioT<br />
Tqvenzeda. aki mogaxseneT am camets weliwadSi<br />
Tormetjer gangikiTxavT Tqvengan amorCeuli<br />
kacebi da Tormetjerve marTals Tavisi gautania<br />
da arc erTxel ar SehbRalula `qmna marTlisa<br />
samarTlisa~, romelic SoTas sityviT, `xesac<br />
245
Seiqms xmelsa nedlad~, ese igi, mkvdarsac<br />
gaacocxlebs. es yovlis kacis macocxlebeli<br />
RvTaeburi madli marTalis samarTlis qmnisa Tu<br />
Tqveni xmalia, Cveni faric es aris.~ am marTalis<br />
samarTlis qmnis RvTaebur madlisaTvis migvindvia<br />
Tqveni ganaCeni masze Tu wagixdineT Tqveni<br />
mondobili saqme, Tu gagikeTeT.<br />
246
mrewvelobisaTvis<br />
tfilisi, 27 maisi<br />
ramdenad damabrkolebelia warmoebisa da<br />
mrewvelobisaTvis sameurneo iaraRebis siZvire da<br />
maTze baJis dadeba, amas aSkarad mogviTxrobs<br />
`macne~. me-17 #-Si, gazeTi ambobs: yovelTvis,<br />
yovelgvar warmoebaSi, didi mniSvneloba aqvs<br />
rogorc im masalis sikarges, romlisaganac<br />
iaraRia gakeTebuli, agreTve imasac, Tu es iaraRi<br />
ramdenad kargad da daniSnulebis mixedviT aris<br />
mowyobili. igi muSa, romelic ukeTesis iaraRiT,<br />
an manqaniT muSaobs, rasakvirvelia, yovelTvis<br />
ajobebs imas, romelic ufro dabalis Rirsebis<br />
masaliT da ufro cudad mowyobilis iaraRiT an<br />
manqaniT muSaobs, radgan ufro mets da ukeTess<br />
nawarmoebs miiRebs, vidre meore. amis Sesaxeb b-n<br />
vereSCagins kargi magaliTi mohyavs: daniaSi<br />
damzadebuli karaqis sadRvebi iaraRi, an<br />
gasaniavebeli manqana aviRoT: maTi datrialeba, am<br />
iaraRiT muSaoba siamovnebaa, dros gatarebaao!<br />
finliandiaSi damzadebuli karaqis sadRvebiT<br />
momuSaves ki imodena Zala adgas, rom sul oflSi<br />
unda gaiwuros, vidre erT-or girvanqa karaqs<br />
amoiRebs.<br />
247
magram es araferiao, amboben: Cven yovelTvis<br />
SegviZlian daviqiraoT muSa da muSis daqiraveba<br />
ufro iafad dagvijdeba, vidre Cveneburzed<br />
ukeTesis iaraRis yidvao. magram nuTu es marTali<br />
ariso, ambobs b-ni vereSCagini. sruliadac ara,<br />
cxovrebaSi swored amis winaaRmdegs vxedavT.<br />
ramdenadac xalxi erTs romelsame adgilas, an<br />
qveyanaSi naklebia, ramdenadac xalxs kultura<br />
naklebad dastyobia da miwebi SeumuSavebeli aqvs,<br />
imdenad saWiroa gaufrTxildeT muSaxels da es<br />
xeli ufro gamosadeg da saWiro saganzed<br />
vamuSaoT. xolo gaumjobesebuli da bevrjel<br />
Zalian uxerxo iaraRebis da manqanebis xmarebis<br />
dros xalxi metad nela gadasdgams xolme win<br />
fexs da iqneb sxva erma, romelic imazed ukeTes<br />
garemoebaSi iqneba, ukanac daswios da ekonomiurad<br />
mTlad dasces kidec, da, raRa Tqma unda, im<br />
xalxis Sromas, romelic Zvelis, uxerxo<br />
iaraRebiT imuSavebs, naklebi nayofi eqmneba da<br />
naklebadac dajildovdeba, vidre im xalxisas,<br />
romelic ara Tu ukeTes garemoebaSi awarmoebs<br />
Taviss meurneobas, aramed bevrad ukeTes<br />
iaraRebiTac. rom am qveynebs da maT mkvidrT ar<br />
CamovurCeT da maTzed gaSorebiT naklebs<br />
sargeblobas ar viRebdeT Cvens SromaSi, saWiroa<br />
Cvenc imisTanave gaumjobesebulis iaraRebiT<br />
vimuSaoT, rogoriTac isini muSaoben. Zalian<br />
samarTlianad ambobs b-ni vereSCagini, rom, Tu<br />
gvsurs momavalSi mainc CvenSi imisTanave<br />
gaumjobesebuli iaraRebi da manqanebi gvqondes,<br />
rogoric, magaliTad, sazRvargareT aqvsT, saWiroa<br />
yvela RonisZieba vixmaroT, rom sazRvargareT, iq,<br />
sadac ukeTesis iaraRiT muSaoben da sadac am<br />
iaraRebs amzadeben, SeviswavloT am iaraRebis<br />
damzadeba da davaarsoT CvenSi imisTana qarxnebi,<br />
sadac SegveZlos sazRvargareT Seswavlulis<br />
248
wesebiT davamzadoT CvenTvis saWiro da gamosadegi<br />
iaraRebi da manqanebi. magram, jerjerobiT,<br />
samwuxarod, am gaumjobesebuli samuSao iaraRebis<br />
damzadebis saqme sul sxva gzas adgao. CvenSi ase<br />
hfiqroben: gaumjobesebuli iaraRebi saWiroa<br />
xalxisaTvis, es iaraRebi ucxo qveynebidan<br />
SemoaqvsT da amgvarad is fuli, romelsac<br />
ucxoelebs vaZlevT am iaraRebSi, tyuilubralod<br />
gadis Cvenis qveynidgan, xolo Tu am iaraRebis<br />
Semotana gaZneldeba, `maSin momuSave xalxi<br />
iZulebuli iqneba Tavisi moTxovnileba Sinaur<br />
mrewvelobis iaraRebiT daikmayofilos da amgvarad<br />
Cveni fuli Cvenive darCebao. amas gardac Cveni<br />
Sinauri mrewveloba, e. i. samuSao iaraRebisa da<br />
manqanebis warmoeba warmatebaSi movao~.<br />
rasakvirvelia, kargi iqneboda, rom Cveni fuli<br />
CvenSive darCeniliyo, warmoebac ganviTarebuliyo<br />
da saWiro iaraRebis SeZena ufro gaadvilebuliyo<br />
da gaiafebuliyo, magram saqme jerjerobiT ase ar<br />
aris. Sinauri, samSoblo warmoeba im iaraRebisa,<br />
romelzedaca gvaqvs exla laparaki, Tumca<br />
yovelgvar mfarvelobis qveS aris, mainc SesamCnevs<br />
warmatebaSi ar Sedis da, siafis magivrad,<br />
ruseTSi damzadebuli iaraRi mometebuls<br />
SemTxvevaSi ufro Zviradac jdeba, vidre<br />
sazRvargaredgan Semotanili, da am ukanasknelzed<br />
ki gacilebiT dabalis Rirsebisaa, ase rom baJis<br />
dadebiT da am gziT ucxoeTidgan iaraRebis<br />
Semotanis gaZnelebiT, samSoblo warmoeba samuSao<br />
iaraRebis warmatebaSi Zalian da Zalian nel-nela<br />
Sedis. TviT momuSave xalxic amiT dids zaralSia<br />
da, rogorc ukve vsTqviT, ucxo qveynebis xalxi<br />
mudam gvjabnis ekonomiurs asparezzed. ramdenadac<br />
saWiro da sasurvelia, rom Sinauri warmoeba<br />
samuSao iaraRebisa da manqanebisa warmatebaSi<br />
Sevides, imdenadve, da ufro metadac, saWiroa<br />
249
Cvens xalxs gauadvildes axalisa da<br />
gaumjobesebulis iaraRebisa da manqanebis SeZena,<br />
romlebis xmarebiT mas gauadvildeba muSaoba,<br />
ufro mets awarmoebs da keTildReobac ufro<br />
male daetyoba.<br />
250
fridrixi<br />
tfilisi, 4 ivnisi<br />
germanias ewvia Zlieri istoriuli gansacdeli,<br />
romelic gadaswyvets ara marto germaniis<br />
Tavgadasavals, aramed mTelis evropisas. dRes<br />
depeSam gvacnoba, rom imperatori fridrixi samis<br />
TTvisa da erTis kviris mefobis Semdeg<br />
gardaicvala dids tanjvasa da wvalebaSi 3-s<br />
ivniss, dilis 11 saaTze. es samwuxaro ambavi,<br />
Tumca amas yvelani elodebodnen am samis TTvis<br />
ganmavlobaSi, Tavs zars dascems yvelas, vinc<br />
kacTmoyvareobisa da mSvidobianobis momxre da<br />
mosarClea.<br />
fridrixis sicocxle da sikvdili _ orive<br />
tragikulia, radganac am kacs ar dascalda<br />
Tavisis azrisa da gulis wadilis Sesruleba,<br />
imisi sicocxle gamudmebuli brZola iyo im<br />
politikasTan, romlis gamo mTeli evropa da<br />
germania Tof-iaraRSi Camjdaria da saomrad<br />
gamklavebuli. is gza, romliTac fridrixi<br />
msvlelobda gamefebamde, xanmokle mefobis dros<br />
kidev ufro gauZnelda. germaniis sve-iRbali bedma<br />
maSin arguna, roca igi Sepyrobili iyo mZime<br />
avadmyofobiT, romelmac gamoCenil mecnier eqimTa<br />
xelovnebac ki sZlia. ai, amgvar avadmyofobis<br />
dros fridrixi iZulebuli iyo Tavisis azris<br />
251
ganxorcielebas Sesdgomoda da Tan winaaRmdegoba<br />
unda gaewia im politikisaTvis, romelic<br />
germaniaSi didi xania, rac damkvidrebula.<br />
istoriaSi iSviaTia iseTi mefe, romlis<br />
Tavgadasavalma da sikvdilma imdeni mwuxareba<br />
gamoiwvios, ramdensac fridrixis sicocxle da<br />
sikvdili gamoiwvevs. yvelam icoda, rom<br />
fridrixis mefoba dRegrZeli ar iqneboda, rom,<br />
roca iqneba, evropis politikis saTaveSi isev<br />
Zveli dasi Cadgeboda, romelsac mTelma evropam<br />
gza ver Seacvlevina, magram kacTmoyvareTa guli<br />
da grZnoba fridrixisaken iwevda. sami TTve<br />
sruliad araferia erTa cxovrebaSi, magram am<br />
mcire dros ganmavalobaSiac fridrixma samudamod<br />
aRbeWda Tavisi kvali istoriaSi da am kvals<br />
angariSi unda gauwion fridrixis mimarTulebis<br />
mowinaaRmdegeTa. Tumca ueWvelia, rom dReis iqiT<br />
fridrixis mimarTuleba damarcxebuli iqneba,<br />
magram imisma dedaazrma mainc frTa Seisxa.<br />
princ fridrix-vilhelm-nikoloz-karli, Ze<br />
imperatoris vilhelmisa, daibada 1831 wels 18-s<br />
oqtombers. gansvenebuli swavlobda gamoCenilis<br />
mecnier-istorikos ernest kurciusis<br />
xelmZRvanelobiT. 1850 wels fridrixi Sevida<br />
bonis universitetSi, sadac gansakuTrebulis<br />
gulmodginebiT swavlobda istorias. mxedrobaSi<br />
fridrixi gamoicada SlezvigSi 1864-s welsa.<br />
1866-s wels ramdenjerme daamarcxa avstriis<br />
jarebi. fridrixi arasdros ar TanaugrZnobda<br />
bismarkis politikas da amitomac ar iRebda<br />
pirdapirs monawileobas germaniis saxelmwifo<br />
saqmeebSi da xSirad devnilic iyo. Tumca TviTon<br />
warCinebuli sardali iyo, magram omi Zaliana<br />
sZagda. pirvels prezidents reixstagisas, samsons,<br />
uTxra: Tqven ar ginaxavT da ar iciT, ra aris<br />
omi. me ki gamovscade omianoba da unda giTxraT,<br />
252
om udidesi movaleoba adamianisa is aris, rom<br />
rogorme Tavidgan aicilos sisxlisRvrao.<br />
fridrixi yovelTvis samSvidobo mimarTulebisa<br />
da azris kaci iyo da ai, sad aris imis mizezi,<br />
rom egodeni ukmayofileba Camovarda fridrixsa<br />
da bismarks Sua. fridrixs ara swamda Tavgasuli<br />
da mediduri politika bismarkisa, konstituciis<br />
mosarCle iyo da ramdenjerme didi gansacdeli<br />
miayena bismarkis Zlierebasac ki. Cven ramdenime<br />
werili vuZRveniT fridrixis politikas da<br />
bismarkTan Setakebas, da amitom aq naTqvams ar<br />
ganvimeorebT. memkvidre fridrixisa imisi Svili<br />
vilhelmia, romelic am dReebSi unda ekurTxos da<br />
avides taxtze.<br />
253
254<br />
II<br />
tfilisi, 15 ivnisi<br />
didi xania, rac evropis politikis saTaveSi<br />
Cadga germania da mTelis evropis yuradReba<br />
mipyrobilia berlinisaken, magram, vgonebT, es<br />
yuradReba ise Zlieri arasodes ara yofila,<br />
rogorc am oTxiode TTvis ganmavlobaSi, roca<br />
germaniam daasaflava ori imperatori, sxvadasxva<br />
mimarTulebis mimdevarni, da roca istoriam<br />
germaniis sve-bedi arguna axals da axalgazrda<br />
imperators vilhelms meores. es yuradReba<br />
imdenad Zlieria, rom evropa lodiniT sruliad<br />
daiqanca da lamis gulis friali auvardes<br />
politikuris mdgomareobis gamourkvevlobisa gamo.<br />
mTelma evropam icis, rom dRes Tu xval iseTi<br />
ram ambavi unda moxdes, romelmac avad Tu kargad<br />
unda gadaswyvitos evropis Tavgadasavali. yvelam<br />
uwyis, rom didi xania, rac is naskvi gamoikvanZa,<br />
romelic evropam berlinSi unda gamoxsnas; yvelam<br />
icis, rom es saqme metad rTuli da saSiSia,<br />
magram arc is aviwydebaT, rom evropa, Zalianac<br />
rom moindomos, versad wauva anderZs istoriisas;<br />
rom, adre Tu gvian, evropam angariSi unda<br />
gauwios Zvelis politikis mimarTulebas. jer
kidev vilhalm pirvelis mefobis ukanasknels<br />
xanebSi evropis saxelmwifoTa urTierToba metad<br />
gamwvavebuli iyo da saqmis gadasawyvetad<br />
saxelmwifoni kinaRam brZolis velzed ar<br />
gamovidnen. vilhelmisave dros Sesdga samTa<br />
saxelmwifoTa kavSiri, romelsac unda ewarmoebina<br />
evropis bedi da ubedoba. maSin sapolitiko<br />
saqmeTa msvleloba metad Cqaris nabijiT midioda<br />
win da evropa dRe-dReze moeloda sisxlisRvras,<br />
Tumca saxelmwifoni erTxmad gaiZaxodnen, rom<br />
evropas mSvidobianoba unda davumkvidroT da<br />
omianoba aravisaTvis ar aris sasurvelio.<br />
magram gardaicvala Tu ara moxuci vilhelmi,<br />
saqme sxvarigad datrialda, samefo taxtze avida<br />
fridrix mesame. gulwrfeli da erTguli<br />
mosarCle mSvidobianobisa. marTlacda sasikvdilod<br />
ganwirulma fridrixma, romelsac didi xania fexi<br />
samareSi edga, uarhyo winandeli Tavgasuli,<br />
dauridebeli politika bismarkisa da saqveynod<br />
aRiara, rom mSvidobianoba da eris uflebaTa<br />
pativiscema burji da saZirkvelia adamianTa<br />
keTildReobisao. roca fridrixi germaniisaTvis<br />
araCveulebrivs politikas daadga, mSvidobianobis<br />
momxreTa da mosarCleTa cotaodeni imedi miecaT<br />
da yvelam Tavisuflad amoisunTqa, Tumca<br />
dRemokleoba axalis imperatorisa eWvs gareSe<br />
iyo. fridrixis mxneobam da simtkicem TviT<br />
Seupovari da yovlad SemZle bismarkic ki<br />
daafiqra da daanaRvliana da, vgonebT, fridrixis<br />
xanmokle mefobis dros bismarkma pirvelad aiRo<br />
eWvi Taviss Zlierebaze. magram amgvars<br />
mimdinareobas saqmisas bolo mouRo mZimem,<br />
uZlevelma senma fridrixisam. oTxmocdacxrametis<br />
dRis mefobis Semdeg fridrixic gardaicvala da<br />
taxtze avida sicocxliT da mxneobiT savse,<br />
255
suliT da xorciT janmrTeli Wabuki _ vilhelm<br />
meore.<br />
am ambavma kidev ufro Seipyro evropis<br />
yuradReba da exla yvelani imas kiTxuloben, Tu<br />
ras moutans germanias da evropas axali<br />
imperatori, saiTken gamoabams yurs evropis<br />
politikas, ra azrisa da mimarTulebis kaciao?<br />
yvelani elodebian im dros, roca gamoirkveva<br />
vilhelmis politika. vilhelmi jer kidev<br />
axalgazrda kacia da namdvilad aravin icis,<br />
raodens politikurs gamWriaxobas,<br />
Sorsmxedvelobas da gambedaobas gamoiCens.<br />
ramdenadac gamorkveuli da cnobili iyo fridrix<br />
mesamis warsuli da cxovreba, imdenad<br />
gamourkveveli da ucnobia vilhelmisa.<br />
sanam fridrixi taxtze avidoda, yvelas<br />
gazomili hqonda imisi ZalRone; yvela icnobda<br />
imas, viTarca warCinebuls sardals, magram<br />
omianobis mowinaaRmdeges, konstituciisa da<br />
mSvidobianobis mosarCles. imis Svils vilhelms<br />
ki jer-jerobiT dro da saSualeba ar hqonia<br />
Tavisi ZalRone eCvenebina qveynisaTvis an brZolis<br />
velze, an Sinaurs Tu gareSe politikaSi. erTiRa<br />
viciT dabejiTebiT, rom igi mxedrobis moyvarulia<br />
da bismarkis politikis momxre. fridrixma, roca<br />
taxtze avida, saqveynod aRiara Tavisi mSvidobiani<br />
politika da zrdilobianad gahkicxa bismarkisa,<br />
vilhelmma ki jer mihmarTa germaniis jars da<br />
mere ersa, magram imis namdvilis azris amokiTxva<br />
manifestidgan didad saZnelo saqmea. vilhelmi<br />
ambobs saqveynod, rom mxedroba aris saZirkveli<br />
germaniis Zlierebisao; rom me papiCemis da<br />
mamiCemis gza-kvals ar davagdebo. rogorc<br />
mkiTxveli hxedavs, am sityvebidgan Znelad<br />
gamosacnobia, Tu ra gzas daadgeba axali<br />
imperatori _ papisas Tu mamisas.<br />
256
ai, is sakiTxavi, romelzedac dRes Tavs<br />
imtvreven evropis Jurnal-gazeTebi. zogi<br />
xmamaRlad ambobs, rom vilhelmi daadgeba Tavisis<br />
papisa da bismarkis politikasao; zogni ki im<br />
azrisani arian, rom SeuZlebeli saqmea axalma<br />
imperatorma angariSi ar gauwios Tavisis mamis<br />
anderZs da mimarTulebasa, romelmac dReis iqiT<br />
sapatio adgili daiWira germaniis sazogadoebaSio.<br />
aba vnaxoT, dro ras mogvitans da vis<br />
winaswarmetyvelebas gaamarTlebs.<br />
257
258<br />
mimarT<br />
tfilisi, 16 ivnisi<br />
guSindels meTaurSi is azri warmovsTqviT,<br />
rom dRevandeli politikuri mdgomareoba<br />
evropisa gamorkveuli ar aris da dabejiTebiT<br />
aravin icis, saiTken gamoabams yurs politikas<br />
axali imperatori germaniisao. sxvadasxva<br />
mwerloba da sxvadasxva dasi sul sxvadasxvas<br />
amboben da erTs gadawyvetils azrze ver<br />
damdgaran, da es garemoeba kidev ufro aZnelebs<br />
evropiul sazogadoebis mdgomareobas, radganac<br />
evropis Tavgadasavali amJamad imazea<br />
damokidebuli, Tu saiTken daswevs vilhelm meore<br />
saswors politikisas. fridrixis gamefebamde<br />
evropa or banakad iyo gayofili. germania, avstria<br />
da italia erTsa da imave politikas misdevdnen,<br />
romelic sruliad eTanxmeboda ruseTisasa da<br />
safrangeTisas. is samTa kavSiri mowadinebuli iyo<br />
aelagma safrangeTi da ruseTisaTvis gza Seekra<br />
balkanis naxevarkunZulze. amitomac im samTa<br />
kavSirisaTvis winaaRmdegoba unda gaewia ors<br />
Zliers saxelmwifos: ruseTsa da safrangeTs.<br />
germaniama da avstriam kargad icodnen da kidevac<br />
ician, rom ruseTi da safrangeTi imdenad Zlierni
arian, rom samTa kavSirsac ar SeuSindebian, Tu<br />
vinicobaa saqme Zalaze midga. agreTve isic<br />
icodnen, rom kavSiri ruseTsa da safrangeTs<br />
Soris mosaxerxebelia, Tu rom erTi, an meore<br />
rogorme ar daakmayofiles da rom uamisod<br />
saxelmwifoTa SebrZoleba yovlad ueWveli da<br />
aucilebelia. Tu rogorme ruseTi, an safrangeTi<br />
daakmayofiles, maSin arc erTi maTgani saomrad<br />
Tavs ar gaiwiravda, samTa Zlier saxelmwifoTa<br />
Semxedvare. am SemTxvevaSi, raki saqmes TavianTi<br />
sasargeblod moagvarebdnen, germania da avstria<br />
omianobas ar isurvebda, radganac sagani imaTis<br />
politikisa miRweuli iqneboda mSvidobianis<br />
saSualebiT.<br />
exla unda vikiTxoT, visi dakmayofileba ufro<br />
unda eadvilebodes germanias, ruseTisa Tu<br />
safrangeTisa? eWvs gareSea, rom dRevandels<br />
mmarTeblobas germaniisas azradac ar mouva<br />
safrangeTis dakmayofileba, radganac safrangeTis<br />
dakmayofileba germanias SeuZlian mxolod<br />
erTisRa saSualebiT, saxeldobr elzas-lorenis<br />
daTmobiT. maSasadame, germanias isev ruseTis imedi<br />
unda hqonoda im angariSiT rom ruseTi da<br />
avstria moerigebina da am or saxelmwifos<br />
erTmaneTisaTvis angariSi gaewmindaT. es saqme rom<br />
am rigad moawyos germaniam, maSin omi sruliad<br />
saWiro ar iqmneba, radganac marto safrangeTi ver<br />
ikisrebs brZolis velze gamosvlas, imitom rom<br />
TiTqmis mTeli evropa imisi mowinaaRmdege iqneba.<br />
marTalia, es saqme metad rTulia, magram germanias<br />
yovelive RonisZieba unda exmarna, rom rogorme<br />
ruseTis guli moego. amitomac imperatorma<br />
vilhelm meorem, avida Tu ara samefo taxtze,<br />
dids mTavars vladimer aleqsandres-Zes uTxra,<br />
rom `me msurs ruseTTan megobroba davicva da<br />
SemTxvevas veZeb, rom xelmwife imperators Cemi<br />
259
guliTadi wadili gamovucxadovo.~ am ambavma kargi<br />
STabeWdileba moaxdina rusuls mwerlobaze,<br />
radganac raki germania ruseTTan kavSirs da<br />
megobrobas ganamtkicebda, maSin safrangeTi<br />
krintsac ver dasZravda germaniis winaaRmdeg da,<br />
maSasadame, mSvidobianobac daculi iqmneboda.<br />
ramdenadac kargi STabeWdileba moaxdina am ambavma<br />
ruseTis mwerlobaze, imdenad cudi zedmoqmedeba<br />
iqonia safrangeTSi. safrangeTis gazeTebi TiTqmis<br />
erTxmad gaiZaxian, rom vilhelmis gamefeba kargs<br />
arafers moutans safrangeTsao. marTlacda arc<br />
erTis saxelmwifosaTvis iseTi saZnelo ar aris<br />
dRevandeli politikuri mdgomareoba, rogorc<br />
safrangeTisaTvis. Tu omi astyda, Zneli saTqmelia,<br />
vin gaimarjvebs da Seusruldeba Tu ara<br />
safrangeTs didis xnis wadili da ganzraxva. Tu<br />
germania ruseTs mourigda, maSin evropa oms didis<br />
xniT Tavidgan aicilebs da safrangeTi iZulebuli<br />
iqneba didis xniT mainc gulSi Caiklas Tavisi<br />
mtkice ganzraxva. orsave SemTxvevaSi safrangeTis<br />
mdgomareoba metad Zneli da mZime iqmneba.<br />
saqme, maSasadame, is aris, Seisrulebs Tu ara<br />
germania Taviss gulis wadils, ese igi<br />
daakmayofilebs Tu ara ruseTsa, romelmac<br />
egodeni mecadineoba ixmara mSvidobianobis<br />
dasacvelad. jer am saqmis Sesaxeb dabejiTebiT ara<br />
viciT ra, garda imisa, rac imperatorma vilhelmma<br />
aRiara didis mTavris vladimer aleqsandres Zis<br />
winaSe da rac guSindelma depeSam gvacnoba<br />
peterburgidgan. depeSam ambavi mogvitana, rom<br />
xelmwife imperatorma inaxula imperator<br />
vilhelmis elCi generali papeo. amasTanave depeSam<br />
gvacnoba, rom didi mTavari vladimer aleqsandres<br />
Ze umaRlesis brZanebiT wavida moskovis, varSavis<br />
da vilnos samxedro olqebis jarebisa da cixesimagreTa<br />
dasaTvalierebladao. am ambis<br />
260
gamoisobiTac gadawyvetils verafers vityviT,<br />
radganac ar viciT, aqvs Tu ara raime kavSiri<br />
germaniis elCis mosvlas peterburgSi da didis<br />
mTavris vladimeris mogzaurobas, xolo ueWvelia,<br />
rom xsenebuli ambavi cotad Tu bevrad im gzis<br />
maCvenebelia, romelsac dRes politika dasdgomia.<br />
261
262<br />
<br />
soflad<br />
tfilisi, 18 ivnisi<br />
b-ni p. umikaSvili guSindels werilSi Seexo<br />
iseTs saxsars swavla-ganaTlebis warmatebisas<br />
saqarTveloTi, romelic Rirsia sazogadoebis<br />
gansakuTrebulis yuradRebisa. avtorma aRniSna<br />
iseTi saWiroeba, romelic ueWveli da yvelasaTvis<br />
advilad SesamCnevia. b-ni umikaSvili mogviTxrobs,<br />
rom dro iyo, roca ramdenime skola imarTeboda<br />
xolme TiTo weliwadSi, maSin, rodesac exla imis<br />
naxevaric ar imarTeba, da amis mizezi is ki ar<br />
aris, viTom xalxs gahqrobodes erTxelve<br />
aRZruli azri swavla-ganaTlebis saWiroebaze,<br />
aramed isa, rom patara da Raribs sofels ar<br />
SeuZlian Seinaxos sakuTari skola. TiTqmis yvela<br />
dids soflebSi gamarTulia skolebi, romelnic<br />
marTla rom xeiroben; xolo darCnen patar-patara<br />
soflebi, romelTac Zalian uWirsT sakuTaris<br />
skolebis gamarTva. rasakvirvelia, SeuZlebelia es<br />
soflebi uskolod darCnen marto imisTvis, rom<br />
Raribni arian. am soflebisaTvis erTaderTi<br />
saxsari swavla-ganaTlebisa moZravi skolaa,<br />
romelic dids xarjs ar moiTxovs da, maSasadame,<br />
ramdensame patara sofels erTad imisi Senaxva da
gaZRola ar gauWirdeba. CvenSi didZali patara<br />
sofelia, romelic swored am gaWirebuls<br />
mdgomareobaSia, da dRemdis imaze, vgonebT, ara<br />
ufiqrniaT ra. amas winaT qsnis xeobidgan<br />
gvwerdnen, rom axalgoris skolas inaxavs Svidi<br />
samamasaxliso da skolaSi ki dRemde oTxiode<br />
ymawvilis meti aravina swavlobso. amisi mizezi,<br />
rasakvirvelia, is aris, rom soflelebs,<br />
romlebic saskolo gadasaxads ixdian, skola ar<br />
emxrobaT siSoris gamo da amitomac ymawvilebs<br />
ver atareben skolaSi.<br />
rogorc hxedavT, Tu marto mudmivis skolis<br />
gamarTvaze vifiqreT, maSin patar-patara soflebi<br />
uskolod darCeba. erTaderTi saxsari b-nis<br />
umikaSvilis azriT, moZravis skolebis gamarTvaa<br />
da am azrs SeuZlebelia ar daveTanxmoT, Tu<br />
Cvenis soflebis viTarebas CavukvirdebiT. amitomac<br />
unda visurvoT, rom umikaSvilis azri marto<br />
azrad ar darCes, aramed saqmed iqces. rogorc<br />
umikaSvilive ambobs; moZravis skolebis gamarTva<br />
maincadamainc saZnelo saqme ar aris, da Tu raime<br />
dabrkoleba SeemTxvia am azris ganxorcielebas, es<br />
isev Cvenive mouxerxebloba iqneba da TviT saqmis<br />
siaxle.<br />
amgvaria patar-patara, Raribis soflebis<br />
mdgomareoba, romelic jerjerobiT marTla rom<br />
unugeSoa, magram arc im didis soflebis<br />
mdgomareobaa maincadamainc sanatreli, romelTac<br />
sakuTari skolebi aqvsT. SeniSnulia, rom soflis<br />
skolaSi swavladamTavrebulebi ramdenisame wlis<br />
ganmavlobaSi iviwyeben naswavlsa. soflis kacis<br />
cxovreba isea mowyobili, rom ymawvils<br />
yoveldRiuri ganuwyveteli Sroma akargvinebs<br />
swavlis xaliss da cnobismoyvareobas da,<br />
maSasadame, skolas is sargebloba ar moaqvs<br />
xalxisaTvis, romlis motanac SeuZlian. es sagani<br />
263
Cven TiTqmis uyuradRebod dagvigdia da<br />
sistematiurad ara gagvikeTebia ra, rom skolis<br />
saqmes xeli SevuwyoT. aw arsebuls skolebs<br />
SegviZlian davexmaroT, sxvaTaSoris, sasoflo<br />
biblioTekebis gamarTviTac. ramdensame sofelSi<br />
TviT maswavlebelTa da zogierT mokeTeTa<br />
meTaurobiT kidevac gaimarTa sasoflo<br />
biblioTekebi, magram ufros-erTs sofels jer<br />
kidev ara aqvs biblioTeka. ai, am garemoebasac<br />
yuradReba unda vaTxovoT da xeli unda<br />
mivawodoT dids soflebsac, romelTac kargada<br />
aqvsT Segnebuli swavla-ganaTlebis mniSvneloba.<br />
visac soflis skolaSi uswavlia, is, ueWvelia,<br />
didad moxaruli iqneba sasoflo biblioTekis<br />
daarsebisa. mivigonoT Tundac kavTisxevis skolis<br />
aTis wlis dResaswauli, romelzedac soflelebma<br />
didi sixaruli da TanagrZnoba gamoiCines, roca<br />
erTma skolis moswavleTaganma aRZra azri<br />
biblioTekis daarsebis Sesaxeb. mTelma<br />
sazogadoebam TanagrZnobiT miiRo es azri da<br />
cotaodeni fulic Seagrova biblioTekisaTvis.<br />
Cveni `wera-kiTxvis sazogadoeba~ movalea am<br />
ors sagans aTxovos yuradReba da daakmayofilos<br />
ueWveli saWiroeba Cvenis erisa...<br />
264
SemoReba<br />
tfilisi, 20 ivnisi<br />
didi xania ismoda xma, rom umaRlesi mTavroba<br />
ruseTSi Sesdgomia exlandeli asignaciebi mospos<br />
da axalis saxis asignaciebi gamosces exlandelis<br />
sanacvlod. es xma dRes gamarTlda: 28 maiss<br />
xelmwife imperators keTil unebebia bZaneba<br />
eboZebina senatisaTvis am saqmis Sesaxeb. es<br />
umaRlesi bZaneba ukve dabaWdilia `kanonebis da<br />
mTavrobis gankargulebaTa krebulSi~ #53.<br />
dRevandeli asignaciebi rom SemoRebul iqmna<br />
uwindelis samagierod, rasakvirvelia, vada iyo<br />
daniSnuli Zvelis asignaciebis axalzed<br />
gadasacvlelad da vinc am vadazed ar<br />
gadascvlida, imas unda dahkargoda fuli. Cven<br />
gvaxsovs TiTo-orola magaliTi, rom CvenSi zogma<br />
glexkacobam, nametnavad fSav-xevsureTSi, ar<br />
daijera es gankarguleba mTavrobisa Zvelis<br />
asignaciebis axalzed gardacvlis Sesaxeb,<br />
radganac umecar xalxSi xma dahyares soflis<br />
wurbelebma, rom eg xma tyuilia, undaTo<br />
gagabriyvono, fuli gamogaCeninono da sxva<br />
amisTana. ra angariSi hqondaT soflis wurbelebs<br />
amisTana xmebis dayraSi, ar viciT, xolo es ki<br />
aSkaraa, ro amisTana xmebma SeaSina glexkacoba da<br />
265
Zveli asignaciebi, imis magier rom axalzed<br />
gadacvalon, qilebSi daamalvina. amasobaSi<br />
gadacvlisaTvis mTavrobis mier daniSnuli vada<br />
gadavida da roca Zvelis saxis asignaciebs aRar<br />
iRebdnen, mxolod maSin mixvda glexkacoba, rom<br />
saSinlad motyuebuli iyo Tavis<br />
keTilmyofelTagan.<br />
rom es ase ar mohxdes exlac, roca xelmwife<br />
imperatoris umaRlesi bZaneba ukve gadacemulia<br />
senatisaTvis aRsasruleblad, Cven saWiroda<br />
vxedavT am bZanebisagan igi muxlni amoviRoT<br />
sayovelTavo sacnobelad, romelnic am saqmeSi<br />
saxelmZRvaneloni arian xalxisaTvis.<br />
bZanebis sityvisamebr, gadasacvlelad<br />
daniSnulia asignaciebi mxolod ocdaxuTmanaTiani,<br />
erT Tumniani, xuTmanaTiani, sammanaTiani da TiTo<br />
manaTiani. gadacvla yvela am xarisxis<br />
asignaciebisa rig-rigad aris daniSnuli. yvelazed<br />
uwinares gadasacvlelad daniSnulia<br />
ocdaxuTmanaTiani asignacia, mere erT Tumniani da<br />
egre rig-rigad gadava umdables xarisxis<br />
asignaciebze.<br />
asignaciebis gadacvla SesaZloa jer mxolod<br />
saxelmwifo banksa da mis kantorebSi da mere ki,<br />
finansTa ministris nebarTviT, TandaTan neba<br />
miecemaT asignaciebis gadacvlisa bankebis<br />
ganyofilebaTa da xazinebsa.<br />
ra dros unda daiwyos ocdaxuTmanaTianis cvla<br />
da agreTve sxva Rirseulobis asignaciebisa, _ eg<br />
mindobili aqvs finansTa ministrsa, im pirobiT ki,<br />
rom cvla dawyebul iqmnas am 1888 wlis<br />
ganmavlobaSi da 1890 wlis pirvels ianvramde<br />
yvela Rirebulobis asignaciebisTvisac ukve gza<br />
iqmnas gaxsnili gadasacvlelad. rom yvelam<br />
winadve Seityos da icodes ra saxisaa axali<br />
asignaciebi. saxelmwifo banki da misi kantorebi,<br />
266
agredve xazinebi davalebulni arian axal<br />
asignaciebis nimuSebi gamohkidon imisTana<br />
adgilebze, saca xalxi hxvdeba.<br />
savaldebulo vada Zvelis asignaciebis axalzed<br />
gamocvlisaTvis daniSnulia sami weliwadi,<br />
saxeldobr, 1890 wlis pirvel ianvridam 1893<br />
wlis privel ianvramde. vinc am vadas gadaacilebs,<br />
Zveli asignaciebi gaubaTildeba da, maSasadame,<br />
fuli daekargeba.<br />
meti ar iqneba, rom Cvenma guberniis<br />
mmarTvelobam Zvelis asignaciebis axalzed<br />
gadacvlis wesi da rigi gadaaTargmninos aqaurs<br />
enebzed da yvela soflis calke marTvelobas<br />
gaugzavnos xalxSi gamosacxadeblad da<br />
gasavrceleblad. amiT bevrs umecars xalxs<br />
daixsnis zaralisagan, Torem, _ vin icis, _<br />
sixarbem zogierTis kacisam iqneba aqac gamoabas<br />
raime kudi im imediT, rom gamovrCe rasme<br />
uvicobas da umecrebasao.<br />
267
268<br />
<br />
dapirispireba<br />
tfilsi, 21 ivnisi<br />
maSin, rodesac mTelis evropiis gazeTebi<br />
imazed arian Semdgarni Tu _ ras moaswavebs<br />
gaimperatoreba vilhelm II-sa germaniaSi, ra rigad<br />
Sescvlis es ambavi an saSinao, an sagareo<br />
politikas germaniisas da, maSasadame, mTelis<br />
evropiisasac. swored am dros erTs dids<br />
saxelmwifoSi saSinao da sagareo politikam<br />
hlamis feri da mimarTuleba icvalos. es<br />
saxelmwifo inglisia.<br />
konservatorTa politika, romelsac dRes<br />
salusberis meTaurobiT xelT upyria yovelgvar<br />
saqmeTa marTva da gamgeoba inglisSi, cuds<br />
niSnebsa hxedavs Tavis dRegrZelobisaTvis.<br />
salusberi da misi dasi Zlier Cafiqrebulia,<br />
radganac SiSi Sehparvia da hxedavs, rom momxreoba<br />
inglisisa da mis parlamentisa dRedadRe<br />
usustdeba da amsTanave gladstonsa da mis<br />
momxreebs Rone da ricxvi ematebaT da<br />
uZlierdebaT. irlandiis politika exlandelis<br />
mTavrobisa, romelic araviTars RonisZiebas ar<br />
erideba irlandiis gulis asamRvrevad, aRar<br />
moswonT ingliselebs da rogorc Jurnal-
gazeTobaSi, agreTve sazogadoebaSi sayveduri da<br />
kicxva mTavrobisa dRiTidReEufro xSirdeba da<br />
hmatulobs. gamarjveba gladstonelebisa calcalke<br />
arCevanebzed metismetad cxadi niSania, rom<br />
awindel mTavrobazed inglisis ers guli aRar<br />
miuwvs da am mTavrobas abru utydeba da<br />
ufuWdeba.<br />
es ambavi TviT gladstonelebmac kargad<br />
SehniSnes da gulSi gaeRviZaT imedi, rom<br />
konservatorebs simagre fexTa qveSeTidam eclebaT<br />
da, dRes iqneba Tu xval, ufleba saqmeTa<br />
gamgeobisa inglisSi gladstonelebs CauvardebaT<br />
xelSi. amis sacdelad gladstonelebma erTi Rone<br />
iRones. ganizraxes parlamentSi Seitanon sarCieli<br />
maszed, rom mTavrobas parlamentma sayveduri<br />
gamoucxados irlandiis saqmeTa gamo. am<br />
sayveduris gamocxadeba da salusberis<br />
ministrobidam gadadgoma mTelis Tavis dasiTa<br />
erTi iqneba.<br />
bevri gulTmisnoba ar unda, kacma winadve<br />
gamoicnos, rom exlandeli parlamenti arasgziT<br />
ar dahyveba gladstonelebis survilsa da<br />
xsnebuls sarCiels uarhyofs, es<br />
gladstonelebmac kargad ician, raki esea, raRad<br />
SeaqvT es sarCieli parlamentSio? ikiTxavs<br />
mkiTxveli. imitom SeaqvT, rom es sagani<br />
kenWuyrelad ar Caivlis da kenWisyra kidev<br />
gamoaCens ramodenad aris gadaxrili parlamenti an<br />
erTisa da an meoris mxarisaken. aTiode xmiT rom<br />
ajobos am SemTxvevaSi salusberis dasma da<br />
momxreebma gladstonis dassa da momxreebsa, es<br />
TiTqmis gamarjvebad CaeTvlebaT gladstonelebs,<br />
imitom rom maSin salusberi am mcire umetesobiT<br />
aRar indomebs inglisis marTvasa da iZulebul<br />
iqmneba es dRevandeli parlamenti daiTxovos da<br />
axali arCevanebi dahniSnos axalis<br />
269
parlamentisaTvis. es imasa hniSnavs, rom<br />
salusberi inglisis ers mimarTavs da imas<br />
daekiTxeba _ ras hfiqrobo.<br />
raki saqme am zomamde miva, gladstonelebi<br />
winadve daimedebulebi arian, rom inglisis eri<br />
maTs sasargeblo pasuxs ityvis da axals<br />
parlamentSi maTs momxre deputatebs airCevs da<br />
gamohgzavnis. amisTana bolo axalis arCevanebisa<br />
bolos mouRebs salusberis saministros,<br />
salusberi Tavisis dasiT Camoecleba da<br />
gladstons da mis dass dauTmobs adgilsa. es<br />
angariSi gladstonelebisa usabuTo ar aris da<br />
Wkuas axloa.<br />
am dawyobilobis aRsasruleblad<br />
gladstonelebma ukve saqmec daiwyes. 10-s ivniss<br />
erTma ukeTesma momxrem gladstonisam jon<br />
morleim ukve Seitana parlamentSi xsenebulis<br />
azriT sarCieli da iTxova mag sarCielis garCeva.<br />
mTavrobam am sarCielis gasarCevad dRec ukve<br />
dahniSna da dRes mTeli inglisi gulisfancqaliT<br />
elis, _ riT gaTavdeba saqme.<br />
Cven es ambavi moviyvaneT imisTvis, rom<br />
dRevandel politikisaTvis am ambavs didi<br />
mniSvneloba aqvs. yvelam icis, rom, raki<br />
germaniaSi vilhelm II gaimperatorda, bismarks<br />
Seesxa frTebi, erTxanad axlad gansvenebulis<br />
imperatorisagan cotad Tu bevrad Sekvecili.<br />
axali imperatori didi momxrea bismarkisa da,<br />
maSasadame, T. bismarkis politikis gabatoneba<br />
germaniasa da evropaSi ueWvelia jer xanad mainc.<br />
gladstoni da misi dasi ki verafrad ewyoba T.<br />
bismarkis politikas. T. bismarkis ZlierebisaTvis<br />
evropaSi salusberi ufro sasurveli da samxro<br />
kacia. amitomac inglisSi salusberis gadadgoma<br />
saministrodam da gladstonis gaministreba T.<br />
bismarkis sasurvels politikas cotad Tu bevrad<br />
270
saqmes svlas gauZnelebs da ai aq aris didi<br />
mniSvneloba evropiisaTvis im ambavisa, romelsac<br />
dRes inglisSi Tavi gamouCenia da saswors<br />
gamarjvebisas erTisa Tu meoris dasisas ase<br />
SesaniSnavad sZravs da atokebs.<br />
iqneba aq iyos igi faruli mizezi, rom axals<br />
imperators germaniisas garkveviT ver<br />
gamoucxadebia programma Tvisis sagareo<br />
politikisa da jerxanad sjerdeba marto hoaraobiT<br />
laparaksa am saganzed. sakvirvelic ar<br />
aris, rom ase vifiqroT, imitom rom germaniis<br />
exlandel politikisaTvis sulerTi ar aris, _<br />
vin iqneba gamgebeli da winamZRomeli inglisSi, _<br />
salusberi, romelsac fexTa qveS miwa eryeva, Tu<br />
gladstoni, romelic TandaTan ufro fexs ikidebs<br />
da TanagrZnobas hpoulobs. jer minam es saqme ase<br />
Tu ise ar gaTavdeba, ara gvgonia germaniis<br />
politikam gulaxdiloba gamoiCinos da<br />
gamorkveuli ram an sityviT sTqvas an saqmiT<br />
imoqmedos.<br />
271
272<br />
<br />
sakiTxebze<br />
tfilsis, 22 ivnisi<br />
`Новое Обозрение~-s guSindels nomerSi (#1553)<br />
erTi werili iyo dabeWdili, quTaisidam<br />
mowerili, Sesaxeb CvenTa saadgilmamulo bankebis<br />
SeerTebisa. pativcemuli avtori TviTon sagnis<br />
bunebasa da viTarebazed arafers hlaparakobs,<br />
erTi sityviTac ar ixseniebs mas, Tu ra gziT, ra<br />
pirobiT unda gaidos am orTa bankTa Soris xidi<br />
SeerTebisa, erTis sityviT, TviTon sagnis<br />
Signeulobas da Tirkmelsa gverds uqcevs, TiTqo<br />
am saqmeSi es mxare sagnisa ar Seadgendes arasfers<br />
sagulisxmierosa. mTelis werilidam marto isa<br />
sCans garkveviT da xazgasmiT, rom igi imdureba da<br />
samduravis mizezad gviTiTebs b-n avaliSvilis<br />
marTlada windauxedav sityvazed, tfilisis bankis<br />
sazogado krebaSi warmoTqmulszed am sagnis<br />
Sesaxeb.<br />
es samduravi rom pativcemuls avtors marto<br />
b-n avaliSvilzed Seeyenebina, Cven aras vityodiT<br />
da mis werils dRes salaparako sagnad ar<br />
gavxdidiT, radganac, b-ni avaliSvili, Tu<br />
dainaxavda saWirod, TviTon gascemda ase Tu ise
pasuxs. Cven Tu dRes am saganzed CamovagdeT<br />
sityva, marto imisTvis, rom avtori ise b-ns<br />
avaliSvils ar emdureba, rogorc TviT tfilisis<br />
bankis sazogado krebas, saca viTom arc erTs kacs<br />
xma ar amoeRos da sityva ar Seebrunebinos b-n<br />
avaliSvilisaTvis, romelmac cota windauxedavad<br />
da moufiqreblad axsena Cveni imierni moZmeni.<br />
Cvenis sazogado krebis xmis amouReblobas b-n<br />
avaliSvilis naTqvamzed avtori amyarebs `Новое<br />
Обозрение~-s werilebzed da krebaze damswre<br />
kacebis mowmobaze. `Новое Обозрение~-s werilebi ar<br />
wagvikiTxavs Cven da damswre kacebis mowmobazed<br />
ki amas vityviT, rom imaT is ar gadauciaT<br />
avtorisaTvis, rac marTla krebazed mohxda. Cven<br />
bevri sagani ar viciT imisTana, romelsac iseTis<br />
gulmxurvalebiT da gulistkiviliT mohkidebodes<br />
kreba, rogorc am SeerTebis sagansa. aT Tu<br />
Tormet kaczed metma da maT Soris orma<br />
gamgeobis wevrmac ilaparaka am SeerTebis gamo da<br />
arc erTs maTgans didis sixarulis da siamovnebis<br />
garda ara gamouTqvams-ra am SeerTebis gamo.<br />
Tu arc erTma krebis wevrma saWirod ar<br />
dainaxa sityva Seebrunebina b-n avaliSvilisaTvis,<br />
eg Cvenis krebis gulgrilobas ki ar unda<br />
daebralos, aramed TviTon b-n avaliSvilis<br />
sityvas, romelsac araviTari sayuradRebo Rirseba<br />
ara sWirda da imisTanaebze laparaki wyalis nayva<br />
gamovidoda, Cvens krebas amisaTvis arc xalisi<br />
hqonda da arc mocaleoba. ukeTesi pasuxi b-n<br />
avaliSvilis Tqmulisa is iyo, rom aravin yuri ar<br />
aTxova, radganac am SemTxvevaSi yuris Txoeba<br />
daumsaxurebeli jildo iqneboda.<br />
amas imiTi vamtkicebT, rom b-n avaliSvilis<br />
garda sxva yvelam, krebaSi am saganzed<br />
molaparakem, aRtacebiT da didis sixaruliT<br />
273
miiRo azri orTa bankTa SeerTebisa da am<br />
SeerTebis gamo bevri gulmxurvale sityvac iTqva.<br />
am saxiT b-ni avaliSvili sul martodmarto darCa<br />
Tavis Seuferebel naTqvamiTa. ass kaczed meti iyo<br />
im krebazed da arc erTma maTganma ar moiwadina<br />
aramc Tu momxreoba b-n avaliSvilisa, aramed xma,<br />
krinti ar dasZra imis Sesaxeb, rac b-n<br />
avaliSvilma sTqva, da am saxiT imisi naTqvami<br />
TiTqo erTs yurSi SeuSva da meoridam gauSva.<br />
amazed meti sityvis SebrunebaRa iqneba qveyanazed?<br />
amazed Zlieri ganaCeni daidginebaRa visime<br />
naTqvamzed?<br />
asSi erTis cdoma da asSi erTis danaSauli<br />
gana sabuTia, rom danarCvens oTxmocdacxramets<br />
kacs samduravi SeuTvalon? ai, Cvenis azriT, ra<br />
mxriT aris SesaniSnavi werili, romlis gamoc<br />
dRes Cven sityva CamovagdeT. umarTlod,<br />
usabuTod, tyuilad dasjili iqneba Cveni<br />
sazogadoeba, rom es samduravi samduravad darCes,<br />
da vimedovnebT, avtori xsenebulis werilisa<br />
dagvimadlebs, rom sabuTi miveciT SecdomiT<br />
gamowveuli samduravi Cvens sazogadoebas aacilos.<br />
rom yvela piruTvnels da gulwrfels kacs<br />
swored Cven mier zemod Tqmuli azri unda<br />
gamoetana im Cvenis krebisagan, saca winadadeba<br />
SeerTebisa garCeul iqmna, amas amtkicebs TviT<br />
ganaCeni krebisa, erTxmad dadgenili. Tu es sakmao<br />
ar aris, vimowmebT mTels ass kacs krebisas da<br />
TviTon redaqcias `Новое Обозрение~-sas, romlis<br />
zogierTni wevrnic daeswrnen xsenebuls krebazed.<br />
sasurvelia, rom CvenTa imier da amier moZmeTa<br />
Tavis dReSi ar ifiqron, rom Zmurad gamowvdili<br />
xeli Zmuradve gulmxurvalebiT CamorTmeuli ar<br />
iqneba. RmerTma gvixsnas amisTana fiqrisagan!..<br />
274
progimnaziebSi<br />
tfilisi, 24 ivnisi<br />
warsuls wels saero ganaTlebis saministrom<br />
daadgina, rom gauqmebul iqmnas mosamzadebeli<br />
klasebi gimnaziebsa da progimnaziebSi. Tavis<br />
droze am gankargulebis Sesaxeb didi laparaki<br />
iyo mwerlobaSi, saqme yovelis mxriT gasCxrikes.<br />
bevri iTqva rogorc imis sasargeblod, ise<br />
winaaRmdegac. sxvadasxva sazogadoebam, erobam,<br />
qalaqebma TavianTi azri warudgines mTavrobas,<br />
romelmac saministros gankarguleba ganixila<br />
mwerlobisa da sazogadoebis azris mixedviT.<br />
umTavresad is azri iyo warmoTqmuli, rom<br />
mosamzadebeli klasebi metad saWiroa, rom imaTi<br />
gauqmeba sasurveli ar ariso. am azris<br />
dasamtkiceblad Sesaferi da Sesawynarebeli<br />
sabuTic iyo moxsenebuli. amitomac saministros<br />
gankarguleba mTavrobam ganixila kanonmdeblobiTis<br />
wesiT da rigiT da saWirod icno zogi ram<br />
cvlileba Seetana saministros gankargulebaSi.<br />
saministros azriT, mosamzadebeli klasebi<br />
sruliad unda gaeuqmebinaT, xolo exla, rogorc<br />
sCans `marTeblobis debulebaTa da gankargulebaTa<br />
krebulidgan~ (`собрание узаконений и распоряжений<br />
275
правительства~), dadgenilia, rom saxelmwifom<br />
Tavisis xarjiT ar unda Seinaxos mosamzadebeli<br />
klasebio. es gankargulebac ar Seexeba yvela<br />
gimnaziebsa da progimnaziebsa. im adgilebSi, sadac<br />
mkvidrni rusis tomisani ar arian da rusuls<br />
enaze ara laparakoben, iq saxelmwifo Tavis<br />
xarjiT Seinaxavs mosamzadebels klasebs. Suagul<br />
ruseTSi mosamzadebel klasebis arseboba<br />
damokidebulia imaze, Tu ramdenad esaWiroeba<br />
sazogadoebas es klasebi. Tu saWiroeba didi da<br />
Zlieria, maSin sxvadasxva sazogado<br />
dawesebulebaTa unda gamoiRon fuli mosamzadebel<br />
klasebis Sesanaxad, vinicobaa swavlis fuli,<br />
romelsac Segirdebi ixdian sakmao ar iqmnas<br />
klasebis gasaZRolad, amnairad, sadac<br />
mosamzadebeli klasebi saWiroa mTavrobis azriT,<br />
iq TviT sazogadoebam unda ikisros imaTi Senaxva;<br />
sadac saWiro ar aris, iq sruliad gauqmebuli<br />
iqneba. xolo iq ki, sadac mkvidrni rusulis<br />
tomisani ar arian da rusuls ara laparakoben, iq<br />
TviT saxelmwifo kisrulobs xarjs.<br />
rogorca sCans winandeli gankarguleba<br />
saministrosi SesamCnevad Secvlilia. sazogadoeba,<br />
romelic hgrZnobs swavla-ganaTlebis saWiroebas,<br />
ueWvelia xarjsac ar daerideba da marTeblobas<br />
Seumsubuqebs xarjsa da Sromas, da imedic aris,<br />
rom sazogadoeba raki xarjs ikisrebs, saqmesac<br />
ufro fxizlad da gonivrulad moekideba.<br />
CvenSi, rogorc marTeblobis gankargulebidgana<br />
sCans, mosamzadebel klasebis Senaxvas isev<br />
mTavroba kisrulobs, radganac aqaurni mkvidrni<br />
umetes nawilad arc rusis tomisani arian, arc<br />
rusuls laparakoben da arc sakmaod bevri<br />
saswavleblebi aqvsT...<br />
erTi sxva cvlilebac Semoaqvs axals kanons<br />
swavla-ganaTlebis saqmeSi. dRemdis mosamzadebel<br />
276
klasebidgan pirvels klasSi gadahyavT yvela<br />
ymawvilebi, romlebic egzamens daiWerdnen; exla ki<br />
egzameni sakamaTo (sakonkurso) unda iyos, raica<br />
metad Zneli iqneba norC bavSvebisaTvis. amieridgan<br />
mxolod im ymawvils gadaiyvanen, romelic<br />
saukeTesod daiWers egzamens; sxvebi ki<br />
iZulebulni iqmnebian saswavlebeli miatovon.<br />
maSasadame, mosamzadebel klasebis Segirdebi da<br />
garedgan moyvanilebi gaTanabrebulni iqmnebian<br />
TavianTs uflebaSi.<br />
ra mouvaT im ymawvilebs, romlebic sakamaTo<br />
egzamens ver daiWeren? mSoblebma da naTesavebma<br />
isini an sxva saswavlebelSi unda gadaiyvanon da<br />
an sruliad unda gamoasalmon swavla-ganaTlebasa.<br />
radganac es garemoeba sasurveli ar aris arc<br />
mSoblebisa da arc ymawvilebisaTvis, amitomac<br />
aucilebeli iqmneba pirvel paralelur klasebis<br />
daarseba. meti gza ar aris, am klasebis Senaxva<br />
isev mSoblebma da sazogadoebaT unda ikisron. Tu<br />
es azri ganxorcielebul iqmna, maSin sakamaTo<br />
egzameni maincadamainc saZnelo da safrTxo ar<br />
iqneba ymawvilebisaTvis. vinc saukeTesod ver<br />
daiWers egzamens, is SesaZloa gadiyvanon<br />
paralelurs pirvels klasSi da amnairad<br />
iZulebuli ar iqmneba saswavlebeli miatovos, an<br />
sxva romelsame saswavlebelSi gadavides. es<br />
paraleluri klasebi imdenad saWiroa, rom,<br />
vgonebT, sazogadoeba imis xarjs ar SeuSindeba...<br />
277
278<br />
<br />
ignorireba<br />
tfilisi, 2 ivlisi<br />
vilhelm meoris gaimperatorebas germaniaSi<br />
bevrs rasme swamebdnen evropaSi gulswrafni<br />
diplomatebi da gazeTebi. egonaT, rom<br />
gaimperatordeba Tu ara axalgazrda vilhelm II,<br />
erTi alianqoTi astydeba evropaSio da saSinelis<br />
Weqa-quxilisaTvis politikuri ca<br />
RrublebiTYSeikvriso. yovelive es gamtyunda:<br />
vilhelm II gaimperatorebam dRevandeli<br />
politikuri avkargianoba ver gamoarkvia imodenad<br />
mainc, rom kacma sTqvas ras moaswavebs dRevandeli<br />
dRe da ras moitans xvalindeli.<br />
gamorkvevas viRa sCivis. Cvenis fiqriT,<br />
dRevandeli politikuri moZraoba isev is wajegukujegobaa,<br />
rac vilhelm I-is dros iyo. cota<br />
xnobiT fridrix III-is imperatorobam rogorRac<br />
sxvanairad aatoka uReli politikis sasworisa da<br />
bolos, rom xani dascaleboda, isic iZulebul<br />
iqmneboda isev is eZebna, rasac exla eZebs germania<br />
da rasac vilhelm I-is dros eZebda. germaniis<br />
yofa-mdgomareoba dRes imisTanaa, rom ase unda
moiqces, Tu Tavis saqmis adre da male waxdena<br />
ara hsurs.<br />
vilhelm I-is dros ukanaskneli weliwadni<br />
germaniam imas Sealia, rom Tavis sakuTaris<br />
simagrisaTvis SemZlebelTa saxelmwifoTagan<br />
kavSiri Seedgina, radganac xmlis vadazed<br />
xeldadebuli safrangeTi gaborotebulis TvaliT<br />
uyurebda germanias da javris amoyras scdilobda<br />
da dResaca scdilobs. maSin mouxerxda germanias<br />
zavis Sekvra avstriasTan da ruseTTan da Sehqmna<br />
egreTwodebuli `samTa imperatorTa kavSiri~.<br />
gatyvra uecrad bolgariis saqme da avstriasa da<br />
ruseTs erTmaneTis sacilobeli saqme CamouvardaT.<br />
samTa imperatorTa kavSiri SeuZlebeliRa gaxda da<br />
daiSala. germania or wyals Sua iyo. an unda foni<br />
daedo ruseTisaken, an avstriisaken. sxva gza ar<br />
iyo. gaWireba germaniisa imaSi mdgomareobda, rom<br />
erTisa Tu meoris wyena saSiSi iyo da orisave<br />
ameba ki arasgziT ar moxerxdeboda.<br />
maSin germaniam dauwyo kurkuri jer inglissa,<br />
amave dros didad da didad moutkbilda italias.<br />
inglisTan veras gahxda da italia ki daiyolia da<br />
Sesdga isev samTa kavSiri, _ germaniisa, avstriisa<br />
da italiisa. es gauadvilda germanias imiT, rom<br />
avstrias da italias balkaneTis naxevarkunZulzed<br />
erTmaneTTan advilad mosarigebeli angariSebi<br />
aqvT. raki es ase moxda, ruseTma da safrangeTma<br />
erTmaneTs xma misces da erTmaneTs dauaxlovdnen.<br />
germanias es daaxloveba ver eWaSnika. advilad<br />
mosaandovebelia radac: germania am or didTa da<br />
Zlier saxelmwifoTa Suaa da Znelia wina da<br />
ukaniT moseuls oms kaci gauZRves, Tu omi<br />
astyda.<br />
ai mizezi, romelmac dRes aiZula germania<br />
xelaxlad Seudges mokavSireTa Zebnas evropaSi.<br />
aSkaraa, germanias ugrZvnia, rom avstria da<br />
279
italia an saimedoni ar arian, an imodenad<br />
uRononi, rom sasurvels mxars ver miscemen, Tu<br />
evropis aSlilobam germania omSi CaiTria. Tu<br />
esea, ra Tqma unda, rom germania iZulebulia<br />
ruseTs rogorme guli mougos da Tavis momxred<br />
gaixados. dRes germania amis cdaSia da misi<br />
imperatori xom apirobs kidec peterburgSi<br />
wasvlas xelmwife imperatoris sanaxavad.<br />
am ambavs Jurnal-gazeTebi dids mniSvnelobas<br />
aZleven evropiis politikisaTvis im mxriT, viTom<br />
imperatori vilhelmi II imedovnebs moarigos<br />
avstria da ruseTi balkaneTis saqmeSi da isev<br />
uwindeli samTa imperatorTa kavSiri Sehkras. Cven<br />
ar viciT ramodenad gahmarTldeba es imedi,<br />
Jurnal-gazeTebisagan winaswarad gamoTqmuli. Cven<br />
dRes marto imasa vxedavT, rom erTis mxriT<br />
germania iZulebulia ruseTis momxreoba eZios da<br />
meoris mxriT vxedavT, rom safrangeTi da inglisi<br />
germaniis angariSebisagan gamoricxulia. dRes es<br />
ori didi da SemZlebeli saxelmwifo gariyulia<br />
da gacalkevebuli.<br />
Cven ara gvgonia, rom amisTana mimarTulebas<br />
politikisas gauyuCdes da gauCumdes an<br />
safrangeTi, an inglisi. germaniis gazeTebi swameben<br />
kidec safrangeTsa, rom igi italiasa da belgiaSi<br />
raRaca qselsa hqsovso safrangeTis<br />
sasargeblodao da saqme ise mihyavso, rom lamis<br />
Tavisi gaiyvanos da, Tu mTavroba ara, italiisa da<br />
belgiis erni mainc gadibiros da miimxroso.<br />
SeuZlebeli aq ara aris ra da ramodenad ki<br />
marTalia es ambavi, _ Cven ar viciT. amas ki yuris<br />
Txoveba unda, rom germania dRes arsad da<br />
arasferSi arc ki ixseniebs arc safrangeTsa da<br />
arc inglissa, TiTqo es ori Zlieri saxelmwifo<br />
qveyanazed arc ki arsebobso. esec SesaniSnavia,<br />
rom imperatorma vilhelm II, roca Tavisi sityva<br />
280
mihmarTa germaniis parlaments, avstria, italia,<br />
ruseTi tkbilis sityviT moixsena da safrangeTsa<br />
da inglisze ki erTi sityvac ar dahxarja.<br />
safrangeTis arxseneba advilad aRsaxsnelia da<br />
inglisis arxseneba ki yvelas akvirvebs da aocebs.<br />
inglisis gazeTebi am saganzed wyeniT<br />
hlaparakoben.<br />
281
282<br />
<br />
tfilisi, 3 ivlisi<br />
erTs dros didi da gacxarebuli laparaki<br />
hqonda evropiis literaturas da nametnavad<br />
ruseTisas egreTwodebul `dedaTa emansipaciis~<br />
Taobazed. momxreni am saqmisa hxedavdnen, rom<br />
exlandeli urTierToba mamaTa da dedaTa sqesisa<br />
ver aris samarTlianad mowyobili da aSenebulia<br />
umarTlo moZRvrebazed, viTom dedakaci mamakacTa<br />
tyve da mona ariso da amis gamo bevrSi uflebas<br />
Tavisufalis adamianisas moklebuliao. amis<br />
mixedviT daCagrulTa dedaTa momxreni swerdnen<br />
da hqadagobdnen, rom qalebs unda mieniWoT<br />
yovelive ufleba, rac mamakacTa aqvT miniWebuli,<br />
ase rom am or sqesTa Soris urTierToba<br />
samarTlianis TanasworobiT dadgenil iqmnas kacTa<br />
cxovrebaSio.<br />
bevri kargi ram iTqva amazed, bevri sabuTiani<br />
`ho~ da `ara~ gamomJRavnda da bevric uqmi,<br />
windauxedavi sityva daixarja. maincdamainc sabuTi<br />
aqvs kacs sTqvas, rom es sagani sakmaod<br />
gamorkveulia dRes da Teoriulad mravalkecad da<br />
gonebadasmiT garCeuli da gaCxrekili. Cven es<br />
buneba da istoria am friad sayuradRebo saqmisa<br />
aq dRes oriode sityviT movixsenieT, imitom rom
azrad ara gvaqvs am sagnis buneba da istoria<br />
dawvrilebiT gamovikvlioT.<br />
Cven marto is gvinda vsTqvaT, rom am<br />
Teoriulad sakmaod kargad garCeulma saqmem<br />
sazogadoebis yuramde srulis savsebiT ver<br />
miaRwia. bevrs kacsa, Tu qalsa hgonia dResac rom<br />
aq marto imazea laparaki, viTomc am emansipaciis<br />
saqmeSi sxva ara aris ra, garda imisa, rom qalTa,<br />
Tu dedaTa mxolod ufleba mieniWoT da imas ki<br />
aRaravina hfiqrobs, rom ar aris arc erTi imisTan<br />
ufleba kacTa urTierTobaSi, romelsac ar<br />
mosdevdes movaleobaca. marTalia, mamakacs<br />
exlandels cxovrebaSi bevri imisTana ufleba aqvs,<br />
romelic samarTlianad qalsac ekuTvnis, magram<br />
mamakaci amasTanave msaxuria saxelmwifosi,<br />
qveynisa, sazogadoebisa, ojaxisa da yovelgvari<br />
mZime tvirTi adamianTa rTulis cxovrebisa kisrad<br />
adevs. dRes qalebi rom iZaxian, _ mogveciT<br />
uflebao, es Zaxili Tumca samarTliania, magram<br />
hrCeba xmad mRaRadeblad udabnosa Sina: imitom<br />
rom yvelani hxedven, rom qalebi bevrwilad uqmni<br />
da uvargisni arian im mokled Semoxazul wreSiac<br />
ki, romelSiac dRes imyofebian, da im mcireodens<br />
movaleobasac ver uZRvebian, rac dRes mizomili<br />
aqvT sazogadoebasa, Tu ojaxobaSi.<br />
es dRevandeli uqmoba da uvargisoba qalebisa<br />
xelzed daxveuli aqvT yvelas, vinc ki dedaTa<br />
emansipacias ar emxroba da ewinaaRmdegeba. TiToorola<br />
magaliTi saqmiTa da gamWriaxobiT<br />
gamoCenil qalebisa am winaaRmdegobis sabuTs bevrs<br />
aras arRvevs. am magaliTebs marto bednier<br />
SemTxvevad sTvlian da ufros-erTs qalzed ki<br />
isev is uvargisobis azri hrCeba.<br />
amerikaSi igrZnes qalebma, rom es asea da<br />
samarTlianis emansipaciis mosapoveblad imas aRara<br />
sjerdebian, rom iZaxon: ufleba mogveciTo. imaT<br />
283
ufro ukeTesi saxsari, ukeTesi gza amourCeviaT.<br />
imaT ufiqrniaT, rom qveyanas unda davanaxvoT, rom<br />
Cvenc SegviZlian radme yofna qveyanazed, Cvenc<br />
SegviZlian yvela movaleobas adamianisas<br />
gavuZRveT, Cvenc SegviZlian aramc Tu xeliT<br />
garja, Sroma, saqmis keTeba, aramed gonebiTac,<br />
WkviTac da arc erTsa da arc meoreSi mamakacs ar<br />
CamovuvardebiTo. am patiosans gazraxvas<br />
Sesdgomian da, rogorc hnaxavT, sakvirvelis<br />
ZlevamosilobiTac SeusrulebiaT.<br />
amis dasamtkiceblad Cven moviyvanT saocars<br />
ambebs, erTis germanulis Jurnalidam amokrebils.<br />
am ambebis mixedviT utyuarad gamoarkvevs kaci Tu,<br />
ris SemZlebeli aris qali da ra monawileobas<br />
hRebulobs igi amerikaSi sazogado cxovrebis<br />
warsamateblad da rarigad ecileba mamakacs<br />
cxovrebis moedanzed, satexniko sarbielzedac ki.<br />
es ambebi miT ufro sakvirvelia, rom qalis<br />
gamWriaxobasa da SemZlebelobas imisTana saqmeSi<br />
gviCvenebs, romelic dRes aqamomde qalisaTvis<br />
ufro xelmiuwvdomeli egona adamians.<br />
igi germanuli Jurnali ambobs: Crdiloamerikis<br />
arxivebidam amokrebiliao cnobani, rom<br />
qalebs amerikaSi 1900 patenti miuRiaT maT mier<br />
mogonil sxvadasxva maSinebis gamo. erTi am saqmis<br />
mcodne amerikeli umatebs: is ki angariSSi ar<br />
mogvyavs, rom bevri qali dahxmarebia mamakacs<br />
amisTana saqmeSio. es xom saocaria da saocari,<br />
ufro sakvirveli is aris, rom iqaur qalebs<br />
imisTana saqmeSic gamouCeniaT Tavi, romelic<br />
qalis cxovrebazed erTob Sors aris da qalis<br />
bunebas unda eucxovebodes. magaliTebr, erTs<br />
qals, gvarad maters, niuiorkSi mougonia<br />
teleskopi miwis qveSeTisaTvis (подземный телескоп),<br />
qals gvarad montgomers _ foladis javSani<br />
saomar xomaldisaTvis, qals goSams _ axalgvari<br />
284
zarbazani, qals bizels _ wylisagan gadasarCeni<br />
navi, qals tanneis _ maSina zRvaSi daRupul<br />
xomaldebis amosaRebad da sxvani. saqalo saqmeSiac<br />
gamouCeniaT Tavi. magaliTebr, qals rozentals<br />
ufro ukeTesi sakeravi maSina mougonia, vidre<br />
aqamomde iyo.<br />
yovelive es, rasakvirvelia, Zlieri sabuTia<br />
`dedaTa emansipaciis~ momxreTaTvis da amisTana<br />
sabuTs sityvas Seubrunebs mxolod kerpoba da<br />
jiutoba adamianisa. ar iqneba urigo, rom Cvenma<br />
qalebmac yuri aTxovon amisTana magaliTebs da<br />
xalisi moipovon amisTana moRvaweobisa da<br />
moqmedebisaTvis.<br />
285
286<br />
weli<br />
tfilisi, 14 ivlisi<br />
Cven araerTxel gviTqvams, rom istoria<br />
erTaderTi mtkice da SeuSleli sigelia, rkinis<br />
ficarzed rkinis asoebiT amoWrili oqmia,<br />
romelic hmowmobs ers, vin yofila da ra yofila<br />
guSin, vin aris da ra aris dRes!..<br />
am sigels, am mowmobas eris vinaobisas da<br />
SemZlebelobisas didi mniSvneloba aqvs, viTarca<br />
dids taZars, saca asvenia didni saxsovarni, didni<br />
xatni warsulisa da yofilisa.<br />
amisTana dids saxsovars, dids xats<br />
warsulisas dRes dResaswaulobs mTeli<br />
marTlmadidebloba ruseTis imperiisa. 15 ivliss<br />
am cxraasis wlis winad ruseTma miiRo naTeli<br />
qristes sarwmunoebisa da dRes ruseTi didis<br />
zariT da didebiT dResaswaulobs am didebuls<br />
dRes Tavis istoriisas.<br />
naTelReba ruseTisa mohxda 988 w. 15 ivliss<br />
kievSi, maSindel ruseTis dedaqalaqSi, mociqulTa<br />
sworis wminda vladimiris mier. jer minam wm.<br />
vladimiri gamTavrdeboda da mis mier ruseTi<br />
miiRebda qristes sarwmunoebas, qristianobis<br />
gamavrcelebelni moZRvarni saberZneTidam xSirad
hqadagobdnen qristes rjuls rusTa Soris. imaTis<br />
RvawliT qristianoba SigadaSig zogierTs alagas<br />
ruseTSi fexmokidebuli iyo jer kidev igoris<br />
dros, romelic olegis mermed gamTavrda da<br />
gadaicvala 945 w. kievSi iyo qristianTa ekklesia<br />
wminda ilias saxelobaze da TviT igoris mxedrobaSi<br />
iyo ara erTi da ori gaqristianebuli<br />
mxedari rusTagani. igoris meuRlem, wminda olgam,<br />
xom TviTonac miiRo qristianoba da imis dros<br />
cotad Tu bevrad gaZlierda ruseTSi qristianoba,<br />
radganac wminda olga, TviT qristiane, swyalobda<br />
qristianeTa.<br />
xolo saxeli da dideba ruseTis naTelRebisa<br />
dainarCuna igoris da olgas SviliSvilma vladimirma,<br />
romelmac daiWira kievi 960 welsa da<br />
erTmTavroba ruseTisa daafuZna. mociqulTswori<br />
wminda vladimiri jer pirvel xanSi warmarTi iyo.<br />
warmarTobis dros ruseTi Tayvans scemda<br />
sxvadasxva RmerTebs, romleT Soris pirveli adgili<br />
eWira peruns, RmerTs cecxlisas, da ufro<br />
Weqa-quxilisas da elvisas; meore iyo volosi,<br />
RmerTi saqonlisa da pirutyvisa, strabogi, bZanebeli<br />
qarisa, daJbogi da xorsa, romelT saxelTa<br />
Tayvans scemdnen mzesa. am umTavresTa RmerTTa<br />
garda Tayvansa scemdnen mravals sxva meorexarisxovan<br />
RmerTebs, magaliTebr, wyalisas, tyeebisas<br />
da mebrve sxvaTa.<br />
qristes rjulis moZRvarTa, saberZneTidam mosulTa,<br />
Seuryies vladimirs warmarToba da<br />
STaagones sarwmunoeba qristesi iqamde, rom moiwadina<br />
gaqristianeba. es wadili ganucxada Tavis<br />
kariskacTa da mxedrobasaca. amasobaSi vladimirs<br />
mouxda wasvla tavridaSi saomrad da roca iqaurs<br />
qalaqs korsuns alya Semoartya da aReba gauZnelda,<br />
maSin aRTqma dasdva, Tu aviReb, movinaTlebio.<br />
korsunma bolosdabolos veRar gauZlo<br />
287
vladimiris mxedrobas da kari gauRo. roca korsuni<br />
dahmorCilda, maSinve vladimirma gaugzavna<br />
mociquli saberZneTis imperatorebs vasiliss da<br />
konstantines, iTxova colad maTi da anna da<br />
SeuTvala Tvisi survili gaqristianebisa. gaxarebulma<br />
imperatorebma maSinve gamohgzavnes Tavian-<br />
Ti da anna, Tan gamoatanes mRvdlebi, romelTac<br />
naTelsces rusis mTavars, mis Svilebs da mxedrobasa<br />
988 welsa.<br />
kievSi vladimirma ubZana Sehmusron samsxveploni<br />
da pirqve daamxon buTni. peruni gamoabmevina<br />
cxenis kuds da joxis cemiT CaaTrevina da<br />
gadaagdebina dnepris mdinareSi. saberZneTidam gamogzavnili<br />
mRvdlebi daiarebodnen sxva qalaqebsa<br />
da dabebSi da hqadagobdnen qristianobas. xalxi,<br />
romelic sazogadod egre advilad vera stovebs<br />
xolme Zvelsa, urCobda da sanatrelis siswrafiT<br />
ar eZlevoda axals rjulsa. ra naxa es<br />
vladimirma, ubZana kievelebs, rom dedabudianad<br />
mogroviliyvnen dnepris mdinaris kidezed. aq<br />
didis yofiT da ambiT naTeliRo xalxma. es<br />
mohxda 15 ivliss 988 welsa da mas aqeT cxraasi<br />
weliwadia. am cxraaswlovanobas ruseTis naTel-<br />
Rebisas dResaswaulobs dRes mTeli ruseTi kiev-<br />
Si, ese igi, im Zvels qalaqSi, saca pirvel moinaTla<br />
ruseTis eri da Tanaziar eyo<br />
marTlmadidebels qristianobas.<br />
gazeTebi gvauwyeben, rom didZali samzadisia<br />
mTels ruseTSi da nametnavad kievSi am didebulis<br />
dRis didebulad daxvedrisaTvis. TiTqmis mTelis<br />
ruseTis samRdveloebisagan wargzavnilni arian<br />
warmomadgenelni, raTa daeswrnen am saxalxo<br />
dResaswaulsa da pativi scen sadResaswaulo<br />
dRes. Cvenma mkiTxvelebma ician, rom <strong>saqarTvelos</strong><br />
saeqzarxosodamac wargzavnilia yovlad samRvdelo<br />
episkopozi aleqsandre.<br />
288
soflad<br />
tfilisi, 16 ivlisi<br />
wels daniSnulia da am cotas xanSi<br />
aRsrulebaSiac unda movides arCevanebi soflis<br />
sammarTvelos moxeleebisa. Cven SevityeT, rom<br />
erTs tfilisis axlos myofs samamasaxlisos<br />
mouwadinebia mamasaxlisad amoirCios sasuliero<br />
wodebis kacis Svili, romelsac sakmao swavlacodna<br />
miuRia da im samamasaxlisoSi sofluri<br />
mdgomareoba aqvs da mamul-dedulica.<br />
amasTanave SevityeT, rom mazris ufrosis<br />
TanaSemwe, romelsac mindobili aqvs xsenebuls<br />
samamasaxlisoSi arCevanebi moaxdinos, hbrkoldeba<br />
im mizeziT, viTomc, Tu ar glexis wodebis kacs,<br />
sxvas aravis kanoniT neba ara aqvs arCeul iqnas<br />
soflis marTvelobis moxeledao. marTalia, CvenSi,<br />
Tu xsovna ar gvRalatobs, jer magaliTi ar<br />
yofila, rom soflis moxeled sxva vinme arCeul<br />
yofiliyos, Tu ar glexis wodebis kaci, magram<br />
umagaliToba imisTana saqmeSi, saca cxadi kanonia,<br />
mosatani ar aris. miT ufro, rom TavisTavadac<br />
didad sasurvelia, saarCevano wre momwyvdeuli ar<br />
iyos marto glexobis viwro fargalSi da ufro<br />
289
farTo gza hqondes ukeTesTa kacTa saSovrad da<br />
asarCevad, Tunda glexobis wris garedac.<br />
Tunda amasac Tavi davaneboT da marto is<br />
viqonioT saxeSi, rom glexobis wris gared ufro<br />
advilad moipoveba gonebagaxsnili kaci, cotad Tu<br />
bevrad mcodne da ganaTlebuli. amisTana kaci<br />
soflis moxeleobaSi metad sasurvelia da<br />
sanatreli, rogorc TviT glexobisaTvis, isec<br />
mTavrobisaTvisac. glexobisaTvis imitom, rom<br />
cud-ubralod aravis ar daaCagvrinebs Tavis<br />
saxelos kacsa, radganac ecodineba Tavisi<br />
uflebac glexTa gamosasarCleblad, saca kanoni<br />
nebas aZlevs da Tavisi movaleobac mTavrobisa da<br />
Tavis sazogadoebis winaSe. amisTana kaci Tavis<br />
moxeleobas im sapatio xarisxzed daayenebs,<br />
romelic ganzraxulia TviT kanonmdeblobisagan da<br />
romelic dRes TviT moxeleTa umecrebiT da<br />
gaugebrobiT metad dabla daweulia da<br />
pativayrili.<br />
mTavrobisaTvisac sasurvelia soflis<br />
moxeleobaSi imisTana kaci, romelic SemZlebeli<br />
iqmneba gankarguleba mTavrobisa rigianad, wesierad<br />
gaigos da rigianad da WkvadasmiT aasrulos.<br />
Torem exla ufros-erTgan soflis moxeleni<br />
soflis mwerlis xelSi arian da rac mweralsa<br />
hsurs, imazed moawerinebs xels mamasaxliss, Tu<br />
sxva moxeles, anu rogorc mweralsa hsurs, ise<br />
gaagebinebs mTavrobis mowerilobas, Tu<br />
gankargulebas da imas ki aRar vityviT, rom<br />
xSirad TviTon kanonsac ki gadausxvaferebs xolme<br />
moxerxebuli mwerali, radganac wignis armcodne<br />
da srulad uvici kaci am SemTxvevaSi male<br />
motyuvdeba xolme Tund imisTana cotaodenad<br />
mcodnisagan, rogoric soflis mweralia,<br />
exlandel moxeleTa uvicobisa da umecrebis gamo<br />
exla sofelSi hmoxeleobs jamagiriT dayenebuli<br />
290
mwerali da ara sazogadoebisagan amorCeulni<br />
moxeleni. amas, rasakvirvelia, didi vneba moaqvs<br />
yvelasaTvis.<br />
ra saWiroa aq vrclad CamoTvla sabuTebisa,<br />
romelnic ase aSkarad hlaparakoben imazed, rom<br />
saxeiroa soflis samarTvelos moxeleebad neba<br />
hqondeT amorCeul iqmnan yvela wodebis kacni,<br />
Tuki TviTon soflis sazogadoeba moiwadinebs da<br />
Rirsad dainaxavs. ra saWiroao, imitom vambobT,<br />
rom TviTon kanons yovelive es sabuTi Cvenzed<br />
uked danaxuli aqvs, radganac kanoni nebas iZleva<br />
soflis moxeleebad amorCeul iqmnan yvela<br />
wodebis kacni. soflis sammarTvelos debuleba<br />
pirdapir bZanebs amasa. me-88 muxli am debulebisa,<br />
ganmartebuli mTavrobisagan, ambobs, rom SesaZloa<br />
`sapatio wodebis~ (привилегированное сословие)<br />
kacnic amoirCios soflis sazogadoebam Tavis<br />
moxeleTa, Tu amisTana kacs sofluri mdgomareoba<br />
aqvso.<br />
Cvenda samwuxarod, amJamad xelT ara gvaqvs<br />
xsenebulis debulebis wigni, Torem sityvasityviT<br />
amovwerdiT am ganmartebas kanonisas ujeroTa<br />
dasajereblad. xolo raca vsTqviT, isic<br />
sakmarisia vaRiaroT, rom aravis kanonieri mizezi<br />
da sabuTi ara aqvs dauSalos sasulieros Tu sxva<br />
wodebis kacis Svils amorCeul iqmnas soflis<br />
moxeled, Tu sofluri mdgomareoba aqvs da<br />
TviTon sofeli Rirsad scnobs da amoirCevs. amis<br />
nebas iZleva TviTon kanoni da, maSasadame, win<br />
veravin aeRobeba.<br />
291
292<br />
<br />
proeqti<br />
tfilisi, 2 agvisto<br />
arc erTi seni adamianisa imisTana sazareli da<br />
saSineli ar aris, rogorc cofi. marTalia,<br />
mecnierebam saxelovan pasteris RvawliT iqamde<br />
miaRwia, rom es saSineli Wiri cotad Tu bevrad<br />
Seumsubuqa isec tanjuls kacobriobas, magram<br />
uebar wamlobamde ki jer kidev Sors arian<br />
kacTmoyvare micnierni, bevrs iZaxian, bevrs<br />
irwmunebian, rom viTomc ama da am kacma<br />
sakvirveli wamali icis da dacofianebuls<br />
arCenso, magram dabejiTebiT Tqma ar SeiZleba, rom<br />
cofis wamali uebarad napovni iyos. adamianis<br />
gonebas bevri ram SeuZlian da mis yovlad<br />
SemZleblobis imedi unda viqonioT, rom dResa Tu<br />
xvale mecniereba mag wamalsac miagnebs da<br />
daixsnis adamians im saSinelis Wirisagan,<br />
romelsac cofi hqvian. minam ki es moxdeba,<br />
adamians sxva ara darCenia ra, rom rac SeiZleba<br />
Seacotavos SemTxveva dacofianebisa, anu ukeT<br />
vsTqvaT, mizezi dacofianebisa cotad Tu bevrad<br />
Tavidam aicilos.<br />
cofi, rogorc moexsneba mkiTxvels, ar<br />
auCndeba xolme adamians uimisod, Tu kaci nakbeni
ar aris cofianis pirutyvisagan. pirutyvTa Soris<br />
zogi Sinauria, magaliTebr ZaRli da kata,<br />
romelTa auCndebaT xolme cofi da zogi gareuli,<br />
magaliTebr mgeli. mgeli, romelsac ise xSirad ar<br />
hxvdeba kaci, iSviaTad Seiqmneba xolme mizezad<br />
adaminis gacofianebisa. nametnavad qalaqebSi<br />
mcxvrebni am mizezs mocilebulni arian. ZaRli da<br />
kata ki, romelic TiTqmis yovels mosaxlesa hyavs<br />
saxlSi, sofelsa, Tu qalaqebSi, umTavresni<br />
mizezni arian saSinelis senis modebisa da<br />
gavrcelebisa. maSasadame, Tu mizezis morideba da<br />
acileba aq saqmes uSvelis rasme, kacma aq unda<br />
eZios wamali, ese igi, am mxriT unda ecados<br />
ramodenad SesaZloa gaabaTilos cotad Tu bevrad<br />
mizezi gacofianebisa.<br />
ruseTis gazeTebi gvauwyeben, rom mTavrobas<br />
swored am mxriT miuqcevia yuradReba am<br />
saqmisaTvis. samkurnalo departaments SinaurTa<br />
saqmeTa saministrosas exlaxan Seudgenia vrceli<br />
proeqti da am proeqtSi CamoTvlilia<br />
RonisZiebani, mimarTulni maszed, rom rac<br />
SeiZleba Seucotavos adamians SemTxveva cofianis<br />
pirutyvisagan dakbenisa. am RonisZiebaTa Soris<br />
moxsenebulia Semdegi: a) akrZalul iqmnas quCaSi<br />
gamoSveba ZaRlisa, Tu pirakruli ar iqneba, ise<br />
ki, rom wyalis sma SeeZlos. b) upatrono<br />
mawanwala ZaRli da kata, saca SehxvdeT,<br />
dahxocon. g) ZaRlis patronebs gadasaxadi daedoT<br />
da am gziT mogrovilis fuliT eZlios<br />
gasamrjelo sakuTrad am saqmisaTvis daniSnuls<br />
zedamxedvels komitetsa, anu moxeleebsa. zoma<br />
gadasaxadisa, imazed iqmneba damokidebuli, Tu, _<br />
ra saWiroebisaTvis hyavT patronebs ZaRlebi.<br />
magaliTebr, ZaRlis patronebs fulebSi SeRavaTi<br />
eqmnebaT qalaqSi mcxovrebTa winaSe, radganac<br />
moqalaqeebs ZaRli ufro qeifisa da<br />
293
siamovnebisaTvisa hyavT, vidre saWiroebisaTvis, da<br />
d) TiTo mokluls mgelzed jildod safasuria<br />
dadebuli.<br />
amJamadao, amboben gazeTebi, es proeqti<br />
samkurnalo departamentma gaugzavna yvela<br />
gubernatorebs da azri mosTxova. roca es azrebi<br />
moikribeba, gadisinjeba da egre momzadebuli<br />
proeqti wardgenil iqmneba dasamtkiceblad<br />
kanonmdeblobis wesiTa.<br />
azrni da ganzraxva am proeqtisa metad<br />
mosawonia da TanasagrZnobi. es kia, rom kargad<br />
gawyobil qalaqSi ZaRli marTla marto qeifisa<br />
da siamovnebis sagania da aq araviTari<br />
xelSekruloba ar unda emZimos qalaqSi<br />
mcxovrebsa. sofeli ki uZaRlod ver gasZlebs,<br />
sofelSi ZaRli yaraulia, patronia soflelis<br />
avladidebisa. igi udga sofelSi saxls darajad,<br />
igi uvlis cxvars, Zroxas, Rors, cxens da<br />
uimisod arc erTs soflels erTis fexis<br />
gadadgmac ar SeuZlian. es gansxvaveba soflisa da<br />
qalaqisa marTalia winad danaxulia samkurnalo<br />
departamentisagan. Cvenis fiqriT, ZaRlis patroni<br />
sofleli srulad amoSvebuli unda iyos<br />
gadasaxadisagan. es miT ufro advili saqmea<br />
soflisaTvis, rom iq amis zedamxedveli moxele,<br />
SesaZloa, muqTic iyos im gziT, rom es<br />
zedamxedveloba Cahbardes soflis nacvals,<br />
romelsac araviTari gasamrjelo ar eZleva da<br />
arc imodena saqme aqvs Tavis nacvlobisa, rom am<br />
mxriTac ar gauZRves sofelsa da imis saWiroebas.<br />
294
brZola<br />
tfilisi, 3 agvisto<br />
mTeli kaxeTi modebulia Turme mildiuTi,<br />
romelic axladgamoCenili senia vazisa da<br />
saSineli senic. amboben, rom am senis gemo wels<br />
kaxeTSi rTvels TiTqmis rac ki moeliano, vazs<br />
foToli da mtevani scviva da am saxiT mosavali,<br />
sul mTlad Tu ara, bevri da Zalian bevri wili<br />
xelidam ecleba venaxebis patronebsao. am senzed<br />
Cven grZlad laparaki gvqonda Cvens gazeTSi:<br />
awerili iyo misi niSnebi, misi viTareba,<br />
gavrceleba da naCvenebic iyo misi wamalica.<br />
wamali napovnia da uebari wamalica da exla<br />
marto isRa darCenia venaxebis patronebs, rom am<br />
wamals xeli Cahkidon da daixsnan TavianTi Tavi<br />
didis zaralisa da zianisagan.<br />
xolo am wamlobam rom uararaod ar Cauaros<br />
mcdels patronsa venaxisas, Cven am saganzed<br />
zogierTs Cvens azrs ganvuziarebT Cens mkiTxvels.<br />
cnobilia, rom mildiu gadamdebi senia da igi<br />
gadaaqvs adgilidam adgilzed niavs da amrigad<br />
gadatanils mtvers, anu, ukeT vsTqvaT, Tesls<br />
senisas SeuZlian mTeli venaxi sam-oTxs dRes<br />
daasneulos. raki seni am gziT vrceldeba,<br />
295
amitomac marto erTs venaxSi wamloba magdens<br />
verafersa iqms, radganac SesaZloa axlomaxlo<br />
venaxebidam igive seni xelaxlad gamoitanos niavma<br />
da xelaxlad gaaCinos mildiu. am saxiT wamloba<br />
tyuilubralod Cauvlis nawamls venaxsa. am<br />
garemoebas yuri usaTuod unda aTxovos kacma, Tu<br />
surs, rom venaxis wamlobam uqmad ar Cauaros.<br />
esec unda viqonioT saxeSi, rom ocs verszed<br />
niavsa da qars gadaaqvs Tesli senisa. maSasadame,<br />
venaxebis gadarCenisaTvis aucileblad saWiroa,<br />
rom wamloba venaxisa yvela venaxis patronebma<br />
erTs dros daiwyon mTels im adgilebSi, saca<br />
venaxebia. es miT ufro advilia, rom wamali amisi<br />
iefia da TviTon wamloba vazisa iseTi martivia da<br />
urTulo, rom xarji bevri ara aris ra. amboben,<br />
erTs kacs dReSi SeuZlian oris dRis venaxis vazs<br />
TviTveulad calke Seasxas wamalio da wamalic<br />
iseTi uebaria, rom senisagan gadarCena yovels<br />
eWvs gareSea.<br />
Tumca am gziT SesaZloa venaxis patronebma<br />
gadaarCinon venaxebi senisagan, magram, rogorc<br />
mogexsenebaT Cveni daudevroba, yvelani ar<br />
daudeben Tavs am saqmesa da zogi uwamlebs<br />
venaxebs da zogi ki ara. rom es ase ar moxdes,<br />
saWiroa mTavrobam savaldebulod gahxados venaxis<br />
wamloba da vinc am valdebulebas Tavis drozed<br />
ar aasrulebs, maSin jer pirvelad jarima<br />
gadaaxdevinon da amave dros amis meTvalyure<br />
moxeles neba hqondes venaxis patronis xarjzed<br />
TviTon Seudges wamlobas da xarji Tavis drozed<br />
azRvevinos urCs patronsa<br />
rasakvirvelia, rom am SemTxvevaSi aucileblad<br />
saWiroa venaxis patronebs xelTmZRvaneli mcodne<br />
kaci hyvandes da aswavlides rogor unda wamlis<br />
xmareba. garda amisa, adgilobrivve saWiroa mcodne<br />
kacisagan wamali keTdebodes da amisaTvis saWiro<br />
296
masala iqve axlos iyos saSovari. TviT igi<br />
WurWeli, romelic wamlis vazzed Sesasxavad ukve<br />
aris mogonili, adgilobrivve unda iyos mitanili<br />
gasasyidad, Torem imisi Soridam dabareba metad<br />
gauZnelebs saqmes venaxis patronsa.<br />
yovelive es araviTars siZneles ar<br />
warmoadgens. didi saqme ar aris, rom savenaxe<br />
adgilebSi TiTo-orola mcodne kaci gagzavnos<br />
mTavrobam, Tunda mevenaxeebis xarjiT, da amaT<br />
daavalos xelmZRvaneloba gauwios venaxis<br />
patronebsa, Tvalyuri adevnon soflis moxeleebis<br />
SemweobiT, rom yvela venaxis patronma Tavis<br />
drozed uwamlos venaxsa, wamalic da wamlis<br />
Sesasxmeli WurWeli iqav adgilas iqonion<br />
gasasyidad.<br />
aq araviTars xarjs ar unda SeuSindnen venaxis<br />
patronebi, radganac xarji amisi magdens arafers<br />
Seadgens da mogeba ki didi iqneba, imitom rom<br />
patrons venaxisias mTeli misi naamagari venaxSi<br />
ukleblad SerCeba da amiT gadurCeba uSvelebels<br />
zarals am saSinelis senisas.<br />
meti ar iqneba, rom Telav-siRnaRis<br />
Tavadaznaurobam amisaTvis sagangebo kreba Sehyaros,<br />
Seadginos am saganzed vrceli weswyobileba<br />
da iSuamdgomlos mTavrobis winaSe, raTa igi<br />
weswyobileba damtkicebul iqmnas sayovelTao<br />
savaldebulod. mTavroba ar daiSurebs oriode<br />
mcodne kaci miaSuros xelTmZRvanelad venaxis<br />
patronebsa da arc gauWirdeba mTavrobas wamali<br />
da wamlis Sesasxmeli WurWeli miataninos gasasyidad<br />
iq, saca saWiroebaa. Cvenis fiqriT, es erTaderTi<br />
gzaa, rom kaxeTi da erTob is adgilebi,<br />
saca mildiua gaCenili, gadaarCinon dids zaralsa<br />
da ziansa. aq erTobiT unda brZola, TviTveulad<br />
calke kaci ver gaemklaveba am sens da veras<br />
daaklebs: SeerTebuli Rone da mcdelobaa saWiro.<br />
297
Zieba<br />
298<br />
tfilisi, 23 agvisto<br />
veraferi sanatrelia is dRe, ra dReSiac<br />
Caagdo venaxis patronebi kaxeTisa calke wyeulma<br />
nacarma da calke ufro wyeulma mildiuma. mTeli<br />
venaxebi Turme modebulia am orgvaris seniTa da<br />
lamis wlevandels mosavalzed sul mTlad xeli<br />
aaRebinos. nacario, amboben, bevrgan sxvaganac<br />
ariso, magaliTebr, qarTlSi, imereTSi, somxeTSi,<br />
magram ise gabmiT ki ara, rogorc kaxeTSia Turme.<br />
kaxeTSi xelaRebiT Seuyria nacari da Tanac es<br />
SeCvenebuli mildiuc zed darTvia. es mildiu jer<br />
marto kaxeTSia gaxSirebuli da sxva adgilebSi<br />
jer araviTari niSani am saSinelis senisa ar<br />
aRmouCeniaT.<br />
1854 wlidam saqarTveloSi gaCnda<br />
egreTwodebuli `nacari~ da mas aqeTia venaxebis<br />
patronebs Zlier azaralebs. ar iqna es saZageli<br />
seni ar gaecala Cveneburs venaxebs! Tumca am<br />
bolos xanebSi TiTqo am avadmyofobam iklo,<br />
zogierTs adgilas zogjer sulac aRar<br />
gamoCenila ase, rom TiTqmis imedic miecaT<br />
srulad gadavardeba da mogvSordeba Tavidamao,
magram wels ki isev Tavi iCina winandelis<br />
ZlierebiT da zed daemata kidev mildiuca. am<br />
bolos xanebSi vazs zedazed sxvadasxva axali<br />
mteri uCndeba, erTimeorezed imodenad uaresi da<br />
xelSeuvali, rom kacs uneblied fiqrad mosdis<br />
vazs xom ar daudga xana gadaSenebisa, an mTlad<br />
amovardnisa dedamiwis zurgidamao. magaliTi<br />
mcenareTa gadaSenebisa, Tu amovardnisa ara erTi<br />
da oria qveynierobazed. mecnierTa ramdeni naSTi<br />
amouCeniaT mcenarisa Tu cxovelisa dedamiwaSi,<br />
romelnic erT dros yofilan da exla ki aRar<br />
arian.<br />
rasakvirvelia, amisi Tqma vazzed metismetia,<br />
magram ra ifiqros kacma, roca hxedavs, rom<br />
filoqsera, nacari, mildiu, kidev sxva raRac<br />
axali seni, romelsac `vazis yvavils~ eZaxian da<br />
sxva bevri amisTana ase zedazed daatyda Tavs<br />
vazsa da kaci Tavis mxriT mTelis mecnierebis<br />
ZalRoniT ebrZvis da TiTqmis vera gauwyvia ra.<br />
vazis am dReebSi Cavardnam, _ ra Tqma unda, im<br />
sasowarkveTilebamde ar unda miiyvanos kaci, rom<br />
srulad imedi gadaiwyvitos vazis mosavlis<br />
gamobrunebazed, xolo dRes ki mTels erTs<br />
mdidars mxares Cvenis qveynisas TiTqmis<br />
erTaderTs wyaros cxovrebisas xelidam ase<br />
uwyalod aclis. memamuleni kaxeTisa didad<br />
Sewuxebulni arian da ar ician riT irCinon da<br />
gamoikvebon Tavi am umadurs weliwadsa. kaxeTSi,<br />
rogoc mogexsenebaT, umTavresi da upirvelesi<br />
ekonomiuri Rone Rvinoa. sxva yoveli miwis<br />
mosavali Tu mohyavT, Tavis samyofi mohyavT da<br />
Zalian iSviaTia, rom bazarSi gasatanad kaxelma<br />
sxvas rasme mosWidos xeli, garda Rvinisa.<br />
erTaderTi sagani Rvinoa, romelsac kaxeTi hyidis<br />
da amiT uZRveba yovelgvars xarjsa Sina Tu<br />
gareT.<br />
299
dRes ki, rogorc vsTqviT, am erTaderTs<br />
wyaros gamoaklda venaxis patroni kaxeTisa da<br />
Tavis wamxdaris venaxis mayurebelma aRar icis<br />
riT gauZRves Tavis Tavsa da Tavis ojaxs. ra Tqma<br />
unda, Zalian gauWirdeba kaxeTs wlevandels wels<br />
ram moagvaros, samermisod ki meti ar iqneba erTs<br />
Cvens sarCiels yuradReba miaqcios.<br />
raki venaxi ase saeWvo wyarod gaxda da<br />
amodena gansacdeli Tavs dastrialebs, marto<br />
venaxzed nuRar davamyarebT Cvens avladidebasa da<br />
sarCo-sabadebelis moxveWas: sxva ram<br />
sawarmoebelic moviSvelioT, sxvas rasmesac<br />
movkidoT xeli. ra Tqma unda, ugzoobis gamo<br />
imisTana rasme ver movkidebTYxelsa, rac ver<br />
aitans bazarSi gadatanis xarjs. puri, qeri,<br />
simindi da sxva amgvari saxmari marcvleuloba ver<br />
aitans bazarSi gadatanis xarjsa, radganac amgvari<br />
saqoneli sapalnad didia da fasad ki cota fasi<br />
aqvs. maSasadame, yovelive amisTana sawarmoebeli<br />
imodenad aris mosayvani, ramodenadac SigniT<br />
kaxeTSive saWiroa. amazed meti kaxeTgareT ver<br />
gaitaneba da Tu gaitaneba, imodena dajdeba misi<br />
waReba, rom TviTon gadatanilis fasi Zlivs<br />
moiSorebs gadatanis xarjs. maSasadame, kaxeTma<br />
Tavis sameurneod imisTana ram unda moigvaros,<br />
rom fasad Zvirad hRirdes da sapalnadac didi<br />
sazidi da mZime gadasatani ar iyos. Rvinoc,<br />
marTalia, didi da mZime sazidia, magram imodenad<br />
kai fasSia, rom gadatanis xarjsac hfaravs da<br />
Tavis saRiralsac cotad Tu bevrad sakmaod<br />
hSoulobs.<br />
amisTana sawarmoebelisaTvis kaxeTi Tavisis<br />
haviTa, Tu miwa-wyliTa Zalian gamosayenebelia<br />
gamrjelis kacisaTvis. ra ar gnebavT, rom ar<br />
movides kaxeTSi! abreSumi, romelic Cvens<br />
xsovnaSiac ki didad naqebi iyo qalaqis bazarSi,<br />
300
amba, Tambaqo, alisarCuli, zafrana,<br />
egredwodebuli Cinuri WinWari, svia, sxva<br />
mcenareni, romelTaganac zeTi ixdeba, saferado<br />
saRebavad keTdeba da sxva bevri amisTana advilad<br />
mosayvania kaxeTSi da dids xelsac miscems muSaksa<br />
da mwarmoebelsa. yovels amas didi bazari aqvs<br />
zogs CvenSive, magaliTebr, tfilisSi, zogs<br />
sazRvargareTac.<br />
rasakvirvelia, Cven am mokle werilSi bevrs<br />
veras vityodiT maszed Tu, ra da ra aris<br />
mosayvani da xelmosakidebeli kaxeTisaTvis da Tu<br />
Cven ase gakvriT davasaxeleT zogierTi mcenare,<br />
marto imisaTvis, rom agveniSna igi azri, romlis<br />
mimarT unda miiqces yuradReba kaxelebisa, raTa am<br />
gziT aRmoiCinon sxva ram sagani meurneobisa<br />
sarCosabadebelis mosapoveblad da, raki venaxi<br />
amdens gansacdelSia, marto venaxebzed ar aiSenon<br />
imedi cxovrebisa da Tavis rCenisa.<br />
301
302<br />
<br />
saxsari saxsari<br />
tfilisi, 24 agvisto<br />
qveyanazed rom marto b-nni Savrovebi iyvnen,<br />
romelTaTvisac orasi aTasis kacis erTad, erTs<br />
dRes gawyveta arafers TabauTs Seadgens, maSin es<br />
qveyana, adamianis cxovrebisaTvis gamosayeni,<br />
adamianisave yasab-xanad gadaiqcevoda da TviT<br />
adamiani saklav pirutyvada. RvTis madliT, jer<br />
kidev kacobrioba iqamde ar misula, rom adamiani<br />
dasakep xorcad igulisxmos b-n Savrovisamebr da<br />
arc TviTon qveyanas dauTmia Tavisi Tavi b-n<br />
SavrovebisaTvis saburTaod da sameidnod. b-n<br />
Savrovebis garda arian qveynad, Cvenda sanugeSod,<br />
imisTana kacnic, romelnic imas ki ar fiqroben,<br />
rogor da ra gziT aJletinon xalxi, aramed imas,<br />
rom rogorme acocxlon da adRegrZelon.<br />
amisTana kacni bukiTa da naRariT ara hyvirian,<br />
rom Cven aseTi da iseTebi varTo. isini<br />
mSidobianis guliT sxedan Tavis oTx kedel Sua<br />
da dRedaRam aTieben imazed, rom adamians mZime<br />
tvirTi cxovrebisa Seumsubuqon, daixsnan<br />
mravalgvar Wirisa da senisagan, wvaleba da<br />
tkivili dauamon, simware da simokle cxovrebisa<br />
cotad Tu bevrad gautkbilon, gaugrZelon<br />
siamovnebisa da bednierebisaTvis. es Cumni muSakni,
adamianis bednierebisaTvis Tavmdablad<br />
Tavganwirulni da Tavdadebulni, ubuknaRarod<br />
mcxovrebni qveyanazed, Tavis drozed ufro didis<br />
qebiTa da didebiT moixsenebian madlobel<br />
kacobriobisagan, vidre adamianis JletaSi<br />
gamoCenilni napoleonebi da sxva amisTanaebi,<br />
romelTac dRes adideben didni da patarani.<br />
es amisTana kacni mecnierobis msaxurni arian<br />
da mecnierobis yovladSemZlebelobas iwveven<br />
bednierebis mosafenad qveyanazed adamianTa<br />
sasixarulod da sadRegrZelod. marTalia, am<br />
mecnierobis msaxurTa Soris imisTananic arian,<br />
rom madliT savse Ronieroba mecnierebisa imazed<br />
miuqceviaT, rom rac SeiZleba uebari da ukeTesi<br />
saxsari miscen adamians adamianisave saJletsaxocavad,<br />
xolo Cvenda sasixarulod, imisTananic<br />
bevrni arian, romelnic dRedaRam dauZineblad<br />
irjebian kacTa saxsnelad Wirisa da vaglaxisagan<br />
da amisaTvis arasfers ara hzogaven, zogjer<br />
sicocxlesaca.<br />
erTi amisTana magaliTi dRes Tvalwin gvidga.<br />
8-s agvistos safrangeTis samecniero <strong>akademia</strong>Si<br />
saxelovanma pasterma gamoacxada, rom odesis<br />
sabaqteriologo sadgurSi doqtorma gamaleim<br />
aRmoaCina saxsari xoleris acrisao. doqtors<br />
gamaleis upovnia, anu, uked vsTqvaT, aRmouCenia<br />
xoleris gesli, romlis Zal-Ronec ucdia<br />
mtredsa da zRvis Rorzeda. am gesls ise<br />
umoqmednia, rom erTi Tu ori wveTi sisxli<br />
mtredisa, mowamlulisa am xoleris gesliT,<br />
sakmaod aRmoCnda, rom mTlad saRi mtredi, anu<br />
zRvis Rori rva da Tormetis saaTis ganmavlobaSi<br />
daexocna. doqtors gamaleis sityviT es mis mier<br />
aRmoCenili xoleris gesli rom aucras saRs<br />
cxovels, xoleris Seyris SiSi aRar eqnebao.<br />
xolo asacrelad es gesli pirdapir ar ixmareba.<br />
303
jer erTs romelsame cxovels unda aucras,<br />
amisagan meores, meorisagan mesames da am saxiT<br />
gesli TandaTan hneldeba da bolos<br />
momakvdinebeli Zala ekargeba. am gziT<br />
momzadebuli gesli aRarafers avnebs Turme<br />
acrilsa, xolo im sikeTes ki sZens, rom acrils<br />
aRar ekareba xolera da xolerisagan aRaraferi<br />
SiSi aqvso.<br />
Tu es gamarTlda, doqtor gamaleis saxeli<br />
saukunod saxsenebeli iqeba kacobriobisaTvis.<br />
doqtori gamalei mtkiced guldajerebulia, rom<br />
es mis mier aRmoCenili saxsari xolerisagan<br />
xsnisa uebaria. amis dasamtkiceblad igi swers<br />
doqtors pasters, rom me mzada var Cem mier<br />
aRmoCenili xolerisagan gadasarCeni acra Tqvens<br />
laboratoriaSi Tqven Tvalwin movaxdinovo<br />
samecniero akademiis TanadaswrebiTao. rom aq<br />
arafris SiSia da acra xolerisa mavnebeli ar<br />
aris da amasTanac uebaria xolerisagan<br />
gadasarCenad, doqtori gamalei Tavis Tavs ara<br />
hzogavs da swers pasters, me TviTon avicri<br />
xoleris geslsa Tqvens winaSe da mere waval iq,<br />
saca gaZlierebuli xoleraa da amiT dagimtkicebT,<br />
rom Cemi saxsari, xolerisagan gadasarCeni,<br />
uvnebelia da uebaricao.<br />
aq marto is ki ar aris sasaxelod doqtoris<br />
gamaleisa, rom eg saxsari aRmoaCina, aramed isica,<br />
rom ara hSiSobs, ar izogavs Tavs adamianis<br />
sabedniero saxsaris aRmosaCenad Seswiros da<br />
gaimetos Tavi. marTalia, ityvian, raki<br />
darwmunebulia uvnebelobasa da uebarobazed, ra<br />
Tavis gawirvaRaa magisTana saqcieli<br />
gamaleisaTvisao, magram eg acra adaminazed jer<br />
nacadi ar aris da sicocxlec kacisaTvis iseTi<br />
tkbilia, rom didad gasabedia kacma Tavi imisTana<br />
sacdels misces, romelsac, advilad SesaZlebelia,<br />
304
sikvdilic mohyves: sul risTvis? sxvis<br />
saxsnelad.<br />
adamians rom am Wir-vaglaxians qveyanazed<br />
nugeSad da sasixarulod amisTana kacebi ara<br />
hyvandes, _ es cxovreba cxovrebad ar eRireboda<br />
da dideba da saxelic adamianobisa carieli<br />
farTi-furToba iqmneboda. amisTana kacebiT hSvenis<br />
qveyana da qveyanasTan erTad kerZo RvTisaadamianica.<br />
roca b-nT SavrovebisTana kacebi TavaRebulad<br />
saqveynod gaiZaxian, rom orasi aTasis kacis erTs<br />
dRes gawyveta CemTvis arafers angariSs Seadgenso,<br />
ase rom, warbsac ar Sevixrio da am saSinels<br />
klebas klebadac ar CavTvlio, maSin didad<br />
sanugeSoa imisTana kacis naxva, romelic Tavsa<br />
swiravs sxvis saxsnelad sikvdilisagan. es<br />
amisTana kaci verafrad daumSvenebs mxars b-nT<br />
Savrovebs, Tu vinme gakadnierdeba da usaxelo<br />
Savrovebs gverdT mouyenebs saxelovan gamaleiebsa.<br />
305
306<br />
Sesaxeb Sesaxeb<br />
tfilisi, 31 agvisto<br />
jer SarSanve astyda CvenSi laparaki, rom<br />
tfilisis guberniis TavadaznaurTa skola ver<br />
akmayofilebs Cvens exlandels moTxovnilebasa.<br />
metad didi fuli sWirdeba, didi xarji undeba da<br />
Cvens xelmokle SeZlebas mZime tvirTad awevso.<br />
amis gamo Sesdga azri, skolas sxvagvari gza da<br />
mimarTuleba miscen imisda mixedviT, rom Tu<br />
xarji ar iklebs, sargeblobam mainc ufro meti<br />
nayofi moitanoso. es azrebi TviTon skolis<br />
gamgeobas daebada da am gamgeobam SarSanve ara<br />
erTi da ori kreba moaxdina, TvisTa wevrTa da<br />
gareSe mcodne kacTagan Semdgari im ganzraxviT,<br />
rom am tkivils raime wamali dasdon da TiTon<br />
skola gadaakeTon ise, rom ufro uked<br />
Seeferebodes Cvens dRevandels saWiroebasa da<br />
moTxovnilebas.<br />
daiwera da gasinjul-gadaCxrekil iqmna<br />
ramdenime proeqti da, rogorc gvaxsovs, gamgeobam<br />
skolisam verc erTi proeqti ver icna sakmaod da<br />
sabolovod araviTari gadawyvetileba ar daadgina.<br />
Cven Cvens gazeTSi am saganzed Cveni azri<br />
warmovsTqviT Tavis drozed da, rogorc viciT,
arc es Cveni azri iqmna mowonebul skolis<br />
gamgeobisagan. ra Tqma unda, skolis gamgeoba ufro<br />
zedmiwevniT mcodnea yovel imisi, rac skolas da<br />
imis gadakeTebas Seexeba da amitomac metismeti<br />
kadniereba iqmneboda samduravi ram viqonioT Cvenis<br />
azris dawunebis gamo. xolo sasurvelia am<br />
erTxel aZruls saWiroebas skolis ase Tu ise<br />
gadakeTebisas Tavisi dasasruli miscemoda miT<br />
ufro, rom TviTon skolis gamgeobas yvelazed<br />
ukeT ucvnia es saWiroeba da amisTana saqmeSi<br />
dayovneba da daxaneba Tu ar avnebs, aras argebs<br />
saqmesa.<br />
Cven am friad rTulsa da sayuradRebo<br />
saganzed imitom CamovagdeT dRes sityva, rom<br />
gvecnobebina mkiTxvelTaTvis igi azri, romelic<br />
dRes kantikuntad htiralebs Cvens sazogadoebaSi<br />
da romelsac sabuTianoba etyoba. es azri imaSi<br />
mdgomareobs, rom exlandeli skola marto<br />
mosamzadebelklasian skolad gadaiqces oTxis<br />
ganyofilebiT; sxva danarCeni klasebi gauqmdes im<br />
dromde, vidre Rone da SeZleba xels<br />
Segviwyobdes. am gziT, amboben, xarji skolisa<br />
exlandel ori aTas xuTas Tumnidam aTass, anu<br />
aTas oras Tumanzed Camoxdebao. am mosamzadebel<br />
klasebs is gansakuTrebuli sagani unda hqondeso,<br />
rom baSvebi saxelmwifo saswavleblebSi<br />
Sesasvlelad amzadoso. Tu vinicobaa, aq<br />
kursgaTavebuli romelime ymawvili ver daiWers<br />
egzamens saxelmwifo saswavlebelSi Sesasvlelad,<br />
anu sxva raime mizeziT ver Seva, igi gadavides<br />
winamZRvrianTkaris skolaSi. amisaTvis<br />
winamZRvrianTkaris skolas mieces Sesaferi<br />
Semweoba im fulidam, rac exlandels xarjs<br />
skolisas gadarCebao. am saxiT, Cvenis<br />
saTavadaznauro skolis ymawvils ori gza eqmneba<br />
gaxsnili: erTi saxelmwifo saswavlebeli da<br />
307
meore sameurneo skola winamZRvrianTkarisa. am<br />
saxiT Cvens saTavadaznauro mosamzadebels<br />
skolaSi kursSesrulebuli, unugeSod ar iqmneba<br />
darCenili, rogrc exlaa.<br />
Cven, rasakvirvelia, marto ZarRvi azrisa<br />
aRvniSneT aqa, dawvrilebiT da yovelis mxriT<br />
garkveva azrisa Cvenzed uked mcodnesaTvis<br />
migvindvia. Cven mxolod amas vityviT, rom<br />
zemoxsenebuli azri usabuTo ar aris da meti ar<br />
iqneba skolis gamgeobam am mxriTac gamoikvlios<br />
exlandelis Cvenis skolis saqme da mis gamo<br />
Tavisi ganaCeni sTqvas. Cvenis fiqriT, jer xanad,<br />
roca SeZlebiT ase uRononi varT, ukeTess veras<br />
movagvarebT. vin icis, iqneba amgvarad Secvlam<br />
skolisam imodena fuli gadagvinarCunos<br />
exlandelis xarjisagan, rom im fuliT ukeTesni<br />
Segirdni da moswavleni sxva umaRles<br />
saswavleblebSiac gagvazardinos Sina Tu gareT.<br />
yovelive es advilad mosalodnelia da amitomac<br />
zemoxsenebuli azri am mxriTac didad<br />
Sesawynarebelia, Tu sxvafriv araviTari<br />
dabrkoleba ar aRmouCnda. sasurveli mxolod is<br />
aris, rom es azri rac SeiZleba male gamoiZios<br />
da gamoirkvios skolis gamgeobam, radganac xana<br />
swavlebisa, saca aris unda dawyebul iqmnas da Tu<br />
cvlileba ram moelis skolas, es cvlileba exlav<br />
moxdes.<br />
308
TviTneboba<br />
tfilisi, 6 seqtemberi<br />
imperatori germaniisa fridrixi rom<br />
gardaicvala, Cvena vsTqviT, rom Tumca xelmwifeba<br />
imis xanmokle iyo, sul sami TTve, magram am aw<br />
gansvenebulis imperatoris mier aRZruli azrebi<br />
Tavis adgils moipoveben germaniaSi da amitomac<br />
safiqrebeli ar aris, rom keTilganzraxvani am<br />
keTilisa da kacTmoyvare imperatorisa amaod da<br />
uqmad Caivliano. am winaTqmas didi niWi<br />
winaswarmetyvelobisa ar undoda, Tu rom kacs<br />
cotad Tu bevrad gagebuli eqmneboda germaniis<br />
wina kacTa azris moZraoba da viTareba. germaniaSi<br />
yofilan da arian kidec imisTana kacebi,<br />
romelTaTvisac cxovreba cxovrebad ar aris, Tu<br />
rom yoveli biji, Tund imisTana niWierisa da<br />
Zlieris kacisa, rogoric bismarkia, sazogado<br />
gankiTxvas ar eqvemdebareba da pasuxisgebisagn<br />
axsnili da Tavisufali iqmneba.<br />
germaniaSi, Tumca kargaxania parlamenti, ese<br />
igi eris warmomadgenelTa krebuli arsebobs,<br />
magram saministroebi pasuxismgebelni ar arian am<br />
krebulis winaSe. igini yurmoWril ymasaviT<br />
309
eqvemdebarebian marto T. bismarksa da TiTqmis<br />
marto imisagan ganikiTxebian. parlamentma, rac<br />
gind azri da mimarTuleba icvalos, es cvlileba<br />
arafriT daetyoba xolme saministroebs da am<br />
saxiT eris warmomadgeneloba germaniaSi ise<br />
yovlad SemZlebeli ar aris, rogorc magaliTebr,<br />
safrangeTsa, inglissa da sxva amisTanaebSi.<br />
amitomac germaniaSi ministrebi ise malmal ar<br />
icvlebian parlamentis mimarTulebis mixedviT,<br />
rogorc sxvagan da raki fexs moikideben<br />
saministroSi, iqamde arian ministrebad, vidre T.<br />
bismarks exerxeba da eameba.<br />
es amisTana mdgomareoba germaniisa WkuaSi ar<br />
mouvida imperators fridrixs da taxtzed asvlis<br />
umalve Tavisi gonieri Tvali am tkivils<br />
germaniisas miapyra. man moisurva Camoegdo<br />
germaniaSi saministroebis im weszed dayeneba, rom<br />
pasuxismgebloba maTi gaZlierebuliyo da miT<br />
TviTneboba saministroebisa da maTTan erTad T.<br />
bismarkisa alagmuliyo. imperators fridrixs ar<br />
dascalda am wesis dadgineba, magram mis mier<br />
frTaSesxmulma azrma Tavisi ar daiSala da,<br />
rogorc etyoba, lamis Tavisi gaitanos kidec.<br />
dRes germaniaSi, rac ki damoukidebeli kacia<br />
Tu gazeTi, sul imas gaiZaxian, rom awindel<br />
weszed darCena saministroebisa SeuZlebelia:<br />
saministroebi parlamentis gankiTxvas da<br />
parlamentis winaSe pasuxisgebas unda<br />
eqvemdebarebodeso. am azrisaa Turme TviT axali<br />
imperatoric vilhelmi da es yvelas ukvirs da<br />
eoceba. ukvirs da eoceba imitom, rom dRes<br />
aqamomde egonaT, viTom axali imperatori<br />
yvelaferSi T. bismarkis damyolia da mis uneburs<br />
arafers moaxdenso. rom am saxiT saministroebis<br />
gadakeTeba da gardacvla verafrad saamuria T.<br />
bismarkisaTvis, es aSkaraa. T. bismarki jer<br />
310
imperator fridrixis dros eurCeboda amgvars<br />
ganzraxvasa da exlac misi momxre gazeTebi<br />
arafers ara hzogaven, rom yovelis Tavisis<br />
ZalRoniT winaaRudgnen am axals survilsa. T.<br />
bismarkis mxriT esec unda yofiliyo, radganac, es<br />
ganzraxuli cvlileba yvelazed uwinares<br />
Camoaclis fxas imis batonobasa da TviTneba<br />
mZlavrobas.<br />
Tumca am cvlilebis mopirdapired imisTana<br />
SemZlebeli kacia germaniaSi, rogorc bismarki,<br />
magram meidnidam burTs mainc am cvlilebis<br />
momxreni gaitanen dRes iqneba Tu xval, radganac<br />
marTali amaTken aris am SemTxvevaSi. dRes<br />
germaniaSi bervni arian, romelTac samoqmedo<br />
sagnad am cvlilebis moxdena auRiaT da amisaTvis<br />
iRvwian da irjebian da raki imperatori<br />
vilhelmic mowadinebuli iqmneba, T. bismarkic<br />
iZulebul gaxdeba ukeTesTa survils<br />
daemorCilos, an ara da gadadges samsaxuridam.<br />
imisi gadadgoma, ara gvgonia, imperatorma<br />
vilhelmma inebos da amitomac ufro safiqrebelia,<br />
rom T. bismarki tkiviliT gulSi daemorCileba<br />
Tavis uneburs saqmesa, roca meti gza aRar eqmneba.<br />
311
312<br />
germaniis germaniis germaniis politika politika evropisa evropisa da<br />
da<br />
aziis aziis aziis qveynebis qveynebis mimarT mimarT> mimarT<br />
tfilisi, 7 seqtemberi<br />
am mokle xanSi germaniam ori imperatori<br />
damarxa da mesames, axals Caabara Tavisi sve-bedi.<br />
am zedazed cvlam imperatorebisam imisTana<br />
qveyanaSi, romelic dRes TiTqmis marto hbatonobs<br />
evropaSi da saqveyno politikas cibrutiviT<br />
atrialebs, ena mucelSi Caugdo sityvamoyvaruls<br />
diplomatias, xma gaakmendina da marto yurebi<br />
aacqvetina _ aca, ra gamova risaganao. mas aqeTia<br />
diplomatia kudmeZebariviT dahrbis bardebSi, xan<br />
iqa hsunavs, xan aqa da mainc T. bismarkis naskvebs<br />
verc Tavi upovna da verc bolo.<br />
germaniis axalma imperatorma daimkvidra mamapapaTa<br />
samkvidrebeli Tu ara, darbazoba daiwyo<br />
evropaSi. jer xelmwife imperators ewvia<br />
petergofSi, aqedam Sveciisa da daniis<br />
xelmwifenic inaxula, axla apirebs naxvas<br />
avstriis imperatorisas da italiis mefisas.<br />
veravis gaugia es siaruli ras moaswavebs. zogi<br />
ambobs, rom germaniis imperators es TavaziT<br />
mosdiso, hsurso Tavisebr gvirgvinosnebs pativi<br />
sces da salami misces maTsave qveyanaSio. iqneba<br />
esec iyos, magram amisTana ambavi da es salamis
survili, vgonebT, pirveli gagonebaa evropaSi. Tu<br />
xsovna ara gvRalatobs, arc erTs<br />
axladgamefebuls gvirgvinosans ese erTmaneTzed<br />
miyolebuli darbazoba ar mouxdenia. aqedam is<br />
gamohyavT, rom, sCans, sxva mizezi ram unda iyos<br />
am misvla-mosvlisao. ra mizezi unda iyos<br />
amisTana? ai amocana, romelsac zed SeeWra<br />
maxvilgoniereba diplomatiisa, rogorc namgals<br />
fxa yanisa. es mizezi dabejiTebiT veravis auxsnia<br />
jerxanad.<br />
karga xania kia ande auRes T. bismarkis<br />
politikas. ors didsa da Zlier saxelmwifoTa,<br />
ruseTsa da safrangeTs Sua momwyvdeuli germania<br />
mosvenebuli ar unda iyos. amaT rom erTmaneTs<br />
xeli miawvdinon, germaniis Zliereba, germaniis<br />
sve-bedi dids faTeraksa da gansacdelSi Cavardeba,<br />
ra Tqma unda, rom SorsmWvreteli mWreli Tvali<br />
bismarkisa am viTarebazea gaSterebuli da yoveli<br />
misi ostatoba da xerxianoba imas unda Seelios,<br />
rom es xelis miwvdena ar moxdes da ruseTsa da<br />
safrangeTs Sua xidi Castexos. safrangeTis<br />
ganSoreba ruseTisagan yovlad moufiqrebelia,<br />
imitom rom safrangeTi marto elzas-lotarenis<br />
dabrunebiT daimSvidebs germaniazed gaborotebuls<br />
gulsa. germaniam kidev Tavisis imperatoris piriT<br />
amas winaT saqveynod gamoacxada, rom erTs<br />
mtkavels miwasac aravis davuTmobo, vidre<br />
germanias erTi jariskaci mainc kidev eyolebao.<br />
maS aqedam T. bismarkis tkivils araferi wamali<br />
moepoveba, igi safrangeTis guls verasgziT ver<br />
moigeriebs da, maSasadame, verc daiyoliebs<br />
ruseTisagan ganze gadgomisaTvis.<br />
am saxiT germanias Tavis gaWirebisagan<br />
daxsnisaTvis erTi gzaRa aqvs am SemTxvevaSi:<br />
ruseTs unda dauaxlovdes da ai, amboben, viTomc<br />
am daaxlovebisaTvis wavida imperatori vilhelmi<br />
313
useTSio. magram aqac erTi xifaTia. ruseTis<br />
daaxloveba moipoveba marto maSin, Tu germania<br />
balkaneTis politikas ruseTisas xels Seuwyobs<br />
da momxreobas gauwevs. es saqme italiisTvis da<br />
nametnavad avstriisaTvis metad uamuri iqneba da<br />
miT ufro mouxerxebeli germaniisagan, rom italia<br />
da avstria germaniasTan zavSekrulni arian da<br />
dRes kudikudze aqvsT gadabmuli. am saxiT, Tu<br />
avstria moimdurva, SesaZloa, rom axla avstriam<br />
gauwvdinos xeli safrangeTsa da maSin isev xom is<br />
gamova: vais gaveyare da uis Seveyareo.<br />
Tavidam bolomde rac bolgariis saqmem Tavi<br />
wamohyo, mas aqeT es garemoeba abrkolebs<br />
moqmedebas germaniisas da iZulebul hxdis am or<br />
kldeT Sua Tavisi navi ise ataros, rom arc erTs<br />
kldes moxvdes da arc meores Seexalos. eseTi<br />
tareba SeuZlebelia da am yofaSia dRevandeli<br />
naRveli T. bismarkisa da amave naRvelSi iyo<br />
Tavdapirveladve. balkaneTis saqme amis gamo TiTqo<br />
Tavminebebulia dRes da yvela erideba xelis<br />
xlebas, rom araferi astydes aqedama. is wyurvili<br />
ki, rom safrangeTi calke gaiyvanos, marto<br />
daagdos, meSveli da momxre moacalos, germanias<br />
dRe da Ram mosvenebas ar aZlevs. exla amboben,<br />
rom germania am wyurvilis mokvlas italiidam<br />
moeliso.<br />
am bolos xanebSi T. bismarkma imdeni ixerxa,<br />
rom italia da safrangeTi erTmaneTs gadahkida da<br />
saqme iqamde miiyvana, rom kinaRam omi ar aatexina<br />
erTmaneTs Soris. afrikaSi mflobeloba,<br />
xmelTaSua zRvis pirebze, didad saxarbieloa<br />
safrangeTisa da italiisaTvis, radganac am<br />
napirebis mflobeli, mflobeli iqmneba im didis<br />
gzisa, romelsac es xmelTaSua zRva warmoadgens.<br />
T. bismarkma aq Soridam daawyebina italias<br />
aurzauri safrangeTis winaaRmdeg da massovaSi,<br />
314
mewamulis zRvis piras, Seayrevina safrangeTis<br />
interesi. T. bismarkma kargad icoda, raki aq dava<br />
autydeboda italiasa da safrangeTsa, tunissa da<br />
tripoliszed advilad gadavidoda da<br />
tripolisisa da tunisis saqme xom uomrad ar<br />
gadarCeboda, radganac italia da safrangeTi<br />
orive erTnairad etanebian erTsaca da meoresac.<br />
es saqme aSlida egviptis saqmesac, suecis<br />
arxisasac, saca inglisic didad gareulia am<br />
saxiT es saxelmwifoni erTmaneTSi daerevodnen,<br />
erTmaneTs daejaxebodnen, safrangeTi omebSi<br />
gaebmoda da maSin Tu ram gulSi javri aqvs<br />
germanias safrangeTzed, am javrs Tavisuflad<br />
amoiyrida.<br />
safrangeTma gaugo es ostatoba da massovis<br />
gamo aSlili saqme Tavidam aicila didis<br />
sifrTxiliTa da windaxedulobiT ase, rom am<br />
saqmem is maxvili ar galesa, riTac T. bismarks<br />
hsurda gaegmira safrangeTi. inglisic TiTqmis<br />
miuxvda, rom aq T. bismarks hsurs politikis<br />
gaxurebul ToneSi Cacvivnuli kutebi sxvis xeliT<br />
amoiRos da sxvis dauZlurebiT TviTon<br />
gaZlierdes, maSin rodesac uamisodac misi<br />
Zliereba examuSeba inglissa. amis gamo inglisma<br />
TiTqmis samegobrod piri ibruna safrangeTisaken<br />
da aman yurebi acqvetina T. bismarks. erTs dros<br />
am bolos xanebSi xmebic iyo, viTom safrangeTi,<br />
inglisi da ruseTi erTmaneTs moutkbildneno. amis<br />
mnaxvelma T. bismarkma italias urCia, metismetad<br />
nu gaizviadeb Tavsa da gangeb gaficxebuli<br />
massovis saqme rogorme gaaneleo. es saqme dRes<br />
aramc Tu ganelda, mTlad Cahqra kidec ase, rom<br />
jer xanad aqedam safrangeTs araviTari gansacdeli<br />
ar moelis da, maSasadame, evropac jer xanad<br />
aqedam uSiSaria.<br />
315
es xom asea, xolo sakvirveli is aris, roca<br />
T. bismarks evropaSi koWi alCud ar daujdeba<br />
xolme, maSinve Sua aziaSi, saca inglisi da<br />
ruseTi erTmaneTSi mosargebleni arian, saqmeebi<br />
aiweweba da sawyali abduraxmani, emiri<br />
avRanistanisa, bewvzed daekideba xolme. visi xeli<br />
atokebs iq marTulebs, gulaxdilad aravin ambobs,<br />
xolo vis ara hsurs, rom inglissa da ruseTs<br />
Sua sadavidarabo da samtro sagani ar arsebobdes,<br />
es yvelam kargad icis. dResac Sua aziaSi,<br />
saxeldobr avRanistanSi, areulobaa da taxts<br />
emirisas exlandels emirs ecilebian ajanyebulni.<br />
am aSlilobas ar SeiZleba ruseTma da inglisma<br />
yuri ar aTxovon, radganac orivesaTvis didi<br />
interesia or mocileTa Soris vin gaimarjvebs da<br />
amitomac inglisisa da ruseTis iq erTmaneTzed<br />
gadakideba, jer erTi, rom evropiis saqmeTaTvis<br />
imodenad ver moaclis verc erTsa, _ da meore<br />
isa, rom am orTa saxelmwifoTa Soris<br />
ganxeTqileba moxdeba. erTica da meorec<br />
xelTSemwyobia germaniisaTvis da imis<br />
momxreTaTvis.<br />
am saxiT jer xanad evropa miCumebulia,<br />
yovelive mwvavi saqme, rogorc, magaliTebr,<br />
balkaneTisa da sxva amisTanisa, miZinebulia da<br />
esec iqneba, vidre T. bismarks alCu daujdebodes.<br />
sxva saxelmwifoni rac gind erTmaneTze<br />
gulamRvreulni iyvnen, rac gind mowadinebulni<br />
iyvnen erTmaneTs cxvirpiri daakawros, omis atexas<br />
ver gabedven, Tu germaniam ar moiwadina, germania<br />
ki ar moiwadinebs oms im dromde, vidre Tavis<br />
saqmes ise ar gasCarxavs, rom gamarjveba ueWveli<br />
iyos niSanSi amoRebul mterzeda da rom samtrod<br />
niSanSi amoRebuli hyavs germanias evropaSi orSi<br />
erT-erTi Zlieri saxelmwifo, amas eWvi ar unda.<br />
am orSi erTis amorCeva imdenad germaniis<br />
316
survilze ar aris damokidebuli, ramdenadac<br />
garemoebazed: sadac wvrili gamoaCndeba<br />
dRevandels gaWimuls Toks politikisas, iq<br />
ecdeba germania Tokis gawyvetas.<br />
am dromde, rasakvirvelia, T. bismarki sul imas<br />
iZaxebs da iZaxis kidec, rom yoveli Cemi<br />
mecadineoba mSvidobianobas moaswavebso da es<br />
Zaxili dasajeric aris im dromde, vidre omi<br />
SesaZlebeli iqneba germaniisaTvis.<br />
317
318<br />
<br />
amierkavkasiaSi<br />
tfilisi, 13 seqtemberi<br />
erTi didi danaklisi amierkavkasiisa is aris,<br />
rom amodena mxareSi erTi araviTari umaRlesi<br />
saswavlebeli ar aris. mozardi Taoba amis gamo<br />
iZulebulia an marto gimnaziebis kursi ikmaros,<br />
radganac bevrs uqonlobisa gamo ar SeuZlian<br />
ruseTSi wasvla da iq damTavreba swavlisa; an, Tu<br />
SeZleba aqvs, midis da xSirad eZleva yovelgvar<br />
gansacdels CvenTvis Seuwynarebel havisas,<br />
garemoebisas da waRma-ukuRma trialisas. es nakli<br />
exlandels droSi, roca puri arsobisa ase Zneli<br />
saSovaria TviT umaRles saswavlebelSi<br />
kursSesrulebulisaTvis, erTs umTavress tkivils<br />
Cvenis qveynisas Seadgens, radganac mis gamo Cveni<br />
Svilebi iZulebul arian cxovrebis moedanzed<br />
sxvas, ufro metad naswavls, metad mcodnes,<br />
dauTmon adgili da TviTon ki xelcarielni<br />
darCnen usaqmod da, maSasadame, uRonod<br />
cxovrebisaTvis saxsaris mosapoveblad. am saxiT<br />
Svili, romelic unda mieSvelos ojaxs, ded-mamas,<br />
saxl-kars, qveyanas, Seiqmneba xolme ufro<br />
ojaxisa, ded-mamisa da qveynis bargad, vidre mwed<br />
da meSvelad.
exla, vinc codnis far-xmaliT ar aris<br />
SeWurvili da ise ara sdgas cxovrebis moedanzed<br />
saWidaod, iman uRono da uxelfexo kacsaviT<br />
marto sxvas unda Sehyuros, aca, vin ras<br />
gadmomigdebs, an vis ra gadarCeba, rom sxvis<br />
nasufraliT mainc Tavi vikvebovo. amisTana<br />
cxovrebas mglis tantali sjobia tyeSi, imitom<br />
rom tye ise unugeSo ar aris mglisTvis, rogorc<br />
exlandeli cxovreba im kacisaTvis, romelmac ara<br />
icis ra, romelsac ucodinarobiT xel-fexi<br />
Sekuruli aqvs saWidaod da moqmedebisaTvis da,<br />
maSasadame, iZulebulia uqmad iyos da<br />
xelgaunZrevad. ekonomiuri Widili, romelmac<br />
dRes ase yovelmxriv CaiTria da gaaba mTeli<br />
qveyana da romlis gare dRes adamians aRara<br />
darCenia ra sulis amoxdomis meti, metad<br />
Seubralebeli da Seuwynarebeli da sapyars<br />
gonebiTa Tu xelfexiTa yovel sasoebas arTmevs<br />
cxovrebisas, piridam lukmas aclis da tanjuls<br />
da jvarcmuls SimSiliTa saflavsac ki ar<br />
aRirsebs xolme muqTad da usasyidlod. aseTia<br />
dRevandeli dRe adamianisa da marto codnaa da<br />
gamrjeloba erTaderTi saxsari, rom<br />
Seubralebels ekonomiurs WidilSi kaci ar<br />
ganadgurdes da is mainc iSovos Tavis sarCenad,<br />
rac pirutyvsa da nadirs TiTqmis muqTad eZleva<br />
bunebisagan.<br />
am WidilSi igia gamarjvebuli, vinc mcodnea<br />
da, maSasadame ufro xerxiani. rasac ucodinari<br />
erTs dRes Sehqmnis da gaakeTebs, imas mcodne da<br />
xerxiani, iqneba, erTs saaTsac ar moundes. erTisa<br />
da imav saqmisagan ucodinarma rom orni marcvali<br />
gamoitanos, mcodne oTxsa da xuTs gamoitans. da<br />
radganac ekonomiurs WidilSi simarde, anu<br />
siadvile keTebisa da simravle nakeTebisa oradori<br />
fandia gamarjvebisaTvis, amitomac dRes burTi da<br />
319
moedani imisia, vinc erTsa da imave dros mardad,<br />
advilad akeTebs da bevrs. es ori sikeTe<br />
ucodinarobiT ar moipoveba. am sikeTebis<br />
erTaderTi amCeni da gamCarxavi marto codnaa da<br />
sxva araferi. ra Tqma unda, rom am codnisaTvis<br />
gimnaziebi da sxva amisTanebi dasawyisi bijia,<br />
marto gzaa da mzadeba. aq saWiroa umaRlesi<br />
saswavlebelic, rom kaci marto samzadiszed ar<br />
gaCerdes, rom dasawyiss dasasrulic moeces.<br />
marTalia, umaRlesi saswavleblebi bevria<br />
SigniTs ruseTSi, magram, rogorc vsTqviT, iqamde<br />
bevrs Cvengans xeli ar miuwvdeba, TiTo-orolas<br />
Tu miuwvdeba, isic, vin icis, ramodeni faTeraki<br />
da gansacdeli unda gamoiaros, rom Sin mSvidobiT<br />
movides. amitomac karga xania, rac umaRles<br />
saswavleblis uqonloba amierkavkasielT dardsa<br />
da naRvels Seadgens. jer 1880 wels astyda<br />
CvenSi laparaki universitetis gamarTvis Taobaze<br />
tfilisSi. am xmebisa da laparakis saqmed<br />
saTavadaznauro bankma gadaswyvita maSin ormoci<br />
aTasi manaTi Seawios, Tu vinicobaa tfilisSi<br />
universiteti gaimarTeba. amisave Sesawevrad<br />
tfilisis saqalaqo gamgeobam asi aTasi manaTi<br />
dahniSna da garda amisa aRuTqva muqTad dauTmos<br />
miwa universitetis saWiro SenobebisaTvis, mas<br />
aqeTia es saqme ase darCa da dRes tfilisSi arc<br />
erTi umaRlesi saswavlebeli ar aris.<br />
universiteti, Tumca sanatrelia tfilisisaTvis,<br />
magram amis gamarTvas didi lari da xazi unda, es<br />
isao, es esao da aTasi sxva mizezia imisi, rom<br />
universitetzed imedi ar viqonioT. xolo<br />
advilad mosalodnelia gaimarTos CvenSi sxva ram<br />
umaRlesi saswavlebeli, Tunda egreTwodebuli<br />
`umaRlesi saswavlebeli mrewvelobisa~ (высшее<br />
промышленное училище) imisTana fakultetebiT,<br />
romelnic Cvens saWiroebas ase Tu ise<br />
320
gamoadgebian da uSvelian. es miT ufro advilad<br />
mosalodnelia dRes, rom umaRlesma mTavrobam<br />
TviTon ganizraxa amisTana saswavleblebi<br />
damarTos iq, saca am mxriT naklebulobaa. ukve<br />
daarsebulia peterburgSi umaRlesad<br />
damtkicebuli komisia amnair saswavleblebis<br />
dasaarseblad ruseTSi da Cvenc rom mTavrobas am<br />
mxriT SevabraloT Tavi, meti ar iqneba.<br />
321
322<br />
sakuTaris interesisaTvis amoqmedebs da<br />
atrialebs. germanias sxvis dardi arca aqvs da<br />
arc awuxebs. TviTveuli saxelmwifo calke da<br />
yovelni erTad hgrZnoben, rom T. bismarki<br />
gaxurebul ToneSi purs germaniisaTvis acxobinebs<br />
yvelas erTad da TviToeuls calke, magram vera<br />
gauwyviaT ra Tavis TavisaTvis da vera uSveliaT<br />
ra. marTladac T. bismarkis qselSi ise arian<br />
gabmulni, ise arian SexvlanWul-SeboWvilni, rom<br />
Tavis sakuTar interesebisaTvis moZraoba ara<br />
aqvsT da meti gza ar aris marto germanias unda<br />
ukeTon saqme.<br />
am gziT germania mTels evropas yurmoWril<br />
ymasaviT gaixdida da rogorc unda, ise aTamaSebda<br />
ufro mourideblad, ufro kadnierad, rom erTis<br />
mxriT safrangeTi da meores mxriT ruseTi ar<br />
afiqrianebdes. es ori Zlieri saxelmwifo Tu ar<br />
udris germaniis, italiis da avstriis erTad<br />
Sekrebils Zal-Rones, bevriT naklebi xom mainc ar<br />
aris da ara.<br />
amaTi erTmaneTzed daSoreba da daubrkolebeli<br />
batonoba germaniisa evropaSi erTi iqneba. es<br />
yvelam icis. T. bismarks aq uZneldeba saqme da,<br />
rogorc etyoba, mTels Tavis gamocdilsa da<br />
araerTxel gamarjvebuls xerxsa dauZinebliv<br />
hxmarobs, magram alCu rogorRac ver ujdeba.<br />
amasTan arc is unda daiviwyoT, rom T.<br />
bismarks am bolos dros sxvafrivadac ver<br />
emarjveba. saqmeTa garemoebis gamo dayenebuli im<br />
mdgomareobaSi, rom unda hmalos Tavisi gulis<br />
nadebi, unda iorpiros, zogjer ityuos da<br />
Tvalebi aubas an erTs, an meores, T. bismarki, ra<br />
Tqma unda, arc erTs amisTana saxsars ar<br />
iukadrisebda da ar moerideboda, oRond ki Tavisi<br />
gaeyvana. dRes aqamomde yovelive amisTana saqcieli<br />
T. bismarkisa guldajerebiT aravin icoda, Tumca<br />
323
ki eWvi bevrsa hqonda. exla am cotas xanSi ki<br />
gamomJRavnda werilobiTi sabuTebi misi, rom T.<br />
bismarki amaebSi xels ver daibans. jer yvelazed<br />
uwinaress gamomJRavnda T. bismarkis miwer-mowera<br />
bolgariis saqmeTa Sesaxeb da aSkarad damtkicda,<br />
rom erTis mxriT ruseTs asiamovnebda da meores<br />
mxriT bolgarebs aqezebda ruseTis winaaRmdeg.<br />
mere gamomJRavnda sakuTari werili, romelic T.<br />
bismarks mierTmia gansvenebulis imperator<br />
fridrixisaTvis. am werilSi orpiroba da<br />
cbieroba T. bismarkisa ruseTis winaaRmdeg<br />
cxadzed cxadia. am bolos xanebSi daibeWda<br />
`dRiuri~ imperatoris fridrixisa, romelic<br />
`tkbil abebad~ ar eCveneba T. bismarksao, amboben<br />
gazeTebi. yovels amaebzed T. bismarks erTi da<br />
igive pasuxi aqvs micemuli: yalbi, tyuili<br />
qaRaldebiao.<br />
ar viciT, es qaRaldebi ramodenad gasWris,<br />
ramodenad miayenebs Suqs exlandels politikas<br />
da, maSasadame, ramodenad sxva TvaliT daanaxvebs<br />
evropas T. bismarkis gaqanebas, es ki viciT, rom<br />
carieli haSas kvra veraferi saxsari da Ronea<br />
Tavis gamarTlebisaTvis iq, saca amisTana sabuTebia<br />
wamoyenebuli.<br />
324
Sesaxeb<br />
tfilisi, 21 seqtemberi<br />
guSin gavixseneT, rom am bolos xanebSi erTma<br />
gazeTma samzRvargareT dahbeWda dRiuri aw<br />
micvalebulis germaniis imperatoris fridrixisa.<br />
exla am dRiuris wakiTxvis Semdeg ufro cxadia,<br />
ra kaci dahkarga germaniam calke da mTelma<br />
evropam sazogadod, roca gadaicvala cxonebuli<br />
imperatori, romelmac ixelmwifa marto sami TTve<br />
da am mokle xanSi moipova siyvaruli TiTqmis<br />
mTelis qveynisa.<br />
am dRiuridama sCans, rom germaniis gaerTeba da<br />
imperiad Seqmna, visi unari ufro yofila. 1870<br />
wels, roca germaniam ise saocrad da saSinlad<br />
gaimarjva safrangeTzed, rasakvirvelia, yvelas<br />
survili iyo germania gaeerTebina da imperia<br />
Seeqmna. magram mama fridrixisa imperatori<br />
velhelm I, am didis saqmis guliTadi mowadine,<br />
vera hbedavda es eqmna. Turme eSinodaT, vai Tu<br />
samxreTma germaniisam da gansakuTrebiT bavariam es<br />
ar iyabuloso, xeli miawodos avstriasa, romelic<br />
sixaruliT miegebeboda am xelis gamowvdenasa,<br />
viTarca mocile prusiisa, am gziT, TiTqmis mTeli<br />
naxevari germaniisa, moswydes prusiasa da erTi<br />
325
uSvelebeli alianqoTi da ganxeTqileba moxdeso.<br />
advilad SeeZlo am ganxeTqilebas srulad<br />
gaebaTilebina, gaeuqmebina mTeli is 1866 wlis<br />
Rvawli prusiisa, romlis Sedegic iyo avstriis<br />
gamogdeba germaniidam.<br />
TviTon dRes, yovlad gambedavi bismarki,<br />
ufrTxoda Turme maSin am garemoebas da vera<br />
hbedavda pirdapir da cxadad Sesdgomoda am<br />
germaniis gaerTebis saqmes imis SiSiT, rom<br />
samxreTi germania gagvidgeba da avstriasTan erTad<br />
xelaxlad agviSlis 1866 welSive gaTavebul<br />
saqmesao. gansvenebuli fridrixi, maSin jer<br />
taxtis memkvidred yofili, ufro SorsmWvreteli<br />
gamomdgara, vidre misi mama vilhelmi da qebuli<br />
bismarki. dRiuridama sCans, rom amas gaubedvinebia<br />
rogorc Tavis mamisaTvis, isec T. bismarkisaTvis<br />
am saqmis moxdena da germaniis imperiad gadaqceva.<br />
Tu amas viqmT, droc exla ariso, roca ase<br />
Zlevamosilni varTo, uTqvams Turme fridrixsa,<br />
Torem mere gvianRa iqnebao. karga xans eWida<br />
Turme fridrixi Tavis mamasa da bismarksa, vidre<br />
amas gaabedvinebda. gaabedvina, da dRes Tu germania<br />
gaerTebulia da imperiad qceuli, es fridrixs<br />
ufro unda mieweros, vidre sxvas vismes, imitom<br />
rom, Tumca 1870 wlis gamarjvebam moitana es<br />
saqme ase Tu ise gadasawyvetad, magram<br />
gadamwyveteli TiTqmis fridrixi yofila. gazeTebi<br />
amboben, rom Tu marTla ese yofila saqme, maSin<br />
T. bismarkis didebis gvirgvins erTi ukeTesi<br />
almasi unda amoecaloso da imperator fridrixis<br />
saxsovars gaukeTdeso.<br />
aqedam cxadia, rad ar eWaSnikaT T. bismarkis<br />
momxre gazeTebs am dRiuris gamoqveyneba: T.<br />
bismarkis Saravandeds cota ar iyos brwyinvaleba<br />
unda moakldes. amitomac es gazeTebi dRes iZaxian,<br />
rom eg dRiuri tyuilia, gangeb SeTxzulia,<br />
326
mogonilia visime, rom T. bismarks umtrono da<br />
avnono germanelebis TvalSi. xolo Cven Tu es<br />
ambavi movitaneT aq, imitom ki ara, rom T.<br />
bismarkis didebas naTeli movakloT, eg Cveni saqme<br />
ar aris. yvelas gamkiTxveli istoriaa da igi<br />
Tavis drozed daadgens Taviss utyuars ganaCens am<br />
saganzed. esec rom ar iyos, CvenTvis didi<br />
araferia T. bismarkia Tu fridrixi<br />
gamaxorcielebeli germaniis gaerTebisa da<br />
imperiad gardaqmnisa. CvenTvis sakmaoa vicodeT,<br />
rom dRes eg marTla didi saqme Sesrulebulia<br />
germaniaSi.<br />
Cven am dRiurzed CamovagdeT laparaki marto<br />
imitom, rom igi dRiuri naTlad gvixatavs, ra<br />
sdebia gulSi imperators fridrixs da, ra sikeTe<br />
moevlineboda qveyanas, rom dascaleboda da agre<br />
udrood ar gamosalmeboda wuTisofelsa Cven<br />
vambobT `qveyanas~ im sabuTiT, rom germania dRes<br />
qveynis winamZRolia politikaSi da rac aq<br />
moxdeboda da moxdeba, uraraod ar Cauvlida da<br />
ar Cauvlis aravisa. gaerTebul germaniis wesebis<br />
gamo taxtis memkvidre fridrixi erTs adgilas<br />
ambobs: `me ara mwams, rom guliTadis surviliT<br />
Tavisufali agebuleba mieces germanias da<br />
mgonia, rom es ganxorcieldeba marto<br />
SemdegSi, roca me viqnebi. igi, rac me am<br />
aTs weliwadSi vnaxe da gamovcade,<br />
kvaldaumCnevelad ar Caivlis, gaerTebuls<br />
erSi me vipovi Zliers momxreobas CemTa<br />
survilTa aRsrulebisaTvis, miT ufro, rom<br />
me viqnebi germaniis pirveli xelmwife,<br />
romelic warudgeba ers mTelis<br />
gulwrfelobiT da uangarobiT<br />
sakonstitucio dawesebulebaTa<br />
erTgulebisaTvis~.<br />
327
meore adgilas, Tavis dabadebis dReobis gamo,<br />
gansvenebuli fridrixi ambobs:<br />
`dRevandeli dResaswauloba Cemis dabadebis<br />
dRisa maiZulebs gansakuTrebul<br />
gulmodginebiT da guldasmiT Cavukvirde im<br />
dids saqmes, romlis gadawyveta Tavis<br />
drozed me Semxvdeba germaniis sapolitiko<br />
sarbielze. imedi maqvs, rom mermiss saomrad<br />
saqme aRar gamixdes da exlandeli omi<br />
ukanaskneli omi iqneba Cems sicocxleSi.<br />
ueWvelia, bevri didis imediT uyurebs im<br />
saqmes, romelic, Tu RmerTi inebebs, Tavis<br />
drozed Cem xelT iqneba. mec imedi maqvs ar<br />
gavamtyuno es maTi molodini, radganac<br />
vici, rom Rirsi viqnebi ima ndobisa,<br />
romelsac Cemdami hgrZnoben~.<br />
ai ra gultkbili da gulTbili kaci yofila<br />
igi, romelic ase udrood xelidam gamoecala<br />
germanias. gultkbilobisa da gulTbilobis garda,<br />
aq isic sCans Tu, ra didad safiqrebeli yofila<br />
gansvenebulisaTvis igi saqme, romelic beds mis<br />
xelT unda Caegdo. am saqmis simZime, sidide Rrmad<br />
da zedmiwevniT cnobili da gagebuli hqonia da<br />
yovel SemTxvevaSi am simZimes, am sidides saqmisas<br />
hgrZnobs da gonebis Tvals akvirvebs. mas arc<br />
didi da saxelovani gamarjveba germaniisa<br />
safrangeTzed Tvals ubams da abruebs, rogorc<br />
bevrs sxvas germaniaSi, arc igi, rom Tavis<br />
drozed erTis uuZlieresis qveynis mpyrobeli<br />
Seiqmneba. igi yovelgan da yovel SemTxvevaSi<br />
marto imasa hnaRvlobs, imasa hnatrobs, rom Tavis<br />
ers imedi ar gaumtyunos, Tavisi saxeli<br />
alocvinos da madlobiTa da kurTxeviT<br />
moaxsenebios, am saxels igi eZebs ara<br />
sisxlismRrel omebSi, aramed Tavisis qveynis da<br />
eris mSvidobiansa da bedniers cxovrebaSi.<br />
328
gaZvireba<br />
tfilisi, 22 seqtemberi<br />
puri da erTob xorbaleuloba dRedadRe fasSi<br />
hmatulobs da dRes ruseTSi purisa da<br />
xorbaleulobis aRab-micemoba gaCaRebulia da<br />
imodenad gaZlierebuli, ramodenadac am Svid-rva<br />
weliwadSi ara yofila. es garemoeba<br />
kvaldauCnevelad ar Caivlis qveynisaTvisac,<br />
romelic Tumca msoflio bazrisaTvis arafers<br />
angariSSia Casagdebi, radganac aqedam magdeni<br />
araferi gadis gasasyidad, magram mainc Sinaur<br />
bazarSi fass sakmaod sagrZnobelad aswevs pursa<br />
da xorbaleulobazed. es fasis aweva miT ufro<br />
advilad mosalodnelia CvenSi, rom TviTon Cvens<br />
qveyanaSi wlevandeli puris mosavali bevrad<br />
naklebia wina wlebisazed. saqarTveloSi mosavals<br />
bevrgan emdurebian da marto TiTo-orola adgils<br />
asaxeleben, saca samyofi puri mosula. ganja,<br />
yarabaRi da qvemo qveynebi, romelnic puris<br />
mosavlis boRazad iTvelbian CvenSi, im<br />
mdgomareobaSi arian Turme, rom lamis TviTon<br />
gauxdeT wels puri sasyidlad. maSasadame,<br />
Sinauro bazari puriTa da xorbaleulobiT<br />
xelnaklebi iqmneba, radganac Sinauri mosavali<br />
329
wels magdens verafers moawvdis gasasyidad, rom<br />
es asea, dResve etyoba aqaurs bazrebs, saca purma,<br />
qerma, simindma am mosavlis pirvel xanebSive karga<br />
sagrZnoblad aiwia. safiqrebelia, rom dRedadRe<br />
fasebi ufro matebaSi unda Sevides, radganac dRes<br />
bazarSi gamodis jer SarSandeli wlisagan<br />
darCenili puri da merme mcireodeni Warbi<br />
wlevandelis mosavlisa. es narCeni wina wlebisa<br />
da mcireodeni Warbi wlevandelisa gamoileva Tu<br />
ara, bazars puri moakldeba da es kleba ufro<br />
daaZvirebs.<br />
amisTana SemTxvevaSi bevrsa hSveloda xolme<br />
Cvens Sinaurs bazars ruseTi: roca gauWirdeboda,<br />
puri SesaZlebelis iefobiT mohqonda xolme<br />
ruseTidam. wels ki purma da xorbaleulobam iqac<br />
sakmaod aiwia da vin icis ra simaRlezed dasdges.<br />
amisi mizezi is aris, rom sazRvargaredac wels<br />
mousavlianobas uCivian da puris naklebobas<br />
erTob msoflio bazarSi. Jurnali `Вестник<br />
Финансов~ gvauwyebs, rom oTxi didi qveyana,<br />
romelic garedam Semotanilis puriT iolad<br />
midiso, saxeldobr, inglisi, germania, italia da<br />
safrangeTi wels imodenad naklebad arian, rom<br />
TiTqmis naxevar miliards (488.000) fuTs purs<br />
moiTxoveno da am saxiT SarSandelzed 120<br />
milioni fuTi puri meti moundebaTo. ruseTis<br />
konsuli marselSi iwereba, rom aq puris vaWroba<br />
Zlier gaZlierebuliao da mTeli agvisto fasebi<br />
yovels cisamara dRes matebaSi iyovo. marselis<br />
vaWrebi purisa didZals purs hyiduloben Turme<br />
ruseTSi, mxolod didis sifrTxiliT ki iqcevian,<br />
rom erTbaSad savaWrod misevam fasebi Zalian ar<br />
aswios. didZali puris sapalneebi gaaqvT Turme<br />
odesidam londonis bazrisaTvis. yvela gazeTebi<br />
ruseTisa imowmebian, rom dRes purisa da erTob<br />
xorbaleulobis aReb-micemoba ruseTSi karga<br />
330
gaCaRebuli da gaZlierebuliao. am saxiT sCans,<br />
rom wels ief fasad puris mozidva ruseTidam<br />
saimedo ar aris da radganac amis gamo Cveni<br />
Sinauri bazari iZulebul iqmneba Tavisis metnaklebobiT<br />
gauZRves wlevandelis wlis<br />
saWiroebas, amitomac safiqrebelia, rom puri,<br />
qeri, simindi da sxva xorbaleuloba CvenSi<br />
sakmaod dids fass daidebs, rac ufro meti xani<br />
gava. Cveneburi vaWrebi ki, romelTac fasebis<br />
daweva Zaliana hsurT, iZaxian, rom<br />
xorbaleulobis fasis awevis mizezi droebiTiao,<br />
raki jarebi, romelnic TianeTSi da sxvagan<br />
banakebSi mogrovilni arian, daiSleba, fasebic<br />
maSinve daiwevso. iqneba am sityvas cotaodeni<br />
sabuTi hqondes, magram bevrSi ki didad saeWvoa,<br />
rom marto jarebis daSlam puris fasi daswios<br />
wlevandels welsa, roca puri cita movida CvenSi<br />
da Cvens gareT ki mTxovneli da myidveli<br />
uCvenodac gamravlda.<br />
331
332<br />
<br />
avstriaSi<br />
tfilisi, 4 oqtomberi<br />
mTeli Jurnal gazeTobaa da imperator<br />
vilhelmis stumrad wasvla italiasa da<br />
avstriaSi saidumloeba, romelic jerxanad Tana<br />
sdevs am ucnaurs misvla-mosvlas, veravis auxsnia,<br />
veravis gaugia, Tumca, ra Tqma unda, am<br />
saidumloebazed, rogorc salesavs Carxzed, rac<br />
Zali da Rone aqvs iCarxeba Jurnal-gazeTebis<br />
saRerRelaSlili ena. zogi ambobs, rom germaniis<br />
imperatorma petergofSi yofnis dros ikisra<br />
rogorme moarigos erTmaneTSi ruseTi da avstria<br />
balkaneTis saqmisa gamo da amitomac naxva<br />
moisurva avstriis imperatorisa da italiis<br />
mefisa, uromelToTac es morigeba moulodneli da<br />
moufiqrebelia. es Suakacoba imitom ikisra<br />
germaniis imperatormao, umateben gazeTebi, rom<br />
jer guli moigos ruseTis imperatorisa da mere<br />
bolgariis saqmis mSvidobianad gaTavebiT erTi<br />
mwvavi mizezi aSlilobisa evropas Tavidam<br />
moaciloso. orive ganzraxva friad mosawonia, Tu<br />
marTalia.<br />
meore juris gazeTebi ki sul sxvas amboben,<br />
eseni iZaxian, rom avstriisa da ruseTis morigeba
SeuZlebelia uimisod, Tu am orma saxelmwifom<br />
erTmaneTs ara dauTmes rao da, radganac am mxriT<br />
oriveni magarzed sdganan, germaniis imperators<br />
yovelive imedi morigebisa unda dahkargodao. Tu<br />
es asea, raRad ikisrebda imisTana saqmes, romlis<br />
gatanis imedi winadve gadawyvetili unda<br />
hqonodao. arc es sityvaa usabuTo da Wkuazed<br />
Sors. maS riRasTvis aris saWirod danaxuli<br />
avstriis imperatorisa da italiis mefis naxva<br />
germaniis imperatorisagan? nuTu marto Tavazma da<br />
paticiscemam miiwvia imperatori vilhelmi amaT<br />
sanaxavad? arian imisTana gazeTebic, romelnic amas<br />
iZaxian, magram aravin ki ujerebs. xolo ufro<br />
Wkuadamjdari gazeTebi ki amboben, rom am<br />
gvirgvinosanTa stumar-maspinZlobas sxva sarCuli<br />
udevso. germaniis imperators hsurs pirdapir<br />
molaparakeba exlandel sapolitiko saqmeebze<br />
Taviss gvirgvinosan megobrebTa da momxreebTanao.<br />
am pirdapiris naxviTa da saubariT hsurso ufro<br />
gaaZlieros amaT ukve arsebuli kavSiri da<br />
momxreoba. germania uTavdebebs erTis mxriT<br />
italias Svelas, Tu vinicobaa safrangeTTan<br />
italias omi autydeba, an sxva ganxeTqileba ram<br />
Camouvardeba, da meoris mxriT avstrias, Tu<br />
vinicobaa balkaneTis saqme saimisod aiSleba da<br />
aiwewebao. TviTon ki germania amaTgan amisTanave<br />
Svelasa da momxreobas moiTxovs, Tu vinicobaa<br />
safrangeTTan dajaxeba mouxdeba. eseTi Tavdeboba<br />
urTierTisTvis winadac iyo am samTa<br />
saxelmwifoTa Soris da safiqrebelia, rom<br />
exlandelTa droTa viTarebam am Tavdebobis<br />
ganaxleba da gaZliereba moandoma germaniis<br />
imperatorsao.<br />
marTladac, kaci rom daukvirdes im sityvebs,<br />
rac erTmaneTs uTxres sadilzed avstriisa da<br />
germaniis imperatorebma, ueWvelia, rom aq ukve<br />
333
arsebulis kavSirisa da momxreobis gaZliereba<br />
ufro hsurvebiaT, vidre sxva rame. avstriis<br />
imperatorma adRegrZela imperatori vilhelmi da<br />
mTeli imisi saxloba, mas mermed dalia<br />
sadRegrZelo prusiisa da erTob germaniis<br />
`samagaliTo~ mxedrobisa, romelic Tavisis<br />
mxedrobis `amxanagad~ moixsenia. imperatorma<br />
vilhelmmac axsena avstriis mxedroba Tavisi<br />
mxedrobis `amxanagadve~. eseTs xsenebas<br />
mxedrobisas dids mniSvnelobas swameben gazeTebi.<br />
marTalic aris. mSvidobis msurvelT amisTana<br />
SemTxvevaSi Znelad Tu moagondebaT Tofi da<br />
iaraRi, ese igi mxedroba, da Tu moagondebaT,<br />
amxanagad xsenebas xom unda mohridebodnen da<br />
mohridebodnen nametnavad dRevandels dRes, roca<br />
yovelive amisTana sityva yumbarasaviT moxvdeba<br />
xolme uamisodac SeSinebuls yurs evropiisas.<br />
raki es `amxanagoba~ iTqva, cotad Tu bevrad<br />
aexada farda imperator vilhelmis stumrad<br />
wasvlasac avstriis imperatorTan.<br />
334
gasaWiri<br />
gasaWiri<br />
tfilisi, 5 oqtomberi<br />
am ukanasknels wlebSi umaRlesma mTvrobam<br />
gaaZliera Tavisi yuradReba da zrunva, mimarTuli<br />
maszed, rom miwaTmoqmedebas xeli Seuwyos da rac<br />
SeiZleba ukeTes gzazed daayenos warsamateblad.<br />
amisaTvis iZies da ikvlies exlandeli yofa<br />
miwaTmoqmedebisa, saca ki saWirod dainaxes da<br />
yovelis mxridam is ambavi movida, rom<br />
miwaTmoqmedeba da miwaTmomqmedni dids gaWirebaSi<br />
arian da ZlivZliobiT iolad midiano. es ambavi<br />
didi ram aris ruseTisaTvis, romelic TiTqmis<br />
marto miwaTmoqmedebiT scxovrobs, radganac<br />
esgvari mrewveloba erTi umTavresi da upirvelesi<br />
wyaroa mkvidrTa keTildReobisa da qonebisa.<br />
raki gaWirebaSi dainaxes esgvari mrewveloba,<br />
rasakvirvelia, Seudgnen mizezTa aRmoCenasa.<br />
bevrgvar mizezTa Soris aRmoCnda, rom mrewveloba<br />
miwaTmoqmedebisa xelfexSekrulia an miT, rom<br />
rkinisgzebis rigi da wesi, agreTve gadasatani<br />
fasi ver aris Seferebuli miwaTmoqmedebis<br />
saWiroebasTan, an miwaTmoqmedobas srulebiT<br />
araviTari gza ara aqvs Tavisi saqoneli adgilidam<br />
bazarSi gaitanos gasasyidad. es ugzoukvloba, es<br />
urigoba da uwesoba rkinisgzebisa da didi qira<br />
335
saqonlis gadatan-gadmotanisa, rasakvirvelia, didi<br />
dabrkolebaa yovelgvar mrewvelobisaTvis saerTod<br />
da miwaTmoqmedebisaTvis calked. yvelam icis, Tu<br />
momqmeds Tavis namoqmedar saqonlis bazarSi<br />
gatanis saxsari da gza ara aqvs, igi verc<br />
gaimravlebs saqonelsa, verc gamorCeba rasme. am<br />
mizeziT igi Zalauneburad iZulebulia ikmaros<br />
marto is, rac Sin saxmarisia da bevris keTebasa<br />
da moyvanazed xeli aiRos. es didi klebaa jer<br />
TviTon momqmedisaTvis da mere mTel mis<br />
qveynisaTvis, romlis saerTo simdidres imodena<br />
akldeba, ramodenadac momqmedi namoqmedaris<br />
gabevrebazed xels iRebs Zalauneburad.<br />
SehniSna ra mTavrobam, rom es mizezi,<br />
saxeldobr, ugzoukvaloba bevrs abrkolebs<br />
miwaTmoqmedobis mrewvelobas, Seudga am mizezis<br />
mospobas. daniSnuli iqmna kamisia SinaganTa saqmeTa<br />
ministris amxanagis senator plevos<br />
TavmjdomareobiT da daavala aRmoaCinos saxsari<br />
saSvelad miwaTmoqmedobis mrewvelobisa, mis<br />
aRsadgenad da warsamateblad. am kamisias<br />
miucilebel saWiroebad daunaxavs ganakargos<br />
exlandeli garemoebani sasoflo meurneobis<br />
saqonlis gadatan-gadmotanisa aramc Tu marto<br />
rkinisgzebzed, aramed gzatkecilebsa da sasoflo<br />
gzebzedac. amisaTvis hfiqroben Turme, rom dids<br />
rkinisgzebs soflebidam mosavali rkinisgzebive,<br />
saca SesaZloa, daukeTdes, saqonlis advilad<br />
mosazidad da amis Sesaxeb ukve arsebuls wesdebas<br />
xelaxlad upiroben gadasinjvas. garda amisa,<br />
senator plevos mouTxovnia erobaTagan saWiro<br />
cnobani maszed Tu, rogor mdgomareobaSi arian<br />
dRes gzatkecilebi da sasoflo gzebi. am gzebis<br />
Sesaxeb hfiqroben, rom gzis baJis Taobazed aw<br />
arsebuli wesebi ganakargon da gaaSeRavaTianon.<br />
gzaTa saministros mxriT miRebul iqmneba<br />
336
yovelive zomiereba, rom aw arsebuli gzebi<br />
ukeTess mdgomareobaSi Caayenos da axali<br />
gzatkecilebi gaiyvanos, saca saWirod danaxul<br />
iqmneba.<br />
sanatrelia, rom am mxriT Cvens qveyanasac yuri<br />
eTxovos. ara gvgonia, ruseTis imperiaSi bevri<br />
Cvenis qveynisTana momcemi da mdidari mxare iyos<br />
da ugzoobisa gamo ki ase ukan darCenilia da ase<br />
xelmoSlili. ara erTxel movswrebivarT imisTana<br />
SemTxvevas, rom, magaliTad, tfilisSi fuTi puri<br />
manaTi yofiliyos da oTxmoc raRaca verstzed<br />
amave wonis puri aT Sauradac aravis mihqonebodes<br />
ugzoukvalobis gamo. ra puri da ra sxva amgvari!<br />
yoveli Cveni nawarmoebi TiTqmis am yofaSia,<br />
radganac adgilidam gamotana meti jdeba ugzoobis<br />
gamo, vidre TviTon gamosatani saqoneli hRirs.<br />
sxvaTa Soris, amitomac Cveni miwaTmoqmedeba ara<br />
hZlierdeba, ar Sedis warmatebaSi da Zliv-Zlivad<br />
hsansalebs.<br />
337
338<br />
<br />
aucilebloba<br />
aucilebloba<br />
tfilisi, 11 oqtomberi<br />
Cven ara erTxel gvilaparaknia maszed, rom<br />
Cvens soflis meurneobas erTi sagrZnobeli wyaro<br />
Semosavlisa moaklda mas aqeT, rac arayis xdazed<br />
baJi daidva da egredwodebuli `aqcizoba~ Camovarda,<br />
am baJma da aqcizobam iqamde miiyvana saqme,<br />
rom wvril-wvrilad xda aryisa SeuZlebeliRa<br />
gaxda da WaWa-Txlis patroni glexkaci Tu<br />
Tavadaznauri iZulebul gaxda an WaWa-Txlidan<br />
aras gamorComiliyo, an im fasad gadaeyara, rasac<br />
inebebda da SeaZlevda didis qarxanis patroni.<br />
qvabebiT xda arayisa wvril-wvrilad dids xels<br />
aZlevda erTob yvelas, saca ki venaxebi aqvT, da<br />
amgvarma xdam baJsa da aqcizobas veRar gauZlo da<br />
sruliad moispo. gahqra am saxiT erTi imisTana<br />
gamosarComi xelsaqme, saca momyvani da gadamkeTebeli<br />
erTi da igive kaci iyo. raki wvrilma arayis<br />
mxdelebma Tavi ver daiWires da arayis xdas mainc<br />
bazari hTxoulobda, gaCnda TiTo-orola didi<br />
qarxana arayis xdisa iq, saca manamde oci da ormoci<br />
wvrili iyo. fulma Caigdo xelSi es mrewveloba,<br />
romelic aqamomde TviT miwaTmomqmeds<br />
xelT hqonda da xom mogexsenebaT fulis saqebari
Tviseba, rom eCosaviT sul Tavisaken iTlis da<br />
TviTmoqmeds ki pirSi Calas gamoavlebs xolme.<br />
mTavrobam yuradReba miaqcia amisTana<br />
garemoebas soflis meurneobisas arayis xdis Sesaxeb<br />
rogorc SigniT ruseTSi, isec CvenSiac da<br />
moisurva rogorme SesaZlebel gaxados es wyaro<br />
Semosavlisa ar dauSres soflis meurneobas. karga<br />
xans iZies am saqmis viTareba da imazed dasdgnen,<br />
rom memamuleebs zogierTi SeRavaTi da upiratesoba<br />
mieniWaT arayis xdisaTvis. xolo aman imodenad<br />
ar uSvela amgvars mrewvelobas, ramodenac sa-<br />
Wiro iyo. magaliTebr, ruseTSi 1886-1871 wlamde,<br />
ese igi, xuTis wlis ganmavalobaSi arayis xdisaTvis<br />
muSaobda 5011 qarxana da 1880-1885 wlamde,<br />
ese igi, xuT weliwadSi qarxnebma iklo da<br />
Camoxda 2449-ze, sxva sul gauqmda da am saxiT<br />
2562 qarxana moispo. es kleba ar Semdgara arc am<br />
ukanasknels aTs weliwadSi. magaliTebr, 1875<br />
wlis winaT moqmedobda 2966 qarxana da am<br />
wlidam 1884 wlamde es ricxvi Camoxda 2377.<br />
dResac ricxvi wvril qarxanebisa hklebulobs da<br />
sxvilisa ki hmatulobs ase ki, rom ocisa da<br />
ormocis magier erTi sxvili qarxana imarTeba.<br />
samwuxarod, xelT ara gvaqvs araviTari cnoba<br />
Cvenis qveynis Sesaxeb am sagnis Taobazed da<br />
gvgonia ki, rom eg kleba CvenSi ufro Zlieria da<br />
didi. magaliTebr, kaxeTSi, saca uwin iseTi sofeli<br />
ar iyo, rom aTiode qvabi mainc ara yofiliyo,<br />
exla mTels ors mazraSi oris didis qarxnis<br />
meti TiTqmis ara moipoveba ra.<br />
rasakvirvelia, wvril qarxnebis daklebiT TviT<br />
arayis sibevres ara dahklebia ra, piriqiT, ruseT-<br />
Si umatnia da hmatulobs kvlavac. magaliTebr,<br />
1875/6 wels gamouxdiaT sul 27.625.000 vedra<br />
uwylo spirti da 1885/6 wels ki 33.633.000.<br />
saqme marto imaSia, rom wvrili meurneoba<br />
339
soflisa am wyaros Semosavlisas gamoaklda da<br />
axalni wesni aqcizisa marto fulis patronTa da<br />
didTa memamuleTa gamoadga. es Zalian daeCniva<br />
soflis meurneobas saerTod, radganac didmamulianoba<br />
TiTo-orolobiT aris da wvrili meurneoba<br />
ki asi aTasobiT da metiTac. mTavrobam am<br />
ukanasknels dros yuradReba miaqcia am unugeSo<br />
yofas da ganizraxa am mxriT raime Semweoba<br />
aRmouCinos soflis meurneobas. exla yvelani<br />
erTxmad aRiareben, rom arayis xda karga didi<br />
ZarRvia wvril meurneobisaTvis, Tuki SesaZlebel<br />
iqmneba da am meurneobam uwindeleb xelT igdos.<br />
amisaTvis saWirod danaxulia gansakuTrebulis<br />
zomebis miReba, rom wvrili qarxanebi fexzed<br />
wamosdges da mxari mieces soflis meurneobas am<br />
mxriT gaZlierebisaTvis.<br />
marTalia, 1863 wels ruseTSi SemoRebulma<br />
wesma aqcizisam bevri Sehmata xazinas, magram mas<br />
dRes aqeT mTavrobas auarebeli saCivrebi Semosdis<br />
maszed, rome eg wesi soflis meurneobas bevrs<br />
aklebs. mTavrobas yovelive es saCivari ganxiluli<br />
aqvs Turme da daunaxavs, rom es saCivrebi xSirad<br />
erTierTmaneTs ewinaaRmdegebian rogorc sabuTebi-<br />
Ta, isec surviliTa, ese igi, rac erTs romelsame<br />
mxares ruseTisas kargad miaCnia, is meores mxares<br />
_ avad. rasakvirvelia, es asec unda yofiliyo,<br />
radganac ruseTi Tvals gaduwvdeneli qveyanaa da<br />
am did manZilze didi sxvadasxvaobaa havisa da<br />
miwisa, romelTzedac damokidebulia sxvadasxvaoba<br />
meruneobisaca. amis gamo rac erTs adgils<br />
mouxdeba, is SesaZloa ar mouxdes meoresa. am<br />
gziT finansTa saministros gauWirda saqmis gamorkveva<br />
da am saCivrebisagan erTisa risame azris<br />
gamoyvana. xolo saministrom am mravalgvar da<br />
sxvadasxva saCivrebisagan is sabuTi dainaxa, rom<br />
aryis xdis Taobazed wesni unda Seewonos da<br />
340
Seeferos adgilis sxvadasxvaobas, rom uamisod<br />
erTis adgilisaTvis sasargeblo wesi, SesaZloa<br />
mavnebeli iyos meoresaTvis.<br />
amis misaRwevad 1883 wels saministrom qaRaldiT<br />
mihmarTa sxvdasxva dawesebulebaTa, soflis<br />
meurneobis sazogadoebaTa, meqarxneebTa da calke<br />
kacTa, romelnic am saqmeSi arian da mosTxova<br />
saWiro cnobani. aqaurs soflis meurneobis sazogadoebasac<br />
mouvida saministrosagan qaRaldi am<br />
cnobebis Sesaxeb. saministroSi am gziT mohgrovda<br />
mravali cnoba da azri da yoveli es ganxilul<br />
iqmna gansakuTrebuls komisiaSi, saca mowveul<br />
iqmnen adgilis kacnica, sxvaTaSoris, Cvenis<br />
qveynidamac, aRmoCnda, rom am gziT Segrovili<br />
cnobanic sakmarisni ar arian saqmis yovel mxriT<br />
gamosarkvevad da gamonarkvevis Sesawonad sxvadasxva<br />
adgilis saWiroebisaTvis. ruseTis gazeTebi<br />
amboben, viTomc proeqti axalis wesebisa, am<br />
cnobebzed agebuli, ukve Seadgina kidec saministromao<br />
da warudgina saxelmwifo rCevas gansaxilveladao.<br />
magram bolos mainc saWirod daunaxavT<br />
Sevsebao im gziT, rom adgilzeve iyos gamo-<br />
Ziebuli yovelive viTareba am saqmisa da gamo-<br />
ZiebisaTvis mowveul iqmnen adgilis kacnio,<br />
romelTac dawvrilebiT ician Tavisis mxaris saqme<br />
arayis xdis Sesaxebo.<br />
rogorc ismis, axals wesebs aqcizisas azrad<br />
unda hqondes soflis meurneobas xeli Seuwyos,<br />
rom arayis xdis saqme xelidam ar wauvides da<br />
amiT qonebis Rone moipovos. yvela wvril<br />
qarxanas, _ ekuTvneba igi memamules, moijaradres,<br />
calke glexs, Tu glexTa krebuls, gza da SeRava-<br />
Ti unda mieces warmatebisa da gaZlierebisaTvis,<br />
oRond ki amgvars qarxanas soflis meurneobisa<br />
ecxos rame, ese igi, adgilis nawarmoebi ixmaros<br />
da arayis naxadi saqonlis saWmelad gamoiyenos.<br />
341
useTis gazeTebi TanaugrZnoben amgvars ganzraxulebas<br />
mTavrobisas.<br />
Tqma ar unda, rom umaRlesi mTavroba Cvenc<br />
mogvxedavs am mxriT da CvenSiac moiwadinebs<br />
arayis xdis saqmis ukeT mowyobas. Tqma ar unda,<br />
rom Cvens qveyanaSiac iqmneba gamoZiebuli yovelive<br />
viTareba arayis xdisa, imisi avi da kargi da<br />
yovel amisaTvis miwveul iqmnebian aqaurni<br />
mcodneni saqmisa. Cven mxolod sixaruliT migebeba<br />
gvmarTebs da rom es sixaruli cariel sixarulad<br />
ar darCes, ar iqneba urigo winadve mivixedmovixedoT,<br />
movemzadneT, Sesaferi da sabuTiani<br />
cnobebi Cvenis qveynisa xelT vigdoT da yvelazed<br />
saWiro ufro is aris, winadve SeviguloT imisTana<br />
kacebi, romelnic Rirs iyvnen mTavrobis mier<br />
misawvevad saqmis gamoZiebis dros, Torem carieli<br />
kiTxva leqciebisa, gaWianurebuli laparaki da<br />
zogadis frazebis gaprtyeleba Sors ar wagviyvans.<br />
aq saqmiani sityva unda, saqmiani sabuTi da<br />
yovelisave amis SeZleba gveqneba, Tu rom rigianad<br />
movemzadebiT da rigians, adgilis mcodne kacebs<br />
davavalebT Cvenis saWiroebis gamoTqmasa da<br />
garkvevas.<br />
Cvena gvgonia, meti ar iqneba, rom es samzadisi<br />
ikisron Cvenma marSlebma. amisaTvis saWiroa<br />
TviTveulma mazram TavadaznaurTa kreba moaxdinos,<br />
amoirCios sami-oTxi mixvedrili kaci da arayis<br />
xdis Sesaxebi cnobebi moakrebinos rogorc<br />
TavadaznaurobaSi, isec glexobaSia. yovelive es<br />
Sehmowmdeba da ganixileba saerTo krebaSi da<br />
SemuSavebuli warsdgeba mTavrobis winaSe. am gziT<br />
bevri sayuradRebo da sabuTiani av-kargianoba<br />
aRmoCndeba da Rirebulobac amas eqmneba mTavrobis<br />
TvalSi. Cveni gazeTi sixaruliT adgils miscems<br />
yovels, visac ki arayis xdis saqmis CvenSi ukeT<br />
mowyobisaTvis saTqmeli ram aqvs.<br />
342
uarmyofelni<br />
tfilisi, 12 oqtomberi<br />
safrangeTi dRes dids Wapan-wyvetasa da<br />
gaWirebaSia. mas aqeT, rac es mesame respublika<br />
daarsebula, ara gvgonia, amisTana gansacdeliani<br />
dRe sxva dasdgomodes safrangeTsa, Tu angariSSi<br />
ar CavagdebT pariJis areulobas respublikis<br />
pirvel xanebSi. aw arsebuli da momqmedi<br />
konstitucia dawunebulia exlandel<br />
saministrosagan maSin, rodesac jer kargad<br />
gamorkveuli ar aris amis Sesaxeb TviT eris azri.<br />
marTalia, karga xania zogierTi dasebi<br />
hTxoulobdnen konstituciis xelaxlad<br />
gadasinjvas, radganac bevrnairad wunsa sdebdnen,<br />
magram warmomadgenlobam erisam amazed uari sTqva.<br />
am bolos xanebSi am `gadasinjvis~ saqmem<br />
xelaxlad iCina Tavi bulanJes saxeliTa da vidre<br />
bulanJem sams departamentSi ar gaimarjva<br />
arCevanebSi, yuri ar aTxoves am saqmesa, Tumca<br />
`gadasinjva~ konstituciisa sxva mxridam unda<br />
wamomdgariyo fexzed, saxeldobr, iqidam, rom<br />
dRes safrangeTs ganagebs saministro radikalTa<br />
343
dasisa da am saministros ufro ekuTvnoda<br />
`gadasinjvis~ saqmis wamoyeneba, vidre sxvas visme.<br />
`gadasinjva~ konstituciisa, ese igi, Secvla,<br />
an sxva axalis muxlebis Setana bunebiTad saSiSi<br />
ar aris da amisTana saqmes inglisi sruliadac ar<br />
ufrTxis xolme. Cvens droSi inglisma ara<br />
erTxel Seitana Tavis konstituciaSi Zireuli<br />
cvlileba da yvela aman inglisis ers<br />
mSvidobianad Cauara, safrangeTi ki am mxriT sul<br />
sxva qveyanaa. misi ubeduroba metad didi<br />
mravaldasianoba aris da am mravaldasianobaSi<br />
amisTana mZime saqmis gadatareba mSvidobianis gziT<br />
metismetad Znelia da saeWvo. SiSi areulobisa,<br />
SiSi imisi, rom SesaZloa TviTon respublikis<br />
arseboba gansacdelSi Cavardes, raki erTxel<br />
SemTxveva miecemaT konstituciis Secvlazed<br />
sityva dasZran, es orgvari SiSi mosvenebas ar<br />
aZlevs imaTac, vinc sxva drosa da sxva<br />
garemoebaSi am gadasinjvisa da Secvlis guliTadi<br />
momxreni iqnebodnen da amave dros imaT ki aqezebs,<br />
visac aSla da areuloba qveynisa saTavisTavod<br />
sargeblobas rasme uqadis. dRes safrangeTSi<br />
momxrenica da uarmyofelnic am orgvaris SiSis<br />
TvaliT uyureben mTavar-ministris flokes<br />
proeqts `gadasinjvisas~. momxreni iZaxian, rom<br />
swored mag SiSis aRsaxocad da samudamod Tavidam<br />
asacileblad saWiroa gadasinjvao da uarmyofelni<br />
kidev amtkiceben, rom eg `gadasinjva~, mag SiSs<br />
ufro aZlierebs, radganac mtrebs respublikisas<br />
sabuTsa da SemTxvevas aZlevs TviT respublikis<br />
arsebobazed sityva Camoagdon, Ziri gamouTxaron<br />
da es ambavi mSvidobianad ar Cauvlis safrangeTsa,<br />
usisxlod erTi mxare meores ar dauTmobs aq<br />
arafersao.<br />
am saxiT orive mxareni aRiareben SiSsa,<br />
dRevandel dRis avkargianobisagan warmomdgarsa,<br />
344
xolo gansxvaveba is aris, rom erTisa da imav<br />
wamlisagan erTni moelian gankurnebasa SiSisagan<br />
da meoreni ki SiSis ufro gaZlierebasa da<br />
gandidebasa. es iTqmis mxolod imaTzed, vinc<br />
gulwrfelad eZleva konstituciis `gadasinjvis~<br />
saqmes da saxeSi aqvs marto safrangeTis<br />
bedniereba da sikeTe. xolo safrangeTis<br />
saubedurod bevrni imisTana calke kacni, Tu dasni<br />
arian, romelTac safrangeTis gansacdelSi Cagdeba<br />
arafrad miaCniaT, oRond TviTon ki sargeblobas<br />
rasme gamorCnen. eseni Tavisis hoTi, an araTi<br />
etanebian am saqmes imisda mixedviT Tu, SiSis<br />
aRmoxocva, an gaZliereba ra xels miscems maTs<br />
sakuTars sargeblobas da safrangeTis sikeTe ki<br />
ukan dayenebuli aqvT, anu srulad daviwyebuli.<br />
konstituciis xelaxlad `gadasinjva~<br />
safrangeTSi droTa moTxovnilebaa, miT ufro, rom<br />
aw arsebuli konstitucia konservatorTagan aris<br />
Sedgenili am Svidmet-Tvrametis wlis winad da<br />
bevrSi abrkolebs exlandels respublikas.<br />
radikalTa dass yovelTvis hqonia programmaSi<br />
azri da survili `gadasinjvisa~. amitomac<br />
mosalodneli iyo, rom am saqmis atexis dros<br />
mTeli liberaloba safrangeTisa `gadasinjvas~<br />
moudgeboda da mTeli konservatoroba uarzed<br />
dasdgeboda. xolo dRes safrangeTi imisTana<br />
mdgomareobaSia, rom am saqmem erTmaneTSi dahria am<br />
orgvaris mimarTulebis kacni. exla am<br />
`gadasijvis~ saqmeSi bevrs liberalsa da<br />
radikals winaaRmdegTa razmSi vxedavT da bevrs<br />
konservators da reaqcioners _ momxreTa Soris.<br />
kargia, Tu am gasvla-gamosvlaSi adgili rame aqvs<br />
safrangeTis siyvaruls. ueWveli kia, rom<br />
gulwrfeli da patiosani kaci orsave razmSi<br />
moipoveba, xolo saqme is aris, sad ramdenia<br />
amisTana kaci. Tu metoba daikuTvnes imaT, visac<br />
345
mRvrie wyalSi Tevzis Weras Tavis sakuTar<br />
sargeblobisaTvis gamoelian, maSin aravin icis aw<br />
dawyebuli saqme `gadasinjvisa~ ra bolos da<br />
dasasruls iqoniebs, imitom rom es saqme metad<br />
mizeziania, nametnavad dRevandels dRes. es<br />
amZimebs da awuxebs WeSmarits mamuliSvilebs<br />
safrangeTisas, ese igi, imaTac, visac wrfelis<br />
guliTa hsurT gadasinjva konstituciisa da<br />
imaTac, vinc wrfelis guliTve am `gadasinjvas~<br />
ufrTxian.<br />
346
guberniebSi<br />
tfilisi, 19 oqtomberi<br />
mkvidrTa janis simrTele erTi udidesi<br />
sazrunveli da sanaRvleli ram aris rogorc<br />
sazogadoebisaTvis, isec saxelmwifosaTvis. igi<br />
sazogadoeba, romelic amazed arasa hfiqrobs, ara<br />
saxsars da Rones ar eZiebs, rom mmusvreli xeli<br />
avadmyofobisa da sneulebisa riTime Sehkras<br />
SeZlebisamebr, igi sazogadoeba-meTqi Taviss<br />
janmrTelobazed xelaRebulia da, maSasadame,<br />
Tavisi dRegrZelobac arafrad miaCnia.<br />
am saerTo uzrunvelobisa da<br />
unaRvlelobisagan, rasakvirvelia, mdidari da<br />
SeZlebuli ise ara hzaralobs, rogorc Raribi da<br />
uqoneli. mdidars da SeZlebuls yovelTvis<br />
saxsari aqvs moiSvelios gaWirebis dros mkurnali<br />
da moipovos wamali senisagan gadarCenisa, Tuki eg<br />
gadarCena SesaZloa. xolo amisTanani yvelgan da<br />
yovelTvis iseTi cotani arian sxva uRono<br />
mkvidrTa Soris, rom amaTi xsna avadmyofobisagan<br />
bevrs arasfers Seadgens danarCen mcxovrebTa<br />
nametnaobaSi: eseni TiTqmis wveTni arian zRvaSi.<br />
bevri wili ki erisa, magaliTebr glexkacoba,<br />
nametnavad soflisa am mxriT srulad upatrononi<br />
347
da unugeSoni arian. amaT Tundac saxsari hqondeT<br />
da SeZleba, mainc gaxdebian avad Tu ara, Tavs<br />
verafriT uSvelian, radganac mTels maT mier<br />
misawdom aremareSi erTi mkurnali Tua, isic didi<br />
RvTis wyalobaa, xandisxan da zogan erTic ar<br />
aris xolme. am mizeziT mTeli es SedarebiT<br />
auarebeli eri mkiTxavebisa da sxva tyuilaeqimebis<br />
anabrad hrCebian da rasac TviTon<br />
sneuleba da avadmyofoba aklebT, imas es<br />
mkiTxavebi da tyuila-eqimebi usruleben xolme.<br />
am saxiT glexkacoba soflisa orgvars<br />
gansacdelSia: erTi gansacdeli avadmyofobaa da<br />
meore avad wamloba tyuil-eqimebisa da<br />
mkiTxavebisagan. Tu erTs gadurCeba, meores ki<br />
Znelad wauva xelidam da xSirad mosarCens kacs<br />
sikvdili Seiwiravs xolme, am gziT karga xalxi<br />
akldeba qveyanasa da imusreba tyuilubralod da<br />
TiTqmis yovlad umizezod. umizezod vambobT,<br />
imitom rom saxeSi gvyavs bevri wili imisTanani,<br />
romelnic ixocebian senisagan marto imis gamo,<br />
rom mkurnali da wamali ar eSovebaT. es<br />
uwamloba da umkurnaloba ufro dids zarals<br />
iZleva maSin, roca raime gadamdebi seni qveynis<br />
Wirad gamoCndeba xolme. maSin sikvdili xom<br />
rogorc saTibeli ise sTibavs didsa da patarasa<br />
da araviTari xsna aRar aris xolme<br />
umkurnalobisa da uwamlobis mizeziTa.<br />
ra Tqma unda, gaZliereba da gaboroteba<br />
avadmyofobisa, gadamdebis Wirisa da sxva<br />
amisTanisa bevr sxva mizezzedac aris<br />
damokidegbuli, magaliTebr Sinaurs<br />
mowyobilobasa, farezobasa, gafrTxilebasa, siTbosicivesa,<br />
sadguris siavkargesa da bevrs sxvazed,<br />
magram erTis tyuilubralod sasikvdilod<br />
gawirvaSi umkurnalobas da uwamlobas ukanaskneli<br />
adgili ar uWiravs. es yvelam kargad icis da esec<br />
348
unda yvelam kargad icodes, rom janmrTeloba Cems<br />
garemoSi Cemi sakuTari janmrTelobaa da sneuleba<br />
_ Cemi sakuTari sneulebaa, Tund mdidari viyo,<br />
Tund Raribi. amitomac erTob janmrTeloba<br />
mkvidrTa yvelasaTvis erTianad sazrunvelia da<br />
sanaRvleli.<br />
amas karga xania mihxvdnen Sida ruseTSi da iq<br />
dRes erTi imisTana erobac ar aris, rom amisaTvis<br />
gulmtkivneuli Tvali ar mieqcios da<br />
gulmtkivneuli da bejiTi mzrunveloba ar<br />
gaewios. saca ki eroba aris, yvelgan moiwvies<br />
saero xarjiT mkurnalebi, damarTes afTiaqebi,<br />
samkurnaloebi da xalxs am mxriT didi SeRavaTi<br />
da Semweoba aRmouCines. gazeTebma mogvitanes<br />
ambavi, rom exla TviT saxelmwifomac miaqcia<br />
mkvidrTa janmrTelobis saqmes Tavisi mzrunveli<br />
Tvali da ganuzraxavs am mxriT mieSvelos xalxsa.<br />
gazeTebi gvauwyeben, rom Sina saqmeTa<br />
saministro Sesdgomia proeqtis Sedgenas imis<br />
Taobazed, rom sasoflo mkurnaloba ukeTess<br />
gzazed daayenos da guberniebSi, saca eroba jer<br />
ar aris Setanili, mTavrobas daunaxavs, rom dRes<br />
es saqme soflis janmrTelobisa ver aris kargad<br />
da Sesaferad mowyobili da agebuli da amis gamo<br />
soflis mcxovrebni mkiTxavebisa da tyuil-eqimebis<br />
xelSi scvivian. rom samermisod es aRar iyos,<br />
saministros ganuzraxavs mkurnalebis ricxvi da<br />
samkurnalo RonisZiebani gaabevros da gaaZlieros.<br />
amisaTvis daudgeniaT mazrebSi ramdenime mkurnali<br />
gaamravlon, agreTve maTi TanaSemweni da<br />
ferSalebi. radganac mkurnalebis nakleboba ufro<br />
aRmosavleTis guberniebSi SeuniSnavT, jer am<br />
guberniebSi moxdeba es cvlileba da mere sxva<br />
guberniebSiac.<br />
ar aris ruseTSi TiTiqmis sxva imisTana<br />
gubernia, saca aseTi naklebuloba iyos sasoflo<br />
349
mkurnalebisa da samkurnalo RonisZiebisa, rogorc<br />
CvenSi. am mxriT Cven Zalian ukan CamorCenilni<br />
varT sxva ruseTis guberniebzed da amis gamo<br />
aqaur mkvidrT didi zarali eZlevaT yovelgvar<br />
avadmyofobisa da sneulebisagan. CvenSi eroba ar<br />
aris, rom es didi saqme mkvidrTa janmrTelobisa<br />
kisrad idos, viTarca Tvisi uwmindaesi vali. da<br />
radganac TviTon umaRless mTavrobas unebebia am<br />
mxriT mieSvelos imisTana guberniebs, saca eroba<br />
ar aris, Cvenc imedi unda viqonioT, rom Cvenis<br />
soflebis janmrTelobis saqmesac eSveleba ram.<br />
rasakvirvelia, amas Cven mierac unda cda da<br />
Suamdgomeloba da es cda da Suamdgomeloba<br />
valad adevT imaT, visac amazed xma amoeRebaT<br />
Tavisis TanamdebobiTa da moxeleobiT.<br />
350
gamo<br />
tfilisi, 20 oqtomberi<br />
bevri laparakia, magram jer aravis gamoucvnia<br />
ra idumali azri aqvs germaniis axals<br />
imperators, rom taxtzed asvlis umal moiwadina<br />
sameufo karni evropiis saxelmwifoebisa daiaros<br />
da TviTveuli mflobeli didis saxelmwifosi<br />
pirispir inaxulos. rasakvirvelia, pirvel<br />
SexedviT advilad gamosaxsnelia es amocana, Tu<br />
marto sapires gavusinjavT da sarCuls yurs ar<br />
vaTxovebT. sapiris asaxsnelad isic sakmarisia<br />
vsTqvaT, rom germaniis axali imperatori<br />
mSvidobismoyvare kacia da hsurs yvelani<br />
mSvidobianobaze daiyolios, rom arsaidam omma ar<br />
ifeTqos.<br />
gana aseTi pasuxi am Znelad gamosacnobis<br />
amocanisa sakmarisia WeSmaritad cnobismoyvare<br />
kacisaTvis? Tu axali imperatori marTla<br />
mowadinebulia mSvidobianobisaTvis, es dRedaRam<br />
mzadeba jarebisa raRa aris? marTalia, naTqvamia,<br />
rom Tu mSvidobianad yofna gsurs, omisaTvis<br />
kargad momzadebuli unda iyovo, magram nuTu<br />
adamianisaTvis aucilebelia mSvidobianobinad<br />
yofnisaTvis dRemudam xelSi kombali eWiros,<br />
351
sxvis sacemlad moRerebuli? es gana buneburi<br />
wesi da rigia kacTa cxovrebisaTvis da ase unda<br />
iyos dRes, xval da mudam? aq rogorRac Tavi<br />
bolos ar ebmis da amitomac Znelad<br />
dasajerebelia, rom mSvidobis moyvareoba<br />
atarebdes germaniis imperators evropiis<br />
kardakar. aq sxva mizezi unda iyos.<br />
gana ara, kidec amboben sxvasa. magaliTebr,<br />
iZaxian, rom es kardakar siaruli marto imisaTvis<br />
ariso, rom germanias surso iseTi zavi Sehkras<br />
evropaSi sxvadasxva advilad mosabirebel<br />
saxelmwifoebTan, rom am zavs gared darCenilTa<br />
saxelmwifoTa veraferi gahbedon mozaveTa<br />
Zlierebis SiSiTao. TviTon germaniac Tu jarebis<br />
mowyobasa da mzadebaSia, eg imisTvis, rom Zlieri<br />
da SemZlebeli, mozaves ufro advilad iSovis,<br />
vidre uZluri da uRonoo.<br />
Cvenis fiqriT, arc aseTi axsnaa amocanisa<br />
Wkuazed axlo. maincadamainc ra mSvidobianobaa,<br />
roca adamiani, anu uked vsTqvaT, mTeli evropa<br />
erT uSvelebel saomar banakad aris gadaqceuli<br />
da iZulebulia Tavidam fexebamde SeiaraRebuli da<br />
xmalamoRebuli idges. arc axali imperatoria<br />
germaniisa iseTi Tvalauxilebeli kaci da arc<br />
imisi pirveli veziri T. bismarkia iseTi brma, rom<br />
ara hxedavdnen amisTana ucnauris yofis<br />
uTavbolobasa da xelfexmokleobas. rodemdis<br />
unda ewios es Wapani evropam SeTofiaraRebuli<br />
mSvidobianobisa? rodemdis unda gauZlos amodena<br />
xarjs, amodena gulisxeTqas xvalindelis dRis<br />
saSiSar molodinisas?<br />
amitomac Cvena gvgonia, rom es mSvidobianoba,<br />
romelic dRes germaniis politikis momxreebs<br />
enazed akeriaT, marto ferumarilia Savis<br />
fiqrebis galamazebisaTvis. aq germanias sul sxva<br />
tkivili awuxebs: TviTon germaniaa dids<br />
352
gansacdelSi, gansacdelisaTvis xids ikeTebs, rom<br />
Tavi gaitanos da igi didis RvawliTa da<br />
TavganwirviT mopoebuli erToba da Zliereba<br />
SarSandelis TovliviT ar daudnes xelSi.<br />
avstria da italia, romelTa gvirgvinosanni<br />
mflobelni ukve pirispir inaxula germaniis<br />
imperatorma, erTis mxriT hxedven, rom germania<br />
TviTveul maTgans xidad idebs da amitom zavi<br />
germaniasTan rogorRac examuSebaT da meores<br />
mxriT, ise gabazrulni arian T. bismarkis<br />
ostaturs xlarTebSi, rom Tavisi sakuTari<br />
moZraoba aRara aqvsT da Tu rCena undaT, T.<br />
bismarks unda sdion ukan. es or mxarezed yureba<br />
italiisa da avstriisa ar SeiZleba SeniSnuli ara<br />
hqondes imisTana gulTmisans kacs, rogorc T.<br />
bismarkia. amitomac advilad misaRebia isic, rom<br />
T. bismarki didis imediT ver daemyareba amaTs<br />
megobrobas. jerxanad, rasakvirvelia, pirobiT<br />
Sekrulni arian, magram es piroba T.<br />
bismarkisaTvis imdenad saimedo ar unda iyos,<br />
Cvenis fiqriT, rom xeli gamoiRos da Tavisi<br />
pirdapiri ganzraxuloba aisrulos, esi igi,<br />
safrangeTs miesios.<br />
es `ho~ da `ara~ samTa kavSiris mozaveobisa<br />
aris mizezi dRevandelis politikis uZraobisa da<br />
Tu es ar iyos, nuTu T. bismarki, Tavadac Zlieri<br />
da ufro gaZlierebuli avstriisa da italiis<br />
momxreobiT, an erTs dRes gaCerdeboda da ar<br />
daecemoda Tavzed safrangeTsa, romlis<br />
dauZinebeli mtroba gulSi eklad urWvia<br />
germanias da mosvenebas ar aZlevs xvalindelis<br />
dRis gansacdelis molodiniTa!..<br />
es mozaveTa hoaraobavea, Cvenis fiqriT, is<br />
mizezi, romelmac aiZula germaniis axali<br />
imperatori sxvadasxva xelmwifeebTan misvlad. man<br />
Tavis sakuTaris TvaliT da yuriT moisurva<br />
353
Seamowmos simtkice da gamtyuvnebloba im imedisa,<br />
romelsac misni mozaveni sityviT iZleodnen. am<br />
mxriT rom mas imedi gasZliereboda, erTs dResac<br />
ar daaRamebda, rom safrangeTisaTvis omi ar<br />
gamoecxadebina. jer, roca memkvidred iyo, gana<br />
marTla tyuilada hqonda xma dagdebuli, rom igi<br />
omis moyvare kacia da gambedavi. egre male ra<br />
gamoucvlida xasiaTs? igi dResac imave xasiaTisaa,<br />
mxolod garemoebam cota ar iyos frTa Seakveca<br />
da omis xalisi da gambedaoba gaunela.<br />
es ganeleba, iqneba, sasurveli iyos mTelis<br />
evropiisaTvis, xolo germaniisaTvis ki veraferi<br />
nugeSia, imitom rom, yvelam icis, germania uomrad<br />
ver gadaurCeba exlandels mdgomareobas<br />
evropiisas: omi da mere gamarjvebuli omi ise<br />
saWiroa misTvis, rom uamisod imisi Zliereba da<br />
TviTon erTianobaca bewvzed ekideba, dRe yovel<br />
gasacdelSi iqneba. es aseTi yofa metad mZimea da<br />
autaneli yovelis saxelmwifosaTvis da nametnavad<br />
germaniisaTvis, romelic or did saxelmwifos<br />
Suaa momwyvdeuli da romlis javri TviT<br />
germaniis erTs Zliers momxres _ avstrias, jer<br />
kidev gulSi aqvs Senaxuli.<br />
am saxiT germaniam, dRes iqneba Tu xval,<br />
usaTuod omi unda atexos da am omSiac usaTuod<br />
unda gaimarjvos. amas iTxovs misi arseboba, misi<br />
mdgomareoba da xsna. radganac germaniam kargad<br />
icis es, amitomac miss imperators guli unda<br />
Seejerebina da imedi italiisa da avstriis<br />
momxreobisa gaeZlierebina da gaemtkicebina,<br />
radganac uamisod mis mier Zneli gasabedia omi. am<br />
gulis SejerebisaTvis germaniis imperatorma<br />
inaxula pirispir sxvadasxva xelmwifeni da exla<br />
saqme imazea mimdgari, ra nugeSiT dahbrunda igi<br />
Tavisis mogzaurobisagan. Tu imedi da nugeSi<br />
gaumtkicda, mosalodnelia, rom dResa Tu xval<br />
354
SevityobT saqmeTa awewvas, aSlasa da gamwvavebas,<br />
Tu ara da, saqme isev T. bismarkis Tvalmaqcobaze<br />
mivardeba, rom evropiis politikaSi isev<br />
TvalxuWanoba gamarTos, vidre sasurveli dari<br />
daudgebaT. ase iqneba Tu ise, am mokle xanSi orSi<br />
erTi unda gamomJRavndes da mzeze gamoifinos.<br />
355
356<br />
<br />
evropaSi<br />
tfilisi, 23 oqtomberi<br />
Tumca yvelgan da yovelis mxriT iZaxian, rom<br />
mSvidoba da morigeba Camovarda evropaSio, magram<br />
evropas mainc guli gulis alagas ver dauyenebia<br />
da dResa hfrTxis xvalindelis dRis SiSiTa. an<br />
rogor daimSvidos guli, roca hxedavs, rom<br />
safrangeTi TiTqmis erTs miliards fuls iTxovs<br />
jarebis gaZlierebisaTvis, ramdensame milions<br />
avstria da egredve sxvanica. mSvidobao, mSvidoba<br />
da yvelas ki muqariT xeli xmalzed ukidia da<br />
Sinidam gared gamoiyurebian, aca, uecrad Tavzed<br />
aravin dagvesxaso.<br />
Tumca dRes yvelani am yofaSi arian, magram<br />
dRes arc erTi imisTana didi saxelmwifo ar aris<br />
evropaSi, rom, garedam SiSis garda, Sinauri didi<br />
tkivilic ar awuxebdes. avstria dids<br />
safiqrebelSia exla Cexebis saqmisa gamo da<br />
hlamis es orTaviani saxelmwifo samTava<br />
saxelmwifod gadaiqces. es ambavi avstriisaTvis<br />
didi sagonebelia da mermisi avstriisa iqneba am<br />
Cexebis saqmis ase Tu ise dabolovebazed ufro<br />
iyos damokidebuli, vidre romlisame Zlieris<br />
mteris damarcxebazed, germaniaSi atexilia
gardahqmna, anu uked vsTqvaT, SekeTeba<br />
konstituciisa im mxriT, rom pasuxugebel<br />
saministros magier pasuxismgebeli saimperio<br />
saministro dafuZnebul iqmnas da miT eris<br />
warmomadgenelobas, romelsac ekuTvnis gankiTxva<br />
ministrebisa, Rone zedmoqmedebisa gauZlierdes<br />
saSinao Tu sagareo saqmeTa msvlelobazed.<br />
inglisisa da irlandiis saqme jer gauTavebeli<br />
aqvs da esec imodenad didi saqmea, rom misi ase<br />
Tu ise gaTaveba SemZlebelia inglisis eris<br />
bedzed didi da Zlieri gavlena iqonios. italia<br />
kidev dRevandlamde zed gadagebulia imazed, rom<br />
saero mflobelobas italiis xelmwifisas aRar<br />
etanebodes da iCemebdes saekklesio uflebas<br />
romis papisa, romelsac dResac ver Seuwynarebia<br />
italiis gaerTianeba da romis qalaqis dapyroba<br />
da gadaqceva gaerTianebuli italiis sataxto<br />
qalaqad.<br />
xolo yvelazed mwvavi Sinauri saqme<br />
safrangeTsa aqvs da yvelazed dids gansacdelSiac<br />
aris dRes amis gamo es qveyana. es gansacdeli miT<br />
ufro sayuradReboa, rom Cvenis fiqriT,<br />
SemZlebelia zedmoqmedeba iqonios mTelis<br />
evropiis saerTo politikazed. saqme is aris, rom<br />
mTavar-ministrma safrangeTisam b-nma flokem<br />
Seitana, saca jer ars, proeqti konstituciis<br />
xelaxlad gadasinjvisa. amis gamo dRes mTeli<br />
safrangeTi fexzed dadga da gacxarebuli<br />
laparakobs. zogi `hos~ ambobs am gadasinjvazed,<br />
zogi `aras~, da aris erTi saSineli baasi da<br />
kamaToba momxreTa da aramomxreTa Soris. xma<br />
ismis viTomc TviTon prezidents respublikisas<br />
sadi-karnos WkuaSi ar mosdis es gadasinjvao da<br />
dResac cota ar iyos am gadasinjvas eurCebao.<br />
Cven ar gamovudgebiT imis CamoTvlas Tu riT<br />
ari mosawoni es proeqti flokesi da riT<br />
357
dasawuni. amas proeqtSi Sig Caxedva unda da Cven<br />
sagnad dRes es ara gvaqvs. Cven marto im ambavs<br />
mivaqcevT yuradRebas, romelic dRes gulwrfel<br />
moyvareebs safrangeTisas or dids banakada hyofs<br />
es gadasinjvis saqme. sxvani ki am saqmeSi marto<br />
wyalis amRvrevas moelian TavianT badeebis<br />
sasrolad, rom piri Caimtkbarunon daWerilis<br />
TevziTa.<br />
igi nawili safrangeTisa, romelic dRes<br />
gulwrfelad eurCeba am gadasinjvis saqmes, iZaxis,<br />
rom eg saqme Tumca sasurvelia, magram magisi dro<br />
ar aris exla, roca sxvadsxva dasTa Soris aseTi<br />
gamwarebuli da gawiwmatebuli mtroba da<br />
SuRliao. ueWvelia, eg gadasinjvis saqme moiTxovs<br />
mowvevas damafuZneblis krebulisas. am krebulzed<br />
mtreni respublikisani _ bonapartistebi da<br />
monarqistebi SemTxvevas ar dahkargven ar<br />
Camoagdon sityva maszed Tu _ iyos respublika<br />
kvlavac Tu respublikis magier monarqia<br />
daifuZnoso. aravin iciso dasTa ostaturi xerxi<br />
da xerxiani ostatoba ra pasuxs aTqmevinebs<br />
krebulsao. saarvinicod rad gavixadoT ukve<br />
dalagebuli da Cven mier erTxel Sewynarebuli<br />
arseboba respublikisao? Tund egec ar iyos, vin<br />
gviTavdebebs, rom raki saqme am mZime sakiTxavzed<br />
mivardeba, erTi saSineli arev-dareva erTmaneTSi<br />
ar mohxdes, roca krebuli Taviss hos, anu aras<br />
ityvis? respublikelni xom usisxlod ar<br />
gaswiraven respublikas da monarqielebs ar<br />
daulocveno da arc monarqielni, kamaTobiT da<br />
uaris TqmiT gamwarebulni, uCxubrad Camoeclebian<br />
respublikelebs gzidamao. gana exla imisTana dro<br />
aris, rom saamisod saqme gavixadoTo? gared<br />
mtris muqaras Zlivs vuZlebT da gana Wkua iqneba<br />
Sinac erTmaneTSi SfoTi avitexoTo?<br />
358
am SfoTisa da amboxis atexis SiSiT TviTon<br />
gadasinjvis moTave floke im azrisaa, rom am<br />
saqmeSi damafuZnebel krebuls mowveva ar undao.<br />
es saqme eqvemdebareba marto kongressa, romelic<br />
Sesdgeba palatisa da senatisaganao. amazed<br />
pasuxad eubnebian, rom vinicobaa TviTon<br />
kongreszed Camovardes laparaki damafuZnebel<br />
krebulis mowvevis Taobazed, maSin raRa vuSveloT<br />
saqmesao? eg ar SeiZlebao, ambobs Turme floke.<br />
rasakvirvelia, `ar SeiZlebas~ Tqma didi sabuTi<br />
ar aris imsTana TviTneba qveyanaSi, rogoric<br />
safrangeTia, miT ufro, rom damafuZnebel<br />
krebulis mowvevas mxars aZleven radikalebi<br />
klemansos winamZRolobiT da klemanso xom<br />
Tavisis dasiT Zalian gavleniani da SemZlebeli<br />
kacia dRes safrangeTSi.<br />
eseni iZaxian, rom damafuZnebel krebulis<br />
mowvevas araferi SiSi ar mosdevso, radganac<br />
krebuli mowveul iqmneba marto konstituciis<br />
gadasasinjavad da ara imisaTvis, rom safrangeTs<br />
forma mmarTvelobisa da gamgeobisa Seucvaloso.<br />
raki eri krebulisaTvis amoirCevs kacebs da<br />
miandobs marto konstituciis gadasinjvis saqmes,<br />
krebuls ra ufleba da neba eqmneba davalebul<br />
saqmes gverdi auqcios da armindobils xeli<br />
CasWidoso. ra Tqma unda, arc amisTana imedia<br />
ueWveli sabuTi, rom zemoaRniSnuli SiSi<br />
gauqardes safrangeTsa. safrangeTs gana erTi da<br />
ori magaliTi hqonia Tvalwin, rom mindobils<br />
kacs Tu krebuls aramindobili dauCemebia,<br />
TviTneboba gamouCenia da saqme Tavis nebazed<br />
wauyvania.<br />
esea Tu ise, dRevandeli dRe didi da mZime<br />
dRea safrangeTisaTvis igi safrangeTs sagareo<br />
saqmeTaTvis imodenad uRonoda hxdis, rom dRes<br />
safrangeTi erTs gariyulsa da wris gared<br />
359
darCenils saxelmwifosa hgavs. ra Tqma unda, es<br />
gadasinjvis saqme, am udroo dros bulanJesagan<br />
atexili, raki astyda, unda rogorme gaTavdes<br />
kidec. xolo safrangeTis mtrebi sixaruliT<br />
xelebs ifSvneten, imitom rom gaTavdeba Tu<br />
gagrZeldeba es gadasinjvis saqme, Sinauri SfoTi<br />
mravalgvar dasTa Soris safrangeTs mosvenebas ar<br />
miscems, sagareo saqmeTaTvis daauZlurebs da<br />
germanias amazed meti sxva ara undara. es<br />
mizeziani garemoeba safrangeTisa orsave wvers<br />
sapolitiko sabelisas xelT aZlevs uamisodac<br />
Tavgazviadebuls germanias da dRes germania,<br />
safrangeTisagan cotad Tu bevrad uSiSari, rasac<br />
moiwadinebs, imas izams. mosawadinebeli kidev<br />
germanias isa aqvs, rom aRmosavleTis da xmlTaSua<br />
zRvis saqmeSi avstriisa da italiis saamuri ambavi<br />
ram moaxdinos da miT davalebul da damunaTebul<br />
hyos erTica da meorec saSvelad, Tu vinicobaa<br />
dro ixelTa da safrangeTTan angariSebis<br />
gasworeba moindoma.<br />
Cvenis fiqriT, konstituciis gadasinjvas<br />
safrangeTSi dRes es mniSvneloba aqvs mTelis<br />
evropiis saerTo politikisaTvis. ara gvgonia,<br />
bevri xani gavides da ar SevityoT gazeTebisagan,<br />
rom germaniis farul manqanebiT aRmosavleTis<br />
saqme aiwewao da bolgariam aurzauri daiwyovo.<br />
jer exlav makedoniaSi raRasac eSmakoben da<br />
Woradac gaisma, viTom germaniam STaagona<br />
osmaleTsa, rom droa princi koburgeli<br />
bolgariis mTavrad damtkicebul iqmnaso. arc<br />
serbiis mefis milanis yofaqcevaa am mxriT<br />
umniSvnelo: mivida belgradSi da Zalad<br />
ganeqorwina Tavis gvirgvinosans meuRles<br />
natalias, romlis dedofloba avstrias TvalSi<br />
eklada hqonda da avstriis gamo germaniasac<br />
verafrad moswonda.<br />
360
mTavrobiT<br />
tfilisi, 27 oqtomberi<br />
italiaSi misvla metad Znel da mZime saqmed<br />
aris miCneuli xelmwifeTaTvis. marTalia,<br />
xelmwifeebis erTmaneTis Sexvedra da erTmaneTTan<br />
misvla-mosvla yovelT uwinares jer<br />
diplomatebis gasarigebeli saqme yofila<br />
yovelTvis, magram italiaSi romelisame xelmwifis<br />
misvlas erTi gansakuTrebiTi garemoeba abrkolebs.<br />
saqme is aris, rom italias dRes ori xelmwife<br />
hyavs, ornive erTsa da imave qalaqSi arian da<br />
erTsa da imave qalaqs Tavis sataxto qalaqad<br />
hxadian. erTi amTgani mefe humbertia, marTali da<br />
WeSmariti xelmwife italiisa da meore ki aris<br />
papi leon XIII, romelic ar uTmobs xelmwifobas,<br />
romSi mainc humberts, ar sCadis, eurCeba dRemde<br />
da hCemobs saero xelmwifebas, Tumca didi xania<br />
am saero xelmwifebazed xeli mTlad daabanines.<br />
es kidev araferi, roca erTi arxeinad<br />
xelmwifobs da meore ki imave dros iZaxis, ara,<br />
xelmwife me varo da aravin ki ujerebs. saqme is<br />
aris, rom erTi marTali xelmwifea, romelsac<br />
karga didi jari hyavs xmeleTisa Tu zRvisa da<br />
SemZlebelia mters umtros Tavisis RoniTa da<br />
361
moyvares umoyvros, meore kidev upirvelesi<br />
sasuliero gvamia, romelsac Tumca jari ara hyavs<br />
da uTofiaraRoa, magram mTelis qveynierobis<br />
keTilmorwmune kaTolikeni misi gulmodgine<br />
Tayvanismcemelni da morCilni arian. paps, rogorc<br />
erTaderTs da upirveless mRvdelmTavars<br />
kaTolikeTa sarwmuneobisas, yvelgan, saca ki<br />
kaTolikeni arian, didi gavlena, didi xma da<br />
saxeli aqvs. nu daviviwyebT, rom, sxvaTa Soris,<br />
avstria, germania TiTqmis savseni arian<br />
kaTolikeTa sarwmunoebis mkvidrTagan. ai, aseTi<br />
garemoebaa Tavi da Tavi mizezi dabrkolebisa,<br />
roca italiaSi wasvlas moisurvebs xolme<br />
romelime xelmwife.<br />
jer kidev germaniis exlandel imperatoris<br />
papas vilhelms I hsurda swveoda italiis mefes<br />
humberts, magram survili zed Seelia<br />
diplomatebis miTqma-moTqmas maszed Tu, rodis,<br />
sad da rogor moxdes es misvla da naxva. swored<br />
eseve emarTeba avstriis imperatorsaca, romelsac<br />
didi xania hmarTebs viziti italiis mefisa da<br />
jer ver gadauxdia zemoxsenebul garemoebis gamo.<br />
exlandelma imperatorma germaniisam minam wasvla<br />
gahbeda italiaSi, jer cxrajer gaazomina da<br />
aawonina diplomatias am wasvlis viTareba.<br />
am mokled naTqvamisagan cxadia, rad unda<br />
emZimebodeT an avstriis, an germaniis imperators<br />
wasvla italiaSi. aSkaraa, garemoeba iseTia, rom<br />
Tu wava vinme maTgani italiaSi, im azriT unda<br />
wavides, rom an arc mwvadi daswvas, arc Samfuri<br />
an ara da orSi erTi gaswiros. SeuZlebelia am<br />
SemTxvevaSi, rom arc mwvadi daiwvas da arc<br />
Samfuri, SeuZlebalia, rom orSi erTi ar<br />
gaiwiros. sxva rom ara iyos ra, jer erTi, es<br />
vikiTxoT, vis unda ewvivnen, visTan unda mividnen<br />
italiaSi xelmwifeni? Tu mefe humbertTan, papi<br />
362
iwyens, Tu papTan _ mefe humberti. ityvian<br />
oriveni inaxulono? Zalian kargi, magram romeli<br />
inaxulon xelmwifuris pativiT da romeli ara.<br />
gvirgvinosani stumari rogor moeqces an erTsa an<br />
meores? orsave xelmwifuris pativiT moeqces? maS<br />
am SemTxvevaSi orive xelmwifed unda aRiaros,<br />
isic, vinc marTali xelmwifea da isic, vinc<br />
xelmwifobas hCemobs. es xom orivesaTvis<br />
erTnairad sawyenia?<br />
Tunda amaebs yvelas Tavi davaneboT da marto<br />
es vikiTxoT: romels qalaqSi ewvion humbertsa?<br />
romSi? romSi xom papic aris da iZaxis, romi<br />
Cemiao. mividnen romSi da ar inaxulon papi? eg<br />
xom ukadrisoba iqmneba papisaTvis da amas rogor<br />
Caidenen? maS ewvion italiis mefes sxva<br />
romelsame qalaqSi da ara romSi? arc es<br />
SeiZleba, imitom rom italiis mefe iwyens da<br />
ityvis: raki roms eridebiT papis gamoisobiT, maS<br />
am qalaqs Cems sataxto qalaqad ara hxadiTo! maS<br />
xels uwyobT paps daiCemos romi sakuTrado!<br />
ai eseni da bevri sxva amisTana mizezi uSlian<br />
dResac zogierTs xelmwifeebs italiaSi misvlas<br />
humbertis sanaxavad. cxadia, rom visac iq misvla<br />
unda da amasTan papis amebac da humbertisac,<br />
sjobia ar mivides, imitom, rom aq orSi erTia<br />
usaTuod gasawiri. verc vilhelm I, verc avstriis<br />
imperatorma am orSi erTis romelisame gawirva<br />
ver gahbedes da amjobines italiaSi wasvlazed<br />
xeli aeRoT. xolo axalma imperatorma<br />
germaniisam, raki naxa, saWiroao italiaSi wasvla<br />
da humbertis pirispir naxva, ar SeuSinda imas,<br />
rom aq ar SeiZleba an mwvadi ar daiwvas, an<br />
Samfuri da romSi misvliTa orSi erTi an mefe<br />
humberti an papi unda gaewira. uamisoba ar<br />
iqneboda. ra Tqma unda, paps gaswiravda, radganac<br />
ulaSqro, ujaro, uTofiaraRo papi araferi<br />
363
nugeSia omSi da italiis mefe ki am mxriT didi<br />
zurgia germaniisaTvis.<br />
paps ramdenjerac Camougdia imperator<br />
vilhelmisaTvis laparaki Tavis unugeSod<br />
yofnazed, imdenjerve imperators TiTqmis banze<br />
augdia sityva da Sors dauWeria. erTis sityviT,<br />
paps aramc Tu imedi ram gamoutania germaniis<br />
imperatoris laparakisagan, aramed guli<br />
daujerebia, rom amisagan Tavis dReSi ara<br />
gamodnebara saCemodao. gamwyrala amazed papi da,<br />
rasakvirvelia, maxlobelnic aZliereben am<br />
wyromas, radganac amaTac imedi mTlad<br />
gadaswyvetiaT germaniazed. amboben, windaxeduls<br />
bismarks es ambavi metismetad swyeniao: papi,<br />
marTalia, ulaSqro, ujaro, uTofiaraRo sulieri<br />
gvami bZandeba, magram mainc didi xma aqvs, didi<br />
saxeli, didi pativi mTelis qveynierobis<br />
kaTolikeTa Soris sazogadod da germaniaSi<br />
kerZod. Tu germaniaSi papma momxreoba ar gauwia<br />
exlandelis imperatoris politikas, gza da kvali<br />
Zalian aireva, radganac kaTolikeTa dasi<br />
germaniaSi karga mozrdili dasia da morCilia<br />
papisa. T. bismarkma Zalian kargad icis, ra Zala<br />
aqvs papis sityvas da darigebas germaniis<br />
kaTolikeebzed, da amitomac advilad misaxvedria<br />
_ rada swyenia Semowyroma papisa exla, roca<br />
prusiis landtagisaTvis arCevanebia daniSnuli da<br />
gacxarebuli brZolaa dasTa Soris. Tqma ar unda,<br />
rom papi romis ar SearCens germanias Tavis<br />
javrsa.<br />
jer exlav, roca imperatori TiTqmis ori<br />
dRea ar aris, rac dabrunda Tavis qveyanaSi,<br />
gazeTebi amboben, rom papi Zalian moutkbilda<br />
safrangeTsa da germaniis jabriT hlamis<br />
safrangeTTan daaxlovebasao. erTi italiis gazeTi<br />
kidev iuwyeba, viTomc paps zogierTi gavleniani<br />
364
episkopozebi germaniisa daubarebia romSi<br />
darigebis misacemad maszed, Tu ragvar unda<br />
imoqmedon papis saerTmflobelobis aRsadgenad.<br />
zogierTni warmomadgenelni saekklesio dasisanic<br />
movleno germaniidam romSi, raTa valad idvan<br />
prusiisa da germaniis parlamentebSiac mxari<br />
miscen episkopozebis cdas saero mflobelobis<br />
aRdgenisaTvisao.<br />
ara gvgonia, am cdam saero mflobelobis<br />
aRdgenisaTvis Tavi daiWiros. xolo germanias ki<br />
rom cotad Tu bevrad mouwamlavs papi mosvenebis<br />
dReebsa, amaSi eWvi arvis ar unda hqondes.<br />
germaniaSi blomad arian erTgulni kaTolikeni,<br />
romis papis Tavdadebulad momxreni. eseni mainc<br />
eurCebian da eurCebian prusiis batonobas<br />
germaniaSi da exla Tu am urCobaSi romis papic<br />
win wauZRveba Tavis locva-kurTxeviT, SesaZloa<br />
germanias imodenad aewewos Sianuri saqmeni, rom<br />
amaSi gaebas da sakmaod veRar moicalos<br />
sagareoTaTvis, da maSasadame, verc ase<br />
Tvgazviadebulad ibatonos evropaSi. safrangeTi,<br />
jer gulnatkeni italiis exlandel<br />
saministrosagan da mere germaniisagan dReyovel<br />
ukadrisad xsenebuli, rasakvirvelia, magrad<br />
Camohkidebs xels papis survils safrangeTTan<br />
daaxlovebisas da ecdeba es viTareba dRevandelis<br />
dRisa rac SeiZleba kargad gamoiyenos.<br />
Semowyroma papisa Tvalad, iqneba, vinmem<br />
arafrad miiCnios, magram mag ambavs guli Signidama<br />
aqvs da SemZlebelia bevri usiamovnoba da vneba<br />
miayenos vilhelm II da T. bismarkis politikas<br />
germaniaSi, saca uamisodac ara erTi da ori<br />
momduravia am politikisa. am saxiT, Tu germanias<br />
aqamde sxvaze uxaroda Tvali, rom Sin saqmeebi<br />
aSlili aqvs da ver gasZRoliao, iqneba dReis amas<br />
iqiT germaniazedac ese gaaxaron sxvebma Tvali.<br />
365
366<br />
<br />
safrageTisadmi<br />
tfilisi, 28 oqtomberi<br />
nuTu marTla safrangeTi ise ganmartoebulia,<br />
ise yvelasagan ganze gayenebulia, ise yvelasagan<br />
xelaRebuli da gawiruli, rogorc iZaxian<br />
germaniis gazeTebi Tavisis Tavis sanugeSod? ara<br />
gvgonia.<br />
Cven amaswinada vsTqviT, rom germania Tumca<br />
bevrs hfarTifurTobs Tavisis megobrebiTa,<br />
avstriiT da italiiT, magram gulSi ki, ara<br />
gvgonia amaTi didi imedi hqonedes. Cven vambobT,<br />
rom verc avstria, verc italia ise ver<br />
daumoyvrdeba germanias, rom cali Tvali<br />
sxvisakenac ar eWiros erTsaca da meoresac.<br />
tyuilad iZaxian safrangeTi ganvamartoeTo,<br />
safrangeTs momxre da meSveli ara hyavs<br />
evropaSio. siyvaruli, megobroba, moyvroba da sxva<br />
amisTana Tbil-Tbili da tkbil-tkbili grZnoba<br />
politikaSi xom Txilis naWuWis fasadac ar gadis<br />
da am mxriT anusxva imisi, Tu vis Sestkiva guli<br />
safrangeTisaTvis, meti iqneba da arafrad<br />
Rirebuli. saqme is aris, saWiroa safrangeTi<br />
evropiisaTvis Tu ara; rom saWiroa, amazed eWvi
aravisa aqvs da, Tu saWiroa, safrangeTi Tavis<br />
dReSi marto ar iqneba evropaSi.<br />
safrangeTma TviTonac rom moindomos martod<br />
da calked yofna, evropa amas ar uyabulebs. es<br />
aSkaraa, imitom rom martoxeli, gancalkevebuli,<br />
umweod, umomxreod darCenili safrangeTi advilad<br />
gasaqeli iqmneba da gaqelva misi da Tavgasuli,<br />
sazRvardaudebeli batonoba germaniisa evropaSi<br />
erTi iqmneba. amas Tavis dReSi evropa ar<br />
moindomebs. piriqiT, evropisaTvis sasurvelia, rom<br />
saca Zlieri germaniaa, iq Zlieri safrangeTic<br />
iyos, rom erTmaneTi dahlagmon da am orSi erTma<br />
sxvazed ar ibatonos evropaSi, imitom rom<br />
batonobis mada da sixarbe marto am orma<br />
saxelmwifom gamoiCina jerxanad, safrangeTma<br />
napoleon III dros da germaniam mas aqeT, rac<br />
safrangeTzed gaimarjva.<br />
avstriisaTvis da italiisaTvis am mxriT<br />
safrangeTi didi ram aris da Znelad<br />
gamosametebelia. amitomac arc erTis amaTis<br />
megobrobas da momxreobas safrangeTis winaaRmdeg<br />
germania mTlad ver miendoba. ai aq aris mizezi,<br />
rom germanias jerxanad omi ver gaubednia<br />
safrangeTisaTvis, Tumca suli kbiliT Zlivs<br />
uWiravs, ise mowadinebulia. evropa nebas ar<br />
miscems germanias gaanadguros safrangeTi da Tu<br />
amas winaT ar waeqomaga safrangeTsa, marto<br />
imisTvis, rom napoleonis safrangeTi metad<br />
Tavgazviadebuli iyo evropaSi da amitom saWirod<br />
Seiqmna frTa cotad Tu bevrad mohkvecoda. roca<br />
germaniam eg frTa Seakveca, axla TviTon<br />
gazviadda da Tavs gavida da amazed mets<br />
gazviadebas ki evropa veRar SeiSvnevs. ai germaniis<br />
asalagmeblad am gazviadebis gzazed didad<br />
saWiroa Zlieri safrangeTi da Tu dRes ruseTi<br />
mxars aZlevs safrangeTsa, swored im mizeziT, rom<br />
367
usafrangeTod germaniis mZlavrobasa da<br />
gaumaZRrobas Znelad gauZlebs evropa.<br />
exla Tu safrangeTis winaaRmdeg iqcevian<br />
zogierTni saxelmwifoni da ekurkurebian<br />
germanias, es ambavi saxvaliod bevrs aras hniSnavs.<br />
ai Tunda italia aviRoT. es xom germaniis<br />
sasiamovnod da samegobrod aris Tavdadebuli da<br />
safrangeTTan didi kinklaoba, wyroma da krulva<br />
aqvs, magram Tu marTla omi astyda, aravin icis,<br />
italia gaimetebs safrangeTsa Tu ara. jer dResac<br />
italiis ukeTesTa SvilTa guli safrangeTisaken<br />
ufro aqvsT, vidre sxvisaken, zogierTni kidev<br />
hfiqroben da arwmuneben sxvas, rom italiisa da<br />
safrangeTis Serigeba advili saqmeao.<br />
gamoCenili oratori italiisa da deputati<br />
arbibi swers gazeTebSi, rom italiaSi erTi kacic<br />
ar aris safrangeTTan omis mosurneo. yvelani,<br />
vinc ki sapolitiko sarbielzed moqmedoben, _ da<br />
mTavar-ministri krispi xom yvelazed uwinares, _<br />
im azrisani arian, rom Ronieri da SeZlebuli<br />
safrangeTi saWiroa evropiis sasworisaTvisao da<br />
amaTSi ufro gavleniani da saxeliani kacebi<br />
Zalian iwyenen, Tu safrangeTi xelaxlad<br />
dahmarcxda an CamoerTva kidev rameo.<br />
maS Tu egrea, italia rad miemxro germanias da<br />
Svela dahpirda, Tu vinicobaa omi autyda<br />
safrangeTTanao, ityvian. eg imitomao, ambobs<br />
deputati arbibi, rom gadidgulebuli safrangeTi<br />
1870 wlamde arafrad iCnevda italias, TiTqo<br />
saxsenebladac ara Rirso, maSin, rodesac<br />
germaniasTan omSi italias SeeZlo kargi zurgi<br />
mieca safrangeTisaTvisao. xolo yovelive es<br />
dRevandeli ukmayofileba italiisa da safrangeT<br />
Soris didi araferia da male daviwyebas miecemao.<br />
amitomac italiis deputati arbibi urCevs<br />
safrangeTsa, nu auCqardebi germanias da<br />
368
samagieros gadaxdas Tavi daanebe dromde, vidre<br />
`samTa kavSirs~ vada gauvao.<br />
vada am samTa kavSirs gauva 1892 welsa da<br />
arbibi urCevs italiasaca da safrangeTsac ise<br />
moiqcnen, rom es `samTa kavSiri~ xelmesamed aRar<br />
Sesdges da italia da safrangeTi, rogorc erTisa<br />
da imave naTesavobis erni, erTmanerTs SeuerTdnen.<br />
Tu safrangeTi mourbildeba da moutkbildeba<br />
italias da tyuilubralozed aRar autexs raRac<br />
davidarabasao, ueWvelia 1892 wels germaniasTan<br />
italia erTad aRar iqnebao.<br />
es kidev araferi, rom italiaSi es amisTana<br />
germaniisaTvis usiamovno azri hmuSaobs da<br />
htrialebs, Tumca ki esec cotad Tu bevrad imisa<br />
momaswavebelia, rom germanias evropaSi abru<br />
utydeba, lilaxana ufuWdeba. aba exla uyureT<br />
ras iZaxis dRes patara belgia, romelic germanias<br />
aqamomde TiTqmis Tavis yurmoWril ymad<br />
eguleboda da gamoeloda, rom Tu vinicobaa<br />
safrangeTs mivesie da gza mominda, uRono belgia<br />
gzas ver damiWerso da Tavis qveyanazed gamatarebs<br />
safrangeTSi Sesasevadao.<br />
exla ki saxelganTqmuli emil lavele<br />
`Independance Belge~-Si sul sxvas mogviTxrobs. igi<br />
imowmeba, rom belgiis guli safrangeTisaken ariso<br />
da ambobs: ministrma brialmonma neba damrTo<br />
gamovacxado, rom, Tu vinicobaa germaniasa da<br />
safrangeTs Soris omi astyda, belgiis mxedroba<br />
ukanasknels wveTs sisxlisas ar dahzogavs, rom<br />
aravin gamoataros belgias gzebsa da miwawyalzedao.<br />
xaTrijami iyos amazed safrangeTio.<br />
es ambebi, ara umniSvnelo dRevandelis<br />
dRisaTvis, imitom moviyvaneT, rom bevri sabuTi<br />
ara aqvs im yvirils, viTomc safrangeTi dRes<br />
gancalkevebulia da gariyuli. tyuilad atyueben<br />
germaneli gazeTebi TavianTs Tavsaca da sxvasac.<br />
369
safrangeTs Tavisi momxreni da Semweni yvanan<br />
evropaSi, imitom rom usafrangeTod evropa<br />
germaniis saTamaSo burTad Seiqmneba. evropa amas<br />
Tavis dReSi ar ikadrebs, Tavis dReSi ar<br />
moindomebs. es germaniam kargad icis da vera<br />
Seubednia ra safrangeTisaTvis. dRevandeli Wiri<br />
germaniisa es aris da imazed htrialebs misi<br />
politika, rom rac SeiZleba gvian daanaxvos<br />
sxvebsa es Tavisi Wiri, an TviT Wirma gvian iCinos<br />
Tavi. imitomac dRes germaniis politika<br />
saxvaliod gadadebaa dRevandelis Wirisa da sxva<br />
araferi.<br />
370
ar viciT, ramodenad marTalia es sasixarulo<br />
ambavi da Tu marTalia, sasurvelia vicodeT<br />
romels Tavadaznaurobas gauwevia Tavis sasaxelod<br />
aseTi marTebuli da Rirseuli Suamdgomeloba<br />
mTavrobis winaSe. samwuxarod, gazeTebi niSnobliv<br />
ar gvauwyeben romeli Tavadaznaurobaa aseTi<br />
gulSematkivari qveynisa da ixsenieben im<br />
Tavadaznaurobas mTelis kavkasiis saxeliT<br />
zogadad da ara saxeldobr calke.<br />
Cven darwmunebulni varT, rom Cveni<br />
<strong>saqarTvelos</strong> Tavadaznauroba amisTana<br />
Suamdgomelobazed ar moscdeboda. es<br />
Suamdgomeloba saqveyno saqmes Seexeba da sad Cveni<br />
Tavadaznauroba da sad saqveyno saqme!.. Cvens<br />
Tavadaznaurobas Tavisi sakuTari dardi da<br />
naRveli aqvs da sxvisTvis sada aqvs mocda, rom<br />
izrunos da inaRvlos? Cveni Tavadaznauroba, anu<br />
uked vsTqvaT, misi warmomadgenelni qveynis<br />
sakeTilod yvelazed uwinares imasa hxedven, rom<br />
prikazis vali rogorme aRsnan da amis gared Tund<br />
qva qvazedac nuRar darCeba, bevrs aras inaRvlian.<br />
marTalia, Cvenma Tavadaznaurobam am ukanasknel<br />
sagubernio krebaSi erTxmad ganaCeni daadgina, rom<br />
gveyofa amdeni saTakilo Rijini: `gvapatie,<br />
gvaCuqeo~, sxva ara iyos ra, sircxvilia amdeni<br />
maTxovaroba da amitomac nuRar vaxsenebT prikazis<br />
saqmes mTel saTavadaznauro saqmedao da<br />
mTavrobasac nuRar SevawuxebT asiode kacis<br />
gulisaTvis mTelis Tavadaznaurobis saxeliTao,<br />
magram... magram ra? magram is, rom maincdamainc am<br />
prikazis saqmes vepotinebiT Tavadaznaurobis<br />
saxeliTa da gvsurs mTelma Cvenma qveyanam es<br />
prikazis valis patieba gulzed dasadeb malamod<br />
iwamos.<br />
imisTana saqmeebi ki, rogorc, magaliTad,<br />
zemoxsenebuli Suamdgomlobaa sasoflo<br />
372
meurneobis gankargebisa da gavarjiSebisaTvis da<br />
bevri misebrive, Cvens Tavadaznaurobas arafrad<br />
miaCnia da maSin, roca sxvani saqmes irigeben, Cven<br />
wres gareTa vrCebiT. eseve, rasakvirvelia,<br />
SesaZloa, dagvemarTos dResac, roca TviTon<br />
mTavrobas mouwadinebia momaval wels Seudges<br />
kavkasiaSi sasoflo meurneobis saqmis gankargebas<br />
da gaZlierebas. safiqrebelia, rom aq saxeSi aqvT<br />
meurneoba imierkavkasiis mxarisa, da vin icis, eg<br />
keTili ganzraxva Cvenc gagveziareba, Tu ara? Tu<br />
gagveziareba Cvenda sasixarulod, mTavrobis<br />
gulmtkivneulobis madlobelni unda viyvnen da<br />
ara Cvenis Tavadaznaurobisa, romelsac<br />
amisTanaebSi yvelas dardi da naRveli Tavis<br />
dardad da naRvelad ar miaCnia xolme. advilad<br />
safiqrebelia, rom marto imierkavkasiis<br />
Tavadaznauroba hcdila imierkavkasiis sasoflo<br />
meurneoba Seebralebina mTavrobisaTvis da am<br />
mxriT Svela da Semweoba eTxovna mTelis Tavis<br />
mxaris sakeTildReod. Cveneburni ki, aba, rad<br />
amoiRebdnen amazed xmas da rad gairjebodnen!..<br />
prikazis valis patieba iyos, kidec ho, Torem<br />
sasoflo meurneobis sikeTe yvelas saqmea da<br />
Tavadaznauroba sayovelTao saqmisaTvis rad<br />
Seiwuxebs Tavsa.<br />
373
374<br />
<br />
Tanasworoba<br />
tfilisi, 2 noemberi<br />
Cveni guliTadi rwmena yovelTvis isa yofila<br />
da aris, rom eris warmateba, qonebrivi Tu<br />
gonebrivi, SesaZlebelia mxolod maSin, roca eri<br />
wodebaTa dauyofelad, didpataraobis gaurCevlad<br />
da gamoukleblad erTianis mecadineobiTa da<br />
garjiT hcdilobs cxovrebis gza gaikvlios da<br />
burTi bedisa gaitanos wuTisoflis moednidam<br />
yvelam erTad sayovelTaod. cal-calke weva<br />
cxovrebis uRelisa, cal-calke xvna da mka, calcalke<br />
Tla lxinisa Tavisaken da Wirisa sxvisaken,<br />
marto Tavis Tavis xsovna da sxvisi daviwyeba<br />
momakvdinebelia kacTa saurTierTo cxovrebisa da<br />
saca eg urTierToba ar aris, iq arc igi<br />
krebulia, romelsac eri hqvian.<br />
tyuilad hfiqroben, viTomc kacTa<br />
urTierTobaSi SesaZlebeli iyos romelmame<br />
wodebam calke bina gaikeTos, calke interesebi<br />
SemoiRobos, Semoifarglos da amiT raime xeiri da<br />
sikeTe hnaxos sabolood. amisTana wyoba da<br />
agebuloba sazogadoebisa, Tu erisa, didxans Tavs<br />
ver daiWers da, viTarca qviSazed agebuli saxli,<br />
pirvel qaris Sebervazedve daifuSeba. amisi<br />
magaliTi da sabuTi istoriaSi erTi da ori ar
aris. qveyanazed marto im ers gauZlia, marto im<br />
ers gamoutania Tavi aTasgvar gansacdelisagan,<br />
marto im ers warumatnia da gaZlierebula,<br />
romelsac Tavis drozed Seutyvia da miugnia, rom<br />
erTis romelisame wodebis win waweva arafris<br />
maqnisia, Tu danarCeni eric win ar waweula,<br />
piriqiT, erTis wodebis win wawevas danarCenis<br />
ukan daweva mohyolia.<br />
verc erTi calke wodeba erisa ver daiqadebs,<br />
rom Tu me kargada var, sxvanic kargad iqnebiano.<br />
es tyuili qadili iqneba da am tyuilma qadilma<br />
bevrsac Cascxo kidec TavSi yvelgan, sadac<br />
amisTana Tavgasuls tyuils adgili hqonia. Tu<br />
uwin amisTana tyuils qadils, CvenSi Tu sxvagan,<br />
gasavali hqonda cota Tu bevri, exla amas mazanda<br />
Zalian wamxdari aqvs da sicilis mets kacs aras<br />
mohgvris. exla sul sxva droa da am sxva drom<br />
sxva moZRvrebac moitana, moZRvreba marTali da<br />
WeSmariti. exla calke kacia, Tu calke wodeba,<br />
marto amas unda iZaxdes da marto imisaTvis unda<br />
erjodes guli, rom Tu sxvani kargad arian, mec<br />
kargad viqnebio. vinc dRes amas iviwyebs, is<br />
iviwyebs sakuTars Tavsa, sakuTars bednierebas<br />
suliersa da xorciels.<br />
Cvenda samwuxarod, Cveni Tavadaznauroba jer<br />
am moZRvrebas ver miswvdomia da, rogorc erTi<br />
calke wodeba Cvenis erisa, xSirad calke iwevs da<br />
calke iTlis. Cven ki vityviT, rom misi<br />
dRegrZeloba, keTildReoba, bedniereba, saxeli da<br />
dideba swored da mTlad imaSia, rom es moZRvreba<br />
gulSi CaiWdios da erTs wuTsac gonebidam ar<br />
moiSoros, rom Tu sxvani kargad iqnebian, marto<br />
maSin igic kargad iqneba. WeSmaritsa da sabolovo<br />
warmatebas saTave aqa aqvs da Tu Cveni<br />
Tavadaznauroba yovels Tavis mecadineobas da<br />
moqmedebas am moZRvrebas Seuferebs da qveS<br />
375
dauyenebs, sasaxelo mizezs Tavis arsebobisasac aq<br />
ipovis. exlandels droSi mxoloobiTi gza<br />
warmatebisa TavadaznaurobisaTvis is aris, rom<br />
yvelas erTad, gamourCevlad, gamoukleblad,<br />
moziare eqmnas Wirsa da lxinSi da Tavisi<br />
qonebrivi da gonebrivi Rone ar Sealios amao<br />
cdas, rom calke viyo da calke vbednierobdeo. es<br />
calke yofna da calke bedniereba SeuZlebelia da<br />
amitomac amaoa amisaTvis cdaca. arc erTs<br />
Tavadaznaurobas sabolovod Tavi ar dauWeria<br />
arsad, saca ki am calke yofnasa da calke<br />
bednierebas gahyolia. yvelam erTad da TviTeulma<br />
calke unda icodnen, rom igi ganuyofeli nawilia<br />
mTelis erisa da amitomac Tavis keTildReobas<br />
unda eZebdes marto mTelis eris keTildReobaSi<br />
da ara calke. ara gonierma kacma, ra wodebisac<br />
gind iyos, es ar unda daiviwyos, Tu unda Tavisi<br />
sikeTe mkvidrs safuZvelze daamyaros.<br />
376
SeCereba<br />
tfilisi, 3 noemberi<br />
qalaqSi exla zogierT Soris, romelTac<br />
tfilisis avkargianobisaTvis guli SestkivaT,<br />
didi laparakia saqalaqo Teatris Taobazed. es<br />
sagani imisTana umniSvnelo ar aris, rom<br />
yvelasaTvisac cotad Tu bevrad sayuradRebo ar<br />
iyos. amitomac saWirod davinaxeT, rac SesaZloa,<br />
mokled gamovarkvioT am saqmis viTareba da miT<br />
RonisZieba mivceT Cvens sazogadoebas am saganzed<br />
Tavisi sakuTari daskvna da azri Seadginos.<br />
yvelam kargad icis, rom Cvens tfiliss Tavisi<br />
sakuTari Teatri hqonda egreTwodebul TamamSovis<br />
qarvaslaSi. iq, saca exla TamamSovis qarvasla<br />
sdgas, didi moedani iyo wodebuli gareTubnis<br />
moednad da mTlad ekuTvnoda qalaqs. TamamSovebma<br />
es adgili gamosTxoves mTavrobis nebadarTviT<br />
qalaqsa da zed aaSenes exlandeli qarvasla. es<br />
ambavi moxda T. varancovis dros. rasakvirvelia,<br />
qalaqma es Zvirfasi adgili muqTad ar dauTmo<br />
TamamSovebs da 1846 wels piroba CamoarTva, rom<br />
dasaTmobis adgilis samagierod TamamSovebma<br />
Teatri unda auSenon qalaqsa da rac savaWro<br />
Senobebi gars Semoertymis am Teatrs, is sakuTrad<br />
unda darCes TamamSovebs. am pirobis ZaliT TviTon<br />
377
Sig qarvaslaSi moyolili Teatri ki qalaqs unda<br />
dahkuTneboda samudamod.<br />
am pirobis ZaliT gareTubnis moedanzed<br />
wamoiWima qarvasla TamamSovisa da Sig qarvaslis<br />
SuagulSi aSenda qalaqis Teatrica. 1874 wlamde<br />
arc TamamSovebs da arc qalaqs am sagnis gamo<br />
araviTari laparaki da davidaraba ara hqoniaT:<br />
TamamSovebi daepatronnen Teatris garSemo<br />
duqnebsa da maRaziebs da qalaqi kidev Tavis<br />
Teatrsa. xolo 1874 wels TeatrSi cecxli<br />
gaCnda da gadaiwva. TamamSovebs pirobis ZaliT<br />
xelaxla unda aeSenebinaT Teatri ise, rogorc<br />
winad iyo. TamamSovebi arc amis uarzed iyvnen,<br />
xolo iTxoves qalaqisagan Tu SesaZloa Teatris<br />
magier Cvengan fuli miiReT da qarvasla<br />
gagvinTavisufleTo. qalaqs es Txovna WkuaSi<br />
daujda da mTavarmarTeblis nebarTviT TamamSovebi<br />
da qalaqi mohrigdnen ise, rom qalaqs unda mieRo<br />
Teatris samagierod xuTmeti aTasi Tumani.<br />
TamamSovebma es fuli gadauxades qalaqsa da<br />
qarvasla gainTavisufles mTlad. am dros<br />
mTavrobam winadadeba misca qalaqsa, rom eg fuli<br />
gadmomeciTo da me avaSeneb axals Teatrsa axals<br />
adgilzedao. qalaqi amazed daeTanxma mTavrobas da<br />
TamamSovebisagan miRebuli fuli srulad gadasca<br />
mTavrobas. am saganzed qalaqi pirobiT Seekra<br />
aqaur umaRless mTavrobas 1876 w.<br />
pirobisamebr, mTavroba Seudga Teatris<br />
aSenebasa da exla kedlebi amoyvanilia, Teatri<br />
daxurulia da Savad TiTqmis sul mzad aris.<br />
xolo damTavrebaRa aklia, ese igi Sinaganis<br />
morTva da mokazmuloba, am morTvasa da<br />
mokazmulobas, erTis sityviT, damTavrebas<br />
mTavrobis angariSiTve moundeba kidev 232945<br />
maneTi da 34 kap. SinaganTa saqmeTa saministros am<br />
zomiT daumtkicebia mosandomi xarji.<br />
378
1886 wlis 5 noembers tfilisis gubernators<br />
ucnobebia qalaqis TavisaTvis kavkasiis samoqalaqo<br />
nawilis mTavarmarTvelis winadadeba imis<br />
Taobazed, rom qalaqma miiRos Tavis Tavzed<br />
zemoxsenebuli xarji Teatris damTavrebisaTvis,<br />
radganac kavkasiis mTavrobas yovelive RonisZieba<br />
gamoeliao, rac Teatris aSenebisaTvis xelTa<br />
hqondao. es winadadeba gamowveuli iqmna<br />
saxelmwifo sabWos ganaCenisagan, romelic<br />
dadgenilia 19 noembers 1885 w. da romelSiac,<br />
sxvaTa Soris, moxsenebulia, rom saxelmwifo<br />
xazinisagan SeuZlebeliRaa Teatris<br />
damTavrebisaTvis xarji gaswios da Tu qalaqi<br />
saWirod hxedavs Teatris qonas, TviTon moipovos<br />
amisaTvis saWiro fulio.<br />
am saganzed qalaqis gamgeobam iqonia bWoba da<br />
imazed dadga, rom qalaqi ver ikisrebs<br />
SeuZleblobis gamo Teatris damTavrebis xarjsa,<br />
Tu mTavroba Semweobas ar miscems da ar<br />
daexmarebao. qalaqis gamgeobam gamoarkvia ragvari<br />
Semweoba da daxmarebaa saWiro mTavrobisagan, rom<br />
qalaqma ikisros Tavisis fuliT Teatris<br />
damTavreba da yovelive ese moaxsena qalaqis<br />
sabWosa. 10-s noembers 1886 w. qalaqis sabWom<br />
moismina es moxseneba da daadgina, rom es saqme<br />
gadaeces calke komisias gamosakvlevad. ra hqna<br />
komisiam, amas Semdeg vityviT.<br />
379
380<br />
Sesaxeb Sesaxeb<br />
tfilisi, 4 noemberi<br />
qalaqis sabWosagan amorCeulma komisiam orjel<br />
iqonia msjeloba Teatris damTavrebis saqmis<br />
Taobazed * . pirveli moxseneba komisiisa qalaqis<br />
sabWom ar Seiwynara da amitomac Cven saWirod ara<br />
vracxT moviyvanoT, _ raSi mdgomareobda komisiis<br />
pirveli moxseneba. sabWom xelmeored daavala<br />
pirvandel komisiasve xelaxlad gadasinjva saqmisa.<br />
komisiam gadasinja da 4-s dekembers 1886 wels<br />
Tavisi axali moxseneba warudgina qalaqis sabWosa<br />
da sabWom Seiwynara es axlad SemuSavebuli azri<br />
komisiisa.<br />
kimisiis azri, sabWos mier Sewynarebuli da<br />
miRebuli, is iyo, rom qalaqs ekisrna Tavisis<br />
xarjiT damTvreba Teatrisa, xolo Semdegis<br />
pirobiT ki:<br />
1) tfilisis Teatrs eZleodes Semdegac<br />
yovelwliuri subsidia mTavrobisa ricxviT 42195<br />
man., romelic moxmardeba gansakuTrebiT Teatris<br />
saqmes.<br />
* yoveli cnobani am Teatris damTavrebis saqmisa Cven amovkribeT TviTon<br />
qalaqis sabWos oqmisagan, romelic ukve dabeWdilia.
2) am subsidiidam mieces qalaqs winadve<br />
xazinidam samis wlis fuli erTad, ese igi,<br />
126585 maneTi.<br />
3) danarCens fuls, rac moundeba Teatris<br />
damTavrebas, saxeldobr, 105760 maneTs TviTon<br />
qalaqi iSovis im pirobiT, rom eg vali subsidiis<br />
fulidam gadaswyvitos.<br />
4) radganac qalaqs subsidiis fuli samis<br />
wlisa erTad winadve aRebul eqmneba, amis<br />
gadasaxdelad mTvrobam ukan daiWiros subsidiis<br />
fulidam yovel wliv 5505 maneTi 23 wlis<br />
ganmavlobaSi da danarCeni ki 36690 maneTi yovel<br />
wliv aZlios xolme qalaqs.<br />
5) 1891 wlamde, ese igi, oTx weliwads qalaqs<br />
kidev eZleodes Tavisi xvedri wili baJis fulisa<br />
weliwadSi eqvsasi Tumani, romelic moxmardeba<br />
sxvdasxva sagans, Teatris xarjis angariSSi ar<br />
moqceuls.<br />
6) Teatri gardaeces qalaqs srul sakuTrebad<br />
da qalaqsave hqondes gamgeoba TviT Teatris<br />
saqmisa.<br />
7) qalaqi hkisrulobs rusuls dramatiuls<br />
xelovnebas Seewiros fuliTa da aZlios<br />
antreprizas yoveli RonisZieba mag xelovnebis<br />
sasurvel simaRlezed dayenebisaTvis.<br />
8) 23 wlis Semdeg maTavrobis mier daniSnuli<br />
subsidia SeiZleba 9520 manaTze Camoxdes, Tu<br />
garemoeba amaSi xels Seuwyobs qalaqs.<br />
es pirobani daamtkica qalaqis sabWom da<br />
qalaqisTavis mier 9 dekembers 1886 wlisas<br />
waredgina mis brwyinvalebas mTavarmarTvels,<br />
romelmac Tavisis mxriT gadasca SinaganTa saqmeTa<br />
ministrs gasabWoblad. 16 oqtombers 1887 w.<br />
ministrma moiwera, rom Tumca qalaqis sabWo uars<br />
ar aris ikisros damTavreba Teatrisa, magram<br />
aseTs pirobebsa sdebs, rom am pirobebis miReba<br />
381
yovlad SeuZlebeliao. garda amisa ministri<br />
iwereba, rom eg gadawyvetileba qalaqis sabWosi<br />
imisTana ram ar aris, rom misi Secvla da sxva<br />
gadawyvetilebis dadgena SeuZlebeliRa iyoso da<br />
amitomac sTxova Tavads mTavarmarTvels, Tu<br />
saWirod dainaxos, daiyolios qalaqis sabWo<br />
imisTana gadawyvetilebazed, romelic ufro<br />
Seefereba rogorc TviT saqmis bunebas, isec mis<br />
exlandels viTarebas.<br />
amis mixedviT misma brwyinvalebam<br />
mTavarmarTvelma urCia qalaqis sabWos am Teatris<br />
damTavrebis saqme xelmeored gadasinjos da<br />
amasTan sasargeblod scna Tavisi azric am<br />
saganzed euwyebina. misi brwyinvaleba<br />
mTavarmarTveli brZanebs, rom qalaqs, Tuki<br />
moiwadinebs, SeuZlian Tavisis xarjiT daamTavros<br />
Teatri, romelzedac mTavrobam amodeni xarji da<br />
Sroma gaswia; mTavrobazed ki amas iqiT<br />
nuraviTars imeds nu iqoniebTo, radganac mTavroba<br />
verafers Semweobas fuliTa, Tu sesxiT veRar<br />
aRmogiCenTo. xolo Tu Teatrs Tqvenis xarjiT<br />
daamTavrebT, maSin Teatris saqme ase vfiqrob<br />
movawyovo samermisod;<br />
1) Teatris saqmis gamgeoba da pirdapiri<br />
zedamxedveloba daevaleba mTavrobis direqcias,<br />
romelSiac erTi, an ori warmomadgeneli<br />
qalaqisac iqneba.<br />
2) am direqcias miecema mTavrobis mier<br />
daniSnuli subsidia Teatris Sesawevrad, xolo<br />
zoma am subsidiisa winadve ar iqneba<br />
gansazRvruli.<br />
3) mTvrobis mier daniSnul direqtors<br />
daevaleba ganagos da gauZRves scenis saqmes<br />
Teatrisas, xolo sameurneo saqme ki sakuTriv<br />
daeqvemdebareba qalaqis warmomadgenelsa da rac<br />
382
sazogado saqme iqmneba, igi gaibWoba koleJiis<br />
wesiT.<br />
4) mTavrobis mier daniSnuli subsidia mTlad<br />
unda moxmardes mxolod dramatiuls da operis<br />
warmodgenas da yovels mas, rac Seexeba scenisa<br />
da dekoraciis saWiroebas da pirdapiri angariSi<br />
yovel amisi mTavrobis mier daniSnul direqtoris<br />
xelT iqneba.<br />
5) Tumca mTavrobis warmomadgenels pirdapir<br />
ar eqvemdebareba sameurneo nawili Teatris<br />
saqmisa, magram yoveli angariSi am nawilisa<br />
daubrkolebriv unda waredginos mas gasaCxrekad.<br />
6) yovelive sarCieli, rac ki Seexeba<br />
warmodgenebis gamarTvas sezonSi, anu Teatris<br />
micemas antrepreniorisaTvis, unda wardgenil<br />
eqmnas mTavarmarTvels nebadasarTvelad.<br />
es pirobani da sarCielni b-ma gubernatorma<br />
gadasca qalaqis Tavsa da sTxova yovelive es<br />
gaasinjos qalaqis sabWos. qalaqis gamgeobam 17<br />
RvinobisTTves 1888 wels gadasinja ra es axali<br />
viTareba da garemoeba saqmisa, daadgina, rom<br />
qalaqs araviTari RonisZieba ara aqvs ikisros<br />
damTavreba Teatrisa, Tu ar im pirobiT, rac 4<br />
dekembers 1886 wlis ganaCenSia moxsenebuli. es<br />
ganaCeni gamgeobam warudgina qalaqis sabWos<br />
gasabWoeblad.<br />
riTi dabolovda es saqme, ukve ician Cvenma<br />
mkiTxvelebma `iveriis~ # 230, saca am saganzed<br />
bWoba qalaqis sabWosi sakmaod vrclad aris<br />
moxsenebuli.<br />
Cven marto im ambebis CamoTvlas vikmarebT, rac<br />
am Teatris saqmis Taobazed moxda. Cven Cvens<br />
larsa da xazs ar gavabamT ama saqmis zogierTs<br />
sakvirvels viTarebazed, radganac eg `zogierTi<br />
viTarebani~ imisTanani arin, rom TviTon Cvenzed<br />
ukeT hlaparakoben. mxolod es kia, rom kargs<br />
383
mTqmels kai gamgonic undao. da Tu am kargs<br />
mTqmels `zogierTs viTarebas~ kargi gamgonic<br />
Sexvdeba, is CvenTan erTad daiZaxebs gaocebuli:<br />
va, es ra ambavia, Tqveni Wirimeo!<br />
384
barbarosoba<br />
barbarosoba a><br />
tfilisi, 8 noemberi<br />
kvirandelis nomris meTaurSi Cven SevexeniT<br />
Cvens uTaurobas, Cvens daudevnelobas da, vityviT,<br />
Cvens barbarosobas imis Taobazed, rom yovel im<br />
naSTs Cvenis warsulisas, romelic gadaurCa Cvenis<br />
mZvinvare da dauZinebel mtrebis srvasa da<br />
aoxrebas, Cven ufro ugulod, uwyalod da<br />
Seubraleblad veqceviT, vidre Cvenni amaoxrebelni<br />
winandelni mtrebi. isini, ase Tu ise Cvenzed<br />
gulmosulni, javrs mainc iyridnen Cvenzed,<br />
mtrada gvsaxavdnen da mtrulad gveqcevodnen,<br />
roca pirqve amxobdnen Cvens didebulsa da<br />
saxelovans naRvaw-namoqmedars da Cven ki, roca<br />
maTgan gadarCenils saunjes Cvenis xeliTve<br />
vmusravT, amaebiTac ver gavimarTlebT Tavs,<br />
amaebiTac ver SevimsubuqebT codvas. am Cvens<br />
saocars moqmedebaSi warsulis naSTis Sesaxeb<br />
araviTari Sesawynarebeli da mizezi da sabuTi ar<br />
aris. amisTanac ki, rac Cvens mters aiZulebda<br />
Cvenda aoxrebad da CvenTa naSTTa ganadgureblad.<br />
aq sxva safiqrebeli ara aris ra, garda imisa,<br />
rom yovlad umecarni varT, ar gvesmis ra ganZia,<br />
ra saunjea Senaxuli da Sefarebuli CvenTa mama-<br />
385
papaTagan datovebul naSTSi. amgvarebSi umecreba,<br />
ar codna, ar gageba barbarosis zne da wesia,<br />
Torem cotaodnad mixvedrili kaci, cotaodnad<br />
gulaxilebuli da Tvalaxilebuli, ase uwyalod<br />
ver moeqceoda warsulis mowames saxsovars da<br />
ver Seubedavda xels Sesamusvrelad da dedamiwis<br />
zurgidam asagvelad.<br />
es ambavi miT ufro gasakvirvelia, rom amisTana<br />
Semusvras, ganadgurebas warsulis naSTisas,<br />
warsulis saxsovrisas ar mohridebia CvenSi vin?<br />
quTaisis sasuliero saswavleblis gamgeoba,<br />
romelsac Cvenis didebulis bagratis taZris qvebi<br />
miucia ijaradrisaTvis, rom ixmaros axalis<br />
ekklesiis aSenebisaTvis.<br />
diaR, batonebo, es yovlad auxsneli ambavi<br />
mouxdenia saswavlebelis gamgeobas, ese igi, im<br />
krebuls, romlis xelSiac aris Cveni ganaTleba,<br />
Cvenis Svilebis wrTvna da swavla da romelsac<br />
yvelazed metad unda gagebuli hqondes ras<br />
hniSnavs, rad Rirs qveynisaTvis, ris<br />
momaswavebelia imisTana didebuli saxsovari<br />
warsulisa, rogoric aris bagratis taZari<br />
quTaisSi. misi yovelive calke qva, calke natexi<br />
qvisa, mcireodeni namtvrevi da namsxvrevi ise unda<br />
hqondes Senaxuli da napatronebi, rogorc Tavisi<br />
ori Tvali. amis samagierod ra gvesmis da rasa<br />
vxedavT? ijaradarma yovelive es rogorc unda,<br />
ise moixmaroso. amazed uaresad sasacilod agdeba<br />
qveynisa, amazed uaresad Segineba warsulisa,<br />
amazed uaresad SebRalva qveynis saxelisa Cven<br />
sxva bevri ara gagvigonia ra.<br />
kidev kargia, rom kanoni nebas ar miscems<br />
amisTana barbarosoba moaxdinon sajarod,<br />
saqveynod. Cven imedi gvaqvs, rom kanoni aq Tavs<br />
gamoidebs da Tavis sityvas aravis gaaqelvinebs.<br />
meTormete tomis SenobaTa wesdebis 181 muxli<br />
386
(том 12-ый, ч.I, стр. 181 Строительнаго устава * ) usastikesad<br />
ukrZalavs yovels imisTana moqmedebas, rac,<br />
samwuxarod Cvenda, ganuzraxavs quTaisis<br />
sasuliero saswavleblis gamgeobas. Cven imedi<br />
gvaqvs, igi, visac ekuTvnis, miaxedebs xsenebuls<br />
gamgeobas am kanonzed da ar gaaZarcvinebs aravis<br />
im didebuls naSTs warsulisas, romelsac ase<br />
ukadrisad Sehbeda quTaisis sasuliero<br />
saswavleblis gamgeobam.<br />
* ai igi muxli ras ambobs: `Строжайше воспрещается разрушать остатки<br />
древних замков, крепостей, памятников и др. зданий древности, под<br />
ответственностью за нарушение сего начальников губерний и местных<br />
полиций~.<br />
387
388<br />
<br />
istoria<br />
tfilisi, 9 noemberi<br />
Cven ara erTxel gviTqvams, rom eris pirqve<br />
damxoba, gaTaxsireba, gawyaleba iqidam daiwyeba,<br />
roca igi Taviss istorias iviwyebs, roca mas<br />
xsovna ekargeba Tavisis warsulisa, Tavisis<br />
yofilis cxovrebisa, daviwyeba istoriisa, Tavisis<br />
warsulisa da yofilis cxovrebis aRmofxvra<br />
xsovnisagan _ momaswavebelia eris suliT da<br />
xorciT moSlisa, darRvevisa da mTlad<br />
wawymedisaca. warsuli _ mkvidri saZirkvelia<br />
awmyosi, rogorc awmyo momavlisa. es sami<br />
sxvadasxva xana, sxvadasxva Jami eris cxovrebisa<br />
isea erTmaneTzed gadabmuli, rom erTi umeorod<br />
warmoudgeneli, gaugebari da gamoucnobia.<br />
amitomac aris naTqvami erTis brZnisagan, rom<br />
awmyo, Sobili warsulisagan, aris mSobeli<br />
mermisisao. es samTa JamTa erTmaneTzed<br />
damokidebuleba, kanonia iseTive Seuryeveli da<br />
garduvali, rogorc yovelive buneburi kanoni.<br />
bevrs ers qveyanazed sulac ara hqonia<br />
warsuli, sulac ara hqonia istoria, ese igi,<br />
imisTana cnobieri cxovreba, romelic gamosaxavs<br />
xolme suliers da xorciels vinaobas erTianis<br />
krebulisas, mis mizidulebas, mis azrs da sagans
arsebobisas, mis wmindaTa-wmidas, da romelica<br />
mkis Tavis droebisaTvis da amasTanave sTess<br />
mermisisaTvis. amisTana xalxni dResac bevrni arian<br />
qveyanazed. amisTana xalxi ubinao kacsa hgavs,<br />
romelmac ar icis vin aris, risTvis aris, saidam<br />
modis da sad midis. amitomac eseTi xalxi bevriT<br />
ar gamoirCeva pirutyvTagan da iqneba bevrSi<br />
ukanac CamourCeba. ulmobeli kanoni istoriisa<br />
amisTana xalxs ver daindobs exlandels droSi,<br />
da sxva ufro Zlieris istoriis mqone eri<br />
daeZgereba Tu ara, Tanac gaitans da Seiwiravs<br />
xolme amisTana xalxsa.<br />
Tu eseTi ara, bevri meti aRar aris igi eri,<br />
romelsac istoria hqonia da igi istoria<br />
dauviwynia; aRarc amisTana ersa aqvs mkvidrad<br />
mokidebuli fexi arsebobisaTvis saWidaod, imitom<br />
rom, ra iyo _ is daviwyebuli aqvs da, maSasadame,<br />
ra aris _ arc is icis. ar icis ra gaimagros,<br />
risTvis gaiwiros Tavi, ras gamoesarClos da ras<br />
ara. fexqveSeTidam gamoclili aqvs is magari miwa,<br />
igi tani Tavis vinaobisa, romelsac istoria<br />
SeaduRebs xolme mama-papaTa naRvawnamoqmedarisagan<br />
saSviliSvilod fexmosakideblad<br />
da mosamagreblad. igi dideba, igi saxeli,<br />
romelsac amisTana eri CainarCunebs xolme<br />
warsulisagan Tavis gulSi, Tavis samReralsa da<br />
sagalobelSi, Tavis zRaprebsa da moTxrobebSi,<br />
marTalia, bevrs anugeSebs xolme Wirsa da<br />
lxinSi, magram, rac dro midis, eg nugeSic,<br />
istoriis daviwyebasTan erTad, neldeba da<br />
TandaTan hqreba. imitom rom samReralsa da<br />
sagalobelSi, zRaprebsa da moTxrobebSi<br />
CarCenilni saxsovarni, istoriis daviwyebis gamo,<br />
marTals aRara hgvanan da uazro da usagno<br />
zRapradRa gardaiqcevian, rogorc mTqmelis,<br />
agreTve gamgonis TvalSiac. amis gamo am<br />
389
saxsovrebSi is cecxlmosakidebeli Zal-Rone aRar<br />
aris, romelic kacs aafeTqebs xolme moqmedebisa<br />
da garjisaTvis, da raki es ar aris, yoveli es<br />
ganZi da saunjec ki, warsulisagan gadmolocvili,<br />
amao da fuWia eris gamxnevebisaTvis, eris<br />
dRegrZelobisaTvis.<br />
Tund egec ar iyos, Svilma unda icodes, sad<br />
da razed gaCerda mama, rom iqidam daiwyos<br />
cxovrebis uRelis weva. Svils unda gamorkveuli<br />
hqondes, raSi iyo marTali da kargi misi mama,<br />
raSi iyo Semcdari, ra avi miiCnia keTilad, da ra<br />
keTili _ avad, ra umarTavda xels, ra<br />
abrkolebda, risTvis irjeboda da mxneobda, da<br />
risTvis da raSi uqmobda. uamisod TviTon Svili,<br />
rac gind mxne da gamrjeli iyos, uxorTumo<br />
spilos egvaneba. daviT guramiSvilisa ar iyos, da<br />
am wuTisofelSi veras gaxdeba.<br />
Cven ers ori aTasi weliwadi ucxovria<br />
istoriulis cxovrebiT. bevri magari da bevric<br />
uvargisi qva Caudvia im saZirkvelSi, romelzedac<br />
dRes Cveni awmyoa damyarebuli mermisis amosagebad.<br />
rom marTla esea, amis sabuTi Tvalwin gvaqvs. ra<br />
Segvinaxavda am erT muWa xalxs am oriaTas<br />
weliwads amodena dauZinebel mtrebs Soris. raT<br />
da rogor SegvarCenda xarboba ucxo TemTa am<br />
mSvenivrad Semkuls walkotsa, romelsac<br />
<strong>saqarTvelos</strong> eZaxian, Tu Cvens warsuls Cvenis<br />
cxovrebis saZirkvelSi magari qva ar Caedga. es<br />
erTis mxriT, meores mxriT _ ra CamogvarCenda ase<br />
uwyalod sxva qveynebsa an ganaTlebasa, an<br />
gamdidrebaSi, Tu amisTana qveynis patronTa<br />
cxovrebis saZirkvelSi magar qvasTan erTad<br />
uuargisi da fxvnili qvac ar Caeyolebina Cvens<br />
istorias.<br />
romelia simagre Cvenis cxovrebisa da romeli<br />
sifuye da sisuste, amas axsnis da gviTargmnis<br />
390
xolme marto istoria, da Tu igi daviviwyeT, maS<br />
dagviviwynia Cvenis cxovrebis saTavec, Cvenis<br />
cxovrebis fesvi, Cvenis cxovrebis saZirkveli, da<br />
Tu masea _ raRazed unda davamyaroT Cveni awmyo,<br />
Cveni mermisi? ar aris arc erTi mxare Cvenis<br />
cxovrebisa, rogorc sxvisisac, rom raime<br />
warsulis naSTi zed ar SerCenodes, xolo am<br />
naSTisa dRes Cven aRara gagvegeba ra, vimeorebT,<br />
imitom, rom daviwyebuli gvaqvs misi amxsneli da<br />
gammartebeli istoria. amitomac Cven bevrSi<br />
uTavboloba gvetyoba, araferi saqme ar<br />
gvixerxdeba, aqeT da iqiT vaskdebiT<br />
Tavsbrudaxveul kacsaviT da vera gamogvitania ra.<br />
es uqmad warmavali garja Cveni, uqmad<br />
warxdomili mxneoba da cda, qancs uwyvetavs<br />
gamrjels da mis mayurebels ers xom guli<br />
utydeba, Tavis Tavzed sasoeba da imedi ekargeba,<br />
da aqedam gana didi manZiliRaa srulad<br />
ganadgurebamde!<br />
garda yovel amisa, bevrjel gviTqvams da<br />
exlac ganvimeorebT, rom istoria igi didebuli<br />
taZaria, saca uwiravs erTians sulsa erisas da<br />
saca aRumarTavs ers Tavis didebuli da<br />
didbunebovan kacTa uwmindaesni xatni da zed<br />
waruweria didTa saqmeTa moTxroba, viTa<br />
saSviliSvilo anderZi. eri, romelsac axsovs eg<br />
Tavisis erTianis sulis wirva, eg Tavis<br />
didbunebovanni kacni da didTa saqmeTa ambavi,<br />
keTdeba, mxnevdeba, hgulovndeba da<br />
Tavmowonebulia yvelgan, Wiria Tu lxini. am<br />
RirsebaTa patroni eri ar dauvardeba, ar<br />
dauZabundeba araviTars zedmosuls ubedurebasa da<br />
gansacdelsa. igi gulgautexelad ibrZvis. iRvwvis,<br />
gamxnevebuli Tavis mama-papis magaliTiTa da<br />
anderZiTa, da marto gulgautexeli mebrZoli<br />
391
dainarCunebs xolme burTsa da moedans am<br />
wuTisofelSi.<br />
didbunebovan kacTa da saxelovan gmirTa<br />
magaliTebiT istoria swurTnis ersa, zrdis, da<br />
didebulni saqmeni kidev guls ukeTeben<br />
moqmedebisaTvis, aqezeben, amxneveben, Tu nametnavad<br />
is magaliTebi eris sakuTaris istoriisani arian.<br />
eri Tavis gmirebis cxovrebiTa da magaliTebiT<br />
unda hsuldgmulobdes, Tu marTla eroba hsurs<br />
da agrec aris, saca eri erobs. aba SexedeT sxva<br />
qveynebs, erTi imisTana saxelovani kaci ara<br />
hyoliaT, rom mis saxsovrad Zegli ara hqondeT<br />
aRmarTuli? risTvis? sul imisTvis, rom didma<br />
Tu pataram daixsomos Tavisi saxelovani kaci,<br />
sul mudam Tvalwin iyolios da mis mibaZvas<br />
ecados.<br />
es mravalgvari mniSvneloba istoriisa eris<br />
gamococxlebisaTvis kargad icodnen Tavis eris<br />
gulSematkivarTa sxva qveynebSi. igi saxelovanni<br />
mamuliSvilni, yvelazed uwinares, eris<br />
gamokeTebisaTvis daviwyebulis istoriis aRdgenas<br />
Seecadnen. gamoRviZebam erisam ugemuris Zilisagan<br />
yvelgan aqedam daiwyo Tavisi dasawyisi, da am<br />
gziT gamofxizlebul eris keTildReobasa da<br />
xelaxlad aRorZinebas dRes bevrgan Cvenis<br />
TvaliTa vxedavT.<br />
Cven gvwams eseTi saswaulmoqmedeba istoriisa<br />
da amitomac didis sixaruliT vegebebiT im ambavs,<br />
rom Cvens dauRalavs moRvawes b-ns d. baqraZes<br />
ganuzraxavs Cvenis daviwyebulis istoriis aRdgena<br />
da gaxseneba. `iveriaSi~ dabeWdilis programisagan<br />
sCans, rom b-n baqraZes sanatrelis sididiT<br />
Semoufarglavs Tavisi sagani ase, rom Tu<br />
programa Sesrulda, Cven, qarTvelebs, xelT<br />
gveqneba mTeli didi da vrceli suraTi Cvenis aw<br />
daviwyebulis warsulisa. visac ki gaegeba ram,<br />
392
sixaruliT aRtacebulni mouTmenlad moelian im<br />
dRes, roca daibeWdeba es istoria, viTarca dids<br />
dResaswauls rasme. marTalnic arian.<br />
zemoxsenebulisagan cxadad dainaxavs Cveni<br />
mkiTxveli, Tu ra didsa da saxelovans Rvawlsa<br />
da samsaxurs sdebs b-ni baqraZe Cvens ers, Cvens<br />
qveyanasa. kidev vityviT, aRdgena istoriisa _ eris<br />
gamococxlebaa, gamomxnevebaa, awmyos gageba da<br />
warmarTvaa, mermisis gamorkvevaa sibnelisagan.<br />
yovel am did sikeTis momniWebeli iqneba Cveni<br />
pativcemuli b-ni baqraZe, romelsac madlobeli<br />
eri da davalebuli qveyana Tavis dReSi ar<br />
daiviwyebs TvisTa saxelovanTa kacTa Soris.<br />
RmerTma ise keTilad Seasrulebinos es sasaxelo<br />
ganzraxva, rogorc TviTon b-n baqraZes da misTa<br />
keTilmyofelTa hsurdes da, sxvaTa Soris, Cvenca.<br />
393
394<br />
iyos<br />
tfilisi, 16 noemberi<br />
kvira dRes, am 13-s noembers, mTeli ubani<br />
sasaxlidam dawyebuli TamamSovis qarvaslemde<br />
TiTqmis savse iyo xalxiTa. qalsa da kacsa, didsa<br />
da pataras Tavi moeyara qamoanT somxis<br />
ekklesiasTan, romelic sasaxlis quCis<br />
dasawyisSia, da iq rom ver dateuliyo, mTeli<br />
quCa gaevso. am ekklesiaSi anderZs ugebda somxis<br />
samRvdeloeba ubedurs manis, romelmac Tavisis<br />
xeliT Tavi moikla. vin iyo es mani? igi iyovo,<br />
amboben, erTi patiosani vaWari somexi, ucxoeTidam<br />
mosuli Cvens qveyanaSi savaWrod... igi ase Tu ise<br />
Cavardnia xelSi aqaurs somexsve, romlis bevri<br />
Tu cota vali dasdebia da aqaurs iqaurisTvis ise<br />
wauWirebia yelSi Toki, rom ubedurs sxva gza<br />
xsnisa ara hqonia, an `naZraxi sicocxle~ unda<br />
aerCia, an sikvdili. sjobs sikvdilio, uTqvams da<br />
mouklavs kidec Tavi.<br />
xolo minam am Tavis gawirvamde mividoda,<br />
bevri kaci Seuyenebia Tavisis moZmesaTvis da<br />
uTxovnia, madrove da rogorme SemaZlebine Senis<br />
valis gadaxdao. movales araviTari Txovna ar<br />
Seuwynarebia da imasac auRia da daucia Tavis<br />
TavisTvis dambaCa. ese gaTavebula somxisagan
somexi kaci, mama, rogorc amboben, xuTis Svilisa.<br />
es amisTana ambavi CvenSi `ar axalia, Zvelia~. ara<br />
gvgonia am Cvens bedniers qveyanaSi dRe ise<br />
gavides, rom sadme Cvenda uxilavad, Cvenda<br />
Seutyobrad ar moxdes an amisTana saqme, an amisi<br />
msgavsi ram, romelic sikvdilTan Tanasworia,<br />
bevri kacia, Tu ar ese wuTisofels<br />
gamosalmebuli, miwasTan mainc gasworebuli,<br />
ojaxdamxobili, gawyalebuli da gaTaxsirebuli<br />
adamianis sixarbisa da gulqvaobisagan. vis rad<br />
ukvirs es ubeduris manis ambavi? saca kacs<br />
erTaderTi sagalobeliRa aqvs: `fuli, fuli da<br />
fulis meti sxva arara~, iq rad unda gvikvirdes<br />
an is, rom gamgelebuli sixarbe kacis gamwiravia,<br />
kacs ara hzogavs, ar indobs; an is, rom sicocxle<br />
sikvdilze uaresia, gana es ase ar unda iyos imaT<br />
Soris, romelnic kacurkacobas marto fulis<br />
SovnaSi hxedaven da erTaderT sagnad cxovrebisad<br />
marto es Sovna aqvsT miCneuli da sxva arara.<br />
am gaupatiurebas, gabiabruebas kacurkacobisas,<br />
adamiani kidev rogorme gauZlebda, rogorme<br />
aitanda, rom TviTon gzani fulis Sovnisani<br />
erTnairad pativdebulni da Sewynarebulni ar<br />
iyvnen: cudia Tu kargi, saZraxia Tu uZraxi,<br />
namusiania Tu namusaxdili, sul erTia, oRond<br />
fuli ki aSovninos, fuliani kaciao, ityvian da<br />
gaTavda!.. misi kacuri Rirseba damyarebulia, saqebsadidebelia.<br />
vimeorebT, maS rad gvikvirs, rom<br />
adamiani adamians sasikvdilodac ara hzogavs<br />
groSisaTvis? fulis Sovnis sixarbisagan<br />
gaafrebuls kacs gana moeTxoveba imisTana grZnoba,<br />
rogorc, magaliTebr, kacTmoyvarebaa, sibralulia,<br />
gulSematkivarobaa da sxva amisTana patiosani<br />
siTbo sulisa da gulisa? fulis Sovnis sixarbe<br />
iseTs Jangs mohkidebs xolme sulsaca da gulsac,<br />
rom araviTari grZnoba veRar isadgurebs adamianSi.<br />
395
`cota maqvs, magram yovelgan sikeTe miuwdomeli~<br />
_ dRes CvenSi Tavmosawonebeli Tema aRar aris.<br />
amis mTqmels dRes CvenSi sasacilod aigdeben: Tu<br />
cota aqvs mag sulels, Tavi riRaTi moaqvso,<br />
ityvian.<br />
amitomac imaSi, rom movalem Tavisi sxverpli<br />
sikvdilamde miiyvana da Tavi moakvlevina, Cven<br />
axals arasa vxedavT: es Cvenda samarcxvinod,<br />
Cvenda savalalod da savaglaxod ese yofila<br />
CvenSi da iqneba kidec, vidre Cveneburs kacs ZvalrbilSi<br />
ar gaujdeba, rom kacoba adamianisa fuli<br />
ar aris da siRaribe, ufuloba arakacobas ara<br />
hniSnavs. bevri Raribia, romelsac kacuri Rirseba<br />
nebas aZlevs Tamamad da samarTlianad sTqvas:<br />
`mdidaro, Camodeqi, Raribi mobZandeba~.<br />
miT, rom xarbobam kaci Seiwira, kvirandeli<br />
dRe axalis risame momaswavebeli ar aris. aki<br />
vambobT, kacis kacisagan gawirva fulis<br />
gulisaTvis CvenSi SeCveuli Wiria da am Wirs ver<br />
gamovacliT vaiTa da viSiTa im erTsgvars wres,<br />
romelsac fulisaTvis fexTa qveS gauSlia yoveli<br />
adamianuri Rirseba da romelic fuls gared kacs<br />
kacad ar axsenebs da ar imcnevs. kvirandels dRes<br />
sul sxva mniSvneloba aqvs Cvens TvalSi. man<br />
gvauwya, rom qveyanas Tavisi yavarjeni marto im<br />
erTsgvars wrezed ar miuyudebia. is<br />
gulmtkivneuloba, is pativi, romliTac Cveneburi<br />
xalxi mouZRva ekklesiamde mdidrisagan gawiruls<br />
Raribs kacs aq, CvenSi uTvistomos, da aqedam<br />
waasvena saflavis karamdina, cxadi magaliTia<br />
imisi, rom yofila CvenSic imisTana nawili erisa<br />
da didi nawilic, romelsac kargi Raribi kacad<br />
swamebia da avi mdidari arakacad.<br />
es kvirandeli dRe utyuari ganaCenia,<br />
xalxisagan utyvad dadgenili, imazed, kaci unda<br />
jer kaci iyos da mere Tunda fuliani, Tunda<br />
396
ufulo. am ganaCenma samarcxvino daRi daasva av<br />
mdidars kargis kacobis saxeliTa da miT kacoba<br />
fulianobazed win daayena. Tu samwuxaroa riTime<br />
es samarTliani ganaCeni, marto imiT, rom minam<br />
kacma sicocxle ar gaiwira sajarod, minam yelSi<br />
waWirebulma Tavi ar moikla Cvens Tvalwin, minam<br />
adamianis danTxeulma sisxlma ar daiRaRada<br />
saSinelis RaRadiTa, im dromde guli ara<br />
gvtkenia, Tumca dRe yovel adamianis gaumaZRars<br />
sixarbes fulis Sovnisas aTasi kaci Cvens<br />
Tvalwinve miwasTan gausworebia, Zirianad<br />
amouTxria aTasis kacis bedniereba, Seusvams da<br />
SeuWamia aTasis kacis col-Svili, pirqve daumxia<br />
aTasis kacis ojaxi. sxverpli am gamudmebulis<br />
Wirisa, romelsac sixarbe hqvian, dReyovel aTasia<br />
CvenSi, dReyovel aTasi kaci hkvnesis am<br />
sazizRarisa da Seubralebelis Wirisagan<br />
soflebsa Tu qalaqebSi, magram `agrZnos vissa<br />
smenas?~ piriqiT, igi sixarbe, eg WirTa Wiri,<br />
Tavmowonebulad da dausjelad hfarfaSobs CvenSi<br />
da Wkuisa da mxneobis saxeliT yurebs uWedavs<br />
gamvlelsa da gamomvlelsa. diaR, amodenad<br />
hTamamobs da urcxvobs kidec, rom Wkuisa da<br />
mxneobis saxels iCemebs! kvirandelma dRem bevrs<br />
unda auxilos Tvalebi, Tu saukunod Tvalis Cini<br />
gahqrobiaT, da igi rac hnaxes, gulSi unda<br />
CairCinon da sTqvan: sjobnebia cota mqondes da<br />
kargi viyo, vidre bevri da avi viyo.<br />
397
398<br />
gazeTi<br />
tfilisi, 22 noemberi<br />
rarigad aeria adamians gza-kvali yovelsferSi!<br />
eCosaviT sul mudam Tavisaken mTleli goneba<br />
adamianisa am areulobasa da babilonis godolis<br />
aSenebaSi iqamde mivida, rom lamis cxadi<br />
boroteba, aSkara avkacoba did saTnoebad da did<br />
madlad gadaaqcios da saqveynod iqadagos kidec,<br />
viTarca moZRvreba yovlad mxsneli.<br />
gana moifiqrebda vinme, rom yovlad Semazrzens,<br />
Tavlafdasxmuls, yvelasagan galanZRuls, gakicxuls<br />
da Seginebuls `avenaobas~, anu `Wors~ mwemqebari<br />
da maqeb-madidebeli gamouCndeboda! dRes<br />
aqamomde TviTon `avena~, anu `meWore~ imodenad<br />
sircxvildakarguli ar iyo, rom es Tavisi<br />
samarcxvino xeloba TviTonve ara hqonoda<br />
saTakilod miCneuli da ara hcdiliyo, rom isari<br />
Tavisis WuWyianis enisa aravisaTvis aSkarad ar<br />
daenaxvebina. diaR, dRes aqamomde imodenad samaracxvino<br />
iyo eg avenaoba da meWoroba, rom TviT<br />
misni patronebic ki yvelas umalavdnen am TavianTs<br />
qonebasa da Cumad, farulad asaRebdnen, oRond<br />
aravin ki gagvigos, aravin ki Segvityoso. qurdi<br />
xSirad Taviss xelobas danaSaulobad ara sTvlis,
avazaki avazakobas da agreTve bevri sxva codva da<br />
danaSaulia, romelic codvilsa da damnaSaves<br />
danaSaulad ar miaCnia. xolo ara gvgonia qveyanazed<br />
imisTana avena, anu meWore kaci iyos, rom<br />
avenoba da meWoroba cudkacobad TviTonve Tavis<br />
piriT ar aRirsos, amisTana gaurecxeli saxeli<br />
hqonda dRes aqamomde avenaobasa da meWorobas<br />
yvelgan da CvenSiac ki, saca am vaJbatonebs ufro<br />
xalvaTi sarbieli aqvsT.<br />
Turme nu ityviT, am yvelasagan gakicxuls<br />
Wirs adamianisas Tavisi sabuTi arsebobisa hqonia<br />
da gangebas didi samsaxuric dauvalebia adamianis<br />
sabednierod. aris qveyanazed erTi gazeTi, romelsac<br />
`Новое время~ hqvian da romelic gaTqmulia<br />
qveyanazedve, viTarca avena da meWore gazeTi. ai<br />
swored es gazeTi dRes gamovida moedanzed da<br />
gvarwmunebs, rom tyuilad agigdiaT abuCad<br />
yvelasagan SeZulebuli avenaoba da meWoroba.<br />
Tqven ra iciT, xurma ra xiliao. Tqven ra iciT,<br />
rom Tu qveyanazed avenaoba da meWoroba ar iyos,<br />
arc Tqveni zneoba iqneboda, arc Tqveni marTebuloba,<br />
arc Tqveni saTnoeba, arc Tqveni kaikacoba<br />
da yovelive is, ris saxeliTac dRes aqamomde<br />
sdevnidiT Worsa da avenaobasa, upatronod da<br />
mouvlelad egdeboda sadme mCvarSi gaxveulio.<br />
avenaoba da Wori yaraulebi arin, mere dauZinebelni<br />
yaraulebi, rom aravis zneoba, marTebuloba,<br />
Rirseba Tqveni ar Sealaxvinos da ar daar-<br />
Rvevinoso.<br />
marto TviTon gazeTi rom ambobdes amas, eg<br />
kidev advili gasagebi iqneboda. Taviss sicocxles<br />
igi sul avenaobasa da WorSi atarebs da aq rom<br />
cotad Tvali auxvios Taviss mkiTxvelsa da Savi<br />
TeTrad aCvenos, didad gasakvirveli ar aris.<br />
romeli vaWari ara hSvreba amas, roca dampal<br />
saqonels upirebs gasaRebas? saqme is aris, rom am<br />
399
avenaobisa da meWorobis saqeb-sadideblad gazeTma<br />
moiSvelia erTi germaneli mecnieri ieringi. amasac<br />
ara hkmarobs gazeTi, erTi ispaneli poetic<br />
umowmebia da scdilobs am oris gamoCenilis kacis<br />
xeliT daadgas avenaobasa da Wors saTnoebis<br />
gvirgvini.<br />
Cvens gazeTSi (##243, 244) es ambavi<br />
movaxseneT Cvens mkiTxvelebs da sakamaod vrclad<br />
amovwereT werili `Новое время~-si amis Taobazed.<br />
amitomac xelaxlad moxsenebas imisas, Tu ras<br />
hbodavs igi gazeTi Worisa da avenaobis gamo, Cven<br />
Tavs davanebebT. Cven am Woris qeba-didebaSi marto<br />
ori ram gvakvirvebs: erTi kadniereba gazeTisa,<br />
rom imisTana saZagels rasmes waesarCla, rogoric<br />
Woria da avenaoba da meore, rarigad hcuRlutobs<br />
gazeTi, rarigad gvelsaviT kuds iqnevs, rarigad<br />
eSmakobs, rom ara mowmoba germanel mecnierisa da<br />
ispanel poetisa marTal mowmobad gadaaqcios. ara<br />
gvgonia, kacma gamTbari wminda sanTeli ise mohqnas<br />
xelSi, rogorc igi gazeTi Taviseburada hqmnis<br />
sxvis naTqvamsa, rom Tavisi yalbi gaiyvanos<br />
gmoCenilTa kacTa mowmobiTa da saxeliTa.<br />
Cven arc ieringi wagvikiTxavs, arc ispaneli<br />
poeti eCegarai, magram raki eseni mohyavs gazeTs<br />
Tavis mowmad, unda vigulvoT, rom arasfers Tavis<br />
samxros da gamosayens ar daagdebda amouwerlad<br />
amaTis naTqvamisagan. axla uyureT rarigad<br />
aTamaSebs gazeTi amaTs sityvebs da iq, saca<br />
ieringi sazogadoebis xmasa, sazogadoebis znesa da<br />
moralzed hlaparakobs, gazeTi ra uxerxulad<br />
Caakerebs xolme avenaobas an Worsa Tavisis azris<br />
gasayvanad. magaliTebr, gazeTi erTgan gvauwyebs<br />
ieringis azrs ase:<br />
400
`Общественное мнение, т. е. то, что иные называют<br />
сплетнями _ имеет такое же право на внимание к себе, как и<br />
совесть~.<br />
nuTu aq sityvebi: `то, что иные называют сплетнями~<br />
gangeb Cakerebuli ar aris gaostatebul<br />
gazeTisagan? an Tunda es sityvebi aiReT,<br />
romliTac gazeTs Tavisi daskvna gamohyavs<br />
ieringis naTqvamisagan:<br />
`Стало быть, общественный обычай есть именно то, что всего<br />
сильнее охраняет человека от его собственного демона. Кто не<br />
желaет принимать эту охрану, кто не хочет слушать<br />
предостережения `злых языков~, кто с легким сердцем или с<br />
гордою самоуверенностью в своих силах нарушает этот обычай<br />
(обычай злых языков?!), тот делает первый шаг к нарушению<br />
морали.~<br />
aba aq ra adgilia sityvebisaTvis `злых языков~,<br />
Tu gazeTis eSmakoba da ostatoba ar aris. aq rom<br />
`злых языков~ gangeb CaCxirulia, aSkaraa imitom,<br />
rom Semdegi fraza `кто нарушает этот обычай~ versagziT<br />
ver miedgmis am `злых языков~-s. yvelafers<br />
amas Tavis daanebeT da daakvirdiT marto am daskvnas<br />
gazeTisas, gamoyvanils ieringis naTqvamisagan:<br />
`В глазах современного обшества нет большего преступления,<br />
которое, казалось бы, более жестоко, чем сопротивление<br />
требованиям общественного мнения. Таковы новые мысли,<br />
возвещанные с учёной кафедры известным немецким юристом.~<br />
Cven viciT, rom `таковы~ magram gazeTma eg<br />
`таковы~ `не таковы~ gamoiyvana da Tavisi<br />
samarcxvino avzneoba da Wori erTs simaRlezed<br />
daayena ieringis sazogadoebis xmasTan, anu, ukeT<br />
vsTqvaT, Wori da avenaoba Seutola xmas erisas<br />
da xmas RvTisas.<br />
ese moeqca gazeTi sawyal ispanel poets eCegaraisac.<br />
aman Taviss dramaSi gamosaxa zedmoqmedeba<br />
avenaobisa da Worisa, romelTac mTeli patiosani<br />
401
ojaxi pirqve daamxes da gazeTma aiRo da aqedam<br />
is gamoiyvana, rom aq poeti avanaobasa da Wors<br />
zneobis mfarvelad da pat-ronad gvixatavso.<br />
saidam sada?<br />
vin icis, iqneba egrec iyos, viTomc ieringi da<br />
eCegarai marTlac hmowmoben Tavgasuls gazeTs<br />
imaSi, rom Wori da avenaoba erTi RvTis wyaloba<br />
ram aris, rom erTic da meorec zneobisa da saTnoebis<br />
mfarveli da patronia kacTa Soris. ra<br />
gamodis aqedam? marto isa, rom sawyali ieringica<br />
da sacodavi eCegaraic udrood Wkvazed Semcdaran<br />
da sagiJeTSi gasagzavni arian. vinc gind imowmos<br />
xsenebulma gazeTma, gana SesaZloa eg Savi Wiri<br />
adamianisa gaaTeTros kacma! WkvaTamyofeli kaci<br />
gana ityvis, rom boroti mfarvelia da patroni<br />
keTilisao? gana zneoba adamianisa TavisTavad<br />
uRonoa da marto Worisa da avenaobis SiSiTRa<br />
unda sufevdes kacTa Soris? nuTu marTla eg Si-<br />
Si rom ar iyos, zneoba, marTebuloba, saTnoeba<br />
Taviss Tavs ver daifaravs, ver upatronebs, ver<br />
gaitans! Tu Wori da avenaoba, xsenebul gazeTis<br />
sityviT, mfarvelia da patroni keTilzneobisa,<br />
radganac afrTxilebs kacsa avi saqme ar Caidinos,<br />
maS qurdobac mfarvelia da patroni adamianis<br />
qonebisa, radganac igic afrTxilebs yovel calke<br />
kacs kargad Seinaxos Tavisi qoneba.<br />
esRa akldaT Cvens meWoreebs, Tu xsenebulis<br />
gazeTis moZRvreba xelzed daixvies da gahleses<br />
Tavisi enebi. aqamde, cota ar iyos, sircxvili<br />
udunebdaT enas da exla jildosac moiTxoven, maS!<br />
zneobasa da marTebulobas vemsaxurebiTo!..<br />
tyuilad garjila `Новое время~ da scdilobs<br />
Savi gaaTeTros. naTqvamia:<br />
402<br />
ar gaTeTrdeba yorani,<br />
rac gind rom hxexo qviSiTa.
uRonobiTa<br />
tfilisi, 23 noemberi<br />
jer ara yofila qveyanazed saxelmwifo<br />
saqmeebSi momqmedi kaci, rom sajarod saTqmeli<br />
sityva eTqvas da ar daeficnos: SiSi arafrisaao,<br />
yvelgan da yvelas enazed marto mSvidobianoba<br />
akeria da Tu Cven xmals xelsa vkidebT da TofiaraRs<br />
vimarjvebT, sul imisTvis, rom qveyanazed<br />
sanatreli mSvidobianoba aravisagan xelSexebul<br />
ar iqmnaso. xval rom omis gamocxadeba hsurvebiaT,<br />
dRes uficniaT: mSvidobianobis meti gulSi ara<br />
gvidevsrao. Tumca esea, magram am aTasjer<br />
gatexil fics, romelic isars isvris da Svilds<br />
ki hmalavs, mainc raRaca jado aqvs da yvelani<br />
ijereben xolme, anu ukeT vsTqvaT, ijereben ki<br />
ara, hsurT daijeron da TavianTi Tavi moatyuon.<br />
ese mosdiT dRevandels diplomatebs. saca ara<br />
gnebavT, gveficebian: politikis ca gadaiwminda,<br />
winandeli Rrubeli gadaiyara da mSvidobianobis<br />
mze amobrwyinda da hkaSkaSebso. eseve bZana<br />
germaniis imperatorma germaniis parlamentSi.<br />
ufros-erTma gazeTma da msmenelma sixaruliT<br />
guli aivso, rom aseTi Zlieri xelmwife<br />
mSvidobianobas gviqadiso da, maSasadame, yoveli<br />
403
SiSi gulidam unda moviSoroTo. Zalian cota<br />
nawils ki ese ar emalamoa germaniis imperatoris<br />
sityvebi. magaliTebr, oficiozuri berlinis<br />
gazeTi `Post~-i iZaxis: `Cven am sityvebSi vera<br />
vxedavT, rom mTqmeli marTla guldajerebuli<br />
iyos mSvidobianobis daurRvevlobazedao. am<br />
sityvebSi marto is ismis, rom yvelaferi<br />
gangebazea damokidebulio~. ra Tqma unda, rom<br />
amisTana guldaujerebel gazeTs bevrni<br />
auyayandnen, magram dRevandels sapolitiko<br />
saqmeebs rom gulSi CavxedoT, davinaxavT, rom am<br />
guldaujereblobas Tavisi sabuTi aqvs. meore<br />
gazeTic `Kölnis He Zeitung`-ic TiTqmis imasve ambobs,<br />
rasac `Post~-i, mxolod Taviss sityvas cotad<br />
atkbilebs. igi iZaxis, viTomc imperatoris<br />
sityvebisagan sCans, rom rac Seexeba TviTon<br />
germanias, igi mwyurvalea mSvidobianobisaTvisao,<br />
xolo rac Seexeba sxva saxelmwifoebs, aq ki ra<br />
mogaxsenoTo, germaniis xelT ar aris sxvis<br />
politika Tavis nebazed ataroso. Cvenzedac<br />
swored amisTana zedmoqmedeba iqonia imperatoris<br />
vilhelmis sityvam da gvikvirs uwindelebr ratom<br />
maRal fardebzed aRar laparakobs germaniis<br />
imperatori? egre rad daumdabla xmas? ra<br />
gamoicvala germaniis gareSemo?<br />
ai sakiTxavi, romelsac dRes vupirebT pasuxi<br />
mivceT. adrevac gviTqvams da kidev vityviT, rom<br />
igi saxelovani `samTa kavSiri~ italiisa,<br />
avstriisa da germaniisa saimedo Taviss dReSi ara<br />
yofila da dRes ki imisTana niSnebma wamohyo Tavi,<br />
rom es `samTa kavSiri~ Tu bewvzed ara hkidia,<br />
fanfalebs mainc sakuTaris uRonobiTa. germania<br />
welebzed fexs idgamda, rom safrangeTi rogorme<br />
gaenapirebina da evropaSi marto daegdo umweod<br />
da unugeSod. amisaTvis gadmoibira ra italia da<br />
404
avstria, sxvaganac Seecada, iqneba sxvanic<br />
CaviTriovo. ingliss miadga am azriT da inglisma<br />
Sors daiWira, ispanias gadaugdo T. bismarkma<br />
Tavisi qamandi, verc iq gaxda rasme, ruseTs<br />
gaugord-gamougorda da verc iq gairiga ram.<br />
roca germania amis cdaSi iyo, Cven<br />
Tavdapirveladve vsTqviT, rom rogor davijeroT<br />
viTomc safrangeTi, yovel amis mxedavi gaCumebuli<br />
gulxeldakrefili iyos da arsad arasfers Cumad<br />
mainc ara scdilobdeso. rasac maSin veWvobdiT,<br />
dRes is TiTqmis gamarTlda. gamodis, rom<br />
safrangeTs ispaniasTan Cumad saqme hqonia da dRes<br />
gazeTebi gvarwmuneben, rom ispania da safrangeTi<br />
erTmaneTs gautkbildnen da hmegobrobeno. amboben,<br />
viTomc safrangeTis sasiamovnod ispaniam Turme<br />
Tavisi elCi, germaniaSi daniSnuli, gamocvala,<br />
radganac germaniis momxre iyovo, da imisTana kaci<br />
gagzavna, romelsac guli ufro safrangeTiskena<br />
aqvso. es ispania.<br />
axla uyureT patara belgias, romelsac dRes<br />
aqamomde germaniis SiSiT xma ver amoeRo da<br />
romelic germanias eguleboda safrangeTSi Sesasev<br />
gzad, ra Tamamad laparakobs dRes da iZaxis, rom<br />
yoveli Rone unda vixmaroT da Cveni qveyana gzad<br />
aravis ar unda gadavalaxvinoTo. ispaniis<br />
damegobreba safrangeTTan, es belgiis gaTamameba<br />
veraferi niSnebia germaniisaTvis, romlis<br />
Zlierebis zari dRes aqamomde yvelas xmas<br />
akmendinebda da Tu aTqmevinebda rasme, marto<br />
`bali, aRao~.<br />
es kidev araferi. es sul germaniis TvalSi<br />
wvrilfexobaa. saqme is aris, rom TviT sxvilsxvili<br />
megobrebic rogorRac gaugrildnen<br />
germanias. `samTa kavSiri~, marTalia, isev<br />
arsebobs, magram Wia amasac Sehparvia da Zirs<br />
uRrRnis. amas winad xma gavarda gazeTebSi,<br />
405
italiis sagareo ministri krispi da safrangeTisa<br />
_ goble erTmaneTs gamoelaparaknen depeSebiT da<br />
megobruladac gamoelaparaknen da imediao, es orni<br />
naTesavobiT erTni erni kvlav aRadgenen<br />
megobrobasao. visac axsovs, ra gamwarebuli<br />
mtroba hqondaT erTmaneTSi am zafxuls italias<br />
da safrangeTsa, imisTvis es exlandeli tkbilad<br />
gamolaparakeba am or saxelmwifoTa Soris<br />
umniSvnelo ar aris. rom italiisa da safrangeTs<br />
Soris mtroba marTla ganelda da samSvidobo<br />
gzazed aris exla es ori saxelmwifo, amisi<br />
niSani is aris, rom safrangeTma Tavisi elCi<br />
italiaSi grafi mua gamocvala da imis magierad<br />
mariani daniSna. es mariani TviTon CamomavlobiT<br />
italielia da didi sayvareli kaci rogorc<br />
italiis mefis sasaxleSi, agreTve<br />
italielTaTvisac, amboben, mTavar-ministrma<br />
krispim madlobac gaduxada am daniSvnisaTvis<br />
safrangeTsao.<br />
TiTon krispis politika, romelic ase xels<br />
uwyobda germanias, dRes rogorRac Setokda<br />
italiaSi. amboben, TviTon saministroSiac amis<br />
Taobazed cota ar iyos ganxeTqileba Camovardao.<br />
Tund egec ar iyos, xalxSi ukmayofilebis xma<br />
dRedadRe Zlierdeba imis gamo, rom italia<br />
emxroba germanias da ara safrangeTsa. am cota<br />
xanSi xalxi Seiyara milanSi da daadgina: `Cvenis<br />
qveynis wyurvili is unda iyos, rom mxari misces<br />
mSvidobianobasa da ar Seakvdes didis saxelis<br />
Zebnasao. Tu oficialuri italia windauxedavad<br />
eZleva raRac saomars gansacdelsa, italia,<br />
mSromeli da tanjuli, mxurvaled hnatrobs<br />
mSvidobianobas, nametnavad safrangeTTanao,<br />
romelic Cveni sisxli da xorciao. Cveni krebuli<br />
SehRaRadebs italiis ersa, rom win wauyenos<br />
Tavisi xma da Tavisi goniereba ministrebisa da<br />
406
parlamentis xmasa, romelic dRes gamomTqmeli<br />
aRar aris arc qveynis saWiroebisa, arc<br />
italielebis grZnobisao~. TiTqmis amasve hqadagebs<br />
meTauri parlamentis opoziciisa bakkarini,<br />
romelmac amas winad romSi sTqva: `Cven imisTvis<br />
ki ar SemovierTeT Cveni qveynebi, rom bolos TofiaraRis<br />
simZimis qveS gaviWylitneTo?..~<br />
avstriaSiac ismis exla da dRedadRe<br />
Zlierdeba xma germaniis winaaRmdeg. aqamde Tu<br />
germaniis winaaRmdeg hlaparakobdnen TiTo-orola<br />
gazeTebi da maT Soris yvelazed nametanad Wiener<br />
Tagblatt exla amaT moemata axali gazeTic Schwarz<br />
Qelb-i. es gazeTi Zlier miesia germanias da rac<br />
Zali da Rone aqvs ara hzogavs, rom saxeli<br />
gautexos avstriaSi. germaniis da nametnavad<br />
prusiis gabatoneba evropaSi didi ubedureba<br />
ariso: germaniis gaZlierebam Tavisaken gadaxara<br />
uReli evropis sasworisa da mTeli evropa<br />
SehxuTa da lamis Tof-iaraRis qveS suli<br />
amoarToso. avstriam xeli unda miawodos<br />
safrangeTsa saSvelad, cotad Tu bevrad miemxros<br />
ruseTsac, rom germanias frTa Seekvecoso.<br />
dRevandeli mwuxareba da gatyaveba evropisa maSin<br />
moiRebs bolosao, roca samxreTs germanias Tavis<br />
survilisamebr gaurigdeba saqme da elzas-loreni<br />
xelaxlad miecema safrangeTsao. Tu T.<br />
bismarkisaTvis bolgaria arafrada hRirs, arc<br />
CvenTvisa hRirs Calad elzas-lorenio.<br />
gazeTebi mogviTxroben: am xmebTan erTad<br />
pariJis gazeTebicao dids siyvaruls ucxadeben<br />
Turme avstriis mTavar-ministrs taafs da<br />
nametnavad taxtis memkvidres rudolfs, pariJis<br />
gazeTi `Figaro~ uqebs ra avstriis taxtis<br />
memkvidres gulsa da sapolitiko Wkuas, ambobs,<br />
rom imisi natvra ariso avstrias daubrunos igi<br />
407
saxeli da dideba, romelic mas hqonda mariatereziis<br />
drosa da, maSasadame, raki gamefda<br />
avstriaSi, germaniasTan gawyobileba Seicvlebao,<br />
miT ufro, rom TviTonac rogorRac kargad ver<br />
aris imperator vilhelmTanao. erTi gazeTi Deutsch<br />
Tagblatt-i pirdapir da gulaxdilad acxadebs,<br />
avstriisa da safrangeTs Soris daaxloveba mas<br />
aqeT daiwyovo, roca uwyebul iqmna, rom erTi<br />
metad umaRlesis xarisxis kaci ara hmalavs, rom<br />
germaniis imperatori TvalSi ar mosdiso.<br />
sCans, safrangeTs xeli gulzed dakrebili ara<br />
hqonia, sCans, TavisTvis Cumad usaqmia, rom saqme<br />
ase gamobrunebula dRes evropaSi jer,<br />
rasakvirvelia, kidev Sors aris darRveva `samTa<br />
kavSirisa~, magram safrangeTic rom dRes marto<br />
ar aris, egec aSkaraa. rasakvirvelia, rom yvela am<br />
ambebis msmenels germanias dRes igi Tamami ena<br />
mucelSi Cavardnia. vin icis, iqneba im ormoSi,<br />
romelsac germania safrangeTs uTxrida, TviTon<br />
germania Cavardes. amitom aris naTqvami: `sxvas rom<br />
ormos uTxride, Sens tanzed gamozomeo~.<br />
408
imedi><br />
tfilisi, 25 noemberi<br />
mozard Taobis gonebiTs daqancvaze bevri<br />
laparaki yofila rusulsa da evropurls<br />
pedagogiurs mwerlobaSi: `iveriaSiac~ iyo<br />
ramdenime werili am sagnis Sesaxeb, magram meti ar<br />
iqneba kidev erTxel CamovagdoT saubari am<br />
sagulisxmo saganze. es sagani sagulisxmoa imitom,<br />
rom exeba erTs umTavress kacobriobis saWiroebas;<br />
es iseTi saWiroebaa, rom Tu igi<br />
daukmayofilebeli darCeniliyo, kacobrioba win<br />
fexs ver wasdgamda da samudamod nadiri<br />
darCeboda. es saWiroeba aris swavla-ganaTleba da<br />
skola. gaixseneT Zveli spartelebisa da axali<br />
prusielebis kanoni swavla-ganaTlebis Sesaxeb. am<br />
kanonis ZaliT, srul asakamde Svili ded-mamas ar<br />
ekuTvnoda, ukeTu janmrTeli iyo, da Tu ara,<br />
nebiT Tu uneblied, unda gamosalmeboda<br />
wuTisofels, rogorc meti bargi saxelmwifosi<br />
da erisa. rogorc saxelmwifo molares ufleba<br />
ara hqonda salaros saunje-simdidre gaeflanga,<br />
ugzo-ukvalod daebnia, ise skolas ara hqonda da<br />
ara aqvs neba misdami rwmunebuli baSvi garyvnas,<br />
zneobiT da gonebiT daamaxinjos. amitom adamiani<br />
409
ise unda gaufrTxildes mozard Taobas, rogorc<br />
Tvals da mermisis imeds. rogorc Wkviani da<br />
gamWriaxi kaci scdilobs aT-TxuTmetis wlis<br />
ganmavlobaSi Tavisi saunje, Tanxa erTiorad<br />
aqcios, agreTve kargi skolis saganic is aris, an<br />
unda iyos, rom mozardi Taoba gonebiTad da<br />
zneobiTad gadaakeTos da gaapatiosnos.. `simdidre<br />
da warmoeba xalxTa _ hbrZanebs fixte, pirvelad<br />
da umTavresad damokidebulia imaze, Tu ras<br />
iZleva skolao~. marTladac, skolaSi izrdeba da<br />
vaJkacdeba axali Taoba, mzaddeba moqalaqe da<br />
adamiani, iq umagrdeba Zvali da rbili, xorci da<br />
suli, iq varjiSobs fizikurada da sulierad.<br />
raki es aris skolis daniSnuleba, amitom<br />
skola mudam sazrunveli da savalalo sagania.<br />
saqveynod damtkicebulia, rom Tanamedrove skola<br />
ise ver aris mowyobili, rom Tavisi daniSnuleba<br />
pirnaTlad aRasrulos. erTi umTavresi seni<br />
dRevandelis skolisa is aris, rom mozardi Taoba<br />
gonebiTad iqanceba. exla vikiTxoT, ra aris<br />
gonebiTi daqancva, siuZlure (переутомление) da ra<br />
RonisZiebas unda mivmarToT, rom mozardi Taoba<br />
gadavarCinoT am ubedurebas. amis Taobaze zogi<br />
pedagogi mivarda programas da gaiZaxis: ~programa<br />
metad vrcelia da am programis dakmayofileba<br />
yovlad SeuZlebeliao~. swored amaze aris<br />
naTqvami: `kata ver Seswvda Zexvsao, paraskevia<br />
dResao~. zogi ambobda: `mudam swavla da swavla,<br />
isic gramatikisa, xom wamebaa, modi, SemoviRoT<br />
skolebSi sxvadasxvagvari xeloba moswavleTa<br />
ZalRonis gasavarjiSeblad~. zogi kidev hqadagebda:<br />
`SevamokloT swavlis dro da an ramdenime saaTi<br />
SuadRemde vaswavloT da ramdenimec naSuadResao.<br />
aqve unda vsTqvaT, rom arc erTi am xerxTagani<br />
ar aris uebari wamali egreTwodebulis<br />
`gonebiTis daqancvisa~. SesaZloa mcire programis<br />
410
SeswavliTac moswavle gonebiTad daiqancos,<br />
dauZlurdes, SesaZloa agreTve vrceli programa<br />
SeaswavloT da ar daqancoT.<br />
vidre TviT am sagans gamovikvlevdeT, meti ar<br />
iqneba movixsenioT, Tu ra mozdevs gonebiTs<br />
daqancvas.<br />
zogierTma evropielma fiziologma<br />
safuZvlianad gamoikvlia Sedegi gonebiTis<br />
daqancvisa. SesaniSnavi okulisti (Tvalis eqimi)<br />
koni amtkicebs, rom becoba Zlier gaxSirebulia<br />
saSualo saswavleblebSi, ase rom orTa Sua<br />
ricxviT 40-60% ymawvili becia; agreTve xSiria<br />
kbilebis famfali, ryeva, gafuWeba, dakleba, Tmebis<br />
dacviva, melotoba da sxva, ase rom 27-is wlis<br />
kacs xSirad hnaxavT sruliad melots. konisave<br />
sityviT, umetesi nawili moswavleTa<br />
damaxinjebulia sxvadasxvagvarad: zogs zurgis<br />
xerxemali aqvs gamrudebuli, zogs susti da uSno<br />
sxeulis agebuleba aqvs, ase rom sigrZe da sigane<br />
mkerdisa ar eTanabreba mTels agebulebas; zogs<br />
kuWi aqvs gafuWebuli, zogs yabzoba sWirs, zogs<br />
ra da zogs ra. virxovis gamokvleviT, siWleqec<br />
Zlier xSiri movlenaa moswavleTa Soris, asSi<br />
kvdeba: 5-10 wlamde _ 4,81%, 10-15 wlamde _<br />
12,96%, 15-20 wlamde _ 31,88%. garda amisa Tavis<br />
tkivili, cxviridgan sisxlis dena, gulis reva<br />
xom xSiri movlenaa, gansakuTrebiT iq, sadac<br />
myrali, Smoriani, nestiani klasebia. amis Semdeg<br />
gasakvirveli ar aris, rom moswavleTa Soris<br />
Zlier gaxSirda Tavis mokvla.<br />
gamoCenilis profesoris (frangia) goties<br />
gamokvlevidgana sCans, rom germaniasa, safrangeTsa<br />
da inglisSi am ukanasknel 15-20 wlamde<br />
moswavleTa gonebiTi zrda, ganviTareba Zlier<br />
Seferxda, `axalgazrda vaJebi Tu qalebi,<br />
romlebsac gimnazia daumTavrebiaT, sul ukan-ukan<br />
411
midian swavlaSi. es ymawvilebi, romlebic ufro<br />
muyaiTad emzadebian gamocdisaTvis, mets gonebis<br />
sisustes iCenen~. amasve ambobs gamoCenili sulisa<br />
da nervebis mkurnali Sarko.<br />
Cven jerjerobiT movixsenieT `gonebiTis<br />
daqancvis~ Sedegi, magram saqme marto es ar aris.<br />
saqme isaa, Tu ra aris am saSinelis senis uebari<br />
wamali?.<br />
412
kreba<br />
tfilisi, 28 noemberi<br />
guSinwin, 26 noembers, kreba hqonda kavkasiis<br />
sameurneo sazogadoebas. am krebazed gasarCev<br />
sagnad daniSnuli iyo is, Tu ra zomiereba<br />
saWiroa ixmaros sazogadoebam, rom kavkasiis<br />
venaxebi gadaarCinos oris saSinelis senisagan, _<br />
nacrisa da mildiusagan. radganac es sagani metad<br />
sagulisxmoa Cvenebur venaxTa patronebisaTvis,<br />
amisaTvis sazogadoebas moewvivna Cveneburni<br />
miwaTmflobelni, raTa amaTac daekiTxon da amaTi<br />
rCevac moisminon. amaTganni Tumca iyvnen krebazed,<br />
magram ara imdeni, ramodenic sanatrelia maTTvis,<br />
visac amisTana mZime saqmisaTvis guli Sestkiva.<br />
krebas moxsenda, rom am 1888 wels nacari<br />
yvelgan Zalian gaZlierebuli iyo da bevrs<br />
adgilas, nametnavad kaxeTSi, nacars mildiuc<br />
moematao da Zlier daazarala venaxis patronebio.<br />
didi xania rac nacarsac da mildiusac evropam<br />
wamali upova da TiTqmis uebarica. TiTqmis<br />
vambobT, imitom rom Tu kaci winaswarve Seudga<br />
Sesaferis codniT venaxis wamlobasa, iSviaTi<br />
SemTxveva iqneba ver gadaarCinos venaxi<br />
waxdenisagan. amas amtkicebs rogorc gamocdileba,<br />
413
isec mecniereba. garda amisa isic damtkicebulia<br />
da WeSmaritebiT gamoangariSebuli, rom es<br />
wamloba dids xarjs ar iTxovs da advilad<br />
gasametebelia da mosaxerxebeli yvelasaTvis. esec<br />
rom ar iyos, venaxi, senisagan gadarCenili,<br />
imodenis zomiT ubrunebs mosavliTa danaxarjs,<br />
rom raodenoba xarjisa am zomasTan saTqmelic ar<br />
aris.<br />
rom nacarsac da mildiusac uebari wamali aqvs<br />
da TviTon wamlobac bevrs xarjs ar Txoulobs,<br />
es imdenad gamorkveulia, rom krebazed amis<br />
Sesaxeb TiTqmis laparakic ara yofila. krebis<br />
yuradReba sakuTrad imazed miiqca, Tu, ra gziT<br />
mieSvelos sameurneo sazogadoeba xalxsa, rom<br />
venaxebis wamloba gauadvilos. am saganzed bevri<br />
ilaparakes krebazed da, sxvaTaSoris, gamoCnda,<br />
rom sameurneo sazogadoebis xelT aris xuTi<br />
gundi safiloqsero komitetisa. am xuTis<br />
gundisagan ori isev saWiroa gagzavnil iqmnas<br />
filoqseris sabrZolvelad iq, saca filoqseris<br />
SiSia, da sami ki SesaZloa moxmardes nacrisa da<br />
mildius saqmesa. amaT upireben gahgzavnon<br />
sxvadasxva adgilebSi da daavalon adgilzeve<br />
uCvenon xalxs rogor unda uwamlon venaxebsa.<br />
garda amisa gamoirkva, rom sameurneo<br />
sazogadoebam unda winaTve Seamzados yovelisferi,<br />
rac ki saWiroa nacrisa da mildius<br />
wamlobisaTvis da yovelive ase Semzadebuli<br />
iaraRi, Tu wamlis masala iq iqonios, saca venaxis<br />
patronebs eadvilebaT misvla an sasyidlad, anu<br />
romelisame pirobiT gamosarTmevad. am sarCielis<br />
gamo gamoirkva, rom rac ki SeZleba eqmneba<br />
sameurneo sazogadoebas, imis kvalobazed<br />
yvelafers amas winadve Seamzadebs, xolo saqme is<br />
aris, rom TviTon venaxis patronebmac mxurvale<br />
monawileoba miiRon da raime TviTmoqmedeba<br />
414
gamoiCinon TavianT venaxebis gadasarCenad, Torem<br />
Tu isini ar moindomeben venaxebis wamlobas, yvela<br />
Cveni cda da xarji TiTqmis amaod Caivliso. Cven<br />
SegviZliano rac SeiZleba iefad da advilad<br />
mivawodoT yoveli saWiro iaraRi da wamali<br />
venaxebis wamlobisaTvis, SesaZloa SeRavaTiani<br />
pirobebic daudvaT, Tu vinicobaa pirvel xanSi<br />
fuli ar SexvdaT yovel amis syidvisaTvis. xolo<br />
TviTon venaxis patrons wamlobis survili da<br />
xalisi unda hqondeso. rogor gamoviwvioT es<br />
survili da xalisio?<br />
am ukanasknel sakiTxzed xangrZlivi laparaki<br />
gaimarTa. yvelam saWirod ki scna, rom usaTuod<br />
unda gamoviwvioT survili da xalisi venaxebis<br />
wamlobisa TviT venaxebis patronTa Soriso. xolo<br />
amisaTvis zogi erTs gzas aCvenebda, zogi meores.<br />
bolos imazed dadga kreba, rom romelisame gziT<br />
mivmarToT adgilobrivT venaxis patronTa<br />
Seadginon adgil-adgil amxanagoba imaTgan, visac<br />
hsurs da esmis venaxebis wamlobis saWiroeba,<br />
moipovon rac SesaZloa mometebulni amxanagni,<br />
winadve SemoukveTon sameurneo sazogadoebas vis<br />
ramdeni iaraRi da wamali undaT, TviTon amxanagni<br />
Seecadnen iswavlon rogor ixmaron wamlobisaTvis<br />
saWiro iaraRi, rogor akeTon da Seazavon TviT<br />
wamali da agre momzadebulni Seudgnen wamlobasa<br />
TavTavis venaxebisas, vinc amisTana amxanagobaSi<br />
Caewereba, imas sameurneo sazogadoeba<br />
upiratesobas miscems yovel imaSi, rac<br />
sazogadoebis mier saSeRavaTod dadgenil iqneba.<br />
wamlobis Sesaswavleblad da amisaTvis saWiro<br />
darigebis misacemad, sameurneo sazogadoeba<br />
hfiqrobs Tavis saaklimatizacio baRSi, romelic<br />
tfilisSi imyofeba, gahmarTos ianvarsa Tu<br />
TebervalSi leqciebi da garda amisa mcodne<br />
kacebma aq Tvalad aCvenon msurvelT, rogor<br />
415
ixmareba iaraRi wamlobisa da rogor keTdeba<br />
TviTon wamalica. ra Tqma unda, am wamlobis<br />
survilisa da xalisis gamosawvevad, saWirod<br />
danaxul iqmna broSiurebis dabeWdva aqaur enazed<br />
am wamlobis Taobazed da am gziT xalxSi<br />
wamlobis codnis mofena da gavrceleba.<br />
am saxiT krebazed aRmoCnda, rom sameurneo<br />
sazogadoeba am nacrisa da mildius saqmeSi<br />
hkisrulobs ors movaleobas: erTs imas, rom<br />
xalxs gauadvilos iefad Sovna wamlobis iaraRisa<br />
da wamlisa da meores imas, rom gamoiwvios<br />
venaxebis patronTa Soris TviTmoqmedeba da<br />
xalisi misave venaxebis gadasarCenad. orsav am<br />
sagnis dawvrilebiT gamorkvevisa da<br />
ganwesierebisaTvis krebam amoirCia komisia da<br />
daavala, rac SesaZloa male Seamzados sarCieli<br />
maszed, Tu ra gziT Seasrulos sameurneo<br />
sazogadoebam es ornairi movaleoba Tavisi.<br />
Cvenis azriT, xsenebuli kreba sameurneo<br />
sazogadoebisa Zalian kargad moiqca, rom aRiara<br />
Tavisi uRonoba imisTana saqmeSi, rogoric aris<br />
nacarisa da mildiusagan venaxebis daxsna da<br />
gadarCena. es kidev araferi iqneboda, Tu<br />
amasTanave ar eRiarebina, rom aq saWiroa<br />
moiSvelios TviT venaxebis patronebica, ese igi,<br />
scna, rom yovelive cda sameurneo sazogadoebisa<br />
TiTqmis amaoa, Tu sazogadoebas kavSiri ara aqvs<br />
soflis meurneebTan, Tu maT Soris fesvi ara aqvs<br />
gadgmuli, Tu maTsa xmasa, saWiroebas, maTs<br />
sarCiels yurs ar aTxovebs da maTTan erTad ar<br />
Seudgeba sameurneo saqmis win wawevasa da<br />
warmatebasa. xsenebuls krebas, Cvenis azriT,<br />
mxolod am azriT hqonda sazogadoeburi<br />
mniSvneloba. Cven didad moxarulni varT, rom<br />
sameurneo sazogadoebam am bolos xanebSi saWirod<br />
dainaxa dauaxlovdes soflis meurneebs da maTTan<br />
416
kavSiri iqonios. uamisoba dRes aqamomde bevrsa<br />
hvnebda TviT sazogadoebasa da meurneebsaca,<br />
imitom rom is sasargeblo azri, romelic<br />
saZirkvlad udevs am sazogadoebas, TiTqmis uqmad<br />
iyo meurneTaTvis, romelT Sorisac bevrma arc ki<br />
icoda aris sadme es sazogadoeba Tu ara da Tu<br />
aris, ris moxelea. amisi magaliTi sTqva kidec<br />
krebazed erTma wevrma sazogadoebisam.<br />
Tu sazogadoebas unda sikeTe ram daavalos<br />
soflis meurneobas, soflis meurneebs unda<br />
Caxedos gulSi da maTi Wiri da lxini icnas da<br />
gamoirkvios. es marto maSin aris SesaZlebeli,<br />
roca sazogadoebisa da meurneTa Soris advilad<br />
gasavleli xidi ideba da saqmis Sesaferi kavSiri<br />
gaibmeba. saqme is aris, rom meurneTa xma<br />
swvdebodes sazogadoebis yursa da yurnic<br />
gamzadebul iyvnen sasmenlad. amnair sazogadoebas,<br />
Cvenis azriT, sxva mniSvneloba ara aqvs, Tu ar<br />
isa, rom Suamdgomel iyves mTavrobisa da soflis<br />
meurneobis Soris. man unda amcnos mTavrobas<br />
gaWirveba soflis meirneobisa da am ukanasknels<br />
kidev moaSvelos Semweoba mTavrobisa, saca da<br />
roca saWiroa. amitomac ar SevcdebiT vsTqvaT,<br />
rom sameurneo sazogadoeba erTis mxriT yuri da<br />
enaa soflis meurneobisa, raTa TviTon isminos da<br />
mTavrobas asminos ra uWirs meurneobas, da meores<br />
mxriT xelia mTavrobisa, raTa mTavrobis Semweoba<br />
moaSvelos da moaxmaros meurneobas misda<br />
saWiroebisamebr. am azrzea agebuli yovelive<br />
amisTana sazogadoeba evropaSi da es azri<br />
verasdros ver isaqmebs, Tu sameurneo<br />
sazogadoebas mkvidrTa Tana ara aqvs urTierToba<br />
da mudmivi kavSiri.<br />
xsenebulma krebam Cvens TvalSi imiTi ufro<br />
iCina Tavi, rom es urTierToba sazogedoebisa da<br />
meurneebisa aramc Tu saWirod dainaxa, aramed<br />
417
imisaTvis cdasac Seudga. Tumca sasurvelia, rom<br />
am urTierTobis damyarebisaTvis cda yvelaferSi<br />
saWirod iyos danaxuli da ara marto imisTana<br />
calke saqmeSi, rogorc nacrisa da mildius saqmea,<br />
magram es pirveli magaliTic kai niSania,<br />
samermisodac nugeSs iZleva. Cvenc Cvenis mxriT<br />
unda SevecadneT, rom am pirvels cdas<br />
sazogadoebisas rigianad mivegebneT. xolo rogor<br />
da ra gziT? amazed Semdeg movilaparakebT.<br />
418
kavSiri<br />
tfilisi, 29 noemberi<br />
Cven wina werilSi Cveni sixaruli<br />
gamovacxadeT, rom sameurneo sazogadoebam<br />
saWirod dainaxa soflis meurneebTan kavSiris<br />
gabma da daaxloveba da amisaTvis cdasac Seudga.<br />
es sameurneo sazogadoebis mxriT TiTqmis pirveli<br />
bijia, mimarTuli maszed, rom soflis sameurneo<br />
saqmeSi TviT soflis meurneni monawiled<br />
gaixados, imaTi gamocdileba da saqmis codnac<br />
moiSvelios. exla Cvens meurneebzea damokidebuli,<br />
rom xalisianad miegebnen am bijsa da Tavisi<br />
gulmxurvaleoba da gulmodgineoba iCinon<br />
imisTana mZime saqmeSi, romelic marto maTTave<br />
sargeblobazea mimarTuli.<br />
Tqma ar unda, rom Cvens qveyanas dids vnebasa<br />
da zarals uqadis nacari da nametnavad mildiu.<br />
SesaZloa erTica da meorec ise gagviZlierdes _<br />
nametnavad saSiSaria mildiu, _ rom venaxebze<br />
mTalad xeli agvaRebinos. sidide zaralisa<br />
warmoudgenelia da dauTvalavi. kacobriobam,<br />
Cvenda saxsnelad, erTsac da meoresac wamali<br />
upovna, wamali uebari, iefi da advili. ratom ar<br />
unda vuSveloT Cvens Tavs da ar davixsnaT am<br />
saSinel WirTagan Cveni venaxebi, _ es TiTqmis<br />
419
erTaderTi didi wyaro Cvenis cxovrebisa da<br />
avladidebisa. aq gulgriloba didi danaSaulia<br />
jer winaSe qveynisa da mere sakuTaris Tavisa.<br />
aq gulgrilobis saTave da mizezi marto<br />
uvicoba da umecreba Tu iqneba, Torem gagebulma<br />
kacma rogor unda daizaros Tavis Tavis Svela,<br />
Tavis Tavis daxsna gaRaribebisagan. amitomac<br />
visaca hsurs am gulgrilobis sanacvlod<br />
gulmxurvaleoba, gulmodgineoba da xalisi<br />
xalxisa gamoiwvios, am mizezs unda SeeWidos da<br />
argagebuls gaagebinos saidam da rogor moevleba<br />
im Wirs, romelic, Cvenda saubedurod, Cvens<br />
venaxebs gamoaCnda.<br />
riTi SeiZleba es moxdes? jer, rasakvirvelia,<br />
kargis broSiurebiTa, romelnic mdabio da<br />
advilad gasagebis eniT unda iyvnen dawerilni da<br />
imazed mimarTulni, rom raRac TeoriebiT ar<br />
iyvnen garTulebulni da marto saqmiani, pirdapir<br />
saqmeSi gamosayeni cnobani da darigebani cxadad da<br />
gauZneleblad daenaxvebodnen yovels, vinc ki Sig<br />
Caxedvas moiwadinebs. am mxriT Svelas gvpirdeba<br />
TiTon sameurneo sazogadoeba: igi apirobs amisTana<br />
wignakebis dabeWdvas. es gza kargia nametnavad iq,<br />
saca wignis kiTxva gaZlierebulia da ara iseTi<br />
iSviaTi ambavia, rogorc CvenSi, magram sakmao ki<br />
ar aris. CvenSi venaxebis wamlobisaTvis survilisa<br />
da xalisis gamosawvevad ufro uebaria cxoveli<br />
sityva, xSiri aRab-micemoba azrisa pirdapir<br />
sityviT da ara marto wigniT. amaSi didi<br />
samsaxuris gaweva SeuZlianT mazris marSlebs,<br />
soflis maswavleblebs da im cotad Tu bevrad<br />
naswavl ymawvilkacebs, romelnic soflad gasulni<br />
arian da soflebSi scxovroben.<br />
Cvenma mazris marSlebma rom aq Tavi gamoidvan,<br />
moiwvion venaxis patronebi _ Tavadia, aznauria,<br />
Tu glexi _ aiRon, daiRon da gamoarkvion ra<br />
420
gziT SesaZloa saerTo ZaliT gaemklavon am ors<br />
saSinels Wirs venaxebisas, ra gziT da ra zomiT<br />
TiTon SeuZlianT Svela da ra gziT da ra zomiT<br />
saWiroa moiSvelion sameurneo sazogadoeba,<br />
romelsac didi survili aqvs es Svela gauwios<br />
SeZlebisamebr yvelas, vinc ki mihmarTavs, _ es<br />
yoveli rom Tavs idvan marSlebma, nuTu es saqmis<br />
keTeba ar iqneba? nuTu es samsaxuri ar iqneba<br />
krebani, Tu rigiani xelTmZRvaneli eyolebaT, ver<br />
SesZleben gamoiwvion igi sasurveli TviTmoqmedeba<br />
da gulmodgineoba, romelic ase saWiroa am<br />
SemTxvevaSi!<br />
ar viciT, Cveni marSlebi iTaveben am saqmes Tu<br />
ara, vin icis? amisTana saCxirkedelo saqme iqneba<br />
zogma ar ikadros. xolo imaT gareiTad sxvanic<br />
arian. Cveni qveyana am mxriT ukacuri ara gvgonia.<br />
yvelgan arian TiTo-orola kacni, romelTac guli<br />
stkivaT amgvarebSi. eseni arian soflis skolis<br />
maswavlebelni da soflis inteligencia. amaT<br />
SevavedrebT am mZime saqmes da imedia ar<br />
daizareben qveyanas samsaxuri gauwion, xalxs<br />
mieSvelon Tavisis codniTa, Tavisis sityviTa, rom<br />
venaxebis WirTan brZolisaTvis xalxis sulieri<br />
da nivTieri Rone gamoiwvion. aki vambobT, es<br />
qveynis winaSea samsaxuri da amiT inugeSon yvelam,<br />
vinc am saqmeSi Taviss garjasa da Sromas ar<br />
dahzogavs. am ymawvil kacobisaTvis didi araferia<br />
yovelive viTareba venaxebis wamlobisa zedmiwevniT<br />
Seiswavlon da Tavisi codna qveyanas moaxmaron.<br />
ra Tqma unda, carieli survili da xalisi<br />
bevrs arafers gviSvelis. survili da xalisi<br />
maSin aris kargi, roca gzac winadve garkveulia<br />
survilis ganxorcielebisaTvis da xalisis saqmeSi<br />
CayenebisaTvis. CvenSi didZali imisTana venaxis<br />
patronebi arian, romelTac didi survili da<br />
xalisic rom hqondes, erTica da meorec<br />
421
SeuZleblobis gamo gulSi uqmad unda darCeT.<br />
didZals Cvengans calked garjisaTvis verc xeli<br />
gauwvdeba, verc jibe. xolo rac SesaZlebeli ar<br />
aris calke kacisaTvis, is advilad saqmnelia<br />
xuTisa da aTisaTvis, Tu SeerTdebian da<br />
erTmaneTobas gasweven. amisaTvis saWiroa, rom<br />
visaca calke brZola ar SeuZlian nacrisa da<br />
mildiusagan venaxis gadarCenisaTvis, sxvac<br />
moiamxanagos, moiSvelios da erTianis RoniT<br />
SeeWidnen am venaxebis Wirsa. ai amisTana<br />
amxanagobani, xuT-xuTis, Tu aT-aTis kacisagan<br />
Semdgarni, TviTveulni Tav-Tavis adgilas dids<br />
saqmes iqmodnen.<br />
amisTana gundebis Sedgenas unda Seecadnen<br />
yvelani, visac xalxis Svela da samsaxuri unda am<br />
saqmeSi. `adgilis kurdRels adgilis mwevari<br />
daiWerso~, tyuilad ki ar aris naTqvami. rogorc<br />
adgilis kaci gauZRveba amgvars saqmes, ise sxva<br />
veravin. raki adgilis kacTagan amisTana gundebi<br />
Tu amxanagoba Sesdgeba, maSin advilad gamoarkveven<br />
saidam ra moevleba da ewamleba am venaxebis Wirs,<br />
kavSirs gaabmen sameurneo sazogadoebasTan, raSiac<br />
saWiroa moiSvelieben am sazogadoebas, rac ician,<br />
saerTod gamoiyeneben, rac ar ician, sxvisagan<br />
iswavlian, sxvas gamohkiTxven, midgebian-modgebian,<br />
urTierTis RoniT gaRonierdebian da ise<br />
SeeWidebian saqmes, romelic codniTa, garjiTa,<br />
mxneobiT da erTianis ZaliT advilad saZlevia.<br />
kidev vityviT, imedi gvaqvs Cvenis soflis<br />
skolebis maswavleblebisa da soflis ganaTlebul<br />
ymawvilkacobisa, rom am saqveyno saqmes<br />
gulmxurvaled xels CasWideben da adgilis<br />
Ronesa, suliers Tu nivTiers, gamoiwveven<br />
venaxebis Wiris saZlevelad.<br />
422
kavkasiaSi<br />
tfilisi, 30 noemberi<br />
ruseTis gazeTebi gvauwyeben, rom saxelmwifo<br />
qonebaTa saministro 1889 wels, gazafxulze,<br />
Seudgeba cdas _ ivargebs Tu ara kavkasiaSi<br />
zeTisxilis xe. saministros azriT, zeTisxilis<br />
moyvana kavkasiaSi Zalian sasargeblo iqneba<br />
rogorc saxelmwifosaTvis, isec mkvidrTaTvisa,<br />
Tuki zeTisxilis xe kargad ixeirebso. Tu marTla<br />
zeTisxilma kargad igvara, maSin saministro<br />
Seecdeba am xis gamravlebas da saxelmwifo<br />
xarjiTa da zedamxedvelobiT mravals zeTisxilis<br />
baRebs dahmarTavs saxelmwifos sasargeblod.<br />
ukve uwyebulia, rom zeTisxili kargada<br />
hgvarobs mcire aziaSi, saberZneTis kunZulebze da<br />
didZals mogebasac iZleva. imediao, amboben<br />
gazeTebi, rom kavkasiaSiac igvarebso, radganac<br />
zeTisxilis jiSis magvari xeebi dResac kargad<br />
hgvaroben kavkasiaSio. es imedi miT ufro<br />
ueWveliao, rom is adgilebi kavkasiaSi, saca<br />
hsurT zeTisxilis gamravleba da moyvana, TiTqmis<br />
imave garemoebaSi arian, rogorc saberZneTis<br />
kunZulebi da gansxvaveba marto imaSia, rom<br />
kavkasiis adgilebi ufro dasavleTis mxriv ariano.<br />
xolo es garemoeba, umateben gazeTebi, arafers<br />
423
cuds zedmoqmedebas ar iqoniebs zeTisxilis<br />
moyvanazeo.<br />
Cven amaze utyuari sabuTi gvaqvs vsTqvaT, rom<br />
am SemTxvevaSi cdac saWiro ar aris, radganac<br />
zeTisxilis gvareba CvenSi didi xania nacadia,<br />
magaliTebr kaxeTSi da am cdas Zalian kargi<br />
Sedegic mohyolia. sofels kardanexs dasavleTiT<br />
erTi xevi Camoudis. am xevis marjvena napiras<br />
wminda sabas ekklesiaa mTis kalTaze. am ekklesiis<br />
garemoSi didi xania mSvenieri xe sdgas<br />
zeTisxilisa. iqaur mkvidrTa arc ki axsovT<br />
rodis da vis daurgavs es xe. am xis nergi erTma<br />
iqaurma memamulem T. d. afxazma gadargo Tavis<br />
saxelganTqmul venaxSi, romelic bolos b-nma<br />
Seremetievma iyida da exla imis xelSia.<br />
gadargulma zeTisxilma Zalian kargad ixeira,<br />
gamravlda, gakeTda da iseTi msxvili da gemrieli<br />
xili moisxa, rom mnaxvelT ukvirdaT. es xexili<br />
ise gaZlierda da gabevrda, rom saWirodac<br />
dainaxes gadaCexa, radganac metad gaeba da<br />
vazisaTvis adgili cotad Tu bevrad dahfara. Tu<br />
b-n Seremetievis xelSi sul ar gadaikafa es<br />
zeTisxilis xe, dResac SesaZlo iqneba kacma<br />
sakuTaris TvaliT inaxulos Sedegi didis xnis<br />
nacadisa.<br />
TiTo-orola sxva memamuleebmac dahrges Tavis<br />
mamulSi zeTisxili da TiTqmis yvelgan ixeira.<br />
amasTan isic unda vsTqvaT, rom T. d. afxazis<br />
dros da mermec zeTisxils ise amzadebdnen<br />
saSinaod, rogorc bazarSi iyideba xolme, da<br />
gemoTi da simsxoTi bevrad sjobda bazarSi<br />
nayidsa.<br />
sasurvelia, visic jer ars, iman am Cven mier<br />
nauwyebs ambavs yuri aTxovos da es ueWveli<br />
sabuTi zeTisxilis CvenSi xeirobisa Seamowmos<br />
rogorc rigia da rac ukve didis xnis nacadia,<br />
424
xelmeored aRar gauxados mTavrobas sacdelad,<br />
amiTi didi dro da xarji Seinaxeba da<br />
amisTanaebSi erTic da meorec sanatreli unda<br />
iyos yvelasaTvis, visac marTla saqme unda da ara<br />
tyuilubralo farTi-furTi. Cvenis fiqriT,<br />
kaxeTis Sesaxeb zeTisxilis xeirobis cdas adgili<br />
aRar unda hqondes, radganac iq, kardanexSi mainc,<br />
ukve nacadia, rom kargad hxeirobs. amitomac<br />
mTavrobas sabuTi aqvs aq pirdapir Seudges<br />
zeTisxilix xis moSenebas an TiTon, an visme<br />
calke kacs mieSvelos da eg sasargeblo xe<br />
gaamravlebinos qveynisa da saxelmwifo<br />
sasargeblod.<br />
am ambavs rom iqaurma memamuleebmac Sesaferi<br />
yuradReba miaqcion da am zeTisxilis xis<br />
moSenebas da gamravlebas Seudgnen, erTi kai<br />
mozrdili wyaro sazrdoebisa kidev moemateba maTs<br />
keTildReobas. nametnavad saWiroa xeli mohkidon<br />
am saqmes exla, roca Cvenma venaxebma iklo da<br />
imodenas aRar iZleva, rom kacma marto venaxebis<br />
mosavals wliTiwlobamde Sehyuros. zeTisxils<br />
didi gasavali aqvs da kai fasica.<br />
425
426<br />
<br />
valdebulebaa<br />
tfilisi, 8 dekemberi<br />
erTi didi da friad mZime valdebuleba<br />
saxelmwifosi is aris, rom mzrunveloba,<br />
mfarveloba da patronoba gauwios imas, romelsac<br />
an bunebiTad, an mcirewlovanebiT, an uTaurobiT<br />
movla da patronoba Tavis Tavisa da Tavis<br />
qonebisa ar SeuZlian. amaT Soris yvelazed metad<br />
gulSesatkivarni arian mcirewlovani oblebi,<br />
romelnic im asakSi arian, rom verasgziT ver<br />
gauZRvebian verc TavianTs zneobiTs saWiroebas,<br />
verc qonebis movlasa da patronobas. amaTi<br />
upatronod dagdeba ornairs vnebas uqadis<br />
saxelmwifos da sazogadoebas. jer erTi imas,<br />
rom, SesaZloa, kaci kacad ver damTavrdes da<br />
sasargeblo kacis magier gaizardos avi kaci,<br />
uzneo, uxeiro da zogjer avazakica da amiT<br />
gaZlierdes avzneTa kacTa razmi, romelsac dRe da<br />
Ram ebrZvis saxelmwifo da sazogadoeba wesisa da<br />
mSvidobianobisaTvis. meore imas, rom calke<br />
simdidre oblisa, romelic sazogado eris<br />
simdidris nawilia, SesaZloa, gaiflangos,<br />
gaqarwyldes upatronobiT da am gziT avala<br />
mieces RaribTa gamravlebas, romelTa Senaxva da
gamokveba bolos samZimod uxdeba saxelmwifosaca<br />
da sazogadoebasac. amas aRar vityviT, rom xSirad<br />
eg siRaribe saTaved uxdeba aTasnairs avkacobasa<br />
da waramarobas.<br />
saxelmwifos yvelgan saWirod danaxuli aqvs<br />
da Tavis valdebulebadac cnobili, patronoba<br />
mcirewlovan oblebisa da amisaTvis mTeli nawilia<br />
kanonebisa am saWiroebazed gamoWrili da<br />
miqceuli. CvenSiac egrea, mxolod ar SegviZlian<br />
ar vaRiaroT, rom am nawilis kanonebi vera<br />
swvdebian im keTils ganzraxvas, im saqveynod<br />
sasargeblo survils, romelic am SemTxvevaSi<br />
saxelmwifos win miuZRvis. eg nawili kanonebisa<br />
mTels ruseTSi dawunebulia im mxriT, rom<br />
keTils ganzraxvas saxelmwifosas sakmaod ver<br />
emsaxurebao. Tu es asea SigniT ruseTSi, saca am<br />
kanonTa gamgebeli dawesebuleba, rac unda iyos,<br />
ufro rigsa da wesSia Cayenebuli, maS raRa unda<br />
iTqvas CvenSi, saca arc eg rigia da wesi Tavis<br />
gzazed dayenebuli da saca amgvarebSi TviTneboba<br />
`apekunebisa~ ufro meufobs, vidre wesi da kanoni.<br />
CvenSi `apekaSi~ miReba oblisa da misis qonebisa<br />
momaswavebelia vaisa da vaglaxisa da ara<br />
sixarulisa, rom obols da mis qonebas patroni<br />
auCineso, apekuni dauniSneso da aba swored exla<br />
daiRupa sawyali obolio! amas ityvian xolme<br />
marTlad gulSesatkivarni kacni.<br />
am saxiT es mSvenieri da gulSematkivari<br />
kanonebi oblebis movlisa da patronobisa aramc<br />
Tu uqmad arian CvenSi, aramed xSirad da Zalian<br />
xSiradac vneba moaqvT imaTTvis, vis<br />
sasargeblodac dadgenilan. dRes ruseTSi<br />
mTavroba Sesdgomia am kanonebis SekeTebas da<br />
iseTis wesebis SemoRebas, rom `apekunebi~ marTla<br />
mfarvelad da patronad eqmnen oblebsa da ara<br />
mZarcvelad da myvlefav-mglejavad. raki dRes es<br />
427
saqme Secvlisa da SekeTebis gzazed sdgas<br />
ruseTSi mTavrobis TaosnobiT, nuTu meti iqneba,<br />
rom Cvenc Cvenis mxriT gvezruna, mogvefiqrna ram<br />
am saqmis Sesaxeb. erTi Cvenis qveynis saWiroebazed<br />
gamoWrili proeqti gamogverkvia da wargvedgina<br />
mTavrobisTvis yuradRebis misaqcevlad. mTavrobac<br />
dagvimadlebda, Tu sakeTilod rasme vityodiT da<br />
qveyanac.<br />
am saqmes rom Taosnoba gauwion Cvenma<br />
marSlebma, ara gvgonia maT mier wamodgenilma<br />
proeqtma yuradReba ar miiqcios mTavrobisa, miT<br />
ufro, rom amgvarebSi adgilis kacia yovelgvari<br />
rCeva da azri mTavrobisaTvis didad sasurveli.<br />
marSlebs imitom vavalebT amas, rom `apekis~<br />
uwesobiT ise aravina hzaralobs, rogorc<br />
Tavadaznauroba, romelsac calke TvisTa wevrTa<br />
oblobis gamo da calke sxvadasxva mizezTagan<br />
ufro xSirada hxvdeba xolme `apekis~ xelSi<br />
Cavardna da Tu `apekis~ saqmeTa uxeirobisagan<br />
vneba eZleva visme, Tavadaznaurobas yvelazed meti.<br />
428
saqme<br />
tfilisi, 12 dekemberi<br />
dedaTa saqme, romelic CvenSi monaTlulia<br />
qalebis saqmed dRiTidRe win midis ganaTlebuls<br />
qveynebSi, dRiTidRe momxreebsa hpoulobs,<br />
Zlierdeba da kuTvnils adgils iWers adamianis<br />
cxovrebaSi. dedaTa mxneoba, samarTlianis uflebis<br />
mopovebazed mimarTuli, aRara hrCeba `xmad mRaRadebelad<br />
udabnosa Sina~ da dRe TiTqmis ise ar<br />
gadis, rom saqme _ rasakvirvelia, ganaTlebuls<br />
qveynebSi-ki _ cotad Tu bevrad dedaTa saqme fexs<br />
ar imagrebdes da cxovrebis sarbielzed cotcotaobiT<br />
mainc adgils ar ipyrobdes Semdegis<br />
warmatebisaTvis. dedaTa sqesma kacobriobis uke-<br />
TesTa warmomadgenelTa TaosnobiT, RvawliT da<br />
garjiT ukve daimtkica ufleba umaRlesis swavlisa<br />
da ganaTlebis miRebisa da exla marto<br />
brmani da TvalaxveulniRa eurCebian am uflebas.<br />
dedaTa sqesma daipyra amasTanave zogierTs sferaSi<br />
ufleba saxelmwifo, Tu sazogado samsaxurisa da<br />
Tumca aq bevri ram kidev dahrCenia dasapyrobad,<br />
magram es pirveldawyebiTi bijic umniSvnelo ar<br />
aris SemdegisaTvis. igi usamarTloba, romelic<br />
dRes aqamomde dedaTa sqess, am naxevars mTelis<br />
kacobriobisas, saZiZaodam da samzareulodam gareT<br />
429
ar uSvebda da amaT gare araviTars saqmeSi<br />
monawiled ara hxdida, ase rom lukmapuris saSovaris<br />
gzasac ar aZlevda, didxans veRar gauZlebs<br />
erTxel fexadgmuls moZraobas.<br />
rom ufro didi avala miscen am moZraobas da<br />
dedaTa sqess misi samarTliani adgili miezomos<br />
kacTa cxovrebaSi, dedaTa saqme am bolos xanebSi<br />
imazed miimarTa, rom qveynis saqmeTa gamgeobaSi da<br />
kanonmdeblobaSi xma mianiWos dedaTaca, rogorc<br />
mamakacTa aqvsT miniWebuli. am mxriT amerikam<br />
jerxanad yvela qveynebs win gauswro da iq dRes<br />
aramcTu visme examuSeba, rom moxeleTa da qveynis<br />
saqmeTa gamgebelTa saarCevnod mamakacebTan erTad<br />
dedaTac kenWi iqonion, aramed TiTon dedanic ki<br />
rom amorCeul iqmnan Tund respublikis prezidentadac,<br />
aravin gaikvirvebs da iocebs.<br />
am xanebSi amerikis qalaqSi, romelsac bostoni<br />
hqvian, qalaqis gamgeobis arCevanebi iyo. Tumca<br />
rogorc aq, ise sxvaganac amerikaSi, dedaTa aqvsT<br />
ufleba arCevanSi monawileobisa, magram dRes<br />
aqamomde dedani am uflebas bevrs arafers dasdevdnen<br />
da ar ereodnen arCevanebSi. exla ki, am<br />
bolos arCevanSi, TiTqmis yvelani mosulan da dedaTa<br />
kenWis wyalobiT demokratebi, romelTac<br />
aqamomde xelT epyraT gamgeoba qalaqisa, damarcxebulan<br />
da respublikelebs gaumarjvniaT. 22.000<br />
dedakaci Cawerila, saarCevanod mosuli. amaT<br />
Tavisi sakuTari komiteti hqoniaT `asTa dedaTa~.<br />
am `asTa dedaTa~ komitets ise xerxianad wauyvania<br />
arCevanis saqme, rom swavla-ganaTlebis sabWoSi da<br />
qalaqis gamgeobaSi sul Tavisi momxre respublikanelebi<br />
gamourCeviaT.<br />
Tumca evropaSi ese saqmeSi gamoyenebuli ufleba<br />
dedaTa sqesisa TiTqmis arsad magaliTs ar<br />
warmogvidgens, magram dedaTa sanugeSod unda<br />
vsTqvaT, rom aqac ki arCevanis saqmeSi azri maTken<br />
430
aris gadaxrili da lamis dResa Tu xval saqmiTac<br />
ganxorcieldes. konservatorTa meTauri salusberi,<br />
romelic dRes mTavarministria inglisSi,<br />
momxrea imisi, rom dedaTa mieniWoT saarCevano<br />
ufleba. amas winaT lordi salusberi yofila<br />
SotlandiaSi. es momxreoba gamoucxadebia da<br />
yvelani gauocebia, radganac konservatorTa<br />
meTaurisagan aravin ar moeloda dedaTa<br />
uflebisaTvis gamosarClebas. edinburgSi uTqvams,<br />
rom me CemTavad ar veurCebi am mxriT dedaTa<br />
emansipaciasao da `Sors ar aris is dro, roca<br />
dedaTac eqmnebaT xma amorCevisa, roca isinic<br />
miiReben monawileobas rogorc Cvenis qveynis<br />
sapolitiko saqmeTa msvlelobasa da mimarTulebaSi,<br />
isec sapolitiko kacTa amorCevaSio~. amisaTvis<br />
araviTars dabrkolebas ara hxedavs mTavarministri<br />
inglisisa.<br />
Tu konservatorTa meTauri ase Zleula dedaTa<br />
saqmis samarTlianobiTa da aseTis azriT gamsWvalula<br />
am saqmis sasargeblod da gasamarjveblad,<br />
sxvas visRa ara aqvs sabuTi sTqvas, rom Sors ar<br />
aris is dro, roca dedaTa saqme Tavisas gaitans<br />
da es mTeli naxevari sqesi kacobriobisa mowveul<br />
iqneba wuTisoflis sufrazed Tavisis kuTvnilis<br />
adgilis dasaWerad. raki dedani kanonmdeblobaSi<br />
xmas moipoveben misTa momxre kacTa warmomadgenlobiT<br />
da qveynis saqmisa gamgeblobis amor-<br />
CevaSiac monawileni iqnebian, am gziT dids zedmoqmedebas<br />
iqonieben TviT kanoneb-zed, romelnic<br />
dRes sCagvren da hxuTven dedaTa samarTlians<br />
uflebas. am zedmoqmedebis simZimis qveS Seicvlebian<br />
is kanonebi da dedaTa saqme warimatebs<br />
imodenad, ramodenac SesaZloa TviT am saqmis<br />
bunebisagan, imitom rom gangeb mogonili borkili<br />
aRar SeuSlis fexs, am borkilisagan daxsnili<br />
iqneba da marto Tavis bunebazedRa damokidebuli.<br />
431
432<br />
Sesaxeb<br />
tfilisi, 14 dekemberi<br />
saiTac ki miixedavT CvenSi, yvelgan Civili da<br />
sayveduria, rom ara gvaqvs ra, Raribni varT da<br />
amitomac uZlurni da uRononio. am Civilsa da<br />
sayvedurs saTave rom mounaxoT, iq mivalT, rom<br />
fuli ara gvaqvso. yvela Civili da sayveduri<br />
aqedam gamodis da aq midis. marTla ki esea?<br />
marTla fulis uqonlobaa dedamizezi Cvenis eris<br />
uZlurebisa da uRonobisa? amas rom pasuxi<br />
gavceT, unda vicodeT _ kacobriobis istoriaSi<br />
fulma Sehqmna Rone da Zliereba adamianisa, Tu<br />
Ronema da Zlierebam Sehqmna fuli, anu, ukeT<br />
vsTqvaT, kaci hqmnis fulsa, Tu fuli kacsa?<br />
radganac ueWvelia rom, yofila dro, roca<br />
fulis xsenebac ar arsebula qveyanazed da kacs<br />
ki mainc Tavi gautania da im simaRlezed damdgara,<br />
saca dRes Cvena vxedavT, isic ueWveli unda iyos,<br />
rom Ronisa da Zlierebis mizezi sxva ram aris da<br />
aramc da aramc fuli.<br />
maS Cveni uRonoba da uZlureba rad unda<br />
davabraloT fulis uqonlobas? marTalia, fulis<br />
uqonloba exlandels droSi naklebulobaa, magram<br />
es naklebuloba TavisTavad imisTana ram ar aris,<br />
rom aviRoT da Cveni uRonoba amas movaxvioT
kiserzed. Cvenis fiqriT, ufuloba Sedegia da ara<br />
mizezi uZlurebisa da uRonobisa da amitomac<br />
tyuili nugeSia, vinc Tavis uRonobasa da<br />
uZlurebas fulis uqonlobas abralebs. fuli da<br />
erTob simdidre TavisTavad aravis uvardeba xelSi<br />
da vinc hfiqrobs, me pirs davaReb, gulxel<br />
davikreb da fuli TvisTavad momiva da<br />
gamaRonierebso, is fuliTaca da ufulodac<br />
uZluria da uRono. amitomac marTalzed<br />
marTalia, visac uTqvams, rom `zogi mdidaria,<br />
Tund erTis dRis miwa hqondes, zogi Raribia,<br />
Tund Tavidam fexebamde oqroSi ijdeso~.<br />
saqme garja da mxneobaa. Ronec amaSia<br />
adamianisa da Zlierebac. uamisod arc fulia<br />
Ronis mimcemi, arc ufulobaa Ronis damklebi. aq<br />
fuli da ufuloba arafer SuaSia. tyuilad ki ar<br />
gvimoZRvrebs Cveni brZeni d. guramiSvili:<br />
mxneman, viT Cqarman wyaroman,<br />
ganxeTqos mTa da goria,<br />
mxne iyav da gaZlierdi,<br />
daviTs rac uTqvams sworia.<br />
ai Zlierebis, Ronierebis saTave sad aris.<br />
fuli aq ra saxsenebelia! fuli da sxva sikeTe,<br />
Tu simdidre, mxneobisa da garjis Svilia da ara<br />
deda. mxneoba, garja aCens fulsa da sxva<br />
yovelsgvars sikeTes da visac es ara sjera, imas<br />
is unda, rom Svilma deda hSvas. vinc fuls axvevs<br />
kiserzed Tavis uZlurobas, uRonobas, igi Tavis<br />
Tavsac atyuebs da sxvasac. igi am xavss eWideba,<br />
rom Tavi daixsnas uqmad yofnis sircxvilisagan<br />
da gaeqces `garjas, romelic bunebam saWiroebad<br />
gagvixada, sazogadoebam _ movaleobad da<br />
Cveulebam _ siamovnebad~.<br />
mxne iyav da gaZlierdi. ai erTaderTi gza,<br />
romelic kacs mTa da goras gaarRvevinebs xolme,<br />
433
ai erTaderTi saxsari uRonobisa da<br />
uZlurebisagan gamomxsneli, ai erTaderTi gza,<br />
romelmac adamiani RvTis saxed gahxada da<br />
Zlevamosil hyo qveynierobazed. saca eg mxneoba<br />
gaqarwylebulia, saca garja, jafa, Sroma<br />
daviwyebulia, iq eri uRonoa da uZluri, Tunda<br />
sul Tavidam fexamde oqroSi Casva. volterma<br />
sTqva, rom `fulis uqonloba ki ara, niWierTa da<br />
mxne kacTa uyoloba hqmnis ers uRonodao~.<br />
swored mogaxsenoT, Cveni drevandeli tkivilic es<br />
aris. Cven mxneoba da gamrjeloba gvaklia da ai<br />
saTave, saidamac unda moswydes Cvenis uZlurebisa<br />
da uRonobis momdinareoba.<br />
434
amierkavkasiaSi<br />
tfilisi, 19 dekemberi<br />
umaRlesad damtkicebulia da kanonad miRebuli<br />
rom, sxvaTa Soris, amierkavkasiaSic<br />
saadgilmamulo gadasaxadi unda daidvas.<br />
gadasaxadis gamorTmeva ukve nabZanebia da unda<br />
gamoerTvas 1887 wlidam dawyebuli, ase rom dRes<br />
esgvari gadasaxadi oris wlisa erTad aris<br />
mosakrebi. exla laparaki imazea marto, _ vis<br />
ramdeni Sexvdeba gadasaxdelad da dRes aqaurs<br />
mTavrobas calke komiteti hyavs gamorCeuli,<br />
romelic davalebulia aRricxos, vis ramdeni unda<br />
gamoerTvas adgil-mamulis kvalobazed.<br />
aqaurma mTavrobam am oris wlis ganmavlobaSi<br />
araerTxel acnoba adgil-mamulis patronebs, rom<br />
cnoba mogveciT _ vis ramdeni miwa gaqvTo da Tu<br />
ar mogvcemT, Cven TiTon movkrebTo da bolos Tu<br />
visme meti mamuli aRmouCnda, im metisa erTiorad<br />
gadaxdebao. ra Tqma unda, Cvens tfilisis<br />
guberniaSi yuric aravin Seibertya TiTqmis da<br />
TiTqmis aravin ar aasrula sarCieli mTavrobisa,<br />
imaTac ki, visac adgil-mamuli didi xania<br />
gamijvnuli aqvs da, maSasadame, advilad SeeZloT<br />
namdvili eCvenebinaT.<br />
435
aki mTavrobam SeamCnia amisTana daudevroba<br />
aqaur memamuleTa, bZaneba misca mazris ufrosebs<br />
SeekribaT Tav-Tavis mazraSi cnobebi maszed Tu,<br />
vis ramdeni miwa aqvs mazraSi. mazris ufrosebs<br />
SeZlebisamebr SeukrebiaT es cnobebi da<br />
warudgeniaT sagubernio samarTveloSi siebi. dRes<br />
mTavroba iZulebulia am siebs daemyaros da am<br />
siebSi moxsenebul miwebis raodenobazed<br />
gaanawilos gadasaxadi. vidre movixseniebdeT am<br />
siebis ZaliT dRiurs ramdeni hxvdeba gadasaxadi,<br />
saWiroa vicodeT sul gadasaxadi ramdenia, ra<br />
angariSiT aris es gadasaxadi aRricxuli da vin<br />
aris am gadasaxadisagan amoSvebuli da vin ara.<br />
Cvenda samwuxarod, amisi Sesaxebi cnobebi marto<br />
tfilisis guberniisa gvaqvs da amitomac marto am<br />
guberniis Taobazed vilaparakebT.<br />
tfilisis guberniazed aRricxulia<br />
saadgilmamulo gadasaxadi weliwadSi ori aTas<br />
xuTasi Tumanze cota meti, radganac es gadasaxadi<br />
1887 wlidam iTvleba tfilisis guberniazed,<br />
amitomac wels oris wlis gadasaxadi erTad<br />
moeTxoveba am gubernias, ese igi xuTi aTasi<br />
Tumani da cota meti. am aRricxvis safuZvlad<br />
miRebulia komlzed xuTi maneTi da Cvidmeti<br />
Sauri, ese igi, is fuli, romelic TiToeul<br />
komls, xarjis mxdelisas, erTmeva exla fostis<br />
fulad. ramdenic adgil-mamulis mepatroneTa<br />
komlia, imdenjer rom aiRoT eg xuTi maneTi da<br />
Cvidmeti Sauri, gamova ori aTas xuTasi Tumani da<br />
cota meti. sul oTxi aTas oTxas ormocdaaTi Tu<br />
cota met-naklebi komlia Turme imisTana memamule,<br />
romelTac unda ixadon saadgilmamulo gadasaxadi.<br />
ai aqedam aris gamoyvanili ori aTas xuTasi<br />
Tumani gadasaxadi.<br />
es fuli unda ganawildes adgil-mamulis<br />
raodenobis kvalobazed. mazris ufrosTagan<br />
436
warmodgenil siebisagan sCans imodena adgilmamuli,<br />
rom TiTo dRiurs hxvdeba am ori aTas<br />
xuTas Tumnidam erTi kapeiki da xuTi mervedi, anu<br />
desetinas 3 1 / 4 kapeiki. am mamulis patronebma unda<br />
ixadon yovel saxmar da gamosayen desetinazed 3 1 / 4<br />
kapeiki yovel wliv. es gadasaxadi dadebulia<br />
mxolod imisTana mamulis patronebzed, romelnic<br />
komleuls fostis fuls ar ixdian da amis gamo<br />
glexkacoba sruliad Tavisulfalia am<br />
gadasaxadisagan, Tunda sakuTrebac hqondes.<br />
radganac exla oris wlisa erTad unda gamoerTvas<br />
es gadasaxadi, amitomac am erTs weliwads TiTo<br />
desetinas Sexvdeba 6 1 / 2 kapeiki.<br />
cnobilia, rom mazris ufrosTagan<br />
warmodgenili siebi marTalzed Zalian Sors arian<br />
da miwebi bevriT naklebia naCvenebi imazed, rac<br />
marTla aris. amboben, sul cota rom vsTqvaTo,<br />
erTi mesamedi mamulebi aklia am siebsao. es erTi<br />
mesamedi TiTqmis 300000 desetinamde adis Turme.<br />
am daklebaSi verc mazris ufrosebs eTqmis<br />
sayveduri, radganac araviTari RonisZieba ara aqvT<br />
am SemTxvevaSi marTali aRmoaCinon da verc<br />
mTavrobas davemdurebiT, rom amisTana danaklisiT<br />
Semdgars siebs iZulebulia daemyaros. brali<br />
TiTon memamuleebs edebaT. Cveni memamuleni rom<br />
tyuils imedebs ar ahyolodnen da yvelas<br />
warmoedgina Tavisis adgil-mamulis Sesaxebi<br />
cnobebi Tavis drozed, roca mTavrobam moikiTxa,<br />
maSin orgvars zians gadarCebodnen. jer imas<br />
gadarCebodnen, rom 300000 desetinis gadasaxadi<br />
ar daawveboda danarCens or mesameds adgilmamulisas<br />
da memamule desetinazed 3 1 / 4 kap. magier<br />
gadixdida marto 2 1 / 4 kapiksa da cota metnaklebsa<br />
da meore imas, rom eg gadasaxadisaTvis<br />
argamoCenili 300000 desetina ar gadaixdida<br />
erTiorad gadasaxads imitom, rom visac ar<br />
437
gamouCenia da SeaCndeba eg argamoCena, iman<br />
gadasaxadi erTiorad unda hzRos, imdenis xnisa,<br />
ramden welsac gamouCeneli iqneba.<br />
ityvian, saidam migvewvdia mTavrobisaTvis<br />
moTxovnili cnobebi, rom Cvenc ar viciT ramdeni<br />
miwa da mamuli gvaqvso. Tu guli hgulobs qada<br />
oris xeliT iWmevao. jer erTi es, rom imaTac ar<br />
ucnobebiaT mTavrobisaTvis, visac didi xania ukve<br />
gamijnuli aqvs adgil-mamuli. amaTY<br />
gasamarTlebeli ara aqvT ra, garda daudevrobisa<br />
da Tavis Tavis upatronobisa. bevri kidev<br />
imisTanaa, romelTac an nasyidlobiT an anderZiT<br />
an samarTliT, an memkvidreobiT damtkicebuli<br />
aqvT mamuli da amaT ar SeiZleba sigelSi ara<br />
hqondeT moxsenebuli raodenoba mamulisa Tu<br />
namdvili ara, varaudobiT mainc. esec sakmarisi<br />
iyo mTavrobisaTvis, rom ecnobebinaT bevri kidev<br />
imisTanaa, romelTac Tumca gamijnuli ara aqvT<br />
mamulebi an romelisame sigeliT SeZinebuli,<br />
magram ician daaxlovebuli marTali Tavisis<br />
mamulis raodenobisa. maSasadame, arc am juris<br />
memamuleni arian moklebulni RonisZiebas acnobon<br />
mTavrobas ramdeni egulebaT Tavisi mamuli.<br />
marTalia, yvelazed cud yofaSi arian isini,<br />
vinc ar icis, sad, ra da ramdeni aqvs. magram<br />
amaTac rom imdeni eCvenebinaT, rac egulebaT, Cven<br />
imedi gvaqvs, mTavroba bolos Seiwynarebda Tu<br />
meti aRmouCndeboda, raki darwmundeboda, rom am<br />
SemTxvevaSi Seucdomelad Cveneba SeuZlebelia.<br />
Znelia marto imaTi mdgomareoba, visac dRes<br />
mamuli sadavod aqvs gaxdomili da saca mamulis<br />
kuTvnilobis sabuTad marto mflobelobaa da,<br />
maSasadame, saca sadavod aris gamxdari<br />
TviTmflobeloba da xmareba mamulisa. sxvagvar<br />
sadavo mamulzed advilad gasarCevia vin unda<br />
ixados saadgilmamulo gadasaxadi, imitom rom<br />
438
unda ixados iman, vinca hxmarobs da hsargeblobs<br />
mamuls. xolo, saca TviTon xmareba da sargebloba<br />
mamulisa sadavoa, saca erTic iZaxis me vxmarob da<br />
vsargeblobo da meorec, da saca samarTali amis<br />
gamoZiebaSia, aq minam davaa, im xnis gadasaxadi vin<br />
unda ixados?<br />
jer ar viciT rogor moeqceva mTavroba<br />
amgvars mamuls am SemTxvevaSi, xolo, Cvenis<br />
fiqriT, esgvari mamuli jer xanad ar unda<br />
ixdides gadasaxadsa da roca mamuli daekuTvneba<br />
visme, maSin iman unda hzRos gadasaxadi mTeli im<br />
wlebisa, vidre dava swarmoebda. es samarTliani<br />
iqneboda jer imitom, rom momgebi mamulisa mis<br />
patronad aRmoCnda samarTliT da meore imitom,<br />
rom TviTon amtkicebda me vxmarobdio.<br />
yovelive es saWirod davinaxeT gvecnobebina<br />
yvelasaTvis da gverCia: minam gadasaxadis mokrebas<br />
Seudgebodnen, rac SeiZleba male acnobon<br />
sagubernio marTvelobas raodenoba adgilmamulisa,<br />
Torem mere zianis mets arasa hnaxven.<br />
nuravin nu ifiqrebs da nu inugeSebs, rom am<br />
gadasaxadisagan rogorme Tavs ixsnis. gadasaxadi<br />
ukve arsebobs, radganac umaRlesad damtkicebulia<br />
da ase Tu ise usaTuod gamoerTmeva yvelas. isa<br />
sjobs exlav movuaroT Cvens Tavs, rac SeiZleba<br />
namdvili cnobebi vauwyoT mTavrobas, Torem mere<br />
bevrs vinanebT da gvianRa iqneba. saca sxva gza ar<br />
aris, sjobia varaudobiT mainc aCvenon. varaudiT<br />
naCvenebSi Secdomas, imedia, Seiwynarebs mTavroba<br />
da sul arCveneba ki Seuwynarebeli iqmneba da<br />
erTiorad sazRauri gauxdeba mamaulis patronsa.<br />
439
440<br />
<br />
guberniebSi<br />
tfilisi, 20 dekemberi<br />
saxelmwifi saTavadaznauro da saglexo<br />
bankebis daarseba tfilisisa da quTaisis<br />
guberniaSi dRes gadawyvetili saqmea. tfilisSi<br />
mosulia am mokle xanSi qaRaldi b-n finanasTa<br />
ministrisa, romelic auwyebs, b-ns<br />
mTavarmarTebels, rom xelmwife imperatorma<br />
mowyaled ineba, amierkavkasiaSi daarsebuli iqmnas<br />
xsenebulis bankebis ganyofilebani, Tanaxmad mis<br />
brwyinvalebis T. dondukov-korsakovis<br />
wardgenilebisao. xolo sesxad gatana am bankidam<br />
fulebisa SeuZlianT marto imaT, visac mamulebi<br />
kanonierad gamijvnuli eqmnebaT, radganac<br />
gaumijvnav mamulebzed es bankebi sesxs ar<br />
gascemeno. rom am bankebis meoxebiT aqaur<br />
Tavadaznaurobas Svela da Semweoba moeces,<br />
saWiroao, iwereba Turme b-ni ministri, rom<br />
amierkavkasiaSi aCqarebul da gaZlierebul iqmnas<br />
mamulebis gamijvnao. amisaTvis b-ns finanasTa<br />
ministrs ucnobebia b-n iusticiis ministrisaTvis,<br />
rom 1889 wlis saxelmwifo xarjTa aRricxvaSi<br />
Setanil iqmnas is fulic, rac saWiroa
amierkavkasiis gasamijnav saqmis aCqarebis da<br />
gaZlierebisaTvisao.<br />
radganac xsenebul bankebis moqmedebisaTvis<br />
saWironi arian cnobebi imis Taobazed Tu _ ra<br />
mdgomareobaSi aris aqauri miwaTmflobeloba,<br />
ramodena vali awevT mamulebs sxvadsxva<br />
sakredito dawesebulebisa, ragvari meurneobaa aq<br />
gavrcelebuli da sxva amisTana da radganac<br />
esgvari cnobani Zalian naklebada aqvs<br />
saministrosa da raca aqvs, isic bundi da<br />
ganusazRvrelia, amitomac b-ns finanasTa ministrs<br />
saWirod daunaxavs es cnobani Sekrebil iqmnas.<br />
aqaurs mTavrobas mosvlia mTeli sia im cnobebisa,<br />
romelnic winaswar unda moikribos da saca jer<br />
ars wardgenil iqmnas. dRes es saqme saxelmwifo<br />
bankebisa amazeda sdgas CvenSi.<br />
Cven, yovel amis gamgons, sixarulis meti ara<br />
gvmarTebs ra. xolo es ki unda iTqvas, rom<br />
saxelmwifo saTavadaznauro da saglexo bankebi<br />
CvenSi sul sxva garemoebiT da sxva wesiT unda<br />
moirTas, vidre ruseTSia. aqauri adgil-mamuloba,<br />
meurneoba, mocema da gacema soflis meurneobis<br />
mosavlisa, romelic erTaderTi wyaroa<br />
saadgilmamulo kreditis gadaxdisaTvis, bevrSi<br />
gansxvavebulia da Tu am gansxvavebis miuxedavad<br />
saxelmwifo bankebi daiwyeben CvenSi moqmedebas,<br />
sanatrels Semweobas ver aRmouCenen verc<br />
Tavadaznaurobas, verc glexobas. amitomac, Cvenis<br />
azriT, zogierTi ruseTis wesi am bankebisa CvenSi<br />
unda Secvlil iqmnas adgilis garemoebis<br />
mixedviTa da rom es cvlilebani sabuTiani da<br />
windaxedulni gamodgnen, saWiroa adgilis<br />
garemoebis kargad mcodne kacni miiwvios mTavrobam<br />
da maTi azri, Tu sarCieli mosmenil da saxeSi<br />
miRebul iqmnas. eseve unda iTqvas gamijvnis saqmis<br />
Taobazedac.<br />
441
gamijvna CvenSi didi xania arsebobs da bevrs<br />
CvenSi saqmeSive aqvs danaxuli, ra nakli sdevs am<br />
saqmesa da ra sikeTe miuZRvis. am mxriT, adgilis<br />
mcodne kacni, bevrs sapraqtiko cnobebs auwyeben<br />
mTavrobas, romelic dRes egre Zlier<br />
mowadinebulia, rom gamijvnis saqmem Cqaris fexiT<br />
iaros CvenSi. ra abrkolebs am siCqariT svlasa,<br />
adgilis kacebma ufro kargad unda icodnen,<br />
radganac TviTon, viTarca gasamijnav mamulebis<br />
patronebi, dRe yovel am saqmeSi arian da<br />
danaxuli unda hqondeT TiTqmis yovelive mizezi<br />
brkolebisa da dayovnebisa. maincdamainc adgilis<br />
mcodne kacTa sarCielad mowvevisagan Tu ara<br />
mogvemateba ra, xom ara dagavakldeba ra da<br />
amitomac uamisoba sasurveli ar unda iyos,<br />
nametnavad imisTana saqmeSi, romelic pirdapir<br />
adgilis kacTa dids interesebs Seexeba.<br />
442
safuZvelni<br />
tfilisi, 22 dekemberi<br />
saxelmwifo saTavadaznauro da saglexo bankebi<br />
dRes ara, xval daarsebul iqmneba CvenSi. amitomac<br />
meti ar iqneba vacodinoT Cvens mkiTxvels<br />
umTavresni safuZvelni am bankebisa im mxriT, Tu<br />
riTi gansxvavdebian Cvenis saTavadaznauro bankebisagan,<br />
ra upiratesoba miuZRviT da ra SeRavaTs<br />
iZlevian. daviwyoT jer saxelmwifo<br />
saTavadaznauro bankidam.<br />
es banki daarsebulia ruseTSi marto<br />
TavadaznaurTaTvis da CvenSiac ase iqneba. am<br />
bankidam, Tu ar Tavadsa da aznaurs, sxvas aravis<br />
eqmneba neba fulis gatanisa sesxad. giraod<br />
miiReba marto soflis mamuli, ase rom qalaqis<br />
mamulzed Tavadni da aznaurni am bankidam fuls<br />
ver isesxeben. es erTi gansxvavebaa aqaur saadgilmamulo<br />
bankebisagan, romelnic sesxs aZleven yvelas<br />
rogorc soflis mamulzed, isec qalaqebisazed<br />
wodebis miuxedavad.<br />
Tu vinicobaa am bankSi dagiravebuli mamuli<br />
sxva gziT riTime da ara memkvidreobiT gadava im<br />
kaczed, romelic Tavadaznaurobas ar ekuTvnis,<br />
443
igi, axladSemZeni mamulisa, movalea xuTis wlis<br />
ganmavlobaSi gaixsnas mamuli giraobisagan mTelis<br />
valis gadaxdiT, Torem mamuli gaiyideba sajarod,<br />
raTa bankma Tavisi fuli aiRos. es meore<br />
gansxvavebaa Cveneburis bankebisagan, romelTac<br />
wesad es ara aqvT da am bankebSi dagiravebuli<br />
mamulebi, SesaZloa, gadavides yvela wodebis<br />
kaczed daubrkoleblad.<br />
sesxad miecema 60% iqidam, ramodenadac<br />
dafasebul iqmneba mamuli, ase rom dafasebis<br />
maneTzed sami abazi gamodis. SeiZleba metic<br />
mieces, magaliTebr, dafasebis maneTzed xuTmeti<br />
Sauri, mxolod maSin ki, Tu ori mesamedi wevri<br />
bankis sabWoSi amisi Tanaxma iqmneba da finansTa<br />
ministric daamtkicebs, isic marto im gansakuTrebul<br />
SemTxvevaSi, Tu sesxs iReben sxva kerZo<br />
bankisa Tu kacis valis gadasaxdelad, roca<br />
mamuli giraoda aqvT da roca 60% angariSiT<br />
fuli sakmao ar aris kerZo valis mosaSoreblad.<br />
esec mesame gansxvaveba aqaur bankisagan, romelic<br />
dafasebis kvalobazed, iZleva sesxad marto<br />
naxevars, ese igi 50%-s da amazed meti sityva ara<br />
aqvs misces araviTars SemTxvevaSi. es saxelmwifo<br />
bankisagan TavadaznaurTa SeRavaTisaTvis aris dadgenili<br />
da marTlac SeRavaTia cotad Tu bevrad.<br />
saxelmwifo bankisagan safasurSi ar Cavardeba<br />
fabrikebi, qarxnebi da madnebi. tye ki, SesaZloa,<br />
miRebul iqmnas safasurSi marto im SemTxvevaSi,<br />
Tu vinicobaa tyidam xe-tyisa da SeSis zidva<br />
gansazRvruli iqneba satyeo sameurneo gegmis<br />
(planis) kvalobazed da tyis patroni xelwerils<br />
dasdebs ar gadudges am gegmas bankis daukiTxavad.<br />
es meoTxe gansxvavebaa aqaur bankebisagan,<br />
romelTac neba aqvT tyec fasad miiRon, mxolod<br />
rogorc saZovari ki, da ara rogorc tye, ese igi<br />
rogorc xe-tyisa da SeSis adgili.<br />
444
giravnobis furcels saxelmwifo bankisas<br />
TiTon igi bankive anaRdebs. SesaZloa TiTon<br />
msesxebelsve xelT mieces misi giravnobis<br />
furcelni, mxolod safinanso ministris nebarTviT<br />
ki, orsave SemTxvevaSi, vali imdeni daewereba,<br />
ramdenic giravnobis furcelzea daniSnuli. es<br />
mexuTe gansxvavebaa aqaur bankebisagan, romelTac<br />
neba aqvT giravnobis furcelni aZlion<br />
msesxebelsa finansTa ministris daukiTxavad. es<br />
muxli saxelmwifo bankisa imitom aris Setanili<br />
wesdebaSi, rom birJis metnaklebobazed ar iyos<br />
damokidebuli met-nakleboba giravnobis furclis<br />
fasisa da am fasis met-nakleboba TiTon<br />
saxelmwifo bankis xelT iyos. amgvari wesi<br />
Tavmdebia, rom giravnobis furclis fasi Zlier<br />
ar daiwevs arasdros, radganac roca ufasobaa,<br />
maSin TiTon banki iqoniebs am furclebs da ar<br />
gaxdis birJazed gasatanad. es, rasakvirvelia,<br />
SeuZlian marto saxelmwifo banks, radganac<br />
amisTvis auarebeli RonisZieba aqvs.<br />
saxelmwifo bankisagan aRebul sesxzed<br />
msesxebelni ixdian weliwadSi 5 3 / 4%-s Tavnsa da<br />
sargebelSi, Tu sesxi 48 wlis vadisaa, da Tu 36<br />
wlisaa, ixdian 6 1 / 4%-sa. amas garda erTxanad<br />
erTmevaT kidev 1 / 4%-i. es meeqvse gansxvavebaa aqaur<br />
bankisagan, romelic weliwadSi axdevinebs 8%-sa<br />
da garda amisa erTxanad 3 / 4%-sa. es didi<br />
SeRavaTia TavadaznaurTaTvis da ara mamulisaTvis,<br />
Tu saxelmwifo bankisagan iefad aRebuli fuli<br />
mamulis Semosavalis mosamateblad aris<br />
xmarebuli. Tu aqedam aRebuli fuli mamuls ar<br />
mohxmardeba da am gziT mamulebis mosavalma ar<br />
warimata, Cvens Tavadaznaurobas imodenadve<br />
gauZneldeba saxelmwifo bankis gaZRola,<br />
ramodenadac Cvenis bankisa umZims, ratomao?<br />
ikiTxaven. amisi pasuxi SemdegisaTvis iyos.<br />
445
446<br />
<br />
Taobaze<br />
tfilisi, 23 dekemberi<br />
Cvena vsTqviT wina werilSi, rom Tu<br />
saxelmwifo bankisagan aRebuli fuli mamuls ar<br />
mohxmarda Semosavlis momatebisaTvis, iefoba<br />
saxelmwifo kreditisa imodena tvirTive iqneba<br />
Cvenis adgil-mamulisaTvis, ramodenad siZvire<br />
Cvenis bankis kreditisaa. saqme is aris, rom<br />
saxelmwifo bankidam erTsa da imave mamulzed<br />
SeiZleba kacma meti vali aiRos, vidre Cvenis<br />
bankidam. ai es nametnaoba valisa asworebs<br />
saswors valis simZimisas, anu, uked vsTqvaT,<br />
erTnairad samZimod uxdis mamuls valis<br />
gadaxdasa. ai amisi angariSi.<br />
aviRoT magaliTad ocTumniani mamuli da<br />
orisave bankis angariSSi gavataroT. ocTumnians<br />
mamulzed Cveni banki aZlevs sesxad aTs Tumans da<br />
mamuli aT Tumanzed Tavnsa da sargebelSi ixdis<br />
rva maneTs weliwadSi, anu 4%-s Tavis<br />
Rirebulobis kvalobazed, imitom rom rva maneTi<br />
oc Tumanze oTxs procents Seadgens. amave<br />
mamulzed saxelmwifo banki iZleva Tormetidam<br />
xuTmet Tumans sesxs da Tu vada sesxisa 48<br />
weliwadia da sesxi Tormeti Tumani, mamuls<br />
axdevinebs weliwadSi Svid maneTs or Saur
nakleb, Tu xuTmeti Tumania _ rva maneTs da 62 1 / 2<br />
kap. am saxiT, pirvel SemTxvevaSi, mamulis<br />
Rirebulobis kvalobazed modis 3 45 / 100 procenti<br />
da meore SemTxvevaSi _ 4 31 / 124%. Tu kaci sesxs<br />
aiRebs saxelmwifo bankisagan 36 wlis vadiTa da<br />
Tu sesxi Tormeti Tumania, maSin mamulma unda<br />
ixados weliwadSi rva maneTi eqvs Saur nakleb da<br />
Tu xuTmetia _ cxra maneTi da 37 1 / 2 kap. aq ki<br />
pirvel SemTxvevaSi mamulis Rirebulobis<br />
kvalobazed gamodis 3 85 / 100% da meore SemTxvevaSi<br />
4 17 / 25% da cota metic. rom es angariSi ufro<br />
cxadad danaxul iqmnas, Cven warmovudgenT Semdegs<br />
sqemas, Tu ra Sexvdeba erTsa da imave mamuls mis<br />
Rirebulobis kvalobazed saxdelad tfilisis<br />
bankisa da saxelmwifo bankisaTvis:<br />
saxelmwifo banki:<br />
vada _ sesxi _ procenti ocTumnian mamulis<br />
Rirebulobazed.<br />
48 _ 120 _ 3 45 / 100<br />
48 _ 150 _ 4 31 / 124<br />
36 _ 120 _ 3 85 / 100<br />
36 _ 150 _ 4 17 / 25<br />
tfilisis banki.<br />
vada _ sesxi _ procenti ocTumnian mamulis<br />
Rirebulobazed.<br />
43 1 / 2 _ 100 _ 4.<br />
cotad SesaniSnavi SeRavaTi saxelmwifo bankis<br />
sqemis pirvel xazis cifirSia. xolo Tu saxeSi<br />
viqonieT, rom saxelmwifo bankis vali mag.<br />
447
3 45 / 100%-iT hSordeba 48 weliwads da tfilisis<br />
bankisas 4% ixdis 43 1<br />
2 weliwadSi, _ eg SeRavaTi<br />
ufro mcired warmogvidgeba ase, rom TiTqmis<br />
arafrad Casagdebia.<br />
mesame xazis cifiric saSeRavaToa imodenad,<br />
ramodenadac 3 85 / 100 naklebia 4-zed da aq vadac<br />
naklebia tfilisis bankisazed 7 1 / 2 weliwadiT.<br />
magram pirvel 36 weliwadSi aq iseTi mciredi<br />
met-naklebobaa, rom mamuli, romelsac emZimeba<br />
exla 4%-is xda, ver igrZnobs dids Svebas<br />
3 85 / 100%-is xdiTa. danarCens SemTxvevebSi ki simZime<br />
mamulisaTvis saxelmwifo bankis kreditisa<br />
aSkaraa. Cven vambobT, rom marto maSin daemZimeba<br />
mamuls es krediti, Tu saxelmwifo bankisagan<br />
aRebuli fuli ar moxmardeba mamuls Semosavlis<br />
gasaZliereblad da mamuli isev im RoniT darCa,<br />
ra RoniTaca da SeZlebiTac dRes aris da Tu<br />
marTla dRevandelis RoniTa da SeZlebiT ver<br />
itans 4%-is xdasa, rogorc yvelani sCivian.<br />
aq marto erTi sabuTi hlaparakobs saxelmwifo<br />
bankis sasargeblod da didad sayuradRebo<br />
sabuTic aris. es sabuTi imaSia, rom saxelmwifo<br />
banki mets sesxs iZleva, da am SemTxvevaSi Tund<br />
yovel wliv imodena arTvas mamuls, ramodenasac<br />
tfilisis banki arTmevs nakleb fulzed, mainc<br />
saxelmwifo banki win iqneba. es sruli marTalia,<br />
imitom rom 120 maneTzed Tund 4 maneTis xda da<br />
aramc Tu naklebisa, ufro sasargebloa, vidre<br />
imav 4 maneTis xda ass maneTzed. Cven mxolod imas<br />
vambobT, rom Tu mamuli uRonoa oTxis maneTis<br />
xdisaTvis, mainc uRono iqneba ginda asi Tumani<br />
vali daawere, ginda erTi Tumani, Tu orsave<br />
SemTxvevaSi oTxi maneTi unda ixados weliwadSi<br />
mTels ormocdarva wlis ganmavlobaSi. Cven<br />
vSiSobT, rom Cven ara gveSaRavaTeba ra Tormets<br />
Tumans CaviCxrialebT jibeSi, Tu aTs Tumans, Tu<br />
448
es fuli mamulis warsamateblad da<br />
gansakargeblad ar aris moxmarebuli da Tu<br />
tyuilubralod gaflangulia. gaflangvas, asi<br />
Tumani iqneba Tu erTi, igive bolo aqvs.<br />
orivesagan erTi da igive namwvi rCeba: mamulzed<br />
aRebuli vali marto mamulmave unda hzRos da<br />
ixados. memamules sxva ra wyaro aqvs valis<br />
saxdeli, Tu ar Semosavali mamulisave? Tund rom<br />
hqondes, ra Wkua iqneba mamulzed aRebuli vali<br />
sxva qonebidam, sxva wyarodam ixados, roca<br />
mamuli ver uZRveba Tavis valsa. ubralo, sada<br />
angariSi iZulebul hyofs amisTana mamuli<br />
daugdos banksa da am gziT meti mWameli moaklos<br />
Tavis sxva qonebasa. es aSkaraa.<br />
Tu mamulma unda ixados Tavisi vali, Tu Tavis<br />
Rirebulobis kvalobazed 4%-is xda, rogorc<br />
amboben, dRes emZimeba da Tu aRebulis valiT am<br />
mamulis Rirebulobam ar imata gankargebiTa da<br />
SemosavliT, aq ra Svebaa mamulis patronisaTvis<br />
Tormeti Tumani awevs mamuls, Tu aTi, roca<br />
orsav SemTxvevaSi saxdeli 4%-ia an amaze cotad<br />
naklebi mamulis Rirebulobis kvalobazed?<br />
Sveba sagrZnobeli da sakmaod didic mxolod<br />
im patrons mamulisas miecema, romelic<br />
saxelmwifo bankisagan aRebuls fuls mamuls<br />
Caayris gansakargeblad da Semosavlis<br />
warsamateblad. Tu es ar iqmna, saxelmwifo bankis<br />
valic iseTive yelSi waWerili Toki iqneba, rac<br />
tfilisis bankis valia, imitom rom wyaro valis<br />
moSorebisa erTi da igive uRono mamuli iqmneba,<br />
TiTqmis erTisa da imave zomisad mxdeli. Tu<br />
mamuli Tavis Rirebulobis kvalobazed dRes ver<br />
ixdis 4%-sa tfilisis bankisas, gana didi imedia<br />
ixados 3 45 / 100% saxelmwifo bankisa? ra bevri<br />
TabauTia am or cifirs Soris?<br />
449
Sveba marto TavdaWeril mamulis patrons<br />
miecema saxelmwifo bankisagan. saxeldobr, imas,<br />
vinc bevris fulis Sovnis sacdurs ar<br />
gaetacebineba, vinc frTxilis angariSiT<br />
gamoirkvevs saWiro valis zomierebas, ara gvgonia,<br />
amisTana kaci bevri iyos Cvens TavadaznaurobaSi.<br />
Tu uangariSod Tavs davesxmiT saxelmwifo banksa,<br />
romelsac neba aqvs oc Tumnian mamulzed xuTmeti<br />
Tumani asesxos, Tu marto amas davxarbdiT da<br />
ocTumnian mamulzed xuTmeti Tumani vali viReT,<br />
maSin mSvidobiT da gamarjvebiT. maSin oc Tumnian<br />
mamulma 4%-ki ar unda ixados Tavis Rirebulobis<br />
kvalobazed, aramed 4 1 / 5% zedac cota meti da Tu<br />
mamuls dRes 4%-is uRonobas uCivian, raRa eTqmiT<br />
metzed, saxeldobr, 4 1 / 4-zed?<br />
exla vikiTxoT: bevrni arian CvenSi imisTanani,<br />
rom metis fulis Sovnis sixarbem ar waityuos?<br />
Cveneburi kaci, nametnavad Tu Tavadia, an aznauri,<br />
Tunda milions aiRebs valad, Tu adgils<br />
Seigulebs. viTom bevri ityvis uars didi fuli<br />
isesxos, Tuki SesaZlebelia da gaabriyvebs visme<br />
mosacemad?<br />
CvenSi TiTo-orola kanti-kuntad Tu sadmea<br />
imisTana kaci, romelic jer asjer gazomavs, vidre<br />
vals aiRebs da Tu aiRebs, im zomiT da im<br />
TadarigiT, rom valis xda SesaZlo iyos<br />
mamulisaTvis da mamulic meti Semosavliani<br />
gahxados.<br />
amitomac Cven vityviT, rom saxelmwifo banki<br />
marto imaT gamoadgebaT, vinc Tavis mamulis<br />
Rirebulobis naxvars aiRebs valad da ara sams<br />
mexuTeds an sams meoTxedsa, radganac saxelmwifo<br />
banks neba aqvs am zomiT sesxis Zlevisa, da<br />
amasTan vinc aRebulis valiT SeakeTebs mamulsa da<br />
Semosavals moamatebinebs. yovel am SemTxvevaSi,<br />
vali saxelmwifo bankisa bevriT subuqi iqneba<br />
450
tfilisis bankis valzed, jer imitom, rom yovels<br />
100 maneTs valzed Tavnsa da sargebelSi Sesatani<br />
iqneba weliwadSi xuTi maneTi da xuTmeti Sauri<br />
da ara rva maneTi, rogorc tfilisis bankSia, da<br />
garda amisa gaRonierebuli, SekeTebuli,<br />
mosavalgaZlierebuli mamuli aramc Tu subuqad<br />
gadixdis aszed 5 maneTs 75 kap. weliwadSi,<br />
aramed ar gauWirdeba rva maneTis xdaca. didi<br />
SeRavaTi iqneba imaTTvisac, vinc marto imodena<br />
vals aiRebs saxelmwifo bankisagan, ramodenadac<br />
mamuls dRes awevs tfilisis Tu quTaisis bankis<br />
vali, an kerZo kacisa, da ara metsa, imitom rom<br />
yovelive meti Tu ar mohxmarda mamulsave, valis<br />
xdas daamZimebs.<br />
451
452<br />
valia<br />
tfilisi, 28 dekemberi<br />
sxvagan, saca sifrTxile, windaxeduloba,<br />
yairaTi aqvs kacs dadebuli safuZvlad Tavisis<br />
cxovrebisa da qonebisa, vals ise eridebian,<br />
rogorc Wirsa da Tu dana yelzed ar moadga, Tu<br />
meti gza da Rone ar aris, Znelad gahbedven valis<br />
aRebasa, imitom rom vali, rac unda subuqi iyos,<br />
ubedurebaa yovels SemTxvevaSi. CvenSi ki egre ar<br />
aris, Cvenda samwuxarod. CvenSi vals etanebian<br />
imitom ki ara, rom uWirT da sxva gza ar aqvT,<br />
aramed imitom, rom valis aReba SesaZlebelia.<br />
oRond Cveneburma kacma Seigulos sadme<br />
sasesxebeli fuli da marto es ambavi kmara, rom<br />
xeli waatanos valis asaRebad. Cveneburs<br />
glexkacobas es Wiri ara sWirs. glexkaci<br />
amisTanaebSi ufro frTxilia da moridebuli,<br />
imitom rom mSromelia, gamrjelia da icis fasi<br />
monagarisa da naWirnaxulevisa. glexkaci<br />
gauWireblad ar isesxebs da am gziT Tavis<br />
monagaridam, naWirnaxulevidam, amagidam wils ar<br />
daudebs fulis patronsa sargeblis saxiTa.<br />
eseve ar iTqmis Cvens Tavadaznaurobaze,<br />
romelTa Soris bevri ar gveguleba imisTana, rom<br />
uqmi ar iyos da uqmis kacisaTvis arafers
qveynierobazed fasi ara aqvs da amitomac<br />
amisTanisaTvis valis aReba marto fulis Sovnis<br />
gzaa da sxva araferi. kaci TviTon unda<br />
irjebodes, TviTon unda Soobdes qonebasa, rom<br />
naSovarisa da naamagaris yadri icodes da<br />
yovelive groSi eZnelebodes tyuilubralod<br />
gadasagdeblad da Tunda sargebelSi misacemadac.<br />
amitomac Cvens TavadaznaurobaSi bevrs vera<br />
hnaxavT imisTanas, rom Seigulos sadme<br />
sasesxeblad fuli da ar isesxos marto imis<br />
gamo, rom sesxi SesaZlebelia. amisTana kacis<br />
naRveli marto is aris, rom valis aReba advili<br />
iyos, bevri davidaraba ar moundes. meore isa, rom<br />
rac SeiZleba bevri fuli isesxos da mesame isa,<br />
rom valis gamorTmeva daacalon, Tu vadazed ar<br />
gadaixdis, es winadve gadawyvetili aqvs.<br />
Cveni Tavadaznauroba saxelmwifo bankisagan am<br />
sams sikeTes moelis da amitomac ase hnatrobs<br />
saxelmwifo banksa. zogis imedi iqamdea gaWimuli,<br />
rom hgoniaT saxelmwifo banki imisTana banki<br />
iqneba, romelsac Cveneburad `aviRe da aRar<br />
mogec~ hqvian. bevrs es tyuili imedi Caudvia<br />
gulSi da sxva yoveli dardi amouRia gulidam.<br />
Cvena vsTqviT, rom saxelmwifo banki gamosadegia<br />
marto imaTTvis, vinc iqidam aRebuls fulsa<br />
mamuls moaxmarebs Semosavlis gasaZliereblad da<br />
vinc amasTanave imodena vals aiRebs, rac marTla<br />
uWirs da rac udris mamulis Rirebulobis<br />
naxevarsa. amaTTvis, igi cota sargebeli,<br />
romelsac saxelmwifo banki iRebs nasesxeb<br />
fulzed, didi SeRavaTia.<br />
rac Seexeba saxelmwifo bankisagan daclasa da<br />
daxanebas valis gadaxdaSi, aq ki dids imeds nu<br />
iqonieben, imitom, rom is valis gadamxdeli ar<br />
aris, vinc vals iRebs im imediT, rom damacliano<br />
gadaxdas, meore imitom, rom saxelmwifo bankis<br />
453
dRevandel wesdebaSi amis Sesaxeb bevri nugeSi ar<br />
aris. saxelmwifo banki aclis vadazed Sesatan<br />
fuls marto im gansakuTrebul SemTxvevaSi, roca<br />
dagiravebul mamauls didi ram ubedureba ewvia,<br />
magaliTebr, cecxli, setyva da mebrve sxva. am<br />
gansakuTrebul SemTxvevaSi movalem arza unda<br />
Seitanos 1-s oqtombramde bankSi da dacla<br />
sTxovos. banks neba aqvs daacalos marto erTis<br />
wlis Sesatani fuli da arasodes meti. es<br />
daclili Sesatani unda zed daeyaros Semdegis<br />
vadis Sesatans ase, rom mTels Semdegs weliwads<br />
mTlad gadaxdil iqmnas. es daclili fuli<br />
usargeblod ar iqmneba da rac xans dahyofs<br />
movales xelSi, movalem unda ixados sargebeli<br />
aszed eqvsi weliwadSi.<br />
amazed meti SeRavaTi aravis da arasgziT ar<br />
eqmnebaT saxelmwifo bankisagan. Cvens bankebs am<br />
daclis neba ara aqvT arara SemTxvevaSi, rac unda<br />
didi zarali naxos dagiravebulma sxvadasxva<br />
mizezTagan.<br />
Cven saxelmwifo saTavadaznauro bankis<br />
arsebiTi sxvaoba sul TiTqmis movixsenieT,<br />
dagvrCa kidev saTqmelad is, rom Sesatanis vadebi<br />
saxelmwifo banks sxva aqvs, vidre Cvens bankebs.<br />
Cvens bankebSi vada daniSnula ara ugvianes 1<br />
mkaTaTvisa da 31 dekembrisa, saxelmwifo bankisa ki<br />
aris ara ugvianes 1 maisisa da 1 noembrisa. amiT<br />
vaTavebT, rac saTqmeli gvqonda saxelmwifo bankis<br />
Taobazed da dasasrul zed davumatebT erTs Cvens<br />
rCevas.<br />
vali, rac unda mcire sargebliani iyos, mainc<br />
valia da nuravin ifiqrebs, rom igi kacisaTvis Tu<br />
mamulisaTvis didi bargi, didi tvirTi ar iyos.<br />
buneba valisa is aris, rom yovelTvis da yvelgan<br />
igi samZimoa, Tunda usargeblodac iyos aRebuli.<br />
rasakvirvelia, am simZimis met-naklebobas bevri<br />
454
TabauTi aqvs ekonomiur cxovrebaSi, magram uqmis<br />
kacisaTvis es TabauTic TiTqmis ar arsebobs. kaci,<br />
romelic vals iRebs marto imisaTvis, rom<br />
gamouyeneblad moixmaros, gahflangos, qeifsa da<br />
lxinSi gadaagos, imisaTvis valis Sovnis gza xsna<br />
ki ar aris, aramed gzaa daRupvisa da<br />
ganadgurebisa. krediti, romelsac fuli moaqvs,<br />
orpiri danaa. am daniT kaci gaWirebis iarasac<br />
moiTlis da gasaRdeba da yelsac gamoiWris imisda<br />
mixedviT, Tu rogor moixmara Semweoba kreditisa.<br />
nuravis nu hgonia, rom vali, Tunda Zalian<br />
subuqic, TavisTavad risime wamali iyos. adamianis<br />
gamrjeli xeli, gagebuli Sroma, cnobieri<br />
moqmedeba mianiWebs xolme vals im unars, romelic<br />
kacs gaWirebisagan ixsnis da axeirebs. valis<br />
aRebiT kacma unda qoneba, SeiZleba moimatos, da<br />
amisTana kacisaTvis araviTari vali saSiSari ar<br />
aris, imitom rom igi valad aRebuls fuls<br />
TviTonac gamorCeba da valsac gauZRveba, raki<br />
mamuls, Tu sxva ram saqmianobas gaiZlierebs,<br />
gaimatebs.<br />
amitomac vityviT, rom saxelmwifo<br />
saTavadaznauro banki uxarodeT marto imaT, visac<br />
Sromisa da garjis unari da survili aqvs.<br />
sxvaTaTvis ki, aramc Tu saxelmwifo bankis subuqi<br />
sesxi, muqTad, usargeblod naSovni Tavni, valic<br />
ki wamwymedeli da damRupvelia. valis aRebaSi es<br />
ar unda daiviwyon, rom vali marto `gaWirebam<br />
unda iRos da marto Sromam ixados~. amis gareT<br />
xsna ar aris valisagan, rac unda SeRavaTiani<br />
iyos.<br />
455
456<br />
<br />
milocva<br />
tfilisi, 31 dekemberi<br />
dadga axali weliwadi da neba gviboZeT, ase<br />
gikvlioT:<br />
RmerTma xangrZlivi dro mogceT<br />
sicocxlisaTvis, xolo icodeT ki, rom `dro<br />
xangrZlivia misTvis, vinc kargada hxmarobs, vinc<br />
irjeba, azrovnobs da hfiqrobs, igi droTa<br />
sazRvars Sors gasdgams xolme~.<br />
RemrTma gagaZlieroT, xolo icodeT ki, rom<br />
`adamiani Zlieria mxolod maSin, roca mcodnea da<br />
ganaTlebuli~.<br />
RmerTma didi kacoba mogceT, xolo icodeT ki,<br />
rom `vinc kargad emsaxureba Tavis samSoblo<br />
qveyanas, igi udidkacobrodac didia~.<br />
RmerTma gagabednieroT, xolo icodeT ki, rom<br />
Tu gnebavT bednieri iyveT, `unda erTis xeliT<br />
umankoebas hSvelodeT da meoriT svrideT<br />
avkacobasa~.<br />
RmerTma wyena gaSoroT, xolo icodeT ki, rom<br />
`sxvisa wyenisa daklebiT<br />
Tqvenica ganhqardebian~.<br />
RmerTma yoveli saqme kargad wagimarToT,<br />
xolo icodeT ki, rom saqmes kargad warmarTavs<br />
marto Wkviani guli da guliani Wkua.
RmerTma yoveli mwuxareba agaciloT, xolo<br />
icodeT ki, rom `ukeTesi wamali mwuxarebisa igia,<br />
roca sxvas mwuxarebisagan daixsniT~.<br />
RmerTma ubedurebisagan gixsnaT, xolo icodeT<br />
ki, rom `visac Tavis dReSi aravin gauubedurebia,<br />
imas imedi unda hqondes, rom TviTonac Tavis<br />
dReSi ubeduri ar iqneba~.<br />
RmerTma imodena unari mogceT, rom Tqvens<br />
Zal-Rones daendoT, sxvis imedzed ar iyvneT,<br />
imitom rom `igi Wkviani ar aris, vinc ar icis<br />
Tavs rogor uSvelos~.<br />
RmerTma janmrTeli gamyofoT, xolo icodeT,<br />
rom `Tu gnebavT simrTele SehrCes Tqvens sulsa<br />
da xorcsa, gulis nebas da madas gaZRomamde nu<br />
miiyvanT~.<br />
RmerTma mogceT siyvaruli marTlisa da<br />
icodeT, rom `Tu boroti xarT, SegiZuleben, Tu<br />
keTili xarT, zogjer mogatyueben da Tu marTlis<br />
moyvare xarT, Tayvansa gcemen~.<br />
RmerTma sibrZne da saTnoeba moganiWoT da<br />
icodeT, rom `siturfe, niWiereba, Wkua da sxva<br />
yovelive scvdeba, garda sibrZnisa da saTnoebisa~.<br />
RmerTma umaRless Rirsebamde migaxwevinoT,<br />
xolo icodeT ki, rom `yvelazed utyuari niSani<br />
umaRlesis Rirsebisa Suris arqonaa~.<br />
RmerTma nu mogakloT patiosneba da icodeT,<br />
rom `vaJkacs gmirs marto imis unari aqvs,<br />
didbunebians yovelafrisa, xolo erTica da<br />
meorec ver aiwonen erTad, rasac erTi patiosani<br />
kaci iwons~.<br />
RmerTma arc mflangavi gqmnas, arc Zunwi da<br />
icode, rom `vinca hflangavs, igi Tavis<br />
memkvidresa hparavs, vinca hZunwobs, igi hparavs<br />
Tavis Tavsa~.<br />
RmerTma gixsnaT siRaribisagan, xolo icodeT<br />
ki, rom `kaci maSin aris Raribi, roca survili<br />
457
sWarbobs Ronesa da roca wadili meti aqvs<br />
qonebazed~.<br />
RmerTma Rone mogceT da gagaZlieroT, xolo<br />
icodeT ki, rom `Rone imisTvis mouniWebia<br />
CvenTvis RmerTs, rom Cveni qoneba SevinaxoT da<br />
ara imisaTvis, rom sxvisa daviCemoT da<br />
davisakuTroT~.<br />
RmerTma bevri fuli mogceT, xolo icodeT ki,<br />
rom `fuli batonad Zalian cudi batonia da<br />
mosamsaxured ki metad kargi mosamsaxurea. arc ki<br />
es daiviwyoT, rom `yovelTvis, roca kacs<br />
buzmentebiT morTulsa hxedavT, icodeT, rom mis<br />
maxloblad sxva kaci ZonZSia gaxveuli~.<br />
RmerTma magari xasiaTi mogceT da icodeT, rom<br />
`Wkviani kaci ki male waxdeba, Tu WkuasTan erTad<br />
simagre xasiaTisa ara aqvs. visac diogenis farani<br />
aqvs, imas misi yavarjenic unda hqondes~.<br />
RmerTma mSvidoba da mosveneba mogceT, xolo<br />
icodeT, rom `yvelazed tkbili mosveneba igia,<br />
romelic SromiT aris nasyidi~.<br />
RmerTma erTmaneTis Zmoba, erToba mogmadloT<br />
da icodeT, rom `didad Zalovani kacic ki<br />
uRonoa, Tu moZmeni mxars ar miscemen~. arc es<br />
daiviwyoT, rom `roca Wkvianebi da patiosnebi<br />
erTad moqmedoben, maSin sulelni da flidni<br />
uRononi arian~.<br />
RmerTma gimravloT da gidRegrZeloT Svilebi,<br />
xolo icodeT ki, rom<br />
sjobs yola uwvrTis ZaRlisa<br />
uwvrTelis Svilis yolasa.<br />
dasasruls gisurvebT, RmerTma Tqvenis qveynis<br />
siyvaruli gagiZlieroT da icodeT, rom `rac<br />
unda patara iyos samSoblo qveyana, patiosans<br />
gulSi mainc yvelazed didi adgili uWiravs~.<br />
amin da kirileison!..<br />
458
SeniSvnebi<br />
SeniSvnebi<br />
da da<br />
komentarebi<br />
komentarebi<br />
459
460<br />
teqstisaTvis<br />
teqstisaTvis<br />
i. WavWavaZis TxzulebaTa akademiuri gamocemis<br />
X tomSi maTavsebulia 1888 wlis gaz. `iveriaSi~<br />
gamoqveynebuli publicisturi werilebi da<br />
qarTuli saTavadaznauro bankis sxdomebze<br />
warmoTqmuli sityvebi.<br />
statiebi ibeWdeboda gazeTis meTaur<br />
werilebad usaTaurod da xelmouwerlad.<br />
werilebis nawili cnobili iyo, rogorc ilias<br />
naRvawi da wlebis ganmavlobaSi istambeboda kidec<br />
wina gamocemebSi. magram werilTa umravlesoba<br />
kvlav moiTxovda muSaobis gagrZelebas maTi<br />
avtorobis dasadgenad.<br />
am mimarTulebiT bevri mkvelvari muSaobda da<br />
TvalsaCino Sedegsac miaRwies. mkvlevrebma p.<br />
ingoroyvam, T. maWavarianma, pl. keSelavam, al.<br />
kalandaZem, S. gozaliSvilma, n. SalutaSvilma, n.<br />
tabiZem, l. WrelaSvilma da sxv. mniSvnelovnad<br />
gaamdidres ilia WavWavaZis publicisturi<br />
memkvidreoba. es muSaoba kidev ufro gaizarda mas<br />
Semdeg, rac dRis wesrigSi dadga mwerlis<br />
TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis momzadeba.<br />
axali saarqivo masalebis gamovlenam, xelnaweri<br />
krebulebisa da avtorisdroindeli gamocemebis<br />
Seswvlam, SesaZlebeli gaxada sabolood<br />
dadgeniliyo ilia WavWavaZis im werilebis
atribuciis sakiTxi, romlebic xelmouwerlad an<br />
fsevdonimebiT qveyndeboda gaz. `iveriasa~ da<br />
`droebaSi~.<br />
am sakiTxebis garkvevasa da dazustebaSi didi<br />
wvlili miuZRvis mkvlevar levan WrelaSvils,<br />
romelmac zomoaRniSnul problemas ramdenime<br />
werili miuZRvna. * axladmikvleul masalebze<br />
dayrdnobiT, mkvlevarma Seadgina gaz. `iveriasa~ da<br />
`droebaSi~ ilia WavWavaZis mier xelmouwerlad<br />
dabeWdili werilebis bibliografia, ris<br />
Sedegadac ilias publicisturi werilebis<br />
moculoba sagrZnoblad gaizarda, man ramdenime<br />
tomi Seadgina. l. WrelaSvilma axladmopovebuli<br />
sabuTebiT daamtkica, rom mwerali uSualod<br />
monawileobda Tavisi werilebis Jurnal-gazeTebis<br />
furclebidan gadmoweraSi, rac safuZvlad unda<br />
dasdeboda i. WavWavaZis publicisturi naSromebis<br />
gamocemas.<br />
Cvens tomSi bevri ram Sesworda ukanaskneli<br />
wlebis gamocemebTan SedarebiT. p. ingoroyvasa da<br />
al. abaSelis gamocemebSi zogan sityva iyo<br />
gamotovebuli, zogan mTeli winadadeba Secvlili<br />
an gamotovebuli. winamdebare tomSi yvelaferi<br />
aRdga ise, rogorc avtoriseul teqstSia.<br />
ZiriTad teqstad aRebulia gazeT `iveriis~<br />
teqsti. igi Sejerebulia yvela nabeWd wyarosTan.<br />
gaTvaliswinebulia avtoris bolo neba da<br />
aRdgenilia mwerlis marTlwera. Casworda<br />
mxolod punqtuacia da kompozitTa daweriloba,<br />
danarCeni sityvaTa formebi ucvlelad aris<br />
datovebuli, garda erTisa: `aqeT~, nacvlad<br />
avtoriseuli formisa `aqed~ (es gakeTda<br />
saredaqcio kolegiis dadgenilebiT).<br />
* ix. `ilia WavWavaZis TxzulebaTa atribuciisa da gamocemis istoriis<br />
sakiTxebi~ (Jurn. `macne~, enisa da literaturis seria, 1981, #2-3).<br />
461
werilebi, rogorc zemoT aRvniSneT, usaTauroa<br />
(erTi werilis garda), amitom wina gamomcemlebis<br />
msgavsad, is rac tomSi pirvelad ibeWdeba, Cven<br />
davasaTaureT, xolo wina gamomcemelTagan<br />
micemuli saTaurebi ucvlelad davtoveT da<br />
CavsviT isrisebr frCxilebSi.<br />
tomSi Semavali masala uTariRoa, aq<br />
warmodgenilia mxolod 1888 wels dabeWdili<br />
werilebi. amitom TiToeuli werilis bolos<br />
TariRs ar vuTiTebT.<br />
samecniero aparatSi, pasportisa da SeniSvnebis<br />
Semdeg, werilebs, romelTa teqstis gageba amas<br />
moiTxovs, erTvis istoriul-litereturuli<br />
xasiaTis komentarebi, teqstis gverdis miTiTebiT.<br />
toms axlavs Tematuri, pirovnebaTa,<br />
geografiul saxelTa da periodul gamocemaTa<br />
anotirebuli saZieblebi.<br />
k. kekeliZis saxelobis xelnawerTa<br />
institutSi daculi xelnaweri krebulebi<br />
pasportSi aRniSnulia U literiT.<br />
winamdebare tomSi dabeWdili werilebi<br />
gamosacemad moamzades cisana yifSiZem (ianvarimarti)<br />
da lamara SavguliZem (aprilidan wlis<br />
bolomde).<br />
462
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #2, 5<br />
ianvari, gv. 1.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arcerT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom yvela xelmouwereli<br />
meTauri werili gaz. `iveriisa~ ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
werili winamdebare tomSi pirvelad ibeWdeba. igi<br />
dasaTaurebulia Cven mier.<br />
gv. _ `Sesdga... egredwodebuli samTa kavSiri...~ _<br />
germaniis, avstria-ungreTis da italiis samxedropolitikuri<br />
bloki, samTa kavSiri, Camoyalibda 1879-<br />
1882 wlebSi. avstria-germaniis xelSekrulebis<br />
(1879w.) dadebis Semdeg, germaniam gamoiyena italiasafrangeTis<br />
konfliqtis gamwvaveba, da italia<br />
daiTanxma xeli moewera garmaniasa da avstriaungreTTan<br />
saidumlo samokavSireo xelSekrulebaze<br />
1882 wlis 20 maiss venaSi. xelSekruleba mimarTuli<br />
iyo safrangeTisa da ruseTis winaaRmdeg.<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #3, 6<br />
ianvari, gv. 1.<br />
463
daibeWda gazeTis meTaur werilad xelmouwerlad<br />
da usaTaurod. igi avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg<br />
arc erT wina gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom yvela xelmouwereli<br />
meTauri werili gaz. `iveriisa~ ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
werili pirvelad ibeWdeba am gamocemaSi. igi<br />
dasaTaurebulia Cven mier.<br />
464<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #4, 8<br />
ianvari, gv. 1.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. igi avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg<br />
arc erT wina gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom yvela xelmouwereli<br />
meTauri werili gaz. `iveriisa~ ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />
dasaTaurebulia Cven mier.<br />
gv. _ `dRes ingliss amcneven, rom... ara hsurs Tavisis<br />
momxrobiT gaaZlieros egredwodebuli `liga<br />
mSvidobianobisa~ anu samTa kavSiri...~ _ ix. SeniSvna gv.
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #7, 12<br />
ianvari, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. igi avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg<br />
wina gamocemebSi aRar Sesula<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />
dasaTaurebulia Cven mier.<br />
(gv. )<br />
x e l n a w e r i: asli, U #1052, gv. 788-791.<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #9, 14<br />
ianvari, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad.<br />
werili iliaseulad miiCnies da mwerlis<br />
TxzulebaTa gamocemaSi pirvelad Seitanes p.<br />
ingoroyvam da al. abaSelma 1928 wels _ ilias<br />
nawerebis sruli krebulis VIII tomSi.<br />
zemomiTiTebuli saTauriT.<br />
465
466<br />
(gv. )<br />
x e l n a w e r i: asli, U #1052, gv. 792-794<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #11, 17<br />
ianvari, gv. 1.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad.<br />
werili iliaseulad miiCnia da mwerlis<br />
TxzulebaTa gamocemaSi pirvelad Seitana p. ingoroyvam<br />
1957 wels _ ilias nawerebis sruli krebulis VIII<br />
tomSi. zemomiTiTebuli saTauriT.<br />
gv. _ `axalma weliwadma mogvivlina axali moZme;<br />
daibada `meurne~ _ erT-erTi Zveli sasoflo-sameurneo<br />
gazeTis pirveli nomeri gamovida 1888 wlis 7 ianvars.<br />
igi gamodioda 1888-1894 wlebSi TbilisSi, kviraSi<br />
erTxel (paraskeobiT), xolo 1895-1898 wlebSi _<br />
quTaisSi. TbilisSi gazTis redaqtor-gamomcemeli iyo<br />
vasil sulxaniSvili, xolo quTaisSi _ ilia Wyonia.<br />
(gv. )<br />
x e l n a w e r i: asli, U #1052, gv. 794-796.<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #12, 19<br />
ianvari, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. werili iliaseulad miiCnia da<br />
mwerlis TxzulebaTa gamocemaSi pirvelad Seitana p.<br />
ingoroyvam 1957 wels _ ilias nawerebis sruli<br />
krebulis VIII tomSi zemoaRniSnuli saTauriT.
(gv. )<br />
x e l n a w e r i: asli, U #1052, gv. 797-798.<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #13, 20<br />
ianvari, gv. 1.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. werili iliaseulad miiCnies da<br />
mwerlis TxzulebaTa gamocemaSi pirvelad Seitanes p.<br />
ingoroyvam da al. abaSelma 1928 wels _ ilias<br />
nawerebis sruli krebulis IX tomSi usaTaurod.<br />
Semdeg, p. ingoroyvas redaqciiT gamocemul ilias<br />
TxzulebaTYaTtomeulSi 1956 wels VIII tomSi<br />
werili daibeWda zemoaRniSnuli saTauriT.<br />
gv. _ `raki `Кавказ~-is publicistebma ar imorcxves<br />
da kacTa naTesaobas tanismosiT arCeven...~ _ ilias<br />
mxedvelobaSi aqvs gazeT `Кавказ~-is 1887 wlis 15<br />
dekembris #332-Si gamoqveynebuli erTi xelmouwereli<br />
statia, romlis avtori tansacmlis mixedviT<br />
msjelobs qarTveluri tomebis naTesaoba-aranaTesaobis<br />
Sesaxeb.<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #14, 21<br />
ianvari, gv. 1., #19, 27 ianvari, gv. 1., #20, 28 ianvari,<br />
gv. 1-2., #21, 29 ianvari, gv. 1-2., #22, 30 ianvari, gv.<br />
1-2. daibeWda gazeTis meTaur werilebad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT wina gamocemaSi ar Sesula.<br />
467
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />
dasaTaurebulia Cven mier.<br />
468<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #15, 22<br />
ianvari, gv. 1.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg<br />
arc erT wina gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />
dasaTaurebulia Cven mier.<br />
`dRes ingliss amcneven, rom... ara hsurs Tavisis<br />
mimxrobiT gaaZlieros egredwodebuli `liga<br />
mSvidobianobisa~ anu samTa kavSiri...~ _ ix. SeniSvna gv.
(gv. )<br />
x e l n a w e r i: asli, U #1052, gv. 799-801.<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #16, 23<br />
ianvari, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad.<br />
werili iliaseulad miiCnies da mwerlis<br />
TxzulebaTa gamocemaSi pirvelad Seitanes p.<br />
ingoroyvam da al. abaSelma 1928 wels _ ilias<br />
nawerebis sruli krebulis IX tomSi, usaTaurod.<br />
SemdegSi, 1956 wels p. ingoroyvas redaqciiT<br />
dabeWdil ilia WavWavaZis TxzulebaTa VIII tomSi<br />
werili gamoqveynda zemomiTiTebuli saTauriT.<br />
gv. _ `waikiTxeT am sasacilo gazeTis meTauri werili,<br />
daTariRebuli 21-s ianvriTa?~ _ ilias mxedvelobaSi<br />
aqvs gaz. `Кавказ~-is 1888 wlis 21 ianvris #19-is<br />
meTauri werili. statia xelmouwerelia. werilis<br />
avtori akritikebs `Новое Обозрение~-s 1888 wlis 8<br />
ianvars #1398-Si dabeWdil werils, <strong>saqarTvelos</strong><br />
istoriis sakiTxebis viTomda arasworad gaSuqebis<br />
gamo.<br />
(gv. )<br />
x e l n a w e r i: asli, U #1052, gv. 802-805.<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #17, 24<br />
ianvari, gv. 1-2.<br />
469
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad.<br />
werili iliaseulad miiCnies da mwerlis<br />
TxzulebaTa gamocemaSi pirvelad Seitanes p.<br />
ingoroyvam da al. abaSelma 1927 wels _ ilias<br />
nawerebis sruli krebulis V tomSi zemomiTiTebuli<br />
saTauriT.<br />
470<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #18, 26<br />
ianvari, gv. 1.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />
dasaTaurebulia Cven mier.<br />
<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #24, 2<br />
Tebervali, gv. 1-2.
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />
dasaTaurebulia Cven mier.<br />
<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #28, 7<br />
Tebervali, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />
dasaTaurebulia Cven mier.<br />
471
472<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #30, 10<br />
Tebervali, gv. 1.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />
dasaTaurebulia Cven mier.<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #31, 11<br />
Tebervali, gv. 1.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).
werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />
dasaTaurebulia Cven mier.<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #32, 12<br />
Tebervali, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />
dasaTaurebulia Cven mier.<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #35, 16<br />
Tebervali, gv. 1.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
473
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />
dasaTaurebulia Cven mier.<br />
474<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #36, 17<br />
Tebervali, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />
dasaTaurebulia Cven mier.<br />
(gv. )<br />
x e l n a w e r i: asli, U #1052, gv. 805-807.
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #37, 18<br />
Tebervali, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
ilias avtorobis damadasturebelia is faqti, rom<br />
werili Setanilia xelnawer krebulSi. aseve<br />
mniSvnelovania isic, rom `iveriis~ saredaqcio<br />
kompleqtSi werils miwerili aqvs ilias iniciali `i~.<br />
werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />
dasaTaurebulia Cven mier.<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #41, 23<br />
Tebervali, gv. 1-2., #43, 25 Tebervali, gv. 1., #44,<br />
26 Tebervali, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilebad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />
dasaTaurebulia Cven mier.<br />
475
476<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #42, 24<br />
Tebervali, gv. 1.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />
dasaTaurebulia Cven mier.<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #46, 1 marti,<br />
gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).
werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />
dasaTaurebulia Cven mier.<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #49, 8<br />
marti, gv. 1.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />
dasaTaurebulia Cven mier.<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #50, 9<br />
marti, gv. 1.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
477
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />
dasaTaurebulia Cven mier.<br />
478<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #51, 10<br />
marti, gv. 1.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />
dasaTaurebulia Cven mier.<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #55, 15<br />
marti, gv. 1.
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />
dasaTaurebulia Cven mier.<br />
(gv.<br />
)<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #56, 16<br />
marti, gv. 1.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />
dasaTaurebulia Cven mier.<br />
479
480<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #57, 17<br />
marti, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />
dasaTaurebulia Cven mier.<br />
(gv.<br />
)<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #61, 22<br />
marti, gv. 1.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).
werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />
dasaTaurebulia Cven mier.<br />
gv. _ `samTa kavSiri~ dRes dids gansacdelSia~ _ ix.<br />
SeniSvna gv.<br />
iqve, _ `imperatori fridrixi... ufro ruseTs<br />
dauWers bolgariaSi mxarsa im dromde, vidre ruseTi<br />
imazed mets ar moiTxovs, rac berlinis<br />
xelSekrulebiT dadgeniliao~ _ berlinis<br />
xelSekrulebaSi ilia gulisxmobs berlinis traqtats,<br />
romelic xelmoweril iqna 1878 wlis 13 ivliss<br />
berlinis kongresze. igi moiwvies 1877-78 w.w. ruseTosmaleTis<br />
omis Semdeg dadebuli san-stefanos sazavo<br />
xelSekrulebis (1878) pirobebis gadasasinjad.<br />
(gv. )<br />
x e l n a w e r i: asli, U #1052, gv. 807-810.<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #62, 23<br />
marti, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad.<br />
werili iliaseulad miiCnia da mwerlis<br />
TxzulebaTa gamocemaSi pirvelad Seitana p. ingoroyvam<br />
1957 wels _ ilias nawerebis sruli krebulis VIII<br />
tomSi zemomiTiTebuli saTauriT.<br />
481
482<br />
<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #66, 29<br />
marti, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />
dasaTaurebulia Cven mier.<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #67, 30<br />
marti, gv. 1.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).
werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />
dasaTaurebulia Cven mier.<br />
(gv.<br />
)<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #68, 31<br />
marti, gv. 1.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />
dasaTaurebulia Cven mier.<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #72, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
483
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
gv. _ `...erTi iZaxis... bonapartobaa mxsneli<br />
safrangeTisa... meore iZaxis... orleanobaa imedi<br />
xsnisao...~ _<br />
bonapartistebi, politikuri partia safrangeTSi,<br />
romelic icavda bonapartebis ojaxis uflebebs<br />
safrangeTis taxtze.<br />
orleanoba, orleanelebi, ase eZaxdnen safrangeTSi<br />
mefis dinastiis, burbonebis momxreebs.<br />
484<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #73, gv. 1.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #74, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
gv. _ `T. bismarks sakmaod agrZnobina axalma<br />
imperatorma...~ _ igulisxmeba fridrix III. nacionalliberalebi<br />
did imedebs amyarebdnen fridrixze. igi<br />
dainteresebuli iyo mecnierebiT, literaturiTa da<br />
xelovnebiT, garemosili iyo mwerlebiT da mecnierebiT<br />
(momzeni, virxovi, helmholci da sxv.). igi Tavisuflad<br />
gamoTqvamda Tavis azrebs da aseve Tavisuflad<br />
kicxavda bismarkis politikas.<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #80, gv. 1.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
485
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
gv. _ `yoveli mihCumda im ambebis winaSe, rac moisma...<br />
Sesaxeb imperator fridrixis avadmyofobisa...~ _ 1887<br />
wlidan imperatori fridrix III avad iyo yelis<br />
kiboTi.<br />
486<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #81, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis ilia<br />
WavWavaZes. (ix. `teqstisaTvis~).<br />
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #85, gv. 1.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis ilia<br />
WavWavaZes. (ix. `teqstisaTvis~).<br />
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #86, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis ilia<br />
WavWavaZes. (ix. `teqstisaTvis~).<br />
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
487
488<br />
<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #87, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
gv. _ `cxovrebis wyarom dahSrita... adams gaduwyda<br />
valebi~ _strofi 131 d. guramiSvilis poema<br />
`daviTianidan~. Tavi V. ukvdavebis wyaros igavT axsna.<br />
iqve, _ `vai ra kargi saCino... gars mcvelni<br />
Semogxvieso~ _ strofebi 116-120; 122-123; 125-129<br />
daviT guramiSvilis poemidan `daviTiani~. qveTavi z.<br />
moTqma xmiTa Tavbolo erTi.<br />
gv. _ `suliTa wrfeli, mSvidi guliT... da aRadgina~ _<br />
strofebi motanilia gr. orbelianis leqsidan<br />
`fsalmuni~.
(gv. )<br />
x e l n a w e r i: asli U #1052, gv. 811-832<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #92-96;<br />
#142-144<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilebad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. werili iliaseulad miiCnies da<br />
mwerlis TxzulebaTa gamocemaSi pirvelad Seitanes p.<br />
ingoroyvam da al. abaSelma 1928 wels _ i. WavWavaZis<br />
TxzuebaTa cxratomeulSi _ t. VIII, gv. 145-170; 1945<br />
w. p. ingoroyvas redaqtorobiT gamocemul i. WavWavaZis<br />
TxzulebaTa xuTtomeulSi _ t. V, gv. 90-115 da 1954<br />
w. p. ingoroyvas redaqtorobiT gamocemul i. WavWavaZis<br />
TxzulebaTa aTtomeulSi _ t. IV, gv. 289-314 zemoT<br />
miTiTebuli saTauriT.<br />
gv. _ `...Cvens `iveriaSic~ Tavis droze movixseneT...~ _<br />
igulisxmeba gaz. `iveriaSi~ 1888 w. #57 (gv. 1-2), #58<br />
(gv. 1) dabeWdili meTauri werili a. s-is (al.<br />
sarajiSvili) xelmoweriT.<br />
gv. _ `moZRvreba `humanobisa~ _ humanizmi, mimdinareoba<br />
aRorZinebis epoqis dasavleTevropul kulturaSi,<br />
romelmac feodalur-eklesiur ideologias<br />
daupirispira adamianis kulti. humanizmi Camoyalibda<br />
italiaSi XV saukuneSi. Semdeg ganviTareba hpova<br />
evropis sxva qveynebSi.<br />
iqve, _ `pedagogiuri Teoriebi ganaxlebis epoqisa~ _<br />
igulisxmeba moskovis universitetis profesoris,<br />
dasavleT evropis literaturisa da kulturis<br />
istoriis cnobili mkvlevris nikoloz ilias Ze<br />
storoJenkos wigni `Педагогические теории эпохи<br />
возрождения~, gamocemuli 1888 wels.<br />
489
gv. _ `... daswera mwvavi satira _ romani, romelsac<br />
`gargantua~ hqvian~ _ igulisxmeba fransua rables<br />
romani `gargantua da pantagrueli~. (5 wigni, gamoica<br />
1532-1564 wlebSi). franguli aRorZinebis yvelaze<br />
mniSvnelovani literaturuli Zegli. romani<br />
mimarTulia kaTolikuri eklesiis winaaRmdeg: satiris<br />
maxviliT Tavs esxmis papis karis gamomZalvelobas,<br />
religiur fanatizms da sqolastikuri pedagogikis<br />
dogmatebs, ibrZvis humanisturi kulturisaTvis,<br />
adamianis pirovnebis yovelmxrivi ganviTarebisaTvis.<br />
490<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #97, gv. 1.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
(gv. )<br />
x e l n a w e r i: asli U #1052, gv. 833-834
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #98, gv. 1.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. werili iliaseulad miiCnies da<br />
mwerlis TxzulebaTa gamocemaSi pirvelad Seitanes p.<br />
ingoroyvam da al. abaSelma 1928 w. gamocemul i.<br />
WavWavaZis cxratomeulSi _ t. IX, gv. 192-194; p.<br />
ingoroyvas redaqtorobiT 1945 w. gamocemul<br />
xuTtomeulSi _ t. V, gv. 187-189 da 1950w. p.<br />
ingoroyvas redaqtorobiT gamocemul i. WavWavaZis<br />
TxzulebaTa aTtomeulSi _ t. IX, gv. 248-250. yvelgan<br />
werili daibeWda zemoT aRniSnuli saTauriT.<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #99, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
werili pirvelad ibeWdeba TxzulebaTa krebulSi.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
gv. _ `...STabeWdileba, romelic moaxdina fridrixis<br />
gamefebam...~ _ igulisxmeba fridrix III gamefeba<br />
germaniis taxtze, romelsac adgili hqonda 1888 wlis<br />
12 marts.<br />
491
gv. _ berlinis kongresi _ 1878 w. saerTaSoriso<br />
kongresi, romelic mowveul iqna avstria-ungreTis da<br />
inglisis moTxovniTa da germaniis mxardaWeriT ruseTosmaleTis<br />
1877-78 w.w. omis Semdgom dadebuli sanstefanos<br />
sazavo xelSekrulebis (1878) pirobebis<br />
gadasasinjad.<br />
492<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #100, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
werili pirvelad ibeWdeba TxzulebaTa krebulSi.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #103, gv. 1-2.<br />
es aris i. WavWavaZis sityva bankis wevrTa<br />
sxdomaze. daibeWda gazeTis meTaur werilad, saTauriT.<br />
avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi arc erT<br />
gamocemaSi ar Sesula. (ix. `teqstisaTvis~).
werili pirvelad ibeWdeba i. WavWavaZis<br />
TxzulebaTa krebulSi.<br />
gv. _ `mas aqeT, rac banki daarsebulia, es mecamete<br />
weliwadia~ _ Tbilisis saTavadaznauro banki daarsda<br />
1875 wels.<br />
gv. _ `...qmna marTlisa samarTlisa, xesa Seiqms xmelsa<br />
nedlad~ _ (`vefxistyaosani~, Tb., 1966w., strofi<br />
535).<br />
<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #109, gv. 1.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
werili pirvelad ibeWdeba ilias TxzulebaTa<br />
krebulSi. igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
(gv.<br />
72)<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #117, gv. 1.<br />
493
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
werili pirvelad ibeWdeba ilias TxzulebaTa<br />
krebulSi. igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
gv. _ bonis universiteti _ 1777 w. bonSi kelnis<br />
kurfiurstebma daaarses <strong>akademia</strong>, romelic 1786 w.<br />
gadakeTda universitetad.<br />
iqve, _ Slezvigi _ XI s-dan sahercogo. cnobilia<br />
Slezvig-holStainis miwa, romelic amJamad Sedis<br />
germaniis SemadgenlobaSi. XIX s. SuaSi daiwyo<br />
Slezvig-holStainis germanuli mosaxleobis erovnulganmaTavisuflebeli<br />
brZola. 1864 w. daniasTan omis<br />
Sedegad holStaini gadavida avstriis mmarTvelobaSi,<br />
Slezvigi _ prusiisa. avstria-prusiis 1866 w. omis<br />
Semdeg Slezvig-holStaini prusiis provinciad<br />
gamocxadda.<br />
494<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #124, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
werili pirvelad ibeWdeba i. WavWavaZis<br />
TxzulebaTa krebulSi. igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
gv. _ `germaniam daasaflava ori imperatori~ _<br />
germaniis imperatori vilhelm I gardaicvala 1888 w. 9<br />
marts, xolo misi memkvidre, imperatori fridrix III,<br />
gardaicvala 1888 wlis 3 ivniss.<br />
iqve, _ `...istoriam germaniis sve-bedi arguna axals...<br />
imperators vilhelms meores~ _ axali imperatori iyo<br />
germaniis agresiuli iunkrul-burJuaziuli<br />
imperializmis warmomadgeneli. man male dakarga<br />
mopovebuli popularoba (bismarkis gadayeneba, Tanxmoba<br />
social-demokratebis winaaRmdeg kanonis gauqmebisa da<br />
saerTaSoriso muSaTa konferenciis mowveva)<br />
sazogadoebis farTo masebSi. xSirad cvlida<br />
politikur mimarTulebas, ramac sababi misca<br />
zogierTebs ewodebinaT misi politikuri kursisaTvis<br />
`zigzagebis~ kursi.<br />
iqve, _ `...samTa saxelmwifoTa kavSiri~ _ igive `samTa<br />
imperatorTa kavSiri~, 1873-1884 w.w. ruseTis<br />
germaniisa da avstria-ungreTis SeTanxmeba.<br />
Tavdapirvelad iTvaliswinebda samxedro daxmarebas<br />
meoTxe saxelmwifos Tavdasxmis SemTxvevaSi. 1885-1886<br />
w.w. dakarga Tavisi Zala.<br />
495
496<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #125, gv. 1.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
werili pirvelad ibeWdeba i. WavWavaZis<br />
TxzulebaTa krebulSi. igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #127, gv. 1.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
werili pirvelad ibeWdeba i. WavWavaZis<br />
TxzulebaTa krebulSi. igi dasaTaurebulia Cven mier.
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #128, gv. 1.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
werili pirvelad ibeWdeba i. WavWavaZis<br />
TxzulebaTa krebulSi. igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #129, gv. 1.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
497
498<br />
(gv. )<br />
x e l n a w e r i: asli U #1052, gv. 844-846.<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #130, gv. 1.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad.<br />
ilias avtorobis damadasturebelia is faqti, rom<br />
werili Setanilia xelnawer krebulSi. aseve<br />
mniSvnelovania isic, rom `iveriis~ saredaqcio<br />
kompleqtSi werils miwerili aqvs ilias iniciali `i~.<br />
werili iliaseulad miiCnies da mwerlis<br />
TxzulebaTa gamocemaSi pirvelad Seitanes p.<br />
ingoroyvam da al. abaSelma 1925 w. ilias TxzulebaTa<br />
cxratomeulis IX tomSi (gv. 117-118), Semdeg 1946 w.<br />
p. ingoroyvas redaqtorobiT gamocemul i. WavWavaZis<br />
TxzulebaTa xuTtomeulSi (t. IV, gv. 321-322) da p.<br />
ingoroyvas redaqtorobiT 1950 w. gamocemul<br />
aTtomeulSi (t. VIII, gv. 419-420) werilis<br />
dasaTaureba ekuTvniT maT pirvel gamomcemlebs.<br />
gv. _ `Новое Обозрение~-s guSindels nomerSi... _<br />
igulisxmeba gaz. `Новое Обозрение~-s 1888 w. #1553,<br />
gv. 1-2. dabeWdili werili `Описание земельных<br />
банков~ (письмо в редакцию), xelmowerilia `Кутаис,<br />
Д. Д.~
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #132, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #137, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
499
500<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #138, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #148, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #149, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #162, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
501
502<br />
<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #163, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
gv. _ `mTeli kaxeTi modebulia Turme mildiuTi,<br />
romelic axladgamoCenili senia vazisa...~ _<br />
igulisxmeba vazis sokovani daavadeba, romelic<br />
Seiswavla da srulad aRwera 1863 w. cnobilma<br />
germanelma botanikosma henri anton de barim (1831-<br />
1888), mas ekuTvnis naSromebi gikologiaSi.<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #178, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #179, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~). amas emateba agreTve cnobili<br />
bibliografis, Tamar maWavarianis azri, rom es werili<br />
i. WavWavaZisaa (i. WavWavaZis ucnobi werilebi gaz.<br />
`iveriidan~, rveuli 1, naw. 3 _ q. S. w. k. g.<br />
sazogadoebis calebi).<br />
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
gv. _ `qveynad rom marto b-nni Savrovebi iyvnen,<br />
romelTaTvisac orasi aTasis kacis erTad, erTs dRes<br />
gawyveta arafers TabauTs Seadgens...~ _ igulisxmeba<br />
rusi moxele saqarTveloSi nikoloz aleqsandres Ze<br />
Savrovi, 80-90-ian wlebSi gazeT `Кавказ~-is mTavari<br />
TanamSromeli.<br />
503
504<br />
(gv. 86)<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #182, gv. 1.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
gv. _ winamZRvrianTkaris skola _ sameurneo skola,<br />
romelic daarsda 1883 w. cnobili qarTveli sazogado<br />
moRvawis ilia winamZRvriSvilis mier.<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #187, gv. 1.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #188, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
gv. _ `...germaniam ori imperatori damarxa da mesames,<br />
axals Caabara Tavis sve-bedi _ igulisxmeba vilhelm I<br />
da fridrix III gardacvaleba, xolo vilhelm II<br />
gamefeba.<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #192, gv. 1.<br />
505
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
506<br />
<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #197, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
gv. _ `...germania, romelsac 1870 wlis gamarjvebam<br />
arguna batonoba evropaSi...~ _ igulisxmeba 1870-1871<br />
w.w. safrangeT-prusiis omi. aq prusia gamodioda mTel<br />
rig germanul saxelmwifoebTan kavSirSi. am omSi
gaimarjva prusiam, ris Sedegadac xelT igdo<br />
safrangeTis olqebi: elzasi da aRm. loTaringia, miiRo<br />
5 mlrd. (franki) kontribucia.<br />
gv. _ `...am bolos xanebSi daibeWda `dRiuri~<br />
imperatoris fridrixisa, romelic `tkbil abebaT~ ar<br />
eCveneba T. bismarksao...~ _ igulisxmeba imperator<br />
fridrix III sikvdilis Semdeg, 1888 w. Jurnal<br />
`Deutsche Rundschau~-Si gamoqveynebuli nawyvetebi misi<br />
dRiuridan. dRiuris gamoqveynebam gamoiwvia bismarkis<br />
ganrisxeba. man ar daayovna, saqme aReZra sasamarTloSi,<br />
igi brals debda fridrix III saxelmwifoebriv<br />
saidumloebaTa gamJRavnebaSi.<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #198, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
gv. _ `...erTma gazeTma samzRvargareT dahbeWda dRiuri<br />
aw micvalebulis germaniis imperatoris fridrixisa~ _<br />
1888 w. Jurnal `Deutsche Rundschau~-Si gamoqveynda<br />
507
nawyvetebi `Tagebuch Kaizer F’s 1870-71~ (`imperatoris<br />
dRiuri~-dan), romelSic imperatori fridrix III,<br />
germaniis gaerTianebis momxre, ukmayofilebas<br />
gamoTqvams imperator vilhelm I sifrTxilisa da misi<br />
Zvelprusiuli tradiciebis mimarT da kidev ufro<br />
ukmayofiloa bismarkis TviTmmarTvelobiT.<br />
dRiuri gamoaqveyna fridrix III megobarma,<br />
publicistma da saerTaSoriso samarTlis profesorma,<br />
saidumlo mrCevelma hekfenma.<br />
gv. _ `...1866 wlis Rvawli prusiisa...~ _ igulisxmeba<br />
avstria-prusiis omi germaniaSi hegemonobisaTvis.<br />
avstrielebi damarcxdnen. omis mTavari politikuri<br />
Sedegi iyo militaristuli prusiis meTaurobiT<br />
CrdiloeT germaniis kavSiris Seqmna (avstria kavSiris<br />
gareSe darCa) da prusiis sazRvrebis gafarToeba<br />
patar-patara germanuli saxelmwifoebis xarjze. es<br />
omi mniSvnelovani etapi iyo iunkrul-burJuaziuli<br />
prusiis mier germaniis `zemodan~ gaerTianebis gzaze.<br />
508<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #199, gv. 1.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #207, gv. 1.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
gv. _ `...germaniis imperatorma... naxva moisurva<br />
avstriis imperatorisa da italiis mefisa...~ _<br />
igulisxmebian avstriis imperatori franc ioseb I<br />
(1830-1916) da italiis mefe viqtor-emanuil III (1869-<br />
1947).<br />
gv. _ `...hsurso ufro gaaZlieros amaT ukve arsebuli<br />
kavSiri...~ _ aq igulisxmeba germaniis, avstriaungreTisa<br />
da italiis samxedro-politikuri<br />
SeTanxmeba, dadebuli 1882 w., e.w. `samTa kavSiri~.<br />
509
510<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #208, gv. 1.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #213, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #214, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
gv. _ `mas aqeT, rac es mesame respublika<br />
daarsebula...~ _ igulisxmeba burJuaziuldemokratiuli<br />
reJimi safrangeTSi 1870-1888 da mere<br />
Semdgomi wlebi, roca saxelmwifos meTauri<br />
prezidenti iyo.<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #219, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
511
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
gv. _ `...ruseTSi... saca ki eroba aris...~ _ aq<br />
igulisxmeba adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebi<br />
evropul ruseTSi. saerobo 1864 w. reformiT Seiqmna,<br />
miznad isaxavda TviTmpyrobeluri wyobis Serwymas<br />
kapitalizmis ganviTarebis moTxovnebTan. erobas ar<br />
eZleoda saxelmwifo saxsrebi, mis Semosavals<br />
Seadgenda gadasaxadebi uZravi qonebidan (miwebi,<br />
saxlebi, sawarmoebi da sxv.). misi xarjebi iyofoda<br />
`savaldebulo~ da `arasavaldebulo~ xarjebad. es<br />
ukanaskneli gulisxmobda saxalxo ganaTlebisa da<br />
janmrTelobis xarjebs.<br />
512<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #220, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #222, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #226, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
513
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
514<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #227, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
gv. _ `batonobis mada da sixarbe... gamoiCina<br />
safrangeTma napoleon III dros...~ _ jer kidev 1848<br />
wels burJuaziis daxmarebiT napoleon III prezidentad<br />
airCies, magram es ar ikmara. 1851 w. moawyo<br />
kontrrevoluciuri gadatrialeba. daiTxoves<br />
sakanonmdeblo kreba da lui-napoleoni gamocxadda<br />
imperatorad _ napoleon III saxeliT. mis dros<br />
safrangeTi monawileobda 1853-1856 w.w. yirimis omSi,<br />
avstriis winaaRmdeg omSi 1859 w., intervenciebSi<br />
indoCineTSi 1858-62 w.w., siriaSi 1860-61 w.w.,<br />
meqsikaSi 1862-67 w.w., safrangeT-prusiis (1870-1871)
omis dros, napoleon III 1870 w. 100-aTasiani armiiT<br />
tyved Cabarda prusielebs sedanTan.<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #229, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
(gv. )<br />
x e l n a w e r i: asli U #1052, gv. 846-848.<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #231, gv. 1.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad.<br />
ilias avtorobis damadasturebelia is faqti, rom<br />
werili Setanilia xelnawer krebulSi. aseve<br />
515
mniSvnelovania isic, rom `iveriis~ saredaqcio<br />
kompleqtSi werils miwerili aqvs ilias iniciali `i~.<br />
werili iliaseulad miiCnies da mwerlis<br />
TxzulebaTa gamocemaSi pirvelad Seitanes p.<br />
ingoroyvam da al. abaSelma 1925 w. gamocemul<br />
cxratomeulSi: t. VIII, gv. 112-114, Semdeg igi Sevida<br />
p. ingoroyvas redaqtorobiT 1945 w. gamocemul<br />
xuTtomeulSi: t. V, gv. 79-81; da p. ingoroyvas<br />
redaqtorobiT 1950 w. gamocemul i. WavWavaZis<br />
aTtomeulSi: t. VIII, gv. 312-314. yvela gamocemaSi<br />
werils aqvs zemoT miTiTebuli saTauri.<br />
516<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #232, gv. 1.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
gv. _ gareTubani _ gareTubans ekava teritoria,<br />
romelic dRes moqceulia Tavisuflebis moednis<br />
midamoebSi, (baraTaSvilis quCas, rusTavelis<br />
prospeqts, jorjiaSvilis quCasa da mtkvars Soris).
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #233, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #236, gv. 1.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
517
gv. _ bagratis taZari _ Zveli qarTuli<br />
xuroTmoZRvrebis Zegli quTaisSi, `uqimerionis<br />
goraze~, agebulia X-XI s.s. mijnaze, bagrat III<br />
mefobaSi.<br />
518<br />
(gv. )<br />
x e l n a w e r i: asli U #1052, gv. 848-852.<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #237, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad.<br />
ilias avtorobis damadasturebelia is faqti, rom<br />
werili Setanilia xelnawer krebulSi. aseve<br />
mniSvnelovania isic, rom `iveriis~ saredaqcio<br />
kompleqtSi werils miwerili aqvs ilias iniciali `i~.<br />
werili iliaseulad miiCnies da mwerlis<br />
TxzulebaTa gamocemaSi pirvelad Seitanes p.<br />
ingoroyvam da al. abaSelma 1925 w. gamocemul<br />
cxratomeulSi: t.IX, gv. 124-128, p. ingoroyvam 1945 w.<br />
gamocemul xuTtomeulSi: t. V, gv. 119-123, agreTve p.<br />
ingoroyvam 1950 w. gamocemul aTtomeulSi: t. IV, gv.<br />
200-204.<br />
yvela gamocemaSi werili daibeWda zemoaRniSnuli<br />
saTauriT.<br />
gv. _ `...aris naTqvami erTis brZnisagan, rom awmyo,<br />
Sobili warsulisagan, aris mSobeli mermisisao...~ _<br />
aforizmi ekuTvnis hotfrid vilhelm laibnics (1646-<br />
1716), germanel filosofos-idealists.
am aforizmis Taobaze azri gamoTqves: prof s.<br />
daneliam (ix. leibnici, monologia, Targmna da<br />
SeniSvnebi gaukeTa s. daneliam, Tsu, 1940 w., gv. 27);<br />
prof. S. reviSvilma (ix. qarTul-germanuli<br />
literaturuli urTierTobani, Tb., 1969 w., gv. 85);<br />
prof. d. laSqaraZem (ix. `germanuli klasikuri<br />
literatura ilia WavWavaZis SemoqmedebaSi~, Tb., 1981<br />
w., gv. 7);<br />
prof. d. gamezardaSvilma (ix. gaz. `komunisti~,<br />
#195, 12 ivnisi, 1983 w., gv. 4. _ `ilia WavWavaZis<br />
akademiuri gamocemisaTvis~).<br />
gv. _ `...uxorTumo spilos egvaneba. daviT<br />
guramiSvilisa ar iyos...~ _ perifraza d. guramiSvilis<br />
cnobili striqonisa _ `hgavs uxorTumos spilosa<br />
Wkviani kaci briyvia~. (ix. daviT guramiSvili, Txz.<br />
sruli krebuli, Tb., 1980 w., gv. 66, strofi 34-e).<br />
gv. _ `iveriaSi~ dabeWdilis programisagan sCans...~ _<br />
1888 wlis gazeT `iveriis~ #231-235 daibeWda d.<br />
baqraZis wignis `axali istoria <strong>saqarTvelos</strong>i~<br />
programa, romelic iTvaliswinebda <strong>saqarTvelos</strong><br />
istoriis aRweras uZveles droidan X saukunis<br />
dasasrulamde.<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #241, gv. 1.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
519
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
amas emateba agreTve cnobili bibliografis, Tamar<br />
maWavarianis azri, rom es werili i. WavWavaZisaa (i.<br />
WavWavaZis ucnobi werileba gaz. `iveriidan~, rveuli 1,<br />
naw. 3 _ q. S. w. k. g. sazogadoebis calebi). (ix.<br />
`teqstisaTvis~).<br />
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
gv. _ `sasaxlidam dawyebuli...~ _ igulisxmeba<br />
kavkasiis mefisnacvlis rezidencia (amJamad Tbilisis<br />
moswavleTa sasaxle Tavisuflebis moedanze).<br />
iqve, _ `...TamamSovis qarvaslamde...~ _ vaWarma gabriel<br />
TamamSovma qarvaslisaTvis savaWro sadgomi avanaanT<br />
xevSi (dRevandeli Tavisuflebis saxelobis moedani<br />
TbilisSi) qarTveli Tavadis estate ciciSvilisagan<br />
SeiZina.<br />
1847-1851 w.w. iq aages Senoba, romlis pirvel<br />
sarTulze iyo qarvasla, xolo meore-mesameze moTavsda<br />
Teatri.<br />
iqve, _ `...qamoanT somxis eklesiasTan...~ _ igulisxmeba<br />
somxur-grigorianuli eklesia `qamoanTi~. igi idga<br />
amJamindel rusTavelis prospeqtze metros sadgur<br />
`Tavisuflebis moednis~ pirdapir.<br />
520<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #246, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #247, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
gv. _ `avstriis... taxtis memkvidre rudolfi...~ _<br />
igulisxmeba rudolf-franc-karl iozefi, ix. kom. gv.<br />
521
522<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #249, gv. 1.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom yvela xelmouwereli<br />
meTauri werili gaz. `iveriisa~ ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #251, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom yvela xelmouwereli<br />
meTauri werili gaz. `iveriisa~ ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.
kavkasiis sameurneo sazogadoeba _ igive kavkasiis<br />
soflis meurneobis sazogadoeba. daarsda 1850 w.<br />
<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #252, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom yvela xelmouwereli<br />
meTauri werili gaz. `iveriisa~ ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #253, gv. 1.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom yvela xelmouwereli<br />
523
meTauri werili gaz. `iveriisa~ ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
524<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #259, gv. 1.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom yvela xelmouwereli<br />
meTauri werili gaz. `iveriisa~ ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
(gv. )<br />
x e l n a w e r i: asli U #1052, gv. 859-861.<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #262, gv. 1.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad.
ilias avtorobis damadasturebelia is faqti, rom<br />
werili Setanilia xelnawer krebulSi. aseve<br />
mniSvnelovania isic, rom `iveriis~ saredaqcio<br />
kompleqtSi werils miwerili aqvs ilias iniciali `i~.<br />
werili iliaseulad miiCnia da mwerlis<br />
TxzulebaTa gamocemaSi pirvelad Seitana p. ingoroyvam<br />
1946 w. gamocemul i. WavWavaZis xuTtomeulSi: t. III,<br />
gv. 541-542; 1950 w. gamocemul aTtomeulSi p.<br />
ingoroyvas redaqtorobiT: t. IX, gv. 190-192.<br />
werili gamocemebSi Sevida zemoT miTiTebuli<br />
saTauriT.<br />
(gv. )<br />
x e l n a w e r i: asli U #1052, gv. 861-862.<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #264, gv. 1.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad.<br />
ilias avtorobis damadasturebelia is faqti, rom<br />
werili Setanilia xelnawer krebulSi. aseve<br />
mniSvnelovania isic, rom `iveriis~ saredaqcio<br />
kompleqtSi mas miwerili aqvs ilias iniciali `i~.<br />
werili iliaseulad miiCnies da mwerlis<br />
TxzulebaTa gamocemaSi pirvelad Seitanes p.<br />
ingoroyvam da al. abaSelma 1925 w. gamocemul<br />
cxratomeulSi: t. IX, gv. 311-312, p. ingoroyvas<br />
redaqtorobiT 1945 w. gamocemul xuTtomeulSi: t. V,<br />
gv. 111-112; p. ingoroyvas redaqtorobiT 1950 w.<br />
gamocemul i. WavWavaZis TxzulebaTa aTtomeulSi: t.<br />
VIII, gv. 319-320.<br />
525
yvelgan gamocemebSi werili zemoT miTiTebuli<br />
saTauriT daibeWda.<br />
gv _ `mxneman, viT Cqarman wyaroman,<br />
ganxeTqos mTa da goria,<br />
mxne iyav da gaZlierdi,<br />
daviTs rac uTqvams, sworia.~ _ strofi<br />
aRebulia d. guramiSvilis poemidan `daviTiani~. (ix. d.<br />
guramiSvili, TxzulebaTa sruli krebuli, Tb., 1980<br />
w., gv. 117).<br />
526<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #268, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili i. WavWavaZes ekuTvnis<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #269, gv. 1.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili i. WavWavaZes ekuTvnis<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
saxelmwifo saTavadaznauro banki _ amierkavkasiis<br />
ganyofileba am bankisa gaixsna TbilisSi, 1890 wels.<br />
saglexo banki _ saglexo saadgilmamulo banki,<br />
daarsda 1882 w., rogorc ruseTis saxelmwifo<br />
saipoTeko banki, romlis amierkavkasiis ganyofileba<br />
gaixsna TbilisSi, 1906 w.<br />
gv. _ `xelmwife imperatori~ _ igulisxmeba<br />
aleqsandre III (1845-1894), ruseTis imperatori 1881-<br />
1894 w.w.<br />
527
528<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #271, gv. 1.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom yvela xelmouwereli<br />
meTauri werili gaz. `iveriisa~ ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
werili pirvelad ibeWdeba i. WavWavaZis<br />
TxzulebaTa krebulSi. igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
saTavadaznauro banki _ memamuleTa da kreditebis<br />
saxelmwifo organo, ruseTis pirveli banki. daarsda<br />
1885 wels.<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #272, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili i. WavWavaZes. ekuTvnis<br />
(ix. `teqstisaTvis~).
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #274, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />
igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />
(gv. )<br />
nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1889 w., #1, gv. 1-2.<br />
daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />
xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />
arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />
am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />
WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />
dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />
xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />
(ix. `teqstisaTvis~).<br />
529
werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />
dasaTaurebulia Cven mier.<br />
gv. _ `diogenis farani~ _ dakavSirebulia Zveli<br />
berZeni filosofosis diogene sinopelis (gard. 323<br />
w.) saxelTan. igi gmobda adamianTa Soris gavrcelebul<br />
biwierebas da Tvlida, rom saTno kaci sanTliT iyo<br />
saZebari. gadmocemiT, diogene dRisiT farniT dadioda<br />
da ambobda _ adamians veZebo.<br />
iqve, _ `sjobs yola uwvrTis ZaRlisa uwvrTelis<br />
Svilis yolasa.~ _ striqonebi aRebulia d.<br />
guramiSvilis poemidan `daviTiani~.<br />
530
a<br />
saxelTa saZiebeli<br />
1) pirTa saZiebeli<br />
abdurahmani abdurahmani _ (1844-1901), avRaneTis amira 1880 wdan.<br />
Tavisi papis dosT muhamadis gardacvalebis Semdeg<br />
monawileobda taxtisaTvis gamarTul Sinafeodalur<br />
brZolebSi. damarcxda da 1869 wels Sua azias Seafara<br />
Tavi. 1879 w. dabrunda samSobloSi da 1880 w.<br />
gabatonda Crd. avRaneTSi. 1880 wlis 31 ivliss<br />
inglisma a. a. mTeli avRaneTis amirad cno, xolo<br />
avRaneTis sagareo politika dauqvemdebara Tavis<br />
kontrols.<br />
avaliSvili avaliSvili daviT daviT daviT _ Tbilisis TavadaznaurTa<br />
saadgilmamulo bankis gamgeobis wevri.<br />
al al-aini al<br />
aini aini _ mahmadiani mwerali.<br />
aleqsandre aleqsandre episkoposi<br />
episkoposi<br />
aleqsandre aleqsandre II II II _ (1818-1881), ruseTis imperatori<br />
(1855-1881), nikoloz I-is ufrosi Svili. politikuri<br />
SexedulebiT konservatori iyo. mokles 1881 wlis 1<br />
marts, `narodnaia volias~ aRmasrulebeli komitetis<br />
ganaCeniT.<br />
anna anna anna _ kievis didi mTavris, vladimiris meuRle<br />
arbibi<br />
arbibi<br />
afxazi afxazi d.<br />
d.<br />
b<br />
bagrat bagrat III III _ (975-1014), qarTveli mefe, gaaerTiana<br />
dasavleTi da didi nawili aRmosavleT <strong>saqarTvelos</strong>i,<br />
ebrZoda msxvil feodalebs da arab dampyroblebs.<br />
ba bakkarini ba<br />
karini<br />
batenbergeli atenbergeli (batenbergi) _ aleqsandre (1857-<br />
1893), germaneli princi, bulgareTis Tavadi<br />
(mmarTveli) 1879-1886 w.w. ukiduresi reaqcioneri.<br />
cdilobda, rom bulgareTi yofiliyo balkaneTze<br />
531
avstria-germaniis dasayrdeni. bulgarel oficerrusofilTa<br />
daJinebiT, iZulebuli gaxda uari eTqva<br />
taxtze.<br />
532<br />
baqraZe baqraZe baqraZe _ dimitri zaqarias Ze (1827-1890),<br />
qarTveli istorikosi, arqeologi da eTnografi. 1889<br />
w. gamoaqveyna naSromi `istoria <strong>saqarTvelos</strong>i~<br />
(uZvelesi droidan X s. dasasrulamde). peterburgis<br />
<strong>mecnierebaTa</strong> akademiis wevr-korespondenti (1879).<br />
berdeti berdeti berdeti arCibald arCibald _ ingliseli ekonomisti.<br />
bizeli bizeli<br />
bizeli<br />
bismarki bismarki _ oto-eduard-leopold fon Sonhauzeni<br />
(1815-1898), germaniis imperiis pirveli raixskancleri<br />
(1871-1890), iunkrul-burJuaziuli germaniis<br />
damaarsebeli, dinastiuri omebis saSualebiT `rkinisa<br />
da sisxlis~ meTodiT gaaerTiana germania prusiis<br />
meTaurobiT. represiebis gziT (sagangebo kanoni<br />
socialistebis winaaRmdeg) (1878-1890). agreTve<br />
demagogiiT cdilobda CaexSo muSaTa moZraoba<br />
germaniaSi. igi iyo `samTa kavSiris~ erT-erTi<br />
organizatori.<br />
brialmoni<br />
brialmoni<br />
bulanJe bulanJe _ JorJ-ernest-Jan-maria (1837-1891),<br />
frangi generali, politikuri moRvawe, monawileobda<br />
parizis komunis CaxSobaSi. 1886-1887 w.w. _<br />
safrangeTis samxedro ministri. 1887-90 w.w.<br />
moxerxebulad gamoiyena nacionalisturi demagogia da<br />
saTaveSi Caudga Sovinistur moZraobas. monarqistebTan<br />
misi urTierTobis gamomJRavnebis Semdeg, belgiaSi<br />
gaiqca, sadac Tavi moikla.<br />
g<br />
gamalei amalei (gamaleia) _ nikoloz Tevdores Ze (1859-<br />
1949), rusi mikrobiologi da epidemiologi.<br />
gart gartingtoni<br />
gart ingtoni _ hartingtoni spenser kavendiS (1833-<br />
?), ingliseli politikuri moRvawe. gladstonis<br />
pirvel mTavrobaSi iyo general-fostmaisteri da<br />
irlandiis pirveli mdivani. gladstonis meore
mTavrobaSi ekava sxvadasxva Tanamdebobebi, magram<br />
irlandiis politikis irgvliv uTanxmoebis gamo,<br />
dacilda gladstons da monawileoba miiRo mesame<br />
mTavrobis damxobaSi.<br />
gladstoni gladstoni gladstoni _ uiliam iuart (1809-1898),<br />
ingliseli saxelmwifo moRvawe. 1832 w. igi<br />
parlamentSi airCies torebis partiidan. male<br />
darwmunda torizmis uperspeqtivobaSi da miemxro<br />
liberalebs. 1843-45 w.w. iyo vaWrobis ministri, 1845-<br />
47 w.w. _ koloniebis ministri, 1852-55 w.w., 1859-66<br />
w.w. _ finansTa ministri. 1868 w-dan liberaluri<br />
partiis lideria. 1868-74 w.w. _ premier-ministri.<br />
1880-1885 w.w. kvlav premier-ministria da agrZelebs<br />
konservatorebis eqspansionistur sagareo politikas.<br />
1882 w. jari gagzavna egviptis dasapyrobad. sastikad<br />
axSobda irlandielTa erovnul-ganmaTavisuflebel<br />
moZraobas, amasTan, irlandielebs zogi ram dauTmo<br />
kidec. 1892-94 w.w. kvlav premier-ministria, xolo<br />
1894 w. sabolood gadadga da Camoscilda politikur<br />
moRvaweobas.<br />
glazeri glazeri _ iulius (1831-1885), cnobili ministri<br />
da saxelmwifo moRvawe. 1871-1879 w.w. iyo avstriis<br />
iusticiis ministri.<br />
gonzaga gonzaga _ jian franCesko II, mantuis hercogi. mis<br />
saxelTan aris dakavSirebuli axali drois pirveli<br />
gimnasiis daarseba.<br />
goble goble _ rene (1828-?), frangi politikuri<br />
moRvawe. 1882 w. iyo Sinagan saqmeTa ministri, 1885 w.<br />
_ saxalxo ganaTlebis ministri. 1888 w. aprilidan<br />
1889 w. Tebervlamde flokes kabinetSi iyo sagareo<br />
saqmeTa ministri.<br />
gotie<br />
gotie<br />
goSam<br />
goSam<br />
grevi grevi _ Jiul (1807-1891), safrangeTis prezidenti<br />
1879-1887 wlebSi, zomier respublikelTa lideri.<br />
guramiSvili guramiSvili _ daviT (1705-1722).<br />
d<br />
533
daviT daviT daviT aRmaSenebeli aRmaSenebeli _ daviT IV (1073-1125)<br />
<strong>saqarTvelos</strong> mefe 1089-1125 wlebSi.<br />
daJbogi, daJbogi, daJbogi, dambogi dambogi _ slavur miTologiaSi mzis,<br />
rusul-slavurSi _ mzisa da cecxlis RmerTi.<br />
darvini darvini darvini _ Carlz (1809-1880), gamoCenili<br />
ingliseli mecnieri, bunebismetyveli.<br />
dimitri dimitri dimitri _ daviT aRmaSeneblis vaJi, demetre I.<br />
dondukov dondukov-korsakovi<br />
dondukov korsakovi _ aleqsandre mixeilis Ze<br />
(1820-1893), Tavadi, general-adiutanti. 1882-1890 w.w.<br />
kavkasiis samoqalaqo nawilis mTavarmarTebeli da<br />
kavkasiis samxedro olqis jarebis sardali.<br />
dukmasovi<br />
dukmasovi<br />
534<br />
e<br />
egunovi<br />
egunovi<br />
ermolovi ermolovi a.s. a.s.<br />
a.s.<br />
eropkini<br />
eropkini<br />
eCega eCegarai eCega rai _ i-eisagire xose (1832-1916), espaneli<br />
dramaturgi, nobelis premiis laureati 1904 w.<br />
v<br />
vasilisi vasilisi vasilisi _ vasili II (958-1025), bizantiis<br />
imperatori 976 w. Tavisi da ana gaaTxova kievis Tavad<br />
vladimirze.<br />
vaCnaZe vaCnaZe levan levan<br />
levan<br />
vereSCagini vereSCagini _ nikoloz vasilis Ze (1839-?), rZisa<br />
da yvelis mrewvelobis specialisti ruseTSi.<br />
vermoreli<br />
vermoreli<br />
verjerio verjerio _ pietro paolo (1350-1444),<br />
florenciis, boloniisa da paduis universitetebis<br />
profesori.<br />
vejio vejio _ mateo (1406-1458), aRorZinebis xanis<br />
italieli poeti lombardiidan.
vilhelm vilhelm I I _ hohencolerni (1797-1888), prusiis<br />
mefe 1861 w. da germaniis imperatori 1871 w; qveyanas<br />
faqtiurad o. bismarki marTavda.<br />
vilhelm vilhelm II II _ hohencolerni (1859-1941), germaniis<br />
imperatori da prusiis mefe 1888-1918 w.w., vilhelm I<br />
SviliSvili, germaniis agresiuli iunkrulburJuaziuli<br />
imperializmis warmomadgeneli.<br />
vladimir vladimir vladimir I I _ (?- 1015), novgorodis Tavadi 969<br />
wlidan, kievisa 980 w-dan. 1886-1888 w.w. saxelmwifo<br />
religiad SemoiRo qristianoba.<br />
vladimer vladimer aleqsandres aleqsandres Ze Ze _ (1847-?), imperatror<br />
aleqsandre II mesame vaJiSvili. infanteriis generali,<br />
general-adiutanti, saxelmwifo sabWos wevri,<br />
senatori, samxatvro akademiis prezidenti, gvardielTa<br />
da peterburgis samxedro olqis mTavarsardali.<br />
volteri volteri _ mari fransua arue (1694-1778).<br />
volosi<br />
volosi<br />
viqtoria viqtoria _ fridrix III qaliSvili.<br />
viqtoria viqtoria-fridrixi<br />
viqtoria fridrixi _ viqtoria-adelaida-maria<br />
luiza (1840-1901), igive fridrixi, saxeli, romelic<br />
qvrivobaSi miiRo germaniis imperator fridrix III<br />
meuRlem, didi britaneTis dedoflis viqtorias<br />
qaliSvilma.<br />
z<br />
zeidlici zeidlici _ kavkasiis sastatistiko komitetis<br />
mTavari redaqtori.<br />
T<br />
TamamSovi TamamSovi _ gabriel, Tbiliseli vaWari.<br />
i<br />
535
igori igori igori _ (?-945), kievis didi mTavari 912 w-dan.<br />
riurikoviCTa dinastiis faqtiuri damaarsebeli.<br />
ilia ilia (wm.) (wm.)<br />
(wm.)<br />
ioane ioane naTlismcemeli naTlismcemeli _ saxarebis Tanaxmad (maTe,<br />
markozi) ieso qristes uaxloesi winamorbedi, monaTla<br />
mravali ebraeli, agreTve qriste.<br />
ismail ismail-faSa<br />
ismail faSa _ (1830-1895), egviptis gamgebeli<br />
1863-1879 wlebSi. 1867 wels osmaleTis sulTnisagan<br />
miiRo xedifis tituli. man gaafarTova egviptis<br />
avtonomia.<br />
iur iurieviCi iur<br />
eviCi eviCi<br />
536<br />
k<br />
karlos karlos II II II _ (1630-1685), inglisis mefe 1660<br />
wlidan, stiuartebis dinastiidan.<br />
kastelari kastelari _ espaneTis saxelganTqmuli oratori.<br />
klemanso klemanso _ JorJ benJamen (1841-1929), safrangeTis<br />
politikuri da saxelmwifo moRvawe. meore imperiis<br />
dros monawileobda radikalur-respublikur<br />
moZraobaSi. 80-iani wlebidan burJuaziuli<br />
radikalebis lideria. momxre iyo germaniis winaaRmdeg<br />
revanSistuli omisa. gansakuTrebuli roli iTamaSa<br />
gambetasa da feris kabinetebis damxobaSi (1882 w.<br />
ianvari) da bulanJizmTan brZolaSi.<br />
konstantine konstantine VII VII _ (905-959), bizantiis<br />
imperatori 913 w-dan.<br />
koni<br />
koni<br />
kotelnikovi<br />
kotelnikovi<br />
kurcius kurcius ernst ernst _ (1814-1896), antikuri periodis<br />
germaneli istorikosi, arqeologi, gaTxrebis<br />
xelmZRvaneli olimpiaSi ( 1875-1881).<br />
l<br />
lageri lageri _ safrangeTis palatis deputati.
lavele lavele _ emil-lui-viqtor (1822-1892), belgieli<br />
mecnieri da publicisti.<br />
leon leon XIII XIII _ leo XIII, eriskacobaSi vinCenco<br />
joakino peCi (1810-1903), romis papi 1878 wlidan.<br />
m<br />
maTe maTe edeseli edeseli _ somexi swavluli.<br />
mariani<br />
mariani<br />
maria maria-terezia<br />
maria terezia _ (1717-1780), avstriis erchercogi<br />
1740 wlidan. misi uflebebi habsburgTa monarqiis<br />
miwebze evropelma saxelmwifoebma mxolod avstriuli<br />
memkvidreobisaTvis omis (1740-1748) Semdeg cnes.<br />
ganamtkica absolutizmi.<br />
marvini marvini Carlz, ingliseli saxelmwifo moRvawe.<br />
martinovski martinovski _ Tbilisis progimnaziis inspeqtori.<br />
matersi matersi<br />
matersi<br />
milani milani _ (1854-1901), serbiis mTavari 1868-1882<br />
w.w. mefe milan I 1882-1889 w.w. obrenoviCebis<br />
dinastiidan. cdilobda daemyarebina TviTmpyrobeluri<br />
reJimi, atarebda avantiuristul sagareo politikas.<br />
mirandoli mirandoli _ mirandola piko dela (1463-1494),<br />
aRorZinebis periodis italieli filosofosi,<br />
uaryofda kaTolikuri eklesiis dogmatebs.<br />
miSle miSle _ Jiul (1798-1874), frangi istorikosi.<br />
wvrili burJuaziis ideologi.<br />
moltke moltke ufrosi, helmuT karl bernhard (1800-<br />
1891), prusiisa da germaniis samxedro moRvawe, grafi<br />
(1870), genfel-marSali (1871), samxedro Teoretikosi.<br />
montgomeri<br />
montgomeri<br />
morlei morlei morlei jon (1838-?), ingliseli Jurnalisti da<br />
sazogado moRvawe.<br />
mua<br />
n<br />
537
napoleon napoleon III _ lui napoleon bonaparti (1808-<br />
1873), safrangeTis imperatori 1852-1870 w.w.<br />
safrangeT-prusiis omis dros (1870-71 w.w.), 100aTasiani<br />
armiiT Cabarda tyved avstrielebs sedanTan.<br />
natalia natalia natalia _ (1859-?), serbiis dedofali, mefe milan<br />
I obernoviCis meuRle; rusi polkovnik<br />
keSkosQqaliSvili.<br />
538<br />
o<br />
olegi olegi _ (?-912), kievis ruseTis pirveli<br />
istoriulad sarwmuno Tavadi. marTavda 879 w-dan<br />
novgorodSi, xolo 882-dan kievSi.<br />
p<br />
papeo<br />
papeo<br />
pasteri pasteri pasteri lui (1822-1895), frangi mecnieri,<br />
Tanamedrove mikrobiologiisa da imunologiis<br />
fuZemdebeli.<br />
pelakini pelakini biajio (viajio)<br />
peruni peruni peruni _ indoevropulsa da slavur-rusul<br />
miTologiaSi Weqa-quxilis RmerTi. IX-X s.s. ruseTSi<br />
mTavrisa da mis meomarTa mfarveli.<br />
platoni platoni _ (427-347 Cv. eramde)<br />
plevo plevo, plevo pleve viaCeslav konstantines Ze (1846-<br />
1904), ruseTis Sinagan saqmeTa ministri. JandarmTa<br />
calke korpusis Sefi (1902-1904), ukiduresi<br />
reaqcioneri, mokles eserebma.<br />
r<br />
rable rable _ fransua (daaxl. 1494-1553), frangi<br />
mwerali.
avena ravena jiovini jiovini da da _ ritorikis profesori venetis<br />
olqSi, kiTxulobda leqciebs ciceronsa da romael<br />
poetebze.<br />
roterdameli roterdameli erazm (1466-1536), aRorZinebis epoqis<br />
gamoCenili humanisti.<br />
rudolfi rudolfi franc-karl-iozefi (1858-1889),<br />
erchercogi da kronprinci, avstriis imperatoris<br />
franc iozef I Svili.<br />
ruvie ruvie _ frangi saxelmwifo moRvawe.<br />
rozentali rozentali<br />
rozentali<br />
s<br />
sadi sadi-karno sadi sadi karno karno mari fransua sadi (1837-1894),<br />
safrangeTis saxelmwifo moRvawe, 1887-1894 w.w.<br />
safrangeTis prezidenti.<br />
sali salisberi sali salisberi<br />
sberi, sberi solusberi, robert artur talbot<br />
gaskon sesil (1830-1903), inglisis saxelmwifo<br />
moRvawe, didi britaneTis premier-ministri 1885-1892<br />
w.w.<br />
samsoni<br />
samsoni<br />
seneka seneka seneka lucius aneus (daaxl. Zv. w. 4 _ ax. w. 65),<br />
romaeli filosofosi da dramaturgi, politikuri<br />
moRvawe.<br />
sen sen-val sen<br />
val vallie val ie ie, ie safrangeTis elCi germaniaSi.<br />
sovetovi<br />
sovetovi<br />
strabogi strabogi, strabogi stribogi, slavur miTologiaSi qaris<br />
RmerTi.<br />
t<br />
tannei tannei<br />
tannei<br />
taafi taafi, taafi taafi taafe eduard (1833-1895), avstriis<br />
ministri-prezidenti 1868-1870 w.w. da 1879-1893 w.w.<br />
tafik tafik-faSa tafik tafik faSa faSa, faSa tefik-faSa, egviptis mefe.<br />
terrel terrel-de terrel de de-Seni de Seni Seni, Seni frangi mecnieri.<br />
tirari tirari pier emanuel (1827-1893), frangi<br />
politikuri moRvawe, 1868 wlidan xSirad gamodioda<br />
saxalxo krebebze, rogorc imperiis mteri.<br />
539
1870 w. 4 seqtembris revoluciis Semdeg arCeul<br />
iqna parizis meore olqis merad; 1871 w. 8 Tebervals<br />
senis departamentis mier arCeul iqna nacionaluri<br />
krebis wevrad. 26 marts igi komunaSi airCies, magram<br />
male protesti gamoTqva komunis ZiriTadi<br />
mimarTulebis winaaRmdeg da Camoixsna Tavisi uflebebi,<br />
xolo ramdenime dRis Semdeg, Tavis gadarCenis mizniT,<br />
iZulebuli iyo gaqceuliyo revoluciuri parizidan<br />
versalSi. 1887 w. dekembridan 1888 w. aprilamde da<br />
1889 w. Tebervlidan 1890 w. Tebervlamde, tirari iyo<br />
jer finansTa ministri, xolo Semdeg vaWrobis<br />
ministri.<br />
540<br />
u<br />
umberto umberto, umberto umberto humbert I (1844-1900), italiis mefe<br />
1878 wlidan.<br />
umikaSvili umikaSvili umikaSvili _ petre iosebis Ze (1834-1904),<br />
qarTveli Jurnalisti da sazogado moRvawe.<br />
f<br />
ferdinand ferdinand koburgeli koburgeli, koburgeli ferdinand I koburgeli<br />
(1861-1948), 1887 wlidan Tavadi, 1908-1918 w.w.<br />
bulgareTis mefe germanel TavadTa gvaridan.<br />
koburgelTa dinastiis damaarsebeli. gaaZliera<br />
bulgareTSi germanuli gavlena.<br />
feltre feltre vitorino di rambaldini (1397-1442),<br />
humanizmis epoqis didi italieli pedagogi.<br />
ferri ferri, ferri Jiul (1832-1893), safrangeTis saxelmwifo<br />
moRvawe, advokati, publicisti, 1879-1883 w.w.<br />
drodadro ganaTlebis ministri.<br />
fixte fixte iohan gotlib (1762-1814), germaneli<br />
filosofosi, germanuli klasikuri idealizmis<br />
warmomadgeneli.
floke floke Sarl Tomas (1828-1896), frangi<br />
politikuri moRvawe. aqtiurad monawileobda<br />
barikadul brZolebSi 1848 wlis revoluciis dros.<br />
1885 wlidan 1888 wlamde floke iyo deputatTa<br />
palatis prezidenti. 1883 w. 3 aprils flokem<br />
radikaluri partiis wevrebisagan Seadgina kabineti da<br />
TviTon daikava Sinagan saqmeTa ministris posti.<br />
fluransi fluransi, fluransi frangi politikuri moRvawe.<br />
fokeli<br />
fokeli<br />
forgiusoni<br />
forgiusoni, forgiusoni<br />
forgiusoni ingliseli saxelmwifo moRvawe.<br />
freppeli freppeli, freppeli frangi episkoposi.<br />
fridrix fridrix-vilhelm fridrix vilhelm IV (1795-1861), prusiis mefe<br />
1840-1857w.w. fsiqiuri aSlilobis gamo, igi CamoSorda<br />
saxelmwifo saqmeebs.<br />
fridrix fridrix III III III fridrix-vilhelm-nikoloz-karlosi<br />
(1831-1888), prusiis mefe da germaniis imperatori,<br />
vilhelm I vaJiSvili.<br />
S<br />
Savrovi Savrovi _ nikoloz aleqsandres Ze (1826-1899),<br />
Jurnalisti da sazogado moRvawe. 1884 w-dan 1891 wmde<br />
iyo gazeT `Кавказ~-is mTavari TanamSromeli.<br />
Sarko Sarko Sarko _ Jan marten (1825-1893), eqimi,<br />
nevropaTologiisa da fsiqiatriis fuZemdebeli,<br />
klinikuri skolis damaarsebeli.<br />
Sener Senerer Sener Senerer<br />
eri er<br />
Seremetievi<br />
Seremetievi<br />
Steini Steini _ germaneli mecnieri.<br />
C<br />
Camberleni Camberleni, Camberleni Cemberleni jozef (1836-1914), didi<br />
britaneTis koloniebis ministri 1895-1903 w.w., 1880-<br />
1886 w,w. (periodulad) Sedioda mTavrobaSi. karieris<br />
dasawyisSi liberalia, 90-iani wlebis dasawyisSi _<br />
konservatori. inglisis koloniuri eqspansiis erTerTi<br />
ideologTagani.<br />
541
CerCili CerCili _ randolf, lordi, konservatorTa<br />
lideri.<br />
542<br />
w<br />
wminda minda ilia ilia<br />
ilia<br />
wminda wminda olga olga<br />
olga<br />
wminda wminda saba<br />
saba<br />
x<br />
xorsa xorsa<br />
xorsa
a<br />
2) geografiul saxelTa saZiebeli<br />
abxazeTi, abxazeTi, afxazeTi<br />
avstria avstria<br />
avstria<br />
avstria avstria-vengria<br />
avstria avstria vengria _ avstria-ungreTi<br />
avRanistani, avRanistani, avRaneTi<br />
alpebi<br />
alpebi<br />
alJiri<br />
alJiri<br />
amerika<br />
amerika<br />
amierkavkasia<br />
amierkavkasia<br />
afrika<br />
afrika<br />
axalgori<br />
axalgori<br />
axali axali aToni<br />
aToni<br />
ax axal ax<br />
al alqalaq<br />
qalaqis qalaq is mazra<br />
mazra<br />
b<br />
badeni<br />
badeni<br />
bavaria<br />
bavaria<br />
balkani, balkani, balkaneTi, balkaneTi, balkaniis balkaniis (balkanis) (balkanis) balkaneTis<br />
balkaneTis<br />
naxevarkunZuli<br />
naxevarkunZuli<br />
belgia<br />
belgia<br />
belgradi<br />
belgradi<br />
berlini<br />
berlini<br />
bolgaria, bolgaria, bolgareTi, bolgareTi, bulgareTi<br />
bulgareTi<br />
boni<br />
boni<br />
bosnia<br />
bosnia<br />
bostoni<br />
bostoni<br />
g<br />
ganja ganja _ 1804 wlamde. 1804 w-dan 1919 w-mde _<br />
elizavetpoli. 1935 w-dan 1991 w-mde kvlav ganja.<br />
qalaqi azerbaijanis respublikaSi, md. ganjaCais<br />
napirze<br />
543
544<br />
germania<br />
germania<br />
germaniis germaniis imperia imperia<br />
imperia<br />
golgoTa golgoTa<br />
golgoTa<br />
d<br />
dania<br />
dania<br />
darRos darRos olqi<br />
olqi<br />
daRi daRistani daRi daRistani<br />
stani<br />
dnepri<br />
dnepri<br />
e<br />
egvipte<br />
egvipte<br />
edinburgi<br />
edinburgi<br />
evropa<br />
evropa<br />
elzas elzas-lo elzas lo lota<br />
tareni ta reni _ _ elzas-loTaringia, germaniis<br />
`saimperio~ miwa. administraciuli da politikuri<br />
erTeuli, Seqmnili elzasisa da loTaringiisagan 1871-<br />
1918 da 1940-1944 w.w.<br />
v<br />
varSava<br />
varSava<br />
vaSingtoni<br />
vaSingtoni<br />
vena vena<br />
vena<br />
vengria, vengria, vengria, ungreTi<br />
venetika, venetika, veneto, veneto, olqi Crd-aRm. italiaSi, veneciis<br />
yuris (adriatikis zRva) sanapiroze.<br />
vilno, axlandeli q. vilniusis saxelwodeba 1939<br />
wlamde.<br />
z<br />
zaqaTali zaqaTalis zaqaTali s olqi<br />
olqi
T<br />
Telavi Telavi<br />
Telavi<br />
TianeTi TianeTi TianeTi _ daba (1960 w-dan) aRm. saqarTveloSi, md.<br />
ivris marjvena napirze.<br />
i<br />
inglisi inglisi<br />
inglisi<br />
indoeTi<br />
indoeTi<br />
irlandia<br />
irlandia<br />
ispania, ispania, espaneTi<br />
espaneTi<br />
italia<br />
italia<br />
k<br />
kavTisxevi<br />
kavTisxevi<br />
kavkasia<br />
kavkasia<br />
kardanexi<br />
kardanexi<br />
kaxeTi<br />
kaxeTi<br />
kievi<br />
kievi<br />
kori, kori, gori<br />
gori<br />
korsuni korsuni _ kievis ruseTis uZvelesi qalaqi,<br />
mdebareobs md. korsunisa da md. rosis SesarTavTan.<br />
axlandeli qalaqi korsun-SevCenkovski.<br />
l<br />
londoni<br />
londoni<br />
m<br />
makedonia makedonia _ istoriuli olqi balkaneTis<br />
naxevarkunZulis centralur nawilSi.<br />
mantua mantua mantua _ qalaqi italiaSi, lombardiaSi.<br />
545
masova, masova, massova, massova, masua masua (masaka), (masaka), qalaqi eTiopiis Crd-<br />
Si, porti wiTel zRvaze.<br />
marseli<br />
marseli<br />
milani<br />
milani<br />
moskovi<br />
moskovi<br />
mewamuli mewamuli zRva zRva<br />
zRva<br />
mcire mcire azia<br />
azia<br />
546<br />
n<br />
niu niu-iorki niu<br />
iorki<br />
o<br />
odesa<br />
odesa<br />
osmaleTi osmaleTi, osmaleTi , osmalo<br />
osmalo<br />
p<br />
padua padua qalaqi Crd. italiaSi, veneciis olqSi.<br />
pariJi, pariJi, parizi<br />
peterburgi peterburgi _ sankt-peterburgi<br />
petergofi petergofi<br />
petergofi<br />
prusia<br />
prusia<br />
r<br />
romi<br />
romi<br />
ruminia, ruminia, rumineTi<br />
ruseTi<br />
ruseTi<br />
s
saberZneTi<br />
saberZneTi<br />
saberZneTis saberZneTis kunZulebi<br />
kunZulebi<br />
safrangeTi<br />
safrangeTi<br />
saqarTvelo<br />
saqarTvelo<br />
sen sen-remo, sen<br />
remo, remo, san-remo<br />
serbia serbia<br />
serbia<br />
siRnaRi<br />
siRnaRi<br />
siRnaRis siRnaRis mazra<br />
mazra<br />
stambuli, stambuli, stamboli<br />
suecis suecis arxi<br />
arxi<br />
t<br />
tavrida tavrida tavrida _ yirimis naxevarkunZulis Zveli<br />
dasaxeleba.<br />
tai taitis tai tai tis kunZulebi<br />
kunZulebi<br />
triapolisi, triapolisi, tripolisi, tripolisi, triapoli triapoli (tarabulusel-harb),<br />
libiis dedaqalaqi, porti xmelTaSua zRvaze<br />
tfilisi, Tbilisi<br />
u<br />
uelsi uelsi<br />
uelsi<br />
f<br />
finlandia, finlandia, fineTi<br />
fSav fSav-xevsureTi<br />
fSav xevsureTi<br />
q<br />
qsnis qsnis qsnis xeoba xeoba<br />
xeoba<br />
547
548<br />
quTaisi<br />
quTaisi<br />
y<br />
yarabaRi yarabaRi<br />
yarabaRi<br />
S<br />
Savi Savi zRva zRva<br />
zRva<br />
Savi Savi zRvis zRvis olqi<br />
olqi<br />
Sarlotenbur<br />
Sarlotenburgi,<br />
Sarlotenbur gi, qalaqi berlinis maxloblad, md.<br />
Spreeze<br />
Sveicaria<br />
Sveicaria<br />
Svecia, Svecia, SvedeTi<br />
SeerTebuli SeerTebuli Statebi<br />
Statebi<br />
Slezvig Slezvig-golSteini<br />
Slezvig golSteini<br />
Slezvigi Slezvigi _ XI s-dan sahercogo. cnobilia<br />
Slezvig-holStainis (Slezvig-golsteinis) miwa. XIX<br />
s. SuaSi daiwyo Slezvig-holStainis germanuli<br />
mosaxleobis erovnul-ganmaTavisuflebeli brZola.<br />
1864 w. daniasTan omis Sedegad holStaini gadavida<br />
avstriis mmarTvelobaSi, Slezvigi _ prusiisa.<br />
avstria-prusiis 1866 wlis omis Semdeg SlezvigholStaini<br />
prusiis provinciad gamocxadda.<br />
Sotlandia<br />
Sotlandia<br />
Sua Sua azia<br />
azia<br />
C<br />
Crdilo Crdilo Crdilo amerika<br />
amerika<br />
Cex Cexia Cex<br />
ia ia, ia , CexeTi<br />
CexeTi<br />
x<br />
xmelTaSua xmelTaSua xmelTaSua zRva<br />
zRva
w<br />
winamZRvrianT<br />
winamZRvrianTkari<br />
winamZRvrianT kari<br />
h<br />
hebrid hebridis hebrid hebridis<br />
is kunZulebi kunZulebi, kunZulebi didi britaneTis<br />
SemadgenlobaSi myofi arqipelagi atlantis okeaneSi.<br />
sul 500-mde kunZulia.<br />
hercogovina<br />
Jurnal-gazeTebis, wignebis da<br />
calkeul gamocemaTa saZieblebi<br />
`gargantua~<br />
`gargantua~ `gargantua~ _ f. rable `gargantua da<br />
pantagrueli~<br />
`ped ped pedagogiuri ped agogiuri Teoriebi Teoriebi ganaxlebis ganaxlebis epoqisa~ epoqisa~ _ n. i.<br />
storoJenkos wigni.<br />
549
550<br />
a) qarTuli perioduli gamocemebi<br />
`iveria~ `iveria~ `iveria~ _ qarTuli politikuri da<br />
literaturuli perioduli gamocema.<br />
gamodioda TbilisSi 1877 w. 3<br />
martidan yovelkvireul gazeTad. 1879-<br />
1885 wlebSi Jurnalis saxiT, 1886<br />
wlidan yoveldRiur gazeTad.<br />
damaarsebeli da redaqtori ilia<br />
WavWavaZe. Tanaredaqtorebi _ s. mesxi<br />
(1881 w. `droebisa~ da `iveriis~<br />
redaqciebis gaerTianebisas), i. maCabeli<br />
(1882-1884), a. sarajiSvili (1901 wlis<br />
4 dekembridan), g. yifSiZe (1903-1905),<br />
Semdeg, gazeTis daxurvamde (1906 w.<br />
27. VIII) f. gogiCaiSvili.<br />
`meurne~ `meurne~ _ qarTuli yovelkvireuli sasoflosameurneo<br />
gazeTi; gamodioda 1888-1894<br />
wlebSi TbilisSi (redaqtorgamomcemeli<br />
vasil sulxaniSvili) da<br />
1895-1898 wlebSi _ quTaisSi<br />
(redaqtor-gamomcemeli ilia Wyonia).<br />
`macne~ `macne~ (gaz.)<br />
b) rusuli perioduli gamocemebi<br />
`Вестник финансов~ _ Jurnalis sruli<br />
saxelwodebaa `Вестник финансов, промышленности и<br />
торговли~, ruseTis finansTa saministros<br />
yovelkvireuli Jurnali, gamodioda 1885-1917 w.w.<br />
`Кавказ~ _ yoveldRiuri politikuri da<br />
literaturuli gazeTi; gamodioda<br />
TbilisSi 1846-1918 wlebSi rusul<br />
enaze. Tavdapirvelad kerZo,<br />
araoficialuri gamocema iyo, 1850
wlidan ki kavkasiis mefisnacvlis<br />
kancelaria gamoscemda.<br />
`Новое Обозрение~ _ gazeTi gamodioda TbilisSi<br />
rusul enaze, 1883-1904<br />
w.w. igi iyo burJuaziulprogresuli<br />
mimarTulebis<br />
organo. 1887-1891 wlebSi<br />
gazeTs xelmZRvanelobda n.<br />
nikolaZe.<br />
`Русский винодел~<br />
`Рус-Кур~ _ `Русский курьер~, yoveldRiuri<br />
gazeTi gamodioda moskovSi 1879-1889 w.w.<br />
g) ucxouri perioduli gamocemebi<br />
`Debats~<br />
`Deutsch Tageblatt<br />
`Independence Belge~<br />
`Figaro, Le Figaro~ _ uZvelesi franguli<br />
yoveldRiuri gazeTi, daarsebulia parizSi 1826 w.<br />
`Journal des Debatas~ ~<br />
`Siecle~<br />
`Schwarz Qelb~<br />
`Standart~ _ inglisuri gazeTi<br />
`Standard~ _ germanuli gazeTi<br />
`Kölnis he Zeitung~ _ nacionalur-liberaluri<br />
mimarTulebis germanuli gazeTi<br />
`Republique Francaise~<br />
`Temps~<br />
`Times~ _ inglisuri gazeTi<br />
`Post~ _ konservatuli mimarTulebis germanuli<br />
gazeTi<br />
`golua~ `golua~ _ franguli gazeTi<br />
`safrangeTis `safrangeTis respublika~ respublika~ _ franguli gazeTi<br />
551
`Wiener Tagblatt~ _ srulad `News Wiener<br />
Tagblatt~, ~, ~, gazeTi.<br />
liberaluri mimarTulebis avstriuli<br />
552
Tematuri saZiebeli<br />
I politika<br />
dedaTa saqme<br />
antisemituri moZraoba avstriaSi<br />
wodebaTa Tanasworoba<br />
evropis qveynebis saSinao da sagareo politikis<br />
sakiTxebi:<br />
1) avstria<br />
a) saSinao politika<br />
b) avstria-germaniis urTierToba<br />
2) belgia<br />
a) belgiis saSinao politika<br />
3) bulgareTi<br />
a) saSinao mdgomareoba<br />
b) ruseT-bulgareTis politikuri urTierToba<br />
4) germania<br />
a) bismarkis politikis Sesaxeb<br />
b) bismarkisa da fridrix III urTierTobis Sesaxeb<br />
g) saSinao mdgomareoba<br />
d) ruseT-germaniis sagareo ekonomikuri<br />
urTierToba<br />
e) safrangeT-germaniis politikuri urTierToba<br />
v) germania-italiis politikuri urTierToba<br />
z) ruseT-germaniis politikuri urTierToba<br />
T) germania-avstriis politikuri urTierToba<br />
5) inglisi<br />
a) inglisis saSinao mdgomareoba<br />
b) inglis-irlandiis urTierToba<br />
g) inglis-germaniis politikuri urTierToba<br />
6) irlandia<br />
553
554<br />
a) irlandia-inglisis politikuri urTierToba<br />
7) italia<br />
a) italiis saSinao mdgomareoba<br />
b) italia-germaniis politikuri urTierToba<br />
g) italia-safrangeTis politikuri urTierToba<br />
8) rumineTi<br />
a)rumineTis saSinao mdgomareoba<br />
9) ruseTi<br />
a) ruseTis saSinao mdgomareoba<br />
b) ruseT-germaniis sagareo ekonomikuri<br />
urTierToba<br />
g) ruseT-germaniis politikuri urTierToba<br />
d) ruseT-inglis-avRaneTis politikuri<br />
urTierToba<br />
e) ruseT-inglisis urTierToba<br />
10) safrangeTi<br />
a) safrangeTis saSinao mdgomareoba<br />
b) safrangeT-avstriis politikuri urTierToba<br />
g) safrangeT-italiis politikuri urTierToba<br />
11) serbia<br />
a) serbiis saSinao mdgomareoba<br />
12) CrdiloeT-amerikis SeerTebuli Statebi<br />
a) amerikis saSinao mdgomareoba<br />
b) amerikeli gamomgonebeli qalebi<br />
II ekonomika<br />
xelobis swavlebis sikeTe soflis skolebSi<br />
Savi zRvispireTis dasaxlebis sakiTxi<br />
Tavadaznaurobis uqmobiT Cveni miwa-wylis dakargva<br />
mamulebis gamijvna<br />
saxelmwifo _ saTavadaznauro da saglexo bankebi
Tbilisis saadgilmamulo banki<br />
Tbilisisa da quTaisis saadgilmamulo bankebis<br />
SeerTeba<br />
fuli da misi funqcia sazogadoebaSi<br />
axali asignaciebis gamoSveba<br />
saadgilmamulo gadasaxadebis Sesaxeb<br />
manqanebisa da iaraRebis gaumjobeseba mrewvelobaSi<br />
mamulebis gamijvnis Sesaxeb<br />
ruseTis ekonomikuri mdgomareoba<br />
rkinigzebisa da gzatkecilebis gayvana<br />
III istoria da religia<br />
saerTod erisa da kerZod qarTveli eris Sesaxeb<br />
kacobriobis istoriis Sesaxeb<br />
ebraeli eri<br />
qarTveli eri da Rvawli wminda ninosi<br />
religiuri dResaswaulebis Sesaxeb<br />
TviTmoqmedebis Sesaxeb<br />
IV saxelmwifo, eTika da samarTali<br />
gazeT `kavkazis~ gamolaSqrebis gamo<br />
daviT aRmaSenebeli<br />
imperator fridrixis pirovnuli Rirsebebi<br />
sazogadoebrivi zneobis Sesaxeb<br />
V administracia, adgilobrivi<br />
mmarTveloba<br />
soflis moxeleTa saqmianoba<br />
qarTuli Teatris mSeneblobis Sesaxeb<br />
VI aRzrda, ganaTleba, kultura<br />
arsebuli saTavadaznauro skolis gadakeTebis<br />
aucilebloba<br />
555
skolebis erTi didi nakli<br />
pedagogika da sapedagogio Teoria<br />
codnis Sesaxeb<br />
gonebrivi muSaoba<br />
moswavleTa zne-xasiaTis wvrTvna<br />
swavlebis principebi Zvel saberZneTsa da romSi<br />
Sua saukuneebis moZRvreba adamianis ganviTarebis<br />
Sesaxeb<br />
skolis movaleoba saSualo saukuneebSi<br />
ostati da mowafe CvenSi da Sua saukuneebis<br />
evropaSi<br />
swavla-ganaTleba CvenSi da ucxoeTSi<br />
axlandeli skola<br />
moZravi skolebisa da biblioTekebis daarseba<br />
winamZRvrianTkaris sameurneo skolaSi swavlebasTan<br />
dakavSirebiT<br />
TbilisSi universitetis gaxsnis Sesaxeb<br />
oblebis movla-patronoba<br />
bagratis taZris Sesaxeb<br />
556<br />
VII mwerloba da mecniereba<br />
evropis mwerloba da mecniereba<br />
VIII medicina<br />
xoleris acra<br />
cofi<br />
janmrTelobis sakiTxi soflad<br />
IX soflis yofa, soflis meurneoba<br />
vazis avadmyofoba _ mildiu<br />
vazis daavadeba da vazis movla<br />
zeTisxilis gaSenebis Sesaxeb<br />
baJi aryis gamoxdaze<br />
meurneobis gaumjobesebisaTvis kavkasiaSi
presis mimoxilva<br />
X beWdviTi saqme, presa<br />
statistikis sakiTxebze<br />
XI statistika<br />
XII sxvadasxva sakiTxebi<br />
saaxalwlo milocva<br />
557
558<br />
sarCevi<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
kreba tfilisis saTavadaznauro bankis wevrTa (16<br />
maiss)<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
559
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
560
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
561
562<br />
ИЛЪЯ ГРИГОРЪЕВИЧ ЧАВЧАВАДЗЕ<br />
ПОЛНОЕ СОБРАНИЕ CОЧЕНЕНИЙ<br />
В 20-ТИ ТОМАХ<br />
ТОМ X<br />
(На Грузинском языке)<br />
ТБИЛИСИ<br />
“ИЛИАС ФОНДИ”<br />
2007<br />
gamomcemlobis redaqtorebi: ivane amirxanaSvili,<br />
uCa SerazadaSvili.<br />
koreqtori:<br />
teqsti aawyo: levan bukia<br />
daakabadona: levan bukia<br />
tiraJi 300<br />
fasi saxelSekrulebo