08.08.2013 Views

saqarTvelos mkvlelebi

saqarTvelos mkvlelebi

saqarTvelos mkvlelebi

SHOW MORE
SHOW LESS

Transform your PDFs into Flipbooks and boost your revenue!

Leverage SEO-optimized Flipbooks, powerful backlinks, and multimedia content to professionally showcase your products and significantly increase your reach.

vaxtang guruli<br />

<strong>saqarTvelos</strong> <strong>mkvlelebi</strong><br />

(ilia WavWavaZis <strong>mkvlelebi</strong>s erTi versia)<br />

1


<strong>saqarTvelos</strong> <strong>mkvlelebi</strong><br />

(ilia WavWavaZis <strong>mkvlelebi</strong>s erTi versia)<br />

asxuTi weli sruldeba ilia WavWavaZis mkvlelobidan. saukunis mkvlelobis<br />

istoriaSi bevri ram dResac burusiTaa moculi. es mravali mizeziTaa gapirobebuli. 1907<br />

wlis 30 agvistodan ilias mkvlelobis Taobaze xuTi versia Seiqmna, romelTaganac<br />

WeSmariti mxolod erTi iyo. mokled mimovixiloT es versiebi.<br />

pirveli versia _ mkvleloba Zarcvis mizniT. es versia SemTxveviT ar Seqmnila da mas<br />

winaswar, savsebiT mizandasaxulad avrcelebda is politikuri Zala, romelsac ilia<br />

WavWavaZis mkvleloba hqonda ganzraxuli.<br />

1907 wlis 7 ivniss saguramoSi, ilia WavWavaZis mamulSi, yaCaRuri Tavdasxmis dros<br />

mokles ilias mouravi mose memarniSvili, misi meuRle ki sasikvdilod daWres (rogorc<br />

sCans yaCaRebs isic mkvdari egonaT). iseve rogorc mouravis, ilia WavWavaZis saxlSic,<br />

viTomda fulisa da Zvirfasi nivTebis Zebnis mizniT, yaCaRebma yvelaferi gadaqeqes, waiRes<br />

kidec zogierTi nivTi. mose memarniSvilisa da misi meuRlis mkvleloba ar iyo mkvleloba<br />

Zarcvis mizniT. am movlenis logikuri gagrZeleba unda yofiliyo ilia WavWavaZis<br />

mkvleloba, viTomda, Zarcvis mizniT. ilias mkvlelobis organizatori varaudobda, rom<br />

orive mkvleloba (mose memarniSvilisa da ilia WavWavaZisa) erTmaneTs daukavSirdeboda da<br />

Zarcvis mizniT Cadenil mkvlelobad Seiracxeboda. iseve, rogorc 1907 wlis 7 ivniss<br />

saguramoSi mose memarniSvilis sacxovreblisa da ilia WavWavaZis saxlis gaZarcva, 30<br />

agvistos wiwamurTan mokluli ilia WavWavaZisa da mZimed daWrili misi meuRlis gaZarcva,<br />

simulirebuli iyo da xelisuflebis, gamoZiebis da sazogadoebisa SecdomaSi Seyvanas<br />

isaxavda miznad. mavanma da mavanma iqneb daijera kidec, rom ilia Zarcvis mizniT mokles,<br />

magram kavkasiis mefisnacvlis administraciasa specsamsaxurebs (Tbilisis guberniis<br />

Jandarmeriis sammarTvelo, Tbilisis oxranka) eWvic ar Sehparvia, rom Zarcva<br />

simulirebuli iyo. 1907 wlis 1 seqtembers, ilia WavWavaZis mkvlelobasTan dakavSirebiT,<br />

peterburgSi, saxelmwifo kancelariaSi, gagzavnil telegramaSi Tbilisis droebiTi<br />

samxedro gubernatori, generali timofeevi aRniSnavda: ,,Zarcva simulirebulia” (,,грабеж<br />

симулирован”). cxadia, Tbilisis samxedro gubernatori kompetenturi organoebis (Tbilisis<br />

guberniis Jandarmeriis sammarTvelos, Tbilisis oxrankis da sxv.) daskvnas eyrdnoboda.<br />

kavkasiis mefisnacvli i. i. voroncov-daSkovs administracias, piradad mefisnacvals,<br />

Tbilisis samxedro gubernators da sxva Tanamdebobis pirebs xels aZlevdaT versia<br />

Zarcvis mizniT mkvlelobis Taobaze. Zarcvis mizniT mkvlelobis SemTxvevaSi maT naklebi<br />

pasuxismgebloba ekisrebodaT, vidre politikuri mkvlelobis SemTxvevaSi. miuxedavad<br />

amisa, kavkasiis mefisnacvlis administraciam misTvis sasurvel, magram ususur versias<br />

mxari ar dauWira _ Zarcvis mizniT mkvlelobis versia gamoricxa.<br />

garda zemoT aRniSnulisa Zarcvis mizniT ilia WavWavaZis mkvlelobis versiis<br />

winaaRmdeg metyvelebda Semdegi garemoeba. ra simdidre (fuli da Zvirfasi nivTebi) unda<br />

hqonodaT ilia WavWavaZesa da mis meuRles etlSi? ufro meti simdidris xelSi Cagdeba<br />

yaCaRebs SeeZloT Tu isini ilias ar yofnis dros Tavs daesxmodnen ilia WavWavaZis saxls<br />

TbilisSi an saguramoSi. imxanad ilias saxlebs Tbilissa da saguramoSi raime<br />

gansakuTrebuli dacva ar hyavda miCenili da yaCaRebs xels veravin SeuSlida, ise rogorc<br />

veravin SeuSala xeli 1907 wlis 7 ivniss ilias mouravis mkvlelobas.<br />

bunebrivad ismis kiTxva: Tu yaCaRebs ilia WavWavaZis mkvlelobis gareSe, gacilebiT<br />

ufro naklebi riskis fasad, ufro meti fulis Sovna SeeZloT, vidre iSoves did riskTan<br />

dakavSirebuli ilia WavWavaZis mkvlelobiT, maSin ratom mokles ilia? yaCaRebi arc ise<br />

sulelebi iyvnen, rom ar scodnodaT: ilia WavWavaZis saxlis gaZarcva TbilisSi an<br />

saguramoSi maT ufro advilad SerCebodaT, vidre dRisiT, mzisiT ruseTis imperiis<br />

saxelmwifo sabWos wevris ilia WavWavaZis mokvla.<br />

meore versia _ mkvleloba agrarul niadagze. es versia imave politikurma Zalam<br />

SeTxza, romelmac SeTxza versia Zarcvis mizniT mkvlelobis Taobaze. mizanic igive iyo:<br />

xelisuflebis, gamoZiebisa da sazogadoebis SecdomaSi Seyvana.<br />

glexebis mier memamuleebis mkvlelobebma da maTi mamulebis darbevam masobrivi<br />

xasiaTi miiRo 1905 wlis gazafxulidan da grZeldeboda mTeli zafxulisa da Semodgomis<br />

ganmavlobaSi. male glexTa ,,wiTeli razmebis” TareSs Tavadaznaurobam ,,Savi razmebis”<br />

SeqmniT upasuxes. bevrma memamulem Crdilo kavkasieli mTielebi daiqirava da teroristTa<br />

TviTneboba alagma. xelisuflebac saTanadod daexmara memamuleebs. bevr sofelSi<br />

policia da jaric ki Caayenes. policia icavda saguramoSi ilia WavWavaZisa da sxva<br />

2


memamuleebis saxl-kars. 1905-1906 wlebSi xelisuflebam damsjeli eqspediciebi aamoqmeda.<br />

samxedro tribunalebma memamuleTa mkvlelobis monawile bevri glexi sikvdiliT dasajes,<br />

glexebis nawili cixeebSi gamoketes da Semdeg cimbirSi gadaasaxles. 1906 wlis<br />

miwurulisaTvis xelisuflebam TiTqmis sruliad aRadgina kontroli sasoflo raionebze,<br />

amoqmedda soflis administracia. memamuleTa mkvlelobaSi braldebuli glexebi, vinc<br />

xelisuflebis msjavrs gadaurCa, soflebidan gaiqca (maTma nawilma Tavi irans Seafara).<br />

1907 wels, miT umetes wlis meore naxevarSi, agrarul niadagze memamulis mkvlelobebi<br />

Zalze iSviaTi iyo. 1907 wlisaTvis ilia WavWavaZemac glexebTan Zveli tradiciuli<br />

urTierToba aRadgina. 1907 wels iliasa da glexebs Soris urTierToba seriozulad ar<br />

daZabula, radgan amis mizezi ar arsebobda. muqaris werilebi, romlebsac ilia TiTqosda<br />

glexebisagan iRebda, sinamdvileSi glexebs ar ekuTvnoda da im politikuri Zalis mier<br />

iyo SeTxzuli, romelic ilias mkvlelobas gegmavda. xmebi imis Sesaxeb, rom ilia<br />

WavWavaZes male moklaveno, aseve zemoxsenebuli politikuri Zalis mier iyo<br />

gavrcelebuli.<br />

bunebrivad ismis kiTxva: Tu ilia WavWavaZe glexebma ar mokles 1905-1906 wlebSi,<br />

roca bevri memamule gamoasalmes sicocxles da roca memamulis mkvleloba Cveulebrivi<br />

movlena iyo, ratom mokles ilia 1907 wlis agvistoSi, roca memamuleTa mkvlelobebi ukve<br />

warsuls Cabarda da mkvlelebs sasjelisagan Tavis daxsnis Zalze mcire Sansi hqondaT.<br />

1905-1906 wlebSi memamulis mkvlelobas mizezi ar undoda, klavdnen imitom rom memamule<br />

iyo. mTeli glexoba afeqtis mdgomareobaSi imyofeboda. 1907 wlis zafxulisaTvis viTareba<br />

kardinalurad iyo Secvlili. glexoba darbeuli, welSi gatexili da rac mTavaria<br />

daSinebuli iyo. saguramoSi glexebis mier ilia WavWavaZis mkvlelobis organizeba Zneli<br />

dasajerebelia.<br />

garda amisa, yuradsaRebia kidev erTi garemoeba. ilia WavWavaZes rom glexobis SiSi<br />

hqonoda, mas, rogorc ruseTis saxelmwifo sabWos wevrs SeeZlo sagangebo dacvis<br />

TanxlebiT emgzavra da misi saxlebic saimedod yofiliyo daculi. miT umetes, rom<br />

Tbilissa da duSeTis mazraze samxedro mdgomareoba vrceldeboda. ilia WavWavaZes dacvis<br />

ayvana azradac ar mosvlia, radgan mas verc ki warmoedgina, rom glexebi gzaze<br />

Causafrdebodnen da moklavdnen. imxanad glexebi ilia WavWavaZis ki ara Tavisi sisastikiT<br />

cnobili memamuleebis mokvlasac ki ver bedavdnen. Tbilisis samxedro gubernatori ilia<br />

WavWavaZis mkvlelobis mizezad glexobis aRSfoTebas ki ar asaxelebda, aramed miiCnevda<br />

rom glexebi social-demikratebma waaqezes. 1907 wlis 1 seqtembers ilia WavWavaZis<br />

mkvlelobasTan dakavSirebiT peterburgSi, saxelmwifo kancelariaSi, gagzavnil<br />

telegramaSi Tbilisis samxerdo gubernatori aRniSnavda: ,,savaraudoa, rom Tavadi mokles<br />

adgilobrivma glexebma social-demokratiis waqezebiT. e. i. telegramis gagzavnis<br />

momentisaTvis Tbilisis samxedro gubernatori darwmunebuli iyo, rom danaSauli<br />

(mkvlelobis) provocireba social-demokratebma moaxdines anu mkvlelobiT socialdemokratebi<br />

iyvnen dainteresebulni.<br />

aqve gvinda gavimeoroT zemoTqmuli: kavkasiis mefisnacvlis administracias xels<br />

aZlevda versia agrarul niadagze mkvlelobis Taobaze (iseve rogorc, versia Zarcvis<br />

mizniT mkvlelobis Taobaze). am SemTxvevaSic pasuxismgebloba gacilebiT ufro naklebi<br />

iqneboda, vidre politikuri motiviT mkvlelobis SemTxvevaSi.<br />

mesame versia _ mkvleloba somexi nacionalistebis dakveTiT. somexi nacionalistebis<br />

dakveTiT mkvlelobis versia, anu versia erovnuli SuRlis niadagze mkvlelobis Taobaze,<br />

imave politikurma Zalam SeTxza, romelmac SeTxza pirveli da meore versiebi _<br />

mkvleloba Zarcvis mizniT da mkvleloba agrarul niadagze. mizanic igive iyo:<br />

xelisuflebis, sazogadoebisa da Ziebis SecdomaSi Seyvana.<br />

cnobilia Tu raoden didi aRSfoTeba mohyva somex nacionalistTa Soris ilia<br />

WavWavaZis ,,qvaTa RaRads” (1899 w.). ilias mkvlelobis somxuri versiis SemTxzveli swored<br />

am faqtiT spekulirebda. ilias mkvlelobis somxuri versiiT gamoZiebis SecdomaSi Seyvana<br />

mkvlelobis monawilis, ilias meetlis, Tedo labauris, saSualebiT scades. 1907 wlis 3<br />

seqtembers micemul CvenebaSi Tedo labaurma, miRebuli miTiTebis Tanaxmad, ganacxada, rom<br />

<strong>mkvlelebi</strong> somxebi iyvneno: ,,me momeCvena, rom garegnobiT isini somxebi iyvnen”. meti<br />

damajereblobisaTvis Tedo labaurma aRniSna: <strong>mkvlelebi</strong> rusulad laparakobdnen, oRond<br />

somxuri aqcentiTo: ,,es xalxi laparakobda iseTi aqcentiT, rogori aqcentiTac somxebi<br />

laparakoben rusulad”. meore dakiTxvisas, 1917 wlis 16 noembers, Tedo labaurma TviTonve<br />

uaryo adre micemuli Cveneba da ganacxada: <strong>mkvlelebi</strong> qarTvelebi iyvneno.<br />

xmebi somexi teroristebis mier ilia WavWavaZis mkvlelobis Taobaze mxolod Tedo<br />

labauris Cvenebidan ar iRebda saTaves. ilias mkvlelobis somxuri versia sxva<br />

wyaroebidanac vrceldeboda. somexi nacionalistebis mier ilia WavWavaZis mkvlelobis<br />

3


versia sruliad usafuZvlod miiCnia vaJa fSavelam da xalxs mouwoda ar ahyolodnen<br />

provokatorebs.<br />

meoTxe versia _ mkvleloba ruseTis imperiis xelisuflebis dakveTiT.<br />

ruseTis imperiis xelisuflebis dakveTiT mkvlelobis versia, anu politikuri<br />

mkvlelobis versia imave politikurma Zalam SeTxza, romelmac SeTxza pirveli, meore da<br />

mesame versia (mkvleloba Zarcvis mizniT, mkvleloba agrarul niadagze, mkvleloba somexi<br />

nacionalistebis mier). am versiis mizans Seadgenda ruseTis imperiis xelisuflebis<br />

komprometacia, xelisuflebisa da sazogadoebis dapirispireba. versiam ruseTis imperiis<br />

xelisuflebis mier ilia WavWavaZis mkvlelobis Taobaze meore sicocxle SeiZina sabWoTa<br />

xelisuflebis arsebobis periodSi. gabatonda Sexeduleba imis Taobaze, rom ,,ilia<br />

WavWavaZe mokles carizmis mier mosyidulma agentebma.” sabWoTa istoriografia ilias<br />

mkvlelobis mizezad asaxelebda: ruseTis saxelmwifo sabWoSi ilias brZolas qarTveli<br />

xalxis interesebis dacvisTvis, gamosvlas sikvdiliT dasjis winaaRmdeg, <strong>saqarTvelos</strong><br />

avtonomiisaTvis brZolas. mokled SevexoT am sakiTxebs.<br />

ilia WavWavaZ rom ruseTis saxelmwifo sabWoSi qarTveli eris interesebs icavda es<br />

sayovelTaodaa cnobili. amasTan erTad cnobilia isic, romsaxelmwifo sabWoSi Tavisi<br />

moRvaweobis manZilze ilias iseTi araferi uTqvams an gaukeTebia, rom xelisuflebas igi<br />

miuReblad da, miT umetes, saSiSad mieCnia da specsamsaxurebisaTvis ilia WavWavaZis<br />

mkvleloba SeekveTa. ilia tipiuri liberal-demokrati iyo, misTvis ucxo iyo yovelive<br />

radikaluri da eqstremistuli. saxelmwifo sabWoSi ilias gamosvlebi saxelmwifoebrivi<br />

azrovnebis nimuSs warmoadgenda. am gamosvlebs xelisuflebis mxridan raime seriozuli<br />

protesti arasodes mohyolia. wlebis manZilze grZeldeba gaugebroba saxelmwifo sabWoSi<br />

sikvdiliT dasjis gauqmebasTan dakavSirebiT ilia WavWavaZis gamosvlis Taobaze. imxanad<br />

uamravi rusi politikuri da sazogado moRvawe, iuristi iTxovda sikvdiliT dasjis<br />

gauqmebas. saqme exeboda ara saerTod sikvdiliT dasjis gauqmebas (rac gaTvaliswinebuli<br />

iyo ruseTis imperiis kanonmdeblobiT), aramed xelisuflebis mier droebiT SemoRebuli<br />

sikvdiliT dasjis sagangebo (gansakuTrebuli) wesis gauqmebas, anu samxedro<br />

tribunalebisaTvis sikvdiliT dasjis ganaCenis gamotanis uflebis CamorTmevas. ilia<br />

WavWavaZe iziarebda gamoCenili rusi politikosebisa da iuristebis azrs da emzadeboda<br />

kidec am sakiTxze saxelmwifo sabWoSi gamosasvlisaTvis. miuxedavad amisa, ilia sikdiliT<br />

dasjis gauqmebis moTxovniT saxelmwifo sabWoSi ar gamosula da romc gamosuliyo amaSi<br />

xelisuflebisaTvis saSiSi araferi iqneboda (samxedro tribunalebis moqmedeba SemdgomSi<br />

marTlac SeCerebul iqna). ruseTis imperiis xelisuflebisaTvis jer kidev 1905 wlisaTvis<br />

kargad iyo cnobili ilia WavWavaZis damokidebuleba <strong>saqarTvelos</strong> avtonomiis ideisadmi.<br />

<strong>saqarTvelos</strong> avtonomiis iliaseuli idea rom ruseTis imperiis xelisuflebas saSiSad<br />

mieCnia, maSin ilias 1906 wels saxelmwifo sabWos wevrad ar airCevdnen da saqmesac ar<br />

gairTulebdnen. ilia WavWavaZes ruseTis saxelmwifo sabWoSi <strong>saqarTvelos</strong> avtonomiis<br />

sakiTxi oficialurad ar dauyenebia, da romc daeyenebina es ar SeiZleboda gamxdariyo<br />

saxelmwifo sabWos wevris politikuri devnisa da rac mTavaria mkvlelobis safuZveli.<br />

dabolos. ruseTis imperiaSi politikuri motiviT saxelmwifo sabWos wevris<br />

mkvleloba yovlad warmoudgeneli iyo. xelisuflebisaTvis arasasurveli moRvawe<br />

advilad SeiZleboda gamxdariyo saxelmwifo saTaTbiros wevri. amis saSualebas iZleoda<br />

saarCevno sistema. amave dros xelisuflebisaTvis arasasurveli politikuri moRvawe<br />

verasgziT ver gaxdeboda saxelmwifo sabWos wevri. amas gamoricxavda saarCevno sistema.<br />

amitom iyo rom xelisuflebisaTvis miuRebeli politikuri moRvawe arasodes yofila<br />

ruseTis saxelmwifo sabWoSi.<br />

mexuTe versia _ social-demokratebis mier organizebuli mkvleloba. ilia WavWavaZis<br />

mkvlelobis Taobaze gadawyvetileba miiRo ruseTis social-demokratiuli muSaTa partiis<br />

(rsdmp) xelmZRvanelobam (vladimer lenini, grigol zinovievi da sxv.), romelic imxanad<br />

emigaciaSi (parizSi, JenevaSi) imyofeboda. teroristuli aqtis ganxorcielebisTvis saWiro<br />

Tanxac sazRvargareTidan Semovida (saqarTveloSi ar moupovebiaT), qileri qarTveli iyo.<br />

rsdmp Tbilisis komitets ilia WavWavaZis mkvlelobis Taobaze gadawyvetilebis miRebaSi<br />

monawileoba ar miuRia, komitetis sxdomaze es sakiTxi ar ganxilula. qarTvel socialdemokratTagan<br />

mkvlelobis organizebaSi monawileobdnen filipe maxaraZe da sergo<br />

orjonikiZe. imxanad arc erTi rsdmp Tbilisis komitetis wevri ar yofila, isini<br />

komitetis davalebiT ar moqmedebdnen da arc angariSs abarebdnen mas.<br />

rsdmp xelmZRvanelobis mier ilia WavWavaZis mkvleloba guldasmiT momzadda. Cvens<br />

mier zemoxsenebuli oTxive versia (mkvleloba Zarcvis mizniT, mkvleloba agrarul<br />

niadagze, mkvleloba somexi nacionalistebis dakveTiT, mkvleloba erovnuli SuRlis<br />

niadagze, mkvleloba ruseTis imperiis xelisuflebis dakveTiT) social-demokratebma<br />

SeTxzes da ilias mkvlelobis pirvelive dRidanve avrcelebdnen xalxSi. ilias<br />

4


mkvlelobamde darxeuli xmebi imis Sesaxeb, rom ilias male moklavdnen aseve socialdemokratebis<br />

gegmis nawils warmoadgenda. ilias mouravi mose memarniSvili da misi<br />

meuRlec social-demikratebma moakvlevines. gamoZiebisTvis micemuli mkvlelobis<br />

monawileebis cru Cvenebebic metwilad social-demokratebis mier iyo nakarnaxevi.<br />

social-demokratebis mier ilia WavWavaZis mkvlelobis versia, oficialurad,<br />

Tbilisis droebiTma samxedro gubernatorma wamoayena 1907 wlis 1 seqtembers peterburgSi,<br />

saxelmwifo kancelariaSi, gagzavnil telegramaSi. telegramaSi vkiTxulobT: ,,savaraudoa,<br />

rom Tavadi mokles adgilobrivma glexebma social- demokratebis waqezebiT.”<br />

sazogadoebis nawils amis gareSec sjeroda, rom ilia WavWavaZis mkvlelobis<br />

organizatorebi social-demokratebi iyvnen.<br />

aqve gvinda aRvniSnoT, rom ilia WavWavaZis mkvlelobasTan aranairi kavSiri, arc<br />

pirdapiri da arc arapirdapiri, ar hqonia or qarTvel social-demokrats _ noe<br />

Jordaniasa da ioseb juRaSvils (stalins). noe Jordania 1907 wlis gazafxulidan ruseTis<br />

saxelmwifo saTaTbiros social-demokrat deputatebTan erTad e. w. ,,viborgis<br />

mowodebaze” xelis mowerisaTvis cixeSi imyofeboda (dokumenturadaa dadasturebuli, Tu<br />

rodis daapatimres noe Jordania, rodis dakiTxes pirvelad, rodidan imyofeboda<br />

sapatimroSi da rodis gaaTavisufles patimrobidan). noe Jordania TbilisSi mxolod 1907<br />

wlis dekemberSi dabrunda. rac Seexeba ioseb juRaSvils 1907 wels igi sul ramdenjerme<br />

gamoCnda TbilisSi (ZiriTadad baqoSi imyofeboda), xolo 1907 wlis ivnisis bolodan igi<br />

saerTod aRar gamoCenila TbilisSi. Cven zemoT avRniSneT, rom ilia WavWavaZis<br />

mkvlelobis sakiTxi rsdmp Tbilisis komitets ar ganuxilavs da rom ganexila ioseb<br />

juRaSvili am sxdomas ver daeswreboda, radgan igi komitetis wevri ar iyo.<br />

dRes Cven xelT arsebuli masalebis analizis Sedegad SegviZlia davaskvnaT:<br />

1. 1905 wlis gazafxulze ilia WavWavaZis winaaRmdeg mimarTuli binZuri kampaniis<br />

Sedegad social-demokratebma CaTvales, rom ilias saxeli gautexes da igi xels veRar<br />

SeuSlida maTi gegmis realizebas. 1905 wels iliam liberalur-demokratiuli tipis<br />

partiis Seqmna scada, magram uSedegod. social-demokratebma esec TavianT gamarjvebad<br />

miiCnies. rsdmp xelmZRvaneloba Tvlida, rom saqarTveloSi maTi yvelaze Zlieri da saSiSi<br />

mowinaaRmdege umniSvnelo Zalad aqcies.<br />

2. 1906 wels ilia WavWavaZe ruseTis saxelmwifo sabWos wevrad airCies. rsdmp<br />

xelmZRvanelobisTvis es mowmendil caze mexis gavardnis tolfasi iyo. yvelasaTvis cxadi<br />

iyo, rom ilias garSemo Tavs moiyrida <strong>saqarTvelos</strong> avtonomiisa da <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis<br />

avtokefaliisaTvis mebrZoli Zalebi. avtonomia da avtokefalia principulad<br />

ewinaaRmdegeboda rsdmp programas. <strong>saqarTvelos</strong> avtonomiis mopovebisa da <strong>saqarTvelos</strong><br />

eklesiis avtokefaliis aRdgenis SemTxvevaSi daiwyeboda erovnuli moZraobis mZlavri<br />

aRmavloba. ar iyo gamoricxuli, rom ilia amjerad moaxerxebda mTeli qarTveli eris<br />

interesebis gamomxatveli liberalur-demokratiuli (centristuli) partiis Seqmnas. es ki<br />

minimumamde daiyvanda <strong>saqarTvelos</strong> teritoriaze saxelmwifo saTaTbiros arCevnebSi<br />

social-demokratebis gamarjvebis Sanss. qarTul sazogadoebriv moZraobaSi erovnul<br />

ZalTa gabatonebas rsdmp xelmZRvaneloba verasgziT ver dauSvebda. ilia WavWavaZis<br />

mkvleloba erovnul ZalTa daqsaqsvisa da dasustebis erTaderT saSualebad iqna<br />

miCneuli.<br />

3. ilia WavWavaZe SeiZleboda moeklaT TbilisSic da saguramoSic, mgzavrobisas Tu<br />

Sin myofi. amisTvis qileris erTi marjve gasrola iyo sakmarisi. am gziT mkvleloba<br />

rsdmp xelmZRvanelobas xels ar aZlevda. ilia unda moeklaT glexebs da Tanac ise, rom<br />

mkvlelobaSi social-demokratebis kvali dafaruliyo. <strong>mkvlelebi</strong>, aucileblad,<br />

adgilobrivi, ilias nacnobi glexebi unda yofiliyvnen. ilia glexebs unda moeklaT,<br />

rogorc memamule, rogorc glexebis mCagvreli. amiT daifareboda politikuri mkvleloba,<br />

mkvleloba erovnuli moZraobis winamZRolisa.<br />

4. ilia WavWavaZis mkvlelobisaTvis SerCeuli glexebi _ gigla berbiWaSvili, gigola<br />

moZRvriSvili, Tedo labauri, pavle fSavliSvili (afciauri), giorgi xizaniSvili _<br />

mkvlelobaSi ideuri mosazrebiT ar monawileobdnen, isini ilias mokvlas garkveuli<br />

safasuris miRebis sanacvlod daTanxmdnen, anu tipiuri teroristebi iyvnen. teroristebis<br />

imedad mkvlelobis uSualo xelmZRvaneli ver iqneboda. maT SeiZleba nebismier momentSi<br />

gadaefiqraT ilias mokvla (aseTi SemTxvevebi bevri iyo 1905-1907 wlebSi). ilias<br />

mkvlelobis dakmkveTsa da uSualo xelmZRvanels aucileblad sWirdebodaT sayovelTaod<br />

dadasturebuli faqti ilias etlis adgilobrivi glexebis mier gaCerebis Taobaze.<br />

danarCeni marto moqmedi profesionali qileris saqme iyo. es qileri CasafrebaSi<br />

imyofeboda. qilerma icoda ,rom glexebi ilias etls gaaCerebdnen, xolo glexebma<br />

qileris arsebobis Sesaxeb araferi icodnen. gigla berbiWaSvilis jgufma ilias etli<br />

gaaCera. ilia etlSi fexze wamodga. ilias mcvelis iakob biTariSvilis etlidan<br />

5


gadaxtomam da buCqebSi gaqcevam teroristebi daabnia da SeaSina. iakobs SeeZlo<br />

moxerxrbuli safridan Sua gzaze mdgari teroristebi advilad daexoca. mTeli yuradReba<br />

iakob biTariSvilze iqna gadatanili. swored am dros gaCerebuli etlidan ukan<br />

CasafrebaSi myofma marto moqmedma qilerma erTaderTi tyvia gaisrola. ilia swored am<br />

tyviiT aris mokluli. gasrolis Semdeg qileri SeumCnevlad gaecala iqaurobas. 1907<br />

wlis 31 agvistos duSeTis mazris eqimma iaSvilma gamomZiebel dilevskis TandaswrebiT<br />

gakveTa ilia WavWavaZis gvami. Sedga gvamis gakveTis aqti. am dokumentSi sruliad<br />

garkveviTaa aRniSnuli: ,,gulmkerdis areSi aReniSneba cecxlnasroli gamWoli Wriloba,<br />

romlis erTi xvreli moTavsebulia marjvena ZuZus dvrilidan odnav SigniT, xolo meore<br />

_ marcxena iRliis ukana kideze; pirveli ovaluri formisaa, misi udidesi zoma kanze sami<br />

santimetria, meoris zoma iRliis kanze SedarebiT mcirea, gamavalia neka TiTisaTvis”. e. i.<br />

ilias sxeulSi tyvia Sevida marcxena iRliis ukana kidesTan, neknebs Soris, gaiara guli<br />

da gamovida marjvena ZuZus dvrilTan. amitomaa, rom marcxena iRliis ukana kideze (neknebs<br />

Soris) tyviam datova mcire diametric xvreli (gamavali neka TiTisaTvis), xolo mkerdze<br />

(marjvena ZuZus dvrilTan) _ gacilebiT didi zomis xvreli (ovaluri formis, sami<br />

santimertis sigrZisa). cnobilia, rom tyvia sxeulSi Sesvlisas tovebs mcire diametris<br />

xvrels, xolo sxeulidan gamosvlisas gacilebiT dids. ilia WavWavaZis gvamis<br />

daTvalierebis aqtis (1907 wlis 31 agvisto) Seswavlis Sedegad eqsperti b. kilasonia<br />

daaskvnis: ilias sxeulze cecxlsasroli iaraRiT miyenebuli ,,Wrilobis arxis<br />

mimarTulebaa marcxnidan marjvniv, uknidan win, e.i. iliasaTvis tyvia zurgidan usvriaT:”<br />

mkvlelobis monawileTa mier 1907 wels micemuli Cvenebebis mixedviT ki ilia WavWavaZes<br />

gigla berbiWaSvilma pirispir mdgarma (e.i. winidan) esrola. SeiZleba Tedo labauri da<br />

mkvlelobis sxva monawileebi arc cruobdnen, ubralod verc gaiges vis mier nasrolma<br />

tyviam mokla ilia. maT xom warmodgenac ki ar hqondaT imis Taobaze, rom iqve axlos<br />

marto moqmedi qileri iyo Casafrebuli. amis gamo eWvic ar SehparviaT, rom ilia swored<br />

gigla berbiWaSvilma mokla.<br />

5. ilia WavWavaZis mkvlelobis damkveTma da misma uSualo xelmZRvanelma mizans<br />

nawilobriv miaRwies _ sazogadoeba da gamoZieba daabnies. ilias mkvleloba ise<br />

veragulad iyo momzadebuli da ganxorcielebuli, rom dRes mavens da mavens kvlav sjera,<br />

rom ilia agrarul niadagze iqna mokluli glexebis mier. kvlav SevxvdebiT adamianebs,<br />

romlebic amtkiceben, rom ilia ruseTis imperiis xelisuflebis dakveTiT mokles.<br />

ilias mkvlelobis damkveTisa da misi uSualo amsruleblis (teroristebs ar<br />

vgulisxmobT!) dadgena ver SeZlo orma gamoZiebam da orma sasamarTlo procesma. verc<br />

ruseTis imperiisa da verc sabWoTa marTlmsajulebam ver gabeda simarTle bolomde<br />

eTqva. verc XX saukunis 80-ian wlebSi erovnuli moZraobis moTxovniT Seqmnilma komisiam<br />

gamoitana saboloo daskvna. WeSmariteba mxolod RmerTma uwyis. misi msjavri ukve karga<br />

xania aRsrulda _ ilias mkvlelobis damkveTebsac, mkvlelobis uSualo<br />

organizatorebsac da teroristebsac miezRoT.<br />

* * *<br />

ilia WavWavaZis mkvlelobis saqmis Zieba (1907-1909ww.) ver warimarTa saTanado doneze.<br />

Ziebis uxarisxod Catarebam gavlena iqonia sasamarTlo procesze (1909w.) da cxadia,<br />

ganaCenzec. Ziebam da sasamarTlom ver miaRwia umTavress _ ver gamoavlina ilia WavWavaZis<br />

mkvlelobis damkveTi, verc mkvlelobis organizatori, mxolod teroristuli aqtis<br />

uSualo Semsruleblebi daadgina da dasaja. ilia WavWavaZis mkvlelobas ar mieca<br />

politikuri mkvlelobis kvalifikacia. sasamarTlom ganaCeni memamulis mkvlel glexebs<br />

gamoutana. pasuxi ver gaeca uamrav kiTxvas. dRes, ilias mkvlelobidan asxuTi wlis<br />

Semdeg, Zalze Znelia, xSir SemTxvevaSi SeuZlebelic ki, gamoikvlio da daadgino is, rac<br />

unda gamokvleuliyo da dageniliyo mkvlelobidan ramdenime kviris, Tundac ramdenime<br />

Tvis ganmavlobaSi.<br />

ilia WavWavaZis mkvlelobis istoriaSi sadReisod dadgenilad SeiZleba CaiTvalos<br />

Semdegi:<br />

pirveli. ilia WavWavaZis mkvelobis Taobaze gadawyvetileba miiRo emigraciaSi<br />

(parizSi, JenevaSi) myofma ruseTis socialur-demokratiuli muSaTa partiis<br />

xelmZRvanelobam (imxanad bolSevikuri da menSevikuri fraqciebi erT partiad iyo<br />

gaerTianebuli).<br />

6


meore. ilia WavWavaZis mokvlis Sesaxeb gadawyvetilebis miRebis mizezi gaxda misi<br />

arCeva ruseTis saxelmwifo sabWos wevrad (1906 w.), aseve ilias brZola <strong>saqarTvelos</strong><br />

politikuri avtonomiisaTvis, mxardaWera avtokefalistTa moZraobisadmi da saerTod,<br />

erovnul ZalTa gaerTianebis mcdeloba. yovelive zemoT aRniSnuli ewinaaRmdegeboda<br />

rsdmp programas da misi ganxorcielebis SemTxvevaSi social-demokratia saqarTveloSi<br />

umniSvnelo Zalad iqceoda, rasac v. lenini da misi Tanamoazreebi ver dauSvebdnen.<br />

mesame. rsdmp xelmZRvanelobam mkvlelobis damkveTis vinaobis ukeT dafarvis mizniT<br />

ilia WavWavaZis mkvlelobis organizeba ar daavala rsdmp Tbilisis komitets (komitetSi<br />

bolSevikebi da menSevikebi erTad moRvaweobdnen), romelsac Zlieri teroristuli<br />

organizacia gaaCnda. sazRvargareTidan Camosulma rsdmp xelmZRvanelobis ndobiT<br />

aRWurvilma pirma (igi erovnebiT qarTveli ar yofila) ilia mkvlelobis organizeba<br />

daavala filipe maxaraZesa da sergo orjonikiZes (arc erTi maTgani rsdmp Tbilisis<br />

komitetis wevri ar yofila), romelTac miRebuli instruqciis Tanaxmad, saqmis kursSi ar<br />

CauyenebiaT rsdmp Tbilisis komiteti.<br />

meoTxe. teroristuli aqtis ganxorcielebisaTvis aucilebeli fuli socialdemokratebma<br />

sazRvargareTidan Semoitanes, eqspropriaciis gziT saqarTveloSi ar<br />

moupovebiaT. es imitom gakeTda, rom jandarmeriasa da oxrankas eWvi ar aeRo,<br />

eqsproprirebuli fulis kvals ar gahyoloda da mkvlelobis organizatorebi ar<br />

daedgina.<br />

mexuTe. ilia WavWavaZis mkvlelobis damkveTis dafarvis mizniT filipe maxaraZem da<br />

sergo orjonikiZem ilias mkvlelobamde dayares xmebi imis Taobaze, rom ilias male<br />

moklavdnen, mkvlelobis dRidanve ki social-demokratebi Zalze ostaturad avrcelebdnen<br />

xmebs, romlis mixedviTac ilia WavWavaZe mokles a) yaCarebma Zarcvis mizniT, b)<br />

adgilobrivma glexebma agrarul niadagze, g) somexma nacionalistebma erovnuli SuRlis<br />

niadagze, d) ruseTis imperiis xelisuflebam politikuri motiviT. social-demokratebma<br />

mkvlelobis damkveTis vinaoba sabolood mainc ver damales, magram ilias mkvlelobis<br />

pirvel dReebSi xelisufleba, sazogadoeba da Zieba seriozulad daabnies.<br />

meeqvse. social-demokratebs ilia SeeZloT moeklaT sakuTar saxlSi (TbilisSi,<br />

saguramoSi) an gzaze etliT mimavali. amisaTvis sakmarisi iyo Casafrebuli profesionali<br />

qileris erTi gasrola. am gziT ganxorcielebuli teroristuli aqti social-demokratebs<br />

xels ar aZlevdaT. ilia unda moeklaT adgilobriv glexebs, aSkara yaCaRuri TavdasxmiT,<br />

xolo mokluli unda gaeZarcvaT. es mkvlelobis organizatorebs saSualebas miscemda,<br />

gaevrcelebinaT xmebi, rom ilia mokles an Zarcvis mizniT an agrarul niadagze.<br />

meSvide. damkveTisa da organizatorebis dafarvis mizniT filipe maxaraZem da sergo<br />

orjonikiZem teroristuli aqti Semdegnairad ganaxorcieles: adgilobrivma glexebma<br />

gigla berbiWaSvilma, gigola moZRvriSvilma, pavle fSavliSvilma (afciaurma), gigla<br />

(loma) xizaniSvilma da ,,viRac imerelma” 1907 wlis 30 agvistos sofel wiwamursa da<br />

sofel saguramos Soris (saguramodan oTx versze) Tbilisidan momavali ilia WavWavaZis<br />

etli gaaCeres. amaSi teroristebs daexmara maTi Tanamzraxveli, ilias meetle Tedo<br />

labauri. social-demokratebs aucileblad sWirdebodaT glexebis mier etlis gaCerebis<br />

sayovelTaod dadasturebuli faqti (es faqti Ziebas kidec daudastures Tedo labaurma<br />

da ilias meuRlem). mkvlelobis organizatorebs afiqrebdaT erTi garemoeba - glexebi,<br />

romlebic etls gaaCerebdnen, profesionali qilerebi ar iyvnen. isini demoralizebuli,<br />

gadagvarebuli adamianebi iyvnen da maTi ndoba ar SeiZleboda. 1905-1907 wlebis<br />

revoluciis periodSi iyo SemTxvevebi, rodesac glexebma (araprofesionalma qilerebma)<br />

fuli aiRes, magram bolo momentSi memamulis mkvleloba gadaifiqres da mxolod ZarcviT<br />

dakmayofildnen. igive SeiZleboda momxdariyo ilia WavWavaZeze Tavdasxmisasac. swored<br />

amitom ilias etlis gaCerebis savaraudo adgilze mkvlelobis organizatorebs mzad<br />

hyavdaT damoukideblad moqmedi profesionali qileri (igi erovnebiT qarTveli iyo).<br />

gigla berbiWaSvilis jgufma etli gaaCera, fexze wamomdgar ilias ki zurgis mxridan,<br />

savaraudod, gzis marcxena napiridan, esrola Casafrebulma qilerma. qilerma erTaderTi<br />

tyvia gaisrola. tyvia ilias sxeulSi Sevida marcxena neknebis mxridan, gaiara guli da<br />

gamovida mkerdSi, marjvena ZuZus dvrilTan, odnav SigniT. cecxlsasroli iaraRiT<br />

(tyviiT) miyenebuli sxva Wriloba ilia WavWavaZis sxeulze ar aRmoCnda. qileris<br />

Casafrebis Sesaxeb araferi uwyoda gigla berbiWaSvilis jgufma, qilerma ki icoda, Tu<br />

sad gaaCrebdnen glexebi etls. gasrolis Semdeg qileri SeumCnevlad gaecala iqaurobas,<br />

misi arseboba ar Seutyvia arc Ziebas da arc sasamarTlos. ilia WavWavaZis mkvlelobis<br />

masalebis mokvleviT dakavebuli iyo ramdenime uwyeba: 1) ruseTis imperiis Sinagan saqmeTa<br />

saministros policiis departamenti da misdami daqvemdebarebuli Tbilisis guberniis<br />

Jandarmeriis sammarTvelo, 2) ruseTis imperiis Sinagan saqmeTa saministros<br />

sazogadoebrivi wesrigis dacvisa da uSiSroebis ganyofileba (oxranka) da misdami<br />

7


daqvemdebarebuli Tbilisis oxranka, 3) Tbilisis policmaisteris sammarTvelo, 4)<br />

Tbilisis droebiTi samxedro gubernatori (igive general-gubernatori) da misdami<br />

daqvemdebarebuli duSeTis mazris mmarTveloba. uSualod Ziebas awarmoebda Tbilisis<br />

saolqo sasamarTlos samZebro nawili (umniSvnelovanes saqmeTa gamomZiebeli iliaSenko),<br />

Tbilisis policmaisteris samZebro nawili (samZebro nawilis ufrosi evtuSevski). Ziebis<br />

procesze zedamxedvelobas axorcielebda Tbilisis saolqo sasamarTlos prokurori.<br />

zemoT CamoTvlilTagan ilia WavWavaZis mkvlelobis Taobaze yvelaze met<br />

informacias flobda da yvelaze kompetenturi iyo duSeTis mazris ufrosi yaraman faRava.<br />

igi im yvelafris saqmis kursSi iyo, rac xdeboda saguramosa da maxlobel soflebSi.<br />

mazris ufross agenturis farTe da kargad organizebuli qseli gaaCnda, informatorebi<br />

hyavda mosaxleobis yvela fenaSi, gansakuTrebiT, glexobaSi. yaraman faRavam kargad<br />

icoda, Tu vin arxevda xmebs, romlis mixedviTac ilias male moklavdnen, icoda isic, Tu<br />

vin amzadebda ilias mkvlelobas. swored amitom iyo, rom ilia WavWavaZis mkvlelobidan<br />

ori kviris Tavze yaraman faRavasTvis mkvlelobis yvela monawilis vinaoba iyo cnobili.<br />

man detalurad icoda mkvlelobis momzadebisa da ganxorcielebis mTeli istoria. rac<br />

mTavaria, yaraman faRavam icoda, rom ilia WavWavaZis mkvleloba dagegmes da adgilobrivi<br />

glexebis xeliT ganaxorcieles social-demokratebma, e.i. es iyo mkvleloba politikuri<br />

motiviT. yaraman faRava kategoriulad gamoricxavda yvela sxva versias (mkvleloba<br />

Zarcvis mizniT, mkvleloba agrarul niadagze, somexi nacionalistebis mier SekveTili<br />

mkvleloba).<br />

yaraman faRavas ilia WavWavaZis mkvlelobis saqmis Ziebis ufleba ar hqonda, mas<br />

mxolod masalebis moZieba SeeZlo. yaraman faRavas versia damajereblad eCvena Tbilisis<br />

general-gubernator timofeevs. 1907 wlis 1 seqtembers Tbilisis general-gubernatorma<br />

timofeevma ilia WavWavaZis mkvlelobasTan dakavSirebiT peterburgSi, saxelmwifo<br />

kancelariaSi Semdegi Sinaarsis telegrama gaagzavna: 30 agvistos daaxloebiT 12 saaTze<br />

duSeTis mazris sofel saguramodan oTxi versis moSorebiT oTxma borotmoqmedma srolis<br />

Sedegad mokla saxelmwifo sabWos wevri Tavadi ilia WavWavaZe da misi laqia, kondaxis<br />

dartymiT Tavi gautexa (Tavis areSi Wriloba miayena) Tavadis meuRles, yvelani (ilia<br />

WavWavaZe, misi meuRle da laqia) gaZarcves. metad saintereso iyo telegramis daskvniTi<br />

nawili: ,,savaraudoa, rom Tavadi mokles adgilobrivma gelxebma social-demokratebis<br />

waqezebiT, Zarcva simulirebulia”. dabejiTebiT SeiZleba iTqvas, rom generalgubernatorma<br />

saxelmwifo kancelarias yaraman faRavas versia acnoba. es arc iyo<br />

moulodneli. duSeTis mazris ufrosi uSualod general-gubernatoris daqvemdebarebaSi<br />

imyofeboda da timofeevic yvelaze metad missave xelqveiTs endoboda. amrigad, yaraman<br />

faRavam mizans miaRwia.<br />

mainc ra gamomdinareobda Tbilisis general-gubernatoris 1907 wlis 1 seqtembris<br />

telegramidan: 1. ilia WavWavaZe mokles social-demokratebis waqezebiT, e.i. mkvlelobis<br />

damkveTi iyo social-demokratia anu es iyo politikuri mkvleloba, 2) socialdemokratebma<br />

ilia WavWavaZis mkvleloba adgilobrivi glexebis xeliT ganaxorcieles, 3)<br />

ilia WavWavaZis, misi meuRlisa da laqiis gaZarcva simulirebuli iyo anu mkvleloba<br />

glexebs Zarcvis mizniT ar CaudeniaT.<br />

yaraman faRavas mier Catarebuli mokvlevis Sedegad dadginda: 1) <strong>mkvlelebi</strong>s<br />

(teroristebis) vinaoba, 2) pirovnebebi, romlebic uSualod xelmZRvanelobdnen<br />

teroristebs, 3) politikuri Zala, romlis nebiTac ganxorcielda ilia WavWavaZis<br />

mkvleloba. yaraman faRavam ver daadgina da arc SeeZlo konkretulad daedgina, sad<br />

gadawyda ilia WavWavaZis mkvleloba da visi miTiTebiT moqmedebdnen mkvelobis<br />

organizatorebi anu vin SeukveTa mkvleloba. es ukve Ziebis saqme iyo.<br />

yaraman faRavas mier mokvleul masalaze dayrdnobiT gamomZiebelma iliaSenkom<br />

miaRwia imas, rom Tedo labauri 1907 wlis 3 noembers iZulebuli gaxda eRiarebina, rom<br />

ilia WavWavaZis mkvlelobaSi monawileobdnen gigla berbiWaSvili, gigola moZRvriSvili,<br />

pavle fSavliSvili (afciauri) da ivane (vano) inaSvili. mkvlelobis damkveTisa da<br />

organizatorebis Sesaxeb Tedo labaurs ar SeiZleba rame scodnoda. amis Taobaze<br />

gamoZiebas informacia sxva eWvmitanilebisagan unda moepovebina, Tumca es ar momxdara.<br />

1907 wlis dekembridan ilia WavWavaZis mkvlelobis Ziebis saqme CixSi Sevida, ufro<br />

zustad, Sewyda yaraman faRavas versiis (social-demokratebis mier SekveTili mkvlelobis)<br />

damuSaveba. am versiis avtori duSeTis mazris ufrosi yaraman faRava jer mazris ufrosis<br />

TanaSemwed CamoaqveiTes, xolo Semdeg saerTod moaSores mazris mmarTvelobas. ufro<br />

metic, yaraman faRavas daJinebuli moTxovniT dapatimrebuli eWvmitanilebi, romelTa<br />

saSualebiTac Ziebas ilia WavWavaZis mkvlelobis organizatorebi (filipe maxaraZe da<br />

sergo orjonikiZe) unda daedgina, patimrobidan gaaTavisufles. gamoZiebas xelSi SerCa<br />

8


ilias <strong>mkvlelebi</strong>, romelTac warmodgenac ar hqondaT arc mkvlelobis organizatorebze<br />

da, miT umetes, arc mkvlelobis damkveTze. yovelive es SemTxveviT ar momxdara.<br />

ruseTis imperiis saxelmwifo sabWos wevris mkvleloba ar iyo Cveulebrivi movlena.<br />

es metad usiamovno faqti iyo TviT kavkasiis mefisnacvlisTvisac ki. rac SeexebaT<br />

Tbilisis general-gubrenators, Tbilisis guberniis Jandarmeriis sammarTvelos ufrossa<br />

da Tbilisis oxrankis ufross, isini Tanamdebobrivad iyvnen movaleni, daecvaT<br />

saxelmwifo sabWos wevri. ilia WavWavaZis mkvlelobis versiebidan kavkasiis<br />

samefisnacvlos administracias yvelaze metad xels aZlevda versia mkvleloba Zarcvis<br />

mizniT. ufro naklebad, magram mainc misaRebi iyo versia - mkvleloba agrarul niadagze.<br />

yvelaze arasasurveli iyo versia - social-demokratebis mier organizebuli mkvleloba<br />

anu politikuri mkvleloba. politikuri mkvleloba seriozulad ayenebda eWvis qveS<br />

Tbilisis general-gubernatoris uwyebis, Jandarmeriisa da oxrankis kompetenturobis<br />

sakiTxs. rac Seexeba mkvlelobas Zarcvis mizniT an mkvlelobas agrarul niadagze, es<br />

kavkasiis samefisnacvlos administracias Tavis marTlebis met Sanss utovebda. yaCaRTa<br />

bandis mier Zarcvis mizniT an glexebis mier agrarul niadagze ganxorcielebuli<br />

memamulis mkvleloba, cxadia, ar aRiqmeboda ise mwvaved, rogorc saxelmwifo sabWos<br />

wevris politikuri mkvleloba.<br />

ilia WavWavaZis mkvlelobis organizatorebi (filipe maxaraZe da sergo orjonikiZe)<br />

grZnobdnen, rom Ziebas SeeZlo maTi vinaoba daedgina. cxadia, maT ar SeiZleboda<br />

scodnodaT, rom garkveuli mosazrebiT xelisuflebam Tavad Tqva uari socialdemokratebis<br />

mier SekveTili politikuri mkvlelobis versiis damuSavebaze. amitom iyo,<br />

rom filipe maxaraZe da sergo orjonikiZe Tavis mxriv cdilobdnen kidev erTxel<br />

daebniaT gamoZieba. ase gamovida asparezze aleqsandre grekovi. 1907 wlis 30 noembers<br />

ozurgeTis sofel nagomaris mcxovrebma, social-demokratebTan kavSirSi myofma<br />

aleqsandre grekovma general-gubernator tolmaCevs misca Semdegi Sinaarsis Cveneba: 1907<br />

wlis zafxulSi guriaSi, sofel baxvSi, social-demokratebis krebaze gadawyda ilia<br />

WavWavaZis mokvla. teroristuli aqtis ganxorcieleba daevalaT ermile da kalistrate<br />

doliZeebs da vinme basileiSvils.<br />

sofel baxvSi Catarebuli krebis Taobaze daiwyo gamoZieba, Tbilisidan da<br />

saguramodan yuradReba gadatanil iqna guriaze. iq saswrafod iqna mivlinebuli<br />

gamomZiebeli evtuSevski. Sedegi winaswarve iyo cnobili: 1908 wlis 19 aprils aleqsandre<br />

gregovma Cveneba Secvala da ganacxada: baxvSi araviTari kreba ar Catarebula, yvelaferi<br />

me movigoneo. baxvSi kreba marTlac ar gamarTula. social-demokratebma mizans miaRwies:<br />

Zieba kvlav agrarul niadagze momxdari mkvlelobis versiis damuSavebas daubrunda.<br />

kavkasiis samxedro-saolqo sasamarTlo Ziebis masalebs daeyrdno. ilia WavWavaZis<br />

mkvlelobas politikuri mkvlelobis kvalifikacia ar mieca. ra Tqma unda, arc<br />

mkvlelobis damkveTi da misi organizatorebi daudgeniaT. isic ki ar daudgeniaT,<br />

uSualod vin xelmZRvanelobda teroristebs, vin amzadebda maT teroristuli aqtisaTvis,<br />

vin misca glexebs davaleba, rom 1907 wlis 30 agvistos gzaze unda daxvedrodnen ilia<br />

WavWavaZes. Tumca yvelam kargad icoda, rom ilia WavWavaZis mkvlelobis monawile<br />

glexebis (teroristebis) garda gansasjelTa skamze unda mjdariyo kidev erTi pirovneba,<br />

vinc sakmaod didi xnis manZilze gonebas uwamlavda da saukunis mkvlelobisaTvis<br />

amzadebda teroristTa jgufs. gamomZiebelma, mosamarTlem da prokurorma TiTqos ar<br />

icodnen, rom teroristuli aqti xorcieldeboda aseTi sqemiT: teroristuli aqtis<br />

damkveTi _ teroristuli aqtis organizatori _ teroristuli aqtis uSualo<br />

xelmZRvaneli _ teroristebi.<br />

1909 wlis 10 agvistos sasamarTlom ilia WavWavaZis mkvlelobis monawileebs Tedo<br />

labaurs, giorgi (loma) xizaniSvils da ivane (vano) inaSvils CamoxrCoba miusaja. ganaCeni<br />

sisruleSi iqna moyvanili 21 agvistos. ilias mkvlelobis erT-erTi monawile gigola<br />

moZRvriSvili cixeSi gardaicvala. mkvlelobis kidev erTi monawile pavle SavliSvili<br />

(afciauri) 1908 wlis 11 maiss cixidan gaiqca. is 17 dekembers policielebTan Setakebisas<br />

mokles. gigla berbiWaSvilis kvals policiam ver miakvlia. is social-demokratebma<br />

saimedod gadamales.<br />

ilia WavWavaZis mkvlelobis saqmis Zieba da sasamarTlo (1907-1909 w.w.) iyo arc Tu ise<br />

kargad dadgmuli speqtakli, Tumca speqtakli amiT ar dasrulebula. mis gagrZelebas<br />

warmoadgenda sabWoTa xelisuflebis mier organizebuli Zieba da 1941-1942 wlebis<br />

sasamarTlo procesi.<br />

ruseTis imperiis aRsasruls (1917 wlis Teberval-marti) TiTqos xelsayreli<br />

pirobebi unda Seeqmna ilia WavWavaZis mkvlelobis saqmis obieqturad gamoZiebisaTvis.<br />

<strong>saqarTvelos</strong> demokratiuli respublikis (1918-1921ww.) xelisuflebam am TvalsazrisiT<br />

9


imedebi ver gaamarTla. jer kidev <strong>saqarTvelos</strong> saxelmwifoebrivi damoukideblobis<br />

aRdgenamde (1918 wlis 26 maisi) amierkavkasiis gansakuTrebuli komitetisa (ozakomi) da<br />

amierkavkasiis komisariatis mmarTvelobis periodSi (1917 wlis marti - 1918 wlis aprili),<br />

iseve rogorc yofili ruseTis imperiis mTels teritoriaze, saqarTveloSic daucveli da<br />

mouvleli aRmoCnda ruseTis imperiis saxelmwifo dawesebulebebis arqivebi, maT Soris<br />

specsamsaxurebisa da sasamarTlos arqivebi. masalebis didi nawili an daudevrobiT an<br />

Segnebulad (politikuri mizniT) ganadgurda. yvela politikuri partia da politikuri<br />

moRvawe cdilobda moespo iseTi saarqivo masala, romlic saxels gautexda mas. ase<br />

ganadgurda masalebi Tbilisis guberniis Jandarmeriis sammarTvelos, quTaisis guberniis<br />

Jandarmeriis sammarTvelos, Tbilisis oxrankis, kavkasiis oxrankis, Tbilisis<br />

policmaisteris, droebiTi samxedro gubernatorebis (general-gubernatorebis), mazrebis<br />

ufrosebis, Tbilisis saolqo sasamarTlos, quTaisis saolqo sasamarTlos, Tbilisis<br />

olqis prokuroris, quTaisis olqis prokuroris, kavkasiis sasamarTlo palatis, kavkasiis<br />

samxedro-saolqo sasamarTlos, Tbilisis metexis sapyrobilisa da sxva sapyrobileTa<br />

arqivebidan. Segnebulad Tu SemTxveviT ganadgurebul saarqivo masalaTa Soris aRmoCnda<br />

ilia WavWavaZis mkvlelobis saqmis gamoZiebisa da sasamarTlos masalebi (1907-1909 w.w.). am<br />

danakargis anazRaureba dRes ukve SeuZlebelia.<br />

1918 wlis 26 maisis Semdeg ilia WavWavaZis mkvlelobis saqmis obieqturad gamoZieba<br />

sazogadoebis sruliad bunebrivi moTxovna iyo. am mimarTulebiT gadaidga kidec<br />

zogierTi konkretuli nabiji. sabolood <strong>saqarTvelos</strong> demokratiuli respublikis<br />

social-demokratiuli (menSevikuri) xelisuflebis azri ilia WavWavaZis mkvlelobis<br />

saqmis gamoZiebasTan dakavSirebiT orad gaiyo. erTni miiCnevdnen, rom ilia bolSevikebma<br />

mokles, amitomac mkvlelobis saqmis gamoZiebas didi politikur-ideologiuri<br />

mniSvneloba eqneboda. meoreni Tvlidnen, rom, marTalia, ilia bolSevikebma mokles, magram<br />

mkvlelobis saqmis gamoZiebas SeiZleboda Crdili mieyenebina qarTveli menSevikebisaTvis,<br />

radgan qarTvel menSevikTa nawili ideuri TvalsazrisiT dapirispirebuli iyo ilia<br />

WavWavaZesTan da aqtiurad ebrZoda mas. sabolood ilias mkvlelobis saqmis gamoZieba<br />

saxelmwifo zrunvis sagnad ver iqca. <strong>saqarTvelos</strong> social-demokratiuli partia,<br />

marTalia, ilia WavWavaZis mkvlelobis Taobaze masalebs agrovebda, magram es saqme<br />

mindobili hqondaT araprofesionalebs, muSaoba warmoebda usistemod. sazogadoebaSi<br />

gavrcelda xmebi, rom komisiam masalebis raRac nawili an gaanadgura, an saguldagulod<br />

gadamala.<br />

1921 wlidan filipe maxaraZe sistematurad aferxebda ilia WavWavaZis mkvlelobis<br />

Taobaze masalebis moZiebasa da gamoqveynebas. ibeWdeboda mxolod iseTi masala, romelic<br />

mxars uWerda oxrankis mier ilias mkvlelobis versias. filipe maxaraZe avtorebis mimarT<br />

muqarasa da SantaJsac ar erideboda. ufro metic, is mfarvelobda, biniT, samsaxuriTa da<br />

pensiiT uzrunvelyofda ilia WavWavaZeze Tavdasxmis erT-erT monawiles _ gigla<br />

berbiWaSvils.<br />

ilia WavWavaZis naazrevisa da naRvawis uaryofa filipe maxaraZisa da ,,misi razmis”<br />

(e.i. xelisuflebis) mier 1921 wlidan 1934 wlamde gagrZelda. am samarcxvino kampanias<br />

zRvari daudo ioseb stalinma. 1934 wels gaimarTa sabWoTa kavSiris mweralTa kavSiris<br />

pirveli yriloba. qarTuli mwerlobis ganviTarebis istoria V saukunidan XX saukunis<br />

CaTvliT yrilobaze warmoadgina cnobilma qarTvelma bolSevikma malaqia toroSeliZem<br />

(cxadia, moxseneba avtorTa koleqtivis Sromis Sedegi iyo). moxsenebis pirvel variantSi<br />

ilia WavWavaZis Semoqmedebis mimoxilvas mokrZalebuli adgili ekava, Sefasebac<br />

tradiciuli, bolSevikuri, filipeseuli iyo. am droisaTvis ioseb stalins ukve<br />

gadawyvetili hqonda aRedgina WeSmariteba: obieqturad Sefasebuliyo ilias adgili<br />

qarTul mwerlobasa da saerTod, <strong>saqarTvelos</strong> istoriaSi. <strong>saqarTvelos</strong> mweralTa<br />

kavSiris delegaciis moskovSi Casvlis Semdeg ioseb stalinis miTiTebiT (ufro zustad,<br />

karnaxiT!) mTlianad Seicvala moxsenebis struqtura da Sinaarsi, gansakuTrebiT ki is<br />

nawili, romelic ilias exeboda (arsebobs mosazreba, rom moxsenebis meore variantis<br />

teqsti pavle ingoroyvas ekuTvnis) es iyo sabWoTa literaturaTmcodneobasa da<br />

istoriografiaSi ilia WavWavaZis Semoqmedebis pirveli, met-naklebad obieqturi Sefaseba.<br />

ilia WavWavaZis, rogorc moazrovnisa da moRvawis, obieqtur Sefasebas xels uSlida is<br />

stereotipi, romelic filipe maxaraZem Seqmna. miuxedavad imisa, rom filipe maxaraZe 1934<br />

wlisaTvis seriozul Zalas aRar warmoadgenda, ilias mTeli sidiadiT warmoCenas is<br />

mainc abrkolebda. es brZola man sabolood 1937 wels waago, roca, cxadia, ioseb<br />

stalinis nebiT, farTod aRiniSna ilia WavWavaZis 100 wlis iubile.<br />

1934-1937 wlebSi ilia WavWavaZis naazrevisa da naRvawis mimarT xelisuflebis<br />

damokidebulebis sasikeTod Secvlam TavisTavad dasva kiTxva: vin mokla ilia? XX<br />

saukunis 30-iani wlebis Sua xanebisaTvis pasuxis erTaderTi, xelisuflebisaTvis misaRebi<br />

10


varianti aseTi iyo: ilia WavWavaZe ruseTis imperiis xelisuflebis dakveTiT mokla<br />

oxrankam. daiwyo am versiis damadasturebeli masalebis moZieba. am metad sapasuxismgeblo<br />

saqmes ioseb stalinis davalebiT lavrenti beria xelmZRvanelobda. ramdenime avtorma,<br />

miuxedavad didi mondomebisa, ver SeZlo xelisuflebis dakveTis Sesruleba. moZiebuli<br />

masalidan aSkara xdeboda, rom ilias mkvleloba SeukveTa ruseTis social-demokratiul<br />

muSaTa partiam, oxrankis kvali ar dasturdeboda. 1938 wels gamoica paata guguSvilis<br />

naSromi ,,ilia WavWavaZis mkvleloba”. marTalia, paata guguSvili ilias oxrankis<br />

moklulad miiCnevda, magram naSromidan (gamokvlevidan da TandarTuli dokumentebidan)<br />

aSkara xdeboda, rom oxrankis mier ilias mokvlis versia SeTiTxnili iyo, kvali aSkarad<br />

social-demokratebisaken midioda. aseTi Seusabamoba paata guguSvils ar SeiZleboda<br />

gaparvoda. kidec rom gaparvoda, wigns cenzura ar gauSvebda. unda vivaraudoT, rom<br />

xsenebul wignSi arsebuli es ,,Seusabamoba” ioseb stalins sWirdeboda. ori kurdRlis<br />

erTdroulad daWeris didostats amjeradac raRac mizani amoZravebda. ioseb stalinis es<br />

mizani imdenad veraguli iyo, rom lavrenti beriac ki daibna. ioseb stalinisagan ilia<br />

WavWavaZis mkvlelobis saqmis gamoZiebis davaleba rom miuRia, gaocebul lavrenti berias<br />

uTqvams: am saqmes raRa gamoZieba unda? ilia WavWavaZis erT-erTi mkvleli belads<br />

moskovSi uzis TavisTan, meore ki me mizis TbilisSio. Zneli misaxvedri ar unda iyos, rom<br />

lavrenti beria sergo orjonikiZesa da filipe maxaraZes gulisxmobda.<br />

zogierTi istorikosi amtkicebs, rom ilia WavWavaZis mkvlelobis saqmis gamoZieba da<br />

sasamarTlo procesi ioseb stalins XX saukunis 30-iani wlebis Sua xanebisTvis Seqmnili<br />

viTarebis gamo dasWirda. ufro konkretulad ki, ioseb stalins filipe maxaraZisa da<br />

sergo orjonikiZis Tavidan moSoreba surda. Cven am versias ar viziarebT. ioseb stalini<br />

filipe maxaraZisa da Tundac sergo orjonikiZis Tavidan moSorebis sanacvlod, ilia<br />

WavWavaZis mkvlelobaSi ruseTis social-demokratiul muSaTa partias ar<br />

daadanaSaulebda. garda amisa, maTi ilias mkvlelobis organizatorebad aRiarebiT saqme<br />

ar dasruldeboda. bunebrivad daismeboda kiTxva: visi davalebiT moqmedebdnen filipe<br />

maxaraZe da sergo orjonikiZe? mkvlelobis damkveTis vinaoba TavisTavad cxadi gaxdeboda.<br />

ufro savaraudoa, rom ioseb stalinma lavrenti berias marTlac misca miTiTeba filipe<br />

maxaraZisa da sergo orjonikiZis, rogorc ilias mkvlelobis organizatorTa,<br />

mamxilebeli masalebis moZiebis Taobaze, magram es masala garkveul dromde saidumlod<br />

unda yofiliyo daculi, Ziebas da sasamarTlos ki oxrankis versia unda daesabuTebina.<br />

ilia WavWavaZis naazrevisa da naRvawis obieqturad Sefaseba, rogorc aRvniSneT, 1934-<br />

1937 wlebSi moxda. logikuri iqneboda ilias mkvlelobis saqmis xelaxali gamoZieba da<br />

sasamarTlo procesi amave wlebSi, ilias 100 wlis iubilemde (1937w.), gamarTuliyo. es ase<br />

ar moxda imitom, rom 1934-1938 wlebi uaRresad mZime iyo ioseb stalinisaTvis _<br />

politikur da samxedro moRvaweTa Zlieri opoziciuri dajgufeba mis xelisuflebisagan<br />

CamoSorebas cdilobda. opoziciis narCenebi ioseb stalinma 1938 wlis gazafxulamde<br />

gaanadgura.<br />

ilia mkvlelobis saqmis Zieba garkveulwilad Seaferxa lavernti berias moskovSi<br />

gadayvanam (1938w.). amiT isargebla filipe maxaraZem da kidev erTxel scada ilias<br />

mkvlelobis saqmis gamoZiebis Seferxeba. male filepe maxaraZe mkacrad gaafrTxiles da<br />

isic iZulebuli gaxda mayureblis roliT dakmayofilebuliyo.<br />

ilia WavWavaZis mkvlelobis saqmis xelaxali gamoZiebis Taobaze gadawyvetileba<br />

sabWoTa kavSirze germaniis Tavdasxmamde (1941 wlis 22 ivnisi) miiRes. pirveli mowmeebi 1941<br />

wlis ianvarSi daikiTxa. gigla berbiWaSvili pasuxisgebaSi misces 1941 wlis 14 ivniss<br />

(omis dawyebamde rva dRiT adre). omis dawyebam gamoZieba ver Seaferxa. 1941 wlis noembris<br />

bolos gamoZiebam saqme gadasca <strong>saqarTvelos</strong> umaRles sasamarTlos. 1941 wlis 27 noembers<br />

Sedga <strong>saqarTvelos</strong> umaRlesi sasamarTlos sisxlis samarTlis saqmeTa sasamarTlo<br />

kolegiis mosamzadebeli sxdoma. sasamarTlo procesi daiwyo 1941 wlis 25 dekembers,<br />

ganaCeni gamocxadda 1942 wlis 5 ianvars.<br />

cxadia, 1941 wlis zafxulsa da Semodgomaze Seqmnil umZimes samxedro-politikur<br />

viTarebaSi xelisuflebas SeeZlo gadaedo gamoZieba da sasamarTlo procesi. ioseb<br />

stalini sxvagvarad fiqrobda: ilia WavWavaZis mkvlelobis saqmis gamoZiebasa da<br />

sasamarTlo process didi politikuri mniSvneloba hqonda, romelic scildeboda<br />

<strong>saqarTvelos</strong>a da sabWoTa kavSiris farglebs.<br />

ilia WavWavaZis mkvlelobis saqmis gamoZieba da sasamarTlo procesi winaswar<br />

Sedgenili scenaris mixedviT warimarTa. yvela Cveneba gamoZiebisa da sasamarTlos<br />

dokumentebSi (oqmebi, stenogramebi) iseTi saxiT Sevida, rogorc es xelisuflebas surda<br />

(dRes SeiZleba Zneli warmosadgenia, Tu ras niSnavda 1941 wels iseTi Cvenebis micema,<br />

romelic miuRebeli iyo xelisuflebisaTvis). amitom iyo, rom gamoZiebac da sasamarTloc<br />

11


,,mividnen” xelisuflebis mier SekveTil daskvnamde: ilia WavWavaZis mkvleloba ruseTis<br />

imperiis xelisuflebis SekveTiT ganaxorciela oxrankam.<br />

1941 wlisaTvis ilia WavWavaZis mkvlelobis organizatorTagan mxolod filipe<br />

maxaraZe iyo cocxali, mkvlelobis uSualo xelmZRvanelTagan - aRaravin, iliaze<br />

Tavdasxmis monawileTagan (teroristTagan) ki mxolod gigla berbiWaSvili. radgan ilia<br />

oxrankis mier moklulad unda gamocxadebuliyo, filipe maxaraZiT gamoZieba da<br />

sasamarTlo sajarod ver dainteresdeboda. rCeboda gigla berbiWaSvili. gadawyda: gigla<br />

berbiWaSvili unda gamocxadebuliyo oxrankis agentebis mier daqiravebul, ilia WavWavaZis<br />

fizikur mkvlelad, romlis gasrolilma tyviamac sicocxle mouswrafa ilias. radgan<br />

mkvlelobis uSualo xelmZRvanelTagan cocxali aRaravin iyo, anu aRar iyvnen is<br />

adamianebi, romelTac teroristTa jgufi Seadgines da ilias gzaze Causafres, Ziebasa da<br />

sasamarTlos ar gauWirdeboda imis damtkiceba, rom ilias mkvlelobis uSualo<br />

xelmZRvanelebi oxrankis agentebi iyvnen da oxrankis davalebiT moqmedebdnen. vin iyo<br />

gigla berbiWaSvili? am kiTxvaze gamoZiebas da sasamarTlos aseTi pasuxi hqonda mzad:<br />

gigla berbiWaSvili iyo uideo, uzneo, gaxrwnili, gadagvarebuli adamiani, romelic<br />

oxrankis agentebma ilia WavWavaZis mkvlelobaSi monawileobaze daiTanxmes.<br />

ase iqca gigla berbiWaSvili gamoZiebisa da sasamarTlosaTvis ilia WavWavaZis<br />

mkvlelobis saqmeSi centralur figurad.<br />

1941-1942 wlebSi gamoZiebam da sasamarTlom dadgenilad miiCnia:<br />

1. ilia WavWavaZis mkvleloba iyo politikuri mkvleloba, romelic ruseTis imperiis<br />

xelisuflebis nebiT ganxorcielda (mkvlelobis damkveTi).<br />

2. mkvleloba moamzada oxrankam (mkvlelobis organizatori).<br />

3. mkvlelobas uSualod xelmZRvanelobdnen oxrankis agentebi (mkvlelobis uSualo<br />

xelmZRvanelebi).<br />

4. oxrankis agentebma uideo, gadagvarebuli, znedacemuli da gaxrwnili<br />

adamianebisagan Seadgines teroristuli jgufi, romelic Tavs daesxa ilias 1907 wlis 30<br />

agvistos (mkvlelobis uSualo monawileni).<br />

amrigad, sqema aseT saxes iRebda: ruseTis imperiis xelisufleba (mkvelobis damkveTi)<br />

_ oxranka (mkvlelobis organizatori) _ oxrankis agentebi (mkvlelobis uSualo<br />

xelmZRvanelebi) _ teroristebi (ilia WavWavaZeze Tvdasxmis monawileni).<br />

ioseb stalinma, lavrenti beriam da bevrma sxvamac SesaniSnavad icodnen WeSmariteba,<br />

romelic ukve meored miiCqmala:<br />

1. ilia WavWavaZis mkvleloba iyo politikuri mkvleloba, romelic ruseTis socialdemokratiul<br />

muSaTa partiis xelmZRvanelobis nebiT ganxorcielda (mkvlelobis<br />

damkveTi).<br />

2. mkvleloba moamzada rsdmp xelmZRvanelebis ndobiT aRWurvilma pirma (is<br />

erovnebiT qarTveli ar yofila) filipe maxaraZisa da sergo orjonikiZis meSveobiT<br />

(mkvlelobis organizatorebi).<br />

3. mkvlelobas uSualod xelmZRvanelobdnen social-demokratebi (mkvlelobis<br />

uSualo xelmZRvanelebi).<br />

4. mkvlelobis uSualo xelmZRvanelebma Seadgines teroristuli jgufi, (ilia<br />

WavWavaZeze Tavdasxmis uSualo monawileni).<br />

5. garda amisa, ioseb stalinma da lavrenti beriam icodnen, rom ilia mokla ara<br />

gigla berbiWaSvilma, aramed damoukideblad moqmedma qilerma, romelic teroristTa<br />

jgufis Casafrebis adgilze teroristTagan farulad miiyvanes mkvlelobis<br />

organizatorebma. cnobili iyo Casafrebis adgilze teroristebTan erTad myofi ,,viRac<br />

imerelis” vinaobac. ilia WavWavaZis mkvleli qilerisa da ,,viRac imerelis” vinaobis<br />

dadgena oxrankis versiis dadasturebisaTvis sulac ar iyo saWiro.<br />

ilia WavWavaZis mkvlelobis saqmis xelaxali gamoZieba da sasamarTlo didi dartyma<br />

iyo filipe maxaraZisaTvis. Tumca is amjeradac gadarCa: gamoZiebisa da sasamarTlos mier<br />

oxrankis versiis WeSmaritebad aRiarebam gamoricxa ilias mkvlelobis organizatorad<br />

filipe maxaraZis miCneva. filipe maxaraZes aSkarad bedi swyalobda! Tumca ilias<br />

mkvlelobis organizatori sxvagvarad fiqrobda: aravin uwyoda, ras gadawyvetda, ras<br />

moimoqmedebda ioseb stalini, ra gagrZeleba eqneboda im farss, romelic 1941-1942 wlebSi<br />

gaTamaSda. filipe maxaraZe orjer (1907 welsa da 1942 wels) gadaurCa sasjels. mesamed<br />

beds aRar miendo da sakuTar Tavs TviTon gamoutana ganaCeni: Tavi CamoixrCo.<br />

oficialuri cnobiT sergo orjonikiZe gulis daavadebiT gardaicvala. mogvianebiT<br />

gaCnda versia imis Taobaze, rom is aiZules, Tavi moekla. mesame versiiT sergo orjonikiZe<br />

kefaSi nasroli tyviiT gardaicvala sakuTar binaSi. is moskovSi, wiTel moedanze kremlis<br />

kedelTan dakrZales.<br />

12


oficialuri cnobiT filipe maxaraZe bunebrivi sikvdiliT gardaicvala. Tumca<br />

mogvianebiT gaxda cnobili, rom man Tavi CamoixrCo gigla berbiWaSvilis sasamarTlo<br />

procesis dasrulebamde (ganaCenis gamocxadebamde). filipe maxaraZe TbilisSi, mTawmindis<br />

panTeonSi dakrZales.<br />

ioseb stalini organulad ver itanda filipe maxaraZesa da sergo orjonikiZes. ra<br />

iyo amisi mizezi, samivem kargad uwyoda. samivem saidumlo Tan waritana samareSi.<br />

SeiZleba Tu ara dadgindes im teroristis vinaoba, vinc ilias zurgidan esrola?<br />

imxanad teroristul praqti-kaSi aseTi wesebi moqmedebda: yvela terorists hqonda Tavi-si<br />

`xelwera~, e. i. teroristi msxverpls klavda misTvis damaxasiaTebeli gasroliT. aseTi<br />

gasrolis nimuSebi iyo: er-Ti tyvia kefaSi, oTxi tyvia zurgSi, ori tyvia mkerdis areSi,<br />

sami tyvia muclis areSi, erTi tyvia Sublis areSi da a. S. cxadia, iyo SemTxvevebi,<br />

rodesac ramdenime teroristi erTi `xelweriT~ moqmedebda. magram imgvari gasroliT,<br />

rogoriTac ilia mokles (sxeulSi marcxena neknebs Soris Sesulma tyviam gaiara guli da<br />

gamovida mkerdis areSi). imxanad (1905-1907 ww.) mxolod ori teroristi sargeblobda aseTi<br />

`xelweriT~. erTi maTgani 1907 wlis agvistosaTvis cimbiris gadasaxlebaSi imyofeboda da<br />

saqarTveloSi gvian dabrunda. meore 1907 wlis ianvridan agvistomde, ruseTis imperiis<br />

Sinagan saqmeTa saministros policiis departamentisadmi daqvemdebarebuli Tbilisis,<br />

quTaisisa da baqos guberniebis Jandarmeriis sammarTveloebis agenturuli samsaxuris<br />

masalebis mixedviT, aralegalurad cxovrobda TbilisSi, baTumSi, baqoSi da baTumi-<br />

Tbilisi-baqos marSrutiT gadaadgilebisas xSirad ikargeboda Jandarmeriis TvalTaxedvis<br />

aredan. es teroristi Sedioda im 50-55 teroristis ricxvSi, romelTac, policiis<br />

departamentis analitikosTa daskvniT, SeeZloT nebismieri sirTulis teroristuli aqtis<br />

ganxorcieleba.<br />

teroristi, romelmac, Cveni azriT, ilia WavWavaZe mokla, Jandarmeriis<br />

TvalTaxedvidan gaqra 1907 wlis 17 agvistos. am dRes igi Jandarmeriis agentma baTumis<br />

navsadgurSi naxa. Jandarmeriis TvalTaxedvis areSi teroristi kvlav mxolod 1907 wlis<br />

21 dekembers moxvda, e. i. ilia WavWavaZis mkvlelobidan sami Tvisa da ocdaerTi dRis<br />

Semdeg. savaraudoa, teroristma `fskerze jdoma~ gadawyvita, e. i. gadaadgilebisa da<br />

teroristuli saqmianobisagan gangeb ikavebda Tavs. es teroristTa sayovelTaod miRebuli<br />

wesi iyo. jerjerobiT ver mivakvlieT iseT masalas, romelic amtkicebdes, rom<br />

saqarTveloSi imave `xelweriT~ sxva te-roristic moqmedebda. miuxedavad amisa,<br />

kategoriuli daskvnis gakeTebisagan Tavs vikavebT, radgan zemoxsenebul terorists,<br />

policiis departamentis da oxrankis masalebis mixedviT, ilia WavWavaZis mkvlelobasTan<br />

aranairi kavSiri ar umtkicdeba. Tumca, aqve davsZenT, rom am faqts ar SeuZlia safuZveli<br />

gamoacalos Cvens versias, radgan 1907 wlis 17 agvistodan 21 dekembramde policiis<br />

lepartaments aranairi cnoba teroristis Sesaxeb ar moepoveba, ilia WavWavaZis mkvleloba<br />

ki swored am periodSi moxda.<br />

marTalia, ilia WavWavaZis mkvleloba gadawyda da daigegma ruseTis socialdemokratiuli<br />

muSaTa partiis emigraciul centrebSi (JenevaSi, parizSi), mkvlelobis<br />

kvalis dafarvac imave centrebSi SemuSavebuli gegmis mixedviT moxda, magram es sulac ar<br />

xsnis pasuxismgeblobas qarTul sazogadoebas. qarTuli sazogadoeba win ver aRudga<br />

social-demokratebis mier ilias gzis gmobas, ilias devnasa da Seviwrovebas _ ver daicva<br />

eris sulieri mama da ugvirgvino mefe. ufro metic, imdroindeli qarTuli sazogadoebis<br />

udidesi nawili verc ilias mkvlelobam gamoafxizla _ sazogadoeba ZiriTadad iseTive<br />

darCa, rogoric iyo 1907 wlis 30 agvistomde. mxolod RmerTma uwyiss WeSmariteba: iqneb<br />

qarTuli sazogadoebis ganwyobilebamac iqonia garkveuli gavlena Jenevasa da parizSi<br />

mokalaTebul uRmerTo da usamSoblo politikosebze, roca ilias mkvlelobis Taobaze<br />

gadawyvetilebas iRebdnen.<br />

13

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!