16.02.2014 Views

Jan-pol kosta - Constitutional Court of Georgia

Jan-pol kosta - Constitutional Court of Georgia

Jan-pol kosta - Constitutional Court of Georgia

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

mogesalmebiT axlad daarsebuli Jurnalis<br />

`sakonstitucio samarTlis mimoxilvis~<br />

pirveli nomris furclebidan.<br />

es gaxlavT saqarTvelos sakonstitucio<br />

sasamarTlos orenovani (qarTulinglisuri)<br />

gamocema, romelic gamodis<br />

evropis sabWos, germaniis teqnikuri TanamSromlobis<br />

sazogadoebasTan, ilia<br />

Wav WavaZis universitetTan da `fond Ria<br />

sazogadoeba saqarTvelos~ qselis `adgilobrivi<br />

TviTmmarTvelobisa da sajaro<br />

samsaxuris reformirebis iniciativasTan~<br />

TanamSrom lobiT. madlobas movaxseneb<br />

TiToeul maTgans TanamSromlobisa da<br />

mxardaWerisaTvi s. Jurnali gamova kvartalSi<br />

erTxel da usasyidlod gadaecema Sesabamis adgilobriv da saerTaSoriso institutebs.<br />

sakonstitucio samarTlis mimoxilvaSi ganxiluli iqneba saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos<br />

mniSvnelovani siaxleebi, aseve qveynis SigniT, mTel regionsa da ms<strong>of</strong>lioSi ganviTarebuli<br />

umTavresi samarTlebrivi movlenebi. Jurnali qarTvel mkiTxvels SesTavazebs adamianis<br />

uflebaTa evropuli sasamarTlos, konstituciuri marTlmsajulebis evropuli sasamarTloebis,<br />

ms<strong>of</strong>lio marTlmsajulebisa da samarTlebrivi instituciebis gadawyvetilebebis mimoxilvas.<br />

is iqneba erTgvari saSualeba saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos gadawyvetilebebis<br />

pr<strong>of</strong>esiuli ganxilvisa da kritikuli analizisaTvis.<br />

Jurnali saerTaSoriso Tanamegobrobas miawvdis informacias saqarTvelos Sesaxeb da piriqiT,<br />

xels Seuwyobs qveynebs Soris samecniero samarTlebrivi ideebis Tavisufal gacvlas.<br />

vfiqrob, rom Jurnali moizidavs mkiTxvelTa farTo fenebs da xels Seuwyobs samarTlebrivi<br />

codnis gaRrmavebas. dRevandel rTul pirobebSi gonieri, ganaTlebuli, moazrovne adamianebis<br />

roli Zalze mniSvnelovania Cveni ganviTarebisTvis, gansakuTrebiT ki iseTi qveynebisaTvis, rogoric<br />

saqarTveloa.<br />

pirvel nomerSi SesaZlebloba gveZleva, gavecnoT rogorc cnobil qarTvel, ise ucxoel<br />

specialistTa mosazrebebs. mjera, rom es tendencia gagrZeldeba da TiToeuli gamocema Sevsebuli<br />

iqneba ufro da ufro meti saintereso samecniero naSromiT.<br />

dasasrul, minda aRvniSno, rom Jurnalis gamocema emTxveva adamianis uflebaTa evropuli<br />

sasamarTlos daarsebis 50 wlisTavs da evrosabWos daarsebis 60 wlis iubiles. mwams, rom momavalSi<br />

am instituciebis progresisa da kidev ufro meti warmatebebis momswre gavxdebiT, maT<br />

uzarmazari gavlena aqvT ara mxolod Cveni qveynis, aramed regionis demokratiuli ganviTarebis<br />

procesebze.<br />

vimedovneb, Cveni Jurnalis furclebidan miiRebT TqvenTvis saWiro da sasargeblo informacia s.<br />

saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos Tavmjdomare<br />

giorgi papuaSvili<br />

1


CemTvis didi pativia saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos<br />

mier daarsebul `sakonstitucio samarTlis<br />

mimoxilvis~ pirvel gamocemasTan dakavSirebiT Sesavali<br />

sityvis dawera. sakonstitucio da adamianis uflebebis<br />

samarTalTan dakavSirebuli debatebisa da azris urTier-<br />

Tgacvlis aRniSnuli forumis Seqmna yvelaze metad Rirebuli<br />

iniciativaa. misasalmebelia am saqmeSi sakonstitucio<br />

sasamarTlos CarTva. upriani iqneba, Tuki Jurnali<br />

Tavis Tematikad saerTaSoriso da SedarebiT-samarTlebriv<br />

midgomas airCevs. nebismieri qveynis sakonstitucio<br />

iurisprudencia kidev ufro myardeba da mdidrdeba sxva<br />

demokratiuli qveynebis standartebisa da samarTlebrivi<br />

tradiciebis kvleviT. evropaSi arsebuli samarTlebrivi sistemebisa da instituciebis didi<br />

umetesoba adamianis uflebebis saerTo principebisadmi pativiscemasa da kanonis uzenaesobis<br />

primats efuZneba. bunebrivia, rom unda moxdes am sabaziso principebze dafuZnebuli qveynebis<br />

precedentuli samarTlisa da samarTlebrivi tradiciebis Sedareba-Seswavla. ucxoeli eqspertebis<br />

mier gaRebuli wvlili da misi qarTul-inglisurad gamocema aRniSnuli mimoxilvis furclebze<br />

sakonstitucio samarTlis problematikasTan dakavSirebuli Rirebuli saerTaSoriso<br />

dialogis warmarTvis xelsayrel pirobebs qmnis.<br />

msurs gansakuTrebuli madloba gadavuxado sakonstitucio sasamarTlos imis gamo, rom am<br />

gamocemaSi didi yuradReba dauTmo adamianis uflebaTa evropuli sasamarTlos precedentul<br />

samarTals. konvenciis arsSi umTavresad gameorebulia erovnul konstituciebSi mocemuli<br />

fundamenturi uflebebis debulebebi. amitomac bunebrivia diskusiisas konvenciis moSveliebis<br />

faqti. sakonstitucio sasamarTlosa da evropul sasamarTlos Soris arsebuli kavSirebi<br />

kidev ufro ganmtkicda mas Semdeg, rac saqarTvelo adamianis uflebaTa evropuli konvenciis<br />

xelSemkvreli mxare gaxda. konvenciis wevri nebismieri qveynisaTvis amgvari kavSirebi evropul<br />

da erovnul doneebs Soris warmatebuli urTierTobebisaTvis metad mniSvnelovania, rac ur-<br />

TierTdamokidebulebis erT-erTi saxeobaa. konvenciis precedentuli samarTlis wardgena da<br />

misi komentari saSualebas miscems erovnuli iuridiuli sazogadoebis warmomadgenlebs, mosamarTleebs,<br />

advokatebs, akademikosebs da sxva <strong>of</strong>icialur Tu pr<strong>of</strong>esiul jgufebs, gamoiyenon<br />

da ganaviTaron adamianis uflebebi erovnul doneze. es srulebiT Tavsebadia konvenciis sistemis<br />

mizanTan, romlis mixedviT xelisuflebis umTavresi pasuxismgebloba adamianis uflebebis<br />

uzrunvely<strong>of</strong>a da maTi ganuxreli dacvaa. evropuli sasamarTlos mandati, principSi, ufro damatebiTia,<br />

romelic individualuri saCivrebis ganxilvis meSveobiT, konvenciis avtoritetul<br />

da erTian ganmartebas uzrunvely<strong>of</strong>s. sasamarTlos gadawyvetilebebi unda iyos xelmisawvdomi<br />

da Targmnili, Tuki maTi erovnul sasamarTloebSi citireba an gamoyeneba moxdeba. Sesabamisad,<br />

am saqmis miRwevaSi aRniSnuli mimoxilvis wvlili metad mniSvnelovania.<br />

evropis iuridiul JurnalebSi intensiuri samecniero dialogis procesi mimdinareobs. am<br />

dialogs `sakonstitucio samarTlis mimoxilvis~ winamdebare gamocema axal perspeqtivasa da<br />

gansxvavebul elfers SesZens. Cven yvelani amiT kidev ufro mdidrebi viqnebiT.<br />

adamianis uflebaTa evropuli sasamarTlos prezidenti<br />

<strong>Jan</strong>-<strong>pol</strong> <strong>kosta</strong><br />

2


xalxis sakeTildReod<br />

60 wlis win, 1949 wlis 23 maiss, gamoqveynda germaniis<br />

federaciuli respublikis ZiriTadi kanoni, romelmac nacional-socialistebis<br />

tiranuli mmarTvelobis Semdeg,<br />

daafuZna demokratiuli qveyana, sadac saxelmwifos nebismieri<br />

qmedebis amosaval wertilad kanonis uzenaesoba,<br />

adamianis Rirseba da ZiriTadi Tavisuflebebi iqca. imavdroulad,<br />

ZiriTadma kanonma konstituciisa da ZiriTadi<br />

uflebebis dacva federalur sakonstitucio sasamarTlos<br />

da ara, magaliTisTvis, federalur prezidents, mTavrobas<br />

an parlaments daakisra. sakonstitucio sasamarTlo am<br />

funqcias wlebis manZilze axorcielebda, gansakuTrebiT<br />

kerZo sakonstitucio saCivrebis ganxilvis Sedegad miRebuli<br />

gadawyvetilebebiT, riTac ZiriTad uflebebs kidev<br />

ufro met efeqturobas sZend a.<br />

amis miuxedavad, germaniaSi sakonstitucio iurisdiqcia<br />

mxolod xsenebuli warmatebuli nabijiT ar dawyebula.<br />

rodesac sakonstitucio sasamarTlo daarsda, SesaZlebeli<br />

iyo saorientaciod sxva qveynebis magaliTebis, gansakuTrebiT,<br />

aSS-is uzenaesi sasamarTlos gamocdilebis gaziareba. amasTan erTad, germaniis konstitucia<br />

evropuli integraciis procesSi daibada. amave konteqstSi, safuZveli Caeyara dialogis<br />

process germaniis federalur sakonstitucio sasamarTlosa da strasburgSi arsebul adamianis<br />

uflebebis evropul sasamarTlos, luqsemburgSi arsebul evropis kavSiris sasamarTlosa<br />

da evropuli qveynebis sakonstitucio sasamarTloebs Soris. am process Tan axlda da didi xnis<br />

ganmavlobaSi xels uwyobda araerT iuridiul JurnalSi gamoqveynebuli SedarebiT-samarTlebrivi<br />

kvlevisa da sasamarTlo gadawyvetilebebis kritikuli analizi.<br />

saqarTvelos konstituciam sakonstitucio sasamarTloc Seqmna, romelic ganixilavs saxelmwifos<br />

qmedebis konstituciurobas da, imavdroulad, adamianis uflebebisa da Tavisuflebebis<br />

dacvis garantia. aRniSnuli amocanis ganxorcieleba aseve moiTxovs sxva saxelmwifoebis<br />

sasamarTloebTan TanamSromlobas saeqsperto Tu SedarebiT-samarTlebrivi kvlevis kuTxiT.<br />

sxva qveynebis sakonstitucio sasamarTloebis gamocdilebis analizi, ideebis gaziareba da saqmianobis<br />

kritika udavod sasargeblo iqneba kanonis uzenaesobisa da adamianis fundamenturi<br />

uflebebis dacvis sferoSi saukeTeso gadawyvetilebebis misaRebad.<br />

amasTan, Jurnal `sakonstitucio sasamarTlos mimoxilvas~, romlis pirveli nomeric axla<br />

gamova, vusurveb, rom igi dadebiTad Sefasebuliyos iuristebisa da mecnierebis, aseve akademikosebisa<br />

da studentebis mier, xolo masSi gamoqveynebuli masala nay<strong>of</strong>ieri y<strong>of</strong>iliyos qar-<br />

Tveli xalxis keTildReobisaTvis.<br />

pr<strong>of</strong>esori, doqtori,<br />

germaniis federaluri sakonstitucio sasamarTlos prezidenti<br />

hans-iurgen papieri<br />

3


saqarTvelo is qveyanaa, sadac regularulad Camosvlis<br />

siamovneba 1990-iani wlebis dasawyisidan mqonda.<br />

demokratiuli gzisken qveynis siaruli ioli ar y<strong>of</strong>ila.<br />

saqarTvelom 1991 wlidan ekonomikuri krizisi,<br />

samoqalaqo dapirispireba, revolucia da SeiaraRebuli<br />

konfliqti gamoscada. am mcire periodisaTvis es sakmaod<br />

bevria, magram Cans, yovelive aman qveyana ufro gaaZliera,<br />

misi moqalaqeebi kidev ufro gaaerTiana da mtkiced gadaawyvetina<br />

saqarTvelos WeSmarit demokratiul qveynad<br />

gadaqceva.<br />

saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos Seqmnis gadawyvetileba,<br />

Cveulebriv sasamarTlo sistemasTan er-<br />

Tad, miRebul iqna 1995 wels, saqarTvelos konstituciis miRebamde. Tavidanve aSkara iyo, rom<br />

konstituciis proeqtis miRebis Semdgomi logikuri nabiji iseTi uwyebis Camoyalibeba iqneboda,<br />

romelic ZiriTadi kanonis cxovrebaSi gatarebas SeZlebda, rac saSualebas miscemda qveyanas,<br />

konstituciis deklaraciuli debulebebi normatiul teqstad eqcia, qarTul sazogadoebas ki<br />

misi yovedRiurad gamoyenebis saSualeba hqonoda.<br />

sakonstitucio sasamarTlos Seqmna erT aTwleulze meti xnis win, saqarTvelos samarTlebrivi<br />

sistemis istoriisaTvis gadamwyveti momenti iyo. meamayeba, rom es yovelive Cem Tvalwin<br />

moxda da mas Semdeg Tvalyurs vadevneb sasamarTlos ganviTarebas, gansakuTrebiT ki, mis sul<br />

ufro mzard rols saqarTveloSi demokratiuli wyobis gasamyareblad. es amocana yovelTvis<br />

rodia ioli. amasTan, sasamarTlos mniSvneloba droTa ganmavlobaSi garkveuli gamowvevebis winaSe<br />

dadgeba, rac demokratiul sistemaSi Cveulebrivi procesia. am rolis Sesrulebisas, friad<br />

mniSvnelovania sasamarTlos gaTavisebuli hqondes, rom igi konstituciis dacvis damoukidebeli<br />

garantia, xolo misi mTavari daniSnulebaa adamianis uflebebis dacva.<br />

ra Tqma unda, sakonstitucio sasamarTloebma sxva funqciebic SeiZina da adamianebs sul ufro<br />

metad icaven aRmasrulebeli xelisuflebis mxridan daSvebuli gadametebebisgan. zogierT qveyanaSi<br />

ki samarTliani sasamarTlo procesis gamyarebiT, maT sasamarTlo gadacdomebis Tavidan<br />

asacileblad mtkice meqanizmi Seqmnes.<br />

wlebis ganmavlobaSi saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlom mniSvnelovani gamocdileba<br />

SeiZina jer TbilisSi, qveynis mCqefare dedaqalaqSi, sadac igi Tavdapirvelad iyo ganTavsebuli,<br />

Semdeg ki baTumSi – saqarTvelos mTavar saporto qalaqSi, sadac igi imy<strong>of</strong>eba 2007 wlidan.<br />

mqonda pativi, memuSava saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos pirvel TavmjdomaresTan<br />

– mosamarTle avTandil demetraSvilTan (1996 – 2001 w.w.), joni xecurianTan (2006 wlamde) da<br />

amJamindel sakonstitucio sasamarTlos TavmjdomaresTan, mosamarTle giorgi papuaSvilTan.<br />

TiToeulma maTganma axali impulsi SesZina sasamarTlos da kidev ufro ganaviTara igi.<br />

<strong>of</strong>icialuri samarTlebrivi Jurnalisa Tu beWdviTi organos arseboba sakonstitucio sasamarTloebSi<br />

didi xnis Camoyalibebuli tradiciaa, mas es-es aris uerTdeba saqarTvelos sakonstitucio<br />

sasamarTloc misi yovelkvartaluri JurnaliT, romelsac `sakonstitucio samarTlos<br />

mimoxilva~ hqvia. aRniSnul gamocemaSi daibeWdeba mniSvnelovani informacia sakonstitucio da<br />

adamianis uflebebis samarTlis ganviTarebasTan dakavSirebiT da gamoqveyndeba adamianis uflebaTa<br />

evropuli sasamarTlosa da evropis sakonstitucio sasamarTloebis gadawyvetilebebi,<br />

erovnuli da ucxoeli akademiuri personalisa Tu eqspertebis statieb i.<br />

Zalze moxaruli var axleburi wamowyebiT da siamovnebiT mivadevneb Tvals aRniSnul gamocema s.<br />

evropuli komisiis `demokratiisaTvis samarTlis meSveobiT~<br />

(veneciis komisiis) mdivani<br />

jani bukikio<br />

4


Zvirfaso megobrebo,<br />

moxaruli var, rom maqvs SesaZlebloba, mogilocoT<br />

am Jurnalis gamocema. es unikaluri Jurnalia<br />

ara marto imis gamo, rom is pirvelad gamoicema<br />

saqarTveloSi. aramed imitomac, rom is aris bevri<br />

organizaciis TanamSromlobis warmatebuli Sedegi.<br />

amave dros, es aris pirveli SemTxveva saqarTvelo-<br />

Si, rodesac universiteti da sakonstitucio sasamarTlo<br />

erTiandebian da saxaven saerTo miznebs.<br />

magram am Jurnalis mniSvneloba mxolod im unikalur<br />

TanamSromlobaSi rodia, romelic Sedga mis<br />

gamosacemad. CemTvis, rogorc universitetis warmomadgenlisaTvis,<br />

is aris saganmanaTleblo procesi.<br />

am procesis daxmarebiT, darwmunebuli var,<br />

saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo dauaxlovdeba<br />

da gasagebi gaxdeba erTi mxriv Cveni moqalaqeebisaTvis,<br />

xolo meore mxriv _ yvela dainteresebuli<br />

mxarisaTvis qveynis sazRvrebs gareT. es swored is SemTxvevaa, romlis sqemasac<br />

yvela samecniero Tu saganmanaTleblo institutma unda misdios. am Jurnalis saSualebiT<br />

Cven vagzavniT qveynis gareT imas, rac sainteresoa gare mkiTxvelisaTvis da amave Jurnalis<br />

saSualebiT Cvens mkiTxvels vuxsniT im sagareo Tu saSinao konteqsts, romelSic arsebobs<br />

Tanamedrove sakonstitucio sasamarTlo rogorc idea da rogorc instituti.<br />

yovel Cvengans vusurveb warmatebas.<br />

ilia WavWavaZis saxelmwifo universitetis reqtori.<br />

gigi TevzaZe<br />

5


sarCevi<br />

herman Svarci<br />

konstituciis mSeneblobis safexurebi 7<br />

konstantine korkelia<br />

ratom unda gamoviyenoT adamianis uflebaTa evropuli<br />

standartebi marTlmsajulebis ganxorcielebisas? 12<br />

jeremi makbraidi<br />

adamianis uflebaTa evropuli konvenciis moqmedeba<br />

konfliqtis zonebSi - Semxebloba da pasuxismgebloba 21<br />

dragolub popoviCi<br />

pr<strong>of</strong>esiuli saqmianobis adgilis xelSeuxeblobis dacva<br />

adamianis uflebaTa evropuli konvenciis farglebSi 49<br />

joni xecuriani<br />

saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos uflebamosileba<br />

referendumisa da arCevnebis konstituciurobis sakiTxebze 58<br />

iakob futkaraZe<br />

sasamarTlo xelisufleba da ZiriTadi uflebebi<br />

saqarTvelos konstituciis axal redaqciaSi 64<br />

andraS Saio<br />

Tavdacvisunariani demokratiidan prevenciul saxelmwifomde? 76<br />

rori okoneli<br />

Tavdacvisunariani demokratia da<br />

adamianis uflebaTa principebi 102<br />

aleqsandre oraxelaSvili<br />

saxelmwifoebrioba, aRiareba da gaeros sistema —<br />

damoukideblobis calmxrivi gamocxadeba kosovoSi 110<br />

adamianis uflebaTa evropuli sasamarTlos<br />

didi palatis gadawyvetileba<br />

varnava da sxvebi TurqeTis winaaRmdeg 137


herman Svarci<br />

konstituciis mSeneblobis<br />

safexurebi<br />

herman Svarci<br />

sakonstitucio samarTlis sferoSi<br />

cnobili moRvawe.<br />

vaSingtonis iuridiuli kolejis pr<strong>of</strong>esori,<br />

amerikuli universiteti, vaSingtoni.<br />

isini, vinc konstitucias weren Seqmnis procesSi<br />

my<strong>of</strong>i demokratiebisaTvis, bevr dabrkolebebs<br />

awydebian.<br />

pirvel rigSi, maT unda Seqmnan iseTi dokumenti,<br />

romelic saSualebas miscems sazogadoebas,<br />

mSvidobianad gadaWras rTuli da<br />

konfliqturi sakiTxebi. imavdroulad, unda<br />

SemuSavdes adamianis uflebaTa dacvis efeqturi<br />

sistema, romelic moicavs umciresobaTa<br />

uflebas _ ar daeTanxmos da sakanonmdeblo<br />

umciresobis uflebas gardaiqmnas<br />

umravlesoba d.<br />

meore, _ konfliqturi situaciebi Cveulebriv<br />

iwyeba swrafad da am sakiTxebis mogvarebam<br />

SeiZleba samomavlod Seqmnas problemebi.<br />

transformaciisas (sabWoTa blokis umetesi<br />

qveynebis msgavsad) wagebulebi Seecdebian<br />

imdeni Zalaufleba SeinarCunon, ramdensac<br />

SeZleben. Tu cvlileba moicavs reJimis srulad<br />

Secvlas, rogorc es eraySi moxda, maSin<br />

gamarjvebulebi metoqeobas gauweven erTamaneTs<br />

Zalauflebis mosapoveblad. am davebis<br />

gadaWris saSualebebi xSirad inkorporirebulia<br />

konstituciaSi, romelic SeiZleba<br />

problemuri iyos xangrZlivi periodis ganmavlobaSi.<br />

magaliTad, amerikis SeerTebuli<br />

Statebis konstituciaSi monobaze kompromisebis<br />

CarTvam realurad SesaZlebeli gaxada<br />

konstituciis miReba, magram sabolood aRmoCnda,<br />

rom es arc ise kargi iyo erisTvis.<br />

ufro metic, konstitucia iwereba drois<br />

gansazRvrul monakveTSi, Cveulebriv maSin,<br />

rodesac sazogadoebaSi arsebobs ekonomikuri,<br />

socialuri Tu sxva problemebi. arsebobs<br />

cduneba da xSirad aucilebloba imisa, rom<br />

swrafad moxdes am problemebTan gamklaveb a.<br />

magram debulebebi, romlebic gamiznulia<br />

prob lemaTa swrafad mosagvareblad, SeiZleba<br />

Seusabamo aRmoCndes momavlisaTvis.<br />

eWvis qveS dayeneba yvela dokumentisa,<br />

romlebic dawerilia gansazRvrul drosa da<br />

adgilas, niSnavs imas, rom momavlis winaswar<br />

ganWvreta SeuZlebelia. momavali yovelTvis<br />

gansxvavebulia imisgan, rasac moveliT. amgvarad,<br />

konstituciis proeqtis Semqmnelebma<br />

dasabami unda miscen iseTi momavali mTavrobebis<br />

Camoyalibebas, romlebic myarad Sexvdebian<br />

warmoudgenel da gauTvaliswinebel<br />

prob lemebs.<br />

TiTqmis universaluri gamocdilebis erTerTi<br />

gakveTili aris is, rom adamianis uflebebi<br />

dauyovnebliv unda iyos daculi. roca<br />

avtoritaruli reJimis Seviwroeba moxda, sazogadoebas<br />

ganTavisuflebis SegrZneba da<br />

Tavisuflebisaken swrafvis wyurvili hqonda,<br />

Tumca didxans ar gagrZelebula mRelvarebis<br />

es grZnoba. axali da Zveli demokratiebis<br />

gamocdileba aCvenebs, rom, Tu sawyis etapze<br />

adamianis uflebebi saTanadod ar aris daculi,<br />

mogvianebiT amis gakeTeba Zalze rTulia.<br />

Tavdapirveli mosazrebebi<br />

pirveli, unda iyos Tu ara dawerili konstitucia<br />

Cveulebrivi sakanonmdebeli organos<br />

Tu specialurad Seqmnili damfuZnebeli krebis<br />

mier? Tu gadawydeba, rom Seqmnan raime<br />

Zvelis msgavsi, maSin kanonmdeblebs SeuZliaT,<br />

daweron iseTi konstitucia, romlis saSualebiTac<br />

isini SeinarCuneben TavianT Tanamdebobebs.<br />

specialuri damfuZnebeli kreba umjobesia<br />

sazogadoebis rac SeiZleba met elements<br />

warmoadgendes, miuxedavad imisa, rom es sakmaod<br />

rTulia da Zvirad Rirebuli.<br />

kidev erTi gadasaWreli sakiTxi sawyis<br />

etapze aris is, Tu rogor unda Sevides cvlilebebi<br />

da damatebebi konstituciaSi misi mi-<br />

Rebis Semdeg. amis Sesruleba martivi rodia.<br />

dokumenti unda asaxavdes sazogadoebis yve-<br />

7


herman Svarci<br />

laze mniSvnelovan faseulobebs da demokratiuli<br />

procesis mTavar principebs. es yvelaferi<br />

stabiluri unda iyos. meore mxriv,<br />

zogierTi debuleba miRebuli uecari zewolis,<br />

konfliqtisa da molodinis gamo, sawyis<br />

etapze, SesaZloa Soreuli momavlisaTvis<br />

Seuferebeli iyos, cvlilebebis Setanis gar-<br />

Tulebam ki SesaZloa xeli SeuSalos momaval<br />

mTavrobebs adekvaturad gaumklavdnen gau-<br />

Tvaliswinebel problemebs.<br />

am mizezis gamo, Wkvianuri iqneba, Tu gansazRvruli<br />

drois Semdeg, moxdeba konstituciis<br />

struqturuli aspeqtebis mimoxilva.<br />

erT-erTi gza aris 10-20 weliwadSi erTxel<br />

eqspertTa komisiis mowveva, raTa dadgindes,<br />

aris Tu ara saWiro struqturuli cvlilebebis<br />

Setana. es SesaZloa, gansakuTrebiT sasargeblo<br />

gamodges pirveli aTi wlis Semdeg,<br />

rodesac konstituciaSi warmoSobili zogier-<br />

Ti problema naTeli gaxdeba.<br />

es mimoxilva ar unda moicavdes adamianis<br />

uflebaTa Sesustebis mcdelobas, Tumca amis<br />

gakeTebis cduneba SeiZleba arsebobdes. rogorc<br />

ki cxovrebis mosalondeli gaumjobesebis<br />

standartuli Tavdapirveli eiforia<br />

gaivlis, ukve naklebad zrunaven adamianis<br />

uflebebze. liderebma da Cveulebrivma adamianebmac<br />

ki SeiZleba adamianis uflebebi fufunebad<br />

CaTvalon - meorexarisxovnad, ekonomikuri<br />

stabilurobis sakiTxebTan SedarebiT.<br />

miuxedavad amisa, gamocdileba gviCvenebs, rom<br />

adamianis uflebebi iSviaTad aferxeben gamowvevebze<br />

efeqtur reagirebas.<br />

amasTan dakavSirebuli Semdegi sakiTxi<br />

gaxlavT konstituciis moculoba. aSS-Si bevri<br />

fiqrobs, rom, radgan aSS-is konstitucia<br />

200 welze metia rac agrZelebs moqmedebas,<br />

mokle konstituciebi ukeTesia damwyebi demokratiebisTvisac<br />

ki. me am xedvas ar viziareb.<br />

aSS-is konstituciuri normebi ar SeiZleba<br />

Tavmoyrili iyos mxolod ocdaToTxmet<br />

sawyis da cvlilebebis Sesatan debulebebSi.<br />

isini SeiZleba Tavmoyril iqnen or saukuneze<br />

meti xnis ganmavlobaSi aSS-is uzenaesi sasamarTlos<br />

gadawyvetilebaTa 550-ze met krebulSi.<br />

am gadawyvetilebebma daamkvidra Cveni<br />

yvelaze fundamenturi konstituciuri principebi<br />

da uflebebi, romelTagan ramdenime<br />

SeiZleba gamovyoT aSS-is konstituciidan.<br />

im axlad Camoyalibebuli demokratiebidan,<br />

romlebsac ar aqvT orsaukunovani gamocdilebis<br />

fufuneba uflebebis gansaviTareblad,<br />

mxolod ramdenime Tu iwyebs Zlieri sasamarTlo<br />

sistemis SeqmniT. maT SeuZliaT da unda<br />

aagon demokratia amerikis da sxva qveyenebis<br />

gamocdilebaze dayrdnobiT, sasamarTloebis<br />

lodinis gareSe unda Seqmnan es fundamenturi<br />

uflebebi da principebi TavianT konstituciebSi<br />

Sesatanad.<br />

es, ra Tqma unda, ar niSnavs imas, rom konstitucia<br />

unda iyos Zalze detaluri. konstituciebi,<br />

romlebic moicaven bevr debulebas,<br />

SeiZleba naklebad moqnilebi iyvnen. imis gadawyveta,<br />

Tu ra unda Sevides konstituciaSi,<br />

ra unda darCes sakanonmdeblo xelisuflebis<br />

gadasawyvetad da, saerTod, ra ar unda iyos<br />

daregulirebuli konstituciiT, aris yvelaze<br />

mTavari da rTuli sakiTxi.<br />

mSeneblobis safexurebi<br />

egreT wodebuli horizontaluri da vertikaluri<br />

struqturuli sakiTxebi yvelaze<br />

rTulia, radganac isini ukavSirdebian Zalauflebis<br />

gadanawilebas. es sakiTxebi Ti-<br />

Tqmis yovelTvis gvardeba <strong>pol</strong>itikuri azr-<br />

Ta sxvadasxvaobis fonze iseTi moklevadiani<br />

miznebiT, rogoricaa, magaliTad Tu rogor<br />

unda moxdes xSirad dominanturi Zalauflebis<br />

miReb a da SenarCuneba.<br />

upirvelesi sakiTxi gaxlavT, unda iyos saprezidento<br />

Tu saparlamento sistema. maTi<br />

mravalferovnebis gaTvaliswinebiT, isini<br />

iy<strong>of</strong>ian or jgufad. saprezidento sistemiT<br />

yvelaze ufro amerika aris cnobili. rogorc<br />

wesi, prezidenti pirdapir irCeva xalxis mier,<br />

Tumca SeerTebul StatebSi prezidentis ar-<br />

Ceva gansazRvruli droiT xdeba. prezidenti,<br />

romelic gvevlineba qveynis meTaurad, adgens<br />

rogorc saSinao, ise sagareo <strong>pol</strong>itikas da<br />

irCevs ministrebs am <strong>pol</strong>itikis gansaxorcieleblad.<br />

ministrTa kandidaturebs xSirad<br />

amtkicebs sakanonmdeblo organo, Tumca arian<br />

prezidentis kontrolis qveS.<br />

sakanonmdeblo xelisufleba damoukideblad<br />

irCeva dadgenili droiT. rogorc wesi,<br />

arc prezidenti da arc sakanonmdeblo xelisufleba<br />

ar daiTxoveba erTimeoris mier. es<br />

warmoqmnis ormag legitimur sistemas da mkve-<br />

Trad gamijnul Zalauflebas.<br />

saprezidento sistema uzrunvely<strong>of</strong>s stabilurobas<br />

da Zlieri prezidentis xelSi<br />

8


konstituciis mSeneblobis safexurebi<br />

SeiZleba uzrunvely<strong>of</strong>il iqnes Zlieri, energiuli<br />

xelmZRvaneloba. Tumca stabiluroba<br />

SeiZleba gadaizardos mouqnelobaSi da arapopularuli,<br />

araefeqturi prezidentis Secvla<br />

SeuZlebelia moxdes mmarTvelobiTi periodis<br />

amowurvamde. ufro metic, sakanonmdeblo organos<br />

sxvadasxva <strong>pol</strong>itikuri partiis mier<br />

marTvam SeiZleba migviyvanos sakanonmdeblo<br />

Cixamde. Tu es day<strong>of</strong>a iarsebebs, saxelmwifo<br />

mravali wlis ganmavlobaSi ver SeZlebs normalurad<br />

funqcionirebas.<br />

saparlamento sistemaSi, parlamenti saar-<br />

Cevno legitimurobis erTaderTi wyaroa. ar<br />

xdeba Zalauflebis gay<strong>of</strong>a sakanonmdeblo da<br />

aRmasrulebel xelisuflebebs Soris. sasamarTlo<br />

xelisufleba, ra Tqma unda, damoukidebelia,<br />

magram imy<strong>of</strong>eba sakanonmdeblo<br />

sferos miRma. rac Seexeba aRmasrulebel<br />

xelisuflebas, romelsac xSirad mTavrobas<br />

uwodeben, imarTeba premier-ministris mier,<br />

romelsac irCevs is partia, romelic umravlesobiT<br />

modis parlamentSi an koaliciis<br />

mier, romelic Semdgaria kanonmdebelTa umravlesobisgan.<br />

qveynis mmarTveli gaxlavT prezidenti<br />

cotaodeni ZalauflebiT da irCeva<br />

parlamentis mier. premier-ministri da mTavroba<br />

arian pasuxismgebeli parlamentis winaSe<br />

da SeiZleba daTxovnil iqnen swored parlamentis<br />

mier. arCevnebis Catareba SeiZleba<br />

nebismier dros, moqnilobis uzrunvely<strong>of</strong>iT.<br />

vinaidan ar arsebobs formaluri day<strong>of</strong>a sakanonmdeblo<br />

da aRmasrulebel xelisuflebaTa<br />

Zalauflebebs Soris, Sesabamisad, arsebobs<br />

gamouval mdgomareobaSi aRmoCenis naklebi<br />

Sansi imdenad, ramdenadac mTavroba an premier-ministri,<br />

romelic kargavs parlamentis<br />

ndobas, SeiZleba daTxovnil iqnes mis mier.<br />

saparlamento sistemam SeiZleba gamoiwvios<br />

xelisuflebis xSiri cvlileba da didi arastabiluroba.<br />

agreTve mas SeuZlia warmoqmnas<br />

<strong>pol</strong>itikaSi radikaluri cvlilebebi, rodesac<br />

opozicia modis umravlesobiT, romelmac<br />

SeiZleba gamoiwvios sxvadasxva saxis arastabiluroba.<br />

ar arsebobs aSkara pasuxi imaze, Tu romeli<br />

sistemaa ukeTesi. arCevani xSirad damokidebulia<br />

istoriaze, konkretuli drois moTxovnebze<br />

da sxva faqtorebze. sabWoTa blokis<br />

y<strong>of</strong>ilma wevr-saxelmwfoebma sabWoTa kavSiris<br />

farglebs gareT, agreTve baltiispireTis<br />

qveynebma danerges saparlamento reJimi, radganac<br />

maT undodaT, gamxdariyvnen dasavleT<br />

evropis nawili, romelic TiTqmis saparlamentoa.<br />

sabWoTa kavSiris y<strong>of</strong>ilma, arabaltiispireTis<br />

qveynebma danerges saprezidento<br />

sistem a.<br />

agreTve, unda gadawydes sakanonmdeblo xelisufleba<br />

unikameruli (erTpalatiani) unda<br />

iyos Tu bikameruli (orpalatiani)sistemis.<br />

Tu saxelmwifo federaluria, met-naklebad<br />

avtonomiuri Semadgeneli erTeulebiT, rogoric<br />

aris aSS da germania, sasurvelia, Tu iqneba<br />

meore (Cveulebriv zeda palata rogorc<br />

aSS-is senati) sakanonmdeblo palata, romelic<br />

warmoadgens Semadgeneli erTeulebis interesebs.<br />

meore palata, garkveul sferoebSi,<br />

rogoricaa gadasaxadebi da sasamarTlo, aseve<br />

avtonomiasTan dakavSirebuli sakiTxebi, zogjer<br />

SezRudulia gadawyvetilebaTa miRebaSi.<br />

meore palatis y<strong>of</strong>na-ary<strong>of</strong>na wamoWris kidev<br />

erT kiTxvas: ramdenad centralizebuli<br />

unda iyos saxelmwifo? ra uflebamosilebebiT<br />

unda sargeblobdnen da ramdenad avtonomiurebi<br />

unda iyvnen regionebi da nacionaluri<br />

erTeulebi? ramdenad damoukideblebi<br />

iqnebian qalaqebi da s<strong>of</strong>lebi? SesaZleblobebis<br />

diapazoni farToa absoluturi avtonomiis<br />

mqone erTeulebidan srul centralur<br />

kontrolamde. kargi mizezia imisa, rom nebadarTuli<br />

iyos meti avtonomia adgilobrivi da<br />

regionaluri erTeulebisaTvis, radgan isini<br />

efeqturad SeZleben marTon, vinaidan centraluri<br />

administraciisaTvis xSirad ucnobia adgilobrivi<br />

pirobebi da saWiroebebi. agreTve,<br />

adgilobriv TviTmmarTvelobaSi CarTuloba<br />

sTavazobs xalxs saSualebas, pirdapir miiRon<br />

monawileoba mniSvnelovani gadawyvetilebebis<br />

miRebaSi, romlebic imoqmedebs maT cxovrebaze<br />

da es SesaZloa demokratiuli TviTmmar-<br />

Tvelobis mniSvnelovani nawili iyos.<br />

sasamarTlo sistema<br />

istoriam aCvena damoukidebeli sasamarTlo<br />

sistemis aucilebloba, romelsac SeuZlia<br />

uzrunvelyos is, rom xelisuflebis danarCenma<br />

orma Stom ar gadaaWarbos konstituciiT<br />

miniWebul uflebamosilebas, rodesac saqme<br />

exeba adamianTa uflebebs. es SesaZloa iyos<br />

mudmivi sasamarTlo sistema, rogorc aSS-Sia<br />

an specialuri tribunali, sakonstitucio<br />

sasamarTlo, romelic uflebamosilia, ga-<br />

9


herman Svarci<br />

daWras mxolod konstituciuri da ramdenime<br />

sxva sakiTxi, rogorc germaniaSia. zemoT xsenebul<br />

SemTxvevaSi bolo instanciad gvevlineba<br />

uzenaesi sasamarTlo, Semdgari saerTo<br />

sasamarTlos mosamarTleebisgan, romlebic<br />

iniSnebian mTeli sicocxlis vadiT da, rogorc<br />

wesi, ganixilaven saCivrebs qvemdgomi<br />

sasamarTloebisagan. maTi movaleobaa, miiRon<br />

gadawyvetileba konkretul saqmeebze, Cveulebriv,<br />

isini mxolod im SemTxvevaSi ganixilaven<br />

konstituciur sakiTxebs, Tu es davis daregulirebisaTvis<br />

aucilebelia. sakonstitucio<br />

sasamarTlos wevrebis umravlesoba samarTlis<br />

pr<strong>of</strong>esorebi arian, danarCenebs ar aqvT saer-<br />

To sasamarTloebSi muSaobis gamocdileba da<br />

rCebian am poziciaze erTi an meti 8-12 wliani<br />

vadiT. isini ganixilaven konstituciur saki-<br />

Txebs, Tu es aris xelisuflebis warmomadgenlebis<br />

moTxovna, saerTo sasamarTloebis da<br />

bevr qveyanaSi rigiT moqalaqeTa sarCelebs,<br />

romlebic amtkiceben, rom maTi uflebebi<br />

dairRva. ganviTarebadi demokratiis qveynebis<br />

umravlesobam gadawyvita SeeqmnaT sakonstitucio<br />

sasamarTloebi, nawilobriv imitom,<br />

rom saerTo sasamarTlos mosamarTleebis<br />

mier sasamarTlo sistemis kontroli ar aris<br />

maTi praqtika da nawilobriv imitomac, rom<br />

isini undoblobas ucxadeben arsebul sasamarTlo<br />

sistemas.<br />

rogori sistemac ar unda iqnes SerCeuli,<br />

konstituciam detalurad unda daadginos sasamarTloebis<br />

uflebamosileba, rom SesaZlebeli<br />

iyos konstituciasTan SeuTavsebadi<br />

kanonebisa da sxva normebis anulireba. Tu arsebobs<br />

sakonstitucio sasamarTlo, is ar unda<br />

iyos datvirTuli gansxvavebuli valdebulebebiT.<br />

misi saqmianobis udidesi nawili iqneba<br />

sadavo, vinaidan misi erT-erTi umTavresi<br />

funqcia, gansakuTrebiT sawyis etapze, aris<br />

konstituciuri sazRvrebis dadgena samTavrobo<br />

uwyebebs Soris. agreTve, sakonstitucio<br />

sasamarTlos zogjer mouwevs xelisuflebis<br />

sawinaaRmdego gadawyvetilebebis gamotana<br />

adamianis uflebebis sakiTxebTan dakavSirebiT.<br />

yvela aseT SemTxvevaSi, is xSirad iqneba<br />

damarcxebulTa mier mkacrad gakritikebuli.<br />

Kkonstituciam ar unda gaaormagos aseTi SetevebiT<br />

gamowveuli SemTxvevebi, rac gamowveulia,<br />

magaliTad, sakonstitucio tribunalisaTvis<br />

gansaxilvelad arakonstituciuri<br />

sakiTxebis miwodebiT, sawyis etapze mainc,<br />

radganac isini ganicdian prestiJis da sazogadoebrivi<br />

mxardaWeris naklebobas, razec<br />

maTi efeqturunarianobaa damokidebuli.<br />

damoukidebeli sasamarTlo sistemis mxaris<br />

daWera aris kidev erTi mizezi imisa, Tu<br />

ratom ar unda iyos konstitucia Zalian mokle.<br />

rac ufro konkretulia konstitucia,<br />

miT ufro martivi iqneba sasamarTloebisaTvis<br />

dokumentSi Sesabamis debulebaze miTiTeba<br />

sadavo gadawyvetilebebis dasacavad, aseve,<br />

isini ufro naklebad iqnebian ganxiluli rogorc<br />

subieqturi Sexedulebebis Sesabamisad<br />

moqmedni.<br />

radganac sasamarTloTa gadawyvetilebebi<br />

xSirad <strong>pol</strong>itikurad mgrZnobiarea, maTi damoukidebloba<br />

da uzenaesoba konstituciiT<br />

unda iyos garantirebuli. sasamarTlo sistema<br />

unda iyos ara iusticiis saministros daqvemdebarebis<br />

qveS, aramed xelisuflebis damoukidebeli<br />

Sto dadgenili vadiT. sasamarTlo<br />

sistemam unda gaakontrolos Tavisi finansuri<br />

da administraciuli saqmianoba, Tavisufali<br />

unda iyos aRmasrulebeli xelisuflebis<br />

Carevisagan, magram unda moxdes biujetis<br />

kontroli sakanonmdeblo xelisuflebis mier.<br />

konstituciam agreTve unda uzrunvelyos,<br />

rom is gamoiyenebodes dabali instanciis mosamarTleebis<br />

mier gadawyvetilebaTa miRebisas.<br />

bevr axal demokratiaSi, Zalian xSirad,<br />

es mosamarTleebi gadawyvetilebis miRebisas<br />

uars acxadeben konstituciur sakiTxebze.<br />

adamianis uflebaTa dacva<br />

rogorc es dadgenilia, konstitucia unda<br />

icavdes adamianis uflebebs da sasamarTloebma,<br />

gansakuTrebiT specialurma konstituciurma<br />

tribunalebma unda iTamaSon mTavari<br />

roli am dacvis uzrunvely<strong>of</strong>isaTvis. pirvelad<br />

es aSS-is uzenaesma sasamarTlom ganavi-<br />

Tara, magram exla sasamarTlo tribunalebi<br />

ms<strong>of</strong>lios masStabiT aRiareben am pasuxismgeblobas.<br />

rodesac saqme exeboda adamianis<br />

uflebaTa saerTaSoriso SeTanxmebis ratifikacias<br />

maTi mTavrobebis mier, mosamarTleebma<br />

miiCnies, rom valdebuli iyvnen, ganexilaT<br />

es xelSekrulebebi. isini xSirad Tvalyurs<br />

adevnebdnen imas, Tu rogor wyvetdnen msgavs<br />

problemebs sxva sasamarTloebi. Sedegad<br />

ki Seiqmna adamianis uflebaTa saerTaSoriso<br />

sakonstitucio samarTali.<br />

10


konstituciis mSeneblobis safexurebi<br />

dResdReobiT yoveli konstitucia Seicavs<br />

adamianis uflebaTa debulebas. es sakmarisi<br />

ar aris. konstituciam unda Seqmnas institutebi,<br />

raTa es uflebebi amoqmeddes. konstituciam<br />

gansakuTrebulad unda uzrunvelyos<br />

pirovnebis Seuferxebeli mimarTva sasamarTlosaTvis,<br />

Tu is adasturebs misi uflebis Selaxvas<br />

da Tu am uflebis darRvevas hqonda<br />

adgili, msxverpls SeuZlia, miiRos adekvaturi<br />

saSualebebi. bevrma qveyanam dainaxa, rom<br />

ombudsmeni gamosadegia (vinaidan, is saCivrebsac<br />

ixilavs) aseT SemTxvevebSi. prokuraturaSi,<br />

adamianis uflebaTa specialuri <strong>of</strong>isic<br />

gamosadegi iqneba.<br />

demokratiisaTvis sasicocxlo mniSvnelobisaa<br />

is, rom moqalaqeebs SeeZloT imis gageba,<br />

Tu ramdenad kargad akeTebs xelisufleba<br />

Tavis saqmes da moqmedebs eris interesebis<br />

sasargeblod. Kkonstitucia unda moicavdes<br />

debulebebs, romlebic uflebas miscems moqalaqeebs,<br />

xelmisawvdom fasad da swrafad<br />

moipovon sajaro informacia, garda im masalebisa,<br />

romlebic safrTxis Semqmnelia erovnuli<br />

uSiSroebis, piradi cxovrebis, samar-<br />

Taldamcavi institutebisaTvis da aseve sxva<br />

sasicocxlo mniSvnelobis erovnuli interesebisaTvis.<br />

kanonmdebelTaTvis imis gadawyvetis<br />

mindoba unda arsebobdes, Tu ara aseTi sa-<br />

Sualebebi, marTebuli ar aris, vinaidan bevri<br />

mTavroba upirispirdeba da cdilobs Seasustos<br />

aseTi SesaZleblobebi. mxolod Zalian<br />

cota sajaro moxeles surs sajaro ganxilvis<br />

sagnad aqcios sakuTari qmedebebi.<br />

konstituciis Seqmna eqsperimentia, gamocda,<br />

romlis Sedegi yovelTvis iqneba gansxvavebuli<br />

imisgan, rac iyo gaTvaliswinebuli<br />

da risi molodinic arsebobda. ufro metic,<br />

konstituciis warmateba damokidebulia gare-<br />

Se faqtorebze – ekonomikaze, sazogadoebaSi<br />

socialur Zalebze, saxelmwifoebis sagareo<br />

urTierTobebze, bunebriv katastr<strong>of</strong>ebsa da<br />

bevr sxva faqtorebze, razedac konstituciis<br />

Semqmnelebis kontroli ar vrceldeba.<br />

miuxedavad am sirTuleebisa, axlad Camoyalibebuli<br />

demokratiebis konstituciebs SeuZliaT<br />

cvlilebebi moaxdinon. isini iZlevian<br />

iSviaT SesaZleblobas imisa, rom adamianebma<br />

icxovron damoukideblad da mSvidad. istoria<br />

ers ar sTavazobs bevr aseT moments da<br />

roca es momentebi dgeba, problemebi unda<br />

gadawydes, radgan eris momavals safrTxe<br />

eqmneb a.<br />

konstituciis miReba<br />

bolo kiTxva gaxlavT, Tu rogor unda iyos<br />

miRebuli konstitucia? rogorc zemoT aRvniSneT,<br />

konstitucia miRebuli unda iyos specialuri<br />

damfuZnebeli krebis mier? rogorc<br />

bevr evropul qveyanaSi, mudmivi parlamentis<br />

mier? zogadad xalxis mier? sazogadoebam<br />

konstituciis miRebis etapze unda miiRos monawileoba<br />

Tu Semdeg? da Tu pasuxi am ukanasknelze<br />

dadebiTia, rogor unda iyos sazogadoebis<br />

monawileoba uzrunvely<strong>of</strong>ili? am da<br />

sxva kiTxvebze pasuxis gacema moxda sxvadasxva<br />

gziT da miuxedavad imisa, rom bevr <strong>pol</strong>itologs<br />

sjera, rom konstitucia mowonebuli<br />

unda iyos sazogadoebis mier, es mainc ar aris<br />

universaluri midgoma.<br />

11


konstantine korkelia<br />

ratom unda gamoviyenoT adamianis<br />

uflebaTa evropuli standartebi<br />

marTlmsajulebis ganxorcielebisas?<br />

konstantine korkelia<br />

Tbilisis saxelmwifo universitetis<br />

adamianis uflebaTa<br />

saerTaSoriso samarTlis pr<strong>of</strong>esori.<br />

adamianis uflebaTa evropuli standartebis<br />

gamoyeneba marTlmsajulebis ganxorcielebisas<br />

iZleva swori sasamarTlo gadawyvetilebis<br />

miRebis SesaZleblobas. evropuli standartebi<br />

asruleben adamianis uflebaTa dacvis<br />

erTgvari orientiris funqcias da isini xels<br />

uwyoben adamianis uflebaTa dacvas maqsimalurad<br />

maRali xarisxiT. ramdenime evropuli<br />

saxelmwifos sasamarTlom Tavis gadawyvetilebaSi<br />

pirdapir miuTiTa adamianis uflebaTa<br />

evropul standartebze, rogorc adamianis<br />

uflebaTa dacvis orientirze 1 .<br />

marTlmsajulebis ganxorcielebisas adamianis<br />

uflebaTa evropuli standartebis gamoyenebas<br />

aqvs ramdenime mniSvnelovani<br />

upiratesoba, romlebiT sargeblobis SemTxvevaSic<br />

saqarTvelos sasamarTloebs miecemaT<br />

SesaZlebloba, uzrunvelyon adamianis<br />

uflebaTa dacva evropuli standartebiT.<br />

marTlmsajulebis ganxorcielebisas adamianis<br />

uflebaTa evropuli standartebi SeiZleba gamoyenebul<br />

iqnes rogorc:<br />

a) zogadi an bundovani Sidasaxelmwifoebrivi<br />

normebis swori ganmartebis saSualeba;<br />

b) Sidasaxelmwifoebriv normatiul aqtTan<br />

koliziis Tavidan acilebis saSualeba;<br />

g) Sidasaxelmwifoebriv normatiul aqtebSi<br />

arsebuli samarTlebrivi vakuumis amovsebis<br />

saSualeba;<br />

d) evropuli sasamarTlos gadawyvetilebis<br />

ganWvretis saSualeba;<br />

e) adamianis uflebaTa erovnuli standartebis<br />

ganviTarebis saSualeba;<br />

1<br />

G. Ress, The Effect <strong>of</strong> Judgments and Decisions in Domestic Law, in: The<br />

European System for the Protection <strong>of</strong> Human Rights, R. Macdonald, F.<br />

Matscher & H. Petzold (Eds.), 1993, 842. aseve ix. Cosmos Press v. The Police,<br />

2 CLR 73, 1985, 76-81.<br />

v) sasamarTlos gadawyvetilebisTvis samarTlebrivi<br />

damajereblobis SemZeni sa-<br />

Sualeba.<br />

a) evropuli standartebis gamoyeneba<br />

rogorc zogadi an bundovani<br />

Sidasaxelmwifoebrivi normebis swori<br />

ganmartebis saSualeba<br />

adamianis uflebaTa evropuli standartebis<br />

gamoyeneba marTlmsajulebis ganxorcielebisas<br />

erovnul sasamarTlos aZlevs SesaZleblobas,<br />

sworad ganmartos saqarTvelos Sidasaxelmwifoebrivi<br />

normatiuli aqtebis zogadi<br />

an bundovani normebi. 2<br />

sasamarTlo davis gadasawyvetad erovnulma<br />

sasamarTlom SeiZleba ZiriTadad gamoiyenos<br />

Sidasaxelmwifoebrivi normatiuli aqti,<br />

magram misi debulebis swori ganmartebisa-<br />

Tvis man SeiZleba aseve gamoiyenos adamianis<br />

uflebaTa evropuli standarti. am SemTxvevaSi<br />

evropuli standarti da Sidasaxelmwifoebrivi<br />

normatiuli aqti avseben erTmaneTs.<br />

Sesabamisad, sasamarTlo gadawyvetilebis samarTlebrivi<br />

safuZveli iqneba rogorc Sidasaxelmwifoebrivi<br />

normatiuli aqti (mag.,<br />

kanoni), ise adamianis uflebaTa evropuli<br />

standarti. evropuli standartebis gamoyeneba,<br />

rogorc Sidasaxelmwifoebrivi normatiuli<br />

aqtis ganmartebis saSualebisa, xdeba maSin,<br />

rodesac Sidasaxelmwifoebrivi normatiuli<br />

aqti arasakmarisad konkretulad awesrigebs<br />

sazogadoebriv urTierTobas, ris gamoc, arsebobs<br />

araswori gadawyvetilebis miRebis riski.<br />

evropuli konvenciis gamoyenebiT sasamarTlos<br />

SeuZlia, uzrunvelyos Sidasaxelmwifoebrivi<br />

normatiuli aqtis swori ganmarteba.<br />

2<br />

N. Bratza, The Treatment and Interpretation <strong>of</strong> the European Convention<br />

on Human Rights By the English <strong>Court</strong>, in: Aspects <strong>of</strong> Incorporation <strong>of</strong><br />

the European Convention <strong>of</strong> Human Rights into Domestic Law, J.P. Gardner<br />

(Ed.), 1993, 69; aseve ix. lord deningis gancxadeba: ”The position<br />

[…] is that if there is any ambiguity in our statutes or uncertainty in our<br />

law, then these courts can look to the [European] Convention [on Human<br />

Rights] as an aid to clear up the ambiguity and uncertainty, seeking always<br />

to bring them into harmony with it.” Lord Denning, in: R. v. Chief Immigration<br />

Officer, Ex parte Bibi [1976] 3 All E.R. 847.<br />

12


atom unda gamoviyenoT adamianis uflebaTa evropuli standartebi marTlmsajulebis ganxorcielebisas?<br />

konvenciis monawile saxelmwifoTa sasamarTlo<br />

praqtikaSi yvelaze xSiria evropuli<br />

konvenciis gamoyeneba, rogorc Sidasaxelmwifoebrivi<br />

normatiuli aqtis ganmartebis sa-<br />

Sualebisa.<br />

adamianis uflebaTa evropuli standartebis<br />

gamoyenebis roli, rogorc Sidasaxelmwifoebrivi<br />

normatiuli aqtebis swori ganmartebis<br />

saSualebisa, dasturdeba ara mxolod<br />

im saxelmwifoTa erovnuli sasamarTloebis<br />

praqtikiT, romlebSic evropuli konvencia<br />

aRiarebulia kanonmdeblobis nawilad, aramed,<br />

aseve im saxelmwifoebis sasamarTloebis<br />

praqtikiT, romlebSic evropuli konvencia ar<br />

aris aseTad aRiarebuli.<br />

sayuradReboa, rom adamianis uflebaTa<br />

evropuli sasamarTlos precedentul samar-<br />

Tals iyeneben ara mxolod evropuli konvenciis<br />

monawile saxelmwifoTa sasamarTloebi,<br />

aramed araevropul saxelmwifoTa sasamarTloebic<br />

3 . nawilobriv es tendencia ganpirobebulia<br />

evropuli konvenciiTa da samoqalaqo<br />

da <strong>pol</strong>itikuri uflebebis saerTaSoriso paqtiT<br />

gaTvaliswinebuli debulebebis msgavsebiT<br />

4 . amas mowmobs araevropul saxelmwifoTa<br />

sasamarTloebis gadawyvetilebebi. magaliTad:<br />

saqmis _ filartiga pena-iralas winaaRmdeg _<br />

ganxilvisas aSS-is sakasacio sasamarTlom gamoiyena<br />

evropuli sasamarTlos precedentuli<br />

samarTali, romelic wamebis akrZalvas exeboda<br />

5 ; zimbabves uzenaesma sasamarTlom gamoiyena<br />

evropuli sasamarTlos gadawyvetileba saqmis<br />

_ Taireri gaerTianebuli samefos winaaRmdeg<br />

(Tyrer v. the United Kingdom) _ ganxilvisas, raTa<br />

daedasturebina, rom sxeulebrivi sasjelebi<br />

`araadamianuri da Rirsebis Semlaxavi~ dasjaa,<br />

rac evropuli konvenciis me-3 muxliT ikr-<br />

Zaleba 6 ; amave sasamarTlom sxva saqmeze, romelic<br />

arasrulwlovanis sxeulebriv dasjas<br />

exeboda, gamoiyena evropuli sasamarTlos gadawyvetilebebi<br />

saqmeebze _ Taireri gaerTianebuli<br />

samefos winaaRmdeg (Tyrer v. the United<br />

Kingdom) da kempbeli da kozansi gaerTianebuli<br />

samefos winaaRmdeg (Campbell and Cosans v. the<br />

3<br />

E. Benvenisti, National <strong>Court</strong>s and the International Law on Minority<br />

Rights, 2 Austrian Review <strong>of</strong> International and European Law, 1, 1997, 4-5.<br />

4<br />

R. Lillich, Towards the Harmonization <strong>of</strong> International Human Rights Law,<br />

in: Recht zwischen Umbruch und Bewahrung: Ferstschrift für Rudolf Bernhardt,<br />

1995, 467.<br />

5<br />

630 F 2d 876 (1980).<br />

6<br />

Ncube, Tshuma and Ndhlovu v. The State (1988) 2 Afr. L. Rep. 702. cit.:<br />

J. Merrils, The Development <strong>of</strong> International Law by the European <strong>Court</strong> <strong>of</strong><br />

Human Rights, 1993, 20.<br />

United Kingdom) 7 ; zimbabves uzenaesma sasamarTlom<br />

Tavis erT-erT saqmeSi ganixila evropuli<br />

sasamarTlos gadawyvetileba saqmeze _<br />

zoeringi gaerTianebuli samefos winaaRmdeg<br />

(Soering v. the United Kingdom) 8 ; indoeTis uzenaesma<br />

sasamarTlom moiSvelia evropuli konvencia<br />

da evropuli sasamarTlos precedentuli<br />

samarTali indoeTis konstituciis ganmartebisaTvis<br />

9 ; kanadis sasamarTlo praqtikisaTvis<br />

aseve cnobilia evropuli sasamarTlos precedentuli<br />

samarTlis gamoyeneba. 10<br />

aqedan gamomdinareobs, rom araevropuli<br />

saxelmwifoebi marTlmsajulebis ganxorcielebisas<br />

iyeneben adamianis uflebaTa evropul<br />

standartebs, raTa uzrunvelyon saxelmwifos<br />

Sidasaxelmwifoebrivi normatiuli<br />

aqtebis zogadi an bundovani normebis swori<br />

ganmarteb a. 11<br />

saqarTvelos sasamarTloebma unda ganmarton<br />

saqarTvelos konstituciis debulebebi<br />

evropuli standartebis mixedviT. maTi gamoyenebiT<br />

sasamarTloebi Tavs aarideben konstituciis<br />

iseT ganmartebas, romelic adamianis<br />

uflebebs uzrunvely<strong>of</strong>s ufro dabali standartiT,<br />

vidre es gaTvaliswinebulia evropuli<br />

standartebiT. saqarTvelos sasamarTlom<br />

evropuli standartebi SeiZleba gamoiyenos<br />

rogorc orientiri, romelic daexmareba mas<br />

swori gadawyvetilebis miRebaSi.<br />

erovnulma sasamarTloebma unda gamoiyenon<br />

evropuli sasamarTlos precedentuli samar-<br />

Tali, radgan, winaaRmdeg SemTxvevaSi, didia<br />

imis albaToba, rom evropuli konvenciis debulebebs<br />

gansxvavebulad ganmartaven, ramac<br />

SeiZleba gamoiwvios evropuli konvenciiT<br />

gaTvaliswinebuli valdebulebebis darRveva<br />

7<br />

saqme _ kempbeli da kozansi gaerTianebuli samefos winaaRmdeg<br />

(Campbell and Cosans v. the United Kingdom) (1982 weli) _ exeba<br />

skolaSi bavSvTa mimarT sxeulebrivi sasjelis rogorc disciplinuri<br />

RonisZiebis gamoyenebis akrZalvas. ix. Juvenile v.<br />

The State, Judgment No. 64/89, Crim. App. No.156/88. cit.: J. Merrils,<br />

The Development <strong>of</strong> International Law by the European <strong>Court</strong> <strong>of</strong> Human<br />

Rights, 1993, 20.<br />

8<br />

J. Dugard, The Role <strong>of</strong> Human Rights Treaty Standards in Domestic Law:<br />

The Southern African Experience, The Future <strong>of</strong> UN Human Rights Treaty<br />

Monitoring, P. Alston & J. Crawford (Eds.), 2000, 277-278.<br />

9<br />

A. Lester, Freedom <strong>of</strong> Expression, in: The European System for the Protection<br />

<strong>of</strong> Human Rights, R. Macdonald, F. Matscher & H. Petzold (Eds.), 1993,<br />

468 (footnote 16).<br />

10<br />

Report <strong>of</strong> the Sixty-Sixth Conference, International Law Association<br />

(1994), 1994, 334; Y. Iwasawa, The Domestic Impact <strong>of</strong> International Human<br />

Rights Standards: The Japanese Experience, The Future <strong>of</strong> UN Human<br />

Rights Treaty Monitoring, P. Alston & J. Crawford (Eds.), 2000, 267.<br />

11<br />

A. Bayefski, International Human Rights Law in Canadian <strong>Court</strong>s, in: Enforcing<br />

International Human Rights in Domestic <strong>Court</strong>s, B. Conforti & F.<br />

Francioni (Eds.), 1997, 321; R. Lillich, Towards the Harmonization <strong>of</strong> International<br />

Human Rights Law, in: Recht zwischen Umbruch und Bewahrung:<br />

Ferstschrift für Rudolf Bernhardt, 1995, 467.<br />

13


konstantine korkelia<br />

saxelmwifos mier. Tu erovnulma sasamarTlom<br />

ar gamoiyena evropuli standartebi, man<br />

SeiZleba ufro SezRudviTad ganmartos is<br />

ufleba, romelic eniWeba pirs. amis Sedegad<br />

piri ar iqneba uzrunvely<strong>of</strong>ili uflebiT,<br />

romelic mas eniWeba evropuli standartebiT.<br />

aseT SemTxvevaSi, Tu piri mimarTavs evropul<br />

sasamarTlos imis mtkicebiT, rom erovnulma<br />

sasamarTlom igi ar uzrunvelyo im uflebiT,<br />

romelic mas eniWeba evropuli standartebiT,<br />

evropuli sasamarTlo mis sasargeblod gadawyvets<br />

davas da daadgens, rom saxelmwifom,<br />

romlis sasamarTlomac evropuli standartebi<br />

ufro SezRudviTad ganmarta, vidre es<br />

gansazRvrulia evropuli sasamarTlos precedentuli<br />

samarTliT, ar Seasrula konvenciiT<br />

gaTvaliswinebuli valdebulebani 12 .<br />

b) evropuli standartebis gamoyeneba<br />

rogorc Sidasaxelmwifoebriv<br />

normatiul aqtTan koliziis Tavidan<br />

acilebis saSualeba<br />

evropul saxelmwifoTa sasamarTlo praqtikaSi<br />

adamianis uflebaTa evropuli standartebi<br />

aseve gamoiyeneba Sidasaxelmwifoebriv<br />

normatiul aqtTan koliziisas. am SemTxvevaSi<br />

erovnuli sasamarTlo iyenebs evropul<br />

standarts, Tu man daadgina, rom ufro dabal<br />

safexurze mdgomi Sidasaxelmwifoebrivi<br />

normatiuli aqti (mag., kanoni) ewinaaRmdegeba<br />

evropul standarts.<br />

saqarTvelos sasamarTloebis mier evropul<br />

standartebsa da Sidasaxelmwifoebrivi<br />

normatiuli aqtebiT ganmtkicebul adamianis<br />

uflebaTa standartebs Soris koliziis aRmo-<br />

Cenis iSviaToba SeiZleba imiT aixsnas, rom saqarTvelos<br />

Sidasaxelmwifoebriv normatiul<br />

aqtebsa da adamianis uflebaTa saerTaSoriso<br />

xelSekrulebebs Soris mcirea aseTi samarTlebrivi<br />

winaaRmdegobani, Tumca aseTi axsna<br />

damajerebeli SeiZleba iyos mxolod Teoriulad.<br />

praqtikuli TvalsazrisiT es argumenti<br />

ar iqneba damajerebeli, rac, inter alia, iqidan<br />

gamomdinareobs, rom saxelmwifoSi, romelic<br />

jer kidev ayalibebs Tavis samarTlebriv bazas<br />

adamianis uflebaTa dacvasTan dakavSirebiT,<br />

ufro didia winaaRmdegobebis albaToba,<br />

vidre im saxelmwifoebSi, romlebsac mdidari<br />

samarTlebrivi tradiciebi aqvT adamianis<br />

12<br />

J. Velu, Report on “Responsibilities for States Parties to the European Convention”,<br />

in: Proceedings <strong>of</strong> the Sixth International Colloquy about The European<br />

Convention on Human Rights, 13-16 November 1985, 1988, 592-593.<br />

uflebaTa dacvis Tanamedrove standartebis<br />

uzrunvely<strong>of</strong>aSi 13 .<br />

amis dasturad SeiZleba saqarTvelos konstituciidan<br />

moviyvanoT magaliTi. zogadad<br />

SeiZleba aRiniSnos, rom, Tu saqarTvelos<br />

konstituciaSi SeiZleba iqnes aRmoCenili samarTlebrivi<br />

winaaRmdegoba adamianis uflebaTa<br />

evropul standartebTan, miT umetes, ar<br />

aris gamoricxuli, rom winaaRmdegoba arsebobdes<br />

sxva Sidasaxelmwifoebriv normatiul<br />

aqtebTan mimarTebiT.<br />

saqarTvelos konstituciis me-18 muxlis<br />

me-4 punqti adgenda debulebas, romlis mixedviT,<br />

`dauSvebelia dakavebuli Tu sxvagvarad<br />

TavisuflebaSezRuduli piris fizikuri an<br />

fsiqikuri iZuleba~. TavisTavad es debuleba<br />

uproblemoa evropul standartebTan Sesabamisobis<br />

TvalsazrisiT, magram problemas qmnis<br />

konstiticiis 46-e muxlis pirveli punqti,<br />

romelic iTvaliswinebs, rom sagangebo an saomari<br />

mdgomareobis dros saqarTvelos prezidents<br />

ufleba aqvs, SezRudos konstituciiT<br />

Camoyalibebuli zogierTi muxli, maT Soris<br />

me-18 muxli. gamodis, rom saqarTveloSi sagangebo<br />

an saomari mdgomareobis dros prezidenti<br />

uflebamosilia, dauSvas dakavebuli<br />

Tu sxvagvarad TavisuflebaSezRuduli piris<br />

fizikuri an fsiqikuri iZuleba, rac pirdapir<br />

ewinaaRmdegeba adamianis uflebaTa evropuli<br />

konvenciis me-3 muxls (wamebis, araadamianuri<br />

an Rirsebis Semlaxveli mopyrobis an dasjis<br />

akrZalva) da evropuli sasamarTlos precedentul<br />

samarTals.<br />

saqarTvelos konstituciis me-18 muxli problemuri<br />

iqneboda, 2006 wels rom ar SeetanaT<br />

konstituciaSi cvlileba da zemoT miTiTebuli<br />

punqti konstituciis me-18 muxlidan me-17<br />

muxlSi ar gadaetanaT me-3 damatebiT punqtad.<br />

saerTaSoriso, maT Soris evropul, standartebTan<br />

winaaRmdegobam ganapiroba konstituciaSi<br />

cvlilebis Setana.<br />

xsenebuli magaliTi cxady<strong>of</strong>s, rom adamianis<br />

uflebaTa saerTaSoriso da evropul standartebsa<br />

da konstitucias Sorisac ki SeiZle-<br />

13<br />

damoukidebeli eqspertebis mier momzadebuli kvleva saqarTvelos<br />

kanonmdeblobis adamianis uflebaTa evropuli<br />

konvenciis moTxovnebTan Sesabamisobis Sesaxeb adasturebs<br />

saqarTvelos mravali normatiuli aqtis evropul konvenciasTan<br />

SesabamisobaSi moyvanis aucileblobas. ix. Study on the<br />

Compatibility <strong>of</strong> <strong>Georgia</strong>n Law with the Requirements <strong>of</strong> the Convention<br />

for the Protection <strong>of</strong> Human Rights and Fundamental Freedoms and its<br />

Protocols, HRCAD(2001)2, 2001; aseve ix. evropis sabWos eqspertebis<br />

mier momzadebuli moxseneba, Report on the Conformity <strong>of</strong> the<br />

Legal Order <strong>of</strong> <strong>Georgia</strong> with Council <strong>of</strong> Europe Standards, AS/Bur/<strong>Georgia</strong><br />

(1997) 1, Parliamentary Assembly, Council <strong>of</strong> Europe, 25 September 1997.<br />

14


atom unda gamoviyenoT adamianis uflebaTa evropuli standartebi marTlmsajulebis ganxorcielebisas?<br />

ba warmoiSvas samarTlebrivi winaaRmdegoba,<br />

romelic am konkretul SemTxvevaSi arsebobda<br />

TiTqmis 11 wlis ganmavlobaSi, vidre konstituciaSi<br />

ar Seitandnen cvlilebas.<br />

zogadad, evropuli konvenciis monawile<br />

saxelmwifoTa sasamarTlo praqtikaSi konvenciis<br />

gamoyeneba Sidasaxelmwifoebrivi normatiuli<br />

aqtiT dadgenili normis sawinaaRmdegod<br />

SedarebiT iSviaTobaa. miuxedavad<br />

aseTi SemTxvevebis iSviaTobisa, saqarTvelos<br />

sasamarTlo praqtikaSi aRmoCenilia ori<br />

SemTxvev a, romelic mogvianebiT aris ganxiluli<br />

naSromSi.<br />

normaTa koliziis sakiTxTan momijnavea<br />

adamianis uflebaTa gansxvavebuli standartiT<br />

daculi uflebebis sakiTxi. zogierT<br />

SemTxvevaSi adamianis uflebaTa efeqtiani<br />

dacvis principi SeiZleba winaamRdegobaSi movides<br />

ierarqiuli Tanafardobis principTan.<br />

Tu saerTo sasamarTlo daadgens, rom Sidasaxelmwifoebrivi<br />

normatiuli aqti (mag., kanoni)<br />

pirs uzrunvely<strong>of</strong>s ufro efeqtiani<br />

dacviT, vidre adamianis uflebaTa evropuli<br />

konvencia, saerTo sasamarTlom upiratesoba<br />

unda mianiWos da gamoiyenos Sidasaxelmwifoebrivi<br />

normatiuli aqti, miuxedavad imisa,<br />

rom saqarTvelos kanonmdeblobiT igi ufro<br />

dabal ierarqiul safexurzea, vidre evropuli<br />

konvencia. aseTi midgoma gamarTlebulia<br />

adamianis uflebaTa efeqtiani dacvis principiT.<br />

saqarTvelos sasamarTlom unda ixelmZRvanelos<br />

im aqtiT, romelic ufro efeqtianad<br />

uzrunvely<strong>of</strong>s adamianis uflebaTa dacvas. ar<br />

iqneboda marTebuli, rom koliziisas evropul<br />

konvenciasa da kanons Soris, romelSic<br />

kanoni uzrunvely<strong>of</strong>s piris uflebebis ufro<br />

efeqtian dacvas, vidre evropuli konvencia,<br />

saqarTvelos sasamarTlom gamoiyenos evropuli<br />

konvencia (romelsac ierarqiuli upiratesoba<br />

eniWeba kanonTan SedarebiT) kanoniT<br />

dadgenili adamianis uflebaTa ufro efeqtiani<br />

dacvis sazianod.<br />

sasamarTloebis mier adamianis uflebaTa<br />

evropuli konvenciis, iseve rogorc zogadad<br />

adamianis uflebaTa saerTaSoriso xel-<br />

Sekrulebebis gamoyenebis erT-erTi upiratesoba<br />

zustad isaa, rom igi iZleva iseTi<br />

Sidasaxelmwifoebrivi normis dadgenis SesaZleblobas,<br />

romelic ufro dabali standartiT<br />

icavs adamianis uflebebs, vidre evropuli<br />

konvencia. Tu sasamarTlo ar gamoiyenebs<br />

evropul konvenciasa da, zogadad, saerTa-<br />

Soriso xelSekrulebebs, igi ubralod ver<br />

SeZlebs koliziis dadgenas Sidasaxelmwifoebriv<br />

normatiul aqtsa da evropul konvencias<br />

Soris da sasamarTlo gadawyvetilebis miRebisas<br />

ixelmZRvanelebs adamianis uflebaTa dacvis<br />

ufro dabali standartebiT. marTalia,<br />

evropul konvencias am konkretul SemTxvevaSi<br />

mieniWeba upiratesoba, magram koliziis<br />

aRm<strong>of</strong>xvris gareSe ar aris imis garantia,<br />

rom momavalSi, sxva sasamarTlos mier msgavsi<br />

garemoebebis arsebobis SemTxvevaSi, saqmis<br />

ganmxilveli sasamarTlo gamoiyenebs evropul<br />

konvencias da upiratesobas mianiWebs mas.<br />

g) evropuli standartebis gamoyeneba<br />

rogorc Sidasaxelmwifoebriv normatiul<br />

aqtebSi arsebuli samarTlebrivi vakuumis<br />

amovsebis saSualeba<br />

marTlmsajulebis ganxorcielebisas adamianis<br />

uflebaTa evropuli standartebi<br />

SeiZleba gamoyenebul iqnes saqarTvelos Sidasaxelmwifoebriv<br />

normatiul aqtebSi arsebuli<br />

samarTlebrivi vakuumis amosavsebad. es<br />

xdeba maSin, rodesac Sidasaxelmwifoebrivi<br />

normatiuli aqti (mag., kanoni) ar awesrigebs<br />

Sesabamis sazogadoebriv urTierTobas (anu<br />

saxezea samarTlebrivi vakuumi), maSin, rodesac<br />

evropuli konvenciiT aseTi urTierToba<br />

mowesrigebulia.<br />

erovnuli sasamarTloebis mier evropuli<br />

konvenciis saqmis gadawyvetis erTaderT samarTlebriv<br />

safuZvlad gamoyenebis sailustraciod<br />

SeiZleba <strong>pol</strong>oneTis uzenaesi sasamarTlos<br />

sisxlis samarTlis saqmeTa palatis<br />

1997 wlis gadawyvetilebis moSvelieba 14 .<br />

saqme exeboda <strong>pol</strong>oneTSi dakavebuli Cine-<br />

Tis ori moqalaqis eqstradicias CineTSi, sadac<br />

maTze gamocxadebuli iyo Zebna TaRli-<br />

Tobisa da qonebis miTvisebis braldebis gamo.<br />

CineTis xelisuflebam <strong>pol</strong>oneTisagan moi-<br />

Txova am pirTa eqstradicia.<br />

uzenaesi sasamarTlos winaSe CineTis moqalaqeebma<br />

eqstradiciis Sesaxeb brZanebis gasauqmeblad<br />

moiSvelies ori argumenti: a) CineTSi<br />

es danaSaulebi iTvaliswinebs sikvdiliT dasjas;<br />

b) arsebobs imis dasabuTebuli eWvi, rom<br />

14<br />

ix. <strong>pol</strong>oneTis uzenaesi sasamarTlos sisxlis samarTlis<br />

palatis ganaCeni saqmeze _ mandugeki, 1997 wlis 29 ivlisi;<br />

aseve ix. A. Drzemczewski & M. Nowicki, Poland, in: Fundamental Rights<br />

in Europe: The European Convention on Human Rights and its Member<br />

States (1950-2000), R. Blackburn & J. Polakiewicz (Eds.), 2001, 666.<br />

15


konstantine korkelia<br />

orive maTgani daeqvemdebareba wamebas da/an<br />

araadamianur, an Rirsebis Semlaxvel mopyrobas<br />

an sasjels. am argumentebis safuZvelze<br />

isini amtkicebdnen, rom CineTSi maTi eqstradicia<br />

CaiTvleba adamianis uflebaTa evropuli<br />

konvenciis me-3 muxlis darRvevad, ris<br />

gamoc unda gauqmdes brZaneba eqstradiciis<br />

Sesaxeb. <strong>pol</strong>oneTis uzenaesma sasamarTlom<br />

gaauqma brZaneba eqstradiciis Sesaxeb. sasamarTlom<br />

gaakeTa gancxadeba, romelic Tavisi<br />

gansakuTrebuli mniSvnelobis gamo srulad<br />

aris citirebuli:<br />

`is, rom CineTi ar aris adamianis uflebaTa<br />

evropuli konvenciis monawile, araarsebi-<br />

Tia imasTan dakavSirebiT, rom es saqme exeba<br />

urTierTobas <strong>pol</strong>oneTsa da CineTs Soris.<br />

[adamianis uflebaTa evropuli] konvenciis<br />

pirveli muxli akisrebs maRal xelSemkvrel<br />

mxareebs valdebulebas, `yvela uzrunvelyon<br />

am konvenciis I nawilSi gansazRvruli uflebebiTa<br />

da TavisuflebebiT~. garda amisa, Cven<br />

unda daveyrdnoT ara mxolod konvenciis<br />

teqsts, aramed strasburgis sasamarTlos<br />

precedentul samarTals. strasburgis sasamarTlom<br />

araerTxel ganmarta konvencia eqstradiciasTan<br />

dakavSirebiT. [...] konvenciis<br />

me-3 muxli krZalavs wamebas an araadamianur,<br />

an Rirsebis Semlaxvel mopyrobas an sasjels.<br />

eqstradicia im saxelmwifoSi, romelSic piri<br />

SeiZleba daeqvemdebaros wamebas an araadamianur<br />

mopyrobas, an sasjels, Seadgens am muxlis<br />

darRvevas 15 . saWiro ar aris imis damtkiceba,<br />

rom es piri namdvilad daeqvemdebareba aseT<br />

mopyrobas an sasjels. sakmarisia aseTi mopyrobis<br />

an sasjelis albaTobis dadgena (ix.<br />

zoeringi gaerTianebuli samefos winaaRmdeg,<br />

1989 weli; kruz varasi da sxvebi SvedeTis<br />

winaaRmdeg, 1991 weli; vilvaraja gaerTianebuli<br />

samefos winaaRmdeg, 1991 weli; ahmedi<br />

avstriis winaaRmdeg, 1996 weli).<br />

amgvarad, eqstradicia dauSvebelia, Tu arsebobs<br />

imis albaToba, rom gadasacemi piri<br />

daeqvemdebareba wamebas an araadamianur, an<br />

Rirsebis Semlaxvel mopyrobas an sasjels.<br />

igive wesi gamoiyeneba evropuli konvenciis<br />

me-6 muxlis 1-li punqtis mimarT. [...] eqstradicia<br />

ar daiSveba, Tu arsebobs albaToba, rom<br />

gadasacemi piri ar iqneba uzrunvely<strong>of</strong>ili<br />

15<br />

M. O’Boyle, Extradition and Expulsion under the European Convention<br />

on Human Rights: Reflection on the Soering Case, in: Human Rights and<br />

<strong>Constitutional</strong> Law, Essays in Honour <strong>of</strong> Brian Walsh, J. O’Reilly (Ed.), 1992,<br />

96-98.<br />

samarTliani sasamarTlos ZiriTadi garantiebiT<br />

gadacemis Semdgomi sasamarTlo procesis<br />

dros.<br />

am sasamarTlos ar ZaluZs, daadginos raime<br />

faqti CineTSi arsebuli mdgomareobis Sesaxeb.<br />

Cven mxolod SegviZlia daveyrdnoT raionuli<br />

sasamarTlos daskvnebs (romlebic ar uaryo<br />

saapelacio sasamarTlom), romelTa Tanaxmad,<br />

arsebobs didi albaToba, momCivnebs, Tu ganxorcielda<br />

maTi eqstradicia, SeiZleba moepyron<br />

ise, rom dairRves saerTaSoriso samar-<br />

Tali, gansakuTrebiT, evropuli konvenciis<br />

me-3 muxli~.<br />

xsenebuli saqmidan naTelia, rom <strong>pol</strong>one-<br />

Tis uzenaesma sasamarTlom gamoiyena evropuli<br />

konvencia (da evropuli sasamarTlos<br />

precedentuli samarTali) rogorc qveynis<br />

kanonmdeblobaSi samarTlebrivi vakuumis<br />

amovsebis saSualeba.<br />

d) evropuli standartebis gamoyeneba<br />

rogorc evropuli sasamarTlos<br />

gadawyvetilebis ganWvretis saSualeba<br />

evropuli sasamarTlos precedentuli samarTlis<br />

gamoyeneba erovnuli sasamarTloebis<br />

mier ganpirobebulia aseve imiT, rom is<br />

aZlevs erovnul sasamarTloebs im gadawyvetilebis<br />

ganWvretis SesaZleblobas, romelsac,<br />

savaraudod, miiRebs evropuli sasamarTlo<br />

am saxelmwifos winaaRmdeg evropul sasamarTloSi<br />

ganacxadiT mimarTvis SemTxvevaSi.<br />

Tu adamianis uflebaTa evropulma sasamarTlom<br />

adre ganxilul saqmesTan dakavSirebiT<br />

daadgina konvenciis darRveva erT-erTi<br />

monawile saxelmwifos mier, didia imis alba-<br />

Toba, rom msgavs saqmeze, romelic momavalSi<br />

SeiZleba ganixilos evropulma sasamarTlom,<br />

igi miiRebs aseTsave gadawyvetilebas, kerZod,<br />

daadgens saxelmwifos mier konvenciis<br />

darRveva s 16 .<br />

Tu erovnuli sasamarTloebi ar gaiTvaliswineben<br />

evropuli sasamarTlos precedentul<br />

samarTals, ar moaxdenen kanonmdeblobisa<br />

da praqtikis, gansakuTrebiT ki, sasamarTlo<br />

praqtikis koreqtirebas evropuli sasamarTlos<br />

mier analogiur saqmeebze adre miRebuli<br />

gadawyvetilebebis mixedviT, isini dadgebian<br />

realuri safrTxis winaSe, rom evropuli<br />

16<br />

J. A. Carrilo Salcedo, The European System <strong>of</strong> Protection <strong>of</strong> Human<br />

Rights, in: Judicial Protection <strong>of</strong> Human Rights at the National and International<br />

Level, vol. I, 1991, 376-377; J. Merrils, The Development <strong>of</strong> International<br />

Law by the European <strong>Court</strong> <strong>of</strong> Human Rights, 1993, 12.<br />

16


atom unda gamoviyenoT adamianis uflebaTa evropuli standartebi marTlmsajulebis ganxorcielebisas?<br />

sasamarTlo daadgens evropuli konvenciis<br />

darRvevas am saxelmwifos mier. sxva sityvebiT,<br />

Tu erovnulma sasamarTlom ar gaiTvaliswina<br />

evropuli sasamarTlos mier adre<br />

miRebuli gadawyvetilebebi analogiur saqmeebTan<br />

dakavSirebiT, romlebSic evropulma<br />

sasamarTlom daadgina konvenciis darRveva,<br />

savaraudoa, rom am saxelmwifos winaaRmdeg<br />

ganacxadis Setanis SemTxvevaSi, evropuli sasamarTlo<br />

imaves daadgens 17 .<br />

cxadia, saxelmwifos, misi erovnuli sasamarTloebis<br />

interesebSia evropuli sasamarTlos<br />

precedentuli samarTlis gamoyeneba, rac<br />

mas miscems SesaZleblobas, daicvas fizikuri<br />

da iuridiuli pirebis uflebebi evropuli<br />

standartebiT. Tu erovnulma sasamarTloebma<br />

gamoiyenes precedentuli samarTali da<br />

masSi dadgenili standartebiT daicves pirTa<br />

uflebebi, naklebad mosalodnelia, am pirebma<br />

mimarTon evropul sasamarTlos TavianTi<br />

uflebebis dasacavad da, aqedan gamomdinare,<br />

mcirea imis albaToba, evropulma sasamarTlom<br />

daadginos, rom am saxelmwifom daarRvia<br />

evropuli konvencia.<br />

is garemoeba, rom adamianis uflebaTa evropuli<br />

sasamarTlo gadawyvetilebis miRebisas,<br />

rogorc wesi, iTvaliswinebs Tavis adrindel<br />

gadawyvetilebebs (precedentul samarTals),<br />

ar niSnavs, rom mas ar SeuZlia Secvalos Tavisi<br />

Sexeduleba da gansxvavebulad ganmartos<br />

konvenciis debulebebi. saqmeze _ kosi<br />

gaerTianebuli samefos winaaRmdeg (Cossey v.<br />

the United Kingdom) _ evropulma sasamarTlom<br />

aRniSna, rom adre miRebul gadawyvetilebaTa<br />

momdevno saqmeebis ganxilvisas gamoyenebis<br />

praqtika `xels ar SeuSlis sasamarTlos, gadauxvios<br />

adre miRebul gadawyvetilebas, Tu<br />

igi darwmunda, rom arsebobs amisaTvis damajerebeli<br />

mizezebi. aseTi gadaxveva SeiZleba<br />

moxdes, magaliTad, uzrunvely<strong>of</strong>il rom iqnes<br />

konvenciis iseTi ganmarteba, romelic asaxavs<br />

sazogadoebriv cvlilebebs da Seesatyviseba<br />

dRevandel pirobebs~ 18 .<br />

rogorc Tavad konvenciiT, ise evropuli<br />

sasamarTlos praqtikiT dadasturebulia<br />

evropuli sasamarTlos mier iseTi gadawyvetilebis<br />

miRebis SesaZlebloba, romelic<br />

17<br />

E. Alkema, Responsibilities Deriving from the Implementation <strong>of</strong> the European<br />

Convention on Human Rights: Responsibilities for States Parties to the<br />

Convention, in: Proceedings <strong>of</strong> the Sixth International Colloquy about The<br />

European Convention on Human Rights, 13-16 November 1985, 1988, 708.<br />

18<br />

1990 wlis 27 seqtemberi, Series A, no. 184, 35-e punqti.<br />

ganasxvavebs mis dRevandel midgomas adamianis<br />

uflebaTa dacvis ama Tu im sakiTxisadmi<br />

adrindeli midgomisagan 19 . evropuli konvenciis<br />

30-e muxli pirdapir iTvaliswinebs evropuli<br />

sasamarTlos mier iseTi gadawyvetilebis<br />

miRebis SesaZleblobas, romelic SeuTavsebelia<br />

sasamarTlos mier adre miRebul gadawyvetilebasTan<br />

20 . rac Seexeba evropuli<br />

sa samarTlos praqtikas evropuli konvenciis<br />

iseT ganmartebasTan dakavSirebiT, romelic<br />

gansxvavdeba adrindeli ganmartebisagan, sasamarTlo<br />

praqtikaSi mravlad iyo SemTxveva,<br />

rodesac evropuli sasamarTlos mier konvenciis<br />

debulebaTa ganmarteba gansxvavdeboda<br />

adrindelisagan 21 .<br />

e) evropuli standartebis gamoyeneba<br />

rogorc adamianis uflebaTa erovnuli<br />

standartebis ganviTarebis saSualeba<br />

adamianis uflebaTa evropuli standartebis<br />

gamoyenebis erT-erTi upiratesoba isaa,<br />

rom is iZleva adamianis uflebaTa erovnuli<br />

standartebis ganviTarebis saSualebas evropuli<br />

standartebis kvaldakval.<br />

adamianis uflebaTa evropuli standartebis<br />

mixedviT, kanonmdeblobis debulebebis ganmartebis<br />

erT-erTi ganmapirobebeli faqtoria<br />

is, rom evropuli konvencia aRiarebulia `cocxal~<br />

dokumentad. aseTad konvenciis aRiareba<br />

niSnavs, rom misi debulebebi unda ganimartos<br />

sazogadoebriv cnobierebaSi momxdari<br />

cvlilebebis Sesabamisad 22 . Tu saqarTvelos<br />

kanonmdeblobis debulebebi ar ganimarta<br />

evropuli standartebis mixedviT, SeiZleba,<br />

kanonmdeblobis normebis Sinaarsi `CamorCes~<br />

evropuli standartebiT dacul uflebaTa Sinaarss,<br />

romelic sul ufro viTardeba adamia-<br />

19<br />

ix. saqmeebi: delkuri belgiis winaaRmdeg (Delcourt v. Belgium)<br />

(1970 weli) da borgersi belgiis winaaRmdeg (Borgers v. Belgium)<br />

(1990 weli); Siseri Sveicariis winaaRmdeg (Schiesser v. Switzerland)<br />

(1979 weli); aseve ix. L. Wildhaber, Precedent in the European<br />

<strong>Court</strong> <strong>of</strong> Human Rights, in: Protecting Human Rights: The European Perspective,<br />

Studies in Memory <strong>of</strong> R. Ryssdal, P. Mahoney, F. Matscher, H. Petzold<br />

& L. Wildhaber (Eds.), 2000, 1532-1533.<br />

20<br />

evropuli konvenciis 30-e muxlis Tanaxmad: `rodesac palatis<br />

ganxilvaSi arsebuli saqme mniSvnelovan sakiTxs wamoWris,<br />

romelic gavlenas axdens konvenciis an misi oqmebis<br />

ganmartebaze, an palatis mier sakiTxis gadawyvetas SeiZleba<br />

mohyves sasamarTlos mier manamde miRebul gadawyvetilebasTan<br />

SeuTavsebeli Sedegi, palatas ufleba aqvs, gadawyvetilebis<br />

gamotanamde, nebismier dros, uari ganacxados<br />

iurisdiqciaze didi palatis sasargeblod, Tu saqmis romelime<br />

mxare ar aris winaaRmdegi~.<br />

21<br />

J. Merrils, The Development <strong>of</strong> International Law by the European <strong>Court</strong><br />

<strong>of</strong> Human Rights, 1993, 14.<br />

22<br />

S. Jensen, The European Convention on Human Rights in Scandinavian<br />

Law: A Case Law Study, 1992, 236.<br />

17


konstantine korkelia<br />

nis uflebaTa dacvis standartebis zrdasTan<br />

erTad. Tu erovnuli sasamarTlo ar gamoiyenebs<br />

evropul standartebs kanonmdeblobis<br />

ganmartebisaTvis, SeiZleba, kanonmdeblobis<br />

debulebebi ufro SezRudulad ganimartos,<br />

ris gamoc dairRveva evropuli standartebiT<br />

gaTvaliswinebuli uflebebi 23 .<br />

adamianis uflebaTa evropuli standartebis<br />

mixedviT, saqarTvelos Sidasaxelmwifoebrivi<br />

normatiuli aqtebis ganmarteba xels<br />

Seuwyobs evropuli konvenciiT, evropuli sasamarTlos<br />

precedentuli samarTliTa da saqarTvelos<br />

kanonmdeblobiT gaTvaliswinebuli<br />

adamianis uflebaTa dacvis standartebis<br />

harmonizebas. cxadia, rom aseTi harmonizeba<br />

unda moxdes adamianis uflebaTa dacvis standartebis<br />

gazrdis mizniT. Tu saqarTvelos<br />

kanonmdeblobis norma ganimarta evropuli<br />

sasamarTlos precedentuli samarTlis mixedviT<br />

da erovnulma sasamarTlom daaskvna, rom<br />

evropuli sasamarTlos precedentuli samar-<br />

Tali adamianis uflebaTa dacvis ufro maRal<br />

standarts adgens, erovnulma sasamarTlom<br />

ise unda ganmartos kanonmdeblobis debulebebi,<br />

rom isini Seesabamebodnen precedentul<br />

samarTals; meore mxriv, Tu erovnulma sasamarTlom<br />

daadgina, rom kanonmdeblobis ganmartebas<br />

evropuli sasamarTlos precedentuli<br />

samarTlis mixedviT sawinaaRmdego Sedegi<br />

aqvs, anu kanonmdeblobiT gaTvaliswinebuli<br />

ufleba SeiZleba SeizRudos aseTi ganmartebiT,<br />

maSin saqarTvelos sasamarTlom ar<br />

unda ganmartos kanonmdebloba evropuli sasamarTlos<br />

precedentuli samarTliT dadgenili<br />

ufro dabali standartiT.<br />

adamianis uflebaTa evropuli standartebiT<br />

saqarTvelos kanonmdeblobis ganmarteba<br />

gansakuTrebiT mniSvnelovania saqarTvelos<br />

konstituciasTan mimarTebiT.<br />

konstituciur debulebaTa ganmartebas<br />

adamianis uflebaTa evropuli konvenciis<br />

mixedviT xels uwyobs saqarTvelos konstituciisa<br />

da evropuli konvenciis debuleba-<br />

Ta msgavseba. aseTi msgavseba ganapiroba iman,<br />

rom saqarTvelos konstituciis SemuSavebis<br />

dros mxedvelobaSi iqna miRebuli evropuli<br />

konvenciis debulebebi. evropuli konvenciis<br />

debulebebi saqarTvelos konstituciis zo-<br />

23<br />

W. Binchy, The Bill, the Advantages and Disadvantages <strong>of</strong> the Approach<br />

Taken, and Possible Alternatives, paper presented to the Conference <strong>of</strong> the<br />

Law Society <strong>of</strong> Ireland on the European Convention on Human Rights Bill<br />

(2001), 19 October 2002.<br />

gierT muxls safuZvladac ki daedo. rogorc<br />

germaneli mkvlevari v. gauli aRniSnavs Tavis<br />

naSromSi, romelSic Seiswavla saqarTvelos<br />

konstituciis SemuSavebis procesi, `veneciis<br />

komisiis mier ganxorcielebuli analizisa da<br />

daxmarebis Sedegad, ukve adreul etapze dadginda<br />

konstituciis proeqtis normaTa evropis<br />

sabWos normebTan, upirveles yovlisa ki,<br />

adamianis uflebaTa evropul konvenciasTan<br />

Sesabamisoba~ 24 .<br />

aseTi msgavseba gansakuTrebiT TvalsaCinoa<br />

saqarTvelos konstituciis 22-e muxlis me-3<br />

punqtsa da 24-e muxlis me-4 punqtTan dakav-<br />

SirebiT, romelTa formulirebebi msgavsia<br />

evropuli konvenciis Sesabamisi debulebebis<br />

formulirebebisa. imis gaTvaliswinebiT, rom<br />

evropulma sasamarTlom mniSvnelovnad ganaviTara<br />

da daazusta evropuli konvenciis<br />

materialuri muxlebis Sinaarsi, evropulma<br />

konvenciam da evropuli sasamarTlos precedentulma<br />

samarTalma SeiZleba orientiris<br />

roli Seasrulos saqarTvelis konstituciis<br />

adamianis uflebaTa Sesaxeb debulebebis ganmartebisaTvis.<br />

am msgavsebis sailustraciod SeiZleba<br />

iseTi uflebis regulirebis sakiTxis moSvelieba,<br />

rogoricaa gamoxatvis Tavisufleba.<br />

adamianis uflebaTa evropuli konvenciis<br />

me-10 muxlis me-2 punqti adgens, rom imisa-<br />

Tvis, raTa gamoxatvis Tavisuflebis SezRudva<br />

marTlzomierad CaiTvalos, man unda<br />

daakmay<strong>of</strong>ilos sami piroba, kerZod, adamianis<br />

uflebaTa SezRudva unda: a) iyos kanoniT<br />

gansazRvruli; b) emsaxurebodes kanonier mizans<br />

25 ; da g) iyos aucilebeli demokratiul<br />

sazogadoebaSi.<br />

adamianis uflebaTa evropuli sasamarTlo<br />

am sami pirobis safuZvelze afasebs, marTlzomieria<br />

Tu ara evropuli konvenciis xsenebuli<br />

uflebis SezRudva. Tu evropulma sasamarTlom<br />

daadgina, rom ar aris dakmay<strong>of</strong>ilebuli<br />

erT-erTi piroba mainc, igi miiCnevs, rom adamianis<br />

uflebaTa SezRudva aramarTlzomieria<br />

da Sesabamisma saxelmwifom daarRvia evropuli<br />

konvenciis Sesabamisi debuleba.<br />

24<br />

ix. v. gauli, konstituciis SemuSaveba da miReba saqarTvelo-<br />

Si, 2002 weli, gv. 374; aseve ix. gv. 32.<br />

25<br />

magaliTad, erovnuli uSiSroebis, teritoriuli mTlianobis<br />

an sazogadoebrivi usafrTxoebis interesebisaTvis, uwesrigobis<br />

an danaSaulis Tavidan acilebisaTvis, janmrTelobis<br />

an zneobis dacvisaTvis, sxvaTa reputaciis an uflebaTa<br />

dacvisaTvis, saidumlo informaciis gamJRavnebis Tavidan<br />

acilebis an sasamarTlo xelisuflebis avtoritetisa da miukerZoeblobis<br />

SenarCunebisaTvis.<br />

18


atom unda gamoviyenoT adamianis uflebaTa evropuli standartebi marTlmsajulebis ganxorcielebisas?<br />

adamianis uflebaTa evropuli konvenciis<br />

me-10 muxlis msgavsad, saqarTvelos konstituciis<br />

24-e muxlis me-4 punqti adgens sam analogiur<br />

pirobas sityvis Tavisuflebis SezRudvasTan<br />

dakavSirebiT, kerZod, 24-e muxlis<br />

me-4 punqtSi aRniSnulia, rom: `am muxlis pirvel<br />

da meore punqtebSi CamoTvlil uflebaTa<br />

ganxorcieleba SesaZlebelia kanoniT SeizRudos<br />

iseTi pirobebiT, romlebic aucilebelia<br />

demokratiul sazogadoebaSi saxelmwifo<br />

uSiSroebis, teritoriuli mTlianobis an sazogadoebrivi<br />

usafrTxoebis uzrunvelsay<strong>of</strong>ad,<br />

danaSaulis Tavidan asacileblad, sxvaTa<br />

uflebebisa da Rirsebis dasacavad, konfidencialurad<br />

aRiarebuli informaciis gamJRavnebis<br />

Tavidan asacileblad an sasamarTlos<br />

damoukideblobisa da miukerZoeblobis<br />

uzrunvelsay<strong>of</strong>ad“.<br />

sityvis (gamoxatvis) TavisuflebasTan dakavSirebiT<br />

saqarTvelos konstituciisa da<br />

evropuli konvenciis debulebebis Sedarebidan<br />

naTelia, rom am aqtebiT dadgenili pirobebi<br />

sityvis (gamoxatvis) Tavisuflebis<br />

SezRudvis mimarT msgavsia 26 . evropuli konvenciis<br />

me-10 muxlis me-2 punqtis msgavsad saqar-<br />

Tvelos konstituciis 24-e muxlis me-2 punqti<br />

adgens sam pirobas, romelTa dakmay<strong>of</strong>ilebis<br />

SemTxvevaSi SeiZleba marTlzomierad SeizRudos<br />

sityvis Tavisufleba. saqarTvelos sasamarTlos<br />

SeuZlia gamoiyenos evropuli<br />

konvencia, evropuli sasamarTlos precedentuli<br />

samarTali da mis safuZvelze Seafasos<br />

sityvis Tavisuflebis SezRudvis marTlzomiereba.<br />

evropuli konvenciisa da evropuli<br />

sasamarTlos precedentuli samarTlis gamoyeneba<br />

saqarTvelos sasamarTloebs SesaZleblobas<br />

miscems, miiRon iseTi gadawyvetileba,<br />

romelic Seesabameba evropuli sasamarTlos<br />

precedentul samarTals. evropuli konvencia<br />

da evropuli sasamarTlos precedentuli samarTali<br />

iqneba is orientiri, romelic daexmareba<br />

saqarTvelos sasamarTlos swori gadawyvetilebis<br />

miRebaSi 27 .<br />

26<br />

sityvis TavisuflebasTan dakavSirebiT, miuxedavad konstituciasa<br />

da konvenciiT gaTvaliswinebuli debulebebis<br />

msgavsebisa, gasaTvaliswinebelia, rom evropuli konvencia<br />

aseve moixseniebs kidev erT kanonier mizans _ janmrTelobisa<br />

da zneobis dacvas, romlis safuZvelzec SeiZleba SeizRudos<br />

adamianis uflebebi, rasac konstituciis 24-e muxli ar<br />

iTvaliswinebs. ix. Study on the Compatibility <strong>of</strong> <strong>Georgia</strong>n Law with<br />

the Requirements <strong>of</strong> the Convention for the Protection <strong>of</strong> Human Rights<br />

and Fundamental Freedoms and its Protocols, HRCAD(2001)2, 2001, 24.<br />

27<br />

J. Polakiewicz, The Application <strong>of</strong> the European Convention on Human<br />

Rights in Domestic Law, 17 Human Rights Law Journal, N11-12, 1996, 407.<br />

aseve aRsaniSnavia, rom, Tu saqarTvelos<br />

konstituciis 24-e muxli awesrigebs `sityvis<br />

Tavisuflebas~, konvenciis me-10 muxli<br />

awesrigebs `gamoxatvis Tavisuflebas~. es<br />

ukanaskneli ufro farToa da moicavs ara<br />

mxolod `sityviT~ gamoxatul Sexedulebas,<br />

aramed nebismieri sxva formiT (mag., xelovnebis<br />

nawarmoebiT, naxatiT) 28 . saqarTvelos sasamarTloebma<br />

aseTi gansxvaveba konvenciiTa da<br />

konstituciiT mowesrigebuli uflebis farglebTan<br />

dakavSirebiT SeiZleba gamoiyenon saqarTvelos<br />

konstituciis iseTi ganmartebisa-<br />

Tvis, romelic Seesabameba adamianis uflebaTa<br />

evropul konvencias.<br />

v) evropuli standartebis gamoyeneba<br />

rogorc sasamarTlos gadawyvetilebisaTvis<br />

samarTlebrivi damajereblobis SemZeni<br />

saSualeba<br />

Tu erovnuli sasamarTlo detalurad ganixilavs<br />

evropul konvenciasa da evropuli<br />

sasamarTlos precedentul samarTals da Sidasaxelmwifoebriv<br />

normatiul aqtTan (mag.,<br />

kanonTan) erTad Tavis gadawyvetilebas daasabuTebs<br />

adamianis uflebaTa evropuli standartebiT,<br />

mosarCelisaTvis aseTi gadawyvetileba,<br />

savaraudod, ufro damajerebeli iqneba,<br />

miuxedavad imisa, mosarCelis sasargeblod<br />

aris es gadawyvetileba Tu ara 29 .<br />

naklebad savaraudoa, mosarCelem eWvi Seitanos<br />

gadawyvetilebis samarTlianobaSi, Tu man<br />

dainaxa, rom gadawyvetilebaSi erovnulma sasamarTlom<br />

gamoiyena ara mxolod Sidasaxelmwifoebrivi<br />

kanonmdebloba (romelic, mosar-<br />

Celis azriT, SeiZleba xarveziani iyos da ar<br />

akmay<strong>of</strong>ilebdes evropul standartebs), aramed<br />

adamianis uflebaTa evropuli standartebi,<br />

romelTan mimarTebiTac mosarCeles, rogorc<br />

wesi, ar uCndeba eWvebi am standartebiT<br />

daculi uflebebis xarisxTan dakavSirebiT.<br />

adamianis uflebaTa evropuli standartebis<br />

gamoyenebis dadebiT mxareze, rogorc<br />

erovnuli sasamarTlos gadawyvetilebisaTvis<br />

samarTlebrivi damajereblobis SemZen saSualebaze,<br />

yuradReba gamaxvilda saqarTvelos<br />

mosamarTleebTan Catarebul kvlevaSi. kvlevis<br />

28<br />

miuleri Sveicariis winaaRmdeg (Muller v. Switzerland), 1988<br />

wlis 24 maisi, Series A, no. 133, 27-e punqti.<br />

29<br />

J. Polakiewicz, The Implementation <strong>of</strong> the ECHR and <strong>of</strong> the Decisions<br />

<strong>of</strong> the Strasbourg <strong>Court</strong> in Western Europe: An Evaluation, The Domestic<br />

Implementation <strong>of</strong> the European Convention on Human Rights in Eastern<br />

and Western Europe (eds. E. Alkema, T. Bellekom, A. Drzemczewski et al.),<br />

1992, 160.<br />

19


konstantine korkelia<br />

mixedviT, `ZiriTadi warmateba, rac, mosamarTleebis<br />

azriT, Tan axlavs adamianis uflebaTa<br />

saerTaSoriso xelSekrulebebis gamoyenebas<br />

da evrosasamarTlos gadawyvetilebebze apelirebas<br />

maT konkretul saqmianobaSi, aris<br />

mosamarTlis mier miRebuli gadawyvetilebis<br />

dasabuTebulobis gazrda. es, erTi mxriv, ma-<br />

Rali samarTlebrivi kulturis maCvenebelia,<br />

meore mxriv ki _ mxareebs umtkicebs rwmenas<br />

sasamarTlo gadawyvetilebebis sisworeSi da<br />

amaRlebs sasamarTlos avtoritets, radgan<br />

masSi aris miTiTeba Sesabamis evropul gamocdilebaze<br />

30 .<br />

amave kvlevaSi saqalaqo sasamarTlos erTerTma<br />

mosamarTlem yuradReba gaamaxvila adamianis<br />

uflebaTa standartebis gamoyenebis<br />

mniSvnelobaze, rogorc sasamarTlos mimarT<br />

ndobis gazrdis saSualebaze. misi azriT, `Tu<br />

moqalaqe dainaxavs, rom raRac sakiTxi mTel<br />

mx<strong>of</strong>lioSi ase regulirdeba da mxolod adgilobrivi<br />

sasamarTlo ar aris `usamarTlo~,<br />

rogorc mas hgonia, meti ndoba gauCndeba sasamarTlos<br />

mimarT~ 31 .<br />

Tu mosamarTleebi gamoiyeneben adamianis<br />

uflebaTa evropul standartebs da maT safuZvelze<br />

uzrunvely<strong>of</strong>en adamianis uflebaTa<br />

dacvas marTlmsajulebis ganxorcielebisas,<br />

aseTi gadawyvetilebebi ufro damajerebeli<br />

iqneba davis mxareebisaTvis, ris gamoc SeiZleba<br />

mcire raodenobis saqmeebi gasaCivrdes<br />

zemdgom sasamarTlo instanciebSi an, adamianis<br />

uflebaTa dacvis Sidasaxelmwifoebrivi<br />

saSualebebis amowurvis Semdeg, naklebi raodenobis<br />

sarCeliT miemarTos adamianis uflebaTa<br />

evropul sasamarTlos.<br />

amitom marTlmsajulebis ganxorcielebisas<br />

adamianis uflebaTa evropuli standartebis<br />

gamoyenebas, kidev erTi, Zalze mniSvnelovani<br />

upiratesoba aqvs. pirvel rigSi, es xels<br />

Seuwyobs saqarTvelos sakasacio da saapelacio<br />

instanciebis gantvirTvas. Tu mosarCele<br />

darwmunda, rom sasamarTlom saqmis garemoebebi<br />

Seafasa ara mxolod Sidasaxelmwifoebrivi<br />

normatiuli aqtebis, aramed evropuli<br />

standartebis safuZvelze da, Sesabamisad,<br />

30<br />

ix. kvleva `saqarTvelos sasamarTloebis muSaobaSi adamianis<br />

uflebaTa saerTaSoriso xelSekrulebebisa da evropuli<br />

sasamarTlos gadawyvetilebebis gamoyenebis Sesaxeb~, romelic<br />

Seasrula BCG Research-ma gaeros ganviTarebis programis<br />

dakveTiT. ix. adamianis uflebaTa saerTaSoriso xel-<br />

Sekrulebebi da saqarTvelos sasamarTlo praqtika, nawili<br />

pirveli, 2006 weli, gv. 43.<br />

31<br />

iqve, gv. 44.<br />

mosarCeles Camouyalibda azri, rom gadawyvetileba<br />

iyo samarTliani, mcirdeba albaToba,<br />

man saqme gaasaCivros zemdgom instanciaSi. miT<br />

ufro, rom piris mizani aris ara saqmis gasaCivreba,<br />

aramed sasamarTlos mier samarTliani<br />

gadawyvetilebis miReba. am gziT Tavidan iqneba<br />

acilebuli zedmeti resursebis xarjva<br />

da zemdgomi sasamarTlo instanciebis gadatvirTva.<br />

Tu sasamarTlos gadawyvetileba mosarCelisaTvis<br />

damajerebeli aRmoCnda (miuxedavad<br />

imisa, rom misi sarCeli ar dakmay<strong>of</strong>ilda), vinaidan<br />

erovnulma sasamarTlom, Sidasaxelmwifoebriv<br />

kanonmdeblobasTan erTad, gamoiyena<br />

adamianis uflebaTa evropuli standartebi,<br />

mcirea imis albaToba, rom man mimarTos adamianis<br />

uflebaTa evropul sasamarTlos. Tu<br />

mosarCele darwmunda, rom erovnulma sasamarTlom<br />

miiRo samarTliani gadawyvetileba,<br />

romelic emyareba ara mxolod Sidasaxelmwifoebriv<br />

samarTals, aramed evropul standartebsac,<br />

maSic es saqme erovnul doneze<br />

dasruldeba. Tu mosarCelem ver dainaxa perspeqtiva,<br />

rom saqmes moigebs evropul doneze,<br />

maSin is aRar mimarTavs evropul sasamarTlos,<br />

miT ufro, rom evropul sasamarTloSi<br />

saqmis ganxilvas amJamad Zalian didi dro (4-5<br />

weli) sWirdeba.<br />

Tavis mxriv, saxelmwifosaTvisac momgebiani<br />

unda iyos sasamarTlos mier ara mxolod Sidasaxelmwifoebrivi<br />

kanonmdeblobis, aramed<br />

evropuli standartebis safuZvelze gadawyvetilebis<br />

miReba, romelic daarwmunebs mosarCeles<br />

miRebuli gadawyvetilebis samarTlianobaSi.<br />

arc saxelmwifos interesebSi ar<br />

unda Sediodes is, rom pirma mimarTos adamianis<br />

uflebaTa evropul sasamarTlos Tavisi<br />

uflebebis dasacavad.<br />

zemoaRniSnulma analizma cxadyo, rom<br />

marTlmsajulebis ganxorcielebisas adamianis<br />

uflebaTa evropuli standartebis gamoyeneba<br />

yvela mxaris interesebSia da misi meSveobiT<br />

SesaZlebelia, rom sasamarTlo dava gadawydes<br />

samarTlianad, droulad da naklebi resursebiT<br />

rogorc mosarCelisaTvis, ise sasamarTlosaTvis<br />

(saxelmwifosaTvis).<br />

20


jeremi makbraidi<br />

adamianis uflebaTa evropuli<br />

konvenciis moqmedeba konfliqtis<br />

zonebSi - Semxebloba da<br />

pasuxismgebloba<br />

jeremi makbraidi<br />

advokati, monqtonis palatebi,<br />

greis ini, londoni,<br />

centraluri evropis universitetis mowveuli<br />

pr<strong>of</strong>esori da birminghemis universitetis<br />

sapatio ufrosi mecnier-TanamSromeli.<br />

I. Sesavali 1<br />

SeiaraRebuli konfliqtebi, Sida areulobebi<br />

da daZabulobebi seriozul safrTxes uqmnis<br />

adamianis uflebaTa realizacias. safrTxe<br />

momdinareobs ara ubralod maTgan, vinc ukanonod<br />

iyenebs Zalas da qmnis konfliqtur situacias<br />

da mtrul ganwyobas _ orive maTgani<br />

SeuTavsebelia demokratiul sazogadoebas-<br />

Tan, romelsac adamianis uflebaTa evropuli<br />

sasamarTlo ganuy<strong>of</strong>lad ukavSirebs 2 adamianis<br />

uflebaTa evropuli konvenciiT 3 da misi<br />

oqmebiT gaTvaliswinebul uflebebs – aramed<br />

saxelmwifos mier gatarebuli RonisZiebebidanac,<br />

romlebic Zalis zemoaRniSnuli ukanono<br />

gamoyenebis aRsakveTad aris mimarTuli,<br />

miuxedavad imisa, rom es SeiZleba aucilebeli<br />

iyos saxelmwifos mier Tavis iurisdiqciaSi 4<br />

pirTa uflebebisa da Tavisuflebebis dacvis<br />

valdebulebis konteqstSi 5 vinaidan ukanono<br />

Zalis aRkveTisas saxelmwifos SeiZleba<br />

mouwios konvenciiT gaTvaliswinebuli moTxovnebis<br />

ugulebely<strong>of</strong>a.<br />

saerTaSoriso Tu adgilobrivi SeiaraRebuli<br />

konfliqti moicavs samxedro Zalis<br />

1<br />

winamdebare moxsenebis meore nawili adamianis uflebaTa<br />

evropuli konvenciis SeiaraRebuli konfliqtebisa da Sida<br />

areulobebis da daZabulobebis dros Sefardebis maregulirebeli<br />

principebis Sesaxeb avtoris naSromis redaqtirebul<br />

da ganaxlebul variants warmoadgens. (DH-DEV (2003)001, 19<br />

seqtemberi 2003).<br />

1<br />

`sasamarTlo.“<br />

3<br />

`konvencia.~<br />

4<br />

Ibid.<br />

5<br />

ix. keTildReobis partia (Refah Partisi) TurqeTis winaaRmdeg,<br />

41340/98, 41342/98, 41343/98 da 41344/98, 13 Tebervali 2003<br />

[GC].<br />

gamoyenebas. Sida areuloba da daZabuloba<br />

gangrZobiTi xasiaTis mdgomareobaa, vidre<br />

erTi calkeuli incidenti (mag., ajanyeba).<br />

arc erTi dasaxelebuli mdgomareoba ar<br />

SeiZleba iyos iseTi seriozuli, rom safrTxe<br />

Seuqmnas eris arsebobas da, amdenad, amarTlebdes<br />

me-15 muxlis safuZvelze konvenciis<br />

debulebebisga n gadaxvevas. Tumca SesaZlebelia,<br />

zogierT Sem TxvevaSi aRniSnuli gamarTldes.<br />

rogorc saer TaSoriso, ise adgilobriv<br />

konfliqts mniSvneloba aqvs adamianis uflebaTa<br />

dacvisTvi s, sul cota, or mkafiod gamoxatul<br />

scenarSi, romlebic SeiZileba gadaikveTos.<br />

erTia faqtobrivi SeiaraRebuli<br />

konfliqti an areuloba (roca Zala gamoiyeneba)<br />

da meore, roca qveynis SigniT aseT<br />

konfliqtebs da areulobas aqvs adgili.<br />

is qmedebebi, romlebic tardeba saer-<br />

TaSoriso konfliqtis sapasuxod, pirvel<br />

SemTxvevaSi 6 SeiZleba ar iyos misaRebi meore<br />

viTarebaSi, roca yovlismomcveli midgoma<br />

araadekvaturia. misi gacnobiereba Zalze mniSvnelovania<br />

konfliqturi viTarebis warmoSobamde,<br />

prevenciuli zomebis dagegmvis proces-<br />

Si. am dros gansakuTrebiT sagulisxmoa, rom<br />

ganisazRvros vin iqneba pasuxismgebeli uflebebis<br />

da Tavisuflebebis SezRudvaz e.<br />

statiaSi Semdgom ganxilulia sasamarTlos<br />

pozicia aRniSnul mosazrebaTa praqtikul<br />

realizaciaze individualuri uflebebisa da<br />

Tavisuflebebis konteqstSi. statiis meore<br />

nawilis dasasruls SemoTavazebulia, rom<br />

gamovlenili principebi gadaiqces rekomendaciebad<br />

an saxelmZRvanelo ganmartebebad 7 .<br />

statiis mesame nawili ikvlevs konfliqtis zo-<br />

6<br />

Semdgom moixsenieba rogorc `konfliqtis zona.~<br />

7<br />

kvleva ar exeba konvenciis moqmedebis gavrcelebis sakiTxs<br />

wevri xelSemkvreli saxelmwifos teritoriis gareT warmoebul<br />

konfliqtsa Tu areulobaze, magram mdebareoba ganixileba<br />

mniSvnelovan faqtorad imis gadasawyvetad, eqceva Tu ara<br />

esa Tu is qmedeba `iurisdiqciaSi~ pirveli muxlis miznebisTvis;<br />

bankoviCi (Banković) da sxvebi belgiis da sxva saxelmwifoebis<br />

winaaRmdeg (ganCineba), 52207/99, 12 dekemberi 2001 [GC].<br />

21


jeremi makbraidi<br />

nebSi saxelmwifos pasuxismgeblobas konvenciis<br />

mixedviT.<br />

miuxedavad imisa, rom zogadad aRniSnuli<br />

sakiTxi problematuri araa aseT zonebSi warmoSobili<br />

situaciebis umetes SemTxvevaSi,<br />

maTi rogorc mdebareoba, ise SesaZlo Careva<br />

erTze meti wevri xelSemkvreli saxelmwifosi,<br />

agreTve arawevri da arasaxelmwifo moqmedi<br />

pirebis mxridan, SesaZlebels xdis, rom<br />

pasuxismgebloba gaziarebuli, gadacemuli<br />

an sulac gamoricxuli iqnes. am SesaZleblobebidan<br />

pirveli da meore asaxavs im situaciis<br />

sirTules, romelic SeiZleba warmoiSvas<br />

konfliqtis zonaSi, magram mesame SemaSfoTebelia,<br />

vinaidan es niSnavs imas, rom adamianis<br />

uflebaTa umniSvnelovanesi meqanizmebi aRar<br />

iqneba xelmisawvdomi msgavs situaciebSi.<br />

II. Semxebloba konfliqtis zonebSi<br />

a) zogadi mosazrebebi<br />

1. ZiriTadi principebi, romlebic gamoiyeneba<br />

nebismier konteqstSi<br />

arsebobs rigi fuZemdebluri principebisa,<br />

romlebic ZalaSia konvenciis moqmedebis nebismier<br />

konteqstSi da konvenciis konfliqtis<br />

zonaSi Sefardebisas yovelTvis unda gvaxsovdes.<br />

Tumca, unda xazgasmiT aRniSnos, rom<br />

eWvgareSea konvenciis moqmedeba konfliqtis<br />

zonebSi, vinaidan amas pirdapir aRiarebs<br />

konvenciis ori norma 8 da me-6 da me-13 oqmebi<br />

9 . amrigad, konvenciis moTxovnebi ar gamoiricxeba<br />

saerTaSoriso humanitaruli samarTlis<br />

normebiT 10 .<br />

uwinares yovlisa, nebismieri SezRudvisas<br />

saWiroa dakmay<strong>of</strong>ildes kanonierebis moTxovna,<br />

romlis Tanaxmadac, sakmarisi ar aris<br />

kanonmdebloba konkretul safuZvels iTvaliswinebdes<br />

SezRudvisTvis, saWiroa Sesabamisi<br />

norma iyos xelmisawvdomi da winaswarganWvretadi<br />

maTTvis, visac Seexeba 11 . Tu saoma-<br />

8<br />

muxli 4 `b~ da muxli 15.<br />

9<br />

pirveli nebas rTavs da meore krZalavs saomar mdgomaroebaSi<br />

sikvdiliT dasjas.<br />

10<br />

unda aRiniSnos, rom marTlmsajulebis saerTaSoriso sasamarTlom<br />

daadastura adamianis uflebaTa saerTaSoriso<br />

samarTlis moqmedeba SeiaraRebuli konfliqtis dros Tavis<br />

mosazrebaSi palestinis okupirebul teritoriaze kedlis<br />

mSeneblobis samarTlebrivi Sedegebis Sesaxeb da gadawyvetilebaSi<br />

kongos teritoriaze saomari moqmedebebis<br />

Sesaxeb saqmeze. igive pozicia daikava gaerTianebuli erebis<br />

adamianis uflebaTa komitetma Tavis 31-e zogad komentarSi<br />

samoqalaqo da <strong>pol</strong>itikuri uflebebis Sesaxeb saerTaSoriso<br />

paqtis me-2 muxlis Sesaxeb.<br />

11<br />

silveri (Silver) gaerTianebuli samefos winaaRmdeg, 5947/72;<br />

6205/73; 7052/75; 7061/75; 7107/75; 7113/75; 7136/75, 13 marti<br />

1983.<br />

ri operacia ar emyareba Sidasaxelmwifoebriv<br />

samarTals da man gamoiwvia samoqalaqo pirTa<br />

sikvdili, aRniSnuli Seadgens mniSvnelovan<br />

elements me-2 muxlis darRvevis dadgenaSi,<br />

rogorc amas adgili hqonda saqmeze isaeva ruseTis<br />

winaaRmdeg 12 .<br />

amasTan, SezRudva unda gamoyenebuli iqnes<br />

imdagvarad, rom ar iyos TviTneburi 13 da ar<br />

iwvevdes iseT gansxvavebul mopyrobas pirTa<br />

kategoriebis mimarT, romelsac ar aqvs gonivruli<br />

da obieqturi gamarTleba 14 . Ronis-<br />

Ziebebi, romlebic gatarebulia piris mimarT<br />

mxolod iseT faqtorebze dayrdnobiT, rogoricaa<br />

rasa, eTnikuri warmomavloba, ena, religia,<br />

_ dauSvebelia, magram, vinaidan maTi<br />

mtkiceba SeiZleba rTuli aRmoCndes 15 , gansakuTrebuli<br />

yuradReba unda mieqces imis<br />

uzrunvely<strong>of</strong>as, rom konfliqtisa Tu areulobisas<br />

gatarebuli RonisZieba ar iqnes Seni-<br />

Rbuli pirisTvis zianis misayeneblad, misi pirovnuli<br />

Tvisebebis Tu SexedulebebisaTvis 16 .<br />

mesame, yvela SezRudva unda iTvaliswinebdes<br />

Tanabarzomierebis princips da ar<br />

unda iwvevdes uflebebisa Tu Tavisuflebebis<br />

srul gauqmebas 17 .<br />

dabolos, arsebobs garkveuli uflebebi<br />

da Tavisuflebebi, romlebisganac gadaxveva<br />

dauSvebelia konteqstis miuxedavad da Sesabamisad,<br />

dauSvebelia maTi SezRudva 18 . zemoaRniSnuli<br />

principebi unda iyos konfliqtis<br />

zonaSi (da qveynis Sesabamis nawilSi) Seqmnili<br />

mdgomareobis sapasuxod. RonisZiebebis gatarebisas<br />

zemoaRniSnuli principebi pirvel<br />

rigSi unda gvaxsovdes. da mainc, isini, miuxedavad<br />

aRiarebisa, xSirad praqtikaSi mxedvelobis<br />

aredan qreba. xsenebul principebs gansakuTrebuli<br />

mniSvneloba aqvs im mxriv, rom<br />

12<br />

isaeva (Isayeva) ruseTis winaaRmdeg, 57950/00, 24 Tebervali,<br />

2005.<br />

13<br />

vitold litva (Witold Litwa) <strong>pol</strong>oneTis winaaRmdeg, 26629/95,<br />

4 aprili 2000.<br />

14<br />

konvenciis me-14 muxlis moTxovna. ix. gaiguzuci (Gaygusuz)<br />

avstriis winaaRmdeg, 17371/90, 16 seqtemberi, 1996. es norma<br />

qvemoT detalurad aRar ganixileba.<br />

15<br />

ix. irlandia gaerTianebuli samefos winaaRmdeg, 5310/71,<br />

18 ianvari, 1978 da ioileri (Yöyler) TurqeTis winaaRmdeg,<br />

26973/95, 24 ivlisi 2003.<br />

16<br />

ix. Nachova da Others bulgareTis winaaRmdeg, 43577/98 da<br />

43579/98, 6 ivlisi, 2005 [GC], Moldovan da Others rumineTis winaaRmdeg<br />

(No 2), 41138/98 da 64320/0112 ivlisi 2005 da Bekos da<br />

Koutropoulos saberZneTis winaaRmdeg, 15250/02, 13 dekemberi,<br />

2005.<br />

17<br />

ix. Campbell da Cosans gaerTianebuli samefos winaaRmdeg,<br />

7511/76; 7743/76, 25 Tebervali, 1982, hertel Sveicariis winaaRmdeg,<br />

25181/94, 25 agvisto, 1998 da Heaney da McGuinness<br />

irlandiis winaaRmdeg, 34720/97, 21 dekemberi, 2000.<br />

18<br />

konvenciis me-15 muxlis me-2 punqtis moTxovna.<br />

22


adamianis uflebaTa evropuli konvenciis moqmedeba konfliqtis zonebSi - Semxebloba da pasuxismgebloba<br />

xazs usvamen konfliqtebisa da areulobebis<br />

damaregulirebeli RonisZiebebis gatarebis<br />

mizanSewonilobas msgavsi garemoebebis warmo-<br />

Sobamde da, Sesabamisad, amcireben daugegmavi<br />

reagirebis risksac.<br />

2. gansakuTrebuli mniSvnelobis mqone zogadi<br />

mosazrebebi konfliqtis zonebis konteqstSi<br />

zemoT ganxiluli principebis garda, arsebobs<br />

agreTve gansakuTrebuli mniSvnelobis<br />

garkveuli ganvrcobiTi mosazrebebi, romlebic<br />

aseve mxedvelobaSi unda iqnes miRebuli<br />

konfliqtis zonaSi Seqmnil viTarebaSi.<br />

uwinares yovlisa, Tavad viTarebidan da<br />

mis sapasuxod SeTavazebuli reagirebidan gamomdinare,<br />

SeiZleba saWiro gaxdes sagangebo<br />

mdgomareobis formaluri cnoba, romelic<br />

gaamarTlebs normalur situaciaSi daculi<br />

uflebebisa da Tavisuflebebisgan gadaxveviT<br />

ganxorcielebul RonisZiebebs 19 . es gansaku-<br />

TrebiT moiTxoveba imisTvis, rom RonisZieba<br />

CaiTvalos konvenciis Sesabamisad 20 da rodesac<br />

igi SemosazRvrulia garkveuli teritoriuli<br />

farglebiT, dauSvebelia misi sxvagan<br />

gamoyeneba 21 . miuxedavad imisa, rom sasamarTlos<br />

ar daudgenia, rom <strong>of</strong>icialuri gamocxadeba,<br />

romelsac iTvaliswinebs samoqalaqo da<br />

<strong>pol</strong>itikuri uflebebis Sesaxeb saerTaSoriso<br />

paqtis Sesatyvisi muxli 22 , aseve moiTxoveba<br />

19<br />

saocaria, magram konvenciis maRali xelSemkvreli mxareebis<br />

iurisdiqciaSi yvela konfliqtis dros ar gamxdara saWiro<br />

uflebebidan gadaxveva. SeiZleba ise Candes, rom saxelmwifo<br />

organoTa `Cveulebrivi~ uflebamosilebebi sakmarisi iyos<br />

konfliqtebTan gasamklaveblad. Tumca gadawyvetilebebi<br />

iseT saqmeebze, rogorebicaa brogani (Brogan) gaerTianebuli<br />

samefos winaaRmdeg, 11209/84, 11234/84, 11266/84, 11386/85,<br />

29 noemberi, 1988 da CeCneTTan dakavSirebul saqmeebze<br />

miuTiTebs, rom msgavsi varaudi SeiZleba zedmetad optimisturad<br />

JRerdes. Tu saxelmwifo ar gadauxvevs konvenciis debulebebs,<br />

amiT agreTve SeizRudeba gatarebuli RonisZiebis<br />

adreuli koleqtiuri Semowmebis farglebi. sasamarTlos<br />

jer kidev gasacemi aqvs pasuxi kiTxvaze, SesaZlebelia Tu<br />

ara konvenciis muxlebidan gadaxveva, roca Zala gamoiyeneba<br />

wevri saxelmwifos teritoriis farglebs gareT. dadebiTi<br />

pasuxi ufro savaraudo iqneboda im SemTxvevebSi, roca saxelmwifo<br />

Tavs icavs (am dros safrTxe emuqreba eris arsebobas)<br />

an moqmedebs gaerTianebuli erebis qartiis me-7 Tavis<br />

safuZvelze (safrTxe emuqreba saerTaSoriso mSvidobasa da<br />

uSiSroebas, Sesabamisad, rogorc individualur saxelmwifoebs,<br />

ise saxelmwifoebis jgufs). rac Seexeba konvenciis<br />

faqtobriv moqmedebas wevri saxelmwifoebis teritoriis gareT<br />

arsebuli konfliqtis zonebSi, ix. nawili III.<br />

20<br />

me-15 muxlis me-3 punqti.<br />

21<br />

sakiki (Sakik) da sxvebi TurqeTis winaaRmdeg, 23878/94,<br />

23879/94 da 23880/94, 26 noemberi 1997, sadaki (Sadak) Turqe-<br />

Tis winaaRmdeg, 25142/94 da 27099/95, 8 aprili, 2004, iurtasi<br />

(Yurttas) TurqeTis winaaRmdeg, 25143/94 da 27098/95, 27 maisi,<br />

2004, da iamani (Yaman) TurqeTis winaaRmdeg, 32446/96, 2 noemberi,<br />

2004.<br />

22<br />

me-4 muxli.<br />

konvenciiTac, kanonierebis principis dasakmay<strong>of</strong>ileblad<br />

da im mosazrebiT, rom konvencia<br />

ar unda ewinaaRmdegebodes saxelmwifos<br />

sxva saerTaSoriso valdebulebebs 23 , aRniSnuli<br />

mainc unda Sesruldes.<br />

meore rigSi, xsenebuli valdebuleba meore,<br />

ufro farTo valdebulebasTan erTobliobaSi<br />

(romlis Tanaxmadac, dauSvebelia konvenciis<br />

debulebebis gamoyeneba maRali xelSemkvreli<br />

mxareebis sxva uflebebidan gamomdinare<br />

valdebulebebisgan gadasaxvevad 24 , niSnavs,<br />

rom ufro mkacri valdebulebebi saerTaSoriso<br />

humanitaruli samarTlis standartebis<br />

saxiT SeiZleba gamodges magaliTad, Tu rogor<br />

unda moqmedebdes konvenciis debulebebi<br />

konfliqtebisa da areulobis dros 25 .<br />

mesame rigSi, Tumca samarTlebrivi dacvis<br />

Sesaxeb me-13 muxliT 26 gaTvaliswinebuli<br />

valdebulebis individualuri aspeqtebis<br />

Sesruleba yovelTvis sasamarTlo samarTalwarmoebiT<br />

ar moiTxoveba (gansakuTrebiT ma-<br />

Sin, roca erovnuli uSiSroebis interesebi<br />

ikveTeba) 27 , sagamonakliso RonisZiebebze sasamarTlo<br />

zedamxedvelobis arseboba da xelmisawvdomoba<br />

aucilebelia. es exeba im uflebebsa<br />

da Tavisuflebebsac, romlebisgan gadaxvevac<br />

daiSveba, vinaidan am SemTxvevaSi sasamarTlo<br />

zedamxedveloba erTaderT garantiad rCeba<br />

imis Sesamowmeblad, rom sagangebo da saomar<br />

viTarebaSi uflebebis SezRudva aucileblad<br />

moiTxoveboda. agreTve sasamarTlo zedamxedvelobiT<br />

unda Semowmdes, rom ar izRudeba<br />

is uflebebi, romlebidanac gadaxveva dauSvebelia<br />

28 . Tumca TviTnebobisgan dacvis damatebiTi<br />

garantiebis SemoReba mniSvnelovani<br />

faqtori iqneba imis gadasawyvetad, ramdenad<br />

marTlzomieri iyo ama Tu im RonisZiebis gatareba<br />

saomari Tu sagangebo mdgomareobis<br />

dros 29 . amasTan, unda gvaxsovdes, rom ufle-<br />

23<br />

me-15 muxlis pirveli punqti; ix. branigani (Brannigan) da makbraidi<br />

(McBride) gaerTianebuli samefos winaaRmdeg, 14553/89,<br />

14554/89, 26 maisi, 1993.<br />

24<br />

53-e muxli.<br />

25<br />

saerTo jamSi konvencia konfliqtis zonebSi pirTa farTo<br />

garantiebs moicavs.<br />

26<br />

ganxilulia qvemoT.<br />

27<br />

ix. klasi (Klass) da sxvebi germaniis winaaRmdeg, 5029/71, 6<br />

seqtemberi, 1978 da lianderi (Leander) SvedeTis winaaRmdeg,<br />

9248/81, 26 marti, 1987.<br />

28<br />

lolesi (Lawless) irlandiis winaaRmdeg (No 3), 332/57, 1 ivlisi,<br />

1961, branigeni (Brannigan) da makbraidi (McBride) gaer-<br />

Tianebuli samefos winaaRmdeg, 14553/89 da14554/89, 26 maisi<br />

1993, demiri (Demir) TurqeTis winaaRmdeg, 21380/93, 21381/93<br />

da 21383/93, 23 seqtemberi 1998 da elji (Elci) da sxvebi Turqe-<br />

Tis winaaRmdeg, 23145/93 da 25091/94, 13 noemberi 2003.<br />

29<br />

Ibid.<br />

23


jeremi makbraidi<br />

badacviTi saSualebebi mravali uflebisa da<br />

Tavisuflebis materialuri Sinaarsis Semadgeneli<br />

elementia, gansakuTrebiT es exeba uflebebs,<br />

romlebisganac gadaxveva dauSvebelia.<br />

amasTan, konfliqtisa da areulobis viTarebaSi,<br />

gansakuTrebulad saWiroa, gatardes<br />

RonisZiebebi, raTa ar dairRves evropuli sasamarTlosTvis<br />

mimarTvis uzrunvely<strong>of</strong>is 30<br />

da droebiTi RonisZiebis Sesrulebis valdebuleba<br />

31 . yovelive amis miuxedavad, SeiZleba<br />

ganvasxvaoT saxelmwifos valdebulebebi,<br />

uzrunvelyos konfliqtisa da areulobis<br />

dros konvenciiT moTxovnili uflebadacviTi<br />

RonisZiebebi da Semdgomi periodis valdebulebebi,<br />

romlebic iTvaliswineben garkveuli<br />

qmedebis gamoZiebas, samoqalaqo da sisxlis<br />

samarTlis pasuxismgeblobis dakisrebas da<br />

kompensaciis gadaxdas.<br />

b) konvenciiTa da sasamarTlos<br />

precedentuli<br />

samarTliT dadgenili principebi 32<br />

1. me-2 muxli da me-6 da me-13 oqmebi _ sicocxlis<br />

ufleba da sikvdiliT dasjis gauqmeba<br />

konfliqtis zonebSi, cxadia, gansakuTrebiT<br />

didi riskia, rom sicocxles safrTxe<br />

Seeqmnas an moispos. miuxedavad imisa, rom<br />

me-2 muxlSi mocemuli garantia absoluturi<br />

ar aris, misgan gadaxvevis dauSvebloba niSnavs<br />

imas, rom konfliqtis mdgomareoba ar<br />

amarTlebs yvelanair viTarebaSi piris mokvdinebas.<br />

sasamarTlom daadgina saxelmwifos<br />

valdebuleba, miiRos Sesabamisi zomebi<br />

sicocxlis dasacavad, rogorc me-2 muxliT<br />

gaTvaliswinebuli garantiis pozitiuri elementi<br />

33 . es valdebuleba srulad unda iqnes<br />

mxedvelobaSi miRebuli samxedro da samar-<br />

30<br />

34-e muxlis safuZvelze; ix. asenovi (Assenov) da sxvebi bulgareTis<br />

winaaRmdeg, 24760/94, 28 oqtomberi, 1998 da makSeini<br />

(McShane) gaerTianebuli samefos winaaRmdeg, 43290/98, 28<br />

maisi, 2002.<br />

31<br />

ix. mamaTqulovi (Mamatkulov) da abdurasuloviCi (Abdurasulovic)<br />

TurqeTis winaaRmdeg, 46827/99 da 46951/99, 4 Tebervali,<br />

2005 [GC].<br />

32<br />

globalur doneze standartebis SemuSavebis mcdelobasTan<br />

dakavSirebiT, ix. minimaluri humanitaruli standartebis<br />

deklaracia (“the Turku Declaration”), 2 dekemberi, 1990. gaer-<br />

Tianebuli erebis farglebSi mcdeloba `kacobriobis fuZemdebluri<br />

standartebis~ SesamuSaveblad (mag., ix. gaeros<br />

adamianis uflebaTa komisiis dokumenti `kacobriobis fuZemdebluri<br />

standartebis,~ generaluri mdivnis moxseneba, E/<br />

CN.4/2006/87, 3 marti, 2006).<br />

33<br />

osmani (Osman) gaerTianebuli samefos winaaRmdeg, 23452/94,<br />

28 oqtomberi, 1998 [GC], mahmuT kaia (Mahmut Kaya) Turqe-<br />

Tis winaaRmdeg, 22535/93, 28 marti, 2000, priti (Pretty) gaer-<br />

Tianebuli samefos winaaRmdeg, 2346/02, 29 aprili, 2002 da<br />

onerildizi (Öneryildiz) TurqeTis winaaRmdeg, 48939/99, 30 noemberi,<br />

2004 [GC].<br />

Taldamcavi moqmedebebis dagegmvisas. sasamarTlo<br />

eTanxmeba, rom saxelmwifo pasuxs ar<br />

agebs, Tu SeuZlebeli iyo safrTxis Sefaseba,<br />

an kidev, roca xelisuflebam yvelaferi gaakeTa<br />

da arsebuli resursebi maqsimalurad gamoiyena.<br />

pasuxismgeblobis sakiTxi wamoiWreba<br />

im SemTxvevaSi, roca saxelmwifom ar miiRo<br />

is zoma, romelsac SeeZlo Seerbilebina an<br />

aeridebina sicocxlisTvis miyenebuli ziani.<br />

amasTan, Tumca mocemul konteqstSi ufro metad<br />

fizikur xely<strong>of</strong>asTan gvaqvs saqme, unda<br />

gvaxsovdes, rom informaciis droulad miwodeba<br />

gardauvali safrTxis Taobaze mocemuli<br />

valdebulebis arsebiTi elementia 34 . aRniSnuli<br />

faqtori ar unda gadawonos operatiulma<br />

mosazrebebma, rac, bunebrivia, mniSvnelovani<br />

momentia samxedro da <strong>pol</strong>iciis SenaerTebis<br />

saqmianobaSi. gafrTxilebis da dacvis valdebuleba<br />

SeiZleba gavrceldes samxedro da samarTaldamcavi<br />

uwyebebis moqmedebebze da TavdacviT<br />

RonisZiebebze, romlebsac SeuZliaT<br />

samoqalaqo pirTa dacva 35 .<br />

me-2 muxli aRiarebs im Zalis gamoyenebis potenciur<br />

legitimurobas, romelsac SeiZleba<br />

mohyves piris mokvdineba im SemTxvevaSi, roca<br />

Zalis gamoyeneba mimarTulia vinmes dasacavad,<br />

piris dasakaveblad an janyisa Tu amboxebis<br />

CasaxSobad. aRniSnuli RonisZieba unda iyos<br />

`sruliad aucilebeli~ mocemuli miznis misaRwevad.<br />

amdenad, garemoebebi, romlebic uSveben<br />

Zalis gamoyenebas, SezRudulia. cxadia,<br />

rom mkacrad unda gakontroldes operaciis<br />

rogorc dagegmva, ise ganxorcieleba. pirvel-<br />

Tan dakavSirebiT, saWiroa, rom saTanadod<br />

Sefasdes operatiuli informacia, romelsac<br />

operacia emyareba, agreTve ganxiluli unda<br />

iqnes sxvadasxva alternativa, raTa maqsimalurad<br />

Semcirdes safrTxe, romelic operaciis<br />

Sedegad dasakavebel pirebs emuqrebaT. jgufis<br />

wevrebi jerovnad unda iqnen gamokiTxuli<br />

operaciis detalebis da operatiuli informaciis<br />

SesaZlo susti mxareebis Sesaxeb 36 . operaciis<br />

gansaxorcieleblad SerCeuli pirebi<br />

unda iyvnen SeZlebisdagvarad momzadebulni<br />

da aRWurvilni. gansakuTrebuli mniSvneloba<br />

unda mieniWos sicocxlis ganurCeveli mos-<br />

34<br />

rogorc amas adgili hqonda saqmeze onerildizi (Öneryildiz)<br />

TurqeTis winaaRmdeg, 48939/99, 30 noemberi, 2004 [GC].<br />

35<br />

ix. pasa (Pasa) da erkan eroli (Erkan Erol) TurqeTis winaaRmdeg,<br />

51358/99, 12 dekemberi, 2006.<br />

36<br />

makkani (McCann) da sxvebi gaerTianebuli samefos winaaRmdeg,<br />

18984/91, 27 seqtemberi, 1995 [GC].<br />

24


adamianis uflebaTa evropuli konvenciis moqmedeba konfliqtis zonebSi - Semxebloba da pasuxismgebloba<br />

pobis safrTxes, rasac garkveuli kategoriis<br />

iaraR i iwvevs 37 .<br />

Zalis gamoyeneba ar SeiZleba nebadarTuli<br />

iqnes saerTaSoriso humanitaruli samarTlis<br />

standartebiT akrZaluli garemoebebis arsebobisas.<br />

Zalis gamoyeneba samoqalaqo pirebiT<br />

dasaxlebul teritoriaze SeiZleba mxolod<br />

gamonaklis SemTxvevaSi iqnes gamarTlebuli.<br />

igive iTqmis mocemuli saxelmwifosTvis<br />

saval debulo Zalis mqone saerTaSoriso samarTlis<br />

Sesabamisi normebiT akrZaluli iara-<br />

Ris gamoyenebaze 38 .<br />

operaciis dros momakvdinebeli Zalis gamoyeneba<br />

SeiZleba mxolod sicocxlis mospobis<br />

uSualo safrTxis an mniSvnelovani zianis<br />

Tavidan asacileblad 39 . aucileblobis<br />

principidan gamomdinare moiTxoveba, rom im<br />

pirebis mimarT, vis sawinaaRmdegodac operacia<br />

legitimurad aris mimarTuli, Tavdapirvelad<br />

ara sicocxlisaTvis saSiSi saSualebebi<br />

iqnes gamoyenebuli 40 . an am pirebs unda<br />

mieceT danebebis SesaZlebloba 41 . aRniSnuli<br />

ar moiTxoveba iseT viTarebaSi, rodesac msgavsi<br />

SeRavaTebi Tavad Seqmnida sicocxlisa-<br />

Tvis safrTxes 42 . saWiroa Zalis gamoyenebaze<br />

pasuxismgebeli pirebis saTanado momzadeba,<br />

raTa maT SeZlon Sefaseba, ramdenad gamarTlebulia<br />

Zalis gamoyeneba konkretul viTarebaSi<br />

da Tu aris saWiro Tavdapirvelad<br />

ara momakvdinebeli saSualebebis gamoyeneba.<br />

uflebamosil pirebs akisriaT valdebuleba,<br />

yovelTvis iTvaliswinebdnen Tanabarzomierebis<br />

princips da minimumamde amcirebdnen sicocxlisTvis<br />

saSiS garemoebebs maSinac, roca<br />

Zalis gamoyeneba gamarTlebulia 43 . piris ganeitralebis<br />

Semdeg misi mokvdineba ar aris<br />

gamarTlebuli 44 .<br />

37<br />

androniku (Andronicou da konstantinu (Constantinou) kviprosis<br />

winaaRmdeg, 25052/94, 9 oqtomberi, 1997.<br />

38<br />

ix. isaeva (Isayeva) ruseTis winaaRmdeg, 57590/00, 24 Tebervali,<br />

2005 da isaeva (Isayeva), iusupova (Yusupova) da bazaeva<br />

(Bazayeva) ruseTis winaaRmdeg, 57947/00, 57948/00 da 57949/00,<br />

24 Tebervali, 2005.<br />

39<br />

ix. kakuli (Kakoulli) TurqeTis winaaRmdeg, 38595/97, 22 noemberi,<br />

2005.<br />

40<br />

ix. simseki (Simsek) TurqeTis winaaRmdeg, 35072/97 da<br />

37194/97, 26 ivlisi, 2005.<br />

41<br />

oguri (Ogur) TurqeTis winaaRmdeg, 21594/93, 20 maisi, 1999.<br />

42<br />

ix. ahmeT ozkani (Ahmet Ozkan) TurqeTis winaaRmdeg, 21689/9,<br />

3, 6 aprili, 2004, perki (Perk) TurqeTis winaaRmdeg, 50739/99,<br />

28 marti, 2006 da iuksel erdogani (Yuksel Erdogan) TurqeTis<br />

winaaRmdeg, 57049/00, 15 Tebervali, 2007.<br />

43<br />

ix. isaeva (Isayeva) ruseTis winaaRmdeg, 57590/00, 24 Tebervali,<br />

2005 da isaeva (Isayeva), iusupova (Yusupova) da bazaeva<br />

(Bazayeva) ruseTis winaaRmdeg, 57947/00, 57948/00 da 57949/00,<br />

24 Tebervali, 2005.<br />

44<br />

kakuli (Kakoulli) TurqeTis winaaRmdeg, 38595/97, 22 noemberi,<br />

2005<br />

yovelTvis iqneba saWiroeba, rom samxedro<br />

operaciis Semdeg dadgindes gardacvlilTa<br />

vinaoba 45 . am gziT, yovelTvis, roca Zalis gamoyenebas<br />

piris mokvdineba mosdevs Sedegad,<br />

yovelTvis iqneba sruly<strong>of</strong>ili, qmediTi da<br />

damoukidebeli gamoZiebis dauyovnebliv Catarebis<br />

valdebuleba. is, rom aRniSnuli valdebulebis<br />

Sesruleba SeiZleba garTulebuli<br />

iyos konfliqtis viTarebaSi, saxelmwifom<br />

unda gaiTvaliswinos mSvidobian periodSi da<br />

miiRos Sesabamisi zomebi 46 . igive iTqmis gauCinarebebis<br />

SemTxvevebze, romlebic xSirad saomari<br />

moqmdebebis Sedegia 47 .<br />

gamoZieba unda eqvemdebarebodes sazogadoebis<br />

mxridan Semowmebas da masSi agreTve<br />

CarTuli unda iyvnen naTesavebi, rogorc es<br />

daadgina sasamarTlom. Tumca aRniSnuli valdebulebis<br />

Sesruleba SeiZleba rTuli iyos<br />

uSiSroebis interesebidan gamomdinare. magram<br />

sazogadoebrivi kontrolis mTlianad gamoricxva<br />

dauSvebelia da unda aRdges situaciis<br />

normalizaciis Semdeg. yvela SemTxvevaSi<br />

mniSvnelovania, rom SeZlebisdagvarad male<br />

iqnes miRebuli zomebi mtkicebulebaTa dasamagreblad<br />

da mowmeTa vinaobis dasadgenad.<br />

miuxedavad imisa, rom konfliqtis viTarebas<br />

dabneuloba axlavs Tan da gamZafrebulia<br />

uSiSroebis interesebi, SesaZlebelia, garkveulwilad,<br />

gamoZieba dayovndes. magram pr<strong>of</strong>esionalizmis<br />

sruli arqonda da sruli umoqmedoba<br />

gaumarTlebelia. ganmarteba unda mieces<br />

TiToeul RonisZiebas, rac mkacrad unda iqnes<br />

Seswavlili. mtkicebis tvirTi akisria mas,<br />

vinc gamoiyena Zala. man unda waradginos damajerebeli<br />

da damakmay<strong>of</strong>ilebeli ganmarteba 48 .<br />

igive valdebuleba moqmedebs, Tu piri Tavisuflebis<br />

aRkveTis adgilas gardaicvala 49 da Tu<br />

45<br />

ix. akumi (Akkum) TurqeTis winaaRmdeg, 21894/93, 24 marti,<br />

2005.<br />

46<br />

ix. makkani (McCann) da sxvebi gaerTianebuli samefos winaaRmdeg,<br />

18984/91, 27 seqtemberi, 1995 [GC], kaia (Kaya) Turqe-<br />

Tis winaaRmdeg, 22729/93, 19 Tebervali, 1998, makSeini (Mc-<br />

Shane) gaerTianebuli samefos winaaRmdeg, 43290/98, 28 maisi,<br />

2002, finukeini (Finucane) gaerTianebuli samefos winaaRmdeg,<br />

29178/95, 1 ivlisi 2003, isaeva (Isayeva) ruseTis winaaRmdeg,<br />

57590/00, 24 Tebervali, 2005 da isaeva (Isayeva), iusupova (Yusupova)<br />

da bazaeva (Bazayeva) ruseTis winaaRmdeg, 57947/00,<br />

57948/00 da 57949/00, 24 Tebervali, 2005, perki (Perk) Turqe-<br />

Tis winaaRmdeg, 50739/99, 28 marti, 2006, bazorkina (Bazorkina)<br />

ruseTis winaaRmdeg, 69481/01, 27 ivlisi, 2006 da estimirovi<br />

(Estamirov) ruseTis winaaRmdeg, 60272/00, 12 oqtomberi, 2006.<br />

47<br />

ix. ipeki (Ipek) TurqeTis winaaRmdeg, 25760/94, 17 Tebervali,<br />

2004.<br />

48<br />

makkeri (McKerr) gaerTianebuli samefos winaaRmdeg, 28883/95,<br />

4 maisi, 2001.<br />

49<br />

jordani (Jordan) gaerTianebuli samefos winaaRmdeg,<br />

24746/94, 4 maisi, 2001.<br />

25


jeremi makbraidi<br />

piri xelisuflebis mier dakavebis Semdeg gau-<br />

Cinarda 50 . zogierT SemTxvevaSi Zalis ukanono<br />

gamoyenebaze pasuxismgebeli pirebis sisxlis<br />

samarTlis pasuxisgebaSi dauyovnebliv micema<br />

praqtikulad SeuZlebelia, magram Tu viTarebis<br />

gamosworebis Semdegac Tu braleuli pirebis<br />

mimarT gamoZieba ar iqna warmoebuli,<br />

sasamarTlo me-2 muxlis darRvevas daadgens<br />

Sesabamisi mtkicebulebebis arsebobis SemTxvevaSi.<br />

SesaZlebelia, amnistia gamarTlebuli<br />

iyos daZabulobis gansamuxtavad 51 , magram aman<br />

ar unda moaxdinos zegavlena naTesavebis samoqalaqo<br />

sarCelze 52 .<br />

piris sikvdiliT dasja sasamarTlos gadawyvetilebis<br />

gareSe verasodes gamarTldeba 53 da<br />

sikvdiliT dasja ar SeiZleba gamoyenebuli<br />

iqnes me-13 oqmis xelSemkvreli saxelmwifoebis<br />

mier konfliqtis dros. Tumca im saxelmwifoebSic<br />

ki, sadac sikvdiliT dasja SeiZleba<br />

Sefardebuli iqnes konfliqtis viTarebaSi 54 ,<br />

arsebuli mdgomareobis sirTule xels SeuSlida<br />

pirs misi saqmis samarTlian sasamarTlo<br />

ganxilvaSi, rac aucilebelia msgavsi ganaCenis<br />

miRebamde 55 da aRniSnuli sicocxlis uflebis<br />

darRveva iqneboda.<br />

Tumca konfliqtis zonebSi arsebuli viTareba<br />

qmnides gakveul problemebs areulobis<br />

warmoSobis TvalsazrisiT, mainc arsebobs<br />

valdebuleba me-2 muxlis safuZvelze, rom xelisuflebis<br />

xelT arsebuli pirebi iRebdnen<br />

samedicino daxmarebas sicocxlisaTvis saSiSi<br />

daavadebaTa Tu dazianebebis gamo 56 .<br />

2. me-3 muxli _ wamebis akrZalva<br />

aRniSnuli garantiis gansakuTrebuli xasiaTi,<br />

romelic imaSi mdgomareobs, rom ar<br />

SeiZleba misgan gadaxveva, gulisxmobs imas,<br />

rom mopyrobis standartze, romelsac igi<br />

moiTxovs, ar SeiZleba zegavlena moaxdinos<br />

50<br />

ix. mahmuT kaia (Mahmut Kaya) TurqeTis winaaRmdeg, 22535/93,<br />

28 marti, 2000, ifran bilgini (Irfan Bilgin) TurqeTis winaaRmdeg,<br />

25659/94, 17 ivlisi 2001 da kviprosi TurqeTis winaaRmdeg,<br />

25781/94, 10 maisi, 2001 [GC].<br />

51<br />

ix. ganacxadi 16734/90, diuJardani (Dujardin) da sxvebi safrangeTis<br />

winaaRmdeg, 72 DR 236 (1991).<br />

52<br />

ix. Tavi a.1. im SezRudvebis Taobaze, romlebic mTlianad<br />

ar gamoricxaven uflebebsa da Tavisuflebebs.<br />

53<br />

ix. bazorkina (Bazorkina) ruseTis winaaRmdeg, 69481/01, 27<br />

ivlisi 2006.<br />

54<br />

azerbaijani, espaneTi, italia, latvia, portugalia, safrangeTi,<br />

somxeTi arian is saxelmwifoebi, romlebsac jerac ar<br />

mouxdeniaT me-13 oqmis ratifikacia.<br />

55<br />

ix. ojalani (Öcalan) TurqeTis winaaRmdeg, 46221/99, 12 maisi,<br />

2005 [GC].<br />

56<br />

kenani (Keenan) gaerTianebuli samefos winaaRmdeg, 27229/95,<br />

3 aprili, 2001 da angelova (Anguelova) bulgareTis winaaRmdeg,<br />

38361/97, 13 ivnisi 2002.<br />

konfliqtis an areulobis arsebobam, miT<br />

umetes, mocemuli garantia ganmtkicebulia<br />

Jenevis konvenciebisa da misi oqmebis analogiuri<br />

moTxovnebiT.<br />

marTalia, zemoaRniSnuli niSnavs imas, rom<br />

fizikuri da moraluri mopyroba, romelic<br />

ukve Sefasebulia rogorc arasaTanado 57 , ar<br />

SeiZleba gamarTldes im seriozuli problemebisa<br />

da daZabulobebis momizezebiT, romlebsac<br />

msgavsi situaciebi gardauvlad warmoSobs<br />

an maTSi gareul pirTa qmedebebis savaraudod<br />

ukanono xasiaTiT 58 . gansakuTrebuli yuradReba<br />

unda mieqces saTanado zomebis xelmisawvdomobis<br />

uzrunvely<strong>of</strong>as, raTa arasaTanado<br />

mopyrobis saCivrebis pasuxad Sesabamisi<br />

zomebi iqnes miRebuli. reagirebis valdebuleba<br />

gulisxmobs srulfasovani da efeqtiani<br />

gamoZiebis Catarebas 59 . gasaTvaliswinebelia<br />

isic, rom zemoaRniSnul situaciebs SeiZleba<br />

garkveuli dabneuloba axldes Tan da agreTve<br />

usafrTxoebis dacvis momizezebiT Sesabamisi<br />

zomebi dagviandes.<br />

SesaZloa gamoZieba garkveuli SeyovnebiT<br />

iyos warmoebuli, sruli arapr<strong>of</strong>esionalizmi<br />

da pasiuroba miuRebelia. gansakuTrebiT mniSvnelovania,<br />

rom miRebuli iqnes zomebi mtkicebulebis<br />

gasamagreblad da mowmeTa vinaobis<br />

dasadgenad.<br />

amasTan, arsebiTi mniSvneloba eniWeba imas,<br />

rom piris dazianebis Taobaze micemuli ganmartebebi<br />

umkacres Semowmebas unda eqvemdebarebodes<br />

60 . aseT SemTxvevebSi sisxlis samarTlis<br />

devnis dauyovnebeli aRZvra savaraudo<br />

damnaSaveTa mimarT SesaZloa ver moxerxdes,<br />

magram situaciis daregulirebis Semdegac Tu<br />

ver moxerxda maTi pasuxisgebaSi micema, konvenciis<br />

darRvevas gamoiwvevs 61 . dauSvebelia ara-<br />

57<br />

ix. irlandia gaerTianebuli samefos winaaRmdeg, 5310/71,<br />

18 ianvari, 1978, aqsoi (Aksoy) TurqeTis winaaRmdeg, 21987/93,<br />

18 dekemberi, 1996, aidini (Aydin) TurqeTis winaaRmdeg,<br />

23178/94, 25 seqtemberi, 1997, [GC] selmuni (Selmouni) safrangeTis<br />

winaaRmdeg, 25803/94, 28 ivlisi, 1999 [GC], saTiki (Satik)<br />

da sxvebi TurqeTis winaaRmdeg, 31866/96, 10 oqtomberi, 2000,<br />

reboki (Rehbock) slovakeTis winaaRmdeg, 29462/95, 28 noemberi,<br />

2000 da <strong>pol</strong>toracki (Poltoratskiy) ukrainis winaaRmdeg,<br />

38812/97, 29 aprili, 2003.<br />

58<br />

Cahali (Chahal) gaerTianebuli samefos winaaRmdeg, 22414/93,<br />

15 noemberi, 1996 [GC].<br />

59<br />

ix. aidini (Aydin) TurqeTis winaaRmdeg, 23178/94, 25 seqtemberi,<br />

1997 [GC], selmuni (Selmouni)safrangeTis winaaRmdeg,<br />

25803/94, 28 ivlisi, 1999 [GC], labita (Labita) italiis winaaRmdeg,<br />

26772/95, 6 aprili, 2000 [GC] da Citaevi (Chitayev) da<br />

Citaevi (Chitayev) ruseTis winaaRmdeg, 59334/00, 18 ianvari, 2007.<br />

60<br />

tomazi (Tomasi) safrangeTis winaaRmdeg, 12850/87, 27 agvisto,<br />

1992 da ribiCi (Ribitsch) avstriis winaaRmdeg, 18896/91, 4<br />

dekemberi, 1995.<br />

61<br />

ix. egmezi (Egmez) kviprosis winaaRmdeg, 30873/96, 21 dekemberi,<br />

2000 da al adsani (Al-Adsani) gaerTianebuli samefos winaaRmdeg,<br />

35763/97, 21 noemberi, 2001.<br />

26


adamianis uflebaTa evropuli konvenciis moqmedeba konfliqtis zonebSi - Semxebloba da pasuxismgebloba<br />

jerovani dayovneba samedicino daxmarebis<br />

gawevisas, roca piri, savaraudod, me-3 muxlis<br />

sawinaaRmdego qmedebas daeqvemdebara. 62<br />

konfliqtisa da areulobis viTarebam SeiZleba<br />

uary<strong>of</strong>iTi gavlena moaxdinos transpor<br />

tis saSualebebze, romlebsac iyeneben<br />

patimrebis gadasayvanad. magram aRniSnulma<br />

ar unda miaRwios garkveul minimalur<br />

zRvar s, romlis iqiTac me-3 muxli irRveva 63 .<br />

aseTi viTareba aseve SeiZleba moqmedebdes<br />

patimrobis pirobebze, magram saWiroa imis<br />

uzrunvely<strong>of</strong>a, rom pirobebi, romlebic didi<br />

ZalisxmeviT SeiZleba ramdenime dRis ganmavlobaSi<br />

asatani iyos, normad ar gadaiqces<br />

da ar gamoiwvios me-3 muxlis darRveva 64 .<br />

amas garda, gansakuTrebuli yuradReba unda<br />

mieniWos im garemoebas, rom Tavisuflebis<br />

aRkveTis adgilebSi aris mZime pirobebi invalidebisTvis,<br />

miuxedavad imisa, sad miiRes maT<br />

dazianebebi – konfliqtis/areulobis periodSi<br />

Tu manamde 65 . usafrTxoebis konteqsti,<br />

SesaZloa, amarTlebdes patimrebze mkacr<br />

meTvalyureobas, magram dauSvebelia raime<br />

formis sensoruli izolacia da ganmeorebiTi<br />

Cxreka, vinaidan aRniSnuli me-3 muxlis darRvevas<br />

gamoiwvevs. 66<br />

Tu saxelmwifo ver SeZlebs saTanado yuradReba<br />

gamoiCinos im pirTa problemebis<br />

mimarT, romelTa naTesavebic gauCinardnen,<br />

gansakuTrebiT im SemTxvevebSi, rodesac, savaraudod,<br />

saxelmwifo moxeleebi iyvnen gareulebi,<br />

me-3 muxli umetes SemTxvevaSi darRveulad<br />

CaiTvleba 67 .<br />

me-3 muxli agreTve avaldebulebs saxelmwifos,<br />

gaataros RonisZiebebi mowyvlad pirTa<br />

arasaTanado mopyrobisgan dasacavad 68 . md-<br />

62<br />

ix. kudla (Kudla) <strong>pol</strong>oneTis winaaRmdeg, 30210/96, 26 oqtomberi,<br />

2000, kenani (Keenan) gaerTianebuli samefos winaaRmdeg,<br />

27229/95, 3 aprili, 2001 da makglinCi (McGlinchey) gaerTianebuli<br />

samefos winaaRmdeg, 50390/99, 29 aprili, 2003.<br />

63<br />

ix. ojalani (Öcalan) TurqeTis winaaRmdeg, 46221/99, 12 maisi,<br />

2005 [GC] da ahmeT ozkani (Ahmet Ozkan) TurqeTis winaaRmdeg,<br />

21689/93, 6 aprili, 2004.<br />

64<br />

ix. dugozi (Dougoz) saberZneTis winaaRmdeg, 40907/98, 6 marti,<br />

2000, pirsi (Peers) saberZneTis winaaRmdeg, 28524/95, 19<br />

aprili, 2001 da kalaSnikovi (Kalashnikov) ruseTis winaaRmdeg,<br />

47095/99, 15 ivlisi, 2002, <strong>pol</strong>toracki (Poltoratskiy) ukrainis<br />

winaaRmdeg, 38812/97, 29 aprili, 2003 da ahmeT ozkani (Ahmet<br />

Ozkan) TurqeTis winaaRmdeg, 21689/93, 6 aprili, 2004.<br />

65<br />

praisi (Price) gaerTianebuli samefos winaaRmdeg` 33394/96,<br />

10 ivlisi, 2001.<br />

66<br />

ix. valasinasi (Valasinas) litvis winaaRmdeg, 44558/98, 24 ivlisi,<br />

2001 da van der veni (Van der Ven) niderlandebis winaaRmdeg,<br />

50901/99, 4 aprili, 2003.<br />

67<br />

ix. ipeki (Ipek) TurqeTis winaaRmdeg, 25760/94, 17 Tebervali,<br />

2004.<br />

68<br />

ix. Z. da sxvebi gaerTianebuli samefos winaaRmdeg, 29392/95,<br />

10 maisi, 2001, D.P. da J. C gaerTianebuli samefos winaaRmdeg,<br />

gomareobis xasiaTma SeiZleba Tavad miuTi-<br />

Tos, Tu ra moeTxoveba saxelmwifos mocemul<br />

dros da am valdebulebis ugulebely<strong>of</strong>a<br />

upatiebeli a.<br />

saxelmwifoebi agreTve valdebuli arian,<br />

ar gagzavnon piri meore qveyanaSi, sadac igi<br />

me-3 muxlis sawinaaRmdego mopyrobis seriozul<br />

safrTxes daeqvemdebareba. Tumca aRniSnuli<br />

gansakuTrebiT mniSvnelovania deportaciisa<br />

da eqstradiciis konteqstSi 69 , moTxovna<br />

SeiZleba gavrceldes agreTve saomari moqmedebebis<br />

SemTxvevebzec.<br />

amas garda, mniSvnelovania, rom konfliqtisa<br />

Tu areulobis dros miRebuli zomebi srul<br />

izolacias ar iwvevdnen, vinaidan aRniSnulic<br />

me-3 muxlis sawinaaRmdego mopyrobad iTvleba.<br />

70<br />

3. me-4 muxli monobisa da iZulebiTi Sromis<br />

akrZalva<br />

iZulebiTi Sromis akrZalvidan, monobisa da<br />

ymobisgan gansxvavebiT, SeiZleba gadaxveva, magram<br />

konfliqtisa Tu areulobis mdgomarebam<br />

SeiZleba nebismier SemTxvevaSi gaamarTlos is<br />

faqti, rom samsaxuri, `romelic dakisrebulia<br />

sagangebo mdgomareobis an ubeduri SemTxvevis<br />

dros, rac safrTxes uqmnis sazogadoebis<br />

sicocxles an keTildReobas,~ daiSveba.<br />

zemoaRniSnuli samuSaos saWiroeba mxolod<br />

warmoiSoba iseT pirobebSi, roca me-15 muxlidan<br />

gadaxveva daiSveba. yvela SemTxvevaSi samuSaos<br />

dakisrebas unda hqondes mkafio iuridiuli<br />

safuZveli da nebismier gansxvavebul<br />

mopyrobas unda hqondes gonivruli da obieqturi<br />

gamarTleba. pirveli aspeqtis ganxilva<br />

sasamarTlos ar mouwia, magram rac Seexeba<br />

meores, sasamarTlom imsjela `Cveuli samoqalaqo<br />

valdebulebebis~ konteqstSi 71 .<br />

aRsaniSnavia, rom sasamarTlom ganacxada,<br />

ymobas _ igi dauSvebelia nebismier viTarebaSi<br />

_ SeiZleba adgili hqondes samuSaos<br />

Sesrulebis moTxovnisas, romelic gamarTlebuli<br />

iqneboda, rom ara Tavisuflebis aRkve-<br />

Tis umZimesi forma 72 . sasamarTlom agreTve<br />

38719/97, 10 oqtomberi, 2002 da E da sxvebi gaerTianebuli<br />

samefos winaaRmdeg, 33218/96, 26 noemberi, 2002.<br />

69<br />

zoeringi (Soering) gaerTianebuli samefos winaaRmdeg,<br />

14038/88, 7 ivlisi, 1989 da ahmedi (Ahmed) avstriis winaaRmdeg,<br />

25964/94, 17 dekemberi, 1996.<br />

70<br />

kviprosi TurqeTis winaaRmdeg, 25781/94, 10 maisi, 2001 [GC].<br />

71<br />

karlhainc Smiti (Karlheinz Schmidt) germaniis winaaRmdeg,<br />

13580/88, 8 ivlisi, 1994.<br />

72<br />

siliadini (Siliadin) safrangeTis winaaRmdeg, 73316/01, 26 ivlisi,<br />

2005.<br />

27


jeremi makbraidi<br />

ar gaiziara mosazreba, rom gaxangrZlivebuli<br />

Tavisuflebis aRkveTa SeiZleba ymobas gau-<br />

Tanabrdes 73 . me-4 muxlis darRvevas adgili<br />

ar aqvs, roca sazogadoebis rigiTi wevrebi<br />

asruleben garkveul samuSaos sicocxlis<br />

gadasarCenad da sasicocxlo mniSvnelobis<br />

momsaxurebis uzrunvelsay<strong>of</strong>ad, miuxedavad<br />

imisa, rom msgavs funqciebs normalur viTarebaSi<br />

specialuri samsaxurebi asruleben.<br />

miuRebeli iqneboda is, rom pirTa jgufi gamocalkvebuli<br />

y<strong>of</strong>iliyo msgavsi samuSaoebis<br />

Sesasruleblad eTnikuri, enobrivi, erovnuli,<br />

rasobrivi Tu religiuri niSniT. samu-<br />

Saoebis Sesrulebas Tan ar unda axldes Tavisuflebis<br />

aRkveTa.<br />

sasamarTlom Riad datova SekiTxva, Tu<br />

ra SemTxvevaSi gamoiricxeba ufleba Sinaga n<br />

mrwamsze 74 . miuxedavad amisa, SeiaraRebul i<br />

konfliqtis gamo, gawvevis nebismier Sem-<br />

TxvevaS i, samarTlianad unda gadawydes Sinagan<br />

mrwamsze dafuZnebuli moTxovnebi (sadac es<br />

nebadarTulia) da samsaxurze uaris Tqmis gamo<br />

(sadac es nebadarTuli ar aris) dakisrebul i<br />

jarimebi ar iyos araTanabarzomieri 75 . me-13<br />

oqmis moqmedebac rom gamoiricxebodes, SeuZle<br />

belia aseTi uaris Tqmis dakmay<strong>of</strong>ileb a<br />

brZolis velze iqneba Tu sxvagan, misaRebi<br />

iyos.<br />

4. me-5 muxli _ Tavisuflebisa da xelSeuxeblobis<br />

ufleba<br />

roca saxelmwifos <strong>of</strong>icialurad ar aqvs gamocxadebuli<br />

saomari an sagangebo mdgomareoba,<br />

roca daSvebulia me-15 muxlis safuZvelze<br />

adamianis uflebaTa evropuli konvenciis<br />

debulebebidan gadaxveva, me-5 muxlis moqmedebasTan<br />

dakavSirebiT SesaZlebelia usafr-<br />

Txoebis mZime pirobebi mxedvelobaSi iqnes<br />

miRebuli 76 , magram es ver gaamarTlebs Tavisuflebis<br />

aRkveTas im safuZvliT, romelic ar<br />

aris miTiTebuli me-5 muxlis pirvel punqt-<br />

73<br />

kviprosi TurqeTis winaaRmdeg, 25781/94, 10 maisi, 2001 [GC].<br />

74 ix. Tilimenosi (Thlimmenos) saberZneTis winaaRmdeg,<br />

34369/97, 6 aprili, 2000 [GC] da stefanovi (Stefanov) bulgareTis<br />

winaaRmdeg, 32438/96, 3 maisi, 2001. Sdr. komisiis<br />

Sexeduleba ganacxadi 10600/83, iohanseni (Johansen) norvegiis<br />

winaaRmdeg, 44 DR 155 (1985) me-4 muxlis me-3 punqtis `b~ qvepunqtisa<br />

da me-9 muxlis erTobliobaSi wakiTxva gulisxmobs,<br />

rom samxedro samsaxuris alternatiuli samsaxuris dakisreba<br />

daiSveba Sinagani mrwamsis mosazrebiT.<br />

75<br />

ix. Tilimenosi (Thlimmenos) saberZneTis winaaRmdeg,<br />

34369/97, 6 aprili, 2000 [GC].<br />

76<br />

ix. brogani (Brogan) da sxvebi gaerTianebuli samefos winaaRmdeg,<br />

11209/84, 11234/84, 11266/84 da 11386/85, 29 noemberi,<br />

1988 da miurei (Murray) gaerTianebuli samefos winaaRmdeg,<br />

14310/88, 28 oqtomberi, 1994 [GC].<br />

Si 77 , an Tavisuflebis aRkveTas Sesabamisi uflebamosilebis<br />

gareSe 78 .<br />

zemoaRniSnul SemTxvevaSi mniSvnelovania,<br />

rom SezRudva vrceldebodes mkacrad SezRudul<br />

teritoriaze 79 . agreTve mniSvnelovania,<br />

rom miRebuli iqnes zomebi, raTa Tavisuflebis<br />

aRkveTa ganxorcieldes mxolod saxelmwifo<br />

xelisuflebis mier 80 .<br />

konfliqtisa Tu areulobis pirobebSi SesaZlebelia<br />

iyos gansakuTrebuli saWiroeba,<br />

rom piris vinaoba dadgindes me-5 muxlis pirveli<br />

punqtis `b~ qvepunqtis safuZvelze 81 an<br />

gaeces pasuxi konfliqtisa da areulobis vi-<br />

TarebaSi gatarebul RonisZiebebTan dakavSirebiT<br />

82 . gansakuTrebiT mniSvnelovania, rom<br />

am uflebamosilebaTa borotad gamoyeneba ar<br />

iqnes daSvebuli. aseT SemTxvevebSi TviTnebobam<br />

SesaZlebelia gaugebroba gamoiwvios da<br />

mdgomareoba daZabos, rac Zalis gamoyenebiT<br />

mTavrdeba. Tu ar iqneba warmoebuli Sesabamisi<br />

Canawerebi piris Tavisuflebis aRkveTis Sesaxeb,<br />

SeiZleba dadgindes TviTneboba 83 . aseTi<br />

daskvna SeiZleba gakeTdes, roca xelisufalT<br />

ar ZaluZT, axsnan, Tu ratom iyo piri TavisuflebaaRkveTili<br />

84 .<br />

rodesac pirebi dakavebulebi arian dana-<br />

Saulis CadenasTan dakavSirebiT, eWvis gonivruloba,<br />

romelic aRniSnuli dakavebis<br />

marTlzomierebisTvis moiTxoveba, SeiZleba<br />

mxedvelobaSi iRebdes konfliqtisa da areulobis<br />

garemoebebs, magram, miuxedavad imisa,<br />

rom aseT SemTxvevaSi daSvebulia anonimur<br />

informatorTa informaciaze dayrdnoba, savaraudo<br />

danaSaulis CadenaSi konkretulad am<br />

piris SesaZlo monawileobas mainc gadamwyveti<br />

mniSvneloba unda hqondes 85 .<br />

dakavebis mizezebi dauyovnebliv unda iqnes<br />

77<br />

lolesi (Lawless) irlandiis winaaRmdeg (No 3), 332/57, 1 ivlisi,<br />

1961.<br />

78<br />

elji (Elci) da sxvebi TurqeTis winaaRmdeg, 23145/93 da<br />

25091/94, 13 noemberi, 2003.<br />

79<br />

ix. amuri (Amuur) safrangeTis winaaRmdeg, 19776/92, 25 ivnisi,<br />

1996.<br />

80<br />

riera blume (Riera Blume) da sxvebi espaneTis winaaRmdeg,<br />

37680/97, 14 oqtomberi, 1999.<br />

81<br />

ganacxadi 16810/90, reientiensi (Reyntjens) belgiis winaaRmdeg,<br />

73 DR 136 (1992).<br />

82<br />

ganacxadebi 8022/77, 8025/77 da 8027/77, makvei (McVeigh),<br />

o’neli (O’Neill) da evansi (Evans) gaerTianebuli samefos winaaRmdeg,<br />

25 DR 15 (1981).<br />

83<br />

ahmeT ozkani (Ahmet Ozkan) TurqeTis winaaRmdeg, 21689/93,<br />

6 aprili, 2004.<br />

84<br />

Citaevi (Chitayev) da Citaevi (Chitayev) ruseTis winaaRmdeg,<br />

59334/00, 18 ianvari, 2007.<br />

85<br />

miurei (Murray) gaerTianebuli samefos winaaRmdeg, 14310/88,<br />

28 oqtomberi, 1994 [GC] da ara gaerTianebuli samefos winaaRmdeg,<br />

37555/97, 16 oqtomberi, 2001.<br />

28


adamianis uflebaTa evropuli konvenciis moqmedeba konfliqtis zonebSi - Semxebloba da pasuxismgebloba<br />

ganmartebuli. mocemuli moTxovna ar aris<br />

Sesrulebuli, Tu pirs mizezebi ganemarteb a<br />

dakavebidan ramdenime saaTis Semdeg 86 . Tu<br />

saxelmwifos ar aqvs gancxadeba gakeTebuli<br />

konvenciis me-5 muxlidan gadaxvevis Taobaze,<br />

dauSvebelia gaSvebuli iqnes is Cveuli vadebi,<br />

romlebic dadgenilia piris sasamarTlos winaSe<br />

warsadgenad misi patimrobis sakiTxis gadasawyvetad<br />

87 . Tundac iyos gadaxvevis Sesaxeb<br />

gancxadeba, Svid dReze metxans dagvianeba<br />

konvenciiT ver gamarTldeba. aseTi gaWianurebis<br />

SemTxvevaSi unda iyos raime sxva garantia<br />

TviTnebobis sawinaaRmdegod, magaliTad, damoukidebeli<br />

iuridiuli konsultaciis xelmisawvdomoba,<br />

samedicino momsaxureba da dakavebis<br />

kanonierebis gasaCivrebis calsaxa ufleba 88 .<br />

TiToeuli gadawyvetileba danaSaulis CadenaSi<br />

eWvmitanili piris gaTavisuflebis Taobaze<br />

mainc unda emyarebodes im Sefasebas, Tu<br />

ramdenad arsebobs gaqcevis, marTlmsajulebis<br />

ganxorcielebaSi Carevis, Semdgom danaSaulobaTa<br />

Cadenis da sazogadoebriv wesrigze uary<strong>of</strong>iTi<br />

zegavlenis safrTxe da garemoebebi,<br />

romlebic, savaraudod, SeiZleba adasturebdnen<br />

romelime am safuZvlis arsebobas, ar<br />

SeiZleba amarTlebdnen patimrobis Sewyvetaze<br />

avtomatur uaris Tqmas 89 .<br />

rodesac piri gangrZobiTad imy<strong>of</strong>eba patimrobaSi,<br />

saWiroa, patimrobis marTlzomierebis<br />

Semowmebaze uzrunvely<strong>of</strong>ili iqnes<br />

perioduli sasamarTlo kontroli, piris ga-<br />

Tavisuflebis uflebamosilebiT, Tuki gamamarTlebel<br />

garemoebebs adgili ar aqvs. ufro<br />

metic, Sesabamisi RonisZiebebi unda ganxorcieldes,<br />

raTa aseTi patimroba ar gaWianurdes,<br />

Tumca konteqsti aseT SemTxvevaSi<br />

SeiZleba legitimuri garemoeba iyos, romelic<br />

mxedvelobaSi unda iqnes miRebuli 90 .<br />

86<br />

Fox, Campbell da Hartley gaerTianebuli samefos winaaRmdeg,<br />

12244/86, 12245/86 da 12383/86, 30 agvisto, 1990.<br />

87<br />

brogani (Brogan) da sxvebi gaerTianebuli samefos winaaRmdeg,<br />

11209/84, 11234/84, 11266/84 da 11386/85, 29 noemberi,<br />

1988. ix. agreTve (Ahmet Ozkan) TurqeTis winaaRmdeg, 21689/93,<br />

6 aprili, 2004.<br />

88<br />

ix. branigani (Brannigan) da makbraidi (McBride) gaerTianebuli<br />

samefos winaaRmdeg, 14553/89 da14554/89, 26 maisi 1993,<br />

aqsoi (Aksoy) TurqeTis winaaRmdeg, 21987/93, 18 dekemberi,<br />

1996, sakiki (Sakik) da sxvebi TurqeTis winaaRmdeg, 23878/94,<br />

23879/94; da 3880/94, 26 noemberi, 1997, demiri (Demir) Turqe-<br />

Tis winaaRmdeg, 21380/93, 21381/93 da 21383/93, 23 seqtemberi,<br />

1998, marSali (Marshall) gaerTianebuli samefos winaaRmdeg<br />

(ganCineba), 41571/98, 10 ivlisi, 2001, nurei seni (Nuray Sen)<br />

TurqeTis winaaRmdeg, 41478/98, 17 ivnisi, 2003 da bileni<br />

(Bilen) TurqeTis winaaRmdeg, 34482/97, 21 Tebervali, 2006.<br />

89<br />

kabalero (Caballero) gaerTianebuli samefos winaaRmdeg,<br />

32819/96, 8 Tebervali 2000.<br />

90<br />

ix. keri (Kerr) gaerTianebuli samefos winaaRmdeg (ganCineba),<br />

konfliqtis konteqstsa da agreTve gadaxvevis<br />

Sesaxeb saxelmwifos gancxadebas SeuZlia<br />

gaamarTlos prevenciuli patimrobis Ronis-<br />

Zieba. es gansakuTrebiT Seexeba im SemTxvevebs,<br />

roca ver xerxdeba piris pasuxisgebaSi<br />

micema (dauSvebelia Sesabamisi mtkicebulebis<br />

gamJRavneba) an alternatiuli RonisZieba piris<br />

qveynidan gaZevebis saxiT ar arsebobs 91 .<br />

aseT SemTxvevebSic aucilebelia warmodgenili<br />

iqnes seriozuli mtkicebulebebi Sesabamisi<br />

pirebis winaaRmdeg da unda arsebobdes Sesabamisi<br />

samarTalwarmoeba, romelic SesaZleblobas<br />

miscemda pirs, periodulad gaesaCivrebina<br />

msgavsi RonisZiebebis gamoyenebis saWiroeba<br />

da safuZvlianoba. aRniSnuli samarTalwarmoeba<br />

ar aris aucilebeli iyos sasamarTlo<br />

xasiaTis, magram unda iyos damoukidebeli da<br />

miukerZoebeli. prevenciul dakavebas daqvemdebarebuli<br />

piri, rogorc nebismieri sxva TavisuflebaaRkveTili<br />

adamiani 92 , unda inarCunebdes<br />

uflebas, periodulad gaasaCivros misi<br />

dakavebis kanoniereba, amas garda, aucilebelia,<br />

rom gakeTdes Sesabamisi Canawerebi, raTa<br />

xelisufalT yovelTvis SeeZloT Sesabamis<br />

pirTa koordinatebis dadgena 93 .<br />

amasTan, miuxedavad imisa, rom gaWianureba<br />

SeiZleba gamowveuli iyos konfliqtis da<br />

areulobis pirobebSi, yovelmxrivi da qmediTi<br />

gamoZiebis Sedegad, unda SeiZlebodes mtkiceba,<br />

rom pirs Tavisufleba aRekveTa da mas<br />

Semdeg gauCinarda 94 .<br />

saboloo jamSi, Tu pirs Tavisufleba<br />

aRekveTa me-5 muxlis darRveviT, mas unda<br />

hqondes SesaZlebloba, miiRos kompensacia,<br />

Tumca advili warmosadgenia, rom aRniSnuli<br />

SeiZleba gadaidos konfliqtis bunebidan gamomdinare<br />

95 .<br />

40451/98, 7 dekemberi, 1999, ahmeT ozkani (Ahmet Ozkan) Turqe-<br />

Tis winaaRmdeg, 21689/93, 6 aprili, 2004 da iurtasi (Yurttas)<br />

TurqeTis winaaRmdeg, 25143/94 da 27098/95, 27 maisi, 2004.<br />

91<br />

lolesi (Lawless) irlandiis winaaRmdeg (No 3), 332/57, 1 ivlisi,<br />

1961 da irlandia gaerTianebuli samefos winaaRmdeg,<br />

5310/71, 18 ianvari, 1978.<br />

92<br />

ix. sakiki (Sakik) TurqeTis winaaRmdeg, 23878/94, 23879/94; da<br />

3880/94, 26 noemberi, 1997 da bileni (Bilen) TurqeTis winaaRmdeg,<br />

34482/97, 21 Tebervali, 2006.<br />

93<br />

kurti (Kurt) TurqeTis winaaRmdeg, 24276/94, 25 maisi, 1998,<br />

kviprosi TurqeTis winaaRmdeg, 25781/94, 10 maisi 2001 [GC],<br />

ipeki (Ipek) TurqeTis winaaRmdeg, 25760/94, 17 Tebervali, 2004<br />

da Citaevi (Chitayev) da Citaevi (Chitayev) ruseTis winaaRmdeg,<br />

59334/00, 18 ianvari, 2007.<br />

94<br />

Ibid.<br />

95<br />

Citaevi (Chitayev) da Citaevi (Chitayev) ruseTis winaaRmdeg,<br />

59334/00, 18 ianvari, 2007.<br />

29


jeremi makbraidi<br />

5. me-6 muxli _ ufleba samarTlian sasamarTlo<br />

ganxilvaze<br />

savaraudod, konfliqtisa da areulobis periodSi,<br />

gansakuTrebiT es exeba Tavad konfliqtis<br />

zonebs, sisxlis samarTlis marTlmsajulebis<br />

standartuli sistema mniSvnelovani<br />

wnexis qveS eqceva. Tumca eWvgareSea, rom aseT<br />

SemTxvevebSi sasamarTloebis zemoganxiluli 96<br />

funqcia, imoqmedon garantis saxiT, imdenad<br />

mniSvnelovania, rom samarTlian samarTalwarmoebasTan<br />

mimarTebiT yovel gvari kompromisi<br />

dauSvebelia.<br />

amrigad, Tumca SesaZloa, specialuri sasamarTloebis<br />

funqcionirebas kanonmdebeli<br />

uSvebdes, magram maTi damoukideblobisa da<br />

miukerZoeblobis uzrunvely<strong>of</strong>a aucilebelia<br />

97 . aRniSnuli moTxovna principulad ver<br />

CaiTvleba Sesrulebulad samxedro sasamarTloebis<br />

mier samoqalaqo pirebis gasamarTlebis<br />

SemTxvevaSi 98 . da mainc, Tu saxelmwifos<br />

mier meore qveynis okupaciis kanoniereba eWvs<br />

iwvevs, es imas ar niSnavs, rom iq moqmedi sasamarTloebi<br />

am moTxovnas yvela SemTxvevaSi<br />

arRveven 99 .<br />

miuxedavad uSiSroebis konteqstisa, rac<br />

axasiaTebs konfliqtis da areulobis zonebs,<br />

arsebiTi mniSvneloba aqvs damoukidebeli<br />

iuridiuli konsultaciis xelmisawvdomobas<br />

dakavebis adreul stadiazeve, gansakuTrebiT<br />

maSin, roca dakavebis Tanmxleb dakiTxvas<br />

SeiZleba piris sisxlis samarTlis pasuxisgebaSi<br />

micema mohyves da roca piri srul izolaciaSi<br />

imy<strong>of</strong>eba 100 .<br />

miuxedavad zemoT aRniSnulisa, usafrTxoebis<br />

mizniT, dabrkoleba ar unda Seeqmnas im<br />

advokatebis Semowmebas, romlebic aRniSnul<br />

konsultacias da Semdgom warmomadgenlobas<br />

gasweven. maTi damoukidebloba unda iyos garantirebuli.<br />

aseve dauSvebelia aRniSnul<br />

SemTxvevebSi samxedro Zalebis advokatebis<br />

mier momsaxurebis gaweva 101 . informaciis gacemaze<br />

uaris TqmisTvis sasjelis dakisreba im<br />

96<br />

ix. Tavi a.2.<br />

97<br />

injali (Incal) TurqeTis winaaRmdeg, 22678/93, 9 ivnisi, 1998<br />

[GC], sadaki (Sadak) da sxvebi TurqeTis winaaRmdeg, 29900/96,<br />

29901/96, 29902/96 da 29903/96, 17 ivlisi, 2001.<br />

98<br />

kviprosi TurqeTis winaaRmdeg, 25781/94, 10 maisi, 2001 [GC].<br />

99<br />

Ibid.<br />

100<br />

Ibid. ix. jon miurei (John Murray) gaerTianebuli samefos winaaRmdeg,<br />

18731/91, 8 Tebervali, 1996 [GC], Magee gaerTianebuli<br />

samefos winaaRmdeg, 28135/95, 6 ivnisi, 2000 da brenani<br />

(Brennan) gaerTianebuli samefos winaaRmdeg, 39846/98, 16 oqtomberi,<br />

2001.<br />

101<br />

Caxali (Chahal) gaerTianebuli samefos winaaRmdeg, 22414/93,<br />

15 noemberi, 1996 [GC].<br />

garemoebebSi, romlebic gardauvlad gamoiwvevda<br />

piris aRiarebas mis mier danaSaulis CadenaSi<br />

monawileobis Taobaze, TviTinkriminaciis<br />

akrZalvas ewinaaRmdegeba, roca informacia<br />

faqtobrivad gamoiyeneba sisxlissamarTlis<br />

devnis dasawyebad 102 . ufro metic, SeiZleba gakeTdes<br />

garkveuli daskvna im sakiTxebTan dakavSirebiT,<br />

TanamSromlobaze uaris Tqmidan,<br />

romlebic cxadad moiTxovs gansasjelisgan<br />

maTSi monawileobis Taobaze ganmartebis micemas<br />

103 , arsebiTi mniSvneloba aqvs imas, rom<br />

sruli angariSi gaewios piris mier kiTxvebze<br />

pasuxebis gacemaze uaris Tqmas 104 . usafrTxoebis<br />

konteqsti SesaZloa xels uSlides dacvis<br />

arsebiT mowmeebs procesze daswrebaSi da<br />

aseT SemTxvevebSi samarTalwarmoebis gagrZeleba<br />

da piris msjavrdeba SeiZleba usamarTlod<br />

CaiTvalos 105 . igive konteqstma SeiZleba<br />

gamoiwvios mtkicebulebis an sakuTari vinaobis<br />

gansasjelisTvis gamJRavnebis survilis<br />

arqona. Tumca orive SemTxveva daiSveba, roca<br />

samarTalwarmoebis samarTliani xasiaTi saer-<br />

To jamSi ar ziandeba, savaraudod, dauSvebeli<br />

msgavsi mtkicebuleba an mowme iyos piris<br />

msjavrdebisTvis arsebiTi safuZveli 106 . ver<br />

vityviT, rom msgavsi ram SeiZleba gamarTldes<br />

gardauvali mdgomareobis safuZvelzec ki, vinaidan<br />

aRmkveT patimrobaze naklebad drakonuli<br />

RonisZieba, savaraudod, xelmisawvdomi<br />

unda iyos 107 .<br />

me-8 muxliT uzrunvely<strong>of</strong>ili piradi cxovrebis<br />

pativiscemaze uflebis darRveviT<br />

mopovebuli mtkicebuleba SeiZleba gamoyenebuli<br />

iqnes sisxlis samarTlis saqmeze imdenad,<br />

ramdenac sasamarTlo ganxilva usamarTlod<br />

ar gadaiqceva. es ki SeiZleba moxdes<br />

im SemTxvevaSi, roca aRiarebis nebay<strong>of</strong>lobiToba<br />

108 an Tavad mtkicebulebis namdvilo-<br />

102<br />

hini (Heaney) da makginesi (McGuinness) irlandiis winaaRmdeg,<br />

34720/97, 21 dekemberi, 2000.<br />

103<br />

jon miurei (John Murray) gaerTianebuli samefos winaaRmdeg,<br />

18731/91, 8 Tebervali, 1996 [GC].<br />

104<br />

kondroni (Condron) gaerTianebuli samefos winaaRmdeg,<br />

35718/97, 2 maisi, 2000.<br />

105<br />

Sdr. ver moxerxda mowmis dakiTxva, ramac Seadgina me-6<br />

muxlis pirveli punqtis darRveva saqmeze AM italiis winaaRmdeg,<br />

37019/97, 14 dekemberi, 1999 da luka (Luca) italiis<br />

winaaRmdeg, 33354/96, 27 Tebervali, 2001.<br />

106<br />

ix. dorsoni (Doorson) niderlandebis winaaRmdeg, 20524/92,<br />

26 marti, 1996, (Van Mechelen) niderlandebis winaaRmdeg,<br />

21363/93, 21364/93 da 21427/93, 23 aprili, 1997, roui (Rowe) da<br />

deivisi (Davis) gaerTianebuli samefos winaaRmdeg, 28901/95,<br />

16 Tebervali, 2000 [GC], P G da J H gaerTianebuli samefos<br />

winaaRmdeg, 44787/98, 25 seqtemberi, 2001 da hulki giuneSi<br />

(Hulki Günes) TurqeTis winaaRmdeg, 28490/95, 19 ivnisi, 2003.<br />

107<br />

ix. msjeloba me-5 muxlTan dakavSirebiT.<br />

108<br />

alani (Allan) gaerTianebuli samefos winaaRmdeg, 48539/99,<br />

5 noemberi, 2002.<br />

30


adamianis uflebaTa evropuli konvenciis moqmedeba konfliqtis zonebSi - Semxebloba da pasuxismgebloba<br />

ba 109 eWvs iwvevs. ufro metic, usafrTxoebis<br />

interesebi ver gamodgeba imis gasamarTleblad,<br />

rom sasamarTlo sxdoma sajarod ar<br />

gaimarTa, gansakuTrebiT imis gaTvaliswinebiT,<br />

rom SesaZlebelia zomebi iqnes miRebuli<br />

mowmis vinaobis gansajaroebis Tavidan asacileblad<br />

110 . aRniSnuli ar SeuSlida xels sasamarTlo<br />

procesze damswreTa Semowmebas da<br />

sxdomis gamarTva usafrTxo adgilas, magali-<br />

Tad cixeSi, savaraudod, srul SesabamisobaSi<br />

iqneboda, Tuki, imavdroulad, sazogadoebis<br />

dasaswrebad zomebi keTilsindisierad iqneboda<br />

miRebuli 111 . konfliqti da areuloba piris<br />

sasamarTlos winaSe wardgenas arTulebs<br />

da es nebismieri winaswari patimrobis xangrZlivobis<br />

gonivrulobis Sefasebisas legitimur<br />

faqtorad CaiTvleba. da mainc, saWiroa<br />

damtkicdes, rom gamudmebuli Zalisxmeva mimarTuli<br />

iyo sasamarTlo sxdomis gasamar-<br />

Tad. igive exeba samoqalaqo samarTalwarmoebis<br />

gamarTvis damabrkolebel garemoebebs 112 .<br />

aRsaniSnavia, rom samoqalaqo samarTalwarmoebaSi<br />

samxedro mosamarTlis monawileoba<br />

damoukideblobisa da miukerZoeblobisTvis<br />

iseT safrTxes ar warmoadgendes, rogorc<br />

sisxlis samarTlis saqmeebSi 113 . rogorc ukve<br />

aRiniSna 114 , konfliqtisa da areulobis mdgomareobis<br />

ganmuxtvis saSualebad amnistiis gamocema<br />

SesaZloa misaRebi iyos 115 , magram igive<br />

mizeziT samoqalaqo sarCelis akrZalva am Tu<br />

sxva mizezis (mag., sasamarTloebis xarjebi da<br />

gadatvirTuloba) gamo, sasamarTlos xelmisawvdomobaze<br />

uflebis gaumarTlebel ugulebely<strong>of</strong>ad<br />

ganixileba 116 .<br />

6. araviTari sasjeli kanonis gareSe<br />

konfliqtisa da areulobis dros gansaku-<br />

Trebuli mniSvneloba unda mieniWos imis<br />

uzrunvely<strong>of</strong>as, rom danaSaulis Semadgenlo-<br />

109<br />

xani (Khan) gaerTianebuli samefos winaaRmdeg, 35394/97, 12<br />

maisi, 2000.<br />

110<br />

dorsoni (Doorson) niderlandebis winaaRmdeg, 20524/92, 26<br />

marti, 1996 da van mexeleni (Van Mechelen) niderlandebis winaaRmdeg,<br />

21363/93, 23 aprili, 1997.<br />

111<br />

Sdr. ripani (Riepan) avstriis winaaRmdeg, 35115/97, 15 ivnisi,<br />

2000.<br />

112<br />

Sdr. aga (Agga) saberZneTis winaaRmdeg (no. 1), 37439/97, 25<br />

ianvari, 2000 romelic Seexeboda advokatebis gaficvasTan<br />

dakavSirebiT zomebis miuReblobas.<br />

113<br />

iavuzi (Yavuz_ TurqeTis winaaRmdeg (dec.), 29870/96, 25 maisi,<br />

2000.<br />

114<br />

ix. msjeloba me-2 muxlTan dakavSirebiT.<br />

115<br />

ix. ganacxadi 16734/90, diuJardani (Dujardin) da sxvebi safrangeTis<br />

winaaRmdeg, 72 DR 236 (1991).<br />

116<br />

Stran Greek Refineries da Stratis Andreadis saberZneTis winaaRmdeg,<br />

13427/87, 9 dekemberi, 1994 da al adsani (Al-Adsani) gaer-<br />

Tianebuli samefos winaaRmdeg, 35763/97, 21 noemberi, 2001.<br />

bis retrospeqtivaSi gaTvaliswinebis akrZalva<br />

saTanadod aris daculi ara mxolod imitom,<br />

rom gadaudeblobis gamo, SesaZlebelia ise<br />

gamowvlilviT ver Semowmdes gatarebuli RonisZiebebi,<br />

rogorc amas kanonmdebloba normalur<br />

pirobebSi uzrunvely<strong>of</strong>da. Tumca sasamarTlo<br />

aRiarebs, rom kanonebis absoluturi<br />

sizuste SeuZlebelia miRweul iqnes 117 , mainc<br />

iTxovs, rom regulirebuli qmedebis farglebi<br />

sakmarisad zusti iyos, raTa pirma Tavisi<br />

qceva Sesabamisad warmarTos. saerTod, sasamarTlo<br />

miiCnevs, rom pirma aRniSnuli SeiZleba<br />

moaxerxos iuristis daxmarebiTac. vinaidan<br />

es ukanaskneli konfliqtisa da areulobis pirobebSi<br />

advilad xelmisawvdomi araa, savaraudod,<br />

gansakuTrebuli yuradReba unda mieqces<br />

normatiuli aqtebis sicxades, raTa pirma maTi<br />

gageba iuristis daxmarebiTac SeZlos.<br />

Tanabrad mniSvnelovania, rom ukugdebuli<br />

iqnes sasjelebis retrospeqtivaSi gazrdis<br />

(axali sasjelebis SemoReba, arsebuli sanqciebis<br />

damZimeba 118 ) cduneba, miuxedavad potenciuri<br />

prevenciuli efeqtisa, rac amas momavali<br />

normidan gadaxrili qcevisTvis SeiZleba<br />

hqondes. Tumca me-7 muxlis me-2 punqtSi mocemuli<br />

gamonaklisiT, saerTaSoriso samarTlis<br />

valdebulebebis Sesasruleblad rigi qmedebebis<br />

kriminalizacia da dasjadoba daSvebulia<br />

119 . maT Soris igulisxmeba saerTaSoriso<br />

humanitaruli samarTliT akrZaluli qmdebebi,<br />

romlebsac gansakuTrebuli mniSvneloba<br />

aqvs konfliqtisa da areulobis dros.<br />

7. me-8 muxli _ ufleba piradi da ojaxuri<br />

cxovrebis pativiscemaze<br />

konfliqtis zonaSi arsebuli viTareba kidev<br />

ufro aucilebels xdis komunikaciebze meTvalyureobasa<br />

da mosmenas. Tumca dRes SesaZlebelia,<br />

rom SemoRebuli iqnes nebarTvis sistema,<br />

romelic ar efuZneba sasamarTlos winaswar<br />

gadawyvetilebas, TviTnebobis Tavidan acile-<br />

117<br />

kantoni (Cantoni) safrangeTis winaaRmdeg, 17862/91, 15 noemberi,<br />

1996.<br />

118<br />

rogorc amas adgili hqonda saqmeze uelSi (Welch) gaer-<br />

Tianebuli samefos winaaRmdeg, 17440/90, 9 Tebervali, 1995<br />

da baskaia (Baskaya) da okCuglu (Okçuoglu) TurqeTis winaaRmdeg,<br />

23536/94 da 24408/94, 8 ivlisi, 1999 [GC].<br />

119<br />

aRniSnuli safuZvliT ori ganacxadi ar iqna miRebuli arsebiTad<br />

gansaxilvelad: Kolk da Kislyiy estoneTis winaaRmdeg<br />

(ganCineba), 23052/04 da 24018/04, 17 ianvari, 2006. es aspeqti<br />

agreTve wamoiWra, magram ar ganmtkicda saqmeebze Streleci<br />

(Streletz), kesleri (Kessler) da krenci (Krenz) germaniis winaaRmdeg,<br />

34044/96, 35532/97 da 44801/98, 23 marti, 2001 [GC]. ix.<br />

agreTve K-H W germaniis winaaRmdeg, 37201/97, 22 marti, 2001<br />

[GC].<br />

31


jeremi makbraidi<br />

bis mizniT, arsebiTad mniSvnelovania, rom msgavsi<br />

sistema mainc regulirdebodes obieqturi<br />

kriteriumebiT da eqvemdebarebodes<br />

zedamxedvelobis alternatiul formas 120 .<br />

es imas ar niSnavs, rom am gziT mopovebuli<br />

informacia SeiZleba SemdgomSi gamoyenebuli<br />

an gamoqveynebuli iqnes sxva miznebis-<br />

Tvis 121 . ufro metic, piris cxovrebis intimur<br />

aspeqtebSi CaZieba uSiSroebis interesebze<br />

dayrdnobiT, avtomaturad ver gamarTldeba.<br />

saWiro iqneba gansakuTrebiT damajerebeli<br />

mizezebis dadgena 122 .<br />

dauSvebelia pirad cxovrebaSi Careva piradobis<br />

mowmobis tarebisa da <strong>pol</strong>iciisa Tu<br />

samxedro SenaerTebisTvis misi wardgenis valdebulebidan<br />

gamomdinare imdenad, ramdenadac<br />

aRniSnuli ar Seicavs raime pirad informacias<br />

123 da msgavsi moTxovna, savaraudod, arsebiTia<br />

konfliqtisa da areulobis viTarebaSi.<br />

zemoaRniSnul konteqstSi SeiZleba rTuli<br />

iyos bavSvebisTvis meurveobis miniWebis davebis<br />

gadawyveta. am dros aucilebelia, gatardes<br />

yvela SesaZlo RonisZieba, raTa xelisuflebis<br />

naucbaTevma Tu gaWianurebulma<br />

moqmedebebma bavSvebis da mSoblebis interesebi<br />

ar Selaxos 124 . ufro metic, Tumca konfliqtisa<br />

da areulobis dros dislokaciasa da<br />

SezRudul gadaadgilebas aucileblad eqneba<br />

uary<strong>of</strong>iTi Sedegi ojaxebis erTianobaze, xelisufleba<br />

mainc valdebulia, moeridos barierebis<br />

Seqmnas da miiRos pozitiuri zomebi<br />

ojaxebis gaerTianebis uzrunvelsay<strong>of</strong>ad 125 .<br />

ufro metic, Tumca nebismieri Zalis gamoyenebis<br />

kanonzomieri saWiroeba, romelic saxlebis<br />

dangrevas iwvevs, naCvenebi unda iyos 126 ,<br />

usaxlkarod darCenilTaTvis TavSesafris misacemad<br />

qonebis rekvizicia SesaZlebelia gamarTlebul<br />

iqnes 127 an sulac savaldebulo 128 .<br />

120<br />

klasi (Klass) da sxvebi germaniis winaaRmdeg, 5029/71, 6<br />

seqtemberi 1978 da lianderi (Leander) SvedeTis winaaRmdeg,<br />

9248/81, 26 marti, 1987.<br />

121<br />

peki (Peck) gaerTianebuli samefos winaaRmdeg, 44647/98, 28<br />

ianvari, 2003.<br />

122<br />

lustig prini (Lustig-Prean) da beketi (Beckett) gaerTianebuli<br />

samefos winaaRmdeg, 44647/98, 27 seqtemberi, 1999 da smiti<br />

(Smith) da greidi (Grady) gaerTianebuli samefos winaaRmdeg,<br />

33985/96 da 33986/96, 27 seqtemberi, 1999.<br />

123<br />

ganacxadi 16810/90, reintiensi (Reyntjens) belgiis winaaRmdeg,<br />

73 DR 136 (1992).<br />

124<br />

P, C da S gaerTianebuli samefos winaaRmdeg, 56547/00, 16<br />

ivlisi, 2002.<br />

125<br />

kviprosi TurqeTis winaaRmdeg, 25781/94, 10 maisi, 2001 [GC].<br />

126<br />

ioileri (Yöyler) TurqeTis winaaRmdeg, 26973/95, 24 ivlisi,<br />

2003.<br />

127<br />

ix. msjeloba damatebiTi oqmis pirvel muxlTan dakavSirebi T.<br />

128<br />

ix. noaki (Noack) da sxvebi germaniis winaaRmdeg (ganCineba),<br />

46346/99, 25 maisi, 2000.<br />

da mainc, miuxedavad imisa, rom sakuTar i<br />

saxl-karis xelmisawvdomobis SezRudva SeiZleba<br />

<strong>pol</strong>iciisa da saomari moqmedebebis legitimuri<br />

Sedegi iyos 129 , maTi gangrZobiTi moqmedeba<br />

gadasinjvas unda eqvemdebarebodes<br />

da Sewydes, rogorc ki maTi saWiroeba aRar<br />

iqneba 130 .<br />

8. me-9 muxli _ azris, sindisisa da religiis<br />

Tavisufleba<br />

mTel rig saqmeze sasamarTlom aRiara,<br />

rom RvTismsaxureba SeiZleba legitimurad<br />

SeizRudos sazogadoebrivi usafrTxoebis,<br />

wesrigisa da janmrTelobis miznebisTvis.<br />

aseTi mosazrebebi, cxadia, Tavs iCens religiuri<br />

simboloebis tarebasTan dakavSirebiT,<br />

Tundac piri gamomwvevad ar iqceodes. an<br />

kidev, SesaZloa garkveul drosa Tu adgilas<br />

religiuri msaxurebis aRsrulebam gansaku-<br />

TrebiT daZabos mdgomareoba. miuxedavad amisa,<br />

aseTi riskis Taobaze dasabuTebuli mosazreba<br />

unda arsebobdes 131 .<br />

aRniSnuli SezRudvebi, iseve rogorc pirze<br />

dakisrebuli valdebuleba, mxolod Sin<br />

eweodes RvTismsaxurebas im mizezebis gamo,<br />

romelic ar ukavSirdeba ama Tu im aRmsareblobas<br />

132 , ar unda grZeldebodes imaze metad,<br />

rac aucilebeli ar aris da, cxadia, ar unda<br />

iqnes gamoyenebuli imdagvarad, rom religiuri<br />

RvTismsaxureba sruliad SeuZlebeli gaxados<br />

133 . igive SeiZleba iTqvas religiur Rv-<br />

Tismsaxurebaze samarTaldamcavi organoebis<br />

da samxedro Zalebis wevrebis mier dakisrebul<br />

funqciur moTxovnebTan dakavSirebiT 134 .<br />

9. me-10 muxli _ gamoxatvis Tavisufleba<br />

konfliqtisa da areulobisTvis damaxasia-<br />

Tebel daZabul viTarebaSi SesaZloa, garkveul<br />

Temebze msjeloba mizanSewonili ar<br />

iyos. magram, Tu ar arsebobs Zaladobisken<br />

129<br />

ix. slivenko (Slivenko) latviis winaaRmdeg, 48321/99, 9 oqtomberi,<br />

2003 [GC]<br />

130<br />

kviprosi TurqeTis winaaRmdeg, 25781/94, 10 maisi, 2001 [GC].<br />

131<br />

ix. leila sahini (Leyla Sahin) TurqeTis winaaRmdeg, 44774/98,<br />

10 noemberi, 2005 [GC], hasani (Hasan) da CauSi (Chaush) bulgareTis<br />

winaaRmdeg, 30985/96, 26 oqtomberi, 2000 [GC], serifi<br />

(Serif) saberZneTis winaaRmdeg, 38178/97, 14 dekemberi, 1999<br />

Metro<strong>pol</strong>itan Church <strong>of</strong> Bessarabia da sxvebi moldovas winaaRmdeg,<br />

45701/99, 13 dekemberi, 2001 da aga (Agga) saberZneTis winaaRmdeg<br />

(no.2), 50776/99 da 52912/99, 17 oqtomberi, 2002.<br />

132<br />

ix. msjeloba me-4 oqmis me-2 muxlTan dakavSirebiT.<br />

133<br />

ix. Cha’are Shalom ve Tsedek safrangeTis winaaRmdeg, 27417/95,<br />

27 ivnisi, 2000 [GC] da kviprosi TurqeTis winaaRmdeg, 25781/94,<br />

10 maisi, 2001 [GC].<br />

134<br />

ix. kalaCi (Kalaç) TurqeTis winaaRmdeg, 20704/92, 1 ivlisi,<br />

1997.<br />

32


adamianis uflebaTa evropuli konvenciis moqmedeba konfliqtis zonebSi - Semxebloba da pasuxismgebloba<br />

pirdapiri mowodeba an pirebs Soris mtruli<br />

damokidebuleba, sasamarTlo mxolod ma-<br />

Sin daeTanxmeba msgavsi msjelobisTvis xelis<br />

SeSlas, Tu warmodgenili iqneba uwesrigobis<br />

safrTxis damadasturebeli mniSvnelovani mtkicebuleba<br />

135 . Tumca aseTi waqezeba, SeiZleba<br />

Seadgendes warsulSi gakeTebuli gancxadebebisTvis<br />

dasjis da maTi Semdgomi gavrcelebis-<br />

Tvis xelis SeSlis gamamarTlebel safuZvels.<br />

es gansakuTrebiT Seexeba im SemTxvevebs, roca<br />

gancxadebebis ena gamorCeulad gesliania, Tesavs<br />

siZulvils da qadagebs Zaladobas 136 . da<br />

mainc, saWiroa, rom mkveTrad formulirebuli<br />

kritika ar avurioT waqezebaSi 137 , gatarebuli<br />

RonisZieba calsaxad iyos dasabuTebuli 138 ,<br />

dakisrebuli sanqciebi ar iyos zedmetad mkacri<br />

da araTanabarzomieri 139 , SezRudvebi<br />

ganmeorebaze ar iyos zRvargadasuli an dro-<br />

Si gawelili 140 .<br />

konfliqtebisa da areulobis dros media<br />

saSualebebi da maTi TanamSromlebi Tavian-<br />

Ti siuJetebisa da komentarebis gamo, advilad<br />

SeiZleba Seiqnen mtrulad ganwyobilTa<br />

mxridan Zaladobis da daSinebis msxverpli.<br />

aseT SemTxvevebze saxelmwifom Tvali aravi-<br />

Tar SemTxvevaSi ar unda daxuWos. piriqiT,<br />

igi valdebulia, miiRos adekvaturi dacvisa<br />

da sagamoZiebo zomebi 141 . Tavdacva da usafr-<br />

Txoebis mosazrebebi SeiZleba amarTlebdes<br />

informaciis gavrcelebaze dawesebul SezRudvebsa<br />

da akrZalvebs, magram im dromde, vidre<br />

aRniSnuli RonisZiebebi namdvilad Sedegis<br />

momtania. 142<br />

135<br />

piermoni (Piermont) safrangeTis winaaRmdeg, 15773/89 da<br />

15774/89, 27 aprili, 1995 da kviprosi TurqeTis winaaRmdeg,<br />

25781/94, 10 maisi, 2001 [GC].<br />

136<br />

ix. ierSildi (Jersild) daniis winaaRmdeg, 15890/89, 23 seqtemberi,<br />

1994 [GC], zana (Zana) TurqeTis winaaRmdeg, 18954/91, 25<br />

noemberi, 1997 [GC], sureki (Surek) TurqeTis winaaRmdeg (Nos 1<br />

da 3), 26682/95 da 24735/94, 8 ivlisi 1999 [GC] da falakaoglu<br />

(Falakaoglu) da seigili (Saygili) TurqeTis winaaRmdeg, 22147/02<br />

da 24972/03, 23 ianvari, 2007. es agreTve SeiZleba moicavdes<br />

Sesabamisi pirisTvis intervius CamorTmevis dauSveblobas;<br />

hogefeldi (Hogefeld) germaniis winaaRmdeg (ganCineba),<br />

35402/97, 20 ianvari, 2000.<br />

137<br />

injali (Incal) TurqeTis winaaRmdeg, 22678/93, 9 ivnisi, 1998<br />

[GC] da ibrahim aqsoi (Ibrahim Aksoy) TurqeTis winaaRmdeg,<br />

28635/95, 30171/96 da 34535/97, 10 oqtomberi, 2000.<br />

138<br />

jetini (Cetin) da sxvebi TurqeTis winaaRmdeg, 40153/98 da<br />

40160/98, 13 Tebervali, 2003 da Kommersant Moldovy moldovas<br />

winaaRmdeg, 41827/02, 9 ianvari, 2007.<br />

139<br />

jeilani (Ceylan) TurqeTis winaaRmdeg, 23556/94, 8 ivlisi,<br />

1999 [GC] da <strong>pol</strong>ati (Polat) TurqeTis winaaRmdeg, 23500/94, 8<br />

ivlisi, 1999 [GC].<br />

140<br />

kviprosi TurqeTis winaaRmdeg, 25781/94, 10 maisi, 2001 [GC]<br />

da jetini (Cetin) da sxvebi TurqeTis winaaRmdeg, 40153/98 da<br />

40160/98, 13 Tebervali, 2003.<br />

141<br />

Özgur Gündem TurqeTis winaaRmdeg, 23144/93, 16 marti, 2000.<br />

142<br />

Observer da Guardian gaerTianebuli samefos winaaRmdeg,<br />

13585/88, 26 noemberi, 1991.<br />

ufro metic, msgavsi informaciis gaJonvis<br />

aRkveTis aucilebloba SeiZleba gamonaklis<br />

SemTxvevaSi safuZvlad daedos JurnalistisTvis<br />

moTxovnis wayenebas, gaamJRavnos<br />

informaciis wyaro 143 , mxolod ukiduresad<br />

gadaudebeli viTareba unda uZRodes sacxovrebeli<br />

saxlis Tu samuSao adgilis Crekas,<br />

raTa aseTi RonisZiebebi gamarTlebulad Cai-<br />

Tvalos 144 .<br />

10. me-11 muxli _ Sekrebisa da gaerTianebis<br />

Tavisufleba<br />

sasamarTlom daadgina mosaxleobaSi arapopularuli<br />

demonstrantebis dacvis aucilebloba<br />

maTi mSvidobiani Sekrebis darbevis<br />

mosurneTagan 145 . konfliqtisa Tu areulobis<br />

konteqstSi es SeiZleba xelisuflebisTvis<br />

praqtikulad ganuxorcielebeli an zedmetad<br />

mZime tvirTi iyos, gansakuTrebiT maSin, roca<br />

es sicocxlis dasacavad mimarTuli RonisZiebebis<br />

xarjze xdeba an samarTaldamcavi organoebis<br />

muSakTa sicocxles seriozuli safr-<br />

Txe eqmneba. Tumca dauSvebelia gauazrebeli<br />

da swrafi daskvnis gamotana zemoT aRniSnuli<br />

erT-erTi SesaZleblobis sasargeblod 146 . piriqiT,<br />

daskvna dasabuTebuli unda iyos 147 .<br />

Tu erT-erTi safrTxe mainc dadgindeba, SesaZloa<br />

arapopularul demonstrantebs Sekrebis<br />

naklebad problemur adgilas gadatana<br />

moeTxovoT 148 , demonstracia sulac Sewydes<br />

an ar mieces dawyebis saSualeba 149 . savsebiT<br />

legitimuri iqneba demonstraciis mier sakvebis<br />

ganawilebisTvis an samxedro Tu <strong>pol</strong>iciis<br />

SenaerTebis mier msgavsi sasicocxlo RonisZiebis<br />

ganxorcielebisTvis xelis SeSlis<br />

aRkveTa 150 . aseve legitimuria im pirTa mimarT<br />

sanqciebis jerovani Sefardeba, vinc Sekre-<br />

143<br />

gudvini (Goodwin) gaerTianebuli samefos winaaRmdeg,<br />

17488/90, 27 marti, 1996 [GC].<br />

144<br />

romeni (Roemen) da Smiti ( Schmit) luqsemburgis winaaRmdeg,<br />

51772/99, 25 Tebervali, 2003.<br />

145<br />

platforma ”Ärtze Für Das Leben“ avstriis winaaRmdeg,<br />

10126/82, 21 ivnisi, 1980 da olingeri (Ollinger) avstriis winaaRmdeg,<br />

76900/01, 29 ivnisi, 2006.<br />

146<br />

rogorc amas adgili hqonda saqmeze stankovi (Stankov) da<br />

gaerTianebuli makedoniuri organizacia ”Ilinden“ bulgareTis<br />

winaaRmdeg, 29221/95 da 29225/95, 2 oqtomberi, 2001 da guneri<br />

(Guneri) TurqeTis winaaRmdeg, 42853/98, 43609/98 da 44291/98,<br />

12 ivlisi, 2005. ix. guneri (Guneri) TurqeTis winaaRmdeg,<br />

42853/98, 43609/98 da 44291/98, 12 ivlisi, 2005.<br />

147<br />

ix. guneri (Guneri) TurqeTis winaaRmdeg, 42853/98, 43609/98<br />

da 44291/98, 12 ivlisi, 2005.<br />

148<br />

rogorc es moxda saqmeze sise (Cissé) safrangeTis winaaRmdeg,<br />

51346/99, 9 aprili, 2002.<br />

149<br />

ganacxadi 8191/78, Rassemblement Jurassien da Unité Jurassienne<br />

Sveicariis winaaRmdeg, 17 DR 93 (1979).<br />

150<br />

Sdr. gustafsoni (Gustafsson) SvedeTis winaaRmdeg, 15573/89,<br />

25 aprili, 1996 [GC].<br />

33


jeremi makbraidi<br />

baze sityviT Tu saqcieliT ganzrax gamoiwvia<br />

seriozuli areuloba 151 .<br />

amas garda, gaerTianebis Tavisuflebasa da<br />

me-11 muxlis me-2 punqtSi gaTvaliswinebul<br />

miznebs Soris wonasworobis dacvisas reglamentacia,<br />

akrZalvis nacvlad, SesaZloa, ufro<br />

misaRebi forma iyos. Tumca, roca arsebobs<br />

dasabuTebuli eWvi, rom garkveuli gaerTianebisa<br />

Tu Sekrebisgan seriozuli uwesrigobis<br />

safrTxe momdinareobs, zogadi xasiaTis RonisZieba,<br />

rogoricaa saqmianobis SeCereba, savaraudod,<br />

gamarTlebulia 152 . igive iTqmis im<br />

SemTxvevebze, roca gaerTianebis wevrebs Tu<br />

Sekrebis monawileebs Tavad eliT safrTxe 153 .<br />

mtkicebuleba am drosac unda iyos damajerebeli<br />

da saqmianobis akrZalva ar unda grZeldebodes<br />

imaze metxans, vidre es aucilebelia.<br />

gaerTianebis mier Zaladobis da sxva antidemokratiuli<br />

qmedebebis mxardaWera, garda<br />

gaerTianebuli erebis qartiasTan SesabamisobaSi<br />

arsebuli Zalis gamoyenebisa, asociaciis<br />

daSlis gamamarTlebeli safuZvelia 154 ,<br />

magram, vinaidan aRniSnuli unda emyarebodes<br />

sasamarTlos dasabuTebul gadawyvetilebas<br />

155 , arasaboloo xasiaTis mqone akrZalva,<br />

saqmianobis SeCerebis saxiT, konfliqtis da<br />

areulobis viTarebaSi misaRebi iqneboda. am<br />

SemTxvevaSic gadawyvetilebis miRebamde xelisuflebaze<br />

dakisrebuli mtkicebis tvirTis<br />

Semsubuqeba dauSvebelia 156 .<br />

ufro metic, marTalia, saqmianoba, romelic<br />

xels uSlis sasicocxlo funqciebis ganxorcielebas,<br />

me-11 muxliT daculi araa, pr<strong>of</strong>esiuli<br />

kavSiris mier msgavsi moRvaweoba unda<br />

gamorCeulad ZirgamomTxreli iyos, raTa misi<br />

SeCereba gamarTlebulad CaiTvalos. piris<br />

Tanamdebobis xasiaTi ver CaiTvleba sakmaris<br />

151<br />

ix. osmani (Osmani) da sxvebi y<strong>of</strong>ili iugoslaviis respublika<br />

makedoniis winaaRmdeg (ganCineba), 50841/99, 11 oqtomberi,<br />

2001.<br />

152<br />

ganacxadi 8440/78, qristianebi rasizmisa da faSizmis winaaRmdeg<br />

gaerTianebuli samefos winaaRmdeg, 21 DR 138 (1980).<br />

153<br />

rogorc es moxda saqmeze sise (Cissé) safrangeTis winaaRmdeg,<br />

51346/99, 9 aprili, 2002.<br />

154<br />

keTildReobis partia (Refah Partisi) da sxvebi TurqeTis winaaRmdeg,<br />

41340/98, 41342/98, 41343/98 da 41344/98, 13 Tebervali,<br />

2003. [GC]<br />

155<br />

gaerTianebis winaaRmdeg miRebuli RonisZieba SeiZleba<br />

prevenciuli iyos ise, rom antidemokratiuli miznebis faqtobrivi<br />

ganxorcieleba ar moiTxovebodes; keTildReobis<br />

partia (Refah Partisi) da sxvebi TurqeTis winaaRmdeg, 41340/98,<br />

41342/98, 41343/98 da 41344/98, 13 Tebervali, 2003 [GC].<br />

156<br />

faqtis magivrad varaudze dayrdnobam me-11 muxlis dar-<br />

Rveva Seadgina Semdeg saqmeebze: gaerTianebuli komunisturi<br />

partia da sxvebi TurqeTis winaaRmdeg, 19392/92, 30 ianvari,<br />

1998 [GC] da socialisturi partia da sxvebi TurqeTis winaaRmdeg,<br />

21237/93, 25 maisi 1998 [GC].<br />

safuZvlad, rom mas aekrZalos pr<strong>of</strong>esiuli<br />

kavSiris wevroba konfliqtisa Tu areulobis<br />

periodSi 157 , magram mis valdebulebeb-<br />

Tan konfliqtur saqmianobaSi monawileobaze<br />

akrZlava ki SeiZleba gamarTldes 158 . konfliqtis<br />

viTarebam SeiZleba agreTve gaamarTlos<br />

dasaregistrirebeli gaerTianebis miznebis<br />

legitimurobis garkvevis gaWianureba. Tumca,<br />

savaraudod, yovelgvari dasabuTebis gareSe<br />

organizaciis registraciaze uaris gamarTleba<br />

ver moxerxdeba 159 .<br />

11. me-12 muxli _ qorwinebis ufleba<br />

konfliqtisa Tu areulobis viTarebam<br />

SeiZleba daabrkolos ganqorwinebisa da xelaxali<br />

daqorwinebis maregulirebeli normebis<br />

moqmedeba. amas, savaraudod, ar SeiZleba<br />

mohyves saxelmwifos pasuxismgebloba me-12<br />

muxlis safuZvelze, magram mniSvnelovanma<br />

gaWianurebam SesaZloa am periodSi dabadebuli<br />

bavSvebis statusze uary<strong>of</strong>iTi gavlena<br />

iqonios. konfliqtis/areulobis damTavrebis<br />

Semdeg saWiroa statusis mosawesrigeblad Sesabamisi<br />

RonisZiebebi iqnes gatarebuli 160 .<br />

12. pirveli damatebiTi oqmis pirveli<br />

muxli _ sakuTrebis ufleba<br />

kerZo sakuTrebis droebiTi rekvizicia<br />

konfliqtisa Tu areulobis viTarebis sapasuxod<br />

161 , ramac SeiZleba mesame pirTa winaSe<br />

nakisri saxelSekrulebo valdebulebebis<br />

darRveva gamoiwvios, calsaxad Seadgens<br />

sakuTrebis kontrols zogadi interesis safuZvelze.<br />

aseT viTarebaSi kompensaciis saWiroeba<br />

warmoiSoba mxolod im SemTxvevaSi, Tu<br />

samarTalwarmoeba Zalze gaWianurda da piris-<br />

Tvis kanonieri interesebi Selaxa 162 .<br />

aris saqmeebi, romlebic daqiravebuli sacxovrebeli<br />

saxlis dabrunebasTan dakavSirebuli<br />

sakanonmdeblo da administraciuli samarTalwarmoebis<br />

gaWianurebas Seexeba. aseT<br />

157<br />

Sdr. ganacxadi 11603/85, sajaro samsaxuris kavSiris sabWo<br />

da sxvebi gaerTianebuli samefos winaaRmdeg, 50 DR 228 (1987).<br />

158<br />

ix. rekveni (Rekvényi) ungreTis winaaRmdeg, 25390/94, 20 maisi,<br />

1999 [GC] <strong>pol</strong>itikur saqmianobasTan dakavSirebiT.<br />

159<br />

sidiropulosi (Sidiropoulos) da sxvebi saberZneTis winaaRmdeg,<br />

26695/95, 10 ivlisi, 1998.<br />

160<br />

ix. the <strong>Court</strong>’s concern in F Sveicariis winaaRmdeg, 11329/85, 18<br />

dekemberi, 1987 about the effect <strong>of</strong> unreasonable restrictions on remarriage.<br />

Such action may also be needed to secure inheritance rights that<br />

could be protected under Article 8.<br />

161<br />

aseve saerTaSoriso embargosa da sxva valdebulebebis<br />

ganxorcieleba; ix. Islamic Republic <strong>of</strong> Iran Shipping Line TurqeTis<br />

winaaRmdeg (ganCineba), 40998/98, 10 aprili, 2003.<br />

162<br />

ix. Stran Greek Refineries da Stratis Andreadis saberZneTis winaaRmdeg,<br />

13427/87, 9 dekemberi, 1994, para 72.<br />

34


adamianis uflebaTa evropuli konvenciis moqmedeba konfliqtis zonebSi - Semxebloba da pasuxismgebloba<br />

SemTxvevebSi saqme gvaqvs sacxovrebeli saxlebis<br />

krizisis Tavidan acilebis kanonier interesTan.<br />

konfliqtisa da areulobis SemTxveva-<br />

Si es problemebi ufro mZafr xasiaTs iRebs. am<br />

dros saxelmwifo SeiZleba mimarTavdes saku-<br />

TrebiT sargeblobis kontrolis gzas, raTa<br />

droebiT uzrunvelyos, magaliTad, iZulebiT<br />

gadaadgilebul pirTaTvis sacxovrebeli, carieli<br />

Senobebis dakavebiT an dakavebul SenobebSi<br />

usaxlkarod darCenilTa SesaxlebiT.<br />

Tumca aseT SemTxvevaSi xelisuflebam unda<br />

aCvenos, rom keTilsindisierad ecada problemis<br />

mogvarebas alternatiuli gzebiT da rom<br />

aseTi RonisZiebebiT moculi ojaxebis interesebi<br />

ar aris Selaxuli. rodesac alternatiuli<br />

gansaxleba ver xerxdeba, gadaudebeli<br />

mdgomareobis daregulirebis Semdeg aucilebelia<br />

qonebis mesakuTreebs aunazRaurdeT danakargi.<br />

saxelmwifom unda uzrunvelyos Sesatyvisi<br />

meqanizmi, raTa mesakuTreebma SeZlon<br />

TavianTi sakuTrebis dabruneba. 163<br />

konfliqtisa da areulobis konteqstSi<br />

SeiZleba warmoiSvas garemoebebi, roca garkveuli<br />

farTobi kontrolirdeba an gadaketilia.<br />

amis Sedegad, aRniSnul teritoriaze<br />

arsebuli sakuTrebis mepatroneebs TavianT<br />

qonebaze SeiZleba xeli aRar miuwvdebodeT.<br />

aRniSnuli principulad daiSveba, magram unda<br />

dadasturdes, rom msgavsi SezRudva aucilebelia<br />

Sesabamisi drois ganmavlobaSi. amasTan,<br />

SeZlebisdagvarad, unda uzrunvely<strong>of</strong>il iqnes<br />

piradi nivTebis SezRuduli xelmisawvdomoba<br />

mainc, roca es SesaZlebelia 164 .<br />

zogjer qonebis ganadgureba gardauvalia,<br />

roca amas moiTxovs samxedro da samarTaldamcavi<br />

uwyebebis moqmedebebi. magram zogjer am<br />

ukanasknels marodioroba axlavs Tan. pirveli,<br />

cxadia, SeiZleba gamarTldes, Tu dadasturdeba,<br />

rom moqmedebebi aucilebeli iyo da Semdgom<br />

kompensacia gadaxdili iqna 165 . rac Seexeba<br />

163<br />

ix. gilou (Gillow) gaerTianebuli samefos winaaRmdeg,<br />

9063/80, 24 noemberi, 1986, spadea (Spadea) da skalabrino (Scalabrino)<br />

italiis winaaRmdeg, 12868/87, 28 seqtemberi, 1995, Immobiliare<br />

Saffi italiis winaaRmdeg, 22774/93, 28 ivlisi, 1999<br />

[GC] da edoardo palumbo (Edoardo Palumbo) italiis winaaRmdeg,<br />

15919/89, 30 noemberi 2000.<br />

164<br />

ix. luazidu (Loizidou) TurqeTis winaaRmdeg, 15318/89, 18 dekemberi,<br />

1996 [GC] da kviprosi TurqeTis winaaRmdeg, 25781/94,<br />

10 maisi, 2001 [GC].<br />

165<br />

pirveli ar dadginda saqmeebze: akdivari (Akdivar) da sxvebi<br />

TurqeTis winaaRmdeg, 21893/93, 16 seqtemberi, 1996 [GC], sel-<br />

Cuki (Selçuk) da askeri (Asker) TurqeTis winaaRmdeg, 23184/94<br />

da 23185/94, 24 aprili, 1998, bilgini (Bilgin) TurqeTis winaaRmdeg,<br />

23819/94, 16 noemberi, 2000, ioileri (Yöyler) Turqe-<br />

Tis winaaRmdeg, 26973/95, 24 ivlisi, 2003 da isaieva (Isayeva),<br />

iusupova (Yusupova) da bazaieva (Bazayeva) ruseTis winaaRmdeg,<br />

57947/00, 57948/00 da 57949/00, 24 Tebervali, 2005.<br />

marodiorobas, saxelmwifom ar unda dauSvas<br />

aRniSnuli moqmedebebi, ar unda Seuwyos maT<br />

xeli da pasiuri mimnebeblobiT ar dauSvas zaralis<br />

dadgoma, vinaidan, winaaRmdeg SemTxvevaSi,<br />

Tavad agebs pasuxs danakargze. 166<br />

roca droebiT CamorTmeuli sakuTreb a gamoiyeneba<br />

an aris eWvi misi gamoyenebis Taobaz<br />

e, es SeiZleba gamarTldes konfliqtis<br />

kon teqstSi, 167 magram samudamo CamorTmeva<br />

dauSvebelia, Tu ar damtkicda sisxlis samar-<br />

Tlis saqmeze, rom qoneba danaSaulis Cadenis<br />

sagani iyo 168 an rom es qoneba ar SeiZleba y<strong>of</strong>iliyo<br />

samoqalaqo brunvaSi 169 .<br />

13. pirveli oqmis me-2 muxli _ ufleba ganaTlebaze<br />

sasamarTlom daadgina, rom swavlebis<br />

uzrunvely<strong>of</strong>is gaWianurebam me-2 muxlTan<br />

Sesabamisobis problema SeiZleba warmoSvas.<br />

Tumca man aseve daadgina, rom gaWianureba<br />

SeiZleba gamarTldes dazaralebuli bavSvis<br />

piraduli garemoebebis gamo 170 . aseTi daskvna<br />

iqna gamotanili piradi travmis konteqstSi.<br />

igive gamarTleba SeiZleba hqondes gaWianurebas<br />

konfliqtis an areulobis viTarebaSi.<br />

es gansakuTrebiT exeba im SemTxvevebs, roca<br />

skolaSi daswrebam SeiZleba bavSvebs safrTxe<br />

Seuqmnas da, amdenad, konvenciis me-2 muxlidan<br />

gamomdinare, pozitiur valdebulebebs<br />

upiratesoba eniWeba 171 .<br />

roca ar arsebobs uSualo safrTxe, dauSvebelia<br />

dayovneba da alternatiuli Ronis-<br />

Ziebebi saswrafod unda iqnes gatarebuli 172 .<br />

roca saswavlo procesi didi xnis ganmavlobaSia<br />

moSlili, ganaTlebis uzrunvely<strong>of</strong>is<br />

valdebuleba gulisxmobda gacdenili swavlebis<br />

anazRaurebas.<br />

saxelmwifom SeiZleba ganmuxtos sxvadasxva<br />

jgufebs Soris daZabuloba saganmanaTle-<br />

166<br />

ix. raimondo (Raimondo) italiis winaaRmdeg, 12954/87, 22<br />

Tebervali, 1994 da kviprosi TurqeTis winaaRmdeg, 25781/94,<br />

10 maisi, 2001 [GC].<br />

167<br />

rogorc saqmeze raimondo (Raimondo) italiis winaaRmdeg.<br />

168<br />

filipsi (Phillips) gaerTianebuli samefos winaaRmdeg,<br />

41087/98, 5 ivlisi, 2001.<br />

169<br />

rogorc saqmeze AGOSI gaerTianebuli samefos winaaRmdeg,<br />

9118/80, 24 oqtomberi, 1986.<br />

170<br />

skozari (Scozzari) da giunta (Giunta) italiis winaaRmdeg,<br />

39221/98 da 41963/98, 13 ivlisi, 2000 [GC].<br />

171<br />

ix. zemoT.<br />

172<br />

ix. pirveli oqmis me-2 muxlis darRveva saqmeze kviprosi<br />

TurqeTis winaaRmdeg, 25781/94, 10 maisi, 2001 [GC]. aranairi<br />

RonisZieba ar gatarebula ganaTlebis uzrunvelsay<strong>of</strong>ad<br />

CrdiloeT kviprosSi umciresobaSi my<strong>of</strong>i berZeni<br />

kviproselebis enobrivi tradiciebis Sesabamisad. CrdiloeT<br />

kviprosSi ganaTlebis sferos akontrolebda CrdiloeT<br />

kviprosis Turquli respublikis xelisufleba.<br />

35


jeremi makbraidi<br />

blo programebis meSveobiT. aseTi RonisZieba<br />

Seadgens ekonomikuri, socialuri da kulturuli<br />

uflebebis Sesaxeb saerTaSoriso paqtis<br />

me-13 muxlidan da rasobrivi diskriminaciis<br />

yvela formis aRm<strong>of</strong>xvris Sesaxeb saerTaSoriso<br />

konvenciis me-7 muxlidan gamomdinare<br />

valdebulebis erT-erT aspeqts. aucilebelia,<br />

rom aRniSnuli RonisZiebebi ar isaxavdes miznad<br />

bavSvebis indoqtrinacias maTi mSoblebis<br />

religiuri da filos<strong>of</strong>iuri Sexedulebebis<br />

sawinaaRmdegod 173 .<br />

14. pirveli oqmis me-3 muxli - ufleba Tavisufal<br />

arCevnebze<br />

eTnikuri, erovnuli, enobrivi Tu religiuri<br />

niSniT gansxvavebul sxvadasxva jgufebs<br />

Soris arsebuli uTanxmoebis gamo, sasamarTlo<br />

amarTlebs sakanonmdeblo organos<br />

warmomadgenlobiT struqturas. parlamentSi<br />

sxvadasxva jgufebis monawileobam SeiZleba<br />

maT Soris arsebuli daZabuloba ganmuxtos 174 .<br />

igive SeiZleba iTqvas konfliqtebis da areulobis<br />

gamomwvevi daZabulobis ganmuxtvazec.<br />

aqtiuri antidemokratiuli saqmianoba SesaZloa<br />

sakanonmdeblo organos garkveul wevrTaTvis<br />

Tanamdebobaze y<strong>of</strong>nis an sxva saxis<br />

<strong>pol</strong>itikuri saqmianobis uflebis CamorTmevis<br />

safuZveli gaxdes 175 . msgavsi RonisZieba<br />

SeiZleba gatardes parlamentis nebismieri<br />

wevris an deputatis mandatis msurvelis mimarT,<br />

Tu isini mouwodeben xalxs Zaladobisken<br />

an mxars uWeren sakuTari qveynis winaaRmdeg<br />

Zalis gamoyenebas gaerTianebuli erebis<br />

qartiis moTxovnebis sawinaaRmdegod.<br />

aseTi akrZalva SeiZleba mxolod piris konkretul<br />

qmedebas efuZnebodes 176 . igi mxolod<br />

SezRuduli xangrZlivobis unda iyos 177 . aseT<br />

sanqcias ganmsazRvreli Sedegi unda hqondes<br />

mxolod maSin, roca Sesabamisi qmedebis Cadena<br />

173<br />

ix. keldseni (Kjeldsen), busk madseni (Busk Madsen) da pederseni<br />

(Pedersen) daniis winaaRmdeg, 5095/71, 5920/72 da 5926/72,<br />

7 dekemberi, 1976 da efstratiu (Efstratiou) saberZneTis winaaRmdeg,<br />

24095/94, 18 dekemberi, 1996.<br />

174<br />

maTiu mohini (Mathieu-Mohin) da klerfaiti (Clerfayt) belgiis<br />

winaaRmdeg, 9267/81, 2 marti, 1987.<br />

175<br />

keTildReobis partia (Refah Partisi) da sxvebi TurqeTis winaaRmdeg,<br />

41340/98, 41342/98, 41343/98 da 41344/98,13 Tebervali,<br />

2003 [GC]; ganixila ra saqme me-11 muxliT, sasamarTlom<br />

saWirod ar miiCnia emsjela pirveli oqmis me-3 muxlze.<br />

176<br />

ix. pirveli oqmis me-3 muxlis darRveva saqmeze selim sadaki<br />

(Selim Sadak) da sxvebi TurqeTis winaaRmdeg, 25144/94,<br />

26149/95-26154/95, 27100/95 da 27101/95, 11 ivnisi, 2002. partiis<br />

daSlis mizezi ar iyo im pirTa qceva, romlebmac partiis<br />

daSliT saparlamento mandati dakarges.<br />

177<br />

xuTi wlis periodi ar gaprotestda saqmeze keTildReobis<br />

partia (Refah Partisi ) TurqeTis winaaRmdeg, magram zusti vada<br />

sadavo qmedebis xasiaTs unda ukavSirdebodes.<br />

sasamarTlo ganxilvis Sedegad dadasturda,<br />

magram savaraudod uflebamosilebis SeCereba<br />

sasamarTlos gadawyvetilebis gamotanamde<br />

daiSveba, gansakuTrebiT maSin, roca konfliqti<br />

Tu areuloba aferxebs saqmis ganxilvas.<br />

konfliqtma an areulobam SeiZleba gaamarTlos<br />

arCevnebis dagvianeba, gansakuTrebiT ma-<br />

Sin, roca, savaraudod, arsebuli garemoebebi<br />

xels SeuSlis amomrCevelTa nebis Tavisufal<br />

gamoxatvas.<br />

15. me-4 oqmis pirveli muxli - valauvalobis<br />

gamo Tavisuflebis aRkveTis akrZalva<br />

mocemul debulebasTan dakavSirebiT precedentuli<br />

samarTali ar arsebobs, magram ver<br />

dgindeba is mizezebi, ris gamoc konfliqtisa<br />

Tu areulobis viTarebas SeiZleba xeli SeeSala<br />

me-4 oqmis pirveli muxliT gaTvaliswinebuli<br />

uflebis realizebisTvis.<br />

16. me-4 oqmis me-2 muxli - gadaadgilebis Tavisufleba<br />

gadaadgilebis Tavisuflebasa da me-2<br />

muxlis me-3 punqtiT gaTvaliswinebuli sacxovrebeli<br />

adgilis arCevis TavisuflebaSi Carevis<br />

farglebi aucileblad moicavs SeiaraRebuli<br />

konfliqtisa da Sinaareulobis<br />

SemTxvevebs. precedentuli samarTali aqamde<br />

Seexeboda mxolod konkretuli pirebis mimarT<br />

dakisrebul akrZalvebs sacxovrebeli adgilis<br />

datovebasTan dakavSirebiT 178 , Secvlili<br />

sacxovrebeli adgilis registrirebis Taobaze<br />

179 , konkretul teritoriaze SesvlasTan 180<br />

da sazRvargareT gamgzavrebasTan 181 dakavSirebiT.<br />

msgavsi SezRudvebi gamarTlda, rodesac<br />

naCvenebi iqna dasabuTebuli safrTxe, rom<br />

piri momavalSi Caidenda samarTaldarRvevas<br />

an saWiro iyo misi qveynis SigniT datoveba.<br />

rodesac ar arsebobs SezRudvis iuridiuli<br />

safuZveli an roca isini imaze metad grZeldeba,<br />

vidre saWiroa, konvenciis moTxovnebi<br />

irRveva. agreTve SezRudvebi unda iyos dasa-<br />

178<br />

raimondo (Raimondo) italiis winaaRmdeg, 12954/87, 22<br />

Tebervali, 1994, denici (Denizci) da sxvebi kviprosis winaaRmdeg,<br />

25316-25321/94 da 27207/95, 23 maisi, 2001, botaro (Bottaro)<br />

italiis winaaRmdeg, 56298/00, 17 ivlisi, 2003 da luordo<br />

(Luordo) italiis winaaRmdeg, 32190/96, 17 ivlisi, 2003.<br />

179<br />

bolati (Bolat) ruseTis winaaRmdeg, 14139/03, 5 oqtomberi,<br />

2006.<br />

180<br />

landfrogdi (Landvreugd) niderlandebis winaaRmdeg,<br />

37331/97, 4 ivnisi, 2002, olivieira (Olivieira) niderlandebis winaaRmdeg,<br />

33129/96, 4 ivnisi, 2002 da guneri (Guneri) TurqeTis<br />

winaaRmdeg, 42853/98, 43609/98 da 44291/98, 12 ivlisi, 2005.<br />

181<br />

baumani (Baumann) safrangeTis winaaRmdeg, 33592/96, 22<br />

maisi, 2001.<br />

36


adamianis uflebaTa evropuli konvenciis moqmedeba konfliqtis zonebSi - Semxebloba da pasuxismgebloba<br />

buTebuli 182 . amas garda, arsebiTi mniSvneloba<br />

aqvs imas, rom Careva ar iyos araTanabarzomieri,<br />

gansakuTrebiT im gavlenis TvalsazrisiT,<br />

romelic msgavs SezRudvebs aqvs piris<br />

SesaZleblobaze, icxovros da imuSaos 183 .<br />

cxadia, ufro ganzogadebuli SezRudvebi,<br />

rogoricaa komendantis saaTi da ama Tu im teritoriaze<br />

Sesvlis Tu sazRvargareT gasvlis<br />

akrZalva, SesaZloa gamarTldes konfliqtisa<br />

Tu areulobis gamwvavebis Tavidan acilebisa<br />

da Sesabamis pirTa keTildReobis dacvis dasabuTebiT.<br />

da mainc, moiTxoveba Sesabamisi mtkicebulebebi,<br />

romlebic daadasturebda msgavsi<br />

Carevis aucileblobas. amasTan dauSvebelia,<br />

SezRudvebma xeli SeuSalos sicocxlisaTvis<br />

saWiro sagnebis/momsaxurebis xelmisawvdomobas<br />

an arajerovnad daabrkolos ojaxebis<br />

gaerTianeba. arsebiTi mniSvneloba aqvs<br />

SezRudvebis aRniSnul Sedegebze gamudmebul<br />

monitorings.<br />

17. me-4 oqmis me-3 muxli - moqalaqeTa gaZevebis<br />

akrZalva<br />

evropuli konvenciis teqstSi moqalaqe-<br />

Ta gaZevebis akrZalvas ar aqvs makvalificirebeli<br />

SezRudva, Tumca es xels ar uSlis<br />

daskvnis gakeTebas, rom aRniSnul akrZalvas<br />

absoluturi xasiaTi ar aqvs. amasTan, moqalaqeTa<br />

gaZevebis akrZalvidan SeiZleba gadaxveva.<br />

marTalia, ver dgindeba is mizezebi, ris<br />

gamoc konfliqtisa Tu areulobis viTarebas<br />

SeiZleba xeli SeeSala me-4 oqmis me-3 muxliT<br />

gaTvaliswinebuli akrZalvis Sesrulebis-<br />

Tvis (gasaTvaliswinebelia, rom amas SeiZleba<br />

konvenciis me-2 da me-3 muxlebis darRvevis<br />

riskic axldes), zemoT moyvanili msjeloba<br />

SeiZleba gamodges mocemul konteqstSic.<br />

18. me-4 oqmis me-4 muxli da me-7 oqmis pirveli<br />

muxli - ucxoelTa koleqtiuri gaZevebis<br />

akrZalva da ucxoelTa gaZevebasTan dakavSirebuli<br />

saproceso garantiebi<br />

dasknva, rom koleqtiur gaZevebas adgili<br />

hqonda, SeiZleba mxolod maSin iqnes acilebuli,<br />

roca aSkaraa, rom gadawyvetileba<br />

TiToeuli saqmis konkretuli garemoebebis<br />

gonivrul da obieqtur gamokvlevas emyareboda.<br />

182<br />

guneri (Guneri) TurqeTis winaaRmdeg, 42853/98, 43609/98 da<br />

44291/98, 12 ivlisi, 2005.<br />

183<br />

pensiisa da fostis miReba gansakuTrebiT mniSvnelovani<br />

iyo landfrogdis saqmeze.<br />

zemoaRniSnuli msjelobis mniSvnelobis xazgasasmelad<br />

sasamarTlom gamoTqva mzady<strong>of</strong>na,<br />

uary<strong>of</strong>iTi daskvnebi gaekeTbina <strong>pol</strong>itikuri<br />

konteqstidan, daStampuli dasabuTebidan<br />

da iuridiuli konsultaciis ararsebobidan<br />

184 . ucxoelTa mimarT mtruli damokidebuleba<br />

SeiZleba dasruldes konfliqtiT an<br />

iyos areulobis mizezi, magram es ar SeiZleba<br />

amarTlebdes ucxoelTa mimarT msgavsi koleqtiuri<br />

RonisZiebebis gatarebas. sajaro wesrigisa<br />

da erovnuli uSiSroebis mosazrebebiT<br />

SesaZlebelia naklebad drakonuli RonisZiebebi,<br />

magaliTad, qveynis SigniT gadadgilebis<br />

SezRudva gamarTldes.<br />

SesaZlebelia sajaro wesrigisa da erovnuli<br />

uSiSroebis interesebi safuZvlad daedos<br />

me-7 oqmis pirveli muxlis saproceso garantiebis<br />

amoqmedebis dayovnebas gaZevebis Semdgom<br />

momentamde. magram dauSvebelia, davaskvnaT,<br />

rom aman SeiZleba uary<strong>of</strong>iTi gavlena<br />

moaxdinos individualuri garemoebebis Semowmebaze<br />

Tavdapirveli gadawyvetilebis mi-<br />

Rebis procesSi. Tumca aRniSnuli SesaZlebelia<br />

konfliqtisa Tu areulobis konteqstSi.<br />

yvela SemTxvevaSi unda arsebobdes gaZevebis<br />

iuridiuli safuZveli 185 .<br />

19. me-7 oqmi, me-2 muxli, gasaCivrebis ufleba<br />

sisxlis samarTlis saqmeebze<br />

konfliqtisa da areulobis dros Cadenili<br />

zogierTi danaSaulis bunebis gamo, piri gasamarTldeba<br />

uzenaesi sasamarTlos pirveli<br />

instanciiT. aseT SemTxvevaSi, ar arsebobs<br />

valdebuleba, rom ganaCeni gasaCivrdes zemdgom<br />

instanciaSi. sxvagvarad, ar arsebobs sxva<br />

raime mizezi, ris gamoc konfliqtisa Tu areulobis<br />

viTareba uary<strong>of</strong>iT gavlenas axdendes<br />

xsenebuli garantiis Sesrulebaze. marTlac,<br />

es garantia gansakuTrebiT mniSvnelovania,<br />

roca pirs asamarTleben in absentia 186 .<br />

20. me-7 oqmis me-3, me-4 da me-5 muxlebi -<br />

kompensacia mcdari msjavrdebisTvis, piris<br />

ufleba, ar iqnes gasamarTlebuli an dasjili<br />

orjer da meuRleTa Soris Tanasworoba<br />

ar arsebobs Sesatyvisi gadawyvetilebebi<br />

aRniSnul muxlebze, magram rTulia mizezis<br />

184<br />

konka (Conka) belgiis winaaRmdeg, 51564/99, 5 Tebervali, 2002.<br />

185<br />

bolati (Bolat) ruseTis winaaRmdeg, 14139/03, 5 oqtomberi,<br />

2006.<br />

186<br />

ix. krombaxi (Krombach) safrangeTis winaaRmdeg, 29731/96, 13<br />

Tebervali, 2001 da Papon safrangeTis winaaRmdeg, 54210/00,<br />

25 ivlisi, 2002.<br />

37


jeremi makbraidi<br />

dasaxelebac, ris gamoc konfliqtisa da areulobis<br />

viTareba uary<strong>of</strong>iT zegavlenas moaxdenda<br />

am muxlebiT garantirebuli uflebebis<br />

Sesrulebaze.<br />

g) daskvna<br />

sasamarTlos precedentuli samarTali,<br />

romelic uSualod Seexeba konfliqtebis da<br />

areulobis periodSi adamianis uflebaTa<br />

realizebas, ricxobrivad didi ar aris. Tumca<br />

igi sakmarisze metia arsebiTi mniSvnelobis<br />

mqone standartebis da praqtikis demonstrirebisTvis,<br />

romlebic daculi unda iqnes msgavs<br />

rTul viTarebaSi. precedentuli samarTlidan<br />

gamomdinare qvemoT CamoTvlili punqtebi<br />

gansakuTrebiT mniSvnelovania konfliqtisa<br />

da areulobis viTarebaSi saWiro midgomis SemuSavebisTvis:<br />

a) adamianis uflebebi unda iyos rogorc<br />

qmedebis mizani, ise am qmedebis safuZvel i;<br />

b) qmedebas unda hqondes mkafio iuridiul i<br />

safuZveli da igi unda dadgindes konfliqtisa<br />

Tu areulobis viTarebis Seqmnamde<br />

rac SeiZleba adre;<br />

g) konfliqtisa da areulobis viTarebaSi<br />

yvelas, visi valdebulebebic SeiZleba<br />

adamianis uflebebisTvis saziano iyos,<br />

unda CautardeT Sesatyvisi treningi;<br />

d) saWiroa, rom TiToeul qmedebaze yovel-<br />

Tvis xelmisawvdomi iyos damoukidebeli,<br />

miukerZoebeli sasamarTlo kontroli da<br />

sxva Sesatyvisi samarTlebrivi dacvis sa-<br />

Sualebebi uflebamosilebis gadaWarbebis<br />

safrTxis Sesamcireblad. gansakuTrebuli<br />

aqcenti unda gakeTdes im uflebebis<br />

savaraudo darRvevebis sruly<strong>of</strong>il da<br />

qmediT gamoZiebaze, romlebisganac gadaxveva<br />

dauSvebelia da Sesabamis pirTa<br />

pasuxisgebaSi micemaze;<br />

e) Sesabamisi zomebi unda iqnes miRebuli sicocxlis<br />

xely<strong>of</strong>is Tavidan asarideblad,<br />

rogorc Zalis gamoyenebis, ise samoqalaqo<br />

pirebis dacvis konteqstSi;<br />

v) wamebis, araadamianuri mopyrobisa da Rirsebis<br />

damamcirebeli mopyrobis akrZalva<br />

unda Sesruldes rogorc konfliqtisa da<br />

areulobis viTarebaSi gatarebuli Ronis-<br />

Ziebis dros, ise Tavisuflebis aRkveTis<br />

adgilebSi;<br />

z) dauSvebelia xelisuflebis TviTnebobis<br />

TvalsazrisiT, mowyvlad pirTa dacvis<br />

valdebulebis ugulebely<strong>of</strong>a;<br />

T) dauSvebelia pirTa iZuleba, monawileoba<br />

miiRon konfliqtisa Tu areulobis Sedegebis<br />

aRm<strong>of</strong>xvraSi, gauTanabrdes ymobas;<br />

i) Tavisuflebis aRkveTa SeiZleba mxolod<br />

amomwuravad CamoTvlil SemTxvevebSi; winaswari<br />

patimroba gadaudebel SemTxvevaSi<br />

unda iyos saTanadod dasabuTebuli<br />

da ar unda grZeldebodes imaze metxans,<br />

vidre es aucilebelia; yvela dakavebuli<br />

da dapatimrebuli piri saTanadod unda<br />

iyos aRricxuli da maT unda miuwvdebodeT<br />

xeli damoukidebel iuridiul<br />

konsultaciaze;<br />

k) yvela sasamarTlo procesi unda Catardes<br />

samarTlianad da Tavidan unda iqnes acilebuli<br />

gaWianureba, xolo Tu es ver<br />

xerxdeba, unda gamoiricxos dayovnebis<br />

preiudicialuri Sedegebi;<br />

l) TvalTvalsa da mosmenebs unda hqondes<br />

obieqturi safuZveli da mopovebuli informacia<br />

ar unda iqnes gamoyenebuli an<br />

gamJRavnebuli sxva miznebisTvis;<br />

m) dauSvebelia, rom sacxovrebeli saxlebi<br />

aucileblobis gareSe ganadgurdes; roca<br />

saWiroebis SemTxvevaSi Sesabamisi Ronis-<br />

Ziebebi unda gatardes dazaralebulTa<br />

xelaxla gansasaxleblad;<br />

n) religiuri RvTismsaxureba unda ganxorcieldes<br />

minimaluri dabrkolebis pirobebSi;<br />

o) mZafrad formulirebuli kritika ar<br />

unda iqnes aRreuli waqezebaSi;<br />

p) arapopularuli demonstrantebi dacul<br />

unda iqnen yvela SesaZlo gziT da gaer-<br />

Tianebis winaaRmdeg mimarTuli nebismieri<br />

qmedeba saTanadod iyos dasabuTebuli;<br />

J) qonebiT sargeblobis, dazianebis da ganadgurebis<br />

Sedegad pirs unda mieces Sesabamisi<br />

kompensacia da nebismieri qoneba,<br />

romelic dakavebulia sajaro interesebidan<br />

gamomdinare, unda daubrundes Tavis<br />

mesakuTres SeZlebisdagvarad male;<br />

r) saganmanaTleblo procesisa da arCevnebis<br />

CamSleli qmedebebi minimumamde unda<br />

iyos dayvanili;<br />

s) dauSvebelia gadaadgilebis Tavisuflebaze<br />

gadametebuli SezRudvebis dakisreba<br />

da ucxoelTa koleqtiuri gaZeveba<br />

pirdapir Tu eventualurad.<br />

38


adamianis uflebaTa evropuli konvenciis moqmedeba konfliqtis zonebSi - Semxebloba da pasuxismgebloba<br />

III. pasuxismgebloba konfliqtis<br />

zonebSi<br />

a) Sesavali<br />

iqidan gamomdinare, rom konvenciis debulebebi<br />

Semxeblobas inarCunebs konfliqtis<br />

zonebSi dominirebul viTarebebSi, maTi<br />

moTxovnebis SesaZlo daucvelobis gamo, pasuxismgeblobis<br />

sakiTxi gardauvlad warmoi-<br />

Soba. aRniSnuli sakiTxi ase martivic araa.<br />

sirTule dakavSirebulia konfliqtis kerebis<br />

mdebareobasTan da im sxvadasxva moqmed pirebTan,<br />

romlebic SeiZleba CarTuli iyvnen movlenaTa<br />

ganviTarebaSi.<br />

roca vixilavT konvenciis moTxovnebis<br />

Sesrulebis saWiroebas, SesaZlebelia qmedebas<br />

adgili hqondes ori saxis teritoriaze:<br />

teritoria, romelic Seadgens erTi an ramdenime<br />

wevri saxelmwifos nawils da teritoria,<br />

romelic ar ekuTvnis arc erT maRal xelSemkvrel<br />

mxares.<br />

agreTve qmedeba, pirvel SemTxvevaSi SeiZleba<br />

moicavdes a) arasaxelmwifo agentebis moqmedebebsa<br />

da umoqmedobebs; b) moqmedebebsa<br />

da umoqmedobebs, Cadenils wevri saxelmwifos<br />

mier, romlis teritoriazec es movlenebi vi-<br />

Tardeba (`teritoriuli maRali xelSemkvreli<br />

mxare“); g) moqmedebebsa da umoqmedobebs, Cadenils<br />

meore wevri saxelmwifos mier (`arateritoriuli<br />

maRali xelSemkvreli mxare“);<br />

d) moqmedebebsa da umoqmedobebs, Cadenils<br />

arawevri saxelmwifos mier; e) moqmedebebsa<br />

da umoqmedobebs, Cadenils saeTaSoriso organizaciis<br />

mier maRali xelSemkvreli mxaris<br />

meSveobiT; v) moqmedebebsa da umoqmedobebs,<br />

Cadenils saerTaSoriso organizaciis mier,<br />

saxelmwifos meSveobiT, romelic ar aris<br />

konvenciis monawile 187 .<br />

roca konfliqtis zona Zevs ara xelSemkvreli<br />

saxelmwifos teritoriaze, qmedeba,<br />

romelic iwvevs pasuxismgeblobas, SeiZleba<br />

moicavdes yvela qmedebasa da umoqmedobas,<br />

romlebic zemoT iqna CamoTvlili, garda im<br />

qmedebebisa, gasagebi mizezebis gamo, romlebic<br />

Cadenili iqna teritoriuli maRali xel-<br />

Semkvreli mxaris mier.<br />

sasamarTlom SeimuSava ZiriTadi principebi,<br />

romlebic mocemul SemTxvevebSi naTels<br />

fens konfliqtis zonebSi saxelmwifoTa pa-<br />

187<br />

g) _ v) kategoriebi axasiaTebs mxolod erT saxelmwifos<br />

TiToeul SemTxvevaSi, magram, rogorc wesi, konfliqtebi<br />

moicavs ramdenime saxelmwifos.<br />

suxismgeblobis sakiTxs. Tavdapirvelad ganixileba<br />

aRniSnuli principebi. SemdgomSi<br />

statiaSi ganxilulia is mosazrebebi, romlebic<br />

ukavSirdeba principebis moqmedebas zemoT<br />

CamoTvlil scenarebSi. dauSvebelia<br />

pasuxismgeblobis dakisreba saxelmwifoze,<br />

romelic ar aris konvenciis monawile 188 ,<br />

miuxedavad imisa, igi moqmedebs sakuTari Tu<br />

saerTaSoriso organizaciis saxeliT. aseTi<br />

saxelmwifoebis sakiTxi mainc ganxilulia qvemoT<br />

moyvanil msjelobaSi, vinaidan maT moqmedebebsa<br />

da umoqmedobebs mniSvneloba aqvs<br />

konvenciis wevri saxelmwifoebis pasuxismgeblobisTvis.<br />

b) pasuxismgeblobis ZiriTadi principebi<br />

yvela SemTxvevaSi, umniSvnelovanesi Seki-<br />

Txva, romelsac pasuxi unda gaeces, aris is,<br />

qmedeba, miuxedavad imisa, Cadenilia teritoriis<br />

SigniT Tu gareT, ara mxolod Seeracxeba<br />

wevr saxelmwifos, Tu agreTve Sedis mis<br />

iurisdiqciaSic konvenciis pirveli muxlis<br />

mniSvnelobiT, vinaidan mxolod es iqneboda<br />

safuZveli imisTvis, rom mocemul saxelmwifos<br />

pasuxismgebloba dakisreboda. uary<strong>of</strong>iTi<br />

pasuxi, cxadia, ar SeuSlida xels saxelmwifos<br />

pasuxismgeblobis sakiTxis gadawyvetas sxva<br />

saerTaSoriso valdebulebis safuZvelze 189 .<br />

konvenciis darRvevisTvis pasuxismgeblobis<br />

gansazRvrisTvis adgilmdebareobas gansaku-<br />

TrebiT mniSvneloba eniWeba, vinaidan Tavidanve<br />

ivaraudeba, rom pirveli muxlis mniSvnelobiT,<br />

iurisdiqcia upiratesad arsebobs<br />

im movlenebTan dakavSirebiT, romlebic mis<br />

teritoriaze xdeba 190 .<br />

imis miuxedavad, rom sasamarTlo gansaku-<br />

Trebul aqcents akeTebs konvenciis regionul<br />

xasiaTze, iurisdiqcia aseve SeiZleba<br />

arsebobdes, roca movlenebi viTardeba wevri<br />

saxelmwifos teritoriis farglebs gareT da<br />

zogjer evropis gareTac. aRniSnul yvela<br />

saxis movlenasTan dakavSirebiT ar aris aRiarebuli,<br />

Tundac arsebobdes TvalsaCino kavSiri<br />

konvenciiT garantirebuli uflebis darRvevasa<br />

da wevri saxelmwifos qmedebas Sori s.<br />

188<br />

ganacxadi 262/57, x Cexoslovakiis winaaRmdeg, I Yb 170 (1955-<br />

1957).<br />

189<br />

mag., samoqalaqo da <strong>pol</strong>itikuri uflebebis Sesaxeb saer-<br />

TaSoriso paqti.<br />

190<br />

bankoviCi (Banković) da sxvebi belgiis da sxvebis winaaRmdeg<br />

(ganCineba), 52207/99, 12 dekemberi 2001 [GC]. gentilomi<br />

(Gentilhomme) da sxvebi safrangeTis winaaRmdeg,<br />

48205/99;48207/99;48209/99, 14 maisi, 2002.<br />

39


jeremi makbraidi<br />

amrigad, igulisxmeba, rom iurisdiqcia arsebobs<br />

garkveul ara teritoriul faqtorebTan<br />

mimarTebiT, rogorebicaa: sazRvargareT diplomatiuri<br />

da sakonsulo warmomadgenlobebis<br />

mier ganxorcielebuli sajaro funqciebi,<br />

sazRvargareT individebis danaSaulebrivi saqmianoba,<br />

mimarTuli saxlmwifos interesebis<br />

an moqalaqeTa winaaRmdeg, saxelmwifo droSiT<br />

mcurav xomaldebze an Sesabamis saxelmwifoSi<br />

daregistrirebul sahaero da kosmosur xomaldebze<br />

Cadenili qmedebebi, gansakuTrebiT,<br />

mZime saerTaSoriso danaSaulebi (universaluri<br />

iurisdiqcia).<br />

agreTve, sasamarTlom aRiara, rom saxelmwifo<br />

teritoriis garda, teritoriuli iurisdiqcia<br />

agreTve moicavs im farTobs, romelic<br />

mocemuli drois monakveTSi okupirebulia<br />

da, Sesabamisad, wevri saxelmwifos `sruli<br />

kontrolis~ qveS imy<strong>of</strong>eba 191 im teritoriis<br />

gamoklebiT, romelic aseTi kontrolis farglebs<br />

gareTaa 192 . sasamarTlom agreTve daadgina,<br />

rom qmediTi kontroli pirTa mimarT wevri<br />

saxelmwifos teritoriis farglebs gareT<br />

aseve SeiZleba sakmarisi faqtori iyos konvenciis<br />

miznebisTvis iurisdiqciis dasadgenad 193 .<br />

rodesac wevri saxelmwifo moqmedebs saer-<br />

TaSoriso organizaciis saxeliT, misi qmedeba,<br />

Sesabamisad, Seeracxeba am organizacias<br />

da, amdenad, principulad veRar iqneba sasamarTlos<br />

msjelobis sagani. Tumca am qmedebis<br />

adgili da konteqsti SeiZleba mniSvnelovani<br />

iyos daskvnisTvis, rom wevri saxelmwifo<br />

mainc inarCunebs, garkveulwilad, pasuxismgeblobas<br />

konvenciis darRvevisTvis 194 .<br />

g) pasuxismgeblobis principebis moqmedeba<br />

konfliqtis zonebSi<br />

albaT ufro mosaxerxebeli iqneba, rom pasuxismgeblobis<br />

problema ganvixiloT sxvadasxva<br />

moqmed pirebTan mimarTebiT, Tumca<br />

gardauvalia, rom msjeloba rig SemTxveveb-<br />

Si gadaifareba, yovel SemTxvevaSi, zogierT<br />

konfliqtur zonaze saubrisas mainc, vinaidan<br />

maTi moqmedeba erTmaneTisgan izolirebuli<br />

araa.<br />

191<br />

luazidu (Loizidou) TurqeTis winaaRmdeg (winaswari protesti),<br />

15318/89, 23 marti, 1995 [GC]<br />

192<br />

bankoviCi (Banković) da sxvebi belgiisa da sxvebis winaaRmdeg<br />

(ganCineba), 52207/99, 12 dekemberi, 2001 [GC].<br />

193<br />

ojalani (Öcalan) TurqeTis winaaRmdeg, 46221/99, 12 maisi,<br />

2005 [GC].<br />

194<br />

ix. g4 zemoT.<br />

1. arasaxelmwifo moqmedi pirebi<br />

arasaxelmwifo moqmedi pirebi, iqnebian eseni<br />

individebi, ajanyebulebi, amboxebulebi, kombatantebi<br />

Tu SeiaraRebuli opoziciuri jgufebi,<br />

ar SeiZleba Tavad iyvnen pasuxismgebeli<br />

konvecniis darRvevaze, vinaidan pasuxismgebloba<br />

yovelTvis wevr saxelmwifozea. Tumca<br />

CamoTvlil pirTa qmedebas SeiZleba sxvagvari<br />

saxis saerTaSoriso pasuxismgebloba mohyves<br />

195 . SesaZlebelia, maTi qmedeba Seeracxos<br />

wevr saxelmwifos misi iurisdiqciis farglebSi,<br />

roca qmedebas adgili aqvs am saxelmwifos<br />

iurisdiqciis SigniT da CaiTvleba, rom<br />

isini nebadarTuli arian xelisuflebis mier<br />

an saxelmwifom gamoiCina maT mimarT mimnebebloba,<br />

roca ar aRkveTa aRniSnuli qmedebebi<br />

196 . rogorc qvemoT gamoCndeba, es SeuZlebelia,<br />

roca qmedebas adgili aqvs teritoriis<br />

im nawilSi (iqneba es konfliqtis mTliani<br />

zona, Tu misi nawili), sadac wevri saxelmwifo<br />

kontrols ver axorcielebs.<br />

mainc gasarkvevi rCeba iurisdiqciis saki-<br />

Txi, Tuki dadgindeba, rom wevri saxelmwifo,<br />

ise rom fizikurad ar imy<strong>of</strong>eba teritoriaze,<br />

magram warmarTavs da mxars uWes arasaxelmwifo<br />

moqmed pirTa 197 saqmianobas meore wevri<br />

saxelmwifos teritoriaze 198 . aseTi daskvna,<br />

cxadia, adekvaturia im SemTxvevaSi,<br />

roca meore wevri saxelmwifos teritoriaze<br />

warmoebul saqmianobazea saubari. vinaidan,<br />

winaaRmdeg SemTxvevaSi, saqme gveqneboda<br />

konvenciiT gaTvaliswinebuli uflebebisa da<br />

Tavisuflebebis dacvis sistemaSi vakuumTan.<br />

sasamarTlom ganamtkica aRniSnuli midgoma<br />

da iurisdiqciaSi moiazra ara mxolod meore<br />

qveynis mxardamWeri saqmianoba separatistuli<br />

reJimisadmi, aramed gamoTqva mzady<strong>of</strong>na,<br />

rom igive daskvna gaekeTebina Tanxmobisa da<br />

mimnebeblobis SemTxvevaSi, roca saxelmwifo<br />

mxars uWers saerTaSoriso sazogadoebis mier<br />

araRiarebuli TviTgamocxadebuli xelisuflebis<br />

moqmedebebs 199 .<br />

195<br />

saerTaSoriso humanitaruli samarTlis an saerTaSoriso<br />

sisxlis samarTlis safuZvelze.<br />

196<br />

ix. A gaerTianebuli samefos winaaRmdeg, 25599/94, 23 seqtemberi,<br />

1998, paul da odri edvardsi (Audrey Edwards) gaer-<br />

Tianebuli samefos winaaRmdeg, 46477/99, 14 marti, 2002 da<br />

onerildizi (Öneryildiz) TurqeTis winaaRmdeg, 48939/99, 30 noemberi,<br />

2004 [GC].<br />

197<br />

amis Semdgom `SeiaraRebuli opoziciuri dajgufebebi.~<br />

198<br />

aRniSnuli ar dadasturda gaerTianebuli erebis mier nikaraguas<br />

saqmeze, marTlmsajulebis saerTaSoriso sasamarTlos<br />

gadawyvetileba, 27 ivnisi, 1986.<br />

199<br />

ilaSku (Ilascu) da sxvebi moldovasa da ruseTis winaaRmdeg,<br />

48787/99, 8 ivlisi, 2004 [GC].<br />

40


adamianis uflebaTa evropuli konvenciis moqmedeba konfliqtis zonebSi - Semxebloba da pasuxismgebloba<br />

regionuli xedva, romelic sasamarTlos iurisdiqciasTan<br />

dakavSirebiT aqvs, mas xels uSlis,<br />

daadginos konvenciis darRvevisTvis pasuxismgebloba,<br />

roca wevri saxelmwifo mxars<br />

uWers an warmarTavs arawevri saxelmwifos<br />

teritoriaze warmoebul saqmianobas 200 .<br />

2. teritoriuli wevri saxelmwifo<br />

konvenciis wevri saxelmwifo iurisdiqcias<br />

axorcielebs, roca Tavis teritoriaze atarebs<br />

an ar atarebs garkveul RonisZiebebs,<br />

romlebic moiTxoveba konvenciiT gansazRvrul<br />

SemTxvevebSi. iurisdiqciis ganxorcieleba<br />

agreTve moicavs teritoriis SigniT<br />

pirTa mier Zalis gamoyenebaze an garedan<br />

Tavdasxmisas reagirebas. cxadia, imisTvis,<br />

rom imsjelos iurisdiqciis arsebobaze, sasamarTlo<br />

mxedvelobaSi iRebs uflebebsa da<br />

Tavisuflebebze dawesebul SezRudvebs, me-15<br />

muxliT daSvebuli gadaxvevis CaTvliT.<br />

Tumca, roca konfliqtis Sedegad wevri<br />

saxelmwifo kargavs misi teritoriis nawilze<br />

kontrols meore saxelmwifos mxardaWeriT<br />

moqmedi SeiaraRebuli Zalebis sasargeblod,<br />

igi ar Tavisufldeba pasuxismgeblobisagan<br />

konvenciis darRvevisTvis. aseT SemTxvevebSi,<br />

wevri saxelmwifo inarCunebs Tavis teritoriaze<br />

pozitiur valdebulebebs 201 .<br />

aqedan gamomdinare, saxelmwifo unda ecados,<br />

yvela samarTlebrivi da iuridiuli sa-<br />

SualebiT, sazRvargareTis qveynebisa da saer-<br />

TaSoriso sazogadoebis CareviT, gaagrZelos<br />

konvenciiT gansazRvruli uflebebisa da Tavisuflebebis<br />

garantireba mocemul teritoriaze.<br />

aseTi RonisZiebebi mocemul SemTxveva-<br />

Si unda iyos adekvaturi da sakmarisi. isini<br />

moicaven teritoriaze kontrolis aRdgenis,<br />

Tavisi iurisdiqciis gamovlinebis da teritoriaze<br />

my<strong>of</strong> pirTa uflebebisa da Tavisuflebebis<br />

dacvis RonisZiebebs.<br />

kontrolis aRdgenis valdebuleba gulisxmobs,<br />

rom wevrma saxelmwifom ar unda dauWiros<br />

mxari separatistul reJims da imoqmedos<br />

yvela arsebuli <strong>pol</strong>itikuri, sasamarTlo da<br />

sxva saSualebiT, raTa awarmoos molaparakebebi<br />

TviTgamocxadebul reJimTan saerTaSoriso<br />

200<br />

es, cxadia, xels ar SeuSlida pasuxismgeblobis warmoSobas<br />

adamianis uflebaTa globaluri aqtis an saerTaSoriso<br />

samarTlis safuZvelze.<br />

201<br />

ilaSku (Ilascu) da sxvebi moldovasa da ruseTis winaaRmdeg,<br />

48787/99, 8 ivlisi, 2004 [GC].<br />

organizaciebis daxmarebiT. zog SemTxvevaSi<br />

es SesaZleblobebi SezRudulia, Tu separastul<br />

reJims mZlavri samxedro poziciebi ukavia<br />

da SeiZleba arsebobdes represaliebis safrTxe<br />

ama Tu im RonisZiebis sapasuxod.<br />

momxdaris ukanonoba unda dadgindes Sesabamisi<br />

samarTalwarmoebis gziT. imavdroulad,<br />

diplomatiuri ZalisxmeviT molaparakebebi<br />

unda gagrZeldes. TanamSromloba iseT sferoebSi,<br />

rogoricaa sahaero gzebis kontroli,<br />

satelefono xazebi da sporti, ganixileba rogorc<br />

Tanxmobis gacxadeba, magram mocemul<br />

SemTxvaSi SeiZleba miCneuli iqnes kontrolis<br />

aRdgenis survilad.<br />

individebTan dakavSirebiT, romelTa uflebebi<br />

da Tavisuflebebi ilaxeba, miRebuli unda<br />

iqnes Sesatyvisi RonisZiebebi, raTa gauqmdes<br />

an Zaladakargulad gamocxaddes separatistuli<br />

teritoriis sasamarTlo gadawyvetilebebi,<br />

aRiZras sisxlis samarTlis saqme uflebisdamrRvevTa<br />

mimarT, gaewios samedicino<br />

daxmareba da finansuri mxardaWera ojaxis<br />

wevrebs, warmoebuli unda iqnes molaparakebebi<br />

Tavisuflebis aRkveTaSi my<strong>of</strong>i pirebis<br />

gasaTavisufleblad uSualod an Suamavlebis<br />

meSveobiT. yvela SemTxvevaSi unda arsebobdes<br />

TvalsaCino mtkicebulebebi dabejiTebuli<br />

mcdelobis Taobaze.<br />

savaraudod, wevri saxelmwifo valdebulia,<br />

uzrunvelyos, rom me-6 muxlis darRveviT mi-<br />

Rebuli sasamarTlos aqtebi ar aRsruldes,<br />

iqneba es konfliqtis ganmavlobaSi Tu Semdgom.<br />

winaaRmdeg SemTqvevaSi, me-6 muxlis<br />

darRveva Seeracxeba mocemul saxelmwifos. es<br />

ufro mkacri moTxovnaa mesame saxelmwifoebTan<br />

mimarTebiT arsebul valdebulebebTan<br />

SedarebiT 202 , magram igi gansxvavdeba marTlmsajulebis<br />

sruli ignorirebis testisgan.<br />

Tumca me-6 muxli darRveulad ar unda iqnes<br />

miCneuli mxolod im safuZvliT, rom aqtebis<br />

mimRebi sasamarTloebi ukanonoa. es sasamarTloebi<br />

mainc iTvlebian kanonis safuZvelze<br />

Seqmnilad, Tu isini akmay<strong>of</strong>ileben damoukideblobisa<br />

da miukerZoeblobis moTxovnebs 203 .<br />

moldovas SemTxvevaSi, saxelmwifos arafriT<br />

ar SeeZlo dnestrispireTSi dapatimrebuli<br />

pirebis gaTavisufleba da mainc sa-<br />

202<br />

droJdi (Drozd) da ianuSeki (<strong>Jan</strong>ousek) safrangeTisa da espaneTis<br />

winaaRmdeg, 12747/87, 26 ivnisi, 1992.<br />

203<br />

ix. kviprosi TurqeTis winaaRmdeg, 25781/94, 10 maisi, 2001<br />

[GC].<br />

41


jeremi makbraidi<br />

samarTlom konvenciis darRveva daadgina 204 ,<br />

miuxedavad imisa, rom aRniSnulSi moldovas<br />

monawileoba ar miuRia.<br />

Tu kontrols wevri saxelmwifo kargavs<br />

meore wevri saxelmwifos sasargeblod, es<br />

ukanaskneli iqneba upiratesad pasuxismgebeli<br />

mocemul teritoriaze uflebebisa da Tavisuflebebis<br />

darRvevaze 205 . Tumca, Tu kontrolis<br />

mimRebi saxelmwifo ar aris konvenciis maRali<br />

xelSemkvreli mxare, konvenciiT garantirebuli<br />

dacva mniSvnelovnad Semcirdeba, vinaidan<br />

mocemuli saxelmwifo ar SeiZleba pasuxs<br />

agebdes konvenciis darRvevaze, Tumca wevri<br />

saxelmwifos SezRuduli pasuxismgebloba ZalaSi<br />

rCeba.<br />

SeiZleba ucnauri iyos, magram teritoriuli<br />

wevri qveynis pasuxismgebloba Semoifargleba<br />

pozitiuri valdebulebebis SesrulebiT<br />

separatistuli reJimebis pirobebSi, roca<br />

ar arsebobs Careva meore wevri saxelmwifos<br />

mxridan. es midgoma gamarTlebulia imiT, rom<br />

ar gaCndes vakuumi konvenciiT gaTvaliswinebuli<br />

uflebebis da Tavisuflebebis dacvis<br />

sistemaSi 206 .<br />

sasamarTlom aRniSnuli SemTxveva ganasxvava<br />

sxva saqmisgan, romelSic adgilobrivi xelisuflebis<br />

mier centraluri xelisuflebis<br />

Seusruleblobam (aq Zalis gamoyenebas ar<br />

hqonia adgili) gamoiwvia konvenciis darRveva,<br />

romelic Seeracxa centralur xelisuflebas<br />

207 . sasamarTlos SexedulebiT, sirTuleebi,<br />

rasac wevri saxelmwifo awydeba, konvenciiT<br />

garantirebuli uflebebisa da Tavisuflebebis<br />

uzrunvely<strong>of</strong>isas, sakmaris safuZvlad<br />

ar miiCneva saxelmwifos pasuxismgeblobisgan<br />

gasaTavisufleblad, vinaidan saxelmwifoebi<br />

valdebuli arian, TavianT daqvemdebarebul<br />

struqturebs mosTxovon konvenciis Sesruleba<br />

208 . cxadia, didi mniSvneloba aqvs daskvnas,<br />

rom saxelmwifo miCneuli iqna pasuxismgeblad<br />

piris ukanono patimrobaSi y<strong>of</strong>naze, miuxe-<br />

204<br />

ilaSku (Ilascu) da sxvebi moldovasa da ruseTis winaaRmdeg,<br />

48787/99, 8 ivlisi, 2004 [GC].<br />

205<br />

ix. Semdgomi qveTavi.<br />

206<br />

arganxilul saqmeze asaniZe (Assanidze) saqarTvelos winaaRmdeg,<br />

71503/01, 8 aprili, 2004 [GC]. asaniZe.<br />

207<br />

(Assanidze) saqarTvelos winaaRmdeg, 71503/01, 8 aprili,<br />

2004 [GC].<br />

208<br />

am daskvnis adekvaturobas mocemul SemTxvevaSi SeiZleba<br />

adasturebdes ganmcxadeblis ganTavisufleba, rac gadawyvetilebas<br />

maleve mohyva. ix. rezolucia ResDH(2006)53 evropuli<br />

sasamarTlos 2004 wlis 8 aprilis gadawyvetilebaze<br />

_ saqmeze asaniZe (Assanidze) saqarTvelos winaaRmdeg (miRebulia<br />

ministrTa komitetis mier, 2 noemberi, 2006, ministrTa<br />

moadgileebis 97-e Sexvedraze).<br />

davad imisa, rom adgilobrivi xelisufleba<br />

ambobda uars piris gaTavisuflebaze. aRniSnuli<br />

xelisufleba ar SeiZleba daxasiaTdes<br />

rogorc arasamTavrobo organizacia an saer-<br />

To interesis mqone pirTa jgufi 34-e muxlis<br />

mniSvnelobiT. mniSvnelovania, Tu rogor axasiaTebs<br />

wevri saxelmwifo kontrolis amReb<br />

xelisuflebas, magram gamy<strong>of</strong>i xazi, romelic<br />

unda gaivlos sakonstitucio krizissa da<br />

konfliqtebs Soris, yovelTvis naTeli araa.<br />

sasamarTlom agreTve mniSvneloba mianiWa<br />

im faqts, rom adgilobrivi xelisufleba am<br />

SemTxvevaSi separatistuli suliskveTebiT ar<br />

gamoirCeoda.<br />

mcdeloba, rom gamoiricxos yovelgvari pasuxismgebloba,<br />

roca saxelmwifos kontroli<br />

dakarguli aqvs koncenciis ratifikaciisas,<br />

usargebloa, vinaidan teritoriuli xasiaTis<br />

daTqmebi gamoricxulia, garda 56-e muxlis<br />

pirveli punqtiT gaTvaliswinebuli SemTxvevebisa<br />

209 .<br />

jer kidev gasarkvevia, wevri saxelmwifos<br />

mier kontrolis dakargva teritoriaze Tu<br />

iwvevs meore wevri saxelmwifos mier mis dapatronebas,<br />

Tumca pirincipulad SeuZlebelia,<br />

rom teritoriaze uflebis mopoveba ukanono<br />

gziT moxdes.<br />

3. arateritoriuli maRali xelSemkvreli<br />

mxare<br />

rodesac saomari moqmedebis Sedegad, iqneba<br />

es marTlzomieri Tu aramarTlzomieri operacia,<br />

saxelmwifo efeqtianad akontrolebs<br />

meore xelSemkvreli mxaris teritorias, Cai-<br />

Tvleba, rom saxelmwifos aqvs iurisdiqcia<br />

pirveli muxlis mniSvnelobiT da amgvarad,<br />

valdebulia, uzrunvelyos Sesabamis farTobze<br />

konvenciiT gansazRvruli uflebebi da<br />

Tavisuflebebi 210 .<br />

ar aqvs imas, rom kontrolis faqti saomari<br />

Zalebis an qvemdgomi adgilobrivi administraciis<br />

moqmedebis pirdapiri Sedegia. ar<br />

aris saWiro dadgindes, axorcielebs Tu ara<br />

makontrolebeli maRali xelSemkvreli mxare<br />

detalur kontrols administraciis <strong>pol</strong>itikasa<br />

da moqmedebebze, rogorc mocemuli te-<br />

209<br />

ix. maTiusi (Matthews) gaerTianebuli samefos winaaRmdeg,<br />

24833/94, 18 Tebervali, 1999 [GC], asaniZe (Assanidze) saqarTvelos<br />

winaaRmdeg, 71503/01, 8 aprili, 2004 [GC] da ilaSku<br />

(Ilascu) da sxvebi moldovasa da ruseTis winaaRmdeg, 48787/99,<br />

8 ivlisi, 2004 [GC].<br />

210<br />

luazidu (Loizidou) TurqeTis winaaRmdeg, 15318/89, 18 dekemberi,<br />

1996 [GC]<br />

42


adamianis uflebaTa evropuli konvenciis moqmedeba konfliqtis zonebSi - Semxebloba da pasuxismgebloba<br />

ritoriis yoveldRiuri xelisufali 211 . amdenad,<br />

pasuxismgebloba warmoiSoba ara mxolod<br />

sakuTari, aramed adgilobrivi administraciis<br />

qmedebebis gamoc, romelic gadarCa samxedro<br />

Zalebis da zogadad saxelmwifos mxardaWeris<br />

gamo 212 .<br />

aRniSnulma gamoiwvia pirveli oqmis pirveli<br />

muxlis darRveva saqmeebze, romlebSic<br />

okupirebul teritoriaze qvemdebare adgilobrivi<br />

administraciis qmedebebis Sedegad,<br />

mesakuTreebs sakuTar qonebaze xeli aRar<br />

miuwvdebodaT 213 . gaerTianebis Tavisuflebaze<br />

uflebis darRveva dadginda agreTve im<br />

SemTxvevebSi, rodesac pirs uari eTqva sxvadasxva<br />

bikomunalur SexvedrebSi monawileobaze<br />

214 . ufro metic, erT saxelmwifoTaSoris<br />

saqmeze, romelSic qmediTi kontroli mopasuxe<br />

saxelmwifos mxridan dadasturda, es<br />

ukanaskneli gaikicxa konvenciiT uzrunvely<strong>of</strong>ili<br />

mTeli rigi uflebebisa da Tavisuflebebis<br />

darRvevisTvis 215 .<br />

sasamarTlos azriT, qmediTi kontrolis<br />

ganmaxorcielebeli arateritorialuri wevri<br />

saxelmwifos pasuxismgebloba vrceldeba rogorc<br />

negatiuri, ise pozitiuri valdebulebebis<br />

Seusruleblobaze, raTa Tavidan iqnes<br />

acilebuli `adamianis uflebaTa dacvis sistemaSi<br />

samwuxaro vakuumi,~ 216 magram unda arsebobdes<br />

raRac sazRvrebi pozitiur valdebulebebTan<br />

mimarTebiT, vinaidan sasamarTlo<br />

adgens, rom Tavad teritoriuli wevri saxelmwifo<br />

SesaZloa kvlavac rCebodes aRniSnuli<br />

movaleobebis subieqti 217 .<br />

TiToeul konkretul SemTxvevaSi qmediTi<br />

kontrolis arseboba faqtebiT dgindeba. igi<br />

SeiZleba vrceldebodes mkacrad gansazRvrul<br />

teritoriaze, magram savaraudod, am terito-<br />

211<br />

luazidu (Loizidou) TurqeTis winaaRmdeg, 15318/89, 18 dekemberi,<br />

1996 [GC], kviprosi TurqeTis winaaRmdeg, 25781/94,<br />

10 maisi, 2001 [GC], ilaSku (Ilascu) da sxvebi moldovasa da ruseTis<br />

winaaRmdeg, 48787/99, 8 ivlisi, 2004 [GC], isa (Issa) da<br />

sxvebi TurqeTis winaaRmdeg, 31821/96, 16 noemberi, 2004.<br />

212<br />

kviprosi TurqeTis winaaRmdeg, 25781/94, 10 maisi, 2001 [GC].<br />

213<br />

luazidu (Loizidou) TurqeTis winaaRmdeg, 15318/89, 18 dekemberi,<br />

1996 [GC], kviprosi TurqeTis winaaRmdeg, 25781/94, 10<br />

maisi, 2001 [GC], Eugenia Michaelidou Developments Ltd da mixael<br />

timviosi (Michael Tymvios) TurqeTis winaaRmdeg, 16163/90, 31<br />

ivlisi, 2003.<br />

214<br />

javiT ani (Djavit An) TurqeTis winaaRmdeg, 20652/92, 20<br />

Tebervali, 2003.<br />

215<br />

kviprosi TurqeTis winaaRmdeg, 25781/94, 10 maisi, 2001 [GC];<br />

sadac sasamarTlom daadgina TurqeTis mier me-2, me-4, me-5,<br />

me-8, me-9, me-10 da me-13 muxlebis darRveva pirveli oqmis<br />

pirveli muxlis darRvevasTan erTad.<br />

216<br />

kviprosi TurqeTis winaaRmdeg, 25781/94, 10 maisi, 2001 [GC],<br />

at para 78.<br />

217<br />

rogorc saqmeze ilaSku (Ilascu) da sxvebi moldovasa da<br />

ruseTis winaaRmdeg, 48787/99, 8 ivlisi, 2004 [GC].<br />

riaze sajariso SenaerTebis sakmao kontingentis<br />

y<strong>of</strong>naa saWiro 218 . qmediTi kontrolis<br />

dadgenisTvis aucilebelia, rom sajariso SenaerTebi<br />

sakmarisi drois ganmavlobaSi mTlianad<br />

mocemul teritorias faravdnen 219 .<br />

yvela mTavar magistralze mudmivi sapatrulo<br />

razmebisa da gamSvebi punqtebis arseboba<br />

qmediTi kontrolis dadgenaSi agreTve mniSvnelovan<br />

faqtorad CaiTvleba.<br />

qmediTi kontroli ar CaiTvleba rom saxezea,<br />

mxolod imitom, rom konvenciiT gaTvaliswinebul<br />

uflebebsa da TavisuflebebSi Careva<br />

maRali xelSemkvreli mxaris moqmedebis<br />

pirdapiri Sedegia. imisTvis, rom dadgindes<br />

qmediTi kontrolis arseboba, konvenciis wevri<br />

saxelmwifo, garkveulwilad, unda moqmedebdes<br />

mocemuli saxelmwifos teritoriaze 220 .<br />

es imas ar niSnavs, rom konvenciis darRvevis-<br />

Tvis pasuxismgebloba ar warmoiSoba iseTi<br />

qmedebis safuZvelze, rogoricaa, magaliTad,<br />

Wurvis gasrola meore saxelmwifos teritoriaze.<br />

sasamarTlo aRiarebs, rom pasuxismgebloba<br />

warmoiSoba, roca wevri saxelmwifos<br />

moxeleebis aratertitoriuli moqmedebebi<br />

iwvevs Sedegebs meore saxelmwifos teritoriaze,<br />

Tumca ufro sasamarTlo, vidre samxedro<br />

operaciebis konteqstSi 221 , magram pasuxismgeblobis<br />

safuZveli aseT SemTxvevebSi<br />

ufro momdinareobs Sedegidan da ara kontrolisgan.<br />

qmediTi kontrolis xasiaTi pasuxismgeblobis<br />

gansazRvris mniSvnelobiT ar moicavs<br />

saxelmwifos sahaero sivrcis SezRudul<br />

kontrols, rogorc amas adgili hqonda y<strong>of</strong>ili<br />

iugoslaviis dabombvis SemTxvevaSi, saqmeze<br />

bankoviCi (Banković) 222 . da mainc, SesaZloa amas<br />

mniSvneloba hqondes, rom mocemul saqmeSi sahaero<br />

sivrceze kontroli arasodes y<strong>of</strong>ila<br />

`SezRudulze~ ufro meti da amis magivrad<br />

218<br />

ix. isa (Issa) da sxvebi TurqeTis winaaRmdeg, 31821/96, 16 noemberi,<br />

2004. aq sasamarTlom yuradReba gaamaxvila CrdiloeT<br />

kviprosSi 30,000-ze met samxedro SenaerTze, gansxvavebiT<br />

saqmisgan luazidu (Loizidou) TurqeTis winaaRmdeg da kviprosi<br />

TurqeTis winaaRmdeg saqmeebze.<br />

219<br />

amiT iqna gansxvavebuli aRniSnuli saqme gadawyvetilebisagan<br />

saqmeze isa (Issa) da sxvebi TurqeTis winaaRmdeg, 31821/96,<br />

16 noemberi, 2004.<br />

220<br />

bankoviCi (Banković) da sxvebi belgiis da sxvebis winaaRmdeg<br />

(ganCineba), 52207/99, 12 dekemberi, 2001 [GC].<br />

221<br />

ix. droJdi (Drozd) da ianuSeki (<strong>Jan</strong>ousek) safrangeTisa da<br />

espaneTis winaaRmdeg 12747/87, 26 ivnisi, 1992. aRniSnul saqmeze<br />

gamoTqmuli azri ganmtkicda gadawyvetilebiT saqmeze<br />

droJdi (Drozd) da ianuSeki (<strong>Jan</strong>ousek) safrangeTisa da espane-<br />

Tis winaaRmdeg, 12747/87, 26 ivnisi 1992.<br />

222<br />

bankoviCi (Banković) da sxvebi belgiis da sxvebis winaaRmdeg<br />

(ganCineba), 52207/99, 12 dekemberi, 2001 [GC].<br />

43


jeremi makbraidi<br />

adgili rom hqonoda ufro arsebiT blokadas,<br />

iqneboda es sazRvao Tu sahaero sivrcis<br />

meSveobiT, SeiZleba maSin qmediTi kontrolis<br />

mdgomareoba dadgeniliyo.<br />

yvela im saqmeze, romlebSic qmediTi kontrolia<br />

dadgenili, es kontroli xorcieldeboda<br />

meore wevri saxelmwifos teritoriaze. Tumca<br />

sasamarTlos palatam daaskvna, rom aRniSnuli<br />

ar gamoricxavs SesaZleblobas, samxedro<br />

operaciis meSveobiT wevri saxelmwifo<br />

axorcielebdes droebiT qmediT kontrols im<br />

saxelmwifos teritoriaze, romelic ar aris<br />

konvenciis xelSemkvreli mxare. am SemTxvevaSi,<br />

Tu iqneboda sakmarisi faqtobrivi safuZveli,<br />

rom gvefiqra, mocemul dros, konvenciiT gavaliswinebuli<br />

uflebebis da Tavisuflebebis<br />

darRveviT dazaralebulebi imy<strong>of</strong>ebodnen<br />

mocemul teritoriaze, maTi uflebebis<br />

darRvevaze pasuxismgebeli iqneboda konvenciis<br />

wevri saxelmwifo da ara is saxelmwifo,<br />

romlis teritoriazec Cadenili iqna darRveva,<br />

miuxedavad imisa, rom es teritoria calsaxad<br />

konvenciis xelSemkvreli saxelmwifoebis<br />

iurisdiqciis (espace juridique) gareT iyo 223 .<br />

jer kidev gadasawyvetia, qmediTi kontrolis<br />

dadgena aseT SemTxvevebSi moicavs Tu ara ase-<br />

Ti kontrolis Sinaarsis dadgenas, radgan ZiriTadi<br />

mosazreba am SemTxvevaSi aris is, rom<br />

Tavidan iqnes acilebuli `adamianis uflebaTa<br />

sistemaSi vakuumi.~ 224 aseve gasarkvevia didi<br />

palatis cnobili regionuli aqcenti uars<br />

aTqmevinebda Tu ara mas pasuxismgeblobis arsebobaze<br />

mocemul SemTxvevaSi, roca qmedeba<br />

scildeba wevri saxelmwifoebis teritorias,<br />

miuxedavad ganxorcielebuli kontrolis xarisxisa<br />

225 .<br />

aseve dgeba arateritoriuli wevri saxelmwifos<br />

pasuxismgebloba, romelic axorcielebs<br />

qmediT kontrols meore wevri saxelmwifos<br />

teritoriaze, roca pirveli saxelmwifos<br />

xelisufleba eTanxmeba an mimnebeblobas<br />

iCens kerZo pirTa mier konvenciis darRvevis<br />

faqtebis mimarT okupirebul da, Sesabamisad,<br />

223<br />

isa (Issa) da sxvebi TurqeTis winaaRmdeg, 31821/96, 16 noemberi,<br />

2004. Tumca msgavsi kontrolis Sesaxeb mtkicebuleba<br />

ar arsebobs.<br />

224<br />

igiveze gamaxvilda yuradReba saqmeze kviprosi TurqeTis<br />

winaaRmdeg, 25781/94, 10 maisi, 2001 [GC] da ganmtkicda saqmeze<br />

bankoviCi (Banković) da sxvebi belgiis da sxvebis winaaRmdeg<br />

(ganCineba), 52207/99, 12 dekemberi, 2001 [GC].<br />

225<br />

am mizeziT, lordTa palatis umravlesoba saqmeze al skeini<br />

(Al-Skeini) Tavdacvis saxelmwifo mdivnis winaaRmdeg [2007]<br />

UKHL 26 ganixilavs bankoviCs (Banković) vidre isas (Issa), rogorc<br />

sasamarTlos upirates midgomas.<br />

misi kontrolis qvem my<strong>of</strong> teritoriaze 226 .<br />

Sesabamisad, roca okupirebul teritoriaze<br />

arsebobs samarTlebrivi dacvis saSualebebi,<br />

romlebic SeiZleba gamoyenebuli iqnes<br />

konvenciis damrRvevi kerZo pirebis winaaRmdeg,<br />

aRniSnuli saSualebebi unda amowuruli<br />

iqnes konvenciis sistemisTvis mimarTvamde 227 .<br />

roca ar arsebobs qmediTi kontroli, mosamarTleebiTa<br />

da sxva moxeleebiT mocemuli<br />

teritoriis uzrunvely<strong>of</strong>a ar gulisxmobs<br />

iurisdiqciis ganxorcielebas ratione personae,<br />

radganac, roca mosamarTleebi da administracia<br />

moqmedebiT an umoqmedebiT arRvevs<br />

konvencias, ar moqmedebs arateritoriuli<br />

wevri saxlmwifos saxeliT 228 . zog SemTxvevaSi<br />

aseTi mxardaWera ganixileba, rogorc Tanxmoba<br />

an mimnebebloba ara saxelmwifo agentebis<br />

mier konvenciis darRvevaze.<br />

teritoriuli wevri saxelmwifos mier qmediTi<br />

kontrolis dakargva ar niSnvas imas,<br />

rom igi pasuxismgebeli aRar iqneba konvenciis<br />

darRvevaze, Tu kontrolis dakargva Tavad<br />

misi bralia. aseTi mtkicebis mcdeloba,<br />

Tumca ara konfliqtis konteqstSi, hqonda<br />

gaerTianebul samefos, roca Tavs imarTlebda<br />

sakanonmdeblo organos arCevaze uflebis savaraudo<br />

darRvevaze. gibraltari ar iyo Car-<br />

Tuli gaerTianebuli samefos gansazRvrebaSi,<br />

im mizniT, rom monawileoba ar mieRo evropuli<br />

parlamentis arCevnebSi, miuxedavad imisa,<br />

rom evropuli gaerTianebis samarTali mis<br />

teritoriaze moqmedebda. aRniSnuli winaaRmdegobaSi<br />

movida ganmcxadeblis - gibraltaris<br />

mcxovrebis uflebasTan Tavisufal arCevnebze,<br />

romelic pirveli oqmis me-3 muxliTaa<br />

garantirebuli.<br />

sasamarTlom gansakuTrebiT gaamaxvila yuradReba<br />

gaerTianebuli samefos mier gakeTebul<br />

arCevanze. misi pasuxismgebloba momdinareobda<br />

iqidan, rom aiRo saxelSekrulebo<br />

valdebulebebi gibraltaris teritoriaze<br />

pirveli oqmis me-3 muxlis moqmedebis gavrcelebis<br />

Semdgom. igulisxmeba maastrixtis xel-<br />

Sekruleba, aseve sabWos gadawyvetilebidan da<br />

1976 wlis aqtidan gamomdinare valdebule-<br />

226<br />

es ar dadginda saqmeze kviprosi TurqeTis winaaRmdeg,<br />

25781/94, 10 maisi, 2001 [GC].<br />

227<br />

sasamarTlom ar miiCnia, rom adgilobrivi xelisufleba<br />

mTlianad pasiuri iyo kerZo pirTa im qmedebebTan dakavSirebiT,<br />

rac Seadgenda davis sagans saqmeze kviprosi TurqeTis<br />

winaaRmdeg, 25781/94, 10 maisi, 2001 [GC].<br />

228<br />

droJdi (Drozd) da ianuSeki (<strong>Jan</strong>ousek) safrangeTisa da espaneTis<br />

winaaRmdeg, 12747/87, 26 ivnisi, 1992.<br />

44


adamianis uflebaTa evropuli konvenciis moqmedeba konfliqtis zonebSi - Semxebloba da pasuxismgebloba<br />

bebi. sasamarTlo aRniSnavs, rom, roca uer-<br />

Tdeboda am xelSekrulebas, gaerTianebulma<br />

samefom arCia xelSekrulebis 227(4) muxlis<br />

safuZvelze, evropuli gaerTianebis kanonmdeblobis<br />

mniSvnelovani nawili gavrcelebuliyo<br />

gibraltarze 229 . amis Sedegad CaiTvala,<br />

rom gaerTianebuli samefo pasuxismgebeli iyo<br />

konvenciis pirveli muxlis ZaliT, pirveli<br />

oqmis me-3 muxliT gaTvaliswinebuli uflebebis<br />

uzrunvely<strong>of</strong>aze gibraltarSi, miuxedavad<br />

imisa, arCevnebi wminda Sidasaxelmwifoebrivi<br />

sakiTxi iyo Tu mas mTeli evropisTvis<br />

hqonda mniSvneloba.<br />

zemoaRniSnul daskvnas SeiZleba garkveuli<br />

mniSvneloba hqondes teritoriuli wevri<br />

saxelmwifos pasuxismgeblobisTvis, romelic<br />

nebas rTavs meore saxelmwifos, misi saxeliT<br />

awarmoos operaciebi SeiaraRebuli opoziciuri<br />

dajgufebebis winaaRmdeg an gaakontrolos<br />

gansazRvruli teritoria samSvidobo operaciebSi<br />

monawileobis saxiT. Tu saxelmwifo<br />

konvenciis xelSemkvreli mxare iqneboda, precedentuli<br />

samarTali, savaradudod, mividoda<br />

daskvnamde, rom igi iqneboda konvenciis<br />

darRvevaze pasuxismgebeli teritoriuli wevri<br />

saxelmwifos nacvlad. winaaRmdeg SemTxvevaSi,<br />

konvenciiT gaTvaliswinebuli uflebebis<br />

da Tavisuflebebis dacvis sistemaSi vakuumis<br />

Tavidan acilebis mizniT, srulebiT SesaZlebelia,<br />

rom pasuxismgebloba dakisreboda wevr<br />

saxelmwifos. rodesac arateritoriuli wevri<br />

saxelmwifo separatistebs exmareba separatistuli<br />

reJimis daarsebaSi da am mizniT agzavnis<br />

Tavis samxedro personals saomar operaciebSi<br />

monawileobis misaRebad, Zalze advilia, rom<br />

dadgindes iurisdiqcia. am dros aRar aris aucilebeli<br />

arateritoriuli saxelmwifos mier<br />

qmediTi kontrolis ganxorcielebis dadgena,<br />

yovel SemTxvevaSi, iseT viTarebaSi, roca teritoriulma<br />

wevrma saxelmwifom mocemul teritoriaze<br />

kontroli dakarga 230 . amas garda,<br />

Tu cecxlis Sewyvetis Semdgomac grZeldeba<br />

separatistuli reJimis samxedro, <strong>pol</strong>itikuri<br />

da ekonomikuri mxardaWera, ise rom, es ukanaskneli<br />

momZlavrdes da moipovos garkveuli<br />

doziT avtonomia, aRniSnuli agreTve sakmarisi<br />

iqneba iurisdiqciis dasadgenad. amas garda,<br />

229<br />

maTiusi (Matthews) gaerTianebuli samefos winaaRmdeg,<br />

24833/94, 18 Tebervali, 1999.<br />

230<br />

Savaraudod, igive igulisxmeboda gadawyvetilebaSi saqmeze<br />

asaniZe (Assanidze) saqarTvelos winaaRmdeg, 71503/01, 8<br />

aprili, 2004 da ilaSku (Ilascu) da sxvebi moldovasa da ruse-<br />

Tis winaaRmdeg, 48787/99, 8 ivlisi, 2004 [GC].<br />

arateritoriuli saxelmwifos TanamSromloba<br />

aralegalur reJimTan, rogoricaa pirTa gadacema,<br />

mocemul saxelmwifos akisrebs mocemuli<br />

reJimis qmdebebisTvis pasuxismgeblobas.<br />

ufro metic, SeiZleba iTqvas, rom arateritoriuli<br />

wevri saxelmwifo SeiZleba mainc<br />

iyos garkveulwilad pasuxismgebeli Tavis saqmianobaze<br />

meore xelSemkvreli mxaris teritoriaze,<br />

Tundac am teritoriis nawilze mas<br />

qmediT kontrolze naklebi uflebamosileba<br />

gaaCndes. y<strong>of</strong>ili adamianis uflebaTa komisia<br />

mzad iyo saxelmwifo ecno pasuxismgeblad sazRvargareT<br />

(meore wevr saxelmwifoSi) misi<br />

agentebis mier warmoebuli iatakqveSa saqmianobisTvis<br />

231 . aRniSnuli SeiZleba ganxiluli<br />

iqnes faqtobrivi uflebamosilebis ganxorcielebad.<br />

Semdgomi precedentuli samarTliT dadginda,<br />

rom maRalma xelSemkvrelma mxarem mainc<br />

agos pasuxi konvenciis darRvevisTvis misi<br />

moxeleebis mier im teritoriaze Cadenili<br />

qmedebisTvis, romelic ar ekuTvnis romelime<br />

wevr saxelmwifos. ase rom, vakuumi konvenciis<br />

SefardebaSi am SemTxvevaSi ar arsebobs. msgavsi<br />

pasuxismgebloba saxelmwifos daekisra<br />

rogorc teroristuli aqtis CadenaSi eWvmitanili<br />

piris dakavebis 232 , ise samxedro operaciis<br />

CatarebisTvis, romlis Sedegadac, pirTa<br />

garkveuli raodenoba TavisuflebaaRkveTili<br />

da likvidirebuli iqna 233 . sasamarTlo aseT<br />

SemTxvevaSi arsebiT mniSvnelobas aniWebs im<br />

mosazrebas, rom dazaralebulebi, savaraudod<br />

Tu namdvilad, maRali xelSemkvreli mxaris<br />

moxeleTa qmediTi kontrolis qveS imy<strong>of</strong>ebodnen<br />

234 .<br />

231<br />

Stoke (Stocké) germaniis winaaRmdeg, 11755/85, 19 marti,<br />

1991, komisiis mosazreba, gv. 24, § 167<br />

232<br />

ojalani (Öcalan) TurqeTis winaaRmdeg, 46221/99, 12 marti,<br />

2003 da 12 maisi 2005 [GC].<br />

233<br />

isa (Issa) da sxvebi TurqeTis winaaRmdeg, 31821/96, 16 noemberi,<br />

2004. am saqmeze msgavsi kontroli ar dadginda. ix. am<br />

saqmeze citata ganacxadSi 17392/90, M daniis winaaRmdeg,73<br />

DR 193 (1992); ganacxadSi 28780/95, iliC sanCes ramiresi (Illich<br />

Sanchez Ramirez) safrangeTis winaaRmdeg, 86 DR 155 (1996); koardi<br />

(Coard) da sxvebi SeerTebuli Statebis winaaRmdeg, adamianis<br />

uflebaTa interamerikuli komisiis gadawyvetileba, 29<br />

seqtemberi, 1999, angariSi No. 109/99, saqme No. 10.951, §§ 37,<br />

39, 41 da 43; adamianis uflebaTa komitetis mosazreba, 29<br />

ivlisi, 1981 saqmeze lopes burgosi (Lopez Burgos) urugvais<br />

winaaRmdeg da keliberti de kasariego (Celiberti de Casariego)<br />

urugvais winaaRmdeg, nos. 52/1979 da 56/1979, §§ 12.3 da 10.3.<br />

234<br />

palatis gadawyvetilebaSi saqmeze ojalani (Öcalan) Turqe-<br />

Tis winaaRmdeg (12 marti 2003) sasamarTlom miiCnia, rom<br />

`saqmis garemoebebi gansxvavdeba zemoaRniSnuli saqmisgan<br />

bankoviCi (Banković) da sxvebi belgiis da sxvebis winaaRmdeg,<br />

kerZod im TvalsazrisiT, rom ganmcxadebeli TurqeTis xelisuflebis<br />

mier fizikurad iqna iZulebuli, dabrunebuliyo<br />

TurqeTSi da daqvemdebarebuliyo maT iurisdiqcias misi dakavebisa<br />

da TurqeTSi dabrunebis Semdeg.~ sasamarTlom didi<br />

45


jeremi makbraidi<br />

igulisxmeba, rom aseT SemTxvevebSi pasuxismgebloba<br />

momdinareobs im faqtidan, rom<br />

konvenciis pirveli muxli ar SeiZleba ganmartebuli<br />

iqnes, rogorc nebarTva, saxelmwifom<br />

konvenciis darRveva, romelsac ver Caidenda<br />

sakuTar teritoriaze, Caidinos meore xel-<br />

Semkvreli mxaris teritoriaze 235 . Tumca, savaraudod,<br />

es mosazreba aseve vrceldeba qmediTi<br />

kontrolis midgomaze, romelic davis<br />

sagnad rCeba.<br />

miuxedavad imisa, rom wevri saxelmwifos<br />

eqstrateritoriuli qmedebebi SeiZleba TavisTavad<br />

ar iwvevdes konvenciis darRvevis-<br />

Tvis pasuxismgeblobas, magram samoqalaqo<br />

ufleba-movaleobebis gansazRvrasTan dakavSirebiT,<br />

sasamarTloSi mimdinare samarTalwarmoeba<br />

mainc unda Seesabamebodes me-6 muxls.<br />

Tumca imas, rom ar arsebobs materialuri<br />

ufleba Sidasaxelmwifoebrivi samarTlis gamoyenebaze<br />

eqstrateritoriul RonisZiebeb-<br />

Tan dakavSirebiT, ar aqvs imunitetis efeqti.<br />

winaaRmdeg SemTxvevaSi, ganmcxadebels ar eqneboda<br />

sasamarTlosadmi mimarTvis ufleba<br />

garkveuli kategoriis zianis faqtze 236 . amas<br />

garda, konvenciis Tanaxmad dauSvebelia, rom<br />

wevrma saxelmwifom sasamarTloebsa Tu sxva<br />

saxelmwifo organoebSi neba darTos wamebis,<br />

araadamianuri an damamcirebeli mopyrobis<br />

akrZalvis darRveviT mopovebuli mtkicebulebis<br />

gamoyenebas, Tundac wamebas Tu msgavs<br />

mopyrobas saxelmwifos iurisdiqciis<br />

farglebs gareT hqondes adgili 237 .<br />

4. saerTaSoriso organizaciebi<br />

rodesac maRali xelSemkvreli mxare ereva<br />

konvenciiT uzrunvely<strong>of</strong>il uflebebsa da<br />

TavisuflebebSi, masze, rogorc saerTaSopalatis<br />

gadawyvetilebaSi ganacxada, rom `dadgenilia, uSualod<br />

mas Semdgom, rac keniis xelisuflebis mier ganmcxadebeli<br />

gadaeca TurqeTis xelisuflebas, igi aRmoCnda TurqeTis<br />

xelisuflebis qmediTi kontrolis qveS da, Sesabamisad, mis<br />

`iurisdiqciaSi~ konvenciis pirveli muxlis mniSvnelobiT.<br />

Tumca am konkretul SemTxvevaSi, TurqeTi uflebamosilebas<br />

axorcielebda Tavisi teritoriis farglebs gareT. agreTve<br />

simarTles Seesabameba, rom ganmcxadebeli TurqeTis xelisuflebis<br />

mier fizikurad iqna iZulebuli, dabrunebuliyo<br />

TurqeTSi da imy<strong>of</strong>eboda maT gankargulebsa da kontrols<br />

qveS misi dakavebisa da TurqeTSi dabrunebis Semdeg (ix., am<br />

TvalsazrisiT zemoxsenebuli gadawyvetileba saqmeze sanCes<br />

ramiresi (Sánchez Ramirez) da freda (Freda), da sawinaaRmdegos<br />

mtkicebiT bankoviCi (Banković) da sxvebi belgiis da sxvebis<br />

winaaRmdeg (ganCineba) [GC], no. 52207/99, ECHR 2001-XII).~<br />

235<br />

punqti 72.<br />

236<br />

markoviCi (Markovic) da sxvebi italiis winaaRmdeg, 1398/03,<br />

14 dekemberi, 2006 [GC].<br />

237<br />

A Sinagan saqmeTa departamentis saxelmwifo mdivnis winaaRmdeg,<br />

(2005) UKHL 71, 8 dekemberi, 2005.<br />

riso organizaciis wevrze dakisrebuli valdebulebebis<br />

Sesasruleblad Carevis adgilmdebareoba<br />

da valdebulebis xasiaTi aris is<br />

faqtorebi, romlebiTac gadawydeba konvenciis<br />

darRvevisTvis pasuxismgeblobis dadgomis<br />

sakiTxi.<br />

amrigad, Tu moqmedebas an umoqmedobas ar<br />

aqvs adgili arc erTi maRali xelSemkvreli<br />

mxaris teritoriaze da ufleba-Tavisuflebebis<br />

SezRudvaSi uSualod CarTuli wevri<br />

saxelmwifo moqmedebs uSiSroebis sabWos mier<br />

gaerTianebuli erebis qartiis me-7 Tavis safuZvelze<br />

miRebuli rezoluciis Sesabamisad,<br />

raTa Tavidan aicilos saerTaSoriso mSvidobasa<br />

da uSiSroebas damuqrebuli safrTxe,<br />

evropuli sasamarTlos midgomiT, sadavo moqmedeba/umoqmedoba<br />

Seeracxeba gaerTianebul<br />

erebs da amrigad, Tavad sasamarTlos ar eqneba<br />

uflebamosileba, ganixilos ganacxadi ratione<br />

personae 238 .<br />

gasarkvevia, Tu ra zRvramdea mdebareobisa<br />

da valdebulebis sakiTxebi Tanabrad mniSvnelovani.<br />

udavoa, rom gaerTianebul erebs,<br />

rogorc `koleqtiuri uSiSroebis miznebis<br />

Semsrulebel da universaluri iurisdiqciis<br />

mqone organizacias,~ 239 gansakuTrebuli mniSvneloba<br />

mieniWa im erTaderT saqmeze, romlis<br />

ganxilvac evropul sasamarTlos aqamde<br />

mouwia da romelic aRniSnuli organizaciis<br />

mier uSualod dawesebul valdebulebebs<br />

Seexeboda.<br />

gaerTianebuli erebis zemoT aRniSnul bunebaze<br />

evropuli sasamarTlos mosazrebas<br />

ganamtkicebs agreTve is faqti, rom maRali<br />

xelSemkvreli mxareebis mier qartiis miReba,<br />

zogadad, win uswrebda konvenciis ratifikacias<br />

da rom qartiis 103-e muxlis Tanaxmad,<br />

qartiis upiratesoba dakavSirebulia gaerTianebuli<br />

erebis winaSe arsebuli valdebulebebis<br />

upiratesobasTan, saxelmwifoebis mier<br />

sxva saerTaSoriso xelSekrulebebiT nakisr<br />

valdebulebebTan mimarTebiT 240 . agreTve regionul<br />

organizacias, yovel SemTxvevaSi, ara<br />

imas, romelic gaerTianebuli erebis qartiis<br />

safuZvelze moqmedebs, SesaZloa, igive mniSvneloba<br />

ar eniWebodes, gansakuTrebiT im<br />

238<br />

(berami) Behrami da (berami) Behrami safrangeTis winaaRmdeg<br />

(ganCineba), 71412/01, 2 maisi, 2007 [GC].<br />

239<br />

Ibid, p. 51.<br />

240<br />

Ibid, p. 147. aRniSnuli agreTve ganixileba gadamwyvet faqtorad<br />

inglisis saapelacio sasamarTlos gadawyvetilebaSi<br />

saqmeze R (Al-Jedda) Tavdacvis saxelmwifo mdivnis winaaRmdeg<br />

[2006] EWCA Civ 327.<br />

46


adamianis uflebaTa evropuli konvenciis moqmedeba konfliqtis zonebSi - Semxebloba da pasuxismgebloba<br />

SemTxvevaSi, Tu igi konvenciis Semdgom Sevida<br />

ZalaSi.<br />

Tumca agreTve mniSvnlovania mdebareobis<br />

aspeqti, kerZod SemTxveva, roca RonisZieba<br />

tardeba saxelmwifos teritoriaze, romelic<br />

im dros konvenciis monawile ar iyo.<br />

xsenebulma aspeqtma saSualeba misca evropul<br />

sasamarTlos, ganesxvavebina aRniSnuli<br />

SemTxveva sxva saqmeebisgan, romlebSic saer-<br />

TaSoriso valdebulebebis Sesrulebis mizniT,<br />

adamianis uflebebis SemzRudveli RonisZiebebi<br />

xorcieldeba maRali xelSemkvreli<br />

mxaris teritoriaze da roca sasamarTlo ar<br />

eTanxmeba konvenciis darRvevisTvis yovelgvari<br />

pasuxismgeblobis gamoricxvas. cxadia,<br />

saqmeebze, romlebSic valdebuleba Sesrulda<br />

wevri saxelmwifos teritoriaze, sasamarTlom<br />

daadgina, rom ZalaSi rCeboda konvenciiT<br />

uzrunvely<strong>of</strong>il uflebebsa da Tavisuflebeb-<br />

Si CarevisTvis pasuxismgebloba, roca valdebulebebis<br />

damkisrebeli organizacia ar iTvaliswinebda<br />

konvenciiT garantirebuli dacvis<br />

msgavs sistemas, risi gadawyvetac evropuli<br />

sasamarTlos prerogativa iyo 241 . ufro metic,<br />

Tumca sasamarTlom msgavsi daskvna gamoitana<br />

im SemTxvevaSi, roca sadavo qmedeba moicavda<br />

maRali xelSemkvreli mxaris mier saerTaSoriso<br />

valdebulebis ganxorcielebas sakuTar<br />

teritoriaze, gamoTqmuli SeSfoTeba konvenciis<br />

SefardebaSi warmoSobil vakuumze niSnavs<br />

imas, rom valdebulebis Sesruleba meore<br />

wevri saxelmwifos teritoriaze SeuZlebelia<br />

rom sxvanairad iqnes ganxiluli.<br />

evropulma sasamarTlom upasuxod datova<br />

kiTxva, aqvs Tu ara igive Tu naklebi mniSvneloba<br />

mdebareobis sakiTxs, rac valdebulebis bunebas,<br />

rodesac saqme exeba konvenciis darRvevisTvis<br />

pasuxismgeblobis gamoricxvas. Tumca,<br />

Tu gaviTvaliswinebT im aqcents, romelsac<br />

Tavis ganCinebebSi sasamarTlo gaerTianebuli<br />

erebis qartiiT dakisrebuli valdebulebebis<br />

upiratesobaze akeTebs, mniSvneloba ar unda<br />

hqondes imas, rom aRniSnuli valdebulebebis<br />

SesrulebiT konvenciis uflebebisa da Tavisuflebebis<br />

darRvevas adgili aqvs maRali<br />

xelmSemkvreli mxaris teritoriaze. da mainc,<br />

aseTi daskvna SemaSfoTebelia, ramdenadac<br />

qartiis sistema calsaxad moklebulia adamianis<br />

uflebebis dacvis qmediT meqanizmebs im<br />

241<br />

Bosphorus Hava Yollan Turizm ve Ticaret Anonim Şirketi irlandiis<br />

winaaRmdeg, 45036/98, 30 ivnisi, 2005 [GC].<br />

SemTxvevebSi, roca gaerTianebuli erebi Tavisi<br />

wevrebisgan raime qmedebis ganxorcielebas<br />

moiTxovs.<br />

d) daskvna<br />

amrigad, maRali xelSemkvreli mxaris teritoriaze<br />

konfliqtis zonis arseboba saxelmwifos<br />

ar aTavisuflebs zonaSi evropuli konvenciis<br />

implementaciaze pasuxismgeblobisgan. da<br />

mainc, arsebobs garemoebebi, rodesac msgavs<br />

zonaze kontrolis dakargva pasuxismgeblobis<br />

mniSvnelovan Semcirebas iwvevs. rodesac<br />

kontrolis dakargva meore maRali xelSemkvreli<br />

mxaris sasargeblod xdeba, konvenciiT<br />

garantirebul dacvaSi yovelgvari vakuumi<br />

dauSvebelia, vinaidan implementaciaze pasuxismgebloba<br />

nawildeba or saxelmwifos Soris.<br />

magram konvenciiT garantirebuli dacva<br />

Zalian SezRuduli iqneba, roca kontroli<br />

ikargeba arawevri saxelmwifos an separatistuli<br />

reJimis (romelic moqmedebs sxva saxelmwifos<br />

dauxmareblad) sasargeblod. ufro<br />

metic, konvenciiT garantirebuli dacva, rogorc<br />

Cans, SeiZleba mTlianad gamoiricxos im<br />

SemTxvevaSi, rodesac saxelmwifo moqmedebs<br />

gaerTianebuli erebis wevrobidan gamomdinare<br />

valdebulebebis Sesabamisad. Tumca am<br />

ukanasknel SemTxvevaSi xelSemkvreli mxaris<br />

mier Tavis Tu meore wevri saxelmwifos teritoriaze<br />

ganxorcielebuli qmedebis Sedegebi<br />

mainc bundovania.<br />

rodesac konfliqtis zona ar aris maRali<br />

xelSemkvreli mxaris teritoriaze, konvenciiT<br />

garantirebuli dacva, savaraudoa, rom<br />

ufro SezRuduli iqneba, magram misi sruliad<br />

gamoricxva dauSvebelia.<br />

IV daskvna<br />

aSkaraa, rom konvenciiT gaTvaliswinebuli<br />

uflebebi da Tavisuflebebi mTeli Tavisi sisavsiT<br />

vrceldeba konfliqtur zonebSi warmoqmnil<br />

situaciebze, miuxedavad imisa, rom<br />

sasamarTlos aqamde mxolod mwiri SesaZlebloba<br />

hqonda emsjela aRniSnul sakiTxze.<br />

Tumca dazustebiT ar SeiZleba imis Tqma,<br />

rom, Tu konvenciiT gaTvaliswinebuli uflebebi<br />

da Tavisuflebebi saTanadod, an, Tundac<br />

SezRudulad ver ganxorcieldeba, rogorc es<br />

moiTxoveba konfliqtis zonebSi arsebul situaciebSi,<br />

aRniSnuli aucileblad gamoiwvevs<br />

47


jeremi makbraidi<br />

erTi an meti maRali xelSemkvreli mxaris pasuxismgeblobas.<br />

msgavsi pasuxismgebloba, ufro metad savaraudoa,<br />

rom warmoiSoba im SemTxvevaSi,<br />

rodesac konfliqtis zona mdebareobs maRali<br />

xelSemkvreli mxaris teritoriaze da rodesac<br />

maRali xelSemkvreli mxaris CarTuloba<br />

naklebad SesaZlebelia, magram ar aris gamoricxuli<br />

im konfliqtur zonebSi, romlebic<br />

mocemuli saxelmwifos teritoriis farglebs<br />

gareTaa. Tumca maSinac ki, roca konfliqturi<br />

zona maRali xelSemkvreli saxelmwifos teritoriaSi<br />

xvdeba, pasuxismgeblobis sakiTxi<br />

mainc rTulad gadasawyvetia, rodesac zona<br />

iy<strong>of</strong>a ramdenime saxelmwifos Soris da saxelmwifos,<br />

romelsac akisria pozitiuri valdebulebebi<br />

evropuli sasamarTlos winaSe, ar<br />

SeuZlia maTi ganxorcieleba.<br />

savaraudod, konvenciis konfliqtur zonebSi<br />

gamoyenebisas ufro metad problemuri<br />

sakiTxia is, rom gaerTianebuli erebis uSiSroebis<br />

sabWos rezoluciis Tanaxmad, saerTa-<br />

Soriso mSvidobisa da uSiSroebis uzrunvelsay<strong>of</strong>ad<br />

gamiznulma RonisZiebebma SesaZloa<br />

sruliad gamoricxos konfliqtur zonaSi<br />

uflebebisa da Tavisuflebebis uzrunvely<strong>of</strong>is<br />

moTxovna, miuxedavad imisa, rom am uflebebisa<br />

da Tavisuflebebis pativiscema unda<br />

iyos rogorc mSvidobisa da uSiSroebis garantirebis<br />

saboloo mizani, ise aucilebeli<br />

moTxovna misi realurad ganxorcielebisTvis.<br />

48


dragolub popoviCi<br />

pr<strong>of</strong>esiuli saqmianobis adgilis<br />

xelSeuxeblobis dacva adamianis<br />

uflebaTa evropuli konvenciis<br />

farglebSi<br />

dragolub popoviCi<br />

strasburgis adamianis uflebaTa evropuli<br />

sasamarTlos mosamarTle<br />

1. debulebis formulireba da struqtura<br />

adamianis uflebaTa evropuli konvenciis<br />

(SemdgomSi moxseniebuli rogorc<br />

`konvencia~) merve muxli, inglisur teqstSi,<br />

uzrunvely<strong>of</strong>s fizikuri piris saxlis xel-<br />

Seuxeblobis dacvas, xolo teqstis frangul<br />

versiaSi, romelsac identuri iuridiuli<br />

Zala aqvs, igive cnebis gamosaxatavad sityva<br />

`sacxovrebeli adgilia~ gamoyenebuli. am faqtis<br />

aRniSvna aucileblad mimaCnia mocemuli<br />

statiis dasawyisSive, radgan adamianis uflebaTa<br />

evropuli konvenciis swored franguli<br />

da ara inglisuri versiis safuZvelze, moxda<br />

pr<strong>of</strong>esiuli saqmianobis adgilis xelSeuxeblobis<br />

dacvis integrireba adamianis uflebaTa<br />

evropul samarTalSi.<br />

adamianis uflebaTa evropuli konvenciis<br />

inglisuri teqstis me-8(1) muxlis formulireba<br />

Semdegnairia:<br />

`yvelas aqvs ufleba, pativi sces Tavis pirad<br />

da ojaxur cxovrebas, Tavis saxls da<br />

korespondencias~<br />

frangul versiaSi ki aseTi formulireba<br />

gvxvdeba:<br />

yvelas aqvs ufleba, pativi sces Tavis pirad<br />

da ojaxur cxovrebas, Tavis sacxovrebel adgils<br />

da korespondencias~.<br />

me-8 muxlis struqtura konvenciis momdevno<br />

sami muxlis struqturas Seesabameba. is, Tu<br />

konkretulad ra saerTo aqvs erTmaneTTan am<br />

or variants, samarTalwarmoebis da marTlmsajulebis<br />

ganxorcielebisas am debulebebis<br />

praqtikuli gamoyenebis magaliTebidan unda<br />

gamoCndes.<br />

mTavari isaa, rom pativiscemis uflebis<br />

darRveva niSnavs konvenciiT garantirebul<br />

uflebaSi Carevas. aseT viTarebaSi, gasarkvevia,<br />

ramdenad kanonieri iyo darRveva, ramdenad<br />

kanonieri mizani hqonda da bolos, ramdenad<br />

saWiro iyo aseTi qmedeba demokratiul<br />

sazogadoebaSi. sxva sityvebiT rom vTqvaT,<br />

ramdenad proporciuli iyo qmedeba mizanTan<br />

mimarTebaSi (Leach, 281-4). Tumca aRsaniSnavia,<br />

rom realobaSi es sakiTxi yvelaze naklebad<br />

dgas xolme dRis wesrigSi, maSin roca adamianis<br />

uflebaTa evropul sasamarTloSi (SemdgomSi<br />

moxseniebuli rogorc `sasamarTlo~)<br />

zemoT aRniSnuli faqtori yovelTvis gaTvaliswinebulia<br />

verdiqtis gamotanisas. proporciuloba<br />

yovelTvis upiratesia danarCen<br />

or faqtorTan mimarTebaSi.<br />

pirveli saqme, romlis farglebSic sasamarTlos<br />

unda gadaewyvita pr<strong>of</strong>esiuli saqmianobis<br />

adgilis xelSeuxeblobis darRvevis<br />

problema inglisSi ganixileboda. sasamarTlo<br />

marTlmsajuleba 1989 wels ganxorcielda. ganaCenSi<br />

sasamarTlom erTmaneTs Seadara Tavisi<br />

da wevri-saxelmwifos, rogorc sasamarTlos<br />

kontraqtori mxaris kompetencia, e.i. sasamarTlom<br />

konvenciis me-8 muxlTan mimarTebaSi<br />

diskreciuli uflebamosileba ar dautova wevr-saxelmwifos.<br />

2. diskreciuli uflebamosilebis farglebi<br />

zemoT aRniSnuli 1989 wlis saqme pirveli<br />

precedentia, xolo misi erT-erTi momdevno<br />

saqme, romelic samarTlebrivi dacvis saproceso<br />

saSualebebis sakiTxebs ganixilavda<br />

Cepelis saqme 1 iyo. samarTlebrivi dacvis saproceso<br />

saSualebis gamoyenebis praqtika<br />

wina saukunis samocdaaTiani wlebis inglisSi<br />

damkvidrda anton pileris saxeliT. aRniS-<br />

1<br />

Chappell v. The United Kingdom (app. No. 10461-83), judgment <strong>of</strong> 30.<br />

March 1989<br />

49


dragolub popoviCi<br />

nul praqtikas 1976 wlis anton pileris saqmis<br />

saxeli ewoda, romlis farglebSic saapelacio<br />

sasamarTlom pirvelad daamtkica<br />

samarTlebrivi dacvis saproceso saSualebis<br />

gamoyeneb a.<br />

anton pileris brZaneba Sualeduri tipis pirobiTi<br />

RonisZiebaa, romelic samoqalaqo samarTalwarmoebaSi<br />

gamoiyeneba. misi gamoyeneba<br />

sasamarTlo procesze warmodgenil faqtebzea<br />

damokidebuli. misi mizani aris braldebulis<br />

an potenciuri braldebulis mier mtkicebulebebis<br />

warmodgena gadaitanos faqtobrivi<br />

masalis ganxilvis procesisTvis. am midgomis<br />

arsia moulodnelobis Seqmna, radgan braldebulis<br />

mimarT gamoiyeneba misTvis winaswari<br />

Setyobinebis da misi poziciis mosmenis gare-<br />

Se. am meTodis gamoyeneba samarTalwarmoebis<br />

dasawyisSive xdeba.<br />

anton pileris brZanebis gamocemamde, inglisis<br />

sasamarTlosTvis damakmay<strong>of</strong>ilebeli<br />

iyo, Tu a) mosarCele warmoadgenda gansaku-<br />

Trebulad myar mtkicebulebebs dasawyisSive<br />

imis Sesaxeb, rom misi sarCeli warmatebuli iqneboda<br />

faqtobrivi masalis ganxilvis SemTxvevaSi,<br />

b) mosarCelis realuri da potenciuri<br />

ziani sakmaod niSandoblivi, da g) cxadi iyo,<br />

rom braldebuli danaSaulebriv dokumentebs<br />

an sagnebs flobda da mosalodneli iyo, rom<br />

misi winaswar gafrTxilebis SemTxvevaSi, is<br />

gaanadgurebda aseT masalebs.<br />

anton pileris brZaneba gaicema kerZo piris<br />

mimarT samoqalaqo samarTalwarmoebaSi.<br />

is gansxvavdeba Cxrekis uflebis rwmunebisgan,<br />

romelsac <strong>pol</strong>icia moipovebs sisxlis<br />

samarTlis saqmis gamoZiebis dros. anton pileris<br />

brZaneba, Cxrekis uflebisgan gansxvavebiT,<br />

obieqtze Zalismieri Sesvlis uflebamosilebas<br />

ar gulisxmobs. samarTalwarmoebis<br />

procesSi braldebulis mxridan brZanebis<br />

Sesrulebaze uaris Tqma ki, mas mosarCeles-<br />

Tan mimarTebaSi naklebad privilegirebul<br />

mdgomareobaSi ayenebs. rogorc wesi, anton<br />

pileris brZanebis aRsrulebis dros dasaSvebia<br />

<strong>pol</strong>iciis gamocxadeba obieqtis sazRvrebs<br />

gareT, mis mimdebare teritoriaze mSvidobis<br />

darRvevis incidentebis prevenciis mizniT.<br />

Cepelis saqmis istoria 1981 wlis Tebervlis<br />

bolos iwyeba, maSin, roca anton pileris<br />

brZaneba gaica. brZaneba imave wlis martSi<br />

aRsrulda. b-ni Cepeli video klubs flobda,<br />

xolo mosarCeleebi, romelTac moaxerxes Cepelis<br />

winaaRmdeg anton pileris brZanebis<br />

mopoveba, b-n Cepels adanaSaulebdnen imaSi,<br />

rom igi filmebis sam iseT kasetas flobda,<br />

romlebzec mosarCelis inteleqtualuri<br />

ufleba vrceldeboda.<br />

mosarCeleebma <strong>pol</strong>iciasac Seatyobines,<br />

rom b-ni Cepeli pornografiuli vide<strong>of</strong>ilmebis<br />

flobaSia eWvmitanili. amis gamo, <strong>pol</strong>iciam<br />

moipova rwmuneba, gaeCxrika b.ni Cepelis<br />

obieqti.<br />

Cepelis saqmis Tavisebureba is iyo, rom<br />

anton pileris brZaneba da <strong>pol</strong>iciisTvis<br />

Cxrekis rwmuneba paralelurad iqna gamoyenebuli.<br />

mogvianebiT, inglisis sasamarTlom<br />

sasamarTlo procesebze daadastura, rom `anton<br />

pileris brZanebis aRsruleba arasworad<br />

ar ganxorcielebula~. garda amisa, brZanebis<br />

aRsruleba Cxrekis rwmunebis paralelurad<br />

iqna gamoyenebuli, `ramac procesi ufro metad<br />

represiuli gaxada, vidre kanoniT iyo<br />

gaTvaliswinebuli~. saapelacio sasamarTlom<br />

ucvlelad datova pirveli instanciis sasamarTlos<br />

gadawyvetileba da b-ni Cepelis<br />

saCivari ar daakmay<strong>of</strong>ila. amave dros, b-n<br />

Cepels lordTa palataSi gadawyvetilebis gasaCivrebis<br />

ufleba ar dautova. 1982 wlis oqtomberSi,<br />

b-nma Cepelma saCivari strasburgis<br />

sasamarTloSi Seitana, sadac konvenciis me-8<br />

muxlis savaraudo darRvevas amtkicebda.<br />

winamdebare statiaSi mocemuli analizis-<br />

Tvis unda aRiniSnos, rom b-ni Cepeli bizness<br />

sakuTar teritoriaze awarmoebda, romelic<br />

nawilobriv misi sacxovrebeli adgilis funqciasac<br />

asrulebda(Heringa and Zwaak, in Van Dijk<br />

e.a.723).<br />

sasamarTlosTvis naTeli iyo, rom mosar-<br />

CelesTan mimarTebaSi konvenciis me-8 muxliT<br />

garantirebuli uflebebi darRveuli iyo,<br />

magram evropuli sasamarTlo, erovnul sasamarTlosTan<br />

erTad, im gadawyvetilebamde<br />

mivida, rom mosarCelis uflebebSi aseTi Careva<br />

inglisuri kanonebis mixedviT, darRvevas<br />

ar warmoadgenda (Kastanas, 46). sasamarTlom<br />

aseve gamoarkvia, rom brZaneba legitimuri<br />

mizniT iyo gacemuli da aRsrulebuli, xolo<br />

brZanebis aRsrulebis dros adgilobriv doneze<br />

mosarCelis sakmarisi garantiebi iyo<br />

uzrunvely<strong>of</strong>ili. vinaidan mosarCelis Tavis<br />

saCivarSi, ZiriTadad, brZanebisa da Cxrekis<br />

Tanadrouli aRsrulebis winaaRmdeg davobda,<br />

sasamrTlom daadgina, rom 66-e paragrafis<br />

50


pr<strong>of</strong>esiuli saqmianobis adgilis xelSeuxeblobis dacva adamianis uflebaTa evropuli konvenciis farglebSi<br />

Tanaxmad, mosarCeles ar uTxovia, romelime<br />

RonisZiebis gadavadeba, vidre pirveli ar<br />

dasruldeboda~. sasamarTlos kidev erTi daskvna<br />

is iyo, rom `b-n Cepels saSualeba hqonda,<br />

daecva Tavisi interesebi brZanebis aRsrulebis<br />

periodSi~.<br />

amdenad, sasamarTlos gadawyvetilebis Tanaxmad,<br />

konvenciis me-8 muxlis darRvevas<br />

adgili ar hqonia. aseTi gadawyvetilebis safuZvlad,<br />

sasamarTlom, ZiriTadad, proporciulobis<br />

principi gamoiyena (Kastanas, 63).<br />

Cepelis saqmidan Cans, rom sasamarTlom<br />

wevr-saxelmwifos garkveuli diskreciuli<br />

uflebamosileba dautova. ganaCenis 54-e paragrafSi<br />

sasamarTlo xazgasmiT aRniSnavs,<br />

rom misi `uflebamosileba, gadaxedos adgilobriv<br />

kanonebs, SezRudulia~. adgilobrivi<br />

ganaCenebi ucvleli darCa, sasamarTlos saqmeSi<br />

darRveva ar aRmouCenia, xolo pr<strong>of</strong>esiuli<br />

saqmianobis adgilis xelSeuxeblobis<br />

dacvis sakiTxisadmi sasamarTlom Caurevlobis<br />

<strong>pol</strong>itika airCia (Jacobs & White, 254). Tuki<br />

adgilobriv doneze Cxrekis winaaRmdeg dacvis<br />

meqanizmebi saerTod ar iarsebebda, maSin<br />

wevri-saxelmwifoebis gafarToebuli diskreciuli<br />

uflebamosilebis datoveba sasamarTlosTvis<br />

problemuri iqneboda, gansakuTrebiT<br />

maSin, Tu sasamarTlo daadgenda, rom<br />

qveynis sakanonmdeblo sistema uzrunvely<strong>of</strong>s<br />

sakmaris dacviT meqanizmebs TviTneburi/mikerZoebuli<br />

gadawyvetilebebis winaaRmdeg.<br />

mxolod ramdenime wlis Semdeg Seicvala sasamarTlos<br />

damokidebuleba. bolo periodSi,<br />

SedarebiT samarTalSic aRiniSneba cvlilebebi<br />

sxvadasxva mimarTulebiT.<br />

3. gansxvavebuli midgomebi SedarebiT<br />

samarTalSi<br />

zemoT ganxiluli problemisadmi im drois-<br />

Tvis arsebuli midgomebidan, roca sasamarTlom<br />

Cepelis saqmeze gamoitana gadawyvetileba,<br />

ori maTgani gansakuTrebuli aRniSvnis<br />

Rirsia. pirveli maTgani saerTaSoriso donis,<br />

xolo meore erovnuli donis praqtikaa. erovnul<br />

doneze im qveynis samarTals ganvixilavT,<br />

romelSic zemoT ganxilul SemTxvevas<br />

hqonda adgili. aRniSnulma precedentma samarTalwarmoebis<br />

ganviTarebaSi gadamwyveti<br />

roli iTamaSa.<br />

Cepelis saqmeze sasamarTlos mier gana-<br />

Cenis gamotanidan eqvsi Tvis Semdeg kidev<br />

erTi evropuli instituti dadga pr<strong>of</strong>esiuli<br />

saqmianobis xelSeuxeblobis darRvevis<br />

problemis winaSe. am saqmesTan dakavSirebiT,<br />

hoxsti komisiis winaaRmdeg, evropis kavSiris<br />

marTlmsajulebis sasamarTlom uari Tqva<br />

dacvis uzrunvely<strong>of</strong>aze im motiviT, rom<br />

xelSeuxeblobis principi vrceldeboda mxolod<br />

saxlze da ara pr<strong>of</strong>esiuli saqmianobis<br />

adgilze. evropuli sazogadoebis marTlmsajulebis<br />

sasamarTlom gamoarkvia, rom evropuli<br />

sazogadoebis wevr-saxelmwifoebSi<br />

mniSvnelovnad gansxvavebuli sistemebi iyo<br />

damkvidrebuli sakuTrebis dacvis, rogorc<br />

xarisxis, ise tipebis mixedviT. garda amisa,<br />

evropuli sazogadoebis marTlmsajulebis sasamarTlom<br />

gamoarkvia, rom adamianis uflebaTa<br />

evropul sasamarTloSi msgavsi samar-<br />

Talwarmoebis precedents adgili ar hqonia 2 .<br />

sasamarTlom daadgina, rom konvenciis me-8<br />

muxlis dacva, romelic pirovnebis saxlis<br />

xelSeuxeblobas uzrunvely<strong>of</strong>da, piris pr<strong>of</strong>esiuli<br />

saqmianobis adgilze ver gavrceldeboda<br />

(Sudre, 407). evropuli sazogadoebis<br />

marTlmsajulebis sasamarTlom evropuli<br />

sazogadoebis institutis gadawyvetilebis<br />

gadaxedva safuZvelmoklebulad miiCnia (gadawyvetilebis<br />

gadaxedvis safuZvlebi ixileT<br />

Semdeg avtorTan Shaw, 499, 522-3).<br />

aRniSnuli gadawyvetileba gavrcelda imave<br />

wels evrokavSiris marTlmsajulebis sasamarTlos<br />

mier ganxilul sxva saqmeebze 3 .<br />

germanul sasamarTlos ki absoluturad<br />

sapirispiro midgoma hqonda. maT ufro far-<br />

To interpretacia gaukeTes germaniis Ziri-<br />

Tadi kanonis me-13 muxliT gaTvaliswinebul<br />

konstituciur garantiebs. kerZod ki, saxlis<br />

xelSeuxeblobis dacva pr<strong>of</strong>esiuli saqmianobis<br />

adgilzec vrceldeboda. aseTive pozicia<br />

hqonda federalur konstituciur sasamar-<br />

Tlos 4 .<br />

amavdroulad, germaniis kanonmdeblobac<br />

identur princips efuZneboda. sisxlis samarTlis<br />

saproceso kodeqsiT dadgenili iyo,<br />

rom saxlis an pirovnebis sakuTrebaSi arsebuli<br />

sxva obieqtebis, romlebic danaSaulebriv<br />

saqmeSi ar figurirebs, Cxreka, dasaSvebia<br />

mxolod kanoniT gaTvaliswinebul SemTxveveb-<br />

2<br />

Hoechst v. Commission [1989] ECR 2859, 2924<br />

3<br />

Dow Benelux v. Commission [1989] ECR 3137, 3157 and DowChemical<br />

Iberica and others v. Commission [1989] ECR 3165,3185<br />

4<br />

judgment <strong>of</strong> 13 October 1971, Entscheidungssammlung des Bundesverfassungsgerichts,<br />

vol. 32, 54<br />

51


dragolub popoviCi<br />

Si. aseTive iyo federaluri sakonstitucio<br />

sasamarTlos damokidebulebac. pr<strong>of</strong>esiuli<br />

saqmianobis adgilze vrceldeboda xelSeuxeblobis<br />

dacva 5 .<br />

amdenad, saerTaSoriso instanciebis midgoma<br />

gansxvavdeboda germaniis adgilobrivi<br />

kanonisgan im periodSi, roca adamianis uflebaTa<br />

evropul sasamarTloSi, 1992 wels, nimici<br />

germaniis winaaRmdeg saqmis ganxilvis dro<br />

dadga 6 .<br />

4. kanonis damkvidreba<br />

nimicis saqme aRiZra praqtikosi iuristis<br />

sarCelis safuZvelze fraiburgidan (braisgau,<br />

germania). mosarCele, qalaqis sabWos wevri<br />

da, amavdroulad, antiklerikaluri jgufis<br />

aqtivistic iyo. <strong>pol</strong>itikurma partiam,<br />

romlis siidanac airCies igi qalaqis sabWos<br />

wevrad, gamoiyena misi misamarTi safosto yu-<br />

Tis nomriT partiuli miznebisTvis da korespondenciisTvis.<br />

am misamarTidan ucnobma pirovnebam gagzavna<br />

werili mosamarTlis saxelze, romelic<br />

Seuracxmy<strong>of</strong>el elementebs Seicavda.<br />

Seuracxy<strong>of</strong>a mosamarTlis mier ganxilul<br />

erT-erT saqmes ukavSirdeboda, romelic im<br />

saeklesio gadasaxadebs exeboda, romelTa winaaRmdeg<br />

anti-klerikaluri jgufebi marTavdnen<br />

kampanias. am faqtma eWvi aRZra, rom, an<br />

Tavad mosarCele, an misi klienti iyo werilis<br />

avtori. amdenad, sajaro prokurorma moipova<br />

sasamarTlos rwmuneba, gaeCxrikaT mosarCelis<br />

iuridiuli <strong>of</strong>isi. Cxreka <strong>of</strong>isis ori asistentis<br />

TandaswrebiT, ganxorcielda. mosarCelem,<br />

vidre strasburgis sasamarTlos mimar-<br />

Tavda, adgilobrivi iuridiuli meqanizmebi<br />

amowura Cxrekis RonisZiebis ganxorcielebis<br />

winaaRmde g.<br />

sasamarTlom am saqmis ganxilvis Semdeg<br />

daadgina, rom konvenciis me-8 muxliT ga-<br />

Tvaliswinebuli, mosarCelis garantirebuli<br />

uflebis darRvevas hqonda adgili.<br />

sasamarTlom aseve aRniSna, rom zogierT<br />

saxelmwifoSi sityva `saxli~, romelic konvenciis<br />

inglisuri teqstis me-8 muxlSia gamoyenebuli,<br />

`pr<strong>of</strong>esiuli saqmianobis xelSeuxeblobazec<br />

vrceldeba~ (ganaCenis 30-e paragrafi).<br />

sasamarTlos kidev erTi SeniSvna, ganaCenis<br />

imave paragrafSi, gaxldaT is, rom `aseTi in-<br />

5<br />

Art. 103 Code <strong>of</strong> Criminal Procedure <strong>of</strong> the Federal Republic <strong>of</strong> Germany<br />

6<br />

Niemietz v. Germany, app. No. 13710/88, judgment <strong>of</strong> 16 December 1992<br />

terpretacia sruliad harmonizebulia frangul<br />

teqstTan, vinaidan sityvas `sacxovrebeli<br />

adgili~ ufro farTo mniSvneloba aqvs, vidre<br />

sityvas `saxli~ da, amdenad, masSi pirovnebis<br />

pr<strong>of</strong>esiuli saqmianobis adgilic SeiZleba moviazroT~.<br />

Tumca sasamarTlom daadgina, rom konvenciiT<br />

gaTvaliswinebuli mosarCelis uflebaSi<br />

Careva kanonis dacviT moxda da mizezis legitimuroba<br />

kiTxvis niSnis qveS ar damdgara,<br />

vinaidan arc mosarCele moiTxovda amas. meore<br />

mxriv, sasamarTlom daadgina, rom Careva ar<br />

iyo miznis proporciuli da rom demokratiul<br />

sazogadoebaSi iuristis <strong>of</strong>isis Cxreka<br />

dacvis specialuri proceduruli garantiebiT<br />

uzrunvely<strong>of</strong>is gareSe (paragrafi 73).<br />

saboloo jamSi, sasamarTlom gamoarkvia, rom<br />

konvenciis me-8 muxliT gaTvaliswinebuli<br />

uflebis darRvevas hqonda adgili.<br />

nimicis saqmeze gamotanili ganaCeni gadamwyveti<br />

mniSvnelobis iyo da sasamarTlo<br />

praqtikis ganviTarebis kursi Secvala. es iyo<br />

pirveli precedenti, roca sasamarTlom pr<strong>of</strong>esiuli<br />

saqmianobis adgilis xelSeuxeblobis<br />

ufleba mianiWa fizikur pirs (Heringa and<br />

Zwaak in Van Dijk, 723; Jacobs & White, 255; Renucci,<br />

164). pr<strong>of</strong>esiuli saqmianobis adgilis dacva<br />

garantirebuli unda y<strong>of</strong>iliyo TviTneburi<br />

Cxrekisgan. am precedentis Semdeg aRniSnuli<br />

midgoma kanonad iqca.<br />

5. kanonis Semdgomi ganviTareba<br />

nimicis saqmis ganxilvis Sedegad Camoyalibebul<br />

wess, romelic pr<strong>of</strong>esiuli saqmianobis<br />

adgilis xelSeuxeblobis dacvas iTvaliswinebs,<br />

sasamarTloebi mas Semdeg icaven (5.1).<br />

iyo ganaCenebic, romlebSic sasamarTlom kidev<br />

ufro ganavrco misi aRsrulebis sfero (5.2).<br />

5.1. precedentis damkvidreba<br />

nimicis saqmis precedenti ganmeorda kremiu<br />

safrangeTis winaaRmdeg saqmeSi 7 . saqmeSi<br />

mosarCele iyo Rvinis sabiTumo firmis Tavmjdomare<br />

da mmarTveli direqtori, romlis<br />

saTavo <strong>of</strong>isi marselSi mdebareobda. 1976-1980<br />

wlebSi Catarebuli sagamoZiebo RonisZiebebis<br />

farglebSi, frangma mebaJeebma ganaxorcieles<br />

oTxmocdasami sagamoZiebo operacia, mosar-<br />

Celis firmis saTavo <strong>of</strong>isis da misi saxlis<br />

Cxrekis CaTvliT.<br />

7<br />

Crémieux v. France, ( app. No. 11471/85), judgment <strong>of</strong> 25 February 1993<br />

52


pr<strong>of</strong>esiuli saqmianobis adgilis xelSeuxeblobis dacva adamianis uflebaTa evropuli konvenciis farglebSi<br />

sisxlis samarTlis warmoeba mosarCelis winaaRmdeg<br />

misTvis jarimis dakisrebiT dasrulda.<br />

misi firmac dajarimda. man gadawyvetileba<br />

adgilobriv sasamarTlo instanciebSi<br />

gaasaCivra konvenciis me-8 muxlis darRvevis<br />

safuZvliT manam, vidre Tavad gamomZiebeli<br />

gaasaCivrebda sasamarTlos gadawyvetilebas.<br />

zemdgom instanciaSi, saapelacio sasamarTlos<br />

raionuli sasamarTlosgan gansxvavebuli<br />

gadawyvetileba ar gamoutania aRniSnul saqmeze.<br />

uzenaesi sasamarTlos gadawyvetilebi-<br />

Tac aRniSnuli muxlis darRvevas adgili ar<br />

hqonia. bolos mosarCelem strasburgis sasamarTlos<br />

mimarTa.<br />

adamianis uflebaTa evropulma sasamarTlom<br />

daadgina, rom mosarCelis konvenciis me-8<br />

muxliT gaTvaliswinebuli ufleba dairRva.<br />

sagamoZiebo RonisZiebebi legitimuri mizeziT<br />

ganxorcielda adgilobrivi kanonmdeblobis<br />

mixedviT, magram sasamarTlom gadawyvita, rom<br />

msgavsi Careva `ar warmoadgenda saWiroebas<br />

demokratiul sazogadoebaSi (ganCinebis 36-e<br />

paragrafi).<br />

sasamarTlom, praqtikulad, gaimeora Cepelis<br />

saqmeze miRebuli gadawyvetilebis precedenti,<br />

romlis arsic imaSi mdgomareobda, rom saxelmwifoebs<br />

rCebaT diskreciuli uflebamosileba<br />

Carevis saWiroebis Sefasebis sakiTxSi. Tumca<br />

sasamarTlom ganCinebaSi xazi gausva, rom diskreciuli<br />

uflebamosileba unda Seesabamebodes<br />

`evrupuli zedamxedvelobis principebs~<br />

(paragrafi 38). evropuli zedamxedvelobis<br />

ideis xazgasma da, amavdroulad, wevri saxelmwifoebisTvis<br />

diskreciuli uflebamosilebis<br />

datoveba Cxrekisa da TviTneburi gadawyvetilebebis<br />

kontrolis mimarT sasamarTlos axlebur<br />

midgomas asaxavda, miuxedavaT imisa, rom<br />

sakiTxis mimarT sasamarTlos Zireuli damokidebuleba<br />

ucvleli rCeboda.<br />

sasamarTlos mTavari principi is iyo, rom<br />

kanonmdeblobaSi da realobaSi Cxrekis ganxorcielebisas<br />

`daculi unda iqnes adekvaturi<br />

da efeqturi zomebi uflebebis darRvevis<br />

prevenciisTvis~ (39-e paragrafi). unda aRiniSnos,<br />

rom es midgoma sabolood damkvidrda<br />

sasamarlo saqmeTa warmoebaSi. `uflebis dacvis<br />

meqanizmebis~ Semowmeba Cepelis saqmidan<br />

daiwyo da nimicis saqmeSic ganmeorda. sasamarTlos<br />

SefasebebSi uflebebis darRvevebis<br />

winaaRmdeg arsebul dacviT meqanizmebs yovelTvis<br />

gadamwyveti mniSvneloba hqonda (ixileT,<br />

iakobi TeTris winaaRmdeg 255, aRniSnul<br />

saqmeze gadawyvetilebis gamotanisas dacul<br />

iqna nimicis precedenti).<br />

sasamarTlom daadgina, rom adgili hqonda<br />

konvenciis merve muxliT gaTvaliswinebuli<br />

uflebebis darRvevas da amiT daadastura<br />

TviTneburi Cxrekis faqtebis mimarT misi wina<br />

msjelobebis da midgomis siswore. Tumca unda<br />

aRiniSnos, rom yvela zemoT moxseniebul saqmeSi<br />

mosarCele fizikuri piri iyo. sasamarTlos<br />

winaSe kidev erTi gamowveva idga: moxdeboda<br />

Tu ara pr<strong>of</strong>esiuli saqmianobis adgilis<br />

xelSeuxeblobis principis gavrcoba iuridiul<br />

pirebze da kompaniebze.<br />

5.2. precedentis gavrcoba<br />

nimicis saqmeSi gamoyenebuli principis, fizikuri<br />

pirebis sacxovrebeli adgilis xel-<br />

Seuxeblobis dacvis kompaniebze gavrcobis<br />

sakiTxi, pirvelad 2002 wels wamoiWra safrangeTSi<br />

Société Colas Est saqmesTan dakavSirebiT 8 .<br />

safrangeTis mTavrobam erovnul sagamoZiebo<br />

<strong>of</strong>iss daavala farTomasStabiani gamoZiebis<br />

Catareba sajaro samuSaoebis Semsrulebeli<br />

kontraqtorebis saqmianobasTan dakavSirebiT.<br />

1985 wlis noemberSi, inspeqtorebma Tanadrouli<br />

reidi Caatares ormocdaTeqvsmet<br />

kompaniaSi menejmentis Tanxmobis gareSe da<br />

amoiRes aTasobiT dokumenti. mosarCelis kompaniebis<br />

<strong>of</strong>isebic reidis obieqti gaxda.<br />

mosarCele kompaniebma inspeqtorebis mier<br />

sasamarTlo rwmunebis gareSe Catarebuli<br />

Cxreka da dokumentebis amoReba safrangeTis<br />

sasamarTlo instanciebSi 1945 wlis brZanebulebis<br />

mixedviT gaasaCivres. mosarCeleebi<br />

aseve daeyrdnen konvenciis me-8 muxls. parizis<br />

saapelacio sasamarTlom daadgina, rom<br />

konvenciis me-8 muxlis darRvevas adgili<br />

ar hqonia. mosarCele kompaniebi dajarimdnen,<br />

xolo sakasacio saCivris miRebaze uari<br />

eTqvaT. mosarCeleebma strasburgis adamianis<br />

uflebaTa evropul sasamarTlos mimarTes<br />

konvenciis me-8 muxlis savaraudo darRvevis<br />

mizeziT.<br />

safrangeTis mTavrobam saWirod ar CaTvala<br />

nimicis precedentis gameoreba. maT ganacxades,<br />

rom, `miuxedavad imisa, rom sasamarTlos<br />

ganCinebis Tanaxmad, pr<strong>of</strong>esiuli<br />

da biznes misamarTebis xelSeuxebloba garan-<br />

8<br />

Société Colas Est and Others v. France (app. No. 37971/97), judgment <strong>of</strong><br />

16 April 2002<br />

53


dragolub popoviCi<br />

tirebulia konvenciis me-8 muxliT, yvela is<br />

saqme, romelzec aRniSnuli precedentis gameoreba<br />

moxda, exeboda adgils, sadac fizikuri<br />

piri axorcielebda Tavis saqmianobas~ (mTavrobis<br />

xedva ganCinebis 30-e paragrafidan).<br />

mTavrobam ar uaryo is faqti, rom iuridiul<br />

pirebs SesaZlebelia esargeblaT imave<br />

uflebebiT, rac fizikur pirebs mieniWaT, magram<br />

mainc Tvlida, rom iuridiul pirebs `ar<br />

SeeZloT iseve myarad moeTxovaT pr<strong>of</strong>esiuli<br />

an biznesis saqmianobis adgilis dacva, rogorc<br />

es fizikur pirebs SeeZloT~ (30-e paragrafi).<br />

marTalia, mTavroba miiCnevda, rom mosar-<br />

Celis kompaniebis Semowmeba konvenciis me-8<br />

muxliT garantirebul uflebebSi Carevas niSnavda,<br />

magram Tvlida, rom sagamoZiebo Ronis-<br />

Ziebebis ganxorcielebisas adgili ar hqonia<br />

TviTnebur qmedebas, radgan adgilobrivi sasamarTlo<br />

ganxilva, Tund postfaqtum Catarebuli,<br />

iyo efeqturi da samarTliani. aRniSnuli<br />

gancxadeba, bunebrivia, sasamarTlos<br />

mier gamoyenebuli `xelSeuxeblobis gamocdis~<br />

dasaZlevad iyo mimarTuli.<br />

sasamarTlom ki daadgina, rom adgilobriv<br />

kanonmdeblobaSi, im periodSi, roca aRniSnul<br />

movlenebs hqonda adgili, dacvis saTanado meqanizmebi<br />

ar arsebobda. amdenad, sasamarTlom<br />

gamoiyena rogorc nimicis precedenti, ise<br />

xelSeuxeblobis gamocdac.<br />

pirvel rigSi, sasamarTlom ganacxada, rom<br />

adamianis uflebaTa evropuli konvencia cocxali<br />

organizmi iyo. amdenad, misi interpretacia<br />

Tanamedrove pirobebis gaTvaliswinebiT<br />

unda momxdariyo. konvenciis dinamikuri<br />

interpretaciis Sedegad, sasamarTlom ganacxada:<br />

`movida dro, roca konvenciis me-8<br />

muxliT gaTvaliswinebuli garantiebi kompaniis<br />

iuridiuli <strong>of</strong>isis, filialebis da sxva<br />

biznes obieqtebis xelSeuxeblobazec unda gavrceldes~<br />

(ganCinebis 41-e paragrafi).<br />

sasamarTlom aseve daadgina, rom Catarebuli<br />

RonisZiebebi kanonis Sesabamisi iyo da<br />

iseT legitimur miznebs emsaxureboda, rogorebicaa<br />

qveynis keTildReoba da danaSaulis<br />

prevencia. dabolos, sasamarTlom daadgina,<br />

rom mosarCelis kompaniis uflebebSi<br />

Careva demokratiul sazogadoebaSi saWiro ar<br />

iyo da, amdenad, mosarCelis winaaRmdeg ganxorcielebuli<br />

qmedeba konvenciis me-8 muxlis<br />

darRvevad miiCnia (Barkhuyisen/van Emmerik, 15-<br />

6). sasamarTlom am SemTxvevaSic, saxelmwifoebs<br />

dautova diskreciuli uflebamosilebis<br />

saSualeba uflebebSi Carevis saWiroebis<br />

Sefasebis sakiTxSi, Tumca aRniSna, rom Catarebuli<br />

RonisZiebebi `evropuli zedamxedvelobis<br />

principebs~ unda Seesabamebodes (wevri<br />

saxelmwifoebisTvis diskreciuli uflebamosilebis<br />

saSualebis datovebasTan dakavSirebiT<br />

evropuli zedamxedvelobis sakiTxi ixileT<br />

avtorTan, d. popoviCi, 112).<br />

xelSeuxeblobis testis gamoyenebiT, sasamarTlom<br />

xazi gausva `uflebebis xely<strong>of</strong>is<br />

winaaRmdeg adekvaturi da efeqturi dacvis<br />

meqanizmebis~ saWiroebas (48-e paragrafi). sasamarTlos<br />

ganCineba Semdegnairi iyo (49-e paragrafi):<br />

`miuxedavad imisa, rom iuridiuli<br />

piris pr<strong>of</strong>esiul saqmianobaSi Carevis miznebi<br />

SesaZloa, gamarTlebuli iyos, sasamarTlo<br />

Tvlis, rom mocemul saqmesTan dakavSirebiT<br />

ganxorcielebuli sagamoZiebo RonisZiebebi<br />

legitimuri miznebis proporciuli ar iyo~.<br />

amgvari gadawyvetilebiT, sasamarTlom nimicis<br />

precedenti ganavrco iuridiul pirebze<br />

da kompaniebze pr<strong>of</strong>esiuli saqmianobis xel-<br />

Seuxeblobis dacvis sakiTxSi (Heringa and Zwaak<br />

in Van Dijk e.a. 723). es ki sasamarTlo praqtikaSi<br />

mniSvnelovani, win gadadgmuli nabiji iyo.<br />

6. dacvis limitebi<br />

bolo drois sasamarTlo praqtikam konvenciis<br />

me-8 muxliT gaTvaliswinebuli uflebis,<br />

pr<strong>of</strong>esiuli saqmianobis dacvasTan dakavSirebiT,<br />

interpretaciaSi garkveuli limitebis<br />

dawesebis saWiroeba moitana. SezRudvebi 2005<br />

wels levi da filoni safrangeTis winaaRmdeg<br />

saqmis ganxilvisas dawesda 9 .<br />

es ukanaskneli saqme ramdenadme Taviseburi<br />

iyo da mosarCeleebi, miuxedavad imisa, rom<br />

erTi da igive advokati icavdaT, gansxvavebuli<br />

niuansebiT warsdgnen sasamarTlos winaSe.<br />

mosarCeleebi fermerebi iyvnen, TiToeul ma-<br />

Tgans msgavsi sas<strong>of</strong>lo-sameurneo biznesi<br />

hqonda, konkretulad ki Rorebis ferma. maTi<br />

saqmianoba veterinaruli samsaxuris pirdapir<br />

inspeqcias eqvemdebareboda.<br />

pirveli mosarCele, b-ni levi mis meuRles-<br />

Tan erTad flobs SezRuduli pasuxismgeblobis<br />

kompanias da fermas misi sacxovrebeli<br />

adgilis mezobel raionSi. ferma misi binidan<br />

9<br />

Leveau and Fillon v. France (app. Nos. 63512/00 and 63513/00), judgment<br />

<strong>of</strong> 6. September 2005<br />

54


pr<strong>of</strong>esiuli saqmianobis adgilis xelSeuxeblobis dacva adamianis uflebaTa evropuli konvenciis farglebSi<br />

ramdenime kilometrSia. 1997 wlis erT dRes<br />

inspeqtori ewvia fermas ekologiuri normebis<br />

dacvis Sesamowmeblad. mosarCele im dros mivida<br />

fermaSi, roca revizia mimdinareobda. inspeqtorma<br />

fermaSi my<strong>of</strong>i Rorebi daTvala, sul<br />

210 suli. raodenobis mixedviT, ferma iseTi<br />

meurneobis kategoriaSi Sedioda, romelSic<br />

40-ze met da 450-ze nakleb Rors zrdian. mosarCelem<br />

inspeqtors ver warmoudgina raime<br />

administraciuli aqti, romlis Tanaxmadac,<br />

aseTi meurneobis warmoebis ufleba hqonda.<br />

b-nma levim pirveli instanciis sasamarTlo<br />

procesze ganacxada, rom inspeqtoris vizitis<br />

Sesaxeb mas winaswar ar Seatyobines da, garda<br />

amisa, inspeqtoris mier daTvlili Rorebis<br />

raodenoba arazusti iyo. amasTan erTad, mosarCele<br />

misi samy<strong>of</strong>i adgilis xelSeuxeblobis<br />

uflebis darRvevaze miuTiTebda. sasamarTlom<br />

ki daadgina, rom darRvevas adgili<br />

ar hqonia.<br />

saapelacio sasamarTlos gadawyvetilebis<br />

Tanaxmad ki, samy<strong>of</strong>i adgili, principSi,<br />

SeiZleba gulisxmobdes piris pr<strong>of</strong>esiuli da<br />

komerciuli saqmianobis adgils, Tumca mosarCelis<br />

mtkicebisgan gansxvavebiT `Rorebis<br />

ferma, romelic eqskluziurad mxolod<br />

Rorebis mosaSenebladaa Seqmnili, araviTar<br />

SemTxvevaSi ar SeiZleba CaiTvalos piris samy<strong>of</strong><br />

adgilad, romlis xelSeuxebloba konvenciis<br />

me-8 muxliTaa garantirebuli~.<br />

sakasacio sasamarTlom mosarCelis meore<br />

saCivari ar miiRo im motiviT, rom inspeqtoris<br />

viziti ekologiuri normebis dacvis Sesamowmeblad<br />

kanonieri iyo da winaswar gafr-<br />

Txilebas ar saWiroebda. am SemTxvevaSi arc<br />

sacxovrebeli adgilis Cxrekas hqonia adgili.<br />

sabolood, b-nma levim saCivari adamianis<br />

uflebaTa evropul sasamarTloSi, strasburgSi<br />

Seitana. sarCelis safuZveli konvenciis<br />

me-8 muxlis darRveva iyo.<br />

meore mosarCeles, b-n filons, odnav ufro<br />

gansxvavebuli mdgomareoba hqonda. misi ferma,<br />

Senobebis kompleqsis erT nawilSi iyo gan-<br />

Tavsebuli. misi piradi sacxovrebeli binac<br />

amave kompleqsSi mdebareobda.<br />

inspeqtoris viziti mosarCelis TandaswrebiT<br />

ganxorcielda. inspeqtorma aRmoaCina,<br />

rom fermaSi 450 Rorze meti iyo, daaxloebiT<br />

600 suli. aseTi zomis fermisTvis, mosarCeles<br />

prefeqtis nebarTva unda hqonoda, romelic<br />

am ukanasknelma ver warmoudgina inspeqtors.<br />

vidre is strasburgis sasamarTlos mimarTavda,<br />

adgilobrivi sasamarTlos gadawyvetilebiT<br />

Tavad iqna dajarimebuli.<br />

adgilobriv sasamarTlo procesze b-ni filoni<br />

amtkicebda, rom misi sacxovrebeli adgilis<br />

xelSeuxebloba iqna darRveuli. saapelacio<br />

sasamarTlom daadgina, rom s<strong>of</strong>lis<br />

meurneobis sawarmoo adgili, romelsac inspeqtori<br />

ewvia, b-ni filonis sacxovrebeli adgilisgan<br />

gamoy<strong>of</strong>ili iyo.<br />

sakasacio sasamarTlom igive pozicia SeinarCuna<br />

b-n livis saqmeze da daadgina, rom<br />

inspeqtoris viziti winaswar Setyobinebas ar<br />

saWiroebda da arc sacxovrebeli adgilis<br />

Cxrekas hqonia adgili.<br />

strasburgis sasamarTloSi pirvelma mosar-<br />

Celem Tavdapirveli sarCeli Seucvlelad datova,<br />

romlis Tanaxmadac _ misi pr<strong>of</strong>esiul i<br />

samy<strong>of</strong>i adgilis xelSeuxeblobis ufleba dair<br />

Rva inspeqtoris gaufrTxilebeli vizitiT.<br />

meore mosarCele ki amtkicebda, rom vinaidan<br />

ferma imave kompleqsSi iyo ganTavsebuli, sadac<br />

misi saxli, konvenciis me-8 muxliT gaTvaliswinebuli<br />

sacxovrebeli adgilis xelSeuxeblobis<br />

uflebis darRvevas hqonda adgili.<br />

sasamarTlom gadawyvita, rom sacxovrebeli<br />

saxlis cneba, nimicis saqmeze miRebuli gadawyvetilebis<br />

Tanaxmad, SeiZleba Seicavdes<br />

<strong>of</strong>iss an kabinets pirisa, romelic liberaluri<br />

pr<strong>of</strong>esiuli saqmianobiTaa dakavebuli. sasamarTlom<br />

aseve Cepelis saqmis precedentis<br />

arsebobas gausva xazi, romlis farglebSic<br />

Cxrekis Catareba piris saxlsa da, amavdroulad,<br />

<strong>of</strong>isSi konvenciis me-8 muxliT gaTvaliswinebuli<br />

uflebis darRvevad iqna miCneuli.<br />

am or saqmesTan erTad, sasamarTlom<br />

moixsenia Société Colas Est –is saqmeze miRebuli<br />

gadawyvetileba, romlis Tanaxmad, konvenciis<br />

me-8 muxlis interpretacia SesaZlebelia ise,<br />

rom biznes obieqtis xelSeuxeblobis garantiasac<br />

gulisxmobdes.<br />

sasamarTlom daadgina, rom inspeqtorebis<br />

viziti kanonis Sesabamisad ganxorcielda, kerZod<br />

ki, garemos dacvis kanonmdeblobis Tanaxmad.<br />

inspeqtorebs legitimuri mizezi hqondaT,<br />

xolo, Tu ramdenad proporciuli iyo<br />

mizanTan mosarCeleebis uflebebSi Careva da<br />

ramdenad saWiro iyo aseTi moqmedeba demokratiul<br />

sazogadoebaSi an ekuTvnoda Tu ara<br />

am konkretul SemTxvevebSi Semowmebuli adgilebi<br />

sacxovrebel adgils, dasadgeni iyo.<br />

55


dragolub popoviCi<br />

sasamarTlom aRniSna, rom sacxovrebeli adgilis<br />

cneba konvenciis me-8 muxlis fargleb-<br />

Si SesaZloa Seicavdes pr<strong>of</strong>esiuli saqmianobis<br />

adgils. Tumca sasamarTlom gadawyvita,<br />

rom am konkretul SemTxvevaSi mosarCeleebis<br />

braldeba usafuZvlo iyo.<br />

pirveli mosarCelis mtkicebiT, mas ori<br />

sacxovrebeli adgili hqonda, romlebic erTmaneTisgan<br />

ramdenime kilometriT iyo daSorebuli<br />

da sxvadasxva raions ekuTvnoda. garda<br />

amisa, pirvel SemTxvevaSi mosarCele fizikuri<br />

piri iyo, romelic SezRuduli pasuxismgeblobis<br />

kompanias flobda. sinamdvileSi,<br />

obieqti kompaniis sakuTreba iyo da ara fizikuri<br />

piris. amdenad, sasamarTlom CaTvala,<br />

rom konvenciis me-8 muxlis darRvevas adgili<br />

ar hqonia. sarCeliT b-nma levim mimarTa sasamarTlos<br />

da ara kompaniam, romelic Semowmebuli<br />

obieqtis realuri mflobeli iyo.<br />

meore mosarCelis SemTxvevaSi, sasamarTlom<br />

daadgina, rom inspeqtoris mier Semowmebuli<br />

obieqti, romelic sas<strong>of</strong>lo sameurneo<br />

saqmianobisTvis gamoiyeneboda da romelic<br />

mosarCelis sacxovrebeli saxlis gverdiT<br />

mdebareobda, Senobebis imave kompleqsSi, ar<br />

warmoadgenda sacxovrebeli adgilis an <strong>of</strong>isis<br />

nawils.<br />

amdenad, sasamarTlos gadawyvetilebiT,<br />

Rorebis ferma ver CaiTvleboda sacxovrebeli<br />

adgilis nawilad da masze pr<strong>of</strong>esiuli saqmianobis<br />

adgilis xelSuexeblobis dacvis wesi<br />

ver gavrceldeboda konvenciis me-8 muxlis<br />

farglebSi. Sesabamisad, sasamarTlom meore<br />

mosarCelis saqmis ganxilvis Sedegadac pirvelis<br />

identuri ganCineba gamoitana.<br />

am SemTxvevaSi mosarCeleebis mTavari mizani<br />

iyo, erTi mxriv, sacxovrebeli adgilis cnebis<br />

farTo definiciis gamoyeneba da meore mxriv,<br />

inglisuri gagebiT, sityva `saxlis~ viwro<br />

mniSvnelobisken dabruneba. aRniSnuli tendenciebi<br />

ramdenadme urTierTsawinaaRmdego<br />

iyo da amitom, sasamarTlos mouxda garkveuli<br />

SezRudvebis daweseba sasamarTlo praqtikaSive<br />

damkvidrebuli precedentis samomavlo<br />

gamoyenebaze. is, rom xelSeuxeblobis ufleba<br />

pr<strong>of</strong>esiuli saqmianobis adgilzec gavrcelda,<br />

imas ar niSnavda, rom dacvis ufleba am<br />

cnebis axali mniSvnelobiT SeuzRudavi da<br />

ukontrolo iqneboda; logikuri msjelobis<br />

CarCoebidan gasvla SeuZlebeli iyo.<br />

7. daskvna<br />

pr<strong>of</strong>esiuli saqmianobis adgilis xelSeuxeblobis<br />

dacvis garantiebi adamianis uflebaTa<br />

evropuli sasamarTlos miRwevaa, romelic sasamarTlo<br />

praqtikis Sedegad damkvidrda. misi<br />

iuridiuli safuZvelia adamianis uflebaTa<br />

evropuli konvenciis merve muxli.<br />

pr<strong>of</strong>esiuli saqmianobis adgilis xelSeuxeblobis<br />

dacvis garantia im saqmeebze vrceldeba,<br />

romlebSic sasamarTlo konvenciis me-8<br />

muxlis darRvevas daafiqsirebs. wevr saxelmwifoebs<br />

diskreciuli uflebamosileba rCebaT<br />

konvenciiT garantirebul uflebebSi Carevis<br />

saWiroebis gansazRvraSi. iskreciuli<br />

uflebamosilebis areali ki evropuli zedamxedvelobiT<br />

aris SezRuduli, romelsac<br />

`xelSeuxeblobis testi~ SegviZlia vuwodoT.<br />

sasamarTlo yovelTvis aRiarebs adgilobivi<br />

sasamarTlo aRsrulebis RonisZiebebis arsebobas<br />

da efeqturobas, romelTa meSveobiT,<br />

Cxrekis SemTxvevaSi, TviTneburi qmedebebis<br />

Tavidan acileba xdeba. Tu adgilobriv doneze<br />

xelSeuxeblobis garantiebi efeqturi<br />

araa, maSin sasamarTlo Tvlis, rom konvenciis<br />

me-8 muxli irRveva.<br />

sasamarTlo praqtikis ganviTarebis paralelurad,<br />

pr<strong>of</strong>esiuli saqmianobis adgilis xel-<br />

Seuxeblobis dacvis garantiebi gaizarda fizikur<br />

pirebTan mimarTebaSi. Tavdapirvelad,<br />

mxolod fizikur pirebze vrceldeboda pr<strong>of</strong>esiuli<br />

saqmianobis adgilis xelSeuxeblobis<br />

dacvis garantia, xolo amJamad kompaniebs, anu<br />

iuridiul pirebsac, aqvT dacvis garantiis<br />

moTxovnis ufleba.<br />

dabolos, sasamarTlo praqtikis winaSe pr<strong>of</strong>esiuli<br />

saqmianobis adgilis xelSeuxeblobis<br />

cnebis gavrcobis sakiTxi dadga. sasamarTlom<br />

uari Tqva pr<strong>of</strong>esiuli saqmianobis adgilis<br />

cnebaSi gaeerTianebina adgili, sadac warmoeba<br />

mimdinareobda, radgan sacxovrebeli adgilis<br />

yoveldRiur da logikur interpretacias<br />

ar Seesabameboda, franguli pr<strong>of</strong>esiuli samy<strong>of</strong>i<br />

adgilis gagebiTac ki. pr<strong>of</strong>esiuli saqmianobis<br />

adgilad iTvleba mxolod is adgili,<br />

saidanac biznesis marTva xdeba.<br />

(Lausanne, July 2008)<br />

56


pr<strong>of</strong>esiuli saqmianobis adgilis xelSeuxeblobis dacva adamianis uflebaTa evropuli konvenciis farglebSi<br />

bibliografia<br />

T.Barkhuysen and M.L.van Emmerik, A Comparative<br />

View on the Execution <strong>of</strong> Judgments <strong>of</strong> the European<br />

<strong>Court</strong> <strong>of</strong> Human Rights, in: Th.Christou and J.P.Raymond,<br />

(eds.), European <strong>Court</strong> <strong>of</strong> Human Rights – Remedies and<br />

Execution <strong>of</strong> Judgments, London 2005<br />

A.W.Heringa and L.Zwaak, in: P.Van Dijk e.a. (eds.)<br />

Theory and Practice <strong>of</strong> the European Convention on Human<br />

Rights, Antwerpen/Oxford 2006<br />

Jacobs & White (C.Owey & R.C.A.White), The European<br />

Convention on Human Rights, Oxford 2002<br />

E.Kastanas, Unité et diversité : notions autonomes et<br />

marge d’appréciation des Etats dans la jurisprudence<br />

de la Cour européenne des droits de l’homme, Bruxelles<br />

1996<br />

Ph. Leach, Taking a Case to the European <strong>Court</strong> <strong>of</strong> Human<br />

Rights, Oxford 2005<br />

D.Popović, Evropski sud za ljudska prava / European<br />

<strong>Court</strong> <strong>of</strong> Human Rights, Beograd 2008<br />

J.F.Renucci, Droit européen des droits de l’homme,<br />

Paris 2002<br />

J.Shaw, Law <strong>of</strong> the European Union, New York 2000<br />

F.Sudre, Droit européen et international des droits de<br />

l’homme, Paris 2005<br />

57


joni xecuriani<br />

saqarTvelos sakonstitucio<br />

sasamarTlos uflebamosileba<br />

referendumisa da arCevnebis<br />

konstituciurobis sakiTxebze<br />

joni xecuriani<br />

iuridiul mecnierebaTa doqtori, pr<strong>of</strong>esori,<br />

saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis<br />

wevr-korespondenti.<br />

sakonstitucio sasamarTlos am uflebamosilebam<br />

2005 wlis 27 dekembris konstituciuri<br />

kanoniT 1 mniSvnelovani cvlileba ganicada.<br />

am cvlilebamde sakonstitucio sasamarTlos<br />

uflebamosileba am nawilSi Semdegnairad iyo<br />

Camoyalibebuli: saqarTvelos sakonstitucio<br />

sasamarTlo `ixilavs referendumisa da arCevnebis<br />

konstituciurobis sakiTxTan dakavSirebul<br />

davas (saqarTvelos konstituciis 89-e<br />

muxlis pirveli punqtis `d~ qvepunqti)~. am<br />

uflebamosilebis farglebSi sakonstitucio<br />

sasamarTlo ganixilavda uSualo demokratiis<br />

ori umniSvnelovanesi formis – referendumisa<br />

da arCevnebis daniSvnis (an ardaniSvnis),<br />

sareferendumo sakiTxis, referendumisa da<br />

arCevnebis Catarebis konstituciurobis Taobaze<br />

wamoWril davebs.<br />

saqarTvelos konstitucia, samarTlebrivi<br />

saxelmwifosaTvis referendumisa da arCevnebis<br />

gansakuTrebuli mniSvnelobidan gamomdinare,<br />

mTel rig moTxovnebs iTvaliswinebs<br />

uSualo demokratiis am formebis gamoyenebas-<br />

Tan dakavSirebiT. zemoaRniSnul konstituciur<br />

cvlilebamde sakonstitucio sasamarTlos<br />

amocanas warmoadgenda, daedgina (ra Tqma<br />

unda, saTanado subieqtis momarTvis SemTxveva-<br />

Si), ramdenad iyo daculi qveynis ZiriTadi kanonis<br />

moTxovnebi referendumisa da arCevnebis<br />

institutebis gamoyenebis dros. rac Seexeba am<br />

institutebis momwesrigebeli normebis (iseve,<br />

rogorc sxva nebismieri normis Tu normatiuli<br />

aqtis) konstituciurobis sakiTxs, misi<br />

1<br />

`saqarTvelos sakanonmdeblo macne~, #1, 04.01.06, muxli 2.<br />

gadawyveta sakonstitucio sasamarTlos sxva<br />

uflebamosilebebis farglebSi iyo SesaZlebeli.<br />

maSasadame, subieqts SeeZlo, sadavod ar<br />

gaexada (da SesaZlebelia, marTlac ar iyo sadavo)<br />

arCevnebis an referendumis momwesrigebeli<br />

normebis konstituciuroba da uSualod<br />

moeTxova Casatarebeli an Catarebuli arCevnebis<br />

(referendumis) konstituciurobis Semowmeba.<br />

magaliTad, saqarTvelos sakonstitucio<br />

sasamarTlos plenumma 2001 wels ganixila<br />

saqarTvelos parlamentis wevrTa sami jgufis<br />

(TiToeuli jgufi saqarTvelos parlamentis<br />

wevrTa aranakleb erT mexuTeds Seadgenda)<br />

sarCelebi saqarTvelos centraluri saarCevno<br />

komisiis winaaRmdeg 2 . mosarCeleebi moi-<br />

Txovdnen, sakonstitucio sasamarTlos saqarTvelos<br />

konstituciis 49-e muxlis pirvel<br />

punqtTan mimarTebiT arakonstituciurad<br />

ecno: 1) abaSis saarCevno olqSi saqarTvelos<br />

parlamentis 1999 wlis 14 noembris maJoritaruli<br />

sistemiT Catarebuli arCevnebis meore<br />

turis daniSvna da Catareba; 2) foTis saar-<br />

Cevno olqSi saqarTvelos parlamentis 1999<br />

wlis 14 noembers Catarebuli maJoritaruli<br />

arCevnebis meore turis Sedegebi; 3) saqarTvelos<br />

centraluri saarCevno komisiis 1999 wlis<br />

19 noembris dadgenileba `walenjixis saarCevno<br />

olqis #13 saarCevno ubanSi xelaxali xmis<br />

micemis Sedegebis baTilad cnobis Sesaxeb~.<br />

saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos<br />

plenumma 2001 wlis 30 martis gadawyvetilebiT<br />

samive sarCeli daakmay<strong>of</strong>ila, radganac<br />

dadgenilad miiCnia, rom zemoaRniSnul olqeb-<br />

Si arCevnebi Catarda saqarTvelos konstituciis<br />

49-e muxlis pirveli punqtis moTxovnaTa<br />

darRveviT, romlis Tanaxmad, parlamentis ar-<br />

Cevnebi unda Catardes sayovelTao, Tanaswori<br />

da pirdapiri saarCevno uflebis safuZvelze,<br />

2<br />

saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo. gadawyvetilebebi,<br />

2000-2001, Tbilisi, 2003w., gv. 73-94.<br />

58


saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos uflebamosileba referendumisa da arCevnebis konstituciurobis sakiTxebze<br />

faruli kenWisyriT. sakonstitucio sasamarTlom<br />

aRniSnuli gadawyvetilebis misaRebad<br />

saWiro garemoebebi daadgina konstituciuri<br />

sarCelebis monacemebis, sakonstitucio samarTalwarmoebis<br />

monawileTa gamosvlebisa<br />

da ganmartebebis, mowmeTa Cvenebebisa da saqmeSi<br />

arsebuli werilobiTi mtkicebulebebis<br />

gaanalizebis safuZvelze, e.i. sakonstitucio<br />

sasamarTlom mocemul saqmeze arCevnebi cno<br />

arakonstituciurad faqtobriv garemoebebze<br />

dayrdnobiT ise, rom arCevnebis momwesrigebeli<br />

normebis konstituciurobis sakiTxi saer-<br />

Tod ar dasmula.<br />

meore saqme, romelic ganixila saqarTvelos<br />

sakonstitucio sasamarTlom 2005 wels<br />

`saqarTvelos moqalaqeebi – guram sanaZe<br />

da irakli kotetiSvili saqarTvelos parlamentis<br />

winaaRmdeg~, Seexeboda saqarTvelos<br />

organuli kanonis `saqarTvelos saarCevno<br />

kodeqsis~ me-9 muxlis me-12 punqtis konstituciurobas<br />

saqarTvelos konstituciis 28-e<br />

muxlis pirvel punqtTan mimarTebiT 3 .<br />

sadavo normis mixedviT, `akrZalulia<br />

amomrCevelTa siebSi cvlilebebis Setana ar-<br />

Cevnebis dRemde bolo 10 dRis ganmavloba-<br />

Si, xolo arCevnebis dRemde me-19-dan me-10<br />

dRemde cvlileba Seitaneba mxolod sasamarTlos<br />

gadawyvetilebiT~. mosarCele aRniSnavda,<br />

rom igi swored arCevnebis dRes dabrunda<br />

mivlinebidan, mivida saarCevno ubanSi, sadac<br />

aRmoCda, rom igi saarCevno siaSi ar iyo Setanili<br />

da, amis gamo, xmis micemis ufleba<br />

ar misces. aqedan gamomdinare, mosarCele<br />

miiCnevs, rom saarCevno kodeqsis sadavo norma<br />

xely<strong>of</strong>s saqarTvelos konstituciis 28-e<br />

muxlis pirveli punqtiT aRiarebul da garantirebul<br />

mis saarCevno uflebas. saqarTvelos<br />

sakonstitucio sasamarTlom 2005 wlis 24<br />

ianvris gadawyvetilebiT, daakmay<strong>of</strong>ila sar-<br />

Celi da arakonstituciurad cno saarCevno<br />

kodeqsis zemoaRniSnuli norma, radganac igi<br />

usafuZvlod zRudavda moqalaqis saarCevno<br />

uflebas. sakonstitucio sasamarTlom savsebiT<br />

marTebulad aRniSna, rom amomrCevelTa<br />

siebis formireba Sesabamis saxelmwifo uwyebaTa<br />

movaleobaa. roca moqalaqe maTi mizeziT<br />

ar iqna Setanili amomrCevelTa saerTo siaSi,<br />

es ar unda iyos saarCevno uflebis SezRudvis<br />

safuZveli. saarCevno kodeqsi unda iZleodes<br />

3<br />

saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo. gadawyvetilebebi,<br />

2005, Tbilisi, 2006w., gv.5-17.<br />

Sesabamisi konstituciuri uflebis ara formalurad,<br />

aramed realurad ganxorcielebis<br />

SesaZleblobas.<br />

am saqmeze sakonstitucio sasamarTlom<br />

arakonstituciurad cno arCevnebis momwesrigebeli<br />

norma, ise, rom Tavad arCevnebis<br />

konstituciurobis sakiTxi ar dasmula.<br />

aseTi iyo gansaxilvel sferoSi saqarTvelos<br />

sakonstitucio sasamarTlos uflebamosileba<br />

da misi gamoyenebis praqtika, romelic,<br />

Cveni azriT, savsebiT pasuxobda arCevnebisa<br />

da referendumis sakiTxebTan dakavSirebiT<br />

konstituciuri kanonierebis sasamarTlo<br />

dacvis uzrunvely<strong>of</strong>is amocanebs.<br />

2005 wlis miwuruls saqarTvelos konstituciaSi<br />

ganxorcielebuli cvlilebebis Sedegad,<br />

sakonstitucio sasamarTlos zemoaRniSnuli<br />

ori damoukidebeli uflebamosileba<br />

gaerTianda da erT saxeobad Camoyalibda. sakanonmdeblo<br />

novaciam iseTi saxe miiRo, rom<br />

amieridan mxolod arCevnebis an referendumis<br />

konstituciurobis Semowmeba sakonstitucio<br />

sasamarTlos ar SeeZleba.<br />

sakonstitucio sasamarTlo mxolod im<br />

SemTxvevaSi ganixilavs arCevenebis an referendumis<br />

konstituciurobis sakiTxs, Tu Sesabamisi<br />

subieqti imavdroulad daayenebs<br />

arCevnebis (referendumis) momwesrigebeli<br />

normebis konstituciurobis sakiTxsac. maSasadame,<br />

Tu arCevnebis an referendumis momwesrigebeli<br />

normebis konstituciurobaSi eWvi<br />

aravis Seaqvs, magram arCevnebi an referendumi<br />

Catarda am normebisa da konstituciis moTxovnaTa<br />

darRveviT, maSin es sakiTxi sakonstitucio<br />

sasamarTlos gansjadi ver iqneba.<br />

rac Seexeba arCevnebis (referendumis) momwesrigebeli<br />

normebis arCevnebisagan (referendumisagan)<br />

damoukideblad, calke ganxilvis<br />

SesaZleblobas, Cveni azriT, sakonstitucio<br />

sasamarTlos uflebamosilebaSi am TvalsazrisiT<br />

araferi Secvlila. sakonstitucio sasamarTlo<br />

zemoaRniSnuli cvlilebebis Semdegac<br />

uflebamosilia, calke ganixilos arCevnebis<br />

an referendumis momwesrigebeli normebis<br />

konstituciurobis sakiTxi, misTvis konstituciiTa<br />

da kanonmdeblobiT miniWebuli normakontrolis<br />

farglebSi. magaliTad, sakonstitucio<br />

sasamarTlos SeuZlia saqarTvelos<br />

konstituciis 89-e muxlis pirveli punqtis `v~<br />

qvepunqtiTa da `saqarTvelos sakonstitucio<br />

sasamarTlos Sesaxeb~ saqarTvelos organuli<br />

59


joni xecuriani<br />

kanonis me-19 muxlis pirveli punqtis `e~ qvepuqtiT<br />

gaTvaliswinebuli kompetenciiT, moqalaqis<br />

sarCelis safuZvelze, ganixilos da<br />

gadawyvitos saarCevno kodeqsis ama Tu im normis<br />

konstituciurobis sakiTxi saqarTvelos<br />

konstituciis meore TaviT aRiarebul adamianis<br />

ZiriTad uflebebTan da TavisuflebebTan<br />

mimarTebiT. es magaliTi imitomac moviyvaneT,<br />

rom moqalaqes, sakonstitucio sasamarTlos<br />

Sesaxeb saqarTvelos kanonmdeblobis mixedviT,<br />

ara aqvs ufleba, idavos arCevnebis (referendumis)<br />

konstituciurobaze, magram mas aqvs<br />

SesaZlebloba, idavos arCevnebis (referendumis)<br />

momwesrigebeli normebis konstituciurobis<br />

Taobaze.<br />

maSasadame, sakonstitucio sasamarTlos<br />

uflebamosilebaSi zemoaRniSnuli cvlilebis<br />

ganxorcielebis Semdeg, sakonstitucio sasamarTlos<br />

kompetencia arCevnebisa da referendumis<br />

konstituciurobis sakiTxis gadawyvetasTan<br />

mimarTebiT Semdegnairad Camoyalibda:<br />

1) sakonstitucio sasamarTlo uflebamosilia,<br />

arCevnebisa da referendumis konstituciurobis<br />

sakiTxi ganixilos mxolod<br />

maTi momwesrigebeli normebis konstituciurobis<br />

sakiTxTan erTad;<br />

2) sakonstitucio sasamarTlos ara aqvs<br />

uflebamosileba, ganixilos mxolod ar-<br />

Cevnebisa da referendumis konstituciurobis<br />

sakiTxi;<br />

3) sakonstitucio sasamarTlo uflebamosilia,<br />

calke ganixilos arCevnebisa da<br />

referendumis momwesrigebeli normebis<br />

konstituciurobis sakiTxi.<br />

sakonstitucio sasamarTlos sruliad damoukidebeli<br />

ori kompetenciis gaerTianebam,<br />

maTi erTad ganxilvis davaldebulebam, erTi<br />

mxriv, gamoiwvia sakonstitucio sasamarTlos<br />

uflebamosilebaTa farglebis SezRudva,<br />

xolo meore mxriv, warmoSva gaugebrobebi,<br />

romlebic usaTuod iCenen Tavs am uflebamosilebis<br />

gamoyenebisas sasamarTlos praqtikaS i.<br />

magaliTad, Tu dava Seexeba Casatarebeli<br />

arCevnebis (referendumis) konstituciurobas,<br />

maSin sakonstitucio sasamarTlos<br />

mier arCevnebis momwesrigebeli normebis<br />

arakonstituciurad cnoba gamoricxavs maT<br />

gamoyenebas Casatarebeli arCevnebisas, radganac<br />

saqarTvelos konstituciis Tanaxmad,<br />

aseT samarTlebriv normebs iuridiuli Zala<br />

aRar eqnebaT sakonstitucio sasamarTlos Sesabamisi<br />

gadawyvetilebis gamoqveynebis momentidan<br />

(89-e muxlis me-2 punqti). am SemTxveva-<br />

Si sakonstitucio sasamarTlo, praqtikulad,<br />

verc imsjelebs Casatarebeli arCevnebis (referendumis)<br />

konstituciurobaze. sakonstitucio<br />

sasamarTlos uflebamosileba aseT<br />

SemTxvevaSi normakontrolis farglebs ver<br />

gascdeba.<br />

igive problemebi warmoiSoba ukve Catarebuli<br />

arCevnebis (referendumis) konstituciurobasTan<br />

dakavSirebuli davis ganxilvisas,<br />

radganac kanonmdebelma am sferoSi<br />

sakonstitucio sasamarTlos uflebamosileba<br />

uSualod daukavSira arCevnebis (referendumis)<br />

momwesrigebeli normebis konstituciurobis<br />

sakiTxis garkvevas, bunebrivia,<br />

sakonstitucio sasamarTlos ar SeuZlia ar-<br />

Cevnebis (referendumis) Catarebisas gamovlenili<br />

konstituciis normebis moTxovnaTa<br />

darRvevis faqtebi gamoikvlios, daadginos<br />

da Seafasos. misi amocana ukve sxva ramea. man,<br />

uwinares yovlisa, unda gadawyvitos sakiTxi<br />

- konstituciuria Tu ara arCevnebis (referendumis)<br />

momwesrigebeli sadavod gamxdari<br />

normebi. amis Semdeg, magram imave sasamarTlo<br />

ganxilvis farglebSi, Tu sakonstitucio sasamarTlo<br />

arakonstituciurad miiCnevs gasaCivrebul<br />

normebs, man unda gadawyvitos<br />

meore sakiTxic, kerZod, ramdenad imoqmeda<br />

am arakonstituciurma normebma Catarebuli<br />

arCevnebis (referendumis) konstituciurobaze.<br />

TiTqos yvelaferi naTelia. arakonstituciuri<br />

normebis safuZvelze Catarebuli<br />

arCevnebi (referendumi) arakonstituciurad<br />

unda CiTvalos. magram, Cveni azriT, saqme ase<br />

martivad ar unda iyos.<br />

saqme isaa, rom sakonstitucio sasamarTlos<br />

mier arakonstituciurad cnobili arCevnebis<br />

momwesrigebeli norma, rogorc es ukve<br />

zemoT aRvniSneT, iuridiul Zalas dakargavs<br />

mxolod sakonstitucio sasamarTlos Sesabamisi<br />

gadawyvetilebis gamoqveynebis momentidan,<br />

amitom igi ver gamoiwvevs mis safuZvelze<br />

ukve Catarebuli arCevnebis arakonstituciurad<br />

cnobasa da misi Sedegebis baTilobas.<br />

sakonstitucio sasamarTlos am gadawyetilebas<br />

mxolod momavali arCevnebisTvis eqneba<br />

mniSvneloba, kerZod, arakonstituciurad<br />

cnobili norma ver iqneba gamoyenebuli Semdgomi<br />

arCevnebisas.<br />

60


saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos uflebamosileba referendumisa da arCevnebis konstituciurobis sakiTxebze<br />

zemoaRniSnuli magaliTebi, Cveni azriT, naTlad<br />

gviCveneben, rom saWiroa, arCevnebisa da<br />

referendumis konstituciurobis sakiTxebze<br />

sakonstitucio sasamarTlos uflebamosilebis<br />

sakanonmdeblo reglamentacia daubrundes<br />

2005 wlis 27 dekembris konstituciuri kanonis<br />

miRebamde arsebul mdgomareobas, e.i. arCevnebis<br />

(referendumis) momwesrigebeli normebis<br />

konstituciurobis da arCevnebis (referendumis)<br />

konstituciurobasTan dakavSirebuli<br />

davebis ganxilvis kompetencia Camoyalibdes<br />

sakonstitucio sasamarTlos or damoukidebel<br />

uflebamosilebad.<br />

sayuradReboa is garemoebac, rom 2005 wlis<br />

27 dekembris konstituciuri kanonis miRebis<br />

Semdeg ar y<strong>of</strong>ila Setanili Sesabamisi cvlilebebi<br />

sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb<br />

kanonmdeblobaSi. `saqarTvelos sakonstitucio<br />

sasamarTlos Sesaxeb~ saqarTvelos organul<br />

kanonSi sakonstitucio sasamarTlos es<br />

uflebamosileba kvlav Tavdapirveli redaqciiT<br />

aris gadmocemuli, kerZod, sakonstitucio<br />

sasamarTlo uflebamosilia, ganixilos da<br />

gadawyvitos `dava referendumis an arCevnebis<br />

konstituciurobis Sesaxeb~ (me-19 muxlis pirveli<br />

punqtis `d~ qvepunqti).<br />

bunebrivia, sakonstitucio saamarTlos am<br />

uflebamosilebasTan dakavSirebuli sakiTxebi<br />

`saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb~<br />

saqarTvelos organul kanonSi gansaxilveli<br />

uflebamosilebis Sinaarsis Sesabamisad<br />

aris mowesrigebuli _ ise, rom ar aris gaTvaliswinebuli<br />

zemoaRniSnuli konstituciuri<br />

cvlilebis arsi, arada konstituciuri novacia<br />

moiTxovda arCevnebTan (referendumTan)<br />

dakavSirebuli sakonstitucio sasamarTlos<br />

uflebamosilebis axlebur reglamentacias<br />

specialur sakanonmdeblo aqtebSi. kanonmdebelma<br />

es jer-jerobiT ar an ver gaakeTa.<br />

miuxedavad amisa, saWirod migvaCnia, arsebuli<br />

sakanonmdeblo normebis mixedviT ganvixiloT<br />

am uflebamosilebis Sinaarsi da farglebi.<br />

uwinares yovlisa, saWiroa gairkves, Tu romeli<br />

organos an Tanamdebobis piris arCevnebis<br />

konstituciurobis Semowmebis sakiTxi Sedis<br />

sakonstitucio sasamarTlos uflebamosilebaSi.<br />

rogorc cnobilia, arCevnebis sakiTxebs<br />

awesrigebs saqarTvelos organuli kanoni `saqarTvelos<br />

saarCevno kodeqsi~ 4 . am kanonis<br />

4<br />

saqarTvelos sakanonmdeblo macne, 2001 wlis 22 agvisto,<br />

#25, muxli 107.<br />

Tanaxmad, arCevnebSi moiazreba `sajaro xelisuflebis<br />

warmomadgenlobiTi organoebis da<br />

sajaro xelisuflebis Tanamdebobis pirTa ar-<br />

Ceva sayovelTao arCevnebiT~ (me-3 muxlis `a~<br />

punqti). radganac sajaro xelisuflebis cneba<br />

moicavs rogorc saxelmwifo xelisuflebis,<br />

ise adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebs,<br />

amitom arCevnebSi `saqarTvelos saarCevno<br />

kodeqsis~ mixedviT, igulisxmeba saqarTvelos<br />

prezidentis, saqarTvelos parlamentis,<br />

adgilobrivi TviTmmarTvelobis warmomadgenlobiTi<br />

organos – sakrebulos, gamgeblisa<br />

da meris arCevnebi (pirveli muxli). `saqar-<br />

Tvelos sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb~<br />

organuli kanonic swored amis Sesabamisad<br />

gansazRvravs sakonstitucio kontrols ar-<br />

CevnebTan mimarTebiT, kerZod, am kanonis 37-e<br />

muxlis, agreTve sxva normebis Sinaarsidanac<br />

Cans, rom saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo<br />

uflebamosilia, ganixilos saqarTvelos<br />

prezidentis, saqarTvelos parlamentis<br />

da adgilobrivi TviTmmarTvelobis warmomadgenlobiTi<br />

organos – sakrebulos, gamgeblis,<br />

meriis arCevnebis konstituciurobasTan<br />

dakavSirebuli davebi.<br />

gansaxilveli uflebamosilebis farglebSi<br />

davis sagani SeiZleba iyos saqarTvelos prezidentis,<br />

saqarTvelos parlamentis, adgilobrivi<br />

TviTmmarTvelobis warmomadgenlobiTi<br />

organos – sakrebulos, gamgeblis da meris<br />

arCevnebis daniSvnisa da Catarebis Taobaze<br />

saqarTvelos konstituciis moTxovnaTa savaraudo<br />

darRvevis faqtebi.<br />

arCevnebis konstituciurobis Semowmeba<br />

sakonstitucio sasamarTlos SeuZlia mxolo d<br />

im SemTxvevaSi, Tu misi momwesrigebeli norma<br />

mocemulia konstituciaSi. bunebrivia, saarCevno<br />

procesis momwesrigebeli yvela norma ver<br />

iqneba konstituciiT dadgenili. konstitucia<br />

gansazRvravs arCevnebis mxolod ZiriTad,<br />

arsebiT sakiTxebs, arCevnebis gamarTvis Ziri-<br />

Tad principebs. amitom sakonstitucio sasamarTlos<br />

gansjis sferoSi SeiZleba Sediodes<br />

konstituciis mxolod am principebisa da<br />

normebis darRvevis konkretuli faqtebi,<br />

rac SeiZleba gamoxatuli iyos rogorc<br />

samarTleb riv aqtebSi, ise saTanado subieqtebis<br />

qmedobi T.<br />

zemoaRniSnulis gaTvaliswinebiT, arCevnebis<br />

konstituciurobis Taobaze saqarTvelos<br />

sakonstitucio sasamarTlos uflebamosileba<br />

61


joni xecuriani<br />

moicavs davebis ganxilvasa da gadawyvetas<br />

Semdeg sakiTxebze:<br />

1. saqarTvelos prezidentis arCevnebi dainiSna<br />

saqarTvelos konstituciis 70-e<br />

muxlis me-7 punqtis, me-10 punqtis an/<br />

da 76-e muxlis me-3 punqtis moTxovnaTa<br />

darRveviT an ar dainiSna amave moTxovna-<br />

Ta miuxedavad;<br />

2. saqarTvelos prezidentis arCevnebi gaimarTa<br />

saqarTvelos konstituciis 28-e<br />

muxlis an/da 70-e muxlis moTxovnaTa<br />

darRveviT;<br />

3. saqarTvelos parlamentis saerTo an xelaxali<br />

arCevnebi, an arCevnebi parlamentis<br />

wevris uflebamosilebis vadamde<br />

Sewyvetis gamo, dainiSna saqarTvelos<br />

konstituciis 50-e muxlis me-3 punqtis,<br />

me-5 punqtis an/da 73-e muxlis me-2 punqtis<br />

moTxovnaTa darRveviT an ar dainiSna<br />

amave moTxovnaTa miuxedavad;<br />

4. saqarTvelos parlamentis arCevnebi gaimarTa<br />

saqarTvelos konstituciis 28-e<br />

muxlis, 49-e muxlis pirveli da me-2<br />

punqtebis an/da 50-e muxlis moTxovnaTa<br />

darRveviT;<br />

5. adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoTa<br />

arCevnebi dainiSna saqarTvelos<br />

konstituciis me-2 muxlis me-4 punqtis<br />

an/da 73-e muxlis me-2 punqtis moTxovna-<br />

Ta darRveviT an ar dainiSna amave moTxovnaTa<br />

miuxedavad;<br />

6. adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoTa<br />

arCevnebi gaimarTa saqarTvelos<br />

konstituciis me-2 muxlis me-4 punqtis<br />

an/da 28-e muxlis moTxovnaTa darRveviT.<br />

rac Seexeba referendumis konstituciurobas,<br />

amasTan dakavSirebiT sakonstitucio sasamarTlos<br />

gansjadi SeiZleba iyos dava Semdeg<br />

sakiTxebze:<br />

1. referendumi dainiSna saqarTvelos<br />

konstituciis 74-e muxlis pirveli punqtis<br />

moTxovnaTa darRveviT an ar dainiSna<br />

amave moTxovnaTa miuxedavad;<br />

2. referendumis Catareba ewinaaRmdegeba<br />

saqarTvelos konstituciis 74-e muxlis<br />

me-2 punqtis moTxovnebs;<br />

3. referendumi Catarebulia saqarTvelos<br />

konstituciis 74-e muxlis me-3 punqtis<br />

moTxovnaTa darRveviT.<br />

Cveni azriT, saqarTvelos sakonstitucio<br />

sasamarTlos uflebamosileba am sferoSi<br />

mxolod zemoaRniSnuliT ar unda Semoifarglebodes.<br />

saWiroa sasamarTlo xelisuflebis<br />

rolis axleburad gaazreba da misi kidev<br />

ufro gaZliereba arCevnebis gziT xelisuflebis<br />

organoTa formirebis procesSi, kerZod,<br />

mizanSewonili iqneba, Tu mTeli saarCevno<br />

procesi sakonstitucio da saerTo sasamarTloebis<br />

mier warimarTeba. am mizniT, uwinares<br />

yovlisa, mkafiod unda gaimijnos sasamarTlo<br />

xelisuflebis am or institucias Soris saar-<br />

Cevno kompenteciebi. saerTo sasamarTloebis<br />

amocana unda iyos arCevnebis mimdinareobisas<br />

wamoWrili sadavo sakiTxebis operatiulad<br />

gadawyveta (magaliTad, amomrCevelTa siaSi<br />

uzustobis faqtebis ganxilva-gadawyveta da<br />

sxva). sakonstitucio sasamarTlos uflebamosilebis<br />

farglebSi ki unda moeqces, arCevnebis<br />

daniSvnidan dawyebuli, mTel saarCevno<br />

procesze zedamxedveloba, arCevnebis Sedegebis<br />

dadgena da gamocxadeba. saarCevno administracia<br />

unda Sedgebodes sajaro mosamsaxureebisgan<br />

da sakonstitucio sasamarTlos<br />

kontroliT moqmedebdes.<br />

daaxloebiT msgavsi sistemaa safrangeTSi,<br />

sadac kvazisasamarTlo organo – sakonstitucio<br />

sabWo axorcielebs am funqcias 5 . sxva<br />

qveynebSi ki saarCevno administraciebSi uSualod<br />

monawileoben mosamarTleebi an magistraturis<br />

umaRlesi sabWos mier arCeuli<br />

pirebi (dania, albaneTi, estoneTi, latvia,<br />

moldova, <strong>pol</strong>oneTi, <strong>kosta</strong>-rika) 6 .<br />

amasTan dakavSirebiT sagulisxmoa arCevnebis<br />

sakiTxebze veneciis komisiis (evropuli<br />

komisia demokratiisaTvis samarTlis meSveobiT)<br />

mier miRebuli saxelmZRvanelo miTiTebebi,<br />

romlebic sistematizebulia evrosabWos<br />

saparlamento asambleis mier 2003 wels damtkicebul<br />

saarCevno kodeqsSi. am kodeqsis 75-e<br />

muxlSi naTqvamia, rom, rogorc wesi, saarCevno<br />

komisiis SemadgenlobaSi unda Sediodnen:<br />

`mosamarTle an iuristi: iq, sadac arCevnebis<br />

administraciaze pasuxismgebloba sasamarTlo<br />

organos akisria, misi damoukidebloba<br />

procesis sajaroobiT unda iyos garantire-<br />

5<br />

ix. Конституционный контроль в зарубежных странах. отв. ред. В.В.<br />

Маклаков. – М.: Норма, 2007, с. 192-196.<br />

6<br />

M. Tomozek. Judicial control <strong>of</strong> election in Czech Republic, Poland and<br />

Slovakia-guarantee <strong>of</strong> stability or demokratik legitimacy? “Конституционное<br />

правоcудие”, Вестник Конференции органов конституционного<br />

контроля стран молодой демократии, Выпуск 2(36) 2007,с.111-120.<br />

62


saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos uflebamosileba referendumisa da arCevnebis konstituciurobis sakiTxebze<br />

buli. sasamarTlos mier daniSnuli pirebi<br />

ar uda imy<strong>of</strong>ebodnen saarCevno subieqtebis<br />

daqvemdebarebaSi~ 7 .<br />

sakiTxis gadawyvetis aseTi modelis sasargeblod<br />

SeiZleba movitanoT Semdegi argumentebi:<br />

pirveli, sakonstitucio sasamarTlo yvelaze<br />

metad aris daculi saxelisuflo da<br />

partiuli gavlenisagan, mas aqvs damoukideblobis<br />

didi xarisxi da miukerZoebeli gadawyvetilebebis<br />

miRebis mometebuli SesaZleblobebi;<br />

meore, arCevnebis sferoSi sakonstitucio<br />

sasamarTlos uflebamosilebebis ganxorcieleba<br />

moxdeba arCevnebis Sedegebis gamocxadebamde<br />

da ara mis Semdeg, rogorc es moqmedi<br />

kanonmdeblobiTaa gaTvaliswinebuli.<br />

amis Sedegad, Tanamdebobis piris arCevnebis<br />

legitimurobis sakiTxi aRar xdeba sadavo da<br />

igi, sakonstitucio sasamarTlos dasturiT,<br />

Seudgeba Tavisi movaleobis Sesrulebas;<br />

mesame, sasamarTlo xelisufleba, romelic,<br />

rogorc wesi, iqmneba sakanonmdeblo da aRmasrulebeli<br />

xelisuflebebisagan, uSualod<br />

miiRebs monawileobas am ori xelisuflebis<br />

arCevnebis gziT formirebaSi, rac xelisuflebis<br />

StoTa Soris urTierTkontrolisa da<br />

gawonasworebis erT-erTi mniSvnelovani damatebiTi<br />

garanti iqneba.<br />

7<br />

ix. evropuli komisia demokratiisaTvis samarTlis meSveobiT<br />

(veneciis komisia). saarCevno kodeqsi. saxelmZRvanelo<br />

miTiTebebi da ganmartebiTi moxseneba. miRebul iqna veneciis<br />

komisiis 52-e sxdomaze (venecia, 18-19 oqtomberi, 2002).<br />

Tbilisi, 2003w., gv. 49.<br />

63


iakob futkaraZe<br />

sasamarTlo xelisufleba da<br />

ZiriTadi uflebebi saqarTvelos<br />

konstituciis axal redaqciaSi<br />

iakob futkaraZe<br />

saqarTvelos saxelmwifo sakonstitucio<br />

komisiis sasamarTlo xelisuflebisa da<br />

ZiriTadi uflebebis samuSao jgufis<br />

xelmZRvaneli, iuridiul mecnierebaTa<br />

doqtori, pr<strong>of</strong>esori.<br />

saqarTveloSi mzaddeba qveynis uzenaesi<br />

kanonis _ moqmedi konstituciis axali redaqciis<br />

proeqti da am mimarTulebiT intensiuri<br />

muSaoba mimdinareobs. Seiqmna saxelmwifo<br />

sakonstitucio komisia da ganisazRvra<br />

misi personaluri Semadgenloba. saqarTvelos<br />

prezidentis 2009 wlis 23 ivnisis brZanebulebiT<br />

damtkicda komisiis debuleba. Camoyalibebulia<br />

saxelmwifo sakonstitucio komisiis<br />

sakanonmdeblo xelisuflebis, prezidentis<br />

institutis, aRmasrulebeli xelisuflebis,<br />

sasamarTlo xelisuflebisa da ZiriTadi<br />

uflebebis, teritoriuli mowyobisa da adgilobrivi<br />

TviTmmarTvelobis, konstituciis<br />

gadasinjvis da sxva sakiTxTa samuSao jgufebi.<br />

xsenebuli debulebis mixedviT, sakonstitucio<br />

komisiis ZiriTadi amocanebia qveynis<br />

Tanamedrove, mdgradi da stabiluri ganviTarebis,<br />

samarTlis uzenaesobis, samoqalaqo sazogadoebasa<br />

da saxelmwifos Soris civiluri<br />

urTierTobebis uzrunvely<strong>of</strong>isaTvis Sesabamisi<br />

Sinaarsis konstituciuri kanonis proeqtis<br />

momzadeba. konstituciis gadasinjvis<br />

farglebSi moiazreba saxelmwifos boWva Ziri-<br />

Tadi uflebebiT, saxelisuflebo ganStoebaTa<br />

efeqtiani, gawonasworebuli sistema da sxva<br />

konstituciur debulebaTa axleburi xedva.<br />

saxelmwifo sakonstitucio komisia Sedgeba<br />

saqarTvelos prezidentis gankargulebiT gansazRvruli<br />

moqalaqeTa <strong>pol</strong>itikuri gaerTianebebis,<br />

arasamTavrobo organizaciebis, afxazeTisa<br />

da aWaris avtonomiuri respublikebis<br />

umaRlesi sabWoebis, y<strong>of</strong>ili samxreT oseTis<br />

avtonomiuri olqis teritoriaze droebiTi<br />

administraciul-teritoriuli erTeulis<br />

administraciis da saqarTvelos konstituciiT<br />

gansazRvruli saxelmwifo organoebisa<br />

da Tanamdebobis pirebis mier warmodgenili<br />

wevrebis, agreTve saqarTvelos prezidentis<br />

gankargulebiT gansazRvruli akademiuri personalisa<br />

da specialistebisagan.<br />

sakonstitucio komisiis personaluri Semadgenloba<br />

imeds iZleva, rom Seiqmneba kargi,<br />

xarisxiani saboloo produqti.<br />

samwuxarod, saxelmwifo sakonstitucio<br />

komisiaSi ar monawileoben arasaparlamento<br />

opoziciis warmomadgenlebi _ saqmis mcodne<br />

kargi specialistebi, <strong>pol</strong>itikuri moRvaweebi.<br />

isini sazogadoebriv sakonstitucio komisiaSi<br />

gaerTiandnen da calke saqmianoben. cxadia,<br />

saukeTeso varianti iqneboda sakonstitucio<br />

cvlilebebze erToblivad muSaoba, magram<br />

cal-calke muSaobiTac ar iqmneba didi tragedia:<br />

es xalxi mtrebi ki ara, mokeTeebi arian;<br />

kargia, rom problemebze isinic fiqroben da<br />

muSaoben. maTi muSaobis Sedegadac momzaddeba<br />

sakonstitucio cvlilebaTa proeqti. albaT,<br />

gamoinaxeba gzebi da saSualebebi rogorc<br />

erTi, ise meore mxaris nafiqralis SejerebisaTvis.<br />

amaze orive mxarem unda izrunos.<br />

radganac konstitucia aris ZiriTadi kanoni,<br />

uzenaesi kanoni, igi saTanado pativiscemiT<br />

mopyrobas moiTxovs. konstitucia rTuli<br />

da Zneli koleqtiuri Sromis produqtia. asea<br />

Seqmnili umravlesi qveynebis konstituciebi.<br />

Tavidanve, ms<strong>of</strong>lioSi pirveli konstituciis<br />

proeqtis SemuSavebiTa da miRebiT dadasturda,<br />

rom `didi kompromisebis~ gareSe qveynis<br />

srulfasovani ZiriTadi kanonis Seqmnis mcdeloba<br />

marcxisTvisaa ganwiruli. es saqarTvelosTvisac<br />

gasaTvaliswinebelia. aucilebeli<br />

kompromisebisaTvis farTo sazogadoebrioba<br />

da qveynis <strong>pol</strong>itikuri Zalebic mzad unda<br />

iyvne n.<br />

64


sasamarTlo xelisufleba da ZiriTadi uflebebi saqarTvelos konstituciis axal redaqciaSi<br />

saxelmwifo sakonstitucio komisiis muSaobisaTvis<br />

gansazRvrul mokle _ xuT-eqvsTvian<br />

periodSi SeuZlebeli iqneba mTliani proeqtis<br />

momzadeba. komisiis muSaoba ZiriTadad<br />

warmatebulad CaiTvleba, Tu moxdeba xelisuflebis<br />

ganStoebaTa gonivruli dabalanseba<br />

da saqarTvelosTvis Sesaferisi modelis SemuSaveba.<br />

amiT gadawydeba saqarTvelos axali<br />

saxelmwifoebrivi ganviTarebis yvelaze ufro<br />

mtkivneuli Sida problema.<br />

Tanamedrove saqarTvelos saxelmwifo mar-<br />

Tva-gamgebloba droulad dasaxvewia, Torem<br />

qveyana SeiZleba damRupvel CixSi Sevides. qveynis<br />

mmarTveloba uvargisi iqneba, Tu konstitucia<br />

moergeba ara mTeli sazogadoebis, aramed<br />

calkeuli pirovnebebisa da <strong>pol</strong>itikuri<br />

gaerTianebebis an gansazRvruli socialuri<br />

jgufebis interesebs.<br />

xangrZlivi stabiluri ganviTarebis TvalsazrisiT,<br />

saqarTvelo, qarTuli saxelmwifoebrioba<br />

ar imy<strong>of</strong>eba sasurvel mdgomareobaSi.<br />

kanonieri xelisuflebis iaraRiT damxobam<br />

1991-1992 wlebSi safuZveli daudo Tanamedrove<br />

qarTuli saxelmwifoebriobis damangrevel<br />

tendecias. ager TiTqmis 20 welia da<br />

problemad iqca, rom xelisuflebis cvla<br />

moxdes legitimur farglebSi da vadebSi, rogorc<br />

amas moiTxovs normaluri sazogadoebrivi<br />

da saxelmwifoebrivi cxovreba. albaT,<br />

mizanSewonili iqneba, Tu Camoyalibdeba mkafio<br />

konstituciuri danawesi, rom qveynis mxsnel<br />

revoluciad ki ara, aramed amboxebad<br />

CaiTvalos xalxis saxeliT xelisuflebis Sesacvlelad<br />

mowyobili yvela SeiaraRebuli<br />

moqmedeba.<br />

sakonstitucio reforma mravalmxrivi procesia<br />

da yvela sakiTxze erTad msjeloba<br />

SeuZlebelia. winamdebare statia umTavresad<br />

Seexeba saqarTvelos saxelmwifo sakonstitucio<br />

komisiis sasamarTlo xelisuflebisa<br />

da ZiriTadi uflebebis samuSao jgufis saqmianobis<br />

sferos, romelsac Seadgens qveynis<br />

konstituciis me-2 da me-5 Tavebi. saqarTvelos<br />

konstituciis es Tavebi, Sesabamisad,<br />

moicaven adamianis ZiriTad uflebebsa da Tavisuflebebs<br />

da sasamarTlo xelisuflebas.<br />

amasTan erTad, samuSao jgufis interesebis<br />

sferoSi unda moeqces agreTve konstituciis<br />

sxva Tavebis is normebi, principebi da debulebebi,<br />

romlebic sasamarTlo xelisuflebas<br />

an adamianis ZiriTad uflebebs Seexeba da<br />

ukavSirdeba. Temis umTavresi mimarTulebebi<br />

statiaSi mxolod zogadad da calkeuli savaraudo<br />

konstituciuri cvlilebebis magaliTze<br />

ganixileba.<br />

samuSao jgufis mizansa da saqmianobis ganmsazRvrel<br />

mimarTulebas warmoadgens, erTi<br />

mxriv, sasamarTlo xelisuflebis, sasamarTloebisa<br />

da mosamarTleebis damoukideblobis a<br />

da miukerZoeblobis uzrunvely<strong>of</strong>a, xolo,<br />

meore mxriv, adamianis ZiriTad uflebaTa da<br />

TavisuflebaTa dacvis myari da efeqturi<br />

konstituciuri garantiebis Camoyalibeba.<br />

Sesa muSavebelia qarTul sinamdvilesTan Sexamebuli<br />

samarTlebrivi meqanizmebi, romlebic<br />

maqsimalurad SeboWavs, daavaldebulebs<br />

saxelmwifo xelisuflebas da uzrunvely<strong>of</strong>s<br />

adamianis uflebaTa praqtikulad ganxorcielebas.<br />

jgufi iTvaliswinebs konstituciis Sesabamis<br />

TavebSi Camoyalibebuli normebis moqmedebis<br />

gamocdilebas. mxedvelobaSi miiReba maTi<br />

praqtikulad gamoyenebis Sedegebi, uary<strong>of</strong>i-<br />

Ti mxareebis gamovlineba. am gziT gamoikve-<br />

Teba sakanonmdeblo xarvezebi, deformaciebi<br />

da gadaxrebi, gairkveva maTi mizezebi da daisaxeba<br />

saTanado konstituciur-samarTlebrivi<br />

inovaciebi _ xarvezebis aRmosafxvrelad<br />

SemuSavdeba axali normebi, xolo arsebuli,<br />

magram nawilobriv Tu mTlianad uarsay<strong>of</strong>i<br />

debulebebi saWiroebisamebr, an Sesabamisi redaqciiT<br />

Camoyalibdeba, anda teqstidan amosa-<br />

Rebad iqneba rekomendebuli.<br />

saqarTvelos saxelmwifo sakonstitucio<br />

komisiis sasamarTlo xelisuflebisa da ZiriTadi<br />

uflebebis samuSao jgufma saqmianoba<br />

mimdinare wlis 8 ivliss daiwyo. statiaSi<br />

wamoWrili sxvadasxva sakiTxebi periodulad<br />

ganixileboda samuSao jgufis sxdomebze. zogierT<br />

maTganze msjeloba iyo agreTve saqar-<br />

Tvelos saxelmwifo sakonstitucio komisiis<br />

saredaqcio jgufis gafarToebul sxdomaze,<br />

romelic gaimarTa q. baTumSi 2009 wlis 5-7<br />

agvistos. amdenad, SeiZleba iTqvas, rom statiaSi<br />

erTgvarad warmodgenilia samuSao jgufis<br />

xanmokle _ faqtobrivad samkviriani saqmianobis<br />

ZiriTadi Sedegebi, anu mosazrebani<br />

saqarTvelos moqmedi konstituciis reformirebis<br />

calkeul sakiTxebze adamianis uflebebTan<br />

da sasamarTlo xelisuflebasTan mimar-<br />

TebiT. mTavari mimarTulebebi da savaraudo<br />

konkretuli konstituciuri cvlilebebi<br />

65


iakob futkaraZe<br />

dasaxulia jer sasamarTlo xelisuflebis,<br />

Semdeg ki ZiriTadi uflebebis sferoSi. um-<br />

Tavresad ganixileba sasamarTlo xelisuflebis<br />

konstituciuri safuZvlebis gajansaRebis<br />

problemebi. am TvalsazrisiT msjeloba iqneba<br />

sasamarTlo xelisuflebis orive ganStoebaze<br />

_ ZiriTadad saerTo sasamarTloebze, xolo<br />

nawilobriv, agreTve sakonstitucio sasamarTlos<br />

Sesaxeb.<br />

arsebobs mosazreba, rom saxelmwifo xelisuflebis<br />

saprezidento, sakanonmdeblo da<br />

aRmasrulebeli sferoebisagan gansxvavebiT,<br />

sasamarTlo xelisuflebis, agreTve ZiriTad<br />

uflebaTa dRevandel konstituciur mowesrigebaSi<br />

arsebiTad Sesacvleli bevri araferia.<br />

sinamdvileSi ki, rogorc aq, statiaSi moyvanili<br />

magaliTebiT irkveva, saqme sxvanairadaa<br />

da qarTuli saxelmwifoebrivi cxovrebis am<br />

sferoSi, umeteswilad ki sasamarTlo xelisuflebis<br />

konstituciur mowesrigebaSi arsebuli<br />

realuri viTareba saerTo sakonstitucio<br />

reformis aucileblobis erT-erTi angariSgasawevi<br />

argumentia.<br />

sasamarTlo xelisuflebis sferoSi, pirvel<br />

rigSi, saxelmwifo xelisuflebis am ganStoebis<br />

konstituciur-samarTlebrivi safuZvlebi,<br />

saxeldobr ki saerTo sasamarTloebis sakanonmdeblo<br />

bazaa mosagvarebeli. 1995 wlis<br />

konstituciis amoqmedebidan dRemde saqar-<br />

TveloSi arsebuli mdgomareoba aRniSnuli<br />

TvalsazrisiT sruliad miuRebeli da Zireulad<br />

Sesacvlelia. igi konstituciisadmi, anu<br />

Cveni saxelmwifos uzenaesi kanonisadmi upativcemulobis,<br />

misi abuCad agdebis, kanonierebis<br />

principis ugulebely<strong>of</strong>is gamoxatulebaa<br />

da araTu samarTlebrivi saxelmwifosTvis,<br />

aramed saerTod civilizebuli qveynisTvis<br />

Seuferebelia.<br />

ganvixiloT garemoebebi, romlebic safuZvlad<br />

udevs aseT mkacr, magram samarTlian<br />

da arsebuli mdgomareobis gamosworebisaTvis<br />

aucileblad saWiro Sefasebas. konkretulad,<br />

konstituciis 83-e muxlis me-2 punqtTan da<br />

90-e muxlis me-3 punqtTan mimarTebis TvalsazrisiT<br />

SevamowmoT organuli kanonebi saqarTvelos<br />

uzenaesi sasamarTlosa da saerTo<br />

sasamarTloebis Sesaxeb.<br />

konstituciis 90-e muxlis me-3 punqtis<br />

mixedviT, `saqarTvelos uzenaesi sasamarTlos<br />

uflebamosileba, organizacia, saqmianobisa da<br />

uzenaesi sasamarTlos wevrTa uflebamosilebis<br />

vadamde Sewyvetis wesi ganisazRvreba kanoniT~.<br />

mocemul SemTxvevaSi termin `kanonis~ xmareba<br />

iseTi msazRvreli sityvis gareSe, rogoricaa,<br />

saxeldobr, `organuli~, imis pirdapiri<br />

maCvenebelia, rom konstituciiT gaTvaliswinebulia<br />

Cveulebrivi, anu mimdinare kanonis<br />

miReba. miuxedavad amisa, 1999 wlis 12 maiss<br />

miRebuli iqna organuli kanoni `saqarTvelos<br />

uzenaesi sasamarTlos Sesaxeb.~ es yovlad<br />

warmoudgeneli da dauSvebelia _ konstituciiT<br />

dadgenilia erTi da keTdeba meore.<br />

gamamarTlebel garemoebad ver gamodgeba<br />

konstituciis `gardamavali debulebebis~ 107-<br />

e muxlis pirveli punqtis is debuleba, rom<br />

`konstituciis Sesabamisad sasamarTlo wyobilebis<br />

organuli kanonebis miRebamde ZalaSi<br />

rCeba sasamarTlo wyobilebis moqmedi kanonmdebloba~.<br />

aq naTqvamia is, rom sasamarTlo<br />

wyobilebis organuli kanonebi konstituciis<br />

Sesabamisad miiReba. konstituciaSi ki aseTi<br />

organuli kanonebi gaTvaliswinebuli ar aris<br />

da, maSasadame, maTi miReba marTlzomier movlenad<br />

ver CaiTvleba. 107-e muxlis citirebuli<br />

punqti mxolod imis maCvenebelia, rom<br />

sasamarTlo xelisuflebis konstituciur-samarTlebrivi<br />

safuZvlis gansazRvris sakiTxSi<br />

konstituciis calkeul debulebebs Soris<br />

SeuTanxmebloba da Seusabamobaa.<br />

damatebiT, isic sakiTxavia, Tu ra safuZvliT<br />

iqna miRebuli xsenebuli organuli<br />

kanoni 1999 wels. konstituciiTac rom y<strong>of</strong>iliyo<br />

gaTvaliswinebuli, igi, `gardamavali<br />

debulebebis~ 106-e muxlis me-3 punqtis Tanaxmad,<br />

ZiriTadi kanonis ZalaSi Sesvlidan<br />

2 wlis ganmavlobaSi, e.i. 1997 wlis 25 noembramde<br />

unda mieRoT.<br />

amgvarad, `saqarTvelos uzenaesi sasamarTlos<br />

Sesaxeb~ organul kanons konstituciuri<br />

safuZveli ar gaaCnia. igi, arsebiTad, ukanono<br />

kanonia.<br />

konstituciis 83-e muxlis me-2 punqtis Tavdapirveli<br />

redaqciiT, `marTlmsajulebas<br />

axorcieleben saerTo sasamarTloebi. maTi<br />

sistema da samarTalwarmoebis wesi dadgenilia<br />

kanoniT~. cxadia, rom konstitucia am SemTxvevaSic<br />

Cveulebrivi kanonis miRebas iTvaliswinebs.<br />

aqac, konstituciis sawinaaRmdegod,<br />

1997 wlis 13 ivniss miRebuli iqna organuli<br />

kanoni `saerTo sasamarTloebis Sesaxeb.~ igi,<br />

`saqarTvelos uzenaesi sasamarTlos Sesaxeb~<br />

66


sasamarTlo xelisufleba da ZiriTadi uflebebi saqarTvelos konstituciis axal redaqciaSi<br />

organuli kanonisagan gansxvavebiT, Tavsdeba<br />

konstituciiT dadgenil orwlian vadaSi.<br />

miuxedavad amisa, konstituciiT gansazRvruli<br />

Cveulebrivi kanonis nacvlad organuli<br />

kanonis miReba TviTnebobaa da, veraviTar<br />

SemTxvevaSi, kanonier aqtad ver CaiTvleba.<br />

amasTan dakavSirebiT, aRsaniSnavia erTi garemoeba:<br />

`saqarTvelos uzenaesi sasamarTlos<br />

Sesaxeb~ ukanonod miRebuli organuli kanonis<br />

moqmedeba kvlavac _ ager ukve meTerTmete<br />

welia _ grZeldeba. misgan gansxvavebiT,<br />

`saerTo sasamarTloebis Sesaxeb~ ukanonod<br />

miRebuli organuli kanonis moqmedebis kanonier<br />

farglebSi moqcevis mcdeloba Tumca<br />

sakmaod gvian, magram 9 wlis Semdeg mainc<br />

ganxorcield a.<br />

2006 wlis 27 dekembers konstituciis 83-e<br />

muxlis me-2 punqti Camoyalibda axali redaqciiT:<br />

`marTlmsajulebas axorcieleben saer-<br />

To sasamarTloebi. maTi sistema dadgenilia<br />

organuli kanoniT~.<br />

am cvlilebis miuxedavad, `saerTo sasamarTloebis<br />

Sesaxeb~ ukanonod miRebuli organuli<br />

kanoni, misi marTlzomierebis sagangebod<br />

dadasturebis gareSe, legitimurad mainc<br />

ver CaiTvleba. mTavari ki is metad uxerxuli<br />

Seusabamobaa, rom aRniSnuli cvlilebis Semdeg,<br />

dRevandeli mdgomareobiT, konstituciiT<br />

gaTvaliswinebulia, erTi mxriv, zogadad<br />

saerTo sasamarTloebis Sesaxeb organuli<br />

kanonis, xolo, meore mxriv, konkretulad<br />

uzenaesi sasamarTlos Sesaxeb Cveulebrivi<br />

kanonis miReba. saxelmwifo sakonstitucio<br />

komisiis sasamarTlo xelisuflebisa da ZiriTadi<br />

uflebebis samuSao jgufSi gamoTqmuli<br />

mosazrebis mixedviT, mizanSewonili da<br />

yovelmxriv gamarTlebuli iqneba, Tu konstituciiT<br />

amJamad gaTvaliswinebuli ori sxvadasxva<br />

donis normatiuli aqtis _ `saerTo sasamarTloebis<br />

Sesaxeb~ organuli kanonisa da<br />

`saqarTvelos uzenaesi sasamarTlos Sesaxeb~<br />

formalurad (konstituciis mixedviT) kanonis,<br />

xolo faqtobrivad miRebuli organuli<br />

kanonis nacvlad dadgindeba mxolod erTi _<br />

organuli kanoni `saerTo sasamarTloebis Sesaxeb~.<br />

am erTi normatiuli aqtiT ganisazRvreba<br />

yvela donis saerTo sasamarTlos (maT<br />

Soris _ saqarTvelos uzenaesi sasamarTlos)<br />

samarTlebrivi mdgomareoba.<br />

saqarTvelos konstituciis 83-e muxlis me-2<br />

punqtTan dakavSirebiT yuradRebas iqcevs is<br />

garemoebac, rom misi axali redaqciiT teqstidan<br />

amovarda `samarTalwarmoebis wesi~:<br />

Tavdapirveli teqsti iTvaliswinebda samar-<br />

Talwarmoebis wesis kanoniT dadgenis aucileblobas,<br />

rac aRar aris axal redaqciaSi.<br />

es dasafiqrebelia im mxriv, rom Teoriulad<br />

iqmneba samarTalwarmoebis wesis kanonqvemdebare<br />

aqtiT dadgenis SesaZlebloba. marTalia,<br />

konstituciis me-3 muxlis pirveli punqtis `J~<br />

qvepunqtiT gaTvaliswinebulia `saproceso kanonmdebloba~<br />

(`mxolod saqarTvelos umaRles<br />

saxelmwifo organoTa gansakuTrebul gamgeblobas<br />

miekuTvneba... saproceso kanonmdebloba~),<br />

magram es, albaT, saqmes ver uSvelis,<br />

radgan `samarTalwarmoebis wesSi~ da `saproceso<br />

kanonmdeblobaSi~ identuri Sinaarsi ar<br />

igulisxmeba.<br />

dasazustebelia saqarTvelos uzenaesi sasamarTlos<br />

is statusi, rom igi aris `umaRlesi<br />

sakasacio sasamarTlo~ (konstituciis 90.1<br />

muxli). qvemdgomi sakasacio sasamarTlos<br />

ararsebobis gamo, msazRvreli sityva `umaRlesi~<br />

konstituciis teqstidan amosaRebia.<br />

zemoT moyvanili magaliTebiT TvalsaCinod<br />

dasturdeba is, rom konstituciis reformirebis<br />

erT mniSvnelovan mimarTulebad sasamarTlo<br />

xelisuflebis konstituciur-samarTlebrivi<br />

safuZvlebis erTgvarovnad gansazRvra<br />

da warmarTva unda iqnes miCneuli. winaaRmdeg<br />

SemTxvevaSi, TviT konstituciis doneze arsebuli<br />

xarvezebisa da gaurkvevlobis daZlevis<br />

gareSe, sruly<strong>of</strong>ilad ar mogvardeba sasamarTlo<br />

xelisuflebis gamarTuli saqmianoba<br />

da amis moTxovnac dausabuTebeli iqneba rogorc<br />

zneobrivi, ise samarTlebrivi TvalsazrisiT.<br />

sasamarTlo xelisuflebis konstituciuri<br />

safuZvlebis reformirebis metismetad rTul<br />

da mravalmxriv mimarTulebas warmoadgens<br />

mosamarTlis damoukideblobis garantiebis<br />

ganmtkiceba, rac sxvadasxva gzebiTa da saSualebebiT<br />

miiRweva. ganvixiloT zogierTi maTgan<br />

i.<br />

amJamad, konstituciis 84-e muxlis me-2<br />

punqtiT, 86-e muxlis me-2 punqtiTa da 90-e<br />

muxlis me-3 punqtiT, mosamarTleTa SerCevis,<br />

daniSvnis, saqmis ganxilvisagan Camocilebis,<br />

Tanamdebobidan vadamde ganTavisuflebisa Tu<br />

uflebamosilebis vadamde Sewyvetis an sxva<br />

Tanamdebobaze gadayvanis wesi ganisazRvreba<br />

kanoniT. mosamarTlis konstituciur-samarT-<br />

67


iakob futkaraZe<br />

lebrivi statusis asamaRleblad da misi damoukideblobis<br />

uzrunvely<strong>of</strong>isaTvis mizan-<br />

Sewonili iqneba zemoaRniSnuli sakiTxebis ara<br />

mimdinare, anu Cveulebrivi, aramed organuli<br />

kanoniT mowesrigeba.<br />

gansakuTrebul yuradRebas saWiroeben<br />

raionuli (saqalaqo) da saapelacio sasamarTloebi,<br />

vinaidan ZiriTadad swored maTi saqmianobis<br />

Sedegad iqmneba warmodgena qveyanaSi<br />

marTlmsajulebis ganxorcielebis mdgomareobis<br />

Sesaxeb. amJamad moqmedi (2006 wlis 27<br />

dekembers SemoRebuli) wesis mixedviT, romelic<br />

ganmtkicebulia konstituciis 86 1 muxlis<br />

pirvel punqtSi, aRniSnuli sasamarTloebis<br />

mosamarTleTa Tanamdebobaze daniSvna da Tanamdebobidan<br />

ganTavisufleba saqarTvelos<br />

iusticiis umaRlesi sabWos kompetencias ganekuTvneba.<br />

aseTi wesis SemoReba marTebulad<br />

da mizanSewonilad ver CaiTvleba.<br />

saqarTvelos iusticiis sabWos Seqmnidan<br />

ukve sakmaod didi dro _ TerTmeti weli gavida,<br />

magram sazogadoebaSi kvlavac dabalia<br />

mosamarTlis avtoriteti, sasamarTlosadmi<br />

ndobis xarisxi. faqtia, rom sabWoTa periodidan<br />

tradiciulad momdinare aseTi mdgomareobis<br />

arsebiTad gamosworebas iusticiis<br />

umaRlesi sabWo ver uzrunvely<strong>of</strong>s. saqmes ver<br />

Svelis am organos reformireba, rasac TvalsaCinod<br />

adasturebs 2004-2007 wlebSi Catarebuli<br />

cvlilebebi. am oTxi wlis ganmavloba-<br />

Si ganxorcielda xuTi cvlileba (2004 wlis<br />

ivnisSi, 2005 wlis noemberSi, 2006 wlis maissa<br />

da dekemberSi, 2007 wlis ivnisSi), magram maT<br />

saWiro Sedegebi ar mohyolia. aqedan aSkarad<br />

Cans, rom aucilebelia sxva, ufro qmediTi<br />

zomebis miReba.<br />

saxelmwifo sakonstitucio komisiis sasamarTlo<br />

xelisuflebisa da ZiriTadi uflebebis<br />

samuSao jgufSi mimdinareobs msjeloba<br />

raionuli (saqalaqo) da saapelacio<br />

sasamarTloebis mosamarTleTa Tanamdebobaze<br />

daniSvnisa da Tanamdebobidan ganTavisuflebis<br />

arsebuli wesis Secvlis Sesaxeb.<br />

amasTan mimarTebiT sayuradReboa mosamarTleTa<br />

statusis Sesaxeb evropis qartiis zogadi<br />

principebi. kerZod, qartia iTvaliswinebs<br />

iusticiis umaRlesi sabWos statusis<br />

mqone organos mxolod monawileobas yvela<br />

im gadawyvetilebasTan dakavSirebiT, romelic<br />

Seexeba mosamarTleTa SerCevas, kandidaturebis<br />

moZiebas, daniSvnas, samsaxurebriv<br />

winsvlas an samsaxuris vadis Sewyvetas (Tavi<br />

1, punqti 1.3). am principis mxedvelobaSi miRebiT,<br />

konstituciuri cvlileba mosamarTleTa<br />

Tanamdebobaze gamwesebasTan mimarTebiT zogadad<br />

SeiZleba ase warmovidginoT: raionuli<br />

(saqalaqo) da saapelacio sasamarTloebis mosamarTleTa<br />

kandidaturebs SearCevs iusticiis<br />

umaRlesi sabWo. SerCeul kandidaturebs<br />

saqarTvelos prezidenti warudgens parlaments<br />

dasamtkiceblad. parlamenti, Tavis<br />

mxriv, xmaTa winaswar dadgenili raodenobiT<br />

(vTqvaT, siiTi Semadgenlobis umravlesobiT),<br />

daamtkicebs an uary<strong>of</strong>s wardgenil kandidaturebs.<br />

am cvlilebasTan dakavSirebiT gasa-<br />

Tvaliswinebelia, rom uzenaesi sasamarTlos<br />

mosamarTleebs prezidentis wardginebiT ir-<br />

Cevs parlamenti. SemoTavazebuli cvlilebis<br />

ganxorcielebis SemTxvevaSi damkvidrdeba<br />

met-naklebi erTgvarovnoba saerTo sasamarTloebis<br />

sistemis mosamarTleTa Tanamdebobaze<br />

gamwesebaSi, mniSvnelovnad ganmtkicdeba<br />

mosamarTleTa damoukidebloba, gaumjobesdeba<br />

kandidaturebis SerCevis xarisxobrivi<br />

maCvenebeli, gaizrdeba sajarooba, procesi<br />

gamova sasamarTlo xelisuflebis erTgvarad<br />

Caketili wridan da CairTveba xelisuflebis<br />

ganStoebaTa urTierTTanamSromlobisa da<br />

gawonasworebis meqanizmi.<br />

SemoTavazebul wess, saxelmwifos umaRlesi<br />

warmomadgenlobiTi organos mier saerTo sasamarTloebis<br />

mosamarTleTa Tanamdebobaze<br />

gamwesebis TvalsazrisiT, analogebi moepoveba,<br />

magaliTad, latviaSi, serbeTSi, sloveniasa<br />

da ukrainaSi: latviaSi, konstituciis<br />

84-e muxlis mixedviT, mosamarTleebs amtkicebs<br />

seimi; serbeTis konstituciis 147-e<br />

muxlis Tanaxmad, pirs, romelic mosamarTlis<br />

Tanamdebobaze pirvelad airCeva, umaRlesi sasamarTlo<br />

sabWos wardginebiT mosamarTled<br />

irCevs erovnuli kreba; sloveniis konstituciis<br />

130-e muxlis Sesabamisad, mosamarTleebi<br />

airCevian saxelmwifo krebis mier sasamarTlo<br />

sabWos wardginebiT; ukrainis konstituciis<br />

128-e muxli awesebs, rom saerTo sasamarTloebis<br />

mosamarTleebi umaRlesi radas mier<br />

airCevian (mosamarTlis Tanamdebobaze pirvel<br />

daniSvnas 5 wlis vadiT axorcielebs ukrainis<br />

prezidenti). azerbaijanis saapelacio sasamarTlos<br />

mosamarTleebi, uzenaesi sasamarTlos<br />

mosamarTleebis msgavsad, iniSnebian minis<br />

mejlisis mier respublikis prezidentis<br />

68


sasamarTlo xelisufleba da ZiriTadi uflebebi saqarTvelos konstituciis axal redaqciaSi<br />

wardginebiT (azerbaijanis konstituciis 131-<br />

132 muxlebi). litvaSi ki, konstituciis 112-e<br />

muxlis Sesabamisad, saapelacio sasamarTlos<br />

mosamarTleebi da maTi Semadgenlobidan Tavmjdomare<br />

iniSnebian prezidentis mier seimis<br />

TanxmobiT. zogan saerTo sasamarTloebis mosamarTleebs<br />

Tanamdebobaze araTu umaRlesi<br />

warmomadgenlobiTi organo _ parlamenti,<br />

aramed mTavrobac ki ganamwesebs. kerZod, iaponiis<br />

konstituciis 79-e da me-80 muxlebis<br />

Tanaxmad, uzenaesi sasamarTlos yvela mosamarTle<br />

(mTavari mosamarTlis garda) iniSneba<br />

kabinetis (aRmasrulebeli xelisuflebis ganmaxorcielebeli<br />

organos) mier; qvemdgomi instanciis<br />

sasamarTlos mosamarTleebs niSnavs<br />

kabineti uzenaesi sasamarTlos mier wardgenil<br />

pirTa siidan.<br />

amgvarad, sazRvargareTis qveynebis konstituciebidan<br />

moyvanili magaliTebiT dasturdeba,<br />

rom saqarTvelosTvis SemoTavazebuli<br />

wesi raionuli (saqalaqo) da saapelacio sasamarTloebis<br />

mosamarTleTa Tanamdebobaze<br />

gamwesebis Sesaxeb gasaTvaliswinebeli da misaRebia.<br />

samuSao jgufSi ganixileba saerTo sasamarTloebis<br />

mosamarTleTa Tanamdebobidan<br />

ganTavisuflebis sakiTxis axleburad gadawyveta.<br />

erT-erTi variantia impiCmentis wesi.<br />

unda aRiniSnos, rom impiCmentis zogierTi<br />

procedura (magaliTad, aRZvris wesi) saer-<br />

Tod mosamarTleebTan mimarTebiT jer kidev<br />

gasaazrebeli da gadasawyvetia (amJamad impiCmentis<br />

wesiT mosamarTleebidan SeiZleba<br />

mxolod uzenaesi sasamarTlos Tavmjdomaris<br />

ganTavisufleba konstituciis darRvevisas<br />

an/da danaSaulis Cadenis SemTxvevaSi). cxadia,<br />

sazRvargareTis qveynebis Sesabamisi gamocdilebis<br />

gaTvaliswinebiT, gamoricxuli ar aris<br />

saerTo sasamarTloebis mosamarTleTa Tanamdebobidan<br />

ganTavisuflebis sxva qmediTi meqanizmis<br />

SemuSaveba. mxedvelobaSia, kerZod, parlamentis<br />

mier Cveulebrivi kenWisyris gziT,<br />

saerTo sasamarTloebis mosamarTleTa Tanamdebobidan<br />

vadamde ganTavisufleba saqar-<br />

Tvelos iusticiis umaRlesi sabWos saTanado<br />

CarTviT. cvlileba ar unda Seexos saqarTvelos<br />

sakonstitucio sasamarTlos, romelic<br />

TviTon wyvets Tavisi wevrebis Tanamdebobidan<br />

vadamde ganTavisuflebis sakiTxs.<br />

sazRvargareTis calkeuli qveynebis konstituciebis<br />

mixedviT, mosamarTleTa Tanamdebobidan<br />

ganTavisufleba SeiZleba parlamentis<br />

mier rogorc impiCmentis wesiT, ise Cveulebrivi<br />

kenWisyris meSveobiT.<br />

amerikis SeerTebul StatebSi mosamarTleTa<br />

vadamde ganTavisufleba mxolod da mxolod<br />

impiCmentis gziT daiSveba. mosamarTleTa Tanamdebobidan<br />

ganTavisufleba mxolod impiCmentis<br />

wesiT erT-erTia im Tormeti ZiriTadi<br />

principidan, romelTac emyareba amerikis SeerTebuli<br />

Statebis damoukidebeli sasamarTlo<br />

sistema. impiCmenti mosamarTleTa Tanamdebobidan<br />

gadasayeneblad gamoiyeneba iaponiaSi. am<br />

qveynis konstituciis 78-e muxli adgens, rom<br />

ar SeiZleba mosamarTle impiCmentis wesiT<br />

gadayenebuli iqnes Tanamdebobidan saqmis sajaro<br />

ganxilvis gareSe, garda im SemTxvevebisa,<br />

rodesac igi sasamarTlo wesiT gonebrivad<br />

am fizikurad qmeduunarod aris aRiarebuli,<br />

raTa Seasrulos Tavisi valdebulebebi.<br />

sainteresoa litvis magaliTi. aq dakanonebulia<br />

orive zemoxsenebuli wesis gamoyeneba.<br />

litvis konstituciis 112-e muxlis Tanaxmad,<br />

uzenaesi sasamarTlos Tavmjdomare da<br />

mosamarTleebi Tavisufldebian seimis mier<br />

prezidentis wardginebiT, xolo saapelacio<br />

sasamarTlos Tavmjdomare da mosamarTleebi<br />

_ prezidentis mier seimis TanxmobiT.<br />

konstituciis 116-e muxlis mixedviT ki, uzenaesi<br />

sasamarTlos Tavmjdomare da mosamarTleebi,<br />

agreTve saapelacio sasamarTlos Tavmjdomare<br />

da mosamarTleebi, konstituciis<br />

uxeSi darRvevis an ficis darRvevisaTvis,<br />

agreTve danaSaulis Cadenis faqtis gamovlenis<br />

SemTxvevaSi SeiZleba gadayenebuli iqnen<br />

Tanamdebobidan seimis mier impiCmentis wesiT.<br />

saerTo sasamarTloebis mosamarTleTa gan-<br />

Tavisufleba parlamentis mier Cveulebrivi<br />

kenWisyriT miRebulia, magaliTad, ukrainaSi<br />

(ix. konstituciis 126-e da 128-e muxlebi). latviis<br />

konstituciiTac (mux. 84) dadgenilia,<br />

rom mosamarTleTa ganTavisufleba maTi survilis<br />

winaaRmdeg seims SeuZlia mxolod kanoniT<br />

gaTvaliswinebul SemTxvevebSi, sasamarTlo<br />

disciplinuri kolegiis gadawyvetilebis<br />

an sisxlis samarTlis saqmeze sasamarTlos<br />

ganaCenis safuZvelze. avstraliaSi mosamarTleebi<br />

parlamentis orive palatis mimarTvis<br />

Sedegad Tavisufldebian (konstituciis 72-e<br />

muxlis II punqti). Taviseburi wesia miRebuli<br />

argentinaSi, sadac mosamarTleebs parlamentis<br />

qveda palatis braldebiT aTavisuflebs<br />

69


iakob futkaraZe<br />

orive palatis mier Seqmnili specialuri Jiuri<br />

(ix. argentinis konstituciis 115-e muxli).<br />

azerbaijanis mili mejlisi uflebamosilia<br />

prezidentis wardginebis safuZvelze Tanamdebobidan<br />

gadaayenos sakonstitucio sasamarTlos,<br />

uzenaesi sasamarTlosa da saapelacio<br />

sasamarTloebis mosamarTleebi aranakleb<br />

83 xmiT, xolo sxva mosamarTleebi _ aranakleb<br />

63 xmiT (konstituciis 128-e muxlis V punqti).<br />

zemoT warmodgenili monacemebis gaTvaliswinebiT,<br />

saqarTvelosTvis, albaT, ufro<br />

misaRebi iqneba, rom saerTo sasamarTloebis<br />

mosamarTleebi Tanamdebobidan gaanTavisuflos<br />

parlamentma Cveulebrivi kenWisyriT,<br />

iusticiis umaRlesi sabWos wardginebis safuZvelze.<br />

ms<strong>of</strong>lios bevr qveyanaSi miRebulia mosamarTleTa<br />

Seucvlelobis wesi. igi miekuTvneba<br />

iseT ZiriTad principebs, romlebic safuZvlad<br />

udevs Sesabamisi qveynis sasamarTlo<br />

sistemis damoukideblobas. mosamarTleTa Tanamdebobaze<br />

uvadod gamweseba SemoRebulia,<br />

kerZod, amerikis SeerTebul StatebSi, argentinaSi,<br />

safrangeTSi, belgiaSi, luqsemburgSi,<br />

<strong>pol</strong>oneTSi, CexeTSi, xorvatiaSi, serbeTSi,<br />

ukrainaSi, ruseTSi, yazaxeTSi, yirgizeTSi,<br />

moldovaSi, somxeTSi, estoneTSi, latviaSi,<br />

israelSi, saberZneTSi, makedoniaSi, germania-<br />

Si, espaneTSi, TurqeTsa da rumineTSi.<br />

saqarTveloSi mosamarTleTa uflebamosilebis<br />

vada axla Seadgens 10 wels. ukve dadga<br />

imis dro, rom sasamarTlo xelisuflebis damoukideblobis<br />

interesebidan gamomdinare,<br />

sxva qveynebis msgavsad saqarTveloSic SemoRebuli<br />

iqnes saerTo sasamarTloebis mosamarTleTa<br />

Seucvlelobis wesi, anu Tanamdebobaze<br />

uvadod gamweseba. Sesabamisad, saWiro<br />

iqneba saTanado cvlilebebis Setana konstituciis<br />

86.2 da 90.2 muxlebSi. marTalia, aRniSnuli<br />

muxlebis formula Tanamdebobaze<br />

`aranakleb 10 wlis vadiT~ gamwesebis Sesaxeb<br />

mosamarTleTa Seucvlelobis wesis dadgenasac<br />

ar gamoricxavs, magram meti garkveulobisa<br />

da kategoriuli gansazRvrulobis mizniT<br />

misi Secvla da teqstis axali redaqciiT Camoyalibeba<br />

mainc aucilebelia.<br />

mosamarTleTa Seucvlelobis wesi ar unda<br />

gavrceldes sakonstitucio sasamarTlos wevrebze,<br />

im garemoebis gaTvaliswinebiT, rom<br />

imave Tanamdebobaze maTi meorejer gamweseba<br />

dauSvebelia.<br />

aseTi sxvadasxvagvari midgoma saerTo sasamarTloebis<br />

mosamarTleebisa da sakonstitucio<br />

kontrolisa Tu zedamxedvelobis<br />

organos wevrebis Tanamdebobaze gamwesebis<br />

vadebisadmi dakanonebulia iseTi qveynebis<br />

konstituciebiT, rogoricaa, magaliTad, safrangeTi,<br />

<strong>pol</strong>oneTi, CexeTi, slovakeTi da<br />

ukraina. konkretulad, safrangeTis sakonstitucio<br />

sabWos wevrTa uflebamosilebis vada 9<br />

welia da dauSvebelia maTi xelaxla daniSvna<br />

(mux. 56), xolo saerTo sasamarTloebis mosamarTleebi<br />

Seucvlelni arian (mux. 64); aseve<br />

ganusazRvreli vadiT iniSnebian saerTo sasamarTloebis<br />

mosamarTleebi <strong>pol</strong>oneTSi (mux.<br />

179-180), sakonstitucio tribunalis mosamarTlis<br />

uflebamosilebis vada ki Seadgens<br />

9 wels da misi xelaxla arCeva dauSvebelia<br />

(mux. 194); CexeTSi sakonstitucio sasamarTlos<br />

mosamarTleebi iniSnebian 10 wliT (mux.<br />

84.1), saerTo sasamarTloebis mosamarTleebi<br />

_ ganusazRvreli vadiT (mux. 93.1); slovakeTis<br />

respublikaSi sakonstitucio sasamarTlos<br />

mosamarTle iniSneba 12 wlis vadiT (mux. 134.2),<br />

xolo saerTo sasamarTlos mosamarTle _ uvadod<br />

(145.1); ukrainaSi saerTo sasamarTloebis<br />

mosamarTleebis pirveli daniSvna xdeba 5 wlis<br />

vadiT, Semdeg ki isini airCevian uvadod (mux.<br />

128). rac Seexeba ukrainis sakonstitucio sasamarTlos<br />

mosamarTleebs, isini iniSnebian<br />

9 wlis vadiT meorejer gamwesebis uflebis<br />

gareSe (mux. 148).<br />

maSasadame, saqarTvelosTvis SemoTavazebuli<br />

Sesabamisi wesi dasabuTebuli da misaRebia.<br />

saqarTvelos konstituciis Tavdapirvel<br />

redaqciaSi saerTo sasamarTloebis mosamarTlisa<br />

da sakonstitucio sasamarTlos wevris<br />

Tanamdebobis dakavebisaTvis saWiro minimaluri<br />

asakobrivi zRvari Seadgenda Sesabamisad 30<br />

da 35 wels. 2005 wlis 25 dekembers konstituciaSi<br />

Sevida cvlileba, romliTac xsenebuli<br />

asakobrivi zRvari Semcirda 28 wlamde saerTo<br />

sasamarTloebis mosamarTleebisaTvis, xolo<br />

30 wlamde _ sakonstitucio sasamarTlos wevrebisaTvis.<br />

minimaluri asakobrivi zRvaris Semcirebis<br />

gasamarTleblad miuTiTeben, rom es kvalificiuri<br />

iuridiuli kadrebis simciris pirobebSi<br />

iZleva mosamarTleTa damatebiTi kontingentis<br />

miRebis SesaZleblobas. magram namdvilad<br />

uxerxulia iuridiuli kadrebis naklebobaze<br />

laparaki im patara qveyanaSi, romlis mraval-<br />

70


sasamarTlo xelisufleba da ZiriTadi uflebebi saqarTvelos konstituciis axal redaqciaSi<br />

Tagan mxolod erTi universitetis iuridiul<br />

fakultetze marto erT saswavlo wels ramdenime<br />

aseuli studenti Cairicxeba. aq ueWvelad<br />

sxva samkurnalo saSualebaa mosaZebni. dauSvebelia<br />

_ marTlmsajulebisa da sakonstitucio<br />

kontrolis ganxorcielebisaTvis potenciurad<br />

zianis mimyenebeli faqtoria vakansiebis<br />

Sevseba mosamarTleobisaTvis saWiro minimaluri<br />

asakobrivi zRvaris Semcirebis saSualebiT,<br />

vinaidan es zRudavs mosamarTlis Tanamdebobis<br />

dakavebisaTvis aucilebeli codnisa<br />

da unar-Cvevebis SedarebiT ufro srulad Se-<br />

Zenis SesaZleblobas.<br />

swored aucilebeli codna-gamocdilebis<br />

SeZenisa da samsaxurebrivi mdgomareobis Sesaferisi<br />

solidurobiT sasamarTlo procesis<br />

monawileTa ndoba-pativiscemis mopovebis<br />

TvalsazrisiTaa mizanSewonili Tanamdebobis<br />

dasakaveblad saWiro minimaluri asakobrivi<br />

zRvaris gazrda: 28 wlis nacvlad isev 30<br />

wlamde _ saerTo sasamarTloebis mosamarTleebisaTvis;<br />

30 wlis nacvlad kvlav 35 wlamde<br />

_ sakonstitucio sasamarTlos wevrebisaTvis.<br />

am savaraudo konstituciur cvlilebaSi<br />

uCveulo da miuRebeli araferia. amas adasturebs<br />

calkeul qveynebSi dawesebuli Sesabamisi<br />

minimaluri asakobrivi zRvari. magali-<br />

Tad, braziliis konstituciis 101-li muxlis<br />

mixedviT, uzenaesi federaluri sasamarTlos<br />

mosamarTled SeiZleba gamwesdes 35 wels<br />

miRweuli moqalaqe. aRmosavleTis qveynebSi<br />

_ tajikeTSi konstituciiT dadgenilia, rom<br />

uzenaesi sasamarTlos, umaRlesi ekonomikuri<br />

sasamarTlos, mTiani badaxSanis avtonomiuri<br />

olqis sasamarTlos, saolqo sasamarTloebisa<br />

da duSanbes sasamarTlos mosamarTlis Tanamdebobaze<br />

airCevian da iniSnebian aranakleb 30<br />

wlis asakis iuristebi (mux. 85). aseve, azerbaijanSic<br />

mosamarTled SeiZleba dainiSnos<br />

aranakleb 30 wlis asaks miRweuli moqalaqe<br />

(azerbaijanis konstitucia, mux. 126.1). sainteresoa<br />

iTqvas, rom igive minimaluri asaki<br />

(30 weli) aris dadgenili azerbaijanis respublikis<br />

premier-ministris Tanamdebobis dasakaveblad<br />

(mux. 121.1). slovakeTis respublikaSic<br />

saerTo sasamarTloebis mosamarTled<br />

SeiZleba dainiSnos 30 wlis asaks miRweuli moqalaqe<br />

(slovakeTis konstitucia, mux. 145.2).<br />

gansakuTrebiT aRsaniSnavia, rom slovakeTis<br />

konstituciiT (mux. 134.3), sakonstitucio sasamarTlos<br />

mosamarTled aranakleb 40 wlis<br />

asaks miRweuli moqalaqe SeiZleba dainiSnos.<br />

ukrainaSic, konstituciis 148-e muxlis Tanaxmad,<br />

sakonstitucio sasamarTlos mosamarTle<br />

SeiZleba iyos moqalaqe, romelmac daniSvnis<br />

dRisTvis 40 wlis asaks miaRwia.<br />

samuSao jgufSi gaimarTa msjeloba imis<br />

Taobaze, rom gafarTovdes saqarTvelos<br />

sakonstitucio sasamarTlos uflebamosileba,<br />

riTac kidev ufro gaizrdeba misi roli da<br />

mniSvneloba. am mizniT mzaddeba konstituciis<br />

89-e muxlSi Sesatani damatebis proeqti. ivaraudeba,<br />

rom sakonstitucio sasamarTlom ganixilos<br />

da gadawyvitos saerTo sasamarTlos<br />

mier konkretul saqmeze miRebuli saboloo<br />

aqtis konstituciurobis sakiTxi, rodesac<br />

amowurulia Sidasaxelmwifoebrivi sasamarTlo<br />

dacvis yvela saSualeba. am siaxlis Sedegad<br />

saerTo sasamarTloebis saqmianobac gaumjobesdeba.<br />

aseTi savaraudo konstituciuri cvlilebis<br />

sasargeblod mniSvnelovania imis aRniSvna,<br />

rom analogiuri uflebamosileba aqvs germaniis<br />

federaciuli respublikis sakonstitucio<br />

sasamarTlos.<br />

saqarTvelosTvis saintereso unda iyos Sesabamisi<br />

danawesis sakmaod ganvrcobili saxiT<br />

arseboba masaviT y<strong>of</strong>ili mokavSire respublikebis<br />

_ azerbaijanis, belarusis, ruseTis,<br />

somxeTisa da tajikeTis ZiriTad kanonebSi.<br />

azerbaijanis konstitucia (mux. 130) gansazRvravs,<br />

rom sakonstitucio sasamarTlo<br />

uflebamosilia ganixilos sakiTxi uzenaesi<br />

sasamarTlos gadawyvetilebebis respublikis<br />

konstituciasa da kanonebTan Sesabamisobis<br />

Sesaxeb. am sakiTxze nebismier pirs kanoniT<br />

dadgenili wesiT ufleba aqvs mimarTos<br />

sakonstitucio sasamarTlos da gaasaCivros<br />

sasamarTlo aqtebi, romlebiTac dairRva misi<br />

uflebebi da Tavisuflebebi. aseTive uflebamosileba<br />

aqvs agreTve adamianis uflebaTa<br />

damcvels (ombudsmens).<br />

belarusis konstituciis mixedviT,<br />

sakonstitucio sasamarTlo iZleva daskvnas<br />

uzenaesi sasamarTlos, umaRlesi sameurneo<br />

sasamarTlosa da generaluri prokuroris<br />

aqtebis konstituciasTan, saTanado saerTa-<br />

Soriso-samarTlebriv aqtebTan, kanonebTan,<br />

dekretebTan da brZanebulebebTan Sesabamisobis<br />

Sesaxeb (mux. 116).<br />

ruseTis federaciis sakonstitucio sasamarTlo<br />

moqalaqeTa konstituciuri ufle-<br />

71


iakob futkaraZe<br />

bebisa da Tavisuflebebis darRvevis Taobaze<br />

Setanili saCivrebis safuZvelze federaluri<br />

kanoniT dadgenili wesiT amowmebs konkretul<br />

saqmeSi gamoyenebuli kanonis konstituciurobas<br />

(ix. ruseTis federaciis konstitucia,<br />

mux. 125.4).<br />

tajikeTis konstituciis 89-e muxlis Tanaxmad,<br />

sakonstitucio sasamarTlos uflebamosilebaa<br />

konstituciasTan uzenaesi sasamarTlosa<br />

da umaRlesi ekonomikuri sasamar Tlos<br />

samarTlebrivi aqtebis Sesabamisobis gan saz-<br />

Rvr a.<br />

somxeTis konstitucia adgens, rom<br />

sakonstitucio sasamarTlos, konstituciiTa<br />

da sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb kanoniT<br />

dadgenili wesiT, mimarTavs yoveli piri<br />

_ konkretul saqmeze, rodesac arsebobs sasamarTlos<br />

saboloo aqti, amowurulia sasamarTlo<br />

dacvis yvela saSualeba da saCivrdeba<br />

momCivnis mimarT gamoyenebuli kanonis<br />

debulebis konstituciuroba (mux. 101.6).<br />

gansakuTrebiT sayuradReboa, rom somxeTis<br />

konstituciis aRniSnuli norma ar iyo Ziri-<br />

Tadi kanonis pirvel (1995 wlis) redaqciaSi.<br />

igi konstitucias 2005 wlis 27 noembris referendumze<br />

daemata. es garemoeba imis maCvenebelia,<br />

rom analogiuri cvlileba saqar-<br />

Tvelos konstituciaSic saWiro da droulad<br />

gansaxorcielebelia.<br />

seriozulad, kargad gasaazrebeli da safuZvlianad<br />

gansaxilvelia saqarTveloSi<br />

nafic msajulTa institutis SemoRebas-<br />

Tan dakavSirebuli sakiTxebi (saqarTvelos<br />

konstituciis 82-e muxlis me-5 punqti).<br />

amTaviTve SeiZleba darwmunebiT iTqvas,<br />

rom principulad miuRebelia nafic msajul-<br />

Ta institutis etapobrivad, kerZod ki jer<br />

mxolod dedaqalaqSi SemoReba. es iqneba adamianebis<br />

(saqarTvelos yvela sxva dasaxlebuli<br />

punqtis mcxovrebTa) diskriminacia sacxovrebeli<br />

adgilis mixedviT, rasac pirdapir krZalavs<br />

saqarTvelos konstituciis me-14 muxli.<br />

xazgasmiT unda aRiniSnos, rom saqme Seexeba<br />

adamianis ZiriTad uflebebs, romlebic sayovelTaoa<br />

da yvelaze Tanabrad vrceldeba. eqsperimentebi<br />

am sferoSi dauSvebelia. saqar-<br />

Tvelos sakonstitucio sasamarTlom swored<br />

sacxovrebeli adgilis mixedviT diskriminaciis<br />

motiviT cno antikonstituciurad Tbilisisa<br />

da foTis merebis Tanamdebobaze daniSvnis<br />

wesi (imis gaTvaliswinebiT, rom sxva<br />

qalaqebis merebs irCevda Sesabamisi adgilobrivi<br />

mosaxleoba).<br />

saerTod, nafic msajulTa SerCeva metismetad<br />

rTuli, xangrZlivi da mravalmxrivi<br />

procesi a.<br />

nafic msajulebTan mimarTebiT zogadi xasiaTis<br />

sawinaaRmdego argumentebTan erTad,<br />

mxedvelobaSia misaRebi agreTve saqarTvelos-<br />

Tvis damaxasiaTebeli Taviseburebanic, specifikuri<br />

niSan-Tvisebebi, kerZod ki is garemoebani,<br />

rom saqarTveloSi (a) mosaxleobis saerTo<br />

ricxovnobis gaTvaliswinebiT Zalian gaWirdeba<br />

nafic msajulTa saWiro raodenobis SerCeva,<br />

(b) dabalia mosaxleobis samarTlebrivi kulturis<br />

done, (g) praqtikulad ver moxerxdeba<br />

miukerZoeblobis principis dacva, vinaidan am<br />

patara qveyanaSi TiTqmis yvela yvelas naTesavi<br />

Tu nacnobia, erTmaneTis moyvare an naTelmironia,<br />

Tanac saukuneTa siRrmidan momdinareobs<br />

urTierTdaxmarebis xalxuri tradicia<br />

da (d) farTodaa gavrcelebuli da Rrmadaa<br />

fesvgadgmuli saqmis `CawyobiT~ mogvareba.<br />

sasamarTlo xelisuflebis sferoSi arsebul<br />

siZneleebze axali sirTulis damatebis<br />

gamoricxvis mizniT, saWiroa nafic msajulTa<br />

institutis SemoRebasTan dakavSirebul problemebze<br />

imsjelos da am Zalian mniSvnelovani<br />

sakiTxisadmi Tavisi damokidebuleba gamoxatos<br />

saqarTvelos saxelmwifo sakonstitucio<br />

komisiam.<br />

nafic msajulTa institutTan dakavSirebiT<br />

sayuradReboa somxuri gamocdileba. somxe-<br />

Tis respublikis konstituciis pirvel (1995<br />

wlis) redaqciaSi, sasamarTlo xelisuflebis<br />

TavSi (mux. 91), miTiTebuli iyo, rom kanoniT<br />

dadgenil SemTxvevebSi samarTalwarmoeba<br />

xorcieldeba nafic msajulTa monawileobiT.<br />

es debuleba gauqmda _ igi aRar aris asaxuli<br />

somxeTis konstituciis axla moqmed redaqciaSi<br />

(konstituciaSi cvlilebebi Setanili<br />

iqna 2005 wlis 27 noembris referendumiT). aRniSnuli<br />

garemoeba uTuod dasafiqrebeli da<br />

gasaTvaliswinebelia.<br />

rac Seexeba saerTod adamianis ZiriTad<br />

uflebebsa da Tavisuflebebs, am sferoSic<br />

mosalodnelia sxvadasxvagvari seriozuli<br />

konstituciuri cvlilebebis ganxorcieleba.<br />

amaTgan winamdebare statiaSi mokled ganixileba<br />

zogierTi savaraudo cvlileba, romlebzedac<br />

sakonstitucio komisiis sasamarTlo xelisuflebisa<br />

da ZiriTadi uflebebis samuSao<br />

72


sasamarTlo xelisufleba da ZiriTadi uflebebi saqarTvelos konstituciis axal redaqciaSi<br />

jgufis saqmianobis mocemul etapze SeiZleba<br />

met-naklebi damajereblobiT saubar i.<br />

jgufi intensiurad muSaobs socialuri<br />

uflebebis problemaze. gansaxilveli da gadasawyvetia<br />

konstituciaSi maTi asaxvis sakiTxi.<br />

gasaTvaliswinebelia, rom socialuri uflebebi<br />

uaRresad mniSvnelovania, isini adamianis<br />

sasicocxlo interesebTanaa dakavSirebuli.<br />

socialuri uflebebis sferoSi muSaobis warmmarTveli<br />

da ganmsazRvreli debuleba mocemulia<br />

konstituciis preambulaSi. aq gacxadebulia<br />

saqarTvelos moqalaqeTa uryevi neba,<br />

rom daamkvidron socialuri saxelmwifo. cxadia,<br />

aseTi saxelmwifos damkvidreba SeuZlebeli<br />

iqneba socialuri uflebebis aRiarebisa da<br />

realizebis gareSe. saxelmwifo sakonstitucio<br />

komisiis sasamarTlo xelisuflebisa da<br />

ZiriTadi uflebebis samuSao jgufi cdilobs<br />

sazogadoebriobis, kerZod ki pr<strong>of</strong>kavSirebis<br />

warmomadgenlebisa da mowveuli eqspertebis<br />

CarTviT, ucxouri gamocdilebis gaTvaliswinebiT<br />

gaarkvios, Tu saxeldobr romeli socialuri<br />

uflebebi da ra doziT unda iqnes<br />

asaxuli saqarTvelos konstituciaSi.<br />

adamianis uflebebisa da sasamarTlo xelisuflebis<br />

sferoSi mwvaved dgas da sakonstitucio<br />

komisiis Sesabamisi samuSao jgufis<br />

yuradRebis gareSe ver darCeba sakuTrebis<br />

dacvis namdvili konstituciuri garantiebis<br />

ganmtkicebis sakiTxi. am mizniT ganzraxulia<br />

momzaddes winadadebebi konstituciis 21-e<br />

muxlis gadamuSavebis, masSi saTanado cvlilebebisa<br />

da damatebebis Setanis Sesaxeb.<br />

unda Seicvalos saqarTvelos konstituciis<br />

22-e muxlis me-2 da me-3 punqtebis urTierTmimarTeba<br />

im nawilSi, romliTac umarTebulodaa<br />

Seqmnili saqarTvelos moqalaqis saqarTvelo-<br />

Si Tavisuflad Semosvlis ZiriTadi uflebis<br />

SezRudvis SesaZlebloba: saqarTvelos moqalaqes<br />

saqarTveloSi Tavisuflad Semosvlis<br />

ufleba Setanilia me-2 punqtSi, romelzedac<br />

vrceldeba me-3 punqtiT gaTvaliswinebuli<br />

SezRudvebi. aseTi SezRudva dauSvebelia. saqarTvelos<br />

moqalaqes sruliad Tavisuflad,<br />

yovelgvari SezRudvis gareSe unda SeeZlos<br />

saqarTveloSi Semosvla. cvlileba unda ganxorcieldes<br />

im mxriv, rom me-2 da me-3 punqtebis<br />

urTierTmimarTebis (me-3 punqtiT dadgenili<br />

SezRudvebis) sferodan gamoiTiSos<br />

saqarTvelos moqalaqis saqarTveloSi Tavisuflad<br />

Semosvlis ufleba. amisTvis gansaxilveli<br />

norma amoRebuli unda iqnes me-2 punqtidan.<br />

mas sxvagan unda ganesazRvros adgili<br />

(kerZod, SeiZleba moTavsdes me-3 punqtis Semdeg,<br />

Tundac calke punqtis saxiT).<br />

Sesacvlelia konstituciis me-18 muxlis<br />

me-6 punqtis is norma, romlis mixedviTac<br />

braldebulis winaswari patimroba ar unda<br />

aRematebodes 9 Tves. aseTi redaqciiT gamodis,<br />

rom winaswari patimrobis umaRlesi _<br />

cxraTviani vada mxolod braldebulisTvisaa<br />

dadgenili. sinamdvileSi ki saqme sxvanairadaa:<br />

braldebulTan erTad cxraTvian vadaSi<br />

igulisxmeba gansasjelic, romelic gansxvavebuli<br />

samarTlebrivi statusis mqone subieqtia.<br />

amgvarad, konstituciis me-18 muxlis me-6<br />

punqtiT gansazRvruli 9 Tve aris ara marto<br />

braldebulis, aramed, masTan erTad, gansasjelis<br />

winaswari patimrobis erToblivi vada.<br />

aqedan gamomdinare, aucilebelia konstituciis<br />

Sesabamisi teqstis Secvla _ masSi termin<br />

`gansasjelis~ Camateba da konstituciuri<br />

normis iseTnairad Camoyalibeba, rom braldebulisa<br />

da gansasjelis winaswari patimrobis<br />

vada ar unda aRematebodes 9 Tves. winaaRmdeg<br />

SemTxvevaSi, konstituciiT dadgenil cxra-<br />

Tvian vadaSi ar moiazreba gansasjelis winaswar<br />

patimrobaSi y<strong>of</strong>nis dro. es ki moaswavebs<br />

winaswari patimrobis cxraTviani vadis<br />

gazrdas da amiT adamianis Tavisuflebis xel-<br />

Seuvali ZiriTadi uflebis arsebiT Selaxvas.<br />

kidev ori savaraudo cvlileba ZiriTadi<br />

uflebebis sferoSi Seexeba konstituciis<br />

42-e muxlis me-9 punqts. samwuxarod, saqar-<br />

TveloSi iSviaTi rodia iseTi SemTxvevebi,<br />

rodesac moqalaqeebi Tanamdebobis pirTa kanonsawinaaRmdego<br />

moqmedebiTa Tu umoqmedobiT<br />

zaraldebian. konstitucia 42-e muxlis<br />

me-9 punqtSi iTvaliswinebs, rom `yvelasTvis<br />

garantirebulia saxelmwifo da TviTmmarTvelobis<br />

organoTa da mosamsaxureTagan ukanonod<br />

miyenebuli zaralis sasamarTlo wesiT<br />

sruli anazRaureba saxelmwifo saxsrebidan~.<br />

citirebuli konstituciuri norma saerTod<br />

kargia, magram igi araa sakmarisi da dasazustebelia.<br />

konstituciis gansaxilveli debuleba pirvel<br />

rigSi unda Seicvalos im mxriv, rom adgilobrivi<br />

TviTmmarTvelobis samarTlebrivi<br />

statusidan gamomdinare, TviTmmarTvelobis<br />

organoTa da mosamsaxureTagan ukanonod miyenebuli<br />

zaralis sasamarTlo wesiT sruli ana-<br />

73


iakob futkaraZe<br />

zRaureba garantirebuli iyos ara saxelmwifo<br />

saxsrebidan, aramed TviTon TviTmmarTvelobis<br />

saxsrebidan.<br />

amasTan erTad, marTebulad ver CaiTvleba<br />

samarTaldamrRvevi Tanamdebobis piris pasuxismgeblobis<br />

ignorireba konstituciaSi da<br />

yuradRebis gamaxvileba miyenebuli zaralis<br />

marto saxelmwifo da TviTmmarTvelobis saxsrebidan<br />

anazRaurebaze. preventiuli mosazrebidan<br />

gamomdinare, mizanSewonilia konstituciis<br />

42-e muxlis me-9 punqts daematos aseTi<br />

debuleba: `kanoniT gansazRvrul SemTxvevebSi<br />

da dadgenili wesiT, aRniSnuli zaralis anazRaureba<br />

Sesabamis Tanamdebobis pirsac daekisreba~.<br />

es norma samarTliania, Tanac mas eqneba<br />

gamafrTxilebeli mniSvneloba da dadebiTad<br />

imoqmedebs adamianis uflebaTa darRvevis<br />

SemTxvevebis Semcirebaze. am sakiTxTan mimar-<br />

TebiT sainteresoa saberZneTis konstituciis<br />

is norma, rom Tu dakavebis vadebis amowurvamde<br />

gansazRvruli moqmedeba ar Sesrulda,<br />

cixis nebismieri zedamxedveli an dakavebuli<br />

piris meTvalyureobaze pasuxismgebeli samoqalaqo<br />

Tu samxedro mosamsaxure valdebulia<br />

dauyovnebliv gaanTavisuflos igi. damrRvevi<br />

daisjeba ukanono dapatimrebisaTvis da kanoniT<br />

gansazRvruli wesiT daekisreba dazaralebulisaTvis<br />

miyenebuli yovelgvari zianis<br />

anazRaureba, maT Soris miyenebuli moraluri<br />

zianisaTvis fuladi kompensacia (saberZneTis<br />

konstitucia, mux. 6.3).<br />

dasasrul, daskvnis saxiT CamovayaliboT<br />

Temis ganxilvis Sedegebi, gamovkveToT<br />

konstituciaSi savaraudod Sesatani calkeuli<br />

cvlileba-damatebebi (I) sasamarTlo xelisuflebisa<br />

da (II) ZiriTadi uflebebis sferoSi.<br />

I.1. saerTo sasamarTloebis Sesaxeb da saqar-<br />

Tvelos uzenaesi sasamarTlos Sesaxeb calcalke<br />

arsebuli, konstituciis 83.2 da 90.3<br />

muxlebis darRveviT miRebuli organuli<br />

kanonebis nacvlad gaTvaliswinebuli iqnes<br />

mxolod erTi organuli kanoni `saerTo sasamarTloebis<br />

Sesaxeb~, romelSic ganisazRvreba<br />

yvela donis saerTo sasamarTlos (maT<br />

Soris _ saqarTvelos uzenaesi sasamarTlos)<br />

samarTlebrivi mdgomareoba.<br />

I.2. dazustdes saqarTvelos uzenaesi sasamarTlos<br />

statusi, rom igi aris `umaRlesi<br />

sakasacio sasamarTlo~ (konstituciis 90.1<br />

muxli): qvemdgomi sakasacio sasamarTlos<br />

ararsebobis gamo sityva `umaRlesi~ amoRebuli<br />

iqnes konstituciis teqstidan.<br />

I.3. saerTo sasamarTloebis mosamarTleTa<br />

SerCevis, Tanamdebobaze gamwesebis, saqmis<br />

ganxilvisagan Camocilebis, Tanamdebobidan<br />

vadamde ganTavisuflebisa Tu uflebamosilebis<br />

vadamde Sewyvetis an sxva Tanamdebobaze<br />

gadayvanis wesi ganisazRvros<br />

ara mimdinare anu Cveulebrivi, aramed<br />

organuli kanoniT.<br />

I.4. Seicvalos saerTo sasamarTloebis mosamarTleTa<br />

Tanamdebobaze daniSvnis wesi<br />

(konstituciis 86 1 muxlis pirveli punqti):<br />

raionuli (saqalaqo) da saapelacio<br />

sasamarTloebis mosamarTleTa kandidaturebi<br />

SearCios iusticiis umaRlesma<br />

sabWom, SerCeuli kandidaturebi saqar-<br />

Tvelos prezidentma warudginos parlaments<br />

dasamtkiceblad, xolo parlamentma,<br />

Tavis mxriv, xmaTa winaswar dadgenili<br />

raodenobiT (vTqvaT, siiTi Semadgenlobis<br />

umravlesobiT), daamtkicos an uaryos<br />

wardgenili kandidaturebi.<br />

I.5. Seicvalos raionuli (saqalaqo) da saapelacio<br />

sasamarTloebis mosamarTleTa Tanamdebobidan<br />

ganTavisuflebis wesi: isini,<br />

saqarTvelos iusticiis umaRlesi sabWos<br />

saTanado CarTulobiT, Tanamdebobidan<br />

gaanTavisuflos parlamentma impiCmentis<br />

wesiT an Cveulebrivi kenWisyris gziT.<br />

I.6. konstituciis 86.2 da 90.2 muxlebiT pirdapir<br />

dadgindes saerTo sasamarTloebis<br />

mosamarTleTa Seucvlelobis wesi, anu<br />

Tanamdebobaze maTi uvadod gamweseba.<br />

I.7. gaizardos mosamarTleTa Tanamdebobis<br />

dasakaveblad saWiro minimaluri asakobrivi<br />

zRvari: 28 wlis nacvlad 30 wlamde<br />

_ saerTo sasamarTloebis mosamarTleebisaTvis;<br />

30 wlis nacvlad 35 wlamde _<br />

sakonstitucio sasamarTlos wevrebisa-<br />

Tvis.<br />

I.8. gafarTovdes saqarTvelos sakonstitucio<br />

sasamarTlos uflebamosileba:<br />

sakonstitucio sasamarTlom ganixilos<br />

da gadawyvitos saerTo sasamarTlos mier<br />

konkretul saqmeze miRebuli saboloo<br />

aqtis konstituciurobis sakiTxi, rodesac<br />

amowurulia Sidasaxelmwifoebrivi<br />

sasamarTlo dacvis yvela saSualeba.<br />

I.9. nafic msajulTa institutis SemoRebas-<br />

Tan dakavSirebul problemebze imsjelos<br />

74


sasamarTlo xelisufleba da ZiriTadi uflebebi saqarTvelos konstituciis axal redaqciaSi<br />

da am umniSvnelovanesi sakiTxisadmi Tavisi<br />

damokidebuleba gamoxatos saqarTvelos<br />

saxelmwifo sakonstitucio komisiam.<br />

II.1. konstituciaSi SedarebiT ufro srulad<br />

da garantirebulad aisaxos adamianis<br />

ZiriTadi socialuri uflebebi.<br />

II.2. sakuTrebis dacvis konstituciuri garantiebis<br />

gaZlierebis mizniT momzaddes<br />

winadadebebi konstituciis 21-e muxlis<br />

gadamuSavebis, masSi saTanado cvlilebebisa<br />

da damatebebis Setanis Sesaxeb.<br />

II.3. gamoiricxos konstituciis 22-e muxlis<br />

me-2 da me-3 punqtebiT dakanonebuli SesaZlebloba,<br />

rom SeizRudos saqarTvelos<br />

moqalaqis saqarTveloSi Tavisuflad Semosvlis<br />

ufleba.<br />

II.4. Seicvalos konstituciis me-18 muxlis<br />

me-6 punqtis norma, romlis mixedviTac<br />

braldebulis winaswari patimroba ar<br />

unda aRematebodes 9 Tves: teqsti Camoyalibdes<br />

iseTnairad, rom 9 Tves ar aRematebodes<br />

braldebulisa da gansasjelis<br />

winaswari patimrobis vada.<br />

II.5. saqarTvelos konstituciis 42-e muxlis<br />

me-9 punqti Seicvalos im mxriv, rom yvelasTvis<br />

garantirebuli iyos TviTmmar-<br />

Tvelobis organoTa da mosamsaxureTagan<br />

ukanonod miyenebuli zaralis sasamarTlo<br />

wesiT sruli anazRaureba sakuTriv<br />

TviTmmarTvelobis saxsrebidan da ara<br />

saxelmwifo saxsrebidan, rogorc es amJamad<br />

moqmedi teqstiT aris dadgenili.<br />

II.6. konstituciis 42-e muxlis me-9 punqts,<br />

romlis axali redaqciis mixedviTac _<br />

yvelasTvis garantirebuli iqneba saxelmwifo<br />

da TviTmmarTvelobis organoTa da<br />

mosamsaxureTagan ukanonod miyenebuli<br />

zaralis sasamarTlo wesiT sruli anazRaureba<br />

saxelmwifo da TviTmmarTvelobis<br />

saxsrebidan _ daematos aseTi debuleba:<br />

`kanoniT gansazRvrul SemTxvevebSi da<br />

dadgenili wesiT, aRniSnuli zaralis anazRaureba<br />

Sesabamis Tanamdebobis pirsac<br />

daekisreba~.<br />

aseTia calkeuli savaraudo konstituciuri<br />

cvlilebebi sasamarTlo xelisuflebisa<br />

da ZiriTadi uflebebis sferoSi. SemoTavazebuli<br />

cvlileba-damatebebis miRebis SemTxvevaSi,<br />

saWiroebisas, konstituciis `gardamaval<br />

debulebebSi~ aRiniSneba, rom sasamarTlo xelisuflebisa<br />

da ZiriTadi uflebebis sferos<br />

esa Tu is cvlileba amoqmeddeba Sesabamisi da-<br />

TqmiT (magaliTad, Tanamdebobis dasakaveblad<br />

saWiro axali minimaluri asakobrivi zRvari ar<br />

gavrceldeba ukve daniSnul mosamarTleebze),<br />

anda ZalaSi Seva gadavadebiT _ garkveuli periodis<br />

Semdeg (saWiro droiT gadavaddeba,<br />

vTqvaT, saerTo sasamarTlos saboloo aqtebis<br />

konstituciurobis ganxilva-gadawyvetis<br />

wesis amoqmedeba).<br />

samomavlod, cxadia, sxva mosazrebebica da<br />

winadadebebic SemuSavdeba. imedia, sasamarTlo<br />

xelisuflebisa da ZiriTadi uflebebis<br />

samuSao jgufis, iseve rogorc mTlianad saqarTvelos<br />

saxelmwifo sakonstitucio komisiis<br />

saqmianobis saboloo Sedegebi damakmay<strong>of</strong>ilebeli<br />

iqneba.<br />

75


andraS Saio<br />

Tavdacvisunariani demokratiidan<br />

prevenciul saxelmwifomde?<br />

andraS Saio<br />

adamianis uflebaTa<br />

evropuli sasamarTlos mosamarTle.<br />

samarTlis pr<strong>of</strong>esori, centraluri evropuli<br />

universiteti, budapeSti.<br />

winamdebare statiaSi gTavazobT im konstituciuri<br />

paradigmebis ganxilvas, romlebic<br />

kontrteroristuli meTodebidan warmoiSva<br />

da im liberaluri da araliberaluri demokratiebis<br />

mier gamoiyeneba, romlebic saer-<br />

TaSoriso islamuri 1 terorizmis sirTulis<br />

winaSe dganan. usafrTxoebis zomebi inteleqtualurad<br />

gansxvavebuli modelebis garSemo<br />

iyris Tavs. usafrTxoebis zomebis gamoyeneba<br />

sxvadasxva modelis farglebSi gansxvavebul<br />

Sedegebs gvaZlevs Semdeg sferoebSi: ZalTa<br />

gadanawileba, uflebaTa speqtri, fundamenturi<br />

uflebebis SezRudvebis procedurebi<br />

da xarisxi. arsebul modelebs warmogidgenT<br />

statiis pirvel nawilSi, sadac vamtkiceb, rom,<br />

Tuki teroristuli safrTxe gardauvalia, ma-<br />

Sin Tavdacvisunariani demokratiis instrumentebi<br />

da prevenciis zomebi erTmaneTs Seerwymeba<br />

da warmoSobs konstituciuri wyobis<br />

axal formas – kontrteroristul saxelmwifos.<br />

statiis meore nawilSi ufro detaluradaa<br />

aRwerili sxvadasxva konstituciuri re-<br />

Jimebi, romelTac <strong>pol</strong>itikuri reJimis daSlis<br />

safrTxeebTan gamklavebis gamocdileba aqvT.<br />

Tavdacvisunariani demokratiis 2 da prevenciuli<br />

saxelmwifos elementebis, aseve sagangebo<br />

situaciis 3 maxasiaTeblebis ganxilva, al-<br />

1<br />

terminSi `islamuri~ igulisxmeba islamis gadagvarebuli, umcireseobaSi<br />

my<strong>of</strong>i versia, magaliTad, rogoricaa salafizm i.<br />

2<br />

Tavdacvisunariani demokratiis reziume warmodgenilia wina<br />

statiaSi, Tavdacvisunariani demokratia da demokratiisken<br />

svla, a. Saio, Tavdacvisunariani demokratia, meTerTmete saerTa-<br />

Soriso gamocema. 2004 weli.<br />

3<br />

statiaSi ganxiluli ar aris konstituciuri gamocdileba `sagangebo<br />

situaciebTan~ dakavSirebiT, Tumca unda aRiniSnos,<br />

rom esaa erT-erTi standartuli iuridiuli reJimi, romelic<br />

gamoiyeneboda Sida terorizmTan Tavis gasarTmevad CrdiloeT<br />

irlandiasa Tu indoeTSi. zogierTi faqtis gasacnobad ixileT<br />

iuristebis saerTaSoriso komisiis masalebi, sagangebo situaciebi,<br />

maTi gavlena adamianis uflebebze, 1983 weli. Tumca saxelmwifo<br />

iyenebs `sagangebo situaciis~ teqnikas sxvadasxva<br />

problemebis dros, maT Soris yvelaze xSirad Sida amboxebebis<br />

periodSi. misi gamoyenebis sixSires Tu gaviTvaliswinebT, davrwmundebiT,<br />

rom misi gamoyeneba daniSnulebisamebr mxolod gansabaT<br />

saintereso iqneba terorizmis winaaRmdeg<br />

saxelmwifos reagirebis formebis analizis<br />

dros. Tavdacvisunariani demokratia, rogorc<br />

konstituciurad legitimuri gadaxveva<br />

`Cveulebrivi~ konstitucionalizmidan, misa-<br />

Rebia imis gaTvaliswinebiT, rom terorizmi<br />

da fundamentalisturi <strong>pol</strong>itikuri moZraobebi<br />

erTmaneTTan mWidro kavSirSi arian. aqve,<br />

aseve ganxilulia Tanamedrove svla `prevenciuli<br />

saxelmwifos~ mimarTulebiT. `prevenciuli<br />

saxelmwifo~ socialuri saxelmwifos<br />

paternalizmis erT-erTi specifikuri formaa,<br />

romelic mimarTulia usafrTxoebis ara<strong>pol</strong>itikuri<br />

safrTxeebis winaaRmdeg. `prevenciuli<br />

saxelmwifo~ TandaTanobiTi konstituciuri<br />

cvlilebebis Sedegia, romelic konstituciuri<br />

principebis sasamarTlo reinterpretaciiT<br />

iqmneba.<br />

statiis mesame nawilSi ganvixilav fundamenturi<br />

uflebebis SezRudvebis potenciur<br />

speqtrs kontrteroristuli saxelmwifos<br />

farglebSi. aseTi SezRudvebi damokidebulia<br />

socialur arCevanze, amitom statiis meoTxe<br />

nawilSi vasabuTeb, rom katastr<strong>of</strong>ebis, gaurkveveli<br />

daZabuli situaciebis da panikis dros<br />

gadawyvetilebebis miRebis meqanizmi irReveva<br />

da gaugebari rCeba, vin miiRebs sazogadoebriv<br />

gadawyvetilebas da gansazRvravs riskis<br />

gawevis saTanado xarisxs. riskebTan dakavSirebuli<br />

gadawyvetilebebi Cveulebriv viTarebaSi<br />

arsebuli uflebebidan gamomdinare<br />

principebs ar efuZneba. seriozuli teroristuli<br />

safrTxis SemTxvevaSi, rasac SesaZloa<br />

masobrivi ganadgureba mohyves, saxelmwifom<br />

SesaZloa Secdomebi dauSvas fundamenturi<br />

uflebebis uzrunvely<strong>of</strong>is sakiTxSi, rasac,<br />

Tavis mxriv, aseve gamanadgurebeli Sedegebi<br />

mohyveba. aRniSnuli wina piroba fundamenturad<br />

gansxvavdeba `normaluri~ viTarebis dros<br />

arsebuli pirobebisgan, ra SemTxvevaSic Tavisufleba<br />

konstituciurad garantirebulia.<br />

kuTrebul SemTxvevebSi ar xdeba. d. o’doneli (gansakuTrebuli<br />

situacia, 1978 wlis dekemberi) aRniSnavs, rom im periodisTvis<br />

ms<strong>of</strong>lioSi, sul mcire, 30 saxelmwifo mainc arsebobda, sadac<br />

raRac tipis sagangebo mdgomareoba iyo.<br />

76


Tavdacvisunariani demokratiidan prevenciul saxelmwifomde?<br />

konstitucionalizmi, rogorc Tavisuflebis<br />

uzrunvelmy<strong>of</strong>i wyoba, riskis gawevasTan aris<br />

gadajaWvuli, Tumca isic aRsaniSnavia, rom<br />

zemoaRwerili wina piroba SesaZloa realuri<br />

safrTxis SemTxvevaSic ar arsebobdes. daskvnaSi<br />

aRniSnulia, rom formaluri, konstituciuri<br />

kontrteroristuli saxelmwifos<br />

Camoyalibebas arsebiTi, principuli da pragmatuli<br />

safuZvlebi aqvs, romlebic SesaZloa<br />

iyos an ar iyos gasaTvaliswinebeli, radgan<br />

yvelaferi damokidebulia met-naklebad imaze,<br />

Tu ra tipis demokratiasTan gvaqvs saqme. ase-<br />

Ti saxelmwifos legitimurobis wina piroba<br />

isaa, rom saxelmwifos formireba sazogadoebrivi<br />

azris gaTvaliswinebis Sedegad unda<br />

xdebodes. arada, moqalaqeebs xSirad arTmeven<br />

saxelmwifoebriv saqmeSi monawileobis uflebas<br />

usafrTxoebis dacvis saxeliT.<br />

miuxedavad imisa, rom liberaluri samarTlebrivi<br />

Teoriis farglebSi, katastr<strong>of</strong>ebma<br />

SesaZloa demokratiul wyobaSi uflebebis gadafasebis<br />

saWiroeba moitanos, xolo masobrivi<br />

saerTaSoriso terorizmi ki aseTi tipis katastr<strong>of</strong>aa,<br />

kontrteroristuli saxelmwifos<br />

Camoyalibebis precedenti jer kidev ar ikve-<br />

Teba terorizmTan dakavSirebuli bundovanebis<br />

da sifrTxilis zomebis gamo. praqtikuli<br />

TvalsazrisiT, kontrteroristuli saxelmwifos<br />

Camoyalibeba gulisxmobs samarTlebrivi<br />

saxelmwifos prevenciul saxelmwifod gardaqmnas,<br />

romelSic dapatimrebis praqtika reJimis<br />

nawilia 4 . aseTi saxelmwifos SeqmniT, Cven<br />

`didi Zmis~ dazvervis sistemas da potenciur<br />

gaurkvevlobas veTamaSebiT yoveldRiur y<strong>of</strong>aSi<br />

da amas verc ki vamCnevT. Tumca amJamad<br />

4<br />

indoeTis konstituciis 22-e muxliT winaswari dakaveba daSvebulia.<br />

Cveulebriv pirobebSi prevenciuli dakaveba konstituciurad<br />

daSvebulia sami Tvis xangrZlivobiT dakavebis<br />

dRidan. ar moqmedebs gasaCivrebis ufleba. sam Tveze meti<br />

xangrZlivobiT dakavebis Sesaxeb gadawyvetilebas iRebs mxolod<br />

parlamenti gansakuTrebul SemTxvevebSi. konstituciis<br />

24-e muxlis me-4 qvepunqtis Tanaxmad, dakaveba sam Tveze meti<br />

vadiT dasaSvebia, Tu, a) mrCevelTa sabWo, romelic Sedgeba<br />

umaRlesi sasamarTlo uwyebis gadamdgari mosamarTlisgan an<br />

umaRles sasamarTlo uwyebaSi mosamarTled muSaobisaTvis<br />

sakmarisi kvalifikaciis mqone pirovnebisgan, gadawyvets, rom<br />

samTviani periodis amowurvisas, kvlav arsebobs mniSvnelovani<br />

mizezi dakavebis periodis gagrZelebisTvis an Tu b) parlamenti<br />

daadgens, rom arsebuli garemoebebis gaTvaliswinebiT,<br />

saWiroa dakavebis periodis gagrZeleba sam Tveze meti vadiT,<br />

mrCevelTa sabWos mosazrebis miuxedavad. damoukideblobis<br />

periodis gopalanis saqmeze, uzenaesma sasamarTlom gaiTvaliswina<br />

konstituciis 22-e muxli 1973 wlis elementebiT,<br />

romelic moiTxovs samarTlebriv zedamxedvelobas da dakavebis<br />

reJimi gadaaqvs samarTlebrivi saxelmwifos farglebSi.<br />

ixileT sambu naT sakaris dasavleT benegalis saxelmwifos<br />

winaaRmdeg saqme, 1974(1).<br />

samarTlebrivi saxelmwifo ar tovebs Tavis<br />

poziciebs yvelaze liberalur demokratiebSi<br />

da kvlav gvaxsenebs, rom SezRudvebi ar aris<br />

norma, miuxedavad imisa, rom SeiZleba iyos<br />

legitimuri.<br />

1. konstituciuri alternativebi<br />

ganadgurebis permanentuli safrTxis fonze<br />

saerTaSoriso islamuri terorizmi, rogorc<br />

fundamentalisturi Zaladobis forma,<br />

demokratiis an nebismieri stabiluri, usafrTxoebis<br />

uzrunvelmy<strong>of</strong>i saxelmwifos winaSe<br />

mdgar sirTules warmoadgens (romlis<br />

winaswar ganWvreta an racionalurad gaTvla<br />

SeuZlebelia). cxadia, TviTmkvlelobis elementi<br />

da mtris sruli ganadgurebis survili,<br />

samizneebis ganurCevlad, iqneba es samoqalaqo<br />

Tu samTavrobo samizne, aris is specifika,<br />

rac saerTaSoriso islamur terorizms<br />

gansakuTrebul kategorias aniWebs da misi<br />

ganviTarebis SemTxvevaSi iZulebuls gagvxdis<br />

arsebuli konstituciuri modelebi gadavafasoT.<br />

Tumca am etapze aRniSnuli problemis<br />

mogvarebas arsebuli konstituciuri modelebis<br />

CarCoebSi mxolod cvlilebebis SetaniT<br />

cdiloben. dReisTvis, saerTaSoriso teroristuli<br />

safrTxeebis winaaRmdeg ramdenime<br />

konstituciurad daSvebuli reagireba ukve<br />

arsebobs. ramdenimeSi me vgulisxmob kargad<br />

identificirebad konstituciur normebs,<br />

romlebic im konkretul principebs da iuridiul<br />

normebs efuZneba, romlebic konstituciur<br />

uflebebze da wyobaze gavlenas axdens<br />

da Tan arsebuli konstituciis teqstis sazRvrebSi<br />

jdeba 5 .<br />

teqstualuri cvlilebebiT an maT gareSe,<br />

savaraudoa, rom axali struqturebi gadaiqceva<br />

konstituciuri wyobis axal modelebad<br />

demokratiul saxelmwifoebSi. liberaluri<br />

konstituciuri TvalsazrisiT, es modelebi<br />

SesaZloa gaumarTavi iyos da, amdenad, gaCndes<br />

SemoTavazebebi, Tu rogor gavxadoT<br />

axali sistema adamianis uflebebze ufro metad<br />

orientirebuli. miuxedavad imisa, rom<br />

es normatiuli da pragmatuli mcdelobebi<br />

axali struqturis formirebis nawilia, Cven<br />

`brZolis velze~ axali konstituciuri sce-<br />

5<br />

evropuli dakavevbis garantia, romelic sxvadasxva konteqstSi<br />

gamoiyeneba Zalian mniSvnelovania terorizmis winaaRmdeg<br />

saerTaSoriso TanamSromlobis saqmeSi, magram aRniSnulma<br />

praqtikam SesaZloa germanul da <strong>pol</strong>onur konstituciebSi<br />

cvlilebebis Setana gaxados saWiro.<br />

77


andraS Saio<br />

narebis dasaxvaSi mainc ar unda SegviSalos<br />

xeli.<br />

konstituciuri saxelmwifos Tavdacva mxolod<br />

maSin darCeba konstituciur CarCoebSi,<br />

Tu is konceptualurad da institucionalurad<br />

uflebebis SezRudvis SesaZleblobebis<br />

gamoyenebas gamoricxavs an racionalur zRvars<br />

mainc inarCunebs 6 . Tavdacvis moTxovnebis<br />

dasakmay<strong>of</strong>ileblad didi Zalisxmevaa saWiro<br />

rogorc normatiul, ise praqtikul doneze.<br />

bevri konstitucia, tendenciurad, areulobis<br />

SesaZleblobas ugulebely<strong>of</strong>s (ixileT<br />

amerikis SeerTebuli Statebis konstitucia).<br />

Tumca uary<strong>of</strong>is ukan (aRiarebiTi uary<strong>of</strong>is<br />

CaTvliT) konstitucia araformulirebul,<br />

magram fundamentur urTierTobas Seicavs<br />

TviT-ganadgurebis SesaZleblobasTan, rac<br />

maSin gamodis saaSkaraoze, roca mTavroba da<br />

wesrigi eqceva iseTi <strong>pol</strong>itikis qveS, romelic<br />

emociurobas an permanentul safrTxes efuZneba.<br />

aseT viTarebaSi saxelmwifo Zaladobis<br />

elementebis gamoyenebas Tavs ver aaridebs. kanoni<br />

ver ewinaaRmdegeba aseT Zaladobas, nawilobriv,<br />

albaT imitom, rom Zaladobis gamoyenebis<br />

SezRudviT, is TviTgadarCenis Sansebs<br />

Seamcirebda. mniSvnelovani inteleqtualuri<br />

winsva albaT isaa, rom konstituciuri azrovneba<br />

mimarTulia sistemuri Tavdacvis problemisaken<br />

7 . zemoaRwerili movlenebis da<br />

moqalaqeebis usafrTxoebis uzrunvelmy<strong>of</strong>i<br />

demokratiis an misi safuZvlebis mimarT Seuqcevadi<br />

gamanadgurebeli efeqtis maRali<br />

6<br />

sagangebo viTarebis da omis Smitiseuli versia am modelSi<br />

ar jdeba. es imas ar niSnavs, rom liberaluri da araliberaluri<br />

saxelmwifoebis omis wesebSi gansxvavebebi ar aris<br />

(principuli gansxvavebebi mainc). Tumca aseTi principuli<br />

daskvnebis Tanaxmad, liberaluri kultura da xalxi iTavisebs<br />

kulturis humanizms da ar nebdeba omis egzistencialur<br />

moTxovnebs.<br />

7<br />

tradiciuli konstituciuri azrovneba umeteswilad Seucvleli<br />

darCa da sagangebo mdgomareobis an msgavsma sakiTxebma<br />

ver moaxerxes centraluri da gadamwyveti adgilis dakaveba<br />

konstituciuri azrovnebis formirebaSi. mimdinare tendencia<br />

TiTqos am mimarTulebiT midis, Tumca didi siaxleebi<br />

mainc mosalodneli ar aris, radgan jer kidev aris imedi,<br />

rom teroristebis brZola aTwleulobiT ar gagrZeldeba da<br />

`meore Tavdasxma~ aRar ganmeordeba. konstituciuri Teoria<br />

gansakuTrebiT efeqturia danawevrebis sakiTxebSi, xolo usafrTxoebasTan<br />

dakavSirebuli Temebi, SesaZloa, kvlav marginalizebuli<br />

darCes. amis mizezi nawilobriv isaa, rom sajaro<br />

samarTali, ZiriTadad, ganixilavs iseT rutinul sakiTxebs,<br />

rogoricaa zonebis day<strong>of</strong>a an skolis saswavlo gegma. skolis<br />

saswavlo gegmis konstituciuri problemebi erTgvari gamocdaa:<br />

Tu sekularizmi, neitraliteti, religiis Tavisufleba<br />

da msgavsi sakiTxebi terorizmis fardis qveS ganixileba, magaliTad,<br />

roca giwevs argumentis Camoyalibeba imis Taobaze,<br />

Tu rogor SeiZleba SevuwyoT xeli terorizms saswavlo gegmis<br />

SerCeviT, an rogor ayalibebs teroristebs gariyulobis<br />

grZnoba da a.S., usafrTxoebis problemebi realurad cvlis<br />

konstituciur problemebs.<br />

albaTobis mqone <strong>pol</strong>itikuri qmedebisken mimarTuli<br />

sxva institucionaluri reagirebis<br />

formebis gaTvaliswinebiT, demokratiis meqanizmebTan,<br />

<strong>pol</strong>itikur wyobasTan mimarTebSi,<br />

warmoiSva Semdegi paradigmebi:<br />

- arsebuli sistemis farglebSi safrTxes-<br />

Tan Tavis garTmeva, samarTlebrivi da<br />

administraciuli gadawyvetilebebis misaRebad<br />

ganxorcielebuli proporcionalizmis<br />

analizSi cvlilebebis SetaniT<br />

(`Cveulebrivi viTareba~ 8 an `Tu SeiZleba<br />

nu ahyvebiT panikas, <strong>pol</strong>icia akontrolebs<br />

situacias~ 9 );<br />

- `mwuxris zona~ 10 an `stresuli periodi 11 :<br />

aq kontrteroristuli arsenali kvlav<br />

samarTlebrivi saxelmwifos parametrebSi<br />

jdeba. modeli iTvaliswinebs terorizmis<br />

problemis konstituciurad mogvarebas<br />

samarTlebrivi gziT da arsebul standartebze<br />

dayrdnobiT.<br />

- Tavdacvisunariani demokratia (terorizm-<br />

Tan sabrZolvelad);<br />

- prevenciuli saxelmwifo (winaswari dakavebis<br />

reJimis mqone saxelmwifos CaTvliT,<br />

romelSic prevenciuli zomebis farglebSi<br />

masobrivi dakaveba (an zogierT<br />

SemTxvevaSi misi ekvivalentebi, mag., ga-<br />

Zeveba, eqstradiqcia, gadaadgileba, moqa-<br />

8<br />

termini gamoyenebulia Semdeg naSromSi: oren grosi, qaosi<br />

da wesebi. reagireba Zaladobriv krizisze yovelTvis konstituciuri<br />

unda iyos Tu ara? ieli l.j. 1011, 1021, romelic<br />

aRwers aRniSnul viTarebas Semdegnairad: `modeli `Cveulebrivi<br />

viTareba~ efuZneba konstituciuri absolutizmis da<br />

sruly<strong>of</strong>ilebis cnebebs. am modelis mixedviT, Cveulebrivi<br />

iuridiuli normebis da kanonebis dacva grZeldeba arsebiTi<br />

cvlilebebi gareSe sagangebo viTarebebSi da krizisis drosac<br />

ki. kanoni omisa da mSvidobis periodSi erTgvarad sruldeba.<br />

`igi aseve ganixilavs sagangebo Zalebis sxva modelebs,<br />

romelTac erTi kategoriis – `kompromisis modelebis~ qveS<br />

aerTianebs. aRniSnuli modelebi hgavs, Cems mier moxseniebul<br />

maikl rozenfildis gamoTqmas `stresuli periodi~. oren<br />

grosis azriT, `kompromisuli modelebis~ farglebSi arsebul<br />

normatiul struqturasTan, usafrTxoebis zomebTan da<br />

saWiroebebTan morgeba xdeba. Tumca sistema, SeZlebisdagvarad,<br />

maqsimalurad ucvleli rCeba. daiSveba mxolod gamonaklisi<br />

cvlilebebi sagangebo viTarebis sapasuxod. aseTi<br />

kompromisi, kanonis uzenaesobis da fundamenturi demokratiuli<br />

Rirebulebebis uryevad dacvas uzrunvely<strong>of</strong>s da<br />

amave dros, saxelmwifos sTavazobs adekvatur zomebs Tavs<br />

datexili krizisis dasaZlevad~. Cem mier ganxiluli sxva<br />

modelebi gansxvavdeba (nawilobriv da zogjer ara mizanmimarTulad)<br />

arsebuli modelisgan. sxva modelebSi dasaSvebia<br />

cvlileba im motiviT, rom zogjer saWiroa zogierTi Rirebulebis<br />

ugulebely<strong>of</strong>a maTive gadasarCenad.<br />

9<br />

miniSneba ungrul romanTan ieno reitos mier (karantini<br />

did sastumroSi), sadac <strong>pol</strong>iciis Serifi warmoTqvams am<br />

frazas sastumroSi atexili panikis dros.<br />

10<br />

Peter Margulies, Judging Terror in the “Zone <strong>of</strong> Twilight”: Exigency, Institutional<br />

Equity, and Procedure After September 11th. 84 B.U.L. Rev. 383<br />

(2004)<br />

11<br />

Michel Rosenfeld, JUDICIAL BALANCING IN TIMES OF STRESS: COMPAR-<br />

ING DIVERSE APPROACHES TO THE WAR ON TERROR.<br />

78


Tavdacvisunariani demokratiidan prevenciul saxelmwifomde?<br />

laqeobis CamorTmeva) gamoiyeneba rogorc<br />

upiratesi instrumenti.<br />

- kontrteroristuli saxelmwifo;<br />

- sagangebo viTareba: I. zogierTi konstituciis<br />

Tanaxmad, Sida aSliloba sagangebo<br />

viTarebis gamocxadebisTvis sakmarisi safuZvelia.<br />

aRniSnuli sakiTxi ganxilulia<br />

qveTavSi sagangebo viTarebis saTauriT.<br />

am SemTxvevaSi, gansakuTrebuli mdgomareobis<br />

winaswari gaTvla xdeba, ris Semdegac<br />

es mdgomareoba misaRebia mxolod<br />

droebiTi statusiT. konstituciurad<br />

dasaSvebi da procedurulad winaswar<br />

gansazRvruli gadaxveva Cveulebrivi vi-<br />

Tarebidan, gadawyvetilebebis miRebis<br />

standartuli reJimidan da adamianis<br />

uflebebis uzrunvely<strong>of</strong>is sferodan (an<br />

specialuri droebiTi modelis ganmavlobaSi<br />

12 ). II. sagangebo viTarebis alternatiuli<br />

mniSvneloba gulisxmobs aRmasrulebeli<br />

Zalauflebis SeuzRudav gamoyenebas<br />

(samxedro an uSiSroebis sferoSi) krizisis<br />

periodSi, xolo am modelis konstituciuri<br />

elementi isaa, rom krizisis<br />

daZlevis Semdeg saxelmwifo daubrundeba<br />

konstituciur Rirebulebebs da krizisis<br />

dros gadawyvetilebebis mimRebi pirebi<br />

angariSvaldebulebi iqnebian Tavian<br />

qmedebebze 13 . aseve, unda gaviTvaliswinoT,<br />

rom sagangebo viTarebis Smitiseul<br />

versiaSi konstitucionalizmis uary<strong>of</strong>a<br />

xdeba. aq sagangebo viTarebis gamocxadeba<br />

umaRlesi xelisuflis prerogativaa da,<br />

amdenad, konstituciuri CarCoebis gareT<br />

eqceva. aq erTaderTi SezRudva warmatebis<br />

naklebobaa.<br />

- omi (saomari Zalebis gamoyenebis normebi<br />

konstituciaSi dadgenili ar aris, Tumca<br />

acxadeben, rom maTi gamoyeneba konstitu-<br />

12<br />

Bruce Ackerman, The Emergency Constitution, 113 Yale L.J. 1029, (2004).<br />

The crisis is understood to be acute, the <strong>pol</strong>ity is singularly focused on survival<br />

and all other <strong>pol</strong>itical concerns and objectives recede into the background,<br />

at 1040.<br />

13<br />

`Tumca zRvari normalur viTarebasa da sagangebos Soris<br />

xSirad sustia da gansxvavebebi am or kategorias Soris rTuli<br />

xdeba, zogjer SeuZlebelic ki. faqtobrivad gamonaklisi<br />

aRar aRiqmeba gamonaklisad~. `zogjer dgeba iseTi garemoebebi,<br />

roca mZime saSiSroebas an safrTxesTan gamklavebisTvis<br />

saWiro meTodebs konstituciuri CarCoebidan gasvla mohyveba,<br />

zogjer sxva dros misaRebi konstituciuri principebi,<br />

wesebi da normebic ki irRveva. Tumca aRsaniSnavia, rom Tuki<br />

reagirebis aseTi formebi saTanado dros da saTanado viTarebaSi<br />

gamoiyeneba, es gaaZlierebs da ar Seasustebs konstituciur<br />

erTgulebas da kanonis uzenaesobis pativiscemas~.<br />

Gross, op. cit. 1022-23. erTi mxriv, esaa gulwrfeli da racionaluri<br />

mcdeloba karl Smitis xsnis.<br />

ciuria, radgan Tavad konstituciis dizaini<br />

iZleva amis saSualebas) 14 .<br />

zemoT CamoTvlili variantebi saboloo<br />

araa da arc erTmaneTisgan izolirebuli 15 .<br />

piriqiT, warmodgenili jgufebi arastabiluria<br />

da meryevi, nawilobriv, albaT imitom,<br />

rom saerTaSoriso islamuri terorizmis<br />

buneba, mniSvneloba da <strong>pol</strong>itikuri Sexedulebebi<br />

mudmivad icvleba, arastabiluri<br />

da Sereulia, nawilobriv ki imitom, rom alternatiuli<br />

konstituciuri reagireba, ubralod,<br />

reaqcia iqneboda da ara qmediTi Ronis-<br />

Zieba. garda amisa, ms<strong>of</strong>lio mniSvnelovnad<br />

ar Secvlila, arada aucilebelia Cveni cxovrebisa<br />

da konstitucionalizmis sistemuri<br />

Secvla. demokratiebi da sxva saxelmwifoebi<br />

zogierT meTods, instituciur wyobas da TanamSromlobis<br />

gzebs ukve sxvagvarad, kontrteroristuli<br />

perspeqtividan uyureben. axali<br />

struqturebis elementebi inovaciuri araa,<br />

magram safrTxis albaTobaze da panikis daZlevaze<br />

orientirebuli perspeqtivaa, am zomebis<br />

gamoyenebis gamo, konstituciuri paradigmis<br />

Secvlis mosalodnelobaze miuTiTebs. es<br />

cvlileba ki iqneba Tavisuflebaze damyarebuli<br />

reJimidan 16 usafrTxoebaze damyarebul<br />

reJimze gadasvla.<br />

zemoaRwerili midgomebi imis mixedviT<br />

gansxvavdebian Tu ra konkretul situacias-<br />

Tan gvaqvs saqme, riskTan (ramdenad mosalodnelia<br />

ubedureba), Tu riskis gawevasTan.<br />

`Cveulebrivi viTarebis~ modelis garda, yvela<br />

danarCeni modeli prevenciuli zomebis gatarebis<br />

saSualebas met-naklebad realisturi<br />

albaTobis safuZvelze iZleva 17 . rogorc iu-<br />

14<br />

`sasamarTloebis tradiciuli TavSekaveba, miiRon gadawyvetilebebi<br />

konstituciur sakiTxebze mware magaliTs gvaZlevs<br />

im truizmisa..., romlis mixedviTac, omis dros kanonebi<br />

utyvia~. William H. Rehnquist, All the Laws But One: Civil Liberties in<br />

Wartime 202 (1998).<br />

15<br />

Noah Feldman, Choices <strong>of</strong> Law, Choices <strong>of</strong> War, 25 Harv. J. L. & Pub. Pol’y<br />

457 (2002) acxadebs, rom saerTaSoriso terorizmi rogorc<br />

`omis~ ise `danaSaulis` modelSi jdeba. saboloo jamSi ki<br />

albaT arc erTi maTgani ar aris adekvaturi kategoria.<br />

16<br />

L. A. Powe, Jr., Situating Schauer, 72 Notre Dame L. Rev. 1519, 1531-32<br />

(1997): speech is a “good times civil liberty”.<br />

17<br />

`duseldorfis saapelacio sasamarTlom daadgina, rom<br />

e.w. islamuri teroristuli organizaciebis `sliferebis~<br />

(”sleepers“) ZiebaSi, im pirebis wre, romlebic Ziebis arealSi<br />

unda moeqces, unda ganisazRvros. dasaSvebia mxolod saeWvo<br />

qveynebis an specifikuri religiuri jgufebis (mag., muslimi<br />

pirebi) piradi monacemebis gadacema da ara germaniis moqalaqeebisa,<br />

romlebic arc musulmanebi arian da arc saeWvo<br />

qveynis moqalaqeebi.~ Lepsius Liberty, Security, and Terrorism: The Legal<br />

Position in Germany, 5 German Law Journal No. 5 (1 May 2004) Part<br />

Two, referring to decisions <strong>of</strong> OLG Düsseldorf, Neue Zeitschrift für Verwaltungsrecht<br />

629 (2002), with different reasoning OLG Frankfurt, op. cit.,<br />

626-627. http://www.germanlawjournal.com/article.php?id=423#_edn11<br />

79


andraS Saio<br />

ridiul-<strong>pol</strong>itikuri strategiebi, maT winaSe<br />

ismis Semdegi SekiTxva: rogor ganisazRvreba,<br />

ris safuZvelze da ra procedurebiT momavali<br />

movlenebis albaToba? maSinac ki, roca ar<br />

arsebobs mkafio teqstobrivi masala, zemoCamoTvlili<br />

modelebi warmogvidgenen iuridiuli<br />

reagirebis saintereso versiebs, romlebic<br />

saerTaSoriso terorizmis konteqstSi gaCnda,<br />

magram yovelTvis terorizms ar ukavSirdeba.<br />

sxvadasxva <strong>pol</strong>isebis gverdiT Cndeba specifikurad,<br />

saerTaSoriso terorizmTan dakavSirebuli<br />

reagirebis zomebi. am zomebis konglomerats<br />

me kontrteroristul saxelmwifos<br />

vuwodeb. reagirebis am formebis kombinacia<br />

Tanamedrove demokratiebSi Cndeba da yvela<br />

maTganis gamoyeneba kontrteroristuli motiviT<br />

xdeba. bevri meTodi Tavdacvisunariani<br />

demokratiidan an prevenciuli saxelmwifodan<br />

iRebs saTaves da am modelebSi warmodgenil<br />

legitimacias nawilobriv iziarebs. vvaraudob,<br />

rom garemoebebis uclelad darCenis SemTxvevaSi,<br />

demokratiebi konstituciis teqstSi<br />

kontrteroristul saxelmwifos misi gansaku-<br />

Trebuli uflebamosilebiT ar aRiareben, garda<br />

im SemTxvevisa, Tu teroristul SemecnebaSi<br />

moxdeba Tvisobrivi cvlileba, rac sazogadoebas<br />

iZulebuls gaxdis, gadaafasos fundamenturi<br />

Sexedulebebi riskebis Sesaxeb. arsebuli<br />

tendencia miuTiTebs damatebiTi prevenciuli<br />

zomebis da Tavdacvisunariani demokratiis<br />

elementebTan kombinaciaSi prevenciuli saxelmwifos<br />

gafarToebis procesis normalizebas.<br />

2. Tavdacvisunarian demokratiasa da<br />

prevenciul saxelmwifoSi <strong>pol</strong>itikur<br />

safrTxeebTan gamklaveba<br />

winamdebare statiaSi mxolod Tavdacvisunariani<br />

demokratiisa da prevenciuli saxelmwifos<br />

im paradigmebs ganvixilav, romlebic<br />

mosalodnelia, rom konstituciurad ratificirebuli<br />

iqneba bevri demokratiis konstituciur<br />

sistemaSi. am ori modelis elementebis<br />

SerCeviT, gamokveTili kontrteroristuli<br />

saxelmwifos warmosaxvaa SesaZlebeli. kontrteroristuli<br />

saxelmwifos gamokveTaSi is<br />

igulisxmeba, rom saxelmwifos mier gatarebuli<br />

prevenciuli zomebi mxolod terorizmzea<br />

orientirebuli. Tumca problemuria is<br />

sakiTxi, rom kontrteroristuli saxelmwifos<br />

iuridiul <strong>pol</strong>isebs aucileblad eqneba gadamdebi<br />

efeqti. Sedegi ki is iqneba, rom kontrteroristuli<br />

saxelmwifo prevenciuli saxelmwifos<br />

legitimacias da integrirebas moaxdens<br />

da aseve, Tavdacvisunariani demokratiis<br />

konstitucionalizaciis elementebs moicavs.<br />

2.1. ra aris Tavdacvisunariani demokratia?<br />

umravlesobis mmarTveloba demokratiis<br />

deformaciis SesaZleblobas qmnis, `kargi<br />

cxovrebis~ iluzias avrcelebs, rac `kargi<br />

cxovrebis~ alternatiuli formebis da damoukidebeli<br />

gansazRvrebis Camoyalibebis<br />

saSualebas aRar iZleva. demokratiuli procesis<br />

farglebSi, demokratiis meqanizmebis<br />

gamoyenebiT (sityvis, Sekrebis da arCevanis<br />

Tavisufleba), SesaZlebelia iseTi reJimis Camoyalibeba,<br />

romelic realurad Zirs uTxris<br />

demokratias. `demokratiis Sesaxeb yoveli<br />

drois saukeTeso xumroba isaa, rom demokratia<br />

Tavis momakvdinebel mtrebs Tavad aZlevs<br />

misi ganadgurebis saSualebebs 18 ~. tolerantobas<br />

calkeul <strong>pol</strong>itikur viTarebaSi SesaZloa<br />

TviTmkvleloba mohyves. rogorc lordi eq-<br />

Seni ambobs: `zogjer tolerantobam SeiZleba<br />

sazogadoeba gaanadguros, zogjer ki devna<br />

aris Tavisuflebis momakvdinebeli.~ 19<br />

dRes Tavdacvisunariani demokratia moiazreba<br />

rogorc brZola radikaluri moZraobebis,<br />

gansakuTrebiT ki, radikalurad ganwyobili<br />

partiebis da maTi saqmianobis winaaRmdeg.<br />

aRniSnuli midgomis integrireba srulad demokratiuli<br />

germaniis konstituciaSi meore<br />

ms<strong>of</strong>lio omis Semdeg ganxorcielda 20 . adamian-<br />

18<br />

“Das wird immer einer der besten Witze der Demokratie bleiben, dass sie<br />

ihren Todfeinden die Mittel selber stellte, durch die sie vernichtet wurde,”<br />

Joseph Goebbels, quoted in K.D. Bracher et al. (Eds.), Nationalsozialistiche<br />

Diktatur, 1933-1945: Ein Bilanz, 16 (1983). termini `Tavdacvisunariani<br />

demokratia~ cnobili gaxda inglisurenovani literaturidan<br />

<strong>pol</strong>itikuri mecnierebebis dargSi, karl lovenStainis<br />

1937 wlis statiidan _ Loewenstein, Militant Democracy and Fundamental<br />

Rights, 31 American Political Science Review 417 (1937). meore<br />

ms<strong>of</strong>lio omamde, bevri konstituciuri reJimi iyenebda sxvadasxva<br />

meTods Tavdacvisunariani demokratiis speqtridan<br />

(partiebis gauqmeba formebis akrZalva da a.S.). es xdeboda<br />

manam, sanad Tavad termini daibadeboda. Tumca es meTodebi,<br />

rogorc wesi, gamoiyeneboda naxevrad demokratiuli da avtokratiuli<br />

<strong>pol</strong>itikuri sistemebis dasacavad popularuli<br />

faSisturi moZraobebisgan, romlebic STambeWdav Sedegebs<br />

aRwevdnen arCevnebSi.<br />

19<br />

Lord Acton, Smith’s Irish History, in History <strong>of</strong> Freedom, edited by Figgis<br />

and Lawrence. London. 1907. 252.<br />

20<br />

germaniis ZiriTadi kanonmdeblobis ramdenime komponenti<br />

emsaxureba demokratiis dacvas Selaxvisgan. es konstituciuri<br />

principebi, ZiriTadad, ukavSirdeba <strong>pol</strong>itikur demokratiasTan<br />

axlos my<strong>of</strong> institutebs (umetes SemTxvevaSi, <strong>pol</strong>itikur<br />

partiebs). ramdenime postkomunisturi konstitucia,<br />

romlebic Camoyalibda demokratiisken svlis procesSi, germanul<br />

modelzea agebuli da Riad krZalavs romelime organizaciis<br />

mier saxelmwifos gakontrolebas (magaliTisTvis<br />

ixileT Hungary’s Constitution, Art. 2(3); Poland’s Constitution,<br />

Art. 13).<br />

80


Tavdacvisunariani demokratiidan prevenciul saxelmwifomde?<br />

Ta uflebebis dacvis da fundamenturi uflebebis<br />

evropis konvenciis (1950) me-17 muxli ise<br />

aRwers aRniSnul problemas, rom gaamarTlos<br />

bevri kontrteroristuli qmedeba:<br />

`am konvenciaSi ar arsebobs aranairi safuZveli<br />

imisa, rom romelime saxelmwifos,<br />

jgufs an pirs mieniWos amave konvenciaSi<br />

gansazRvruli uflebebis da Tavisuflebebis<br />

xely<strong>of</strong>is ufleba, iseT saqmianobaSi an<br />

moqmedebaSi monawileoba, rac daazaralebs<br />

konvenciiT gansazRvrul uflebebsa da Tavisuflebebs.<br />

amasTanave, arc am uflebebis da<br />

Tavisuflebebis SezRudvaa dasaSvebi konvenciaSi<br />

gansazRvrul SezRudvebze metad.~<br />

totalitarul moZraobebTan dakavSirebuli<br />

safrTxe mxolod imaSi ar mdgomareobda,<br />

rom arCevnebSi faSistebi gaimarjvebdnen. lovenStaini<br />

ambobs, rom totalitarul reJimebs<br />

ara Zaladoba, aramed emociuroba aerTianebs.<br />

ai riT xdeba kanonis uzenaesobis Canacvleba.<br />

avtoritaruli reJimebi da faSisturi mo-<br />

Zraobebi emociuri mobilizebis meTodebis<br />

arsenals floben. nacionaluri Tavdadeba<br />

da Zaladoba, fizikuri Zaladobis safrTxis<br />

CaTvliT, <strong>pol</strong>itikuri emociurobis yvelaze<br />

gavrcelebuli elementebia. aseTi <strong>pol</strong>itikis<br />

erTaderTi realuri mizania, radac ar unda<br />

dajdes, Zalaufleba moipovos da SeinarCunos.<br />

aseTi daxasiaTeba al-qaidas moZraobazec<br />

vrceldeba. isini am miznis warmatebiT miRwevas<br />

mxolod maSin SeZleben, Tu demokratiuli<br />

institucionaluri infrastruqturis farglebSi<br />

imoqmedeben.<br />

demokratiebi sakmaod daucvelia emociurad<br />

manipulirebadi <strong>pol</strong>itikis da gamowvevebis<br />

winaSe. amdenad, totalitaruli religiuri<br />

fundamentalizmis emociuroba sulac<br />

ar aris Sors eqstremaluri memarjvene da<br />

memarcxene totalitaruli moZraobebis emociurobisgan.<br />

ufro metic, terorisgan gamowveuli<br />

safrTxe da SiSi safuZvels uyris<br />

emociur an iracionalur <strong>pol</strong>itikas. miuxedavad<br />

imisa, rom dResdReobiT, sekularul<br />

sazogadoebaSi mainc, imis mosalodneloba,<br />

rom demokratiuli reJimi daingreva demokratiuli<br />

<strong>pol</strong>itikuri institutebis da procesebis<br />

xely<strong>of</strong>iT, sakmaod dabalia. Tumca<br />

naTelia, rom demokratiis damcavi meqanizmebi<br />

Zalian sustia. naTeli suraTi saxelmwifos<br />

SesaZleblobaze, winaaRmdegoba gauwios<br />

terorizms ar gvaqvs (nawilobriv imitom,<br />

rom aseT SesaZleblobebze kargi warmodgena<br />

`mters~ ufro daexmareboda). liberaluri<br />

konstituciuri struqturebis Sesaxeb<br />

ki ufro naklebi codna gvaqvs maSin, roca<br />

saxelmwifos da xelisuflebaSi my<strong>of</strong>i <strong>pol</strong>itikuri<br />

Zalebi kontrterorizmis saxeliT<br />

SezRudvebis gareSe moqmedeben. amJamindeli<br />

institucionaluri wyoba SemzRudveli zomebis<br />

legitimurobis (an Sesabamisobis) mxolod<br />

mciredi kontrolis saSualebas iZleva da<br />

zrdis saxelmwifo organoebis Zalauflebas<br />

moqalaqeebTan mimarTebaSi.<br />

Tanamedrove saerTaSoriso terorizmsa 21<br />

da demokratiuli institutebis xely<strong>of</strong>as Soris<br />

aSkara gansxvavebebi saxezea da amitomac<br />

am ori sxvadasxva movlenis mimarT Tavdacvisunariani<br />

demokratiis sapasuxo qmedebebic<br />

gansxvavebulia. saerTaSoriso teroristebis<br />

moqmedeba faruli da gasaidumloebulia.<br />

is sazogadoebrivi safrTxis Seqmnas isaxavs<br />

miznad. iuridiuli gansazRvrebis mixedviT,<br />

Zaladoba xalxis winaaRmdeg sazogadoebis<br />

daSinebas isaxavs miznad, raTa Zalismieri<br />

meTodebiT xeli Seuwyos sajaro <strong>pol</strong>itikis<br />

Secvlas. cvlileba ki, igulisxmeba, rom aucileblad<br />

moxdeba, radgan demokratiuli <strong>pol</strong>itikuri<br />

sazogadoeba movlenebs reagirebis<br />

gareSe ar tovebs. teroristuli aqtis meore<br />

fundamenturi mizani mTavrobis funqcionirebis<br />

darRveva an sazogadoebisTvis sasicocxlo<br />

mniSvnelobis servisebis moSlaa da am<br />

gziT sajaro pirebis iZuleba, daakmay<strong>of</strong>ilon<br />

konkretuli moTxovnebi. totalitaruli mo-<br />

Zraobis ukan mdgomi emociuri <strong>pol</strong>itika demokratiis<br />

Ria samarTlebriv instrumentebs<br />

iyenebs, raTa Seuqcevadi, antidemokratiuli<br />

21<br />

`zogadad, arsebobs SeTanxmeba imis Taobaze, rom teroristuli<br />

aqti, jgufi an organizacia, pirvel rigSi, irCevs<br />

konkretul strategias, miayenos xilvadi, masStaburi ziani<br />

arasamxedro mosaxleobas, raTa moaxdinos mtris sistemis da<br />

reJimis destabilizacia. terorizmis strategia gamomdinareobs<br />

sxva formis militaristuli moqmedebidan, rogoricaa<br />

partizanuli an gorilas omebi, romlebic dampyroblis<br />

Zalauflebis da <strong>pol</strong>itikuri reJimis moqalaqeTa da infrastruqturis<br />

ganadgurebas isaxavs miznad. meore maxasiaTebeli<br />

aris gacxadebuli teroristuli miznebi: teroristebi<br />

winaaRmdegobas uweven da surT radikalurad Secvalon,<br />

socialur-<strong>pol</strong>itikuri status-kvo erovnul, regionalur an<br />

globalur doneze. es ganasxvavebs terorizms sxva tipis organizebuli<br />

danaSaulisgan, romlis mizanicaa piradi mogeba~.<br />

Renate Mayntz, Organizational Forms <strong>of</strong> Terrorism Hierarchy, Network, or<br />

a Type sui generis? MPIfG Discussion Paper 04/4. saerTaSoriso terorizms<br />

aqvs ufro religiuri vidre sekularuli safuZveli,<br />

masStabebiT is saerTaSorisoa da xasiaTdeba qseluri struqturiT,<br />

rac masTan brZolas da mis winaaRmdeg arsebuli<br />

kanonebis gamoyenebas arTulebs. magaliTisTvis ixileT,.<br />

Hirschmann, Kai, 2000: The Changing Face <strong>of</strong> Terrorism. In: International<br />

Politics and Society 7(3), 299–310.<br />

81


andraS Saio<br />

Zalauflebis sistema daamyaros 22 . Seuqcevadi<br />

cvlileba SesaZloa musulmanur qveynebSi islamuri<br />

fundamentalistebis mizani iyos, iq,<br />

sadac Tavdacvisunariani demokratia mmarTvelobis<br />

Sesaferisi modelia.<br />

arsebobs sawinaaRmdego azric, rac imaSi<br />

mdgomareobs, rom gansxvavebebi terorizmsa<br />

da <strong>pol</strong>itikur fundamentalizms Soris ufro<br />

da ufro naklebia. alJirSi Tavdacvisunariani<br />

demokratiis ukiduresi forma iqna gamoyenebuli<br />

im periodSi, roca arCevnebi gauqmda,<br />

radgan mosalodneli iyo axali islamuri<br />

fundamentalistebis (adgilobrivi jgufis)<br />

gamarjveba, romlebic msxvilmasStabian teroristul<br />

aqtebSi monawileobdnen 23 . calkeul<br />

erovnul teroristul organizaciebs namdvilad<br />

hqondaT samoqalaqo <strong>pol</strong>itikuri frTa,<br />

xolo erovnul-radikalur, islamur moZraobebs<br />

da adgilobriv religiur organizaciebs<br />

SesaZloa Zlieri kavSirebi hqonodaT saerTa-<br />

Soriso teroristul qselebTan 24 .<br />

kidev erTi potenciuri sxvaoba isaa, rom<br />

Tavdacvisunariani demokratia Seiqmna sekularuli<br />

totalitaruli moZraobebis winaaRmdeg<br />

sabrZolvelad, xolo totalitaruli<br />

<strong>pol</strong>itikuri moZraobebi metwilad teroristul<br />

meTodebs iyenebdnen da aralegalur<br />

qselebs akontrolebdnen. ufro metic, anti-<br />

22<br />

istoriuli gamocdileba gvaswavlis, rom totalitarul<br />

moZraobaze dafuZnebuli emociuri <strong>pol</strong>itika iyenebs Zaladobas<br />

da teroristul meTodebs daSinebis mizniT.<br />

23<br />

kontrteroristuli saxelmwifos erT-erTi problema<br />

imaSi mdgomareobs, rom Zlieri da xangrZlivi SezRudvebi<br />

moqmedebs im qveynebSi, romlebic arc ki arian momwifebuli<br />

demokratiebi. faqtobrivad, antiteroristuli zomebi da<br />

mudmivi sagangebo mdgomareoba iwvevs mudmiv represiebs da<br />

amdenad, demokratiis damabrkolebeli faqtori xdeba. terorizmis<br />

masStabebis gaTvaliswinebiT, iseT qveynebSi, rogoricaa<br />

alJiri, romelic esazRvreba mudmiv samoqalaqo oms,<br />

cxadia, rTulia demokratiis gavrceleba. aq erT paradoqsTan<br />

gvaqvs saqme, romelic Tavdacvisunariani demokratiis paradoqss<br />

hgavs: antiteroristuli zomebi, romlebic adamianis<br />

uflebebTan da demokratiasTan winaaRmdegobaSi modis legitimuri<br />

xdeba. am paradoqsis magaliTi saberZneTis uaxles<br />

kanonmdeblobaSi gvxvdeba. kanoni 3251/2004 teroristuli<br />

aqtisgan gamoy<strong>of</strong>s qmedebas, romelic demokratiuli reJimis<br />

damyarebis mizniT an mis dasacavad, an fundamenturi uflebebis<br />

gasatareblad xorcieldeba. es midgoma Tavdacvisunariani<br />

demokratiis cnebas ewinaaRmdegeba (uflebebis Selaxvis<br />

akrZalva), romelic adamianis uflebebis evropuli konvenciiT<br />

aris garantirebuli (muxli 17 da 18). berZnuli kanonmdeblobis<br />

msgavsi SemTxvevebi bevr qveyanaSi gvxvdeba. magali-<br />

Tad, samxreT afrikaSi axlaxans dasrulda brZola, romelSic<br />

daumorCileblobis moZraoba (da mTavroba) teroristul<br />

aqtebSi monawileobda. cxadia, ANC fundamenturi islamuri<br />

terorisgan gansxvavebuli aRmoCnda, radgan misi meSveobiT<br />

namdvilad damyarda demokratia. berZnul kanonmdeblobaSi<br />

warmodgenili pozicia aSkarad uxeSia, radgan prodemokratiuli<br />

terorizmis daSveba SeuZlebels xdis Sedges saerTa-<br />

Soriso SeTanxmeba terorizmze.<br />

24 ixileT Victor Ferreres Comella, The New Regulation <strong>of</strong> Political Parties<br />

in Spain, and the Decision to Outlaw Batasuna, in Militant Democracy,<br />

supra note 2, at 133.<br />

sekularistuli jgufebi, romlebic musulmanur<br />

umravlesobasTan erTad terorizmze<br />

akeTeben orientacias, dainteresebuli arian<br />

radikaluri islamuri saxelmwifoebis SeqmniT.<br />

es igivea, rac Seuqcevadi antidemokratiuli<br />

reJimis Seqmnis mcdeloba, rodesac adamians<br />

fundamenturi arCevanis gakeTebis ufleba ar<br />

aqvs. `tradiciuli~ <strong>pol</strong>itikuri terorizmis<br />

perspeqtividan, am tipis religiurad motivirebuli<br />

saerTaSoriso terorizmi sruliad<br />

gansxvavebulia, radgan terorizmze dafuZnebuli<br />

bevri moZraoba demokratias, rogorc<br />

princips ar ewinaaRmdegeba. inteleqtualurad<br />

ki es sazogadoeba saocari TvisebiT gamoirCeva:<br />

<strong>pol</strong>itikuri moqmedebis orive forma <strong>pol</strong>itikuri<br />

fanatizmis ms<strong>of</strong>lmxedvelobis nawilia,<br />

romelic liberalizmis sapirispiro cnebaa.<br />

gasakviri araa, rom samarTlebrivi meTodebi,<br />

romlebic totalitaruli <strong>pol</strong>itikuri<br />

moZraobebis sawinaaRmdegod Camoyalibda<br />

ufro da ufro gamoiyeneba demokratiebSi im<br />

religiuri fundamentalisturi moZraobebis<br />

winaaRmdeg, romlebic iTvleba, rom teroristuli<br />

qselebis mxardaWeras axorcieleben. es<br />

religiuri moZraobebi demokratiuli procesis<br />

da kanonis uzenaesobis upiratesobebis terorizmTan<br />

kombinirebas isaxaven miznad, raTa<br />

xeli Seuwyon im teroristul moZraobebs,<br />

romlebic dainteresebuli arian, vesternizebuli<br />

islamuri da `araerTguli~ reJimebis<br />

destabilizaciiT. zogierTi religiuri<br />

fundamentalisturi moZraoba teroristuli<br />

daSinebis princips efuZneba, iseve rogorc<br />

aratotalitaruli <strong>pol</strong>itikuri moZraobebi,<br />

mag., baskuri <strong>pol</strong>itikuri eqstremizmi da eta.<br />

istoriulad, totalitaruli moZraobebi iyenebdnen<br />

rogorc demokratiul saSualebebs,<br />

ise teroristuli daSinebis instruments (ixileT<br />

vaimaris germaniis magaliTi).<br />

2.2. prevenciuli saxelmwifo<br />

kontrteroristuli reagirebis speqtri<br />

SeiZleba Zalian farTo iyos, magram imis ga-<br />

Tvla ki iolia, rom kontrteroristuli reagirebis<br />

formebma SesaZloa momavalSi ZalTa<br />

axlebur ganawilebas da fundamenturi uflebebis<br />

restruqturizacias Seuwyos xeli. es<br />

axali paradigma ki, prevenciuli saxelmwifos<br />

saxes iRebs. termini `prevenciuli saxelmwifo~,<br />

pirvelad pr<strong>of</strong>esorma kerol Straikerma<br />

25 gamoiyena. igi aRniSnavda, rom sisxlis<br />

25<br />

Carol S. Steiker, op. cit.<br />

82


Tavdacvisunariani demokratiidan prevenciul saxelmwifomde?<br />

samarTlis kodeqsi da am kodeqsidan gamomdinare<br />

aRsulebis RonisZiebebi saSiSi individebis<br />

neitralizebis yvelaze mniSvnelovani gza<br />

ar aris. 11 seqtembris teroristuli aqtis<br />

Semdeg prevenciuli paradigma terorizmis winaaRmdeg<br />

gatarebul RonisZiebebs Soris yvelaze<br />

ufro misaRebi forma gaxda 26 .<br />

kontrteroristuli RonisZiebebi, gansaku-<br />

TrebiT ki saerTaSoriso teroristuli safr-<br />

Txis winaSe mimarTuli zomebi, miznad isaxavs<br />

prevencias. aseTi RonisZiebebis farglebSi<br />

gamoiyeneba saSiS adamianebTan (narkotikebiT<br />

movaWreebi, fulis gaTeTrebiT dakavebuli<br />

pirebi, bavSvebiT movaWreebi da a.S.) Tavis<br />

garTmevisTvis Seqmnili meTodebi, romlebic,<br />

erTgvarad, samarTlebrivi normebis kriziss<br />

qmnian. es meTodebi istoriul siaxles ar warmoadgens,<br />

siaxle isaa, rom dadgenili zRvris<br />

gadakveTa ukve Cveulebrivi movlena gaxda.<br />

zRvris gadakveTaSi vgulisxmob imas, rom samarTlebrivad<br />

iolad mopovebadi dazvervis<br />

Sedegebi ara mxolod prevenciul konteqstSi<br />

gamoiyeneba, aramed kriminalur saqmianobaSic.<br />

magaliTad, amerikis SeerTebul StatebSi patriotis<br />

aqtiT nawilobriv moixsna SezRudvebi<br />

mosasmeni aparatiT mopovebuli informaciis<br />

kriminalur konteqstSi warmodgenaze.<br />

prevenciuli saxelmwifos CamoyalibebisTvis,<br />

aseve mniSvnelovania is, rom sazRvris gadakve-<br />

Tis procedurebi, romlebic dasaSvebia terorizmis<br />

konteqstSi, SesaZloa misaRebi gaxdes<br />

globaluri teroristuli konteqstis miRmac,<br />

ara mxolod antikriminaluri, aramed saxelmwifos<br />

zogadi administraciuli procedurebis<br />

farglebSic.<br />

prevenciuli saxelmwifos cneba ufro da<br />

ufro xSirad gamoiyeneba Tavdapirveli kriminaluri<br />

samarTlis paradigmis miRma im<br />

stuqturis asaRwerad, sadac ganadgurebis<br />

safrTxis prevenciis axali meTodebi (ramac<br />

Caanacvla danaSaulis prevencia) gadamwyvet<br />

rols TamaSoben mTliani konstituciuri wesrigis<br />

damyarebaSi. prevencia, rac saSiSi pirebis<br />

gauvnebely<strong>of</strong>isgan iRebs saTaves, Tanamedrove<br />

socialuri saxelmwifos calkeul<br />

26<br />

terminis gamoyeneba antiteroristul konteqstSi ixileT<br />

Semdeg wyaroSi: Eric S. <strong>Jan</strong>us, The Preventive State, Terrorists<br />

and Sexual Predators: Countering the Threat <strong>of</strong> a New Outsider Jurisprudence<br />

Criminal Law Bulletin, Vol. 40, No 6. p. 576, 2004; Robert M.<br />

Chesney, THE SLEEPER SCENARIO: TERRORISM-SUPPORT LAWS AND THE<br />

DEMANDS OF PREVENTION, 42 HARV. J. LEGIS. 1 (2005).<br />

termini warmoiSva germaniaSi - Erhard Denninger, Freiheit durch Sicherheit.<br />

Wie viel Schutz der inneren Sicherheit verlangt und verträgt das<br />

deutsche Grundgesetz?, Kritische Justiz 467 (2002).<br />

problematikas emTxveva, yovel SemTxvevaSi,<br />

mis paternalistur versiebs mainc, sadac<br />

yvela saxis ubedurebis Tavidan acileba dazvervis<br />

27 meTodiT xorcieldeba. kontrteroristuli<br />

samyaros gareT gavrcelebuli<br />

dazvervis <strong>pol</strong>itika, mag., jandacvis an dana-<br />

Saulis identifikaciis mizniT erovnuli dnmis<br />

bankis Seqmna SesaZlebeli gaxdeba mas Semdeg,<br />

rac aseTi monacemTa bankis dafuZndeba<br />

terorizmis prevenciis motiviT. garda amisa,<br />

prevenciul saxelmwifoSi am mimarTulebebis<br />

ganxorcielebis garda SesaZloa inicirebul<br />

iqnes fundamenturi uflebebis restruqturizacia.<br />

winaswari dakavebis reJimi prevenciis<br />

gansakuTrebiT problemuri formaa ara mxolod<br />

imitom, rom safrTxis niSnebis dadgena<br />

rTulia da, rom teroristul konteqstSi<br />

amis gansazRvris prerogativa yovelTvis aRmasrulebeli<br />

xelisuflebis xelSia, aramed<br />

imitomac, rom masobrivi dakavebebi ganapirobeben<br />

adamianis uflebebis masobriv xely<strong>of</strong>as,<br />

Tu gaviTvaliswinebT dakavebulebis damokidebulebas<br />

damkaveblebis interesebis mimarT.<br />

im SemTxvevaSi, Tu prevenciuli saxelmwifo<br />

konstituciuri gaxdeba, aucilebelia masSi<br />

garantirebuli iyos adamianis dacvis yvela<br />

SesaZlo meqanizmi da dakavebulTa pirobebis<br />

kontroli. Tumca, praqtikulad, amis garantireba<br />

rTulia, radgan did xarjebTan aris<br />

dakavSirebuli da resursebis gamoy<strong>of</strong>a im<br />

adamianebis uflebebis dasacavad, romlebic<br />

faqtobrivad dehumanizebuli arian, aseve<br />

problemas warmoadgens. aseTi dehumanizeba<br />

kamikaZeebis qmedebebidan kargad Cans. dakavebulisTvis<br />

omis tyvis statusis miniWeba,<br />

albaT yvelaze misaRebi minimaluri humanitaruli<br />

dacvaa. tyveebisgan gansxvavebiT,<br />

roca Cveulebrivi dakavebuli saSiS saqmianobaSia<br />

eWvmitanili; esaa adamiani, romelic an<br />

monawileobda, an survili aqvs monawileoba<br />

miiRos saSinel danaSaulebSi 28 da, amdenad,<br />

27<br />

araCveulebrivad aris warmodgenili StaikerTan, gv. 779:<br />

`maregulirebeli saxelmwifos ganviTarebam `axali ganviTarebis~<br />

programis Semdgomdroindel, meoce saukuneSi saxelmwifos<br />

Sesaxeb axali codna gaavrcela, rac saxelmwifos mier<br />

pr<strong>of</strong>ilaqtikuri moqmedebis saSualebas iZleoda~. msgavsi<br />

tendencia da imis mtkicebuleba, rom antiteroristuli<br />

brZolis meTodebi mudmivad viTardeboda 11 seqtembris movlenebamdec,<br />

citirebulia germanul konteqstSi lepsiusTan.<br />

28<br />

Canasaxovani danaSaulebrivi qmedebis interpretaciiT<br />

SesaZlebelia teroristuli danaSaulis masStabebis gansaz-<br />

Rvra, amdenad, saxelmwifom SesaZloa teroristul qmedebaSi<br />

monawileobis ganzraxvis (survilis) kriminalizeba moaxdinos<br />

- ganviTareba, romelic sruliad gansxvavebulia ganmanaTleblobis<br />

cnebebze dafuZnebuli sisxlis samarTlis principebisgan.<br />

83


andraS Saio<br />

imsaxurebs dasjas. tipuri tyve saomari moqmedebebis<br />

SewyvetisTanave unda gaTavisufldes,<br />

xolo dakavebuli marTlmsajulebas<br />

unda warudges 29 . meore mxriv, dakavebis mizezi<br />

SeiZleba iyos terorizmis potenciur mxardaWeraSi<br />

eWvmitaniloba, am logikiT muSaobda<br />

amerikisa da iaponiis dakavebebis modeli.<br />

koremacu SesaZloa axla aRar iyos misaRebi<br />

kanoni, magram mTavrobis interesi, daicvas<br />

mosaxleobis usafrTxoeba zogierT viTarebaSi,<br />

gadawonis erTi pirovnebis Tavisuflebis<br />

uflebas. magaliTad, amboxebebisa da omis<br />

dros, roca sazogadoebrivi interesi piks<br />

aRwevs, mTavrobas SeuZlia daakavos is individebi,<br />

romelTac saSiSad Tvlian~ 30 .<br />

konstituciuri perspeqtividan sainteresoa<br />

is, Tu ramdenad moTavsdeba prevenciuli<br />

saxelmwifos modeli arsebul konstituciur<br />

modelebSi da aris Tu ara damoukidebeli<br />

konstituciuri paradigmis Seqmnis saWiroeba,<br />

romelic prevenciuli saxelmwifos problemebs<br />

Seicavs. cxadia, prevenciuli saxelmwifo,<br />

dRevandeli mdgomareobiT, sanam<br />

srulmasStabian konstituciur paradigmaSi<br />

moeqceva, warmoadgens individualizebul,<br />

TandaTanobiTi ganviTarebis process imave mimarTulebiT<br />

31 . am SekiTxvaze pasuxis misaRebad<br />

saintereso iqneboda Tavdacvisunariani demokratiis<br />

gamocdilebis gaTvaliswineba, romelic<br />

konstituciaSi da konstitucionalizmis<br />

cnebaSi `standartuli~ struqturebidan da<br />

principebidan garkveuli donis gadaxvevebis<br />

integrirebis mcdelobas warmoadgens, rac<br />

gaacocxlebda liberalur konstituciur demokratiebs.<br />

29<br />

terorizmis potenciuri mxardamWeris alternatiuli statusia<br />

gonebrivad daqveiTebuli TviTmkvlelobis Camdeni<br />

piri, romelic moTavsdeba fsiqiatriul dawesebulebaSi<br />

saboloo samedicino daskvnis gamotanamde. aq samarTalwarmoeba<br />

(evrobaSi) an pacientis uflebebi moiTxovs pirovnebis<br />

statusis regularul gadamowmebas, maSin roca terorizmSi<br />

monawileobis motiviT dakavebisas pirad mdgomareobas mniSvneloba<br />

ar aqvs da gaTavisufleba damokidebulia mxolod<br />

saomari mdgomareobis dasrulebaze.<br />

30<br />

aSS salernos winaaRmdeg, 481, aSS 739 (1987). unda daisvas<br />

Semdegi SekiTxva: Tu es simarTlea, maSin ra daniSnuleba<br />

aqvs amerikis konstituciis kongresis habeas korpusis funqcionirebis<br />

Sewyvetas? savaraudo danaSaulis SemTxvevaSi,<br />

saWiroa konstituciis moqmedebis SeCereba, xolo savaraudo<br />

safrTxis moaxloebisas amis saWiroeba ar arsebobs?<br />

31<br />

prevenciuli saxelmwifos konkretuli elementebis warmodgena<br />

xdeba konkretuli programebis farglebSi, magali-<br />

Tad, roca saqme exeba seqsualur moZaladeebs sazogadoebaSi,<br />

iqmneba konkretuli programa. zogadi saxelmwifoebrivi<br />

programa ki ar arsebobs prevenciuli saxelmwifos fargleb-<br />

Si. ZiriTadad, struqturulad erTnairi gadawyvetilebebis<br />

miReba mainc damoukideblad xdeba.<br />

2.3. kontrteroristuli saxelmwifo,<br />

rogorc Sereuli reJimi<br />

rogorc Tavdacvisunariani demokaratia, ise<br />

prevenciuli saxelmwifo Teoriulad kontrteroristuli<br />

saxelmwifos komponentebia, Tu<br />

im konkretuli sistemis zogierT fundamentur<br />

Rirebulebas yuradRebas ar mivaqcevT,<br />

romelTac TiToeuli es reJimi icavs. saku-<br />

Tar TavTan winaaRmdegobaSi mosvlis braldeba<br />

arasworia, paradoqsic iluzia da mxolod<br />

varaudia. arsebobs mkafio gansxvaveba maT Soris,<br />

vinc praqtikaSi miRebul demokratiul<br />

<strong>pol</strong>itikas ar eTanxmeba da vinc, ubralod,<br />

demokratiis sandoobas gadawyvetilebebis mi-<br />

Rebis procesSi da demokratiuli cxovrebis<br />

formebis legitimurobas samoqalaqo sazogadoebaSi<br />

uary<strong>of</strong>s 32 . am ukanasknel kategoriaSi<br />

demokratiis mtrebi erTiandebian teroristebis<br />

CaTvliT. fundamentalisti teroristebi<br />

demokratiul sazogadoebaSi mcxovreb xalxs<br />

ara mxolod imperialisturi mosazrebiT esxmian<br />

Tavs, aramed imis gamoc, rom demokratia<br />

WeSmarit morwmuneebs aRizianebs, romelTac<br />

cxvris farasaviT urCevniaT cxovreba. religiuri<br />

moZraobebi, romlebic sazogadoebriv<br />

mxardaWeras iReben teroristebis religiurad<br />

motivirebuli ideebis wyalobiT, kontrteroristuli<br />

saxelmwifos da Tavdacvisunariani<br />

demokratiis legitimuri samizneebi<br />

arian. religiuri amboxis saSiSroeba SezRudvebs<br />

da akrZalvebs amarTlebs, romlebic<br />

meamboxe moZraobebis <strong>pol</strong>itikur aqtivobaze<br />

vrceldeba 33 . jer kidev loki Tavis werilSi<br />

religiuri tolerantobis Sesaxeb aRniSnavs,<br />

rom saxelmwifos Semwynarebluri damokidebuleba<br />

religiis miimarT ar gulisxmobs Semwynareblobas<br />

im pirebis mimarT, romlebic<br />

religiis saxeliT moiTxoven samoqalaqo Zalauflebas,<br />

privilegiebs da romlebsac ar<br />

surT iyvnen tolerantuli sxvebis mimarT:<br />

`maT, vinc aTeizmiT amcireben da anadgureben<br />

yvela religias, ver eqnebaT pretenzia reli-<br />

32<br />

aRniSnuli gansxvaveba r. quTeris naSromSi warmodgenili<br />

gansxvavebis msgavsia: R. Cooter, <strong>Constitutional</strong> Consequentialism:<br />

Bargain Democracy versus Median Democracy, 3 Theoretical Inquiries in<br />

Law 1, at 3 (<strong>Jan</strong>uary 2002). quTeri amtkicebs, rom saziaro Rirebulebebis<br />

SemTxvevaSi, Rirebulebis Sesabamisi <strong>pol</strong>itikis<br />

Sesaxeb debatebi Tavad Rirebulebas ki ara, mis mniSvnelobas<br />

da interpretacias exeba. saboloo jamSi, Tavdacvisunariani<br />

demokratiis damkvidrebisas Semdegi dilema warmoiSveba: ra<br />

dros aris mTlianad sazogadoeba (Tanaarseboba sazogadoebis<br />

SigniT) safrTxis qveS, ganurCevlad misi wevrebisa.<br />

33<br />

Zalian gansxvavdeba piradi Tavisuflebis xely<strong>of</strong>isgan, sadac<br />

gansxvavebuli standartebia dawesebuli.<br />

84


Tavdacvisunariani demokratiidan prevenciul saxelmwifomde?<br />

giuri tolerantobis naklebobaze~ 34 . liberaluri<br />

demokratiis fundamenturi principia,<br />

rom is funqcionirebs iq, sadac racionaluri<br />

diskorsi SesaZlebelia da sazogadoebaSi<br />

gadawyvetilebebis miRebis normatiul safuZvels<br />

warmoadgens. Tumca monawileobrivi<br />

uflebebis uary<strong>of</strong>a diskorsis pirobebis SenarCunebas<br />

isaxavs miznad.<br />

antidemokratiuli uflebebis SemzRudavi<br />

zomebis, demokratiis fundamenturi, mtrebis<br />

sawinaaRmdego specialuri reJimebis arsebobis<br />

gamarTleba ar gamoricxavs imis SesaZleblobas,<br />

rom sagangebo situaciebSi miRebuli<br />

zomebi, romlebic demokratiul principebs<br />

mniSvnelovnad Sordebian, saboloo jamSi Tavad<br />

demokratias daazaralebs.<br />

Tavdacvisunariani demokratiis elementebis<br />

arseboba kontrteroristul saxelmwifoSi<br />

kiTxvis niSnis qveS dgas, radgan demokratiis<br />

dacva Tavad demokratiis SezRudviT<br />

xdeba (konkretuli jgufebis xarjze), xolo<br />

prevenciuli saxelmwifos ZiriTadi elementi,<br />

konkretulad ki Setevaze gadasvlis strategia<br />

liberaluri konstitucionalizmis tradiciul<br />

koncefcias ewinaaRmdegeba. brZola<br />

terorizmis, iseve rogorc demokratiis winaaRmdeg,<br />

amboxebis sxva formebis winaaRmdeg,<br />

saWiroebs Setevaze gadasvlis teqnikis gamoyenebas<br />

(rogorc teroristul qselebSi, iseve<br />

socialuri cxovrebis yvela sferoSi teroristuli<br />

potencialis gamovlenis mizniT) kanonis<br />

uzenaesobis dasacavad. Setevaze gadasvlaSi<br />

vgulisxmob iseTi informaciis Segrovebas,<br />

romelic gonivruli da informirebuli prevenciuli<br />

moqmedebis safuZvels qmnis.<br />

kontrteroristuli saxelmwifo, Tavdacvisunariani<br />

demok-ratiis logikiT, miznad<br />

isaxavs calkeuli fundamenturi uflebebis da<br />

Rirebulebebis dacvas da amasTanave im adamianebisTvis<br />

uflebebze uaris Tqmas, romlebic<br />

eWvmitanili arian sistemis xely<strong>of</strong>is mcdelobaSi.<br />

am logikiT, demokratiis da adamianis<br />

uflebebis principebis xelmy<strong>of</strong>i adamianebis<br />

jgufebi calke gamoiy<strong>of</strong>a.<br />

realur strategiebs Soris fundamenturi<br />

gansxvavebebi arsebobs. magaliTad, Tu erTni<br />

Tavdacvisunariani demokratiis saWiroebebis<br />

gamo, uflebebis SezRudvas legitimurad<br />

miiCneven, Tavisuflebebis SezRudvebi kontr-<br />

34<br />

J. Locke, A Letter Concerning Toleration: Latin and English Texts, ( J. Horton<br />

& S. Mendus, (eds.)) 47 (1991).<br />

terorizmis farglebSi albaT ufro farToa,<br />

vidre Tavdacvisunarian demokratiaSi. Tavdacvisunarian<br />

demokratiaSi SemzRudveli<br />

zomebi konkretulad `mtris~ winaaRmdeg aris<br />

mizanmimarTuli. `mtris~ gamovlena SedarebiT<br />

iolia da SezRudvebis gavlena mTlianad sazogadoebaze<br />

pirdapiri ar aris (Teoriulad<br />

mainc). sazogadoebis wevrebisTvis Sekrebis,<br />

gadaadgilebis ufleba da sityvis Tavisufleba<br />

SezRuduli ar aris demokratiisTvis saSiS<br />

saqmianobaSi eWvmitanili jgufebis an moZraobis<br />

wevrebisgan gansxvavebiT. zemoT aRniSnuli<br />

praqtika islamur <strong>pol</strong>itikur frTazec<br />

vrceldeba, romelic ZiriTadad musulmanur<br />

sazogadoebaSi moqmedebs.<br />

kontrteroristuli RonisZiebebis logika,<br />

romelic gasaidumloebul teroristul qselebze<br />

vrceldeba, gansxvavebulia. am konteqstSi,<br />

swored imis gamo, rom kontrteroristuli<br />

RonisZiebebi miznad isaxaven im codnis/<br />

informaciis mopovebas, romelic gasaidumloebul<br />

teroristebs da maT damqiraveblebs<br />

exmarebaT, ZiriTad strategiebs Soris gamoiyeneba<br />

masobriv monacemTa Segrovebis da<br />

gadaadgilebis, Sekrebis da sxva uflebebis<br />

SezRudvis strategia. aseTi RonisZiebebi<br />

mTel sazogadoebaze axdens gavlenen, maSin<br />

roca, realurad, teroristebis SesaZleblobebis<br />

SezRudvas isaxavs miznad. amdenad,<br />

kontrteroristuli <strong>pol</strong>itikis WrilSi yvela<br />

moqalaqe, garkveuli xarisxiT mainc, miiCneva<br />

potenciur teroristad. aseTi RonisZiebebi<br />

gavlenas axdens moqalaqeebis gadaadgilebis,<br />

piradi Tavisuflebis, sakuTrebis (ixileT<br />

aqtivebis gayinvis strategia) da sxva uflebebze.<br />

garda amisa, es RonisZiebebi Zvirad<br />

Rirebulia da zogjer akrZalulic ki. maTi<br />

ganxorcielebis dros im albaTobiT xelmZRvaneloben,<br />

rom prevenciuli zomebi mxolod<br />

calkeul jgufebze iqneba orientirebuli.<br />

vinaidan musulmanur sazogadoebasa (misi gadagvarebuli<br />

umciresoba) da teroristul<br />

qselebs Soris mWidro urTierTobebis maRali<br />

albaToba arsebobs, uflebebis SezRudvis<br />

mcdelobebic, Sesabamisad, am sazogadoebaSi<br />

arsebul `saeWvo jgufebze~ xdeba, maSinac ki,<br />

Tu saeWvo jgufis gamovlena arc ise martivia<br />

musulmanebis ufro didi jgufidan. ufro<br />

metic, zogierT qveyanaSi, sazogadoebrivi<br />

azris doneze mainc, musulmanebis mimarT TanagrZnoba<br />

Cndeba xolme, radgan logikurad<br />

85


andraS Saio<br />

isini prevenciuli RonisZiebebis samizneebi<br />

xdebian. es ki institucionaluri diskriminaciis<br />

seriozul riskebTan aris dakavSirebuli.<br />

jgufebis gamoy<strong>of</strong>a sakmarisad ar aris dasabu-<br />

Tebuli da, saukeTeso SemTxvevaSi, dasabuTeba<br />

koremacus SemTxvevis msgavsia: Tu samxedro<br />

mTavarsardals swams, rom iaponuri warmoSobis<br />

xalxi aucileblad iTanamSromlebs iaponelebTan,<br />

Tuki iaponuri jarebi moadgebian<br />

dasavleT sanapiros, maSin iaponuri warmoSobis<br />

xalxi saSiSroebas warmoadgens. dakavebis<br />

meTodis gamoyeneba represiebis farglebSi<br />

gansakuTrebiT maSin xdeba aqtualuri da,<br />

Sesabamisad, problemuri, roca `saxelmwifo<br />

iwyebs moqmedebas, rogorc wesi, kriminalur<br />

konteqstSi, konkretuli da samizne mtris<br />

winaaRmdeg~ 35 .<br />

winaswar veravin uary<strong>of</strong>s, rom safrTxis<br />

saSiSroebis molodinSi, romlis masStabebis<br />

winaswar ganWvreta rTulia, magram sazogadoebis<br />

arsebobisTvis potenciurad seriozuli<br />

zianis miyeneba SeuZlia, sazogadoebrivi<br />

wesrigis SenarCunebis SesaZleblobebis da pirobebis<br />

Sesaxeb gansxvavebuli fundamenturi<br />

Sexedulebebi iqmneba, rac konstituciuri<br />

reJimis wina pirobaa. Tavdacvisunariani demokratiis<br />

konstitucionalizmi erT-erTi<br />

aseTi arCevania, xolo Tavdacvisunariani demokratiis<br />

proceduruli dacviTi meqanizmebi,<br />

Zalisxmeva samarTlebrivi kontrolis Senar-<br />

CunebisTvis, Tundac `standartuli kanonmdeblobisgan<br />

gansxvavebuli kriteriumebis<br />

gamoyenebiT, miuTiTebs imaze, rom pativiscema<br />

kanonis uzenaesobisa da demokratiisadmi<br />

gulwrfelia. Tavdacvisunariani demokratiis<br />

institucionaluri dizaini demokratiis<br />

standartuli modelidan gadaxvevis saSualebas<br />

da, amavdroulad, konstituciuri reJimis<br />

dacvis garantias gvaZlevs. meore gardasaxvis<br />

meqanizmi, romelic konstituciur dizainSi<br />

SeiniSneba, sagangebo viTarebis reJimia. Cveni<br />

miznebisTvis sakmarisi iqneba veberiseuli<br />

konstitucionaluri saganegebo mdgomareobis<br />

36 idealuri tipi moviyvanoT magaliTad,<br />

rodesac samarTlebrivi kontroli naklebad<br />

35<br />

Carol S. Steiker, Foreword: The Limits <strong>of</strong> the Preventive State. 88 The<br />

Journal <strong>of</strong> Criminal Law and Criminology 3. 771. 806 (1998).<br />

36<br />

sagangebo mdgomareoba aris gansakuTrebuli situacia,<br />

romelic karl Smitis Tanaxmad, samarTlebriv CarCoebSi ar<br />

jdeba. sagangebo mdgomareobis legitimurobas axdens gansakuTrebuli,<br />

miukerZoebeli <strong>pol</strong>itikuri reJimis warmateba.<br />

problema ki imaSi mdgomareobs, rom sagangebo mdgomareobis<br />

reJimi SesaZloa gadaizardos tiraniaSi, romlis drosac legitimurobis<br />

sakiTxebi yvelaze nakleb mniSvnelovania.<br />

mniSvnelovania da ZiriTadi aqcenti gadawyvetilebebis<br />

miRebis procesis sakanonmdeblo<br />

xelisuflebidan aRmasrulebeli xelisuflebis<br />

kompetenciaSi gadatanaze keTdeba.<br />

aq konstituciuri kontroli Zlieri proceduruli<br />

wesebis saxiT arsebobs, romelTa<br />

dacvac aucilebelia sagangebo mdgomareobis 37<br />

gamocxadebisa da gagrZelebisTvis. garda<br />

amisa, fundamenturi uflebebis SezRudvebis<br />

umetesobis winaswar gaTvla SesaZlebelia<br />

sagangebo mdgomareobis dadgomamde, Tumca<br />

SesaZloa damatebiTi SezRudvebi dawesdes<br />

sagangebo mdgomareobis ganmavlobaSi. SezRudvebis<br />

dawesebis mosalodnelobaze miuTiTebs<br />

adamianis uflebebis dacvis saerTaSoriso<br />

dokumentebic. Teoriuli SekiTxva isaa, Tu<br />

ramdenad Seesabameba kontrteroristuli<br />

saxelmwifos RonisZiebebis winaswar ucnobi<br />

speqtri sagangebo mdgomareobas. inteleqtualurad<br />

mimzidvelia, rom kontrteroristuli<br />

RonisZiebebi calke, gamonaklisis saxiT, ganvixiloT.<br />

kontrteroristuli saxelmwifo,<br />

rogorc ukve aRiniSna, moicavs Tavdacvisunariani<br />

demokratiis da omis kanonebis elementebs,<br />

Tumca albaT maT gansakuTrebul<br />

formas (gamokveTili mtris gareSe).<br />

ra Tqma unda, kontrteroristuli Ronis-<br />

Ziebebis speqtris arsebul demokratiul paradigmaSi<br />

moqcevis sasargeblod seriozuli<br />

argumentebi arsebobs, proporciulobis analizis<br />

da axali administraciuli prioritetebis<br />

kombinirebiT, romlis farglebSic<br />

erovnuli usafrTxoebis da sazogadoebrivi<br />

wesrigis mniSvneloba gaizrdeba. amJamindeli<br />

gaTvlebiT, saerTaSoriso religiuri terorizmis<br />

safrTxe mudmivad iarsebebs. amdenad,<br />

kontrteroristuli saxelmwifo grZelvadian<br />

gegmad iqceva.<br />

3. uflebebis SezRudvis sakiTxi kontrteroristul<br />

saxelmwifoSi<br />

mravali mizezi arsebobs imisaTvis, rom<br />

adamianis fundamentur uflebebs yvelaze<br />

upiratesi mniSvnelova mieniWos, an dvorkinis<br />

cnobili sityvebis Tanaxmad: fundamenturi<br />

uflebebi (da mxolod fundamenturi uflebebi)<br />

aris Cveni koziri. `adamianebs aqvT uflebebi,<br />

roca koleqtiuri mizani sakmaris sababs<br />

37<br />

magaliTisTvis ixileT, samxreT afrikis konstituciis umravlesobasTan<br />

dakavSirebuli moTxovnebi, an sagamomcemlo<br />

saqmis maregulirebeli rTuli wesebi ungreTsa da <strong>pol</strong>oneTSi.<br />

86


Tavdacvisunariani demokratiidan prevenciul saxelmwifomde?<br />

ar warmoadgens maT survilebze uaris Tqmis-<br />

Tvis~ 38 .<br />

Tumca yovelive zemoTqmuli uflebebis<br />

upirobo absolutizms ar niSnavs, utilitaruli<br />

TvalTaxedviT, uflebebi daculia,<br />

radgan samarTlebrivad awyobil ms<strong>of</strong>lioSi<br />

individualuri avtonomiis gamyarebis ukeTesi<br />

forma ar arsebobs. avtonomia niSnavs imas,<br />

rom individi Tavad aris pasuxismgebeli saku-<br />

Tar bedze an arCevanze. uflebebi ganasaxiereben<br />

`moralur faqts, roca pirovneba ekuTvnis<br />

Tavis Tavs da ara sxvas an mTlianad sazogadoebas~.<br />

Thornburgh v. American College <strong>of</strong> Obstetricians<br />

& Gynecologists, 476 U.S., at 777, n. 5 39 .<br />

fundamenturi uflebebi (da mxolod fundamenturi<br />

uflebebi, anu uflebebi, romlebic<br />

Seesatyvisebian konkretul moralur<br />

funqciebs) Cveni upiratesobaa, magram uflebebi<br />

absoluturi araa, Sesabamisad garantia,<br />

rom maTi darRveva ar moxdeba, ar arsebobs.<br />

da mainc ra darRveva SeiZleba moxdes? dvorkini<br />

aRiarebs, rom sityvis Tavisuflebac ki<br />

SeiZleba SeizRudos, raTa `dacul iqnes sxvebis<br />

uflebebi, Tavidan iqnes acilebuli katastr<strong>of</strong>a<br />

an miRebul iqnes didi sazogadoebrivi<br />

sargebeli~ 40 . Tavisuflebebis analizis Sedegad<br />

SesaZlebelia, prevenciuli moqmedebis<br />

mizniT, uflebebis darRvevis sakmarisi dasabuTebis<br />

monaxva.<br />

rogorc Cans, dvorkinisTvis misaRebia fundamenturi<br />

uflebebis gansazRvrebiTi SezRudva,<br />

roedsac uflebebis praqtikuli gamoyeneba<br />

fundamenturi uflebebis `swori~ gansazRvrebis<br />

miRma xdeba. uflebis Tavdapirveli aRiareba<br />

ar niSnavs maT aRiarebas yvela momdevno<br />

konkretul SemTxvevaSi. uflebebis araRiare-<br />

38<br />

Dworkin, op. cit. xii. gansxvavebuli kontinenturi tradiciis<br />

mixedviT, jin debinma daiWira myari pozicia imis dasamtkiceblad,<br />

rom uflebebi eZlevaT individebs piradi sargeblobisTvis<br />

da ara konkretuli socialuri miznebisTvis,<br />

romlebic sakmaod bundovania. Jean Dabin, Le droit subjectif, pp289<br />

et seq.<br />

39<br />

es SeniSvna gakeTda piradi saidumloebis uflebasTan dakavSirebiT,<br />

roca stiven. j-m (Stevens, J.,) citireba gaukeTa<br />

Carlz fridis formulirebas (Charles Fried’s formulation) Correspondence,<br />

6 Phil. & Pub. Affairs 288-289 (1977).<br />

40<br />

Ibid. at 191. miuxedavad am martivi poziciisa, cnobilia, rom<br />

dvorkini uary<strong>of</strong>da sazogadoebrivi sargeblis standartul<br />

moTxovnebs. kantis mier STagonebuli sxva memarjvene Teoretikosebis<br />

msgavsad (nociki, Carlz fridi), memarjveneobaze<br />

dafuZnebuli reJimis realuri dasasruli katastr<strong>of</strong>aa.<br />

zogierTi wamyvani Tanamedrove Teoretikosebi kidev ufro<br />

damTmobebi arian, roca saqme uflebebis SezRudvas exeba:<br />

`koleqtiuri keTildReobisTvis miRebul rezolucias . .<br />

. ufro Zlieri mxardaWera unda hqondes, vidre individis<br />

uflebebs~. `uflebebis WeSmariti prioritetizacia ar gamoricxavs<br />

individis uflebebis gauqmebas sxva interesebis sanacvlod.~<br />

Robert Alexy, Individual Rights and Collective Goods, in (Carlos<br />

Niño ed., 1992) Rights at 163, 178-79.<br />

ba konkretul SemTxvevaSi maSin xdeba, roca<br />

Tavdapirvelad aRiarebuli uflebiT daculi<br />

Rirebulebebi safrTxis winaSe ar dganan mxolod<br />

marginalur SemTxvevebSi an `Tu ufleba<br />

ise ganisazRvra, rom sazogadoebisTvis es bunebrivad<br />

mzard xarjebTan ki ar aris dakav-<br />

Sirebuli, aramed, Tavdapirvelad, uflebis<br />

mopovebisTvis gaRebul xarjze imdenad metia,<br />

rom Rirsebis an Tanasworobis darRvevis gasamarTlebladac<br />

ki sakmarisia~ 41 .<br />

Semdegnairi situacia iqmneba, roca pirovnebaSi<br />

kamikaZes amovicnobT an roca ganmeorebiTi<br />

masobrivi teroristuli aqtis maRal<br />

mosalodnelobas vxedavT: proceduruli<br />

uflebebis ugulebely<strong>of</strong>a eWvmitanilebis da<br />

`eWvmitanilTa kategoriebis~ gauvnebely<strong>of</strong>is<br />

mizniT. unda aRiniSnos, rom simarTlis uzenaesoba<br />

da fundamenturi uflebebi warmodgenilia<br />

absoluturi formiT (WeSmaritad esaa<br />

warmatebis wyaro adamianis uflebebisTvis:<br />

is gamoricxavs nebismier diskusias, romelic<br />

mis absolutur validurobas kiTxvis niSnis<br />

qveS ayenebs). aseTma absolutizma bevr viTarebaSi<br />

gaamarTla. Tumca dasafiqrebelia is,<br />

rom absolutizmi axal garemoebebTan adaptacias<br />

gamoricxavs. uflebebis absolutizmi,<br />

cxadia, problemebs iwvevs (romelis gadalaxva<br />

SesaZlebelia Tavdacvisunarian demokratiaSi<br />

uflebebis relativizmis aRiarebiT), radgan<br />

is funqcionirebs mxolod konkretuli wina<br />

pirobebis dakmay<strong>of</strong>ilebis SemTxvevaSi: mis<br />

gareSe ar arsebobs arc gamonaklisi SemTxvevebi.<br />

am mosazrebasTan dakavSirebiT Sekrebis<br />

Tavisuflebis xely<strong>of</strong>is dacviTi/prevenciuli<br />

kontrolis germanuli meTodis Sesaxeb<br />

magaliTis moyvana SeiZleba. kanoni, romelic<br />

germanul enaze daiwera, dainerga <strong>pol</strong>oneT-<br />

Si. <strong>pol</strong>oneTis konstituciurma tribunalma<br />

daadgina, rom 2004 wlis Sekrebebis da gzaze<br />

gadaadgilebis kanonSi Setanili cvlilebebis<br />

aqti arakonstituciuria, radgan is arRvevs<br />

kanonis uzenaesobas 42 . mxolod opozicia aRiarebda,<br />

rom socialuri komunikaciis axali pirobebi<br />

saWiroebda Sekrebis uflebis gadaxedvas.<br />

fundamenturi uflebebis gadaxedvisas<br />

aucilebelia am uflebis funqciebis da masSi<br />

41<br />

Dworkin, op. cit. at 200.<br />

42<br />

ixileT 2004 wlis 10 noembris sasamarTlo ganxilva, 2004,<br />

Kp 1/04. germaniis msgavsad, ori aTwleulis win <strong>pol</strong>oneTSic<br />

mZvinvare gamosvlebi tardeboda, gansakuTrebiT daundobeli<br />

iyo glexebis demonstraciebi s<strong>of</strong>lis meurneobis <strong>pol</strong>itikas-<br />

Tan dakavSirebiT. See Judgment <strong>of</strong> 10th November, 2004, Kp 1/04.<br />

87


andraS Saio<br />

warmodgenili Rirebulebebis namdvili gadafaseba.<br />

liberaluri panika, 43 romelic usafr-<br />

Txoebis panikidan momdinareobs SezRudvebis<br />

daZlevaSi ver dagvexmareba, gansakuTrebiT<br />

ki im SezRudvebisa, romlebic tradiciulad<br />

gamarTlebulia. gadafasebis saWiroeba imas<br />

ar gulisxmobs, rom arsebuli safrTxeebis<br />

ugulebely<strong>of</strong>a moxdes. gadafaseba niSnavs,<br />

rom sasamarTlom an sakanonmdeblo organoebma<br />

Seafason, ramdenad emsaxureba konkretuli<br />

ufleba mis Tavdapirvel funqcias. funqciuri<br />

analizis Sedegad, samarTlebrivi da sakanonmdeblo<br />

diskreciis gaaqtiurebam SesaZloa<br />

uflebebis Zala gaabaTilos.<br />

zemoT aRwerili garemoebebis gaTvaliswinebiT,<br />

radikaluri uflebebis SezRudvis sawinaaRmdego<br />

principuli pocizia ar ikveTeba.<br />

katastr<strong>of</strong>is pirobebSi sazogadoebriv usafrTxoebas<br />

upiratesoba eniWeba. Tumca es imas<br />

ar niSnavs, rom kontrteroristul saxelmwifos<br />

SeuzRudavi uflebebi aqvs, maSinac, roca<br />

mosalodneli katastr<strong>of</strong>a spekulaciaa da ara<br />

realoba. pirvel rigSi, unda aRiniSnos, rom<br />

katastr<strong>of</strong>is arseboba an moaxloeba Zneli dasadgenia<br />

da radgan katastr<strong>of</strong>is Zieba mxolod<br />

winaswarmetyvelebaa, kanonma ar unda dauSvas<br />

panikaze dafuZnebuli piradi winaswarmetyvelebis<br />

faqtebad Seracxva. agreTve, rogorc<br />

qvemoT mocemul cxrilSi Cans, uflebebis<br />

SezRudvis masStabebi gansxvavdeba uflebebis<br />

SemzRudav sxvadasxva reJimebs Soris (ix.<br />

cxrili 1).<br />

unda aRiniSnos, rom am or reJims Soris aSkara<br />

gansxvavebaa uflebebis SezRudvis mxriv.<br />

kontrteroristuli saxelmwifo iseT reJimad<br />

iqceva, rodesac kanonis uzenaosoba, faqtobrivad,<br />

ar vrceldeba uxcoel moqalaqeebze.<br />

aseTi ram prevenciul saxelmwifos ar axasiaTebs.<br />

am gansxvavebebs Tu davakvirdebiT,<br />

davinaxavT, rom is faqtorebi, romlebic Tavdacvisunariani<br />

demokratiis da prevenciuli<br />

saxelmwifos konstitucionalizmis erTi<br />

paradigmis qveS gaerTianebas ganapirobebda,<br />

kontrteroristuli saxelmwifos SemTxvevaSi<br />

aRar SeiniSneba.<br />

43<br />

drian vermeule amtkicebs, rom usafrTxoebasTan dakavSirebul<br />

panikas, romelic zedmetad maRal riskebs winaswarmetyvelebs<br />

SecdomiT, mohyveba liberalebis panika, romlebic<br />

amtkiceben, rom fundamentaluri uflebebi udidesi<br />

riskis winaSe aRmoCndebian. maTi panika aseve gamowveulia<br />

samoqalaqo Tavisuflebebze SezRudvebis dawesebiT. ixileT<br />

Adrian Vermeule, Libertarian Panics, U <strong>of</strong> Chicago, Public Law Working Paper<br />

No. 83. 2005.<br />

kontrteroristuli saxelmwifo Tvisobrivad<br />

gansxvavebul safuZvelze imuSavebs mas Semdeg,<br />

rac terorizmi masobrivi fenomeni da yoveldRiuri<br />

cxovrebis problema gaxdeba. aseT<br />

viTarebaSi SemzRudveli zomebi, romlebic<br />

sazogadoebrivi usafrTxoebis dacvis mizniT<br />

racionalurad gamoiyureba, Tavisuflebebis<br />

masobriv SezRudvebSi gadaizrdeba. racionalur<br />

zomebSi SesaZloa Sediodes gadaadgilebis<br />

da sakuTrebis uflebis SezRudva, piradi<br />

saidumloebis darRveva, gaZeveba, moqalaqeobis<br />

uflebis SezRudva da administraciuli<br />

zomebis institucionalizacia samarTlebrivi<br />

kontrolis gareSe. sazogadoebrivi TavSeyris<br />

akrZalvac mosalodnelia, radgan masobrivi<br />

Sekrebebi potenciuri samizne SeiZleba iyos.<br />

rogorc efeqtianobis sakiTxi, ise samarTlebrivi<br />

da sxva saxis kontrolis nakleboba<br />

migvaniSnebs imaze, rom terorizmis mzardi<br />

safrTxis fonze, samarTlebrivi saxelmwifodan<br />

prevenciuli reJimisken iwyeba svla 44 . im<br />

SemTxvevaSic ki, Tu samarTlebrivi zedamxedvelobis<br />

SenarCuneba moxdeba kontrteroristul<br />

saxelmwifoSi, mas sruliad mokrZalebuli<br />

formaluri operaciis saxe eqneba, radgan<br />

is omis periodSi xorcieldeba da denisis<br />

mier warmodgenil riskebzea orientirebuli.<br />

prevenciuli reJimi (administraciuli) dakavebis<br />

reJimiT kontrteroristul saxelmwifos<br />

iseT sistemad ar aqcevs, romelic<br />

liberaluri konstitucionalizmis principebs<br />

daakmay<strong>of</strong>ilebs, maSinac ki, Tu qveynis<br />

konstitucia aseT RonisZiebebs dasaSvebad da<br />

kanonierad miiCnevs.<br />

dakavebis zogierTi forma, romelic warsulSi<br />

demokratiul sistemaSi Seiqmna, dRes<br />

Tanamedrove adamianis uflebrivi standartebiT<br />

45 miuRebelia. magram Tanamedrove<br />

standartebi xom socialur da kulturul<br />

cvlilebebs ganicdian. am cvlilebebs mniSvnelovnad<br />

ganapirobebs riskebis gaTvla. dakavebis<br />

reJimebi arsebobs ukve momwifebul<br />

demokratiebSi, magaliTad, indoeTsa da israelSi.<br />

jer kidev ganxilvis sagania akninebs<br />

Tu ara dakavebis reJimi demokratias an am<br />

saxelmwifoebis liberalur xasiaTs. am qveynebSi<br />

demokratiis SenarCuneba gamonaklisebis<br />

44<br />

me ar vamarTleb aseTi zomebis gamoyenebas, magram vvaraudob,<br />

rom es yvelaze ufro mosalodneli tendenciaa.<br />

45<br />

ixileT, iaponuri datyvevebis braldeba, misi damtkiceba<br />

korimacuSi an lordTa palataSi, liversijSi, poziciis dakavebaze<br />

uaris Tqma. .<br />

88


Tavdacvisunariani demokratiidan prevenciul saxelmwifomde?<br />

cxrili 1<br />

uflebebis SezRudva reJimebis mixedviT<br />

fundamenturi ufleba an instituti<br />

Tavdacvisunariani<br />

kontrteroristuli<br />

demokratia<br />

saxelmwifo<br />

gadaadgilebis Tavisufleba ara mxolod calkeuli jgufebisTvis<br />

eqstradicia ara diax *<br />

sityvis Tavisufleba diax diax **<br />

religiuri arCevanis Tavisufleba ara *** diax<br />

asociaciis Tavisufleba diax diax ****<br />

Sekrebis Tavisufleba diax ara<br />

dazverva (saidumlo)<br />

diax, SezRuduli<br />

farTod gavrcelebuli,<br />

maStabebiT<br />

administraciuli *****<br />

samarTalwarmoebaze uaris Tqma ara diax ******<br />

dakaveba samarTlebrivi kontrolis<br />

gareSe<br />

diax, zogierT sistemaSi diax *******<br />

miTqma-moTqmis mtkicebulebad<br />

gamoyeneba, gansakuTrebuli ndoba<br />

xelisuflebis mier warmodgenili<br />

mtkicebulebebis mimarT<br />

ara<br />

Sebrunebuli<br />

formiT<br />

emigracia ara diax<br />

wameba<br />

ara<br />

xelSewyoba ucxo qveynis moqalaqeTa<br />

sxva saxelmwifosTvis gadacemiT ********<br />

informaciis xelmisawvdomoba ara diax<br />

ganmcxadebeli<br />

parlamenti, an <strong>pol</strong>itikuri<br />

Stoebi erToblivad, samar-<br />

Tlebrivi kontroli, Sem-<br />

Widroebul droSi<br />

zogadi sakanonmdeblo<br />

avtorizacia, sxvadasxva<br />

movlenebis Sedegad. SemTxvevebze<br />

individualurad reagireba<br />

xelisuflebis aRmasrulebeli<br />

Stos mier.<br />

*<br />

ixileT dakavebis garantiis evropuli forma, romelic terorizmis<br />

winaaRmdeg brZolis farglebSi ar iyo Seqmnili.<br />

aseve ixileT uxcoeli moqalaqeebis eqstradiciis albaToba<br />

arausafrTxo qveynebSi (sadac wameba da dasja <strong>pol</strong>itikuri<br />

Sexedulebebis gamo mosalodnelia).<br />

**<br />

sityvis Tavisuflebis arsebuli paradigmis farglebSic ki<br />

SegviZlia warmovidginoT denisisTvis SeTavazebuli gamocdisken<br />

dabruneba, sadac teroristuli qmedebis gamarTlebac<br />

ki kriminalad iTvleba.<br />

***<br />

iseT qveynebSi, rogoricaa TurqeTi, sadac antisekularuli<br />

Zalebi safrTxes uqmnian ara mxolod demokratias, aramed<br />

usafrTxoebasac, gamoiyeneba SezRudvebi.<br />

****<br />

magaliTad, germaniis aqti asociaciebis Sesaxeb mTavrobas<br />

uflebamosilebas aZlevs, akrZalos iseTi organizaciebis saqmianoba,<br />

romlebic xels uwyoben ukananobas an ewinaaRmdegebian<br />

konstitucias (es gansxvavdeba procedurisgan, romelic<br />

totalitarul partiebze vrceldeba germaniis zogadi<br />

kanonmdeblobidan). 11 seqtembris teroristuli aqtis Semdeg<br />

germaniaSi zemoT aRniSnuli aqti Seicvala da `religiuri<br />

privilegia~ gauqmda, ris Sedegadac, aTamde religiuri organizaciis<br />

muSaoba aikrZala. aseTi jgufis wevroba, jerjerobiT,<br />

kriminalad ar iTvleba.<br />

*****<br />

ra Tqma unda, bevr qveyanaSi, samarTlebrivi saxelmwifos<br />

refleqss kvlav aqvs gavlena. norvegiaSi, magaliTad, faruli<br />

<strong>pol</strong>icielebis farTomasStabiani dazverviTi saqmianoba saWiroebs<br />

sasamarTlo Tanxmobas, romlis mopovebac xdeba daxurul<br />

sxdomaze usafrTxoebis iuristis TandaswrebiT. aRniSnuli<br />

kanoni ZalaSi Sevida 2005 wlis 5 agvistos.<br />

dazverviTi saqmianobebi SesaZloa usafrTxoebis sakiTxebs<br />

emsaxurebodes da Sesabamisad, dazverva misaRebi xdeba demokratiul<br />

saxelmwifoebSi. dazverviT mopovebuli informaciis<br />

gamoyenebiT SesaZlebelia safrTxis gauvnebely<strong>of</strong>a (Zalian<br />

maRali administraciuli danaxarjebiT), Tumca samarTlebriv<br />

saxelmwifos ar gaaCnia terorizmSi eWvmitanilTa gasamarTleba,<br />

radgan dazverviT mopovebuli informaciis gamJRavneba<br />

miuRebelia an <strong>of</strong>icialuri pirebi Tavs ikaveben informaciis<br />

wyaros dasaxelebisgan da dakiTxvebSi monawileobis miRebisgan.<br />

mulah krekeris saqme kargi sailustracio magaliTia.<br />

mulah krekers, gaeros teroristul dajgufebaTa siaSi Semavali<br />

ansar al-islamis y<strong>of</strong>il xelmZRvanels, misces <strong>pol</strong>itikuri<br />

TavSesafari norvegiaSi 1991 wels. 2002 wels is<br />

eraySi dabrunda da, savaraudod, teroristuli saqmianobis<br />

gasagrZeleblad. mas Semdeg is kvlav dabrunda norvegiaSi,<br />

sadac misi ltolvilis statusi ukve gauqmebuli iyo da is<br />

ramdenjerme daiWires terorizmSi monawileobis braldebiT.<br />

Tumca, radgan mtkicebulebebis gamJRavneba ar moxerxda, krekers<br />

braldebac mouxsnes. iordaniaSi eqstradiciaze uari<br />

Tqva sasamarTlom, radgan iordaniaSi misi wamebis saSiSroebas<br />

xedavda. dasabuTebuli deportaciis brZaneba ki ver Sedga,<br />

kanonis uzenaesobis pricnipebis gamo. meore SemTxvevaSi ki<br />

SvedeTma uari uTxra ahmed agizas TavSesafarze, romelic dabrunda<br />

egvipteSi da moixada sasjeli mis ary<strong>of</strong>naSi misi terorizmis<br />

braldebiT gasamarTlebis gamo. SvedeTis mTavrobam<br />

miiRo piroba, rom Svedi diplomatebi SeZlebden teroristis<br />

monaxulebas da imis Semowmebas, Tu ramdenad asrulebda egviptis<br />

xelisufleba pirobebs. miuxedavad amisa, gaeros komisiam<br />

wamebis winaaRmdeg daadgina, rom SvedeTma daarRvia<br />

wamebis winaaRmdeg konvencia. komunikacia # 233/2003, gaeros<br />

dokumenti CAT/C/34/D/233/2003 (2005). damatebiT ixileT Calali<br />

gaerTianebuli samefos winaaRmdeg saqme, sadac 15 noemris<br />

ganCinebis Tanaxmad, sasamarTlom CaTvala, rom indoeTis mTavrobis<br />

mier warmodgenili garantia arasakmarisia adamianis<br />

uflebebis darRvevebis sakiTxSi. eqstradiciasTan dakavSirebuli<br />

problemebi ixileT human raiTs voCis gamocemaSi `carieli<br />

dapirebebi~. diplomatiuri rwmuneba da aranairi dacva<br />

wamebisgan. 2004 wlis aprili, me-16 tomi, #4(d).<br />

******<br />

hamdi ramsferldis winaaRmdeg saqmeSi 2633 (2004) SeiniSneba,<br />

rom uzenaesi sasamarTlo Tanaxmaa miiRos samarTalwarmoebis<br />

ufro dabali standarti, romelic administraciul<br />

proceduraze vrceldeba.<br />

*******<br />

esaa gamy<strong>of</strong>i xazi samarTlebriv saxelmwifosa da dakavebis<br />

reJims Soris. indoeTSi moqmedebda ramdenime sistema<br />

administraciuli dakavebiT (ixileT zemoT).<br />

********<br />

kanadis uzenaesma sasamarTlomac ki ganacxada, rom<br />

ucxoeli moqalaqeebis winaaRmdeg gamotanilma gadawyvetilebam<br />

SesaZloa gamoiwvios maTi eqstradicia iseT qveynebSi,<br />

sadac wamebis maRali riskebi arsebobs. sureSi kanadis saxelmwifos<br />

winaaRmdeg (moqalaqeobis da emigraciis ministri).<br />

89


andraS Saio<br />

daSvebis xarjze xdeba, rac sazogadoebaze gavlenas<br />

ar axdens. drodadro, sasamarTlo xelisufleba<br />

cdilobs Tavisi kontrolis qveS<br />

moaqcios gamonaklisebi, Tumca gaurkvevelia,<br />

ramdenad sicocxlisunariania es Zalisxmeva.<br />

ironiulia is faqti, rom dakavebis reJimis<br />

daweseba kolonializmis memkvidreobis miRebas<br />

niSnavs. rogorc israelSi, ise indoeTSic,<br />

britanuli sagangebo mdgomareobis Sesaxeb<br />

brZaneba administraciuli dakavebebis mizniT<br />

gamoiyeneboda, xolo safrangeTi alJiris<br />

omidan memkvidreobiT darCenil praqtikas<br />

dRemde iyenebs. amerikis SeerTebul StatebSi<br />

aRmasrulebeli xelisufleba meore ms<strong>of</strong>lio<br />

omis sakanSi mimdinare samxedro sasamarTlo<br />

procesebis precedents mimarTavs. israelSi<br />

da indoeTSi samarTlebrivi saxelmwifo reJimisken<br />

svlis mcdelobas hqonda adgili, dakavebis<br />

pirobebze sasamarTlo xelisuflebis<br />

mier kontrolis daSvebiT 46 . arc amerikis SeerTebuli<br />

Statebis uzenaesma sasamarTlom uaryo<br />

sasamarTlo xelisuflebis mier nakisri<br />

aseTi roli. ironiulia is faqtic, rom stabiluri<br />

demokratiebis umravlesoba (umetesi ma-<br />

46<br />

germaniaSi, sasamarTlo xelisufleba gansakuTrebiT mtkiced<br />

inarCunebs zedamxedvelobiT rols. jerjerobiT adgili<br />

ar hqonia sasamarTlo xelisuflebis rolis Secvlas usafr-<br />

Txoebis sakiTxebis sasargeblod. hamburgis sasamarTlom Secvala<br />

mounir motasedeqis mier 3000 adamianis mkvlelobis<br />

braldeba. kanonis uzenaesobis Cveulebrivi standartebis<br />

gamoyenebiT, hamburgis sasamarTlom ganacxada: `konfliqti<br />

usafrTxoebis interesebs, aRmasrulebel xelisuflebasa<br />

da eWvmitanilis dacvis uflebas Soris ar unda gadawydes<br />

eWvmitanilis sazianod . . Cven ver ugulebelvy<strong>of</strong>T kanonis<br />

uzenaesobas. es iqneboda sasikvdilo gadawyvetileba da<br />

teroristebis saboloo gamarjveba... brZola terorizmis<br />

winaaRmdeg ar unda iyos veluri da usamarTlo~. desmond<br />

butleri, germaneli mosamarTlis brZaneba 11 seqtembris teroristul<br />

aqtTan dakavSirebuli piris winaaRmdeg xelmeore<br />

samarTalwarmoebis Sesaxeb, niu-iork Taimsi, 2004 wlis 5 marti.<br />

Tumca saqme imaSi araa, Tu ramdenad samarTliania `omi~,<br />

sakiTxavi isaa, Tu ramdenad efeqturia tradiciuli kanonis<br />

uzenaesobis principebi. `germaniis sakonstitucio sasamar-<br />

Tlom gamoitana verdiqti 2005 wlis 18 ivliss da gamoacxada,<br />

rom germaniis evropuli dakavebis garantiebis aqti arakonstituciuri<br />

iyo . . . sakonstitucio sasamarTlom miiCnia, rom<br />

es aqti ewinaaRmdegeba konstituciiT garantirebul Tavisuflebas<br />

germanelebis eqstradiciis dauSveblobis Sesaxeb. is<br />

aseve ewinaaRmdegeba zogadi kanonis 19.4. muxls, radgan eqstradiciis<br />

Sesaxeb sasamarTlo gadawyvetilebis gasaCivrebis<br />

uflebas ar iZleva . . . msjelobis Sedegi isaa, rom al qaidas<br />

teroristul qselSi wevrobaze eWvmitanili germanuli da<br />

siriuli erovnebis pirebis espaneTSi eqstradicia dasaSvebi<br />

gaxda. http://eulaw.typepad.com/eulawblog/2005/09/european_arrest.<br />

html (Tumca aseve ixileT Slaieris gatacebis saqmeze miRebuli<br />

gadawyvetileba, romelSic sasamarTlo mzad iyo fundamenturi<br />

uflebebis da mTavrobis <strong>pol</strong>itikis ugulebely<strong>of</strong>a<br />

moexdina terorizmis realuri safrTxis gamo). ixileT gaer-<br />

Tianebuli samefo saojaxo gany<strong>of</strong>ilebis saxelmwifo mdivnis<br />

winaaRmdeg (2004) UKHL 56, 2 W.L.R. 87., lord h<strong>of</strong>manis pozicia.<br />

<strong>pol</strong>oneTis tribunalma daadgina, rom evropis dakavebis aqti<br />

konstituciuri iyo im momentisTvis. miuxedavad imisa, rom<br />

<strong>pol</strong>oneTis konstitucia krZalavs <strong>pol</strong>oneTis moqalaqeebis<br />

eqstradicias da am gadawyvetilebis Semdeg ganxorcielda<br />

<strong>pol</strong>oneTis moqalaqeebis eqstradicia.<br />

Tgani kolonizaciis y<strong>of</strong>ili avtorebi) axlidan<br />

qmnian dakavebis reJimebs, ukan abruneben<br />

koloniuri Zalauflebis mier gatarebuli<br />

represiebis yvelaze mosaxerxebel meTods.<br />

samwuxarod, teroristebi da maTi warmatebis<br />

mxardamWerebi mimdevrebs iCenen, radgan isini<br />

amtkiceben, rom moRalateebs im formebiT<br />

ebrZvian, romlebsac kolonizatorebi iyenebdnen.<br />

axla y<strong>of</strong>ili kolonizatori kolonizebuli<br />

gaxda, radgan kolonizatorebis mier<br />

gamoyenebuli represiis meTodebi bunebrivad<br />

aiTvises maTma neokolonialisturma STamomavlebma.<br />

roca momwifebuli demokratiebis sasamarTloebi<br />

uars amboben y<strong>of</strong>il kolonieb-<br />

Si im <strong>pol</strong>iciis mier mopovebuli informacia<br />

miiRon, romelic y<strong>of</strong>ili kolonizatorebis<br />

<strong>pol</strong>iciuri meTodebis gamoyenebas agrZeleben,<br />

isini gaucnobiereblad ebrZian y<strong>of</strong>ili<br />

koloniuri Zalauflebis binZur warsuls. es<br />

pozicia aRmasrulebeli moxeleebis standartul<br />

reagirebas iwvevs, romlis Tanaxmadac,<br />

sasamarTlo standartebi realobisgan Sorsaa;<br />

amerikeli, britaneli, italieli da frangi aRmasruleblebi<br />

uflebebis ufro metad SemzRudveli<br />

kanonmdeblobis damtkicebas moiTxoven<br />

da mzad arian `naklebad pativsacem~ ucxoel<br />

<strong>of</strong>icialur pirebTan iTanamSromlon 47 . amave<br />

47<br />

am etapze, saerTaSoriso kontrterorizmis paradoqsi<br />

isaa, rom saerTaSoriso islamuri terorizmis winaaRmdeg<br />

mimarTuli <strong>pol</strong>itikis warmatebis erTaderTi Sansia saer-<br />

TaSoriso TanamSromloba, rac terorizmis Semndob araliberalur<br />

saxelmwifoebTan TanamSromlobasac gulisxmobs.<br />

miuxedvad sasamarTlo xelisuflebis ramdenime mtkice gancxadebisa,<br />

romelTac erovnuli kanonis uzenaesobaze dafuZnebuli<br />

iuridiuli sistemis sazRvrebis dacva surT im<br />

saxelmwifoebisgan, romlebSic `wameba~ dasaSvebia, erovnul<br />

mTavrobebs uwevT kontrteroristuli <strong>pol</strong>itikis integrireba<br />

saerTaSoriso programasTan, romlis farglebSi adamianis<br />

uflebebis seriozuli darRvevebi xdeba praqtikul<br />

doneze. araliberaluri, faqtobrivad arademokratiuli re-<br />

Jimebis miReba rTulia ramdenime mizezis gamo. iseT qveynebSi,<br />

rogorebicaa alJiri da egvipte, xelisufleba Tvlis,<br />

rom mkacri RonisZiebebis da uflebebis SezRudvis gareSe<br />

(romelTa <strong>of</strong>icialuri versiac iseTi radikaluri ar aris,<br />

rogorsac dasavluri arasamTavrobo organizaciebi amtkiceben)<br />

isini ver SeZlebdnen fundamentalistur ZalebTan Tavis<br />

garTmevas. es, calsaxad, Tavdacvisunariani demokratiisTvis<br />

damaxasiaTebeli da misaRebi argumentia, Tumca dasavluri<br />

Tavdacvisunariani demokratiis mniSvnelovani elementebi,<br />

rogorebicaa sasamarTlo xelisuflebis mier Zlieri zedamxedveloba,<br />

am SemTxvevaSi ar gvaqvs. es problema qaTmisa<br />

da kvercxis problemas hgavs. erTni amtkiceben, rom religiuri<br />

fundamentalizmi safrTxes warmoadgens swored imitom,<br />

rom mTavrobebi axorcieleben Cagvras, avtoritarulebi<br />

arian da korumpirebuli. ra Tanmimdevroba da simtkicec ar<br />

unda hqondes dasavleTis araliberaluri mokavSireebis mier<br />

warmodgenil argumentebs, naTelia, rom islamuri saxelmwifoebis<br />

umravlesoba mniSvnelovan mxardaWeras ucxadebs<br />

fundamentalistur <strong>pol</strong>itikur islams da es mxardaWera saerTaSoriso<br />

terorizmis logistikur mxardaWerasac niSnavs.<br />

Tumca dasavluri sasamarTloebis da sxva institutebis undobloba<br />

arademokratiuli saxelmwifoebis institutebis mimarT<br />

gamarTlebulia, radgan am saxelmwifoebSi gamoiyeneba<br />

wameba, muSaoben moRalate agentebi da maRalia fundamenta-<br />

90


Tavdacvisunariani demokratiidan prevenciul saxelmwifomde?<br />

dros, adamianis uflebaTa dacvaSi snobizmi,<br />

kontrterorizmis WrilSi, akninebs terorizmis<br />

winaaRmdeg brZolaSi gaerTianebuli<br />

frontis Seqmnis SesaZleblobebs. an SesaZloa<br />

problema imaze migviTiTebdes, rom adamianis<br />

universalur uflebebze SeTanxmeba aucilebelia,<br />

radgan TanamSromloba ver Sedgeba aseTi<br />

SeTanxmebis gareSe 48 .<br />

ra Tqma unda, dakavebis reJimi (sanam arsebobs<br />

droSi SezRuduli an SeuzRudavi zogadi<br />

safrTxe) kontrteroristuli saxelmwifos<br />

mxolod erTi komponentia. iseT samarTlebriv<br />

saxelmwifoebSic ki, rogoricaa germania,<br />

sadac kanonis uzenaesobas pativs scemen,<br />

`<strong>pol</strong>iciis kanonis doqtrina individualuri<br />

pasuxismgeblobis Sesaxeb nel-nela gauqmda<br />

axali usafrTxoebis kanonebis sasargeblod,<br />

romelic <strong>pol</strong>icias winaswari eWvmitanis<br />

gareSe xalxis kontrolis uflebamosilebas<br />

aniWebs~ 49 .<br />

amJamindeli administraciuli da kanonis<br />

aRsrulebis sferoSi gatarebuli RonisZiebebi,<br />

sisxlis samarTlidan prevenciul samar-<br />

Talze gadasvlis mizniT, bevr saxelmwifoSi<br />

sasamarTlo ganxilvis sagani gaxda. prevenciuli<br />

saxelmwifos gafarToeba kanonmdeblobis<br />

meSveobiT sasamarTlo winaaRmdegobis<br />

gareSe mimdinareobs, xolo sadac sasamarTlo<br />

opozicia arsebobs, yvelgan proporciulobis<br />

doqtrinas efuZneba 50 . proporciulobis standarti<br />

sxvadasxvagvaria, gansakuTrebiT raodenobrivad<br />

dauTvleli safrTxeebis fonze.<br />

garda amisa, rogorc zemoT aRvniSneT, radgan<br />

prevenciuli zomebi `damsjelobiTi Ronislistebis<br />

gavlena. saxelmwifo saagentoebis da fundamentalistebis<br />

siaxlovis gamo, am qveynebidan miRebuli informacia<br />

arasandoa. ufro metic, am arademokratiuli reJimebis<br />

mier mCagvreli sistemebis mimarT kritikulad ganwyobili<br />

<strong>pol</strong>itikuri moZraobebi teroristebad da fundamentalistebad<br />

moixsenebian. xSirad winaRmdegobrivia is praqtika,<br />

romliTac TavSesafarze uaris da eqstradiciis saqmeebs ganixilaven.<br />

gadawyvetilebebi miiReba imis safuZvelze, rom pirovneba,<br />

mesame ms<strong>of</strong>lios qveynebis sajaro moxeleebis mier<br />

miiCneva teroristad. arada, pirovneba teroristad SeiZleba<br />

iyos miCneuli, Tu mas konfliqti hqonda adgilobriv <strong>pol</strong>iciasTan,<br />

romelic sistematurad borotad iyenebs Zalauflebas.<br />

sasamarTlo xelisuflebis da sxva sajaro institutebis<br />

TavSekaveba, daeyrdnon im saxelmwifoebidan miRebul<br />

informacias, sadac `wameba~ dasaSvebia, kidev ufro izrdeba<br />

dasavleTis aRmasrulebebli organoebis institucionaluri<br />

(organizaciuli) interesebidan gamomdinare.<br />

48<br />

Andras Sajo, Human Rights knowledge systems in Chris Eisgruber and<br />

Andras Sajo (eds.)<br />

49<br />

Oliver Lepsius,. #38.<br />

50<br />

prevenciuli samarTlis konteqstSi, proporciuloba upiratesi<br />

midgomaa amerikis SeerTebul StatebSic ki. ixileT<br />

ostini aSS-is winaaRmdeg, 509 U.S. 602, 622 (1993) (samoqalaqo<br />

danakargi proporciuli unda iyos). ixileT Staikeri, op. cit.<br />

776. erTaderTi sfero, sadac zogierTi mosamarTle mainc iyenebs<br />

kategoriul midgomas, aris wameba.<br />

Ziebis~ kategorias ar ekuTvnis, prevenciul<br />

saxelmwifoSi, sasamarTlo xelisufleba<br />

kontrolis standartebs an dawevs, an ubralod<br />

ar miiRebs monawileobas prevenciuli<br />

zomebis ganxorcielebaSi. am momentisTvis<br />

rTulia balansis dacva. ramdenime dasavlur<br />

demokratiaSi sasamarTlo xelisuflebis poziciam<br />

nawilobriv gadainacvla samarTlebrivi<br />

saxelmwifos pirvandel mdgomareobaSi<br />

(rasac sasamarTlo xelisuflebis uzenaesoba<br />

ewodeba). sasamarTlo xelisuflebis umaRlesi<br />

eSeloni, rogorc Cans, mzady<strong>of</strong>nas acxadebs<br />

gaakontrolos kontrteroristuli <strong>pol</strong>itikis<br />

diqtatoruli RonisZiebebi. sasamarTlo<br />

xelisufleba kvlav cdilobs samarTlebrivi<br />

saxelmwifos SenarCunebas kontrteroristuli<br />

zomebis paraleluradac ki. es imas niSnavs,<br />

rom sasamarTlo xelisuflebas surs, damabalansebeli<br />

da proporciulobis SenarCunebis<br />

roli kvlav ikisros da wamebis SemTxvevebis<br />

gamovlenis SemTxvevaSi mainc ar wavides kompromisze.<br />

es midgoma, miuxedavad imisa, rom<br />

konstitucionalizmsa da demokratias Soris<br />

konfliqts warmoSobs da gaurkvevlad tovebs,<br />

Tu vin unda miiRos fundamenturi gadawyvetilebebi<br />

sazogadoebriv riskebTan dakavSirebiT,<br />

saerTaSoriso terorizmTan mebrZoli<br />

nebismieri konstituciuri wyobis legitimurobisTvis<br />

udidesi mniSvneloba aqvs. aqve aucilebelia<br />

gaviTvaliswinoT socialuri riskis<br />

gawevis problema (ixileT nawili II.).<br />

ra rolic ar unda hqondes sasamarTlo xelisuflebas<br />

amJamad, masobrivi terorizmis<br />

SemTxvevaSi samarTlebrivi saxelmwifo ver<br />

SeZlebs ucvlelad darCenas. sakanonmdeblo<br />

cvlilebebis Sedegad, sasamarTlo xelisuflebis<br />

roli an ufro mokrZalebuli gaxdeba,<br />

an saerTod Sewyvets zedamxedvelobiTi funqciebis<br />

Sesrulebas. avtomaturad moxdeba gadasvla<br />

sagangemo mdgomareobaze da Semdeg,<br />

kontrteroristul saxelmwifoze. savaraudoa,<br />

rom kontrteroristul saxelmwifoSi<br />

dainergeba axali wesebi iaraRis Senaxvasa da<br />

gamoyenebasTan, dakiTxvis formebTan dakav-<br />

SirebiT, sadac sasamarTlo da kanoni ver<br />

SezRudavs axal <strong>pol</strong>itikas.<br />

specialuri konstituciuri reJimebis Seqmnas<br />

Tavisi Tanamdevi problemebi aqvs. Tavdacvisunariani<br />

demokratiis gamocdileba gviCvenebs,<br />

rom misi efeqtianoba nakleb sarwmunoa:<br />

maSin roca swored efeqtianobis moTxovniT<br />

91


andraS Saio<br />

Camoyalibda es reJimi liberaluri konstituciebis<br />

farglebSi. Tavdacvisunariani demokratiebis<br />

mier gatarebuli RonisZiebebi Ti-<br />

Tqos efeqturia, magram aRsaniSnavia is, rom<br />

qveynebSi, sadac Tavdacvisunariani demokratiis<br />

institucionalizacia moxda, sruliadac<br />

ar arsebobda demokratiis winaSe mdgari seriozuli<br />

safrTxeebi, romlebic totalitaruli<br />

masobrivi moZraobebis emociuri <strong>pol</strong>itikiT<br />

iqneboda gamowveuli. agreTve naTelia,<br />

rom, sadac kontrteroristuli saxelmwifo<br />

Seiqmna da, Sesabamisad, demokratia jansaRad<br />

ar viTardeba, magaliTad, ruseTSi da pakistanSi,<br />

iq kontrteroristuli RonisZiebebi<br />

demokratiis erozias uwyoben xels.<br />

albaT SemTxveviTia, rom im qveynebSi, sadac<br />

terorizmis safrTxe amJamad ufro seriozulia<br />

(albaTobis maCveneblis mixedviT),<br />

iq ufro saWiroa kontrteroristuli saxelmwifos<br />

konstitucionalizmis Zlieri dacva<br />

formalizebuli, konstituciuri meTodebiT.<br />

dasavluri demokratiebis umravlesoba, romelTa<br />

winaSe terorizmis safrTxe naklebad<br />

dgas, usafrTxoebis TvalsazrisiT saSurvel<br />

mdgomareobaSi arian, radgan gansakuTrebuli<br />

Zalisxmevis gareSe SeuZliaT maRali standartebis<br />

SenarCuneba. paradoqsulia, rom swored<br />

am qveynebSi sagangebo mdgomareobis ugulebely<strong>of</strong>a<br />

demokratiis da adamianis uflebebis<br />

interesebis gamo, naklebad mosalodnelia. is<br />

ufroa mosalodneli, rom `momwifebul~ demokratiebSi<br />

avtoritaruli reJimebis Senar-<br />

Cuneba ki araa darRveva, aramed xelisuflebis<br />

mier sagangebo mdgomareobis gamoyeneba samarTlian<br />

arCevnebSi gasamarjveblad.<br />

Cemi azriT, dasavleT evropis calkeuli sasamarTloebis<br />

da sxva saagentoebis principi,<br />

SenarCunebuli iqnes `Cveulebrivi viTareba~,<br />

im naklebad iRbliani saxelmwifoebisken mimarTuli<br />

araswori gzavnilia, romlebic terorizms<br />

ebrZvian. Teoriul daskvnas imis Sesaxeb,<br />

rom SesaZlo konstituciuri modelebis<br />

saxesxvaoba arsebobs, potenciur teroristul<br />

safrTxesTan Tavis gasarTmevad, Rrmad pragmatuli<br />

mniSvneloba aqvs. frontze my<strong>of</strong> qveynebs<br />

51 , romlebic yoveldRiuri teroris qveS<br />

imy<strong>of</strong>ebian, gansakuTrebuli konstituciuri<br />

reJimi sWirdebaT, raTa saxelmwifo ar gaxdes<br />

sruliad araliberaluri. principi, romlis<br />

51<br />

miaqcieT yuradReba, rom teroristuli aqtebis mxolod<br />

umciresoba mimarTulia `moRalateebis~ winaaRmdeg, namdvili<br />

fronti ki evropis farglebs gareTaa.<br />

Tanaxmadac adamianis uflebebi ganurCevlad<br />

unda iqnes daculi yvelasTan mimarTebaSi im<br />

maRali standartebiT, romlebsac evropis sasamarTlo<br />

adgens, araa marTebuli zogierT<br />

konteqstSi.<br />

Tumca fundamenturi uflebebis samarTlebrivad<br />

an demokratiulad SeTanxmebuli<br />

SezRudvis daweseba saCqaro ar aris. sasamarTlo<br />

xelisufleba, adamianis uflebaTa damcveli<br />

aqtivistebi da principuli <strong>pol</strong>itikosebi<br />

(maSinac ki, roca antiamerikanizmiT motivireba,<br />

ubralod, opoziciaSi y<strong>of</strong>nas niSnavs) im<br />

idealebisken iltvian, romlebic aucilebelia<br />

liberaluri konstitucionalizmis reJimSi.<br />

im SemTxvevaSic ki, roca es idealebi Secvlil<br />

garemoSi problemebs qmnian, radgan isini arc<br />

sruliad WeSmariti da arc martivi gansaxorcielebeli<br />

arian, aucilebelia, rom `erTma<br />

eqscesma gamoasworos meore problema, xolo<br />

idealma boroteba.~ 52<br />

gacilebiT ufro mimzidvelia didi liberali<br />

moazrovneebis principebis, vidre<br />

saidumlo servisebis analitikosebis SiSis<br />

gaziareba. magram aq aSkarad igrZnoba dasavluri<br />

hipokratia da ormagi standarti. gaixseneT<br />

qveynebi, sadac safrTxe SeCerebulia,<br />

anu Semoifargleba erTi-ori mcire TavdasxmiT,<br />

xolo damatebiTi teroristuli aqtebis<br />

mowyobisTvis Sida resursebis gamoy<strong>of</strong>a<br />

naklebad savaraudoa. am qveynebis umravlesobaSi<br />

sasamarTlo xelisufleba adanaSaulebs<br />

<strong>of</strong>icialur pirebs, gansakuTrebiT ki, mesame<br />

ms<strong>of</strong>lios qveynebSi, sadac wameba terorizm-<br />

Tan brZolis misaRebi formaa. braldebuli<br />

qveynebi namdvili demokratiebi ar arian. mTavar<br />

gansxvavebas is warmoadgens, rom terorizmis<br />

da misi mxardaWeris masStabebi sakmaod<br />

didia. cnobili araa, Tu ramdenad gansxvavebuli<br />

iqneba didi demokratiebis reagireba<br />

calkeuli islamuri saxelmwifoebis mier mi-<br />

Rebuli zomebis mimarT. SesaZloa konstituciuri<br />

da samoqalaqo momzadebis gareSe mi-<br />

Rebuli reagirebis formebi sakmaod hgavdes<br />

erTmaneTs. amasTanave, dasavluri demokratiebi<br />

daculi arian im qveynebidan momavli<br />

safrTxisgan, sadac adamianis wameba Cveulebrivi<br />

qmedebaa 53 . mWidrod dakavSirebul mso-<br />

52<br />

Gertrude Himmelfarb, Lord Action. Routledge, London. 1952. 84.<br />

53<br />

ixileT im saxelmwifoTa <strong>pol</strong>iciisa da saidumlo samsaxurebis<br />

mtkicebulebebis dauSveblobis problema, romelTa<br />

`wameba~ dasaSvebia, maT Soris im saxelmwifoebisa, romlebSic<br />

civilizebuli dasavleTis standartebisgan gansxvavebuli<br />

dakiTxvis sazareli standartebiT xelmZRvaneloben.<br />

92


Tavdacvisunariani demokratiidan prevenciul saxelmwifomde?<br />

flioSi (romelic masobrivi migraciiT da<br />

sakomunikacio qselebiT aris dakavSirebuli)<br />

demokratiebi da kontrteroristuli kvaziavtoritaruli<br />

reJimebi aseve erTmaneTTan<br />

arian dakavSirebuli. amitom TanamSromlobis<br />

gareSe SeuZlebelia riskebis Semcireba. Tumca<br />

saxelmwifoebis TanamSromloba Tu Sedga,<br />

mainc vdgebiT axali problemis winaSe, ramdenad<br />

efeqturad SeZlebs sxvadasxva saxelmwifoebis<br />

saerTaSoriso koalicia erTad mu-<br />

Saobas da normebis dawesebas; ramdenad aris<br />

SesaZlebeli iseTi sistemis Seqmna, rodesac<br />

erTi mxriv, saxelmwifoebi, romlebSic `wameba~<br />

dasaSvebia da meore mxriv, samarTlebrivi<br />

saxelmwifoebi erTad ibrZoleben terorizmis<br />

winaaRmdeg. samarTlebrivi saxelmwifo, romelic<br />

uary<strong>of</strong>s informaciis miRebas im qveynebidan,<br />

romlebSic wameba dasaSvebia, siyalbeSi<br />

cxovrobs Tu TviTuary<strong>of</strong>aSi?<br />

4. konstituciuri riskis Tavidan arideba<br />

kontrteroristul saxelmwifoSi<br />

fundamentalisturi terorizmis religiuri<br />

fanatizmi ewinaaRmdegeba ganmanaTleblobis<br />

fundamentur Rirebulebebs, romlebic<br />

liberaluri konstituciuri wyobis safuZvelT<br />

safuZvelia. es principi gulisxmobs<br />

imas, rom adamianebis qmedeba sakuTari Tavis<br />

pativiscmas unda efuZnebodes. ufro metic,<br />

religiuri fanatizmi ewinaaRmdegeba saxelmwifos<br />

mono<strong>pol</strong>ias terorze, Tanamedroveobis<br />

Zireul maxasiaTebels. konstituciuri demokratia<br />

zRudavs saxelmwifos mono<strong>pol</strong>ias<br />

iZulebaze da Zaladobaze, rac <strong>pol</strong>itikuri<br />

organizaciis arsebiTi elementia. Zaladobis<br />

mono<strong>pol</strong>ia igive Zaladobaa. konstituciuri<br />

wyoba, romelic Zaladobaze mono<strong>pol</strong>ias zRudavs<br />

da legitimacias ukeTebs warmatebulia,<br />

radgan ZiriTadi socialuri usafrTxoebis<br />

garantias gvaZlevs. Tumca Zaladobis mono<strong>pol</strong>iis<br />

Sedegad miRweuli sazogadoebrivi usafrTxoeba<br />

ambivalenturia. konstituciuri<br />

reJimis wina piroba <strong>pol</strong>itikuri sazogadoebis<br />

arsebobisTvis saWiro usafrTxoebaa. am<br />

kuTxiT, konstituciuri reJimi despotizmisgan<br />

ar gansxvavdeba. amdenad, konstituciuri<br />

demokratiebis umetesoba emsgavseba mis antipods,<br />

despotizms, roca <strong>pol</strong>itikuri reJimis<br />

dacvaze midgeba saqme. monteskie, despotizmis<br />

aRwerisas, qadagebs saxelmwifo Zalauflebis<br />

usafrTxoebis wina pirobebis bundovanebaze.<br />

<strong>pol</strong>itikuri mmarTvelobis yvela formas<br />

esaWiroeba simSvide, magram, sadac simSvidea,<br />

iq siCumec iqneba, `im qalaqebSi, romlis dasapyrobad<br />

mteri mzadaa~ 54 . radikalurad Tavdacvisunariani<br />

demokratiis fanjara ixsneba<br />

swored am qalaqebSi da igive Sedegi SeiZleba<br />

mohyves terorizmis winaaRmdeg brZolis<br />

gaWianurebas.<br />

ra formas miiRebs kontrteroristuli<br />

saxelmwifo nawilobriv damokidebuli teroristebis<br />

brZanebebze. miuxedavad amisa, am<br />

axali konstituciuri konglomeratis forma<br />

met-naklebad demokratiuli gansjis sagnad<br />

rCeba, xolo sazogadoebis mRelvareba sazogadoebiv<br />

usafrTxoebaze reJimis gansazRvraSi<br />

mzard rols TamaSobs.<br />

<strong>pol</strong>itikuri sazogadoebis yvelaze bunebrivi<br />

maxasiaTebelia Tavdacva. Tavdacva moicavs<br />

sazogadoebrivi wesrigis SenarCunebasac.<br />

sazogadoebrivi wesrigis dacva ki, im riskTan<br />

aris dakavSirebuli, rodesac xelisuflebaSi<br />

my<strong>of</strong>ni sazogadoebrivi wesrigis dacvis motivs<br />

zogjer sakuTari Zalauflebis Senar-<br />

Cunebis mizniT iyeneben. Zalauflebis piradi<br />

miznebisTvis gamoyeneba ki, Tavdacvis principebis<br />

aSkara xely<strong>of</strong>aa. konstituciuri saxelmwifos<br />

Tavdacva sxva specifikur problemeb-<br />

54<br />

La conservation de l’État n’est que la conservation du prince, ou plutôt<br />

du palais où il est enfermé. Tout ce qui ne menace pas directement ce palais<br />

ou la ville capitale ne fait point d’impression sur des esprits ignorants,<br />

orgueilleux et prévenus; et, quant à l’enchaînement des événements, ils<br />

ne peuvent le suivre, le prévoir, y penser même. La <strong>pol</strong>itique, ses ressorts<br />

et ses lois y doivent être très bornées; et le gouvernement <strong>pol</strong>itique y est<br />

aussi simple que le gouvernement civil.<br />

Tout se réduit à concilier le gouvernement <strong>pol</strong>itique et civil avec le gouvernement<br />

domestique, les <strong>of</strong>ficiers de l’État avec ceux du sérail.<br />

Un pareil État sera dans la meilleure situation, lorsqu’il pourra se regarder<br />

comme seul dans le monde; qu’il sera environné de déserts, et séparé des<br />

peuples qu’il appel lera barbares. Ne pouvant compter sur la milice, il sera<br />

bon qu’il détruise une partie de lui-même.<br />

Comme le principe du gouvernement despotique est la crainte, le but en<br />

est la tranquillité; mais ce n’est point une paix, c’est le silence de ces villes<br />

que l’ennemi est près d’occuper.» C.-L. de S. Montesquieu De L’ Esprit des<br />

Lois. Livre V. Ch. XIV<br />

aq warmodgenilia monteskies xedvis Cemeuli demokratiuli<br />

versia (cvlilebebi warmodgenilia daxrili asoebiT): saxelmwifos<br />

dacva igive moqalaqis dacvaa an im sasaxlisa, romelSic<br />

Tavadaa moTavsebuli. is rac pirdapir safrTxes ar uqmnis mis<br />

sasaxles an dedaqalaqs STabeWdilebasac ar qmnis ucodinar,<br />

amay da crurwmenebiT dakavebul gonebaze. xolo, rac Seexeba<br />

movlenebis erTobliobas, maT ar SeuZliaT faqtebis migneba,<br />

ganWvreta an aRqma... aseTi saxelmwifo bednieria, roca samyaroSi<br />

erTaderTi hgonia Tavi, roca mas gars ertymis udabnoebi<br />

da gamijnulia im adamianebisgan, romelTac saxelmwifo<br />

barbarosebs uwodebs. vinaidan is milicias ver endoba, masSi<br />

Semaval zogierT elements Tavadve anadgurebs, maT vinc gansxvavebulia<br />

da, Sesabamisad, barbarosebis mokavSired miiCneva...<br />

vinaidan usafrTxoeba demokratiis erT-erTi principia,<br />

misi momavali simSvidea, Tumca am simSvides mSvidobas ver<br />

davarqmevT; ara, es im qalaqebis siCumea, romelTa dasapyrobadac<br />

mteri mzadaa. vinaidan Zala adamianebis xelSi ki<br />

ara, aramed saidumlo samsaxurebSia, saxelmwifos dasacavad<br />

aucilebelia saidumloebis da dazvervis SenarCuneba...<br />

93


andraS Saio<br />

sac warmoSobs. erT-erTi aseTi problema isaa,<br />

rom zogierT realur sagangebo situaciebSi<br />

sazogadoebrivi wesrigis da sazogadoebrivi<br />

keTildReobis winaSe arsebuli safrTxe arsebuli<br />

wesebidan gadaxvevas da diskreciuli<br />

Zalauflebis gamoyenebas moiTxovs. jer kidev<br />

monteskie saubrobda iseT situaciebze (`roca<br />

sakanonmdeblo Sto Tvlis, rom saxelmwifos<br />

winaRmdeg dagegmili saidumlo SeTqmuleba<br />

safrTxes uqmnis mis Zalauflebas~ 55 ), roca xelisuflebis<br />

Stoebs Soris balansis darRvevis<br />

daSveba xdeboda.<br />

demokratiis Tavdacvisunarian da prevenciul<br />

variantebSi (anu roca demokratia yvelaze<br />

metad Tavdacvaze zrunavs) riski arasasurvelia.<br />

(winamdebare statia aRwers mxolod<br />

im demokratiebs, romlebic Tavdacvaze arian<br />

orientirebuli da amdenad, teqstSi gamoyenebuli<br />

sityva `demokratia~ swored am tipis<br />

demokratiebs gulisxmobs). riskis acileba<br />

problemuri sakiTxia konstituciur demokratiaSi,<br />

romelic Tavisuflebis principze dgas.<br />

Tavisufleba riskze wasvlas moiTxovs, yovel<br />

SemTxvevaSi, jastis brendelis Tanaxmad mainc,<br />

romelic sityvis Tavisuflebis SeuzRudaobis<br />

aseT motivs asaxelebs:<br />

maT, vinc Cveni damoukidebloba moipoves,<br />

swamT, rom saxelmwifos dasasruli adamianebisTvis<br />

sruli Tavisuflebis miniWebaa. amitom<br />

mTavrobam da misma Zalebma unda imZlavron<br />

individualur preferenciebze. [....] maT<br />

swamdaT [...], rom simamace aris Tavisuflebis<br />

saidumlo [...da] TavisuflebisTvis yvelaze<br />

didi safrTxe inertuli xalxia 56 .<br />

garda amisa, is aRniSnavda prevenciuli represii<br />

uary<strong>of</strong>iTi Sedegebis Sesaxeb: `SiSi asazrdoebs<br />

represias [...], represia asazrdoebs<br />

siZulvils~. es SeniSvna Tavdacvisunariani demokratiis<br />

im arsebiT problemaze miuTiTebs,<br />

romelic riskis Tavidan aridebas mohyveba:<br />

rodesac siZulvili farTodaa gavrcelebuli<br />

sazogadoebaSi, mTavrobas naklebi aqvs dasakargi<br />

da represiebis meTods mimarTavs. aseT<br />

viTarebaSi SemzRudveli zomebis darRveva<br />

mosalodnelia, xolo sxva SemTxvevaSi darR-<br />

55<br />

C.-L. de S. Montesquieu, The Spirit <strong>of</strong> the Laws, (A. Cohler, B. Miller, & H.<br />

Stone, (eds. & trans.)), Book 11, 159 (1989). The conspiracy would entitle<br />

the executive to make arrests.<br />

56<br />

Whitney v. California, 274 US 357 at 375 (1927). For a similar attitude in<br />

the war on terror context see Justice Stevens, dissenting: “For this Nation is<br />

to remain true to the ideals symbolised by its flag, it must not wield to the<br />

tools <strong>of</strong> tyrants even to resist an assault by the forces <strong>of</strong> tyranny.” . Rumsfeld<br />

v. Padilla No. 03-1027. Argued April 28, 2004--Decided June 28, 2004.<br />

vevebs naklebi winaaRmdegoba Sexvdeba Tavisuflebismoyvare<br />

moqalaqeebisgan.<br />

TavisuflebisTvis riskis gawevasTan dakav-<br />

SirebiT, brendisi (sityvis Tavisuflebaze mi-<br />

TiTebiT) amtkicebs, rom unda gaviTvaliswinoT,<br />

ramdenad mizandasaxulia boroti mxare,<br />

rogoria borotebis Cadenis albaToba da ramdenad<br />

gonivruladaa gaTvlili es albaToba.<br />

jastis holmsis Tanaxmad, sityvis Tavisuflebis<br />

konteqstSi mniSvnelovania is, Tu ramdenad<br />

swrafadaa mosalodneli boroti qmedeba.<br />

mosalodneloba da albaToba identuri<br />

araa. Tumca mosalodneloba zrdis albaTobas.<br />

mosalodneloba gulisxmobs borotebis<br />

moaxloebis drosa da sivrcobriv mxares.<br />

rogorc zemoT aRiniSna, Tu sazogadoeba<br />

<strong>pol</strong>itikur sakiTxebSi riskis Tavidan acilebis<br />

reJimSi funqcionirebs, maSin zemoT mocemuli<br />

msjeloba sulac ar aris mimzidveli.<br />

socialuri riskis Tavidan acilebis survili<br />

izrdeba iq, sadac istoriuli gamocdileba<br />

sifrTxilisken mouwodebs <strong>pol</strong>itikosebs. aq<br />

antidemokratiuli Semotrialebis dabali albaTobac<br />

ki dauSvebelia an did sifrTxiles<br />

moiTxovs, rac Tavdacvisunariani demokratiis<br />

waxalisebas iwvevs. sistema, romelsac<br />

moaxloebuli ubedurebis winaswar ganWvreta<br />

SeuZlia, gansxvavdeba `normaluri~ an `terorizmamdeli~<br />

liberaluri saxelmwifosgan.<br />

riskebis Sesaxeb winaswari gaTvlebi warmodgenilia<br />

denisTan. es gaTvlebi civi omis<br />

periodSi gakeTda uzenaesi sasamarTlos mosamarTleebis<br />

mier. civi omis dros bevri rigiTi<br />

amerikeli komunizmTan mimarTebaSi Semdegnairad<br />

fiqrobda: `Cven ver davavaldebulebT<br />

mTavrobas icadon~ manam, sanam moqmedebis<br />

saWiroeba ukve Zalian moaxlovdeba 57 . moaxloe-<br />

57<br />

`mTavrobis gadagdebis SesaZlebloba Zalisa da Zaladobis<br />

gamoyenebiT, sakmarisia imisaTvis, rom mTavrobam sityvis<br />

Tavisufleba SezRudos. ra Tqma unda, sityvis Tavisufleba<br />

sazogadoebis mniSvnelovani Rirebulebaa, radgan,<br />

Tu sazogadoeba ver SeZlebs Tavisi struqturis dacvas SeiaraRebuli<br />

Sida Tavdasxmisgan, maSin verc danarCeni Rirebulebebi<br />

ver iqneba daculi . . . cxadia, mTavrobis gadatrialebis<br />

mcdeloba Zalis gamoyenebiT, im SeTmxvevaSic ki, Tu<br />

is Tavidanve ganwirulia marcxisTvis revolucionerebis<br />

arasakmarisi raodenobis da Zalis gamo, sakmarisi mizezia<br />

kongresisTvis prevenciuli zomebis misaRebad. fizikuri<br />

da <strong>pol</strong>itikuri ziani, romelic aseT mcdelobebs moaqvs erisTvis,<br />

SeuZlebels xdis gaizomos warmatebis albaToba an<br />

warmatebuli mcdelobis saWiroeba. is faqti, rom 1945-1948<br />

wlebSi peticionerebis aqtivobebi ar gadaizarda mTavrobis<br />

Zalismieri gziT gadatrialebis mcdelobaSi, ver mogvcems im<br />

faqtis axsnas, rom amavdroulad arsebobda jgufi, romelic<br />

mzad iyo mTavrobis Zalismieri gadatrialebis mcdelobisTvis.<br />

peticionerebis mier kargad organizebuli SeTqmulebis<br />

mowyoba, iseTi disciplinirebuli wevrebiT, romlebic mzad<br />

arian liderebis, peticionerebis mowodebas moqmedebisTvis<br />

94


Tavdacvisunariani demokratiidan prevenciul saxelmwifomde?<br />

buli moqmedebis koncefciebi sxvadasxvagvaria.<br />

terorizmis winaaRmdeg omis pirobebSi<br />

ki es koncefciebi SesaZloa kvlav gonivrul<br />

formebs daubrundes, vidre sukis droindeli<br />

komunisturi konspiraciebis dros iyo~ 58 .<br />

zogierTi konstituciuri sistema im mosazrebas<br />

eyrdnoba, rom riskze wasvla imdenad<br />

araseriozulia, rom misi daSveba araviTar<br />

SemTxvevaSi ar SeiZleba. Tu Tavisufleba riskze<br />

wasvlas niSnavs, maSin istoriuli gamocdilebis<br />

da realobis fonze es zemoT warmodgenili<br />

mosazreba iracionaluri da miuRebelia<br />

(ra Tqma unda, mTlianad debatebi terorizmis<br />

Sesaxeb arsebul realobaze normatiuli<br />

Zalis msjelobis Camoyalibebis mcdelobaa). 59<br />

sityvis Tavisuflebis Tanamedrove liberaluri<br />

gagebiT, Sexedulebebis (agresiulisac<br />

ki) gavrceleba demokratias an konstituciur<br />

saxelmwifos im xarisxis safrTxes ar uqmnis,<br />

rom am Sexedulebebis kriminalizeba gamarTlebuli<br />

iyos. <strong>pol</strong>itikuri sistema demokratia<br />

araa, Tu Sexedulebebis gacxadeba <strong>pol</strong>itikuri<br />

mizezebiT ver xerxdeba. da ra SeiZleba<br />

iTqvas iseTi mentalitetis sistemur momwifebaze,<br />

romelic teroristuli aqtebis Cadenas<br />

uwyobs xels (mcire procentuli maCvenebliT)<br />

an Sexedulebebze, romlebic adamianis cxovrebas<br />

banalurad miiCnevs sakuTari sicocxlis<br />

CaTvliT?<br />

mimdinare viTarebaSi, kanonmdeblobas, romelic<br />

sityvis Tavisuflebas zRudavs breinvoSingis<br />

xelis SeSlis mizniT, dauSveblad<br />

miviCnev liberaluri sistemisTvis da usargeblod<br />

kontrterostuli saxelmwifosTvis. es<br />

sakiTxi gansxvavebul WrilSi unda gaviazroT,<br />

Tu organizaciebi, gansakuTrebiT ki partiebi<br />

da religiuri erTeulebi arakriminaluri<br />

azris gamoxatvis saSualebad gamoiyeneba. dedauyovnebliv<br />

upasuxon, ms<strong>of</strong>lio mdgomareobis feTqebad<br />

xasiaTs, sxva qveynebSi msgavs amboxebebs da im qveynebTan<br />

delikatur urTierTobebs, romlebTanac peticionerebi<br />

yvelaze naklebad axlos iyvnen ideologiurad, Tu gaviTvaliswinebT<br />

davrwmundebiT, rom braldebebi am kuTxiT dasabuTebuli<br />

iyo. aRniSnuli analizi gviCvenebs, rom konspiraciis<br />

propaganda, gansxvavebiT ubralod propagandisgan, ver<br />

iqneba konstituciurad SezRuduli, vinaidan mxolod momzadebis<br />

process Seicavs. Tavad SeTqmuleba ki qmnis safrTxes~<br />

341 U.S. 494, at 509-511.<br />

58<br />

avstraliis uzenaes sasamarTlos riskis kidev ufro sando<br />

gaTvlebi hqonda komunisturi partiis gauqmebis gadawyvetilebis<br />

miRebis dros.<br />

59<br />

germanis sakonstitucio sasamarTlom bavarieli <strong>of</strong>icialuri<br />

pirebis gadawyvetileba, aekrZalaT cnobili holokastis<br />

specialistis, istorikos devid irvingis gamosvla demonstraciaze,<br />

vinaidan misi saTqmeli danaSaulis tolfasi<br />

iqneboda. demonstraciis Catareba ki ar akrZalula. gadawyvetileba<br />

1994 wlis 13 aprili., 90 BVerfGE, 241-255 (”Auschwitz<br />

hoax“).<br />

monstraciebma destabilizaciis SeqmniT da<br />

sajaro gamosvlebma xalxis mobilizebiT, SesaZloa<br />

safrTxe Seuqmnan demokratias an sazogadoebriv<br />

wesrigs. zemoT aRwerili `akrZaluli~<br />

Temebis propagandaSi gamoCenam SesaZloa<br />

SezRudvebis (aucilebeli araa es iyos kriminaluri<br />

SezRudva) saWiroeba moitanos. proporciulobis<br />

principis Tanaxmad, saWiroa<br />

eqstremistuli gamosvlebis SezRudva. movlenebis<br />

kanonis CarCos gareT gatana, partiebis<br />

da eklesiebis funqcionirebis SezRudva da<br />

saWiroebis SemTxvevaSi maTi daSla, religiuri<br />

propagandis akrZalva, aseve akmay<strong>of</strong>ilebs<br />

proporciulobis princips mzardi teroristuli<br />

safrTxeebis fonze. Tumca amJamad es<br />

sakiTxebi ar ganixileba Tanamedrove sazogadoebis<br />

mier.<br />

varaudebi socialuri riskebis Tavidan acilebaze,<br />

romlebic kontrteroristul saxelmwifoSi<br />

uflebebis SezRudvas gaamarTlebda,<br />

Tavad aris Tu ara gamarTlebuli? 60 ra viTarebaSi<br />

SeiZleba iyos es varaudebi gonivruli?<br />

riskis gonivrulad Sefaseba SesaZlebelia<br />

ramdenime SemTxvevaSi. riskis ganWvretis gonivruli<br />

safuZveli SeiZleba iyos iseTi movlena,<br />

romelic warsulSi xSirad momxdari<br />

movlenebis kategorias ganekuTvneba. aseTi<br />

movlenebi statistikuri albaTobiT SeiZleba<br />

ganisazRvros. movlenebi, romlebic Tavdacvisunariani<br />

demokratiis an sityvis Tavisuflebis<br />

konteqstSi unda ganvixiloT, aseTi<br />

TvisebebiT ar xasiaTdebian (im SemTxvevaSic<br />

ki, Tu ar vaRiarebT, rom istoriuli movlenebi<br />

unikaluria). sxva sityvebiT rom vTqvaT,<br />

TiTqmis ar arsebobs iseTi SemTxvevebi, roca<br />

siZulviliT savse gamosvlas rasobrivi sisastike<br />

gamoewvia an antidemokratiuli Zalebis<br />

aqtiurobas Tavisufali arCevnebis dros Seuqcevadi<br />

antidemokratiuli reJimi daemkvidrebina.<br />

situaciebSi, rodesac movlenebi masobriv<br />

fenomenad ar iqceva, riskze wasvlam<br />

SesaZloa monacemebis gamoyenebiT gamoTvlili<br />

riskis analizi Secvalos (Tumca, erTjeradad<br />

momxdar movlenebs ufro xSirad iRbals<br />

miakuTvneben xolme). im situaciebSi ki,<br />

60<br />

Tavdacvisunariani demokratiis scenarisgan gansxvavebiT,<br />

sadac istoriuli faqtori mniSvnelovania albaTobis gamosaTvlelad<br />

da sadac Tavdasxmis ganxorcielebas didi dro<br />

sWirdeba, teroristul scenarSi istoria gansxvavebul<br />

da minimalur rols TamaSobs, ubeduri SemTxvevebi Zalian<br />

swrafad viTardeba mas Semdeg, rac operaciis pirveli moqmedeba<br />

daiwyeba (TviTmkvlelobis misia). unda aRiniSnos, rom<br />

praqtikulad SeuZlebelia am fazaSi Careva.<br />

95


andraS Saio<br />

rodesac albaTobis Sefasebis safuZvlebi ar<br />

arsebobs, riskis gaweva gansakuTrebul saxes<br />

atarebs: is abaTilebs varauds riskis Sesaxeb<br />

(albaTobas). aseT SemTxvevebSi, riskis gaweva<br />

an riskis Tavidan acileba gulisxmobs, rom<br />

gadawyvetilebis mimRebi aRiarebs/uary<strong>of</strong>s<br />

yvela albaTobas. aseTi midgoma iracionaluri<br />

SeiZleba mogeCvenoT, radgan monacemebis<br />

analizs ar eyrdnoba. magram aseTi midgoma<br />

riskis mimarT mniSvnelovania gadawyvetilebis<br />

miRebis procesisTvis, radgan xels uwyobs gadawyvetilebebis<br />

miRebas im viTarebaSi, rodesac<br />

informacia mwiria an ZviradRirebuli.<br />

maSinac ki, roca monacemebi xelmisawvdomia<br />

(rac mravali movlenis analizs da ZviradRirebul<br />

monacemTa Segrovebas moicavs), riskis<br />

gawevis SesaZleblobebi mainc arsebobs; cnobili<br />

(identificirebadi) riskebis pirobebSi<br />

ar arsebobs marTebuli qmedebis sazomi. sakiTxi<br />

rom kidev ufro gavarTuloT, ganvixiloT<br />

iseTi katastr<strong>of</strong>ebis albaToba, romlebic<br />

saxelmwifos an demokratiul struqturas<br />

aknineben. am dros movlenis da misi Sedegebis<br />

winaswar ganWvreta gansakuTrebiT rTuli xdeba,<br />

ara mxolod imitom, rom aseTi movlenebi<br />

Zalian iSviaTia da statistikuri (albaTobis)<br />

analizisTvis Sesabamisad arasakmarisi, aramed<br />

imitomac, rom movlenebi ar aris izolirebuli.<br />

albaTobis martivi modeli efuZneba<br />

im wina pirobas, rom movlenebi erTmaneTisgan<br />

izolirebuli arian. anu sajaro gamosvlebis<br />

mravaljeradi CaSla iwvevs komunikaciis sferos<br />

dazaralebas, magram eleqtoratis Sedegebze<br />

gavlena ara aqvs da piriqiT.<br />

kontrteroristuli saxelmwifos konstitucionalizmis<br />

specifikuri problemaa araformaluri<br />

da erTmaneTTan gadajaWvuli<br />

kavSirebi. erTi movlena meore movlenis mosalodnelobas<br />

zrdis, rasac Semdeg saziano<br />

Sedegbi moaqvs. amdenad, kanonis, wesrigisa<br />

da demokratiis dangrevas kaskaduri fenomeni<br />

ganapirobebs. 61 liberaluri demokratiebis<br />

umravlesoba mzadaa riskze wavides, roca<br />

saqme sajaro gamosvlebs exeba. xolo roca<br />

terorizmis mxardamWer moZraobebTan an saidumlo<br />

kavSirebTan gvaqvs saqme, maSin mosazrebebi<br />

gansxvavdeba. religiur moZraobeb-<br />

61<br />

kanonis uzenaesoba SesaZloa dairRves kaskaduri procesebis<br />

Sedegad, rodesac demokratiis damcvelis, erT SezRudvas<br />

moaqvs meore da maTi kombinirebuli efeqti safrTxes<br />

uqmnis kanonis uzenaesobas. brZanebis gauqmeba gansakuTrebiT<br />

maSin aris problemuri, roca dakavebis pirobebis kanonis<br />

kontrolis qveS ar aris.<br />

Tan dakavSirebiT SegviZlia vivaraudoT, rom<br />

qmedebas/sityvas gamravlebis Zala aqvs: erTi<br />

qmedeba/sityva iwvevs organizebul qmedebas/<br />

sityvas da Sesabamisad, gamravlebul riskebs.<br />

Tuki sityva da qmedeba mosalodnelia rom masobriv<br />

qmedebad iqces, maSin agresiuli da saziano<br />

qmedebis gavrcelebis Sansic mniSvnelovnad<br />

izrdeba.<br />

zemoT visaubreT uflebebis SezRudvis da<br />

riskebis mosalodnelobis gamo diskriminaciis<br />

magaliTebze. dResdReobiT, riskis Tavidan<br />

acilebis mcdelobebs Cveulebrivi <strong>pol</strong>itikis,<br />

aRmasrulebeli da kanonSemoqmedebiTi<br />

praqtikis farglebSi garkveuli winaaRmdegoba<br />

xvdeba sasamarTlo xelisuflebis mxridan.<br />

<strong>pol</strong>itikuri procesi jer kidev ar aris<br />

kontrteroristuli reJimis konstitucionalizmis<br />

xarisxSi, fundamenturi formaluri<br />

cvlilebebis Setana konstituciis teqstSi<br />

ar mimdinareobs, ramac SesaZloa sasamrTlo<br />

xelisuflebis roli Secvalos uflebebis dasaSvebi<br />

SezRudvebis gansazRvraSi. dRes bevri<br />

sasamarTlo amtkicebs, rom isini fundamentur<br />

uflebebs icaven. sazogadoebaSi, romelic<br />

farTomasStabiani terorizmis safrTxis<br />

winaSe dgas, sasamarTlos Secdomebi kanonis<br />

uzenaesobis da Tavisuflebis dacis mizniT<br />

teroristuli aqtebis mosalodnelobas gazrdis<br />

62 . SesaZloa demagogiurad JRerdes, magram<br />

albaT mosamarTleebs ukeTesi TavSesafari<br />

aqvT garantirebuli, vidre sazogadoebas, romelic<br />

teroristuli aqtis msxverpli SeiZleba<br />

gaxdes, Tu sasamarTlo SecdomiT miscems<br />

vinmes <strong>pol</strong>itikur TavSesafars. sazogadoebas<br />

usafrTxoebis Sesaxeb Tavisi wuxilis da survilebis<br />

gamoTqmis SezRuduli SesaZleblobebi<br />

aqvs. Tuki xalxi, <strong>pol</strong>itikosebis meSveobiT,<br />

Tavis saTqmels ityvis, sasamarTlo xelisuflebas,<br />

konstituciis uzenaesobis principiT,<br />

SeuZlia veto daados yvela gadawyvetilebas.<br />

qas sanStaini amtikebs, rom riskis maRali mosalodnelobis<br />

viTarebaSi, sazogadoebis mier<br />

panikaSi da gaurkvevlobaSi daSvebuli Secdomebis<br />

Tavidan asacileblad eqspertebis gadawyvetilebebs<br />

unda daveyrdnoT 63 . aq aRmasrulebeli<br />

xelisuflebis Stoa nagulisxmevi, Tumca<br />

62<br />

realurad, situacia cota ufro rTulia. adamianebi, romlebsac<br />

aTavisufleben mtkicebulebebis dauSveblobis gamo,<br />

xSir SemTxvevaSi mainc winaswari dakavebis qveS rCebian sxva<br />

mizezebis gamo. xolo, Tuki dakavebulebi ar arian, maTi aqtiuri<br />

dazverva aucileblad mimdinareobs.<br />

63<br />

Cass Sunstein, Laws <strong>of</strong> Fear. Cambridge University Press. 2005.<br />

96


Tavdacvisunariani demokratiidan prevenciul saxelmwifomde?<br />

sasamarTlo xelisuflebis mier zedamxedvelobasac<br />

ar gamoricxavs, Tu misi monawileoba<br />

eqspertebis SesaZleblobebis mimarT ndobis<br />

gazrdas uwyobs xels. sanStaini acxadebs, rom<br />

moqalaqeebi riskebis araracionaluri Semfaseblebi<br />

arian, nawilobriv albaT riskis aRqmasTan<br />

dakavSirebuli afeqturi mdgomareobis<br />

gamo. mecnierulad momzadebuli eqspertebi<br />

ki <strong>pol</strong>itikuri procesebisgan izolorebuli<br />

arian. dan kahanma da misma Tanaavtorebma ki<br />

sapirispiro mosazreba warmogvidgines. isini<br />

aRniSnaven, rom eqspertebs Soris uzarmazari<br />

gansxvavebebia riskis aRqmis sakiTxSi. mTavrobis<br />

regulirebis gazrda, rac demokratiis<br />

gverdis avliT xdeba, uary<strong>of</strong>iTi mxareebiT<br />

xasiaTdeba, rac sazogadoebis demokratiuli<br />

msjelobisgan arsebiTad ar gansxvavdeba.<br />

konkretulad ki, dan kahani da misi kolegebi<br />

amtkiceben, rom uTanxmoeba arapr<strong>of</strong>esionalebis<br />

da eqspertebis mier riskis aRqmaSi maTi<br />

gansxvavebuli RirebulebebiT aris gamowveuli.<br />

Rirebulebebi emociebTan aris kavSirSi,<br />

emociebi da Rirebulebebi Tavs iyris sazogadoebaSi,<br />

radgan maTi Camoyalibeba kulturulad<br />

aris ganpirobebuli. dan kahanis midgoma<br />

im mosazrebas efuZneba, rom `kultura, SemecnebiTi<br />

kuTxiT, win uswrebs faqtebs, kulturuli<br />

Rirebulebebi ganapirobeben individis<br />

rwmenas <strong>pol</strong>itikis potenciuri Sedegebis Sesaxeb~<br />

64 . konstitucionalizmi aris meqanizmi<br />

im tendenciis winaaRmdeg brZolisa, romlis<br />

farglebSic adamianebi konkretuli movlenis<br />

mosalodnelobas msgavsi movlenis warmosaxvis<br />

SesaZleblobas ukavSireben. es tendencia<br />

gansakuTrebiT teroristuli safrTxis<br />

konteqstSi gaizarda.<br />

Cveulebriv viTarebaSi sasamarTlo xelisuflebis<br />

<strong>pol</strong>itikas amarTelebs is, rom sasamarTlos<br />

mier uflebebis dacva yvela moqalaqis<br />

sasargeblod xdeba. sakiTxi sxvagvarad<br />

dgas, roca saqme exeba terorizmSi eWvmitanili<br />

pirebis gaTavisuflebas samarTalwarmoebis<br />

standartebis dacviT (rogor Segrovda saidumlo<br />

Canawerebi, sanam aseTi informacia dasaSvebi<br />

gaxdeboda). gadawyvetilebebi, romlebic<br />

miRebul iqna principebis dacvis motiviT, sazogadoebas<br />

ufro maRali riskis winaSe ayenebs,<br />

vidre im saqmeebs, romelTa farglebSic sapro-<br />

64<br />

Kahan, D. et. al.: Fear and Democracy or Fear <strong>of</strong> Democracy? A Cultural<br />

Evaluation <strong>of</strong> Sunstein on Risk, Yale Law School Public Law Working Paper<br />

No. 100. (2005), 17-18<br />

ceduro normebis dacviT, mkvlelis gaTavisufleba<br />

moxda. Tumca konstitucionalizmi mizanmimarTulad<br />

Seqmnili institutia, romelic<br />

utilitaruli gaTvlebis ignorirebas axdens.<br />

kidev erTxel ismis Semdegi aqtualuri Seki-<br />

Txva, cdeba Tu ara saerTaSoriso terorizmis<br />

safrTxe konstitucionalizmis wina pirobebs?<br />

pasuxi ki imaSi mdgomareobs, rom Cven ar varT<br />

informirebuli am sakiTxSi nawilobriv imitom,<br />

rom konstituciuri demokratiis varaudisgan<br />

gansxvavebiT, Cven ar vflobT sakmaris<br />

informacias imis Taobaze, rom saerTaSoriso<br />

terorizmi emuqreba usafrTxoebis garantiebs<br />

da iwvevs usafuZvlo panikas.<br />

5. daskvniTi SeniSvnebi<br />

konstituciuri saxelmwifos Tavdacva qmnis<br />

samarTlebrivi dacvis reJims potenciuri safrTxis<br />

gaTvaliswinebiT. zogierT fenomens,<br />

qcevas da zogierTi jgufis moqmedebis skepticizmiTa<br />

da eWviT uyurebs. amdenad, demokratiis<br />

pozicia SiSis qveS Tu ara, sifrTxiliT<br />

mainc unda moqmedebdes. sifrTxilis iuridiuli<br />

da teqnikuri Sedegi isaa, rom Tavisuflebis<br />

Sesaxeb arsebuli prezumfciebi SesaZloa<br />

SeizRudos. es gansakuTrebiT sisxlis samarTlis<br />

procesSi udanaSaulobis prezumfcia exeba.<br />

samwuxarod, rogorc prevenciuli saxelmwifos<br />

modeli gviCvenebs, danaSaulis zRvari<br />

iolad icvleba. miuxedavad imisa, `Tavisuflebis<br />

xely<strong>of</strong>is~ prezumfcia mudmivad kiTxvis<br />

niSnis qveS ar unda dgebodes, am prezumfciis<br />

gavlena maTze, vinc ar xely<strong>of</strong>s Tavisuflebas,<br />

mudmivad unda isinjebodes.<br />

principSi, saxelmwifos konstituciuri (demokratiuli,<br />

liberaluri) wyobis dacvis iseTi<br />

meTodebi arsebobs, romlebic dasacav Rirebulebebs<br />

ar akninebs. am meTodebis gamoyeneba<br />

nawilobriv istoriul viTarebazea damokidebuli.<br />

garda amisa, stresis garkveuli done<br />

da ubedurebebis mosalodneloba am meTodebis<br />

gamoyenebas kontrproduqtiuls xdis, Cemi<br />

azriT, Tavisufleba maRal riskebs moicavs.<br />

garkveulwilad, konstituciebi riskis gawevas<br />

konstituciurs xdian, gansxvavebiT riskis<br />

Tavidan acilebis adamianuri midrekilebisa.<br />

aseTi konstituciuri arCevani liberalebis-<br />

Tvis SeiZleba mosawoni iyos (radgan is maT<br />

Sexedulebebs Seesabameba), Tumca gonivrulobis<br />

problemas ki ver wyvets. tradiciuli<br />

konstituciuli struqturebi garkveuli xa-<br />

97


andraS Saio<br />

risxis riskebis gaTvlas da socialuri (sakanonmdeblo)<br />

riskis analizs Seicavs. konstituciebi<br />

riskebis Sesaxeb varauds bundovnad<br />

gvkarnaxoben, rac riskebis analizze gavlenas<br />

axdens. magram konstituciur-<strong>pol</strong>itikuri<br />

riskis analizi da misi konstituciuri mandatiT<br />

aRWurvili Sefaseba saboloo daskvnebis<br />

gakeTebis saSualebas ar iZleva: riskebis dasaZlevi<br />

meTodebis Camoyalibebaze fundamenturi<br />

gavlena aqvs winaswar gaTvlebs ama Tu<br />

im strategiis gamoyenebis socialur fasze da<br />

xarjebis analizis Sedegebs. aseve, Tu ramdenad<br />

misaRebia mocemuli fasi sazogadoebis-<br />

Tvis. usafrTxoeba ZviradRirebuli saWiroebaa<br />

(ixileT mzardi danaxarjebi usafrTxoebis<br />

servisebze da mgzavrebze dakisrebuli maRali<br />

xarjebi, aeroportis maRali gadasaxadebis<br />

saxiT). konstituciuri da demokratiuli<br />

legitimurobis mxriv, uflebebis SezRudva da<br />

darRveva socialur xarjebTan aris dakavSirebuli,<br />

ramac uflebebis SezRudvis zogier-<br />

Ti forma SeiZleba gamoricxos. musulmanuri<br />

religiuri sazogadoebis winaaRmdeg radikaluri<br />

zomebis miReba ukiduresad ZviradRirebulia<br />

am zomebis ganxorcielebis da maTi<br />

kontrproduqtiulobis gamo. maT aseve mohyveba<br />

musulmanuri sazogadoebis winaaRmdegoba<br />

da izolacia.<br />

demokratiuli <strong>pol</strong>itikuri reJimis samarTlebrivi<br />

sazRvrebi ise unda dadgindes, rom<br />

Tavisuflebis uflebis xely<strong>of</strong>a ar gamoiwvios.<br />

proporciulobis analizi, romelic samarTlebriv<br />

saxelmwifoSi Seiqmna Cveulebrivi<br />

mdgomareobis saWiroebisTvis, moiTxovs, rom<br />

SerCeuli meTodi minimalurad zRudavdes<br />

uflebebs. yovelive zemoaRniSnuli saTqmelad<br />

bevrad ufro iolia, vidre sakeTeblad.<br />

es principi SesaZloa kontrteroristul<br />

saxelmwifozec gavrceldes, magram gasarkvevi<br />

isaa, vin daadgens saWiro SezRudvebis dones.<br />

kontrteroristuli saxelmwifos Teoriuli<br />

mxare samTavrobo organoebisTvis miniWebuli<br />

Zalauflebis praqtikuli gamoyenebis<br />

gamowvevis winaSe dgas, Zalauflebis borotad<br />

gamoyenebis problemis CaTvliT. (saWiroa Zalauflebis<br />

borotad gamoyenebis maxasiaTeblebisa<br />

da wyaroebis Seswavla imisaTvis, rom<br />

prevenciis zomebi efeqturi iyos. Zalauflebis<br />

borotad gamoyeneba, xSirad, codnis arasakmarisi<br />

donis da Tavis motyuebis Sedegia.)<br />

CemTvis kargad cnobilia, rom konstituciuri<br />

saxelmwifos prevenciuli TavdacviTi zomebi,<br />

romlebic mosalodneli ubedurebis sawinaaRmdegod<br />

gamoiyeneba, gansxvavdeba im meTodebisgan,<br />

romlebic konstituciur saxelmwifo-<br />

Si miRebuli zomaa da Cveulebrivi viTarebis<br />

dros gamoiyeneba. SezRudvebma, SesaZloa,<br />

Tavad konstituciuri saxelmwifos daknineba<br />

moaxdinos; es ki is Rirebulebaa, romelic<br />

pirvel rigSi unda iqnes daculi. bolo<br />

dros, gansakuTrebiT ki terorizmTan brZolis<br />

konteqstSi, wesrigis efeqturad dacvis<br />

motiviT xSirad xdeba konstituciuri saxelmwifos<br />

erozia. Tumca umjobesia sirTuleebisTvis<br />

maSin movemzadoT, roca gonivruli<br />

analizis dro gvaqvs da ar davucadoT im<br />

dros, roca Tavs datexili sirTuleebi naCqarevi<br />

gadawyvetilebebis miRebas gvaiZulebs.<br />

yovelive zemoTqmuli imaze miuTiTebs, rom<br />

a) `rogorc wesi, konstitucionalizmidan~<br />

gadaxveva xdeba saerTaSoriso terorizmTan<br />

brZolis dros; b) umjobesia konstituciurad<br />

iyos damtkicebuli nebismieri gadaxveva,<br />

xolo rac ufro didia cvlileba miT ufro<br />

Zlieri unda iyos sasamarTlo da sxva saxis<br />

kontroli; Tumca aseTi kontroli SesaZloa<br />

postfaqtum ganxorcieldes. yovel SemTxveva-<br />

Si, Tavdacvisunariani demokratiis magaliTidan<br />

Cans, rom gamonaklisebis konstituciuri<br />

reJimi konstituciur reJims ganamtkicebs da<br />

mdgradobas matebs.<br />

aRsaniSnavia, rom SezRudvebi kontrteroristul<br />

saxelmwifoSi gansxvavdeba Tavdacvisunariani<br />

demokratiis SezRudvebisgan, ma-<br />

Sin roca bundovaneba safrTxis albaTobis<br />

Sesaxeb gacilebiT ufro didia. kontrteroristul<br />

saxelmwifoSi safrTxis Tavidan asacileblad<br />

SerCeuli moqmedeba naklebad aris<br />

sajaro ganxilvis sagani. kontrteroristuli<br />

saxelmwifos gadaqceva prevenciul saxelmwifod<br />

problemebis gareSe ver Caivlis. aseve,<br />

problemuria prevenciuli saxelmwifos svla<br />

kontrteroristuli reJimisken: es procesi<br />

ganamtkicebs wina aTwleulSi arsebul tendencias,<br />

romlis farglebSic klasikuri konstituciuri<br />

sisxlis samarTlis procedurebi<br />

Seicvala, romelTa mixedviT, socialuri<br />

braldeba, romelsac Tavisuflebis aRkveTa 65<br />

65<br />

liberalur samarTalSi garkveuli bundovaneba gaCnda,<br />

roca dainerga winaswari dakavebis praqtika rogorc regulacia,<br />

naklebi moTxovnebiT da standartebiT. arada, umetes<br />

SemTxvevaSi, es praqtika dasjaze uaresi iyo da faqtobrivi<br />

safuZveli naklebad hqonda.<br />

98


Tavdacvisunariani demokratiidan prevenciul saxelmwifomde?<br />

mohyveba, moiTxovs specialur samarTlebriv<br />

garantiebs. konstituciuri samarTlis tradiciuli<br />

normebis mixedviT, danaSaulis prevencia,<br />

an ufro marTebulad rom vTqvaT, riskis<br />

prevencia (yovlismomcveli da seleqciuri<br />

dazvervis da agresiis meSveobiT) SezRudvebzea<br />

orientirebuli da ara Tavisuflebebze.<br />

jer kidev 11 seqtembramde, germaniaSi, romelic<br />

saxelmwifos paradigmul samarTlebriv<br />

models warmoadgens, usafrTxoeba konstituciuri<br />

Rirebuleba da `obieqturi mizani~<br />

gaxda, SeiaraRebuli Tavdasxmis ararsebobis<br />

drosac ki 66 . rogorc ki usafrTxoeba samarTlebrivi<br />

gadawyvetilebis faqtobrivi<br />

safuZveli gaxdeba, samarTlebriv kontrols<br />

mxolod formaluri mxare aqvs da samarTlebrivi<br />

saxelmwifo mxolod formalurad arsebobs.<br />

konstituciis Tanaxmad, usafrTxoebis<br />

dacvis miznebi normatiuli msjelobis sagani<br />

aRar aris; usafrTxoebis dacvis pirobebSi<br />

SeuZlebelia konstituciur ZalTa balansis<br />

funqcionirebis SenarCuneba. faqtebis dabalanseba<br />

SeuZlebeli xdeba. konstituciuri<br />

kontroli, samarTlebrivi TvalsazrisiT,<br />

unda gardaiqmnas <strong>pol</strong>itikur kontrolad,<br />

radgan gadawyvetilebebis miRebisas gaTvaliswinebuli<br />

kriteriumebi ara kanonis uzenaesobidan,<br />

aramed faqtobrivi mdgomareobidan<br />

gamomdinareobs~ 67 .<br />

kontrteroristuli saxelmwifo funqcionirebs<br />

prevenciuli saxelmwifos msgavsad.<br />

es ki imas niSnavs, rom riskebis gaTvla Ti-<br />

Tqmis yvela sferoSi mimdinareobs: safrTxis<br />

SegrZneba mZlavrdeba (teroristebis gegmis<br />

mixedviT). mas Semdeg, rac saSiSroebis gaTvla<br />

standartad iqceva, Tavisuflebis moTxovna 68<br />

mxolod maSin iqneba SesaZlebeli, Tu damtkicdeba,<br />

rom saSiSroeba ar arsebobs. es ki im<br />

reJimis principebidan gansxvavdeba, romelTa<br />

Tavisufleba garantirebulia.<br />

cxadia, demokratiis dacva umTavresad socialuri<br />

da <strong>pol</strong>itikuri sakiTxia 69 . samarTle-<br />

66<br />

100 BVerfGE 313 (1999), at 382 (faruli eleqtronuli dazvervis<br />

sistema saerTaSoriso organizebuli danaSaulis winaaRmdeg).<br />

67<br />

Lepsius, op. cit. #56.<br />

68<br />

Denninger, op. cit. 471.<br />

69<br />

Tavdacvis unaris mqone konstituciurma saxelmwifom sasamarTlos<br />

damoukideblobis garantirebisTvis sakmarisi<br />

materialuri resursebi unda gamoyos. Tumca yvelaze damoukidebeli<br />

da Zlieri samarTlis administrirebac ki ver<br />

SeZlebs demokratiis dacvas da konstituciuri saxelmwifo<br />

wyobis SenarCunebas, Tu masSi sakmarisi konstituciuri suliskveTeba<br />

ar aris, anu, Tu sasamarTloSi dasaqmebuli pirebi<br />

konstituciuri saxelmwifos mtkice da aqtiuri mxardam-<br />

Werebi ar arian.<br />

brivi zomebi warumatebelia demokratiis damcavi<br />

samTavrobo <strong>pol</strong>itikis gareSe. rogorc<br />

zemoT aRiniSna, saerTaSoriso terorizmma<br />

SeiZleba Seqmnas viTareba, rodesac fundamenturi<br />

uflebebis praqtikulobis gadaxedva<br />

gaxdeba saWiro. uflebebis Sesaxeb msjelobaTa<br />

umravlesoba ar gamoricxavs uflebebis<br />

gadafasebas. fundamenturi uflebebi mxolod<br />

droebiTia, rac uflebebze dafuZnebuli<br />

reJimis Sedegebis ganxilvas gamoricxavs.<br />

mosalodnelia, rom gamudmebulma terorizmis<br />

masobrivma safrTxem iseTi reJimis Seqmna<br />

gvaiZulos, romlis drosac uflebebi gacilebiT<br />

ufro mcire rols TamaSobs, vidre dRes.<br />

da mainc, es axali reJimic liberaluri demokratia<br />

iqneba – saukeTeso arCevani mocemul<br />

pirobebSi. es reJimi saukeTeso liberaluri<br />

reJimi iqneba im SemTxvevaSi, Tu xalxi<br />

mixvdeba da gaiziarebs SezRudvebis miznobriobas.<br />

sazogadoebrivi cnobadoba ki saWiroebis<br />

demonstrirebas mohyveba. mniSvnelovania,<br />

rom aseT viTarebaSi sazogadoebaSi ar<br />

dainergos panika arCevnebis momlodine <strong>pol</strong>itikosebis<br />

da angariSvaldebulebis amcilebeli<br />

mTavrobis mier. SezRudvebis saWiroebis<br />

demonstrireba da dasabuTeba gansakuTrebiT<br />

mniSvnelovania, radgan uflebebis SezRudvis<br />

winaaRmdeg seriozuli, frTxili mosazrebebi<br />

arsebobs, romlebic kontrteroristuli re-<br />

Jimis mxardamWerebisTvis sakmaod Zvirfasia.<br />

aris ramdenime sakiTxi, ramac fundamenturi<br />

uflebebisken (adamianis uflebebi) svla gaacocxla:<br />

samarTalwarmoebis gareSe an wamebis<br />

pirobebSi mniSvnelovnad izrdeba yalbi<br />

aRiarebebis raodenoba; xelisuflebis organoebi<br />

organizaciuli mikerZoebis msxverpli<br />

xdebian; sityvis Tavisuflebis SezRudva Warbobs<br />

WeSmaritebasa da inovacias; religiuri<br />

da eTnikuri Tavisuflebis SezRudva prevenciul<br />

reJimSi agresias warmoSobs da saxelmwifos<br />

axal mtrebs uCens. uflebebis SezRudva<br />

usafrTxoebis uzrunvely<strong>of</strong>is pirdapirproporciulia.<br />

zogjer, sazogadoebrivi xarjebis<br />

zrdam SesaZloa gazardos usafrTxoebis<br />

xarisxi ise, rom Tavisuflebis mniSvnelovnad<br />

SezRudva saWiro ar gaxdes. magaliTad, ZviradRirebuli<br />

usafrTxoebis danadgarebi aeroportSi<br />

Seamcirebs mgzavrebis uxeS da agresiuli<br />

fizikur Semowmebas.<br />

Tu kontrteroristuli saxelmwifosTvis<br />

specialuri konstituciuri reJimis Seqmna<br />

99


andraS Saio<br />

gaxdeba saWiro, pirvel rigSi, unda dawesdes<br />

SezRudvis saWiroebis dasabuTebis savaldebulooba.<br />

am kuTxiT, Tavdacvisunariani demokratiis<br />

gamocdileba relevanturi rCeba.<br />

amJamad, sifrTxilis motiviT, bevri informacia<br />

sazogadoebisTvis xelmisawvdomi araa<br />

da amdenad, maTi monawileoba gadawyvetilebis<br />

miRebSi uxilavis SiSis zegavleniT xdeba.<br />

davalebam, yvelaferi unda ganadgurdes, unda<br />

daadginos prevenciuli samarTlebrivi me-<br />

Todebi. winaaRmdeg SemTxvevaSi, Cven hegelis<br />

mier aRwerili mdgomareobis safrTxis winaSe<br />

aRmovCndebiT.<br />

`iyo eWvmitanili, niSnavs, iyo damnaSave.<br />

am realobis winaaRmdeg garegnuli reagireba,<br />

romelic Sinagani ganzraxvidan modis, am<br />

konkretuli identobis dangrevas moaswavebs,<br />

romlisganac verafers waiReb, garda, ubralod,<br />

arsebobisa~ 70 .<br />

racionaluri msjelobis pirveli moTxovnis<br />

Tanaxmad, romelmac SesaZloa demokratiuli<br />

legitimuroba SesZinos paradgimis<br />

gadawevas konstitucionalizmidan prevenciuli,<br />

dakavebis reJimze dafuZnebuli an kontrteroristuli<br />

usafrTxoebis saxelmwifosken,<br />

xalxma unda gaiazros, rom kontrterorizmis<br />

sisxlis samarTlebrivi modelisgan gansxvavebiT,<br />

rodesac saubaria cvlilebebze sisxlis<br />

samarTlis konkretul nawilebSi, kontrteroristuli<br />

RonisZiebebi mimarTulia ara mxolod<br />

terorizmis wyarosken, aramed gavlenas<br />

axdens mTel sazogadoebaze. magaliTad, patriotis<br />

aqtiT dasaSvebi gaxda `udanaSaulo<br />

amerikelebis~ piradi monacemebis gacnoba, maT<br />

monacemebsa da eWvmitanil teroristebs an<br />

teroristul organizaciebs Soris kavSirebis<br />

demonstrirebis gareSe. kontrteroristuli<br />

saxelmwifos Zlier variantSi, prevencia moi-<br />

Txovs yvela moqalaqe da moqalaqeobis armqone<br />

ganvixiloT rogorc riskfaqtori, Tumca ara<br />

Tanabarzomierad. socialuri jgufebis mimarT<br />

gansxvavebuli SezRudvebis gamoyeneba,<br />

religiuri da eTnikuri warmoSobis mixedviT,<br />

70<br />

gonebis filos<strong>of</strong>ia #591. bailius Targmani. hegeli gulisxmobda<br />

frangul terors. iakobianuri teroris logikas<br />

hegeli axasiaTebs rogorc erTi fraqciis mier sxva<br />

fraqciebis marTvas saxelmwifos kontrolis gziT, rac<br />

safrTxis mosalodnelobaze dafuZnebuli reJimis arqetipia<br />

demokratiaSi warmodgenili. rogorc franguli magali-<br />

Tidan Cans, SeTqmulebis arsebobis mtkiceba sazogadoebaSi<br />

sagangebo mdgomareobis gamocxadebis safuZveli iyo, rac<br />

iakobianuri xelmZRvanelobisTvis brwyinvale SesaZlebloba<br />

(nawilobriv gayalbebuli) iyo oponentebis mosaSoreblad,<br />

sakmarisi sazogadoebrivi mxardaWeris mosapoveblad da Si-<br />

Sis dasanergad.<br />

diskriminaciis fundamentur problemas warmoSobs.<br />

msubuq religiur diskriminacias ganekuTvneba,<br />

magaliTad, sxvadasxva religiis<br />

warmomadgenlis gansxvavebuli Cxreka aeroportSi.<br />

prevenciis mizniT danergili SezRudvebi<br />

sazogadoebis yvela sferos SeiZleba<br />

moicavdes da ara mxolod sisxlis samarTals.<br />

sazogadoebis gadasawyveti unda iyos, Tu ramdenad<br />

mzad varT, miviRoT iseTi yoveldRiuri<br />

cxovreba, romelic danaSaulis prevenciazea<br />

orientirebuli. bolos da bolos, saerTaSoriso<br />

terorizmi xom swored Tanamedroveobis<br />

Cveulebrivi instrumentebiT gaxda SesaZlebeli<br />

- im saSualebebiT, romlebic uaRresad<br />

mniSvnelovania globalizebuli samyarosTvis.<br />

esenia: interneti, SeuzRudavi mogzauroba da<br />

urTierTkavSiris sxva formebi. SezRudvebi,<br />

romlebic am saSualebebze teroristebis xelmisawvdomobis<br />

limitirebas isaxavs miznad sxva<br />

momxmareblebsac zRudavs (ixileT telefonis<br />

nomrebis Senaxva, samoc milionamde winaswar<br />

gadaxdili sakredito baraTebis SezRudva,<br />

radgan isini fulis gaTeTrebis saukeTeso sa-<br />

Sualebebia da a.S.).<br />

sajaro ganxilvebSi moqalaqeobis fundamenturi<br />

sakiTxebi da kacobriobis sazRvrebi,<br />

romlebic adamianebs aerTianebs ubedurebis<br />

Jams, unda gairkves: aris Tu ara sazogadoeba<br />

mzad, daTmos Tanasworobaze dafuZnebuli<br />

erTianoba, Tu moqalaqeoba gulisxmobs<br />

imas, rom mTelma sazogadoebam unda itvir-<br />

Tos Tanabari riski rasobriv an religiur safuZvelze<br />

eqstradiqciis dauSveblobis gamo?<br />

bolos da bolos, aseTi solidaroba moqalaqeobis<br />

da erovnulobis safuZvelia. ers urCevnia,<br />

Caebas omSi (normatiuli Teoriis mixedviT)<br />

im SemTxvevaSi, Tu mSvidobis SenarCuneba<br />

moiTxovs konkretuli pirovnebis an jgufis<br />

(an teritoriis nawilis, romelze mcxovreb<br />

adamianebs ar surT qveynis datoveba) sxva<br />

qveynisTvis gadacemas an qveynidan gaZevebas.<br />

aseTi iyo misaRebi standarti saberZneTSi.<br />

konstitucionalizmis funqcia, konkretulad<br />

ki umciresobebis dacva, sakmaod Zlier argumentebs<br />

gvTavazobs sazogadoebrivi emociebis<br />

da crurwmenebis Sedegad efeqturobis gazrdis<br />

mizniT gamoyenebuli diskriminatoruli,<br />

prevenciuli zomebis sawinaaRmdegod. maTi<br />

gamoyeneba, administraciul procedurebTan<br />

erTad, udanaSaulo adamianebis did jgufebs<br />

daazaralebs, romelTac Tavis dacva Cveule-<br />

100


Tavdacvisunariani demokratiidan prevenciul saxelmwifomde?<br />

briv demokratiul procesSi ar ZaluZT 71 . bunebrivia,<br />

rogorc ki SemzRudveli zomebi zemoqmedebs<br />

mxolod sxva adamianebis jgufebze,<br />

maSin am zomebis aRiareba da miReba uproblemod<br />

xdeba Cven mier, Tu isini Cven ar gvexeba,<br />

maTi uxeSobis xarisxis miuxedavadac ki.<br />

qyeynebSi, sadac teroristuli Tavdasxmebi<br />

yoveldRiuri rutina gaxdeba da qveynebSi, sadac<br />

Tavdasxmebi ukve iqca rutinad, Tu sazogadoebas<br />

SiSis qveS uwevs brZanebebis miReba,<br />

maSin maT erTaderTi fundamentaluri arCevani<br />

rCebaT, romelic rTuli moraluri arCevani<br />

iqneba. teroristi ar aRiarebs msxverpls<br />

adamianad: da sazogadoebaSi, romlis winaSec<br />

masobrivi terorizmis safrTxeebi dgas (kamikaZeebis<br />

yoveldRiuri TviTmkvlelobebiT<br />

da masobrivi ganadgurebis potenciuri safr-<br />

TxiT), teroristebi da maTi mxardamWerebi<br />

TiToeuli moqalaqis mimarT minimalur pativiscemasac<br />

ki ar iCenen. aseT viTarebaSi, ur-<br />

Tulesi iqneba, miiCnio teroristi adamianad,<br />

arsebad, romelsac Rirseba gaaCnia. cxadia,<br />

kantiseuli problemebi (pragmatuli problemebi<br />

teroristis vinaobis amocnobisas Secdomis<br />

daSvebasTan dakavSirebiT 72 ) gvkarnaxoben,<br />

rom arasodes unda moveqceT meore adamians<br />

araadmianurad. Tumca kanti Zalze abstraqtul<br />

moralur arsebas gulisxmobda. odesme<br />

Tu ufiqria mas iseT sirTuleze, rogoricaa<br />

pirovnebis degradireba, romelic SemdgomSi<br />

mTeli sazogadoebis degradirebasa da damcirebaSi<br />

monawileobs.<br />

71<br />

am mosazrebas bevri avtori aJRerebs, citirebulia<br />

grosTan, 1035 SeniSvna 105.<br />

72<br />

rogorc Cans, terorizmis prevenciis treiningi ar moicavs<br />

iseT sakiTxebs, rogoricaa identobis SecdomiT dadgena, amdenad,<br />

gonebrivad moSlili moqalaqeebi mosalodnelia, rom<br />

iyvnen fataluri prevenciuli intervenciis samizne.<br />

101


ori okoneli<br />

Tavdacvisunariani demokratia da<br />

adamianis uflebaTa principebi<br />

rori okoneli<br />

ufrosi leqtori, adamianis uflebaTa centri,<br />

samarTlis skola,<br />

belfastis qvins universiteti.<br />

Sesavali 1<br />

adamianis uflebaTa evropuli sasamarTlo<br />

drodadro iyenebs terminebs `Tavdacvisunariani<br />

demokratia~ an `demokratia, romelsac<br />

SeuZlia daicvas sakuTari Tavi~, mkvlevarebi<br />

ki, Tavis mxriv, gamoiyeneben am termins strasburgis<br />

precedentuli samarTlis ganxilvebisas<br />

2 . es namuSevari mkiTxvels sTavazobs,<br />

rom ufro mizanSewonili iqneba, fokusireba<br />

moxdes pirdapiri da warmomadgenlobiTi demokratiebis<br />

moTxovnebze, vidre Tavdacvisunariani<br />

demokratiis Temaze. winamdebare<br />

naSromi, saTauris Sesabamisad, ganixilavs<br />

strasburgis precedentul samarTals da<br />

sruldeba im sakiTxebis xazgasmiT, romlebic<br />

adamianis uflebaTa evropulma sasamarTlom<br />

msgavs saqmeebze muSaobisas pirvel planze<br />

unda wamoswios.<br />

Tavdacvisunariani demokratia<br />

termini `Tavdacvisunariani demokratia,~<br />

eWvgareSe, yurismomWrelia. termini inglisurSi<br />

germanelma filos<strong>of</strong>osma karl lovenStainma<br />

daamkvidra, romelic germaniidan<br />

gadasaxlebul iqna 1930 wels da ielSi<br />

muSaobda. iseve rogorc akademiuri wreebis<br />

1<br />

madlobas vuxdi Cems kolegebs qvinsis adamianis uflebebis<br />

centrSi, samarTlis magistraturis studentebs, romlebic<br />

gadiodnen moduls adamianis uflebebi da mmarTveloba da<br />

aseve 2008 -09 akademiuri wlis ivlisSi antverpenSi Catarebuli<br />

utrextis qselis sazafxulo skolis monawileebs,<br />

romlebTanac me mqonda saSualeba, ganmexila es sasamarTlo<br />

saqmeebi da sakiTxebi. Secdomebze mxolod me var pasuxismgebeli.<br />

2<br />

yvelaze mniSvnelovani namuSevari am mxriv aris P. Harvey, ”Militant<br />

democracy and the European Convention on Human Rights“ (2004) 29<br />

(3) European Law Review 407-420. TviTon sasamarTlos arasdros<br />

gamouyenebia termini `Tavdacvisunariani demokratia~, garda<br />

im SemTxvevebisa, rodesac palata ganixilavda TurqeTis<br />

mTavrobis saqmes keTildReobis partiis Sesaxeb: Refah Paritsi v<br />

Tureky (2002) 35 EHRR 56, abzaci 62. ECHR-is sasamarTlo saqmeebi<br />

xelmisawvdomia Semdeg misamarTze: www.echr.coe.int<br />

sxva evropelma warmomadgenlebma, manac yuradReba<br />

miapyro 1930 wlis travmisa da fa-<br />

Sizmis, nacizmis saSiSroebisaken 3 . 1937 wels<br />

is ganixilavs SesaZleblobas, `Tavdacvisunariani~<br />

demokratiebi SeiaraRdnen faSizmis<br />

aRzevebis winaaRmdeg. ufro konkretulad ki,<br />

imis winaaRmdeg, rom faSistebs ar gamoeyenebinaT<br />

Tavisufali Sekrebis, gaerTianebis,<br />

azris Tavisufali gamoxatvis demokratiuli<br />

da <strong>pol</strong>itikuri uflebebi demokratiis gasanadgureblad<br />

4 .<br />

lovenStainis Tavdacvisunariani demokratiebi<br />

karl Smidtis mier warmomadgenlobiTi<br />

demokratiebis kritikaze pasuxi iyo: Tavdacvisunariani<br />

demokratia ar aris dausruleblad<br />

gansaxilveli Tema 5 da mas SeuZlia moaxdinos<br />

Tavisi <strong>pol</strong>itikuri mtris identificireba 6 .<br />

demokratiis mtrebs ar unda mieceT imis saSualeba,<br />

rom gamoiyenon demokratiiT miniWebuli<br />

uflebebi da Tavisuflebebi misTvis safrTxis<br />

Sesaqmnelad, es SeiZleba aRqmul iqnes vaimaris<br />

dacemiT naswavl gakveTilad. cnebam Tavdacvisunariani<br />

demokratia SeiZleba moicvas<br />

rigi qmedebebisa, es statia ganixilavs <strong>pol</strong>itikur<br />

uflebebze (xmis micemis, arCevnebSi monawileobis,<br />

gamoxatvis, Sekrebis, da a.S) arsebul<br />

SezRudvaTa tipebs, romlebic vrceldeba<br />

<strong>pol</strong>itikur partiebze, moZraobebze, anda maT<br />

3<br />

frankfurtis skolis wvlilma brZolaSi faSizmis winaaRmdeg<br />

didi yuradReba miipyro: William E. Scheuerman, Between the<br />

norm and the exception: the Frankfurt school and the rule <strong>of</strong> law (Cambridge,<br />

Mass.: MIT Press, 1994) and William E.Scheurman, The rule <strong>of</strong> Law<br />

under siege: selected essays <strong>of</strong> Franz L. Neumann and Otto Kirchheimer<br />

(Berkeley: University <strong>of</strong> California Press, 1996).<br />

4<br />

Loewenstein. K. ”Millitant Democracy and Fundamental Rights,“ (1937)<br />

31 (3) American Political Science Review 417;Loewenstein, K. ”Militant<br />

Democracy and Fundamental Rights, II“ (1937) 31 (4) American Political<br />

Science Revew 638-658; ”Legislative Control <strong>of</strong> Political Extremism<br />

in Europena Democracies I“ (1938) 38 Columbia Law Review 591. Tavdacvisunariani<br />

demokratiis sxva ufro adreuli periodis<br />

damcvelTa Soris aris nacizmis morigi ltolvili karl<br />

manhaimi. karl manhaimi ambobda, rom `demokratiuli tolerantoba<br />

ar niSnavs aratolerantulobis atanas~; Manhaim,<br />

Karl Diagnosis <strong>of</strong> our time (London; K. Paul, Trenchm, Truber & co., 1943),<br />

49. See also Lerner, Max It is later than you think: the need for a militant<br />

democracy (New Brunswick, N.J.: Transaction Publications, 1980, [1943].<br />

mosamarTle zupanCiCi aqebs karl popers Tavdacvisunariani<br />

demokratiis Sesaxeb mimoxilvis gamo saqmeSi: Zdanoka v. Latvia<br />

App. (2006) 45 EHRR 17<br />

5<br />

Carl Schmitt, The Crisis <strong>of</strong> Parliamentary Democracy (Cambridge: MIT<br />

Press, 1988, 1923).<br />

6<br />

Carl Schmitt, The Concept <strong>of</strong> the Political (New Jersey: Rutgers UP, 1976).<br />

102


Tavdacvisunariani demokratia da adamianis uflebaTa principebi<br />

mimdevrebze, rodesac arsebobs eWvi, rom es<br />

partiebi, moZraobebi Tu calkeuli pirovnebebi<br />

iyeneben <strong>pol</strong>itikur uflebebs demokratiisaTvis<br />

safrTxis Sesaqmnela d.<br />

meore ms<strong>of</strong>lio omis Semdeg, erovnuli Tu<br />

saerTaSoriso samarTlebrivi sistemebi iTvaliswinebdnen<br />

vaimaris gakveTils. 1949 wlis<br />

germaniis ZiriTadi kanoni aris amis naTeli<br />

magaliTi 7 . federalur sakonstitucio sasamarTlos<br />

uflebebis CamorTmeva SeuZlia im<br />

SemTxvevaSi, Tu am uflebaTa borotad gamoyenebas<br />

aqvs adgili da amiT safrTxe eqmneba<br />

Tavisufal demokratiul wyobas (muxli<br />

18). germanel xalxs aqvs ufleba, winaaRmdegoba<br />

gauwios yvelas, visac konstituciuri<br />

wyobis ganadgureba surs (muxli 20(4)). federalur<br />

sakonstitucio sasamarTlos SeuZlia<br />

gamoitanos gadawyvetileba arakonstituciuri<br />

partiis daSlis Sesaxeb (muxli 21(2)). Ziri-<br />

Tadi kanoni adgens, rom garkveuli fundamenturi<br />

principebi, rogorebicaa federalizmi<br />

da ZiriTadi uflebebi, ucvlelia (muxli 79) 8 .<br />

amis garda, wamyvani <strong>pol</strong>itikuri Zalebis paralizebis<br />

Tavidan asacileblad, ZiriTadi kanoni<br />

iTvaliswinebs, rom bundestags SeuZlia<br />

undobloba gamoucxados germaniis kanclers<br />

mxolod maSin, Tu bundestags arCeuli hyavs<br />

memkvidre (muxli 67). ZiriTadi kanoni moicavs<br />

ramdenime debulebas romlebic exeba gauTvaliswinebel,<br />

saswrafo sakiTxebs (muxli 80a,<br />

91, 115a_l), maT Soris sakanonmdeblo procesSi<br />

Cavardnebs (muxli 81). miuxedavad imisa,<br />

rom germaniis ZiriTadi kanoni, am mxriv,<br />

yvelaze ufro daxvewilia, italiis 1947 wlis<br />

konstituciac Seicavs relevantur debulebebs,<br />

romlebic krZalaven faSisturi partiis<br />

reorganizacias da zRudaven faSisti liderebis<br />

<strong>pol</strong>itikur uflebebs 9 . es sakiTxebi ar<br />

gamorCeniaT adamianis uflebaTa universaluri<br />

deklaraciis avtorebs. muxli 29 (2)-is<br />

mixedviT, uflebebi ar SeiZleba gamoyenebul<br />

iqnes gaerTianebuli erebis miznebis sawinaaRmdegod,<br />

muxli 30-e ufro mkacrad krZalavs<br />

uflebaTa borotad gamoyenebas:<br />

7<br />

<strong>of</strong>icialuri Targmani xelmisawvdomia Semdeg misamarTze:<br />

bolo naxvis TariRi 2009 wlis 21<br />

marti.<br />

8<br />

G.J. Jacobsohn, ”An unconstitutional constitution? A comparative perspective“<br />

(2006) 4 (3) International Journal <strong>of</strong> <strong>Constitutional</strong> Law 460; Rory<br />

O’Connell, ”Guardians <strong>of</strong> the Constitution: Unconstitutional <strong>Constitutional</strong><br />

Norms“ (1994) 4 Journal <strong>of</strong> Civil Liberties 48-75.<br />

9<br />

muxli 12, gardamavali debulebebi. xelmisawvdomia italiur<br />

enaze Semdeg misamarTze: bolo naxvis TariRi 2009 wlis 22 marti.<br />

deklaraciis arc erTi nawili ar unda iqnes<br />

gagebuli ise, rom, TiTqos romelime saxelmwifo,<br />

jgufi an adamiani sargeblobs uflebiT,<br />

Caebas qmedebaSi an ganaxorcielos raime moqmedeba,<br />

romelic gamoiwvevs am deklaraciiT<br />

gaTvaliswinebul uflebaTa da Tavisufleba-<br />

Ta destruqcias.<br />

sabWoTa delegatebs, romlebic CarTuli iyvnen<br />

deklaraciis proeqtis SeqmnaSi, surdaT,<br />

ufro Sors wasuliyvnen da aSkarad daefiqsirebinaT,<br />

rom faSistTa uflebebi SezRuduli<br />

iqneboda 10 .<br />

1950 wlis adamianis uflebaTa evropuli<br />

konvenciis me- 17muxli iTvaliswinebs uflebaTa<br />

borotad gamoyenebis msgavs doqtrinas:<br />

am konvenciis arc erTi nawili ar unda<br />

iqnes interprirebuli ise, TiTqos romelime<br />

saxelmwifos, jgufs Tu adamians miniWebuli<br />

hqondes ufleba, Caebas an ganaxorcielos<br />

raime iseTi qmedeba, romelic gamiznuli iqneba<br />

am konvenciiT gaTvaliswinebul uflebaTa<br />

da TavisuflebaTa destruqciisaken, an maTi<br />

mkveTri SezRudvisaken.<br />

evropuli konvencia, ra Tqma unda, iTvaliswinebs,<br />

saWiroebisamebr, uflebaTa zomier<br />

SezRudvebs demokratiul sazogadoebaSi<br />

(muxli 8(2), 10(2), 11(2)) da maT Sesustebas gansakuTrebuli<br />

mdgomareobis dros, rodesac<br />

eris bedi safrTxeSia (muxli 15).<br />

civi omis dros, ramdenime saxelmwifom<br />

miiRo zomebi moZraobaTa <strong>pol</strong>itikuri uflebebis<br />

SesazRudad, vinaidan safrTxe eqmneboda<br />

konstituciur wyobas. germaniis federaluri<br />

respublikis sakonstitucio sasamarTlom akr-<br />

Zala nacisturi partiis memkvidre komunisturi<br />

partia 11 , rodesac germaniam miiRo sajaro<br />

mosamsaxureTa loialobis maregulirebeli<br />

kanonebi. civi omis dros, evropis adamianis<br />

uflebaTa sasamarTlom uari Tqva loialobis<br />

kanonebTan dakavSirebul gamowvevebze 12 .<br />

10<br />

Johannes Morsink, The Universal Declaration <strong>of</strong> Human Rights: origins,<br />

drafting and intent (Philadelphia: University <strong>of</strong> Pennsylvania Press, 2000)<br />

23, 68-69.<br />

11<br />

Socialist Reich Party case [1952] BVerGE 2, 1, found in Kommers, <strong>Constitutional</strong><br />

Jurisprudence <strong>of</strong> the FRG, Communist Party case [1956] BvedfGE 5,<br />

85, found in Kommers, <strong>Constitutional</strong> Jurisprudence <strong>of</strong> the Federal Republic<br />

<strong>of</strong> Germany.<br />

12<br />

SeadareT Kosiek v. Germany (1986) 9 EHRR 328 with Vogt v. Germany<br />

(1996) 21 EHRR 205. See Harvey, ”Militant democracy and the European<br />

Convention on Human Rights“ (2004) 29 (3) European Law Review 407,<br />

413-414. Conor Gearty aRniSnavs, rom strasburgis sasamarTlos<br />

SexedulebebSi cvlileba emTxveva civi omis dasasruls:<br />

Conor Gearty, ”Airy-Fairy: Human Rights and the End <strong>of</strong> Empire:<br />

Britain and the Genesis <strong>of</strong> the European Convention by A.W. B. Simpson.“<br />

(2001) 23 London Review <strong>of</strong> Books, xelmisawvdomia: bolos Semowmebulia 2009 wlis 22<br />

marts.<br />

103


ori okoneli<br />

avstraliis parlamentma moiTxova komunisturi<br />

partiis akrZalva. akrZalva gauqmebul<br />

iqna avstraliis uzenaesi sasamarTlos mier<br />

federalizmis argumentiT 13 . SeerTebulma<br />

Statebma SezRuda komunistTa Tavisufleba 14 .<br />

gaerTianebuli samefos erT kuTxeSi gansakuTrebuli<br />

Zalaufleba iqna gamoyenebuli<br />

respublikelTa klubebis asakrZalad 15 . 1990-<br />

iani wlebi iyo Tavdacvisunariani demokratiis<br />

Teoriis mimarT interesis gaRvivebis momswre,<br />

magaliTad 1992 wels samxedro gadatrialebam<br />

alJirSi gamoiwvia `aratolerantuli demokratiebis~<br />

Sesaxeb seriozuli ganxilvebi akademiur<br />

doneze 16 . evropis sabWos veneciis komisiam<br />

gamoaqveyna saxelmZRvanelo, partiebis<br />

daSlis SemTxvevaSi, sanqciebis Sesaxeb 17 .<br />

Tavdacvisunariani demokratiis<br />

magaliTebi Tanamedrove evropaSi<br />

evropis adamianis uflebaTa sasamarTlos<br />

didi xania rac uwevs Tavdacvisunariani demokratiis<br />

sakiTxebTan Sexeba, es iqneba rasistuli<br />

Tu faSisturi partiebis SeupovrobasTan,<br />

germaniis loialobis Sesaxeb kanonebTan Tu<br />

gaerTianebul samefosa da irlandiaSi <strong>pol</strong>itikuri<br />

Zaladobis sakiTxebTan dakavSirebiT 18 .<br />

Tema ufro aqtualuri gaxda bolo TxuTmeti<br />

wlis manZilze. rkinis fardis kolafsma da<br />

evropis sabWos gafarToebam aRmosavleTisaken<br />

win wamoswia gardamavali marTlmsajulebis<br />

bevri sakiTxi. 11 seqtembris 19 movlenebma<br />

gaamZafres religiuri fundamentalizmiT<br />

gamowveuli safrTxeebi. TurqeTis gadawyvetileba,<br />

daeSva individualuri ganacxadiT<br />

mimarTva strasburgis sasamarTlosadmi, mniSvnelovani<br />

nabiji iyo, qveyanaSi <strong>pol</strong>itikuri<br />

partiebis dasaSlelad Zalauflebis xSiri gamoyenebis<br />

gaTvaliswinebiT.<br />

13<br />

Australian Communist Party v. Commonwealth [1951] 83 Commonwealth<br />

Law Reports 1. David Dyzenhaus ganixilavs saqmes, rogorc<br />

magaliTs imisa, Tu rogor eyrdnoba sasamarTlo `saerTo<br />

samarTlis konstitucionalizms:~ David Dyzenhaus, ”Constituting<br />

the Enemy: A response to Carl Schmitt“ in A. Sajo (ed.) Militant Democracy<br />

(Utrecht: Elevan International Publishing, 2004).<br />

14<br />

Dennis v. U.S. 341 U.S. 494 (1951).<br />

15<br />

akrZalvas miemxro lordTa palata McEldowney v. Ford [1971]<br />

Appeal Cases 632,<br />

16<br />

Gregory Fox and Georg Nolte, ”Intolerant Democracies“ (1995) 36 Harvard<br />

International Law Journal 1, reprinted in Gregory Fox and Brad Roth,<br />

Democratic Governance and International Law (Cambridge: CUP, 2000).<br />

17<br />

European Commission for Democracy through Law, Guidelines on Prohibition<br />

and Dissolution <strong>of</strong> Political Parties and Analogous Measures (Strasbourg:<br />

Council <strong>of</strong> Europe Pub., 2000).<br />

18<br />

P. Harvey, ”Militant democracy and the European Convention on Human<br />

Rights“ (2004) 29 (3) European Law Review 407-420.<br />

19<br />

Sadak and others v. Tureky Applications Nos. 26149/95 to 26154/95,<br />

25144/94, 27100/95 da 27101/95, 11 ivnisi 2002 (ECtHR).<br />

Tavdacvisunariani demokratiis xerxebis<br />

nairsaxeoba warmoCinda strasburgis saqmeebSi.<br />

yvelaze saintereso iyo magaliTad,<br />

iseTi SemTxvevebi, rodesac saxelmwifo cdilobda<br />

CamoeSorebina parlamentisaTvis ar-<br />

Ceuli <strong>pol</strong>itikosebi, rodesac maTi partiebi<br />

arakonstituciurad gamocxaddeboda 20 , an,<br />

rodesac maT uars etyodnen registraciaze 21 .<br />

lustraciis SemTxvevaSi, individebs SeiZleba<br />

aekrZaloT, kenWi iyaron an dasaqmebul<br />

iqnen sxvadasxva adgilebze sajaro samsaxur-<br />

Si, anda, Tundac kerZo seqtorSi 22 . naklebad<br />

saSineli xerxebia Tavisufali azris gamoxatvis<br />

uflebis SezRudva 23 , Sekrebis uflebis<br />

SezRudva 24 , konkretuli simboloebis gamoyenebis<br />

akrZalva 25 , anda uaris Tqma partiebis<br />

saxelmwifo dafinansebaze 26 . saxelmwifoebma<br />

SeiZleba gadadgan nabijebi neitraluri da<br />

xelSeuxebeli sajaro samsaxuris arsebobis<br />

uzrunvelsay<strong>of</strong>a d.<br />

Tavdacvisunariani demokratiis msgavsi<br />

xerxebis gamoyenebis asaxsnelad bevri sxvadasxva<br />

mizezi mohyavT xolme 27 , Cveulebriv, es<br />

moicavs brZolas <strong>pol</strong>itikuri Zalmomreobis<br />

winaaRmdeg, rasistul da ultramemarjvene<br />

partiebze kontrols, adamianis fundamenturi<br />

konstituciuri uflebebis principebis<br />

dacva, demokratiul mmarTvelobaze gadasvlis<br />

uzrunvely<strong>of</strong>a, qveynis teritoriuli<br />

mTlianobis dacva.<br />

mizezebi martivad SeiZleba warmovidginoT:<br />

zogierTi saxelmwifo ukanonod acxadebs<br />

eTnikurobasa da religiaze fokusirebul<br />

partiebs 28 , erTi mkvlevari gvTavazobs<br />

Tavdacvisunariani demokratiis gamoyenebas im<br />

20<br />

Refah Paritisi (Welfare Party) v. Turkey (2003) 37 EHRR 1.<br />

21<br />

Partidul Comunistilor (Nepeceristi) v. Romania Application no. 46626/99,<br />

5 February 2005 (ECtHR) (ECtHR); Linkov v. Czech Republic Application no.<br />

10504/03, 7 December 2006 (ECtHR).<br />

22<br />

Sidabras v. Lithuania (2006) 42 EHRR 6.<br />

23<br />

Brind v. United Kingdom (1994) 77 D&R 262. isaSar<strong>of</strong>i iZleva indoeTSi<br />

saarCevno sityvebis dadgenili formis magaliTs: S.<br />

Issachar<strong>of</strong>f, ”Fragile Democracies“ (2007) 120 Harward Law Review 1405,<br />

1423.<br />

24<br />

Christian Democratic People’s Party v. Moldova (2006) 45 EHRR 13.<br />

25<br />

ungreTSi kanoni krZalavs `totalitarul~ simboloebs,<br />

rac aisaxeba saqmeSi: Vajnaj v. Hungary application no. 33629/06, 8<br />

ivlisi 2008. (ECtHR).<br />

26<br />

Parti Nationaliste Basque v. France Application no 71251/01, 7 June 2007<br />

(ECtHR). dafinansebaze uari eTqva baskuri nacionalisturi<br />

partiis frangul Stos imis gamo, rom is aralegalurad<br />

iRebda finansebs sazRvargareTidan, magaliTad, espaneTis<br />

baskuri partiidan.<br />

27<br />

isaSar<strong>of</strong>i saubrobs meamboxe, separatistuli da antidemokratiuli<br />

partiebis mier Seqmnil safrTxeebze: S. Issachar<strong>of</strong>f,<br />

”Fragile Democracies“ (2007) 120 Harvard Law Review 1405, 1433-1447.<br />

28<br />

M. Basedau, M. Bogaards, C. Hartmann and P. Niesen, ”Ethnic Party Bans<br />

in Africa: A Research Agenda“ (2007) 8 (6) German Law Journal 617-634.<br />

104


Tavdacvisunariani demokratia da adamianis uflebaTa principebi<br />

partiebTan mimarTebaSi, romelTa Sida struqtura<br />

arademokratiulia 29 .<br />

adamianis uflebaTa evropuli sasamarTlo<br />

mkacri iyo am xerxebis Seswavlisas. is daJinebiT<br />

amtkicebda, rom uflebaTa SezRudva gamarTlebulia<br />

Tu: es xdeba legitimuri miznebisa-<br />

Tvis, kanoniT aris gaTvaliswinebuli, da aucilebelia<br />

demokratiul sazogadoebaSi. TumcaRa<br />

iyo SemTxvevebi, rodesac sasamarTlom naklebi<br />

simkacre gamoavlina da miemxro Tavdacvisunariani<br />

demokratiis msgavs saSualebebs.<br />

<strong>pol</strong>itikuri Zaladoba<br />

<strong>pol</strong>itikur moZraobebs, romlebic CarTuli<br />

arian, icaven an kavSirSi arian <strong>pol</strong>itikur<br />

ZaladobasTan, garkveuli SezRudvebi uwesdebaT<br />

evropul qveynebSi. gaerTianebulma samefom<br />

da irlandiam SemoiRes SezRudvebi im<br />

partiaTaTvis, romlebic asocirdebodnen paramilitaristul<br />

dajgufebebTan CrdiloeT<br />

irlandiaSi. SezRudvebi erovnuli da strasburgis<br />

sasamarTlos mierac dakmay<strong>of</strong>ilebul<br />

iqna. 2003 wels, espaneTis parlamentma miiRo<br />

kanoni <strong>pol</strong>itikuri partiebis Sesaxeb, raTa<br />

`etas~ ZaladobasTan asocirebuli partia batasunas<br />

akrZalva SesaZlebeli gamxdariyo. espaneTis<br />

sakonstitucio tribunalma aRiara kanonis<br />

validuroba 30 , maSin rodesac 2003 wels<br />

batasuna daiSala 31 . braldebebi imisa, rom <strong>pol</strong>itikuri<br />

partiebi Zaladobis mxardamWerad<br />

gamodiodnen, xSirad figurirebda partiaTa<br />

daSlis TurqeTis saqmeebSi 32 .<br />

wina mowvevis komisia ZiriTadad cnobda<br />

SezRudvebs <strong>pol</strong>itikur partiebze im sababiT,<br />

rom isini, viTom CarTuli iyvnen <strong>pol</strong>itikur<br />

29<br />

Yigal Mersel, ”The dissolution <strong>of</strong> <strong>pol</strong>itical parties: The problem <strong>of</strong> internal<br />

democracy“ (2006) 4 International Journal <strong>of</strong> <strong>Constitutional</strong> Law 84. aseve<br />

ixileT E.Brems, ”Freedom <strong>of</strong> Political Association and the Question <strong>of</strong><br />

Party Closures“ in Wojciech Sadurski (ed.) Political rights under stress in<br />

21 st century Europe (Oxford; New York: Oxford University Press, 2006), 161.<br />

30<br />

Basque Regional Government challenge to the Law on Political Parties<br />

STC 48/2003, 12 marti 2003. gadawyvetileba xelmisawvdomia espanur<br />

enaze Semdeg misamarTze: bolo naxvis TariRi<br />

2009wlis 22 marti.<br />

31<br />

batasunas saqmes ganixilavs Ian Cram, ”<strong>Constitutional</strong> response<br />

to extremist <strong>pol</strong>itical associations – ETA, Batasuna and democratic norms“<br />

(2008) 28 (1) Legal Studies – Society <strong>of</strong> Public Teachers <strong>of</strong> Law 68-95; Victor<br />

Ferreres Comella, ”The New Regulation <strong>of</strong> Political Parties in Spain and the<br />

Decision to Outlaw Batasuna“ in A. Sajo (ed.) Militant Democracy (Utrecht:<br />

Eleven International Publishing, 2004); L.Turano, ”Spain: Banning <strong>pol</strong>itical<br />

parties as a response to Basque terrorism“ (2003) 1(4) International Journal<br />

<strong>of</strong> <strong>Constitutional</strong> Law 730-740; K.A. Sawyer, ”Rejection <strong>of</strong> Weimarian<br />

Politics or Betrayal <strong>of</strong> Democracy?: Spain’s Proscription <strong>of</strong> Batasuna under<br />

te European Convention on Human Rights“ (2003) 52 (6) American University<br />

Law Review 1531-1581.<br />

32<br />

es iyo erT-erTi mizezi keTildReobis partiis saqmeSi: Refah<br />

Paritisi (Welfare Party) v. Turkey (2003) 37 EHRR 1.<br />

ZaladobaSi. komisiam miuReblad cno sarCelebi,<br />

dakavSirebuli gaerTianebul samefosa da<br />

irlandiaSi CrdiloeT irlandiis zogierTi<br />

partiis SezRuduli daSvebisa radio an satelevizio<br />

mauwyeblobasTan 33 . Ucnobia, ramdenad<br />

daeTanxmeba amaSi komisias dRes moqmedi sasamarTlo.<br />

bolo xanebSi sasamarTlom dasZina,<br />

rom unda arsebobdes realuri dasturi imisa,<br />

rom ama Tu im organizaciisaTvis misaRebia<br />

Zaladoba, sanam misi konvenciiT aRiarebuli<br />

uflebebi SezRuduli iqneba; ar aris sakmarisi<br />

mxolod imaze dayrdnoba, rom organizaciis<br />

saxelidan gamomdinare, is midrekilia<br />

Zaladobisaken 34 , arc is, rom is warmoadgens<br />

sakuTar Tavs rogorc revolucioners 35 .<br />

sasamarTlom gaakritika TurqeTi Jurnalistis<br />

dasjis faqtis gamo, Jurnalistisa, romelmac<br />

gamoaqveyna arakanonieri organizaciis<br />

wevrisagan aRebuli interviuebi: es, TavisTavad,<br />

Zaladobisa da siZulvilisaken mowodebis<br />

dadasturebis gareSe, arasakmarisi iyo gamoxatvis<br />

Tavisuflebis SesazRudad 36 .<br />

simkacre im SezRudvaTa gadaxedvisas,<br />

romlebic saxelmwifoTa mier dawesebulia<br />

viTomda erovnuli usafrTxoebisa da sazogadoebrivi<br />

wesrigis gamo, misasalmebelia.<br />

magram strasburgis sasamarTlo aRiarebs <strong>pol</strong>itikuri<br />

uflebebis SezRudvas mxolod im<br />

partiebisaTvis, romlebic asocirdebian <strong>pol</strong>itikur<br />

ZaladobasTan. es naTlad Cans saqmeSi<br />

Herri Batasna and Batasuna v. Spain 37 . <strong>pol</strong>itikuri<br />

partiebis Sesaxeb 2002 wlis kanonze<br />

dayrdnobiT, espaneTis uzenaesi sasamarTlos<br />

gadawyvetilebiT, unda momxdariyo ori partiis<br />

daSla maTi kavSirebis gamo baskur separatistul<br />

dajgufeba etasTan. espaneTis<br />

kanoni mxolod im partiebis daSlis nebas<br />

33<br />

Purcell v. Ireland Application no. 15404/89. 16 aprili, 1991 (ECmHR);<br />

Brand v. United Kingdom (1994) 77 D&R 262.<br />

34<br />

Association <strong>of</strong> Citizens Radko and Paunkovski v Former Yugoslav Republic<br />

<strong>of</strong> Macedonia Application no. 74651/01, 20 <strong>Jan</strong>uary 2009 (ECtHR). `radko~<br />

iyo ivan mihailovis fsevdonimi, romelic makedoniis sakonstitucio<br />

sasamarTlos mixedviT, uary<strong>of</strong>da makedonuri<br />

eTnosis arsebobas.<br />

35<br />

Tsonev v. Bulgaria (2008) 46 EHRR 8. magram sasamarTlom uari Tqva<br />

franguli kanonis gamowvevaze, romliTac SeiZleboda dasjiliyvnen<br />

terorizmis mimtevebeli adamianebi: Leroy v. France<br />

application no. 36109/03, 2 oqtomberi 2008 (ECtHR). aplikantma gamoaqveyna<br />

karikatura, romelic asaxavda 11 seqtembers tyup<br />

caTambjenebze Tavdasxmas, warweriT `Cven yvela vocnebobdiT<br />

amaze... hamasma ki gaakeTa es~. sasamarTlom ar gaiziara<br />

aplikantis Sexeduleba imaze, rom misi namuSevari iyo satira<br />

amerikuli imperializmis gasakritikeblad(43-46 abzacebi).<br />

36<br />

Kanat and Bozan v. Tureky no. 13799/04, 21 oqtomberi 2008 (ECtHR)<br />

abzaci 19.<br />

37<br />

Herri Batasuna v Spain application nos. 25803/04 and 25817/04, 30 June<br />

2009.<br />

105


ori okoneli<br />

iZleoda, romlebic CarTuli iyvnen demokratiasTan<br />

SeuTavsebel qmedebebSi 38 . sakonstitucio<br />

tribunalma calkeul saqmeebSi xazi<br />

gausva kanonis am elements imis aRniSvniT,<br />

rom es ar iyo Tavdacvisunariani demokratiis<br />

msgavsi kanoni, romelic kanongareSed acxadebda<br />

garkveul miznebs 39 . sasamarTlom naxa,<br />

rom sakiTxi ewinaaRmdegeboda 11.1 muxls da<br />

ganagrZo muSaoba, raTa daedgina SesaZlebeli<br />

iyo Tu ara 11.2 muxliT moqmedebis gamarTleba.<br />

sasamarTlom maleve daadgina, rom Carevas<br />

kanoni iTvaliswinebda legitimuri miznisaTvis.<br />

mniSvnelovani sakiTxi iyo mxolod is,<br />

Tu ramdenad arsebobda amgvari xerxis saWiroeba<br />

demokratiul sazogadoebaSi. sasamarTlom<br />

xazi gausva pluralizmis aucileblobas,<br />

rac moiTxovs im ideebis dacvasac ki, romlebic<br />

SeiZleba Seuracxmy<strong>of</strong>eli iyos, Soks iwvevdes<br />

an SemaSfoTebeli iyos 40 . winaaRmdegobaSi<br />

y<strong>of</strong>na me-11 muxlTan moiTxovda seriozul gamarTlebas<br />

da mxolod ukiduresad seriozul<br />

SemTxvevaSi SeiZleboda partiis daSla 41 . sasamarTlom<br />

xelaxla daafiqsira Tavisi pozicia,<br />

rom partiebi Tavisufali arian, misdion nebismier<br />

mizans imdenad, ramdenadac es mizani<br />

Tavsebadia demokratiasTan, xolo am miznis<br />

misaRwevad gamoyenebuli saSualebebi kanonieri<br />

da demokratiuli 42 . magram saxelmwifos<br />

unda SeeZlos moqmedeba, mxolod drouli moqmedeba.<br />

es aris Tavsebadi pozitiur valdebulebebTan,<br />

rasac iTvaliswinebs konvencia 43 .<br />

am principebis xazgasmiT, sasamarTlom ganixila<br />

specifikuri saqme. man dasZina rom<br />

iyo rigi faqtebisa, romlebic miuTiTebdnen<br />

imaze, rom partiebi aRvivebdnen `socialuri<br />

konfrontaciis klimats~ da etas farulad<br />

mxardaWeras sTavazobdnen 44 . sasamarTlo aseve<br />

Seexo im mosazrebas, rom dumili <strong>pol</strong>itikos-<br />

Ta mxridan SeiZleba gamoyenebul iqnes partiis<br />

ganzraxvaTa gamosacnobad 45 . sasamarTlom<br />

espaneTis gadawyvetileba ganixila evropis<br />

sabWosa da evropis kavSirSi moqmedi saSualebebis<br />

konteqstSi, romelic kicxavs terorizmis<br />

gamarTlebas 46 .<br />

38<br />

Ibid abzaci 12.<br />

39<br />

abzaci 20.<br />

40<br />

abzaci 76.<br />

41<br />

abzaci 78.<br />

42<br />

abzaci 79.<br />

43<br />

abzaci 82.<br />

44<br />

abzaci 85.<br />

45<br />

abzaci 88.<br />

46<br />

abzaci 90. ufro meti informacisaTvis terorizmze ixileT<br />

Leroy v. France application no. 36109/03, 2 oqtomberi, 2008.<br />

ultramemarjvene da rasistuli<br />

moZraobebi<br />

evropulma saxelmwifoebma aseve SezRudes<br />

rasistul da ultramemarjvene partiaTa<br />

uflebebi. flamandiuri partia _ Vlaams Blok<br />

iZulebuli iyo sakuTari reorganizacia<br />

moexdina mas Semdeg, rac is marTlmsajulebam<br />

rasizmSi damnaSaved Seracxa 47 . strasburgis<br />

institutebisaTvis Cveulebriv misaRebi<br />

iyo SezRudvebi, dawesebuli TviTaRiarebul<br />

rasistebze 48 . wina komisiam gamoiyena muxli<br />

17, raTa ar mieRo rasistuli partiis 49 da SSis<br />

50 y<strong>of</strong>ili wevris saCivrebi, maSin rodesac<br />

axlandelma sasamarTlom ar daakmay<strong>of</strong>ila holokostis<br />

uarmy<strong>of</strong>elis saCivari isev da isev<br />

me-17 muxlze dayrdnobiT 51 . sasamarTlom aseve<br />

moiSvelia muxli 17, rodesac radikalur, memarjvene<br />

partiis wevri damnaSaved cnes gangaSis<br />

atexis gamo. damamZimebel garemoebad<br />

miCneul iqna is, rom is moqmedebda rasistuli<br />

miznebisaTvis: mosarCelis mier ganTavsebuli<br />

posteri asaxavda, rom yvela musulmani damnaSave<br />

iyo amerikaSi 11 seqtembers ganviTarebuli<br />

movlenebis gamo. sasamarTlom sarCeli<br />

miuReblad cno 52 . maSinac ki, rodesac gamoxatvis<br />

saSualebebi ar iyo iseTi ukiduresi, rom<br />

moqceuliyo me-17 muxlis qveS, sasamarTlom<br />

neba darTo saxelmwifos, SeezRuda gamoxatvis<br />

ufleba muxliT 10 (2), raTa rogorRac aRdgomoda<br />

siZulvilis gamowvevis faqtebs 53 . seve,<br />

sasamarTlom aRiara pr<strong>of</strong>esiuli kavSirebis<br />

ufleba, gaericxa wevrebi, Tu isini miekuTv-<br />

47<br />

gentis saapelacio sasamarTlos gadawyvetileba daicva Cour<br />

de Cassation: Vlaams Concentratie v. Centre for Equal Opportunity and the<br />

fight Against Racism, 2008 wlis 9 noembris gadawyvetileba xelmisawvdomia<br />

frangul enaze Semdeg misamarTze: bolo naxvis<br />

TariRi 2009 wlis 22 marti.<br />

48<br />

adamianis uflebaTa evropuli sasamarTlos precedentuli<br />

samarTlis kritikuli analizisaTvis ixileT Eric Heinze, ”Viewpoint<br />

Absolutism and Hate Speech“ (2006) 69 (4) Modern Law Review 543-<br />

582.<br />

49<br />

komisia daeyrdno me-17 muxls rasistuli partiis winaaRmdeg,<br />

romelsac surda gamoxatvis Tavisuflebis uflebis<br />

gamoyeneba da arCevnebSi monawileobis miReba: Glimmerveen v.<br />

Netherlands 8348/78 & 8406/78, 11 Oct 1979 (ECmHR). es ar niSnavs<br />

rom eqstremisti <strong>pol</strong>itikosebi, isinic ki, romlebsac brali<br />

edebaT rasistuli siZulvilis gaRvivebaSi, ar arian daculi<br />

ciliswamebis SEsaxeb kanonebiT: Lindon and others v France application<br />

nos. 21279/02 and 36448/02, 22 October 2007 (ECtHR GC).<br />

50<br />

Van Wambeke v. Belgium Application no. 16692/90, 12 April 1991.<br />

51<br />

Garaudy v. France Application no. 65831/01, 24 June 2003 (ECtHR).es<br />

aris samarTlis is sfero, rodesac sasamarTlom Zalze delikaturi<br />

gadawyvetilebebi unda miiRos, es Cans safrangeTis<br />

sxva saqmidanac sadac didma palatam, miuxedavad 6 sawinaaRmdego<br />

xmisa, daadgina, rom devna `samxedro danaSaulis sazogadoebrivi<br />

dacvis~ gamo iyo me-10 muxlis darRveva. Lehideux v.<br />

France (1998) 30 EHRR 665.<br />

52<br />

Norwood v United Kingdom [2005] 40 European Human Rights Reports<br />

SE 11.<br />

53<br />

Soulas v France Application no. 15948/03, October 7 2008 (ECtHR).<br />

106


Tavdacvisunariani demokratia da adamianis uflebaTa principebi<br />

nebodnen radikalur memarjvene partias 54 . am<br />

bolo xanebSi saqmeSi Feret v Belgium 55 sasamarTlo<br />

miemxro sasjels Sefardebuls belgiis<br />

sasamarTlos mier parlamentis wevrisaTvis.<br />

parlamentis wevri avrcelebda rasobrivi si-<br />

Zulvilis gamaRvivebel masalebs. sasamarTlom<br />

Seufarda mas gamasworebeli samuSaoebi,<br />

simboluri kompensaciis gadaxda da 10 wliT<br />

aukrZala arCevnebSi monawileoba. adamianis<br />

uflebaTa sasamarTlom, 4-3 umravlesobiT<br />

daadgina, rom am SemTxvevaSi adgili ar hqonda<br />

konvenciis darRvevas.<br />

es saqmeebi miuTiTeben sasamarTlos tolerantobaze<br />

radikal memarjveneTa da rasistuli<br />

moZraobebisaTvis <strong>pol</strong>itikuri uflebebis<br />

SezRudvebTan dakavSirebiT. TumcaRa sasamarTlo<br />

aseve miiswrafoda imis uzrunvelsay<strong>of</strong>ad,<br />

rom gamoxatvis Tavisuflebis<br />

SezRudvebi siZulvilis damaregulirebeli<br />

kanonebis gamo, ar zRudavs Jurnalisturi gamoZiebis<br />

legitimur uflebas 56 an monawileobas<br />

<strong>pol</strong>itikur 57 an religiur debatebSi 58 .<br />

fundamenturi konstituciuri an<br />

adamianis uflebaTa principebi<br />

is, rom <strong>pol</strong>itikuri moZraoba fundamenturi<br />

konstituciuri an adamianis uflebaTa<br />

principebis winaaRmdegia, zogjer gamoiyeneba<br />

<strong>pol</strong>itikuri uflebebis SezRudvis asaxsnelad<br />

59 . ase moxda TurqeTis keTildReobis<br />

partiis saqmeSic: keTildReobis partiis mier<br />

SariaTis savaraudo dacva da personaluri<br />

kanonebis SemoReba sekularizmis principis<br />

sawinaaRmdegod, gamoyenebul iqna misi daSlis<br />

asaxsnelad 60 . ra warmoadgens fundamentur<br />

konstituciur princips uTanxmoebis sakiTxia:<br />

erTi bulgaruli saqme Seexeboda monarqiis<br />

momxre asociacias 61 , maSin rodesac CexeTma<br />

uari ganucxada registraciaze <strong>pol</strong>itikur<br />

54<br />

Associated Society <strong>of</strong> Locomotive engineers and Firemen (Aslef) v. United<br />

Kingdom Application no. 11002/05, 27 February 2007 (ECtHR).<br />

55<br />

Feret v Belgium application no. 15615/07, 16 July 2009.<br />

56<br />

Jersild v. Denmark (1994) 19 EHRR 1.<br />

57<br />

Ergin v. Turkey 49566/99 applications nos. 48944/99, 50691/99, 63733/00<br />

and 63925/00, 16 June 2005 (ECtHR); Falakaoglu v. Turkey no. 11840/02,<br />

October 10 2006 (ECtHR).<br />

58<br />

Giniewski v. France Application no. 64016/00, 31 <strong>Jan</strong>uary 2006 (ECtHR).<br />

59<br />

teritoriuli mTlianobis principis dacvis idea aris erTi<br />

aseTi konstituciuri principi. es idea wamoweul iqna Turqe-<br />

Tis saqmeSi (United Communist Party <strong>of</strong> Turkey v. Turkey (1998) 26 EHRR<br />

121.), Russia (Vatan v. Russia Application no. 47978/99, 7 October 2004<br />

(ECtHR).) and Bulgaria (United Macedonian Organisation Ilinden – Pirin<br />

and others v. Bulgaria Application no. 59489/00, 20 October 2005 (ECtHR)).<br />

60<br />

Refah Paritisi (Welfare Party) v. Turkey (2003) 37 EHRR 1<br />

61<br />

Zhechev v. Bulgaria Application no. 57045/00, 21 June 2007 (ECtHR).<br />

partias im sababiT, rom is, TiTqosda gamowvevis<br />

winaSe ayenebda sisxlis samarTlis kanonis<br />

araretrospeqtulobas (wina reJimebidan<br />

adamianis uflebaTa damrRvevebis marTlmsajulebis<br />

winaSe wardgenis konteqstSi) 62 .<br />

yvelaze dramatuli da sadavo Tavdacvisunariani<br />

demokratiis Temaze adamianis uflebaTa<br />

evropuli sasamarTlos saqmeebidan iyo TurqeTis<br />

keTildReobis partiis saqme 63 . TurqeTis<br />

sakonstitucio sasamarTlom gamoitana gadawyvetileba<br />

keTildReobis partiis daSlaze<br />

im sababiT, rom is ewinaaRmdegeboda sekularizms.<br />

marTlac, im droisaTvis keTildReobis<br />

partia iyo koaliciur mTavrobaSi da is iyo<br />

yvelaze mravalricxovani partia warmodgenili<br />

TurqeTis parlamentSi. adamianis uflebaTa<br />

evropuli sasamarTlos didma palatam<br />

daadgina, rom aRniSnul saqmeSi adgili ar<br />

hqonia konvenciis darRvevas da partiis daSla<br />

aixsneboda sami mizeziT. partia ver akmay<strong>of</strong>ilebda<br />

im moTxovnas, rom Tavi Sors daeWira<br />

Zaladobrivi qmedebebis dacvisagan, partias<br />

surda, SemoeRo personaluri kanoni Turqe-<br />

Tis moqalaqeTaTvis (anu sxvadasxva samarTlebrivi<br />

sistemebi religiis gaTvaliswinebiT);<br />

dabolos, partia SariaTis kanonis SemoRebis<br />

momxre iyo. es iyo erTaderTi partiis daSlis<br />

saqme TurqeTidan, rodesac adamianis uflebaTa<br />

sasamarTlo sakonstitucio sasamarTlos<br />

gadawyvetilebas miemxro. amis miuxedavad, gadawyvetilebam,<br />

Sesabamisad argumentaciam da<br />

sasamarTlos enam didi uTanxmoeba gamoiwvia.<br />

didi palata daeyrdno stereotipur Sexedulebas<br />

personalur kanonsa da SariaTTan mimarTebaSi<br />

gadawyvetilebis gamotanisas 64 . imis<br />

SegrZnebis gamo, rom igive SeiZleba ganmeordes<br />

keTildReobis partiis memkvidre saTnoebis<br />

partiis SemTxvevaSi, partiam ukan gamoitana<br />

sarCeli strasburgis sasamarTlodan: saTnoebis<br />

partia gaauqma TurqeTis sakonstitucio<br />

sasamarTlomac 65 . keTildReobis partiis saq-<br />

62<br />

Linkov v. Czech Republic Application no. 10504/03, 7 December 2006 (ECtHR).<br />

63<br />

Refah Paritisi (Welfare Party) v. Turkey (2003) 37 EHRR 1.<br />

64<br />

C. Moe “Refah Revisited: Strasbourg’s Construction <strong>of</strong> Islam” Conference<br />

paper for Emerging Legal Issues for Islam in Europe; Central<br />

European University, Budapest, Hungary; 3-4 June 2005. Available at<br />

bolo naxvis<br />

TariRi 2009 wlis 22 marti.<br />

65<br />

Fazilet Partisi et Kutan v. Turkey Application no. 1444/02, 27 April 2006.<br />

me eva bremsis madlobeli var am citatisaTvis: Eva Brems “Human<br />

Rights as a Framework for Negotiating/Protecting Cultural Differences?<br />

An Exploration in the Case-Law <strong>of</strong> the European <strong>Court</strong> <strong>of</strong> Human<br />

Rights” Seminar on 24 <strong>Jan</strong>uary 2008 at QUB Law School.<br />

107


ori okoneli<br />

mis da saganmanaTleblo dawesebulebebSi pirbadis<br />

tarebis Sesaxeb gadawyvetilebebis citirebiT<br />

66 , saTnoebis partiam ganacxada, rom<br />

adamianis uflebaTa evropuli sasamarTlo<br />

midrekili iyo musulmanebis winaaRmdeg da ar<br />

ZaluZda miukerZoebeli gadawyvetilebebis mi-<br />

Reba 67 .<br />

demokratiul mmarTvelobaze<br />

gadasvlis uzrunvely<strong>of</strong>a<br />

demokratizaciis procesma aRmosavleT<br />

evropaSi ganapiroba <strong>pol</strong>itikuri uflebebis<br />

SezRudva: moiTxova wina arademokratiul<br />

reJimebTan asocirebulTaTvis <strong>pol</strong>itikuri<br />

uflebebis SezRudva. lustraciis kanoni<br />

awesebs SezRudvas im adamianTa <strong>pol</strong>itikur da/<br />

an dasaqmebis uflebaze, romlebic muSaobdnen<br />

an TanamSromlobdnen komunizmis periodis<br />

uSiSroebis samsaxurebTan 68 .<br />

adamianis uflebaTa dacvis evropuli sasamarTlo<br />

iziarebda Tavdacvisunariani demokratiis<br />

msgavs argumentebs aRmosavleT<br />

evropis zogierT saqmeebSi. adreul saqmeSi<br />

Rekvenyi adamianis uflebaTa sasamarTlom xazi<br />

gausva imas, rom gasaTvaliswinebeli iyo is<br />

istoriuli konteqsti, romlidanac aRmosavleT<br />

evropis saxelmwifoebi momdinareobdnen,<br />

anu 4 aTwleulze metxans iq erTpartiuli<br />

wyoba iyo 69 . adamianis uflebaTa sasamarTlo<br />

miemxro konstituciur akrZalvas, ar mieRoT<br />

monawileoba <strong>pol</strong>itikaSi <strong>pol</strong>iciis <strong>of</strong>icrebs.<br />

Istoriul konteqstze miniSnebis miuxedavad,<br />

amgvari maregulirebeli normebi mxolod<br />

aRmosavleT evropasTan rodi asocirdeba:<br />

adamianis uflebaTa evropuli sasamarTlo<br />

miemxro gaerTianebuli samefos SezRudvas zogierT<br />

sajaro mosamsaxureebze, wina saarCevno<br />

kampaniaSi monawileoba mieRoT an kenWi eyaraT<br />

arCevnebSi 70 . adamianis uflebaTa evropul sasamarTlos<br />

aRmosavleT evropasTan dakavSirebuli<br />

yvelaze mniSvnelovani gadawyvetileba<br />

aris albaT didi palatis gadawyvetileba saqmeze<br />

Zdanoka v Latvia 71 . 1991 wlis ianvarSi, la-<br />

66<br />

gansakuTrebiT, Leyla Sahin v. Turkey Application no. 44774/98.<br />

67<br />

Fazilet Partisi et Kutan v Turkey Application no. 1444/02, 27 April 2006.<br />

68<br />

ixileT <strong>pol</strong>oneTis kanoni saqmeSi Matyjek v. Poland Application<br />

no. 38184/03, 29 June 2006, (ECtHR); Luboch v. Poland Application no.<br />

37469/05, 15 <strong>Jan</strong>uary 2008 (ECtHR); Jałowiecki v Poland Application no.<br />

69<br />

Rekvenyi v. Hungary (1999) 30 EHRR 519 at paragraphs 48-49.<br />

70<br />

Ahmed v. United Kingdom (1998) 29 EHRR 1.<br />

71<br />

Zdanoka v. Latvia (2006) 45 EHRR 17, reversing the earlier decision <strong>of</strong> a<br />

Chamber in Zdanoka v. Latvia (2005) 41 EHRR 659.<br />

tviis komunistur partias hqonda mcdeloba,<br />

daemxo aRmocenebis procesSi my<strong>of</strong>i latviuri<br />

demokratia, TiTqosda isini apirebdnen sabWo-<br />

Ta armiis SeSvebas qveyanaSi. mcdeloba, marTalia,<br />

male dasrulda, magram amas xuTi adamianis<br />

sicocxle Seewira. latviis komunisturma<br />

partiam mogvianebiT mxari dauWira gorba-<br />

Covis CamoSorebas moskovSi. 1991 wels latviis<br />

komunisturi partia gamocxadebul iqna<br />

arakonstituciurad. 1995 wlis kanoniT, pirebi<br />

aqtiurad CarTulni latviis komunistur<br />

partiaSi, 1991 wlis 13 ianvris Semdeg Seuferebeli<br />

iyvnen saparlamento arCevnebSi monawileobisTvis.<br />

didma palatam daadgina, rom<br />

saxelmwifos hqonda ufleba, mieRo zomebi,<br />

raTa daecva sakuTari Tavi da demokratiuli<br />

wyoba 72 . didma palatam aRniSna, rom arCevnebSi<br />

monawileobis uflebaze SeiZleba gavrceldes<br />

garkveuli SezRudvebi da rom amgvari SezRudvebi<br />

ar aris aucilebeli, dafuZnebuli iyos<br />

individTa qmedebebis calkeul ganxilvaze.<br />

imdenad, ramdenadac zogadi normebi ar iyo<br />

despoturi da TviTneburi, es sakmarisi iyo<br />

SezRudvis gasamarTleblad 73 . latviis kanoni<br />

nebas iZleoda, rom individs sarCeli Seetana<br />

sasamarTloSi imis gamo, rom is miekuTvneboda<br />

akrZalul kategorias, rac gulisxmobda<br />

mniSvnelovani usafrTxoebis zomebis arsebobas<br />

74 , imis mtkicebisas, rom darRvevas adgili<br />

ar hqonda, adamianis uflebaTa evropulma<br />

sasamarTlom yuradReba miapyro latviis<br />

sakonstitucio sasamarTlos gadawyvetilebas<br />

imis Sesaxeb, rom SezRudvebi mxolod garkveuli<br />

vadiT unda moqmedebdes. rac niSnavda<br />

imas, rom adamianis uflebaTa evropul sasamarTlos<br />

mogvianebiT Tavisi daskvnisaTvis<br />

unda gadaexeda 75 .<br />

daskvna<br />

ZiriTadad adamianis uflebaTa evropuli<br />

sasamarTlo abalansebda adamianis uflebebs<br />

demokratiul sazogadoebaSi, rodesac ganixilavda<br />

problemebs, gamowveuls, TiTqosda<br />

antidemokratiuli <strong>pol</strong>itikuri moZraobebiT.<br />

miuxedavad sakamaTo argumentaciisa<br />

keTildReobis partiis saqmeSi da `Tavdacvisunariani<br />

demokratiis~ msgavsi tipis enis<br />

72<br />

Zdanoka v. Latvia (2006) 45 EHRR 17 at paragraph 100.<br />

73<br />

Zdanoka v. Latvia (2006) 45 EHRR 17 at paragraph 115.<br />

74<br />

Zdanoka v. Latvia (2006) 45 EHRR 17 at paragraph 127.<br />

75<br />

Zdanoka v. Latvia (2006) 45 EHRR 17 at paragraph 135.<br />

108


Tavdacvisunariani demokratia da adamianis uflebaTa principebi<br />

sxva saqmeebSi. sasamarTlos bolo periodis<br />

saqme mianiSnebs zogadad keTilsindisierebis<br />

mcdelobaze adamianis uflebebis principebis<br />

gamoyenebisas. sasamarTlo ganixilavs<br />

SezRudvebs, raTa darwmundes, rom maT kanoni<br />

iTvaliswinebs, legitimuri mizani arsebobs<br />

da aucilebelia demokratiul sazogadoebaSi<br />

(proporciulia).<br />

es bolo sakiTxi yvelaze mniSvnelovania,<br />

gansakuTrebiT ki proporciulobis testis<br />

`naklebad amkrZalveli saSualebebiis~ elementi<br />

76 . <strong>pol</strong>itikur uflebebze SeiZleba gavrceldes<br />

bevri sxvadasxva saxis SezRudva<br />

da saxelmwifoebma unda axsnan/gamarTleba<br />

mouZebnon konkretuli saSualebebis gamoyenebas.<br />

keTildReobis partiis saqmidan yvelaze<br />

SemaSfoTebeli partiis daSlis saSineli sa-<br />

Sualebis arCevis aspeqtia. sxva saqmeebidan<br />

da aseve erovnul doneze magaliTebidan Cans,<br />

rom arsebobs ufro naklebad saSineli xerxebi<br />

partiis daSlisa: aRmasrulebeli xelisuflebidan<br />

CamoSoreba aris CrdiloeT irlandiaSi<br />

arsebuli xerxi, maSin rodesac israeli gvTavazobs<br />

partiis diskvalificirebas arCevnebSi<br />

monawileobisagan realurad misi daSlis gare-<br />

Se 77 . saxelmwifo dafinansebis formebze uaris<br />

Tqmac erT-erTi xerxia.<br />

proporciulobis testis mniSvneloba aRiarebul<br />

iqna TviT starsburgis sasamarTlos<br />

mier TurqeTis momdevno saqmeebSi parlamentarebis<br />

parlamentidan gaZevebis Sesaxeb,<br />

sakonstitucio sasamarTlos mier im partiis<br />

daSlis gamo, romelsac isini miekuTvnebodnen.<br />

adamianis uflebaTa sasamarTlom daaskvna, rom<br />

es iyo Zalze saSineli nabiji, rac gaacamtverebda<br />

arss imisa, rom partiebs monawileoba<br />

mieRoT arCevnebSi da warmoedginaT xalxi mas<br />

Semdeg, rac arCeul iqnebodnen 78 . strasburgis<br />

76<br />

es sakiTxi xazgasmulia orive avtoris mier, Eva Brems and<br />

Samual Isaachar<strong>of</strong>f: E. Brems, “Freedom <strong>of</strong> Political Association and the<br />

Question <strong>of</strong> Party Closures” in Wojciech Sadurski (ed.) Political rights under<br />

stress in 21st century Europe (Oxford ; New York: Oxford University Press,<br />

2006) 141-151; S. Issachar<strong>of</strong>f, “Fragile Democracies” (2007) 120 Harvard<br />

Law Review 1405, 1457. krami aseve xazs usvams proporciulobis<br />

princips, imis mtkicebiT, rom espaneTis mier batasunas<br />

akrZalva ar iyo aucilebeli da ufro naklebad SemzRudveli<br />

saSualebebi SeiZleba gamoyenebul y<strong>of</strong>iliyo: Ian Cram, “<strong>Constitutional</strong><br />

responses to extremist <strong>pol</strong>itical associations -ETA, Batasuna and<br />

democratic norms” (2008) 28 (1) Legal Studies- Society <strong>of</strong> Public Teachers<br />

<strong>of</strong> Law 68, 94.<br />

77<br />

ganixilavs S. Issachar<strong>of</strong>f, “Fragile Democracies” (2007) 120 Harvard<br />

Law Review 1405, 1447; Mordechai Kremnitzer, “Disqualification <strong>of</strong> Lists<br />

and Parties: The Israeli Case” in A. Sajó (ed.) Militant Democracy (Utrecht:<br />

Eleven International Publishing, 2004).<br />

78<br />

Sadak and others v. Turkey Applications nos. 25144/94, 26149/95 to<br />

26154/95, 27100/95 and 27101/95), 11 June 2002 (ECtHR) at paragraph<br />

40.<br />

sasamarTloze imoqmeda im faqtma, rom TurqeTma<br />

SemoiRo ufro proporciuli sistema<br />

(parlamentis wevrTa parlamentidan gaZeveba<br />

moxdeboda mxolod maSin, Tu am parlamentarTa<br />

sityvebi an saqcieli partiis daSlis<br />

safuZveli gaxdeboda) 79 . ufro naTlad ki, saqmeebSi,<br />

romlebic exeboda saTnoebis partiis<br />

wevrTa daTxovnas parlamentidan (sakonstitucio<br />

sasamarTlos mier partiis daSlis Semdeg),<br />

adamianis uflebaTa sasamarTlo miesalma<br />

TurqeTis sakonstitucio cvlilebebs. es<br />

reformebi partiaTa daSlisaTvis aucilebli<br />

moTxovnebis ufro gamkacrebis saSualebas<br />

iZleoda, nebas rTavda sakonstitucio sasamarTlos<br />

Seefardebina naklebad mkacri sanqcia<br />

(saxelmwifo dafinansebis Sewyveta) 80 .<br />

<strong>pol</strong>itikuri uflebebis garkveuli SezRudvebi<br />

saWiroa demokratiul sazogadoebaSi.<br />

Tavdacvisunariani demokratiis Teoria mdgomareobs<br />

imaSi, rom demokratiul saxelmwifos<br />

SeeZlos akrZalviTi zomebis miReba <strong>pol</strong>itikuri<br />

moZraobis sawinaaRmdegod, Tu is<br />

mimarTavs arademokratiul saSualebebs (Zaladobas)<br />

da misdevs antidemokratiul miznebs.<br />

mgvari zomebis legitimuroba saTuoa,<br />

Tu TviT saxelmwifo ar aris demokratiuli<br />

saSualebebis da miznebis erTguli. rogorc<br />

harvi aRniSnavs, sakiTxi ar unda daisvas ise<br />

- warmoadgenen Tu ara evropis sabWos wevri<br />

saxelmwifoebi idealur liberalur demokratiebs<br />

81 , vinaidan myari demokratiebic ki zogjer<br />

Sors arian idealurobisgan. umTavresia,<br />

rom sasamarTloebma zedmiwevniT gamoiyenon<br />

adamianis uflebaTa principebi.<br />

79<br />

Ibid at paragraph 37.<br />

80<br />

Silay v. Turkey Application no. 8691/02, 5 April 2007, (ECtHR) at paragraph<br />

35.<br />

81<br />

P. Harvey, “Militant democracy and the European Convention on Human<br />

Rights” (2004) 29 (3) European Law Review 407, 419.<br />

109


aleqsandre oraxelaSvili<br />

saxelmwifoebrioba, aRiareba da<br />

gaeros sistema — damoukideblobis<br />

calmxrivi gamocxadeba kosovoSi<br />

aleqsandre oraxelaSvili<br />

saerTaSoriso samarTlis magistri (laideni),<br />

saerTaSoriso samarTlis doqtori (kembrij i),<br />

birminghemis universiteti s iuridiuli<br />

fakultetis leqtor i<br />

I. Sesavali 1<br />

2008 wlis TebervalSi kosovoSi damoukideblobis<br />

calmxrivma gamocxadebam saerTaSoriso<br />

samarTlis mTeli rigi Zireuli sakiTxebis<br />

ganxilvis aucilebloba daayena. es aris<br />

separatistuli teritoriuli erTeulebis samarTlebriv<br />

statusTan, aseve garkveuli aqtebisa<br />

da qcevis kanonierebasTan dakavSirebuli<br />

sakiTxebi, romelTa wamoweva gaeros uSiSroebis<br />

sabWos mier VII TavSi aRniSnuli saerTaSoriso<br />

mSvidobisa da usafrTxoebis dacvisa da<br />

aRdgenis principiT xelmZRvanelobis konteqstSi<br />

moxda.<br />

saxelmwifoebi, romlebmac kosovos damoukideblobas<br />

mxari dauWires da aRiares, namdvilad<br />

ar acxadeben, rom sakiTxi, misi aSkarad<br />

<strong>pol</strong>itikuri xasiaTis gamo, saerTaSoriso samarTlis<br />

sferoSi ar Sedis. Tumca, rogorc<br />

qvemoT vnaxavT, aRniSnul saxelmwifoebs arc<br />

saerTaSoriso samarTlebrivi poziciis raime<br />

Tanmimdevruli ganmarteba gaukeTebiaT, riTac<br />

kosovos damoukidebel saxelmwifod aRiarebas<br />

dauWerdnen mxars. kosovos saxelmwifoebrioba<br />

saerTaSoriso praqtikaSi wamoWrili uamravi<br />

sadavo sakiTxis safuZvlad iqca. es is saki-<br />

Txebia, romlebic saerTaSoriso da erovnulma<br />

sasamarTloebma unda ganixilon kosovos qmedebebisa<br />

da garigebebis aspeqtebis gansjis<br />

mizniT. udavoa, rom sasamarTloebi sakiTxs<br />

Sesabamisad ganixilaven, amitom am etapze Cven<br />

mier masze msjeloba SeiZleba naadrevi iyos.<br />

nacvlad amisa, statiaSi ganvixilavT Ziri-<br />

Tad sakiTxebs, romlebiTac kosovoSi damou-<br />

1<br />

inglisurenovani originalis qarTuli Targmani Sesrulda<br />

redaqciis SekveTiT.<br />

kideblobis gamocxadebis procesi iyo ganpirobebuli<br />

da romelic aqtiurad ganixileba<br />

sxvadasxva saerTaSoriso forumze. aseve ganvixilavT<br />

ramdenime qveynis mier kosovos damoukideblobis<br />

aRiarebis sakiTxs. aRniSnul<br />

procesSi wamoyenebuli argumentebi statiis<br />

ZiriTadi masalaa. SevexebiT aseve saxelmwifoebriobis<br />

gamocxadebis ufro konkretul<br />

sakiTxebs, romlebic SeiZleba momdevno wleb-<br />

Si erovnuli da saerTaSoriso organoebis<br />

mier iqnes ganxiluli. statiaSi aRniSnulia<br />

sxvadasxva mosazrebebic kosovos saxelmwifoebriobis<br />

gamocxadebisa da aRiarebis Sesaxeb.<br />

gansakuTrebuli xazgasmiT ganvixilavT<br />

mosazrebas, romlis mixedviTac, kosovos arseboba<br />

axla ukve faqtia da realobis nawili.<br />

zemoaRniSnulis Sesabamisad, II TavSi ganxilulia<br />

kosovoSi arsebuli mdgomareobis<br />

faqtebi da istoria; III Tavi Seexeba saxelmwifoebriobisa<br />

da gamoy<strong>of</strong>is moTxovnebs. garda<br />

amisa, kosovos magaliTze naCvenebia rogor<br />

xdeba aRniSnuli moTxovnebis wamoyeneba saer-<br />

TaSoriso samarTlis farglebSi; IV nawilSi mimovixilavT<br />

arguments, romlis mixedviTac, kosovos<br />

damoukidebloba unikaluri SemTxvevaa<br />

da precedents ver Seqmnis. V nawilSi ganxilulia<br />

damoukideblobis calmxrivi gamocxadebis<br />

gaeros uSiSroebis sabWos rezoluciasTan<br />

Sesabamisobis da kosovoSi evrokavSiris misiis<br />

ganTavsebis sakiTxebi; VII nawilSi visaubebT<br />

kosovoSo arsebuli mdgomareobis mogvarebis<br />

samomavlo perspeqtivebze. bolos ki, VIII TavSi<br />

warmodgenilia garkveuli daskvnebi, maT Soris<br />

<strong>pol</strong>itikuri sakiTxebis Sejameba.<br />

II. kosovoSi arsebuli<br />

mdgomareobis faqtebi da istoria<br />

istoriulad, kosovo serbeTis avtonomiuri<br />

provincia iyo da iugoslaviis socialisturi<br />

federaluri respublikis farglebSi Sedio-<br />

110


saxelmwifoebrioba, aRiareba da gaeros sistema — damoukideblobis calmxrivi gamocxadeba kosovoSi<br />

da 1989 wlamde misi avtonomiis gauqmebamde.<br />

1991 _ 1992 wlebSi, iugoslaviis socialisturi<br />

federaluri respublikis daSlis Semdeg<br />

kosovo kvlavac serbeTis nawilad rCeboda<br />

iugoslaviis federaluri respublikis farglebSi.<br />

2003 wels iugoslaviis federaluri<br />

respublika or nawilad gaiyo: serbeTis federacia<br />

da Cernogoria. mas Semdeg, rac 2006<br />

wels Cernogoriam referendumis safuZvelze<br />

da centralur xelisuflebasTan SeTanxebiT<br />

damoukidebloba gamoacxada, iugoslaviis samarTalmemkvidre<br />

serbeTi gaxda.<br />

80-iani wlebis Semdgomi periodidan kosovo-<br />

Si albanuri warmoSobis mosaxleobis separatistuli<br />

da damoukideblobisaken mimarTuli<br />

moZraoba ukve saerTaSoriso yuradRebas ipyrobs.<br />

1998 wlidan situaciis marTvaSi gaeros<br />

uSiSroebis sabWo CaerTo, ramdenadac ukve<br />

igrZnoboda, rom VII TavSi gaTvaliswinebul<br />

sayovelTao mSvidobasa da usafrTxoebas safr-<br />

Txe emuqreboda. 1998 wlis 31 marts miRebul<br />

iqna rezolucia /1160 (1998), romelic gmobda<br />

iugoslaviis federaluri Zalebis moqmedebas<br />

kosovos mosaxleobis winaaRmdeg. dokumenti<br />

aseve ewinaaRmdegeboda `kosovos ganmaTavisuflebeli<br />

armiis~ teroristul Tavdasxmebs.<br />

1998 wlis 24 oqtombers miRebuli rezolucia<br />

1203 (1998) ki uSiSroebis sabWos mier euTosa<br />

da iugoslaviis federaluri respublikis Se-<br />

Tanxmebis gakontrolebas isaxavda miznad. aRniSnuli<br />

SeTanxmeba iTvaliswinebda adamianis<br />

uflebebis darRvevis Sewyvetas da euTosTvis<br />

mdgomareobis adgilze gakontrolebis saSualebis<br />

micemas.<br />

kosovoSi iugoslaviis federaluri respublikis<br />

uSiSroebis Zalebis albanelebisadmi<br />

damokidebulebam araerTi adamiani daazarala.<br />

es ki gavlenas ara marto adgilobriv doneze<br />

axdenda, aramed mTeli ms<strong>of</strong>lios masStabiT.<br />

daZabulobam piks 1999 wels miaRwia, rac natos<br />

mier iugoslaviis federaluri respublikis<br />

winaaRmdeg ganxorcielebuli sahaero kampaniiT<br />

dasrulda. amas mohyva kosovodan iugoslaviis<br />

jarebis gayvana da kosovoSi gaeros<br />

misiis (UNMIK) daweseba 1999 wlis 10 ivnisis<br />

1244-e (1999) rezoluciiT. misias teritoriisa<br />

da kosovos Zalebis marTva evaleboda, qveyanaSi<br />

wesrigisa da usafrTxoebis uzrunvely<strong>of</strong>is<br />

mizniT. natos intervenciis dasasruls<br />

kosovoel albanelebs Soris msxverpli gacilebiT<br />

didi iyo, vidre natos intervenciamde.<br />

2007 wels kosovos saboloo statusis<br />

sakiTxi gaeros uSiSroebis sabWos waredgina<br />

gansaxilvelad. sakiTxis ganxilva gaeros<br />

reportioris, marti ahTiazaris 2 mier<br />

wardgenili gegmis mixedviT unda ganxorcielebuliyo.<br />

gegma iTvaliswinebda kosovos<br />

damoukideblobas, saerTaSoriso kontrolis<br />

pirobiT. amaze serbeTma uari ganacxada, kosovos<br />

xelisuflebisTvis ki sakiTxis ganxilva<br />

misaRebi iyo. ahTiazaris gegmis prezentaciam<br />

kosovos statusTan dakavSirebiT mwvave<br />

debatebi gamoiwvia rogorc iuridiuli, ise<br />

<strong>pol</strong>itikuri aspeqtebis TvalsazrisiT. rogorc<br />

mosalodneli iyo, kosovos damoukideblobis<br />

ideas mxari dauWira SeerTebulma<br />

Statebma da evrokavSiris ramdenime wevrma<br />

saxelmwifom. winaaRmdegobas gamoTqvamdnen<br />

ruseTi, CineTi, indoeTi 3 da evrokavSiris<br />

ramdenime wevri saxelmwifoc. winaaRmdegobis<br />

mizezad belgradsa da priStinas Soris<br />

kosovos statusis Sesaxeb ormxrivad misa-<br />

Rebi SeTanxmebis misaRwevad Semdgomi molaparakebis<br />

saWiroeba saxeldeboda 4 . sabolood,<br />

uSiSroebis sabWom mxari ar dauWira<br />

kosovos kontrolirebul damoukideblobas,<br />

romelsac ahTiazaris gegma iTvaliswinebda.<br />

gegma sabWoSi mxolod umciresobam moiwona.<br />

molaparakebebi grZeldeboda SeerTebuli<br />

Statebis, evrokavSiris, ruseTis triumviratis<br />

CarCos farglebSi, magram ramdenime<br />

Sexvedris ganmavlobaSi serbeTisa da Kkosovos<br />

albanurma mxareebma SeTanxmebas ver<br />

miaRwies. pirveli kosovos damoukideblobas<br />

ewinaaRmdegeboda, meore ki daJinebiT moi-<br />

Txovda saerTaSoriso doneze kontrolirebul<br />

damoukideblobas, romelic ahTiazaris<br />

2<br />

2007 wlis 26 martiT daTariRebuli werili, romliTac generaluri<br />

mdivani mimarTavs uSiSroebis sabWos prezidents;<br />

dok S/2007/168.<br />

3<br />

p. reinoldsi, `kosovo: aRiareba Tu araRiareba,~ BBC informacia,<br />

2008 wlis 18 Tebervali. SegiZliaT ixiloT misamarTze<br />

(aRniSnuli informacia, iseve rogorc<br />

presisa da vebgverdis informacia failis saxiT inaxeba avtorTan);<br />

ix. agreTve informacia `ruseTi, indoeTi, CineTi<br />

solidarobas aZliereben,~ The Hindu, 2008 wlis 16 maisi. ix.<br />

misamarTze , indoeTi pirvelad SeuerTda<br />

ruseTsa da CineTs da maTTan erTad RIC (ruseTi, CineTi, indoeTi)<br />

<strong>of</strong>icialur gancxadebaSi daadastura, rom `kosovos<br />

damoukideblobis calmxrivi gamocxadeba gaeros uSiSroebis<br />

sabWos 1244-e rezolucias ewinaaRmdegeba.~ gancxadebaSi<br />

aRniSnuli qveynebi moiTxovdnen sakiTxi `saerTaSoriso<br />

samarTlis normebis Sesabamisad gadawyvetiliyo~ belgradsa<br />

da pristinas Soris molaparakebebisa da SeTanxmebis safuZvelze.<br />

RIC-is 2008 wlis 15 maisis erToblivi <strong>of</strong>icialuri<br />

gancxadebis teqsti SegiZliaT ixiloT indoeTis sagareo<br />

saqmeTa saministros vebgverdze .<br />

4<br />

ix. mag., gaeroSi ruseTis warmomadgenlis, batoni Curkinis<br />

2007 wlis 14 dekembris gancxadeba.<br />

111


aleqsandre oraxelaSvili<br />

gegmaSi iyo gaTvaliswinebuli 5 . am fonze kosovoSi<br />

mmarTvelma organoebma serbeTisagan<br />

damoukidebloba gamoacxades da 2008 wlis<br />

17 Tebervals saerTaSoriso sazogadoebas<br />

mimarTes aRiarebisaTvis.<br />

serbeTma calmxrivad gamocxadebuli damoukidebloba<br />

ukanonod miiCnia da ganacxada,<br />

rom Seecdeboda am damoukideblobis gauqmebisaTvis<br />

mieRwia 6 . kosovos damoukidebloba<br />

umetesad dasavlurma qveynebma aRiares. danarCeni<br />

ms<strong>of</strong>lio ki uary<strong>of</strong>iTad iyo ganwyobili.<br />

amJamad qveynebi, romlebmac kosovo damoukidebel<br />

saxelmwifod aRiares, acxadeben,<br />

rom kosovos statusis gansazRvris sakiTxi<br />

dasrulebulia, TumcaRa serbeTi da mTeli<br />

rigi sxva saxelmwifoebi mxars uWeren Semdgomi<br />

molaparakebebis ideas, raTa miRweul iqnes<br />

SeTanxmeba kosovos mmarTvel organebsa da<br />

serbeTis mTavrobas Soris. damoukideblobis<br />

calmxrivi gamocxadebis Semdgom periodSi,<br />

iseve rogorc uwin, serbeTis mTavroba evrokavSiris<br />

zewolas ganicdis. evrokavSiri misgan<br />

kosovos damoukideblbis aRiarebas evrokavSirSi<br />

gaerTianebis procesis daCqarebis<br />

sanacvlod iTxovs 7 . serbeTis premier-ministris<br />

gancxadeba adasturebs, rom evrokavSiri<br />

`daJinebiT moiTxovda evrokavSirsa da serbeTs<br />

Soris stabilizaciisa da TanamSromlobis<br />

xelSekrulebis gaformebas da arwmunebda<br />

serbeTs, rom valdebuli iyo, keTilmezobluri<br />

urTierToba hqonoda kosovosTan.~<br />

premier-ministrma ki upasuxa:<br />

`radganac evrokavSiris komisari evrokavSiris<br />

pozicias Riad gamoxatavs, Cvenc iZulebuli<br />

varT, daufaravadve gipasuxoT, rom kategoriulad<br />

vewinaRmdegebiT (evrokavSiris<br />

komisris) renis moTxovnas, serbeTis mier saku-<br />

Tar TavTan, anu misive teritoriis nawilTan<br />

keTilmezobluri urTierTobis damyarebas~ 8 .<br />

serbeTis sagareo saqmeTa ministrma erTerT<br />

gancxadebaSi aRniSna:<br />

`aseTi xelSekrulebis gafomeba aranairad<br />

ar iTvaliswinebs serbeTis pozicias kosovosa<br />

5<br />

triumviratis presgancxadeba: badenis konferencia, badeni,<br />

avstria, 2007 wlis 28 noemberi; triumviratis pres gancxadeba:<br />

briuselis konferencia, briuseli, 2007 wlis 20 noemberi.<br />

6<br />

`kosovo _ iaraRi separatistebisTvis,~ BBC informacia, 2008<br />

wlis Tebervali. SegiZliaT ixiloT misamarTze .<br />

7<br />

`evrokavSiri serbeTs kosovosTan dakavSirebiT garigebas<br />

sTavazobs,~ BBC informacia, 2007 wlis 14 dekemberi. SegiZliaT<br />

ixiloT misamarTze .<br />

8<br />

serbeTis sagareo saqmeTa saministros informacia, 2008<br />

wlis 25 aprili. SegiZliaT ixiloT misamarTze .<br />

da metohiJas mimarT. Cven arasodes vaRiarebT<br />

samxreT serbeTis provinciis calmxrivad gamocxadebul<br />

damoukideblobas~ 9 .<br />

2008 wlis aprilSi kosovos serbi mosaxleob a<br />

2008 wlis maisis serbeTis municipaluri da<br />

saparlamento arCevnebis amomrCevelTa siaSi<br />

Seiyvanes. serbeTSi, maT Soris kosovos serbebiT<br />

dasaxlebul regionebSi arCevnebi 11<br />

maiss Catarda. arCevnebi organizebuli iyo<br />

serbeTis saarCevno komisiis mier 10 . aRniSnuli<br />

regionebi, romlebic umetesad kosovos<br />

CrdiloeT nawilSi mdebareoben, priStinas<br />

mmarTveli organoebis kontrols ar eqvemdebarebian.<br />

III. kosovos damoukideblobis<br />

gamocxadebis samarTlebrivi<br />

arsi: saxelmwifoebriobisa da<br />

gamoy<strong>of</strong>is aspeqtebi<br />

aSkaraa, rom kosovoSi damoukideblobis<br />

calmxrivi gamocxadeba kosovos serbeTisgan<br />

gamoy<strong>of</strong>is gancxadebas emyareboda. am gancxadebis<br />

kanoniereba damokidebulia gamoy<strong>of</strong>is<br />

sakiTxis saerTaSoriso samarlis mixedviT regulirebis<br />

meTodze. ar ganvixilavT, SeeZlo<br />

Tu ara gaeros uSiSroebis sabWos kosovos damoukideblobis<br />

mxardaWera, radganac es abstraqtuli<br />

sakiTxia 11 . magram secesiis TvalsazrisiT,<br />

saxelmwifoTa praqtika ufro met<br />

yuradRebas imsaxurebs.<br />

saerTaSoriso samarTlebriv sistemaSi gamoy<strong>of</strong>is<br />

ramdenime warmatebuli an warumatebeli<br />

mcdeloba arsebobda. bangladeSi (y<strong>of</strong>ili<br />

dasavleT pakistani) pakistans gamoeyo mas<br />

Semdeg, rac pakistanSi adamianis uflebaTa<br />

masiuri darRveva daiwyo, zogjer es movlena<br />

genocidis saxesac ki iRebda. amas mohyva indoeTis<br />

samxedro intervencia, mesame saxelmwifoTa<br />

mier farTo aRiareba da sabolood<br />

9<br />

serbeTis sagareo saqmeTa saministros informacia, 2008<br />

wlis 24 aprili. SegiZliaT ixiloT misamarTze .<br />

10<br />

informacia SegiZliaT ixiloT misamarTze ; ; , 2008 wlis 11 maisi.<br />

11<br />

zusti analizisaTvis ix. k. virTi, ”Kosovo am Vorab end der<br />

Statusentscheidung: Uberlegungen zur rechtlichen Begrundung und<br />

Durchsetzung der Unabhangigkeit,“ ZaoRV 67 (2007), 1065 da Semdgom;<br />

uSiSroebis sabWos uflebamosilebis SezRudvebis Sesaxeb ix.<br />

a oraxelaSvili, `uSiSroebis sabWos aqtebi: Sinaarsis mniSvneloba<br />

da gadamowmebis standartebi;~ maqs plankis UNYB 11<br />

(2007), 143 da Semdgom; `dogmaturi normebis gavlena gaeros<br />

uSiSroebis sabWos rezoluciebis interpretaciasa da gamoyenebaze,~<br />

EJIL 16 (2005), 59 da Semdgom; `dogmaturi normebi<br />

saerTaSoriso samarTalSi,~ 2006, me-12-14 Tavebi.<br />

112


saxelmwifoebrioba, aRiareba da gaeros sistema — damoukideblobis calmxrivi gamocxadeba kosovoSi<br />

gaeroSi Sesvla 1974 wels 12 . biafra nigerias<br />

gamoeyo 1960-ian wlebSi da aRiarebul iqna<br />

ramdenime qveynis mier. samoqalaqo omis Sedegad<br />

biafra kvlav nigerias SeuerTda 1970<br />

wels. 13<br />

aravin icis, 1990-ian wlebSi iugoslaviis<br />

socialisturi federaluri respublikis<br />

daSlis Semdeg ramdenad mniSvnelovani roli<br />

Seasrula `gamoy<strong>of</strong>am~ balkaneTis dasaxleba-<br />

Si. badinteris komisiam Tavisi `mosazrebebis~<br />

1-l da me-8 punqtSi xazi gausva, rom iugoslaviis<br />

socialisturi federaluri respublikis<br />

samarTalmemkvidreebis aRiareba, am ukanasknelis<br />

daSlis konteqstSi, ewinaaRmdegeba<br />

individualuri iogoslavuri respublikebis<br />

gamoy<strong>of</strong>is uflebas 14 . xorvatiis SemTxvevaSi,<br />

aRniSnuli iyo, rom iugoslaviis socialisturi<br />

federaluri respublikidan gamoy<strong>of</strong>is<br />

mcdeloba iugoslaviis umaRles federalur<br />

organoebSi xorvatiis warmomadgenlobis dablokvis<br />

Semdeg daiwyo. situacia gansaku-<br />

TrebiT maSin gamwvavda, rodesac sxva respublikebis<br />

warmomadgenlebma ganacxades, rom<br />

gadawyvetilebas xorvatiis monawileobis<br />

gareSe miiRebdnen 15 . aRniSnul movlenebs xorvatiis<br />

gamoy<strong>of</strong>a rom gamoewvia, maT federalur<br />

mTavrobaSi xorvatiisaTvis warmomadgenlobaze<br />

uaris TqmiT da 1970 wlis megobruli<br />

urTierTobis deklaraciis teritoriuli mTlanobis<br />

dacvis muxlis gamonaklisis SesaZlo<br />

amoqmedebiT 16 axsnidnen. ase iyo Tu ise, y<strong>of</strong>ili<br />

iugoslaviis saarbitraJo komisiam mkacrad<br />

daicva megobruli urTierTobis deklaracia<br />

da daamtkica y<strong>of</strong>ili iogoslaviis<br />

yvela respublikis xelSeuxebloba `arsebuli<br />

samarTlebrivi mdgomareobis SenarCunebis~<br />

(uti possidetis juris) principiT 17 .<br />

12<br />

j. kroufordi, `saxelmwfoebis Seqmna saerTaSoriso samar-<br />

TalSi,~ 2006, 142 da Semdgom; j. dugardi/ d. raiCi, `aRiarebis<br />

roli secesiis samarTalsa da praqtikaSi;~ m. koeni,<br />

`secesia: saerTaSoriso samarTlis perspeqtivebi,~ 2006, 94 da<br />

Semdgom (122 da Semdgom); T. musgreivi, `TviTgamorkveva da<br />

erovnuli umciresobebi,~ 1997, 189 da Semdgom.<br />

13<br />

biafras ganviTarebisa da moTxovnebis Sesaxeb informaciisaTvis<br />

ix, musgreivi, SeniSvna 11, 196 da Semdgom.<br />

14<br />

1991 wlis 29 noembris mosazreba #1-Si komisiam xazgasmiT<br />

aRniSna, rom `iugoslaviis socialisturi federaluri respublika<br />

daSlis procesSia.~ 1992 wlis 4 ivlisis mosazreba<br />

#8-Si komisiam ganacxada, rom `1991 wlis 29 noembris mosazreba<br />

#1-Si aRniSnuli iugoslaviis socialisturi federaluri<br />

respublikis daSlis procesi axla ukve dasrulebulia<br />

da rom iugoslaviis socialisturi federaluri respublika<br />

aRar arsebobs.~<br />

15<br />

dugardi/raiki, ix. SeniSvna 11, 125 da Sedgom.<br />

16<br />

ix. qvemoT, SeniSvna 35 da Tanmxlebi teqsti.<br />

17<br />

1991 wlis 20 noembris mosazreba # 3-Si, `komitetma mxari<br />

dauWira Semdeg mosazrebas: ramdenadac iugoslaviis<br />

socialistur federalur respublikaSi mimdinare procesi<br />

iugoslaviis socialisturi federaluri<br />

respublikis daSlis Semdeg, darCenil saxelmwifoTa<br />

damoukideblobis procesis Sesabamisad,<br />

individualuri respublikebis gamoy<strong>of</strong>is<br />

sapirispirod, y<strong>of</strong>ili iugoslaviis<br />

arc erTi qveyana ar miiRes gaeroSi manam,<br />

sanam iugoslaviis federalurma respublikam<br />

(serbeTi _ Cernogoria) axali konstitucia<br />

ar miiRo 1992 wels. axali konstituciiT<br />

moxda misi rekonstuqcia da gaTvaliswinebul<br />

iqna aRniSnuli respublikebis teritoriebTan<br />

dakavSirebuli yvelanairi uflebis<br />

uary<strong>of</strong>a da mzady<strong>of</strong>na maTi aRiarebisa-<br />

Tvis 18 . arc gaeros da arc evrogaerTianebas<br />

xmamaRla ar gamouxatavT mxardaWera Ziri-<br />

Tadi saxelmwifos Tanxmobis gareSe gamoyoerTi<br />

an meti saxelmwifos Camoyalibebisken aris mimarTuli,<br />

sazRvrebis sakiTxi, gansakuTrebiT ki im respublikebis saz-<br />

Rvrebis sakiTxi, romlebic damoukidebel saxelmwifoebad<br />

yalibdeba, Semdegi principebis Sesabamisad unda gadaiWras:<br />

pirveli _ yvela gare sazRvari aRiarebul unda iqnes im<br />

principebis Sesabamisad, romelic Semdeg dokumentebSia Camoyalibebuli:<br />

gaeros wesdeba, megobrul urTierTobebTan<br />

da saxelmwifoTa Soris TanamSromlobasTan dakavSirebuli<br />

saerTaSoriso samarTlis principebis deklaracia gaeros<br />

wesdebis mixdviT (generaluri asambleis dadgenileba 2625<br />

(XXV)) da helsinkis saboloo aqti _ principi, romelic aseve<br />

xazs usvams xelSekrulebebTan dakavSirebiT saxelmwifoTa<br />

uflebamonacvleobis Sesaxeb 1978 wlis 23 agvistos venis<br />

konvencis me-11 muxls.<br />

meore _ sazRvrebi xorvatiasa da serbeTs, bosnia-hercogovinasa<br />

da serbeTs, aseve sxva mosazRvre damoukidebel saxelmwifoebs<br />

Soris ar SeiZleba Seicvalos nebay<strong>of</strong>lobiT miRebuli<br />

SeTaxmebis gareSe.<br />

mesame _ Tu sxvagvarad ar aris SeTanxmebuli, Zveli sazRvrebi<br />

saerTaSoriso samarTlis mixedviT, dacul sazRvrebad<br />

unda iqces. aseTi daskvna gamomdinareobs teritoriuli status-kvos<br />

principidan, gansakuTrebiT ki arsebuli mdgomareobis<br />

SenarCunebis principidan. es ukanaskneli Tavdapirvelad<br />

dekolonizaciis sakiTxebis gadawyvetis dros gamoiyenes<br />

amerikasa da afrikaSi, Tumca dRes igi aRiarebulia rogorc<br />

zogadi principi. es sasamarTlo organomac aRniSna Tavis<br />

1986 wlis 22 dekembris ganaCenSi burkina fasosa da malis<br />

Soris saqmis ganxilvis dros (burkina fasos da malis Soris<br />

sasazRvro dava, (1986) sasamarTlo gadawyvetilebebi 554;<br />

565): `saerTod, principi ar aris specialuri wesi, romelic<br />

saerTaSoriso samarTlis mxolod erT konkretul sistemas<br />

exeba. magram es aris zogadi principi, romelic logikurad<br />

damoukideblobis miRebis fenomenTan aris dakavSirebuli.<br />

misi mizania axalgazrda saxelmwifoebis damoukideblobisa<br />

da stabilurobis dacva da ZmaTa sisxlisRvris acileba.~<br />

principi ZirTadad exeba respublikas, ramdenadac iugoslaviis<br />

socialisturi federaluri respublikis konstituciis<br />

me-5 muxlis meore da meoTxe punqtebSi miTiTebulia, rom<br />

dauSvebelia respublikebis teritoriebisa da sazRvrebis<br />

Secvla maTi Tanxmobis gareSe.<br />

meoTxe _ saerTaSoriso samarTlis saTanadod dasabuTebuli<br />

principis mixedviT, arsebuli sazRvrebis Zalismierad Secvlas<br />

aranairi kanonieri Zala ar gaaCnia. aRniSnuli principi<br />

miTiTebulia, magaliTad, Semdeg dokumentebSi: (generaluri<br />

asambleis dadgenileba 2625 (XXV)) megobrul urTierTobebTan<br />

da saxelmwifoTa Soris TanamSromlobasTan dakav-<br />

Sirebuli saerTaSoriso samarTlis principebis deklaracia<br />

(generaluri asambleis dadgenileba 2625 (XXV) da helsinkis<br />

saboloo aqti. igi naxsenebi iyo aseve 1991 wlis 7 seqtembris<br />

haagis konferenciaze da gaTvaliswinebulia iugoslaviis<br />

konferenciis mier 1991 wlis 4 noembers Sedgenili konvenciis<br />

proeqtSi.~<br />

18<br />

kroufordi, ix. SeniSvna 11, 399 da Semdgom.<br />

113


aleqsandre oraxelaSvili<br />

fis Sedegad Camoyalibebuli erTeulis damoukideblobisadmi<br />

19 .<br />

dRemde bangladeSi warmoadgens erTaderT<br />

damoukidebel teritorias, romelic Ziri-<br />

Tad saxelmwifos Tanxmobis gareSe gamoeyo<br />

da romlis saxelmwifoebriobac gaeroSi gawevrianebazea<br />

damokidebuli. sxva separatistuli<br />

mTavrobebis SemTxvevaSi aseTi faqtori<br />

arasodes dafiqsirebula. kroufordi xazs<br />

usvams im faqts, rom 1989 wlis Semdegac ki,<br />

rodesac ocdaerTi damoukidebeli saxelmwifo<br />

Camoyalibda, kvlavac ZalaSi rCeba principi,<br />

romlis mixedviTac, teritoriul er-<br />

Teuls ufleba ara aqvs, ZiriTad saxelmwifos<br />

Tanxmobis gareSe gamoeyos 20 . amdenad, teritoriuli<br />

mTlianobis principma, 1989 wlis Semdgom,<br />

damoukideblobis deklaraciaTa aRlums<br />

gauZlo; saerTaSoriso samarTali teritoriis<br />

saxelmwifosgan calmxrivad gamoy<strong>of</strong>as<br />

ar aRiarebs.<br />

am fonze, kosovos damoukideblobis kanoniereba<br />

ara mxolod misi arsebobis faqtobrivi<br />

efeqturobiT unda ganisazRvros, aramed<br />

saxelmwifoebriobis iuridiuli kriteriumebiTac.<br />

montevideos konvenciis saxiT ganxorcielebuli<br />

saxelmwifoebriobis faqtobrivi<br />

kriteriumebi _ teritoria, mosaxleoba, mmar-<br />

Tveloba da sxva saxelmwifoebTan urTierTobebis<br />

damyarebis SesaZlebloba _ saerTaSoriso<br />

samarTlebrivi dasabuTebis nawilad aris<br />

aRiarebuli 21 .<br />

rogorc saxelmwifoebriobis faqtobrivi<br />

kriteriumebis nawili, `efeqturi~ gulisxmobs<br />

saxelmwifo Zalauflebis efeqturad gamoyenebas<br />

Sesabamis teritoriaze. am argumentis<br />

mixedviT, efeqturi saxelmwifoebriobisaTvis<br />

kosovos unda gaaCndes mTavroba, romelic<br />

efeqturad akontrolebs Tavis teritorias<br />

da efeqtur Zalauflebas iyenebs am teritoriaze.<br />

faqtobrivi efeqturobis Seswavlas mniSvnelovani<br />

adgili ukavia saerTaSoriso samarTlis<br />

doqtrinaSi. magram es saerTaSoriso<br />

iuridiuli procesis axsnis erTaderTi an ZiriTad<br />

saSualeba rodia. sakmarisia gavixsenoT<br />

ser herS lauterpaxtis reaqcia Sarl de vi-<br />

19<br />

kroufordi, ix. SeniSvna 11, 416 da Semdgom; igive midgoma<br />

y<strong>of</strong>ili sabWoTa respublikebis Sesaxeb ix. t. frankis statiaSi<br />

`samarTlianoba saerTaSoriso samarTalsa da dawesebulebebSi,~<br />

1995, 157 da Semdgom.<br />

20<br />

kroufordi, ix. SeniSnva 11, 415 da Semdgom.<br />

21<br />

aRniSnuli kriteriumebis analizisaTvis ix.: kroufordi,<br />

SeniSvna 11, 37 da Semdgom.<br />

Seris monografiaze `sajaro saerTaSriso samarTlis<br />

Teoria da sinamdvile,~ rodesac man<br />

naSroms ZirgamomTxreli naSromi uwoda 22 .<br />

`faqtobrivis normatiuli Zala~ (die normative<br />

Kraft des Faktischen) urTierTsawinaaRmdego<br />

sityvaTa Sexamebad SeiZleba CavTvaloT, Tu<br />

saqme saerTaSoriso samarTals exeba. saer-<br />

TaSoriso samarTalSi TiTqmis ar arsebobs<br />

sfero, romelSic faqti, rogorc aseTi, samarTlebriv<br />

regulirebas an statuss edeba<br />

safuZvlad. saerTaSoriso sasamarTlos<br />

iurispudenciaSi faqtobrivi efeqturobis<br />

koncefcia uamravi SemTxvevis magaliTze iqna<br />

ganxiluli, ZiriTadad teritoriuli davebis<br />

TvalsazrisiT. arc erT SemTxvevaSi ar<br />

dadgenila, rom ubralo faqtobrivi mdgomareoba<br />

TavisTavad axdens gavlenas, Semdgomi<br />

samarTlebrivi moTxovnebis gareSe, Sesabamis<br />

mxareTa ufleba-movaleobebis gauTvaliswineblad.<br />

faqtobrivi efeqturoba TavisTavad<br />

verasodes qmnis kanonier mdgomareobas. amisaTvis<br />

saWiroa misi kombinireba saxelmwifo-<br />

Ta Soris SeTanxmebasa da TanxmobasTan. amave<br />

dros, faqtobrivi efeqturobis wina pirobaze<br />

damyarebuli doqtrinaluri naSromebi dazustebiT<br />

ver xsnis, ra rols asrulebs faqtobrivi<br />

elementi saerTaSoriso uflebebisa da<br />

movaleobebis ganawilebis procesSi 23 .<br />

aRniSnuli mosazreba gamoxatulia doqtrinaSi,<br />

romlis mixedviTac, teritoriuli er-<br />

Teulis saxelmwifoebriobis Sefasebis umniSvnelovanesi<br />

kriteriumia (teritoriuli<br />

erTeulis SigniT, iseve rogorc saerTa-<br />

Soriso doneze) misi samTavrobo aparatis<br />

efeqturoba~ 24 . doqtrinaSi aseve aRniSnulia,<br />

rom teritoriuli erTeulis gamoy<strong>of</strong>is efeqturoba<br />

naklebad sarwmunoa, vidre ZiriTadi<br />

saxelmwifos teritoriuli mTlianobis efeqturoba<br />

25 . miTiTebulia isic, rom efeqturoba<br />

SeiZleba erTaderTi safuZveli iyos teritoriuli<br />

erTeulis saxelmwifoTaSorisi marTlwesrigis<br />

dacviT gamoy<strong>of</strong>isaTvis 26 .<br />

22<br />

r.i. jeningsi, `herS lauterpaxti, piradi mogonebebi,~ EJIL (<br />

1997), 301 da Semdgom.<br />

23<br />

detaluri informaciisaTvis ix. a. oraxelaSvili `sajaro<br />

saerTaSoriso samarTlis aqtebisa da normebis ganmarteba,~<br />

2008, me-5 Tavi.<br />

24<br />

j. d.’aspermonti, `saxelmwifoebriobis regulireba: kosovos<br />

statusis gadawyveta,~ LJIL 20 (2007), 649 da Semdgom (654 da<br />

Semdgom).<br />

25<br />

T. kristakisi, “L’etat en tant q ue ”fait primaire“: reflexions sur la<br />

porteed principe d’effectivite”, in: M. Cohen (ed.), secesia: saerTaSoriso<br />

samarTlis perspeqtivebi, 2006, 138 da Semdgom (149).<br />

26<br />

kristakisi, ix. zemoT, 153, aseve aRniSnulia, rom efeqturoba<br />

ewinaaRmdegeba princips ”uti possidetis.“<br />

114


saxelmwifoebrioba, aRiareba da gaeros sistema — damoukideblobis calmxrivi gamocxadeba kosovoSi<br />

aRniSnuli gancxadeba efeqturad uary<strong>of</strong>s<br />

kanonis rols teritoriuli erTeulis mier<br />

saxelmwifoebriobis moTxovnis SefasebaSi da<br />

mTeli problema faqtobriv efeqturobamde<br />

dahyavs. es midgoma saerTaSoriso samarTlebrivi<br />

poziciis amsaxvelad ar unda miviCnioT.<br />

TurqeTis CrdiloeT kviprosis respublikas<br />

efeqturoba namdvilad gaaCnia; igive mdgomareobaa<br />

taivanSi, manCuokoSi, biafrasa da<br />

CrdiloeT vietnamSi, magram saerTaSoriso samarTlis<br />

mixedviT, arc erTi maTgani ar aris<br />

saxelmwifo, radganac isini saxelmwifoebriobis<br />

samarTlebriv kritriumebs ver akmay<strong>of</strong>ileben.<br />

imis mtkiceba, rom kosovos damoukidebloba<br />

kanonieria misi faqtobrivi arsebobis<br />

efeqturobis gamo, saxelmwifos saerTaSoriso<br />

samarTlis mixedviT, misi Seqmnis kriteriumebis<br />

arasworad gagebas niSnavs.<br />

efeqturobis udidesi mniSvnelobis mtkicebas<br />

kosovos SemTxvevaSi kidev ufro mniSvnelovani<br />

konceptualuri arasrulfasovneba<br />

axasiaTebs, rac ganpirobebulia im faqtiT,<br />

rom kosovos damoukidebloba gaTvaliswinebulia<br />

rogorc kontrolirebuli damoukidebloba,<br />

romlis kontrolsac ZiriTadad evrokavSiri<br />

itvirTavs. SeuZlebelia obieqturad<br />

ganisazRvros, SeZlebs Tu ara Kkosovo damoukideblad<br />

arsebobas da Tu SeZlebs, ramden<br />

xans gastans misi damoukidebloba evrokav-<br />

Siris/natos kontrolis gareSe. sxva sityvebiT<br />

rom vTqvaT, efeqturoba arasodes aravis<br />

Seumowmebia. kosovos SemTxvevaSi, efeqturoba<br />

abstraqtuli spekulirebis sagania, romelic<br />

faqtobriv realobas upirispirdeba. garda<br />

amisa, gaurkvevelia, efeqturoba mxolod konkretul<br />

momentSia saWiro Tu samudamod. is,<br />

rac dRes efeqturia, SeiZleba erT an or weliwadSi<br />

arastabiluri gaxdes saxelmwifos<br />

daSlis an Tundac misi teritoriis samxedro<br />

gziT dakavebis gamo. ramdenadac efeqturoba<br />

Tavisi arsiT ganusazRvrelia, Teoriasa da<br />

praqtikaSi misi zusti parametrebi ar arsebobs.<br />

ar arsebobs aseve saxelmwifoebrioba-<br />

Si misi rolis samarTlebrivi formulireba.<br />

aseTi gaurkvevloba ganapirobebs im faqts,<br />

rom, Tu saxelmwifoebriobis safuZveli arsebobs,<br />

magaliTad, TviTgamorkvevis principis<br />

SemTxvevaSi, efeqturobis ararsebobas ar<br />

SeuZlia saxelmwifos Camoyalibeba daabrkolos.<br />

aseTi iyo 1960-ian wlebSi kongos demokratiuli<br />

respublikis SemTxveva.<br />

Tu CavTvliT, rom zemoaRniSnuli zogadad<br />

saelmwifoebriobasa da, Sesabamisad, kosovozec<br />

vrceldeba, maSin gamodis, rom am<br />

teritoriul erTeuls efeqturobis kriteriumebiT<br />

saxelmwifos kvalifikacias ver mivaniWebT.<br />

kosovos SemTxvevaSi faqtobrivi<br />

efeqturoba SeiZleba gulisxmobdes imas, rom<br />

saxelmwifoebriobis faqtobrivi moTxovnebis<br />

dakmay<strong>of</strong>ilebis Semdeg, kosovo potenciurad<br />

SeiZleba saxelmwifo iyos saxelmwifoebriobisaTvis<br />

dawesebuli samarTlebrivi moTxovnebis<br />

Sesrulebis SemTxvevaSi. aseT SemTxvevaSi<br />

saxelmwifoebriobis samarTlebrivi faqtorebis<br />

arseboba `arasaxelmwifos~ saxelmwifod<br />

gardaqmnis.<br />

praqtikaSi ar y<strong>of</strong>ila SemTxveva, rom teritoriuli<br />

erTeulis saxelmwifoebrioba saer-<br />

TaSoriso sazogadoebas ubralo faqtobrivi<br />

damoukideblobis safuZvelze mieRo. midgoma,<br />

romlis Tanaxmadac gamoy<strong>of</strong>is procesis ukidures<br />

warmatebas Sesabamisi teritoriuli<br />

erTeulis saxelmwifoebriobis dasabuTeba<br />

SeuZlia, winaaRmdegobrivia. ser hers lauterpaxti<br />

faqtobriv warmatebas arasakmarisad<br />

miiCndevda. igi Tvlida, rom saWiroa, Ziri-<br />

Tadma saxelmwifom faqtiurad Sewyvitos Zalauflebis<br />

aRdgenis mcdeloba 27 . sxva sityvebiT<br />

rom vTqvaT, Tu ZiriTadi saxelmwifo<br />

winaaRmdegobas ar Sewyvets, efeqturobis faqtoris<br />

Sedegi damoukidebloba ar iqneba. didi<br />

xania amtkiceben, rom saxelmwifoebis warmoqmna<br />

faqtobrivi procesia da kanonis farglebSi<br />

ar jdeba, TumcaRa dResdReobiT arsebobs<br />

farTo doqtrinaluri aRiareba, rom saxelmwifoebrioba<br />

ubralod faqtobrivi fenomeni ki<br />

ar aris, aramed samarTlebrivi kriteriumebiT<br />

marTuli fenomenia 28 . sxvagvarad rom vTqvaT,<br />

saxelmwifoebrioba imdenad aris samarTlebrivi<br />

sakiTxi, ramdenadac faqtobrivi. Tu<br />

amosaval wertilad aRniSnuls miviCnevT, ama<br />

Tu im konkretuli saxelmwifos potenciur CamoyalibebasTan<br />

dakavSirebuli samarTlebrivi<br />

moTxovnebis dadgena damokidebuli iqneba samarTlebriv<br />

konteqstze, romelSic saxelmwifoebriobis<br />

moTxovnaa wamoyenebuli. zogierT<br />

SemTxvevaSi sakiTxi SeiZleba SeTanxmebis gziT<br />

gadawydes. SesaZlebelia asave SedarebiT mniSvnelovani<br />

saxelmwifo <strong>pol</strong>itikis gaTvaliswinebac.<br />

27<br />

h. lauterpaxti, cnoba saerTaSoriso samarTlis mier, 1948,8.<br />

28<br />

kroufordi, ix. SeniSvna 11, 96 da Semdgom.<br />

115


aleqsandre oraxelaSvili<br />

romelime konkretuli saxelmwifos CamoyalibebasTan<br />

dakavSirebuli samarTlebrivi<br />

moxovnebis diapazoni farToa; es moTxovnebi<br />

SeiZleba iyos Cveulebrivi saerTaSoriso samarTlis<br />

moTxovnebi, iseve rogorc absoluturi<br />

normebis safuZvelze miRebuli moTxovnebi<br />

(jus cogens). konkretuli samarTlebrivi<br />

moTxovnebi aseve sxvadasxvagvaria imisda mixedviT,<br />

ra saxiT iTxovs Sesabamisi teritoriuli<br />

erTeuli saxelmwifoebriobas: Tanxmobis<br />

safuZvelze gamoy<strong>of</strong>is gziT, ZiriTadi saxelmwifos<br />

daSlis Sedegad, mSvidobiani an Zaladobrivi<br />

saSualebebiT; mosaxleobis sayovel-<br />

Tao mxardaWeriT Tu mis gareSe; kolonialur<br />

konteqstSi Tu mis farglebs gareT. saxelmwifoebriobasTan<br />

dakavSirebuli samarTlebrivi<br />

kriteriumebi iseT teritoriul erTeuleb-<br />

Tan mimarTebaSi, rogoric kosovoa, gulisxmobs<br />

teritoriul erTeuls, romelic saxelmwifoebriobas<br />

kolonialur konteqsts gareT<br />

iTxovs, ZiriTadi saxelmwifos Tanxmobis<br />

gareSe. aseTi konteqsti amtkicebs imas, rom<br />

kosovo ar aris is teritoriuli erTeuli,<br />

romelsac TviTgamorkvevis uflebamosileba<br />

gaaCnia 29 .<br />

gamoy<strong>of</strong>is procesis samarTlebrivad axsnis<br />

araerTi doqtrinaluri mcdeloba arsebobs.<br />

e.w. `Sinagani Teoria~ iTvaliswinebs gamoy<strong>of</strong>as<br />

rogorc mxolod saSinao sakiTxs da ara<br />

rogorc sakiTxs, romlis marTvac saerTaSoriso<br />

samarTals eqvemdebareba.<br />

amdenad, aRniSnul mosazrebas Tu daveyrdnobiT,<br />

saerTaSoriso samarTlis mixedviT,<br />

secesia arc kanonieria da arc ukanono. musgreivi<br />

amtkicebs, rom secesia SeiZleba nebadarTuli<br />

iyos `Sida Teoriis~ safuZvelze da<br />

amatebs, rom es aris ubralod <strong>pol</strong>itikuri<br />

aqti, Tumca misi saSualebiT axali saxelmwifos<br />

warmoqmna aucileblad gamoiRebs Sedegs<br />

saerTaSoriso samarTlebriv sistemaSi. Tumca<br />

secesia kvlavac saSinao sakiTxad da saer-<br />

TaSoriso samarTlis fargleSi, iuridiuli<br />

TvalsazrisiT, neitralur aqtad rCeba 30 .<br />

arsebobs doqtrinaluri argumenti, rom gamoy<strong>of</strong>a<br />

saerTaSoriso samarTlis normebiT ar<br />

regulirdeba, rogorc amas Teodor kristiakisi<br />

aRniSnavda prosper veilze dayrdnobiT<br />

31<br />

. franki acxadebs, rom saerTaSoriso samar-<br />

29<br />

dawvrilebiTi informacia ixileT gaeros generaluri asambleis<br />

Sesabamis rezoluciebSi, qvemoT.<br />

30<br />

musgreivi, ix. SeniSvna 11, 192 da Semdgom, 209 da Semdgom.<br />

31<br />

kristakisi, ix. SeniSvna 24, 155 da Semdgom.<br />

Tali secesias arc mxars uWers da arc ewinaaRmdegeba.<br />

misi azriT, saerTaSoriso samarTali<br />

secesiis zogad uflebas ar aRiarebs. Tumca<br />

mogvianebiT igi werda, rom saerTaSoriso samarTali<br />

aRniSnul uflebas ar krZalavs. ise-<br />

Ti STabeWdileba iqmneba, TiTqos franki gamoy<strong>of</strong>is<br />

uflebis sayovelTao miRebis sakiTxs<br />

Tavidan icilebs, Tumca mainc aRiarebs Ziri-<br />

Tadi saxelmwifosgan teritoriuli erTeulis<br />

Tanxmobis gareSe gamoy<strong>of</strong>is SesaZleblobas 32 .<br />

saerTod, saerTaSoriso samarTali aRiarebs,<br />

rom garkveuli RonisZiebebi da prerogativebi<br />

ZiriTadad saxelmwifos Sida samarTlisa<br />

da iurisdiqciis sakiTxebia. Nottebohm-is<br />

SemTxvevaSi saerTaSoriso sasamarTlom gadawyvita,<br />

rom moqalaqeobis uflebis miniWeba<br />

saxelmwifos Sida iurisdiqciis sakiTxi iyo.<br />

`anglo-norvegiuli meTevzeobis~ saqmesTan<br />

dakavSirebiT ki sasamarTlom msgavsi gadawyvetileba<br />

miiRo teritoriuli wylebis sazRvrebis<br />

dawesebis Sesaxeb 33 . orive SemTxvevaSi, sasamarTlo<br />

ganixilavda `saSinao~ warmomavlobis<br />

RonisZiebebs, romelmac SeiZleba gavlena<br />

moaxdinos sxva saxelmwifoebis iurisdiqciasa<br />

da kompetenciaze. amdenad, orive SemTxvevaSi<br />

sasamarTlom ganacxada, rom aRniSnuli `saSinao~<br />

warmomavlobis RonisZiebebis kanoniereba<br />

saerTaSoriso samarTlis normebiT ganisazRvreba.<br />

es yvelaferi konceptualurad sworia,<br />

radgan saSinao SeiZleba iyos mxolod iseTi<br />

RonisZiebebi da procesebi, romlebic gavlenas<br />

ar axdenen saxelmwifos saerTaSoriso<br />

samarTlebriv urTierTobebze. teritoriis<br />

gamoy<strong>of</strong>a ZiriTadi saxelmwifosgan, ra Tqma<br />

unda, gavlenas axdens ara marto ZiriTadi<br />

saxelmwifos teritoriul suverenitetze,<br />

aramed sxva saxelmwifoebTan mis samarTlebriv<br />

urTierTobebzec. amrigad, teritoriis<br />

gamoy<strong>of</strong>a ar SeiZleba iyos saSinao aqti, romelic<br />

saerTaSoriso samarTlis normebiT ar<br />

regulirdeba.<br />

igive exeba gamoy<strong>of</strong>is `Sinagan Teoriasac,~<br />

romelic arsebiTad imeorebs Teziss, romelSic<br />

efeqturoba upirvelesad miCneulia<br />

faqtad an <strong>pol</strong>itikur sakiTxad, romelic saer-<br />

TaSoriso samarTlis normebiT ar imarTeba.<br />

konceptualuri TvalsazrisiT, es igivea, rom<br />

32<br />

franki, ix. SeniSvna 18, 159 da Semdgom.<br />

33<br />

TevzWeris saqme. gaerTianebuli samefo norvegiis winaaRmdeg,<br />

saerTaSoriso sasamarTlos angariSebi 1951, 116 da Semdgom.<br />

(132); Nottebomis saqme, saerTaSoriso sasamarTlos angariSebi<br />

1855, 4 da a.S. (22).<br />

116


saxelmwifoebrioba, aRiareba da gaeros sistema — damoukideblobis calmxrivi gamocxadeba kosovoSi<br />

gamoy<strong>of</strong>a aRvweroT rogorc sakiTxi, romelic<br />

saerTaSoriso samarTlis farglebs gareT ganixileba<br />

faqtobrivi analizis, <strong>pol</strong>itikuri<br />

argumentis an saxelmwifos Sida iurisdiqciis<br />

safuZvelze. praqtikaSi yvela aRniSnuli faqtori<br />

mWidrod aris erTmaneTTan dakavSirebuli.<br />

amave dros, gamoy<strong>of</strong>is aseTi Teoriuli<br />

an konceptualuri kvalifikaciisda miuxedavad,<br />

misi Sedegebi mainc saxeze iqneba da misi<br />

kanoniereba mainc saerTaSoriso samarTlis<br />

farglebSi Sefasdeba. Tu SesaZlebelia, rom<br />

gamoy<strong>of</strong>is kanoniereba saerTaSoriso doneze<br />

Sefasdes, yvela Teoriuli aspeqti logikurobas<br />

moklebuli da konceptualurad dausabu-<br />

Tebeli xdeba. secesiis ama Tu im konkretuli<br />

SemTxvevis kanonierebaze realuri pasuxis<br />

miReba SesaZlebelia ara sxvadasxva Teoriis<br />

gadasinjviT, aramed saerTaSoriso sazogadoebisaTvis<br />

misaRebi saerTaSoriso samarTlebrivi<br />

poziciis Sefasebis safuZvelze.<br />

Tezisi, romlis mixedviTac secesia saer-<br />

TaSoriso samarTlis normebiT ar regulirdeba,<br />

ewinaaRmdegeba samarTlebrivi regulirebis<br />

efeqturobis Teziss, rogorc es ser<br />

herS lauterpaxtis ZiriTad naSromSia aRniSnuli.<br />

am Tezisis mixedviT, Tu saerTaSoriso<br />

samarTlebriv sistemaSi raime mniSvnelovani<br />

moxdeba, yovelTvis arsebobs aseTi SemTxvevis<br />

regulirebis Sesabamisi saerTaSoriso norma.<br />

mocemul konkretul sakiTxTan dakavSirebuli<br />

specialuri wesebi romc ar arsebobdes,<br />

SesaZlebelia ufro zogadi samarTlebrivi<br />

regulirebis wesebis efeqturad gamoyenebac<br />

34 . ser herS lauterpaxti amtkicebda, rom<br />

saerTaSoriso samarTlis farglebSi arsebuli<br />

arc erTi sakiTxi saerTaSoriso samarTlebrivi<br />

regulirebis farglebs ar scdeba da<br />

rom samarTlebriv regulirebaSi xarvezebi<br />

ar arsebobs. ufro konkretulad rom vTqvaT,<br />

secesiis saerTaSoriso samarTlis normebiT<br />

regulireba arsebiTad igulisxmeba TezisSi,<br />

romlis Tanaxmadac, saxelmwifoebis Seqmna<br />

ara marto faqtia, aramed samarTlis sakiTxic.<br />

ramdenadac gamoy<strong>of</strong>a saxelmwifoebis Seqmnis<br />

meTodia, igi saerTaSoriso samarTlis normebiT<br />

imarTeba. frankis mtkiceba imis Sesaxeb,<br />

rom secesia regulirebas saerTod ar eqvemdebareba<br />

da rom igi saerTaSoriso samarTlis<br />

mier arc nebadarTulia da arc akrZaluli,<br />

34<br />

h. lauterpaxti, `samarTlis funqcia saerTaSoriso sazogadoebaSi,~<br />

1933, 77.<br />

arazustia, radganac secesiis kanoniereba ar<br />

SeiZleba imis mixedviT ganvsajoT arsebobs<br />

Tu ara misi daSvebis Tu ardaSvebis specialuri<br />

wesi.<br />

ramdenadac saqme teritoriul mTlianobas<br />

exeba, saerTaSoriso samarTlis normebiT, ra<br />

Tqma unda, dauSvebelia teritoriuli erTeulis<br />

ZiriTadi saxelmwifosgan gamoy<strong>of</strong>a Tanxmobis<br />

gareSe. aseTi midgoma Tavidan agvacilebs<br />

sistematur aralogikurobas, romlis<br />

Tanaxmadac, saerTaSoriso samarTalis normebiT<br />

garantirebuli unda iyos teritoriuli<br />

mTlianoba, magram amave dros ar unda ikrZalebodes<br />

teritoriuli erTeulis gamoy<strong>of</strong>a.<br />

teritoriuli erTeulis gamoy<strong>of</strong>is kanonierebis<br />

sasargeblod Camoyalibebuli doqtrina<br />

zogjer Seviwroebis (an samarTlebrivi dacvis)<br />

Teorias emyareba. Seviwroebis Teorias-<br />

Tan dakavSirebuli problema is gaxlavT, rom<br />

mkafiod ar aris gansazRvruli, Tu ras gulisxmobs<br />

Seviwroeba 35 . Seviwroebis Teorias<br />

individualuri samarTlebrivi Rirebuleba ar<br />

gaaCnia. igi SeiZleba mniSvnelovani iyos mxolod<br />

imdenad, ramdenadac gamoxatavs samarTlebriv<br />

pozicias da gaTvaliswinebulia gaeros<br />

generaluri asambleis 1970 wlis 24 oqtombris<br />

2625-e rezoluciaSi (XXV) - e.w. megobruli ur-<br />

TierTobis deklaraciaSi da 1993 wlis venis<br />

deklaraciasa da samoqmedo programaSi, romelic<br />

miRebul iqna adamanis uflebebis Taobaze<br />

gamarTul ms<strong>of</strong>lio konferenciaze. e.w. `samarTlebrivi<br />

dacviT ganpirobebuli gamoy<strong>of</strong>a~<br />

SeiZleba gaTvaliswinebul iqnes mxolod<br />

1970 wlis megobruli urTierTobis deklaraciaSi<br />

miTiTebul pirobebSi. aRniSnuli deklaraciis<br />

Tanaxmad, saxelmwifos teritoriuli<br />

mTlianoba kvalificirebulia im SemTxvevaSi,<br />

Tu saxelmwifos gaaCnia mTavroba, romelic<br />

Tanabrad warmoadgens mTel mosaxleobas.<br />

megobruli urTierTobis deklaracia saxelmwifos<br />

teritoriuli mTlianobis sxva faqtorebs<br />

ar ganixilavs. dokumentSi mkafiod<br />

aris aRniSnuli, rom misi arc erTi nawili ar<br />

gulisxmobs<br />

`iseTi moqmedebis stimulirebas an mxardaWeras,<br />

romelic ganapirobebs teritoriuli<br />

mTlianobis an suverenuli da damoukidebeli<br />

saxelmwifoebis <strong>pol</strong>itikuri erTianobis<br />

srul an nawilobriv darRvevas an Semcirebas;<br />

igulisxmeba iseTi saxelmwifoebi, romlebic<br />

35<br />

musgreivi, ix. SeniSvna 11, 191 da Semdgom.<br />

117


aleqsandre oraxelaSvili<br />

adamianTa Tanasworuflebianobis da TviTgamorkvevis<br />

principis Sesabamisad moqmedeben,<br />

rogorc es zemoT iyo aRwerili da romlebsac<br />

gaaCniaT mTavroba, romelic saxelmwifos<br />

mTel teritoriaze mcxovreb mosaxleobas<br />

warmoadgens miuxedavad rasisa, rwmenisa an<br />

ferisa.~<br />

miuxedavad imisa, rom mxars uWers xalxTa<br />

TviTgamorkvevis uflebas, 1993 wlis venis<br />

deklaracia xazs usvams, rom:<br />

`gaeros wesdebis mixedviT, saxlmwifoTa<br />

Soris megobrul urTierTobebTan da TanamSromlobasTan<br />

dakavSirebuli saerTaSoriso<br />

samarTlis principebis deklaraciis Sesabamisad,<br />

dokumenti ise ar unda gavigoT, TiTqos<br />

igi uzrunvely<strong>of</strong>s iseTi moqmedebis stimulirebas<br />

an mxardaWeras, romelic ganapirobebs<br />

teritoriuli mTlianobis an suverenuli da<br />

damoukidebeli saxelmwifoebis <strong>pol</strong>itikuri<br />

erTianobis srul an nawilobriv darRvevas an<br />

Semcirebas. igulisxmeba iseTi saxelmwifoebi,<br />

romlebic adamianTa Tanasworuflebianobis<br />

da TviTgamorkvevis principis Sesabamisad moqmedeben,<br />

rogorc es zemoT iyo aRwerili da<br />

romlebsac gaaCnia mTavroba, romelic saxelmwifos<br />

mTel teritoriaze mcxovreb mosaxleobas<br />

warmoadgens yovelgvari diskriminaciis<br />

gareSe 36 .~<br />

aRniSnuli deklaraciebi savaldebulo ar<br />

aris, magram A/RES/2625 rezolucia namdvilad<br />

gamoxatavs saerTaSoriso CveulebiTi samarTlis<br />

principebs 37 . garda amisa, CveulebiTi samarTlis<br />

statusis gareSec aSkaraa, rom, Tu<br />

mTeli saerTaSoriso sazogadoeba garkveul<br />

damokidebulebas - am SemTxvevaSi teritoriuli<br />

erTeulis gamoy<strong>of</strong>is sawinaaRmodego midgomas<br />

Camoayalibebs arasavaldebulo deklaraciis<br />

saxiT, es sruliad sakmarisia imis<br />

gasagebad, rom saerTaSoriso samarTalSi ar<br />

SeiZleba am damokidebulebis sawinaaRmdego<br />

samarTlebrivi regulireba arsebobdes. TumcaRa<br />

aRniSnuli faqti TavisTavad sakmarisi<br />

ar aris Sesabamisi midgomisaTvis normatiuli<br />

statusis misaniWeblad. generaluri asambleis<br />

rezoluciaSi gamoxatuli midgoma, romelic<br />

saxelmwifoTa absoluturi umravlesobis<br />

mxardaWeras iTvaliswinebs, unda ganvixiloT<br />

36<br />

venis deklaracia da moqmedebis programa, 1993 wlis 12 ivlisi,<br />

dok. A/CONF.157/23, m2-2 abzaci.<br />

37<br />

ix. samxedro da naxevrad samxedro saqmianoba nikaraguaSi<br />

da nikaraguas winaaRmdeg, saerTaSoriso sasamarTlos angariSebi,<br />

1986, 14 da Semdgom (100-101).<br />

rogorc saerTaSoriso sazogadoebis Zireuli<br />

<strong>pol</strong>itikis gamoxatuleba. Sedegad vaskvniT,<br />

rom, ramdenadac pirdapiri sawinaaRmdego mtkicebulebebi<br />

ar arsebobs, saerTaSoriso samarTali<br />

sawinaaRmdego samarTlebriv regulirebas<br />

ar moicavs. sxva sityvebiT rom vTqvaT,<br />

arasavaldebulo rezoluciis normatiuli<br />

Zalis uary<strong>of</strong>is SemTxvevaSic ki, Tu danamdvilebiT<br />

ar damtkicdeba, rom saerTaSoriso<br />

samarTalSi misaRebia iseTi teritoriuli<br />

erTeulebis gamoy<strong>of</strong>is ufleba, rogoric kosovoa,<br />

unda vigulisxmoT, rom saerTaSoriso<br />

samarTlis normebiT, gamoy<strong>of</strong>is ufleba aRiarebuli<br />

ar aris.<br />

am fonze, namdvilad sworad aris aRniSnuli,<br />

rom teritoriuli erTeulis calmxrivi<br />

gamoy<strong>of</strong>a teritoriuli mTlianobis<br />

antiTezaa. eTnikuri TviTgamorkveva saxelmwifoTa<br />

samudamo arsebobisaTvis safrTxes<br />

warmoadgens da, amdenad, uary<strong>of</strong>ilia saerTa-<br />

Soriso sazogadoebis mier 38 . Tu saxelmwifoTa<br />

teritoriuli mTlianoba raimes niSnavs, misi<br />

gamoy<strong>of</strong>a mxolod ZiriTadi saxelmwifos nebarTviT<br />

unda iyos dasaSvebi.<br />

aSS-is mTavrobam kosovos zogierTi `gansakuTrebuli<br />

garemoeba gansazRvra rogorc<br />

`uprecedento~ xasiaTis garemoeba, romelic<br />

kosovos `gansakTrebul SemTxevad~ ganxilvas<br />

ganapirobebs.<br />

`(1) iugoslaviis saxelmwifo iSviaTi Zaladobrivi<br />

formiT daiSala, rac safrTxes uqmnis<br />

saerTaSoriso mSvidobas da usafrTxoebas<br />

da gaeros uSiSroebis sabWos ganmeorebiTi<br />

RonisZiebebis Sesrulebas avaldebulebs.<br />

(2) 1993 - 1999 wlebSi gaeros uSiSroebis sabWom<br />

kosovosTan dakavSirebiT Svidi rezolucia<br />

gamosca.<br />

(3) admianis uflebaTa masiuri darRvevebis<br />

fonze miloSeviCis mTavrobam araerTxel<br />

datova uyuradRebod gaeros uSiSroebis<br />

sabWos rezoluciebi, romlebSic sabrZolo<br />

moqmedebebis SeCerebas moiTxovda.<br />

(4) miloSeviCis reJimis moqmedebebi kosovoSi<br />

da mTel regionSi Zirs uTxrida saerTaSoriso<br />

stabilurobas da ltolvilTa masobriv<br />

areulobas uwyobda xels.<br />

(5) 1999 wels natos 19-ma mokavSirem SeTanxmebas<br />

miaRwia erToblivi moqmedebis da kosovodan<br />

miloSeviCis <strong>pol</strong>iciisa da samxedro<br />

Zalebis mocilebis Sesaxeb.<br />

38<br />

musgreivi, ix. SeniSvna 11, 181 da Semdgom.<br />

118


saxelmwifoebrioba, aRiareba da gaeros sistema — damoukideblobis calmxrivi gamocxadeba kosovoSi<br />

(6) kosovos marTavs gaero, gaeros uSiSroebis<br />

sabWos 1244-e rezoluciis safuZvelze,<br />

romelic miloSeviCis qmedebebTan dakavSirebiT<br />

erTsulovnad (CineTma Tavi Seikava)<br />

iqna miRebuli 1999 wlis 10 ivniss. gaeros<br />

uSiSroebis sabWos 1244-e rezolucia iTvaliswinebs<br />

Semdegs: serbeTis mier kosovos<br />

marTvaze uaris Tqma; gaeros droebiTi administraciis<br />

Seqmna; adgilobrivi TviTmmarTvelobis<br />

Camoyalibeba da gaeros mier<br />

marTuli <strong>pol</strong>itikuri procesis gaTvaliswineba<br />

kosovos momavali statusis gansazRvris<br />

dros~ 39 .<br />

Tu gaviTvaliswinebT, rom saxelmwifoebriobis<br />

TviTmy<strong>of</strong>adobis sasargeblod samarTlebrivi<br />

argumentebi araerTma mxarem,<br />

maT Soris aSS-is saxelmwifo departamentmac<br />

wamoayena, kargi iqneba, aRniSnuli mtkicebulebebis<br />

Rirebulebas Tu ganvixilavT.<br />

miuxedavad imisa, rom saxelmwifo departamentis<br />

mier aRniSnuli eqvsive garemoeba da faqtori<br />

faqtobrivad sworia, arc erTi maTgani<br />

ar exeba kosovos teritoriul statuss. ufro<br />

konkretulad ki: iugoslaviis socialisturi<br />

federaluri respublikis xuT respublikad<br />

daSlis Semdeg, romelTagan erT-erTi iugoslaviis<br />

federaluri respublika iyo, Seiqmna<br />

viTareba, romlSic aRniSnuli respublikebis<br />

sazRvrebi xeluxleblad da ucvlelad<br />

iTvleboda, ramdenadac es sakiTxi ”uti possidetis<br />

juri”-is principiT imarTeboda. y<strong>of</strong>ili iugoslaviis<br />

sakiTxebTan dakavSirebiT Seqmnilma<br />

saarbitraJo komisiam aSkarad dauWira mxari<br />

xuTi respublikis, maT Soris iugoslaviis federaluri<br />

respublikis sazRvrebis xelSeuxeblobas.<br />

kosovos damoukideblobis sakiTxi 1993 wlidan<br />

1999 wlamde miRebul uSiSroebis sabWos<br />

arc erT rezoluciaSi ar y<strong>of</strong>ila wamoweuli,<br />

arc iugoslaviisa da serbeTis teritoriuli<br />

mTlianobis Sesaxeb gamoTqmula mosazreba.<br />

ar arsebobs saerTaSoriso samarTlis wesi<br />

an principi, romelic moiTxovs an dasaSvebad<br />

miiCnevs iseTi regionis gamoy<strong>of</strong>as, romlis<br />

mosaxlebis winaaRmdegac adamianis uflebaTa<br />

seriozuli darRvevebi xorcieldeba. araferi<br />

icvleba im SemTxvevaSic ki, Tu adamianis uflebaTa<br />

seriozul da masiur darRvevas ltolvilTa<br />

masobrivi areuloba mohyveba Sedega d.<br />

39<br />

aSS-is saxlmwifo departamenti, `ratom aris kosovo gansxvavebuli,~<br />

ix. misamarTze www.state.gov.<br />

rogorc Sesabamisi mxareebi irwmunebian, natos<br />

mier Zalis gamoyeneba arasodes y<strong>of</strong>ila<br />

mimarTuli iugoslaviis federaluri respublikis<br />

winaaRmdeg, iugoslaviis federaluri<br />

respublikis teritoriuli mTlianobis rRvevisaken<br />

an teritoriuli dasaxlebis miRwevisken.<br />

unda gavixsenoT, rom rezolucia 1244-is<br />

miRebis dros da dokumentis miRebamde gamar-<br />

Tuli diskusiis procesSi moTxovna, romelic<br />

kosovos mosaxleobis mier kosovos statusis<br />

sam weliwadSi, referendumis safuZvelze gansazRvras<br />

iTvaliswinebda, Cavarda.<br />

rezolucia 1244-is proeqti, romelic kosovos<br />

damoukideblobis mxardasaWerad Seiqmna,<br />

arazusti da winaaRmdegobrivia. aRniSnul<br />

rezoluciaSi uary<strong>of</strong>ilia serbebis droebi-<br />

Ti y<strong>of</strong>na kosovoSi da rogorc saxelmwifoebis,<br />

ise gaerosgan iugoslaviis federaluri<br />

respublikis teritoriul mTlianobas moi-<br />

Txovs. ufro metic, rezolucia iTvaliswinebs,<br />

rom iugoslaviis federaluri respublikis<br />

da a fortiori serbeTis jarebma unda daicvan<br />

kosovos provinciis gare sazRvari.<br />

yovelive zemoTqmuli imaze metyvelebs, rom<br />

kosovos damoukideblobis momxreebs, arc erT<br />

etapze ar gamouxatavT Tanmimdevruli da kargad<br />

dasabuTebuli pozicia imis Taobaze, Tu<br />

ratom aqvs kosovos ufleba, iyos damoukidebeli.<br />

saxelmwifo departamentis argumenteb-<br />

Tan dakavSirebuli problema is gaxlavT, rom<br />

argumentebi Cveulebrivi msjelobiT aris<br />

STagonebuli da miznad ar isaxavs mtkicebulebebis<br />

warmodgenas maTi saerTaSoriso samarTlis<br />

farglebSi dasabuTebis mizni T.<br />

unda gaviTvaliswinoT kosovos mier saxelmwifoebriobis<br />

moTxovnisadmi saerTaSoriso<br />

sazogadoebis damokidebuleba 1999 wlidan<br />

natos intervenciis da rezolucia 1244-is mi-<br />

Rebis Semdeg. rezoluciaSi kvlavac gamoxatuli<br />

iyo mxardaWera iugoslaviis federaluri<br />

respublikis teritoriuli mTlianobisadmi.<br />

iugoslaviis socialisturi federaluri<br />

respublikis da SemdgomSi iugoslaviis federaluri<br />

respublikis daSlis Semdeg, aravin<br />

uWerda mxars kosovosTvis damoukidebeli<br />

saxelmwifos statusis miRebis uflebis miniWebas,<br />

1999 wels iugoslaviis federalur<br />

respublikaze natos Tavdasxmidan ahTiazaris<br />

gegmamde gasuli periodis ganmavlobaSi<br />

saxelmwifoebis an gaeros praqtikaSi araferi<br />

momxdara iseTi, rac gamoamJRavnebda iugos-<br />

119


aleqsandre oraxelaSvili<br />

laviis federaluri respublikis da Semdgom-<br />

Si serbeTis teritoriuli mTlianobis rRvevisken<br />

mimarTul damokidebulebas. gaeros<br />

misias kosovoSi igive mosazreba gaaCnda iugoslaviis<br />

federaluri respublikis da serbeTis<br />

mier teritoriuli mTlianobis Senar-<br />

Cunebis Sesaxeb 40 . mogvianebiT, 2007 wlis 21<br />

noembers miRebuli rezoluciiT 1785 (2007)<br />

gaeros sabWom `daadastura Tavisi mxardaWera<br />

y<strong>of</strong>il iugoslaviaSi konfliqtebis <strong>pol</strong>itikuri<br />

gziT mogvarebis, yvela saxelmwifos mier<br />

saerTaSoriso doneze aRiarebul sazRvrebSi<br />

suverenitetis da teritoriuli mTlianobis<br />

SenarCunebisadmi.~ ahTiazaris gegmaSic ki, rogorc<br />

qvemoT vnaxavT, SeerTebuli Statebi da<br />

kosovos damoukideblobis sxva mxardamWerebi,<br />

maT Soris serbeTis parlamenti priStinaSi 41 ,<br />

miiCnevdnen, rom kosovos damoukidebloba rekomendebuli<br />

iyo rezolucia 1244-is gadaxedvis<br />

gziT. amdenad, kosovoSi damoukideblobis<br />

calmxriv gamocxadebamde ar arsebobda normatiuli<br />

dokumenti, instituciuri winadadebac<br />

ki, romelSic gaTvaliswinebuli iqneboda<br />

kosovos damoukidebloba 1244-e rezoluciis<br />

gadaxedvis gareSe. doqtrinaluri TvalsazrisiT,<br />

yovelTvis xazgasmiT aRiniSneboda, rom<br />

kosovos damoukidebloba da gamoy<strong>of</strong>a kanonierad<br />

an dasaSvebad ar iTvleboda iugoslaviis<br />

federaluri respublikis daSlis Semdeg.<br />

kosovo gamoy<strong>of</strong>is warumatebeli mcdelobis<br />

magaliTad aris dasaxelebuli 42 .<br />

uSiSroebis sabWosaTvis ahTiazaris gegmis<br />

wardgenis Semdeg, rogorc damoukideblobis<br />

gamocxadebamde, ise mis Semdgom, saxelmwifo-<br />

Ta mosazrebebi orad gaiyo. SeerTebuli Statebi<br />

miiCnevda, rom ahTiazaris gegma kosovos<br />

damoukideblobis safuZveli unda y<strong>of</strong>iliyo 43 .<br />

40<br />

kosovoSi gaeros misiis da iugoslaviis federaluri respublikis<br />

saerTo dokumenti, miRebuli belgradSi 2001 wlis<br />

5 noembers `gaeros uSiSroebis sabWos 1244 rezoluciaSi da<br />

droebiTi TviTmmarTvelobis konstituciuri CarCos farglebSi<br />

Camoyalibebuli principebis safuZvelze. xels uwyobs<br />

kosovoeli serbebis da kosovos sxva sazogadoebebis uflebebisa<br />

da interesebis dacvas, maT Sois iugoslaviis federaluri<br />

respublikis suverenitetsa da teritoriul mTlianobas.~<br />

garda amisa, dokumenti `kidev erTxel amtkicebs, rom<br />

kosovos momaval statusTan dakavSirebuli pozicia gaeros<br />

uSiSroebis sabWos 1244 rezoluciaSi gansazRvrul mdgomareobas<br />

inarCunebs da misi Secvla SeuZlebelia TviTmmarTvelobis<br />

droebiTi institutebis mier gatarebuli RonisZiebebis<br />

saSualebiT.~<br />

41<br />

kosovos damoukideblobis calmxrivi gamocxadebis Sesaxeb<br />

ix. teqsti misamarTze , 2008 wlis 19 Tebervali.<br />

42<br />

kroufordi, ix. SeniSvna 11, 400. 407 da Semdgom.<br />

43<br />

saxelmwifo departametis dokumenti `kosovos saboloo<br />

statusi: stabilurobisa da keTildReobis mTavari gasaRebi<br />

balkaneTSi;~ SegiZliaT ixiloT misamarTze ,<br />

ruseTis gancxadebis mixedviT ki, kosovoSi<br />

damoukideblobis gamocxadebiT irRveoda<br />

`serbeTis respublikis suvereniteti, gaeros<br />

wesdeba, gaeros uSiSroebis sabWos 1244-e<br />

rezolucia, helsinkis saboloo aqtis principebi,<br />

kosovos konstituciuri CarCo da ma-<br />

Rali donis sakontaqto jgufis SeTanxmeba.~<br />

ruseTi acxadebda, rom igi<br />

`srulad uWers mxars serbeTis xelmZRvanelobis<br />

reaqcias kosovoSi mimdinare movlenebze<br />

da mis samarTlian moTxonebs qveynis<br />

teritoriuli mTlianobis aRdgenasTan dakav-<br />

SirebiT.~<br />

mosalodneli iyo, rom `gaeros misia kosovoSi<br />

da natos mier marTuli kosovos Zalebi<br />

dauyovnebliv imoqmedebdnen uSiSroebis<br />

sabWos mier miniWebuli mandatebis gansaxorcieleblad,<br />

maT Soris priStinas TviTmmarTveli<br />

institutebis gadawyvetilebis<br />

gasauqmeblad da maT winaaRmdeg mkacri administraciuli<br />

RonisZiebebis misaRebad~ 44 .<br />

faqti, rom uSiSroebis sabWom aranair RonisZiebas<br />

ar mimarTa kosovos damoukideblobis<br />

gasauqmeblad, ar niSnavs imas, rom igi<br />

mxars uWers kosovos damoukideblobas. namibiis<br />

sakonsultacio daskvnaSi, saerTaSoriso<br />

sasamarTlom xazgasmiT aRniSna Semdegi: `is<br />

faqti, rom saerTaSoriso organos konkretuli<br />

winadadeba ar miuRia, aucileblad imas ar<br />

niSnavs, rom igi am winadadebis winaaRmdegia.~ 45<br />

arsebobs aseve gamoy<strong>of</strong>is kanonierebaze<br />

racionalurobis argumentebiT msjelobis<br />

tendenciac. magaliTad, arsebobs mosazreba,<br />

rom saerTaSoriso sazogadoeba gamoy<strong>of</strong>is<br />

kanonierebas aRiarebs im SemTxvevaSi, Tu mas<br />

sxva alternativa ar aqvs, rogorc es kosovos<br />

SemTxvevaSi iyo 46 . TumcaRa racionalurobis<br />

kriteriumebi Tavisi arsiT subieqturia da am<br />

kriteriumebiT SeuZlebelia kanonierebis gansazRvra<br />

ise, rom igi yvela dainteresebuli<br />

mxarisaTvis misaRebi iyos. saerTaSoriso samarTlis<br />

normebiT, SesaZlebelia gamoy<strong>of</strong>is<br />

damtkiceba mxolod im SemTxvevaSi, Tu sa-<br />

2008wlis 23 ivnisi.<br />

44<br />

ruseTis sagareo saqmeTa ministris gancxadeba kosovos Sesaxeb,<br />

2008 wlis 17 Tebervali; SegiZliaT ixiloT misamarTze<br />

www.mid.ru (inglisurad).<br />

45<br />

uSiSroebis sabWos 276-e rezoluciis (1970) miuxedavad namibiaSi<br />

(samxreT dasavleT afrika) samxreT afrikis mudmivi arsebobis<br />

samarTlebrivi Sedegebi saxelmwifoebisaTvis, saer-<br />

TaSoriso sasamarTlos angariSebi 1971, 16 da Semdgom (36,<br />

paragrafi 69).<br />

46<br />

q. borgeni, `kosovos damoukideblobis gamocxadeba: TviTgamorkveva,<br />

gamoy<strong>of</strong>a da aRiareba,~ ASIL Insight, 2008 wlis 29<br />

Tebervali, SegiZliaT ixiloT misamarTze www.asil.org.<br />

120


saxelmwifoebrioba, aRiareba da gaeros sistema — damoukideblobis calmxrivi gamocxadeba kosovoSi<br />

marTlebrivi kriteriumebi dakmay<strong>of</strong>ilebulia<br />

da ara mxolod imitom, rom erT-erTi mxaris<br />

azriT sxva alternativa ar arsebobs.<br />

garda amisa, alternativebis arsebobis sakiTxi<br />

SeiZleba sadavo iyos. rogorc serbiam,<br />

ise sxva ramdenime saxelmwifom damoukideblobis<br />

calmxrivad gamocxadebamde mkafiod<br />

ganacxades, rom molaparakebebis SesaZlebloba<br />

amowuruli ar iyo da jer kidev SeiZleboda<br />

SeTanxmeba kosovos sakiTxTan dakavSirebiT.<br />

mizezi, ris gamoc SeTanxmeba ar moxda damoukideblobis<br />

calmxrivad gamocxadebamde,<br />

aranair kavSirSi ar aris realur mdgomareobasTan<br />

an gamosavlis povnis sirTulesTan. igi<br />

ufro kosovos albanuri xelmZRvanelobis da<br />

damoukideblobis miRebis momxre dasavluri<br />

qveynebis arakompromisuli poziciaa. rogorc<br />

kosovos albanel xelmZRvanelTa, ise dasavleTis<br />

<strong>pol</strong>itikur liderTa mier gakeTebuli<br />

gancxadebebi adreuli etapebidanve mtkice<br />

pozicias gamoxatavda kosovos damoukideblobis<br />

gardauvalobasTan dakavSrebiT 47 . amdenad,<br />

gasakviri ar unda iyos, rom kosovos<br />

albanurma xelmZRvanelobam ver moaxerxa serbeTTan<br />

realuri molaparakebebis dawyeba da<br />

ormxrivad misaRebi gamosavlis povna. molaparakebis<br />

Sedegebis prognozirebam molaparakebebs<br />

realuri safuZveli gamoacala. amdenad,<br />

usafuZvloa imis mtkiceba, rom damoukideblobis<br />

calmxrivad gamocxadebis aranairi<br />

alternativa ar arsebobda. ufro swori iqneboda<br />

imis aRiareba, rom arsebuli alternativebi<br />

Segnebulad gamoiricxa molaparakebis<br />

erTi mxaris mier sasurveli Sedegebis prognozirebis<br />

gziT.<br />

imis gaTvaliswinebiT, rom kosovos saxelmwifoebrioba<br />

Sesabamis saerTaSoriso samarTlis<br />

kriteriumebs ar emyareba, misi statusi<br />

da mdgomareoba de faqto reJimebTan dakav-<br />

Sirebuli standartebis mixedviT unda ganvixiloT.<br />

de faqto reJimi SegviZlia ganvsazRvroT<br />

rogorc saxelmwifos msgavsi organo,<br />

romelic saxelmwifos faqtobrivi efeqturobis<br />

kriteriumebs akmay<strong>of</strong>ilebs, magram ar<br />

jdeba samarTlebrivi moTxovnebis zRvrebSi.<br />

saerTaSoriso samarTalSi de faqto reJimebis<br />

kvleva iseTi intensiuri ar aris, Tavad es<br />

fenomeni ki Zalian xSirad gvxvdeba saerTaSo-<br />

47<br />

mag., safrangeTis prezidentis nikola sarkozis gancxadeba,<br />

2007 wlis 14 dekemberi, SegiZliaT ixiloT misamarTze www.<br />

nytimes.com.<br />

riso samarTlis sistemaSi. ase rom, frauvainis<br />

mier aRniSnuli Temis inovaciuri kvlevis<br />

Semdeg am sakiTxze bevri aRaraferi Tqmula.<br />

frovainma de faqto reJimi gansazRvra rogorc<br />

teritoriuli erTeuli, romelic ZiriTadi<br />

saxelmwifosgan gamoy<strong>of</strong>as cdilobs<br />

da faqtobrivi TvalsazrisiT aRwevs kidec<br />

amas, magram ver povebs saerTaSoriso aRiarebas.<br />

de faqto reJimis samarTlebrivi analizis<br />

ZiriTadi sakiTxia aqcentis gakeTeba ur-<br />

TierTobaze, romelic aRniSnul reJimsa da im<br />

saxelmwifoebs Soris arsebobs, romlebic ar<br />

aRiareben mas, rogorc saxelmwifos 48 .<br />

Tu gaviTvaliswinebT, rom kosovos serbi<br />

mosaxleoba provinciis damoukideblobis winaaRmdegia,<br />

SeiZleba arsebobdes kosovosgan<br />

serbebiT dasaxlebuli teritoriebis gamoy<strong>of</strong>is<br />

SesaZleblobac. sadavoa sakiTxi, SeuZlia<br />

Tu ara kosovos serbebiT dasaxlebul teritoriebs<br />

kosovosgan gamoy<strong>of</strong>a. is azri, rom<br />

teritorias kosovosgan gamoy<strong>of</strong>a SeuZlia, emyareba<br />

mosazrebas, romlis Tanaxmadac, kosovo<br />

damoukidebeli saxelmwifoa saerTaSoriso<br />

samarTlis normebiT. bolo dros kosovos danawevrebis<br />

azri <strong>pol</strong>itikur wreebSic gaCnda,<br />

Tumca es azri sakiTxTan dakavSirebiT arsebul<br />

saerTaSoriso samarTlebriv poziciasTan<br />

SesabamisobaSi ar modis.<br />

realurad ufro mniSvnelovania kiTxva -<br />

SeuZliaT Tu ara kosovos serbebiT dasaxlebul<br />

teritoriebs arseboba serbeTis mmar-<br />

Tvelobis qveS ganagrZon? am kiTxvaze pasuxi<br />

dadebiTia, rac imas niSnavs, rom kosovos danawevrebis<br />

safrTxe ar emuqreba, Tu igi serbe-<br />

Tisgan aRniSnul sakiTxTan dakavSirebiT Tanxmobas<br />

miiRebs. meore mxriv, igulisxmeba, rom<br />

kosovos garkveul teritoriebze serbeTma<br />

SeiZleba faqtobrivad gamoiyenos mmarTvelobiTi<br />

funqciebi, magaliTad, am teritoriebze<br />

serbeTis arCevnebis Catarebis gziT.<br />

IV. kosovoSi damoukideblobis<br />

calmxrivi gamocxadeba rogorc<br />

precedenti<br />

Tu gaviTvaliswinebT, rom kosovos damoukideblobis<br />

samarTlebrivi safuZveli saerTa-<br />

Soriso samarTlis normebiT ver damtkicdeba,<br />

hipoTeturia sakiTxi - SeuZlia Tu ara mas<br />

precedenti Seqmnas sxva separatistuli te-<br />

48<br />

i.a. frovaini, Das de facto- Regime im Volkerrecht, 1968, 6-7.<br />

121


aleqsandre oraxelaSvili<br />

ritoriuli erTeulebisaTvis. xSirad keTdeba<br />

<strong>pol</strong>itikuri gancxadebebi, sadac xazgasmulia<br />

kosovos SemTxvevis Tavisebureba. amitomac,<br />

albaT marTebulia ganvixiloT Semdegi saki-<br />

Txi: Tu kosovos kanonierad mieca saxelmwifoebriobis<br />

miRebis ufleba, SeiZleba Tu ara<br />

misi mdgomareoba unikaluri iyos da rogorc<br />

precdentma, gavlena ar moaxdinos sxva msgavs<br />

situaciebze.<br />

ramdenadac kosovos damoukideblobis iuridiuli<br />

Zala mis kanonierebazea damokidebuli,<br />

kosovos mdgomareobis unikalurobis<br />

arguments konceptualuri problema gaaCnia,<br />

ramdenadac igi winaaRmdegobaSi modis kanonis<br />

Tanabrad gamoyenebis mosazrebasTan. arguments<br />

praqtikuli problemac gaaCnia, rac<br />

imaSi mdgomareobs, rom mas mxolod kosovos<br />

damoukideblobis momxreebi iziareben.<br />

Tu saerTaSoriso samarTlis normebiT kosovos<br />

SemTxvevis gansakuTrebuloba misaRebad<br />

CaiTvleba, es teritoriuli erTeulis<br />

gamoy<strong>of</strong>is uflebis gansakuTrebul garemoebebSi<br />

aRiarebis, magram mainc aRiarebis<br />

tolfasi iqneba. upirvles yovlisa, jer mtkicebulebebiT<br />

unda dadasturdes, rom ase-<br />

Ti ufleba arsebobs, rac, rogorc zemoT<br />

vnaxeT, SeuZlebelia. magram, es SesaZlebelic<br />

rom iyos, misi gansakuTrebulobis damtkiceba<br />

kidev erTi problematuri sakiTxi iqneba<br />

im TvalsazrisiT, rom moiTxovs damtkicdes<br />

- ratom eniWeba erT teritoriul erTeuls<br />

mniSvnelovani saerTaSoriso kanonieri ufleba,<br />

meores ki - ara. frenkis mosazrebiT, Tu<br />

saerTaSoriso samarTlis normebSi gamoy<strong>of</strong>is<br />

ufleba gaTvaliswinebulia, saeWvoa rom am<br />

uflebis eqskluziurad ms<strong>of</strong>lios erTi nawilisTvis<br />

miniWeba samarTliani iyos 49 .<br />

`kosovos mdgomareobasTan dakavSirebuli<br />

faqtorebis uCveulo erToblioba - maT Soris<br />

iugoslaviis daSlis konteqsti, eTnikuri<br />

wmendis istoria da kosovos moqalaqeTa winaaRmdeg<br />

Cadenili danaSaulebi, gaeros administraciis<br />

xangrZlivi periodi mxolod<br />

kosovoSi arsebobda da, amdenad, mas gansaku-<br />

Trebuli SemTxvevis statuss aniWebs. kosovo<br />

ar SeiZleba dResdReobiT ms<strong>of</strong>lioSi arsebuli<br />

sxva romelime mdgomareobis precedentad<br />

CavTvaloT.~ 50<br />

49<br />

franki, ix. SeniSvna 18, 160.<br />

50<br />

saxelmwifo mdivnis, kondoliza raisis gancxadeba, `aSS<br />

kosovos damoukidebel saxelmwifod aRiarebs,~ 2008 wlis<br />

18 Tebervali. SegiZliaT ixiloT misamarTze www.state.gov;<br />

Tumca es sakiTxisadmi arsebuli erTaderTi<br />

midgoma rodia. ruseTma aSkarad gamoxata winaaRmdegoba<br />

SeerTebuli Statebis mier kosovos<br />

gansakuTrebul SemTxvevad gamocxadebas-<br />

Tan dakavSirebiT da iwinaswarmetyvela, rom<br />

amas jaWvuri reaqcia mohyveboda 51 .<br />

ruseTis sagareo saqmeTa ministri eWvs gamoTqvamda,<br />

rom<br />

`amerikuli Tezisi kosovos SemTxvevis unikalurobis<br />

Sesaxeb<br />

namdvilad moraluria, ramdenadac igi gulisxmobs,<br />

rom zogierT<br />

teritoriul erTeuls SeiZleba mivaniWoT<br />

saxelmwifoebrioba,<br />

zogs ki _ ara~ 52 .<br />

saerTod, Taviseburebis (sui generi) Sesaxeb<br />

gancxadebis gakeTeba did sifrTxiles moi-<br />

Txovs. aseTi argumenti dasaSvebia mxolod<br />

materialuri mtkicebulebebis safuZvelze,<br />

rac Sesabamisi mdgomareobis gansakuTrebul<br />

xasiaTs amtkicebs. praqtikulad, mecnierTa,<br />

iuriskonsulTa an <strong>pol</strong>itikosTa mier aRniSnuli<br />

frazis gamoyeneba xSirad motivirebulia<br />

sakuTari poziciis dasasabuTeblad sxva<br />

saSualebis ararsebobis dros. samarTlebrivi<br />

usafrTxoebis, gamWvirvalobisa da prognozirebadobis<br />

ganxilva upiratesad dawesebuli<br />

samarTlebrivi kategoriebis mniSvnelobis<br />

ganxilvas moiTxovs. igulisxmeba kategoriebi,<br />

igive midgoma daadastura italiis mTavrobamac, rac sagareo<br />

saqmeTa ministris, masimo dalemas gancxadebam daadastura,<br />

2008 wlis 18 Tebervali; gaerTianebuli samefos, safrange-<br />

Tis, germaniisa da italiis msgavsi poziciebi warmodgenilia<br />

reinoldsTan, ix. SeniSvna 2; gaerTianebuli samefos sagareo<br />

saqmeTa mdivnis, devid milibendis msgavsi gancxadeba warmodgenilia<br />

statiaSi `gaeroSi azrTa sxvadasxvaobaa kosovos<br />

sakiTxis ganxilvasTan dakavSirebiT,~ 2008 wlis 18 Tebervali.<br />

SegiZliaT ixiloT misamarTze news.bbc.co.uk.<br />

51<br />

ruseTis prezidentis presmdivnis moadgilis gancxadeba,<br />

2008 wlis 20 Tebervali; ruseTis sagareo saqmeTa ministrma<br />

jaWvuri reaqciis gardauvaloba iwinaswarmetyvela. reinoldsi,<br />

ix. SeniSvna 2; manamde ki ruseTis sagareo saqmeTa<br />

ministrma ganacxada, rom Tu SerTebul Statebs an gaer-<br />

Tianebul samefos surT kosovos damoukidebloba ixilon da<br />

sxva separatistul teritoriul erTeulebs uTxran, rom es<br />

maTTvis precedents ar qmnis, es ubralod ar gaamarTlebs.<br />

RIAN-is informacia, 2007 wlis 13 dekemberi, ix. misamarTze<br />

www.rian.ru; premier-ministris moadgile ivanovi darwmunebuli<br />

iyo, rom kosovo precedenti iyo da mas jaWvuri reaqcia<br />

aucileblad mohyveboda, sxva separatistebi, ra Tqma<br />

unda, ikiTxavdnen, ra upiratesoba hqonda kosovos maTTan<br />

SedarebiT; 2008 wlis 19 Tebervali; ix. misamarTze www.rian.<br />

ru; agreTve ix. `ruseTis sagareo saqmeTa saministros <strong>of</strong>icialuri<br />

warmomadgenlis dakvirvebis Sedegebi,~ 2008 wlis<br />

20 Tebervali, sagareo saqmeTa saministros informacia, ix.<br />

misamarTze www.mid.ru.<br />

52<br />

ruseTis sagareo saqmeTa saministros informaciisa da presis<br />

departamenti, `saxelmwifo mdivnis, nikolas bernsis mier<br />

kosovosTan dakavSirebiT aSS-is SeniSvnebis Sesaxeb dasmul<br />

mediakiTxvebze gakeTebuli komentari,~ 2008 wlis 24 Tebervali,<br />

ix. misamarTze www.mid.ru.<br />

122


saxelmwifoebrioba, aRiareba da gaeros sistema — damoukideblobis calmxrivi gamocxadeba kosovoSi<br />

romlebzec saerTaSoriso sazogadoebis wevri<br />

saxelmwifoebi amyareben imeds.<br />

kosovos SemTxvevis gansakuTrebulobis argumenti<br />

am TvalsazrisiT wamoyenebul nebismier<br />

sxva argumentze ufro araTanmimdevruli<br />

da problematuria, radganac gansakuTrebulobis<br />

argumenti aucileblad gulisxmobs<br />

saerTaSoriso samarTlis gansxvavebuli saxiT<br />

gamoyenebas kosovos mimarT. es ki diskriminaciaa<br />

im teritoriul erTeulebs Soris,<br />

romlebic saxelmwifoebriobisken miiswrafvian.<br />

amdenad, mosazreba kosovos SemTxvevis<br />

Taviseburebis Sesaxeb ara marto arsebul mtkicebulebebs<br />

ewinaaRmdegeba, aramed saerTa-<br />

Soriso samarTlis aradiskriminaciul gamoyenebasac.<br />

ase rom, saerTaSoriso sazogadoebaSi verc<br />

samarTlebrivi da verc <strong>pol</strong>itikuri TvalsazrisiT<br />

ver SeTanxmdnen, kosovos damoukideblobis<br />

kanonier Sedegad miCnevis SemTxvevaSi,<br />

iqneba Tu ara kosovos SemTxveva unikaluri<br />

da Seqmnis Tu ara igi precedents. Sedegad,<br />

saxelmwifoTa TiToeulma jgufma momavalSi<br />

<strong>pol</strong>itikur doneze ise unda ganixilos esa<br />

Tu is sakiTxi, rogorc Tavad CaTvlis saWirod<br />

da ar unda gaiTvaliswinos saxelmwifoTa<br />

sxva jgufis mosazrebebi. ar SeiZleba<br />

davuSvaT, rom sxva saxelmwifoebma - gansaku-<br />

TrebiT ki iseTma saxelmwifoebma, romlebic<br />

miznad isaxaven kosovos SemTxvevis precedentad<br />

miCnevas - sxva teritoriul erTeulebTan<br />

dakavSirebiT igivenairad imoqmedon imis gamo,<br />

rom ar arsebobs SeTanxmebuli saerTo pozicia<br />

kosovos SemTxvevis unikulorobasTan mimarTebaSi.<br />

saerTaSoriso samarTlis TvalsazrisiT,<br />

mizezi, ris gamoc ar SeiZleba kosovom precedenti<br />

Seqmnas separatistuli regionebisaTvis,<br />

is aris, rom saxelmwifoebriobasTan<br />

dakavSirebiT misi moTxovna damoukideblobis<br />

saerTaSoriso doneze moTxovnasa da gamocxadebas<br />

ar emyareba. ase rom ar iyos da samarTlebrivi<br />

mdgomareoba sxva saxelmwifosagan<br />

Tanxmobis gareSe gamoy<strong>of</strong>ili teritoriis<br />

saxelmwifoebriobis aRiarebis saSualebas<br />

iZleodes, maSin ver gamovricxavdiT, rom kosovo,<br />

rogorc precedenti, gavlenas moaxdenda<br />

sxva separatistul regionebze. saerTaSoriso<br />

samarTalis normebiT rom saxelmwifosgan teritoriis<br />

calmxrivad gamoy<strong>of</strong>a dasaSvebad<br />

iyos miCneuli, maSin es SesaZlebeli iqneboda<br />

yvela im teritoriuli erTeulisaTvis, romelic<br />

gamoy<strong>of</strong>isken miiswrafvis. TumcaRa samarTlebrivi<br />

argumentis logikuroba yovel-<br />

Tvis naTlad gasagebi ar aris separatistuli<br />

erTeulebis elitaruli wreebisaTvis. maT-<br />

Tvis faqtobrivad yvelaze mniSvnelovania kosovo<br />

imarTebodes rogorc serbeTisagan damoukidebeli<br />

erTeuli, romelsac mxars uWers<br />

uamravi saxelmwifo da evrokavSiri. amrigad,<br />

kosovos `Taviseburi xasiaTis~ strategia<br />

SeiZleba bumerangiviT moutrialdes maT, vinc<br />

es strategia Seqmna. imisda miuxedavad, kosovo<br />

damoukideblobas miaRwevs Tu ara saer-<br />

TaSoriso samarTlis normebis Sesabamisad,<br />

sxva separatistuli regionebi SeiZleba gaer-<br />

Tiandnen TavianTi de faqto damoukideblobis<br />

Sesacvlelad. es ki namdvilad ar Sedis im<br />

saxelmwifoTa interesebSi, romlebic kosovos<br />

damukideblobas uWeren mxars. aSkaraa, rom<br />

isini, vinc kosovos sakiTxTan dakavSirebiT<br />

did enTuziazms avlenen, mxars ar dauWeren<br />

movlenebis amgvar ganviTrebas, magram movlenaTa<br />

msvlelobis Secvlas ramdenad SeZleben,<br />

es kidev sxva sakiTxia.<br />

aRniSnuli problemis arsi Zalian kargad<br />

gamoxata serbeTis sagareo ministrma Tavis<br />

uimedo, magram zust gancxadebaSi, romelic<br />

evrokavSiris xelmZRvanelTa mier kosovos<br />

unikalur SemTxvevad ganxilvis sapasuxod<br />

gaakeTa: `nuTu romelime Tqvengani namdvilad<br />

fiqrobs, rom, Tu ityvis, Kkosovo gansaku-<br />

Trebuli SemTxvevaao, es asec iqneba? nuTu<br />

ggoniaT, rom es yvelaferi saerTaSoriso sistemis<br />

stabilurobasa da usafrToxebaze ar<br />

imoqmedebs mxolod imitom, rom Tqven ambobT<br />

ase~ 53 ?<br />

jerjerobiT am kiTxvaze aravis gaucia pasuxi.<br />

Tu gaviTvaliswinebT, rom ar arsebobs<br />

saerTo mosazreba imasTan dakavSirebiT, Tu<br />

ratom aris kosovos SemTxveva unikaluri,<br />

rasac dasavleTis qveynebi mtkiced uWeren<br />

mxars, unda daisvas kiTxva: ra faqtorebi<br />

da argumentebi ganapirobeben maT mier kosovos<br />

SemTxvevis unikalurobis mtkicebas?<br />

gansakuTrebiT sainteresoa ra faqtorebis<br />

safuZvelze uWeren isini mxars kosovos damoukideblobas,<br />

miuxedavad imisa, rom mTeli<br />

rigi saxelmwifoebi am damoukideblobas mkve-<br />

53<br />

l. kubosova, `serbeTis sagareo saqmeTa ministri acxadebs,<br />

rom evrokaviSiri samarcxvinod moqmedebs kosovosTan dakavSirebiT,~<br />

2008 wlis 21 Tebervali, ix. misamarTze www.euobserver.com.<br />

123


aleqsandre oraxelaSvili<br />

Trad ewinaaRmdegebian da ar arsebobs SeTanxmeba<br />

am sakiTxze; ramdenad Seesabameba maTi<br />

mosazreba kosovos damoukideblobis kanonierebis<br />

Sesaxeb saerTaSoriso samarTlis normebs;<br />

kosovos damoukideblobis mxardamWerTa<br />

poziciis erT-erTi motivacia SeiZleba saer-<br />

TaSoriso samarTlis evrocentristul gagebasTan<br />

iyos dakavSirebuli.<br />

evropis saerTaSoriso samarTali me-18 da<br />

me-19 saukuneSi warmoadgenda mosazrebas,<br />

romelic gulisxmobda evropis upiratesobas<br />

danarCen ms<strong>of</strong>liosTan SedarebiT. es yovel-<br />

Tvis midgoma iyo da ara realoba. am mosazrebis<br />

mixedviT, evropuli/dasavluri midgomebi<br />

logikurad ufro ukeTesia saerTaSoriso samarTlis<br />

gansazRvrisa da gamoxatvis TvalsazrisiT,<br />

vidre danarCeni ms<strong>of</strong>lios midgomebi.<br />

amitomac evropul/dasavlur erebs SeeZloT<br />

danarCeni ms<strong>of</strong>liosTvis daewesebinaT saerTa-<br />

Soriso samarTlebrivi normebi, aseve SeeZloT<br />

araevropuli erebi saerTaSoriso samarTlis<br />

sferoSi arc ki gaeTvaliswinebinaT 54 . bolo<br />

ramdenime aTwleulis ganamvlobaSi evropuli<br />

saerTaSoriso samarTlis ideas bevri momxre<br />

hyavda, Tumca es sajarod aravis gamouxatavs.<br />

rac Seexeba kosovos, Tu ms<strong>of</strong>lioSi miRweul<br />

ar iqna SeTanxmeba imasTan dakavSirebiT, rom<br />

SesaZlebelia suverenuli saxelmwifodan teritoriis<br />

gamoy<strong>of</strong>a, misi damoukideblad gamocxadeba<br />

da Tu garkveuli qveynebi mainc da-<br />

JinebiT ganagrZoben mtkicebas, rom aRniSnul<br />

sakiTxTan dakavSirebiT maTi dadebiTi pozicia<br />

saerTaSoriso samarTlis normebs Seesabameba,<br />

maSin aSkara iqneba, rom maTi midgoma gamoxatavs<br />

mcdelobasa da ambicias - moaxdinon<br />

saerTaSoriso samarTlis safuZvlebis reorganizacia<br />

an xelaxali interpretacia, miuxedavad<br />

imisa, rom am sakiTxze saerTaSoriso sazogadoebaSi<br />

erTiani mosazreba ar arsebobs.<br />

es imas niSnavs, rom evropuli saerTaSoriso<br />

samarTlis ideologia SeiZleba erT-erTi<br />

faqtori iyos imaTgan, romlebic aZliereben<br />

`kosovos enTuziazistebis~ midgomas kosovos<br />

irgvliv samarTlebrivi poziciis konsolidaciisadmi,<br />

imisda miuxedavad, danarCeni ms<strong>of</strong>lio<br />

eTanxmeba amas Tu ara. saqme is ki ar<br />

aris, rom arsebobs pirdapiri mtkicebuleba,<br />

rom kosovos magaliTze dasavluri saxelmwifoebi<br />

evropuli saerTaSoriso samarTlis<br />

54<br />

ix. analizi: a. oraxelaSvili, `evropuli saerTaSoriso<br />

samarTlis idea~, EJIL17 (2006), 315 da Semdgom.<br />

ideologiis aRdgenas cdiloben (gansaku-<br />

TrebiT evokavSiris mier kosovos aRiarebis<br />

ararsebobis gaTvaliswinebiT), aramed rTulia<br />

mixvde, Tu ara es, sxva ra motivacia an<br />

ideologia SeiZleba amoZravebdes dasavlur<br />

qveynebs.<br />

kosovos Semdgom jaWvuri reaqciis SesaZlebloba<br />

SeiZleba ramdenime konteqstSi ganxorcieldes.<br />

bosnia da hercogovinisgan bosniis<br />

mTavrobasTan erTad, 1995 wlis deitonis samSvidobo<br />

xelSekrulebis safuZvelze, umaRlesi<br />

warmomadgenlobis mier marTuli srpskas<br />

respublikis gamoy<strong>of</strong>a amJamad <strong>pol</strong>itikuri<br />

dRis wesrigis centralur sakiTxs ar warmoadgens.<br />

TumcaRa Semdgomi xuTi wlis ganmavlobaSi<br />

<strong>pol</strong>itkuri garemoebebis SedarebiTi<br />

cvlilebis SemTxvevaSi, sprskas respublikam<br />

SeiZleba kosovos precedenti gamoiyenos<br />

da damoukidebloba gamoacxados saraevoSi.<br />

amgvarad, gamoy<strong>of</strong>is faqtobrivi warmateba<br />

damokidebuli iqneba imaze, Tu ramdenad iqneba<br />

EUFOR mzad, ibrZolos bosniasa da hercogovinis<br />

erTianobis SesanarCuneblad da ra<br />

donis mxardaWeras moipovebs separatistuli<br />

srpskas respublika saerTaSoriso doneze.<br />

sazogadoebrivi azris gamokiTxva adasturebs,<br />

rom kosovosSi damoukideblobis<br />

calmxrivi gamocxadeba udavod gamoiwvevs<br />

SemdgomSi separatistTa gaaqtiurebas da SesaZloa,<br />

aseTi saxis qmedebebma ufro Zlieri<br />

saerTaSoriso mxardaWera povon. gamokiTxvis<br />

Sedegebi aseve cxady<strong>of</strong>s, rom evropelTa<br />

umetesobis azriT, tibeti CineTis mmarTvelobis<br />

qveS didxans aRar gaCerdeba 55 . aSkaraa, rom<br />

sazogadoebrivi damokidebuleba pirdapir<br />

ar aisaxeba samTavrobo <strong>pol</strong>itikaSi, rac CineTSi<br />

kidev ufro nakleb savaraudoa saer-<br />

TaSoriso urTierTobebSi CineTis statusisa<br />

da Zalauflebis gaTvaliswinebiT. SesaZloa<br />

prognozireba sasargeblo praqtika ar aris,<br />

magram is faqti, rom Sesabamis qveynebSi mosaxleobis<br />

umetesoba mxars uWers separatizms,<br />

zrdis albaTobas, rom ama Tu im SemTxvevaSi<br />

Sesabamisi saxelmwifoebi SeiZleba mzad iyvnen<br />

mxari dauWiron gamoy<strong>of</strong>is SemTxvevebs.<br />

V. kosovos aRiareba da misi<br />

55<br />

britaneTSi am mosazrebas iziarebs mosaxleobis 53 procenti,<br />

germaniasa da italiaSi _ mosaxleobis ori mesamedi; ix.<br />

Financial Times, 2008 wlis 17 maisi/18 maisi.<br />

124


saxelmwifoebrioba, aRiareba da gaeros sistema — damoukideblobis calmxrivi gamocxadeba kosovoSi<br />

Sedegebi<br />

ramdenime qveynis mier kosovos aRiarebas<br />

Zalian male mohyva damoukideblobis calmxrivi<br />

gamocxadeba priStinaSi. 2008 wlis 18<br />

Tebervals SeerTebulma Statebma formalurad<br />

aRiara kosovo rogorc `suverenuli da<br />

damoukidebeli saxelmwifo~ 56 . manamde da SemdegSic<br />

kosovos aRiarebaze Tanxmoba ganacxada<br />

evrokavSiris ramdenime wevrma saxelmwifomac,<br />

maT Soris gaerTianebulma samefom, germaniam<br />

da italiam. saerTod, kosovo daaxloebiT<br />

ocdaaTma saxelmwifom aRiara. serbeTma<br />

elCebi gamoixmo ramdenime qveynidan, romlebmac<br />

kosovo aRiares 57 . kosovos aRiarebisgan<br />

Tavi Seikava ramdenime saxelmwifom, maT Soris<br />

evrokavSiris werma saxelmwifoebma, rogoric<br />

aris espaneTi, kviprosi, portugalia, rumineTi,<br />

slovakeTi da saberZneTi. evrokavSirs,<br />

rogorc mTlianad organizacias, ar SeeZlo<br />

gamoexata Tavisi midgoma kosovos damoukideblobisadmi<br />

58 . zogierTma sxva saxelmwifom,<br />

rogoric aris israeli, gadawyvita ar damdgariyo<br />

maTTan, vinc kosovos damoukidebloba<br />

aRiara 59 . mTavaria ganisazRvros, mesame saxelmwifoTa<br />

mier aRiareba gavlenas moaxdens Tu<br />

ara separatistTa mier damoukideblobis calmxrivi<br />

aRiarebis kanonierebaze.<br />

arsebobs mosazreba, rom kosovos damoukideblobis<br />

gamocxadebas `koordinacias uwevs<br />

da mxars uWers saerTaSoriso sazogadoebis<br />

mniSvnelovani nawili. es ki mocemul SemTxvevas<br />

gamoy<strong>of</strong>is `uflebis~ sxva moTxovnebisagan<br />

ganasxvavebs~ 60 . aRniSuli argumenti gulisxmobs,<br />

rom aRiarebas SeuZlia gadamwyveti<br />

roli Seasrulos teritoriuli erTeulis<br />

mier saxelmwifoebriobis moTxovnis kanonierebis<br />

gansazRvraSi. am mosazrebasTan dakav-<br />

Sirebuli konceptualuri problema is aris,<br />

rom igi ar iTvaliswinebs saxelmwifoebriobasTan<br />

dakavSirebul moTxovnebs, Tuki mesame<br />

saxelmwifoebi mainc aRiareben teritoriul<br />

erTeuls, romelic am moTxovnebs ver akmay<strong>of</strong>ilebs.<br />

amave dros, mosazreba, rom ramdenime<br />

saxelmwifos mier aRiarebuli teritoriuli<br />

56<br />

`aSS kosovos damoukidebel saxelmwifod aRiarebs,~ 2008<br />

wlis 18 Tebervali, ix. misamarTze www.pristina.usmission.gov.<br />

57<br />

`serbeTma aSS-dan elCi gamoixmo,~ BBC informacia, 2008<br />

wlis 19 Tebervali, ix. misamarTze news.bbc.co.uk.<br />

58<br />

e. vuCeva, `kosovos damoukideblobis aRiarebasTan dakavSirebiT<br />

evrokavSiri patiosnad ar iqceva,~ 2008 wlis 18<br />

Tebervali, SegiZliaT ixiloT misamarTze www.euobserver.com.<br />

59<br />

RIAN-is informacia, 2008 wlis 19 Tebervali.<br />

60<br />

borgeni, ix. SeniSvna 45.<br />

erTeulis damoukidebloba SeiZleba unikaluri<br />

SemTxveva iyos da precedentis saxiT<br />

gavlena ar moaxdinos sxva saxelmwifoebze,<br />

konceptualurad dausabuTebelia. sxva separatisti<br />

teritoriuli erTeulebic SeiZleba<br />

mogvianebiT mesame saxelmwifoebma aRiaron;<br />

zemoaRniSnuli Tezisis Tanaxmad, es SemTxvevebic<br />

unikaluri iqneba da sabolood miviRebT<br />

unikalur movlenaTa jaWvs.<br />

is faqti, rom kosovos damoukidebloba<br />

ramdenime saxelmwifom aRiara, udavod erTerTi<br />

argumentia damoukideblobis momxreTa<br />

arsenalSi. ra mniSvnelobac ar unda gaaCndes<br />

kosovos damoukideblobas, ubralod faqtia,<br />

rom kosovo saerTaSoriso sazogadoebis<br />

udidesma nawilma ar aRiara. uSiSroebis<br />

sabWom uari ganacxada kosovos damoukideblobis<br />

mxardaWeraze da sakiTxTan dakavSirebiT<br />

saerTaSoriso sazogadoebaSi mosazrebebi<br />

mkveTrad gaiyo.<br />

saerTaSoriso samarTalSi aRiarebis koncefcia<br />

da mniSvneloba winaaRmdegobrivia. aRiareba<br />

dakavSirebulia sxvadasxva sakiTxTan,<br />

rogoric aris iuridiul pirTa statusi,<br />

uflebebi da upiratesobebi saerTaSoriso samarTlebriv<br />

sistemaSi. meore mxriv, aRiarebis<br />

mniSvneloba kidev ufro izrdeba im faqtis<br />

gamo, rom saerTaSoriso samarTlebriv sistemaSi<br />

ar arsebobs centralizebuli mmarTveloba,<br />

romelic gamoaqveynebda Sesabamis teritoriul<br />

erTeulTa statussa da uflebebs.<br />

meore mxriv, zogierTi mesame mxaris msjeloba<br />

aRniSnul sakiTxTan dakavSirebiT, SeiZleba<br />

Sesabamis statussa da poziciaze miuTiTebdes.<br />

saerTaSoriso mmarTvelobis ararsebobis<br />

gamo, aRiarebis mniSvneloba SezRudulad<br />

unda CaiTvalos Sesabamisi teritoriuli er-<br />

Teulis statusisa da uflebebis gansazRvris<br />

TvalsazrisiT. igive mdgomareobaa im SemTxvevaSic<br />

ki, rodesac arsebobs saxelmwifoebriobis<br />

faqtobrivi da iuridiuli kriteriumebi<br />

imisaTvis, rom ganvsajoT, miaRwia Tu ara<br />

saxelmwifoebriobas Sesabamisma teritoriulma<br />

erTeulma.<br />

netav damoukideblobis aRiareba jadosnuri<br />

saSualeba xom ar aris saxelmwifos Sesaqmnelad<br />

an iseTi teritoriuli erTeulis<br />

saxelmwifoebriobis konsolidaciisaTvis, romelsac<br />

saxelmwifoebriobis ufleba ar aqvs?<br />

aRiareba ubralod saxelmwifoebriobis kanonierad<br />

dawesebas mohyveba. igi saxelmwifoe-<br />

125


aleqsandre oraxelaSvili<br />

briobis kriteriumi ar aris da, amdenad, mis<br />

safuZvelze ar ganisazRvreba Sesabamis teritoriul<br />

erTeuls namdvilad gaaCnia Tu ara<br />

saxelmwifoebriobis miRebis ufleba. kroufordis<br />

dasabuTeba cxady<strong>of</strong>s, rom aRiarebas<br />

gadamwyveti mniSvneloba ar gaaCnia,<br />

`Tu saxelmwifos aRiarebas gadamwyveti<br />

mniSvneloba aqvs, maSin Zalian Znelia imis<br />

mixvedra, Tu romeli aRiarebaa arakanonieri<br />

da SeuZlebelia imis garkveva, Tu romeli<br />

aRiarebaa Zaladakarguli. aRiarebis garkveuli<br />

aqtebis gauqmeba praqtikaSi miRebulia da<br />

es sworic aris. winaaRdeg SemTxvevaSi, aRiareba<br />

iqneboda intervenciis alternatiuli<br />

forma, potenciurad yovelTvis SesaZlebeli<br />

da aSkarad udavo~.<br />

garda amisa, `saxelmwifoebriobis Semowmebas<br />

aRiarebis aqtTan araviTari kavSiri ar unda<br />

hqondes.~ kroufordi miiCnevs, rom calkeuli<br />

saxelmwifos mier damoukideblobis gamocxadeba<br />

saxelmwifoebriobis kanonierebas ar ganapirobebs<br />

61 .<br />

aRiarebis arsebobas arc Sesabamisi teritoriuli<br />

erTeulis statusis SenarCuneba<br />

SeuZlia. amis naTeli magaliTia vietnami,<br />

romelmac aTeulobiT aRiareba moipova, iyo<br />

gaeros specialuri saagentoebis wevri da<br />

daaxloebiT ori aTwleulis ganmavlobaSi gaeros<br />

generaluri asambleis mxardaWeriT sargeblobda<br />

rogorc wevri, romelsac gaeroSi<br />

Sesvlis ufleba gaaCnda 62 . magram, daaxloebiT,<br />

oci wlis Semdeg samxreT vietnami ise gaqra,<br />

TiTqos misi aRiarebebi arc arsebula, cota<br />

gansxvavebul, magram mainc msgavs konteqstSi,<br />

saerTaSoriso sasamarTlom aRmosavleT timori<br />

TviTgamorkvevis nawilad gamoacxada indoneziis<br />

mier misi aneqsiis da ramdenime saxelmwifos<br />

mier misi aRiarebis fonze. aRmosavleT<br />

timori ramdenime saxelmwifom aRiara 63 .<br />

argumenti, rom mesame saxelmwifoTa mier<br />

kosovos aRiareba ZiriTadi komponentia, romelic<br />

misi damoukideblobis samarTlebriv<br />

safuZvls Seadgens, emyareba Teziss, romlis<br />

Tanaxmadac, aRiareba dafuZnebiTi xasiaTisaa.<br />

aRiarebisadmi deklaratoruli midgoma<br />

gulisxmobs imas, rom upirvelesad gamoy<strong>of</strong>a<br />

unda iyos kanonieri da mxolod mas Semdeg<br />

unda moxdes mesame saxelmwifoTa mier<br />

61<br />

kroufordi, SeniSvna 11,21.<br />

62<br />

j.n. muri, `vietnamis respublikisadmi samxedro mxardaWeris<br />

kanoniereba~, AJIL 61 (1967), da Semdgom (24 da Semdgom).<br />

63<br />

saerTaSoriso sasamarTlos angariSebi, 1995, paragrafi 36.<br />

misi aRiareba. aRniSnuli midgomis Tanaxmad,<br />

SeuZlebelia im teritoriuli erTeulis kanonierad<br />

aRiareba, romlis damoukidebloba<br />

saerTaSoriso samarTals ar Seesabameba. sxva<br />

sityvebiT rom vTqvaT, aRiarebis safuZvelze<br />

damoukidebeli saxelmwifo ver Seiqmneba 64 .<br />

dafuZnebiTi Teoria didi xania moZvelebulad<br />

CaTvales da saxelmwifo praqtikaSi<br />

mas aSkarad aRaravin uWers mxars 65 . 1991 wels<br />

bosnia-hercogovinasa da xorvatiis aRiarebis<br />

TvalsazrisiT, evrokavSiri Seecada dafuZnebiTi<br />

Teoria gamoeyenebina imis gaTvaliswinebiT,<br />

rom es ori teritoriuli erTeuli jer<br />

saxelmwifoebriobis moTxovnebs ver akmay<strong>of</strong>ilebda<br />

66 . Tumca badintaris komisiam xazgasmiT<br />

aRniSna, rom mocemulTagan arc erTi SemTxveva<br />

ar warmoadgenda separatistuli regionis<br />

aRiarebas. meore mxriv, rogorc frauvaini<br />

marTebulad aRniSnavs, aRiarebis deklaratoruli<br />

Teoria gamosadegi ar aris, radgan mas<br />

ar SeuZlia de faqto reJimis kanoniereba 67 axsnas.<br />

Tuki vinme sakuTar Tavs kanonmdeblad<br />

ar CaTvlis, maSin mesame saxelmwifoTa mier<br />

saxelmwifoebriobis aRiareba upirvelesad kanonierebasTan<br />

aris dakavSirebuli 68 .<br />

dugardi da raiki amtkiceben, rom, maSin<br />

rodesac gamoy<strong>of</strong>a gamarTlebuli ar aris<br />

teritoriuli mTlianobis TviTgamorkvevaze<br />

maRla dayenebis tendenciis gamo, evrokavSirs<br />

SeuZlia separatist teritoriul erTeuls<br />

koleqtiuri aRiareba mianiWos 69 . Tumca individualuri<br />

saxelmwifos mier aRiarebas gansakuTrebuli<br />

mniSvneloba ar gaaCnia da mas<br />

saxelmwifos dafuZneba ar SeuZlia, magram es<br />

SesaZlebelia koleqtiuri aRiarebiT. amdenad,<br />

koleqtiuri aRiareba eswrafvis sakanonmdeblo<br />

gavlenis mopovebas, rac antiTeturi<br />

pretenziaa saerTaSoriso marTlwesrigis ZiriTad<br />

TvisebebTan mimarTebaSi. realurad,<br />

koleqtiuri aRiarebis kanoniereba imave kriteriumebiT<br />

imarTeba, riTac individualuri<br />

64<br />

marTalia, musgreivi amtkicebs, rom deklaratoruli<br />

Teoriis miReba aucileblad gulisxmobs gamoy<strong>of</strong>is `Sida<br />

Teoriis~ miRebas (musgreivi, ix. SeniSvna 11, 195), es ar aris<br />

deklaratoruli Teoriis mniSvnelovani maxasiaTebeli, rac<br />

aucileblad unda gaviTvaliswinoT im teritoriuli er-<br />

Teulebis SemTxvevaSic, romlebic kanonierad gamoey<strong>of</strong>ian<br />

ZiriTad saxelmwifos saerTaSoriso samarTlis Sesabamisad.<br />

65<br />

kroufordi, ix. SeniSvna 11, 24 da Semdgom.<br />

66<br />

musgreivi, ix. SeniSvna 11, 206.<br />

67<br />

frovaini, ix. SeniSvna 47, 36.<br />

68<br />

sruliad sxva sakiTxia, rom ZiriTad saxelmwifos SeuZlia<br />

Tavad aRiaros separatistuli erTeulis damoukidebloba,<br />

uari Tqvas sakuTar suverenitetze da daakanonos is, rac<br />

sxva SemTxvevaSi arakanonieria.<br />

69<br />

dugardi/raiCi, ix.SeniSvna 11, 124.<br />

126


saxelmwifoebrioba, aRiareba da gaeros sistema — damoukideblobis calmxrivi gamocxadeba kosovoSi<br />

saxelmwifoebi. sapirispiro Sedegi aucileblad<br />

ganpirobebuli iqneba regionaluri RonisZiebebis<br />

gaTvaliswinebiT, rogoric aris,<br />

magaliTad, evrokavSiris miCneva ararsebuli<br />

saerTaSoriso mmarTvelobis nawilad.<br />

es sakiTxi mainc sadavoa kosovos konteqst-<br />

Si. evrokavSirs kosovo Tavad ar uRiarebia<br />

damoukidebel saxelmwifod. gaurkvevelia,<br />

SeiZleba Tu ara evrokaSiris misiis kosovoSi<br />

ganTavseba aRiarebas niSnavdes, ramdenadac<br />

misiam unda imuSaos institutebTan, romel-<br />

Tac kosovoelebi damoukidebel saxelmwifo<br />

institutebs uwodeben. sxva sityvebiT rom<br />

vTqvaT, gaurkvevelia, evrokavSiri exmareba<br />

Tu ara kosovos suverenuli Zalauflebis<br />

gamoyenebaSi. am kiTxvaze pasuxi damokidebulia<br />

evrokavSiris misiis mandatze da misTvis<br />

miniWebul uflebamosilebasa da kompetenciaze<br />

70 .<br />

Tu gaviTvaliswinebT, rom kosovos aRiarebas<br />

ar SeuZlia, misi, rogorc saxelmwifos<br />

dafuZneba da saxelmwifosaTvis saWiro saer-<br />

TaSoriso iuridiuli safuZvlis Seqmna, gamodis,<br />

rom kosovos aRiareba ukanonoa. aseTi<br />

ukanonobis safuZveli SeiZleba iyos ukanono<br />

teritoriuli erTeulebis araRiarebasTan dakavSirebuli<br />

valdebuleba an ZiriTadi saxelmwifos<br />

mier kosovosTvis damoukideblobis<br />

micemis uary<strong>of</strong>a.<br />

dugardma zogadi imperatiuli normebis (jus<br />

cogens) safuZvelze, Camoayaliba araRiarebis<br />

Tanamedrove doqtrina da masSi gaaerTiana<br />

araRiarebis iseTi SemTxvevebi, rogoric aris<br />

rodizia, namibia, samxreT afrikis saxelmwifoebi,<br />

palestina da TurqeTis CrdiloeT<br />

kvip rosis respublika. rodesac saxelmwifoebisa<br />

da organizaciebis praqtikaSi garkveul<br />

teritoriul erTeulebsa an situaciasTan mimarTebaSi<br />

gamoiyeneba terminebi `ukanonoba~<br />

an `gauqmeba~, es amtkicebs, rom teritoriuli<br />

erTeulis aRiareba ar xdeba ara saxelmwifoebriobisTvis<br />

aucilebeli komponentebis<br />

arasebobis, aramed saxelmwifoebriobis ukanonod<br />

moTxovnis gamo 71 . samxreT afrkis<br />

saxelmwifoebi namdvilad akmay<strong>of</strong>ilebdnen<br />

montevideos konvenciis mier dadgenil<br />

saxelmwifoebriobis moTxovnebs, magram isini<br />

samxreT afrikis garda aravin aRiara.<br />

msgavsad amisa,<br />

70<br />

ix. qvemoT VI.2.<br />

71<br />

j. dugardi, `aRiareba da gaero~, 1987, 130 da Semdgom.<br />

`Zalis gamoyenebis akrZalvisa da TviTgamorkvevis<br />

uflebis or ZiriTad normaSi gaTvaliswinebuli<br />

mTavari pincipebi warmoadgenen<br />

samarTlebriv safuZvels, ris gamoc gaerom<br />

uari Tqva israelis aRmosavleT ierusalimisagan<br />

damoukideblobis aRiarebaze~ 72 .<br />

imperatiuli normebi axleburad asabuTeben<br />

araRiarebis<br />

doqtrinas da Semdeg formulirebas<br />

gvaZlev s:<br />

`esa Tu is aqti normis darRvevaa, Tu igi<br />

zogadi saerTaSoriso samarTlis mixedviT<br />

arakanonieria. amdenad, igi gauqmebulad da<br />

Zaladakargulad unda CaiTvalos. es exeba<br />

saxelmwifos Seqmnas, teritoriis miRebas da<br />

sxva msgavs SemTxvevebs, rogoric aris namibiis<br />

SemTxveva. saxelmwifoebi valdebuli arian,<br />

aseTi aqtebi ar aRiaron~.<br />

radganac,<br />

`imperatiuli normebi araRiarebis Tanamedrove<br />

doqtrinis ZiriTadi maxasiaTebelia,<br />

ramdenadac zogadi saerTaSoriso samarTlis<br />

normis darRveva arakanonierebis wina pirobaa<br />

da mas Sedegad mohyveba anulireba da<br />

araRiareba~ 73 .<br />

araRiareba exeba iseT mdgomareobas, romelic<br />

zogadi saerTaSoriso samarTlis normebTan<br />

Seusabamobis gamo gauqmebas iTvaliswinebs<br />

74 . aseT SemTxvevebSi gaeros mier<br />

damtkicebuli statusis ukanonoba saerTaSoriso<br />

samarTalTan SeusabamobiT aris ganpirobebuli<br />

da ara ubralod diskreciuli<br />

qmedebiT 75 . imperatiul normebsa da ukanono<br />

teritoriuli erTeulebis araRiarebas Soris<br />

kavSirs saxelmwifos pasuxismgeblobis Sesaxeb<br />

Sedgenili saerTaSoriso samarTlis komisiis<br />

dokumentis me-40 da 41-e muxlebi umagreben<br />

safuZvels 76 .<br />

araRiarebis valdebuleba kosovos calmxrivad<br />

gamocxadebuli damoukideblobis<br />

SemTxvevasac exeba Tu ara, es damokidebulia<br />

imaze, Tu ramdenad aris aRniSnuli procesi<br />

samarTlebrivi normis darRvevis Sedegi. es<br />

sakiTxi pirobiTia da ganisazRvreba imis mixe-<br />

72<br />

dugardi, ix. zemoT, 100, 115.<br />

73<br />

dugardi, ix. SeniSvna 70, 132, 135, 137.<br />

74<br />

j. dugardi, `koleqtiuri araRiareba: samxreT afrikis bantustanis<br />

saxelmwifoTa warumatebloba~; “Boutros Boutros-Ghali<br />

– Amicorum Discipulorumqu Liber – Peace, Development, Democracy”,<br />

tomi I (1998), 383 da Semdgom (402).<br />

75<br />

dugardi, ix. zemoT, 400 da Semdgom.<br />

76<br />

saerTaSoriso samarTlis komisiis angariSi ormocdamecamete<br />

sesiis muSaobis Sesaxeb (2001), GAOR 56-e sesia; damateba<br />

#10, dok. A/56/10.<br />

127


aleqsandre oraxelaSvili<br />

dviT, Tu ramdenad CavTvliT iugoslaviis federalur<br />

republikaze 1999 wels natoSi Semavali<br />

saxelmwifoebis SeiaraRebul Tavdasxmas<br />

zogadi saerTaSoriso samarTlis normebis<br />

darRvevad; igi aseve damokidebulia imaze, Tu<br />

ramdenad gaxda aRniSnuli SeiaraRebuli Tavdasxma<br />

sabolood kosovos damoukideblobis<br />

calmxrivi gamocxadebis uSualo mizezi.<br />

rac Seexeba sakiTxis pirvel nawils, aSkaraa,<br />

rom `humanitaruli intervenciis~ kanonierebis<br />

mtkicebas saerTaSoriso sazogadoeba<br />

arasodes dauWers mxars. gancxadebebze, rom<br />

natos wevr saxelmwifoebs ufleba hqondaT,<br />

humanitarul safuZvelze Tavs dasxmodnen iugoslaviis<br />

federalur respublikas albaneli<br />

mosaxleobis dasacavad, saerTaSoriso sazogadoebis<br />

reagireba humanitaruli intervenciis<br />

kanonierebis mtkice uary<strong>of</strong>a unda iyos 77 .<br />

amrigad, natos Tavdasxma warmoadgens gaeros<br />

wesdebis me-2 (4) muxlis, Zalis gamoyenebis<br />

akrZalvasTan dakavSirebuli CveulebiTi samarTlis<br />

normebis da zogadi saerTaSoriso<br />

samarTlis normebis darRvevas.<br />

Seexeba sakiTxis meore nawils, principSi,<br />

Zalian Znelia imis warmodgena, Tu rogor<br />

ganviTardeboda movlenebi 1999 wels iugoslaviis<br />

federalur respublikaze natos wevr<br />

saxelmwifoTa Tavdasxmis gareSe. magram natos<br />

wevr saxelmwifoebs 1999 wlis SeiaraRebuli<br />

Tavdasxmis procesSi xmamaRla arasodes ganucxadebia,<br />

rom kosovos serbeTisgan gamoy<strong>of</strong>is<br />

ufleba unda mieces. 1999 wlis Tavdasxmis<br />

ZiriTadma avtorebma mxari dauWires rezolucia<br />

1244-is miRebas. am rezoluciiT mtkicdeboda<br />

iugoslaviis federaluri respublikis<br />

da miT ufro serbeTis teritoriuli<br />

mTlianoba. ahTiazaris gegmis warmodgenamde<br />

aRniSnulTagan arc erT saxelmwifos ar gamouxatavs<br />

kosovos damoukideblobisadmi<br />

mxardaWera.<br />

rogorc Cans, ZiriTadi sakiTxi mxolod<br />

faqtebis Sefasebaa. Tu CavTvliT, rom natos<br />

Tavdasxma dasawyisSi miznad ar isaxavda iugoslaviis<br />

federaluri respublikis teritoriul<br />

mTlianobaze gavlenis moxdenas da Sedegad<br />

kosovos damoukideblobis gamocxadebas,<br />

maSin araRiarebis valdebulebis sawyisi versia,<br />

romelic savaldebulo normebis Sedegs<br />

77<br />

ix. a. oraxelaSvili, `samarTlebrivi stabiluroba da cvlilebis<br />

moTxovna: saerTaSoriso sasamarTlos mier Jus ad Bellum<br />

da Jus in Bello-s gamoyeneba~, Nord J. Int’l L75 (2006), 371 da Semdgom.<br />

iTvaliswinebs, mocemul SemTxvevas ar exeba.<br />

am mosazrebas safuZvels umagrebs is faqti,<br />

rom 1999 wels iugoslaviis federaluri<br />

respublikis winaaRmdeg ganxorcielebuli intervenciis<br />

monawile saxelmwifoebma Semdgom-<br />

Si teritoriuli mTlianobisadmi mxardaWera<br />

rezoluciisaTvis -1244, xmis micemiT daamtkices.<br />

aseT SemTxvevaSi erTaderTi faqtori,<br />

romelic kosovos damoukideblobis kanonier<br />

aRiarebas abrkolebs, serbeTis winaaRmdegobaa.<br />

maram Tu CavTvliT, rom 1999 wels natos<br />

Tavdasxma, gaeros wesdebiT, Sesabamisi CveulebiTi<br />

saerTaSoriso samarTlis, rogorc imperatiuli<br />

normebis darRveviT ganxorcielda,<br />

rac sabolood kosovos mier damoukideblobis<br />

calmxrivi gamocxadebis uSualo mizezad<br />

iqca, maSin kosovos calmxrivad gamocxadebuli<br />

damoukidebloba pirdapir eqvemdebareba<br />

araRiarebis valdebulebas, romelic saxelmwifos<br />

pasuxismgeblobis Sesaxeb Sedgenili<br />

saerTaSoriso samarTlis komisiis dokumentis<br />

me-40 da 41-e muxlebSia gaTvaliswinebuli.<br />

praqtikulad, didi mniSvneloba ara aqvs,<br />

aRniSnul or mosazrebaTagan romelia swori.<br />

imis gaTvaliswinebiT, rom serbeTi mudmivad<br />

ewinaaRmdegeba kosovos damoukideblobas,<br />

aRiarebis kanoniereba nebismier SemTxvevaSi<br />

mainc SeuZlebelia. am fonze kosovos damokudeblobis<br />

aRiareba saerTaSoriso doneze<br />

araswori aqtia da saWiroa misi gauqmeba. Zireuli<br />

ukanonobis dadgena yovelTvis aRiarebis<br />

gauqmebas moitxovs 78 .<br />

VI. kosovoSi da mis irgvliv<br />

mimdinare procesebis<br />

Sesabamisoba gaeros uSiSroebis<br />

sabWos rezoluciebTan<br />

1. kosovos damoukideblobis Sesabamisoba<br />

rezoluciasTan #1244<br />

kosovos damoukideblobis 1999 wlis 10 ivnisis<br />

rezoluciasTan #1244 Sesabamisobis argumenti<br />

aRniSnuli rezoluciis sxvadasxvagvari<br />

interpretaciis dasaSvebobas iTvaliswinebs.<br />

uSiSroebis sabWos rezoluciebis interpretaciis<br />

principebi TiTqmis igivea, rac saer-<br />

TaSoriso xelSekrulebaTa Sesaxeb venis 1969<br />

wlis konvenciis 31-e da 32-e muxlebiT gaTva-<br />

78<br />

i. braunli, saerTaSoriso samarTali da Zalis gamoyeneba,<br />

1963, 421 da Semdgom; f.a. mani, saerTaSoriso samarTaldar-<br />

Rvevis Sedegebi Sidasaxelmwifo da saerTaSoriso samarTal-<br />

Si, BYIL 48 (1976-77), 1 da Semdgom (41).<br />

128


saxelmwifoebrioba, aRiareba da gaeros sistema — damoukideblobis calmxrivi gamocxadeba kosovoSi<br />

liswinebul xelSekrulebebTan dakavSirebuli<br />

principebi 79 . im SemTxvevaSic ki, Tu uSiSroebis<br />

sabWos rezoluciebi formalurad xel-<br />

Sekrulebebs ar warmoadgenen, isini mainc Se-<br />

Tanxmebebia saxelmwifoebs Soris. garda amisa,<br />

uSiSroebis sabWos rezoluciebis savaldebulo<br />

xasiaTi gamomdinareobs xelSekrulebis<br />

muxlidan _ gaeros wesdebis 25-e muxli.<br />

rezoluciebsa da 25-e muxlze damyarebul<br />

valdebulebas Soris kavSiri aucileblad moi-<br />

Txovs valdebulebis ganxilvas rezolucieb-<br />

Tan Sesabamisobis dacvisa da saxlSekrulebo<br />

valdebulebebis keTilsindisierad gaTvaliswinebis<br />

mizniT (pacta sunt servanda).<br />

Sedegad, uSiSroebis sabWos rezoluciebis<br />

interpretaciaTa sxvadasxvagvaroba iseTive<br />

sistematuri winaaRmdegobriobiT xasiaTdeba,<br />

rogorc xelSekrulebis ori sxvadasxvagvari<br />

ormxrivad urTierTgamomricxavi interpretacia.<br />

argumenti imis Sesaxeb, rom SeiZleba<br />

arsebobdes rezoluciis ori sxvadasxvagvari<br />

interpretacia, arsebiTad imas niSnavs, rom<br />

25-e muxli or ormxrivad gamomricxav samarTlebriv<br />

Sedegs iTvaliswinebs, rac TavisTavad<br />

absurdia. imisTvis, rom 25-e muxliT gaTvaliswinebuli<br />

uSiSroebis sabWos rezoluciebis<br />

ganxorcielebis valdebuleba Sesruldes,<br />

saWiroa aRniSnuli rezoluciebis keTilsindisieri<br />

interpretacia teqstSi gamoyenebuli<br />

sityvebis pirdapiri mniSvnelobebis Sesabamisad.<br />

rezolucia 1244 pirdapir da garkveviT<br />

uWerda mxars iugoslaviis federaluri<br />

respublikis teritoriul mTlianobas. priStinaSi<br />

damoukideblobis calmxrivad gamocxadebamde<br />

karga xniT adre wamoyenebul iqna<br />

sakiTxi 1244-e rezoluciasTan misi Sesabamisobis<br />

Sesaxeb. sakiTxi, sxvaTa Soris, ruseTis<br />

mTavrobamac wamoswia im fonze, rom gaeros<br />

uSiSroebis sabWo ar apirebda mxari daeWira<br />

kosovos damoukideblobisaTvis. yuradRebis<br />

centrSi moeqca mcdeloba, moexdinaT<br />

uSiSroebis sabWos rezoluciebis imgvari interpretacia,<br />

TiTqos rezoluciebi kosovos<br />

damoukideblobas uWerda mxars. ruseTis mTavrobam<br />

winaaRmdegoba gauwia rezoluciebis<br />

calmxrivi interpretaciis mcdelobas 80 .<br />

79<br />

rezoluciebis interpretaciis Sesaxeb informaciisaTvis ix.<br />

oraxelaSvili, SeniSnva 10, Max Planck.<br />

80<br />

sagareo saqmeTa ministris, s. lavrovis gancxadeba, 2007<br />

wlis 10 dekemberi. SegiZliaT ixiloT misamarTze www.rian.<br />

ru. msgavsi gancxadeba gaakeTa triumviratSi ruseTis warmomadgenelma,<br />

romelmac xazi gausva, rom damoukideblobis gaaSS-is<br />

saxelmwifo mdivnis TanaSemwem, rozmari<br />

di karlom ganacxada, rom SesaZloa, SeerTebul<br />

Statebsa da ruseTs 1244-e rezoluciis<br />

sxvadasxvagvari interpretacia gaaCndeT,<br />

`veTanxmebiT im azrs, rom 1244-e rezolucia<br />

ZalaSi rCeba, magram<br />

Cven, rogorc ukve aRvniSne, 1244 rezolucia<br />

<strong>pol</strong>itikuri procesebisken mowodebad<br />

migvaCnia. Cveni azriT, kosovos statusis sakiTxi<br />

sruliad Riad rCeboda, magram Cven<br />

ar migviTiTebia, rom kosovo damoukidebeli<br />

unda y<strong>of</strong>iliyo an ar unda y<strong>of</strong>iliyo. rezolucia<br />

moqmedebisaken _ saerTaSoriso moqmedebisaken<br />

mogviwodebs, raTa kosovos daxmareba<br />

gavuwioT ganviTarebis gzaze~ 81 .<br />

aseTi gancxadeba gverds uvlis rezoluciis<br />

safuZvelze serbeTis teritoriuli mTlianobis<br />

SenarCunebis sakiTxs.<br />

gaerTianebuli samefos sagareo saqmeTa<br />

mdivnis, devid milibendis gancxadebiT, 1244-e<br />

rezoluciam<br />

`Seqmna <strong>pol</strong>itikuri procesi da aseve kosovos<br />

dauwesa saerTaSoriso reJimi serbeTis<br />

teritoriis farglebSi. es yvelaferi mSvidobisa<br />

da usafrTxoebis aRdgenas isaxavda miznad.<br />

1244-e rezolucia ar gansazRvravs da ar<br />

awesebs procesis saboloo statuss. igi arc<br />

raime Sedegs gamoricxavs. rezolucia iTvaliswinebs<br />

saboloo statusis process da mas<br />

saTanado daskvnis gakeTeba esaWiroeba.<br />

devid milibendma aseve ganacxada, rom<br />

`1244-e rezoluciaSi iugoslaviis federaluri<br />

respublkis (amJamad serbeTis) teritoriuli<br />

mTlianobisa da damoukideblobis<br />

moxseniebam ar unda dagvabnios. es aris preambulis<br />

saxiT gakeTebuli miTiTeba, romelic<br />

mocemul konteqstSi aSkarad kosovos mmar-<br />

Tvelobis mxolod droebiT etaps exeba~ 82 .<br />

sagareo saqmeTa mdivnis gancxadeba iseT<br />

STabeWdilebas tovebs, TiTqos igi cdilobs<br />

daasabuTos, rom, maSin rodesac uSiSroebis<br />

sabWo iugoslaviisa da serbeTis teritoriuli<br />

mTlianobis SenarCunebas cdilobda, Riad darmocxadeba<br />

winaaRmdegobaSi iqneboda 1244 rezoluciasTan da<br />

am SemTxvevaSi ruseTi mis anulirebas moiTxovda; 2007 wlis<br />

10 dekemberi. uSiSroebis sabWos rezoluciebis calmxrivi<br />

interpretaciis mcdelobis Sesaxeb informaciisTvis ix.<br />

i.a. frovaini, `uSiSroebis sabWos rezoluciebis calmxrivi<br />

interpretacia _ safrTxe saerTo usafrTxoebisaTvis?~<br />

b.gotci /p. selmeri/ r. volfrumi, Liber Amicorum Gunther Jaenicke<br />

– Zum 85. Geburtstag, 1999, 97 da Semdgom.<br />

81<br />

SegiZliaT ixiloT misamarTze: .<br />

82<br />

d. milibendi, `kosovo: es kanonieria?~; SegiZliaT ixiloT<br />

misamarTze: www.fco.gov.uk, 2008 wlis 17 Tebervali.<br />

129


aleqsandre oraxelaSvili<br />

Ca momavalSi teritoriuli mTlianobis rRvevis<br />

sakiTxi. amave dros, logikuria, sagareo<br />

saqmeTa mdivnis gancxadebaSi ar iyo konkretulad<br />

miTiTebuli vin da rodis unda gadawyvitos<br />

saWiroa Tu ara teritoriuli mTlianobis<br />

aseTi rRveva, es gadayvetileba Tavad uSiSroebis<br />

sabWom unda miiRos Tu sxva vinmem.<br />

aseTi interpretaciebis daujerebloba rom<br />

gverdze gadavdoT imisda miuxedavad, rom<br />

aRniSnul Temaze uSiSroebis sabWos wevrTa<br />

mosazrebebi orad gaiyo, isic daujerebelia,<br />

rom sabWo miznebs im mimarTulebiT dasaxavda,<br />

rac sagareo saqmeTa mdivanma Camoayaliba<br />

Tavis gancxadebaSi. uSiSroebis sabWos mizani<br />

mxolod serbeTis teritoriuli mTlianobis<br />

garkveuli periodis ganmavlobaSi SenarCuneba<br />

rom y<strong>of</strong>iliyo, maSinac ki, Tavad aRiarebis<br />

faqti, rom teritoria Tundac mcire daukonkretebeli<br />

periodis ganmavlobaSi serbeTis<br />

nawilia, gulisxmobs imis damtkicebas, rom<br />

Tu aRniSnuli teritoria rodesme kanonierad<br />

gamova serbeTis Semadgenlobidan, am ukanasknelis<br />

Tanxmoba aucilebeli iqneba imis gamo,<br />

rom amJamad serbeTi teritoriul mTlianobas<br />

inarCunebs.<br />

magram yovelive zemoaRniSnuli mxolod<br />

spekulaciis sagania. simarTle is aris, rom<br />

1244 rezoluciaSi kosovos serbeTisgan pirobiTi<br />

damoukideblobis Sesaxeb araferia na-<br />

Tqvami. rezolucia ubralod amtkicebs imas,<br />

rac saerTaSoriso samarTliT aris gaTvaliswinebuli.<br />

uSiSroebis sabWos mier gamoyenebuli<br />

sityvebi araviTar droebiT SezRudvas<br />

ar gulisxmobs da amgvari interpretacia<br />

dauSvebelia.<br />

aseve unda ganvixiloT, ra mniSvneloba mianiWes<br />

wevrma saxelmwifoebma serbeTis teritoriul<br />

mTlianobas, rodesac miRebul iqna<br />

1244-e rezolucia. rezoluciis miRebis dros<br />

individualuri wevri saxelmwifoebis mosazrebebi,<br />

Tu isini rezoluciis teqsts Seesabameba<br />

da Tu sxva wevri saxelmwifoebi ar<br />

ewinaaRmdegebian maT, SeiZleba kanonieri faqtori<br />

iyos uSiSroebis sabWos rezoluciebis<br />

interpretaciis dros. ruseTis mosazrebiT,<br />

rezolucia<br />

`aSkarad amtkcebs yvela saxelmwifos mxardaWeras<br />

iugoslaviis federaluri respublikis<br />

damoukideblobisa da teritoriuli<br />

mTlianobisadmi~ 83 .<br />

83<br />

dok. S/PV/40111999 wlis 10 ivnisi, 7.<br />

CineTma mxari dauWira `kosovos sakiTxis<br />

mSvidobian gadwyvetas, radgan pativs scems<br />

iugoslaviis federaluri respublikis damoukideblobasa<br />

da teritoriul mTlianobas~ 84 .<br />

garda amisa, CineTma rezoluciaze vetos dadebisgan<br />

Tavis Sekaveba Semdegnairad axsna:<br />

`Tu gaviTvaliswinebT im faqts, rom iugoslaviis<br />

federalurma respublikam ukve miiRo<br />

mSvidobis gegma, aseve imas, rom natom Sewyvita<br />

iugoslaviis federaluri respublikis<br />

dabombva da rezoluciis proeqtma kidev er-<br />

Txel daamtkica gaeros wesdebis miznebi da<br />

principebi, uSiSroebis sabWos upirveles pasuxismgeblobas<br />

saerTaSoriso mSvidobisa da<br />

usafrTxoebis SenarCunebis TvalsazirisiT,<br />

aseve yvela wevri saxelmwifos mier iugoslaviis<br />

federaluri respublikis damoukideblobisa<br />

da teritoriuli mTlianobis mxardaWeras,<br />

CineTis delegacia rezoluciis proeqtis<br />

miRebas ar dablokavs~ 85 .<br />

sxva sityvebiT rom vTqvaT, 1244-e rezolucia<br />

miRebul iqna ubralod imitom, rom igi<br />

iugoslaviis federaluri respublikis, SemdgomSi<br />

ki serbeTis teritoriuli mTlianobis<br />

SenarCunebas iTvaliswinebda. rezoluciiT<br />

serbeTis teritoriuli mTlianobis mxolod<br />

garkveuli periodiT damtkiceba rom y<strong>of</strong>iliyo<br />

gaTvaliswinebuli, CineTi mas ar gaatarebda,<br />

gansakuTrebiT imitom, rom es Seqmnida<br />

gamoy<strong>of</strong>is precedents, CineTs ki amis Zalian<br />

eSinia. Tu sagareo saqmeTa mdivnis midgoma<br />

sworia, maSin CineTma faqtobrivad kosovos<br />

saboloo gamoy<strong>of</strong>as dauWira mxari, rac winaaRmdegobrivi<br />

sakiTxia.<br />

msgavsad amisa, argentinam 1244-e rezolucias<br />

xma misca imitom, rom darwmunebuli iyo,<br />

`rezolucia Seqmnida safuZvels kosovos<br />

krizisis <strong>pol</strong>itikuri gziT gadawyvetisaTvis,<br />

iugoslaviis federaluri respublikis suverenitetisa<br />

da teritoriuli mTlianobis SenarCunebis<br />

gaTvaliswinebiT~ 86 .<br />

sxvagvarad rom vTqvaT, rezolucia miznad<br />

ar isaxavda odesme iugoslaviis teritoriuli<br />

erTianobisaTvis zianis miyenebas. aseT fonze,<br />

uSiSroebis sabWos arc erT saxelmwifos, maT<br />

Soris gaerTianebul samefos, winaaRmdegoba<br />

ar gamouTqvamT am mosazrebisadmi, ramdenadac<br />

yvelam kargad icoda, rom iugoslaviis<br />

84<br />

iqve, 8.<br />

85<br />

iqve, 9.<br />

86<br />

iqve, 19.<br />

130


saxelmwifoebrioba, aRiareba da gaeros sistema — damoukideblobis calmxrivi gamocxadeba kosovoSi<br />

federaluri respublikis teritoriuli mTlianobis<br />

SenarCuneba kardinaluri piroba iyo<br />

rezoluciis misaRebad.<br />

rac Seexeba mtkicebulebas, romelic dokumentSive<br />

ar aris warmodgenili, 2007 wlis 21<br />

noembris 1785-e rezolucia miRebul iqna kosovos<br />

damoukideblobis mowodebebis gaZlierebis<br />

periodSi. am rezoluciiT damtkicda,<br />

rom uSiSroebis sabWo mxars uWerda<br />

`iugoslaviaSi konfliqtebis <strong>pol</strong>itikuri<br />

gziT gadawyvetas, yvela saxelmwifos suverenitetisa<br />

da teritoriuli mTlianobis SenarCunebas<br />

saerTaSoriso doneze aRiarebul<br />

sazRvrebSi~.<br />

sxva sityvebiT rom vTqvaT, uSiSroebis<br />

sabWo miznad isaxavda yvela saxelmwifos, maT<br />

Soris serbeTis teritoriuli mTlianobis<br />

SenarCunebas balkaneTSi arsebuli teritoriuli<br />

davebis gadawyvetis konteqstSi. Tavis<br />

mxriv, es ganzraxva asaxavda samarTlebrivi<br />

mdgomareobis SenarCunebis (uti possidetis juris)<br />

principis damtkicebas iugoslaviis federaluri<br />

respublikis damtkicebis Semdeg.<br />

evrokavSiris farglebSic ki, garkveulwilad,<br />

misaRebia faqti, rom damoukideblobis<br />

calmxrivi gamocxadeba 1244-e rezolucias ar<br />

Seesabameba. rogorc evrokavSiris slovakma<br />

prezidentma dmitri rupelma gancxada,<br />

`1244-e rezoluciis kosovos mier damoukideblobisgamocxadebasTan<br />

Sexameba problematuri<br />

sakiTxia~ 87 .<br />

Siz<strong>of</strong>reniis kulminacias warmoadgens priStinas<br />

parlamentis mier miRebuli damoukideblobis<br />

calmxrivi gamocxadebis dokumentis<br />

me-12 paragrafi, sadac aRniSnulia:<br />

`Cven vimoqmedebT saerTaSoriso samarTlis<br />

principebis da gaeros uSiSroebis sabWos<br />

rezoluciebis, maT Soris 1244-e rezoluciis<br />

(1999) Sesabamisad~.<br />

2. kosovoSi evrokavSiris arsebobis<br />

kanoniereba<br />

evrokavSirma, sabWos erToblivi moqmedebis<br />

dokumnetze dayrdnobiT aRiara, rom gaeros<br />

uSiSroebis sabWos rezoluciis miRebis<br />

Semdeg, saWiroa `kosovoSi gaeros droebiTi<br />

misiidan (UNMIK) evrokavSiris mier kosovoSi<br />

krizisis marTvis procesebze dauyovnebliv<br />

gadasvlis uzrunvely<strong>of</strong>a, aseve kosovoSi gaeros<br />

droebiTi misiis mier dasaxuli amocanebidan<br />

evrokavSiris krizisis marTvis operaciebze<br />

gadasvla~ 88 .<br />

amas mohyva kosovoSi evrokavSiris samarTlebrivi<br />

normebis misiis (EULEX) ganTavseba. es<br />

misia, sxva misiebTan erTad, Seiqmna imisaTvis,<br />

rom<br />

a) awarmoos monitoringi, konsultaciebi<br />

gauwios kosovos mTel regionSi arsebul<br />

samarTlebriv normebTan dakavSirebul<br />

kompetentur institutebs (sabaJo<br />

samsaxuris CaTvliT) da amave dros SeinarCunos<br />

aRmasruleblis garkveuli pasuxismgebloba;<br />

b) uzrunvelyos samarTlebrivi normebis,<br />

sazogadoebrivi wesrigisa da usafrTxoebis<br />

SenarCuneba da xelSewyoba, kosovoSi<br />

Sesabamis saerTaSoriso samoqalaqo xelisuflebasTan<br />

konsultaciebiT da moaxdinos<br />

kosovos kompetenturi xelisuflebis<br />

mier miRebuli operatiuli gadawyvetilebebis<br />

Secvla an anulireba;<br />

g) xeli Seuwyos kosovoSi samarTlebriv<br />

normebTan dakavSirebuli samsaxurebis,<br />

maT Soris sabaJo samsaxuris, <strong>pol</strong>itikuri<br />

zegavlenisagan gaTavisuflebas;<br />

d) uzrunvelyos samxedro danaSaulebebis,<br />

terorizmis, organizebuli danaSaulebebis,<br />

korufciis, Sida eTnikuri danaSaulebebis,<br />

finansur/ekonomikuri da sxva seriozuli<br />

saxis danaSaulebebis Sesabamisi<br />

Seswavla, gamoZieba, ganxilva da samarTlebrivi<br />

devna moqmedi kanonmdeblobis Sesabamisad;<br />

am procedurebis saerTaSoriso<br />

gamomZieblebis, prokurorebisa da mosamarTleebis<br />

mier kosovos gamomZiebleb-<br />

Tan, prokurorebTan da mosamarTleebTan<br />

erTad an damoukideblad warmoeba da Sesabamisi<br />

RonisZiebebis gatareba, romelic<br />

gulisxmobs <strong>pol</strong>iciasa da samarTaldamcav<br />

organoebs Soris TanamSromlobisa da<br />

sakoordinacio struqturebis Seqmnas;<br />

e) xeli Seuwyos sasamarTlo proceseb-<br />

Tan dakavSirebuli TanamSromlobisa da<br />

koordinaciis gaZlierebas, gansakuTrebiT<br />

ki organizebuli danaSaulebebis aRm<strong>of</strong>xvris<br />

sferoSi;<br />

87<br />

serbeTis sagareo saqmeTa saministros informacia, 2008<br />

wlis 26 aprili, SegiZliaT ix. misamarTze: http://www.mfa.gov.<br />

yu/Pressframe15.htm .<br />

88<br />

sabWos erToblivi moqmedeba 2007/334/CFSP, 14 maisi, 2007,<br />

evrokavSiris <strong>of</strong>icialuri biuleteni, 15 maisi, 2007, L 125/29,<br />

preambulis paragrafi (4).<br />

131


aleqsandre oraxelaSvili<br />

v) xeli Seuwyos korufciis winaaRmdeg<br />

brZolas, TaRliTobisa da finansuri danaSaulebebis<br />

aRm<strong>of</strong>xvras~ 89 .<br />

zemoT aRniSnuli funqciebi da uflebamosilebebi,<br />

gansakuTrebiT isini, romlebic punqt<br />

b-Sia mocemuli, rogorc Cans, kosovos e.w.<br />

`kontrolirebad~ da `regulirebad~ damoukideblobas<br />

asaxaven. sxvagvarad rom vTqvaT,<br />

am modeliT kosovos ar gaaCnia sruli suvereniteti.<br />

evrokavSiris komisiis prezidentma,<br />

jozef manuel barosom aRniSna, rom kosovoSi<br />

evrosabWos misiis gagzavna, zogadad, ar ewinaaRmdegeba<br />

saerTaSoriso kanonmdeblobas da<br />

praqtikulad rezolucia 1244-s, radgan `Sesabamis<br />

saerTaSoriso organizaciebs~ ufleba<br />

aqvT, kosovoSi Seqmnan saerTaSoriso sazogadoeba<br />

da misias iq y<strong>of</strong>na SeeZleba manam, sanam<br />

uSiSroebis sabWo gansxvavebul gadawyvetilebas<br />

ar miiRebs 90 . serbeTis pozicia ucvleli<br />

rCeba. am poziciis mixedviT, uSiSroebis<br />

sabWos nebarTvis gareSe, evrokavSiris samarTlebrivi<br />

normebis misias (EULEX) kosovoSi<br />

kanonierad ganTavseba ar SeuZlia. damoukideblobis<br />

calmxrivad gamocxadebamde da evrokavSiris<br />

samarTlebrivi normebis misiis gan-<br />

Tavsebamde, kviprosis mTavrobam xazgasmiT<br />

aRniSna, rom kosovoSi evrokavSiris misiis<br />

ganTavseba ar ewinaaRmdegeboda rezolucia<br />

1244-s 91 . igive pozicia daafiqsira ruseTma,<br />

`evrokavSiri calmxrivad, gaeros uSiSroebis<br />

sabWos gadawyvetilebis gareSe agzavnis<br />

samarTlebrivi normebis misias kosovoSi.<br />

msubuqad rom vTqvaT, es mware ironiaa, radgan<br />

samarTlebrivi normebis misia gagzavnilia<br />

uzenaesi samarTlisa da saerTaSoriso samarTlis<br />

darRveviT. rogorc CvenTvisaa cnobili,<br />

evrokavSiris misiis gagzavnas safuZvlad<br />

udevs 1244-e rezolucia da kosovos damoukideblobis<br />

calmxrivi gamocxadeba am rezolucias<br />

ar ewinaaRmdegeba, radgan masSi saubaria<br />

gardamaval periodze da, savaraudod, es<br />

gardamavali periodi dasrulebulia. es ar<br />

aris simarTle. miuxedavad imisa, rom 1244-e<br />

rezoluciaSi marTlac saubaria gardamaval<br />

periodze, rezoluciis Tanaxmad, es garda-<br />

89<br />

muxli 3, sabWos erToblivi moqmedeba 2008/124/CFSP, 4 Tebervali<br />

2008, evrokavSiris <strong>of</strong>icialuri biuleteni, 16 Tebervali<br />

2008, L 42/92.<br />

90<br />

baroso kosovoSi evrokavSiris misias uwodebs kanoniers, 21<br />

Tebervali 2008, Sinhuas mier mowodebuli informacia, ixileT:<br />

www.xinhuanet.com.<br />

91<br />

kviprosis sagareo saqmeTa ministris gancxadeba, 14 dekemberi<br />

2007.<br />

mavali periodi unda gagrZeldes manam, sanam<br />

mxareebi miaRweven, citirebas movaxden, `saboloo<br />

<strong>pol</strong>itikur daregulirebas~. yvelasaTvis<br />

cnobilia, rom am <strong>pol</strong>itikuri daregulirebis<br />

miRwevisaTvis warmoebuli saubrebi xelovnurad<br />

iqna CaSlili gare movlenebiT. serbeTis<br />

teritoriuli mTlianoba dadasturebuli iqna<br />

ara marto 1999 wels miRebuli 1244-e rezoluciiT,<br />

aramed axlaxan, 2007 wlis noembris<br />

bolos miRebuli UNSC rezoluciiT~ 92 .<br />

serbeTis sagareo saqmeTa saministroc aRniSnavs,<br />

`miuxedavad imisa, rom briuselma<br />

miiRo gadawyvetileba Tebervlis dasawyisSi<br />

provinciaSi misi misiis ganTavsebis Sesaxeb,<br />

gaeros generaluri mdivnisgan mas <strong>of</strong>icialuri<br />

dasturi ar miuRia am movlenasTan dakavSirebiT,<br />

rac 1244-e rezoluciis Tanaxmad, aucilebelia;<br />

aRniSnuli rezolucia 1999 wlis<br />

Semdeg, kosovoSi nebismieri saxis saerTaSoriso<br />

organizaciis arsebobas aregulirebs~ 93 .<br />

2008 wlis 4 Tebervlis sabWos erToblivi<br />

moqmedebis dokumenti aregulirebs evrokavSiris<br />

samarTlebrivi normebis misias da<br />

rezolucia 1244-s ganixilavs rogorc mis safuZvels<br />

94 . evrokavSiris sabWo gasakuTrebulad<br />

rezoluciis im punqts exeba (paragrafi<br />

10), romelSic uSiSroebis sabWo `generalur<br />

mdivans, Sesabamisi saerTaSoriso organizaciebis<br />

daxmarebiT, uflebamosilebas aniWebs,<br />

Seqmnas saerTaSoriso sazogadoeba kosovo-<br />

Si...~ magram es fraza gavrcobilia, igi exeba<br />

gaeros generaluri mdivnis mier warmoebul<br />

saqmianobas, romelic xarisxobrivad gaeros<br />

mier warmoebuli operaciebia da ewinaaRmdegeba<br />

sxva organizaciebis gaeros mier damowmebul<br />

operaciebs. rezolucia 1244 evrokavSiris<br />

mier samoqalaqo mSvidobis operaciebis<br />

CatarebasTan ar aris dakavSirebuli. Tu gaeros<br />

uSiSroebis sabWo, me-7 TavSi mocemuli<br />

mdgomareobis gaTvaliswinebiT, gadawyvets<br />

evrokavSirs operaciebis ganxorcielebis neba<br />

darTos, es aucilebeli uflebamosilebis<br />

Riad gadacema iqneba, rogoric iyo bosniaSi<br />

EUFOR -is Seqmna natos stabilizaciis Zalebis<br />

92<br />

`kosovos Tool Kit for Separatists~, BBC-is informacia, ixileT inews.bbc.co.uk,<br />

20 Tebervali 2008; TurqeTis sagareo saqmeTa<br />

ministrTan, ali babajanTan erToblivi preskonferenciis<br />

dros mediis SekiTxvebze ruseTis sagareo saqmeTa ministris<br />

sergei lavrovis SeniSvnebi da pasuxebi. moskovi, 20 Tebervali,<br />

2008. ixileT www.mid.ru.<br />

93<br />

serbeTis sagareo saqmeTa saministros informacia, ixileT<br />

SeniSvna 86.<br />

94<br />

sabWos erToblivi moqmedeba, ixileT SeniSvna 88.<br />

132


saxelmwifoebrioba, aRiareba da gaeros sistema — damoukideblobis calmxrivi gamocxadeba kosovoSi<br />

an kongos demokratiul respublikaSi evrokavSiris<br />

misiis Casanacvleblad 95 . sinamdvile<br />

ki is aris, rom kosovoSi evrokavSiris misiis<br />

ganTavseba gaeros uSiSroebis sabWos sanqciis<br />

gareSe moxda. es qmedeba ar Seesabameba saer-<br />

TaSoriso samarTlis normebs, sanam serbeTi<br />

Tanxmobas ar gascems an uSiSroebis sabWo<br />

uSualod ar daamtkicebs mas.<br />

nebismier SemTxvevaSi, evrokavSiris rezolucia<br />

1244-Tan damokidebuleba, rac evrokav-<br />

Siris misiis safuZvels warmoadgens, sworia.<br />

es evrokavSiris mxridan aRiarebaa, rom am operaciisaTvis<br />

ar arsebobs sxva samarTlebrivi<br />

safuZveli. arc saerTaSoriso samarTali da<br />

arc samarTlebrivi struqtura da evrokavSiris<br />

kompetencia iZleva EULEX-is msgavsad operaciebis<br />

warmoebis SesaZleblobas, rogorc<br />

es kosovos SemTxvevaSia.<br />

EULEX-is Seqmnis procesma gamoaaSkarava sxva<br />

problemebic ara mxolod kosovos statusTan,<br />

aramed evrokavSiris poziciasTan dakavSirebiT.<br />

2008 wlis 4 Tebervlis erToblivi moqmedebis<br />

me-10 muxlis Tanaxmad, `EULEX kosovos<br />

da misi personalis statusi privilegiebis,<br />

imunitetis da EULEX kosovos dasrulebisa da<br />

sruly<strong>of</strong>ili funqcionirebisaTvis saWiro<br />

Semdgomi garantiebis CaTvliT, Sesabamisad<br />

unda iqnes SeTanxmebuli~.<br />

gaurkvevelia, Tu rogor da visTan unda<br />

`SeTanxmdes~ es privilegiebi da imunitetis<br />

sakiTxi. evrokavSirs, rogorc saerTaSoriso<br />

organizacias, imuniteti ar gaaCnia manam, sanam<br />

sakiTxi Sesabamisi teritoriuli saxelmwifos<br />

xelSekrulebis safuZvelze ar iqneba<br />

ganxiluli. saerTaSoriso organizacias ar<br />

gaaCnia ufleba, sakuTar Tavs mianiWos imuniteti.<br />

Tu, meore mxriv, evrokavSiri am miznis<br />

miRwevisaTvis xelSekrulebas gaaformebs kosovos<br />

xelisuflebasTan, es evrokavSiris mier<br />

kosovos aRiarebis tolfasi iqneba. rogorc<br />

zemoT iyo aRniSnuli, evrokavSirs ar hqonda<br />

SesaZlebloba, raime gadawyvetileba mieRo<br />

kosovos aRiarebasTan dakavSirebiT da kosovos<br />

xelisuflebasTan nebismieri saxis SeTanxmeba<br />

iqneba imisi imitacia, risi miniWebac ver<br />

moxda. amgvarad, 2008 wlis 4 Tebervlis sabWos<br />

erToblivi moqmedebis Sesaxeb dokumentis Ta-<br />

95<br />

amasTan dakavSirebiT ixileT a. oraxelaSvilis `regionaluri<br />

organizaciebis samSvidobo operaciebis samarTlebrivi<br />

struqtura~, saerTaSoriso mSvidobis SenarCuneba: saerTa-<br />

Soriso samSvidobo operaciebis weliwdeuli. 11 (2006), 111<br />

da momdevno.<br />

naxmad, EULEX privilegiebi da imuniteti unda<br />

iqnes uzrunvely<strong>of</strong>ili, magram aq ar aris na-<br />

Tqvami, Tu rogor unda moxdes amisi miRweva.<br />

faqtobivad, es sakanonmdeblo pirobebSi ver<br />

moxerxdeba<br />

3. kosovoSi gaeros misiis iuridiuli<br />

statusi<br />

evrokavSiris mier EULEX misiis ganTavsebisa<br />

da priStinaSi calmxrivad gamocxadebuli damoukideblobis<br />

arsebobis miuxedavad, gaeros<br />

droebiTi administracia kosovoSi (UNMIK)<br />

kvlav ganagrZobs Tavis saqmianobas, radgan<br />

mas es valdebuleba rezolucia 1244-s Tanaxmad<br />

ekisreba. evrokavSirma ganacxada, rom S/<br />

RES/1244 -is dasrulebamde gaero mTlianad<br />

Cabmuli iqneba kosovos sakiTxebSi 96 .<br />

UNMIK ar axdens sakuTari valdebulebebis<br />

srulad aRsrulebas da Tavis damokidebulebebs<br />

gansazRvravs mTavrobis mier warmoebuli<br />

<strong>pol</strong>itikuri zewoliT, romelic mxars uWers<br />

kosovos damoukideblobas. es cxadi gaxda<br />

UNMIK-is negatiuri damokidebulebiT 2008<br />

wlis maisSi kosovoSi serbeTis arCevnebis gamarTvasTan<br />

dakavSirebiT. rezolucia 1244 -is<br />

me-11 paragrafis Tanaxmad, UNMIK-is ZiriTadi<br />

valdebulebebi moicavs<br />

`demokratiuli da avtonomiuri TviTmmar-<br />

TvelobisaTvis droebiTi institutebis organizebas<br />

da kontrols arCevnebis Catarebis<br />

CaTvliT~.<br />

UNMIK-is xelmZRvanelma da kosovoSi generaluri<br />

mdivnis specialurma warmomadgenelma<br />

joakim raqerma uari ganacxada am ar-<br />

Cevnebis organizebaze. misi mtkicebiT, UNMIK<br />

aris erTaderTi organizacia, romelic iZleva<br />

arCevnebis Catarebis uflebas. es gamomdinareobs<br />

UNMIK-is amJamindeli xelmZRvanelis<br />

damokidebulebidan, romelic kosovos damoukideblobas<br />

emxroba 97 . Tumca zemoT mocemuli<br />

rezoluciis paragrafi aranair mono<strong>pol</strong>ias<br />

ar aniWebs UNMIK-s arCevnebis Catarebis Tu<br />

arCatarebis sakiTxTan dakavSirebiT. man mxo-<br />

96<br />

sabWos erToblivi moqmedeba 2006/302/ CFSP, 10 aprili, 2006,<br />

evrokavSiris <strong>of</strong>icialuri biuleteni, 26 aprili, 2006, L<br />

112/19.<br />

97<br />

ixileT raqeri, `adgilobrivi arCevnebis Sedegebs iuridiuli<br />

Zala ar eqneba~, serbeTis sagareo saqmeTa saministro,<br />

8 maisi, 2008, www.mfa.gov.yu; ixileT qvemoT mocemuli me-7<br />

nawili, aseve serbi ministris slobodan samardzikis werili<br />

riuqerisadmi, romelSic serbeTis ministri aRniSnavs, rom<br />

miuxedavad riuqeris Ria neitraluri <strong>pol</strong>itikuri poziciisa,<br />

igi ar aris neitraluri poziciis momxre, ixileT www.kosovocompromise.com.<br />

133


aleqsandre oraxelaSvili<br />

lod arCevnebis organizeba da kontroli unda<br />

uzrunvelyos.<br />

VII. samomavlo perspeqtivebi:<br />

konfliqtis daregulireba<br />

zemoT mocemuli analizidan gamomdinare,<br />

saerTaSoriso samarTlis normebis Tanaxmad,<br />

kosovos ar gaaCnia sakmarisi safuZveli damoukideblobisaTvis.<br />

miuxedavad imisa, rom<br />

es kanonsawinaaRmdegoa, am dromde kosovo<br />

kvlav arsebobs rogorc faqtobrivi realoba,<br />

romelsac rigi gavleniani mTavrobebis mxardaWera<br />

gaaCnia. amgvarad, azrs iZens kosovos<br />

samomavlo ganviTarebis perspeqtivebze aqcentis<br />

gakeTeba.<br />

erTi SesaZlo varianti is aris, rom serbeTi<br />

sabolood aRiarebs kosovos damoukideblobas<br />

da amiT mdgomareoba gamoswordeba.<br />

serbeTi am gadawyvetilebasTan dakavSirebiT<br />

zewolas ganicdis evrokavSiris da amerikis<br />

SeerTebuli Statebis xelisuflebis mxridan.<br />

sanacvlod serbeTi ufro mWidro urTierTobasa<br />

da evrokavSiris wevrobis met SesaZleblobas<br />

miiRebs. gamoricxuli ar aris amgvari<br />

garigebis arseboba, magram es naklebad sarwmunoa,<br />

radgan amJamad serbeTis arc erTi xelisufleba<br />

ar moaxdens kosovos damoukideblobis<br />

aRiarebas.<br />

meore SesaZlo variantia arsebuli de<br />

faqto mdgomareoba, romelsac Tan axlavs adgilobrivi<br />

konfliqtebi, uTanxmoebebi da krizisebi.<br />

mesame varianti serbeTis mier kosovoze<br />

kontrolis mopovebisaTvis Zalis gamoyenebaa.<br />

am mxriv sainteresoa, Tanamedrove jus ad<br />

bellum aZlevs Tu ara serbeTs Zalis gamoyenebis<br />

uflebas. serbeTis mTavrobis angariSebis<br />

mixedviT, teritoriebis dabrunebisaTvis isini<br />

ar apireben kosovoSi jarebis gagzavnas 98 . es<br />

gagebuli iqna rogorc uari serbeTis mxridan<br />

Zalis gamoyenebasTan dakavSirebiT 99 . amgvarad,<br />

serbeTis gancxadeba imas niSnavs, rom serbeTi,<br />

imis gaTvaliswinebiT, rom mas ar surs natos<br />

jarebTan konfrontaciaze wasvla, ar apirebs<br />

sakuTari jarebis kosovoSi gagzavnas. magram<br />

es gancxadeba ar niSnavs imas, rom serbeTi ar<br />

gamoiyenebs Tavis uflebas _ Zalebi gamoiye-<br />

98<br />

AFP-s informacia, 14 dekemberi 207.<br />

99<br />

ixileT germaniis sagareo saqmeTa ministris Stainmaieris<br />

gancxadeba, 18 Tebervali, 2008.<br />

nos teritoriuli mTlianobis aRdgenisaTvis.<br />

zogadad, uflebis argamoyeneba ar niSnavs am<br />

uflebaze uaris Tqmas da teqsti, romelic<br />

Seicavs am uars, mkacrad unda iqnes interpretirebuli,<br />

rom araferi iqnas navaraudevi rac<br />

gancxadebis teqstidan ar gamomdinareobs 100 .<br />

ZiriTadi SekiTxva SemdegSi mdgomareobs:<br />

kosovo, rogorc de faqto reJimi, ramdeni<br />

xani iqneba kanonierad daculi Zalis gamoyenebisagan.<br />

radgan kosovo samarTlebrivad rCeba<br />

serbeTis nawilad, serbeTis mxridan kosovoze<br />

Zalis gamoyeneba mTavrobisa da xelisuflebis<br />

aRdgenisaTvis ar ewinaaRmdegeba gaeros wesdebis<br />

me-2 (4) muxls, romelic krZalavs saer-<br />

TaSoriso urTierTobebSi Zalis gamoyenebas.<br />

ser herS lauterpaxtma aRniSna, rom araRiarebuli<br />

saxelmwifos teritoria Zalis gamoyenebisagan<br />

daculi ar aris 101 . rogorc frovaini<br />

aRniSnavs, de faqto teritoriuli subieqti<br />

iuridiuli TvalsazrisiT ar aris daculi im<br />

saxelmwifos Tavdasxmisagan, romelsac igi gamoeyo.<br />

saxelmwifos mier meore saxelmwifoze<br />

Zalis gamoyeneba ar iqneba teritoriuli mTlianobis<br />

darRveva 102 . Zalis amgvari gamoyeneba<br />

ar aris saxelmwifoebis saerTaSoriso ur-<br />

TierTobebis nawili, de faqto erTeuli mesame<br />

saxelmwifos mier daculi ar iqneba im saxelmwifosagan,<br />

romelsac igi gamoeyo 103 . frouveini<br />

aseve exeba saerTaSoriso statusiT Zalis gamoyenebas<br />

de faqto teritoriuli erTeulis<br />

winaaRmdeg da dasZens, rom aseT SemTxvevaSi<br />

Zalis gamoyenebis akrZalvas SeuZlia daicvas<br />

de faqto teritoriuli erTeulebi 104 , magram<br />

frouveinis analizi ar iTvaliswiebs arc erT<br />

teritoriul erTeuls iseTi poziciiT, rogoric<br />

kosovosia. garda amisa, me-2 (4) muxlis Tanaxmad,<br />

de faqto teritoriul erTeulebTan<br />

dakavSirebuli akrZalvebiT mSvidobis dacvis<br />

sakiTxi uproblemo namdvilad ar aris, radgan<br />

me-2 (4) muxli saxelmwifoebis saerTaSoriso<br />

urTierTobebTan dakavSirebuli sakiTxebiT<br />

Semoifargleba.<br />

ramdenadac rezolucia 1244 kvlav Zala-<br />

Sia, savaraudod, serbeTs ara aqvs ufleba,<br />

ganixilos gaeros rezoluciiT dadgenili<br />

saerTaSoriso administracia. Tu gaeros ad-<br />

100<br />

doqtrinis analizi da uary<strong>of</strong>is praqtika, a. oraxelaSvili,<br />

ixileT SeniSvna 10, 2006, Tavi 11; igive, ixileT SeniSvna 22,<br />

Tavi 13.<br />

101<br />

lauterpaxti, ixileT SeniSvna 26, 52.<br />

102<br />

frouveini, ixileT SeniSvna 47, 38.<br />

103<br />

iqve, 39.<br />

104<br />

iqve, 67 da Semdgom.<br />

134


saxelmwifoebrioba, aRiareba da gaeros sistema — damoukideblobis calmxrivi gamocxadeba kosovoSi<br />

ministracia Sewyvets arsebobas an saWiro gaxdeba<br />

faqtobrivi saxelmwifoebis daarseba,<br />

rezolucia 1244-is Tanaxmad, es xels SeuSlis<br />

gaeros miznebs, CaiSleba am rezoluciis<br />

safuZvelze dadebuli garigeba da serbeTs<br />

SeeZleba, Zala gamoiyenos am arsebuli darRvevis<br />

pasuxad. ganmartebisaTvis, UNMIK-is xelmZRvanelma<br />

uari ganacxada, eRiarebina serbe-<br />

Tis arCevnebis kanoniereba. am mdgomareobas<br />

cnoba ar esaWiroeba, amave dros, araRiareba<br />

efuZneba im mosazrebas, rom kosovo aRar aris<br />

serbeTis nawili, xolo rezolucia 1244-is Tanaxmad,<br />

gaeros <strong>of</strong>icialur pirebs aseTi poziciis<br />

dafiqsirebis ufleba ar aqvT. aseTi<br />

praqtika, misi gaRrmavebis SemTxvevaSi, migviyvans<br />

iseT mdgomareobamde, romlis Sedegadac,<br />

rezoluciiT Seqmnili iuridiuli statusi<br />

aRar iarsebebs, sxva sityvebiT rom vTqvaT, es<br />

aris rezoluciis darRveva. es serbeTs uflebas<br />

miscems, Sesabamisi drois momentSi rezolucia<br />

1244 Zaladakargulad gamoacxados da<br />

saWiroebis SemTxvevaSi gaagrZelos iZulebiTi<br />

moqmedebebi teritoriuli mTlianobis dacvis<br />

mizniT.<br />

mokled rom vTqvaT, serbeTis mxridan kosovos<br />

dabrunebisaTvis Zalis gamoyeneba damokidebulia<br />

rezolucia 1244-is ganxilvis<br />

procesze, rac kosovos mdgomareobis internacionalizaciis<br />

saerTaSoriso samarTlebriv<br />

safuZvlebs Seesabameba da ewinaaRmdegeba serbeTs<br />

da sxva saxelmwifoebs. ufro konkretulad<br />

ki, yvelaferi imazea damokidebuli, Tu<br />

ramden xans SeZleben natos jarebi kosovoSi<br />

darCenas da SesaZlo SeiaraRebuli konfrontaciis<br />

SemTxvevaSi, ramdeni xani eqnabaT maT<br />

srulmasStabian saomar mdgomareobaSi y<strong>of</strong>nis<br />

survili.<br />

VIII. daskvniTi nawili<br />

kvlevebma aCvena, rom kosovoSi damoukideblobis<br />

calmxrivi gamocxadeba arRvevs<br />

saerTaSoriso samarTlis normebs da misi kanonierad<br />

aRiareba SeuZlebelia. serbeTis da<br />

mTeli rigi sxva saxelmwifoebis mxridan kosovos<br />

damoukideblobis sawinaaRmdego mkacri<br />

qmedebebiT da saerTaSoriso samarTlis arsebuli<br />

struqturiT TiTqmis SeuZlebelia am<br />

damoukideblobis kanonierad cnoba. realoba<br />

kosovos damoukideblobis sasargeblod metyvelebs.<br />

rogorc SeerTebuli Statebis saxelmwifo<br />

mdivanma, kondoliza raisma ganacxada,<br />

`Tu ar mixedavT realobas, maSin didi ukmay<strong>of</strong>ilebisa<br />

da arastabilurobis marcvals<br />

daTesavT~ 105 .<br />

magram am realistur argumentebsac aqvs<br />

zRvari. rogorc <strong>pol</strong>itikuri realizmis erTerTi<br />

mamamTavari, henri kisinjeri aRniSnavs,<br />

`stabiluroba... miiRweva ara mSvidobis ZiebiT,<br />

aramed sayovelTaod miRebuli legitimurobiT~,<br />

romelic `niSnavs saerTaSoriso<br />

SeTanxmebas ganxorcielebadi RonisZiebebis,<br />

daSvebuli miznebis da sagareo <strong>pol</strong>itikis me-<br />

Todebis Sesaxeb.~<br />

legitimuroba `gulisxmobs yvela ZiriTadi<br />

saxelmwifos mier saerTaSoriso wesrigis<br />

CarCo-proeqtis miRebas~, ise rom, arc erTi<br />

maTgani ar gaagrZelebs im <strong>pol</strong>itikas, romelic<br />

arasasurvel SeTanxmebebs gulisxmobs 106 .<br />

am argumentebis kosovosTan mimarTebaSi<br />

gamoyenebiT, mosalodnelia, rom mimdinare<br />

mdgomareoba ver iqneba myari regionalur an<br />

globalur doneze. regionalur doneze serbeTi<br />

ewinaaRmdegeba kosovos damoukideblobas<br />

globalur doneze ki kosovos damoukideblobas<br />

ewinaaRmdegebian iseTi ZiriTadi<br />

moTamaSeebi, rogorebic arian indoeTi, CineTi<br />

da ruseTi. Sesabamisad, rogorc regionalur,<br />

ise globalur doneze, kosovos damoukideblobis<br />

sakiTxi winaaRmdegobas waawydeba, rac<br />

zegavlenas moaxdens mis stabilurobaze. savaraudod,<br />

kosovos damoukideblobis momxre da<br />

xelSemwyobi mxareebi Tavidanve mixvdnen, rom<br />

is teritoriuli erTeuli, romlis damoukideblobasac<br />

isini mxars uWeren, ver miiRebs<br />

saerTaSoriso sazogadoebis erTobliv aRiarebas<br />

da arc gaero cnobs mas.<br />

realistur arguments ukureaqciis potencialic<br />

gaaCnia, Tu kosovos momxre enTuziasti<br />

saxelmwifoebi dadgebian faqtis winaSe da<br />

ms<strong>of</strong>lios sxvadasxva nawilSi arsebuli saxelmwifoebic<br />

gamoTqvamen damoukideblobis survils.<br />

Tu realisturi argumenti problemis<br />

gasaRebi iqneba, maSin saxelmwifoebriobisa da<br />

aRiarebis samarTlebriv kriteriumebs gadamwyveti<br />

mniSvneloba aRar eqneba. rogoric ar<br />

unda iyos sxva separatistuli teritoriuli<br />

erTeulebis saxelmwifoebriobis aRiareba da<br />

cnoba, realisturi argumentis kosovos da-<br />

105<br />

`kosovo: ruseTis ambiciebi da amerikis Secdomebi~, RIAN -is<br />

informacia, 14 dekemberi, 2007, ixileT www.rian.ru.<br />

106<br />

h. kisinjeri, ms<strong>of</strong>lio aRdga, meternihi, kaselrei da mSvidobis<br />

problemebi 1812-1822, 1957, 1 da momdevno.<br />

135


aleqsandre oraxelaSvili<br />

moukideblobis sasargeblod gamoyeneba gzas<br />

gauxsnis sxva teritoriuli erTeulebis mier<br />

damoukideblobis moTxovnis konsolidacias.<br />

Sesabamisad, isini, vinc dRes realistur arguments<br />

iyeneben kosovos magaliTze, unda<br />

moemzadon imisaTvis, rom igive argumentebs<br />

moismenen im separatistul teritoriul er-<br />

TeulebTan dakavSirebiT, romelTa damoukideblobasac<br />

Tavad ewinaaRmdegebian. realobisadmi<br />

realisturi damokidebuleba arasodes<br />

aris zianis momtani.<br />

136


668<br />

18.09.2009<br />

pres-relizi xelmisawvdomia evropis adamianis uflebaTa sasamarTlos <strong>of</strong>icialur veb-gverdze<br />

http://cmiskp.echr.coe.int/tkp197/view.asp?item=1&portal=hbkm&action=html&highlight=varnava%20%7C%20others%20%7C%20v.%20%7C%20Turkey&sessionid=32754342&skin=hudoc-pr-en<br />

winamdebare pres-relizi warmoadgens sakonstitucio sasamarTlos ara<strong>of</strong>icialur qarTulenovan<br />

Targmans.<br />

adamianis uflebaTa evropuli<br />

sasamarTlos didi palatis<br />

gadawyvetileba 1<br />

varnava da sxvebi TurqeTis winaaRmdeg<br />

(sarCelebi #16064/90, 16065/90, 16066/90, 16068/90,<br />

16069/90, 16070/90, 16071/90, 16072/90 and 16073/90)<br />

gauCinarebis faqtebi CrdiloeT kviprosSi<br />

1974 wlis konfliqtis dros<br />

me-2 muxlis (sicocxlis ufleba) gangrZobadi<br />

darRveva<br />

me-3 muxlis (araadamianuri an Rirsebis<br />

Semlaxvel i mopyrobis akrZalva) gangrZobadi<br />

darRvev a<br />

me-5 muxlis (Tavisuflebisa da xelSeuxeblobis<br />

ufleba) gangrZobadi darRveva<br />

elefTerios Tomasa da savas hajipantelis<br />

mimarT<br />

me-5 muxlis daurRvevloba danarCeni Svidi<br />

dakarguli piris mimarT<br />

konvenciis 41-e muxlis (samarTliani dakmay<strong>of</strong>ileba)<br />

gaTvaliswinebiT, sasamarTlom<br />

miiRo gadawyvetileba, romlis Tanaxmadac<br />

mosarCele mxarem TiToeul sarCelze unda<br />

miiRos 12 000 evro arafuladi zaralis anazRaurebis<br />

saxiT, xolo xarjebis dasafarad<br />

_ 8 000 evro TiToeul sarCelze (gadawyvetileba<br />

arsebobs inglisur da frangul enebze).<br />

mTavari faqtebi<br />

sasamarTloSi sarCeli Setanil iqna 18 kviproseli<br />

moqalaqis saxeliT. cxra maTgani<br />

1974 wlis ivlissa da agvistoSi CrdiloeT<br />

kviprosSi TurqeTis SeiaraRebuli Zalebis<br />

mier ganxorcielebuli samxedro operaciebis<br />

dros gauCinarda. danarCeni cxra mosarCele<br />

gauCinarebuli pirebis naTesavebi arain.<br />

cxra dakargul adamians Soris rva berZnul-kviprosuli<br />

SeiaraRebuli Zalebis im<br />

qvedanay<strong>of</strong>Si msaxurobda, romelic TurqeTis<br />

armias uwevda winaaRmdegobas da cdilobda,<br />

misTvis win wawevis saSualeba ar mieca. ramdenime<br />

mowmis gancxadebiT, aRniSnuli pirebi<br />

Turqi samxedroebis mier ayvanil tyveebs Soris<br />

iyvnen. mecxre dakarguli adamiani, batoni<br />

hajipanteli, bankis TanamSromelia. igi Turqma<br />

jariskacebma dakiTxvaze waiyvanes 1974<br />

wlis 18 agvistos. misi gvami 2007 wels gaeros<br />

dakargulTa komitetis mier ganxorcielebuli<br />

misiis dros ipoves. gvamze ramdenime natyviari<br />

iqna aRmoCenili.<br />

TurqeTis mTavroba ar eTanxmeba mtkicebulebas,<br />

rom aRniSnuli pirebi TurqeTis<br />

SeiaraRebulma Zalebma tyved aiyvanes. Turquli<br />

mxare irwmuneba, rom dakarguli pirebi<br />

iyvnen samxedro mosamsaxureebi, romlebic<br />

samxedro operaciis dros daiRupnen, dakargulTagan<br />

mecxe adamianis saxeli da gvari ki<br />

sapatimroSi arsebul berZen-kviprosel tyveTa<br />

siaSi dafiqsirebuli ar aris. aRniSnuli<br />

sia saerTaSoriso wiTeli jvris organizaciam<br />

Seamowma. TumcaRa kviprosis mTavroba acxadebs,<br />

rom zemoaRniSnuli cxra adamiani im<br />

teritoriaze daikarga, romelsac TurqeTis<br />

SeiaraRebuli Zalebi akontrolebdnen.<br />

1<br />

didi palatis gadawyvetileba sabolooa (konvenciis 44-2<br />

muxli).<br />

137


varnava da sxvebi TurqeTis winaaRmdeg<br />

braldebebi, procedura da<br />

sasamarTlos Semadgenloba<br />

mosarCeleTa mtkicebiT, maTi naTesavebi<br />

1974 wels TurqeTis SeiaraRebuli Zalebis<br />

mier dapatimrebis Semdeg gauCinardnen, TurqeTis<br />

mmarTvel organoebs ki amisaTvis pasuxi<br />

ar ugiaT. sarCeli Semdegi muxlebis safuZvelzea<br />

Setanili: me-2 muxli (sicocxlis ufleba),<br />

me-3 muxli (araadamianuri da Rirsebis<br />

Semlaxveli mopyrobis akrZalva), me-4 muxli<br />

(iZulebiTi Sromis akrZalva), me-5 muxli (Tavisuflebisa<br />

da xelSeuxeblobis ufleba), me-6<br />

muxli (saqmis samarTliani sasamarTlo ganxilvis<br />

ufleba), me-8 muxli (piradi da ojaxuri<br />

cxovrebis pativiscemis ufleba), me-10 muxli<br />

(gamoxatvis Tavisufleba), me-12 muxli (qorwinebis<br />

ufleba), me-13 muxli (samarTlebrivi<br />

dacvis efeqtiani saSualebis ufleba) da me-14<br />

muxli (diskriminaciis akrZalva).<br />

aRniSnuli sarCelebi evropis adamianis<br />

uflebaTa komisias 1990 wlis 25 ianvars waredgina.<br />

komisiam sarCelebi 1991 wlis 2 ivliss<br />

miiRo da daSvebulad gamoacxada 1998 wlis 14<br />

aprils. sarCelebi sasamarTlos 1998 wlis 1<br />

noembers gadaeca.<br />

2008 wlis 10 ianvars gamotanil gadawyvetilebaSi<br />

(`palatis sasamarTlo gadawyvetileba~)<br />

palatam erTsulovnad aRiara, rom darRveuli<br />

iyo konvenciis me-2, me-3 da me-5 muxlebi, xolo<br />

konvenciis me-4, me-6, me-8, me-10, me-12, me-13<br />

da me-14 muxlebis darRvevis Sesaxeb calke sakiTxebi<br />

ar ganixileboda. sasamarTlom aseve<br />

ganacxada, rom aRmoCenili kanondarRvevebi<br />

ukve sakmarisi iyo mosarCeleTa arafuladi<br />

zaralis anazRaurebis moTxovnis dakmay<strong>of</strong>ilebis<br />

Sesaxeb gadawyvetilebis misaRebad.<br />

2008 wlis 7 ivliss, konvenciis 43 2 muxlis<br />

Tanaxmad, TurqeTis mTavrobis moTxovniT, saqme<br />

did palatas gadaeca gansaxilvelad. kviprosis<br />

mTavrobam waradgina werilobiTi gan-<br />

2<br />

evropis adamianis uflebaTa konvenciis 43-e muxlis mixedviT,<br />

palatis mier gadawyvetilebis gamotanis dRidan sami<br />

Tvis ganmavlobaSi saqmis monawile nebismier mxares, gamonaklis<br />

SemTxvevaSi, SeuZlia iTxovos saqmis 17 wevrisagan Semdgari<br />

didi palatisaTvis gadacema. didi palatis kolegia<br />

xuTi mosamarTlis SemadgenlobiT akmay<strong>of</strong>ilebs am moTxovnas,<br />

Tu saqme wamoWris konvenciis an misi oqmebis ganmartebis<br />

an gamoyenebisaTvis seriozul sakiTxs, an zogadi mniSvnelobis<br />

sxva seriozul sakiTxs. did palatas ki gamoaqvs saqmeze<br />

saboloo gadawyvetileba. Tu amgvari sakiTxi ar dgeba, kolegia<br />

moTxovnas uary<strong>of</strong>s da, amrigad, gadawyvetileba sabolooa.<br />

sxva SemTxvevaSi, didi palatis gadawyvetileba saboloo<br />

gadawyvetilebis statuss iRebs misi gamotanidan sami<br />

Tvis Semdeg an ufro adre, Tuki mxareebi acxadeben, rom ar<br />

iTxoven saqmis 17 wevrisgan dakompleqtebuli didi palatisaTvis<br />

gadacemas.<br />

marteba. werilobiTi ganmarteba warmoadgina<br />

aseve organizaciam `redresi~(REDRESS), romelsac<br />

2008 wlis seqtemberSi werilobiT procedurebSi<br />

CarTvis ufleba mieca. Ria sxdomaze<br />

mosmena Catarda 2008 wlis 19 noembers,<br />

evropis adamianis uflebaTa sasamarTloSi,<br />

strasburgSi.<br />

TurqeTis mTavrobam protesti gamoxata<br />

sasamarTlos saqmis gadaxedvasTan dakavSirebuli<br />

iurisdiqciisadmi. upirveles yovlisa,<br />

Turquli mxare acxadebs, rom aRniSnuli sar-<br />

Celebis gansazRvrisadmi samarTlebrivi daintereseba<br />

aRar arsebobs imis gaTvaliswinebiT,<br />

rom sasamarTlom ukve gadawyvita berZeni<br />

kviproselebis gauCinarebis sakiTxi meoTxe<br />

saxelmwifoTSorisi saqmis ganxilvis Sedegad.<br />

meorec, sarCelebi sasamarTlos samoqalaqo<br />

iurisdiqciis sazRvrebSi ar jdeba, ramdenadac<br />

yoveli sarCeli dakavSirebulia faqtebTan,<br />

romlebic moxda manam, sanam TurqeTi<br />

individualuri saCivris uflebas aRiarebda<br />

1987 wlis 28 ianvars. dabolos, faqtebidan<br />

sarCelebis Setanamde Zalian didi dro gavida.<br />

amitomac sarCelebi miuReblad unda gamocxadebuliyo<br />

sasamarTloSi TurqeTis mier<br />

individualuri saCivris uflebis aRiarebidan<br />

eqvsi Tvis vadaSi warudgenlobis gamo.<br />

sasamarTlo gadawyvetileba gamotanil iqna<br />

sasamarTlos didi palatis mier, romelSic<br />

Semdegi Cvidmeti mosamarTle Sedioda:<br />

<strong>Jan</strong>-<strong>pol</strong> <strong>kosta</strong> (safrangeTi) _ prezidenti,<br />

fransuaz tulkensi (belgia),<br />

jozef kasadevali (andora),<br />

anatoli kovleri (ruseTi),<br />

vladimiro zagrebelski (italia),<br />

lex garlicki (<strong>pol</strong>oneTi),<br />

din spilmani (luqsemburgi),<br />

sver erik iebensi (norvegia),<br />

ineta zimele (latvia),<br />

mark viligeri (lixtenSteini),<br />

paivi hirvela (fineTi),<br />

luis lopes gera (espaneTi),<br />

miriana lazarova traikovska (y<strong>of</strong>ili iugoslaviis<br />

respublika _ makedonia),<br />

nona woworia (saqarTvelo),<br />

en paueri (irlandia),<br />

zdravka kalaijieva (bulgareTi), mosamarTleeb i,<br />

gonul eroneni (TurqeTi), ad hoc mosamarTle<br />

da erik fribergi, gamwesrigebeli.<br />

138


adamianis uflebaTa evropuli sasamarTlos didi palatis gadawyvetileba<br />

sasamarTlo gadawyvetileba<br />

mTavrobis winaswari protesti<br />

samarTlebrivi interesi<br />

sasamarTlom, upirveles yovlisa, aRniSna<br />

Semdegi: imisaTvis rom sarCeli ukve ganxiluli<br />

sarCelis analogiur sarCelad CaiTvalos,<br />

igi ara marto imave faqtebsa da braldebebs<br />

unda asaxavdes, rasac ukve ganxiluli sarCeli,<br />

aramed igive mosarCeleebis mier unda iyos<br />

warmodgenili. meoTxe saxelmwifoTSorisi saqmis<br />

ganxilvis Sedegad namdvilad dadginda,<br />

rom adgili hqonda samarTladarRvevas yvela<br />

dakarguli adamianis mimarT. individualuri<br />

sarCelebi sasamarTlos saSualebas aZlevda,<br />

daekmay<strong>of</strong>ilebina moTxovna individualur mosarCeleTa<br />

arafuladi zaralis anazRaurebaze<br />

da ganesazRvra nebismieri zogadi an individualuri<br />

RonisZieba, romelic SeiZleba ganxorcielebuliyo.<br />

gadawyvita ra, rom aRniSnuli<br />

ganaCenebis ganxilvis gagrZelebisadmi<br />

samarTlebrivi interesi arsebobda, sasamarTlom<br />

uaryo TurqeTis mTavrobis winaaRmdeoba.<br />

droebiTi iurisdiqcia<br />

sasamarTlos gancxadebiT, mosarCeleebi<br />

garkveviT aRniSnavdnen, rom maTi braldebebi<br />

dakavSirebuli iyo mxolod 1987 wlis 28<br />

ianvris (kerZod ki TurqeTis mier individualuri<br />

saCivris uflebis aRiarebis) Semdgom<br />

mdgomareobasTan. sasamarTlo miiCnevs, rom<br />

dakarguli adamianebis bed-iRblis gasarkvevad<br />

efeqturi gamoZiebis Catareba mudmivi<br />

valdebulebaa da, miuxedavad imisa, rom aRniSnuli<br />

pirebi 34 wlis ganmavlobaSi iyvnen<br />

ugzo-ukvlod dakargulebi, es valdebuleba<br />

mudmivad arsebobda am xnis ganmavlobaSi,<br />

radganac maTi bedi gaurkveveli iyo da amaze<br />

pasuxs aravin agebda. Sesabamisad, am TvalsazrisiT,<br />

sasamarTlom TurqeTis mTavrobis winaaRmdegoba<br />

uaryo.<br />

sasamarTlosaTvis saqmis mogvianebiT wardgena<br />

sasamarTlos gancxadebiT, mosarCeleebma<br />

1974 wels TavianTi naTesavebis dakargvidan<br />

15 wlis Semdeg Seitanes sarCeli. sarCelis Setana<br />

maT 1987 wlamde ar SeeZloT. iTvaliswinebs<br />

ra, gamonaklisis saxiT, arsebul mdgomareobas,<br />

romelic saerTaSoriso konfliqtma<br />

gamoiwvia, sasamarTlos dasaSvebad miaCnia<br />

mosarCeleTa aseTi moqmedeba, miuxedavad imisa,<br />

rom maT sarCeli TurqeTis mier individualuri<br />

saCivris uflebis aRiarebidan sami<br />

wlis Semdg Seitanes. amdenad, sasamarTlom<br />

TurqeTi s es winaaRmdegobac uaryo.<br />

me-2 muxli<br />

sasamarTlos gancxadebiT, TurqeTis mTavrobas<br />

ar warmoudgenia raime konkretuli<br />

informacia imis dasamtkiceblad, rom dakarguli<br />

adamianebi gardacvlilebi` ipoves an<br />

moklul iqnen konfliqtis zonaSi, romelsac<br />

TurqeTi akontrolebda. dakarguli adamianebis<br />

bed-iRbalTan dakavSirebiT arc sxva raime<br />

damajerebeli axsna-ganmarteba arsebobs, rac<br />

gaabaTilebda mosarCeleTa mtkicebas, rom aRniSnuli<br />

pirebi gauCinardnen TurqeTis mTavrobis<br />

mier kontrolirebad teritoriebze.<br />

Tu gaviTvaliswinebT meoTxe saxelmwifoT-<br />

Sorisi saqmis ganxilvis Sedegebs, romelsac<br />

aravin uary<strong>of</strong>s, gauCinarebis faqtebi moxda<br />

sicocxlisaTvis saSiS garemoebebSi, rodesac<br />

samxedro operaciebs Tan axlda masobrivi dapatimrebebi<br />

da mkvlelobebi.<br />

sasamarTlo sruliad iziarebs im faqts,<br />

rom mniSvnelovania eqshumaciis da neStis<br />

identifikaciis procesebi, romelTac gaeros<br />

dakargulTa komiteti axorcielebs.sasamarTlo<br />

didad afasebs informaciis mowodebisa<br />

da neStis axloblebisaTvis gadacemisaTvis<br />

Sesrulebul samuSaos. TumcaRa is imasac<br />

aRniSnavs, rom TurqeTis mTavrobis mier<br />

Sesrulebuli samuSao mniSvnelovani dasawyisi<br />

iyo sagamoZiebo procesSi, magram es sakmarisi<br />

ar aris imisaTvis, raTa Sesrulebulad Cai-<br />

Tvalos misTvis meore muxliT dakisrebuli<br />

valdebuleba efeqturi gamoZiebebis Catarebis<br />

Sesaxeb. ufro konkretulad rom vTqvaT,<br />

gaeros dakargulTa komiteti ar gansazRvravda<br />

dakargulTa gardacvalebasTan dakavSirebul<br />

faqtebs da ar agrovebda an afasebda<br />

mtkicebulebebs imisaTvis, rom damnaSaveebis<br />

winaaRmdeg sisxlis samarTlebrivi devna ganxorcielebuliyo.<br />

es funqcia arc sxva romelime<br />

organos Seusrulebia. sasamarTlos eWvi<br />

ar epareba, rom movlenebidan amdeni wlis Semdeg,<br />

Zalian rTuli iqneba mowmeTa Cvenebebis<br />

mopoveba an savaraudo damnaSaveTa winaaRmdeg<br />

saqmis aRZvra. Tumca precedentuli samarTlis<br />

normebis gaTvaliswinebiT, romlis<br />

mixedviTac saxelmwifoebi valdebuli arian,<br />

139


varnava da sxvebi TurqeTis winaaRmdeg<br />

efeqturi gamoZieba Caataron, sasamarTlom<br />

daadgina, rom TurqeTis mTavrobam yvela aucilebeli<br />

RonisZieba unda gaataros am mimar-<br />

TulebiT. amrigad, sasamarTlom daaskvna, rom<br />

me-2 muxli ganuwyvetiliv irRveva, radganac<br />

TurqeTi 1974 wels gauCinarebuli cxra adamianis<br />

saqmis efeqtur gamoZiebas ar atarebs.<br />

me-3 muxli<br />

sasamarTlom gaixsena meoTxe saxelmwifoT-<br />

Sorisi saqmis ganxilvis Sedegebi 1974 wlis<br />

gauCinarebis faqtebis konteqstSi. aRniSnul<br />

periodSi ganxorcielebul samxedro operaciebs<br />

Sedegad mohyva mniSvnelovani msxverpli<br />

da masobrivi dapatimrebebi. dakargulTa<br />

naTesavebi agoniaSi iyvnen, radgan ar icodnen<br />

maTi axloblebi daxoces Tu daapatimres.<br />

ufro metic, kviprosis xangrZlivi danawevrebis<br />

gamo, dakargulTa naTesavebi seriozul<br />

dabrkolebebs awydebodnen informaciis Ziebisas.<br />

aseT dros TurqeTis mmarTveli organoebis<br />

dumili SeiZleba mxolod da mxolod<br />

araadamianur mopyrobad Sefasdes.<br />

sasamarTlo zemoaRniSnuli daskvnebis<br />

Secvlis veranair mizezs ver xedavs. Tu gavi-<br />

TvaliswinebT im xangrZliv periods, romelic<br />

dakargulTa axloblebma informaciis molodinSi<br />

gaatares da <strong>of</strong>icialuri samsaxurebis<br />

indiferentulobas, maSin rodesac dakargul-<br />

Ta axloblebi sakuTari ojaxis wevrebis ambis<br />

garkvevas mouTmenlad elodnen, aSkaraa, rom<br />

me-3 muxli darRveul iqna.<br />

me-5 muxli<br />

sasamarTlom aRniSna, rom sadavo iyo ori<br />

dakarguli adamianis Toma elefTeriosisa da<br />

savas hajipantelis SemTxveva, romelTa saxelebic<br />

wiTeli jvris tyveTa siaSi iyo miTiTebuli<br />

da romlebic bolos nanaxi iqnen TurqeTis<br />

an TurqeTis kviprosuli SeiaraRebuli<br />

Zalebis mier kontrolirebad teritoriaze.<br />

TumcaRa TurqeTis mmarTvel organoebs aRniSnuli<br />

pirebis dapatimreba ar uRiarebiaT<br />

da arc dokumenturi mtkicebuleba warmoudgeniaT,<br />

rac am ori dakarguli adamianis<br />

moZraobis <strong>of</strong>icialur kvalze miuTiTebda. ar<br />

arsebobs mtkicebuleba, rom romelime dakargulTagani<br />

patimrobaSi imy<strong>of</strong>eboda im periodis<br />

ganmavlobaSi, romelsac sasamarTlo ganixilavs.<br />

amitomac TurqeTis mTavrobas unda<br />

daemtkicebina, rom aRniSnul sadavo sakiTx-<br />

Tan dakavSirebiT, efeqturi gamoZieba Caatara,<br />

rom ori aRniSnuli dakarguli piri tyved<br />

aiyvanes da mas Semdeg isini aravis unaxavs.<br />

sasamarTlos mier me-2 muxlTan dakavSirebiT<br />

dadgenili faqtebis gamo ueWveli xdeba, rom<br />

TurqeTis mmarTvelma organoebma am kuTxi-<br />

Tac ver Caatares saWiro gamoZieba. amdenad,<br />

Toma elefTeriosisa da savvas hajipantelis<br />

winaaRmdeg me-5 muxli ganuwyvetliv irRveva.<br />

ar arsebobs sakmarisi mtkicebuleba, romelic<br />

daadasturebs, rom danarCeni Svidi adamiani<br />

bolos TurqeTis mier kontrolirebul<br />

teritoriaze dainaxes. amis gaTvaliswinebiT,<br />

aRniSnuli Svidi piris winaaRmdeg me-5 muxli<br />

ar darRveula.<br />

sxva muxlebi<br />

saqmeSi arsebuli faqtebis, mxareTa argumentebis<br />

da konvenciis me-2, me-3 da me-5<br />

muxlebis mixedviT gamotanili gadawyvetilebebis<br />

gaTvaliswinebiT, sasamarTlom daaskvna,<br />

rom man ganixila wardgenil sarCelTan dakav-<br />

Sirebuli mTavari samarTlebrivi sakiTxebi da<br />

mosarCeleTa danarCen pretenziebTan dakavSirebiT<br />

calke gadawyvetilebis gamotana saWirod<br />

ar miiCnia.<br />

mosamarTleebma _ kalaijievam, pauerma,<br />

spilmanma, viligerma da zimelem gamoxates<br />

Tanmxvedri azri, xolo mosamarTle eronenma<br />

_ gansxvavebuli azri. yvela mosazreba Tan er-<br />

Tvis sasamarTlo gadawyvetilebas.<br />

***<br />

sasamarTlos gadawyvetilebebi SegiZliaT ixiloT<br />

misamarTze http://www.echr.coe.int<br />

sakontaqto pirebi<br />

qristina penCeva-malinovski (tel: 00 33 (0)3 88 41 35 70)<br />

stefano pidimonte (tel.: 00 33 (0)3 90 21 42 04)<br />

Treisi terner-treci (tel.: 00 33 (0)3 88 41 35 30)<br />

selin menu-lengi (tel.: 00 33 (0)3 90 21 58 77)<br />

frederik dolti (tel.: 00 33 (0)3 90 21 53 39)<br />

evropis adamianis uflebaTa sasamarTlo daarsda<br />

strasburgSi 1959 wels, 1950 wlis evropis adamianis<br />

uflebaTa konvenciis savaraudo darRvevaTa ganxilvis<br />

mizniT.<br />

140

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!