26.10.2014 Views

abstract - academia

abstract - academia

abstract - academia

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

usudan ColoyaSvili<br />

ïïïï<br />

SoTa rusTa<br />

Tave<br />

velis sax. qarTu<br />

Tuli lite<br />

tera<br />

ratu<br />

turis insti<br />

titu<br />

tuti<br />

ti<br />

saqarTvelos mecnierebaTa akademia<br />

jadosnuri sagnebis funqcia zRaprul eposSi<br />

jadosnuri zRaprebi mdidaria jadosnuri<br />

sagnebiT. SeiZleba iTqvas, rom yoveli sagani,<br />

romelic jadosnur zRaparSi gvxvdeba,<br />

jadosnuria, iseve rogorc yoveli personaJi<br />

- zebunebrivi. maTi nairgvaroba zRapris feradovnebas<br />

uwyobs xels. jadosnuri sagani<br />

is nivTia, romelic im qveyanas - micvalebul-<br />

Ta samyaroSi moipoveba. amis Sesaxeb jer kidev<br />

v. propi miuTiTebda Tavis wignSi<br />

~Исторические корни волшебной сказки~ 1 . am sagnis<br />

mflobeli yvela ver iqneba. is SeiZleba iyos<br />

mxolod arseba, romelic namyofia micvalebulTa<br />

samyaroSi, iqidan ukan aris gamobrunebuli<br />

da jadosnuri nivTic iqidan aqvs<br />

wamoRebuli. “im~ qveynidan gamobrunebuli arseba<br />

Cveulebrivi, miwieri aRar aris, is genetikurad<br />

RvTaebriv niSanTa matarebelia da<br />

“iq~ samjer namyofobis unariT dajildovebuli<br />

jadosnuri zRapris gmiria. e.i. jadosnuri<br />

zRapris gmiri RvTaebrivi warmomavlobisaa<br />

da micvalebulTa samyaroSia namyofi. is<br />

“iqidan~ RvTaebriv Zalagamoyolili zRapruli<br />

personaJia, yovlisSemZle da uZleveli.<br />

mxolod “iqidan~ dabrunebuli arsebaa<br />

RvTaebrivZalmosilebis matarebeli. Tavdapirvelad<br />

zRapris gmiri “iq~ metamorfozis<br />

saSualebiT xvdeba, gviandeli periodis<br />

zRaprebSi ki ukve qomag arsebas gadahyavs,<br />

Semdeg ki TviTon gadadis. im qveynidan dabrunebulis<br />

RvTaebrivi buneba ukve advili<br />

SesamCnevia oqros TmiT, an im jadosnuri niv-<br />

TiT, romelic iqidan moaqvs. es sagani ar<br />

aris ioli mosapovebeli da mas zRapris gmiri<br />

imqveyniur mcvelTan samkvdro-sasicocxlo<br />

brZoliT moipovebs, SedarebiT mogviano<br />

zRaprebSi - motyuebiT arTmevs, ufro gvian<br />

ki saCuqrad iRebs imave mcvelebisagan, romelTac<br />

adre amarcxebda. jadosnuri zRapris<br />

bednieri finalis miRweva SeuZlebelia samyaros<br />

samive ganzomilebaSi (qveskvneli, skneli,<br />

zeskneli) gmiris moxvedris gareSe, e.i.<br />

cocxalTa da micvalebulTa samyaroebs Soris<br />

mimosvlis gareSe. v. propi aRniSnavs, rom<br />

micvalebulTa samyaro did rols asrulebs<br />

jadosnur zRaparSi. 2 marTlac, yoveli gamocda,<br />

Tu gmiris gagzavna rTuli davalebis<br />

Sesasruleblad, xSirad zRaparSi “im~ qveynis<br />

movlasTan aris dakavSirebuli. “iq~ gadasvla<br />

zRaparSi xis sxvadasxva sferoTa Soris<br />

mimosvliT gadmoicema da imis mixedviT<br />

micvalebulTa samyaro caSi eguleba gmirs,<br />

Tu miwaSi, is xan zesknelSi mogzaurobs, xan<br />

ki - qvesknelSi. Tu zesknelSi moxvedra caSi,<br />

xeze avsliT xdeba, qvesknelSi mosaxvedrad<br />

mTaSi, zRvaSi, mdinareSi Sesvla an WaSi<br />

Casvlaa saWiro. rTulia rogorc zesknelSi,<br />

aseve qvesknelSi moxvedra, magram zRapris gmiric<br />

is aris, vinc am orive samyaroSi rigrigobiT<br />

gadasvlis Semdeg axerxebs ukan -<br />

SuasknelSi dabrunebas. es mimosvla zRapar-<br />

Si samjer unda ganxorcieldes. jadosnuri<br />

sagnebic swored am rTuli amocanis SesrulebaSi<br />

exmareba zRapris gmirs. maTi umTavresi<br />

daniSnuleba swored is aris, rom gadaiyvanos<br />

misi gmiri erTi samyarodan meoreSi,<br />

moexmaros mas samive samyaros movlaSi. e.i.<br />

jadosnuri sagnis mopoveba ar aris zRapris<br />

gmiris TviTmizani. es sagnebi mxolod<br />

saboloo miznis misaRwevad warmoebul<br />

brZolaSi gamosadegi damxmare saSualebebia.<br />

v. propi uZveles jadosnur sagnad Tvlida<br />

cxoveluri warmoSobis sagnebs, mag.: qar-<br />

Tul zRaprebSi esenia: bumbuli, frTa, Zua,<br />

tyavi, kvercxi, fxa da mkvlevari maT genetikurad<br />

ukavSirebda zRapris gmiris qomag cxovelebs.<br />

agreTve, aRniSnavda, rom jadosnur sagnebs<br />

araCveulebriv arsebaTa msgavsi funqciebi<br />

hqondaT. aqve unda aRiniSnos, rom Semdegi<br />

periodis jadosnuri sagnebi iqneba xe-mcenareebi.<br />

rogorc viciT, balaxi da xe genetikurad<br />

dakavSirebuli iyo TmasTan da bewvTan,<br />

rqasTan. i. surgulaZe aRniSnavs, rom es savsebiT<br />

bunebrivad mogveCveneba, Tu miwas, msgavsad<br />

vedebisa, cocxal arsebad miviRebT da<br />

masze cxovelisa da adamianis niSnebs gadavitanT.<br />

3<br />

uZveles droSi cxovelTa araCveulebriv<br />

arsebebad gaazreba im cxovelmyofelma Zalam<br />

ganapiroba, romelic maT gaaCndaT da<br />

rac gamoixateboda maTi nayofierebisa da<br />

45


ACADEMIA<br />

ganaxlebis unariT (igulisxmeba balnis gamocvla).<br />

am unarTan ziarebis mizniT masTan<br />

tardeboda ymawvilTa iniciaciis rituali,<br />

romelic axalgazrdis Zvel statusSi sikvdilsa<br />

da axalSi dabadebas gulisxmobda. e.i.<br />

cocxlis mkvdrad qcevas da mis xelaxla<br />

dabadebas, ris Semdegac am ritualgamovlili<br />

ukve cxovelis Zalmosilebis mflobeli<br />

xdeboda. mas Semdeg, rac mcenareuli samyaroc<br />

gaazrebul iqna nayofierebisa da ganaxlebis<br />

Zalis mqoned, misi funqciebi cxovelisas<br />

daemTxva. es rituali ukve gamorCeul<br />

xesTan tardeboda. mag.: muxasTan 4 , xolo<br />

mas Semdeg, rac, miTosuri warmodgeniT, micvalebulTa<br />

samyaro qvesknelSic giazreba da<br />

zesknelSic, samyaros xem ikisra maTi dakav-<br />

Sireba erTmaneTTan, SuasknelTan da maTi erTobis<br />

simbolod iqca, e.i. samyaros xe aerTianebs<br />

cocxlebisa da micvalebulTa mTel samyaros.<br />

masTan dakavSirebuli yvela da yvelaferi<br />

ki misive cxovelmyofeli Zalis matarebelia.<br />

e.i. samyaros xesTan dakavSirebul yvela<br />

arsebas da yvela sagans sikvdilisa da mkvdre-<br />

TiT aRdgomis Zala Seswevs. aseve mas gaaCnia<br />

unari cocxlis mokvdinebisa da mkvdris gacocxlebisa.<br />

marTlac, qomag arsebebsa da jadosnur<br />

sagnebs Soris saerTo bevria, radganac maT<br />

ara marto genetikuri kavSiri, aramed saerTo<br />

warmomavlobac aqvT, isini erT ideas emsaxurebian<br />

da erT funqcias asruleben. miuxedavad<br />

imisa, rom maTi daniSnuleba, erTi SexedviT,<br />

sxvadasxva Cans, maSin rodesac gmiri ma-<br />

Ti meSveobiT cocxldeba, ganikurneba,<br />

axalgazrdavdeba, mdidrdeba an mas<br />

nayofierebis Zala eniWeba. rogorc araCveulebrivi<br />

qomagi arsebebis, aseve jadosnuri<br />

sagnebis warmomavloba samyaros xes, mis nairsaxeobebs<br />

- kldesa da mTas ukavSirdeba.<br />

rogorc erTni, ise meoreni genetikurad erTi<br />

Zalisa da Tvisebisani arian. samyaros xe mTeli<br />

samyaros gamaerTianebeli da absoluturi<br />

srulyofilebis matarebelia. aq igulisxmeba<br />

rogorc samive sknelis mTlianoba sulieri<br />

Tu usulo arsebebiTa da sagnebiT, aseve<br />

maTi yovelgvari unaris erTobac - Zlevamosileba,<br />

ukvdavebisa da nayofierebis Zala,<br />

maradiuli siWabuke, ganusazRvreli qoneba,<br />

yovlismomcveli codna. samyaros xis umTavresi<br />

funqcia, mainc mTel samyaroSi yvelasa<br />

da yvelafris gaerTianebaa. aseTi iqneba misi<br />

arsebebisa da sagnebis ZiriTadi funqciac.<br />

e.i. zebunebrivi arsebani samyaros RerZis -<br />

samyaros xis cxovelebi, frinvelebi, qvewarmavlebi<br />

(raSi, faskunji, gveli, gveleSapi<br />

da sxva) arian da mis samive sferos (totebs,<br />

fesvebs, tans) ganekuTvnebian. isini, ise rogorc<br />

jadosnuri sagnebic, aRweven mTeli samyaros<br />

gamTlianebas, amyareben kavSirs samyaros<br />

sam sferos (zesknels, sknels, qvesknels) Soris.<br />

e.i. araCveulebriv arsebaTa ZiriTadi funqcia<br />

jadosnuri zRapris gmiris sam sknelTan<br />

dakavSireba, iq gadayvana da iqidan ukan dabruneba<br />

- mTeli samyaros gaerTianebaa. igive funqcia<br />

itvirTa jadosnurma sagnebmac, romelnic<br />

imqveyniurni arian, maTi mflobelebis<br />

msgavsad. jadosnuri sagnebis umTavresi daniSnuleba<br />

zRapris gmiris imqveyniur Zaleb-<br />

Tan ziarebaa, anu gmiris erTi samyarodan<br />

meoreSi gadayvanaa. jadosnuri sagani aris:<br />

1. metamorfozuli saxesxvaoba gmirisa<br />

(qalisaTvis - xe, nafoti, savarcxeli, balaxi,<br />

prasi, niaxuri, mandarini, Tevzis fxa; vaJisaTvis<br />

- wiTeli vaSli, fetvi, nemsi, bade, dana;<br />

devisaTvis - kaJi).<br />

2. samyaros xis, Tu mis arsebaTa (cxovelebis,<br />

frinvelebis) nawilebi - Zua, tyavi, frTa,<br />

bumbuli - aCens im arsebas, romelsac Tavis<br />

droze isini ekuTvnoda; foToli, gul-RviZli<br />

- gankurnavs avadmyofs; cxovelTa rZeSi<br />

banaoba - aaxalgazrdavebs gmirs.<br />

3. am arsebebTan dakavSirebuli sagnebi:<br />

irmis rqebi, mfrinavi xaliCa, uCinmaCinis qudi,<br />

Toki, joxi, foToli, Tma, Tvali, maTraxi<br />

- sxva samyaroSi gadaiyvanen gmirs.<br />

4. imave unarisaa araCveulebriv arsebaTa<br />

mier naCuqari nivTebi, mag.: faskunjis naCuqari<br />

beWedi, devis naCuqari sarke.<br />

5. araCveulebrivi Zalis mqonea gansakuTrebuli<br />

sakvebis: imqveyniuri leRvis, vaSlis,<br />

qinZis, yvavilis SeWma; spirtiani an gamabruebeli<br />

sasmeli, mowamluli sakvebi, kenWis<br />

moxvedreba, baRdadis saxeze mosma.<br />

6. gansakuTrebuli unaris mqonea “imqveynidan~<br />

wamoRebuli masalisagan (xe, rkina, oqro,<br />

vercxli) damzadebuli sagnebi, mag.: wylis<br />

saSualebiT “iq~ gadaiyvans gmirs xis navi,<br />

gobi, yuTi, ficari, xidi, kubo; xmeleTiT ki<br />

- isev yuTi, marxili, uremi, etli, faetoni,<br />

mSvild-isari, wkepla, salamuri; casTan SeiZleba<br />

dakavSireba kibiT; im qveyanaSi gadava<br />

gmiri agreTve oqros skivriT, oqros ZewkviT,<br />

vercxlis xonCiT, rkinis joxiT, qalamniT,<br />

daniT, xanjliT, SamfuriT, gasaRebiT, lagmiT,<br />

qvabiT, kolofiT; Tixis suriT, qvevriT;<br />

“im~ qveynidan daabrunebs - ukvdavebis wyali,<br />

mzis piris nabani.<br />

7. piradi nivTi an araCveulebriv Zalas<br />

aniWebs gmirs, an piriqiT akargvinebs mas: imqveynad<br />

gmiri aRmoCndeba, Tu dakargavs an gacvlis<br />

samoss, samkauls, iaraRs. maTi dabrunebis<br />

SemTxvevaSi ki ibrunebs adrindel<br />

mdgomareobas.<br />

8. yovlisSemZlea magiuri sityva: sxva<br />

samyaroSi mosaxvedrad sakmarisia mxolod pirobis<br />

dadeba, saxelis gacvla; avbediTi Zala<br />

aqvs wyevlas; dafaruli, saidumlo ambis<br />

gamJRavnebas SeuZlia pirvandeli saxe daubrunos<br />

cocxal arsebas.<br />

9. usulo sagnebi ganicdian metamrfozas.<br />

46


jadosnuri sagnebis funqcia zRaprul eposSi<br />

xSirad erTi meored gadaiqceva da icvlis<br />

funqcias. mag.: Zafi - xidad, wyliani boTli -<br />

zRvad, savarcxeli - tyed, salesi qva - klded.<br />

im SemTxvevaSic ki, rodesac jadosnuri<br />

sagnebis funqcia ar aris “iq~ gmiris gadayvana<br />

da, erTi SexedviT, isini sxva mizans emsaxurebian.<br />

(mag., ukvdavebas, an janmrTelobas,<br />

Svilosnobis unars, uTvalav ganZs aniWeben<br />

gmirs, ganusazRvreli raodenobis xorags<br />

moapovebineben mas), miTosuri warmodgeniT,<br />

maTi kavSiri imqveyniur samyarosTan cxadi<br />

da utyuaria.<br />

gviandeli periodis zRaprebSi jadosnur<br />

sagnebs RvTaebrivi arsebani ukve TavianTi<br />

nebiT gascemen. eseni arian: frinvelebi, gveli,<br />

Tevzi, devi, qaji, Winka, eSmaki, agreTve<br />

mzis qali. am sagnis misaRebad umetesad zRapris<br />

gmirs imqveyanas uwevs gadasvla. kidev<br />

ufro gviandel zRaprebSi mas “iqidan~ jadosnuri<br />

sagani aRar moaqvs, magram xelcarieli<br />

mainc ar brundeba. iq ukve dafarul codnas<br />

iZens: namdvil tyuils, rTul kiTxvaze<br />

pasuxs, sam sibrZnes, romelnic isevea sikeTisa<br />

da bednierebis momgvreli, rogorc jadosnuri<br />

sagani.<br />

SeniSvnebi<br />

1. Пропп В.Я., Исторические корни волшебной сказки, Л., 1946, gv. 179.<br />

2. Пропп. В.Я. dasax. naSr.<br />

3. surgulaZe i., qarTuli xalxuri ornamentis simbolika, Tb., 1993, gv. 129.<br />

4. koWlavaSvili m., xis kultis kvali erT javaxur simReraSi, literaturuli Ziebani, XX,<br />

1999, gv. 45.<br />

The Function of Magic Subjects in Fairy Tales.<br />

Summary<br />

Rusudan Cholokashvili<br />

Shota Rustaveli Institute of Georgian Literature<br />

Georgian Academy of Sciences<br />

Magic subjects are genetically connected with the symbol of an integral universe – the universal tree and its<br />

creatures (animals, birds, fishes). In tales the function of magic subjects is to unite the worlds of alive and dead. The hero<br />

of a fairy-tale travels using magic in three fairy dimensions of the universe and becomes accustomed to the beyond.<br />

Even when it seems at first sight that the magic serves other purposes (e.g. to revive, heal, rejuvenate or enrich the hero),<br />

the connection between the different worlds is obvious, because according to the mythological notion they are taken<br />

from “that” world. In very old tales the hero obtains magic subjects after a struggle to the death with the guard of the<br />

beyond; in comparatively older tales the hero takes magic subjects away from the guard fraudulently, and in even older<br />

tales he receives them from the same guard as a present.<br />

47

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!