You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
ARTZAIN PILLIPE<br />
BI EGINTZATAN<br />
EGILEA DA<br />
Ramon Illarramendi<br />
DONOSTIAN:<br />
RAIMUNDO ALTUNAREN MOLDIZKIRAN<br />
1918.
LEHENENGO ZATIA<br />
Egintza ho<strong>net</strong>ako iruditegiak aurkeztatzen du mendi aldeko kanpoak; ardi borda bat<br />
eskuin aldetik duela. Aldizka nabarituko dira ardi edo bildostxoen be...! (adiak) eta<br />
Pilliperen frausuletearen soinua. Hau burtina altxatu baino lehenago; altxatzerakoan<br />
hasten da Pillipe kantari.<br />
LEHENENGO IRUDIA<br />
Musika<br />
Pasa ziraden bildots umilak<br />
negu gogor eta elurteak,<br />
udaberrian senti gerade<br />
alaitasunez beteak;<br />
larre beltz gorri lehen ziradenak<br />
dira orain txit berdeak<br />
eta ardiak esnez asetzen<br />
beren ondoan umeak.<br />
Eguzki epelean zeharki gozo<br />
kanpo zabalean loreak,<br />
txori alai eta kilkerren kantak<br />
dira udako albisteak;<br />
nolazpait ere behar ditugu<br />
ahaztu negu-gau tristeak,<br />
zer gauza ederrak eman zizkigun<br />
zeruko Jaun eta jabeak.<br />
Alaitzen gaitu udaberriak<br />
munduko zahar eta gazteak,<br />
gisa berean nahiz izan jaio<br />
berriak diren umeak;<br />
denentzat berdin jarri zituen<br />
mundu ho<strong>net</strong>ako Egileak<br />
artzain, marinel, aberats, pobre,<br />
eta gainera erregeak.<br />
Hizketa<br />
PILLIPE<br />
Ote da inor munduan ni baino hobeto bizi denik? Herrian asko<br />
bezala, ez maiz aurkituagatik ardandegi, kafe eta beste gainerako<br />
munduak jendea bereganatzeko prestatzen dituen tokietan, ez naiz<br />
zirtzilkeria horietaz oroitu eta penaz behin ere egoten. Alai nire<br />
bizimoduz, kontentu nire suertearekin; eta lasai denbora ailegatzean,<br />
goiko Jaun zuzenari kontua emateko. Ni baino hobeto... ezta... errege
era ere! Zer bizimodu garbia iruditzen zaidan nik daramadana; ez<br />
da herriko etxe galgirotsu haietako egurats pozoitu hura hemen<br />
arnasten; haietan ke eta edari biziaren sumo gaiztoa bezala, hemen<br />
loretxo mila kolore eta sumo gozoratu ondoko egurats garbia. Txori<br />
goiztiar alaiak eta kilker kantariak dira hemengo musikariak,<br />
bildostxoen be...! berriz iruditzen zait direla, feria handietako mila<br />
oihu eta deiadar nahastu haiek; eta azkenerako, denborale<br />
gogorretako haize sumintia ere iruditzen zait erregeren jauregiko<br />
dama aberatsen haizegileena bezain ezti. Dena dut aurkitzen<br />
freskoa, ederra eta alaia; guztia osasuna; eta ni, non eta sokaz lotu<br />
eta eramaten ez nauten, hementxe biziko naiz nire bildostxoak lagun<br />
ditudala. (Hasten da frausuletea jotzen)<br />
BIGARREN IRUDIA<br />
(Lehengoa eta Juli. Hau harriturik aurreratzen da poliki-poliki, belarrian eskua duela.)<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
Hauxe da hemengo alaitasun eta edertasun zoragarria! nor ote da<br />
soinu polit horren jotzailea?<br />
(Isildurik). Norbait dabil hemen, aingeru baten hitz eztitsua zirudien;<br />
nor ote da? (Altxatzen da eta ikustean gelditzen da isil eta geldi).<br />
(Aurreratuaz) Artzaintxoa, zu al zara arestiko soinu polit horren<br />
jotzailea?<br />
(Lotsatua). Bai, andrea; ni naiz.<br />
Ederki... ederki... kontentu beraz zeure bizimoduz?<br />
Ni, txit kontentu, andrea; eta berori?<br />
Ez dut nahi niri berorika hitz egitea; nahi dut, nik zuri bezala, zu; da<br />
jolasik ederrena gazteentzat.<br />
Bai, baina berori...<br />
Begira, artzaintxoa; igartzen dizut zergatik erantzuten didazun<br />
horrela: ikusten nauzu mendirako moduan jantzia ez nagoela, baina<br />
apainkeriak ez du pertsonen izatea egiten. Egia da; ni erregeren<br />
alaba naiz, baina...<br />
(Itzurika). A! erregeren alaba...!<br />
Ez ikaratu, ez; artzaintxoa.<br />
Baina erregeren alaba, hemen?<br />
Bai, ni erregeren alaba, eta zu?<br />
Ni... ni... ni... artzain Pillipe.<br />
Artzaintxoa, ez nazazula utz bakarrik, zatoz hona; biek goiko Jaun<br />
haren aurrerako berdin balio dugu-eta.<br />
Bai baina zure aitak... edo berorren aitak...<br />
Nire aitak ez daki hemen naizenik; bada beldur hori utziaz, hitz egin<br />
lasai nik zuri bezala. Nola esan duzu zure izena?<br />
Artzain Pillipe.<br />
Pillipe? Felipe izango zara.<br />
Ez dakit baina, hemen artzain Pillipe deitzen didate.
JULI<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
(Jendeari). Hau poztasuna nabaritzen dut bihotzean. Saiatu naiz nire<br />
bihotzeko argitasunaren bitartez pausoak emanaz nire amodioaren<br />
bila eta nork daki orain topatu dudana izango den? (Pilliperi begira).<br />
Hogeita hiru urte, eta izena honek bezala...!<br />
Niregatik ari ote da?<br />
Ezin burutik kendu dut hau dela nik bilatzen dudana.<br />
Zer mirabe txukuna den! erregeren alaba ez balitz... artzain<br />
Pilliperentzat.<br />
(Pilliperi). Mendian jaioa al zara?<br />
Non jaioa naizen ez dakit, baina hamalau urte hauetan hemen bizi<br />
naiz.<br />
Eta lehenago?<br />
Lehenago... lehenago... kaleko etxe batean, baina bederatzi urte<br />
nituela ekarri ninduten gau ilun batez mendi aldera, eta hemen utzi<br />
ninduten pausoa nora eman ez nekiela. Ondoren topatu ninduten<br />
oraingo nagusiek, eta geroztik hemen bizi naiz denei on eta inori<br />
gaitzik desiratu gabe.<br />
Urruti bizi al dira zure nagusiak?<br />
Bai, aski urruti; gauden tokitik haien etxera urruti dago eta haien<br />
bihotzetik hona, askoz urrutiago.<br />
Ez zaituzte maite! gizajoa!<br />
Gutxi oroitzen dira nitaz. (frausuleteagatik) Hauxe da bakarra<br />
erregalatu didate oraindik; baina halaz guztiaz ere, ez zait iruditzen<br />
munduan ni baino aberatsago inor denik.<br />
Hori da, Felipe; horrela pentsatzen dutenak ongiena bizi dira, eta ni<br />
ere zu bezalakoa izanik, fabore txiki bat eskatu behar dizut.<br />
Egingo dizut bizia galdu behar badut ere.<br />
Eskerrik asko, Felipe; gutxiagorekin egingo litzateke.<br />
Zer nahi duzu ba? (Jendeari) Ia maitea esan nion!<br />
Nahi nuke... (berak nahiko ote du) beti zure ondoan izatea.<br />
(Larriturik) Nire ondoan? artzain triste baten ondoan erregeren alaba<br />
bat?<br />
Bai, Felipe, bai; zure ondoan!<br />
(Bere artean) Ametsa edo egia da entzuten dudana?<br />
(Belarrira arrimatuaz) Asko maite zaitut!<br />
(Dena zoratua hasten da, non dabilen ez dakiela). Oi zer... zer...! zer da<br />
hau? sabaian al nago lotan, edo non nago? hau izerdi hotza nire<br />
kopetan! eta hau lanbroa nire begietan! (esertzen da poliki-poliki).<br />
Esertzera doa! zer gertatzen ote zaio? okerren bat; lagundu<br />
diezaiodan. (Izerdia xukatuaz) Zer duzu, Felipe...? min?<br />
(Hitz hauek denak egin behar ditu bakan) Non nago?<br />
Nire ondoan, Felipe; nire ondoan! Jesus! hau izerdia dauka gizajoak!<br />
Zeinek... deitzen dit... Felipe.<br />
Nik, Juli zureak; ixo, Felipe, ixo.<br />
Ez niri... izen itsusi hori... deitu; Pillipe naiz ni, artzain Pillipe.
JULI<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
(Jendeari). Orain da denbora jakiteko nik behar dudana, (sartzen du<br />
eskua poliki-poliki Pilliperen kolkoan, eta ateratzen dio eskapulario bat<br />
Pillipe hizketan ari den artean).<br />
Ume gaizo hori... nitaz gustatua dago; erregeren alaba dio eta nik...<br />
aurkitzen dut nire barrenean... behin ere... nabaritu ez den gauza;<br />
nola adieraz... nezake... nire barrengo... borroka hau? Honi deitzen<br />
ote diote... amodioa? (egoten da pixka bat isilik) Horra...! horra... (Julik<br />
gelditzen du eskua...) bere begiratu... alaiarekin...; badarama nire<br />
bihotza...!<br />
Gizajoa! hitz erotua zaude! (segitzen du eskapularioa ateratzen).<br />
Maite nauela... esan dit; baina... nik askoz gehiago.<br />
(Eskapularioa atereaz). Eskuetan daukat nik nahi nuena (eskapularioari<br />
begira).<br />
Baina ni, non nago? (altxatzen da poliki-poliki).<br />
O, Jaungoiko maitagarria! topatu dut zure bitartez nire falta, nire<br />
amodioa, nire bihotza... (indarrez) nire anaia! (besarkatzen du Pillipe eta<br />
egoten dira pixka bat isil eta geldirik) Jauna, eman iezadazu indarra nire<br />
ahotik atera dezadan gizajo horren ez jakina!<br />
O! nork heltzen dit? zein dira hemen?<br />
Ni naiz, Pillipe, ni naiz.<br />
Zein zara?<br />
Ni... ni... ni naiz... Jesus, hau ezin esana!<br />
A bai, bai; erregeren alaba (ernatzen da) O! zer esan ote ditut?<br />
Zer zenuen, Pillipe?<br />
Ez dakit, maitea; ez dakit nola esan zer nuen, eta zer dudan nire<br />
bihotz ho<strong>net</strong>an.<br />
Maitea deitzen didazu! Jesus, hau lana!<br />
O, barkatu, barkatu! (belaunikatzen da)<br />
Altxa zaitez; ni naiz zure aurrean belaunikaturik barkazioa eskatu<br />
behar dizudana (belaunikatuaz) ni naiz, zuri esan behar nizukeena<br />
gordetzen dudana, eta ni naiz, urte asko eta lanbide askoren buruan<br />
topatu dudana, galarazten ari naizena; bada Pillipe... barka<br />
iezadazu.<br />
Baina zergatik? zer gertatzen zaizu?<br />
Zergatik... zergatik... zu zaren...<br />
Artzain pobre bat, Juli ni, baina zu...<br />
Ni naiz... Juli... (ezin esan) ni naiz, beti eta beti zure ondoan izan nahi<br />
duena; bada fabore bat eskatu behar dizut.<br />
Eskatu nahi duzuna.<br />
Nire barrengo ilunpe handi hau alaitu dadin, beharra aurkitzen dut<br />
beti zure ondoan izatea, eta horretarako, soineko gorrotatu hauen<br />
truke, ekarriko bazenitu beste zahar batzuk.<br />
Bai eta horiek gabe ere; hemendik harri tirada bat dagoen baserrian<br />
asko maite naute, eta salto batean ekarriko dizkizut nahi baduzu;<br />
itxoin pixka bat.<br />
Bai, Pillipe, bai, itxoingo dut.
PILLIPE<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
Banoa, Juli... baina hemen taloa eta...<br />
Hori da gutxiena.<br />
Ez, Juli, hori... gehiena.<br />
Ez dit axolarik horrengatik; zu zara nire asealdia, eta zu nire<br />
osasuna; zu gabe... ez naiz inor ere.<br />
Beraz, ekarriko ditut, Juli?<br />
Bai, Pillipe, ekar itzazu.<br />
O! nire barrengo pozarekin, han orduko hemen naiz! (joaten da<br />
korrika).<br />
HIRUGARREN IRUDIA<br />
(Juli bakarrik)<br />
Hau lanbidea eman diot neure buruari; ikusten dut gerora eta gehiago maitatzen nauela<br />
gizajoak! Esango banio nire anaia dela, nork daki zer mira egingo liokeen hori jakiteak. Ez,<br />
komeni zait oraindik isilik gordetzea; lehendabizitik esan behar nion nire anaia dela,<br />
orduan ez zen ezer ere. (bordari begiratuaz) Hau diferentzia gure etxetik borda ho<strong>net</strong>ara;<br />
han dena urre, zilar eta tapiz baliotsuekin edertuak goiak, beheak, paretak eta gisa berean<br />
gauza denak; zerbitzari eta aginatzi urguilutsuen sartu-atera, erakustaileak beti nire<br />
inguruan, ni jakinduriaz apaintzeko; eta orain, borda ho<strong>net</strong>an ardi eta bildotsen artean;<br />
baina halaz guztiaz ere; nahiago dut borda eta, nahiz lurruspe batean, nire anaiaren<br />
inguruan bizi, Aitaren jauregian anaia falta baino! Munduan eta pertsona bakoitzak<br />
sentitzen du amodio bat bakarra; eta nik ez ezagutuagatik zein zen, baizik nire zerbitzari<br />
maite baten esana besterik, ergai hartatik nire bihotza anaiaren amodioan menpean<br />
zegoen; ez da nire amodioa edertasunez, zintzotasunez, eta beste dohain askoz sentitua,<br />
da anaitasunezko amodioa. Pillipe da nire anaia aitortua eta egiazkoa, eta beragatik etorri<br />
naiz aitari itzuri eginaz; bada nire aitak esan nahi badu alaba bat baduela, esan beharko<br />
du baduela seme bat ere; biak edo inor ez. Betoz nahi duten kastiguak; baina nik herri<br />
guztiaren aurrean aitortuko zaitut! Zu, kontzientzia gabeko aita! (eskapularioagatik) Honek<br />
galtzen zaitu, eta zu, artzain leiala, honek jarraituko dizu merezi duzun ohorea!<br />
Musika<br />
LAUGARREN IRUDIA<br />
(Juli eta Pillipe; hau gelditzen da atzean, soineko zaharrak eskuetan dituela).<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
Aitaren letra bera<br />
da hemen aurkitzen,<br />
bere semea dela<br />
duela aitortzen.<br />
Erregeren alaba da<br />
dudana ikusten<br />
eta niri amodioz<br />
bihotza urtutzen.
JULI<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
Gaizki eginak dira<br />
beti, bai, azaltzen.<br />
Pozik utziko nuke<br />
odola isurtzen.<br />
Aitaren kulpaz seme gaizoak<br />
horrenbeste du sufritzen<br />
baina arrebak ez du inola<br />
utziko anaia galdutzen.<br />
Hain ederra da bere begia<br />
aingeru bat du paretzen;<br />
Jaunak zerutik bidalia da,<br />
ez dut dudarik jarritzen.<br />
Hizketa<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
(Aurreratuaz) Hona, maitea, zuretzat arropak!<br />
Maitea! Pillipe, tristatzen nauzu maitea esatearekin.<br />
Ez nauzu maite!<br />
Bai, Pillipe, bai, eta zuk uste duzun baino gehiago.<br />
Bai? tori arropak, Juli; borda barrenean aldatuko zara.<br />
(Hartuaz eta pozkidatua) Laster ere ni ardi zain (joaten da).<br />
BOSGARREN IRUDIA<br />
(Pillipe bakarrik)<br />
Hau diferentzia aurkitzen dut nire bihotzean orain denbora gutxitik hona. Lehen nire<br />
barrenak gela ilun bat zirudien bezala, orain eztei handi batentzat argiz prebenitutako<br />
eliza bat dirudi. Ezin egon naiz Juli neurea ikusi gabe. Zer egingo ote nuke bera<br />
alaitzeagatik? A! nire frausuletearen soinua gustatzen zaio, bada jo dezadan soineko<br />
zaharrak aldatu artean (jotzen du). Behin ere baino hobeto jo dut, sekula ez dut horren<br />
ederki jo. (frausuleteari begira) Ezagutzen duzu zuk ere nire barrengo alaitasuna, dudarik<br />
ez dago, zu ere Juliren edertasunez pozkidatua zaude! eta nor ez? hain da mirabe polita<br />
nola borondatezkoa...! zerutik jaitsitako aingeru bat dirudi.<br />
SEIGARREN IRUDIA<br />
(Felipe eta Juli; hau soinekoak jantziak dituela ateratzen pozez erdi korrika).<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
Begira zeinen ederki ematen didan jantzi honek; gustatzen, Pillipe?<br />
O, Juli, Juli! asko, txit asko gustatzen naiz, gero eta gehiago.<br />
Gizajoa, nitaz txoratua dago; baleki odol berekoak garela!... Zer nahi<br />
duzu orain nik egitea? Zerbait lan egingo dut.<br />
Ez Juli, ez; zu egon geldirik, egingo dut nik biontzat.
JULI<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
Zergatik? ez dut zuk baino gehiago balio, biok berdinak gara; bada<br />
ez dut nahi zuk bakarrik lan egitea.<br />
Zenbat maite ote dut!<br />
Ni ere ardi zain egon nadin, ez al duzu zigor bat, Pillipe?<br />
Nahi al zenuen ekartzea? Berehala ekarriko dut (abiatzen da eta berriz<br />
jiraturik) Horra, Juli, galdu gara!<br />
Galdu? Zertaz?<br />
Hemen dator nire nagusiarekin beste gizon bat; zure bila etorriko<br />
dira.<br />
Nire bila? nor ote da gizon hori?<br />
Ez dakit, baina presaka datoz, gorde zaitez, Juli, gorde zaitez; eta nik<br />
ukatuko dut hemen zarena.<br />
Non gordeko naiz, Pillipe?<br />
Orain ez dago denborarik urrutira joateko, eta gorde zaitez borda<br />
barrengo sabaian.<br />
Gorde nadin, beraz. (sartzen da bordan)<br />
ZAZPIGARREN IRUDIA<br />
(Pillipe bakarrik)<br />
Nola moldatuko ote naiz Juli neurea eskudatzeko! Ikusi ote dute nirekin dagoela? Nire<br />
beharra da gogor egitea, eta baita... hil ere Juli salbatzeagatik, datorrena datorrela.<br />
ZORTZIGARREN IRUDIA<br />
(Pillipe, nagusia eta erregezko bat)<br />
NAGUSIA<br />
PILLIPE<br />
NAGUSIA<br />
PILLIPE<br />
ERREGEZKOA<br />
PILLIPE<br />
ERREGEZKOA<br />
PILLIPE<br />
NAGUSIA<br />
PILLIPE<br />
ERREGEZKOA<br />
PILLIPE<br />
NAGUSIA<br />
PILLIPE<br />
ERREGEZKOA<br />
PILLIPE<br />
ERREGEZKOA<br />
PILLIPE<br />
Pillipe!<br />
Zer dakar, nagusia?<br />
Gizon honek zurekin egon nahi omen du, ea nola konpontzen zaren.<br />
Zer nahi zuen?<br />
Ikusi al duzu inguru hauetan dama gazte bat?<br />
Nik ez dut inor ikusi, jauna.<br />
Aitor ezazu egia; hobea duzu.<br />
Ez dudala inor ikusi, egia.<br />
Pillipe, hobea duzu aitortu; esan diote inguru ho<strong>net</strong>ara etorria dela.<br />
Hemen ez dela inor azaldu, gizona.<br />
(Soka erakutsiaz). Begira gero...<br />
(Eskuak laxatuaz). Lotu nahi duzunean.<br />
Gizona, zer kostatzen zaizu egia esatea? hobeto aterako zara.<br />
Ez dudala inor ikusi.<br />
(Haserre). Nola da zure izena?<br />
Artzain Pillipe.<br />
Eta izen-gaina?<br />
Ez dut besterik.
ERREGEZKOA<br />
PILLIPE<br />
ERREGEZKOA<br />
PILLIPE<br />
ERREGEZKOA<br />
PILLIPE<br />
ERREGEZKOA<br />
PILLIPE<br />
ERREGEZKOA<br />
PILLIPE<br />
Begira, bromatxo gogorik ez daukat nik, eta esan nola duzun.<br />
Ez dudala beste izenik.<br />
Ea esku horiek.<br />
Lotu (emanaz).<br />
(Lotzen dizkio). Tira, orain segi aurrera.<br />
Nora?<br />
Erregeren jauregira; han aitorraraziko dizute.<br />
Baina gizona...<br />
Aurrera, aurrera!<br />
(Abiatuaz). Agur nire bildostxoak; badaramate zuen artzaina, ez<br />
dakit noiz arte, agur! agur! agur! (joaten dira erregezkoa eta Pillipe).<br />
BEDERATZIGARREN IRUDIA<br />
(Pilliperen nagusia bakarrik)<br />
Horra, eraman didate Pillipe; nire horrekin nahi bezala konpontzen nintzen, ez nuen<br />
soldatarik eta ezer ere eman beharrik; jaki eta arto-irin pixka bat aldizka emanarekin, bera<br />
moldatzen zen; orain, non topatuko dut horren morroi merkea? noan etxera mutikoa bidal<br />
dezadan ardi kontu, beste bat bilatu artean (joaten da).<br />
HAMARGARREN IRUDIA<br />
(Juli bakarrik; ateratzen da inguru guztietara begiratuaz)<br />
Eraman didate nire anaia maitea! Gizajoa txoratua dago nitaz; nahiago nuen esan banio<br />
lehendabizitik nire anaia zela; beharbada, horrenbeste pena ez zuen sufrituko! Orain ni<br />
gordetzeagatik, Jaungoikoak daki zer egingo dioten. Ez dago beste erremediorik; berehala<br />
jauregira azaldu eta egia esatea.<br />
Anaia maitea! zer bihotz onekoa den!<br />
HAMAIKAGARREN IRUDIA<br />
(Juli eta Pillipe; hau sartzen da korrika eta Juli besoetan harturik gordetzen da).<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
O! zeinek narama?<br />
Nik, Juli, nik; ez ikaratu.<br />
HAMABIGARREN IRUDIA<br />
(Erregezkoa odoldua eta zikindua).<br />
Itzuri egin duzu, baina ho<strong>net</strong>atik ez zara libratuko, ez; pagatuko dituzu kastigu guztiak<br />
batean! Indartsua bazara ere, errendituko dira zure indarrak. Besoetan eraman duena<br />
izango zen Juli, erregeren alaba. Non egon ote da gordeta? Segituko nioke, baina bakarrik<br />
horren kontra ez naiz inor ere. Indarra besterik ez dauka eta lehenago baino okerrago
aterako naiz; eskuak lotuak edukiagatik, zezenak bezalaxe bota nau zulo batera. Onena<br />
dut erregek bidali duen zaldizko gizon taldeari esatea, nola dabilen inguru hauetan,<br />
harrapatu dezaten. Noan lasterka (joaten da).<br />
HAMAHIRUGARREN IRUDIA<br />
(Pillipe eta Juli)<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
(Azalduaz) Atera, Juli, gorde leku horretatik; joan zen; zatoz beldur<br />
gabe.<br />
(Atereaz) Ez ote da etorriko oraindik berriz?<br />
Ez gintezke inola ere hemen izan; joan behar dugu hemendik bide<br />
puskatxo bat dagoen lurruspera, eta hantxe ahal den gordeenean<br />
bizi beharko dugu.<br />
Eta nolaz ihes egin duzu, Pillipe?<br />
Ai, Juli, Juli; zuregatik zerbait egitekoan, niretzat ez da gauza zailik.<br />
Bordatik apartatzen nindoan bezala, nire bihotza zureganatzen zen,<br />
eta sentitu dut barrenean gauza bat, berotasun handi bat bezala;<br />
batean gelditu zait nire begien aurrean kolore bat (uste dut errabiarena<br />
zela) ikusten dudala, eta hasirik gatazka bizian gogoratzen naiz nola<br />
heldu didan lotu nauen gizon hark, baina amodioaren kontrako<br />
indarrik ez dago; bada astinaldi gogor batean, nabaritu dut neure<br />
burua libre dagoela eta inork biderik galarazten ez didala; orduan<br />
eman diot korrikari, zu jaso eta biok gorde gaitezen toki seguru<br />
batean.<br />
O, Pillipe, Pillipe! zeinen ona eta leiala zaren! egingo al zenuke zure<br />
arreba batengatik niregatik egin duzuna?<br />
Zu zara, Juli, niretzat arreba.<br />
(Jendeari) Egia; Baleki gizajoak orain esan duen hori egikaritu behar<br />
zaiola! (geldi ezin egonez) Zergatik esaten ez diot nor garen<br />
elkarrekin? zoratua nago; ez dakit zer egin, edo esan, edo isildu<br />
oraindik. Ama Birjinak lagun diezadala, trantze ho<strong>net</strong>an ondo atera<br />
nadin! (Nabaritzen dira tronpeta soinuak urrun samar) zer dira soinu<br />
horiek? O! jauregiko soldaduak nire bila, galdu gara, Pillipe; galdu<br />
gara; hemen datoz aberez gure bila; gorde zaitez, Pillipe!<br />
Ez dago denborarik, Juli; bertan dira (nabaritzen dira tronpeta soinuak<br />
eta abereen golpeak).<br />
Ez ikaratu, Pillipe, joan lasai jauregira, nik (bularrean eskua jarriaz)<br />
hemen daukat zure salbazioa.<br />
HAMALAUGARREN IRUDIA<br />
Sartzen dira soldaduak, agintaria aurretik dutela, baina abererik gabe.<br />
Musika
SOLDADUAK<br />
AGINTARIA<br />
PILLIPE<br />
AGINTARIA<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
PILLIPERI<br />
PILLIPE<br />
SOLDADUAK<br />
Erregeren partetik<br />
gatoz zure bila<br />
beldurrez dago Aita<br />
ote zaren hila.<br />
Nolaz liteke, Juli,<br />
zu leku ho<strong>net</strong>an<br />
traste horren lagun nahi<br />
al duzu be<strong>net</strong>an?<br />
(soldaduei) Aski, mutilak. (Pilliperi) Eta zein zara? Behar dut zure<br />
izena.<br />
Artzain Pillipe, hemen diotenez, da nire izen zuzena<br />
Orain gurekin etorri behar duzu herrira lotua.<br />
(Entregatzera) Nahi duzunean lotu kulparik ez duen bildots mantsoa.<br />
(Agintariak lotzen dizkio eskuak Pilliperi, eta Juli, aurreratuaz, esaten dio<br />
agintariari).<br />
Eraman ezazu nire Pillipe,<br />
eraman zure herrira<br />
zeuen ustez, bai, kiskaldutzera<br />
su eta garraren erdira<br />
Zoaz, Pillipe, beldurrik gabe,<br />
zoaz zeure jauregira,<br />
zoaz, han jaio zinaden,<br />
han izatea ongi da.<br />
Joango naiz, Juli, zure aitaren<br />
erabakia entzutera;<br />
ez naiz ostera etorriko ni<br />
gehiago berriz honera.<br />
Agur, bildotsak, badaramate,<br />
agur, artzaina hiltzera<br />
agur, eskatu jaunari adiaz<br />
eraman nazan zerura.<br />
Goazen, mutilak, goazen lasterka<br />
soberanoaren aurrera<br />
lehen zauritua daukan bihotza<br />
berri ho<strong>net</strong>az poztera.<br />
Maite zuena topatu dugu,<br />
sariaren jabe gu gara,<br />
eta honekin egin dezala<br />
berak nahi duen aukera.<br />
JAISTEN DA BURTINA
BIGARREN ZATIA<br />
Iruditegiak zati ho<strong>net</strong>an, agertu behar du antzinako erregearen jauregiko ingurua. Burtina<br />
altxatzerakoan aurkituko dira Pillipe kartzelan grilloz lotua; atearen aurrean gizon bat<br />
sententzia irakurri berria, eta bi soldadu atearen alde banatan.<br />
HAMABOSGARREN IRUDIA<br />
Musika<br />
PILLIPE<br />
JULI<br />
Hona ni hemen artzain gaizo bat<br />
kate tzar handiz lotua,<br />
horra hor, berriz, herri guztia<br />
nitaz alborotatua!<br />
zer gaitzen jabe naizen ez dakit;<br />
hau da gizonen tratua?<br />
Juli maitea, entzun ezazu<br />
bihotz nireko oihua!<br />
(Urrutitik) Anaia maitea ikusten zaitut,<br />
aurkitzen zara lotua,<br />
baina nik laster egingo dut, bai,<br />
libratutzeko modua.<br />
Ez zara ez zu artzain gaizo bat,<br />
zara zu seme dontsua;<br />
aita bat dugu guk biok eta<br />
laster zara aitortua.<br />
(Sartzen da herriko jendea egurrez kargatua, borreroa aurretik dutela; hau zuzia eskuetan<br />
duela)<br />
Musika<br />
DENAK<br />
Zorigaiztoan zenuen eraman,<br />
zorigaiztoan mendira<br />
negar ederra jarraitu zenuen<br />
erregeren jauregira.<br />
Alai eta gogoz egongo gara<br />
aurki gu zuri begira,<br />
nola bulkaka botzen zaituzten<br />
su eta garraren erdira.<br />
Hizketa
BAT<br />
Hau da beraz gure erregearen alaba Juli eraman zuena? Ez zuen<br />
gutxi nahi, ja...! ja...! orain pagatuko duzu.<br />
HAMASEIGARREN IRUDIA<br />
(Sartzen da gizon bat txintxarria joaz)<br />
Limosnatxo bat kartzelan dagoenaren arimaren mezarentzat (esaten du bi edo hiru aldiz eta<br />
joaten da).<br />
HAMAZAZPIGARREN IRUDIA<br />
BAT<br />
FISKALA<br />
BAT<br />
Noiz, noiz erre behar dute?<br />
Erregeren agintearen zain nago, berak etortzerako, prestamen<br />
guztiak egin daitezen.<br />
Hara bat, hemen dator, hau balitz mandataria!<br />
HEMEZORTZIGARREN IRUDIA<br />
(Sartzen da erregeren mandataria)<br />
MANDATARIA<br />
FISKALA<br />
Erregeren bitartez nator: lehenbailehen prestatzeko.<br />
Ondo da. (joaten da mandataria)<br />
HEMERETZIGARREN IRUDIA<br />
FISKALA<br />
PILLIPE<br />
BATZUK<br />
BESTEAK<br />
FISKALA<br />
(Jendeari). Jar itzazue egur horiek erdi ho<strong>net</strong>an, eta zuk, (borreroari)<br />
atera ezazu lotsagarri hori kiskal dezagun. (hasten dira denak agindua<br />
egiten)<br />
O! hau trantzea! ailegatu da nire azken ordua! Non zara, Juli, non<br />
zara? Zatoz nigana azkeneko laztana ematera! Ez zaitut gehiago<br />
ikusiko, horra gure amodioaren bukaera! Ni, denboraz, su handi<br />
baten erdian erretzen, eta zu, Juli, (negarrez) zu, beharbada aitaren<br />
aldamenean niri begira negarrez! Agur nire maitea! agur nire bildots<br />
umilak, eta agur nire mendiko bizimodu alaia! (borreroak ateratzen du<br />
eta herriko jendea builaka eta oihuka).<br />
Orain al haiz beldur, orain?<br />
Aurrera, aurrera!<br />
Ixo; hemen da erregea jauregiko jende guztiarekin-eta.<br />
HOGEIGARREN IRUDIA<br />
(Sartzen dira erregea eta Juli, jauregiko jendearekin)
ERREGEA<br />
BORREROA<br />
JULI<br />
ERREGEA<br />
JULI<br />
ERREGEA<br />
JULI<br />
ERREGEA<br />
JENDEA<br />
BORREROA<br />
JULI<br />
ERREGEA<br />
JULI<br />
ERREGEA<br />
JULI<br />
ERREGEA<br />
JULI<br />
ERREGEA<br />
(Pilliperi). Ez zara lotsaz hil, e? Bada oraintxe azkar akabatu behar<br />
dute zure azken arnasek. Zaletua nago zure haragi errea usaintzeko!<br />
ume dohakabea! (Juli eta Pillipe elkarri begira). Begiratu eta beondaztu<br />
iezaiozu bai, zuk orain denbora gutxi zeurekin zenuen nire alaba<br />
maiteari! Uzten dizut begiratzen; modu horretan gehiago sufri<br />
dezazun eta amorratzen hil zaitezen, Juliren edertasunaren jabe egin<br />
gabe! Lotsa handirik ez dute zure gurasoek ere, horrelako semeak<br />
munduari emateko! Merezi luke zure aitak zuk izan behar duzun<br />
heriotza berbera ematea. Lotsagarriak. (borreroari) Akabatu ezazu<br />
ume dohakabe honekin berehala!<br />
(Jendeari) Igo ezazue egur pila honen gainera (igotzen dute).<br />
Aita, aita! zer doa egitera!<br />
Zure etsaia, su eta garraren erdian erretzera.<br />
Ez da nire etsaia, aita, da nire maiterik handiena!<br />
Ahaztuko zaizu berehala.<br />
Behin ere ez, aita!<br />
(Borreroari). Sutu ezazu berehala.<br />
E...! e...! erre! erre! (denak pozez).<br />
Jaungoikoak barka diezadala! (pizten du zuzia).<br />
(Salto batean gaineraturik, kentzen dio eta itzaltzen du oinpean). Ez, aita,<br />
ez; ez du horrelako akabera behar gaizo horrek; ni jabetzen naiz<br />
gazte horretaz, aisa munduari kendu nahi dizkiote beon itzalak.<br />
Lotsatzen naiz, baina hobea da bekatua argitaratzea, ilunpean<br />
gorderik, bestek pagatu baino.<br />
Beraz, bekatua ere egina daukazue?<br />
Ez, aita; ez genezake horrelakorik egin guk, gaizo horren aitak<br />
dauka egina; baina beldur naiz aitortu nahiko ez ote duen.<br />
Aitortuko du, eta aita-semeen arnasak hemen akabatuko dira.<br />
(jendeari) Azkar, mutilak, aitaren sustrairik ateratzen duzuen.<br />
(Jendeari). Geldi, geldi bertan; ez da bilatzera joan beharrik; berak<br />
denboraz esango du zein den. (Aita eskutik hartuaz) Aita, zer mutil<br />
ederra den, zer aurpegi eta kolore garbiak, zer begiratu alaia, zer<br />
bihotz borondatezkoa, ona, leiala, gorrotorik gabea eta, hitz batean<br />
esateko, Jaungoikoak munduari eman dion umerik paregabeena!<br />
Bada, ez al du balio, aita, beste edozein aberats edo berorren seme<br />
batek bezala? Erantzun beza, aita!<br />
(Egoten da pixka bat isilik) Bai, Juli; seme bat esan duzu! jolas horrek<br />
jarraitu du nire bihotzera, antzinako bekatu baten oroitza; bada<br />
limurturik ergai ho<strong>net</strong>an, aitortzera noan urte askoan jendearen<br />
isilik eduki dudana! seme bat! Bada, Juli, eta barka iezadazu esatera<br />
noana, usteko duzu senide gabea zarela, baina ez; ez baduzu ere,<br />
izan duzu anaiatxo bat, eta ergai ho<strong>net</strong>an nire besoetan<br />
laztantzeagatik, emango nuke edozer gauza.<br />
Bizia utziko al lioke, aita, horri, baldin topatuko balu semea?<br />
Bai, Juli; eta gustu handiz.
JULI<br />
ERREGEA<br />
JULI<br />
ERREGEA<br />
JULI<br />
ERREGEA<br />
JULI<br />
ERREGEA<br />
JULI<br />
ERREGEA<br />
JULI<br />
ERREGEA<br />
Bada, nik badakit non dagoen baina...<br />
Baina zer?<br />
Lotua aurkitzen da.<br />
Nik libratuko dut.<br />
Heriotzako ateetan dago.<br />
Nik jarraituko dut osasun onera.<br />
Asko maite dut.<br />
Nik gehiago; baina non da? Juli, argitaratu ezazu agudo, non da!<br />
(Pilliperengatik) Horra, aita; horixe da berorren semea eta nire anaia!<br />
Hori, hori al da nire semea?<br />
Bai, aita, eta hobeto sinestatu dezan, horra bere kolkotik gaur kendu<br />
diodan berorren aitormena. (ematen dio eskapularioa).<br />
(Irakurriaz; gero joaten da beso zabalik Pillipe laztantzera) O! hau lotsa<br />
jendearen aurrerako; baina hau lasaitasun paregabea nire<br />
bihotzerako! (jendea harriturik bata bestearekin hizketan, erregek uzten<br />
dio)<br />
Musika<br />
ERREGEA<br />
PILLIPE<br />
ERREGEA<br />
PILLIPE<br />
ERREGEA<br />
JENDEA<br />
ERREGEA<br />
JULI<br />
ERREGEA<br />
PILLIPE<br />
ERREGEA eta JULI<br />
Orain sinestatzen dut:<br />
da nire semea<br />
etxetik utzi nuen<br />
zela txit umea.<br />
Damutu ote zaio<br />
ni gaur erretzea?<br />
Zer pentsatu du erregek<br />
bizia uztea. Jesus!<br />
Bai eta gainera errege<br />
zuentzat jartzea.<br />
Zein, ni?<br />
Bai, zu.<br />
Guretzat? Eta berorrek<br />
Zer behar du egin?<br />
(Errabiaz) Bihotz gaizto hau puska<br />
bi egin honekin (traketagatik).<br />
Jesus, aita nirea,<br />
Jesus, zer esan du!<br />
Bekatuaren damu<br />
naizela berandu.<br />
Zer gertatzen ote da<br />
jauregi ho<strong>net</strong>an<br />
honela laztantzeko<br />
erregek be<strong>net</strong>an<br />
eta bera horrela<br />
aurkitu pe<strong>net</strong>an?<br />
Hori duzue gaurtik<br />
zuen erregetzat,
PILLIPE<br />
JENDEA<br />
bera portatu bada<br />
pobre eta aberatsak.<br />
Jauna berorren nahia<br />
aski da niretzat<br />
baina izan dadila<br />
Juli emaztetzat<br />
Jauna berorren nahia<br />
aski da guretzat<br />
izan bedi errege<br />
berria denentzat.<br />
Hizketa<br />
ERREGEA<br />
PILLIPE<br />
ERREGEA<br />
JULI<br />
ERREGEA<br />
PILLIPE<br />
JULI eta ERREGEA<br />
PILLIPE<br />
ERREGEA<br />
Zatoz, zatoz; jaitsi zaitez merezi duzun ohorea jaso dezazun<br />
(borreroari) ken iezazkiozu grillo madarikatu horiek! (kentzen dizkio).<br />
(Jaitsiaz) Zerbait gertatzen da hemen, goizean artzain eta orain<br />
errege? Edo ametsen bat al da hau?<br />
(Bati) Zoaz lehenbailehen jauregira eta agindu ezazu nire partetik jo<br />
ditzatela musika eta herriko kanpaiak errege berriaren ondran.<br />
(joaten da bat) (Pilliperi) Argal jantzia zaude; baina estaliko zaituzte<br />
lotsagarri hau (bere buruagatik) merezi ez lukeen bezala estali duten<br />
jantziek (nabaritzen dira musika eta kanpaiak) Tori, (janzten dio bere<br />
koroa) jartzen dizut koroa, jakinduriaz jantzi behar duzun buru<br />
horretan. (mantua emanaz) Horra mantua, eduki dezazun zure<br />
erreinuko jendea bere itzalpearen menpean (askaturik bere gerriko<br />
uhala eta traketa zorrotik atereaz) Tori, eta gerriratu itzazu zeure gerri<br />
sendo horretan, traketa honen uhalak (janzten ditu) eta orain<br />
azkenerako ematen dizut arma hau (ematen dio, eskulekuan muin<br />
emanaz) agindu eta lepoa kendu diezaiezun gaizki egile guztiei;<br />
bada, zu zara denen erregea eta zuk agintzen duzun, eta ni izanik<br />
zuri kalterik gehiena egin dizuna eta zure ohorea galarazi nahi<br />
zuena, ez dut gehiago nahi bizi mundu ho<strong>net</strong>an; bizia eskatzen dit<br />
zure eskuetan aurkitzen den arma horrek; bada, josi ezazu nire<br />
bihotzean altzairu zorrotz horren muturra.<br />
(Aitari eutsiaz) Aita!<br />
Bai, zurea eta Pilliperena! Zu zara nire semea, Pillipe! ni naiz zure<br />
aita infamea; hona zure arreba.<br />
Oi Juli! zu nire arreba? Egia al da hau?<br />
Bai, egia da.<br />
O! hauek nire bihotzaren saltoak! eten zait bere lekutik; lehen<br />
amodioz betea zegoena, orain pe<strong>net</strong>an urtzen; hil naiz, hil naiz! agur!<br />
nire bildotsak! entzun iezadazue nire azkeneko oihua, agur! (erortzen<br />
da hila eta abiatzen da jendea jasotzera)<br />
Hil da... (errabiaz) eta nire kulpaz!
JULI<br />
ERREGEA<br />
JULI<br />
(Negarrez) Hil da; eta nire kulpaz! nik denboraz zein zen esan ez<br />
niolako (jartzen da belauniko Pilliperi begira).<br />
Hil zara, semea; baina zure eskuetako arma horrek heriotzarako<br />
bikudatzen nau; zertarako bizi? Zure eskuetan nahi dut utzi bizia.<br />
(Hasten da erortzen semearen traketaren gainera baina Julik kontzen dio).<br />
Ez, aita, nire artzain Pillipek ez du inor hilko.<br />
JAISTEN DA BURTINA
Change language