10.11.2014 Views

nino talaxaZe samoqalaqo Tavdacva da usafrTxoeba

nino talaxaZe samoqalaqo Tavdacva da usafrTxoeba

nino talaxaZe samoqalaqo Tavdacva da usafrTxoeba

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

<strong>nino</strong> <strong>talaxaZe</strong><br />

<strong>samoqalaqo</strong><br />

<strong>Tav<strong>da</strong>cva</strong> <strong>da</strong><br />

<strong>usafrTxoeba</strong><br />

(<strong>usafrTxoeba</strong> sagangebo viTarebebSi)<br />

VIII klasi<br />

moswavlis wigni<br />

grifi mieniWa 2012 wels saqarTvelos ganaTlebisa <strong>da</strong> mecnierebis saministros<br />

s.s.i.p. ganaTlebis xarisxis ganviTarebis erovnuli centris mier<br />

(brZaneba #375, 18. 05. 2012w.)<br />

gamomcemloba `sidi~<br />

Tbilisi, 2012<br />

<strong>usafrTxoeba</strong> sagangebo viTarebaSi<br />

1


UAC<br />

<strong>nino</strong> <strong>talaxaZe</strong><br />

<strong>samoqalaqo</strong> <strong>Tav<strong>da</strong>cva</strong> <strong>da</strong> <strong>usafrTxoeba</strong><br />

(<strong>usafrTxoeba</strong> sagangebo viTarebaSi) VIII klasisaTvis<br />

moswavlis wigni `<strong>samoqalaqo</strong> <strong>Tav<strong>da</strong>cva</strong> <strong>da</strong> <strong>usafrTxoeba</strong> (<strong>usafrTxoeba</strong> sagangebo<br />

viTarebaSi)~ gankuTvnilia me-8 klasis moswavleebisaTvis. igi warmoadgens <strong>samoqalaqo</strong><br />

Tav<strong>da</strong>cvisa <strong>da</strong> usafrTxoebis swavlebis meore safexurs.<br />

cxovrebaSi yovelTvis arsebobs sxva<strong>da</strong>sxva safrTxe, romelsac SesaZloa ubeduri<br />

SemTxveva mohyves. ga<strong>da</strong>rCenis mTavari piroba is aris, rom yvelaze mkacr pirobebSic ki,<br />

a<strong>da</strong>mians SeuZlia <strong>da</strong> valdebulia SeinarCunos janmrTeloba <strong>da</strong> sicocxle. amisaTvis saWiroa<br />

garkveuli codna <strong>da</strong> praqtikuli unarebi. es codna <strong>da</strong> unarebi ara marto Seufasebel<br />

<strong>da</strong>xmarebas gauwevs mas xifaTebTan brZolaSi, aramed sakuTari Zalis <strong>da</strong> wamoWril<br />

siZneleebTan gamklavebis rwmenasac mianiWebs, radgan ecodineba, ra rogor gaakeTos.<br />

moulodnelobasTan Sexvedris fsiqologiuri mzadyofna zrdis a<strong>da</strong>mianis simtkices _ ar<br />

<strong>da</strong>ibnes saWiro dros, swrafad <strong>da</strong> droulad Seafasos eqstremaluri situacia, ganasxvavos<br />

realuri safrTxe moCvenebiTi safrTxisagan. icodes rogor moiqces, Tu tyeSi gza aebna;<br />

rogor moiqces xanZris dros, miwisZvris, grigalis <strong>da</strong> sxva sagangebo situaciebis dros.<br />

saxelmZRvanelo moicavs 4 Tavs <strong>da</strong> 12 gakveTils. masSi gamoyenebulia swavlebis<br />

Tanamedrove meTodebi: dikusia, msjeloba, codnis Semowmebis sxva<strong>da</strong>sxva formebi,<br />

moswavleebis Semoqmedeba. masalis aTvisebis gasamartiveblad wigni Sedgenilia Semdegi<br />

rubrikebis gamoyenebiT:<br />

usafrTxo qcevis wesebi<br />

gaxsovdes!<br />

imsjeleT!<br />

es sainteresoa!<br />

kiTxvebi<br />

saqarTvelos Sesaxeb<br />

internet-resursi<br />

kalen<strong>da</strong>ri<br />

RirsSesaniSnavi TariRi<br />

saqarTvelos<br />

kanoni . . .<br />

saqarTvelos kanoni<br />

ubis wignaki<br />

re<strong>da</strong>qtori: giorgi gabrielaSvili<br />

dizaineri: giorgi xarebava<br />

© gamomcemloba `sidi~, 2012<br />

tel.: 790 26 51 52; el-fosta: ceedgeo@yahoo.com<br />

ISBN<br />

2<br />

<strong>samoqalaqo</strong> <strong>Tav<strong>da</strong>cva</strong> <strong>da</strong> <strong>usafrTxoeba</strong>


sarCevi<br />

Tavi I: sagangebo situaciebi <strong>da</strong> maTi klasifikacia<br />

1. sagangebo situaciebis arsi <strong>da</strong> saxeobebi...................................................... 5<br />

Tavi II: bunebrivi saxis sagangebo situaciebi<br />

2-3. geofizikuri saxis sagangebo situaciebi..................................................... 14<br />

4. geologiuri saxis sagangebo situaciebi...................................................... 25<br />

5. meteorologiuri saxis sagangebo situaciebi............................................ 30<br />

6. hidrologiuri saxis sagangebo situaciebi................................................. 39<br />

Tavi III: teqnogenuri <strong>da</strong> ekologiuri saxis sagangebo situaciebi<br />

7. teqnogenuri saxis sagangebo situaciebi...................................................... 43<br />

8. ekologiuri saxis sagangebo situaciebi...................................................... 53<br />

Tavi IV: piradi usafrTxoebis sa<strong>da</strong>rajoze<br />

9. topografia <strong>da</strong> navigacia................................................................................... 64<br />

10. bunebasTan pirispir ........................................................................................... 76<br />

11. pirveladi samedicino <strong>da</strong>xmareba..................................................................... 82<br />

12. proeqti: gaeros sxdoma...................................................................................... 87<br />

ganmartebiTi leqsikoni............................................................................................ 89<br />

<strong>usafrTxoeba</strong> sagangebo viTarebaSi<br />

3


4<br />

<strong>samoqalaqo</strong> <strong>Tav<strong>da</strong>cva</strong> <strong>da</strong> <strong>usafrTxoeba</strong>


4.<br />

geologiuri<br />

saxis<br />

sagangebo situaciebi<br />

zvavi<br />

zvavi – mTis ferdobze moZravi<br />

Tovlis masa. did grovad wamosuli<br />

CamorRveuli miwa an Tovli.<br />

zvavsaSiSi periodi –periodi, roca<br />

mosalodnelia zvavis gaaqtiureba.<br />

zvavi stiqiuri, xSirad katastrofuli movlenaa. zvavi Cveulebriv TovliT<br />

<strong>da</strong>faruli mTis kalTebi<strong>da</strong>n eSveba <strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianis sicocxlisa <strong>da</strong> saqmianobisaTvis<br />

safrTxes warmoadgens. mas <strong>da</strong>mangreveli Zala aqvs. zvavi safrTxes uqmnis<br />

<strong>da</strong>saxlebebs, samewarmeo obieqtebs, gzebsa <strong>da</strong> sxva sakomunikacio infrastruqturas.<br />

zvavis CamowolisTvis xelsayreli piroba iqmneba Tu: Tovlis safari 20sm-s aRemateba,<br />

mTis ferdobis <strong>da</strong>xriloba 15-30 gradusia <strong>da</strong> teritoriaze tye ar aris. zvavis<br />

moZraobis siCqarea 20-100m/wm. zvavis moqmedeba ZiriTa<strong>da</strong>d zamTris TveebSi <strong>da</strong><br />

gazafxulzea mosalodneli, radgan swored am dros yalibdeba zvavis CamowolisTvis<br />

saWiro sisqis Tovlis safari.<br />

rogo<br />

rogor aviridoT / SevamciroT zvavis Camowolis Sedegad<br />

arsebuli safrTxe?<br />

zvavisagan usafrTxoebis <strong>da</strong>cvis saukeTeso saSualebaa Sesabamisi nagebobebis<br />

aSeneba, zvavsaSiSi adgilebis aRmniSvneli signalebis gamoyeneba. zvavSi moyolili<br />

a<strong>da</strong>mianis sikvdilis mizezia mogudva. zvavis dros sunTqva SeuZlebelia, radgan<br />

Tovli ketavs sasunTq gzebs, Tovlis namqeri ki filtvebSi aRwevs. a<strong>da</strong>miani zvavSi<br />

ara marto igudeba, aramed iyineba, iRebs tramvebs, motexilobas.<br />

usafrTxo qcevis wesebi<br />

zvavis dros<br />

nu miecemiT panikas!<br />

zvavis dros<br />

1. nu gariskavT imoZraoT mTaSi did-<br />

Tovlianobis dros, 30 gradusze<br />

metad <strong>da</strong>xrili mTis ferdobze;<br />

2. ga<strong>da</strong>laxeT mTebi SeZlebis<strong>da</strong>gvarad<br />

maRal simaRleze, imoZraveT<br />

<strong>usafrTxoeba</strong> sagangebo viTarebaSi<br />

dilaobiT Zalian didi sifrTxiliT;<br />

3. Tan iqonieT eleqtronuli samZebro<br />

mowyobilobebi;<br />

4. Tvali adevneT sainformacio gamoSvebebSi<br />

zvavsaSiSi adgilebis<br />

Sesaxeb informacias.<br />

25


zvavis Semdeg<br />

1. amoZraveT xel-fexi ise, TiTqos<br />

curavT. es <strong>da</strong>gexmarebaT ze<strong>da</strong>pirze<br />

<strong>da</strong>rCeT;<br />

2. <strong>da</strong>icaviT cxviri <strong>da</strong> piri, rom ar<br />

gaigudoT. SeecadeT gainTavsufloT<br />

are cxvirisa <strong>da</strong> piris, mkerdis<br />

mi<strong>da</strong>moebSi;<br />

3. <strong>da</strong>zogeT Zalebi, rom Jangbadi<br />

swrafad ar <strong>da</strong>xarjoT;<br />

4. moerieT Zilis survils.<br />

zvavi erT-erTi yvelaze Cveuli movlenaa saqarTvelos mTiani<br />

regionebisTvis. zvavsaSiSi periodi grZeldeba eqvsi<strong>da</strong>n rva Tvemde.<br />

Tumca yvelaze saSiSad ianvar-martis Tveebi iTvleba. swored am dros<br />

aRiricxeba zvavebis 70%. xSiria maRalmTiani <strong>da</strong>saxlebuli punqtebis<br />

praqtikulad sruli mowyveta saqarTvelos <strong>da</strong>narCeni teritoriisagan.<br />

Cveni qveynis teritoriis 50%-ze meti moqceulia zvavsaSiS zonaSi,<br />

rac did safrTxes uqmnis sxva<strong>da</strong>sxva sakomunikacio nagebobebs <strong>da</strong> 100-ze<br />

met <strong>da</strong>saxlebul punqts. bolo 10 weliwadSi am movlenisgan qveynisTvis<br />

miyenebulma zaralma 40 mln. lars ga<strong>da</strong>aWarba. <strong>da</strong>iRupa 15 a<strong>da</strong>miani. sul<br />

qveyanaSi fiqsirdeba 5 aTasi zvavsaSiSi kera, romelTagan 1100-ze meti<br />

emuqreba saavtomobilo magistralebs, <strong>da</strong>saxlebul punqtebsa <strong>da</strong> sxva<br />

sakomunikacio nagebobebs. zvavsaSiSroebis yvelaze maRali riskiT guriaaWaris<br />

mTianeTi gamoirCeva.<br />

saqarTveloSi Se<strong>da</strong>rebiT maRali zvavsaSiSroebiT gamoirCeva kavkasionis<br />

<strong>da</strong>savleTi <strong>da</strong> centraluri monakveTebi <strong>da</strong> aWaris maRal mTianeTi.<br />

Tovlis zvavebis gansakuTrebuli aqtivoba aRiniSneba 1970 wli<strong>da</strong>n.<br />

wyaro: garemos <strong>da</strong>cvisa <strong>da</strong> bunebrivi resursebis saministros ssip garemos <strong>da</strong>cvis<br />

erovnuli saagentos informacia<br />

saqarTvelos teritoriaze zvavsaSiSroebis ganawileba<br />

26<br />

<strong>samoqalaqo</strong> <strong>Tav<strong>da</strong>cva</strong> <strong>da</strong> <strong>usafrTxoeba</strong>


gansakuTrebiT aqtualuri iyo <strong>da</strong><br />

aris zvavebi svaneTSi. am mxareSi IV<br />

saukuni<strong>da</strong>n agebdnen svanur koSkebs,<br />

romlebic zvavs kuTxiT upirispirdebodnen.<br />

Sedegad zvavi koSkebs<br />

ver angrev<strong>da</strong> <strong>da</strong> mTeli sofeli mSvidobianad<br />

gamoizamTreb<strong>da</strong> xolme.<br />

mewyeri<br />

mewyeri _ <strong>da</strong>xrilobis mimarTulebiT, simZimis<br />

Zalis zemoqmedebiT nia<strong>da</strong>gis an qanis mowyveta an<br />

mosxletiT ga<strong>da</strong>adgileba.<br />

mewyeris mizezia qanebis wonasworobis <strong>da</strong>rRveva, rasac iwvevs ferdobis Ziris<br />

gamorecxva; gamofitvis <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>metebuli tenianobis gamo qanebis simtkicis<br />

Sesusteba; seismuri biZgebi; a<strong>da</strong>mianis sameurneo saqmianoba adgilis geologiuri<br />

pirobebis gauTvaliswineblad <strong>da</strong> sxva.<br />

mewyerTan brZolis efeqturi saSualebaa mTis kalTebis gatyianeba, sainJinro<br />

nagebobebiT gamagreba <strong>da</strong> sxva. mewyeri ufro xSirad viTardeba iq, sa<strong>da</strong>c rbili,<br />

advilad Sladi qanebi, anu iseTi qanebia, riTac ZiriTa<strong>da</strong>d agebulia saqarTvelos<br />

mTaTaSorisi bari.<br />

mewyeris <strong>da</strong>wyebis niSnebia:<br />

• miwis ze<strong>da</strong>pirze bzarebisa <strong>da</strong> napralebis gaCena;<br />

• mewyersaSiS ferdobebze wylis gaJonva.<br />

usafrTxo qcevis wesebi<br />

mewyeris, Rvarcofis dros<br />

nu miecemiT panikas!<br />

mewyeramde<br />

1. moipoveT informacia mewyeris SesaZlo<br />

warmoqmnis Sesaxeb.<br />

2. <strong>da</strong>uSvebelia <strong>da</strong>mewyril teritoriaze<br />

pirutyvis Zoveba <strong>da</strong> miwis<br />

<strong>da</strong>muSaveba;<br />

<strong>usafrTxoeba</strong> sagangebo viTarebaSi<br />

27


3. wyalga<strong>da</strong>myvani arxebiT <strong>da</strong>mewyril<br />

ubnebs un<strong>da</strong> aaciloT gruntisa <strong>da</strong><br />

atmosferuli naleqebis Sedegad<br />

nawreti wylebi;<br />

4. mewyeris niSnebis gaCenisas SeatyobineT<br />

samaSvelo samsaxurs.<br />

mewyeris dros<br />

1. ga<strong>da</strong>keteT bunebrivi airis mili <strong>da</strong><br />

gamorTeT eleqtroxelsawyoebi,<br />

wyalsadenis qseli;<br />

2. moemzadeT <strong>da</strong>uyoneblivi evakuaciisaTvis<br />

winaswar SemuSavebuli<br />

gegmis Tanaxmad;<br />

3. evakuaciis dros Tan waiReT sabuTebi,<br />

Zvirfaseuloba, tansacmeli <strong>da</strong><br />

produqtebi;<br />

4. saswrafod moaxdineT usafrTxo<br />

adgilas ga<strong>da</strong>svla.<br />

mewyeris Semdeg<br />

1. SeamowmeT Senobis mdgradoba,<br />

eleqtroobis, bunebrivi airis <strong>da</strong><br />

wyalmomaragebis qselebis gamar-<br />

Tuloba.<br />

saqarTveloSi mewyrul-gravitaciuli movlenebi ganviTarebulia<br />

TiTqmis yvela landSaftur-geomorfologiur zonaSi, erTmaneTisagan<br />

gansxvavebul geologiur garemoSi – zRvispireTi<strong>da</strong>n <strong>da</strong>wyebuli maRalm-<br />

TianeTiT <strong>da</strong>mTavrebuli. saSiSroebis riskis zonaSi moqceulia qveynis<br />

teritoriis 1.5 mln. ha. mewyeruli movlenebis ganviTarebis maRali intensivoba<br />

axasiaTebs civ-gomboris qedis CrdiloeT ferdobebs, <strong>da</strong>savleT<br />

saqarTvelos gorak-borcvian landSaftTa umravlesobasa <strong>da</strong> mesxeTs.<br />

TrialeTis qedis CrdiloeT ferdobs. mewyerebi praqtikulad ar<br />

aRiniSneba kolxeTis <strong>da</strong>blobze, alaznis velsa <strong>da</strong> Si<strong>da</strong> qarTlis vakeze.<br />

wyaro: garemos <strong>da</strong>cvisa <strong>da</strong> bunebrivi resursebis saministros ssip garemos <strong>da</strong>cvis<br />

erovnuli saagentos informacia.<br />

saqarTvelos teritoriis <strong>da</strong>raionebis ruka<br />

mewyerebiT <strong>da</strong>zianebisa <strong>da</strong> saSiSroebis riskis mixedviT<br />

28<br />

<strong>samoqalaqo</strong> <strong>Tav<strong>da</strong>cva</strong> <strong>da</strong> <strong>usafrTxoeba</strong>


Rvarcofi (seli)<br />

Rvarcofi – maRali koncentraciis wyal gruntovani<br />

nakadis moZraoba mdinaris an xramis kalapotSi, risi<br />

gamovlinebac ganpirobebulia reliefis Zlieri<br />

<strong>da</strong>nawevrebiT, ferdobebisa <strong>da</strong> kalapotebis Zlieri<br />

<strong>da</strong>xrilobiT, eroziuli procesebis intensiuri ganviTarebiT,<br />

Tovlis intensiuri dnobiT, bunebrivi an<br />

xelovnuri kaSxlebis wyalsatevebi<strong>da</strong>n gadmoxeTqili<br />

wylebiT <strong>da</strong> Zlieri Tavsxma wvimebiT.<br />

Rvarcofi SeiZleba gagrZeldes aTiode wuTi<strong>da</strong>n ramdenime saaTamde. Rvarcofs<br />

didi ubedureba moaqvs: iRupebian a<strong>da</strong>mianebi <strong>da</strong> cxovelebi, ingreva sacxovrebeli<br />

saxlebi, sainJinro <strong>da</strong> sagzao nagebobebi, nadgurdeba sasoflo-sameurneo<br />

savargulebi, nadgurdeba <strong>da</strong>saxlebuli punqtebi, safrTxe emuqreba saavtomobilo<br />

<strong>da</strong> sarkinigzo moZraobas, ixergeba mi<strong>da</strong>mo. Rvarcofis nakadi zogjer aTeulobiT<br />

kilometri sigrZis <strong>da</strong> 15 metri siRrmisaa, siCqare ki _ 2-10 m/wm.<br />

Rvarcofis ZiriTadi mizezia ga<strong>da</strong>uRebeli wvimebi mTebSi, Tovlis <strong>da</strong> yinulis<br />

intesiuri dnoba, tyis Cexva <strong>da</strong> mcenareTa ganadgureba mTis kalTebze.<br />

rogor aviridoT an SevamciroT Rvarcofis Sedegad<br />

arsebuli safrTxe?<br />

Rvarcofis Tavi<strong>da</strong>n arideba SesaZlebelia:<br />

• kaSxalebisa <strong>da</strong> jebirebis agebiT;<br />

• xeebis <strong>da</strong>rgvis gziT;<br />

• ferdobebze nia<strong>da</strong>gis gamagrebiT.<br />

gaxsovdes!<br />

mewyerisa <strong>da</strong> Rvarcofisagan <strong>da</strong>cvis saukeTeso saSualebaa saimedo TavSesafarSi<br />

moc<strong>da</strong>. Rvarcofis SesaZlo moqmedebis zonaSi, uari un<strong>da</strong> TqvaT sacxovrebeli saxlis<br />

aSenebaze. xolo im SemTxvevaSi, Tu saxli ukve aRniSnul zonaSia, saWiroa miiRoT<br />

zomebi fun<strong>da</strong>mentisa <strong>da</strong> kedlebis gasamagreblad, miwayrilebis, SemovliTi saniaRvre<br />

arxebis asagebad, ferdobebis nargavebiT an sayrdeni kedlebiT gasamagreblad,<br />

sakomunikacio xazebis <strong>da</strong>matebiTi <strong>da</strong>cviTi RonisZiebebis gasatareblad.<br />

Rvarcofuli movlenebi saqarTveloSi <strong>da</strong>fiqsirebulia 3000-mde<br />

eroziul wyalsadinarSi. Rvarcofebis riskis arealSi moqceulia qveynis<br />

teritoriis 2 mln. ha. Rvarcofebis yvelaze maRali intensivobiTa <strong>da</strong><br />

saSiSroebis riskiT gamoirCeva kavkasionis areali, civ-gomborisa <strong>da</strong><br />

saguramo-ialnos qedebi <strong>da</strong> aWara-TrialeTis mTaTa sistema.<br />

wyaro: Sss sagangebo situaciebis marTvis departamenti.<br />

http://www.police.ge/uploads/sagangebostatistik/emd_rec_01_big.jpg<br />

<strong>usafrTxoeba</strong> sagangebo viTarebaSi<br />

29

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!