iv. javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universitetis socialur da ...
iv. javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universitetis socialur da ...
iv. javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universitetis socialur da ...
Transform your PDFs into Flipbooks and boost your revenue!
Leverage SEO-optimized Flipbooks, powerful backlinks, and multimedia content to professionally showcase your products and significantly increase your reach.
avtoris stili <strong>da</strong>culia<br />
<strong>iv</strong>. <strong>javaxiSvilis</strong> <strong>saxelobis</strong> <strong>Tbilisis</strong> <strong>saxelmwifo</strong> un<strong>iv</strong>ersitetis<br />
<strong>socialur</strong> <strong>da</strong> politikur mecnierebaTa fakulteti<br />
r u s u d a n g a x a r i a<br />
grigol robaqiZe <strong>da</strong> qarTuli presa<br />
(1907_1921 ww)<br />
JurnalistikaSi filosofiis mecnierebaTa doqtoris<br />
akademiuri xarisxis mosapoveblad wardgenili<br />
d i s e r t a c i a<br />
naSromi Sesrulebulia <strong>iv</strong>.<strong>javaxiSvilis</strong> sax.<br />
<strong>Tbilisis</strong> <strong>saxelmwifo</strong> un<strong>iv</strong>ersitetSi<br />
samecniero xelmZRvaneli filologiis mecnierebaTa kandi<strong>da</strong>ti<br />
asocirebuli profesori: <strong>da</strong>li CikvilaZe<br />
Tbilisi 2009
2<br />
sarCevi<br />
Sesavali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3<br />
I Tavi _ leqciebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11<br />
II Tavi _ Tematuri ciklebi <strong>da</strong> portretebi . . . 58<br />
III Tavi _ publicistika . . . . . . . . . . . . . . . . . 81<br />
IV Tavi _ ena, literatura, Teatri . . . . . . . . . 99<br />
<strong>da</strong>skvna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124<br />
bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
3<br />
Sesavali<br />
grigol robaqiZe me-20 saukunis erT-erTi yvelaze saintereso<br />
<strong>da</strong> mistikuri pirovnebaa.<br />
movi<strong>da</strong> <strong>da</strong> aaforiaqa miZinebuli xalxi, sazogadoebr<strong>iv</strong>i azri.<br />
movi<strong>da</strong> <strong>da</strong> axali ideebi moitana.<br />
sazogado moRvawe, literatori, filosofosi, poeti,<br />
prozaikosi <strong>da</strong> publicisti. iwvo<strong>da</strong> qarTuli mziT. uyvar<strong>da</strong> nicSe <strong>da</strong><br />
yvelaferi dionisuri. misi uaRresad saintereso publicistika<br />
jerac ar aris saTanadod Seswavlili, es gansakuTrebiT iTqmis<br />
emigraciamdel periodze. ara<strong>da</strong>, qarTuli kulturis msaxurs<br />
wuTiTac ar Seuwyvetia wera. presaSi mudm<strong>iv</strong>ad qveyndebo<strong>da</strong> grigol<br />
robaqiZis werilebi literaturuli Tu sazogadoebr<strong>iv</strong>i cxovrebis<br />
saWirboroto sakiTxebze. mTeli es masala Seuswavlelia gasagebi<br />
mizezis gamo – sabWoTa periodSi robaqiZes tabu edo. xalxis mtrad<br />
Seracxuli mwerlis litaraturuli memkvidreobis Seswavlas vin<br />
gabe<strong>da</strong>v<strong>da</strong>, `gvelis perangis~ Cumad, `iatakqveSeTSi~ ga<strong>da</strong>furcvlac<br />
ki sarisko iyo. krebulSi `TeTr siamayes aqan<strong>da</strong>keb Seni didebiT~<br />
revaz TvaraZe igonebs, rogori TrTolviT ecnobo<strong>da</strong> misi Taoba<br />
akrZalul literaturas – grigol robaqiZis, tician tabiZis, mixeil<br />
<strong>javaxiSvilis</strong> Semoqmedebas. `am process orgvari xibli axl<strong>da</strong>, –<br />
wers r. TvaraZe, – erTi rom, di<strong>da</strong>d saxifaTo iyo am wignTa xelSi<br />
aReba (garkveul viTarebaSi aTwliani gacimbirebac ar<br />
gamoiricxebo<strong>da</strong>) <strong>da</strong> swored amitom sakuTari gulmagrobac gvaxvev<strong>da</strong><br />
Tavbrus. Semdgom amisa, Cvens winaSe ga<strong>da</strong>ixsnebo<strong>da</strong> sul sxva<br />
horizontebi, idumali <strong>da</strong> gamoucnobi samyaro, aTkecad mimzidveli<br />
am Tavisi SeucnoblobiT. gamorCeulad grigol robaqiZis gamo<br />
iTqmis es~ (TeTr... 2003 : 12).
4<br />
Tu akrZaluli wignis xelSi aRebas SeiZleba, aTwliani<br />
gacimbireba mohyolo<strong>da</strong>, akrZalul avtorTa Semoqmedebis Seswavlas<br />
vin <strong>da</strong>ganebeb<strong>da</strong>... gr. robaqiZis literaturul-publicisturi<br />
memkvidreobis kvlevaze aTwleulebis ganmavlobaSi mxolod ocneba<br />
Tu SeiZlebo<strong>da</strong>. qveynis moRalated iwodebo<strong>da</strong> pirovneba, romelsac<br />
saqarTveloze fiqris gareSe ar ucxovria, striqoni ar <strong>da</strong>uweria.<br />
samSoblos miseul gamorCeul siyvaruls aRniSnavs yvela, visac<br />
Tvali gaudevnebia grigol robaqiZis Semoqmedebisa Tu<br />
sazogadoebr<strong>iv</strong>i moRvaweobisTvis. guram benaSvilma robaqiZes<br />
`erovnuli fesvebis maZiebeli fausti~ (benaSvili 2005:22) uwo<strong>da</strong>.<br />
Teimuraz maRlaferiZem aRniSna, rom `qarTul mwerlobaSi cota<br />
moiZebneba robaqiZeze metad patriotizmiT aRbeWdili mwerali. misi<br />
proza, poezia, dramaturgia Tu eseistika, marTlac rom, sunTqavs <strong>da</strong><br />
sazrdoobs saqarTveloTi, aq yvelaferi qarTuli mziT, miTosiTa <strong>da</strong><br />
istoriiT aris gasx<strong>iv</strong>osnebuli~ (maRlaferiZe 2005:309).<br />
komunistebis diqtaturis <strong>da</strong>sasruls grigol robaqiZes xalxis<br />
mtris `wodeba~ `CamoerTva~, ris Semdegac SesaZlebeli gax<strong>da</strong> fiqri<br />
<strong>da</strong> analizi im <strong>da</strong>natovarisa, rac qarTuli azrovnebis axal<br />
fun<strong>da</strong>ments qmni<strong>da</strong> XX saukunis <strong>da</strong>sawyisSi. magram mkvlevarebi,<br />
ZiriTa<strong>da</strong>d, misi poeziiTa Tu proziT interesdebodnen. TiTqmis<br />
Seuswavlelia gr. robaqiZis publicisturi saqmianoba. SeiZleba es<br />
imiTac aixsnas, rom cota dro gavi<strong>da</strong>, rac mis Semoqmedebas<br />
<strong>da</strong>debuli tabu `moexsna”. un<strong>da</strong> aRiniSnos isic, rom grigol<br />
robaqiZis publicisturi nawerebi <strong>da</strong> saleqcio moRvaweobis<br />
amsaxveli publikaciebi mraval Jurnal-gazeTSia gamoqveynebuli.<br />
bibliografiis ararsebobis pirobebSi am masalebis srulad Sekreba<br />
did dros moiTxovs. am <strong>da</strong>mabrkolebel faqtorebs xazs usvamen sxva<br />
mkvlevarebic. a. nikoleiSvilis sityviT, mxolod robaqiZis sruli<br />
memkvidreobisa <strong>da</strong> misadmi miZRvnili masalebis gamoqveynebis Semdeg<br />
`miecema mkvlevarsac <strong>da</strong> nebismier <strong>da</strong>interesebul pirsac imis
5<br />
SesaZlebloba, rom srulyofilad <strong>da</strong> obieqturad Seafasos is<br />
mravalmxr<strong>iv</strong> mniSvnelovani <strong>da</strong>msaxureba, romelic gr. robaqiZes<br />
miuZRvis meoce saukunis qarTuli mwerlobis istoriaSi~<br />
(nikoleiSvili 2000:177).<br />
zemoTqmuli imas ar gulisxmobs, TiTqos gr. robaqiZis<br />
sagazeTo moRvaweobiT arcerTi mkvlevari ar <strong>da</strong>interesebula.<br />
literatorebma misi publikaciebis nawili moiZies <strong>da</strong> Seiswavles. i.<br />
evgeniZem grigol robaqiZis TvaliT <strong>da</strong>naxuli vaJa-fSavela<br />
gaanaliza <strong>da</strong> xazi gausva, rom fSaveli geniosi saTanadod swored<br />
robaqiZem gaacno rogorc saqarTvelos, aseve ruseTs<br />
(narkvevebi... 2000 : 33-68). b. arvelaZem gamoikvlia ioseb<br />
griSaSvilisa <strong>da</strong> grigol robaqiZis polemikasTan <strong>da</strong>kavSirebuli<br />
masalebi (arvelaZe 1990:303-314). sonetisa <strong>da</strong> riTmis Sesaxeb gr.<br />
robaqiZis mosazrebebi gaanalizebulia T. barbaqaZis naSromSi<br />
`qarTuli leqsmcodneobis sakiTxebi periodul presaSi~ (barbaqaZe<br />
1988). 1917-1918 wlebis presaSi saqarTvelos <strong>da</strong>moukideblobis<br />
sakiTxebis Seswavlisas r. vaSakiZe sxva avtorebis publikaciebTan<br />
erTad <strong>da</strong>eyrdno grigol robaqiZis ramdenime publicistur werils<br />
(vaSakiZe 2006:27-39). l. avalianma Seiswavla robaqiZis kidev erTi<br />
polemika, romelic nikoloz baraTaSvilis sulier dramas<br />
exebo<strong>da</strong>. l. avalianis marTebuli <strong>da</strong>skvniT, grigol robaqiZis, arCil<br />
jorjaZisa <strong>da</strong> dimitri uznaZis es polemika mniSvnelovani iyo:<br />
`sanimuSo <strong>da</strong> samagaliToa mopaeqreTa eTika – piruTvnelobasa <strong>da</strong><br />
obieqturobasTan Sezavebuli, zrdili, TavSekavebuli toni;<br />
pat<strong>iv</strong>iscemisa <strong>da</strong> madlierebis gamJRavneba erTurTis mimarT~ (TeTr...<br />
2003:27). e. cxa<strong>da</strong>Zem Seiswavla „lon<strong>da</strong>Si” gamJRavnebuli kolxuri<br />
misteria (ciskari 1998), „engadis” miTosurebi Zirebi ki l.<br />
jinjixaZis kvlevis sagani gax<strong>da</strong> (jinjixaZe 2004). robaqiZis<br />
ramdenime mxatvrul portrets <strong>da</strong>uTmo yuradReba o. WurRuliam<br />
(saqarTvelos... 1997), saxelganTqmuli mwerlis eseistikiT ki T.
6<br />
mefariSvili <strong>da</strong>interes<strong>da</strong> (mefariSvili 2005). Tumca, aqve un<strong>da</strong><br />
aRiniSnos, rom naSromSi eseebi literaturul WrilSia ganxiluli<br />
<strong>da</strong> ara publicisturSi.<br />
grigol robaqiZis Semoqmedebis garkveuli mxareebi mokled<br />
mimoixiles s. siguam (sigua 2002), m. jaliaSvilma (jaliaSvili 1994),<br />
a. gomarTelma (gomarTeli 1997), a. nikoleiSvilma (nikoleiSvili<br />
2000)...<br />
grigol robaqiZis cxovrebisa <strong>da</strong> moRvaweobis SeswavlaSi<br />
gansakuTrebuli wvlili miuZRvis akaki baqraZes. sxva<br />
literatorebisgan gansxvavebiT, man gr. robaqiZis literaturulsazogadoebr<strong>iv</strong>i<br />
moRvaweobis ara calkeuli sferoebi, aramed<br />
mTlianad misi cxovreba <strong>da</strong> saqmianoba warmoaCina. ase Seiqmna<br />
grigol robaqiZis Zalian saintereso portreti – `kardu anu<br />
grigol robaqiZis cxovreba <strong>da</strong> Rvawli~ (Tb., 1999).<br />
Ggr. robaqiZis cxovrebasa <strong>da</strong> Semoqmedebas mieZRvna agreTve<br />
SoTa rusTavelis <strong>saxelobis</strong> qarTuli literaturis institutis<br />
mier gamocemuli krebuli `TeTr siamayes aqan<strong>da</strong>keb Seni didebiT~<br />
(Tb., 2003).<br />
qarTulma sazogadoebam grigol robaqiZe gaicno rogorc<br />
niWieri leqtori <strong>da</strong> oratori. ase <strong>da</strong>iwyo gr. robaqiZis<br />
sazogadoebr<strong>iv</strong>i moRvaweoba. samecniero literaturaSi miRebulia,<br />
rom igi 1908 wli<strong>da</strong>n kiTxulob<strong>da</strong> sajaro leqciebs. mxatvari <strong>da</strong><br />
sazogado moRvawe lado jafariZe igonebs: `gansakuTrebiT didi<br />
saxeli grigols 1908-1930-ma wlebma moutana, rodesac mwerali<br />
germanii<strong>da</strong>n <strong>da</strong>brun<strong>da</strong> <strong>da</strong> quTaissa <strong>da</strong> TbilisSi qarTuli mwerlobis<br />
sakiTxebis garSemo sajaro leqciebis qarTul enaze kiTxva <strong>da</strong>iwyo~<br />
(jafariZe 2004:234).<br />
sazRvargareTi<strong>da</strong>n misi <strong>da</strong>brunebis TariRad 1908 welia<br />
miTiTebuli eleqtronul enciklopediaSic vikipedia. amasTanave,<br />
<strong>da</strong>badebis welic arasworad aris aRniSnuli _ 1980-is nacvlad 1982.
7<br />
grigol robaqiZis `pirveli <strong>da</strong> Zalze efeqturi gamoCenis~, anu<br />
pirveli leqciis wakiTxvis TariRad 1908 wels asaxelebs l.<br />
avalianic (TeTr... 2003:15). amasve imeorebs igi mogvianebiT gamocemul<br />
wignSi `giJi drois~ qarTuli mwerloba~: `grigol robaqiZe 1908<br />
wels ucxoeTi<strong>da</strong>n droebiT Camosvlis mizezad ilias mkvlelobas<br />
asaxelebs, publicistur werilebs aqveynebs <strong>da</strong>, rac mTavaria, _<br />
saleqcio moRvaweobas iwyebs~ (avaliani 2005 : 27).<br />
amave azrs iziarebs a. nikoleiSvili: `1908 wels mwerali<br />
samSobloSi brundeba <strong>da</strong> aqtiurad ebmeba SemoqmedebiT <strong>da</strong><br />
sazogadoebr<strong>iv</strong> saqmianobaSi~ (nikoleiSvili 2000:177).<br />
s. siguas mtkicebiT, robaqiZe `1909 wels droebiT <strong>da</strong>brun<strong>da</strong><br />
saqarTveloSi <strong>da</strong> <strong>da</strong>iwyo evropuli kulturis propagan<strong>da</strong>~ (sigua<br />
2002:56). zogierTi mkvlevari ki grigol robaqiZis saleqcio<br />
moRvaweobis <strong>da</strong>sawyisad 10-ian wlebs asaxelebs. r. <strong>da</strong>uSvilis azriT,<br />
axalgazr<strong>da</strong> leqtori publikas pirvelad 1914 wels warudga<br />
(<strong>da</strong>uSvili 2005:66).<br />
Cven mier mopovebuli masalebiT irkveva, rom sinamdvileSi<br />
grigol robaqiZem pirveli leqcia 1907 wlis 21 noembers waikiTxa.<br />
gazeTma `isarma~ mkiTxvels anonsiT amcno, sad, rodis <strong>da</strong> raze<br />
isaubreb<strong>da</strong> farTo sazogadoebisTvis ucnobi leqtori, amasTan,<br />
leqciis Tezisebic gamoaqveyna. irkveva, rom gr. robaqiZes pirveli<br />
leqcia ara ilia WavWavaZis (rogorc l. avaliani aRniSnav<strong>da</strong>), aramed<br />
`erovnebis ideis~ Sesaxeb waukiTxavs. ufro zustad, leqciis<br />
saxelwodeba iyo `erovnebis idea filosofiur idealizmis<br />
SexedulebiT~ (isari 1907a : 3-4).<br />
grigol robaqiZes es leqcia pirvelad rusulad, xolo Semdeg<br />
sazogadoebis TxovniT qarTulad waukiTxavs (isari 1907b : 3).<br />
amdenad, gazeT “isarSi” <strong>da</strong>beWdili informaciiT mtkicdeba, rom<br />
robaqiZis pirveli qarTuli leqcia 1907 wlis 21 noembers Sedga.<br />
Cven mier moZiebuli masalebi naTelyofs, rom gr. robaqiZes pirveli
8<br />
qarTuli leqcia ar waukiTxavs 1909 wels, rogorc amas igonebs<br />
<strong>da</strong>viT kldiaSvili Tavis mogonebebSi. igi memuarebSi wers, rom<br />
quTaisSi qarTul enaze pirveli leqcia nikoloz baraTaSvilis<br />
Sesaxeb waikiTxa robaqiZem (kldiaSvili 1932a:321-323). es iyo 1909<br />
wlis noemberi. l. avalianic iziarebs im azrs, rom swored es iyo<br />
pirvelad qarTulad wakiTxuli leqcia, oRond – TbilisSi 1909<br />
wlis 24 oqtombers (TeTr... 2003:15).<br />
Cveni naSromi aris mokrZalebuli c<strong>da</strong> misi im nawerebis Sekrebagaanalizebisa,<br />
romlebic 1907-1921 wlebSi gamoqveyn<strong>da</strong>. amasTan,<br />
mimovixileT ara mxolod sakuTr<strong>iv</strong> robaqiZis nawerebi, aramed is<br />
werilebic, romlebic masTan aris <strong>da</strong>kavSirebuli. Sesavali <strong>da</strong><br />
<strong>da</strong>skvniTi nawilebis gar<strong>da</strong>, naSromi Seicavs oTx Tavs: I _ leqciebi,<br />
II _ Tematuri ciklebi <strong>da</strong> portretebi, III – publicistika, IV _ ena,<br />
literatura, Teatri.<br />
`publicistikaSi~ mimovixileT is werilebi, romlebic<br />
aqtualur sazogadoebr<strong>iv</strong>-politikur sakiTxebs exebo<strong>da</strong>. Cveni azriT,<br />
es aris gr. robaqiZis sagazeTo moRvaweobis yvelaze saintereso<br />
monakveTi. 1917 wlis <strong>da</strong>sasruli <strong>da</strong> 1918 wlis <strong>da</strong>sawyisi metad<br />
sayuradRebo droa. ruseTSi bolSevizmi imarjvebs, saqarTvelosac<br />
emuqreba am stiqiaSi CaTreva. grigol robaqiZisTvis ki erTaderTi<br />
`partia~ – sakuTari qveyana arsebobs. `avadi~ (avadmyofi) eri –<br />
axali cxovrebis <strong>da</strong>mkvidrebas, robaqiZe ki mis ga<strong>da</strong>rCenas cdilobs.<br />
am periodSi igi suliT xorcamde publicistia, romelsac mwvave<br />
politikurma sakiTxebma TiTqmis miaviwya poeziac <strong>da</strong> prozac.<br />
grigol robaqiZe gamorCeuli publicisti iyo ara mxolod<br />
publikaciebis mixedviT, aramed – sazogadoebr<strong>iv</strong> moRvaweobaSic,<br />
leqciebis kiTxviT rom <strong>da</strong>iwyo.<br />
rogorc amboben, pirveli publicistebi mociqulebi iyvnen. gr.<br />
robaqiZe axali <strong>da</strong>savluri ideebis mqa<strong>da</strong>gebeli, <strong>da</strong>savluri<br />
kulturis mociquli gaxl<strong>da</strong>T, amdenad, publicistic. misi leqciebi
9<br />
gansakuTrebul movlenad iqca imdroindeli sazogadoebis<br />
cxovrebaSi. es iyo axali sityva.<br />
Cveni yuradRebis centrSi am siaxlis gamo moeqca ara mxolod<br />
gr. robaqiZis leqciebi, aramed misi sazogadoebr<strong>iv</strong>i <strong>da</strong><br />
publicisturi saqmianoba. robaqiZe xalxisTvis kargad nacnob,<br />
gaTavisebul Temebsac, rogoric iyo, magaliTad, akakis Semoqmedeba,<br />
axali kuTxiT warmoaCen<strong>da</strong>. Cveni naSromis yoveli Tavis boloSi<br />
xazgasmiT gamovyofT, Tu ra Tqva publicistma axali, saWiro <strong>da</strong><br />
saintereso, rac mniSvnelovania Jurnalistikis istoriisTvis. aqve<br />
gvin<strong>da</strong> aRvniSnoT, rom gverdi avuareT mis leqsebs, romlebic<br />
xSirad qveyndebo<strong>da</strong> presaSi. Cveni kvlevis sagani iyo grigol<br />
robaqiZe, ara rogorc mxatvruli sityvis ostati, aramed rogorc<br />
drois bebiaqali.<br />
radgan misi sagazeTo moRvaweobis zogadi suraTis Cveneba<br />
gvsur<strong>da</strong>, naSromSi mimovixileT werilebi, romlebic gamoqveyn<strong>da</strong><br />
Svid Jurnal-gazeTSi. CamovTvliT am periodikas:<br />
social-federalistebis gazeTi `isari~ 1907 wlis ianvarSi<br />
gamovi<strong>da</strong> <strong>iv</strong>. mWedliSvilis re<strong>da</strong>qtorobiT, romelic jer v. guniam<br />
Secvala, Semdeg ki _ e. avaliSvilma.<br />
yoveldRiuri `sapolitiko <strong>da</strong> saliteraturo~@gazeTi `droeba~<br />
1908 wlis 18 noembers gamovi<strong>da</strong>. pirvel nomers xels aweren<br />
re<strong>da</strong>qtori mariam i. demuriasi <strong>da</strong> gamomcemeli Tavadi TumaniSvili.<br />
meore nomerSi re<strong>da</strong>qtor-gamomcemlad <strong>iv</strong>ane soziaSvilia<br />
miTiTebuli. wlis bolomde xan soziaSvilia re<strong>da</strong>qtori, xan –<br />
aglaZe, 1909 wli<strong>da</strong>n ki – mxolod aglaZe.<br />
saprogramo werilSi xazgasmulia qarTuli gazeTis gamocemis<br />
sirTule, simZime. mxneobis, mamuliSvilobis idealad maT me-19<br />
saukunis `droebis~@ publicistebi hyavT. `rogorc @ar SeuSindnen<br />
gazeTis gamocemis mZime tvirTs qarTuli presis pionerebi, ise<br />
exlaa saWiro gamagreba <strong>da</strong> simxneve. Cvens pirobebSi gazeTi erT-erTi
10<br />
Zvirfasi iaraRia qarTvel xalxSi saRis Segnebis Sesatanad <strong>da</strong><br />
mimdinare sakiTxebis rTuli xasiaTis gansamartavad~ (droeba 1908a:1).<br />
axali `droebac~ tvirTis erTgulad zidvas apirebs <strong>da</strong> qarTuli<br />
kulturis winsvla, xalxis mdgomareobis gaumjobeseba eimedeba.<br />
1910 wels gazeTis gamocema Sewy<strong>da</strong>.<br />
`faskunji~ (1908-1910 w.w.) – `saliteraturo <strong>da</strong> samxatvro<br />
Jurnali~, gamodis grigol tatiSvilis re<strong>da</strong>qtorobiT.<br />
sityvakazmuli mwerloba, mxatvroba, musika, Teatri _ aseTi gaxlavT<br />
Jurnalis interesTa sfero. `faskunjSi~ robaqiZis mxolod ori<br />
patara etiudi (nawyvetebi leqciebi<strong>da</strong>n) <strong>da</strong>ibeW<strong>da</strong>. 1909 wels `droeba~<br />
wer<strong>da</strong>: `Jurnali (`faskunji~ _ r.g.) upartioa. xelovneba yvelasaTvis<br />
erTnairad Zvirfasia <strong>da</strong> yvela xels un<strong>da</strong> uwyobdes mis<br />
ganviTarebas~ (droeba 1909a:1). mowodebam, rogorc Cans, uSedegod<br />
Caiara: 1910 wels yovelkvireuli `faskunji~ TveSi erTxel<br />
gamomaval Jurnalad iqca, Semdeg ki arsebobac Sewyvita.<br />
yoveldRiuri `saxalxo gazeTi~ 1909-1914 wlebSi gamodio<strong>da</strong>.<br />
re<strong>da</strong>qtor-gamomcemeli, Tav<strong>da</strong>pirvelad, gaxl<strong>da</strong>T <strong>da</strong>ria<br />
xramelaSvili, Semdeg _ ir. sonRulaSvili (1910 wlis 27 <strong>iv</strong>lisi<strong>da</strong>n),<br />
n. kurdRelaSvili (1911 wlis 18 marti<strong>da</strong>n) <strong>da</strong> a. WumbaZe (1913 wlis 3<br />
ianvri<strong>da</strong>n). `saxalxo gazeTis~ ukanaskneli nomeri 1914 wlis 31 maiss<br />
gamovi<strong>da</strong>.<br />
1911 wlis 25 marti<strong>da</strong>n quTaisSi gamosvlas iwyebs yoveldRiuri<br />
gazeTi `kolxi<strong>da</strong>~ (re<strong>da</strong>qtor-gamomcemeli _ a. WumbaZe). im dros<br />
<strong>da</strong>savleT saqarTveloSi qarTul enaze perioduli gamocema ar<br />
ibeWdebo<strong>da</strong>. `kolxi<strong>da</strong>~, ZiriTa<strong>da</strong>d, adgilobr<strong>iv</strong>i interesebis “amwon<strong>da</strong>mwonad~<br />
Seiqmna, magram es interesebi un<strong>da</strong> gaTvaliswinebuliyo<br />
saerTo-saqveyno sargeblobis Sesabamisad. gazeTi brZolas ucxadebs<br />
sazogadoebaSi Rrmad fesvgadgmul pirad interesebs, Tavis<br />
programad kulturaze zrunvas acxadebs, swams, rom es erTaderTi<br />
saSualebaa erovnulobis gasaZliereblad. gazeTi acxadebs, rom misi
11<br />
yuradReba mimarTuli iqneba masebisaken, radgan `Tu kultura eris<br />
masas ara swv<strong>da</strong>, qveyana mu<strong>da</strong>m CamorCenili iqneba~ (kolxi<strong>da</strong> 1911a : 1).<br />
`kolxidis~ bolo nomeri 1913 wlis 1 maiss gamovi<strong>da</strong>.<br />
`Temi~ orSabaTobiT gamomavali erTaderTi gazeTi iyo ara<br />
mxolod saqarTveloSi, aramed mTlianad amierkavkasiaSi. amdenad,<br />
mas un<strong>da</strong> Seevso is <strong>da</strong>naklisi, rasac kviris <strong>da</strong>sawyisSi, orSabaTs<br />
gamoucemeli presa qmni<strong>da</strong>.<br />
pirveli nomeri 1911 wlis 10 ianvars gamovi<strong>da</strong>. re<strong>da</strong>qtorgamomcemeli<br />
gaxl<strong>da</strong>T nafici veqili grigol diasamiZe.<br />
upartio gazeTis mizani qarTveli xalxis `kulturuli<br />
ganaxleba~, eris keTildReoba, erTa Soris gulwrfeli kulturuli<br />
kavSiris Camoyalibeba <strong>da</strong> ganmtkiceba iyo. sur<strong>da</strong> piradi interesebi<br />
gamoericxa <strong>da</strong> mkiTxvelTan uSualo, sisxlxorceuli urTierToba<br />
<strong>da</strong>emyarebina (Temi 1911a: 1).<br />
`Tems~ hyav<strong>da</strong> meore re<strong>da</strong>qtori _ sofrom mgalobliSvili,<br />
romelic g. diasamiZis aryofnisas xelmZRvanelob<strong>da</strong> gazeTs.<br />
1915 wlis 18 maiss `qaRaldis SimSilis~ (qaRaldis naklebobis)<br />
gamo oTxgverdianma `Temma~ arseboba Sewyvita.<br />
1915-1921 wlebSi gamodio<strong>da</strong> yoveldRiuri gazeTi, saqarTvelos<br />
erovnul-demokratiuli partiis mTavari komitetis organo _<br />
`saqarTvelo~. ori wlis ganmavlobaSi re<strong>da</strong>qtori iyo s.<br />
SanSiaSvili, 1917 wli<strong>da</strong>n ki _ grigol veSapeli. Semdeg, roca<br />
veSapeli gamoeTxoveba re<strong>da</strong>qtorobas, feletonSi `sizmrebis axsna~<br />
ase <strong>da</strong>weren: `grigol veSapeli naxo, _ wumpeSi moiTxvaro an<strong>da</strong><br />
usaTuod geCxubos vinme~ (saqarTvelo 1920a : 4).<br />
manamde ki, 1918 wlis 26 maiss, grigol veSapelma mefisnacvlis<br />
sasaxleSi saqarTvelos erovnuli sabWos sxdomaze waikiTxa<br />
`saqarTvelos <strong>da</strong>moukideblobis aqtis~ rusuli Targmani. am aqtiT,
12<br />
romlis de<strong>da</strong>nic noe Jor<strong>da</strong>niam waikiTxa, saqarTvelo suverenuldemokratiul<br />
respublikad gamocxad<strong>da</strong>.<br />
am dromde jer kidev aTi weli un<strong>da</strong> moikecos.<br />
grigol robaqiZe sazogadoebr<strong>iv</strong> moRvaweobas iwyebs.
13<br />
I Tavi<br />
leqciebi<br />
1902 wels sazRvargareT wasuli grigol robaqiZe TiTqmis eqvsi wlis Semdeg,<br />
1907 wlis miwuruls brundeba saqarTveloSi <strong>da</strong> sazogadoebr<strong>iv</strong> moRvaweobas<br />
leqciebis kiTxviT iwyebs. sajaro leqciebis tradicia saqarTveloSi salonuri<br />
saRamoebi<strong>da</strong>n iRebs saTaves <strong>da</strong> Tan<strong>da</strong>Tan ufro farTo auditoriebSi inacvlebs.<br />
leqciebs kiTxulobdnen akaki, e. TayaiSvili, i. nakaSiZe, a. xaxanaSvili, i.<br />
gomarTeli <strong>da</strong> sxvebi, magram tradiciis miuxe<strong>da</strong>vad grigol robaqiZis leqciebi<br />
savsebiT axali sityva iyo. qarTuli kulturis ganviTarebaSi man metad<br />
mniSvnelovani wvlili Seitana farTo sazogadoebisTvis axali filosofiurliteraturuli<br />
Sexedulebebis gacnobiT. amasTan, robaqiZe Rirseul adgils<br />
akuTvneb<strong>da</strong> im qarTvel mwerlebs, romelTa Rvawli saTanadod ar iyo<br />
<strong>da</strong>fasebuli.<br />
pirvelad qarTul sazogadoebas gazeTma `isarma~ warudgina grigol<br />
robaqiZe rogorc leqtori (misi rogorc publicistis naTloba ki 1902 wels<br />
Sedga gazeT kvalSi weriliT „ra aris mo<strong>da</strong>?“). am dReebSi sazRvargareTi<strong>da</strong>n<br />
<strong>da</strong>brun<strong>da</strong> gr. robaqiZe, romelic TbilisSi ramdenime leqciis wakiTxvas apirebso,<br />
– amcno mkiTxvels 1907 wlis 9 noembers rubrikiT `axali ambavi~ (isari 1907g:2).<br />
amasTan, gazeTi im droisTvis ucnobi leqtoris biografii<strong>da</strong>n ramdenime<br />
informaciasac awvdis sazogadoebas: `gr. robaqiZe sul 26-27 wlis axalgazr<strong>da</strong>a,<br />
leipcigis un<strong>iv</strong>ersitetSi man specialurad Seiswavla filosofia. Semdeg<br />
germanul enaze germaniis sxva<strong>da</strong>sxva qalaqebSi waikiTxa ramdenime leqcia. SarSan<br />
Semodgomaze igi leqtorad miiwvies parizSi rusul umaRles saswavlebelSi,<br />
sa<strong>da</strong>c kiTxulob<strong>da</strong> leqciebs Semdeg Temebze: 1. kritika istoriul materializmisa<br />
<strong>da</strong> 2. <strong>socialur</strong>i sistema lavrovisa <strong>da</strong> mixailovskisa~ (isari 1907d:2). gazeTi<br />
`isari~ aRniSnavs imasac, rom saqarTvelosken momavalma gr. robaqiZem odesaSic<br />
waikiTxa leqcia, leqtors ganzraxuli hqon<strong>da</strong> <strong>Tbilisis</strong> Semdeg moskovsa <strong>da</strong><br />
petergurgsac wveo<strong>da</strong> Tavisi leqciebiT, Semdeg ki kvlav evropaSi <strong>da</strong>brunebuliyo.<br />
imdroindeli presis Seswavla cxadyofs, rom grigol robaqiZe ganzraxulze<br />
bevrad didxans <strong>da</strong>rCa saqarTveloSi <strong>da</strong> Zalze nayofieri saleqcio moRvaweoba<br />
<strong>da</strong>iwyo. rac Seexeba sazRvargareT leqciebis wakiTxvas, Cvens mier Seswavlil<br />
Jurnal-gazeTebSi amaze araferia naTqvami (gr. robaqiZe saqarTveloSi iseTi<br />
intens<strong>iv</strong>obiT kiTxulob<strong>da</strong> leqciebs, sxva qveynebSi mogzaurobis dro arc<br />
<strong>da</strong>rCebo<strong>da</strong>), Tu ar CavTvliT `saxalxo gazeTis~ erT cnobas: 23 marts baqoSi,<br />
qarTuli skolis <strong>da</strong>rbazSi grigol robaqiZe waikiTxavs leqcias Temaze `ilia<br />
WavWavaZe <strong>da</strong> misi Semoqmedeba~ (saxalxo gazeTi 1913a:2). es iyo 1913 wels, xolo 1907
14<br />
wlis 18 noembers <strong>da</strong>niSnuli pirveli leqciis Temad, gazeT `isris~ cnobiT,<br />
leqtors aurCevia `erovnuli idea filosofiuri idealizmis SexedulebiT~ (isari<br />
1907e:2). CvenTvis ucnob mizezTa gamo leqcia ramdenime dRiT, 21 noembramde<br />
ga<strong>da</strong>ido (isari 1907v:3). gazeTma `isarma~ mkiTxvels leqciis programa gaacno.<br />
punqtebad CamoTvlili TezisebiT irkveva, rom leqtori erTmaneTs upirispireb<strong>da</strong><br />
un<strong>iv</strong>ersalizmisa <strong>da</strong> ind<strong>iv</strong>idualizmis Teoriebs (iqve ganmartebulia, rom<br />
un<strong>iv</strong>ersalizmi erovnebis nacvlad kacobriobas ayenebs win, ind<strong>iv</strong>idualizmi ki –<br />
a<strong>da</strong>mians). misi azriT, aucilebeli iyo or<strong>iv</strong>e Teoriis sinTezi platonis `ideaTa<br />
TeoriaSi~. grigol robaqiZe auditorias umtkiceb<strong>da</strong>, rom erovnebis uaryofa ar<br />
SeiZleba <strong>da</strong> rom igi `un<strong>iv</strong>ersalur organizmis – kacobriobis idealuri<br />
elementia~ (isari 1907z:3-4).<br />
pirveli leqcia gr. robaqiZem rusulad waikiTxa, 9 dekembers ki ig<strong>iv</strong>e leqcia<br />
qarTul enaze moasmenina auditorias (isari 1907T:3). sagulisxmoa is faqti, rom<br />
leqciis ganmeorebiT wakiTxva leqtorisTvis saun<strong>iv</strong>ersiteto sazogadoebas<br />
uTxovia. rogorc Cans, man pirvel<strong>iv</strong>e leqciiT miipyro yuradReba.<br />
grigol robaqiZem 1907 wlis dekemberSi meore leqciac waikiTxa. <strong>Tbilisis</strong><br />
sakrebulos <strong>da</strong>rbazSi gamarTuli sajaro leqciis organizatori yofila<br />
axlad<strong>da</strong>arsebuli literaturuli wre `ikarosi~, romlis wevra<strong>da</strong>c iTvlebo<strong>da</strong> gr.<br />
robaqiZe, gazeT `isris~ cnobiT (isari 1907i:3). leqciis wina dRes kidev erTxel<br />
<strong>da</strong>ibeW<strong>da</strong> anonsi, xolo 7 dekembers gamoqveyn<strong>da</strong> gamoxmaureba leqciaze<br />
`platoni<strong>da</strong>n soloviovamde~. <br />
ucnobi avtoris sityviT, evropaSi mo<strong>da</strong>d iyo qceuli laparaki mecnierebis<br />
krizisze, rasac filosofiisadmi interesis gacxoveleba, mistikasa <strong>da</strong> saberZneTis<br />
miTologiaSi CaRrmaveba mohyva. misi azriT, misticizmi, romelsac igi `evropis<br />
filosofiuri TviTSegnebis saxiCar formas~ uwodebs, gonebr<strong>iv</strong>ad CamorCenil<br />
sazogadoebaSi ikidebs fexs myarad. magaliTad mohyavs ruseTi, sa<strong>da</strong>c mistikos<br />
soloviovs mravali mimdevari gamouCn<strong>da</strong>. grigol robaqiZe rom `platonisa <strong>da</strong><br />
soloviovis mistikur moZRvrebaTa mosarCleT gamovi<strong>da</strong>~, avtori SeSfoT<strong>da</strong> –<br />
rogorc Cans, saqarTveloSic mkvidrdeba misticizmio. misTvis bundovani aRmoCn<strong>da</strong><br />
leqcia. gr. robaqiZis mosasmenad Sekrebilma mravalricxovanma auditoriamac<br />
veraferi gaugo `rTul <strong>da</strong> nislian~ moZRvrebas, magram mainc kmayofili <strong>da</strong>rCa,<br />
raki `mistikuri samefo~ ixilao, – ironia moiSvelia avtorma <strong>da</strong> skeptikuri<br />
werili saxarebi<strong>da</strong>n moxmobili sityvebiT <strong>da</strong>asrula: `netar arian morwmuneni...”<br />
(isari 1907k: 3).<br />
v. soloviovi (1856-1900) – rusi filosofosi, poeti <strong>da</strong> literaturis kritikosi,<br />
romlis gavlenac bevrma simbolistma ganica<strong>da</strong>.
15<br />
mimoxilva xelmouwerlad <strong>da</strong>ibeW<strong>da</strong>. SeiZleba v<strong>iv</strong>araudoT, rom masSi<br />
re<strong>da</strong>qciis Tvalsazrisia gadmocemuli. CvenTvis es publikacia sayuradReboa<br />
imdenad, ramdena<strong>da</strong>c grigol robaqiZis leqciisadmi pirveli uaryofiTi<br />
gamoxmaurebaa.<br />
1908 wlis noemberSi gazeTi `droeba~ rubrikiT `akakis iubilei~ aqveyneb<strong>da</strong><br />
poetis Semoqmedebis ormoc<strong>da</strong>aTi wlis iubilesTan <strong>da</strong>kavSirebul masalebs.<br />
GgazeTis meSvide nomerSi swored am rubrikaSi Cndeba robaqiZis saxeli: `tf.<br />
administraciam neba <strong>da</strong>rTo qarTul sityva-kazmul mwerlobis sazogadoebis<br />
gamgeobas gamarTos qarTul enaze leqcia tf. saartisto sazogadoebis sadgomSi.<br />
leqtorad miwveulia g. robaqiZe, romelic waikiTxavs leqcias mgosnis akakis<br />
mniSvnelobis Sesaxeb qarTvelTa kulturul cxovrebaSi~ (droeba 1908b:2).<br />
Lleqciis zust TariRs gazeTi `droeba~ 2 dekembers atyobinebs mkiTxvels:<br />
`qarTul sityva-kazmul mwerlobis sazogadoebis gamgeobis iniciat<strong>iv</strong>iT, leqtori<br />
gr. robaqiZe xuTSabaTs, 4 dekemers, tf. saartisto sazogadoebis sakoncerto<br />
<strong>da</strong>rbazSi waikiTxavs leqcias akaki wereTlis mniSvnelobis Sesaxeb~ (droeba<br />
1908g:1).<br />
4 dekembers <strong>da</strong>ibeW<strong>da</strong> patara publikacia `dRevandel leqciis Sesaxeb~.<br />
`axalgazr<strong>da</strong> leqtori~, _ ase ixsenebs avtori grigol robaqiZes. sul cota xanSi<br />
sityva `leqtors~ siamis tyup<strong>iv</strong>iT moucileblad <strong>da</strong>erTvis `cnobili~.<br />
TavisTavad cxadia, rom leqcia akakize mis saiubileo dReebSi<br />
gansakuTrebulad sayuradRebo <strong>da</strong> <strong>da</strong>mainteresebeli iqnebo<strong>da</strong>. farTo sazogadoeba<br />
leqtorTan erTad kidev erTxel ga<strong>da</strong>avleb<strong>da</strong> Tvals poetis Semoqmedebas, axali<br />
kuTxiT <strong>da</strong>inaxav<strong>da</strong> mas. gr. robaqiZis leqcia originaluri iqneba, Taviseburi <strong>da</strong><br />
sagulisxmoo, _ amobobs b., zemoT naxsenebi werilis avtori <strong>da</strong> leqciis<br />
programaze <strong>da</strong>yrdnobiT ganagrZobs: `b-n robaqiZis azriT, akaki qarTvelobis<br />
geniis gamomxatvelia, magram ara Segnebuli, aramed stiqiuri... akakis poeziaSi<br />
Tavmoyrilia yovel<strong>iv</strong>e is, rac Tanamedrove qarTvelobis sulier mdgomareobas<br />
Seadgens. magram es mdgomareoba gonebis mier sastikis sisworiT <strong>da</strong>xazul yalibSi<br />
ki ar Camoisxmis, aramed bunebr<strong>iv</strong>ad <strong>da</strong> stiqiurad gadmosCqefs akakis poeziaSi~<br />
(droeba 1908d:3).<br />
didi mwerlis Semoqmedebis gasagebad filosofiuri safuZvelia saWiro. erTi<br />
poetis nawarmoebebi sxva<strong>da</strong>sxva kritikosma SeiZleba sxva<strong>da</strong>sxva TvalsazrisiT<br />
gaiTvaliwinos, sxva<strong>da</strong>sxva azri gamoTqvan, magram `TiToeuli kritikosi axalaxal<br />
mSvenierebas aRmoaCens mxolod im SemTxvevaSi, Tu Tavis msjelobas igi<br />
cxovrebis siRrmeSi Rrmad Camxe<strong>da</strong>v msoflio Tvalsazriss <strong>da</strong>abjens. uimisod<br />
kritikosi mkiTxvelis STabeWdilebaTa ubralo ReWvas ver gascdeba~ (droeba<br />
1908e:3-4), _ wers ucnobi avtori.
16<br />
grigol robaqiZe, cxadia, `STabeWdilebaTa ubralo EReWvas~ ar <strong>da</strong>iwyeb<strong>da</strong>,<br />
sakuTari msoflmxedvelobi<strong>da</strong>n gaanalizeb<strong>da</strong> akakis Semoqmedebas, magram<br />
sakiTxavia, sazogadoebisTvis ramdenad misaRebi SeiZlebo<strong>da</strong> yofiliyo mistikosis<br />
naazrevi. `b-n robaqiZis mistikuri msoflmxedveloba SeiZleba simarTled ar<br />
migaCndeT, magram advilad SesaZlebelia, es msoflmxedveloba ise farTod <strong>da</strong> ise<br />
kargad hxsnides akakis poeziis mSvenierebaTa kars, rogorc es jer verc erTs<br />
kritikoss ver mouxerxebia~ (droeba 1908v:4).<br />
avtoris azriT, Zalze saintereso un<strong>da</strong> yofiliyo robaqiZis mier akakisa <strong>da</strong><br />
ilias, akakisa <strong>da</strong> rusTavels, akakisa <strong>da</strong> puSkins Soris gavlebuli paralelebi.<br />
sazogadoebas kidev ufro <strong>da</strong>aintereseb<strong>da</strong> leqciis bolo nawili, romelic<br />
qarTuli kulturis istoriaSi akakis mniSvnelobas gamokveT<strong>da</strong>.<br />
cota qvemoT Cven SevexebiT akakisa <strong>da</strong> ilias, akakisa <strong>da</strong> puSkins Soris<br />
gavlebul paralelebs, romlebic mogvianebiT <strong>da</strong>ibeW<strong>da</strong>.<br />
leqcia akakis Sesaxeb gr. robaqiZes rusula<strong>da</strong>c waukiTxavs Zmebi<br />
zubalaSvilebis saxalxo saxlSi 6 dekembers (droeba 1908z: 2). ver getyviT,<br />
rusulenovani auditoria ramdenad iyo <strong>da</strong>interesebuli meti Seetyo cnobil<br />
poetze, is ki SegviZlia vTqvaT, rom qarTulad wakiTxul leqcias xalxi mravlad<br />
<strong>da</strong>swrebia. `leqcia mSvenieri iyo, unaklulo oratoruli qmnileba; SinaarsiTac<br />
saintereso <strong>da</strong> mdi<strong>da</strong>ri~ (droeba 1908T:2). rogorc vxe<strong>da</strong>vT, leqciam xazi gausva<br />
robaqiZis oratorul niWsa <strong>da</strong> mis rudunebas formisa <strong>da</strong> Sinaarsis<br />
srulqmnisaTvis. `droeba~ sasurvelad miiCnev<strong>da</strong> leqciis <strong>da</strong>beWdvas, raTa akakis<br />
Sesaxeb arsebuli Raribi literatura gamdidrebuliyo. dRes bevrgan SexvdebiT<br />
gr. robaqiZis broSuras `akakis qnari~.<br />
`droebaS<strong>iv</strong>e~ rubrikiT `akakis iubilei~ <strong>da</strong>ibeW<strong>da</strong> mimoxilva _ `presa akakis<br />
iubileize~. Uucnobi avtori saubrobs `alze~, `savaWro gzaze~, `faskunjze~. didi<br />
adgili eTmoba grigol robaqiZis sayuradRebo werils `akakis buneba~, romelic<br />
mTlianad aris gadmobeWdili almanaxi<strong>da</strong>n `akakis dRe saqarTveloSi~.<br />
`metad rTulia akakis buneba: masSi idumal arian xlarTulni misi pirovneba<br />
<strong>da</strong> misi Semoqmedeba...<br />
akakis buneba qarTvelebis bedis natexia. yoveli eri warmoadgens sulier<br />
realobas. idea platonisa, mona<strong>da</strong> laibnicisa, igi xorcieldeba, ese igi,<br />
viTardeba, sruldeba, istorias ganicdis. am procesSi igi Tvals ixsnis, cnobas<br />
aRwevs, enas idgams, metyvelebas iRebs. es aris eris pirveli <strong>da</strong>badeba~ (droeba<br />
1908i: 4), _ wers grigol robaqiZe.<br />
magram SeiZleba ers isev mieZinos _ Tvali <strong>da</strong>ebindos, cnoba <strong>da</strong>ekargos, ena<br />
<strong>da</strong>uClungdes. Zili SeiZleba, xangrZl<strong>iv</strong>i aRmoCndes, magram eri isev iRviZebs,
17<br />
Tvals xelaxla axels, cnobiereba <strong>da</strong> metyveleba ubrundeba. es eris meored<br />
<strong>da</strong>badebaa.<br />
grigol robaqiZes es yvelaferi akakis bunebis asaxsnelad sWirdeba.<br />
sagulisxmo paraleli: akaki <strong>da</strong> puSkini (aRsaniSnavia, rom jer kidev 1896 wels<br />
niko nikolaZem akakisa <strong>da</strong> puSkinis poeziis erTgvarovanebaze pirvelad isaubra<br />
gazeT `novoe obozrenieSi~).<br />
puSkini misTvis rusobis “pirveli <strong>da</strong>badebis” Svilia, akaki ki _ qarTvelobis<br />
meored <strong>da</strong>badebis.<br />
puSkini _ dilis, akaki ki saRamos bindisas gamoCn<strong>da</strong>.<br />
puSkinamde, gr. robaqiZis azriT, rusTa suli mzes grZnob<strong>da</strong> mxolod,<br />
unaxavad grZnob<strong>da</strong> <strong>da</strong> puSkinic mis brwyinvale amosvlas elo<strong>da</strong>. akakimde<br />
qarTvelobis suls mze nanaxi hyav<strong>da</strong> <strong>da</strong> akakic mis meore amosvlas sevdianad<br />
moelo<strong>da</strong>.<br />
avtoris mtkicebiT, puSkinamde rusTa Zala barbarosobaSi iyo mxolod<br />
nacadi, puSkinis Semdeg miiqcia Tavi kulturisaken; saqarTveloSi ki akakimdec<br />
iyo kultura Zlier ganviTarebuli, mas mxolod un<strong>da</strong> ganegrZo es tradicia.<br />
puSkini _ axal<strong>da</strong>badebuli xalxis pirveli sityva.<br />
akaki _ gaRviZebuli xalxis meore sityva.<br />
puSkini laRi Semoqmedia, akaki ki _ mwuxare. Tu puSkinis Cangi mRero<strong>da</strong>,<br />
radgan mis muzas bevri ram axareb<strong>da</strong>, akakis stviri mosTqvam<strong>da</strong> <strong>da</strong> tiro<strong>da</strong>,<br />
radgan misi muza naRvliani iyo, erTi ram awuxeb<strong>da</strong> gamudmebiT, erTi mot<strong>iv</strong>i<br />
gasdev<strong>da</strong>.<br />
es `erTi ram~ xsnis akakis bunebas. igi qarTvelebis tragizmis matarebelia.<br />
avtoris azriT, akakis bunebaSi qarTvelobis mebrZoli suli gansaxier<strong>da</strong>.<br />
`amisaTvis misi pirovneba qarTvelTa saxis msxverplad iqca. aq aris Camarxuli<br />
saidumloeba akakis pirovnebisa <strong>da</strong> mis Semoqmedebisa: akaki namdvili pirovnebaa<br />
mxolod maSin, roca hqmnis~ (droeba 1908k:4). am saidumlos axsnas avtori momavals<br />
andobs. akakis bunebaze saubrisas ikveTeba, rom grigol robaqiZisTvis akaki<br />
mxolod poeti ki ara, `qarTvelobis idumali Tanmetyveli saxea~. qarTvlis bedi<br />
am saxis gamocnobasac ukavSirdeba.<br />
akakize leqciis wasakiTxavad robaqiZe quTaisSi miiwvies, 12 dekembers<br />
`droeba~ mkiTxvelebs amcnobs TariRsa <strong>da</strong> adgils _ 13 dekemberi, quTaisis<br />
Teatri. aqvea cnoba imis Sesaxeb, rom gr. robaqiZe imxanad muSaob<strong>da</strong> vrcel<br />
referatze SoTa rusTavelis Sesaxeb (droeba 1908l: 2).<br />
am droisaTvis akakic quTaisSia, _ qalaqi mis iubiles zeimobs.<br />
grigol robaqiZis leqcia quTaiselebsac Zalian moswonebiaT (droeba 1908m:2).
18<br />
es informaciebi <strong>da</strong> werilebi, rogorc aRvniSneT, qveyndebo<strong>da</strong> rubrikiT<br />
`akakis iubilei~. 1908 wlis `droebaSi~ gr. robaqiZe mxolod am iubilesTan<br />
<strong>da</strong>kavSirebiT Cans. akakisTan erTad Semdgomac erTi-orjer gaielvebs robaqiZis<br />
saxeli, amjerad _ gazeT `kolxi<strong>da</strong>Si~.<br />
1912 wlis <strong>iv</strong>lisSi akaki raWa-leCxumSi samogzaurod emzadeba.<br />
`kolxi<strong>da</strong>sTvis~ ucnobebiaT, rom grigol robaqiZisaTvis SeuTavazebiaT, Tan<br />
gahyolo<strong>da</strong> mxcovan mgosans <strong>da</strong> mis Sesaxeb leqciebi waekiTxa (kolxi<strong>da</strong> 1912a:2).<br />
oriod kviraSi ki gazeTi poetis Tanmxlebebs asaxelebs: `Temis~ re<strong>da</strong>qtori<br />
grigol diasamiZe, mxatvari kote qavTaraZe, akakis Zmiswuli vasil wereTeli <strong>da</strong><br />
sxv. (kolxi<strong>da</strong> 1912b:2). CvenTvis ucnobi mizezebis gamo grigol robaqiZe am siaSi ar<br />
Cans.<br />
akakis mipatiJeba gurulebsac ga<strong>da</strong>uwyvetiaT, oc<strong>da</strong>TxuTmeti kacisgan<br />
Semdgari komisiac SeuqmniaT <strong>da</strong> akakize leqciis wasakiTxavad gr. robaqiZis<br />
miwvevac ganuzraxavT (kolxi<strong>da</strong> 1912g:2). Semdgom movlenebze `kolxi<strong>da</strong>~ arafers<br />
aRniSnavs.<br />
samiode wlis Semdeg akaki `sulikos~ mosmeniT gar<strong>da</strong>icvleba.<br />
misi bunebisa <strong>da</strong> Semoqmedebis Tayvanismcemeli gr. robaqiZe<br />
gamosamSvidobebel sityvaSi, romelic gazeT `TemSi~ <strong>da</strong>ibeW<strong>da</strong>, aRniSnavs: `raRac<br />
qedmaRali <strong>da</strong> Tan ubraloa is, rom qarTveli eri micvalebuls mgosans mxolod<br />
saxeliT mimarTavs: akaki. Soreul droTa gamoZaxili un<strong>da</strong> iyos es movlena, roca<br />
yoveli Semoqmedi Svili iyo namdili xalxisa <strong>da</strong> xalxic Svils mxolod saxeliT<br />
Tu uxmob<strong>da</strong>. aseTi Svilia akaki qarTveli erisa~ (Temi 1915a: 1).<br />
aq ver naxavT mwuxarebis gamomxatvel sityvebs, verc paTetikur<br />
<strong>da</strong>mSvidobebas, <strong>da</strong> mainc, TviT saTqmelis kilo, mSvidi <strong>da</strong> ucremlo, tk<strong>iv</strong>ils<br />
gagrZnobinebs, avtoris mier gancdils.<br />
akaki xalxis mgosania, xalxuri momReralia. magram xalxuroba orgvaria.<br />
`aris xalxuroba, roca xalxi Txzavs <strong>da</strong> Svili mReris: aseTi xalxuroba<br />
primitiulia, sa<strong>da</strong>, ubralo; akakis xalxuroba sxvanairia. igi hqmnis TviTon <strong>da</strong><br />
xalxi iTvisebs: aseTi xalxuroba stiqionuria, Rrma, rTuli... igi cnaurebaa<br />
xalxis potenciisa (SesaZloebisa), misi Sina-mxarisa~ (Temi 1915b: 2).<br />
grigol robaqiZesTan Sesisxlxorcebuli miTi kvlavac iCens Tavs. misTvis<br />
poezia miTis mqnelobaa. akakis poetur qmnilebebs Tamari gasdevs miTad.<br />
`namdvili mgosnobac swored es aris _ warmoSva `miTiuri~ (anu `musikaluri~<br />
farTod) ganc<strong>da</strong>~ (Temi 1915g: 2).<br />
musikalobas Tu vaxsenebT, an ki vin Seedreba akakis. Ggrigol robaqiZe<br />
sagulisxmo wamebs ixsenebs: erTxel sastumroSi, gverdiTi oTaxi<strong>da</strong>n moesma Turme<br />
akakis metyveleba, simReris msgavsi, romelSic sityvebs ver gaarCevdiT. Semdeg
19<br />
gaugia, rom es `Cveuli wamia akakis STagonebisa: jer musikaluri gul-neba,<br />
Semdgom _ poeturi idea. akaki savse iyo STagonebis al-nakaduliT, <strong>da</strong>, rogorc<br />
gadmogvcemen, xSirad un<strong>da</strong> amdgariyo RamiT mTvareulsaviT <strong>da</strong> SemoqmedebaSi<br />
`<strong>da</strong>ecala~ igi nakaduli~ (Temi 1915d: 2).<br />
akakis poeziis stiqiurobaze, bunebriobaze saubrob<strong>da</strong> grigol<br />
robaqiZe yovelTvis, leqciasa Tu werilSi. roca paralels avleb<strong>da</strong><br />
akakisa <strong>da</strong> ilias Semoqmedebas Soris, aRniSnav<strong>da</strong>, rom pirvelis<br />
poezia bunebr<strong>iv</strong>ad modis, meores ki `xelovnurad <strong>da</strong>muSaveba~<br />
sWirdeba. akaki msubuqia, ilia _ mZime. Mmisi sityviT, akaki qmnis <strong>da</strong><br />
ar cdilobs, ilia cdilobs <strong>da</strong> qmnis.<br />
akakis leqsis forma <strong>da</strong> Sinaarsi ganuyrelia. simbolo <strong>da</strong> azri imdenad<br />
erTiania, rom mkiTxvels xSirad Sinaarsi ecotaveba, mxolod lamaz formas<br />
xe<strong>da</strong>vs.<br />
ilias leqsSi ki forma <strong>da</strong> Sinaarsi cal-calke dgas, mkiTxvels ara formis<br />
silamaze, aramed azris siRrme xiblavs.<br />
`akakim azri formaSi gaadi<strong>da</strong> <strong>da</strong> miT idea <strong>da</strong> saxe ganuyrel, magram<br />
gansxvavebul hqmna, iliam azri formaSi ase Rrmad ver Camoasxa <strong>da</strong> miT idea <strong>da</strong><br />
saxe gansxvavebul hqmna, magram ganuyreli vera~ (Temi 1915e:2).<br />
presa saSualebas iZleva Tvali gavadevnoT gr. robaqiZis, rogorc leqtoris,<br />
moRvaweobas. mis leqciebs Tan sdev<strong>da</strong> aRtaceba, didi gamoxmaureba, polemika.<br />
1909 wlis 9 oqtombers `droeba~ mkiTxvelebs acnobebs, rom 20 oqtombers<br />
qarTul TeatrSi SesaZlebloba eqnebaT, moisminon leqcia _ `sulieri drama<br />
nikoloz baraTaSvilisa~ (droeba 1909b:3).<br />
magram leqcia ramdenime dRis <strong>da</strong>gvianebiT, 24 oqtombers moismines. `droeba~<br />
programas aqveynebs. Sesavlis Semdeg leqtori mxatvris or tipze isaubrebs, _<br />
acnobebs gazeTi mkiTxvels, _ mxatvris anu xelovanis erTi tipi sxva<strong>da</strong>sxva saxed<br />
iqceva, raTa maTSi cxovelyos sakuTari saxe, meore ki sakuTari saxes xsnis, rom<br />
sxva<strong>da</strong>sxva saxed aqcios. nikoloz baraTaSvili poetTa am meore tips ekuTvnis,<br />
`misi poeturi Semoqmedeba misi sulieri dramaa~ (droeba 1909g:4).<br />
paraleli ga<strong>iv</strong>leba SeqspirTan <strong>da</strong> baironTan.<br />
pirvel<strong>iv</strong>e nawilSi gamoikveTeba baraTaSvilis poeziis mTavari mot<strong>iv</strong>i, _wers<br />
`droeba~. leqtori poetis Semoqmedebas Taris xmas a<strong>da</strong>rebs, rogorc warsulis<br />
amokvnesas... maradiulis SegrZneba <strong>da</strong> warmavalze fiqri...<br />
leqciis meore nawili Seexeba poetis mcdelobas _ ipovos xsna siyvarulSi.<br />
`siyvaruli misTvis uzenaesi msxverplia. sxeuleba <strong>da</strong> suliereba siyvarulSi.
20<br />
baraTaSvili sqesuri siyvarulis sferaSi xe<strong>da</strong>vs imav warmavlobas, imav amaoebas,<br />
_ <strong>da</strong> sulieri drama misi Rrmavdeba~(droeba 1909d:4).<br />
poeti marto rCeba (`suli oboli~). Svelas amjerad bunebisgan moelis.<br />
megobrobs mtkvarTan <strong>da</strong> mTawmin<strong>da</strong>sTan.<br />
programis Tanaxmad, mesame nawilSi leqtori isaubreb<strong>da</strong> imaze, rom buneba<br />
ver Svelis gandevnil suls. is kvlav marto rCeba. mxolod religias SeuZlia<br />
misi xsna. leqciis Tanaxmad, es erTgvari bunebr<strong>iv</strong>i cdilebaa... baraTaSvils<br />
amaoeba gapirovnebuli saxiT evlineba (`sulo boroto~). amaoeba awvalebs poets<br />
Semoqmedebis procesSic ki (`vpove taZari~).<br />
sabolood, `baraTaSvilis suliskveTeba mis sasos warkveTad iqceva. igi<br />
moswy<strong>da</strong> msoflios <strong>da</strong> ufskrulSi un<strong>da</strong> STainTqas. am Tavismkvlelobis win igi<br />
uxmobs Tavis poetur fantazias, Tavis merans, rom qvesknelSi ga<strong>da</strong>frindes~<br />
(droeba 1909e:4).<br />
<strong>da</strong>skvnaSi _ baraTaSvili <strong>da</strong> qarTveloba.<br />
programa monaxazebiT gvixatavs mTeli leqciis mimarTulebas <strong>da</strong> imdenad<br />
zustad aris gadmocemuli, rom warmomdgenis vinaobaze gvafiqrebs. programas<br />
xelmowera ar axlavs, magram cxadia, rom jer armosmenili leqciis mimdinareobas<br />
ase <strong>da</strong>wvrilebiT sxva veravin gaacnob<strong>da</strong> mkiTxvels, Tu ara Tavad leqtori.<br />
Jurnal `faskunjSi~ <strong>da</strong>ibeW<strong>da</strong> mcire nawyveti robaqiZis leqcii<strong>da</strong>n, sa<strong>da</strong>c igi<br />
baraTaSvilis Semoqmedebas a<strong>da</strong>rebs Taris xmas, warsuli<strong>da</strong>n amonakvness.<br />
`mogismeniaT Tari? ho, mogismeniaT uTuod <strong>da</strong> kidec <strong>da</strong>mwvarxarT! raRac<br />
saidumlebaSia Svebuli misi matyvevebeli xma: axlo usmenT <strong>da</strong> SoriT ki mogesmiT~<br />
(robaqiZe 1910a:76).<br />
Taris xmas gahyvebiT Sors <strong>da</strong> hkargavT s<strong>iv</strong>rces, hkargavT dros, hkargavT<br />
xmebs.<br />
mxolod dumili.<br />
dumili irgvl<strong>iv</strong>.<br />
dumili TqvenSi.<br />
xvdebiT, sxvagan xarT, sxva qveyanaSi.<br />
`es sxva droa, saukune mobrunebuli, warsuli aRdgenili... guli sagules<br />
xeTqavs. Tari ki ganagrZobs: mosTqvams <strong>da</strong> tiris...~ (robaqiZe 1910b: 76).<br />
Tqven gesmiT sev<strong>da</strong> im qarTa, nangrevebs rom ga<strong>da</strong>uqrola. Tqven grZnobT<br />
saukuneTa kaeSans.<br />
Ggr. robaqiZis sityviT, es TiTqos musika ki ara, <strong>da</strong>karguli melodiaa,<br />
sadRac tyveqmnili <strong>da</strong> axla gaTavisuflebuli.<br />
<strong>da</strong>bolos, oblis sulis <strong>da</strong>leva...
21<br />
`igi uxmobs mSobels musikas, <strong>da</strong>eZebs de<strong>da</strong>s, magram ver naxulobs <strong>da</strong> sulsa<br />
levs oboli!..~ (robaqiZe 1910g:76).<br />
Cven SegviZlia, warmovidginoT mTeli leqciis mxatvruli Rirseba am patara<br />
nawyvetis mixedviT; zustad mignebuli <strong>da</strong> aferadebuli Se<strong>da</strong>rebebiT vigrZnobT,<br />
rom baraTaSvilis poezia Taris xmaa, is xma, romelic iqneb arc mogvismenia,<br />
magram mainc Cagvesmis.<br />
im dRes ki, roca leqcia iyo <strong>da</strong>niSnuli, `droeba~ Seaxsenebs mkiTxvels,<br />
robaqiZe saintereso qarTul leqcias waikiTxavso. amasTan, xazs usvams, rom<br />
leqtori axal sityvas ityo<strong>da</strong> jerac saTanadod <strong>da</strong>ufasebeli didi poetis<br />
Semoqmedebaze. gazeTi imazec miuTiTebs, rom <strong>iv</strong>ane gomarTeli sazogadoebas<br />
gaacnobs poetis biografias (droeba 1909v:3).<br />
grigol robaqiZis leqcias arCil jorjaZe gamoexmaura. Mmisi vrceli<br />
werili im axlo warsulis gaxsenebiT iwyeba, roca qarTveli sazogadoeba poezias<br />
saTanadod ar afaseb<strong>da</strong> <strong>da</strong> Seqspiris dramebs karg waRas arCev<strong>da</strong>. dro gavi<strong>da</strong> <strong>da</strong><br />
sazogadoebam sityvis fasi igrZno, SeZlo ramdenime saaTis ganmavlobaSi<br />
yuradRebiT moesmina leqcia. Aauditoriis, ase vTqvaT, momzadebaSi erT-erTi<br />
mTavari roli, u<strong>da</strong>vod, grigol robaqiZem Seasrula. rac Seexeba leqcias<br />
baraTaSvilis Sesaxeb, misiT rCeuli qarTuli sazogadoebis <strong>da</strong>interesebas, arCil<br />
jorjaZe ori mizeziT xsnis _ leqciis TemiTa <strong>da</strong> Tavad leqtoriT. Aavtoris<br />
sityviT, grigol robaqiZe is niWieri a<strong>da</strong>miania, `romelic dRemde gamoucnobeli<br />
rCeba qarTvel sazogadoebisaTvis, gamoucnobeli mistikur filosofiis wyalobiT,<br />
romelsac aRiarebs igi~ (droeba 1909z:1).<br />
grigol robaqiZis Tvalsazrisis mimoxilvamde arCil jorjaZe <strong>iv</strong>ane<br />
gomarTelis gamosvlas exeba. BbaraTaSvilis melanqoliis mizezad i. gomarTels<br />
imdroindeli saqarTvelos unugeSo <strong>socialur</strong>-politikuri mdgomareoba<br />
<strong>da</strong>usaxelebia: saqarTvelo politikurad, praqtikulad, aRar arsebob<strong>da</strong>, visi<br />
imedic hqon<strong>da</strong>, gaucruv<strong>da</strong>... erovnuli cxovreba <strong>da</strong>knin<strong>da</strong>. idealebs moklebuli<br />
sazogadoeba jer sasowarkveTilebas mieca, Semdeg ki u<strong>da</strong>rdel cxovrebas. <strong>iv</strong>ane<br />
gomarTelis azriT, swored am viTarebiT iyo gamowveuli nikoloz baraTaSvilis<br />
pesimizmi. arCil jorjaZe fiqrob<strong>da</strong>, rom mistikosi robaqiZe gomarTelis<br />
realizms SeewinaaRmdegebo<strong>da</strong>, magram misi molodini ar gamarTl<strong>da</strong>. Tumca, sanam<br />
am sakiTxs mimovixilavT, saWirod migvaCnia aRvniSnoT, rom gamoxmaurebis avtori<br />
leqciis pirveli nawiliT nasiamovnebi ver <strong>da</strong>rCenila, raki leqtors aRelveba ver<br />
<strong>da</strong>uokebia <strong>da</strong> paTetikurad usaubria.<br />
Cven mier aqamde mimoxilul masalebSi es iyo robaqiZis, rogorc oratoris<br />
mimarT gamoTqmuli pirveli ukmayofileba. magram igi sakuTar Tavs ar apatieb<strong>da</strong>,<br />
Tuki mRelvarebas ver <strong>da</strong>sZlev<strong>da</strong> <strong>da</strong> Tavis oratorul niWs Crdils miayeneb<strong>da</strong>.
22<br />
leqciis meore <strong>da</strong> mesame nawilSi igi sazogadoebas wardgomia, rogorc `namdvili<br />
artisti~ <strong>da</strong> Tavisi sityvis batoni, romlisTvisac Zalian ioli iyo,<br />
gaeerTianebina auditoria, Seekra, erTi azriT gaemsWvala <strong>da</strong> miemxro.<br />
rogorc aRvniSneT, arCil jorjaZe grigol robaqiZisgan gomarTelis<br />
TvalsazrisTan <strong>da</strong>pirispirebas moelo<strong>da</strong>. igi gakvirvebas gamoTqvams imis gamo, rom<br />
gr. robaqiZesac baraTaSvilis Semoqmedebisa <strong>da</strong> sulieri dramis mizezad<br />
sazogadoebr<strong>iv</strong>i garemo, warsuli didebis naSTTa xilva <strong>da</strong>usaxelebia <strong>da</strong><br />
magaliTad ela<strong>da</strong> mouyvania: ras un<strong>da</strong> grZnobdes Tanamedrove saberZneTSi yovel<br />
nabijze warsuli didebis nangrevebis mxilveli a<strong>da</strong>miani?! `warsuli aRviZebs<br />
romantiul grZnobas maradisobisa, awmyo _ saSinels fiqrs cxovrebis amaoebisa~<br />
(droeba 1909T:1).<br />
grigol robaqiZis azriT, `grZnoba maradiulisa” <strong>da</strong> warmavalze fiqri aris<br />
baraTaSvilis lirikis mTavari mot<strong>iv</strong>i, magram a. jorjaZisTvis miuRebelia<br />
social-politikuri problemis maradisobisa <strong>da</strong> amaoebis fenomenTan <strong>da</strong>kavSireba.<br />
Ggamodis, rom pesimizmi <strong>da</strong> maradiulis Zieba mxolod maSin iCens Tavs, roca<br />
politikuri wyobileba sakmaris safuZvels iZleva. AaseT SemTxvevaSi, arCil<br />
jorjaZis sityviT, gaugebari iqnebo<strong>da</strong> Zlieri <strong>da</strong> amayi britaneTis Svilis, Selis<br />
poezia, romelSic, baraTaSvilis Semoqmedebis msgavsad, Rrma sev<strong>da</strong> <strong>da</strong><br />
`sazRvar<strong>da</strong>debul bunebis ga<strong>da</strong>laxvis~ survili Cans. `politikuri<br />
<strong>da</strong>moukidebloba, gind socializmis <strong>da</strong>myareba ver <strong>da</strong>aSoSminebs a<strong>da</strong>mianis guls,<br />
ind<strong>iv</strong>idualobiT Seviwroebuls, sikvdilis winaSe mdgomares <strong>da</strong> am sikvdilis<br />
<strong>da</strong>Trgunvis surviliT Sepyrobils~ (droeba 1909i:2), _ wers avtori.<br />
AarCil jorjaZe xazs usvams sikvdilisadmi a<strong>da</strong>mianebis sxva<strong>da</strong>sxvagvar<br />
<strong>da</strong>mokidebulebas. Cven, Cveulebr<strong>iv</strong> mokv<strong>da</strong>vT, sikvdili ar gvaSinebs, erTi brZenis<br />
naTqvamis ar iyos, a<strong>da</strong>mianebi imiT vinugeSebT Tavs, rom sanam Cven varT, sikvdili<br />
ar arsebobs <strong>da</strong> rodesac sikvdili modis, Cven aRara viqnebiT.Mmagram poetebs es<br />
yovel<strong>iv</strong>e ar akmayofilebT. Aamdenad, avtoris sityviT, nikoloz baraTaSvilis wva,<br />
maradisobis Zebna <strong>da</strong> cxovrebis amaoebis SecnobiT gamowveuli sasowarkveTa, ar<br />
SeiZleba, mxolod social-politikur mdgomareobaze yofiliyo <strong>da</strong>fuZnebuli, es<br />
poetis erTgvari filosofiuri midrekilebiT <strong>da</strong> misi `liris estetiuris<br />
RrmaCaxedulebiT~ iyo gamowveuli. am sakiTxs, arCil jorjaZis azriT, leqtorma<br />
sakmarisi naTeli ver mohfina <strong>da</strong> sazogadoebas Seuqmna STabeWdileba, TiTqos<br />
baraTaSvilis liris mot<strong>iv</strong>ebi mxolod politikuri <strong>da</strong>moukideblobis <strong>da</strong>kargviT<br />
iyos nakarnaxevi.<br />
a. jorjaZes sagulisxmod miaCnia ilia WavWavaZis mosazreba, romlis<br />
mixedviTac, kacobriobis sev<strong>da</strong> isaa, rom eZebs <strong>da</strong> ver poulobs. Ziebaze gr.<br />
robaqiZesac usaubria leqciis meore <strong>da</strong> mesame nawilebSi, romlebic, arCil
23<br />
jorjaZis TqmiT, Seu<strong>da</strong>rebeli analiziT yofila gamorCeuli. Lleqtoris azriT,<br />
`meranSi~ ixateba sasowarkveTa poetisa, romelmac nugeSi versad hpova, _ verc<br />
siyvarulSi, verc bunebaSi, verc religiaSi. Mmsofliosgan mowyvetili<br />
baraTaSvili ufskrulSi CanTqmamde Tavis poetur fantazias, Tavis merans uxmobs.<br />
ilia WavWavaZe ki `meranSi~ bedisadmi omis gamocxadebas, zekacobisadmi<br />
miswrafebas xe<strong>da</strong>vs. am mosazrebisken ixreba arCil jorjaZec, AamasTan, iSveliebs<br />
geronti qiqoZis sityvebsac, romelTa Tanaxma<strong>da</strong>c, `merani~ sakuTar TavTan<br />
brZolas, Caucxrobel tragikul konfliqts asaxavs.<br />
miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom im drois erT-erTi yvelaze saintereso moazrovne<br />
zogierT sakiTxSi ar <strong>da</strong>eTanxma axalgazr<strong>da</strong> leqtors, mainc madlobas uxdis mas,<br />
radgan, misi azriT, aseTi leqciebi Zalian mniSvnelovania qarTuli<br />
literaturisTvis. `sasiamovnoa, rom gamoCn<strong>da</strong> kaci, romelic kargis, mkafio<br />
gamosaxulis eniT esaubreba sazogadoebas poeziis <strong>da</strong> xelovnebis Sesaxeb.<br />
sasiamovnoa, rom CvenSi gaCn<strong>da</strong> ukve imgvari kategoria, romlisTvisac sainteresoni<br />
xdebian cxovrebisa <strong>da</strong> xelovnebis Rrma problemebi. am saqmeSi grigol robaqiZes<br />
didi Rvawli miuZRvis <strong>da</strong> madlobis meti ara eTqmis ra~ (droeba 1909k:2).<br />
Ggrigol robaqiZec madlierebiT gamoexmaura miukerZoebel kritikas,<br />
romelSic saerTo STabeWdilebis gadmocemasTan erTad leqciis av-kargi iyo<br />
mimoxiluli mozomili eniT... robaqiZem arCil jorjaZis es werili kritikuli<br />
recenziis nimuSad miiCnia, radgan pirad simpaTia-antipaTias, pirad grZnobebs ki<br />
ara, analizs eyrdnobo<strong>da</strong>: “naklis Cveneba sawyeni araa, radgan arc srulia<br />
aravin. magram igi Cveneba un<strong>da</strong> iyos siyvaruliT gamowveuli <strong>da</strong> ara Suriani<br />
mZulvarebiT~ (droeba 1909l:2)<br />
imis Tqma, TiTqos mxolod politikuri <strong>da</strong>moukideblobis <strong>da</strong>kargvas SeeZlo,<br />
warmoeSva baraTaSvilis lirikis mot<strong>iv</strong>ebi, robaqiZes, rogorc Cans, arc ufiqria.<br />
azris amgvar gagebas sakuTar <strong>da</strong>naSaulad miiCnevs imis gamo, rom mRelvareba ver<br />
<strong>da</strong>ioka. Semdgom ki, meore <strong>da</strong> mesame nawilSi <strong>da</strong>usrulebel azrs ver <strong>da</strong>ubrun<strong>da</strong>,<br />
radgan ar sur<strong>da</strong>, leqciis mTlianoba <strong>da</strong>rRveuliyo.<br />
TqmiT ki amis Tqma sur<strong>da</strong>: poeti <strong>da</strong> `erovnuli sxeuli” organulad arian<br />
<strong>da</strong>kavSirebuli erTmaneTTan. yoveli mgosani ind<strong>iv</strong>idia, ganumeorebeli,<br />
gansakuTrebuli, gancalkevebuli; mas sakuTari buneba aqvs, romelic sxvisgan ar<br />
gamomdinareobs <strong>da</strong> arc sxvamde <strong>da</strong>iyvaneba. amis miuxe<strong>da</strong>vad, igi ara Tu<br />
mowyvetilia, aramed Sesxeulebulia msoflios. Tavis bunebas msoflios<br />
gansazRvrul farglebSi Slis. aqe<strong>da</strong>n robaqiZes poetis Semoqmedebis<br />
gansaxilvelad ori kriteriumi gamohyavs: absoluturi <strong>da</strong> istoriuli.<br />
`absoluturi Tavlsazrisi faqtad aRniSnavs mgosnis bunebas, mis erTxel<br />
movlenilsa <strong>da</strong> ganumeorebels ind<strong>iv</strong>idualobas; istoriuli Tvalsazrisi
24<br />
mizezebr<strong>iv</strong> xsnis, Tu romel gansazRvrul wreSi mxildeba (<strong>da</strong> ara iqmo<strong>da</strong>) misi<br />
buneba~ (droeba 1909m:3).<br />
aseve ganixilavs baraTaSvilsac, romelic, grigol robaqiZis azriT, Tavisi<br />
genialuri bunebiT win uswreb<strong>da</strong> Tanadroul qarTvelobas, magram, imave dros,<br />
mTeli Tavisi arsebiT qarTvelobis, rogorc sulieri erTeulis, sxeuls<br />
ekuTvno<strong>da</strong>. TiTqos Znelia, amaSi ar <strong>da</strong>eTanxmo avtors, magram ioli aRmoCn<strong>da</strong><br />
jorjaZisTvis, rogorc cota qvemoT vnaxavT.<br />
grigol robaqiZe imeorebs, rom warsuli maradisobis romantikul grZnobas<br />
aRviZebs, awmyo ki aRZravs sasowarmkveT fiqrs cxovrebis amaoebis Sesaxeb<br />
(xazs usvams sityvas `aRviZebs~ <strong>da</strong> ara `qmnis~, rogorc jorjaZem CaTvala). amasTan,<br />
leqtors saqarTvelos <strong>da</strong>cemaSi qarTvelTa SemoqmedebiTi Zalis <strong>da</strong>susteba,<br />
<strong>da</strong>Rla, <strong>da</strong>qancva ugulisxmia <strong>da</strong> ara <strong>socialur</strong>-politikuri viTareba. am<br />
SemTxvevaSi mTavari swored kulturuli <strong>da</strong>Rmasvlaa <strong>da</strong> <strong>socialur</strong>i mdgomareoba,<br />
Tumca es saerTo viTarebis erT-erTi Semadgeneli nawilia.<br />
`mcire ganmartebis~ pasuxSi arCil jorjaZem mkiTxvels Seaxsena Tavisi<br />
Sexedulebebi, ras ambob<strong>da</strong> leqtori <strong>da</strong> raSi ar eTanxmebo<strong>da</strong> mas jorjaZe. moitana<br />
vrceli citata robaqiZis ganmartebi<strong>da</strong>n: poetisa <strong>da</strong> erovnuli sxeulis organuli<br />
kavSiri, Semoqmedebis ind<strong>iv</strong>idualuri buneba, aRmoceneba erovnul nia<strong>da</strong>gze <strong>da</strong><br />
Sesxeuleba msofliosTan... jorjaZisTvis naTeli gax<strong>da</strong>, Tu risi Tqma undo<strong>da</strong><br />
leqtors magram miuRebeli aRmoCn<strong>da</strong> robaqiZiseuli ori kriteriumi: absoluturi<br />
<strong>da</strong> istoriuli. Ppirveli imis gamo ar gaiziara, rom poetis SemoqmedebiTi niWis<br />
absolutizmis mixedviT Sefaseba ver <strong>da</strong>uSva, magram aRiara meore kriteriumi _<br />
istoriuli. masSi, jorjaZis azriT, un<strong>da</strong> un<strong>da</strong> Sediodes `rogorc materialuri<br />
garemo (politikuri forma mmarTvelobisa <strong>da</strong> sawarmoo ZalTa urTierToba), ise<br />
yovel<strong>iv</strong>e is, rac am garemos gareSea aRmocenebuli, xolo rasac poetis sulier<br />
viTarebaze aqvs gavlena _ kacobriobaSi <strong>da</strong>mkvidrebuli filosofiuri,<br />
religiozuri <strong>da</strong> estetikuri azrebi~ (droeba 1909n:2).<br />
arCil jorjaZisTvis pirovneba ar aris erTxel movlenili, ganumeorebeli<br />
ind<strong>iv</strong>idi, romelic ara istoriuli, aramed absoluturi sazomiT un<strong>da</strong> izomebodes.<br />
es iqnebo<strong>da</strong> empiriul movlenaTa sazRvrebis ga<strong>da</strong>cileba. Aavtori grZnobs, rom<br />
istoriuli, empiriuli faqtorebi srulad ver xsnis poeziis problemur<br />
sakiTxebs. saidumloebebi saidumloebebad rCeba. Aamis miuxe<strong>da</strong>vad, ar aRiarebs<br />
kvlevis robaqiZiseul, araempiriul sazoms, raime movlenis metafizikuri axsna<br />
misTvis miuRebelia. Tavadve aRniSnavs, rom empiriul mecnierebas win xvdeba<br />
zRudeebi, romelTa ga<strong>da</strong>laxvac jer-jerobiT ar SeuZlia, kiTxvebi, romelTac ver<br />
pasuxobs. D<strong>da</strong> mainc, a. jorjaZis azriT, a<strong>da</strong>mianma metafizikas ar un<strong>da</strong> mimarTos _<br />
es `racionalizmis sulmokleoba~ iqneba. Segvindos pat<strong>iv</strong>cemuli moRvawis sulma,
25<br />
Tuki mis principulobas am SemTxvevisTvis Seufereblad CavTvliT. uari Tqva<br />
problemis axsnis gzaze mxolod imitom, rom ar gin<strong>da</strong> <strong>da</strong>eTanxmo (ara<strong>da</strong>, grZnob,<br />
rom sworia), win ga<strong>da</strong>dgmul nabijad ver CaiTvleba verc racionalizmsa <strong>da</strong> verc<br />
iracionalizmSi. dimitri uznaZe amis Sesaxeb SeniSnavs: `jorjaZis Sexeduleba<br />
simx<strong>da</strong>les icavs azrovnebaSi~ (droeba 1909o:3). AarCil jorjaZe, iqneb Tavis<strong>da</strong><br />
uneburad, iseT azrs gamoTqvams, romelic robaqiZis wisqvilze asxams wyals:<br />
lirika empiriulad romc ganmarto, `mainc <strong>da</strong>rCeba gamourkveveli erTi ram _<br />
rTuli fsixiuri Semoqmedeba poetisa, <strong>da</strong>rCeba gamourkveveli Semoqmedebis<br />
saidumloeba <strong>da</strong> miswrafeba `maradiulisadmi~ <strong>da</strong> usazRvroebisadmi, romelic<br />
poetis Semoqmedebis safuZvels Seadgens~ (droeba 1909p:2).<br />
amis miuxe<strong>da</strong>vad, kvlav uaryofs `absolutur sazomebsa” <strong>da</strong> “ontologiur<br />
argumentebs~. arCil jorjaZisTvis yovel<strong>iv</strong>e es saswaulis aRiarebiT Tavis xsna,<br />
amouxsnel saidumloze fiqrisgan gaqcevaa. Tavad ki Tavisi empirizmiT vercerT<br />
kiTxvas ver scems pasuxs. aseTi yofila a<strong>da</strong>mianis bedi, Semoqmedebis saidumlo<br />
amouxsneli rCebao, _ C<strong>iv</strong>is. a<strong>da</strong>mianma un<strong>da</strong> iRvawos am `tragikuli mdgomareobis~<br />
<strong>da</strong>saTrgunavad, magram aravin icis, es Rvawli gamarjvebamde miiyvans Tu ara.<br />
grigol robaqiZem antimetafizikur Sexedulebas gverdi auara <strong>da</strong> masze<br />
msjeloba `sxva droisTvis~ ga<strong>da</strong>do, dimitri uznaZe ki jorjaZes SeewinaaRmdega<br />
_ Tu misTvis metafizikuri azrovneba uZlurebis gamoaSkaravebaa, CvenTvis _<br />
Zlierebis utyuari niSaniao. misi azriT, azrovnebi<strong>da</strong>n metafizikis gaZeveba<br />
a<strong>da</strong>mianis filosofiuri sulis <strong>da</strong>qancvis niSania. amave dros, uznaZisTvis<br />
miuRebelia robaqiZis Sexedulebac, radgan igi fsiqikis pasiurobis xarjze<br />
garemos aniWebs prioritets <strong>da</strong>, amdenad, sakiTxsac ver wyvets. Lleqtoris mc<strong>da</strong>ri<br />
azrovnebis sawyisad dimitri uznaZe grigol robaqiZis mier aRiarebul `sulis<br />
substancionalurad gagebas~ miiCnevs, romlis mixedviTac fsiqika substanciuria<br />
<strong>da</strong> mxolod raimes zegavleniT xdeba aqtualuri. Aavtoris azriT ki, `fsixika<br />
aqtualuria <strong>da</strong> ara substancionaluri, raic mxolod gareSe bunebaa, vinai<strong>da</strong>n es<br />
ukanaskneli ig<strong>iv</strong>eobis, energiis ig<strong>iv</strong>eobis principzea <strong>da</strong>myarebuli. Ffsixika ki<br />
Semoqmedebis principiT xasiaTdeba~ (droeba 1909J:4).<br />
dimitri uznaze ar xsnis, raSi gamoixateba Semoqmedebis principi, amdenad,<br />
debuleba, rom fsiqika aqtualuria <strong>da</strong> ara substanciuri, am SemTxvevaSi<br />
<strong>da</strong>umtkicebeli rCeba.<br />
avtori vrclad saubrobs sulis ormxr<strong>iv</strong>obaze (igi erTdroulad aris<br />
Semoqmedic <strong>da</strong> pasiuric). Ggaorebuli fsiqika or mowinaaRmdege mimdinareobas _<br />
Semoqmed gonebasa <strong>da</strong> pasiur grZnobas moicavs. Aa<strong>da</strong>mianSi es ori mxare ibrZvis,<br />
rac a<strong>da</strong>mianis bunebis gar<strong>da</strong>uvali dramaa. Dd. uznaZis azriT, genialur
26<br />
a<strong>da</strong>mianebis, Semoqmedebis arsebaSi aseTi <strong>da</strong>pirispireba Rrmavdeba, iseve rogorc<br />
nikoloz baraTaSvilis SemTxvevaSi.<br />
dimitri uznaZe <strong>da</strong>rwmunebulia, rom baraTaSvilis poeziaze veranair<br />
zegavlenas ver iqonieb<strong>da</strong> <strong>socialur</strong>-politikuri ukuRmarToba. mis sulier dramas<br />
erTaderTi mizezi aqvs _ `igi iltvis, rom Tavisi Semoqmedi suli Tavisi goneba<br />
qmnil absolutis magier Seqmnil absolutad aqcios, mas surs gonebiT saWvreti<br />
gaxados ganusazRvreli~ (droeba 1909r:4) (xazi aqac <strong>da</strong> Semdgomac avtorebs<br />
ekuTvniT _ r. g.). amave dros, nikoloz baraTaSvils Tavisi Zlieri, Seupovari<br />
grZnobebi akavSirebs `droulTan, warmavalTan, ucabedTan, nacadTan~ <strong>da</strong> zRu<strong>da</strong>vs<br />
sulis absolutad qmnisken ltolvas. maTi brZola sulieri dramis mizezi xdeba.<br />
`merani _ es misi Semoqmedi, absoluturi sulia. meranis rbena, _ am sulis<br />
ltolvaa <strong>da</strong>srulebul absolutad iqces. Savi yorani _ is grZnebania, romelnic<br />
ganuyrelad SekavSirebian imis suls. romelnic warmoadgenen gare bunebr<strong>iv</strong> <strong>da</strong><br />
amitom droulsa <strong>da</strong> warmavals elements~ (droeba 1909s:4). maT ebrZvis poetis<br />
Semoqmedis suli. baraTaSvilic sulis mxares dgas, misi gamarjveba surs, igi<br />
grZnobebis monad ar gaxdis absolutur suls. ase esmis uznaZes baraTaSvilis<br />
sityvebi: `Tu aqamomde ar emona mas, arc aw emonos Seni mxe<strong>da</strong>ri~.<br />
poeti mieltvis sulis srul Tavisuflebas. leqsSi `SemoRameba mTawmni<strong>da</strong>ze~<br />
sulis gaTavisuflebis gzas esTetikur tkbobaSi xe<strong>da</strong>vs. Svebasac hpovebs, Tumca<br />
xanmokles, wuTiers. magram esec di<strong>da</strong>d mniSvnelovania, radgan cxads xdis, rom<br />
Tavisufleba SesaZlebeli yofila.<br />
Tu dimitri uznaZis mosazrebas gaviziarebT, uCveulo movlenis winaSe<br />
aRmovCndebiT _ baraTaSvilis pesimizmi Tvalsa <strong>da</strong> xels Sua gagviqreba. misi<br />
sityviT, poeti `optimisturad~ grZnobs, `rom gaTendeba dila mziani <strong>da</strong> yovels<br />
bindsa is gananaTlebs~.<br />
<strong>da</strong>skvnis saxiT uznaZe wers, rom baraTaSvilis suli `esTetiur tkbobis~<br />
grZnobaTa Relvisagan ganmartovdeba. Mmisi mtkicebiT, swored ase un<strong>da</strong> gvesmodes<br />
ganmartoebis problema sazogadod <strong>da</strong>, kerZod, baraTaSvilis poeziaSi <strong>da</strong> ara ise,<br />
rogorc es grigol robaqiZes <strong>da</strong>xata Tavis `warmtac leqciaSi~.<br />
dimitri uznaZis TqmiT, gr. robaqiZe Semoqmedisa <strong>da</strong> garemos urTierTobaSi<br />
upiratesobas meores aZlevs _ substanciuri fsiqika garemos zegavleniT xdeba<br />
aqtualuri. namdvilad ase fiqrob<strong>da</strong> Tu ara robaqiZe, SegviZlia, gavarkvioT misi<br />
weriliT `Semoqmedi <strong>da</strong> garemo~, riTac upasuxa or<strong>iv</strong>e oponents _ arCil<br />
jorjaZesac <strong>da</strong> dimitri uznaZesac.<br />
Tav<strong>da</strong>pirvelad, moitana vrceli amonaridi Tavisi `mcire ganmartebi<strong>da</strong>n~,<br />
sa<strong>da</strong>c saubrob<strong>da</strong> mgosnisa <strong>da</strong> erovnuli sxeulis organul kavSirze, poetis<br />
ind<strong>iv</strong>idualizmze, amasTanave, msofliosTan Sesisxlxorcebaze, Semoqmedebis
27<br />
Sefasebis absolutur <strong>da</strong> istoriul kriteriumebze. Semdeg aRniSnavs, Tu raSi<br />
<strong>da</strong>eTanxmnen <strong>da</strong> raSi SeewinaaRmdegnen jorjaZe <strong>da</strong> uznaZe. arCil jorjaZis svlas<br />
metafizikis winaaRmdeg ar <strong>da</strong>upirispira Tavisi Tvalsazrisi, _ sxva dros<br />
ganvixilavo (Tumca, <strong>da</strong>pireba ar Seusrulebia), xolo Tavisi naazrevis uznaZiseul<br />
araswor gagebaze sagangebod SeaCera yuradReba. werilSi grigol robaqiZe<br />
ganmartavs, rom, misi azriT, substancia `TvisgniTve~ xdeba aqtualuri <strong>da</strong> ara<br />
raimes zegavleniT. aq imaleba Semoqmedebis saidumlo. robaqiZisTvis garemo<br />
farTo cnebaa. masSi erTiandeba yoveli arsi, maT Soris, yoveli Semoqmedi. am<br />
mxr<strong>iv</strong>, `garemo TviTon msoflioa, romelic kerZo ind<strong>iv</strong>idualobis mimarT droisa<br />
<strong>da</strong> s<strong>iv</strong>rcis sazRvrebSi garemdgomi gamodis~ (droeba 1909t:2). magaliTisTvis iRebs<br />
`a<strong>da</strong>mianis Secnobas (сознание)~. erTi SexedviT, is pirovnulia, kerZo. magram Tu<br />
<strong>da</strong>vukvirdebiT, m<strong>iv</strong>xvdebiT, rom igi yovladia, un<strong>iv</strong>ersaluri. `a<strong>da</strong>mianis Secnoba<br />
msoflio funqciaa kacobr<strong>iv</strong>is Secnobisa. azri <strong>da</strong> sityva sxeulebaa<br />
un<strong>iv</strong>ersaluris Secnobisa; pirvelica <strong>da</strong> meorec gulisxmobs a<strong>da</strong>mianTa fsixiur<br />
erTobas. <strong>da</strong> es erToba is movlenaa, romelic transcendentalur Secnobad<br />
isaxeba~ (droeba 1909u:2).<br />
yoveli sulieri arseba `grZneulia~. igi s<strong>iv</strong>rcis SegrZnebiT arCevs Tavis<br />
`mes~ sxva sagnebisagan, drois SegrZnobiT ki sazRvravs Tavisi sulieri<br />
mdgomareobis momentebs. TviTon `grZneuleba ki (Sinnlichkeit, чувственность)<br />
un<strong>iv</strong>ersaluria, yovladi, kerZoobisa <strong>da</strong> pirovnulisagan gamouyvaneli. <strong>da</strong> am xr<strong>iv</strong>,<br />
s<strong>iv</strong>rce <strong>da</strong> dro un<strong>iv</strong>ersaluri formebia kacobriulis grZneulebisa~ (droeba<br />
1909f:2). asea kantis mixedviT _ s<strong>iv</strong>rce <strong>da</strong> dro idealuria, `garna idealoba<br />
s<strong>iv</strong>rcisa <strong>da</strong> droisa srulebiT ar niSnavs maTs subieqtovobas, rogorc es<br />
kants egona. piriqiT, Tu s<strong>iv</strong>rce <strong>da</strong> dro un<strong>iv</strong>ersaluri formebia<br />
grZneulebisa, maS, obieqturnic un<strong>da</strong> iyvnen isini~ (droeba 1909q:2). asea Tu<br />
ise, a<strong>da</strong>mianis Secnoba yovladis Secnobis msoflio funqciaao, _ imeorebs gr.<br />
robaqiZe. `SecnobaSi~ igulisxmeba cnobiereba (сознание <strong>da</strong> ara сознавать) misi<br />
meSveobiT, Cven SevicnobT garSemomyofT. sxva arsis realobis SecnobaSi<br />
racionalizmi ver gviSvelis. `logiuris cnebisagan gamoiyvaneba mxolod<br />
gonebr<strong>iv</strong>i potencia <strong>da</strong> ara TviTon cxoveli <strong>da</strong> konkreti sinamdvile~(droeba<br />
1909R:2). mxolod un<strong>iv</strong>ersalur Secnobas SeuZlia, <strong>da</strong>gvexmaros. msoflio SecnobiT<br />
Cven iseve SevicnobT sxvaTa realobas, rogorc sakuTar sinamdviles.<br />
sulieri arsi <strong>da</strong> garemo organulad erwymian erTmaneTs. isini erT ganuyrel<br />
mTels warmoadgenen, amasTanve <strong>da</strong>pirispirebulT, radgan gansxvavebulni arian.<br />
aseve iTqmis Semoqmedsa <strong>da</strong> garemoze. Semoqmedi uerTdeba msoflios <strong>da</strong> mis<br />
garemoSi Slis Tavis ind<strong>iv</strong>idualobas. magaliTi _ sityva yovladi, un<strong>iv</strong>ersaluri.
28<br />
Semoqmedi, rogorc `msoflio Secnobis~ nawili, Tavisuflad xmarobs mzad<br />
<strong>da</strong>xvedril sityvas. ena garemos ekuTvnis, Semoqmedi am eniT gamoTqvams Tavis<br />
`sulisTqmas~. es niSnavs, rom msoflios garemoSi Slis Tavis ganumeorebel<br />
bunebas. Semoqmedi ise wvdeba <strong>da</strong> iTvisebs msoflios, rom mxatvrulad gaSlis mas,<br />
rogorc sakuTars.<br />
msoflio mxolod imiT ar ganisazRvreba, rac dRes aris, aramed imiTac, rac<br />
un<strong>da</strong> iyos, rac iqneba momavalSi. am qmnis procesSi viTardeba, sruldeba,<br />
ganviTarebis garkveuli safexurebi istoriul garemod iqceva. Semoqmedi mis<br />
sazRvrebSia movlenili <strong>da</strong> `istoriul amxilebs”, amJravnebs sakuTar vinaobas .<br />
asea yovel qmnilebaSi. erTi miTi, zRapari, legen<strong>da</strong>, SeiZleba, mZlavri Tema<br />
gaxdes mravali SemoqmedisTvis. amiT aixsneba is faqti, rom erTmaneTisgan droiTa<br />
<strong>da</strong> s<strong>iv</strong>rciT <strong>da</strong>Sorebuli xalxi xSirad erTsa <strong>da</strong> imave miTologias qmnis.<br />
magram, SeiZleba, gaCndes kiTxva: sad aris Semoqmedi, geniosi, romelic<br />
ga<strong>da</strong>laxavs sazRvrebs? Semoqmedi Tavissave qmnilebaSia gansaxierebuli. amdenad,<br />
yoveli Semoqmedi ind<strong>iv</strong>idia <strong>da</strong> ara, ase vTqvaT, sxvisgan miRebuli. misi<br />
ind<strong>iv</strong>idualuroba mxatvrul qmnilebad Camoisxmeba. xelovani ganumeorebelia. SoTa<br />
rusTaveli rom ar <strong>da</strong>badebuliyo, cxadia, ar gveqnebo<strong>da</strong> `vefxistyaosani~.<br />
grigol robaqiZe saintersod xsnis istoriul sazRvrebSi momwyvdeuli<br />
Semoqmedis SerTvas usazRvroebasTan. msoflios ganviTarebis istoriuli<br />
safexurebi warmavalia. amis miuxe<strong>da</strong>vad, maT `simboluri sinamdvile aqvT.<br />
yoveli warmavali movlena idumal uCvenebs <strong>da</strong> uTiTebs <strong>da</strong>srulebul<br />
mTelisaken, maradiulis mxrisaken... Semoqmedi iRebs warmavalsa <strong>da</strong> mis simbolos<br />
gviCvenebs. simbolo ideas sxeulia... Semoqmedi warmavals iRebs, magram ara<br />
rogorc SemTxveviTs, aramed rogorc simbolur sinamdviles <strong>da</strong> am sinamdvileSi<br />
igi sxavs `idealurad-aucilebels~ (droeba 1909y:3).<br />
Semoqmedebis mTeli filosofia ase mokled gadmosca gr. robaqiZem<br />
xazgasmul sityvebSi, magram saubari amiT ar <strong>da</strong>usrulebia. warmavalis simbolur<br />
sinamdviled gar<strong>da</strong>qmniT Semoqmedi drois sazRvrebs scildeba <strong>da</strong> msoflio<br />
maradisobas uaxlovdeba. geniosi Tavisi pirovnuli sazRvrebi<strong>da</strong>n gamodis <strong>da</strong><br />
msoflios mWvreteli cnobs mis mraval saidumlos. aseTi geniosia mindia.<br />
realuri <strong>da</strong> idealuri samyaros arsebobas grigol robaqiZe tragizmis<br />
mizezad miiCnevs. a<strong>da</strong>mians ar akmayofilebs realuri, idealuri ki jer ar<br />
ganxorcielebula. es winaaRmdegoba mas tanjavs, xolo mxatvrul saxeSi<br />
Camosxmuli ideali, simboluri sinamdvile, uqarvebs tanjvas. avtoris azriT, aq<br />
warmoiSoba tragedia, romelic xelovnebaSi asaxvis SemTxvevaSi TviT tanjvasac<br />
ki siamovnebad agrZnobinebs a<strong>da</strong>mians. es aris esTetikuri siamovneba. magram
29<br />
rCeulni amiTac ar kmayofildebian. maT un<strong>da</strong>T ara ubralod Wvreta, aramed _<br />
saqme, realobad qceuli simbolo. sxvaTa Soris, aq ibadeba religiuri ltolvac.<br />
ase warmoudgenia grigol robaqiZes Semoqmedisa <strong>da</strong> garemos urTierToba.<br />
eri sulieria. `bedi qarTlisas~ Semqmnels ar SeiZlebo<strong>da</strong>, es ar egrZno. `mis<br />
sulis siRrmes amoZraveb<strong>da</strong> qarTvelobis, rogorc sulier sxeulis yofa-aryofa<br />
(sazogadod <strong>da</strong> ara politikurad); es problema mis<strong>iv</strong>e pirovnuli problema iyo...<br />
jer kerZo pirovnebis sikvdili hgvris a<strong>da</strong>mians msoflio fiqrebs, <strong>da</strong> ra<br />
gasakviria, rom baraTaSvilis muzas mTeli eris yofa-aryofiT vnebuls, msoflio<br />
fiqrebSi Seecura <strong>da</strong> miscuravs kidec~ (droeba 1909S:3), _ askvnis gr. robaqiZe.<br />
nikoloz baraTaSvili saukuneebs ga<strong>da</strong>laxavs. warmavalobis Semcnobs<br />
msoflio amaoebaze fiqri moicavs. aq imaleba misi Semoqmedebis saidumlo.<br />
robaqiZis azriT, baraTaSvili sulier dramaSi <strong>da</strong>rCa rogorc absoluti.<br />
`ganmartoebuli, `oboli suli~ panTeisturad erTvis samyaros `meranis~ frenili<br />
ga<strong>da</strong>WriT~ (droeba 1909C:3).<br />
ver vityviT, sabolood <strong>da</strong>eTanxmnen robaqiZes arCil jorjaZe <strong>da</strong> dimitri<br />
uznaZe Tu TavianTsave poziciaze <strong>da</strong>rCnen. erTi kia, _ pasuxebi ar <strong>da</strong>ubeW<strong>da</strong>vT.<br />
savaraudoa, rom Semoqmedebisa <strong>da</strong> garemos urTierTkavSiris robaqiZiseuli<br />
analizi, sakuTari naazrevis <strong>da</strong>wvrilebiTi gacnoba <strong>da</strong> ganmarteba maTTvis<br />
misaRebi aRmoCn<strong>da</strong>, yovel kiTxvas gaeca pasuxi. Tumca, isic SesaZloa, jorjaZes<br />
mainc ar eRalata racionalizmisTvis <strong>da</strong> samu<strong>da</strong>mod eerTgula auxsneli<br />
sakiTxebisaTvis.<br />
polemika sasiamovnod, mokrZalebiT warimarTa. erTmaneTis Sexedulebebs ar<br />
eTanxmebodnen, magram pat<strong>iv</strong>s scemdnen, eTikis normebs icavdnen. es iyo <strong>da</strong>xvewil<br />
moazrovneTa paeqroba WeSmaritebis <strong>da</strong>sadgenad, romelic polemikis erT-erT<br />
saukeTeso nimuSad rCeba.<br />
grigol robaqiZisTvis `xelovnuri~ <strong>da</strong> `namdvili~ sinamdvilis Tema amiT ar<br />
amowurula, amis Sesaxeb mas usaubria sxva leqciaSic 1910 wlis martSi.<br />
`religia mSvenierebisa~, romlis programac `droebaSi~ gamoqveyn<strong>da</strong>, oskar<br />
uaildis Semoqmedebas mieZRvna.<br />
leqtoris sityviT, uaildi `esTetiur sinamdvilis~ mociquli iyo <strong>da</strong> axali<br />
moZRvrebis, `mSvenierebis religiis~, ase vTqvaT, manifesti Seqmna.<br />
oskar uaildi iyo metad niWieri xelovani, romelsac gr. robaqiZis azriT,<br />
ba<strong>da</strong>li ar hyav<strong>da</strong> arakis SeqmnaSi. sajaro leqciaSi robaqiZem `salome~ ganixila.<br />
salome _ warmarTuli xana: sxeulis silamaze <strong>da</strong> vnebiT tkboba.<br />
ioqanaani _ qristianuli xana: sulis mSveniereba <strong>da</strong> netareba.<br />
maTi verSeerTeba <strong>da</strong> <strong>da</strong>Rupva.
30<br />
`uaildi miT iyo mniSvnelovani, rom man aago mSvenierebis religiis taZari<br />
<strong>da</strong> manve <strong>da</strong>angria igi. asec un<strong>da</strong> momx<strong>da</strong>riyo. SeuZlebelia sinamdvilis uaryofa:<br />
vinc mas uaryofs, igi mas saSinelebiT moevlineba~, (droeba 1910a:4) rogorc<br />
dorian greis, _ ganmartav<strong>da</strong> leqtori. _ uaildma Tavisi cxovrebiTac <strong>da</strong>gmo,<br />
uaryo ganyenebuli esTetizmi <strong>da</strong> axali horizonti ixila.<br />
am leqciamde xuTi dRiT adre <strong>da</strong>iwyo `droebam~ pirvel gverdze anonsis<br />
beWdva, wina dRes ki aseTi Secdoma gaipara: `dRes leqtori n. i. abramoviCi<br />
waikiTxavs mesame leqcias `a<strong>da</strong>miani momavalSi~ (fridrix nicSe). xval ig<strong>iv</strong>e<br />
leqtori waikiTxavs meoTxe leqcias `religia mSvenierebisa <strong>da</strong> tanjvisa~ (oskar<br />
uaildi)~ (droeba 1910b:3). es grigol robaqiZis leqcia iyo, abramoviCma ki v. T.<br />
komisarJevskaisa <strong>da</strong> Tanamedrove Teatrze isaubra. (droeba 1910g:1).<br />
Ggr. robaqiZis leqcias Zalian <strong>da</strong>uinteresebia auditoria. `miuxe<strong>da</strong>vad imisa,<br />
rom Cveni sazogadoeba metad <strong>da</strong>Sorebulia evropul literaturas, msmenelni<br />
mainc gaitaca axalma <strong>da</strong> metad saintereso Temam, romelic grigol robaqiZem<br />
gasagebad axsna~ (droeba 1910d:4), _ wers `droeba~.<br />
rogorc yovelTvis, Rrma, mdi<strong>da</strong>ri Sinaarsi, mxatvrulad Camosxmuli forma,<br />
oratoris artistizmi <strong>da</strong> mxurvale taSi...<br />
leqciis SesavalSi robaqiZes aRuniSnavs, rom eris gaerTianebisa <strong>da</strong><br />
ZlierebisaTvis teritoriaze aranaklebi mniSvneloba aqvs sulier kulturas,<br />
romlis ganviTarebisaTvis evropel mweralTa gacnobac aris saWiroo.<br />
Ggrigol robaqiZes oponenti gamouCn<strong>da</strong> vladimer baqraZis saxiT, romelsac<br />
leqtoris es gancxadeba, rogorc Cans, sasacilod ar eyo. `Cven Tumca gagvecina,<br />
mara mainc mouTmenlaT velodiT, rogor <strong>da</strong>akavSireb<strong>da</strong> b. robaqiZe iseT, Tumca<br />
antisazogadoebr<strong>iv</strong>, mara saintereso movlenas, rogorc aris oskar uaildis<br />
poezia, teritoriis sakiTxTan~ (droeba 1910e:2). saiteresoa, rogor moaxerxa<br />
baqraZem leqtoris azris amgvarad gageba. gr. robaqiZes, rogorc `droebis~<br />
cnobi<strong>da</strong>n vigebT, uTqvams, teritoriulTan erTad kulturuli gaerTianebac aris<br />
saWiro <strong>da</strong> amisTvis evropel mweralTa, maT Soris, uaildis gacnobac<br />
aucilebeliao. leqciis Tema poeziisa <strong>da</strong> teritoriis kavSiri ar iyo, amdenad,<br />
baqraZis Seusabamo cnobismoyvareoba ver <strong>da</strong>kmayofildebo<strong>da</strong>. raki azrs<br />
<strong>da</strong>maxinjebulad igeb<strong>da</strong>, sicilis gar<strong>da</strong> ra <strong>da</strong>rCeno<strong>da</strong>: `rodesac Semdeg b.<br />
robaqiZem gvauwya, rom oskar uaildis poezias didi mniSneloba aqvs qarTvel<br />
eris kulturul, sulier gaerTianebaSiao, Cven isev ver SevikaveT sicili~<br />
(droeba 1910v:2). ar viciT, `Cven~-Si sakuTari Tavis gar<strong>da</strong> vin un<strong>da</strong> egulisxma maSin,<br />
roca, rogorc `droeba~ wers, mTeli auditoria yuradRebiT usmen<strong>da</strong> leqtors <strong>da</strong><br />
aRtacebas leqciis <strong>da</strong>sasruls mxurvale taSiT gamoxatav<strong>da</strong>.
31<br />
v. baqraZe iseT uZlurebas awers gr. robaqiZes, rom misgan mecnierebaze<br />
msjelobis moTxovnas uSedego saqmed miiCnevs. `Tumca istoriuli faqtebi,<br />
mecnieruli istoria Cven gvaswavlis, rom sulier gaerTianebas win uZRvis<br />
n<strong>iv</strong>Tieri, rom kulturuli gaerTianeba SeuZlebelia manamdis, sanamdis eri ar<br />
gaerTianebula n<strong>iv</strong>TieraT, mara zedmeti iqnebo<strong>da</strong> b-n robaqiZisagan mogveTxova<br />
istoriuli faqtebis codna <strong>da</strong> mecnierebaze msjeloba _ es aRemateba mis Zal-<br />
Rones“ (droeba 1910z:2).<br />
gr. robaqiZe upasuxebs, rom ar arsebobs araviTari `mecnieruli istoria“,<br />
romelic amtkicebs, n<strong>iv</strong>Tieri gaerTianeba suliers win uZRviso. marqsis amgvari<br />
hipoTeza ki Tavad niWierma marqsistebmac uaryves. amasTan, misi leqciis Temas es<br />
ar warmoadgen<strong>da</strong>. magram Tu am sakiTxze kamaTi surs baqraZes, jer Cems werilebs,<br />
Cems Sexedulebebs gaecnos <strong>da</strong> mere vupasuxebo.<br />
`mSvenierebis religia“ baqraZes `usaqmurobis sanqciad“ miaCnia, xolo<br />
robaqiZe _ mis mociqulad. grigol robaqiZe araTu momxre iyo am Teoriis, aramed,<br />
ramdena<strong>da</strong>c gamoqveynebuli informaciiT vxvdebiT, sawinaaRmdegos amtkiceb<strong>da</strong>.<br />
aCveneb<strong>da</strong> `namdvili sinamdvilisa“ <strong>da</strong> gamogonili, `xelovnuri sinamdvilis“ Sua<br />
gawolil ufskruls. uaildis magaliTze sur<strong>da</strong>, aexsna, eCvenebina ganyenebuli<br />
esTetizmis, “usxeulo” simbolizmis, dekadenturi gancdis saSineleba <strong>da</strong><br />
macduroba. amdenma gaugebrobam robaqiZes gaocebiT akiTxvina, netav, saerTod<br />
iyo Tu ara vl. baqraZe leqciaze <strong>da</strong> Tu iyo, saiT hqon<strong>da</strong> smena mipyrobilio.<br />
leqcias gamoexmaura p. <strong>da</strong>dvaZec, romelmac Tavisi <strong>da</strong> robaqiZis<br />
Sexedulebebi ise auria erTmaneTSi, rom garCeva Wirs. robaqiZem mainc `moaxerxa“<br />
<strong>da</strong> gamokveTa saTqmeli, m<strong>iv</strong>yveT mas.<br />
rogorc programi<strong>da</strong>n irkveva, grigol robaqiZe ambob<strong>da</strong>, rom a<strong>da</strong>miani<br />
grZnobs Tavis `usrulobasa“ <strong>da</strong> sikvdilis saSinelebas, siyvarulSi ki ganicdis<br />
ukv<strong>da</strong>vebas. magram naRvlobs, raki es grZnoba realobaSi ver isxams xorcs <strong>da</strong><br />
qmnis xelovnebas. igi iwyebs sicocxles xelovnebiT <strong>da</strong> ase ganicdis igi<br />
siyvaruls, megobrobas...<br />
<strong>da</strong>dvaZe ki wers, rom amayi suli, romelic zizRs ucxadebs sikvdils, Tavs<br />
afarebs ocnebis mxares. es simboluri sinamdvile `aRZravs survils maradis<br />
netarebisas, maradis megobrobisas, maradis siyvarulisas“ (droeba 1910T:2). es gr.<br />
robaqiZis Sexedulebis arazusti gadmocemaa.<br />
<strong>da</strong>dvaZe upirispirdeba leqtors, romelsac deka<strong>da</strong>nsi garyvnad, gaxrwnad<br />
miaCnia. Mes didi Secdomaa, radgan deka<strong>da</strong>nsi aristokratuli sulis godebaao, _<br />
fiqrobs avtori <strong>da</strong> Tavisi azris <strong>da</strong>samtkiceblad mohyavs dionisosa <strong>da</strong> apolonis<br />
brZola. amis <strong>da</strong>kavSireba deka<strong>da</strong>nsTan ise bundovania, rom Cven ver gavigeT.<br />
robaqiZemac gverdi auara, _ ganxilva SeuZlebeliao. deka<strong>da</strong>nsi ki misTvis
32<br />
namdvilad `gaxrwnaa, <strong>da</strong>Slaa mTlianobisa, sulis <strong>da</strong>avadebaa. SeiZleba, amgvari<br />
<strong>da</strong>SliT, rogorc marcvalis gaxrwniT, mTliani yvavili aRmocendes, magram TviTon<br />
processi amgvari gar<strong>da</strong>qmnisa erTgvari avadmyofobaa“ (droeba 1910i:2).<br />
dorianis <strong>da</strong>Rupvis mizezad <strong>da</strong>dvaZe sazogadoebas, mis sulier avla-didebas<br />
miiCnevs, ramac ver Seiwynara dorianis mSveniereba. robaqiZe ki dorianis<br />
tragedias WeSmariti sinamdvilis uaryofasa <strong>da</strong> xelovnuri sinamdviliT<br />
arsebobaSi xe<strong>da</strong>vs. misi sxeuli lamazi rCebo<strong>da</strong>, magram suli maxinjdebo<strong>da</strong>.<br />
xelovnurma sinamdvilem ver ixsna, uaryofilma realobam Suri iZia. dorianma Tavi<br />
moikla.<br />
p. <strong>da</strong>dvaZe Tavis naazrevad warmouCens mkiTxvels salomesa <strong>da</strong> ioqanaanis<br />
maxasiaTebel Strixebs _ pirvelis xorcielebasa <strong>da</strong> meoris sulierebas. metic,<br />
leqtors brals sdebs _ naTlad ver gvamcno, rom is, rac aqvs salomes, ara aqvs<br />
ioqanaans <strong>da</strong> rac aqvs ioqanaans, ara aqvs salomeso. leqciis programi<strong>da</strong>n Cans, rom<br />
grigol robaqiZe xazs usvams salomes xorciel, xolo ioqanaanis sulier<br />
mSvenierebas. salome sxeulis TvaliT iyurebo<strong>da</strong>, ioqanaani _ sulisa. amis gamo<br />
isini ver SeerTvnen erTmaneTs <strong>da</strong> <strong>da</strong>iRupnen.<br />
<strong>da</strong>dvaZe ki am azrs Tavad miiwers. saerTo<strong>da</strong>c, mis werilSi gr. robaqiZis<br />
Tvalsazrisebi farTod aris gamoyenebuli sakuTari gonierebis sademonstraciod,<br />
avtoris miuTiTeblad. amitom mkiTxvelisaTvis Znelia maTi Sexedulebebis<br />
gancalkeveba. es ioldeba maSin, roca saubaria programaS<strong>iv</strong>e gamoTqmul azrze,<br />
rogorc mox<strong>da</strong> salomesa <strong>da</strong> ioqanaanis <strong>da</strong>xasiaTebis SemTxvevaSi.<br />
grigol robaqiZis leqciam arCil jorjaZes misca biZgi, <strong>da</strong>ewera vrceli<br />
statia navsayudelis Zebnaze. msjelobs sicocxlis azris mniSvnelobisa <strong>da</strong><br />
saidumloebis gagebaze, rasac saukuneebis manZilze cdilobs a<strong>da</strong>miani. ganixilavs<br />
filosofiur <strong>da</strong> <strong>socialur</strong> pesimizms. uxsovari droi<strong>da</strong>n veZebT navsayudels<br />
atmansa <strong>da</strong> nirvanaSi, siCumesa <strong>da</strong> RmerTSi, absolutsa <strong>da</strong> msoflio sulSi...<br />
uaildis moRvaweobac am Zebnis gagrZelebad miaCnia avtors. magram es yovel<strong>iv</strong>e<br />
amaoa. `grigol robaqiZem naTlad <strong>da</strong>gvanaxa Tavis leqciaSi `religia<br />
mSvenierebisa“ amaoeba am Zebnisa <strong>da</strong> xazgasmiT warmogviyena axali gamarjveba<br />
`tragikulisa“ (droeba 1910k:2).<br />
simbolur <strong>da</strong> realur sinamdvileze saubari leqciasa <strong>da</strong> mis<br />
garSemo gamarTuli polemikis dros gr. robaqiZes amiT ar<br />
Seuwyvetia, ganavrco kidec.<br />
Uucnobi avtori “Un d’on” mimoixilavs literaturul saRamos, romelSic<br />
monawileobdnen akaki, kita abaSiZe, axalgazr<strong>da</strong> mwerlebi. Mmisi sityviT, saRamos<br />
centri grigol robaqiZis mWevrmetyveluri leqcia iyo (kolxi<strong>da</strong> 1911b:3), romelic
33<br />
calke weriliT gaacno mkiTxvels. leqciis saTauri avtors ar miuTiTebia,<br />
magram Tema werilis pirvel<strong>iv</strong>e striqoni<strong>da</strong>n Cans: `leqtori xelovnuri<br />
Semoqmedebis bunebis naTelyofas scTilob<strong>da</strong> <strong>da</strong> kerZoT igi Cveni literaturis<br />
Tanamedrove mdgomareobasac exebo<strong>da</strong>“ (kolxi<strong>da</strong> 1911g:4). avtori kmayofilia<br />
leqciis `warmtaci <strong>da</strong> naTlaT gamosaxuli“ formiT, magram ar eTanxmeba<br />
gamoTqmul mosazrebebs.<br />
leqciis Sinaarsi ki aseTi iyo: Cveulebr<strong>iv</strong>i, yoveldRiuri sinamdvile<br />
iCrdileba `xelovnuri sinamdvilis” moelvare sx<strong>iv</strong>Ta laplapSi. es simboluri<br />
sinamdvile ufro namdvilia, vidre yoveldRiuri sinamdvile. leonardo <strong>da</strong> vinCis<br />
jokon<strong>da</strong> maradiulia, ufro `namdvili sinamdvilea“, vidre empiriuli qali<br />
jokon<strong>da</strong>. `xelovnuri sinamdvile“ empiriuls ar uerTdeba <strong>da</strong> ar iTqvifeba, radgan<br />
masze maRla dgas.<br />
xelovnuri sinamdvilis wvdomisa <strong>da</strong> qmnis, CvenTvis <strong>da</strong>mkvidrebis unari<br />
mxolod koleqtiur suls aqvs. werilis avtorisaTvis es gancxadeba moulodneli<br />
aRmoCn<strong>da</strong>. xelovani mu<strong>da</strong>m gansakuTrebuli ind<strong>iv</strong>idia, amdenad, ind<strong>iv</strong>idualuri<br />
suli un<strong>da</strong> iyos Semoqmedebis subieqti. magram leqtorma `Semoqmedi pirovnebis<br />
sulSi koleqtiuri sulis arseboba aRmoaCina <strong>da</strong> xelovani sworeT imdenaT<br />
<strong>da</strong>saxa xelovnuri Semoqmdebis subieqtaT, ramdenaTac igi koleqtiuri sulis<br />
matarebeli aris. amgvarad, aRmoCn<strong>da</strong>, rom xelovnuri sinamdvilis Semoqmedebis<br />
pirovnebis farglebSi koleqtiuri suli moqmedebs, magram moqmedebs ara<br />
abstraktulaT, rogorc ganyenebuli kategoria, aramed konkretulaT rogorc<br />
cocxali arsi“ (kolxi<strong>da</strong> 1911d:4).<br />
xelovans es koleqtiuri suli erovnuli sulis saxiT evlineba, mzad<br />
xvdeba ena <strong>da</strong> eris istoria. am nia<strong>da</strong>gze Slis igi Tavis Semoqmedebas, romelic<br />
`metyvelebaa eris enisa <strong>da</strong> zogadi ganmeorebaa eris istoriisa“ (kolxi<strong>da</strong> 1911e:4).<br />
Tu erma sulieri erTianoba <strong>da</strong>karga, Tuki igi iSleba <strong>da</strong> <strong>da</strong>Rupvis gzaze<br />
mieqaneba, Semoqmedeba yovel faseulobas moklebuli iqneba. aq koleqtiuri<br />
erovnuli suli kvdeba. grigol robaqiZis azriT, qarTveli eri swored <strong>da</strong>Slis<br />
procesSia, amitom literaturac umweo gax<strong>da</strong>. werilis avtori moelo<strong>da</strong>, rom amis<br />
Semdeg leqtori niko baraTaSvilis, ilia WavWavaZisa <strong>da</strong> akaki wereTlis<br />
Semoqmedebis `uaRresobas“ uaryof<strong>da</strong>, magram is sxva gzas gahyva <strong>da</strong> Semoqmedebis<br />
problemis ga<strong>da</strong>WraSi axali momenti _ tanjva Semoitana. igi imdenad Zlieria, rom<br />
namdvili, maRalmxatvruli nawarmoebis Seqmna SeuZlia maSinac ki, roca erovnuli<br />
suli iSleba. leqtoris TqmiT, Cvenma mwerlebmac amiT miaRwies `xelovnur<br />
sinamdviles“. magram es ar exeba Tanamedrove mwerlobas. literaturis saSineli<br />
krizisi gagrZeldeba manam, sanam gamoCndeba xelovani Zlieri tanjviT.
34<br />
Semoqmedebis problemaSi tanjvis Semotana miuRebelia “Un d’on”-isTvis. ra<br />
logikuri kavSiri arsebobs tanjvasa <strong>da</strong> eris suls Soris?<br />
grigol robaqiZesac ar sjero<strong>da</strong>, rom tanjva eris sulis mag<strong>iv</strong>robas gaswevs.<br />
amis SesaZleblobaze kiTxva SeiZleba maSin <strong>da</strong>ibados, roca eris suli mkv<strong>da</strong>ria.<br />
leqciaSi ki saubari iyo eris sulis avadmyofobaze. leqtoris ganmartebiT, roca<br />
eris suli avadmyofia (rogorc, magaliTad, qarTveli eris suli), maSin mis niWier<br />
Svilebs (rogorebic, magaliTad, arian niko baraTaSvili, akaki, ilia), am<br />
avadmyofobis tk<strong>iv</strong>iliT <strong>da</strong>tanjulebs, `SeuZliaT mSobeli eris sulis SesaZlo<br />
(potencialur) saxed gamowveva; <strong>da</strong> xelovnebac, sxvaTa Soris, swored amaSia“<br />
(kolxi<strong>da</strong> 1911v:3).<br />
“Un d’on” gr. robaqiZis leqciis naklad Tvlis misTvis gaugebar debulebas _<br />
Semoqmedebis subieqti koleqtiuri sulia <strong>da</strong> ara ind<strong>iv</strong>idualuri. leqcia ki<br />
mTlianad amaze iyo agebuli. amdenad, Tu vinmes es debuleba ar akmayofilebs,<br />
misTvis leqcia mniSvnelobas kargavs. avtori leqtorisagan am debulebis ufro<br />
vrcel <strong>da</strong> naTel ganmartebas moiTxov<strong>da</strong>.<br />
grigol robaqiZis azri aseTia: `koleqtiur sulSi xelovani (subieqti<br />
Semoqmedebisa) Semoqmedebis wyaros naxulobs. koleqt<strong>iv</strong>oba <strong>da</strong> ind<strong>iv</strong>idualoba me<br />
organulad maqvs aRebuli <strong>da</strong> maTi meqaniuraT ganwevreba, Cemis azriT, yovlad<br />
Seuwynarebelia“ (kolxi<strong>da</strong> 1911z:3). amis Sesaxeb, rogorc aRvniSneT, vrclad<br />
isaubra 1909 wels `droebaSi“ gamoqveynebul werilSi `Semoqmedi <strong>da</strong> garemo“.<br />
ucnobi oponenti “Un d’on” robaqiZis leqciaze saubrisas cdilob<strong>da</strong>, mieRo<br />
pasuxebi kiTxvebze, romlebic <strong>da</strong>rbazSi yofnisas aReZra. `mcire ganmartebam“,<br />
rogorc Cans, savsebiT <strong>da</strong>akmayofila misi cnobismoyvareoba, radgan Semdeg aRar<br />
gamouTqvams gr. robaqiZis Sexedulebebis sawinaaRmdego mosazrebebi. mis werilSi<br />
iyo fiqri, gansja <strong>da</strong> ara _ subieqturi midgoma, gancdebi Tu axireba.<br />
misgan gansxvavebiT, grigol robaqiZis erT-erTi oponenti levan metreveli<br />
leqciebi<strong>da</strong>n <strong>da</strong>rCenil STabeWdilebebs aRwers. Mmisi sityviT, leqtori<br />
auditorias lamazi sityvebiT aTrob<strong>da</strong>, azrians ki arasdros arafers ambob<strong>da</strong>. `bni<br />
robaqiZis leqciaze mxolod STabeWdilebiT SeiZleba laparaki“ (droeba<br />
1909c:3).<br />
Tu asea, ratom e<strong>da</strong>vebo<strong>da</strong> leqtors arCil jorjaZe, raSi ar eTanxmebo<strong>da</strong><br />
dimitri uznaZe?! maTi polemika mxolod STabeWdilebebiT ar ifarglebo<strong>da</strong>,<br />
TvalsazrisTa Sejereba-gaziarebas efuZnebo<strong>da</strong>. Tumca, STabeWdileba, TavisTavad,<br />
subieqturi ganc<strong>da</strong>a <strong>da</strong> amis gamo metrevels veravin See<strong>da</strong>veba.<br />
azris nakleboba ara, magram sityvebis aTamaSeba sxvebmac wamoaZaxes gr.<br />
robaqiZes, _ forma imdenad feradi <strong>da</strong> <strong>da</strong>xvewilia, rom Sinaarsi iCrdilebao. mas
35<br />
ki, ubralod, ar SeeZlo, sityva mouzomavad moesrola, saTqmeli ritmiT ar<br />
gamoewkipa. robaqiZis naweri Tavad avtors hgav<strong>da</strong>, bolomde RilebSekruls <strong>da</strong><br />
nakvTeb<strong>da</strong>Wimuls.<br />
zemoT aRniSnulis gar<strong>da</strong> l. metreveli kidev erT, SeiZleba iTqvas, mZime<br />
braldebas uyenebs grigol robaqiZes. misi mtkicebiT, cnobil leqtors oto<br />
veiningerisTvis mouparavs azrebi ibsenis, aseve, sqesisa <strong>da</strong> siyvarulis Sesaxeb,<br />
plagiatze augia ori leqcia. es <strong>da</strong>ujereblad gveCveneba, Tumca, sxva araferi<br />
gveTqmis Cven, visac mxolod sxvaTa gadmocemiT gveqmneba STabeWdileba grigol<br />
robaqiZis leqciebze. erTi kia, _ Zalian Znelia, plagiatorad warmoidgino kaci,<br />
romelsac literaturis qurums uwodebdnen.<br />
metrevelis braldeba Rirsebis SembRalavi iqnebo<strong>da</strong> amayi robaqiZisTvis, amis<br />
miuxe<strong>da</strong>vad, sapasuxo werilis tonSi aRelvebas ver SeatyobT. mSvi<strong>da</strong>d abejiTebs:<br />
“Cems rusul leqciaSi (`sqesi <strong>da</strong> siyvaruli“) veiningeris winaaRmdeg gamovedi <strong>da</strong><br />
exlac winaaRmdegi var” (droeba 1909Z:3). Tu asea, saocaria, rogor <strong>da</strong>swames mas<br />
plagiatoroba?! yvelaferi gairkveva, Tuki gaviTvaliswinebT, rom veiningeri<br />
garkveulwilad icav<strong>da</strong> platonis tradiciebs, romelTac robaqiZe misdev<strong>da</strong> <strong>da</strong><br />
iTvaliwineb<strong>da</strong>.<br />
rac Seexeba grigol robaqiZis mosazrebas, romelic veiningers<br />
ewinaaRmdegebo<strong>da</strong>, metrevelma, rogorc Cans, pirvelwyaros araswor gadmocemad<br />
CaTvala, wers kidec, Secdomebi iyoo. leqtors aRuniSnavs, rom a<strong>da</strong>miani<br />
warmoadgens ara mTels, aramed _ naxevars an ufro mcire nawils. igi eZebs Tavis<br />
`<strong>da</strong>nakliss“, raTa iqces mTelad. am mTlianobas igi sapirispiro sqesSi poulobs.<br />
metrevelis azriT, es aris <strong>da</strong>maxinjeba veiningeris Sexedulebisa, romlis<br />
Tanaxma<strong>da</strong>c, yovel a<strong>da</strong>mianSi aris mamakacic <strong>da</strong> de<strong>da</strong>kacic, magram igi saqveyno<br />
asparezze calad aris <strong>da</strong>rCenili. imisaTvis, rom Seiqmnas `axali erTeuli”,<br />
“umaRlesi simTavre“, igi un<strong>da</strong> <strong>da</strong>wyvildes. konteqstebi<strong>da</strong>n Cans, rom l. metreveli<br />
`simTavreSi“ gulisxmobs mTlianobas, sisrules, mTels. amdenad, <strong>da</strong>wyvilebis<br />
Semdeg iqmneba mTlianoba _ mTeli mamakaci <strong>da</strong> mTeli de<strong>da</strong>kaci.<br />
rogorc vxe<strong>da</strong>vT, grigol robaqiZes araTu mc<strong>da</strong>rad gadmoucia veiningeris<br />
azri, aramed sul sxva ram uTqvams. aq Cven plagiats ver vxe<strong>da</strong>vT, piriqiT,<br />
ewinaaRmdegeba veiningeris Tvalsazriss. ganmartebaSi gr. robaqiZe, sxvaTa Soris,<br />
wers, rom <strong>da</strong>wyebuli aqvs kritikuli werili veiningeris naazrevis Sesaxeb,<br />
romelSic naTlad gadmoicema misi Sexedulebebi.<br />
leqtorTan SekamaTebiT, vfiqrobT, l. metreveli <strong>da</strong>upirispir<strong>da</strong> sakuTar<br />
sityvebs: `Tavdeba leqcia. yvela scdilobs Tavis azrSi Seadginos mokle<br />
konspeqti naTqvamis <strong>da</strong> gagonilisa, magram, vai, gaocebav... azrebi sadRac mihqrian,<br />
ikargebian... goneba rCeba ese saxtad~ (droeba 1909w:3). Tu azri ukvalod gaqra,
36<br />
verc SeekamaTebi, mis sawinaaRmdegod verafers ityvi, im ubralo mizezis gamo, rom<br />
ar gaxsovs, ra iTqva, l. metrevels ki polemikis survili gauCn<strong>da</strong>.<br />
raki igi mxolod STabeWdilebebis gadmocemis surviliT iwvo<strong>da</strong>, <strong>da</strong>vtovoT<br />
Tavis pirovnul gancdebTan <strong>da</strong> subieqtur xedvasTan...<br />
1901 wels ramdenime Tvis ganmavlobaSi grigol robaqiZe iurievis (tartus)<br />
un<strong>iv</strong>ersitetSi swavlob<strong>da</strong>. <strong>da</strong>axloebiT aTi wlis Semdeg ratomRac kvlav moisurva<br />
swavlis gagrZeleba imave un<strong>iv</strong>ersitetSi imave fakultetze. amjerad rva semestri<br />
<strong>da</strong>xura, magram swavla mainc ar <strong>da</strong>usrulebia.<br />
1911 wels `kolxi<strong>da</strong>~ SeniSnavs: `gr. robaqiZe Camosula TbilisSi <strong>da</strong> mokle<br />
xanSi leqcias waikiTxavs nicSes filosofiis Taobaze~ (kolxi<strong>da</strong> 1911T:3).<br />
germaneli filosofosi a<strong>da</strong>mianis namdvili `me~-Ti aris <strong>da</strong>interesebuli,<br />
genialuri intuiciiT swvdeba mas. robaqiZec, Tavis mxr<strong>iv</strong>, iyenebs raciosac <strong>da</strong><br />
emociasac, raTa Caswvdes nicSes filosofias, mis bunebas. leqtori ara mxolod<br />
amjerad cdilob<strong>da</strong> avtoris `me~-s gadmocemas. misi leqciebi yovelTvis iyo `ama<br />
Tu im mwerlis an kidev filosofosis sulis gadmocema, ramdena<strong>da</strong>c is maTs<br />
nawarmoebebSi gamoixateba~ (Temi 1911b:3).<br />
`TemSi~ <strong>da</strong>ibeW<strong>da</strong> 18 maisis leqciis programa.<br />
Sopenhaueris ganc<strong>da</strong>, Zvel indoelTa mistika. `a<strong>da</strong>mianis `me~ misgan<br />
gamosvlaSi isaxeba~ aqe<strong>da</strong>n _ gandegiloba <strong>da</strong> saidumlo Wvreta nirvanaSi _ es<br />
debuleba nicSem ufro aSkarad ellinTa sulier kulturaSi gamosaxa dionisos<br />
saxiT... dionisiuri diTirambi ellinTa tragediaSi swored musikaluri<br />
wrega<strong>da</strong>sulobaa: TviTon dioniso xom wrega<strong>da</strong>sulia yovelTvis... a<strong>da</strong>mianis<br />
namdvili `me~ yofis mimalul kunWulSi arsebobs <strong>da</strong> Tavs iCens xolme musikiT<br />
mTvralobaSi: igi TiTqos ubrundeba a<strong>da</strong>mianis yoveldRiur arsebas~ (Temi 1911g:2).<br />
grigol robaqiZe iziarebs maradis mobrunebis ideas, Tumca, gava cota xani<br />
<strong>da</strong> <strong>da</strong>wers patara novelasMM`Maia”, legen<strong>da</strong>ze agebuls. miTi xom ganuyofeli iyo<br />
misgan.<br />
Tu mdinaris Zils <strong>da</strong>u<strong>da</strong>rajdebi, Tan yovel<strong>iv</strong>es <strong>da</strong>Tmob, mdinarisa <strong>da</strong><br />
mTvaris naSob saucxoo asuls ixilav. mewisqvilis SviliSvili miaRwevs<br />
sasurvels <strong>da</strong> wylis qali Seuyvardeba. `oqros Tma nakadulad gadmoSvebula mis<br />
uxvs mkerdze <strong>da</strong> lurji talRa macdur Tvalebad gaxsnila mis turfa saxeSi~<br />
(Temi 1913a:3). erT paemanze aRTqmuls <strong>da</strong>arRvevs vaJi _ nagrZnobi mSvenierebis<br />
xilva moundeba <strong>da</strong> qvad iqceva. wyali ealerseba misken <strong>da</strong>xril lods <strong>da</strong> lokviT<br />
adnobs. `nuRa Sexe<strong>da</strong>v mas, mogzauro: Tu vinme giyvars, trfials Seginelebs c<strong>iv</strong>i<br />
nakaduliT~ (Temi 1913b:3).<br />
maia feriscvalebas, iluzias, moCvenebas aRniSnavs miTologiaSi.
37<br />
magram es ori wlis Semdeg <strong>da</strong>iwera. jer ki maradis mobrunebaze kiTxulobs<br />
leqcias.<br />
`azri am mobrunebisa imaSi mdgomareobs, rom gar<strong>da</strong>qmnas idealurad namdvil<br />
`mem~ a<strong>da</strong>mianis yoveldRiuri arseba~ (Temi 1911d:2).<br />
meore idea _ siyvaruli Soreulisadmi: `a<strong>da</strong>mians un<strong>da</strong> uyvardes Soreuli anu<br />
misi namdvili `me~ (Temi 1911e:2).<br />
yoveldRiuroba aferxebs `mes~ ganxorcielebas. amdenad, un<strong>da</strong> <strong>da</strong>iTrgunos. aq<br />
meore idea ga<strong>da</strong>dis mesameSi: `es aris neba Zalisadmi <strong>da</strong> ulmobeloba yovelis<br />
yoveldRiurobis mimarT~ (Temi 1911v:2).<br />
amas `zesTaa<strong>da</strong>mianis idea~ agvirgvinebs.<br />
mSvenieri wrega<strong>da</strong>suloba (musikaluri Troba, `mes~ <strong>da</strong>kargva, Tav<strong>da</strong>viwyeba,<br />
msofliosTan Seziareba) _ dioniso.<br />
saucxoo Wvreta “mzis TvaliT~ _ apolo.<br />
maTi Tanxvedra _ axali a<strong>da</strong>miani <strong>da</strong> nicSes SeSla: `aq dionisiuri vneba-aSla<br />
sxeuldeba apolos WvretiT, _ <strong>da</strong> ibadeba axali a<strong>da</strong>miani, axali `me~, anu<br />
zesTaadmiani. es Sexvedra dionisosa <strong>da</strong> apolosi ise Zlieri iyo nicSes ganc<strong>da</strong>Si,<br />
rom ukanasknelma ver <strong>da</strong>itia es matyvevebeli sinaTle <strong>da</strong> SeiSala~ (Temi 1911z:2).<br />
es striqonebi xelmouwerlad <strong>da</strong>ibeW<strong>da</strong>, magram <strong>da</strong>sawyisSi miTiTebulia, rom<br />
leqciis `zogadi mimdinareoba~ leqtoris gadmocemulia. grigol robaqiZis ena<br />
aSkarad ikiTxeba <strong>da</strong> igrZnoba, programa visi <strong>da</strong>werili un<strong>da</strong> iyos.<br />
ar <strong>da</strong>gvaviwydes, is-isaa <strong>da</strong>iwyo me-20 saukunis aTiani wlebi <strong>da</strong> rusuli ena<br />
metad moduria. bevrs `qarTuli ar exerxeba~ <strong>da</strong> rusuliT iwonebs Tavs.<br />
Tav<strong>da</strong>pirvelad robaqiZec kiTxulob<strong>da</strong> leqciebs rusulad. mis gamosvlebs<br />
rusul enaze, Tanve weras, eWvis TvaliT uyurebdnen <strong>da</strong> akritikebdnen. sapasuxod<br />
igi wer<strong>da</strong>: `robaqiZe qarTveli poetia <strong>da</strong> moazre. gamodis xan<strong>da</strong>xan paralelurad<br />
rusul enaze: weriT Tu TqmiT. esec imdenad, ramdena<strong>da</strong>c saWiroa es misi<br />
qarTuli xazisaTvis... varSavaSi ganze gadgoma SesaZloa, saqarTveloSi _ ara: miT<br />
ufro tfilisSi, saca ucxo elementebi mravalia. saWiroa am ucxo elementebs<br />
Tavi <strong>da</strong>anaxvo, rom ara xar `provinciali~. amas mniSvneloba aqvs. me Tu xan<strong>da</strong>xan<br />
`rusulad~ gamovd<strong>iv</strong>ar, mxolod am azriT. me SemiZlia, aTjer “rusulad”<br />
gamovide, magram Tanve asjer `qarTulad~ gamoval~ (baqraZe 1999b:149).<br />
rac Seexeba mis qarTuls, ga<strong>da</strong>uWarbeblad SegviZlia vTqvaT, rom<br />
yvela aRtacebuli iyo. umdidresi leqsika, ukiduresad <strong>da</strong>xvewili formebi,<br />
ritmi... ukvir<strong>da</strong>T kidec, _ sad iswavlao ase tkbilqarTuli?!<br />
nicSeze wakiTxuli leqciis mosmenis Semdeg emociebiT aRsavse akaki wer<strong>da</strong>:<br />
`vambob gixarodens... amisrul<strong>da</strong> wadili. vnaxe is Cemis TvaliT, rac mTeli Cemi<br />
sicocxlis ganmavlobaSi menatrebo<strong>da</strong>: qarTveli intelegenti, TavisTavad moazre
38<br />
<strong>da</strong> ara saucxovo gramofoni!! cxa<strong>da</strong>d ixedebo<strong>da</strong>, rom yoveli misi sityva mis<strong>iv</strong>e<br />
sakuTari iyo, grZnoba-gonebaSi qarTulad gamobrZmedili~ (Temi 1911T:2).<br />
akakisTvis axalgazr<strong>da</strong> qarTveli inteligenti, moazrovne, siaxleebis<br />
Semomtani leqtori imedia, pirveli mercxalia. `meSvide camde afrenili<br />
vambob sixaruliT: kurTxeul iyos momavali!~ (Temi 1911i:2).<br />
oc weliwadSi grigol robaqiZes sazRvargareT wasvla <strong>da</strong> sicocxlis<br />
bolomde emigrantoba ergeba wilad, saqarTveloSi mis saxels tabu <strong>da</strong>edeba...<br />
leqcia ki germanel filosofosze `marTla mSvenieri iyo: originaluri,<br />
<strong>da</strong>mTavrebuli formisa <strong>da</strong> Sinaarsis mxr<strong>iv</strong>, kargad wakiTxuli~ (Temi 1911k:2). amis<br />
miuxe<strong>da</strong>vad, qarTveli elitaruli sazogadoeba, romelic cirkSi, baRebsa Tu sxva<br />
adgilebSi siamovnebiT atarebs dros, ukve aRar swyalobs savse auditoriebiT<br />
ganeb<strong>iv</strong>rebul robaqiZes.<br />
ra mox<strong>da</strong>? amdeni Tbili gamoxmaureba rom ara, iqneb gvefiqra, TiTqos<br />
literatorma ver SeZlo leqciis saTanadod momzadeba. swored rom piriqiT. kidev<br />
ufro metad <strong>da</strong>uxvewavs formac <strong>da</strong> Sinaarsic, sidinje <strong>da</strong> simtkice Seumatebia,<br />
rogorc wers gazeTi `kolxi<strong>da</strong>~ (kolxi<strong>da</strong> 1911i:2).<br />
inteligenciis <strong>da</strong>uinteresobis mizezs zustad xsnis `man-wili~-s fsevdonims<br />
amofarebuli avtori terminiT `modis giliotina~. magram aqamde mosasvlelad<br />
robaqiZem Sori gza gamoiara.<br />
quTaisis sasuliero saswavlebeli, sasuliero seminaria, 1901 wlis ramdenime<br />
Tve tartus un<strong>iv</strong>ersitetSi, sai<strong>da</strong>nac, rostom lominaSvilis (grigol robaqiZis<br />
disSvilis) sityviT, garicxes swavlis fulis ga<strong>da</strong>uxdelobis gamo. Tumca, akaki<br />
baqraZis cnobiT, un<strong>iv</strong>ersitetis sabuTebiT, sa<strong>da</strong>c igi moxseniebulia uaRresad<br />
mowesrigebul <strong>da</strong> bejiT studentad, es ar <strong>da</strong>sturdeba (baqraZe 1999g:30).<br />
1902 wli<strong>da</strong>n gr. robaqiZe swavlas agrZelebs laipcigis un<strong>iv</strong>ersitetis<br />
filosofiur fakultetze. misi <strong>da</strong>srulebis Semdeg ori wlis ganmavlobaSi<br />
sxva<strong>da</strong>sxva un<strong>iv</strong>ersitetSi ismens leqciebs misTvis saintereso sagnebSi.<br />
1908 wels brundeba saqarTveloSi, sa<strong>da</strong>c sul cota xanSi `Cvens niWier<br />
leqtors~ mxsnel angelozad naTlaven. oc<strong>da</strong>rva wlis `cnobili leqtori~ RerZad<br />
iqca, romlis irgvl<strong>iv</strong> trialebs presa.<br />
sami weli arc ki gasula <strong>da</strong> mis Zveleburad mSvenier leqciebs inteligencia<br />
zurgs aqcevs.<br />
guSin _ Робакидзе-Бог.<br />
dRes _ Робакидзе вышел из моды (Temi 1911l:3).<br />
kidec es aris modis giliotina, romelzec umisamarTod moxetiale<br />
intelegenciam aiyvana literatori, oratori, sazogado moRvawe. `es
39<br />
<strong>da</strong>maxasiaTebeli Tvisebaa sazogadoebisa, romelic gansazRvrul kriteriums<br />
moklebulia <strong>da</strong> yovel qaris <strong>da</strong>bervaze mzaT aris mimarTuleba <strong>da</strong> simpatiebi<br />
gamoicvalos~ (Temi 1911m:3).<br />
citata motanilia uaRresad saintereso <strong>da</strong> saWirboroto statii<strong>da</strong>n,<br />
romelsac xels awers `man-wili~. cnobili ar aris, vin iyo am fsevdonims<br />
amofarebuli. akaki baqraZe varaudob<strong>da</strong>, rom inicialebs miRma mixeil wereTeli<br />
idga.<br />
`man-wili~ aanalizebs grigol robaqiZis leqciebs laipcigSi wakiTxuli<strong>da</strong>n<br />
<strong>da</strong>wyebuli `fridrix nicSes~ CaTvliT.<br />
literatoris erudicia <strong>da</strong> oratoruli niWi, leqciebis logikuroba <strong>da</strong><br />
mTlianoba yovelTvis did STabeWdilebas axden<strong>da</strong> msmenelze. amitomac<br />
yovelTvis savse yofila auditoriebi. magram `man-wili~ ar iwonebs robaqiZis<br />
mudm<strong>iv</strong> mcdelobas, Cawvdes avtoris suls. ki, batono, fsiqologiuri mxriT<br />
sainteresoa, `Tu ramdenad wv<strong>da</strong> `me~ `me~-s, Tu ramdenad mTliania,<br />
sruli <strong>da</strong> marTali gadmocema ama Tu im mwerlisa. am mxriT<br />
gamorCeuli leqciebi grigol robaqiZisa marTla did-mniSvnelovani arian<br />
rogorc SinaarsiT, ise formiTac~ (Temi 1911n:3). magram, avtoris azriT, `gancdis<br />
leqciebi~ obieqturi ver iqneba.<br />
im dros, roca ruseTi ganmaTavisuflebeli moZraobis ideebiT iyo<br />
gatacebuli, robaqiZe marqsizms gmob<strong>da</strong>. cxovrebis mier wamoyenebul kiTxvebze<br />
mu<strong>da</strong>m mtkice pasuxebs iZleo<strong>da</strong>.<br />
Semdeg iyo parizi, rusi inteligentebi <strong>da</strong> filosofiuri idealizmi.<br />
saqarTveloSi Camosuls mistikuri idealizmi ar gamoadga. leqciebma<br />
impresionistuli xasiaTi miiRo (`man-wili~ impresionizms ar iwonebs _<br />
cvalebadobas aCvevs xalxso). kritikul garCevas moklebul leqciebSi<br />
sazogadoebrioba ar SeigrZnoba. uamisod, avtoris azriT, grigol robaqiZis<br />
moRvaweoba naxevrdeba. leqciis saukeTeso variantad `man-wili~ Zvelisa <strong>da</strong> axlis<br />
sinTezs miiCnevs: erTi mxr<strong>iv</strong>, sifxizle, sazogadoebr<strong>iv</strong>oba, cxovrebasTan meti<br />
kavSiri, meore mxr<strong>iv</strong>, Sinaarsianoba, forma, sidinje.<br />
`Temis~ re<strong>da</strong>qcia yvelaferSi ar eTanxmebo<strong>da</strong> avtors, magram misi vrceli<br />
statia mainc <strong>da</strong>beW<strong>da</strong>, rogorc maxvili gonebisa <strong>da</strong> mzeris mier ganxiluli <strong>da</strong><br />
emociebze naklebad <strong>da</strong>yrdnobili (Temi 1911o:3).<br />
`fridrix nicSe~ Tbiliselebis Semdeg quTaiselebma moismines. gazeTi<br />
`kolxi<strong>da</strong>~ rubrikiT `axali ambebi~ mkiTxvelebs amcnobs, rodis waikiTxavs<br />
leqcias `Cveni niWieri leqtori~. orators kargi STabeWdileba mouxdenia<br />
mravalricxovan auditoriaze. gansakuTrebiT moswonebiaT leqciis meore nawili,
40<br />
romelic xalxisTvis `ufro mart<strong>iv</strong>i <strong>da</strong> advili gasagebic~ yofila (kolxi<strong>da</strong><br />
1911k:2).<br />
`kolxi<strong>da</strong><strong>da</strong>n~ irkveva, rom robaqiZes sxva<strong>da</strong>sxva <strong>da</strong>ba-qalaqSi waukiTxavs<br />
leqciebi. gazeTi informacias jer kidev maSin awvdis mkiTxvels, roca am<br />
ganzraxvas igebs: `gr. robaqiZe am zafxuls fiqrobs popularuli leqciebis<br />
kiTxva moawyos Cvens <strong>da</strong>ba-qalaqebSi~ (kolxi<strong>da</strong> 1911l:2).<br />
ori kviris Semdeg, 26 <strong>iv</strong>niss, `axali ambavis~ svetSi qveyndeba informaciuli<br />
SeniSvna: `pirveli leqcia cnobilma leqtorma grigol robaqiZem kidec waikiTxa<br />
<strong>da</strong>ba xonSi. leqcias didZali sazogadoeba <strong>da</strong>eswro, leqciam saucxovo<br />
STabeWdileba moaxdina <strong>da</strong>mswre sazogadoebaze~ (kolxi<strong>da</strong> 1911m:2). leqciis Tema<br />
aRniSnuli ar aris.<br />
manamde ki, 10 <strong>iv</strong>niss, quTaisis TeatrSi gr. robaqiZes qarTulad waukiTxavs<br />
leqcia `xelovneba <strong>da</strong> sinamdvile~, romelic TbilisSi rusulad moismines.<br />
`kolxi<strong>da</strong>Si~ oriode sityviT aris gadmocemuli leqciis gegma (kolxi<strong>da</strong> 1911n:2).<br />
leqcias operatiulad gamoexmaura S. n. _ robaqiZis yvelaze susti oponenti,<br />
romelic, ase vTqvaT, RvarWnilebiT cdilobs fons gasvlas. misi werili<strong>da</strong>n azris<br />
gamotana imdenad Znelia, rom Tavs SevikavebT Cveneuli interpretaciisagan,<br />
perifrazebisagan <strong>da</strong> ramdenime amonarids mogawvdiT.<br />
arc Tu ise mokle `mokle SeniSvna~ or `<strong>da</strong>uZlevel umweobaze~ saubriT<br />
iwyeba, romelTa Sorisac, avtoris azriT, trialebs a<strong>da</strong>mianis Semecnebis<br />
ganviTareba. `SeuerTebloba <strong>da</strong>qsaqsulisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>uqsaqsveloba SeerTebulisa; es<br />
ig<strong>iv</strong>e sintezi <strong>da</strong> analizia, ontologiis sferoSi ga<strong>da</strong>tanili. gancalkeveba<br />
idealurisa realurisagan, samaradisos warmavalisagan amave mdgomareobas<br />
gamoxatavs~ (kolxi<strong>da</strong> 1912d:2). es `mecnieruli~ mosazreba <strong>da</strong>qsaqsulis<br />
SeuerTeblobisa <strong>da</strong> SeerTebulis <strong>da</strong>uqsaqsvelobis Sesaxeb, CvenTvis metismetad<br />
`Rrmaa~, Tanac ver vxvdebiT, ra kavSiri aqvs am yovel<strong>iv</strong>es robaqiZesTan. avtori ki<br />
akademiuri eniT ganagrZobs: a<strong>da</strong>mianis SemecnebiTma niWma SeZlo ontologiuri<br />
mTlianobis garRveva, magram `TviTonve veRar <strong>da</strong>sZlia Tavis mierve amoZravebul<br />
Zalebs. sinamdvile, realoba Sua gapobili <strong>da</strong>rCa~ (kolxi<strong>da</strong> 1912e:2).<br />
Semdegi abzaci<strong>da</strong>n is mainc irkveva, rom orgvari sinamdvile arsebobs:<br />
`pirveli _ drouli <strong>da</strong> vrceuli, rac xdeba aq <strong>da</strong> meore _ idealuri, romlis<br />
uwinaresi ganmartebac aucileblaT uaryofiTi, TviT droulobisa <strong>da</strong> vrceulobis<br />
uarisyofaa~ (kolxi<strong>da</strong> 1912v:2).<br />
aq, albaT, maradisobazea saubari. Tavisi naTqvamis <strong>da</strong>samtkiceblad avtors<br />
piTagoras Teorema mohyavs. `piTagores Teorema aq <strong>da</strong> dRes Cven mier<br />
<strong>da</strong>mtkicebuli Sav <strong>da</strong>faze TeTri melniT aris gamoxatuli. wavSliT <strong>da</strong>werils,
41<br />
movspobT droulsa <strong>da</strong> vrceul pirobebs, magram piTagores Teorema amiT ar<br />
moispoba~ (kolxi<strong>da</strong> 1912z:2).<br />
TviTonve ukvirs: aq xelovneba ra SuaSia, es maTematikaao! robaqiZem xazi<br />
gausva am gaocebul wamoZaxils _ `aq xelovneba ra SvaSia?!~ (kolxi<strong>da</strong> 1912T:2). `S.<br />
n.~-s `SuaSia~ ewera <strong>da</strong> ara `SvaSia~. Tu es koreqturuli Secdoma ar aris, maSin<br />
niuansSi gamoxatuli maxvili ironiaa.<br />
ucnob polemists piTagoras Teoremis maradiuloba Turme aseTi<br />
<strong>da</strong>skvnisTvis sWirdebo<strong>da</strong>: `aSkaraa _ xelovneba kidec rom qmnides idealurs, igi<br />
marto ara qmnis mas~ (kolxi<strong>da</strong> 1912i: 2).<br />
ise Cans, TiTqos grigol robaqiZes xelovnebisTvis Tayvansacemad a<strong>da</strong>mianis<br />
moRvaweobis yvela sxva sfero <strong>da</strong>eCoqebinos, es, cota ar iyos, moulodnelia<br />
misgan. amasTan, leqciis Tema xelovneba <strong>da</strong> sinamdvile iyo <strong>da</strong> ara _ maTematika <strong>da</strong><br />
sinamdvile. robaqiZem pasuxad <strong>da</strong>wera: `maradisoba, maTematikiT gamosaxuli <strong>da</strong><br />
maradisoba, xelovnebiT gamoxatuli, _ sxva<strong>da</strong>sxva saxis arian. Teorema mu<strong>da</strong>m<br />
ganyenebaa <strong>da</strong> ganyenebulaT <strong>da</strong>rCeba, mxatvruli saxe ki yovelTvis cocxalia <strong>da</strong><br />
ind<strong>iv</strong>idualobaT iSleba~ (kolxi<strong>da</strong> 1912k:2-3). detaluri axsna Tavad leqcia<br />
iqnebo<strong>da</strong>, amdenad, pasuxi mokle iyo.<br />
vrceli `mokle SeniSvna~ sayuradRebos verafers gveubneba gr. robaqiZis<br />
leqciis avkargze. amitomac, vfiqrobT, <strong>da</strong>wvrilebiT mimoxilva ar Rirs.<br />
amasTan, werilis ena, filosofiur cnebaTa xoraze rom araferi vTqvaT, ise<br />
<strong>da</strong>xlarTuli <strong>da</strong> Seusabamoa, rom robaqiZesac gauWir<strong>da</strong> gageba. `avtors an sityva<br />
ar emorCileba sazogadoT, an<strong>da</strong> qarTuli eniT pirvelad cTilobs ganyenebuli<br />
azris gamoTqmas: mis werilSi azri sityvas ebrZvis <strong>da</strong> Sesafer gasavals ver<br />
naxulobs~ (kolxi<strong>da</strong> 1912l:3).<br />
avtori ki Rrmad aris <strong>da</strong>rwmunebuli Tavisi `mokle SeniSvnis~ did<br />
mniSvnelobaSi. Ggrigol robaqiZes siRrme <strong>da</strong>uwuna, Tavisi naazrevi ki erTaderT<br />
swor gzad, WeSmaritebad miaCnia. Cemi <strong>da</strong>skvna, rogorc yvela xe<strong>da</strong>vs, srulad<br />
ewinaaRmdegeba misaso, _ ambobs avtori. ver vxvdebiT, yvelaSi vis gulisxmobs.<br />
saerTod, polemikur werilSi jer mokled gadmoscemen im debulebebs, romlebsac<br />
ar eTanxmebian, Semdeg ki upirispireben TavianT argumentebs. S. n.-s ar gadmoucia<br />
gr. robaqiZis Tvalsazrisi. amdenad, ara Tu yvelas, aramed mxolod mas,<br />
vinc leqcia moismina, SeeZlo ganesazRvra, ramdenad `arasiRrmiseuli~ iyo gr.<br />
robaqiZis azrebi <strong>da</strong> ramdenad ewinaaRmdegeba mas polemikuri werilis avtoris<br />
<strong>da</strong>skvnebi.<br />
am leqcias kidev erTi ucnobi avtori (X) gamoexmaura, oRond man win<br />
grigol robaqiZis mosazrebebi wamoswia <strong>da</strong> komentari bolosTvis Semoinaxa:<br />
`pirvel nawilSi avtori ver idga im simaRleze, romelic Cveulebr<strong>iv</strong>i aris xolme
42<br />
misTvis, xolo meore nawilSi man SeZlo Tavis Tavis povna <strong>da</strong> keTilSobiluri<br />
aRtacebiT gadmogvca Tavis saintereso azrTa mimdinareoba~ (kolxi<strong>da</strong> 1912m:3). aq<br />
axali araferia, adre sxvebis mier naTqvamis gameorebaa. mTlianobaSi ki ucnobi<br />
avtoris `Semoqmedeba <strong>da</strong> sinamdvile~ leqciis Sinaarsis gadmocema iyo.<br />
qvesaTaurad asec ewera: `gr. robaqiZis leqcia~.<br />
a<strong>da</strong>mianis Semoqmedebis nayofi sinamdvilea, magram ara Cveulebr<strong>iv</strong>i,<br />
`ze<strong>da</strong>piruli~. xelovneba arsebulis gameoreba ar aris. xelovnebisa <strong>da</strong><br />
sinamdvilis kavSiri `xelovnuri Semoqmedebis filosofiis~ ZiriTadi problemaa.<br />
gr. robaqiZis leqciis pirveli (Teoriuli) nawilic mis garSemo trialeb<strong>da</strong>.<br />
amboben, rom xelovneba masalas cxovrebi<strong>da</strong>n iRebs, magram misi `konkretuli<br />
gansaxiereba~ xelovanis idumali SemoqmedebiTi niWis nayofia. Ggr. robaqiZes es<br />
yalb, usafuZvlo Teoriad miaCnia. Mmisi azriT, masalas ver akref, Tuki Tavi<strong>da</strong>nve<br />
ar ici, risTvis gsurs igi. `xelovani imTaviTve Tan atarebs ideas <strong>da</strong> iswrafvis<br />
mis gamoTqmas ama Tu im saSualebiT <strong>da</strong> sworeT es idea aris, rom sarCulaT udevs<br />
yovels xelovnurs aRtacebas. amgvaraT, xelovneba gaobiekteba, gan<strong>iv</strong>Teba,<br />
gansaxiereba aris xelovanis Sinagani arsisa <strong>da</strong> amitom igi bevraT ufro namdvili<br />
aris, vidre Cveulebr<strong>iv</strong>i ze<strong>da</strong>piruli sinamdvile~ (kolxi<strong>da</strong> 1912n:2).<br />
leqciis meore nawilSi gr. robaqiZem imsjela imaze, SesaZlebelia Tu ara<br />
elinisturi xelovnebis ganaxleba <strong>da</strong> ramdenad warmatebuli aRmoCn<strong>da</strong> sofokles<br />
`oidipos mefis~ reinhardtiseuli <strong>da</strong>dgma. elinTa gaxsenebisas igi, ra Tqma un<strong>da</strong>,<br />
gverds ver auvli<strong>da</strong> sayvarel Temas _ dionisosa <strong>da</strong> apolonis kults <strong>da</strong> misgan<br />
warmoSobil tragedias.<br />
warmoidgineT, rom xarT erTgvar Tav<strong>da</strong>viwyebaSi <strong>da</strong> mTeli Tqveni sulieri<br />
arseba “aRviraxsnili SeuCereblobiT” miiltvis win. es dionises kultis<br />
safuZvelia. magram aseTi mdgomareoba a<strong>da</strong>mianis Cveulebr<strong>iv</strong>i Tviseba ar aris,<br />
goneba yovelTvis kritikulad uyurebs Sinagan ltolvas, yovel moqmedebas. aq<br />
ukve apolonis saSualebiT mTavrdeba dionisos kulti. wuTiT warmovidginoT, rom<br />
RvTaebam goneba warstaca a<strong>da</strong>mians. igi dionisur mdgomareobaSi aRmoCndeba. xolo<br />
Tu a<strong>da</strong>miani Tavis nabijebs gonebis Tvals adevnebs <strong>da</strong> nagrZnobs imdenad<br />
gamoxatavs, ramdena<strong>da</strong>c amas goneba ukarnaxebs, mdgomareoba apoloniseulia.<br />
ganc<strong>da</strong> _ dioniso.<br />
gancdilisTvis Tvalyuris devneba _ apoloni.<br />
`<strong>da</strong>upir<strong>da</strong>pireT es ori mxare erTi mTliani mdgomareobisa erTi-meores <strong>da</strong><br />
Tqvens win warmoiSveba Teatri Tavisi ori elementiT: msaxiobi <strong>da</strong> mayurebeli~<br />
(kolxi<strong>da</strong> 1912o:3). Tu msaxiobTa ganc<strong>da</strong>ze mayureblebis gamoxmaurebasac<br />
warmovidgenT, berZenTa qoro <strong>da</strong>gvidgeba Tvalwin. `aseTi iyo berZenTa Teatri
43<br />
<strong>da</strong> berZenTa tragedia. xolo igi, rogorc xelovneba, Sedegi iyo maTi Sinagani<br />
arsis gansakuTrebuli Tvisebisa, maTi sulisa~ (kolxi<strong>da</strong> 1912p:3).<br />
reinhardti <strong>da</strong>marcx<strong>da</strong>. berZenTa tragediis ganaxleba ver SeZlo. berZenTa <strong>da</strong><br />
TanamedroveTa suli sxva<strong>da</strong>sxvagvaria. oresti <strong>da</strong> hamleti _ es elinTa <strong>da</strong><br />
TanamedroveTa sulia. pirveli mTliania, meore ki _ gapobili, gaorebuli.<br />
ase mokled, ZiriTad StrixebSi gadmosca ucnobma avtorma leqciis Sinaarsi.<br />
rogorc vxe<strong>da</strong>vT, aq aris siaxle _ grigol robaqiZe upirispirdeba gavrcelebul<br />
Sexedulebebs xelovnebisa <strong>da</strong> sinamdvilis kavSirze. misi paralelebic sakiTxs<br />
yovelTvis gansxvavebuli kuTxiT aCvenebs. qarTul sazogadoebas igi axali<br />
ideebis gamavrceleblad moevlina. Tanac, rogorc adre aRvniSneT, igi ar<br />
ifarglebo<strong>da</strong> mxolod TbilisiTa <strong>da</strong> quTaisiT.<br />
1910 weli. gr. robaqiZe moxisSi miuwveviaT leqciis wasakiTxavad Temaze:<br />
`platoni<strong>da</strong>n leibnicamde <strong>da</strong> leibnici<strong>da</strong>n soloviovamde~ (droeba 1910l:4).<br />
1912 wlis 16 <strong>iv</strong>nisi. grigol robaqiZe WiaTuraSi kiTxulobs leqciebs<br />
rusTavelsa <strong>da</strong> vaJa-fSavelaze (kolxi<strong>da</strong> 1912J:2-3).<br />
26 <strong>iv</strong>nisi. gazeT `kolxi<strong>da</strong>s~ cnobiT, grigol robaqiZes leqciebi zedized<br />
sam dRes un<strong>da</strong> waekiTxa jer senakSi, Semdeg _ abaSaSi, bolos ki _ samtrediaSi<br />
(kolxi<strong>da</strong> 1912r:3).<br />
9 <strong>iv</strong>lisi. `gr. robaqiZis leqcias saCxereSi blomaT <strong>da</strong>swrebia xalxi~<br />
(kolxi<strong>da</strong> 1912s:2).<br />
11 seqtemberi. `grigol robaqiZe am mokle xanSi baTomsa <strong>da</strong> soxumSi<br />
waikiTxavs leqciebs~ (kolxi<strong>da</strong> 1912t:2).<br />
12 seqtemberi. `gr. robaqiZis leqcias q. gorSi mravali xalxi <strong>da</strong>swrebia;<br />
lektors aRtacebiT Segebebia sazogadoeba <strong>da</strong> leqciasac kargi STabeWdileba<br />
mouxdenia~ (kolxi<strong>da</strong> 1912u:2).<br />
21 seqtemberi. `soxumSi gr. robaqiZis leqcias xalxi blomaT <strong>da</strong>swrebia.<br />
leqcia moswonebiaT <strong>da</strong> aRtacebiT migebebian lektors~ (kolxi<strong>da</strong> 1912f:2).<br />
WiaTuraSi rusTavelze wakiTxul leqciaSi grigol robaqiZes aRuniSnavs,<br />
rom literaturul kritikas jerac Rirseulad ar Seufasebia `vefxistyaosnis~<br />
auracxeli saunje. radgan leqciisTvis gankuTvnil gansazRvrul droSi<br />
`SeuZlebelia im auarebel margalitTa ganxilva, romelic ase uxvad <strong>da</strong>uTesia aq<br />
didebul SoTas Tavis madliani xeliT~ (kolxi<strong>da</strong> 1912q:2), amitom mxolod erT<br />
`uCinar obol margalitze~ _ silamazis, mSvenierebis grZnobisa <strong>da</strong> siyvarulis<br />
elinur Segnebaze _ SeuCerebia yuradReba. misi azriT, Zvel berZenTa Tayvaniscema<br />
silamazisadmi ixateba mereJovskis `iuliane gandegilis~ im adgilSi, sa<strong>da</strong>c<br />
aRwerilia iulianes mier afrodites qan<strong>da</strong>kebis naxva. es nawyveti, robaqiZis mier<br />
naTargmni, <strong>da</strong>ibeW<strong>da</strong> wina wels `kolxi<strong>da</strong>Si~.
44<br />
`iulianem aRapyro mkrTalni Tvalni, mieyrdno kedels, Caikla sunTqva <strong>da</strong><br />
ganaba suli. es iyo igi. Tavxdil cisqveS taZris Sua guls idga axlad Svebuli<br />
qafisgan, c<strong>iv</strong>i, TeTri afrodita _ anadiomena mTeli Tavisi urcxvi sititvliTa.<br />
RmerTqali TiTqo RimiliT gascqero<strong>da</strong> casa <strong>da</strong> zRvas, ukvir<strong>da</strong> maTi Sveneba <strong>da</strong><br />
jerc ar ico<strong>da</strong>, rom igi misi sakuTari Svenebaa, casa <strong>da</strong> zRvaSi, viT marad<br />
sarkeTa Soris aRsaxuli. sacmelis Sexeba ar uracyof<strong>da</strong> mas. aseTi idga igi,<br />
sruliad umanko <strong>da</strong> mTlad titveli, rogorc es muq-lurji ca, mis Tavs zemo<br />
ga<strong>da</strong>Slili~ (kolxi<strong>da</strong> 1911o:3).<br />
dro gaCer<strong>da</strong>...<br />
yrma moxibluli <strong>da</strong> mowyurebuli uyureb<strong>da</strong> qalRmerTs.<br />
muxli moiyara afrodites winaSe. gulze xeleb<strong>da</strong>krefili, maRla Tavaweuli,<br />
sulSi myudroeba Casvenebuli idga muxlebze. `<strong>da</strong> moeria mas ruli, magram<br />
ZilSiac grZnob<strong>da</strong> igi qalis siaxloves: igi Camodio<strong>da</strong> masTan axalo <strong>da</strong> axlo.<br />
wvrilni, TeTrni xelni mas yels exveodnen. yrma miecemo<strong>da</strong> uvnebo RimiliT uvnebo<br />
xvevnasa~ (kolxi<strong>da</strong> 1911p:3).<br />
xelovanis mier marmariloSi gamosaxuli RvTaebr<strong>iv</strong>i silamazis tyve gax<strong>da</strong><br />
igi.<br />
es aris namdvili elinuri Tayvaniscema silamazisadmi, romelic gamoricxavs<br />
cxovelur grZnobas. ase uyvar<strong>da</strong>T elinebs.<br />
Ggrigol robaqiZis sityviT, aseT<strong>iv</strong>ea tarielisa <strong>da</strong> nestan-<strong>da</strong>rejanis<br />
siyvaruli. is ar hgavs aRmosavlur trfobas. `vefxistyaosanSi~ <strong>da</strong>xatuli<br />
umagaliTo pat<strong>iv</strong>iscema qalisadmi, gaRmerTeba <strong>da</strong> Tayvaniscema berZenTa SegrZnebas<br />
ufro uaxlovdeba, vidre _ sparsTa.<br />
megobrobasac arsad hqonia iseTi fasi, rogorc saberZneTSi. tarielisa <strong>da</strong><br />
avTandilis gansakuTrebuli megobruli grZnobac elinurs hgavs.<br />
yovel<strong>iv</strong>e amaSi grigol robaqiZe rusTavelisa <strong>da</strong> mis Tanamedrove<br />
qarTvelebze Zvel berZenTa kulturis Zlier gavlenas xe<strong>da</strong>vs.<br />
<strong>da</strong>sasruls, leqtori Sexebia `vefxistyaosnis~ originalobis sakiTxs.<br />
`xalxuri arakis nawarmoebis SinaarsaT aReba sruliaT ar arTmevs nawarmoebs<br />
originalobas <strong>da</strong> avtors _ geniosobas~ (kolxi<strong>da</strong> 1912R:2). grigol robaqiZe<br />
auditorias arwmuneb<strong>da</strong>, usafuZvlod ki ar un<strong>da</strong> vamtkicoT, sparsuli<strong>da</strong>n aris<br />
naTargmnio, aramed un<strong>da</strong> vcadoT, CavwvdeT im SoTas didebuli azrebis siRrmeebs,<br />
romlis meoxebiTac SeinarCuna qarTvelma erma Tavisi saxeo; Tu SoTam Cven<br />
gvaqarTvela, Cven igi varusTaveloTo.<br />
meore leqcia vaJa-fSavelas Semoqmedebas mieZRvna. `vaJa Tu geniosi ara,<br />
geniosis natexi mainc aris. igi mTis Svilia, diadi grZnobiT <strong>da</strong> maxvili gonebiT
45<br />
aRWurvili. misi poezia mTis nakadis CqerTa mSvenierebis feradebiTaa Sezavebuli~<br />
(kolxi<strong>da</strong> 1912y:3).<br />
grigol robaqiZes ganuxilavs vaJas poema `gvelis mWameli~. mindiaSi igi<br />
genioss xe<strong>da</strong>v<strong>da</strong>.<br />
or<strong>iv</strong>e leqcia imdenad <strong>da</strong>xvewili eniT waukiTxavs orators, rom sazogadoeba<br />
aRfrTovanebuli <strong>da</strong>rCenila <strong>da</strong> “vaSas” SeZaxiliT ramdenjerme gamouxmia leqtori.<br />
<strong>da</strong>bolos, gazeTi gamoTqvams survils, rom batoni robaqiZe xSirad estumros<br />
WiaTuras Tavisi leqciebiT. `es metad sasurvelia, radgan m<strong>da</strong>bio xalxisaTvisac<br />
saWiroa, moisminos tkbilaT moubaris sityva <strong>da</strong> gaecnos axal azrebs~ (kolxi<strong>da</strong><br />
1912S:3).<br />
leqcias gamoexmaura ucnobi avtori `sonmani~ weriliT `Cemi azri gr.<br />
robaqiZis leqciis Sesaxeb~ <strong>da</strong> sxvebis mier adre gamoTqmuli mosazreba gaimeora.<br />
avtori WiaTuraSi wakiTxul leqcias arc exeba, zoga<strong>da</strong>d aRniSnavs, rom grigol<br />
robaqiZis leqciebiT xSirad <strong>da</strong>mTvrala, magram Turme mainc grZnob<strong>da</strong>, rom<br />
miRebuli siamovneba srulfasovani ar iyo. `<strong>da</strong>kvirvebisa <strong>da</strong> analizis~ Semdeg<br />
mimxv<strong>da</strong>ra, Tu ra akl<strong>da</strong>.<br />
`Cvens gamoCenil lektors erTi sayuradRebo nakli aqvs... cTilobs rac<br />
SeiZleba yoveli mxriT SeboWos msmenelTa grZnobani. amisaTvis is uxvaT afrqvevs<br />
lamaz sityvebs. erTsa <strong>da</strong> imave advilaT gasageb azrs xSirad mravalgvar lamaz<br />
formaSi axvevs <strong>da</strong> ise awvdis msmenelT. msmeneli misi pirveli sityvis Tqmi<strong>da</strong>n<br />
grZnoba<strong>da</strong>a ga<strong>da</strong>qceuli~ (kolxi<strong>da</strong> 1912C:3). amdenad, win iwevs grZnobebi, romlebic<br />
Crdilavs Sinaars. leqciis <strong>da</strong>srulebis Semdeg mxolod lamazi sityvebiT<br />
gamowveuli `gulis amtokebeli STabeWdilebebi rCeba.<br />
vfiqrobT, am yovel<strong>iv</strong>es saTqmelad didi `<strong>da</strong>kvirveba <strong>da</strong> analizi~ ar iyo<br />
saWiro, l. metrevelis werilis wakiTxvac ikmareb<strong>da</strong>.<br />
rac Seexeba avtoris naTqvams _ erTsa <strong>da</strong> imave azrs sxva<strong>da</strong>sxva formiT<br />
awvdis msmenelso _ SeekamaTeba yvela, vinc metnaklebad icnobs gr. robaqiZis<br />
Semoqmedebas. mis nawerebSi versad SexvdebiT tavtologias, azris gameorebas. amas<br />
arc zepir metyvelebaSi <strong>da</strong>uSveb<strong>da</strong> niWieri oratori, miT ufro, rom misi leqciebi<br />
yovelTvis winaswar iyo safuZvlianad momzadebuli, <strong>da</strong>werili. swored formisa<br />
<strong>da</strong> Sinaarsis srulyofa, erTianoba iwvev<strong>da</strong> sayovelTao aRtacebas.<br />
grigol robaqiZe xSirad muxlebad hyof<strong>da</strong> mopaeqreTa SeniSvnebs <strong>da</strong><br />
saTiTaod pasuxob<strong>da</strong>. erT-erTi ukmayofilo oponentis `vin-xanianis~ werili<strong>da</strong>nac<br />
gamohyo muxlebi: `marTali rom mogaxsenoT, werilis avtors arc Zala Seswevs <strong>da</strong><br />
arc inteleqtualuri sindisi, rom mas pasuxi gavce, magram is werili iseTi<br />
rixiani umecrebiT aris avsili, rom saWirod mimaCnia, misi avla-dideba mkiTxvels<br />
muxla-muxla ga<strong>da</strong>vuSalo~ (kolxi<strong>da</strong> 1912c:2). robaqiZis toni pirvelad gax<strong>da</strong> aseTi
46<br />
mkacri, cota agdebulic. grigol robaqiZes profesor niko maris Sesaxeb uTqvams,<br />
igi SesaniSnavi filologia, magram rogorc literaturis kritikosi, sustiao.<br />
`vin-xanianma~ misi azri cota sxvagvarad warmoaCina: ramdenad niWieri istorikosia<br />
mari, imdenad uniWo <strong>da</strong>mfasebelia igi xelovnebis nawarmoebisao.<br />
es aris braldebis pirveli muxli.<br />
gr. robaqiZe ganmartavs, rom profesori mari mas SesaniSnav mkvlevarad<br />
miaCnia, romelic saocari intuiciiTa aris <strong>da</strong>jildoebuli. swored am intuiciis<br />
wyalobiT, is mkv<strong>da</strong>r qvasac alaparakebs <strong>da</strong> ubralo naSTiT Teoriasac qmnis...<br />
magram avtori mkvlevarisgan mets moiTxovs _ esTetizms, ris gareSec nebismieri<br />
gamokvleva calmxr<strong>iv</strong>ia, nakluli, SeiZleba, mc<strong>da</strong>ric. robaqiZe fiqrobs, rom<br />
esTetizmis ararsebobam aTqmevina mecniers, `vefxistyaosani~ sparsuli<strong>da</strong>n<br />
qarTulad naTargmni sagmiro moTxrobis galeqsili variantiao. maris sityvebs Tu<br />
<strong>da</strong>vujerebT, `vefxistyaosani~ erTi Cveulebr<strong>iv</strong>i Targmani yofila. amaze <strong>da</strong>va dRes<br />
ar Rirs, magram maSin grigol robaqiZes uwev<strong>da</strong>, gamudmebiT emtkicebina, rom<br />
mxatvruli forma, emZlavri SemoqmedebiTi energia cvlis safuZvlad aRebuls<br />
araks. “araesTetikurma” profesorma es ver warmoidgina. sxva mxr<strong>iv</strong>, robaqiZe maris<br />
Tayvanismcemlad acxadebs Tavs.<br />
meore muxlad gr. robaqiZem gamoyo braldeba, TiTqos igi sxvis azrebs<br />
isakuTreb<strong>da</strong>: `vefxistyaosnis~ elinisturi mxare, romelic aRniSnuli hqon<strong>da</strong> niko<br />
mars, leqtorma Tavis aRmoCenad warmoaCinao, _ acxadebs `vinxaniani~. recenzenti<br />
ar akonkretebs, ras gulisxmobs `elinistur mxareSi~, robaqiZe ki leqciaSi<br />
exebo<strong>da</strong> sxeulis `elinur grZnobas~ <strong>da</strong> amtkiceb<strong>da</strong>, rom rusTavelsac imave<br />
grZnobiT aqvs nagrZnobi sxeuli... geniosi Semoqmedis intuiciiT, sxeuli ubralo<br />
xorci ki ara, sxeulis cocxali saxea, TviT xiluli sulia, iseve, rogorc<br />
gamoqan<strong>da</strong>kebuli marmarilo. `vin-xanianma~ vercerTi magaliTi ver moixmo imis<br />
<strong>da</strong>samtkiceblad, rom maric amas wer<strong>da</strong>.<br />
leqciaSi saubari iyo `vefxistyaosanze~ rogorc ara Targmanze, aramed<br />
originalur nawarmoebze, romelSic gar<strong>da</strong>qmnilia xalxuri siuJeti. `vin-xanianis~<br />
sityviT, es azri xaxanaSvils ekuTvnis, gr. robaqiZem ki `Tavisad gaasaRa~.<br />
braldeba mZimea. gamodis, rom grigol robaqiZe aqa-iq amokref<strong>da</strong> azrebs,<br />
Seakowiweb<strong>da</strong> <strong>da</strong> leqciac mzad iyo. erTma oponentmac sca<strong>da</strong>, plagiatoris<br />
saxeliT `<strong>da</strong>ejildovebina~ cnobili leqtori, magram _ amaod...<br />
`vin-xanianis~ braldebac advilad gaaqarwyla gr. robaqiZem. xaxanaSvili<br />
wers: `STagonebis wyaroTa Zieba xalxur TqmulebaTa Soris _ es gzaa, sakmaoT<br />
ganmtkicebuli saerTo literaturis istoriaSi... ganaTlebulma <strong>da</strong> niWierma<br />
mgosanma SeZlo gaekeTilSobilebina <strong>da</strong> aemaRlebina romantiuli intriga<br />
ucvleli erTgulebisa <strong>da</strong> naTeli siyvarulis grZnobis ideiTa, niWieraT SeaerTa
47<br />
<strong>da</strong> SeakavSira poemis siuJeti fsiqologiuri <strong>da</strong>kvirvebaniT <strong>da</strong> filosofiuri<br />
gansjaniTa, misca poemas mxatvruli mTlianoba <strong>da</strong> Camoasxa igi iseT momxibvlel<br />
saliteraturo formaSi, romelic dRemdi poetur nawarmoebTa nimuSaT <strong>da</strong>rCa~<br />
(kolxi<strong>da</strong> 1912Z:3). mokled, xaxanaSvilis azriT, rusTavelma Tqmulebas<br />
literaturuli forma misca mxolod. robaqiZe ki amtkiceb<strong>da</strong>, rom Semoqmedi<br />
cvlis nasesxeb araks, romelic xalxma saukuneebis ganmavlobaSi Seqmna.<br />
Ganuwyvetl<strong>iv</strong> imeoreb<strong>da</strong>, rom rusTavelis qmnilebis forma arsebuli masalis<br />
ubralo galeqsva ki ara, axali genialuri nawarmoebia, gamorceuli Semoqmedis<br />
mier Seqmnili. rogorc vxe<strong>da</strong>vT, gr. robaqiZes araTu miuTvisebia xaxanaSvilis<br />
azri, aramed, piriqiT, sawinaaRmdego umtkicebia.<br />
amis sapasuxod `vin-xanians~ xaxanaSvilis wigni<strong>da</strong>n sxva citata mohyavs.<br />
`poetma am saerTo saqmes misca TviTSemoqmedebiTi niWiT dramatiuli sisrule <strong>da</strong><br />
fsixologiuri sinamdvile. Caumata fatmanis <strong>da</strong> Sermadinis saxeebi, ufro<br />
mwyobraT aago gmirebis <strong>da</strong>mokidebuleba, avTandili, tarieli <strong>da</strong> fridoni<br />
naTesauri kavSiriT ganacalkeva <strong>da</strong> SeaerTa TanxmobiTi interesiT <strong>da</strong><br />
megobruli siyvaruliT~ (kolxi<strong>da</strong> 1912w:2).<br />
arakis, fabulis Secvlaze arc aq aris rame naTqvami. citata kvlavac<br />
literaturul <strong>da</strong>muSavebaze, formis <strong>da</strong>xvewaze miuTiTebs. `saxelebis Camateba~ <strong>da</strong><br />
`TanxmobiTi interesiT~ personaJTa SeerTeba SemoqmedebaSi bevrs arafers niSnavs,<br />
es ar aris arsebiTi. `vin-xanianma~ am citatis motaniTac gr. robaqiZes gauwia<br />
samsaxuri, misi azris originaloba <strong>da</strong>amtkica. xaxanaSvili Rrmad aris<br />
<strong>da</strong>rwmunebuli, rom erTsa <strong>da</strong> imave siuJetze <strong>da</strong>yrdnobili xalxuri <strong>da</strong><br />
ind<strong>iv</strong>idualuri qmnilebebis mciredi gansxvavebuloba ubralod literaturuli<br />
<strong>da</strong>muSavebis Sedegia. erTi sityviT, xalxuri Tqmulebi<strong>da</strong>n aRebuli fabula<br />
literaturul nawarmoebSi ar icvleba.<br />
gr. robaqiZe ki aseve Rmad aris <strong>da</strong>rwmunebuli, rom icvleba. amas<br />
a<strong>da</strong>stureb<strong>da</strong> igi leqciaSic <strong>da</strong> werilSic.<br />
Semdegi muxlic imave braldebas Seicav<strong>da</strong>. amjerad grigol robaqiZes Turme<br />
<strong>iv</strong>ane gomarTelis azrebi miuTvisebia, oRond Taviseburad Seuzavebia `Tanamedrove<br />
dekadentis terminebiT~. saubaria `gvelis mWamelis~ ganxilvaze, romelzec i.<br />
gomarTelsa <strong>da</strong> gr. robaqiZes sxva<strong>da</strong>sxva Sexeduleba hqon<strong>da</strong>T. magaliTisTvis<br />
aRvniSnavT, rom Tu <strong>iv</strong>ane gomarTeli am poemaSi ojaxs uyurebs rogorc kerZo<br />
sakuTrebis principis gamomsaxvels, grigol robaqiZisTvis igi erTi `saxelovno<br />
saSualebaa kerZoebis <strong>da</strong>sawyisis gamosaxvisas: kapitaluri xanac rom moispos <strong>da</strong><br />
<strong>da</strong>dges socialisturi, im SemTxvevaSic mindias tanjva sulier dramad <strong>da</strong>rCeba;<br />
mxolod maSin mgosani kerZoebis <strong>da</strong>sawyiss sxva saSualebiT <strong>da</strong>saxavs~ (kolxi<strong>da</strong><br />
1912W:3). amdenad, `vin-xanianis~ es braldebac morigi gaugebrobaa iseve, rogorc
48<br />
robaqiZisTvis dekadenturi terminebis miwera. amasTan, `gvelis mWamelis~ Sesaxeb<br />
werili gr. robaqiZes 1911 wels gamouqveynebia gazeTSi `Русская мысль~, magram<br />
ufro adre, 1909 wlis martsa <strong>da</strong> maisSi leqciad waukiTxavs TbilisSi, quTaisSi,<br />
foTSi, soxumSi, baTumsa <strong>da</strong> ozurgeTSi. <strong>iv</strong>. gomarTelma ki Tavisi mosazrebebi<br />
`gvelis mWamelis~ Sesaxeb gamoaqveyna 1910 wels `sx<strong>iv</strong>Si~ (kolxi<strong>da</strong> 1912x:2).<br />
polemika Sewy<strong>da</strong>. faqtebs `vin-xaniani~ versad gaeqca.<br />
gr. robaqiZem es werili borjomi<strong>da</strong>n gamoagzavna.<br />
peterburgis un<strong>iv</strong>ersitetis qarTuli saTvistomos gamgeobam guliTadi<br />
madloba uZRvna im pirT, vinc qarTuli saTvistomos sasargeblod borjomSi<br />
saRamo-mejlisis gamarTvas Seuwyo xeli monawileobiT, SromiT Tu materialuri<br />
<strong>da</strong>xmarebiT. gansakuTrebuli madloba ramdenime sxva pirTan erTad (griSaSvili,<br />
abaSeli, m. s. kldiaSvilis asuli...) ga<strong>da</strong>uxades leqtors, grigol robaqiZes<br />
(kolxi<strong>da</strong> 1912j:2). zusti informacia imis Sesaxeb, Tu ra wvlili Seitana robaqiZem<br />
saqvelmoqmedo saRamos gamarTvaSi, ar mogvepoveba. radgan mas mimarTaven,<br />
rogorc leqtors, un<strong>da</strong> v<strong>iv</strong>araudoT, rom leqcia an moxseneba waikiTxa.<br />
cota mogvianebiT gr. robaqiZe quTaisSi qalTa wris krebaze gamosula <strong>da</strong><br />
maTTvis saintereso sakiTxze usaubria (kolxi<strong>da</strong> 1912h1:2).<br />
misi Sexedulebebi amjera<strong>da</strong>c, albaT, iseve saintereso iqnebo<strong>da</strong>, rogorc iyo<br />
sxva literaturul-sazogadoebr<strong>iv</strong>i sakiTxebis Sesaxeb. grigol robaqiZis<br />
leqciebi axali xedva iyo. es siaxleebi xSirad miuRebelic iyo farTo<br />
sazogadoebisTvis. axalgazr<strong>da</strong> leqtorisTvis metismet gambe<strong>da</strong>obad Can<strong>da</strong> Zvelis<br />
<strong>da</strong>msxveva <strong>da</strong> axal filosofiur-literaturul SexedulebaTa gacnoba-gavrceleba.<br />
erT-erTi oponenti wer<strong>da</strong> kidec: akakim rom leqcia waikiTxa, umravlesoba ar<br />
<strong>da</strong>eTanxma mis mier gamoTqmul azrebs, magram aravin SekamaTebia, mainc kmayofilni<br />
iyvneno. akaki sxvaa, robaqiZes ki `jer kritikulad vucqeriT. misi yvela naTqvami<br />
WeSmaritebad ar migvaCnia <strong>da</strong> arc yvela Secdomas vapatiebT~ (droeba 1909W:3).<br />
sapatiebeli gr. robaqiZes araferi Caudenia. mas bevr rames Secdomad uTvlidnen,<br />
magram mogvianebiT drom cxadyo robaqiZis marTebuloba.<br />
siaxle iyo maSin iseTi literaturuli saRamoc, sa<strong>da</strong>c mwerlebi TavianT<br />
nawarmoebebs kiTxulobdnen. `SabaTs, 8 maiss, 1910 w. grigol robaqiZe gamarTavs<br />
literaturul saRamos~ (droeba 1910m:1), _ wers `droeba~. GgazeTis cnobiT, masSi<br />
monawileoba un<strong>da</strong> mieRoT vaJa-fSavelas, niko lorTqifaniZes, Sio aragvispirels,<br />
ioseb griSaSvils, kote mayaSvils, sandro SanSiaSvils... kritikuli etiudebi<br />
un<strong>da</strong> waekiTxaT kita buaCiZes, <strong>iv</strong>ane gomarTelsa <strong>da</strong> grigol robaqiZes (nawyveti<br />
leqcii<strong>da</strong>n `rusTavelis Semoqmedeba~).<br />
am siaxles exmaureba `saxalxo gazeTic~: `dRes qarTul TeatrSi grigol<br />
robaqiZe marTavs saintereso literaturul saRamos, romelSic monawileobas
49<br />
iReben Cveni Zveli <strong>da</strong> axali mwerlebi... yoveli monawile waikiTxavs Tavis<br />
nawarmoebs. aseTi saRamo pirvelia tfilisSi~ (saxalxo gazeTi 1910a:2).<br />
meore dRes gazeTi<strong>da</strong>n mkiTxveli igebs, rom CamoTvlil mweralTagan<br />
saRamos ramdenime ver <strong>da</strong>swrebia: a<strong>da</strong>maSvili (mixeil javaxiSvili _ r. g.),<br />
aragvispireli, abaSiZe, yifiani. mwerlebi TavianT nawarmoebebs rom kiTxulobdnen,<br />
amiT mainc<strong>da</strong>mainc ar aRfrTovanebula auditoria. `monawile mgosanTa <strong>da</strong><br />
beletristTagan arc erTs xeiriani kiTxva ar SesZlebia. es nakli Zlier cu<strong>da</strong>d<br />
moqmedeb<strong>da</strong> mayurebelze~ (saxalxo gazeTi 1910b:3). es ar exeba vaJas, romlis<br />
leqsebis `formis mSvenierebasa <strong>da</strong> Sinaarsis simdidres~ xazgasmiT aRniSnavs<br />
avtori. aqve gaiJRerebs sayveduri saRamos momwyobis grigol robaqiZis mimarT:<br />
griSaSvilis `kintouri kupletebi~ sruliad uadgilo iyo <strong>da</strong> robaqiZes<br />
axalgazr<strong>da</strong> poetisTvis aseTi leqsis wakiTxva ar un<strong>da</strong> erCiao. <strong>da</strong>bolos,<br />
mimomxilvelis sityviT, saRamo gamouxalisebiaT leqtorebs _ gomarTelsa <strong>da</strong><br />
robaqiZes.<br />
avtori xazs usvams literaturuli saRamos mniSvnelobas: `aseTi saRamo<br />
CvenTvis axali rame iyo <strong>da</strong> dids interess warmoadgen<strong>da</strong>. imitom, rom man SeZlo<br />
naTeleyo mayureblisaTvis Tanamedrove qarTuli literaturis ZiriTadi<br />
mimarTuleba~ (saxalxo gazeTi 1910g:3).<br />
aseTi iyo grigol robaqiZe _ novatori literatori.<br />
misi leqciebisagan yovelTvis siaxles elodnen (`eWvi ar aris, bevr axal<br />
rames gadmogvcems baraTaSvilis Semoqmedebaze~ (droeba 1909x:3); `b. robaqiZe<br />
Tavisebur <strong>da</strong> metad sagulisxmo <strong>da</strong>xasiaTebas aZlevs Cvenis didebulis mgosnis<br />
Semoqmedebas~ (droeba 1908n:3) <strong>da</strong> ase Semdeg). mis leqciebs qarTuli<br />
sazogadoebisTvis sruliad axal <strong>da</strong> ucnob ideur movlenad miiCnev<strong>da</strong> arCil<br />
jorjaZec.<br />
grigol robaqiZem ico<strong>da</strong> ara marto is, Tu ra un<strong>da</strong> eTqva axali, aramed isic,<br />
Tu rogor eTqva. misi leqciebi Rrma Sinaarsisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>xvewili formis sinTezi iyo.<br />
`filosofiuri sakiTxebi Cveni sazogadoebisTvis raRac axals warmoadgendnen <strong>da</strong><br />
amitom miT ufro saWiroa, mkvlevarma masze mSvenieris formiT imoqmedos. amitom<br />
kargad iqceva robaqiZe, rodesac igi Tavis leqciebs mxatvrulad warmosTqvams”<br />
(droeba 1909j:3), _ wer<strong>da</strong> dimitri uznaZe (Tumca, rogorc vnaxeT, es `kargi qceva~<br />
xSirad kritikis sagani xdebo<strong>da</strong>). grigol robaqiZe cdilob<strong>da</strong>, Txrobis poetureseisturi<br />
maneriT aseT<strong>iv</strong>e poetur garemoSi moeqcia msmeneli, raTa mas ara<br />
mxolod moesmina, aramed egrZno, exila, lamis xeliT Sexebo<strong>da</strong> mweralTa<br />
samyaros, romelze<strong>da</strong>c mouTxrob<strong>da</strong> leqtori.<br />
`raRac axali~ filosofiuri sakiTxi iyo nicSes msoflmxedveloba,<br />
miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom robaqiZeze adre abramoviCma waikiTxa masze leqcia (droeba
50<br />
1910n:3). ar viciT, ra iTqva <strong>da</strong> rogor, erTi kia _ mas gamoxmaureba ar mohyolia,<br />
maSin roca grigol robaqiZis leqciiT aRtacebuli iyo yvela, maT Soris, akaki.<br />
farTo sazogadoebamde nicSes filosofiis mitana rTuli, Zalze rTuli iyo,<br />
magram gr. robaqiZem warmatebiT <strong>da</strong>Zlia es sirTule. Rrmaazrovani sakiTxebi<br />
iseTi formiT miawo<strong>da</strong> mravalricxovan auditorias, rom gasagebic yofiliyo <strong>da</strong><br />
sainteresoc. amiT qarTvel sazogadoebas evropaSi mimdinare movlenebi gaacno. es<br />
mxolod nicSes msoflmxedvelobas ar exeba.<br />
grigol robaqiZe nacnob sakiTxebsac ise ganixilav<strong>da</strong>, rom axal gzas, axal<br />
problemas warmoaCen<strong>da</strong>. manamde aravis uTqvams vaJa geniosiao, robaqiZem ara<br />
mxolod Tqva, <strong>da</strong>a<strong>da</strong>stura kidec. sazogadoebam, rogorc Cans, uceb ver gaiTavisa<br />
geniosis arseboba iqve, gverdiT. Sefaseba ga<strong>da</strong>Warbebulad CaTvales. drom ki,<br />
rogorc umravles SemTxvevaSi, robaqiZis azri <strong>da</strong>a<strong>da</strong>stura...<br />
oponentebic ki aRiarebdnen, rom grigol robaqiZe ubadlo oratori iyo.<br />
misi leqciebi, <strong>da</strong>majereblobis unariT gamorCeuli, publicistikaa, ramdena<strong>da</strong>c<br />
axali ideebis <strong>da</strong>mamkvidreblad warmoCindeba. axlis, manamde ar- gagonilis,<br />
yuradRebis miRma <strong>da</strong>rCenilis wamoweviT gr. robaqiZe sazogadoebis ganaTlebis<br />
donis amaRlebas, gemovnebis <strong>da</strong>xvewas, evropuli xedvis <strong>da</strong>nergvas cdilob<strong>da</strong>.<br />
azris zemoqmedebiT sikeTis msaxureba, ukve arsebuli Tvalsazrisis axleburi<br />
ganfena <strong>da</strong> mimdevrebis mopoveba publicistikis erT-erTi funqciaa.<br />
mas farTo sazogadoeba usmen<strong>da</strong> aRtacebuli. ara, aRtacebuli ki ara,<br />
monusxuli. `moxsenebam gastana sam saaTze metxans <strong>da</strong> mosmenil iqna im<br />
yuradRebiT, romliTac mxolod gr. robaqiZes usmenen saqarTveloSi~, - wer<strong>da</strong><br />
presa (nikoleiSvili 2000:197). mere ki didxans urtyamdnen xelisgulebs erTmaneTs.<br />
iqneb vinmes moeCvenos, rom taSi SeiZlebo<strong>da</strong>, ubralod, zrdilobis gamoc <strong>da</strong>ekraT.<br />
magram xalxi ar usmens mas, vinc ar moswons (magaliTad, ilia baxtaZis leqciaze<br />
xalxi mravlad misula, magram bolomde leqtoris megobrebic ki ar <strong>da</strong>rCenilan.<br />
verc zrdilobam <strong>da</strong> verc megobrobam ver aiZula sazogadoeba, bolomde moesmina<br />
uintereso leqcia.) (droeba 1910o:4).<br />
grigol robaqiZes ki usmendnen, ixiblebodnen, fexze wamomdgarni ukravdnen<br />
taSs.
51<br />
II Tavi<br />
Tematuri ciklebi <strong>da</strong> portretebi<br />
1913-1914 wlebSi grigol robaqiZem `saxalxo gazeTSi~ gamoaqveyna werilebis<br />
seria saTauriT `foTlebi~. Aavtors arsad miuniSnebia, ras gulisxmob<strong>da</strong> am<br />
saxelwodebaSi, ratom waumZRvara Tavis rva eseistur monaxazs saerTo saTauri,<br />
romelsac rubrikis funqcia <strong>da</strong>ekisra <strong>da</strong> mkiTxvelis emocia-asociaciebzea<br />
gaTvlili. `foTlebs~ erTi magistraluri xazi ar aerTianeb<strong>da</strong>, Tumca, maTi<br />
ZiriTadi nawili mwerlebis Semoqmedebis mimoxilvas <strong>da</strong>eTmo.<br />
pirveli `foToli~ eZRvneba d’anuncios. Ggrigol robaqiZis sityviT, `is<br />
laTinTa momxiblavi geniis pirmSoa, <strong>da</strong>nte aligieris namdvili memkvidre...<br />
anuncios genialobis cecxlis natexs veravin waarTmevs~ (saxalxo gazeTi 1913b:3).<br />
bevri mas mas arcTu saintereso mwerlad miiCnevs <strong>da</strong> misi romanebis<br />
erTferovnebas usvams xazs, Tumca, mas gansxvavebuli nawarmoebebic aqvs. robaqiZis<br />
azriT, romani anuncios `klasikur srulobamde~ hyavs ayvanili. `romanis<br />
sicocxle, siyvarulis vneba, avtoris saxe rom vixmaroT, marmariloze <strong>da</strong>nTxeul<br />
sisxls gvagonebs~ (saxalxo gazeTi 1913g:3).<br />
grigol robaqiZes yvelaze metad misi `triumfi sikvdilisa~ moswons. am<br />
romanis kredo ovidiusis sityvebia _ arc uSenod <strong>da</strong> arc SenTan sicocxle ar<br />
SemiZlia. anunciom am sityvebSi gaxsna siyvarulis problema _ uSenod sicocxle<br />
ar SemiZlia, radgan uzomod miyvarxar, magram SenTanac ar SemiZlia sicocxle.<br />
Aase iqceva siyvaruli saSinel tanjvad iqceva, romlisganac xsna erTia –<br />
gar<strong>da</strong>cvaleba.<br />
sqesTa brZola <strong>da</strong> bediswera – sikvdili.<br />
gr. robaqiZis azriT, am sabediswero brZolis asaxvisas anunciom `arw<strong>iv</strong>is<br />
frTebi~ gaSala.<br />
`foTlebis~ avtors moswons romaelTa amayi poza, magram ara _<br />
literaturaSi, radgan igi aqrobs klasikur ubraloebas, rac aucilebelia didi<br />
xelovnebisTvis.<br />
romanSi `cecxli~ ki manerulobam sZlia d’anuncios, riTac misi `genialobis<br />
natexi~ <strong>da</strong>iCrdila.<br />
grigol robaqiZe mkiTxvels sTavazobs erT Strixs mwerlis<br />
portretisaTvis: anuncios valebi <strong>da</strong>edo <strong>da</strong> didebuli mamuli, sasaxliTa <strong>da</strong><br />
muzeum-biblioTekiT, gauyides. igi parizSi ga<strong>da</strong>saxl<strong>da</strong>. mogvianebiT mSobelma<br />
mxarem uyi<strong>da</strong> mas sasaxle.<br />
isev amayi poza romaelTa <strong>da</strong> uari – cisqveS yvelgan Cemi saxlia.
52<br />
`ai, pasuxi namdvili patriciebis STamomavlisa~ (saxalxo gazeTi 1913d:3).<br />
ase, eseisturi stiliT, meti mxatvruli StrixiT <strong>da</strong> naklebi analiziT<br />
avtori mkiTxvels italieli mwerlis SemoqmedebasTan erTad mis Sinagan<br />
samyarosac, xasiaTsac acnobs.<br />
meore `foTolSi~ avtori erovnuli erTianobis aucileblobaze saubrobs.<br />
erTma wina<strong>da</strong>debam eris uZlureba ga<strong>da</strong>uSala Tvalwin grigol robaqiZes: ilia<br />
WavWavaZis garSemo atexili <strong>da</strong>va, umjobesi iqneba, gamosarkvevad ruseTis mowinave<br />
elementebs ga<strong>da</strong>eceso, _ amoukiTxavs gazeT `TemSi~.<br />
`janmrTeli eri arasodes ar mimarTavs gareSe mxares Tavis Sinagan<br />
uTanxmoebis ga<strong>da</strong>sawyvetad~ (saxalxo gazeTi 1913e:3),_ <strong>da</strong>rwmunebulia<br />
“foTlebis”avtori. Tu eri mTliania, igi janmrTelia <strong>da</strong> yovelTvis moepoveba<br />
Zalebi gaRrmavebuli winaaRmdegobebis mosagvareblad, masSi arsebuli<br />
problemebis ga<strong>da</strong>saWrelad. SeiZleba vinmem eri mTlianobad ar CaTvalos, raki<br />
masSi <strong>socialur</strong>i jgufebi ebrZvian erTmaneTs. magram ideaSi yoveli arsi<br />
mTliania. winaaRmdegobebis miuxe<strong>da</strong>vad, fizikuri sxeuli mTliani erTeulia.<br />
asevea <strong>socialur</strong>i sxeulic – eri. mis sicocxles klasTa brZola verafers<br />
<strong>da</strong>aklebs. metic, ramdena<strong>da</strong>c Rrmaa es brZola, imdenad Zlieria eri. erTi<br />
SexedviT, es paradoqsulia, magram robaqiZe WeSmaritebas uwodebs.<br />
winaaRmdegobaTa ga<strong>da</strong>salaxavad eri sxvas mimarTavs maSin, rodesac Tavad<br />
kargavs erTianobas, mTlianobas. aseTi eri, grigol robaqiZis azriT, `avadia~,<br />
avadmyofia.<br />
sa<strong>da</strong>c mTeli ar aris, arc nawilia, amdenad, arc brZolaa maT Soris.<br />
`foTlebis~ avtori wuxs imis gamo, rom misi bedkruli sinamdvile <strong>da</strong>qsaqsuloba<br />
<strong>da</strong> kinklaobaa mxolod. `ruseTSi mravali partia ebrZvis erTimeores, magram amiT<br />
nevis prospeqts ara etyoba ra. CvenSi ki or partias Suaa gamarTuli brZola <strong>da</strong><br />
quTaisis bulvari sul am brZoliT sunTqavs~ (saxalxo gazeTi 1913v:3).<br />
TiTqmis saukune gavi<strong>da</strong>, magram Cven ar SevcvlilvarT. dResac <strong>da</strong>qsaqsulebi,<br />
mokinklaveni <strong>da</strong> uzomod politizebulni varT. grigol robaqiZes Tu<br />
<strong>da</strong>veyrdnobiT, eris avadmyofobiT un<strong>da</strong> aixsnas isic, sxva xalxisken xelgawvdilni<br />
rom viTxovT Svelasa <strong>da</strong> mowyalebas.<br />
Tu eris <strong>da</strong>qsaqsuloba misi avadmyofobis simptomia, maSin<br />
gamosajanmrTeleblad gaerTianeba iqneba saWiro. es un<strong>da</strong> axsovdes yvelas, vinc<br />
`saqarTvelos ideiT~ cocxlobs, sakuTari qveyana uyvars <strong>da</strong> masze zrunavs.<br />
es is mtk<strong>iv</strong>neuli sakiTxia, saukuneebis ganmavlobaSi rom mogvdgams,<br />
emociurad, xSirad, paTetikurad ganvixilavT, magram realurad xelsac ki ar<br />
vanZrevT...
53<br />
grigol robaqiZis `foTlebis~ seria ioseb griSaSvilis poeziaze saubriT<br />
grZeldeba.<br />
i. griSaSvils zogi lanZRav<strong>da</strong>, zogi – gundruks ukmev<strong>da</strong>, rac, gr. robaqiZis<br />
azriT, mis niWierebaze metyveleb<strong>da</strong>. `gverds mxolod uniWos auvlian xolme <strong>da</strong><br />
griSaSvili rom friad niWieria, es, mgoni, misi mtrebisaTvisac ar un<strong>da</strong> iyos<br />
ucnobi~ (saxalxo gazeTi 1913z:3).<br />
gava ramdenime weli <strong>da</strong> Cven vnaxavT, rogor Seicvlis avtori azrs. manamde<br />
ki mis saqebrad arafers iSurebs, acxadebs Zlevamosil xelovnad, Tumca,<br />
garkveul farglebSi – esaa poezia, romlis mot<strong>iv</strong>ic `frTovani erosi” <strong>da</strong><br />
kocnaao.<br />
grigol robaqiZe griSaSvils dekadentad Tvlis, miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom masze<br />
gavlena ar mouxdenia modernizms. i. griSaSvili aRmosavleTis Svilia. avlabris<br />
poeziis gavlena mis leqsebSi Tamami Se<strong>da</strong>rebebiT iCens Tavs, Tumca, robaqiZis<br />
azriT, poetma aicila avlabris vulgaruloba. Avtoris azriT, swored aq<br />
uaxlovdeba poeti modernistul poezias, TumCa, mxolod ramdenadme. werilis<br />
avtori sagulisxmo rCevebsac aZlevs poets: imisTvis, rom aRmosavleli<br />
dekadenti absur<strong>da</strong>mde ar m<strong>iv</strong>ides, gabedul Se<strong>da</strong>rebebSi TavSekaveba un<strong>da</strong><br />
gamoiCinos; amasTan, sityvebisa <strong>da</strong> frazebis gameorebaSic ar un<strong>da</strong> ga<strong>da</strong>scildes<br />
sazRvrebs.<br />
ioseb griSaSvilis muza avtors kekluc qalwulad warmoudgeba, romlis<br />
`mziuri kiskasi~ xalisian riTmebad iSleba, magram musikalobiT gatacebuls<br />
xSirad erRveva mxatvruli mTlianoba. Aamis magaliTad gr. robaqiZes moaqvs<br />
striqoni `Sen Rimili riTmad gcv<strong>iv</strong>a <strong>da</strong> lurj wvimad mTis Sairi~, sa<strong>da</strong>c irRveva<br />
poeturi paraleli _ satrfos `riTmad~ scv<strong>iv</strong>a is, rac misia (Rimili), `lurj<br />
wvimad~ ki – is, rac mas ar ekuTvnis (`mTis Sairi~) (saxalxo gazeTi 1913T:3).<br />
avtoris azriT, aSuRi poeti yvelasagan gamoirCeva Tavisi `aRmosavluri<br />
modernistobiT~ <strong>da</strong> swored amiT aris mniSvnelovani misi Semoqmedeba; “marTalia,<br />
griSaSvilis poezia viwro fargliT isazRvreba, magram isic marTalia, rom am<br />
fargalSi igi Zlevamosili xelovania~ (saxalxo gazeTi 1913i:3), _ aseTi mosCans<br />
ioseb griSaSvili `foTlebi<strong>da</strong>n~.<br />
grigol robaqiZe mwerlis SemoqmedebaSi yovelTvis eZebs Zlier mxares. mas<br />
moswons axalgazr<strong>da</strong> mwerali aristo WumbaZe rogorc sityvisTvis feradebiT<br />
xorcisSemsxmeli. marTalia, mis sityvaSi marmarilo ar aris gamokveTili <strong>da</strong> arc<br />
brinjaos jReradoba aqvs, _ wers `foTlebis~ avtori, _ magram `nair-nairi feri,<br />
uTvali yvavili, axal-axali saxe, _ yvela es mis xelqveiT aris... misi sityva<br />
Tval-momWrel landSaftad iSleba~ (saxalxo gazeTi 1913k:3). iqvea safrTxec –<br />
`xorcianobiT~ zedmetad gataceba. Zvirfasi samkauli lamazia, magram mravlad
54<br />
asxma, aWreleba, momxibvlelobas ukargavs mas <strong>da</strong> laxavs esTetikur gemovnebas.<br />
aseve iTqmis sityvaze. Ggr. AazriT, a. WumbaZe iq, metismetad Warbad iyenebs ferebsa<br />
<strong>da</strong> yvavilebs iq, sa<strong>da</strong>c mxolod erTi “madliani xazgasmaa” saWiro.<br />
saliteraturo saRamoze aristo WumbaZes waukiTxavs Tavisi moTxrobis<br />
(`mTis asuli~) pirveli Tavi. akakis grigol robaqiZisTvis CauCurCulebia:<br />
SesaZloa, es gaxdes is mwerali, romelsac Sen moelio. dRevadneli ga<strong>da</strong>saxedi<strong>da</strong>n<br />
es Sefaseba ga<strong>da</strong>Warbebuli Cans, magram is nawyveti, robaqiZis TqmiT, namdvilad<br />
momajadoebeli yofila <strong>da</strong> amitom ga<strong>da</strong>umetebia SefasebaSi akakis. msgavsi ram arc<br />
manamde <strong>da</strong>uweria axalgazr<strong>da</strong> mwerals <strong>da</strong> arc mas Semdego, _ acxadebs<br />
`foTlebis~ avtori.<br />
robaqiZis sityviT, xelovnebis qmnilebas paTosi “acxovelebs~. paTosi –<br />
namdvili cecxli, RvTiurobis momaswavebeli (TviTonac xom ambob<strong>da</strong> _ cecxliT<br />
viwvi, Cemi Semoqmedebis cecxliTo)... xolo a. WumbaZis paToss emuqreba safrTxe –<br />
sic<strong>iv</strong>e <strong>da</strong> simSrale. Aaxalgazr<strong>da</strong> mwerlis manerulobis aRsawerad gr. robaqiZe<br />
aseT Se<strong>da</strong>rebas mimarTavs: `WumbaZe paTosis mJRavnebis Jams uTuod mitropolitis<br />
sacmeliT imoseba <strong>da</strong> miT klavs mis usaSvelo ubraloebas~ (saxalxo gazeTi<br />
1913l:3). amasTan, `foTlebis~ avtoris sityviT, a. WumbaZis nawerebSi fabula metad<br />
sustia, mxatvris sulSi ar aris momwifebuli. marTalia, garegnuli forma Zalze<br />
mniSvnelovania, magram fabula mainc mTavaria. amitom avtori mwerals urCevs, mas<br />
didi yuradReba miaqcios.<br />
kita abaSiZem axalgazr<strong>da</strong> mwerals simbolisti uwo<strong>da</strong>, raSic gr. robaqiZe ar<br />
<strong>da</strong>eTanxma, _ a. WumbaZis nawerebSi simbolizmis verc erT niSans ver aRmovaCenTo.<br />
`mgosnuri xateba”, mxatvruli saxis gamoyeneba simbolozmze ar miuTiTebs, ase<br />
rom iyos, yoveli poeti simbolisti iqnebo<strong>da</strong>.<br />
kita abaSiZis Sefasebis miuxe<strong>da</strong>vad, drom <strong>da</strong> literaturaTmcodneobam<br />
aristo WumbaZe simbolistad ar miiRo.<br />
Ggrigol robaqiZis SeniSvnebis toni megobrulia, RvarZliTa <strong>da</strong> SuriT ar<br />
aris gaJRenTili (rac xSirad ikveTeba xolme sxvaTa kritikul werilebSi). roca<br />
Tavad gr. robaqiZes akritikebdnen, ramdenjer gvigrZnia, rom kritika<br />
saxelganTqmuli a<strong>da</strong>mianis ganqiqebis surviliT iyo gamowveuli. grigol robaqiZe<br />
kritikul SeniSvnebs wer<strong>da</strong> imisaTvis, rom mwerals momavalSi aRar gaemeorebina<br />
Secdoma, gaesworebina mwerluri Semecnebis veqtori.<br />
mexuTe `foToli~ aleqsandre abaSelis poeziis Rirsebasa <strong>da</strong> naklovanebas<br />
exeba. Ggrigol robaqiZis azriT, mis poezias `rkveuli xazmosma, mtkice Wedi <strong>da</strong><br />
mkafio xati~ aklia. amiT xsnis avtori a. abaSelis poeturi suraTebis `ara<br />
mTlianobis STabeWdilebas~, xolo roca am nakls Tavi<strong>da</strong>n icilebs, `mZlavr<br />
xelovnad~ warmoCindebao, _ askvnis gr. robaqiZe (saxalxo gazeTi 1913m:2). werilis
55<br />
mcire moculoba avtors saSualebas ar aZlevs, isaubros a. abaSelis poeziis sxva<br />
mxareebze: erosis amoSretaze, balmontis gavlenaze, romlisganac poeti Tan<strong>da</strong>Tan<br />
Tavisufldeba <strong>da</strong> sxva. amjerad mas abaSelis riTma ainteresebs.<br />
Ggrigol robaqiZisTvis riTma is samkaulia, romelic organulad erwymis<br />
leqsis sxeuls: `ramdenad srulia leqsi, imdenad TanSezrdilia masTan riTma;<br />
maTi erTi-meorisagan gayofa sasikvdiloa or<strong>iv</strong>esaTvis; leqsi cocxlobs rogorc<br />
sxeuli-ind<strong>iv</strong>idualoba, riTma scocxlobs rogorc misi tkbilxmovani mona<strong>da</strong>~<br />
(saxalxo gazeTi 1913n:2). am mxr<strong>iv</strong>, a. abaSelis riTma `foTlebis~ avtorisTvis<br />
metad unugeSoa.<br />
Eena Zlevamosili xelovania <strong>da</strong> Tavis stiqiaSi amzadebs riTmebs. Ggr.<br />
robaqiZis sityviT, es xSirad atyvevebs poetebs, romlebic brmad imeoreben<br />
riTmebs. mza riTmis gamoyeneba poetis niWierebaSi eWvis Setanis safuZvels iZleva.<br />
a. abaSelis mier gamoyenebul riTmebSi xSirad ar Cans originaloba,<br />
sakuTari migneba, amitomac is susti <strong>da</strong> Raribia. Ggr. robaqiZe iwunebs poets,<br />
romelsac im dros `mzis mgosans~ uwodebdnen. Tava<strong>da</strong>c `mzis stili~ <strong>da</strong>urqmevia<br />
leqsTa krebulisTvis. magram mzis wam<strong>da</strong>uwum xseneba, jer kidev ar niSnavs, rom<br />
igi `mzis mgosania~.<br />
megobruli kilos miuxe<strong>da</strong>vad, grigol robaqiZes brali <strong>da</strong>sdes, naklis<br />
aRmoCena gixariao. vinc me micnobs, amas ver <strong>da</strong>mwamebso, _ iuara gr. robaqiZem. Mmis<br />
werilebSi naTlad Cans, Tu ratom amxels nakls kritikosi, mas mweralTa<br />
<strong>da</strong>xmareba surs <strong>da</strong> ara Tavis gamoCena an kritikiT vinmes <strong>da</strong>Cagvra.<br />
literaturul cxovrebaSi uamravi iseTi faqti xdeba, romelsac<br />
gamomzeureba, mkiTxvelTa samsjavroze gamotana sWirdeba, _ swams kritikoss.<br />
grigol robaqiZis `foTlebi~ sxvisi nakliT tkboba <strong>da</strong> aRtaceba ki ar aris,<br />
aramed miukerZoebeli ganxilva, gansja, msjeloba gaxlavT. `me foTolSi vexebi<br />
nakls imdenad, ramdena<strong>da</strong>c msurs momavalSi igi aicdinos mweralma. es<br />
sasargeblo iqneba rogorc misTvis, ise qarTuli poeziisTvis~ (saxalxo gazeTi<br />
1914a:3), _ wers gr. robaqiZe.<br />
momdevno `foTolSi~ avtori naklze ar saubrobs. Ees aris Strixebi<br />
aleqsandre yazbegis portretisaTvis, <strong>da</strong>uviwyari wamebi misi cxovrebi<strong>da</strong>n,<br />
romlebic tkbilmoqarTule niko lomourma moigona <strong>da</strong> gr. robaqiZem gadmosca:<br />
avadmyof sandros `SeSlilTa saxlSi” mnaxvelebma sandros erTi misi wigni<br />
miutanes. “sandro furclavs wings, <strong>da</strong>scqeris ucnaurad. bolos erTs furcelze<br />
SeCerdeba, TiTqo raRacas amoikiTxavs, guls miixutebs ucbad wigns <strong>da</strong> mnaxvelTa<br />
cota mwyrali macqerali xels aqnevs meores, TiTqo maT eubneba, am wigns aRar<br />
<strong>da</strong>ganebebTo~ (saxalxo gazeTi 1914b:3).<br />
es wami arasdros <strong>da</strong>maviwydebao, _ wers grigol robaqiZe.
56<br />
mwerali, romelic cocxal sinamdviles qmnis <strong>da</strong> ara `sqematur allegorias~,<br />
`Tval-Ria sizmars~ xe<strong>da</strong>vs, rac, `foTlebis~ avtoris azriT, <strong>da</strong>maxasiaTebelia<br />
al. yazbegis fantaziisaTvis.<br />
ecnaura robaqiZes lomouris mogoneba: sandro hyolia stumrad gorSi.<br />
saubroben, uecrad sandros saxe ecvleba, aqeT-iqiT icqireba, landebTan saubars<br />
iwyebs.<br />
_ ra gemarTeba, sandro?<br />
_ Cemi gmirebi momelandnen <strong>da</strong> maT vesaubrebodio, _ saarafrod uTqvams<br />
yazbegs (saxalxo gazeTi 1914g: 3).<br />
es namdvili fantaziaa Zlevamosili xelovanisa, Zlieri literaturuli<br />
fantazia, romelic aoceb<strong>da</strong> grigol robaqiZes.<br />
`Cveni poezia erosis mxriT sustia Zalze... yazbegi erotul vnebis asaxvaSi<br />
is Zlevamosili xelovania, romelmac ar icis, Tu ra aris siZnele <strong>da</strong><br />
<strong>da</strong>brkoleba~ (saxalxo gazeTi 1914d:3), _ wers avtori.<br />
bolo `foToli~ xotbis Sesxmaa aRmosavleTis geniosi Svilis, ubadlo<br />
xelovanis – rabindranaT Tagorisadmi.<br />
1913 wlis zafxulSi `ruskaia vedomostSi~ grigol robaqiZes `ucnobi <strong>da</strong><br />
ucnauri~ poetis oriode leqsi waukiTxavs. `Zlieri iyo <strong>da</strong> sul axali gul-neba<br />
am oriode leqsiT gamowveuli~ (saxalxo gazeTi 1914e:3). miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom<br />
robaqiZe ambob<strong>da</strong>, Targmna ar mexerxebao, erT leqss (`bavSvebi zRvis piras<br />
TamaSoben~) ise <strong>da</strong>utyvevebia, rom uTargmnia kidec. sazogadoebis reaqciiT<br />
<strong>da</strong>interesebulis lodini sasurvelad ar <strong>da</strong>srulebula. patara qmnileba,<br />
romelSic mTeli sibrZnea Cakiruli, ar moewonaT – bundovaniao. `Seqspiris<br />
`hamlets~ ubralo mkiTxveli ver gaigebs, xolo amiT igi qmnileba odnav ar<br />
hkargavs Tavis genialobas, SesaZloa, romelime smena-ganuviTarebels bethovenis<br />
simfonia `kakafoniad~ moeCvenos, magram es imas ar niSnavs, rom bethoveni<br />
`bundovania~ (saxalxo gazeTi 1914v:4). nawarmoebis gasagebad ganviTarebis<br />
garkveuli donea saWiro. amasTan, bolos <strong>da</strong> bolos, romelime qmnilebis Rirsebis<br />
<strong>da</strong>saxasiaTeblad mTavari is xom ar aris, gaigo Tu ara igi yvelam, aramed is, Tu<br />
imiT vin ra gaigo.<br />
`bundovanma~ xelovanma mTeli evropa <strong>da</strong>atyveva <strong>da</strong> nobelis premiis<br />
laureatic gax<strong>da</strong>. masSi `iseTi sinaTle <strong>da</strong>inaxes, romelmac Tvali mosWra<br />
xelovnebis namdvil <strong>da</strong>mfasebelT~ (saxalxo gazeTi 1914z:4).<br />
RvTiuria Tagoris marjvena.<br />
genialuria misi Semoqmedeba, kiTxulob <strong>da</strong> maradisobas grZnob, _ aseTia<br />
robaqiZis reziume...……<br />
`foTlebis~ avtors moaqvs erTi leqsi `gitanjali<strong>da</strong>n~.
57<br />
<strong>da</strong>karguli satrfos Zebna...<br />
misi saxli didi ar aris <strong>da</strong> icis, rac gahqra, arasodes <strong>da</strong>brundeba, magram<br />
vrcelia uflis sacxovrebeli. “mis ZebnaSi me movel Sens bWemde... me movel<br />
maradisobis sazRvramde, sai<strong>da</strong>nac ara <strong>da</strong>ikargeba ra: arca imedi, arca netareba <strong>da</strong><br />
arca saxe, cremlebSi xiluli. hoi, CasZire, ufalo, Cemi <strong>da</strong>calierebuli<br />
sicocxle am okeaneSi, CasZire igi TviT mis fskeramde; momec me erTbaSad Zala,<br />
rom msoflios yovelSemcvelobaSi vigrZno <strong>da</strong>karguli saTuTi Sexeba~ (saxalxo<br />
gazeTi 1914T:4).<br />
satrfo <strong>da</strong>karga, magram grZnobs, rom `maradobis samTavroSi~ araferi<br />
ikargeba, ufali yoveli arsis Tavi <strong>da</strong> boloa. `maradobis samTavro~ okeanea,<br />
romelSic uTuod <strong>da</strong>scuravs <strong>da</strong>karguli satrfo... ufals evedreba, misces Zala am<br />
okeaneSi CaZirvis, raTa amiT satrfos Sexeba igrZnos. `amas iqiT gana kidev wava<br />
sibrZne lamaz samoselSi gaxveuli?!. Msoflio literaturaSi es ramdenime sityva<br />
sagalobelad <strong>da</strong>rCeba maradis~ (saxalxo gazeTi 1914i:4), _ askvnis grigol<br />
robaqiZe.<br />
Rrma aris aRmosavleTi.<br />
mis gareSe qarTvelebic mxolod `fiziologiuri erTeulni~ gaxdebian.<br />
rusTavelma gamoxata Cveni stili – eladisa <strong>da</strong> aRmosavleTis sinTezi. robaqiZis<br />
rwmeniT, Tu am gzas ga<strong>da</strong>vuxvevT, ufskrulSi ga<strong>da</strong>viCexebiT.<br />
Rrma aris aRmosavleTi...<br />
rabindranaT Tagori misi Svilia _ namdvili qurumia, msxverplSemwirveli<br />
(misi `gitanjali~ swored `msxverplSewirvania~, avtoris azriT).<br />
Rrma aris aRmosavleTi...Tagori mis RviZl Svilad <strong>da</strong>rCa <strong>da</strong> amiT evropac<br />
<strong>da</strong>ipyro.<br />
ori wlis Semdeg gazeT `saqarTveloSi~ qveyndeba grigol robaqiZis<br />
`rabindranat tabori<strong>da</strong>n~.<br />
sai<strong>da</strong>n movdi, sad mnaxe?<br />
de<strong>da</strong>m gulSi Caikra Svili <strong>da</strong> upasuxa: `Sen <strong>da</strong>fluli iyav, Cemo yrmav, Cems<br />
gulSi survilis saxiT...<br />
Sen sufevdi Cemi bavSvobis TamaSis dedofalebSi~ (saqarTvelo 1915a:3). de<strong>da</strong>s<br />
aocebs jadosnuri Zala, romelmac wvrilsa <strong>da</strong> saTuT xelebSi qveynis saunje<br />
Caugdo.<br />
Tagori mu<strong>da</strong>m eZebs RmerTs.<br />
`me Tavs viqebdi xalxTa winaSe, rom gicnob Sen, ufalo. isini mzeren Sens<br />
saxes yovels Cems naqnarSi. isini modian <strong>da</strong> mekiTxebian me: vin aris igi? me ar<br />
vici, ra vuTxra maT. <strong>da</strong> vambob: WeSmaritad, ar ZalmiZs Tqma. isini mZraxven me <strong>da</strong><br />
midian <strong>da</strong>cinviTa. Sen ki aqve zixar, ufalo <strong>da</strong> iRimebi.
58<br />
samarado simRerebSi gar<strong>da</strong>vavlen me Cems moTxrobas Senze, ufalo.<br />
... hai, hai, rom vinmem icodes, Tu ras mRerian Cemi simRerani?! (saqarTvelo<br />
1915b:3).<br />
xalxi icinis, ufali iRimeba.<br />
MmaSinac <strong>da</strong> dResac Zalze cotam icis, raze `mRero<strong>da</strong>~ rabindranaT Tagori...<br />
saxli bnelia <strong>da</strong> ganmartoebuli. qalwulo, `momec me Seni sanaTuri!~ qalma<br />
mdinares gaayola lampari, romelic axla umiznod miscuravs.<br />
`momec me Seni sanaTuri!~<br />
qalwulma cas Seswira lampari <strong>da</strong> axla igi umiznod iwvis u<strong>da</strong>bnoSi.<br />
`momec me Seni sanaTuri!~<br />
Cemi lampari JinJRilTa karnavals SevuerTe. `umiznod ikargebo<strong>da</strong> cecxlTa<br />
Soris~ (saqarTvelo 1915g:3).<br />
mwyurvals wyali <strong>da</strong>valevine. saxeli mkiTxa.<br />
ra gagikeTe me Sen iseTi, rom Cemi saxeli <strong>da</strong>ixsomo? _ ukvirs Tagors,<br />
_`xolo xseneba mis, rom me SevZel SenTvis wyalis mocema Seni wyurvilis<br />
<strong>da</strong>saneleblad, arasodes moscildeba Cems guls <strong>da</strong> sitkboSi gaaxvevs~<br />
(saqarTvelo 1915d:3).<br />
erTi aRmosavluri sibrZne gagvaxsen<strong>da</strong>: brZens hkiTxes, ra un<strong>da</strong> <strong>da</strong>v<strong>iv</strong>iwyoT<br />
<strong>da</strong> ra un<strong>da</strong> gvaxsovdeso? Tu vinmes keTilad moeqceviT, <strong>da</strong><strong>iv</strong>iwyeT, xolo Tu vinme<br />
Tqven mogeqcevaT keTilad, mu<strong>da</strong>m gaxsovdeT! – aseTi iyo aRmosavleli brZenis<br />
pasuxi. am mcire ga<strong>da</strong>xvevis Semdeg Tagors <strong>da</strong>vubrundeT...<br />
nakaduls qaRaldis navebi miaqvs, baRis yvavilebiT <strong>da</strong>tvirTuli.<br />
lirikulma gmirma gaatana es navebi wyals, Savi asoebiT <strong>da</strong>awera Tavisi <strong>da</strong><br />
Tavisi soflis saxelebi. imedi _ `vinme naxavs maT Soreuls ucxo mxares <strong>da</strong><br />
gaigebs, vina var me~... (saqarTvelo 1915e:3).<br />
sizmarSi xe<strong>da</strong>vs, rogor miaqvT navebs tvirTi – sizmriT savse kalaTebi.<br />
caze Rrublebi uSveben ialqnebs.<br />
xalxi icinis...<br />
`hai, hai, rom vinmem icodes Tu ras mRerian Cemi simRerani?!~ (saqarTvelo<br />
1915v:3).<br />
`foTlebis~ seria rabindranaT Tagorze saubriT sruldeba.<br />
1914 welia... 1 ianvars gazeTma `Temma~ ramdenime pirovnebas,<br />
sazogadoebasa <strong>da</strong> gazeTs nakvesebiT mimarTa. maTgan movixmobT erTs, romelic<br />
grigol robaqiZes eZRvneba: `mzesa aqvs erTi nakli, ar SeuZlian <strong>da</strong>inaxos Tavisi<br />
Tavi (sokrate)~ (Temi 1914:3).<br />
pirveli msoflio omis dros robaqiZe iranSia, sa<strong>da</strong>c gaicno momavali<br />
meuRle nino domenskaia. masze lamazi qali ar Semxvedria, magram Zneli
59<br />
<strong>da</strong>saurvebeliao, _ wer<strong>da</strong> grigol robaqiZe pirad werilSi. ninos mSoblebi baqoSi<br />
cxovrobdnen. metad mZime dro iyo – omi, Seferxebuli mimosvla, gaWirveba <strong>da</strong><br />
epidemia. nino domenskaia, meuRlis survilis sawinaaRmdegod, qaliSvilTan erTad<br />
baqoSi gaemgzavra. bavSvi <strong>da</strong>sneul<strong>da</strong> <strong>da</strong> gar<strong>da</strong>icvala.<br />
grigol robaqiZem es veRar apatia cols. meuRleebi ganqorwindnen.<br />
ramdenime wlis Semdeg robaqiZem gaicno elena fialkina. meore qorwineba<br />
ufro bednieri aRmoCn<strong>da</strong>, ramdena<strong>da</strong>c elena meuRlis warmartebebisa Tu<br />
warumateblobis erTguli Tanamoziare iyo sicocxlis bolomde. Llegen<strong>da</strong>d aris<br />
SemorCenili erTi SemTxveva: ucxoeTSi gamgzavrebis win fialkina avad gamx<strong>da</strong>ra.<br />
robaqiZe iZulebuli gamx<strong>da</strong>ra, bileTebi <strong>da</strong>ebrunebina. Semdeg Seutyvia, rom gemi,<br />
romliTac un<strong>da</strong> gamgzavrebuliyo, <strong>da</strong>iRupa. ase ixsna col-qmris sicocxle elena<br />
fialkinas avadmyofobam. amboben, rom amis Sedeg grigols es qali Tavis<br />
bediswerad, fortunad miuCnevia <strong>da</strong> mTeli simcocxlis ganmavlobaSi misi<br />
maRmerTebeli yofila (CemTvis... 1996a:411). cnobilia misi ruduneba, romliTac<br />
<strong>da</strong>strialeb<strong>da</strong> Tavs Svidi wlis ganmavlobaSi loginad Cavardnil meuRles. am<br />
wlebis ganmavlobaSi robaqiZe morCilad iTavseb<strong>da</strong> momvlelis, meddis,<br />
<strong>da</strong>mlageblis, mzareulis, mrecxavis funqciebs. es iyo umagaliTo Tav<strong>da</strong>deba<br />
avadmyofi meuRlis mimarT. Eelena fialkinas gar<strong>da</strong>cvalebi<strong>da</strong>n gavi<strong>da</strong> ramdenime<br />
weli <strong>da</strong> grigol robaqiZem mesamed ga<strong>da</strong>wyvita <strong>da</strong>qorwineba. magram amaze Semdgom...<br />
axla ki robaqiZis werilebis seria saTauriT `dionisos kulti <strong>da</strong><br />
saqarTvelo~.<br />
1917 welia, eri gaerTianebas iwyebs. grigol robaqiZe am procesze,<br />
`xelmwifebiTi yalibis~ saWiroebaze msjelobs. `xolo aris sakiTxi sxva gvaric:<br />
saqarTvelo, _ Tu gind erTobl<strong>iv</strong>i <strong>da</strong> mTliani, _ ubralo geografiul naglejs<br />
warmoadgens Tu igi erTgvari sxeulia msoflio Semoqmedi sulis cnaurebisa.<br />
saqarTvelos ideologiam es sakiTxi arc ki icis~ (saqarTvelo 1917a:2), _ wers igi<br />
gazeT `saqarTveloSi~.<br />
arseboben `msoflio Semoqmedi~ <strong>da</strong> Tu sruliad umoqmedo ara, naklebi<br />
faseulobis Semqmneli erebi. saqarTvelo sulieri samyaros is saxea, romelic<br />
mtkiced aris nakveTi. Cven ase gvwams, magram saWiroa <strong>da</strong>sabuTeba.<br />
Ggrigol robaqiZe saqarTvelos istoriisTvis niSandobl<strong>iv</strong> movlenas<br />
gamoyofs _ msoflio mniSvnelobis dionises kultze iwyebs msjelobas.<br />
robaqiZiseuli ganxilva esTetikuria. avtoris TqmiT, es aris erTgvari c<strong>da</strong><br />
im masalebis Sekrebisa, romelic saqarTvelos momaval ideologias un<strong>da</strong><br />
gaeTvaliswinebina.<br />
es iyo Sesavali, Semdeg ki mimoixilavs, Tu rogor iCen<strong>da</strong> Tavs es kulti<br />
sxva<strong>da</strong>sxva qveyanaSi. Tav<strong>da</strong>pirvelad – dioniso TrakiaSi.
60<br />
sabos, sabazios, bassreus, gigon, dialos – ase sxva<strong>da</strong>sxvagvarad uxmobdnen<br />
dionisos Trakielebi.<br />
Rame, JinJRilebiT ganaTebuli mTebis kalTebi.<br />
orgia. musika. mutribTa Rriali. <strong>da</strong> am grails _ `SeSlilobamdis mxiblavi~<br />
fleita.<br />
aRtyinebuli medResaswauleni, velur musikaze acekvebulni, metwilad,<br />
qalebi, erTmaneTs ga<strong>da</strong>xveulni, TiTqmis SiSvelni, rqebiT `Tav<strong>da</strong>mSvenebulni~:<br />
`TmagaSlilni, cal xelSi gvelebiT, xanjlebs aelvareben, suroSi xveulebs,<br />
<strong>da</strong>bolos <strong>da</strong>ecemian zvarakad ganmzadils cxovels. hklaven, sisxls svamen <strong>da</strong><br />
um xorcs Wamen~ (saqarTvelo 1917b:2).<br />
am erTgvari maniiT isini ga<strong>da</strong>laxaven piraduls, RmerTi gundSia, mocekvaveTa<br />
rkalSi gamoCndeba xari-RmerTi an<strong>da</strong> mimebi ansaxiereben mas bRaviliT.<br />
gunds xar-RmerTSi gaTqvefa surs. isini iqcevian dionises msaxurebad,<br />
radgan monawileni arian misi epifaniisa (<strong>da</strong>brunebis, movlenis). RmerTTan<br />
Sesxeulebuls, erTadqceuls uwodeben `sabos~, `sabazios~, _ Tavad dionisos.<br />
anTebulTa, agznebulTa, mTvralTa buneba icvleba. `iqmneba mdgomareoba,<br />
romelSic tk<strong>iv</strong>ils aRar hqvia tk<strong>iv</strong>ili, es gznebaa, saerTo gzneba...<br />
suli TiTqos gamosulia sxeuli<strong>da</strong>n. Yyvelas eufleba eqstazi anu is, rasac<br />
grigol robaqiZe `gar<strong>da</strong>maval SeSlilobas~ uwodebs <strong>da</strong> sazRvravs ara rogorc<br />
ubralo sigiJes, aramed `hieromanias~ (`wmin<strong>da</strong> SeSlilobas~), romliTac suli<br />
eziareba RvTaebas. `aq imarTeba pirvelSi afrTovanebis mantika: iseTi winaxedva,<br />
romliTac dionisoTi avsili suli momavlsa sWvrets. aqe<strong>da</strong>n: `qa<strong>da</strong>gad <strong>da</strong>vardna~<br />
<strong>da</strong> qa<strong>da</strong>geba. afrTovanebis mantikis matarebelni menadebia (mena<strong>da</strong>: gapirovnebuli<br />
Tav<strong>da</strong>viwyeba RvTaebiTs avsilobasi <strong>da</strong> netari amoxeTqa am avsilobis uZiro<br />
wyalTagan)~ (saqarTvelo 1917g:2). ikveTeba mTeli gundi winaswarmetyvelTa<br />
(`SewirulTa~): sibilebi <strong>da</strong> bakhidebi.<br />
dionisos kulti moedo ela<strong>da</strong>s. aq gvxvdeba koribantizmi, rasac avtori<br />
dionisuris monaTesave movlenas uwodebs _ religiur SeSlilobas. `avads~ Caesmis<br />
salamuris xma, aSlilia, Wirveuli, cekvis JiniT Sepyrobili, demoniT gaxelebuli.<br />
aseT `avadebs~ cekviTa <strong>da</strong> musikiT arCendnen, ukmayofilebdnen Jins.<br />
dionisos kults marTavs melampi (naxevrad miTiuri arseba), romelic<br />
apolonis msaxuric aris. melampma gansazRvra dionisiebis, dionises<br />
dResaswaulebis dro (noemberi an dekemberi) <strong>da</strong> adgili (parnasis veli). apoloni<br />
dionises arTmevs velurobas. misi msaxuri, qali-qurumi piTia svams wmin<strong>da</strong> wyals,<br />
wovs samsxverplo sisxls <strong>da</strong> samfexaze mj<strong>da</strong>ri qa<strong>da</strong>gebs. am samfexas qveS dionise<br />
marxia. `aq isaxeba dionisosa <strong>da</strong> apolos simboliuri SeerTeba: dioniso rogorc
61<br />
RmerTi qvecnaurebis, apollo rogorc RmerTi zesx<strong>iv</strong>osnobis~ (saqarTvelo<br />
1917d:2).<br />
ela<strong>da</strong>m dionisos fenomeni miTologiurad <strong>da</strong>amuSava. `pirveli: dioniso<br />
gamodis Zevesis (zevsis, _ r. g.) Svilad. de<strong>da</strong> pirveli – persefona (bneleTis<br />
qali-mTavari). `dioniso-pirveli~: zagrei: _ titanebi miityueben mas TavisTan<br />
sarkis pirispir, romelSiac igi mzers Taviss asaxielebas (pirveli simbolo<br />
ind<strong>iv</strong>iduaciisa, anu ganpirovnebis)~ (saqarTvelo 1917e:2). zagrei gaiqceva, iqceva<br />
sxva<strong>da</strong>sxva sxeulad (ganpirovnebis meore simbolo). bolos, roca xarad<br />
ga<strong>da</strong>iqceva, titanebi <strong>da</strong>ewevian, gaglejen (ganpirovnebis mesame simbolo) <strong>da</strong><br />
ylapaven. mis guls ixsnis aTina. Zevsi gawyreba <strong>da</strong> anacrebs titanebs<br />
“peruniT”(cecxliT). am nacri<strong>da</strong>n a<strong>da</strong>mianTa modgma warmoiSva. dionisos guls<br />
ylapavs Zevesi, romelic `Tibanel mefis asulTan~, samelasTan SeerTebis Semdgom<br />
warmoSobs `meore dionisos~.<br />
meore: a<strong>da</strong>miani ori elementisagan warmosdgeba – dionisurisa <strong>da</strong><br />
titanurisagan. dionisuri elementi iswrafvis SeuerTdes axal dionisos “diad<br />
yovladobaSi”, titanuri elementi ki ikavebs a<strong>da</strong>mians ind<strong>iv</strong>idualizaciis<br />
(ganpirovnebis) rkalSi. a<strong>da</strong>mianis vali Tavis TavSi titanuris morevaa.<br />
mesame: a<strong>da</strong>mianis suli ukv<strong>da</strong>via, magram ara _ Tavisufali. igi <strong>da</strong>badebisa <strong>da</strong><br />
sikvdilis usazRvro `rkalSia~ moqceuli. orfikuli sicocxle ar aTavisuflebs<br />
suls imTaviTve. amisTvis saWiroa saiqios mravaljer `sxvadqceva~, saxis cvla.<br />
ase nabij-nabij, cvalebaTa Semdgom SeuZlia suls, savsebiT eziaros, esxeulos<br />
dionises.<br />
meoTxe werilSi grigol robaqiZe dionises saidumloze saubrobs <strong>da</strong><br />
mkiTxvels uxsnis, rom es kulti msxverplis Sewirvaa.<br />
pirovnuloba yoveli borotebis saTavea. ind<strong>iv</strong>idualizmis lamazi WurWeli,<br />
rac `sx<strong>iv</strong>osani Cvenebaa mxolod~ (Zveli indoelebis `maia~), un<strong>da</strong> <strong>da</strong>imsxvres <strong>da</strong><br />
masSi moqceuli sicocxlis nakaduli `msoflio uZiro denas~ un<strong>da</strong> SeerTos. aq<br />
aris msxverpli <strong>da</strong> Semwirveli.<br />
Tav<strong>da</strong>pirvelad, cocxal a<strong>da</strong>mianebs swiravdnen msxverplad. herodote<br />
mogviTxrobs: getebis (frakielTa eTnikuri Sto) RmerTi zalmoksisi lxinis dros<br />
auwyebs xalxs, rom sikvdili cvalebaa. Semdeg qvesknelSi Cadis <strong>da</strong> meoTxe wels<br />
brundeba. ambobs, rom is <strong>da</strong> misi msaxurni cocxalni arian saiqios. yovel sam<br />
weliwadSi getebi wilisyriT irCeven maxarobels, romelsac RmerTTan gzavnian<br />
<strong>da</strong>valebiTa <strong>da</strong> TxovniT. gagzavnis wesi ki aseTia: `erTni rigad gaimarTebian,<br />
romelTac win gamowvdili Subebi uWiravT, sxvani waavleben xels maxarobels,<br />
moiqneven <strong>da</strong> Subebze <strong>da</strong>scemen. Tu mokv<strong>da</strong>, _ zalmoksisi mwyalobelia, _ fiqroben<br />
isini; Tu ar mokv<strong>da</strong> ganmiruli, _ maSin isini swyevlian mas, rogorc uwmidurs, _
62<br />
<strong>da</strong> meores gzavnian maxaroblad~ (saqarTvelo 1917v:2). maxarobelma saiqios myofT<br />
un<strong>da</strong> uTxras, rom maT cocxlebad miiCneven am qveyanaze, <strong>da</strong>brunebuli ki<br />
gamgzavnelebs auwyebs, rom imqveynad sicocxle grZeldeba. maxarobeli axali<br />
zalmoksisia, <strong>da</strong>valebebi – locvebi RvTisadmi. swored aq ikveTeba a<strong>da</strong>mianis<br />
gaRmerTeba _ Tu mokv<strong>da</strong>, Rirsia gagzavnis anu gaRmerTebis.<br />
cocxali a<strong>da</strong>mianebis msxverplad Sewirvam, sabolood, simboluri saxe miiRo.<br />
mokvdineba `mokvlis saxiobam~ Secvala, a<strong>da</strong>miani – cxovelma, gansakuTrebiT –<br />
xarma, romelic veluri, <strong>da</strong>ucxromeli warmomSobi Zalis simboloa. gar<strong>da</strong> amisa,<br />
arsebobs falosis kulti, rogorc nayofierebis simbolo.<br />
grigol robaqiZis ganmartebiT, xar-RmerTis akuwva niSnavs titanebis mier<br />
dionisos <strong>da</strong>glejas <strong>da</strong> orfeosis akuwvas menadebis mier.<br />
mexuTe werili dionisosa <strong>da</strong> xis kultis kavSirs xsnis.<br />
`magneziaSi dioniso <strong>da</strong>aviwy<strong>da</strong>T. igi gamoCndeba xolme grigalisagan<br />
ga<strong>da</strong>mtvreuls Wa<strong>da</strong>ris totebSi~ (saqarTvelo 1917z:2). amasTan, Zvelad cnobili<br />
iyo, rom dioniso muxaSi cocxlobs. RmerTi dodonas wmin<strong>da</strong> muxis foTlebis<br />
SrialiT gamoxatav<strong>da</strong> Tavis nebas.<br />
Tebes svetebi, suroTi Sexveuli, dionisos asaxiereb<strong>da</strong>. mis kultSi suro<br />
xSirad gvxvdeba.<br />
SemwirvelTa gvirgvini sxva<strong>da</strong>sxva RmerTis wmin<strong>da</strong> xis foTlebisagan ikvreba:<br />
<strong>da</strong>fnis, muxis, zeTisxilis... xan<strong>da</strong>xan gveli icavs muxas, rogorc, magaliTad,<br />
kolxeTSi. robaqiZe ganmartavs, rom Tavad xe ki ar iyo RmerTi, aramed romelime<br />
RmerTs axasiaTeb<strong>da</strong>... dioniso zogjer xiT (gansakuTrebiT, muxiTa <strong>da</strong> suroTi)<br />
cxaddebo<strong>da</strong>.<br />
mas Semdeg, rac mkiTxvels <strong>da</strong>wvrilebiT gaacnobs dionises kults, avtori<br />
Cvens uZveles ritualebTan avlebs paralelebs. misi mtkicebiT, saqarTveloSi<br />
dionisos kultis naSTebi bevrgan aris SemorCenili. kaxeTSi, sofel awyuraSi 14<br />
agvistos TeTri giorgoba aRiniSneba. didZali xalxi (ara mxolod qristianebi,<br />
aramed TaTaric <strong>da</strong> lekic). eklesias gars Semouvlis samjer an Svidjer. win<br />
qalebi midian, ukan vaJebi miyvebian, rigrigobiT galoben didebas. saRamos<br />
eklesiisken mieSurebian. karibWesTan giorgis romelime mona <strong>da</strong>vardeba, say<strong>da</strong>rSi<br />
ise ver Sexval, Tu zed ar Sedgebi an ar ga<strong>da</strong>abijeb. TeTrebSi gamowyobili qali<br />
acekvdeba gatacebiT. drogamoSvebiT ki gminavs <strong>da</strong> ikrunCxeba.<br />
mohyavT msxverpli – rqebze sanTlebanTebuli xari. Tavs <strong>da</strong>ecemian <strong>da</strong> Tu<br />
xari ar <strong>da</strong>cxra, xalxi ambobs, albaT, msxverpli arawmin<strong>da</strong> guliT aris<br />
Semowirulio.
63<br />
es TiTqos qristianuli dResaswauli mraval warmarTul niSans amJRavnebs.<br />
grigol robaqiZe cal-calke gamohyofs procesiis im maxasiaTeblebs, rac<br />
dionisurs ukavSirdeba:<br />
eklesiis Semovla RamiT gvagonebs dionisur procesias, romelic aseve RamiT<br />
imarTebo<strong>da</strong><br />
gundebis rigrigad galoba dionisiebis musikis TanxlebiT j<strong>iv</strong>ilx<strong>iv</strong>ils<br />
hgavs.<br />
procesiaSi qalebis win yofna migviTiTebs, rom aqac qalebi pirveloben.<br />
TeTrebSi mocekvave qali, romelic ikrunCxeba <strong>da</strong> gminavs, SeiZleba iTqvas,<br />
pir<strong>da</strong>piri dionisuri aSlilobaa.<br />
wm. giorgis monebi ig<strong>iv</strong>eni arian, rac dionises msaxurni.<br />
qa<strong>da</strong>gni sibilebsa <strong>da</strong> bakhidebs utoldebian.<br />
`xari-msxverpli: _ es dionisos gamomsaxveli xar-RmerTis namdvili naSTia.<br />
xalxi Sesawiri xaris Sesaxeb rasac ambobs, gvagonebs getebis sityvebs<br />
zalmoksisisadmi gasagzavni maxaroblis Sesaxeb _ Tu mokv<strong>da</strong>, ese igi, RmerTTan<br />
gagzavnis Rirsia.<br />
karebSi <strong>da</strong>vadnili kaci a<strong>da</strong>mianis msxverplad Sewirvis simboloa.<br />
<strong>da</strong>cemuls kacze ga<strong>da</strong><strong>iv</strong>lian: es udris msxverpliT ziarebas uzenaes arsisas~<br />
(saqarTvelo 1917T:2).<br />
xaris rqebze sanTlebs anTeben. dionisos kultSi xar-fetiSs rqebiT<br />
saxavdnen.<br />
saydris rkalze Zafs avleben. Zafi <strong>da</strong> saerTod qsovili dionises<br />
atributTagania.<br />
am ritualebis ganxilvis Semdeg grigol robaqiZe askvnis, rom awyuris<br />
dResaswauli dionisos kultis uamrav niSans atarebs <strong>da</strong> misi utyuari<br />
gamoZaxilia.<br />
Aavtoris azriT, dionisiebis niSnebi fSav-xevsureTSic aris Semonaxuli,<br />
magaliTad, xevis beri, dekanozi, xucesi xats rom emsaxurebian <strong>da</strong> mis survils<br />
xalxs ucxadeben, es piTias msaxurebas uTanabrdeba.Ggr. robaqiZe mimoixilavs sxva<br />
dResaswaulebsac (qarTlSi – gerisTaoba, raWaSi – nacixuroba, svaneTSi _<br />
`limpiaris dReoba~, afxazeTSi _ pirvelyvaviloba anu `mizitxu~) <strong>da</strong> dionisiebis<br />
miniSnebebs poulobs. Aavtoris <strong>da</strong>skvniT, dionises kulti CvenSi droTa<br />
ganmavlobaSi mimqrala an sxva kults umZlavria, magram odesRac gavrcelebuli<br />
rom iyo, misi naSTebi mowmobs.<br />
meSvide werilia sityva saboloo, sa<strong>da</strong>c grigol robaqiZe cnobili<br />
germaneli filosofosis mier aRqmul dioniseze saubrobs: `dionisos fenomeni<br />
fridrix nicSem ga<strong>da</strong>Sala mTeli misi uZiro saidumloTi... nicSe miudga hela<strong>da</strong>s
64<br />
esTetiuri gancdiT: esTetiuri aTviseba – es mTavari mizania nicSesi yvelgan~<br />
(saqarTvelo 1917i:2).<br />
Aamis Semdeg avtori dionises fenomenis religiuri mniSvnelobaze msjelobs.<br />
misi TqmiT, dionises kulti <strong>da</strong>iwyo aRapiT sasaflaoze. sikvdilisa <strong>da</strong><br />
sicocxlis RmerTi im “saxsariT” un<strong>da</strong> gaxsniliyo, sa<strong>da</strong>c mTavrdeba sikvdili <strong>da</strong><br />
iwyeba sicocxle. sasaflaoze gamarTuli `aRapi~ swored es “saxsaria”. aq ara<br />
marto sikvdilis saSinelebas ganicdidnen, aramed sicocxlis arssac grZnobdnen.<br />
Zvel xalxTa cxovrebaSi xSirad gvxvdeba sasaflaoze gamarTuli `sqesuri<br />
orgiazmi~.<br />
`sulis saqme~ CvenSic sasaflaoze sruldeba, amave dros, iqve imarTeba<br />
Rreoba. ucnauria, magram sicocxlis asaTamaSeblad sasaflaos virCevT. ar<br />
moiZebneba, mgoni, meore iseTi xalxi, romelic qarTveleb<strong>iv</strong>iT advilad urigdeba<br />
sikvdilis saSinelebaso, _ wers gr. robaqiZe.<br />
qarTvelobam mZafrad ganica<strong>da</strong> dionisuroba. Cvens istorias grigol<br />
robaqiZe dionisur misteriad aRiqvam<strong>da</strong>, radgan Cven mZafrad aRviqvamT sikvdilsa<br />
<strong>da</strong> sicocxles, gaqrobasa <strong>da</strong> aRdgenas. Zvel berZneTa `siyvaruli bedisadmi~ (amor<br />
fati) qarTvelma erma sam sityvaSi gamokveTa: `rac moxdes – moxdes~.<br />
rac un<strong>da</strong> moxdes, igi mainc dionisur gunebazea <strong>da</strong> mReris.<br />
`mravalJamieri” – saqarTveloSi aTamaSebuli `dionisurobis~ bolo akordia.<br />
ase <strong>da</strong>srul<strong>da</strong> grigol robaqiZis werilebis seria.<br />
literaturuli procesebi, axali krebulebi, mwerluri nakli <strong>da</strong> Rirseba –<br />
am <strong>da</strong> sxva literaturul sakiTxebze saubari aucilebeli iyo momavlisTvis.<br />
me-20 saukunis literatura Camoyalibebas iwyeb<strong>da</strong>. cotac <strong>da</strong>... SemoiWrebo<strong>da</strong><br />
mZlavri talRa `cisferyanwelebis~ saxiT. manamde ki literaturul asparezze<br />
Candnen i. griSaSvili, a. abaSeli, a. WumbaZe...<br />
literaturis saTaveebTan un<strong>da</strong> mdgariyo a<strong>da</strong>miani, vinc Rrmad grZnob<strong>da</strong><br />
sityvas, araTu <strong>da</strong>werils, aramed nagulisxmevsac kiTxulob<strong>da</strong> <strong>da</strong> miukerZoeblad<br />
msjelob<strong>da</strong> TeTrsa <strong>da</strong> Savze...<br />
aseTi a<strong>da</strong>miani iyo grigol robaqiZe. misi `foTlebi~ ar aris aRtaceba<br />
sxvaTa marcxiT, es aris zrunva literaturis momavalze. Aam werilebis Rirseba<br />
<strong>da</strong> axali muxti swored esaa.<br />
rac Seexeba dionisiebis mimoxilvas, misi siaxle ara mxolod imaSi<br />
mdgomareobs, rom qarTvel sazogadoebas ase vrclad gaacno elinTa es<br />
sisxlsavse kulti, aramed momaval qarTul ideologias <strong>da</strong>ukavSira <strong>da</strong><br />
mimarTuleba gansazRvra.<br />
dionisos kulti Tan sdev<strong>da</strong> grigol robaqiZes.
65<br />
es kulti Tan sdev<strong>da</strong> saqarTvelosac, _ amtkicebs misi werilebi. dionisos<br />
kultis msoflio mniSvneloba grigol robaqiZisTvis saSualebaa, romliTac igi<br />
qarTveli eris aseT<strong>iv</strong>e mniSvnelobis saxes gamokveTs.<br />
1917 wels grigol robaqiZem portretuli Canaxatebis obieqtebad aqcia<br />
kita abaSiZe, irakli wereTeli, iakob nikolaZe, grigol orbeliani, aleqsandre<br />
WavWavaZe, besiki, giorgi SarvaSiZe. zogi maTgani moswon<strong>da</strong>, zogi ara, magram<br />
obieqturad cdilob<strong>da</strong> subieqturi gancdebis gadmocemas.<br />
fsiqologia gr. robaqiZis gataceba iyo, cdilob<strong>da</strong>, sulSi Caswvdomo<strong>da</strong><br />
pirovnebas <strong>da</strong> mxolod amis Semdeg <strong>da</strong>eZra sityva. Amis gamoKkritikosi `man wili~<br />
mis leqciebs `gancdis leqciebad~ miiCnev<strong>da</strong> (Temi 1911r:2).<br />
grigol robaqiZem ki gancdis a<strong>da</strong>miani kita abaSiZes uwo<strong>da</strong>.<br />
1917 wlis 17 (30) dekembers gar<strong>da</strong>icvala literaturaTmcodne, kritikosi,<br />
publicisti, sazogado moRvawe kita abaSiZe. sam dReSi robaqiZis gamosaTxovari<br />
werili-portreti <strong>da</strong>ibeW<strong>da</strong>.<br />
qarTuli genis xazgasma: Tmafafara TeTri moxuci, <strong>iv</strong>eriis legen<strong>da</strong>ruli<br />
silamaze. mis gverdiT _ vaJkaci, giorgi saakaZis profiliT... gurielis Tavaduri<br />
ojaxi <strong>da</strong> tkbili qarTuli. Semodis tanmaRali mamakaci, saTvaled – pensne... xvdebi<br />
maSinve, rom igi mamia gurielis diswulia, imdenad igrZnoba masSi gurielTa<br />
“dinji paTosi~.<br />
robaqiZisTvis metad mniSvnelovania garegnoba. aq eZebs igi saerTos sulTan.<br />
aqe<strong>da</strong>n iwyebs wvdomas siRrmeSi.<br />
Tav<strong>da</strong>pirvelad igi k. abaSiZis saxis ormagobas aRniSnavs: `cali Tvali odnav<br />
ufro didi <strong>da</strong> pensne<strong>da</strong>n cal-gver<strong>da</strong> cqera xan<strong>da</strong>xan; bage TiTqo RimiliT<br />
<strong>da</strong>mtvreuli <strong>da</strong> Semdeg orWofil-Sekavebuli... Tvalebi rom Tbilad gicqerian,<br />
xan<strong>da</strong>xan bages ucnauri sic<strong>iv</strong>is frTaA ga<strong>da</strong>hkravs RimiliT~ (saqarTvelo 1917k:2).<br />
ormagoba imaSic vlindeba, rom kita abaSiZeSi guruli <strong>da</strong> imeruli<br />
xasiaTebia Serwymuli. magram aris wuTebi, roca ormagoba qreba, Cndeba<br />
esTetikuri srulqmnileba, mTliani pirovneba. Ggrigol robaqiZes itaceb<strong>da</strong><br />
abaSiZis mTlianoba, gzneba, ganc<strong>da</strong>. Fiqrob<strong>da</strong>, rom igi `gancdis~ a<strong>da</strong>miani ufro<br />
iyo, vidre `weris~. Amitom, misi nawarmoebebsac mxolod is aRiqvam<strong>da</strong> sworad,<br />
visac “ganucdia” misi pirovneba.<br />
Aam sityvebiT gamoikveTa avtoris pozicia – kita abaSiZe rogorc Semoqmedi<br />
ver pasuxob<strong>da</strong> mis kriteriumebs. magram xSirad amboben, rom xelovani mxolod is<br />
ki ar aris, vinc qmnis, aramed isic, vinc aRiqvams. robaqiZec ambobs, rom<br />
zogjer `ganc<strong>da</strong>~ `Seqmnas~ ar Camouvardeba.<br />
grigol robaqiZis oratoruli niWi gulgrils aravis toveb<strong>da</strong>. Tavis mxr<strong>iv</strong>,<br />
igi didi interesiT usmen<strong>da</strong> oratorebs <strong>da</strong> mkacri Semfasebelic iyo. kita abaSiZe,
66<br />
rogorc oratori, moswon<strong>da</strong>: misi sityvebi cecxlSi nawrTobs agoneb<strong>da</strong>, gurielTa<br />
siTbos Tan<strong>da</strong>Tan rom kargav<strong>da</strong> <strong>da</strong> c<strong>iv</strong>ad iWrebo<strong>da</strong>, imeruli maxvili sarkazmiT.<br />
oponenti <strong>da</strong>mxobilia.<br />
ena, fraza, tembri, toni, dinamika, Sinaarsi, analizi... grigol robaqiZe<br />
iTxov<strong>da</strong> yvelafers erTad, yvelafers <strong>da</strong>xvewils.<br />
es sinTezi man ver aRmoaCina irakli wereTelSi.<br />
1917 welia <strong>da</strong> i. wereTeli ruseTSi revoluciis tvinad saxeldeba. Rusuli<br />
presa misiT aRfrTovanebas ar malavs. uwodebs mas sityvis ostats, sityvis<br />
mWedels, romelic aRelvebs msmenels, ajerebs <strong>da</strong> afiqrebs...<br />
irakli wereTlisadmi miZRvnil saqebar sityvebs bevrgan amoikiTxavT. am<br />
dros saxelganTqmuli oratori samSoblos ewvia leqciiT `omi <strong>da</strong> revolucia~.<br />
Ggrigol robaqiZe <strong>da</strong>interes<strong>da</strong> oratoris aTasjer naqebi jadosnobiT.<br />
<strong>da</strong>sawyisS<strong>iv</strong>e naTqvamma ramdenime frazam Seuryia winaswar Seqmnili Sexeduleba,<br />
wereTeliAsaSualo oratorze naklebi aRmoCn<strong>da</strong> (yovel SemTxvevaSi, aseTad miiCnia<br />
gr. robaqiZem): mouxeSavi tembri, Sablonuri frazebi, sityvis gawelva,<br />
dinamiurobisa <strong>da</strong> xmis awev-<strong>da</strong>wevis ugulebelyofa... (saqarTvelo 1917l:2).<br />
leqcia SinaarsiTac susti iyo, arc analizi Can<strong>da</strong>, arc _ kiTxvebze pasuxebi.<br />
Ggr. robaqiZis sityviT, i. wereTlis gamosvla hgav<strong>da</strong> recepts wamlebis gareSe.<br />
grigol robaqiZe, rogorc Cans, erTaderTi oponenti iyo mravali mexotbis<br />
sapirispirod. TavisTavad, ganc<strong>da</strong> subieqturia, Tumca, avtori cdilob<strong>da</strong>,<br />
miukerZoebeli yofiliyo. Aamdenad, misi kritikuli Tvalsazrisis sarCulad<br />
wereTel-robaqiZis ideologiuri azrTa sxva<strong>da</strong>sxvaoba ar un<strong>da</strong> m<strong>iv</strong>iCnioT.<br />
Ggr. robaqiZe xSirad irwmunebo<strong>da</strong>, obieqturobas mu<strong>da</strong>m vicavo, magram roca<br />
romelime pirovneba mis moxibvlas SeZleb<strong>da</strong> (SemoqmedebiTa Tu qarTuli<br />
rasisTvis <strong>da</strong>maxasiaTebeli niSan-TvisebebiT), arc subieqturi gancdebis<br />
gadmocemas eridebo<strong>da</strong> (saerTo<strong>da</strong>c xom SeuZlebelia, subieqti obieqturi iyos,<br />
cxadia, mikerZoebas ar vgulisxmobT). aseTi Tbili <strong>da</strong>mokidebuleba Cans qarTveli<br />
xelovanisadmi miZRvnil portretul CanaxatSi `moqan<strong>da</strong>ke nikolaZe~.<br />
1902 wels grigol robaqiZes gaucnia iakob nikolaZe: _ <strong>da</strong>bali tanis<br />
moqan<strong>da</strong>ke, Savi, xiWuWi TmiT, didroni Savi TvalebiT, asirielis profiliT...<br />
xuTi wlis Semdeg isini parizSi Sexvdnen erTmaneTs. gr. robaqiZis TqmiT,<br />
iakobs anu Jakos didi ganaTleba ar miuRia, magram intuiciiT wvdebo<strong>da</strong> did<br />
sakiTxebs. NnikolaZis portretis erTi StrixisTvis avtori saintereso Se<strong>da</strong>rebas<br />
mimarTavs: `natexi~ sityviT xan<strong>da</strong>xan iseTs ganc<strong>da</strong>s mogawvdis, rogorc `beri~<br />
xavsiani qva Zveli saidumlo warweriT~ (saqarTvelo 1917m:2).
67<br />
Aavtori xazs usvams i. nikolaZis bavSvur uSualobas. araviTari gesli,<br />
araviTari siave mis xasiaTSi ar zis. gulaxdili, laRi, aRfrTovanebuli, _ aseTia<br />
Jako. igi namdvili xelovania mZafrad ganviTarebuli plastikuri grZnobiT.<br />
iakob nikolaZe cxovrebaSic xelovania. amasTan, sxvisi kargi, sxvisi<br />
gamarjveba, warmateba xelovnebaSi mas imdenad uxaria, rom msgavsi magaliTis<br />
moZebna gagiWirdebaT.<br />
Arogorc vxe<strong>da</strong>vT, avtori xelovanis <strong>da</strong>saxasiaTeblad mraval iseT Tvisebas<br />
gamohyofs, a<strong>da</strong>mianis bunebis samkaulad rom miiCneva, magram misTvis mTavari mainc<br />
sxvaa _ nikolaZe qvaSi kveTs qarTvelTa genias.<br />
Gwerilis <strong>da</strong>sasruls gr. robaqiZe gamoTqvams wuxils imis gamo, romNniWier<br />
moqan<strong>da</strong>kes materialurad Zalian uWirs <strong>da</strong>, saubedurod, saxelosno ar aqvs. igi<br />
mimarTavs qarTvel ers, <strong>da</strong>afasos xelovani <strong>da</strong> auSenos atelie, romelic<br />
amasTanave iqneba qarTveli xelovanebis `esTetiuri garTobis kuTxe~.<br />
Semdegi portreti asaxavs grigol orbelians rogorc pirovnebas <strong>da</strong> rogorc<br />
Semoqmeds. grigol robaqiZes ar moridebia, cnobili poetis riTmaTa siRaribe <strong>da</strong><br />
sxva naklovanebebi aReniSna.<br />
gr. orbelianSi ar aris SemoqmedebiTi niaRvari, magram masSi aris jiSi,<br />
romelic bevrs niSnav<strong>da</strong> robaqiZisTvis. es ar exebo<strong>da</strong> sar<strong>da</strong>l orbelians,<br />
romelsac omSi gamoCenili sisastikiT Tavis mowonebac SeeZlo.<br />
e es ar aris qarTuli JiSi.<br />
magram `sadRegrZelo~ namdvili Tamadis Tqmulia. es ki Cveni genia. sxva<br />
mxr<strong>iv</strong>, orbeliani poeturi xatebiTa <strong>da</strong> riTmebiT metad Raribi poetia. mTeli misi<br />
ind<strong>iv</strong>idualoba, robaqiZis TqmiT, `sadRegrZeloSia~ moqceuli (saqarTvelo<br />
1917n:2).<br />
genis gamo uyvar<strong>da</strong> grigol robaqiZes aleqsandre WavWavaZec _ dendi,<br />
qarTul-aRmosavluri <strong>da</strong>rdimandobiT.<br />
aleqsandre WavWavaZe aristokrati iyo CamomavlobiTac, biologiura<strong>da</strong>c,<br />
suliera<strong>da</strong>c, masSi yovelmxr<strong>iv</strong> ikveTebo<strong>da</strong> qarTuli rasis silamaze <strong>da</strong> rCeuloba.<br />
gr. robaqiZis azriT, a. WavWavaZis msgavsad majama aravis auTamaSebia.<br />
`aleqsandre WavWavaZisTvis leqsi iyo `kaxuriT~ savse azarfeSa: amaSia misi<br />
Zala, _ magram SesaZloa, amaS<strong>iv</strong>e iyos misi <strong>da</strong>brkoleba~ (saqarTvelo 1917o:2).<br />
grigol robaqiZe mas besikis memkvidred miiCnev<strong>da</strong>, magram imasac aRiareb<strong>da</strong>,<br />
rom besiki ufro niWieri Semoqmedi iyo. aqve isic un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom robaqiZes<br />
besiki ar uyvar<strong>da</strong>, Tumca, mis niWs pat<strong>iv</strong>s scem<strong>da</strong>. `besiki aRmosavleTis Svilia<br />
pirmSo: _ magram aRmosavleTis me primit<strong>iv</strong>i monumentaloba ufro majadoebs,<br />
vidre CuqurTmuli qsovili: egviptes piramidebi, vidre sparseTis xaliCebi~<br />
(saqarTvelo 1917p:2).
68<br />
gr. robaqiZis sityviT, besiki mdi<strong>da</strong>ria poeturi saxeebiT. mis leqsSi sityvebs<br />
ver ga<strong>da</strong>svam, fraza erTi mTliani sxeulia. es kia, zogjer riTma ise<br />
moWarbebulia, rom leqsi iCrdileba <strong>da</strong> ikargeba. rac mTavaria, man ganaviTara<br />
mravali teqnikuri xerxi, romlebic erTi saukunis Semdeg frangi simbolistebis<br />
principad iqca. am mxr<strong>iv</strong>, avtoris azriT, besiki fenomenia qarTul literaturaSi.<br />
besikSi aRmosavleTi cxovrob<strong>da</strong>.<br />
robaqiZes ki mainc ela<strong>da</strong> aTrob<strong>da</strong>, ela<strong>da</strong> <strong>da</strong> dionise.<br />
berZenTa xasiaTi nicSem igrZno <strong>da</strong> gamoxata. Ggrigol robaqiZem ki imdeni<br />
saerTo ipova qarTul xasiaTTan, rom <strong>da</strong>beW<strong>da</strong> `hellenebi <strong>da</strong> qarTvelebi~.<br />
elinebi nicSe<strong>da</strong>n: `Zliereba, cecxli <strong>da</strong> Zleva-gaSla antiuri musikali<br />
gznebisa... cecxlis dResaswaulebi, puris jejilis dResaswaulebi,<br />
gakeTilSobileba iWvianobis – berZnebi yvelaze uiWvianesi xalxi, Tavismkvleloba<br />
– siZulvili siberisadmi, siRaribesadmi~ (saqarTvelo 1917J:2).<br />
qarTvelebi robaqiZis samzeri<strong>da</strong>n: gamorCeuli folklori, bunebis<br />
ayvavilebis warmarTuli grZnoba, cecxlisa <strong>da</strong> jejilis kultis naSTebi;<br />
keTilSobili eWvianoba, siberisa <strong>da</strong> siRaribis zizRi.<br />
<strong>da</strong> ase Semdeg...<br />
nakveTi sxeuli, jiSi <strong>da</strong> zrdiloba, temperamenti <strong>da</strong> inteleqti, Suri <strong>da</strong><br />
sicrue, sicocxle, rogorc TamaSi...<br />
grigol robaqiZem imdeni saerTo ipova ori xalxis xasiaTebs Soris, TiTqos<br />
erTzea saubari, ganuyofelze. igi gansakuTrebul pat<strong>iv</strong>s scem<strong>da</strong> Zvel berZnul<br />
kulturas <strong>da</strong>, albaT, amitom sur<strong>da</strong>, rac SeiZleba meti paraleli gaevlo elinebsa<br />
<strong>da</strong> qarTvelebs Soris. amiT igi qarTuli kulturis mniSvnelobas usvam<strong>da</strong> xazs.<br />
gr. robaqiZis momdevno portreti giorgi SarvaSiZes mieZRvna.<br />
modis cxenosani, moxdenilad mj<strong>da</strong>ri, memkvidreobiT ga<strong>da</strong>eca mas namdvili<br />
cxenosnobis siyvaruli <strong>da</strong> unari. Cacmulobis qarTuli yai<strong>da</strong>, sa<strong>da</strong> <strong>da</strong> rCeuli.<br />
saocari xma: `neli, tkbili, melodiuri. kiloc lamazi, ucnauri jadoTi<br />
gaJRenTili~ (saqarTvelo 1918a:2). Tlili TiTebi, saxis silamaze <strong>iv</strong>eriuli,<br />
sworupovari profili. SarvaSiZis unaklo aRnagobam aTqmevina avtors, saukuneebia<br />
saWiro, rom `biologiurma SerCevam~ aseTi srulyofili tipi warmoSvaso.<br />
giorgi SarvaSiZe flob<strong>da</strong> rusuls, franguls, inglisurs, germanuls,<br />
ebrauls, afxazurs, megruls, iyo mwignobari, vinac zedmiwevniT ico<strong>da</strong> rusTaveli<br />
<strong>da</strong> visTan baasic yvelas siamovneb<strong>da</strong>.<br />
misma gar<strong>da</strong>cvalebam Zalze <strong>da</strong>amwuxra gr. robaqiZe, radgan qveyanas<br />
`qarTuli rasis” namdvili namdvili warmomadgeneli <strong>da</strong>akl<strong>da</strong>.<br />
grigol robaqiZes uyvar<strong>da</strong> jiSi yvelgan <strong>da</strong> yvelasi.<br />
uyvar<strong>da</strong> qarTuli jiSi <strong>da</strong> yvelaferi dionisuri.
69<br />
sainteresoni arian misi TvaliT <strong>da</strong>naxuli qarTvelebi. Tu SeniSnavs Cveni<br />
genis, rasis `xazmosmas~, aRniSnavs aRtacebiT, gamokveTilad. mas ara mxolod<br />
Semoqmedni ainteresebs, aramed, pirvel rigSi, qarTuli genis matarebeli<br />
a<strong>da</strong>mianebi.<br />
is esTetia <strong>da</strong> gamorCeul a<strong>da</strong>mianebSic amaves eZebs. Tamaric misTvisqali-mefe<br />
<strong>da</strong> gamorCeuli istoriuli figura ki ar aris mxolod, aramed esTetikuri<br />
fenomeni (robaqiZe 1918). misi Semoqmedebac aseTia _ is yovelTvis faqtebs<br />
miRma iyureba. siyvarulis gareSe enas iSviaTad <strong>da</strong>Zravs _ misTvis vinmes<br />
Semoqmedebis ganxilva mxolod maSin aris sruli, roca siyvaruls<br />
eyrdnoba: zedgamoWrils sityvas besiks ver vetyvi _ amisTvis siyvaruli<br />
saWiroo. gancdis gareSe arc arafers wers <strong>da</strong> arc sxvisi <strong>da</strong>werili<br />
moswons.<br />
`xatovani Cveneba, emociur-saxeibr<strong>iv</strong>i sja _ es gaxlavT myari mwerluri<br />
pozicia... SeiZleba iTqvas, grigol robaqiZis mTeli mwerluri produqcia,<br />
misi memkvidreoba aris eseisturi~ (mefariSvili 2005:22)<br />
eseisti robaqiZe sulSi wvdomas cdilobs, garegnuli, fizikuri niSnebiT,<br />
TvisebebiT Sina samyaros gasaRebs eZebs. robaqiZe mxatvaria kalmiT.<br />
ramdenime StrixiT suraTs <strong>da</strong>srulebel saxes aZlevs. misTvis mTavari iyo<br />
`Cveneba~.<br />
`grigol robaqiZis sruliad gansakuTrebuli TviTmyofadoba warmoCin<strong>da</strong> ara<br />
mxolod wmin<strong>da</strong> mxatvrul opusebSi, aramed mis umSvenieres liriko-publicistur<br />
fragmentebSi, filosofiur eseebSi, qarizmatul pirovnebaTa fsiqo-ferwerul<br />
portretebSi~ (literaturuli saqarTvelo 2001:3), _ wers guram benaSvili.<br />
nacnobi saxeebi axali mzeriT, rakursiT, moTxovniTa <strong>da</strong> gemovnebiT, ucnobi<br />
StrixebiT, _ aseTia grigol robaqiZiseuli portretebi.
70<br />
III Tavi<br />
publicistika<br />
grigol robaqiZe publicisti iyo mTeli Tavisi moRvaweobiT. yvelaferi,<br />
razec saubrob<strong>da</strong> <strong>da</strong> wer<strong>da</strong>, mizanmimarTuli, <strong>da</strong>majerebeli, siaxlis Semcveli iyo.<br />
misi moRvaweoba presaSi Zalze sainteresoa, magram mainc gansakuTrebulad<br />
sagulisxmo <strong>da</strong> sayuradReboa publicistika.<br />
grigol robaqiZe analitikosi publicisti gaxl<strong>da</strong>T.<br />
gamorCeuli eniT, gznebiT, analiziT, SorsWvretiT, <strong>da</strong>majereblobiT...<br />
statiebi, romlebsac Cven mimovixilavT, 1917-1918 wlebSi <strong>da</strong>ibeW<strong>da</strong>. aq aris<br />
protesti moZalebuli bolSevizmis mimarT, magram protesti ara emociuri, aramed<br />
asjer gazomili, <strong>da</strong>sabuTebuli.<br />
yvelam kargad icis, rogoria 1917 weli. ga<strong>da</strong>trialeba, revolucia, anarqia,<br />
propagan<strong>da</strong>, axali ideebiT Tan<strong>da</strong>TanobiTi Troba.<br />
dro, romelic borgav<strong>da</strong>.<br />
robaqiZe gulgrilad ver auvli<strong>da</strong> gverds im aqtualur sakiTxebs, romelTa<br />
ganxilvasac cxovreba moiTxov<strong>da</strong>. jer kidev 1911 wels gazeT `TemSi~ `man-wili~<br />
wer<strong>da</strong>, rom ganmaTavisuflebeli moZraobis ideebiT ruseTis gatacebis dros<br />
grigol robaqiZe marqsizms gmob<strong>da</strong>. `yovel cxovrebis mier wamoyenebul kiTxvas<br />
sazogadoebr<strong>iv</strong> xasiaTis gansazRvrul mimarTulebis nia<strong>da</strong>gze <strong>da</strong>myarebuli mtkice<br />
pasuxs aZlev<strong>da</strong>~ (Temi 1911s:3).<br />
1917 wels, ruseTis revoluciis dros, gazeT `saqarTvelos~ gasdevs mowodeba:<br />
`qarTvelebo, Segnebulad, SeerTebulad, dinjad!~ ruseTis revolucia<br />
sasixaruloa imdenad, ramdena<strong>da</strong>c igi saqarTvelosTvis Tavisuflebis momtani<br />
gaxdeba. `ruseTis dRevandeli revolucia, Zveli mTavrobis ga<strong>da</strong>yeneba, Zveli<br />
ruseTis <strong>da</strong>saflaveba <strong>da</strong> axlis aRorZineba saqarTvelosTvis mxolod maSin iqneba<br />
sikeTis myofeli, rodesac saqarTvelos miecema sruli politikuri garantia<br />
Tavisufali politikur TviTarsebisa~ (saqarTvelo 1917r:1).<br />
sxva<strong>da</strong>sxvaa qarTuli <strong>da</strong> rusuli <strong>da</strong>mokidebuleba am movlenisadmi.<br />
saqarTvelos erTianoba sWirdeba. “saqarTvelo” mkiTxvels mouwodebs, erTaderT<br />
ideaze ifiqros, izrunos, iRvawos _ es saqarTvelos gaTavisuflebaa.<br />
gazeTi mkiTxvelebs arwmuneb<strong>da</strong>, ruseTis revolucias <strong>da</strong> axal mTavrobas<br />
mxolod im SemTxvevaSi un<strong>da</strong> miesalmos saqarTvelo, Tuki is Cveni miznis<br />
ganxorcielebaSi <strong>da</strong>gvexmarebao.<br />
magram ruseTSi vin wux<strong>da</strong> Cveni qveynis momavalze? jer kidev 1911 wlis<br />
<strong>da</strong>sawyisSi grigol robaqiZe arCil jorjaZes wer<strong>da</strong>: `saqarTvelos bed-iRbali
71<br />
maT ise ainteresebT, rogorc marsis mcxovrebni. sxvaTa Soris, axalgazr<strong>da</strong><br />
qarTvelis tragedia amaSicaa~ (baqraZe 1999:55). marTlac ase iyo _ yvelafris<br />
miuxe<strong>da</strong>vad, mu<strong>da</strong>m ruseTs SevyurebdiT imedis TvaliT, imedgacruebebs arafrad<br />
vagdebdiT.<br />
1917 wlis bolo TveebSi robaqiZe rogorc profesionali publicisti,<br />
Seunelebeli tempiT moRvaweobs. TiTqos <strong>da</strong>aviwy<strong>da</strong>, rom arsebobs literatura <strong>da</strong><br />
sxva sayvareli sakiTxebi, romlebzec adre wer<strong>da</strong>. igi mTlianad moicva<br />
aqtualurma, metic, sabediswero sakiTxebma.<br />
grigol robaqiZisTvis, rogorc samSoblos ukideganod moyvaruli<br />
SvilisTvis, mTavari eris keTildReoba, Tavisuflebaa. ufrTxis bolSevizms,<br />
radgan eWvi ar epareba, rom misi moZaleba kargs aras uqadis saqarTvelos.<br />
publicisti aanalizebs ruseTSi mimdinare movlenebs.<br />
ruseTis tragediis saTave absoluturis, uTuosken swrafva <strong>da</strong> saTuosTvis<br />
gverdis avlaa. aq gr. robaqiZe berdiaevs, <strong>iv</strong>anovs <strong>da</strong> dostoevskis eyrdnoba. rusis<br />
sulisTvis Tavi <strong>da</strong> Tavi absolutia. es Cans filosofiaSic, xelovnebaSic,<br />
ideologiaSic (magaliTi: bolSevikebs swam<strong>da</strong>T, rom ukve socializmis karebs<br />
miuaxlovdnen kapitalizmis gverdis avliT.)<br />
absoluturis ZiebaSi ruseTi Zlieria. mis literaturas `msoflio <strong>da</strong>Ri~<br />
azis. genia – dostoevski, romelmac `problema <strong>da</strong>naSaulisa sul sxvnairad<br />
wamoayena, vidre es Zvel tragikosebs eCvenebo<strong>da</strong>T <strong>da</strong> axal epoqaSi Seqspirs,<br />
dostoevskis amoSla msoflio furclebze yovlad SeuZlebelia~ (saqarTvelo<br />
1917s:2).<br />
nicSe ambob<strong>da</strong>, rom Tu vinme un<strong>da</strong> CaiTvalos mis maswavleblad – es<br />
dostoevskia. Tavis mxr<strong>iv</strong>, nicSes gavlena bevrma moazrovnem ganica<strong>da</strong>, maT Soris<br />
iyo grigol robaqiZe. sxvaTa Soris, TviTon aRniSnav<strong>da</strong> xolme, SeTxzvis meTods<br />
mas Semdeg vaqcev did yuradRebas, rac fridrix nicSem, oskar uaildma <strong>da</strong><br />
dimitri mereJkovskim <strong>da</strong>manaxves misi mravali saidumloebao.<br />
gr. robaqiZe rusi geniosisadmi _ dostoevskisadmi gansakuTrebul siyvaruls<br />
gamoxatav<strong>da</strong> yvelgan, sa<strong>da</strong>c sityva moitan<strong>da</strong>. sxvaTa Soris, kita abaSiZis<br />
portretisTvis Strixad gamoiyena kamaTi Teodor dostoevskis mniSvnelobaze<br />
(abaSiZe franguli literaturis mgznebare trfiali gaxl<strong>da</strong>T, robaqiZe ki rusul<br />
mwerlobas aniWeb<strong>da</strong> upiratesobas).<br />
am mcire ga<strong>da</strong>xvevis Semdeg <strong>da</strong>vubrundeT gr. robaqiZis problemur statias.<br />
yovel kulturas tradicia axasiaTebs. ruseTSi ki tradicia ar yofila. erTma<br />
revoluciam romanovTa samaswliani arseboba gaaqro...<br />
apokalifsuri sulis CamoyalibebaSi Zlieri ruseTi umweoa `saTuosa <strong>da</strong><br />
saSualos~ SeqmnaSi.
72<br />
imdroindeli ruseTi anarqiulia. amas gamudmebiT usvams xazs avtori.<br />
yvelaferi is, rac Semdgomi aTwleulebis ganmavlobaSi sabWoTa respublikis<br />
istoriul Rirebulebebad iTvlebo<strong>da</strong>, grigol robaqiZisTvis anarqia, qaosSi<br />
gauCinarebaa. sastiki TviTmpyrobelobis xeli<strong>da</strong>n gamovardnili ruseTi saSinel<br />
anarqiaSi ga<strong>da</strong>var<strong>da</strong>. misi suli qaosos frTebze <strong>da</strong>eki<strong>da</strong>, _ fiqrob<strong>da</strong> avtori, _<br />
ise, TiTqos ruseTi `moCveneba~ yofiliyos mxolod. am moCvenebebze saubrobdnen<br />
winaswarWvretiT dostoevski <strong>da</strong> beli...<br />
ruseTs maqsimalizmi Svelis `sulis cnaurebaSi~. magram `texnikursa <strong>da</strong><br />
<strong>socialur</strong>s kulturaSi ga<strong>da</strong>tanili maqsimalizmi istoriasa <strong>da</strong> istoriulobas<br />
pir<strong>da</strong>pir uaryofs. rusi gvagonebs im a<strong>da</strong>mians, romelmac avtomobili uaryo,<br />
mxolod misTvis, rom haeroplani ar SesTavazes, _ <strong>da</strong> axla urmiT mixoxavs~<br />
(saqarTvelo 1917t:2), _ ase Seafasa 10-iani wlebis <strong>da</strong>sasruli gr. robaqiZem.<br />
mTeli es saintereso wiaRsvla literaturasa <strong>da</strong> filosofiaSi, istoriasa<br />
<strong>da</strong> ideologiaSi, saWiro iyo zemoT motanili frazis mosamwifeblad. metad<br />
<strong>da</strong>majerebel faqtebsa <strong>da</strong> argumentebs Tavad mihyavxar avtoris <strong>da</strong>skvnamde. erTi<br />
zusti Se<strong>da</strong>rebiT <strong>da</strong>ixata ruseTis umweoba <strong>saxelmwifo</strong>ebr<strong>iv</strong> saqmianobaSi. Tu<br />
gavixsenebT msoflio gigantis, sabWoTa kavSiris arsebobas (Tumca mis SeqmnaSi<br />
qarTvels miuZRvis lomis wili), SeiZleba, sa<strong>da</strong>vo gaxdes robaqiZis mokveTili<br />
debuleba. magram un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom igi aRiareb<strong>da</strong> bolSevikebis mosalodnel<br />
triumfs. es kia, ar sjero<strong>da</strong> anarqiiT mosulebis <strong>da</strong>, sabolood, ufskrulis<br />
wyvdiads uwinaswarmetyveleb<strong>da</strong>. Cven yvelani amis mowmeni gavxdiT.<br />
Ggrigol robaqiZisTvis, rogorc aRvniSneT, ruseTis revolucia anarqia iyo,<br />
iseve rogorc qveynis yofa. amiT sargeblob<strong>da</strong> bolSevizmi –anarqiuli ideologiis<br />
mqone Zala. ekonomikurad ise<strong>da</strong>c CamorCenili ruseTi omma ufro <strong>da</strong>aqveiTa,<br />
warmoeba <strong>da</strong>eca, transportis mimosvla Cakv<strong>da</strong>, amas <strong>da</strong>umateT ruseTSi Semaval<br />
erTa decentralisturi midrekileba <strong>da</strong> miiRebT anarqiisken gaqanebis naTel<br />
suraTs. cxadia, imarjvebs Zala, romelic mihyveba sayovelTao anarqias. im<br />
droisTvis bolSevikebma ukve <strong>da</strong>ikaves ramdenime punqti <strong>da</strong> petrogradis<br />
satelegrafo saagento. magram publicisti mkiTxvels arwmuneb<strong>da</strong>, rom is, vinc<br />
imarjvebs anarqiiT, imave anarqiiT <strong>da</strong>iRupeba.<br />
rogorc yovelTvis, gansakuTrebulad mniSvnelovani boloTqma:<br />
`saqarTvelosTvis erTi ram aris saWiro: nu viqnebiT ubralo morCilni im<br />
fantaziebisa, raic petrogradis nislSi moelandebaT. Cven Cveni sakuTari gza<br />
gvaqvs <strong>da</strong> vecadoT yvela Zalebis Semokrebas, rom revoluciaSi Sobili erovnuli<br />
ganTavisuflebis gza anarqiiT ar movispoT~ (saqarTvelo 1917u:2).<br />
kvlav winaswarWvreta: mova dro <strong>da</strong> qarTvelebsac <strong>da</strong>bangavs bolSevikuri<br />
fantasmebi _ <strong>da</strong>viwyeba im soflis <strong>da</strong> amqveyniuri samoTxis landi...
73<br />
nisliani moCvenebaa TviT peterburgi, misi Svili, dostoevski _ `avadi qaosi,<br />
geniiT nakveTi~. `fantasmebis qalaqSi~ robaqiZe imeorebs, rom ruseTis arsi<br />
qaosia, sa<strong>da</strong>c xan genialuri zmanebebi mogeCvenebaT, xanac ufskrulis piras<br />
imarTeba giJuri aruli.<br />
qaosis frTebi efemerulia <strong>da</strong> mzesTan ver agiyvans.<br />
grigol robaqiZe mizanmimarTulad saubrobs ruseTis anarqiaze.<br />
drogamoSvebiT ubrundeba <strong>da</strong> mkiTxvels Seaxsenebs ufskrulis siaxloves.<br />
peterburgi realobas mowy<strong>da</strong>. iq yoveldRe raRac axali zmaneba ibadeba,<br />
zmaneba, romliTac ruseTTan erTad mTeli samyaros gar<strong>da</strong>qmna surs. am survilSi<br />
publicisti erTgvari fsiqozs xe<strong>da</strong>v<strong>da</strong>, ruseTis qaoturi sulis naSobs.<br />
qaosi – es aris sityva, romelSic grigol robaqiZe mTeli ubedurebis xats<br />
aqcevs. TiTqos misiT aSineb<strong>da</strong> mkiTxvels, raTa bolSevizmis gavlenisagan <strong>da</strong>ecva<br />
<strong>da</strong> Tavisufleba moewyurebina. publicisti ubedurebad miiCnev<strong>da</strong> imas, rom<br />
fantasmebis qalaqis naTqvams mTeli ruseTi imeoreb<strong>da</strong>. Tanac rodis? revoluciis<br />
dros, rodesac TiTqos Tavisufleba un<strong>da</strong> <strong>da</strong>myarebuliyo. “<strong>da</strong> gana es aris<br />
Tavisufleba?! Tavisufleba, pirvel yovlisa, TavisTavadobaa, zereled ayoleba ki<br />
– namdvili monoba~ (saqarTvelo 1917f:4).<br />
fsiqologebi amboben, rom <strong>da</strong>mnaSave brbos ukan ufro <strong>da</strong>mnaSave publika<br />
dgas, xolo mis ukan kidev ufro <strong>da</strong>mnaSave publicistebi dganan. bolSevizmis<br />
ideologebi gamWriaxi publicistebi iyvnen. zustad icodnen, rogor moexdinaT<br />
zegavlena xalxze, aeyoliebinaT masebi. maTs moZRvrebaSi, qa<strong>da</strong>gebaSi ido es<br />
muxti, romelmac, sabolood, <strong>da</strong>muxta kidec milionobiT a<strong>da</strong>miani. gr. robaqiZes<br />
undo<strong>da</strong>, saqarTvelosac <strong>da</strong>enaxa is, rasac TviTon xe<strong>da</strong>v<strong>da</strong> <strong>da</strong> aecdina<br />
mosalodneli ubedureba. boSevikebma gaTvales, Tu rogor gamoeyenebinaT anarqia<br />
TavianT sasargeblod. grigol robaqiZe ki am qaosisgan qarTvelTa garidebas<br />
cdilob<strong>da</strong>.<br />
imis naTelsayofad, rom bolSevikebi moaxloebuli TavisuflebisTvis<br />
safrTxes warmoadgendnen, gr. robaqiZe CaeWi<strong>da</strong> erT faqts: ukrainis samxedro<br />
generaluri komitetis wevri ityobinebo<strong>da</strong>, rom bolSevikebi ukrainas gasresas<br />
upirebdnen (saqarTvelo 1917q:2).<br />
saTaveS<strong>iv</strong>e efeqturad, zustad moxazuli fraza bolSevikTa samoqmedo<br />
programasa <strong>da</strong> realur moqmedebas apirispirebs: `is bolSevikebi, romelTa<br />
programis erT-erTi muxli erTa ganTavisuflebaa, Tu gind maTi sruli gamoyofa...<br />
oms ucxadeben ukrainas~ (saqarTvelo 1917R:2).<br />
bolSevikebi erTa sakiTxs socialistur-imperialisturad wyveten. isini<br />
SeebrZolebian yvelas, vinc maT ar mihyveba. magram sanam am <strong>da</strong>skvnamde m<strong>iv</strong>a,<br />
robaqiZe aanalizebs revoluciur moZraobas.
74<br />
social-demokratebis nawili (menSevikebi) <strong>da</strong> socialist-revolucionerebi<br />
(eserebi) amtkicebdnen, rom ruseTis revolucia burJuaziuli revolucia iyo <strong>da</strong><br />
revoluciuri energia demokratiuli respublikis <strong>da</strong>samyareblad un<strong>da</strong><br />
<strong>da</strong>xarjuliyo... maTi azriT, socialistebs burJuaziul-demokratiuli wyobileba<br />
un<strong>da</strong> ganemtkicebinaT. magram grigol robaqiZe <strong>da</strong>rwmunebuli iyo, rom<br />
socialisturi sazogadoebis Sesaqmnelad pirobebi ar iyo momzadebuli.<br />
mdgomareobis naTlad <strong>da</strong>saxatavad avtori kiTxvis formas arCevs: `ra un<strong>da</strong> qnas<br />
socialistma im dros, roca socializmis ganxorcielebisaTvis obieqt<strong>iv</strong>i momenti<br />
sruliad momwifeuli ar aris <strong>da</strong> imave dros mTeli Zala mas xelSi aqvs<br />
Cavardnili?!.. mdgomareoba tragikulia metad~ (saqarTvelo 1917y:2).<br />
menSevikebma <strong>da</strong> eserebma gamosavali ver ipoves. burJuaziasTan erTad<br />
moqmedebas apirebdnen <strong>da</strong> Tanve eSino<strong>da</strong>T maTi, rogorc SesaZlo kontrrevolucionerebis,<br />
ase gaorebulebi `Waobad~ iqcnen.<br />
bolSevikebi ufro aqtiurebi <strong>da</strong> emociebs ayolilebi aRmoCnden. obieqtur<br />
faqtorebs, logikas gverdi auares <strong>da</strong> anarqiis niaRvars SeuerTdnen. es,<br />
garkveulwilad, ga<strong>da</strong>xvevac iyo marqsizmi<strong>da</strong>n, romelic socializms ekonomikuri<br />
aucileblobis Sedegad moiazrebs. bolSevikebs socialistoba undo<strong>da</strong>T <strong>da</strong><br />
aucileblobaze win fsiqologiuri, subieqturi momenti <strong>da</strong>ayenes.<br />
menSevikebisa <strong>da</strong> eserebisagan gansxvavebiT, romlebic demokratiul<br />
respublikas aniWebdnen upiratesobas, bolSevikebs diqtatorul centrSi undo<strong>da</strong>T<br />
revoluciuri energiis mogroveba. am centris neba un<strong>da</strong> gaxmaurebuliyo <strong>da</strong><br />
asrulebuliyo <strong>saxelmwifo</strong>s periferiebSi. Seqmnes kidec aseTi centri saxalxo<br />
komisarebis sabWos saxiT.<br />
SemdgomSi centri <strong>da</strong>ixvewa _ kremli de<strong>da</strong>miwis meeqvseds ganageb<strong>da</strong>.<br />
sinamdvile ar <strong>da</strong>emTxva bolSevikTa warmodgenebs. aRmoCn<strong>da</strong>, rom ruseTis<br />
<strong>saxelmwifo</strong>Si Semavali erebi ar apirebdnen bolSevikuri socializmis<br />
<strong>da</strong>mkvidrebas. `ai, sad marxia ZaRlis Tavi: bolSevikebi oms ucxadeben yovel<br />
xalxs, romelic bolSevikebs ar mihyveba. ukrainisadmi omis gamocxadeba<br />
bolSevikebis mier – es mxolod erTi rgolia bolSevikuri suliskveTebisa.<br />
centralistebi social-politikurad, _ bolSevikebi erTa sakiTxSi socialistimperialistebad<br />
gamodian~ (saqarTvelo 1917S:2), _ askvnis gr. robaqiZe.<br />
ara<strong>da</strong>, bolSevikebi kerenskis sdebdnen brals burJuaziul<br />
imperialistobaSi. isini msoflios kapitalizmis umaRles, e. w. imperializmis<br />
kerenski aleqsandre (1884-1970) – Tebervlis revoluciis Semdeg petrogradis<br />
sabWos Tavmjdomaris moadgile, <strong>saxelmwifo</strong> saTaTbiros droebiTi komitetis<br />
wevri, 1917 wli<strong>da</strong>n eseri, droebiTi mTavrobis Tavmjdomare.
75<br />
stadiaSi Sesulad moiazrebdnen. am reJimis <strong>da</strong>mxoba <strong>da</strong> revoluciur msoflioSi<br />
ganfena sakuTar movaleobad miaCn<strong>da</strong>T. Ggrigol robaqiZe ki Tavad maT debs brals<br />
imperialistobaSi.<br />
sagulisxmoa isic, rom avtorma bolSevikuri moZraobis namdvili<br />
marqsizmisgan ga<strong>da</strong>xvevazec miuTiTa, maSin roca ruseTis bolSevizmi TavisTavs<br />
marqsistuli moZRvrebis erTaderT WeSmarit memkvidred aRiareb<strong>da</strong>.<br />
1918 wlis ianvarSi grigol robaqiZem isev gausva xazi socialistebis<br />
`<strong>saxelmwifo</strong>ebr<strong>iv</strong> uZlurebas~.<br />
`yvela grZnobs, rom martodmarto rRveva sakmao ar yofila. saWiro yofila<br />
agreTve Senebac, _ raic Zalmosils uflebas iTxovs ucilod. magram sad aris<br />
aseTi ufleba?~ (saqarTvelo 1918b:2). avtoris azriT, Zalmosili xelisuflebis<br />
Seqmna socialistebs fsiqologiurad ar SeeZloT.<br />
erTma un<strong>da</strong> brZanos, meorem – Seasrulos. aseTi <strong>da</strong>mokidebuleba izrdeba miT<br />
ufro, ramdena<strong>da</strong>c izrdeba a<strong>da</strong>mianTa ricxvi. amasTan, `ramdenad izrdeba es<br />
<strong>da</strong>mokidebuleba, imdenad naklebi xdeba aqt<strong>iv</strong>i Zala romelime wevris<br />
sazogadoebis viTarebaSi. bolos, es procesi iqamde midis, rom xsenebuli<br />
<strong>da</strong>mokidebuleba... obieqt<strong>iv</strong>deba (n<strong>iv</strong>Tdeba), fetiSad iqceva.~ (saqarTvelo 1918g:2).<br />
yalibdeba meqanizmi, romelic a<strong>da</strong>mianebis mier aris Seqmnili, magram axla TviTon<br />
marTavs maTs qcevas. `xelmwifebiTi ufleba ar aris istoriulad sociali<br />
SeTanxmebis nayofi... xolo revolucia Segnebuli Carevaa xelmwifebiTi uflebis<br />
gar<strong>da</strong>qmnaSi~ (saqarTvelo 1918d:2), _ askvnis gr. robaqiZe.<br />
socialistebi acxadebdnen, rom yovel a<strong>da</strong>mians, kulturuli donis<br />
miuxe<strong>da</strong>vad, SeuZlia, aqtiurad Caerios <strong>saxelmwifo</strong> cxovrebaSi. Tan yvelas hgonia,<br />
rom advilad mouvlis saxlmwifo saqmeebs. `xelmwifebiTi uflebisaTvis~ ki<br />
aucilebelia a<strong>da</strong>mianis avtoriteti. Tu yvela `amxanagi~ <strong>da</strong> Tanaswori iqneba,<br />
brZaneba SeuZlebeli gaxdeba. <strong>saxelmwifo</strong>s ar SeuZlia iarsebos garkveuli<br />
Zaladobis gareSe, avtoris azriT ki, socialisturi Teoria xels uSli<strong>da</strong><br />
Zaladobas, Sesabamisad, asusteb<strong>da</strong> “xelmwifebiTs” uflebas. Aamdenad,<br />
socializmis fsiqologiiT <strong>saxelmwifo</strong>s marTva SeuZleblad miaCn<strong>da</strong>. magram<br />
grigol robaqiZem sakuTari TvaliT naxa, rom bolSevikebma SeZles Teoriis<br />
gverdze ga<strong>da</strong>deba <strong>da</strong> Zaladobis gamovlena, Tanac iseTi Zaladobis, romelic<br />
dRemde saarakod <strong>da</strong>rCa. Tavad robaqiZes emigraciaSi amox<strong>da</strong> suli, samSoblos<br />
miwas <strong>da</strong>natrebuls... Tumca, aqamde jer Zalze Soria.<br />
ruseTSi mimdinare movlenebis mimoxilvis paralelurad grigol robaqiZe<br />
saqarTveloSi mimdinare procesebsac exeba.<br />
me-20 saukunis <strong>da</strong>sawyisi mas saqarTvelos istoriisaTvis mniSvnelovnad<br />
miaCnia, radgan axali qarTuli renesansis Casaxvas xe<strong>da</strong>vs.
76<br />
mistikuri simbolo – wiwamuris veli.<br />
`qarTvelma mohkla saqarTvelos mZlavri mxe<strong>da</strong>ri, xolo sisxliT Sesvril<br />
xels rom <strong>da</strong>xe<strong>da</strong>, mkvlelma saqarTvelos saxe <strong>da</strong>inaxa. ilia WavWavaZe msxverplia,<br />
Seucnoblad Sewiruli saqarTvelos sayofeli saxis xilvisaTvis~ (saqarTvelo<br />
1917C:2). qarTvelma igrZno saqarTvelo. aqe<strong>da</strong>n isaxeba qarTuli renesansi.<br />
magram mas win garkveuli siZneleebi eRobeba: 1. partikularizmi, kuTxuri<br />
gancalkeveba; 2. <strong>saxelmwifo</strong> mmarTvelobis forma (ar gvqon<strong>da</strong> mtkice `xelmwifeba~.<br />
<strong>da</strong>qsaqsulni rusTa xelmwifebis qveS gaverTiandiT, magram monobiT gaerTianeba,<br />
grigol robaqiZis sityviT, saSineli ucnaurobaa); 3. sxvisi gavlenis qveS moqceva,<br />
rac xSiria Cvens istoriaSi.<br />
qarTuli renesansisaTvis pirobebi Tan<strong>da</strong>Tan umjobesdeba. gr. robaqiZes<br />
saqarTvelos erovnul TavisuflebaSi eWvi ar epareba. mTavaria, qarTuli<br />
renesansis monawilem igrZnos saqarTvelo <strong>da</strong> monaxos Tavisi namdvili saxe,<br />
Semdeg ki ‘Semoqmedi xelmwifebiT” un<strong>da</strong> gamohkveTos misi saxe kulturul<br />
SemoqmedebaSi.<br />
grigol robaqiZe amayobs 1917 wlis noembris erovnuli yrilobiT, romelmac<br />
qveyana gaaerTiana, Tumca, arcTu xangrZl<strong>iv</strong>ad.<br />
kidev erTxel gavixsenoT, es iyo dro, roca samyaro icvlebo<strong>da</strong>, ubralod<br />
icvlebo<strong>da</strong> ki ara, iwvo<strong>da</strong>, robaqiZis TqmiT, qaosis frTebiT mieqanebo<strong>da</strong><br />
ufsrkulisken. ruseTi ki revoluciis qariSxalma waiRo.<br />
<strong>da</strong>nieli princis maradiuli kiTxva: yofna-aryofna?<br />
ufskrulis piras miyenebuli saqarTvelo, gr. robaqiZis sityviT, vaJur<br />
Zlierebas iCens. SuRli, Suri, RvarZli, gautanloba, undobloba, <strong>da</strong>yofa, `Sen-<br />
Cemoba~ uecrad gaqra. Tavi iCina politikurma gamocdilebam, `xelmwifebiTma<br />
TavisTavadobam~, zomierma istoriulma paTosma.<br />
yrilobam aRmoaCina, rom saqarTvelo programebze, lozungebze, dogmebze<br />
didi yofila <strong>da</strong> Svilebs hyvarebiaT.Aam grZnobis gadmosacemad avtori Se<strong>da</strong>rebas<br />
mimarTavs _ saqarTvelo mTeli Tavisi “istoriuli sxeulebiT” ganvicadeT ise,<br />
rogorc fSanebi ganicdian aTasi wlis muxis fesvebso.<br />
grigol robaqiZe aRtacebulia yrilobis erTsulovnebiT. misi TqmiT, eri,<br />
romelic aseT <strong>saxelmwifo</strong>ebr<strong>iv</strong> Segnebas amJRavnebs, Sinaganad Tavis-ufalia <strong>da</strong>,<br />
maSasa<strong>da</strong>me, imTaviTve Tavisufali. aseT dros is, ubralod, uxeS monobas<br />
icilebs Tavi<strong>da</strong>n.<br />
gr. robaqiZe am movlenas saqarTvelos istoriis axal `mzeosan~ etapad<br />
miiCnevs. amis naxvis Semdeg SegiZlia, mSvi<strong>da</strong>d <strong>da</strong>xuWo Tvalebi. `mravali qarTveli,<br />
momswre am istoriulis wuTebis, ityvis uTuod: aw ganuteve mona Seni~<br />
(saqarTvelo 1917c:2).
77<br />
es <strong>da</strong>iwera 1917 wels, giorgobisTvis 25-s.<br />
grigol robaqiZes, albaT, namdvilad erC<strong>iv</strong>na, maSin aRsrulebuliyo.<br />
sicocxlis bolomde, 1962 wlamde, mas bevri imedi gaucruvdeba.<br />
jer ki 1917 welia. publicisti mimoixilavs mimdinare movlenebs. mis<br />
interesebSi yovelTvis Sedis am movlenaTa kavSiri saqarTvelosTan.<br />
stokholmis konferenciis saorganizacio komitetma manifestSi evropis<br />
demokratiis mimarT, sxvaTa Soris, `osmaleTis somxeTis <strong>da</strong>moukidebloba~<br />
ganacxa<strong>da</strong>. <strong>da</strong>Snakelebis ganmartebiT, igulisxmebo<strong>da</strong> osmaleTis somxeTis sruli<br />
suverenitetis aRdgena – somxeTi somxebs: somxeTSi somxebi arian sruli<br />
patronebi, sxva eTnikuri elementebi ki – ubralod, moqalaqeni, kanoniT <strong>da</strong>culi<br />
umciresoba. gr robaqiZis sityviT, `saosmalo somxeTs~ teritoriuli<br />
mdgomareoba ar uwyobs xels, aRdges rogorc <strong>saxelmwifo</strong> sxeuli, magram<br />
patronisa <strong>da</strong> moqalaqis principi sworia <strong>da</strong> is saqarTvelozec un<strong>da</strong> gavrceldes.<br />
saqarTvelos mTlian <strong>saxelmwifo</strong> erTeulad aRsadgenad teritoriuli<br />
mdgomareobac uwyobs xels. `mxolod iq, saca saqarTvelos teritoria<br />
<strong>da</strong>saxlebulia ara marto qarTveli eriT, aramed sxva xalxTa elementebiTac, iq<br />
qarTveli eri un<strong>da</strong> iyos patroni <strong>da</strong> <strong>da</strong>narCenni ki mxolod moqalaqeni~<br />
(saqarTvelo 1917Z:2). robaqiZe gamoTqvams rwmenas, rom zemoxsenebuli samarTliani<br />
formuliT somexi eri mxolod sakuTar Tavze ar ifiqrebs. Darwmunebuli varT, es<br />
ga<strong>da</strong>kruli naTqvami Zalian bevr faqts amoat<strong>iv</strong>t<strong>iv</strong>ebs yoveli qarTvelis gonebaSi.<br />
grigol robaqiZe gurulebisa <strong>da</strong> socializmis kavSirsac Seexo. aq miseuli<br />
mxatvruli xveulebi iwevs win: guriis neli sirbile, faqizi, msubuqi, narnari<br />
xazebi, `rbilad modunebuli~ sikekluce...<br />
amayni arian gurulebi, amayni <strong>da</strong> ficxni, Rirsebis grZnoba aqvT<br />
gamZafrebuli. maTSi igrZnoba nicSeseuli `manZilis paTosi~ `Cemsa~ <strong>da</strong> `sxvebs~<br />
Soris. maTi sificxe, avtoris azriT, mxolod Jestia aristokratuli zviadobis.<br />
saqarTveloSi social-demokratia gurulebma (ingoroyva, ninoSvili,<br />
Jor<strong>da</strong>nia, maxaraZe, ramiSvili, jiblaZe, JorJoliani...) Semoitanes.<br />
saintereso mosazrebaa: `isini gamovidnen socialistebad, radgan suliT<br />
uaRresad aznaurni arian <strong>da</strong> yofiT Raribni~ (saqarTvelo 1917w:2). <strong>da</strong>umateT amas<br />
saerTo niWiereba. `erTianoba~, avtoris azriT, socializmis miRebagaTavisebisTvis<br />
aucilebeli fsiqologiuri winapirobaa.<br />
mainc, mRvdeli WilofSic icnoba. guruli aznaurad <strong>da</strong>rCa, masSi ver<br />
amoSliT rCeulobis grZnobas... grigol robaqiZe 1917 wels saqarTvelosa <strong>da</strong><br />
socializmis kavSirze sxvas arafers wers.<br />
qarTvelma bolSevikebma, miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom rusebis brma mimdevrebi<br />
iyvnen, ver moaxerxes socialisturi revoluciis politikuri armiis Seqmna.
78<br />
muSaTa klasi, ZiriTa<strong>da</strong>d, menSevikebs emxrobo<strong>da</strong>. 1917 wlis noemberSi<br />
saqarTveloSi sabWoTa xelisuflebis <strong>da</strong>myarebis pirveli c<strong>da</strong> marcxiT <strong>da</strong>mTavr<strong>da</strong>.<br />
am droisaTvis socialisturi revoluciis gansaxorcieleblad Cvens qveyanaSi<br />
pirobebi ar iyo momwifebuli.<br />
misi Tanamedrove sinamdvile sanugeSos verafers eubneba grigol robaqiZes.<br />
`istoriuli Segnebuloba~ win ar wasula. jer iyo msoflio omi, romelmac mTeli<br />
xalxebi paikebad aqcia. Semdeg – ruseTis revolucia, saSineli anarqia, stiqia,<br />
romelsac “Txisfexianma ruseTma” ver gauZlo. am yovel<strong>iv</strong>em pirovnebac <strong>da</strong>Sala<br />
lamis.<br />
qaosi yvelgan, qaosi <strong>da</strong> fantasmebi.<br />
sxva qveynebisgan gansxvavebiT, saqarTveloSi meti mSvidoba iyo. magram<br />
qarTvelebi beds arasodes gauneb<strong>iv</strong>rebia, amitom istoriuli skepsisi iCens Tavs:<br />
`vai, Tu mTeli es saSineleba saqarTveloSi <strong>da</strong>mTavrdes ukanaskneli<br />
katastrofiT~ (saqarTvelo 1918e:2).<br />
aseTi anarqiis moZalebis dros Znelia, imoqmedo Segnebulad. es, cxadia,<br />
publicistma kargad icis. swored amitom is mudm<strong>iv</strong>ad cdilobs, imoqmedos<br />
sazogadoebr<strong>iv</strong> azrze, moaxdinos misi formireba <strong>da</strong> gaamyaros: `stiqionis<br />
adidebaSi un<strong>da</strong> ikrebde yovels Zalas, Segneba Tavis Tavisa umZafres siRrmemde<br />
un<strong>da</strong> xdebodes, saxalxo nebis energia un<strong>da</strong> Segnebulad irazmebodes, _ <strong>da</strong> maSin,<br />
Tu mogebuli ver gamovalT, Tavs mainc ga<strong>da</strong>virCenT~ (saqarTvelo 1918v:2).<br />
socialisturi partiebisgan gansxvavebiT, qarTvel nacional-demokratebs ar<br />
hqon<strong>da</strong>T programa-minimumi <strong>da</strong> programa-maqsimumi. maTi erTgvari progarma-maqsimumi<br />
iyo saqarTvelos sruli <strong>saxelmwifo</strong>ebr<strong>iv</strong>i Tavisufleba. magram programis<br />
saWiroebis sakiTxi suverenitetis Semdgomac wamohyof<strong>da</strong> Tavs, amitom gr. robaqiZe<br />
ganixilavs ori saxis programis raobasa <strong>da</strong> saWiroebas socialisturi partiebis<br />
programis mixedviT.<br />
maTi programa-minimumi iTvaliswineb<strong>da</strong> burJuaziuli wyobilebis srul<br />
demokratizacias, xolo programa-maqsimumi – am wyobilebis mospobas <strong>da</strong><br />
socialisturi <strong>saxelmwifo</strong>s aSenebas. programa-minimumi iyo erTgvari gar<strong>da</strong>mavali<br />
safexuri sazogadoebis mosamzadeblad.<br />
`momzadebis~ gamo programis orad gayofa Seuwynarebelia grigol<br />
robaqiZisaTvis. amas Tu gavyeviT, SeiZleba, sazogadoeba minimaluri programis<br />
donezec ar iyos momzadebuli <strong>da</strong> maSin misi gayofac mogviwevs. metic, yoveli<br />
istoriuli aqtisa Tu <strong>socialur</strong>i reformisaTvis calke programis wamoyeneba<br />
gaxdeba saWiro. amitom saRi azris mimdevari politikuri partiebi erT programas<br />
qmnian. bunebr<strong>iv</strong>ia, erTbaSad misi ganxorcieleba SeuZlebelia, es Tan<strong>da</strong>Tan,
79<br />
safexurebad xdeba, Tanmimdevrulad. sxvaTa Soris, marqssa <strong>da</strong> engelss<br />
`komunisturi manifesti~ orad ar gauyviaT, metic, isini amis winaaRmdegni iyvnen.<br />
grigol robaqiZe orad gayofil programas politikur orWofobad miiCnevs,<br />
magram aris sxva mxarec. SeiZleba, socialistebi programa-minimums praqtikul<br />
miRwevad, programa-maqsimums ki idealad miiCnevdnen. idealTan miaxloeba<br />
SesaZlebelia, sruli ganxorcieleba ki – ara. socialistebi ki programamaqsimumis<br />
srul ganxorcielebas gulisxmobdnen.<br />
<strong>socialur</strong>i Tanasworoba, romlis <strong>da</strong>myarebac sur<strong>da</strong>T socialistebs,<br />
robaqiZis azriT, utopiaa _ a<strong>da</strong>mianis fsiqika arasdros ganzogaddeba, `me~ ver<br />
moispoba, ver gaiTqvifeba `CvenSi~. klasikurad aqvs naTqvami klemensos : `Tqveni<br />
koncefcia erT muxlSi scodebs: a<strong>da</strong>miani, romelic <strong>da</strong>gWirdebaT Tqveni ideis<br />
gansaxorcieleblad, jer ar arsebobs, Tu gind Tqveni Teoria kidec<br />
ganxorcieldes~ (saqarTvelo 1918z:2). es ironiuli fraza zustad asaxavs gr.<br />
robaqiZis pozicias.<br />
amdenad, avtoris <strong>da</strong>skvniT, socialisturi ideali yalb safuZvelzea<br />
agebuli. demokratiul partias SeuZlia ufro marTebuli <strong>socialur</strong>i ideali<br />
wamoayenos, romelic <strong>da</strong>emyareba samarTlebr<strong>iv</strong>i <strong>saxelmwifo</strong>s ideas. amas<br />
<strong>socialur</strong>i saswauli ar sWirdeba. mizani _ `ind<strong>iv</strong>iduali Tavisufleba~.<br />
Sesabamisad, nacional-demokratebis erTiani, gauyofeli programa gamarTlebulia.<br />
grigol robaqiZes gansakuTrebiT ar moswon<strong>da</strong> klasobr<strong>iv</strong>i brZolis Teoria.<br />
igi <strong>da</strong>wmunebuli iyo, rom klasobr<strong>iv</strong>isa <strong>da</strong> erovnulis <strong>da</strong>pirispirebaSi<br />
klasobr<strong>iv</strong>isadmi upiratesobis miniWebam <strong>da</strong>Rupa ruseTis `xelmwifobiTi<br />
Zlevamosiloba~ <strong>da</strong> ig<strong>iv</strong>e <strong>da</strong>Rupav<strong>da</strong> saqarTvelos, misi gamTlianebis ideas.<br />
amdenad, sasicoxlod mniSvnelovnad CaTvala am problemis ganxilva <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>Wra.<br />
marqsizmi mxolod klasobr<strong>iv</strong> <strong>da</strong>yofas cnob<strong>da</strong>, erovnebebad <strong>da</strong>yofas ki<br />
ugulebelyof<strong>da</strong>. klasTa brZola, ramdenad samwuxaroc un<strong>da</strong> yofiliyo<br />
robaqiZisaTvis, Teoriis sazRvrebs gasc<strong>da</strong> <strong>da</strong> realobad iqca. saqarTveloSi<br />
mcxovrebi wvrili mesakuTreebi `raRac gangebiT (Tu gaugebrobiT!)~ socialistur<br />
partias miemxrnen. soflebSi anarqia gamef<strong>da</strong>, maSin, roca saWiro iyo gaerTianeba.<br />
is, rom glexisaTvis sulerTi gax<strong>da</strong>, vin iqnebo<strong>da</strong> batoni _ rusi Tu TaTari _<br />
erovnuli dekadensis niSania. kacobriobis istoria klasobr<strong>iv</strong>i nayofi rodia,<br />
rogorc fiqrobdnen socialistebi, robaqiZisTvis ufro mniSvnelovania erovneba.<br />
eri mTelia, klasi ki – nawili. qarTvels am nawilis warmodgena, gageba ufro<br />
gauadvil<strong>da</strong>, vidre mTelis, radgan, avtoris azriT, “saqarTvelos sxeuli<br />
JorJ benJamin klemenso (1841-1929) _ frangi <strong>saxelmwifo</strong> moRvawe <strong>da</strong> Jurnalisti.<br />
safrangeTis premier ministri 1906-1909 <strong>da</strong> 1917-1920 ww.
80<br />
istoriulad <strong>da</strong>avadebulia” (saqarTvelo 1918T:2). socializmis mimxrobac<br />
erovnul deka<strong>da</strong>nss amJRavnebs.<br />
amdenad, qarTvelobas gamojansaReba sWirdeba. aseT dros eris bedi<br />
<strong>da</strong>mokidebulia imaze, Tu ra gzas airCeven politikosebi: klasobr<strong>iv</strong>s anacvaleben<br />
erovnuls, Tu, piriqiT.<br />
grigol robaqiZe Tavzar<strong>da</strong>cemulia imiT, rom klasobr<strong>iv</strong>i brZolis Teoriam<br />
praqtikuli ganxorcieleba <strong>da</strong>iwyo saqarTveloSi. Tavs esxmian, ayaCaReben, xocaven<br />
memamuleebs, amowyvites ciciSvilebi, maRalaSvilebi, TurqestaniSvilebi...<br />
<strong>da</strong>arbies amirejibebi, bagration-<strong>da</strong>viTaSvilebi... robaqiZe gaognebulia _ rogor<br />
wavi<strong>da</strong> Segnebuli glexi konstantine amirejibis winaaRmdeg; imis winaaRmdeg, vinc<br />
mTeli sicocxle sofels Seswira iq evropuli codna-gamocdilebis Sesatanad <strong>da</strong><br />
romelmac ramdenime wlis ganmavlobaSi avlevi umSvenieres kulturul soflad<br />
aqcia.<br />
Cven mcirericxovani eri varT <strong>da</strong> yovelma Cvenganma qveynis fizikur <strong>da</strong>cvaze<br />
un<strong>da</strong> izrunos. `Tu samoqalaqo omSi Cven erTi meores <strong>da</strong>vuwyeT xocva, maSin raRaT<br />
gvin<strong>da</strong> an erovnuli Tavisufleba <strong>da</strong> an raime sociali idealis ganxorcieleba~<br />
(saqarTvelo 1918i:2). TiTqos mart<strong>iv</strong>i ritorikuli SekiTxvaa, romlis pasuxic<br />
yvelam icis, magram, faqtia, rom mas merec bevjer <strong>da</strong>gvWir<strong>da</strong> amgvari Segoneba,<br />
Tumca maSinac <strong>da</strong> Semdgomac – amaod... publicists es sityvebi sasxvaTaSorisod<br />
ar uTqvams.<br />
socialistebs Zalian uyvar<strong>da</strong>T lozungebi, romlebic myvirala sityvebiT<br />
gamoirCeo<strong>da</strong>. gr. robaqiZes aseTi mowodebebi mravali borotebis warmomSobad<br />
miaCn<strong>da</strong>. batonebi glexebs `yvlefen~, `sisxls swoven~... ismendnen lozungebs<br />
qarTveli glexebi <strong>da</strong> boRmiT <strong>iv</strong>sebodnen. ismendnen lozungebs <strong>da</strong> Rvawlis,<br />
<strong>da</strong>msaxurebis, asakis miuxe<strong>da</strong>vad arbevdnen, xocavdnen inteligencias, anTxevdndn<br />
gesls. es maSin, roca eris sicocxle bewvze eki<strong>da</strong>.<br />
avtori menSevikebs, maT<strong>iv</strong>e programi<strong>da</strong>n gamomdinare, akisrebs agraruli<br />
sakiTxebis mogvarebisa <strong>da</strong> azvirTebuli anarqiis Cacxrobis movaleobas. Tu eri<br />
<strong>socialur</strong> winaaRmdegobaTa gaRrmavebas gahyveba, Tan ga<strong>da</strong>hyveba. erovnuli<br />
TviT<strong>da</strong>mkvidreba – saSurad, <strong>socialur</strong>i revoluciis qa<strong>da</strong>geba ki uadgilod miaCnia<br />
robaqiZes.<br />
am saerTo ubedurebas Tan erTvo<strong>da</strong> aWaris gaucxoeba, romelic SeiZlebo<strong>da</strong>,<br />
sabediswero gamx<strong>da</strong>riyo saqarTvelosTvis. Ppublicisti <strong>da</strong>afiqra im faqtma, rom<br />
RviZli Zma veRar cnob<strong>da</strong> qarTvelebs. saqarTvelosa <strong>da</strong> aWaras Soris aris<br />
ufskruli – islami. avtoris mtkicebiT, es ar aris mxolod rjuli, es Tavad<br />
erovnebaa. `islamSi ga<strong>da</strong>suli suli erovnulad gvardeba~ (saqarTvelo 1918k:2).<br />
amasTan, SeiZleba, qarTulma erovnulma sulma ver gauZlo Zlier islamur
81<br />
gavlenas <strong>da</strong> aWarelSi rjulma sZlia erovnebas. albaT, amitomac aris, rom<br />
`aWareli Tavis Tavs `TaTars~ uwodebs, _ Tumca, gvariani qarTuli sityviT~<br />
(saqarTvelo 1918l:2).<br />
es mware magaliTi qarTvelobas avaldebulebs, gamokveTos, ganamtkicos<br />
erovnuli suli. Tumc jer fizikuri ga<strong>da</strong>rCenis sakiTxi dgas.<br />
gr. robaqiZe mTeli arsebiT ewinaaRmdegebo<strong>da</strong> socializmsa <strong>da</strong> socialistebs,<br />
magram sul sxva <strong>da</strong>mokidebuleba hqon<strong>da</strong> arCil jorjaZisadmi. isic xom<br />
socialisti iyo, magram misi `msoflmxedvelobis sagani erovnebaa anu ukeT rom<br />
vTqvaT, samSoblo saqarTvelo~ (kolxi<strong>da</strong> 1911J:2). socializmi mas erovnuli<br />
problemis ga<strong>da</strong>saWrelad undo<strong>da</strong>. arCil jorjaZes uzomod uyvar<strong>da</strong> samSoblo <strong>da</strong><br />
misi xsnis Teoriul gzebs eZeb<strong>da</strong> praqtikuli ganxorcielebisTvis, mu<strong>da</strong>m<br />
erovnuli problemis garSemo trialeb<strong>da</strong>. robaqiZe bevr rameSi ar eTanxmebo<strong>da</strong><br />
mas, magram mTavari sxvaa _ a. jorjaZis pirovnuli miswrafebebi, suliskveTeba,<br />
gancdebi erovnulTan iyo Sesxeulebuli. amitom uyvar<strong>da</strong> igi grigol robaqiZes.<br />
`qarTvel ers didi winaswarmetyveli eWirveba cecxliT Sobili. Tqven misi<br />
winamorbedi xarT” (maRlaferiZe 2005b:164), _ wer<strong>da</strong> igi arCil jorjaZes 1912 wels.<br />
sakuTari eris mgznebare siyvaruli igrZnoba gr. robaqiZis yovel sityvaSi.<br />
Tu rames akeTeb<strong>da</strong>, qveynisTvis akeTeb<strong>da</strong>, rasac wer<strong>da</strong>, eris sakeTildReod wer<strong>da</strong>.<br />
qarTveli rasis raindobas usvam<strong>da</strong> xazs mu<strong>da</strong>m. misTvis saqarTvelos istoria<br />
rainduli sisxlis istoria iyo.<br />
erovnul dekadensze ityvis rames, Tanve sxvagan aRniSnavs: `Cvens rasas jer<br />
wveTi ar <strong>da</strong>scemia. nurca gonia vinmes viTom <strong>da</strong>mblis niSnebi iyos Cveni sxeulis<br />
xerxemalSi. SesaZloa, `sisxlis gamoSveba~ gvWirdebodes: didi xania, rac aris<br />
<strong>da</strong>gubebuli. magram Tu gamouSves, qarTuli xmali maSin mzis tevrebSi<br />
aprialdeba~ (saqarTvelo 1918m:2). marTebulad aRniSna s. siguam - `mxolod grigol<br />
robaqiZem miaqcia yuradReba eris sulis sijansaRes, uaryo glova, sev<strong>da</strong> <strong>da</strong><br />
momavals miapyro mzera~ (sigua 2002:238).<br />
Cven varT eri, sicocxlis gamaRmerTebeli, moqeife <strong>da</strong> u<strong>da</strong>rdeli. Cven varT<br />
eri, romelic xmliT icav<strong>da</strong> Tavisuflebas <strong>da</strong> mu<strong>da</strong>m amayob<strong>da</strong> Tavisuflebis<br />
mZafri, genebSi kodirebuli siyvaruliT.<br />
swored am grZnobisken iyo mimarTuli gr. robaqiZis aqtualuri problemuri<br />
statiebi rusul qaosze, Tavisuflebasa <strong>da</strong> monobaze, qarTvelobis ga<strong>da</strong>rCenaze.<br />
`naklebi cqera peterburgisaken, _ meti yuradReba Tavis Tavisa, _ ai, sadReiso<br />
devizi~ (saqarTvelo 1917W:4).<br />
roca ukrainisadmi omis gamocxadebas ganixilav<strong>da</strong> rogorc jaWvis erT<br />
rgols, TavisTavad, mianiSneb<strong>da</strong>, rom Semdegi rgoli, SeiZlebo<strong>da</strong>, saqarTveloc<br />
aRmoCeniliyo. xazs usvam<strong>da</strong> mosalodnel safrTxes _ bolSevikebi, romlebic
82<br />
CvenSi umciresobas warmoadgenen, ar momZlavrdnen <strong>da</strong> saqarTveloc qaosSi ar<br />
gaaxviono. imisaTvis, rom karsmomdgari Tavisufleba ar <strong>da</strong>ekargaT, qarTvelebs<br />
fxizlad yofna marTeb<strong>da</strong>T. <strong>da</strong>yrdnoba sakuTar Tavze <strong>da</strong> ara cqera<br />
peterburgisken, TavisTavadoba <strong>da</strong> ara monoba, _ es iyo gr. robaqiZis<br />
publicistikis laitmot<strong>iv</strong>i.<br />
grigol robaqiZe SesaSuri politologi iyo <strong>da</strong> winaswarWvretis saocari<br />
niWi hqon<strong>da</strong>, rac araerTxel aRvniSneT.<br />
1917 wlis revolucia TiTqos is iyo, razec saqarTveloSi ocnebobdnen.<br />
monarqia <strong>da</strong>amxes, magram Tavad es burJuaziul-demokratiuli revolucia uZluri<br />
<strong>da</strong> marTvis unars moklebuli aRmoCn<strong>da</strong>. oqtombris revoluciam meti Zala<br />
gamoamJRavna. <strong>da</strong>pirispirebis bolo sworad <strong>iv</strong>arau<strong>da</strong> gr. robaqiZem: am SexlaSi,<br />
albaT, bolSevizmi gaimarjvebso.<br />
grigol robaqiZe zust prognozebs awvdi<strong>da</strong> sazogadoebas, magram misi xma<br />
u<strong>da</strong>bnoSi aravis esmo<strong>da</strong>. publicisti mainc erTgulad moRvaweob<strong>da</strong>, erovnuli<br />
paTosis gamoRviZebas cdilob<strong>da</strong>, raTa fantasmebs ar <strong>da</strong>ebin<strong>da</strong> saRi azri,<br />
Sexeduleba, emocia...<br />
aqtualuri, umniSvnelovanesi <strong>da</strong> uaxlesi, mimdinare movlenebis Rrma<br />
analizi, paralelebi <strong>da</strong> eWvSeutaneli <strong>da</strong>skvnebi, _ es grigol robaqiZis<br />
publicistikaa. sxvaTa Soris, mwvave werilebs xels awers Tavisi cnobili<br />
fsevdonimiT _ g<strong>iv</strong>i gollendi.<br />
cota xanSi gr. robaqiZe saqarTvelos mTavrobis kancelariaSi iwyebs<br />
stilistad muSaobas, mTavrobis <strong>da</strong>dgenilebebs enis normebis mixedviT amuSavebs.<br />
wlebis Semdeg igi sabWoTa mwerlebis federaciis Tavmjdomaris moadgiled<br />
<strong>da</strong>iniSneba. gasaocaria, igi xom bolSevizmis mudm<strong>iv</strong>i mowinaaRmdege iyo.<br />
socialistebi ki Zvel wyenas advilad ar <strong>iv</strong>iwyebdnen. Tumca, gava kidev ramdenime<br />
weli <strong>da</strong> grigol robaqiZes xalxis mtrad gamoacxadeben. <strong>da</strong>namdvilebiT SeiZleba<br />
iTqvas, rom mas represireba ar ascdebo<strong>da</strong>, raSic, albaT, Tava<strong>da</strong>c ar eparebo<strong>da</strong><br />
eWvi. amitomac <strong>da</strong>rCa igi sazRvargareT, sa<strong>da</strong>c, mis TanamedroveTa mogonebebiT,<br />
droebiT, meuRlis samkurnalod <strong>da</strong> Tavisi wignebis germanul enaze gamosacemad<br />
iyo wasuli. Tumca, Tavad emigranti 1952 wlis dekemberSi nikos kazanZakiss <br />
swer<strong>da</strong>: 1928 wels `me ukve Sinaganad ga<strong>da</strong>wyvetili mqon<strong>da</strong> <strong>da</strong>metovebina sabWoTa<br />
kavSiri... or weliwadze metxans vcdilobdi, gamomeglija Tanxmoba<br />
gasamgzavreblad. bolos m<strong>iv</strong>iRe igi Cemi dramis `lamaras~ wyalobiT... sazRvari<br />
nikos kazanZakisi (1883-1954) _ cnobili berZeni mwerali <strong>da</strong> filosofosi. 1946 wels<br />
wardgenili iyo nobelis premiaze. 1956 wels <strong>da</strong>jildov<strong>da</strong> mSvidobis ordeniT.
83<br />
rom ga<strong>da</strong>vlaxe, ise SvebiT amovisunTqe, rogorc arasodes Cems cxovrebaSi~ (mesxi<br />
1996 : 105-107).<br />
grigol robaqiძe ixsnebs, Tav<strong>da</strong>pirvelad rogori pat<strong>iv</strong>i <strong>da</strong> dideba ergo mas<br />
evropaSi, rogor tkbebo<strong>da</strong> SemoqmedebiTi cxovrebiT, magram moulodnelad<br />
yvelaferi Seicvala. `1933 wels `Cakluli sulis~ gamoCenis Semdeg (bolSevikebma<br />
– r. g.) mTel evropaSi gaavrceles satanurad Wkvianuri azri, rom me germaneli<br />
faSisti gavxdi~ (mesxi 1996:108).<br />
ase Caiketa robaqiZe germaniaSi. saqarTveloSi ki Worebs axal-axali<br />
detalebiT amdidrebdnen: `mand, samwuxarod, yalbi cnobebi hqoniaT grigolis<br />
Sesaxeb, TiTqos nacisti iyo, hitlerTan <strong>da</strong>dio<strong>da</strong>, kavkasiis frontze iyo <strong>da</strong> sxva<br />
amgvari sisuleleebi... rozenbergTan gaiqcao, mis megobarTano. Tavi<strong>da</strong>n bolomde<br />
siyalbea es. Tqven Zmas TvaliT ar unaxavs axlos arc hitleri, arc rozenbergi,<br />
arc sxva aravin... araviTari <strong>da</strong>mokidebuleba jarTan grigols ar hqonia. araviTar<br />
rols ar TamaSob<strong>da</strong> omis dros~ (literaturuli saqarTvelo 1987:6), – wers<br />
`xalxis mtris~ megobari, saqarTveloSi gavrcelebuli xmebiT aRSfoTebuli<br />
kalistrate salia grigol robaqiZis <strong>da</strong>s, li<strong>da</strong> robaqiZes.<br />
`სატანურად ჭკვიანური აზრის~ გავრცელებას გარკვეული ჯგუფები დღემდე<br />
აგრძელებენ. მაგალითად, ერთ-ერთ რუსულენოვან ინტერნეტ-გამოცემაში რობაქიძე<br />
მოხსენიებულია კოლაბორანტად, სამშობლოს გამცემად, რომელიც საქართველოში გმირად<br />
იქცა.<br />
ავტორის აზრით, ცნობილი მწერლის მიერ ჰიტლერისთვის მთელი წიგნის მიძღვნას<br />
ანალოგი არ მოეპოვება მსოფლიო ლიტერატურის ისტორიაში. პოპოვი ასევე აკვნის, რომ<br />
ქართველ კოლაბორანტებს გერმანელი ნაცისტები განსაკუთრებულად ენდობოდნენ.<br />
ამის<br />
დასტურად თუნდაც შემდეგი პასაჟი გამოდგება: «Как свидетельствовали несколько попавших в<br />
советский плен грузинских легионеров вермахта, перед отправкой на фронт их напутствовали Геринг<br />
и Робакидзе. Первый говорил о том, что они должны изгнать из Грузии евреев и большевиков, второй<br />
упоминал об одних большевиках. Но не хочется на этом основании утверждать, что, дескать,<br />
эмигрантский классик был скрытым антинацистом или по крайней мере противником<br />
антисемитизма» (პოპოვი 2009).<br />
ucxoeTSi ga<strong>da</strong>xvewil mwerals faSistad <strong>da</strong> qveynis moRalated gamocxadeba<br />
ar akmares, megobar mweralTa gamoxmaurebac <strong>da</strong>urTes gulis satkenad. gazeTSi<br />
<strong>da</strong>beWdil am cnobil gamoxmaurebaSi mwerlebi iseTi sityvebiT moixseniebdnen<br />
robaqiZes, rogoric, irakli abaSiZis TqmiT, maT gulSic arasdros gauvliaT<br />
TavianTi namdvili mowinaaRmdegeebis, mtrebis mimarTac ki. amasTan <strong>da</strong>kavSirebiT,<br />
sainteresod gveCveneba amonaridi irakli abaSiZis mogonebebi<strong>da</strong>n `zarebi
84<br />
oc<strong>da</strong>aTiani wlebi<strong>da</strong>n~. andrei beli ixsenebs: «...Отмечу, чем я восхищён в моих новых<br />
друзьях: ни штриха самомнения, самости, или желания первенствовать; постепенно Яшвили<br />
подчеркивает: «Я-то что: Тициан, - вот в чём сила». Табидзе же кивает: « не я, а – Паоло». И<br />
оба твердят: «Робакидзе, - как жаль, что разъехались с ним» (saqarTvelos respublika<br />
2003:4).<br />
es is sityvebia, romlebsac, vfiqrobT, komentari ar un<strong>da</strong> <strong>da</strong>erTos.<br />
andrei beli (namdvili saxeli _ boris bugaevi) (1880-1934 ww) _ cnobili rusi<br />
poeti, novelisti <strong>da</strong> literaturis kritikosi.
85<br />
IV Tavi<br />
ena, literatura, Teatri<br />
grigol robaqiZes an aRmerTebdnen, an mwvaved akritikebdnen; misi axali<br />
ideebi an moswon<strong>da</strong>T, an miuReblad Tu gaugebrad miaCn<strong>da</strong>T. masTan xSirad<br />
imarTebo<strong>da</strong> polemika sxva<strong>da</strong>sxva sakiTxze.<br />
grigol robaqiZis leqciebis gamo gamarTuli polemika naSromis pirvel<br />
TavSi mimovixileT, axla ki gvin<strong>da</strong>, SevexoT kidev erT polemikas sonetis Sesaxeb.<br />
Ggr. robaqiZes <strong>da</strong> i. griSaSvils megobruli urTierToba hqon<strong>da</strong>T. amas<br />
mowmobs piradi werilebi, mogonebebi... grigol robaqiZe sakmaod maRali azris iyo<br />
griSaSvilis Semoqmedebaze, ris <strong>da</strong>stura<strong>da</strong>c gamodgeba misi `foTlebi~, romelSic<br />
poetis saqebari sityvebi uxvad Segvxv<strong>da</strong>.<br />
gavi<strong>da</strong> sul radenime weli <strong>da</strong> sonetis, rogorc Janris irgvl<strong>iv</strong> atexili<br />
<strong>da</strong>vis dros isini erTmaneTis Semoqmedebaze sxvagvarad alaparakdnen.<br />
ioseb griSaSvilma monografiaSi `saiaTnova~ aRniSna, rom saqarTveloSi<br />
swori sonetebis Semomtanebi iyvnen kote mayaSvili, meliton gobeCia... poetma<br />
gakenwla `yanwelebis~ tolumbaSi robaqiZe~, romelmac aRniSna, saqarTveloSi<br />
swori sonetebi Cven SemoviReTo. amasTan, griSaSvilma sonetis struqturazec<br />
isaubra _ bolo dros rusi poetebi sonetis riTmas aburTaveben, sonetis pirveli<br />
naxevris rva striqons oTxi saxis riTmiT ki ar ar riTmaven – rogorc es Zvelad<br />
iyo – aramed ori saxis riTmiTo. swori sonetis magaliTad i. griSaSvilma Tavisi<br />
sonetebi <strong>da</strong>asaxela.<br />
grigol robaqiZem Tavis publikaciSi gaimeora zemoT aRniSnuli sityvebi <strong>da</strong><br />
pasuxad wers, griSaSvilma sonetebis arc istoria icis <strong>da</strong> arc – forma, romlis<br />
Sesaxebac uamravi gamokvleva arsebobso. magram sakmarisia enciklopediaSi<br />
Caxedvac, raTa gaigos `anbanuri debuleba, rom Zvelad klasikuri sonetis rva<br />
striqoni iyo gariTmuli orTa riTmiT <strong>da</strong> ara oTxiT~ (saqarTvelo 1918n:3).<br />
soneti gotikur nagebobas hgavs. igi un<strong>da</strong> gamoiWedos foladis msgavsad. gr.<br />
robaqiZe amtkicebs, rom saqarTveloSi modernistebamde <strong>da</strong>werili sonetebi arc<br />
`gare-mxariT” <strong>da</strong> arc `Sina-mxariT” sonetebs ar warmoadgen<strong>da</strong>. rac Seexeba<br />
griSaSvils, mas `yaraCoRluri~ stili ufro exerxeba, vidre gotikis naTeli <strong>da</strong><br />
mtkice marmarilo.<br />
ioseb griSaSvilma gaikvirva, rom misi `fafuki SeniSvna~ yurad ar iRes _<br />
gamomdgara <strong>da</strong> aq `pasuxebs~ miwerso. iwyina, sonetebis istoriis ucodinaroba<br />
rogor <strong>da</strong>mwameso <strong>da</strong> Semdeg, cota ar iyos, kmayofilebiTac ki <strong>da</strong>sZina: `vin ar<br />
icis, rom me, griSaSvili erTi `udiplomo~ biWi var <strong>da</strong> Cemi kisris afska
86<br />
filosofiur qobinebiT ar aris nacem-nagvemi~ (saxalxo saqme 1918a:3). es <strong>da</strong>saZraxi<br />
ar aris, avlabris kolorits, SeiZleba, arc sWirdebo<strong>da</strong> filosofiuri ganaTleba,<br />
magram Tavmosawonic ar un<strong>da</strong> iyos... yovel SemTxvevaSi, es xels ar uSlis<br />
griSaSvils, ganswavlul robaqiZes yuris axeviT <strong>da</strong>emuqros: udiplomoba `kidev<br />
imas ar niSnavs, TiTqos me ar SemeZlos evropulad ganswavluli robaqiZe<br />
tyuilSi <strong>da</strong>viWiro <strong>da</strong> yuraxeuli m<strong>iv</strong>iyvano im sabuTebTan, romelic mas ase Zalian<br />
ejavreba~ (saxalxo saqme 1918b:3). es sabuTebia haines sonetebis rusuli Targmani,<br />
romelze <strong>da</strong>yrdnoba maSin, roca originali sawinaaRmdegoze metyvelebs, ara<br />
gvgonia, sabuTad vargodes.<br />
rac Seexeba sonetis formis Seswavlas, romlis wyaro<strong>da</strong>c, sul mcire,<br />
enciklopedia miuTiTa grigol robaqiZem, ioseb griSaSvili gverds uvlis <strong>da</strong><br />
gamoRma e<strong>da</strong>veba, Tqven <strong>da</strong> TqvenisTanebi enciklopediebis, leqsikonebis<br />
saSualebiT werT leqsebs, romelTac arc suli aqvT <strong>da</strong> arc gulio.<br />
marTalia, griSaSvili sabuTebTan yuraxeulad miyvanas hpirdebo<strong>da</strong> robaqiZes,<br />
magram es werili sityvis banze agdeba ufroa, vidre gul<strong>da</strong>jerebuli pasuxi. amis<br />
miuxe<strong>da</strong>vad, niSnismogebiT ambobs: nu Sexval, nu ebanebi, nu gamoxval <strong>da</strong> nu<br />
TrTio! radgan gabedeT <strong>da</strong> banaoba <strong>da</strong>iwyeT, TrTolvasac un<strong>da</strong> gauZloTo. grigol<br />
robaqiZem ki auTrToleblad ganagrZo polemika. ganixila qarTuli sonetebi <strong>da</strong><br />
amiT miuTiTa griSaSvils Secdomaze. mokled Seexo maTs Semoqmedebas, vinc<br />
pirveli qarTuli sonetebis avtorebad miaCn<strong>da</strong> ioseb griSaSvils.<br />
magaliTebiTa <strong>da</strong> mokle SefasebebiT polemisti iolad amtkicebs, rom swor<br />
sonetad verc erTi maTgani ver CaiTvleba. sxvaTa Soris, swor sonetebad ar<br />
miiCnevs ticianisa <strong>da</strong> galaktionis adreul leqsebsac (saqarTvelo 1918o:3).<br />
es saubari usiamo aRmoCn<strong>da</strong> griSaSvilisaTvis. `modi, leqsis poeturobas<br />
Tavi <strong>da</strong>vaneboT, vinai<strong>da</strong>n me yvelaze metad leqsi miyvars <strong>da</strong> Tu RmerTi gwamT, nu<br />
SemaZulebT masa!~ (saxalxo saqme 1918g:2).<br />
leqsis siyvaruls vin <strong>da</strong>uSli<strong>da</strong>, gr robaqiZe amisTvis ki ar ekamaTebo<strong>da</strong>,<br />
aramed, piriqiT, leqsis Rirsebebis xazgasasmelad, Rirsebebis, romlebic ar un<strong>da</strong><br />
<strong>da</strong>iCrdilos araswori formiT, gameorebuli riTmiT, susti SinaarsiT...<br />
erTi strofi griSaSvilis `soneti<strong>da</strong>n~:<br />
`<strong>da</strong>hqris sio frTagaSlili,<br />
Wavls atokebs, abutbutebs;<br />
vardi gul-mkerd gaReRili<br />
Tval-JuJuna nams ixutebs~... (saqarTvelo 1918p:3).<br />
yoveli a<strong>da</strong>miani, romelmac diletantis doneze icis, Tu ra aris soneti<br />
<strong>da</strong> rogori un<strong>da</strong> iyos igi, ityvis, rom es leqsi marTlac ver <strong>iv</strong>argebs sonetis
87<br />
nimuSad, robaqiZis Sefaseba ki mkacrad mokveTilia: _ aq arc `neli simZime”<br />
igrZnoba, arc `Wedi~, aq mxolod `cindrikiao~.<br />
ticiani <strong>da</strong> galaktioni Tavi<strong>da</strong>nve uaryofdnen adreuli leqsebis sonetobaso,<br />
_ Tqva gr. robaqiZem <strong>da</strong> i. griSaSvilma pasuxad, cota ar iyos, avlabrul kiloze<br />
iqilika:<br />
`<strong>da</strong>SxoS, biWo!<br />
ra kargia <strong>da</strong>!<br />
am poetebma marto imitom uaryves TavianTi sonetebi (ara orfa riTmiT<br />
akinZulni), rom robaqiZisaTvis gaeadvilebinaT sxvaTa gafaseba~ (saxalxo saqme<br />
1918d:3).<br />
Rogorc Cans, `aRa-batonis~ mier <strong>da</strong>Sinebulebs ufiqriaT, CaTrevas Cayola<br />
sjobiao <strong>da</strong> uaruyviaT TavianTi leqsebi...<br />
ase sabralod, despot robaqiZis qeSik-msaxurebad <strong>da</strong>gvixata griSaSvilma<br />
tabiZeebi. `aRa-batonma~ ki amayi poziT upasuxa: `me arasodes arc aravis `aRabatoni~<br />
ar vyofilvar <strong>da</strong> arc min<strong>da</strong> viyo; <strong>da</strong> griSaSvilmave un<strong>da</strong> icodes, rom<br />
`yanwelebi~ xaTriT arafers akeTeben~ (saqarTvelo 1918J:3).<br />
`CaTreuli~ Tu `Cayolili~ ticianic gamoxemaura griSaSvils: `... Cems<br />
bavSvur Secdomebs (araswor sonetebs – r. g.) siyvaruliT vigoneb... aravis xaTriT<br />
arc me <strong>da</strong>, mgonia, arc galaktion tabiZes ar uargviyvia Cveni Zveli sonetebis<br />
Seusabamoba. es sakuTari analizis Sedegia... griSaSvili rom amgvari analizis<br />
niWs savsebiT moklebuli ar iyos, mTel Tavis wignze aiReb<strong>da</strong> xels~ (saqarTvelo<br />
1918r:3).<br />
wignze ara, magram polemikaze namdvilad aiRo xeli ioseb griSaSvilma.<br />
mogvianebiT, 1920 wels mas gamouCn<strong>da</strong> <strong>da</strong>mcveli faSaliSvilis saxiT.<br />
griSaSvilisadmi robaqiZis `ga<strong>da</strong>mterebas~ ase xsnis faSaliSvili: robaqiZes<br />
poetTan `mouvi<strong>da</strong> piradi uTanxmoeba (quTaisSi gamarTul saRamoze), Semdeg,<br />
kamaTis dros (sonetis Semotanis Taobaze), griSaSvilma <strong>da</strong>amarcxa robaqiZe. mere<br />
faSaliSvilma <strong>da</strong>swera ori werili `SvildosnelTa~ Sesaxeb, sa<strong>da</strong>c robaqiZis<br />
poeturoba avad moixsenia <strong>da</strong> es gax<strong>da</strong> mizezi robaqiZis samu<strong>da</strong>mo ga<strong>da</strong>mterebisa~<br />
(saxalxo saqme 1920a:2-3).<br />
pasuxad gr. robaqiZe ganmartavs, rom griSaSvilis saRamoze quTaisSi<br />
uTanxmoeba mouvi<strong>da</strong> sergo kldiaSvilTan <strong>da</strong> ara griSaSvilTan. xolo rac<br />
Seexeba mis <strong>da</strong>marcxebas griSaSvilTan polemikis dros, `visac soneti uyvars <strong>da</strong><br />
misi formis rame esmis, mas es moTxzuli ambavi sicila<strong>da</strong>c ar eyofa~ (saqarTvelo<br />
1920b:3). faSaliSvilis feletonebi ki TvaliTac ar unaxavs <strong>da</strong> ar ainteresebs.<br />
saubari imaze, rom robaqiZe piradi interesebis gamo wers kritikul<br />
SeniSvnebs, fuWia. magram faSaliSvils momarjvebuli aqvs erTi faqti, romelic
88<br />
adre Cvenc aRvniSneT: robaqiZe uwin aqeb<strong>da</strong> griSaSvils, axla ki akritikebs <strong>da</strong><br />
asamarebs. marTalia, cvlilebebisagan <strong>da</strong>zRveuli aris, magram<br />
faSaliSvili am faqts Tavis sasargeblod xsnis: `robaqiZe gagvipoet<strong>da</strong> <strong>da</strong> am<br />
<strong>da</strong>rgSi <strong>da</strong>iwyo `bazris~ Zieba. <strong>da</strong> ... Seudga griSaSvilisa <strong>da</strong> mis TanamokalmeTa<br />
`gabaxebas~ <strong>da</strong> `<strong>da</strong>samarebas~ (saxalxo saqme 1920b:2).<br />
grigol robaqiZe is kaci araa, `bazari~ eZios <strong>da</strong> sxvac amisaTvis lanZRos.<br />
`robaqiZem kargaT icis... rom fiqri: `bazris~ SovnisaTvis sxva aZago <strong>da</strong> Sen<br />
amaRlde, qveyniuri zraxvaa mxolod, romelic sCveviaT kacunebs~ (saqarTvelo<br />
1920g:3).<br />
gvian, emigraciaSi, grigol robaqiZe isev gaixsnenebs griSaSvils.<br />
lavrenti beriasadmi miZRvnil leqsSi ioseb griSaSvils aseTi ram wascdenia:<br />
ubrZane mtkvars, ukan iwyebs denaso.<br />
1954 wels radio `Tavisuflebis~ eTeriT qarTveli mwerlebisadmi<br />
mimarTvisas grigol robaqiZem gaixsena es faqti. `mtkvari Tavis denas ganagrZobs,<br />
mbrZanebeli ki im soflisaken gaistumres ise, rom amsoflad xsenebac iqna misi<br />
aRmofxvrili. griSaSvili, albaT, TiTebs ikvnets axla <strong>da</strong> ambobs: ram <strong>da</strong>maweria<br />
es uxamsi ramo~. getyviT: <strong>da</strong>aweria im sistemiT gaSlilma atmosferom, sa<strong>da</strong>c<br />
yvelaferi akrZalulia, rac araa nabrZanebi~ (CemTvis... 1996b:61).<br />
xuTiode wliT adre ki JurnalSi `bedi qarTlisa~ <strong>da</strong>ibeW<strong>da</strong> `saTaveni Cemi<br />
Semoqmedebisa~. gr. robaqiZe ixsenebs `kuriozs~: `erTs mgosans – romelic mis pawa<br />
poetur samTavroSi poeziisa exlac maestrod vTvli <strong>da</strong> axlac megobruli<br />
grZnobiT vigoneb Sori<strong>da</strong>n – erTi rvastriqoniani Sairi sonetad gamoecxadebina.<br />
gamiwyra RmerTi <strong>da</strong> erTs mimoxilvaSi RimiliT `CavawveTe~: Tu ar icis, ramden<br />
striqoniani un<strong>da</strong> iyves sonti, enciklopediur leqsikonSi mainc Caixedos-meTqi.<br />
astexa <strong>da</strong>va – Turme amazec SesaZlebeli yofila kamaTi saqarTveloSi – aty<strong>da</strong><br />
<strong>da</strong>va <strong>da</strong> mere ra <strong>da</strong>va!~ (CemTvis... 1996g:81).<br />
sxvaTa Soris, ar asaxelebs im mgosans.<br />
rogorc vxe<strong>da</strong>vT, drom, manZilma, Zvelma megobrobam mainc siTboTi moagona<br />
grigol robaqiZes aSuRi poeti – ioseb griSaSvili.<br />
grigol robaqiZe mxolod sonetze rodi msjelob<strong>da</strong>, igi mu<strong>da</strong>m cdilob<strong>da</strong>,<br />
yofiliyo iq, sa<strong>da</strong>c sWirdebo<strong>da</strong> axal qarTul literaturas. radgan ico<strong>da</strong>,<br />
rom qarTveli erisTvis mwerloba ar iyo mxolod <strong>da</strong> mxolod `sityviereba~ ar<br />
iyo. misTvis mwerloba bevrad mets niSnav<strong>da</strong> _ qmni<strong>da</strong> mwerlobas <strong>da</strong> cocxlob<strong>da</strong><br />
misiT. Tava<strong>da</strong>c xom qarTveli eris nawili iyo <strong>da</strong> arc misTvis warmoadgen<strong>da</strong><br />
mwerloba mxolod sityvierebis sferos. gansakuTrebuli siyvaruliT ekidebo<strong>da</strong><br />
yovel qarTul sityvas, zrunav<strong>da</strong> mwerlobis ganviTarebaze mTeli arsebiT –
89<br />
praqtikuli moRvaweobiTa Tu Teoriuli ZiebaniT. amitomac uwodebdnen xelovnebis<br />
qurums.<br />
gasuli saukunis 10-iani wlebis <strong>da</strong>sawyisSi grigol robaqiZem Tavisi<br />
Tanamedrove mwerlobis poeziisa <strong>da</strong> prozis mimoxilva ganizraxa. mas sur<strong>da</strong>,<br />
gamoekveTa tendencia me-20 saukunis mwerlobisa, romelic is-is iyo Camoyalibebas<br />
iwyeb<strong>da</strong>, Tumca, kargad ico<strong>da</strong>, rogor rTul saqmesTan SeWideba ganizraxa.<br />
axalgazr<strong>da</strong> mwerlebisadmi mimarTvas gr. robaqiZe arCil jorjaZis <strong>da</strong>mowmebiT<br />
iwyebs: – Cvens uaxloes mwerlobas garkveuli saxe ar uCans <strong>da</strong> misi kritikuli<br />
ganxilva jerjerobiT TiTqmis SeuZlebeliao (kolxi<strong>da</strong> 1912 h2:3). Tumca, 1912 wels<br />
grigol robaqiZe ukve xe<strong>da</strong>v<strong>da</strong>, rom mwerloba `bundovani qaosi<strong>da</strong>n~ gamodio<strong>da</strong> <strong>da</strong><br />
Tan<strong>da</strong>Tan, nel-nela ayalibeb<strong>da</strong> Tavis saxes. amitom ga<strong>da</strong>wyvita zogadi tendencia<br />
gamoekveTa <strong>da</strong> mimarTa mwerlebs (i. griSaSvils, s. SanSiaSvils, a. WumbaZes, a.<br />
abaSels, g. quCiSvilsa <strong>da</strong> sxvebs), miewodebinaT TavianTi saukeTeso nawarmoebebi.<br />
maSin grigol robaqiZe peterburgSi imyofebo<strong>da</strong>.<br />
es mimarTva TebervalSi <strong>da</strong>ibeW<strong>da</strong> gazeT `kolxi<strong>da</strong>Si~. avtori varaudob<strong>da</strong>,<br />
rom maisis bolosTvis samuSaos ZiriTad nawils <strong>da</strong>asruleb<strong>da</strong>. imaze, Tu rogor<br />
<strong>da</strong>ainteresa misma wina<strong>da</strong>debam axalgazr<strong>da</strong> Semoqmedebi, Semdegi faqti metyvelebs<br />
– Teqvsmetma mweralma ramdenime Txzulebis nacvlad TiTqmis yvela nawarmoebi<br />
gaugzavna kritikoss. grigol robaqiZem, bunebr<strong>iv</strong>ia, am zRva masalis Seswavla<strong>da</strong>muSaveba<br />
or-sam TveSi ver moaswro. <strong>iv</strong>nisSi man isev mimarTa mwerlebs Ria<br />
weriliT <strong>da</strong> auxsna, Tu ratom ver SeZlo <strong>da</strong>napirebis Sesruleba, ratom ver<br />
<strong>da</strong>ubruna avtorebs maisis bolos nawarmoebebi (kolxi<strong>da</strong> 1912h3:3). amis Semdeg gr.<br />
robaqiZis Canafiqris Sesaxeb presa dums, Tumca, xelovnebis qurumi Tu erTianad<br />
ara, nawil-nawil mainc mudm<strong>iv</strong>ad mimoixilav<strong>da</strong> qarTvel mweralTa Semoqmedebas.<br />
zogs akritikeb<strong>da</strong> misi <strong>da</strong>xvewa-<strong>da</strong>ostatebis mizniT, zogsac <strong>da</strong>msaxurebisamebr<br />
aqeb<strong>da</strong>. amas gar<strong>da</strong>, igi Teoriul sakiTxebsac ikvlev<strong>da</strong> <strong>da</strong> qarTuli mwerlobis<br />
magistraluri xazis gansazRvras cdilob<strong>da</strong>.<br />
grigol robaqiZes ar asveneb<strong>da</strong> qarTuli sityva. igi amayob<strong>da</strong> Zveli qarTuli<br />
arqiteqturiT, qarTvelTa “TvalRia sizmrebis” amsaxveli freskebiT, taZrebiT,<br />
munji qvebi rom locvebad aametyvela, gamorCeuli mravalxmiani simReriT <strong>da</strong> im<br />
yvelafriT, raSic qarTvelobis qarTveloba mJRavndebo<strong>da</strong>... magram, upirveles<br />
yovlisa, igi qarTuli sityvis trfiali gaxl<strong>da</strong>T <strong>da</strong> swam<strong>da</strong>, rom misi ba<strong>da</strong>li<br />
Zvirad Tu sadme arsebob<strong>da</strong>... swored qarTuli sityvis plastikuroba, moqniloba,<br />
Seaxsena mwerlebs Tavis erT-erT werilSi, samSoblosadmi miZRvnil mcire o<strong>da</strong>s<br />
rom hgavs. rCeba STabeWdileba, TiTqos Tanamedrove mweralTa nawils<br />
patriotizmis nakleboba SeamCnia <strong>da</strong> amitomac <strong>da</strong>sWir<strong>da</strong>, maTTvis sagangebod<br />
CamoeTvala saqarTvelos Rirsebebi. es, albaT, imiTac iyo gamowveuli, rom 1917
90<br />
weli idga, bolSevizmis moZalebis Jami. aravin ico<strong>da</strong>, istoriuli qartexilebi<br />
saiT ga<strong>da</strong>swoni<strong>da</strong> saqarTvelos.<br />
grigol robaqiZe ki ise ufrTxo<strong>da</strong> bolSevizms, rogorc keTrs. ruseTSi<br />
gamefebul qaosSi saqarTveloc rom ar `aTqvefiliyo~, albaT, saWiro CaTvala,<br />
kidev erTxel Sexebo<strong>da</strong> mwerlebis (romlebic, savaraudod, am saqmeSi Tavis<br />
saukeTeso mokavSireebad egulebo<strong>da</strong>) grZnobebs, maTs siyvaruls samSoblosadmi.<br />
`aRmosavleTisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>savleTis saidumlo uReltexili~ – ase moixseniebs<br />
avtori mamuls, romelsac dRes xSirad derefans uwodeben. marTalia, politikaSi<br />
poeturad aferadebul sityvebs naklebi fasi aqvs, magram, <strong>da</strong>meTanxmebiT, Cvens<br />
qveyanas `saidumlo uReltexili~ ufro miesa<strong>da</strong>geba, vidre `derefani~. am<br />
uReltexilze mcxovrebi xalxi, grigol robaqiZis sityviT, aRmosavleTis<br />
`fiqrmoreuli SuadRiT~ iwvis <strong>da</strong> <strong>da</strong>savleTis `saSiSar sicxades~ erTvis.<br />
`qarTuli nadimiT vixdiT aRmosavleTisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>savleTis qorwils _ <strong>da</strong> nadimi igi<br />
mTavari hangia Cveni naWedi sityvisa~ (saqarTvelo 1917x:3).<br />
gr. robaqiZes saqarTvelos <strong>da</strong>moukidebloba sur<strong>da</strong>, sxvagvarad Cveni arseboba<br />
verc warmoedgina. qarTvel mwerlebsac mouwodeb<strong>da</strong>, im Znelbedobisa <strong>da</strong><br />
gaurkvevlobis Jams qedmaRlebs warmoeTqvaT Tav<strong>da</strong>jerebiT, rom saqarTvelo<br />
sakuTar Tavs, funqcias isev ipovi<strong>da</strong> <strong>da</strong> msoflios Tavis namdvil sityvas etyo<strong>da</strong>.<br />
samSobloze saubrisas werilSi qarTveli filosofosis Tanamdevi nicSe <strong>da</strong><br />
dionisec iCens Tavs. avtoris rwmeniT, saqarTvelo is qveyanaa, sa<strong>da</strong>c zaratustras<br />
SeuZlia <strong>da</strong>badeba, sa<strong>da</strong>c suls wameba gamoucdia, guls ki _ cecxli. `wameba Cveni<br />
dionisos vnebaa <strong>da</strong> cecxli Cveni sicocxlis genia... wameba <strong>da</strong> cecxli. am or<br />
sityvaSi moqceula mTeli Cveni sicocxle. maS, ra gviSavs: pirveli gagvwmends<br />
RvTiuri msxverplisTvis, meore mogvasxams alisfer mosasxams~ (saqarTvelo<br />
1917j:3).<br />
am sityvebis <strong>da</strong>weri<strong>da</strong>n oTxi weliwadic ar iyo gasuli, roca saqarTvelo<br />
namdvilad gahxvies wiTel mosasxamSi, oRond imaSi, romlisganac eris garidebas<br />
mTeli Zal-RoniT amaod cdilob<strong>da</strong> grigol robaqiZe.<br />
zemoT Teoriuli sakiTxebis kvleva vaxseneT. erT-erT werilSi gr. robaqiZem<br />
qarTuli leqsi mimoixila <strong>da</strong> riTmas CauRrmav<strong>da</strong>. saTqmeli stefan malarmes<br />
sityvebiT <strong>da</strong>iwyo: – leqsi aris enaSi yvelgan, sa<strong>da</strong>c aris ritmi, yvelgan,<br />
afiSebisa <strong>da</strong> meoTxe gverdebis gar<strong>da</strong>o (saqarTvelo 1918s:2). frangi simbolistis<br />
azriT, is, rasac prozas uwodeben, sinamdvileSi arc arsebobs, radgan iqac aris<br />
ritmi, anu isic leqsia. marTalia, riTmis sruliad uaryofas gr. robaqiZe ar<br />
eTanxmebo<strong>da</strong>, magram isic fiqrob<strong>da</strong>, rom mTavaria ritmi – `leqsis Sinagani<br />
aRnagoba~ <strong>da</strong> ara riTma _ leqsis samkauli. amiT xsni<strong>da</strong> igi gauriTmavi Zveli<br />
qarTuli sasuliero poeziis poeturobas.
91<br />
qarTul leqss mdi<strong>da</strong>ri riTma amkobs, magram robaqiZis TvalSi amas fasi<br />
ekargebo<strong>da</strong>. misi azriT, poetebs riTmiT xSirad ritmi aqvT <strong>da</strong>msxvreuli (am mxr<strong>iv</strong>,<br />
Seucdomel gamonaklisad mxolod rusTavels miiCnev<strong>da</strong>). besikic ki, romelic<br />
leqsis teqnikis codnis TvalsazrisiT, didostatad miaCn<strong>da</strong>, urev<strong>da</strong> qalur <strong>da</strong><br />
vaJur riTmebs. avtoris mtkicebiT, am Secdomisgan <strong>da</strong>zRveuli ar iyo nikoloz<br />
baraTaSvilic. gr. robaqiZes magaliTad mohyavs riTma _ merani-yorani-<strong>da</strong> Secdomas<br />
ganmartavs: `pirveli iwyeba maxviliT `e~, meore _ maxviliT `o~. (saqarTvelo<br />
1918t:2).<br />
rogorc ukve aRvniSneT, gr. robaqiZis azriT, rusTavelis gar<strong>da</strong> ase yvela<br />
qarTveli poeti sco<strong>da</strong>v<strong>da</strong>. qarTuli leqsis koWloba `cisferyanwelebma~ igrZnes,<br />
magram ver uSveles. `imis magier, rom raime gziT gamarTon igi, isini leqsis<br />
warmoTqmaSi maxvils ga<strong>da</strong>smen xolme arabunebiTad... ese igi, qalurs riTmas<br />
aqceven vaJurad, magram amis gamarTleba SeuZlebelia~ (saqarTvelo 1918u:2). es<br />
albaT, erTaderTi mkacri sayveduria, romelic megobar `yanwelebze~ odesme<br />
<strong>da</strong>scdenia grigol robaqiZes.<br />
riTmasa <strong>da</strong> ritmze <strong>da</strong>fiqrebuli literatori Secdomebis aRniSvnis Semdeg<br />
rCevasac aZlevs poetebs: vaJuri riTma calke sityvebiT un<strong>da</strong> iWrebodes leqsSi,<br />
Tanac Tanaswor maxviliani xmovniT iwyebodeso. rac Seexeba qalur riTmas, gr.<br />
robaqiZis azriT, calke sityvebi ar aris saWiro, radgan sityvebis SeerTebis<br />
Semdeg maxvili mainc bolo<strong>da</strong>n mesame marcvalze modis, amdenad, riTma qaluri<br />
gamova. mTavaria, maxviliT <strong>da</strong>wyebuli xmovani aqac erTi <strong>da</strong> ig<strong>iv</strong>e iyos. leqsis<br />
musikalurobisaTvis avtori aucileblad miiCnevs jvaredin riTmebs, oRond ise,<br />
rom `orfa riTma~ qaluri iyos <strong>da</strong> `orfa riTma~ _ vaJuri. qarTuli riTmis<br />
gamarTva ioli saqme rom ar iyo, grigol robaqiZem kargad ico<strong>da</strong>, Tumc poeziis<br />
ganviTarebisTvis umniSvnelovanes pirobad miaCn<strong>da</strong>. amitomac moiTxov<strong>da</strong> am<br />
teqnikis <strong>da</strong>uflebas axalgazr<strong>da</strong> poetebisagan.<br />
ritms, maxvilsa <strong>da</strong> riTmas ori wlis Semdegac miubrun<strong>da</strong> gr. robaqiZe. im<br />
droisaTvis, misi sityviT, poeziis axal skolas (upirvelesad, cxadia,<br />
`cisferyanwelebi~ igulisxmeba, _ r.g.) viTareba nawilobr<strong>iv</strong> gamousworebia, xolo<br />
Secdomebisgan Tavis <strong>da</strong>Rwevis mizniT werilSi rCevebia mocemuli. yvelaze naklebi<br />
adgili riTmas eTmoba. grigol robaqiZis formula aseTia: gasariTmi sityvebi<br />
SinaarsiT erTmaneTisgan rac SeiZleba <strong>da</strong>Sorebuli un<strong>da</strong> iyos, xmovanebiT ki,<br />
piriqiT, – rac SeiZleba metad <strong>da</strong>axlovebuli. msgavseba harmoniulobas qmnis,<br />
avtori iqve ganmartavs, radgan qarTul leqs erTmarcvliani riTma ar axasiaTebs,<br />
vaJurs ormarcvlovan riTms vuwodeb, qalurs ki _ sammarcvlianso.
92<br />
sxvaoba ki msgavsebis ig<strong>iv</strong>eobaSi ga<strong>da</strong>svlas uwyobs xels. avtoris azriT, qarTul<br />
poeziaSi metismetad xSirad irRveva es esTetikuri kanoni. grigol robaqiZis<br />
<strong>da</strong>skvna kategoriulia _ am princips rom m<strong>iv</strong>sdioT, qarTuli riTmebis cxra<br />
meaTedi ga<strong>da</strong>sayrelia (saqarTvelo 1920d:2).<br />
zemoT aRvniSneT, rom leqsisTvis riTmaze ufro mniSvnelovnad gr. robaqiZe<br />
ritms Tvli<strong>da</strong>, uSualod ritmis gammarTvelad ki, upirvelesad, maxvils miiCnev<strong>da</strong>.<br />
igi CauRmav<strong>da</strong> kidevac am sakiTxs.<br />
qarTuli maxvili imdenad ucnauria, rom zogi verc amCnevso, – wer<strong>da</strong>.<br />
amasTan, qarTul sityvas gansazRvruli maxvili ar aqvs. magaliTad, frangul<br />
enaSi sityvebs maxvili bolos <strong>da</strong>esmis, qarTulSi ki igi adgils icvlis: Tu<br />
sityva ormarcvlovania, maxvili pirvelze midis, Tu sam an metmarcvlovania –<br />
bolo<strong>da</strong>n mesame marcvalze.<br />
grigol robaqiZis <strong>da</strong>kvirvebiT, qarTuli maxvili arc ise melodiuria,<br />
rogoric aris ZvelberZnuli enis <strong>da</strong> arc ise `aZaxiTi~, rogorc rusulis. is<br />
sadRac maT Soris aris moqceuli. amasTan, avtori mTavar <strong>da</strong> `odnav~ maxvils<br />
ganasxvavebs: mTavari maxvili, rusulis msgavsad, `aZaxiTia~, xolo misi mimyoli<br />
`odnavi~ maxvili – ZvelberZnul<strong>iv</strong>iT melodiuri. gr. robaqiZis azriT, swored es<br />
ganapirobebs qarTuli ritmuli sityvis mSvenierebas.<br />
ritmis gasamarTavad, rac, grigol robaqiZis azriT, sityvis esTetikur<br />
aTvisebas gulisxmobs, werilSi ramdenime xerxia aRwerili. enaSi sityvebis saxiT<br />
arsebobs rogorc mza, aseve `<strong>da</strong>samuSavebeli masala~. robiqiZe gansakuTrebiT ar<br />
swyalob<strong>da</strong> im sityvebs, sa<strong>da</strong>c bevri Tanxmovania Tavmoyrili. magaliTad, sityvaSi<br />
`gvwvrTvnian~ rva Tanxmovania erTmaneTze mijrili. avtoris azriT, aseTi sityva<br />
poetma an ar un<strong>da</strong> gamoiyenos, an un<strong>da</strong> gaSalos, raTa leqsi ar <strong>da</strong>amZimos.<br />
mravalTanxmovniani sityvebis gaSlis mizniT TviTon xSirad arideb<strong>da</strong> Tavs<br />
kumSvas. magaliTad, wer<strong>da</strong> `mtkvaris~ <strong>da</strong> ara `mtkvris~. raki gr. robaqiZisTvis<br />
ritmi Zalze mniSvnelovani iyo, e.w. sityvebis gaSlas igi prozaSic mimarTav<strong>da</strong>,<br />
Tumca, es zogs maSinac ar moswon<strong>da</strong> <strong>da</strong> dResac examuSeba yurs SeukumSavi<br />
sityvebi.<br />
ritmis <strong>da</strong>rRvevis Tavi<strong>da</strong>n asacilebel meore saSualebad avtors<br />
`<strong>da</strong>borkili~ sityvis `xmovan~ sityvebSi Casma miaCn<strong>da</strong>. miuTiTeb<strong>da</strong> sxva xerxzec:<br />
striqoni Tanxmovnebmijrili sityviT ar un<strong>da</strong> iwyebodes, TavSi ritmuli sityva<br />
un<strong>da</strong> moeqces, raTa man TanxmovnebiT <strong>da</strong>mZimebuli sityva Tavisi inerciis ZaliT<br />
`gaitanos~.<br />
werilSi `qarTuli ritmiuli~ gr. robaqiZe ritmis gasamarTavad erT-erT<br />
xerxad gameorebasac asaxelebs, Tumca, misi azriT, es imdenad Zneli xerxia, rom<br />
mxolod metrma un<strong>da</strong> gamoiyenos. radgan gameoreba axsena, ver moiTmina, sityviT ar
93<br />
gaeSolta ioseb griSaSvili, romelmac, misi mtkicebiT, es xerxi gaamasxarava.<br />
magaliTic mohyavs: `gaiRima cis varskvlavma, cis varskvlavma gaiRima~ _ <strong>da</strong><br />
askvnis, amgvari gameoreba ritmis gaSlas ki ara, carieli adgilebis amovsebas<br />
emsaxurebao (saqarTvelo 1920e:3). grigol robaqiZes, albaT, SeeZlo, sxva avtorTa<br />
nawarmoebebi<strong>da</strong>nac moexmo msgavsi susti adgilebi, magram, rogorc Cans, es<br />
griSaSvilTan gamarTuli Zveli mwvave polemikis gamoZaxili <strong>da</strong> gaxseneba iyo.<br />
zemoT aRvniSneT, rom stefan malarmesgan gansxvavebiT, grigol robaqiZe<br />
riTmis srul uaryofas <strong>da</strong> mxolod ritmis SenarCunebas mizanSewonilad ar<br />
miiCnev<strong>da</strong>. gavi<strong>da</strong> dro <strong>da</strong> JurnlSi `bedi qarTlisa~ emigraciaSi myofma gr.<br />
robaqiZem gamoaqveyna `saubari kardusTan~, sa<strong>da</strong>c wer<strong>da</strong>, qarTuli leqsikoni<strong>da</strong>n<br />
un<strong>da</strong> amoviRoT sityva `riTma~, romelic antikur Sairs ar hqon<strong>da</strong>o. misi azriT,<br />
`riTma~ rusuli<strong>da</strong>n <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> qarTulSi. Cvenma Crdiloelma mezoblebma, raki<br />
Sesabamisi termini ar moeZebnebo<strong>da</strong>T, ritmisgan gansasxvaveblad ixmares `riTma~,<br />
rac, avtoris sityviT, morfologiurad ig<strong>iv</strong>e `ritmia~. rusulisgan nasesxebi<br />
sityvis Canacvlebas gr. robaqiZe qarTuli `zmiT~ varaudob<strong>da</strong>: CvenSi sityvebis<br />
erTmaneTTan Sexmianebas SairSi `mazmas~ uwodebden, Sekvecilad es `zma~ iqneba,<br />
xolo gariTmulis nacvlad SegviZlia, `gazmuli~ gamoviyenoT (CemTvis... 1996d:67).<br />
grigol robaqiZis es iniciat<strong>iv</strong>a qarTulma ar Seisisxlxorca <strong>da</strong> `zmasTan~<br />
erTad `riTmac~ SeinarCuna.<br />
saliteraturo enis zogierT aspeqts Seexo gr. robaqiZe werilSi `qarTulis<br />
garSemo~, rac ara zogadi kvlevisTvis aramed sakuTari Targmanis<br />
gasamarTleblad <strong>da</strong>sWir<strong>da</strong>.<br />
qarTuli zmna piris formebs mkafiod gadmoscems, magram roca stili<br />
moiTxovs, robaqiZe xSirad iyenebs piris nacvalsaxelebs. magaliTad, oskar<br />
uaildis `salomeSi~ aRwerili avxorcobis, sigiJisa <strong>da</strong> sikvdilis gadmosacemad<br />
mTargmnelma piris nacvalsaxelebi Warbad gamoiyena. grigol robaqiZem am xerxs<br />
avtoriseuli ritmis SesanarCuneblad mimarTa.. im oponentTa sayuradRebod,<br />
romlebmac nacvalsaxelTa simravle ar moiwones, mTargmnelma aseTi argumenti<br />
moiSvelia: `qarTul mwerlobaSi fsalmuni <strong>da</strong>viTisa Sedevrad iTvleba.<br />
aRmosavleT religiuri lirizmi qarTul TargmanSi umZafresi surnelebiT aris<br />
gadmocemuli. <strong>da</strong> mere?! mTeli fsalmuni <strong>da</strong>viTisa pirovan nacvalsaxelebis<br />
akcentuaciiT aris asuldgmulebuli~ (saqarTvelo 1920v:3). rac Seexeba<br />
kontrargumentebs, rom Zveli mwerlobis ena me-20 saukuneSi naklebad misaRebia,<br />
gr. robaqiZe ar iziareb<strong>da</strong>. jer erTi, `salome~ bibliis wiaRi<strong>da</strong>n iSva, amdenad,<br />
masSi bibliuri surneli un<strong>da</strong> igrZnobodes. meorec, avtoris mtkicebiT, Zveli <strong>da</strong><br />
axali qarTuli saliteraturo ena mkveTrad ar aris gayofili, enaTmecnierebs ar<br />
<strong>da</strong>udgeniaT, romeli formaa savaldebulo, romeli _ uarsayofi. radgan qarTuli
94<br />
enis normebi im droisTvis sabolood SemuSavebuli ar iyo, grigol robaqiZe<br />
Zveli <strong>da</strong> axali formebis gamoyenebasTan <strong>da</strong>kavSirebiT nakleb kategoriulobas<br />
moiTxov<strong>da</strong> – me Tu `vecxls~ vxmarob, es imas ar niSnavs, rom yvelam un<strong>da</strong><br />
gamoiyenos, magram arc imis uflebas aZlevs maruTa SuaSdinarels, rom am Zvel<br />
forms <strong>da</strong>scinoso, – wers avtori werilis meore nawilSi (saqarTvelo 1920z:3).<br />
<strong>da</strong>bolos, grigol robaqiZe kidev erTxel imeorebs, rom `salomes~ Targmnisas<br />
sityvebis Zveli formebis gamoyeneba gamarTlebuli iyo `bibliis~ stilis<br />
gadmosacemad.<br />
enaTmecnieris rolTan erTad grigol robaqiZe bibliografisa <strong>da</strong><br />
recenzentis funqciebsac iTavseb<strong>da</strong> xolme. igi cdilob<strong>da</strong>, sazogadoebis<br />
yuradReba miepyro im literaturuli Tu Teatraluri movlenebisadmi, romlebic<br />
met-naklebad mniSvnelovnad miaCn<strong>da</strong>.<br />
1918 wels quTaisSi gamoica poeturi almanaxi `aisi~, rasac grigol robaqiZe<br />
mokle mimoxilviT gamoexmaura. jer almanaxis saxelwodeba Seuqo axalgazr<strong>da</strong><br />
poetebs, Semdeg ki `cisferi yanwebis~ gavlena aRniSna. avtoris sityviT, CvenSi<br />
gaorebis mot<strong>iv</strong>i valerian gafrin<strong>da</strong>Svilma Semoitana <strong>da</strong> Seqmna `mokveTili<br />
saxelic~ – `oreuli~. am mot<strong>iv</strong>s `aisSi~ warmodgenili poetebi mravaljer<br />
Seexmiannen.<br />
poetis Sefaseba mxolod maSin SeiZleba, roca misi wigni gaqvs xelT, TiToorola<br />
leqsiT bevrs verafers ityvi. amitomac ar ganixila vrclad almanaxi<br />
grigol robaqiZem <strong>da</strong> Tvalis erTi ga<strong>da</strong>vlebiT Semoifargla. l. maWavarians<br />
lamazi sityvebi <strong>da</strong> saxeebi Seuqo, r. gvetaZes riTmis sisuste <strong>da</strong> siRaribe <strong>da</strong>uwuna<br />
`yviTel striqonebSi~, k. nadiraZis `Cems landSi~ gafrin<strong>da</strong>Svilis gavlena igrZno,<br />
magram `gamZafrebuli~ saxeebi ar <strong>da</strong>ukarga, iseve rogorc g. cecxlaZes –<br />
Taviseburi ritmi... (saqarTvelo 1918f:2).<br />
`aisSi~ ukve cnobili poetebis lirikac gamoqveyn<strong>da</strong>. valerian<br />
gafrin<strong>da</strong>Svilze, paolo iaSvilsa <strong>da</strong> tician tabiZeze, cxadia, cudi ga<strong>da</strong>krula<strong>da</strong>c<br />
araferi wamoscdenia, magram, megobari `cisferyanwelebisgan~ gansxvavebiT,<br />
kvlavac gabasra ioseb griSaSvili.<br />
ase, TiTo-orola StrixiT moxazuli mimoxilva gazeTisTvis metismetad<br />
lakonuria, amitomac klasikur literaturul mimoxilvad ver CaiTvleba.<br />
grigol robaqiZem Jurnal `xelovnebis~ erT-erT nomersac ga<strong>da</strong>avlo Tvali<br />
<strong>da</strong> Tavisi STabeWdileba gauziara mkiTxvelebs gazeT `saqarTvelos~ rubrikiT<br />
`bibliografia~. mimoxilvaSi mniSvnelovani adgili ukavia valerian<br />
gafrin<strong>da</strong>Svilis talantis aRniSvna-<strong>da</strong>sabuTebas. JurnalSi gamoqveynebuli ori<br />
leqsi<strong>da</strong>n erTs, `fata morganas~ avtori gafrin<strong>da</strong>Svilis saukeTeso leqsebs ar<br />
miiakuTvnebs, gansakuTrebulad sustad eCveneba bolo nawili, magram imasac
95<br />
aRniSnavs, rom `sastiki sazomiT~ xelmZRvanelobs. is leqsi sxva poetis (ara<br />
`yanwelis~), rom yofiliyo, grigol robaqiZe, albaT, moiwoneb<strong>da</strong>, magram valerian<br />
gafrin<strong>da</strong>Svils igi sxva moTxovnebs uyeneb<strong>da</strong> maRali stan<strong>da</strong>rtebis Sesabamisad,<br />
misgan mets moelo<strong>da</strong>. is, rasac `cisferyanwelTa~ megobari <strong>da</strong> <strong>da</strong>mxmare robaqiZe<br />
iTxov<strong>da</strong>, gamoCn<strong>da</strong> leqsSi `kaligula aSordia <strong>da</strong> gafrin<strong>da</strong>Svili~. mimomxilvels<br />
saqebari sityvebi ar <strong>da</strong>uSurebia poetisaTvis. igi gansakuTrebulad moxibla<br />
Semdegma striqonebma:<br />
`Cemi ocneba rogorc qvabi cecxlze hkidia –<br />
masSi sizmrebTan ixarSeba sastiki zRarbi~ (saqarTvelo 1921a:4).<br />
grigol robaqiZem ostatis gamocdili xeli <strong>da</strong>inaxa gafrin<strong>da</strong>Svilis<br />
werilSic `Teatri titaniki~, romelic, misi sityviT, `sainteresoa rogorc<br />
ga<strong>da</strong>tana Teatris fenomenis oreulTa samTavroSi~ (saqarTvelo 1921b:4).<br />
sxva avtorebs nakleb yuradRebas uTmobs grigol robaqiZe. Salva karmels<br />
riTma ar asvenebs, zogjer awvalebs kideco, Salva afxaiZis leqsi metismetad<br />
abstraqtuliao, i. Wyonias `sinaTle <strong>da</strong> niangi~, fantaziis mxr<strong>iv</strong>, metad<br />
primitiuliao <strong>da</strong> ase Semdeg, amgvari lapi<strong>da</strong>rizmiT gamokveTs igi sust mxareebs,<br />
romelTa gamosworebasac moelis avtorisgan.<br />
aseve mokle, magram bevrismTqmelia grigol robaqiZiseuli xazmosmebi rusi<br />
poetebis Semoqmedebis <strong>da</strong>saxasiaTeblad. mimoxilva krebulisa `Cтихи о России~,<br />
romelSic cxra avtoris leqsebia warmodgenili, ruseTis ucnaurobis aRniSvniT<br />
<strong>da</strong>iwyo: `ruseTma ar icis <strong>da</strong>savluri silogizmi. ruseTSi izrdebian, magram ver<br />
mwifdebian.<br />
ase ityo<strong>da</strong> ucnaurs ruseTze ucnauri petre Caa<strong>da</strong>evi.<br />
ruseTi mTvralia raRac sasmeliT. dostoevskis gmirebi yvelani mTvralebi<br />
arian~ (saqarTvelo 1920T:2).<br />
am saerTo simTvralesTan erTad, grigol robaqiZis sityviT, ruseTSi aris<br />
sisxli <strong>da</strong> sikvdli, amasTan, wameba, namdvili jvarcma. es aris is, rac xiblav<strong>da</strong><br />
ruseTsa <strong>da</strong> mis literaturaSi qarTvel filosofossa <strong>da</strong> literators.<br />
aleqsandre blokis leqsebis ganxilvisas recenzents aseTi Se<strong>da</strong>reba mohyavs:<br />
`Tqma ubralo <strong>da</strong> Zalovani, rogorc miwa~ (saqarTvelo 1920i:3).<br />
grigol robaqiZe di<strong>da</strong>d afaseb<strong>da</strong> andrei belis Semoqmedebas, Tumca, aRniSna,<br />
krebulSi poetis susti leqsi SeutaniaTo. es sayveduri krebulis Semdgenlebs<br />
ufro ekuTvnis, vidre belis, radgan recenzentma kargad ico<strong>da</strong>, rom mas bevrad<br />
ukeTesi leqsebi hqon<strong>da</strong> ruseTzec <strong>da</strong> ara mxolod...<br />
rusi poetebisgan laTinuri rasisa <strong>da</strong> goTuri stilis siyvaruliT<br />
gamoarCevs maqsimilian voloSins, amasTan, aRniSnavs, ruseTze fiqrisas es
96<br />
yvelaferi aviwydeba <strong>da</strong> namdvil rusad, anu idumali mzeris mqone velurad<br />
iqcevao. misi leqsi `wmin<strong>da</strong> ruseTi~ grigol robaqiZes namdvil Sedevrad miaCnia.<br />
`gaxeleba <strong>da</strong> cofi~ moswons recezents zinai<strong>da</strong> gipiusis leqsSi. gipiusi<br />
misTvis qalTa Soris gamorCeuli poetia vaJuri gonebiTa <strong>da</strong> kacuri ironiiT.<br />
aRviraxsniloba <strong>da</strong> veluroba xiblavs grigol robaqiZes sergei gorodeckis<br />
`koncessiebSi~, rac Seexeba riurik <strong>iv</strong>nevs, misi leqsebi, ubralod, ar vargao, _<br />
ambos. ase lakonuri <strong>da</strong> Seubralebelia recenzenti, roca leqsSi verc teqnikas<br />
SeniSnavs <strong>da</strong> verc gznebas igrZnobs.<br />
viaCeslav <strong>iv</strong>anovis `satanas~ grigol robaqiZe winaswarmetyvelurs uwodebs.<br />
isic <strong>da</strong>stiris ruseTs, rogorc dimitri mereJkovski. maTi vaeba robaqiZisTvis<br />
cxadi <strong>da</strong> gasagebi iyo. samagierod, eucxovebo<strong>da</strong> bolSevikuri ruseTi <strong>da</strong> poetebi.<br />
1920 wlisTvis gr. robaqiZe, faqtobr<strong>iv</strong>ad, verc xe<strong>da</strong>v<strong>da</strong> bolSevik SemoqmedT.<br />
bolSevikuri ruseTis axali xelovnebis warmmarTvelad monumenturi<br />
stili miiCneva, magram monumentalizmi jerjerobiT ar gamokveTilao, – wers<br />
grigol robaqiZe. `amis mizezi cxadia. didi gar<strong>da</strong>texis procesSi TviTon<br />
`texas~ gacilebiT meti adgili aqvs, vidre `qmnas~ (saqarTvelo 1920k:3).<br />
revolucia rusma Semoqmedebma (dostoevskim, tiutCevma, viaCeslav <strong>iv</strong>anovma,<br />
andrei belim <strong>da</strong> sxvebma) winaswar igrZnes. qartexilebis Semdegac kvlav<br />
`Zvelebma~ ganagrZes saintereso moRvaweoba. iseTi axalgazrdebi, romelTa<br />
Sesaxebac Rir<strong>da</strong> saubari, gr. robaqiZis azriT, 1920 wlisaTvis ruseTSi ar Candnen.<br />
amitomac `Zvelebs~ mieZRvna `poetebi bolSeviziaSi~.<br />
avtoris sityviT, andrei beli Tavis qveyanaSi mimdinare procesebs ufro<br />
filosofiurad umzers, vidre politikurad. `misi stiqioni <strong>da</strong>wva <strong>da</strong> <strong>da</strong>ferfvlaa,<br />
misi temperamenti _ apokalipsuri epilepsia. ruseTi <strong>da</strong>iwvis <strong>da</strong> ruseTi <strong>da</strong>swvavs<br />
mTels qveyanas. naperwkalSi axali sulieri rassa <strong>da</strong>ibadeba: amas elis igi<br />
nevrasteniuli <strong>da</strong>JinebiT~ (saqarTvelo 1920l:3). es mistika udevs safuZvlad<br />
grigol robaqiZis <strong>da</strong>skvnas _ beli bolSeviki poeti ar aris. am `sapatio~ wodebas<br />
igi arc aleqsandr bloks aniWebs. arc am saxelganTqmuli poetisTvis iyo<br />
bolSevizmi is, rasac beladebi moiTxovdnen. misTvis `bolSevikuri texili<br />
orsuli qalis Svilosnobaa~ (saqarTvelo 1920m:3).<br />
marTalia, viaCeslav <strong>iv</strong>anovisTvis, rogorc dionisos qurumisTvis, calke<br />
yofna, martviloba ar arsebobs <strong>da</strong> am mxr<strong>iv</strong> igi bolSevizms uaxlovdebao, _ambobs<br />
avtori, _ magram ar erwymis, radgan iq (bolSevizmSi) dionisiurobisTvis adgili<br />
ar aris.<br />
konstantine balmonti bolSevizmisken ga<strong>da</strong>ixara <strong>da</strong> lenins leqsi uZRvnao, –<br />
bevrjer gaagones gr. robaqiZes, magram ar <strong>da</strong>ijera. leqsiT mimarTva SeuZlia,<br />
magram bolSevizms arasdros miemxrobao, – amtkiceb<strong>da</strong>. Tavisi mosazrebis
97<br />
gasamyareblad man balmontis sityvebi gaixsena: `me mesmis aTi yumbara nikoloz<br />
meoris winaaRmdeg, magram me aTasi yumbara mesmis Tqveni socialisturi yazarmis<br />
winaaRmdeg~ (saqarTvelo 1920n:3), _ miumarTavs cnobil poets mavani eserisTvis.<br />
grigol robaqiZe Rrmad <strong>da</strong>rwmunebuli wers, rom ind<strong>iv</strong>idualisturobiTa <strong>da</strong><br />
esTetikurobiT gamorCeuli balmonti Zalze Wirveulia <strong>da</strong> iSviaTad Tu moewoneba<br />
rame. am sityvebiT igi mkiTxvels agrZnobinebs, rom ind<strong>iv</strong>idualist <strong>da</strong> esTet poets<br />
bolSevikur masebSi garevis survili ar gauCndebo<strong>da</strong>.<br />
Semdeg grigol robaqiZe valeri briusovze saTqmels mokled moWris: – igi<br />
yoveli politikuri wyobilebis dros kargad imuSavebso, – <strong>da</strong> maiakovskize<br />
ga<strong>da</strong>dis. avtoris sityviT, es is poetia, romelic yvelaze metad uaxlovdeba<br />
bolSevikebs <strong>da</strong> romlis msgavsad `Tavisufali leqsi~ ruseTSi aravis<br />
xelewifeba. amasTan, metaforebiT di<strong>da</strong>d gamoirCeva sxvaTagan, grigol robaqiZe<br />
verc masSi xe<strong>da</strong>vs proletarul poets <strong>da</strong> askvnis, rom im droisTvis ruseTs didi<br />
proletaruli <strong>da</strong> bolSevikuri poeti ar hyavs.<br />
rogorc vxe<strong>da</strong>vT, grigol robaqiZem gasabWoebuli qveynis yvela saintereso<br />
poetis Semoqmedeba <strong>da</strong>aWaSnika, magram proletariatis suli ver igrZno. vfiqrobT,<br />
amiT man kidev erTxel mimarTa prevenciul zomas – ruseTis gonierma Svilebma<br />
bolSevizmSi sikeTe ver aRmoaCines, miT ufro uvargisi <strong>da</strong> vnebis momtani iqnebo<strong>da</strong><br />
igi qarTvelebisTvis, Tu Cvens qveyanaSic gadmoinergebo<strong>da</strong>.<br />
grigol robaqiZe zogjer Teatraluri warmodgenebis recenziebsac wer<strong>da</strong><br />
aseT<strong>iv</strong>e lakonuri stiliT.<br />
`maRali moxdenili figura, naTeli profili. <strong>da</strong>qnili xma, artistuli<br />
temperamenti~ (saqarTvelo 1920o:4), – es kaCalovia, robaqiZis TvaliT <strong>da</strong>naxuli.<br />
<strong>da</strong>umateT amas didi talanti, esTetikuri kultura <strong>da</strong> mixvdebiT, ratom igrZnoba<br />
aseTi aRtaceba im patara publikaciebSi, romlebic kaCalovis saRamos mieZRvna.<br />
avtoris TqmiT, im saRamos msgavsi `artistuli gamarjveba~ Tbiliss iSviaTad<br />
unaxavs.<br />
grigol robaqiZe gansakuTrebiT imiT iyo <strong>da</strong>interesebuli, Tu rogor<br />
waikiTxav<strong>da</strong> leqsebs saRamos mTavari gmiri. saxelganTqmuli oratori Znelad Tu<br />
iwoneb<strong>da</strong> publikis winaSe gamosulTa xmis tembrs, manerebs, kargi<br />
deklaraciisTvis saWiro sxva niSan-Tvisebebs, magram kaCalovs aseTi momTxovni<br />
a<strong>da</strong>mianis moxibvlac ki mouxerxebia. msaxiobs gauqarwylebia miRebuli<br />
Tvalsazrisi imis Sesaxeb, TiTqos artistebi leqsebs ver kiTxuloben. mas<br />
WeSmariti poetis msgavsad waukiTxavs leqsebi. auditorias ugrZnia, rom oratori<br />
TiToeuli poetis fenomens wvdebo<strong>da</strong>. avtoris azriT, kaCalovis mxatvrul<br />
kiTxvaze mTeli traqtatis <strong>da</strong>wera SeiZlebo<strong>da</strong>, magram sagazeTo mimoxilvis<br />
farglebs ar gasc<strong>da</strong> <strong>da</strong> wertilic maleve <strong>da</strong>sva.
98<br />
vrceli arc is publikaciaa, romliTac grigol robaqiZe Teatraluri<br />
sezonis gaxsnas gamoexmaura. am dRes Teatris moyvarulebi gansakuTrebulad<br />
elodebian xolme xelovnebis dResaswaulis naxvis imediT. im wels Turme<br />
molodinma ar gaamarTla. jer iyo, <strong>da</strong>rbazi sanaxevrod ver Sevsebula, amasTan,<br />
<strong>da</strong>ss, avtoris azriT, sezonis gaxsnisTvis sworad ver SeurCevia piesa. Salva<br />
<strong>da</strong>dianis `guSindelni~ grigol robaqiZes piesad arc miaCn<strong>da</strong> _ dramatuli scenebi<br />
ufroao, irwmunebo<strong>da</strong>. Tanac, imeruli scenebis aRmwer dramaturgs, romelsac<br />
<strong>da</strong>kvirvebis niWiT hqon<strong>da</strong> <strong>da</strong> literaturuli tradiciebic, recenzentis sityviT,<br />
Turme zomiereba ver <strong>da</strong>ucavs <strong>da</strong> SarJs ga<strong>da</strong>uZalavs. Salva <strong>da</strong>dianis es piesa<br />
Tavisi groteskulobiT marTlac cnobilia, magram werilis avtors, ratomRac,<br />
sityvac ar <strong>da</strong>scdenia piesis fsiqologiur mxareze. `guSindelni~ xalxis yofis<br />
zogad suraTTan erTad personaJTa fsiqologiur portretebsac xatavs. es ar aris<br />
mxolod sanaxaoba.<br />
recenzenti dramaturgs `nedli masalis~ gamoyenebas sayvedurobs, anu, misi<br />
azriT, cxovrebi<strong>da</strong>n aRebuli saxeebi literaturulad ar aris <strong>da</strong>muSavebuli.<br />
zogjer piesaSi es `sinedle~ imdenad moWarbebuli yofila, rom `saeWvo cirkSi~<br />
ga<strong>da</strong>uyvania mayurebeli.<br />
miuxe<strong>da</strong>vad recenziis simcirisa, avtori yovel Temas exeba, rac Teatralur<br />
mimoxilvas moeTxoveba, iqneba igi msaxiobTa ostatoba, Tavad piesa Tu dekoracia.<br />
msaxiobTa TamaSi ki moswonebia, magram dekoracia imereTis kordebisTvis<br />
Seufereblad miuCnevia. amitomac recenziiT urCia mxatvar-dekorators, – <strong>da</strong>viT<br />
kakabaZis suraTebs SexedeT <strong>da</strong> namdvil imereTs <strong>da</strong>inaxavTo (saqarTvelo 1920p:3).<br />
kritikuli iyo grigol robaqiZis recenzia dramatuli studiis pirveli<br />
gamosvlis Sesaxebac. zoga<strong>da</strong>d, Teatrs drama hqmnis, erovnul Teatrs ki –<br />
erovnuli drama. axal studias erovnulis nacvlad ucxourSi mousinjavs Zalebi,<br />
rac recenzents ar moewona, miT ufro, rom axalbe<strong>da</strong> msaxiobebis ucxoel<br />
personaJebad gar<strong>da</strong>qmna gaZnelebula, arabunebr<strong>iv</strong>i gamx<strong>da</strong>ra. amas gar<strong>da</strong>, misTvis<br />
esTetikurad miuRebeli aRmoCn<strong>da</strong> brios `sarwmuneoba~, romelSic egviptelTa<br />
sicocxlis namdvili stili ver <strong>da</strong>unaxavs. mxolod nilosisa <strong>da</strong> lotosis xseneba,<br />
cxadia, egviptes ver warmousaxav<strong>da</strong> auditorias. recenzenti reJisors sayvedurobs<br />
agreTve imas, rom ver gaTvala, yalbi drama rogor <strong>da</strong>brkolebas Seuqmni<strong>da</strong>.<br />
grigol robaqiZes ar moswon<strong>da</strong> arc reJisoris <strong>da</strong> arc msaxiobTa ostatoba, amiT<br />
xsnis imas, rom scena <strong>da</strong> <strong>da</strong>rbazi wamiTac ver gaerTianebula. <strong>da</strong>skvna aseTia:<br />
`xsenebuli warmodgena iyo mxolod `varjiSoba~, am `varjiSobisaTvis~ didi<br />
energia <strong>da</strong>xarjula, _ energia kulturulad gamoyenebuli, – <strong>da</strong> saTvalavSi esec<br />
misaRebia~ (saqarTvelo 1920J:3). <strong>da</strong>meTanxmebiT, es Tavze xelis ga<strong>da</strong>sma, romelsac
99<br />
axalgazrdebisTvis gulisgatexis acileba hqon<strong>da</strong> miznad, didi veraferi nugeSi<br />
iqnebo<strong>da</strong> dramatuli studiis wevrebisTvis.<br />
grigol robaqiZis kritikis obieqtad kidev erTi qarTuli speqtakli iqca.<br />
ruseTis imperiis SemadgenlobaSi myof saqarTveloSi erovnuli ideologiis<br />
amaRlebasa <strong>da</strong> ganmtkicebas qarTuli scenac emsaxurebo<strong>da</strong>. am mxr<strong>iv</strong> mniSvnelovani<br />
roli Seasrula erisTavis `samSoblom~. misi es Rvawli yuradRebis miRma ar<br />
<strong>da</strong>rCenia grigol robaqiZes, Tumca, mxatvruli Rirebulebebis TvalsazrisiT es<br />
piesa ar akmayofileb<strong>da</strong>: namdvili drama ar aris, fabulis siyalbe <strong>da</strong> franguli<br />
originalis sisuste cxa<strong>da</strong>d Canso (saqarTvelo 1921g:3), – wers igi recenziaSi<br />
rubrikiT `Teatri <strong>da</strong> musika~. roca `samSoblo~ qarTvelebSi patriotizmis<br />
gasaRv<strong>iv</strong>eblad idgmebo<strong>da</strong>, mxatvruli mxare meorexarisxovani iyo, xolo 1921 wlis<br />
<strong>da</strong>sawyisSi mas politikuri sarCuli mocilebuli hqon<strong>da</strong> <strong>da</strong> yuradReba swored<br />
formaze maxvildebo<strong>da</strong>. aRmoCn<strong>da</strong>, rom aseTi, `usarCulo~ `samSoblo~ mayurebelze<br />
did STabeWdilebas ver axden<strong>da</strong>. erTaderTi, rac grigol robaqiZes moewona,<br />
dekoraciebi <strong>da</strong> masobr<strong>iv</strong>i scenebi iyo. msaxiobTa ostatobam recenzenti ver<br />
<strong>da</strong>akmayofila (Sahs `aRmosavluri moduneba~ <strong>da</strong> tiranuli simkacre akl<strong>da</strong> Turme,<br />
lioniZes – Tavaduri ieri, zogs Turme grimi ar uvargo<strong>da</strong>, zogsac – diqcia...).<br />
Teatrze xSirad wer<strong>da</strong>, magram grigol robaqiZis namdvili stiqia mainc<br />
literatura iyo. mas Zalian uyvar<strong>da</strong> Semoqmedisa <strong>da</strong> Semoqmedebis siRrmeebSi<br />
wvdoma, detalebSi Cxreka <strong>da</strong> mkiTxvelisTvis maTi wardgena. is xSirad acnob<strong>da</strong><br />
farTo auditorias evropaSi saxelmoxveWil, CvenSi ki naklebad cnobil<br />
prozaikosebsa <strong>da</strong> poetebs.<br />
`malarme <strong>da</strong> novalisi~, – am saTauriT gamoaqveyna werili gazeT<br />
`saqarTveloSi~ <strong>da</strong> ori saxelganTqmuli Semoqmedis moRvaweoba warudgina<br />
mkiTxvels. maT Soris paralelebi gaavlo, rac imJamindel<br />
literaturaTmcodneobaSi pirveli c<strong>da</strong> iyo. novalisi malarmeze mTeli saukuniT<br />
adre cxovrob<strong>da</strong>, Tumca, droSi <strong>da</strong>Sorebas maTi TanaziarobisTvis xeli ar<br />
SeuSlia.<br />
grigol robaqiZe stefan malarmes yvelaze ufro ucnaur <strong>da</strong> gaugebar poets<br />
uwodeb<strong>da</strong>. `mwerali, romelic mounaxavs axals adgils zmnas wina<strong>da</strong>debaSi, ufro<br />
<strong>da</strong>jerebuli un<strong>da</strong> iyos ukv<strong>da</strong>v didebaSi, vidre didebuli oratori, radgan aseTi<br />
mwerali uTuod ga<strong>da</strong>va sxva mwerlobis momaval qmnilebebSi” (saqarTvelo 1920r:3),<br />
– es malarmes sityvebia, romlebSic Cans avtoris is Tviseba, robaqiZe<br />
`ucnaurobas~ rom uwodebs. oRond es mxolod erTi SexedviT. malarmesTvis<br />
yoveli sityva <strong>da</strong> misi adgili gamorCeulia. leqsikur erTeulebs ase yofs: `sityva<br />
myofari: ai, poezia. sityva cxovari: ai, ritmi~ (saqarTvelo 1920s:3). sityvis<br />
mniSvneloba imis mixedviT icvleba, Tu sad zis igi, ras uswrebs an ras misdevs.
100<br />
poetis ostatobas stefan malarme swrafad sityvebis SeTanxmebis swrafad<br />
SerCevisa <strong>da</strong> amiT mniSvnelobaTa ganusazRvrelobamde gazr<strong>da</strong>Si xe<strong>da</strong>vs. yvelaferi<br />
iseT<strong>iv</strong>ea, rogorc musikaSi, oRond yovel<strong>iv</strong>e sityvier akordebs un<strong>da</strong> <strong>da</strong>eyrdnos.<br />
avtori malarmes sxva hipoTezasac warudgens mkiTxvels _ sityva n<strong>iv</strong>Tis<br />
“sulieri sxeuli” ki ar aris, aramed sinamdvilis niSani ufroa, qaragmuli<br />
miniSneba. igi TiToeuli azris `intimur ufskrulze~ sityvis Zvirfasi saxuravis<br />
gaSlas moiTxovs.<br />
stefan malarmes SemoqSedebaSi aris saidumlo <strong>da</strong> qaragmebi, aris esTetika<br />
<strong>da</strong> Segnebuli somnambulizmi (mere ra, rom somnambulizmi Segnebas uaryofs).<br />
grigol robaqiZis sityviT, malarmeseuli poeti mTvareuls hgavs, xolo misi<br />
sityva Tvalaxveuli ga<strong>da</strong>dis ufskrulebze.<br />
novalisic ucnauri <strong>da</strong> gaugebari iyo malarmes msgavsad, igic “fragmentebiT<br />
fiqrob<strong>da</strong>” <strong>da</strong> genialur aforizmebs isro<strong>da</strong>. grigol robaqiZe mkiTxvels acnobs<br />
nawyvets misi `fragmentebi<strong>da</strong>n~: `SesaZloa, <strong>da</strong>wero iseTi moTxroba, saca sruliad<br />
ar iqneba Sinagani kavSiri, magram saca, rogorc sizmrebSi, iqneba kavSiri<br />
romelime garegan saganTan~ (saqarTvelo 1920t:3). novalisi iseT namdvil poeziaze<br />
wers, romelSic sityvebi yovelgvar azrs iqneba moklebuli, mxolod alegoriuli<br />
sazrisi eqneba <strong>da</strong> mkiTxvelze musikis msgavsad arapir<strong>da</strong>piri gziT moaxdens<br />
STabeWdilebas. grigol robaqiZis <strong>da</strong>skvniT, am fragmentSi malarmes TiTqmis<br />
mTeli poetikaa gacxadebuli. Tavad romc ar eTqva, Cveuli <strong>da</strong>majereblobisa <strong>da</strong><br />
swored SerCeuli magaliTebis wyalobiT mkiTxvels iolad miiyvan<strong>da</strong> am<br />
<strong>da</strong>skvnamde.<br />
grigol robaqiZes uyvar<strong>da</strong> SemoqmedTa Tanmxvedri azrebis moZieba. xSirad<br />
miseuli paralelebi moulodneli iyo, zogjer imdenad uCveuloc ki, rom<br />
ga<strong>da</strong>WriT mtkicebas TviTonac ver be<strong>da</strong>v<strong>da</strong>. ase, magaliTad, varaudis doneze<br />
miawo<strong>da</strong> mkiTxvels Tavisi mosazreba rusTavelisa <strong>da</strong> malarmes erTi<br />
Tvalsazrisis ig<strong>iv</strong>eobis Sesaxeb: `kvlav aqaca iamebis, vinca ismens kaci vargi~.<br />
SesaZloa, am sityvebSi iyos Soreuli miwdomiT gamoTqmuli swored is, rac<br />
stefan malarmes azrs Seadgens. saxeldobr – poeturi qmnileba mTavrdeba<br />
mkiTxveliT. Tu mkiTxveli intuitiuri mimwvdomia, leqsi hgebulobs amiT. `kaci<br />
vargi~ SesaZloa aseTi mkiTxveli iyos~ (saqarTvelo 1920u:3). es varaudi gr.<br />
robaqiZem gamoTqva werilSi `rusTavelis msoflio mzera~, romelic or nawilad<br />
gamoaqveyna gazeT `saqarTveloSi~.<br />
grigol robaqiZe ritms gansakuTrebul mniSvnelobas aniWeb<strong>da</strong>, magram imasac<br />
aRniSnav<strong>da</strong>, poezia mxolod ritmuli sityva ki ara, saganTa <strong>da</strong> movlenaTa<br />
`aTvisebac~ ariso. poetis mzera gar<strong>da</strong>qmnis yvelafers, sagnebs saxes ucvlis, sxva,<br />
axali kuTxiT warmoaCens. uamisod WeSmariti poezia ar iqmneba. `vefxistyaosnis~
101<br />
Tayvanismcemeli robaqiZe rusTavelSi swored im `Tavisebur msoflio mzeras~<br />
xe<strong>da</strong>v<strong>da</strong>, Zireulad rom cvlis sagnebsac <strong>da</strong> movlenebsac. werilis avtoris azriT,<br />
poezia SoTa rusTavelsac `samyaros Tavisebur aTvisebad~ miaCn<strong>da</strong> <strong>da</strong> amitomac<br />
uwo<strong>da</strong> Sairobas `sibrZnis <strong>da</strong>rgi~. grigol robaqiZis mtkicebiT, es debuleba me-19<br />
saukuneSi <strong>da</strong>sabuT<strong>da</strong>, ase rom, rusTavelma am mxr<strong>iv</strong>ac gausworo dros. xolo rac<br />
Seexeba mis sityvebs mijnuri meleqsis Sesaxeb (`erTi uCndes samijnuri, erTsa<br />
visme aSikobdes~), werilis avtoris azriT, italiuri renesansia<br />
nawinaswarmetyvelevi. ase uyvar<strong>da</strong> <strong>da</strong>ntes beatriCe...<br />
`vefxistyaosanSi~ asaxul mijnurobas gansakuTrebul yuradRebas uTmob<strong>da</strong><br />
grigol robaqiZe. `mijnuri Smagsa gviqvian...~ – am sityvebSi igi elinur `wmin<strong>da</strong><br />
SeSlilobas~ xe<strong>da</strong>vs, amitomac poetur ga<strong>da</strong>Warbebad ar eCveneba is epizodi, sa<strong>da</strong>c<br />
tarieli vefxvs Seipyrobs <strong>da</strong> kocna moundeba. grigol robaqiZis sityviT, amaze<br />
Sors ver wava SeSliloba, siyvaruliT gamowveuli. yovel<strong>iv</strong>e es gansakuTrebul<br />
xibls iZens imiT, rom rusTavelis rwmenas asaxavs.<br />
grigol robaqiZes `vefxistyaosnis~ avtoris originalurobis gamosakveTad<br />
Tun<strong>da</strong>c is miaCnia sakmarisad, rom raindi tarieli siyvarulSi Zalze rbilia <strong>da</strong><br />
cremls Rvris. `arsad ise ar gamosaxula qarTveli vaJis rassiuli xasiaTi,<br />
rogorc aq~ (saqarTvelo 1920f:3).<br />
siyvaruli calobis, <strong>da</strong>cilebisa <strong>da</strong> sikvdilid Zlevaa, gr. robaqiZis sityviT.<br />
am Zlevas xe<strong>da</strong>vs igi nestan-<strong>da</strong>rejanis werilSi, romelic mTeli poemis<br />
<strong>da</strong>mamSveneblad miaCnia. Tu siyvaruli samyaros gamarTlebaa, `vefxistyaosnis~<br />
gansakuTrebuli xibli gasagebi gaxdeba. metic, raki poemaSi poetis rwmenaa<br />
asaxuli, grigol robaqiZis azriT, am epikuri tilos <strong>da</strong>kargvis SemTxvevaSic ki<br />
didi poetis saxeli <strong>da</strong>rCebo<strong>da</strong> rusTvels.<br />
`naTeli profili: mesxuri ritmiT gamarTuli, – neli, rogorc didi SuadRe<br />
aRmosavalis, – gonieri friad: hellenTa codniT amaxvilebuli, – <strong>da</strong> Tan:<br />
<strong>da</strong>mwvari Tamaris Soreuli siyvaruliT, romelic TiTqos imisTvis ar sruldeba,<br />
rom ar <strong>da</strong>iferflos RmerTobis cecxli. am xazebSi ukve mocemulia renesansis<br />
surneli: madonas kulti... poeti jvars etrfis: albaT, jvarcmisaTvis~<br />
(saqarTvelo 1920q:3), – grigol robaqiZis rwmeniT, aseT legen<strong>da</strong>d <strong>da</strong>mkvidrebac<br />
sakmarisi iqnebo<strong>da</strong>, rom SoTa rusTaveli did poetad gveRiarebo<strong>da</strong>.<br />
grigol robaqiZe qarTul mwerlobaze fiqrs ar ganSorebia arsad <strong>da</strong><br />
arasodes... 1920 wels ukve Camoyalibebulia mweralTa kavSiri, Tavisi adgili<br />
<strong>da</strong>imkvidra poeziis axalma skolam, magram, zoga<strong>da</strong>d, axali mwerloba jer kidev<br />
ar aris Camoyalibebuli <strong>da</strong> mis ganviTarebas zrunva, xelSewyoba sWirdeba.<br />
qarTul romanze <strong>da</strong>fiqrebuli grigol robaqiZe 1921 wels gazeT `saqarTveloSi~<br />
aqveynebs werils, romelic amobrunebul pirami<strong>da</strong>s hgavs – iwyeba imiT, rac
102<br />
TiTqos bolos un<strong>da</strong> Tqmuliyo. saTauri – `qarTuli romani~ – gafiqrebinebs, rom<br />
avtori swored qarTul sqeltanian prozaul nawarmoebebs ganixilavs <strong>da</strong> bolos<br />
Tavis Sexedulebas <strong>da</strong>skvnis saxiT <strong>da</strong>wurulad SemogTavazebs. magram mu<strong>da</strong>m<br />
formaze mzrunveli grigol robaqiZe werils ayiravebs <strong>da</strong> <strong>da</strong>skvniT iwyebs: –<br />
qarTuli romani ar arsebobs. mas Semdeg, rac ZiriTad saTqmels moWris, mizezebis<br />
ZiebiT iwyebs Temis gaSlas.<br />
namdvili romanis ararsebobas avtori erT sxeulad Camosxmuli qarTuli<br />
tipis CamouyalibeblobiT xsnis. saqarTvelos sxva<strong>da</strong>sxva kuTxis Svilebi jer<br />
kidev ar gamTlianebulan, yvela TavisTvis cxovrobs. is, rom qarTveli, mesxi Tu<br />
kolxi erTi qveynis moqalaqeebi arian, maTs fsiqologiur erTobas ar niSnavs.<br />
`imeri <strong>da</strong> ameri: es yofis kategoriebia ufro, vidre geografiuli <strong>da</strong>yofa.<br />
fsiqologiuri sxvaoba aq umZafresia~ (saqarTvelo 1921d:2).<br />
grigol robaqiZe Cveni qveynis istoriis bedukuRmarTobiT xsnis imas, rom<br />
eTnikurma jgufebma erT yalibSi Camosasxmelad ver moicales. <strong>da</strong>calkevebuli<br />
saqarTvelo TiTqos ruseTma gaaerTiana, sinamdvileSi ki gaerTianebis tendencia<br />
mospo. samefo provinciad iqca. iq, sa<strong>da</strong>c `mTeli~ un<strong>da</strong> yofiliyo, `nawilebi~<br />
<strong>da</strong>rCneno, – wers grigol robaqiZe. (saqarTvelo 1921e:2).<br />
raki qveyana ver gaerTian<strong>da</strong>, personaJebi calkeul kuTxeebs ver gascdnen.<br />
avtoris <strong>da</strong>skvniT, amitomac ver Camoyalib<strong>da</strong> romanisTvis saWiro `sintetiuri<br />
tipi~. verc de<strong>da</strong>qalaqma SeZlo `esTetikuri msajuloba~. swored rom piriqiT<br />
mox<strong>da</strong> – aq erTmaneTs Seeria <strong>da</strong> aWrel<strong>da</strong> aRmosavleTi <strong>da</strong> <strong>da</strong>savleTi, airia<br />
sparsuli <strong>da</strong> somxuri xazi, ris Sedega<strong>da</strong>c erTian qarTul yalibSi Camosxmuli<br />
tipis nacvlad yaraCoReli m<strong>iv</strong>iReT, Tumca, grigol robaqiZes imedi ar<br />
ga<strong>da</strong>uwuravs. 1921 wlis <strong>da</strong>sawyisia. saqarTvelo ruseTis imperii<strong>da</strong>n<br />
gaTavisuflebulia. marTalia, 25 Tebervali moaxloebulia, magram<br />
qarTvelebisTvis ianvris pirvel ricxvebSi Zneli warmosadgeni iyo, ase xanmokle<br />
Tu iqnebo<strong>da</strong> <strong>da</strong>moukidebloba <strong>da</strong> ase male Tu <strong>da</strong>adgamdnen kvlavac uRels,<br />
amjerad – wiTela batonebis fers. amitomac irwmuneba avtori, saqarTvelos<br />
adgenis Semdeg axali xana <strong>da</strong>iwyo, yvela kuTxem gaiRviZa, sataxto qalaqic<br />
dRiTidRe iRebs qarTul saxeso. es is procesia, romlis drosac saerTo qarTuli<br />
tipi un<strong>da</strong> `Camoisxas~. amis Semdeg ki namdvili romanis <strong>da</strong>badebas win araferi<br />
<strong>da</strong>udgeba. grigol robaqiZes sjero<strong>da</strong>, rom es dro moaxloebuli iyo, magram mis<br />
prognozSi umniSvnelovanesi koreqt<strong>iv</strong>i Seitana saqarTvelos gasabWoebam. im<br />
saerTo qarTuli tipis Camoyalibeba, romelic <strong>da</strong>moukidebelic iqnebo<strong>da</strong> <strong>da</strong><br />
viwrokuTxurobisgan Tavisufalic, ga<strong>da</strong>ido...<br />
polemika sonetis Sesaxeb, did Tu axalbe<strong>da</strong> SemoqmedTa poeziisa <strong>da</strong> prozis<br />
mimoxilva an enis ritmi Zieba literaturaTmcodnebis sakiTxebia <strong>da</strong>
103<br />
publicistikasTan saerTo TiTqos bevri araferi aqvs (Sesabamisad, TiTqos arc<br />
un<strong>da</strong> Sesuliyo Cvens sakvalifikacio naSromSi, radgan mas<br />
literaturatmcodneobis sakiTxebis kvlevis pretenzia, bunebr<strong>iv</strong>ia, ver eqneba),<br />
magram grigol robaqiZe arc aq Ralatobs Tavisi moRvaweobis magistralur xazs<br />
– erovnulobis win wamowevas. swored amis gamo mimovixileT es werilebi. igi<br />
mudm<strong>iv</strong>ad cdilobs, Tanamemamuleebs saqarTvelos gamorCeulobis SegrZneba ar<br />
<strong>da</strong>ukargos, patriotizmi gauRv<strong>iv</strong>os. Tu am suliskveTebas ver grZnobs, arc leqsi<br />
moswons, arc – drama, radgan icis, qarTvelTa erovnul Segnebas yoveldRiurad<br />
sWirdeba gamtkiceba. saqarTvelo xom imdenxans Sedio<strong>da</strong> imperiis SemadgenlobaSi,<br />
rom adgili SesaZlebeli iyo, `sizarmace~ moreo<strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong>moukideblad fiqrsa Tu<br />
moqmedebas kvlavac did mezobelTan `megobroba~ (rac sinamdvileSi ymoba iyo)<br />
erCia. amitom grigol robaqiZe mkiTxvelis patriotuli grZnobebze zemoqmedebas<br />
cdilob<strong>da</strong>. es iyo rogorc misi publicistikis, aseve literaturuli Tu<br />
Teatraluri mimoxilvebis ganmsazRvreli mot<strong>iv</strong>i. `poetebi bolSeviziaSi~<br />
organulad ukavSirdeba im werilebs, romlebic 1917-1918 wlebSi gamoaqveyna<br />
grigol robaqiZem. aqac ikveTeba avtoris <strong>da</strong>mokidebuleba bolSevizmTan, oRond<br />
protestis formad ara pir<strong>da</strong>piri, aramed iribi gzaa arCeuli – ruseTis<br />
saukeTeso Svilebma es ideologia ar miiRes, ramdenimewlianma gamocdilebam maT<br />
bolSevizmSi qveynisTvis sasikeTo veraferi <strong>da</strong>anaxa. cxadia, mkiTxvels ar<br />
gauWirdebo<strong>da</strong> <strong>da</strong>eskvna is, rasac avtori gulisxmob<strong>da</strong> – es ideologia arc<br />
saqarTvelos gamoadgeba.<br />
grigol robaqiZe Janrisa <strong>da</strong> Sinaarsis miuxe<strong>da</strong>vad mu<strong>da</strong>m inarCuneb<strong>da</strong> Tavis<br />
xelweras, Tavs arideb<strong>da</strong> mSral, informaciul stils <strong>da</strong> saTqmels mxatvrul<br />
yalibSi asxam<strong>da</strong>, raTa amiT misi emociuri zemoqmedebis Zala gaeZlierebina. is, Tu<br />
rogor aRwers virjinia vulfi eses, zedgamoWrilia robaqiZis saleqcio Tu<br />
literaturul moRvaweobaze: `... eses yvelaze naklebad esaWiroeba grZeli<br />
sityvebi. misi warmmarTveli principi mxolod is aris, rom siamovneba moganiWos...<br />
pirvel<strong>iv</strong>e sityvi<strong>da</strong>n un<strong>da</strong> movixibloT <strong>da</strong> mxolod bolo sityvaze un<strong>da</strong><br />
gamoviRviZoT, gamovfxizldeT. SuaSi ki uamravi ramiT un<strong>da</strong> SeviqcioT Tavi _<br />
gaocebiT, <strong>da</strong>interesebiT, aRSfoTebiT~ (vulfi 1988:143). robaqiZis gamorCeuli<br />
stilis Sesaxeb marsel brionis wer<strong>da</strong>, rom Txroba TviTon isxams sxeuls <strong>da</strong><br />
cocxal arsebad ga<strong>da</strong>iqceva (mesxi 1996:109).<br />
Znelia wera grigol robaqiZeze (miT ufro, mecnieruli eniT). igi sisxliT<br />
un<strong>da</strong> igrZno. TviTonac mu<strong>da</strong>m undo<strong>da</strong>, misi Semoqmedeba ki ar ganexilaT mxolod,<br />
aramed egrZnoT. misi leqciebic xom gancdis leqciebad moinaTla. uyvar<strong>da</strong> cecxli<br />
– Tava<strong>da</strong>c iwvo<strong>da</strong> <strong>da</strong> sxvebsac wvav<strong>da</strong>. gana cecxli gamoiTqmis?! misi gamoTqma<br />
mxolod `grZnobiT~, mxolod `gancdiT~ SeiZlebao, _ miswera erTxel sofio
104<br />
tatiSvils (avaliani 2005:88). aqve un<strong>da</strong> aRvniSno _ wlebis winaT, roca samagistro<br />
naSromSi <strong>da</strong>vwere, robaqiZe sisxliT sagrZnobi mweralia-meTqi, ar mqon<strong>da</strong><br />
wakiTxuli misi erT-erTi werili, sa<strong>da</strong>c ambobs: `isini, vinca ara `tviniT~, aramed<br />
`sisxliT~ aRiqmeven `qarTul arsebas~, isini Cems SemoqmedebaSi ganicdian TavianT<br />
gulisfeTqvas, TavianT majiscemas~ (CemTvis... 1996:88). bunebr<strong>iv</strong>ia, sasiamovno iyo am<br />
sityvebis wakiTxva. vfiqrobT, es amarTlebs Cveni sakvalifikacio NnaSromis<br />
eseistur elfers.<br />
grigol robaqiZe Tanaganc<strong>da</strong>s iTxov<strong>da</strong>. aseT SemTxvevaSi, advilad<br />
sagrZnobia is tragedia, romelic, albaT, didma patriotma <strong>da</strong> bolSevizmis<br />
moZulem saqarTvelos gasabWoebisas ganica<strong>da</strong>.<br />
1931 wli<strong>da</strong>n grigol robaqiZe emigrantia. misi saxeli jer mTel germaniasa<br />
<strong>da</strong> evropas moedeba, Semdeg ki gawiraven hitlerisa <strong>da</strong> musolinis Sesaxeb<br />
gamoqveynebuli narkvevebis gamo.<br />
meuRlis gar<strong>da</strong>cvalebi<strong>da</strong>n gava ramdenime weli <strong>da</strong> 82 wlis grigol<br />
robaqiZe mesamed ga<strong>da</strong>wyvets <strong>da</strong>qorwinebas. fizikurad kvlavac mxned gamoiyureba.<br />
es Tava<strong>da</strong>c icis, siberes ver egueba. megobars, armin zigrists, sakuTar<br />
fotosuraTs aCuqebs warweriT – `SeiZleba, am kacs `moxuci~ <strong>da</strong>arqva?!~ (baqraZe<br />
1999:29).<br />
robaqiZe <strong>da</strong>qorwinebas ver SeZlebs. sicocxlis <strong>da</strong>sasrulamde<br />
ramdenime gaTeneba <strong>da</strong>rCa.<br />
1980 wlis 28 oqtombers svirSi <strong>da</strong>wyebulma sicocxlem 82 weli<br />
miiTvala (sviri ZvelqarTulad `mcvels~ niSnavs. TviTonac mu<strong>da</strong>m<br />
graalis mcvelad miaCn<strong>da</strong> Tavi). am xnis ganmavlobaSi xan – ci<strong>da</strong>n<br />
movlenilad, xanac xalxis mtrad naTlavdnen. Tavad robaqiZe<br />
sakuTari Semoqmedebis ZalaSi Rrmad iyo <strong>da</strong>rwmunebuli: `surT dRes<br />
Cemi sityvis wakiTxva an mosmena – Zalian kargi. ar un<strong>da</strong>T – pira<strong>da</strong>d<br />
me arafers vkargav, radgan saukuneebs velaparakebi~ (baqraZe 1999v:29).<br />
saqarTvelo<strong>da</strong>n mowyvetils anderZad <strong>da</strong>rCa natvra: `roca me amsoflad aRar<br />
viqnebi, modiodes vinme qarTveli de<strong>da</strong> yovel wels mcxeTas, mwifobis, Cemi<br />
<strong>da</strong>badebis TveSi. sanTels aanTebs am pawa salocavis win <strong>da</strong> locviT axsenebdes<br />
Cems saxels. mets aras vTxov saqarTvelos~ (CemTvis... 1996e:53).<br />
grigol robaqiZis neSti levilis qarTvelTa sasaflaoze ganisvenebs.<br />
`graalis mcveli~ 1962 wlis 19 noembers JenevaSi gar<strong>da</strong>icvala.<br />
martosuli Tavisave binaSi aRmoaCines gar<strong>da</strong>cvalebi<strong>da</strong>n meore dRes.
105<br />
<strong>da</strong>skvna<br />
amrigad, grigol robaqiZe qarTul presaSi 1907 wels gamoCn<strong>da</strong>. 1907-1921<br />
wlebSi gamoqveynebuli literaturul-publicisturi werilebi sagulisxmo<br />
<strong>da</strong>skvnebisken ubiZgebs mkvlevars. gr. robaqiZis publicisturi naazrevi xSirad<br />
iCrdileba mis<strong>iv</strong>e literaturuli wiaRsvlebiT. Cveni naSromi misi publicisturi<br />
Ziebebis win wamowevis c<strong>da</strong>a.<br />
filosofosi, literatori, oratori <strong>da</strong> publicisti grigol robaqiZe mTeli<br />
Tavisi moRvaweobiT qveynis msaxurebis magaliTs iZleo<strong>da</strong>. amitomac SevecdebiT,<br />
SevajamoT xelovnebis qurumad wodebuli novatoris literaturuli Tu<br />
publicisturi moRvaweobis ZiriTadi aspeqtebi:<br />
XX saukunis 10-iani wlebis presis Seswavla naTelyofs, rom gr. robaqiZis<br />
mier saganmanaTleblo mizniT wakiTxuli sajaro leqciebi axali sityva iyo<br />
imJamindel qarTul sinamdvileSi. swored amitom <strong>da</strong>interes<strong>da</strong> ase Zalian<br />
imdroindeli presa grigol robaqiZiT, maSin roca sxvaTa leqciebis Sesaxeb<br />
mxolod TiTo-orola informaciuli SeniSvna Tu <strong>da</strong>ibeWdebo<strong>da</strong>. am leqciebiT<br />
oratori <strong>da</strong>savlur filosofiur-literaturul Sexedulebebs acnob<strong>da</strong><br />
TanamedroveT. saqarTveloSi arsebob<strong>da</strong> sajaro leqciebis wakiTxvis tradicia<br />
(al. cagarelis, i. TarxniSvilis, ak. wereTlis, <strong>iv</strong>. <strong>javaxiSvilis</strong>a <strong>da</strong> sxvaTa mier<br />
wakiTxuli leqciebi), rac salonur atmosferos ar gascdenia, grigol robaqiZem<br />
ki farTo sazogadoebis <strong>da</strong>intereseba SeZlo. amasTan, leqciebis presaSi<br />
gamoqveynebiT maTi mniSvneloba <strong>da</strong> zemoqmedebis farglebi gaafarTova. es<br />
<strong>da</strong>msaxureba kargad SeniSnes qarTuli moazrovne intelegenciis saukeTeso<br />
warmomadgenlebma. erT-erTi leqciis mimoxilvisas arCil jorjaZem is uaxloesi<br />
warsuli gaixsena, rodesac qarTul sazogadoebaSi sityvis arsi <strong>da</strong>kninebuli iyo<br />
<strong>da</strong> rusi mwerlis, pisarevis zegavleniT, kargad Sekerili waRa ufro<br />
mniSvnelovnad miaCn<strong>da</strong>T, vidre Seqspiris cnobili dramebi. gavi<strong>da</strong> cota dro <strong>da</strong><br />
ig<strong>iv</strong>e sazogadoeba `imdenad momwif<strong>da</strong>, rom mzad aris, sami <strong>da</strong> oTxi saaTis<br />
ganmavlobaSi usminos poeziis Sesaxeb sja-baass, usminos ara ise, rogorc<br />
Segirdebi usmenen maswavleblis gakveTils, aramed Segnebulad, CafiqrebiT,<br />
undoblobisa <strong>da</strong> TanagrZnobis gamoaSkaravebis unariT~ (droeba 1909h:1).<br />
sazogadoebis amgvar momwifebaSi umniSvnelovanesi wvlili swored grigol<br />
robaqiZes miuZRvis. amdenad, gasagebi xdeba, ratom aqveyneb<strong>da</strong> presa <strong>da</strong>wvrilebiT<br />
mis yovel leqcias <strong>da</strong> saleqcio sakiTxebTan <strong>da</strong>kavSirebul polemikas.
106<br />
advili warmosadgenia, rogori rTuli iqnebo<strong>da</strong> `umwifar~ sazogadoebasTan<br />
oskar uaildis Semoqmedebaze, deka<strong>da</strong>nsze, platonsa <strong>da</strong> laibnicze, ibsensa <strong>da</strong><br />
nicSes filosofiaze saubari. tician tabiZis mogonebiT, orators `erTi frazac<br />
ar Seucvlia, erTi mxatvruli saxec ar miutania msxverplad imisTvis, rom ufro<br />
gasagebi yofiliyo, rac imaSi uTuod xazs usvam<strong>da</strong> did mxatvars~ (tabiZe 1916:30).<br />
grigol robaqiZisTvis leqciis Sinaarsze aranakleb mniSvnelovani iyo forma,<br />
amitomac ar Ralatob<strong>da</strong> Tavis mxatvrul stils. vfiqobT, swored amiT Seuwyo man<br />
xeli sazogadoebis momwifebas, rasac arCil jorjaZem gausva xazi _ auditoria<br />
aamaRla, gasagebi gaxa<strong>da</strong> misTvis elinTa msoflmxedvelobac <strong>da</strong> zea<strong>da</strong>mianis ideac.<br />
yovel<strong>iv</strong>e es publicisturi SemarTebiT xdebo<strong>da</strong>, publicisturi paTosiTa <strong>da</strong><br />
mxatvruli saxeebiT azrovnebiT miiRweo<strong>da</strong>.<br />
grigol robaqiZe sajaro leqciebis Temad ara mxolod ucxoeli<br />
filosofosebisa Tu mwerlebis naazrevsa <strong>da</strong> Semoqmedebas irCev<strong>da</strong>, aramed<br />
gansakuTrebul yuradRebas aqcev<strong>da</strong> qarTul literaturas. igi rusTavelis<br />
Tayvanismcemeli gaxl<strong>da</strong>T <strong>da</strong> mTeli arsebiT cdilob<strong>da</strong>, sazogadoebisTvis gaecno<br />
`vefxityaosnis~ is Rirsebebi, romlebsac Tavad xe<strong>da</strong>v<strong>da</strong>. gr. robaqiZis azriT,<br />
literaturul kritikas saTanadod, Rirseulad ar hqon<strong>da</strong> Sefasebuli rusTavelis<br />
epikuri tilos auracxeli sibrZne <strong>da</strong> simdidre. amitom leqciebiTa Tu sagazeTo<br />
publikaciebiT cdilob<strong>da</strong>, Seevso es nakli. igi SeewinaaRmdega niko maris Teorias,<br />
romlis Tanaxma<strong>da</strong>c, `vefxistyaosani~ sparsuli sagmiro moTxrobis qarTul,<br />
galeqsil aslad iyo gamocxadebuli. grigol robaqiZe amtkiceb<strong>da</strong>, rom<br />
literaturuli nawarmoebis SinaarsisTvis xalxuri arakis aReba imas ar niSnavs,<br />
TiTqos es nawarmoebi originaluri ar iyos, xolo misi avtori – geniosi; rom<br />
xelovanis SemoqmedebiTi energia cvlis aRebul araks <strong>da</strong> imis usafuZvlod<br />
<strong>da</strong>Jinebas, TiTqos `vefxistyaosani~ sparsuli<strong>da</strong>n iyos naTargmni, sjobs<br />
rusTavelis azrebs CavuRrmavdeT, azrebs im Semoqmedis, vinc Cven gvaqarTvelao.<br />
aseve aRniSvnis Rirsia isic, rom grigol robaqiZe iyo pirveli, vinc vaJafSavela<br />
geniosad aRiara. marTalia, farTo sazogadoeba maSin ar <strong>da</strong>eTanxma mas _<br />
Sefaseba ga<strong>da</strong>Warbebuliao, magram drom gr. robaqiZis winaswarxedva <strong>da</strong>a<strong>da</strong>stura.<br />
uyvar<strong>da</strong> robaqiZes saqarTvelo, qarTveli <strong>da</strong> qarTuli ena. cocxlob<strong>da</strong><br />
mwerlobiT. sityvis upat<strong>iv</strong>cemulobas aravis apatieb<strong>da</strong>. raki icodnen, rom igi<br />
koreqturul Secdomas sabediswerod miiCnev<strong>da</strong>, megobrebi, gamomcemlebi Tu<br />
asoTamwyobni gansakuTrebuli yuradRebiT ekidebodnen sityvis gamafetiSebeli<br />
ostatis nawarmoebTa beWdvas. erTxel sandro cirekiZes `anTologiis~ TiToeul<br />
egzemplarSi sakuTari xeliT Causworebia gr. robaqiZis leqsSi gaparuli<br />
Secdoma, xolo TviT grigol robaqiZes paolo iaSvilis leqsSi `artur rembo~,<br />
romelic aTasze met egzemplarad <strong>da</strong>beWdil gazeT `barikadSi~ gamoqveyn<strong>da</strong>,
107<br />
koreqturis gasworeba ar <strong>da</strong>zarebia (gageli 1921:15). rogor un<strong>da</strong> giyvardes sityva,<br />
rom aseTi Sroma ar airido.<br />
grigol robaqiZisTvis qarTul enaze warmoTqmuli yoveli sityva locva iyo,<br />
sityvaSi mzes xe<strong>da</strong>v<strong>da</strong> <strong>da</strong> warmarT<strong>iv</strong>iT Tayvans scem<strong>da</strong> mas. qarTuli sakralur<br />
enad <strong>da</strong> sagalobelad miaCn<strong>da</strong>, amitom gansakuTrebuli mokrZalebiT epyrobo<strong>da</strong>,<br />
uRrmavdebo<strong>da</strong> <strong>da</strong> ikvlev<strong>da</strong> mis simdidres.<br />
eris siyvaruliT iyo <strong>da</strong>muxtuli grigol robaqiZis publicistika, romliTac<br />
igi bolSevizmis realuri saxis gamokveTasa <strong>da</strong> anarqiisgan qarTvelebis<br />
ga<strong>da</strong>rCenas cdilob<strong>da</strong>. mudm<strong>iv</strong>ad gamokveTilad aRniSnav<strong>da</strong> mosalodnel qaossa <strong>da</strong><br />
monobas, cdilob<strong>da</strong>, TanamemamuleebisTvis TvalsaCino gaexa<strong>da</strong> is, rasac xe<strong>da</strong>v<strong>da</strong><br />
bolSevizmSi <strong>da</strong> aecilebina mosalodneli ubedureba. gmob<strong>da</strong> maqrsizms, aRniSnav<strong>da</strong><br />
am Teoriis naklovanebebsa <strong>da</strong> mis mimdevarTa araTanmimdevrulobas, xSirad ki ––<br />
sisastikes. ruseTSi mimdinare movlenebis analiziT, iq gamefebuli anarqiis<br />
aRweriT gr. robaqiZe afrTxileb<strong>da</strong> Tanamemamuleebs <strong>da</strong> naTlad warmousaxav<strong>da</strong>,<br />
rogori iqnebo<strong>da</strong> saqarTvelos momavali bolSevizmisken ga<strong>da</strong>xris SemTxvevaSi.<br />
grigol robaqiZe SesaSuri politologi iyo, faqtebis Rrma<br />
analiziT mu<strong>da</strong>m swor <strong>da</strong>skvnebs akeTeb<strong>da</strong>. mas SeeZlo winaswar<br />
gaeWvrita, Tu rogor ganviTardebo<strong>da</strong> movlenebi. ase magaliTad, gr.<br />
robaqiZem bolSevizmis gamarjveba <strong>iv</strong>arau<strong>da</strong>, magram isic aRniSna, rom<br />
anarqiiT mosulebi, sabolood, ueWvelad <strong>da</strong>iRupebodnen. publicisti<br />
zust prognozebs awvdi<strong>da</strong> sazogadoebas, magram, bunebr<strong>iv</strong>ia, misi<br />
sityva bolSevizmis stiqiur Zalas ver SeaCereb<strong>da</strong>. Acxadia, amis<br />
iluzia arc qarTul presas eqnebo<strong>da</strong>, magram mainc cdilob<strong>da</strong><br />
saTanadod gamoeyenebina publicistis naazrevi, misi <strong>da</strong>xmarebiT<br />
eca<strong>da</strong> sazogadoebr<strong>iv</strong>i azris formireba. im sabediswero 1917-1918<br />
wlebSi gazeTi “saqarTvelo” ramdenime gamorCeul avtorTan erTad<br />
grigol robaqiZis publicistikasac eyrdnobo<strong>da</strong>, radgan mizani<br />
saerTo hqon<strong>da</strong>T _ erovnuli Segnebis gamofxizleba-amaRleba,<br />
Tavisufleba, mosalodneli monobis Tavi<strong>da</strong>n acileba. swored amitom<br />
ar <strong>da</strong>ukargavs presas interesi robaqiZisadmi, romelic qarTveli<br />
eris, <strong>saxelmwifo</strong>ebriobis, moqalaqeobr<strong>iv</strong>obis ganviTarebis kuTxiT<br />
mu<strong>da</strong>m Tanamoazred egulebo<strong>da</strong>.
108<br />
grigol robaqiZe mTeli arsebiT cdilob<strong>da</strong> erovnuli energiis gamoRviZebas<br />
<strong>da</strong> bolSevizmisadmi siZulvilis <strong>da</strong>nergvas. misi publicistikisTvis Tvalis erTi<br />
ga<strong>da</strong>vlebac kmara, rom <strong>da</strong>vaskvnaT, – saqarTveloSi rom <strong>da</strong>rCeniliyo, robaqiZes<br />
represireba ar acdebo<strong>da</strong> rogorc `klasobr<strong>iv</strong> mters~. amitomac sicocxlis<br />
bolomde emigrantoba arCia.<br />
gr. robaqiZis didi oratoruli niWi publicistikaSic gamJRavn<strong>da</strong>. yovelTvis<br />
zustad agneb<strong>da</strong> saTqmelis formas <strong>da</strong> gaTvli<strong>da</strong> swor, <strong>da</strong>majerebel svlebs.<br />
faqtebi, argumentebi, paralelebi, sagulisxmo <strong>da</strong>skvnebi mis publicistikaSi isea<br />
Sesxeulebuli, rom erTmaneTisgan ver ganacalkeveb. rac mTavaria, araTu mxolod<br />
sityvebSi, striqonebs Sorisac igrZnoba mgznebare, mZafri, gamorCeuli siyvaruli<br />
sakuTari erisa <strong>da</strong> mamulis mimarT.<br />
kvlevis dros gamoikveTa, rom grigol robaqiZis publicisturi<br />
memkvidreobis Janrebis mixedviT <strong>da</strong>yofa Zalze rTulia, radgan igi ar cnob<strong>da</strong><br />
mkacr Janrul CarCoebs, cnebebiT azrovnebas mxatvruli saxeebiT azrovnebas<br />
uTavseb<strong>da</strong>. amdenad, misi calkeuli werilebi Cven pirobiTad <strong>da</strong>vyaviT Janrebis<br />
mixedviT. magaliTad, misi is publikaciebi, romlebsac Cven Teatraluri<br />
recenziebi vuwodeT, klasikuri recenziis nimuSebi ar aris, magram raki win mainc<br />
am JanrisTvis <strong>da</strong>maxasiaTebeli niSnebi iwev<strong>da</strong>, saWirod CavTvaleT, gangvexila<br />
rogorc recenziebi. aqve un<strong>da</strong> aRiniSnos isic, rom problemur statiebsa Tu sxva<br />
publikaciebSi grigol robaqiZe, ZiriTa<strong>da</strong>d, argumentTa iseT Tanmimdevrobas<br />
arCevs, rom mkiTxveli Tavad midis <strong>da</strong>skvnamde. magram calkeul SemTxvevebSi igi<br />
ga<strong>da</strong>brunebuli piramidis msgavs meTods mimarTavs (miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom es<br />
meTodi mxolod informaciuli SeniSvnisTvis aris <strong>da</strong>maxasiaTebeli, Cven mainc<br />
TvalsaCinoebisTvis ase vuwodebT robaqiZis maneras) _ werils mTavari saTqmeliT,<br />
<strong>da</strong>skvniT iwyebs, konkretuli<strong>da</strong>n zogadisken midis. SegveZlo gveTqva, rom es<br />
pir<strong>da</strong>piri lidis saxesxvaobaa, Tumca, pir<strong>da</strong>piri lidic, ZiriTa<strong>da</strong>d, informaciul<br />
JanrebTan gamoiyeneba.<br />
grigol robaqiZe XX saukunis qarTuli literaturis ganviTarebis mesaWea,<br />
risTvisac igi xSirad iTavseb<strong>da</strong> enaTmecnieris, literaturaTmcodnis, kritikosisa<br />
<strong>da</strong> publicistis movaleobebs. ikvlev<strong>da</strong><br />
qarTul maxvils, ritmsa <strong>da</strong> riTmas, metaforasa <strong>da</strong> sityvis mxatvrul<br />
zemoqmedebas... qebas ar moakleb<strong>da</strong> qarTuli miTis Semqmnelsa <strong>da</strong> siaxlis mTqmel<br />
Semoqmeds, Tumca, mkacri Sefasebac ico<strong>da</strong>. amasTan, msgavsi Secdomisgan Tavis<br />
<strong>da</strong>Rwevis gzis mimTiTebelic gaxl<strong>da</strong>T. un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom qarTuli maxvilisa Tu<br />
ritmis gansakuTrebulobis kvlevac imave mizans emsaxurebo<strong>da</strong>, rasac misi<br />
publicistika. UamiTac cdilob<strong>da</strong> <strong>da</strong>emtkicebina, rom saqarTvelo TavisTavadi,<br />
gamorCeuli qveyanaa, romelmac Tavisuflebis gzi<strong>da</strong>n ar un<strong>da</strong> ga<strong>da</strong>uxvios;
109<br />
romelsac enobr<strong>iv</strong>a<strong>da</strong>c evropasTan (gansakuTrebiT, saberZneTTan) gacilebiT meti<br />
aqvs saerTo, vidre ruseTTan.<br />
grigol robaqiZe qurum<strong>iv</strong>iT <strong>da</strong>strialeb<strong>da</strong> Tavs axal qarTul literaturas,<br />
romelic maSin iwyeb<strong>da</strong> Camoyalibebas. emzadebo<strong>da</strong> axlo momavalSi Sesaqmneli<br />
axali <strong>saxelmwifo</strong>sTvis, romelsac literaturac evropuli tendeciebis<br />
matarebeli, magram TavisTavadi un<strong>da</strong> hqono<strong>da</strong>. 1912 wels man axalgazr<strong>da</strong><br />
SemoqmedTa nawarmoebebis ganxilva <strong>da</strong> zogadi tendenciis gamokveTa ganizraxa.<br />
presaSi araferia naTqvami imis Sesaxeb, <strong>da</strong>asrula Tu ara es saqme, magram<br />
survilis gamoTqma, mowadineba, literaturul nawarmobTa Segroveba iZleva<br />
safuZvels <strong>da</strong>vaskvnaT, rom gr. robaqiZe me-20 saukunis literaturaTmcodneobis<br />
safuZvlis Cayras cdilob<strong>da</strong>, axali qarTuli literaturis aqcentebis gamokveTas<br />
eswrafvo<strong>da</strong>.<br />
kritika sasiamovno rom aravisTvis aris, cxadia, magram isic faqtia, rom<br />
gonierTaTvis sasargebloa. Tumca, yvela ase rodi fiqrob<strong>da</strong>,<br />
TavianTi sisustis <strong>da</strong>safaravad zogierTi gr. robaqiZes cils swam<strong>da</strong>, – piradi<br />
mtroba amoZravebso. ara<strong>da</strong>, mis kritikul werilebSi emociasa <strong>da</strong> mikerZoebulobas<br />
iSviaTad igrZnobT, yoveli SeniSvna argumentirebuli <strong>da</strong> <strong>da</strong>sabuTebulia. gr.<br />
robaqiZes kritika ilias msgavsad esmo<strong>da</strong> – `kritika~ aris ganxilvac, ganCxrekac,<br />
garkvevac, garCevac <strong>da</strong> <strong>da</strong>fasebac erTad~ (WavWavaZe 1991:38). swored ase Cxrek<strong>da</strong> <strong>da</strong><br />
afaseb<strong>da</strong> grigol robaqiZe gansaxilvel nawarmoebebs. igi did pat<strong>iv</strong>s scem<strong>da</strong><br />
presas <strong>da</strong> arasdros gauxdia pirad interesebze sakinklao moednad. MrobaqiZes<br />
erTaderTi interesi amoZraveb<strong>da</strong> – axalgazr<strong>da</strong> poetebsa Tu prozaikosebs<br />
gamoesworebinaT TavianTi Secdomebi <strong>da</strong> Camoyalibebuliyo mwerloba, romelic<br />
dros gauZleb<strong>da</strong>. grigol robaqiZem jer kidev 1912 wels miuTiTa mwerlebs, rom<br />
`nakadulis Cxriali~ <strong>da</strong> `niavis CurCuli~, `mzis sx<strong>iv</strong>ebi~ <strong>da</strong> `badri mTvare~ is<br />
Sablonuri masalaa, romliTac namdvili literatura ar iqmneba (Temi 1912a:2).<br />
cnobilia, rom mweralTa kavSiris erT-erTi <strong>da</strong>mfuZnebeli gr. robaqiZe iyo.<br />
am saqmes masTan erTad meTaurobdnen kote mayaSvili, Salva <strong>da</strong>diani, geronti<br />
qiqoZe, tician tabiZe, <strong>da</strong>viT kopali, levan (leli) jafariZe... maT Seadgines<br />
kavSiris wesdeba, Caatares mweralTa yriloba, romelmac sruliad saqarTvelos<br />
mweralTa kavSiri Seqmnilad gamoacxa<strong>da</strong>. es iyo 1919-1920 wlebi. Tumca, gr.<br />
robaqiZe mweralTa `sacnob-sarCevi organos~ Camoyalibebaze adrec fiqrob<strong>da</strong>. 1912<br />
wels igi wer<strong>da</strong>, rom amgvari organos <strong>da</strong>fuZneba aucilebelia `dRenakluli<br />
leqsebis~ Tavi<strong>da</strong>n asacileblad <strong>da</strong> qarTuli mwerlobis asaRorZineblad (Temi<br />
1912b:2).<br />
grigol robaqiZis kidev erTi <strong>da</strong>msxureba saqarTveloSi modernizmis<br />
winamZRvrobaa. `simbolizmi CvenSi Semoitana gr. robaqiZem. b. robaqiZeze ar
110<br />
gamarTl<strong>da</strong> saerTo debuleba, rom yovel novators win eRobeba gaugebrobis<br />
galavani. imas arafrad <strong>da</strong>jdomia Zvel RirebulebaTa ga<strong>da</strong>fasebis kadniereba,<br />
axal ZiebaTa feierverkebis gasrola... gr. robaqiZes uTxres Tavisi <strong>da</strong>sturi<br />
arCil jorjaZem <strong>da</strong> kita abaSiZem. am ori pirovnebiT iwureba qarTuli<br />
esTetikuri kultura gr. robaqiZemdi~ (tabiZe 1916:29-30), – askvnis tician tabiZe,<br />
romelsac pirvel simbolistad swored grigol robaqiZe miaCnia. saqarTveloSi<br />
simbolizmis Semotana rom aucilebeli iyo, amaSi eWvi ar SehparviaT<br />
`cisferyanwelebs~, radgan, ticianis sityviT, `qarTvel xalxs uyvars niRabi,<br />
ximbolizmi swored filosofiaa am niRabis~ (tabiZe 1916:32).<br />
simbolos grigol robaqiZe gansakuTrebul mniSvnelobas aniWeb<strong>da</strong> rogorc<br />
prozasa <strong>da</strong> poeziaSi, aseve publicistur sityvaSi. JurnalSi `bedi qarTlisa~ igi<br />
aRniSnav<strong>da</strong>, visac simbolo <strong>da</strong> miTosi ar esmis, Cems Semoqmedebas ver gaigebso<br />
(CemTvis... 1996:81). is iyo mwerali romelic `unatifesi impulsebiT grZnob<strong>da</strong><br />
filosofiur-religiur <strong>da</strong> miTosur Sreebs <strong>da</strong> SeeZlo poeturi meditaciebis gziT<br />
mxatvrul-poetur Rirebulebebad eqcia isini~ (jinjixaZe 2004:3).<br />
simbolizmis megzurobiT gr. robaqiZem qarTuli mwerlobis ganaxlebas<br />
Seuwyo xeli. cxadia, rom simbolistTa gareSe XX saukunis qarTuli literatura<br />
Zalze Raribi iqnebo<strong>da</strong>. marTalia, mogvianebiT is sakuTar Tavs ubralod<br />
simbolistTa megobars uwodeb<strong>da</strong>, magram sinamdvileSi is winamZRoli iyo, bunebiT<br />
lideri. amiran gomarTelis TqmiT, is ara mxolod erudiciiT, azrovnebiT,<br />
gamorCeuli stiliT imorCileb<strong>da</strong> axalgazrdobas <strong>da</strong> axden<strong>da</strong> gavlenas<br />
saliteraturo procesze, aramed, cxovrebis wesiTac. is iyo moazrovnisa <strong>da</strong><br />
esTetis nimuSi (gomarTeli 1997:157). gasuli saukunis 30-ian wlebSi masze<br />
evropelebi ambobdnen: `robaqiZe Tavisi xalxis erT-erTi WeSmariti winamZRolia<br />
<strong>da</strong> erTaderTi namdvili xsnaa xalxisTvis. igi WeSmaritad saxalxo poetia,<br />
rogorc esqile, sofokle <strong>da</strong> homerosia saberZneTisTvis~. (mesxi 1996:108).<br />
grigol robaqiZem gamoacocxla maSindeli qarTveloba axali ideebis<br />
ganfeniT, Seaxe<strong>da</strong> ioqanaanis moWril Tavs, moasmenina `nicSes mwvalebeli sityva~<br />
(tabiZe 1916:30). publicisturi paTosiT literaturul ZiebebSi momavlis<br />
moazrovnis aRzr<strong>da</strong> <strong>da</strong>isaxa miznad. manve `<strong>da</strong>anaxa qarTul sazogadoebas<br />
ga<strong>da</strong>gvarebis gzaze Semdgars qarTulis simSveniere, simZlavre, <strong>da</strong>anaxva <strong>da</strong><br />
gaitaca... mas ver <strong>da</strong>uviwyebs qarTveloba am did namoRvawars~ (kldiaSvili<br />
1932:321).<br />
<strong>da</strong>bolos, Semajamebeli fraza gazeT `Temi<strong>da</strong>n~: robaqiZes `xv<strong>da</strong><br />
bednieri wili – qarTuli auditoriis Seqmna~ (Temi 1911J:3). <strong>da</strong>meTanxmebiT, amiT<br />
yvelaferia naTqvami grigol robaqiZis sazogadoebr<strong>iv</strong>-publicisturi Rvawlis<br />
Sesaxeb. ukeTes Sefasebaze vercerTi oratori ver iocnebebs. es mokle fraza
111<br />
cxads xdis, rogor afaseb<strong>da</strong> mas qarTuli presa; rogor Wirdebo<strong>da</strong> gr. robaqiZe<br />
qarTul sazogadoebas <strong>da</strong>, maT Soris, medias, romelic saxelganTqmuli oratorisa<br />
<strong>da</strong> publicistis naazrevs sakuTar auditoriaze zemoqmedebisaTvis iyeneb<strong>da</strong>.<br />
bibliografia<br />
1. avaliani 2005: avaliani l., „giJi drois“ qarTuli mwerloba,<br />
Tbilisi, gamomcemloba „TeTri giorgi“, 2005.<br />
2. arvelaZe 1990: arvelaZe b., grigol robaqiZis erTi polemikis<br />
Sesaxeb, alm. saunje, #3-4, 1990.<br />
3. barbaqaZe 1988: barbaqaZe T., qarTuli leqsmcodneobis sakiTxebi<br />
periodul presaSi, Tbilisi, 1988.<br />
4. baqraZe 1999: baqraZe a., kardu anu grigol robaqiZis cxovreba<br />
<strong>da</strong> Rvawli, Tbilisi: gamomcemloba lomisi, 1999.<br />
5. benaSvili 2005: benaSvili g., grigol robaqiZe _ erovnuli<br />
fesvebis maZiebeli fausti, J.kriteriumi, rusTavelis <strong>saxelobis</strong><br />
qarTuli literaturis institutis Jurnali, #2, 2005.<br />
6. gageli 1921: gageli v., poetebi stambaSi, J.meocnebe niamorebi, #6,<br />
1921.<br />
7. gawerelia 2001: gawerelia ak., „gr. robaqiZe (ramdenime mogoneba),<br />
gaz. literaturuli saqarTvelo, @#2, 2001. gv. 5.<br />
8. gelovani 1998: gelovani a., miTologiuri leqsikoni, Tbilisi,<br />
gamomcemloba „sabWoTa saqarTvelo“, 1998.<br />
9. gomarTeli 1997: gomarTeli a., qarTuli simbolosturi proza,<br />
Tbilisi, <strong>Tbilisis</strong> un<strong>iv</strong>ersitetis gamomcemloba, 1997.<br />
10. <strong>da</strong>uSvili 2005: <strong>da</strong>uSvili r., grigol robaqiZe <strong>da</strong> andrei beli,<br />
alm.literatura <strong>da</strong> sxva, 2005.
112<br />
11. vaSakiZe 2006: vaSakiZe r., saqarTvelos <strong>da</strong>moukideblobis idea<br />
1917-1918 wlebis literaturul-publicistur werilebSi, Tbilisi:<br />
SoTa rusTavelis <strong>saxelobis</strong> qarTuli literaturis instituti,<br />
2006.<br />
12. vulfi 1988: vulfi v., eseebi, Tbilisi, gamomcemloba nakaduli,<br />
1988.<br />
13. TeTr... 2003: TeTr siamayes aqan<strong>da</strong>keb Seni didebiT, Tbilisi, 2003.<br />
14. kldiaSvili 1932b: kldiaSvili d., memuarebi, Tbilisi, 1932.<br />
15. literaturuli saqarTvelo 1987: „tk<strong>iv</strong>ili fesvebis”, gaz.<br />
literaturuli saqarTvelo, #37, 1987, gv.6.<br />
16. literaturuli saqarTvelo 2001: „klasikosi”, gaz.<br />
literaturuli saqarTvelo, #1, 2001, gv.3.<br />
17. manveliSvili 1990: manveliSvili al., narkvevebi <strong>da</strong> werilebi, san<br />
francisko, 1990.<br />
18. maRlaferiZe 2005: maRlaferiZe T., maradi awmyo, Tbilisi:<br />
gamomcemloba, 2005.<br />
19. mesxi 1996: mesxi T., didi xanZris mewamuli anarekli, Tbilisi,<br />
gamomcemloba „mecniereba“, 1996.<br />
20. mefariSvili 2005: mefariSvili T., grigol robaqiZis eseistika,<br />
Tbilisi, <strong>Tbilisis</strong> un<strong>iv</strong>ersitetis gamomcemloba, 2005.<br />
21. presaSi. Tbilisi, <strong>Tbilisis</strong> un<strong>iv</strong>ersitetis gamomcemloba, 1999.<br />
22. na<strong>da</strong>reiSvili 2002: na<strong>da</strong>reiSvili m., publicisturi ostatobis<br />
alfa <strong>da</strong> omega (lidi <strong>da</strong> <strong>da</strong>boloeba), Tbilisi, <strong>Tbilisis</strong><br />
un<strong>iv</strong>ersitetis gamomcemloba, 2002.<br />
23. narkvevebi qarTuli literaturis istorii<strong>da</strong>n, tomi I, Tbilisi:<br />
gamomcemloba, 2000.<br />
24. nikolaiSvili 1994: nikolaiSvili a., XX saukunis qarTuli<br />
literaturis istoriis narkvevebi. t. I, quTaisi, gamomcemloba<br />
„mowameTa“, 1994.
113<br />
25. nikolaiSvili 2000: nikolaiSvili a., XX saukunis qarTuli<br />
literaturis istoriis narkvevebi. t. III, Tbilisi, gamomcemloba<br />
„merani“, 2000.<br />
26. popovi 2009: popovi a., „zizRisa <strong>da</strong> siZulvilis“ 200 weli,<br />
(eleqtronuli gazeTi аргументы и факты, 2009, განთავსებულია 4<br />
ოქტომბრიდან, 2009); მის.: http://www.aif.ru/politic/article/28446.<br />
27. robaqiZe 1910: robaqiZe gr., Taris xma, J, faskunji, #1, 1910.<br />
28. robaqiZe 1918: robaqiZe gr., Tamar, gaz, saqarTvelo, #90, 1918.<br />
29. robaqiZe 1991: robaqiZe gr., saqarTvelos xerxemali, gaz. wignis<br />
samyaro, #1. gv 1.<br />
30. robaqiZe 2003: robaqiZe gr., dramebi, werilebi Teatris Sesaxeb,<br />
Tbilisi, gamomcemloba „poligrafisti“, 2003.<br />
31. saqarTvelos literaturaturaTmcodneobis akademiis Sromebi, t.<br />
I, Tbilisi, 1997.<br />
32. saqarTvelos respublika 2003: “zarebi oc<strong>da</strong>aTiani wlebi<strong>da</strong>n”,<br />
gaz. saqarTvelos respublika, #349, 2003, gv. 4.<br />
33. sigua 2002: sigua s., qarTuli modernizmi, Tbilisi, gamomcemloba<br />
„didostati“, 2002.<br />
34. tabiZe 1916: tabiZe t., cisferi yanwebiT, J. cisferi yanwebi, #1,<br />
1916.<br />
35. CemTvis... 1996: CemTvis simarTle yvelaferia, Tbilisi, 1996.<br />
36. cxa<strong>da</strong>Ze 1998: cxa<strong>da</strong>Ze e., „lon<strong>da</strong>“ _ kolxuri misteria, Jurn.<br />
ciskari, #2, 1998.<br />
37. WavWavaZe 1991: WavWavaZe i., Txz. sr, krb. T.5, Tbilisi:<br />
gamomcemloba mecniereba, 1991.<br />
38. jaliaSvili 1994: jaliaSvili m., Taobi<strong>da</strong>n Taobamde, Tbilisi,<br />
gamomcemloba „lomisi“, 1994.
114<br />
39. jamburia 1998: grigol robaqiZis winaswarmetyveleba, wigni<br />
„qarTuli mwerloba“, #2, 1990.<br />
40. jafariZe 2004: jafariZe l., mogonebebi, Canawerebi, Tbilisi, 2004.<br />
41. jinjixaZe 2004: jinjixaZe l., grigol robaqiZis engadi, Tbilisi,<br />
gamomcemloba „inteleqti“, 2004.<br />
periodika:<br />
1. droeba 1908a: gaz. droeba, #1, 1908, gv.1.<br />
2. droeba 1908b: “akakis iubilei”, gaz. droeba, #7, 1908, gv.2.<br />
3. droeba 1908g: “akakis iubilei”, gaz. droeba, #12, 1908, gv.1.<br />
4. droeba 1908d: “dRevandeli leqciis Sesaxeb”, gaz. droeba, #14,<br />
1908, gv.3.<br />
5. droeba 1908e: “dRevandeli leqciis Sesaxeb”, gaz. droeba, #14,<br />
1908, gv.3-4.<br />
6. droeba 1908v: “dRevandeli leqciis Sesaxeb”, gaz. droeba, #14,<br />
1908, gv.4.<br />
7. droeba 1908z: gaz. droeba, #15, 1908, gv.2.<br />
8. droeba 1908T: gaz. droeba, #16, 1908, gv.2.<br />
9. droeba 1908i: “presa akakis iubileze”, gaz. droeba, #18, 1908, gv.4.<br />
10. droeba 1908k: “presa akakis iubileze”, gaz. droeba, #18, 1908, gv.4.<br />
11. droeba 1908l: gaz. droeba, #21, 1908, gv.2.<br />
12. droeba 1908m: gaz. droeba, #25, 1908, gv.2.<br />
13. droeba 1908n: “dRevandeli leqciis Sesaxeb”, gaz. droeba, #14,<br />
1908, gv.3.<br />
14. droeba 1909a: gaz. droeba, #1, 1909, gv.1.<br />
15. droeba 1909b: gaz. droeba, #223, 1909, gv.3.<br />
16. droeba 1909g: “grigol robaqiZis leqcia”, gaz. droeba, #227,<br />
1909, gv.4.
115<br />
17. droeba 1909d: “grigol robaqiZis leqcia”, gaz. droeba, #227,<br />
1909, gv.4.<br />
18. droeba 1909e: “grigol robaqiZis leqcia”, gaz. droeba, #227, 1909,<br />
gv.4.<br />
19. droeba 1909v: gaz. droeba, #236, 1909, gv3.<br />
20. droeba 1909z: “poeziis samflobeloSi”, gaz. droeba, #239, 1909,<br />
gv.1.<br />
21. droeba 1909T: “poeziis samflobeloSi”, gaz. droeba, #239, 1909,<br />
gv.1.<br />
22. droeba 1909i: “poeziis samflobeloSi”, gaz. droeba, #239, 1909,<br />
gv.2.<br />
23. droeba 1909k: “poeziis samflobeloSi”, gaz. droeba, #239, 1909,<br />
gv.2.<br />
24. droeba 1909l: “mcire ganmarteba”, gaz. droeba, #240, 1909, gv.2.<br />
25. droeba 1909m: “mcire ganmarteba”, gaz. droeba, #240, 1909, gv.2.<br />
26. droeba 1909n: “mcire ganmartebis” ganmarteba”, gaz. droeba, #247,<br />
1909, gv.2.<br />
27. droeba 1909o: “baraTaSvilis liris mot<strong>iv</strong>ebi”, gaz. droeba, #252,<br />
1909, gv.3.<br />
28. droeba 1909p: “mcire ganmartebis” ganmarteba”, gaz. droeba, #247,<br />
1909, gv.2.<br />
29. droeba 1909J: “baraTaSvilis liris mot<strong>iv</strong>ebi”, gaz. droeba, #252,<br />
1909, gv.4.<br />
30. droeba 1909r: “baraTaSvilis liris mot<strong>iv</strong>ebi”, gaz. droeba, #252,<br />
1909, gv.4.<br />
31. droeba 1909s: “baraTaSvilis liris mot<strong>iv</strong>ebi”, gaz. droeba, #252,<br />
1909, gv.4.<br />
32. droeba 1909t: “Semoqmedi <strong>da</strong> garemo”, gaz. droeba, #257, 1909, gv.2.<br />
33. droeba 1909u: “Semoqmedi <strong>da</strong> garemo”, gaz. droeba, #257, 1909, gv.2.<br />
34. droeba 1909f: “Semoqmedi <strong>da</strong> garemo”, gaz. droeba, #257, 1909, gv.2.
116<br />
35. droeba 1909q: “Semoqmedi <strong>da</strong> garemo”, gaz. droeba, #257, 1909, gv.2.<br />
36. droeba 1909R: “Semoqmedi <strong>da</strong> garemo”, gaz. droeba, #257, 1909, gv.2.<br />
37. droeba 1909y: “Semoqmedi <strong>da</strong> garemo”, gaz. droeba, #257, 1909, gv.3.<br />
38. droeba 1909S: “Semoqmedi <strong>da</strong> garemo”, gaz. droeba, #257, 1909, gv.3.<br />
39. droeba 1909C: “Semoqmedi <strong>da</strong> garemo”, gaz. droeba, #257, 1909, gv.3.<br />
40. droeba 1909c: “grigol robaqiZis leqciebze”, gaz. droeba, #242,<br />
1909, gv.3.<br />
41. droeba 1909Z: “kidev erTi ganmarteba”, gaz. droeba, #246, 1909, gv.3.<br />
42. droeba 1909w: “grigol robaqiZis leqciebze”, gaz. droeba, #242,<br />
1909, gv.3.<br />
43. droeba 1909W: “grigol robaqiZis leqciebze”, gaz. droeba, #243,<br />
1909, gv.3.<br />
44. droeba 1909x: “leqcia grigol robaqiZesi”, gaz. droeba, #236,<br />
1909, gv.3.<br />
45. droeba 1909j: “baraTaSvilis lris mot<strong>iv</strong>ebi”, gaz. droeba, #252,<br />
1909, gv.3.<br />
46. droeba 1909h: “”, gaz. droeba, #257, 1909, gv.3.<br />
47. droeba 1910a: “grigol robaqiZis leqcia”, gaz. droeba, #66, 1910,<br />
gv.4.<br />
48. droeba 1910b: gaz. droeba, #67, 1910, gv.3.<br />
49. droeba 1910g: gaz. droeba, #66, 1910, gv.1.<br />
50. droeba 1910d: gaz. droeba, #70, 1910, gv.4.<br />
51. droeba 1910e: “sasacilo ambavi”, gaz. droeba, #72, 1910, gv.2.<br />
52. droeba 1910v: “sasacilo ambavi”, gaz. droeba, #72, 1910, gv.2.<br />
53. droeba 1910z: “sasacilo ambavi”, gaz. droeba, #72, 1910, gv.2.<br />
54. droeba 1910T: “oskar uaildi”, gaz. droeba, #72, 1910, gv.2.<br />
55. droeba 1910i: “oskar uaildi”, gaz. droeba, #72, 1910, gv.2.<br />
56. droeba 1910k: “navTsayudelis ZebnaSi”, gaz. droeba, #74, 1910, gv.2.<br />
57. droeba 1910l: gaz. droeba, #72, 1910, gv.4.<br />
58. droeba 1910m: gaz. droeba, #98, 1910, gv.1.
117<br />
59. droeba 1910n: gaz. droeba, #67, 1910, gv.3.<br />
60. droeba 1910o: gaz. droeba, #77, 1910, gv.4.<br />
61. Temi 1911a: gaz. Temi, #1, 1911, gv.1.<br />
62. Temi 1911b: “grigol robaqiZe <strong>da</strong> misi leqciebi”, gaz. Temi, #28,<br />
1911, gv.3.<br />
63. Temi 1911g: “grigol robaqiZis leqcia”, gaz. Temi, #19, 1911, gv.2.<br />
64. Temi 1911d: “grigol robaqiZis leqcia”, gaz. Temi, #19, 1911, gv.2.<br />
65. Temi 1911e: “grigol robaqiZis leqcia”, gaz. Temi, #19, 1911, gv.2.<br />
66. Temi 1911v: “grigol robaqiZis leqcia”, gaz. Temi, #19, 1911, gv.2.<br />
67. Temi 1911z: “grigol robaqiZis leqcia”, gaz. Temi, #19, 1911, gv.2.<br />
68. Temi 1911T: “naduRi”, gaz. Temi, #22, 1911, gv.2.<br />
69. Temi 1911i: “naduRi”, gaz. Temi, #22, 1911, gv.2.<br />
70. Temi 1911k: “gr. robaqiZis leqcia”, gaz. Temi, #20, 1911, gv.2.<br />
71. Temi 1911l: “gr. robaqiZe <strong>da</strong> misi leqciebi”, gaz. Temi, #28, 1911,<br />
gv.3.<br />
72. Temi 1911m: “gr. robaqiZe <strong>da</strong> misi leqciebi”, gaz. Temi, #28, 1911,<br />
gv.3.<br />
73. Temi 1911n: “gr. robaqiZe <strong>da</strong> misi leqciebi”, gaz. Temi, #28, 1911,<br />
gv.3.<br />
74. Temi 1911o: “gr. robaqiZe <strong>da</strong> misi leqciebi”, gaz. Temi, #28, 1911,<br />
gv.3.<br />
75. Temi 1911p: gaz. Temi, #28, 1911, gv.3.<br />
76. Temi 1911J: “gr. robaqiZe <strong>da</strong> misi leqciebi”, gaz. Temi, #28, 1911,<br />
gv.3.<br />
77. Temi 1912a: “qarTvel mweralTa sayuradRebod”, gaz. Temi, #69, 1912,<br />
gv.2.<br />
78. Temi 1912b: “qarTvel mweralTa sayuradRebod”, gaz. Temi, #69, 1912,<br />
gv.2.<br />
79. Temi 1913a: “Maia”, gaz. Temi, #119, 1913, gv.3.<br />
80. Temi 1913b: “Maia”, gaz. Temi, #119, 1913, gv.3.
118<br />
81. Temi 1914: gaz. Temi, #156, 1914, gv.3.<br />
82. Temi 1915a: “akakis qnari”, gaz. Temi, #205, 1915, gv.1.<br />
83. Temi 1915b: “akakis qnari”, gaz. Temi, #205, 1915, gv.2.<br />
84. Temi 1915g: “akakis qnari”, gaz. Temi, #205, 1915, gv.2.<br />
85. Temi 1915d: “akakis qnari”, gaz. Temi, #205, 1915, gv.2.<br />
86. Temi 1915e: “akakis qnari”, gaz. Temi, #205, 1915, gv.2.<br />
87. isari 1907a: “gr. robaqiZis leqcia”, gaz. isari, #257, 1907, gv. 3-4.<br />
88. isari 1907b: “gr. robaqiZis leqcia”, gaz. isari, #272, 1907, gv. 3.<br />
89. isari 1907g: “gr. robaqiZis leqcia”, gaz. isari, #257, 1907, gv. 3-4.<br />
90. isari 1907d: “gr. robaqiZis leqcia”, gaz. isari, #247, 1907, gv. 2.<br />
91. isari 1907e: “gr. robaqiZis leqcia”, gaz. isari, #247, 1907, gv. 2.<br />
92. isari 1907v: “leqciis ga<strong>da</strong>deba”, gaz. isari, #254, 1907, gv. 3.<br />
93. isari 1907z: “gr. robaqiZis leqcia”, gaz. isari, #257, 1907, gv. 3-4.<br />
94. isari 1907T: “gr. robaqiZis saxalxo leqcia”, gaz. isari, #272,<br />
1907, gv.3.<br />
95. isari 1907i: “gr. robaqiZis leqcia”, gaz. isari, #266, 1907, gv.3.<br />
96. isari 1907k: “gr. robaqiZis leqcia”, gaz. isari, #270, 1907, gv.3.<br />
97. kolxi<strong>da</strong> 1911a: gaz. kolxi<strong>da</strong>, #1, 1911, gv.1.<br />
98. kolxi<strong>da</strong> 1911b: “literaturuli saRamo”, gaz. kolxi<strong>da</strong>, #143,<br />
1911, gv.3.<br />
99. kolxi<strong>da</strong> 1911g: “literaturuli saRamo”, gaz. kolxi<strong>da</strong>, #144,<br />
1911, gv.4.<br />
100. kolxi<strong>da</strong> 1911d: “literaturuli saRamo”, gaz. kolxi<strong>da</strong>, #144,<br />
1911, gv.4.<br />
101. kolxi<strong>da</strong> 1911e: “literaturuli saRamo”, gaz. kolxi<strong>da</strong>, #144, 1911,<br />
gv.4.<br />
102. kolxi<strong>da</strong> 1911v: “mcire ganmarteba”, gaz. kolxi<strong>da</strong>, #145, 1911, gv.3.<br />
103. kolxi<strong>da</strong> 1911z: “mcire ganmarteba”, gaz. kolxi<strong>da</strong>, #145, 1911, gv.3.<br />
104. kolxi<strong>da</strong> 1911T: gaz. kolxi<strong>da</strong>, #23, 1911, gv.3.<br />
105. kolxi<strong>da</strong> 1911i: gaz. kolxi<strong>da</strong>, #58, 1911, gv.2.
119<br />
106. kolxi<strong>da</strong> 1911k: gaz. kolxi<strong>da</strong>, #59, 1911, gv.2.<br />
107. kolxi<strong>da</strong> 1911l: gaz. kolxi<strong>da</strong>, #67, 1911, gv.2.<br />
108. kolxi<strong>da</strong> 1911m: gaz. kolxi<strong>da</strong>, #82, 1911, gv.2.<br />
109. kolxi<strong>da</strong> 1911n: gaz. kolxi<strong>da</strong>, #69, 1911, gv.3.<br />
110. kolxi<strong>da</strong> 1911o: “mereJovski<strong>da</strong>n”, gaz. kolxi<strong>da</strong>, #138, 1911, gv.3.<br />
111. kolxi<strong>da</strong> 1911p: “mereJovski<strong>da</strong>n”, gaz. kolxi<strong>da</strong>, #138, 1911, gv.3.<br />
112. kolxi<strong>da</strong> 1911J: “arCil jorjaZis TxzulebaTa gamo”, gaz.<br />
kolxi<strong>da</strong>, #138, 1911, gv.2.<br />
113. kolxi<strong>da</strong> 1912a: gaz. kolxi<strong>da</strong>, #89, 1912, gv.2.<br />
114. kolxi<strong>da</strong> 1912b: gaz. kolxi<strong>da</strong>, #103, 1912, gv.2.<br />
115. kolxi<strong>da</strong> 1912g: gaz. kolxi<strong>da</strong>, #108, 1912, gv.2.<br />
116. kolxi<strong>da</strong> 1912d: “mokle SeniSvna”, gaz. kolxi<strong>da</strong>, #71, 1912, gv.2.<br />
117. kolxi<strong>da</strong> 1912e: gaz. kolxi<strong>da</strong>, #71, 1912, gv.2.<br />
118. kolxi<strong>da</strong> 1912v: gaz. kolxi<strong>da</strong>, #71, 1912, gv.2.<br />
119. kolxi<strong>da</strong> 1912z: gaz. kolxi<strong>da</strong>, #71, 1912, gv.2.<br />
120. kolxi<strong>da</strong> 1912T: “sapasuxo baraTi”, gaz. kolxi<strong>da</strong>, #72, 1912, gv.2.<br />
121. kolxi<strong>da</strong> 1912i: gaz. kolxi<strong>da</strong>, #71, 1912, gv.2.<br />
122. kolxi<strong>da</strong> 1912k: “sapasuxo SeniSvna”, gaz. kolxi<strong>da</strong>, #71, 1912, gv.2-<br />
3.<br />
123. kolxi<strong>da</strong> 1912l: “sapasuxo SeniSvna”, gaz. kolxi<strong>da</strong>, #71, 1912,<br />
gv.2-3.<br />
124. kolxi<strong>da</strong> 1912m: “Semoqmedeba <strong>da</strong> sinamdvile”, gaz. kolxi<strong>da</strong>, #73,<br />
1912, gv.3.<br />
125. kolxi<strong>da</strong> 1912n: “Semoqmedeba <strong>da</strong> sinamdvile”, gaz. kolxi<strong>da</strong>, #73,<br />
1912, gv.3.<br />
126. kolxi<strong>da</strong> 1912o: “Semoqmedeba <strong>da</strong> sinamdvile”, gaz. kolxi<strong>da</strong>, #73,<br />
1912, gv.3.<br />
127. kolxi<strong>da</strong> 1912p: “Semoqmedeba <strong>da</strong> sinamdvile”, gaz. kolxi<strong>da</strong>, #73,<br />
1912, gv.3.<br />
128. kolxi<strong>da</strong> 1912J: gaz. kolxi<strong>da</strong>, #72, 1912, gv.2-3.
120<br />
129. kolxi<strong>da</strong> 1912r: gaz. kolxi<strong>da</strong>, #82, 1912, gv.2.<br />
130. kolxi<strong>da</strong> 1912s: gaz. kolxi<strong>da</strong>, #93, 1912, gv.2.<br />
131. kolxi<strong>da</strong> 1912t: gaz. kolxi<strong>da</strong>, #143, 1912, gv.2.<br />
132. kolxi<strong>da</strong> 1912u: gaz. kolxi<strong>da</strong>, #144, 1912, gv.2.<br />
133. kolxi<strong>da</strong> 1912f: gaz. kolxi<strong>da</strong>, #151, 1912, gv.2.<br />
134. kolxi<strong>da</strong> 1912q: “grigol robaqiZis leqcia”, gaz. kolxi<strong>da</strong>, #78,<br />
1912, gv.2.<br />
135. kolxi<strong>da</strong> 1912R: “grigol robaqiZis leqcia”, gaz. kolxi<strong>da</strong>, #78,<br />
1912, gv.2.<br />
136. kolxi<strong>da</strong> 1912y: “grigol robaqiZis leqcia”, gaz. kolxi<strong>da</strong>, #78,<br />
1912, gv.3.<br />
137. kolxi<strong>da</strong> 1912S: “grigol robaqiZis leqcia”, gaz. kolxi<strong>da</strong>, #78,<br />
1912, gv.3.<br />
138. kolxi<strong>da</strong> 1912C: “Cemi azri grigol robaqiZis leqciis Sesaxeb”,<br />
gaz. kolxi<strong>da</strong>, #94, 1912, gv.3.<br />
139. kolxi<strong>da</strong> 1912c: “sabralo recenzenti”, gaz. kolxi<strong>da</strong>, #89, 1912,<br />
gv.2.<br />
140. kolxi<strong>da</strong> 1912Z: “sabralo recenzenti”, gaz. kolxi<strong>da</strong>, #89, 1912,<br />
gv.3.<br />
141. kolxi<strong>da</strong> 1912w: “vin-xanianis pasuxis gamo”, gaz. kolxi<strong>da</strong>, #112,<br />
1912, gv.2.<br />
142. kolxi<strong>da</strong> 1912W: “sabralo recenzenti”, gaz. kolxi<strong>da</strong>, #89, 1912,<br />
gv.3.<br />
143. kolxi<strong>da</strong> 1912x: “vin-xanianis pasuxis gamo”, gaz. kolxi<strong>da</strong>, #112,<br />
1912, gv.2.<br />
144. kolxi<strong>da</strong> 1912j: gaz. kolxi<strong>da</strong>, #120, 1912, gv.2.<br />
145. kolxi<strong>da</strong> 1912h1: gaz. kolxi<strong>da</strong>, #147, 1912, gv.2.<br />
146. kolxi<strong>da</strong> 1912h2: “axal mweralTa mimarT”, gaz. kolxi<strong>da</strong>, #30,<br />
1912, gv.3.
121<br />
147. kolxi<strong>da</strong> 1912h3: “axal mweralTa mimarT”, gaz. kolxi<strong>da</strong>, #68,<br />
1912, gv.3.<br />
148. saqarTvelo 1915a: “rabindranat tabori<strong>da</strong>n”, gaz.<br />
saqarTvelo,@#3, 1915, gv.3.<br />
149. saqarTvelo 1915b: “rabindranat tabori<strong>da</strong>n”, gaz.<br />
saqarTvelo,@#7, 1915, gv.3.<br />
150. saqarTvelo 1915g: “rabindranat tabori<strong>da</strong>n”, gaz.<br />
saqarTvelo,@#7, 1915, gv.3.<br />
151. saqarTvelo 1915d: “rabindranat tabori<strong>da</strong>n”, gaz.<br />
saqarTvelo,@#7, 1915, gv.3.<br />
152. saqarTvelo 1915e: “rabindranat tabori<strong>da</strong>n”, gaz.<br />
saqarTvelo,@#3, 1915, gv.3.<br />
153. saqarTvelo 1915v: “rabindranat tabori<strong>da</strong>n”, gaz.<br />
saqarTvelo,@#7, 1915, gv.3.<br />
154. saqarTvelo 1917a: “dionisos kulti <strong>da</strong> saqarTvelo”, gaz.<br />
saqarTvelo, @#241, 1917, gv.2.<br />
155. saqarTvelo 1917b: “dionisos kulti <strong>da</strong> saqarTvelo”, gaz.<br />
saqarTvelo, @#243, 1917, gv.2.<br />
156. saqarTvelo 1917g: “dionisos kulti <strong>da</strong> saqarTvelo”, gaz.<br />
saqarTvelo, @#243, 1917, gv.2.<br />
157. saqarTvelo 1917d: “dionisos kulti <strong>da</strong> saqarTvelo”, gaz.<br />
saqarTvelo, @#244, 1917, gv.2.<br />
158. saqarTvelo 1917e: “dionisos kulti <strong>da</strong> saqarTvelo”, gaz.<br />
saqarTvelo, @#244, 1917, gv.2.<br />
159. saqarTvelo 1917v: “dionisos kulti <strong>da</strong> saqarTvelo”, gaz.<br />
saqarTvelo, @#245, 1917, gv.2.<br />
160. saqarTvelo 1917z: “dionisos kulti <strong>da</strong> saqarTvelo”, gaz.<br />
saqarTvelo, @#246, 1917, gv.2.<br />
161. saqarTvelo 1917T: “dionisos kulti <strong>da</strong> saqarTvelo”, gaz.<br />
saqarTvelo, @#247, 1917, gv.2.
122<br />
162. saqarTvelo 1917i: “dionisos kulti <strong>da</strong> saqarTvelo”, gaz.<br />
saqarTvelo, @#250, 1917, gv.2.<br />
163. saqarTvelo 1917k: “kita abaSiZe”, gaz. saqarTvelo,@#278, 1917,<br />
gv.2.<br />
164. saqarTvelo 1917l: “irakli wereTeli”, gaz. saqarTvelo,@#222,<br />
1917, gv.2.<br />
165. saqarTvelo 1917m: “moqan<strong>da</strong>ke nikolaZe”, gaz. saqarTvelo,@#245,<br />
1917, gv.2.<br />
166. saqarTvelo 1917n: “grigol orbeliani”, gaz. saqarTvelo,@#277,<br />
1917, gv.2.<br />
167. saqarTvelo 1917o: “aleqsandre WavWavaZe”, gaz.<br />
saqarTvelo,@#271, 1917, gv.2.<br />
168. saqarTvelo 1917p: “besiki”, gaz. saqarTvelo,@#263, 1917, gv.2.<br />
169. saqarTvelo 1917J: “hellenebi <strong>da</strong> qarTvelebi”, gaz.<br />
saqarTvelo,@#267, 1917, gv.2.<br />
170. saqarTvelo 1917r: “mizani arsebobisa”, gaz. saqarTvelo,@#51,<br />
1917, gv.1.<br />
171. saqarTvelo 1917s: “ruseTis tragedia”, gaz. saqarTvelo,@#234,<br />
1917, gv.2.<br />
172. saqarTvelo 1917t: “ruseTis tragedia”, gaz. saqarTvelo,@#234,<br />
1917, gv.2.<br />
173. saqarTvelo 1917u: “ruseTis ajanyeba”, gaz. saqarTvelo,@#237,<br />
1917, gv.2.<br />
174. saqarTvelo 1917f: “fantasmebis qalaqi”, gaz. saqarTvelo,@#239,<br />
1917, gv.4.<br />
175. saqarTvelo 1917q: “socialisturi imperialistebi”, gaz.<br />
saqarTvelo, @#273, 1917, gv.2.<br />
176. saqarTvelo 1917R: “socialisturi imperialistebi”, gaz.<br />
saqarTvelo, @#273, 1917, gv.2.
123<br />
177. saqarTvelo 1917y: “socialisturi imperialistebi”, gaz.<br />
saqarTvelo, @#273, 1917, gv.2.<br />
178. saqarTvelo 1917S: “socialisturi imperialistebi”, gaz.<br />
saqarTvelo, @#273, 1917, gv.2.<br />
179. saqarTvelo 1917C: “qarTuli renesansi”, gaz. saqarTvelo,@#257,<br />
1917, gv.2.<br />
180. saqarTvelo 1917c: “istoriuli wamebi”, gaz. saqarTvelo, #260,<br />
1917, gv.2.<br />
181. saqarTvelo 1917Z: “patronebi <strong>da</strong> moqalaqeni”, gaz.<br />
saqarTvelo,@#232, 1917, gv.2.<br />
182. saqarTvelo 1917w: “guria <strong>da</strong> socializmi”, gaz.<br />
saqarTvelo,@#269, 1917, gv.2.<br />
183. saqarTvelo 1917W: “fantasmebis qalaqi”, gaz. saqarTvelo,@#239,<br />
1917, gv.4.<br />
184. saqarTvelo 1917x: “qarTvel mwerlebs”, gaz. saqarTvelo,@#228,<br />
1917, gv.2.<br />
185. saqarTvelo 1917j: “qarTvel mwerlebs”, gaz. saqarTvelo,@#228,<br />
1917, gv.3.<br />
186. saqarTvelo 1918a: “giorgi SarvaSiZe”, gaz. saqarTvelo, #45,<br />
1918, gv.2.<br />
187. saqarTvelo 1918b: “socialistebis <strong>saxelmwifo</strong>ebr<strong>iv</strong>i uZlureba”,<br />
gaz. saqarTvelo, #24, 1918, gv.2.<br />
188. saqarTvelo 1918g: “socialistebis <strong>saxelmwifo</strong>ebr<strong>iv</strong>i uZlureba”,<br />
gaz. saqarTvelo, #24, 1918, gv.2.<br />
189. saqarTvelo 1918d: “socialistebis <strong>saxelmwifo</strong>ebr<strong>iv</strong>i<br />
uZlureba”, gaz. saqarTvelo, #24, 1918, gv.2.<br />
190. saqarTvelo 1918e: “anarqiis stiqioni”, gaz. saqarTvelo, #13,<br />
1918, gv.2.<br />
191. saqarTvelo 1918v: “anarqiis stiqioni”, gaz. saqarTvelo, #13,<br />
1918, gv.2.
124<br />
192. saqarTvelo 1918z: “programa _ minimumi <strong>da</strong> maqsimumi”, gaz.<br />
saqarTvelo, #16, 1918, gv.2.<br />
193. saqarTvelo 1918T: “klassiuri <strong>da</strong> erovnuli”, gaz. saqarTvelo,<br />
#18, 1918, gv.1.<br />
194. saqarTvelo 1918i: “agraruli anarqia”, gaz. saqarTvelo, #29,<br />
1918, gv.2.<br />
195. saqarTvelo 1918k: “<strong>da</strong>mafiqrebeli”, gaz. saqarTvelo, #70, 1918,<br />
gv.2.<br />
196. saqarTvelo 1918l: “<strong>da</strong>mafiqrebeli”, gaz. saqarTvelo, #70, 1918,<br />
gv.2.<br />
197. saqarTvelo 1918m: “rainduli saqarTvelo”, gaz. saqarTvelo,<br />
#52, 1918, gv.2.<br />
198. saqarTvelo 1918n: “pasuxi griSaSvils”, gaz. saqarTvelo, #211,<br />
1918, gv.3.<br />
199. saqarTvelo 1918o: “soneti saqarTveloSi”, gaz. saqarTvelo,<br />
#214, 1918, gv.3.<br />
200. saqarTvelo 1918p: “sonetis garSemo”, gaz. saqarTvelo, #221,<br />
1918, gv.3.<br />
201. saqarTvelo 1918J: gaz. saqarTvelo, #225, 1918, gv.3.<br />
202. saqarTvelo 1918r: “sonetis garSemo”, gaz. saqarTvelo, #221,<br />
1918, gv.3.<br />
203. saqarTvelo 1918s: “qarTuli leqsi”, gaz. saqarTvelo, #5, 1918,<br />
gv.2.<br />
204. saqarTvelo 1918t: “qarTuli leqsi”, gaz. saqarTvelo, #5, 1918,<br />
gv.2.<br />
205. saqarTvelo 1918u: “qarTuli leqsi”, gaz. saqarTvelo, #5, 1918,<br />
gv.2.<br />
206. saqarTvelo 1918f: “aisi”, gaz. saqarTvelo, #55, 1918, gv.2.<br />
207. saqarTvelo 1920a: “sizmrebis axsna”, gaz. saqarTvelo, #116, 1920,<br />
gv. 4.
125<br />
208. saqarTvelo 1920b: “pasuxad”, gaz. saqarTvelo, #102, 1920, gv. 3.<br />
209. saqarTvelo 1920g: “pasuxad”, gaz. saqarTvelo, #102, 1920, gv. 3.<br />
210. saqarTvelo 1920d: “qarTuli ritmiuli”, gaz. saqarTvelo, #82,<br />
1920, gv.2.<br />
211. saqarTvelo 1920e: “qarTuli ritmiuli”, gaz. saqarTvelo, #82,<br />
1920, gv.2.<br />
212. saqarTvelo 1920v: “qarTulis garSemo”, gaz. saqarTvelo, #123,<br />
1920, gv.3.<br />
213. saqarTvelo 1920z: “qarTulis garSemo”, gaz. saqarTvelo, #128,<br />
1920, gv.3.<br />
214. saqarTvelo 1920T: “bibliografia”, gaz. saqarTvelo, #55, 1920,<br />
gv.2.<br />
215. saqarTvelo 1920i: “bibliografia”, gaz. saqarTvelo, #93, 1920,<br />
gv.3.<br />
216. saqarTvelo 1920k: “poetebi bolSeviziaSi”, gaz. saqarTvelo,<br />
#86, 1920, gv.3.<br />
217. saqarTvelo 1920l: “poetebi bolSeviziaSi”, gaz. saqarTvelo,<br />
#86, 1920, gv.3.<br />
218. saqarTvelo 1920m: “poetebi bolSeviziaSi”, gaz. saqarTvelo,<br />
#86, 1920, gv.3.<br />
219. saqarTvelo 1920n: “poetebi bolSeviziaSi”, gaz. saqarTvelo,<br />
#86, 1920, gv.3.<br />
220. saqarTvelo 1920o: “kaCalovis saRamo”, gaz. saqarTvelo, #106,<br />
1920, gv.4.<br />
221. saqarTvelo 1920p: “sezonis gaxsna”, gaz. saqarTvelo, #124, 1920,<br />
gv.3.<br />
222. saqarTvelo 1920J: “dramatuli studia”, gaz. saqarTvelo, #226,<br />
1920, gv.3.<br />
223. saqarTvelo 1920r: “malarme <strong>da</strong> novalisi”, gaz. saqarTvelo,<br />
#106, 1920, gv.3.
126<br />
224. saqarTvelo 1920s: “malarme <strong>da</strong> novalisi”, gaz. saqarTvelo,<br />
#106, 1920, gv.3.<br />
225. saqarTvelo 1920t: “malarme <strong>da</strong> novalisi”, gaz. saqarTvelo,<br />
#106, 1920, gv.3.<br />
226. saqarTvelo 1920u: “rusTavelis msoflio mzera”, gaz.<br />
saqarTvelo, #112, 1920, gv.3.<br />
227. saqarTvelo 1920f: “rusTavelis msoflio mzera”, gaz.<br />
saqarTvelo, #118, 1920, gv.2.<br />
228. saqarTvelo 1920q: “rusTavelis msoflio mzera”, gaz.<br />
saqarTvelo, #112, 1920, gv.3.<br />
229. saqarTvelo 1921a: “xelovneba #3”, gaz. saqarTvelo, #19, 1921,<br />
gv.4.<br />
230. saqarTvelo 1921b: “xelovneba #3”, gaz. saqarTvelo, #19, 1921,<br />
gv.4.<br />
231. saqarTvelo 1921g: “samSoblo”, gaz. saqarTvelo, #25, 1921, gv.3.<br />
232. saqarTvelo 1921d: “qarTuli romani”, gaz. saqarTvelo, #9, 1921,<br />
gv.2.<br />
233. saqarTvelo 1921e: “qarTuli romani”, gaz. saqarTvelo, #9, 1921,<br />
gv.2.<br />
234. saxalxo gazeTi 1910a: gaz. saxalxo gazeTi, #2, 1910, gv.2.<br />
235. saxalxo gazeTi 1910b: “literaturuli saRamo”, gaz. saxalxo<br />
gazeTi, #3, 1910, gv.3.<br />
236. saxalxo gazeTi 1910g: “literaturuli saRamo”, gaz. saxalxo<br />
gazeTi, #3, 1910, gv.3.<br />
237. saxalxo gazeTi 1913a: gaz. saxalxo gazeTi, #849, 1910, gv.2.<br />
238. saxalxo gazeTi 1913b: “foTlebi”, gaz. saxalxo gazeTi, #1016,<br />
1910, gv.3.<br />
239. saxalxo gazeTi 1913g: “foTlebi”, gaz. saxalxo gazeTi, #1016,<br />
1910, gv.3.
127<br />
240. saxalxo gazeTi 1913d: “foTlebi”, gaz. saxalxo gazeTi, #1016,<br />
1910, gv.3.<br />
241. saxalxo gazeTi 1913e: “foTlebi”, gaz. saxalxo gazeTi, #1022,<br />
1910, gv.3.<br />
242. saxalxo gazeTi 1913v: “foTlebi”, gaz. saxalxo gazeTi, #1022,<br />
1910, gv.3.<br />
243. saxalxo gazeTi 1913z: “foTlebi”, gaz. saxalxo gazeTi, #1028,<br />
1910, gv.3.<br />
244. saxalxo gazeTi 1913T: “foTlebi”, gaz. saxalxo gazeTi, #1028,<br />
1910, gv.3.<br />
245. saxalxo gazeTi 1913i: “foTlebi”, gaz. saxalxo gazeTi, #1028,<br />
1910, gv.3.<br />
246. saxalxo gazeTi 1913k: “foTlebi”, gaz. saxalxo gazeTi, #1055,<br />
1910, gv.3.<br />
247. saxalxo gazeTi 1913l: “foTlebi”, gaz. saxalxo gazeTi, #1055,<br />
1910, gv.3.<br />
248. saxalxo gazeTi 1913m: “foTlebi”, gaz. saxalxo gazeTi, #1056,<br />
1910, gv.2.<br />
249. saxalxo gazeTi 1913n: “foTlebi”, gaz. saxalxo gazeTi, #1056,<br />
1910, gv.2.<br />
250. saxalxo gazeTi 1914a: “foTlebi”, gaz. saxalxo gazeTi, #1094,<br />
1910, gv.3.<br />
251. saxalxo gazeTi 1914b: “foTlebi”, gaz. saxalxo gazeTi, #1094,<br />
1910, gv.3.<br />
252. saxalxo gazeTi 1914g: “foTlebi”, gaz. saxalxo gazeTi, #1094,<br />
1910, gv.3.<br />
253. saxalxo gazeTi 1914d: “foTlebi”, gaz. saxalxo gazeTi, #1094,<br />
1910, gv.3.<br />
254. saxalxo gazeTi 1914e: “foTlebi”, gaz. saxalxo gazeTi, #1100,<br />
1910, gv.3.
128<br />
255. saxalxo gazeTi 1914v: “foTlebi”, gaz. saxalxo gazeTi, #1100,<br />
1910, gv.3.<br />
256. saxalxo gazeTi 1914z: “foTlebi”, gaz. saxalxo gazeTi, #1100,<br />
1910, gv.3.<br />
257. saxalxo gazeTi 1914T: “foTlebi”, gaz. saxalxo gazeTi, #1100,<br />
1910, gv.3.<br />
258. saxalxo gazeTi 1914i: “foTlebi”, gaz. saxalxo gazeTi, #1100,<br />
1910, gv.3.<br />
259. saxalxo saqme 1918a: “robaqiZesaTvis”, gaz. saxalxo saqme, #379,<br />
1918, gv.3.<br />
260. saxalxo saqme 1918b: “robaqiZesaTvis”, gaz. saxalxo saqme, #379,<br />
1918, gv.3.<br />
261. saxalxo saqme 1918g: “soneti saqarTveloSi”, gaz. saxalxo saqme,<br />
#385, 1918, gv.2.<br />
262. saxalxo saqme 1918d: “soneti saqarTveloSi”, gaz. saxalxo saqme,<br />
#385, 1918, gv.3.<br />
263. saxalxo saqme 1920a: “robaqiZia<strong>da</strong>”, gaz. saxalxo saqme, #926,<br />
1920, gv.2-3.<br />
264. saxalxo saqme 1920b: “robaqiZia<strong>da</strong>”, gaz. saxalxo saqme, #926,<br />
1920, gv.2-3.<br />
265. faskunji 1908: J.faskunji, #5, 1908, gv.12.