ეკა დევიძე კულტურული მემკვიდრეობა და იმერეთის

avtoris stili daculiaივ. ჯავახიშვილის სახ. თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტიეკონომიკისა და ბიზნესის ფაკულტეტიეკა დევიძეკულტურული მემკვიდრეობა და იმერეთის ტურიზმისგანვითარების პრობლემებიდისერტაციაბიზნესის ადმინისტრირების დოქტორის აკადემიური ხარისხის მოსაპოვებლადსამეცნიერო ხელმძღვანელები:ლილი კოჭლამაზაშვილიეკონომიკის აკადემიური დოქტორიდავით ნარმანიაეკონომიკის აკადემიური დოქტორი2012

თბილისიშინაარსიშესავალი.თავი I.კულტურული ტურიზმი, როგორცკულტურული მემკვიდრეობის დაცვისა დაგანვითარების საფუძველი.1.1. კულტურული ტურიზმის არსი, როლი და ფუნქციები;1.2. კულტურული მემკვიდრეობის ტურიზმისროლი და ადგილი საერთაშორისო მოგზაურობებში;1.3. ტურიზმის განვითარების ეტაპები და საქართველოსადგილი მსოფლიო კულტურულ მემკვიდრეობაში;თავი II. კულტურული მემკვიდრეობის როლიიმერეთის ტურიზმის განვითარებაში.2.1. იმერეთის კულტურული მემკვიდრეობის ზოგადი დახასიათება;2.2. იმერეთის დაცული ტერიტორიები, როგორც კულტურულიმემკვიდრეობის ობიექტები;2.3. იმერეთის ეპარქიები და ეკლესია-მონასტრები, როგორცრელიგიური ტურიზმის განვითარების წინაპირობა;2.4. მუზეუმების როლი კულტურული მემკვიდრეობის ტურიზმში;2.5. არქეოლოგიური ძეგლები, როგორც არქეოლოგიურიტურიზმის განვითარების საფუძველი;

თავი III.იმერეთის ტურიზმის პრობლემებისგადაჭრის გზები და განვითარებისპერსპექტივები .3.1. იმერეთის რეგიონის ტურისტული პოტენციალის შეფასება;3.2. რეგიონში კულტურული მემკვიდრეობის ტურიზმისსიცოცხლისუნარიანობის შენარჩუნებისა დამდგრადიგანვითარების პრინციპები;3.3. იმერეთში კულტურული მემკვიდრეობის ტურიზმისსამომავლო პერსპექტივები;დასკვნები და წინადადებები.გამოყენებული ლიტერატურა და წყაროები.დანართი 1: თემატური ტურების გაანგარიშებებიდა პროგრამები.

ნაშრომში გამოყენებული ცხრილებიცხრილი 1.1ცხრილი 1.2ცხრილი 1.3ცხრილი 1.4ცხრილი 1.5მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლთა კლასიფიკაცია გეოგრაფიულიზონების მიხედვით.საერთაშორისო ტურისტების მიერ მსოფლიოს ათი ყველაზემონახულებადი ქვეყანა.საერთაშორისო ტურიზმიდან მიღებული შემოსავლები.საერთაშორისო ტურიზმის დანახარჯები.საერთაშორისო ტურისტების მიერ ყველაზე მეტად მონახულებადიქალაქები.ცხრილი 1.6 საქართველოს სახელმწიფო საზღვარზე ჩამოსული უცხოეთისმოქალაქეები.ცხრილი 1.7ცხრილი 1.8უცხოელების მიერ ყველაზე ხშირად მონახულებული ადგილები(2011წ).ქართველების მიერ ყველაზე ხშირად მონახულებული ადგილები(2011წ).ცხრილი 1.9 უცხოელი ვიზიტორების დანახარჯების სტრუქტურა/ჯამურისურათი.ცხრილი 1.10უცხოელი ვიზიტორების დანახარჯების სტრუქტურა საზღვრისტიპის მიხედვით.ცხრილი 1.11 უცხოელი ვიზიტორების დანახარჯების სტრუქტურამიზნობრიობის მიხედვით.ცხრილი 1.12ცხრილი 2.1უცხოელი ვიზიტორების დანახარჯების სტრუქტურა ქვეყნებისმიხედვით.იმერეთის რეგიონის კურორტები და დასასვენებელი ზონებიცხრილი 2.2ცხრილი 2.3იმერეთის რეგიონის დაცული ტერიტორიები ადმინისტრაციულიერთეულების მიხედვით.იმერეთის დაცული ტერიტორიების შესახებ.

ცხრილი 2.4ცხრილი 2.5ცხრილი 2.6ცხრილი 3.1იმერეთის ეპარქიები და ეკლესია-მოსატრები.საეკლესიო დღესასწაულები.იმერეთის რეგიონის მუზეუმები.SWOT –ანალიზი (ტურიზმში არსებული ძლიერი და სუსტიმხარეები).ცხრილი 3.2 SWOT –ანალიზი (ტურიზმში არსებული სუსტი მხარეებისდაძლევის შესაძლებლობები და მოსალოდნელი საფრთხეები).ცხრილი 3.3.ცხრილი 3.4ცხრილი 3.5PESTLE –ანალიზი.SMART –ანალიზი.თემატური ტური ,,მეთუნეობა”.ნაშრომში გამოყენებული დიაგრამებიდიაგრამა 1.1დიაგრამა 1.2დიაგრამა 2.1დიაგრამა 2.2დიაგრამა 2.3დიაგრამა 3.1უცხოელების მიერ ყველაზე ხშირად მონახულებულიადგილები (2011წ)ქართველების მიერ ყველაზე ხშირად მონახულებულიადგილები (2011წ)2011 წლის სათაფლიისა და ყუმისთავის მღვიმეთასტატისტიკა თვეების მიხედვითვიზიტორთა სტატისტიკა საქართველოს დაცულიტერიტორიების მიხედვით 2011წვიზიტორთა სტატისტიკა საქართველოს დაცულტერიტორიებზე 2005-2011წწოთხი ძირითადი საფეხური რეგიონში კულტურულიმემკვიდრეობის ტურიზმის წარმატებულიგანვითარებისა და სიცოცხლისუნარიანობისათვისნაშრომში გამოყენებული რუკებირუკა 1.1რუკა 2.1რუკა 2.2რუკა 2.3რუკა 2.4.აბრეშუმის საქარავნო-სავაჭრო გზაიმერეთის რეგიონებისაქართველოს დაცული ტერიტორიებისაქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელიეკლესიის ეპარქიებივანის მუნიციპალიტეტი

შესავალითემის აქტუალურობაkacobriobis istoriis manZilze msoflios mdgradi da harmoniuliganviTarebis saSualebebs eZebdnen politologiur, geografiul,ekonomikur, sociologiur da samecniero disciplinebSi. arcTuiseSoreul warsulSi mecnierebi mividnen daskvnamde, rom turizmiumniSvnelovanesi dargia, romelic aaxlovebs msoflio xalxebs,kulturebs da xels uwyobs msoflio sazogadoebis mdgrad daharmoniul ganviTarebas.XX-XXI saukuneebis mijnaze msoflio masStabiT turizmi metadsayuradRebo mimarTulebiT viTardeba. kerZod, turizmze modis msoflioeqsportis daaxloebiT 11% da momsaxurebiT msoflio vaWrobis 37%.turizmis sferoSi dasaqmebulia msoflioSi arsebuli samuSao Zalis 16%-ze meti. am dargSi iqmneba msoflio Sida produqtis 10%, kerZomomsaxurebis 10,9%, msoflio investiciebis 11,8%, turistebis mier ucxoqveyanaSi mogzaurobisas ixarjeba 600 miliard amerikul dolarze metida a.S. Tanac, turizmis ganviTarebas saerTaSoriso masStabiT aSkaradgamoxatuli zrdis myari tendencia axasiaTebs. 1 msoflio turizmisganviTarebaSi kidev erTi sayuradRebo tendencia SeiniSneba. saxeldobr,saerTaSoriso turizmis sferoSi 2004 wlidan ekonomikuri zrdamsoflios eqvsive turistul regionSi (afrikis, amerikis, azia-wynariokeanis, evropisa da axlo aRmosavleTis) igrZnoba. gansakuTrebiTgaaqtiurebulia azia-wynari okeanisa da axlo aRmosavleTis regionebi.Tumca, turistuli Semosavlebis mixedviT kvlav liderobs evropa,romelzedac msoflio turistuli Semosavlebis naxevari (326,7 miliardidolari) da msoflio bazris 52,5% modis, mexuTedia (TiToeulis)amerikisa da aziis wynari okeanis regionebis xvedriTi wilebi, xoloSedarebiT mcirea (3%-mde) afrikisa da axlo aRmosavleTis regionis1 http://mkt.unwto.org/en/barometer

Semosavlebi. turizmis msoflio organizaciis monacemebiT, msoflioliderTa pirveli xuTeuli ase gamoiyureba: turistebis raodenobismixedviT mowinaveobs safrangeTi (75 milioni turisti weliwadSi, bazriswili 9,8%), espaneTi (54 milioni, bazris wili 7%), aSS (46 milioni, bazriswili 6%), CineTi (42 milioni, bazris wili 5,5%) da italia (37 milioni,bazris wili 4,9%). Semosavlebis mixedviT liderobs amerikisSeerTebuli Statebi (74 miliardi dolari, bazris wili 12% ), espaneTi(45 miliardi dolari, bazris wili 7,3%), safrangeTi (41 miliardidolari, bazris wili 6,6%), italia (36 miliardi dolari, bazris wili5,7%) da germania (28 miliardi dolari, bazris wili 4,4%. qarTulituristuli produqciis realizaciis bazrebis mosaZebnad yvelazemniSvnelovania im qveynebis monacemebis gacnoba, romlebic yvelaze metsxarjaven turizmSi. Mmsoflio turizmis organizaciis monacemebiTtradiciulad germanelebs uyvarT mogzauroba da yvelaze mets isinixarjaven turizmSi _ bazris wilis 11,4%. turizmSi bevrs xarjavenSeerTebuli Statebis moqalaqeebic (10,5%), rac gamowveulia amerikelTaraodenobiTa da cxovrebis maRali doniT. mniSvnelovani sabazro wiliaqvT gaerTianebul samefosa da iaponias (Sesabamisad 9,1% da 6,1%). bolowlebSi saerTaSoriso turizmSi danaxarjebis mixedviT msoflios 10mTavari qveynis ricxvSi gadmoinacvla ruseTis federaciam da CineTma.eqspertTa monacemebiT, turizmi XXI saukuneSi gacilebiT did masStabebsSeiZens. 2003 wels msoflioSi dafiqsirda 715 milioni turisti davizitori, romlebmac im qveynebs, sadac imyofebodnen 500 mlrd aSSdolaramde Semosavali moutanes. 2turizmis msoflio organizaciis prognoziT, 2020 wlisaTvisturistebis ricxvi 1560 milion adamians miaRwevs, anu uaxloesi 15 wlisganmavlobaSi gaormagdeba. zrdis yvelaze maRali tempebia mosalodneliaziasa da wynari okeanis qveynebSi. momsaxurebis am segmentidanSemosavlebi gaizrdeba 5-jer: 1995 wlis 399 milioni dolaridan, 2020wlis 2 trilion dolaramde. aseve gadiddeba turistebis danaxarji erTmogzaurobaze (Sesabamisad, 707 dolaridan 1248 dolaramde). Aam2 http://whc.unesco.org/en/publications/

periodisaTvis turistebisaTvis yvelaze mimzidveli qveyana iqneba CineTimsoflio turizmis ganviTarebas xeli Seuwyo turizmis msoflioorganizaciis muSaobis gaaqtiurebamac. saxeldobr, es organizaciamkafiod miiCnevs, rom miRebuli iqnas saTanado zomebi qveynis imijisgasaumjobeseblad, kulturul-istoriuli regionebis SesaZleblobebismaqsimalurad gamosayeneblad, kerZo seqtorTan, mezobel qveynebTan daregionebTan TanamSromlobis gasafarToeblad, turistuli kompaniebismier axali teritoriebis asaTviseblad da rekriaciuli potencialisgasaZliereblad im regionebSi, sadac navaraudevia dargis ganviTarebisdaCqarebuli tempebi. 3Tanamedrove turizms, rogorc ekonomikur movlenas:• gaaCnia (aqvs) industriuli forma;• bazarze gamodis turistuli produqtis da momsaxurebissaxiT, romelic ar SeiZleba daagrovo, Seinaxo an moaxdinomisi transportireba;• qmnis axal samuSao adgilebs da gamodis, rogorc axaliekonomikuri regionebis aTvisebis pioneri da rogorcerovnuli ekonomikis ganviTarebisa da daCqarebiskatalizatori;• gamodis, rogorc erovnuli Semosavlis gadanawilebismeqanizmi im qveynebis sasrgeblod, romlebic gansakuTrebiTspecializebuli arian turizmze;• igi warmoadgens erovnuli Semosavlis zrdis, dasaqmebis,adgilobrivi infrastruqturis da mosaxleobis cxovrebisdonis amaRlebis multiplikators;• xasiaTdeba efeqturobis maRali doniTa da investiciebisswrafi gamosyidviT;• gamodis, rogorc bunebisa da kulturuli memkvidreobisdacvis efeqturi saSualeba imdenad, ramdenadac, saxeldobr,3 http://www.unwto.org/facts/eng/publication.htm

es elementebi warmoadgenen (Seadgenen) misi resursuli bazissafuZvlebs;• praqtikulad SeTavsebadia meurneobis yvela dargTan daadamianTa yovelgvar saqmianobasTan, ramdenadac swored maTidiferenciacia qmnis sxvadasxvaobebs rekreaciuli garemospotenciur SesaZleblobebs Soris da iwvevs adamianebs SorismoTxovnebis warmoSobas msoflios sxvadasxva adgilebSiyofnaze, dasvenebaze, rekreaciasa da Semecnebaze.problemis Seswavlis mdgomareoba - turizmi msoflio ekonomikiserT-erT wamyvan dargs warmoadgens. misi ekonomikuri roli damniSvneloba mudmivad izrdeba, rac ganpirobebulia sxvadasxva qveynisSemosavlebis zrdiTa da mosaxleobis cxovrebis donis gaumjobesebiT.saqarTveloSi turizmis ganviTarebis strategia eyrdnoba turizmismdgradi ganviTarebis msoflioSi aRiarebul principebs, udavoa qveynisSemosavlebis zrdaSi misi didi potenciali, rogoricaa: mosaxleobisdasaqmebis masStaburi SesaZlebloba; regionuli ekonomikuri ganviTarebisdonis gamoTanabrebis rezervebis arseboba, ekonomikis sxva dargebisganviTarebis stimulireba da sxva.sakuTriv imereTis regionSi dawyebulma aRmSeneblobam axalimasStabebi gamokveTa turizmis dargis warmatebuli ganviTarebis saqmeSi.saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis iniciativiT, 2007 wlisseqtemberSi, mTavrobam miiRo gadawyvetileba quTaisis istoriulinawilis reabilitaciis Sesaxeb, romelic dakavSirebulia quTaisis meorededaqalaqad da turistul qalaqad CamoyalibebasTan. 2011 wlis 5 aprilsquTaisSi Seiqmna turizmis sainformacio centri turizmis erovnuliadministraciisa da quTaisis meriis erToblivi proeqtis farglebSi.imereTis regionis turizmis ganviTarebaSi mniSvnelovani wvlili Seaqvssaxelmwifo rwmunebulis – gubernatoris administracias da q. quTaisismerias. aRsaniSnavia, aseve, akaki wereTlis saxelobis saxelmwifouniversitetis ekonomikisa da turizmis departamentis turizmismimarTulebis mier Catarebuli RonisZiebebi, rac dakavSirebulia

studentebis praqtika-staJirebasTan, dasaqmebasTan, saerTaSorisoturistul gamofenebsa da konferenciebSi monawileobasTan da a.S.miuxedavad zemoTCamoTvlili, gatarebuli Tu gasatarebeliRonisZiebebisa, turizmis sferoSi (imereTi), kvlav mravali problemafiqsirdeba, rogoricaa: auTvisebeli turistuli resursebi, erTferovaniturebi, informaciuli vakuumi (turistuli organizaciebis Sesaxebcnobarebis ar arseboba), enobrivi barieri, momsaxurebis dabali done,profesiuli kadrebis simcire (gidebi), regionSi Semosul vizitorTaaRuricxaoba, regionSi turistebidan miRebuli Semosavlebis statistikisararseboba, ganTavsebis saSualebebis simcire, susti menejmenti da a.S.imereTSi moqmedi turistuli saagentoebi adgilobriv da ucxoelturistebs sTavazoben erTferovan turebs, romelic Semoifarglebamxolod, gelaTi, mowameTa, bagrati, saTafliisa da promeTes mRvimeebisSeTavazebiT, maSin roca, kulturuli memkvidreobis turizmis farglebSiSesaZlebelia, iseTi eqskluziuri turebis organizeba, rogoricaa:samuzeumo turi, kanion turi, arqiteqturuli turi, turi arqeologiurparkSi, Tematuri turebi ,,meTuneoba”, ,,arqiteqturuli turi quTaisSi”da mravali sxva.warmodgenil naSromSi Cven SevexeT da gavaanalizeT roli damniSvneloba kulturisa da kulturuli memkvidreobisa, vaCvenTurTierTkavSiri kulturas, kulturul memkvidreobasa da turizms Soris,gamovikvlieT imereTSi turizmis ganviTarebis xelisSemSleli faqtorebi,davsaxeT am problemaTa gadaWris gzebi, CamovayalibeT rekomendaciebi,winadadebebi, SevTavazeT axali iniciativebi da saxelmZRvaneloprincipebi, regionSi kulturuli memkvidreobis turizmis mdgradiganviTarebisaTvis, SevadgineT eqskluziuri sami organizebuli turi.

კვლევის მიზნები და ამოცანები:kvlevis mizania imereTis regionSi kulturuli memkidreobisturizmis ganviTarebis problemebis Seswavla, maTi gadaWrisalternatiuli gzebis Zieba da samomavlo ganviTarebis konceptualurimodelis SemuSaveba.amocanebi:• kvleviTi meTodebis safuZvelze regionSi arsebuli problemebisgamokvleva da dafiqsireba,• regionSi arsebuli mdgomareobisa da turizmis ganviTarebisxelisSemSleli faqtorebis gamovlena,• problemebis mogvarebis gzebis Zieba,• samomavlo xedvis SemuSaveba da optimaluri modelis SeTavazeba;• mravalferovani turistuli produqtis SeTavazeba.kvlevis obieqti: imereTis regioni, qalaqi quTaisi da 11municipaliteti, maT teritoriaze arsebuli kulturuli memkvidreobisobieqtebi, aseve turizmis ganviTarebasTan dakavSirebuli sxvainfrastruqtura.naSromis Teoriul da meTodologiur safuZvlebs warmoadgensturizmis sakiTxebze arsebuli Tanamedrove mecnieruli gamokvlevebi,ucxouri da qarTulenovani literatura, internetresursi, raodenobrivida Tvisobrivi kvlevis meTodebi, ekonomikur-statistikuri, SWOT, PESTLEda SMART analizebi.ნაშრომის მეცნიერული სიახლე:• imereTis regionSi, Cvens mier pirveladaa warmodgenili turizmisaxali mimarTuleba, e.w. axali niSa: ,,kulturuli memkvidreobisturizmi” da misi saxeebi.

• kulturuli memkvidreobis turizmis mimarTulebis saxeebisfarglebSi, imereTis sinamdvileSi, pirvelad xdeba samiorganizebuli, eqskluziuri turis SeTavazeba samizne obieqtebisdasaxelebiT, gaangariSebebiTa da Sesabamisi programiT.• disertaciis farglebSi, gamoqveynebulia imereTis kulturulimemkvidreobis obieqtebis aRwerilobiTi xasiaTis ori damxamresaxelmZRvanelo:1. ,,imereTis daculi teritoriebi”, quTaisi, 20102. ,,imereTis eparqiebi da eklesia-monastrebi”, quTaisi, 2010• 2012 wlis 2 marts, florenciaSi, kongresze (rigiT meToTxmetemrgvali magida - Fondazione Romualdo Del Bianco®-Life Beyond Tourism)warmovadgineT disertaciis Tavi 2. (2.3) ,,religiuri turizmisganviTarebis perspeqtivebi imereTis regionSi”, http://www.florenceexpo.com/pages/page.asp?lang=2&idcontent=1601. vmonawileobT mimdinare erTobliv proeqtSi (italia, moldova,quTiasi, 2012): ,,turistuli produqtis sicocxlisunarianobisSenarCuneba”, rac miznad isaxavs imereTis regionis, kerZod q.quTaisis turizmis ganviTarebis strategiis SemuSavebasa dasamoqmedo gegmis Sedgenas inglisur enaze.avtoris piradi monawileoba - avtori UuSualod Rebulobdamonawileobas kvlevis procesSi, mis mier iqna mopovebuli yvela saWiroinformacia kabineturi Tu savele kvleviTi meTodebis gamoyenebiT, manSeadgina proeqti, romelic florenciis festivalis gamarjvebulTa 12-kacian jgufSi moxvda, avtori monawileobs aseve italia, moldova,quTaisi erTobliv proeqtSi ,,turistuli produqtissicocxlisunarianobis SenarCuneba”.naSromis praqtikuli mniSvneloba - Cvens mier Catarebuligamokvlevebis Sedegad, naSromSi warmodgenili Teoriuli da praqtikulirekomendaciebis gamoyeneba SeiZleba regionis (qveynis) turistuliorganizaciebis mier, turistuli produqtis formirebis strategiisSemuSavebisas, migvaCnia, rom sadisertacio naSromSi miRebuli kvlevis

Sedegebi agreTve daexmareba saxelmwifo struqturebs turizmis sferoSisaTanado ekonomikuri da politikuri gadawyvetilebebis miRebis dros.disertaciis struqtura da moculoba - naSromi Sedgeba Sinaarsis,Sesavlis, sami Tavisa da TerTmeti qveTavisagan, mocemulia gamoyenebuliliteraturisa da wyaroebis, cxrilebis, diagramebisa da rukebisCamonaTvali, naSroms Tan axlavs danarTi 1. sadisertacio naSromiszRvruli moculobaa 180 gverdi (araumetes 400 000 aso-niSani), furcliszoma A/4; teqsti akrefilia 12-iani SriftiT, Sriftis saxeobaa –akadnusxuri, striqonebs Soris manZilia – 1,5, gverdis sazRvrebi:marcxnidan 3 sm., marjvnidan 1 sm., zemodan 2,5 sm., qvemodan 2,5 sm.publikaciebi avtors gamoqveynebuli aqvs 5 damxmaresaxelmZRvanelo, samecniero statiebi referirebad JurnalebSi,disertaciis pirveli da meore Tavi gatanili aqvs saerTaSorisokonferneciebze (TurqeTi, italia).D damxmare saxelmZRvaneloebi:1) deviZe e. ganTavsebis saSualebebi, stumarmaspinZloba da sastumroindustria, berlini, germania, 20122) deviZe e. Sesavali RonisZiebaTa menejmentSi, berlini, germania, 20113) deviZe e. proeqtis menejmenti, berlini, germania, 20114) deviZe e. cagareiSvili s. imereTis daculi teritoriebi, quTaisi,20105) deviZe e. imereTis eparqiebi da eklesia-monastrebi, quTaisi, 20102012 wels gamoqveynebuli statiebi:1. deviZe e. religiuri turizmis ganviTarebis perspeqtivebi imereTSi,saerTaSoriso samecniero konferencia, florencia, italia, 20122. cagareiSvili s. deviZe e. turizmi, realoba da perspeqtivebiimereTis regionSi, ekonomika da biznesi, Tbilisi, 20123. deviZe e. quTaisis turizmis ganviTarebis strategia, saerTaSorisosamecniero konferencia, venecia, italia, 20124. deviZe e. imereTis daculi teritoriebis roli da mniSvneloba,ekonomika da biznesi, Tbilisi, #1, 2012

თავი I. კულტურული ტურიზმი, როგორც კულტურულიმემკვიდრეობის დაცვისა და განვითარების საფუძველი1.1. Kკულტურული ტურიზმის არსი, როლი და ფუნქციებიkultura--laTinuri sityvaa ,,Cultura” da damuSavebas niSnavs (Latin:Cultura, lit."Cultivation”).kulturaSi igulisxmeba ara calkeuli SemoqmedebiTiaqti, aramed Semoqmedeba, rogorc adamianis universaluri damokidebulebasamyarosadmi, romlis meSveobiT igi qmnis ,,axal samyaros” da sakuTarTavs. TiToeuli kultura ganumeorebeli samyaroa, romlis SigniTarsebobs adamianis (adamianTa) swored aseTi damokidebulebagaremomcveli sinamdvilisa da sakuTari Tavisadmi[67].Eeduard burnet teilori kulturas ganmartavs, rogorc codnis,xelovnebis, moralis, kanonis, adaT-wesebis, Cvevebisa da SesaZleblobebiserTobliobas, romelsac iyenebs adamiani, rogorc sazogadoebis wevri [80].anTropologiuri mecnierebis ganviTarebis kvaldakval termin,,kulturis” ganmartebam ufro kompleqsuri xasiaTi miiRo. 1952 welsCatarebuli gamokvlevis Tanaxmad amerikelma anTropologebma a.kroiberma da c. klukxonma (A.L. Kroeber and C. Kluckhohn) sxvadasxva avtorTan,kulturis 164 ganmarteba daTvales. mas ganmartavdnen, rogorc:Seswavlil qcevas, ideebs gonebaSi, logikur mosazrebas, statistikurfiqcias, fizikuri dacvis meqanizms da a.S (Learned behaviour", "ideas in the mind","a logical construct", "a statistical fiction", "a psychicdefence mechanism"). enciklopediabritanikaSi termini kultura ganimarteba, rogorc moqmedebisganganyenebuli qceva[77].droTa ganmavlobaSi Camoyalibda kulturis sxvadasxvagvariinterpretacia: istoriuli, struqturuli, struqturul-funqciuri,sistemuri (f. boasi, k. levi-strosi, b. malinovski, a. radklif-brauni, l.

uaiti) da sxva. damkvidrda termini ,,kulturuli transmisia” – es arisprocesi, romlis meSveobiT kultura gadadis momdevno Taobebzeinformaciis gadacemis aragenetikuri (swavlebis) gziT. kulturulitransmisiis Sedegia kulturuli memkvidreoba, misi droSi uwyvetoba.kulturis ganviTarebis ciklebis TanmimdevrobiT cvla erTi eris,xalxis an qveynis farglebSi unda mimdinareobdes kulturis sabazisoelementebis SenarCunebiT. kulturuli memkvidreoba gadaicema kulturismatarebeli ori cocxali subieqtis (maswavleblisa da moswavlis,gamcemisa da mimRebis) uSualo kontaqtis Sedegad. nebismeri kulturisgaviTarebaSi igulisxmeba kulturis ZiriTad faseulobaTa sistemisSenarCuneba droSi. swored am gziT xalxis, eris, fenebis, jgufebisarsebobiT da TaobaTaSorisi elementaruli urTierTobebiTSesaZlebelia, istoriuli kataklizmebis (revoluciebi, omebi,konfliqtebi) miuxedavad, kulturis sicoclxlisunarianobis SenarCuneba.kulturuli transmisiis meSveobiT yoveli axali Taoba memkvidreobiTiRebs Zvel, dagrovil gamocdilebasa da miRwevebs da agrZelebskulturis ganviTarebas im wertilidan, romelzec misi winamorbedi TaobaSeCerda[89].turizmi• adamianis Tavisufali, nebayoflobiTi, droebiTi gadaadgilebaaTavisi sacxovrebeli adgilidan dasvenebis, gajansaRebis, istoriisada kulturis Zeglebis daTvalierebis da/an sxva mizniT[36].• adamianis droebiTi gadaadgilebaa mudmivi sacxovrebeli adgilidansxva qveyanaSi an Tavisi qveynis farglebSi, siamovnebis miRebisa dadasvenebis mizniT, gamajansaRebeli, samkurnalo, SemecnebiTi,religiuri, profesiul-saqmiani an sxva miznebiT, magram maspinZeliqveynis an teritoriis adgilobrivi safinanso wyaroebidananazRaurebadi saqmianobis gareSe[28].• msoflio turizmis organizacia turizms ganmartavs, rogorc,mogzaurobas dasvenebis, Tavisufali drois xarjvis an biznesmiznebiT[103].

mecnieri g. riCardi—kulturul igive SemecnebiT turizmsganmartavs, rogorc adamianTa gadaadgilebas TavianTi sacxovrebeliadgilidan kulturul atraqciamde, cnobierebis amaRlebisa dagamocdilebis SeZenis mizniT, kulturuli moTxovnilebebis/saWiroebebisdasakmayofileblad.Silberbergis gansazRvrebiT, kulturuli turizmi aris vizitorTamogzauroba, romelTa interesi da motivacia srulad an nanwilobrivmainc istoriul--kulturuli memkvidreobis adgilebis monaxulebaa. Fridgenis gagebiT, turistisaTvis Tavad kultura aris atraqcia anutradiciebi, wes-Cveulebebi da a.S.tigem kulturuli turizmis sami komponenti gamoyo, rogorica:1. mogzauroba,2. turisti,3. RirSesaniSnavi adgilebi, da kulturuli turizmi gansazRvra, rogorcmogzauroba, romelic xorcieldeba istoriul-kulturuli adgilebis,muzeumebisa da RirSesaniSnaobebis mosanaxuleblad[67].kulturul turizms erTi mizani aqvs: ,,gaacnos turists im qveyniserovnuli kultura da misi maxasiaTeblebi, romelSic igi imyofeba”—koiSira macura—iuneskos generaluri mdivani [20].msoflio turizmis organizaciis ganmartebiT kulturuli turizmi- aris adamianTa mogzauroba, rac ganpirobebulia kulturulimotivaciebiT, rogoricaa saswavalo da samecniero turebi, xelovnebasTanziareba, festivalebze da sxva kulturul RonisZiebebze daswreba,Zeglebisa da RirSesaniSnaobebis monaxuleba, kulturuli tradiciebis,folkloris, xelovnebis gacnoba, momlocveloba da a.S[104]. saqarTvelosprezidentis 1998 wlis 7 Tebervlis #49 dadgenilebaSi, ,,saqarTvelosturizmisa da kurortebis ganviTarebis RonisZiebaTa Sesaxeb” pirveladiqna oficialur doneze gamoyenebuli termini ,,kulturuli turizmi”.

m. metrevelis turistul-terminTa inglisur-qarTul ganmartebiTleqsikonSi kulturuli turizmi gansazRvrulia, rogorc, turizmissaxeoba, kulturul-sanaxaobrivi mogzauroba. istoriuli qalaqebis,kulturuli RirSesaniSnaobebis, muzeumebis, Teatrebis, xuroTmoZRvruliZeglebis da a.S. mizniT[28].kultura yovelTvis iyo mogzaurobis mTavari mizani, razecmetyvelebs XVI saukuneSi e.w. ,,grand turis”ganviTareba. XX saukunidanTviTon turizmi gaxda kulturis nawili. turizmis am mimarTulebismizania turistuli centrebis, kulturuli memkvidreobis Zeglebismonaxuleba SemecnebiTi mizniT. turistuli interesis obieqtebs kiwarmoadgenen muzeumebi, bunebrivi Zeglebi da lamazi landSaftebi.K kulturuli turizmis mniSvneloba xasiaTdeba ramdenimekomponentiT, garda ekonomikuri da socialuri sargeblisa igi axdensqveynis turistul identificirebas, xels uwyobs kulturulmemkvidreobis SenarCunebas, adamianebs Soris harmoniisa daurTierTgagebis Camoyalibebas. Kkulturul turizms ori ZiriTadiaspeqti gansazRvravs:• Kkulturuli turizmis ekonomika (bazris Seswavla, dagegmva,analizi)• Sinaarsobrivi mxare (SemecnebiTi mogzaurobebisaTvis formebis,saxeebis, Tamatikis, samogzauro marSutebis da eqskursiebis Sedgena).kulturuli turizmis klasikuri da tradiciuli formebia:1. Tematuri, SemecnebiTi mogzaurobebi – (mogzaurobebifotomoyvarulTaTvis, saswavlo moswavleTaTvis, gansakuTrebuliformebi: musika, Teatri, samuzeumo mogzaurobebi)2. aqtiuri SemecnebiTi turebi – SemecnebiTi mogzaurobebi,laSqrobebi, mogzaurobebi velosipediT, SemecnebiTi eqspediciebi,miznobrivi mogzaurobebi savarjiSod)3. miznobrivad SerCeuli adgilebis daTvaliereba – (saqalaqo turi)4. SemecnebiTi, mimoxilviTi kruizebi -- (mimoxilviTi mogzaurobebiiaxtiT, sazRvao mimoxilviTi mogzaurobebi).

კულტურული ტურიზმის მახასიათებლები და უშუალოდ მისიმონაწილეები არიან:1. momsaxurebis mimwodeblebi kulturul turizmSi --- muzeumebi (gidi),turizmis gaerTianeba (festivalebis organizatorebi), daniSnulebisadgili (Sou biznesi), ganTavsebis saSualebebi (satransportosaSualeba)1.1. gasaRebis saSualebebi – turoperatori, pirdapiri dajavSna.2. mogzaurobis forma – saqalaqo turizmi, SemecnebiTi turizmi, enebisSeswavla, Tematuri mogzaurobebi.2.1. gasaRebis saSualebebi – turoperatori, pirdapiri dajavSna,3. bazris segmenti - miznobrivi jgufebi.Kkulturuli turizmi aris pirovnebis mier kulturasTan da misnamdvilobasTan eqskursiebisa da mogzaurobebis meSveobiT ziareba,ramdenadac Taviseburi da unikaluria buneba, imdenad unikaluri daTaviseburia gza turizmis saSualebiT misi Semecnebisa. kulturulturizms pirovnebis uSualo kontaqtiT kulturul RirebulebebTanSemecnebis Seucvleli efeqti gaaCnia kulturas, turizmTan kavSirSiSeswevs unary istoriuli teritoriebis ganviTarebis, kulturulimoRvaweobis sxvadasxvasubieqtebis SekavSirebis, mniSvnelovani faqtorigaxdes, gansakuTrebiT maSin, Tuki isini TavianT procesebSi rTavenmosaxleobis sxvadasxvajgufebs, sazogadoebriv da biznes – struqturebssaxelmwifo – administraciuli erTeulebis egidiT[20].knut gerberis mosazrebiT dResdReobiT evropaSi kulturulturizms zurgs mniSvnelovani faqtebi da monacemebi umagrebs, magaliTadturistTa saerTo raodenobis 23,5% kulturul turistebze modis, maTgan31%-ze meti zogadad kulturuli, xolo 3,5% ki konkretuli kulturulituristia. es Suqs hfens mosalodnel Sedegebs, rogorc maspinZeliregionebisaTvis, ise adgilobrivi macxovreblebisa da kulturulimemkvidreobisaTvis. K

knut gerberi aRniSnavs, romKkulturuli turizmis ekonomikuriefeqtis dadebiTi mxare ZiriTadad aris moxmareba, rac mosdevs turistTameti raodenobiT Camosvlas da RamisTeviT darCenas. es gulisxmobs metsagadasaxado Semosavals maspinZeli regionisaTvis da ekonomikuriefeqtis Semdgom gavrcelebas adgilobriv turistul, kulturul da sxvasamsaxurebze. kulturuli turizmi qmnis samuSao adgilebs, kulturulda sawarmoo seqtorebSi.muSa xelze gazrdil moTxovnas Tan sdevsdadebiTi gavlena socialur da sagadasaxado sferoze. kulturuliturizmi did rols asrulebs daniSnulebis adgilis axali profilisSeqmnaSi. xels uwyobs garkveuli adgilis “saTuTi” mxareebis gamovlenas,rasac did mniSvnelobas aniWeben investorebi gadawyetilebebis miRebisasda mas, aseve, gaaCnia xarisxobrivi da aramaterialuri funqcia samomavlosacxovrebeli garemos CamoyalibebaSi. kulturuli turizmi sezonuri araris, ris gamoc turistTa raodenoba ar aRwevs sezonur piks da,Sesabamisad, ekonomikuri efeqtic mTel welze nawildeba. kulturulturizms wvlili Seaqvs endogenuri potencialis ganviTarebaSi. es xelsuwyobs regionis/qalaqis TviTmyofadobis da bazarze gayidvis unikluriSeTavazebis gaCenas, amasTanave, xels uwyobs adgilobrivi mosaxleobis damewarmeTa saqmianobis dakavSirebas da, Sesabamisad, axali saqmianikontaqtebis da SesaZleblobebis gaCenas. Tumca, imavdrouladkulturulturizms ekonomikuri efeqtis negatiuri mxarec aqvs pirvel rigSi, esaris Tavad turizmis komercializacia -- am SemTxvevaSi kulturulimomomsaxurebis mizania mxolod mogebis miReba da ara kulturis sxvafaseulobebis warmoCena. imisaTvis, rom CamomsvlelTa raodenobamaqsimalurad gaizardos da a.S., kulturuli momsaxureba xSiradmodificirebulia turistis molodinis gasamarTleblad, magram, aseTSemTxvevebSi, xSirad ikargeba identuroba da yvelaferi mxolodsanaxaobas emsgavseba. amas mivyavarT adgilobrivi TviTmyofadobis da mismiRma arsebuli koncefciis dayvanas kulturuli produqtis donemde.yvelaze mniSvnelovani is aris, rom meti turistis Camosvlas mosdevsmeti sacobi, xmauri, dabinZureba da sxva datvirTva garemosaTvis, amiTadgilis momxibvleloba klebulobs, rom araferi vTqvaT nagebobaTaistoriuli arsis “cveTis” Seuqcevadobaze[5].

kultura istoriis manZilze aRiqmeboda da ganixileboda, rogorcelitaruli, gansakuTrebuli sazogadoebrivi fenis Semoqmedebis anmoxmarebis sferod da naklebad iyo gaazrebuli, rogorc ekonomikuradmomgebian saqmianoba an biznesi. kulturisadmi msgavsi damokidebulebadResac grZeldeba da ZiriTdad Semoifargleba esTetikuri RirebulebisminiWebiT da gansxvavebiT dasavleTis qveynebisagan moklebuliaekonomikur xedvas. sabazro ekonomikis pirobebSi cneba - kulturaekonomikuri ganviTarebis datvirTvasac iZens. amis naTeli maCvenebeliadasavleT evropisa da aSS-s praqtika, sadac kulturuli produqciissaSemosavlo wili procentulad utoldeba da, xSir SemTxvevaSi,aRemateba, magaliTad warmoebis iseT sferoebs, rogoricaa mcire biznesi,turizmi, rewva, rom araferi vTqvaT kinomatografiaze an musikisindustriaze. kulturis sfero, rogorc ekonomikuri ganviTarebis erTerTiwyaro, gansakuTrebul Rirebulebas iZens iseT qveyanaSi, rogoricsaqarTveloa, sadac xelovneba istoriis uZvelesi periodidan dawyebuli,warmoadgens qarTuli erovnulobis, tradiciulobis maxasiaTebels,msoflmxedvelobis Tu cnobierebis erT-erT ganuyofel nawils. sadacdResac, kulturuli TviTmyofadoba sazogadoebis cnobierebis organulinawilia. Yyovelive es iZleva saSualebas organizebuli marTvis pirobebSikulturis dargi iqces ekonomikurad momgebian sferod.amrigad, kulturuli turizmi unda ganixilebodes, rogorcalternatiuli saqmianoba (mcire ojaxuri biznesis forma) da mas undagaewios politikuri da imavdroulad iuridiuli da finansurimxardaWera xelisuflebis mxridan. kulturulma turizmma SeiZlebaiarsebos garkveul sivrciT garemoSi, adgilis istoriul – kulturulipotencialis gamoyenebisa da ganviTarebis xarjze. Mmis bazazeCamoyalibebul partniorobas ki eqneba teritoriuli, adgilobrivi(lokaluri), regionTSorisi da internacionaluri xasiaTi.

1.2. კულტურული მემკვიდრეობის ტურიზმის როლი და ადგილისაერთაშორისო მოგზაურობებშიkulturuli memkvidreoba - bunebrivi an adamianis mier Seqmniliobieqtebia, romelTa gansakuTrebuli istoriuli an ekologiurifaseulobis gamo, prioritetul amocanebad maTi Senaxva dapopularizacia iTvleba. Kkulturuli memkvidreoba SeiZleba iyos:a)materialuri – adamianis mier an adamianis bunebaze zemoqmedebisSedegad Seqmnili nebismieri saxis mxatvruli, esTetikuri, istoriuli,memorialuri Rirebulebis mqone arqiteqturuli, xelovnebis, sasoflo,arqeologiuri, anTropologiuri, eTnografiuli, monumenturi, teqnikisganviTarebasTan dakavSirebuli uZravi an moZravi obieqtebi, dokumenturimasalebi, aseve baRebi, parkebi, landSafturi arqiteqturis obieqtebi,istoriuli dasaxlebebi, istoriulad Camoyalibebuli garemo,dakavSirebuli qveynis istoriasTan, ganviTarebasTan, folklorTan,rwmenasa da tradiciebTan, adre an amJamad arsebul civilizaciasTan;b)aramaterialuri – zepirsityvierebis tradiciebi da gamoxatvisformebi, enis, rogorc materialuri kulturuli memkvidreobismatareblis, CaTvliT, saSemsruleblo xelovneba, adaT-wesebi, Cveulebebi,tradiciul xelovnebasTan dakavSirebuli codna da unar- Cvevebi, asevemaTTan dakavSirebuli instrumentebi, sagnebi, artefaqtebi da kulturulisivrceebi, romlebic sazogadoebis, jgufebisa da, zogierT SemTxvevaSi,calkeuli pirebis mier aRiarebulia maTi kulturuli memkvidreobisnawilad[37].kulturuli memkvidreobis ganmartebani, roli da funqciebi kargadaris ganxiluli uamrav qartias, rekomendaciasa Tu konvenciaSi, racqronologiurad wlebis mixedviT warmogvidgina j. jokiletom naSromSi,,kulturuli memkvidreobis gansazRvrebebi”[72].

m. metreveli turistul terminTa inglisur-qarTul ganmartebiTleqsikonSi kulturuli memkvidreobis aseT ganmartebas iZleva:kulturuli memkvidreoba aerTianebs rogorc materialur (istoriuli,xuroTmoZRvruli Zeglebi) aseve aramaterialur (xalxuri Semoqmedeba, ena,aRmsarebloba, tradiciebi da a.S.) faseulobebs[28]. kulturulimemkvidreobis Tanamedrove cneba aris Tanamedrove sazogadoebis, misiRirebulebebisa da moTxovnebis ganviTarebis Sedegi. warsulSi ZiriTadiyuradReba mimarTuli iyo xelovnebis calkeuli nimuSebisa daumniSvnelovanesi Zeglebisaken. msoflio omebis mier gamowveulmamasobrivma ngrevebma da 1950-iani wlebis Semdgomma swrafma industriulmaganviTarebam ganapiroba adamianebis mier maT sacxovrebel da samuSaogaremosTan mWidro urTierTkavSiris gacnobiereba. is warmoadgensadamianebis kulturuli meobis safuZvels, cxovrebis dabalansebulixarisxis erTgvar mentalur da sulier aTvlis wertils. dReskulturuli memkvidreoba aRiqmeba misi ufarToesi gagebiT da moicavsnebismier niSans, romelic asaxavs adamianis qmedebebsa da miRwevebskacobriobis arsebobis ganmavlobaSi. industriuli revoluciis Semdeg,sul ufro naklebad esmodaT Tu ramdenad urTierTdamokidebuliaadamiani da buneba. miuxedavad imisa, rom bunebrivi resursebiwinaindustriul xanaSic gamoiyeneboda _ zogjer udieradac _ adamianebida ganaSenianebuli garemo dRevandelze metad iyvnen bunebazedamokidebuli. paralelurad, axali problemebi warmoiqmnamsoflios mraval qveyanaSi mosaxleobis mkveTri zrdisa da urbanizaciismsoflio tendenciebis gamo. droTa ganmavlobaSi, araganaxlebadi(navTobi, mineralebi) Tu nawilobriv ganaxlebadi (wyali, haeri, tyeebi)bunebrivi resursebis daufiqrebeli moxmareba saerTaSoriso SeSfoTebissagani Seiqmna. vinaidan kulturuli memkvidreoba msoflioserTerTi umniSvnelovanesi araganaxlebadi resursia,gansakuTrebuli Zalisxmevaa saWiro adamianebis moTxovnilebebsa damemkvidreobis dacvis interesebs Soris wonasworobis aRsadgenad.kulturuli memkvidreoba sxvadasxva viTarebaSi arsebuli sxvadasxva

tipis obieqtebisagan Sedgeba; amasTan, igi moicavs ara mxolod calkeulmniSvnelovan Zeglebs, istoriul arealebsa da baR-parkebs, aramedadamianis mier Seqmnil garemos, rogorc erT mTlians. kulturulimemkvidreobis resursebi, maTi konteqstidan gamomdinare, SeiZlebaasocirebul iqnen sxvadasxva RirebulebebTan, romlebic, Tavis mxriv,ganapirobeben sxvadasxva SemTxvevaSi maTi movla-SenarCunebis specifikas.msoflio kulturuli memkvidreobis siaSi xvdebian mxolod isZeglebi, romlebsac universaluri mniSvneloba aqvT istoriis,xelovnebisa da mecnierebis TvalsazrisiT. arCevis gadawyvetisasgaTvaliswinebulia Zeglis originaluroba, auTenturoba (istoriulinamdviloba) da misi erTianoba (mTlianoba). garda amisa Zegli undaakmayofilebdes iuneskos erT an ramdenime kriteriums aTidan. 2005 wlisdasawyisamde kulturuli da bunebis ZeglebisaTvis kriteriumebi calcalkeiyo, 2005 wlis Semdeg ki yoveli ZeglisaTvis saerTo kriteriumebiSemuSavda. kerZod,kulturuli kriteriumebi• obieqti warmoadgens kacobriobis SemoqmedebiTi geniis Sedevrs.• Zegli warmoadgens arsebuli an gadaSenebuli kulturis originalur anminimum gansakuTrebul nimuSs.• Zegli warmoadgens nagebobaTa garkveuli tipis, arqiteqturuli anteqnologiuri ansamblis an landSaftis ganumeorebel, saukeTeso nimuSs,romelic kacobriobis istoriis erT an ramdenime mniSvnelovan istoriulmovlenas ukavSirdeba.• Zegli warmoadgens adamianis dasaxlebis garkveuli tipis, miwis anzRvis gamoyenebis gansakuTrebul, saukeTeso nimuSs, romelic erTi anramdenime cnobili kulturisaTvis tipuria. an adamianisa da garemosurTierTqmedebas, gansakuTrebiT ki im SemTxvevaSi Tu SeuCerebelicvlilebis gamo Zegls gaqroba emuqreba.• Zegli uSualodaa dakavSirebuli movlenebTan an tradiciul cxovrebiswesTan, ideebTan an religiur rwmenebTan, xelovnebasa da literaturul

nawarmoebebTan, romlebsac gansakuTrebuli, universaluri mniSvnelobaaqvT (es kriteriumi moqmedebs mxolod maSin, Tu Zegli sxva romelimekriteriumsac akmayofilebs).bunebrivi kriteriumebi• obieqti warmoadgens bunebis saocrebas, an teritorias, romelsac aqvsgamorCeuli silamaze da esTetiuri mniSvneloba.• obieqti aris dedamiwis istoriis mTavari etapis gamorCeuli magaliTi,maT Soris warsulis Zeglebi, romlebic warmoadgenen simbolosgeologiuri procesebisa da reliefis ganviTarebisa an geomorfologiurda fiziogeografiul Taviseburebebs.• obieqti warmoadgens xmeleTis, mtknari wylis, yureebisa da zRvebisekosistemis, aseve florisa da faunis ganviTarebisa da evoluciisgamorCeul da mniSvnelovan magaliTs garkveul ekologiur dabiologiur procesebSi.• obieqti warmoadgens dedamiwaze arsebul umniSvnelovanes tipursacxovrebel teritorias, maT Soris iseTebs, romlebic SeicavengadaSenebis piras myof saxeobebs, romlebic mecnieruli safuZvlebis damaTi SenarCunebis aucileblobis gamo Zvirfasni arian[75].kulturuli atraqcia2001 wels pirvelad msoflios istoriaSi iuneskom gamoaqveynaxelTuqmneli musikaluri da aramaterialuri Sedevrebis nusxa, romelSicSevida qarTuli mravalxmianoba, rac qarTuli xalxuri polifoniis didigamarjveba da aRiareba iyo. iunesko msoflio memkvidreobis Zeglebidayofilia xuT geografiul zonad.

MmsofliomemkvidreobisZeglebis 5geografiulizonaafrikaarabuli qveynebi (warmodgenilia CrdiloeTafrika da axlo aRmosavleTi)Aazia-okeania (warmodgenilia avstralia daokeania)Eevropa da CrdiloeT amerikalaTinuri amerika da karibebisul 936 msoflio kulturuli memkvidreobis Zeglia 148 qveyanaSi. aqedan:725 kulturulia, 183 bunebrivi, xolo 28 ki Sereuli tipis. ixileTcxrili 1.1cxrili 1.1.msoflio memkvidreobis ZeglTa klasifikacia geografiuli zonebismixedviTzona bunebrivi kulturuli Sereuli sullaTinuriamerika dakaribebiNnaklebadgaormagebuliAsulaqedan32 62 3 9713 17 0 30183 725 28 936sul 196 742 28 966afrika 35 43 4 82arabuliqveynebi4 61 1 66azia-okeania 52 142 9 203evropa daCrdiloeTamerika73 432 11 516wyaro: http://whc.unesco.org/en/list/stat

ogorc cxrili gviCvenebs, kulturuli memkvidreobis ZeglTaTiTqmis 60% modis evropa-Crdilo amerikaze, 25%--azia-okeaneTis qveyebze,danarCeni ki afrika-arabeTis qveynebze. XX saukunis meore naxevridaniwyeba masobrivi saerTaSoriso turizmis ganviTarebis xana. 1950 wels,saerTaSoriso turistTa raodenobam 25 milions miaRwia, 1970 wels 170milions, 1990 wels 400 milions. amJamad TiTiqmis yvela adamianimetnaklebad Cabmulia turistul saqmianobaSi. XX saukunis bolos mTelmsoflioSi 4,5 miliardi turisti mogzaurobda, maT Soris 10%saerTaSoriso turistebi iyvnen da yovelwliurad xarjavdnen 100-150miliard aSS dolars. warmogidgenT saerTaSoriso turistebis mieryvelaze monaxulebad qveynebs. msoflio turistuli organizaciismonacemebiT 2010 wels, msoflio masStabiT 940 milioni saerTaSorisoturistuli Casvla ganxorcielda, rac wina welTan SedarebiT 6.6%-iTmeti iyo. qvemoTmoyvanil cxrilSi 1.2. mocemulia saerTaSorisoturistebis mier msoflios aTi yvelaze monaxulebadi qveyana.cxrili 1.2saerTaSoriso turistebis mier msoflios aTi yvelaze monaxulebadiqveyanaqveyanaMmto-ssaerTaSorisosaerTaSorisocvlilebaregionaluridayofaturistTaCasvlebituristTaCasvlebi2010/2009(2009))mln(2010)mlnsafrangeTi Evropa 76.8 76.8 +0.0%AaSSCrdiloeTamerika55.0 59.7 +8.7CineTi Azia 50.9 55.7 +9.4%espaneTi Evropa 52.2 52.7 +1.0%

italia Evropa 43.2 43.6 +0.9%gaerTianebuli samefoEvropa 28.2 28.1 -0.2%TurqeTi Evropa 25.5 27.0 +5.9%germania Evropa 24.2 26.9 +10.9%malaizia Azia 23.6 24.6 +3.9%meqsikaCrdiloeTamerika21.5 22.4 +4.4%sul 391.1 417.5wyaro: http://whc.unesco.org/en/listrogorc cxrilidan Cans, 2010 wels CamoTvlil qveynebSi 2009welTan SedarebiT saerTaSoriso turistTa raodenoba gaizarda 6.7%-iTdaSeadgina 417,5mln. adamiani, aqedan, CineTma CasvlaTa raodenobiT gauswroespaneTs, safrangeTisa da aSS-sSemdeg 10 qeyanaSi msoflios mesameyvelaze monaxulebadi qveyana gaxda. aRsaniSnavia, isic, rom aTeulSiSemavali qveynebis umravlesoba evropuli saxelmwifoebi arian. 2010 wels,saerTaSoriso turizmidan miRebulma Semosavlebma 919 mlrd aSS dolariSeadgina (693 mlrd evro), rac 2009 welTan SedarebiT 4.7%-iani zrda iyo.cxrilSi mocemulia 2010 wlis mowinave qveynebis aTeuli Semosavlebismxriv, msoflio turizmis organizaciis monacemebiT. aRsaniSnavia, rommaTi umravlesoba evropuli qveynebia, magram liderobas kvlav aSSganagrZobs (ix.cxrili 1.3).

cxrili 1.3saerTaSoriso turizmidan miRebuli Semosavlebirangi qveyana mto-s regionulidayofasaerTaSorisoturistuliSemosavlebi (2010)miliardi dolari1 aSS CrdiloeT amerika 103.52 espaneTi evropa 52.53 safrangeTi evropa 46.34 CineTi Azia 45.85 italia evropa 38.86 germania evropa 34.77 gaerTianebulisamefoevropa 30.48 avstralia okeania 30.19 honkongi(CineTi) Azia 23.010 TurqeTi evropa 20.8wyaro: http://whc.unesco.org/en/periodicalsmsoflio turizmis organizaciam gamoaqveyna im qveynebis aTeuli,romelTac 2010 yvelaze meti daxarjes saerTaSoriso turizmSi(turistebis generatori qveynebi) ix. cxrili 1.4.

cxrili 1.4saerTaSoriso turizmis danaxarjebirangi qveyana mto-s regionulidayofasaerTaSorisoturistulidanaxarjebi(2010)miliardidolari1 germania evropa 77.72 aSS CrdiloeT amerika 75.53 CineTi Azia 54.94 gaerTianebulisamefoevropa 48.65 safrangeTi evropa 39.46 kanada CrdiloeT amerika 29.57 iaponia Aazia 27.98 italia evropa 27.19 ruseTi evropa 26.510 avstralia okeania 22.5wyaro: http://whc.unesco.org/en/resources/amrigad, turistuli mogzaurobis geografia garkveuliTaviseburebebiT xasiaTdeba. saerTaSoriso turistebis 2/3 evropisqveynebSi mogzaurobs. Semdeg yvelaze popularuli regionia amerika,romlis wilad modis turistebis 20%, aRmosavleT aziasa da wynariokeanis qveynebze modis 10%, afrikaze 3%. aseve warmogidgenTsaerTaSoriso turistebis mier yvelaze metad monaxulebad qalaqebs (ix.cxrili 1.5).

cxrili 1.5.saerTaSoriso turistebis mier yvelaze metad monaxulebadi qalaqebiqalaqi Qqveyana saerTaSorisoturistebiweli/SeniSvnebi(milioni)parizi safrangeTi 15.1 2010londoni gaerT.samefo 14.6 2010niu-iorki aSS. 9.7 2010antalia TurqeTi 9.2 2010singapuri singapuri 9.2 2010kualalumpurimalaizia 8.9 2010honkongi honkongi 8.4 2010dubaiarabTagaerTianebulisaamiroebi8.3 2010bankogi tailandi 7.2 2010stamboli TurqeTi 6.9 2010wyaro: http://travel.usnews.com/features/Worlds_Most_Visited_Cities/aRsaniSnavia, rom 2003 wels iuneskom miiRo aramaterialurikulturuli memkvidreobis dacvis konvencia. aramaterialur kulturulmemkvidreobad miiCnies zepiri gadmocemebi, tradiciuli musika, cekva,ritualebi, festivalebi da xalxuri rewva.2000 wlidan aseve am dokumentTa CamonaTvals emateba Semdegi sia:

• biomravalferovnebis konvencia (2000)• landSaftis Sesaxeb evropuli konvencia (2000)• wylisqveSa kulturuli memkvidreobis dacvis konvencia (2001)• xelTuqmneli kulturuli memkvidreobis dacvis konvencia (2003)• Zeglebisa da RirSesaniSnavi adgilebis saerTaSoriso sabWosqartia(ICOMOSCharter) kulturuli memkvidreobis adgilebis intepretireba—prezentaciis Sesaxeb (2007).• Zeglebisa da RirSesaniSnavi adgilebis saerTaSoriso sabWosqartia kulturuli turebis Sesaxeb (2008).iuneskos mier msoflios kulturuli memkvidreobis sistemaSiSeiZleba gamoiyos ori mimarTuleba, romlebic aseve dakavSirebuliaturistul moRvaweobasTan.• saqmianoba turizmis mdgradi ganviTarebis programis CarCoebSi• msoflio kulturuli memkvidreobis komitetisa da regionebiswarmomadgenelTa mimdinare muSaoba.turizmi warmoadgens aseve msoflio kulturuli memkvidreobiskomitetis da ori sakonsultacio organos mzrunvelobis sagans, kerZod:1. bunebis konservaciis saerTaSoriso kavSiri (International Union forConservation of Nature; IUCN) — arakomerciuli saerTaSoriso organizacia,romlis mizanicaa bunebis konservacia/dacva) da2. Zeglebisa da RirsSesaniSnavi adgilebis saerTaSoriso sabWo ICOMOS.aRsaniSnavia, aseve msoflio turizmis organizaciis mierganxorcielebuli aqtivobebi. msoflio turizmis organizacia (UNWTO) –gaeros specializebuli organoa, igi koncentrirebulia saerTaSorisoturizmis Sesaxeb statistikuri monacemebis Segrovebasa da Sedarebaze. amorganizaciis mier msoflios sxvadasxva qveynebidan mowodebuli

monacemebi saSualebas iZleva gakeTdes msoflio masStabiT turizmiszrdisa da Semcirebis SedarebiTi analizi. msoflio turizmisorganizacia xels uwyobs gonivruli, sicocxlisunariani da yvelasaTvisxelmisawvdomi turizmis ganviTarebas, gansakuTrebul yuradRebas aqcevsganviTarebad qveynebs. igi wevr qveynebs arwmunebs imaSi, rom turistulidestinaciebi da biznesi iwvevs turizmis ekonomikuri, socialuri dakulturuli Sedegebis dadebiTi mxareebis maqsimalizacias daimavdroulad amcirebs mis uaryofiT socialur da garemo zegavlenas.msoflio turizmis organizaciis sawyisi fesvebi unda veZeboT 1925 wels,rodesac q. haagaSi Seiqmna "oficialuri turistuli moZraobisasociaciebis saerTaSoriso kongresi"(ICOTT). meore msoflio omisa dasaerTaSoriso moZraobebis gazrdis Semdeg moxda ICOTT-is gardaqmnaoficialur mogzaurobaTa organizaciebis saerTaSoriso gaerTianebad(IUOTO).es iyo teqnikuri, arasamTavrobo organizacia, romelSicgaerTianda nacionaluri turistuli kompaniebi da momxmarebelTa jgufi.misi mizani iyo ara mxolod turizmis dawinaureba, aramed, is, miznadisaxavda gamoeyenebina turizmis upiratesobebi saerTaSoriso vaWrobaSida eCvenebina misi dadebiTi mxareebis efeqti ganviTarebadi qveynebisekonomikuri ganviTarebis strategiaSi. 1970 wels IUOTO-s generalurmaasambleam mxari dauWira msoflio turizmis organizaciis Seqmnas (mto).brZanebis ratificireba moxda 51 saxelmwifos mier, mxolod amis Semdeg,1974 wlis 1 noembers, daiwyo mto-m funqcionireba. dResdReobiT mto-swevria 154 saxelmwifo, 7 asocirebuli wevri (puerto riko, aruba, hongkongi, makau, madeira, niderlandebi,flamandia)[103].,,dRis wesrigi 21” mogzaurobisa da turizmisaTvis warmoadgendasazogadoebrivi/kerZo seqtoris mcdelobas, raSic msofliomogzaurobisa da turizmis sabWosTan erTad CarTuli iyo msoflioturistuli organizacia da dedamiwis (earth) sabWo. isini erTxmadamtkicebdnen, rom mogzauroba da turizmi globalurad gaizrdeboda daganviTardeboda.turizmi popularuli, globaluri saqmianoba gaxda.rogorc zemoT aRiniSna 2010 wels, msoflio masStabiT 940 milionisaerTaSoriso turistuli Casvla ganxorcielda, rac 6.7%-iani zrda iyo

2009 welTan SedarebiT. 2010 wels, saerTaSoriso turizmidan miRebulmaSemosavlebma 919 mlrd aSS dolari Seadgina (693 mlrd evro), rac winawelTan SedarebiT 4.7%-iani zrda iyo. Tumca 2000-iani wlebis bolosdatrialebulma msoflio finansurma krizisma turizmze sagrZnobladuaryofiTad imoqmeda, daRmasvla daiwyo 2008 wlis ivnisSi da amave welssaerTaSoriso turistuli Casvlebis ricxvma 2%-iT iklo. es negatiuritendencia kidev ufro intensiuri gaxda 2009 wels, radgan bevr qveyanaSiifeTqa H1N1 virusma, rasac saerTaSoriso turistuli Casvlebis 4%-ianikleba mohyva da man 880 milioni Seadgina, miRbuli Semosavlebi ki 6%-iTSemcirda. amasTanave, msoflio tragikulma movlenebma: 11 seqtembristeraqti, omi eraySi, terorizmi da a.S. Zalzed imoqmeda msoflioze, amasTavisTavad damangreveli efeqti hqonda mogzaurobisa da turizmisindustriisTvis. TumcaRa ,,msoflio mogzaurobis da turizmis sabWos”unda gadaedga pozitiuri nabiji, raTa moepovebina sazogadoebis ndobaturizmis industriaSi da gaemxnevebina msoflio xalxebi kvlavemogzauraT. mis mier ganxorcielebuli aqtivoba unda yofiliyousafrTxo da mimzidveli. sabWom Semoikriba yvela megobari partnioriorganizacia raTa CamoeyalibebinaT koalicia, romelic mouwodebdasamTavrobo struqturebs eTanamSromlaT maTTan da miecaT garantia, romusafrTxoebis gaZlierebuli zomebi iqneboda efeqturi, saerTaSorisodoneze SeTanxmebuli da globaluri. mTavari mizani koaliciisa ki maincmomxmareblis rwmenis gaRviveba iyo. ,,msoflio mogzaurobisa daturizmis sabWom” sareklamao kampania wamoiwyo, mowodebiT: ,,gadiT gareTda SexvdiT mezoblebs” (Go out and meet your neighbours) , rac globalurbeWdur mediaSi ganTavsda, maT Soris ,,taimsa da niuzvikSi”[121].2003 wels Catarda mogzaurobis da turizmis samiti, TematikiT,,avaSenoT axali turizmi”. samitis miznebi eTanxmeboda msofliomogzaurobis da turizmis sabWos momaval miznebs. igi warmoadgendaaxal strategiul gegmas, romelic iTvaliswinebda mogzaurobisa daturizmis warmatebas momavalSi. msoflio mogzaurobisa da turizmissabWo xels Seuwyobda kerZo da sazogado seqtoris wevrTapartniorobas, gaiTvaliswinebda qveynebis lokaluri da regionaluri

ekonomikis interesebs da saWiroebebs. msoflio mogzaurobisa daturizmis sabWos misiaa aamaRlos cnobiereba mogzaurobisa da turizmisSesaxeb, rogorc msoflioSi erT-erTi yvelaze globaluri industriisa,sadac dasaqmebuli daaxloebiT 235 milioni adamiania da msofliosmTliani Sida mogeba 9.2% procentia. gazardos samTavrobostruqturebTan TanamSromlobis SesaZleblobebi, romlis meSveobiTacturizmis industria gaxdeba ekonomikuri mniSvnelobis da samuSaoadgilebis mxriv prioritetuli. daexmaros turizmis industriiswarmomadgenlebsa da wevrebs gaacnobieron, gaiTvaliswinon,inteprireba gaukeTon da sajarod ganixilon iseTi globaluri sakiTxi,rogoricaa regionis turistuli ganviTareba. moawyos biznes liderTaforumi, sadac mogzaurobisa da turizmis industriis warmomadgenelTada wevrTa miswrafebebi da survilebi iqneba gaJRerebuli. rigiT mecxreglobaluri mogzaurobis da turizmis samiti gaimarTaa 14-16 maiss 2009wels, florianopolisSi braziliaSi, rigiT meaTe samiti gaimarTabeijingSi, CineTi. 2011 wels globaluri mogzaurobis da turizmis samitiCatarda las vegasSi, romelsac maspinZlobda las vegasis konvenciisa davizitorTa warmomadgenloba (prezidenti rosi ralenkoteri).msoflio mogzaurobisa da turizmis sabWos mier SemuSavebuliaxali turizmis detaluri gegma (Blueprint for new tourism) is strategiuligegmaa, romelic mogzaurobis da turizmis industriis warmatebisgarantias prognozirebs momavalSi. igi ganixilavs mogzaurobasa daturizms, rogorc partniorobas, romelic iTavsebs ra sazogado da kerZoseqtoris funqciebs saxeze hqondes is Sedegebi, rac Seesatyvisebalokaluri da regionaluri struqturebis da adgilobrivi Temisa daekonomikis saWiroebebs, amisaTvis igi efuZneba Semdeg mosazrebebs:• mTavrobis ZiriTadi prioritetia mogzauroba da turizmidResdReobiT turizmi fokusirebulia im sargebelze (mogebaze),romelic ara mxolod im sociumzea gaTvlili vinc mogzaurobs,aramed imavdroulad im regionze/Temze romlis sanaxvadac midisvizitori---anu qveynis/regionis tradiciebisa da kulturisgasacnobad. saxelmwifoebi turizmis industrias aRiareben, rogorc

ZiriTad prioritets. yvelaze efeqturi politika gulisxmobsfokusirebas mTavrobis im ZiriTad amocanebze, rogoricaainfrasturqtris ganviTareba, konkurentunarianobis gazrda.• biznesis mier dabalansebuli ekonomika (sazogadoeba, kultura dagarmeo)- mogzaurobisa da turizmis industriam unda daicvasbalansi biznes imperativebsa da adgilobriv mosaxleobis cxovrebismoTxovnilebebs Soris. kerZo seqtoris winsvla mdgradiganviTarebis garantiaa da did rols TamaSobs sazogadoebiskulturis CamoyalibebaSi. kerZo seqtorma unda gaataros ispolitika, rac Sesaferisi iqneba dainteresebuli pirebisaTvis. manunda gamoiyenos is SesaZleblobebi, riTac miiRebs sargebels,dawyebuli ekonomikis ganviTarebiT damTavrebuli garemoskonservaciiT.• saerTo grZelvadiani winadadebebi da perspeqtivebi---mogzaurobisada turizmis sabWo mzadaa Tavisi wvlili Seitanos turizmisindustriis ganviTarebaSi, Tumca kerZo seqtors ar SeuZliadamoukideblad itvirTos es roli. axali turizmis erTianistrategia saWiroebs axali meqanizmebis gamoyenebas. orive mxare(saxelmwifo da kerZo seqtori) unda moemzados grZelvadianistrategiisa da erToblivi RonisZiebebis dasanergad. saxelmwifoaRiarebs turizmis industrias, rogorc mTavar prioritets.saxelmwifos aqvs SesaZleblobebi gaafarTovos industriispotenciuroba, Seqmnas samuSao adgilebi.bolodroindelma tragediebma da msoflio krizisma naTlad daanaxasaxelmwifo moxeleebs, Tu ramdenad didia turizmis industriis roliqveynis Tu regionis ekonomikis aRmavlobaSi. saTadarigo strategiamSeiZleba Seqmnas iseTi meqanizmi, romelic Tavidan aicilebs anSeamcirebs negatiur gavlenas industriul ekonomikaze, Seamcirebsngrevisa da daRmavlobis risks da grZelvadiani sargeblis daaRmavlobis gegmas SeimuSavebs. saxelmwifoebs SeuZliaT didi roliiTamaSon investiciebis moZiebaSi, inovaciebis danergvaSi da lokalur --

egionalur doneze izrunon socialur keTildReobaze. sazogadoebamacTavis mxriv didi wvlili unda Seitanos turistuli aqtivobebissicocxlisunarianobis SenarCunebaSi, gaufrTxildes da siamayiTwarudginos vizitors erovnuli kulturuli Rirebulebebi, saWiroalokalur doneze gamoyenebul iqnas yvela is resursi, rac ufromimzidvels gaxdis turistul garemos da imavdroulad gazrdiskonkurentunarianobas turistul kompaniebs Soris. ,,Blueprint for new tourism”-strategiis yvelaze sapasuxismgeblo da efeqturi nawili saxelmwifosrolzea damokidebuli[116].turizmSi arsebiTi sakiTxebis regulaciisTvis msoflio turistuliorganizaciebis mier ewyoba erToblivi RonisZiebebi, forumi, samiti,konferenciebi, maT Soris aRsaniSnavia turizmis saerTaSoriso dRe--romlis mizania, msofliom sazogadoebas daanaxos turizmis mniSvnelobada misi socialuri, kulturuli, politikuli da ekonomikurifaseulobebi. turizmis saerTaSoriso organizaaciis generalurmaansambleam Tavis mesame sxdomaze miiRo gadawyvetileba turizmissaerTaSoriso dRed gamocxadebuliyo 27 seqtemberi (1970w). am dResTandakavSirebiT wlebis ganmavlobaSi ewyoboda masStaburi RonisZiebebi,konferenciebze warmodgenili iyo Semdegi sakiTxebi:• 1980w turizmis wvlili kulturuli memkvidreobis dacvissakiTxebSi,• 1981w turizmi da cxovrebis xarisxi,• 1982w mogzaurobis mniSvneloba: kargi maspinZlebi da kargistumrebi,• 1983w mogzauroba/dasveneba dadebiTi muxtia, magram imavdrouladdidi pasuxismgeblobaa yvelasTvis,• 1984w turizmi saerTaSoriso urTierTgagebis, mSvidobisa daerTianobisaTvis,• 1985w axalgazrduli turizmi: kulturuli da istoriulimemkvidreoba mSvidobisa da megobrobisaTvis,• 1986w turizmi didi Zala msoflio mSvidobisaTvis,

• 1987w turizmi ganviTarebisaTvis,• 1988w turizmi: ganaTleba yvelasaTvis,• 1989w turistebis Tavisufali gadaadgileba warmoadgens msoflios,• 1990w turizmi gaucnobierebuli industriaa, haagis deklaracia,• 1991w komunikacia, informacia da ganaTleba: turizmis ganviTarebisdidi resursi,• 1992w turizmi: socialuri da ekonomikuri solidarobis faqtori,• 1993w turizmis ganviTarebisa da garemos dacva xangrZliviharmoniisaTvis,• 1994w kvalificiuri personali da turizmi,• 1995w WTO, msoflio turizmis momsaxurebis 20 weli,• 1996w turizmi, Semwynareblobis da simSvidis faqtori,• 1997w turizmi, 21–e saukunis mTavari saqmianoba axali samuSaoadgilebis Seqmnis saqmeSi da garemos dacvis sakiTxSi,• 1998w sazogadoebis kerZo seqtorTan TanamSromloba. mTavarigasaRebi turizmis ganviTarebisTvis da xeSewyobisaTvis,• 1999w turizmi, msoflio memkvidreobis dacva (maspinZeli qveyanaCile), 2000w teqnologia da turizmi, ori gamowveva turizmisTvis21–e saukunis gariJraJze (maspinZeli qveyana germania),• 2001w turizmi, dakarguli mSvidoba da civilizaciaTaSorisidialogi (maspinZeli qveyana irani),• 2002w ekoturizmi, mdgradi ganviTarebis gasaRebi,• 2003w turizmi, wamyvani Zala siRaribis aRmofxvris sakiTxSi, axalisamuSao adgilebis Seqmnisa da socialuri harmoniis saqmeSi,• 2004w sporti da turizmi, ori sasicocxlo ZalaurTierTgagebisaTvis, kulturisa da msoflio xalxTaganviTarebisaTvis (maspinZeli qveyana malaizia),• 2005w mogzauroba da transporti Jiul vernis warmodgenaSi da imdroindeli realoba 21–e saukuneSi (maspinZeli qveyana katari),• 2006w turizmis faseulobebi (maspinZeli qveyana portugalia),• 2007w turizmi Ria kari qalebisaTvis (maspinZeli qveyana Sri lanka),

• 2008w turizmi pasuxobs klimaturi cvlilebebis gamowvevas daglobalur daTbobas (maspinZeli qveyana indoeTi),• 2009w turizmi, mravalferovnebis zeimi (maspinZeli qveyana: afrika),• 2010w turizmi da biomravalferovneba (maspinZeli qveyana CineTi).meoce saukuneSi sazogadoebis garkveuli nawili miiCnevda, romkultura aRar iyo turizmis amocana, aramed piriqiT Tavad turizmi iyokultura.kulturuli atraqciebi mniSvnelovan rols TamaSoben turizmSiyvela doneze, dawyebuli msoflio kulturis yvelze saintersoglobaluri faqtidan damTavrebuli im atraqciamde, romelebic TavisTavSi moicaven lokalur identobebs [124].veilerisa da holis mixedviT memkvidreobasa da xelovnebas Tavisiwvlili Sehqonda turistuli destiniciis apelirebaSi, Tumca, bolowlebSi kultura gaanalizebul iqna, rogorc mniSvnelovani marketingulisaSualeba, raTa miezida is mogzaurebi, romelTac gansakuTrebuliinteresi hqondaT kulturuli memkvidreobisa da xelovnebis mimarT.holinSidis mixedviT kulturuli memkvidreobis turizmi aris turizmisindustriis yvelaze mzardi segmenti, izrdeba im turistTa raodenobavinc eZebs Tavgadasavals, interesdeba qveynis kulturiT, istoriiT,arqeologiiT da interkulturuli urTierTobebiT. kulturulimemkvidreobis turizmi mniSvnelovania sxvadasxva faqtorebis gamo:• aqvs dadebiTi ekonomikuri da socialuri zegavlena• aviTarebs da aZlierebs identobebs• icavs kulturul memkvidreobas• .kulturis, rogorc erTgvari instrumentis meSveobiT xels uwyobssazogadoebebs Soris harmoniisa da urTierTgagebis Camoyalibebas.• exmareba kulturas da mxars uWers turizmis ganaxlebas.kulturuli memkvidreobis turizmi ar aris mxolodidentificireba, menejmenti da memkvidreobis Rirebulebebisa dafsaeulobebis dacva-SenarCuneba, aramed ufro metic kulturuli

memkvidreobis turizmi gulisxmobs im gavlenas, rac saerTod turizmsaqvs Temze/regionze Tu qveyanaze, turizmis meSveobiT adgilobrivi TemiaRwevs ekonomikur da socialur aRmavlobas, aviTarebs swor marketingulxedvasa da promouSens. turizmis dakavSirebas memkvidreobasa dakulturasTan ufro meti sargeblis motana SeuZlia qveynisaTvis daadgilobrivi TemisaTvis vidre TiToeuli maTganis calkeuladpromouSens. kulturuli memkvidreobis turizmis mTavari idea Semdegia:,,gadaarCine da daicavi Seni qveynis memkvidreoba da kultura, gauziareis vizitorebs, da miiRe ekonomikuri sargebeli turizmisgan”[68].1.3 ტურიზმის განვითარების ეტაპები და საქართველოსადგილი მსოფლიო კულტურულ მემკვიდრეობაშიudavoa, rom saqarTvelo Tavisi ganumeorebeli landSaftiT,geografiuli mdebareobiT, zRvisa da mTis Serwymuli uiSviaTesi haviT,istoriul-arqiteqturuli da bunebrivi ZeglebiT, stumarTmoyvareobiTada tradiciebiT gansakuTrebuli interesis sagani iyo yvela epoqaSi yvelasaxelmwifosaTvis da odiTganve izidavda ucxoel mogzaurebs.saqarTveloze gadioda abreSumis saqaravno_savaWro gza, romlissigrZe 7 000km iyo da romelic 16 saukunis ganmavlobaSi kveTda aziasa daevropas savaWro (turistuli) miznebis gamo. igi iwyeboda CineTidan dagrZeldeboda xmelTSuazRvamde.ruka 1.1

wyaro: http://www.geographic.ge/article.php?lang=ge&cat=3&id=68aRsaniSnavia, aseve, saqarTvelos samxedro gza, vladikavkazi –Tbilisi. ucxoel mogzaurTa saqarTveloSi Semosvlis ZiriTadisaSualeba Savi zRvis sanaosno (foTis navsadguri) iyo, saxmeleTomogzaurTaTvis ki vladikavkazi (1799w). igi mefis ruseTis pirvelituristuli trasa iyo. Semdgomi etapi ukavSirdeba kaspiispira daSavizRvispira rkinigzis magistralis gayvanas. sakurorto meurneobasaqarTveloSi faqtobrivad XIX saukunis pirveli naxevirdan iwyeba,Tumca qarTveli xalxi ZvelTaganve iyenebda mineralur wylebs sxvadasxvadaavdebebis samkurnalod da mTis havas adamianTa gajansaRebis mizniT.SemTxveviTi ar iyo, rom XIX saukunis meore naxevridan unikalurisamkurnalo Tvisebebis mqone kurorti borjomi ruseTis mefissagvareulos xelSi gadavida.amave periodSi daarsda kurorti abasTumani,sazafxulo agarakebi gaSenda kojorSi. XIX saukunis bolodan iwyebaSavizRvispira sakurorto resursebis aTviseba.maRali samkurnaloefeqturobis mqone sazRvao klimatur kurortad iqna aRiarebuli soxumi,aSenda gagris sakurorto kompleqsi, mefis ruseTSi udidesi sanatoriumigulrifSi, pansionatebi da agarakebi aWaraSi zRvis sanapiroze (qobuleTi,maxinjauri, cixisZiri). miuxedavad amisa, am periodisaTvis saqarTveloSisakurorto-rekreaciuli resursebis aTvisebis done umniSvneloa da rac

mTavaria damsvenebelTa socialuri baza metad SezRuduli. ramdenadacparadoqsuli ar unda iyos, unda vaRiaroT, rom saqarTveloSisakurorto-rekreaciuli resursebis aTviseba da turistuli saqmianobiserTgvari aRorZineba sabWoTa xelisuflebis damyarebis Semdeg daiwyo.XX saukunis ociani wlebidan ganxorcielda arsebulipansionatebisa da agarakebis nacionalizacia da iwyeba masobriviturizmis ganviTareba.igi warmoadgenda arasawarmoo sferos erT-erTSemadgenel nawils da mniSvnelovnad gansazRvravda respublikisturistul saqmianobas. Aam dargze modioda saxalxo meurneobis ZiriTadifondebis 4% da dasaqmebulTa saerTo raodenobis 1,5%. mTel sabWoTakavSirSi es dargi ganviTarebis doniT, mesame adgilze iyo. ra Tqma undasaqrTveloSi im droisaTvis sakurorto meurneobis da turizmisganviTarebis mTavari xelSemwyobi faqtori iyo mrvalferovanisamkurnalo-sakurorto d rekreaciuli resursebis koncentraciis maRalixarisxi da imavdroulad sabWoTa partiuli da samTavrobo xelisuflebisswrafva SeeqmnaT qveynis samxreT nawilSi (kerZod saqarTveloSi)partiuli samTavrobo elitisaTvis samkurnalo da dasvenebis iaffasiani(ZiriTadad profkavSirebis xarjze) kerebi, Tumca maTTan erTadgmonaklis SemTxvevaSi am fufunebiT sargeblobdnen ,,mowinave muSebi”,,,mowinave kolmeurneebi” da sxva.saqrTveloSi turizmis ganviTarebis dasawyisad SeiZleba CaiTvalos1921 wlis Semodgomaze g. nikolaZis xelmZRvanelobiT masobriviordRiani wriuli laSqroba marSutiT: Tbilisi-kojori-kikeTi-wyneTi-Tbilisi 145 kacis monawileobiT. Gimave wels 85 kaci monawileobiTmoewyo erTdRiani laSqroba marSutiT: Tbilisi-kojriscixe-kabenismonasteri—Tbilisi. Gg. nikolaZis iniciativiT damkvidrda yovel SabaTkviraserT, or an ramdenime dRiani laSqroba sxvadasxva mimarTulebiT,aseT Sekreba-gasvlebs ,, gafrens” uwodebdnen. 1931 wels Seiqmnaamierkvkasiis federaciis proletaruli turizmisa da eqskursiebissazogadoeba, masve hqonda beWdviTi organo, Jurnali ,,amierkavkasiisturisti”, romelic q. TbilisSi gamodioda. 1940 wels gmomcemlobam,,fizkultura da sporti” gamosca saxelmRZvanelo turizmSi e.w. ,,

turistis Tanamgzavri” rusul enaze, sadac turizmis saxeebis mixedviTrekomendirebuli marSutebi. Ggamoica turistuli bukleti ,,mziurisaqarTvelo” istoriuli adgilebisa da Zeglebis aRweriTi daxasiaTebiTturistTa farTo masebisaTvis. XX saukunis 90ian wlebamde saqarTveloSimoqmedebda 65 turistuli obieqti 20 aTasi sawolis tevadobiT, romlebicganlagebuli iyo 21 administraciuli raionis teritoriaze da 800 aTaszemet turists emsaxureboda. saerTaSoriso turizmis xaziT ki,,inturistis” 21 dawesebuleba (sastumroebi, kempingebi, motelebi) 300 aTasucxoel stumars maspinZlobda. saqarTveloze gadioda 87 turistulimarSuti (maT Soris sakavSiro mniSvnelobis).XX saukunis 80ian wlebSi yovelwliurad saqarTveloSi CamosulturistTa da samkurnlod Camosul damsvenebelTa ricxvi Seadgenda 4milion kacs, maTgan kurortebze samkurnalod CamosulTa raodenoba 2milions aRwevda. Dadre arsebuli sistemis pirobebSi turizmisa daeqskursiebis centraluri kavSiri emsaxureboda Sida turizms.Ees kavSiridafuZnebuli iyo moskovSi. Qaq muSavdeboda da mzaddeboda salaSqromarSuti turistebisaTvis, romelic moicavda mTeli ssrk-is geografiulsivrces da warmomadgenlobebi hqonda ssrk-is yvela qalaqSi sadaciyideboda sagzurebi sabWoTa turistebze. turizmisa da eqskursiebiskavSiris momsaxureba moicavda sahaero bileTebis uzrunvelyofassaqrTvelosa da ssrk-s sxva qalaqebisaTvis. eqskursiebis ganxorcielebisprogramebs, transportiT uzrunvelyofas, produqtiT momaragebisorgnizacias, muzeumebisa da sxva saintereso adgilebis daTvalierebas.sabWoTa turistebi saqrTveloSi Camodiodnen ara martokulturuli da istoriuli Zeglebis dasaTvaliereblad, aramed, ufrometad dasasveneblad da samkurnalod. sagzurebi iyidebodacentralizebulad moskovSi da nawili egzavneboda Tbiliss, nawili kinawildeboda saqarTvelos sxva qalaqebsa da raionebSi, didi moTxovnaiyo centraluri aziisa da baltiispireTis respublikebis sagzurebze,aman ganapiroba jgufuri turizmis forma. sazRvargareT sabWoTaturistebis gagzavna xdeboda turoperator inturistis mier, Tumcaturistuli jgufebi kompleqtdeboda profkavSirebis meSveobiT, xolo

inturisti am jgufebs kvlificiuri gid-TarjimnebiT uzrunvelyofda.saerTaSoriso turistebis Semoyvanas akontrolebda ucxouri turizmismomsaxurebis administracia, romelic eqvemdebareboda ssrk ministrTasabWos. Tbilisis inturisti Seiqmna 1950 wels da 80ian wlebisaTvisiRebda weliwadSi daaxloebiT 100 000 ucxoel turists. turistuliprogramebi da marSutebi ucxoel turistTa jgufebisaTvis mtkicdebodamoskovSi da inturistis respublikuri warmomadgenlebi iRebdnen amprogramebs Secvlis yovelgvari SesaZleblobis gareSe[43].Tavisufalma saqarTvelom 90-iani wlebis dasawyisSi memkvidreobiTarcTuise cudad ganviTarebuli sakurorto meurneoba (turizmi) da masTandakavSirebuli infrastruqtura miiRo, rac Cevulebriv ordinalurpirobebSi sakmao sastarto bazas warmodgenda, Tumca rekreciuliturizmi saqrTveloSi nacvlad ganviTarebisa ukiduresad daeca. 90-ianwlebSi qveyanaSi ganviTarebulma movlenebma --arastabilurma politikurmagaremom (samoqalaqo da afxazeTis omebma), ekonomikurma daRmasvlam,socialurma siduxWirem, infrastruqturis moSlam, kvalificiurikadrebis simcirem, ucxo qveynisken swrafvam (migracia) --saerTaSorisosarbielze Selaxa qveynis imiji--am pirobebSi turizmi ver iarsebebda,turistuli infrastruqtura devnilTa da miusafarTa TavSesafradgadaiqca da Cvenma sazogadoebam maqsimumi gaakeTa maT gasanadgureblad.Tumca, 1995 wlidan saqarTvelos mto-Si gawevrianebam, 2004wlidan kerZosakuTrebis legalizaciam, arasamTavrobo da samTavrobo organizaciebisCamoyalibebam, saerTaSoriso da donori organizaciebis simravlem,daxmarebis programebma, grantebma, 90-iani wlebis ,,daRmasvlidan”gamosvla ganapiroba, aRsaniSnavia saxelmwifos politikis gatareba --turizmis dargis ekonomikis ganviTarebis prioritetuli mimarTulebadaRiareba. magram samwuxarod saqarTvelo kvlav mware realobis winaSeaRmoCnda, 2008 wlis agvistos avbediTi 5 dRe. omis Sedegadganadgurebuli infrastruqtura, arastabiluri politikuri, ekonomikurida kriminogenuli viTareba qveyanaSi turistuli nakadebis Semcirebispirdapirproporciuli aRmoCnda. Tumca qveyanam SeZlo TandaTan moeZebna

krizisisgan daRwevis mcdelobis gzebi da kvlav daiwyo aRmSeneblobiTiprocesebi.saqarTvelo uZvelesi kulturis qveyanaa, romlis istoriakacobriobis ganviTarebis adreuli xanidan iwyeba. aRsaniSnaviawinaqristianuli xelovneba. xuroTmoZRvruli Semoqmedebis adreulinimuSebi. sacxovrebeli da sakulto nagebobaTa naSTebi saqarTvelossxvadasxva mxareSia gamovlenili, rogoricaa: imiris gora Zv.w.VIaTaswleuli, Sulaveris gora, Zv.w. V-IV aTaswleuli, qvacxelebisnamosaxlari, Zv.w. III aTaswleuli, megaliTuri nagebobebi TrialeTSi, Zv.w.III aTaswleuli, dolmenebi afxazeTSi, Zv.w. III-II aTaswleuli, ciklopuriwyobis abulis cixe javaxeTSi Zv.w. II-I aTaswleuli da mravali sxva.Zveli drois qarTuli saxelmwifos (kolxeTi-iberia) istoriisSeswavlisaTvis umdidres masalas iZleva kolxuri, mtkvar-araqsisa daTrialeTis kulturebis, rogorc xuroTmoZRvruli, aseve saxviTi dagamoyenebiTi xelovnebis nimuSebi—samarovnebi, yofiTi da sabrZoloiaraRebi, nivTebi, romlebic adastureben, rogorc qarTuli kulturisSemoqmedebiT TviTmyofadobas, aseve qveynis mWidro kavSirs axloaRmosavleTisa da xmelTaSuazRvispireTis qveynebTan. saqarTvelosteritoriaze mcxovrebi xalxis SemoqmedebiT azrovnebaSiwinaqristianuli xanis kulturam Rrma fesvebi gaidga da kulturulitradiciis mZlavri muxti Seqmna, romelmac Semdgom saukuneebSi qarTulixelovnebis Taviseburi da ganumeorebeli saxe warmoqmna . mTlianobaSiqarTuli kulturisaTvis damaxasiaTebelia gaxsniloba da aqtiuriuerTierTkavSiri sxva berZnul, iranul, bizantiur, arabul, rusul dadasavlur kulturebTan. Aaxali formebisa da ideebis Tavisufali miRebada sakuTar kulturul tradiciebze gaazreba ganapirobebis mis maRalmxatvrul dones da msoflio mniSvnelobas. qarTvelTa erovnuliTviTSegneba yovelTvis mWidrod iyo dakavSirebuli kulturulmemkvidreobasTan. Zveli kultura Tanamedrove azrovnebisa daTviTSegnebis ganuyofeli nawilia da ar aRiqmeba mxolod, rogorcSoreuli warsulis mogoneba. Sesabamisad, zrunva kulturul

memkvidreobaze tradiciulad Rrmad aris gamjdari sazogadoebiscnobierebaSi[84].saqarTvelos kulturuli memkvidreobis dacvis erovnuli saagento,romelic saqarTvelos prezidentis brZanebulebiT, 2008 wels dafuZndaaxorcielebs:• muzeum-nakrZalebis, kulturuli memkvidreobis uZravi damoZravi Zeglebisa da obieqtebis dacvas, movla-patronobasa dapopularizcias;• samecniero kvleviTi, sakonsultacio da saeqspertosaqmianobis marTvis xelSewyobas;• kulturuli memkvidreobis dacvis sferoSi axaliteqnologiebis danergvas;• saerTaSoriso TanamSromlobis ganviTarebas;• kulturuli memkvidreobis Zeglebis da eqsponatebisSeswavlas, maTi istoriuli, mecniereuli da mxatvruliRirebulebebis gansazRvras, kvlevasa da popularizacias;• kulturuli memkvidreobis Sesaxeb samecniero naSromebismomzadebas da publikacias;• kulturuli memkvidreobis Zeglebisa da obieqtebis fiqsaciasada inventarizacias;• kulturuli memkvidreobis Zeglebsa da obieqtebzeCasatarebeli kvleviTi da sareabilitacio samuSaoebismeTodologiuri eqspertizas;• saqarTvelos kulturuli memkvidreobis popularizaciis daSemecnebis mizniT, kulturul-saganmanaTleblo da turistuliprogramebis momzadebas[135].

2012 wels qveynis erT-erTi mniSvnelovani movlena kulturulmemkvidreobis sferoSi imereTis regionSi bagratis taZris srulireabilitaciaa. erTiani saqarTvelos simbolos - aRdgenili bagratistaZris gaxsnis RonisZieba 2012 wlis Semodgomaze gaimarTeba. 2005-2007wels kulturuli memkvidreobis dacvisa da reabilitaciis saxelmwifoprogramis farglebSi moxda bagratis taZris kvleviTi-arqeologiurisamuSaoebi. amave periodSi, saxelmwifos dafinansebiT ganxorcieldataZris geologiuri da konstruqciuli mdgradobis kvleva. 2008 welsmomzadda Zeglis konstruqciuli gamagrebis sruli proeqti. 2011 wlis 19-29 ivniss, parizSi gamarTul iuneskos rigiT 35-e sxdomaze bagratistaZrisa da gelaTis sareabilitacio programis msvleloba dadebiTadSeafases. iuneskos komitetis 34 sesiis gadawyvetilebis Sesabamisad ametapze ikromis, ikomosisa da iuneskos eqspertebis aqstiuri monawileobiTda konsultaciiT mimdinareobs bagratis taZris sruli reabilitacia.SemuSavebuli koncefciis mizani iyo pirvel rigSi, daculiyofiliyoZeglis interesebi, dakmayofilebuliyo sazogadoebis mTavarimoTxovna Zeglis aRdgenasTan dakavSirebiT, SemuSavebuliyo Zeglisinfrastruqturuli koncefcia Tanamedrove standartebiT, rac sabolooduzrunvelyofda bagratis taZris amoRebas safrTxis qveS arsebuliZeglebis nusxidan[117].turizmis ganviTarebisTvis mimdinareobs qveyanaSi arsebulipotencialis da resursebis Seswavla regionebis mixedviT; turizmisa dakurortebis departamentma uzrunvelyo saqarTveloSi arsebulituristuli infrastruqturis monacemTa bazis Seqmna. aRweril iqna 9regioni, 58 municipaliteti, sul 2277 obieqti.2012 wels kulturulimemkvidreobis dacvis erovnuli saagentos erT-erTi mTavari prioritetikulturuli memkvidreobis popularaizacia iqneba. am mimarTulebiT, wlispirveli proeqti ukve ganxorcielda da 100-mde qarTuli Zegli maTivezusti koordinatebiT Google Map -Sia integrirebuli. TiToeul obieqtsTan erTvis srulyofili, sasargeblo informacia, geografiulikoordinatebi da a.S. rukis instrumentebiT SesaZlebelia sivrciTianalizi, obieqtebs Soris manZilis gansazRvra, konkretuli adgilis

moaxloeba an daSoreba (zumireba). saqarTvelos kulturulimemkvidreobis ZeglTa nusxaSi Semavali danarCeni Zeglebi Google Map -zeetapobrivad ganTavsdeba. Google Map -ze Zeglebis ganTavseba saqarTvelosuZvelesi arqiteqturisa da misi mxatvruli Rirebulebis warmoCenas kidevmetad Seuwyobs xels[78].saqarTvelos kultruli memkvidreobis dacvis erovnuli saagentosarqeologiuri memkvidreobis marTvis centrma samecniero- SemecnebiTieleqtronuli Jurnali "onlain arqeologia" moamzada. orenovaniJurnali (qarTul-inglisuri) onlain arqeologia, gankuTvnilia, rogorcprofesionali arqeologebisTvis, ise moyvarulTaTvis. Jurnaliuzrunvelyofs inovaciuri, Teoriul-aRwerilobiTi xasiaTisgamokvlevebis gamoqveynebas. misi umTavresi mizania qarTuli arqeologiispopularizacia mTel msoflioSi, arqeologiuri turizmis ganviTarebasaqarTveloSi, saerTaSoriso saganmanaTleblo programebisganxorcielebis xelSewyoba, saerTo dasavlur sivrceSi qarTuliarqeologiis integracia.saqarTvelos kulturuli memkvidreobis dacvisa da reabilitaciisprogramis prioritetebia:1. saqarTvelos arqiteqturuli kompleqsebis, kulturulimemkvidreobis calkeuli nimuSebis reabilitaciisTvissaproeqto dokumentaciis momzadeba2. saqarTvelos arqiteqturuli kompleqsebis, kulturulimemkvidreobis calkeuli nimuSebis restavracia-reabilitacia3. muzeumebisa da muzeum-nakrZalebis integrirebuliinfrastruqturis Seqmna da reabilitacia4. arqeologia5. kedlis mxatvroba6. kulturulimemkvidreobismonacemTaerTianisainformaciobazisSevseba

7. kulturuli memkvidreobis popularizacia2009 wlis 8 ivliss saqarTvelos kulturuli memkvidreobis dacviserovnul saagentosa da norvegiis kulturuli memkvidreobisdireqtorats Soris daido SeTanxmeba 2009-2010 wlebSi kulturulimemkviderobis dargSi TanamSromlobis Sesaxeb Semdegi mimarTulebiT:• kulturuli memkviderobis geoinformaciuli sistemis(GIS)ganviTareba saqarTveloSi;• qalaq Tbilisis kulturuli memkvidreobis marTvis sistemisgaZliereba;• arqeologiuri saitebisa da msoflio kulturuli memkvidreobissaitebis marTva;• saerTaSoriso konferencia Temaze: “socio-ekonomikuriganviTarebaze dafuZnebuli kulturuli memkvidreoba”, romelicCatarda TbilisSi 2010 wels;• evropuli memkvidreobis qselisTvis (HEREIN) saqarTvelos mxarisangariSis momzadebaSi daxmareba.aRsaniSnavia aseve, saqarTvelos kulturuli memkvidreobis dacviserovnuli saagentos TanamSromloba evropis sabWosTan. saagentomkonfliqtis regionSi (Sida qarTli) ganaxorciela proeqti: “konfliqtisSemdeg gadaudebeli qmedeba kulturuli garemosa da sazogadoebissocialuri da ekonomikuri revitalizaciisaTvis goris municipalitetSi(evropis sabWo)”.proeqti sami komponentisagan Sedgeboda:• konfliqtis zonis mimdebare teritoriaze arsebuli soflebisaRdgenisa da reabilitaciis procesis samoqmedo principebi.• reabilitaciis gegma niqozis monastrisa da sof. zemoniqozisaTvis.• oris municipalitetis adgilobrivi da regionaluri mdgradiganviTarebis programa.

Aaseve, evropis sabWos iniciativiTa da mxardaWeriT 2010 wlidanxorcieldeba piloturi proeqti istoriul qalaqebSi kulturulimemkvidreobis reabilitaciisaTvis. proeqtis partniorebi ariansaqarTvelos kulturisa da ZeglTa dacvis saministro da saqarTveloskulturuli memkvidreobis dacvis erovnuli saagento. proeqtis mizaniaurbanuli memkvidreobis sferoSi samarTlebrivi CarCosa da marTvisgaumjobeseba, saqarTvelos urbanuli memkvidreobis mdidari damravalferovani resursebis warmoCena regionul da saerTaSoriso donezeda mcire da saSualo zomis qalaqebis daxmareba gamoiyenon memkvidreoba,rogorc socialur-ekonomikuri ganviTarebis xelSemwyobi faqtori. 2010wels proeqtis farglebSi momzadda memkvidreobis Sefasebis dokumentida proeqtis miznebis Sesabamisad SeirCa e.w. prioritetuli intervenciismcire da saSualo zomis qalaqebi: abasTumani, axalcixe, borjomi, duSeTi,gori, mestia, Telavi, foTi, wyaltubo, WiaTura. 2012-2013 wlebSigamovlindeba kulturuli memkvidreobis reabilitaciis SesaZloqmedebebi, Sefasdeba maTi mosalodneli gavlena adgilobriv socialur–ekonomikur ganviTarebaze da SemuSavdeba strategiuli intervenciisgegmebi, rac erTi mxriv xels Seuwyobs erovnuli da saerTaSorisofondebis mobilizebas, kerZo investiciebis mozidvas da meore mxrivganapirobebs kidev ufro meti ucxoeli turistis dainteresebasdaadgilobrivi vizitoris motivaciis amaRlebas[135].saqarTveloSi turizmi bolo wlebis ganmavlobaSi qveynis erT-erTprioritetul mimarTulebad iqca. yovelwliurad SeiniSneba turistebisnakadis mniSvnelovani zrda (saSualod 3-4%, rogorc Sida, isesaerTaSoriso turizmis mimarTulebiT). Catarebuli kvlevebis mixedviT,turistebis 52%-s Seadgens saqmiani vizitiT Camosuli adamianebi, xolo39%-s - damsveneblebi. dasveneba/rekreaciis mizniT Camosul turistebsyvelaze metad izidavs kulturuli turizmi, xiblavs qarTulistumarTmoyvareoba, adgilobrivi buneba, istoria, arqiteqtura,folklori da xelovnebis sxva dargebi. saqarTveloSi 2008 welsCamosuli ucxoelebis raodenobam 1 291 aTasi kaci Seadgina, 2009 wels1 500 aTasi, 2010 wels - 2033 aTasi kaci (anu zrda wina welTan

SedarebiT 36% Seadgina),dRevandeli mdgomareobiT ki saqarTveloSiCamosuli ucxoeTis moqalaqeebis raodenoba ase gamoiyureba, ixileTcxrili 1.6cxrili 1.6saqarTvelos saxelmwifo sazRvarze Camosuli ucxoeTis moqalaqeebiqveyana 2011 ianvari 2012 ianvarisul 160.905 227.006evropa 156.384 219.790evropa d.s.T-s gareSe 59.009 101.347centralur-aRmosavleT99.196 120.415evropaCrdiloeT evropa 1.022 1.141samxreT evropa 1.380 1.615dasavleT evropa 1.617 2.330aRmosavleT94.289xmelTaSuazRvispiraevropa 53.169amerika 1.563 2.161karibis qveynebi 2 37centraluri amerika 5 9CrdiloeT amerika 1.588 2.004samxreT amerika 58 111aRmosavleT azia da932 1.285okeaneTiaxlo aRmosavleTi 173 387samxreT azia 1.451 2.722afrika 119 584aRmosavleT afrika 8 285centraluri afrika 8 9CrdiloeT afrika 24 15samxreT afrika 39 64dasavelT afrika 40 211aRmosavleT afrika 8 285Ddamoukidebel saxelmwifoTa Tanamegobrobaqveyana 2011 ianavri 2012 ianvariazerbaijani 44.315 58.698belorusia 2442 339

TurqmeneTi 24 208moldova 135 204ruseTi 13.237 17.227somxeTi 34.623 36.856tajikeTi 16 37uzbekeTi 300 377ukraina 3.504 3.423yazaxeTi 774 879yirgizeTi 205 195wyaro: http://www.gnta.ge/2013 wels saqrTveloSi vvaraudoben 3 milioni ucxoeli moqalaqisvizits. 2015 wlisTvis 5 milionis vizits. cxrilebSi 1.7/1.8 da diagramebSi1.1/1.2 gTavazobT 2011 wlis monacemebis mixedviTUucxoelebisa da qarTvelituristebis mier yvelaze xSirad monaxulebul adgilebs. (ix. cxrili1.7/1.8, diagrama 1.1/1.2)Ddiagrama 1.1.Uucxoelebis mier yvelaze xSirad monaxulebuli adgilebi(2011w monacemebi)

თბილისიბათუმიქობულეთიქუთაისიმცხეთამარნეულიურეკირუსთავიყაზბეგიგორიბორჯომილაგოდეხიმესტია და უშგულისიღნაღიბოლნისიზუგდიდითელავივარძიადავით გარეჯიგარდაბანიდმანისიბაკურიანიანანურითუშეთიფოთიგუდაურიუფლისციხეანაკლიასხვა10%6%6%5%5%5%5%4%3%3%3%3%3%2%2%2%1%1%1%1%1%1%1%1%1%1%6%50%49%wyaro: http://www.gnta.ge/ucxoelebis mier yvelaze xSirad monaxulebuli adgilebicxrili 1.7destinaciebivizitorebisraodenobagatarebuli RameebissaSualo raodenobaTbilisi 666 151 3

aTumi 654 258 3qobuleTi 134 499 3quTaisi 81 049 3mcxeTa 81 219 1yazbegi 61 768 2gori 50 870 3borjomi 39 338 2mestia/uSguli 38 099 3siRnaRi 38 288 2ureki 65 685 5lagodexi 39 620 2Telavi 20 949 1zugdidi 24 243 1bakuriani 14 252 3gudauri 10 199 5anaklia 6 486 3wyaro: http://www.gnta.ge/

diagrama 1.2qarTvelebis mier yvelaze xSirad monaxulebuli adgilebi(2011w monacemebi)თბილისიბათუმიქუთაისი / მოწამეთა / სათაფლიაწყნეთი / მანგლისი / წავკისი / კოჯორიმცხეთა/არმაზი / ახატანი / საგურამოქობულეთიხაშური / სურამი / ქვიშხეთიბაკურიანიზუგდიდიგორისიღნაღი/ბოდბეზესტაფონითელავიჭიათურაკასპილაგოდეხისამტრედიაბორჯომიოზურგეთი13%8%6%3%3%3%3%2%2%2%2%2%2%2%2%2%2%2%2%სხვა42%wyaro: http://www.gnta.ge/

cxrili 1.8qarTvelebis mier yvelaze xSirad monaxulebuli adgilebi(2011w monacemebi)dReebissaSualoraodenobaRameebis saSualoraodenobaTbilisi 3 2baTumi 7 6quTaisi 5 5wyneTi/manglisi 4 4mcxeTa/armazi 3 2qobuleTi 9 8xaSuri/surami 8 7bakuriani 7 6zugdidi 3 2siRnaRi 3 2gori 3 3zestafoni 8 7wyaro: http://www.gnta.ge/rogorc cxrilebidan 1.7/1.8 da diagramebidan 1.1/1.2 Cans ucxoelebismier 2011 wels yvelaze monaxulebuli adgilebia Tbilisi (romelsacstumrobda 666 151 ucxoeli vizitori), baTumi (654 258 ucxoeli vizitori),qobuleTi (134 499 ucxoeli vizitori) da mcxeTa (681 219 ucxoelivizitori). qarTveli vizitorebis mier monaxulebuli adgilebia Tbilisi,baTumi da quTaisi (mowameTa). turistul destinaciebSi ucxoel

turistTa mier gatarebuli Rameebis saSualo raodenobaa 3 Rame. qvemoTmoyvanil cxrilebSi warmogidgenT ucxoeli vizitorebis danaxarjebisjamur suraTs, ucxoeli vizitorebis danaxarjebis struqturas sazRvristipis, miznobriobisa da qveynebis mixedviT. (ix. cxrili 1.9, 1.10, 1.11, 1.12).cxrili 1.9ucxoeli vizitorebis danaxarjebis struqtura/jamuri suraTituristebis jamuri danaxarji 1 278 205 567 larisaSualo danaxarji erT turistze 624 lariaqtivobebijamSi yvela turistis miergaweuli xarji larebSisacxovrebeli 262 973 660sakvebi/sasmeli 362 368 070kulturul/gasarTobRonisZiebebze daswrebasportuli aqtivobebi dadasasvenebel adgilebSi siaruliadgilobrivi saxmeleTotransporti81 859 38347 431 273122 447 131adgilobrivi sahaero transporti 2 653 069samedicino momsaxureba 16 754 220Sopingi 205 443 924turebi, samogzauro paketebi 47 098 136sxva danaxarjebi 125 658 571wyaro: http://www.gnta.ge/

cxrili 1.10ucxoeli vizitorebis danaxarjebis struqturasazRvris tipis mixedviTaeroportisaxmeleTosazRvarijamuri xarjixarjvis ganmaxorcielebelituristebis raodenoba396 419 192(lari)286 759turisti810 962 132(lari)1 685 487turistisaSualo jamuri xarji 1 382 (lari) 481 (lari)wyaro: saqarTvelos turizmis erovnuli saagento http://www.gnta.ge/cxrili 1.11ucxoeli vizitorebis danaxarjebis struqtura miznobriobis mixedviTSvebuleba/megobrebis/biznesi/dasveneba/rekreacianaTesavebismonaxulebaprofesiulisaqmianobajamuri xarji655 966 826(lari)250 542 747(lari)163 422 162(lari)xarjvisganmaxorcielebelituristebis raodenoba870 285turisti507 132turisti160 670turistisaSualo jamuri xarji 405 (lari) 464 (lari) 1075 (lari)wyaro: http://www.gnta.ge/cxrili 1.12

ucxoeli vizitorebis danaxarjebis struqtura qveynebis mixedviTganviTarebuliganviTarebadiazerbaijaniTurqeTiruseTisomxeTijamurixarji21202797517561832191211 187304685186181777102212885794larilarilarilarilarilarixarjvisganmaxorcielebeliucxoelituristebisraodenoba146762turisti163987turisti521020turisti509413turisti206737turisti501255turistisaSualojamurixarji1445lari 1071lari 367lari 598lari 879lari 425lariwyaro: http://www.gnta.ge/amrigad, ucxoeli turistebis jamurma danaxarjma 2011 welsSeadgina 1 278 205 567 lari, xolo saSualo danaxarjma erTturistze 624 lari. turistebi saqarTveloSi imyofebodnensxvadasxva mizniT:• 870 285 ucxoeli turisti Svebulebis gasatareblad (dasvenebarekreaciismizniT),• 507 132 ucxoeli turisti Camovida megobrebis/naTesavebismosanaxuleblad,• 160 670 ucxoeli turisti ki biznes-profesiuli saqmianobismizniT.Aaseve, sainteresoa BCG Research-is mier Catarebuli saerTaSorisomogzaurebis kvleva saqarTvelos sasazRvro punqtebSi, romelic,

saqarTvelos turizmis departamentis dakveTiT ganxorcielda. kvlevisobieqti iyo Tbilisis saerTaSoriso aeroporti da ramdenime saxmeleTosasazRvrogamSvebi punqti (respodentTa jgufi: ucxoeli turistebi).warmoebuli kvlevis Sedegad gansazRvrul iqna mogzaurebis struqtura,saqarTveloSi stumrobis xangrZlivoba, qveyanaSi Camosvlis mizani damogzaurobis danaxarjebi. mogzaurebis struqtura - saqarTveloSivizitad myof stumrebs Soris mamakacebi sWarboben. swored isiniSeadgenen gamokiTxuli vizitorebis, daaxloebiT, 3\4-s. stumrebismSobliuri qveynebis diapazoni farToa, Tumca rogorc moqalaqeobis,aseve sacxovrebeli qveynis mixedviT, vizitorebi TurqeTidan daazerbaijanidan sxvebs sWarboben. respondentebis msgavsi ganawilebaaixsneba imiT, rom saxmeleTo gamsvlel punqtebTan xdeboda immoqalaqeebis didi odenobiT koncentracia, romlebic mosazRvre qveynebismoqalaqeebi\macxovreblebi arian, is respondentebi ki, romlebmac qveyanasahaero gziT datoves, iyvnen msoflios sxvadasxva qveynebidan. mocemulitendenciis ukeT dasanaxad, kvlevaSi cal-calkea gamoyofili monacemebi,miRebuli Tbilisis aeroportsa da saxmeleTo sasazRvro punqtebSi.Tbilisis aeroportSi gamokiTxuli respondentebi arian rogorcmezobeli qveynebidan, aseve sxva postsabWoTa qveynebidan da evropidan.aeroportSi gamokiTxul respondentebSi sWarboben germaniis moqalaqeebi– germanelia, daaxloebiT, yoveli meaTe gamokiTxuli (10.4%). SedarebiTmravlad arian warmodgenilebi aSS-s (8.6%) da ruseTis (8%) moqalaqeebic.aseve, gamoiyofa daniis moqalaqeTa raodenoba (6%). rac SeexebasaxmeleTo sasazRvro punqtebSi gamokiTxul vizitorebs, maTiumravlesoba azerbaijanis (36.6^%) da TurqeTis (28.2%) moqalaqea. somxeTismoqalaqeebze modis saxmeleTo sasazRvro punqtebSi gamokiTxulebis 12.5%.saxmeleTo sasazRvro gamSveb punqtebze miRebul moqalaqeobisstruqturas mniSvnelovanwilad imeorebs im qveynebis suraTic, sadacgamokiTxulebi ukanaskneli 12 Tvis ganmavlobaSi cxovrobdnen –respondentebis 2\3-is mudmivi sacxovrebeli qveyana azerbaijani anTurqeTia, maTi 13.9% ki somxeTSi cxovrobs. sxva qveynebSi bolo erTiwlis manZilze macxovrebeli respondentebis wili umniSvneloa.respondentebi, romlebmac qveyana sahaero gziT datoves, ukanaskneli 12

Tvis manZilze msoflios sxvadasxva qveyanaSi cxovrobdnen. maTganyvelaze didi wili germaniaze modis (9.6%). aseve, SedarebiT maRalimaCveneblebiT gamoirCeva ruseTi (8%), holandia (7.4%) da aSS (6.6%).aeroportSi gamokiTxulebis 8.6% ukanaskneli erTi wlis manZilze,ZiriTadad, saqarTveloSi cxovrobda. es is adamianebi arian, romlebicqveyanaSi muSaoben mudmivad an garkveuli biznes aqtivobis gamo TveobiTuwevT saqarTveloSi yofna (magaliTad, sxvadasxva kompaniebis ucxoelikonsultantebi).RamisTeva - respondentebis umravlesoba (54.3%) sastumroSi ansaojaxo sastumroSi cxovrebas amjobinebs, Tumca sakmaod didia (39.5%)maTi ricxvic, vinc megobris an naTesavis kerZo saxlSi Cerdeba. SeiZlebaTvali gavadevnoT monacemebs Soris sxvaobas, romlebic miRebuliaaeroportsa da saxmeleTo sasazRvro punqtebSi: aeroportSigamokiTxulebis didi umravlesoba – 74.4% sastumroSi an saojaxosastumroSi Tavsdeba, saxmeleTo sasazRvro punqtebSi gamokiTxulebisnaxevarze meti (54.1%) ki megobris an naTesavis kerZo saxlSi cxovrobs.nawilobriv, es SeiZleba im garemoebiT aixsnas, rom aeroportSigamokiTxulebis 55.3% qveyanas saqmiani mizniT ewvia, saxmeleTo sasazRvropunqtebSi gamokiTxulebSi ki 37.4%-s megobrebisa da axloblebismosanaxuleblad Camosuli adamianebi Seadgenen.saqarTveloSi stumrobis xangrZlivoba - vizitorebis saqarTveloSiyofnis saSualo xangrZlivoba 16 dRea, Tumca maTi naxevarze meti (60.1%)qveyanaSi ar atarebs 5 dReze mets. Mmonacemebi icvleba vizitorebisqveyanaSi stumrobis miznebis Sesabamisad:• saqmiani vizitis saSualo xangrZlivoba 19.8 dRes Seadgens;• nacnobebis mosanaxuleblad Camosuli respondentebis viziti,saSualod, 12.1 dRes grZeldeba;• dasasveneblad Camosuli gamokiTxulebi qveyanaSi, saSualod, 13.5dRes atareben.Tbilisis aeroportsa da saxmeleTo sasazRvro punqtebSi miRebulimonacemebi gansxvavebulia. saxmeleTo sasazRvro punqtebSi gamokiTxulirespondentebis vizitis saSualo xangrZlivoba, romlebic qveyanasdasvenebis an nacnobebis monaxulebis mizniT ewvien, aRemateba amave

miznebiT Camosuli im gamokiTxulebis vizitis saSualo xangrZlivobas,romlebic Tbilisis saerTaSoriso aeroportSi gamoikiTxnen. saqmianivizitis SemTxvevaSi, piriqiT – aeroportSi gamokiTxulebisTvissaqarTveloSi yofnis saSualo xangrZlivoba 23.1 dRea (saxmeleTosasazRvro punqtebSi igive maCvenebeli mxolod 7.7 dRes Seadgens). amSemTxvevaSic, mxedvelobaSia misaRebi zemoT naxsenebi mizezebi –respondentebs Soris, romlebic qveyanas sahaero gziT toveben, garkveulinawili aqtiurad urTierTobs adgilobriv kompaniebTan\misiebTan,romlebic saqarTveloSi muSaoben, Sesabamisad, ufro xSiria SemTxvevebi,rodesac maTi viziti ramodenime kvira an Tvec ki grZeldeba.qveyanaSi Camosvlis mizani - vizitorebs Soris saqmiani vizitiTCamosuli adamianebi sWarboben (35.9%). megobrebisa da naTesavebismosanaxuleblad Camosulebi vizitorebis, daaxloebiT, meoTxedsSedagenen. sididiT mesamea dasvenebis\rekreaciis mizniT Camosulirespondentebis ricxvi (18.5%). ucxoelebs Soris, romlebmac qveyanasahaero gziT datoves, 55.3% saqarTvelos profesiuli\saqmiani mizniTewvia. maT Soris mcirea megobrebisa da naTesavebis mosanaxulebladCamosuli respondentebis raodenoba (11.2%). saxmeleTo sasazRvropunqtebSi gamokiTxuli respondentebis umravlesobis (37.4%) viziti,piriqiT, swored megobrebisa da naTesavebis monaxulebas isaxavda miznad.dasasveneblad qveyanaSi Camovida, daaxloebiT, yoveli mexuTegamokiTxuli. rac Seexeba biznes\profesiul aqtivobas saxmeleTosasazRvro punqtebSi, aseTia respondentebis 16.8%.mogzaurobis danaxarjebi - danaxarjebis TvalsazrisiT,erTmaneTisgan mniSvnelovnad gansxvavdeba monacemebi, miRebuli Tbilisisaeroportsa da saxmeleTo sasazRvro punqtebSi. saSualo danaxarji,Seadgens 814.6 aSS dolars (dReSi, saSualod, 164 aSS dolars), TumcaaeroportSi gamokiTxulebisTvis saSualo danaxarji 1592.9 aSS dolaria(dReSi 84.7 aSS dolari), saxmeleTo sasazRvro punqtebSigamokiTxulebisTvis ki - 500.3 aSS dolari, (dReSi saSualod, 38.8 aSSdolari).Mmonacemebi daTvlilia respondentebis 84.8%-sgan miRebuliinformaciis safuZvelze, romlebmac sakuTari danaxarjebis gaxseneba

SeZles\moisurves. sxvaoba aeroportsa da saxmeleTo sasazRvropunqtebSi miRebul monacemebs Soris SeiZleba ase aixsnas:• saxmeleTo sasazRvro punqtebSi gamokiTxuli respondentebisumravlesoba mezobeli qveynebis mkvidria, sadac cxovrebisdone\Semosavlebi ar aris maRali, rac SeiZleba maTi danaxarjebisstruqturazec aisaxebodes;.• Respondentebi (ucxoeli turistebi), romlebic saxmeleTo gziTtoveben qveyanas, ZiriTadad, axloblebis\nacnobebis mosanaxulebladarian Camosulebi, rac savaraudod, amcirebs maT danaxarjs.• Tbilisis aeroportSi gamokiTxuli respondentebis naxevarze metiqveyanas saqmiani mizniT ewvia. Sesabamisad, maTi nawili qveyanaSixarjavs ara sakuTar, aramed kompaniis fuls, rac maRal danaxarjSivlindeba. samogzauro paketi SeiZina respondentebis minimalurmaraodenobam – 2%-ma maTgan, vinc sakuTari danaxarjebis gaxsenebaSeZlo. samogzauro paketSi, saSualod, 995 aSS dolars ixdian.yvelaze msxvili danaxarjebi modis ganTavsebasa dasakvebze\sasmelze. saSualo Tanxa, romelsac vizitorebi sacxovrebelSiixdian, 738.5 aSS dolars (dReSi 46.2 aSS dolari), sakvebze\sasmelzegadaxdili saSualo Tanxa ki 328.8 aSS dolars (dReSi 20.6 aSS dolars)Seadgens. mcirea im vizitorebis ricxvi, romlebic sportuli\rekreaciulimomsaxurebiT sargebloben. Kkulturul momsaxurebaSi ki Tanxa daxarjagamokiTxulebis 12.3%-ma - saSualod, 251.8 aSS dolari (15.7 aSS dolaridReSi). vizitorebis, daaxloebiT, Tanabari raodenoba sargeblobssazogadoebrivi transportiT an daqiravebuli avtomobiliT (10.9%-dan11.9%-mde). Ddaqiravebul transportSi saSualod, 163.8 aSS dolars ixdian,sazogadobriv transportSi daxarjuli saSualo Tanxa ki 63.3 aSSdolaria.Tbilisis aeroportSi gamokiTxulebidan (maT Soris, vinc sakuTaridanaxarjebi daasaxela – 84.6%):• vizitorebis mxolod 3.2%-ma SeiZina samogzauro paketi, romelSic,saSualod, 1162.5 aSS dolari gadaixada (saSualo danaxarji dReSi– 61.8 aSS dolari).

• damoukideblad sacxovrebeli daiqirava gamokiTxulebis 47.9%-ma.saSualo danaxarjma Seadgina 881.3 aSS dolari – saSualod, 46.9 aSSdolari dReSi (danarCeni respondentebi cxovrobdnen megobrebTanan maT qiras uxdidnen saqmiani partniorebi).• sursaTsa da sasmelze daxarjuli Tanxis odenobis dasaxelebaSeZlo respondentebis 48.7%-ma (danarCenebisTvis kvebis fulsixdidnen axloblebi\biznespartniorebi). kvebaze daxarjuli Tanxa,saSualod, dReSi 30.5 aSS dolaria.• sazogadoebrivi transporti gadasaadgileblad gamoiyenarespondentebis 6.4%-ma. rac Seexeba avtomobilis daqiravebas, amservisiT, respondentebis 12.6%-ma isargebla. AavtomobilisdaqiravebisTvis gaweuli dRiuri xarji, saSualod, 11.8 aSS dolarsSeadgens.• respondentebis absolutur umravlesobas ar usargeblia raimetipis kulturuli an sportuli\rekreaciuli momsaxurebiT. maTTvis,vinc msgavsi momsaxureba miiRo, Tanxebma saSualod, dReSi 10.6 aSSdolari (kulturuli momsaxureba) da 19.4 aSS dolari (sporti darekreaciuli momsaxureba) Seadgina.• sxva tipis danaxarjebma (ZiriTadad, suvenirebis da saCuqrebisSeZena), saSualod, 425.3 aSS dolari Seadgina, Tumca aseTi xarjigawia aeroportSi gamokiTxulebidan, daaxloebiT, yovelma mexuTem.saxmeleTo sasazRvro punqtebSi gamokiTxulebidan: (maT Soris, vincsakuTari danaxarjebi daasaxela)• sacxovrebelSi araferi dauxarjavs gamokiTxulebis 87.5%-s. maT,vinc daiqirava bina\oTaxi sastumroSi, aRniSnul momsaxurebaSi,saSualod, 203 aSS dolari gadaixades (dReSi, saSualod, 15.7 aSSdolari).• sakvebSi\sasmelSi araferi dauxarjavs gamokiTxulebis 42.3%-s.danarCenebisTvis kvebaze saSualo danaxarjma dReSi 9.8 aSSdolari Seadgina (mTlianobaSi, saSualod, 127 aSS dolari).• kulturul momsaxurebaSi daxarjul Tanxebze miuTiTebsrespondentebis meti raodenoba saxmeleTo sasazRvro punqtebSi

(20.2%), vidre aeroportSi (4.2%). (rogorc wesi, amis mizezadaeroportSi gamokiTxulebi mouclelobas asaxelebdnen).Kulturul momsaxurebaSi daxarjulma Tanxam saxmeleTosasazRvro punqtebSi gamokiTxulebisTvis dReSi, saSualod, 20.4aSS dolari Seadgina.• saxmeleTo sasazRvro punqtebSi gamokiTxulebis 17.2%saqarTveloSi yofnisas sargeblobda sazogadoebrivi transportiT.Sesabamisma danaxarjma 54.9 aSS dolari Seadgina. SedarebiTnaklebia avtomobilis daqiravebis maCvenebeli – am momsaxurebiTisargebla daaxloebiT, yovelma meaTem gamokiTxulebidan.Aavtomobilis daqiravebaze daxarjuli Tanxa, saSualod 86.3 aSSdolars Seadgens.• sxvadasxva tipis danaxarjebma (magaliTad, suvenirebsa dasaCuqrebze), saSualod, 273.1 aSS dolari Seadgina. aseTi tipisxarji gawia respondentebis 34.8%.-ma.saqmiani viziti - saqmiani mizniT qveyanaSi CamosulirespondentebigamokiTxulebis 35.9%-s Seadgenen. saqmiani vizitis saSualoxangrZlivoba 19,8 dRea. respondentebis absoluturi umravlesoba - 88.4%mamakacia. mocemul jgufSi sWarboben TurqeTis moqalaqeebi (16.8%).saqmiani vizitiT Camosul adamianebs Soris aseve SedarebiT maRaliwiliT arian warmodgenilebi aSS-s, germaniis da azerbaijanismoqalaqeebi. saqmiani mizniT Camosuli vizitorebis didma umravlesobam -87.1%-ma moinaxula Tbilisi. saqmian vizitorebSi aseve `popularuli~qalaqia baTumi – aWaris dedaqalaqSi specialuri misiiT an gavliTimyofeboda gamokiTxulTa 27.5%. vizitorebi, romlebic qveyanas saqmianivizitiT ewvien, ZiriTadad, sastumroSi an saojaxo sastumroebSicxovroben. Mxolod yoveli mexuTe megobris an naTesavis saxlSi.binaSi\sastumroSi saSualo danaxarji dReSi 49.9 aSS dolars Seadgens(mTlianobaSi, saSualod, 987.2 aSS dolari). dasaxelebul kategoriaSigamokiTxuli respondentebis 49.9%-s sacxovrebelSi Tanxa saerTod ardauxarjavs. maTi danaxarjebi dafares saqmianma partniorebma. sursaTsada sasmelze daxarjuli Tanxis odenoba, saSualod, 538 aSS dolarsSeadgens (dReSi, saSualod, 27.2 aSS dolari). avtomobilis daqiravebaSi

(igulisxmeba rogorc manqanis daqiraveba garkveuli periodiT, asevetaqsi) respondentebi, saSualod, dReSi 14.2 aSS dolars ixdian, Tumca maTumravlesobas Sesabamisi momsaxurebiT saqmiani partniori uzrunvelyofs.kulturuli, sportuli\rekreaciuli momsaxurebiT gamokiTxulebi,prqatikulad, ar sargebloben. maT saamisod ar hyofniT dro an amasimdenad iSviaTi xasiaTi aqvs, rom danaxarjebis gaxsenebas respondentebismxolod umniSvnelo raodenoba axerxebs. sxva tipis danaxarjebze(suvenirebi, qalaqgareT gasvla) miuTiTebs, daaxloebiT, yoveli mexuTegamokiTxulebidan (21.8%). saSualod, sxvadasxva nivTebis SeZenasa dasaintereso adgilebis monaxulebaze 350.7 aSS dolars xarjaven(saSualod, 17.7 aSS dolari dReSi). saqmian vizits qveyanaSi, ZiriTadad,biznespartniorebi an naTesavebi\megobrebi ganapirobeben – es is xalxia,visganac vizitorebi qveyanaSi Camosvlamde iReben informacias.respondentebis mniSvnelovani nawili informaciis misaRebadinternetresurssac iyenebs. gamokiTxulebis 3\5-ze meti qveyanaSi vizitiTubralod an Zalian kmayofilia. saqmiani vizitiT myofi respondentebi,pirvel rigSi, gzebis SekeTebasa da moZraobis daregulirebas iTxoven.rekomendaciebSi aseve SedarebiT maRali sixSiriT saxeldeba metisaSualo klasis sastumros aucilebloba da informaciisxelmisawvdomoba sxvadasxva turistul adgilebze.megobrebis da naTesavebis monaxuleba - megobrebisa da naTesavebismonaxulebis mizniT qveyanaSi Camosuli respondentebi gamokiTxulebis24.4%-s Seadgenen. axloblebis mosanaxuleblad ganxorcielebuli vizitissaSualo xangrZlivoba 12.1 dRea. mocemul kategoriaSi qalebi sxvajgufebTan SedarebiT yvelaze didi xvedriTi wiliT arianwarmodgenilebi (37.7%), 2\3-s ki mamakacebi Seadgenen. axloblebismosanaxuleblad Camosuli respondentebis 44.9% azerbaijanis moqalaqea.amaSi mniSvnelovan rols TamaSobs respondentebis interviuireba wiTelxidze da lagodexSi. axloblebis mosanaxuleblad Camosulrespondentebs Soris sxva kategoriebTan SedarebiT mcirea maTi xvedriTiwili, vinc moinaxula Tbilisi (52.6%). gamokiTxulebis 15.8% ewviabaTumsac. danarCeni qalaqebidan SedarebiT maRali sixSiriT saxeldebamcxeTa (9.3%), marneuli (9.3%) da bolnisi (7.3%). megobrebisa da

axloblebis mosanaxuleblad Camosuli respondentebis absoluturiumravlesoba – 86.4% megobris an naTesavis kerZo saxlSi cxovrobs.sastumroTi an sxva fasiani sacxovrebliT isargebla gamokiTxulTamxolod meaTedma. sacxovreblis daqiravebaSi Tanxa daxarjarespondentebis 6.9%-ma. am mimarTulebiT daxarjulma Tanxam saSualod,401.8 aSS dolari Seadgina (33.2 aSS dolari dReSi). sakvebsa da sasmelSiaraferi dauxarjavs respondentebis 46.5% (es danaxarji sakuTar TavzeaiRes megobrebma an naTesavebma). danarCenebma kvebaSi, saSualod, 163.9 aSSdolari daxarjes (dRiurad, saSualod, 13.5 aSS dolari). qveyanaSiyofnisas avtomobili\taqsi iqirava respondentebis 12.6%-ma. saSualoddanaxarjma dReSi 5.7 aSS dolari Seadgina. sazogadoebrivi transportiTisargebla gamokiTxulebis 1\4-ma. isini dReSi, saSualod, 3.2 aSS dolarsxarjavdnen. sportuli\rekreaciuli momsaxurebiT sargeblobismaCvenebeli umniSvneloa. rac Seexeba kulturul serviss, respondentebis12.1% masSi, saSualod, 16 aSS dolars xarjavda dReSi. respondentebisTiTqmis 40% damatebiT danaxarjebze miuTiTebs, ramac, saSualod, 171.8aSS dolari Seadgina. damatebiT xarjebSi gamokiTxulebi, ZiriTadad,suvenirebis SeZenasa da sxvadasxva adgilebis monaxulebasTan erTadaxloblebisTvis SeZenil saCuqrebs da maTTvis adgilze datovebulTanxasac gulisxmoben.dasveneba\rekreacia - dasveneba\rekreaciis mizniT qveyanaSi Camosulirespondentebi gamokiTxulebis 18.5%-s Seadgenen. dasasveneblad\rekreaciismizniT ganxorcielebuli vizitis saSualo xangrZlivoba 13.5 dRea.dasasveneblad Camosuli turistebis 2\3 mamakacia. dasveneba\rekreaciismizniT Camosul turistebSi ricxovnebiT gamoirCevian TurqeTismoqalaqeebi (23.5%). Aaseve stumrebi germaniidan (8.6%) da latviidan (7.5%).dasasveneblad Camosuli respondentebis 3\4-ma moinaxula Tbilisi. maTSiaseve didi popularobiT sargeblobs baTumi (56.7%) da mcxeTa (32.1%).sagrZnoblad maRalia siRnaRis, daviT garejis, varZiis, ufliscixismonaxulebis maCveneblebic. mocemul jgufSi gamokiTxulebis 2\3-ze metisastumroSi an saojaxo sastumroSi cxovrobda. 33%-ma ki isargeblamegobris an naTesavis kerZo saxliT. damoukideblad saxlis\sastumrosnomris daqiravebaSi respondentebma, saSualod, 290.1 aSS dolari

gadaixades – saSualod, 21.5 aSS dolari dReSi (igulisxmeba SemTxvevebi,rodesac isini ar cxovrobdnen megobrebTan da sacxovreblis Rirebulebaar Sedioda SeZenil samogzauro paketSi). mocemul jgufSi samogzauropaketi winaswar SeiZina gamokiTxulebis 5%-ze naklebma. samogzauropaketis saSualo Rirebulebam 1677.8 aSS dolari Seadgina. rogorc wesi,respondentebi, romlebsac aqvT samogzauro paketi, damatebiT minimalurTanxas xarjaven. sakvebsa da sasmelSi gadaxdili saSualo Tanxa 285 aSSdolars Seadgens, rac dReSi 21.1 aSS dolaris xarjvas gulisxmobs.Sesabamisi monacemis dasaxeleba SeZlo gamokiTxulebis 52.9%-ma.avtomobilis gaqiravebis servisiT\taqsiT isargebla gamokiTxulidanyovelma meaTem. saSualo danaxarjma dReSi 10.6 aSS dolari Seadgina. racSeexeba sagzao sazogadoebriv transports, am momsaxurebiT sargeblobdagamokiTxulTa 11.2%, saSualo danaxarjma dReSi ki 9. aSS dolariSeadgina. dasasveneblad Camosulebi sxva jgufebTan SedarebiT yvelazexSirad sargebloben kulturuli momsaxurebiT – aseTia yovelimeoTxe gamokiTxulebidan. isini kulturul momsaxurebaze, saSualod, 25aSS dollars xarjaven dReSi. sxva tipis danaxarjebma (suvenirebi,saCuqrebi) saSualod, 366.9 aSS dolari Seadgina. aseTi xarji gaswia,daaxloebiT, yovelma mexuTem gamokiTxulidan. dasasveneblad Camosulivizitorebis umravlesobam (59.9%) informacia qveyanazenaTesavebisgan\megobrebisgan miiRo. sxva resursebiT informaciis miRebismaCvenebeli mniSvnelovnad mcirea[145].

თავი 2. კულტურული მემკვიდრეობის როლი იმერეთის ტურიზმისგანვითარებაში2.1. იმერეთის კულტურული მემკვიდრეობის ზოგადი დახასიათებატერიტორიის ფართობიimereTis teritoriis farTobi 6 518.8 km2-ia, rac saqarTvelosmTliani teritoriis 9.4%-s Seadgens. manZili administraciul centrsa daTbiliss Soris 221 km-ia, uaxloes portamde (foTi) 103 km, uaxloessaerTaSoriso aeroportamde (kopitnari) ki 20 km. (ix. ruka 2.1. imereTisregionebi)ruka 2.1wyaro: www.imereti.ge

TviTmmarTveli erTeulebi -imereTis mxare warmodgenilia 10saqalaqo dasaxlebiT, 3 dabiT (Sorapani, kulaSi, xaragauli), 529sofliTa da 12 administraciul-teritoriuli erTeuliT(administraciuli centri qalaqi quTaisi da baRdaTis, vanis, zestafonis,Terjolis, samtrediis, saCxeris, tyibulis, xaragaulis, xonis,wyaltubos, WiaTuris municipalitetebi). administraciuli centrisdaSoreba uaxloes saerTaSoriso aeroportTan _ 20 km-ia, uaxloessazRvao portTan (foTi) – 102 km. regioni mdebareobs zRvis donidandaaxloebiT 2 850 m. simaRleze.wyaltubos raioni saqarTvelos sakurorto flagmani iyo. igicnobilia mineraluri wylebiTa da samkurnalo abazanebiT, sakurortoinfrastruqturiT, romelmac garTulebuli politikuri viTarebis drosdidi ziani ganicada. amJamad, aq moqmedebs 2 sanatoriumi dabalneoservisis mineraluri wylebis abazanebi, romlebic emsaxurebiandamsveneblebs. wyaltubos raioni gamoirCeva mTagoriani landSaftiT.tyisa da mTis masivebiT, mdidari floriTa da fauniT, nakrZaliTa dagamoqvabulebiT. raionSi SesaZlebelia ganviTardes samTo sacxenosno,samTo qveiTi da ekoturizmi. karstuli gamoqvabulebis didi arCevani kargSesaZleblobas iZleva speleo-turizmis ganviTarebisaTvis.xaragaulis raioni warmodgenilia turizmis ganviTarebisaTvisumdidresi resursiT. umTavresi obieqti borjom-xaragaulis erovnuliparkia, romelsac regionSi 24000 ha farTobi uWiravs. mTagoriani reliefi,umaRlesi wertili zRvis donidan – 2180 m, unikaluri mTis mdinareebiTada tbebiT, floriTa da fauniT, sadac mravladaa endemuri jiSismcenareebi, romlebic mxolod am teritoriebisaTvisaa damaxasiaTebeli.parki mdebareobs Toris, argveTis, samcxis istoriul farglebSi dasaqarTvelos 5 regions esazRvreba. aqedan 2 imereTis: xaragaulisa dabaRdaTis raionebia. parkis teritoriiT iwyeba saqarTveloSi qristianulireligiis Semosvla. aq qadagebda qristianul religias andriapirvelwodebuli, rasac yvelaze maRal mTaze aRmarTuli rkinis jvarimowmobs. teritoriaze 200-ze meti istoriuli Zeglia, romelTa Tematikaamouwuravi masalaa istoriis moyvarulTaTvis. xaragaulis raionidan

iwyeba parkis ori Sesasvleli - nunisi da marelisi. es marSrutebi 5 kmdan35 km-mde sigrZisa da gansxvavebuli sirTulisaa. xaragaulis raioniimereTis erT-erTi umdidresi sakurorto zonaa. kurort „nunisis“mineraluri wyali hkurnavs kanis daavadebebs, SesaniSnavi havaabronqialuri asTmis samkurnalod da sxva. aqvea mineraluri wyali„zvare“.baRdaTis raioni imereTis regionis erT-erTi mdidari agraruliseqtoria. igi cnobilia kurort ,,sairmis" mineraluri wylebiTa da rusipoetis v. maiakovskis saxl-muzeumiT. mineraluri da Termuli wylebisgamorCeuli samkurnalo Tvisebebis gamo, kurorti sairmes sabWoTaperiodis saqarTveloSi yovelwliurad 80 000-ze meti damsvenebelistumrobda. xangrZlivi pauzis Semdeg, mimdinare wlis ivlisSiganaxlebuli kurorti sairme ukve pirvel damseveneblebs miiRebs. sairmisganviTarebis kompaniam kurortis reabilitaciis proeqtis ganxorcielebamimdinare wels daiwyo da gegmis Tanaxmad 2013 wlis bolos daasrulebs.proeqtis biujeti 10 milioni laria, aqedan eqvsi milioni kurortisaRdgenas ukve moxmarda. samSeneblo samuSaoebSi aqtiurad monawileobdaregionuli ganviTarebisa da infrastruqturis saministro. sairmedandaaxloebiT oTx kilometrSi, bunebrivi Termuli wylebis kurortiudabnoa. udabnos spacentris mowyobaze cnobili germanuli kompania`krafti~ muSaobs. udabnos spa centri swored maT mier warmoebuliuaxlesi teqnologiebiT iqneba mowyobili: Termuli da talaxis abazanebi,Sarko da sxva.vanis raioni, antikuri kolxeTis naqalaqari, cnobiliaarqeologiuri muzeumiTa da arqeologiuri gaTxrebiT, (romelmacdaadastura argonavtebis cnobili istoriis realoba Zvel kolxeTSi) dadidi qarTveli poetis g. Dda t. tabiZeebis saxl-muzeumiT. regionimdidaria istoriuli da bunebrivi ZeglebiT. sakurorto dargiwarmodgenilia kurortebiT „sulori“ da „amaRleba“, mineraluriwylebiT, ulamazesi mTis landSaftiT, mdidari floriTa da fauniT.vanSi SesaZlebelia agroturizmis, sacxenosno, istoriuli dakulturuli, Rvinisa da samzareulos turebis organizeba. kargi

SesaZleblobebi aqvs ekoturizms, sawyalosno turizms mdinare rionze,saTevzao da sanadiro turizms.tyibulis raionis turistuli da sakurorto potencialiwarmodgenilia kurortebis soCxeTis, sawiris, cxrajvaris, xresilisdasasvenebeli kompleqsebiT, ori wyalsacaviT, romlebic iSviaTisilamaziT gamoirCevian da karg SesaZleblobas aZleven raionssawyalosno da saTevzao turizmis ganviTarebisaTvis. tyibulis raionimdidaria istoriuli ZeglebiT, kerZod, gelaTis samonastro kompleqsi(XII s.), mowameTis monasteri (VIII-XI s.) da sxva. gansakuTrebiT sainteresoaspeleologiis kuTxiT, mis teritoriazea cucxvaTis 13-sarTulianimRvime, cxrajvaris gamoqvabulebi, aseve WaxaTis, sakaJias, muxurasmRvimeebi.WiaTuris raionze gadis Zveli saqaravno gza, romlis landSaftimofenilia antikuri da gviani renesansis istoriuli ZeglebiT. raionimdidaria floriTa da fauniT, karstuli gamoqvabulebiT: Svilobisis,nakaWkaris, xreiTis vertikaluri, xreiTis mravalsarTuliani, gundaeTis,darkveTis, nigozeTisa da tyemlovanas Sua mdebare didi gamoqvabuliT,romelTa sigrZe saSualod 400-500 m.-ia.saCxeris raioni qarTveli mgosnisa da sazogado moRvawis a.wereTlis samSoblo, zemo imereTi mdidaria, mTagoriani landSaftiT,floriTa da fauniT. sakurorto zona warmodgenilia kvereTisdasasvenebeli saxliT. istoriuli Zeglebidan aRsaniSnavia adreuli Suasaukuneebis cixe ”modi naxe”, savanis eklesia, iTxvisis eklesia. da sxva.zestafonis raionis geografiuli adgilmdebareoba bevradganapirobebda mis rols saqrTvelos istoriis TiTqmis yvela epoqaSi.istoriuli argveTis Suaguli, iSviaTi silamazisa da arqiteqturisZeglebi, uZvelesi Rvinis sacavebi, yurZnis jiSebi, yovelive karg pirobasqmnis agroturizmis ganviTarebisaTvis. kargadaa ganviTarebuli xalxurirewva.Terjolis raioni warmodgenilia kurort ,,simoneTiT," navenaxevismRvimiT. sofel simoneTis mkvidri iyo didi qarTveli mwerali, meore

servantesad wodebuli d. kldiaSvili. raioni mdidaria istoriuliZeglebiT. Cxaris mTavarangelozis, oqonis dedaRvTisas, godoganiseklesiebiTa da cixe-simagreebiT, romelTa istoria me-7 da me-10saukuneebiT TariRdeba. raionSi cxovroben saqarTvelos monarqebisbagrationTagvaris warmomadgenlebi.samtrediis raionSi mdebareobs ofeTis me-11 saukunismTavarangelozis, sajavaxos Sua saukunis RvTismSoblis eklesiebi, Tamarmefis cixe-simagre sofel tolebSi. samtrediaSi SesaZlebelia turizmisiseTi saxeebis ganviTareba, rogoricaa: agroturizmi, sawyalosno, samTo,qveiTi da sacxenosno, ekoturizmi, Rvinisa da samzareulos turebi dasxva.xonis raioni unikaluri landSaftis mqone raionia, asxis mTis,kinCxas gadasasvlelebiT, Sereuli da foTlovani tyis masivebiT,romlebic karg SesaZleblobas iZleva ekoturizmis ganviTarebisaTvis. aqSesaZlebelia mekldeuroba (alpinizmi), sacxenosno da dasasvenebeli(SemecnebiTi) dReebis turebis organizeba. dadianebis gordis sasaxle,wminda giorgis XVI s. eklesia, maTxojis dedaTa monasteri. raions aqvskargi perspeqtiva samonadireo turizmis ganviTarebisaTvis.mineralur-rekreaciuli resursi - imereTis mxareSi moipovebaWiaTuris manganumi, tyibulisa da gelaTis qvanaxSiri, baritis,diatomitis saSeni masalebi, Tixis maragebi, betonuri Tixebi (gumbrioni),marmarilo, gamarmariloebuli kirqvebi, teSenitebis, bazaltis sabadoebida sxva.hidro resursi - imereTis regionSi xelsayreli bunebrivi pirobebiamZlavri energetikuli bazis Camosayalibeblad, ris gareSecwarmoudgenelia samrewvelo seqtoris ganviTareba. amJamad regionSi 5hidroeleqtro sadguria ganlagebuli: rionhesi, gumaThesi, varcixhesi,Zevrulhesi, Saorhesi. maT mier eleqtroenergiis wliuri gamomuSaveba 1400-1500 mln.kvt. saaTia (28-29 mln. lari). hidroresursebis siuxve mravalimcire (mini) hesis agebis da funqcionirebis pirobebsac qmnis.

wylis resursi - regionis teritoria mdidaria wylis resursiT.mxaris teritoriaze miedineba mdinareebi: rioni, yvirila, cxeniswyali,wyalwiTela, Cxerimela, xaniswyali da sxva, aseve bunebrivi samkurnalowylebi, sufTa wyaros wylebi, miwisqveSa sasmeli mtknari wylebi,samkurnalo mineraluri da balneologiuri wylebi da sxva.satyeo resursi - imereTis tyis fondis farTobi 344,0 aTasiheqtaria, rac saqarTvelos tyiT dafaruli farTobis 12,3%-s Seadgens.imereTis mxaris tyianobis procenti 51,8%-ia. aseTi viTareba noyierniadags qmnis Sesabamisi biznes saqmianobis ganviTarebisaTvis. tyiTdafarul farTobebze yvelaze gavrcelebuli jiSebia: muxa, rcxila,nekerCxali, cacxvi, wabli, Zelqva, akacia, evkalipti da sxv. boloaTwleulis ganmavlobaSi, zrdis tendenciiT xasiaTdeba tyis WriTmiRebuli xe-tyis moculobis dinamika. kerZod, 1995 wels igi Seadgenda 19098 m3, 2000 wels – 45 270 m3, 2005 wels – 103 718 m3, 2009 wels – 118 035 m3.miwis resursi - imereTis regionis teritoriis farTobi 6 518,8 km2-ia. mravalferovania mxaris niadagebi, maTi geologiuri agebuleba,reliefi, klimati da mcenareuli safari ganapirobeben niadagis xasiaTs.upiratesi gavrceleba aqvs: aluviur, subtropikul ewer, yviTelmiwa,wiTelmiwa, neSompala-karbonatul da komral niadagebs, romelicgamoiyeneba Caisa da sxva subtropikuli kulturis gasaSeneblad.M mosaxleoba-regionis mosaxleobis ricxovnobam 2010 wlismdgomareobiT – 693.5 aT. kaci Seadgina, rac saqarTvelos mosaxleobis15.8%-Seadgens. mosaxleobis erovnul SemadgenlobaSi arian; qarTveli –689 924; afxazi – 388; osi – 639; somexi – 1 890; rusi – 4 924;azerbaijaneli – 274; berZeni – 242; ukraineli – 636; iezidi – 56.Ddasaqmeba 2010 wlisaTvis dasaqmebulTa raodenobam – 29 955 kaciSeadgina, rac wina wlis bolo monacemTan SedarebiT 18%-iT Semcirda,xolo mTlianad saqarTveloSi dasaqmebulebis 9.5% Seadgina.dasaqmebulTa saSualo Tviuri Sromis anazRaurebam 393.0 lari Seadgina,rac wina wlis bolo monacemTan SedarebiT 26.6%-iT gaizarda.

ekonomika -regionSi Seqmnil mTlian damatebul RirebulebaSiyvelaze didi wili vaWrobis seqtors ukavia, mTliani moculobis 18%,saxelmwifo mmarTvelobas _ 16%, soflis meurneobas _ 13.3%, mrewvelobas_ 12.5%, momsaxurebas _ 11% da a.S. aRsaniSnavia, rom 2010 wels winawelTan SedarebiT yvelaze didi zrda saxelmwifo mmarTvelobisseqtorSi 56%-iani zrda dafiqsirda, jandacvis seqtorSi _ 23%,momsaxurebis seqtorSi _ 23%, vaWrobis seqtorSi _ 22% da a.S. regionisekonomika warmodgenilia Semdegi seqtorebiT: mrewveloba, mSenebloba,vaWroba, transporti da kavSirgabmuloba.investirebis safuZvlebi:• xelsayreli adgilmdebareoba da ganviTarebuli satransportoinfrastruqtura• quTaisi- rkinigzisa da magistralebis axlo mdebareoba• rkinigzis centralur magistralamde manZili 8 km - sadgurebi rionida broweula.• portebTan siaxlove, sagzao da sarkinigzo xazi foTisa da baTumisportebamde.• zestafoni-quTaisis avtobani (mimdinare proeqti, dasrulebis vada2013 weli).soflismeurneoba imereTis mosaxleobis 60%-mde pirdapir an iribadsasoflo sameurneo seqtors ukavSirdeba. regionSi struqturuladsasoflo-sameurneo seqtori kvlav rCeba mcire danawevrebis miwisnakveTebisagan Semdgar mTlianobad, sadac mcire fermerebi, romelTagankargulebaSi 1 heqtramde miwis nakveTebia, awarmoebdnen sxvadasxvasaxis sasoflo-sameurneo produqcias. 1996 wlidan sasoflo-sameurneosavargulebis 51% kerZo seqtorSia. aqedan calkeuli saxeobebis mixedviTkerZo seqtorSia saxnavi miwebis 86%, mravalwliani nargavebis 80% dasaTibebisa da saZovrebis TiTqmis 10%.Kkultura-gaerTianebuli saqarTvelos dedaqalaqi, erovnulikulturisa da ganaTlebis kerad wodebuli quTaisi saukuneebis manZilzeqmnida da ayalibebda qarTul erovnul cnobierebas. iyo minosi kretazeda aieti quTaisSi, argonavtebi da saxelganTqmuli oqros sawmisi, swored

am droidan dRemde quTaisi inarCunebs Tavis erovnul kulturul dapolitikur mniSvnelobas saqarTvelos istoriaSi. quTaisSi tradiciebisda Tanamedroveobis Sexameba yovelTvis sainteresod vlindeboda. akakiwereTeli, daviT kldiaSvili, niko nikolaZe, Salva dadiani,simbolisturi jgufi „cisfreyanwelebi“ swored quTaisSi iwyebs TavisSemoqmedebiT moRvaweobas, aqve ibeWdeba galaktion tabiZis leqsebispirveli krebuli, romelmac axali sityva Tqva qarTul TanamedrovepoeziaSi. aq iwereba saqveynod cnobili operebi, musikaluri nawarmoebebizaqaria faliaSvilis da meliton balanCivaZis mier. vasil amaSukelicpirvel qarTul srulmetraJian films swored quTaisSi iRebs. yalibdeba”mudmivi scena” da iwyeba qarTuli Teatris istoria. qarTuliTeatraluri xelovnebis meqad quTaisi 1928-1930wlebSi iqca,rodesac aqmoRvaweobda didi reformatori da reJisori kote marjaniSvili.mis mierdadgmuli speqtaklebi k.guckovis ”uriel akosta”,S.dadianis ” kakalgulSi”,e. toleris ”hopla Cven vcocxlobT” mniSvnelovani etapiaqarTuli Teatris istoriaSi.imereTis turistuli potenciali - imereTSi 400-ze meti istoriuliZeglia, romlebic warmarTuli, gvian antikuri xanidan moyolebuli vidreme-20 saukunis dasawyisamde naTel warmodgenas uqmnis stumars qarTuliTviTmyofadi kulturisa da istoriis Sesaxeb. imereTSi ganviTarebuliaaRmoCeniTi da saTavgadasavlo turizmis saxeebi, samTo qveiTi, samTosacxenosno, speleo turizmi, raftingi mdinare rionze, eko turizmi,agroturizmi, samonadireo turizmi. calke aRniSvnas imsaxurebs qarTulitradiciebis, Rvinisa da samzareulos turizmi. imereTis regionSituristuli produqtis popularizaciisaTvis gaweulma muSaobammniSvnelovnad Seuwyo xeli, rogorc organizebuli, asevearaorganizebuli turistebis raodenobis zrdas. maT raodenobam 2006wels 90.000, xolo 2007 wels- 75,000 kaci Seadgina. aqedan 35 da 40procenti ucxoeli vizitorebi iyvnen.imereTis turistuli produqtis erT-erT prioritetulmimarTulebas daculi teritoriebi da erovnuli parkebi, kurortebi dasakurorto zonebi warmoadgens. dRes imerTSi 53 sakurorto da

dasasvenebeli bazaa. maT Sorisaa wyaltubo, nunisi, sairme, sulori,kvereTi, sawire, zvare, amaRleba, romelTac swori marketingisa dainfrastruqturis mowesrigebis SemTxvevaSi aqvs perspeqtiva gaxdespopularuli msoflio turistul bazarze. qvemoT moyvanil cxrilSi 2.1.gTavazobT imereTis regionis kurortebisa da dasasvenebeli zonebisCamonaTvals profilis mixedviT[12].cxrili 2.1.imereTis regionis kurortebi da dasasvenebeli zonebikurortisdasaxelebaadministraciulikurortistipizRvisdonidanminimaluriwylis tipiprofiliamaRlebavanibalneologiuri140mI-2-anaxSirmJavaarTrologiuri,nevrologiuri(p.n.s.),ginekologiurisulorivanibalneologiuri200mI-2-asulfiduriarTrologiuri,nevrologiuri(p.n.s.),ginekologiuriWokianivanibalneologiuri80mI-2-asulfiduriarTrologiuri,nevrologiuri(p.n.s.),ginekologiurigormaRalasamtrediabalneologiuri200mI-2-asulfiduriarTrologiurisamtredia samtredia balneologiuri25mI-2-asulfiduriarTrologiuri,nevrologiuri(p.n.s.),ginekologiurizekaribaRdaTibalneologiuri780mII-1-gsulfiduriarTrologiurisairmebaRdaTibalneologiuri95-mII-1-gnaxSirmJavaurologiuri,gastroenterologiurixaragauli balneologi600m naxSirmJavagastroentero

zvare uri II-1-g logiurinunisixaragauli balneologiuriII-1-gsustadsulfiduridermatologiurisaRanZile xaragauli k/b1020mI-2-asulfiduriarTrologiuri,nevrologiuri(p.n.s.),ginekologiurixidari xaragauli k/b500mI-2-asulfiduriarTrologiuri,nevrologiuri(p.n.s.),ginekologiurikvereTisaCxerebalneologiuri750mII-1-gsulfiduriarTrologiuri,nevrologiuri(p.n.s.),ginekologiurisimoneTi Terjola balneologiuriI-2-asulfiduriarTrologiuri,nevrologiuri(p.n.s.),ginekologiuriwyaltubo wyaltubo balneologiuri95-120mI-2-aradonuli,qloridulsulfaturiarTrologiuri,nevrologiuri(p.n.s.),ginekologiurigordixoniklimaturi600mII-1-bprofilaqtikuri,pulmonologiuri,nevrologiuri(p.n.s.)kvaliTizestafoni balneologiuri320mI-2-asulfiduriarTrologiuri,nevrologiuri(p.n.s.),ginekologiuriniCabazestafoni balneologiuri300mI-2-asulfiduriarTrologiuri,nevrologiuri(p.n.s.),ginekologiuri

svirizestafoni balneologiuri300mI-2-asulfiduriperevisaWiaTuraklimaturi980mII-1-gkardeologiuricirkvaliWiaTuraklimaturi650mII-1-gprofilaqtikuri,xreiTisabanoWiaTurak/b1150mIII-asulfiduriarTrologiuri,nevrologiuri(p.n.s.),ginekologiurizodisabanoWiaTurak/b650mII-1-gsulfiduriarTrologiuri,nevrologiuri(p.n.s.),ginekologiurisawiretyibuliklimaturi420mI-2-aprofilaqtikuri,xresilityibulibalneologiuri480mI-2-asulfiduriarTrologiuri,nevrologiuri(p.n.s.),ginekologiurikursebityibulibalneologiuri350mI-2-asulfiduriarTrologiuri,nevrologiuri(p.n.s.),wyaro: WarxalaSvili k.Ggulua g. quTaisSi turizmis ganviTarebis strategiisaTvis, quTaisi, 2010Aamrigad, imereTis mxares, romelic warmodgenilia 10 saqalaqodasaxlebiT, 3 dabiT (Sorapani, kulaSi, xaragauli), 529 sofliTa da 12administraciul-teritoriuli erTeuliT (municipaliteti) kulturulimemkvidreobis amouwuravi resursi gaaCnia, romelTa absoluturiumravlesoba ar aris aTvisebuli rogorc turistuli obieqti, arsebulisituaciis Sesaswavlad Cvens mier Catarebul iqna winaswari kvleva,kvleviTi meTodebis gamoyenebiT, kerZod:

• pirveladi informaciis mopovebis erT-erTi meTodi, informaciisSegroveba internetis meSveobiT, internetresursis gadasinjvada analizi.• savele meTodi (sociologiuri) --kvlevis obieqtTan kavSiriserTerTi xerxi, e.w. piradi interviuebi, rogorcindividualuri, ise jgufuri. zogi interviu grZeldeboda5/10wT, 15/20wT an ufro meti. Kkvlevis obieqti iyo:1. imereTis 5 eparqia (22 eklesia-monasteri), gasaubrebamimdinareobda eklesia-monastrebis monazvnebTan, moZRvrebTan,adgilobrivi Temis warmomadgenlebTan. D2. daculi teritoria ,,ajameTis aRkveTili” (yofili nakrZali),piradi da jgufuri interviubi reinjerebTan da administraciisxelmZRvanelTan.• gamokiTxvis meTodi, rogorc pirveladi informaciis mopovebisgavrcelebuli forma, momzadda anketebi, gamokiTxvis furclebi,sadac mocemuli iyo Sesabamisi kiTxva-pasuxebi fiqsaciebiT,samizne jgufebisaTvis (studentebi, turistuli saagentoebi,umaRlesi saswavleblebi, sul 350cali anketa).• SerCevis 2 meTodidan gamoviyeneT araalbaTuri(determinirebuli) meTodis erTerTi saxe: ,,Tovlis gundisprincipiT”. Tavdapirvelad SemTxveviTad amovirCieTrespondentTa sawyisi jgufi, Semdeg ki sawyisi jgufis wevrebsvTxoveT moeZebnaT gamokiTxvis Sesaferisi kandidatebi (moecaTsakontaqto informacia) Semdeg maT mivmarTeT igive TxovniT daa. S. Sedegad miviReT Tovlis gundis efeqti, romelic TovlSitrialisas izrdeba, amgvarad moxda kvlevisaTvis da SemdgomianalizisaTvis saWiro masalis moZieba.• dakvirvebis meTodi, kvlevis obieqti: wyaltubos mRvime,amJamindeli promeTes mRvime.• kabineturi kvlevis meTodi, romelic ZiriTadad meoradinformacias iyenebs. meorad informaciaSi igulisxmebamonacemebi, romlebic sadRac, odesRac, vinmes mier ukve iyo

Segrovebuli da xelaxla gamoiyeneba, rogoricaa: yovelwliuristatistikuri krebuli, kvleviTi organizaciebis publikaciebi,kvlevebi da a.S.• qarTul da inglisurenovani literaturis gacnoba da analizi.• ganxilul iqna saqarTvelos kanoni turizmisa da kurortebisSesaxeb, kanoni kulturis Sesaxeb, kanoni kulturulimemkvidreobis Sesaxeb, turizmis qartia, normatiuli dasaerTaSoriso aqtebi.Catarebuli kvlevebis mixedviT, aRmoCnda, rom mraval qarTulenovansaxelmZRvaneloebSi, saerTaSoriso Tu adgilobrivi konferenciebismasalebSi, turistuli saagentoebis mier SemoTavazebul turistulmarSutebSi yovelTvis saxeldeba turizmis iseTi mimarTulebebi dasaxeebi rogoricaa: aRmoCeniTi da saTavgadasavlo turizmi, samTo qveiTi,samTo sacxenosno, speleo turizmi, raftingi, eko turizmi, agroturizmi,samonadireo turizmi, qarTuli tradiciebis, Rvinisa da samzareulosturizmi, kulturuli, religiuri turizmi—magram imereTis realobaSiarsad vxvdebiT mimarTulebas, rogoricaa, kulturuli memkvidreobisturizmi.migvaCnia, rom imereTis geografiuli mdebareoba, istoriulkulturulida bunebrivi Zeglebi, imeruli stumarmapspinZlobistradicia, xelovneba da kultura unikaluri winapirobaa kulturulimemkvidroebis turizmis ganviTarebisaTvis. pirvelad imereTis realobaSigTavazobT regionSi turizmis ganviTarebis axal mimarTulebas,Semogvaqvs axali niSa-- ,,kulturuli memkvidreobis turizmi”, romelicTavisTavSi moicavs turizmis iseT saxeebsa da turebs, rogoricaa:religiuri, samuzeumo, arqeologiuri, arqiteqturuli, speleo da kanionturizmi. ramdenadac kulturuli memkvidreoba aerTianebs rogorc,materialur (istoriuli, xuroTmoZRvruli Zeglebi), ise aramaterialur(xalxuri Semoqmedeba, ena, aRmsarebloba, tradiciebi, wes_Cveuleba)faseulobebs, SevecadeT kvleviTi meTodebis saSualebiT gamogvekvliaimereTis kulturuli memkvidreobis turizmis yvela potenciuri resursi,

dagvejgufebina SesaZleblobebi da gamogveyo turizmis sxvamimarTulebis mravalferovani saxeebi.dagegmili Tematuri marSrutebi da eqskluziuri turebisaSualebas miscems imereTSi moqmed turistul sagentoebsgaamravalferovnon TavianTi turebi, samizne turistuli obieqtebisaRweriT, fotografirebiTa da zusti adgilmdebareobis gansazRvris GPSxelsawyos gamoyenebiT unda SeZlon auTvisebeli turistuli resursebisgamoyeneba, rac Tavis mxriv uzrunvelyofs Tematur eqskluziurmarSrutebze moTxovnis gazrdas, adgilobriv da ucxoel turistTainteresis gaRrmavebas, yovelive es, ki dadebiTad imoqmedebs Sidaturizmis ganviTarebaze, Semosavlebis zrdasa da regionSi msgavsiRonisZiebebis sicoclxisunarianobis SenarCunebaze.sqema 2.1-Si gTavazobT kulturuli memkvidreobis turizmismimarTulebis ZiriTad saxeebs, momdevno TavebSi ki detaluradganvixilavT imereTis regionis kulturuli memkvidreobis turizmissamizne obieqtebs, arsebul realobas, potenciur SesaZleblobebsa dasamomavlo perspeqtivebs (ix. Sqema 2.1)

sqema 2.1kulturuli memkvidreobis turizmiwyaro: http://www.lifebeyondtourism.org/

თავი 2. 2. იმერეთის დაცული ტერიტორიები, როგორცკულტურული მემკვიდრეობის ობიექტებიcnobilia, rom turizmis ganviTarebis mniSvnelovani faqtoriadedabunebis mier Seqmnili bunebrivi resursebi: miwa, zRva, tba, mdinare,landSafti, klimati, flora, fauna, mRvimeebi, mineraluri wylebi damravali sxva, romlebic mniSvnelovnad ganapirobebs qveyanaSi turistulinakadebis zrdas da qveynis ekonomikur aRmavlobas uwyobs xels.MmsoflioSi turizmis ganviTarebisaTvis bevr qveyanas ar gaaCniaimdeni TviTmomadlebuli sikeTe, rac saqarTveloSia, magaliTad,espaneTSi wylis problemaa, maSin, roca, CvenTan 2400 mineraluri wyalia,kanaris kunZulebi feSenebeluri turizmis centria, magram xe ar xarobs,sasmeli wyali ar aris, istoriul-kulturuli Zeglebi ar gaCnia,israelSi mkvdari zRvis balneocentri erTi SexedviT aocebs adamians,maSin, roca saqarTveloSi uamravi kurorti da sakurorto zona, daculiteritoriebi da istoriul-kulturuli Zeglebia.Bbolo 15 - 20 wlis ganmavlobaSi wingamswrebi tempiT viTardebaturizmi afrikaSi, axlo aRmosavleTSi, aRmosavleT aziasa da wynariokeanis regionSi 4%-iT, im dros roca evropaSi, romelic turindustriisakvania, sakmaod Semcirda turistuli nakadebis zrdis tempebi 1%-iT,aseTi tendencia qmnis obieqtur pirobebs regionTa SoriskonkurenciisaTvis, roca Cndeba axali turistuli centrebi saocarifloriTa da fauniT, kulturul-istoriuli ZeglebiTa Tu sxvaatraqciebiT turistuli nakadebic iqeT iswrafvian.aseTi tendencia ukve saqarTveloSic SeiniSneba, rasac adasturebsbolo 5 wlis ganmavlobaSi turistuli nakadebis 2,5-3-jer gadidebaZiriTadad im regionebSi, romlebic mdidaria bunebriv-rekreaciuli,ekologiurad sufTa adgilebiTa da uamravi kulturuli ZeglebiT.BzemoaRniSnulidan gamomdinare, bunebis dacvis erT-erT umTavres,qmediT saSualebas bunebrivi, adamianis zemoqmedebiT naklebad Selaxuliteritoriebis dacva warmoadgens. bunebis calkeuli monakveTebisa Tu

obieqtebis SenarCunebis magaliTebi jer kidev antikuri xanidan ariscnobili. im dros (da nawilobriv Semdgomac) bunebrivi warmonaqmnebisgarkveuli sanaxebis dacva ZiriTadad sazogadoebis religiurwarmodgenebs ukavSirdeboda, magaliTad Zveli berZnebi, romaelebi dakeltebi umkacresad icavdnen ,,wminda tyeebs”. saqarTveloSi bunebriviteritoriebis dacvas didi xnis istoria aqvs. pirveli sakanonmdebloCanawerebi tyeebisa da bunebis dacvis Sesaxeb XII saukuniT TariRdeba,rodesac Tamar mefem samefo brZaneba gamosca zogierTi teritoriisdasacavad. XVII saukuneSi vaxtang VI-is “kanonTa krebulSi” yoruRisteritoria moxseniebulia, rogorc dacvis obieqti, romelsac mcvelebiicavdnen. am teritoriaze akrZaluli iyo xeebis moWra da seirnoba. mTianregionebSi arsebobda mkacri dacvis qveS myofi egreTwodebuli “xatistyeebi”, romlebic mkacr dacvas eqvemdebareboda da tipur nakrZalebswarmoadgenda.pirveli oficialuri nakrZali – lagodexis nakrZali - daarsda 1912wels kaxeTSi, lagodexis xeobaSi. 1920-1930 wlebSi daculi teritoriebisraodenoba gaizarda. magram 1951 wels nakrZalebis umetesoba gauqmda.arsebuli 28 nakrZalidan mxolod erTi – lagodexis nakrZali gadaurCaam kampanias. 1957 wlidan moxda zogierTi Zveli nakrZalis aRdgena, risSedegadac Semdgom periodSi saqarTveloSi arsebobda 14 nakrZali da 5satyeo-samonadireo meurneoba, rac, Sesabamisad, saqarTvelos mTlianiteritoriis 2.4%-s Seadgenda.sabWoTa periodSi dacul teritoriebTan dakavSirebuli sakiTxebiregulirdeboda 1958 wlis kanoniT bunebis dacvis Sesaxeb. Tumca, daculiteritoriebis sistema imavdroulad Sedioda satyeo seqtorSic,რაცiwvevda interesTa SeuTaxmeblobas bunebis konservaciაsa da satyeoseqtorebs Soris yvela doneze (administraciuli, sakanonmdeblo,menejmentis, gegmarebis da sxva). nakrZalebSi nebismieri saxis CarevakanoniT iyo akrZaluli, Tumca umetesobaSi kanoni irRveoda. nakrZalebisdaarsebisas ar gamoiyeneboda kompleqsuri midgoma. aqcenti keTdebodaromelime erTi saxeobis dacvaze da yuradReba ar eqceoda sxva saxeobebsada mTlianad ekosistemas, ar arsebobda daculi teritoriebis erTianisamarTlebrivi baza. aqedan gamomdinare, nakrZalebis umetesoba dabali

ekologiuri efeqturobiT xasiaTdeboda. garda nakrZalebisa da satyeomeurneobebisadacvis kidev erT obieqts warmoadgenda “saqarTvelos ssrwiTel wignSi” Setanili cocxali da aracocxali bunebis Zeglebi.cocxali bunebis Zeglebs warmoadgenda didi zomis da didxnovanicalkeuli xe-mcenareebis mravalsaukunovani egzemplarebi (mag. Wala muxa– “eristos muxa” sagarejos r-Si, asaki 600 weli; uTxovari – “xepatriarqi” axmetis r-Si da sxva), sul 30 obieqti. araorganuli bunebisZeglebs warmoadgenda kldis svetebi, mRvimeebi, namarxi mcenareuloba,kanionebi da xeobebi, vulkanuri formebi da sxva, sul 77 obieqti. nawiliam Zeglebisa mdebareobda uSualod nakrZalebis teritoriaze. am Zeglebismenejmenti ar xdeboda. Tumca, bunebis Zeglebis dazianebisa daxelyofisaTvis SesaZlebeli iyo samarTlebrivi pasuxismgeblobisdakisrebac. daculi teritoria biologiuri mravalferovnebis, bunebriviresursebisa da bunebriv garemoSi CarTuli kulturuli fenomenebisSesanarCuneblad gansakuTrebuli mniSvnelobis mqone saxmeleToteritoriaa an akvatoria, romlis dacva da marTva xorcieldebagrZelvadian da myar samarTlebriv safuZvelze. 1990 wlidansaerTaSoriso donori organizaciebis xelSewyobiT daiwyo daculiteritoriebis Tanamedrove dagegmva da Camoyalibeba. SemuSavdasaqarTvelos daculi teritoriebis sivrciTi struqturis ganviTarebispirveli sqema, rac safuZvlad daedo Semdgom samuSaoebs. 1995 welsdaarsda aRmosavleT kavkasionis, ivris, kolxeTis, aWara-imereTis,centraluri kavkasionisa da eruSeTis, SavSeTisa da afxazeTis daculiteritoriebis dagegmarebis regionebi[52].1996 wels saqarTvelos parlamentma miiRo kanoni “daculiteritoriebis sistemis Sesaxeb”, es kanoni qmnida iuridiul safuZvelsdaculi teritoriebis dasaarseblad, romelTa daniSnulebaa daicvasqveynis RirsSesaniSnavi bunebrivi garemo da mdidari kulturulimemkvidreoba. Sedegad, saqarTveloSi dakanonda saerTaSorisokriteriumebisa da normebis Sesatyvisi daculi teritoriebis kategoriebida maTi Camoyalibebis procedura, romelic konservaciis msofliokavSiris (IUCN – The World Conservation Union) rekomendaciebs emyareboda. am

kanonis mixedviT saqarTveloSi SeiZleba arsebobdes Semdegi saxisdaculi teritoriebi:• saxelmwifo nakrZali (mkacri dacva)• erovnuli parki (ekosistemis konservacia da rekreacia)• bunebis Zegli (bunebis Taviseburebebis konservacia)• aRkveTili (SenarCuneba aqtiuri marTvis gziT)• daculi landSafti (zRvis akvatoriis konservacia da rekreacia)• mravalmxrivi gamoyenebis teritoria --bunebrivi ekosistemis mdgradigamoyeneba.dReisaTvis saqarTveloSi daculi teritoriebis 5 kategoriaawarmodgenili da maTi saerTo farTobi 511 123 ha, rac Cveni qveynismTliani teritoriis daaxloebiT 7%-ia (ix. ruka 2.2 saqarTvelos daculiteritoriebi).ruka 2.2..wyaro: http://www.apa.gov.ge/index.php?site-id=39

Ddaculi teritoriebis daaxloebiT 75% tyiT aris dafaruli.aqedan, saxelmwifo nakrZalebis saerTo raodenobaa 14, romelsac ukavia –141, 5 aTasi ha, 9 erovnuli parkis mier dakavebulia 270, 7aTasi ha, 17aRkveTils ukavia 64, 1 aTasi ha, 14 bunebis Zegls 314 ha da 2 daculilandSafti moicavs 34 , 5 aTas heqtars[79].rac Seexeba imereTs, igi warmodgenilia daculi teritoriebisSemdegi kategoriebiT, rogoricaa: ajameTis aRkveTili, saTafliasnakrZali, borjom-xaragaulis erovnuli parki, bunebis Zegli (mRvimeebi,kanionebi, CanCqerebi). 2007 wels saqarTvelos kanoniT: ,,imereTismRvimeebis daculi teritoriebis Seqmnisa da marTvis Sesaxeb” saTafliisnakrZalis administraciis bazaze Seiqmna imereTis mRvimeebis daculiteritoriebi. isini kompleqsuri xasiaTisaa da moicavs geologiur,paleontologiur, speleologiur da botanikur iSviaTobebs[7].qvemoT moyvanil cxrilSi@2.2 warmogidgenT imereTis regionisdaculi teritoriebis CamonaTvals administraciuli erTeulebismixedviT.cxrili 2.2imereTis regionis daculi teritoriebi administraciuli erTeulebismixedviTdasaxelebaAadministraciulierTeulimanZili qalaqquTaisidanajameTis aRkveTili baRdaTis raioni 12 kmborjom-xaragaulisxaragauli58 kmerovnuli parkisaTafliis saxelmwifo wyaltubo7kmnakrZaliyumisTavis mRvimis bunebis wyaltubo25kmZegli (promoTes mRvime)TeTra mRvimis bunebis Zegli wyaltubo 26kmxomulis mRvimis bunebis wyaltubo20kmZegli

cucxvaTis mRvimovanisbunebis Zeglinavenaxevis mRvimis bunebisZeglinagarevis mRvimis bunebisZegliiazonis mRvimis bunebisZeglisakaJias mRvimis bunebisZegliwyalwiTelas xeobis bunebisZegliokaces kanionis bunebisZegliokaces CanCqeri bunebisZeglityibulisa daTerjolissazRvariTerjola, sofelinavenaxeviTerjola, sofeligodoganiTerjola, sofeligodoganiTerjola, sofeligodoganiTerjola, sofelgodoganis xidsada gelaTs Sorisxoni sofeli kinCxaxoni, sofelikinCxa58km20km18km4km12km5km58km58km (200-300მ)wyaro: deviZe e. cagareiSvili s. imereTis daculi teritoriebi, quTaisi, 20102010/2011w q. quTaisSi saqarTvelos subtropikuli meurneobissaxelmwifo universitetis turizmis fakultetis studentebis mierCatarebul gamokiTxvaSi Tu ramdenad smenia an stumrobs sazogadoebaimereTis dacul teritoriebs, aseTi saxis Sedegi miviReT, ixileTcxrili 2.3.

cxrili 2.3DdasaxelebaimereTis daculi teritoriebis Sesaxebstumrobs2010 2011smeniaamisSesaxebsaerTod arsmeniastumrobsajameTis aRkveTili X Xborjom-xaragaulis X X X Xerovnuli parkisaTaflias saxelmwifo X X X XnakrZaliyumisTavis mRvimis bunebis X X X XZegliTeTra mRvimis bunebisXZeglixomulis mRvimis bunebisXZeglicucxvaTis mRvimovanis XXbunebis Zeglinavenaxevis mRvimis bunebis X X X XZeglinagarevis mRvimis bunebisXZegliiazonis mRvimis bunebisXZeglisakaJias mRvimis bunebisXZegliwyalwiTelas xeobisXbunebis Zegliokaces kanionis bunebisXXZegliokaces CanCqeris bunebis X X XZeglismeniaamisSesaxebsaerTodarsmeniawyaro: deviZe e. cagareiSvili s. imereTis daculi teritoriebi, quTaisi, 2010rogorc Catarebulma gamokiTxvam gviCvena moqalaqeTa absoluturumravlesobas ar aqvs informacia (ar stumrobs) imereTis mRvimeebisdaculi teritoriebis Sesaxeb, imave gamokvlevam 2011 wels igive suraTiXXXXXX

aCvena, erTi gamonaklisis garda, 2011 wels okaces CanCqeris bunebis Zeglsturistebi stumroben. Tumca, unda aRiniSnos, rom cxril 2.4 mocemuliCamonaTvali ar aris srulyofili. imereTs daculi teritoriebiskategoriebis kidev ufro meti realuri, magram auTvisebeli resursigaaCnia, rogoricaa:solkotas mRvime (wyaltubo), saryumalis mRvime (wyaltubo),sawurblias mRvime (yumisTavis teritoriaze, wyaltubo), gumbras mRvime(wyaltubo), saTevzias mRvime (xoni), devisxvreli (sofeli laSe),sagvarjile (Terjola), SvalieTis mRvime (yvirilas xeoba), darkveTisexi, Taro klde, mRvimevis mRvime, samgle klde, samele klde, samercxleklde, satobavis mRvime, saZroxiis mRvime, saWinkiis mRvime (WiaTura)[7].vanis raioni mdidaria jer kidev Seuswavleli da farTosazogadoebisaTvis ucnobi mRvimeebiT. magaliTad bzvanis TemSi 1985 welsaRmoCnda karstuli mRvime sigrZiT 1.2 km, romlis mikroklimati,stabiluri temperatura da ulamazesi mikrogaremo dauviwyarSTabeWdilebas tovebs,Seqmnili suraTis gamo sasurveli iqneboda daculiteritoriebis koordinirebuli muSaobisa da erTiani samoqmedo gegmisCamoyalibeba, daculi teritoriebis srulyofili monacemTa bazis Seqmna,mosaxleobis informirebuloba da reklamireba. Fcxadia, რომ qalaqquTaisis Semogarenis miwisqveSa samyaro jer bolomde gamoukvlevia.gamoCenili qarTveli mecnieris, profesor levan maruaSvilisgaangariSebiT, quTaisis SemogarenSi 1000-mde wkvaramia (karstuliZabrebisa da Webis imeruli ganmarteba—ufskurls, qvesknels, Rrma ormosniSnavs). misive cnobiT, kirqvebis gaSiSvlebul wyebaSi, qalaqisCrdiloeTiT, karsts SeiZleba SevxvdeT yovel fexis nabijze. imereTirTuli geologiuri aRnagobis mqone regionia, SeiZleba iTqvas,bunebrivad aris geologiuri muzeumi—wers profesori oTar CxeiZe Tavisfundamentur gamokvlevaSi ,,imereTis fizikuri geografia”karstulmRvimeTa simravliT saqarTvelo erT-erT pirvel adgilzea msoflioSi.Ggamovlenilia 1300 –ze meti miwisqveSa bunebirvi Zegli, romelTa saerTosigrZe 240 km-s xolo jamuri siRrme (aRmoCenili da dafiqsirebuli) 55 kmsaRwevs. Ggarda mRvimeTa simrvalisa, Cveni qveynis karstuli regionebi

gansakuTrebuli TvisebebiTac gamoirCeva. magaliTad, siRrmiTimaCvenebliT saqarTvelo im mcirericxoan qveynebs (meqsika, indonezia,indoeTi, TurqeTi) Sorisaa, romelTa mTian regionebs siRrmuli CaRwevis(2 000 –ze meti) gansakuTrebuli perspeqtivebi aqvT. sagulisxmoa, rommsoflios uRrmesi (1 000 m-ze meti) karstuli ufskurlebis pirveliaTeulidan sami saqarTveloSia. esenia: kruberis saxelobis ( 2240m) dasarmas (1 543 m) ufskrulebi arabikaze da pantiuinis saxelobis ufskruli(1 480m) – bzifis qedze.Pplanetaze gamovlenili da Seswavlili zeRrma 62ufskrulidan 6 saqarTveloSia. maT Soris kruberis mRvimuri sistemamsoflioSi yvelaze Rrmaa da 2 240 m-s aRwevs.speleologia ganixilavsmRvimeebs, rogorc rTul bunebriv warmonaqmnebs, romlebic arsebobenSezRudul miwisqveSa samyaroSi. maTi elementebi erTmaneTTan ariandakavSirebulebi da amgvarad qmnian miwisqveSa landSafts[3].saqarTvelo mRvime-ufskrulebis qveyanaa. karstul reliefs ukaviadaaxloebiT saqarTvelos teritoriis 7 %. karstuli reliefi farTodaagavrcelebuli dasavleT saqarTveloSi da gadaWimulia kavkasionissamxreT kalTaze, mdinare fsous xeobidan erwos tbis midamoebamde. ammonakveTze karstuli zolis sigrZea daaxl. 320 km. maqsimaluri sigane 30km. dasavleT saqarTvelos karstuli zoli danawevrebulia mdinareTaxeobebiT, sadac gabneulia aTobiT karstuli masivi. speleoturizmisganviTarebisaTvis sakuTriv imereTs karstuli mRvimeebis udidesipotenciali gaaCnia. speleoturistuli potencialis maxasiaTeblebia;• mRvimeTa Seswavliloba (rogorc aucilebeli piroba)• mimzidveloba –atraqtuloba (esTeturi faqtori—sakuTrivmRvimis da karstuli formebis momxibvleloba, garemosmimzidveloba, STabeWdilebebis nairferovneba da sxva)• samkurnalo Tvisebebi• eqstremaluri Tvisebebi (dasalaSqri ufskrulebi, sifonebi,CanCqerebi, miwisqveSa tbebi)

• mdebareoba (turistul-geografiuli mdebareoba, turistulmarSutebTan siaxlove, misasvleli gzebis mdgomareoba,garemos xasiaTi, dasaxlebuli punqtebidan daSoreba,mRvimeebis miRwevis teqnikuri sirTuleebi da sxva)• mRvimeSi SeRwevisa da gadaadgilebis sirTule• usafrTxoebis uzrunvelyofis SesaZlebloba• mRvimuri landSaftebis dacvis uzrunvelyofis SesaZlebloba• keTilmowyobis savaraudo masStabebi• rentabeloba (danaxarjebisa da Semosavlebis optimaluriSeTanawyoba)samwuxarod, saqarTvelo jerovnad ver iyenebs Tavisi karstulsimdidres. Ppirvel yovlisa es exeba maTi turistul-rekreaciulimiznebiT gamoyenebas, arada bevr qveyanaSi mRvimeebi mniSvnelovan resursswarmoadgens turistuli industriisTvis. turizmis es dargisaqarTveloSi ase Tu ise ganviTarebuli iyo, magram, bolo aTwleulebSiigi mniSvnelovnad dazaralda. mRvimeebi seriozulad dazianda,infrastruqtura moiSala, xolo rac SemogvrCa Tanamedrove moTxovnebsveRar akmayofilebs, ris gamoc organizebuli turebi minimumamdeSemcirda, gasagebia, rom bolo aTwleulebSi speleoturistuliinfrastruqturis aRdgenisa da am potencialis gamoynebis dro dasaSualeba naklebi iyo, magram axla qveyanaSi Seqmnilia xelsayrelisainvesticio da socialuri pirobebi raTa speleoresursebi sruladiqnes aTvsiebuli turistul-rekreaciuli miznebisaTvis. saWiroa mRvimeTadaculobis uzrunvelyofa unda moxdes. Jer kidev gasuli saukunis 70 ianwlebamde saqarTveloSi aRricxuli ramdenime aseuli mRvimidan bunebisZeglad gamocxadda da saxelmwifos dacvas daeqvembdebara 40-amdespeleoobieqti. sinamdvileSi mxolod aTonis, saTaflias da wyaltubosmRvimebi iyo metnaklebad daculi da movlili. DdanarCeni obieqtebi ki,romelTac samecniero-SemecnebiTi, kulturuli istoriuli da esTeturimniSvenloba aqvT, dRemde umeTvalyureod aris darCenili. Aaucilebelia

am Zeglebis daxurva da dacva keTilmowyobis samuSaoebis dawyebamde.saqarTvelos speleoturistuli potencialis amuSavebis amocanisgadawyvetaSi mniSvnelovani samuSao geografiulma mecnierebmac undaSeasrulos, saWiroa mencieruli kvlevebis ganviTareba ori ZiriTadimimarTulebiT:1) unda aRdges da gaaqtiurdes speleologiuri kvlevebi am sferoSiarsebuli mecnireuli codnis gasaRrmavelblad2) ganviTardes speloturistuli mimarTuleba turistikis, rogorcinterdisciplinuri mecnieruli dargis farglebSi (speleoresursebis kvleva, rekreaciuli potencialis Sefaseba,ekotevadobis dadgena, marSutebisa da turebis da damuSaveba,ekonomikuri efeqtianobis gaangariSeba da sxva)sasurveli iqneba speleo resursebi dajgufdes Semdegikategoriebis mixedviT:1. saerTaSoriso turistuli potencialis mqone obieqtebi2. Sidaturistuli potencialis mqone obieqtebi3. lokaluri mniSvnelobis mqone obieqtebi[11].daculi teritoriebis sistemis Camoyalibeba unda emsaxurebodesTviTmyofadi bunebriv-kulturuli garemosa da misi calkeulikomponentebis momavali TaobebisaTvis SenarCunebas, romelSic didiwvlili unda Seitanos saxelmwifom, garეmos dacvisa da bunebriviresursebis saministros daculi teritoriebis departamentma daimavdroulad ar unda dagvaviwydes, rom xeluxlebeli bunebisa dauZvelesi kulturis umSvenieresi samyaro daculi teritoriebiskategoriebis saxiT Zalzed didi resursia regionSi turizmis dargiswarmatebuli ganviTarebisaTvis, rac Tavis mxriv dadebiT zegavlenasiqoniebs ara mxolod regionis, aramed mTlianad qveynis ekonomikurwinsvlaSi.reklamirebisa da aRiarebis kargi menejmenti ki vizitorTainteress udaod zrdis, amis maCvenebelia qvemoT moyvanili imereTis

saTafliisa da promeTes mRvimeTa kompleqsis vizitorTa statistikaTveebis mixedviT (14.10.2011), ixileT diagrama 2.1.diagrama 2.1.2011 wlis saTafliisa da yumisTavis mRvimeTa statistikaTveebis mixedviTწყარო: http://dpa.gov.ge/index.php?site-id=49&page=1&id=543aqve gTavazobT, vizitorTa statistikas daculi teritoriebismixedviT 2005-2011 wlebSi, ixileT diagramebi 2.2 da 2.3.

Ddiagrama 2.2vizitorTa statistika saqarTvelos daculi teritoriebismixedviT 2011 welsწყარო: http://dpa.gov.ge/index.php?site-id=49&page=1&id=547diagrama 2.3

vizitorTa statistika saqarTvelos dacul teritoriebze 2005-2011 wlebSiwyaro: http://dpa.gov.ge/index.php?site-id=49&page=1&id=548rogorc moyvanili diagramebidan Cans dacul teritoriebzevizitorTa raodenoba 2011 wlisaTvis yvelaze maRalia, 2005 welTanSedarebiT vizitorTa raodenoba 2011 wels gaizarda 52,5-jer.xolo 2010welTan SedarebiT 100 %-iani zrda fiqsirdeba. 2011 wels daculteritoriebze 300 000 vizitoridan 53 000 ucxo qveynis moqalaqe (israeli,germania, poloneTi da a S.), 247 000 ki adgilobrivi vizitori iyo,turistebis umravlesoba imereTis mRvimeTa dacul teritoriazedafiqsirda - 152 000 vizitori.

erovnuli parkebis ganviTarebis mizniT 2011wels daculiteritoriebis saagentom 10 milion laramde granti moizida. daculiteritoribis sagento 2012 wels turistebs SesTavazebs axal turistulservisebs, rogoricaa kanion turizmi, cxovelebze dakvirvebis turebi daa S. daculi teritoriebis saagento 2012 wels 50 % vizitorTa matebasgegmavs. imereTis mRvimeTa daculi teritoriebis Sesaxeb informaciamRvimeTa saerTaSoriso asociaciis veb–gverdze ganTavsda. vizitorebsmTeli msoflios masStabiT SeuZliaT, miiRon informacia imereTismRvimeTa kompleqsis adgilmdebareobis da mis SemadgenlobaSi arsebuliunikaluri mRvimeebis Sesaxeb; agreTve, daaTvlieron foto–galerea daaRmoaCinon saTaflias mRvime msoflios rukaze. dResdReobiT mRvimeTasaerTaSoriso asociaciaSi gawevrianebulia msoflios 22 qveyana.organizaciis mTavar mizans warmoadgens saerTaSoriso mRvimeebisganviTarebisa da konservaciis xelSewyoba, mRvimeTa operatorebs SorisTanamSromlobis gaZliereba da informaciis gacvlis meSveobiTsazogadoebis cnobadobis amaRleba[79].udaod didia daculi teritoriebis mniSvneloba, Tumca bevrCvenTagans, bolomde gaTviTcnobierebuli ara aqvs, Tu ra sikeTis motanaSeuZlia maT uSualod adamianisaTvis. qvemoT SemogTavazebT sul cota 12სარგებელს, rac dacul teritorias SeuZlia saზogadoebas moutanos,kerZod, esenia:1. wyalmaregulirebeli mniSvneloba—bunebrivi, naklebad darRveuli,miT ufro daurRveveli mcenareuli safari mdinareTa wyalSemkrebauzebSi erTgvari ,,saSrobis’ funqcias asrulebs—axdeნსatmosferuli naleqebis saxiT ekosistemaSi Semosuli wylisregulrebas, wylis mniSvnelovani nawili Caedineba niadagSi, sadacSeisruteba mcenareTa miwisqveSa organoebis mier, Sesabamisad,miwiszeda Camonadeni zomier maCvenebels ar aWarbebs, rac regionsiseTi uaryifiTi movlenebisagan icavs, rogoricaa wyalmovardnebi,Rvarcofebi. daurRvveli tyeebi umniშvnelovanes zvaვsawinaaRmdegofunqciasac asrulebs.

2. niadagis dacva – daurRvevel an umniSvnelod darRveulekosistეmebSi bunebrivi mcenareuli safari icavs niadagebsCamorecxvisa da produqtiulobisdaqveiTebisagan, niadagis 1smfenis warmoqmnas saukuneebi sWirdeba, gandaguრeba ki ramdenimeweliwadSi SeiZleba.3. klimatis stabilizeba – daurRvevli ekosistemebi, garda wylismaregulirebeli da niadაgdacviTi funqciebisa, klimatisstabilizatoris rolSic gvevlineba, dacul regionebSi yalibdebaufro rbili klimati, romelic ar xasiaTdeba mkveTri sezonuri dadReRamuri kontrastebiT da xSirad kargad gamoxatuli samkurnaloTvisebebis mqonea. Sesabamisad aseთ regions maRali rekreaciuli(sakurorto) potenciali gaaCnia.4. Bbiologiuri resuresbis SenarCuneba –bunebrvi biologiuriresursebi maTi racionaluri gamoyenebisas prodqutiulobasinarCunebs5. Ggenetikuri resursebis dacva—bunebriv pirobebSi, dResac alagalagSemonaxulia mravalfeorvani genofondi, daculi teritoriebigenetikuri resursebis erTgvar rezervuarad gvevlineba.6. turizmis ganviTareba –im adgilebSi, sadac daculi teritoriebisSeqmna turimzis ganviTarebasac iTvaliswinebs, adgilobriviekonomika sagrZnoblad viTardeba. qveynisaTvis turizms moaqvsmetad mniSvnelovani Semosavali, xolo lokalur doneze, igi xelsuwyobs momgebiani mcire biznesis ganviTarebas (saojaxosastumroebi, kafe-restornebi, satransporto momsaxureba,suvenirebis Tu xalxuri rewvis nimuSebis warmoeba da sxva.)7. rekreaciuli ganviTareba—adgilobriv mosaxleobas daculteritoriebze arsebuli rekreaciuli (sakurorto-dasasvenebeli)potencili did sargebels moutans, dasasvenebeli saxlebis,saerTod am saqmianobisaTvis aucilebeli obieqtebis amoqmedebaregionebis biujets didad waაdgeba,

8. samuSao adgilebis Seqmna – garda TviT daculi teritoriebisaTvissaWiro samuSao adgilebisa da adamianuri resursisa, rogoricaa:tyis mcvelebi, reinjerebi, eqskursiamZRolebi, gamyolebi da sxva,damatebiTi adgilebi Seiqmneba Sesabamisi infrastruqturisganviTarebisas (gzebisa da sxva komunikacebis gayvana, turistuliTu dasasvenebeli saxlebis mSenebloba-rekonstruqcia da sxva)9. saganmanaTleblo funqciebi – daculi teritoriebi warmodegnsidealur adgils skolis mosawvleebisa Tu studentebis mier savelepraqtikis gasavlelad biologiaSi, ekologiaSi, geologiaSi,georgafiasa Tu socio-ekonomikur disciplinebSi. amJamad bunebisdacvis msoflio fondis xelSwyobiT daarsda da ukvefunqcionirebs ekologiuri ganaTlebis centri yazbegSi,analogiuri centrebi daarsdeba saqarTvelos sxva kuTxeebSic.Ddaculi teritoriebis regionebSi.10. janmrTeli da usafrTxo sasicocxlo garemos SenarCuneba – sufTahaeri da wyali, qimiuri sasuqebiTa Tu pesticidebiTdaubinZurebuli sakvebi produqtebi, lamazi landSafti daculiteritoriebis regionebis mosaxleobis janmrTeli cxovrebissawinadaria.11. tradiciduli faseulobebis SenarCuneba – tradiciuli meurneobisganviTareba Tu xalxuri rewvis SenarCuneba.12. bunebrivi wonasworobis SenarCuneba – nakrZalebSi gamravlebulifrinvelebi Tu mwerebi xels Seuwyoben daculi teritoriebis gareTmcenareTa mtvris gadatanas da amiT saxeobrivi mravalferovnebisSenarCunebas.Ddaculi teritoriebi warmoadgenen masze Semonaxul xeluxlebelbunebasa da uZvelesi kulturis umSvenieres samyaros, axalsamogzauro adgilebs, romelsac Tanamedrove, ganviTarebuliinfrastruqtura vizitorTaTvis sainteresosa da mimzidvels xdis.

Ddaculi teritoriebis potenciuri resursis srulyofiligamoyeneba da aRiareba ki saSualebas mogvcems saTanado adgilidavimkvidroT msoflio turizmis sivrceSi.Aaseve, aRsaniSnavia, garemos dacvis saministros mier 2007wmiRebuli gadawyvetileba- xonis raionis sofel kinCxis okaceskanioni/okaces CanCqeri turistul marSrutSi Seitanis Taobaze. igisaTafliis da yumisTavis turistul monakveTSi Sevida.okaces CanCqeri --erTsafexuriani CanCqeria, romelic kinCxis tafobSieSveba da viwro kanionis fskerze gavliT, sofel gelaveris axlos,mdinare cxeniswyals uerTdeba. aq wyals qanebi aqvs gaWrili da Casawolabazanebs akeTebs. alag-alag, okace patara tbebs qmnis, mdinaris qveviT,ufro Rrmad 2-5 m. siganis kldovan masivia e,w. Kanioni, romelic 2kilometrzea gaWimuli da bunebis Sedevradaa miCneuli. rogorcaleqsandre failoZe wignSi “gordi” ambobs, samegrelos samTavroSimefis ruseTis warmomagdeneli k. borozdini mojadoebuli iyo okacesCanCqerebis silamaziT. arsebobs misi Canaweri: “200 saJeni kldidangadmohquxs mdinare okace. SveicariaSi rom aseTi ram gamoCndeba, umalsanatoriumebi aivseba turistebis fulebiT, kavkasia ki, jerjerobiTsaidumlod inaxavs Tavis mSvenebas”-o. sofel kinCxaSi okaces kanionisunikaluroba mdgomareobs mis saocrad Rrma da viwro kanionSi. - siganezogan 3-6 m, roca siRrme – 20 -100 m meryeobs. aq ramodenime CanCqeri, (erTerTis simaRle 70m.ia) mRvime da tbaa.mniSvnelovania, aseve wyalwiTelas kanioni, igi sofel godoganisxidsa da gelaTs Soris mdebareobs. mdinare wyalwiTela saTaves iRebsnaqeralas qedis samxreT ferdobidan da okribis gorak-borcviani mxridanerTvis mdinare yvirilas. mdinaris sigrZe 40km-ia, mowameTas monastridangodoganis xidamde wyalwiTela miedineba carcul kirqveSi. mdinaris amnawilSi Seqmnilia Rrma xeoba, romlis sigrZe 7 km-s udris, xolo sigane50-150 m-s Soris cvalebadobs. xeobis ferdobebi zogan cicaboa dakldovani, romlebic dafarulia kolxuri tipis tyiT.aRsaniSnavia, aseve,md.rionis xeoba (quTaisi-zaraTi), md.ruas xeoba da saTaflia, md.

oRasyuras xeoba, md.xaniswylis xeoba, md. Cxerimelas xeoba, md. yvirilasxeoba, md. suloris xeoba da a.S.rogorc vxedavT, imereTs regions xeobaTa da kanionTa didipotenciuri resursi aqvs, maT turistul atraqciad aRiareba kidev ufrometi turistis mozidvis winapiroba iqneba. Aarsebuli potenciuriresursebis safuZvelze Cven Tamamad SeiZleba gaviziaroT sxva qveynebisgamocdileba, magaliTad, didi kanionis erovnuli parki (ingl. Grand CanyonNational Park) — amerikis SeerTebul StatebSi Seqmnili erT-erTi uZvelesierovnuli parkia arizonis StatSi. parkis teritoria moicavs didikanions da mdinare kolorados, is bunebis saocrebadaa aRiarebuli. didikanionis erovnuli parkis farTobi Seadgens 4 927 km²-s. did kanionsyovelwliurad milionobiT turisti aTvalierebs. tardeba eqskursiebiTviTmfrinaviTa da vertmfrenebiT. kanioni daserilia mravali viwro daganieri bilikiT. ganviTarebulia sawylosno turebi. gaxsnilia muzeumebi,romlebic kanionis geografiul da istoriul faqtebs asaxavs. 1908 wlis11 ianvars, prezident benjamin harisonis gadawyvetilebiT am adgilsmieniWa erovnuli monumentis statusi, 1919 wels ki didi kanions Seecvalastatusi da is ukve erovnul parkad iwodeboda. 1979 wels iuneskom esteritoria msoflio memkvidreobad aRiara[7].

თავი 2.3. იმერეთის ეპარქიები და ეკლესია-მონასტრები, როგორცრელიგიური ტურიზმის განვითარების წინაპირობაreligiuri turizmi anu mogzauroba religiuri miznebiT,popularobiT sargeblobs mTel msoflioSi, am mxriv gamonakliss arcsaqarTvelo warmoadgens. religiuri turizmi Tanamedrove turistuliindustriis Semadgeneli nawilia. eklesia-monastrebi, taZrebi, meCeTebi,sakulto Zeglebi da religiis istoria is motivaciebia, ris gamoc xdebaSesabamisi qveynebisa Tu regionebis monaxuleba, gansakuTrebiT kispecialuri mogzaurobebi momlocvelTaTvis. sakulto nagebobebsnebismieri turistuli qveyana ganixilavs, rogorc turistul obieqtebsda icavs maT, rogorc kulturul memkvidreobas. magaliTad, safrangeTSiZeglTa 60%s saxelmwifo icavs da es Zeglebi erTdroulad iTvleba,rogorc religiur, ise turistul obieqtebad. religiuri turizmisadmiinteresi bunebrivi movlenaa saqarTvelosTvisac, igi, rogorc samogzauroqveyana, qristianuli samyarosaTvis garkveul interess warmoadgens. gardaamisa, qarTvelebsac gaaCniaT interesi msoflios qristianuli centrebismimarT, razec qarTveli morwmuneebis mier qristeSobas ierusalimsa dabeTlemSi am miznebiT mogzauroba da dResaswaulis grandiozuladaRniSvnac miuTiTebs. am RonisZiebebis organizebam dasabami misca ZvelqarTuli sasuliero tradiciis -- momlocvelobis aRorZinebas.istoriulad saqarTveloSi arsebobda wminda adgilebSi salocavadgamgzavrebis tradicia, razec mravali literaturuli nawarmoebimiuTiTebs. amave miznebiT saqarTveloSi mcxovrebi ebraelebi da sxva eriswarmomadgenlebic aseve mogzaurobdnen TavianT istoriul samSobloSi.msoflio turizmis organizaciis monacemebiT, 2009 wels 922mlnsaerTaSoriso turistidan, daaxloebiT, 330mln momlocveli dareligiuri miznebiT iyo, romelTagan umetesobas qristianebi, muslimebida budizmis mimdevrebi warmoadgenen. msoflios religiuri turizmis

yvelaze popularuli centrebidan tokio (iaponia) yovelwliurad30 mlnzemet momlocvels maspinZlobs, vatikani 18 mln-s, parizi (safrangeTi) 13mln-s, indoeTis dasavleTis mTiani mxare 10 mln-s, ierusalimi (israeli)1,5 mln-s. msoflioSi yvelaze masiuri religiuri turizmi hajpiligrimoba yovelwliurad imarTeba mTavar musulmanur siwmindeebSimeqa da medina (saudi arabeTi). daniSnulebis adgilebi xSir SemTxvevaSiis uZvelesi sanaxaobebia, romlebsac saidumloebebiT moculi warmoSobisistoria aqvT, magaliTad, rogoricaa, peruSi maCu-piCu, qristianuliadgilebi bleq madona (Savi madona) poloneTSi da roslinissamlocvelo (SotlandiaSi), piramidebi egvipteSi, stounhenji inglisSi daa.S. Ppiligrimobas saukunovani istoria aqvs, Tumca religiuri turizmispirveli saerTaSoriso konferencia kviprosSi mxolod 2006 welsgaimarTa. mas Semdeg turizmis saerTaSoriso organizaciam religiuriturizmi sabolood aRiara damoukidebel sferodreligiuri turizmi mogzaurobis industriis ramodenime aspeqtsgulisxmobs, kerZod, esenia:• piligrimoba (piligrimi--wminda adgilze salocavad mimavalimorwmune, ucxo mgzavri, mwiri, beri)momlocveloba(salocavad wasvla) qristianobaSi anu momlocvelTa turizmidakavSirebulia Semdeg religiur RonisZiebebTan: eklesiamonastrebisda sxva wminda adgilebis salocavad monaxuleba,SromiTi saqmianoba am Zeglebis aRdgena-ganaxlebis mizniT ankidev igive miznebiT Semowirebulobebis Segroveba.gavrcelebulia momlocveloba wminda miwaze macxovrissaflavisaTvis Tayvaniscemis mizniT. marTlmadidebulireligiuri wesebis mixedviT, aseTi mogzaurobebi grZeldebaaranakleb aTi dRisa da ZiriTadad emTxveva umniSvnelovanesreligiur dResaswaulebs.• misionerTa mogzauroba• gandegiloba (TavSesafari)

• monastris monaxuleba da stumrad darCena• religiuri Tematikis saeqskursio turebi, rogorc wesi,erTdRiani RonisZiebebia da masSi monawileobas iReben,rogorc asakovani turistebi, aseve skolis moswavleebi.• specializebuli turebi gaTvlilia aranakleb samdRianmogzaurobaze da iTvaliswinebs wminda salocavebisa da sxvaRirSesaniSnaobebis monaxulebas. SesaZlebelia zogierTi aseTituris organizaciisaTvis saWiro iyos monastris winamZRvrisnebarTva, rom eqskursantebs ufleba mieces saeqskursioobieqtis dasaTvaliereblad[29].religiuri saqarTvelos fizikur-geografiuli mdebareoba, qarTulisaxelmwifoebriobis Camoyalibebis dRidan iqcevda ucxoelTa didinteress, amis klasikuri magaliTia, miTi argonavtebis Sesaxeb, rac Tavismxriv, qveynis kulturuli miRwevebiTac iyo nakrnaxevi. religiuriturizmis Camoyalibeba saqarTveloSi, savaraudod qristianulisarwmunoebis gavrcelebasTan erTad ikidebs fexs da sabolood albaTCamoyalibebul formas miiRebs. is, rac farTo masebisaTvis interesissferos moicavs da pirobiTad SeiZleba turistul arealSic movaqcioT,wminda wylis religiuri terminologiiT, momlocvelobas aRniSnavs, ammxriv saqarTvelo, qristeSobidan moyolebuli dRemde, erT-erT pirvel dasavsebiT samarTlian adgils ikavebs religiuri turizmis sferoSi,israelisa Tu sxva wminda adgilebis molocvasTan erTad, Tumca amkuTxiT Cveni qveynis safuZvliani gamoyeneba, turistul kompaniebTanerTad religiuri organizaciebis CareviT aris SesaZlebeli.Aantikuri xanis saberneTi da romi Tuki daxvewili koloniebiTa dagrandiozuli TeatronebiT ipyroben damTvalierebelTa yuradRebasrogorc egvipte ukvdavi piramidebiT, saqarTvelo gamoirCeva eklesiamonastrebissimravliTa da xuroTmoZRvrebis maRali doniT. Cveni qveynisreligiuri politika imTaviTve rjulSemwynareblobaze iyo agebuli, racTavisTavad mravalferovan religiur mozaikas qmnida. religiuriturizmis ganviTareba msoflios araerTi saxelmwifos organul nawilad

iqca, mag. aRdgomis dResaswaulze wminda miwas aTasobiT turististumrobs, ise, rogorc italiis qalaq bars, wminda nikolozis xsenebisdRes, am mxriv arc Cveni qveyana aris gamonaklisi. saqarTvelo—araerTisiwmindis damcveli qveyana, mudam eqceoda uamravi morwmunis interesissferoSi, metic, mezobeli saxelmwifoebis dampyrobluri politikiswyalobiT, qarTul eklesia-monastrebs turizmis TvalsazrisiT Tanabradiyeneben TurqeTis Tu azerbaijanis saxelmwifoebi, mxedvelobaSi gvaqvs,tao-klarjeTis gumbaT CamoSlili taZrebi Tu istoriul hereTSiarsebuli araerTi mitovebuli eklesia. turistebisaTvis mimzidvelisiwmindeebi saqarTvelos araerT kuTxeSi gvxvdeba, rac, TavisTavadgvaZlevs imis Tqmis saSualebas, rom, msoflioSi religiuri turizmisganviTareba saqarTvelos gaTvaliswinebis gareSe albaT SeuZlebelia,vinaidan Cveni qveyana odiTganve gamodioda Zveli da axali aRTqmissiwmindeebis damcvelad, swored aq damkvidrda macxovris xelTuqmndelikvarTi da misi gansasvenebli sveticxovelia, amitomac mas mxatvrulliteraturaSi meore ierusalims uwodeben. saqarTveloSi eklesiamonastrebi,iseve, rogorc sxva qristianul qveynebSi, warmoadgendnen aramarto religiur centrebs, aramed imavdroulad –Zveli kulturiskerebsac, sadac safuZveli eyreboda da saukuneebis ganmavlobaSiviTardeboda swavla-ganaTleba da kulturis sxva dargebi, imereTSigelaTis monasteri XII saukunis damdegis qarTuli xuroTmoZRvrebis erTerTiSesaniSnavi Zeglia, igi warmoadgenda mniSvnelovan saswavlosamecnierocentrs, aq arsebobda Sua saukuneebis tipis akademia, rogorcsaero-filosofiuri mecnierebis, ise sasuliero-saeklesio ganaTlebisTvalsaCino kera. igi daarsda 1106 wels gelaTis monasterTan daviTaRmaSeneblis iniciativiTa da xelSewyobiT. Tanamedroveni gelaTisakademias „asuad aTinad“, „aRmosavleTis meore ierusalimad“ ixseniebdnen.monasterTan funqcionirebda akademia, sadac moRvaweobdnen gamoCeniliqarTveli mecnierebi, filosofosebi da RvTismetyvelebi. gelaTismonasteri saqarTvelos mefeebis - bagrationebis saZvalesac warmoadgenda.XVI saukunidan gelaTi saepiskoposo saydaria. monastris centralurinagebobaa RmrTismSoblis Sobis saxelobis gumbaTiani eklesia. misi Sidasivrce dafarulia sxvadasxva drois mxatvrobiT. sakurTxevlis konqs

amkobs 1125-1130 ww. Sesrulebuli brwyinvale mozaikuri kompozicia -fexze mdgomi Cviledi RvTismSobeli da mTavarangelozebi. dasavleTisstoaSi XII s-is freskebia, romlebzec gamosaxulia msoflio Svidisaeklesio kreba. taZris ZiriTadi mxatvroba XVI s-is II naxevarSiaSesrulebuli. gelaTis samonastro ansamblSi Semavali xuroTmoZRvruliZeglebi XII-XIV saukuneebisaa: akademia, wm. giorgis eklesia, romlisinterieri XVI saukuneSi moixata, wm. nikolozis orsarTuliani eklesiada samreklo, romelic erT-erTi uZvelesia saqarTveloSi. monastrisgalavanis samxreT karibWeSi wm. mefe daviT aRmaSenebelia (1184-1225)dakrZaluli[135].aRsaniSnavia, nunisis RvTismSoblis IX- Xss eklesia, nunisiseklesiidan ramdenime kilometris daSorebiT tyis siRrmeSi mdebareobsadgili, romelsac «berebis kldes» eZaxian. mis kompleqsSi Sedis kldeSigamokveTili sami gamoqvabuli, legendis Tanaxmad nunisis RvTismSoblistaZari odiTgan saidumlo gvirabiT ukavSirdeboda «berebis kldes».ramdenime wlis ganmavlobaSi aq saZiebo samuSaoebs awarmoebdnen«iberionTa saZmos» wevrebi, romlis drosac cxra metris siRrmezeaRmoCnda lodiT amoqolili Sesasvleli miwisqveSeTSi da romelic,«iberionTa saZmos» mtkicebiT, winaparTa datovebul saidumlos undawarmoadgendes. maTive mtkicebiT am kldis miRma darbazSi devs wigni,romelic saxarebaSi moxseniebulia «lazared» da mzis Suqs elodeba, romnunisi samyaros centria da aq aris noes kidobani. Tumca es mosazrebajer gamokvleuli ar aris[132].mowameTas samonastro ansambli mdebareobs gelaTis monastrismaxloblad, mdinare wyalwiTelas xeobaSi. igi agebulia wminda ZmebisdaviT da konstantine mxeiZeebis ukvdavsayofad. isini iyvnen aragvTaerisTavebi, romlebic VIII saukuneSi Semoseul arabTa laSqars mcirerazmiT Tavganwirulad SeebrZolnen, didi winaaRmdegobis gawevismiuxedavad, ver SeaCeres uricxvi mteri da damarcxdnen. arabTa sardalmamurvan yrum, Sepyrobil erisTavebs qristes rwmenis uaryofa mosTxova,razec mtkice uari miiRo. ganrisxebulma murvanma didi tanjva miayenaZmebs, magram maT saSineli wameba vaJkacurad aitanes da mowameTa

gvirgviniT Seimosnen. daviTisa da konstantines neSti am eklesiaSiinaxeba. ,,mowameToba, orwifoba, saxalxo-religiuri dResaswauli’imereTSi. imarTeba yovelwliurad mowameTas monasterSi, saqarTvelosmarTlmadidebeli eklesiis mier wmindanebad Seracxuli argveTismTavarTa daviT da konstantines (VIII s.) xsenebis dRes, 15 oqtombers.aseve, aRsaniSnavia bagratis taZari, romelic iuneskos msofliomemkvidreobis ZeglTa SesarCev kriterimebs Soris-- IV kriteriumisTanaxmad, msoflio memkvidreobis nusxaSi Setanilia 1994 wels."sakaTedro taZari da monasteri ganszRvraven saqarTvelos Suasaukuneebis arqiteqturis ayvavebis xanas[140].bagratis taZari X-XI ss. Mmijna, erTiani qarTuli saxelmwifossimbolo. misi damaarsebelia saqarTvelos samefos pirveli mefe bagratIII (978-1014) bagrationi. taZris mSenebloba, fasadze amokveTili warwerismixedviT, dasrulda 1003 wels. bagratis taZari saqarTvelos erT-erTiudidesi nagebobaa, romlis gumbaTic oTx Tavisuflad mdgom burjseyrdnoboda. mSeneblobis damTavrebamde taZars samsarTulianisacxovrebeli koSki, xolo XI saukunis I naxevarSi samxreTidan dadasavleTidan mdidrulad moCuqurTmebuli sazeimo karibWeebi miaSenes.bagratis taZris aRmosavleTis da CrdiloeTis kedlebze amokveTiliasamSeneblo da memorialuri warwerebi. CrdiloeTis sarkmelzesaqarTveloSi Semonaxuli uZvelesi arabuli cifrebia aRbeWdili. XVII s-is miwuruls taZari dampyroblebma aafeTqes. misi ngreva XVIII-XIXsaukuneebSic grZeldeboda. bagratis taZris teritoriis arqeologiuriSeswavlis Sedegad aRmoCnda sxvadasxva periodis kulturuli naSTebi,maT Soris IV saukunis taZris fragmentebi, 1003 wlis sakurTxevlis winmorTuli iataki da samefo samarxebi[117]. cxrilSi 2.4 warmogidgenTimereTis regionSi eparqiebis mixedviT moqmed eklesia-monastrebs, rukaze2.3 mocemulia saqarTvelos samociqulo avtokefaluri marTlmadidebelieklesiis eparqiebi. (ix. ruka 2.3)

uka 2.3wyaro: http://orthodoxy.ge/

cxrilSi 2.4imereTis eparqiebi da eklesia-monastrebiEeparqiebi adgilmdebareoba Eeklesia-monastrebiquTaisgaenaTiseparqiaWiaTurisada saCxeriseparqiaxonisa dasamtrediiseparqiavanisa dabaRdaTiseparqiaquTaisi, gelaTi,mowameTa,sofeliqviliSori,sofelizedamesxeTi,sofelisormoniWiaTura, saCxeresofeli mRvimevixoni, sofelimaTxoji,sofeliaxalbediseulivani, baRdaTim sofeliobCa• gelaTis RvTismSoblisSobis monasteri,• mowameTas wmida daviTisada konstantines monasteri,• oRasyuras wmida Teklasmonasteri,• qviliSoris wmida giorgismonasteri,• zeda mesxeTis wmida ninosmonasteri,• sormonis wmida samebismonasteri• mRvimevis RvTismSoblisSobis monasteri,• jruWis wmida giorgismonasteri,• kacxis svetis mamaTamonasteri• maTxojis wmida ninosmonasteri,• uZlouris macxovrisamaRlebis monasteri,• xonis wmida sabaganwmedilis monasteri• obCis ,,xopis; wmida giorgismonasteri,• baRdaTis wmida Tamar mefismonasteri,• vanis yovelTa qarTvelTawmindaTa monasteriwyaro: deviZe e. imereTis eparqiebi da eklesia-monastrebi, quTaisi, 2010cxrilSi warmodgenili moqmedi eklesia-monastrebis garda imereTSimravladaa sxvadasxva periodSi agebuli eklesiebi da monastrebi,romlebic moicaven araerT saswaulmoqmed adgilebsa da Tqmulebebs.mdidari istoriuli warsuli da gansakuTrebiT qveynis religiuri

daniSnulebis Zeglebisa da siwmindeebis raodenoba da maTi mniSvnelobagvaZlevs imeds, rom turizmSi sworad gatarebuli politikis SemTxvevaSi,rac gulisxmobs momlocvelobisa da religiuri turizmis ganviTarebisgrZelvadiani strategiis SemuSavebasa da marTvas, qveyana ara mxolodSeZlebs msoflio turistul bazarze erT-erTi umniSvnelovanesiqristianuli da marTmadidebluri turistuli centris adgilisdamkvidrebas, aramed rogorc momlocvelebs, ise qveynis yvela moqalaqes,SesaZlebloba miecemaT sulierad amaRldnen da ganimtkicon rwmena. maSinrodesac, ekonomikuri krizisis dros adamianebi zogaven naRd fulspirveladi moxmarebis sagnebis SesaZenad da amcireben danazogebsdasvenebasa da mogzaurobebisaTvis, turizmis mimarTulebaTa Sorisyvelaze mdgradi ganviTareba aRiniSneba religiur turizmisa damomlocvelobaSi. naTelia, rom ieso qristes jvarcmidan dRemde adamianTasulebSi marad cocxlobs macdurisadmi macxovris mimarTva: “ara puriTaerTiTa cocxlobs kaci, aramed RvTis piridan momdinare yovelisityviT.”saqarTveloSi religiuri faqtori yovel epoqasa da droSiudides rols asrulebda sazogadoebriv da politikur cxovrebaSi,saqarTvelo ara marto mravalerovani, aramed mravalreligiuri qveyanacaris. Aaq odiTganve mravali erovnebis warmomadgeneli cxovrobda,romlebic TavianT sarwmunoebas aRiarebdnen. bevri religiuri konfesiasaqarTveloSi swored Soreuli periodidan iRebs saTaves da dRemdemodis. iudaizmi dakavSirebulia ebraelTa mosvlasa da dasaxlebasTansaqarTvelos teritoriaze. somxur-grigorianuli eklesia –somxurimosaxleobis arsebobasTan, islami arabTa batonobasTan da Semdeg amreligiis maRiarebel xalxebis cxovrebasTan, kaTolikoba evropisinteresTan saqarTvelosadmi da kaTolike misionerebTan. aRsaniSnavia,rom komunisturi mmarTvelobis droindelma akrZalvebma Tavisi negatiuriSedegi gamoiRo. xalxi absoluturad gaucnobeli Sexvda rwmenisTavisuflebas. amJamad arsebulma didma interesma, ufro bevrmareligiurma literaturam, warmoSva didi interesi religiuridResaswaulebisa da siwmindeebisadmi. dResdReobiT, imereTis regionSiarsebul yvela salocavSi wirva-locva da ritualebi SeuzRudavadsruldeba da ufro metic, sxvadasxva konfesiis warmomadgenlebi did

pativs scemen erTmaneTis rwmenas da maT religiur dResaswaulebs. Tumcaaris mravali eklesia-monasteri, romelic saTanado yuradRebas –aRdgenaganaxlebassaWiroebs. regionSi religiuri turizmis ganviTarebisaTvissaWiroa efeqturi sareklamo-propagandistuli kampaniis warmarTva mediissxvadasxva saSualebiT. saqarTvelos sapatriarqo aqtiuradiTanamSromlebs saqarTvelos turizmisa da kurortebis departamentTan.am sakiTxTan dakavSirebiT saqarTvelos sapatriarqosa da departamentsSoris SeTanxmebas ukve moewera xeli, romlis mixedviTac religiuriturizmis ganviTareba igegmeba. arsebobs garkveuli punqtebi, romlebzecisini SeTanxmdnen. proeqti uzrunvelyofs, rom moxdeba informaciisa damonacemTa bazis urTierTgacvla, erToblivad Sedgeba sainformaciobukletebi da sainformacio gverdi, dadgindeba momlocvelTa turistulimarSutebi. momzaddeba video da audio masalebi da SeiqmnebamomlocvelTa saxlebi (anu monasterTan arsebuli sastumroebi). proeqtiiTvaliswinebs ucxoeTSi qarTvel momlocvelTa erToblivi turneebisganxorcielebis xelSewyobas, ucxoeTSi mcxovrebi qarTvelebisaTvissaganmanaTleblo-gacnobiTi turebis mowyobas, eklesia monastrebTanerToblivi turizmis sainformacio centrebis Seqmnas da maTi saqmianobisuzrunvelyofas. garda amisa, saqarTvelom monawileoba miiRosaerTaSoriso seminarSi 'religiuri konfesiebis roli msofliomemkvidreobis marTvaSi. 2010 wlis 2-5 noembers, q.kievSi (ukraina) gaimarTapirveli saerTaSoriso seminari saxelwodebiT „religiuri konfesiebisroli msoflio memkvidreobis marTvaSi", romlis idea mdgomareobdamrgvali magidis garSemo Seekriba yvela is dainteresebuli mxare,romelic pasuxismgebelia msoflio memkvidreobis Zeglebis SenarCunebaze.RonisZieba Catarda iuneskos da ukrainis prezidentis viqtor ianukoviCisegidiT. seminars eswrebodnen saxelmwifoebisa da religiuri konfesiebiswarmomadgenlebi 18 qveynidan, aseve kulturuli memkvidreobis aRdgenissaerTaSoriso centris (ICCROM), RirsSesaniSnaobaTa saerTaSoriso sabWoserovnuli komitetis (ICOMOS), garemos dacvis erTiani kavSiris (IUCN) dasaerTaSoriso organizaciebis eqspertebi. saqarTvelos delegaciasxelmZRvanelobdnen saqarTvelos kulturuli memkvidreobis erovnulisaagentos generaluri direqtoris moadgile petre kankava da amba

alaverdis mitropoliti daviTi (maxaraZe). seminaris farglebSi SemuSavdadokumenti „msoflio kulturuli memkvidreobis farglebSi, religiurimemkvidreobis SenarCunebis kievis seminaris dadgenileba", romelSicmkafiod ganisazRvra religiuri konfesiebis CarTulobis aucileblobamsoflio kulturuli memkvidreobis Zeglebis dacvisa da marTvissakiTxebSi. aRniSnuli dokumenti safuZvlad daedeba sakiTxis ufrovrcel ganxilvas 2011 wels, bahreinSi dagegmil iuneskos msofliomemkvidreobis komitetis 35-e sxdomaze. msgavsi RonisZiebebi dasturiaimisa, rom saxelmwifo zrunavs kulturul-SemecnebiTi memkvidreobaaiyvanos umaRles doneze, rac safuZvliani winapirobaa ara martoregionebSi, aramed mTlianad saqarTveloSi religiuri turizmisganviTarebisa. momlocvelobis safuZveli da motivaciebi ki qarTulsinamdvileSi SesaZlebelia Semdegi TanmimdevrobiT CamovayaliboT:1. morwmunis moTxovnilebaa eziaros siwmindeebs, wminda adgilebiaxdenen morwmuneebze sasargeblo da pozitiur gavlenas. gardaamisa, yvela morwmuneSi aris survili umniSvnelovanesireligiuri adgilebis sakuTaro TvaliT xilvisa da misganmadlis miRebisa.2. morwmuneebs gaaCniaT sulieri srulyofis moTxovna, amitomac,aTasobiT adamiani ganurCevlad asakisa, iRebs Svebas wmindasalocavebis monaxulebiT, wminda adgilebis aura, siwynare da iqarsebuli wesrigi saSualebas aZlevs adamianebs miuaxlovdesRmerTs da gaimdidros sakuTari suliereba.3. morwmuneebi momlocvelobis Sedegad iReben sulier sazrdos darCevebs, sayovelTaod cobilia didi rwmenis mqone admianebismier wminda adgilebis molocvis Semdeg maTi gankurneba dasulieri gajansaRebis miRweva.4. momlocveloba saucxoo saSualeba religiaSi ganaTlebismisaRebad, wminda salocavebi da religiuri cxovreba iZlevapasuxs yvelaze rTul sakiTxebze, rac ainteresebs axalgzrdobas.araerTi SemTxveva yofila adamianis narkomaniis, loTobisa da

sxva codvebisagan ganTavisuflebisa. qristes moZRvrebis swavlada Semecneba xdeba ara mxolod kiTxvis meSveobiT, aramedrwmeniT. sulieri amaRleba xSir SemTxvevaSi siwmindeebTansiaxloviT da maTgan gadmosuli madliT xdeba.5. morwmuneni iltvian wminda adgilebSi wminda nawilebis dagansakuTrebuli Zalis mqone xatebisaTvis pativis migebas, es arissaukeTeso saSualeba mime (umravles SemTxvevaSi umZimesi),realuri cxovrebidan moxdes sikeTis, siyvarulis, qristianulierTobis samyaroSi, rac yoveldRiurobaSi dabrunebul adamiansaZlevs Zalas gaumklavdes cxovrebis ukuRmarTobas, martoobasda sxva socialur siduxWires.Aimavdroulad, religiuri turebis SeTavazebisas, sasurveliagaTvalisiwnebul iqnas potenciur turistTa miswrafebebi damoTxovnis Sesabamisad iqnas miwodebuli saeklesiodResasawaulebi, romlebSic SeZleben uSualod CarTvas.qvemoTmoyvanil cxrilSi 2.5 warmogidgenT saeklesiodResaswaulebs[125].saeklesio dResaswaulebicxrili 2.5brwyinvale aRdgoma uflisa RvTisa da macxovrisa Cuenisa iesoqristesi - 11 (24) apriliaTormetTagan 1. bzoba - iesuqristesdidebiTSesvlaierusalimSi -moZravi4 (17) aprilidResaswaulebi 2. amaRlebaiesuqristesi - 20 maisi (2 ivnisi)3. sulTmofenoba - suliwmidis gardamosvla - 30maisi (12 ivnisi).aTormetTaganuZravidResaswaulebi1.. gancxadeba - iesuqristesnaTlisReba - 6 (19)ianvari2. mirqma - iesuqristesmigebeba - 2 (15) Tebervali3. xareba - yovladwmida RmrTismSoblis xareba - 25marti (7 aprili)

didi saeklesiodResaswaulebigardamavalisaeklesiodResaswaulebi4. feriscvaleba - iesu qristes feriscvaleba - 6(19) agvisto5. mariamoba - yovladwmida RmrTismSoblis miZineba- 15 (28) agvisto6. RmrTismSobloba - yovladwmida RmrTismSoblisSoba - 8 (21) seqtemberi7. jvarTamaRleba - msoflio amaRleba patiosnisada cxovelmyofe¬lisa jvrisa - 14 (27) seqtemberi8. yovladwmida RmrTismSoblis taZrad miyvaneba -21 noemberi (4 dekemberi)9. qristeSoba - xorcielad Soba uflisa RmrTisada macxovrisa Cuenisa iesu qristesi - 25 dekemberi(7 ianvari).1.xorciTa winadacveTa uflisa Cuenisa iesuqristesi, xseneba wm. basili didisa - 1 (14) ianvari2. wm.dedisaCuenisamociqulTasworisaninoqarTvelTganmanaT¬lebelisa - 14 (27) ianvarida 19 maisi (1 ivnisi)3. wm.yovladqebulisamociqulisaandriapirvel¬wodebulisa, saqarTveloSiqristespirvelmqadageblisa - 29aprili (12 maisi) da 30 noemberi (13 dekemberi)4. ioane naTlismcemlis Soba - 24 ivnisi (7 ivlisi)5. TavTa mociqulTa petresi da pavlesi - 29 ivnisi(12 ivlisi)6. sveticxovloba (12 mociqulis xseneba) 30 ivnisi(13 ivlisi)7. ioane naTlismcemlis TaviskveTa - 29 agvisto (11seqtemberi)8. mcxeToba - sveticxovloba (dResaswaulisaufloisa kvarTisa da mironmdinarisa suetisa) - 1(14) oqtomberi1. Rir. SiomRvimelisa - yvelierisxuTSabaTi - 18Tebervali (3 marti)2. didmow. Teodore tironisa - didi marxvis ISabaTi - 27 Tebervali (12 marti).3. marTlmadideblobis zeimi - didi marxvis Ikviriake - 28 Tebervali (13 marti).4. Rir. grigol palamasi - didi marxvis II kviriake- 7 (20) marti5. jvris Tayvaniscemis kviriake - didi marxvis IIIkviriake - 14 (27 marti)6. Rir. ioane sinelisa - didi marxvis IV kviriake -21 marti (3 aprili)7. Rir. mariam megviptelisa - didi marxvis Vkviriake - 28 marti (10 aprili)8. marTali lazares mkvdreTiT aRdgineba - bzobiswina SabaTi - 3 (16) aprili9. menelsacxeble dedaTa da keTilmorwmune mefe

kaTolikemarxvebierTdRianimarxvebiTamarisa - aRdgomidan III kviriake - 25 aprili (8maisi)10. marTali tabiTasi - aRdgomidan IV kviriake - 2(15) maisi11. Rir. dodo garejelisa - amaRlebis SemdegioTxSabaTi - 26 maisi (8 ivnisi)12. Rir. daviT garejelisa - amaRlebis SemdegixuTSabaTi - 27 maisi (9 ivnisi)13. mcxeTis jvris dResaswauli - sulTmofenobisSemdegi oTxSabaTi - 2 (15) ivnisi14. yovelTa wmidaTa - sulTmofenobis Semdegikviriake - 6(19) ivnisi1. didi marxva - 22 Tebervlidan - (7 martidan) - 10(23) aprilis CaTvliT.2. mociqulTa (petre-pavlobis) marxva - 7 (20)ivnisidan - 28 ivnisis (11 ivlisis) CaTvliT (22 dRe).3. miZinebis (mariamobis) marxva - 1 (14) agvistodan -14 (27) agvistos CaTvliT.4. qristes Sobis marxva - 15 (28) noembridan - 24dekembris (2012 wlis 6 ianvris) CaTvliT1. yoveli Svideulis oTxSabaT-paraskevi(gardaxsnilisa)2. naTlisRebis winadRe - 5 (18) ianvari3. ioane naTlismcemlisTavis kveTis dRe - 29 agv. (11seq.)4. jvris amaRlebis dRe - 14 (27) seqtemberixsnili msgefsebi 1. Sobidan naTlisRebamde - 25 dekembridan (7ianvridan) - 4 (17) ianvris CaTvliT.2. mezverisa da farisevlis Svideuli - 1 (14)Tebervlidan - 6 (19) Tebervlis CaTvliT3. yvelieris Svideuli - 14 (27) Tebervlidan - 20Tebervlis (5 martis) CaTvliT (xorcis gareSe).4. brwyinvale Svideuli - 11 (24) aprilidan - 17 (30)aprilis CaTvliT.5. sulTmofenobis Svideuli - 30 maisidan (24ivnisidan) - 5 (18) ivnisis CaTvliTsaeklesiosamaxsovrodReebi25 marti – saqarTvelos samociqulo eklesiisavtokefaliis aRdgenisdRe (1917 w.)25 dekemberi – uwmidesisa da unetaresis, sruliadsaqarTvelos kaTolikos-patriarqis ilia II-isintronizaciis dRe (1977 w.).2 agvisto – uwmidesisa da unetaresis, sruliadsaqarTvelos kaTolikos-patriarqis ilia II-isangelozis dRe.4 ianvari - uwmidesisa da unetaresis, sruliadsaqarTvelos kaTolikos-patriarqis ilia II-isdabadebis dRe (1933 w.).wyaro: http://orthodoxy.ge/

eligiuri turizmi qarTul sinamdvileSi motivirebulia• qristianul siwmindeebTan ziarebiT da madlis miRebiT• RmerTTan miaxloebisa da sakuTari sulierebis gamdidrebissurviliT• gankurnebiT da sulieri gajansaRebis miRweviT• religiuri ganaTlebis miRebis SesaZleblobiT• wmindanawilebisadagansakuTrebuliZalismqonexatebisaTvispativismigebisgziT• cxovrebissiZneleebTangasamklavebladZalismokrebisimediTswored, rom CamoTvlil momentebs unda gaesvas xazi religiuriturizmis marketingul SeTavazebaSi da ara turistuli produqtismaxasiaTeblebis aRweras. am gziT SesaZlebeli gaxdeba potenciurituristebis aqtiur turistebad gadaqceva.თავი 2.4. მუზეუმების როლი კულტურული მემკვიდრეობისტურიზმშიmuzeumi (berZ. μουσείο[ν] - muzaTa taZari), rogorc wesi, sazogadoebisganviTarebis samsaxurSi myofi mudmivi institutia da Riaa farTosazogadoebisTvis. muzeumi Seswavlis, ganaTlebis mizniT an vizualurisiamovnebisTvis iZens, inaxavs, ikvlevs da gamohfens adamianTaSemoqmedebisa da maTi garemos aRmwer faqtebze arsebul mniSvnelovanmasalas. muzeumebi galeriebisgan gansxvavebiT, rogorc wesi, finansurimogebisTvis ar arseboben. muzeumi SeiZleba iyos samTavrobo,arasamTavrobo an ara-momgebiani, da aseve kerZo an saojaxo. Tanamedrovemuzeumebi garkveul obieqtze arian koncetrirebuli, da maTi umravlesobaSemdegi kategoriebidan erT-erTs ekuTvnis xolme, rogoricaa: saxviTixelovneba, arqeologia, anTropologia, eTnologia, istoria, kulturis

istoria, mecniereba, teqnologia, bunebismetyveleba. am kategoriebSiSeiZleba ufro specializirebuli muzeumebi arsebobdes, mag. Tanamedrovexelovnebis muzeumebi, adgilobrivi istoriis, aviaciis istoriis,sasoflo-sameurneo an geologiis muzeumebi. maTSi, rogorc wesi, arisgamofenili an Senaxuli mocemuli sferos mniSvnelovani nimuSebi. esnimuSebi kategorizebulia da registrirebulia muzeumis koleqciaSinimuSis nomriT da mis warmoSobasa da mniSvnelobaze detaluri Canaweriarsebobs. Ria-cisqveSa muzeumebi agroveben da Tavidan ageben ZvelSenobebs im droisTvis Sesaferisi bunebrivi garemos SexamebiT. pirveliaseTi gare muzeumi iyo mefe oskar II-is koleqcia oslosTan, norvegia,romelic 1881 wels gaixsna. 1891 wels arTur hazeliusma stokholmTandaafuZna cnobili skanseni, romelic SemdgomSi modeli gaxda amgvarigare muzeumebisTvis CrdiloeT da dasavleT evropaSi, mogvianebiT kidanarCen msoflioSi. gare muzeumTa umravlesoba mdebareobs iseTregionebSi, sadac istoriulad xis arqiteqtura batonobda, amasTan xisstruqturebis gadatana SedarebiT advilia misi TavdapirveliRirebulebis daurRvevlad. saqarTveloSi aseTi muzeumis magaliTiaTbilisis eTnografiuli muzeumi mdebare vakis parkSi. SedarebiTmogvianebiT (pirvelad safrangeTSi) gaCnda aseve ekomuzeumebi. arsebobsaseve muzeum-qalaqebi (mag. mcxeTa) da Ria-cisqveSa muzeumebi im adgilassadac adre istoriuli qalaqebi fuqncionirebdnen. mag. olimpiisarqeologiuri muzeumi istoriul qalaq olimpiis adgilas saberZneTSi.zogi muzeumi axerxebs istoriuli qalaqebis narCenebis Segrovebas damisgan am qalaqis fragmentebis xelaxla aSenebas muzeumis teritoriaze.mag. pergamonis muzeumi (berlini) germaniaSi. muzeumebis rolimniSvnelovania kulturul memkvidreobis turizmSi. Aaravin daobs imsakiTxze, rom muzeumebis gareSe warmoudgenelia kulturulimemkvidreobis turizmis srulfasovani da srulyofili arseboba. Mmagram,aseve mniSvnelovania turizmis roli muzeumebis ganviTarebaSi da ismonacemebi, Tu damTvalierebelTa ra procents Seadgenen turistebi da raSemosavali moaqvs turizms muzeumebisaTvis, magaliTad 2009 welsavstriis monacemebiT: avstriaSi (mosaxleoba 8,5mln. adamiani) 399muzeumia, romelTagan 204 saxelmwifoa, xolo 195 kerZo, daaTvaliera 11,6

milionma adamianma, rac turistebis saerTo raodenobis 43% Seadgens.avstriis statistikis departametnis monacmeebiT, damTvalierebelTa 44%modis xelovnebis, istoriisa da arqeologiur muzeumebze, xolo 42%regionul da Tematur muzeumebze. germaniaSi (mosaxleoba 82,5 mlnadamiani), sadac 6.175 muzeumi funqcionirebs (SedarebisaTvis –saqarTveloSi 150 muzeumia) 2006 wels muzeumi daaTvaliera 102,6 milionmavizitorma. materialuri TvalsazrisiT turizms muzeumebisaTvisSemosavlis didi wvlili SemoaqvT. Tumca, isic unda aRiniSnos, rommuzeumebi TiTqmis yvela qveyanaSi saxelmwifosagan iReben daxmarebas, ansrulad mis dafinansebaze arian.turistuli organizaciebisa da muzeumebis urTierTobebi yvelaqveyanaSi gansxvavebuli da individualuria, rac damokidebulia qveyniskanonmdeblobaze, sazogadoebisa da ekonomikis ganviTarebis doneze,urTierTobebis arsebul tradiciebze, administarciul struqturebze dasxva. saqarTveloSi, sadac turizmi erT uwyebaSia, xolo muzeumebi sxvauwyebebis daqvemdebarebaSi, ra Tqma unda gansaxvavebuli midgomaa saWiro.Mmuzeums, rogorc institucias, SeuZlia menejmentis meSveobiT miaRwiossamuzeumo bums, risTvisac saWiroa efeqturi reaqciebi, bazris codna darogorc h. Spilmani amtkicebs: ,,dRes muzeumis direqtori menejmentissrulyofilad dauflebis gareSe—anaqronizmia” ( Spielmann, H. ,,Museumsand Gallaires, Berlin, 1994) misi azriT muzeumis menejeri dakavebuli undaiyos SesyidvebiT (mxedvelobaSia auqcionze axali eqsponatebis SeZena),mSeneblobebiT, prezentaciebiT, gamofenebiT, iseve, rogorc didaqtikiT dapedagogikiT.adreuli muzeumebi Seiqmna, rogorc samefo an sagvarovnokoleqciebi, sadac maT mflobelobaSi myofi xelovnebis nimuSebi ansaucxoo namuSevrebi Sedioda. aseT gamofenebs sakvirvelebaTa oTaxebs ansaintereso saganTa kabinetebs uwodebdnen. muzeumebi Riaa xalxisaTvis da,rogorc wesi, SemsvlelTaTvis mcire gadasaxadi arsebobs. zogierTmuzeumSi permanentulad an garkveul dReebSi (mag. kviradRes) Sesvlaufasoa. muzeumis eqsponatebi koleqciaSi sxvadasxva saSualebiT Cndeba.Tavad muzeumma an masTan asocirebulma insitutma SeiZleba organizeba

gaukeTos eqspediciebs muzeumisaTvis meti masalis an dokumentaciismosapoveblad. ufro xSirad ki, muzeumebi Seisyidian eqsponatebs, gacvlissaSualebiT an kidev saCuqris saxiT iReben maT, mag. anderZiT.impresionistTa xelovnebiT specilizebulma muzeumma SesaZloa saCuqradkubisturi namuSevari miiRos, rac ar jdeba muzeumis gamofenebisCarCoebSi, Tumca mas SeuZlia es namuSevari gamoiyenos sakuTarigamofenebis fokusis namuSevris miRebaSi (mag. gayidviT, gacvliT, da a.S.).did muzeumebs hyavT e.w. Sesyidvebis ganyofileba, romelTa srulidatvirTva amgavri saxis saqmianobaa[20].xSirad muzeumebi TanamSromloben erTmaneTTan erToblivigamofenebis mosawyobad, an sakuTari gamofenebisTvis gansakuTrebiTmniSvnelovani eqsponatebis sxva muzeumebisgan sasesxeblad. aseTispecialuri gamofenebi droebiTia da masze moxvedra gacilebiT Zviria,vinaidan muzeumebs Soris amgvari garigebebi garkveul xarjebTanaadakavSirebuli.bolo dros internetis swraf ganviTarebasTan erTad gaCndamuzeumis axali tipi - virtualuri muzeumebi. amgvar muzeumebSi"gamofenili" namuSevrebi virtualuria, xolo maT patronTa sakuTrebaSiarcerTi eqsponati ar Sedis. muzeumTa raodenobiT wamyvania fineTi.rogorc amboben, am qveynis erT sul mosaxleze gacilebiT meti muzeumimodis vinem nebismier sxva qveyanaSi. saqarTveloSi 150 muzeumia, 18 maisi -muzeumebis saerTaSoriso dRedaa aRiarebuli. sakuTriv imereTis regioni28 muzeumiTaa warmodgenili. quTaisis saxelmwifo istoriuli muzeumimiekuTvneba saqarTvelos erT-erT umdidres ganZTsacavs. muzeumSimowyobilia stacionaluri gamofena, romelic asaxavs imereTis mxarisistorias qvis xanidan Tanamedroveobamde. calke darbazSi mowyobiliaqarTuli Weduri xelovnebis Zeglebis gamofena Temaze: "qarTulioqromWedloba X-XIX ss." muzeumSi daculi masalebidan uwinares yovlisaaRsaniSnavia arqeologiuri, eTnologiuri, numizmatikuri, paleografiulida sxva koleqciebi-qarTulimaterialuri da sulieri kulturisfasdaudebeli Zeglebi. muzeumTan moqmedebs mdidari samecnierobiblioTeka da sarestavracio laboratoria. 2012 wels muzeums

daarsebidan 100 weli Sesruldeba. dasavleT saqarTveloSi es aris erTerTimTavari da uZvelesi samecniero-kulturuli dawesebuleba.samuzeumo reformidan gamomdinare, muzeumis Tanamedrove standartebzegadasvlisaTvis erT-erT mTavar prioritets saganmanaTlabloprogramebis SemuSaveba, samecniero funqciebis gaZliereba da axalikadrebis mozidva warmoadgens. am mimarTulebiT muzeumSi gadaidgapirveli nabijebi. 2009 wels Seiqmna moxaliseTa (volonterTa) centri,romelic saukeTeso saSualebaa gamocdilebis misaRebad, codnisgasaRrmaveblad da erovnuli saganZuris gasacnobad. moxaliseebi SeiZenenmuzeumSi muSaobis aucilebel unar-Cvevebs, Caatareben eqskursiebs,monawileobas miiReben axal saganmanTleblo programebSi, romelic yvelaganyofilebaSi aris SemuSavebuli koleqciebis mixedviT. centrSigaerTianebulia magistrebi da doqtorantebi, romlebic floben ucxoenas, kompiuterul unar-Cvevebs, monawileoben respublikur TusaerTaSoriso konferenciebSi. centri gamoscems Jurnals `xidi warsulsada momavals” Soris. muzeumi mWidrod TanamSromlobs skolebTan.moswavleebsa da maswavlebelebs saSualeba eZlevaT muzeumis masalebigamoiyenon samecniero-kvleviT muSaobaSi da uSualo Sexeba aqvTwyaroebTan (istoriis, arqeologiis, literaturis, xelovnebis da sxv.) aqdaculia 200 aTasze meti samuzeumo nivTi da eqsponati. amJamadsaqarTveloSi sxvadasxva profilis (istoriuli, xelovnebis,memorialuri, literaturis da sxva) da daqvemdebarebis 228 muzeumia. maTSoris: TbilisSi – 70 muzeumi, aWaraSi – 16, afxazeTSi – 5 (gasagebmizezTa gamo, informacia ar aris dazustebuli), guriaSi – 8, imereTSi –28, samegrelo-zemo svaneTSi – 16, raWa-leCxumi-qvemo svaneTis regionSi –5, samcxe-javaxeTSi – 6, Sida qarTlSi – 15, qvemo qarTlSi – 10, mcxeTamTianeTSi– 10, kaxeTSi – 32).qveynis muzeumebis 99% finansdeba saxelmwifo biujetidan. maTSoris: 24 muzeumi (sajaro samarTlis iuridiuli piris statusiT)finansdeba uSualod kulturis, ZeglTa dacvisa da sportis saministrosbiujetidan, 12 muzeum-nakrZali da 3 muzeumi - kulturuli memkvidreobisdacvis erovnuli saagentos mier, 12 muzeumi _ Tbilisis meriis, xolo

egionebSi arsebuli muzeumebi (arasamewarmeo arakomerciuli iuridiulipiris statusiT) ki – adgilobrivi mmarTvelobis biujetidan. kulturulimemkvidreobis RonisZiebebis xelSewyobis programidan saministroaxorcielebs muzeumebis funqcionirebisTvis aucilebel RonisZiebebs[94].sakuTriv imereTi warmodgenilia 28 muzeumiT qvemoTmocemul cxrilSi 2.6warmogidgenT imereTis regionis muzeumTa CamonaTvals, muzeumebSieqsponantebis raodenobasa da vizitorTa wliur raodenobis miTiTebiT.DdasaxelebaimereTis regionis muzeumebiMmuzeumistipieqsponantebisraodenobacxrili 2.6vizitorTawliuriraodenobaniko berZeniSvilis saxelobis istoriuli 200 000 meti 4300quTaisissaxelmwifoistoriuli muzeumidaviTkakabaZissaxelobisquTaisi2838 2600ssaxviTixelovnebisgalerea xelovnebisquTaisisistoriularqiteqturuliistoriulimuzeum-nakrZaliquTaisis sportis muzuemi istoriuli 1634 220quTaisis daviT mxeiZis xelovnebis 353saxelobis foto-kino matianesmuzeumiquTaisis sabrZolo didebis istoriuli 2153 3373erovnuli muzeumivladimer maiakovskis saxlmuzeumimemorialuri 5600 3000(baRdaTi)saqarTvelos erovnuli muzeumi. istoriuli 4000 - 5909oTar lorTqifaniZis saxelobisზემეტიvanis arqeologiuri muzeumnakrZaligalaktion da tician tabiZeebis memorialuri 7885 4297saxl-muzeumikorneli kekeliZis memorialuri memorialuri

muzeumi (vani)niko nikolaZis saxl-muzeumi(samtredia)giorgi axvledianis saxelobiswyaltubos mxareTmcodneobismuzeumi (wyaltubo)giorgi axvledianis saxlmuzeumi(wyaltubo)niko lorTqifaniZis saxlmuzeumi(wyaltubo)Salva da petre amiranaSvilebissaxl-muzeumi (Terjola)daviT da sergo kldiaSvilebissaxl-muzeumi (Terjola)WiaTuris mxareTmcodneobismuzeumigiorgi wereTlis saxl-muzeumi(WiaTura)alpinist da-Zma jafariZeebissaxl-muzeumi (WiaTura)saCxeris mxareTmcodneobismuzeumiakaki wereTlis saxelmwifomuzeumi (saCxere)memorialuri 5 386 2500mxareTmcodneobis31819 832memorialuri 189 210memorialuri 361 421memorialuri 342 120memorialuri 635 1440istoriuli 16 292 1000memorialuri 533 200memorialuri 279 180istoriuli 10 862 361memorialuri 7294 7924xonis istoriuli muzeumi istoriuli 20 404 4020polikarpe kakabaZis saxlmuzeumimemorialuri 442 625irakli abaSiZis saxl-muzeumi memorialuri 280 220(xoni)zestafonis mxareTmcodneobis istoriuli 8500 278muzeumiuSangi CxeiZis saxl - muzeumi memorialuri 250 202(zestafoni)xaragaulis istoriuli muzeumi istoriuli 9535 3210soflis istoriis muzeumi istoriuli 876(xaragauli)წყარო: http:// http://museum.ge/rogorc cxrili gviCvenebs, imereTSi 10 istoriuli, 14 memorialurida 2 xelovnebis muzuemia, sadac daculi eqsponatebis saerTo raodenobaaRemateba 350 aTass, xolo vizitorTa saerTo raodenoba 28 aTass.

EerTmuzeumzegaangariSebiTdamTvalierebelTasaerToricxviaraRemateba 160kacs, racmiuTiTebs, imas, rom regionis muzeumebi aqtiurad ar arianCabmulni turistTa saeqskursio marSrutebSi.Mmiuxedavad imisa, rom 2004wlidan qveyanaSi gamocxadda samuzeumo reforma, regional muzeumebisdid nawilSi jer kidev mZime mdgomareobaa – dabalia biujeti,Sesabamisad, minimaluriaxelfasebi, adgilobrivi TviTmarTveloba, gardaramdenime gamonaklisisa, nakleb yuradRebas aqcevs muzeumebis winaSemdgari problemebis gadaWras. Aam etapze gansakuTrebiT problemuriamuzeumebis materialuri-teqnikuri bazebis sakiTxi.Yyvela muzeumisYSenobasaWiroebs kapitalur SekeTebas, gamagreba-aRdgenas, Tanamedrove teqnikurisaSualebebiT aRWurvas, fondsacavebSi eqsponatTa dacvisTvis saukeTesopirobebis Seqmnas, sagamofeno sivrceebis mowyobas axali standartebiT,muzeumebis mimdebare teritoriebis keTilmowyobas. cxadia, muzeumisxelmRvanelebTan erTad garkveuli muSaoba unda Caataron imereTisregionze momuSave saqarTvelos turoperatorebma, raTa aqtiurad iqnasgamoyenebuli imereTis samuzeumo potenciali. Yyvela muzeumma undagauxsnas kari sazogadoebas da gaaumjobesos mis xelT arsebuliinventari (aparatura, teqnika, sxvadasxvasaSualebebi) sazogadoebissakeTildReod. amiT muzeumebi uaxlovdebian TavianT damTvaliereblebsda uRrmaveben maT uSualo Sexebisa da monawileobis SegrZnebas, Cveulicxovrebidan gadaxvevis aucileblobis gareSe. Aamis miRweva SesaZlebeliamarketinguli Teoriebis gamoyenebis meSveobiT, erT-erTi aseTi Teoriagulisxmobs erTdroulad ramdenime saSualebis gamoyenebas garkveulistrategiis gansaxorcieleblad, anu ufro mokled Cven vsaubrobT e.w.,,oTxi –P-s strategiaze. es kombinirebuli saSualebebi xels uwyobsmuzeumsa da damTvalierebels Soris urTierTkavSirs, is, rasac muzuemisTavazobs damTvalierebels (produqti, produqcia), rogor istumrebsmuzeumi sakuTar xarjebs (fasi), muzeumis adgilmdebareoba (adgili),muzeumis ,,mesijis” arsi da sazogadoebisaTvis am mesijis gadacemissaSualebebi (reklama). Aam marketinguli erTobliobis farglebSinebismierma muzuemma unda miRwios balanss. man unda Seqmnas imgvariproduqcia an momsaxureba, romelic daakamyofilebs bazris moTxovnebsada interesebs. mis mier wardgenili produqciis miwodebis forma. Ffasma

unda warmoqmnas moTxovna, imavdroulad umniSvnelovanesiaadgilmdebareoba da gasaRebis wertilis xelsayreli mdebareoba. Mmanunda moaxdinos Tavisi momsaxurebis reklamireba bazarzeevrokavSiris mier dafinansebuli saqarTvelos erovnuli muzeumisinstituciuri ganviTarebis xelSewyobis "Tviningis" proeqtis mizanisaqarTvelos erovnuli muzeumis instituciuri gaZlierebaa, raTa manwarmoaCinos kultura, rogorc saqarTvelos ganviTarebis mTavarielementi. Pproeqti eyrdnobaSemdeg sakiTxebs: muzeumis Senobebis,sacavebisa da saxelosnoebis dagegmareba, prevenciuli konservaciisinstruqciebis daxvewa da zogadi samuzeumo standartebis SemoReba.Germaneli eqspertebi TavianT codnasa da gamocdilebas gauziarebenkonsultaciebis, samuSao jgufebisa da seminarebis meSveobiT.Ggarda amisa,saswavlo vizitebi da staJirebebi berlinis saxelmwifo muzeumebSi xelsSeuwyobs qarTveli kolegebis codnis gaRrmavebas. "Tviningis" es proeqtierovnuli mniSvnelobis mqone ori kulturuli dawesebulebisTanamSromlobis unikaluri SesaZleblobaa. proeqti, romlisxangrZlivoba 27 Tvea, oTx komponentad iyofa. TiToeuli maTganiganxorcieldeba adgilobriv doneze sxvdasxva RonisZiebebis meSveobiT.komponenti I "mxardaWera restavracia-konservaciis centrisSesaqmnelad". saqarTvelos erovnuli muzeumis reorganizaciis gegmaiTvaliswinebs restavracia-konsarvaciis axali centris aSenebas.Germaneli eqspetrebi qarTvel specialistebs Semdeg sakiTxebSi gauwevenkonsultaciebs: samSeneblo analizi, mSeneblobis dagegmareba, Senobisarqiteqtura, sacavebis, sarestavracio saxelosnoebisa da kvleviTilaboratoriebis aRWurva.K komponenti II "prevenciuli konservaciis gaumjobeseba". restavraciakonservaciiscentris mSeneblobasTan dakavSirebiT germanuli mxarewarmoadgens rekomendaciebs prevenciuli konservaciisTvis. qarTvelispecialistebis saswavlo vizitis Semdeg aRniSnuli rekomendaciebimomdevno etapze gadainacvlebs–dainergeba praqtikaSi da Seiqneba

saxlemZRvanelo. xangrZlivi staJireba berlinSi qarTvel eqspertebssaSualebas miscems, ufro gaiRrmavon TavianTi codna am sferoSi.Komponenti III "koleqciebis gadatanis sacdeli proeqti".saqarTvelos erovnuli muzeumi xelovnebis muzeumisa da misi sagamofenodarbazebisa da sacavebis modernizacias apirebs. Sacdeli proeqtigulisxmobs xelovnebis nimuSebis gegmur sacav-SenobaSi gadatanisprocedurebis SemuSavebas aRmosavluri koleqciis magaliTze. Sxvadasxvaetapze qarTveli da germaneli eqspertebi aRweren samuSaos moculobas,SeimuSaveben dagegmarebis process da instruqciebs koleqciisgadasatanad, gadaitanen koleqcias da Seafaseben Catarebul samuSaos.K komponenti IV "standartebis krebulis momzadeba da SerCeulmimarTulebaSi maTi danergva". Bberlineli eqspertebi saqarTveloserovnul muzeums daexmarebian muzeumis standartebis miRebaSi SemdegsferoebSi: sazogadoebasTan urTierToba, gamofenebi da eqsponatebisdroebiT gadacema, samarTlebrivi aspeqtebi da partniorobis ganviTareba,adamianuri resursebi da finansuri sakiTxebi. TavdapirveladgadamuSavdeba saqarTvelos erovnuli muzeumis standartebi. qarTvelieqspertebis berlinSi staJirebis Semdeg SemuSavdeba momavalSigasatarebeli standartebis proeqti, romelic saqarTvelos erovnulmuzeumSi germanel kolegebTan erTad dainergeba[94].Erovnuli muzeumis daarseba qveynis kulturuli memkvidreobissferoSi struqturuli, institucionaluri da sakanonmdeblo reformebissawyisad miiCneva. Reforma Tanamedrove menejmentisa da erTianiadministrirebis sistemis danergvas iTvaliswinebs. aRniSnuli iniciativamiznad isaxavs erTiani samuzeumo politikis SemuSavebas. DdaculkoleqciebSi usafrTxoebis normebis gaumjobesebas samuzeumo sferossaganmanaTleblo saqmanobis gafarToebasa da akademiuri da samuzeumosaqmianobis koordnirebas.

თავი 2.5. არქეოლოგიური ძეგლები,როგორცარქეოლოგიურიტურიზმისგანვითარებისწინაპირობაtermini "arqeologia" werilobiT wyaroebSi pirvelad platonis (Zv.w. 427-347 ww.) "dialogebSi" gvxvdeba. aq arqeologia farTo mniSvnelobiTixmareba– saerTod Zveli ambebis gadmosacemad, istoriis aRsaniSnavad. Is.am termins ufro konkretuli mniSvneloba uCndeba: arqeologia, aRniSnavsama Tu im xalxis istoriis uZveles periods. ase magaliTad, diodoresicilieli ( Zv. w. 80-29 ww.) "elinTa arqeologiaSi" gulisxmobs berZenTauZveles istorias (trois omamde). daaxloebiT aseTive mniSvnelobiTxmarobdnen am termins sxva berZeni mwerlebic: straboni, dionisehalikarnaseli, ioseb flaviusi. romaul mwerlobaSi Zv. w. I s. berZnuli"arqeologiis" Sesatyvisia " siZveleebi" (Antiquitates).arqeologia – (arqeo – /berZn. archaios - Zveli/, rTuli sityvisSemadgeneli nawili, miuTiTebs misi Semcveli sityvebis kavSirssiZvelesTan. mag., arqeografia, arqeologia, arqeopteriqsi) – mecniereba,romelic kacobriobis istoriul warsuls swavlobs nivTieri kulturisZeglebis mixedviT. arqeologiuri Zeglebi erTaderTi wyaroa adamianTasazogadoebis ganviTarebis istoriis uZvelesi nawilis Sesaswavlad.arqeologias didi mniSvneloba aqvs damwerlobiani epoqebis istoriisSesaswavladac. arqeologiuri kvlevis Sedegebi avsebs da azustebswerilobiTi wyaroebis cnobebs. arqeologTa aRmoCenilia TviTdamwerlobis uZvelesi Zeglebic. nivTieri Zeglebis mosapoveblad tardebaarqeologiuri gaTxrebi, rasac win uZRvis arqeologiuri dazverva.ganaTxari masalis Seswavlisas arqeologia eyrdnoba nivTieri ZeglebisgansazRvrisa da klasifikaciis sakuTar meTodebs. amgvari SeswavlisSemdeg arqeologiuri Zeglebi istoriul wyarod iqceva[146].arqeologia saqarTveloSi XIX saukuneSi Caisaxa, Tumca arqeologiurgaTxrebs epizoduri xasiaTi hqonda. arqeologiur ZeglTa Tavmoyrisa daSeswavlis cdebi dakavSirebulia 1852 wels daarsebul kavkasiis

muzeumTan (amJamad s. janaSias sax. saqarTvelos saxelmwifo muzeumi) da1873 wels d. baqraZis iniciativiT daarsebul kavkasiis arqeologiismoyvarulTa sazogadoebasTan. adamianis mier Seqmnili nivTierikulturis Zeglebi, arqeologiuri kvlevis sagans warmoadgenen.arqeologiur Zegls ganekuTvneba yvelaferi, rasac adamianis arsebobisada moqmedebis kvali atyvia. magaliTad, namosaxlarebi, nasoflarebi,naqalaqarebi, Tavdasacavi, sakulto da sameurneo nagebobaTa nangrevebi,gzebi, xidebi, abanoebi, sarwyavi sistemebi, wyalsadenebi da sxvahidroteqnikuri nagebobani, samTo gamonamuSevrebi, samarxebi, sabrZolo dasameurneo iaraR-saWurveli, sayofacxovrebo sagnebi, WurWeli, tansacmeli,samkauli, xelovnebis Zeglebi, warwerebi, adamianis saojaxo da sameurneosamrewvelosaqmianobis Sedegad warmoqmnili narCenebi da sxva.imereTis regionSi, vanis municipalitetis administraciuli centrismTavari RirsSesaniSnaobaa antikuri naqalaqari, romelic 2007 wlis 24oqtombridan Setanilia iuneskos msoflio memkvidreobis sacdel siaSi.antikur xanaSi aq mdebareobda Zveli kolxeTis erT-erTi mniSvnelovaniqalaqi, romelmac ayvavebas miaRwia Zv. w. III-I ss-Si. vanSi qalaquri tipisdasaxleba ganviTarda im uZveles dasaxlebaTa safuZvelze, romelTanaSTebi axla mravladaa fiqsirebuli vansa da mis irgvliv mdebareteritoriaze (keWinara, cixesulori, gora, bagineTi, inaSauri, sulori,Zuluxi, buRnari, bzvani), agreTve mis aRmosavleTiTac - fersaTi, zekari,baRdaTi (ix. ruka 2.4)

uka 2.4vanis municipalitetiwyaro: http://vani.org.ge/files/upload-file/photo/7.jpg

vanis naqalaqarze mopovebuli, jerjerobiT uZvelesi arqeologiurimasala Zv. w. VIII-VI saukuneebiT TariRdeba da keramikuli fragmentebiTaawarmodgenili. Zveli antikuri xanis vanis naqalaqari ganlagebulia q.vanis mimdebared arsebul borcvze da moicavs daaxloebiT 8,5 heqtarfarTobs. vanis qalaqobis periodSi 2 umTavresi etapi gamoiyofa:1. Zv. w. VI-IV ss.2. Zv. w. III saukunis daswyisi – Zv. w. I saukunis Sua wlebi.pirveli etapi warmodgenilia xis sakulto da sacxovrebelinagebobebiT, kldovan dedaqanSi amokveTili samsxverploebiT,mravalferovani keramikuli masalis Semcveli kulturuli fenebiT damdidruli samarxebiT. vani warmoadgenda kolxeTis samefos erT-erTipolitikur-administraciuli erTeulis (skeptuxiis) centrs da mmarTvelizedafenis rezidencias. Zv. w. III saukunidan iwyeba axali etapi vanis Zveliqalaqis istoriaSi. igi xdeba didi sataZro centri. am periodsganekuTvneba gaTxrebis Sedegad aRmoCenili Zv. w. III saukunis galavniskedeli, karibWis xuroTmoZRvruli kompleqsi, kontrforsebiani nageboba,mrgvali taZari, Svidsafexuriani sakurTxeveli da mravali sxva.vans, rogorc udidesi arqeologiuri aRmoCenebis potenciur wyarosjer kidev XIX saukuneSi miaqcies yuradReba. 1847-1848 wlebSisaqarTvelosa da kavkasiaSi mogzaurobda frangi qarTvelologiakademikosi mari brose. quTaisSi yofnisas sapatio stumrisaTvismiurTmeviaT mamakacis Tavis qandakeba, romelic ,,saCinos" erT-erTsaflavSi yofila napovni (samwuxarod qandakebis adgilmdebareoba amJamaducnobia). mari broses aRweriT qandakeba iyo - ,,mamakacis biusti mxrebisdasawyisamde, Tmiani da wveriani, arwivisebri didi cxviriTa dasardonikuli siciliT". xolo 1876 wels qarTuli gazeTi "droeba" werda:"aq ise wvima ar mova, rom ar Camoitanos goridan niaRvarma xan oqroebi,xan oqros Zewkvebi, xan beWdebi, xan ra da xan ra nivTeuloba... didisimdidre unda iyos am goraze..." swored am statiis Semdeg dainteresdaeqvTime TayaiSvili vaniT da 1896 wels daiwyo pirveli arqeologiuri

gaTxrebi qalaqis teritoriaze, romelmac sistematiuri xasiaTi 1947wlidan miiRo.vanis arqeologiuri muzeumi 1985 wlis 25 seqtembers dafuZndavanis arqeologiuri eqspediciis xelmZRvanelis, akademikos oTarlorTqifaniZis iniciativiT.1985 wlis 25 seqtembers. muzeumis gaxsnasdaemTxva SavizRvispireTis problemebisadmi miZRvnili msoflioarqeologTa saerTaSoriso simpoziumi, romelic tardeba yovel mesamewels. muzeumSi ganTavsebulia sxdomaTa darbazi, biblioTekebi,sarestavracio da fondebis ganyofilebebi. vanis arqeologiur muzeumSiinaxeba 1985 wlidan Catarebuli arqeologiuri gaTxrebis Sedegadmopovebuli masalis umetesoba. vanSi aRmoCenili mdidruli samarxebisinventaris safuZvelze 1987 wels muzeumSi gaixsna oqros fondi,romelSic inaxeba oqromWedlobis unikaluri nimuSebi vanisnaqalaqaridan. vanis arqeologiuri muzeumis stacionaruli eqspoziciaasaxavs vanis teritoriaze arsebuli kulturis ganviTarebis periods Zv.w. VIII s-dan I s-is CaTvliT (brinjaos qandakebebi, maTi calkeulifragmentebi, oqros, vercxlisa da brinjaos nakeTobani, numizmatikisnimuSebi)[115].warsuli didebis amsaxveli istoriuli, arqeologiuri ZeglebiTgansakuTrebul yuradRebas ipyrobs wyaltubos mxare da misi Semogareni.aq dasaxlebul nagebobebTan erTad mravlad gvxvdeba speleologiuriZeglebic (kristaluri mRvimeebi da ufskrulebi), romlebic xSiradistoriul ZeglebTan arian Serwymuli bunebrivi da xelovnurisimagreebis kompleqsebs qmnian. aqauri cixe-koSkebi zogjer uSualodmRvime ufskrulebzea daSenebuli, erTmaneTTan dakavSirebulia saidumlogvirabebiT, romlis wyalobiTac kidev ufro gazrdilia maTi simtkice.amitomaa, rom bevrma cixe-simagrem, rogorc Cveni winaprebisTavisuflebisa da damoukideblobis simbolom, dRemde moitana CvenisamSoblos Soreuli warsulis Rrma saidumloebiT moculimravalsaukunovani istoria.

wyaltubosa da mis SemogarenSi ganlagebuli cixe-koSkebi (xomulis,qviliSoris, CuneSis, gviStibis, maTxojis, gordis, Rvedis, namaSevis,cucxvaTis, dRnorisis da sxva), taZrebi Tu sxva sakulto Zeglebi,romlebic erTmaneTs gadahyureben, saucxood arian Sexamebuli garemopirobebs da strategiulad SerCeul reliefSi moxerxebulad arianCamjdari. rogorc arqeologiurma kvlevam uCvena, aqauri speleologiuriZeglebi, romlebic saocari silamazis kalcitovani naRvenTebiTaadamSvenebuli, istoriis sxvadasxva monakveTSi, adamianis miergamoyenebuli yofila mudmiv sacxovreblad (qvisa da qva spilenZisxanaSi), xolo ufro gvian Tavdasacavad. amaze migvaniSnebs mRvimeebSidaculi kulturis naSTebi da qvis wyobiT amoxergili Sesasvlelebi,rogorc speleologiuri Zegli. saTaflia da TeTri mRvimeyoveldRiurad asobiT adgilobriv Tu Camosul turists emsaxureboda. ammxrv didi perspeqtivebi aqvs sofel yumisTavSi aRmoCenil unikalur daudides karstul mRvimes „wyaltubos“, sadac kvleviT da keTilmowyobiTsamuSaoebs xelmZRvanelobda misi pirveli aRmomCeni vaxuSti bagrationissaxelobis geografiis institutis mecnier TnamSromeli jumberjiSkariani.adamianis cxovrebis kvali wyaltubos mraval mRvimesa da exSidadginda. magram yvelaze Sedegiani mainc TeTri mRvime da sawurblias exigamodga. orive sadgomi adamians sacxovreblad orjer gamouyenebia,pirvel zeda paleoliTSi (Zveli qvis xana), 30-40 aTasi wlis winaT dameored - qva spilenZis xanaSi, 7 aTasi wlis winaT.aRniSnuli Zeglebis zeda paleoliTur (Zveli qvis xanis) fenebSiaRmoCnda materialuri kulturis niSnebi. mikvleuli naSTebis SeswavlissafuZvelze dadginda imdroindeli flora, fauna da klimaturi pirobebi,rogorc arqeologiuri gaTxrebiT dadginda, adamiani did adgilsuTmobda saritualo ceremonials, im droisaTvis, ukve Casaxulia daviTardeba xelovneba da religia. TeTra mRvimeSi napovni iqna kavkasiaSiyvelaze adreuli iaraRi-spilenZis isris piri, romelic ZveliwelTaRricxvis me-4 me-5 aTaswleuliT TariRdeba. wyaltubos mxareSiqvis xanis kidev mravali namosaxlari iqna mikvleuli (xomuli qvaba,

facrisTvis, zeda qviliSoris, Savgoras mRvimeebi). magram yovelgvarmolodins gadaaWarba nasoflar melouris aRmoCenebma. aq gaiTxara Riatipis mravalfeniani namosaxlari, romliTac dadginda, rom aq adamiansucxovria, rogorc Zveli qvis xanaSi (aSeli, ustie). ise axali qvis xanaSi(adre neoliTi). amdenad Cans, rom am mxareSi uZvelesi istoriis orisafexuridan (aSeli) moyolebuli, dRemde cxovreba ar Sewyvetila. zemoTaRweril uZveles namosaxlarebs arqeologiuri kvlevis centriswyaltubos eqspedicia 1974 wlidan ikvlevda. mopovebuli masalebi,kameraluri damuSavebisa da mecnierul mimoqcevaSi Sesvlis Semdgomwyaltubos mxareTmcodneobis muzeums bardeboda. 1986 wlidan gaTxrebigrZeldeboda sofel yumisTavSi mdebare sawurblias exSi. 1987 welswyaltubos teritoriaze kidev axali aRmoCenebi moxda. saxeldobr,sofel muxianSi gamovlinda antikuri xanis samarovani, xolo qvedamaRlakSi wina antikuri xanis vrceli namosaxlari. samwuxarodarasaTanado yuradRebis gamo, sasoflo-sameurneo samuSaoebis warmoebisdros orive Zegli ziandeba. qvesamarxebis arseboba muxianSi oradgilzea dafiqsirebuli. samwuxarod, aqac, pirvel samarovanze Svidisamarxi e.w. moyvarulebis mier unebarTvod aris „gaTxrili“. amoRebulimasalis erTi nawili sxvadasxva dros baTumis, quTaisisa da wyaltubosmuzeumebSi moxvedrila, nawili ki dRemde gabneulia[60].zemoTCamoTvlili Zeglebi is unikaluri arqivia, romelsacverasodes veravin ver Secvlis(A unique archive that can never be replaced).arqeologiam adamianebi warsulis saZieblad msoflioSi samogzaurodgamoiwvia, yovelwliurad aTasobiT turisti naxulobs piramidebsegvipteSi, imisaTvis rom, turizms gaukeTdes reklama meqsikis mTavrobamilionibiT pesos xarjavs uZvelesi qalaqi Teotihuakanis aRsadgenad.umetesi popularuli turistuli paketebi sazRvargareT moicavenarqeologiur turebs. saqarTveloSi da kerZod imereTSi arsebuliresursi ki arqeologiuri turizmis ganviTarebis safuZveli unda iyos[59].arqeologiuri turizmi, romelsac zogjer arqeoturizmiTmoixsenieben gaxlavT mogzauroba, romelic fokusirebulia uZvelesiistoriuli adgilebis monaxulebaze. turistis/vizitoris mTavari

motivaciaa warsulis wvdoma da uZvelesi istoriuli kulturebisadmiinteresi. arqeologiuri turizmi SeiZleba moicavdes vizits muzeumebSi,istoriuli daniSnulebis adgilebSi, arqeologiur parkebSi, da ufrometic, tradiciul erovnul cekvebsa Tu festivalebze daswrebas da a.S.arqeologiuri turizmi msoflioSi ar gaxlavT turizmis axali saxe, igidResdReobiT Zalzed popularuli gaxda, yovelwliurad aTasobiTturisti mogzaurobs arqeologiuri adgilebis mosanaxuleblad, dafaqtobrivad igi gaxda Semosavliani biznesi. risTvis gvWirdebaarqeologiuri turizmi? aq SeiZleba gamovyoT ramodenime faqtori• interesi--warsulis wvdoma, Tavgadasavlebi da aRmoCena• saxelmwifo Semosavlebi --arqeologiuri turizmi Semosavlianibiznesia. turoperatorebi, saxelmwifo, adgilobrivi Temi iRebsturizmidan Semosavlebs (Sesvlis dros dawesebuli Tanxa da a.S)turizmi aseve exmareba lokalur biznes (sastumroebi, restornebi,suveniris maRaziebi) da qmnis uamrav samuSao adgils.• aRiareba/cnobadoba -popularizacia, reklamireba arqeologiuriadgilebis, sazogadoebis informirebuloba izidavs gacilebiT metvizitors/damTvalierebels.• Temis (regionis/raionis) ganviTareba --adgilobrivi TemisCarTuloba arqeologiuri adgilebis sicocxliunarianobisSenarCunebaSi, rac Tavis mxriv adgilobrivi regionis ekonomikuraRmavlobas ganapirobebs.• turoepratorebi da turistebi --turoperatorebi (finansurad) daturistebi (gamocdilebas iReben) sargebloben arqeologiuriadgilebis vizitis dros, kargad dagegmili turi zrdis turistTainteress da cnobierebas.aRsaniSnavia, rom arqeologiuri turizmis ganviTarebas Tan axlavsgarkveuli safrTxeebi, es SeiZleba iyos:

• arqeologiuri adgilebis dazianeba --turistTaarainformirebulobis SemTxvevaSi SesaZlebelia daTvalierebisdros daziandes garemo. amis magaliTad aviRoT stounhenji,romelic dResdReobiT SemosazRvrulia RobiT da vizitorebi verexebian qvebs. ufro metic, yofila SemTxvevbi, roca destinaciisadgili saerTod dauxuravT da Sesvla akrZaluliavizitorebisaTvis, uamravi gamoqvabuli evropaSi ( laskauksi,altamira da a.S.) daixura raTa Tavidan aeSorebinaT preistoriuliwarwerebis/ naxatebis dazianeba.• turistuli destinaciis mzardma interesma, SesaZloa asevegazardos vandaluri SemTxvevbi (Zarcva), kargi menejmentisSemTxvevaSi winaswar unda iqnas miRebuli usafrTxoebis zomebi.bevr qveyanas aqvs mkacri kanoni, magram xSir SemTvevaSi miuxedavadmkacri kanonisa vandalizmis faqtebi mainc fiqsirdeba da aq ukveturoepratorebis, vizitorebis valia monitoringi awarmoon.• samizne vizitroTa jgufi sworad ar aris SerCeuli --Tematuroba(misi interpretacia).arqeologiuri adgilebi ganxilul unda iqnan, rogorc saerToresursi – jer erTi, mas sargebeli moaqvs yvelasTvis (zrdiT) da meore,yvelas Tavisi wvlili Seaqvs am saerTo resursSi. arqeologiuriturizmis saxelmZRvanelo principebi aseTia:• SevinaCunoT da davicvaT arqeologiuri Zegli (arqeologiuriadgili unda pasuxobdes adekuatur infrastruqturas da mzad iyosvizitorisaTvis)• arqeologiuri adgilis mxardaWeris mcdeloba—uaryofiTad arunda vimoqmedoT arqeologiuri adgilis SenarCunebaze• samizne jgufebma unda moinxulon arqeolgiuri adgilebi

• mxari unda davuWiroT adgilobrivi Temis CarTulobas proeqtebSi,rac miznad isaxavs areqologiuri adgilebisaTvis investiciebismozidvas an sxva RonisZiebebs.• unda mivawodoT amomwuravi informacia vizitors.arqeologiuri adgilebis vizitis dros turistma sasurvelia icodesSemdegi saxis informacia:• mosanaxulebeli adgilis/Temis kulturuli da istoriuliinformaciis floba sabaziso doneze .• dadgenili qcevis wesebi/normebis dacva• yuradiRos turoperatoris Tu gidis miTiTebebi• yuradReba miaqcios miniSnebebs.turists ekrZaleba:• acoceba, Camojdoma an dgoma arqeologiur struqturebze• raimes gadaadgileba, is rac zedapiridan aiRe daabrune imaveadgilze (nu daarRvev wesebs)• arasodes gadaabijo im adgilebs, sadac mimdinareobs gaTxrebi• gaiTvaliswine yoveli akrZalva• nu datoeb sakuTar nivTebs/nu daabinZureb garemos• vizitisas waawydebiT Tu ara vandalur gamovlinebebs dauyoneblivacnobeT amis Sesaxeb pasuxismgebel pirs, SesaZloa mxolod TqvenxarT am faqtis momswre[144].Cveni azriT, yovelive zemoTaRniSnuli ufleba-movaleobani,romelic mkacrad unda daicvas turistma arqeologiuri Zeglebismonaxulebisas xels Seuwyobs imereTis kulturuli memkvidreobissicocxlisunarian da grZelvadiani ganviTarebis gegmas.

თავი III. იმერეთის ტურიზმის პრობლემების გადაჭრის გზები დაგანვითარების პერსპექტივები3.1. იმერეთის რეგიონის ტურისტული პოტენციალის შეფასებაsaqarTveloSi turizmis ganviTarebis strategia eyrdnoba turizmismdgradi ganviTarebis msoflioSi aRiarebul principebs da aSkaraupiratesobas aniWebs bazris moTxovnis stimulirebas. iseTi maRalituristuli da sakurorto potencialis mqone qveyanaSi, rogoricsaqarTveloa, ikveTeba turizmis prioritetulobis Semdegi kriteriumebi:- turizmis eqsportabelurobis maRali done da aqedan gamomdinare,qveynis Semosavlebis zrdaSi misi didi potenciali;- mosaxleobis dasaqmebis masStaburi SesaZlebloba;-regionuli ekonomikuri ganviTarebis donis gamoTanabrebisrezervebis arseboba (amis SesaZleblobas iZleva turistuli potencialisbunebriv-geografiuli gaadgileba qveynis mTel teritoriaze;- ekonomikis sxva dargebis (turizmis momijnave dargebi)ganviTarebis stimulireba da sxva.ukanasknel wlebSi ki aRiniSneba Semosul ucxoel turistTa zrdismkveTri tendencia, Tanamedrove pirobebSi turizmis ganviTarebisstrategiis mimarTulebebia:• Semomyvani turizmis xelSewyoba da stimulireba• Sida turizmis ganviTareba• kompetenturi kadrebis momzadeba da gadamzadeba• turizmis saxelmwifo regulireba• sakanonmdeblo bazis srulyofa da evrokavSiris kanonmdeblobasTanmisi harmonizacia• saqarTvelos regionebis turistuli resursebis popularizacia

• reklamirebisa da sazogadoebasTan urTierTobis gziT da a.S.udavoa, rom saqarTvelos SuagulSi - imereTSi dawyebulmaaRmSeneblobam axali masStabebi gamokveTa turizmis dargis warmatebuliganviTarebis saqmeSi.saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis iniciativiT, 2007 wlisseqtemberSi, mTavrobam miiRo gadawyvetileba quTaisis istoriulinawilis reabilitaciis Sesaxeb, romelic dakavSirebulia quTaisis meorededaqalaqad da turistul qalaqad CamoyalibebasTan.samSeneblo samuSaoebi 2007 wlis noembris TveSi daiwyo. proeqtiramdenime etaps moicavs. pirveli etapi samefo ubans, TeTri xidismimdebare teritorias, cisferyanwelTa, wminda ninos, wereTlisa dapuSkinis quCebs (6ha), sul 38 Senobas Seexo. maT Soris sruli,rekonstruqcia–reabilitacia Cautarda 31 Senobas, aSenda 7 axalinageboba. ganxorcielda miwisqveSa samuSaoebi, Seicvala komunikacia,eleqtro momaragebis sadenebi, bunebrivi airis milebi, wyalgayvaniloba,quCebi mopirkeTda qvafeniliT, damontaJda Tanamedrove tipis ganaTeba.istoriuli ubnis iersaxis aRdgena–reabilitacia ganxorcielda saarqivomasalebze dayrdnobiT. proeqtis avtoria jgufi ,,arqiteqtorebi–ji“,proeqtis pirveli etapis Rirebulebam Seadgina 18 mln dolari.sareabilitacio proeqtis meore etapi moicavs aRmaSeneblis moedansa damis mimdebare teritorias (faliaSvilisa da rusTavelis quCebi).aRdgenilia da restavrirebulia istoriulad da arqiteqturuladmniSvnelovani Senobebi sareabilitacio ubanSi: quTaisis akaki wereTlissaxelobis pirveli sajaro skola; kinoTeatri ,,radiumi“, kinoTeatri,,monpleziri”, sastumro ,,orienti“, oqros Cardaxi, yofili sportuliskola, TeTri xidi, Tojinebis Teatri, wminda ninos saxelobis gimnazia –mesame sajaro skola, erovnuli bankis Senoba, quTaisis operis Teatri.qalaqis kolorituli iersaxis SenarCunebisaTvis istoriuli xidebis– TeTri, wiTeli da jaWvis xidebis reabilitacia ganxorcielda. savalnawilebze Seicvala arsebuli filebi, ganaxlda rkinis konstruqciebi,quTaisis xidebs Soris uZvelesia jaWvis xidi, romelic merve saukuneSileon mefem aago. samive xidis reabilitaciis Rirebuleba 240 000 larsSeadgens. proeqti qalaqis biujetidan dafinansda[118].

turizmis ganviTarebis saxelmwifo politikidan gamomdinare, kidevufro izrdeba imereTis regionis roli turizmis ganviTarebaSi,yvelasaTvis cnobilia iuneskos ZeglTa dacvis siaSi Setanili istoriularqiteqturuliZeglebi: bagratis taZrisa da gelaTis samonasterokompleqsis mniSvneloba. regionSi turizmis ganviTarebis stimuliasaqarTvelos kanoni imereTis mRvimeebis daculi teritoriebis Seqmnisa damarTvis Sesaxeb, romelSic daculi teritoriebis 12 Zeglia Setanili.rac eqstremaluri, eko da speleoturizmis ganviTarebis karg saSualebaswarmoadgens. aRsaniSnavia, aseve saTaflias saxelmwifo nakrZalisa dawyaltubos (yumisTavis, promeTes) karstuli mRvimis turistulikompleqsebi.2011 wlis 5 aprils quTaisSi Seiqmna turizmis sainformacio centriturizmis erovnuli administraciisa da quTaisis meriis erTobliviproeqtis farglebSi. misi misiaa xeli Seuwyos turizmis ganviTarebasimereTis regionSi, Seasrulos damakavSirebeli rgolis funqciaturistsa da turistul servisebs Soris, centrSi Semosul turistsmiawodos sruli informacia ganTavsebis, kvebis, transportirebis,istoriuli Zeglebis, erovnuli parkebisa da sxva turistuli atraqciebisSesaxeb. Aanketirebis safuZvelze moaxdinos imereTis regionSi arsebulida axladgaxsnili turistuli infrastruqturis aRricxva, aRwera dafotomasalis moZieba, rac Tavsdeba Sesabmis veb-gverdzewww.mygeorgia.ge/tourism. es ki Tavis mxriv xels Seuwyobs regionSiarsebuli turistuli infrastruqturis saerTo monacemTa bazaSimoxvedras[78].imereTis regions turizmis ganviTarebaSi mniSvnelovani roli Seaqvssaxelmwifo rwmunebulis – gubernatoris administracias da q. quTaisismerias. amasTanave, aRsaniSnavia, akaki wereTlis saxelmwifo universitetisekonomikisa da turizmis departamentis turizmis mimarTulebis mierCatarebuli RonisZiebebi, rac dakavSirebulia studentebis praqtikastaJirebasTan,dasaqmebasTan, saerTaSoriso turistul gamofenebsa dakonferenciebSi monawileobasTan da a.S.

imereTis regionsa da saerTod dasavleT saqarTveloSi socialurekonomikur,maT Soris turizmis ganviTarebas, xels Seuwyobssaxelmwifos xeldasxmiT saqmiani, kulturuli, sportuli da sxvaRonisZiebebis stabiluri dagegmva-Catareba, rogorc quTaisSi, aseveregionis sxva qalaqebSi. Mmimdinare RonisZiebebis miuxedavad, imereTis regionSi Cvens mierCatarebuli raodenobrivi kvlevis safuZvelze araerTi problemagamoikveTa, romlis mixedviTac gavakeTeTSWOT analizi da rasacwarmogidgenT cxrilebSi 3.1 da 3.2cxrili 3.1SWOTanalizi (turizmSi arsebuli Zlieri da susti mxareebiZlieri mxareebi• geografiuli mdebareoba,zomieri klimati• istoriul-arqiteqturulida kulturuli Zeglebi• eparqiebi,eklesiamonastrebi(sinagogebi)• kurortebi(balneologiuri dasamkurnalo wylebi)• muzeumebi• daculi teritoriebi• mTavrobis mxardaWera(axali iniciativebi,investiciebi)• hidro resursebi (wyaroswylebi)• satyeo da miwis resursebi• literatura, folklori,tradiciebi• imeruli samzareulo• sazRvaoprotebTansiaxlove• ekologiurad sufTaimereTis regionSi)susti mxareebi• auTvisebeli turistuli resursebi• informaciuli vakuumi• ganuviTarebeli infrastruqtura(mwyobridan gamosuli gzebi,komunikaciebi da sxva)• enobrivi barieri• istoriul-arqiteqturuli dakulturuli Zeglebis daucvelobisxarisxi• satransporto saSualebebis simcire• momsaxurebis dabali done• finansuri resursebis simcire• profesiuli kadrebis simcire• regionSi turizmis ganviTarebisstrategiis ararseboba• adgilobrivi xelisuflebis mierinvesticiebis mozidvisadmi naklebiinteresi• regionSi Semosul vizitorTa daturistTa aRuricxaoba• regionSi turistebidan miRebuliSemosavlebis statistikis ararseboba• ganTavsebis saSualebebis simcire

sasoflo produqti• arqeologiuri Zeglebi• arqiteqturuli nagebobani• karstuli mRvimeebi,kanionebi, xeobebi• susti menejmenti• turistuli potencialis sruladgamouyenebloba• SezRuduli SesaZleblobis mqonepirTaTvis servisis uqonloba• infrastruqturuli Seusabamobaturistul potencialTan• regionSi registrirebulia 25-amdeturoperatori da tursaagento,Tumca funqcionirebs mxolodramodenimeregionSi turizmis ganviTarebisGxelisSemSleli garemo faqtorebi,aseve warmodgenili gvaqvs rogorc,susti mxareebi, kerZod:demografiuli garemo --mimdinare demografiul procesebzezemoqmedeba (mosaxleobis dabereba,migracia, saganmanaTleblo donisSemcireba, informaciuli vakuumi dasxva)ekonomikuri garemo--Seqmnilmaekonomikurma mdgomareobam pirdapirizegavlena iqonia mosaxleobaze(umuSevroba, Semosavlebis done,kreditebze ver xelmisawvdomoba)politikuri garemo- 1989 wlidandawyebulma procesebma, sakuTariwarmoebis moSlam, mewarmeobisganviTarebisxelisSeSlam,mrewvelobisa da soflismeurneobisdangrevam regionze uaryofiTadimoqmedabunebrivi da ekologiuri garemo- bunebrivi resursebis ganukiTxavadganZarcva, regionis unikaluri jiSistyeebis (ajameTis aRkveTilSi --muxisxeebi) ganadgureba, ukanono Wra,energo resursis ar gamoyeneba,jarTis Casabareblad xelovnuradganZarcvuli qarxnebi da fabrikebi

da a.S.samecniero-teqnikuri garemo -axali teqnologiebis ar arseboba,samecniero- kvleviTi da sacdelimeurneobebis moSla, kvalificiurikadrebis simcire, enobrivi barieri,socialur-kulturuli garemosaxecvlilifaseulobebi, adamianTaZiriTadi Sexedulebebi da qcevisnormebi, socialuri dayofa,dominanti iyo ,,Zlieris ufleba”,viwro angarebiani orientaciaBbunebrivia, rom regionis turistuli potenciurobis adekvaturiunda iyos SeTavazebac. samwuxarod, unda aRiniSnos, romturistuli firmebis ricxvi, romlebic turistebis miRebazewarmatebiT muSaoben, aTeuls ar aRemateba. mravalxelisSemSlel mizezTa Soris qvemoTCamoTvili mizezebisgaTvaliswinebaa aucilebeli:• kulturulimemkvidreobis turizmis turebi moicavs, rogorc wesi,erTxel amorCeul obieqtebs da aseTi turi gadis ramdenimeturistuli firmis mier gakvalul marSrutebze. aravin cdilobssiaxlis Setanas da inovaciuri meTodebis danergvas. uamraviSTambeWdavi Zegli rCeba turistuli firmebisa da, Sesabamisad,turistebis yuradRebis gareSe.• saxelmwifoar aris dakavebuli turoperatorebisaTvisrekomendaciebis gacemiT, maTTvis Zeglebis nusxis SedgeniTa damaTi informaciuli uzrunvelyofiT. ar aris kavSiri saxelmwifosada kerZo seqtors Soris.• nawilobriv xdeba quCebis, moednebis saxeldeba da numeracia(markireba). praqtikulad ararsebobs arc saxelmwifo da arcadgilobrivi TviTmmarTvelobis doneze raime maregulirebeli norma(instruqcia,wesi). sadReisod Zalian bevr teritoriul erTeulSi(turistul zonebSi) vxvdebiT SemTxvevebs, rodesac quCebis damoednebis umetesobaze ar aris ganTavsebuli quCebis saxelwodeba, an

aris mesakuTris survilisamebr zogierT adgilas ganTavsebuli ankidev aris mxolod qarTul enaze, rac ucxoeli turistebisaTvisqmnis garkveul diskomforts.• turoperatorebi faqtobrivad ar ewevian profesiul saqmianobasaxali turistuli marSrutebis Sesaqmnelad, radgan maTTvis aseTisaqmianoba ar aris didi mogebis momtani.• uRimRamoa turistuli reklama, aravinaa dakavebuli saprezentacioda sasuveniro produqciis xarisxiT. ar xdeba moTxovna-miwodebiskvleva.• kulturuli memkvidreobis turizmSi TiTqmis araa CarTuliraionebisa da soflebis muzeumebi, ar arsebobs maTi gamoyenebisprograma an gegma.imereTis regionSi Catarebuli raodeonobrivi kvlevis safuZvelezemopovebuli informaciis Tanaxad SWOT analizSi (ix. cxrili 3.2), asevewarmovadgineT, is SesaZleblobebi, romelic mas gaaCnia turizmSiarsebuli susti mxareebisa da problemebis gadasaWrelad, aseve issafrTxeebi, romelic savaraudod xels SeuSlis aRniSnuliSesaZleblobebis ganxorcielebas.cxrili 3.2SWOT –analizi (imereTSi turizmSi arsebuli susti mxareebisdaZlevis SesaZleblobebi da mosalodneli safrTxeebi)SesaZleblobebi• turizmis ganviTarebismoklevadianidagrZelvadiani strategiisSemuSaveba• turistuli potencialis,miznobrivi obieqtebissafrTxeebi• saxelmwifosa da adgilobrivixelisuflebis mxridanarasaTanado damokidebuleba• daculi teritoriebisstatusis anulireba/verSenarCuneba

kvleva da Seswavla• infrastruqturisgaumjobesebadaraionTaSorisi da sasoflogzebis mowesrigeba• turizmis politikisgamtareblebisadaeqspertebis Sexvedrebisorganizeba, diskusiadebatebida problemaTaprioritetizacia• axali turistulidestinaciebis turistulatraqciad aRiareba• kulturuli memkvidreobisobieqtebis klasifikacia• investiciebis mozidvaturobieqtebis aRdgenaganaxlebisaTvis• adgilobrivi mosaxleobismobilizeba da CarTulobaturizmis infrastuqturisganiTarebaSi• turistuli produqtisgamravalferovneba damomsaxurebis gaumjobeseba• turizmidan miRebuliSemosavlebis miznobrivadgamoyeneba• profesiuli kadrebismomzadeba-gadamzadeba• turistuli nakadebisSesaxeb statistikuriinformaciis aRricxva damonacemTa bazis Seqmna• adgilobriv mosaxleobaSiturizmSiarsebulikulturuli Rirebulebebiswinwamoweva• arasakmarisi investiciebiturobieqtebis aRsadgenad• statistikuri informaciisvakuumi• adgilobrivi mosaxleobismxridanpasiuridamokidebuleba da naklebiinteresi• turistTa ganTavsebissaSualebebis simcire• enebismcodne profesiulikadrebis simcire• arakoordinirebulobasaxelmwifosa da kerZoseqtorebs Soris• turistuli bazrisSeuswavleloba moTxovnamiwodebisdasaregulireblad• erTferovani turistuliproduqtebis miwodeba• susti menejmenti• saerTaSoriso uaryofiTimosazrebebi saqarTveloSimogzaurobis usafrTxoebisSesaxeb• momsaxurebis dabali done

Ggarda zemoTaRniSnuli SesaZleblobebisa, imereTis regionSi undagaviTvaliswinoT:• mcire da saSualo sawarmoebis funqcionirebis gaZliereba;• soflis meurneobis da mTlianad agrosamrewvelo seqtorebispotencialis amaRleba;• teqnoparkebis da industriuli zonebis warmoqmnisaTvis Sesabamisibazis arseboba;• regionis geografiuli mdebareoba, bunebrivi da istoriularqiteqturuliZeglebi, xalxuri Semoqmedebisa dastumarmaspinZlobis tradiciebi;aseve, aRsaniSnavia isic, rom quTaiss qonda da aqvs turistebismiRebisa da ganawilebis funqcia, rasac ganapirobebs didi da mcirekavkasionis qedebis da Savi zRvis siaxlove, imavdroulad imereTzegadioda ,,didi abreSumis gza“, rac, yvela epoqaSi satransportomagistralur kvanZs warmoadgenda.rac Seexeba mosalodnel safrTxeebs, regionis turizmisganviTarebis Sesabamisi xelSewyobisa da SesaZleblobaTa maqsimaluradgamoyenebis gziT, zogierTi maTgani SeiZleba daZleuli iqnasadgilobrivi da saxelmwifo organoebis mxardaWeris ZalisxmeviT (mag.daculi teritoriebis statusis SenarCuneba, investiciebis mozidva,ganTavsebis saSualebebis simZlavreTa zrda, enebismcodne profesiulikadrebis momzadeba, menejmentis gaumjobeseba, momsaxurebis donisamaRleba da sxva) gansakuTrebuli yuradReba unda mieqces, imereTisregionis sainformacio centris mier regionSi Semosuli vizitorebisraodenobis statistikur aRricxvas da maT mier regionSi SemosuliTanxebis gaangariSebas.SWOT analizis safuZvelze aseve, warmogidgenT PESTLE da SMARTanalizs (ix. cxrilebi 3.3/3.4) sadac regionSi arsebuli problemebi dagasaTvaliswinebeli garemoebebi warmodgenilia politikur, ekonomikur,socialur, teqnologiur, samarTlebriv da garemosdacviTi faqtorebismixedviT da ganixilavs specifikur, gazomvad, miRwevad, relevantur dadroSi SezRudul analizis komponentebs, kerZod:

cxrili 3.3PESTLE-analiziAanaliziskomponentebiPoliticalpolitikuriEconomicekonomikuriCatarebuli analizis ZiriTadi Sedegebi dagasaTvaliswinebeli garemoebebiarsebuli mdgomareoba: regionuli ekonomikuriganviTarebis mimarT saxelmwifos politikidangamomdinare mzardi interesi; liberalurikanonmdebloba, stabiluri mdgomareoba, turizmisbiznesisaTvis xelsayreli garemo.gasatarebeli RonisZieba: regionuli ganviTarebispolitikis Semdgomi ganviTareba, saqarTvelos,rogorc turistuli qveynis cnobadobis gazrdasaerTaSoriso bazarze, qveyanaSi(regionSi), rogorcSemomyvani, ise Sida turizmis ganviTarebisstimulireba, qveynis konkurentunarianobis gazrdasaerTaSoriso turistul bazarze, usafrTxo qveynisimijis popularizacia.arsebuli mdgomareoba: omis da krizisis Semdgomistabiluri ekonomikuri zrda qveyanaSi, gacvliTikursis da inflaciis stabiluroba, regionSigansaxorcielebeli proeqtebis simravle;investiciebis zrda, regionalur doneze dasaqmebisSesaZleblobebis gaCena turistul seqtorSi.gasatarebeli RonisZieba: regionis ekonomikuriganviTarebismeti xelSewyoba infrastruqturismSeneblobis, investiciebis mozidvis xelSewyobis damastimulirebeli RonisZiebebis gatarebiT, turizmisglobalur bazarze qarTuli, regionuli turproduqtiskonkurentianobis amaRleba, turizmissferoSi profesiuli kadrebis momzadebisxelSewyoba da ganaTlebis donis amaRleba.

SocialsocialuriTechnologicalteqnologiuriLegalsamarTlebriviarsebuli mdgomareoba: regionis 11 municipalitetSisocialuri infrastruqturis saSualo/dabalimdgomareoba/pirobebi, informaciuli vakuumi,mosaxleobis (gansakuTrebiT axalgazrdebis)migracia raionuli centrebidan qalaqebsa dadedaqalaqSi, raionul dasaxlebebsa da dabebSiadgilobriv mkvidrTa umuSevrobis maRali done,socialurad SeWirvebuli ojaxebis simravlegasatarebeli RonisZieba: saxelmwifos mierdamatebiTifondebis gamoyofa regionis socialuriinfraqtruqturis ganviTarebaze; migraciisxelisSemwyobi faqtorebis aRmofxvra, dasaqmebisSesaZleblobebis gaCena agroseqtoris da turizmisganviTarebis gziT.arsebuli mdgomareoba: regionis/raionis donezeTanamedrove teqnologiebis mimarT wvdoma dabalia,rac gavlenas axdebs warmoebis efeqtianobaze,arasakmarisi komunikacia, internet resursebze vermisawvdomobagasatarebeli RonisZieba: axali teqnologiebisdanergva, komunikaciebis aRdgena, bazris Seswavalada moTxovnis Sesabamisi produqtis SeTavazebaarsebuli mdgomareoba: arsebobs TviTmmarTvelobismaregulirebeli kanonmdebloba, Tumca regionuliganviTarebis maregulirebeli calke kanoni ararsebobs; SedarebiT mwiria regionuli daadgilobrivi kanonmdebloba; xSiria cvlilebebi sxvasaxis kanonmdeblobaSi, rac gavlenas axdensstabiluri politikis dagegmvaze.gasatarebeli RonisZieba: turizmis ganviTarebisaTvismniSvnelovania sakanonmdeblo da kanonqvemdebareaqtebSi ufro detaluri uflebamosilebebis

EnvironmentalgaremosdacviTiCamoyalibeba da xelisuflebis sxvadasxva doneebsSoris pasuxismgeblobebis mkafiod gamijvna,adgilobrivi da regionuli ekonomikuriganviTarebis samarTlebrivi bazis uzrunvelyofa.arsebuli mdgomareoba: garemos dabinZurebisminimizaciis teqnologiebis ar arsebobaekoturizmSi, daculi teritoriebis marTvis sustimenejmenti (mag. ajameTis aRkveTili), biologiurimravalferovnebis Sesaxeb regulaciebis dakonvenciebis ar arseboba da a.S.gasatarebeli RonisZieba:ekoturistuli momsaxurebisxarisxis menejmentis srulyofa, regionuli daadgilobrivi satyeo politikis formireba datyeebis efeqturi menejmenti; adgilobrivi bunebriviresursebis Sefaseba.winamdebare SMART-analizi eyrdnoba PESTLE-analizSi arsebulmdgomareobas da mocemulia, is zogadi rekomendaciebi, romlebzec undaiyos dafuZnebuli sxvadasxva saxis aqtiobebis (reformebis) gatarebaspecifikuri, gazomvadi, miRwevadi, relevanturi da droSi SezRudulianalizis komponentebze dayrdnobiT.cxrili 3.4SMART-analiziAanalizis Catarebuli analizis ZiriTadi Sedegebi dakomponentebi gasaTvaliswinebeli garemoebebiSpecific zogadi aRwera: regioni 12 administraciul erTeulsspecifikuri moicavs, TiToeuli municipaliteti specifikurituristuli resursiT gamoirCeva, aRsaniSnavia, regionisgeografiuli mdebareoba, kurortebisa da sakurortozonebis simravle, warmodgenilia daculi teritoriebiskategoriebi samizne obieqtebiT (nakrZali, aRkveTili,bunebis Zegli/mRvime/kanioni, erovnuli parki), kultura,

xelovneba da tradiciebi. q, quTaiss hqonda da aqvsturistebis miRebisa da ganawilebis funqcia, rasacganapirobebs didi da mcire kavkasionis qedebis da SavizRvis siaxlove, imavdroulad imereTze gadioda ,,didiabreSumis gza“, rac, yvela epoqaSi satransportomagistralur kvanZs warmoadgendagasaTvaliswinebeli garemoeba: strategiuli gegmismomzadebis procesSi gaTvaliswinebuli unda iqnasSemdegi faqtorebi:• moxdes auTvisebeli turistuli resuresebisaTviseba• istoriuli, kulturuli da religiurimemkvidreobis gamoyeneba meti turistebis mosazidad• regionis/raionis, dabebis da soflebissazogadoebrivi aRiareba, arsebuli resursissaTanado reklamirebaMMeasurablegazomvadi• turistul obieqtebisaTvis swori strategiisSemuSavebazogadi aRwera: kriteriumebi, romlebic unda iqnasgamoyenebuli regionis ekonomikuri ganviTarebis mokleTu grZelvadian strategiaSi unda iyos gazomvadi. amkomponentis gaTvaliswinebis gareSe SeuZlebeliaganxilul da Sefasebul iqnas warmateba an gatarebulireformis Sedegi.gasaTvaliswinebeli garemoeba:• daigegmos gazomvadi RonisZiebebi, romelTaSefaseba garkveuli kriteriumebiT arisSesaZlebeli;• Sefasebebi mozdes ara uSualod gegmisdasrulebis Semdgom, aramed SualedurperiodSic, raTa gadaxrebis SemTxvevaSiSesaZlebeli iyos maTi gamosworeba.

AttainablemiRwevadi• aqtivobebis Sesabamisad ganxorcieldesmonitoringizogadi aRwera: miznebi, romlebTa ganxorcielebasisaxavs regionSi turizmis ganviTarebisa daekonomikuri winsvlis strategiaunda iyos miRwevadi anuSedegze orientirebuli.gasaTvaliswinebeli garemoeba:• samxareo xalisuflebis da adgilobriviTviTmmarTvelobebis mier dagegmili sxvadasxvaRonisZiebebis Sedegebi unda iyos miRwevadi.Relevantrelevanturi• miznis misaRwevad dasaxuli amocanebisganxorcieleba unda daekisros pasuxismgebelpirebsa Tu uwyebebs, raTa gamoCndes TiToeulirgolis valdebuleba da pasuxismgebloba(samoqmedo gegmis calkeuli komponentebisSeusruleblobaze).zogadi aRwera:regionul da lokalur donezeekonomikuri ganviTarebis RonisZiebebi unda iyosmizanTan mimarTebaSi adekvaturi (Sesabamisi).gasaTvaliswinebeli garemoeba:• dasaxuli amocanebis ganxorcieleba undagamomdinareobdes strategiis miznebisagan• RonisZiebebi unda gatardes gawerili samoqmedogegmis SesabamisadTime-bounddroSiSezRuduli• yvela qmedeba erTmaneTTan mizez-SedegobrivikavSirebiT unda iyos dakavSirebuli.zogadi aRwera: regionis ekonomikuri ganviTarebis gegmadroSi SemosazRvrulia anu is garkveuli periodisganmavlobaSi unda Sesruldes da daiwyos axali etapi.amitomac mniSvnelovania, droiTi kalendris meSveobiTsxvadasxva RonisZiebebis ganxorcieleba, perioduladmaTi Sefaseba da saWiroebis SemTxvevaSi koreqtireba

(srulyofa) gegmis sicocxlisunarianobisaTvis.gasaTvaliswinebeli garemoeba:• adgilobrivi da regionuli ganviTarebis gegmaskonkretuli droiTi periodi unda gaaCndes da amdroSi xorcieldebodes.• gegmis droiTi kalendari mcire periodebad undadaiyos (wlebi da kvartlebi mainc), raTaSesaZlebeli iyos rigi aqtivobebis zustad droSiganxorcieleba.

3.2. რეგიონში კულტურული მემკვიდრეობის ტურიზმისსიცოცხლისუნარიანობის შენარჩუნებისა და მდგრადი განვითარებისპრინციპებიKkoalicia ,,erovnuli ndoba kulturuli memkvidreobisdacvisaTvis”, romelic Seiqmna 1996 wels kulturuli memkvidreobisturizms gansazRvravs rogorc, mogzaurobas - RirSesaniSnavi istoriuli,kulturuli da bunebrivi adgilebis monaxulebas, Semecnebisa dawarsulTan ziarebis mizniT. turistebis 70% msoflioSi mogzaurobskulturuli memkvidreobis adgilebis sanaxavad (istoriuli adgilebi,erovnuli parkebi, muzeumebi da a.S.). kulturuli memkvidreobis turizmiyvelaze grZelvadiania (xangrZlivi peiriodis turebi) turizmis sxvasaxeobebTan SedarebiT. turizmi ekonomikuri ganviTarebis mZlavriinstrumentia. igi qmnis samuSao adgilebs, uzrunvelyofs axal biznesSesaZleblobebis gaCenas, aZlierebs adgilobriv ekonomikas. roca,regionSi kulturuli memkvidreobis turizmis ganviTareba sworadmimdinareobs, igi exmareba regions davicvaT da gadavarCinoT Cveni qveynisbunebrivi da kulturuli saganZuri da gavaumjobesoT adgilobrivmkvidrTa cxovrebis xarisxi. turizmis dakavSirebas memkvidreobasa dakulturasTan meti sargeblis motana SeuZlia adgilobrivi ekonomikisganviTarebisaTvis, vidre maT calcalke analizs. swored amaSimdgomareobs kulturuli memkvidreobis turizmis mTavari idea: SevinaxoT,gadavarCinoT Cveni qveynis, regionis memkvidreoba da kultura,gavuziaroT is sxvas da miviRoT ekonomikuri sargebeli. zemoTTqmulisufro naTlad Camosayalibeblad kargi iqneba Tu SevadgenT aseTformulas:turizmi + kultura + memkvidreoba = mdgrad ganviTarebas(qveynis/regionis ekonomikuri aRmavloba)wyaro: http://www.culturalheritagetourism.org/

formulaSi mocemul kategoriaTa erTobliobis warmatebulimenejmenti ki turizmis mdgradi ganviTarebis garantiaa.kulturuli memkvidreobis turizmis upiratesobebi da sargebeligamoixateba SemdegSi• kulturuli memkvidreobis turizms SeiZleba hqondes didiekonomikuri zegavlena lokalur doneze.• ekonomikuri sargebelia – mcire biznesi, axali samuSao adgilebida a.S.• kargi menejmentisa da struqturis mqone turizmis regionlaurprogramas SeuZlia gaaumjobesos adgilobriv mkvidrTa cxovrebisdone.• adgilobriv mosaxleobas aqvs upiratesoba vizitors gauwiosmomsaxureba.• kulturuli memkvidreobis turizmi zrdis adgilobrivimosaxleobis siamayis gancdas.• xels uwyobs adgilobrivi mosaxleobis mobilizacias.• kulturuli memkvidreobis turizmi qmnis axal SesaZleblobebsturistebisaTvis gaecnon ucnob adgilebs, eziaron ucxo qveynisxalxTa tradiciebs.• turistTa nakadis matebasTan erTad, kulturuli memkvidreobisdacvisa da SenarCunebis ufro meti SesaZleblobebi Cndeba.• kargad interpretirebuli sanaxaobebi acnoben vizitorebs maTmniSvnelobas da kidev erTxel arwmuneben mnaxvelebs msgavsiadgilebis dacvisa da SenarCunebis aucileblobaSi.kulturuli memkvidreobis turizmis Tanamedrove gamowvevebi damoTxovnebi

• roca, regionis kulturuli memkvidreobis ZiriTadi arsi mdgomareobsarsebuli resursis vizitorisaTvis SeTavazebaSi, am SemTxvevaSi amresursis (kulturuli memkvidreobis) dacva-SenarCuneba aucilebelipirobaa.• kulturuli memkvidreobis turizmis programebis ZiriTadi moTxovnaapropaganda gauwios turizms da xmamaRla ganacxados, rom turizmsdamangreveli efeqti ar aqvs, piriqiT igi iziarebs regionis mTavarRirebulebebs, ar anadgurebs imas, rac turistebs esoden izidavT.• radgan turizmi swrafad mzardi industriaa, mas Tavisi moTxovnebicgaaCnia. turizmi zogadad "sufTa" industriaa (ar iyenebs saSiSqimikatebs, ar sWirdeba sakvamurebi da aS.) magram mas aqvs moTxovnainfrastruqturaze: - gzebze, aeroportebze, wyliT uzrunvelyofaze,sajaro samsaxurebze, rogoricaa: policia, saxanZro, dacva da a.S.• is problemebi, rac zogadad fiqsirdeba, rogoricaa: vizitorTa zrda,stresi, orientiri infrastruqturaze, kulturuli memkvidreobisobieqtebze, rogorc saferi (Safer) ambobs mxolod turizmisganviTarebis sawyisi etapia da turistuli industriis saqmea.moTxovna ara mxolod vizitoris zegavlenidan, aramed vizitorismolodinidan gamomdinareobs, anu is, elis xarisxian produqts daadekvatur momsaxurebas.• turizmi arsebiTad momsaxurebis industriaa, rac imas niSnavs, rom isdamokidebulia adamianTa qcevebze, kompetenciebze, maT samuSao tipze,adgilmdebareobaze da a.S.• turizmi SesaZlebelia ar ganvixiloT, rogorc qveynis/ regionisekonomikuri ganviTarebis universaluri saSualeba, magram, udavoa, rom,igi namdvilad ekonomikuri aRmavlobis erTerTi saSualebaa.sainteresoa kulturuli memkvidreobis turizmis programisdireqtoris emi jordan vebis (amerika), aseve koaliciis sxva wevrebismier 1996 wlidan SemuSavebuli rekomendaciebi kulturulimemkvidreobis turizmis ganviTarebisaTvis. maT mier Catarebuli

kvlevebisa da moTxovnis safuZvelze SemuSavebuli iqna kulturulimemkvidreobis turizmis ganviTarebisa da sicocxlisunarianobis gegma,xuTi saxelmZRvanelo principi da oTxi ZiriTadi safexuri (ix. diagrama3.1), romelsac qveviT detalurad ganvixilavT da imavdroulad migvaCnia,rom maT mier SemoTavazebuli safexurebisa da principebis morgebaTavisuflad SeuZlia imereTis regions arsebuli potenciuriSesaZleblobebidan gamomdinare. (ix. diagrama 3.1)diagrama 3.1oTxi ZiriTadi safexuri regionSi kulturuli memkvidreobis turizmiswarmatebuli ganviTarebisa da sicocxlisunarianobisaTviswyaro: http://www.culturalheritagetourism.org/A amrigad, regionSi kulturuli memkvidreobis turizmis warmatebuliganviTarebisa da sicocxlisunarianobisaTvis koaliciis,,erovnuli ndobakulturuli memkvidreobis dacvisaTvis” mier SemuSavebuli 4 safexuri

saWiroebs, iseTi RonisZiebebisa gatarebas, rogoricaa: regionispotenciuri turistuli resursis (kulturuli memkvidreobis obieqtebi)kvleva, moZieba, Sefaseba da analizi. turistul obieqtebTan mimarTebaSigasatarebeli RonisZiebebis dagegmva da organizeba, adgilobrivi daucxoeli vizitorebisaTvis mzadeba, samizne turistuli obieqtebisa daturebis/marSrutebis SeTavazeba, qveynis kulturuli, istoriuli dabunebrivi resursebis sazogadoebrivi aRiareba, dacva-SenarCunebis damarTvis RonisZiebebis gatareba.aseve warmogidgenT xuT saxelmZRvanelo princips regionSikulturuli memkvidreobis turizmis warmatebuli ganviTarebisa dasicocxlisunarianobisaTvis, kerZod:principi I.TanamSromloba(Collaborate) --- erToblivi muSaobiT ufrometad miiRweva dadebiTi Sedegi vidre damoukideblad. warmatebulkulturuli memkvidreobis turizmis programebs SeuZliaT erTadSekribon iseTi partniorebi, romlebic warsulSi ar TanamSromlobdnen.partnioruli urTierTobebis damyareba mniSvnelovania, ara mxolodimisaTvis, rom is mxars uWers lokalur doneze ganviTarebas, aramedimitom, rom turizmi iTxovs im resursebs, romlebic arcerTorganizacias ar SeuZlia SesTavazos. turizmis warmateba mdgomareobspolitikuri da biznes liderebis, turistuli saagentoebis, mxatvrebis,xelovnebaTmcodneebis, sastumro moxeleebis, operatorebis da turizmissferoSi dakavebul admianTa, aqtiur Tanamonawileobasa daTanamSromlobas. regionaluri partnioroba xels uwyobs regionisprioritetebis winwamowevas, resursebis gamoyenebas, fuladi Semosavlebiszrdas da sabazro potencialis gafarToebas.

principi II.relevanturoba(Find theFit) – lokaluri,regionaluri/qveynis upiratesobebi da potenciuri resursebimravalferovania. magaliTad, kulturuli memkvidreobis turizmiamerikaSi kargad aris ganviTarebuli radgan, mogzaurebs/turistebsainteresebT is, rac gansxvavebulia, maT aqvT survili SeigrZnonnebismieri gansakuTrebuli adgili Tu periodi. imisaTvis, rom qveyanaSikulturuli memkvidreobis turizmi iyos warmatebuli unda ganisazRvrosadgilobrivi Temis, regionis, qveynis rezidentebs aqvT turizmisganviTarebis survili? ratom aqvT amis survili? turizmidan Semosavalirogor zegavlenas iqoniebs Temze/regionze? rogor aris transporti dainfrastruqtura ganviTarebuli? jgufuri turebis organizeba SeuZliaTu ara adgilobriv doneze? erTdroulad 40 adamianis miReba daganTavseba aris SesaZlebeli? regions SeuZlia Tu ara umaspinZlosSezRuduli SesaZleblobis mqone an gansakuTrebuli saWiroebebis mqonevizitorebs da a.S.principi III.RirSesaniSnavi adgilebis piari(Make sites and programs come alive)--- adamianis/adgilis dramatuli istoria ainteresebs vizitors da arakonkretuli TariRi Tu saxelwodeba. dasaTvalierebeli adgilebisinterpretireba aris yvelaze mniSvnelovani da swored es qmnis ,,mesijs”ufro metad SemoqmedebiTs da amaRelvebels, stumrisaTvis mTavaria faqti.Tqven unda SeZloT vizitoris 5 grZobis datyveveba, nanaxidan vizitorsSemdegi saxis informacia rCeba da igi procentulad ase nawildeba:10% rCeba imisagan, rasac ismens,

30% rCeba imisagan, rasac kiTxulbs,50% rCeba imisagan, rasac isini xedven,90% rCeba imisagan, rasac akeTeben, ris procesSic arian CarTulni.Pprincipi IV.fokusireba xarisxsa da avTenturobaze (Focus on quality andauthenticity) --namdvili istoria/ realuri ambavi mosayolad namdviladRirs--radgan swored es siaxle ganasxvavebs warmodgenil qveyanas sxvaqveynisagan, Sens mier aRwerili adgili unikaluri da erTaderTia,romelsac Taviseburi Sarmi aqvs da yovelTvis miizidavs turists.principi V.dacva-SenarCuneba(Preserve and protect) --- ZirfesvianadganvaaxloT da aRvadginoT, nu SevalamazebT mxolod garegnuli efeqtismosaxdenad. cudi faqtia im warweris naxva, romelzec miTiTebulia, romodesRac ,,x” wels, aq aseTi nageboba idga, ufro metic tradiciebismiviwyeba aranakleb tragikuli sakiTxia. tradiciebis, adaT-wesebis,kulturuli memkvidreobis dacva-SenarCunebiT da maTi sworipromouSeniT, vicavT momavals. kulturuli memkvidreoba Cveni awmyosmniSvnelovani nawilia da im momavlis romelsac vaSenebT. maSin, rocavsaubrobT qveyanaSi kulturuli memkvidreobis turizmis ganviTarebaze ammimarTulebaSi unda davuSvaT turizmis saxeebis: istoriuli turizmi,kulturuli turizmi, religiuri turizmi, arqeologiuri turizmi,

arqiteqturuli turizmis erTdrouli Tanaarseboba, romelTawarmatebuli ganviTareba, kargad gatarebuli saxelmwifo politika,regulaciebi mdgradi ganviTarebis myari garantia, rogorc regionisTvisise, qveynisaTvis[147].kulturuli memkvidreobis turizms ver ganvixilavTEekonomikuri,funqciuri, SemecnebiTi, socialuri da politikuri Rirebulebebis gareSe.kulturuli memkvidreobis TvalsazrisiT,ekonomikuri Rirebuleba moiazreba, rogorc Tavad memkvidreobisobieqtis mier an misi konservaciis Sedegad warmoqmnili Rirebuleba.ekonomikur Rirebulebas mogebis oTxi potenciuri wyaro aqvs. esenia:turizmi, komercia, gamoyeneba da keTilmowyoba. nebismieri maTganisaraswori marTva iwvevs memkvidreobis obieqtis arasasurvel ganviTarebasan srul ganadgurebas. aseTi ram SeiZleba moxdes, roca orientaciamimarTulia absolutur mogebaze, danaxarjebisa da mogebis sworibalansis SemuSavebis nacvlad.funqciuri Rirebuleba dakavSirebulia ekonomikurTan, radganacigi gulisxmobs Senobis an arealis Tavdapirveli funqciisuwyvetobas an maTTvis axali, Tavsebadi funqciis miniWebas. nangrevebadqceuli obieqtis Tavdapirveli funqciuri Rirebuleba dakargulia, magramman SesaZlebelia SeiZinos axali funqcia, rac moemsaxureba obieqtisinterpretaciis programis moTxovnebs. tradiciuli funqciebisuwyvetoba uzrunvelyofs obieqtis arsis imgvar aRqmas, rogoricverasodes miiRweva SemecnebiTi gamofenebiT. Sesabamisi gamoyenebaaseve aadvilebs konservacias. Seusabamo, araswori adaptacia ki xSiradiwvevs obieqtis degradacias, arasasurvel cvlilebebs an dangrevas.memkvidreobis obieqtis SemecnebiTi Rirebuleba moicavs mispotencials kulturuli turizmis ganviTarebis TvalsazrisiT daaseve kulturisa da istoriis gacnobierebas, rasac xels uwyobs,rogorc istoriuli obieqtebis dRevandel cxovrebaSi CarTvissaSualebas. msoflio memkvidreobis RirsSesaniSnavi adgilebissworad CarTva saswavlo programebSi arsebiTia. Tumca turizmze aqcentis

gakeTeba, xSirad iwvevs obieqtis Tavdapirveli iersaxis gaumarTlebelrekonstruqcias an dangrevas da araganaxlebadi arqeologiurimtkicebulebebis ganadgurebas.memkvidreobis obieqtis socialuri Rirebuleba dakavSirebuliatradiciul socialur saqmianobebTan da Tavsebad dRevandelgamoyenebasTan. socialuri Rirebuleba asaxavs adgilobriv TemSiTanamedrove socialur urTierTqmedebas da mniSvnelovan rols TamaSobssocialuri da kulturuli TviTmyofadobis Camoyalibebis procesSi.socialurma Rirebulebam SeiZleba gamoiwvios adgilobrivgaremoze zrunva, rac aseve uzrunvelyofs memkvidreobis obieqtismovla-SenarCunebas, socialuri erTobisa da pativiscemisnaklebobam ki SeiZleba Seaferxos konservacia.politikuri Rirebuleba xSirad dakavSirebulia memkvidreobisobieqtis istoriis ama Tu im, regionisa an qveynisaTvissayuradRebo movlenasTan. es movlenebi gansazRvraven obieqtis dRevandelmniSvnelobas imdenad, ramdenadac es Seesabameba Tanamedrove politikurprioritetebs. RirsSesaniSnavi adgilis politikur mniSvnelobasSeuZlia dagvexmaros fondebis gazrdasa da sazogadoebis yuradRebismimarTvaSi misi dacvisa da konservaciisken.meore mxriv, cudadgaazrebulma qmedebam SeiZleba gamoiwvios arasasurveliganviTareba da avTenturobis dakargva. CamoTvlili RirebulebebiszemoaRniSnuli dajgufeba indikatorulia da SeiZleba Sejerdesmemkvidreobis obieqtebis erovnul da adgilobriv RirebulebebTan.esjgufebi warmoadgens sasargeblo CarCos ufro detaluri SefasebisprocesisaTvis. mravalma am RirebulebaTagan, gansakuTrebiT Tanamedrovesocialur-ekonomikurma Rirebulebebma, memkvidreobis obieqtze, rogorcdadebiTi, aseve uaryofiTi gavlena SeiZleba moaxdinos, gaaCniaRirebulebis tips da imas, Tu zogad SefasebaSi mas ra adgils mivuCenT.Sesabamisad, sasicocxlo mniSvneloba eniWeba, im Rirebulebebis mkafiogansazRvras, romelis gamoc, unda iqnas Setanili kulturulimemkvidreobis nusxaSi esa Tu is memkvidreobis obieqti.

K kulturuli memkvidreobis saerTo universaluri Rirebulebis mqoneobieqtebi da Zeglebi adamianTa civilizebuli ganviTarebis xangrZliviprocesis macned gvevlinebian. isini, rogorc Cveni, ise sxva qveynebiskulturuli memkvidreobis codnis, gaazrebis, ganaxlebuliinterpretaciis Seqmnisa da STagonebis wyaroa. Cveni ufleba, movaleobada pasuxismgeblobaa maTi Senaxva, ara mxolod amJamindeli, aramedmomavali TaobebisaTvis.imisaTvis, rom srulad moxdes kulturuli memkvidreobispotencialis, rogorc ganuxreli ekonomikuri ganviTarebis faqtorisgamoyeneba aucilebelia gaRrmavdes kulturuli memkvidreobisa da misiekonomikuri potencialis gamoyenebis mniSvnelobis gaazreba,gaTvaliswinebul unda iqnas kulturuli memkvidreobis gansakuTrebulixasiaTi, da imavdroulad, ekonomikuri politikis SemuSavebisas ar undaSeilaxos kulturuli memkvidreobisaTvis damaxasiaTebeli faseulobebi.3.3. იმერეთში კულტურული მემკვიდრეობის ტურიზმისსამომავლო პერსპექტივებიturizmi mWidrodaa urTierTdamokidebuli ekonomikisa da socialuricxovrebis/yofis sxvadasxva seqtorze: warmoebaze, transportze,mSeneblobaze, vaWrobaze da yvela danarCen momsaxurebaze---romelsac igiexmareba da romelTagan, aseve, TviTonac iRebs daxmarebas. turizmi --qmnis axal samuSao adgilebs xels uwyobs axali biznesideebis/amocanebis dagegmvasa da ganviTarebas, aumjobesebs cxovrebisstils, axdens diversifikacias lokalur doneze da inarCunebsregionis/qveynis unikalur xasiaTs, xels uwyobs cnobierebis amaRlebas,70% turistebisa msoflioSi mogzaurobs kulturuli memkvidreobisadgilebis sanaxavad (istoriuli adgilebi, erovnuli parkebi, muzeumebida a.S.), kulturuli memkvidreobis turizmi yvelaze grZelvadiania(xangrZlivi periodis turebia) turizmis sxva saxeobebTan SedarebiT, igiar aris sezonuri.

ogorc wina TavebSi aRiniSna, saqarTveloSi Semosul turistTasaerTo raodenoba 1995 wlidan 2010 wlis CaTvliT—15 wlis ganmavlobaSigaizarda 85.5 aTasidan 2033,0aTasamde—turizmis specialistebivaraudoben, rom es cifri 2015 wlisaTvis 5 mln-s miaRwevs[78]. e.i. TiTqmis24-jer metia sabaziso welTan SedarebiT. saqarTvelos masStabiTturistebis nakadTa dinamika aRniSnuli wlebis ganmavlobaSi, kargadaawarmodgenili, magram aqac vxvdebiT iseT winaaRmdegobas, rogoricaaregionSi/raionebSi Semosuli vizitorTa miznebis ar dafiqsireba, amdenadver gamovyofT maTgan calke turistTa nakadebs. Ees xarvezebiaucileblad gamosasworebelia.imereTSi turistTa nakadebis statistikuri aRricxva ar xdeba, esimiT aixsneba, rom regionSi 2010 wlamde ar arsebobda turistulisainformacio centri, romelic daaregistrirebda imereTis calkeulmunicipalitetebSi Semosul turistTa raodenobas da romlissafuZvelzec SeiZleboda saerTo raodenobis daangariSeba. imereTisturizmis sainformacio centrma mogvawoda mxolod 2011 wlis monacemebi,romlis mixedviTac;2011 wels quTaisSi Camovida da Rame gaaTia 81 049 ucxoelma (saSualoRamis Tevebis raodenoba - 3 Rame) da 30 448 qarTvelma turistma. amaTganquTaisis turizmis sainformacio centris servisiT isargebla 2564ucxoelma turistma da 618 saqarTvelos moqalaqem[119].aRsaniSnavia, rom saTafliis saxelmwifo nakrZalSi mTavarituristuli marSruti iwyeba ZiriTadi sanaxaobidan - dinozavrisnakvalevidan da miemarTeba kompleqsis kulturul centrSi, lamazixeivniT Sedis ,,dinozavris parkSi“, sadac ganTavsebulia garTobisa daganviTarebis obieqtebi. turistuli biliki miemarTeba 330 metriankarstul mRvimeSi, romlis gamosasvlelidan ixsneba xedebi q. quTaisze,gelaTis monastersa da imereTis soflebze. 2011 wels saTafliamoinaxula 86653 turistma, Semosavlebma Seadgina 331368 lari[121].promoTes (wyaltubo) karstuli mRvime unikaluri bunebrivi movlenaada mas gaaCnia udidesi SemecnebiTi faseuloba, rogorc samecnierospeleologiuri,aseve turistuli gamoyenebis TvalsazrisiT. mRvimis

mTavari bilikis sigrZe 1 km-s aRemateba da warmoadgens mravalferovansanaxaobas: darbazebi, kamarebi, galereebi, miwisqveSa mdinare, gaqvavebulinakadebis, stalagmitebis da stalaqtitebis umdidresi formebi. 2011 welspromeTes mRvime moinaxula 70331 turistma. Tumca Semosavlebi ardafiqsirebula radgan gaxsnasTan dakavSirebiT mRvimis daTvaliereba iyoufaso[141].saerTod unda aRiniSnos, rom imereTis regionSi moxvedriliucxoeli vizitorebis Tu adgilobrivi saqarTvelos mcxovrebTaTvisimereTis regionis monaxuleba ZiriTadad amoiwureba q. quTaisisa da misiSemogarenis daTvalierebiT, kerZod, gelaTis, mowameTas, saTaflias,bagratis taZrisa da geguTis cixis nangrevebiT. Tumca amaT garda kidevuamravi Seuswavleli da fexdaudgmeli mRvime da sxva mravalituristuli atraqciaa imereTis sxvadasxva raionebSi da migvaCnia, romisini aucileblad unda iyvnen CarTulni saeqskursio marSrutebSi.regionis turoperatorebis mier unda Seiqmnas imereTis arqeologiuriZeglebis mosanaxuleblad specialuri turi, romelic xels Seuwyobsarqeologiuri adgilebis sicocxlisunarianobis SenarCunebas daekonomikuri Semosavlebis zrdas.quTais-gaenaTis, WiaTura-saCxeris, xonisa da samtrediis, vanisa dabaRddaTis eparqiebi sxvadasxva wmindaTa saxelobis taZrebiTaawarmodgenili da sxva kulturul RirSesaniSnaobebTan erTad amuZvelesi taZrebis monaxulebac saintereso iqneba, rogorc saqarTvelos,ise ucxoeli moqalaqeebisaTvis. unda moewyos religiuri Tematikissaeqskuriso erTdRiani turebi aseve skolis mosawvleebisa dastudentebisaTvis.Aaucilebelia aseve, qveynis samuzeumo sivrceSi gagrZeldes qmediTiRonisZiebebi 2004 wels dawyebuli samuzeumo reformis warmatebiTgansaxorcieleblad, rac iqneba qveynis muzeumebSi saerTaSorisostandartebis danergvis myari garantia da kulturuli memkvidreobisturizmis ganviTarebisaTvis erTgvari xelSewyoba. reformisganxorcielebis aucilebloba ganpirobebulia saqrTelos muzeumebSiarsebuli dRevandeli mdgomareobiTa da mTeli rigi problemebiT,

omelTa mogvarebac etapobrivad mimdinareobs, magram gadauWrelisakiTxebi jer kidev arsebobs, kerZod, muzeumebis marTvis meqanizmebisarasakmarisi efeqturoba, moZvelebuli da amortizebuli materialurteqnikuribazebi, eqsponatTa dacvis mZime mdgomareoba daarasrulfasovani informacia maT Sesaxeb, sazogadoebisa da muzeumebisgaucxoeba da Sesabamisad damTvalierebelTa raodenobis Semcireba,axali kadrebis mozidvisaTvis Sesabamisi pirobebisa da TanamSromelTasocialuri pirobebis Seqmna.muzuemma kargi samuSao urTierToba unda daamyaros sakuTarmomxmarebeleTan samuzemo momsaxurebis mimarT interesis SenarCunebis dagafarToebis mizniT. dauSvebelia Sesasvleli gadasaxadis gauqmeba,vinaidan is warmoadgens muzeumis Semosavals, Tumca mnaxvelTasxvadasxva kategoriebisaTvis gansxvavebuli gadasaxadebi unda dawesdes,an moewyos aqciebi da fasdaklebebi. Gmuzeumis gaxsnis saaTebi unda iyosmosaxerxebeli da misasadagebuli yvela jgufTan, raTa muzeumidamTvalierebelTa farTo wreebs moemsaxuros. Mmuzeumma unda SesTavazosTavis damTvalierebels dasvenebisa da waxemsebis saSualeba, raTa xalxiufro didxans darCes da muzeums damatebiTi Semosavlebi Semouvides.maRaziis gaxsna namdvilad iqceva Semosavlis wyarod da warmatebiTdafaravs muzeumis saeqspluatacio xarjebs. idealur SemTxvevaSi maRaziaunda awarmoebdes da yiddes eqsponantebis reproduqciebs, maketebs,romlebic unda gamoirCeodes didi mravalferovnebiT.MmuzeumebisSemosavali momdinareobs sxvadasxva wyaroebidan: maRaziebidan,kafeebidan, bileTebis fasebidan, saganmanaTleblo programebidan. gardaamisa, Semosavlis wyaroebia Semdegi saxis Semowirulobebi: finansuriSemowirulobebi da grantebi kerZoO pirebisagan, konkretuli xarjis anmuzeumis sxvadasxva ganyofilebis mier wamowyebuli progamebisdasafinanseblad (magaliTad: xelovnebis nimuSis SeZena, biblioTekarisxelfasis dafinanseba da a.S), ufaso sabanko momsaxureba, mediaSimuzeumis reklamis ufaso ganTavseba, qonebis Semowiruloba, amismagaliTia izolirebuli Senobebi, binebi an sxva tipis qoneba, romelsacmuzeumi an gaydis an gamoiyenebs, rom ganaTavsos masSi sxvadasxvaganyofileba. muzeumma unda gamonaxos Tavisi sponsorebis aRiarebisa da

pativiscemis gzebi, sasurveli iqneba yvela donoris werilobiTidafiqsireba ,,SemowirulobaTa JurnalSi”, romelsac muzuemi mudmivadganaaxlebs da romlis naxva yvela dainteresebul mxares SeeZleba.Aadgilmdebareobis reklamireba aucilebelia imisaTvis, rom potenciurmomxmarebels hqondes informacia muzuemis mdebareobis, qalaqiscentridan masTan misasvleli zusti marSrutis da transportissaSualebebis Sesaxeb. dResdReobiT muzeumebi arsebobas veRarganagrZoben martooden TavianTi koleqciebis momavali TaobebisaTvisSenarCunebis xarjze, maT unda daamtkicon, rom sazogadoebas mTel rigmravalferovan momsaxurebasac sTavazoben, rom amarTleben daxarjulsaxsrebs da kulturuli industriis sxva dargebTan konkurentunarianebiarian.muzeumebSi sadac arqeologiuri masalebi inaxeba SeiZleba gakeTdespirvelyofili adamianebis fitulebi, an moewyos maTi sacxovreblismodeli. an poetebisa da mwerlebis saxlmuzeumebSi damontaJdes tele davideo aparatura, ris meSveobiTac moxdeba ekranizebuli nawarmoebebidannawyvetebis Cveneba an poetebis audio Canawerebis mosmena. magaliTad:daviT kldiaSvilis muzeumSi SeiZleba moewyos misi ekranizebulinawarmoebebidan nawyvetebis Cveneba an galaktion tabiZis saxlmuzeumSiSeiZleba turistebma moisminon TviT poetis mier wakiTxuli leqsi.sasurvelia kulturuli memkvidreobis obieqtebis Sesaxeb rukisaRdgena pirvandel mdgomareobamde. es gulisxmobs yvela Sesaferisirukis aslis mogrovebas, dawyebuli yvelaze bolo droindeli didimasStabis rukebidan warsulis yvela periodis rukebis mTeli wyebiTdamTavrebuli. rukebi unda gamosaxavdes sakmaris areals RirsSesaniSnaviadgilis da misi landSaftis identificirebisaTvis. aseve maT undaaxldes TxrobiTi ganmartebebi, rac gansazRvravs TvalsaCinoTaviseburebebs da Seicavs konteqstualur da ganmartebiT informacias.amJamad, didi samuSaoebi mimdinareobs q. quTaisis aRdgenaganaxlebisaTvis."poeziis 365 dRe" - proeqtis farglebSi promeTesmRvimeSi axalgazrda poetebisa da sofel geguTis sajaro skolismoswavleebisTvis sainformacio turi moewyo, ris Semdegac

STabeWdilebebiT savse axalgazrdebma mRvimis ezoSi SemoqmedebiTiliteraturuli saRamo moawyves. RonisZieba garemos dacvis saministrosorganizebiT da bilainis mxardaWeriT gaimarTa.regionis axalgazrdobisaTvis quTaisis ukeT gasacnobadsaqarTvelos subtropikuli meurneobis saxelmwifo universitetis,turizmis mimarTulebis xelmZRvanelis asocirebuli profesoris sergocagareiSvilis iniciativiT damuSavda safexmavlo turistuli marSuti.• ,,oqros Cardaxi– pirveli skola–bulvari–aRmaSeneblis moedani–jaWvis xidi–qvis kibeebi–bagrati–uqimerioni–erovnuli parki–wiTeli xidi”. ,,romantikuli turi” wyvilebisaTvis, romelSicSedis romantikuli msoflios gacnoba, saubari siyvarulze,gelaTSi jvrisweris ritualSi monawileoba, konkursi erovnulcekvebSi, simRerebSi, poeziaSi, gamarjvebulTa dajildoveba dasxva. turi erTdRiania da misi Rirebuleba xelmisawvdomi iqnebayvelasaTvis[60].Agarda zemoxsenebuli safexmavalo marSrutisa sasurveli iqnebodamravali sxva safexmavlo sivrceebis Seqmna da sxva qveynebismagaliTebis/modelebis gaziareba. TiTqmis yvela Zvelma evropulmaqalaqma gamoyo fexiT sasiarulo zonebi, romlebic ZiriTadadmTavari savaWro quCebis gayolebazea ganlagebuli. transportiT midgomaCveulebriv SezRudulia momsaxurebis manqanebiT, isic dRis SedarebiTwynar periodebSi. bevr SemTxvevaSi, es raionebi Zalian kargad muSaobssxvadasxva TvalsazrisiT:• moqalaqeebisaTvis Seqmnilia SedarebiTi simSvidis oazisebiZiriTadi satransporto arteriebis xmaurisa da dabinZurebisagan;• Zveli raionebi daculia msubuqi da satvirTo manqanebiTgamowveuli fizikuri gacveTisagan;• sadarbaislo da vizualuri wesrigis SegrZnebis SenarCunebamanqanebisagan formadaukargav raionebSi, sadac mag., SerCeniliatradiciuli wesiTa da masaliT mokirwyluli quCebi; qvafenilebi da a.S.

• es ubnebi magnitisebr mimzidvelia adgilobrivi macxovreblebisa TuCamosulTaTvis, rac mastimulirebelia ekonomikis gasacxovleblad.fexiT sasiarulo zonebis Seqmna q. quTaisis magaliTze warmatebuliiqneba im SemTxvevaSi, Tu igi daeyrdnoba faqtorebis farTo speqtrisanalizs, sadac gegmarebisas gaTvaliswinebuli iqneba, rogorcsocialuri, ise ekonomikuri faqtorebi.Cvens mier warmoebuli kvlevis Tanaxmad, imereTSi oficialuradregistrirebuli 25 tursaagentodan funqcionirebs, mxolod ramdenimesaagento, maT mier imereTis regionSi dagegmili da ganxorcielebuliturebi Semoifargleba 1 an 2 dRiani marSrutebiT, rogoricaa: quTaisisRirSesaniSnaobebis daTvaliereba (gelaTis monasteri, bagratis taZari,mowameTas monasteri, geguTis cixis nangrevebi, saTaflias, promeTes danavenaxevis mRvimeebi, muzeumebi, oqros Cardaxi, mwvaneyvavila da a.S.)maSin, roca arsebuli potenciuri resursis safZuvelze araerTisaintereso marSrutis dagegmva da konkurentunariani turistuliproduqtis SeTavazebaa SesaZlebeli. mag. sofel SroSas da zestafonismunicipalitets potenciurad gaaCnia dasavleT saqarTveloSi erT-erTyvelaze mniSvnelovan turistul obieqtad Camoyalibebis perspeqtiva,romelsac SeuZlia Tvisobrivad axali turistuli produqti SesTavazosmTeli wlis ganmavlobaSi saqarTveloSi Camosul ucxoel Tu adgilobrivturists. sofeli SroSa - mdebareobs mdinare Zirulis xeobaSi. zRvisdonidan 400 metri, zestafonidan 18km. q. quTaisidan 43km. sofelSi gadissaqarTvelos saavtomobilo magistrali.SroSa meTuneobis uZvelesi keraa saqarTveloSi, am sofelSiodiTganve Tixis araCveulebriv nimuSebs amzadeben (unda aRiniSnos, rommeTuneoba xuT ZiriTad dargad iyofa, esenia: meqvevreoba, meagureoba,mekramiteoba, meToneoba, meWurWleoba). mwiri da soflismeurneobisaTvis gamousadegari wiTeli miwa, aqaurebisaTvis namdvilisimdidris sabadoa, Tixa soflidan 4/5km-is moSorebiT tyeSi moipoveba.TiToeuli nivTis dasamzadeblad, WurWeli iqneba, Tone Tu qvevri,specialur miwas arCeven da zelen. aq meTuneobis (rewva) saukunovan

tradicias (meTuneobasTna erTad xeze muSaoba) yoveli ojaxi saTuTadicavs da Taobidan Taobas gadascems. sofel SroSaSi XX-s-is dasawyisSiqarxana aSenda, sadac keramikuli nawarmis qarxnuli wesiT damzadebadaiwyes, Tumca tradiciul, mamapapur meTodebs adgilobrivi mkvidrni ariviwyeben. Aaq SesaZlebelia ixiloT, Tu rogor mzaddeba qvevri, natifidoqebi da qarTuli sufrisaTvis aseve saxasiaTo fialebi, yanwebi,sxvadasxva formisa da zomis WinWilebi, suvenirebi tradiciuli erovnuliornamentebiT romlebic gamofenilia gare bazrobaze[118]. aRniSnulisbazaze SevimuSaveT sruliad axali 10 kaciani organizebuli Tematurituri, rogorc ucxoeli, ise adgilobrivi vizitorebisaTvis, ix. cxrili3.4Tematuri turi: ,,meTuneoba”destinaciasamizne jgufivizitorTa raodenobaturis xangrZlivobakilometraJisatransporto momsaxurebatransportiT momsaxurebismTliani RirebulebaganTavseba sastumro saxlSi(mTliani Rirebuleba)saswavlo masalis mTlianiRirebulebakveba (3-jeradi)sul turis Rirebulebaturistuli saagentos xarjebi6%cxrili 3.5.quTaisi-SroSa-zestafoni-quTaisiUucxoeli da adgilobrivi vizitori,meTuneobis sakunovani tradiciiTdainteresebuli sxvadasxva asakisadamianebi, profesiuli skolebismoswavleebi,umaRlesi saswavleblebisturizmis profilis studentebi10kaci2 dRe180kmori gza, Sida gadaadgileba40 lari200lari60lari300 lari600 lari636mogeba 20% 763turis Rirebuleba 1 kacze 76 lari (2 dRe)

migvaCnia, rom naSromSi warmodgenili inovaciebi mravalferovania,garda Teoriuli aspeqtebisa da samomavlo winadadebebisa, Cven aseve,gTavazobT sruliad axal da gansxvavebul Tematur turebs sakuTrivimereTSi, Tematuri turi ,,meTuneob”-is garda, aseve warmogidgenTkombinirebul organizebul turs ,,imereTis kulturuli memkvidreoba”(arqeologiuri, kanion, speleo, religiur, istoriul-arqiteqturulkulturulida samuzeumo marSruti) da ,,arqiteqturul turs quTaisSi”.mocemuli turebis gaangariSebebi da programebi ixileT danarTSi 1.დასკვნები და წინადადებები• turizmi erT-erTi udidesi industriaa msoflioSi, romlisganviTarebasac qveyanaSi ganapirobebs Sida stabiluroba,usafrTxo garemo da ekonomikuri ganviTarebis misaRebi done.turizmis industrias SeuZlia xeli Seuwyos mSvidobisa daganviTarebis gamyarebas qveynebSi, samuSao adgilebis Seqmnis,Semosavlebis zrdis, garemos dacvisa da kulturaTa daaxloebisgziT.• turizmis ganviTarebas mniSvnelovnad astimulirebs saxelmwifosmier am mimarTulebiT erovnuli strategiis SemuSaveba dagonivruli kanonmdeblobis danergva. turizmi praqtikuladSeTavsebadia meurneobis yvela dargTan da adamianTa yovelgvarsaqmianobasTan, ramdenadac swored maTi diferenciacia qmnissxvadasxvaobebs rekreaciuli garemos potenciur SesaZleblobebsSoris da iwvevs adamianebs Soris moTxovnebis warmoSobasmsoflios sxvadasxva adgilebSi yofnaze, dasvenebaze,rekreaciasa da Semecnebaze.• kulturul turizms pirovnebis uSualo kontaqtiT kulturulRirebulebebTan Semecnebis Seucvleli efeqti gaaCnia. mas asevewvlili Seaqvs endogenuri potencialis ganviTarebaSi, xels

uwyobs regionis/qalaqis TviTmyofadobis da bazarze gayidvisunikluri SeTavazebis gaCenas, amasTanave, adgilobrivimosaxleobis da mewarmeTa saqmianobis dakavSirebas da,Sesabamisad, axali saqmiani kontaqtebis da SesaZleblobebisgaCenas. kulturuli turizmis mniSvneloba xasiaTdeba ramdenimekomponentiT, garda ekonomikuri da socialuri sargeblisa igiaxdens qveynis turistul identificirebas, xels uwyobskulturul memkvidreobis SenarCunebas, adamianebs Sorisharmoniisa da urTierTgagebis Camoyalibebas.• kulturuli atraqciebi mniSvnelovan rols TamaSoben turizmSiyvela doneze, dawyebuli msoflio kulturis yvelze saintersoglobaluri faqtidan damTavrebuli im atraqciamde, romelebicTavis TavSi moicaven lokalur identobebs. Kkulturulimemkvidreobis turizmi aris turizmis industriis yvelazemzardi segmenti, izrdeba im turistTa raodenoba vinc eZebsTavgadasavals, interesdeba qveynis kulturiT, istoriiT,arqeologiiT da interkulturuli urTierTobebiT.• kulturuli memkvidreobis turizms aqvs dadebiTi ekonomikuri dasocialuri zegavlena, icavs kulturul memkvidreobas,kulturis, rogorc erTgvari instrumentis meSveobiT xelsuwyobs sazogadoebebs Soris harmoniisa da urTierTgagebisCamoyalibebas, exmareba kulturas da mxars uWers turizmisganaxlebas.• kulturuli turizmi mniSvnelovania rogorc adgilobrivi, aseveucxoeli turistebisaTvis. Misi ganviTarebisaTvis ramdenimewinapiroba unda iqnas uzrunvelyofili –muzeumebis (maT Sorisistoriul- arqiteqturuli Zeglebis) reabilitacia saerTaSorisostandartebis Sesabamisad da integracia erTian sainformaciosistemaSi (racSesaZlebels gaxdis internetis saSualebiTmuzeumis da eqspoziciis Sesaxeb informaciis winaswar miRebasda saeqskursio turebis dagegmvas da dajavSnas), aseTive

sistemaSi sxva kulturuli RonisZiebebis asaxvaTeatraluri dadgmebi da a.S.).(koncertebi,• Zalzed mniSvnelovania tradiciuli yovelwliuri kulturuliRonisZiebebis Camoyalibebis xelSewyoba – sxvadasxva tipisfestivalebi (kino, Teatraluri, saopero da sabaleto,klasikuri, folkloruli, jaz, rok, pop musikis da sxva),konferenciebi, forumebi da a.S.) am RonisZiebebistradiciuli da ganmeorebadi xasiaTi, erTi mxriv, xelsSeuwyobs formaluri da araformaluri TanamSromlobis dadaaxlovebis process, saerTo interesebze dafuZnebuliqselebis Camoyalibebas d meore mxriv, gauadvilebsturoperatorebs turistuli servisebis dagegmvas da aRniSnuliRoniZiebebis integracias SeTavazebul turistul paketSi.• regionma rom iarsebos, saWiroa adgilobrivma mosaxleobamgamoavlinos SemoqmedebiTi Zalebi da saukuneebs gadascesTavianTi istoriiis kvali. kulturuli memkvidreobaintrumentia, romelic uzrunvelhyofs am miznis miRwevas,aerTianebs ra warsuls, awmyosa da momavls. Kkultura turizmisCaTvliT warmoadgens ganviTarebis safuZvels, kulturulimemkvidreoba es aris sxva xalxebTan urTeirTobis gasaRebi,gamudmebuli dialogi sxvadasxva civilizaciebisa da kulturebsSoris.• kulturuli memkvidreobis turizmis programebis ZiriTadimoTxovnaa propaganda gauwios turizms da xmamaRla ganacxados,rom turizmi ar anadgurebs regionis mTavar Rirebulebebs, aranadgurebs imas, rac turistebs esoden izidavT.radgan turizmiswrafad mzardi industriaa, mas Tavisi moTxovnebic gaaCnia.turizmi zogadad "sufTa" industriaa (ar iyenebs saSiSqimikatebs, ar sWirdeba sakvamurebi da aS.) magram mas aqvsmoTxovna infrastruqturaze - gzebze, aeroportebze, wyliT

uzrunvelyofaze, sajaro samsaxurebze, rogoricaa: policia,saxanZro, dacva da a.S.• moTxovna ara mxolod vizitoris zegavlenidan, aramedvizitoris molodinidan gamomdinareobs, anu is elis xarisxianproduqts da adekvatur momsaxurebas.• turizmi arsebiTad momsaxurebis industriaa, rac imas niSnavs,rom is damokidebulia adamianTa kompetenciebze, maT samuSaotipze, adgilmdebareobaze da a.S.• turizmi SesaZlebelia ar ganvixiloT, rogorc qveynis/ regionisekonomikuri ganviTarebis universaluri saSualeba, magram,udavoa, rom, igi namdvilad ekonomikuri aRmavlobis erTerTisaSualebaa.• turizmis ganviTarebas saqarTvelosaTvis udidesi mniSvnelobaaqvs ara mxolod socialur-ekonomikuri TvalsazrisiT, aramedsaxelmwifosa da eris istoriis, mdidari kulturulimemkvidreobisa da qarTveli xalxis mraval- saukunovanTviTmyofadi tradiciebis msoflioSi popularizaciisaTvis.• turizmisa mdgradi ganviTarebis koncefcia praqtikuladunda ganxorcieldes turizmis grZelvadia saxelmwifo programismeSveobiT, romelSic qveynis yvela regionis mixedviT, wlebisada Sesasrulebe samuSaoTa proeqtebis saxiT gaTvaliswinebuliiqneba qveyanaSi arsebuli adgilobrivi adamianuri da mdidaribunebriv-kulturuli resursebis efeqturi gamoyeneba;• daculi teritoriebi warmoadgenen masze Semonaxul xeluxlebelbunebasa da uZvelesi kulturis umSvenieres samyaros, axalsamogzauro adgilebs, romelsac Tanamedrove, ganviTarebuliinfrastruqtura vizitorTaTvis sainteresosa da mimzidvelsxdis. Ddaculi teritoriebis potenciuri resursis srulyofiligamoyeneba da aRiareba ki saSualebas mogvcems saTanado adgilidavimkvidroT msoflio turizmis sivrceSi. daculi teritoriebis

sistemis Camoyalibeba unda emsaxurebodes TviTmyofadi bunebrivkulturuligaremosa da misi calkeuli komponentebis momavaliTaobebisaTvis SenarCunebas, romelSic didi wvlili undaSeitanos saxelmwifom da adgilobrivma struqturebma.• religiuri saqarTvelos fizikur-geografiuli mdebareoba,qarTuli saxelmwifoebriobis Camoyalibebis dRidan iqcevdaucxoelTa did interess. religiuri turizmis CamoyalibebasaqarTveloSi, savaraudod qristianuli sarwmunoebisgavrcelebasTan erTad ikidebs fexsda sabolood albaTCamoyalibebul formas miiRebs. regionSi religiuri turizmisganviTarebisaTvis saWiroa efeqturi sareklamo-propagandistulikampaniis warmarTva mediis sxvadasxva saSualebiT.• muzeumis xelmRvanelebTan erTad garkveuli muSaoba undaCaataron imereTis regionze momuSave saqarTvelosturoperatorebma, raTa aqtiurad iqnas gamoyenebuli imereTissamuzeumo potenciali. muzuemma unda miRwios balanss. man undaSeqmnas imgvari produqcia an momsaxureba, romelicdaakamyofilebs bazris moTxovnebsa da interesebs. mis mierwardgenili produqciis miwodebis formam an fasma undawarmoqmnas moTxovna, imavdroulad umniSvnelovanesiaadgilmdebareoba da gasaRebis wertilis xelsayreli mdebareoba.man unda moaxdinos Tavisi momsaxurebis reklamireba bazarze.• arqeologiuri adgilebi aris gansazRvruli, milevadi da araganaxlebadi resursi, isini arian unikalurebi da Seucvlelebi,imavdroulad destruqcia (dangreva/ganadgureba) aseTiadgilebisa xSiri vizitis dros mudmivi da gardauvalia, risTavidan asacileblad aucilebelia SemuSavebul iqnas sworistrategia.• saqarTveloSi arsebuli turistul-rekreaciuli potencialisaxleburi gaazreba da Sefaseba, funqciuri klasifikaciis

safuZvelze turizmis prioritetulimaTi farTo reklamireba;saxeobebis gamovlena da• turizmmcodneobis samecniero-saganmanaTleblo centris Seqmnada dargisaTvis maRalkvalificiuri specialistebis momzadebisefeqturi sistemis Seqmna;• saWiroa SemuSavdes qveyanaSi turizmis kompleqsuriganviTarebis grZelvadiani strategia, romelic daefuZnebaregionebSi turizmis ganviTarebisTvis xelsayrelipotencialisa da resursebis Sesaxeb erTian sainformacio bazas.• socialurad daucveli da SezRuduli SesaZleblobebis mqonefenebisaTvis specialuri programiT SemuSavebuli turistulimomsaxurebis gaweva;• regionis unikaluri geografiuli Tu klimaturi maxasiaTeblebi,praqtikulad, yvela saxis turizmis ganviTarebis saSualebasiZleva. miT ufro, rom regionSi Sesabamisi tradiciacarsebobs da moTxovnilebac• qveyanaSi turizmis ganviTarebisTvis saWiroa sazogadoebis,mTavrobisa da ucxoeli da adgilobrivi investorebiskoordinirebuli moqmedeba. sazogadoebam unda gaacnobieros Turas efuZneba misi konkurentuli upiratesoba sxva qveynebTanSedarebiT da gaaumjobesos momsaxureba. turizmis sferoSisaerTaSoriso standartebis danergvaSi did rols asrulebssaxelmwifo Sesabamisi regulaciebiTa da infrastruqturismowyobiT. umniSvnelovanesi funqcia ekisreba investiciebs,romelic warmoadgens mamoZravebel Zalas turizmisganviTarebisTvis.• orientireba turizmis ganviTarebaze moiTxovs iseTiRonisZiebebis gatarebas, romlebic uzrunvelyofs istoriuli,religiuri da arqeologiuri Zeglebis dacvasa da mofrTxilebas,

adgilobrivi folkloris, tradiciebis, xelovnebisa dasamzareulos dacvasa da SenarCunebas;• turistTa nakadis zrda saSualebas aZlevs mosaxleobas,romelic ver axerxebs sakuTari nawarmis eqsportze gatanas,adgilze moaxdinos misi produqtis realizacia;• bazarze turistuli produqti warmodgenili unda iyosmomxmareblis moTxovnilebebis gaTvaliswinebiT da maTdasakmayofileblad. momsaxureba unda pasuxobdes turistismaterialur (RamisTeva, transporti, kveba) dasulier(SemecnebiT,kulturul-gasarTob)moTxovnilebebs.turistuli produqtis xarisxs gansazRvravs Semadgenelikomponentebis raodenoba da maTi harmoniuloba:• turistuli mimzidveloba (kulturuli memkvidreobis obieqtebi,tradiciuli meurneoba, soflis cxovreba da sxva..), adgilobrivimomsaxureba (sastumro, kveba), transporti, komunikacia,informacia da reklama, Suamavali- turistuli saagentoebi,turoperatorebi, turisti. Tu turistuli produqti moicavsyvela aq CamoTvlil momsaxurebas igi maRali xarisxisaa daturistuli SeTavazeba warmatebulia.• sazogadoebaSi kulturuli memkvidreobis mniSvnelobis warmoCenada adgilobirvi mosaxleobis TviTSegnebisa da saimayis gancdisgamyareba mosaxleobis cnobierebis amaRlebis gziT.• imereTis regionis raionebisa da soflebisaTvis perspeqtiuliganviTarebis kompleqsuri, qalaqgegmarebiTi saxelmZRvanelodokumentis SemuSaveba, romelic daeyrdnoba regionisgansaxlebis strategiul gegmas.• regionis raionebisa da qalaqebis istoriul ubnebSi undaSenarCundes arsebuli gegmarebiTi struqtura, arqiteqturulida sivrciTi aqcentebi tradiciuli masaliT, gamoiyos

sacalfexo bilikebi, SekeTdes an axlad moewyos sainJinrokomunikaciebi.• dResdReobiT imereTSi Camoyalibebuli turistulisamsaxurebis struqtura ar arsebobs, aucilebelia regionisTiToeul raionSi Camoyalibdes turizmis sainformaciocentrebi.• dadgindes istoriuli da arqiteqturuli Rirebulebebis mqoneobieqtebis nusxa, Sesruldes maTi anazomebi, mieniWoskulturuli memkvidreobis Zeglis obieqtis statusi,konkretuli obieqtisaTvis ganisazRvros eqspluataciisreglamenti.• regionis turistul-rekreaciuli potencialis kompleqsuriSeswavla da misi optimaluri gamoyenebisaTvis rekomendaciebisSemuSaveba.• turistuli infrastruqturis axali obieqtebis sapilotoproeqtebis damuSaveba, rogoricaa: turistuli centrebi,saagentoebi da a.S.)• mravalferovani turebis damuSavebisa da bazarze wardgenisRonisZiebebi, turistuli biznesi moiTxovs produqtissistematiur ganaxlebas da daxvewas. Aam TvalsazrisiT saWiroakvleviTi samuSaoebis permanentuli warmoeba, paraleluradaqcentis gakeTeba tradiciul saxalxo da religiuridResaswaulebis dagegmvis, Catarebis axali formebis Ziebasada ganxorcielebaze.• imereTis, rogorc turistuli regionis reklamirebasaqarTvelosa da ucxoeTSi, misi turistuli da sakurorto,istoriuli da kulturuli potencialis popularizaciisRonisZiebebi• imereTis, rogorc saerTaSoriso konferenciebis, kongresebisada Sexvedrebis Catarebis regionaluri centris imijisCamoyalibebis RonisZiebebi.

• saganmanaTleblo da prevenciuli RonisZiebebi kulturulimemkvidreobis obieqtebis dacvis mniSvnelobisa da maTixelyofisagan aRmkveTi kanonmdeblobiT gaTvaliswinebuliiZulebiTi zomebis Sesaxeb.• regionis doneze gatarebul iqnas kadrebis momzadebisa dagadamzadebis RonisZiebebi (turizmis industriisTvis adamianuriresursebis ganviTareba, treiningebi trenerTaTvis da a.S.)• turistuli infrastruqturis ganviTarebisaTvis damatebiTiinvesticiebis mozidva.• mcire da saSualo warmoebis ganviTarebis mxardaWera turizmisindustriaSi.• axali turizmis mimarTulebebis danergva.• gidebisa da gidTarjimanTa samsaxurebis Camoyalibeba.• imereTis yovelwliuri turistuli katalogis gamoSvebisorganizeba.• imereTis turistuli gzamkvlevis, sareklamo afiSebis, rukebisgamocema.• imereTis turistuli produqtis amsaxveli vebgverdismomzadeba, sareklamo filmebis momzadeba da gavrceleba.• saerTaSoriso gamofena-bazrobebSi monawileobis miReba.• imereTSi moqmedi turoperatorebis, sakurorto-rekreaciulibazebis warmomadgenelTa biznes konferenciebis organizeba.• niSnebisa da maCveneblebis SeTanxmebuli sistemis SemotanaqarTul, inglisur da rusul enebze.• regionSi Semosul adgilobriv da ucxoel vizitorTaaRricxvianoba, statistikuri monacemebis monacemTa bazaSiSetana.• imereTis regionSi turizmis ganviTarebis prioritetulimimarTulebebis mixedviT miznobrivi programuli dafinansebiswesiT yovelwliuri konkursis gamocxadeba (suvenirebiswarmoeba da a.S.).

• regionSi turistebis ganTavsebisaTvis adgilobrivitradiciebis Sesabamisi saxlebis (sastumro saxlebi) qselisganviTareba (adgilobrivi tradiciebis winwamoweva).• momsaxurebis gaumjobeseba.• yvela dainteresebuli mxaris Zalisxmevis gaerTianeba dakoordinacia, rogoricaa: saxelmwifo struqturebi,adgilobrivi TviTmarTvelobebi, turistuli saagentoebi,turoperatorebi, adgilobrivi mosaxleoba da TviT turistebi.• geoinformaciuli sistemebis gamoyenebis SesaZleblobebiregionSi (qaRaldis rukebis an aero/satelituri fotogadaRebis sivrciTi monacemebis Setanisa da damuSavebisqvesistemebi, Senaxvisa da Ziebis qvesistemebi, romelicuzrunvelyofs saWiro obieqtis swrafad moZebnas,aqtualizacias da koreqtirebas).

გამოყენებული ლიტერატურა და წყაროები1. GafaqiZe g. fircxalaiSvili g. eqskursiamcodneoba, baTumi, 2009.2. Bbarkalaia b. ekoturizmi da mosaxleoba, Tbilisi, 2000.3. bagrationi g. daviTaSvili a. SalvaSvili l. tradiciuli dasaxlebada sacxovrebeli nagebobani saqarTveloSi. gamomcemloba„Semecneba“. Tbilisi, 20054. gelovani n. aruTinova i. arCvaZe m. quTais-gelaTis muzeumnakrZali,Tbilisi, 1987.5. gerbera k. kulturuli turizmis ekonomikuri efeqtis Sesaxeb,qarTuli xelovneba evropisa d aziis kulturaTa konteqstSi,Tezisebi, v. beriZis saxelobis qarTuli xelovnebis saerTaSorisosimpoziumi, Tbilisi, 2008.6. deviZe e. imereTis eparqiebi da eklesia-monastrebi, quTaisi 2010.7. deviZe e. cagareiSvili s. imereTis daculi teritoriebi, quTaisi2010.8. dolikaSvili l. CekuriSvili n. Rvinjilia m. turizmis ekonomika.gamomcemloba „universali“, Tbilisi, 20099. vadaWkoria v. uSveriZe g. jaliaSvili v. saqarTvelos kurortebi,Tbilisi, 1982.10. Tabagari i. Kkulturuli turizmi urTierTobebi eklesiasa daturizmis industrias Soris, qarTuli xelovneba evropisa da aziiskulturaTa konteqstSi, Tezisebi, v. beriZis saxelobis qarTulixelovnebis saerTaSoriso simpoziumi, Tbilisi, 2008.11. TumaniSvili d. xuroTmoZRvrebis konservacia, principebi,mosazrebebi, kulturuli memkvidreobis dacvis 2007 wlissaxelmwifo programa, gamomcemloba `nekeri~, 200712. imereTis samxareo administracia, imereTis mxare, pasporti, quTaisi,2007.13. kanoni kulturuli memkvidreobis Sesaxeb, Tbilisi, 2007.14. kubecia m. geokompleqsebi da racionaluri bunebaTsargeblobisproblemebi (imereTis magaliTze), Tbilisi, 2006.

15. koWlamazaSvili l. turizmis biznesis safuZvlebi, Tbilisi, 200416. koWlamazaSvili l. turizmis ekonomika, Tbilisi, 200917. koWlamazaSvili l. marketingi turizmSi, Tbilisi, 200918. koWlamazaSvili l. reklama turizmSi, saleqcio kursi, 201219. koWlamazaSvili l. turistuli sawarmos menejmenti, saleqciokursi, 201220. kvaracxelia n. Kkulturuli turizmi, Tbilisi, 200421. kvaracxelia n. saqarTveloSi kulturuli turizmis ganviTarebistendenciebi da perspeqtivebi, qarTuli xelovneba evropisa daaziis kulturaTa konteqstSi, Tezisebi, v. beriZis saxelobisqarTuli xelovnebis saerTaSoriso simpoziumi, Tbilisi, 200822. lorTqifaniZe r. bunebaTsargebloba, quTaisi 2010.23. luxutaSvili n. julayiZe e. turizmis menejmenti, quTaisi, 2009.24. maisuraZe d. xuciSvili T. verbecki i. turizmi Zveli droidandRemde. Tbilisi, 2009.25. maisuraZe d. xuciSvili T. xomeriki g. verbecki i. turizmisSesavali. Tbilisi, 201126. mesxia i. turizmis ganviTarebis strategia saqarTvelosekonomikuri prioritetebis sistemaSi, ekonomika da biznesi, IIsaerTaSoriso samecniero-praqtikulikonferencia, baTumi, 201127. metreveli m. turizmis ekonomika da politika, Tbilisi 2011.28. Mmetreveli m. turistul terminTa inglisur-qarTuli ganmartebiTileqsikoni, Tbilisi, 200629. Mmetreveli m. turizmisa da stumarmaspinZlobis safuZvlebi,Tbilisi, 2008.30. metreveli m. turizmis biznesi, Tbilisi, 2011.31. neiZe g. borjom-xaragaulis erovnuli parkis damxamre zona,Tbilisi, 2009.32. rogava g. saqarTvelos eklesiis istoria, Tbilisi, 1995.33. saakaSvili n. CilingariSvili T. saqarTvelo turizmis dakurortebis qveyana, gamomcemloba „saqarTvelos macne“, 2011

34. saqarTvelos turistul-rekreaciuli resursebi. i. WavWavaZissaxelmwifo universiteti. Tbilisi, 201035. saqarTvelos kanoni muzeumebis Sesaxeb, Tbilisi, 2001, #990-II36. saqarTvelos kanoni turizmisa da kurortebis Sesaxeb, saqarTvelosparlamentis uwyebani, 1997, #13/1437. saqarTvelos kanoni kulturuli memkvidreobis Sesaxeb, Tbilisi,2007w 8 maisi38. saqarTvelos regionuli ganviTarebis strategiuli rekomendaciebi2010-2017 wlebisaTvis, saqarTvelos regionuli ganviTarebis komisia,Tbilisi, 201039. saqarTveloSi Sida turizmis samomxmareblo kvleva, turizmisa dakurortebis departamenti, Tbilisi, 200940. saqarTvelos geografiuli atlasi, qarCxaZis gamomcemloba, 200641. AsoxaZe a. marketinguli komunikaciebi da reklama turizmSi,quTaisi, 2009.42. soxaZe a. lomTaZe m. turizmis ekonomika, quTaisi, 2007.43. soxaZe a. lomTaZe m. turizmi, ekonomika, organizacia da marTva,quTaisi, 2004.44. turizmis safuZvlebi (damxmare saswavlo-meToduri saxelmZRvanelo).i. WavWavaZis saxelmwifo universitetis turizmis menejmentiscentris gamomcemloba „ligamusi“, 201145. turistuli saqmianobis dagegmva (turizmis mdgradi ganviTareba). 1nawili, ilias saxelmwifo universiteti. Tbilisi, 201046. ucxoeli vizitorebis kvleva saqarTvelos sasazRvro punqtebSi,raodenobrivi kvlevis Sedegebi, ,,eisiTi kvleva”, Tbilisi 201147. fildeni b. m. jokileto i. msoflio kulturuli memkvidreobisRirSesaniSnavi adgilebis marTvis saxelmZRvanelo principebi,Tbilisi, 2007.48. qarqaSaZe n. turizmis ganviTarebis marketinguli strategiebi damisi mniSvneloba imereTis regionisaTvis, ekonomika da biznesi, IIsaerTaSoriso samecniero-praqtikuli konferencia, baTumi, 201149. qeijudi m. qarTuli kulturuli memkvidreoba, rogorc ekonomikuriresursi, qarTuli xelovneba evropisa da aziis kulturaTa

konteqstSi, Tezisebi, v. beriZis saxelobis qarTuli xelovnebissaerTaSoriso simpoziumi, Tbilisi, 200850. yamarauli s. marketingi, Tbilisi, 2002.51. SavianiZe o. SavianiZe g. SavianiZe m. wyaltubos samkurnalofaqtorebi, Tbilisi, 1992.52. SanSiaSvili p. saqarTvelos turistuli konkurentunarianobisgazrda daculi teritoriebis qselis Seqmnis meSveobiT, qarTulixelovneba evropisa da aziis kulturaTa konteqstSi, Tezisebi, v.beriZis saxelobis qarTuli xelovnebis saerTaSoriso simpoziumi,Tbilisi, 200853. Sengelia i. saqarTvelos turizmis roli saerTaSoriso biznesSi,ekonomika da biznesi, II saerTaSoriso samecniero-praqtikulikonferencia, baTumi, 201154. SiSniaSvili r. saqarTvelos daculi teritoriebis awmyo damomavali, Tbilisi, 1997.55. SublaZe g. dolikaSvili l. turizmis marketingi. gamomcemloba„universali“, Tbilisi, 200956. CerqeziSvili t. tye da adamiani. Tbilisi, 200957. CixlaZe n. imereTis regionis, rogorc brendis formirebissakiTxisaTvis, ekonomika da biznesi, II saerTaSoriso samecnieropraqtikulikonferencia, baTumi, 2011.58. Coxeli e. Nnarmania d. turistuli kompaniebis strategiebisSemuSaveba da SerCeva, ekonomika da biznesi, II saerTaSorisosamecniero-praqtikuli konferencia, baTumi, 2011.59. CxeiZe o. saswavlo geomorfologiuri eqskursiebi imereTSi,Tbilisi, 2000.60. cagareiSvili s. imereTis regionis rekreaciuli resursebisracionaluri gamoyeneba da ekologiuri Sefaseba, quTaisi, 2009.61. WarxalaSvili k. gulua g. quTaisSi turizmis ganviTarebisstrategiisaTvis, quTaisi, 201062. xaraZe n. kvaracxelia p. religiuri turizmis ganviTarebistendenciebi saqarTveloSi, ekonomika da biznesi, II saerTaSorisosamecniero-praqtikulikonferencia, baTumi, 2011.63. javaxiSvili d. kurortologia, Tbilisi, 1972.

64. jafariZe d. kulturuli turizmis perspeqtivebi saqarTveloSi,qarTuli xelovneba evropisa da aziis kulturaTa konteqstSi,Tezisebi, v. beriZis saxelobis qarTuli xelovnebis saerTaSorisosimpoziumi, Tbilisi, 200865. haskeli b. turizmi saqarTveloSi, qarTuli xelovneba evropisa daaziis kulturaTa konteqstSi, Tezisebi, v. beriZis saxelobisqarTuli xelovnebis saerTaSoriso simpoziumi, Tbilisi, 2008,66. BLUEPRINT FOR NEW TOURISM, World Tourism and Travel Council, 200767. Chistou E. Overview of heritage and cultural tourism products, international culturaltourism, 200968. Christou E. Heritage and cultural tourism: a marketing- focused approach 200869. Feather J. Managing the documentary heritage: issues for the present and future. In:Gorman, G.E. and Sydney J. Sh., Preservation management for libraries, archives andmuseums. London: Facet. 200670. ICCROM Working Group ,,Heritage and Society” DEFINITION OF CULTURALHERITAGE REFERENCES TO DOCUMENTS IN History, Selected by J. Jokilehto,(Originally for ICCROM, 1990) , Revised for CIF: 15 January 200571. ICOMOS, International Cultural Tourism Charter. Principles and Guidelines ForManaging Tourism At Places Of Cultural And Heritage Significance. ICOMOSInternational Cultural Tourism Committee. 2002.72. Jokilehto J. Definition of cultural heritage, ICCROM, 200573. Tomaszevki A. Giometti S. The image of heritage, changing perception, permanentresponsibilities, Florence, Italy, 2009.74. Thurley S. Into the future. Our strategy for 2005-2010. In: Conservation Bulletin , EnglishHeritage, 2005.75. UNESCO World Heritage Center, World Heritage Information Kit, 200576. World Heritage Information Kit, UNESCO world heritage centre, France, 200577. http://www.questia.com/library/book/culture-a-critical-review-of-concepts-anddefinitions-by-clyde-kluckhohn-a-l-kroeber-alfred-g-meyer-wayne-untereiner.jsp78. http://www.gnta.ge/79. www.apa.gov.ge80. http://www.newworldencyclopedia.org/entry/Edward_Burnett_Tylor81. www.geotourism.ge82. www.geotrace.ge83. http://www.economy.ge/upload-file/pdf/Imereti.pdf

84. www.georgiaunivers.com85. http://www.wtoelibrary.org/home/main.mpx86. www.travel-guide.ge87. http://dictionary.reference.com/browse/culture88. www.ruraltourism.ge89. http://www.nyu.edu/econ/user/bisina/Palgrave_culturaltransmission2.pdf90. www.traveling.ge91. www.ali.ge92. www.culture.ge93. http://www.dzeglebi.ge/statiebi/arqeologia.html94. www.museum.ge95. http://whc.unesco.org/96. http://whc.unesco.org/en/convention97. http://whc.unesco.org/en/modernheritage/98. http://whc.unesco.org/en/activities/643/99. http://www.tourismfortomorrow.com/bin/pdf/original_pdf_file/wttc_blueprint_final.pdf100. http://whc.unesco.org/en/series101. http://www.icomos.org.ge/102. http://whc.unesco.org/en/list/710103. http://unwto.org/104. http://sdt.unwto.org/en/content/about-us-5105. http://logica.ugent.be/philosophica/fulltexts/3-6.pdf106. http://www.auditoriumalduomo.com/uk/default_uk.asp107. http://www.heritagesites.ge/108. http://www.cultureindevelopment.nl/Cultural_Heritage/What_is_Cultural_Heritage109. http://www.gaccgeorgia.org/FSCHerit.htm110. http://www.culturalheritage.cc/md/wrapper.vm?page=/md/index.vm111. http://ec.europa.eu/culture/index_en.htm112. http://tskaltuboresort.ge/index.php?page=1399&lang=geo

113. http://www.nyu.edu/econ/user/bisina/Palgrave_culturaltransmission2.pdf114. http://www.tourism-futures.org/content/category/4/29/53/115. http://vani.org.ge/eng116. http://www.tourismfortomorrow.com/bin/pdf/original_pdf_file/wttc_blueprint_final.pdf117. http://www.istoria.ge/dzeglebi/bagrati.htm118. http://kutaisi.gov.ge/119. http://kutaisi.gov.ge/tourism/120. http://hotel.bagrati1003.ge/121. http://kutaisi.gov.ge/tourism/tours/122. http://www.wttc.org123. http://www.sachkhere.ge/124. http://unwto.org/en/programmes125. http://orthodoxy.ge/126. http://chiatura.ge/127. http://chiatura.wen.ru/gverdebi/mgvimevi.html128. http://dpa.gov.ge/sataflia/129. http://moe.gov.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=40&info_id=1619130. http://imereti.ge/index.php?lang_id=eng&sec_id=84&info_id=128131. http://www.economy.ge/#tourism132. http://www.nunisi.ge/133. http://www.economy.ge/upload-file/pdf/geo-world-economic-outlook.pdf134. http://www.economy.ge/upload-file/pdf/Imereti.pdf135. http://www.heritagesites.ge/136. http://dpa.gov.ge/?site-path=news&page=3&site-lang=en137. http://dpa.gov.ge/index.php?site-id=49&page=1&id=548138. http://dpa.gov.ge/index.php?site-id=49&page=1&id=547139. http://dpa.gov.ge/index.php?site-id=39&page=1&id=23140. http://www.dzeglebi.ge/dzeglebi/m/mocameta.html141. http://dpa.gov.ge/index.php?site-id=39&page=2&id=42

142. http://literatura.mcvane.ge/main/fesvebi/kutxeebi/6268-Array.html143. http://vani.org.ge/municipality/144. http://history-world.org/archeology.htm145. http://statistics.unwto.org/sites/all/files/pdf/georgia_inbound_0.pdf146. http://archaeology.about.com/od/archaeology101/a/archaeologyis.htm147. http://www.culturalheritagetourism.org/

danarTi 1.Pprograma: Tematuri turi: ,,meTuneoba”dagegmili RonisZiebebi1 .dRe. Ddestinacia: quTaisi-SroSaCamosvla, ganTavseba, sadili,Tavisufali dro, programis gacnoba,mokle instruqtaJi (vizitorebis fokusjgufebad dayofa, rolebisadafunqciebis ganawileba, erTi fukusjgufi gaecnoba tradiciulisamzareulos wesebs da uSualodCaerTveba saswavlo treiningSi,,imeruli xaWapurisa da lobiosmomzadebis wesi, meore samizne jgufismonawileebi imogzaureben TixissamyaroSi, wiTeli miwisagan sameTuneomorgvze TavianTi xelebiT daamzadebenmaTTvis sasurvel WurWels) garebazrobis daTvaliereba, SemajamebeliSexvedra, ,,xaWapuri party”II. dRe.Ddestinacia: SroSa-zestafonisofeli SroSasa da mezobelisoflebisRirSesaniSnaobebisdaTvaliereba(kulturulimemkvidreobis obieqtebis (cixisa da oriwminda giorgis saxelobis eklesiisnangrevebi (XI-XIIss/XIVs), marmariloskarieri, Tixis sabado (wiTeli miwa),mdinare Zirulas xeoba (mcire zomisCanCqerebi), soflebis: amsaisi (13kmzestafonidan), sawable (25kmzestafonidan), qveda sawumbo (18kmzestafonidan). Sorapnis cixe,mxareTmcodneobis muzeumi(istoriuli),uSangi CxeiZis saxl-muzeumi(memorialuri) monaxuleba.saRamowveuleba, samaxsovro jgufurifoto, ,,mogonebaTa” albomSisurvilebis datovebaGIII. dRe. gamgzavrebaSroSa-quTaisi (an turistTa moTxovnisSesabamisi destinacia)SeniSvnaTematuri turis dagegmvisada ganxorcielebis perspeqtiva:SesaZlebelia am turis rogorcdamoukideblad, calke 2dRianturad organizeba, ise CarTvagrZelvadian kulturulimemkvidreobis turSi, romelicaucileblad iqneba gaTvliliimereTis regionze.turistebi Seiswavliansxvadasxva Tixis WurWlisdamuSaveba-gamowvas, uSualodmiiReben monawileobas amprocesSi, SesaZlebloba eqnebaTTavianTi namuSevari suveniradwaiRon, gaecnobian imerulsamzareulos,kveba moxdeba adgilobriviekologiurad sufTa danaturaluri soflis produqtiTda aS.

K2. imereTis kulturuli memkvidreobaDdestinacia 1. quTaisi - gelaTi – mowameTa -bagrati2. quTaisi - vani – antikurinaqalaqari –WyviSi – quTaisi3. quTaisi – wyaltubo – quTaisi4. quTaisi –xoni – zemo gordi –quTaisi5. quTaisi – WiaTura –saCxere –quTaisi6. quTaisi- xaragauli- quTaisisamizne jgufiucxoeli da adgilobrivi vizitorebivizitorTa raodenoba10kacituris xanrgZlivoba6 dRekilometraJi360 kmtransportiT momsaxurebis 80 larimTliani RirebulebaganTavseba sastumro saxlSi 1200lari(mTliani Rirebuleba) 6 dRe/10kaczesamizne obieqtebze (muzeumebi, 100 larimRvimeebi) bileTebis saerToRirebulebakveba (3-jeradi) 6 dRe/10kacze 2400larisul turis Rirebuleba3780 larituristuli saagentos xarjebi 4006lari6%mogeba 20%4807larituris Rirebuleba 1 kacze 480lariPprograma: imereTis kulturuli memkvidreobadagegmili RonisZiebebiI dRe: DCamosvla,ganTavseba,destinacia:quTaisi – gelaTi –mowameTa - bagrati –geguTis cixe darbazirestorani ,,gelaTi”,Tavisufali dro, nikoberZeniSvilis saxelobisquTaisis saxelmwifoistoriuli muzeumi, daviTkakabaZis saxelobisquTaisissaxviTixelovnebis galerea,quTaisis sportis muzeumi,Llegendebi, miTebi, Tqmulebebi, tradiciaucnobi avtoris ’’daviT da konstantinesmartviloba” mogviTxrobs argveTis mTavrebissaocari Tavdadebis Sesaxeb. roca Zmebmamurvan yrus sarwmunoebis Secvlaze uariganucxades, arabTa sardlis brZanebiT, 10 dReaSimSiles isini da Semdeg kidev scadesmolaparakeba, magram mainc uari miiRes. maSindaviTi da konstantine wmida kozmanisa dadamianes taZris maxloblad(Semdgomdroindeli „jaWvis xidis“ qvemoT),mdinaris napiras gaiyvanes, xeze dakides dasastikad awames. mere xel-fexi Seukres, qedzelodebi gamoabes da mdinareSi gadaagdes.RamiT aRsrulda saswauli: zecidan miwazesami naTlis sveti gardamovida, Suqma gaanaTa

quTaisis daviT mxeiZissaxelobis foto-kinomatianes muzeumi, quTaisissabrZolodidebiserovnulimuzeumigaseirneba Ramis quTaisSiII dRe quTaisi – vani -quTaisiantikuri naqalaqarimuzeumebi(arqeologiurimuzeumi q.vani, gorgaslisq. #33, saxviTi xelovnebismuzeumi. q. vani, solomonII-s q.#2. galaktion datician tabiZeebis saxl–muzeumi (sofeli WyviSi),korneli kekeliZis saxlmuzeumi(sofelitobanieri).restorani ,, mwvanebuneba”.III. dRe. quTaisi –wyaltubo – quTaisisaTafliasa da promeTesmRvimeebi, Tavisufali dro,arqiteqturuli quTaisi:safexmavlo turistulimarSuti. oqros Cardaxi–Iskola–bulvari–aRmaSeneblis moedani–jaWvis xidi–qvis kibeebi–uqimerioni–erovnuliparki–wiTelixidi,mwvaneyvavilaiqauroba. RvTis nebiT mowameebis qeds „lodniSemoeZarcvnes’’ da maTi sxeulebi wyliszedapirze amotivtivda. msaxurebma cxedrebinapirze gamoasvenes. uceb moesmaT naTlissvetidan gamomavali xma, romelmac mouwodamaT, miniSnebul adgilas waesvenebinaTwmindanTa nawilebi. wyalwiTelas xevSi RrmadCaWril kldovan yels Caudga procesia damivida im adgilamde, sadac adre xarebissaxelobis eklesia idga. naeklesiarSiZvelTaZveli akldama iyo, iq daasvenesmowameni. am adgils mowameTa ewoda. XIsaukuneSi bagrat III aaSena dangreulieklesia da masSi gadaasvena wamebuli gmirebi.am dromde wmindanTa gauxrwneli dauvnebeli cxedrebi TavSeqceviT iwvnensamareSi da mraval saswaulebriv kurnebasaRasrulebdnen „viTarca - ese TviT maTiTxoves RmrTisagan“. gadmocemis mixedviT kimonasteri swored im adgilzea agebuli,sadac daviTi da konstantine awames. (wyaro:http://www.dzeglebi.ge/dzeglebi/m/mocameta.html)antikuri naqalaqari, romelic 2007 wlis24 oqtombridan Setanilia iuneskos msofliomemkvidreobis sacdel siaSi.niSandoblivia, rom naqalaqaridakavSirebulia msoflioSi cnobilargonavtebis miTTan. Zveli qalaqi daarsdaberZnul civilizaciamde. saxelwodeba „vani“akademikos oTar lorTqifaniZis ganmartebiT,ZvelqarTulad niSnavda „saxls“, „sadgurs“,„dabas“, „sacxovrebels“. (wyaro:http://vani.org.ge/municipality/)SesaZlebelia organizebuli turimoewyos ormaisobas: ormaisoba jer kidevsaukunis win imarTeboda quTaisSi,,gvirilobiT“, doRiT, oratorTa SejibriT,saqvelmoqmedo aqciebiTa da sayovelTaosaxalxo zeimiT bulvarSi. ,,gimnazistkebi“ da,,gimnazistebi“ bulvarSi garToba-seirnobisdros iaf latareas aTamaSebdnen wera-kiTxvisgamavrcelebelisazogadoebisaTvisSesawirad..am dRes faetonze Semdgari quTaiselilamazmani gaSlili TmiT da TeTri grZelikabiT, uZRvoda sayovelTao msvlelobas baRiskideze. gvianRamemdeismodasasuleorkestrisda

IV. dRe. quTaisi –xoni –zemogordi - quTaisiokaces kanioni, okaceswyalvardnilebis kaskadi,osxapos tba, bzis xeebi,sofel gordSi dadianebissaxli da baRi-unikaluridendroparki.pikniki adgilobriviveluri msxlis “Wyuntis”arayis dagemovneba.V. dRe. quTaisi – WiaTura–saCxere – quTaisikacxis svetis monasteri,kacxouris xeoba, mRvimevisRvTismSoblis Sobismonasteri, jruWis wmindagiorgismonasteri,WiaTuris mxareTmcodneobismuzeumi, sofeli sxvitori,akaki wereTlis saxlmuzeumi,modinaxes cixe,arqeologiuri ZeglinaCerqezevi, WiaTuraskiduli sabagiro gzebi,,,babTiani“ gitarisxmebiqalaqiscentrSi...asegrZeldeboda 1909 wlidan 1919 wlamde...miuxedavadimisa, rom quTaisSi tradiciad iqca,,ormaisoba“, am TariRis warmomavloba cotamogvianebiT dazustda. 1987welscnobiligaxda, rom ,,ormaisobis“sastarto niSani daTvlis wertili,,gviriloba“ iyo . pirvelad gvirilebikalaTaSi Caawyoda gayidva daiwyo pataragogona saSa Ciqovanma, romelic ecadasiRaribisagan sikvdilisaTvis ganwiruliWleqiT Sepyrobili adamianebisaTvis erTidRe mainc gaenaTebina... yidda gvirilebs daSemomwirvelebs gulze gvirilas abnevda...1919wlis Semdeg tradicia 2008 wels quTaisismeriis iniciativiT aRdga da sxvaRonisZiebebTan erTad ,,gvirilobisTeatralizebuli sanaxaobac moewyo...okaces kanionis sigrZe 2km-ia da bunebisSedevradaa miCneuli. rogorc wignSi `gorda”aleqsandre failoZe ambobs, samegrelossamTavroSi mefis ruseTis warmomagdeneli k.gorozdini mojadoebuli iyo okacesCanCqerebis silamaziT. arsebobs misi Canaweri:`200 saJeni kldidan gadmohquxs mdinare okace.SveicariaSi rom aseTi ram gamoCndeba, umalvesanatoriumebi aivseba turistebis fulebiT,kavkasia ki jerjerobiT saidumlod inaxavsTavis mSvenebas~-o.(wyaro:http://literatura.mcvane.ge/main/fesvebi/kutxeebi/6268-Array.html)1954 wels WiaTuraSi aSenda ssrk_Si pirvelsamgzavro sabagiro gza, qalaqis centrsa daperevisis samrewvelo ubans Soris. samgzavrosakidi sabagiro gzebis raodenoba WiaTurisSemogarenSi or aTeulze metia, rac erT_erTimaRali maCvenebelia msoflioSi. metaddanawevrebuli reliefis gamo, xSiradsaavtomobilo gza qalaqis calke ubnebsSoris ramdenime kilometria, xolo dakidulisabagiro gza, romelic Rrma xeobebsgadahkveTs, ramdenime aseul metramde, zogjerkilometramdec amcirebs manZils. zogjeraseTi gza viwro da Rrma xeobebze dakidebulxids mogvagonebs. warsulSi saqarTvelosbevr kuTxeSi da maT Soris WiaTuraSic iyoaseTi xidebis prototipebi. es iyo gareulivazis lerwmisagan dawnuli bagirebiT

VI. dRe: quTaisixaragauli-quTaisiubisa - wminda giorgissaxelobis taZari dasamonastro kompleqsi,nunisis RvTismSoblistaZari, balneologiurikurorti samTa nunisi,vaxanis cixe, xaragaulisistoriuli muzeumiborjom-xaragauliserovnuli parki,VII. dRe. gamgzavrebadakidebuli xidebi, romlebic mTis mdinarisan Rrma xeobis napirebs aerTianebdnen. aseTixidebi SemorCenili iyo zemo imreTSi XIX s-is miwurulSi. Semdeg vazis magivradfoladis bagiri Semovida xmarebaSi (wyaro:http://chiaturainfo.ge/index.php?newsid=384)nunisis eklesiidan ramdenime kilometrisdaSorebiT tyis siRrmeSi mdebareobs adgili,romelsac «berebis kldes» eZaxian. miskompleqsSi Sedis kldeSi gamokveTili samigamoqvabuli, legendis Tanaxmad nunisisRvTismSoblis taZari odiTgan saidumlogvirabiT ukavSirdeboda «berebis kldes».ramdenime wlis ganmavlobaSi aq saZiebosamuSaoebs awarmoebdnen «iberionTa saZmos»wevrebi, romlis drosac cxra metrissiRrmeze aRmoCnda lodiT amoqoliliSesasvleli miwisqveSeTSi da romelic,«iberionTa saZmos» mtkicebiT, winaparTadatovebul saidumlos unda warmoadgendes.maTive mtkicebiT am kldis miRma darbazSidevs wigni, romelic saxarebaSi moxseniebulia «lazared» da mzis Suqs elodeba,rom nunisi samyaros centria da aq aris noeskidobani. es mtkiceba jer gamokvleuli araris. (wyaro: http://www.nunisi.ge/)Aarqiteqturuli turi quTaisSiDdestinaciaquTaisisamizne jgufiUucxoeli da adgilobrivi vizitorebiganurCevlad asakisa (aseve, skolismoswavleebi da umaRlesisaswavleblebis studentebi)vizitorTa raodenoba 10 kacituris xanrgZlivoba1 dResatransporto momsaxureba Sida gadaadgilebisaTvistransportiT momsaxurebis 15 larimTliani Rirebulebadamxmare masalebi (mTliani 50lariRirebuleba)kveba (D2-jeradi)300larisul turis Rirebuleba 365larituristuli saagentos 387xarjebi 6%mogeba 20% 464

turis Rirebuleba 1 kacze46lariPprograma: arqiteqturuli turi quTaisSiDdagegmili RonisZiebebidamatebiTi informaciaMmokle eqskursi quTaisis Sesaxeb.Zveli quTaisis amsaxveliFfotoebisdarigeba, turis monawileTa samiznejgufebad dayofa, rolebisa dafunqciebisgadanawileba(fotoebisgadaReba, STabeWdilebebisdafiqsireba, siaxleebis miTiTeba daa.S.)alafurSetiquTaisis arqiteqturuli ZeglebisdaTvaliereba (Zveli nagebobani,xidebi, mdinare rionis marcxena damarjvena sanapiro).saRamo wveulebaquTaisis dokumenturi istoriaiwyeba Zv. w. III saukunidan, Tumcaantikuri avtorebi mas TvlianZveli kolxeTis samefos (Zv. w.VIII s.) dedaqalaqad. quTaisisZveli saxelebia: aia, quTaia,quTaTisiumi.bizantieliistorikosi prokopi kesarielis(VI s.) cnobiT: „moxirisismxares Camoudis erTi mdinare,saxelad reoni; mis sanapiroebTanZveladve kolxebs augiaT cixe...maSin am cixes kotaionsuwodebdnen elinur eniT, amJamadki mas lazebi quTaTiss eZaxian...sxvebi ki amboben, Zvel droSi amadgilas qalaqi iyo da kvitaioniewodebodao; aqauri iyo aieti,ris gamoc poetebi mas kvitaielseZaxdnen, kolxidis qveyanaskikvitatidso“qalaqis istoriuli xidebis– TeTri, wiTeli da jaWvisxidebi. uZvelesia jaWvis xidi,romelic merve saukuneSi leonmefem aago. samive xidisreabilitaciis Rirebuleba 240000 lars Seadgens. proeqtiqalaqis biujetidan dafinansda2011w. (wyaro:http://kutaisi.gov.ge/news/id/35)