Negeri Sabah - Jabatan Audit Negara

(1,1) -1DEWAN UNDANGAN NEGERI SABAHlaporanketua audit negaraPenyata Kewangan Kerajaan Negeri DanPengurusan Kewangan Kementerian/Jabatan/AgensiNegeri SabahTahun 2011Jabatan Audit NegaraMalaysia

laporanketua audit negaraPenyata Kewangan Kerajaan Negeri DanPengurusan Kewangan Kementerian/Jabatan/AgensiNegeri Sabahtahun 2011Jabatan Audit NegaraMalaysia

kandungan

KANDUNGANPERKARAKATA PENDAHULUANINTISARI LAPORANMUKA SURATviixiiiBAHAGIAN I - PENGESAHAN PENYATA KEWANGAN KERAJAANNEGERI SABAH BAGI TAHUN BERAKHIR31 DISEMBER 2011Pendahuluan 3Objektif Dan Metodologi Pengauditan 4Pengesahan Penyata Kewangan Kerajaan Negeri Sabah Bagi Tahun4Berakhir 31 Disember 2011BAHAGIAN II - ANALISIS KEWANGAN KERAJAAN NEGERILatar Belakang 7Kedudukan Kewangan Kerajaan Negeri 7Kumpulan Wang Disatukan 7Wang Awam 8Akaun Hasil Disatukan 10Akaun Pinjaman Disatukan 19Akaun Amanah Disatukan 19Penyata Penerimaan Dan Pembayaran Wang Tunai 26Penyata Prestasi Kewangan 27Penyata Akaun Memorandum 28Rumusan Dan Syor Audit 34BAHAGIAN III - RANCANGAN PEMBANGUNAN KERAJAAN NEGERIPencapaian Pelaksanaan Projek Pembangunan RMKe-10 39Rumusan 41BAHAGIAN IV - PENCAPAIAN PENGURUSAN KEWANGANKEMENTERIAN/JABATAN/AGENSI NEGERIPendahuluan 45Penambahbaikan Pengurusan Kewangan Oleh45Kementerian/Jabatan/Agensi Negeriiii

PERKARAMUKA SURATPelaksanaan Indeks Akauntabiliti (AI) 46Objektif Pengauditan 47Skop Dan Metodologi Pengauditan 48Kawalan Utama 48Penemuan Audit 60Pemeriksaan Audit Mengejut 69Penemuan Audit 69Syor Audit 71BAHAGIAN V - PENYERAHAN, PENGESAHAN, PEMBENTANGANPENYATA KEWANGAN DAN PRESTASIKEWANGAN AGENSI NEGERIPendahuluan 75Pengauditan Penyata Kewangan 75Kedudukan Penyerahan Penyata Kewangan 75Pengesahan Penyata Kewangan 77Pembentangan Penyata Kewangan 81Prestasi Kewangan 82Rumusan Dan Syor Audit 86BAHAGIAN VI - PEMBENTANGAN LAPORAN KETUA AUDIT NEGARADAN MESYUARAT JAWATANKUASA KIRA-KIRA WANGAWAM NEGERIPembentangan Laporan Ketua Audit Negara Mengenai Penyata 89Kewangan Kerajaan NegeriMesyuarat Jawatankuasa Kira-Kira Wang Awam Negeri 89PENUTUP 93LAMPIRANI Sijil Ketua Audit Negara 97II Pernyataan Setiausaha Tetap Kementerian Kewangan Dan 98Bendahari NegeriIII Penyata Kedudukan Kewangan 99IV Penyata Penerimaan Dan Pembayaran Wang Tunai 100V Penyata Prestasi Kewangan 101VI Penyata Akaun Memorandum 102VII Nota Kepada Penyata Kewangan 104iv

Kata Pendahuluan

KATA PENDAHULUAN1. Perkara 106 dan 107 Perlembagaan Persekutuan dan Akta Audit 1957 menghendakiKetua Audit Negara mengaudit Penyata Kewangan Kerajaan Negeri dan mengemukakanLaporan mengenainya kepada Seri Paduka Baginda Yang di-Pertuan Agong dan Tuan YangTerutama Yang di-Pertua Negeri Sabah. Seri Paduka Baginda Yang di-Pertuan Agong akanmenitahkan supaya Laporan itu dibentangkan di Parlimen manakala Tuan Yang TerutamaYang di-Pertua Negeri Sabah memperkenankan untuk dibentangkan di Dewan UndanganNegeri Sabah. Bagi memenuhi tanggungjawab ini, Jabatan Audit Negara telah menjalankan2 kaedah pengauditan seperti berikut:1.1. Pengauditan Penyata Kewangan – Pengauditan ini bertujuan untuk memberipendapat sama ada Penyata Kewangan Kerajaan Negeri Sabah bagi tahun berkenaanmenggambarkan kedudukan yang benar dan saksama serta rekod perakaunanmengenainya telah diselenggarakan dengan teratur dan kemas kini. Pengauditan ini jugadibuat terhadap Penyata Kewangan Badan Berkanun Negeri, Pihak Berkuasa Tempatan danMajlis Agama Islam.1.2. Pengauditan Pengurusan Kewangan – Pengauditan ini bertujuan untuk menilaisama ada pengurusan kewangan di Kementerian/Jabatan/Agensi Negeri dilaksanakanmengikut undang-undang dan peraturan kewangan. Jabatan Audit Negara telahmemperkenalkan Indeks Akauntabiliti (AI) pada tahun 2007 dan tahun 2011 adalah tahunkelima pelaksanaannya. AI diwujudkan bertujuan untuk membuat penilaian secara objektifterhadap pengauditan pengurusan kewangan Kementerian/Jabatan/Agensi Negeri bagimengukur dan menambah baik kawalan pengurusan kewangan yang cemerlang. AI diberipenarafan berdasarkan kepada tahap pematuhan terhadap peraturan-peraturan kewanganberhubung dengan kawalan pengurusan, bajet, terimaan, perbelanjaan, kumpulan wangamanah/akaun amanah/deposit, aset dan stor, pinjaman, pelaburan dan penyediaanPenyata Kewangan. Dengan pelaksanaan AI ini, ia boleh membantu mewujudkan budayakerja berasaskan amalan terbaik. Selain itu, budaya “membetulkan yang biasa danmembiasakan yang betul” bukan sahaja dapat mempertingkatkan kecemerlanganpengurusan kewangan Kementerian/Jabatan/Agensi malah aspek integriti, keutuhan danakauntabiliti yang ditekankan oleh Kerajaan akan dapat dicapai.vii

2. Laporan saya mengenai Penyata Kewangan Kerajaan Negeri Dan PengurusanKewangan Kementerian/Jabatan/Agensi Negeri Sabah Tahun 2011 disediakan hasildaripada pengauditan yang dijalankan di beberapa Kementerian/Jabatan/Agensi Negerisepanjang tahun 2011. Bagi tujuan pengesahan Penyata Kewangan Kerajaan Negeri Tahun2011, pengauditan terhadap sistem perakaunan dan dokumen yang berkaitan denganpembayaran dan terimaan telah dijalankan di Pejabat Perbendaharaan Negeri.3. Laporan saya mengenai Penyata Kewangan Kerajaan Negeri dan PengurusanKewangan Kementerian/Jabatan/Agensi Negeri Sabah Tahun 2011 mengandungi perkaraberikut:Bahagian I - Pengesahan Penyata Kewangan Kerajaan Negeri Sabah Bagi TahunBerakhir 31 Disember 2011Bahagian II - Analisis Kewangan Kerajaan NegeriBahagian III - Rancangan Pembangunan Kerajaan NegeriBahagian IV - Pencapaian Pengurusan Kewangan Kementerian/Jabatan/AgensiNegeriBahagian V - Penyerahan, Pengesahan, Pembentangan Penyata Kewangan DanPrestasi Kewangan Agensi NegeriBahagian VI - Pembentangan Laporan Ketua Audit Negara Dan MesyuaratJawatankuasa Kira-Kira Wang Awam Negeri4. Di samping memenuhi kehendak perundangan, saya berharap Laporan ini dapatdijadikan sebagai salah satu asas untuk memperbaiki segala kelemahan dan meningkatkanlagi tahap pengurusan wang awam. Ini penting untuk menjamin setiap Ringgit Malaysia yangdipungut dan dibelanjakan akan dapat menyumbang kepada pembangunan dan keselesaanhidup rakyat.5. Pada pendapat saya, prestasi kewangan Kerajaan Negeri dan tahap pengurusankewangan Kementerian/Jabatan/Agensi Negeri Sabah boleh ditingkatkan lagi denganmemberi tumpuan terhadap peningkatan hasil. Selain itu, saya juga ingin menggesaKerajaan Negeri supaya memantapkan Pengurusan Kewangan di peringkat Kementerian/Jabatan /Agensi khususnya dalam aspek pengurusan aset dan inventori sebagai persediaanawal ke dasar Kerajaan Persekutuan melaksanakan Perakaunan Terakru bermula tahun2015. Pelaksanaan dasar Perakaunan Terakru ini menghendaki nilai semua aset Kerajaansama ada aset alih, tak alih dan aset hidup ditunjukkan sepenuhnya dalam PenyataKewangan Kerajaan Persekutuan/Negeri.viii

6. Saya ingin merakamkan ucapan terima kasih kepada semua pegawaiKementerian/Jabatan/Agensi Negeri Sabah yang telah memberikan kerjasama kepadapegawai saya sepanjang pengauditan dijalankan. Saya juga ingin melahirkan penghargaandan terima kasih kepada pegawai saya yang telah berusaha gigih serta memberikansepenuh komitmen untuk menyiapkan Laporan ini.(TAN SRI DATO’ SETIA HAJI AMBRIN BIN BUANG)Ketua Audit NegaraMalaysiaPutrajaya13 Jun 2012ix

Intisari Laporan

BAHAGIAN IV - PENCAPAIAN PENGURUSAN KEWANGAN KEMENTERIAN/JABATAN/AGENSI NEGERI4. Pada tahun 2011, Jabatan Audit Negara Negeri Sabah telah melaksanakanpengauditan pengurusan kewangan berdasarkan Indeks Akauntabiliti di 34 Kementerian/Jabatan/Agensi Negeri berbanding sebanyak 35 Kementerian/Jabatan/Agensi Negeri padatahun 2010. Pencapaian pengurusan kewangan di 34 Kementerian/Jabatan/Agensi Negeripada tahun 2011 secara keseluruhannya adalah baik. Hasil daripada pengauditan yang telahdijalankan mendapati pencapaian pengurusan kewangan di 6 Jabatan/Agensi berada ditahap sangat baik, sebanyak 21 Kementerian/Jabatan/Agensi berada di tahap baik dan 7Jabatan/Agensi Negeri lain berada di tahap memuaskan. Jabatan Bendahari Negeri didapatiberjaya mengekalkan tahap pengurusan kewangan yang sangat baik dengan mendapatpenarafan 4 bintang. Majlis Ugama Islam Sabah telah menunjukkan peningkatan pada tahun2011 dengan mendapat penarafan 3 bintang berbanding 2 bintang pada tahun 2010.Prestasi pengurusan kewangan Perbadanan Pembangunan Ekonomi Sabah pula masihmenunjukkan prestasi yang sama seperti tahun 2010 dengan mendapat penarafan 3bintang. Selain itu, prestasi pengurusan kewangan Pejabat Setiausaha Kerajaan Negeritelah mendapat penarafan 4 bintang pada tahun 2011 yang merupakan tahun pertamapenarafan diberikan.5. Pada tahun 2011, Jabatan Audit Negara Negeri Sabah telah menjalankanPemeriksaan Audit Mengejut di 16 Jabatan/Agensi Negeri Sabah. Kelemahan yang ditemuiantaranya adalah Daftar Pemeriksaan Mengejut tidak diselenggara; pemeriksaan mengejuttidak dilakukan; Carta Organisasi tidak kemas kini; tiada surat penurunan kuasa; Daftar Meltidak diselenggara; penyesuaian baki setem tidak dilakukan pada setiap bulan serta tidakdisahkan oleh ketua pejabat; peti besi tidak mempunyai kunci dan kod kombinasi; Daftar Biltidak diselenggara; Daftar Harta Modal tidak kemas kini; pemeriksaan aset tidak dilakukan;dan Buku Log tidak diselenggara.BAHAGIAN V - PENYERAHAN, PENGESAHAN, PEMBENTANGAN PENYATAKEWANGAN DAN PRESTASI KEWANGAN AGENSI NEGERI6. Sehingga 12 Jun 2012, sebanyak 54 penyata kewangan bagi Badan BerkanunNegeri, Majlis Ugama Islam Sabah, Perbadanan Baitulmal Negeri Sabah dan PihakBerkuasa Tempatan telah disijilkan yang melibatkan 40 Sijil Tanpa Teguran dan 14 SijilBerteguran. Sebanyak 16 Badan Berkanun Negeri termasuk Majlis Ugama Islam belummenyerahkan 17 Penyata Kewangan bagi tahun 2010 dan 2011 untuk diaudit. Tiga PihakBerkuasa Tempatan pula belum menyerahkan 4 Penyata Kewangan bagi tahun 2010 dan2011. Selain itu, sebanyak 40 penyata kewangan bagi 17 Badan Berkanun Negeri termasukMajlis Ugama Islam Sabah dan Perbadanan Baitulmal Negeri Sabah serta 11 penyatakewangan Pihak Berkuasa Tempatan yang telah disahkan belum di bentang di DewanUndangan Negeri sehingga 12 Jun 2012.xiv

BAHAGIAN VI - PEMBENTANGAN LAPORAN KETUA AUDIT NEGARA DANMESYUARAT JAWATANKUASA KIRA-KIRA WANG AWAM NEGERI7. Laporan Ketua Audit Negara mengenai Penyata Kewangan Kerajaan Negeri SabahTahun 2010 telah dibentangkan di Dewan Undangan Negeri pada 21 November 2011.Sepanjang tahun 2011, Jawatankuasa Kira-kira Wang Awam Negeri telah bermesyuaratsebanyak 2 kali untuk membincangkan Laporan Ketua Audit Negara bagi tahun 2008 dan2009. Jawatankuasa Kira-kira Wang Awam Negeri juga telah bermesyuarat sebanyak 2 kalipada tahun 2012 untuk membincangkan Laporan Ketua Audit Negara bagi tahun 2010.xv

Bahagian IPengesahan Penyata KewanganKerajaan Negeri SabahBagi Tahun Berakhir31 Disember 2011

BAHAGIAN IPENGESAHAN PENYATA KEWANGAN KERAJAAN NEGERI SABAHBAGI TAHUN BERAKHIR 31 DISEMBER 20111. PENDAHULUAN1.1. Seksyen 16(1) Akta Tatacara Kewangan, 1957 menghendaki Pihak BerkuasaKewangan Negeri menyediakan Penyata Kewangan secepat mungkin selepas penutupanakaun bagi tahun berkenaan. Penyata Kewangan tersebut hendaklah dikemukakan kepadaKetua Audit Negara dalam tempoh 7 bulan selepas berakhirnya tahun kewangan berkenaanuntuk diaudit seperti diperuntukkan di bawah Seksyen 9 Akta Audit, 1957.1.2. Selaras dengan peruntukan undang-undang tersebut, Pegawai Kewangan Negeritelah mengemukakan Penyata Kewangan Kerajaan Negeri Sabah bagi tahun berakhir 31Disember 2011 kepada Jabatan Audit Negara pada 23 Mac 2012. Penyata tersebutmelaporkan semua urus niaga kewangan asas tunai bagi tahun 2011 yang berkaitan dengansumber dan penggunaan wang awam. Penyata tersebut mengandungi Penyata KedudukanKewangan, Penyata Penerimaan Dan Pembayaran Wang Tunai, Penyata PrestasiKewangan, Penyata Akaun Memorandum dan Nota Kepada Penyata Kewangan.1.3. Mulai tahun kewangan 2011, Kerajaan Negeri telah mengguna pakai PiawaianPerakaunan Kerajaan 2 (Disemak – 2010) Persembahan Penyata Kewangan Kerajaanmenggantikan Piawaian Perakaunan Kerajaan 2 (2004) selaras dengan kehendak piawaianperakaunan berasaskan International Public Sector Accounting Standards (IPSAS) –Financial Reporting Under The Cash Basis of Accounting.1.4. Penyata Kedudukan Kewangan menunjukkan jumlah wang tunai dan pelaburan yangdipegang bagi ketiga-tiga Akaun Kumpulan Wang Disatukan iaitu Akaun Hasil Disatukan,Akaun Amanah Disatukan dan Akaun Pinjaman Disatukan. Selaras dengan asasperakaunan tunai ubah suai yang diguna pakai oleh Kerajaan Negeri, hanya pelaburan yangdipegang bagi maksud amanah tertentu dilaporkan dalam Penyata Kedudukan Kewangan.Pelaburan lain pula dilaporkan dalam Penyata Akaun Memorandum.1.5. Penyata Penerimaan Dan Pembayaran Wang Tunai menunjukkan terimaan danbayaran bagi tahun 2011. Terimaan adalah terdiri daripada hasil, pinjaman dan terimaan lainseperti amanah dan bayaran balik pemberian Persekutuan. Bayaran pula adalah untukmembiayai perbelanjaan mengurus, pembangunan, modal dan bayaran balik pinjaman.1.6. Penyata Prestasi Kewangan menunjukkan lebihan atau kurangan hasil keseluruhanberbanding jumlah perbelanjaan mengurus dan pembangunan serta sumberpembiayaannya. Penyata ini juga menunjukkan pergerakan dana dalam Pinjaman danBantuan Luar Negeri, Terimaan Bayaran Balik Pinjaman dan Pelbagai Terimaan sertaPerubahan Tunai, Pelaburan dan Amanah.3

1.7. Penyata Akaun Memorandum adalah akaun yang menunjukkan aset dan liabilitiKerajaan Negeri yang boleh diluput atau dilunas pada masa akan datang yang tidakdinyatakan di Penyata Kedudukan Kewangan. Aset Kerajaan Negeri merangkumi PinjamanBoleh Dituntut, Pelaburan dan Tunggakan Hasil. Penyata Akaun Memorandum HutangAwam menunjukkan hutang Kerajaan Negeri kepada Kerajaan Persekutuan dan BonTerbitan.1.8. Nota Kepada Penyata Kewangan pula memberi penerangan dan maklumatterperinci mengenai jumlah yang ditunjukkan dalam Penyata Kewangan.2. OBJEKTIF DAN METODOLOGI PENGAUDITAN2.1. Pengauditan terhadap Penyata Kewangan Kerajaan Negeri bagi tahun berakhir 31Disember 2011 adalah untuk memberi pendapat sama ada penyata itu menggambarkankedudukan kewangan yang benar dan saksama serta rekod perakaunan yang berkaitantelah diselenggarakan dengan teratur dan kemas kini. Bagi membolehkan Ketua AuditNegara memberi pendapat yang berasas dan munasabah, pengauditan telah dirancang dandilaksanakan mengikut piawaian pengauditan yang diluluskan.2.2. Pengauditan terhadap sistem perakaunan dan dokumen dijalankan secaraberterusan sepanjang tahun 2011. Teguran mengenainya telah dibangkitkan dengan pihakBendahari Negeri dan Kementerian/Jabatan Negeri melalui surat pengurusan Audit sebaiksahaja sesuatu pengauditan selesai dijalankan.3. PENGESAHAN PENYATA KEWANGAN KERAJAAN NEGERI SABAH BAGITAHUN BERAKHIR 31 DISEMBER 20113.1. Pengauditan Penyata Kewangan telah dilaksanakan mengikut Akta Audit 1957 danberpandukan piawaian pengauditan yang diluluskan. Akta dan piawaian tersebutmenghendaki pengauditan dirancang dan dilaksanakan bagi mendapat kepastian yangmunasabah sama ada Penyata Kewangan adalah bebas daripada kesilapan dan ketinggalanyang ketara.3.2. Pengauditan Penyata Kewangan meliputi pemeriksaan terhadap rekod secara semakuji, menyemak bukti yang menyokong angka dan memastikan penzahiran yang mencukupidalam persembahan Penyata Kewangan. Pada pendapat Audit, Penyata KewanganKerajaan Negeri Sabah pada keseluruhannya menunjukkan gambaran yang benar dansaksama tentang kedudukan kewangan Kerajaan Negeri bagi tahun berakhir 31Disember 2011 dan rekod perakaunannya telah diselenggarakan dengan teratur dankemas kini. Sijil Ketua Audit Negara mengenai Penyata Kewangan Kerajaan Negeri yangdisertakan bersama dengan Pernyataan Setiausaha Tetap Kementerian Kewangan DanBendahari Negeri, Penyata Kedudukan Kewangan, Penyata Penerimaan Dan PembayaranWang Tunai, Penyata Prestasi Kewangan, Penyata Akaun Memorandum dan Nota KepadaPenyata Kewangan adalah seperti di Lampiran I hingga Lampiran VII.4

Bahagian IIAnalisis KewanganKerajaan Negeri

BAHAGIAN IIANALISIS KEWANGAN KERAJAAN NEGERI4. LATAR BELAKANGJabatan Audit Negara di samping mengesahkan Penyata Kewangan Kerajaan NegeriSabah Tahun 2011, juga membuat analisis mengikut prinsip asas tunai terhadap datakewangan bagi menentukan tahap prestasi kewangan Kerajaan Negeri. Analisis yangdijalankan adalah berdasarkan Penyata Kedudukan Kewangan, Penyata Penerimaan DanPembayaran Wang Tunai, Penyata Prestasi Kewangan, Penyata Akaun Memorandum danNota Kepada Penyata Kewangan serta maklumat kewangan yang berkaitan. Analisis Auditdibuat terhadap penyata kewangan berdasarkan data/dokumen dan rekod yang dihasilkanmelalui Sistem Main Account serta dokumen kewangan lain yang berkaitan.4.1. KEDUDUKAN KEWANGAN KERAJAAN NEGERIPenyata Kedudukan Kewangan Kerajaan Negeri ini menunjukkan pegangan Wang Awam dibawah Kumpulan Wang Disatukan. Wang Awam terdiri daripada Wang Tunai dan Pelaburanyang dipegang bagi Kumpulan Wang Disatukan melalui Akaun Hasil Disatukan, AkaunPinjaman Disatukan dan Akaun Amanah Disatukan.4.2. KUMPULAN WANG DISATUKAN4.2.1. Mengikut Penyata Kedudukan Kewangan, jumlah Kumpulan Wang Disatukan padaakhir tahun 2011 adalah berjumlah RM2.66 bilion. Jumlah tersebut terdiri daripada asetberbentuk wang tunai sejumlah RM61.38 juta dan pelaburan sejumlah RM2.60 bilion.Kumpulan Wang Disatukan terdiri daripada 3 akaun iaitu Akaun Hasil Disatukan, AkaunPinjaman Disatukan dan Akaun Amanah Disatukan. Kedudukan Kumpulan Wang Disatukanpada tahun 2011 berbanding tahun 2010 adalah seperti di Jadual 4.1.Jadual 4.1Kedudukan Kumpulan Wang Disatukan Pada Tahun 2011 Berbanding Tahun 2010TahunPerubahanBil.Butiran2010 2011(RM Juta) (RM Juta) (RM Juta) (%)1. Akaun Hasil Disatukan 3,324.35 3,328.37 4.02 0.12. Akaun Pinjaman Disatukan 0.00 0.00 0.00 0.03. Akaun Amanah Disatukan -503.67 -664.37 -160.70 31.9i) Kumpulan Wang Amanah Kerajaan: Kumpulan Wang Pembangunan -1,815.99 -1,786.09 29.90 -1.6 Pelbagai Kumpulan Wang Amanah 45.54 63.18 17.64 38.7Kerajaan Akaun Kena Bayar 395.42 306.45 -88.97 -22.5ii) Kumpulan Wang Amanah Awam 541.23 431.35 -109.88 -20.3iii) Deposit 330.13 320.74 -9.39 -2.8Jumlah 2,820.68 2,664.00 -156.68 -5.6Sumber: Penyata Kewangan Kerajaan Negeri Sabah7

4.2.2. Kedudukan Kumpulan Wang Disatukan bagi tahun 2007 hingga 2011 adalah sepertiJadual 4.2.Jadual 4.2Kedudukan Kumpulan Wang Disatukan Bagi Tahun 2007 Hingga 2011TahunBil.Butiran2007(RM Juta)2008(RM Juta)2009(RM Juta)2010(RM Juta)2011(RM Juta)1. Akaun Hasil Disatukan 1,769.95 2,407.43 2,594.03 3,324.35 3,328.372. Akaun Pinjaman Disatukan 0.00 0.00 0.00 0.00 0.003. Akaun Amanah Disatukan -206.82 -353.57 -272.47 -503.67 -664.37i) Kumpulan Wang AmanahKerajaan: Kumpulan Wang Pembangunan -1,313.47 -1,535.25 -1,645.04 -1,815.99 -1,786.09 Pelbagai Kumpulan Wang 97.77 140.36 29.98 45.54 63.18Amanah Kerajaan Akaun Kena Bayar 475.92 489.00 403.53 395.42 306.45ii) Kumpulan Wang Amanah 173.79 198.76 549.66 541.23Awam431.35iii) Deposit 359.17 353.56 389.40 330.13 320.74Jumlah 1,563.13 2,053.86 2,321.56 2,820.68 2,664.00Sumber: Penyata Kewangan Kerajaan Negeri4.2.3. Pada tahun 2011, Kumpulan Wang Disatukan mengalami penurunan berjumlahRM156.68 juta atau 5.6% kepada RM2.66 bilion berbanding RM2.82 bilion pada tahun 2010.Penurunan ini disebabkan oleh peningkatan baki debit dalam Akaun Amanah Disatukanberjumlah RM160.70 juta atau 31.9% iaitu daripada baki debit RM503.67 juta kepada bakidebit berjumlah RM664.37 juta.4.3. WANG AWAM4.3.1. Wang Tunai4.3.1.1. Wang tunai merupakan aset yang terdiri daripada Wang Tunai Dalam Tangan,Wang Tunai Dalam Perjalanan dan Wang Tunai Dalam Bank. Kedudukan wang tunaipada tahun 2011 berbanding tahun 2010 adalah seperti Jadual 4.3. Analisis Auditmendapati kedudukan wang tunai pada tahun 2011 menunjukkan penurunan berjumlahRM17.09 juta atau 21.8% menjadi RM61.38 juta berbanding RM78.47 juta pada tahun2010. Penurunan ini antara lain disebabkan oleh penurunan terimaan wang tunaiterutama terimaan daripada Akaun Kumpulan Wang Amanah.Jadual 4.3Baki Wang Tunai Pada Tahun 2011 Berbanding 2010TahunPerubahanBil.Butiran2010 2011(RM Juta) (RM Juta) (RM Juta) (%)1. Wang Tunai Dalam Bank 66.58 56.84 -9.74 -14.62. Wang Tunai Dalam Perjalanan 11.88 4.54 -7.34 -61.83. Wang Tunai Dalam Tangan 0.01 0.00 -0.01 -100.0Jumlah 78.47 61.38 -17.09 -21.8Sumber: Penyata Kewangan Kerajaan Negeri8

4.3.1.2. Baki wang tunai bagi tahun 2007 hingga 2011 adalah seperti Jadual 4.4.Jadual 4.4Baki Wang Tunai Bagi Tahun 2007 Hingga 2011TahunBil.Butiran2007(RM Juta)2008(RM Juta)2009(RM Juta)2010(RM Juta)2011(RM Juta)1. Wang Tunai Dalam Bank 51.20 82.78 65.61 66.58 56.842. Wang Tunai Dalam Perjalanan 14.29 4.43 7.72 11.88 4.543. Wang Tunai Dalam Tangan 0.06 0.08 0.01 0.01 0.00Jumlah 65.55 87.29 73.34 78.47 61.38Sumber: Penyata Kewangan Kerajaan Negeri4.3.2. Pelaburan4.3.2.1. Pelaburan Kerajaan Negeri adalah dalam bentuk simpanan tetap dan depositdengan institusi kewangan yang diluluskan. Pelaburan yang dibuat adalah daripadalebihan Kumpulan Wang Disatukan dan diambil kira pada nilai buku. Kedudukanpelaburan pada tahun 2011 berbanding tahun 2010 adalah seperti Jadual 4.5.Jadual 4.5Pelaburan Pada Tahun 2011 Berbanding Tahun 2010TahunPerubahanBil.Pelaburan2010 2011(RM Juta) (RM Juta) (RM Juta) (%)1. Bank Perdagangan Tempatan 2,740.86 2,600.86 -140.00 5.12. Perbadanan Pembangunan Borneo Sdn. Bhd. 1.36 1.76 0.40 29.4Jumlah 2,742.22 2,602.62 -139.60 -5.1Sumber: Penyata Kewangan Kerajaan Negeri4.3.2.2. Pelaburan terdiri daripada deposit dengan bank perdagangan tempatan danPerbadanan Pembangunan Borneo Sdn. Bhd. masing-masing berjumlah RM2.60 biliondan RM1.76 juta. Pelaburan pada akhir tahun 2011 menurun sejumlah RM139.60 jutaatau 5.1% menjadi RM2.60 bilion berbanding RM2.74 bilion pada tahun 2010. Penurunanpelaburan adalah disebabkan pengeluaran sejumlah RM310 juta daripada 9 BankPerdagangan Tempatan berbanding pertambahan pelaburan sejumlah RM170 juta. Trendpelaburan bagi tahun 2007 hingga 2011 adalah seperti di Jadual 4.6.Jadual 4.6Pelaburan Bagi Tahun 2007 Hingga 2011TahunBil.Pelaburan2007(RM Juta)2008(RM Juta)2009(RM Juta)2010(RM Juta)2011(RM Juta)1. Bank Perdagangan Tempatan 1,496.86 1,965.86 2,246.86 2,740.86 2,600.862. Perbadanan Pembangunan 0.71 0.71 1.36 1.36 1.76Borneo Sdn. Bhd.Jumlah 1,497.57 1,966.57 2,248.22 2,742.22 2,602.62Sumber: Penyata Kewangan Kerajaan Negeri9

4.4. AKAUN HASIL DISATUKANAkaun Hasil Disatukan ditubuhkan mengikut Perkara 97 dan Perkara 98 PerlembagaanPersekutuan dan Seksyen 7 (a), Akta Tatacara Kewangan 1957. Akaun ini menunjukkanjumlah hasil yang diterima dengan jumlah perbelanjaan mengurus bagi sesuatu tahunkewangan. Kerajaan Negeri Sabah telah mengakhiri tahun kewangan 2011 denganpenurunan surplus berjumlah RM726.30 juta menjadi RM4.02 juta berbanding tahun 2010yang berjumlah RM730.32 juta. Penurunan surplus pada tahun 2011 disebabkan olehpeningkatan perbelanjaan mengurus sejumlah RM893.66 juta atau 25.7% berbandingpeningkatan hasil berjumlah RM167.36 juta atau 4%. Penurunan surplus semasa inimenyebabkan baki Akaun Hasil Disatukan hanya meningkat sejumlah RM4.02 juta atau0.1% berbanding peningkatan sejumlah RM730.32 juta pada tahun 2010 menjadi RM3.33bilion berbanding RM3.32 bilion pada tahun 2010.4.4.1. Hasil4.4.1.1. Kutipan Hasil Sebenar Berbanding Anggaran Yang DisemakKerajaan Negeri Sabah memungut 3 jenis hasil yang terdiri daripada Hasil Cukai, HasilBukan Cukai dan Terimaan Bukan Hasil. Pada tahun 2011, kutipan hasil sebenar lebihtinggi daripada anggaran disemak sejumlah RM548.03 juta atau 14.3% seperti di Jadual4.7.Jadual 4.7Kutipan Hasil Sebenar Berbanding Anggaran Yang DisemakAnggaran Hasil PerubahanBil. Kategori Hasil Disemak Sebenar(RM Juta) (RM Juta) (RM Juta) (%)1. Hasil Cukai 1,155.11 1,501.03 345.92 29.92. Hasil Bukan Cukai 2,336.49 2,566.55 230.06 9.83. Terimaan Bukan Hasil 328.85 300.90 -27.95 -8.5Jumlah 3,820.45 4,368.48 548.03 14.3Sumber: Penyata Kewangan Kerajaan Negeri4.4.1.2. Kutipan Hasil Sebenar Tahun 2011 Berbanding Tahun 2010Hasil sebenar yang dikutip oleh Kerajaan Negeri pada tahun 2011 adalah berjumlahRM4.37 bilion iaitu meningkat sejumlah RM167.36 juta atau 4% berbanding kutipan hasilpada tahun 2010 yang berjumlah RM4.20 bilion. Jumlah hasil mengikut 3 kategori padatahun 2011 berbanding tahun 2010 adalah seperti di Jadual 4.8.10

Jadual 4.8Kutipan Hasil Pada Tahun 2011 Berbanding Tahun 2010TahunPerubahanBil. Kategori Hasil 2010 2011(RM Juta) (RM Juta) (RM Juta) (%)1. Hasil Cukai 1,223.43 1,501.03 277.60 22.72. Hasil Bukan Cukai 2,085.78 2,566.55 480.77 23.03. Terimaan Bukan Hasil 891.91 300.90 -591.01 -66.3Jumlah 4,201.12 4,368.48 167.36 4.0Sumber: Penyata Kewangan Kerajaan Negeri4.4.1.3. Analisis Audit terhadap kutipan hasil pada tahun 2011 mendapati sebanyak 50butiran hasil mengalami peningkatan berjumlah RM1.18 bilion manakala 51 butiran hasilmengalami penurunan berjumlah RM1.01 bilion. Tiga butiran hasil yang mengalamipeningkatan hasil yang ketara bagi tahun 2011 berbanding tahun 2010 adalah seperti diJadual 4.9. Manakala 3 butiran hasil yang mengalami penurunan hasil yang ketara bagitahun 2011 berbanding tahun 2010 adalah seperti di Jadual 4.10.Jadual 4.9Peningkatan Hasil Yang Ketara Pada Tahun 2011 Berbanding Tahun 2010TahunPerubahanBil. Butiran Hasil 2010 2011Punca(RM Juta) (RM Juta) (RM Juta) (%)1. Pembahagian 49.96 815.55 765.59 1,532.4 Pembayaran dividenUntung –PerbadananolehRakyat BerjayaSdn. Bhd. berjumlahPerbadananRM675 juta danAwam –Perbadanan PinjamanKementerianSabah berjumlahKewanganRM24.75 juta sertapembayaran dividenolehBorneoSamudera Sdn. Bhd.berjumlah RM50.232. Cukai JualanAtas MinyakKelapa Sawit(CPO) –KementerianKewanganjuta pada tahun 2011.1,072.78 1,349.58 276.80 25.8 Harga purata CPOtelah meningkatsebanyak 20% iaitudaripadaRM2,707.50/MT padatahun 2010 kepadaRM3,247.87/MT padatahun 2011.3. Premium dari 222.34 255.65 33.31 15.0 Jabatan telahJualan Tanah-mengutip tunggakanUmum –premium dan sewaJabatan Tanahdari Jabatan/AgensiDan UkurPersekutuanberjumlah RM71.59juta pada tahun 2011.Jumlah 1,345.08 2,420.78 1,075.70 80.0Sumber: Penyata Kewangan Kerajaan Negeri11

Jadual 4.10Penurunan Hasil Yang Ketara Pada Tahun 2011 Berbanding Tahun 2010TahunPerubahanBil. Butiran Hasil2010 2011Punca(RM Juta) (RM Juta) (RM Juta) (%)1. Royalti DanBayaranKeluaran Hutan224.72 149.59 -75.13 -33.4 Penurunan pengeluaranbalak dari hutan aslidaripada 3.50 juta m3– Jabatanpada tahun 2010Perhutanankepada hanya 2.60 juta2. Hasil DanFaedah DaripadaPenjualanPelaburan– JabatanBendahariNegeri3. Premium KayuBalak– JabatanPerhutananm3 pada tahun 2011.30.01 2.35 -27.66 -92.2 Pada tahun 2010,terimaan adalahtermasuk penyelesaianpengambilan hutangSabah Port Sdn. Bhd.berjumlah RM24.28juta. Manakala,terimaan pada tahun2011 hanya melibatkanbayaran faedah ke ataspinjaman Sabah PortSdn. Bhd.39.47 21.64 -17.83 -45.2 Penurunan pengeluarandan hasil kutipan balakini adalah akibatdaripada langkahlangkahkonservasihutan dan pelaksanaanpengurusan mampan.Antara langkah yangtelah dilaksanakan ialahpelaksanaanpembalakan mesra(Reduce ImpactLogging)danpenyediaan PelanPengurusan Hutan.Penurunan ini akanberterusan pada masaakan datang.Jumlah 294.20 173.58 -120.62 -41.0Sumber: Penyata Kewangan Kerajaan Negeri4.4.1.4. Prestasi Kutipan Hasil Sebenar Bagi Tempoh Lima TahunHasil Kerajaan Negeri merupakan sumber utama yang akan digunakan bagi tujuanperbelanjaan mengurus dan pembangunan. Trend kutipan hasil bagi tahun 2007 hingga2011 adalah seperti di Jadual 4.11 dan Carta 4.1. Kutipan hasil tahun 2011 adalah yangtertinggi dalam masa lima tahun kebelakangan.12

Jadual 4.11Kutipan Hasil Kerajaan Negeri Bagi Tahun 2007 Hingga 2011TahunBil. Kategori Hasil 2007(RM Juta)2008(RM Juta)2009(RM Juta)2010(RM Juta)2011(RM Juta)1. Hasil Cukai 1,091.09 1,370.95 1,003.88 1,223.43 1,501.032. Hasil Bukan Cukai 1,411.84 1,651.46 1,753.10 2,085.78 2,566.553. Terimaan Bukan Hasil 276.17 318.90 292.90 891.91 300.90Jumlah 2,779.10 3,341.31 3,049.88 4,201.12 4,368.48Sumber: Penyata Kewangan Kerajaan NegeriCarta 4.1Kutipan Hasil Kerajaan Negeri Bagi Tahun 2007 Hingga 2011RM Juta10,0002,779.10 3,341.31 3,049.88 4,201.12 4,368.481,0001001,091.091,411.84276.171,370.951,651.46318.901,003.881,753.10292.901,223.432,085.78891.911,501.032,566.55300.901012007 2008 2009 2010 2011Hasil Cukai Hasil Bukan Cukai Terimaan Bukan Hasil JumlahSumber: Penyata Kewangan Kerajaan Negeri4.4.1.5. Penyumbang Utama Hasil Kerajaan Negeri Bagi Tempoh Lima TahunPenyumbang utama hasil Kerajaan Negeri bagi tahun 2007 hingga 2011 adalah daripadaCukai Jualan, Royalti Petroleum, Hasil Hutan, Hasil Tanah dan Hasil Air seperti Jadual4.12.Jadual 4.12Penyumbang Utama Hasil Kerajaan Negeri Bagi Tahun 2007 Hingga 2011TahunBil. Butiran Hasil 2007 2008 2009 20102011(RM Juta)(RM Juta) (RM Juta) (RM Juta) (RM Juta)1. Cukai Jualan 1,046.52 1,326.66 957.97 1,169.50 1,439.492. Royalti Petroleum 365.37 750.90 742.98 826.55 831.183. Hasil Hutan 550.93 446.54 345.03 297.09 202.854. Hasil Tanah 205.02 186.17 140.70 286.81 321.585. Hasil Air 104.76 105.34 117.74 133.73 138.98Jumlah 2,272.60 2,815.61 2,304.42 2,713.68 2,934.08Sumber: Penyata Kewangan Kerajaan Negeri13

4.4.1.6. Kutipan Cukai Jualan merupakan penyumbang terbesar antara 5 butiran hasilbagi tempoh 5 tahun tersebut dengan kutipan berjumlah RM5.94 bilion antara tahun 2007hingga 2011. Penyumbang kedua dan ketiga terbesar adalah daripada Royalti Petroleumdan Hasil Hutan yang berjumlah RM3.52 bilion dan RM1.84 bilion bagi tempoh 5 tahunberkenaan.4.4.2. Perbelanjaan Mengurus4.4.2.1. Perbelanjaan mengurus terbahagi kepada 2 jenis iaitu PerbelanjaanTanggungan dan Perbelanjaan Perbekalan. Mengikut Perkara 98 PerlembagaanPersekutuan, Perbelanjaan Tanggungan adalah perbelanjaan yang dipertanggungkanterus kepada Kumpulan Wang Disatukan seperti gaji dan elaun Tuan Yang TerutamaYang di-Pertua Negeri, elaun/ganjaran/pencen ahli Majlis Mesyuarat Kerajaan dan AhliDewan Undangan Negeri, bayaran balik pinjaman dan lain-lain bayaran dengan perintahmahkamah. Perbelanjaan Perbekalan pula adalah untuk membiayai aktiviti dan kegiatanharian.4.4.2.2. Perbelanjaan Sebenar Tahun 2011 Berbanding Tahun 2010Perbelanjaan mengurus terdiri daripada bayaran Emolumen, Perkhidmatan Dan Bekalan,Aset, Pemberian Dan Kenaan Bayaran Tetap serta Perbelanjaan Lain. Peruntukan asalyang diluluskan bagi perbelanjaan mengurus tahun 2011 berjumlah RM3.07 bilion.Peruntukan ini telah ditambah sejumlah RM1.52 bilion menjadi RM4.59 bilion. Peruntukanperbelanjaan mengurus telah meningkat sejumlah RM786.91 juta atau 20.7% menjadiRM4.59 bilion pada tahun 2011 berbanding peruntukan tahun 2010 berjumlah RM3.80bilion.4.4.2.3. Perbelanjaan mengurus pada tahun 2011 berjumlah RM4.36 bilion berbandingRM3.47 bilion pada tahun 2010 iaitu meningkat sejumlah RM893.66 juta atau 25.7%.Pada keseluruhannya, peningkatan perbelanjaan mengurus pada tahun 2011 disebabkanpeningkatan perbelanjaan Emolumen, Perkhidmatan Dan Bekalan, Aset, Pemberian DanKenaan Bayaran Tetap serta Perbelanjaan-perbelanjaan Lain masing-masing sejumlahRM15.49 juta, RM85.12 juta, RM609.05 juta, RM17.72 juta dan RM166.28 juta.Kedudukan perbelanjaan mengurus Kerajaan Negeri bagi tahun 2011 berbanding tahun2010 mengikut 5 butiran perbelanjaan adalah seperti di Jadual 4.13.14

Jadual 4.13Perbelanjaan Mengurus Pada Tahun 2011 Berbanding Tahun 2010TahunPerubahanBil.Butiran Perbelanjaan2010 2011(RM Juta) (RM Juta) (RM Juta) (%)1. Emolumen 567.97 583.46 15.49 2.72. Perkhidmatan Dan Bekalan 891.43 976.55 85.12 9.53. Aset 401.10 1,010.15 609.05 151.84. Pemberian Dan Kenaan Bayaran Tetap 630.01 647.73 17.72 2.815. Perbelanjaan-Perbelanjaan Lain 980.29 1,146.57 166.28 17.0Jumlah 3,470.80 4,364.46 893.66 25.7Sumber: Penyata Kewangan Kerajaan Negeri4.4.2.4. Analisis Audit terhadap perbelanjaan mengurus mendapati 5 butiranperbelanjaan mengalami peningkatan yang ketara antara RM50.67 juta hingga RM551.82juta. Peningkatan perbelanjaan yang ketara bagi tahun 2011 berbanding tahun 2010adalah seperti di Jadual 4.14.Jadual 4.14Peningkatan Perbelanjaan Mengurus Yang Ketara Pada Tahun 2011 Berbanding Tahun 2010Bil.TahunPerubahanButiran2010 2011Perbelanjaan(RM Juta) (RM Juta) (RM Juta) (%)Punca1. Pelaburan –KementerianKewangan230.93 782.75 551.82 239.0 Peningkatandisebabkan olehkeputusan KerajaanNegeri untukmeningkatkanpelaburan. Antaranyaadalah pelaburan diInnoprise Corporation2. Faedah, Dividen DanKenaan Bayaran –KementerianKewangan3. Pembayaran KepadaTunggakan KonsesiAir – KementerianKewanganSdn. Bhd.67.53 201.94 134.41 199.0 Bayaran untukmenyelesaikanpinjaman kepadaKerajaan Persekutuanberdasarkan kepadaJadual Bayaran Balikyang diterima dan jugapembayaran bon.12.00 62.67 50.67 422.3 Kerajaan Negerimembuat keputusanuntuk menyelesaikantunggakan bayarankepada konsesi air.Jumlah 310.46 1,047.36 736.90 237.4Sumber: Penyata Kewangan Kerajaan Negeri15

4.4.2.5. Analisis Audit juga mendapati 3 butiran perbelanjaan mengalami penurunanyang ketara antara RM6.38 juta hingga RM155.03 juta. Penurunan perbelanjaan yangketara bagi tahun 2011 berbanding tahun 2010 adalah seperti di Jadual 4.15.Jadual 4.15Penurunan Perbelanjaan Mengurus Yang KetaraPada Tahun 2011 Berbanding Tahun 2010Bil.ButiranPerbelanjaan1. Pemberian DalamNegeri –KementerianKewangan2. Pinjaman KepadaBadan-BadanBerkanun danAgensi Kerajaan –KementerianKewangan3. Penyenggaraandan PembaikanKecil Yang Dibeli– JabatanKeretapi NegeriSabahTahunPerubahan2010 2011Punca(RM Juta) (RM Juta) (RM Juta) (%)167.35 12.32 -155.03 -92.6 Pertukaran Pinjamankepada Geran yangdibuat secara peringkatberdasarkan kepadakeputusan JemaahKabinet Negeri.102.41 6.40 -96.01 -93.8 Jumlah yang diluluskanadalah rendahberbanding tahun 2010dan ini adalah mengikutkeputusan yang dibuatoleh Kerajaan. Pinjamanini tertakluk kepadakeperluan Badan-badanBerkanun Negeri danAgensi Kerajaan.18.14 11.76 -6.38 -35.2 Perbelanjaan adalah diluar kawalan Jabatandan memandangkanperbelanjaan adalahberdasarkan kerja-kerjakecemasan yang perludilaksanakan terhadappenyenggaraan/pembaikan landasankeretapi yangmemerlukan pembaikansegera akibat bencanaalam seperti tanahruntuh dan sebagainya.Jumlah 287.90 30.48 -257.42 -89.4Sumber: Penyata Kewangan Kerajaan Negeri4.4.2.6. Prestasi Perbelanjaan Sebenar Bagi Tempoh Lima TahunAnalisis Audit mendapati trend perbelanjaan mengurus bagi tahun 2007 hingga 2011mengalami peningkatan setiap tahun. Perbelanjaan Kerajaan Negeri yang terbesar dalamtempoh tersebut adalah Perbelanjaan Khas yang berjumlah RM8.61 bilion. Ini diikuti olehPerbelanjaan Lain Berulang Setiap Tahun berjumlah RM4.23 bilion dan Emolumenberjumlah RM2.76 bilion bagi tempoh 5 tahun berkenaan. Trend perbelanjaan mengurusKerajaan Negeri bagi tahun 2007 hingga 2011 adalah seperti di Carta 4.2.16

Carta 4.2Perbelanjaan Mengurus Bagi Tahun 2007 Hingga 2011RM Juta10,0001,0002,193.602,703.83 2,863.28 3,470.80 4,364.46100497.27703.23993.10556.93862.751,284.15549.38792.211,521.69567.97891.432,011.40583.46976.552,804.451012007 2008 2009 2010 2011Emolumen Perbelanjaan Lain Berulang Setiap Tahun Perbelanjaan Khas JumlahSumber: Penyata Kewangan Kerajaan NegeriNota: Trend Perbelanjaan Mengurus adalah mengikut 3 kategori iaitu berdasarkan kod perakaunan lama.Kod perakaunan baru iaitu Modified Budgeting System dilaksanakan mulai tahun 20084.4.2.7. Bayaran Di Bawah Arahan Perbendaharaan 58(a)Arahan Perbendaharaan 58(a) [AP58(a)] memperuntukkan bahawa bayaran terhadapbekalan/perkhidmatan yang telah diterima pada tahun sebelumnya boleh dibuat padatahun semasa dengan syarat Kementerian/Jabatan mempunyai baki peruntukan yangmencukupi pada tahun di mana bekalan/perkhidmatan tersebut diterima dan tiadasebarang keraguan tentang sebab berlaku kelewatan pembayaran tersebut. SemakanAudit terhadap bayaran di bawah AP58(a) mendapati bayaran berjumlah RM14.41 jutatelah dibuat pada tahun 2011 terhadap 57 Kementerian/Jabatan berbanding RM6.58 jutabagi 57 Kementerian/Jabatan pada tahun 2010yang merupakan kenaikan 119%. Bayarandi bawah AP58(a) tertinggi dibuat oleh Jabatan Kerja Raya dan Jabatan Hidupan Liarmasing-masing berjumlah RM3.87 juta dan RM2.39 juta. Pembayaran di bawah AP58(a)bagi Jabatan Kerja Raya sebahagian besarnya adalah untuk bayaran pembaikanbangunan; penyelenggaraan dan pembaikan kecil; dan sewa ruang pejabat manakalabagi Jabatan Hidupan Liar adalah bayaran untuk bahan mentah, bahan penyenggaraandan pembaikan. Butiran pembayaran di bawah AP58(a) adalah seperti di Jadual 4.16.17

Jadual 4.16Kementerian/Jabatan Yang Membuat Bayaran Di BawahArahan Perbendaharaan 58(a) Pada Tahun 2011 Berbanding Tahun 20102010 2011Bil. Kementerian/Jabatan Bil. Baucar Jumlah Bil. Baucar JumlahBayaran (RM Juta) Bayaran (RM Juta)1. Jabatan Kerja Raya 70 0.28 149 3.872. Jabatan Hidupan Liar 26 0.11 56 2.393. Jabatan Pengairan Dan Saliran 61 0.14 53 1.244. Jabatan Perkhidmatan301 1.13 302 1.18Awam Negeri Sabah5. Jabatan Hal Ehwal Agama191 0.15 18 1.05Islam Negeri Sabah6. Lain-Lain 805 4.77 857 4.68Jumlah 1,454 6.58 1,435 14.41Sumber: Jabatan Bendahari Negeri4.4.3. Prestasi Kewangan Akaun Hasil Disatukan4.4.3.1. Pada tahun 2011, Akaun Hasil Disatukan Kerajaan Negeri telah mencatatsurplus sejumlah RM4.02 juta iaitu penurunan mendadak sejumlah RM726.30 juta atau99.4% berbanding surplus pada tahun 2010 yang berjumlah RM730.32 juta seperti diJadual 4.17. Analisis Audit mendapati penurunan surplus pada tahun 2011 disebabkanoleh peningkatan perbelanjaan mengurus sejumlah RM893.66 juta atau 25.7%berbanding peningkatan hasil berjumlah RM167.36 juta atau 4%. Perbelanjaan asetmenyumbang peningkatan terbesar berjumlah RM609.05 juta menjadi RM1.01 bilion atau151.8% berbanding RM401.10 juta pada tahun 2010.Jadual 4.17Prestasi Kewangan Akaun Hasil Disatukan Pada Tahun 2010 dan 2011TahunPerubahanBil.Butiran2010 2011(RM Juta) (RM Juta) (RM Juta) (%)1. Hasil 4,201.12 4,368.48 167.36 4.02. Perbelanjaan Mengurus 3,470.80 4,364.46 893.66 25.7Surplus 730.32 4.02 -726.30 -99.4Sumber: Penyata Kewangan Kerajaan Negeri4.4.3.2. Analisis perbandingan surplus dalam tempoh lima 5 tahun bagi tahun 2007hingga 2011 menunjukkan surplus meningkat pada tahun 2008 dan 2010 manakalasurplus telah menurun pada tahun 2009 dan 2011 seperti di Jadual 4.18 dan Carta 4.3.Surplus yang diperolehi pada tahun 2011 ini merupakan yang terendah dalam tempoh 5tahun.18

Jadual 4.18Prestasi Hasil Berbanding Perbelanjaan Mengurus Bagi Tahun 2007 Hingga 2011TahunBil. Butiran2007(RM Juta)2008(RM Juta)2009(RM Juta)2010(RM Juta)2011(RM Juta)1. Hasil 2,779.10 3,341.31 3,049.88 4,201.12 4,368.482. Perbelanjaan Mengurus 2,193.60 2,703.83 2,863.28 3,470.80 4,364.46Surplus 585.50 637.48 186.60 730.32 4.02Sumber: Penyata Kewangan Kerajaan NegeriCarta 4.3Kedudukan Surplus Bagi Tahun 2007 Hingga 2011RM Juta8007006005004003002001000730.32585.50637.48186.604.022007 2008 2009 2010 2011Sumber: Penyata Kewangan Kerajaan Negeri4.5. AKAUN PINJAMAN DISATUKANAkaun Pinjaman Disatukan adalah satu akaun yang digunakan untuk mengakaun terimaanpinjaman dan pindahan ke Akaun Kumpulan Wang Pembangunan. Pada tahun 2011,pinjaman sejumlah RM53.03 juta telah diterima daripada Kerajaan Persekutuan untukmembiayai projek bekalan air dan pelbagai. Pinjaman yang diperolehi telah diambil kiradalam akaun ini sebelum dipindahkan kesemuanya kepada Kumpulan Wang Pembangunan.Pada akhir tahun 2011, Akaun Pinjaman Disatukan tidak mempunyai baki seperti tahun 2010dan tahun sebelumnya.4.6. AKAUN AMANAH DISATUKANAkaun Amanah Disatukan terdiri daripada Kumpulan Wang Amanah Kerajaan, KumpulanWang Amanah Awam dan Wang Deposit. Pada akhir tahun 2011, Akaun Amanah Disatukanberbaki debit berjumlah RM664.37 juta berbanding baki debit berjumlah RM503.67 juta padatahun 2010 iaitu peningkatan baki debit sejumlah RM160.70 juta atau 31.9%.4.6.1. Kumpulan Wang Amanah KerajaanKumpulan Wang Amanah Kerajaan ditubuhkan di bawah Seksyen 10 Akta TatacaraKewangan 1957 untuk maksud tertentu. Kumpulan Wang Amanah Kerajaan terdiri daripada19

3 komponen utama iaitu Kumpulan Wang Pembangunan, Pelbagai Kumpulan WangAmanah Kerajaan dan Akaun Kena Bayar.4.6.1.1. Kumpulan Wang Pembangunana. Kumpulan Wang Pembangunan ditubuhkan di bawah Akta Kumpulan WangPembangunan (Akta 70 Tahun 1966). Sumber kewangan Kumpulan Wang ini terdiridaripada caruman Akaun Hasil Disatukan, imbuhan balik dan pemberian daripadaKerajaan Persekutuan serta terimaan daripada Akaun Pinjaman Disatukan. AkaunPinjaman Disatukan merupakan dana pinjaman daripada Kerajaan Persekutuan yangakan disalurkan kepada Kumpulan Wang Pembangunan untuk membiayai projekpembangunan Negeri serta dipinjam semula kepada Agensi Negeri. Pada tahun2011, Kumpulan Wang Pembangunan telah menerima pindahan sejumlah RM665juta daripada Akaun Hasil Disatukan, RM53.03 juta daripada Akaun PinjamanDisatukan, RM36.12 juta daripada imbuhan balik dan RM34.17 juta daripadapemberian Kerajaan Persekutuan. Pada tahun 2011, Kumpulan Wang Pembangunantelah memperolehi lebihan sejumlah RM29.90 juta. Oleh itu, baki defisit terkumpulpada tahun 2011 menurun sejumlah RM29.90 juta menjadi RM1.79 bilion berbandingRM1.82 bilion pada tahun 2010 seperti ditunjukkan di Jadual 4.19. Baki terkumpulKumpulan Wang Pembangunan untuk tempoh 5 tahun ditunjukkan di Jadual 4.20.Jadual 4.19Akaun Kumpulan Wang Pembangunan Bagi Tahun 2010 Dan 2011TahunPerubahanPerihal2010 2011(RM Juta) (RM Juta) (RM Juta) (%)Baki Pada 1 Januari -1,645.04 -1,815.99 -170.95 10.4Terimaan 1,002.37 788.32 -214.05 -21.4Bayaran 1,173.32 758.42 -414.90 -35.4Baki Pada 31 Disember -1,815.99 -1,786.09 29.90 -1.6Sumber: Penyata Kewangan Kerajaan NegeriJadual 4.20Baki Kumpulan Wang Pembangunan Bagi Tahun 2007 Hingga 2011TahunPerihal2007(RM Juta)2008(RM Juta)2009(RM Juta)2010(RM Juta)2011(RM Juta)Baki Pada 1 Januari -871.01 -1,313.47 -1,535.25 -1,645.04 -1,815.99Terimaan 953.63 1,077.84 922.33 1,002.37 788.32Bayaran 1,396.09 1,299.62 1,032.12 1,173.32 758.42Lebihan/Defisit -442.46 -221.78 -109.79 -170.95 29.90Baki Pada 31 Disember -1,313.47 -1,535.25 -1,645.04 -1,815.99 -1,786.09Sumber: Penyata Kewangan Kerajaan Negerib. Analisis Audit mendapati jumlah dana yang disalurkan ke dalam Kumpulan WangPembangunan tidak mencukupi untuk menampung perbelanjaan pembangunansebenar. Ini disebabkan Kerajaan Negeri menyediakan bajet defisit terhadap hasildan perbelanjaan pembangunan. Bagaimanapun, dana sebenar yang disalurkan20

dalam Kumpulan Wang Pembangunan didapati meningkat pada setiap tahun.Anggaran hasil dan perbelanjaan pembangunan asal berbanding yang sebenar bagitahun 2011 ditunjukkan di Jadual 4.21.Jadual 4.21Anggaran Hasil Dan Perbelanjaan PembangunanAsal Berbanding Yang Sebenar Bagi Tahun 2011Tahun 2011PerihalAnggaran Asal(RM Juta)Sebenar(RM Juta)Hasil 576.47 788.32Caruman Daripada Anggaran PerbekalanBayaran Balik Pemberian PersekutuanWang Pinjaman PersekutuanHasil Pembangunan Yang Lain400.0017.3085.0074.17665.0017.4453.0352.85Perbelanjaan 929.70 758.42Lebihan/Defisit -353.23 29.90Sumber: Penyata Kewangan Kerajaan Negeri4.6.1.2. Pelbagai Kumpulan Wang Amanah KerajaanPenyata Pelbagai Kumpulan Wang Amanah Kerajaan terdiri daripada 5 komponen utamaiaitu Akaun Antara Pentadbiran, Akaun Penyelesaian, Akaun Perniagaan, AkaunPinjaman dan Kumpulan Wang Luar Jangka. Pada akhir tahun 2011, Penyata PelbagaiKumpulan Wang Amanah Kerajaan menunjukkan baki kredit berjumlah RM63.18 jutaberbanding sejumlah RM45.54 juta pada tahun 2010 iaitu peningkatan sejumlah RM17.64juta atau 38.7%. Punca utama peningkatan baki kredit Pelbagai Kumpulan Wang AmanahKerajaan disebabkan oleh peningkatan baki kredit Akaun Perniagaan sejumlah RM53.58juta atau 168.2% iaitu daripada RM31.85 juta pada tahun 2010 menjadi RM85.43 jutapada tahun 2011.a. Kumpulan Wang Amanah Penyenggaraan Jalan Negeri Dan JambatanKumpulan Wang ini ditubuhkan pada bulan Januari 1994 untuk mengakaunkanpenerimaan dan pembayaran berhubung kerja-kerja penyenggaraan jalan raya danjambatan Kerajaan Negeri. Panjang jalan raya Negeri yang diselenggara adalah8,488.19 kilometer. Pada tahun 2011, Kerajaan Negeri telah menerima sejumlahRM410.98 juta pemberian jalan raya negeri daripada Kerajaan Persekutuan danKerajaan Negeri menyumbang sejumlah RM221 juta menjadikan terimaankeseluruhannya berjumlah RM631.98 juta. Sejumlah RM586.33 juta daripada akaunini dibelanjakan pada tahun 2011 menyebabkan lebihan hasil sejumlah RM45.65 juta.Oleh itu, baki Kumpulan Wang ini telah mengakhiri tahun 2011 dengan baki kreditsejumlah RM49.94 juta berbanding baki kredit pada tahun 2011 sejumlah RM4.29juta iaitu peningkatan sejumlah RM45.65 juta atau 1,064.1%. Peratus penggunaaniaitu perbelanjaan berbanding terimaan serta kedudukan baki Kumpulan WangAmanah Penyenggaraan Jalan Negeri Dan Jambatan bagi tahun 2007 hingga 2011seperti di Jadual 4.22.21

Jadual 4.22Kedudukan Baki Kumpulan Wang Amanah PenyenggaraanJalan Negeri Dan Jambatan Bagi Tahun 2007 Hingga 2011Baki Pada1 JanuariTerimaanPerbelanjaanSemasaBaki Pada31 Disember PenggunaanTahun(RM Juta) (RM Juta) (RM Juta) (RM Juta) (%)2007 33.33 337.21 314.32 56.22 93.22008 56.22 448.07 408.88 95.41 91.32009 95.41 363.11 471.86 -13.34 129.92010 -13.34 558.00 540.37 4.29 96.82011 4.29 631.98 586.33 49.94 92.8Sumber: Penyata Kewangan Kerajaan Negerib. Akaun Pendahuluan DiriAkaun Pendahuluan Diri diwujudkan bagi maksud mengakaun pendahuluan wangkepada pegawai untuk keperluan menjalankan tugas rasmi, pendahuluan gajisementara menunggu surat pelantikan atau bagi menyelesaikan kehilangan wangatau sebab lain sementara menanti penyiasatan dan penyelesaian muktamad.Peruntukan bagi Akaun Pendahuluan Diri adalah berjumlah RM12 juta. Pada akhirtahun 2011, Akaun Pendahuluan Diri telah lebih dikeluarkan sejumlah RM149.13 juta.Oleh itu, terdapat peningkatan dalam baki terlebih dikeluarkan sejumlah RM30.28 jutaatau 25.5% berbanding RM118.85 juta pada tahun 2010. Akaun Pendahuluan Dirijuga termasuk bayaran yang dibuat di bawah Arahan Perbendaharaan 54. Bayaranini memerlukan kelulusan khas Setiausaha Tetap Kementerian Kewangan Sabahbagi membayar perbelanjaan yang tidak mempunyai peruntukan. Perbelanjaantersebut hendaklah dipertanggungkan kepada Akaun Pendahuluan Diri (PegawaiAwam) sebagai suatu pendahuluan kepada pegawai atas nama jawatannya,sementara menunggu keputusan mengenai cara penyelesaiannya. Pada tahun 2011,pihak Kementerian Kewangan telah meluluskan pembayaran dan penyelesaianAkaun Pendahuluan Diri masing-masing berjumlah RM82.56 juta dan RM63.75 jutaberbanding RM43.24 juta dan RM65.20 juta pada tahun 2010.c. Perbelanjaan Di Bawah Arahan Perbendaharaan 59i. Mengikut Arahan Perbendaharaan 59 (AP59), pembayaran sesuatu bil yangdikemukakan dengan sempurna bagi barangan atau perkhidmatan kepadaKerajaan tidak boleh ditahan oleh sebab keraguan sama ada perbelanjaan telahdilakukan dengan sewajarnya oleh seseorang pegawai Kerajaan atau sebaliknya.Kelulusan Setiausaha Tetap Kementerian Kewangan hendaklah diperolehi danpembayaran ditanggungkan kepada Kumpulan Wang Pendahuluan Diri (PegawaiAwam) sementara menunggu hasil siasatan. Pada tahun 2011, KementerianKewangan telah meluluskan 1 permohonan pendahuluan diri untuk perbelanjaandi bawah AP59 kepada Jabatan Perkhidmatan Komputer Negeri Sabahberjumlah RM1.98 juta. Selain itu, tiada perbelanjaan di bawah AP59 diluluskanpada tahun 2010.22

ii.Permohonan pendahuluan di bawah AP59 oleh Jabatan Perkhidmatan KomputerNegeri adalah untuk pembayaran tertunggak kontrak perolehan ‘The Supply,Delivery, Installation Testing, Commissioning And Maintenance Of ComputerSystems’. Setakat akhir tahun 2011, penyelesaian terhadap pendahuluan diritersebut belum dilaksanakan oleh Jabatan.4.6.1.3. Akaun Kena Bayara. Akaun ini diwujudkan bagi menyelesaikan tanggungan Kerajaan Negeri terhadappelbagai bekalan dan perkhidmatan pada bulan Disember yang perlu dijelaskan padabulan Januari tahun berikutnya. Peningkatan dan penurunan perbelanjaan AkaunKena Bayar yang dibayar oleh Jabatan Bendahari Negeri Sabah dan 4 JabatanMengakaun Sendiri pada tahun 2010 dan 2011 mengikut Jabatan adalah seperti diJadual 4.23. Jabatan Mengakaun Sendiri hanya diberi kuasa untuk membuatbayaran tidak melebihi RM50,000 bagi setiap Baucar Bayaran. Pada tahun 2011,Akaun Kena Bayar berjumlah RM306.45 juta berbanding RM395.42 juta pada tahun2010. Ini menunjukkan penurunan sejumlah RM88.97 juta atau 22.5%. Secarakeseluruhannya, pembayaran yang dikenakan oleh Pelbagai Kementerian/Jabatandan 4 Jabatan Mengakaun Sendiri telah menurun. Analisis Audit terhadap 452 baucarbayaran Akaun Kena Bayar mendapati sejumlah RM6.02 juta bagi 29 baucar bayarantidak sepatutnya dipertanggungkan kepada Akaun Kena Bayar kerana perbelanjaanuntuk bekalan/perkhidmatan/ tuntutan telah dibuat pada bulan November dansebelumnya.Jadual 4.23Akaun Kena Bayar Mengikut Jabatan Bendahari Negeri SabahDan Jabatan Mengakaun Sendiri Pada Tahun 2011 Berbanding Tahun 2010TahunPerubahanBil.Jabatan2010 2011(RM Juta) (RM Juta) (RM Juta) (%)1. Pelbagai Kementerian/Jabatan 361.47 284.41 -77.06 -21.32. Jabatan Pertanian 12.10 10.11 -1.99 -16.43. Jabatan Kerja Raya 13.75 7.66 -6.09 -44.34. Jabatan Perhutanan 3.35 2.94 -0.41 -12.25. Jabatan Tanah Dan Ukur 4.75 1.33 -3.42 -72.0Jumlah 395.42 306.45 -88.97 -22.5Sumber: Penyata Kewangan Kerajaan Negerib. Lima Kementerian/Jabatan yang mempunyai Akaun Kena Bayar tertinggi pada tahun2011 adalah seperti di Jadual 4.24.23

Jadual 4.24Akaun Kena Bayar Tertinggi Bagi Lima Jabatan Pada Tahun 2011Butiran PerbelanjaanKementerian/Bil.Emolumen PerkhidmatanPemberianAset Dan KenaanJabatanDan BekalanTetap1. Jabatan AirNegeri Sabah2. KementerianKewangan3. Jabatan KerjaRaya *4. Jabatan BendahariNegeri Sabah5. KementerianPembangunanLuar BandarPerbelanjaanLainJumlah(RM Juta) (RM Juta) (RM Juta) (RM Juta) (RM Juta) (RM Juta)0.12 31.82 6.97 0.00 11.17 50.080.02 4.85 11.97 0.01 30.72 47.570.00 5.92 2.54 0.00 8.32 16.780.06 0.09 0.00 0.03 9.93 10.110.05 0.05 0.00 0.00 9.12 9.22Jumlah 0.25 42.73 21.48 0.04 69.26 133.76Sumber: Rekod Jabatan Bendahari NegeriNota:* Jumlah AKB Jabatan Kerja Raya termasuk perbelanjaan yang dibayar oleh Jabatan Bendahari Negeri Sabah.c. Analisis Audit selanjutnya mendapati bagi tempoh 5 tahun, Akaun Kena Bayar padatahun 2011 adalah yang terendah seperti yang ditunjukkan di Carta 4.4.Carta 4.4Kedudukan Akaun Kena Bayar Bagi Tahun 2007 Hingga 2011RM Juta6005004003002001000475.92 489.00Sumber: Penyata Kewangan Kerajaan Negeri403.53395.42306.452007 2008 2009 2010 20114.6.2. Kumpulan Wang Amanah AwamKumpulan Wang Amanah Awam ditubuhkan di bawah Seksyen 9, Akta Acara Kewangan1957. Kumpulan Wang Amanah Awam terdiri daripada Akaun Amanah Kumpulan WangKhas dan Akaun Wang Amanah Pelbagai. Pada tahun 2011, terdapat 3 Akaun AmanahKumpulan Khas dan 88 Akaun Amanah Pelbagai. Semakan Audit terhadap Kumpulan WangAmanah Awam mendapati perkara berikut:4.6.2.1. Kumpulan Wang KhasKumpulan Wang Khas adalah terdiri daripada akaun yang tidak aktif dan dilaburkansebagai simpanan tetap. Pada tahun 2010, akaun ini berbaki RM50.01 juta. SejumlahRM50 juta daripadanya merupakan peruntukan bagi Tabung Amanah Warisan Negeri24

Sabah yang diwujudkan dalam tahun 1996. Sehingga akhir tahun 2011, Tabung tersebutmasih belum digunakan.4.6.2.2. Akaun Amanah Pelbagaia. Akaun Amanah Pelbagai ditubuhkan untuk mengakaunkan caruman wang daripadabadan-badan atau orang perseorangan yang diamanahkan kepada Kerajaan Negeridi samping peruntukan yang ditetapkan. Setiap Akaun Amanah dikawal oleh satuArahan Amanah. Setakat akhir tahun 2011, terdapat 88 Akaun Amanah telahditubuhkan. Baki keseluruhan Akaun Amanah ini telah menurun sejumlah RM109.88juta atau 22.4% menjadi RM381.34 juta pada tahun 2011 berbanding RM491.22 jutapada tahun 2010. Penyumbang utama penurunan ini disebabkan oleh penurunanbaki bagi 39 Akaun Amanah berjumlah RM250.38 juta. Pada tahun 2011, sebanyak 5Akaun Amanah baru ditubuhkan berjumlah RM72.21 juta seperti di Jadual 4.25.Jadual 4.25Akaun Amanah Baru Pada Tahun 2011Bil. Nama Akaun Amanah Tujuan Penubuhan1. Mini Estet Sejahtera(MESEJ) Kg. Sg. LabaSebatik, Tawau2. Program Khas GolonganBumiputera Minoriti Sabah3. Geran Komunal Bagi AdatAnak Negeri SabahMengakaun hasil terimaan daripada penjualan buahtandan segar kelapa sawit Ladang Mini Estet Sejahtera(MESEJ) Kg. Bunang/Kg. Kindasan, Menawo SookKeningau.Mengakaun geran berjumlah RM30 juta sumbanganKerajaan Persekutuan dan lain-lain geran KerajaanPersekutuan bagi Program Khas Golongan BumiputraMinoriti Sabah.Mengakaun perbelanjaan dan bantuan kewangandaripada Kerajaan Persekutuan bagi menangani isutuntutan tanah hak ikut Adat Anak Negeri di Sabah.Mengakaun bayaran yang dibuat ke atas perbelanjaanoperasi dan penyelenggaraan sistem-sistempembetungan Negeri Sabah yang diluluskan olehJabatan Kerja Raya.4. Program Operasi DanPenyelenggaraan SistemPembentungan NegeriSabah5. Elaun JKKK Mengakaun peruntukan Kerajaan Persekutuan yangditerima untuk pembayaran elaun JKKK.Sumber: Jabatan Bendahari NegeriBaki(RM Juta)0.2223.505.7225.0017.77Jumlah 72.21b. Analisis Audit mendapati sebanyak 11 Akaun Amanah Pelbagai dengan bakiberjumlah RM0.95 juta tidak bergerak melebihi tempoh 3 tahun. Selain itu, tiadaAkaun Amanah Pelbagai ditutup pada tahun 2011.4.6.3. Akaun DepositPada akhir tahun 2011, deposit terdiri daripada 50 akaun berjumlah RM320.74 juta. Jumlahini menurun sejumlah RM9.39 juta atau 2.8% berbanding RM330.13 juta pada tahun 2010.Punca utama penurunan disebabkan oleh penurunan baki 15 akaun deposit berjumlahRM17.31 juta pada tahun 2011. Analisis Audit mendapati 7 Akaun Deposit berjumlahRM84,776 tidak bergerak melebihi 3 tahun. Baki akaun deposit bagi tahun 2007 hingga 2011adalah seperti di Carta 4.5.25

Carta 4.5Baki Akaun Deposit bagi Tahun 2007 Hingga 2011RM Juta500400389.40300200359.17 353.56330.13320.7410002007 2008 2009 2010 2011Sumber: Penyata Kewangan Kerajaan Negeri4.7. PENYATA PENERIMAAN DAN PEMBAYARAN WANG TUNAI4.7.1. Semua penerimaan dan pembayaran wang tunai Kerajaan Negeri ditunjukkandalam penyata ini. Terimaan wang tunai adalah terdiri daripada terimaan hasil, pinjamandaripada Kerajaan Persekutuan dan terimaan lain. Bayaran wang tunai pula terdiri daripadabayaran semua perbelanjaan mengurus dan pembangunan, perbelanjaan modal danbayaran balik pinjaman. Pada tahun 2011, Kerajaan Negeri telah mencatat defisit wang tunaisejumlah RM17.09 juta berikutan jumlah bayaran melebihi jumlah terimaan.4.7.2. Terimaan Kerajaan Negeri pada tahun 2011 adalah berjumlah RM4.30 bilion.Komponen terbesar daripada jumlah terimaan ini adalah terimaan hasil yang berjumlahRM4.37 bilion atau 101.6%. Komponen lain iaitu terimaan pinjaman berjumlah RM53.03 jutaatau 1.2% dan terimaan lain berbaki debit berjumlah RM120.32 juta atau 2.8%. Terimaanhasil meningkat sejumlah RM711.36 juta atau 19.5% menjadi RM4.37 bilion pada tahun2011 berbanding RM3.66 bilion pada tahun 2010. Terimaan daripada wang pinjaman pulamenurun sejumlah RM790.79 juta atau 93.7% menjadi RM53.03 juta pada tahun 2011berbanding RM843.82 juta pada tahun 2010. Terimaan lain juga telah menurun sejumlahRM212.63 juta atau 230.3% menjadi baki debit sejumlah RM120.32 juta pada tahun 2011berbanding baki kredit berjumlah RM92.31 juta pada tahun 2010.4.7.3. Bayaran Kerajaan Negeri pada tahun 2011 pula adalah sejumlah RM4.32 bilion.Komponen terbesar daripada jumlah bayaran ini adalah perbelanjaan mengurus danpembangunan masing-masing berjumlah RM3.47 bilion atau 80.4% dan RM758.42 juta atau17.6%. Selain itu, bayaran balik pinjaman adalah berjumlah RM226.86 juta atau 5.3% danbayaran bagi perbelanjaan modal pula berbaki debit berjumlah RM139.60 juta atau 3.2%.Bayaran bagi perbelanjaan mengurus dan bayaran balik pinjaman masing-masing meningkatsejumlah RM644.25 juta atau 22.8% dan RM134.41 juta atau 145.4% menjadi RM3.47 biliondan RM226.86 juta pada tahun 2011 berbanding RM2.83 bilion dan RM92.45 juta padatahun 2010. Bayaran untuk perbelanjaan pembangunan dan perbelanjaan modal pula26

masing-masing menurun sejumlah RM414.90 juta atau 35.4% dan RM633.60 juta atau128.3% menjadi RM758.42 juta dan baki defisit sejumlah RM139.60 juta pada tahun 2011berbanding RM1.17 bilion dan RM494 juta pada tahun 2010.4.7.4. Penerimaan dan pembayaran wang tunai pada tahun 2011 berbanding tahun 2010adalah seperti di Jadual 4.26.Jadual 4.26Penerimaan Dan Pembayaran Wang Tunai Pada Tahun 2011 Berbanding Tahun 2010TahunPerubahanBil.Butiran2010 2011(RM Juta) (RM Juta) (RM Juta) (%)1. Terimaan:HasilPinjaman4,593.253,657.12843.824,301.194,368.4853.03-292.06711.36-790.79-6.419.5-93.7Terimaan Lain2. Bayaran:Perbelanjaan MengurusPerbelanjaan PembangunanPerbelanjaan ModalBayaran Balik Pinjaman92.314,588.122,828.351,173.32494.0092.45-120.324,318.283,472.60758.42-139.60226.86-212.63-269.84644.25-414.90-633.60134.41-230.3-5.922.8-35.4-128.3145.4Tambahan/Kurangan Wang Tunai 5.13 -17.09 -22.22 433.1Sumber: Penyata Kewangan Kerajaan Negeri4.8. PENYATA PRESTASI KEWANGAN4.8.1. Penyata Prestasi Kewangan menunjukkan lebihan atau kurangan hasil keseluruhanberbanding jumlah perbelanjaan mengurus dan pembangunan serta sumberpembiayaannya. Penyata ini juga menunjukkan pergerakan dana dalam pinjaman danbantuan dalam negeri, terimaan balik pinjaman dan pelbagai terimaan serta perubahantunai, pelaburan dan amanah.4.8.2. Pada tahun 2011, Penyata Prestasi Kewangan mencatatkan surplus sejumlahRM33.92 juta iaitu penurunan sejumlah RM525.46 juta atau 93.9% berbanding surplusberjumlah RM559.38 juta pada tahun 2010. Terimaan hasil Kerajaan Negeri yangditunjukkan pada Penyata Prestasi Kewangan adalah termasuk terimaan dalam KumpulanWang Pembangunan. Terimaan hasil pada tahun 2011 berjumlah RM5.16 bilion iaitumenurun sejumlah RM46.70 juta atau 0.9% berbanding terimaan hasil berjumlah RM5.20bilion pada tahun 2010. Perbelanjaan mengurus meningkat 25.7% atau RM893.66 jutamenjadi RM4.36 bilion pada tahun 2011 berbanding RM3.47 bilion pada tahun 2010.Perbelanjaan pembangunan pula menurun sejumlah RM414.90 juta atau 35.4% menjadiRM758.42 juta berbanding RM1.17 bilion pada tahun 2010. Kedudukan Penyata PrestasiKewangan pada tahun 2011 berbanding tahun 2010 adalah seperti di Jadual 4.27.27

Jadual 4.27Penerimaan Dan Pembayaran Wang Tunai Pada Tahun 2011 Berbanding Tahun 2010TahunPerubahanButiran2010 2011(RM Juta) (RM Juta) (RM Juta) (%)Hasil 5,203.50 5,156.80 -46.70 -0.9Perbelanjaan Mengurus 3,470.80 4,364.46 893.66 25.7Perbelanjaan Pembangunan 1,173.32 758.42 -414.90 -35.4Surplus/Defisit 559.38 33.92 -525.46 93.9Dibiayai Oleh:Pinjaman dan Bantuan Luar Negeri 843.82 53.03 -790.79 -93.7Terimaan Balik Pinjaman dan Pelbagai Terimaan 395.95 123.00 -272.95 -68.9Perubahan Tunai, Pelaburan dan Amanah -680.39 -142.11 538.28 -79.1Jumlah 559.38 33.92 -525.46 93.9Sumber: Penyata Kewangan Kerajaan Negeri4.9. PENYATA AKAUN MEMORANDUMAkaun Memorandum menunjukkan baki aset dan tanggungan Kerajaan Negeri yang bolehdilupuskan atau dilunaskan pada masa akan datang yang tidak dinyatakan dalam PenyataKedudukan Kewangan.4.9.1. Pinjaman Boleh Dituntut4.9.1.1. Pinjaman Boleh Dituntut merupakan pinjaman Kerajaan Negeri kepadaPerbadanan Awam, Badan Berkanun, Pihak Berkuasa Tempatan dan Agensi lain yangmasih belum dibayar balik. Pada tahun 2011, baki pinjaman 24 Agensi kepada KerajaanNegeri adalah berjumlah RM1.20 bilion berbanding RM1.30 bilion pada tahun 2010.Penurunan sejumlah RM104.28 juta atau 8% ini disebabkan oleh pembayaran balikpinjaman pokok oleh Agensi berjumlah RM123 juta. Sejumlah RM70 juta daripadanyamerupakan pertukaran pinjaman kepada ekuiti oleh satu Perbadanan Awam dan satuBadan Berkanun masing-masing berjumlah RM20 juta dan RM50 juta. Sejumlah RM31.96juta pinjaman kepada 2 Perbadanan Awam, 2 Badan Berkanun dan 2 Agensi lain telahdihapus kira. Kerajaan Negeri juga telah meluluskan pertukaran pinjaman kepada geranbagi pinjaman Dewan Bandaraya Kota Kinabalu dan Yayasan Usaha Maju masingmasingsejumlah RM10.45 juta dan RM1.87 juta. Sejumlah RM8.50 juta pula merupakanpertukaran hak milik tanah kepada Lembaga Pelabuhan-Pelabuhan Sabah dan bayaranbalik secara tunai yang diterima pada tahun 2011 pula sejumlah RM214,482.4.9.1.2. Selain itu, Kerajaan Negeri telah mengeluarkan pinjaman berjumlah RM44.19juta kepada 3 Perbadanan Awam dan 3 Badan Berkanun Negeri pada tahun 2011.Pergerakan Pinjaman Boleh Dituntut pada tahun 2011 dan baki Pinjaman Boleh Dituntutbagi tempoh 5 tahun adalah seperti di Jadual 4.28 dan Jadual 4.29.28

Jadual 4.28Pergerakan Pinjaman Boleh Dituntut Pada Tahun 2011BakiFaedahBil.AgensiPinjaman Pinjaman Dipermodalkan1.1.2011 Dikeluarkan /(Pelarasan)BayaranBakiPinjaman31.12.2011(RM Juta) (RM Juta) (RM Juta) (RM Juta) (RM Juta)1. Perbadanan Awam 347.70 38.22 1.85 39.25 348.522. Badan Berkanun 911.07 5.97 0.00 73.05 843.993. Pihak Berkuasa 12.36 0.00 0.00 10.46 1.90Tempatan4. Agensi Lain 30.91 0.00 -27.32 0.24 3.35Jumlah 1,302.04 44.19 -25.47 123.00 1,197.76Sumber: Rekod Jabatan Bendahari NegeriJadual 4.29Baki Pinjaman Boleh Dituntut Bagi Tahun 2007 Hingga 2011TahunBil.Agensi2007(RM Juta)2008(RM Juta)2009(RM Juta)2010(RM Juta)2011(RM Juta)1. Perbadanan Awam 348.74 573.99 561.80 347.70 348.522. Badan Berkanun 1,161.98 1,032.06 975.73 911.07 843.993. Pihak Berkuasa 34.89 34.89 27.31 12.36 1.90Tempatan4. Agensi Lain 7.43 7.35 7.22 30.91 3.35Jumlah 1,553.04 1,648.29 1,572.06 1,302.04 1,197.76Sumber: Penyata Kewangan Kerajaan Negeri4.9.1.3. Pada tahun 2011, sebanyak 13 Agensi membuat bayaran balik pinjaman pokokdan faedah berjumlah RM123.03 juta. Oleh itu, tunggakan bayaran balik pinjamanmenurun sejumlah RM84 juta atau 7.9% menjadi RM982.55 juta berbanding RM1.07bilion pada akhir tahun 2010. Analisis Audit terhadap tunggakan bayaran balik pinjamanbagi tempoh 2007 hingga 2011 mendapati tunggakan bayaran balik pinjaman pada tahun2011 adalah yang terendah dalam tempoh 5 tahun. Kedudukan tunggakan bayaran balikpinjaman bagi tahun 2007 hingga 2011 ditunjukkan di Jadual 4.30.Jadual 4.30Tunggakan Bayaran Balik Pinjaman Boleh Tuntut Bagi Tahun 2007 Hingga 2011TahunBil. Agensi2007(RM Juta)2008(RM Juta)2009(RM Juta)2010(RM Juta)2011(RM Juta)1. Perbadanan Awam 227.41 349.68 323.13 258.55 239.812. Badan Berkanun 839.52 759.11 865.22 782.35 727.863.Pihak Berkuasa 44.29 44.35 35.46 20.51 10.05Tempatan4. Agensi Lain 7.84 8.24 8.59 5.14 4.83Jumlah 1,119.06 1,161.38 1,232.40 1,066.55 982.55Sumber: Rekod Jabatan Bendahari Negeri29

4.9.2. Pelaburan4.9.2.1. Pelaburan saham oleh Kerajaan Negeri melalui perbelanjaan mengurusditunjukkan di Penyata Akaun Memorandum Pelaburan. Pada 31 Disember 2011,Kerajaan Negeri melabur sejumlah RM4.34 bilion di 51 Perbadanan Awam dan 3 BadanBerkanun. Jumlah ini meningkat sejumlah RM752.95 juta atau 21% berbanding RM3.59bilion pada tahun 2010. Peningkatan ini adalah disebabkan oleh penukaran pinjamankepada ekuiti di Perbadanan Pinjaman Sabah dan KKIP Sdn. Bhd. masing-masingsejumlah RM50 juta dan RM20 juta, request for drawdown oleh Palm Oil Industrial ClusterSdn. Bhd. sejumlah RM19.32 juta, bayaran secara ansuran bagi menyelesaikan hutangDesa Lestari kepada Sabah Development Bank sejumlah RM6.61 juta dan pelaburanbaru melalui bayaran secara tunai di 7 Perbadanan Awam berjumlah RM697.75 juta.Selain itu, penyertaan ekuiti Kerajaan Negeri di Nusantara Steel Holding Sdn. Bhd.berjumlah RM40.72 juta telah dibatalkan.4.9.2.2. Pelaburan melalui Perbadanan Ketua Menteri dan Kerajaan Negeri masingmasingsejumlah RM606 juta dan RM3.73 bilion. Sehingga akhir tahun 2011, KerajaanNegeri telah menerima dividen berjumlah RM815.55 juta daripada 11 Perbadanan Awamdan 2 Badan Berkanun. Dividen yang diterima pada tahun 2011 merupakan dividen yangtertinggi dalam tempoh 5 tahun. Kedudukan pelaburan Kerajaan Negeri bagi tahun 2007hingga 2011 dan jumlah pelaburan berbanding dividen diterima bagi tempoh 5 tahunadalah seperti di Jadual 4.31 dan Carta 4.6.Jadual 4.31Kedudukan Pelaburan Bagi Tahun 2007 Hingga 2011Bil.Perbadanan Awam/Badan Berkanun2007(RM Juta)2008(RM Juta)Tahun2009(RM Juta)2010(RM Juta)2011(RM Juta)Perbadanan Ketua Menteri1. Sawit Kinabalu Berhad 549.00 549.00 549.00 549.00 549.002. K.K.I.P Sdn. Bhd. 7.00 7.00 7.00 37.00 57.00Jumlah 556.00 556.00 556.00 586.00 606.00Kerajaan Negeri1. Perbadanan Awam (49) 1,639.08 1,865.21 2,017.70 2,199.00 2,881.952. Badan Berkanun (3) 747.48 752.48 752.48 802.48 852.48Jumlah 2,386.56 2,617.69 2,770.18 3,001.48 3,734.43Jumlah Pelaburan 2,942.56 3,173.69 3,326.18 3,587.48 4,340.43Sumber: Penyata Kewangan Kerajaan Negeri30

Carta 4.6Jumlah Pelaburan Berbanding Dividen Diterima Pada Tahun 2007 Hingga 2011RM Juta10,0001,0001001012,942.563,173.693,326.183,587.484,340.4314.7550.33185.4149.962007 2008 2009 2010 2011815.55Jumlah PelaburanDividen DiterimaSumber: Penyata Kewangan Kerajaan Negeri4.9.3. Tunggakan Hasil4.9.3.1. Pada akhir tahun 2011, tunggakan hasil Negeri berjumlah RM529.69 juta iaitumeningkat sejumlah RM32.78 juta atau 6.6% berbanding tunggakan pada tahun 2010yang berjumlah RM496.91 juta. Tunggakan mengikut butiran hasil pada tahun 2010 dan2011 adalah seperti di Jadual 4.32.Jadual 4.32Tunggakan Hasil Pada Tahun 2011 Berbanding Tahun 2010TahunPerubahanBil. Butiran Hasil2010 2011(RM Juta) (RM Juta) (RM Juta) (%)1. Faedah Pinjaman 277.78 291.00 13.22 4.82. Air 122.26 117.97 -4.29 -3.53. Cukai Tanah 53.90 74.90 21.00 39.04. Jualan Susu Segar 17.63 21.10 3.47 19.75. Jualan Sarang Burung Walit 10.23 12.49 2.26 22.16. Lain-lain 15.11 12.23 -2.88 -19.1Jumlah 496.91 529.69 32.78 6.6Sumber: Penyata Kewangan Kerajaan Negeri4.9.3.2. Analisis Audit terhadap tunggakan hasil mendapati perkara berikut:a. Jumlah tunggakan hasil yang dilaporkan adalah termasuk tunggakan faedahpinjaman berjumlah RM291 juta pada tahun 2011 berbanding RM277.78 juta padatahun 2010 iaitu peningkatan sejumlah RM13.22 juta atau 4.8%. Peningkatan inidisebabkan oleh bayaran balik pinjaman kepada Kerajaan Negeri hanya dibuat oleh13 Agensi berbanding 24 Agensi yang membuat pinjaman.b. Tunggakan hasil air pada tahun 2011 adalah berjumlah RM117.97 juta iaituberkurangan sejumlah RM4.29 juta atau 3.5% berbanding RM122.26 juta pada tahun31

2010. Penurunan ini disebabkan oleh pemakaian sistem bayaran pukal oleh JabatanKerajaan, tindakan penguatkuasaan undang-undang, pemberian kemudahan bayaransecara ansuran dan penghantaran surat-surat peringatan kepada pengguna yangmempunyai tunggakan.c. Tunggakan hasil cukai tanah meningkat sejumlah RM21 juta atau 39% pada tahun2011 menjadi RM74.90 juta berbanding RM53.90 juta pada tahun 2010. Peningkatanini disebabkan oleh Jabatan Tanah Dan Ukur telah mengemas kini geran-geranberjumlah RM3.31 juta yang tidak termasuk dalam sistem pada tahun 2010. Selainitu, Pihak Jabatan Tanah Dan Ukur juga telah menyelaraskan cukai-cukai tanah yangmempunyai overpayment pada tahun 2010 berjumlah RM17.81 juta dan telahdikemas kini pada tahun 2011.d. Tunggakan hasil jualan susu segar meningkat sejumlah RM3.47 juta atau 19.7%pada tahun 2011 menjadi RM21.10 juta berbanding RM17.63 juta pada tahun 2010.Peningkatan ini disebabkan oleh pihak SID Sdn. Bhd. membeli susu segar daripadaJabatan Haiwan tetapi hanya membuat bayaran terhadap tunggakan harga susuberjumlah RM500,000 sebulan.e. Tunggakan jualan sarang burung walit telah meningkat sejumlah RM2.26 juta atau22.1% pada tahun 2011 menjadi RM12.49 juta berbanding RM10.23 juta pada tahun2010. Tunggakan hasil tersebut merupakan tunggakan bagi tahun 2000, 2006 hingga2008 dan 2011 melibatkan tender memajak dan mengutip sarang burung milikKerajaan Negeri Sabah yang belum dijelaskan oleh penender yang berjaya.4.9.3.3. Butiran tunggakan hasil bagi tahun 2007 hingga 2011 adalah seperti di Jadual4.33. Tunggakan pada tahun 2011 adalah yang tertinggi dalam tempoh 5 tahun.Jadual 4.33Tunggakan Hasil Bagi Tahun 2007 Hingga Tahun 2011TahunBil. Butiran Hasil 2007(RM Juta)2008(RM Juta)2009(RM Juta)2010(RM Juta)2011(RM Juta)1. Faedah Pinjaman 241.57 255.04 270.07 277.78 291.002. Air 141.43 135.93 128.79 122.26 117.973. Cukai Tanah 43.23 38.88 50.61 53.90 74.904. Susu Segar 4.68 12.52 10.78 17.63 21.105. Lain-lain Hasil 17.75 17.73 26.89 25.34 24.72Jumlah 448.66 460.10 487.14 496.91 529.69Sumber: Penyata Kewangan Kerajaan Negeri4.9.3.4. Analisis perbandingan antara kutipan hasil sebenar pada tahun 2011berbanding tunggakan hasil pada tahun 2011 mendapati prestasi kutipan hasil tahun 2011adalah baik kerana kutipan hasil telah meningkat sejumlah RM167.36 juta walaupuntunggakan hasil meningkat sejumlah RM32.78 juta.32

4.9.4. Hutang Awam4.9.4.1. Kerajaan Negeri dari semasa ke semasa menerima pinjaman daripadaKerajaan Persekutuan bagi membiayai projek pembangunannya. Semua pinjamanKerajaan Negeri yang diterima pada tahun 2011 untuk projek tertentu telah dipindahkanke Akaun Kumpulan Wang Pembangunan sebelum diagihkan. Hutang Kerajaan Negerijuga termasuk bon terbitan berjumlah RM544 juta. Pada akhir tahun 2011, baki hutangKerajaan Negeri adalah berjumlah RM2.97 bilion berbanding RM3.10 bilion pada akhirtahun 2010 iaitu menurun sejumlah RM134.25 juta atau 4.3%. Penurunan hutang iniadalah disebabkan oleh Kerajaan Negeri telah membuat bayaran balik berjumlahRM187.27 juta terhadap pinjaman Perumahan Awam Kos Rendah, PembangunanEkonomi Negeri, Bekalan Air dan Pelbagai masing-masing sejumlah RM3.43 juta,RM9.92 juta, RM89 juta dan RM84.92 juta. Kedudukan hutang Kerajaan Negeri padatahun 2011 berbanding tahun 2010 adalah seperti di Jadual 4.34.Jadual 4.34Kedudukan Hutang Awam Kerajaan Negeri Pada Tahun 2011 Berbanding Tahun 2010TahunPerubahanBil. Butiran Pinjaman2010 2011(RM Juta) (RM Juta) (RM Juta) (%)1. Perumahan Awam Kos Rendah 58.53 55.10 -3.43 -5.92. Pembangunan Ekonomi Negeri 81.71 76.78 -4.93 -6.03. Bekalan Air 1,735.53 1,652.68 -82.85 -4.84. Pelbagai 684.48 641.44 -43.04 -6.35. Bon Terbitan 544.00 544.00 0.00 0.0Jumlah 3,104.25 2,970.00 -134.25 -4.3Sumber: Rekod Jabatan Bendahari Negeri4.9.4.2. Analisis Audit mendapati baki hutang Kerajaan Negeri menunjukkanpeningkatan yang berturutan bagi tempoh 3 tahun dan menurun pada tahun 2011 sepertiditunjukkan di Jadual 4.35.Jadual 4.35Hutang Kerajaan Negeri Bagi Tahun 2007 Hingga 2011TahunBil. Butiran Pinjaman 2007(RM Juta)2008(RM Juta)2009(RM Juta)2010(RM Juta)2011(RM Juta)1. Perumahan Awam 68.06 65.01 61.84 58.53 55.10Kos Rendah2. Pembangunan 100.45 90.54 86.32 81.71 76.78Ekonomi Negeri3. Bekalan Air 1,274.10 1,553.41 1,625.44 1,735.53 1,652.684. Pelbagai 437.26 655.56 602.66 684.48 641.445. Bon Terbitan 0.00 0.00 0.00 544.00 544.00Jumlah 1,879.87 2,364.52 2,376.26 3,104.25 2,970.00Sumber: Rekod Jabatan Bendahari Negeri33

4.9.4.3. Pada tahun 2011, Kerajaan telah membuat bayaran balik pinjaman berjumlahRM201.94 juta yang terdiri daripada bayaran pokok berjumlah RM187.27 juta dan faedahberjumlah RM14.67 juta kepada Kerajaan Persekutuan. Oleh itu, tunggakan bayaran balikpinjaman menurun sejumlah RM59.19 juta atau 99.7 % menjadi RM0.15 juta berbandingRM59.34 juta pada tahun 2010. Tunggakan pada tahun 2011 merupakan yang terendahdalam tempoh 5 tahun di mana pada tahun 2011 Kerajaan Negeri telah berjayamenyelesaikan semua tunggakan bagi tahun 2010 dan tahun sebelum. Kedudukantunggakan bayaran balik hutang awam bagi tempoh 5 tahun adalah seperti di Jadual4.36. Analisis perbandingan antara jumlah hutang awam berbanding baki tunggakanbayaran balik pinjaman pada tahun 2011 mendapati prestasi pembayaran balik pinjamanhutang awam pada tahun 2011 adalah baik. Ini disebabkan oleh baki hutang awam telahmenurun sejumlah RM134.25 juta dan baki tunggakan bayaran balik juga telah menurunsejumlah RM59.19 juta pada tahun semasa.Jadual 4.36Tunggakan Bayaran Balik Hutang Kerajaan Negeri Bagi Tahun 2007 Hingga 2011TahunBil. Butiran Pinjaman 2007(RM Juta)2008(RM Juta)2009(RM Juta)2010(RM Juta)2011(RM Juta)1. Bekalan Air 2.53 0.15 0.70 4.48 0.152. Pelbagai 31.18 62.55 93.82 54.86 0.00Jumlah 33.71 62.70 94.52 59.34 0.15Sumber: Rekod Jabatan Bendahari Negeri4.10. RUMUSAN DAN SYOR AUDIT4.10.1. Kedudukan Kumpulan Wang Disatukan Kerajaan Negeri mengalami penurunansejumlah RM156.68 juta atau 5.6% daripada RM2.82 bilion pada tahun 2010 menjadiRM2.66 bilion pada tahun 2011. Penurunan ini disebabkan oleh peningkatan baki debitdalam Akaun Amanah Disatukan berjumlah RM160.70 juta atau 31.9% iaitu daripada bakidebit RM503.67 juta kepada baki debit berjumlah RM664.37 juta.4.10.2. Akaun Hasil Disatukan mencatatkan surplus pada tahun 2011 sejumlah RM4.02 jutamenjadikan baki terkumpul meningkat 0.1% kepada RM3.33 bilion pada tahun 2011berbanding surplus sejumlah RM730.32 juta pada tahun 2010. Kutipan hasil turut meningkatsejumlah RM167.36 juta atau 4% menjadi RM4.37 bilion pada tahun 2011, manakalaperbelanjaan mengurus juga meningkat sejumlah RM893.66 juta menjadi RM4.36 bilion.Pelaburan Kerajaan Negeri pula telah menurun sejumlah RM139.60 juta atau 5.1%.Pelaburan di 11 Perbadanan Awam dan 2 Badan Berkanun pula memberikan pulangandividen sejumlah RM815.55 juta pada tahun 2011. Tunggakan bayaran balik pinjaman bolehdituntut turut menurun sejumlah RM84 juta atau 7.9% menjadi RM982.55 juta pada tahun2011 berbanding RM1.07 bilion pada tahun 2010. Pada tahun 2011 juga, Kerajaan Negeritelah berjaya mengurangkan tunggakan bayaran balik pinjaman Kerajaan Persekutuansejumlah RM59.19 juta atau 99.7% menjadi RM0.15 juta berbanding RM59.34 juta pada34

tahun 2010. Bagaimanapun, tunggakan hasil telah meningkat sejumlah RM32.78 juta atau6.6% menjadi RM529.69 juta pada tahun 2011.4.10.3. Kerajaan Negeri hendaklah berusaha untuk mengutip tunggakan hasil yangberjumlah RM529.69 juta dan tunggakan bayaran balik pinjaman daripada Agensi Negeriberjumlah RM982.55 juta pada tahun 2011. Selain itu, Kerajaan Negeri perlu meneruskanamalan perbelanjaan berhemat tanpa menjejaskan mutu perkhidmatan dan sumbangankepada rakyat.35

Bahagian IIIRancangan PembangunanKerajaan Negeri

BAHAGIAN IIIRANCANGAN PEMBANGUNAN KERAJAAN NEGERI5. PENCAPAIAN PELAKSANAAN PROJEK PEMBANGUNAN RMKe-105.1. Pelaksanaan Rancangan Malaysia Kesepuluh (RMKe-10) Negeri Sabah untuktempoh 5 tahun bermula pada tahun 2011. Rancangan ini digubal bagi menjelaskan strategi,program dan projek yang akan diperkenal dan dilaksanakan untuk mencapai objektifpembangunan Negeri Sabah. Ia adalah signifikan ke arah menggerakkan Negeri Sabahmencapai status negeri maju pada tahun 2015.5.1.1. Peruntukan keseluruhan yang diluluskan di bawah RMKe-10 bagi Rolling Plan 1(2011-2012) kepada 11 Kementerian/Jabatan adalah berjumlah RM1.91 bilion; untukmelaksanakan 7,944 projek pembangunan seperti di Jadual 5.1.Jadual 5.1Peruntukan Perbelanjaan PembangunanDi Bawah RMKe-10 Bagi Rolling Plan 1 (2011-2012)PeruntukanRMKe-10Bil.Kementerian/JabatanRolling Plan 1Projek(2011-2012)(RM Juta) (Bil)1. Kementerian Kewangan 36.24 42. Kementerian Pembangunan Masyarakat 12.44 15Dan Hal Ehwal Pengguna3. Kementerian Pembangunan Perindustrian 37.12 144. Kementerian Belia Dan Sukan 49.30 85. Kementerian Pembangunan Luar Bandar 207.56 6,6686. Kementerian Pelancongan, Kebudayaan 26.00 27Dan Alam Sekitar7. Kementerian Pembangunan Infrastruktur 733.97 1338. Jabatan Ketua Menteri 357.33 9279. Kementerian Kerajaan Tempatan50.65 21Dan Perumahan10. Kementerian Pertanian Dan Industri 381.99 118Makanan11. Kementerian Pembangunan Sumber Dan 16.54 9Kemajuan Teknologi MaklumatJumlah 1,909.14 7,944Sumber: Penyata Kewangan Kerajaan Negeri5.1.2. Pada tahun 2011, sejumlah RM1.04 bilion telah diluluskan oleh Kerajaan Negeriuntuk diagihkan kepada 11 Kementerian/Jabatan di mana sejumlah RM758.42 juta atau72.9% daripada peruntukan tersebut telah dibelanjakan. Sebanyak 5 Kementerian/Jabatantelah mencapai prestasi perbelanjaan melebihi 80% manakala prestasi perbelanjaan bagi 6Kementerian yang lain adalah antara 41.8% hingga 72.9%. Prestasi perbelanjaanpembangunan di bawah RMKe-10 bagi tahun 2011 yang dibiayai melalui peruntukanKerajaan Negeri adalah seperti di Jadual 5.2.39

Jadual 5.2Prestasi Perbelanjaan Pembangunan Di Bawah RMKe-10 Pada Tahun 2011Peruntukan PerbelanjaanBil.Kementerian/JabatanTahun 2011 Tahun 2011Pencapaian(RM Juta) (RM Juta) (%)1. Kementerian Kewangan 86.15 36.05 41.82. Kementerian Pembangunan12.69 10.73 84.6Masyarakat Dan Hal Ehwal Pengguna3. Kementerian Pembangunan Perindustrian 34.90 25.43 72.94. Kementerian Belia Dan Sukan 25.92 24.24 93.55. Kementerian Pembangunan Luar Bandar 97.22 92.34 95.06. Kementerian Pelancongan, Kebudayaan 15.95 11.43 71.7Dan Alam Sekitar7. Kementerian Pembangunan Infrastruktur 457.73 279.97 61.28. Jabatan Ketua Menteri 134.84 132.48 98.29. Kementerian Kerajaan Tempatan27.39 17.92 65.4Dan Perumahan10. Kementerian Pertanian Dan143.28 124.70 87.0Industri Makanan11. Kementerian Pembangunan SumberDan Kemajuan Teknologi Maklumat4.50 3.13 69.6Jumlah 1,040.57 758.42 72.9Sumber: Penyata Kewangan Kerajaan Negeri5.1.3. Di bawah RMKe-10 bagi Rolling Plan 1 (2011-2012) , sebanyak 7,944 projek telahdirancang untuk dilaksanakan oleh 11 Kementerian/Jabatan. Daripada jumlah itu, sebanyak7,630 projek atau 96.1% telah siap dilaksanakan, sebanyak 256 projek atau 3.2% sedangdilaksanakan dan 58 projek atau 0.7% belum dilaksanakan. Prestasi pelaksanaan projekpada akhir tahun 2011 adalah seperti di Jadual 5.3 dan Carta 5.1.Jadual 5.3Status Pelaksanaan Projek RMKe-10 Setakat 31 Disember 2011Status Pelaksanaan ProjekBil.Kementerian/JabatanSiapSebenarSedangDilaksanakanBelumLaksanaJumlah1. Kementerian Kewangan - 4 - 42. Kementerian Pembangunan Masyarakat Dan 2 9 4 15Hal Ehwal Pengguna3.Kementerian Pembangunan Perindustrian- 11 3 144. Kementerian Belia Dan Sukan 4 3 1 85. Kementerian Pembangunan Luar Bandar 6,665 3 - 6,6686. Kementerian Pelancongan, Kebudayaan Dan 7 12 8 27Alam Sekitar7. Kementerian Pembangunan Infrastruktur 53 52 28 1338. Jabatan Ketua Menteri 869 56 2 9279. Kementerian Kerajaan Tempatan Dan 8 5 8 21Perumahan10. Kementerian Pertanian Dan Industri 20 98 - 118Makanan11. Kementerian Pembangunan Sumber Dan 2 3 4 9Kemajuan Teknologi MaklumatJumlah 7,630 256 58 7,944Sumber: Unit Perancangan Ekonomi Negeri, Jabatan Ketua Menteri40

Carta 5.1Status Pencapaian Projek RMKe-10 Sehingga 31 Disember 2011Projek Belum Mula:58 Projek (0.7%)Projek SedangLaksana:256 Projek (3.2%)Projek SiapLaksana:7,630 Projek(96.1%)Projek Siap Laksana Projek Sedang Laksana Projek Belum Mula5.1.4. Seperti ditunjukkan dalam Jadual 5.3 di atas terdapat 58 projek yang masih belumdilaksanakan kerana beberapa sebab. Sebagai contoh 5 projek terbesar yang belumdimulakan pada tahun 2011 adalah seperti di Jadual 5.4.Jadual 5.4Projek Belum Mula Tahun 2011Bil.Nama Projek1. Projek Menaiktaraf Jalan Sedia AdaKepada Jalan Berturap – JalanKemambong – Rundum (Fasa II),Tenom.2. Pembinaan Jambatan KampungNatanduan, KM 14.5 Jalan Keningau –Tenom.3. Pembinaan Jambatan Sungai Liwago DiValanut Kampung Nabutan, Ranau.4. Pembinaan Jambatan Ulu Bandukan,Jalan Bandukan Ulu Bagam, Keningau.5. Penyambungan Paip Agihan KeKompleks Sukan Ranau.Sumber: Unit Perancangan Ekonomi NegeriSilingPeruntukanSebab Belum MulaRMKe-10(RM Juta)23.21 Masih menunggu keputusan KementerianKewangan Negeri Sabah berkenaan kaedahperolehan projek.16.20 Masih menunggu keputusan tenderKementerian Kewangan Negeri Sabah.14.50 Masih menunggu keputusan tenderKementerian Kewangan Negeri Sabah.8.50 Masih menunggu keputusan tenderKementerian Kewangan Negeri Sabah.6.00 Masih dalam proses penyediaan dokumentender.5.2. RUMUSANPada keseluruhannya, prestasi pencapaian pelaksanaan RMKe-10 bagi Rolling Plan 1(2011-2012) adalah baik di mana sejumlah RM758.42 juta atau 72.9% daripada peruntukansejumlah RM1.04 bilion telah dibelanjakan pada tahun 2011. Selain itu, sebanyak 7,630projek atau 96.1% daripada 7,944 projek telah siap dilaksanakan.41

Bahagian IVPencapaian PengurusanKewangan Kementerian/Jabatan/Agensi Negeri

BAHAGIAN IVPENCAPAIAN PENGURUSAN KEWANGANKEMENTERIAN/JABATAN/AGENSI NEGERI6. PENDAHULUAN6.1. Seksyen 15(A), Akta Tatacara Kewangan 1957 dan Arahan Perbendaharaan telahmenetapkan tugas dan tanggungjawab Pegawai Pengawal di Kementerian/Jabatan bagimenjamin wujudnya akauntabiliti pengurusan kewangan Kerajaan. Pegawai Pengawaladalah bertanggungjawab untuk menentukan bahawa peruntukan kewangan dan sumberlain yang secukupnya diperoleh, digunakan dan diperakaunkan mengikut peraturankewangan.6.2. Selaras dengan Perkara 106 dan 107, Perlembagaan Persekutuan serta Akta Audit1957, setiap tahun Jabatan Audit Negara telah menjalankan pengauditan terhadap PenyataKewangan Kerajaan Negeri, pematuhan kepada undang-undang dan peraturan kewanganserta aktiviti Kementerian/Jabatan/Agensi Negeri dan mengemukakan laporan mengenainyauntuk dibentangkan di Parlimen dan Dewan Undangan Negeri. Di bawah kriteriapengauditan pematuhan, semakan dibuat untuk menilai sama ada dalam pengurusankewangan Kementerian/Jabatan/Agensi Negeri telah mematuhi sepenuhnya undang-undangdan peraturan yang berkuat kuasa.7. PENAMBAHBAIKAN PENGURUSAN KEWANGAN OLEH KEMENTERIAN/JABATAN/AGENSI NEGERI7.1. Pada tahun 2011, beberapa usaha berterusan telah diambil oleh Kerajaan Negeriuntuk meningkatkan kecekapan dan keberkesanan pengurusan kewangan. Langkah yangdiambil antaranya adalah seperti berikut:7.1.1. Bagi meningkatkan prestasi pengurusan kewangan di Kementerian/Jabatan/AgensiNegeri Sabah, Jabatan Audit Negara telah bekerjasama dengan Institut Latihan SektorAwam Negeri Sabah mengadakan Kursus Pengurusan Kewangan Berdasarkan IndeksAkauntabiliti Dari Perspektif Jabatan Audit Negara mulai tahun 2009. SemuaKementerian/Jabatan/Agensi Negeri yang akan diaudit diberi pendedahan awal melaluikursus tersebut. Pada tahun 2012, kursus tersebut telah diadakan pada 7 hingga 8 Mac2012 dan dihadiri oleh 28 peserta daripada 28 Kementerian/Jabatan/Agensi Negeri Sabah.7.1.2. Selain itu, Jabatan Audit Negara juga telah bekerjasama denganKementerian/Jabatan/Agensi Negeri untuk mengadakan kursus in-house berhubungpengauditan pengurusan kewangan berdasarkan Indeks Akauntabiliti. Kementerian/Jabatan/Agensi Negeri yang terlibat dengan kursus in-house adalah seperti Jadual 7.1.45

Jadual 7.1Kursus In-House Berhubung Pengauditan Pengurusan KewanganBerdasarkan Indeks AkauntabilitiBil. Tajuk Kursus TarikhNama Kementerian/Jabatan/Agensi Terlibat1. Kursus Pengurusan Kewangan Indeks 06.06.2011 – Lembaga Bandaran KudatAkauntabiliti08.06.20112. Kursus Pengurusan Kewangan Indeks 25.07.2011 – Majlis Daerah KeningauAkauntabiliti3. Taklimat Komprehensif Dan BengkelPengurusan Berdasarkan IndeksAkauntabiliti4. Latihan Hands On Mengenai PengurusanAset Alih Dan Stor Kerajaan5. Latihan Hands On Atas KawalanPengurusan Aset Alih, Inventori Dan Stor6. Bengkel Pengurusan Aset Alih Dan StorSecara Hands On7. Taklimat/Latihan PengauditanPengurusan Kewangan BerdasarkanIndeks Akauntabiliti8. Taklimat Mengenai PengauditanPengurusan Kewangan BerdasarkanIndeks Akauntabiliti Dari PerspektifJabatan Audit Negara9. Taklimat Dan Khidmat Nasihat MengenaiPelaksanaan Pengauditan PengurusanKewangan Berdasarkan IndeksAkauntabiliti10. Latihan/Kursus Pengurusan KewanganIndeks Akauntabiliti26.07.201124.10.2011 –25.10.2011Jabatan Perkhidmatan AwamNegeri03.11.2011 –04.11.2011Pejabat Setiausaha KerajaanNegeri09.11.2011 Korporasi Pembangunan Desa(KPD)14.11.2011 – Korporasi Kemajuan Perikanan15.11.2011 Dan Nelayan Sabah (KO-16.11.2011 –17.11.2011NELAYAN)Pejabat Setiausaha KerajaanNegeri07.12.2011 Pejabat Hasil Bumi, JabatanKetua Menteri17.01.2012 Pejabat Mufti Negeri Sabah18.01.2012 –19.01.2012Unit Perancang Ekonomi NegeriSabah11. Kursus Pengurusan Aset Alih Kerajaan 22.02.2012 Dewan Bandaraya Kota Kinabalu12. Kursus Dalaman Serta Latihan AmaliTatacara Pengurusan Aset Alih Kerajaan14.02.2012 –15.02.2012Lembaga Pemegang AmanahTaman-Taman Sabah13. Kursus Pengurusan Kewangan29.02.2012 – Majlis Daerah TuaranBerdasarkan Indeks Akauntabiliti01.03.201214. Bengkel Tatacara Pengurusan Aset AlihKerajaan Dan Tatacara Pengurusan StorKerajaan Secara Komprehensif DanHands On19.03.2012 –20.03.2012Jabatan Perikanan Sabah15. Kursus Komprehensif MengenaiPengurusan Kewangan BerdasarkanIndeks AkauntabilitiSumber: Rekod Jabatan Audit Negara27.03.2012 –28.03.2012Jabatan Perkhidmatan KomputerNegeri Sabah7.1.3. Jabatan Bendahari Negeri Sabah telah mendapat pengiktirafan Sistem PengurusanKualiti MS ISO 9001:2008 bagi skop pengurusan penyediaan Penyata Akaun Awam danPembayaran pada bulan Mei 2011.8. PELAKSANAAN INDEKS AKAUNTABILITI (AI)8.1. Sebagai satu usaha untuk meningkatkan tahap motivasi Kementerian/Jabatan/Agensi Negeri agar lebih gigih memperbaiki, mempertingkat dan memperkasakanpencapaian pengurusan kewangan masing-masing, Jabatan Audit Negara telahmelaksanakan sistem penarafan berdasarkan Indeks Akauntabiliti sejak tahun 2007. Melalui46

pelaksanaan sistem penarafan ini, setiap pematuhan terhadap peraturan kewangan bagi 6aspek kawalan utama diberikan markah. Aspek tersebut ialah Kawalan Pengurusan;Kawalan Bajet; Kawalan Terimaan; Kawalan Perbelanjaan; Pengurusan Kumpulan WangAmanah/Akaun Amanah Dan Deposit serta Pengurusan Aset, Inventori Dan Stor. BagiPejabat Kewangan Dan Perbendaharaan Negeri serta Agensi Negeri selain kesemua 6kawalan di atas, kawalan terhadap Pengurusan Pelaburan, Pengurusan Pinjaman danPengurusan Penyata Kewangan turut dinilai. Kementerian/Jabatan/Agensi Negeri yangdiberi tahap penarafan yang cemerlang boleh dijadikan sebagai tanda aras (role model)kepada Kementerian/Jabatan/Agensi Negeri yang lain. Secara umumnya, sesuatuKementerian/Jabatan/Agensi Negeri diberi tahap pencapaian pengurusan kewanganberdasarkan markah keseluruhan seperti di Jadual 8.1.Jadual 8.1Tahap Pencapaian Pengurusan KewanganMarkahKeseluruhanTahap(%)Penarafan90 – 100 Sangat Baik70 – 89 Baik50 – 69 Memuaskan49 ke bawah Tidak Memuaskan8.2. OBJEKTIF PENGAUDITANBagi membolehkan penarafan diberi terhadap tahap pengurusan kewanganKementerian/Jabatan/Agensi Negeri, pengauditan telah dijalankan untuk menilai sama ada:8.2.1. Wujudnya struktur dan sistem pengurusan kewangan yang berkesan.8.2.2. Wujudnya sistem kawalan dalaman yang berkesan terhadap pungutan hasil,perbelanjaan serta pengurusan akaun amanah, aset dan inventori, pelaburan sertapinjaman.8.2.3. Pengurusan kewangan mematuhi undang-undang dan peraturan yang ditetapkan.8.2.4. Rekod yang berkaitan diselenggarakan dengan lengkap dan kemas kini.47

8.3. SKOP DAN METODOLOGI PENGAUDITANPada tahun 2011, pengauditan telah dijalankan di 30 Kementerian/Jabatan/Agensi Negeriberdasarkan pusingan, manakala pengauditan setiap tahun dilaksanakan terhadap 4Jabatan/Agensi Negeri iaitu Pejabat Setiausaha Kerajaan Negeri, Jabatan Bendahari Negeri,Perbadanan Pembangunan Ekonomi Sabah dan Majlis Ugama Agama Islam Sabah.Pengauditan telah dijalankan dengan menyemak rekod dan dokumen kewangan bagi tahun2011 di peringkat Ibu Pejabat Kementerian/Jabatan/Agensi Negeri. Selain itu, semakan jugadibuat terhadap Penyata Kewangan Kerajaan Negeri Tahun 2010 dan Penyata KewanganAgensi Negeri Tahun 2009/2010, bagi menentukan kedudukan prestasi pengurusankewangan Jabatan/Agensi Negeri secara menyeluruh.8.4. KAWALAN UTAMAPelaksanaan sistem penarafan bagi 19 Kementerian/Jabatan adalah berdasarkanpengauditan terhadap tahap prestasi kewangan mengikut 6 kawalan utama iaitu KawalanPengurusan; Kawalan Bajet; Kawalan Terimaan; Kawalan Perbelanjaan; PengurusanKumpulan Wang Amanah/Akaun Amanah Dan Deposit; dan Pengurusan Aset, Inventori DanStor. Bagi Jabatan Bendahari Negeri dan 14 Agensi Negeri selain 6 kawalan di atas,kawalan terhadap Pengurusan Pelaburan, Pengurusan Pinjaman dan Pengurusan PenyataKewangan turut dibuat. Penjelasan lanjut mengenai kawalan-kawalan tersebut adalahseperti berikut:8.4.1. Kawalan PengurusanBagi menilai sama ada struktur pengurusan kewangan yang berkesan telah diwujudkan,semakan Audit telah dijalankan terhadap 4 aspek utama kawalan pengurusan iaitu strukturorganisasi, sistem dan prosedur, keberkesanan Unit Audit Dalam dan Jawatankuasa yangdiwujudkan serta pengurusan sumber manusia seperti berikut :8.4.1.1. Struktur OrganisasiBagi mewujudkan suatu struktur organisasi yang berkesan, Kementerian/Jabatan/AgensiNegeri hendaklah memastikan:a. Carta organisasi disediakan dengan lengkap dan kemas kini sepertimana yangditetapkan di Pekeliling Kemajuan Pentadbiran Awam Bil. 8 Tahun 1991.b. Surat penurunan kuasa disediakan dengan lengkap dan sentiasa dikemaskinikan.Had-had kuasa dan tugas-tugas pegawai yang menjalankan tanggungjawab perludinyatakan dengan jelas. Seksyen 15A(2), Akta Prosedur Kewangan, ArahanPerbendaharaan (AP) 11, AP 69 dan AP 101 adalah berkaitan.48

c. Kehendak Pekeliling Kemajuan Pentadbiran Awam Bil. 8 Tahun 1991 dipatuhi.Pekeliling tersebut menetapkan senarai tugas bagi setiap pegawai perlu disediakandengan lengkap dan jelas menunjukkan hubung kait antara penyelia dengan pegawaibawahan serta rakan sejawat dalam organisasi yang sama. Senarai tugas ini jugaperlu sentiasa dikemaskinikan.d. Kehendak Pekeliling Perkhidmatan Bil. 5 Tahun 2007 dipatuhi. Selaras denganPekeliling tersebut, perancangan dan pelaksanaan pusingan kerja mengikut tempohyang sesuai dalam pelbagai bidang tugas perlu dilaksanakan bagi melahirkan sumbermanusia berpotensi serta berupaya menyumbang kepada kecemerlangan organisasi.8.4.1.2. Sistem Dan ProsedurSistem dan prosedur yang teratur perlu diwujudkan oleh Kementerian/Jabatan/AgensiNegeri seperti berikut:a. Manual Prosedur Kerja disediakan dengan lengkap, kemas kini dan dikaji semulasecara berterusan. Pekeliling Kemajuan Pentadbiran Awam Bil. 8 Tahun 1991 adalahberkaitan.b. Fail Meja bagi setiap jawatan disediakan dengan lengkap, kemas kini dan memilikikesemua 14 ciri-ciri asas Fail Meja yang ditetapkan. Pekeliling Kemajuan PentadbiranAwam Bil. 8 Tahun 1991 adalah berkaitan.c. Pemeriksaan Mengejut (seperti yang ditetapkan di bawah AP 309, Perkara 337hingga 339 Amalan Terbaik Pengurusan Kewangan Bagi Majlis Agama Islam danPerkara 66 Arahan Kewangan Pihak Berkuasa Tempatan) dijalankan secara berkala(tidak kurang dari sekali dalam tempoh 6 bulan bagi Kementerian/Jabatan/BadanBerkanun Negeri dan 4 kali setahun bagi Pihak Berkuasa Tempatan) terhadap petibesi, peti wang tunai, laci atau bekas-bekas lain yang diguna bagi menyimpan wang,setem atau barang-barang lain yang berharga. Hasil pemeriksaan itu hendaklahdirekodkan dengan lengkap untuk memudahkan rujukan.8.4.1.3. Jawatankuasa Kewangan Dan Unit Audit DalamKerajaan menetapkan pelbagai jawatankuasa berkaitan hal kewangan ditubuhkan diperingkat Kementerian/Jabatan/Agensi Negeri. Fungsi dan tanggungjawab jawatankuasatersebut telah ditetapkan melalui surat pekeliling, arahan, garis panduan yang dikeluarkandari semasa ke semasa. Bagi memastikan pelbagai jawatankuasa yang telah diwujudkanberfungsi dengan berkesan, Kerajaan juga telah mengeluarkan Panduan PengurusanMesyuarat Dan Urusan Jawatankuasa-jawatankuasa Kerajaan melalui PekelilingKemajuan Pentadbiran Awam Bil. 2 Tahun 1991. Panduan ini menetapkan dengan jelasperanan Pengerusi dan urus setia dalam sesuatu mesyuarat bagi memastikan49

keberkesanan jawatankuasa yang telah diwujudkan. Jawatankuasa/unit yang perludiwujudkan bagi memantapkan tahap pengurusan kewangan antaranya adalah sepertiberikut:a. Jawatankuasa Pengurusan Kewangan Dan AkaunJawatankuasa Pengurusan Kewangan Dan Akaun (JPKA) ditubuhkan di setiap pusattanggungjawab supaya dapat memantapkan lagi pengurusan kewangan dan akaunKementerian/Jabatan/Agensi Kerajaan. Surat Pekeliling Kementerian KewanganNegeri Sabah Bil. 1 Tahun 1998 dan Bil. 12 Tahun 2010 menetapkan,Kementerian/Jabatan/Agensi Negeri hendaklah melantik seorang Pengerusi dan Ahli-Ahli jawatankuasa; bermesyuarat setiap 3 bulan; membincangkan perkara yang telahditetapkan dan mengemukakan Laporan Suku Tahun dengan lengkap kepadaKementerian Kewangan Negeri Sabah dalam tempoh yang ditetapkan.b. Unit Audit DalamPekeliling Perbendaharaan Bil. 9 Tahun 2004 dan Arahan Kewangan Pihak BerkuasaTempatan Sabah, 1961 (Pindaan Tahun 2007) Bab XVII menghendaki Unit AuditDalam (UAD) ditubuhkan di Jabatan/Agensi Negeri bagi membantu Ketua Jabatanmemantapkan pencapaian pengurusan dan memastikan pencapaian objektiforganisasi secara cekap dan berhemat. Bagi melaksanakan fungsinya, UADbertanggungjawab menyediakan Rancangan Tahunan Audit Dalam, mengemukakanRancangan Tahunan Audit Dalam kepada Ketua Eksekutif masing-masing selewatlewatnyapada 31 Januari, membentangkan Laporan Audit Dalam di Mesyuarat JPKAdan mengemukakan Laporan Tahunan Audit Dalam kepada Ketua Eksekutif selewatlewatnyapada 31 Mac tahun berikutnya. Manakala tanggungjawab Ketua Jabatanadalah mengkaji dan meluluskan Rancangan Tahunan dan Laporan Tahunan AuditDalam, memastikan tindakan susulan diambil terhadap pemerhatian/Laporan AuditDalam dan memastikan anggota UAD mempertingkatkan pengetahuan dankemahiran yang diperlukan untuk melaksanakan tanggungjawab mereka secaraberkesan. Di Negeri Sabah, Kementerian Kewangan Negeri menubuhkan Unit AuditDalam yang menjalankan pemeriksaan dan mengesan sebarang masalah yangberkaitan dengan kewangan serta pelaksanaan peraturan bagi tujuanpenambahbaikan terhadap semua Kementerian/Jabatan/Agensi Negeri.c. Jawatankuasa Keutuhan PengurusanSelaras dengan Arahan YAB Perdana Menteri No. 1 Tahun 1998 dan Siri 2 No. 1Tahun 2000, Jawatankuasa Keutuhan Pengurusan (JKP) hendaklah ditubuhkan diperingkat Kementerian dan Jabatan bagi tujuan mewujudkan pentadbiran Kerajaandan perkhidmatan awam yang cekap, berdisiplin serta berintegriti. Antara lain, KetuaSetiausaha Kementerian/Ketua Jabatan hendaklah melantik ahli-ahli jawatankuasa50

dan mempengerusikan mesyuarat berkenaan; bermesyuarat setiap 3 bulan;membincangkan perkara yang telah ditetapkan; menyediakan Laporan Suku Tahundengan lengkap dan seterusnya mengemukakannya kepada pihak berkuasaberkenaan dalam tempoh masa yang ditetapkan.d. Pengurusan Sumber ManusiaSetiap Kementerian/Jabatan/Agensi Negeri hendaklah menguruskan sumbermanusianya dengan cekap seperti menentukan bilangan jawatan dan gred yangsesuai, jawatan diisi sepenuhnya dan latihan dalam bidang kewangan diberikankepada mereka yang terlibat. Kementerian/Jabatan/Agensi Negeri juga digalakkanmemberi pengiktirafan kepada kakitangan yang cemerlang dan mengambil tindakantatatertib/surcaj terhadap mereka yang didapati gagal/cuai melaksanakantanggungjawab yang telah ditetapkan.8.4.2. Kawalan BajetBagi menilai sama ada Kementerian/Jabatan/Agensi Negeri telah menguruskan bajet danperuntukannya dengan cekap, berhemat dan mengikut peraturan, semakan Audit telahdijalankan terhadap 5 aspek utama kawalan bajet iaitu penyediaan bajet, pengagihanperuntukan, kelulusan pindah/tambah peruntukan, pemantauan kemajuan/pencapaian bajetdan pelaporan mengenainya seperti berikut:8.4.2.1. Penyediaan BajetPeraturan kewangan mengenai penyediaan bajet oleh setiapKementerian/Jabatan/Agensi Negeri dikeluarkan melalui Surat Pekeliling KementerianKewangan Negeri Sabah Bil. 4 Tahun 2009 (Cadangan Dan Pemeriksaan AnggaranPerbekalan Negeri Sabah, 2010-2011) dan Pekeliling Anggaran PerbelanjaanPembangunan Negeri Sabah Bagi Tahun 2010-2011. Bagi Agensi Negeri pula, peraturankewangan mengenai penyediaan bajet adalah berdasarkan Enakmen dan ArahanKewangan masing-masing. Selain itu, AP 29 hingga 46 juga menetapkan peraturanpenyediaan anggaran hasil dan perbelanjaan. Antara lainnya, peraturan kewanganmengenai penyediaan bajet menetapkan perkara-perkara mengenai justifikasi setiapanggaran yang disediakan; ketepatan anggaran; prosedur kelulusan bajet di peringkatKementerian/Jabatan/Agensi Negeri serta tempoh yang ditetapkan untuk mengemukakanbajet kepada pihak berkuasa berkenaan.8.4.2.2. Pengagihan PeruntukanPekeliling Perbendaharaan Bil. 1 Tahun 2010 antara lainnya menetapkan PegawaiPengawal perlu mengagihkan peruntukan kepada pemegang-pemegang waran tertentusebaik sahaja Waran Am diterima. Mengikut AP 94 pula, pemegang waran peruntukan51

tersebut boleh mengagihkan waran peruntukan/waran peruntukan kecil kepada pegawaiyang berkenaan di mana perlu. Pengagihan waran ini perlu direkodkan dengan lengkapdan kemas kini.8.4.2.3. Kelulusan Pindah/Tambahan PeruntukanPeraturan kewangan mengenai pindah/tambah peruntukan antaranya menetapkan WaranPindah Peruntukan hendaklah ditandatangani oleh Pegawai Pengawal sendiri atau bagipihaknya oleh mana-mana pegawai bawahannya yang diberi kuasa secara bertulis.Semua pindah peruntukan hendaklah dibuat pada tahun kewangan berkenaan dansemua Waran Pindah Peruntukan yang dikeluarkan hendaklah disampaikan kepadaPegawai Kewangan Negeri atau wakilnya tidak lewat dari 31 Disember bagi tahunkewangan berkenaan. Pegawai Pengawal/Ketua Jabatan perlulah sentiasa mengawasidan mengemas kini akaun serta memastikan pindah peruntukan dikemaskinikan dalamBuku Vot supaya kawalan perbelanjaan dapat diurus dengan berkesan. Peraturan jugamenetapkan pindahan kepada butiran yang telah dikurangkan melalui pindah peruntukanatau pengurangan kepada butiran yang telah ditambah melalui pindah peruntukan adalahtidak dibenarkan kecuali mendapat kelulusan daripada Pegawai Kewangan Negeriterlebih dahulu.8.4.2.4. Pemantauan Kemajuan/Pencapaian ProjekPeraturan kewangan menghendaki Pegawai Pengawal/Ketua Jabatan memantaupelaksanaan projek pembangunan dengan rapi bagi memastikan ia dilaksanakanmengikut jadual. Bagi tujuan ini, Pegawai Pengawal/Ketua Jabatan hendaklahmemastikan data mengenai peruntukan dan perbelanjaan projek bagi setiap tahun diisidan sentiasa dikemas kini dalam Sistem Maklumat Projek Negeri [State ProjectInformation System (SPIN)] atau kaedah lain yang diterima pakai, impak setiap aktivitidinilai sekurang-kurangnya sekali dalam tempoh 5 tahun dan memastikan perbelanjaantidak melebihi peruntukan yang telah diluluskan.8.4.2.5. PelaporanPegawai Pengawal dikehendaki menyediakan beberapa jenis laporan seperti LaporanPerbelanjaan Dan Tanggungan serta Laporan Suku Tahunan. Laporan-laporan ini perludikemukakan kepada Pegawai Kewangan Negeri dalam tempoh yang ditetapkan. BagiKetua Jabatan yang bukan Pegawai Pengawal, laporan-laporan berkenaan akandikemukakan kepada Pegawai Pengawal berkenaan untuk disatukan.52

8.4.3. Kawalan TerimaanBagi menilai sama ada segala terimaan telah dikendalikan mengikut peraturan dandiakaunkan dengan sempurna, semakan Audit telah dijalankan terhadap 5 aspek utamakawalan terimaan yang meliputi kawalan borang hasil, penerimaan wang, kemasukanpungutan ke bank, kawalan perakaunan terimaan/hasil dan penyediaan Akaun BelumTerima seperti berikut:8.4.3.1. Kawalan Borang HasilKawalan terhadap pelbagai borang hasil seperti buku resit adalah penting bagimemastikan ia tidak disalahgunakan.8.4.3.2. Penerimaan WangSetiap Kementerian/Jabatan/Agensi Negeri perlu memastikan pegawai yangbertanggungjawab dengan urusan penerimaan wang mematuhi peraturan kewangan yangberkaitan. Semakan Audit telah dijalankan terhadap 4 aspek kawalan dalaman yangditetapkan oleh AP bagi penerimaan wang iaitu dari segi kebenaran/kelulusan menerimakutipan, kawalan penerimaan melalui mel dan penerimaan wang di kaunter.8.4.3.3. Kemasukan Pungutan Ke BankArahan Perbendaharaan telah menetapkan peraturan mengenai kemasukan wangpungutan ke bank bagi memastikan ketepatan dan keselamatan wang berkenaan.Antaranya adalah mengenai penetapan tempoh memasukkan wang ke bank; kawalankeselamatan penghantaran wang dan penyelenggaraan rekod mengenainya; semakanoleh pegawai bertanggungjawab terhadap slip kemasukan wang ke bank dankeselamatan wang yang tidak sempat dimasukkan ke bank.8.4.3.4. Kawalan Perakaunan Terimaan/HasilBagi menilai peraturan mengenai perakaunan terimaan/hasil yang ditetapkan dalam APdipatuhi, semakan Audit telah dijalankan terhadap penyerahan Akaun Tunai Bulanankepada Perbendaharaan Negeri; ketepatan penyediaan Penyata Penyesuaian HasilBulanan dan ketepatan Buku Tunai.8.4.3.5. Akaun Belum TerimaDasar dan tatacara bagi penyelenggaraan serta pelaporan Akaun Belum Terima (ABT)ditetapkan oleh Kerajaan melalui Pekeliling Perbendaharaan Bil. 3 Tahun 2008 danbeberapa AP. Antara peraturan yang ditetapkan mengenai pengurusan ABT adalahpenyediaan Penyata Tunggakan Hasil atau Penyata Akaun Belum Terima yang lengkap53

dan kemas kini, penyerahan Penyata Akaun Belum Terima kepada PerbendaharaanNegeri dalam tempoh ditetapkan dan tindakan susulan diambil terhadap jumlahterimaan/hasil yang tertunggak.8.4.4. Kawalan PerbelanjaanBagi menilai sama ada semua perbelanjaan mengurus dan pembangunan telah dibuatmengikut peraturan yang ditetapkan dan diperakaunkan dengan tepat, semakan Audit telahdijalankan terhadap 3 aspek utama kawalan perbelanjaan iaitu perakaunan, pengurusanperolehan dan pengurusan bayaran seperti berikut:8.4.4.1. PerakaunanSemakan Audit dijalankan bagi menentukan Buku Vot dan Penyata PenyesuaianPerbelanjaan diselenggarakan oleh Kementerian/Jabatan/Agensi Negeri adalah mengikutperaturan yang ditetapkan oleh Pekeliling dan AP yang berkaitan atau peraturankewangan bagi Agensi Negeri.8.4.4.2. Pengurusan PerolehanSetiap tahun, Kementerian/Jabatan/Agensi Negeri membelanjakan jutaan ringgit untuktujuan perolehan bekalan, perkhidmatan dan kerja. Bagi menentukan pengurusanperolehan Kementerian/Jabatan/Agensi Negeri telah mematuhi peraturan yang berkaitan,semakan Audit dibuat terhadap pengurusan pembelian terus, sebut harga, tender, kontrakdan kontrak pusat.8.4.4.3. Pengurusan BayaranSemakan Audit dijalankan terhadap kawalan dalaman bagi proses bayaran,kesempurnaan bayaran yang memerlukan kelulusan khas, penyediaan dan penyimpanandaftar/rekod pembayaran dan Daftar Bil, bayaran pukal serta Panjar Wang Runcit.8.4.5. Pengurusan Kumpulan Wang Amanah/Akaun Amanah Dan DepositPengurusan dan kawalan terhadap kumpulan wang amanah/akaun amanah dan depositadalah penting untuk menentukan ia diurus dengan teratur, mengikut pekeliling dan arahanamanah yang ditetapkan serta diakaunkan dengan betul dan kemas kini. Semakan Audittelah dijalankan terhadap pengurusan kumpulan wang seperti berikut:54

8.4.5.1. Kumpulan Wang Amanah/Akaun AmanahTatacara pengurusan akaun amanah ditetapkan melalui Surat Pekeliling PerbendaharaanBil. 18 Tahun 2001. Semakan Audit telah dijalankan terhadap pengendalian KumpulanWang Amanah/Akaun Amanah di Kementerian/Jabatan/Agensi Negeri dari segipenyediaan dan penyerahan penyata tahunan untuk diaudit serta kesempurnaan rekodperakaunan/penyata penyesuaian akaun/transaksi akaun.8.4.5.2. Pengurusan Kumpulan Wang PinjamanKementerian/Jabatan/Agensi Negeri perlu menguruskan kumpulan wang pinjaman danpendahuluan diri/pelbagai mengikut Pekeliling/Surat Pekeliling Perbendaharaan yangberkaitan seperti berikut:a. Pinjaman kenderaan hendaklah diuruskan berdasarkan peraturan yang ditetapkan diSurat Pekeliling Jabatan Bendahari Negeri Sabah Bil. 4 Tahun 1997.b. Pinjaman komputer hendaklah diuruskan berdasarkan peraturan yang ditetapkan diSurat Pekeliling Kementerian Kewangan Bil.1 Tahun 2009.c. Pendahuluan diri hendaklah diuruskan berdasarkan peraturan yang ditetapkan diSurat Pekeliling Perbendaharaan Bil. 2 Tahun 1993.d. Pendahuluan pelbagai hendaklah diuruskan berdasarkan peraturan yang ditetapkandi Pekeliling Perbendaharaan Bil. 13 Tahun 1990.8.4.5.3. Pengurusan Akaun DepositTatacara dan pengurusan akaun deposit ditetapkan melalui AP 156 hingga 163.8.4.6. Pengurusan Aset, Inventori Dan StorPerolehan aset dan inventori perlu direkodkan, dikawal dan dipantau dengan sempurna bagimengelakkan daripada berlaku pembaziran dan penyalahgunaan. Sehubungan ini, semakanAudit telah dijalankan untuk menilai tahap pematuhan Kementerian/Jabatan/Agensi Negerikepada peraturan-peraturan yang ditetapkan oleh Pekeliling/Surat PekelilingPerbendaharaan/ Kementerian Kewangan Negeri Sabah yang berkenaan dan TatacaraPengurusan Stor berhubung dengan perkara-perkara berikut:55

8.4.6.1. Kawalan UmumMengikut Pekeliling Perbendaharaan Bil. 5 Tahun 2007 dan Surat Pekeliling KementerianKewangan Kerajaan Negeri Bil. 9/2010, Pegawai Pengawal hendaklah mewujudkan UnitPengurusan Aset yang antaranya bertanggungjawab untuk mengurus pelantikan PegawaiPemeriksa, Lembaga Pemeriksa dan Jawatankuasa Penyiasat. Unit tersebut diberitanggungjawab menjadi Urus setia kepada Jawatankuasa Pengurusan Aset Alih Kerajaanyang diwujudkan, menguruskan pelupusan, kehilangan dan hapus kira aset sertamenyelaras penyediaan laporan mengenainya. Selain itu, Pegawai Pengawal perlumelantik seorang Pegawai Aset secara bertulis bagi setiap pusat tanggungjawab dibawahnya dan memastikan Pegawai Aset di peringkat Ibu Pejabat diberi tanggungjawabsebagai Setiausaha Jawatankuasa Pengurusan Aset Alih Kerajaan.8.4.6.2. PenerimaanMengikut Pekeliling Perbendaharaan Bil. 5 Tahun 2007 dan Surat Pekeliling KementerianKewangan Kerajaan Negeri Bil. 9/2010, seorang Pegawai Penerima hendaklah diberikuasa untuk menerima dan mengesahkan aset yang diterima. Tanggungjawab seseorangPegawai Penerima adalah memastikan aset/bekalan pejabat diterima menepatispesifikasi, kualiti dan kuantiti yang telah ditetapkan sebelum membuat pengesahanpenerimaan. Bagi membolehkan Pegawai Penerima membuat rujukan, satu salinandokumen kontrak hendaklah disimpan oleh pegawai ini. Bagi penerimaan bekalan pejabatpula, Borang Terima Barang perlu disahkan dan direkodkan pada Kad Kawalan Stok danKad Petak. Borang Laporan Penerimaan Aset Alih Kerajaan hendaklah disediakan,disahkan dan dihantar dengan serta merta kepada agen penghantaran atau syarikatpembekal. Aset hendaklah diterima berserta Surat Jaminan dan manualpenggunaan/penyenggaraan.8.4.6.3. PendaftaranPekeliling Perbendaharaan Bil. 5 Tahun 2007 dan Surat Pekeliling KementerianKewangan Kerajaan Negeri Bil. 9/2010 menetapkan aset perlu didaftarkan dalam tempoh2 minggu dari tarikh pengesahan penerimaan. Aset tersebut perlu dilabelkan dengantanda Hak Milik Kerajaan dan nombor siri pendaftaran.8.4.6.4. Penggunaan, Penyimpanan Dan Pemeriksaan AsetSetiap Kementerian/Jabatan/Agensi Negeri hendaklah memastikan peraturan-peraturanseperti yang ditetapkan oleh Pekeliling Perbendaharaan dan Surat Pekeliling KementerianKewangan Negeri Sabah yang berkenaan dipatuhi:56

a. Pekeliling Perbendaharaan Bil. 5 Tahun 2007 dan Surat Pekeliling KementerianKewangan Kerajaan Negeri Bil. 9/2010 menetapkan aset diguna hanya bagi tujuanrasmi sahaja dan mengikut tujuan asal perolehannya. Setiap aset hendaklahdikendalikan oleh pegawai yang mahir dan berkelayakan, pengeluaran/penggunaannya direkodkan dengan teratur serta kerosakan aset dilaporkan denganmenggunakan borang yang ditetapkan. Aset perlu disimpan di tempat yang selamatdan sesuai serta sentiasa di bawah kawalan pegawai yang bertanggungjawab.b. Pekeliling tersebut juga menghendaki sekurang-kurangnya 2 Pegawai Pemeriksa/Lembaga Verifikasi Stok dilantik secara bertulis. Pemeriksaan aset dilaksanakansekurang-kurangnya sekali setahun dan verifikasi stok dilaksanakan mengikuttempoh yang ditetapkan. Laporan Pemeriksaan Harta Modal dan LaporanPemeriksaan Inventori disediakan dengan lengkap dan dikemukakan kepada KetuaJabatan dan seterusnya kepada Pegawai Kewangan Negeri di mana berkenaan.c. Pekeliling Perbendaharaan Bil. 2 Tahun 1980 menetapkan penggunaan kenderaanJabatan/Agensi Negeri dikawal dengan melantik seorang Pegawai Pengangkutanyang bertanggungjawab meluluskan penggunaan kenderaan dan menyediakan failsejarah bagi setiap kenderaan, menyelenggarakan Buku Log dengan lengkap dankemas kini serta menyediakan Cerakinan Bulanan Penggunaan Bahan Api setiapbulan bagi mengawal kegunaan bahan api.d. Pekeliling Perbendaharaan Bil. 2 Tahun 1996 dan Pekeliling Perkhidmatan NegeriSabah Bil. 11 Tahun 2005 pula menetapkan penggunaan kenderaan pegawai GredJUSA/Ketua Organisasi perlu dikawal dengan teratur di mana pembelian minyaksetahun tidak melebihi had yang ditetapkan/diluluskan.e. Pekeliling Perbendaharaan Bil. 2 Tahun 1980 antara lain menyatakan pegawaipengangkutan atau pegawai yang diberi kuasa hendaklah sentiasa mengawasipenggunaan bahan api supaya penggunaan itu berpatutan dengan jumlah jarakperjalanan. Kerajaan Negeri Sabah menggunakan Petrol, Oil And Lubricant (P.O.LRequisition) untuk pembelian bahan api daripada Jabatan Kerja Raya. Oleh itu, BukuP.O.L Requisition dan penyata pengambilan minyak yang dikeluarkan oleh JabatanKerja Raya perlu disemak sebelum bayaran dibuat bagi mengawasi penggunaanbahan api.8.4.6.5. Penyenggaraan AsetBagi menilai aset disenggarakan dengan baik oleh setiap Jabatan/Agensi Negeri,semakan Audit dijalankan terhadap perkara berikut:a. Senarai aset yang memerlukan penyenggaraan disediakan dengan lengkap dankemas kini; jadual penyenggaraan disediakan dan dilaksanakan seperti dirancang;57

penyenggaraan direkodkan dengan betul dan lengkap; program penyenggaraandinilai dan penyenggaraan aset oleh pihak swasta diselia dan dipantau bagimemastikan syarat-syarat yang ditetapkan dalam perjanjian dipatuhi. PekelilingPerbendaharaan Bil. 5 Tahun 2007 dan Surat Pekeliling Kementerian KewanganKerajaan Negeri Bil. 9/2010 adalah berkaitan.b. Kehendak Pekeliling Perbendaharaan Bil. 2 Tahun 1980 dipatuhi. Pekeliling inimenetapkan kenderaan perlu disenggarakan secara berjadual, manakala kospenyenggaraan dan pembaikan perlu direkodkan dalam fail kenderaan dan DaftarHarta Modal. Kenderaan juga hendaklah disimpan dengan selamat.8.4.6.6. PelupusanPelupusan aset hendaklah diuruskan dengan teratur dan selaras dengan PekelilingPerbendaharaan Bil. 5 Tahun 2007 dan Surat Pekeliling Kementerian KewanganKerajaan Negeri Bil. 9/2010. Oleh itu, setiap Kementerian/Jabatan/Agensi Negerihendaklah memastikan:a. Lembaga Pemeriksa dilantik untuk tempoh tidak melebihi 2 tahun. LembagaPemeriksa perlu menyediakan jadual pemeriksaan dan ia perlu dilaksanakan dalamtempoh 1 bulan dari tarikh arahan dikeluarkan. Laporan Lembaga Pemeriksahendaklah disediakan dan ditandatangani. Lembaga Pemeriksa juga perlumengesyorkan kaedah pelupusan yang sesuai.b. Perakuan pelupusan aset mekanikal, teknikal, elektrikal dan elektronik disediakanoleh Jabatan/Pegawai Teknikal berkaitan. Manakala perakuan pelupusan asetdisahkan oleh 2 pegawai yang mempunyai 3 tahun pengalaman dan tidak terlibatdengan pengurusan aset berkenaan.c. Kaedah pelupusan aset dibuat dengan teratur dan dilaksanakan dalam tempoh 3bulan dari tarikh surat kelulusan dikeluarkan. Sijil Penyaksian Pemusnahan Aset AlihKerajaan dan Sijil Pelupusan Aset disediakan dan dikemukakan kepada pihak yangmemberi kelulusan. Seterusnya, rekod aset yang telah diluluskan pelupusan itu perludikemaskinikan.8.4.6.7. Kehilangan Dan Hapus KiraKehilangan dan hapus kira aset perlu diuruskan dengan teratur dan selaras denganPekeliling Perbendaharaan Bil. 5 Tahun 2007 dan Surat Pekeliling KementerianKewangan Kerajaan Negeri Sabah Bil. 8/2010. Oleh itu, setiap Kementerian/Jabatan/Agensi Negeri hendaklah memastikan:58

a. Kehilangan aset dilaporkan kepada Ketua Jabatan dengan serta merta dan laporanpolis dibuat dalam tempoh 24 jam dari waktu kehilangan. Ketua Pejabat menyediaLaporan Awal dan dikemukakan kepada Pegawai Pengawal dan Pegawai KewanganNegeri dalam tempoh 2 hari bekerja. Sesalinan Laporan Awal dikemukakan kepadaPegawai Pengawal, Pegawai Kewangan Negeri dan Ketua Audit Negara atau wakiltempatan Ketua Audit Negara.b. Jawatankuasa Penyiasat dilantik secara bertulis oleh Pegawai Pengawal dalamtempoh 2 minggu dari tarikh Laporan Awal disediakan. Laporan Akhir disediakandalam tempoh 2 bulan dari tarikh lantikan Jawatankuasa tersebut walaupun LaporanHasil Penyiasatan Polis belum diperoleh. Laporan Akhir yang lengkap hendaklahdikemukakan kepada pihak yang menerima Laporan Awal. Laporan ini perludikemukakan kepada Kementerian Kewangan Negeri Sabah dalam tempoh 4 bulandari tarikh Laporan Awal dihantar.8.4.7. Pengurusan PelaburanPelaburan merupakan tindakan melabur dana bagi suatu tempoh masa untuk memperolehpulangan yang dikehendaki dengan menyedari sepenuhnya risiko yang terbabit. Pelaburanyang dibuat hendaklah mengikut peraturan yang berkaitan. Rekod perlu diselenggarakandengan lengkap dan kemas kini bagi memudahkan kawalan dan pemantauan. Antaraelemen kawalan yang perlu diwujudkan adalah penubuhan Jawatankuasa Pelaburan yangberfungsi menguruskan pelaburan Agensi. Antara perkara yang perlu diberi perhatian adalahkuasa melabur, had pelaburan, sasaran pelaburan dan pemantauan pelaburan.8.4.8. Pengurusan PinjamanPinjaman dibuat bagi membiayai pelbagai projek untuk pembangunan ekonomi negeri,menampung perbelanjaan dan meningkatkan taraf pembangunan serta kemajuan penduduk.Pinjaman tersebut hendaklah digunakan mengikut maksud pinjaman dipohon. Antaraperkara yang perlu diberi perhatian adalah kuasa untuk meminjam, penyelenggaraan rekodpinjaman yang lengkap dan kemas kini, perjanjian pinjaman disediakan dan mekanismekawalan serta pemantauan pinjaman.8.4.9. Penyata KewanganPekeliling Kementerian Kewangan Negeri Sabah Bil. 14 Tahun 2009 menetapkanpenyerahan penyata kewangan bagi Agensi Negeri adalah pada atau sebelum 30 Jun tahunberikutnya. Arahan Kewangan Pihak Berkuasa Tempatan 1961 pindaan tahun 2007, Perkara272(a) pula menetapkan penyata kewangan Pihak Berkuasa Tempatan dikemukakankepada Ketua Audit Negara tidak lewat dari 30 April setiap tahun. Ini bagi membolehkanPenyata Kewangan dan laporan tahunan Agensi Negeri dibentangkan di Dewan UndanganNegeri pada tahun yang sama dan tidak lewat dari 31 Disember setiap tahun. Pekeliling ini59

ertujuan untuk meningkatkan akauntabiliti dan tadbir urus yang baik di KementerianKewangan Negeri Sabah dan Agensi Negeri. Di samping itu, pembentangan awalmembolehkan stakeholders menilai pencapaian Agensi Negeri dengan lebih jelas, lengkapdan relevan.8.5. PENEMUAN AUDIT8.5.1. Tahap Prestasi Pengurusan KewanganPada keseluruhannya, prestasi pengurusan kewangan di peringkatKementerian/Jabatan/Agensi Negeri bagi tahun 2011 adalah baik. Pada tahun 2011,daripada 34 Kementerian/Jabatan/Agensi yang diaudit, sebanyak 6 Jabatan/Agensi Negerimendapat tahap penarafan sangat baik, 21 Kementerian/Jabatan/Agensi mendapatpenarafan pada tahap baik dan 7 Jabatan/Agensi lain mendapat penarafan pada tahapmemuaskan. Kedudukan tahap prestasi pengurusan kewangan Kementerian/Jabatan/AgensiNegeri bagi tempoh tahun 2007 hingga 2011 secara keseluruhan adalah seperti di Jadual8.2, manakala tahap prestasi pengurusan kewangan mengikut Kementerian/Jabatan/AgensiNegeri bagi tahun 2011 adalah seperti di Carta 8.1.Jadual 8.2Tahap Prestasi Pengurusan Kewangan Kementerian/Jabatan/Agensi NegeriBagi Tahun 2007 Hingga 2011TahapPenarafanKementerian/Jabatan/Agensi Negeri2007 2008 2009 2010 2011Sangat Baik - 3 5 3 6Baik 9 7 27 24 21Memuaskan 6 8 6 8 7Tidak Memuaskan - - - - -Jumlah 15 18 38 35 34Sumber: Rekod Jabatan Audit Negara60

Carta 8.1Tahap Prestasi Pengurusan Kewangan Berdasarkan Indeks AkauntabilitiKementerian /Jabatan/Agensi Negeri Pada Tahun 2011Kementerian/Jabatan/AgensiJabatan Perkhidmatan Awam Negeri SabahJabatan Bendahari Negeri SabahLembaga Bandaran KudatKoperasi Pembangunan DesaPejabat Setiausaha Kerajaan NegeriJabatan Cetak KerajaanUnit Perancangan Ekonomi Negeri SabahJabatan Pelabuhan dan DermagaKementerian Pembangunan Luar Bandar SabahPerbadanan Baitulmal Negeri SabahMajlis Daerah SempornaKoperasi Kemajuan Perikanan Dan Nelayan SabahLembaga Pelabuhan-Pelabuhan SabahPejabat Daerah KunakPejabat Daerah Kota MaruduLembaga Pembangunan Perumahan dan BandarJabatan Kerja Raya SabahPejabat Daerah KeningauKementerian Pembangunan Sumber dan Kemajuan TeknologiLembaga Kemajuan Perhutanan Negeri SabahJabatan Perikanan Kota KinabaluInstitut latihan Sektor Awam NegeriPejabat Daerah BeluranPerbadanan Pembangunan Ekonomi SabahMajlis Daerah TuaranJabatan Tanah Dan Ukur SabahMajlis Ugama Islam SabahMajlis Perbandaran SandakanPejabat Daerah PitasMajlis Daerah KinabatanganPejabat Daerah TenomPejabat Daerah Kuala PenyuDewan Bandaraya Kota KinabaluKementerian Pelancongan, Kebudayaan dan Alam Sekitar SabahSangat Baik Baik Memuaskan95.8095.3393.9992.7591.9891.8786.4286.3484.5683.5182.5080.9080.6577.2976.0575.5474.9574.4174.2672.9873.8273.4772.1171.6570.9470.5670.1069.4968.7668.2268.0562.7960.5059.190 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100Markah (%)Sumber: Jabatan Audit Negara61

8.5.2. Tahap Pematuhan Terhadap Kawalan Utama8.5.2.1. Semakan Audit di 19 Kementerian/Jabatan Negeri mendapati secara umumnyaKawalan Bajet berada pada tahap sangat baik dan 3 kawalan berada pada tahap baik.Penekanan lebih serius perlu diberi kepada 2 kawalan iaitu Kawalan Pengurusan danPengurusan Aset Dan Inventori yang berada pada tahap memuaskan seperti di Carta 8.2.Carta 8.2Tahap Pematuhan Pengurusan Kewangan Mengikut KawalanBagi Kementerian/Jabatan Negeri Tahun 2011Bilangan Kementerian/Jabatan252015105086517 62Pengurusan Bajet Terimaan Perbelanjaan Amanah DanDeposit62 17 511571478Aset DanStorKawalan UtamaSumber: Jabatan Audit NegaraSangat Baik Baik Memuaskan Tidak Memuaskan8.5.2.2. Secara keseluruhannya, masih terdapat Kementerian/Jabatan Negeri di manaKawalan Pengurusan, Pengurusan Kumpulan Wang Amanah/Akaun Amanah DanDeposit serta Pengurusan Aset Dan Stor masih berada pada tahap tidak memuaskan.Kelemahan – kelemahan yang ditemui antaranya adalah seperti berikut:a. Kawalan Pengurusani. Carta organisasi tidak lengkap dan kemas kini mengikut waran perjawatan yangdiluluskan.ii.Peraturan berkaitan Jawatankuasa Pengurusan Kewangan dan Akaun tidakdipatuhi.iii. Peraturan berkaitan Jawatankuasa Keutuhan Tadbir Urus tidak dipatuhi.iv. Pemeriksaan Mengejut tidak dijalankan.62

. Pengurusan Kumpulan Wang Amanah/Akaun Amanah Dan Depositi. Akaun Amanah tidak aktif dan tidak diperlukan masih belum ditutup.ii.Penalti 10% tidak dikenakan kepada peminjam yang gagal membayar balik wangpendahuluan diri melebihi tempoh yang ditetapkan.iii. Pendahuluan diri tidak dibayar balik dalam tempoh 1 bulan selepas tarikhtuntutan perlu dibuat dan amaun bayaran bulanan tidak tetap.iv. Deposit tidak dituntut melebihi 12 bulan tidak diwartakan.c. Pengurusan Aset Dan Stori. Jawatankuasa Pengurusan Aset Alih Kerajaan tidak ditubuhkan.ii.Unit Pengurusan Aset tidak diwujudkan.iii. Pegawai Aset tidak dilantik secara bertulis.iv. Maklumat aset masih direkod menggunakan borang lama.v. Pemeriksaan aset tidak dijalankan.vi. Kerosakan aset tidak dilapor dalam KEW. PA 9.vii. Buku Log tidak diselenggara.8.5.2.3. Bagi Jabatan Bendahari Negeri dan 14 Agensi Negeri pula didapati KawalanBajet, Pelaburan dan Pinjaman berada pada tahap sangat baik. Lima kawalan beradapada tahap baik manakala, Pengurusan Aset Dan Inventori hanya berada pada tahapmemuaskan seperti di Carta 8.3.63

Carta 8.3Tahap Pematuhan Pengurusan Kewangan Mengikut KawalanBagi Jabatan Bendahari Negeri Dan Agensi Negeri Tahun 20112018Bilangan Jabatan/Agensi1614121086420195Pengurusan132Bajet852Terimaan4641131Perbelanjaan Amanah DanDepositKawalan Utama2364Aset DanStor11121Pelaburan921Pinjaman4722PenyataKewanganSangat baikBaikMemuaskanTidak memuaskanSumber: Jabatan Audit Negara8.5.2.4. Kelemahan – kelemahan yang ditemui antaranya adalah seperti berikut:a. Pengurusan Kumpulan Wang Amanah/Akaun Amanah Dan DepositLejar Am Deposit untuk merekod terimaan dan deposit penyewaan gerai tidaklengkap dankemas kini.b. Pengurusan Aset DanStori. Jawatankuasa Pengurusan Aset Alih Kerajaan tidakditubuhkan.ii.Unit Pengurusan Aset tidak diwujudkan.iii. Pegawai Aset tidak dilantik secara bertulis.iv. Maklumat aset masih direkodd menggunakan boranglama.v. Pemeriksaan asettidak dijalankan.vi. Kerosakan aset tidak dilapor dalam KEW. PA 9.vii. Buku Log tidak diselenggara.64

c. Pengurusan Pelaburani. Jawatankuasa Pelaburan belum diwujudkan.ii.Daftar tidak diselenggara dengan kemas kini.iii. Pelaburan belum mendapat pulangan.d. Pengurusan Pinjamani. Rekod pinjaman tidak lengkap dan kemas kini.ii.Bayaran balik pinjaman tidak mengikut jadual.iii. Mekanisme kawalan dan pemantauan pinjaman tidak diwujudkan.iv. Tunggakan bayaran balik pinjaman tidak diambil tindakan.e. Pengurusan Penyata Kewangani. Penyata kewangan tidak dikemukakan mengikut tempoh yang ditetapkan.ii.Penyata kewangan mendapat Sijil Berteguran.8.5.3. Perbandingan Tahap Prestasi Pengurusan Kewangan Kementerian/Jabatan/Agensi Negeri8.5.3.1. Pada tahun 2011, sebanyak 4 Jabatan/Agensi Negeri wajib diaudit pada setiaptahun berbanding 3 Jabatan/Agensi Negeri pada tahun sebelumnya. Tahun 2011merupakan tahun pertama pengauditan di Pejabat Setiausaha Kerajaan Negeridilaksanakan dan telah memperolehi tahap prestasi pengurusan kewangan sangat baik.8.5.3.2. Analisis Audit terhadap 3 Jabatan/Agensi Negeri yang telah dilaksanakanpengauditan bagi tempoh 2007 hingga 2011 pula menunjukkan tahap prestasipengurusan kewangan sangat baik telah diperoleh oleh Jabatan Bendahari Negeri Sabahuntuk tempoh 4 tahun berturut-turut iaitu pada tahun 2008 hingga 2011. Prestasipengurusan kewangan di Majlis Ugama Islam Sabah menunjukkan peningkatan daritahun 2007 hingga 2009 iaitu daripada tahap memuaskan kepada baik. Prestasi tersebutmenurun kepada memuaskan pada tahun 2010 dan meningkat semula kepada baik padatahun 2011. Perbadanan Pembangunan Ekonomi Negeri juga menunjukkan penurunanprestasi daripada sangat baik pada tahun 2008 kepada prestasi baik pada tahun 2009.Pada tahun 2010, prestasi pengurusan kewangan Perbadanan Pembangunan EkonomiNegeri menunjukkan penurunan dari segi jumlah skor markah walaupun kekal berada65

pada tahap baik dan skor markah tersebut menurun lagi pada tahun 2011. Antara sebabprestasi kedua-dua Agensi menurun ialah kelewatan penyerahan penyata kewangantahunan dan kelemahan dalam kawalan pengurusan aset dan inventori. Kedudukan trendtahap prestasi pengurusan kewangan Jabatan Bendahari Negeri dan Agensi Negeri bagitempoh 2007 hingga 2011 adalah seperti di Carta 8.4.Carta 8.4Kedudukan Tahap Prestasi Pengurusan Kewangan Jabatan BendahariNegeri Dan Agensi Negeri Bagi Tempoh 2007 Hingga 2011Jabatan/AgensiJabatan Bendahari Negeri95.3390.8090.6091.20Majlis Ugama Islam SabahPerbadanan Pembangunan Ekonomi Sabah70.1059.8770.3064.9050.2071.6582.9988.9090.8075.40Pejabat Setiausaha Kerajaan Negeri91.980 20 40 60 80 100Markah (%)2011 2010 2009 2008 2007Sumber: Jabatan Audit Negara8.5.3.3. Selain itu, analisis Audit mendapati sebanyak 13 Jabatan/Agensi telah diauditpada tahun 2008 dan 2011, sebanyak 5 Kementerian/Agensi telah diaudit pada tahun2007 dan 2011 manakala 12 Jabatan/Agensi lain telah diaudit pada tahun 2011.8.5.3.4. Pengauditan terhadap 13 Jabatan/Agensi yang telah diaudit pada tahun 2008dan 2011 menunjukkan prestasi bagi Jabatan Perkhidmatan Awam Negeri, Jabatan CetakKerajaan dan Lembaga Bandaran Kudat didapati telah meningkat daripada tahap baikpada tahun 2008 kepada tahap sangat baik pada tahun 2011. Selain itu, prestasi bagi 3Jabatan/Agensi telah meningkat daripada tahap memuaskan kepada tahap baik padatahun 2011. Prestasi pengurusan kewangan bagi 3 Jabatan pula didapati menunjukkanpeningkatan dari segi jumlah skor markah yang diperolehi walaupun masih kekal padatahap baik. Selain itu, prestasi bagi Pejabat Daerah Beluran pula didapati menunjukkanpenurunan dari segi skor markah yang diperolehi walaupun masih kekal pada tahap baik.66

Prestasi Majlis Perbandaran Sandakan dan Pejabat Daerah Tenom kekal pada tahapmemuaskan walaupun masing-masing menunjukkan peningkatan dan penurunan darisegi jumlah skor markah yang diperolehi. Prestasi Perbadanan Baitulmal Negeri Sabahpula didapati menurun daripada tahap sangat baik kepada tahap baik.8.5.3.5. Pengauditan terhadap 5 Kementerian/Jabatan/Agensi yang telah diaudit padatahun 2007 dan 2011 pula menunjukkan prestasi bagi 3 Kementerian/Jabatan meningkatdaripada tahap memuaskan pada tahun 2007 kepada tahap baik pada tahun 2011.Manakala, prestasi 2 Kementerian/Agensi pula kekal pada tahap memuaskan denganpeningkatan dari segi jumlah skor markah.8.5.3.6. Selain itu, bagi prestasi 12 Jabatan dan Agensi lain yang telah diaudit padatahun 2011 menunjukkan Koperasi Pembangunan Desa telah memperolehi prestasipengurusan kewangan sangat baik. Lapan Jabatan/Agensi pula telah memperolehi tahapbaik manakala 3 Agensi memperolehi tahap memuaskan.8.5.3.7. Antara sebab Jabatan/Agensi tidak memperoleh tahap prestasi sangat baikkerana Kawalan Pengurusan Aset Dan Inventori masih mempunyai banyak kelemahan.Ini disebabkan pada tahun 2011, Jabatan Negeri sedang melaksanakan prosesmengemas kini rekod aset mengikut format baru selaras dengan PekelilingPerbendaharaan Bil. 2/2007. Selain itu, Penyata Kewangan bagi tahun 2011 tidakdikemukakan kepada Jabatan Audit Negara dalam tempoh ditetapkan dan penyatakewangan diberi Sijil Berteguran menyebabkan Agensi tidak mendapat prestasi sangatbaik. Kedudukan trend tahap prestasi pengurusan kewangan Kementerian/Jabatan/Agensi bagi tempoh 2007 hingga 2011 adalah seperti di Carta 8.5.67

Carta 8.5KedudukanTahap Prestasi Pengurusan KewanganKementerian/Jabatan/Agensi Negeri Bagi Tahun 2007 Hingga 2011Kementerian/Jabatan/AgensiPerbadanan Baitulmal Negeri SabahLembaga Bandaran KudatJabatan Pelabuhan Dan DermagaJabatan Perkhidmatan Awam NegeriJabatan Cetak KerajaanPejabat Daerah KeningauPejabat Daerah BeluranMajlis Daerah SempornaPejabat Daerah TenomPejabat Daerah KunakMajlis Daerah TuaranJabatan Perikanan SabahMajlis Perbandaran SandakanKementerian Pembangunan Luar BandarKementerianPembangunan Sumber dan KemajuanTeknologiInstitut Latihan Sektor Awam NegeriMajlis Daerah KinabatanganKementerian Pelancongan, Kebudayaan dan Alam SekitarSabahKoperasi Pembangunan DesaUnit Perancangan Ekonomi Negeri SabahKoperasi Kemajuan perikanan Dan Nelayan SabahLembaga Pelabuhan-Pelabuhan SabahPejabat Daerah Kota MaruduLembaga Pembangunan Perumahan Dan BandarJabatan Kerja Raya SabahLembaga Kemajuan Perhutanan Negeri SabahJabatan Tanah dan Ukur SabahPejabat Daerah PitasPejabat Daerah Kuala PenyuDewan Bandaraya Kota Kinabalu83.5192.4093.9983.8086.3479.5095.8078.9091.8777.5074.4174.4072.1174.3082.5070.0068.0568.2077.2965.4070.9460.7073.8259.1069.4952.8084.5660.7174.2657.9873.4765.9468.2260.5259.1957.4892.7586.4280.9080.6576.0575.5474.9572.9870.5668.7662.7960.500 10 20 30 40 50 60 70 80 90 1002011 2008 2007Markah (%)Sumber: Jabatan Audit Negara68

8.6. PEMERIKSAAN AUDIT MENGEJUTArahan Perbendaharaan menetapkan Ketua Jabatan hendaklah memastikan pegawai yangdipertanggungjawabkan menyimpan wang awam, setem atau barangan berharga yang laindengan selamat. Ketua Jabatan juga hendaklah memastikan rekod mengenainyadiselenggara dengan lengkap, kemas kini dan diperiksa oleh pegawai kanan secara berkala.Untuk menentukan sejauh mana peraturan ini dipatuhi, Jabatan Audit Negara telahmenjalankan pemeriksaan mengejut di 16 Jabatan/ Agensi Negeri seperti di Jadual 8.3.Jadual 8.3Jabatan/Agensi Negeri Yang DijalankanPemeriksaan Audit Mengejut Tahun 2011Bil.Jabatan/Agensi Negeri1. Jabatan Pertanian Daerah Papar2. Jabatan Pertanian Daerah Penampang3. Jabatan Tanah Dan Ukur Semporna4. Jabatan Pengairan Dan Saliran Tuaran5. Jabatan Air Daerah Tuaran6. Jabatan Air Bahagian Beaufort7. Jabatan Air Daerah Kunak8. Jabatan Air Bahagian Tawau9. Taman Hidupan Liar Lok Kawi10. Yayasan Sabah Pantai Barat Utara11. Pejabat Pemungut Hasil Tuaran12. Pejabat Pemungut Hasil Tanah Sipitang13. Pejabat Daerah Kota Marudu14. Pejabat Daerah Kecil Putatan15. Majlis Daerah Putatan16. Majlis Daerah PitasSumber: Jabatan Audit Negara8.6.1. PENEMUAN AUDITHasil daripada pemeriksaan Audit mengejut yang dijalankan mendapati wujud beberapakelemahan atau ketidakpatuhan terhadap peraturan kewangan. Ketua Jabatan/Pejabat yangberkenaan telah dimaklumkan tentang perkara yang diperhatikan dan mereka telah dimintauntuk mengambil tindakan pembetulan dengan sewajarnya. Kelemahan yang diperhatikanadalah seperti di Jadual 8.4.69

Jadual 8.4Pemeriksaan Audit Mengejut Tahun 2011Bil. Isu Audit Jabatan/Agensi1. Daftar Pemeriksaan Mengejut tidak diselenggara. • Jabatan Pertanian Daerah Papar• Jabatan Perkhidmatan Haiwan DanPerusahaan Ternak• Yayasan Sabah Pantai Barat Utara• Pejabat Daerah Putatan2. Pemeriksaan mengejut tidak dilaksanakan. • Jabatan Pertanian Daerah Papar• Jabatan Perkhidmatan Haiwan DanPerusahaan Ternak• Jabatan Air Daerah Beaufort• Taman Hidupan Liar Lok Kawi• Yayasan Sabah Pantai Barat Utara• Pejabat Daerah Kota Marudu• Majlis Daerah Pitas3. Carta Organisasi tidak kemas kini. • Jabatan Pengairan Dan Saliran Daerah Tuaran4. Waran perjawatan atau surat kelulusan perjawatan • Jabatan Pengairan Dan Saliran Daerah Tuarantidak dikemukakan semasa pengauditan dijalankan.5. Bilangan perjawatan yang tidak diisi tidak dapat • Jabatan Pengairan Dan Saliran Daerah Tuaranditentukan kerana tidak ditunjukkan dalam CartaOrganisasi dan waran perjawatan.6. Senarai tugas tidak ditandatangani. • Jabatan Pengairan Dan Saliran Daerah Tuaran7. Dua pegawai tidak mengikuti latihan. • Yayasan Sabah Pantai Barat Utara8. Fail Meja tidak diselenggara. • Yayasan Sabah Pantai Barat Utara9. Daftar fail tidak kemas kini. • Jabatan Pengairan Dan Saliran Daerah Tuaran10. Pegawai yang bertanggungjawab mengutip dan • Pejabat Pertanian Daerah Penampangmenerima wang awam tidak diberi kuasa secarakhusus dan bertulis.11. Kutipan untuk satu minggu hanya dimasukkan ke • Majlis Daerah Pitasbank pada hari terakhir bekerja.12. Daftar Mel tidak diselenggara. • Pejabat Daerah Kota Marudu• Majlis Daerah Putatan13. Buku Daftar Setem tidak diselenggara dengan • Pejabat Pertanian Daerah Penampangkemas kini.14. Penyesuaian baki setem tidak dilakukan padasetiap bulan serta tidak disahkan oleh KetuaPejabat.• Jabatan Pertanian Daerah Papar• Pejabat Pertanian Daerah Penampang• Pejabat Pemungut Hasil Tanah Daerah15. Pegawai yang bertanggungjawab ke atas peti besitidak diberi kuasa secara bertulis oleh KetuaJabatan.16. Peti besi tidak mempunyai kunci dan nombor kodSipitang• Jabatan Pertanian Daerah Papar• Pejabat Pertanian Daerah Penampangkombinasi.17. Peti besi hanya mempunyai sepasang anak kunci. • Taman Hidupan Liar Lok Kawi• Pejabat Pemungut Hasil Tanah Tuaran• Pejabat Daerah Putatan18. Daftar Bil tidak diselenggara. • Jabatan Pengairan Dan Saliran Daerah Tuaran19. Daftar Panjar Wang Runcit tidak diselenggara. • Yayasan Sabah Pantai Barat Utara20. Daftar Harta Modal tidak kemas kini. • Jabatan Pengairan Dan Saliran Daerah Tuaran21. Pemeriksaan aset tidak dilakukan. • Jabatan Pengairan Dan Saliran Daerah Tuaran• Yayasan Sabah Pantai Barat Utara22. Buku Log tidak diselenggara. • Jabatan Pengairan Dan Saliran Daerah Tuaran23. Laporan bulanan perbelanjaan minyak tidak dibuat. • Jabatan Pengairan Dan Saliran Daerah Tuaran24. Rekod penyenggaraan kenderaan tidakdiselenggara.Sumber: Jabatan Audit Negara• Jabatan Pengairan Dan Saliran Daerah Tuaran70

9. SYOR AUDITSecara keseluruhannya, prestasi pengurusan kewangan di peringkatKementerian/Jabatan/Agensi Negeri bagi tahun 2011 adalah baik. Bagi memantapkan lagiprestasi pengurusan kewangan ini, adalah disyorkan supaya Kementerian/Jabatan/AgensiNegeri mengambil tindakan terhadap perkara berikut:9.1. Bagi membolehkan isu yang dibangkitkan oleh pihak Audit dapat dibincangkandengan lebih fokus, Pegawai Pengawal/Ketua Jabatan hendaklah mewujudkanJawatankuasa Audit yang dipertanggungjawabkan untuk memastikan tindakan correctivedan preventive diambil. Tindakan corrective adalah untuk memastikan kelemahan yangdibangkitkan dapat diperbetulkan. Manakala tindakan preventive adalah bagi memastikankelemahan yang sama tidak berulang. Jawatankuasa Audit hendaklah melaporkan hasilperbincangannya kepada Jawatankuasa Pengurusan Kewangan Dan Akaun.9.2. Memandangkan pengauditan terhadap pengurusan kewangan yang dijalankan olehJabatan Audit Negara bagi tujuan memberi penarafan adalah terhad kepada beberapa PusatTanggungjawab (PTJ) sahaja, Pegawai Pengawal/Ketua Jabatan perlu mengarahkan UnitAudit Dalam menjalankan pengauditan di PTJ yang lain untuk memastikan sama adakelemahan yang sama tidak berlaku di pejabat berkenaan. Oleh itu, Unit Audit Dalam perludimantapkan supaya dapat berfungsi dengan lebih berkesan.9.3. Penglibatan/penyeliaan oleh Pegawai Pengawal/Ketua Jabatan perlu dipertingkatkan.Mereka perlu terlibat secara hands-on dalam urusan tersebut.9.4. Tindakan surcaj/tatatertib dikenakan terhadap mereka yang gagal memunguthasil/membuat bayaran yang tidak teratur. Tindakan juga patut diambil terhadap pegawaipegawaiyang gagal mengambil tindakan terhadap pegawai di bawah penyeliaan merekayang gagal melaksanakan tanggungjawab masing-masing.9.5. Latihan yang berterusan diberikan kepada pegawai-pegawai yang terlibat denganpengurusan kewangan.71

Bahagian VPenyerahan, Pengesahan,Pembentangan Penyata KewanganDan Prestasi KewanganAgensi Negeri

BAHAGIAN VPENYERAHAN, PENGESAHAN, PEMBENTANGAN PENYATA KEWANGANDAN PRESTASI KEWANGAN AGENSI NEGERI10. PENDAHULUANMengikut Akta Audit 1957, Ketua Audit Negara dikehendaki menjalankan pengauditanPenyata Kewangan Agensi Negeri iaitu Badan Berkanun Negeri, Pihak Berkuasa Tempatan,Perbadanan Baitulmal Negeri Sabah dan Majlis Ugama Islam Sabah. Pengauditan ini adalahuntuk mengesah dan memastikan ketepatannya serta memberi pendapat sama ada penyataitu menggambarkan kedudukan yang benar dan saksama dengan berpandukan Akta danPiawaian yang diluluskan.10.1. PENGAUDITAN PENYATA KEWANGANKetua Audit Negara bertanggungjawab melaksanakan pengauditan terhadap 44 AgensiNegeri iaitu 20 Badan Berkanun Negeri termasuk Majlis Ugama Islam Sabah danPerbadanan Baitulmal Negeri Sabah serta 24 Pihak Berkuasa Tempatan di Negeri Sabahselaras dengan kehendak Akta Audit 1957. Daripada jumlah tersebut, pengauditan bagi 18Badan Berkanun Negeri dan 21 Pihak Berkuasa Tempatan telah dijalankan oleh Firma AuditSwasta bagi pihak Ketua Audit Negara. Lantikan Firma Audit Swasta itu adalah selarasdengan peruntukan Seksyen 7(3) Akta Audit 1957, yang memberi kuasa kepada Ketua AuditNegara melantik pihak yang berkebolehan untuk menjalankan pengauditan bagi pihakbeliau. Manakala pengauditan penyata kewangan Majlis Ugama Islam Sabah, PerbadananBaitulmal Negeri Sabah, Majlis Daerah Kunak, Majlis Daerah Beluran dan Majlis DaerahPitas dijalankan oleh Jabatan Audit Negara sendiri.10.2. KEDUDUKAN PENYERAHAN PENYATA KEWANGAN10.2.1. Mengikut undang-undang tubuh Badan Berkanun Negeri berkenaan, EnakmenBadan-badan Berkanun (Peruntukan-peruntukan Tambahan) 1997 dan Ordinan KerajaanTempatan 1961 (Sabah No. 11 Tahun 1961), penyata kewangan Badan Berkanun Negeri,Pihak Berkuasa Tempatan, Perbadanan Baitulmal Negeri Sabah dan Majlis Ugama IslamSabah hendaklah diaudit oleh Ketua Audit Negara. Penyata Kewangan Badan BerkanunNegeri perlu dikemukakan kepada Jabatan Audit Negara dalam tempoh 6 bulan selepaspenutupan akaun tahunan selaras dengan Pekeliling Kementerian Kewangan Negeri SabahBil.14 Tahun 2009. Manakala Penyata Kewangan Pihak Berkuasa Tempatan pula perludikemukakan selewat-lewatnya pada 30 April tahun berikutnya. Sehingga 12 Jun 2012,sebanyak 17 penyata kewangan Badan Berkanun Negeri termasuk Majlis Ugama IslamSabah dan 4 penyata kewangan Pihak Berkuasa Tempatan bagi tahun berakhir 31 Disember2010 dan 31 Disember 2011 belum diserahkan untuk pengauditan. Butiran lanjut kedudukanpenyerahan dan pengauditan penyata kewangan Agensi setakat 12 Jun 2012 adalah sepertidi Jadual 10.1 dan Jadual 10.2.75

Jadual 10.1Kedudukan Penyerahan Dan Pengauditan Penyata Kewangan TahunanBadan Berkanun Negeri, Majlis Ugama Islam Sabah Dan Perbadanan Baitulmal Negeri SabahSetakat 12 Jun 2012Bil.AkaunPenyataTerakhirPenyataSedangPenyata BelumSerahDisahkan Diaudit Tahun Bil.1. Perbadanan Pinjaman Sabah 2010 2011 - -2. Lembaga Kebudayaan Negeri Sabah 2010 2011 - -3. Perbadanan Baitulmal Negeri Sabah 2011 - -4. Yayasan Tun Fuad 2011 - -5. Korporasi Kemajuan Perikanan Dan Nelayan Sabah 2010 2011 16. Lembaga Kemajuan Tanah Negeri Sabah 2010 2011 17. Lembaga Sukan Negeri Sabah 2010 2011 18. Lembaga Kemajuan Perhutanan Negeri Sabah 2010 2011 19. Lembaga Pelabuhan-Pelabuhan Sabah 2010 2011 110. Majlis Perkhidmatan Masyarakat Sabah 2010 2011 111. Perbadanan Pembangunan Ekonomi Sabah 2009 2010 - 2011 212. Lembaga Pelancongan Sabah 2010 2011 113. Korporasi Pembangunan Desa Sabah 2010 2011 114. Lembaga Industri Getah Sabah 2010 2011 115. Majlis Ugama Islam Sabah 2009 2010 2011 116. Taman-Taman Sabah 2010 2011 117. Yayasan Sabah 2010 2011 118. Lembaga Pembangunan Perumahan Dan Bandar 2010 2011 119.Pihak Berkuasa Pembangunan Ekonomi Dan 2010 2011 1Pelaburan Sabah20. Kumpulan Wang Penanaman Semula Getah Sabah 2010 2011 1Jumlah 17Sumber: Rekod Jabatan Audit NegaraJadual 10.2Kedudukan Penyerahan Dan Pengauditan Penyata Kewangan TahunanPihak Berkuasa Tempatan Setakat 12 Jun 2012Bil.AkaunPenyataTerakhirPenyataSedangPenyata BelumSerahDisahkan Diaudit Tahun Bil.1. Majlis Daerah Tenom 2011 - - -2. Majlis Daerah Tambunan 2011 - - -3. Majlis Daerah Ranau 2011 - - -4. Majlis Daerah Papar 2011 - - -5. Majlis Perbandaran Tawau 2011 - - -6. Majlis Daerah Beaufort 2011 - - -7. Majlis Daerah Kota Belud 2010 2011 - -8. Majlis Daerah Kuala Penyu 2010 2011 - -9. Majlis Daerah Sipitang 2010 2011 - -10. Lembaga Bandaran Kudat 2010 2011 - -11. Majlis Daerah Kota Marudu 2010 2011 - -12. Majlis Daerah Penampang 2010 2011 - -13. Majlis Daerah Tuaran 2010 2011 - -14. Majlis Daerah Keningau 2010 2011 - -15. Majlis Daerah Pitas 2010 2011 - -16. Majlis Daerah Semporna 2010 2011 - -17. Majlis Daerah Nabawan 2010 2011 - -18. Majlis Perbandaran Sandakan 2010 2011 - -19. Majlis Daerah Lahad Datu 2010 2011 - -20. Majlis Daerah Beluran 2010 2011 - -21. Majlis Daerah Kinabatangan 2010 2011 - -76

Bil.AkaunPenyataTerakhirPenyataSedangPenyata BelumSerahDisahkan Diaudit Tahun Bil.22. Majlis Daerah Kunak 2010 - 2011 123. Majlis Daerah Putatan 2010 - 2011 124. Dewan Bandaraya Kota Kinabalu 2008 2009 2010 - 2011 2Sumber: Rekod Jabatan Audit NegaraJumlah 410.2.2. Kelewatan penyerahan penyata kewangan Badan Berkanun Negeri adalahberpunca daripada masalah lewat menerima penyata kewangan yang beraudit daripadasyarikat subsidiari bagi tujuan penyediaan penyata kewangan yang disatukan. Masalahpenyatuan penyata kewangan tersebut perlu diatasi dengan segera agar kelewatanpenyerahan penyata kewangan dapat diselesaikan. Bagi Pihak Berkuasa Tempatan,kelewatan penyerahan penyata kewangan lazimnya disebabkan oleh masalah kekurangankakitangan yang berkemahiran dalam penyediaan penyata kewangan.10.3. PENGESAHAN PENYATA KEWANGANPengauditan penyata kewangan Agensi Negeri dijalankan untuk memberi pendapat samaada penyata kewangan Agensi menggambarkan kedudukan yang benar dan saksama sertarekod perakaunan yang berkaitan telah diselenggarakan dengan teratur dan kemas kini.Pendapat yang dikeluarkan terhadap penyata kewangan adalah dijelaskan melalui persijilaniaitu sama ada Sijil Tanpa Teguran, Berteguran, Bertentangan atau Penafian. Kedudukanpersijilan penyata kewangan bagi Agensi di Negeri Sabah adalah seperti berikut:10.3.1. Badan Berkanun Negeri, Majlis Ugama Islam Sabah Dan Perbadanan BaitulmalNegeri Sabah10.3.1.1. Sehingga 12 Jun 2012, sejumlah 28 penyata kewangan bagi Badan BerkanunNegeri, Majlis Ugama Islam Sabah dan Perbadanan Baitulmal Negeri Sabah telahdisijilkan yang melibatkan 19 Sijil Tanpa Teguran dan 9 Sijil Berteguran. Perkara yangdibangkitkan dalam Sijil Berteguran antaranya adalah seperti berikut:a. Penyata kewangan kumpulan tidak disediakan;b. Baki tunai dan bank tidak dapat disahkan;c. Nilai harta tetap di penyata kewangan tidak menunjukkan gambaran yang sebenar;d. Pelaburan dalam syarikat bersekutu tidak dapat disahkan;e. Pendahuluan kepada syarikat subsidiari yang belum diselesaikan dan syarikattersebut tidak lagi beroperasi;77

f. Peruntukan hutang ragu tidak dibuat;g. Status hak milik tanah belum didaftarkan atas nama Agensi;h. Kurang peruntukan rosot nilai pelaburan;i. Perbezaan amaun pemiutang antara Agensi dan kumpulan;j. Perbezaan kos pembangunan hartanah antara Agensi dan kumpulan;k. Perbelanjaan semasa syarikat subsidiari ditanggung oleh Agensi; danl. Penyata kewangan syarikat subsidiari tidak dikemukakan kepada juruaudit syarikatuntuk pengauditan.10.3.1.2. Butiran lengkap kedudukan persijilan penyata kewangan Badan BerkanunNegeri, Majlis Ugama Islam Sabah dan Perbadanan Baitulmal Negeri Sabah sehingga 12Jun 2012 adalah seperti di Jadual 10.3.Jadual 10.3Kedudukan Persijilan Terhadap Penyata Kewangan Tahunan Badan Berkanun Negeri,Majlis Ugama Islam Sabah Dan Perbadanan Baitulmal Negeri Sabah Setakat 12 Jun 2012Bil.Nama AgensiPenyata Kewangan JenisTahun Bil. Tarikh Sijil1. Lembaga Sukan Negeri Sabah 2010 1 19.10.2011 Tanpa Teguran2. Lembaga Kebudayaan Negeri Sabah 2010 1 15.11.2011 Tanpa Teguran3. Lembaga Kemajuan Perhutanan Negeri Sabah 2010 1 09.12.2011 Tanpa Teguran4. Perbadanan Pinjaman Sabah 2010 1 30.06.2011 Tanpa Teguran5. Lembaga Pelancongan Sabah 2010 1 19.09.2011 Tanpa Teguran6. Lembaga Pelabuhan-Pelabuhan Sabah 2010 1 10.01.2012 Tanpa Teguran7. Taman-Taman Sabah 2009 1 19.08.2011 Tanpa Teguran2010 1 01.12.2011 Tanpa Teguran8. Yayasan Sabah 2009 1 08.06.2011 Tanpa Teguran2010 1 10.04.2011 Tanpa Teguran9. Yayasan Tun Fuad 2009 1 05.01.2011 Tanpa Teguran2010 1 16.04.2012 Tanpa Teguran2011 1 16.04.2012 Tanpa Teguran10. Lembaga Kemajuan Tanah Negeri Sabah 2010 1 19.10.2011 Tanpa Teguran11. Korporasi Kemajuan Perikanan Dan Nelayan 2010 1 05.10.2011 Tanpa TeguranSabah12. Majlis Perkhidmatan Masyarakat Sabah 2010 1 15.11.2011 Tanpa Teguran13. Pihak Berkuasa Pembangunan Ekonomi Dan 2010 1 16.11.2011 Tanpa TeguranPelaburan Sabah14. Lembaga Industri Getah Sabah 2009 1 05.07.2011 Tanpa Teguran2010 1 01.02.2012 Berteguran15. Korporasi Pembangunan Desa Sabah 2009 1 26.01.2011 Berteguran2010 1 21.12.2011 Tanpa Teguran16. Perbadanan Baitulmal Negeri Sabah 2010 1 19.09.2011 Berteguran2011 1 06.06.2012 Berteguran17. Lembaga Pembangunan Perumahan Dan Bandar 2010 1 18.08.2011 Berteguran18. Perbadanan Pembangunan Ekonomi Negeri 2009 1 23.06.2011 BerteguranSabah78

Bil.Nama AgensiPenyata Kewangan JenisTahun Bil. Tarikh Sijil19. Kumpulan Wang Penanaman Semula Getah 2009 1 25.10.2011 BerteguranSabah2010 1 07.03.2012 Berteguran20. Majlis Ugama Islam Sabah 2009 1 29.03.2011 BerteguranSumber: Rekod Jabatan Audit NegaraJumlah 2810.3.2. Pihak Berkuasa Tempatan10.3.2.1. Persijilan Penyata KewanganSehingga 12 Jun 2012, sebanyak 26 penyata kewangan Pihak Berkuasa Tempatan telahdisijilkan yang melibatkan 21 Sijil Tanpa Teguran dan 5 Sijil Berteguran. Perkara yangdibangkitkan dalam Sijil Berteguran adalah bantuan khas, caruman Kerajaan, Grant InAid, pertaruhan wang, penghutang pelbagai dan baki bank tidak dapat disahkan. Inidisebabkan dokumen berkaitan tidak diselenggara dengan lengkap dan kemas kini.Butiran lengkap kedudukan persijilan penyata kewangan Pihak Berkuasa Tempatanadalah seperti di Jadual 10.4.Jadual 10.4Kedudukan Persijilan Penyata Kewangan TahunanPihak Berkuasa Tempatan Setakat 12 Jun 2012Bil.Nama AgensiPenyata KewanganJenisTahun Bil. TarikhSijil1. Majlis Daerah Tenom 2011 1 19.04.2012 Tanpa Teguran2. Majlis Daerah Ranau 2011 1 19.04.2012 Tanpa Teguran3. Majlis Daerah Tambunan 2011 1 19.04.2012 Tanpa Teguran4. Majlis Daerah Papar 2011 1 20.04.2012 Tanpa Teguran5. Majlis Daerah Kota Belud 2010 1 24.03.2011 Tanpa Teguran6. Majlis Daerah Kuala Penyu 2010 1 11.04.2011 Tanpa Teguran7. Majlis Perbandaran Tawau 2011 1 05.06.2012 Tanpa Teguran8. Majlis Daerah Kunak 2010 1 03.05.2011 Tanpa Teguran9. Majlis Daerah Kota Marudu 2010 1 09.06.2011 Tanpa Teguran10. Lembaga Bandaran Kudat 2010 1 10.06.2011 Tanpa Teguran11. Majlis Daerah Sipitang 2010 1 22.06.2011 Tanpa Teguran12. Majlis Daerah Beaufort 2010 1 05.07.2011 Tanpa Teguran2011 1 28.05.2012 Tanpa Teguran13. Majlis Daerah Penampang 2010 1 07.07.2011 Tanpa Teguran14. Majlis Daerah Nabawan 2010 1 07.07.2011 Tanpa Teguran15. Majlis Daerah Semporna 2010 1 26.07.2011 Tanpa Teguran16. Majlis Daerah Beluran 2010 1 28.07.2011 Tanpa Teguran17. Majlis Daerah Pitas 2010 1 12.10.2011 Tanpa Teguran18. Majlis Daerah Keningau 2010 1 13.01.2012 Tanpa Teguran19. Majlis Daerah Putatan 2010 1 07.03.2012 Tanpa Teguran20. Dewan Bandaraya Kota Kinabalu 2008 1 25.04.2011 Tanpa Teguran21. Majlis Perbandaran Sandakan 2010 1 02.08.2011 Berteguran22. Majlis Daerah Tuaran 2010 1 03.08.2011 Berteguran23. Majlis Daerah Kinabatangan 2010 1 16.01.2012 Berteguran24. Majlis Daerah Lahad Datu 2009 1 13.10.2011 Berteguran2010 1 19.03.2012 BerteguranJumlah 26Sumber: Rekod Jabatan Audit Negara79

10.3.2.2. Asas Penyediaan Penyata Kewangana. Pada masa ini, penyata kewangan Pihak Berkuasa Tempatan disediakan mengikutasas penerimaan dan pembayaran tunai. Menurut asas ini, hasil dan harta berkaitandiiktiraf semasa diterima dan bukan semasa diperolehi, manakala perbelanjaandiiktiraf semasa dibayar dan bukan semasa dilakukan. Penggunaan asas perakaunantunai ini dibenarkan di bawah Arahan Kewangan Pihak Berkuasa Tempatan NegeriSabah 1961 bilangan 273 (Appendix T). Bagaimanapun, penggunaan asas tunai inimenyebabkan kelemahan-kelemahan berikut:i. Kedudukan aset tetap dari segi penambahan atau pengurangan serta susut nilaitidak diambil kira;ii.Prestasi kutipan hasil dan perbelanjaan secara menyeluruh juga tidak dapatdinilai kerana hasil dan perbelanjaan terakru tidak didedahkan;iii. Penilaian terhadap liabiliti Pihak Berkuasa Tempatan tidak dapat dibuat keranaliabiliti semasa dan liabiliti jangka panjang tidak diambil kira di dalam PenyataHarta Dan Tanggungan; daniv. Polisi perakaunan dan nota kepada akaun tidak disediakan dengan lengkap yangmenjelaskan butiran di penyata kewangan.b. Bagi membolehkan penilaian yang tepat terhadap keberkesanan pengurusan danprestasi kewangan Pihak Berkuasa Tempatan, penyata kewangan perlu disediakanmengikut asas akruan. Di samping itu, perubahan ini amat penting dan relevandengan perkembangan perakaunan global masa kini. Sistem perakaunan yangditerima umum berdasarkan piawaian antarabangsa adalah asas akruan manakalasistem pelaporan penyata kewangan adalah mengikut Financial Reporting Standards(FRS) dan bagi entiti kecil menggunakan Public Entity Reporting Standards (PERS).Justeru selaras dengan perkembangan ini, Kementerian Kerajaan Tempatan DanPerumahan Negeri serta Pihak Berkuasa Tempatan sendiri perlu mengambil inisiatifuntuk mengguna pakai pelaporan kewangan antarabangsa.c. Kementerian Kerajaan Tempatan Dan Perumahan Negeri harus mempertimbangkansecara serius untuk meminda Arahan Kewangan Pihak Berkuasa Tempatan bilangan273 (Paragraph 3 of Appendix T) supaya penyata kewangan Pihak BerkuasaTempatan disediakan mengikut asas akruan dan mengambil inisiatif membantu PihakBerkuasa Tempatan dengan menganjurkan kursus dan latihan berkaitan penyediaanrekod-rekod kewangan/penyata kewangan berasaskan akruan. KementerianKerajaan Tempatan Dan Perumahan Negeri juga boleh mempertimbangkan untukmenyediakan peruntukan bagi membiayai pembangunan perisian sistem perakaunanakruan yang seragam untuk kegunaan semua Pihak Berkuasa Tempatan. PihakBerkuasa Tempatan pula hendaklah komited untuk menjayakan peralihan asas80

penyediaan penyata kewangan ini dengan sentiasa mengemaskinikan rekod-rekodkewangan dan berusaha mempelajari kaedah penyediaan penyata kewanganberasaskan akruan. Sebagai permulaan, Pihak Berkuasa Tempatan bolehmempertimbangkan untuk melantik firma perakaunan swasta untuk menyediakanpenyata kewangan berasaskan akruan.10.4. PEMBENTANGAN PENYATA KEWANGANMengikut Enakmen Badan-badan Berkanun (Peruntukan-Peruntukan Tambahan) 1997 danOrdinan Kerajaan Tempatan 1961, penyata kewangan Badan Berkanun Negeri dan PihakBerkuasa Tempatan yang telah diaudit hendaklah dibentangkan di Dewan Undangan Negeri.Sebanyak 51 penyata kewangan bagi 28 Agensi Negeri yang telah disahkan sehingga 12Jun 2012 belum dibentangkan. Butiran lanjut seperti di Jadual 10.5 dan Jadual 10.6.Jadual 10.5Kedudukan Pembentangan Penyata Kewangan Badan Berkanun Negeri, Majlis Ugama IslamSabah Dan Perbadanan Baitulmal Negeri Sabah Setakat 12 Jun 2012Bil.AkaunPenyataTerakhirPenyataTerakhirPenyata BelumDibentangkanDisahkan Dibentang Tahun Bil.1. Lembaga Pembangunan Perumahan Dan 2010 2010 - -Bandar2. Lembaga Pelabuhan-Pelabuhan Sabah 2010 2010 - -3. Pihak Berkuasa Pembangunan Ekonomi Dan 2010 2010 - -Pelaburan Sabah4. Perbadanan Pinjaman Sabah 2010 2008 2009 - 2010 25. Yayasan Tun Fuad 2011 2008 2009 - 2011 36. Korporasi Kemajuan Perikanan Dan Nelayan 2010 2008 2009 - 2010 2Sabah7. Lembaga Sukan Negeri Sabah 2010 2008 2009 - 2010 28. Lembaga Kebudayaan Negeri Sabah 2010 2008 2009 - 2010 29. Majlis Perkhidmatan Masyarakat Sabah 2010 2008 2009 - 2010 210. Lembaga Pelancongan Sabah 2010 2008 2009 - 2010 211. Kumpulan Wang Penanaman Semula Getah 2010 2007 2008 - 2010 3Sabah12. Lembaga Kemajuan Tanah Negeri Sabah 2010 2007 2008 - 2010 313. Lembaga Kemajuan Perhutanan Negeri 2010 2007 2008 - 2010 3Sabah14. Korporasi Pembangunan Desa Sabah 2010 2010 2008 115. Perbadanan Pembangunan Ekonomi Negeri 2009 2008 2009 1Sabah16. Taman-Taman Sabah 2010 2007 2008 - 2010 317. Yayasan Sabah 2010 2007 2008 - 2010 318. Lembaga Industri Getah Sabah 2010 2007 2008 - 2010 319. Perbadanan Baitulmal Negeri Sabah 2011 2008 2009 - 2011 320. Majlis Ugama Islam Sabah 2009 2008 2009 - 2010 2Jumlah 40Sumber: Rekod Jabatan Audit Negara81

Jadual 10.6Kedudukan Pembentangan Penyata KewanganPihak Berkuasa Tempatan Setakat 12 Jun 2012Penyata Penyata Penyata BelumBil.AkaunTerakhir Terakhir DibentangkanDisahkan Dibentang Tahun Bil.1. Majlis Daerah Semporna 2010 2010 - -2. Lembaga Bandaran Kudat 2010 2010 - -3. Majlis Daerah Sipitang 2010 2010 - -4. Majlis Daerah Kota Marudu 2010 2010 - -5. Majlis Daerah Nabawan 2010 2010 - -6. Majlis Daerah Penampang 2010 2010 - -7. Majlis Perbandaran Sandakan 2010 2010 - -8. Majlis Daerah Beluran 2010 2010 - -9. Majlis Daerah Tuaran 2010 2010 - -10. Majlis Daerah Kunak 2010 2010 - -11. Majlis Daerah Kuala Penyu 2010 2010 - -12. Majlis Daerah Kota Belud 2010 2010 - -13. Majlis Daerah Pitas 2010 2010 - -14. Majlis Perbandaran Tawau 2011 2010 2011 115. Majlis Daerah Beaufort 2011 2010 2011 116. Majlis Daerah Tambunan 2011 2010 2011 117. Majlis Daerah Ranau 2011 2010 2011 118. Majlis Daerah Tenom 2011 2010 2011 119. Majlis Daerah Papar 2011 2010 2011 120. Majlis Daerah Putatan 2010 * 2010 121. Majlis Daerah Kinabatangan 2010 2009 2010 122. Majlis Daerah Lahad Datu 2010 2009 2010 123. Majlis Daerah Keningau 2010 2009 2010 124. Dewan Bandaraya Kota Kinabalu 2008 2007 2008 1Jumlah 11Sumber: Rekod Jabatan Audit Negara*Nota: Mula Beroperasi Pada Tahun 201010.5. PRESTASI KEWANGAN10.5.1. Analisis Kedudukan KewanganSehingga 12 Jun 2012, penyata kewangan bagi 18 Badan Berkanun Negeri termasukPerbadanan Baitulmal Negeri Sabah dan 23 Pihak Berkuasa Tempatan bagi tahun berakhir31 Disember 2010 telah disahkan. Manakala Penyata Kewangan Majlis Ugama Islam Sabahbagi tahun 2010 sedang diaudit. Pada tahun berakhir 2010, sebanyak 15 Badan BerkanunNegeri termasuk Majlis Ugama Islam Sabah telah berjaya mengurangkan perbelanjaandengan mempunyai surplus pendapatan. Sebanyak 18 Badan Berkanun Negeri termasukMajlis Ugama Islam Sabah dan Perbadanan Baitulmal Negeri Sabah dapat menampungliabiliti semasa dan mengakhiri tahun kewangan dengan lebihan harta bersih semasa.Sementara itu, sebanyak 18 Pihak Berkuasa Tempatan mengakhiri tahun kewangan 2010dengan lebihan pendapatan, manakala 5 Pihak Berkuasa Tempatan lagi mengalamikurangan/defisit. Namun begitu, sebanyak 21 Pihak Berkuasa Tempatan di mana jumlahaset semasanya dapat menampung liabiliti semasa sementara 2 Pihak Berkuasa Tempatanyang lain mengalami kurangan harta semasa. Butiran lengkap adalah seperti di Jadual 10.7dan Jadual 10.8.82

Jadual 10.7Prestasi Kewangan Badan Berkanun Negeri, Majlis Ugama Islam Sabah Dan PerbadananBaitulmal Negeri Sabah Bagi Tahun Berakhir 31 Disember 2010Penyata PendapatanLembaran ImbanganBil. Nama AgensiHarta/SemasaHasil Perbelanjaan Surplus/ Aset Liabiliti (Liabiliti)Defisit Semasa Semasa Bersih(RM Juta) (RM Juta) (RM Juta) (RM Juta) (RM Juta) (RM Juta)1. Perbadanan Baitulmal1.39 1.81 -0.42 2.71 0.13 2.58Negeri Sabah2. Korporasi Kemajuan26.62 14.26 12.36 79.85 67.93 11.92Perikanan Dan NelayanSabah3. Yayasan Tun Fuad 0.35 0.05 0.30 13.73 0.03 13.704. Lembaga Kemajuan 125.27 85.51 39.76 193.82 35.95 157.87Tanah Negeri Sabah5. Lembaga Sukan Negeri 22.08 21.09 0.99 9.82 3.16 6.66Sabah6. Lembaga Kebudayaan 10.48 9.83 0.65 4.76 0.82 3.94Negeri Sabah7. Lembaga Kemajuan13.55 15.71 -2.16 26.60 10.17 16.43Perhutanan NegeriSabah8. Lembaga Pelabuhan- 37.03 35.69 1.34 357.70 81.06 276.64Pelabuhan Sabah9. Majlis Perkhidmatan3.17 2.56 0.61 4.87 0.01 4.86Masyarakat Sabah10. Perbadanan Pinjaman 111.12 79.92 31.20 60.93 60.56 0.37Sabah11. Lembaga Pelancongan 33.80 30.23 3.57 54.59 2.69 51.90Sabah12. Lembaga Industri Getah 444.32 481.95 -37.63 34.18 134.34 -100.16Sabah13. Yayasan Sabah 123.59 59.20 64.39 333.87 35.63 298.2414. Lembaga Pembangunan 34.66 25.11 9.55 147.39 105.06 42.33Perumahan Dan Bandar15. Korporasi Pembangunan 110.44 87.08 23.36 37.89 12.43 25.46Desa16. Taman-Taman Sabah 38.55 34.41 4.14 42.84 3.08 39.7617. Pihak Berkuasa0.30 5.98 -5.68 230.40 0.13 230.27Pembangunan EkonomiDan Pelaburan Sabah18. Kumpulan Wang49.07 47.64 1.43 24.27 8.55 15.72Penanaman SemulaGetah Sabah19. Majlis Ugama Islam8.35 5.90 2.45 22.41 3.97 18.44Sabah*20. PerbadananPembangunan EkonomiTB TB TB TB TB TBSabah*Sumber: Penyata Kewangan Badan Berkanun Negeri, Majlis Ugama Islam Sabah Dan Perbadanan BaitulmalNegeri SabahNota: *Setakat 12 Jun 2012, Penyata Kewangan Majlis Ugama Islam Sabah Tahun 2010 masih sedang diaudit.Penyata Kewangan Perbadanan Pembangunan Ekonomi Sabah Tahun 2010 belum dikemukakan.83

Jadual 10.8Prestasi Kewangan Pihak Berkuasa Tempatan Bagi Tahun Berakhir 31 Disember 2010Penyata PendapatanLembaran ImbanganBil. Nama Agensi Hasil PerbelanjaanHarta/SemasaSurplus/ Aset Liabiliti (Liabiliti)Defisit Semasa Semasa Bersih(RM Juta) (RM Juta) (RM Juta) (RM Juta) (RM Juta) (RM Juta)1. Majlis Perbandaran 40.06 39.05 1.01 13.23 85.68 -72.45Sandakan2. Majlis Perbandaran 48.77 30.97 17.80 42.37 2.41 39.96Tawau3. Lembaga Bandaran 5.54 5.29 0.25 4.64 0.13 4.51Kudat4. Majlis Daerah Beaufort 4.83 6.09 -1.26 1.79 0.05 1.745. Majlis Daerah Beluran 4.14 3.41 0.73 5.59 0.82 4.776. Majlis Daerah Keningau 9.00 8.12 0.88 1.56 0.38 1.187. Majlis Daerah 3.67 4.39 -0.72 2.88 0.44 2.44Kinabatangan8. Majlis Daerah Kota 3.26 3.28 -0.02 3.33 1.89 1.44Belud9. Majlis Daerah Kota 3.81 3.94 -0.13 0.76 0.77 -0.01Marudu10. Majlis Daerah Kuala 3.35 2.44 0.91 0.99 0.73 0.26Penyu11. Majlis Daerah Kunak 6.52 4.63 1.89 2.04 0.08 1.9612. Majlis Daerah Papar 6.18 5.29 0.89 2.35 1.01 1.3413. Majlis Daerah 20.93 17.02 3.91 19.41 0.80 18.61Penampang14. Majlis Daerah Ranau 3.00 2.24 0.76 2.25 0.32 1.9315. Majlis Daerah Sipitang 2.89 2.49 0.40 3.58 0.04 3.5416. Majlis Daerah 5.48 5.96 -0.48 4.03 2.87 1.16Semporna17.Majlis Daerah 3.84 3.44 0.40 0.92 0.21 0.71Tambunan18. Majlis Daerah Tenom 4.24 3.93 0.31 1.05 0.14 0.9119. Majlis Daerah Putatan 0.57 0.45 0.12 0.14 0.01 0.1320. Majlis Daerah Tuaran 8.04 6.78 1.26 5.30 0.17 5.1321. Majlis Daerah Nabawan 1.20 0.84 0.36 0.30 0.28 0.0222. Majlis Daerah Pitas 0.33 0.21 0.12 0.11 0 0.1123.Majlis Daerah Lahad 16.04 12.94 3.10 6.39 2.27 4.12Datu24.Dewan Bandaraya KotaKinabalu*TB TB TB TB TB TBSumber: Penyata Kewangan Pihak Berkuasa TempatanNota: *Penyata Kewangan Dewan Bandaraya Kota Kinabalu Tahun 2010 belum dikemukakan.10.5.2. Analisis Tunggakan Cukai Perkara Am10.5.2.1. Analisis tunggakan hasil Cukai Perkara Am dibuat berdasarkan PenyataTunggakan Cukai Perkara Am dan Penyata Kewangan bagi tahun 2010 yang telahdisahkan. Bagaimanapun, bagi Dewan Bandaraya Kota Kinabalu di mana PenyataKewangan 2009 masih sedang diaudit dan Penyata Kewangan 2010 belum dikemukakan,maklumat tunggakan Cukai Perkara Am adalah berdasarkan rekod Dewan BandarayaKota Kinabalu. Secara keseluruhan, tunggakan hasil Cukai Perkara Am Pihak BerkuasaTempatan menurun sejumlah RM0.90 juta iaitu daripada tunggakan sejumlah RM90.87juta pada tahun 2009 menjadi RM89.97 juta pada tahun 2010.84

10.5.2.2. Hasil analisis tersebut mendapati 9 Pihak Berkuasa Tempatan mencatatpenurunan dalam tunggakan Cukai Perkara Am pada tahun 2010. Sebanyak 11 PihakBerkuasa Tempatan yang lain telah mencatatkan pertambahan dalam Tunggakan HasilCukai Perkara Am dan satu Pihak Berkuasa Tempatan tidak berubah.10.5.2.3. Peningkatan Cukai Perkara Am antara lainnya disebabkan oleh masalahkekurangan kakitangan untuk melaksanakan penguatkuasaan terhadap pembayar cukaiyang tidak membuat bayaran dan penambahan bilangan bangunan dalam kawasanperkadaran. Berdasarkan kepada analisis tersebut juga, didapati tunggakan hasil CukaiPerkara Am Dewan Bandaraya Kota Kinabalu mencatat peningkatan paling tinggi iaitudaripada RM34.91 juta pada tahun 2009 menjadi RM38.70 juta pada tahun 2010. MajlisDaerah Kinabatangan dan Majlis Daerah Beluran belum mengenakan Cukai Perkara Ampada tahun 2009 dan 2010. Selain itu, Cukai Perkara Am bagi Daerah Putatan dipungutoleh Majlis Daerah Penampang kerana Majlis Daerah Putatan baru ditubuhkan padaOgos 2010. Butiran lanjut dinyatakan seperti di Jadual 10.9.Jadual 10.9Analisis Tunggakan Hasil Cukai Perkara Am Pada Tahun 2009 Dan 2010Bil.Nama Agensi2009 2010 PerubahanPihak Berkuasa Tempatan (RM Juta) (RM Juta) (RM Juta)1. Majlis Daerah Penampang 8.82 11.86 3.042. Majlis Daerah Papar 3.25 3.73 0.483. Lembaga Bandaran Kudat 1.16 1.25 0.094. Majlis Daerah Keningau 3.84 1.30 -2.545. Majlis Daerah Kota Marudu 0.47 0.58 0.116. Majlis Daerah Tuaran 0.53 0.66 0.137. Majlis Perbandaran Sandakan 12.67 11.60 -1.078. Majlis Daerah Tenom 1.13 0.24 -0.899. Majlis Daerah Kuala Penyu 0.10 0.12 0.0210. Majlis Daerah Kota Belud 0.28 0.31 0.0311. Majlis Daerah Tambunan 0.12 0.14 0.0212. Majlis Daerah Sipitang 0.05 0.01 -0.0413. Majlis Daerah Kunak 0.18 0.17 -0.0114. Majlis Daerah Ranau 0.67 0.57 -0.1015. Majlis Daerah Semporna 0.38 0.32 -0.0616. Majlis Daerah Beaufort 1.64 1.36 -0.2817. Majlis Perbandaran Tawau 19.67 14.59 -5.0818. Majlis Daerah Nabawan 0.02 0.02 019. Majlis Daerah Pitas -* 0.12 0.1220. Majlis Daerah Lahad Datu 0.98 2.32 1.3421. Majlis Daerah Beluran TB TB TB22. Majlis Daerah Putatan TB TB TB23. Majlis Daerah Kinabatangan TB TB TB24. Dewan Bandaraya Kota Kinabalu** 34.91 38.70 3.79Jumlah 90.87 89.97 -0.90Sumber: Rekod Jabatan Audit NegaraNota: *Mula beroperasi pada tahun 2010.**Penyata Kewangan Dewan Bandaraya Kota Kinabalu (DBKK) Tahun 2009 sedang diauditmanakala Penyata Kewangan Tahun 2010 belum dikemukakan. Maklumat adalah berdasarkanRekod DBKK.85

10.6. RUMUSAN DAN SYOR AUDITSecara keseluruhannya, prestasi penyerahan penyata kewangan Badan Berkanun Negeridan Pihak Berkuasa Tempatan Negeri Sabah adalah memuaskan. Dalam aspek persijilanpenyata kewangan, Agensi yang telah diberi Sijil Berteguran hendaklah meningkatkanprestasi pengurusan kewangan dan perakaunan Agensi selaras dengan standardperakaunan dan peraturan kewangan yang diluluskan. Selain itu, tunggakan Hasil CukaiPerkara Am masih tinggi dan Pihak Berkuasa Tempatan hendaklah mengambil tindakanyang lebih berkesan untuk mengutip tunggakan hasil cukai.86

Bahagian VIPembentangan LaporanKetua Audit Negara DanMesyuarat JawatankuasaKira-Kira Wang Awam Negeri

BAHAGIAN VIPEMBENTANGAN LAPORAN KETUA AUDIT NEGARA DAN MESYUARATJAWATANKUASA KIRA-KIRA WANG NEGERI11. PEMBENTANGAN LAPORAN KETUA AUDIT NEGARA MENGENAI PENYATAKEWANGAN KERAJAAN NEGERIMengikut Seksyen 16(2) Akta Tatacara Kewangan 1957, Laporan Ketua Audit Negaramengenai Penyata Kewangan Kerajaan Negeri hendaklah dibentangkan di DewanUndangan Negeri. Laporan Ketua Audit Negara mengenai Penyata Kewangan KerajaanNegeri Sabah bagi tahun 2010 telah dibentangkan di Dewan Undangan Negeri pada pada21 November 2011.12. MESYUARAT JAWATANKUASA KIRA-KIRA WANG AWAM NEGERIPada tahun 2011, Jawatankuasa Kira-Kira Wang Awam Negeri (Jawatankuasa) telahmengadakan mesyuarat dan memanggil Ketua Jabatan terlibat iaitu pada 14 hingga 15 Mac2011 dan 3 Mei 2011 untuk memberi penjelasan terhadap isu-isu Laporan Ketua AuditNegara mengenai Aktiviti Kementerian/Jabatan/Agensi Negeri dan Pengurusan SyarikatKerajaan Negeri Sabah bagi tahun 2008 dan 2009. Pada tahun 2012, Jawatankuasa telahbermesyuarat pada 16 Mac 2012 untuk membincangkan isu-isu Laporan Ketua Audit NegaraTahun 2010 mengenai Penyata Kewangan Kerajaan Negeri Sabah, Pengurusan Kewanganberdasarkan Indeks Akauntabiliti dan Aktiviti Kementerian/Jabatan/Agensi Negeri danPengurusan Syarikat Kerajaan. Manakala Jawatankuasa bermesyuarat pada 16 hingga 18April 2012 bagi mendengar penjelasan daripada Kementerian/Jabatan/Agensi Negeri danSyarikat Kerajaan mengenai isu-isu yang dibangkitkan dalam Laporan Ketua Audit NegaraTahun 2010. Ringkasan jadual Mesyuarat Jawatankuasa Kira-Kira Wang Awam NegeriSabah seperti di Jadual 12.1.89

Jadual 12.1Mesyuarat Jawatankuasa Kira-Kira Wang Awam Negeri SabahSehingga Bulan April 2012Bil. Tarikh Jabatan/Agensi Perkara1. 16 Mac 2012 Kementerian Kewangan Negeri Pembentangan isu-isu PenyataJabatan Bendahari NegeriKewangan Negeri danPengurusanKewanganBerdasarkan Indeks AkauntabilitiKementerian/Jabatan/AgensiNegeri Sabah Pembentangan isu-isu LKAN2010 kepada Jawatankuasamengenai Aktiviti Dan KajianKhasKementerian/Jabatan/Agensi danPengurusan Syarikat Kerajaan.2. 16 – 18 April2012 Jabatan Hal Ehwal AgamaIslam Negeri Sabah. Jabatan Perhutanan NegeriSabah. Koperasi PembangunanDesa. Jabatan PerkhidmatanHaiwan Dan PerusahaanTernak. Jabatan Pelabuhan DanDermaga. Dewan Bandaraya KotaKinabalu. Majlis Perbandaran Tawau Majlis Daerah Semporna,Majlis Daerah Kunak danMajlis Daerah Lahad Datu. Kementerian PembangunanMasyarakat Dan Hal EhwalPengguna. Perpustakaan Negeri Sabah. Lembaga PemegangAmanah Taman-TamanSabah. Supernesa Sdn. Bhd. Sabah Air Aviation Sdn. Bhd. Perbadanan PembangunanEkonomi Negeri Sabah(SEDCO). Majlis Ugama Islam Sabah. Pejabat Daerah Semporna. Lembaga Industri GetahSabah.Mendengar penjelasan daripadaKementerian/Jabatan/Agensi danSyarikat Kerajaan mengenai isu-isuyang dibangkitkan dalam LKAN 2010berkaitan: AktivitiKementerian/Jabatan/Agensi danPengurusan Syarikat Kerajaan. Agensi Belum MenyerahkanPenyata Kewangan Tahun 2010. Jabatan/Agensi yang beradakedudukan terendah bagipengurusan Kewangan IndeksAkauntabiliti tahun 2010.90

Penutup

PENUTUPPada umumnya, tahap penyediaan dan penyerahan Penyata Kewangan Kerajaan NegeriSabah adalah bertambah baik. Begitu juga tahap pengurusan kewangan Jabatan/AgensiNegeri pada tahun 2011 telah menunjukkan prestasi lebih baik berbanding tahun 2010kerana Jabatan/Agensi Negeri telah memberi fokus yang lebih sejak pelaksanaan IndeksAkauntabiliti oleh Jabatan Audit Negara mulai tahun 2007. Bagaimanapun, prestasinyamasih boleh dipertingkatkan lagi sekiranya Pegawai Pengawal/Ketua Jabatan bukan sahajamengambil tindakan memperbetulkan kelemahan yang telah dibangkitkan oleh pihak Audit,bahkan juga mengambil tindakan pencegahan bagi memastikan kelemahan yang sama tidakberulang. Sehubungan ini, bagi memantapkan lagi prestasi pengurusan kewangan, adalahdisyorkan perkara berikut:a. Pegawai Pengawal/Ketua Jabatan perlu mengaturkan supaya pemeriksaan secaramenyeluruh dijalankan untuk menentukan sama ada kelemahan yang dibangkitkanoleh Jabatan Audit Negara juga berlaku di bahagian lain dan seterusnya mengambiltindakan pembetulan memandangkan pengauditan yang dijalankan oleh JabatanAudit Negara adalah berdasarkan kepada sampel dan skop tertentu.b. Kementerian/Jabatan/Agensi perlu mempertingkatkan keberkesanan fungsi UnitAudit Dalam (UAD). Antaranya ialah dengan memastikan anggota UAD mendapatlatihan dan bimbingan yang secukupnya, perancangan audit tahunan disediakansupaya pengauditan dapat dilaksanakan mengikut keutamaan, penilaian dibuatsecara objektif dan bebas bukan sahaja berkaitan dengan aspek kawalan dalamanmalahan pengurusan risiko dan tadbir urus organisasi, melaporkan penemuan yangsignifikan serta mengesyorkan cadangan yang memberi impak kepada organisasi.c. Bagi memperbaiki tahap pengurusan kewangan, penglibatan PegawaiPengawal/Ketua Jabatan perlu dipertingkatkan. Mereka perlu terlibat secara ‘handson’ dalam urusan tersebut.d. Ketua Jabatan perlu mewujudkan sistem pemantauan berterusan, menjalankanpemeriksaan mengejut, mengadakan penilaian secara berkala ke atas kemahiran dankeupayaan pegawai serta memberi latihan kepada pegawai yang terlibat denganpengurusan kewangan bagi meningkatkan kecekapan mereka. Ini adalah bagimengelakkan pegawai kurang mahir atau kurang pengetahuan menggunakan budibicara apabila membuat keputusan.JABATAN AUDIT NEGARAPutrajaya13 Jun 201293

Lampiran

97LAMPIRAN I

99Lampiran III

100Lampiran IV

101Lampiran V

102Lampiran VI

103

DICETAK OLEHPERCETAKAN NASIONAL MALAYSIA BERHADKUALA LUMPUR, 2012www.printnasional.com.myemail: cservice@printnasional.com.myTel.: 03-92366895 Faks: 03-92224773JD004884